Punkty Wilsona a Galicja Wschodnia [PDF]

Zitiervorschau

liC:

Pannenkowa^ Irena Punkty Wilsona a Galicja Wschodnia

mm lit

2" fs^w, :

3s!iiiiiiSii|i: fjErialS!'

D 651

G18P34

DR.

I.

PANNENKOWA

UNKTY WILSONA GALICJA

WSCHODNIA

KSINICA POLSKA TOWARZYSTWA NAUCZYCIELI SZKÓ WYSZYCH WARSZAWA MCMXIX LWÓW

m

rE/E wyszy

w

czasie

AIIT0T{1

wojny prace nastpujce:

„IRLANDZKIE MEMENTO", Lwów.

„KOCIUSZKO", Lwów,

1917.

Wyd.

1916. I

i

II.

„MYLI O WYCHOWANIU NARODOWEM", Lwów,

„WALKA

1918.

GALICJI Z

CENTRALIZMEM WIE-

DESKIM"— wyd. illustrowane.

ozdobne, bogato

Lwów,

1918.

m. DR.

I.

PANNENKOWA

PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA

KSINICA POLSKA TOWARZYSTWA NAUCZYCIELI SZKÓ WYSZYCH WARSZAWA MCMXIX LWÓW

'-

,vib

Tocznia

W. AZARSKIEGO w Warszawie.

>

^

I.

OGÓLNY PROBLEM PACYFIKACJI WIATA

Przed kongresem wiatowym, który ma si 1. zebra w czasie najbliszym, staje niezmiernie dO'' niose i niezmiernie odpowiedzialne zadanie: skon^ kretyzowa cel i rezultat wojny. Z punktu widzenia interesów ludzkoci nie^ jeden tylko cel godny wtpliwie jest tych gigan-' tycznych wysików, tych niewyslowionych ofiar, jakie ludzko cywilizowana poniosa w czteroletniem prze-* szo zmaganiu si, z potworn potg pruskiego militaryzmu, z narzucajc si caemu wiatu gron zmor bezwzgldnej hegemonji germaskiej.

—

2. Tym celem jest nowy porzdek wiata, tym celem jest powszechny sprawiedliwy, w interesie tak poszczególnych narodów, jak i ludzkoci caej pokój. Nie juz tak zwany dobrze zabezpieczony „zbrojny pokój", nie „pokój" gwatu i militarnej przewagi, do potrzeb egoistycznych jednego tylko nie adna sta-* zwyciskiego pastwa dostosowany roytna „pax romana", ani tez nowoytna „pax ger-* mana", ale prawdziwa, wielka „pax mundi". To jest bez wtpienia cel idealny. Ale bez wtpi^ nia tez ten „idea" przywieca musi pracom kon^ gresu, i kongres uczyni musi wszystko, by idea

—

—

P4NNKNKOWA: PUNKTY WILSONA

w

ten

granicach

moliwoci

A GALICJA

WSCHODNIA

przyoblec

w

ksztaty

realne. 3. Tu powstaje kwestja ogólnych podstaw, na których ma si oprze ów nowy porzdek wiata, w szczególnoci za midzy innemi kwestja kon^ kretnych kryterjów, z punktu widzenia których

—

majc

wci

wskazany ogólny

cel

na oku

—

nale"

y

wykreli now map wiata, ustali granice da^ wnych nowo^powstajcych pastw Europy. 4. Wojna obecna obalia róne dawne sztuczne „tytuy prawne" do wadania pastwowego na da^ nem jakiem terytorjum. Jasn jest bowiem rze-' i

e

upadek Niemiec i Austrji symbolizuje nie^ upadek hase, pod któremi pastwa te rosy jako i potniay, a wic zarówno krzyacko ^ pruskiego „prawa zdobyczy", Bismarkowskiego rozstrzygania „idei" wieku „krwi i elazem" jak i austryackiego prawa „dynastyczno - sukcesyjnego" oraz Metterni" chowskiego ,,divide et impera", tych wszystkich cz,

—

hase faszywych, sztucznych i nawskró niemoral.' nych, bo podporzdkowujcych interesy i potrzeby caych narodów egoistycznym interesom i deniom jednej panujcej kasty dniczej

—

— bd

wzgldnie nawet

militarnej

jednej

bd

urz-*

panujcej rodziny.

,,Punkty Wilsona" nie s wanie niczem innem, jak próbnem sformuowa 5.

Otó

t.

zw.

niem tych nowych kryterjów, na których naley oprze nowy porzdek wiata, stwarzajcy w grani" cach ludzkiej moliwoci ogólne warunki powsze" chnego pokoju

szczcia. 6. Wielka myl Wilsona, przenikajca wszystkie sdzimy jego 14 i dalszych 9 punktów, da si i

—

—

OGÓLNY PROBLEM PACYFIKACJI WIATA

uj W

tern

jednem zasadniczcm twierdzeniu,

miejsce obalonego przez

usankcjonowanego si,

t wojn

ie

na

stanu bezprawia,

— na miejsce

sztucznych,

niemoralnych, nieludzkich wprost podstaw, na któ^ rych przemoc niektórych pastw opara dotychczas sowy ukad stosunków midzynarodowych w Euro^ pie, stworzy naley obecnie moliwie do pc trzeb i interesów narodów samych zastosowane

—

—

—

formy stosunków prawno pastwowych i tem sa" mena stworzy najbardziej niezawodne, bo natural^ n e, bo tym wanie interesem samych narodów zagwarantowane podstawy przyszego pokoju wia" ''

—

towego 7.

cesie

*).

Pamitajmy jednak, ie w tym wielkim prO" prawno " pastwowym, który ma przeprowa^

dzi likwidacj stosunków dotychczasowych

i doko^ gruntownej przebudowy, rozróni naley dwie sprawy. 8. 1) Spór midzy narodami i a^ mi, wzgldnie stojcemi na czele pastw dynastja^

na

ich

pastw

mi

i

ich

rzdami.

Tu znamienne

i

rozstrzygajce

znaczenie posiada upadek trzech despotyczno

czych dynastji henzollernów,

pay Polsk

i

—

'

Romanowów, Habsburgów

— tych

zaborui

Ho«'

trzech dynastji, które rozszar^

tem samem,

jak

Wilson

to

uznaje

podkrela, podkopay podstawy pokoju europej^ skiego. Usunita ma by, jak tego po wielekro do^ maga si Wilson, tajna gra dyplomatyczna, owo gówne narzdzie ambicji zaborczych dynastyczne^

i

Cztery ,, zasady pokoju trwaego", "Wilsona w mowie z 13 lutego 1918.

I*)

sformuowane przez

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA

pastwowych, skierowane ostrzem przeciwko naro^ „narody i prowincje konsekwencji za dom.

W

—

mog by

nie

ci do gry

dz

z

przerzucane jak przedmioty lub

kc

pod wadzy jednego pastwa pod wa-*

drugiego".

Ten

spór tedy

midzy pastwami

narodami rozstrzygnity by moie i powinien bez^ wzgldnie na korzy narodów. Ale w owym wielkim procesie likwidacyjnym odróni naley jeszcze spór a

drugi a mianowicie: 9.

w

Spór

midzy narodami

a

narodami

pastwowego wadania na przejciowych^

sprawie

—

narodowo mieszanych terytorjach. Tu nie naley udzi si, izby w mocy powiedzmy sobie jasno

—

leao

ludzkiej

absolutne zaspokojenie wszystkich i*-

—

kadego narodu i — tem mniej kadego szcze^ pu. Wskaemy choby na kwestj irlandzk w An^ glji, niemieck w Czechach, poudniowO'sowiask we Woszech, wosk w poudniowej Sowiaszczyzn nie, flamandzk w Belgji, a wreszcie rusk vel „ukra^-

da

isk" w o

caym

rzyby

Rosji

szeregu

i

w

Polsce,

— eby

tego rodzaju

nie

wspomina

„kwestji", które stwo^

mona

przy odrobinie tylko tej zej woli, zuyy Austrja i Prusy, propa-* gujc tworzenie kwestji ukraiskiej, zwaszcza w Ga" licji wschodniej. Kwestje tego rodzaju w pewnych wypadkach 10. nic byyby wcale moliwe do rozwizania, gdyby ponad interesami stron, czyli poszczególnych naro^ dów nie istniao jakie kryterjum ogólne o znacz^ niu rozstrzygajcem. Otó kryterjum takie istnieje: jest niem interes ludzkoci, który w chwili której taki

obecnej

nadmiar

streszcza

si

— jak

ju wspomnielimy —

OGÓLNY PROBLKH PACYFIKACJI WIATA

W

Stworzeniu gwarancji trwaego pokoju, opartego na moliwie naturalnych i sprawiedliwych podstaw wach. Ten za punkt widzenia da si sprowadzi do dwóch postulatów konkretnych. 11. 1) Zabezpieczenie mniejszociom narodowym peni ich praw narodowo^kulturalnych wzgldnie autonomicznych, w myl ogólnego postulatu spra^ wiedliwoci i równouprawnienia narodóv/. Majc na oku ten cel ogólny musi si w wypadkach sporu midzy dwoma narodami, przy równych zreszt szan^ sach, rozstrzyga spraw na korzy tego narodu, któ-* ry ca swoj przeszoci i ca teraniejszoci, charakterem swoim i tradycjami wolnociowemi, za" sugami wreszcie wobec ludzkoci i zwizkami kul^ tury swojej z kultur ogólno^ludzk daje wiksze i pewniejsze gwarancje, ze zechce i ie bdzie w sta^ nie, majc wadz w rku, zapewni drugiemu nagrodowi peni jego praw obywatelskich i kulturalnych. 12. 2) Zapewnienie adu, spokoju i bezpiecze'stwa wiata a zwaszcza Europy w szczególnoci wo^ bec moliwych prób odwetowych ze strony poko" nanej ju wprawdzie i upokorzonej, ale duchowo

wci

jeszcze nie przemienionej,

—

materjalnie

mimo

—

klski chwilowej we ii jeszcze zasobnej i gronej potgi wiata germaskiego. Std spór midzy stro-* antygermask a filogermask musi by, przy równych zreszt szansach, w interesie ludzkoci, roz^ strzygnity na korzy strony pierwszej. Tak si przedstawia ogólny problem pacyfikacji wiata w myl zasad Wilsonowskich. Przejdmy teraz do problemu konkretnego, do sprawy granic Polski, a w szczegó-' noci do kwestji Galicji wschodniej.

n

I

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA

II.

PUNKTY WILSONA A KWESTJA GALICJI WSCHODNIEJ

Punkt 13 Wilsona (ordzie 1. brzmi nastpujco: „Naleiy utworzy niepodlege

z 8 stycznia 1918)

pastwo polskie^, obszary niewtpli^

zawrze w sobie wie przez ludno polsk zamieszkae. Pastwo to musi posiada wolny dostp do morza, które musi

jego

niezawiso gospodarcz

nietykalno

i

tery-

torjaln naley porczy ukadem midzynarodowym". 2. Do tego punktu doda Wilson w mowie z dnia 13 lutego tego roku nastpujcy jeszcze komentarz: „Polska niepodlega, utworzona ze wszystkicli

graniczcycli ze sob ludnoci polskici, jest spraw ukadu europejskiego i naturalnie musi by przyznana". 3.

Nie posiadamy niestety autentycznego angiel"

skiego tekstu

kad za,

powyszyci owiadcze Wilsona.

Prze--

korzystamy, nastrcza niejakie wtpliwoci. Zwrot o Polsce „utworzonej ze wszyst^ kici graniczcych ze sob ludnoci polskicli'% nic

moe

z którego

oznacza nic innego, jak tylko zniesienie gra^

nic rozbiorowycli, czyli zjednoczenie rozdartyci przez

róne pastwa ziem

polskici.

Dlatego

te ogólny

sens zwrotu tego nasuwa przypuszczenie,

e

wyrazu

„ludnoci" uyto w znaczeniu „dzielnic" wzgldnie terytorjów. Zastososowana za tutaj liczba mnoga (ludnoci ,,populations") nasuwa inne takie przy-* puszczenia, mianowicie Wilson mia na myli

—

e

wszystkie szczepy, które tworzyy

dawn polsk pa-

PUNKTY WILSONA

A KVXfESTJA GALICJI

WSCHODNIEJ

stwowo (francuski wyraz „nation" jest jak wiado^ mo dwuznaczny oznacza take „pastwo"). i

Z temi zastrzeeniami natury formalnej '' 4). czy si cile wtpliwo gówna natury zasadniczej. Mianowicie chodzi o interpretacj wyrazu „niewt^ pliwie" w zwrocie: „obszary niewtpliwie przez ludno polsk zamieszkae". "Wrogowie nasi, a przedewszystkiem Niemcy 5.

chc widzie w formule Wilsona wygodne dla sie-bie zastosowanie kryterjum cile etnografie z^

ncgotylko*). ^ Przytem nie tylko zacieniaj samo pojcie kry^ tcrjum etnograficznego, sprowadzajc je do czysto formalnego, abstrahujcego od wszelkiej treci y" ale nadto fa^ wej, czynnika matematycznej cyfry, szuj na korzy swoich dowolnych przesanek nie stosujc si do nich formu Wilsona, podstawia^

—

na miejsce sowa „niewtpliwie" sowo „przewanie". Czynia to zwaszcza prasa niemiecka i to zaraz po mowie z 8 stycznia 1918 r. Otó jeeli wogóle w tego rodzaju enuncjacjach urzdowych o wszechwiatowem znaczeniu, jakiem niewtpliwie byo ordzie Wilsona z 8 stycznia 1918 r. nie da si pomyle lekkomylne uycie wyrazu ja^*

w

jc

niej

—

*)

Z drugiej strony Czechom nie przeszkadza ta rzeko'

„cile" etnograficzna formua Wilsona wyciga raki po etnograficznie i wogóle „niewtpliwie" polski lsk Cie^ szyski, jak nie przeszkadza te samym Niemcom roci pretensji do tak samo etnograficznie i wogóle „niewtpli'

mo

wie" polskiego lska Górnego, co rzuca charakterystycz" ne wiato na ich nieszczero i interesowno w interpretowaniu formuy Wilsona.

PANNENKOWA; PUNKTY WILSONA

A GALICJA

WSCHODNIA

kiego, a tembardziej niedopuszczalne jest zastpc to fakt, ie mimo wanie jednego wyrazu drugim, si po or^ pojawiy sprzecznych komentarzy, jakie dziu, Wilson, mówic o teje sprawie w miesic pó-

—

uy

nie podsuwanego mu przez naszycli prze-* ciwników wyrazu „przewanie", tylko znowu tego samego sowa „niewtpliwie", wiadczy dobitnie, ie „arbiter mundi" widzi midzy temi okreleniami ró" nic, i ie na róinic t wiadomie kadzie nacisk. Std naszem zdaniem, najuczciwsz i najci" 6. lejsz zarazem interpretacj formuy Wilsona b^ dzie ta, która wemie sowa jego poprostu, w tem znaczeniu, jakie one faktycznie posiadaj, nic im nie ujmujc i nie dodajc. Otó wyrazy „obszary niewtpliwie zamieszkae przez ludno polsk", nie znacz nic innego, jak „obszary, na którycli niewt" pliwie mieszkaj Polacy", nikt za nie zaprzeczy ie w Galicji wscliodniej niewtpliwie mieszkaj Poniej,

—

lacy, tak jak

Sdz nas,

i

w

innych dzielnicach Polski.

niektórzy,

e

korzystniejszem byoby dla zamiast o terytorjach

Polaków, gdyby Wilson

—

zamieszkaych niewtpliwie przez Polaków — mówi o terytorjach niewtpliwie polskich.

Naszem jednak zdaniem byoby

na pozór, bo stawaaby do rozstrzygnicia ta sama

to korzystniejsze tylko

czy kwestja: które to

uwaa

za

wtedy pozogruncie rze-

mianowicie terytorja naley

niewtpliwie

W kadym

i

w

polskie?

oczywist jest rzecz, e cile dosownie wzita formua Wilsona ma charakter razie

bardzo ogólny, domagajcy si dopiero sprecyzowania, ale stwierdzi te naley, sprecyzowanej

—

8

e

PUNKTY WILSONA A KWESTJA

Ip

formuy Wilson dotd da

by

WSCHODNIEJ

GALICJI

nic

móg

i

powinien. 7. sposób bowiem jednoznaczny

W

ny rozwiza moina kwestj

granic

nawet nie i

konkrettylko

Polski

tych granic. Tego za nie móg uczyni Wilson. To przekraczao granice jego kom^ petencji, a moliwe, ze i jego wiadomoci. Wskazanie granic Polski jest rzecz nasz. My i tylko my jestemy powoani do tego, midzy in"

cisem wskazaniem

nymi powodami

w myl wasnych znowu sów w pun^ okrel narodowe maj otrzyma naj-"

takie

Wilsona, który w mowie swojej z 13 lutego kcie 4'tym owiadczy: „Wszystkie jasno

lone

dania

szersze zaspokojenie bez tworzenia

ków czcj

sporu

nowych czynni"

zatargu, któryby

prawdopodobnie ina^ zakóci znowu pokój Europy a wic caego i

wiata". 8. Susznie jednak zwrócono juz ze strony pol" skiej uwag, ze niepodobna, trzymajc si jednego jakiego kryterjum, rozstrzygn kwestj granic Polski. Przy zastosowaniu bowiem kryterjum wy" cznie historycznego tracimy lsk, Spisz i Oraw, przy zastosowaniu za kryterjum wycznie i ci' le etnograficznego tracimy obszary narodowe mic" szane. obu wypadkach tworzymy organizm pa" stwowy nieywotny, saby, niezdolny do zachowa" nia penej samoistnoci gospodarczej i politycznej, niezdolny zatem takie, a przynajmniej nie zupenie zdolny do spenienia tych zada, jakie w myl d" koalicji i caego wiata cywilizowanego odbu"

W

e

dowane pastwo polskie speni

Formua

Wilsona,

jest

powoane.

ma wanie t dobr

stron,

PANNKNKOWA: PUNKTY WILSONA

A GALICJA

WSCHODNIA

ie jak to wykazalimy — trzyma si tylko pewnych ram ogólnych, tak i, nic przesdzajc niczego na wypenienia nasz niekorzy, daje nam tych ram ogólnych konkretn treci, odpowiadaj^ c ywotnym potrzebom i susznym daniom na^

—

mono

szym. 9.

Otó

postulat tak

da

ywotnoci

potrzeb jak su'-

wymaga przedewszystkiem, by w spra^ sznoci wic tak wielostronnej i tak yciem drgajcej nic kie-* rowano si martw doktryncrj jedynie, jaka tkwiaby niewtpliwie w stosowaniu jakiego jed" nego tylko, jednostronnego

i

czysto schematycznego

punktu widzenia. 10. Postulat susznoci dalej, (wytyczny i prze^ wodni dla idei Wilsona) wymaga, by dla okrel^ nia granic Polski nie stosowano na jej niekorzy kryterjów innych, ni te, które stosuje si dla reszty wiata, a wic w szczególnoci by nie stoso' wano kryterjum wycznie i cile etnograficznego. 11. Wskazalimy ju wyej na istniejce gdzic" indziej take kwestje narodowociowe o charakterze czsto o wiele powaniejszym i bardzo trud^ nym do rozwizania ni kwestja ruska w Polsce.

Tak

jest n. p.

kwestja niemiecka

Czechach, stanowi jedn trzeci

gdy zwaymy, e Niemcy ludnoci Czech, i zajmuj

cz

e

ty graniczne

wzgld

tery tor jum

w

pastwa

w

sposób zwar"

czeskiego*).

Tu"

przemawia bezwzgl^ dnie na korzy Niemców. Mimo to sprawa roz" strzygnita by musi na korzy Czechów, a to gó-' taj

czysto etnograficzny

*) Rusini w Galicji wschodniej nie zajmuj nigdzie rytorjum zwartego.

te-

PUNKTY WILSONA

A

KWESTJA

GALICTI "WSCHODNIEJ

wnic ze wzgldów czysto geograficznych, z powodu koniecznoci oparcia pastwa czeskiego o jego na^ geograficzne

turalnc

granice,

take

a

ze

wzgldów

historycznych oraz przedstawionych juz uprzednio

wzgldów natury

ogólnej.

cz

zwa^ szcza pastw wielkich, do rzdu których naleaa i Polska przedrozbiorowa — posiada z reguy niemal

Przewana

12.

pastw

istniejcych,

pod wzgldem etnicznym i jzykowym mniejszym lub wikszym stopniu rónorodn mieszan. Rónica midzy tak zwanym „Platt^-

ludno

w i

„Ober-deutsch" jest nie mniejsza ni bratnimi jzykami polskim i rus^ kim w Galicji. Wskaemy nastpnie na odrbn zgoa od anglo^saskiej ras celtyck w Wielkiej Brytanji, dalej we Francji na tak bardzo róni" cych narzeczem i typem prowansalów i francuzów pónocnych, nastpnie na celtyckich Bretonów oraz na zupenie odrbny szczep Basków, który nie zdo^ deutsch"

rónica

i

midzy

awszy rozwin si w naród, rozdzielony jest mi^ dzy dwa ssiednie pastwa, a wreszcie na Alzacj zamieszkae w znacznej przewadze obco^rasow, obcym posugujc si jzykiem, a tylko wzem czysto duchowym, w-* i

Lotaryngj,

przez

ludno

zem

serca

i

kultury

zwizan

nierozerwalnie

swoj francusk macierz. 13. Tu nasuwaoby si pytanie:

Polska, sawna z tolerancji wych, z któr unj dobrowoln

i

rody, jak Litwa, jak z

czyy

z Inflant

si obce i

to

wolnociom nag-

z Prus, dla^

zdoaa bratniego szczepu ruskiego sob tym wzem serca i kultury?

czego nie

5^ za

Niemcy

Dlaczego

tradycji

ze

zwi--

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA

W

odpowiedzi na to pytanie zauwamy prze'' dewszystkiem, ie zachodzi ogromna rónica midzy

wraliwoci kulturaln

inteligentnej i wyksztaco^ niemego analfabetycznego Alzacji, a ludnoci nej przewanie ludu ruskiego w Galicji, który niedo" stpny jeszcze wpywom wyszej kultury i w masie swej narodowej wogóle nieuwiadomiony, stanowi natomiast niezmiernie wdziczny i podatny mater^' ja dla hase agitacyjnych o charakterze demagogicz" no — bolszewickim, jako to podzia midzy chopów ruskich ziemi polskiej, grabie polskich dworów i miast, panowanie nad polsk buruazj, i t. d. i t. d.

Tych hase ijolszewickich — w zwizku

kamliw nie

kampanj

z

niesychanie

—

Polakom szczdz ludowi ruskiemu bezsumienni *), am^ oszczercz

przeciw

wadzy

i znaczenia, ukraiscy prowo^ porednictwem Niemcy austrjaccy pruscy oddawna maj wpyw przemony na bieg

bitni, chciwi

dyrzy, za których i

e

*) epitet „bezsumienni" w odniesieniu do ukraiskich agitatorów nie jest za silny, niech za dowód posuy w braku miejsca jeden z bardzo licznych zreszt przykadów: czasopimie ruskiem, „Swoboda", podpisywanem przez „ministra spraw agrarnych zachodniej Ukrainy", d'ra Stefana Barana (autora projektu o masowem wywaszczniu Polaków w Galicji wschodniej), w numerze z d. 16 listopada czytamy dosownie: „Wielkie ofiary poniós w tej wojnie nasz naród, wielu naszych ludzi zginao od kuli, wielu niewinnie powieszono, wielu zgino w Talerhofie". (W Talcrhofie w fatalnych warunkach hygienicznych umieo wiele gorszych ci rzd austrjacki uchodców ruskich. jeszcze warunkach umieszczeni zostali uchodcy polscy w barakach choceskich Aut.)- „A to wszystko dowiaduje si czytelnik dalej z artykuu— dziki naszemu miertelne-

W

W

—

PUNKTY WILSONA A KWESTJA

'wypadków

w

GALICJI

WSCHODNIEJ

no

odpowiedzia" spada toczca si obecnie walka bratobójcza

w

dzielnicy Polski.

tej

Galicji,

na których

Genez samej kwestji wyjani na przykadzie: 14.

j

tez

ukraiskiej

spróbujemy

Wemy Belgj, która ma jak wiadomo kwest"

flamandzk, znowu

ze

cile etnograficznego pun"

ktu widzenia o wiele powaniejsz ni kwestja rus" ka w Galicji, zwaywszy, na siedm i pó mijo" now ludno Belgji jest trzy i pó miljona Wallo" nów, a 4 miljony Flamandów, tez przewanie na zwartem zamieszkaycli tery tor jum, gdy w przysz" ej zjednoczonej Polsce ludno ruska stanowi bc' dzie w najlepszym razie jak ósm najwyej ludnoci. Otó pamitamy, co dziao si w Belgji podczas okupacji niemieckiej, wiemy jak Niemcy z waciw temu plemieniu podstpnoci i system matycznoci wiadomie i celowo rozjtrzali kwestj

e

—

cz

flamandzk. Gdy uprzytomnimy sobie

mu

teraz,

e

po

wrogowt, który chcia wykorzysta chwil, by znisz^

mu si nie udao. Przeciwnie niewin' na krew ukraiskich mczenników daa nam wyzwolenie z wiekowej polskiej niewoli" i t. d. ten to sposób nieco mtny ale przecie wyrany suggestjonuje ukraiski agitator ciemnemu nieszczsnemu lu' dowi swojemu przekonanie, e to Polacy postali Ukrain' ców na wojn wiatow, Polacy ich potem za zdrad wieszali, e Polacy ich posyali do Talerhofu, sowem wszystkiemi grzechami i zbrodniami rzdu austrjackiego obarcza w opinji ludu — Polaków. Oto drobna próbka tej zaiste bezsumiennej, wprost bez^ wstydnie kamliwej agitacji, w której ukraiscy prowodyczy nasz naród. To

W

e

rzy

s

—

mistrzami. '3

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA

upywie

lat trzech

udao im si w

germanofilsli partj kici", *) to

moemy

t.

z

Belgji

wytworzy

zw. „alctywistów

flamandz''

du

doz prawdopodobie^

stwa przypuszcza, ie gdyby Niemcy mieli

w

swej

mocy Belgj przez dugie jeszcze lat dziesitlci, wów^ czas po upywie lat owyci k:illcudziesiciu udaoby si im z poród Flamandów wytworzy osobny na*' ród a

Flamandzki,

nez

i

W

Albowiem

z

równ doz prawdopodobiestwa

nym niej,

ie

przemonym wpywom obcym wrogim polsko'to nie mielibymy dzi w Polsce iadnej kwestji i

tem mniej ukraiskiej, tak Dodajmy, we Francji kwestji alzackiej.

ruskiej, ani

—

i

moi''

gdyby Polska nie ulega rozbio" jej dzielnica, pod wzgldem etnicz^ mieszana, której nadano nazw Galicji wschodunic podlegaa od lat blisko 150'Ciu jtrzcym

naby twierdzi, rom, gdyby ta

a

do stworzenia osobnego,

tych paru zdaniach mamy zawart gic charakterystyk kwestji ukraiskiej w Galicji.

pastwa.

ci,

dcy

wpywom germaskim podlegego, flamandzkiego

przewrotna, *)

Przed laty

Rusinów

jak ie

Metternichowsko^austrjacka

niema chytra

taktyka

w r. 1848 udao si Austrji z poród wytworzy te partj tylko t. zw. „wi-

70,

galicyjski

tojursk". Ta partja, umiejtnie przez Wiede dla jego ce^ lów wyzyskiwana, dnociom wolnociowym Polaków i innych ludów Austrji jaskrawo przeciw-stawna, bezwzgldnie w stosunku do rzdu wiedeskiego serwilistyczna, — ta partja, która lojalnoci swoj sualcz wobec Habsburgów pierwsza zacza zarabia na rozpowszechniony póniej w Austrji habicy Rusinów przydomek „Tyrolczyków wschodu" — ta partja witojurska stanowia pierwszy w Galicji wschodniej zalek obecnego ruchu zachodnio-ukra-

iskiego. i4

PUNKTY WILSONA A KWESTJA GALICJI WSCHODNIEJ wcwntrzno^polityczna, kierujca si dewiz ,,dividc et impera", o wiele bya groniejsz w zastosowaniu

w skutkach, ni brutalno-kapral^ ska metoda Bismarka, czy taka metoda carów ro^ syjskich, kierujca si hasem ^sia przed prawem". niebezpieczniejsz

Dowodem niky

rezultat

usiowa

pruskich, by osiad"

ych na polskiem wybrzeu Kaszubów wyodrbni — dowodem jeszcze bardziej jaskrawym fakt, e rodzeni bracia Rusinów z Galicji wschodniej, Rusini na Podlasiu i na Chemszczy" nie, — mimo najokrutniejszych przeladowa rosyj-

z narodu polskiego,

skich, pozostali naogól wierni katolicyzmowi

i

pol-

— gdy

jednoczenie Austrja potrafia doprochopi nawet rdzenni Polacy, przez zbrodniczy rzd austrjacki najbardziej demagogicznemi rodkami podjudzeni przeciw „panom", urzdzili w r. 1846, straszliw rze szlachty polskiej, inspirowani, kierowani i wynagradzani za t kainow zbrodni przez Metternicha, który w tak niecny sposób tumi w zarodku majce wtedy wybuchn powstanie polskie przeciw Austrji *). powiedzia o niesychanej w dziejach ,Jl-y-a zbrodni Franciszek Yillezain, un 2 sepembre monarchiue et une jacuerie officielle!" ,Jl-y-a moglibymy dzi dzi o tej „akcji" Metternicha powiedzie un boIchevisme monarchiue et officiel!'^^—

skoci,

wadzi do

tego, ze

—

—

—

—

—

*) Dzi chop polski w Galicji ju dojrza i wyrós na wiadomego obywatela. Jak wielka przepa dzieli go od r. 1846'go, dowodem fakt, e na wniosek stronnictwa chbp' skiego zapada uchwaa z 28 Maja 1917 r. domagajca si

Polski zjednoczonej, a Austrji i Niemcom!

wic zwrócona

ostrzem przeciw '5

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA

Nicdarmo Austrja

zwan bya „krain

nieprawdo^

podobiestw".

Gdy wic

przed laty 70 z

gór by w

stanie „ofi^

cjalny austrjaclci bolszewizm" zainscenizowa z miej"

krwaw rze Polaków

sca

przez

Polaków

to

có

dziwnego, ie po 70'Ietniej z okadem „pracy" dla swoich celów udao mu si wreszcie bratobójcze ie^ lazo

wrazi

w rce Rusinom

i

rozpta

wrodzo^

ich

ne dcmagicznie instynkty przeciw Polakom! 16. Przechodzimy do wniosków.

Chcc unikn

jednostronnoci

i

niesprawiedli>

—

chcc ustali wszystkie naturalne a tem samem z zasadnicz ide Wilsona zgodne kryterja w sprawie Galicji wschodniej, naley pamita, c woci,

czyli

—

przedewszystkiem pastwa nie stanowi tylko czo-' wiek, wzgldnie jego mniej lub wicej dawna^ mniej lub wicej sztucznie — obudzone poczucie szcze-' powej odrbnoci, ale, pastwo stanowi czo" wiek i ziemia. Geograficzny wic wzgld, naturalny charakter terenu, w obrbie którego z ca logik przyrodniczej koniecznoci ksztatowao si pastwo, posiada tu musi znaczenie pierwszorzdne. 17. Jak za niepodobna problemu pastwa ab^ strachowa od zajtej przez to pastwo przestrzec ni, tak tez niepodobna abstrahowa go od czasu w którym to pastwo rozwijao si, roso i iyo, czyli od wzgldów historycznych. Pastwo nie mo" jak ,,'Deus ex machina" powsta w jednej chwili moc jakiego „traktatu brzeskiego" zawartego z pierwszym lepszym Sewriukicm, Wassilk czy innym Kociem Lewickim. Naturalny, ewolucyjny^

—

—

e

e

PUNKTY WILSONA

A KW^ESTJA G\LICJI

WSCHODNIEJ

olny od gwatów i zaborów historyczny roz^wój wypadków nie moe by przez chwil obecn poprostu przekrelony, jeli nie ma by przekrelo" na caa logika dziejów, caa tradycyjna obec nego pokolenia z jego historyczn przeszoci.

czno

Pamitajmy

18.

w

w

dalej, ze

przestrzeni

i

w

cza^

pastwo jest rezultatem i wytworem woonej w nie w tym cza^ sie i na tej przestrzeni pracy ludzkiej. Miasta i wsie, sie

sposób naturalny uksztatowane

rozrzucone na jego terenie, fabryki, kopalnie i inne warsztaty pracy, cae wreszcie jego iycie kulturalno^

gospodarcze stworzone zostao przez zbiorowy, wieczny wysiek pokole, które od stulecia do lecia

podaway

sobie

rce

w

dziele znojnej

od^ stu^-

budowy

na zewntrz obrony tych wewntrz^ nych zrbów spoeczestwa, o które oparte jest na^ sze obecne istnienie. Czy podobna tej krwi i tej pracy szeregu pokole do dzisiejszego wcz^ oraz krwawej

nie,

—

—a

i

wyrosym

z tej

pracy

czynnikom g o s p O"

darczo^kulturalnym odmówi równi

z

znaczenia

na

innymi decydujcego momentu?

A

— czego

dowodzi juz nawet nie zupenie jasno wynika z punktu Wilso^ na— zabra musi w tej sprawie niezalena, wolna od obcych wpywów jtrzcych, wiadoma wola za^ mieszkujcych dane terytorjum ludnoci, jako prawowitych dziedziców i gospodarzy kraju. 19.

wreszcie

trzeba, co

20.

w

Z rozwaa powyszych wyaniaj si

cigej zgodzie

z

punktami Wilsona

sadniczej idei oparte

— cztery

i

—

na ich za^

naturalne (poza ogól^

nemi) kryterja szczegóowe dla rozstrzygania spor-* ^^_ nych kwestji granic: geograficzne, historyczne, etno"

I

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA graficzne

sprawach

i

kulturalno^gospodarcze.

i

winna po

linji

Decyzja

w

tych

wypadkowej, wynikej

—

rozwaenia tych wanie czterech jedynie moli^ wych a wszystkich koniecznych i w sumie wystar^ czajcych zarazem punktów widzenia, przy uwzgld*" z

nieniu podanych na wstpie kryterjów ogólnych. tem miejscu pozwalimy sobie tez przedstawi

W

waniejsze fakty

owych

i

cyfry,

zestawione na podstawie

czterech kryterjów *).

NASZE PRAWA DO GALICJI WSCHODNIEJ Jl. "Dane ogólne

Przedewszystkiem stwierdmy, ze wród ziem, naleay dawniej do Rzeczypospolitej polskiej, których obecnie zgaszaj swoje pastwowe do a

które

naley rozróni

pretensje Rusini,

— do

ten,

wschodnia

Galicja

1.

i

którego historycznie

którym

trzy terytorja:

Chemszczyzna. i

kulturalnie

Kraj

ciy

cao

geograficzn tworzy jeszcze za" etnicznie mieszany, histo^ rycznie niewtpliwie polski, zosta na mocy pierw< z

i

chodnia

cz

Woynia, ~

szego rozbioru

(1772)

w

przewanej czci przy^

czony do Austrji.

Drug grup tworz

2.

powyej, cilej niej),

a

Podole,

i

Woy

(bez

wskazanej

Polsk zwizanej, czci zachód" które naleay do Polski od XV w. z

do drugiego rozbioru (1793), kiedy przypady

W

najbliszym czasie ma si ukaza uoona równie zbiorowa praca naukowa profesorów Uniwersytetu Lwowskiego. Wyniki niektórycli ty cli prac dotd drukiem nieogoszonych —zostay w rozprawie niniejszej uwzgldnione. *)

wedug

tego planu

—

NASZE PRAWA DO GALICJI WSCHODNIE! Rosji. Jestto kraj o silnej mniejszoci polskiej z do-'

minujcym po dzi dzie (zwaszcza na zachodnimi Woyniu) wpywem i wybitnem pitnem kultury polskiej.

Trzeci wreszcie grup stanowi waciwa Ukra^ spornej miedzy Polsk a Moskw zadnie^ przaskiej czci Ukrainy (gub. czerniciowska, po^ tawska i ciarkowska) odstpia Rzeczpospolita pra^ 3.

ina.

wa

Do

swoje Moskwie

w

w.

cz

XV,

za

przeddnie-

przask (woj. bracawskie i ks. kijowskie) zacio^ waa a do 1793, kiedy na mocy drugiego rozbioru stracia j równie na rzecz Rosji. Ukraina posiada liczn ludno polsk i wyrane wpywy kultury r.-

polskiej,

— jednak

pitno kultury

dominujcem

rosyjskiej.

stpiy na Ukrainie

do

W

jest

tam

juz dzisiaj

ostatnici czasaci

silne

dnoci

wy^

separaty"

styczne.

Otó

terytorjów naley tra^ mianowicie: ktowa oddzielnie. A w myl zasady Opinja polityczna polska 1.

kwestj

tycli trzeci

—

o samostanowieniu narodów nie roci sobie adnycli adnej ani nawet przed-dnieprzaskiej

pretensji do

czci waciwej Ukrainy, cio do (

—

na

ta ostatnia

naleaa

Polski iistorycznej przez ostatnie blizko 4 wieki natomiast w myl teje zasady rewindykujemy zacliodzie

prawa nasze do tyci czci

dzielnicy Piastów,

lska,

które

mimo

prastarej

dugowiecznej

eksterminacyjnej polityki germaskiej

s

i

dzisiaj

w ogromnej przewadze zamieszkae zwarcie przez ludno polsk, t. j. do lska Cieszyskiego i lska Górnego). terytorjum spornem. Podole i 2.

Woy

s

'9

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA

A GALICJA WSCHODNIA

Kwestja tych ziem, wzgldnie ewentualnego ich roz'* graniczenia, musi by omówiona osobno. 3. Za bezsporn natomiast uwaamy spraw przynalenoci do Polski Galicji wschodniej. Wobec jednak tendencyjnych faszów, jakie szerz w tej mierze Ukraicy, broszura niniejsza powstaje, jako reakcja na te fasze i ma za zadanie przedstawi w tej kwestji jaknajogólniej dane faktyczne z czte^

moliwych punktów widzenia. Nadto zastano^ wimy si na kocu, jak przedstawia si sprawa Ga" rech

licji wschodniej na podstawie dwóch wyiej wskaza nych kryterjów ogólnych, które maj rozstrzygajce znaczenie dla ogólnego problemu trwalej pacyfikacji

wiata.

Dane geograficzne powiconej temu tematowi *), wy"

B.

W

rozprawie,

kazuje prof. Romer, ze naturaln granic Polski na poudniowym wschodzie tworzy: na poudniu ze"

—

wntrzny

uk

Karpat,

jako jednolita podstawa dla

caej Galicji (wraz ze skrawkiem Podola), oraz na odgraniczajcy Polsk od Rusi dzia wschodzie wodny, który biegnie wzdu Smotrycza na Sucz

—

wzgldnie Hory.

W

e

rzeczy samej historja Polski dowodzi, od najdawniejszych czasów ona do oparcia si które zreszt ju w o te naturalne granice, wieku znacznie przekroczone zostay.

zdaa

—

C. 1.

Dane

Galicja wschodnia,

XV

historyczne

—

niegdy wraz

szczyzn zwana „Ziemi Czerwiesk" *)

Dotd w

rkopisie.

z

Chem"

— wedle jednej

NASZE PRAWA DO GALICJI WSCHODNIEJ

w

hypotez biorca t nazwc od stoecznego, nieistniC'' jcego juz dzi miasta Czerwie, naleaa do Polski pierwej nii do Rusi. Taki niepodejrzany w tym wzgldzie wiadek, jak ruski kronikarz Nestor, zapisuje pod dat 981 r.: „Ide Wadymir k^cham i zaniai grady ich, T^ere" myszl, Czerwie i iny... i sut' do seho dnia pod

Z

e

Tak

J{usiu".

z

zarania dziejów, z przed

lat

tysica

wynurza si ten gos Rusina, wiadczcy

blisko,

byy „grady ici", ie bya to ziemia pierwotnie polska, podbita przez Ru, i znajdujca prawdzie, ie to

si odtd „pod Rusiu"

O

*).

pierwotnej polskoci

tej

ziemi

—

wiadcz — prócz

zapisków Nestora takie rdzennie polskie nazwy najbardziej staroytnyci, a po dzi dzie istniej^ cyci miast Galicji

to: Przemyl, Sambor, Sanok i inne. 2. Ziemia ta ca niemal tradycj Iiistoryczn zwizana jest z Polsk, do której naleaa znacznie ni do Rusi. A mianowicie przez stulecie z gór przeciodzia z rk polskici do ruskici i od^ wrotnie. Przez lat dwiecie kilkadziesit pozostaje pod wadz ksit ruskici. przewanie jako ksistwo udzielne, pod dynastj niezalen od dynastji ksi^

wsciodniej,

jako

duej

I

it

kijowskici, mocno spowinowacon z polskimi Piastami i nierzadko pod polskim protektoratem. Przez lat blisko, a wic od roku 1340 po cliwil dzisiejsz naley do Polski. **).

szeset

a

Wtedy ju wszcz si musia proces ruszczenia tam ludnoci polskiej. *) Z jedyn przerw lat omiu (1379 — 1387), na który *)

rdzennej \

to czas

Wgrom udao

sce, kraj ten

opanowa.

si, korzystajc z zamieszek

w

Pol-

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA

praw historycznych obojtnym posiadanie danego terytorjum i stosunek ludnoci do nowych wadz. Otó stwierdzamy, ie w r. 1340 po mierci bezpo-* tomnej ostatniego z ksit czerwonoruskich (z dy" nastji Romanowiczów) Kazimierz Wielki, jako jego najbliszy krewny i spadkobierca, przyczy t zie-' mi z powrotem do Polski, do której naleaa uprzed" nio. Nie obeszo si przytem bez zacitej walki, walczy jednak Kazimierz nie z Rusi, która zbyt sab si okazaa (fakt znamienny i na chwil dzi" z jarz^siejsz:) aby módz zachowa samoistno, ale micymi j wówczas Tatarami i z dcymi do jej ujarzmienia Litwinami. Znaleli si wprawdzie 3.

Nie

sposób

jest

dla

objcia

w

—

—

pojedynczy bojarzy ruscy, którzy wraz z Tatarami stawiali opór Kazimierzowi, ale byli to zdaje si zdeprawowani adlatusi tatarscy, jak tego dowodzi nastpujca notatka wspóczesnego kronikarza pol^ skiego Janka z Czarnkowa: „Dymitr Dtko, dzier^ acy gród przemyski, wspólnie z niejakim Danielem z Ostrowa i innymi bojarami donieli hanowi Ta^* i w ten król Kazimierz napad i zaj tarów, sposób przeszkodzi skadaniu haraczów, jakie Ru-*

Ru

e

Tatarom skada byli zwykli". Po krwawcm poskromieniu Tatarów Dtko

sini

na**

tychmiast zaniecha oporu wobec Kazimierza, który go wspaniaomylnie i mdrze mianowa namiestnik

kiem doywotnim na

znacznej

czci Czerwonej

Rusi. *). *) Ju w par lat pónie; pisze Dtko: „Poduszczenia szataskie wznieciy niezgod pomidzy nami a jegomocia

NASZE PRAWA DO GALICJI WSCHODNIEJ I'

Sam

Kazimierz zaprzysig szanowa wiar i oby^ ludnoci ruskiej i przysigi tej wicie dotrzyj ma. Genjalny administrator, kraj ten, zamienio-' ny przez Tatarów w bezludn niemal pustyni, zabudowa, zagospodarowa, i zaludni kolonistami polskimi, którzy, znceni przywilejami osadniczymi, cigali tu masami i, zaznaczmy to odrazu, masami czajc

—

—

—

—

si

ruszczyli.

Smutn przerw w

rozkwitu stanowiy zaznaczone wyzyabsolutyzmem politycznym erze

tej

rzdy wgierskie,

84etnie

które,

skiem gospodarczym, zwaszcza nietolerancj religijn, zniechciy do Wgrów zupenie ludno miejscow, tak, ie gdy w r. 1387 królowa Jadwiga przedsiwzia wypraw zbrojn celem odbicia od Wgrów tej dzielnicy, nie znalaz si juz wtedy aden bojar ruski, któryby Wgrom pomaga a wojskom polskim stawi opór. Przeciwnie, gdy w rok póniej rozeszy si pogo^ ski, ie Czerwona znowu ma by oderwana od Polski, wówczas deputacje miejscowej ludnoci jako to deputacje m. Lwowa, m. Przemyla i inne uday si do króla Wadysawa Jagiey z baganiem, aby Czerwona juz nigdy od Polski od" czon nie bya. Motywy tego bagania przedstai

Ru

—

Ru

wi wymownie byy sowa statkiem

metropolita Kiprjan,

duciownej kraju.

Iiierarciji

i

ny saw

metropolity,

—

„W

gowa

zwizku

ziemie

te

z

ruskiej

Polsk

kwitny

do-

obfitoci wszech darów boych i po wiecie jako i po dzi dzie". Delekwit-

królem polskim, lecz za natchnieniem ducha boego odprzysi^glimy si kusiciela dusz ludzkich, i wrócia znowu zgoda i jedno". (Szajnocha: „Jadwiga i Jagieo") 2J

PANNENKOWA: punkty WILSONA

A GALICJA

WSCHODNIA

gacjom czerwono^ruskim da król Wadysaw Ja," gieo na ici danie zapewnienie pisemne na per^ gaminie, ie „Lwów i Czerwona caa i niepo^ dzielna po wieczne czasy z Królestwem Polskiem zczona bdzie". Do dzi dnia spoczywa ten dokument w aktacli grodzkicli magistratu lwowskiego. (Fotograficzne

Ru

zdjcie

w ksice Franci^ Wadysawa Jagiey").

dokumentu znajduje si

„Lwów

szka Jaworskiego:

za

D. Dane etniczne 1.

Polacy

wyszy

sw

Galicji wschodniej

rys historyczny dowodzi

— jak

tego

po-*

autochtonami

odwiecznymi tak samo jak i Rusini. 2. Galicja wschodnia ani caa ani w adnej znaczswojej czci nie przedstawia terytorjum zwartego pod wzgldem narodowoci mieszkaców, (jak np. niemiecka Czech albo flamandzka Belgji), ale przedstawia typow szachownic

niejszej

cz

cz

narodowociow,

czyli jest

obszarem

mieszanym

polsko-ruskim. 3. Daty statystyczne dla chwili obecnej wedug spisu ludnoci z 1910 roku nastpujce*); Z 59

s

miljona mieszkaców polskO'ruskiego obszaru Ga" licji przypada 3*3 miljona na grekO''katolików, je den cay i osiem dziesitych miljona na rzymsko-katolików, 07 miljona na ydów. Wedug jzyka towarzyskiego, 3'2 miljona osób przyznao si do

jzyka *)

ruskiego,

2'6

mil.

Stanisaw Pawowski:

ruskiej

czci

Galicji".

Lwów,

do polskiego, 70.000 do

„Ludno 1918.

rz.^kat.

w

polsko-

NASZE PRAWA DO GALICJI WSCHODNIEJ niemieckiego.

miemy

Gdy

teraz

od liczby

2.6

odej^

mil.

jakich 650.000 iydów,

którzy przyznaj si^ do jeyka polskiego, ale których polsko jest wi^

cej ni wtpliwa, to otrzymamy 1.950.000 czyli bli^ sko 2.000.000 chrzecijan, przyznajcych si w Ga" licji wschodniej do polskoci, w tem, rzecz cha^

—

rakterystyczna, blisko

greko^katolików,

wier

czyli...

miljona (235.328

e

Albowiem pamita naley, Rusini w Ga" wschodniej dziel si pod wzgldem narodowym

4. licji

gów)

Rusinów *j.

na cztery kategorje:

1)

Rusinów^Ukraiców,

2)

Ru"

uwaajcych si za Rosjan, 3) Rusinów, uwa" ajcych si za Polaków, 4) poprostu^Rusinów, nie" uwiadomionych wcale narodowo, przedstawiajcych

sinów,

W

surowy materja etnograficzny. szczególnoci li" mona, e Rusinów " Ukraiców jest ponad 2.000.000, Rusinów^Rosjan koo ^/g miljona, Rusi" nów-Polaków blisko wier miljona, reszt za

0

Chmieinirfrirgo

fest wreszcie

i

sprzTmierzonTch z

—

nie

i

Ta^

skw

mia^

sam Lwów, któij ma

sta wiiiezwjcicjii^O** kiófy

mmi

poddaa si.

w irditmi tjlko

IT^stO''

odpaz od murów swcMch lO^kro i wicej abtjstego nó^irzTiaciela. Dzieciom polskim matki opowiadaf l^endy, snujce óc dok tej „reformy". swych Prusaków, bo gdy tamci mistrzów cignli stopniowo i czciowo tylko przeprowadzali wy" 11.

Jeszcze

—

—

jasn bya tendencja uprzywilejowania Ru' rzdu austr. z 23 marca 1862 r. rozporzdzeniem sinów. N. p. utworzono we Lwowie dwie katedry prawa z jeykiem wy kad. ruskim, nie tworzc równoczenie adnych katedr pol' skici. Mimo jednak najlepszyci cici rzdu austr. i stara witojurców katedry upady dla braku tak profesorów, jak suchaczy. (Irena Pannenkowa: Walka Galicji z centraliz' mem wiedeskim. Lwów 1918 r.). *)

Przeciwnie,

41

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA wlaszczenie i

w

w

bezwzgldnie

Poznaskiem,

ci

wywaszczy

postanowili odrazu

wszystkich

Polaków

Galicji wschodniej *).

12. Skoro jednak w ten sposób poczynali sobie Ukraicy, gdy jeszcze nie cay kraj mieli w r^ ku, gdy stao jeszcze we Lwowie polskie wojsko, gdy wic musiao im jeszcze zalee nie tylko na upieniu czujnoci i obaw polskich, ale i na opinji Wilsona i caego wiata cywilizowanego, która si ma wyrazi na kongresie, to cóby dopiero byo, gdyby po kongresie Ukraicy juz nie krpowani niczem mieli pzzyznan sobie wadz w tym kraju? Na to pytanie musi da odpowied sumienie Europy.

—

—

—

—

B.

J^ryterjum drugie

1. Znany jest powszechnie zasadniczy, miertelny antagonizm midzy Niemcami, w szczególnoci Pru^ sami, a Polsk. Antagonizm ten jest o wiele star" szej daty i o wiele gbszej natury, ni ów, który zachodzi midzy Niemcami a Francj, a nawet mi^ dzy Niemcami a Anglj. Istnieje on bowiem tak dawno, jak dawno istnieje Marchja wschodnia na zachodnich rubieach Sowiaszczyzny, oraz jak dawno istnieje pastwo Pruskie (dawny zakon Krzy-

acki),

wyrose szalbierstwem

i

gwatem

z zagrabio-

poaci pastwa polskiego wraz z jego wybrzeem morskiem. Siga za on tak gbonej zach.^pón.

*)

Wszystkie cytowane pisma maj charakter organów ich bowiem redaktorowie naczelni wcho^

„ministerialnych"

dz w skad

—

rzdu,

42

artykuy przeto pó'urzdowych.

ich

enuncjacji co najmniej

maj

znaczenie

KRYTERJA OGÓLNB ko,

e niemoliwem

kiego

wspóistnienie

jest

pastwa pruskiego

wielkiego

i

wiel-*

pastwa

pole-

Upadek albo redukcja rozmiarów jednego nich jest koniecznym warunkiem, aby drugie mo"

skiego. z

go swobodnie

y

i

pen

piersi oddyclia.

Tak

si przedstawia stosunek Polski do Niemiec. 2. Z drugiej strony rola Ukraiców, jako pupi^ lów, ajentów

w

czasie tej

i

lepycli narzdzi giermaskicli, tak

wojny, jak

—

w

cigu ubiegego

stulecia,

wy

zwaszcza w Austrji, dostatecznie juz zostaa wietlona. 3. Natomiast nie moemy w tem miejscu na za^koczenie nic rzuci okiem na niewywietlony do^ td dostatecznie a niezmiernie ciekawy cay proces dziejowy, który wykazuje, od najdawniej^ szyci czasów z zadziwiajc konsekwencj Niemcy interesy swoje z interesami Rusi kijow^ skiej (póniejszej Ukrainy) a na szkod Polski, przyczem przedmiot gry midzy innymi stanowia wanie dawna polska „Ziemia Czerwieska". a) Jak wiemy, pierwszy zdoby t ziemi na Pol' kijowski Wodzimierz. Otó stao si to sce wtedy, kiedy Polska caa skrwawia si wanie w wal^ cc miertelnej z giermask nawa, która w postaci markgrafstwa Gerona i jego nastpców wycigna ju drapiene swoje macki na wsciód, rozbia do^* szcztnic pokrcwnycli Polakom Wendów, zagarna ici dzierawy i sigaa ju do serca ówczesnej Pol^ Mieszko I, Wtedy to ski — do Poznania.

e

wi

—

ksi

ksi

ratujc si przed gronym „apostolskim" uciskiem [iemiec, postanowi przyj clirzecijastwo od po^ ^ratymczycli Czecliów,

— iw

ten sposób ocali byt 43

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA swego pastwa. Nie ocaliJ penej niezawisoci. Zmu" szony do zwizku lennego z cesarzem, skrpowany i ubezwladniony przez Niemców na zacliodzie, mu^ sia patrze bezsilnie, jak tymczasem na wsciodzie Rusini wydzieraj mu jego dziedzictwo. b) Dopiero syn jego, Bolesaw Wielki, jeden z najpotniejszych monarchów Polski i Sowian^ szczyzny, gienjalny wódz i kierownik pastwa, po" mci upokorzenie ojca. Oparszy granice Polski o Batyk, zwróci si przeciw Niemcom. dugiej 14'letniej wojnie pokona siy militarne Henryka II i w r. 1018, narzuciwszy temu cesarzowi zwyciski pokój, przesun zachodni granic swego pastwa po ab. I dopiero wtedy, po pokonaniu Nie^

W

a

mie,

ale

juz

i

natychmiast wtedy,

w tym samym

roku 1018 zwróci si przeciw Rusi kijowskiej i bez trudu juz uzyska ziemi Czerwiesk. c) Za syna jego jednak, Mieszka II, chytry cesarz Konrad II wchodzi w porozumienie z ksiciem kijowskim Jarosawem. Do spisku przystpuj Cze^ chy i Danja. Polska, z czterech stron napadnita, ulega przemocy i traci wszystkie sukcesy Bolesawa. Nieszczliwy Mieszko z rozpaczy popada w obkanie. d) Jeszcze wnukowi jego Bolesawowi miaemu udaje si odzyska Czerwieskie grody i nawet uzy" ska wpyw kierowniczy na kijowsk. Niewt" pliwie jednak nie najmniejsz rol w tym powodze* niu odgrywa fakt, cesarz Henryk IV by w tym czasie pochonity walk z papiestwem i odbywa

Ru

e

drog do

Kanossy...

Ale brat

i nastpca Bolesawa popada znowu pod krpujcy przemony wpyw niemiecki i jedno-

e)

44

KRYTERJA OGOLNB

czenie zmuszony na wschodzie.

jest

do wydania zdobyczy brata

Ostatni z wielkich Bolesawów, Bolesaw III, rzdu w Polsce pogromca Niemców, roz> biwszy doszcztnie pod "Wrocawiem niemieckie i cze" f)

drugi z

Henryka V (zdobywcy Lotaryngji), ca uwag nastpnie powica utrwaleniu wadzy pol-' skiej i krzewieniu chrzecijastwa na batyckiem Pomorzu, a zwizany t misj apostolsk, oraz nie" bezpieczestwem niemieckiem na zachodzie, nie mo" skie wojska

e

przeszkodzi utrwaleniu wpywów ruskich na w sta^ wschodnich kresach polskich. Tem mniej nic uczyni to jego nastpcy, za których Polska roz' pada si na szereg sabych ksistewek oddzielnych. g) Tymczasem w XIII wieku wyrastaj dwie grone dla Sowiaszczyzny potgi: od zachodu niemiecki zakon krzyacki, od wschodu Tatarzy. Pierwkisi zagraaj Polsce i Litwie, drudzy Rusi. jowska podbita zostaje zupenie przez Tatarów. Czerwona skada im haracz, co jej nie uwalnia od

s

—

Ru

Ru

cigych najazdów pikny, mieniaj

tatarskich

i

litewskich, które ten

natur uposaony kraj, zajaowe pustkowie. ywio nie-

szczodrze przez

w

dzikie

i

w

krzyactwie, straciwszy dawn na wschodzie podpor w Rusi kijowskiej, która na jaki czas znika z rzdu pastw niezale-

miecki, uosobiony nieraz

nych, szuka nowego w Sowiaszczynie sojusznika zniemczaych do walki z Polsk i znajduje go w podlegiermaskim wówczas zupenie i wpywom

—

gych *)

pod

— Czechach

*).

Dopiero walki husyckie wyzwoliy nieco Czechów niemieckich. (Jan yika).

wpywów

45

PANNBNKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA Odnowiciel pastwa polskiego zjednoczonego, okietek, cementuje gmacli tego pa-' stwa krwi rycersk, przelan wspólnie w pierwszej wojnie narodowej z Krzyakami, którzy, zawarszy przymierze z królem czeskim Janem Luksembur-' skim, podstpnie zawadnli Pomorzem. okietek krwawo tumi bunty kolonistów niemieckich we-* wntrz pastwa i odnosi wietne zwycistwo nad

Wadysaw

Krzyakami,

nie jest jednak

w

stanie

wyzyska suk^

cesów militarnyci. Kraj zniszczony i wyczerpany nadewszystko potrzebowa pokoju. h) Pojmujc to syn okietka, Kazimierz Wielki, rzuca molochowi giermaskiemu na tymczasow ofia^

r

Pomorze

(dla

Krzyaków)

lsk (dla za t drog i

sprzymie^

cen oku^ I piwszy pokój na zachodzie, dopiero wtedy jest w sta-* nie zwróci si swobodnie na wschód, wyzwoli z pod

jrzonych z nimi Czechów).

przemocy

tatarskiej

Ru

Czerwon

i

przyczy j

trwale do Polski.

Wspólne niebezpieczestwo krzyackie, zawi^ jeszcze nad Polsk i Litw, wywouje unj polsko4itewsk, Ostateczna rozprawa staje si nie^ unikniona. Krzyactwo wie si tajnym sojuszem i)

sc

wci

Zygmuntem Luksemburskim, królem wgierskim, w walce z Polsk i po jej ewentualnem zmiadeniu otrzyma ma znowu Ru Czerwon i Podole. z

który za pomoc zbrojn

Los zdziaa inaczej. Zmiadony zosta Zakon. Bitwa pod Grunwaldem bya pogromem, po którym zakon jako taki nigdy si ju wicej nic zdoa po' dwign. Tem samem przesdzony zosta los Rusi Czerwonej, która pozostaa do koca przy Polsce. 46

KRYTBRJA OGÓLNB

Dopiero z pocztkiem XVIII' wieku zbieraj si znów

grone chmury nad Polsk. Dawne

wy

przeciw niej

Od wschodu Moskwy

w

Rosja,

powstaa

z

kijowskiej Rusi, z siln

i

golskiej krwi

sojusze

nowej zmartwychwstaj

w yach,

o

silnie

i

zmO'

postaci.

poczenia dawnej przymieszk mon^ tez wystpujcych

—

mongolskich instynktach despotyczno-zaborczych, na wewntrz przez Piotra W. zorganizowana na na niemieck i przez Niemców rzdzona, wchodzi na^ zewntrz tez cica ku Niemcom, przód w ciche porozumienie, potem w sojusz, prze^ ciw Polsce skierowany, z dwiema giermaskiemi pO" a to togami, wyroslemi równoczenie na zachodzie anty^sowia^ dawnej spadkobierczyni z Austrj, skiej „misji" markgrafa Gerona, oraz z Prusa^ i, które wyrósszy z gruzów krzyactwa, odziedzi'

—

mod

—

—

m

czyy

jego

militarny

ohydne krwawe ustrój,

bogobojnoci,

a

tradycje, jego

przybrany przewrotnie wreszcie

jego

i

nawskró

w mask

przewodni ide

polityczn, skierowan naprzód gównie, jeli nie jedynie, przeciw Polsce. Zacisny si nad Pol^ sk, ponownie elazne, wielekro spotniae jeszcze kleszcze.

Europa za niezdolna bya wówczas przewidzie tego jasnego dzi dla wszystkich przebiegu zdarze, moc którego Niemcy, zaatwiwszy si z Polsk na i kosztem Polski wzmocnione bliskim wschodzie zwróc si póniej na daleki wschód przeciw Anglji

—

—

i

na zachód przeciw Francji.

wszyscy,

e

upadek Polski

potniejszem ogniwem

Dzi pojmuj

stal

si pierwszem

w acuchu

to i

ju naj^

przyczyn, któ^

wywoay obecn wojn wiatow. Wtedy

Euro^ 47

PANNENKOWA: PUNKTY WILSONA A GALICJA WSCHODNIA pa zachodnia jeszcze nie rozumiaa, ie jedynym jej naturalnym sprzymierzecem na wschodzie jest Polska. I stao si, w miertelnem zmaganiu si swo" jem nie znalaza Polska w Europie adnego sojusz" jak samotna niegdy odnosia tryumfy nad nika, i powszechnym wrogiem, tak samotna i teraz w gopod potrójn przemoc ulega. dzinie klski

e

—

—

—

za Czerwona — rzecz charakterystyczna — podziale upu przypada nie sowiaskiej Rosji^

Ru przy

jakby na ostateczny dowód,, byli w walkach z Polsk o jej odwieczne dziedziny tylko lepem narzdziem w rkach wiadomej swych celów ale niemieckiej Austrji,

ie

i

Sowianie tak wschodni jak zachodni

de giermaskiej

intrygi.

kiedy sia niemiecka jui zostaa zmiadona, dzisiaj trwa jeszcze i dziaa dalej owa podstpna niemiecka intryga, wywoujc pod sam koniec wojny krwaw walk bratobójcz w Galicji wschodniej, wywoujc tem samem w Europie wtpliwo o susznoci praw polskich do tego kraju. I

dzisiaj,

4.

Nauka

dziejów jednak

niej jest jasna

wynikajca,

i

jest

w sprawie

niewtpliwa,

—

Galicji

wschod-

a przestroga, z niej

wymowna.

dzi na kongresie pokojowym maj nowy porzdek wiata, potrafi z niej wycign konsekwencj? Na to pytanie musi da odpowied rozum po-

Czy tworzy

ludzie, którzy

—

lityczny Europy.

4S

T R E I.

I

OGÓLNY PROBLEM PACYFIKACJI WIATA

}.

Zadania kongresu

2.

Cel idealny

j.

J\owa mapa iwiala

4.

Darane tytuy prawne do wadania pastwowego

5.

,,Punkty Wilsona"

6.

Gówne

— jako

"Dwie zasadnicze k'^^stje

8.

Spór

9.

Spór

o-

7

.

kryterja

nowe

idee Wilsona

7.

1 1 1

S C

midzy narodami midzy narodami

a

pastwami

a narodami

Dwa kryterja ogólne Wzgld cywilizacyjny Wzgld na bezpieczestwo wiata II.

PUNKTY WILSONA A KWESTJA WSCHODNIEJ

GALICJI

Punkt 13 Wilsona fComentarz z /j

lutego

Wtpliwoci formalne

Wtpliwo

zasadnicza

Tendencyjna niemiecka interpretacja $3 punktu Interpretacja formalna Interpretacja rzeczowa

JSiedostaeczno kryterjum Postutat

ywotnoci

tylko historycznego lu) tylko etnograficz-

potrzeb

Postulat sprawiedliwoci

fnego

JCwestje narodowociozoe gdzieindziej

Mieszany skiad etniczny gdzieindziej Alzacja

i

Lotaryngja a Galicja wschodnia

J^wesja flamandzka

-w

Belgji a kii^estja ruska

10

Galicji

J^ola Jlusrji

J^wesja granic z punktu widzenia geograficznego historycznego

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,

,,

kflturalno-gospodarczegc

,,

,,

,,

,,

,,

etnograficznego

Cztery k''yterja

III.

A.

B. C.

NASZE PRAWA DO GALICJI WSCHODNIEJ

DANE OGÓLNE DANE GEOGRAFICZNE DANE HISTORYCZNE Galicja wschodnia Galicja wschodnia

3.

Sposób przyczenia Galicji wsch. skich

D.

naleaa pierwej do Polski ni do usi naleaa duej do Polski ni do 7(ms«

/.

2.

i

stosunek ludnoci do pol-

wadz

DANE ETNICZNE Polacy autochtonami

w

Galicji wschodniej

Galicja wschodnia obszarem mieszanym

Daty statystyczne Cztery kategorje J^usinów J\ieznaczna

Dawny ,,

E.

wzgldna

wikszo Ukraiców

proces ruszczenia ludu polskiego

Granica

ywa", zmienna

korzy Polaków

na

DANE KULTURALNO-GOSPODARCZE /.

Stosunek sum podatkowych wpacanych przez Polaków i7{usinów

2.

Stosunkowy

udzia Polaków

i

"usinów

j.

Polska praca

w czasie obecnym w przeszoci

4.

Czem Czem

jest Galicja wschodnia

5.

dla J^usinów

6.

J^ola

ukraiskich agitatorów

w

pracy

gospodar-

czo-kuluralnej

jest

—

i

Chemszczyzna dla Polaków?

IV.

KRYTERJA OGÓLNE

KRTTERJUM PIERWSZE 1

historyczne, toiadcztfce o polskich tradycjach zcolno-

Takty

ciowych

i

wiadectwo 3.

o polskiej tolerancji

J^usina

Polacy jako bojownicy za ideay ogólno ludzkie

—a

4.

Ukraicy

5.

JSegatywny

ideay ogólno-ludzkie ukraiskich

charakter

wolnociowa

bojowych

tradycji 6.

Znów

7.

JSegatywny charakter wspóczesnego ruchu ukraiskiego

8.

iwiadectwo J^usina

Ukraiskie metody walki Eksterminacja polskoci

— jedynym

na dzi pozytywnym pro

gramem Ukraiców ,,T{eforma" szkolna (ukrainizacja

szkó

polskich)

,,J{eforma" agrarna (wywaszczenie Polaków) Jlpel do 'Europy.

KRYTERJUH DRUGIE ;.

2,

Zasadniczy antagonizm polsko-niemiecki

Ukraicy

— jako

narzdzie germaskie

J.

JConsekwentny proces dziejowy

4.

Przestroga dla Europy

\AR

K^^.

^976

&tf 'h

j

I

•-

//.

'^

KS. Jf^""

Z

CZ

I

KSIGARNIA

c

ANTYKWARIAT

U2 PC

nnu

J

oufl

W Nakader

i

E

^^

Cewa

w NAJBLISZYM

"

048556

i/^.j.g^,"

CZASIE

'^"

UKA

NAKADEM KSINICY

SI POLSKIEJ

NASTPUJCE WYTWORNE

PUBLIKACJE: ADOLF SZYSZKO-BOHUSZ: njlWEL EUGENJUSZ ROMER: MOZE POLST^JE KAZIMIERZ PRZERWA-TETMAJER: TJITY NIKODEM PAJZDERSKI: POZJ^A ZYGMUNT BATOWSKI: WJlTiSZJJJPA JAN KASPROWICZ: ZJlMJ^l PJJISTOWS-KIE 7\Jl L^SJCU.

KSINICA POLSKA T. N. S.

W.

JEDYNE WSPÓDZIELCZE STOWARZYSZENIE WY' DAWNICZE NAUCZYCIELSTWA SZKÓ WYSZYCH Wydaje podrczniki i rodki pomocnicze dla wszyst" szkó rednich i wyszych w Polsce — uatwia swym czonkom autorom wydawanie ich prac, umo' liwia im i wszystkim kolegom korzystn i pewn lokat oszczdnoci, usiuje si sta wzorem koope' ratywy polskiej, swoim przykadem porwa najszer' sze warstwy spoeczestwa, wskaza im drog odrO' dobrobytu a na fundamencie dzenia ekonomicznego wspópracy budowa lepsz przyszo. kich

i

UDZIA WYNOSI

30

MK

WPISOWE

3

MK

Ksinica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkó Wyszych wydaje zasikiem Polskici Spóek Oszczdnoci i poyczek pozostajcyci pod patronatem Wydziau krajowego:

PRACE GEOGRAFICZNE w

lunycli zeszytach pod redakcj

EUGENIUSZA ROMERA profesora geografji na Wszechnicy lwowskiej

Jan Czekanowski: Stosunki narodowociowo-wyzTekst polski, i Rusi — z czterema mapami francuski, niemiecki. 24.— Mk. Zeszyt II Eugeniusz Romer: Polacy na kresach pomorskich i pojeziernych (bygdoskie, kwidzyskie, gdaskie i olsztyskie). Zeszyt

I.

naniowe na

l.itwie

Ponadto 3 mapy szczegóowe blice cyfrowe. 57.60 Mk. Zeszyt nr.

1

:

750.000, liczne

Stanisaw Pawowski:

Ludno

kartogramy

i

ta-

rzymsko-katolic-

polso-ruskiej czci Galicji. — Dwie mapy szczegóowe podziace 1 750.000. liczne katogr«my i tablice cyfrowe. Tekst polski 20.— Mk. Tekst polsko-francuski 44.80 Mk. Zeszyt IV. Adam Dudziski: Nasz stan posiadania na lsku przygotowaniu. Mapy w druku. Do opolskim i cieszyskim. tego zeszytu przygotowuje sie te studyum nad Oraw i Spiem, a redakcja ra^pe polskiego .stanu posiadania na caym obszarze i przegld wyników caego wydawn. ,,Polskie Kresy". ka

w

w

:

,

W

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOYE

SLIPS

UNIYERSITY OF

D

651 G18P34

FROM

THIS POCKET

TORONTO UBRARY

Pannenkowa^ Irena Punkty Wilsona a Galicja Wschodnia