Paul Kleınman [PDF]

Zitiervorschau

PAUL KLEINMAN

PSİK0101 PSİKOLOJİNİN GERÇEKLERİ, TEMEL ÖĞELER, İSTATİSTİKLER, TESTLER VE DAHA FAZLASI! İngilizceden Çeviren H a ş a n K a p la n

okuyan j ^ u s

Yazar H akkında Paul KLEIN M A N , N ew York-W hite Plains'de büyüdü. 2009 yılında W isconsin Ü niversitesi Sanat ve İletişim Sanatları bölüm ünden m ezun oldu. K LEIN M A N , Boktan Sanatçı (The Bullsh*t A rtist), Bir Ton P islik (A Ton of Crap ) ve M cSw een ey's tarafından yayım lanan Freudiyen Kuram adlı eserlerin yazarıdır. Paul KLEIN M A N , h alen N ew Y ork'ta ikam et etm ektedir.

İÇİN D EKİLER GİRİŞ 11 IVAN PAVLOV 13 B. F. SKINNER 19 SIGMUND FREUD 25 ANNAFREUD 35 LAWRENCE KOHLBERG 41 STANLEY MILGRAM 47 ALFREDADLER 53 GRUPLAR ÜZERİNE TEMEL KURAMLAR 57 PHILIP ZIMBARDO 63 SOLOMON ASCH 67 JOHN B. VVATSON 71 HERMANN RORSCHACH 75 GÖRSEL ALGI 83 GEŞTALT PSİKOLOJİSİ 91 BİLİŞSEL PSİKOLOJİ 99 BİLİŞSEL UYUMSUZLUK KURAMI 109 DÜRTÜ AZALTMA KURAMI 115 HARRY HARLOVV 119 JEAN PIAGET 123 ALBERT BANDURA 129 CARL ROGERS 133 ABRAHAM MASLOW 137 ZEKÂ KURAMLARI 143 KURT LEWIN 157 CARLJUNG 161

HENRY MURRAY 167 SAĞ VE SOL BEYİN 173 AŞK (SEVGİ?) 177 KAREN HORNEY 183 JOHN BOWLBY 189 YÜKLEME KURAMI 195 DUYGU 201 KİŞİLİK 207 LİDERLİK KURAMLARI 213 RÜYALAR 217 SANAT TERAPİSİ 223 HİPNOZ 227 ALBERT ELLIS 231 BİLİŞSEL DAVRANIŞ TERAPİSİ 237 HÖRİSTİKLER - ZİHİNSEL KISAYOLLAR 243 HARRY STACK SULLIVAN 247 SİHİRLİ RAKAM YEDİ: ARTI İKİ-EKSİ İKİ 253 ERICH FROMM 257 İYİ SAMİRİYELİ DENEYİ 263 KİŞİLİK BOZUKLUKLARI 267 DİSSOSİYATİF (ÇÖZÜLMELİ) RAHATSIZLIKLAR 273 ROSENHAN DENEYİ 277 DAVID KOLB'ÜN ÖĞRENME STİLLERİ 281 ANKSİYETE BOZUKLUĞU 287 MARY AINSWORTH VE YABANCI ORTAMLAR 293 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI 299 LEV VYGOTSKY 305 SOMATOFORM RAHATSIZLIKLAR 309 SÖZDE UZLAŞI VE SÖZDE EŞSİZLİK ETKİSİ 313 STRESS 317 ÖZBENLİK ÇELİŞKİ KURAMI 321

Lizzie için... Benim gibi bir çatlakla baş eden ve sürekli aklımı başımda tutan tek kişi...

TEŞEKKÜR Sürekli desteklerinden dolayı aileme, Adams Med­ ya çalışanlarına, ayrıca dünyanın tüm büyük düşünür­ lerine teşekkür ederim; onlar olmadan bu kitap ortaya çıkamazdı.

GİRİŞ PSİKOLOJİ NEDİR? Psiko (Psyche): Yunanca 'ruh, can, gönül ve nefes' anla­ mında kullanılan kelime... Loji (logia): Yunanca 'bir şey/alan üzerinde çalışmak, in­ celemek' anlamında kullanılan kelime... Psikoloji, zihinsel ve davranışsal süreçlerin incelenme­ sidir. Temelde, psikoloji alanında çalışanlar, "İnsandaki iş­ leyiş mekanizmasına sebep olan şey nedir?" ve "Dünyayı nasıl görüyorsun?" gibi sorulara cevap vermeye çalışırlar. Bu basit düşünceler duygu ve düşünce süreçleri, rüya­ lar, hatıralar, algı, kişilik, hastalık ve tedavi gibi çok sayıda farklı ve karmaşık konuları kapsamaktadır. Her ne kadar psikolojinin kökleri Antik Yunan filozoflarına dayansa da bu alan ancak Alman psikolog Wilhelm Wundt'un 1879 yılında kurduğu tamamen psikoloji çalışmalarına adanmış ilk psikoloji laboratuvarıyla başlamıştır. O zamandan beri, psikoloji hızlı bir şekilde genişleyerek tıp, genetik, sosyo­ loji, antropoloji, dilbilim, biyoloji, hatta spor, tarih ve aşk gibi bilimsel çalışmalarla örtüşen farklı bir bilim haline geldi. Şimdi odaklanın, koltuğunuza yaslarım, rahatınıza ba­ kın ve aydınlanmaya hazır olun. Daha önce asla bilme­ diğiniz bir tarzda, kendiniz hakkmdakileri öğrenmeye başlamanın zamanıdır. İster bu kitap sizin için bir takviye kursu olsun isterse bütün bunları ilk kez öğreniyor olun! Başlıyoruz... Psiko 101'e hoş geldiniz!

Psiko 101

11

IVAN P A V L O V ( 1849- 1936) İnsanın en iyi dostunu kavramış/anlamış in san ... Ivan Pavlov, 14 Eylül 1849 yılında Ryazan'da (Rusya) doğ­ du. Bir Köy rahibinin oğlu olan Pavlov, 1870 yılma kadar ilahiyat eğitimi aldı. İlahiyat eğitimini yarıda kesip fizyo­ loji ve kimya okumak üzere St. Petersburg Üniversitesi'ne kayıt yaptırdı. Pavlov, 1884 yılından 1886 yılına kadar ünlü kardiyovasküler fizyolog Cari Ludwig ve mide-bağırsak (gastrointestinal) fizyoloğu Rudolf Heidenhain'in gözetiminde çalıştı. Pavlov, 18901ı yıllara gelince yetenekli bir cerrah olmuş ve kan basıncının düzenlenmesi konusuna ilgi duymaya başlamışta. Öyle ki Pavlov herhangi bir aneste­ zi kullanmadan, bir köpeğin uyluk atardamarına bir tüpü neredeyse acısız bir şekilde yerleştirip duyusal ve farma­ kolojik uyaranların kan basmcı üzerindeki etkisini kaydedebilmişti. Ancak, Pavlov'un köpeklerle yaptığı en etkili araştırmanın (Klasik Koşullanma) ortaya çıkmasına daha zaman vardı. Pavlov, 1890 yılından 1924 yılma kadar İmparatorluk Tıp Akademisi'nde fizyoloji profesörü olarak çalıştı. Aka­ demideki ilk on yılında dikkatini sindirim ve salya ara­ sındaki korelasyona yöneltmeye başladı. Pavlov, cerrahi bir işlem ile bir hayvanın ömrü boyunca, nispeten normal koşullarda mide-bağırsak salgılarım incelemeyi başardı ve otomatik işlevlerle sinir sistemi arasmdaki ilişkiyi göster­ mek için deneyler düzenledi. Pavlov'un en önemli kav­ ramı olan 'Koşullu Refleks' (Şartlı Refleks), bu araştırma sonucunda ortaya çıktı. 1930 yılma gelindiğinde, Pavlov 'Koşullu Refleks' araştırmalarını insan psikozlarını açıkla­ mak için kullanmaya başlamışta.

Psiko 101

13

Akademik Tanımlar r-> KOŞULLU REFLEKS: Bir uyaranın normal olarak : tepki veren başka bir uyaranla eşleşmesi sonucunda | daha önceki ilgisiz uyaran ile ilişkili olarak ortaya ; çıkan tepki.

Her ne kadar Sovyetler Birliği tarafından övülüp des­ teklense de Pavlov komünist rejimi açıktan eleştiren biriy­ di; hatta 1923 yılında Birleşik Devletler'e olan bir seyaha­ tinden sonra hükümeti kınamıştı. 1924 yılında hükümet, İmparatorluk Tıp Akademisi'ndeki (o zamanlar Lening­ rad Askeri Tıp Akademisi olarak bilmiyordu) rahiplerin oğullarmı kovunca, bir rahibin oğlu olan Pavlov da profe­ sörlükten istifa etti. Dr. Ivan Pavlov, 27 Şubat 1936 yılında Leningrad'da öldü.

Ivan Pavlov'un Nişan ve Ödülleri Ivan Pavlov'un araştırmaları, yaşamı boyunca büyük takdirle karşılanmıştır. İşte onun başarılarından bazı örnekler: * * * * *

Rusya Bilimler Akademisi'ne üye olarak seçildi (1901) Fizyoloji ve tıp alanında Nobel Ödülü kazandı (1904) Rusya Bilimler Akademisi'ne akademisyen olarak seçildi (1907) Cambridge Üniversitesi tarafından fahri doktorayla onurlandırıldı (1912) Paris Tıp Akademisi'nden 'Legion d'Honneur' nişanı kazandı (1915)

Ivan Pavlov

KLASİK KOŞULLANMA-ÇAĞRIŞIM YOLUYLA ÖĞRENME Klasik koşullanma, Ivan Pavlov'un en ünlü ve etkili çalışmasıydı, davranışçı psikolojinin genel altyapısını bu çalış­ ma oluşturmaktadır. Klasik koşullanma, özünde çağrışım yoluyla öğrenmektir. Buna ilişkin, Pavlov dört temel pren­ sip belirlemiştir: 1- Koşulsuz Uyarıcı: Bir tepkinin oluşmasma sebep olan herhangi bir davranış ya da etkiye 'uyarıcı' denir. Uya­ rlarım otomatik olarak bir çeşit tepki üretmesine 'ko­ şulsuz uyarıcı' denir. Örneğin, eğer polen, bir kişinin hapşırmasma sebep oluyorsa, bu durumda polen ko­ şulsuz bir uyarıcı konumundadır. 2- Koşulsuz Tepki: Koşulsuz bir uyarıcı sonucunda oto­ matik olarak ortaya çıkan bir tepkidir. Aslında, bu her­ hangi bir uyarıcıya karşı gösterilen doğal, bilinçsiz bir tepkidir. Örneğin, polenden dolayı hapşırmak koşul­ suz bir tepkidir. 3- Koşullu Uyarıcı: Doğal bir uyarıcı (bir tepkiyle ilişkisi olmayan bir uyarıcı) koşulsuz bir uyarıcıyla ilişkili hale gelince koşullu tepkiye sebep olur. Buna 'koşullu uya­ rıcı' denir. 4- Koşullu Tepki: Bu, daha önceden, doğal uyarıcıdan öğ­ renilen bir tepkidir. Kafanız mı karıştı? Karışmasın... Aslında çok basit! Yüksek bir ses duyduktan sonra ürktüğünüzü hayal edin. Doğal bir tepkiye sebep olan ses, koşulsuz bir uyarıcı hali­ ne, ürkmek de koşulsuz bir tepki haline gelmiştir. Çünkü bu ürkme davranışı koşulsuz bir uyarıcı sonucu ortaya çı­ kan bilinçsizce yapılan bir eylemdir.

Psiko 101

15

Eğer yüksek ses olduğu anda -ya da ondan biraz öncebelli bir harekete arka arkaya şahit olduysanız (örneğin bir kişinin yumruğunu sallayıp bir masaya vurması gibi), siz o hareketi o yüksek sesle ilişkilendirmeye başlayabilirsi­ niz. Bir yumruğun benzer bir şekilde hareket ettiğini gör­ düğünüzde, ses olmasa da ürkersiniz. Yumruğun hareketi (koşullu uyarıcı) koşulsuz uyarıcıyla (ses) ilişkilendirilir ve sizin ürkmenize sebep olur (koşullu tepki).

PAVLOV'UN KÖPEKLERİ Dr. Ivan Pavlov, bu düşüncelerini anestezi verilmemiş köpeklerin düzensiz salyalamalarım izleyerek oluşturabilmiştir. Pavlov ilk başta, yenilebilir ve yenilemez nesneler verildiğinde hayvanların ürettikleri salya miktarım ölçe­ rek köpeklerin sindirimini inceleyerek işe başladı. Sonunda, bir asistanın odaya her girişinde köpeklerin salya ürettiğini fark etti. Pavlov, köpeklerin asistanlarm giydiği beyaz önlüklere tepki verdiğini tahmin ederek bu salya üretiminin belli bir uyarıcıya tepki olduğunu var­ saydı. Bu köpekler, beyaz önlükleri yemek sunumuyla ilişkilendiriyordu. Dahası Pavlov, köpeğe yemek sunul­ duğunda salya üretmesini koşulsuz refleks, köpeğin be­ yaz önlüğü görerek salya üretmesini de 'öğrenilmiş' ya da 'koşullu refleks' olarak not etti. Bulgularım daha derin­ leştirmek için Pavlov, bütün zamanların en ünlü bilimsel deneylerinden birini (Pavlov'un Köpekleri Deneyi) yarat­ mak için işe koyuldu.

16

Ivan Pavlov

Dtrtr

Z İL L E R KİMİN İÇİN Ç ALIYO R : K O Ş U LLU TEPKİ D EN EYİN İN YAPILIŞI

ÖNCE

yem ek

tepki

salyalam a

K O Ş U LLA N M A D A N

K O S U LSU ZTEP Kİ

zil

tepki

K O Ş U LLU U YA R IC I

salyalam a

«lU») zil

yem ek

tepki

K O Ş U LLA N M A

SONRASI

K O Ş U LLA N M A

S ÜR EC İ

SIFIR K O Ş U LLU TEP K İ

zil

tepki

K O Ş U LLU U YAR IC I

salyalam a K O Ş U LLU TEPK İ

Psiko 101

17