Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz'de Türkler 9759247313 [PDF]

Zitiervorschau

d"r "f

,"'ij

'

1- *{

",+' €'r

*

!}";{F *-*hs

f** 3nr "";,:

\lerhrrnr Hocunr Prof, Dr. $abrn KLIZCLiN'rrn aziz hatrrlsrna ithlf

OSMANLI HAK|MIYETINT, KADAR

DOGU KARADENIZ'DE, oa

ruRKLER

innnnim TELLlo6Lu

& ffiH

serander

SERANDER YAYINIARI Genel

Dizi:

SLINU$

19

ONsOz

Trabzon fuaqtrrmalan Dizisi: 7

KISALTMALAR KAYNAK Ve AITA$TIRMALAR KAYNAKLAR a-Arqiv Belgeleri b-Genel Tarih Kitaplan ba- Ermeni ve Gihcti Kaynaklan bb- Grek ve Bizans Kaynaklarr bc- Ttirk Kaynaklarr

OSMANLI TItrfuTiVNriXE KADAR DOGU KAMDENiZ'DE TURKLER Yazan:

ibrahim Telliollu Yayrna Hazlrlayan: Veysel Usta

lx

XI XIII XIII XIV XV XV XXI XXVI

Diler Dillerde Hazrlanan Kaynaklar XXXII XXXVI XXXVII a-YabanctDillerdeHazrlananQahqmalar LI b-Ttirkge Yaymlanan Aragtrmalar bq-

Kenan Sanaliollu

Kapak Tasarrmr:

ciRi$

K.S.

/

VII

ARA$TIRMALAR

Genel Yalrn Yiinetmeni:

Yaprm

iCin'lnrir,nn

Uygulama:

1

ir.r

SERANDER

I. BOLUM runx YERLESMESi DoNEMiNDE DOEU KARADENIZ NOICTSi

Baskr:

A- TURK veya TURKLERLE AKRABALIGI SOZ KONUSU TOPLULUKLARIN BoLGEYE GELi$i 13 a- Tiirklerle AkrabahSr Soz Konusu Olan Topluluklarl4 T4 aa- Kimmerler 22 (Sakalar) ab- iskitler 30 b- Tiirk Topluluklan 30 ba- Bunturki ve Krpgaklar

Eser Ofset Matbaacrhk, Trabzon

Tel.: 0462. 321 53

I.

38

Baskr, Mart 2004

ISBN:975.92473-|-3 SERANDER

bb- Halag/Kalaglar bc- Afqarlar bg- Yazgurlar

Basrn Yayrncrhk Matbaacrhk Turizm ve Ticaret

Ltd. $ti. G. Hatun Mah. iniinii Cad. Birinci lgham Kat: 4 No: 35 Tel.: 0462. 229 58 15 Trabzon

B- KARADENiZ KTYILARINDA YI.INAN

e-mail: [email protected]

r,oJ**#;n,:i;*tr .., I

,

33 35 38

KOLONiLERINiN KURULMAS I a- Bcilgede Kurulan Belli Baqh Yunan Kolonileri b- Kolonizasyon Dcineminde B61ge Ahalisi c- Grekge'nin Ticaret Dili Olarak Yaygrnlagmasl C. BOLGENIN YBN iSiVTBNi HAKKINDAKi TARTI$MALAR

',1*li;r;-l'

40 40 42

47

5l

II. BOLT}M

suNUs

Mo6oL isrir,asrxa KADAR g0lcnnn rum varu,rcr A- BULGARLAR 57 B- ocuz vnnmgivri 6l a-Malazgirt Savagr Oncesi Drjnem 6l b- Malazgirt Savagr Sonrasr Drinem 7t ba- Danigmendliler 78 bb- Saltuklular 86 bc- Mengticekler 90 bg- Tiirkiye Selguklulan 94 bga- Samsun Yrjresinin Fethi ve Mtisltiman Samsun'un Kurulmasr 99 bgb- Giirctilerle Mi.icadele ve Kelkit Havzasmm Ele Gegirilmeye Baglanmasr 100 bgc- Trabzon Rum Devleti'nin Kontrol Altrna

Ahnmasr

bgg- Mengi.icekli

..

103

Beyligi'nin ilhak Edilmesi 106

bEd Qepnilerin Ortaya

erkrgr

c- BoLGEYB iriNCi KTPQAK COCU

110

I 18

III. BOLTIM

osMANLr HAKiMiyEriNiN KITRULU$U DEVRiNDE DoGU KARADENIz nor,cnsiNnn TTIRKLER A- ERETNALILAR DEVRi B- CANIK BEYLIKLERI a- Hacr Emiro[ullarr b- Taceddinopullarr c- Kubadogullan g- Taqano[ullan d- Bafra (Bawa) Beyleri C- MUTAHHARTEN'iN ERZINCAN EMiRLiGi Q- AKKOYTTNLULAR DoNEMi SONUQ

BiBLiYoGRAFYA EKLER

DiZN

rua

t4s t47

t54 t62 t66 169

t7l 175 193

199

2t5 219

r,, .: I 1'llli,1.,*lttirt

2L yiizyrl; yeni bir

ytizyrhn baqlangrct oldulu

kadar,

uluslararasr giiEler tarafindan insanhk tarihinin seyrini deliqtirecek politikalarrn uygulamaya koyuldu[u bir d6nem olmaya aday gibi gortintyor. Bu politikalar, iletigim EaEr ve araglanntn btittin imkanlan kullanrlarak belli gtigler tarafindan diinyaya sinsice dikte

edilmektedir.

Bir

yandan bireysel ozgiirltik alanlartntn geniqletilerek

demokrasinin evrenselleqtirilmesi iqin Eaba gosterildifi belirtilirken,

ote yandan yiizlerce yrldrr aynt cofrafyada bir arada

ya$aml$

halklarrn birbirlerine diigmanhlr gtindeme gelmigtir. Ashnda geliqki gibi gdrtilen bu durum, "Yeni Diinya Diizeni" nin hedefine ulagabilmek amacryla, ulus-devlet yaptsmt gokertmeye ydnelik uyguladrfir taktikten baqka bir qey defildir. Yeni diinya dtzeni, asltnda diinyaya yeniden nizam vermek isteyenlerin, iilkemizin de iginde bulundulu co$rafyada Biiyi.ik Ortadofu projesini hayata geEirmeye gahqtrklan son giinlerde agrktan agrfa dillendirilmektedir. Bu proje ile, ozellikle Kafkasya ve Orta Do[u cofrafyasr yeniden dizayn edilmek istenmektedir.

Tiirkiye Cumhuriyeti Devleti'nin tizerinde bulundufu cofirafya, diinyaya nizam vermek ve egemen olmak isteyenlerin tarih boyunca ele geEirmek istedikleri bir yerdir. Hig kuqkusuz, iilkemiz, bu amansrz mticadelenin odalrnda bulunmaktadrr. Bu zorlu siireqten gegerken, tizerinde nefes aldr[rmtz bu topraklann gegmigi hakkmda giivenilir bilgi edinme ihtiyacrmrz her zamankinden daha bilytik bir ihtiyaE haline gelmigtir. Bdlgeye iligkin dzgiin eserlere imza atan Serander Yayrnevi elinizdeki bu kitap ile; merkezi Trabzon olmak iizere tarih boyunca gtigler kavqa[r olmuq Do[u Karadeniz Bdlgesinin iskana agrhqrndan Osmanhlar tarafindan fethine kadar gegen stireye rgrk tutmaktadrr'

Serander Yayrnevi

ONsoz Giiniimtizde, Anadolu Ttirk tarihi gahgmalarrm Malazgirt zafeiyle baglatmak esash bir kural haline gelmig gtiztikmektedir. Halbuki Ti.irkler, Asya'mn orta ve bafl ktstmlannda en eski ga[lardan

beri cihangiimfil devletler kurmug milletlerden birisidir. Bunun yarunda Tiirk niifuzu Avnrpa'da, Macaristan ve Balkanlara kadar etkili olmugtur. Bu havzanrn baflst ve kuzeyinde geligen Tiirk faaliyetleri hakkrnda baz gahgmalar yaprlmrg olmasrna ra[men, do[usu ve gtineyinde yani Kafkaslar ile Karadeniz'in Anadolu sahillerinde, tizellikle de Dopu Karadeniz btilgesinde ortaya grkan Tiirk etkinli[i iizerine bugiine kadar ciddi bir ilmi ara$trrma yaprlmamrqtr. Oysa bolgenin, en eski ga[lardan itibaren Asya'dan gelen muhtelif kavimlerin yerleqim alam oldu[u bilinmektedir. Bunlar arasmda Ttirkler veya Kimmer ve iskitler gibi akraba topluluklann da bulunmasr tabiidir. Ttirk soyundan geldikleri halen tart$mah olmakla beraber, Ttirklere en yakrn akraba topluluklar igerisinde yer alan Kimmer ve iskitleri miiteakip, birkag asrhk bir siire igerisinde Do[u Karadeniz bdlgesi, Qoruh havzasmdan srzan depigik Tiirk gruplarmm yerleqim alam haline gelecektir. Bunlann daha sonra ortaya gtkan Yunan kolonilerine zemin tegkil etti[i agrktrr. Ancak miiteakip devirlerde bdlgeye Ttirk gogti devam etmig ve Osmanltlar Anadolu'ya tam olarak hakim oldufunda bu g69ler sistemli ve dtizenli bir iskin hareketine dtiniigmiigtiir. Onun igin bu galryma, Osmanh hakimiyeti ddnemine kadar DoSu Karadeniz bolgesine yerleqen Ttirk topluluklanyla smrlandnlmtgtr. Boylelikle, Tiirk niifuzunun bdlgedeki temelleri, bir bagka deyigle tarihi derinli[inin ortaya konulmast amaglanmt gtr. Bu gahgmanm yayma hazrlanmastnda yo[un emek harcayan Veysel USTA'ya, kitap olarak bastlmasmda biiyiik katkrsr bulunan ara$trmacl Mehmet BiLGiN'e, bdyle bir araqtrmanm hazrlanmasrnda biiyiik tegvik ve deste[ini gordiifiiim hocam Prof. Dr. Enver KONUKQU ile gerek konunun belirlenmesinde, gerekse daha sonraki agamalarda bugtine kadar smrsz destefiini gordti[iim damgmamm Prof. Dr. Salim COHQE'ye minnetlerimi sunmayr bir uz?nan sahada, bu arada Karadeniz havzasmda da

borg kabul ederim.

ELAZIG-2003 ibrahim TELLiOGLU

lirii;i**lti:;.;,ri, c'.,,,

KISALTMALAR AS

Anatolian Studies.

Bkz. BTTD CAJ ni.q. DTCF'D

Bakrnrz.

Belgelerle Ti.irk Tarihi Dergisi. Central Asiatique Joumal.

Ti.irkiye Diyanet Vakfi islim Ansiklopedisi. Ankara Universitesi Dil Tarih Co$rafya Fakiiltesi Dergisi. Ondokuzmayrs Universitesi

EFD

E[itim Faki.iltesi

Dergisi.

GJ H. ia,

The Geographical Journal.

JA M.

Journal Asiatique.

n$r.

Negreden.

nu

Dipnot.

s.

Sayfa.

SAD

Selguklu Aragttrmalarr Dergisi.

TAD

Ankara Universitesi Dil Tarih Co$rafya Faktiltesi Tarih Araqtrmalan Dergisi.

TD.

istanbul Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Tarih

Hicri.

islim Ansiklopedisi. Miladi.

Dergisi.

TKA TM vd.

ZDMG

Ti.irk

Ktiltiiril Aragtrrmalan.

Ttirkiyat Mecmuast. Ve diferleri, ve devamr. Zeitschrift der Deutschen Morgenltindischen Gesellschaft.

i!ji!.i. i.

r,,ill

,

.:rit.,,,:ii*d,!r. rf

.-

r,r,:l.i

,

4.t

XIII KAYNAK VE ARA$TIRMALAR Osmanh hakimiyetine kadar Do$u Karadeniz bdlgesinde Ti.irk

ile ilgili

olarak esash bilgiler veren tarih kaynaklart bulunmaktadrr. Btilgeyle ilgisi bulunan Grek, Ermeni ve Giirciilerin kendi dillerinde meydana getirdikleri kaynaklara ek olarak, Bizans, Tiirk, Stiryani ve Arap kaynaklarrnda konuyla ilgili 6nemli kayrtlar mevcuttur. Bunlann btiyiik gopunlu$u bafi dillerine terciime edilerek basrlmak suretiyle yaygm olarak kullammr miimkiin hale getirilmigtir. Yalnrz bunlar atastnda, bir:az da konunun dzelli[inden dolayr, ilk d6nemlere ait niimizmatik, epigrafik v.s. malzeme ile argiv vesikalan bulunmamaktadrr. Bu ttir malzeme ancak Yunan kolonileri gafirndan sonra ortaya grkrnaktadrr ki, bunlar da daha gok Greklerle ilgili olup bu gahgmada ele ahnan konular hakkrnda gok onemli bir bilgi igermemektedir. Di$er taraftan bu ttir kaynaklar, brilgeye O$uzlarrn yonelmesinden sonra artacak ve bu gahqmada esash bir gekilde kullanrlmaya gahqrla-

varhgr

caktrr. Osmanlt argiv vesikalan, bu ciimledendir.

Konumundan dolayr bir takrm iddialarrn oda[r olan bdlge, anrlan kaynaklarrn drgrnda pek gok krymetli aragttrmaya da esas tegkil etmiqtir. Anthony Bryer, i. frhg Kolfen, M' Fahrettin KrzroSlu, Faruk Stimer, ismet Miro$lu, Bahaeddin Yediyrldrz ve

Mehmet Bilgin'in aragttrmalarr bu gruptandr. Bunun yamnda, Marianna Koromila, Nikoloz Berdzenigvili-Simon Canaqia, Yuri Siharulidze-Alexandre Manveligvili, Ali ihsan Aksamaz ve Selma Kogiva'nm aragtrmalannda gdriilece[i gibi, bi.iyiik emek ve ciddi bir gabaya ra$men meydana getirilen bazr gahgmalarda, bir takrm 6n yargrlar, dzellikle de ideolojik yaklagrmlar a[rrhkh bir yer tutmaktadrr. Dolayrsryla bunlar Yunan, Gircii v.s' topluluklann bolgeye yonelik iddialanmn birer manifestosu konumuna dtigmtigt0r. Ona ra$men, gerekli de$erlendirmeler yaprldrktan sonra bu aragtrrmalardan da en geniq gekilde yararlantlmaya gah9rlmrgtr. Baghkta, kaynaklarrn yam4da araqtrmalara da yer verilmesi bunun sonucudur.

KAYNAKLAR

Bir

aragttrmada kaynaklar sdz konusu oldu$unda, zaman igerisinde dtg tesire en az aqrk bulunan epigrafik, niimizmatik,

:ii*liriiiir'id

XV

XIV diplomatik malzemenin 6n pl6na grkmasr tabiidir. Bunlardan ilk ikisinin mahiyeti hakkrnda yukarrda bilgi verilmigti. Ugtincii ile ilgili olarak, Bizans sarayrnda yazian genel mahiyetteki tarih kitaplarr haricinde, Osmanh arqivlerinde yer alan malzemeden bagka kaynak bulunmamaktadrr.

a- Arqiv Belgeleri

Osmanh cincesi dcinemle ilgili olarak, Selguklulardan giintimtize argiv malzemesi mahiyetini haiz materyal ulagmamrgtr.l Ancak, mtingeat mecmualanndan grkanlan ve negredilmig bulunan2 bazr resmi vesikadan genig bir qekilde yararlanrlmrgtrr. Di$er taraftan, bcilgede Osmanh hakimiyetinin baglangrcr bu gahgmanm srrurlandrrrldr$r ddnemin sonraslnl ihtiva etti[i igin, doSudan bir Osmanh argiv gahgmasrna gerek g