Novum Testamentum Graece [27 ed.] 3-438-05100-1 [PDF]

Zitiervorschau

Α 0

~~:

Beoroth? 0

Lower Bt!Uι-horgn

ORimmon

OMizpah'l

Uppt;r Beια..horon

~Ai;n

1

c

Β

6Epbron?, OphrJh

Modein

° Gibeon?o

0

Kirίa"th~,ke.rimo

ocbephlratι ...

CJMicbmash

Ram~h

Gibeah Nob;o oA~hoth

Esbιagt? octιesaιonNepJ:ιemΘ

.

~t"

'

L

~·,,,v-~

0

?Sidon

~\c~nt if.

\ ..

'

J.G~,ιir"

""'

Damascus

ο

Zarephath

CJ ο

Zarephatb

"'

o&tb-Rac:elίerem-2

Beιh.lehem

0



ο

\bieaη>?'

' ~

"

c ·:ι..-

Taanach

r...

ο$

Sh:ι gpbtab?

Mesiddoq,.

~~~~ι'Ί:? l

C.oao

~

~

~Jυlias

c

Ifa Ca~~ιn~ ι · ~,..ι,

~!..~91~

ο o~ifA R

4J

.cιJChorazίn

ο

~

"'

Tαb0ι'. 1 929ιssA-

..-.,.ιιo:•rid

Doro·

"' 4

...OArtιdι

ιο..- oHaros~tk U Ν 0 Daberath

',,

0

3962'

""'

Asb~roth

Chin.ffereth

-695

Loke Sem?Ciwιιi< Gischala

PtolemaisO

1 Sea of

ς.{'9~~rιk~\i2z ~ Jt-~e~~r z

".,.

::ι:

~

Chinn~ho

;\\ψ.~el

..

"'

"'

~Rιιrnaho :1 oCabul

Mιfes

""'

3949. Lake Semechofflliι; lJ()

-.ι

ο

Caesarea PhiJippi

of Archelaus) Northern boundary of J udea proper J/a and 1/b Tetrarclιy of Hcrod Anιipas (4 B.C.-A.D.J9)

J/1 Tetrarchy of Philip (4 B.C.-A .D. 34) !V Ro"ιan proιιince of Syria V Terrarch of Lysanias Vl Territory of Decapolίs

12ι1 feeι

.11R fJ/Iιl feeι Qtlmg

syh**

sy

Die harklensische Version besitzt einen kήtischen Apparat, in dem der ϋbersetzer Thomas von Harkel duι·ch kήtische Zeichen bzw. Lesarten am Rand aufVarianten des griechischen Textes hinwies, die von seinen griechischen Vorlagehandschriften abwichen. Diese VaΓianten, in syrischeΓ ϋbersetzung geboten, stammen wohl meistens aus der Versio Philoxeniana (s. dazu ΑΝΠ 14, S. 36-39). Auf sie wird mit folgenden Zeichen verwiesen: syhmg: Marginallesart der Harklensis. Sie geht auf die griechische Lesart zurίick, die von der im harklensischen Text ίibersetzten verschieden ist. syh**: Durch kritische Zeichen (Asteriskos und Metobelos) im harklensischen Text eingeschlossene Lesarten. Eine so 111aΓkierte Lesart stimmt nicht 111it der gήechischen Vorlage des ϋbersetzers ίiberein. Folgende Sammelsigel werden fίir die syrischen Versionen benutzt: sy: Alle zur Stelle vorhandenen syrischen Versionen bezeugen die entsprechende griechische Variante. Durch Κlammern wird jeweils,

27*

(sy'); (syc) usw.: Die in Κlammern stehende syrische Version weicht geringfίigig von der entsprechenden griechischen Variante ab.

(sy)

syCP)

(sy'); (syc) usw.

Die koptischen ϋbersetzungen Das sog. Koptische besteht aus verschiedenen Dialekten, die erst in christlicher Zeit Schriftforrn erlangten. ϋbersetzungen des Neuen Testaιnents begannen im 3. Jahrhundert und sind in folgenden Dialekten nachzuweisen: ac = achmiιnisch ac2 = subachmi111isch (= lykopolitanisch) bo =bohairisch 111ae = mittelagyptisch (= mesokel11isch) mf = mittelagyptisch-faiju111isch pbo = protobohairisch sa = sahidisch Gesamtίibersetzungen des Neuen Testarnents liegen in Sahidisch und Bohairisch vor und sind wohJ auch fίir das Faijul11ische und Mittelagyptische anzunehmen. Direkt aus de111 Griechischen sind - unabhangig voneinander- die sahidische und bohairische Version ίibertra­ gen. Inwieweit die ϋbersetzungen in die ίibrigen Dialekte unabhangig voneinander entstanden sind, ist nicht in jede111 Fall feststellbar. Die Sigel ohne weiteren Zusatz bezeichnenjeweils die gesa111te handschriftliche ϋberlieferung des angegebenen Dialekts. Folgende Sammelsigel weΓden fίir die koptischen Versionen benutzt: co: Alle zur Stelle vorhandenen koptischen Versionen bezeugen die angegebene griechische Variante. Bei der sahidischen und der bohairischen Version wird durch Exponenten angezeigt, wieviele Handschriften die angegebene Lesart vertreten. Wegen des unterschiedlichen Umfangs der sparlicher bezeugten sahidischen und der reich bezeugten bohairischen Version gelten dabei folgende differierende Regelungen:

ac ac2 bo 111ae mf pbo sa

ac, ac 2, ιιsw.

co

EINFϋHRUNG

EINFϋHRUNG

28*

sams, boms

sams, boms: Eine sahidische oder bohairische Handschrift bezeugt die angegebene Variante.

samss

samss: Zwei oder mehr sahidische Handschriften bezeugen die angegebene Variante.

boιnss

bomss: Zwei bis vier bohairische Zeugen

ίiberliefem

die angegebene

Vaήante.

boPt

bomsimss_ bo

samsimss - samsimss

()

boPt (= boPartim): Fίinf oder mehr bohaiήsche Zeugen ίiber l iefem die angegebene Variante. Die in der Ausgabe von Horner (s. unten) durch ein Sammelsigel (Buchstabe ohne Exponent) als zusammengehorig gekennzeichneten bohairischen Handschriften werden dabei als ein Zeuge gewertet. Als mehrere Zeugen werden sie nur dann gezahlt, wenn auch Horner differenzierte. Wenn boms oder bomss von der ίibήgen bohairischen ϋberlieferung abweichen, wird diese mit bo bezeichnet. Wenn boPt von ihr abweicht, wird der Rest ebenfalls als boP1 notiert. Die sahidische ϋberlieferung besteht im allgemeinen nur aus relativ wenigen Zeugen. Wenn daher sams oder samss von der ίibrigen sahidischen ϋberlieferung abweichen, wird auch der Rest mit sams oder samss verzeichnet. ( ) Die griechische Vorlage der in Klammem stehenden Version weicht geringfίigig von der Variante, bei der sie notiert ist, ab. Selten begegnet die folgende Art der Verzeichnung, wenn die Zuordnung zu mehreren Varianten derselben Stelle moglich ist:

sa? bo? usw.

sa? bo? usw.: Die Version bezeugt nicht mit letzter Sicherheit die angegebene Variante.

sa?- sa? I bo? - bo? usw.

sa?- sa? I bo?- bo? usw.: Einem versionellen Ausdruck konnen zwei verschiedene Varianten zu einer Stelle zugrundeliegen. Eine dritte Variante desselben Komplexes kann mit Sicherheit ausgeschlossen werden (vgl. Μι 5,32' ). Diese Verzeichnung wird nicht bei geringfίigigen Abweichungen von derHauptvariante verwendet, die in Klammern stehen. (Vgl. z. Β. Mk 1, I ( txt: die Versionen stehen nicht mit ? bei der eingeklammerten Subvariante, obwohl sie auch diese bezeugen konnten.) Den Angaben zu den koptischen ϋbersetzungen liegen folgende Ausgaben und/oder die entsprechenden Handschriften zugrunde: Fίir

das Sahidische:

G. Horner, The Coptic Version of the New Testamenι ίη the Southern Dialecι, otherwise called Sai1idic and Thebaic, 7 Biinde, Oxford 1911 - 1924; R. Kasser, Papyrus Bodmer XIX, ένangile de Matthieu XIV,28-XXVI11,20; έplιre aux Romains 1,1-11,3 en sahidique, Genf 1962 (benutzt fϋr Μι, 4./5. Jhdt) ; Η. Quecke, Das Markuseνangelium sa"idisch. Τeχι der Handschrift PPalau Rib.

29*

!ην.

Nr. 182 mit den Varianten der Handschrifι Μ 569, Barcelona 1972 (Mk, 5. Jhdι); Η. Quecke, Das Lukaseνangelium saϊdisch. Text der Handschrifι PPalau Rib. Ιην. Nr. 181 miι den Varianten der Handschrifι Μ 569, Barcelona 1977 (Lk, 5. Jhdι); Η. Quecke, Das Johanneseνange1ium saϊdisch. Τeχι der Handschrift PPalau Rib. !ην. Nr. 183 nύι den Varianιen der Handschrifιen 813 und 814 der Chesιer Beatty Library und der Handschrifι Μ 569, Barcelona 1984 (Joh, 5. Jhdt); Η . Thompson, The Coptic Version of the Acιs of ιhe Aposιles and ιhe Pauline Episιles, Cambridge 1932, Chester Beatty Codex Α/Β (Apg und Pau1us, Α um 600, Β 7. Jhdι); Κ. Schilssler, Die Katholischen Briefe in der kopιischen (sahidischen) Version, [Pierpont Morgan Μ 572], CSCO 528/529, Louνain 1991 (Kath. Briefe, 9. Jhdt). Fίir

das Bohairische:

G. Horner, The Copιic Version of ιhe New Testament in the Northern otherwise called Meιnphiιic and Bohairic, 4 Biinde, Oxford 1898-1905. Fίir

Dialecι,

das Achmimische:

F. Rδsch, Bruchstilcke des ersιen Clemensbriefes nach dem achnύnύschen Papyrus der StraBburger Uniνersiιats- und Landesbibliothek ιniι biblischen Texιen derselben Handschrifι, SιraBburg 1910 (Joh, Jak, 4 ..Jhdι). Fίir

das Subachmimische:

Η.

Thompson, The Gospel of St. John according to the earliest Coptic manuscripι, London 1924 (Joh, 4. Jhdι). Fίir

das Mitteliigyptische:

Η.-Μ.

Schenke, Das Matthiius-Eνangelium im mitteliigyptischen Dia1ekι des Kopιischen (Codex Scheide), Berlin 1981 (Μι, 4.?/5. Jhdι); Η.-Μ. Schenke, Aposιelgeschichte 1,1-15,3 im nύtιelagyptischen Dia1ekt des Koptischen (Codex Glazier, G 67), Berlin 1991 (Apg, 5. Jhdι). Fίir

das Mitteliigyptisch-Faijumische:

Ε.

Husselman, The Gospel of John in Arbor 1962 (Joh, 4./5.(?)Jhdι). Fίir das

Fayunύc Copιic (Ρ.

Mich.

!ην.

3521), Ann

Protobohairische:

R. Kasser, Papyrus Bodmer 111, Eνangile de Jean eι Genese I-IV,2 en bohaϊrique, CSCO 177, Louνain 1958 (Joh, 4./5.(?)Jhdt).

Die ίibrigen ϋbersetzungen Die ϋbersetzungen ins Armenische, Georgische, Gotische, Athiopische und Altkirchenslawische werden in der vorliegenden Ausgabe 11ur i11 AusnahmeHilleB herangezogen, und zwar insbesondere da11n, wenn ihrem Zeugnis iBBerhalb eines Variantenkomplexes zu ei11er Stelle beso11dere Bedeutung zukommt (vgl. Mk 16,8). Fίir ei11e Handausgabe schie11 u11s dieses Verfahren angesichts der Fίille der ίibrige11 Zeugen 11ach wie vor vertretbar zu sei11. Zwar si11d i11 den letzten JahrzehBteB einige wichtige Spezialausgabe11 zur armenische11, georgi-

EINFϋHRUNG

30*

schen, iithiopischen und altkirchenslawischen Version erschienen. Die Erforschung der jeweiligen Gesamtϋbersetzung ist aber noch keineswegs abgeschlossen. Insbesondere ist das Verhiiltnis der jeweiligen Version zur griechischen ϋberlieferung und der EntstehungsprozeB der Versionen so ungeklart, daB auf eine durchgiingige Verzeichnung dieser Obersetzungen verzichtet werden konnte. Fϋr die genannten Versionen sind folgende Ausgaben wichtig: arm

filr das Armenische: Yovhannes Zδhrapean, AstuacaSυnc' Maιean Hin ew Nor Ktakaranac' 1γ Venedig 1805. Fr. Macler, ι· Evangile arΠΊenien. Edition phototypique du Π1anuscrit πο 229 de la Biblioιheque d'Etchrniadzin. Paris 1920. Beda Ο. Kϋnzle, Das altarn1enische Evangeliun1. Teill. Edition; Teil 11. ιexikon. Bem 1984.

geo

fiir das

Georgίsche:

Roben Ρ. Blake, The Old Georgian Version of the Gospel of Matthew fron1 the Adysh Gospels with the Variants of the Opiza and Tbeι' Gospels, ed. with a Latin translation. (ΡΟ XXIV,I). Paris 1933.- Blake, Roben Ρ., The Old Georgian Version of ιhe Gospel of Mark ... (ΡΟ ΧΧ,3). Paris 1928. - Blake, Roben P./Briere, Maurice, The Old Georgian Version of the Gospel of John ... (ΡΟ XXVI,4). Paris ι 950. - Briere, Maurice, La version georgienne ancienne de I'Evangile de ιuc, d'apres les Evangiles d' Adich, avec les varianιes des Evangiles d'Opiza eι de Tbeι', editee avec une traducιion latine. (ΡΟ XXVI/,3). Paris 1955. Gerard Garitte, ι·ancienne version georgienne des Actes des Apδtres d'apres deux n1anuscrits du Sinai (Bibιiotheque du Museon 38). ιouvain 1955. Κ'. Dzocenidze I Κ'. Danieιa, Pavιes epistoιet'a k'an'uιi versiebi. Tbiιisi ι 974. Κ'. ιort'k'ip'anidze, KatΌιike episιoιeι'a k'an'uli versiebi X-XIV saukunet'a helnacerebis n1.ihedνit '. Tbilisi 1956. I. lΠΊnai~viιi, Iovanes gan1oc'hadeba da n1isi t'argmaneba. Dzveιi k'art'uιi versia. Tbilisi 1961.

got

fiir das

Gotίsche:

W. Streitberg, Die gotische Bibel (Gern1anische Bibιiothek 11,3). Heideιberg 1908 (2. verb. Auflage Ι9ι9). 5., von Ε. Α. Ebbinghaus durchgesehene Auflage 1965.

aeth

filr das Athίopίsche: Petrns Aethiops, Testamentum Novum cun1 Epistoιa Pauli ad Hebraeos. Rom ι548.

Τ Pell Platt, Novum Testamentum Dornini nostri eι Salvaιoris Jesu Christi

Aethiopice. ιondon 1830. ι. Hackspill, Die athiopische Evangelienϋbersetzung (Math. Ι -Χ), Zeitschrift fϋr Assyriologie 9 ( 1896) ι ι 7- ι 96; 367-388. Rochus Zuurn1ond, Novum Testamentum Aethiopice. The Synoptic Gospels. Generallntroduction, Edition of the Gospeι of Mark (Athiopistische Forschungen 27). Stuttgart 1989. J. Hofmann, Die iithiopische ϋberseιzung der Johannes-Apokalypse (CSCO 281/282, script. aeth. 55/56). ιouvain ι967. S. Uhlig I J. Hofn1ann, Novum Testamentum Aethiopice. Die Kathoιischen Briefe (Athiopistische Forschungen 29). Stuttgart 1993.

EINFϋHRUNG

3ι*

fiir das Altkίrchenslawίsclze:

slav

γ

Jagic, Quattuor evangeliorum codex glagoliticus oliιn Zographensis nunc Petropolitanus. Berιin 1879 (Graz ι954). - Ders., Quattuor evangelioruιn versionis palaeosιovenicae codex Marianus glagoιiticus. Berιin 1883 (Graz ι960).

J. Vajs, Evangelium sv. Matou~e. Text rekonstrnovany. Praha 1935; Evangeιium sv. Marka. Text rekonstrιιovany. Praha 1935; Evangeιium sv. Lukak. Text rekonstrιιovany. Praha ι 936; Evangelium sv. Jana. Text rekonstruovany. Praha 1936. J. Vajs Ι J. Kul'Z, Evangeliariun1 Assemani. Codex vaticanus 3. sιavicus glagoliticus, νοι. Ι- 11. Praha 1929/1955. γ Scepkin, Savvina kniga. St. Petersburg 1903 (Graz 1959). Ae. Katuzniacki, Actus epistolaeque apostolorum palaeoslovenice ad fidem codicis Christinopolitani. Wien 1896. G. Α. Iι'inskij, Sιepeenskij aposιoι ΧΙ! veka. Moskva ι 912. D. Ε. Stefanovic, Apostolos-ιektionar aus Sisatovac in der Fruska Gora aus den1 Jahre 1324 [in Vorbereitung]. R. Kovacevic Ι D. Ε. Stefanovic, MatiCin-Apostol ( 13. Jh.). Belgrade 1979. Arch. Amfilochij, Apokalipsis XIV veka Run1jancevskago muzeja. Moskva ι886.

4. Die Zitate bei den

Κirchenvatern

Die neutestamentlichen Zitate bei den J(jrchenschriftstellern erlauben Rϋckschlϋsse auf Zeit und Raum, in der die zitierte Textform im Gebrauch war. Sie sind daher von erheblicher Bedeutung fϋt' Textgeschichte und Textkonstitution. Allerdings mιιΒ, so weit wie irgend moglich, gewiίhrleistet sein, daB der neutestamentliche Text des zitierenden Autors erfaBt wird, nicht dessen eigenmachtige Anderungen zur Stelle. In der vorLiegenden Ausgabe waren daher fϋr die Aufnahιne von Zitaten zwei Hauptkriterien maBgeblich. Ein Zitat muB textkritisch verwerιbar sein, d.h. der neutestamentliche Text, den der Autor zitiert, ιnuB erkennbar sein. Paraphrasierungen, Variierungen, bloBe Anspielungen des zitierenden Autors sind im Apparat einer kritischen Ausgabe des griechischen Neuen Testan1ents im allgemeinen ohne Belang. AuBerdem muB ein Zitat eindeutig einer Stelle des Neuen Testaments zuzιιweisen sein. Verknϋpfungen und Harmonisierungen von Zitaten, insbesondere im Bereich der synoptischen Evangelien, wurden nicht berϋcksichtigt. Der Benutzer ιnuB das beachten, falls er an einzelnen Stellen eine Angabe vermissen soLite. Der Vorteil dieses restrikti ven Verfahrens besteht in einer hoheren Zuverliissigkeit der gebotenen Notate. Nach diesen Κriterien wurden siimtliche Angaben zu den Viitern aufgrund der neιιesten wissenschaftlichen Ausgaben ϋberprϋft. Es werden nur noch griechische und lateinische Viiter geboten. Auf Angaben aus syrischen und koptischen Viitem wurde ganz verzichtet,

EINFϋHRUNG

EINFϋHRUNG

weil ihr Zeugnis bisher weder ausreichend reprasentativ noch ihr Aussagewert fiir die griechische ϋberlieferung geniigend deutlich war. Ebenso werden einige spate griechische Vater des 6.-8. Jahrhunderts nicht mehr beriicksichtigt. Der Schwerpunkt der Auswahl liegt bei den besonders wichtigen friihen griechischen Vatern. Hier wird, trotz Geltung der restriktiven Aufnahmekriterien, weit mehr Material geboten als bisher. Vollstandig aufgenommen sind an allen vorhandenen Apparatstellen die Zitate des Irenaus und Clemens Alexandrinus. Dem liegen neue Gesamtkollationen der Werke dieser Autoren nach textkritischen Gesichtspunkten zugrunde. Erheblich starker bis nahezu vollstiindig erfaBt sind die Zitate aus Hippolyt, Origenes (griechisch), Methodius, Eusebius von Casarea und Epiphanius, abgesehen νοη wenigen Werken dieser Autoren, die nur in veralteten Editionen vorliegen. Neu aufgenommen wurden die Lesarten der Κirchenvater, die in den Randnotizen der griechischen Handschrift 1739 verzeichnet sind. Ebenso sind die Zitate der friihen Autoren des 2. Jahrhunderts neu dargeboten, sofem sie eindeutig identifizierten Text aufweisen. Alle iibrigen Autoren, die die Sigelliste nennt, sind in jedem Zitat iiberpriift, gegebenenfalls nacl1 neιιen Editionen korrigiert und ebenfalls nach Mδglichkeit vermehrt angegeben worden. Grenzen setzt hier jedoch schon der vorhandene Raum im Apparat einer kritischen Handausgabe. Autoren, die nur indirekt durch Zitate bei anderen Vatern iiberliefert sind, werden mit Verweis auf ihre Quellen im Exponenten verzeichnet (vgl. Mar[cus/Marcosii]Ι'). Abweichend νοη dieser Regel erscheint nur der Gnostiker Theodot unter dem Sigel CJexThd, um anzudeuten, daB in den Excerpta ex Theodoto urspriingliches Zitat und clementinische Bearbeitung nicht sicher unterschieden werden konnten. Die Herkunft der Zitate wird aber vor allem jetzt fiir die Notate aus Marcion angegeben. Hier wird jeweils vermerkt, ob die Angaben Teιtullian, Epiphanius oder Adamantius (vgl. ΜcίοηΤΙΕΙΑ) entnommen sind. Der Benutzer wird damit angesichts der bekannt schwierigen ϋberlieferungssituation in die Lage versetzt, sich ein eigenes Urteil iiber die Vertrauenswiirdigkeit einer Angabe zu bilden. Die Frage, welchen Text die ιnarcionitische Ausgabe bot, ist nach wie vor ungeklart. In der vorliegenden Auflage des Novum Testamentu111 Graece sind die Verzeichnungen zu Marcion i111 wesentlichen auf die genannten direkten Quellen beschrankt worden. Nur gelegentlich sind marcionitische Zitate aus der iibrigen griechischen und lateinischen Literatur beriicksichtigt worden.

Autoren mit wichtigem Zitatgut werden Angaben aus Vatem bis zum 8. Jahrhundert aufgenommen.

32*

Die Zitate aus lateinischen Vatern sind entsprechend behandelt. Neu bearbeitet wurden hier vor allen1 Tertullian und Cyprian. Bei

33*

Folgende Abkiirzungen und Sigla begegnen im Zusan1111enhang der Zitate aus den Vatem: () Das Zitat weicht geringfiigig ist, ab.

νοη

der Variante, zu der es angegeben

()

ms, ιnss: Ein Autor verweist darauf, daB ihm eine oder mehrere neutestal11entliche Handschriften bekannt sind, die die angegebene Variante lesen.

ms,ιnss

ιχι-cοm:

In einem Kommentar unterscheidet sich der der Auslegung (txt), auch Lem111a genannt, νοη dem aufgrund des Konιmentarteίls (com) zu erhebenden Wortlaut des Κir­ chenvaterzitats9

txt-com

Ιem: Das Zitat entstammt einem Lemma, also de111 Jaufenden Bibeltext. Eine Rekonstruktion des Textes des Vaters aus dem Kommentarteil ist nicht mδglich. (Eine gewisse Vorsicht ist bei Angaben dieser Art geboten.)

lem

pιtpι (partim/partim): Ein Autor bietet bei mehrfachem Zitieren dieselbe Stelle in verschiedenen Varianten. Beide Sigla erganzen einander und sind, wo mδglich, stets beide verzeichnet. Fehlt eine der beiden Gegenlesarten, so hat dies seinen Grund entweder darin, daB die Text-Lesart zu einer Variante im Apparat nicht ausgewiesen wird, oder daB der Κirchenvater eine weitere Lesart bietet, die sich nicht in den Rahmen des Variantenspektrums einfiigt.

pllpt

vid (videtuΓ): Wahrscheίn/ίch bezeugt der Autor die Bezugsvariante. Die Angabe ist jedoch nicht vδllig sicher zu begriinden.

vid

ν.Ι.

(varia lectio): Nur eine oder mehrere Handschriften eines Vaters bezeugen die angegebene Variante aus der ϋberlieferung.

v.l.

1739•ng: Marginalnotiz der griechischen Handschrift 1739 mit Lesart eines Κirchenvaters (z.B. Eph. 3,18).

1739mg

vorangestellιe Bίbeltext

Sίgelverzeίchnίs fίir

Acac Ad Ambr Ps Ambr Ambst

Acacius Caesariensis Adamantius Ambrosius Ps Ambrosius Ambrosiaster

die

Κί rchenviiter

t 366 300/350 t 397 366-384

9 Derru·ιige Unterschiede begegnen in Kommentarwerken haufig, da nicht selten der gesamte laufende Bibeltext in spateren Handschriften durch eine andere neutestamentliche Textform ersetzt wurde. Zitate aus dem Kommentarteil geben daher haufig den Text des Κirchenvaters zuverliissiger wieder.

Apr Arn Ath Athen Aug BasiΙCΙ

Bas BasA Bea Beda Cass Chr Cl cιιaι CΙexThd

C[hom 2CI Cn Cyp Cyr CyrJ Didache Did Dion Epiρh

Eus Firm Fulg GrNy Hes Hier Hil

Apringius Pacensis Arnobius der Jϋngere Athanasius Alexandιinus Athenagoras Augustinus Basilides apud Clementem Basilius Caesariensis Basilius Ancyranus Beatus νοn Liebana Beda VeneΓabilis Cassiodoωs

Johannes Chrysostomus Clemens Alexandrinus Clemens ΑΙ. lat. ϋbersetzung Clemens ex Theodoto Pseudoklementinische Homilien 2 epistula CleΠΊentis Johannes Cassianus Cyprianus Cyιillus Alexandrinus Cyrillus νοn Jerusalem Didache Didymus Alexandrinus Dionysius Alexandrinus Epiphanius Constantiensis Eusebius Caesaιiensis Firmicus Maternus Fulgentius Gregorius Nyssenus Hesychius Hieronyιηus

Hilarius

Hiρp

Hiρpolytus

Ir

lΓenaeus

Irlaι

Jrenaeus, lat. ϋbersetznng Irenaeus, armen. ϋbersetzung Julius Cassianus apud Clementem Justinus Lactantius Lucifer Marcion nach Tertullian!Epiρhanius/ Adamantius Marcus Eremita Marcus/Marcosii apud lrenaeum Marius Yictorinus

Irann Ju[CI Ju Lact Lcf McionTiflA Marc Marlr MVίct

EINFϋHRUNG

EINFϋHRUNG

34*

531-548 t p. 455 t 373 a. 180 t 430 ΙΙ

t 379

t t

Methodius Olympius Nicetas ν. Remesiana Nilus Ancyranus

Ν ον

Noνatianus

Ophitesir Ιaι Or

Ριο[Ιr

Die Ophiten nach Irenaus Origenes Origenes, lat. ϋbersetzung Origenes Supplementum bezeichnet ein langes Lemma (Joh 2,12-25) in Origenes' Johannes-Kommentar (νοr Buch X,l; ed. Preuschen 170), das anstelle des ausgefaJienen Originals schon frίih in den Text eingefϋgt wurde. Orosius Pelagius Polycarpus Smyrnensis Primasius PrisciJiianus Prosper Ptolemaeus Ptolemaeus aρud Irenaeum

Qu

Quodνultdeus

Sρec

Sρeculum,

ors

Yill t 735 p. 580 t 407 a. 215

IV'! ΙΙ

t ca.435 t 258 t 444 t 386

Ii ι

ι

um 100 t 398 ca. 264/265 t 403 t 339/40 i• ρ. 360 t 527? t 394 t p. 451 t 420 t 367 t 235

Oros Pel Polyc Prim Prisc Prosp Ptol

Tert Thret Theoph τίι

Tyc Vic Vig

π

a. 395 IVN 11 t ca. 165 t p. 317 t ca. 371 Il

Pseudo-Augustinus Tertullianus Theodoretus Cyπhensis Theophilus Alexandrinus Titus Bostrensis

I!

t p. 363

t ca. 430 t p. 251

t 254

t p. 418 t p. 418 t 156

t ca. 567 t 385/6 t ρ. 455

a. 180

t ca. 453 ν

t ρ. 220

t ca. 466 t 412 t a. 378 ρ.

Ί'yconius

t

Yictorinus Petaνionensis Yigilius ν. Thapsus

t ρ. 484

390

t 304

IV. DIE BEIGABEN ΑΜ AUSSEREN UND INNEREN RAND I I

Der Apparat am iiuβeren Rand νerweist auf Parallelen und gleichsinnige Forn1ulierungen in den neutestamentlichen Schriften sowie auf alttestamentliche Zitate und Anspielungen. Die Abkϋrzungen, die die einzelnen Schriften bezeichnen, sind knapper gehalten a1s ϋblich .

Abkurzungen fίir dίe

t p. 430

t p. 250 t p. 414

Meth Nic Nil

Orlaι

t ca. 374

35*

Ι.

Fϋr

ίm

Randapparat genannten Schriften

die alttestamentlichen Schriften:

Gn (Genesis),

Εχ

(Exodus),

Lν (Leνiticus),

Nu (Numeri), Dt

EINFϋHRUNG

EINFϋHRUNG

36*

(Deuteroπomium; Geπesis - Deuteroπomium: 1. - 5. Mose), Jos (Josua), Jdc (Judicum, Richter), Rth (Ruth), lSm, 2Sm (1./2. Samuel; iπ Septuaginιa: 1./2. Reg(πor)um, Koπige), lRg, 2 Rg (1./2. Reg(πor)um, Koπige; iπ Septuagiπιa: 3./4. Reg(πor)um, Koπige), 1Chr, 2 Chr (1./2. Chroπik; iπ Septuagiπta: 1./2. Paralipomeπoπ), Esr (Esra, Esdras), Neh (Nehemia; iπ Septuagiπιa: Esdrae Il, 1-10 = Esra, Esdrae Π, 11-23 = Nehemia), Esth (Esther), Job (Hiob), Ps (Psalmeπ), Prv (Proverbia, Sprϋche), Eccl (Ecclesiasιes, Prediger), Ct (Canticum, Hohes Lied), ls (Isaias, Jesaja), Jr (Jeremia), Thr (τhι-eni, Klagelieder Jeremias), Ez (Ezechiel, Hesekiel), Dπ (Daniel), Hos (Hosea, Osee), Joel, Am (Amos), Ob (Obadja, Abdias), Jon (Joπa), Mch (Micha, Michaeas), Nah (Nahum), Hab (Habakuk), Zph (Zephaπia, Sophoπias), Hgg (Haggai, Aggaeus), Zch (Zacharja, Zachaήas), ΜΙ (Maleachi, Malachias).

11.

Fϋr

die

Apokrypheπ uπd Pseudepigrapheπ

des

3Esr, 4Esr (3./4. Esra, EsdΓas; iπ Septuagiπιa: Esdrae Ι= 3. Esra), 1-4 Mcc (1.-4. Makkabaer), Tob (τοbiι, Tobias), Jdιh (Judith), Sus (Susanπa), Bel (Bel eι Draco, Be1 uπd der Drache), Bar (Baruch), EpistJer (Episιel Jeremias), Sir (Jesus Sirach, Siracides = Ecclesiasticus), Sap (Sapieπιia, Weisheiι Salomos), Jub (Liber Jubi1aeorum, Buch der Jubilaeπ), Marιls (Martyrium Isaiae, des Jesaja), PsSa1 (Psalmeπ Salomos), Ηeπ (Heπoch), AssMosis (Assumpιio Mosis, Himmelfahrt des Mose), BarAp (BaruchApokalypse), ApcEliae (Apokalypse des Elias), (die Testameπιe der Zwolf Patriarcheπ:) TestRub (des Rubeπ), TestLev (des Levi), TestSeb (des Sebuloπ, Zabuloπ), TestDan (des Dan), TestNaph (des Naphιhali), TestJos (des Joseph), TestBenj (des Beπjamiπ), ViιAd (Viιa Adae eι Evae, Lebeπ Adams uπd Evas). ΠΙ. Fϋr

die

πeutesιameπtlicheπ Schrifteπ:

Mc (Markusevgl.), L (Lukasevgl.), J (Johaπ­ Act (Actus Aposιolorum, Aposιelgeschichιe), (die Pau1iπischeπ Briefe:) R (an die Romer), 1Κ, 2Κ (1./2. Koriπther) G (Galater), Ε (Epheser), Ph (Phi\ipper), Κο\ (Kolosser), 1Th, 2τh (1 ./2. Thessaloπicher), ιτ, 2τ (1./2. Timotheus), Tt (aπ Titus), Phm (aπ Philemoπ), Η (Hebraerbrief), (die Katholischeπ Briefe:) Jc (Jakobus), 1Ρ, 2Ρ (J ./2. Peιrus), IJ, 2J, 31 (1.-3. Johaπ­ πes), Jd (Judas), Ap (ApokaJypse, Offeπbaruπg des Johaππes). Mt

(Matιhausevgl.),

πesevgl.),

Diese Im

Abkϋrzuπgeπ werdeπ

ϋbrigeπ

gilt folgeπdes

auch

iπ

Appendix

Ι verweπdet.

Verzeichπuπgssystem:

Parallelperikopen steheπ iπ groβerer, Eίnzelveιweίse Schrift. Die Bezugsverse siπd jeweils kursiv aπgegebeπ .

Ζ. Β. sιeht

bei Mt 1,2 am Raπd: 2-17: L 3,23-38; d. h.: Die Perikope Lk 3,23-38 bildet eiπe Paral\ele zu Mt 1,2-17. Bei Μι 1,3 sιeht am Raπd: 3-6a: Rιh 4,12.18-22; d.h. zu den Verseπ Mt 1,3-6a vgl. Rut4,12.18-22.

3-6a: Rth 4,12.18-22

Stelleπaπgabeπ aus der πeutestameπtlicheπ Schrift, um die es sich jeweils handelt, werdeπ πur mit Kapitel uπd Vers verzeichnet. Fehlt auch die Kapitelaπgabe, haπdelt es sich um eine Stelle im selbeπ Kapitel. Ζ. Β. verweist der Raπdapparat bei Mt 1,16 auf Mt 27, 17, bei Mt 2,12 auf Mt 2,22.

27,17 22

p nach einer Stelleπaπgabe verweist zusatzlich auf die syπopιischeπ die aπ der aπgegebeπeπ Sιelle verzeichπet siπd (z. Β. bei Joh 6,71 verweist Mt 26,14p auf die Mt-Perikope samt Paralleleπ, die dort angegebeπ siπd).

ίπ kleiπerer

2-17: L 3,23-38

Ρ

Paral\eleπ,

Είπ

ΑΤ:

37*

Ausrufuπgszeicheπ

die zeπtrale Stelle eiπes der die meisteπ Verweise aus dem gleicheπ Zusammeπhaπg gegebeπ werdeπ. (Vgl. z. Β. Mt 4,1, wo der Raπdapparat mit Η 4,15! auf die Stelle verweist, aπ der weitere Belegstelleπ aus dem g1eicheπ Zusammeπhaπg zu fiπdeπ Aπspieluπgs-

oder

keππzeichnet

Ziιatkomplexes, aπ

siπd.)

Die Verweise auf das ΑΤ beziehen sich iπ Text uπd Zahluπg auf die Biblia Hebraica, weππ sie nicht aπders gekeππzeichπet siπd. αι keππzeichπet

lich auch

Verweise auf die Septuagiπta, wobei gelegeπι­

Soπder1esarteπ

bestimmιer

Haπdschrifteπ

αι

aπgegebeπ

werdeπ:

αι (Α)

Codex

bedeutet z. Β., daB der πeutestameπιliche Text eiπer Lesart des Alexaπdriπus ίπ der Sepιuagiπta eπtspricht.

αι (Α)

Aqu, Symm, Theod keππzeichπeπ Verweise auf die ϋbersetzuπgeπ νοπ Aquila, Symmachus oder Theodotioπ.

Aqu, Symm, Theod

Direkte Zitate werdeπ durch Kursivdruck hervorgehobeπ (z. Β. Mch Μι 2,6); Aπspieluπgeπ steheπ ίπ der Norrnaltype (vgl. zu Mt 4,4 die Aπgabe νοπ Zitat uπd Aπspie1uπg Dt 8,3; Sap 16,26).

Mch 5,1.3

5,1.3 bei

Die Belegstellen sie sich bezieheπ.

werdeπ

parallel zu dem Vers

angegebeπ,

auf deπ

Εiπ seπkrechιer

Strich beschlieBt die Notate, die sich auf deπselbeπ Dies ist daππ erforderlich, weππ zu einem Vers eiπe groβere Zahl νοπ Verweiseπ gegebeπ wird, die πicht alle geπau auf der Hohe des eπtsprecheπdeπ Textes aπgeordπet werdeπ koπneπ (vgl. zu Μι 6,9 uπd 10). Vers

bezieheπ.

Εiπ Hochpuπkt treππι Angabeπ beπ

Verses.

zu

verschiedeneπ Abschπitteπ

dessel-

EINFϋHRUNG

EJNFϋHRUNG

.I ;

Ein Tiefpunkt trennt Versangaben aus demselben Kapitel, ein Semikolon Stellenangaben aus verschiedenen Kapiteln derselben Schrift.

slss

s/ss (= sequens/sequentes) schlieβt den oder die niichstfolgenden Verse in die Angabe ein (vgl. Mt 6,5; das zusiitzliche p verweist auf die Paralle1en zu Μι 23,5).

Evange1ien, die Canones 11-IV auf Para11e1peήkopen in jewei1s drei, die Canones V-IX in jeweils zwei Evangelien. Der Canon Χ ziίh1t das Sondergut der vier Evangelien auf.

38*

app ?

app schlieβι den Apparat zur angegebenen (vgl. bei Mt 1 1,15).

Sιelle

in den Verweis ein

Ein Fragezeichen wird vorangestellι, wenn eine Beziehung zur angegebenen SιeHe zweife1hafι erscheint. Beispίele: Randapparaι

zu

Μι

1,2:

2-17: L 3,23-38 I Chr 1,34 · Gn 25,26; . 29,35

Lk 3,23-38 isι Parallelperikope zu Μι l ,2-17. Die kleiner geseιzιen Verweise auf Stellen aus dem Alιen Tesιamenι beziehen sich nur auf Vers 2. Diese Angaben sind durch Hochpunkιe voneinander geιrennt, beziehen sich also auf verschiedene Abschniιte von Vers 2; das Semiko1on trennι lediglich Angaben aus verschiedenen Kapiιeln der Genesis. Randapparaι zu Μι 1,20/21: 18! I Gn 17,19 Hier beziehι sich 18! noch auf Vers 20, Gn 17,19 auf Vers 21. 1 2 3 4 usw.

1: 1 oder

~

usw.

Am ίnneren Rand kursiv gesetzιe Zahlen in groβer Schrift enι­ sprechen der am hiiufigsιen verwendeιen Kapitelziih1ung (den Kephalaίa) in den Handschriften. Dabei ist zu beachten, daf3 der erste Abschnitt einer Schrifι (auβer bei Apg, Offb und einigen Bήefen) nicht gezahlι wurde. Ζ. Β. beginnt die Kephalaiaziίhlung in Mk erst bei 1,23, in Mt bei 2,1. ln den Evangelien werden am inneren Rand auβerdem die eusebianischen Sektίons- und Kanonzahlen angegeben (Eusebs Brief an Karpian, der das System erklart, und die Kanontafeln selbsι sind S. 84*ff. wiedergegeben ΙΟ). Sie stehen immer zu Beginn einer Sektion oder Perikope, deι-en foι-tlaufende Numιηer die obere arabische Zahl angibt. Die romische Zahl verweist auf einen Canon ιηίt ParaJJelpeήkopen. So gliedeιt Euseb durch Einteilung in kleine Sinnabschnitte den gesamten Stoff der Evangelien und ordnet sie seinen zehn Canones zu. Canon Ι bezieht sich auf ParaHelperikopen aller vier ι ο Text und Apparaι sind unveranden nach der maBgeblichen kriUschen Ausgabe νοη Eberhard Nestle wiedergegeben wie in der 25. und 26. AuΠage. ln1 Apparat zum Karpianbrief bzw. den Kanontafeln finden sich die Abweichungen der frϋheren Ausgaben νοη E(rasmus)2-5, Stephanus (ς), M(ill), Ma(thaei), L(loyd) 1828 und 1836, Scr(ivener), Ln (Lachmann), l!:(ischendorf), W (ordswonh-White) und vS(oden).

39*

1~1

am inneren Rand bei Mt 1,1 bedeutet, daf3 zum ersten Abschnitt des Matthiiusevangeliums die ParaJJe1perikopen in Canon ΠΙ zu finden sind. Der Tafel ΠΙ (S. 87*) ist zu entnehmen, daB der l. Perikope des Mt die 14. des Lk (= Lk 3,23-38) und die 1., 3. und 5. des Joh (= Joh 1,1-5.9-10.14) entsprechen. ~ bei Μι 1,17 verweist auf Canon Χ, d. h. zu dieser Perikope gibt es keine Parallelperikopen; es hande1t sich hier um Sondergut des Mt.

* im Text kennzeichnet Stellen, an denen die Absatz- oder Kapite1gliederung dieser Ausgabe von der Eintei1ung in Kepha!aia oder Sektionen abweichι (z. Β. Lk 2,48; 1 Tim 5,4).

I

111

2 χ

*

Eusebs synoptisches Sysιem der Sektions- und Kanonzah1en gibt einen Einblick ίη seine bemerkenswerιe Arbeiι an den Evangelien. Noch heuιe isι es von Nuιzen. Denn es wird in vie1en Handschήfιen verwendeι und ist dort ein effizienιes Μίιιe1 zur Gliederung des fort1aufend geschriebenen Textes. Bei Kollationen bedeuιeι es eine wesentliche Orienιierungshi1fe. ln diesem Sinne kann es auch dem Benutzer dieser Ausgabe dienlich sein.

V. DJE APPENDICES Appendix

Ι:

Codices Graeci et Latini

Diese Lisιe enιhalt alle Handschrifιen, die in der vor1iegenden Ausgabe benuιzι wurden. Bei Minuske1nummern, die bishei doppe1ι vergeben bzw. miι a, b, c bezeichneι waren, wird auf die neue Nummer verwiesen, die sie in der 2. Auflage der , hg. ν. ~· Aland, bekomιηen haben (vgl. z. Β. bei [2 ap]: vide 2815). lm Apparat dieser Ausgabe wurden dagegen die a1ιen Numιηem noch beibehalιen. Die standigen Zeugen werden durch die folgenden vorangesιeJJten Zeichen hervorgehoben:

* standiger Zeuge erster Ordnung,

*

(*) standiger Zeuge zweiter Ordnung,

(*)

[*] standiger Zeuge erster oder zweiteΓ Ordnung in einze1nen Tei1en des Neuen Testamenιs; bei der Angabe des Inha1ts in der vierten Spalιe der Liste sind diese Tei1e durch * (= die Handschήft ist hier

[*]

EINFϋHRUNG

stiindiger Zeuge erster Ordnung) oder (*) (= die Handschrift ist hier stiίndiger Zeuge zweiter Ordnung) gekennzeichnet (vgl. bei Ρ/025 s. 692).

Fίir die sumrnarische Auflistung der Handschriften des byzantinischen Textes (s. S. 713 ) gilt:

Im Inhaltsverzeichnis in der rechten Spalte (cont.) wird angegeben, welche neutestarnentlichen Schriften die Handschriften enthalten. Fίir die lnhaltsangabe der standigen Zeugen werden dieselben knappen Abkίirzungen verwendet wie irn Randapparat, falls eine summarische Angabe nicht mδglich ist (s. das Verzeichnis oben S. 36*). eapr

act, cath

e a p r bezeichnet den lnhalt summarisch (e = Evangelien, a = Apostolos, d.h. Apostelgeschichte und Katholische Bήefe, p = Paulinische Briefe, r = revelatio, Apokalypse des Johannes). act, cath bezeichnet Apg bzw. Katholische beidern unterschieden werden muB.

Bήefe,

wenn zwischen

vac.

vac. (vacat, = fehlt) bezeichnet den Umfang νοη Lίicken. Dieses Kίirzel wird der sumrnaήschen Inhaltsangabe nachgestellt (vgl. bei W/032). Bei Fragrnenten mit geήngem Textbestand bzw. zur Verkίir­ zung der Angaben wird der Inhalt positiv angegeben. Fίir das lnhaltsverzeichnis gilt ein Vers dann als vorhanden, wenn von ihm mindestens ein Buchstabe erhalten ist. Das ist bei der Verzeichnung von standigen Zeugen im Apparat besonders zu beachten!

t

t (= mutiliert) bezeichnet bei nicht standigen Zeugen die unvollstandige Erhaltung des angegebenen lnhaltsbereichs (z.B. bei Χ/033:

Κ

Κ

eKt).

nach der Inhaltsangabe kennzeichnet Kornmentarhandschriften.

l bezeichnet Lektionare mit Text der Evangelien nach der Leseordnung der byzantinischen Kirche. Bei Lektionaren kommen die folgenden speziellen vor:

za [+a

U-/

le /esk

/sk

Abkίirzungen

l a: Lektionar mit Text des Apostolos (Apg, Katholische und Paulinische Bήefe).

l +α: Lektionar mit Text des Apostolos und der Evangelien. U-/: Unziallektionar (Majuskelschrift). /e: Lektionar mit Lesungen fίir alle Wochentage (tβδομάδες). /esk: Lekti 0 nar mit Lesungen fίir die Wochentage (~βδομάδες) zwischen Ostern und Pfingsten und fίir die Sonnabende/Sonntage (Qαββατο]ςυpιακαί) der anderen Wochen. /sk: Lektionar mit Lesungen nur

fίir

die Sonnabende und Sonntage

(Qαββατο]ςυpιακαί).

lsel (Jerus.)

41 *

EINFϋHRUNG

40*

lsel (Jerus.): Lektionar mit Lesungen nach der Jerusalemer Ordnung.

fίir

ausgewahlte Tage (selectae)

Zwar gehδren alle hier genannten Handschriften der byzantinischen Textform (Koine) an. Dennoch kann daraus nίcht erschlossen werden, daB sie anjeder Stelle des kήtischen Appaι-ates den Text von WΊ bieten. Da auch Koίnehandschήften niemals reine Kopien ihrer jeweiligen Vorlagen sind, kδnnen sie von WΊ abweichen, ohne daB das im Apparat- den Prinzίpien der Ausgabe gen1aB - verzeίchnet wird (vgl. jedoch oben S. 8* die Erklarung der gelegentlich zitierten Handschri ften). Angenommen werden darf dagegen, daB die genannten Handschriften ίn der Regel mit WΊ lesen. Die Liste der byzantinischen Handschriften ist daher auch bewuBt in dieser Auflage nicht verlangert worden, da dadurch keine zusatzliche Information zιιιn kritischen Apparat geboten worden ware. Wer ausfίihrlicher ίiber den Umfang der zur Koine gehδrigen Handschriften unterrichtet werden mδchte vgl. die erschienenen Bande zu «Text und Textwert deΓ griechischen Handschriften des Neuen Testaments>>, hrsg. von Κ. Aland, Katholische Briefe (ΑΝΠ 9-1 1), Paulίnische Briefe (ΑΝΠ 16-19), Apostelgeschichte (ΑΝΤΤ Band 20-21). Appendix Π: Variae lectiones minores In diesem neuen Anhang werden die Lesarten der griechischen Texthandschriften aufgeschlίisselt, soweit sie im kritischen Apparat in Klammern stehen, d.h. geringfίigige Abweichungen von der Variante bieten, bei der sie notiert sind (vgl. oben S. 12*). Der Benutzer findet den Wortlaut der gesuchten abweichenden Lesart in Appendix Π bei der entsprechenden Buch-, Kapitel- und Versangabe unter demselben kritischen Zeichen wie im Apparat. Appendix ΠΙ: Editionum differentiae Dieser Anhang gibt einen ϋberblick ίiber die Textentscheidungen der wichtigsten neuzeitlichen Editionen des griechischen Neuen Testaιnents im Vergleich zum Text der vorliegenden Ausgabe. Kapitel- und Versangaben sowie die kritischen Zeichen stellen den Bezug zum Apparat dieser Ausgabe her. Die folgenden Editionen werden dokumentiert: Tischendorf, Editio octava cήtica

ωaior,

1869172;

Τ

Westcott/Hort, 1881 ;

Η

von Soden, 1913;

S

Vogels, 1922 (4 I 955);

V

EINFϋHRUNG

42* Μ

Merk, 1933 (!OJ 984);

Β

Bover, 1943 (5 J968);

Ν

Nestle/Aiand, 25J963.

Η

Η:

Die Angaben zu Westcott/Hort differenzieren zwischen

(Η)

h [ ]

Text bei Westcott/Hort ohne gleichberechtigte AlternativlesaJt am Rand, (Η):

Text bei Westcott/Hort mit gleichberechtigter Alternativlesart am Rand, h: gJeichberechtigte Altemativ!esart zum Text bei Westcott/ Hort. Das Sigel einer Ausgabe steht in eckigen Κlamn1em, wenn sie den Text einer Lesart in eckigen Klammern bietet. Beίspiele:

τ Υ

Μι 1,6τ Υ: Vogels hat die im Apparat dieser Ausgabe bei Mt J ,6τ notierte Zufίigung von ό βασιλεύς im Text seineΓ Ausgabe.

VB

Mt 1,7/8 ' bis VB: Voge1s und Bover lesen zweίmal (bei Mt 1,7 'und 1,8 ' ) Άσά statt Άσάφ.

bis SVMB ut m

Mt 1,5 Γ bίs SVMB ut m: Soden, Voge!s, Merk und Bover 1esen an den angegebenen Ste!Jen wίe 9Jι zweίmal Βόοζ gegen den Text dieser Ausgabe.

'ΤΜΝ

ut !';

Mt 4,2 ' ΤΜΝ ut Κ: Tischendorf, Merk und Nest!e/Aland25 lesen hier wie !'; καΊ. τεσσεράκοντα νύκτας.

[ΗΝ]

Mt 1,25 ° [ΗΝ]: Westcott/Hort und Nestle/Aland25 lassen συ an dieser Stelle nicht aus, sondern haben [ο1)] im Text.

ut txt

Mt 1,24 ° TS; [ΗΝ] ut txt: Tischendorf und von Soden lassen hier ό vor 'Ιωσήφ aus, wahrend Westcott/Hort und Nestle/ Aland25 [ό] 'Ιωσήφ lesen.

'bίs Γ

0

0

TS;

[ΗΝ]

Appendix IV: Loci citati vel allegati Der Anhang enthaJt das Register der Zitate und Anspielungen aus dem Alten Testament, den Apokryphen und den nichtchήstlichen griechischen Schήftstellern. Es faBt die am auBeren Rande der Ausgabe gegebenen Verweise zusammen. Direkte Zitate sind bei den neutestamentlichen Bezugsstellen kursίv, Anspielungen ίn Normaldruck gesetzt. KapiteJ- und Verszahlung erfolgen nach der Biblia Hebraica. Diese Zah!ung liegt auch bei Septuagintazitaten und -anspielungen 11 ιι

Nach der Ausgabe von

Α.

Rahlfs.

EINFϋHRUNG

43*

(mit Ausnahme der nur griechisch ίiber1ieferten Texte) zugrunde. Weicht in einer alttestaJηentJichen Schήft die Kapitel- und Verszahlung der Biblia Hebraica von der Septuaginta bzw. den weiteren ϋbersetzungen ab, wird der Zitatenliste zu einer alttestament1ichen Schrift jeweils eine Synopse der Zah!ungsdifferenzen vorangestellt.

Appendix V: Signa, Sigla, Abbreviationes In diesem Anhang werden die in der Einfίihrung naher erklarten Zeichen und Sigla aufgelistet und nochrnals knapp erk!art. Lateinische Abkίirzungen allgen1eineΓ ΑΓt werden aufgelost.

44*

INTRODUCΠON

INTRODUCτiON

Ι. ΤΗΕ ΕDΠΙΟΝ

1. The History of the Edition It was almost a century ago that in 1898 the Wίirttemberg Bible Society published Eberhard Nestle's (tl913) first edition of the Novum Testamenturn Graece. Shortly afterward in 1904 the British and Foreign Bible Society also adopted the text, and it has since enjoyed distribution in hundreds of thousands of copies. In a simple yet brilliant stroke, Nestle created aπ outstanding text based on the work of the great textual critics of the nineteenth century. 1t is well known how he compared the editions of Tischendorf, Westcott and Hort, and Weymouth (1886, replaced from 1901 by the 1894-1900 edition of Bernhard Weiss), adopting the agreements of two for his text and placing the reading of the third in his appaΓatus. In this way he avoided the more extreme decisions of his great predecessors and achieved aπ excellent tool for research and study. It has remained the goal of all subsequent editions to serve as a useful text for scholarly purposes. When Nestle's son Erwin Nestle issued the 13th edition in 1927 he introduced the feature of a separate critical apparatus, following the lead of his father who had begun indicating the attestation of several major manuscripts (especially D). This new apparatus made it possible for the reader to evaluate textual decisions independently. Furthermore, in several passages exceptions were made to the traditional practice of decision based on the majority principle. With the 21st edition of 1952 Kurt Aland became aπ associate editor. At Erwin Nestle's Γequest he reviewed the cι-itical apparatus, collating it against original sources, expanding the number of witnesses cited, and eventually producing the 25th edition of 1963. This was reprinted frequently. Beginning in the 1950s and with the consent of Erwin Nestle (t1972), Aland undertook preparations for a thorough revision of the text which culminated in the new text and apparatus of the 26th edition. The great manuscript discoveries of the 20th century, especially

INTRODUCΠON

45*

of the early papyri, made this a matter of urgency. In 1955 Κ. Aland was invited to participate in aπ editorial comrnittee with Μ. Black, Β. Μ. Metzger, Α. Wikgren, and at first Α. Vδδbus, later C. Μ. Martini (and from 1982 Β. Aland and J. Karavidopoulos) to produce The Greek New Testament, aπ edition of the Greek text with a critical apparatus of selected passages designed for the use of professional Bible translators throughout the world (1st ed. 1966, 2nd ed. 1968). Work on both editions continued for some while in parallel. The intensive cooperation of the comrnittee through the years proved so fruitful and stimulating to the participants that Κ. Aland decided to contribute his preliminary work toward a new text of the Novum Testamentum Graece to the preparation of The Greek New Testament. The texts of both editions then proceeded to grow together so that eventually the 26th edition of Novum Testamentum Graece (1979) and the third edition of The Greek New Testament (1975) shared the same basic text. These two editions were originally planned for different purposes, and they differ accordingly. The Greek New Testament was designed for translators, and while its critical apparatus is restricted to selected passages, the information on the textual tradition in these passages is as complete as possible. These passages are most often those in which modern translations are found to differ, and translators need to be aware of the reasons for their differences. Novum Testamentum Graece, in contrast, seeks to provide the reader with a critical appreciation of the whole textual tradition. Its apparatus is coπe­ spondingly more extensi ve, devoting particular attention to the transmission of the text in the early period. For this purpose, however, exhaustive detail is neither intended nor would it be useful (cf. below, pp. 50*-5 1*). The text shared by these two editions was adopted internationally by Bible Societies, and following aπ agreement between the Vatican and the United Bible Societies it has served as the basis for new translations and for revisions made under their supervision. This marks a significant step with regard to interconfessional relationships. It should naturally be understood that this text is a working text (in the sense of the centuιΎ-long Nestle tradition): it is not to be considered as definiti ve, but as a stimulus to further efforts toward defining and verifying the text of the New Testament. For many reasons, however, the present edition has not been deemed an appropriate occasion for introducing textual changes.

2. The 27th Edition The purpose of the 27th edition remains the same as that of the 26th edition. It intends to provide the user with a well-founded

46*

INTRODUCτiON

JNTRODUCτiON

working text together with the means of veήfying it or alternatively of coπecting it. Correspondingly the edition cootains all the variants necessary for this purpose in as complete a form as possible within its lirnitations. The vaήants included are important either for their content or for their historical significance. The user can also gain an accurate impression of the amount of vaήation in the New Testament textual tradition, as well as of the general character of these variants, and of the motives and origins they reflect. The text of this edition Γeproduces that of the 26th edition unchanged. Consequently, with rare exceptions, the paragraphing and punctuation remains the same, avoidiog the oecessity for alteriog the page ιnakeup. Thus the text of the present edition is ideotical as before with that of τfιe Greek New Testament, now ίο its 4th revised edition. The sarne text underlies the concordances, the Lexikon zum Neuen Testament, and the Sγnopsis quattuor Evangeliorum. The criticaι apparatus of the 27th edition has ίο contrast been considerably revίsed to make ίt more reliable, expressίve, and convenίeot to use in accordance with the purposes stated above. Extensίve correctioos have beeo made ίο all aspects of the apparatus. Complex notes have beeo simplified (e.g., Jd 5 ι; Rom 15,18 ι). For a variety of reasons, and with few exceptioos, the passages selected for the apparatus have not been changed. Fοι- the benefit of those faωίliar wίth earlier edίtions and for the ίo­ formatioo of new users, the improvements made in the 27th edίtion will be summarized before proceeding to the geoeral iotroduction. The seιection of manuscript witnesses cited in the apparatus was reviewed for clarity, replacing some insignificant witnesses with other new witnesses of greater importance. The number of uncial fragments ίncluded among the consίstently cited witnesses has diminished. Severa1 uncial fragments are no ιonger cited. For the most part these compι-ise only small portions of text and are related to the Majoήty text. They include:

ness in the passages selected for the apparatus of thίs edition either coincides wίth the Koine text, or cannot be determined with confidence:

R, 052, 053, 054, 061, 063, 064 (+ 074 and 090), 065, 093, 0103, 0104, 0120, 0133, 0134, 0135, 0136 (+ 0137), 0197, 0253, 0255, 0265, 0272, 0273. The numbers shown ίη parentheses have been identifίed as belonging to the manuscript immediately preceding, and are usually cited by the Jowest number. This convention ίs followed elsewhere as well (cf. 0100 now ι963, 0114 now ι 965, 0276 now ι962). When a number used earlier is now rnissing, it should be checked in the manuscript list of Appendίx 1, which coπesponds to Κ. Aland, Kuι·z­ gefaβte Liste der griechi:.-chen Handsclιriften de.~ Neuen Te:.-taments, 2nd edition. Also omitted are the following very brief fragments whose wit-

47*

0174,0230,0263,0264,0267,0268. Finally, the Koine minuscules 28 (in Mt, Lk and Jn) and 1010 are no longer cited consistently. In the 26th edition these were arnong the witnesses cited consistently but noted only when they differed from !IR. Νewιγ cited, replacing the above deletions and in additίon to the consίstently cited witnesses of the first order (i.e., those always cited where extant, cf. below p. 50*f.), are the following uncials whose claίm to atteotion rests ση the quality of their text, their age, or the circumstances of their discovery: 075 (in 1Cor, Php, Col), 0277,0278,0279,0281,0282, 0285,0289, 0291,0293,0294,0296,0298,0299,0301. Also included are Ιp9Ο, Ιp9Ι, and Ιp93-Ιp98, and addίtionally as a consistently cited witness of the second order (cf. below p. 51*): 0292. Furthermore, minuscules which are of importance for the history or establishment of the text have been inclιιded aιnong the consistently cited wίtnesses for the firsι ιime. Consistently cited witnesses of the first order ίnclude the

mίnuscules

33, 1739, 1881 (in the Pauline letters) and 2427;

consistent1y cited

wίιnesses

of the second order ίnclude

the minuscules 579 and 2542, as well as the lectionaries ι249, l 844, ι 846 and l 2211. Also ίη place of 2495 (15th century), the closely related but considerably earlier J 505 (12th century) is cited consίstently ίη Acts and the Pauline and Catholic letters; 2495 is cited only when ίt differs signίficantly from 1505. In theίr textual characιer both manuscripts are closely related to the Greek base used by Thomas of Harkel for hίs Syήac translation ίη 616 (cίted in this edition as syh). The text tl1ey attest ίs therefore considerably o1der. The following features are also new. Manuscripts which agree with a variant in the apparatus but show some slίght νarίaιίοη from ίt have traditionally been inclnded in parentheses among its snpporting witnesses (cf. Mt 25,29 τ; Lk 22,34 ι etc.). The actua1 readings of these witnesses in parenιheses are now recorded in Appendix Π (Variae lectiones minores). This permits the principal variants to be presented with greater clarίty, and also readings of the consistently cίted witnesses to be recorded with greater accuracy. All the

papyrί (lpi-Ιp98)

with all

theίr

special

readίngs

are now

INTRODUCτiON

INTRODUCτJON

cited in every ρassage selected for the apparatus whenever they are clearly legible. In earlier editions the more imρortant of their sρecial readings were noted. And now, fulfilling an often expressed wish, the ρapyri are cited in as much detail as is ρracticable. However, inferences should not be drawn from silence in the evidence. It can generally be assun1ed that all imρortant readings of the papyri are recorded.ι It has not been ρossible to represent similarly within the limits of this edition all of the sρecial and singular readings of the early ρarchment uncial manuscripts, even though they may in general share an equal significance with the ρapyri. This should be noted because one must always be aware of the fallacy that a manuscriρt's material determines its imρortance. New fragments of 1]:)41, 1]:)66 and 1]:)75 have been incoφorated as well as the readings of\]:)90, 1]:)91, and 1]:)93-1]:)98, heΓe reported for the first time. Signs for the various correctors of the great uncials Κ, Β, C, Ο (05 and 06) have been standardized and defined more precisely. We have merged the hands of several correctors, as is customary, and reρresent them as follows:

quest in order to ρresent essential information as ρrecisely and clearly as ρossible. Yet our best advice is to read the text and aρρaratus very carefully. Most things will be self-evident and become a matter of habit. But if a reference manual becomes necessary, the ρresent introduction may serve conveniently.

48*

Κ

(4th-6th century); Κ2 (ca. 7th century); κc (12th century) (about contempoΓary with Β); Β2 (617th century) cι (about contemρorary with C); C2 (ca. 6th century); C3 (ca. 9th century) (05): οι (6th-7th century); 02 (ca. 9th century); oc (12th century) (06): οι (ca. 7th century); 02 (ca. 9th century); oc (date unknown, but later than the other correctors)

(01): (03): C (04): Β

Ο

Ο

κι

Βι

This summarizes the more detailed table of signs for the correctors in the second edition of Κ. and Β. Aland, The Text of the New Testament (Eerdmans, 21989), ρ. 108. The evidence of the Latin, Syriac and Coptic translations has been thoroughly reviewed, and corrected where necessary. This has been done consistently with the ρrinciples followed in earlier editions of citing evidence only where the translation's deρendence on a Greek base can be demonstrated with confidence (cf. below ρ. 63*f.). The New Testament quotations of Greek and Latin Church Fathers have been thoroughly reviewed, resulting in numerous changes. These are significant as the only branch of the textual tradition which can confirm the date and locality of a text tyρe, and consequently sρecial ρains have been taken to cite only those quotations which are critically significant (cf. the discussion below ρ. 72*f.). Fina!Jy, we have rewritten the introduction to this edition by re1 lt should be understood that in the description of the papyri and other fragments in Appendix Ι a verse is counted as present ίΓ even a single letter of it has been preserved (cf. below p. 80*).

Π. ΤΗΕ ΤΕΧΤ

49*

OF ΤΗΕ ΕDΠΙΟΝ

1. Goals and Methods The criteria used for determining the text are traditionally those of internal and external criticism, which must always be apρlied with an approρriate sense of balance. The ίnternal crίterίa of textual criticism are constantly being imρroved through exegetical research on the forms of thought and exρression of the New Testament writers, both generally and in individual ρassages. The fine-tuning of external crίterίa cannot keeρ uρ with the mass of evidence available. But research has advanced sufficiently to warrant ρrogressing beyond the historical constructions of the text inherited from a ρeriod favored with far fewer sources. The value of a number of individual witnesses as well as grouρs of witnesses has been defined with greater clarity by a whole series of sρeciaJ studies. But it is not yet ρossible to formulate a comρrehensive theory of the textual tradition that would accommodate all the results of recent textual research. For this reason it is advisable, even imρerative, to let the text of this edition remain unaltered.

2. Critical Signs Used in the Text Crίtίcal sίgns ίn the text (0 , 0 ... ' , r etc.) refer to the critical aρρara­ tus, and are explained in that connection (cf. below ρ. 52*). These are the tractitional signs of Eberhard Nestle's editions. They indicate the variants in the aρparatus accurately and efficiently, with the advantage of alerting the reader to both their location and their nature without glancing away from the text. Readers who are interested only in the text can easily ignore them.

Square brackets in the text d ]) indicate that textual critics today are not comρletely convinced of the authenticity of the enclosed words (cf. Μι 18,19; Ac 16,1; for word order, 1 Cor 10,20). These ρassages are always noted explicitly in the aρρaratus so that the reader may evaluate them indeρendently. The reading given in the text shows the ρreference of the editors. For ρractical reasons the evidence given in the aρρaratus always includes the suρρort for the reading in the text.

[]

INTRODUCτ!ON

INTRODUCτiON

Square brackets always reflect a great degree σf difficulty ίη determiηiηg tbe text.

wίtnesses iηclude manuscripts essentially text type. These are cited explicitly σηly wheη they diverge frσm the Kσine text iη passages σf special iηterest fσr the history σf tbe text σr fσr exegesis. Τwσ σrders σf cσnsistently cited witnesses are distiηguished οη the basis σf their quality and tbe way tbey are cited. The fιrst order of consistently cited witnesses iηcludes the papyri and the uncials which are iηdepeηdent σf the Byzantiηe Kσine text type, aηd a small ηumber σf minuscules which preserve an early fσrm σf the text. The second order of consistently cited witnesses iηcludes the mσre impσrtant uηcials σf the Kσine text type, aηd a grσup σf miηuscules which are σf special iηterest fσr the histσry of the text althσugh they are related ισ the Byzaηtiηe Koiηe text type. Fσr practical purpσses these are subsumed with tbe Majσrity text uηder the symbσl gn (= Majority text, cf. belσw p. 55*) σr pm (= permulti, cf. ibid.). The fσllσwiηg distiηctiσηs are σbserved ίη the citatiση σf cσnsistently cited witnesses σf bσth

50*

[ 11

Dσuble brackets ίη the text (\[ 11) iηdicate tbat tbe eηclσsed wσrds, geηerally σf sσme leηgth, are kησwη ησι ιο be a part σf tbe σrigiηal text. These texts derive frσm a very early stage σf the traditiση, aηd have σfteη played a sigηificaηt rσle ίη tbe history σf tbe church (cf. Jη

7,53-8,11). from tbe Old

Quσtatiσηs

Testameηt

are

ΠΙ. ΤΗΕ CRΠICAL

priηted ίη

italics.

APPARATUS

I. Structure and Critical Signs Ν σ manual editiσn σf tbe Greek New Testameηt caη σffer the full spectrum σf textual variants σr cite all tbe witnesses sigηificaηt fσr tbe history σf tbe text. These are pσssible gσals σηly fσr the Edίtio critίca maior, aηd eveη theη with certaiη qualificatiσηs. Α maηual editiση is therefσre σf limited usefulηess fσr specialized studies σf the history σf the text σr σf iηdividual maηuscripts. The preseηt editiση provides the reader primarily with the basis fσr studyiηg the text aηd evaluatiηg tbe mσst impσrtaηt variants. The apparatus alsσ σffers a wealth σf readings which are σηly iηdirectly σf value fσr establishing the text, but which may σfteη sigηal tbe preseηce σf a textual prσblem. Variants σf lesser sigηificaηce are alsσ valuable fσr revealing tbe causes and mσtives iηvσlved ίη the σrigiη σf textual νariants. Cσnsequeηtly tbe suppσrt σf witnesses is indicated in twσ different ways. Α positive apparatus is given fσr all the substaηtive variaηts, iηcluding tbσse impσrtaηt fσr establishing tbe text. Ιη these instances tbe evidence bσtbfor and against tbe text is shσwη, with the suppσrt fσr the text (= txt) always appearing last. Α negative apparatus is given fσr variaηts which are cited maiηly fσr their relevance to tbe history σf the text σr σf its iηterpretatioη. Fσr tbese readiηgs σηly the evidence agaίnst the text is shσwη.

Greek maηuscripts are cited cσηsisteηtly, frequeηtly, σr σηly σcca­ siσnally, dependiηg ση the significance σf the individual manuscript fσr establishiηg

tbe text. Consistently cited witnesses iηclude tbose Greek maηuscripts which are σf tbe greatest value fσr establishing the text, and whσse readings accσrdingly have the greatest autbσrity. The witηess σf tbese manuscripts is always cited ίη the passages selected fσr tbe apparatus. Frequently cited witnesses iηclude manuscripts σf σutstanding sigηificance fσr the history σf the text, σr with readings σf iηterest for their cσnteηt .

Occasίonally

represeηtiηg

the

51 *

cited

Koiηe

σrders.

In the positive apparatus the coηsisteηtly cited witnesses σf tbe first σrder are always cited explicitly, while thσse σf the secσηd σrder are cited explicitly ση!y when they differ frσm gn. Ιη these iηstances the reader is giveη cσmplete iηfσrmatiση abσut the cσnsisteηtly cited witnesses. Ιη the negative apparatus all cσηsistently cited witnesses σf bσtb σrders are cited explicitly wheη they suppσrt the readiηg(s) ησted. Ιη these iηstances the regular witnesses σf the secσnd σrder are cited explicitly eveη wheη they agree with g}"ι, the majσrity σf all maηuscripts . This makes it absσlutely clear ίη such iηstaηce~ that these regular witnesses σf the secσηd σrder dσ ηοt suppσrt the text σf the present editiση. The negative apparatus alsσ exhibits aηy substantive variant attested by cσnsistently cited witnesses and σther relevaηt evideηce . But exhaustive infσrmatiσn is nσt ιο be expected . Naturally, a manuscript caη be cited σnly if its text is legible. Major lacuηae ίη the text σf cσnsisteηtly cited manuscripts are indicated ίη the List σf Manuscripts (Appendix Ι) . The cσntents σf fragmeηts are described pσsitively.2 Restrictiσηs σf space dσ nσt permit the recσrding σf all the flaws affecting the text σf a manuscript, such as fσχίηg , imperfectiσns σf tbe writing material, σr tbe fading σf inks. Thus the pσssibility shσuld nσt be ruled σut tbat ση σccasiση a consisteηtly cited witness is neither subsun1ed in the symbσl gn ησr ίη agreemeηt witb tbe text σf this editiσn .

2 When li sting the contents of a fragment a verse is descήbed as extant if a single letter of it is preserved . Therefore inferences about the precise extent of a fragment may not be justified (cf. below p. 80*).

52*

INTRODUCτiON

INTRODUCτiON

Consistently and frequently cited witnesses are listed in below p. 58*ff.).

ΠΙ.

2 (cf.

Critical Signs

The following signs in the cήtical apparatus refer to coπesponding signs in the text of a given verse, or more rarely, sequence of verses (cf. Lk 22,17-20). They show the exact location and nature of the variant recorded in the apparatus, and are not repeated within a single verse or within a verse sequence constituting aπ apparatus unit. Apparent exceptions are easily explained by their contexts. ο

0

ο

0

'

The word following in the text is omitted by the witnesses cited.

The words, clauses or sentences fo1lowing in the text are omitted by the witnesses cited. The sign ' marks the end of the omitted text.

Γ

The word following in the text is replaced with one or more words by the witnesses cited.

' The words following in the text are replaced with other words by the witnesses cited. The sign ' marks the end of the replaced text. Frequently this involves the transposition of words. Το the extent the words are identical with those in the text, they are indicated by italic numerals coπesponding to their position ίη the pήnted text (cf. Mt 27,51). τ

τ

This sign marks the location where one or more words, sometimes a whole verse, is inserted by the witnesses cited. Ι

The words following in the text are transposed by the witnesses cited. The sign ι in the text marks the end of the portion of text transposed. The sequence of the transposed words is indicated when necessary by italic numerals coπesponding to the position of the words in the pήnted text (cf. Mt 16,13). Α

οι

raised colon indicates a variant foπn of punctuation.

' The word or verse of text is transposed as indicated in the apparatus (cf. Lk 6,5; Jn 13,8). ο2 1 ο ι ο2 1cr ι Γ2 1 "ι r2 1 ' τι τ2 1 Ι ι Ι2 1 :ι :2 Centered dots and superscript numerals distinguish between multiple occuπences of the same kind of variant within a single unit of the apparatus.

0 ... '

Ι ' ... ' Ι Ι .. . ι

The signs 0 . . . ' , ' ... ' and Ι ... ι occasionally enclose longer passages spanning several verses. In such instances the verse references are indicated (cf. Lk 3,23-31.38; 4,5-12). There are no instances of confusion possible due to the overlapping of similar variants; it is always necessary to look for the sign of closure.

53*

Organization ofthe Apparatus Α large dot followed by a bold verse number opens each new section of the apparatus. Cήtical signs do not occur twice within a single section; their repetitions are distinguished by the addition of centered dots or italic numerals. Apparatus sections usually span a single verse; when variants extend over several verses, this is made explicit by the reference following the large dot (cf. Lk 22,17-20).

•

I Α solid vertical line separates the instances of variation from each other within a single verse or section of the apparatus. : Α broken vertical line separates the vaήous alternative readings

from each other within a single instance of vaήation. These readings taken together compήse a group of readings, or a variation unit. txt This sign (= textus) introduces the list of witnesses supporting the text of this edition. It always occurs as the last member of a group of readings, or variation uni t.

txt

Presentation of Variant Readings

Variant readings are usually spelled out in full in the apparatus; any abbreviations are readily explained by reference to the text above. The following types of abbreviation may be noted: Only the distinctive element of a variant foπn may be given, whether it is the first part of a word (cf. Lk 19,43 Γ) or the last (cf. Lk 19,37 Γ; Mt 2,23 Γ -ρεθ). In rare instances both the first and last letters of a variant may be given (Mt 1,10 ΓΜ-σσην I rΜ-σση). Abbreviations found in longer insertions may be explained by reference to the first foπn of the variant, which is always given in full '(cf. Lk 19,45 τ). Three periods ( ... ) represent the text of the edition where the form cited is in agreement with it (cf. Lk 20,25 τ).

vaήant

Variants of word order are represented by italic numerals which coπespond to the order of the words in the text (1 = the first word in the text, etc.). This convention is followed not just for variants of transposition indicated by the sign Ι , but also for altemative forms within a single variation unit (cf. Jn 12,18' ). Thus the note at Lk 22,24 ' 2 ςp7s : 1 ~ means that for the text at Luke 22,24 'δ/:: κα'ι ', the reading witnessed by Ιf:Ι75 is καί, and the readίng of ~ίsδέ.

In a limited number of ίnstances, where a subvariant dίffers only slightly from a main vaήant, the wording in the apparatus ίs not given

23145

54*

in fu\1. In such instances the witness for the subvariant is duly given with the following qualifications. ()

[]

Witnesses which show only rninor differences are noted in parentheses () along wiιh ιhe witnesses for the main varianι (cf. the minuscule 700 aι Μι 9,27 Γ ; sys aι Μι 26,60' ; Clemenι of Alexandria aι Μι 5,36' ). Wiιnesses wiιhin parentheses are separaιed by commas when they represent different subvariants (cf. Mk 9,17' C, W 067 JΙ.Ι3 2542). Parentheses enclose the appropriate superscript sign when ιhe first hand or a Iaιer corrector of a manuscripι witnesses some minor variaιion (cf. ~(*) aι Μι 9,5 Γ or D(2) aι Ac 12,5' ). The use of parenιheses is supplemenιed by Appendix Π where the reader will find for the firsι ιime the fu\1 readings of the Greek manuscripιs ιhey enclose. This appendix provides comp\ete documentation for the witnesses, especially for the important witnesses that are consistently cited. The more important subvarianιs, however, conιinue to be noted within the parentheses of the apparatus as before (cf. Μι 7,21 τ; Μι 24,48' ). Brackeιs

[ ] enclose conjectures wiιh regard ιο both ιhe text and its punctuation. Textual conjectures are identified either by ιheir author (cf. Μι 5,5 °) or by a more general reference "comm" (= commentators; cf. Eph 4,21 Γ ). Conjectures wiιh regard to punctuation are ηοι idenιified by their authors (cf. Μι 2,4 : and :ι ). Presentatίon

of Wίtnesses

The witnesses for a reading are always given in the same sequence: Greek manuscripts, versions, patrisιic citations (separaιed by semicolons). For Greek manuscripts the order of papyri, uncials, minuscules and lectionaries is observed, and for the early versions the order of Laιin, Syriac, Coptic, Armenian, Georgian, Gothic, Ethiopic and Church S\avonic. Greek manuscripιs are cited in their numeric order according ιο ιhe list of manuscripιs. In Appendix Ι further information about each manuscript may be found (date, present location and content). The following superscript signs following manuscript numbers distinguish various readings in ιhe same manuscripι or qualify (as vid) the relaιive certainιy of a decision:

* *

identifies the original reading when a correction has been made.

identifies a correction made by a later hand, but sometimes also by the firsι hand.

c

55*

INTRODUCτiON

INTRODUCτiON

1.2.3 identifies a correction made by the rector.3

ν.ι.

firsι,

second, or third cor-

(= varia lectίo) indicaιes a reading recorded in a manuscript as an

alιernative

reading

cv.l.

is

coordinaιed

with the superscript sign

manuscripι

naιed

which also records an with the superscript sign vη.

alιernative

reading

cιχι

ν. Ι.

txt).

"" (= textus) as a superscript sign indicaιes the reading in ιhe texι of

a

1.2.3

txt

is coordi-

(= in margίne) indicates a reading ίη the margin of a manuscript without being identified as either a correction or an alternative reading. mg

mg

s (= supplementum) indicates a reading derived from a later addition ιο a manuscripι, usually replacing a lost folio or secιion of a manuscript. Such replacemenιs are idenιified in the Manuscripι List (Appendix Ι) for the consisιently cited witnesses. vict ( = ut videtur) indicaιes that the reading atιested by a witness cannot be deιerrnined with absolute certainιy. This is frequently true of papyri and palimpsests. Corrections may also require the sign vid if the original reading of the manuscripι is no \onger clearly legible. The sign vid always indicaιes a high degree of probability, usually based on some surviving letters or parts of letιers. When an inference is drawn from ιhe exιenι of a lacuna, it is carefully verified that the manuscript cannoι be cited equally well for other readings in the tradition.

The following group signs are used (the larly important):

firsι

one,

mc,

is particu-

ffiC (= Majority text, ίncluding the Byzantίne Koίne text) indicates readings supported by ιhe majoriιy of a\1 manuscripts, i.e., always including manuscripts ofthe Koine type in the narrow sense. ffiC ιherefore represents the witness of the Koine ιext type, togeιher with ιhe witness of all consisιently ciιed manuscripιs of the second order which agree with ίι in a given reading. ffiC has the sιatus of a consistently cited witness of the firsι order. Consequenιly in instances of a negative apparatus, where support for ιhe text is not given, the reading attested by ffiC may safely be inferred: if ίι is not otherwise explicitly cited, it agrees with txt (= the ιext). The sign ffiC was introduced ιο replace ιhe sign Κ (= Koine), which had been used through the 25th ediιion, because it made possible the space-saving representation of consistently ciιed witnesses of the second order. 3 FοΓ the uncial manuscripts Κ, Β, C and D (05 and 06) the superscript signs identify groups of correctors. These are explained above on p. 48*, and also in Κ. and Β. Aland, The Text of the New Testament, Grand Rapids: Eerdmans, 2[989, p. 108. Ι.2.3 .c

vid

ffiC

INTRODUCτiON

56*

pm

INTRODUCτiON

pm (= permulti) is used in place of the sign m when the witness of ιhe Majoriιy ιeχι is divided in fairly equal strength beιween ιwο (rarely ιhree) varianι readings. The abbreviation pm appears then with both Majoriιy ιeχι readings. If one of these readings is in agreemenι with the ιeχι, and the apparatus does nοι lisι ιhe support for txt, the sign pm appears only once and the support of consisιenιly ciιed witnesses of the second order may be infeπed for ιhe ιeχι, jusι as wiιh m-varianιs when the support for txt is ηοι shown. If one of these readings is in agreemenι with the ιeχι, and ιhe apparatus lisιs supporι for txt, all consisιenιly ciιed wiιnesses of ιhe second order are shown expliciιly, jusι as with m varianιs when the support for txt is given. Afιer the Greek witnesses have been named ιhe following relaιive ιerms give an impression of further support for a reading:

pc α/

pc = pαuci: a few manuscripιs, other than ιhose expliciιly for a given reading, which differ from the Majoriιy ιext. αl = αlίί: some manuscripιs (more ιhan represenιed by ιhose expliciιly menιioned for a given reading, which

menιioned

pc), other ιhan differ from ιhe

Majoriιy ιext.

pm

pm = permulti: a large number of manuscripιs, when is divided (see above).

ιhe Majoriιy ιeχι

rell

rell = reliqui: the resι of the manuscripι tradiιion (including m) supporting txt (cf. Lk 5,39 ° ); a few specially authoriιaιive wiιnesses may precede rell (cf. Jn 8,16 ° ). Other Abbreviαtions in the Appαrαtus

(!)

(!) = sic! indicaιes an accuraιe ιranscripιion of an apparenιly absurd

reading (cf. Ac 24,5' ). h.t.

αdd.

h.t. (= homoioteleuton) indicates an omission due ιο ιhe similar endings of successive words, phrases, or senιences (a νisual eπor: the scribe's eye skips from the first to the second, in effect omitιing the ιeχι beιween them). αdd.

=

αddit/-unt,

om. = omittit/-unt, omit(s)

+ -

+ - are used in place of αdd. and om. where such

pon.

α.

p.

p. = post, after

=

αnte,

before

ιranspose(s)

eπoneously,

by scribal

ex itαc. = ex itαcismo, by itacism, the same phonetic value ex lαt? = ex versione

lαtina?

eπor

subsιituιion

ex err.

of letters with the

apparently derived from a Latin reading

bis (= ιwice) immediately following a critical sign, refers to two similar words in the ιext and their variant(s) which are exceptionally idenιified by the same critical sign (cf. Mt 1,9 Γ ; l, 10 Γ ι ).

breviιy

is not in-

exitαc.

ex

lαt?

bis

All other Latin abbreviations are explained in Appendix V. The following signs αnd notes come immediαtely αfter signs with an explanation of the variant reading(s) presenιed:

criticαl

Α cross marks a change in ιhe texι from ιhe 25th edition, where the reading so marked stood in the ιext (cf. Mt 7,18 Γ and'; 20,18 Γ). These passages always represenι very difficulι ιextual decisions. The reader may consult Appendix ΙΙΙ (Editionum differentiae) for the decisions of oιher editors in such passages.

p) refers to parallel passages in the Gospels, which are

margin at

ιhe

lisιed

in the

t

p)

beginning of the pericopes.

Α parenthetical reference to a passage sιanding before a variant reading refers to a parallel passage in anoιher New Testamenι book (cf. the reference to Lk 2,7 at Μι 1,25 Γ ). If ιhe parentheιical reference does not name a book, e.g., (22,3), the parallel is found within ιhe same book (cf. the reference ιο Ac 22,3 aι Ac 21,39' ), or the same chapιer (cf. the reference to verse 12 at Μι 2,13 τ).

(L 2, 7) (22,3) (12)

Α parenιheιical reference to a verse with v.l. standing before a reading suggests that the reading deήves from a varianι reading in the verse indicated (cf. Μι 2,13 ', which refers to the same transposiιion at 2,19).

(19 v. I.)

Α reference to a passage in the Septuagint standing before a variant suggests a parallel expression in the Septuaginι texι (cf. the reference to Jr 38,15 ~ at Mt 2,18 τ).

(Jr 38,15

2. The Greek Witnesses

clarity (cf. Ro 16,25-27 and Subscriptio).

pon. = ponit, place(s),

α.

id./eαd.

= idemleadem, the same wording

ex err. = ex errore,

add(s)

om.

consistenι wiιh

id./eαd.

57*

Four groups of Greek New Tesιamenι ιeχι manuscripts may be the basis of their ιextual quality, designation, and frequency of ciιation in the apparatus: a) consistenιly cited witnesses of the firsι order, b) consistenιly cited witnesses of the second order, c) frequently cited manuscripts, and d) occasionally cited manuscripts (cf. above p. 50*f.). Manuscripιs of the firsι three groups are listed below; while manuscripts of group d) are listed only in Appendix Ι. disιinguished ση

~)

INTRODUCΠON

INTRODUCΠON

58*

Feπaτ, Α

Witnesses distinguished with the sign (!) include papyή and uncial of particular significance because of their age (all are ascribed to the 3rd/4th century or earlier).

ed.

manuscήpts

Consistentιy Cίted

Witnesses in the

a) Consistently cited witnesses of the first order

All extant papyri: for Mt: IJ)I(!), IJ)I9, IJ)2I, IJ)25, IJ)35, IJ)37(!), 1}:144, 1}:145(!), IJ)53(!), IJ)62, \})64(+67)(!), 1})70(!), 1})71, 1})73, 1})77(!), IJ)83, IJ)86, IJ)96;

b) Consistently cited witnesses ofthe second order Κ (Ο 17), Ν (022), Ρ (024 ), Q (026, for Lk), Γ (036), Δ (037), 0292 (for Mk), 28 (ΧΙ, for Mk), 565 (ΙΧ), 579 (ΧΙΠ), 700 (ΧΙ), 892 (ΙΧ), 1241 (XII), 1424 (IXJX), 2542 (ΧΠΙ, for Mk and Lk), ι 844 (ΙΧ), ι 2211 (Χ).

IJ)52(!), IJ)55, IJ)59, IJ)60, IJ)63, 1})66(!), 1})75(!), 1})76, IJ)80(!), IJ)84, 1})90(!), IJ)93, IJ)95(!).

The following uncials: for Mt: Κ (01), Α (02), Β (03), C (04), D (05), L (019), W (032), Ζ (035), Θ (038), 058, 067,071,073, 078,085, 087,089, 094,0102, 0106,0107,0118,0128,0148,0160,0161,0164,0170, 0171(!), 0200, 0204, 0231, 0234, 0237, 0242, 0249, 0271, 0275, 0277, 0281' 0293, 0298; for Mk: Κ (01), Α (02), Β (03), C (04), D (05), L (ΟΙ 9), W (032), Θ (038), Ψ (044), 059, 067, 069, 072, 083, 087,099, 0107, 0126, 0130, 0131, 0132, 0143, 0146, 0167, 0184, 0187, 0188, 0213, 0214, 0269, 0274; for Lk: Κ (01), Α (02), Β (03), C (04), D (05), L (019), Τ (029), W (032), Θ (038), Ξ (040), Ψ (044), 070, 078, 079, 0102, 0108, 0115,0130,0147, 0171(!), 0177,0181,0182,0239,0266,0279, 0291; for Jn: Κ (01), Α (02), Β (03), C (04), D (05), L (019), Τ (029), W (032), Θ (038), Ψ (044), 050, 060, 068, 070, 078, 083, 086, 087, 091, 0101, 0105, 0109, 0127, 0145, 0162(!), 0210, 0216, 0217, 0218,0234,0238,0256,0260,0299,0301. The minuscule familiesfΙ andf13 (for the Gospels), and also the minuscules 33 (for the Gospels) and 2427 (for Mark).

f Ι = 1, 118, 131, 209, 1582 et α/., cf. Κ. Lake, Codex 1 of the Gospels and its Allies, (τexts and Studies VIV3) Cambήdge 1902, repήnt 1967. f 13 = 13, 69, 124, 174, 230, 346, 543, 788, 826, 828, 983, 1689, 1709, et al., cf. Κ. and S. Lake, Famiιy 13 (τhe Ferrar Group), (Studies and Documents ΧΙ) London 1941 [= Mark]; J. Geerlings, Family 13 (τhe Ferrar Group), (Studies and Documents ΧΙΧ­ ΧΧΙ) Salt Lake City 196Ι-ι962 [= Matthew, Luke, John]; W. Η.

Collation of Four lmportant Manuscripts ofthe Gospels, Abbott, DublinJLondon ι877.

The manuscήpts compήsing familiesfΙ andfl3 are usually cited only by their group sign. They are cited individually only if they differ both from their own family and from gn (cf. Lk 11,25 τ, where 69 supports the reading of f 13 but with a different word order). For f 1 there is a specia1 ru le: if the leading manuscήpt 1 differs from the other members of the family and also from gn, it is cited as 1; the sign f 1 is not used because the other members of the family agree with gn (cf. Lk 24,53 τ ).

Gospeιs

for Mk: 1}:145(!), IJ)84, IJ)88; for Lk: 1}:13, 1}:14(!), 1}:17, 1}:142, 1}:145(!), IJ)69(!), 1}:175(!), IJ)82, IJ)97; for Jn: 1}:12, 1}:15(!), 1}:16, IJ)22(!), IJ)28(!), IJ)36, IJ)39(!), 1}:144, 1}:145(!),

Τ. Κ.

59*

There are no manuscήpts in the category of frequent1y cited witnesses in the Gospels; the number of consistent1y cited witnesses of the second order is coπespondingly more extensive. Consistentιy

a)

Consistenιιy

and Frequentιy inActs

Cίted

Witnesses

cited witnesses of the first order

All extant papyή: IJ)8, IJ)29(!), IJ)33(+58), IJ)38(!), IJ)41, IJ)45(!), IJ)48(!), IJ)50, IJ)53(!), IJ)56, IJ)57, 1})74, IJ)91(!).

The following uncials: (01), Α (02), Β (03), C (04), D (05), Ε (08), Ψ (044), 048, 057, 066, 076, 077, 095, 096, 097, 0140, 0165, 0166, 0175, 0189(!), 0236,0244,0294.

Κ

The minuscules 33 and 1739. b) Consistently cited witnesses ofthe second order

L (020), 8 ι (1044), 323 1241 (XII), 1505 (XII). c)

Frequenιιy

(ΧΙΙ),

614 (XIII), 945

(ΧΙ),

I ι 75

(ΧΙ),

cited witnesses:

6 (XIII), 36 (XII), 104 (I 087), 189 (ΧΙΙ), 326 (Χ), 424 (ΧΙ), 453 (XIV), 1704 (1541 ), 1884 (XVI), 1891 (Χ), 2464 (ΙΧ), 2495 (XV).

INTRODUCτiON

INTRODUCτiON

60* Consίstenιιy

and Frequentιy Cίted ίn the Pauιίne Letters

for 1 Thess:

Wίtnesses

Ιρ30(!), Ιρ46(!), Ιρ61, Ιρ65(!);

~

;ρω, Ιρ26, Ιρ27(!), Ιρ31, Ιρ40(!), Ιρ46(!), Ιρ61, Ιρ94;

Cor:

for 1

~

(01), Α (02), Β (03), C (04), D (06), F (010), G (012), Η (015), (016), Ψ (044), 048, 075, 088, 0121, 0185, 0199, 0201, 0222, 0243,0270,0278,0285,0289; 33, 1739, 1881; Ι

-;

~

(01),

~

~

(02), C (04), D (06), F (010), G (012),

Η

(015), Ι (OJ 6),

Η

(015), Ι (016),

Η

(015), Ι (016),

Πm:

-;

(01),

Α

(02), C (04), D (06), F (010), G (012),

Ψ(044),048,088,0240,0278;

Ιρ46(!), ςρsι;

~

(01), Α (02), Β (03), C (04), D (06), F (010), G (012), I(OJ6), Ψ(Ο44),062,0122,0176,0254,0261,0278; 33, 1739, 1881;

Η

33, 1739, 1881; for Phm:

(015),

Ιρ61, Ιρ87(!);

~

(01), Α (02), C (04), D (06), F (010), G (012), Ι (016), 048, 0278; 33, 1739, 1881;

for Eph: Ιρ46(!), Ιρ49(!), Ιρ92(!); Β

(03), C (04), D (06), F (010), G (012),

Ι

(016),

~

(01), Α (02), Β (03), C (04), D (06), Η (015), Ι (016), 048,0122,0227,0228,0243,0252,0278,0285; 33, 1739, 1881;

forPhp: Ιρ16(!), Ιρ46(!), Ιρ61;

(03), C (04), D (06), F (010), G (012),

Ι

(016),

Ψ(044),048,075,0278,0282;

b)

Ψ

(044),

Consίstenιιy cίted wίtnesses

of the second order (018), L (020), Ρ (025), 81 (1044), 104 (1087), 365 (ΧΠ), 630 (XIV), 1175 (ΧΙ), 1241 (ΧΙΙ), 1505 (ΧΙΙ), 1506 (1320), 2464 (ΙΧ), ι 249 (ΙΧ), ι 846 (ΙΧ). Κ

33, 1739, 1881; forCoι: Ιρ46(!), Ιρ61;

(01), Α (02), Β (03), C (04), D (06), F (010), G (012), Ι (016), Ψ (044), 048, 075, 0198, 0208, 0278; 33, 1739, 1881;

(044),

Ιρ12(!), Ιρ13(!), Ιρ17, Ιρ46(!), Ιρ79, Ιρ89;

33, 1739, 1881;

Β

Ψ

for Heb:

Ψ(044),048,082,0278,0285;

(02),

(044),

Ιρ32(!), Ιρ61;

forGal:

~

Α

(01), Α (02), C (04), D (06), F (010), G (012), (044), 048; 33,1739, 1881; for τίt:

(01), Α (02), Β (03), C (04), D (06), F (010), G (012), Η (015), Ι (016), Ψ (044), 048, 098, 0121, 0186, 0209, 0223, 0225, 0243, 0278,0285,0296; 33,1739, 1881;

Α

Ψ

ψ

~

(01),

(015),

33, 1739, 1881; for2

Ιρ34, Ιρ46(!);

(02),

Η

Ψ(Ο44),048,0241,0259,0262,0285;

ςρ

~

(03), C (04), D (06), F (010), G (012),

Πm:

ςρ

for 2 Cor:

Α

Β

~ (01), Α (02), Β (03), D (06), F (010), G (012), Ι (016), 0111, 0278; 33, 1739, 1881;

ςριι, ςρι4, ςριs(!), Ιρ34, Ιρ46(!), Ιρ61, Ιρ68;

(01),

(02),

Ιρ30(!), Ιρ92(!);

~ (01), Α (02), Β (03), C (04), D (06), F (010), G (012), Ψ (044), 048, 0172,0209,0219, 0220(!), 0221,0278,0285, 0289; 33, 1739, ] 881;

~

Α

33, 1739, 1881; for 2 Thess:

forRom:

Ι

(01),

Ι(016), Ψ(Ο44),048,0183,0208,0226,0278;

a) Consίstentιy cίted wίtnesses ofthefirst order

for

61*

Η

(015),

c)

Frequentιy cίted wίtnesses

6 (Xill), 323 (ΧΙΙ), 326 (Χ), 424 (ΧΙ), 2495 (XV).

(ΧΙ),

614

(ΧΙΙΙ),

629 (XIV), 945

62* Consίstently

ίn

and Frequently Cίted Witnesses the Catholic Letters

a) Consistently cited witnesses of the first order

forJas: ςp20(!), ςp23(!), ςp54, ςp74;

Κ

(01 ), Α (02), 0246; 33, 1739;

Β

(03), C (04),

Ρ

(025),

Ψ

(044), 048, Ο 166, OJ 73,

(03), C (04),

Ρ

(025),

Ψ

(044), 048, 0206, 0247,

for 1 Pet: ςpn(!), ςp74, ςpsι;

Κ

(01), Α (02), 0285; 33, 1739;

Β

Consistently

ςpι&(!), ςp24, ςp43, ςp47(!), ςpss, ςp98(!);

Κ

Κ

(01), Α (02), 0247; 33, 1739;

Β

(03), C (04),

Ρ

(025),

Ψ

(044), 048,0156, 0209,

(01), Α (02), 33, 1739;

Β

(03), C (04),

Ρ

(025),

Ψ

(044), 048, 0245, 0296; c)

for 2 Jn: ςp74;

Κ

(01), Α (02), Β (03), 33, 1739;

Ρ

(025),

Ψ

ςp74;

(01 ), Α (02), 33, 1739;

Β

(03), C (04),

Ρ

(025),

Ψ

(044), 048, 0251;

Ρ

(025),

Ψ

(044), 0251;

forJd: ςp72(!), ςp74, ςp78(!);

(01), Α (02), 33, 1739.

Β

(03), C (04),

cited wίtnesses ofthe second order

Κ

(018), L (020), 81 (1044), 323 1241 (ΧΙΙ), 1505 (XII).

(ΧΠ),

614

(ΧΠΙ),

(02), C (04), 051,0163,0169, 0207,0229.

Νο

witnesses are cited only frequently for Revelation. 3.The Early Versions

(044), 048, 0232;

for 3 Jn: Κ

Α

Ρ (025) is cited individually only when it differs from g)(A. 046 is cited individually only when it differs from ωcκ. 1006 (ΧΙ), 1611 (Χ), 1841 (ΙΧ/Χ), 1854 (ΧΙ), 2030 (ΧΠ), 2050 (1107), 2053 (XIII), 2062 (XIII), 2329 (Χ), 2344 (ΧΙ), 2351 (Χ), 2377 (XIV).

ςp9( !), ςp 74;

Κ

(01),

b) Consistently cited witnesses ofthe second order

for 1 Jn:

Consίstently

Witnesses in Revelation

a) Consίstently cited witnesses of the first order

ςp η(!), ςp 74;

b)

Cίted

The manuscript tradition for the Book of Revelation differs greatly from that of the other New Testament writings.4 One peculiar characteristic is the division of the Byzantine Majority text into ιwο distinct textual traditions: g)(A represents the large number of manuscripts with the commentary on Revelation by Andreas of Caesarea. gnκ represents the Koine tradition proper. m represents the agreement of g)(A and ωcκ. The minuscules 2344 and 2377 frequently cannot be cited due to their poor state of preservation, consequently the witness of these manuscripts cannot be infeπed from silence.

for 2 Pet:

Κ

63*

INTRODUCΠON

INTRODUCΠON

630 (XIV),

c) Frequently cίted witnesses

69 (XV), 322 (XV), 623 (1037), 945 (ΧΙ), 1243 (ΧΙ), 1846 (ΧΙ), 1852 (XIII), 1881 (XIV), 2298 (XII), 2464 (ΙΧ), 2495 (XV).

In the present scholarly manual edition of the Greek New Testament the principal emphasis is on the Latin, Syriac and Coptic versions. These versions were unquestionably made directly from the Greek and at an early peήod. They are a1so the most fully studied. And finally, their va1ue as witnesses to the textual tradition of the Greek New Testament, which is our concern at present, has become increasingly c1ear through decades of debate. The same cannot be said ofthe other versions (cf. below p. 70*f.). These three versions are important witnesses for establishing the text. The following remarks discuss their use in the present edition. The versions are cited only where their underlying Greek text can be determined with confidence. They are generally cited only where their readings are also attested by some other Greek or independent versional evidence. Only in rare instances do they appear as the sole 4 Cf. J. Schmid, Sιudien zur Geschichte des (3 vols., Munich \955/1956).

grieclιischen

Apokalypse-Textes

INTRODUCτiON

INTRODUCτiON

64*

support for a Greek reading (cf. Jas 1,17 ' ). Differences in linguistic structure between Greek aπd the languages of the versions must be carefully noted. Vaήaπt readings reflecting idiomatic or stylistic differences are ignored. On the whole, versions can only reveal with more or less precision the particular details of their Greek base.s In instances where the witness of a version is doubtful, it is not noted.6 The versions still enjoy aπ important rote in cήtical decisions because they represent Greek witnesses of aπ early peήod. But their value for scholarship today in compaήson with earlier generations has been modified by the great number of Greek maπuscήpts on papyrus aπd parchment discovered in the twentieth century.

Latin Versions For the Latin version of the New Testament there are two groups of witnesses to be distinguished: the Old Latin versions which oήginated in the Π century, and the revision associated with the name of Jerome which was made in the IVΝ century on the basis of the Greek text, aπd which has been known since the late medieval peήod as the Vulgate.7 The citation of Old Latin witnesses in this edition is based on the following editions:

in the Gospels: ltala. Das Neue Testament in altlateinischer ϋberlίeferung. Nach den Handschriften hrsg. von Α. Jiilicher, durchgesehen und zum Druck besorgt von W Matzkowf und Κ. Aland (vol. Ι. Matthiius-Evangelίum 21972, vol. ΙΙ. MarcusEvangelium 21970, vol. 111. Lucas-Evangelium 21976, vol. IV. Johannes-Evangelium 1963);

65*

The following symbols identify the Latin witnesses: it (= Itala) represents all or the group.

majoήty

of Old Latin witnesses as a

it

Tndividual Old Latin manuscήpts are designated by their conventional abbreviations aπd letters;S their numbers in the Beuron registry are found in the Manuscήpt List (Appendix I).

a a2 aur b c

vg (= Vulgata) represents agreement of the most important editions of the Vulgate in support of the same Greek reading. The individual editions are represented by the following signs:

vg

Biblia Sacra Vulgatae Editionis Sixti Quinti Pont. Max. iussu recognita atque edita [vgcl = Editio Clementina], Rome 1592.

vgcl

Biblia Sacra Vulgatae Editίonίs ad concίlίί Tridentini praescriptum emendata et α Sixto V. Ρ. Μ. recognita et approbata [vg• = Editio Sixtina], Rome 1590 (cited only when differing from vgcl).

vg•

Novum Testamentum Domini Nostrί Iesu Chrίstί Latίne Secundum Sancti Hieronymi, ed. by J. Wordsworth, Η. J. White, et al., Oxford 1889-1954 [vgww = Wordsworth!White].

vgww

Biblίa

vgst

Editίonem

sacra iuxta Vulgatam versίonem, adiuvantίbus Β. Fischer OSB, Η. F. D. Sparks, W Thiele recensuit et brevί apparatu ίnstruxit R. Weber OSB, edίtio tertίa emendata quam paravit Β. Fischer OSB cum sociίs Η. J. Frede, J. Gribomont OSB, Η. F. D. Sparks, W Thiele, Stuttgart 1983 [vgsι = Vulgata Stuttgartiensis].

J. Gribomont OSB,

vgmslmss indicates individual Vulgate readings.

manuscήpts

with independent

vgms!mss

latt represents the entire Latin tradition in support of the sarne Greek reading.

latt

in the Pauline Letters: for Eph-Col, vol. 24/1-2 of Vetus Latίna, ed. by Η. J. Frede, 1962-1971; for I Thess-Heb, vol. 25/1-2 of Vetus Latina, ed. by Η. J. Frede, 1975-1991.

lat(t) represents the entire Latin tradition, with a few exceptions due to intraversional differences, in support of the same reading.

lat(t)

in the Catholic Letters:

lat represents the support of the Vulgate and a part of the Old Latin tradition for a reading.

lat

ed. by W. Thiele, 1956-1969.

lnforrnation for Acts, Romans-Galatians, aπd Revelation is derived from collations of the manuscήpts listed in Appendix Ι.

Syriac Versions

Yol. 26/1 of Vetus

Latίna,

5 Cf. the relevant essays in Κ. Aland (ed.), Dίe alten ϋbersetzungen des Neuen Testaments, die Kίrchenviiterzίtate und Lektίonare [ΑΝΠ 5], Berlin-New York 1972; and Β. Μ. Metzger, The Early Versίons ofthe New Testament: Theίr Orίgin, Transmίssίon and Uιnίtatίons, Oxford 1977. 6 The rare instances where a decision is not completely certain are marked with the sign ?. 7 The Old Latin tradition is refeπed ιο below by synecdoche using the conventional term "ltala". On the character and structure ofthe Latin tradition, cf. the publications of the Yetus-Latίna lnstitute, Beuron.

The vaήous Syήac versions (Vetus Syra ca. 3/4 cent.; Peshitta ca. 4/5 cent.; Philoxenίana A.D. 507/508; Harklensis A.D. 515/516) are characteήzed by different translation pήnciples, from a very free, idiomatically coπect rendering at the beginning, to a degree of 8 The Latin texts d, f and g of the bilinguals D (05/06), F (09/010) and G (011/012) are cited only when their witness differs from that of theίr accompanying Greek texts.

INTRODUCτJON

INTRODUCτJON

fidelity to the Greek text so extreme that it violates natural Syriac idiom. Any evaluation of these versions as witnesses to the Greek text must bear this ίπ mind. The latest versions, with their literal and formal parallelism, are most frequently cited because their translation base is most easily determined.

Testament, the Fοιιr Μίιιοr Catholίc Epίstles ίn the Orίgίnal Phίloxenίan Versίon, London/Oxford 1909 (Amsterdarn 1973). John Gwynn (ed.), The Apocalypse of Sι. John ίn α Syrίac νersion hitherto unknown, Dublin/London 1897 (Arnsterdam 1981). For the Philoxeniana cf. also ιhe ediιion with introduction by Β. Aland, ΑΝΠ 7, pp. 128-136, 1isted be1ow under syh. Other than for the shorter Catholic letters and Revelation, citations of the Phi1oxeniana are besι derived from the 1ater writings of Phi1oxenos of Mabbug.

66*

sys syc

The Syriac versions are indicated as follows: Vetus Syra is preserved ίπ two manuscripts (Syrus Sinaiticus and Syrus Curetonianus). They exhibit textual differences, and are always cited individually. Their stylistic similarity and their extensive agreements mark them as the earliest Syriac translation of the four Gospels. Syrus Curetonianus offers a revised form of the translation preserved by Syrus Sinaiticus. They are cited from the following editions: sy' (= Syrus Sinaiticus). The 0/d Syrίac Gospels or Εναιιge/ίοn da-rιιepharreshe, beίιιg the ιeχι of ιhe Sίnαί or Syro-Aιιtίocheιιe Palίrιιpsest, ed. by Agnes Smith Lewis, London 1910. This Gospels manuscήpt (palimpsest, !ΥIV) contains the following lacunae: Μι 6,10-8,3; 16,15-17,11; 20,25-21,20; 28,7-end; Mk \,1-12; 1,44-2,21; 4,18-41; 5,26-6,5; Lk 1,16-38; 5,28-6,11; Jn 1,1-25; 1,47-2,15; 4,38-5,6; 5,25-46; 14,10\1; 18,31-19,40. sy' (= Syrus Curetonianus). Eνangelίon da-mepharreshe. τlιe Cιιretonian Versίon Gospels, ed. by F. Crawford Burkitt, Carnbridge 1904. D. L. McConaughy, ''Α recenιly discovered folio of the 0\d Syriac (Syc) text of Luke 16,13-17, I ", Biblίca 68 (1987): 85-88. This Gospels manuscripι (parchment, Υ) is also defective, with the following 1acunae: Μι 8,23-10,31; 23,25-end; Mk \,1-16,17; Lk 1,1-2,48; 3,16-7,33; 24,445\;Jn 1,42-3,5; 8,19-14,10; 14,12-15; 14, 19-21.24-26; 14,29-end. oftlιe Fοιιr

syP

syP (= Peshitta). The Peshitta is the most widely accepted of the Syriac versions (its canon lacks the shorter Catholic letters and Revelation). It is cited from the British and Foreign Bible Society edition: J. Pinkerton and R. Kilgour, The New Testarιιent ίn Syrίac, London 1920 (frequent1y reprinted). This edition has no critical apparatus, but derives ίιs text of the Gospe1s from the critical ediιion of: Ph. Ε. Pusey and G. Η. Gwilliarn, Τeιrαeναιιge/ίιιnι Sancιum ίuxta sίmplίceιιι Syrorum νersioιιeιn, Oxford 1901 . For the Peshitta cf. a\so the editions mentioned below (p. 67*) under syh by Aland and Aland/Jucke1 with the lntroduction ΑΝΠ 7, pp. 104-110, and 14, pp. 47-59.

syPh

syPh (= Philoxeniana). This fιrst Monophysite Syriac Bible version, co111missioned by Bishop Philoxenus of Mabbug in A.D. 507/508, has not survived in its entirety. The shorter Catholic letters (2 Pet, 2/3 Jn, Jd) and Revelation have been preserved in a group of manuscripts. Their assignment to Philoxeniana is not positive. ln any event the version was made in the sixth century, and is cited here from the following editions: John Gwynn (ed.), Remnants oftlιe Later Syrίac

Versίoιιs

ofthe Bίble, Part 1: New

67*

syh (= Harklensis). The version made by Thomas of Harkel in A.D. 616 is the only Syriac version containing the entire New Testament. For the most part it must still be cited from the old editio princeps based essentially οπ the manuscript New College 333 (Bodleian Library, Oxford), which its editor, J. White, eπoneously identified with the Philoxenian version.

syh

Sacrorιιrn Εναιιgelίοrιιm νersio Syriaca Ρhί/οχeιιίαnα cιιιn inιerpretatίone et annotationibus (Oxford 1778). Actuum Apostolorurιι et Epίstolarιιm tam Catholί­ carum quaιn Paulinarum νersio Syrίaca Philoxeniana cum interpretatίone et annotatίonibus (Oxford 1799-1803). White's exeιnplar ends at Heb 11,27. The rest of Hebrcws and Reve1ation are cited from ιhe following editions: R. L. Bensly, The Harkleaιι Version of tlιe Epistle to the Hebrews Chap. X/.28-Xl/1.25. Carnbridge 1889. Α. Yδδbus, The Apocalypse in the Harklean νersion. Α facsίmile Εdίιίοn of MS. Μαrdίιι Orιh. 35, fol. 143r-1 59ν (CSCO 400/subs. 56), Louvain 1978.

The longer Catholic letters and also Romans and 1 Corinthians ίπ the Harclean version are cited from the following new editions ίπ which the whole of the Syriac tradition of the New Testament text as well as the more significant patristic evidence is documented. Β. A1and, in conjunction with Α. Jucke1, Das Neue Testarιιent in syrίscher ϋber­ lieferung I. Die Grossen Katholischen Briefe, hrsg. und untersucht, ΑΝΠ 7, Ber1in-New York 1986. Β. A1and, Α. Jucke1, Das Νeιιe Testanιent in syrischer ϋberlieferung Π. Dίe Paulinίschen Brίefe, Teίl 1: Ronιer- uιιd 1. Korίntherbrief, hrsg. und untersucht, ΑΝΠ 14, Berlin-New York 1991.

The Harklean version has a critical apparatus: the translator, Thomas of Harkel, used critical signs and marginal notes to indicate Greek variant readings which differed from the Greek exemplar he was using. These variant readings, translated into Syriac, probably derived mostly from the Versio Philoxeniana (cf. ΑΝΠ 14, pp. 36-39). These are cited with the following signs: syhmg: Α marginal reading of the Harklensis, based on a Greek reading which differs from the one translated in the Harklean text.

syhmg

syh**: Readings of the Harklean text enclosed by critical signs (asterisk and metobelos). These readings do not represent the translator's exemplar.

syh**

68*

INTRODUCτJON

The following group signs are used for the Syriac versions: sy

sy: All the Syriac versions extant for the passage witness to the Greek reading indicated. Parentheses mark those Syriac versions which show some minor difference (as with Greek manuscripts, cf. above p. 54*).

(sy)

(sy): All the Syriac manuscripts extant for the passage witness with some slight variation to the Greek reading indicated.

sy(P)

sy(P): All the Syriac versions extant for the passage witness to the Greek reading indicated. Only the version shown in parentheses shows some slight variation.

(sy 8); (syc) etc.

(sy 8 ); (syc) etc.: The Syriac version shown in parentheses shows some slight variation from the Greek reading indicated.

Coptic Versions

ac ac2 bo mae mf pbo sa

ac, ac2, etc.

What is known as Coptic consists of a variety of dialects which did not achieve written form before the Christian era. Translations of the New Testament, beginning from the third century, represent the following dialects: ac =Akhmimic ac2 = Subakhmimic (= Lycopolitanic) bo = Bohairic mae =Middle Egyptian (= Mesokemic) mf = Middle Egyptian Fayyumic pbo = Proto-Bohairic sa = Sahidic The entire New Testament exists in Sahidic and Bohairic, and probably also once existed in Fayyumic and Middle Egyptian. The Sahidic and Bohairic versions were made independently directly from the Greek. It is not known precisely to what extent each of the versions in the other dialects originated independently. The signs used without further qualification represent the whole manuscript tradition of the respective dialects. The following group signs are used for the Coptic versions:

co

co: All the Coptic versions extant for the passage witness to a particular Greek reading. For the Sahidic and Bohairic versions, the number of manuscripts supporting a particular reading is indicated in superscript. Because of the sparsity of Sahidic evidence in comparison to the wealth of evidence for the Bohairic version, the following distinctions are observed:

INTRODUCτJON

69*

sams, boms: One Sahidic or Bohairic witness supports the particular reading.

sams, boms

samss: τwο or more Sahidic manuscripts support the particular reading.

samss

bomss: Two to four Bohairic witnesses support the particular reading.

bomss

boP' (= bopartim): Five or more Bohairic witnesses support the particular reading. Bohairic manuscripts considered in Homer's edition (see below) as closely related and designated by a single group sign (a letter without exponent) are treated as a single witness. They are treated as several witnesses only when Homer also makes the distinction.

boP'

When boms or bomss differ from other Bohairic witnesses, bo represents the latter. When boP1 supports a particular reading, the remaining witnesses are also represented by boP'.

boms/mss - bo

The Sahidic tradition generally comprises relatively few witnesses. When sams or samss differ from the rest of the Sahidic tradition, the remaining witnesses are also represented by sams or samss.

sams/mss- sams/mss

( ) The Greek reading is supported, but with some slight variation, when the version is shown in parentheses.

()

The following signs are used on rare occasions to indicate a relative degree of possibility: sa? bo? etc.: The version's support for a reading is possible, but not certain.

sa? bo? etc.

sa?- sa? I bo? - bo? etc.: The version may support either of two variant readings in a passage in contrast to a third variant (cf. Mt 5,32' ). This form is not used for instances where minor differences from a main variant are indicated by parentheses. (Cf. for example Mk 1,1' txt: the versions are not included with a question mark among the witnesses for a subvariant shown in parentheses, although they may very well support it.) ·

sa?- sa? I bo?- bo? etc.

The Coptic versions are cited from the following editions and/or manuscri pts:

For the Sahidic: G. Homer, The Coptίc Versίon of the New Testament ίn the Southern Dίalect, otherwίse called Sahίdίc and Thebaίc, 7 vols., Oxford 1911-1924. R. Kasser, Papyrus Bodmer ΧΙΧ, έvangile de Matthίeu XJV,28-XXVII1,20; έpftre aux Rοmαίιιs J,l-J/,3 eιι sahίdίque, Geneva 1962 (used for Μι, rνΝ cent.). Η. Quecke, Das Markusevangelίum saϊdisch. Text der Haιιdschrift PPalau Rib. lnv. Nr. J82 mit den Varianten der Haιιdschrift Μ 569, Barcelona 1972 (Mk, ν cent.). Η. Quecke, Das Lukasevangelίum saϊdίsch. Text der Haιιdschrift PPalau Rib. lnv. Nr. 181 mίt den Varίanten der Handschrift Μ 569, Barcelona 1977 (Lk, ν cent.).

70*

INTRODUCτJON

INTRODUCτJON

Η. Quecke, Dαs Johαnneseνangelίuιn sαϊdίsch. Text der Haιιdschrift ΡΡα/αu Rίb. lnv. Nr. /83 mίt den Vαrίαιιteιι der Hαιιdschriften 813 und 814 der Chester Beαtty Lίbrαry und der Handschrift Μ 569, Barcelona 1984 (Jn, V cent.). Η. Thompson, The Coptίc Versίon of the Acts of the Apostles αιιd the Pαulίne Epίstles, Cambridge 1932: Chester Beatty Codex Α1Β (Ac and Paul, Α ca. 600, Β VII cent.). Κ. Schϋssler, Dίe Kαtho/ίscheιι Brίefe ίn der koptίschen (sahίdίsclιeιι) Versίon, [Pierpont Morgan Μ 572], CSCO 528/529, Louvain 1991 (Catholic letters, !Xcent.).

For the Bohaίrίc: G. Homer, The

Coptίc Versίoιι

otherwίse cαlled Meιnplιίtίc

of ιhe New Testαment ίn the Northern and Bohaίrίc, 4 vols., Oxford 1898-1905.

Dίαlect,

For the Akhmίmίc: F. Rosch, Bruchstiicke des ersten Clenιensbrίefes nach deιn αchιnίnιίschen Pαpy­ rus der Straβburger Uιιίνersίtiits- und Landesbίblίothek ιnίι bίb/ίscheιι Texten derselben Hαndschrift, Stral\burg 1910 (Jn, Jas, IV cent.).

For the

Subakhmίmίc:

Η.

Thompson, τhe Gospel of Sι. John scrίpt, London 1924 (Jn, IV cent.).

For the

αccordίng ιο

the

eαr/ίest Coptίc ιnαnu­

Mίddle Egyptίan:

Η.-Μ.

Schenke, Dαs Matthiius-Evangelίum ίm mίtteliigyptίschen Dίαlekt des Koptίschen (Codex Scheίde), Berlin 198 l (Μι IV?N cent.). Η.-Μ. Schenke, Apostelgeschίchte /, 1-15,3 ίm mίtteliigyptίschen Dίalekt des Koptίschen (Codex G/αzίer, G 67), Berlin 1991 (Ac, Υ cent.).

For

ίn Fαyuιnίc Coptίc (Ρ. Mίch.

lnv. 3521 ), Ann

for the Armenίan:

arm

Yovhannes Zδhrapean, A.•tuαcα.func' Mαteαn Ηίn ew Nor Ktαkαrαnαc', 1V, Venice 1805. Fr. Macler, L'έναιιgίle αrmenίen. έdίtίοn phototypίqιιe dιι nιαnuscrίt n° 229 de /α Bίblίotheque d'Eιchnιίαdzίn, Paris 1920. Beda Ο. Ktinzle, Dω· αltαrrιιenίsche Eναnge/ίum. Part l. Edίtίon: Part Π. Lexίkon, Bern 1984.

for the

Georgίan:

geo

Robert Ρ. Blake, The 0/d Georgίαn Versίon of the Gospel of Mαtthew froιn the Adysh Gospels wίth the Varίαιιts ofthe Opίza αιιd Tbet' Gospels, ed. wίth α Latίn ιrαιιs/αtίοn (ΡΟ XX1V, 1), Paris 1933. _ , τ!ιe 0/d Georgίaιι Versίon of the Gospel of Mαrk ... (ΡΟ ΧΧ, 3), Paris 1928. _ , and Maurice Briere, The Old Georgίαn Versίoιι of ιhe Gospel of John ... (ΡΟ XXVI, 4), Paris 1950. Maurice Briere, La versίon georgίenne ancίenιιe de Ι'έναngί/e de Luc, d'apres Ies έvaιιgί/es d'Adίch, αvec /es vαrίαιιtes des έvαιιgί/es d'Opίzα et de Tbet', edίtee αvec une trαducιίοιι/αιίιιe. (ΡΟ XXV!l, 3), Paris 1955. Gerard Garitte, L'aιιcίenιιe versίoιι georgienιιe des Actes des Apδtres d'apres deιιχ nιanuscrίts du Sίιιαί ( Bίblίoιheque du Museon 38), Louvain 1955. Κ'. Dzocenidze and Κ'. Daniela, Pαvles epίstolet'a k'αrι'ιι/ί versίebί, Tiflis 1974. Κ'. Lort'k'ip'anidze, Kαt'olίke epίstolet'a k'arι'u/ί versίebί X-X/V sαukιιnet'a helnαcerebίs ιnίhedνίt', τiflis 1956. Ι. lmnai~vili, loναnes gαιιιοc'hαdebα dα ιιιίsί t'argιιιαnebα. Dzvelί k'art'ulί versία,

for the

Gothίc:

got

W. Srreitberg, Dίe gotίsche Bίbel (Germanische Bibliothek ll, 3), Heidelberg 1908 (2nd revised ed. 1919; 5th ed. revised by Ε. Α. Ebbinghaus 1965).

Proto-Bohaίrίc:

R. Kasser, Papyrus Bodnιer ///, έvangίle de Jeαn et Genese l-/V,2 en bolιαϊrίque, CSCO 177, Louvain 1958 (Jn, IVN(?) cent.).

Other

evidence is possible. Following are the significant editions of these versions:

Tiflis 1961.

For Mίddle Egyptίan Fayyumίc: Ε. Husselman, The Gospel of Jolιn Arbor 1962 (Jn, IVIV(?) cent.).

71*

Versίons

The Armenian, Georgian, Gothic, Ethiopic and Old Church Slavonic versions are rarely cited in the present edition, and then only if they are of special significance for a particular reading (cf. Mk 16,8). We believe this treatment is still justified for a manual edition in view of the wealth of other relevant materiaJ. While it is true that several important studies of the Armenian, Georgian, Ethiopic and Old Church Slavonic versions have appeared in recent decades, research in these textual traditions has by no means yet achieved conclusive results. ln particular, the origins and development of these versions and their relationship to the Greek textual tradition remains so controversial that no thoroughgoing use of their

for the

Ethίopίc:

aeth

Petrus Aethiops, Testαιιιentum Νονιιm cιιm Epίstolα Ραιι/ί αd Hebrαeos, Rome 1548. τ. Pell Ρlaιι, Novωn Testαιιιentuιn Dοιnίnί ιιοstrί et Sαlναtorίs Jesu Chrίstί Aethίoρίce, London 1830. L. Hackspill, "Die iithiopische Evangelientibersetzung (Math. Ι-Χ)", Zeίtschrift fiir Assyrίologίe 9 (I 896) 117-196; 367-388. Rochus Zuurmond, Novum Tesιαmentum Aethίopίce. The Syιιoρtic gosρels. Generαllιιιroducιίon, Εdίιίοn ofthe Gospel o[Mαrk ()i.ιhiopistische Forschungen 27), Stuttgart 1989. J. Hofιnann, Dίe iithίoρίsche ϋbersetzung der Johαnnes-Apokalypse (CSCO 281/282, script. aeth. 55/56), Louvain 1967. S. Uhlig and J. Hofmann, Novωn Testαιιιentunι Aethίoρίce. Dίe Kαtholίschen Brίefe (Athiopistische Forschungen 29), Stuttgart 1993.

for the Old Church Υ.

Jagic,

Slavonίc:

Qιιαttuor evαngelίorιιnι

Ρetωρο/ίtαιιus,

codex Berlin 1879 (Graz 1954).

slav glαgolίticus οlίnι Zogrαρhensis

nunc

72*

INTRODUCΠON

_ , Quattuor evangelίorιιm versionis palaeoslovenίcae codex Marίanus glagolί­ tίcus, Berlin I 883 (Graz ι 960). J. Vajs, Evangelίunι sv. Matouse. Text rekonsrruovany, Prague I 935. _ , Evangelίιιm sv. Marka. Text rekonstruovany, Prague I 935. _ , Evangelίuιn sν. Lukάse. Text rekonstruoνa11y, Prague 1936. _ , Eνa11gelίum sν. Jana. Text rekonstrιιoνa11y, Prague ι 936. _ , and J. Kurz, Evangelίarίum Assema11ί. Codex vatίcanus 3. slavίcus glagolίtί­ cus. 2 voιs, Prague ι929/ι 955. V. Scepkin, Sαννίnα knίga, Sι. Petersburg 1903 (Graz ι959). Ae. Katuzniacki, Actus epίsto/aeque aposrolorum palaeoslovenice ad fidem codί­ cίs Chrίstίnopolίtanί, Vienna ι 896. G. Α. ll'insk:ij, S/epcenskίj aposrol ΧΙ/ veka, Moscow 1912. D. Ε. Stefanovic, Apostolos-Lektίonar αιιs Sίsarovac ίn der Fruska Gora aus dem Jahre 1324 [forthcoming]. R. Kova~evic and D. Ε. Stefanovic, MatiCίn-Aposto/ (13. Jh.). Beιgrade 1979. Arch. Amfilochij, Apokalipsis X!V veka Rιιmjaιιcevskago muzeja, Moscow 1886.

4. The Church Fathers Quotations from the New Testament in the wnungs of the Church Fathers provide clues of the times aπd places where particular text types were ίπ use. Coπsequeπtly they have coπsiderable importance for the history aπd establishmeπt of the text. It is a!J the more important, then, to distinguish clearly between the New Testament text that is quoted, and any adaptations of it to the immediate context. Accordiπgly two pήπcipal cήteria for inclusioπ of patήstic quotations have beeπ observed in the preseπt editioπ . First, the quotation must be useful for textual criticism, i.e., the New Testameπt text quoted by the author must be recogπizable as such. Απ author's paraphrases, vaήatioπs, or sheer allusions have πο place ίπ the apparatus of a critical edition of the New Testameπt. Furthermore, the quotatioπ must be clearly ideπtified as from a particular passage ίπ the New Testament. Sequeπced quotations of related passages and harmoπiza­ tions are igπored, especially ίπ the Syπoptic Gospels. The reader should be aware of this fact wheπ noticiπg that some familiar evidence is missiπg. Απ advaπtage of this disciplined approach is the greater reliability of the evideπce that is presented. On the basis of these criteria all the patristic evidence was examiπed ίπ the latest critical editions. And only Greek and Latiπ Fathers have beeπ coπsidered. The Syriac and Coptic Fathers have been omitted because their witness is sti!J ποt adequately represeπta­ tive, aπd their value for the Greek textual tradition is ποt sufficieπtly clear. Several late Greek Fathers of the sixth to eighth ceπturies are also πο loπger iπcluded. The selectioπ has been weighted toward the

INTRODUCΠON

73*

more important Greek Fathers of the early period. Απd for them, despite the restrictive criteria, more evidence is ποw offered thaπ before. The quotatioπs by Ireπaeus and Clemeπt of Alexandria are fully represeπted ίπ the apparatus passages, based on a fresh critical collation of their works. Α considerably more thorough if ποt exhaustive represeπtatioπ of the quotatioπs by Hippolytus, Origeπ (Greek), Methodius, Eusebius of Caesarea, aπd Epiphanius has beeπ made, except for a few of their works which are available only ίπ obsolete editions. Newly added evideπce includes patristic quotatioπs recorded in the margiπs of Greek maπuscript 1739, as well as quotatioπs by early authors of the secoπd century where the texts they cite can be ideπtified with coπfideπce. The quotatioπs by all the other authors ίπ the list below have beeπ checked, coπected from new editioπs, aπd expaπded where possible within the limits set by the space afforded in a critical maπual edition. Authors whose quotatioπs are knowπ only iπdirectly through the writings of another Father have their source indicated in superscript (cf. Mar[cus/Marcosii]Ιr). The oπly exception to this rule is the Gnostic Theodotus who is cited as CJexThd, because it is difficult to distiπguish betweeπ the original quotation aπd the editorial haπd of Clemeπt in his Excerpta ex Theodoto. The sources of quotations attributed to Marcion are ποw always identified with a superscript iπdicatiπg whether they derive from Tertullian, Epiphanius, or Adamantius (cf. McioπτιFJA). Thίs assists the reader in makiπg aπ indepeπdent evaluation of the evideπce in a textual tradition recognized for its difficulties. The problems coπ­ cerning the original wordiπg of Marcion's text still remain uπsolved. Ιπ the present edition of the Novum Testamentum Graece Marcioπ's quotations are derived essentially from the sources πamed above. Only occasioπally are quotatioπs from Marcion taken from other Greek or Latiπ writiπgs. The quotations of Latin Fathers are treated coπespoπdiπgly. The writiπgs of Tertulliaπ aπd Cypriaπ have beeπ thoroughly reviewed. Patristic evideπce through the 8th century has beeπ iπcluded for the more

importaπt

writers.

The fo!Jowiπg sigπs aπd abbreviatioπs are used for patήstic evideπce:

( ) The quotatioπ supports the giveπ readiπg, but with some slight

()

variatioπ. ms,mss:

The Father iπdicates knowledge of οπe or more New Testameπt the giveπ readiπg .

ms. mss

maπuscripts supportiπg

ω-com: Ιπ citiπg patήstic commeπtaήes the distiπctioπ is drawπ be-

txt-com

74*

INTRODUCτiON

lNTRODUCτiON

CJlat

tween the text commented on (txt), called the lemma, and the text of the Father ascertained from the commentary proper (com). 9 lem

ptlpt

cιexτhd

CΙhom

Iem: The reading represents the lemma, i.e., the running biblical text of a commentary. This sign is used when the text of a Father cannot be reconstructed from the commentary proper, and advises a degree of caution. ptlpι (partim/partim): The Father cites the particular passage more than once and in more than one form. This sign comprises a complementary pair, and both elements are always shown whenever possible. When one is not shown, this is either because the evidence for the reading in the text is not cited in the apparatus, or because the Father is witness to a further reading which is not cited in the apparatus.

νίd

vid (videtur): The witness of a Father for the reading given is probable, but not completely certain.

ν. Ι.

v.l. ( vaήa lectio): In the manuscήpt tradition of the Father, one or more manuscήpts support the reading given.

1739mg

1739mg: Patristic evidence noted in the margin of the Greek manuscήpt 1739 (e.g., Eph 3,18). Abbrevίatίonsfor

2CI Cn Cyp Cyr CyrJ Didache Did Dion Epiph Eus Firm Fulg GrNy Hes Hier Hi1 Hipp Ir Ir1"1

the Church Fathers

Iraπn

Acac Ad Ambr Ps Ambr Ambst Apr Arn Ath Athen Aug Basi1CI Bas BasA Bea Beda Cass Chr Cl

Acacius Caesariensis Adamantius Ambrose Ps Ambrose Ambrosiaster Apήngius Pacensis Arnobius the Younger Athanasius of A1exandήa Athenagoras Augustine Basilides according to Clement Basi1 of Caesarea Basi1 of Ancyra Beatus of Liebana The Venerable Bede Cassiodorus John Chrysostom Clement of Alexandria

t366 300/350 t397

Ju1CI Ju Lact Lcf

366-384 531-548 tp.455 t373 a. 180 t430

McionTΙEΙA

Marc Marlr MVict Meth Nic Ni1

π

t379 tca. 374 VIII t735 tp.580 t407 ta. 215

9 This distinction occurs frequently in biblical commentaries because especially in later manuscήpts the running biblical text has often been replaced by a different ιext type. The text as ascertained from the cornmentary proper retlects the text of the Father more accurately.

Ν ον

ι

I

:

Ophites'' Ιaι Or Qrlaι

ors

ι

ι

I

Oros

Clement of Alexandήa, Latin translation Clement ex Theodoto Ps-Clementine homilies ΙΙ Clement John Cassian Cypήan

of Alexandήa of Jerusalem Didache Didymus of Alexandήa Dionysius of Alexandria Epiphanius of Constantia Eusebius of Caesarea Firmicus Maternus Fulgentius Gregory of Nyssa Hesychius Cyήl

Cyήl

Jeroιne

75*

IV? π

tca.435 t258 t444 t386 ca. 100 t398 ca. 264/265 t403 t339/340 tp.360 t527? t394 tp.451 t420 t367 t235

Hilary Hippo1ytus Irenaeus π Irenaeus, Latin translation a. 395 lrenaeus, Armenian trans1ation IVN Julius Cassianus according to Clement π Justin Martyr tca. 165 Lactantius tp.317 Lucifer tca.371 Marcion according to Tertullian, Epiphanius, Adamantius 11 Marcus Eremita tp.430 Marcus/Marcosians according to Irenaeus ΙΙ Marius Victoήnus tp.363 Methodius of Olympus tp. 250 Nicetas of Remesiana tp.414 Nilus of Ancyra tca.430 Novatian tp.251 Ophites according to Irenaeus Origen t254 Origen, Latin trans1ation Oήgen, Supplement refers to a long lemma (Jn 2,12-25) in Oήgen 's commentary on John (before Bk. Χ, 1; ed. Preuschen 170), an ear1y insertion rep1acing the original text. Orosius tp.418

76*

INTRODUCΠON

Pel Polyc Ρήm

Prisc Prosp Ptol PtoJir Qu Spec Tert Thret Theoph Tit Tyc Vic Vig

Pelagius Polycarp of Smyrna Primasius Priscillian Prosper Ptolemy Ptolemy according to Irenaeus Quodvu\tdeus Speculum, Ps-Augustine Tertullian Theodoret of Cyπhus Theophilus of Alexandria Titus of Bostra Tyconius Victorinus of Pettau Vigilius ofThapsus

ΙΝ ΤΗΕ

INTRODUCτJON

tp.418 t156 tca.567 t385/386 tp.455 a. 180 tca.453 ν

tp.220 tca.466 t412 ta. 378 tp. 390 t304 tp.484

IV. NOTES OUTER AND INNER MARGINS

The apparatus ίn the outer margίn refers to paralle\s and similar expressions in the New Testarnent writings, as we\1 as quotations from and allusions to the 0\d Testament. The abbreviations for the books of the Bible are shorter than the conventional ones. Abbrevίatίons Ι.

Used in Marginal Notes

For the 0\d Testament writings: Gn (Genesis), Εχ (Exodus), Lv (Leviticus), Nu (Numbers), Dt (Deuteronomy), Jos (Joshua), Jdc (Judges), Rth (Ruth), lSm, 2Sm (1/2 Samuel; 1/2 Κingdoms in the Septuagint), lRg, 2Rg (1/2 Κings; 3/4 Kingdoms in the Septuagint), lChr, 2Chr (1/2 Chronicles; 1/2 Paralipornenon in the Septuagint), Esr (Ezra; 2Esdras 1-10 in the Septuagint), Neh (Nehemiah; 2Esdras 11-23 in the Septuagint), Esth (Esther), Job, Ps (Psalms), Prv (Proverbs), Eccl (Ecclesiastes), Ct (Song of Songs), Is (lsaiah), Jr (Jeremiah), Thr (Lamentations of Jeremiah), Ez (Ezekiel), Dn (Daniel), Hos (Hosea), Joel, Am (Amos), Ob (Obadiah), Jon (Jonah), Mch (Micah), Nah (Nahum), Hab (Habakkuk), Zph (Zephaniah), Hgg (Haggai), Zch (Zechariah), ΜΙ (Malachi).

11. For the Apocrypha and Pseudepigrapha ofthe 0\d Testament: 3Esr, 4Esr (3/4 Ezra; 3Esr = 1Esdras in the Septuagint), 1-4 Mcc

77*

(1-4 Maccabees), Tob (τobit), Jdth (Judith), Sus (Susanna), Bel (Bel and the Dragon), Bar (Baruch), EpistJer (Letter of Jeremiah), Sir (Sirach, Ecc\esiasticus), Sap (Wisdom of Solomon), Jub (Jubilees), Martls (Martyrdom of Isaiah), PsSal (Psa1ms of Solomon), Hen (Enoch), AssMosis (Assumption of Moses), BarAp (Apocalypse ofBaruch), ApcE\iae (Apoca1ypse of Elijah), (the Testaments of the twelve Patriarchs are cited individually:) TestRub (of Reuben), TestLev (of Levi), TestSeb (of Zebulon), TestDan (of Dan), TestNaph (of Naphthali), TestJos (of Joseph), TestBenj (ofBenjamin), VitAd (Life of Adam and Eve).

111. For the New Testament writings: Mt (Matthew), Mc (Mark), L (Luke), J (John), Act (Acts of the Apostles), (the Pauline letters:) R (Romans), 1Κ, 2Κ (1/2 Corinthians), G (Galatians), Ε (Ephesians), Ph (Philippians), Κο1 (Co\ossians), Πh, 2τh (1/2 Thessalonians), Π, 2τ (1/2 Timothy), Tt (τitus), Phm (Philemon), Η (Hebrews), (the Catholic letters:) Jc (James), 1Ρ, 2Ρ (1/2 Peter), lJ, 2J, 3J (1-3 John), Jd (Jude), Ap (Reve1ation). These abbreviations are also used ίη Appendix Ι. The following conventions are also observed: References to parallel pericopes are given in larger type, and to smaller unίts in smaller type; the verses concerned are shown in italics, thus: The note 2-17: L 3,23-38 in the margin at Matthew 1,2 indicates that the pericope Luke 3,23-38 parallels the pericope Matthew 1,2-17. The note 3-6a: Rιh 4,12.18-22 in the margin at Matthew 1,3 indicates that the passages indicated in Ruth are relevant to the verses Matthew 1,3-6a. References to other passages within the same New Testament book are specified only by chapter and verse; if the chapter number is omitted, the reference is to a verse (or verses) within the same chapter, thus: 27,17 in the margin at Matthew 1,16 refers to Matthew 27,17; 22 in the margin at Matthew 2,12 refers to Matthew 2,22. p following the reference to a passage means the synoptic parallels which are noted at the reference indicated (thus at John 6, 71 the reference Mt 26,14p refers to the pericope in Matthew and to the parallel passages indicated there). An exclamation mark indicates where a principal reference \ist of passages related by a common theme or expression is found (cf. the reference to Η 4,15! at Mt 4,1 for further related references).

2-17: L 3,23-38 3-6a: Rth 4,12.18-22

27,17 22 Ρ

INTRODUCτJON

INTRODUCτiON

References to the Old Testament assume the text as well as the chapter and verse numbers of Biblia Hebraica when not otherwise indicated. ~ refers to the Septuagint, occasionally distinguishing parenthetically the readings of particular manuscήpts, e.g.:

It should be noted that the first section of each wrιtιng is not numbered (with the exception of Acts, Reveιation, and severaι letters). Thus the kephaιaia begin at I ,23 for Mark, at 2,1 for Matthew, etc.

78*

~ ~(Α)

~ (Α) identifies a reading of Codex Alexandήnus in the Septuagint.

Aqu, Symm, Theod

Aqu, Symm, Theod refer to the Old Testament translations of Aquila, Symmachus, and Theodotion.

Mch 5,1.3

Direct quotations are indicated by italics (cf. Mch 5,1.3 at Mt 2,6), and allusions by normal type (cf. references at Mt 4,4 to both a direct quotation, Dt. 8,3, and an allusion, Sap. 16,26). Cross references are positioned directly beside the verses and words they serve. Α

solid vertical line marks the limit of notes related to a single verse when the references extend into the margin opposite the following verse (cf. Μι 6,9 and LO). Α

.I ;

raised dot separates references to different parts of the same verse.

Α peήod separates the verse numbers within a chapter, and a semi-

colon the chapter numbers within a book. s/ss

app ?

s/ss (= sequens/sequentes): s and ss added to a reference includes the following verse or verses (cf. Mt 6,5; the additional p refers to the paralle1s of Mt 23,5). app inc1udes the apparatus at the reference indicated (cf. Mt 11 ,15). Α

question mark placed before a reference indicates that its relevance is doubtful. Examples:

The marginal apparatus at Mt \,2: 2-17: L 3,23-38 Ι Chr \,34 · Gn 25,26; . 29,35

Luke 3,23-28 is a parallel pericope for Mt 1,2-17. The Old Testament references in small type relate only to verse 2; they are separated by raised dots, and are therefore related to separate parts of the verse. The semicolon serves only to separate the chapter numbers within Genesis. 18! I Gn 17,19 The marginal apparatus at Mt \ ,20/21: Here 18! is related to verse 20, and Gn 17,19 to verse 2 ι. ι 2 3 4 etc.

Italic numbers of normal size in the inner margin represent the chapter divisions (kephalaia) most widely used in the manuscripts.

79*

For the Gospels the Eusebian section and canon numbers are also shown in the inner margins. (For Eusebius' letter to Carpian explaining the system and for the canon tables, see p. 84*ff.IO) They always stand at the beginning of sections, with the section number shown in arabic numeraιs above the ιine. The roman numeraι below the line identifies the canon table showing the parallel peιicope numbers. Thus Eusebius divided the four Gospeιs into small units by content, and organized them into ten canons. Canon Ι lists the pericopes represented in all four Gospeιs, canons 11-IV those in three, canons V-IX lists those found in only two Gospels, and canon Χ lists the sections which are peculiar to each Gospel. ι:ι in the inner margin at Mt 1,ι means that parallel peήcopes for section ι of the Gospel of Matthew are listed in canon ΠΙ. From canon table ΙΙΙ (p. 87*) we find that section Ι of Matthew coπesponds to section I4 of Luke (L 3,23-38) and sections 1, 3 and 5 of John (Jn 1,1-5.9-10.14). ~ at Mt 1, I 7 refers to canon tabιe Χ, indicating that for this pericope there are no paralleιs, and that it represents materiaι pecuιiar to Matthew.

* is used to mark pιaces where the chapter or verse divisions of the present edition differ from those of the kepha1aia or Eusebian sections (e.g., L 2,48; Πim 5,4). Eusebius' synoptic system of sections and canon tables provides a glimpse of his remarkab1e work on the Gospeιs. It remains useful even today. It is used in so many manιιscripts as a very practica1 means of oι-ganizing the continuous text. In collating manuscripts it is an effective tool for locating passages. In this sense it can be useful in the present edition.

ι ο The text and apparatus are reprinted unchanged fron1 the standard critical edition by Eberhard Nestle in the 25th and 26th editions. The apparatus to the leιιer to Carpian and also the canon tables records variants found in the ear\ier editions of E(rasmus)2-5, Stephanus (ς) , M(i\1), Ma(thaei), L(loyd) 1828 and 1836, Scr(ivener), Ln (Lachmann), ιz:(ischendorf) , W(ordsworth-White), and vS(oden).

ι

111 or

Ι

111

2 χ

*

2

χ

etc.

INTRODUCτiON

80*

INTRODUCTJON

81*

Κ following the description of contents indicates a commentary manuscript.

V.

ΤΗΕ

APPENDICES

Appendix 1: Codices Graeci et Latini These lists contain all the manuscήpts used in the present edition. The numbers for minuscules which have hitherto occurred twice or had multiple assignments (distinguished as a, b, c) are now referred to their new numbers in the second edition of Κ. Aland, Kurzgefaβιe Lίste der grίechίschen Handschriften des Neuen Testaments (e.g., for [2ap]: vide 2815). In the apparatus of this edition the former numbers have been retained.

* *

I indicates a lectionary with the text of the Gospels of the Byzantine Church tradition. The following special abbreviations are used for lectionaries: l •: a lectionary with the text of the Apostolos (Acts, Catholic and Pauline letters);

Ι•

l +a: a lectionary with the text of the Apostolos and the Gospels;

f+a

U-1: an uncial lectionary;

U-1

le: a lectionary with readings for the weekdays cgβδομάδες);

le lesk

Consistently cited witnesses are signalled by the following signs:

lesk: a lectionary with readings for the weekdays ctβδομάδες) from Easter to Pentecost, and for the Saturdays and Sundays (Qαββατο_κυριακαί) of the other weeks;

for a consistently cited witness of the first order,

lsk: a lectionary with

Γeadings

only for Saturdays and Sundays

(*)

(*) for a consistently cited witness of the second order,

(qαββατο_κυριακαί);

[*]

[*] for a consistently cited witness of the first or second order in certain parts of the New Testament. ln the fourth column of the list these parts are specified by the sign * (where the witness is cited as of the first order), or (*) (where the witness is cited as of the second order) (cf. p. 692, Ρ 025).

lsel (Jerus.): a lectionary with readings for select days (selectae) according to the Jerusa1em order.

In the column to the right (cont.) are 1isted the New Testament represented in the manuscήpts. For consistently cited witnesses the same minimal book abbreviations are used as for the marginal apparatus (see above p. 77*), when a manuscript's contents cannot be indicated in summary form. wήtings

eapr

e a p r indicate the contents of manuscήpts in summary form (e = Gospels; a = Apostolos, i.e., Acts and the Catholic letters; p = Pau1ine letters; r = Revelation).

act, cath

act, cath indicate Acts and the Catholic letters respectively when they must be distinguished.

vac.

vac. (= vacat) is used to identify the extent of lacunae, and is placed after the summary indication of contents (cf. for W 032). The actual contents are indicated positively for witnesses of lesser extent, e.g., fragments, or for conciseness of detail. It shou1d be noted that for purposes of description here a verse is counted as present if a single letter of it is preserved. This qualification is especially significant with regard to consistently cited witnesses in the apparatus.

t

Κ

t (= defective) is used with witnesses other than those consistently cited to indicate incomp1ete preservation of the contents described (e.g., for Χ 033: eKt).

It should be ι1oted that while the manuscripts included in the summary list ofByzantine type manuscripts (p. 713) are ι·epresentative of the Byzantine (Koine) type, they do not all agree invariably with ill'1 wherever it is cited in the critical apparatus. Even manuscήpts of the Koine type never reproduce the text of their respective exemplars with photographic accuracy, and thus n1ay differ from ill'1 without being noted in the apparatus (following the principles of this edition; but cf. the explanation for occasionally cited witnesses on p. 51* above). lt should be assumed only that as α rule the manuscήpts enumerated agree with !ffi. The list of Byzantine type manuscripts has not been expanded in this edition because it would not have seιΎed to provide any additional information to the critical apparatus. More detailed information on the scope of the Koine type manuscripts may be found in Κ. Aland (ed.), Text und Textwert der grίechίschen Handschriften des Neuen Testaιnents: Kaιholίsche Brίefe (ΑΝΠ 9-11), Paulinίsche Brίefe (ΑΝΠ 16-19), Apostelgeschίchte (ΑΝΠ 20-21).

Appendix

Π:

Variae lectiones minores

This new appendix makes explicit the information represented by parenthetically cited Greek manuscήpts in the critical apparatus, i.e., witnesses which show minor differences fron1 the main variants recorded (cf. above p. 54*). The specific differences are arranged by

lsk lsel (Jerus.)

INTRODUCτiON

INTRODUCτiON

82*

book, chapter and verse, and under the same critical sign as in the apparatus.

Appendix

ΠΙ:

Τ

Tischendorf, Editio octava Wesιcoιt/Horι,

Mt 1,24 ° TS; [ΗΝ] ut txt: Tischendorf and von Soden omiι ό here before 'Ιωσήφ, while Westcoιt/Hort and Nesιle25 read [ό] 'Ιωσήφ.

Appendix IV: Loci citati vel allegati

Editionum differentiae

This appendix provides a survey of the textual differences froιn the presenι edition exhibiιed by ιhe mosι importanι modern ediιions of ιhe Greek New Tesιament. Reference to ιhe critical apparatus is indicated by chapιer, verse and critical signs. The following ediιions are reviewed: Η

crίtica nιaior,

1869172;

1881;

This appendix lisιs quoιations from and allusions to ιhe Old Tesιa­ the Apocrypha, and non-Chrisιian Greek wriιers. lncluded are the references found in ιhe outer margin of the presenι ediιion. Direcι quoιaιions are represented by iιalics, and allusions by normal type. Chapιer and verse numbers follow the usage of the Βίblία Hebraίca, even for quoιaιions and allusions to ιhe Septuaginι ι ι (excepι for ιext transmiιted only in Greek). For books where the chapιer and verse numbers of the Biblia Hebraica differ from those of the Septuaginι or other versions, a ιable of these differences is given preceding the Ιίsι of quoιations. menι,

S

von Soden, 1913;

ν

νogels,

Μ

Merk, 1933 (101984);

Appendix V: Signa, Sigla, Abbreviationes

Β

Bover, 1943 (51968);

Ν

Nesιle/Aiand,

Here the signs and symbols wl1ich are explained more fully in the are lisιed with brief explanations. The Laιin abbreviations are also given in expanded form.

1922 (41955);

inιroduction

25!963.

For Wesιcoιt/Hoιt disιincιions are observed Η

Η: Wesιcoιt/Horι ιeχι, wiιhouι ιhe

(Η)

h

an

alιernaιive

beιween:

reading of equal value in

margin,

(Η): Westcoιt/Hort ιeχι, wiιh ιhe

an

alιemaιive

reading of equal value in

margin,

h: an alιemaιive reading of equal value in the margin of Wesιcoιt/Hort.

brackeιed

when the reading

indicaιed

[ ]

The sign for an edition is brackeιed in its ιext.

is

τ ν

Μι 1,6τ ν: ιhe ιext of νogels reads the addiιion of ό βασιλεύς, which

'bis νΒ

Μι 1,7/8 'bis νΒ: νogels and Bover twice read Άσά in place of

Examples

is noted in Άσάφ Γ

bis

ιhe

apparatus of ιhe present edition

aι

Matthew I ,6τ .

(at Μι 1,7' and Ι ,8 ').

ut m

1,5 Γ bis SνΜΒ ut ffi?: von Soden, νogels, Merk and Bover twice read Βόοζ in ιhis passage in agreemenι with m.

' ΤΜΝ uι~

Μι 4,2 ' ΤΜΝ ut ~: Tischendorf, Merk and Nesιie25 read κα'ι

sνΜΒ

Μι

τεσσεράκοντα νύκτας 0

83*

[ΗΝ]

here wiιh ~-

Μι 1,25 ° [ΗΝ]: Wesιcott/Hort and Nesιie25 do not omit ο-δ heι·e, buι have [ο{)] in ιheir ιeχι.

ΙΙ

Following the edition by

Α.

Rahlfs.

0

TS; [ΗΝ] ut txt

EUSEBII EPISTULA

85*

μέρος ll,/ Nu 23,22; 24,8

καi έλθών κατQ>κησεν εiς πόλιν λεγομένην

ούρανών.

τό παιδίον καi τi]ν μητέρα αύτοΟ νυκτός καί άνεχώρησεν

εις Αίγυπτον,

23

δτι Ναζωραίος κληθήσεται.

τό παιδίον καi τi]ν μητέρα αύτοu καi φεΟγε εις Αίγυπτον τό παιδίον τοΟ άπολέσαι αύτό.

έκεί ι'ι.πελθf:ίV'

ΓΝαζαρέτ· δπως πληρωθi] τό ρηθέν διά τών προφητών

Άναχωρησάντων δέ αύτών τ iδου ι'iγγελος κυρίου

rφαί νεται κατ' δνα ρ~ τ φ 'Ιωσi]φ λέγων· lRg 11,40 Jr 26, 21-23 • Ap 12,4-6

Άκούσας δέ δτι Άρχέλαος βασιλεύει τής 'Ιουδαίας

s τοΟ πατρός αύτοΟ ΉρQ>δου 't. έφοβήθη

χρηματισθεiς δέ κατ' δναρ ι'ι.νεχώρησεν εις τά μέρη τής

ρησαν εiς τi]ν χώραν αύτών. 1,201

2,22-3,10

καi τtΊν μητέρα αύτοΟ καi rεισηλθεν εiς γην 'Ισραήλ.

οικίαν Γε{δον τό παιδίον μετά Μαρίας τής μητρός αύτοΟ, Ps 72,10s. ιs Is 60,6

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

'

σης όργής;

9

8

ποιήσατε ούν καρπόν ι'iξιον τής μετανοίας

καi μ'J'\ δόξητε λέγειν Dέν έαυτοίς'' πατέρα εχομεν τόν

Άβραάμ. λέγω γάρ ύμίν δτι δύναται δ θεός έκ τών λί­ θων τούτων έγείραι τέκνα τφ Άβραάμ.

10

7-10: L3.7-9

12,34; 23,33 Gn 3,15 2,3 • L 21,23 R 1,181 1 Th 1,10 Ε 5,6' Κο\ 3,6 I Act 26,20 R 2,\7-29; 4,12 G 3,7 L3,81 Η

ήδη δέ τ ή

δ δέ έγερθεiς παρέλαβεν τό παιδίον

11 'ευρον 474 al lat • 13 τ (12) εις την χωραν αυτων Β I '(19 ν. l.) 2 3 I C Κ 33. 700. 892 pc : (I, 20) κατ οναρ εφανη Β sa mae • 15 τ του στοματος Ησαιου sy' • 16 ' διετιας και κατω D* • 17 τυπο κυριου D aur • 18 τ (Jr 38,15 ffi) θρηνος και C D L W 0233JΙ 3 33m sys.c.h : ιχι!'; Β z 0250/' 12211 pc 1aι syP co; Ju • 19 ! c L w 0233. 33m : txt l'; Β D Ζ 0250JΙ . Ι3f2211 pc

21 'ηλθεν D L W 0233. 0250/ ι . ι 3 33m : επανηλ- sa; Eus : ιχι ι-; Β C pc (bo) • 22' 4 1- 3 C3 D L 0233. 025ΟJΙ . ι3 33 9n latt; Eus i txt !';Β C* W • 23 't -ρεθ C Κ Ν W Γ (Δ) 0233•1. 0250JIΙ ). Ι 3565pm laιco: - ραΙJ)ΊΟνid; Eusi ιχι!'; Β DL33. 700.892. 1241. 1424.12211 pm Ίf 3,1 ° b Κ L N•id Γ Δ 565. 700. /844. 12211 pιn iι sy' boP' : ιχι ι-; Β C W 0233/ 1· 13 33. 892. 1241. 1424 pm Ιaι syP·h sa mae boP' • 2 °t\'; Β q co: ιχι C D L W 0233/ 1·13 m Ιaι sy • 3 ° sy' et οι k sy' • 6 ° C3 D Lf' 3 m Ιaι mae: txt Κ Β C* W Δ 0233/ 1 33.579. 1424 12211 α/ q sy sa bo; Or • 7 °t Κ * Β sa mae; Or : tχιΚ' C D L W 0233/' ·'3 33m Ιaιι sys.ch bo •9 °bcfg'sy•;Chr •10 τp)καιLJΙ3339nsyh i txtKBCD• WΔ0233f 1 700pc syP co; Or

,,

3,ιι-4,3

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

4,4-16

άξίνη πρός ηΊν pίζαν των δένδρων κείται· παν σον δέν­

άρτοι γένωνται.

13,40 1 15,6

δρον μη ποιοϋν καρπόν Οκαλόν έκκόπτεται καί ε{ς πϋρ

επ· aρτφ μόνφ ζήσεται ό άνθρωπος, άλλ' rεπi παντi pήματι οεκπορευομένφ διά στόματος' θεού.

βάλλεται.

11

15-18 J 1.24-28

Έγrο μέν ύμίiς βαπτίζω έν ύδατι ε{ς μετάνοιαν, δ δέ 111

5

4

δ δέ αποκριθεiς ε{πεν. γέγραπται. ούκ

Τότε παραλαμβάνει αύτόν δ διάβολος ε{ς την άγίαν

Act 1,5!; 13.24s · 11,3ρ!; 21.9ρ; 23, 39ρ 1 1,15! ιι.27 Αcι 19.4 Η ιΟ,37 Αρ 1.4 • Act 2.3s Am7.4

Dόπίσω μου' έρχόμενος {σχυρότερός μού έστιν, ού ούκ

τοϋ καi διακαθαριεί την liλωνα αύτοϋ καi συνάξει τόν σί­

τοίς άγγέλοις αύτού εντελείται περi σού

13,30

τον fαύτοϋ εΙς την άποθήκην\ τό δέ άχυρον κατακαύσει

καi επi χειρών άρούσίν σε,

ε{μί ίκανός τό. ύποδήματα βαστάσαι

έν πνεύματι άγίφ καί πυρί.

· αύτός ύμίiς βαπτίσει 12 ού τό πτύον έν ττι χειρί αύ-

IJ

πόλιν καί Γέστησ&ν αύτόν έπi τό πτερύγιον τοί\ ίεροϋ 6 καi λέγει αύτφ · εΙ υ{ός ε{ τοί\ θεοί\, βάλε σεαυτόν τ κά­

13 Τότε παραγίνεται δ Ίησοϋς άπό τής Γαλιλαίας έπi ~

7

μήποτε προσκόψrις πρός λίθον τόν πόδα σου. έφη αύτφ δ Ίησοί\ς · πάλιν γέγραπται · f ούκ εκπειράσεις'

r:.\J~ ~~~ ~ \)

αν έχω ύπό σοϋ

-wN 'θt.ofλ>Ι~wJ.

15

Πάλιν παραλαμβάνει αύτόν δ διάβολος εΙς δρος ύψη­ λόν λίαν καi δείκνυσιν αύτφ πάσας τό.ς βασιλείας τοί\ κόσμου καί την δόξαν αύτων 9καi Γεlπεν αύτφ · ταί\τά σοι πάντα δώσω, έιlν πεσrον προσκυνήστις μοι. 10 τότε λέγει αύτφ δ Ίησοϋς · ύπαγε τ, σατανίi · γέγραπται γάρ · κύριον τόν θεόν σου προσκυνήσεις καi αύτφ μόνφ λατρεύσεις.

14

δ δέ ο 'Ιωάννης διεκώλυεν αύτόν λέγων· έγrο χρεί-

ιlποκριθείς δέ δ Ίησοϋς εlπεν fπρός αύτόν'

νην. τότε άφίησιν αύτόνΤ. ι.ι

lP

f εύθuς

Αcι ιο,ιι!

4,ι4

Is

άφες άρτι,

·

ούτως γό.ρ πρέπον έστίν ήμίν πληρωσαι πίiσαν δικαιοσύ­

5,17

Ez

8

βαπτισθήναι, καi συ έρχτι πρός με;

ιι.2

1 12,28. ι2.ι8; ι7, 5 Gn 22,2 Ps 2,7 ls 42,1; 62.4 1r 31,20

16 βαπτισθείς δέ δ Ίησοϋς \ 4

ιlνέβη' άπό τοϋ ύδατος· καί lδou i]νεΦχθησαν

Ο[αύτφ] ο{ ούρανοί, καi εlδεν ΟΙ[τό] πνεϋμα ΟΙ[τοϋ] θεοϋ r- καταβαίνον ώσεi ~ περιστεριlν 0 2 [καί] έρχόμενον έπ' αύ­

t~ 11 Τότε άφίησιν αύτόν δ διάβολος, καί lδou άγγελοι

τόν ·

:~ ...} 12 Άκούσας δέ τ δτι 'Ιωάννης παρεδόθη άνεχώρησεν ι9 εlς την Γαλιλαίαν. 13 καi καταλιπrον την ΓΝαζαριl έλ­

17 καί

προσήλθον καi διηκόνουν αύτφ.

lδou φωνη έκ των ούρανων λέγουσα τ · f ούτός

έστιν' δ υίός μου δ άγαπητός, έν φ εύδόκησα.

Τότε Οδ Ίησοϋς άνήχθη fε{ς την έρημον ύπό τοϋ ~i

1- 11: Mcl,l2s

4στεύσας ήμέρας τεσσεράκοντα fκαί νύκτας τεσσεράκον-

L4,1-13

πνεύματος πειρασθήναι ύπό τοϋ διαβόλου'.

Η 4,15! 34,28 Dt 9,9 lRg ι9,8 Gn 3,1-7 ι Th 3,5 6; 27,40.43 ρ Ps 2,7 Εχ

2

καί νη- t6

τα\ ύστερον έπείνασεν. 3 καi προσελθrον f δ πειράζων εlπεν αύτφ' · ε{ υiός εΙ τοϋ θεοϋ, εlπέ ίνα ο{ λίθοι ούτοι

ν

νΙΙ θrον κατφκησεν εlς FΚαφαρναοuμ την παραθαλασσίαν έν δρίοις Ζαβουλων καi Νεφθαλίμ · 14 ίνα πληρωθτΙ τό pη­ θέν διό. Ήσαίου τοί\ προφήτου λέγοντος ·

15

I

0233fΙ . Ι 3 33!ffiflvgcΙsy ; lr •17τπροςαυτονDabg 1 hsy• ·c? 'p) συειDasys.c; Ir 1f 4,1 ° Β Δ 700 pc r 4-6 1- 3 7- 10 1"\ Κ 892. 1424 pc sys.(c.p) : 1-3 7 4-6 713 : /ΧΙ Β C D L W0233JΙ . Ι 3 33•1d!ffilattsyhsa •2 ' t1321"\D892: p) - f'pc syc: ΙxtBCLW0233/ 1 3 33 !ffi syh • 3 r 4 1-3 C L 0233 !ffi f (k) syh : 4 1-4 (D it) sys.c sa? : tx t 1"\ Β W f 1.13 33. 700.

I

892•id al aur ff'

Ι

vg syP mae bo

27,53 Is 48,2; 52,1 Dn 3,28 i~Ο'\ Q~ιι.JI ~ jk~ j c.5-7: L6,20-49 .

Ι

ο

14,23: 15,29: 24,3 L 6,12 J 6,3

Slr 25,7-12 11,5 L 4,18 1 Κ 1, 27s Jc 2.5 Ps 33, 19 0 Is 57.15; 61.1

6

χ

μακάριοι

7

μακάριοι

8

μακάριοι

oi

πραείς,

oi

πεινωντες καi διψωντες τήν δικαιο-

oi

J 6,35 Ap 7.16s 18,33 Jc 2,13 Prv 14,21; 17.5 0

έλεήμονες,

oi

καθαροί τi] καρδί~,

9

μακάριοι

oi

22 oi

10

μακάριοι

oi

δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης,

ν

11

1

μακάριοί έστε δταν τ s όνειδίσωσιν ύμάς καί Γδιώξωσιν1. καi είπω­ σιν S 1 πi'iν πονηρόν τ- καθ' ύμων1. Ο(ψευδόμενοι] ένε­

βασιλείας καί θεραπεύων πάσαν νόσον καί πάσαν μαλα­

κεν F έμοϋ.

ύμων πολυς έν τοίς οόρανοίς

Γ άπήλθεν ή άκοή αύτοϋ εις δλην τήν Συρίαν .,

12 χαίρετε καi άγαλλιi'iσθε, δτι ό μισθός · οϋτως γαρ έδίωξαν

τους προφήτας Dτους Πρό ύμων'-Τ. 31

καί προσήνεγκαν αύτφ πάντας τους κακώς έχοντας ποικί­

ΙΙ

13

'Υμείς έστε τό άλας τής γης· έαν δέ τό άλας μω­

32

καί ήκολούθησαν αύτφ δχλοι

ΙΙ

πολλοί άπό τής Γαλιλαίας καί Δεκαπόλεως καί 'Ιεροσο­

14

5

κρυβήναι έπάνω δρους κειμένη·

15

οόδέ καίουσιν λύχ­

νίαν, καί λάμπει πi'iσιν τοίς έν τi] οικί~.

16

ψάτω τό φως ύμων έμπροσθεν των άνθρώπων, δπως ίδωσιν

τος αύτοϋ προσήλθαν ο αότφ

ύμων τα καλα Ο έργα καί δοξάσωσιν τόν πατέρα ύμων τόν

3

Μακάριοι

oi

·2

καί 25

ν

Ap 19,7 • Gn 15,1 23,31 Act 7,521 Η 11.33-38 Jc 5,10s Mc9,50p

J 8,121 Is 2,2 Ap 21,10s Mc 4 ,21 L 8,16; 11,331

οϋτως λαμ­

Ίδών δε τους δχλους άνέβη εις τό δρος, καί καθίσαν- ~ μαθηταί αότοϋ

10.22 Is 51,7 Act 5.41 Ι Ρ 4,14

έξω' καταπατείσθαι ύπό των άνθρώπων.

'Υμείς έστε τό φώς το\J κόσμου. οό δύναται πόλις

νον καί τιθέασιν αότόν ύπό τόν μόδιον άλλ' έπί τήν λυχ­

λύμων καί 'Ιουδαίας καί πέραν τοϋ Ίορδάνου .

oi

3,14

ρανθi], έν τίνι ό.λισθήσεται; εις οόδεν ισχύει Οέτι ει μή

r βληθεν

νιζομένους καί σεληνιαζομένους καi παραλυτικούς', καί

5 άνοίξας τό στόμα αότοϋ έδίδασκεν αότους λέγων·

1Ρ

δτι αότων έστιν ή βασιλεία των οόρανων.

δλτι τi] Γαλιλαί~' διδάσκων έν 2 3

25

Prv 10.10 Φ Jc 3.18 Η 12.141 • Hos 2.1 R 9,26

εΙρηνοποιοί,

δτι Οαότοi υioi θεοu κληθήσονται.

30

έθεράπευσεν αύτούς.

Ps 24,4; 73, 1 1 τ 1,5 2Τ 2,22 Gn 20,5 s • Ap 22,4

δτι αότοί τόν θεόν δψονται.

κίαν έν τφ λαφ.

24 ι::J Καί

Ps 37,11 Dt 4,38 Hen 5,7 R4.13 Ps 107,5.8s

δτι αότοi έλεηθήσονται.

δέ εύθέως άφέντες τό πλοίον καί τόν πατέρα αύτων ήκο­

ταίς συναγωγαίς αύτων καί κηρύσσων τό εύαγγέλιον τής

ο μακάριοι

σύνην,

τοϋ, έν τφ πλοίφ μετα Ζεβεδαίου τοϋ πατρός αύτων κατ­

r έν

Is 61,2s Sir 48,24· Ap 7,16s

δτι αύτοi παρακληθήσονται.

5

προβας έκείθεν εlδεν άλλους δύο άδελφούς, Ίά- ~~

Καi περιήγεν

πενθοuντες τ,

δτι αότοί χορτασθήσονται. 29

κωβον τόν του Ζεβεδαίου καί Ίωάννην τόν άδελφόν αύ­

23

5,4-16

δτι αύτοi κληρονομήσουσιν τήν γήν.1.'

εύθέως άφέντες τα δίκτυα τ ήκολούθησαν αύτφ.

λαις νόσοις καί βασάνοις συνεχομένους Ο(καί] D 1 δαιμο­ Mc 3.7sp

11

χ

ν

λούθησαν αύτφ.'

23: Mc ι.39 L4,44

26

4 s μακάριοι oi

δεϋτε όπίσω μου, καi ποιήσω ύμάς τ ό.λιείς άνθρώπων.

20 oi δε 21 Dκαί

αρτίζοντας τα δίκτυα αύτων, καί έκάλεσεν αύτούς. 19,29p

ν

28

εlδεν δύο άδελφούς, Σίμωνα Dτόν λεγόμενον Πέτρον' καί

εις τήν θάλασσαν. ήσαν γαρ ό.λιείς.

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

9

Ε 5,8s Ph 2.15 J 15,8 I Κ 10,31 Ph 1,11 Ι Ρ 2,12

έν τοίς οόρανοίς.

πτωχοί τφ πνεύματι,

δτι αότων έστιν ή βασιλεία των οόρανων.

17 ° bis k sy• c; Eus • 18 'p) παραγων D it sy•; Eus I 0 sy' • 19 τp) γενεσθαι ι-; ι D 33. ι 844. 122ι ι pc 1at syP • 20 Ταυτων κ w 565 α/ it sys.c.p co • 21/22 ο w 33 • 23 Ό Ιησους εν ολη (- ~'; * )τη Γαλιλαια 1'4;* C* (1 C3) sys.p.h bo : ο Ιησ . ολην την Γ- αν ι-; ι D Ι 1 33. 892. ι424 . ι 844. ι 2211 pc 1at; Eus : ολην την Γ- αν ο Ιησ . W I ι 3 m : ιχι Β (k) syc sa mae •24°sy' I 'εξ- I';CI'33 . 892pcsyhmg I 0 tBC*I' 3 892pc;Eus: ιxιi';C2 DWΙ' 33m 1att sa mae I ο ι sy' 115,1 ° Β pc

4/S 1 (vss 5.4) D 33 1at syc boms; Or Eus I τ νυν ι-; ι 33. 892. ι 844 pc aur vgmss sams bo; Did I [ 0 vs Wellhaιιsen cj] • 9 ο 1'4; c D I 13 pc it vgcl.st syP; Did : txt Β w Θ 01961' 33m f k vgww sys.c.h co • 11 τp) οι ανθρωποι Ο 133 aur* (g' q νg') sy'·' I 1 4 2 3 1 (D) 33 h k (syc) mae bo Ι '-ξουσινi';(D ) WΔΘ1 1 3pc I 11 3412Dhk l ' pημαCWΘ01961 1 · 1 3 33!1nq syP-h mae; Or : txt 1'4; Β (D) 1at sysc sa bo; Tert I 0 D it sy•; Tert : txt rell I ' δικαιοσυνης D it : (L 21 , 12) του ονοματος μου sys.c • 12 ° sy' I τυπαρχοντας D (D * -χοντων) ex lat? bo? : p) οι πατερες αυτων U b c (k) sys- • 13 ° D W it sys.c.p; Cyp I '- θηναι εξω και (lj)86c)DWΘI' 3 !Jn : ιxιlj) 86' 1';BCI'33.892pc

•16 ° Β*

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

5,17-29

Bar 4,ι

30

γfj, ιωτα εν fι μία κεραία Ού μη παρέλθ1] άπό του νόμου Τ,

αύτην καi βάλε άπό σο()· συμφέρει γάρ σοι ίνα άπόληται

Jc

&ως οαν πάντα γένηται. 'F

εν των μελων σου καi μη δλον τό σωμά σου r- εις γέενναν

2,ιο

ι κ ι5,9!

20,26p

6,ι

ι8,3!

Εχ

20,13 DΙ 5,17 Εχ 2ι,ι2 Lv 24,ι7

13;

Jc ι.ι9s Dt ι7,8-

2ι,ι8.20?

Mc 11,25 Dn 7,ιο 23,ι8s

τους προφήτας

19 δς έαν ούν λύσ1] μίαν των ~

καi βάλ€ άπό σοΟ

άπέλθτι

31

Dδς δ' αν ποιήστι καi διδάξτι, ούτος μέγας

18,3

ι8,34

32

έγri> δέ λέγω ύμίν δτι fπiiς ό άπο­

λύων' την γυναίκα αuτοQ παρεκτός λόγου πορνείας ποιεί αuτi)ν μοιχευθfjναι, (ο καi δς έαν άπολελυμένην γαμήστι,

21

33

Ήκούσατε δτι έρρέθη τοίς άρχαίοις · ού φονεύσεις ·

δς δ' αν φονεύστι, ένοχος εσται τi] κρίσει.

22

Πάλιν f]κούσατε δτι έρρέθη Dτοίς άρχαίοις'

·

ούκ

έπιορκήσεις, άποδώσεις δέ τψ κυρίφ τους δρκους σου.

έγω δε λέγω

34

έγri> δέ λέγω ύμίν μη όμόσαι δλως

·

μήτε έν τψ ούρανψ,

ύμίν δτι πiiς ό όργιζόμενος τψ άδελφφ αύτο() τ ένοχος

δτι θρόνος έστiν του θεου,

έσται τi] κρίσει

διόν έστιν των ποδων αύτοΟ, μήτε εις 'Ιεροσόλυμα, δτι

'

δς δ' αν είΠ1] τψ άδελφψ αύτο()

'

Γ (>ακά,

35

μήτε έν τi] γi], δτι ύποπό­

ένοχος έσται τψ συνεδρίφ. δς δ' αν είπτι τ-. μωρέ, ένοχος

πόλις έστiν τοQ μεγάλου βασιλέως,

έσται εις την γέενναν του πυρός.

σου όμόστις, δτι ού δύνασαι fμίαν τρίχα λευκην ποιfjσαι

23

έαν ούν προσφέ­

ρτις τό δωρόν σου έπi τό θυσιαστήριον κάκεί μνησθi]ς δτι ό άδελφός σου έχει τι κατό. σο(), 24 liφες έκεί τό δω­

φερε τό δωρόν σου.

fι μέλαιναν'.

λέγω ύμίν δτι πiiς ό βλέπων γυναίκα πρός τό έπιθυμfjσαι

ι8,9sp

Γαύτην ήδη έμοίχευσεν αύτην έν τi] καρδί~ αύτο(). 29 ει δέ ό όφθαλμός σου ό δεξιός σκανδαλίζει σε, έξελε αύτόν

18 τκαι των πpοφητων Θ JΙ3 565 al; ΙrΙaΙ I 0 Β* Ι 2211 pc Ι " (24, 35) caelum et terra • 20 ° vs D • 19 ° !';* D W boms transibunt, verba autem mea non praeteribunt. c • 22 Τεικηιποκ:ριταi ποιοϋσιν έν

σθόν αύτών.

2Rg 4,33 Is 26, 20πό τών άνθρώπων R 12,8

48

·

συ δέ δταν προσεύχτι, είσελθε εiς τό

πατρί σου τφ έν τφ κ:ρυπτΦ

V

έαν άσπάσησθε τούς Γάδελφούς όμών μόνον, τί περισσόν ΠΟιείτε; Ούχί Κ:αί Ο{ F έθνικ:οi (τό αύτό) ΠΟtοϋσιν;'

6

ταμείόν σου κ:αi κ:λείσας την θύραν σου πρόσευξαι τφ

έν ούρανοίς, Γ δτι τόν ηλιον αύτοϋ άνατέλλει έπi πονη­

ρούς κ:αi άγαθούς κ:αi βρέχει έπi δικ:αίους κ:αi άδίκ:ους.

23,5sρ

νίαις τών πλατειών έστώτες προσεύχεσθαι, δπως τ- φα­

τούς έχθρούς όμών rκαi προσεύχεσθε i>πέρ τών) διωκ:όν­

45

6,6-14

ταί, δτι φιλοϋσιν τ έν ταίς συναγωγαίς κ:αi έν ταίς γω­

· άγαπήσεις τον πλησίον σου καi

μισήσεις τόν έχθρόν σου. 44 έγrο δε λέγω όμίν · άγαπίiτε ~

46 έό.ν γιlρ άγαπήσητε τούς άγαπώντας όμίiς, τίνα μισθόν ~χετε; ούχi κ:αi ο{ τελώναι rτό αύτό) ποιοϋσιν; 47 °κ:αi Dt 18,13 Lv 19,2 19,21 ι κ 14,20 Κο\4,12 Jc 1,4

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

13

13 κ:αi μη εiσενέγκ:l]ς ήμίiς εiς πειρασμόν, άλλα pϋσαι ήμίiς aπό τοϋ ΠΟνηροϋ.τ 44 νΙ

14

Έιlν ογαρ άφήτε τοίς άνθρώποις τα παραπτώματα

αύτlόν, άφήσει

κ:αi

όμίν

δ

πατηρ όμών

δ Γούράνιος

·

2Ρ 2,9 Ps 17,30 ι& Slr 33,1 · 5,37 J 17.15 2Th 3,3 2Τ 4,18 ι 1'1-! Mc 11,25s

~~~Ii~d~l{~w: '

44 'p) ευλογειτε τους καταρωμενους υμας (υμιν D* pc;- ε. τ. κ. υ. 1230. 1242* pc Ιaι; EusP'). καλως ποιειτε τοις μισουσιν υμας (-κ. π. τ. μ. υ. 1071 pc; Cl EusP') και(- W; Eus) προσευχεσθε υπερ των επηρεαζοντων υμας (- D pc; Eus) και D L W Θ f ίζαν έν έαυτφ ιiλλ

15

'Ηλ~C'· 1 3 !UI : txt ~Β C2 Ο Κ L 33. 565. 579. 892. 1241. 1424 al Ι τ τα παραπτωματα αυτων C W f Ι3 33 !DΊ f h sy

h : ιχι ~ Β D L Θ f 1 700. 892* pc lat sy'·' co

19,1-12

1s : Mc 10,1

7.28!

L9,5ιΙ

ι2,ι5; ι5,30

19

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

52

τούτους, μετijρεν ά.πό τijς Γαλιλαίας καi ήλθεν εlς

2

καi ήκο­ ψ2

λούθησαν αύτφ όχλοι πολλοί, καi έθεράπευσεν αύτοuς

1

Οέκεί.

3-9: Mc 10,2-12 5,3ι s

3

Καi προσijλθον αύτφ τ Φαριuαίοι πειράζοντες αύτόν 40

Ε 5,3ι

Gn 2,24 ; 21 Γ έφη αύτφ ό ΊησοΟς · ει θέλεις τέλειος εΙ ναι, ϋπαγε πώλησόν σου τό. Όπάρχοντα καi δός Ο[τοίς) πτωχοίς, καi. έξεις θησαυρόν 1iι:5 έν F ούρανοίς, καi δεuρο ά.κολούθει μοι. 22 ά.κούσας δε ό νεανίσκος fτόν λόγον) ά.πijλθεν λυπούμενος · ήν γαρ

L 10,26-28 Εχ 20,12-16 Dt 5,16-20 R 13,9 22,391 Lv 19.18

5.48 • 13,44 6,20 L 12,33 8,22!p

23-30: Mc 10, 23-31 L 18,24-30

Όμίν δτι πλούσιος δυσκόλως εlσελεύσεται εις την βασι-

L6,24

•6'~05791 τειςενDit

Ζ

Mc 9,38sp Act 8, 36; 10,47 • ι8,2s

χοι οίτινες έκ κοιλίας μητρός έγεννήθησαν οϋτως, καi εl-

•7 °t ~DLZΘf

1424 pc it

I'

1

579.700pc lat: ιχιΒCW078.087

• 8 το !η σους~ Φ pc a b c mae I [' ·] • 9 °p) Ι-ό (1 -3 Ν) ποιει αυτην μοιχευθηναι C* Ν pc : (5,32) παρεκτος

f 13 33 m-1 f q (b c ff2) syP·h mae boms; D

· 20,31 Ρ

έχων rκτήματα πολλά. 23 Ό δε Ίησοuς εΙπεν τοίς μαθηταίς αύτοu · ά.μην λέγω

12 εlσiν γν έπέτρεψεν Όμίν ά.πολΟσαι τας γυ­ L

έπορεύθη έκείθεν. 16 Καi lδou εΙς προσελθιbν sαυτφ εΙπενΊ.

θόςη

λέγουσιν αύτφ · τί ούν Mωt.J­

σijς ένετείλατο δοΟναι βιβλίον ά.ποστασίου καi ά.πολΟ­ σαι Ο[αύτήν];

βασιλείαν των ούρανό'>ν. ό δυνάμενος χωρείν χωρείτω. 13 Τότε Γπροσηνέχθησαν αύτφ παιδία ίνα τας χείρας έπιθ{Ι αύτοίς καi προσεύξηται · οί δε μαθηταi έπετίμησαν αύτοίς. 14 ό δε ΊησοΟς εΙπενΤ. liφετε τα παιδία καi μη κωλύετε αύτα έλθείν πρός rμε, των γαρ τοιούτων έστiν ή βασιλεία τό'>ν ούρανό'>ν. 15 καi έπιθεiς τας χείρας αύτοίς

καi λέγοντες 1'. ει ~ξεστιν Γ ά.νθρώπφ ά.πολΟσαι ηΊν γυ­

ναίκα αύτοΟ κατα πάσαν αιτίαν; Gn 1 ,27; 5,2

σίν εύνοΟχοι οίτινες εύνουχίσθησαν Όπό των ά.νθρώπων, καi εlσiν εύνοΟχοι οίτινες ευνούχισαν έαυτοuς δια την

Καi έγένετο δτε Γ έτέλεσεν ό ΊησοΟς τους λόγους 189 νΙ

τα δρια τijς 'Ιουδαίας πέραν τοΟ Ίορδάνου.

19,13-23

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

53

(lr'•')

λογου πορνειας ποιει αυτην μοιχευθηναι Β f 1 ff 1 bo D f 13 33 pc it (syαφίδος Γ 1 διελθείν 7,281

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

χ

11

Lv 19,13 Dt 24, 14s

λαβόντες δε έγόγγυζον κατα το{)

οίκοδεσπότου 12 λέγοντες · ούτοι ο{ ~σχατοι μίαν ώραν έποίησαν, ιcαi ίσους Sήμίν αύτους1. έποίησας τοίς βαστά­ σασι τό βάρος τfίς ήμέρας καi τόν καύσωνα. 13 δ δέ ιiπο­ κριθεiς Sένi αύτών ε{πεν1. · έταίρε, ούκ αδικώ σε· ούχi δηναρίου rσυνεφώνησάς μοι); 14 άρον τό σόν ιcαi ύπαγε. θέλω Γ δέ τούτφ τφ έσχάτφ δοQναι ώς καi σοί · 15 ο [fι) ούκ ~ξεστίν μοι s δ θέλω ποιfίσαι1. έν τοίς έμοίς; fι δ όφθαλ­ μός σου πονηρός έστιν δτι έγrο αγαθός είμι; 16 ούτως ~σονται ο{ εσχατοι πρώτοι ιcαi ο{ πρώτοι εσχατοι. τ 201 17 rκαi ιiναβαίνων δ ΊησοQς) είς 'Ιεροσόλυμα παρέλα­ ΙΙ βεν τους δώδεκα Γ [μαθητaς] κατ' ίδία ν r- ιcαi έν τi] δδΦ ~

22,12 2

6,231 19,301

17-19: Mc 10, 32-34 ι 18,31-33 L 9,511

την ώραν Γε{δεν c'iλλους έστώτας έν τi] ιiγορQ. ιiργους

4 Kol 4,1

καi έκείνοις εlπεν

νατ, καi δ έαν

1]

·

ύπάγετε καi ύμείς είς τόν ιiμπελώ­

δίκαιον δώσω ύμίν.

5

ο{ δε ιiπfίλθον.

24 Τοτι I'; c ι z 0281. 579. 892. ι 2211 aι aur : IXI Β D w Θ f ι.ι3 33m I Γκαμιλον 579. 1424 pι· arm I 't τρηματος !';* Β : p) τρυμαλιας C Κ Θ 0281. 565. 700. ι 2211 pm : ιχι !δέν

παραχρήμα ή συκή.

προφήτης Ίησοϋς) δ άπό Ναζαρέθ

παντων ων ειδον (Φ) syc • 11 '3 I 2 C L W f' a aur: txt Κ Β D Θ 700 pc sa bo • 12 το D Κ ι844pm: ΙxtKBCWΔ700.1241.12211pm Θ 0281 , ;ct f 13 33. 700. 892. 1424. ι 2211 aι b co

Jr 7,11

καi χωλοιι έν τφ {ερφ,

κέτι έκ σοϋ καρπός Γγένηται είς τόν αίώνα. καi έξηράνθη

Καi είσfjλθεν τ Ίησοϋς είς τό ίερόν τ. καi έξέβαλεν ψ

τοίς · γέγραπται

s τυφλοi

έκ στόματος νηπίων καi θηλαζόντων κατηρτίσω αlνον;

2.Ji

τfjς Γαλιλαίας.

12

καi προσήλθον αuτφ

άνέγνωτε ο δτι

·

Καi είσελθόντος αuτοϋ είς 'Ιεροσόλυμα έσείσθη πα- 2~0 σα ή πόλις λέγουσα. τίς έστιν ούτος; 11 ο[ δε όχλοι ελε­

rδ

14

Βηθανίαν καi ηuλίσθη έκεί.

10

γον · ούτός έστιν

Is 56,7; 60,7

ύμεiς δέ αότόν Γποιεtτε σπήλαιον λuστών.

15 lδόντες δέ ο{ άρχιερεtς καi ο{ Υ γραμματεiς τα θαυμάσια ii έποίησεν καi τοuς παiδας Οτοt)ς κράζοντας έν τφ {ερφ καi λέγοντας . ώσαννα τφ υιφ Δαυίδ, ήγανάκτησαν 16 καi ε{παν αuτφ · άκούεις τί ού­ τοι λέγουσιν; ό δέ Ίησοϋς λέγει αύτοiς · ναί. οuδέποτε

ώσαννa έν τοίς ύψίστοις. τ

Ps 148,1 Job 16,19

2,3

ό οlκός μου οlκος προσευχής κληθήσεται,

46 ψ

εύλογημένος ό έρχόμενος έν ονόματι κυρίου·

3,11!

21,14-25

213 καi έθεράπευσεν αuτούς.

πραύς καi έπιβεβηκώς έπi δνον

11,298

2Rg 9,13

ΚΑΤΑ ΜΑθΘΑΙΟΝ

59

24

23-27: Mc tt, 27-33 L 20,1-8 26,3.47; 27,1 Act 4,7

ό.ποκριθεiς Οδέ δ Ίησοϋς ε{πεν

αuτοίς' έρωτήσω όμίiς κό.γι:b Sλόγον ενα't, δν έαν είπητέ

μοι κάγι:b ύμiν έρώ έν ποί~ έξουσί~ ταϊ>τα ποι& ·

25

τό

βάπτισμα Οτό 'Ιωάννου πόθεν ήν; έξ οuρανοϋ fι έξ άνθρώ-

J 1,25.33 • Act 5,38

13 'p) εποιησατε C D W f 13 33 g}? : πεποιηκατε f 1; OrP' : txt Κ Β L Θ 0281. 892 pc bo; OrP•Cyr •14 ' C Κ Ν W ΓΔ(565). 579. 1241. 1424m syh samss •15 ° C Κ W Δ/'·'3565. 579. 892. 1241 . 1424 gn • 16 ° Κ D it vgmss; lr'" • 18 'πρωιας Κ 2 C L W f 1.13 gn : txt Κ* Β D Θ pc Ι 't επαναγαγων Κ* Β* L: παραγων D ίι: υπαγων W: ιχι Κ2 Β' C Θ/' · ' 3 m •19ηούΒL: txtKCDWΘJΙ.Ι3gJ?

I 'γενοιτοΚΘ;Οr

•22 'εανCΚLWΔ579.700

pm : - D • 23 'ελθοντι (εισελθ- Κ 1424 aι) αυτω Κ W Δ 087. 565. 579. (1241). 1424 m I [',] •24 °LZ iat sy'·'Psamssmaebo I 'CDΦ579.1424aι •25 °DLWΘ0102f'3g)?: txtK Β C Ζ(/ 1 : του)33pc

"'

4

21,26-34

αυτοί).

πων; ο{ δε διελογίζοντο Γ έν έαυτοίς λέγοντες' έαν είπω­ 32 46p; 14,5 L 22, 2p Act 5,26

26

36

έάν δε είπωμεν. έξ ανθρώπων, φοβούμεθα τόν

καi άποκριθέντες τψ Ίησοi) εΙπαν · ουκ οίδαμεν. έφη

έν έαυτοίς

ταϊ)τα ποιώ.

28 τί δέ ύμίν δοκεί; άνθρωπος τ εΙχεν .fτέκνα δύό1.. Οκαi · τέκνον, ύπαγε σήμερον έργάζου ( έν τψ αμπελώνι' τ-. 29 δ δέ αποκριθεiς ε{πεν . (ου θέλω, ύστερον ο δέ μεταμεληθείς απηλθεν\ 30 r- προσελθrον δέ ~ τ ψ Γ έτέρφ εΙπεν ώσαύτως. δ δέ αποκριθεiς ε{πεν. ( έγώ, κύριε, καi ουκ απηλθεν\ 31 τίς έκ τών δύο έποίησεν τό προσελθrον τφ πρώτφ ε{πεν

7,211

32

ται άλλοις γεωργοίς,

42

ουδέποτε ανέγνωτε έν ταίς

ούτος έγενήθη εlς κεφαλfιν γωνίας·

παρa κυρίου έγένετο αϋτη

43

διά τουτο λέγω ύμίν Οδτι αρθήσεται αφ• ύμών ή βασι­

λεία το{) θεου καί δοθήσεται έθνει ποιουντι τούς καρ­

ΙΙ

πούς αυτης. ο

περιέθηκεν καi &ρυξεν έν αυτφ ληνόν καi Φκοδόμησεν

i

[44

καi δ πεσων έπi τόν λίθον τουτον συν­

Dn 2,34s.44s

θλασθήσεται. έφ' δν δ' αν πέσl] λικμήσει αυτόν.]'

2 0

45

fKαi ακούσαντες' οι άρχιερείς καi ο{ Φαρισαίοι

27,62

τάς παραβολάς αυτοί) έγνωσαν δτι περi αυτών λέγει.

δούλους αυτοί) πρός τούς γεωργούς λαβείν τούς καρπούς

46

καi ζητοi)ντες αυτόν κρατfισαι έφοβήθησαν τους δ­

χλους, Γ έπεi F είς Προφήτη ν αυτόν ε{ χ ον.

25 'παρ~ C D W Θ Οι02/ 11 3 'ffi : ιχι Β L Ζ 33. 892 α/; Cyr I οι D L 700. 892 α/ it sys.c.p sams mae bo • 26 ' 3-5 I 2 D W Θ ΟιΟ2/ 13 'ffi b ff2 g' vgsι.ww syh : ει χ ον 4 5 Ι 2/ ι it vgcl : ιχι ~ Β C L Ζ 33. 892 pc syCsc.p)h • 27 'ο ιησους ~ (0293) pc (it) sycp : - 700 ι bo • 28 ττις C ΔΘ/ 1 -13 33. 892c. ι24ι. ι424pm it νg'' sy I 'Β ι424pc ιaι I 0 t ~· LZe ff 1 (sy'·c) co : ιχι ~2 Β C D W Θ Ο ι 02. 0293 f ι.ι3 33 'ffi ιaι syP·h Ι 'εις τον αμπελωνα D ι424 I τ μου Β C2 W Ζ 0ι02. 028ι. 579. ι24ι. ι424 pm ιaι sa mae boP 1 : ιχι ~ C* D Κ L Δ ΘJΙ.Ι3 33. 565. 700. 892 pm it sy boP 1 • 29-31 't εγω (υπαγω Θ f'3 700 pc), κυριε (-Θ)· και ουκ απηλθεν eι 't ου θελω, υστερον (+δε Θ f 13 700 pc) μεταμεληθεις απηλθεν et 't ο υστερος (εσχατος Θ f ι3 700 pc) Β Θ f 13 700 αl (ιaι) samss bo; Hierm" : ιχι (~) C L W (Ζ) Ο ι 02. 028ι f ι 33 'ffi f q vgww syP·h samss mae; Hiermss : ιχι, sed + εις τον αμπελωνα p. απηλθεν' et εσχατος loco πρωτος D it sys.(c) I 0 ~·(Β) pc it samss I ' και προσελθων C W 0ι02 'ffi h q syP·h (- sys.c): ιχι ~Β D L Ζ Θ 028ιv;d JΙ . Ι3 33. 700. 892 pc ιaι mae bo I ' t δευτερω ~2 Β C2 L Ζ/ ι 33. 700. 892. ι424 pm mae bo; Chr Ι ταυτω C W ΟιΟ2/' 'ffi ίι vgc ι sy sa mae boms : txt ~Β D L Θ 028ι JΙ3 33 . 892 pc g' ι vgsι.ww bo • 32' D W Θ 0102JI.I3 'ffi ιaι : ιχι ~Β C L 028ιv;d_ 0293. 33. 892 pc c r 1 vgm''; Or I ' ου~ C L W 'ffi : - D (c) e ff 1* sy' : ιχι Β Θ ΟιΟ2/ ι . ι 3 33. 700. 892 α/ιaι syc.p.h

Ps 118,22• Act 4,11 ι Ρ 2,4.6-8 • L 9,22! • Is 28,16; 8,14 R 9,33 Ε 2,20

καί έστιν θαυμαστη έν όφθαλμοίς Γήμών;

33 WΑλλην παρ~βολ'ι'ιν ακούσατε. άνθρωπος ήν οίκο- iι~

δτε δέ ήγγισεν δ καιρός τών καρπών, απέστειλεν τούς

·

·

λίθον δν άπεδοκίμασαν οί οlκοδομοvντες,

έπιστεύσατε αυτφ, οι δε τελώναι καi α{ πόρναι έπίστευ­

34 22,3 2Chr 24,19 Jr 7,25s; 25,4

οϊτινες αποδώσουσιν αυτφ τούς

Λέγει αυτοίς δ Ίησοϊ)ς

γραφαίς

γιlρ .f'Jωάννης πρός ύμί'iς1. έν δδφ δικαιοσύνης, καi ουκ

πύργον καi έξέδετο αυτόν γεωργοίς καi απεδήμησεν.

13,12s

καρπούς έν τοίς καιροίς αυτών.

ήλθεν

δεσπότης δστις έφύτευσεν αμπελώνα Καί φραγμόν αυτψ

Η

κούς κακώς απολέσει αυτούς καi τόν αμπελώνα έκδώσε­

το{) πιστεύσαι αυτώ. 13,521 . 20,1 ss Is 5,1 s

l,ls

ο{ δέ γεωργοί ίδόντες τόν υiόν ε{πον

39 καi .r αυτόν έξέβαλον έξω του αμπελώνος καi άπ­ έκτειναν1.. 40 δταν ούν έλθl] δ κύριος του αμπελώνος, τί ποιήσει τοίς γεωργοίς έκείνοις; 41 λέγουσιν αυτφ. κα­

σαν αυτψ' ύμείς δέ ίδόντες Γ ουδέ μετεμελήθητε ύστερον

33-46: Mc 12, 1-12 L 20,9-19

38

Η

ούτός έστιν δ κληρονόμος· δευτε αποκτείνω­

λαβόντες

χ

δ 'Ιησούς. αμην λέγω ύμίν δτι οι τελώναι καi α{ πόρναι προάγουσιν ύμας εις ηΊν βασιλείαν το{) θεού.

·

Jr 20,2 • 22,6 Jr 26,21-23 Neh 9,26 ι 22,4

μεν αυτόν καi Γσχώμεν ηΊν κληρονομίαν αυτου,

ffs

θέλημα το{) πατρός; λέγουσινΤ· fδ πρώτος\ λέγει αυτοίς L 3,12; 7,29; 18,14; 19,1-10. L 7,36-50 2Ρ 2,21 Prv 8,20; 12,28; 21,21 Q\ 25 J 7,48 L 7,29s

Γπάλιν απέστειλεν άλλους δούλους πλείονας τών πρώ­

ται τόν υiόν μου.

αυτοίς fκαi αυτός'. ουδέ έγrο λέγω ύμίν έν ποίQ. έξουσίQ. L 15,11

καi λαβόντες οι γεωργοi τούς δούλους αυτοί)

των, καi έποίησαν αυτοίς ώσαύτως. 37 ύστερον δέ άπέ­ στειλεν πρός αυτούς τόν υίόν αυτοί) λέγων. έντραπήσον­

δχλον, πάντες γιlρ fώς προφήτην έχουσιν τόν Ίωάννην\

27

35

21,35-22,2

δν μέν έδειραν, δν δέ άπέκτειναν, δν δέ έλιθοβόλησαν.

μεV' έξ ουρανοί), έρεί ήμiV' διά τί οι ούν ουκ έπιστεύσατε

αυτψ;

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

61

60

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

l.fι ν

22

Καi αποκριθεiς δ 'Ιησούς πάλιν εΙπεν έν παραβο­ λαίς αυτοίς λέγων

. 2

261

1-10: L 14,16-24

ώμοιώθη ή βασιλεία τών ου­

ρανών ανθρώπφ βασιλεί, δστις Γέποίησεν γάμους τψ υ{ψ

9,15; 18,23 Ap 19,7.9

579 d • 38 'κατασχ- C W οιΟ2JΙ3 'ffi ff 1 q syP·h: • 39 ' I 7 6 2- 5 D ίι ; Lcf : 7 Ι 6 2-5 Θ; ιr"'m • 42 'υμων Ο* f ι . ι3 ι424 α/ sa mae • 43 ° ~ Β* Θ 565. 700. 892 pc : ιχι Β2 C D L W Ζ ΟιΟ2/ ι.ι3 33 'ffi ; Ir'" • 44 ° vs Ο 33 it sy'; Or Eus'Y' : ιχι ~Β C L W Ζ (Θ) Οι02j 1 - 1 3 'ffi ιaι syc.p.h co • 45 'ακουσαντες δε~ L Ζ 33. 892 pc aur sys.c sa bo: txt Β C D W Θ ΟιΟ2JΙ.Ι3 'ffi ιaι syP·h mae • 46 'επειδη C W Ο 102 f ι3 'ffi : ιχι ~ Β D L Θ f 1 33. 892 pc I ' ως C D W οιΟ2jΙ3 33 'ffi sy co: ιχι~ Β L Θ/ 1 pc 'Π 22,213 'ποιων eι 0 Θ f ι 36

'και π.~·

txt ~ Β

DLΖ

syP: Θ

π. ουν

D:

π. δε

f 1 33 pc (lat) sys.c; Or

Ι

111

62

63

ο καί άπέστειλεν τους δούλους αύτοΟ καλέσαι

OU

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

22,3-16 21,34 Prv 9,3-6 41 23,37 J 5,40 21,36

αύτοΟ.

3

Prv 9,2.5 Η

2,3

·

5

18,34

7 f δ δέ

Act 13,46

τότε λέγει τοίς δούλοις αύτο()

23

·9

10

ελθόντες οί δο()λοι έκείνοι εις τ.2 • Gn 18,19 Ps 25.9; 51,15

sδ

αύτφ τους μαθητας αύτ&ν μετα τ&ν Ήρφδιαν&ν Γλέγον-

τες · διδάσκαλε, οίδαμεν δτι άληθης εΙ καi την δδόν το() θεο() έν άληθεi~ διδάσκεις καi. ού μέλει σοι περi ούδενός ·

4 ° sy' Ι ' ητοιμασα C3 W Θ Ο 102 f 13 9J1 : ητοιμασται 238 al : ιχι ~ Β C* D L 085 f ι 33. 700. 1424 pc • 7 'και ακουσας ο βασιλευς εκεινος C (D) W 0102. (33•όd) 9J1 f q sy• : ο δε βασιλευς ακουσας Θ f Ι 3 lat syP mae boP1 1r'" : ιχι ~ Β L 085 f Ι 700. 892* pc sy•·c sa boP 1 I 'το στρατευμα D f 1 pc it vgm" syc boP 1; 0rP1 Lcf • 10 'οσους Β2 C L W Θ 085. 0102/' 9J1 it syh 1r'"': txt ~Β * D 0161•όd [ 13 pc lat I 't νυμφων ~Β * L 0102. 892 pc: αγαμος C: txt Β' D W Θ 085. 016Ι•όd f'·'3 33 9J1 Ir'" I τ των D ΘfΙ3 700 pc • 12 'ηλθες D it sy να­

χρυσός fι ό ναός ό Γ άγιάσας τόν χρυσόν;

Εχ

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

67

.

εύλογημένος ό έρχόμενος έν όνόματι κυρίου.

37-39: L \3,34s

5,12! 1Th 2,15 • Act 7,59 Η 11,37

22,3! L 19,14 ι 1Rg 9,7s Is 64, 10s Jr 12,7; 22,5 Tob 14.4 Act 1,20 6.14 ι 1 8,59!; ι4, 19 3,11! Ps 118,26

27 'ομ- Β 028ι f 1 I 'οι τ. εξωθ. μ. φαινεσθε τοις ανθρωποις δικαιοι, εσωθ. δε γεμ. 33 (mae) : εξωθ. ο ταφος φαινεται ωραιος, εσωθ. δε γεμει D; JrΙaι (Cl) • 30 ' 2 Ι \j:\71 ~ C L W οι02. 33 !UI: 2 Θ pc g' : txt Β DJΙ .Ι3 700 pc • 31/32 ['- et :Ι.] I '-σετε Β* 1844 pc e sams : επληρωσατε D α/; Acac • 34 τ και C D L !ffi it vgcl.ww sy" bo; ιrιaι ρι : ιχι~ Β W Δ Θ Οι02JΙ.Ι3 33. 565. Ι 844 α/ e q vg" sy'·P; Jrlaι ρι I α D a; Lcf • 35 α~* • 36 s Β Κ W Γ Δ ΟιΟ2f ι 33. 700. 892 pm d; JrΙaι : ιχι ~ C D L Θf Ι3 565. 579. ι24ι. ι424. 1844 pm • 37 'σε 1 D pc ιaι sy' I s C W οι02 !ffi : txt \j:\1 ~ Β D (Κ) L Θ f Ι.Ι3 33. 700. 892 pc ιatt ; (Cl) I 'εαυτης ~2 C L Θ f 1.13 !ffi : -Β* 700; CIP1 : ιχι ~ *Β' D W Δ 0102. 33. 892. 1424 pc; CIP1 I (' ;] • 38 °t Β L ff2 sy' sa boP' : txt lj)77ν;d ~ C D W Θ 0102/1.13 33 !ffi lat syP·h mae boP1; Cl Eus

24,1-17 1-36: Mc 13.137 L 21.5-36

24

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

Καί έξελθιbν δ ΊησοΟς r άπό το{) tερoiJ έπορεύετο \ ~2 καί προσήλθον οι μαθηταί αύτοi) έπιδείξαι αύτφ

τας οίκοδομας τoiJ {εροiJ. Jr 7,ι4; 9,11 etc L ι9.44 Act 6,ι4

"'~ J4 -5.~

5,ι!

σlψf~~C>.\

(!)yt'A~..ι -~

~ο iω ,j

27.37.39 13,39!

Γ:σiιι~ι..ι.J~ Ιλ ΔtJct" ..,\!ι \!,fόy 14 13- 11.24

Is

ι,ι! Dn 2,28s. 45 • 2Th 2,2 I 2Chr ι5,6

ι9,2

n"'tm~~, "~~

Καθημένου δέ αύτοiJ έπί τοi) δρους τών έλαιών προσ- !~ ήλθον αύτφ ο{ μαθηταί κατ' ίδίαν λέγοντες · είπε ήμίν, π

251 μώνος μηδέ Γσαββάτφ.

πότε ταiJτα έσται καί τί τό σημείον τής σής παρουσίας καί τ συντελείας τοϋ αίώνος ;

~f μη γένηται.

3

Καί άποκριθείς δ ΊησοΟς ε{πεν αύτοίς

τις ύμάς πλανήσ1] ματί μου λέγοντες

6

Dn

11,4ι

e

ι6,2

v. I. 4!

2Th 2,ιο 2Τ 3,ι-5 · Ap 2,4 Ι ιΟ,22! 9,35 • 28,ι9! L 24,47 Ap ι4,6 • 8,4! Dn 9,27; 11,31; 12,11 ι Mcc ι. 54 • 2Mcc 8.17 Ez 42,13 Act 6,13! Ez 7,ι6 ι Mcc 2 ,28 L

ι7.3ι

r λιμοί

~4 μη πιστεύσητε · 1

2 5

~

14

έσται γαρ τότε θλίψις μεγάλη

23

Τότε έάν τις ύμίν είπ1]· ίδου ώδε ό χριστός, η· ώδε,

24

έγερθήσονται γαρ ψευδόχριστοι καi

ψευδοπροφήται καi δώσουσιν σημεία 'μεγάλα καί τέρατα) ώστε Γπλανήσαι, εί δυνατόν, καί τους έκλεκτούς.

25 ίδου 26 έαν ούν είπωσιν ύμίν· ίδου έν τi] έρήμφ έξέλθητε · ίδου έν τοίς ταμείοις, μη πιστεύσητε·

προείρηκα ύμίν. έστίν, μη

καί σει­

f

Τότε παραδώσουσιν ύμάς είς θλίψιν καί άποκτενοϋ- 2 σιν ύμάς, καί έσεσθε μισούμενοι ύπό 'πάντων τών έθνών) δια τό δνομά μου. 10 καί τότε σκανδαλισθήσονται πολλοί 2~5 καί άλλήλους παραδώσουσιν 'καί μισήσουσιν άλλήλους) · 11 καί πολλοί ψευδοπροφήται έγερθήσονται καί πλανή­ σουσιν πολλούς· 12 καί δια τό πληθυνθήναι την άνο­

είς τέλος ούτος σωθήσεται.

21

ψ 2 7

~

27

ώσπερ γαρ ή άστραπη έξέρχεται άπό άνατολών καί

Theod

2Τ

2,10

15 ·οταν

σονται

29

28

δπου τ έαν Ό τό πτώμα, έκεϊ συναχθή­

ot άετοί.

Ap 6,ι2s 1•13,10; 34,4 Joel2,10; 3,4; 4,ι5 Ez 32,7

ό ήλιος σκοτισθήσεται, καί ή σελήνη ού δώσει το φέγγος αύτfjς, καί οί άστέρες πεσοϋvται

r άπό

τοϋ ούρανοi),

καί αί δυνάμεις τι:Ον ούρανι:Ον σαλευθήσονται.

30

καί τότε φανήσεται τό σημείον τοϋ υ{οϋ τoiJ άνθρώ-

που

r έν ούρανφ \

καί r- τότε κόψονται ~ πάσα ι α{ φυλαi τής

γης καi δψονται τοv υίοv τοϋ άvθρώπου ερχόμεvοv επί τι:Οv vε­

γινώσκων νοείτω,

άποστελεί τους άγγέλους αύτοϋ μετιl σάλπιγγος τ μεγάλης,

Γε{ς τα δρη, 17 δ έπi τοϋ δώματος μη Γκαταβάτω άραι 2~8

Ap 19,17s Hab 1,8

Εύθέως δέ μετα την θλίψιν τών ήμερών έκείνων

ούν ίδητε το βδέλυγμα τfjς ερημώσεως τό ρηθέν ~l δια Δανιηλ τoiJ προφήτου Dέστός έν τόπφ άγίφ', ό άνα­ τότε ο{ έν τi] Ίουδαί~ φευγέτωσαν

L 17,24

31

ΙΙ

2f{

1 J 2,18 11; 7,15 2Ρ 2,1 1 J 4,1 Act 13,6 Ap 16,13! Dt 13, 2-4 • Ap 13,13! • 4s! Dt 13,6 I J 13,191 I L 17,23

L 17,37 Job 39,30

καί κηρυχθήσεται τοiJτο ~2

μαρτύριον πάσιν τοίς έθνεσιν, καi τότε ηξει τό τέλος.

L 17,21.23

τοϋ άνθρώπου·

δ δε ύπομείνας

1124,1' 4 1-3 C W 0102 m : εκ του ιερου επορευετο Β pc : txt ςρs3ν;d ~ D L Δ (Θ)/ 1.13 33. 700.892. 1424 αllat • 3 ττης D W 0102f'3gn: ιχι~ Β C L Θf' 33.565.892./2211 pc • 6 τπαντα C W 0102/ 13 m syP·h : ταυτα 565 pc lat sy': παντα ταυτα (' 544). 1241 pc (f) : ιχι ~ Β D L Θ f' 33. 892 pc co; Cyp • 7 ' 3 2 Ι~ : p) λιμοι και λοιμοι και σεισμοι C Θ 0102/ 1·13 (565) m h q syP·h mae: λοιμ. κ. λιμ. κ. σεισμ. L W 33. I 2211 pc lat: txt Β D 892 pc a b e ff2 r 1 sy' sa • 8 ' W f ι . ι3 pc lat sy'·P • 9 ' Ι 3D* pc : 2 3 ~· : I C f ι 1424. /2211 αll (sy') boms • 10 ' (9) εις θλιψιν ~ : εις θανατον 1-3 Φ pc • 14 ° 1424 g' (I) r 1; Eus Cyr • 15 ° 1010 sy' • 16 'επι ~Κ L W Ζ Γ f 13 33. 565. 579. 1241 pm : ιχι Β D Δ Θ 094 f 1 700. 892. 1424. Ι 2211 pm; Ir'" • 17 'καταβαι ν ε τω W f ι ι3 m : ιχι ~(2 - βητω) Β D L Ζ Θ 094.33.700.892. 1424.12211 α/

ι2.ι

Γφαίνεται Εως δυσμών, οί\τως έσται ή παρουσία τοi) υ{οi)

258

τό εύαγγέλιον οτης βασιλείας' έν δλ1] τi] οίκουμέν1] είς

16

Dn

Joel 2,2

καί εί μη έκολοβώθησαν αί ήμέραι έκεί-

22

ψ

9

13

προσεύχεσθε δε ίνα μη γένηται ή φυγη ύμών χει-

όνό­

δε ταΟτα Ί. άρχη ιbδί νων.

μίαν ψυγήσεται ή άγάπη τών πολλών.

20

πλα­

έγερθήσεται γαρ έθνος έπί έθνος

· 8 s πάντα

L 23,29 1 Κ 7,26. 28

κολοβωθήσονται α{ ήμέραι έκείναι.

πολέμων· δράτε μη θροείσθε · δεί yαρ τ γενέσθαι, άλλ'

7

ούαί δε ταίς έν

ναι, ούκ liν έσώθη πάσα σάρξ · δια δε τους έκλεκτους

μελλήσετε δε άκούειν πολέμους καί άκοας

ούπω έστίν τό τέλος.

19

ΙΙ Οία fού γέγονεν) άπ' άρχής Κόσμου Εως τΟU νϋν Γ-ο\Jδ' OI'J~

βλέπετε μή

· 5 πολλοί γαρ έλεύσονται έπί τφ · έγώ είμι δ χριστός, καί πολλους

καί βασιλεία έπί βασιλείαν καί έσονται

9-14: 10.17-22

·

δ έν τφ άγρφ μη έπιστρε­

ήμέραις.

~f

4

18 καί

γαστρί έχούσαις καί ταίς Γθηλαζούσαις έν έκείναις ταίς

·

ώδε λίθος έπί λίθον δς ού καταλυθήσεται.

σμοί) κατ α τόπους ]

ό δε άποκριθείς ε{πεν αύτοίς

F τα έκ τής οίκίας αύτοϋ,

24,18-31

~{ ψάτω όπίσω άραι 'τό {μάτιον) αύτοΟ.

ού βλέπετε ταiJτα πάντα; άμην λέγω ύμίν, ού μη άφεθi]

νήσουσιν. Ap

2

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

69

68

φελι:Οv τοϋ ούραvοϋ μετα δυνάμεως καί δόξης πολλής

31 καί

Η 12,26s 2Ρ 3,10 Zch 12,1Ο . ι2.14 Ap 1,7 ιΟ.23; 26,64p Dn 7,13s ι6,271 Ι

13,41; 16,27p; 25, • ι κ 15,52 1Th 4,ι6 Ap 8,2 Is 27, 13 3ι

17 ' p) τι D Θf 1 33. 1424./2211 α/latt; Ir'" : το~· • 18 ' τα ιματια W Γ Δ 579. 1241 pm f syh : txt ~ Β D Κ L Ζ Θ 094 f ι . ι 3 33. 565. 700. 892. 1424. Ι 2211 pm lat sy'·P co • 19 ' θη­ λαζομεναις D • 20 'σαββατου D L α/ : σαββατων 094 e : εν σαββατω Ε F 1424 pm • 21 'ουκ εγενετο ~ D Θ 700; lr I 'ουδε D W Δ 700. 1241. 1424 pm • 24 '2 3 Ι 1241. 1424 pc boms: p) 2 3 ~ w• pc ffl r' boms: I syP I 'πλανασθαι LZ Θ/ 1 33 pc: πλανηθηναι ~ D : txt Β W 028Ι•;d f ι3 m c f ff 1 h sy • 27 'φαινει D Θf ι 700 • 28τγαρ W f ΙJ m c ff2 q syh mae : ιχι ~ Β D L Θ 0281 f 1 33. 700. 892 pι· lat sy'·P sa bo; Ir'" • 29 'p) εκ ~ D 0281 pc • 30 'εν τω ουρανω W f 1.1 3 33 m : του εν ουρανοις D : ιχι ~ Β L Θ 700 I' 2 Ι D ΘJΙ.Ι3 700.892. /2211 μc a : 2 ~ · pc e mae; Cyp} 31 τφωνης Bf 13 33m sa (syh'') : και φωνης D 1241 α/lat : txt ~ L W Δ Θ f 1 700. 892*. 424. /2211 pc (e) sy'·P mae bo; Eus

24,32-43 Zch 2,10 Ap 7,1 Dt 30,4

ΚΑΤΑ ΜΑΘΘΑΙΟΝ

70

71

άνέμων άπ' ιiκρων τ. ούρανων εως Ο[των] ιiκρων αύτων. τι 'Από δέ τής συκής μάθετε τήν παραβολή ν· δταν ήδη

δ κλάδος αύτής γένηται άπαλός καί τα φύλλα έκφύl], γι­ νώσκετε δτι έγγuς τό θέρος· Jc 5,9!

5,18

33 οϋτως

καί ύμείς, δταν ίδη­

265 ν

τε Sπάντα ταuτα1., γινώσκετε δτι έγγύς έστιν έπί θύραις.

34

άμήν λέγω ύμίν Οδτι ού μή παρέλθl] ή γενεα αϋτη εως

οιαν fπάντα ταuτα) γένηται.

35

36 Περί δέ τής ήμέρας έκείνης καί ώρας ούδείς οΙδεν, 37

i./o

t

~Ωσπερ Γγαρ α{ ήμέραι του Νωε, οϋτως εσται τ ή 2 1

παρουσία το() υ{οu το() άνθρώπου.

38

Γ ώς γαρ ήσαν έν

ταίς ήμέραις F[έκείναις] ταίς πρό του κατακλυσμοί) τρώ­ γοντες καί πίνοντες, γαμοuντες καί Γlγαμίζοντες, ιiχρι ής

ήμέρας είσfϊλθεν Νωε είς τήν κιβωτόν,

39

εσται Ο[καί] ή παρουσία τοu υίοu τοu άνθρώπου.

s δύο

40 τότε

41

25,13 Mc 13,35.37! - - - - j M c 13,33 L 21,36 •

43-51: L 12,39-46

31

τ των Θ f Ι3

42 Γρηγορείτε σον, δτι ούκ οίδατε ΠΟί11 Γήμέρ11 δ κύριος ~i ύμων ερχεται. 43 'Εκείνο δέ γινώσκετε δτι εί i]δει δ 2y~4 700 pι·

I

0

tτ&ν ιiγοράσαι ήλθεν δ

νυμφίος, καi α{ ετοιμοι ε{σfjλθον μετ' αi>τοΌ εiς τοuς γά­

μους καi έκλείσθη ή θύρα. L 13,25

7,23 L 13,27 24,42!

α{ λοιπαi παρθένοι λέγουσαι

12

δ δέ ιiποκριθεiς εΙπεν

ύμί'iς.

13

·

11 ϋστερον δέ έρχονται καi · κύριε κύριε, ι'iνοιξον ήμίν. ιiμην λέγω ύμίν, ούκ οΙδα

γρηγορείτε ούν, δτι ουκ οίδατε την ήμέραν

ουδέ την &ραντ.

14-30: L 19,1227 Mc 13.34 R 12,3.6

60 γαρ ι'iνθρωπος ιiποδημι'Ι>ν έκάλεσεν τοuς Ιδί­ 269 11 270 καi φ μέν έδωκεν πέντε τάλαντα, φ δέ δύο, φ δέ εν, έκά­ ν

14 WΩσπερ

ους δούλους καi παρέδωκεν αύτοίς τα ύπάρχοντα αi>τοΌ,

15

στφ κατα την iδίαν δύναμιν, καi ιiπεδήμησενr. εi>θέως

16

πορευθεiς) δ τα πέντε τάλαντα λαβων ηργάσατο έν αύ­

τοίς καi Γέκέρδησεν ι'iλλα πέντε Τ'

Γ έκέρδησεν ι'iλλα δύο.

18

17

ώσαύτως Τ δ τα δύο

19 18,23

μετα δέ πολuν χρόνον έρχεται δ κύριος τ&ν δούλων

έκείνων καi συναίρει λόγον μετ' αύτι'Ι>ν.

20 καi

προσελθων

δ τα πέντε τάλαντα λαβων προσήνεγκεν liλλα πέντε τά­ λαντα λέγων· κύριε, πέντε τάλαντά μοι παρέδωκας · ίδε ι'iλ­ λα πέντε τάλαντα Γέκέρδησα. 23; 24.45-47p · L 16,10

i

2 1 1 2~2

δ δέ τό εν λαβci)ν ιiπελθcΟν ό)ρυ­

ξεν Γ γην καi F έκρυψεν τό aργύριον τοΌ κυρίου αύτοΌ.

21

ί\φη τ αύτφ δ κύριος αi>­

τοΌ. εύ, δοΌλε αγαθέ καi πιστέ, Γ έπi όλίγα ής πιστός, έπi

7 'αυτων C Ο W Θ 0249 /''3 !ffi I txt tτοu, τότε καθίσει έπi θρόνου δόξης αύτοΌ. 32 καi Γσυναχθήσονται εμπροσθεν αύτοΌ πάντα τα έθνη, καi aφορίσει αύτοuς ιiπ' αλλήλων, &σπερ

δ ποιμην aφορίζει τα πρόβατα aπό τ&ν έρίφων, 33 καi στήσει τα μέν πρόβατα έκ δεξι&ν .r: αi>τοΌ, τα δέ έρίφια έξ εύωνύμων. 34 τότε έρεί δ βασιλεuς τοίς έκ δεξι&ν αύ­ τοΌ · δεϋτε ο{ εύλογημένοι τοϋ πατρός μου, κληρονομή­ σατε την ήτοιμασμένην ύμίν βασιλείαν aπό καταβολfjς

L 17,10 8,12! 16,27! Dn 7,13s • 24,31! Zch 14,5 Dt 32,43; 33,2 1!1 • Hen 61.8; 62,2s; 69,27 Ι Ap 20,11-13 R 14,10!

20,23 1 κ 2,9

22 ° t ιι;• Β pc sa : txt 1'\ 16-20: Μι 4,18τ.w~ 22 cf L 5,1-11 1\ywt.ι I c;u;ιϊ...

v-'

Y"θ-.-w.J

J 1,35-51

2Rg 6,19 • Jr 16, 16 Ez 47,10 Μι 13,47 . 20; 10.28 l,lt.ι- ?,Ιο Mt 4,21! jj~ θ~~-ι.ο., 18!

τ.ο.ι 1\.

"11.f"' ~

'(ω~

θl-.-ιyοοω MV>

579 α/

11 1,1-3 't-

JI

βαπτίσει όμdς ο έν πνεύματι άγίφ.

DLW

* καi.

εlδεν Σίμωνα καi. Άνδρέαν τόν άδελφόν rΣίμωνος F άμφι­

Ίορδάνl] ποταμφ) έξομολογούμενοι τάς άμαρτίας αύτών.

6

Ι~

το() θεοΟ

εύθείας ποιείτε τaς τpίβους rαύτου:ι,τι,

13,24; 19,4; • 2,38; 22,16

12 Καi. εύθuς τό πνεΟμα αύτόν έκβάλλει εlς τi]ν ερη­ μον. 13 καi ήν r έν τij έρήμφ) τεσσεράκοντα ήμέρας πειρα­ ο{ άγγελοι διηκόνουν αύτφ.

•

φωνiι βοώντος έν τfί έρήμφ­

έτοιμάσατε τfιν όδον κυρίου, Αcι

σύ εΙ δ υίός μου δ άγαπητός, έν σοi.

JΙ ζόμενος όπό το() σατανa, καi. ήν μετά τών θηρίων,

iδou τ aποστέλλω τον άγγελό ν μου προ προσώπου σου,

Μι 11,10ρ

1,76 J 3,28

·

Μι 3.1317 L 3,2\s J ι. 29-34 • Mt 2,23!

9-11:

εύδόκησα.

rκΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ)

Αcι

1,9-20

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

89

t.ι.','tα.~~ 9' 2 Β 2427 pc: I Θ /2211 r 1 : εγ. δε W aur ff2 sam" boP 1 I ' t - ρεθ D Κ W ΘJΙ.Ι3 1424 'Ο ~'ω sa'"" bo : Ναζαρατ Α Ρ pc : ιχι ~ Β L Γ Δ 28. 33. 565. 700. 892. 1241. 2427. 2542. Ι 8 ~~,!:τ.>.\~12211 pιιι •10 τ (J 1,33) και μενον ~ (W) 33 pc lat boP1 I 'p) επ ~Α L W Θf 1 33m sy : ιχι Β D f 13 2427 μ • 11' 2-4 ~· D ff2 t : 2-4 ηκουσθη Θ 28. 565. (I 2211) pc : txt ~2 Α Β L (W)f ι.ι3 33. 2427 !DΊ lat sy co • 13 'εκει Kf 1 69. 565. 700. 1424. 2542 α/ sy' : εκει εν τ. ερ. W m syrh : txt ~ Α Β D L Θ 13. 33. 579. 892. 2427 pc lat co; Or Eus • 14 ' t και μ. Β Ο 2427 a ff2 bo"'": rxt~ Α L W Θ[Ι . Ι3 33m lat syh sam" boP'; Or I τ της βασιλειας Α D W m lat syP boP 1 : txt ~ Β L Θ f 1.13 28* 33. 565. 579. 892. 2427 pc b c ff2 ι sys.h sa boP1; Or • 15' 2 ~~ Α D Γ ριn iι samss bom> : - ~· c sa'"" sy'; Or : txt Β Κ L W Δ Θ f 1.13 28. 33. 565. 579. 700. 892. 1241. 1424. 2427. 2542 pιιι lat syP·" bo I ι πεπληρωνται οι καιροι D it • 16 'του Σιμωνος Α ΔfΙ.Ι3 1241 pιn : αυτου D W Γ Θ 28. 33. 579. 1424. 2542 pm lat sy'·P bomss : αυτου του Σιμωνος Κ (I 2211) pιn syh : txt ~ Β L 565. 700. 892. 2427 I r α. τα δικτυα D (Θ) f 13 28. 565* pc (latt) syP : p) βαλλοντας αμφιβληστρον Γ (j 1, '700. 2542) 579. 892. 1241 α/ : αμφιβαλλ- αμφιβλ. Α W m : rxr ~ Β L 33 pc • 18 'τα δ. αυτων Af ι

~

!DΊflsysabom": ταλινα700: πανταDίt: rxr~BCLWΘf'328.33.565.892. ι241.

1424. 2427. 2542. Ι 221 I pc lat

1,21-31

90

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

r άπ­

θrον

ήλθον όπίσω αύτοϋ '.

21-28: L 4,31-37 9,33 L 4,23 Mt 4,13; 9,1!

6,2; 7,37; 10,26; 11,18.28 Μι 7, 28!;. 7,29!

21

δασκεν '.

22

r εlσελθrον

καi έξεπλήσσοντο έπi τij διδαχij αύτοϋ · ή ν i~

γ

Mt 9,36!

toV ~'C.iiF

ή δέ πενθερ cs-o-loC:..:=.~-1'>- ~ 23-28: Mt 12.18 L 6.1-5

40,23 etc

27 rκαi ελεγεν αυτοίς. τό σάββατον διά τόν liνθρωπον έγένετο καi ουχ δ liνθρωπος διά τό σάββατον · 28 &στε)

Dt 5,14

κύριός έστιν δ υ{ός τοί'J aνθρώπου καί τοί'J σαββάτου. Καi εlσfiλθεν πάλιν εις οτην συναγωγήν. καi ήν έκεt liνθρωπος έξηραμμένην έχων την χείρα. 2 καi

1-6: Mt 12.9-14 L 6,6-11; 14,1-6

3

Εχ

20,10; 23,12

3, i

έπi ίμάτιον παλαιόν. εl δε μή, αίρει τό πλήρωμα aπ' αυ­

4 καi λέγει αυτοίς. έξεστιν τοίς σάββασιν (αγαθόν ποι­

τού τό καινόν του παλαιού καi χείρον σχίσμα γίνεται.

ήσαι) iΊ κακοποιfiσαι, ψυχην σώσαι iΊ rαποκτείναι; ο{ δε έσιώπων. 5 καi περιβλεψάμενος αυτους μετ' όργfjς, Οσυλ­ λυπούμενος έπi τi] Γπωρώσει τής καρδίας αυτών λέγει τQ'J ιiνθρώπφ · εκτεινον την χεtρατ. καi έξέτεινεν καi ιiπε-

t-6s ~"'σΙΙΦτ.."""' Ι 34; 5,32; 10,23 • Qr.O ltιtS"""' J 11,33. 6,52; 8,17 J 12, 40 R 11,25 Ε4,18

σαίοι ευθuς μετά των Ήρφδιανών συμβούλιον Γ έδίδουν

8,15: 12,13p

έλεύσονται δε ήμέραι δταν ιiπαρθi] aπ'

21

καi ουδεiς βάλλει ο{νον νέον εiς ασκους παλαιούς

22

( ι)ήξει

δ ο{νος τους ασκους) καi δ ο{νος r-απ­

όλλυται καi οί aσκοί~· Dιiλλά ο{νον νέον εiς ιiσκους

καινούς Τ.'

23

;~ κατεστάθη ή χεiρ αυτοί'J.

Καi έγένετο αυτόν έν τοίς σάββασιν Γπαραπορεύ- ~i

Dt 23,26

εσθαι διά των σπορίμων, καi ο{ μαθηταi αυτού ήρξαντο

31,13-17; 34,21

σαίοι έλεγον αυτφ · ίδε τί ποιοuσιν τοίς σάββασιν δ

( δδόν Εχ

Εχ

Lv 24,5-9

ΟUδεiς έπίβλημα ι)άκους ιiγνάφου έπιράπτει

20

αυτών δ νυμφίος, καi τότε νηστεύσουσιν έν έκείντι τi]

εl δε μή,

~~ . "'ίfί. τω "1&~\'0-τ.ο.,.

1 Sm 21,1-7

παρετήρουν αυτόν ει Τ τοtς σάββασιν Γθεραπεύσει αυ­ τόν, ίνα κατηγορήσωσιν αυτοί'J. 3 καi λέγει τφ aνθρώπφ τφ (την ξηράν χείρα έχοντι) · έγειρε τ 'εις τό μέσον.

νηστεύειν.'

ήμέρ~.

Job 13,28

25 καi Γ λέγει αυτοίς. ουδέποτε ιiνέγνωτε

τί έποίησεν Δαυiδ δτε χρείαν εσχεν καi έπείνασεν αυ­

μαθηταi 'Ιωάννου (καi οί μαθηταi τών Φαρισαίων) νη­

)

2,25-3,7

σοuς λέγει οαυτοίς Οl(δτι] ου χρείαν έχουσιν ο{ {σχύον­

δικαίους ιiλλό. άμαρτωλούς.

18-22: Mt 9.1417 L 5,33-38

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

ποιείν τίλλοντες) τους στάχυας.

24

καi ο{ Φαρι­

τ\0\J ν'- τ,., "ψ \\..ι(.,(, ·1,i-v~3 "' , ι .b.,_, Jc 4,17 cu.oψ>."" •...,...... . ~\ι-

3,'1- \!t)

6 καi έξελθόντες οί Φαρι-

κατ' αυτου δπως αυτόν ιiπολέσωσιν. 27 1

θt.yo.'li't.W.. τ..v ιλ\11:)\"'>

7 Καi δ Ίησοί'Jς μετά των μαθητών αυτοί'J ιiνεχώρησεν

Γπρός την θάλασσαν, καi πολU πλfiθος aπό τής Γαλι-

Εχ 31.14

Δ·ψ-''"'ι'~α...

τοΝ -~ίΑ!

~ eι..ω.

fk,:, 1\to-

7-12: Μι 12,15s ~~'f'l L 6,17-19 cf Mt τ.ω Ιιu\Π>\-

4,23-25

.

1

ο_

v~ ~w.-

0\. \\LΙΑ.~ '{ίJJ

16 '

εσθιετε Θ

: p)

εσθιετε και πι ν ε τε G 565. 700. 1241 . 1424 pc : εσθιει και πι ν ει 1))88 Α εσθιει και πινει (- ~ aur) ο διδασκαλος υμων ~ (' C) L Δ/ ι3 (579)

f 1 33 'ffi c q sy sam> :

°

pc vg co: ΙχΙ Β D W 2427 pc it • 17 1))88 D W f' 28 it I οι~ Α C D L W JΙ.Ι3 33 'ffi latt sy : Ιχt 1))88 Β Δ Θ 565. 2427 pc • 18 'των Φαρισαιων L/ ι 33 'ffi a Ι vg'"" syhmg sam" boP1 :

W : 1χ1 1))88 ~ Α Β C D Κ Θ f Ι3 565. ι 241. 1424. 2427. l 2211 α/ lat syP·h sa'"" boP1 I ' Ι 2 4 5 C2 D f 1.1 3 'ffi syh boP' : Ι 4 5 W Δ : και οι Φαρισαιοι Θ 1424 pc a ff2 : p)- Α pι· : txt 1))88 ~Β C*,;d L 33. 565. 892. 2427 pc e syhn•g sa I 'p) I Β 565. 2427 pc boP 1 : μαθ. σου~(' Δ) Θ 28.2542 pc: txt Α C D L W !'·'3 33 'ffi • 19 α D W 28. 1424 pc b i q bom> I 0 'p) D W f ι 33. 700 it vgm" : txt ~ Β C Θ 28. (565). 892. 2427. (I 2211) lat sy-\..1) t.~~c.lr' ~- ~ ~-»'S~α..

5,18 6,7

14,37 J 1,42 Ι Mt4,21! L9,54

Mt9,9!

J 11,16!

ο

2,141

32 ΙΙ

όχλος, όΊστε μη δύνασθαι αύτούς καi

r ό.κούσαντες

Fμη δε

άρτον φαγείν.

ο{ παρ' αύτοϋ' έξηλθον κρατησαι

22 Καi ο{ γραμματείς ο{ ό.πό 'Ιεροσολύμων καταβάντες ελεγον δτι ΓΒεελζεβούλ έχει καi δτι έν τφ άρχοντι των

2,2! L8,19p J 10,201 Ps 69,9 Is 28,7 Zch 13,3

22-27: Mt 12,2429 L 11.15-22 7,1 Mt 9,34!

δαιμονίων έκβάλλει τα δαιμόνια. 33 ((

έποίησεν δώδεκα τ '[οϋς καi aποστόλους ώνόμασεν] 'ίνα ώσιν μετ' αύτοϋ' καi 'ίνα ό.ποστέλλl] αύτούς κηρύσσει ν 15 'καi έχειν' έξουσίαν τ έκβάλλειν τα δαιμόνια.

16 '[καi έποίησεν τούς δώδεκα,]' * καi έπέθηκεν όνομα i~ τi!>Σίμωνι Πέτρον, 17 rκαi Ίάκωβον τόν τοϋ Ζεβεδαίου καi

7/8' 2 4-8 D (j ι3 28) pc it (sy') bor• (id., sed pon. ηκολουθουν αυτω p. Σιδωνα W b c) : 2- 5 ηκολουθησαν 6-8 Κ C (Δ, 33) pc (vg): ηκολουθησαν αυτω 2- 8 Κ* 1241. 1424. Ι 2211 pm syh sa (boP') : ηκ-σεν αυτω 2-8 Α Κ2 Ρ Γ 579. 700. 892 pm : ηκ - σεν αυτω 6-8 2-5 f ι pc : ι χι Β L (' Θ) 565. 2427 pc I αp) Κ* W Θ f 1 2542 pc c sy' I τ οι D f I ., οι Α D Θ f ι.ι3 33 !m (lat bo) syh : ιχιΚ Β C L W Δ 892. 2427 sa I 1 και πλ. π. f 1 : - W a b c sy' I 't ποιει Β L 892. 2427 sa bor• : ιχιΚ Α C D W Θ f ι . ι3 33 !m Ιaι syh bor• • 9 τπολλοι D (' a) i : οι οχλοιf ι3 28 pc (ff2) • 11 ° bis D Θ f 13 28 pc Ι 'εθεωρει, προσεπιπτεν α. και εκραζεν λεγοντα Ε Η 700 pnι : εθ - ρει, πρ - πτον ( - πτεν f 1) α. κ. εκραζον λεγοντα ( - ν τες Κ) Α Κ Ρ Γ f' I 2211 pm: t uιιχι, sed λεγοντα Β C L Δ Θf 1 3 33. 565. 892. 1241. 1424. 2427.(2542)pm: ιxιKD(W)28.579pc •12'AL!m: ιχιΚΒCDWΔΘf'-' 3 33.565. 892. 2427. 2542 pc I 'ποιωσιν Β2 D Κ L W f 13 579. 892 pc • 14 τμαθητας W I 't 5-8 Α C2 (D) L/ ι 33 !m latt sy sams : 5-8 1-4 W (Δ) : ιχιΚ Β (C*) Θ f 13 28 pc syhmg co • 15 'το ευαγγελιον και εδωκεν αυτοις D W (lat) bor• I τp) θεραπευειν τας (-Θ) νοσους και Α C2 D w Θf ι . ι3 33. 579. 700. 1424. 2542 !m (Ιaι syh) (τους νοσουντας sy'·P) • 16 '-Α C2 D L Θ f' 33. 2427 !m Ιaι sy bo : και περιαγοντας κηρυσσειν το ευαγγελιον W a c e vgm" : πρωτον Σιμωνα f Ι 3 pc sam" : ιχι Κ Β C* Δ 565. 579 pc sams • 17 'κοινως δε αυτους εκαλεσεν W e (b c q) I ' t ονομα Β D 28 pc syr boms : ιχιΚ Α C L Θ f ι . ι 3 33. 2427 !m Ιaιι syh co Ι α sy' • 18/19 'ησαν δε ουτοι Σιμων κ. Ανδρεας Ιακωβος κ. Ιωαννης Φ-ος etc W b c e I 1 και Λεββαιον D ίι : - W e

19 καi. Ίούδαν' Γ'Jσκα­

αύτόν ο έλεγον γαρ δτι έξέστη.

13 Καi ό.ναβαίνει εις τό όρος καi προσκαλείται οϋς f9 ήθελεν αύτός, καi ό.πηλθον πρός αύτόν. 14 καi π

Ίωάννην τόν αδελφόν τοϋ 'Ιακώβου καi έπέθηκεν αύτοίς Γ όνόμα[τα]' Βοανηργές, Dδ έστιν υίοi βροντης'- · 18 rκαi Άνδρέαν καi Φίλιππον καi ΒαρθολομαίοΥ καi Μαθθαίον καi Θωμίiν καi 'Ιάκωβο ν τόν τοϋ 'Αλφαίου r- καi Θαδδαί-

3,19-29

ριώθ, δς καi παρέδωκεν αύτόν. 20 Καί Γ έρχεται εις οΙκον. καi συνέρχεται πάλιν σ[δ]

21

σωσιν.

13-19:

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

97

23 Καi προσκαλεσάμενος αύτούς έν παραβολαίς έλε­ γεν αύτοίς · πώς δύναται σατανίiς σατανίiν έκβάλλειν; 24 καi έαν βασιλεία έφ' έαυτην μερισθij, ού δύναται στα­ θηναι ή βασιλεία έκείνη . 25 καi έαν οικία έφ' έαυτfιν με­ ρισθij, ού δυνήσεται r ή οικία έκείνη σταθηναι '. 26 καi ει δ σατανίiς ανέστη έφ' έαυτόν fκαi έμερίσθη\ ού δύνα­ ται Γ στη ναι ό.λλα τέλος έχει. 27 r ό.λλ' ού δύναται ούδεiς' s εις την οικίαν τοϋ ισχυροϋ εισελθri>ν τα σκεύη'\. αύτοϋ διαρπάσαι, έαν μη πρώτον τόν ισχυρόν δήσl], καi τότε την οικίαν αύτοϋ διαρπάσει.

.1 4 ιι

28 Άμην λέγω όμίν δτι πάντα aφεθήσεται τοίς υfοίς τών aνθρώπων τα άμαρτήματα καi α{ βλασφημίαι Γ δσα έαν βλασφημήσωσιν. 29 δς δ' av βλασφημήσl] εις τό ΠVεϋμα τό {iγιον, OUK έχει {ίφεσιν Dεις τόν αιώνα'-, ό.λλα

Κανανιτην Α Θ f

4,2!

~) ?.ο- 'ο

στ.ι~ \1\rλ":'~ο~tι"~ τ...ι~

1~yα..ιtuJ
.•~ γι \"ΙΑ.f'.._Qι:ι

~t-M. ~ο~ 1\.C>.\ j>ί ~I\[·

"\. ι~o..~r~~c...~ τ...>. 1'5

Is 49,24 Ps saι 5.3

28-30: Μι 12. 31-33 L 12.10

1.13 !m syh samsη : ιχιΚ Β C D L';d (W) Δ 33. 565. 579. 1241 . 2427 • 19' Σ- ωθ D Ιaι : Ισ-ωτην Α (W)/' ·' 3 !m vgcι syh co : ω Κ Β C L Δ Θ 33. 565. 579. 892. 1241. 2427 pc • 20 ' ερχονται Κ2 Α C L Θ f ι . ι3 33 !m lat syr-h : εισερχον ­ ται D: ιχιΚ* Β W Γ 1241.2427 pc b sy' sa boP' Ι 0 Κ* C L* W Θ* f' -'3 33 !m bor•: ιχιΚ' Α Β D υ Δ Θ< 565. 892. 1241. 2427. 2542 pc sa'"" boP1 I r μητε κ c D Γ Θ f I 579. 700. 1241. 1424. 2542 pnι : ιχι Α Β Κ L W Δ/ ι3 28. 33. 565. 892. 2427 pnι • 21 'α κ - (οτε ηκουσαν D) περι αυτου οι γραμματεις και οι λοιποι D W it • 22 't Βεεζε- Β : Beelzebub vg sy'·P : ιχι Κ Α C D L W Θ f ι.ι3 33. 2427 !m it vgm syh co • 25 't η οι κ. εκ. στη ναι Β L 579. 892. 2427 pc : η οι κ. εκ. εσταναι D : σταθηναι (στη ναι Κ pc) η σικ. εκ. Α/ ι . ι3 33 !m a syh : σταθηναι W e : σταθησεται (eι οnι. δυνησ.) 1241 : ι χι Κ C Δ Θ 28 • 26 ' και μεμερισται Α C2 (D) Θ f ι . ι3 33. ( 1241) !m : εμερισθη (sed- ανεσ.) W sy' : εμερισθη και Κ* C*νod Δ Ιaι : ιχι (Κ 1 ) Β L 892* 2427 pc I 'σταθηναι Α f ι . ι3 33 !m : p) σταθηναι η βασιλεια αυτου D W pc ίι : ιχι Κ Β C L Θ 892. 2427 pc • 27 ' ουδεις (+δε Θ pc) δυναται Α D W Θ !m Ιaι sy sa"'" : αλλ ουδεις δυν. L f ι . ι3 28. 33. 579. 700. 892 pc syhmg : ω Κ Β 021 Δ 2427 pc I ' 7 8 4-6 1- 3 Α D (W) f ι.ι 3 !m Ιaι syh : 6 1- 5 7 8 Κ : ιχι Β C L Δ Θ 33 . (579). 892. 2427 ρc • 28 rοσας Α C Κ L Γ f ι 28. 33. 565. 700. 892. ( 1241 ). 1424 pιιι : ιχι Κ Β D Δ Θ f 13 2427 . 2542 pm sa'"" bo'"' (W ίι sams om. οσα ... βλασφ . ) • 29 α D W Θ I. 28. 565 . 700. 2542 pι· ίι vgms (sy' ); Cyp \8/19 '

pc Ιaιι sa"" bo

'1\~ι

~-'> \>\~ μ Β>.ι';\.)ι­

(\~ωy-..-ωι.

3,30-4,5

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

ενοχός Γ έστιν αίωνίου 22

31-35: Mt 12, 46-50 L 8,19-21

'\'Η-~?

3"~~ ~'ΙΙ}το~ \"-~ ωό"'~'(.,~ tαι..

rto.

-ι'τ:ο-. 0\.~~~·:t.\.ίζαν

πάς δ δχλος r- πρός την θάλασσαν έπi της γης~ Γ ήσαν.

ι:;&~ ω.

4,6-18

του~ καi εξω Γ στήκοντες άπέστειλαν πρός αuτόν καλοΟν­

φός μου καi άδελφη τ καi μήτηρ έστίν.

1-9: Mt 13,1-9 L 8,4-8 · 2,13

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

99

ρων τόν λόγον σπείρει.

15

14

δ σπεί­

ούτοι δέ είσιν οί παρα την

13-20: Mt 13, 18-23 L 8,11-15 4Esr 9,31 ss; 8,41

όδόν. δπου σπείρεται δ λόγος καi δταν άκούσωσιν, εu­ θuς ερχεται δ σατανάς καi αίρει τόν λόγον τόν έσπαρ­ μένον Γεiς αuτούς'.

16

Καi ούτοί Γε{σιν οι έπi τα πετρώδη

σπειρόμενοι, οϊ δταν ακούσωσι ν τόν λόγον εuθuς μετα

.,

χαράς λαμβάνουσιν Οαuτόν,

29 'εσται 1'1; D L Δ 33. 892. 1241 pc lat sams; CypP' Aug : ιχι Α Β C W Θ[Ι.Ι3 2427 'lJΊ b sams bo; CypP1 I 'ιφισεως Α C 2 [ 1 (1424) 'lJΊ f r 1 νg"" syP·h bor• : κολασεως 348. 1216 pc: αμαρτιας C*''d D W f 13 : txt ι-ι; Β L Δ Θ 28. 33. 565. 892* 2427 • 31 't κ. ερχονται Β C L Δf 13 28. 700. 1241. 1424. 2427. 2542 pc lat sy' Ρ samss bo : ερχονται ου ν Α 33 'lJΊ syh : rxr Κ D W ΘfΙ 565. 892 pc it vgm" I '56 4 1-3 (Α α/)[13 'lJΊ sy(s).h: ιχt 1'1; Β C D L (W) Δ (Θ 565, f Ι) 33. 892. 1424. 2427. 2542 pc it νg'"" syP co I 'εστηκοτες (C2, L) f 1 700. (892). 2427. 2542 pc : εστωτες Α D W Θf 13 33 'lJΊ : σταντες ι-ι; : ω Β C* Δ 28 • 32 °p) ι-ι; Β C Κ L W Δ Θ f 1.13 28. 33. 565. 892. 1241. 1424. (2427). 2542 pm lat sy : ω Α D Γ 700 pm it νg"'" syhmg • 33 'και απεκριθη αυτοις λεγων Α D (Θ) 'lJΊ f sa : απεκριθη αυτοις και λεγειf Ι.(Ι3) 28. 700. 2542 pc : ος δε απεκριθη και ειπεν αυτοις W (33) : ω ι-ι; Β (C) L Δ 892. 2427 pc aur vg bo I 'η Α (D) Κ 28. 33. 700 pιn it sys.h bo"" : rxr 1'1; Β C L W Γ Δ Θ f 1.13 565. 892. 1241. 1424. 2427. 2542 pιιι lat co I 0 t Β D : txt 1'1; Α C L W Θf 1.13 33. 2427 'lJΊ latt sy • 35 °t Β (W) 2427 b e bo: ω 1'1; Α C D L Θ[Ι.Ι3 33 'lJΊ lat sy sa bo'"" I 'τα -ματα Β 2427 I τ μου C 'lJΊ lat sy : ιχι ι-ι; Α Β D L W Δ Θ f ι.ι3 28. 33. 565. 700. 892. 2427. 2542 α/ ίι vgmss 11 4,1 'εις το πλ. εμβ. Β2 D W Δ pc : εμβαντα εις το (- Κ f 1 2542 α/) πλοιον Α f Ι.(Ι3) 'lJΊ syh : ιχι 1'1; Β* C L Θ 33. 565. 892. 1241. 1424. 2427 pc I 'περαν της θαλασσης D : εν τω αιγιαλωWίι σπειραι Ι'/; Ι Α

Ιaι

sy'·P sa

I 'ηνΑDWΘfΙ.Ι3'1JΊ:

ωt-Ι;BCLΔ33.892.1241.2427pcd

C L ΘJΙ.Ι3 'lJΊ : - D sam• boP': rxr 1'1;* • 5 'και οπου Β 2427 : και οτι D W ίι

Β

W 33''d. 2427 d

•3 'p)του

• 4'- W: 2-4 D

17

καί

OUK

εχουσιν (>ίζαν

έν έαυτοίς άλλα πρόσκαιροί είσιν, εΙτα γενομένης θλίψε­ ως

ft

διωγμοΟ δια τόν λόγον εuθuς σκανδαλίζονται.

18 καi

2Th 1.4!

• 6 '-θησαν Β D a e • 8 ' κ. αλλο 1'1; 1 2427 pc e I '-μενον Α D L W Δ 892 pc bo : αυξανοντα C Θf Ι.Ι3 33. 2427 'lJΊ : rxr Κ Β pc sa (565 h. t.) I 't εiς ... έν ... έν Β2(* sίne αcc.) : εiς ... Εν ... Εν L : ter εiς Κ C*''d Δ 28. 700. (2427) pc : ter έν f Ι 33''d 'lJΊ syh : ter το εν w : /χΙ f l3 pc lat syP (Α C2 D Θ sίne αcc.) • 9 Τ και ο συνιων συνιετω D ίι vgms syh•ng • 10 'p) μαθηται αυτου D W Θ f Ι 3 28. 565. 2542 ίt sy'; (ΟrΙ"') Ι 'την -λ ην Α f Ι 'lJΊ vgcΙ syP·h boms : · τις η παραβολη αυτη D W Θ f 13 28. 565. 2542 it; ΟrΙ" : ω 1'1; Β C L Δ 892. 2427 pc νg" sy' co • 11 'εξωθεν Β Σ 1424. 2427 pc I 0 Κ D Κ W Θ 28. 565. 1424. 2542 α/ : txt Α Β C L f Ι .Ι3 33. 2427 'lJΊ bo I r λεγεται D Θ 28. 565. 1424. 2542 pc ίι vgm' (sa) • 12 '-θησομαι D* (αφη σω 02 it) Ι τ τα αμαρτηματα Α D Θ f 13 33 'lJΊ lat sy : ιχι Κ Β C L W f 1 28* 892*. 2427. 2542 pc b co • 15 'εν ταις καρδιαις αυτων D Θ 33 'lJΊ lat sy boP' : απο της καρδιας αυτων Α Ι : εν αυτοις ι-ι; C L Δ 579. 892 ι>c syhmg : ω Β W f 1 13 28. 2427. 2542 pc • 16 't εισ. ομοιως Α Β 2427 'lJΊ lat syh : ομ. εισ. Κ C L Δ 33. 892. 1241 pc : ιχι D W Θf Ι . Ι3 28. 565. 579. 700. 2542 pc ίι sa sy'·P; Or I 0 ΘfΙ . Ι3 28. 565. 700 pc; Or εξεβλαστησεν f 1.13 28. 700. 2542 pc : ανετ- W Α DJΙ.Ι3 'lJΊ lat syh : ιχιt-~;*.2 Β C L W Θ 28. 33. 892.

5'

4,19-29

L 21,34! • 2Th 2, 10 Η 3,13 2Ρ2,13

τt

3,14

2Ρ

1,8

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

!ΟΙ

100 ~

(άλλοι εlσiν) ο{ rεις τας ακάνθας σπειρόμενοιt:l. ούτοί είσιν' οί τόν λόγον άκούσαντες, 19 καi αί μέριμναι του Γαίώνος καi fή άπάτη του πλούτου) t:Ικαi α{ περi τα

4,5-1-J? uc·-3 ~.;~ε.>J

·~

/'

το..! μψ--:

Mt 5,15! Mt 10,26p

νερόν. 23 εί τις εχει ώτα άκούειν άκουέτω. 24 • Καi ελε-

Mt7,2P

γεν αύτοίς · βλέπετε τί άκούετε. έν φ μέτρφ μετρείτε μετρη­

Mt 13,121

θήσεται ύμίν t:Ικαi προστεθήσεται ύμίνΤ'-. 25 δς γαρ εχει,

~~

i: ii

26 Καi ελεγεν · οϋτως έστiν ή βασιλεία του θεοiJ r ώς jl

Jc 5.7 • Mt 13,25

4 ,9.6 -~ ') ~ c;u.;γCλJ nou =~­ -ι

u..

yό ~ ·.ι..ω...

> ~_\}.ιi..W>o.) '7 ,

αύτοCΙ' κ:αi έν τοίς συγγενεCισιν αύτοu κ:αi έν τή οίκ:ίQ. αύτοu.

1'>\~ ~ο._(λ..­ :\t.\:o..~ rc..:ι

Mt 9,181

~~~Υ~ τc.v

\1'\σ.,:. c:ιu>-ω...'> σ.ιy Ιlα:ψι.ω {ι$'>

τ.ο-... ΛΙ"' ~...f..V..J 40 τανακειμενον Α c 33m (κατακ - w Θ f ι 13 28. 565. 700. 2542 pc) ιaι sy : /χ/ κ Β D L Δ 892. 2427 pc it • 41 'ταλιθα κουμι Α Θ Ο ι 26 f ι 3 m q vg sy• : ταβιθα W a rι (+ κουμι it) : ραββι θαβι τα κουμι D [ρ. θ. ex ραβιθα = puella Wellhausen ιj J : tabea acultha cumhi e : ιχι Κ Β C Lf ι 28. 33. 892. 124 ι. 1424. 2427 α/ co • 42 'παντες D it sam" bo"" : - \}) 45 Α W Θ f ι . ι3 !ffi lat syP·• bom" : txt Κ Β C L Δ 33. 579. 892. 2427 pc sam" bo • 43 ° D 1424 pc it 1[6,1 • ι Ι3μc:- W: εκ. κ. ηλθεν (απηλ- D) Α D Oι26JΙ.Ι3!ffi sy•: ιχιΚ Β C ι ΔΘ892 . 2427 pι· a syhms • 2 'ςp•s,;d Α W Οι26f ι ι3 !ffi lat : txt Κ Β C D ι Δ (Θ) 33. 579. 892 μι- f (tτ2) rι Ι 't οι πολλοι ακουοντες Β 28 C L W Δ Θ/ 13 565. 579 pc : txt Α Β D f 1 33. 2427 g)l • 9 'ενδυσασ­ θαι Β2 892. 2427 pc ( -σασθε Β* 33 pc) : ενδεδυσθαι L Ν 1424 α/ • 11 ' ι 2 4 5 C*,;d f 1 (579) pc sy' : p) οσοι αν μη δεξωνται Α C2 D Θ 0167,;d_ 33m Ιaι syPh : ιχι ι-; Β L w Δ/ 13 28. 2427 pc syhn>g co I τ (Μι I 0,15) αμην λεγω υμιν- ανεκτοτερον εσται Σοδομοις η Γομορροις εν ημερα κρισεως η τη πολει εκεινη Α/ Ι.Ι3 (33) m a f q syP·h boP' : ιχι ι-; Β C D L W Δ Θ 28* 565. 892*. 2427. 2542 pc lat sy' sa boP 1 • 12 'ε κηρυσσον Α W Θ f Ι.Ι3 33 m syh : txt I'; Β c D L Δ 892. 2427 pc syiHng I Γ μετανοησωσιν I'; Α Cf 1.13 33m : txt Β D L W Θ 2427 • 14 '-γεν I'> Α C L Θ 0269/ 1·13 33 g)/ laι sy co: txt Β (D) W 2427 pc a b fl'2 vgmss sa"" I 'p) βαπτιστης D W ΘJΙ3 28. 33. 579.700. 2542 αl samss I 'ηγερθη εκ ν. C Θ (579 . 1241. 1424 pc) : εκ ν. ηγερθη W 0269JΙ.Ι3 m : εκ ν. ανεστη Α Κ α/ : ω ι-. Β D L Δ 33 . 565. 700. 892. (2427) • 16 'ειπεν ςρ•s,;d Α D W 0269 f 1·13 m : txt I'> Β C L Δ Θ 33. 892. 2427 pc bo I Τοτι 1})4 5 Α c w 0269 f l3 m syh : txt I'; Β D L Θ f I 28. 33. 565. 700. 892. 2427 pc latt sy'·P I 'ουτ. 1ωαννης (+ αυτος 1'> 1) ηγ. ~'>* : 1ωαννην (- D), ουτ. εκ νεκρων ηγ. D JΙ3 28. (' 892') pc Ιaι boms : ουτ. εστιν Ιωαννης αυτος εκ νεκρων ηγ. Θ (JI) 565. 700 μ it : Ιωαννην, ουτος εστιν· αυτος ηγ. εκ νεκρων Α (C) 0269 m : ιχι ι-;2 Β L W Δ (33). 892* 2427 co 565. 2427 pc : txt

gn syh

Lv 18,16 L 3,1!

19

ή δέ

ό γιlρ Ήρφδης έφοβείτο τόν Ίωάννην,

τοϋ ήκουεν.

21

Καi γενομένης ήμέρας εύκαίρου δτε Ήρφδης τ τοίς

γενεσίοις αύτοϋ δείπνον έποίησεν τοίς μεγιστt'iσιν Οαύ­

Ap 6,15; 18,23

τοi) καi τοίς χιλιάρχοις καi τοίς πρώτοις τής Γαλιλαίας, καi είσελθούσης τfjς θυγατρός Γαύτοi) Ήρφδιάδος καi

όρχησαμένης fήρεσεν τφ ΉρΦδτJ καi τοίς συνανακειμέ­

νοις.

rεΙπεν

ό βασιλευς' τ φ κορασίφ · αίτησόν με δ έαν

τι~

έάν

f 1 με

23

αίτήσl]ς'

βασιλείας μου.

24

καi ώμοσεν

δώσω

τί αίτήσωμαι; ή δέ εΙπεντ Γ βαπτίζοντος.

σοι

rαύτij

[πολλα]) f. δ

r 2 εως ήμίσους)

τfjς

Esth 5,3.6; 7,2

καi έξελθοϋσα εΙπεν τίΊ μητρi αύτfjς ·

25 καi

την κεφαλi}ν 'Ιωάννου τοi)

·

είσελθοϋσα εύθυς μετα σπουδής πρός

τόν βασιλέα l]τήσατο λέγουσα· θέλω ίνα έξαυτής δφς μοι

έπi πίνακι την κεφαλi]ν 'Ιωάννου τοi) βαπτιστοΟ.

26

καi

περίλυπος γενόμενος ό βασιλευς δια τους όρκους καi τους Γ ό:νακειμένους ούκ Ί'ιθέλησεν

εύθυς ό:ποστείλας

ό

s ό:θετfjσαι

βασιλευς

Γ ένέγκαι τi]ν κεφαλi]ν αύτοϋ. αύτόν έν τίΊ φυλακij

6 't εθαυμασεν I'>

δτι αύηΊν

Ήρφδιιlς ένείχεν αύτφ καi ήθελεν αύτόν ι'ι.ποκτείναι, καi

θέλl]ς, καi δώσω σοι·

άλλοι δέ έλεγον δτι 'Ηλίας έστίν · ~

δέ ό Ήρφδης ΓέλεγενΤ

ό:δελφοi) αυτοΟ,

έξεστίν σοι ~χειν τi}ν γυναίκα τοi) αδελφοi) σου.

22

άλλοι δέ έλεγον δτι προφήτης ώς εΙς των προφητών.

r 'Ιωάννη ν, 1,14

ii

έκ νεκρών' καi δια τοΟτο ένεργοΟσιν ·α{

δυνάμεις έν αύτφ.

16 ό:κούσας 17-29: Mt 14.312 L 3,19s

ii

Καi ήκουσεν ό βασιλευς Ήρφδης, φανερόν γαρ έγέ- ~~

νετο τό δνομα αύτοi), καi Γ ~λεγον δτι 'Ιωάννης ό

τοϋ

έλεγεν γαρ ό 'Ιωάννης τφ ΉρΦδτJ δτι ούκ

τόν, καi ό:κούσας αύτοϋ πολλιl Γi}πόρει, καi ήδέως αύ­

Καi έξελθόντες Γέκήρυξαν ίνα fμετανο- J ~

καi δαιμόνια πολλα έξέβαλλον, καi ήλειφον

18

είδι:Ος αύτόν άνδρα δίκαιον καi άγιον, καi συνετήρει αύ­

έλαίφ πολλους ό:ρρώστους καi έθεράπευον.

ζων Mt 21,111

12 13

ηΊν γυναίκα Φιλίππου

~ έγάμησεν ·

ούκ ήδύνατο ·

μηδέν Γαί­

ρωσιν είς όδόν εί μη ι)άβδον μόνον, μη άρτον, μη πή­

ραν, μη είς την ζώνην χαλκόν,

16,17sl

Il

δύο) δύο καi έδίδου αύτοίς έξουσίαν των πνευμάτων των ό:καθάρτων,

6,18-28

106

28

αύτή ν 1. •

27

καi

σπεκουλάτορα έπέταξεν

f καi

ό:πελθι:Ον ό:πεκεφάλισεν

καi ήνεγκεν τi]ν κεφαλi]ν αuτοi)

έπi πίνακι καi έδωκεν αuτi}ν τφ κορασίφ, καi τό κορά-

καλεσαμενος τους δωδεκα μαθητας απεστειλεν αυτους ανα D (/ 1,

20 'επο ιει Α C D f Ι 33m lat sy : α εποιειf 13 28 pc : -Δ boms : txt I'> Β L (W) Θ 2427 co • 21 τ εν ςρ•s Ι 0 D Ι . 565 Ιaι • 22 't αυτης της Α C Θ f Ι 3 33. 2427 m syh : αυτης W : της/ 1 pc (aur b c f) sy'·P : txt I'> Β D L Δ 565 IJι' I ' και αρεσασης ςρ•s Α C3 D W Θ f 1.1 3 m lat: ιχι I'> Β C* L Δ 33. 2427 pc c ff2 I 't ο δε β. ειπεν I'> ('Α) Β C* L Δ 33. 2427 sa : ειπεν ο (+ βασιλευς IJ)45c) Ηρωδης ςp•s : ιχι C3 D W Θ J Ι. 13 gn it syh bomss • 23 't I I'> Α Β C2,;d f 13 33. 2427 g)/ lat syP·h samss bo : 2 IJ)45,ω 28 : - L pc sams bo•ns : txt D Θ 565. 700 it (C*,;d W Γ J 1 pc rΙ: h. ι.) Ι ' tοτι (vl ο τι) δ I'> Α L ΘJΙ3 m Ιaιι: ει τι D: ιχιςρ•s Β Δ 33*. 1241. 2427 pc (C il/eg.) I ' 1t 21'> L (N)f 13 892. 1424 α/Ιaι syP bo: 2 Ι Α Κ α/: ιχι Β C D (Ν) Θ 33. 2427 m iι syh sa Ι ' 2 και (καν 565 lat) το ημισυ D 565 lat • 24 τ αύτή 28 : αιτησαι 1})45 w sa Ι '-στου Α C D W f 1·13 33m : ιχι Κ Β L Δ Θ 565. 2427 • 26 'p) συνανακει­ μενουςΙ'> Α C2(*illeg.) D ΘJΙΙ3 33m latt syh: txt Β L w Δ 1241.2427 pc I 'Α D w JI.IJ 33m: txt I'> Β C L Ν Δ (Θ) 892. ( 1241). 2427 • 27 'ενεχθηναι Α D L W ΘJΙ.Ι3 33m samss : txt I'; Β c Δ 892. 2427 samss boP1 I Γ ο δε Α D Θ f 13m syh : /ΧΙ Β c L w Δf I 28. 2427 pc (~'> 33 pc: h. Ι.)

6,29-38

108

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

σιον εδωκεν αύη'1ν τi] μητρi αύτης.

29

καi άκούσαντες

καi δύο ίχθύας.

οί μαθηταi αύτοίJ ήλθον rκαi ήραν) τό πτωμα αύτοίJ καi

30 Καi συνάγονται ο{ άπόστολοι πρός τόν ΊησοίJν καi Jι\1

τήκοντα'.

54s

Nu 27,17 etc

J 4,8

καi

καi λαβrον τούς Οπέντε άρτους καi τούς

41

σεν πiiσιν.

ίδίαν. 33 καi ε{δον αύτούς ύπάγοντας καi Γ έπέγνωσαν Fπολλοi καi πεζi] άπό πασων των πόλεων συνέδραμον

πεντακισχίλιοι άνδρες.

32 Καi r άπηλθον έν τφ πλοίφ είς ερημον τόπον) κατ' t~

45

νι

καi ήσαν οί φαγόντες D(τούς άρτους]'

44

Καi εύθύς ηνάγκασεν τούς μαθητς ενεκεν έμοΟ καi οενεκεν τοΟ εύαγγελίου,

30

βαπτίζομαι βαπτισθήσεσθε,

Α

1 4

καi άγροi>ς μετα διωγμών, καi έν τφ αlώνι τφ έρχομένφ

32-34 : Mt 20, 17-19 L 18,31-33

31

πολλοi δέ έσονται πρώτοι έσχατοι καi 1Ν

O[ol] έσχατοι πρώτοι. 32 τΗσαν δέ έν τ{Ι

όδφ άναβαίνοντες εlς 'Ιεροσόλυμα, Α

Do{

δέ

άκολουθοΟντες έφοβοΟντο'. καi παραλαβι:Ον πάλιν τοi>ς βαίνειν

33

υ{ός τοΟ άνθρώπου παραδοθήσεται τοίς άρχιερεΟσιν καi

τοίς γραμματεΟσιν, καi κατακρινοΟσιν αύτόν θανάτφ καi

15,19s

παραδώσουσιν αύτόν τοίς έθνεσιν 34 καi έμΠαίξουσιν αύτφ

14,65 Is 50,6

ήμέρας' άναστήσεται.

35 Καi προσπορεύονται αύτφ 'Ιάκωβος καi 'Ιωάννης r ο{ υ{οi Ζεβεδαίου λέγοντες αύτφ · διδάσκαλε, θέλομεν Dίνα δ έαν ~'αlτήσωμέν σε ποιήστις ήμiν. 36 ό δέ εΙπεν αύ­ τοίς · f τί θέλετέ [με] ποιήσω' δμiν; 37 ο{ δέ εΙ παν αύτφ · δός ήμίν' ίνα εΙς .rσου έκ δεξιών't καi εΙς f-έξ άριστε­

ρών~ καθίσωμεν έν τ{Ι δόξτι σου. ΜΙ26,39!p

L 12,50 R 6,3

38

ό δέ ΊησοΟς εΙπεν

αύτοiς · ούκ; οίδατε τί αlτείσθε. δύνασθε πιεiν τό ποτήριον δ έγrο πίνω fι τό βάπτισμα δ έγι:Ο βαπτίζομαι βαπτισθfιναι ;

39 ο{

5,3

ΜΙ5,19

δμών διάκονος,

9,35p

44

καi δς liν θέλτι f έν δμίν εΙ ναι' πρώτος

45

καi γαρ ό υ{ός τοΟ άνθρώπου

τfιν ψυχτ'jν αύτοΟ λύτρον άντi πολλών.

46 °Καi έρχονται εi.ς 'Ιεριχώ.' Καi έκπορευομένου αύ­

ΙΙ τοΟ f άπό Ίεριχι:Ο καi' τών μαθητών αύτοΟ καi όχλου {κα­

ΜΙ

23,11

1 Κ 9,19 2Κ 4,5 Is 53,10-12 J 13,1 ss 1 τ 2,6

46-52 : Μι 20. 29-34; 9,27-3 ι L 18,35-43

νοΟ ό υ{ός Τιμαίου ΓΒαρτιμαίος, τ τυφλός r- προσαίτης,

καi έμπτύσουσιν αύτφ καi ο μαστιγώσουσιν αύτόν καi

άποκτενοΟσιν', καi f μετα τρείς

35-45 : Μι 20.2028 • ΜΙ 4,211

!/6

1Ρ

ούχ ούτως δέ Γέστιν έν

ούκ ήλθεν διακονηθfjναι ι'ιλλα διακονfjσαι καi δοΟναι

δτι lδoi> άναβαίνομεν εlς 'Ιεροσόλυμα, καi ό

14,64

43

L 22,25-27

δμίν, άλλ' δς αν θέλτι μέγας !'γενέσθαι έν δμίν rιεσται

\~ εσται πάντων δοΟλος ·

δώδεκα fιρξατο αύτοiς λέγειν τα μέλλοντα αύτφ συμ­ 8,311

41 Καi άκούσαντες ο{ δέκα ήρξαντο άγανακτείν περi 'Ιακώβου καi 'Ιωάννου. 42 καi προσκαλεσάμενος αύτοi>ς ό ΊησοΟς λέγει αύτοίς · οίδατε δτι ο{ δοκοuντες άρχει ν των έθνών κατακυριεύουσιν αύτών καi ο{ fμεγάλοι αύ­ τών' κατεξουσιάζουσιν αύτών.

1 2

καi ήν προάγων αύτοi>ς ό ΊησοΟς, καi έθαμβοΟντο,

Act 12,2

τό δέ καθίσαι έκ δεξιών

ήτοίμασταιτ.

μη λάβτι έκατονταπλασίονα οννν έν τφ καιρφ τούτφ fοl­

ζωfιν αΙώνιον'.

40

μου fι έξ εύωνύμων ούκ εστιν έμόν δοΟναιf, άλλ' οΙς'

έαν

κίας καi άδελφοi>ς καi άδελφας καi μητέρας καi τέκνα ΜΙ19,301

10,4Q-51

τό ποτήριον δ έγι:Ο πίνω πίεσθε καi τό βάπτισμα δ έγι:Ο

άμfιν λέγω δμiν, ούδείς έστιν δς άφfικεν ο(κίαν fΊ

άδελφοi>ς fΊ άδελφι'ις fΊ μητέρα fΊ πατέρα τ fΊ τέκνα fΊ 1,151

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

125

124

έκάθητο παρα ττΊν όδόν~.

/& VI

47

καi άκούσας δτι ΊησοΟς ό

ΓΝαζαρηνός έστιν ήρξατο κράζειν καi λέγειν· ~'υ{έ Δαυiδ

ΊησοΟ, έλέησόν με.

48

11,10; 12,35

Dκαi έπετίμων αύτφ πολλοi ίνα

σιωπήστι. ό δέ πολλΦ μάλλον έκραζεν. Γυ{έ Δαυίδ, έλέ­

ησόν με.'

49 καi στας ό ΊησοΟς εΙπενf · φωνήσατε αύ­ τόν,'. καi φωνοΟσιν τόν τυφλόν λέγοντες αύτφ · θάρσει, έγειρε, φωνεί σε. 50 ό δέ άποβαλι:Ον τό {μάτιον αύτοΟ άναπηδήσας ήλθεν πρός τόν Ίησοuν. 51 καi άποκριθεiς αύτφ ό ΊησοΟς εΙπεν · τί σοι θέλεις ποιήσω; ό δέ τυ-

δέ ε{παν Οαύτφ ·δυνάμεθα. ό δέ ΊησοΟς ε{πεν αύτοίς ·

29 τ η γυναικα Α C Ψ f 13 'Πι f q syP·h bom' : txt Κ Β D W Δ Θf' 565. 700. 892 pc lat sy' co I 0 ΑΒ*700. 1424α/aurck;Bas •30 °D2542pcaqsy' I ' ... μητερα ... Κ 1 ΑCWΘ [ 1 3 565. 700 α/ sy· W 1241. 2542 ρc I Γp) υιος D pc: ο υιος f' : κυριε υιος 28: Ιησου υιε f'3 pc • 49 'αυτον φωνηθηναι Α D W Θf< 1 > . Ι 3 '1Jι Ιaι syh sa: ιχι Κ Β C ι Δ Ψ 579. 892. 1241. 1424. 2427 α/ k syhmg bo

10,52-11,9 J 20,16 Μι

9 ,22!

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

φλός εlπεν αότφ· Γpαββουνί, ίνα αναβλέψω.

52

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

127

126 'καi ό)

10

μών Δαυίδ· Γ ώσavva έv τοίr; ύψίστοις. 120

11

Καί δτε Γέγγίζουσιν εlς 'Ιεροσόλυμα 'εlς Βηθφαγή ιι; καί Βηθανίαν' πρός τό δρος "τών έλαιών, αποστέλ-

λει δύο των μαθητών αότοΟ

2

καί λέγει αότοίς

·

VI

όμενοι εlς αόη'lν εύρήσετε πώλον δεδεμένον έφ' δν

33

14,14 5,19

\ψ.. vtλ(\.\ \' "'τ:t~Y..li:>.ί' Ι 3 33 !IJI Ι aιι sy.h; Or : ιχι ~ Β C* L Δ Ψ 892. 2427 pc syP • 15 'εισελθων εις Ι ερ . και οτε ην εν τω ι ε ρω D : και εισελθων εις το ιερον 28 (syP) I 0 W • 17 ο Β f Ι3 28. 2427. 2542 b sy' sa Ι 'p) εποιησατε αυ. ~ C D W f 13 !IJI ('Α Θ/ 1 33. 565. 579.700. 1424 α /): ιχι Β L Δ Ψ 892. (2427) pc; Or • 18 '4 2 3 Ι Ν Γ JΙ3 1241 !IJI syh: γραμμ . και οι Φαρισαιοι 1424 pc I 'εξεπλησσ οντο ~ Δ 579. 892. 1424. 2542 α! c vg"'" • 19 'εξεπορευετο ~ C D Θ J. ΙJ 33 !IJI lat sys.h co : - (!) L : txt Α Β Κ(' W) Δ Ψ(' 28). 565. 700. 2427 α/ aur c d rl syP·h•ng

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

11,21-33 14

Ι

14,72 9,5!

ξηραμμένην έκ ι'ηζlΟν.

Jc 1,6s

23

άμi)ν τ λέγω όμίν δτι δς ι'iν είπτι τφ δρει τούτφ ·

έν τ't'\ καρδίq. αuτου άλλά fπιστεύτι δτι δ λαλεί γίνεται,

24

διά τουτο λέγω όμiν, πάντα δσα προσ­ 125 Ιν

εύχεσθε καi αίτείσθε, πιστεύετε δτι Γ έλάβετε, καi έσται

Mt 5,23s

34 όμiν. 25 Καi δταν Γστήκετε προσευχόμενοι, άφίετε 126 VI εί τι έχετε κατά τινος, ίνα καi δ πατi)ρ όμlΟν δ έν τοίς οu­

Μι

ρανοίς άφ't'\ όμίν τά παραπτώματα όμών. τ

6,14s

27-33: Μι 21. 23-27 L 20,1-8

35 Καi έρχονται πάλιν εiς 'Ιεροσόλυμα. καi έν τφ iε­ 127 ρφ περιπατουντος αuτου έρχονται πρός αuτόν oi άρχιε­ 11

27

ρεiς καi 1,22

γον

oi γραμματείς καi oi πρεσβύτεροι 28 αύτφ · έν ποίq. έξουσίq. ταυτα ποιείς; ο η

s έδωκεν

καi έλε­ τίς σοι

τi)ν έξουσίαν ταύτηνι. ϊνα ταυτα ποι't'\ς;'

29

δ

δέ Ίησους εΙπεν αύτοίς. έπερωτήσω Γόμας ενα λόγον, Οκαί άποκρίθητέ μοι Καi έρίΟ όμίν έν ΠΟίQ. έξουσίQ. ταυ­ Act 5,38s

τα ποιaι·

30

τό βάπτισμα Οτό 'Ιωάννου έξ ούρανου ήν η

έξ άνθρώπων; άποκρίθητέ μοι.

31

καί Γ διελογίζοντο

πρός έαυτοuς λέγοντες · τ έάν είπωμεν

· έξ ούρανου, έρεi · 32 άλλά είπωμεν · έξ άνθρώπων; - έφοβουντο τόν Γ δχλον · liπαντες γάρ I' εΙ χ ον τόν 'Ιωάννη ν r όντως δτι' προφήτης ή ν. 33 καί διά τί Ο[οδν] ούκ έπιστεύσατε αύτΦ;

Mt 21,261

22

τ ει ι; 2 Β D L Ψ 579. 2427 lat samss bo I 'αρχαι Af ι m b I : - (el οιn. ωδ. ταυτ.) W c : txl ι>; Β Ο Κ L Δ Θ Ψ f Ι 3 28. 33. 565. 579. 892. 1424. 2427. 2542 αllaι sa • 9 ° Ο W ΘJ ι 28. 565. 700 it sy' Ι 'παραδ. γαρ υμ. ι>; Af 13 33m lat syP-h sa"'" : και παραδ. υμας (W)f ι 28 pc sy' : ει τα υμας αυτους παραδ. D (Θ, 565). 700 ίι : ιχΙ Β L Ψ 2427 pι· samss bo I ['-(cfW Θpc αdvs 10)] •10 ' 2 I Α L/ 1-13 33m q syh: . πρωτον δε δει w Θ 565 pc it syP : πρωτον λαον δει ι>; * : ΙχΙ ι>;c Β D Ψ 28. 892. 2427 pι· lat I τ εν πασι τοις εθνε­ σι ν D ff2 (sam") • 14 τ τι αν α γι νωσκει D a • 15 't ο Β 1424. 2427. 2542 α/ c co : και ο D Θ 565. 700 Ιaι sy'·P: ΙχΙ ι>; Α L W Ψ JΙ.Ι3 m syh Ι τ εις την οικιαν Α ο w ΘJΙ.Ι3 m Ιaι sys.h : txt ι>; Β L Ψ 892. 2427 pc c k syP co I 't 2 I Β Κ L Ψ 892. 2427 pc : I W 2542 : ΙχΙ ι>; Α D Θ f ι.ι3 m Ιaιι • 16 ° ι>; D 083. 579 pc • 18 'χειμ. γενωνται D : γενηται ταυτα χειμ. ('Θ) f ιJ 28. 565 pc (a b n* q vgm") : χειμ. ταυτα γινεται η σαββατου L (α/ nc sa'"' bom•) : γενηται η φυγη υμων χειμ. ι>;2 Α Ψ f ι m (k) syP·h co : ΙχΙ ι>;• Β W 083. 2427 sy' bo"" •19° D Θ 565 pc ίι

καi οί aστέρες

σονται.

fyl 26 καi

1

(ήδη

· 19 έσον­

24-27 : Mt 24. 29-31 L 21,25-28 Is13,10 Joel 2, ιο; 3,4; 4,ι5

ο [αύτοί)] έκ τών τεσσάρων άνέμων άπ' άκρου γfjς εως ά­

ούαi δέ ταίς ι::

δέ ίνα μη fγένηται χειμώνος)

Jr 6,13 0 Dt 13. 2.6 Ap 13,13!

πτοντες\ καi αί δυνάμεις αί έν τοίς ούρανοίς σαλευθή­

καi. ό εlς τόν άγρόν μη έπιστρεψάτω

Dε{ς τa' όπίσω άραι τό {μάτιον αύτοί).

21-23; Mt 24,23-25

δέ βλέπετε· τ προείρηκα ύμiν πάντα.

δέ ίδητε το βδέλυγμα τής έρημώσεως έστηκότα ~;

18 προσεύχεσθε 9,18 Dt 4,32

νΙ καi' ψευδοπροφfjται καi F δώσουσιν σημεία καi τέρατα πρός τό άποπλανάν, ε{ δυνατόν, τοi:ις έκλεκτούς. 23 ύμείς

25

ταίς ήμέραις.

Εχ

Καi τότε έάν τις ύμίν είπl] · ίδε ώδε δ χριστός, τ ίδε 149 έκεi, μη πιστεύετε· 22 έγερθήσονται rγaρ 0 ψευδόχριστοι

ό ήλιος σκοτισθήσεται, καi ή σελήνη ού δώσει το φέγγος αύτής,

δπου ού δεί, ό άναγινώσκων νοεί τω τ, • τότε ο{ έν τij ιi/ Ίουδαί~ φευγέτωσαν ε{ς τa δρη, 15 r ό [δέ]) έπi το() δώ­ ματος μη καταβάτω τ μηδέ ε{σελθάτω r- άραί τι~ έκ τfjς

16

κύριος) τας ή­

21

τό δνομά μου. δ δέ ύπομείνας εlς τέλος ούτος σωθήσεται.

14 ·οταν

r έκολόβωσεν

έκείνην

έν γαστρί έχούσαις καi ταiς θηλαζούσαις έν έκείναις

Dn

ι:r_s

δοθij ύμίν έν έκείνl] τij rορ~ τοί)το λαλεί τε· ού γάρ έστε ύμείς ο{ λαλοί)ντες άλλα τό πνεί)μα τό άγιον. 12 καi παραδώσει άδελφός άδελφόν ε{ς θάνατον καi πατηρ τέ­ κνον, καi έπαναστήσονται τέκνα έπi γονείς καi θανατώ­ σουσιν αύτούς

καi ε{ μη

τοUς οϋς έξελέξατο έκολόβωσεν τας ήμέρας.

.,

μόνων καi βασιλέων σταθήσεσθε ένtκεν έμοϊ) εlς μαρτύ­

10

20

μέρας, ούκ liν έσώθη πάσα σάρξ · άλλα δια τοUς έκλεκ­

εlς συνέδρια καi εlς συναγωγας δαρήσεσθε καi έπi ήγε­

ο{κίας αύτοί), L 23,29p

~l ού μη γένηται.

F άρχη ιbδί νων ταί)τα.

Ο Βλέπετε δέ ύμεiς έαυτούς

ριον αύτοτς:.

13,2G-29

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

13S

Άπό δέ τfjς συκfjς μάθετε την παραβολή ν· δταν δ κλάδος αύτfjς) άπαλός γένηται καi έκφύl]

φύλλα, rγινώσκετε δτι έγγi:ις τό θέρος έστίν ·

29

τα

28-32: Mt 24, 32-36 L 21,29-33

ούτως

καi ύμείς, δταν fίδητε ταϊ)τα) γινόμενα, γινώσκ:ετε δτι έγγύς έστιν έπi θύραις.

Ph 4.5 Jc 5,9 Ap 3,20

20' 2 Ι Α C Df' m a aur q syP·h: ι W 1241 pc: ο θεος εκολοβωσεν Θ(' Ψ)f'3 28. 565. 2542 pc (b c ff2 k) : txt ι>; Β L 892. 2427 pc lat • 21 τ και Β 2427 r' syP samss : i\ Α (C) D Κ Γ Δ Θ f ι 28 pιn it syh samss bo? : Ιχl ι>; L W Ψ 083 f Ι 3 565. 579. 700. 892. 1241. 1424. 2542pmlaιsy' •22'tδε~C: ΙxΙABDLWΘΨ083f1.132427ωlverss I 0 Dpcik I 'tποιησουσιν0Θf'328.565pca: ΙxΙι>;ABCLWΨ083f'2427ωllatsyco •23τp) ιδου ι>; Α C D Θ f ι.ι3 m lat sy boms : ΙχΙ Β L W Ψ 083. 28. 2427 pc co • 25 'του ουρανου εσονται εκπιπτοντες (πιπτ- L aur) L f ι m aur I (/ ι3 28. 2542 pc) syhmg : εκ του ουρ. πεσουνται

vg syh : οι εκ του ουρ. εσονται πιπτ . D W (' 565. 700) e : ιχι ι>; (Α: εκπιπτ.) Β C Θ Ψ (579). 892. 1424. (2427) pc a i • 27 τp) αυτου ~Α C Θ Ψ f ι .ι3 m lat sy; Or'" : ιχι Β D L W 083. 2427 ίι bomss I 0 D L W Ψ f ι 28. 565. 892 pc it; ΟrΙuι : txl ~ Α Β C Θ 083 f Ι3 2427 m Ιaι sy • 28 Γ 4 1-3 κ Γ (Δ)/' 28.700. 1241 Ρ"' : 4 2 3 w 1424 pc : txt ~Α Β c D L Θ Ψ f ι3 565. 579. 892. 2427. 2542 pm I '(ex iΙαc. ?) γινωσκεται Β2 D L W Δ Θ 28. 579 α/ bomss • 29' 2 Ι W m (a) : ιδητε παντα ταυτα D (' 579. 2542) pc i sa boP 1 : ΙχΙ ι>; Α Β C L ΘΨJΙ.Ι3565.892.1424α/Ιaι

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ

13,30-14,4

30 Is 51,6 Μι

136

Άμην λέγω ύμίν δτι ού μη παρέλθτι ή γενει'ι αilτη

μέχρις οό

rτα{)τα

πάντα γένηται )_

31

ό ούρανός καi ή γη

παρελεύσονται,

ol δε λόγοι μου ού ο μη παρελεύσονται. 32 Περi δε τής ήμέρας έκείνης fι τής ίόρας ούδεiς οΙ- 14~

24,36!

δεν, ούδέ fo{ άγγελοι) έν ούρανΦ Dούδε ό υlός', ει μη ό νΙ πατήρ.

33s: Mt 25,1315 L 19,12s; 21. 36

Ε

6,18 I 12,1

33

Βλέπετε, ι'tγρυπνείτε τ- ούκ οίδα τε γι'ιρ πότε ό και- Ί.Ji

ρός Οέστιν.

34

Ώς άνθρωπος aπόδημος ι'tφεiς την ψy4

iSJ

οικίαν αύτο{) καi δούς τοίς δούλοις αύτο{) την έξουσίαν έκάστφ τό έργον αύτο{) καi τφ θυρωρφ ένετείλατο ϊνα 371

Μι

24.42 L 12, 40.38 Μι

25,5

24,42!p Αcι 20,31 1 κ 16,13 1 Th 5.6.10 1Ρ 5,8 Μι

Ι s:

Mt 26,2-5 L 22,1s

14,1 - Ηο,~ 11,18! 1 .. ~θο'> ~ '1\ f\.;~­ (SV\ .

3-9: Μι 26.613 J 12.1-8 L 7,36-50

γρηγορij. κύριος

35

τής

γρηγορείτε οόν · ούκ οίδατε γιlρ πότε ό οικίας έρχεται,

ι'ιλεκτοροφωνίας

η πρωί,

ύμίiς καθεύδοντας.

37 r δ

36

ση

μη

όψε fι

μεσονύκτιον η

1 5 {1

:?

1

έλθrον έξαίφνης εuρτι

δε ύμίν λέγω πίiσιν λέγω\ γρηγο­

aπώλεια αi\τη Dτοϋ μύρου'- γέγονεν; 5 ήδύνατο γιlρ τοϋτο τό μύρον πραθήναι Οέπάνω s δηναρίων τριακοσίων" καi δοθήναι τοίς πτωχοίς· καi Γένεβριμωντο αύτij. 6 δ δέ Ίησοϋς εΙπεν- άφετε αύτήν · τί αύτij κόπους παρέχετε; καλόν έργον ήργάσατο έν έμοί. 7 πάντοτε γιlρ τούς πτω­ χούς έχετε μεθ' έαυτων καi δταν θέλητε δύνασθε Γαύτοίς

εύ ποιήσαι, έμέ δέ ού πάντοτε έχετε. 8 δ έσχεν τ έποίη­ σεν . προέλαβεν μυρίσαι s τό σωμά μου 't εις τόν έντα­ φιασμόν. 9 αμην δέ λέγω ύμiν, δπου έαν κηρυχθij τό εύαγγέλιον τ εις δλον τόν κόσμον, καi δ έποίησεν αilτη λαληθήσεται ε!ς μνημόσυνον αύτής.

10 Καi τ 'Ιούδας Γ'Ισκαριrοθ ό εΙς των δώδεκα ι'ιπήλ­ θεν πρός τούς aρχιερείς ίνα rαύτόν παραδοί) Οαύτοίς.

Μι9,30

Dι

15,11

2,20 16,1

1.15! 16,151

JOs: Mt 26,1416 L 22,3-6

γύριον δοϋναι. καi έζήτει πως αύτόν εύκαίρως rπαραδοί. Ήν δετό πάσχα Dκαi τα άζυμα' μετιl δύο ήμέρας. ψ καi έζήτουν ο{ aρχιερείς καi ο{ γραμματείς πως αύ-

τόν D 1 έν δόλφ'- κρατήσαντες ι'tποκτείνωσιν

3 Καi όντος αύτο{) έν Βηθανί~ έν τij οικί~ Σίμωνος το{) λεπροί), κατακειμένου αύτο{) ήλθεν γυνη έχουσα ι'tλάβαστρον μύρου Dνάρδου πιστικής πολυτελο{)ς'-,

ψασα F την ι'ιλάβαστρον κατέχεεν

rαύτο{)

45

J{

1

τής κεφαλής '-

30 ι 2 I 3 Α D w I I m syh : 2 3 579. 1424. 2542 pc a (c) k* : 2 3 I 28 pc : /ΧΙ I'; Β c ι Δ Θ Ψ f 13 565.700.892. 1241.2427 α/d sy'·P • 31 °t Β D*: ιχιl'; Α C D' ι W Θ Ψ /'·'3 2427 m • 32 'αγγελος Β 2427 boP': οι αγγελοι οι Α C W Ψ 0116/' m syh : ιχι ΙΙ; D Κ* ι Θ f 13 28.565.700.892. 1241. 1424 α/ I 0 Χ pc vg"" • 33 τ (14,38) και προσευχεσθε I'; Α C ι w Θ ψ I Ι . Ι3 m lat sy co : /ΧΙ Β D 2427 pc a c k I ο D w a c • 35 ο Α D w I 1.13 m lat syPh : txt I'; Β C ι Δ Θ Ψ 892. 1424. 2427 pc (k) syhnιg • 37 'α δε υμιν λεγω πασιν λεγω Α (W) fν μικρόν ΕΠιπτεν έπi τής γής καi προσηύχετο rϊνα εi δυνατόν έστιν παρέλθ1]1 απ' αύτο!) ή ώρα,

ώραν γρηγορήσαι;

36 καi

·

άλλ'

rού

τί έγ θέλω aλλ