Moralia in Iob libri XI-XXII 9782503014333 [PDF]

Zitiervorschau

Schoolof Theology at Claremo

L WiiiTIT p

End

*

uo SC

&.

E

Eu

I

CEP

oem

oW

ES

dC

S

NC

NS

:

bos

6

-

Ld

e ÓÓÓÀ

z

pe

EPuigwtgue &

prm

253,

f t hic

Ty erum 1505-080

E

So

WU

4465-12

e A4 A re

ee 10 01-0 -GTL

ETE Y REM] ea

ure 61 Qu

S

TE cule

eseruey

e E qud

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

Vet mt

Eod

o

A

uod "

(p estie: me

as at

-— dis pma "1

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CXLIIFA

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CXLIII A

S. GREGORII MAGNI OPERA MORALIA IN IOB LIBRI XI-X XII

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS MCMI

EDITORES XXLX

PONTIFICII

5. GREGORII

MAGNI

REM

MORALIA IN IOB LIBRI XI-X XII

CVRA

ET STVDIO

Manci ADRIAEN

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXIX

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPrIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

Theol ogu | Library

THEOLOGY ScHOOL OF

AT GLAS C alitoreia

O Brepols 1979 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

CONSPECTVS

SIGLORVM

Casinensis 77; DD, s. X (XXVIII-XXXV) et Casinensis 78 DD, s. XI (XVII-X XII) Monacensis 6297, a. 785 (XXXII-XXXV)

Sangallensis 206, s. IX (Epist., Praef.) Caroliruhensis II, III, IV, s. VIII/IX (VI-XVI; XXIII-XXIX) Londinensis, Addit. 51051, s. VIII (I-V) Manchestrensis 85, a. 914 (V-XX XIV)

Parisinus n.a.l. 2061, s. VII/VIII (I-V) Vaticanus Pal. lat. 245, s. VIII/IX (I-V)

Bess. 1.2.3 Big. Carn. Colb.

Comp. 1.2 Corb. Ebr. Flor. Gem. Gerz. Laud. 1.2

Long. Lyr.

Mach. Norz.

codex sancti Albini Andegauensis 8 codices Anglicani codex ecclesiae Baiocensis codex Stephani Baluzii (Paris. lat. 2206) codex Beccensis Bellouacensis (noster P?) tres codices Bessarioni quos adhibuit Gallicciolli Conchensis seu Bigotianus (Paris. lat. 2218) Carnotensis ecclesiae codex (Chartres 276) et monasterii sancti Patris (Chartres 40) codex asceterii Dionysiani, postea Colbertinus duo Compendienses Corbeiensis codex Ecclesiae Ebroicensis codices Floriacenses Gemeticensis (Rouen 496) Corbeiensis, postea Germanensis duo codices ecclesiae Laudunensis codex monasterii Longipontis codex beatae Mariae de Lyra (Paris. lat. 9559) codex Michaelinus (Avranches 97 et 98) omnes codices Normaniae seu Bec., Big., Ebr., Gem., Lyr., Micb., ':Pratsuis

Reg. 1.2.3.4 4 codices Regiae bibliothecae Remensis ecclesiae codex antiquior (Reims 99/101) Rem. 1 eiusdem ecclesiae codex inferioris aetatis (Rem. 102) Rez. 2 Remig. 1.2.3 codices monasterii sancti Remigii Remensis codex sancti Martini Turonensis (Tours 318, 319, 520) Tur. codex monasterii Vallis-Clarae Val. '5 codices Vindocinenses (Vendóme 47, 48, 50) Vnd. codex monasterii Vticensis Vi. Pat. Pat.E Pat.A Pat.F

Paterius, Lzber lestimoniorum

Erlanganus 87, s. IX

Pap

Ambianensis 220, s. VIII Parisinus n.a.l. 1597, s. VIII/TX Cameracensis 557, s. XII Parisinus lat. 2305, s. XII Parisinus, Armam. 493, s. XII

Pat.K

Coloniensis Ecclesiae 82 et 97

Pat.M

Monacensis

Pat.C Pat.-

14845, s. IX

CONSPECTVS

SIGLORVM

Sangallensis 241, s. IX

Pat. Pat Pat.B

Parisinus n.a.l. 641, s. Vigorniensis, Addit. 5, s. VIII

Lat.

Lathcen, Eg/oga de Moralibus Iob - CCS. CXLV

Latp.D Latb./ Latb.K

Petripolitanus F.v.I, n. 7, s. VIII Laudunensis 46, s. XIII Caroliruhensis CX X XIV, s. IX

Tao

'Taio, Sententiarum libri V^

Rom. 147y Ven. 1494 Par. 149; Bas. 1496 Bas. 1514 Par. 1516 Cocc. Gi. Rom. Guss.

editio Romana dd. 5.9.1475 editio Venetiana a. 1494 editio Parisina a. 1495

m Gall.

editio editio editio editio editio editio editio editio editio

Basileensis a. 1496 Basileensis a. 1514 Parisina a. 1518 Huldrici Coccii, Basileae 1551 Ioannis Gillot, Parisiis 1571 Romana quam curauit Petrus Tussianensis 1588-1595 Petri Gussainville, Parisiis 1675 Maurinorum, Parisiis 1705 Ioannis-B. Gallicciolli, Venetiis 1768 ss.

PARS TERTIA LIBER VNDECIMVS

PL 955

I, 1. Quamuis in prolixo opere esse culpabilis stili mutabilitas non debeat, ne quis tamen me ex locutionis meae immutatione reprehendat, in epistola libris praemissa causas reddidi cur tertiam huius operis partem ad aliarum usque simili; tudinem minime emendando perduxi. Quibus scilicet exclusis, hoc quoque additur quod ab eo uersu, quo dicitur : Abundant tabernacula $raedonum, eiusdem partis expositio incipit, et usque ad hoc quod scriptum est : Dulcedo eorum wermas, disserendo pertingit. Quae nimirum tam multa sunt ut in uno 10 corpore comprehendi non possent, nisi sub magna breuitate dicerentur. Qui ergo ab aliis actibus uacat, legat cetera multipliciter dicta.

Cui uero

ad studiose

legendum

non

uacat,

huius partis ei breuitas placeat in qua non tam quae sentimus dicimus quam ea quae sunt dicenda signamus. Igitur quoniam 15 in ea multa, sicut me loquente excepta sunt, ita dereliqui, immutationem stili lector meus aequanimiter accipe, quia et saepe eosdem cibos edentibus, diuersitas coctionis placet. Sed quotiens partes singulas ad legendum sumis, reducere semper ad memoriam eam quam praeposui causae originem, stude,

20 quia et per beatum Iob qui dolens dicitur, passiones Domini

eiusque corporis, id est sanctae Ecclesiae designantur ; et amici

eius haereticorum tenent speciem qui, ut saepe iam diximus, Deum dum defendere nituntur, offendunt. Qui dum ficte consulunt, sanctorum mentem fortiter affligunt ; nec tamen per 25 cuncta quae loquuntur a ueritatis cognitione desipiunt, sed plerumque et stultis prudentiam, et fictis uera permiscent ; ut dum ex ueritate aliquid praerogant, facile ad falsitatem trahant. Vnde amici quoque beati Iob modo despicabilia, modo autem mira sunt quae loquuntur ; quae tamen sanctus uir ali-

Liber XI, 1, 6/7 Iob 12, 6.

8 Iob 24, 2o

Liber XI, Tit. HIC SANCTVS GREGORIVS PAPA ECCLESIE ROMANE QVI HANC PARTEM TERTIAM SVPER LIBRVM BEATI IOB QVI DICITVR MORALIA IN PROLIXO OPERE EXTENDIT K, INCIPIT EIVSDEM LIBER VNDECIMVS PARTIS TERTIE M

1,2 debet. K Bess.1.2 3 libri M Be. Lyr. Big. quam praemisi Ba. Lyr. Big. causas] K, a/f. s s./., M Tur. Norm. (rationem .$2g.), causam 8 eorum] illius Ba. E/r. Lyr. Big. al. 10 possint K — 12 qui egz. 17 sedentibus M placet coctionis 19 pr(a)eposui] K M, praepositi z/, proposuiu —20quiaK 25cognitioné M ^ 26prudentiam] K M edd., -tiau 27 aliquid K 5.7.

586

LIBER

XI, r-11

;o quando reprobando conuincit, aliquando uero approbando suscipit, atque ad usum rectitudinis pertrahit etiam quae ab PL 954 eis recta, sed non recte proferuntur. Itaque inopiam suam despicientes despicit, atque in sterquilinio corpore positus, in quanto uirtutum culmine apud se sedeat ostendit, cum nihil

3; esse praesentis uitae diuitias memorat. uas abundare et:reprobis narrat dicens :

12,56

31L8. Abundant tabernacula praedonum et audacter

$prouocant Deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum. Facile est hominem tunc diuitias despicere cum

habet ; difficile uero est eas cum non habet, uiles aestimare.

; Vnde patenter ostenditur quantus contemptus terrenarum rerum in beati Iob cogitatione fuerit, qui tunc dicit nulla esse quae abundant reprobis quando omnia amisit. Ait ergo : p367 ÁAbundant tabernacula praedonum et audacter prouocant Deum, quia plerumque mali eo magis contra Deum 1o superbiunt, quo ab eius largitate et contra meritum ditantur ;

et qui prouocari bonis ad meliora debuerant, donis peiores fiunt. 3. Sed intellegendum nobis est quomodo praedones appellentur, dum protinus addatur: Cum ipse dederit omnta 15 2n. manibus eorum. Si enim praedones sunt, uiolenter abstulerunt, et dubium non est quia uiolentorum non sit adiutor

Deus. Quomodo igitur ipse dat quod hi qui praedones sunt nequiter tollunt ? Sed sciendum est quia aliud est quod omnipotens Deus misericorditer tribuit, aliud quod iratus haberi 20 sinit. Nam quod peruerse praedones faciunt, hoc dispensator aequissimus fieri non nisi iuste permittit ; ut et is qui rapere sinitur caecatus mente culpam augeat, et is qui rapinam patitur iam in eiusdem rapinae damno pro alia quam ante perpetrauit culpa feriatur. Ecce enim quidam in montis fauce con2; Stitutus insidiatur itinerantibus ; sed is qui iter agit iniqua PL 955

fortasse quaedam aliquando perpetrauit, eique omnipotens Deus malum suum in praesenti uita retribuens ; atque hunc

32/36 Lath. 11, 1/5. IT, 8/10 Lath. 11, 4/7.

14/15 Lath. r1, 9.

17/20 Lath. 11, 9/15.

30/31 aliquando (uero oz.) adpro(bando suscipit) M zz zarg. 32inopium M, corr. 34 nihil] M Laz5., nil Ku 36 ad r. abundare La7/. II, 2/3 manus Norz. aJ.

9 dominum

I7.

buerunt K Bess.z.2 — 14cum M addatur] K Lath. 18 sed oz. Lat. est] autem La. 20 praedones peruerse i

21 his K, ecorr., M

quae M . 24 uertice fere ozmes INorg.

11 prouocare K

de-

M,-ituru — 17 hi] hii K M, oz. quod La. 19 habere K 22 his K, corr., M

25 iterantibus K

his K, corr.,

23

M

LIBER

XI, rr-111

587

insidiatoris manibus tradens, uel spoliari rebus, uel etiam interire permittit. Quod ergo praedo iniuste appetiit, hoc 3o aequissimus iudex iuste fieri permisit, ut et ille reciperet quod iniuste fecerat ; et iste grauius quandoque feriatur, per cuius nequissimam uoluntatem culpam omnipotens Deus in alterum iuste uindicauit. Ille purgatur qui opprimitur ; in isto reatus augetur qui opprimit, ut uel de profundo nequitiae quandoque 55 ad paenitentiam redeat, uel non reuertens tanto grauius aeterna damnatione feriatur, quanto diu est in sua iniquitate toleratus. Cum illo ergo misericorditer agitur ut peccatum finiat, cum isto districte ut multiplicet nisi ad poenitentiam recurrat. In illo mala purgantur dum uim sustinet, in isto cumulantur 4o dum facit. Omnipotens itaque Deus quod fieri prohibet iustum est ut fieri sinat, ut unde nunc exspectat et non conuersos diu

tolerat, quandoque inde plus feriat. Bene ergo dicitur: Abwndant tabernacula praedonum et audacter j$rouocant Deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum, 45 quia quod iniqui tollunt, eis hoc ipse dat, qui illis ad rapinam posset obsistere si misereri uoluisset. 4. Quod tamen intellegi de rebus quoque spiritalibus potest. Nam plerumque nonnulli doctrinae dona percipiunt, sed ex eisdem donis intumescunt, et magni prae ceteris uideri uo;o lunt. Atque omnipotentem Deum prouocare est.de eius donis inter proximos superbire. Qui etiam praedones non immerito uocantur, quia dum loquuntur quae non faciunt, in usu locutionis suae uerba iustorum tollunt. Sed quia haec ipsa uerba superna eis gratia tribuit quorum tamen uitam in prauis ;5 moribus relinquit, per semetipsos quidem praedones sunt, sed tamen bona quae habent diuinitus acceperunt. Sequitur: 12,7 IIL 9. Né mirum interroga swmenta et docebunt te ; 12.8 uolatilia caeli et àndicabunt tibi. Loquere terrae et

respondebit

tibi,

et marrabunt

pisces

maris.

Quid

per iumenta nisi sensu pigriores, quid per caeli uolatilia y 568 ;nisi summa. atque sublimia sapientes intellegere debemus ? De iumentis namque, id est sensu pigrioribus, scriptum

45/46 Lath. 11, 15/14.

51/53 Lath. 11, 15/17.

57 Lath. 11,18.

III, 1/3 Lath. 11, 19/21.

28/29 interire] K M Bess.r.2, interimi u— 29/31 appetiit usque iniuste M zn marg.inf. | 29appetit M —— 30 reciperit K, corr. quiM . 39uim oz. M 41 fieri] aliquando prae. s. Bess.i.2.— 45 hoc eis Latb.— 48ex K?, 54, Mu, om. K Gall. 52 qui Laz. usu] K M Lazz/., -um u III, 6 namque KM Bess.r.2, quippe u.

prioribus M, corr.

588

LIBER

est : Animalia tua sapientes, in uerbis est : Iía ui uolucres 1o Quid uero per terram

XI, iri-v

inhabitabunt in ea. Et quia sublimia nostri Redemptoris euolant, scriptum caeli ueniant et. habitent in ramis eius. nisi terrena sapientes ? Vnde et primo

homini caelestia deserenti dictum est : T'erra es, el n terram

ibis. Quid per pisces maris nisi curiosos huius saeculi debemus PL 956 accipere ? De quibus, psalmista ait : Pisces maris qui perambulant semitas maris. Qui in magnis rerum inquisitionibus quasi 15 in abditis fluctibus latent. T Quid autem cuncta haec inquisita doceant, adiungit dicens :

129

IV, 6. Quis ignorat quod omnia haec manus Domini fecerit ? Ac si aperte dicat : Siue sensu tardiores seu sublimia sapientes; siue terrenis actibus deditos seu huius mundi occupatos inquisitionibus requiras, cuncta haec crea; torem omnium Deum fatentur et de potestate eius concorditer sentiunt, quamuis sub ea non concorditer uiuunt. Quod enim iustus quisque etiam uuendo loquitur, hoc iniustus plerumque de Deo uel sola uoce compellitur fateri ; fitque ut mali, auctori

omnium,

cui operibus

resistunt,

attestatione

famu-

10 lentur, quia quem impugnare moribus ausi sunt, creatorem omnium negare non possunt. Quod tamen intellegi etiam iuxta solam speciem litterae utiliter potest, quia omnis respecta creatura quasi dat uocem attestationis propriae, ipsam quam habet speciem suam. Iumenta uel uolatilia, terram uel pisces

1; requirimus, dum consideramus quae nobis concorditer respon-

dent, quod cuncta Dominus fecerit ; quia dum nostris oculis suas species ingerunt, se a semetipsis non esse testantur. Eo ipso enim quod creata sunt, per ostensam speciem creatori suo quasi uocem

confessionis reddunt ; qui quia omnia

20 qualiter etiam debeant administrari disponit. Vnde subditur : 12,310 V,*?. In cuius manu anima omnis uiuentis 7/Ps4674 138

9 Matth. 15, 32.

13/14 Ps. 8, 9. IV, 1/5 Lath. 11, 22/26.

10 cfr. Phil. 5, 19.

11/17 Lath. 11, 26/52.

condidit,

et spi-

11/12 Gen. 5, 19. 19/20 Lath. 11, 32/55.

Y; 1/3 Lath- 13,3523:

7 inhabitabunt] K M, habitabunt ji V/zg.

M 13 per psalmistam M ambulat K 14 quia M IV, 1 quia La//.

manus

8 nostris K, corr.

pisces maris o. pler. Norzz. d. h. omnia ILaz.

10 per oz.

13/14 per-

haec omnia

M

2

patenter Bess.r.2 6 sentiunt q. s. ea concorditer non M 5. eo fag. uiuunt] K M, -antu — 7 quippe K 8 uoce] de deo add. M, del. 9 ad testationem .$ag. 12 omnes K, corr. 18 enim ipso Norz. quo Norz. creatura M Bess.2 Nor. 19 quiaqui(;/)K,quiaquo M X 20 disponit] K M Latb., -posuit ui

LIBER

XI, v-vi

589

ritus uniuersae carnis hominis. Per manum quippe potestas exprimitur. Anima igitur omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis hominis, in eius potestate est a quo est ; ut

; ipse prouideat qualiter sit qui praestitit esse quod non fuit. Potest uero per animam omnis uiuentis iumentorum uita signari. Omnipotens autem Deus iumentorum animam usque ad corporeos sensus uiuificat, hominum uero spiritum usque ad spiritalem intellectum tendit. In eius ergo manu est anima 1o omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis hominis, dum et in illo hoc praestat animae ut uiuificet carnem, et in isto ad hoc uiuificat animam, ut ad intellegendam perueniat aeternitatem.

Sciendum uero est quia in sacro eloquio spiritus hominis duobus modis poni consueuit. Aliquando namque spiritus pro :; anima, aliquando pro effectu spiritali ponitur. Pro anima namque spiritus dicitur, sicut de nostro ipso capite scriptum est : Inclinato capite, tradidit spiritum. Si enim aliud spiritum quam

animam

euangelista

diceret,

exeunte

utique

spiritu, PL 957

anima remansisset. Pro effectu quoque spiritali spiritus dicitur & 569 20 Sicut scriptum est : Qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem wurentem. Angeli quippe, id est nuntii, in sacro eloquio nonnunquam praedicatores uocantur ; sicut per prophetam dicitur : Labia sacerdotis custodvunt scientiam et legem vequirunt ex ore eius ;quia angelus Domim exercituum est. Omni25 potens ergo Deus angelos suos spiritus facit, quia praedicatores suos spiritales efficit. Hoc autem loco si anima omnis uiuentis ipsa corporis uita signatur, spiritu uniuersae carnis hominis

effectus intellegentiae spiritalis exprimitur. Sequitur: 12,41

VI, 8. Nonne

medentis

auris

werba

saporem ? Paene

diiudicat

nullum

et fauces

latet quod

co-

quinque

sensus corporis nostri, uidelicet uisus, auditus, gustus, odo-

ratus et tactus, in omne quod sentiunt atque discernunt, uir; tutem discretionis et sensus a cerebro trahunt. Et cum unus

sit iudex sensus cerebri qui intrinsecus praesidet, per meatus tamen proprios sensus quinque discernit, Deo mira operante,

zh

6/9 Lath. 11, 36/40. 17 Ioh. 19, 20. 26/29 Lath. 11, 40/44. VI, 1/2 Lath. 11, 45/46.

V, 2 autem La.

12 uiuificet Ga/.

Tao

20/21 Ps. 105, 4.

23/24 Mal. 2,

2/15 Taio, Sent. 4, 5 (916CD).

3animam M . Sspiritus Bess.z.2 — 1Ü spiritum M

— 24 de M — 25qua M — 27 spiritus M LazpP*

VI, 1/2comedentis K — 2sane Bess.2, a.m. in marg. — 3corporis nostri oz. 4/5 uirtutem discretionis ozz. M ^ 6 meatos K, vorr.

590

ISIBERSNSISBSVE

ut neque oculus audiat, neque auris uideat, neque os olfaciat,

neque naris gustet, neque manus odorentur. Et cum per 10 unum sensum cerebri omnia disponantur, quilibet tamen horum sensus aliud facere non potest, praeter id quod ex dispositione conditoris accepit. Ex istis ergo corporalibus et exterioribus, interiora et spiritalia colligenda sunt, ut per id quod in nobis publicum est transire debeamus ad secretum quod 15 in nobis est et nosmetipsos latet. Intuendum quippe est quia cum una sit sapientia, alium minus, alium magis inhabitat ; alii hoc, alii illud praestat et, quasi cerebri more, nobismetipsis

uelut quibusdam sensibus utitur, ut quamuis ipsa sibimet numquam sit dissimilis, per nos tamen diuersa et dissimilia 2o semper operetur, quatenus iste sapientiae, ille scientiae donum percipiat ; iste genera linguarum, ille gratiam curationum habeat. 9, Sed in his uerbis beatus Iob quibus ait:

Awr?is

werba

saporem, etiam de diiudicat et fauces comedentis 2; electis ac reprobis aliquid innuere uidetur, quia uerba sapientiae quae reprobi audiunt, electi non solum audiunt sed etiam gustant, ut eis in corde sapiat quod reproborum non mentibus sed solummodo auribus sonat. Aliud namque est nominatum cibum audire solummodo, aliud uero etiam gu3o stare. Electi itaque cibum sapientiae sic audiunt ut degustent, quia hoc quod audiunt eis per amorem medullitus sapit. Reproborum uero scientia usque ad cognitionem sonitus tenditur, ut quidem uirtutes audiant, sed tamen corde frigido qualiter sapiant ignorent. Quibus uidelicet uerbis beatus Iob 5; amicorum

suorum

imperitiam, et eorum

qui de doctrina sa-

pientiae inflantur arrogantiam reprobat ; quia aliud est de Deo aliquid scire, aliud uero hoc quod cognoscitur fauce intellegentiae gustare. Recte ergo dicitur: Nomne auris uerba diiudicat et fauces comedentis saporem ? Ac si 4o aperte arrogantibus diceretur : Doctrinae uerba quae uobis usque ad aurem ueniunt, mihi etiam per saporem intimum intellegentiae faucem tangunt. Quia uero infirma aetas, etiam cum recte sapit, ad praedi-

15/22 Taio, Sent. 1, 36 (768BC). 25/33 Taio, Sent. 1, 36 (768C). Lath. 11, 47/49. 43/44 Lath. 11, 52/53.

39/42

8et M — audire M — 9naris gustet] K M Taio, n. opetetur Guss., -res -tent HM X Oodorentur] gustet Gzss. 10 uno sensu Tao 12 et oz. K M 16 sapientiam K, corr. aliut (z/roq. .) M ^ maius K, maior M X 24faucis M 25 innuere uidetur] K M, uidetur innuere u 28aliut M — 31 quod M 33 equidem Tao audiunt M 37 fauces M Guss. 38 degustare M 42 faucem M Lath., fauces K, s sL,

43 recta M

PL 958

LIBER

XI, vr-1X

59I

candum non debet incaute prosilire, subditur : VIL, 10. 7» antiquis est sapientia et im multo tem- u370 pore prudentia. Illa enim dicta in sapientiae radice solidata sunt quae per uiuendi usum etiam actuum experimento conualescunt. ; Sed quia multis et longior uita tribuitur, et sapientiae gratia non confertur, recte adhuc in cuius iudicio ipsa dona pen-

12,12

deant demonstratur,

12,13

dum

subditur :

VIII, 11. Apud ipsum est sapientia et fortitudo ; ipse habet consilium et intellegentiam. Haec non incongrue de Vnigenito summi Patris accipimus, ut ipsum esse Dei sapientiam et fortitudinem sentiamus. Nam Paulus quo-

; que nostro intellectui attestatur dicens : Christum Det wirtu-

tem ei Dei sapientiam ; qui apud. ipsum semper est quia : In jrincipio erat. Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat. Verbum. Habet autem Deus consilium et intellegentiam. Consilium uidelicet quia disponit sua; intellegentiam quia ro cognoscit nostra. Potest quoque in consilii nomine ipsa occulti iudicii mora signari, ut quod aliquando tardius delinquentes percutit, non quia iniquorum culpa non conspicitur, sed ut damnationis eorum sententia quae pro agenda paenitentia differtur, quasi tarda ex consilio prodire uideatur. Quod ergo 1; quandoque foras aperta sententia indicat, hoc apud omnipotentem Dominum ante saecula in consilium latebat. Sequitur : 12,44 IX, 12. Si destruxerit, nemo est qui aedificet ; si incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Omni-

potens Deus humanum cor dum replet. Neque enim ; destruit sed recedendo, quia dimissa. Vnde plerumque fit

destruit cum relinquit, aedificat humanam mentem debellando ad perditionem suam sufficit sibi ut cum audientis cor exigentibus

2['1 'Taio, Sent. 1, 36 (768CD).

5/77 Lath. 11,

1/10 Taio, Sent. 1, 56 (768D). VIII, 1/2 Lath. 11, 57/58. 8/10 Lath. 11, 60/62. 6/8 Ioh. 1, 1 58/60; I Cor. 1, 24.

5/6 Lath. 11, 14/17 Lath. 11,

VII, 1/2Lath. r1, 51/52.

54/56. 63/66.

IX, 1/4 Lath. 11, 67/69.

44 prosilere

6/8 Lath. 11, 68/72.

M ^ subditur K M, recte praem.

VII, 3 experimento actuum K

5 sed oz. Taio

6 non M 5.

M — quiaJquiM — 10 VIII, 2 ipse] et przez. Latb. — 6qui] quia K,vorr., Qd foras in] K M,om.u — occulta K, corr. a.zz., Bess.r.2 Tur. — 14 tarde Tur. quandoque La/^., foris qQ. y — 16 consilium K! MLatb., -io K?La£b." u IX, 2 hominem oz. Lat. nullus] nemo L27^. 2|3 omnipotens oz. Latb. 3 relinquet K, corr. a.z. 6 dimissam M

502

IEDISER CXII:

culpis omnipotentis Dei gratia non repletur, incassum exterius .& praedicatore moneatur, quia mutum est os omne quod 1lo- PL 959 quitur ; si ille interius in corde non clamet qui aspirat uerba

io quae audiuntur. Hinc propheta ait : Nis? Dominus aedificaue-

15

2o

2;

3o

35

4»

rit domum, in uanum laborant qui aedificant eam. Hinc Salomon dicit : Considera opera Dei quod nemo possit corrigere quem ille despexerit. Nec mirum si a corde reprobo praedicator minime auditur, dum nonnumquam ipse quoque Dominus in his quae loquitur resistentium moribus impugnatur. Hinc est enim quod Cain et diuina uoce admoneri potuit, et mutari non potuit ; quia exigente culpa malitiae, iam intus Deus cor reliquerat cui foris ad testimonium uerba faciebat. Bene autem subditur : Sé incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Quia omnis homo per id quod male agit, quid sibi aliud quam conscientiae suae carcerem facit, ut hunc animi reatus premat, etiamsi nemo exterius accuset ? Qui cum iudicante Deo, in malitiae suae caecitate relinquitur, quasi intra semetipsum clauditur, ne euadendi locum inueniat quem inuenire minime meretur. Nam saepe nonnulli a prauis actibus exire cupiunt, sed quia eorumdem actuum pondere premuntur, in malae consuetudinis carcere inclusi, a semetipsis exire non possunt. Et quidam culpas proprias punire cupientes, hoc quod recte se agere aestimant, in grauioribus culpis uertunt ; fitque modo miserabili ut quod exitum putant, hoc inclusionem inueniant. Sic uidelicet reprobus Iudas cum mortem sibi contra peccatum intulit, ad aeternae mortis supplicia peruenit et peius de pecca- p 3T to paenituit quam peccauit. 13. Dicatur ergo : S? 2ncluserit hominem, nullus est qui aperiat, quia sicut nemo obsistit largitati uocantis, ita nullus obuiat iustitiae relinquentis. Includere itaque Dei est clausis non aperire. Vnde et ad Moysen dicitur de Pharaone : Ego obdurabo cor eius. Obdurare quippe per iustitiam dicitur quando cor reprobum per gratiam non emollit. Recludit itaque hominem quem in suorum operum tenebris relinquit. Quasi enim aperire hanc inclusionem Isaac primogenito filio uoluit, cum hunc fratri praeponere benedicendo conatus est. 10/11 Ps. 126, 1. 12/13 Eccl. 7, 14. 31/33 cfr. Matth. 27, 5 ; Act. 1, 18. 35/37 Lath. 11, 73/75. 38. EX 42521597253 38/40 Taio, Sen. 5,5 (960A). 41/53 cfr. Gen. 27, 1/40.

7deiom.lath. ^ gratiam K — 9inspirat M — 11uanoM — 22iudicanti K,rcorr. — 25exireap.actibus M — 27inclausi K,zcorr. — 28quidem M — 29 grauioribus K M Bess.r.2 Tur.,-esu

Vind. Norm.al.,culpasu M

38 indurabo M

tenebras K, corr.,

M

—— culpis K, peccatis M Bess.r.2 Tzr., peccata

^ 350bsistet K,corr. dicitur K, bzs, corr.,

^ largitate K,corr.

— 37 etom.

M Bess.r.2, deus add.

41 isaac] cum praem. edd. rec.

40

LIBER XI, 1x-x

593

Sed filium quem pater uoluit Dominus reprobauit, et quem Dominus uoluit pater etiam nolendo benedixit ut qui iam 4; primogenita fratri pro esca uendiderat primogenitorum benedictionem non acciperet, quam ex cupidine gulae reliquisset. Qui terrena ambiens, fugitiua sequens, hereditare cupiens benedictionem, reprobatus est. Non enim inuenit paenitentiae locum, quamquam cum lacrimis inquisisset eam, quia uidelicet ;o fructum non habent lamenta quae student cum gemitu desiderare peritura. Aperire itaque Isaac nec filio potuit, quem PL 96o Deus omnipotens iusto iudicio in suae malitiae carcere inclusit. Sequitur : 12,15 X,14. 5: continuerit aquas, omnia siccabuntur ; sé emiserit eas, subuerient terram. Si aqua scientia praedicationis accipitur, sicut scriptum est : Aqua profunda, uerba ex ore uiri et torrens redundans fons sapientiae, cum aqua cuncta siccantur, quia si scientia praedicatorum v^ continetur subtrahitur, eorum qui uiridescere in spe aeterna poterant, corda protinus arefiunt, ut in desperata siccitate remaneant dum, fugitiua diligentes, nesciunt sperare mansura. Sin uero aquae nomine sancti Spiritus gratia designatur, sicut Verita1o tis uoce in euangelio dicitur : Qus credit àm me, sicut dicit scrijiura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae ; ubi statim

euangelista subiunxit : Hoc autem

I VA

zo

dixit de Spiritu quem ac-

cepturi erant credentes in eum. Congruus in his sermonibus intellectus patet, quibus ait : $7 continuerit aquas, omnia siccabuntur, quia si sancti Spiritus gratia ab audientis mente subtrahitur, arescit protinus intellectus, qui iam per spem uiridescere in audiente uidebatur. Quod autem non aquam, sed aquas memorat, pluralitatis appellatione, ad septiformem donorum spiritalium gratiam recurrit, quia quasi tot aquis unusquisque infunditur, quot donis repletur.

43/46 cfr. Gen. 25, 34.

54 Lath. 11, 76.

X, 1/2 Lath. 11, 77/78. 3/4 Prou. 18,4. 5['] Lath. 11, 78/81. Ioh. 7, 38. 12/13 Ioh. 7, 39. 14/17 Lath. 11, 81/84.

10/11

43 reprobabit M — 44 qui? K, quia M . 47quia M eterna M, vorr. hereditari M 48 benedictione M patientiae Tzr. 50 habent K gemito M X 52inoz.M malitiae carcere (-tem K) K M, carcere malitiae X, 2 aquas Tur. 2/3 scientiam p. accipimus Tr. p/er. Norm. 3 predicatoris M ^ sicut] iuxta quod M Bess.r.2 — 4 inundans / 5 sic M, cr. | 12/13accepturi] et praez. M —— 14quibus]in praem. K — 15sanctis.g. si M — ab K zm marg. 17spe M uirescere lind. 18ad K;/ . 20 quod K, corr.

594

LIBER XI, x

De quibus apte subiungitur : S? emiserit lerram.

eas, subuertent

15. Quid enim terra nisi peccator accipitur, cui per sententiam dictum est : T'erra es, et in terram ibis ? Manet itaque terra 2; immobilis cum praeceptis dominicis peccator oboedire contemnit ; cum ceruicem superbiae erigit atque a ueritatis lumine oculos mentis claudit. Sed quia scriptum est : Pedes eius steterunt el mota. es terra, quia cum ueritas in corde figitur, mentis immobilitas agitatur, si sancti Spiritus gratia superno ;o munere

iuxta

uocem

praedicantis

infunditur,

statim

terra

subuertitur, quia peccatricis mentis duritia ab immobilitatis suae

obstinatione

permutatur,

ut

tantum

se

postmodum b 372

praeceptis dominicis flendo subiciat, quantum superbiendo prius contra Dominum ceruicem cordis erigebat. Videas nam35; que quod terra cordis humani,

4o

45

;o

;;

aqua diuini muneris

infusa,

post libenter iniurias toleret quas prius uehementer irrogabat. Post etiam sua tribuat quae prius et aliena rapiebat ; post carnem abstinendo cruciet quae prius satietate carnis per mortifera turpitudinum oblectamenta defluebat ; post etiam persecutores diligat quae prius diligere etiam se amantes nolebat. Cum igitur mens humana, diuino munere infusa, PL 961 contra hoc quod consueuerat agere coeperit, terra subuersa est quia et deorsum missa est, quae prius eminebat ; et sursum leuata est facies quae prius in profunda premebatur. 16. Libet in huius rei exemplo unum e multis ad medium Paulum uocare, qui cum acceptis contra Christum epistolis, Damascum pergeret, sancti Spiritus gratia in itinere infusus, ab illa sua protinus crudelitate mutatus est. Et postmodum plagas pro Christo accepit, quas ueniebat inferre Christianis ; et qui prius carnaliter uiuens, in mortem conabatur sanctos Domini tradere, gaudet postmodum pro uita sanctorum uitam suae carnis immolare. Illae crudelitatis eius frigidae cogitationes uersae sunt in ardorem pietatis; et qui prius fuit blasphemus et persecutor, humilis post factus est piusque praedicator. Qui lucrum maximum putauit se in discipulis Christum occidere, iam uitam suam Christum aestimat et mori

lucrum. Emissa ergo aqua terra subuersa est quia Pauli mens, 21/22 Lath. 11, 84/85.

29/32 Lath. 11, 86/89. 55S7 ctt Phibir er.

24 Gen. 5, 19.

27/28 Hab. 5, 5/6 (iuxta LX X).

45/48 Act. 9, 1/9.

52/55! cfr. T Tim- 1.012.

35 aqua K, im marg. a.m. aqua t. c. humani K 36 tolerat K M dementer K Norz. 42 contra] quo Praez. M. | 4A3et K M,om.u . 44 leuata] K M, eleuatau — 45 exemplum K 46 epistulas K, u n o corr. 48 credulitate K, corr. suae c. sacrificium p

50 morte K

51/52 uitam s. carnis

K M Vind. Norz.,

LIBER XI, x-xi

595

mox ut sancti Spiritus gratiam accepit, statum suae immobilitatis atque crudelitatis immutauit. Quod contra per pro6o phetam Dominus contra Ephraim queritur, dicens : Ephraim

factus est subcinericius panis qui non reuersatur. Panis namque subcinericius super se cinerem portat, partem mundiorem deorsum premit, partemque superiorem tanto sordidiorem habet quanto in ea cinerem tolerat. Mens itaque quae terrena 65 cogitat quid super se aliud quam cineris molem portat ? Sed Si reuersari uoluerit, mundam faciem quam deorsum presserat superius reducit, cum cinerem quem portabat excusserit. Si igitur terrenarum cogitationum cinerem a mente excutimus, quasi panem subcinericium reuersamus, ut illa nostra intentio 7»ilam postponi debeat quam prius cogitationis infimae cinis premebat. Et munda facies ad superiora ueniat ut recta nostra intentio mole iam terreni desiderii non prematur. Quod nequaquam agere possumus nisi sancti Spiritus gratia perfundamur, quia uidelicet omnipotens Deus si aquas emiserit, sub7; uertent

terram.

Sequitur : 12,4046

XL

1v.

Apud

ipsum

est

fortitudo

et

sapientia.

Paulo superius dictum fuerat : Ajfud $psum est sapientia et fortitudo ; nunc autem dicitur: A$ud ipsum est fortitudo et. sapientia. Quia enim omnipotens Deus pietatis suae

; mysterio homo factus est, prius mansuetudinis doctrinam protulit, et postmodum in iudicio quantae sit fortitudinis

ostendit, recte superius sapientia ante fortitudinem memoratur, cum de Patris Vnigenito dicitur : Afud ipsum est sa- u 375

jientia et fortitudo. Quia uero ad iudicandum ueniens in ter10 rore suae uirtutis apparebit et repulsis reprobis, electis suis in regno perpetuo, qualiter sit sapientia Patris indicabit, recte in subsequenti sententia apud ipsum esse prius fortitudo, et PL 962 post sapientia dicitur. In uerbis itaque prioribus quibus ait : Apud ipsum est sapientia et fortitudo, aperte indicat, quia hoc

60/61 Os. 7, 8. XI, 1/4 Lath. 11, 91/95. Tob 32; 15.

58/59 inmutabilitatis M

quo

8/9 Iob 12, 15.

14

59 crudelitatis] sententiam add. Bess.r, s./., 2, del.

KM . 60contrae.dominus

panis subcinericius M

13/20 Lath. 11, 94/100.

62 portat

M — quaeritur K — 61 pr. panis K s./. K M,-ansu

64 habebit K, corr. a.;.

eam K,corr., M — 66reuersare M ^ mundam]queadd.M 67/68 -tabat 73/74 terrenarum ozz. M X excutemus K, corr. usque men- M zn marg. perfundatur K, corr.

XI, 3 autem om. Latb.

indicauit K, corr,

4 pietatis K M Bess.r.2, cum praem. pu

M ^ 14 aperte om. Lat.

11

LIBER XI, xi-Xil

596

15 quod mansuetus edocuit qualiter credendum fuerit, in uirtute

iudicii terribilis ostendet. In uerbis uero subsequentibus quibus ait : A$ud ipsum est fortitudo et sapientia, luce clarius demonstrat quod prius in iudicio per uirtutem reprobos destruit, et postmodum electorum mentibus aeterni vr 2o regni perfecto lumine infulget. Sed quia ante extremi diem iudicii iudicare cotidie occultis dispositionibus factà mortalium non desistit, ad hoc quod nunc agitur reditur, cum subditur : at 12,46 —XII, 18. 12,17 decipitur.

;

1o

15

20

2;

I$se nouit et decipientem, et eum qui Adducit consiliarios im stultum finem et

iudices in stuporem. Cum omnis qui proximum suum decipere conatur iniquus sit, et iniquis Veritas dicat : Numquam noui uos, discedite a me qui operamini iniquitatem, qualiter hoc in loco dicitur quia Dominus decipientem nouit ? Sed quia scire Dei aliquando cognoscere dicitur, aliquando approbare ; et scit iniquum quia cognoscendo iudicat — neque enim iniquum quempiam iudicasset si nequaquam cognosceret — et tamen iniquum nescit quia eius facta non approbat. Et nouit ergo quia deprehendit et non nouit quia hunc in suae sapientiae specie non recognoscit. Sicut de ueraci quolibet uiro dicitur quia falsitatem nesciat, non quia cum uel ab aliis falsum dicitur, hoc reprehendere ignorat, sed eamdem ipsam fallaciam et scit in examine et nescit in amore, ut uidelicet ipse hanc non agat quam actam ab aliis damnat. Et fit plerumque ut nonnulli insidiis uacantes alienae uitae peruersitatis suae laqueos tendant; et cum quis nesciens eisdem laqueis capi conspicitur, utrum haec diuinitus uideantur fortasse dubitatur, miranturque homines si hoc Deus uideat cur fieri permittat, sed ipse mouit dectptentem et. eum qui decipitur. Nouit etenim decipientem quia plerumque anteriora eius mala conspicit, et hunc iusto iudicio cadere etiam in alia peccata permittit. Nouit decipientem quia in manu suorum operum dimissum hunc ut ad peiora proruat deserit, sicut scriptum est : Qu nocet, noceat adhuc ; et qui in sordibus est, XII, 1/2 Lath. 11, 102/105. 4/5 Matth. 7, 23. 9 40th ex eros26/27 Apoc. 22, 11.

6/8 Lath. 11, 103/105.

15/16 uirtute iudicii K M La7/., iudicii (-iis Ga//.) uirtute M LatoP uero] autem La. 20 influet Bess.r.2, e corr. XII, 3 suum oz. M

4 numquam

K M V/zis., non u

16 ostendit 23 redditur M 5 qui K M l/aj.,

omnes praez.u — 8quiK . agnoscendum Lz//. iudicat] et nescit quum non adprobat add. M ^ 12 speciem M cognoscit M 15 amore] opere Bes.2 16quam]cum M 17peruetsitatem M — 19uideatur M — 20hoc KM,haecu X22etenim] KM, enim — anteriora] mala add. Bess.r.2 23 mala K M, om. — 26/27 et usque adhuc om. M per bomorotel.

LIBER

XI, xrir-Xiil

597

sordescat adhuc. Nouit quoque et eum qui decipitur quia saepe committunt homines mala quae sciunt ; et idcirco permittun-

tur decipi ut cadant in mala etiam quae nesciunt. Quod tamen 3o deceptis aliquando ad purgationem, aliquando uero ad ultionis initium fieri solet.

12,17

19. Adducit

autem

consiliarios in stultum

finem,

cum etiam bonum quodlibet non bona intentione faciunt, sed ad temporalis muneris retributionem tendunt. Si enim ipse 3; summi Patris Vnigenitus, quia per hoc quod factus est homo aeterna nuntiauit, magni consilii angelus est uocatus, recte consiliarios praedicatores accipimus qui suis auditoribus consilium uitae praebent. Sed cum praedicator quisque ideo aeterna praedicat, ut temporalia lucra corisequatur, profecto 4o in stultum finem deducitur, quia illo per laborem tendit, unde per mentis rectitudinem fugere debuit.

12,17

20. Bene autem subditur : E4£ iudices

im stuporem.

Omnes enim qui examinandis aliorum moribus praesunt recte iudices uocantur. Sed cum is qui praeest, subiectorum uitam 4; nequaquam

sollicite

discutit,

nec

quem

qualiter

corrigat

agnoscit, in stuporem iudex deductus est quia qui iudicare male acta debuit, nequaquam ea quae iudicanda sunt deprehendit. Sequitur : 12,448

XIIL

214.

Balteum

regum

dissoluit.

et praecingit

[une renes eorum. Qui membrorum suorum motus bene regere sciunt, non immerito reges uocantur. Sed cum de ipsa continentia elatione mens tangitur, plerumque omnipotens ; Deus eius superbiam deserens, hanc in immunditiam operis cadere permittit. Regum itaque balteum dissoluit, quando in his qui bene regere sua membra uidebantur, propter elationis culpam, castitatis in eis cingulum destruit. Quid uero in fune accipitur nisi peccatum ? Sicut per Salomonem dicitur : 1o Imiquátates suae capiunt dmpium et funibus peccatorum suorum constringitur. Et quia in renibus carnis delectatio principatur, districtus conscientiarum iudex qui regum balteum dissoluit, 34/40 Lath. 11, 108/114. Lath. 11, 116/118.

22-

36 cft. Is. 9, 6.

XIII, 1/2 Lath. 11, 119/120. 12/14 Lath. 11, 122/125.

29 etiam in mala

M

illic M adducitur La. Tur. 47 mala K

XIII, 5 eius M 5.

42 Lath. 11, 115.

6/8 Lath. 11, 120/122.

32 adducet Lz//. 43 eorum M, corr.

inmunditia M

' 46/49

10/11 Prou. 5,

39 predicant M, n 4e. 44 his K,corr.,

M'

opetis Bess.2, 21 corporis zzf.

constringitur] unusquisque praem. Bess.1 s.., 2, in marg.

40 potest

11

PL 963

P 374

598

LIBER

XI, xin-xv

fune praecingit renes eorum, quatenus dissoluto castitatis cingulo, scilicet eorum membris delectatio peccati dominetur, 1; ut quos in occulto superbia inquinat, quam sint detestabiles etiam in publico ostendat. Sequitur :

12,19

XIV, 22. Ducit

sacerdotes

inglorios

et optimates

supplantat. Magna sacerdotis gloria est rectitudo subditorum. Vnde bene egregius praedicator discipulis dicit : Quae enim, est nostra. spes, aut gaudium, aut corona gloriae ? Nonne ; uos ante Dominum ? Sed cum sacerdotes uitam discipulorum neglegunt, et nullum de eorum prouectibus ante Dominum fructum ferunt, quid aliud quam inglorii dicuntur ? Quia ante districtum iudicem nimirum gloriam tunc non inueniunt

quam modo in subditorum suorum moribus praedicationis 10 studio non exquirunt. Bene autem dicitur : Et optimates supplantiat, quia cum mentem regentium iusto iudicio de- PL 964 serit, haec internum retributionis praemium non requirit; et in eo supplantatur quo fallitur, ut pro aeterna gloria de principatu temporali gratuletur. Supplantantur igitur opti1; mates quia dum uera caelestis patriae praemia neglegunt, in suis hic uoluptatibus cadunt. Sequitur : 12,20

XV,23.

Commutans

labium

ueracium

et doctrinam

senum auferens. Cum sacerdos non agit bona quae loquitur, ei etiam sermo subtrahitur, ne loqui audeat quod non operatur ; sicut per prophetam dicitur : Peccatori autem dixit Deus : ; Quare tu enarras tustitias meas et assumis testamentum meum er os tuum ? Vnde etiam deprecatur dicens : Et ne auferas de ore meo uerbum ueritatis usquequaque. Perpendit namque quod

Tz drathenuwm26.

XIV, 1/2Lath. 11, 127/128.

10/11 Lath. 11, 130/131. XV. 1/2 Tath: 115 135)/136(839A B). 4/6 Ps. 49, 16.

13 praecingitur K, corr. les M XIV, 2 sacerdotum M corr.

7 ingloriae K, corr.

3/5 I Thess. 2, 19.

5[7 Lath. 11, 128/150.

14/17 Lath. 11, 131/134. 2/22 Pat., Ps. 160 (240); Taio, Sent. 2, 39 6/7 Ps. 118, 45.

desoluto K, corr. 4estenim K ducuntur K

15quod M . detetestabipr.aut K s. et 12 aeternum

Bes.2.—— requiret K, -ritur lud. 14subplantahtur qui La. uera] futurae Tur. org. al., om. Lat.

coronam K, Tzd., in praem.,

K ^ autem Laz//. gaudia La.

15

XV, 3eiom. Pat. — 4undeetpereundem prophetam Paz. — 5adsumes K 6 hinc est ergo quo nunc precatur dicens Par. etiam] psalmista edd. Tio 7 ori K, corr. praedicator dicit L/7z4.

LIBER

XI, xv

599

omnipotens Deus ueritatis uerbum facientibus tribuit, et non facientibus tollit. Qui ergo hoc de ore suo non auferri petiit 10 quid. aliud quam gratiam bonae operationis quaesiuit ? Ac si aperte diceret : A bono opere errare me non sinas ne dum amitto ordinem bene uiuendi, rectitudinem perdam loquendi. Et plerumque doctor qui docere audet quod neglegit agere, cum desierit bona loqui quae operari contempsit, docere sub15 iectos incipit praua quae agit, ut iusto omnipotentis Dei iudicio, in bono iam nec linguam habeat, qui habere bonam uitam recusat; quatenus cum mens eius terrenarum rerum amore

incenditur,

de terrenis rebus semper

loquatur.

P575

Vnde

in euangelio Veritas dicit : Ex abundantia cordis os loquitur : 20 Bonus homo de bono thesauro profert bona et malus homo de malo thesauro proferi mala. Hinc etiam Ioannes ait : Isi de mundo sunt, ideo de mundo loquuntur. Bene ergo dicitur : Commnutlians labium weracium et doctrinam semwm auferens ; quia hi qui prius caelestia praedicando ueraces 25 erant, dum temporalia diligentes, ad terrena corruunt, labium

ueracium commutatur et senum doctrina tollitur, quia diligentes temporalia priorüm suorum praecepta minime sequuntur, ut locum regiminis quasi ad fructum uoluptatis teneant, non ad usum laboris. 30 24. Quod tamen apertius de Iudaeis ualet intellegi, qui ante incarnationem

Domini ueraces fuerunt, quia hunc uenturum

esse crediderunt atque nuntiauerunt ; sed postquam in carne apparuit, hunc esse negauerunt. Labium itaque ueracium mutatum est, quia quem uenturum dixerant negauerunt prae5; sentem. Et doctrina senum ablata est quia nequaquam ea credendo secuti sunt quae patres suos praedixisse meminerunt. Vnde etiam Elia ueniente promittitur quod reducat corda filiorum ad patres eorum, ut doctrina senum quae nunc a Iudaeorum corde ablata est tunc miserante Domino redeat,

4o quando hoc de Domino intellegere coeperint filii quod praedicauerunt patres. Sin uero senes eosdem quoque Iudaeos ac-

cipimus qui, suadente perfidia, Veritatis uerbo contraire conati

sunt, doctrina senum ablata est postquam hanc Ecclesia ex. gentibus uidelicet iuuencula accepit, quae per psalmistam

19/21 Matth. 12, 534/55. 21/22 I Ioh. 4, 5. 30/36 'Taio, Sen. 1, 40 (774B). 37/41 Taio, Sent. 5, 25 (978A). 37/38 cfr. Mal. 4, 6.

9 corde

V7zd.

13 et om.

Taio 14 operare K, corr. 18 amori intenditur K Pa/., intendit Vind. Ebr. Pat* 25 currunt Tur. Lath. 34 praedixerant Tao 36 credenda lud. dixisse La. ^| 37 premittitur K, corr. 38 senum oz. Tajo — a K s4. 40 de d. intellegere K Tao, i. ded.

K Ebr. Pat., amatritudini L/7zd.

PL 965

600

LIBER

XI, xv-xvi

4; dicit : Super seniores intellexi. Quam quia operando tenuit, qualiter super seniores intellexerit ostendit, dum protinus subdit dicens : Quia mandata tua exquisiui. Quia enim studuit

operando implere quod didicit, accepit intellegere quod doce-

ret.

Vnde adhuc apte subditur :

12,2234

XVI, 35. Effundit despectionem

super principes ;

el eos qui oppressi [fuerant releuans. Cum enim Iudaeorum populus in legis mandato permaneret, et cuncta gentilitas nulla Dei praecepta cognosceret, et illi per fidem ; principari uidebantur, et isti in profundo pressi iacuerunt per infidelitatem. Sed cum incarnationis dominicae mysterium Iudaea negauit, gentilitas credidit et principes in despectionem ceciderunt ; et hi qui oppressi in culpa perfidiae fuerant in uerae fidei libertate leuati sunt. Hunc uero Israelitarum 10 casum longe ante Ieremias intuens ait : Factus est. Dominus uelut inimicus ; $raecipitauit Israel, praecipitauit omnia moenia eius, dissipauit munitiones eius. Moenia autem in urbibus pro ornamento sunt, munitiones uero in defensione. Et alia sunt dona quae nos muniunt, alia quae ornant. Prophetia 15 quippe, doctrina, genera linguarum, curationum uirtus, quasi quaedam moenia mentis sunt. Quae etsi quisque non habeat, stare munitus per fidem et iustitiam potest, quamuis ornatus y 376 uirtutum altitudine minime esse uideatur. Spes uero, fides et caritas, non

nostra

moenia,

sed

munitiones

sunt,

quae

si

20 habere neglegimus, hostilibus insidiis patemus. De Iudaea ergo quia prophetiam atque doctrinam, uel miraculorum signa abstulit, moenia praecipitauit. Quia uero spem, fidem atque càritatem propter eius duritiam auferri permisit, munitiones eius dissipare studuit. Rectus uero ordo seruatus est ut prius 2; moenia,

et post munitiones

dissipatae dicerentur ; quia cum

peccatrix anima relinquitur, prius ab ea uirtutum dona quae ad manifestationem

45 Ps. 118, roo.

spiritus data sunt, et postmodum

spei,

47 Ps. 118, 1oo.

XVI, 1/2 Lath. 11, 147/148. 2/12 Taio, Sent. 1, 40 (774BC). 6/9 Lath. II, 148/151. 10/12 Lam. 2, 5. 13/17 Taio, Senz. 3, 19 (873C).

45 senes

l/znd. NNorz.

XVI, 1 effundet Tzr.

qui K

48 didicit K

2 sunt Tzr.

quod K

eleuans T»r., releuat 177., e corr.,

Lyr. Big. 3 mandata K, corr. 5 iacuerant K 7/|8 desperatione La. 8 £. in c. perf. La. 9 libertate K Laz^., -em u hunc ueto oz. Taio israheliticarum K 11 omnia ozz. K Bess.r.2 Bel. Norm. Taio 12 urbes K, e zn iut.

13 pro oz. K

ornamenta Bess.2 l/;nd.

defensione K Bess.r.2,

-nem pu — 14 prophetia K Bess.r.2 Taio, prophetica uy 16 -que om. al. ergo] dicitur 222. s./. Bess.r.2 25 auferre K

21

LIBER.

XI, xvri-xvii

601

fidei atque caritatis fundamenta destruuntur. Quae cuncta Dominus a perfidis ablata, gentilitati tribuit atque ex his quae ;» infidelibus abstulit mentes fidelium ornauit. Vnde scriptum est : Et speciei domus diuidere spolia. Cum enim uirtutum spolia a Iudaeis abstulit, domui cordis gentilium, quam per fidem inhabitare dignatus est, speciem donorum dedit. Quod uidelicet gestum est, cum uerba Dei et Iudaeorum populus ad solam 3; litteram quae occidit acciperet, et conuersa gentilitas per spiritum qui uiuificat penetraret. Vnde mox subditur : 12,222 XVII, 26. Qu: reuelat profunda de tenebris et 5roducii im lucem umbram mortis. Cum enim quaeque mystica de occultis prophetarum uerbis a credentibus agnoscuntur, quid aliud quam profunda de tenebris reuelantur ? ipsa quoque Veritas discipulis in parabolis loquens, ait : II Vnde Quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine. Cum enim mysticos allegoriarum nodos per explanationem soluimus, in lumine dicimus quod in tenebris audiuimus. Vmbra autem mortis erat legis duritia quae unumquemque peccantem morte corporis 10 puniri sarciebat. Sed postquam Redemptor noster asperitatem legalis sanctionis per mansuetudinem temperauit, non iam pro culpa mortem carnis inferri constituit ; sed mors spiritus quantum timenda esset indicauit, in lucem procul dubio umbram mortis produxit. Ista etenim mors in qua caro sepaI MA ratur ab anima umbra illius mortis est in qua anima separatur a Deo. In lucem ergo umbra mortis producitur cum, intellecta morte spiritus, mors carnis minime timetur. Quod tamen et aliter intellegi potest. Principes etenim non immerito uocantur qui magno consilii iudicio suis cogitationibus semper 2 o principantur omnesque stultos motus potestate sapientiae comprimunt. Sed saepe contingit ut in occulto animus de ipsa sua sapientia in elationis fastum subleuetur et sub eis uitiis corruat, de quibus se uictorem fuisse gaudebat. Recte ergo 12,21 dicitur : Effundit despectionem super principes. Sed 2; quia nonnumquam hi qui in uitiis iacere uidentur ad paenitentiae lamenta currunt seque contra culpas quibus subiace91:Ps21672012* XVII, 1/4 Lath. 11, 155/155. 9/13 Taio, Sesf. 1, 33 (762D).

30 scriptum] et praez. K Norm. corr., Norm. 33 domorum K?

1/2 Lath. 11, 157. 6 Matth. 14/17 Lath. 11, 157/161.

31 et oz. Norm.

10, 27.

species K Bess.1.2,

XVII, 3 a credentibus oz. La. 5 quoque ipsa K 7 modos G»ss. 11 non K Bess.r.2 T1220, nec u.— 14 etenim K La7/., enim u 16 enim La. 19 quia K, corr. semper cogitationibus K 10 sentiebat 1/74.

PL 966

LIBER

602

XI, xvriI-XVIII

12,21 bant erigunt, apte subiungitur: Ef eos qui oppressi fuerant releuans. Nonnulli enim superno illustrati munere, aspiciunt in quanta peccatorum suorum turpitudine iacent, 3o factorum maculas lacrimis lauant, et sub se postmodum carnis

; suae motus deprimunt, a quibus ante premebantur. e dispensation Dei s omnipotenti magna 27. Quod nimirum agitur, ut uidelicet in hac uita omnia habeantur incerta, et nullus ex habita castitate superbiat, quia efíwndst dea spectionem super principes. Nullus ex uitiorum suorum depressione desperet quia eos qui oppress? fuerant releuat. Et quoniam cum haec aguntur ex occultis Dei consilis super unumquemque sententia aperta producitur, 12,22 recte subiungitur : E£ reuelat profunda de tenebris. 4» 98. Profunda enim de tenebris Dominus reuelat quando

apertam sententiam ex occultis suis consiliis indicat, ut de

unoquoque quae sentiat ostendat. Quia enim uidet nunc Creator omnia et ipse in consiliis non uidetur, recte de illo per psalmistam dicitur : Poswi tenebras latibulum suwm. Sed 4; quasi de istis tenebris ad lumen exit, quando quid de uniuscuiusque actibus sentiat ostendit. Et quia cum is qui peccatorum suorum pondere premebatur ad rectitudinis statum ducitur, prius ipsam mortem conspicit, in qua et deficere consueuerat, et hanc considerare nesciebat, recte additur: E4 $rosoducit

in lucem

umbram

mortis.

Vmbra enim mortis est

praua operatio quae de imitatione antiqui hostis, quasi de corporis lineamentis exprimitur. De quo etiam sub cuiusdam significatione dicitur : Ef nomen illi mors. Et plerumque eius maligna cogitatio mentes hominum latet atque per hoc quod ;5 nescitur amplius praeualet. Vmbra ergo mortis in lucem producitur dum sanctorum mentibus maligna operatio antiqui hostis ut destrui possit, aperitur. Sequitur : 12,223 XVIIL, 29. Qui multiplicat gentes et berdet eas ; et subuersas in integrum restituit. Intellegi fortasse ualet quoniam gentes Dominus multiplicat et perdit, quia nascuntur cotidie morituri; et subuersas in integrum restituet quia 44 Ps. 17, 12.

53 Apoc. 6, 8.

58 Lath. 11, 162.

XVIII, 1/2 Lath. 11, 163/164.

29 quantis ... turpidinibus K?, corr. 36 fuerunt M reuelant K, corr. 37 haec M 54. 38 sententia] dei praez. K 45 exiit M quando] perdem add. M zn marg.

Bess.1

52 liniamento M

46 his K, corr., M, corr.

qua M

51 pr. de Bess.2, del., om.

53 significationem M

XVIII, 1 perdet K! Laz/. Vz/g.,-dit KX* Mu et moriuntur Norz. al. restituit Ku

2Zrestituit Ku

— 4 morituri]

P577

PL 967

LIBER

XI, xvrri-XIX

603

; resurgent qui fuerint mortui. Quod tamen melius accipimus si hoc qualiter in earum mente agitur sentiamus. Multiplicat enim gentes et perdit, quia eas et per fecunditatem sobolis extendit, et tamen in propria infidelitate derelinquit. Sed subuersas in integrum restituet quia quas in infidelitatis casu reli10 querat quandoque ad fidei statum reduxit. Quibus uidelicet in mentis integritate restitutis, antiquus ille populus qui fidelis Deo esse uidebatur, reprobatus corde repulsus est, ut sua perfidia deceptus contra ipsum post insurgeret quem ante praedicauit. 1; Sequitur : 12,24. XIX, 30. Qui immutat cor principum populi terrae et decipit eos, ut frustra incedant ber inuium.

12,25 Palpabuni rare

quasi in tenebris et nom in luce ; et er-

eos faciet quasi ebrios. Cor enim principum terrae

s immutatum

est cum in Iudaea summi sacerdotes

et seniores

populi illi suo consilio conabantur obsistere quem prius uenturum esse praedicabant. Cumque eius nomen persequendo PL 968 molirentur exstinguere, decepti sua malitia, incedere per inuium frustra conabantur, quia crudelitati eorum patere uia 10 non poterat contra auctorem omnium, miracula cernebant, uirtute terrebantur ; sed, credere renuentes, adhuc signa requirebant cum dicerent : Quod ergo tu facis signum, ut w- p 378

deamus et credamus tibi ? Quid operaris ? Bene itaque dicitur : Palpabunt quasi in tenebris et non àn luce. Qui enim 15 inter tot aperta miracula trepidat, quasi in tenebris palpat, quia quod tangit non uidet. Omnis uero qui errat, nunc huc, nunc illuc ducitur. Et quia aliquando ostendebantur credere cum dicerent : Ns? esset híc a Deo, non $oterat facere quscquam ; aliquando uero hunc a Deo esse de negabant, cum zo despicientes dicerent : Nonne ic est fabri fius ? Nonne mater

6/10 Lath. 11, 164/168.

15 Lath. 11, 169.

XIX, 1/4 Lath. 11, 170/171.175.180.184. 4[l'Lath.11,171/173. Lathr»err, 176/178; 12/13 Ioh. 6, 5o. 14/16 Lath. 11, 180/182. Toh305:55. 20/22 Matth. 15, 55/56.

5 resurgunt K, corr., M

7 perdet K

9 restituet Laz5., -it

— 7/10 18/19

Kk Mu

10

reducit u — 12 esse deo .M

XIX, 4 facit K M Lat? 6 illi oz. M suo (sui M) c. conabantur 11 uirt. t.] uirtutes 7 cum enim La. K M Lath., conabantur s. consilio u mirabantur Be. Norz. —— 12requirebant K M Bz/. Norm., quaerebant — et M 16 quod] hoc praez. M ^ 18adeo M — 19adeo M denegabant K M, negabantu ^ 20nonneh.estoz.M 20/22faberf. mariae frater iacobi et i. et iudae et simonis. et s. e. hic nobiscum 4.

604

LIBER

XI, xix-XX

eius dicitur Maria et fratres eius Iacobus, et Ioseph, et Simon, et Iudas, et sorores eius nonne omnes apud nos sunt ? Recte sub-

25

iungitur : Et errare eos faciet quasi ebrios. Videbant quippe eum et suscitare mortuos et tamen esse mortalem. Quis non crederet Deum quem conspiciebant suscitare mortuum ? Sed rursum cum hunc mortalem conspicerent, despiciebant credere hunc esse immortalem Deum. Per hoc ergo quod omnipotens Deus talem se eorum oculis exhibuit, qui possit et diuina ostendere, et humana pati; errare eos quasi

9o

ebrios fecit, ut eorum superbia quae incarnationis eius mysterium despicere maluit quam sequi, et contra humanitatem eius se extolleret, et intus lucentem diuinitatis eius potentiam miraretur.

Quae cuncta quia beati Iob oculis praesentia per prophetiae

35 spiritum facta sunt, recte subiungitur : XX,91. Ecce omnia. In illo enim ea quae secutura erant [55 uidebat assistentia, cui nec futura ueniunt, nec praeterita discedunt, sed cuncta simul ante eius oculos assistunt.

Et quia ea ipsa quae uentura erant, alia esse uidit in operibus, alia in dictis, recte subiungitur :

Et uidit

oculus

meus

et audiuit

auris

mea.

Sed

utilitatem dicta non habent, si intellectu carent.

Vnde apte subditur : Et intellexi singula. Cum enim aliquid ostenditur uel auditur, si intellectus non tribuitur, prophetia minime est. Vidit namque Pharao per somnium quae erant Aegypto uentura, sed quia nequiuit intellegere quod uidit, propheta scilicet non fuit. Aspexit Balthasar rex articulum manus scribentis in pariete, sed propheta non fuit quia intellectum rei quam uiderat non accepit. Vt igitur beatus Iob prophetiae spiritum se

27/35 Lath. 11, 184/192.

XX, 1/3 Lath. 11, 193/195. 41, 1/8.

T3

d5icft EDAM

4/10 Lath. 11, 196/202.

11/13 cfr. Gen.

us

21 dicitur oz. Vind. iacob Norz. ioseph] iohannes T/7zd. fert. et om. M Vind. 22nonM . 23etom.M . 24mortalem] aestimabant agg. K 44. | 25[26 mortuos M Bess.r.2 — 27 enim La. — 29 possit K M Lath.,-etu 32 inter Bess.r e£ 2 (interlucentem), Be. Norz. diuinitatis K Bess..2 Lazp., diuinitatem M, deitatis u 34/35 facta s. per p. spiritum ILa7^. propheta scilicet Bess. XX, 1omnia] haec praez. M s./. ea K M Lath.,ozm.u secuturae sunt M 2 uidebant K, corr., -antur M ——adsistentiam K, m exp. cui nec] quum enimhaec M — 4ipsaom.lLafh. ^ 5subiungit M Bess.r.2, prob. Gall. 10i] et praez. K — 12scilicet K M, oz. 13 articulum K M Vd. Norm., -os u 15/16 habere se M

LIBER XI, xx-xxiI

605

liabere testetur, non solum uidisse se et audisse sed etiam in- PL 969

13,32

tellexisse se omnia asserit. De quo intellectu quia non extollitur, subiuncta eius uerba testantur cum ait :

XXL 32. Secundum

scientiam uestram et ego moui,

nec inferior uestri sum. Quibus uidelicet dictis innotuit quantae humilitatis fuit qui se eis inferiorem negat, quorum longe uitam sancte uiuendo transcenderat. Nam et secundum ; eorum

scientiam

se nosse

confirmat

qui, sciendo

caelestia,

eorum terrenas cogitationes per prophetiae quoque spiritum transiebat. Sequitur :

13,9

XXIL, 33. Sed tamen ad Omnmipotentem loquar et disputare cum Deo cuj$io. Cum Omnipotente loquimur dum eius misericordiam deprecamur ; cum eo uero disputamus dum, nos illius iustitiae coniungentes, facta nostra subtili ; indagatione discutimus. Vel certe cum Deo disputare est eum p 379

qui hic eius praeceptis paruit cum illo postmodum ad iudicandos populos iudicem uenire, sicut cuncta relinquentibus praedicatoribus dicitur : Vos qu? secuti estis me, in vegeneratione cum, sederit Filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et

10 408 super duodecim thronos, iudicantes duodecim tribus Israel. Vnde et per Isaiam Dominus dicit : Erifite iniuriam accipientem, iudicate pupillo, et iustificate widuam et uenite, disbutemus. Rectum quippe est ut cum Deo de pupillis in iudicio disputent qui ad uerba Dei praesens saeculum perfecte derelinquunt. 15 Loqui ergo ad orationem, disputare ad iudicium pertinet. Vir igitur sanctus, modo ad Omnipotentem loquitur, ut cum Omnipotente postmodum disputet, quia ille cum Deo postmodum iudex uenit, qui hic ei modo in prece familiaris exstiterit. Sed sancta Ecclesia cuius saepe iam beatum Iob spe20 ciem tenere praediximus, non solum tunc deiniquis iudicat, XXI, 1/4 Lath. 11, 205/208. XXII, 1/7 Lath. 11, 210/216. 8/10 Matth. 19, 28. 11/12 Is. 1, 17/18. 13/14 Taio, Sen. 2, 21 (807BC). d5-Iatheor1, 223.6 2:7 17/19 Taio,

Sent. 2, 21 (807C).

16 se K, dd.

19/20 Lath. 11, 217/219.

17 se

K M, om. u

XXI, 1 et oz. M Lat5? cognoui LatpP 2 uobis ag..l1., e corr., Lyr. Big. innotuit M zz zar. 3 negat] non prae. V'7nd. 6 spiritu M 7 transiebat K M, -ibat ui XXII, 5 indicatione K, corr.

disputasse M

7 uenisse M

10 supra

M | t(h)ronos duodecim M, sedes d. Norz. (V. ecorr.) — ddletow.K populis K M Bg. Tur. Norz.al. Taio — 17/18 quia usque -modum M 5. ueniet K? Bess.r.2 — 18/19 extitit M 19 iam M 54.

— 13 18

606

LIBER

XI, xXiI-XXV

cum ultimi iudicii dies aduenerit, sed nunc etiam de cunctis

praue agentibus, uel stulte sentientibus iudicare non cessat. Vnde et subditur: 13,4 XXIIL, 34. Prius uos ostendens fabricatores mendacii et cultores beruersorum dogmatum. Quibus uidelicet uerbis aperte ostenditur quod amici eius quasi ex haereticorum specie sancti uiri iudiciis aduersantur. Liquet enim quia ; catholicorum figuràm non teneant qui cultores peruersorum dogmatum uocantur. Qua in re hoc quoque oportet intendi quod mendacii fabricatores dicuntur. Sicut enim aedificium lapidibus, ità mendacium sermonibus fabricatur. Vbi enim non dolosa locutio sed sensus ueritatis est, quasi munita moles ro non ex fabrica sed ex natura consurgit. Sequitur : 13,5

XXIV, 35. Atque

utinam

taceretis,

ut

butaremini

esse sajientes. Sicut clausa ianua in domo quae intus membra lateant ignoratur, sic plerumque stultus si tacuerit, utrum sapiens an sit stultus, absconditur ; si tamen nulla alia opera

; prodeant quae sensum etiam tacentis loquantur. Sanctus igitur uir amicos suos aspiciens uelle apparere quod non erant, eos ad tacendum admonuit, ne possent apparere quod erant. Vnde et per Salomonem dicitur : Stultus si tacuerit, sapiens jutabitur. 19. Sed quia stultus cum loquitur, per hoc quod sua infert sapientium uerba pensare non sufficit, recte adhuc postquam silentium indixit, adiungit : 13,6 V XXV, 36. Audite ergo correptiones meas et iudicium labiorum meorum attendite. Bene autem prius correptionem et postmodum iudicium intulit, quia nisi per correptionem prius tumor stulti deprimatur, nequaquam per ; intellegentiam iudicium iusti cognoscitur. Sequitur:

XXIII, 1/2 Lath. 11, 221/222.

7[8 Lath. 11, 223/224.

8/10 Taio, Sez.

4 34 (950C). XXIV, 1/2 Lath. 11, 226/227. 5 'Taio, Sent. 4, 29 (944D [945 A).

2/5 'Taio, Sent. 4, 29 (944D). 8/9 Prou. 17, 28.

8/XXV,

XXV, 1/5 Lath. 11, 230/234.

XXIII, 3apte K molis K M

5 quia M

8 fabricantur M, corr.

XXIV, 1 putaremini K, e zz i zzgt.

opera M

5 prodeunt Tao

4ansit

K M,sitanu

9 monita K, corr.

— 4/5 prodeant

9 putatur M, reputabitur Lab. Tazo Vulg.

XXV, 4/5 per intellegentiam oz. M

PL 970

LIBER XI, xxvi-XXVIII

13,7

607

XXVL 39*. Numquid Deus indiget uestro mendacio

ut pro illo loquamini dolos ? Deus mendacio non eget quia ueritas fulciri non quaerit auxilio falsitatis. Haeretici autem quia ea quae praue de Deo intellegunt ex ueritate tueri ; non possunt, quasi ad probandum radium luminis umbram falsitatis requirunt. Et pro eo dolos loquuntur, dum infirmas p. 580

mentes in intellectu illius stulta seductione decipiunt. Sequitur : 1328 XXVII, 38. Numquid faciem eius accipitis et pro Deo iudicare mitimini ? Stulti cum prudentium facta conspiciunt, haec eis omnia esse reprehensibilia uidentur ; suaeque imperitiae atque infirmitatis obliti, tanto intentius de ; alienis iudicant, quanto sua profundius ignorant. At contra iusti et cum prauorum facta redarguunt, semper suae infirmitatis conscil, eos etsi exterius saeuiendo, tamen interius com-

13,9

patiendo reprehendunt quia illius solius est peccata hominum sine compassione discutere, qui ex naturae suae omnipotentia 1o ignorat peccare. Quia igitur amici beati Iob ita eius facta reprehenderant ac si in se ipsi reprehensibile nihil haberent, recte nunc dicitur : Numquid faciem eius accipitis et $ro Deo iudicare nitimini ? Faciem quippe eius accipere est auctoritatem illius in iudicio sumere, et quasi pro Deo iu15 dicare nititur qui, cum infirma quaeque in alterum reprehendit, apud se introrsus per compassionem non infirmatur. Sequitur :

— XXVIII, 39. Aut blacebit ei quem celare nihil po-

test ; aut decipietur, ut homo, uestris frauduleniiis ? Fraudem Deo haeretici exhibent, quia ea astruunt quae

nequaquam

ipsi pro quo loquuntur placent; eumque

dum

; quasi defendere nituntur offendunt, dum in aduersitate eius

corruunt cui uidentur ex praedicatione famulari. Vnde et per z

XXVI, 1/3 Lath. 11, 236/238 ; Taio, Sent. 4, 34 (950D). XXVII, 1/2 Lath. 11, 240/241. Lath. 11, 241/245. XXVIII, 1/4 Lath. 11, 246/249.

XXVI, 1 indigit K, corr.

8 Lath. 11, 239.

2/5 'Taio, Sent. 4, 29 (945 A).

13/17

3/6 'Taio, Sent. 2, 26 (815C).

2 dolus K, corr.

egit K, corr.

7in oz. M

XXVII, 1 accipistis K, corr., accepistis Lap! 3. esse reprehensibilia KM Taie, r.esseuy 4suaeque K M Tzie, qi suae y | 6et KM,om.u 7 tamen] sed praez. M ^ 9 omnipotentic M X 10/11 reprehenderent K, corr. 1inilK 12 accipistis K, corr. 14 auctoritatis illius iudicium Lyr. Bzg. 15 quoque M Laz/. alterum K! M, altero K?u, alterutrum La/P. XXVIII, 1 celari Tzr.

4 quo M s.

dum oz.

M X 6 currunt Tao

PL 971

608

LIBER

XI, xxviI-XXxIX

psalmistam dicitur : Vt destruas inimicum et defensorem. Omnis quippe haereticus omnipotenti Deo inimicus et defensor est quia unde hunc quasi defendere nititur, inde ueritati illius 1o aduersatur. Quia autem latere Deum nihil potest, hoc in eis iudicat quod intus sentiunt, non quod famulari foris uidentur.

Quia igitur eorum fraudulentiis Deus ut homo non fallitur, recte subiungitur : ' 13,00 XXIX, 40. Ipse uos arguet, quoniam in abscondito 13,11 faciem eius accipitis.

Statim

ut se commouerit,

tur-

babit uos et terror eius ivrruet super uos. Hoc quod in abscondito accipi asserit faciem Dei, duobus modis ualet ;intellegi. Sunt namque nonnulli qui et ueritatem in corde sentiunt et tamen quae falsa sunt de Deo foras loquuntur. Ne enim uinci uideantur, et cognoscunt ueritatem interius, et tamen hanc exterius impugnant. Vnde nunc bene dicitur : Ijse uos arguet, quoniam in abscondito faciem eius 10 acc? pitis. Ac si aperte diceretur : Tanto magis de falsitate apud eum estis reprehensibiles, quanto et apud uosmetipsos quod uerum est uidetis. Et sunt nonnulli qui quando ad mentem redeunt Dei iustitiam et rectitudinem contemplantur, et orando ac flendo contremiscunt, sed postquam contemplatio15 nis hora transierit, sic audaces ad iniquitates redeunt

ac si,

post dorsum eius positi, a iustitiae eius lumine minime uideantur. Hi itaque apud se in abscondito quasi corporaliter uidentem accipiunt faciem Dei, quia ei et cum praesentes fiunt blandiuntur fletibus, et cum quasi a conspectu illius recedunt mo-

2o ribus detrahunt. Qui tanto amplius de malis suis feriendi sunt, p. 581 quanto et in occulto cogitationis recta Dei iudicia cognoscunt. Vnde et subditur :

13,411

44. Siatim ut se commouerit, turbabit uos ; et ter-

ror eius irruet super uos. Cumsit naturae incommutabilis

2; omnipotens Deus, in ira iudicii perturbabilis non est. Sed hu-

VAPSSSEUE

7/12 Taio, Sent. 2, 26 (815C).

10/12 Lath. 11, 249/251.

XXIX, 1/2Lath. 11, 253/254. 2/3 Lath. 11, 258/259. 10/12 Lath. 11, 254/256. 12/17 Taio, Sez. 4, 37 (952D/953 A). 23/27 'Taio, Sen. 1, 1

(731B). 8 et K, s.La.z., 0m. M

10 deo K

nil K

11 indicat egZ.

13 et K,

corr.

XXIX, 1 arguit K 2 accepistis K, corr. a.zz., Lat) P! conmutauetit /M J3terrore M — 4debet M 6forisu — 8unde]etadZ.u — benenunc M

10 accepistis K, corr. a.7z. Tao

17 hii

KM

11quantum

23 turbabitur Tazo

25 omnipotens M 5.J., ozz. Taio

M — 15ad M ;J. 24 inruit K, r ». n

sed] plerumque a4. Tao

iniquitatem natura M

PL 972

LIBER XI, XXIX-XXX

609

mano uerbo motus Dei dicitur ipsa rectitudinis eius districtio, qua humana prauitas feritur. Iusti autem uiri ante Deum metuunt quam

eius contra. eos ira moueatur et ne commotum

sentiant, tranquillum timent..At contra peruersi, tunc iam 3o feriri pertimescunt cum feriuntur, eosque tunc terror eius a

somno sui torporis exsuscitat, cum uindicta perturbat. Vnde et per prophetam dicitur : E? tantwm sola uexatio intellectum dabit auditui. Cum enim de praeceptis Dei contemptis atque despectis uerbérari per uindictam coeperint, tunc intellegunt 3; quod audierunt. Et psalmista ait : Cum occideret eos, tunc inquirebant eum. Bene itaque dicitur : Statim ut se commouerit, turbabit uos et terror eius irruet. super uos, quia reprobis cordibus non timor requiem, sed poena timorem patet 4o

Sequitur:

13,042

XXX,42.

Memoria

uestra

comparabitur

|cineri.

Omnes qui cogitatione terrena huic saeculo conformantur per omne quod agunt huic mundo relinquere sui memoriam conantur. Alii bellorum titulis, alii altis aedificiorum moenibus, s aliidisertis doctrinarum saecularium libris instanter elaborant,

sibique memoriae nomen aedificant. Sed cum ipsa ad finem ce-

lerius uita percurrat, quid in ea fixum stabit quando et ipsa celeriter mobilis pertransit ? Aura etenim cinerem rapit, sicut scriptum est : Non sic impii, non sic sed tamquam puluis, quem 1o $ro)cit uentus a facie terrae. Recte ergo stultorum memoria cineri comparatur, quia illic ponitur, ubi aura rapiatur. Quantumlibet etenim quisque pro facienda gloria sui nominis elaboret, memoriam suam quasi cinerem posuit, quia hanc citius uentus mortalitatis rapit. Quo contra de iusto 15 scriptum est : Jw memoria aeterna erit vustus. Eo ipso enim,

quo facta sua solius Dei oculis imprimit, nomen suae memoriae in aeternitatem figit.

29/36 'Taio, Sent. 5, 31 (987C). 36/38 Lath. 11, 258/260.

32/33 Is. 28, 19.

35/36 Ps. 77, 34.

DOXXS d Tath- rr 262:

2/8 'Taio, Senz. 5, x (958B). 9/10 Ps. 1, 4. 12/14 Lath. 11, 265/265 ; Taio, .Senz. 5, 1 (958BC). 15.Ps. Id

28 ira c. eos K

31 excitat Bess.r

uindicata K, corr.

32 uexatione M

34 uindictam] iniqui «ZZ. Tzio ^ coeperent K, corr. —— 35 occiderit K, corr. 35/36 querebant M, quaerebant Tao — 38quia]utiqueadd. Lafh. ^ reprobis K M Bess.r.2 Lathb., -borum u XXX, 1 uestri Norz.

4 altas K, corr.

5 dissertis Bess.1.2, desertis ed.

Taio | 7easM . 10proiciet K, eorr. 11 punitur L/7zd. ^ aura K M, ab praem.u 12 facienda M Larh. Taio, ficienda K a s. pr. i perficienda u— 17 aeternitate

Ó6ro

IERIBEREXIS XXXIX

Sequitur : XXXTI, 493. Et redigentur in lutum ceruices uestrae. Sicut per oculum uisus, sic per ceruicem solet superbia designari. Ceruix itaque in lutum redigitur, cum superbus quisque humiliatur in morte, et elata caro tabescit in putredine. ; Intueamur enim qualia in sepulcris iaceant diuitum cadauera

13,202

quae illa in exstincta carne sit imago mortis, quae tabes cor- PL 975 ruptionis. Et certé ipsi erant qui extollebantur honoribus, habitis rebus tumebant, despiciebant ceteros et quasi solos se esse gaudebant ; et dum non perpenderent quo tendebant, 1o nesciebant quid erant. Sed in lutum ceruix redacta est, quia despecti iacent in putredine qui tumebant in uanitate. In lutum ceruix redigitur, quia quantum carnis potentia ualeat, tabes corruptionis probat. Sequitur : 13,3 XXXII,44. Tacete paulisper ut loquar quodcumque mihi mens suggesserit. Sensu carnis locutos indicat quos idcirco ad silentium restringit, ut ea quae illi mens suggesserit dicat. Ac si aperte dicat : Non ego carnaliter, sed spiritaliter ; loquor, quia per sensum spiritus audio quae per ministerium i. 382 corporis profero. Vnde mox ad alta conscendit seque in mysteriis eleuat. Et increpationem quam protulerat ad mystica uerba permu13,3444

tat, dicens : XXXIII, 45.

Qware

lacero

carnes

meas

dentibus

meis el animam meam porto in manibus meis ? In scriptura sacra dentes aliquando sancti praedicatores, aliquando uero interni accipi sensus solent. De sanctis enim ; praedicatoribus, sponsae dictum est : Dentes twi sicut greges tonsarum, quae ascenderunt de lauacro. Vnde et uni eorum ostensis in figura gentibus dicitur : Macía et manduca, id est,

18 Lath. 11, 266.

EXONEXCTDETUIP AGLI ET0282 6772 3/4 Lath. 11, 268/269. (965D). 10/13 Taio, Sen. 5, 11 (965D).

XXXII, 1/2 Lath. 11, 271/272. XXXIII, 1/2 Lath. 11, 276/277. T'ACUNEODU SEDET: Cant. 4, 2.

5/10 Taio, Senz. 5, 11

4/9 Lath. 11, 272/275. 2/4 'Taio, Senf. 1, 21 (752D).

5/6

XXXI, 4 in m. humiliatur L7. 5 sepulcro Tao 6 stincta K, corr. tabescit L/isd., tabes sit comi ji, tabescunt Taio 6/7 in corruptione Vind. 8 timebant M, corr. solos M 11 uanitatem K, corr.

XXXIL 2suggerit M — sensusK,vorr, 4ego]enim M — 5spiritus] semper Big.

M — 3[Asuggesserit M (sse eras.) 6/7 mysteria Norz. (V't. ex -iis)

TOBIBESRSSCODEXOCKIIT

ÓrrI

uetustatem earum contere, et in corpus Ecclesiae uidelicet in tua membra conuerte. Rursum quia dentes interiores sensus 10 accipi solent leremias propheta testatur dicens : Fregit ad numerum dentes meos. Per dentes etenim cibus frangitur ut glutiatur. Vnde non immerito in dentibus internos sensus accipimus qui singula quae cogitant quasi mandunt et comminuunt, atque ad uentrem memoriae transmittunt. Quos pro15 pheta ad numerum fractos dicit, quia iuxta mensuram uniuscuiusque peccati intellegentiae caecitas generatur in sensibus; et secundum quod quisque egit exterius, in eo obstupescit quod de internis atque inuisibilibus intellegere potuit. Vnde recte etiam scriptum est : Omnis homo qui comederit wuam 20 acerbam, obstupescent dentes eius. Quid namque uua acerba nisi peccatum est ? Vua quippe acerba est fructus ante tempus.

Quisquis enim praesentis uitae delectationibus satiari desiderat quasi fructus ante tempus comedere festinat. Qui igitur uuam acerbam comedit, dentes eius obstupescunt, quia qui 2; praesentis mundi delectatione pascitur, interni eius sensus PL 974 ligantur, ut iam spiritalia mandere, id est intellegere nequeant, quia unde in exterioribus delectati sunt, inde in intimis ob-

stupescunt. Et dum peccato anima pascitur, panem iustitiae edere non ualet, quoniam ligati dentes, ex peccati consuetu3o dine, iustum quod intus sapit edere nequaquam possunt. Hoc igitur loco quia dentes, ut diximus, internos sensus accipimus, considerare magnopere quid agere iusti soleant debemus. Qui plerumque, si qua in se quamlibet leuiter carnalia esse deprehendunt, haec internis sensibus retractantes, uehemen3; ter in semetipsis insequuntur, afflictione se conterunt magnisque cruciatibus uel minima in se praua diiudicant, atque haec per paenitentiam damnant. Quod idcirco agunt, ut in conspectu aeterni iudicis et ipsi inueniri, in quantum est possibile, irreprehensibiles debeant, et hi qui eos sic se iudicare

4o conspiciunt emendare semetipsos a culpis grauioribus inardescant. Quod uidelicet beatus Iob coram amicis suis temporalem gloriam tenentibus, et transeuntia bona laudantibus, fecerat. Sed tamen eorum sensum ad cognoscendam utilitatem

30.

A). 9/30 Taio, Sent. 1, 21 (752D[753 32/41 Taio, S$enz. 1, 21 (753 AB).

10/11 Lam. 5, 16.

19/20 Ier. 51,

XXXIII, 8 eorum M, corr. contere] dente prae. Ebr.Sag. V1? Lyr. Big. pr.inom.M ecclesiae] sanctae praez. Ebr. Jag. Vt? Lyr. Big. — 12senso K, corr. 13 mandent M 17 obstupescat KM 18 potuit] non Praez. Bess.25.. | 20aceruauba M, acerba uua Tajo ^ 25uitae Besy.2.— 26nequeat M | 30gustum qui Bess.1.2.— 31 sensos K, corr. — 32solent M — 33se] re

M . 34internis K M,in praez.u Tajo — 36-queom.K ^ haecom.Tao 39 hii.M sic] districte M ^40 semetipsis K, corr. 41 coram K, e quorum

612

LIBER

XI, XXXIII-XXXIV

flagelli sui perducere non ualebat ut scilicet pensare possent 45 quod non solum prospera omnipotens Deus tribueret, sed nonnumquam etiam aduersa propitius irrogaret. Vnde bene nunc dicit: Quare lacero carnes meas dentibus meis ? Ac si aperte dicat : Cur internis sensibus carnalia, si qua fuerint in me facta, discutio si meis spectatoribus prodesse non pos-

;o sum ? Vbi et apte subditur: manibus meis. ^" 46. Animam

E! animam

meam

porto in

in manibus portare est intentionem cordis in p. 383

operatione ostendere. Habent namque hoc iusti proprium ut in omne quod dicunt atque omne quod agunt, non solum

5; prouectum suum sed etiam proximorum aedificationem quaerant. Et aliquando in quibusdam

semetipsos diiudicant, ut

pigros auditores ad considerandos semetipsos reuocent. Aliquando bona opera ostendunt, ut spectatores eorum erubescant non imitari quod uident. Nam scriptum est : Vzdeant 6o uestra bona opera et glorificent Patrem uestrum, qui est in caelis. Qui igitur intentionem suam per opera insinuat, animam suam in manibus portat. Sed cum iustus quisque nec se diiudicando, nec

bona

opera

ostendendo,

utilitati

proximorum

proficit,

per hoc quod egerit, ad uerba doloris redit. Vnde recte nunc 6; dicitur : Qware lacero carnes meas dentibus meis et animam meam portio àn manibus meis ? Id est, cur uel me districte coram hominibus diiudico, uel quid appetam in opere ostendo, si utilitati proximorum nec mala diiudican-

do, nec bona ostendendo proficio ? Sed tamen iusti etiam cum 7o haec dicunt, numquam a praebendo proximis bono exemplo PL 975 deficiunt. . Vnde adhuc coram amicis suis beatus Iob uirtutem patientiae exhibens et ostendens ait : 13,205

XXXIV, 44. Etiamsi

occiderit

me,

in ipso sperabo.

Numquam est patientiae uirtus in prosperis. Ille autem uere est patiens, qui et aduersis atteritur et tamen ab spei suae

47/[53 Lath. 11, 277/283. 72/13 Lath. 11, 286/287. XXXIV,

1 Lath. 11, 288.

59/60 Matth. 5, 16.

66/69 Lath. 11, 283/286.

2/4 Lath. 11, 289/290.

47 dicatur M 48 aperte] patenter M fuerunt K M 48/49 in me fuerint La. 49 expectatoribus M La 55 profectum .M 57 considerandum M . 58 expectatores M — 60patrum M X 62 iudicando K 63 profecit K, corr. a.z.

64 hoc M s.

68/69 iudicando Lz7/. 70 haec M 5. bona exempla Twr. Norz. (Vf. m. 2)

XXXIV, 2est om. M

67 uel me

K M La/)., me uel u

ad praebenda Norz. (V7. zz. 2)

— 3/[A spe s. rectitudinis Tur.

LIBER

XI, xxxiv-XXXVI

613

rectitudine non curuatur. De reprobi namque sensu scriptum ; est : Confilebitur tibi dum benefeceris ei. In hoc itaque mens iusta ab iniusta discernitur, quod omnipotentis Dei laudem et inter aduersa confitetur, quod non cum rebus frangitur, non cum casu gloriae exterioris cadit, sed in hoc magis qualis cum rebus fuerit demonstrat, quae et sine rebus robustior stat. 10 Sequitur :

13,05

XXXV, 48. Verumtamen

13,16 eus

arguam

uias meas

im conspectu

et ipse erit saluator meus. Cum Paulus

apostolus dicat : Sv nosmetipsos diiudicaremus, nom utique iudicaremur, eo tunc Dominus saluator inuenitur, quo nunc ; pro timore Domini peccatum nostrum a nobismetipsis redarguitur. Vnde electi quique culpis suis numquam sciunt parcere ut possint culparum iudicem placatum inuenire. Et uere eum postmodum inuenire saluatorem credunt, quem districte modo iudicem metuunt. Nam qui sibi nunc in culpa parcit, ei 10 postmodum in poena non parcitur. Dicat ergo: Verumtamen uias meas 3n conspectu eius arguam. Quae uero utilitas

de hac argutione sequatur adiungat : Et éfse erit saluator meus. Sequitur : 13,0406

XXXVL 49. Non enim ueniet im conspectu eius omnis hyj$ocrita. Cum constet quod iudex ueniens agnos ad dexteram, haedos uero ad sinistram ponat, qua nunc ratione dicitur in conspectu eius hypocritam non esse uenturum ; qui scilicet si inter haedos erit, ad sinistram iudicis apparebit ? Sed sciendum est quod duobus modis in conspectu Domini uenimus. Vno quidem, quo hic, peccata nostra subtiliter perpendentes, in eius nos conspectu ponimus et flendo diiudicamus. Nam quotiens conditoris nostri potentiam ad sensum p 384 5 Ps. 48, 19. XXXV,

294/295.

10 Lath. 11, 291.

1/2 Lath.

11, 292/295.

3/A

Gor:

5T:

4/6 Lath.

11,

11/14 Lath. 11; 295/298.

XXXVI, 1/2 Lath. 11, 299/500. 2/3 cfr. Matth. 25, 35. Reg. 9 (8). 6/33 'Taio, Sent. 5, 14 (970C).

4curuatur Lz//.,incuruatur K,incurbatur

sensum K, corr. p Vui. 6 iusti M

M ^ reprobis M cuz aliquot codd.

5 confitebitur K M V/zlg., et praezm.ji| 9 robustius K

XXXV, 3 iudicaremus M 4 diiudicaremur K dei u nos- M, corr. 7 possent K, corr., -sunt M

parcit] non praez. usque meus oz. M

K — 10nonoz.K

XXXVI, 2cum constet K/nzarg. K*u . 8/9 iudicamus M

6/13 Pat., 5

— dum K M, cum

5 domini K M Lzz/., 9 modum K, corr.

. 11uero]autem La/^.

— 5quiaM

— 12/13et

| 7quodM . 8punimus

614

LIBER

XI, XXXVI-XXXVIII

10 reducimus, totiens in conspectu illius stamus. Vnde recte quoque per uirum Dei Eliam dicitur : Viwit Dominus Deus Israel in cuius conspectu sto. Alio quoque modo in conspectu Domini uenimus, cum in extremo iudicio ante tribunal eius assistimus.

Hypocrita igitur per examen ultimum ante conspectum iudicis 15; uenit, sed quia modo culpas suas considerare et deflere dissi- PL 976 mulat, in conspectu Domini uenire recusat, Sicut enim iusti uiri cum districtionem uenturi iudicis contemplantur, peccata sua

ad

memoriam

reducunt,

deflent

quae

commiserunt,

districte se iudicant ne iudicentur, ita hypocritae quo exterius 20 hominibus placent, eo se interius aspicere neglegunt, totosque se in uerbis proximorum fundunt, et sanctos se esse aestimant quia sic se haberi ab hominibus pensant. Cumque mentem per uerba suae laudis sparserint, numquam hanc ad cognitionem reducunt culpae, numquam considerant ubi internum iudicem 25 offendant ; nihil de eius districtione metuunt, quia sic se placuisse ei sicut hominibus credunt. Qui si terrorem eius ad mentem reducerent, hoc ipsum quod in mala intentione positi placent hominibus plus timerent. Bene itaque dicitur : Non

enim ueniet in conspectu eius omnis

hypocrita, quia

3o districtionem Dei ante oculos non ponit, dum placere humanis

oculis concupiscit. Qui si, mentem suam discutiens, semetipsum in conspectu Dei poneret, profecto iam hypocrita non esset.

Sequitur : 13,17

XXXVII,

50. Audite

sermonem

meum

et aenigmata

percipite auribus uestris. Per hoc quod aenigmata nominat, figuratas se habere locutiones demonstrat. Vnde apte quoque uoce fidelis populi subditur : 13,8

XXXVIII,

?nueniar.

51. Si fuero

iudicatus,

scio

quia

iustus

Quod ab eiusdem etiam beati Iob persona

11/12 III Reg. 17, r1.

non

29/34 Lath. 11, 300/304.

XXXVII, 1/4 Lath. 11, 305/308. XXXVIII, 1/8 Lath. 11, 309/515.

lürecteK KM Taj,acu 7

10/11 quoque]nuncPaz. ^ 12quoque]ueroPaz. — 15et d16ueniredomini K — 19districte K M Taio, etpraem.n se

diiudicentur Tao

K, esse T'azo

22 omnibus M

nec K, corr.

quod K, corr.

21 esse se M, se

23 sparserent K, corr. a.zz.

24culpam Be. — 26quiaM — 27ipsum M,is-utzu. puniret [/7nd. Tao iam oz. M Tato XXXVII, 1 eni£mate M, -ta corr.

3 figurate M

XXXVIII, 2 etiam] sententiam M, eras.

hanc ozz. Be/.

29 quaK 4 populis M 3

À 32

LIBER

XI, XXXVIII-XXXIX

615

discrepat, quando hociipse foras de semetipso loquitur, quod de illo Veritas hosti eius interius dixerat : Vidisti seruum ; meum Iob, quod non sit ei similis super terram. Et quidem idem uir ualde est inferius quod de se memorat quam quod de illo Dominus dixit. Aliud est enim iustum esse, aliud est ei simi-

lem non esse. Humiliter igitur de semetipso sensit, qui dum iustus

sine comparatione

exstitit,

non

se prae

ceteris, sed

10 iustum tantummodo inueniri posse memorauit. Hoc tamen in eius uerbis uidetur habere quaestionis, quod qui superius dixit : Vias meas in conspectu eius arguam, et inferius dicit : Consumere me wis peccatis adolescentiae meae. Et peccata sua subtiliter agnoscens, adhuc longe inferius adiungit : Szgnasti 15 quasi in sacculo delicía mea ; nunc ait: S? fuero

iudicatus,

scio quia iustus inueniar. Neque enim simul conuenire queunt peccatum et iustitia. Sed sanctus uir sibi iniquitatem tribuens et omnipotenti Domino purgationem suam, et peccatorem se cognoscit ex se, et iustum se factum non ignorat PL 977 20 ex munere. Qui in recto quoque opere positus ex abundanti gratia meruit flagella sustinere. Iamque se in iudicio iustum inueniri gaudet, qui ante iudicium percussum uidet. Vnde et cum longe post dicat : Ségnastó quasi im sacculo delicia mea, statim subdit : Sed curvasti iniquitatem meam. |. 385 25 Qui ergo iustum inueniri se in iudicio memorat, nequaquam se iuste flagellatum negat, quamuis in flagello eius Dominus non peccata studuit tergere, sed merita augere. Sequitur: 13,49 XXXIX, 52. Quis est qui iudicetur mecum ? Veniai. Sancti uiri ita se in operibus suis, Deo auctore, custodiunt, ut omnino unde accusentur exterius non inueniatur; in cogitationibus uero suis tanta se cautela circumspiciunt

;ut, si fieri ualeat, semper irreprehensibiles interni iudicis oculis assistant. Sed quantum agere possunt ne exterius

4/5 Iob rz, 8. 12:Tobzr3, -us13 Iob 15, 26. 23/24 Iob 14, 17. 28 Tath. r1, 316.

14/15 Iob 14, 17.

XXXIX, 1/2 Lath. 11, 317/318.

3foras

K

M,-risuu

— semetipso

K M,seipsou

— 5isdem K, hisdem M, iste

Latb., praeter Latb/ 6 est inferius K M, inferius estu 11 qui K, a add. n marg. 1l6quodKM . 17peccataK M — iustitiae K — ' 19ex se] esse V/znd. 22 inuenire K edd.

qui K M,seadd.u

^ uidet

einimuL,-diditu ^ 25quiaM . inuenireK u — 28 sequitur oz. M XXXIX, 3inueniantur K,vorr.

K M,-itu

— 26iustum M

— 24subdedit K,

— in] K M, oz.

— Ainc. uero(M s.7)] K M Bg. Norz.,uero u — 5 si M 54. 6 adsistunt M

in c. Bess.r.2, interius uero in cogitationibus

616

IEDBBERSXIISOSSISS NI

labantur in opere, tantum interius agere nequaquam possunt, ut numquam labantur in cogitatione. Humana enim conscientia eo ipso quo ab intimis cecidit, semper in lubrico 1o est. Vnde fit ut etiam sancti uiri frequenter labantur in corde. Beatus ergo Iob, tam uoce sua quam ex uoce electorum loquens dicat : Quis est qui iudicetur mecum ? Veniat. Quia enim in exterioribus actibus unde reprehendatur ron habet, libere accusatorem quaerit. 15

Quia uero etiam iustorum corda semetipsa nonnumquam

- de stulta cogitatione reprehendunt, propter hoc fortasse subditur: 13,19 XL, 53. Quare tacens consumor ? Tacens enim consumitur qui, de stulta se cogitatione reprehendens, apud semetipsum dente conscientiae mordetur. Ac si aperte dicat : Sicut uixi ut accusatorem exterius nullum timerem, utinam sic uixissem

; ut intra memetipsum accusatricem conscientiam non haberem ! Tacens enim consumitur, qui intus in se inuenit unde uratur. Sequitur:

13,20

54. Duo tantum ne facias mihi et tunc a facie tua

10 4051. abscondar. Hoc loco quid Dei faciem nisi animaduersionem debemus accipere, in qua dum peccata respicit punit ? A qua uidelicet nullus etiam iustus absconditur, si dao quae postulat non

amoueantur.

De quibus subditur 13,21 XLI, 55. Manum tuam longe fac a me et formido tua non me terreat. In quibus uidelicet duobus, quid aliud per prophetiae uocem quam tempus gratiae et redemptionis inquirit ? Lex namque sub percussione ultionis populum te; nuit, ut quisquis sub illa peccaret protinus morte puniretur. Nec plebs israelitica ex amore Domino, sed ex timore seruiebat. Numquam uero impleri iustitia per timorem potest

13/14 Lath. 11, 318/519. 2IE d Dbgrdos S50. eui

3/14 Lath. 11, 321/332.

XLI, 1/2 Lath. 11, 333/334.

9 cecidit K M Bess.r.2 Tur. Vind. Ebr. V1., e corr., al., recedit u K M, ex praem. y 15 uerum K, corr. 13 qui M

XL, 2:se M s.

3 sic Bess.2 Guss., si edd. uet.

-met- oz. M 7 mordeatur Ebr. Sag. V'1.? Lyr. Big. 14 subditur M Lz£h., subdit Ku

11 7r. uoce

4 uixisset M, corr.

5

12 etiam oz. La.

XLI, 12a M s. fortitudo .M 4 persecutione Tzr., percussionis Lyr. Big. ultiones M, corr., -ne Lyr. Big. 7 implere K, corr. a.zz. iustitiam M

PL 978

LIBER

XI, xrr-XrLiI

617

quia, iuxta Ioannis uocem : Perfecta caritas foras mittit timo-

ro

1;

20

2;

13,22

rem. Paulus adoptiuos filios consolatur, dicens : No» accepistis spiritum. seruitutis ilerum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum in quo clamamus : Abba, pater. Ex uoce igitur generis humani, legalis percussionis duritiam transire concupiscens, atque a formidine peruenire ad dilectionem appetens, quae duo a se omnipotens Deus longe faciat exorat, dicens: Manum tuam longe fac a me et formido iwa non me Lerreat ; id est, percussionis duritiam remoue, formidinis pondus tolle, sed irradiante gratia dilectionis, spiritum securitatis infunde ; quia silonge a percussione et for- p.386 midine non fuero, scio quia a districtione tui examinis non abscondar, quoniam in conspectu tuo iustus esse non ualet qui tibi non per dilectionem, sed per formidinem seruit. Vnde et ipsam conditoris sui praesentiam quasi familiariter ac corporaliter quaerit ut per hanc et audiat quod ignorat, et in his audiatur quae nouit. Nam protinus adiungit :

56. Voca me et respondebo

tibi, aut certe

loquar

ei tu responde mihi. Qui dum humanis oculis per assumptam carnem apparuit, sua hominibus peccata aperuit quae et perpetrabant et nesciebant. 0.

13,23

Vnde

subditur

:

XLII, 59v. Quantas habeo iniquitates et peccata, scelera mea et delicta ostende mihi. Quamuis uocare ac respondere intellegi et aliter possit. Vocare enim Dei est nos amando et eligendo respicere. Respondere autem nostrum

13,22 ; est amori illius bonis operibus parere. Vbi apte additur : Aw: certe loquar et tu vresponde mihi. Loquimur namque cum eius faciem per desiderium postulamus. Respondet uero

8/9 I Ioh. 4, 18. [ath 3177357240:

9/11 Rom. 8, 15. 16/18 Lath. 11, 355/337. 20/23 26/30 Lath. 11, 541/345. 27/29 Taio, Sent. 5, 18

(973D 974). XLII, 1/13 Lath. 11, 346/556.

8foris

M — 9 paulus K M Bess.1.2, et praem. et quoque add. i

K Vind. INorz. Bess.1, -bos M, etenim praem. Bess.2, adoptionis ui

adoptiuos spiritus M

15exoret M — 16remoue K La/j., amobe M — ameadd.u 17sed]et add. K 20 abscondor M 21 formidinem K M Bess.r.2 Lath., timorem p 22 qua GZl.1571 Rom.147; 24 audi?tur K 27 quia M 28 sua] et praem. Taio 29 pr. et om. M : XLII, 2 mea] K s.Z., oz. M, et secreta praem. LathbP* ^ quamuis] sed La//. 5 amote K, corr. a.z., M, corr. — apte additur] subauditur Laz77. ^ 5/6aut certe oz. Lat. 6 enim La. 7 respondit K, corr., M Latb" etgo Lath.

618

LIBER XI, xri

Deus loquentibus cum nobis se amantibus apparet. Sed quia quisquis aeternitatis desiderio anhelat, semetipsum subtiliter 1o reprehendens, facta sua discutit et ne quid in illo sit in quo 13,23 auctoris sui faciem offendat quaerit, recte subiungit : Qwan-

tas habeo iniquitates licta ostende

et peccata,

scelera mea

et de-

mihi. Istein hac uita iustorum labor est ut se- PL 979

metipsos inueniant et inuenientes flendo atque corrigendo ad 15 meliora perducant. Et quamuis inter iniquitatem atque peccatum nihil distare perhibeat Ioannes apostolus qui ait : Imiquitas beccatum est, ipso tamen usu loquendi plus iniquitas quam peccatum sonat et omnis se homo libere peccatorem fatetur, iniquum uero dicere nonnumquam erubescit. Inter 20 scelera uero et delicta hoc distat quod scelus etiam pondus peccati transit ; delictum uero pondus peccati non transit quia et cum offerri sacrificium per legem iubetur, nimirum praecipitur sicut pro peccato, ita etiam pro delicto. Et nonnumquam scelus in opere est, delictum uero plerumque in sola 25 cogitatione. Vnde et per psalmistam dicitur : Delicta quis àntellegit ? Quia uidelicet peccata operis tanto citius cognoscuntur, quanto exterius uidentur; peccata uero cogitationis eo ad intellegendum difficilia sunt, quo inuisibiliter perpetrantur. Quisquis igitur aeternitatis desiderio anxius apparere 3o uenturo 1udicl desiderat mundus, tanto se subtilius nunc exa-

minat, quanto nimirum cogitat, ut tunc terrori illius liber assistat, et ostendi sibi exorat ubi displicet, ut hoc in se per paenitentiam puniat seque hic diudicans iniudicabilis fiat. 98. Sed inter haec intueri necesse est quanta peregrinationis 3; nostrae poena nos perculit, qui in eam caecitatem uenimus, ut nosmetipsos ignoremus. Perpetramus mala, nec tamen haec celerius deprehendimus uel perpetrata. Exclusa quippe mens a luce ueritatis nil in se nisi tenebras inuenit, et plerumque in peccati foueam pedem porrigit et nescit. Quod nimirum de , 587 4o Sola exsilii sui caecitate patitur quia, ab illuminatione Domini

15/18 Lath. 11, 556/558. 15/36 Taio, Senz. 5, 18 (9753 BD). 16/17 IIoh. DOES sae Gu. 19/21 Lath. 11, 358/360. 24/25 Lath. 11, 360/361. 25/26 Ds rg em

11 auctoris Lnd. 14 inueniunt M atque corrigendo oz. M 15 reducant Lg. 18 et oz. Taio 18/19 confitetur Tao 20 autem Laz. atque Tao 21 delictum sque transit M 5. pondus peccati oz. M 22 offerre K, corr. 23/[24 nonnumquam K MBess.r.2 V'1.! edd. Tazo, numquam l/7.?u, non umquam z/. 24 pr. in K M Bess.r.2 V'1.! edd. Taio, etiam praem. lath., nisi praem.

Vt? 28 quod K, vcorr., M 36 nosmetipsos KM Taie, nos ipsos uy perpetramus] ne praez. K, exp. 37 mens] anima K M, e corr. 38 luce] iudice M nihil M 39 porregit K, corr.

LIBER XI, xrLmI-xLiv

619

repulsa, et semetipsam uidere perdidit quae auctoris sui faciem non amauit. Vnde et subditur :

13,24

XLIIIL, 59. Cur faciem tuam abscondis et arbitraris

me inimicum tuum ? Humanum genus contemplationem lucis intimae habuit in paradiso ; sed sibimetipsi placens, quo a se recessit, lumen conditoris perdidit eiusque faciem ; ad ; ligna paradisi fugit, quia postculpam uidere metuebat quem amare consueuerat. Sed ecce post culpam uenit in poenam, ex poena autem ad amorem redit, quia quis fuerit culpae fructus inuenit ; atque illam faciem quam timuit in culpa excitatus requirit ex poena, ut iam caliginem caecitatis suae fugiat, at10 que hoc ipsum, quod auctorem suum non uidet grauiter perhorrescat. Quo uidelicet desiderio compunctus sanctus uir PL 980 clamat : Cur faciem tuam abscondis, et arbitraris me inimicum iwwm ? quia si ut amicum aspiceres, tuae me uisionis lumine non priuares. 1; Qui mobilitatem quoque cordis humani subsequens adiungit : 13,25

XLIV, 60. Contra

folium

quod uento

rapitur,

osten-

dis potentiam iuam ; et stipulam siccam persequeris ? Quid est enim homo nisi folium, qui uidelicet in paradiso ab arbore cecidit ? Quid est nisi folium, qui tempta; tionis uento rapitur et desideriorum flatibus leuatur ? Mens quippe humana quot temptationes patitur, quasi tot flatibus mouetur. Hanc etenim plerumque ira perturbat ; cum recedit ira, succedit inepta laetitia. Luxuriae stimulis urguetur, aestu auaritiae longe lateque ad ambienda quae terrena sunt tendi1o tur. Aliquando hanc superbia eleuat, aliquando uero inordinatus timor in infimis deponit. Quia ergo tot temptationum flatibus leuatur et ducitur, recte folio homo comparatur. Vnde bene quoque per Isaiam dicitur : Cecidimus quasi folóum uniuersi et iniquatates nostrae quasi uentus abstulerunt nos. Quasi XLIII, 1/5 Lath. 11, 363/367. Lath. 11, 367/371.

XLIV, 1/3 Lath. 11, 372/574.

2/10 Taio, Senz. 1, 24 (755 BC).

7/11 'Taio, Sent. 4, 13 (928C).

12/16

13/14 Is.

64, 6.

4let]in

M — -ipsaaM . 43undeetow. M

X sequitur M

XLIIIL 3quod K Tao 4a] ad Be. Taio, dubit. |. cuius- M — faciem] declinando add. edd. re. ^ 5qui M ^ 9poenam K,vorr. — 10 ipsum] M, zz-ut mut.

11 quod K, voerr.

XLIV, 4 errore K, corr. Bess.2 . etenim K M, enimpu 12 lebatur M, eleuatur ü

13 qui M

sicut K, corr.

6 quasi tot] et desideriorum Bess.2 7 leuatur — S urguitur M, urgetur i Tazo 11 infimis K

620

LIBER

XI, xr1V-XLV

1; uentus quippe nos iniquitas abstulit, quia nullo fixos uirtutis pondere in uanam elationem leuauit. Bene autem post folium etiam stipula appellatur homo. Qui enim arbor fuit in conditione, folium a semetipso factus est in temptatione, sed post

stipula apparuit in deiectione. Quia enim de alto cecidit, fo20 lium ; quia uero per carnem terrae proximus fuit, etiam cum stare uidebatur, stipula esse memoratur. Sed quia uiriditatem intimi amoris perditis iam stipula sicca est. Consideret itaque uir sanctus, et homo quantae uilitatis sit, et Deus quantae districtionis ; et dicat : Contra folium quod uento rapi25 lur, ostendis potentiam tuam ; et stipulam siccam persequeris ? Ac si aperte deploret dicens : Cur tanta rectitudine impetis eum quem sic infirmum esse in temptatione cognoscis ? Sequitur :

13,26

XLV,

61. Scribis

conira

me

amaritudines.

Quia

omne quod loquimur transit, quod uero scribimus manet, Deus non loqui sed scribere amaritudines dicitur, cum diu super nos eius flagella perdurant. Semel quippe peccanti ; homini dictum est : T'erra es, et in terram ibis. Et saepe apparentes angeli hominibus praecepta dederunt. Moyses legislator per districtionem peccata coercuit. Ipse Vnigenitus summi p. 588 Patris ad nos redimendos uenit, moriendo mortem absorbuit ;

uitam perpetuam denuntiauit nobis, quam ostendit in se. Sed 10 tamen illa quae in paradiso data est de morte carnis nostrae sententia ab ipso initio generis humani usque ad finem saeculi non mutatur. Qwis est enim homo qui wiwit ei mon widebit mortem ? Quod bene rursum psalmista intuens ait : T'u terribilis es, el quis resistet tibi ? Ex tunc ira tua. Qui uidelicet peccanti 1; in paradiso homini iratus semel de mortalitate carnis nostrae sententiam fixit, quae nunc et. usque ad ultimum mutari nullo modo ualebit. Dicat ergo : Scribis contra me amaritudines. Vnde adhuc subditur : 17/18 Lath. 11, 574/575.

19/22 Lath. 11, 375/578.

XLV, 1 Lath. 11, 580. 3/4 Lath. 11, 380/582. 5iGenss Lath. rr, 382/384. 12/13 Ps. 88, 49. 13/14 Ps. 75, 8.

M9.

10/12

15 fixos nullo M — fixo Bg. uirtutem M 16 elationem] letitiam M 20terraeoz. M ^ proximis K,corr. — 23utilitatis M, corr. — 26 deploret dicens] dicat 1/7.? cuz pler. Norm. 27 appetis M — esse om. M XLV, 1 describes K1, discribis K?

contra K M Lath., enim praem. y Vulg.

8 mortem] tuam add. M, eras. — 9 denuntiabit M quem K, corr. om.K . extuncom. Viud. ^ ira|ab praem. K M Bess.1.2, s.L., Vind. 16 nunc] et praez. K — 19 ubi M

14 es quia K

PL 981

LIBER

13,26

XI, xrvi-xrvil

621

XLVI, 62. E! consumere me uis peccatis adolescen-

tiae meae. Ecce uir iustus quia in iuuentute sua se peccasse non inuenit, adolescentiae facta pertimescit. Sed sciendum est quia sicut in corpore, ita sunt etiam incrementa aetatis in ; mente. Prima quippe hominis aetas infantia est, cum etsi innocenter uiuit, nescit tamen fari innocentiam quam habet. Ac deinde pueritia sequitur, in qua iam ualet dicere quod uult ; cui succedit adolescentia quae uidelicet prima est aetas in operatione ; quam iuuentus sequitur, scilicet apta fortitu1o dini ; ac postmodum senectus, etiam per tempus iam congrua maturitati. Quia igitur primam aetatem aptam bonis actibus adolescentiam diximus et iusti uirij cum in magna mentis maturitate proficiunt, nonnumquam ad memoriam actionum suarum initium reducunt, seque tantum de suis primordiis 1; reprehendunt quantum ex grauitate mentis altius profecerunt ; quia eo indiscretos se fuisse inueniunt, quo discretionis arcem postmodum plenius consequuntur, recte nunc per sancti

uiri uocem adolescentiae peccata formidantur. Quod si ad ipsam litteram est tenendum, hinc considerandum est quan20 tum

sint grauia peccata

iuuenum

et senum,

si et illud sic

iusti metuunt quod in infirma aetate deliquerunt. . Sequitur : 13,27

XLVII,

63. Posuisti

in

nervruo

pedem

meum

et ob-

seruasii ommes semillas meas ; et uestigia pedum meorum considerasti. In neruo Deus pedem hominis posuit quia prauitatem illius forti districtionis suae sententia ; ligauit. Cuius omnes semitas obseruat, quia subtiliter singula

eius quaeque diiudicat. Semita etenim angustior solet esse

quam uia. Quia autem uias actiones, non immerito semitas ipsas actionum cogitationes accipimus. Deus itaque omnes semitas obseruat quia in singulis quibusque nostris actibus 10 etiam cogitationes pensat. Et uestigia pedum considerat quia intentiones nostrorum

operum

quam

recte ponantur exami-

nat, ne et hoc quod bonum agitur non recto desiderio agatur. Possunt quoque per pedum uestigia quaedam mala acta

XLVI, 1/3 Lath. 11, 586/588. Lath. r1, 389.

XLVII, 1/5 Lath. 11, 390/294.

Tao K

3/17 Taio, Sent. 3, 4 (83D /854A).

2

6/12 Lath. 11, 394/399.

XLVI, 1 meoz. K 5 in- M s. 11 maturitate M, corr. 12 nouimus 15/16 proficerunt K, corr., proficerint Tajo 17 artem edd. 20 et si 21 in oz. M XLVII, 4 sententiam K, corr., M

omnes] hominis l^. ponuntur M 13 male u

5 ligabit M

9 actibus nostris K

8 actionum oz. Lat.

actionibus M

11

622

LIBER

XI, XrviI-XLVIII

signari. Nam pes in corpore est uestigium in uia. Et plerum- PL 982 1; que dum quaedam praua agimus, intuentibus hoc fratribus, exemplum malum praebemus ; et quasi inflexo extra uiam pede, sequentibus uestigia distorta relinquimus, dum per nostra opera ad scandalum aliena corda prouocamus. Valde autem laboriosum est custodire ne mala homo facere audeat, 2o ne in bonis actibus per intentionem titubet, et inter recta opera x 389 sinistra eum cogitatio illudat. Quae tamen cuncta omnipotens

Deus subtiliter examinat atque in iudicio singula repensat. Sed quando homo qui carnis suae infirmitate constringitur, contra cuncta ualeat subtiliter assurgere, atque inconcussa 25 cogitatione rectitudinem tenere ? Vnde apte subditur : 13,28 XLVIIIL, 64. Qui quasi putredo consumendus sum

et quasi uestimentum

enim uestimentum

quod comedstur

de se exorta

a tinea. Sicut

tinea comeditur, ita homo

in semetipso habet putredinem de qua consumatur;

atque

; hoc est quod est unde consumitur ut non sit. Quod intellegi et aliter potest, si ex uoce temptati hominis dicatur : Qu quasi putredo consumendus sum et quase uestimeniwm quod comeditur a tinea. Homo enim quasi putredo consumitur dum carnis suae corruptione conteritur. Cui quia 1:9 immunda temptatio non aliunde sed a semetipso nascitur, more tineae carnem temptatio, quasi uestem de qua exit, consumit.

In semetipso

quippe habet

homo

unde

temptetur.

Quasi ergo tinea uestem consumit quae ex ueste eadem processit. Sciendum quoque quod tinea sine sonitu perforat 1; uestimentum ; et plerumque cogitatio ita transfigit mentem, ut mens ipsa non sentiat nisi postquam fuerit eius aculeo transfixa. Bene ergo dicitur quod homo tamquam uestimentum a tinea consumitur ;quia nonnumquam temptationum nostrarum uulnera non cognoscimus, nisi postquam ab eis 20 confossi in mente fuerimus. Quam uidelicet infirmitatem nostram bene adhuc sanctus uir considerans, adiungit :

23/24 Lath. 11, 400/401.

XLVIII, 1/5 Lath. 11, 403/407.

17/22 Lath. 11, 407/411.

15praue M — 180opera Ms/. |cordaoz.M iudicio M 5. 23 homo oz. Lath. XLVIII, 1 quia M K, corr. 5 consumitur K M, Bess.r.2, dicitur ui consumatur K

19audeatfacere

M

22

3desee. tinea] K MLafh.,at.desee.u — 4-ipsum K M La£h. Bess.r.2, -aturu — 6 temtati M dicatur quia K, corr., quias M, s de/. 11 exiit K M 18

IDPIROCDESETX

623

141

XLIX, 65. Homo matus de muliere, breui uiuens tempore, repletur multis miseriis. In sacro eloquio mulier aut pro sexu ponitur aut pro infirmitate. Pro sexu quippe sicut scriptum est : Misit Deus filum suum factum ex ; muliere, factum sub lege. Pro infirmitate uero sicut per quemdam sápientem dicitur : Meltor est iniquitas wiri, quam benefaciens mulier. Vir etenim fortis quilibet et discretus uocatur, mulier uero mens infirma uel indiscreta accipitur. Et saepe contingit ut etiam discretus quisque subito labatur in cul10 pam, atque indiscretus alius et infirmus bonam exhibeat operationem. Sed is qui indiscretus atque infirmus est nonnum- PL 985 quam de eo quod bene egerit amplius eleuatur atque grauius in culpam cadit ; discretus uero quisque etiam ex eo quod male se egisse intellegit, ad districtionis regulam arctius se reducit ;

15 et inde altius ad iustitiam proficit, unde ad tempus a iustitia

cecidisse uidebatur. Qua in re recte dicitur : M eltor est àniquitas uri, quam benefaciens mulier, quia nonnumquam etiam culpa fortium occasio uirtutis fit et uirtus infirmorum occasio peccati. Hoc igitur loco mulieris nomine quid nisi infirmitas de20 signatur, cum dicitur : Homo natus de muliere ? Ac si apertius dicatur : Quid in se habebit fortitudinis, qui natus est ex infirmitate ? 66. Breui uiuens tempore, repletur multis miseriis. Ecce sancti uiri uocibus poena hominibus breuiter est ex25 pressa, quia et angustatur ad uitam et dilatatur ad miseriam. y 39o Si enim subtiliter consideretur omne quod hic agitur, poena et miseria est. Tpsi etenim corruptioni carnis seruire ad necessaria atque concessa miseria est ut contra frigus uestimenta, contra famem alimenta, contra aestum frigora requirantur. 3o Quod multa cautela custoditur salus corporis; quod etiam custodita

amittitur,

amissa

cum

graui labore

reparatur

et

tamen reparata semper in dubio est. Quid hoc aliud quam mortalis uitae miseria est ? Quod amamus amicos, suspecti ne

XLIX, 1/2 Lath. 11, 412/415. 4/5 Gal. 4, 4. 6/7 Eccli. 42, 14. 16/17 Eccli. 42, 14. 20/22 Lath. 11, 413/415. 25/25 Lath. 11, 416/418. 24/46 Taio, Sent. 3, 5 (856A).

XLIX, 1 brebe M

2 repletus M

4 factum M, zz natum /za/., natum

Bess.: Vind. | 9 contigit M — 11his K,corr., M — 14 districtionem M, corr. se] o». M 18fortium oz. M . 19 infirmitas] mentis add. $ag. V'7. al. 22 est om. M Latb? 23 repletus K V't., corr. m. 2, cum pler. Norm. — 24 uiti sancti y hominibus K! M Tao Vind. Vt. Lyr. Big. Lath., hominis K?p, -num

Bess.r.2

27 et ogg. KM

miseri! Kl, -ae K*M

ipse K, corr.

corruptionis M ^ 29contraf.alimenta M »./. — frigore M — 32semper in dubio (K, ex -um)] K M Taro, in d. semperu —— 33 qui suspectione 1nd. Tao

624

LIBER

XI, XxLIX-L

offendi ualeant ; formidamus inimicos atque securi de eis non 3; sumus utique quos formidamus ; quod plerumque inimicis sic fidenter quasi amicis loquimur et nonnumquam pura uerba proximorum, et multum nos fortasse diligentium, quasi uerba suscipimus inimicorum ; et qui falli numquam uel fallere uolumus, ex cautela nostra grauius erramus ; quid itaque hoc nisi 4o humanae uitae miseria est ? Quod, amissa caelesti patria, repulsus homo

delectatur

exsilio, grauatur curis; et tamen

cogitare dissimulat quam graue sit quia multa cogitantur. Quod priuatus est interno lumine et tamen in hac uita diu uult perpeti caecitatem suam ; quid hoc aliud quam de poena nostra 4; nata miseria est ? Sed quamuis diu hic stare desideret, ipso tamen cursu mortalis uitae impellitur ut egrediatur. Vir sanctus recte subiungit : 14,22 L,67. Qui quasi flos egreditur et conteritur, et fugit uelut. umbra ; et numquam in eodem statu permanet. Quasi flos enim egreditur quia nitet in carne ; sed conteritur quia redigitur in putredinem. Quid enim sunt ; nati homines in mundo nisi quidam flores in campo ? Tendamus oculos cordis in hac latitudine mundi praesentis et ecce PL 984 quasi tot floribus quot hominibus plenus est. Vita itaque in carne, flos in feno est. Vnde bene per psalmistam dicitur : Homo, sicut fenum dies eius ; et sicut flos agri, ita florebit. Isaias

10 quoque ait : Omnis caro fenum et omnis gloria eius sicut flos agri. Homo etenim more floris procedit ex occulto et subito apparet in publico, qui statim ex publico per mortem retrahitur ad occultum.

Carnis nos uiriditas ostendit,

sed ariditas

pulueris ab aspectibus retrahit. Quasi flos apparuimus qui non 15 eramus ; quasi flos arescimus, qui temporaliter apparebamus. 68. Et quia per momenta homo cotidie compellitur ad mortem, recte adiungitur : E£ fugit welut wmbra et nwmquam in eodem statu bermanet.Sed cum sol quoque indesinenter cursum suum peragat, et numquam se in stabilitate L, 1.3/4 Lath. 11, 420/422. I$.

34ei$ M

4.7.

4/18 Taio, Sezz. 5, 5 (855 AB).

10/11 Is. 4o, 6; I Petri rz, 22.

— 36 fidenter K M Bess.r.2 Taio, confidenter LH — 38facere K, corr.

38/39 nolumus K*

— 42quia m. cogitantur oz. Vind.

add. pler. INorm., de Vt. nibil constat

uitae mortalis

M Tao

L, 2 fugiet M

K, corr. a.m. latitudinemu

9 P$. 162;

16/18 Lath. 11, 423/426.

-uis M 5s.

45 sed] quia

desiderit K, corr.

47 uir K M pler. Norz., unde praem. u 3 permanent M

enim] K M Laz., etenim

5 nationes M, (homines oz.) Tao, (homines oz.) — 7 quod K, verr.

in oz. M

8 bene oz. M

46

redigetur

6 hanc

9 die M, corr.

forit K!,-et K?,-iet M ^ 14retrahens abscondit Bess.2 14/15 quasi usque eramus M ;./. quia M 15 flos] fenum lind., prob. p 18/19 cursum s. indesinenter M — 19etoz.K 19/20etzsquefigat M s./. — 19stabilitatem K

LIBER XI, r

625

20 figat ; cur cursus uitae hominis umbrae potius quam soli comparatur nisi quia, amisso amore conditoris, calorem cordis perdidit, et in solo iniquitatis suae frigore remansit ? Quia iuxta Veritatis uocem : Abundabit iniquitas et refrigescet caritas multorum. Qui igitur in amore Dei calorem cordis non habet, 2; nec tamen uitam quam diligit tenet, scilicet uelut umbra fugit. Vnde recte quoque de illo scriptum est : Quia secutus est wmbram. Bene autem dicitur : E£ numquam in eodem p. 591 statu permanet, quia dum infantia ad pueritiam, pueritia ad adolescentiam,

adolescentia

ad iuuentutem,

iuuentus

ad

3o senectutem, senectus transit ad mortem, in cursu uitae praesentis ipsis suis augmentis ad detrimenta impellitur ; et inde semper deficit unde se proficere in spatium uitae credit. Fixum etenim statum hic habere non possumus ubi transituri uenimus ; atque hoc ipsum nostrum uiuere, cotidie a uita transire 5; est. Quem uidelicet lapsum primus homo ante culpam habere non potuit quia tempora, eo stante, transiebant. Sed postquam deliquit, in quodam se quasi lubrico temporalitatis posuit; et quia cibum comedit uetitum, status sui protinus inuenit defectum. Quam tamen mutabilitatem non solum exterius, 4o sed interius quoque homo patitur, dum ad meliora exsurgere opera conatur. Mens etenim mutabilitatis suae pondere ad aliud semper impellitur quam est, et nisi in statu suo arcta custodiae disciplina teneatur, semper in deteriora dilabitur. Quae enim semper stantem deseruit, statum quam habere 45 potuit amisit. Vnde nunc cum ad meliora nititur quasi contra

ictum fluminis conatur. Cum uero ab intentione ascendendi resoluitur, sine labore reducitur ad ima. Quia enim in ascensu labor est, in descensu otium, intraturos per angustam portam Dominus admonet, dicens : Contendite intrare per angustam so fortam. Dicturus quippe angustae portae introitum, praemisit, contendite, quia nisi mentis contentio ferueat, unda mundi non

uincitur per quam anima semper ad ima reuocatur. Quia igitur homo uelut flos nascitur et conteritur, quia sicut umbra fugit, 20/22 Lath. 11, 426/428. 25/24 Matth. 24, 12. 26/27 Eccli. 34, 2. 27/28 Lath. 11, 428/429. 28/35 Taio, Sent. 5, 4 (8; 4BC). 30/32 Lath. II, 430/432. 33/39 Taio, Sent. 1, 22 (753C). 41/43 Taio, Sent. 5, 4 (854C).

49/50 Luc. 15, 24. 21 conditoris amore M

KM

24 amorem

M

23 abundauit K, corr. a.z., Sag. al.

calorem

refrigescit

cordis K M, cordis calorem

adulescentiam (2//. .) M, m del. — 3lipsi

M — 34ipsum] M

zz-ut z/.

29

— 35

transitum Bess.z.2 36 eo K 54. transiebant K M, -ibant yu 40/41 ex(s)urgere opera K M, opera exsurgere u— 42 statu M, e tantu 44 quia etenim p/er. Norz. — quem M — 47reducituradima K M,adi.r.u — 5ÜperM, corr.

51 contendite K

intentio feruet Norz.

PL 985

626

IIBER

XESPILEII

atque in statu suo numquam permanet, quid in hac considess ratione subiungat audiamus.

Sequitur :

LL 69. Et dignum ducis super huiuscemodi aperire oculos tuos et adducere eum tecum in iudicium ? Considerauit quippe superius et omnipotentis Dei potentiam

14,2.

et infirmitatem

suam;

deduxit

ante

oculos

se et Deum ;

; pensauit quis cum' quo ad iudicium ueniat. Vidit hinc hominem, inde conditorem, id est puluerem et Deum, et recte ait :

Ei dignum ducis super huiuscemodi aperire oculos (uos ? Omnipotenti Deo oculos aperire est iudicia exserere, p 392 quem feriat uidere. Nam quasi clausis oculis non uult aspicere 1o quem non uult ferire. Vnde mox de ipso quoque iudicio adiungitur: Et adducere eum tecum in iudicium ? Sed quia contemplatus est ad iudicium uenientem Deum, rursum considerat infirmitatem suam. Videt quia mundus per semetipsum esse non possit, qui ut 15 esse possit, de immunditia processit atque subiungit :

14,44

LII, *0. Quis potest facere mundum de immundo conceptum semine ? Nonne tu, qui solus es ? Is qui PL 986

per se solus est mundus mundare praeualet immunda. Homo enim in corruptibili carne uiuens habet temptationum immun; ditias impressas in semetipso quia rimirum eas traxit ab origine. Ipsa quippe propter delectationem carnis eius conceptio immunditia est. Vnde et psalmista ait : Ecce enim $n iniquitatibus conceptus sum et in delictis beperit me mater mea. Hinc est ergo quod plerumque temptatur et nolens. Hinc est ro quod immunda quaedam in mente patitur, quamuis ex iudicio reluctetur, quia conceptus de immunditia dum ad munditiam tendit, hoc conatur uincere quod est. Quisquis autem occultae temptationis motus atque immunditiam cogitationis euicerit,

nequaquam sibi suam munditiam tribuat quia de immundo

5G IFath-erm 455. LI, 1/2 Lath. 11, 434/435.

5/11 Lath. 11, 435/442.

14/15 Lath. 11,

442 [444. LII, 1/3 Lath. 11, 445/447.

LI, 1/2 oculos t. aperire M

2/20 Pat., Ps. 82 (115).

2 iudicium M, zz -o zzat.

7/[8 Ps. 5o, 7.

3 et om. .M

4

dominum M . 5pensabit M — 8deiK aperire oculos La. ex(s)erere K M Ebr. Latb., exercere Bess.z et 2, c del, y. 10 quem] quod K M 11 adduces M iudicium M, zz -ia zt. 14 -ipsum M ;.. 14/15 qui ut e. possit M s. atque] apte L7.

LII, 2his K,corr., M . 8 peccatis M

M — 4corruptibile K. corr. — 5-ipsum M 10 quod] plerumque 2422. Bess.2 s./.

— 6quidem

LIBER XI, rr

627

15 conceptum semine nullus facere mundum potest, nisi is qui mundus per semetipsum solus ést. Qui ergo iam ad locum munditiae mente peruenit, conceptionis suae uiam respiciat per quam uenit, atque inde colligat quia ex sua uirtute non habet munditiam uiuendi cui de immunditia factum est ini20 tium subsistendi. Potest uero hoc in loco intellegi, quia beatus Iob incarnationem Redemptoris intuitus, solum uidit in mundo hominem de immundo semine non esse conceptum, qui sic

in mundum uenit ex uirgine, ut nihil haberet de immunda conceptione. Neque enim ex uiro et femina, sed ex sancto 2; Spiritu et Maria uirgine processit. Solus ergo in carne sua uere mundus exstitit qui delectatione carnis tangi non potuit, quia nec per carnalem huc delectationem uenit.

20/24 Lath. 11, 448/451.

15is] his M, oy. EXPLICIT KM

K

LIBER

24/25 cfr. Matth. 1, 20; Luc. 1, 55.

21in K 5. VNDECIMVS

24 enim M 54. INCIPIT

LIBER

DVODECIMVS

LIBER DVODECIMVS

14,

PL 985

Mos iustorum est tanto sollicitius praesentem uitam quam sit fugitiua cogitare, quanto studiosius nouerint caelestis patriae bona aeterna perpendere. Ex his enim quae manentia intus aspiciunt, foris fugam rerum labentium subtilius atten; dunt. Vnde beatus Iob, cum de lapsu humani temporis sententiam protulisse dicens : Homo natus de muliere, breui uiuens tempore. Et rursum : Et fugit uelut umbra ; et numquam in eodem statu permanet. Adhuc de breuitate uitae eius adiungit :

L1. Breues dies hominis

sunt, numerus

mensium

eius apud te est. Hoc etenim apud nos uelut non esse considerat, quod tanta uelocitate transcurrit. Quia uero apud omnipotentem Deum etiam labentia stant, apud eum esse numerum ; nostrorum

mensium

perhibet.

Vel certe

in diebus

breuitas PL 986

temporis, in mensibus uero quasi multiplicata dierum spatia designantur. Nobis ergo breues dies sunt. Sed quia uita nostra post tenditur, apud Deum numerus nostrorum mensium esse memoratur. Vnde per Salomonem dicitur : Longitudo dierum 10 n dexlera ejus. Sequitur : 14, IL 2. Comstituisti terminos eius, qui praeteriri non

joterunt.

Nulla quae in hoc mundo

hominibus

fiunt y 395

absque omnipotentis Dei occulto consilio ueniunt. Nam cuncta Deus secutura praesciens, ante saecula decreuit qualiter per ; saecula disponantur. Statutum quippe iam homini est, uel quantum hunc mundi prosperitas sequatur, uel quantum aduersitas feriat, ne electos eius aut immoderata prosperitas ele-

Liber XII, 6/7 Iob 14, 1.

7/8 Iob 14, 2.

I, 1/2Lath. 12, 2/5. — 5/9 Lath. 12, 3/6.

9 T'ath- r2 our:

9/10 Prou. 5, 16.

11 Lath.

12 57

IL 1/2Lath.:2,8/9. Taio, Senf. 2, 25 (815A).

—2/23Pat,4Reg.8(8).

Liber XII, 2 studius M, corr.

de oz. M

uitae oz. K

nouerunt

huius M

K M

—5/9Lath.12,9/13.

5 dum K

— 5/8

eM

9

adiungens ait L7.

I, 1 sunt Lab. u, oz. KM mensu*xm M 2 est om. K enim M, nos add. del. 5 mensuum K M 6 quasi] quam sint M 7 sunt dies M 8 dominum M . mensuum K M Lap 9 unde] K M, et add. II, 1 praeterire

K

K M Lat5 PF

2 possunt M, corr.

3 sine M

dei oz.

dei omnipotentis M 4 secutura] futura praez. V'1., futura Lyr. Big. 5stafutum K — 6 hunc] in praez. K uel K in marg., om. Pat"

LIBER.XII, 11

629

uet aut nimia aduersitas grauet. Statutum quoque est quan- PL 987 tum in ipsa uita mortali temporaliter uiuat. Nam etsi annos 10 quindecim Ezechiae regi ad uitam addidit omnipotens Deus, cum eum mori pemisit, tunc eum praesciuit esse moriturum. Qua in re quaestio oritur, quomodo ei per prophetam dicatur : Disponé domui tuae quia morieris tu et non. uiues. Cui cum mortis sententia dicta est, protinus ad eius lacrimas est uita 15 addita. Sed per prophetam Dominus dixit quo tempore mori ipse merebatur; per largitatem uero misericordiae illo eum tempore ad mortem distulit, quod ante saecula ipse praesciuit. Nec propheta igitur fallax quia tempus mortis innotuit, quo uir ille mori merebatur ; nec dominica statuta conuulsa sunt

20 quia ut ex largitate Dei anni uitae crescerent, hoc quoque ante saecula praefixum fuit. Atque spatium uitae quod inopinate foris est additum, sine augmento praescientiae fuit intus statutum. Bene ergo dicitur : Constituisti tevr minos eius, quà braeterivri non poterunt. 2; 9. Quod tamen intellegi etiam iuxta spiritum ualet, quia nonnumquam in uirtutibus proficere conamur, et quaedam dona percipimus, a quibusdam uero repulsi in imis iacemus. Nemo enim est qui tantum uirtutis apprehendat quantum desiderat quia omnipotens Deus, interiora discernens, ipsis 3o spiritalibus prouectibus modum ponit, ut ex hoc homo quod apprehendere conatur, et non ualet, in illis se non eleuet quae

ualet. Vnde ille quoque egregius praedicator qui raptus ad tertium caelum fuerat, paradisi arcana penetrauerat, esse post reuelationem tranquillus atque intentatus non ualebat. 3; Sed quia omnipotens

Deus terminos

constituit

homini,

qui

praeteriri non poterunt, et eleuauit hunc ad cognoscenda sublimia,

et reduxit iterum ad infirma toleranda ut modi sui

mensuram aspiciens, dum securitatem comprehendere conaretur et non posset, ne per elationem extra se iret, per humili4o tatem cogeretur intra suos semper terminos redire. Sequitur :

9/11 cfr. IV Reg. 20, 6. 32/34 cfr. II Cor. 12, 1-10

13 IV Reg. 2o, 1.

25.29/32 Lath. 12, 14/17.

41 Lath. 12, 18.

8 grauet] quamuis omnipotens deus illut tempus uniuscuiusque ad mortem presciat quo eius uita terminetur nec alio in tempore ..st... potuit nisi in ....... motitur add. M in marg. inf. — stai"tum K ^ quippe La/h. ^ 9 uiuatur Pat^, corr.,

Pat. A?

10 addedit K, corr.

14 sententiam M

esset (pr. 1.) M

alt.est]et K — 22inpraescientiaedd.ree. — 24praeterire K M — 28uirtutes Ba. Ebr. Sag. V'1., al. 30 profectibus M ^ homo] bono Norz. (V. m. 2) 32 quoque ille M

34 non oz. KM

uolebat K M Bess.r.2 Be. Norz.,

nolebat l/;nd. ^ 36 praeterite K M — eleuabit M ^ cognoscendam M, corr. 37 infima M .38 mensuras KM . 40 semper oz. M

630

14,6

^

Ll I]

20

LIBER

XII, ni-1v

III, 4. Recede paululum ab eo ut quiescat, donec optata ueniat, sicut mercennarii dies eiws. Hoc loco recede dicitur uim flagelli amoue. Quis enim ualet Deo recedente quiescere, cum solus ipse sit requies; et a quo quisque quanto longe fuerit, fit tanto et inquietus ? Itaque sic 7vecede ab eo, dicitur ut intellegas ferzendo. Apte autem subiungitur : Donec optata ueniat, sicut mercennarat dies eius. Mercennarius quanto longe est a fine operis, tanto et a retributione mercedis. Ita uir quisque sanctus in hac uita positus, dum longe se ab exitu uitae praesentis conspicit, longe se esse PL 988 ab aeternis gaudiis gemit. Quid est ergo dicere : Recede paululum ab eo ut quiescat, nisi: Iam flagella uitae praesentis subtrahe et bona aeternae quietis ostende ? Vnde etiam de ipsa quiete additur : Donec optata wen?at, sicut mer- |. 394 cennavrii dies eius. Tunc namque homini optata sicut mercennarii dies uenit, quando aeternam requiem pro recompensatione sui laboris acceperit. Quantum uero ad praesentis uitae speciem spectat, adhuc beatus Iob humanum genus multis miseriis repletum quam sit despectum insinuat. Quantumque ipsa insensibilia hunc praeire uideantur narrat, cum dicit :

IV, 5. Lignum

habet

spem ; sé praecisum

fuerit,

14,7 rursum uirescit, et rami eius pullulant. Sv senuerit 14,8 in ierra radix eius et in buluere emortuus fuerit 14,9 iruncus illius, ad odorem aquae germinabit ; et comam quasi cum rimum dlantatum est. ») faciet 14,10 Homo wuero cum mortuus [uerit et nudatus atque IO

15

consumptus ; ubi, quaeso, est ? Sed quia hoc iuxta litteram patet, debemus sensum ad interiora reducere, et qualiter haec iuxta spiritum intellegi debeant perscrutari. In scriptura etenim sacra ligni nomine aliquando crux, aliquando uir iustus aut etiam iniustus, aliquando uero incarnata Dei sapientia figuratur. Crux etenim ligno signatur cum dicitur : Mittamus lignum in banem eius. Lignum quippe in panem mittere est dominico corpori crucem adhibere. Rursum ligni nomine uir iustus aut etiam iniustus exprimitur, sicut per

III, 1/5 Lath. 12, 19/25. IV, 1/2 Lath. 12, 29/50.

III, 6 autem

13/17 Lath. 12, 23/27. 13 Ier. 11, 19.

K M, enim u

8 quando K, corr.

alt. se M s. 18 specie M 20 hunc] ipsum u IV, 3 in t. r. eius

4 germinauit K

14/17 Taio, Sent. 3, 54 (912B).

expectat M

M La. V'ulg., radix e. in t. Ku

9 intelligere M

10 se K M, esse add. u

adhuc] atque praez. K mortuus

13 pane (z/rog. /) K M

K M Lar.

LIBER

XII 1v-v

631

prophetam Dominus dicit : Ego Dominus humiliaui lignum sublime, et exaltaui lignum humile. Quia iuxta eiusdem Veritatis uocem : Omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se hwmiliat exaltabitur. Salomon quoque ait : S? ceciderit lignum ad. Au20 siírum aut ad. Aquilonem, in quocumque loco ceciderit, ibi erit. In die etenim mortis suae iustus ad Austrum cadit, peccator ad Aquilonem, quia et iustus per feruorem spiritus ad gaudia ducitur, et peccator cum apostata angelo, qui dixit : Sedebo in monte iesiamenti, in lateribus Aqwilomis, in frigido suo 25 corde reprobatur. Rursum per lignum incarnata Dei Sapientia figuratur sicut de ea scriptum est : Lignum witae est his qui apprehenderinti eam, et sicut ipsa ait : $2 in wiridi ligno haec faciunt, in arido quid. fiet ?^Hoc itaque loco cum lignum praefertur homini, quid homo nisi carnalis quisque accipitur ? 3o Et quid ligni nomine nisi iusti uniuscuiusque uita signatur : Lignum etenim habet spem ; si jraecisum fuerit, PL 989 rursum uirescil, quia cum in morte passionis pro ueritate iustus afficitur, in aeternae uitae uiriditate recuperatur. Et qui hic uirebat per fidem, illic uirescit per speciem. E£ ram 355 eius $ullulant quia plerumque ex passione iusti fideles quique ad amorem caelestis patriae multiplicantur, et uiriditatem uitae spiritalis accipiunt, dum hic pro Deo fortiter egisse gratulantur. Sequitur : 14,8 V,6. Si senuerit in terra radix eius et àn juluere 14,9 emortuus fuerit truncus illàus, ad odorem aquae germinabit, et faciet. comam quasi cum primum plantatum est. Quid radix iusti nisi sancta praedicatio, quia ; ab ipsa oritur et in ipsa subsistit ? Et quid terrae uel pulueris nomine nisi peccator accipitur ? Cui uoce conditoris dicitur : Terra es, et in terram ibis, uel certe, sicut habet nostra trans-

latio : Puluis es, et àn puluerem veuerteris. Iusti igitur radix in 16/17 Ez. 17, 24. 18/19 Luc. 14, 11; 18, 14. 21/25 Taio, Sent. 3, 54 (912B). 23/24 Is. 14, 15.

27/28 Luc. 25, 51. 39:Tzath. 12,37: V, 1/3 Lath. 12, 58/40.

32/33 Lath. 12, 30/51. 7iGens

mo:

19/20 Eccl. 1r, 5. 26/27 Prou. 5, 18.

34/37 Lath. 12, 55/56.

8iGen. 5.19.

8/12 Lath. 12,

40/44. 27 adpraehenderent K, i& -int corr. — ipse Bess.r.2 V7? ^. cum pier. Norm. uiride K,corr. — 28cumom.M . 28/29refertur M — 29quisquis K — 30 signatur KM, de-u — 32inos. Val 35fideles] et praem. M —— 37spiritalis uitae M . hunc K, Sag. Lyr. Big., hanc M V,1puluerem pulueri M

M — 2mortuus

K M LatpPK

3germinauit K, corr.

—5

632

LIBER

XII, v

terra senescit et in puluere truncus emoritur, quia apud corda 10 prauorum eius praedicatio despecta cunctisque uiribus effeta creditur. Et in puluere truncus emoritur, quia inter manus persequentium corpus illius exanimatur. luxta Sapientiae etenim uocem : Vis? sunt oculis insipientium moni ; et aestimata est afflictio exitus illorum. Sed iste cuius radix in terra senuit, 15 et in puluere truncus emortuus est, ad odorem aquae germinabit, quia per afflatum sancti Spiritus in electorum cordibus exemplo sui operis germen uirtutis facit. Aquae etenim appellatione nonnumquam sancti Spiritus irrigatio designari solet ; sicut scriptum est : Sz quis sitit, ueniat ad me, et bibat. Qui 20 autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum. Et faciet. comam quasi cum rimum lantatum est. Succiso trunco comam facere, est exstincto corporaliter iusto, ipso suae passionis exemplo multorum corda

^ 395

suscitare, et ex fide recta uiriditatem ueritatis ostendere. Bene

2; autem dicitur : Qwas? cum frimum plantatum est. Omne quod hic a iustis agitur secunda plantatio est, quia prima uidelicet plantatio non in opere iustorum, sed in praescientia conditoris est. Et quia cuncta quae agunt electi, sicut prius interius conspiciuntur atque disponuntur, ita postmo3o dum

exterius

perficiuntur,

bene

dicitur

: Faceet

comam

quasi cum primum plantatum est. Id est, uiriditatem suam ostendit in effectu operis, quam prius habuit in praeScientia conditoris. 1 *. Potest etiam radix iusti ipsa natura humanitatis intel3; legi, ex qua subsistit. Quae uidelicet radix senescit in terra cum natura carnis deficit in puluerem redacta. Cuius in puluere truncus emoritur, quia exstinctum corpus a sua specie dissipatur. Sed ad odorem aquae germinat, quia per aduentum sancti Spiritus resurgit : E faciet comam quasi cum

4o primum

plantatum

est ; quia ad illam speciem redit ad

quam perciplendam creatus fuerat, si in paradiso positus peccare noluisset. 8. Quod fortasse etiam de Domino ipso, scilicet bonorum omnium capite, ualet intellegi, iuxta hoc namque quod prae-

137

13/14 Sap. 5, 2. 14/17 Lath. 12, 44/46. 19 Ioh. 7, 57. 19/20 Ioh. 4, 22/25 Lath. 12, 49/51. 31/33 Lath. 12, 52/55. 43/44 Lath. 12, 54.

9terram M — etin p. t. emoritur oz. Lyr. Big. 10 adffecta M, defecta Bess.2, effetata a/.

puluerem K M Lar5.P

11 puluerem M La75.P

12

salomonis Bess.2.— 15/16 germinauit K,b s. u, M, germinatu — 17 exemplum Tur. Norm. — 24et K M Bess.r.2, sequitur praem. Lath. — 27 plantatio] est «dg. K,exp. — 27/28 praesentia K, corr. — 32/33 praesentia V/ind. Norm. — 36all. in M 54. 39 resurgit K, corr. 44 utique eZ. rer.

PL 990

LIBER XII, v-vi

633

45 diximus, quia de semetipso ait : S? in wiridi ligno haec faciunt, ?n arido quid fiet? Se enim lignum uiride, et nos lignum aridum dixit, quia ipse in se uim diuinitatis habuit ; nos uero qui puri homines sumus, lignum aridum appellamur. Habet ergo lignum spem, si praecisum fuerit, quia rursum uirescit, quoniam ;o et si occidi per passionem potuit, per resurrectionis gloriam rursus ad uitae uiriditatem uenit. Huius rami pullulant quia, ex resurrectione illius multiplicati, longe lateque fideles creuerunt. Huius radix in terra quasi senuit, quia eius praedicatio Iudaeorum perfidiae despecta fuit. Et in puluere truncus 5; emortuus est, quia in corde persequentium quod perfidiae suae uento leuabatur, contemptibilis et despectus est habitus,

quia quia iuxta 6» enim

carne potuit occidi. Sed ad odorem aquae germinauit per uirtutem Dei exstincta caro illius ad uitam rediit ; quod scriptum est : Quem Deus suscitaust a mortuis. Quia Deus Trinitas est, exstinctam carnem unigeniti Filü

sancta Trinitas, id est Pater, et idem Filius, et Spiritus sanctus |. 596

resuscitauit. Et fecit comam quasi cum primum plantatum est, quia illa apostolorum debilitas quae in morte illius et expauit, et negauit et negando aruit, per résurrectionis eius gloriam 65 rursus ad fidem uiruit. In cuius ligni comparatione quid omnis homo, nisi puluis est ? Vnde subditur :

14,410

VI 9. Homo

wero cum mortuus

fuerit, et nudatus

aique comsumpius : ubi, quaeso, est ? Nullus homo sine peccato est, nisi ille qui in hunc mundum non uenit ex peccato. Et quia omnes in culpa ligamur, ipsa amissione iu5 stitiae morimur ; concessa prius in paradiso ueste innocentiae

nudamur, interitu etiam carnis subsequente consumimur. Homo itaque peccator moritur in culpa, nudatur a iustitia, consumitur in poena. Hanc nuditatem peccatoris filii tegere dignatus est pater qui eo redeunte dixit : C?to froferte stolam 1o rimam. Prima quippe stola est uestis innocentiae quam homo bene conditus accepit, sed male a serpente persuasus perdidit; 45/46 Luc. 23, 51.

BOPA CE

O2 EDS"

49/56 Lath. 12, 54/60. 62/65 Lath. 12, 62/65.

VI, 1/2 Lath. 12, 67/68.

45 uiride K, corr,

7/[8 Lath. 12, 68/70.

M ^ 46enim K edd. M rec., esse

57/[58 Lath. 12, 6o[62. 9/10 Luc. 15, 22.

47 uim l/7.,

elumen

50 cecidit T/7. resurrectionem gratiae L/7zd. —— 51 uenire ad u. uitae T/7. 52exK M Lath.,om.u b561lebabP?^tur M,-bantur Tur. ^ 58red'itK X 60 carnisM ^ 61hisdemK sanctussp.K | 63etK M,om.u — 67unde] K M, et add. VI, 3 hoc mundo K, corr., M Bel. Tur. Vind. INorm., al.

11sedozw.K

-.

4 culpam K M

PL 991

634

LIBER XII, vr-vi1

Contra hanc rursum nuditatem dicitur : Beatus qu? wigilat, et custodit uestimenta sua ne nudus ambulet. Vestimenta quippe custodimus cum praecepta innocentiae seruamus in mente, ut 15 cum nos iudici culpa nudat, ad amissam redeuntes innocentiam paenitentia operiat. Bene autem dicitur: Vb, quaeso,

est ? quia peccator homo illic stare noluit ubi conditus fuit ; hic uero ubi cecidit, diu esse prohibetur. Patriam uolens perdidit, a peregrinatione uero sua quam diligit inuitus expelli20 tur. Vbi ergo est, qui in eius amore non est ubi uerum esse est ? Sequitur : 14,31 VII, 10. Quomodo si recedant aquae de mari, et 14,12 fluuius uacuefactus arescat, sic homo cum dormierii, non resurget. Mare mens hominis, et quasi fluctus maris

sunt cogitationes mentis, quae aliquando per iram tumescunt, ; per gratiam tranquillae fiunt, per odium cum amaritudine defluunt. Sed cum homo moritur, aquae maris recedunt quia,

iuxta psalmistae uocem : In ?lla die peribunt omnes cogitationes eorum. Et rursum de moriente scriptum est : A7nor quoque et odium simul peribunt. Arescit ergo fluuius uacuefactus quia, 10 subducta anima, uacuum remanet corpus. Quasi enim alueus fluminis uacuus est corpus exanime. Qua in re uigilanter intuendum est quod uita praesens, uidelicet quousque anima moratur in corpore, mari comparatur et fluuio. Aqua enim maris amara est, fluminis dulcis. Et quia hic uiuentes modo 15 quibusdam amaritudinibus afficimur, modo autem dulcedine tranquilli ac mites inuenimur, praesentis uitae decursus com-

paratione exprimitur maris et fluminis. 11. Sed in his durum ualde uidetur esse quod subditur : Sic homo cum dormierit, non resurget. Cur itaque 20 laboramus, si in resurrectionis retributionem non tendimus ?

Quomodo autem dicitur : Nom 12/13 Apoc. 16, 15.

resurget,

cum

scriptum

20/21 Lath. 12, 70/71.

VII, 1/4 Lath. 12, 73/76.

3/6 'Taio, Senf. 4, 13 (928C). 6/8 Lath. 12, 76[78. 7/8 Ps. 145, 4. 8/9 Eccl. 9, 6. 9/10 Lath. 12, 78/79. 13/17 Lath. 12, 79/85. 19:I ath 1298855

12rursus Norzz.

M — 14custodimus] in opere 42. M s./.

15 iudicii Tur. pler.

VII, 3 resurgit K M La£5, corr., Lath! 5 amaritudinem cum odio T/7., cum odio exp. s. 2 amaritudinem K, corr. 7 illo K 11 est] ita Praez. Bess.1.2.— corpus] cuius praem. Vind. exanime] est adZ. Vind. 12 quod KM,quiau ^ 15afficimur] efficimur K, turbati praez. Gauss. 15/16 tranquilli dulcedine K — 19 resurgit K M Norz. 20retributione M ^ 21autem M zz resurgit K M "arg.

LIBER

XII, vir-vir

635

sit : Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur. Et rursum : 52 in hac wita tantum in Christo sberantes sumus, u 397 25

14,12

müserabiliores sumus omnibus hominibus. Et per semetipsam Veritas dicat : Omnes qui in monumentis sunt audient uocem eius, ei procedent. qui bona fecerunt in resurrectionem. uitae. Sed subiuncta sententia indicat quae discretio in praemissa lateat. Nam subditur : VIII, 12. Donec

atteratur

caelum,

non

euigilabit

; PL 992

nec consurget de somno suo. Liquet enim quia non resurget, sed donec atteratur caelum, quia nisi mundi huius finis aduenerit, humanum genus a somno mortis ad uitam non Non ergo quia omnimodo non resurgat, sed quia A euigilabit. ante contritionem caeli, humanum genus minime resurgat, in-

sinuat. Notandum quoque est cur, postquam superius hominem mortuum IO

dixit, inferius non mortuum, sed dormientem

nominat; eumque de somno suo minime consurgere, donec caelum atteratur narrat, nisi quod patenter datur intellegi

quia in comparatione ligni reuirentis hominem mortuum peccatorem memorat, a uita scilicet iustitiae exstinctum. Vbi autem de morte carnis loquitur, non hanc mortem, sed som15

num maluit uocare, spem procui dubio resurrectionis insinuans, quia sicut citius homo a somno euigilat, ita concite ad conditoris nutum a morte corporis surgat. Vehementer enim ab infirmis mentibus nomen mortis pertimescitur, somni autem uocabulum non timetur. Vnde et Paulus discipulos admonens dicit : Nolumus autem ignorare uos, fratres, de dormien-

20

tibus, ut non contrisiemani sicut el celeri qui spem non habent. S4 enim credimus quod lesus mortuus est et resurrexit, dta. el Deus eos qui dormierunt per lesum adducet. cum eo. Quid est

quod praedicator egregius mortem

22 T: Cot ss de

23/24 I Cor. 15, 19.

VIII, 1/2 Lath. 12, 86/87.

29 (985 A).

22est M — resurgimus M promissis M VIII, 1 euigilauit K, corr.

15/16 Taio, Senz. 5,

23/32 'Taio, Sent. 5, 29 (985 AB).

^ inmuta.mur M

X 25dicit K Bess.r.2.

2 consurgit K, corr., M

sed] K M Bess.r.2,scilicetu — 4fines K,vorr.

mortem uocat,

25/26 Ioh. 5, 28/29.

3/15 Lath. 12, 87/96.

19/22 I Thess. 4, 13/14.

5euigilauit K, corr.

Domini

2|3resurgitc

— 27 M —3

— A[5a usque genus M im marg. illis.

omnimodo K L7/., i//is. i4 M, omnino

6 resurget

M Lat). 8 dixit i.n. mortuum M zz zarg. inf. 12 memorat K M Bess. r, in -auit zzu£., 2 Lafb., nominat Latb.* u 16amorte M X surgat K M, re- p, resurgit Tz; ^ 18discipulosoz. Tur. ^ 19uosignorare K M,ignorareuosu 20 etom.K 22deus M 54.

LIBER XII, vrim-ix

636 mortem

seruorum

Domini,

non

mortem

sed somnum

no-

25 minat, nisi quia infirma corda audientium respiciens, medicamentum praedicationis suae mira arte componit, et illum quem iam resurrexisse nouerant, eis mortuum insinuare non dubitat. Eos uero qui necdum resurrexerant ut spem resurrectionis insinuet, non mortuos sed dormientes uocat ? Non

;o enim uerebatur dicere mortuum quem auditores iam resurrexisse cognouerant et uerebatur dicere mortuos quos resurgere uix credebant. Beatus igitur Iob, quia carne mortuos ad uitam rursus euigilare non dubitat, eos dormientes potius quam mortuos appellat. 35

Sequitur:

irt

14,13

IX, 13. Quis mihi tribuat ut àn inferno protegas me ? Quia ante aduentum mediatoris Dei et hominis omnis homo, quamuis mundae probataeque uitae fuerit, ad inferni claustra descendit, dubium non est, quoniam homo qui per ; se cecidit, per se ad paradisi requiem redire non potuit, nisi ueniret ille. qui suae incarnationis mysterio eiusdem nobis paradisi iter aperiret. Vnde et post culpam hominis ad PL 993 paradisi aditum romphaea flammea posita esse memoratur, quae et uersatilis dicitur, pro eo quod quandoque ueniret 10 tempus ut etiam remoueri potuisset. Nec tamen ita iustorum animas ad infernum dicimus descendisse, ut in locis poenalibus tenerentur. Sed esse superiora inferni loca, esse alia inferiora

credenda sunt, ut et in superioribus iusti requiescerent et in inferioribus iniusti cruciarentur. Vnde et psalmista propter I. 398 15; praeuenientem se Dei gratiam dicit : Erzpuisti animam meam ex inferno inferiori. Beatus igitur Iob ante Mediatoris aduen-

tum ad infernum se descendere sciens, conditoris sui illic protectionem postulat ut a locis poenalibus alienus exsistat ubi dum ad requiem ducitur, a suppliciis abscondatur. :0 Vnde subiungit :

IX, 1/2 Lath. 12, 98/99. 2/10 Pat., Gez. 26 (28). 2/'7 aio, Sent. 2, 8 (785 B). 7[8 cfr. Gen. 5, 24. 15/16 Ps. 85, 15. 16/18 Lath. 12, 99/101. 16/X, 9 Taio, Sez. 2, 8 (785 BC).

24seruorum K M, ueto praez. u, autem praez. Taio — 32uix credebant] uisuri erant Tzr. IX, 1 mihi] hoc add. La£h., praeter. Latb* Vulg. 4 descendisset Bess.2, descenderit u 7/8 iter usque paradisi M zn zzarg. 7 hominis M Paz. Bess.1.2, primi przez. Ky 11 in oz. M 13 pr. et om. K 14 inferioribus M crucifrentur K, crucientur M ^ perpsalmistam K —— 16sanctus Lz/f. 17 20 subiungitur M illic oz. Tur.

LIBER

14,13

XII, x-Xi

637

X, 14. Vt abscondas me domec periranseat furor twws. Furor enim omnipotentis Dei in hoc cotidie uim suae districtionis peragit quod uiuentes indigne dignis suppliciis demergit. Qui furor nunc equidem transit sed in fine pertran-

; sit, quia modo agitur sed in mundi termino consummatur. Qui tamen iste furor, quantum ad electorum animas, in Redempto-

ris nostri aduentu pertransiit, quia eas ab inferni claustris ad paradisi gaudia mediator Dei et hominum, dum ipse illuc pie descenderet, reduxit. Inter haec uero sciendum est quod fu1o roris nomen Diuinitati non congruit, quia naturam Dei simplicem perturbatio nulla confundit. Vnde ei dicitur : T'*« autem

dominator wirtutis cum tranquillitate iudicas, ei cum. magna reuerentia disponis nos. Sed quia iustorum animae per Mediatoris aduentum erant quandoque ab inferni locis, quamuis 15 non poenalibus, liberandae, hoc quoque iustus uir praeuidet. Et petendo subiungit : 14,13 XL 15. Et constituas mihi tempus, in quo recordevis mei ? At ubi uenit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. Hanc itaque redemptionem uir Domini prae5 Sciens, in qua erant multi etiam ex gentilitate liberandi, sicut ipse ait : L?cet haec celes in corde tuo, tamen scio quia uniuersorum memineris ; apud omnipotentem Deum tempus sibi con-

stitui suae recordationis petit. Hinc est enim quod in euangelio

Dominus dicit : Ef ego s? exaltatus fuero a terra, omnia traham 10 ad. e ipsum, omnia uidelicet electa. Non enim ab inferno rediens Dominus electos simul et reprobos traxit, sed illa exinde omnia sustulit quae sibi inhaesisse praesciuit. Vnde etiam per Osee prophetam dicit : Ero mors tua, o mors ; ero PL 994 morsus tuus, inferne. Quod enim occidimus, agimus ut penitus :5; non sit. Ex eo enim quod mordemus, partem abstrahimus partemque relinquimus. Quia ergo in electis suis funditus Do-

X, 1/5 Lath. 12, 105/107. Sap. 12, 18.

1/13 Taio, Sen. 5, 22 (975D [976A).

11/13

XI, 1/2 Lath. 12, 109/110. 2/4 Gal. 4, 4/5. 4/[5 Lath. 12, 110/111. 6/7 Iob ro, 15. 7/8 Lath. 12, 111/112. 9/10 Ioh. 12, 32. 13/14 Os.

135817 X,

1ut K M Laz., et Vulg.

2 enim M La/h., etenim K, etiam p

uim]

cursu Tr. | 4finem Besr.r.2.— A[5sed inf. pertransit Mzzzzarg. — 5 modo, ex homo 6 in M 5. 7 aduentum K, corr. quia M . infernis K, corr. 11 confunditur M XI, 3natum (pr..) M Bess.r, ut coni. corr., 2, corr. tn marg.

electa] id est praez;. M

— 11d reprobus

K — 15etenim M

Ghaecoz.M

. 10

— 16-que M s.

638

.

LIBER

XII, xri-xii

minus occidit mortem, mors mortis exstitit. Quia uero ex inferno partem abstulit partemque reliquit, non occidit funditus sed momordit infernum. Dicit ergo : Ero mors tua, o mors ; id 2o est, in electis meis te funditus perimo. Ero morsus tuus, inferne, quia sublatis eis, te ex parte transfigo. Sciens igitur beatus Iob hunc aduentum ad inferos Redemptoris nostri, petat quod futurum prouidit ; et dicat : E comstituas mihi tempus in quo vecorderis mei. Agmsequitur

14,214

XII, 16. Putasne

mortuus

homo

rursum

uiuet?

Solent iusti uiri in eo quod ipsi certum ac solidum sentiunt quasi ex dubietate aliquid proferre, ut infirmorum in se uerba transferant. Sed rursum per fortem sententiam infirmanti du; bietate omnimodo contradicunt, quatenus per hoc quod dubie proferre cernuntur infirmis aliquatenus condescendant ; et per hoc quod certam sententiam proferunt, infirmorum mentes dubias ad soliditatem trahant. Quod nimirum dum faciunt exemplum nostri capitis sequuntur. Passioni quippe Dominus ro propinquans infirmantium in se uocem sumpsit, dicens :Pater m4, si possibile est, transeat a me calix iste ;eorumque timorem, ut abstraheret, suscepit. Et rursus per oboedientiam uim fortitudinis ostendens ait : Verwmtamen non sicut ego uolo, sed sicut tu ; ut cum hoc imminet quod fieri nolumus, sic per 15 infirmitatem petamus ut non fiat, quatenus per fortitudinem

parati simus ut uoluntas conditoris nostri etiam contra uoluntatem nostram fiat. Hoc igitur exemplo nonnumquam a fortibus infirmitatis uerba suscipienda sunt, ut per eorum post praedicamenta fortia infirmorum corda gratius roborentur. 20 Vnde beatus Iob, cum quasi dubitantis uerba protulit dicens : Putasne

moriuus

homo

vursum

uiuet

?, ilico senten-

tiam suae certitudinis adiunxit, qui ait : 14,14

XIII, 1V.

Cunctis

diebus

quibus

nunc

milito,

ex-

specto donec ueniat immwutatio mea. Qui itaque immutationem suam tanto desiderio exspectat, quam sit de re429/21: OS T2:

2510:

XII, 1/5 Lath. 12, 114/118.

Matth. 26, 39.

thoro rotos 9/17 aio, Sent. 2, 5 (780BC).

13/14 Matth. 26, 39.

10/11

20.22 Lath. 12, 118/119.

XIII, 1/4 Lath. 12, 120/125.

17 mortis M, s eras. 18-queom.K prouidet M Be., praeuidit ui

. 20 premo V'zzd.

23 prouidit K,

XII, 2 uiti iusti La. 4 transferant K infirmantes Tr. 4/5 dubietati Bess.r, a/f. i ex e, 2 6 condescendunt M 8 faciunt dum Bess.r 12 rursum M Taio 15 f..iat M 16/17 nostra? uoluntate K, nostram

uoluntatem Tao

17 a om. M

22 qui K M, qua u

10599

LIBER

XII, xrn-xiv

639

surrectione certus insinuat, et cursum uitae praesentis quan;tum despiciat innotescit, qui hunc militiam appellat. Per militiam quippe semper ad finem tenditur et cotidie conclusionis terminus exspectatur. Cursum itaque uitae huius despicit et statum soliditatis requirit, qui per hoc quod mutabiliter militat,

ad

immutationem

suam

peruenire

festinat.

lusto PL 99;

1o quippe in hac uita ipsa sarcina suae corruptionis onerosa est. Quod uigiliae defatigant, somnus quaeritur ut uigiliarum labor atque anxietas temperetur. Sed nonnumquam etiam somnus occidit. Fames corpus atterit atque, ut eius necessitas repellatur, cibi requiruntur. Sed saepe et cibi grauant qui ad repel15 lendum debilitatis grauamen quaesiti fuerant. Grauis itaque est sarcina corruptionis, quae nisi ita grauis esset, Paulus nequaquam diceret : Vamnitati creatura. subiecta est, non uolens, sed. propter eum qui subiecit in spe, quia et ipsa creatura liberabitur a seruitute corruptionis, in libertatem gloriae

20 filiorum Dei. Scimus enim quod omnis creatura congemascit et jarturit usque adhuc. Sanctus ergo uir incorruptionis statum desiderans, dicat : Cunctis diebus quibus nunc mailito,

exspecto donec ueniat idmmutatio

14,15

mea.

In qua immutatione quid agatur adiungit :

XIV,18. Vocabis me, et ego respondebo tibi. Respon-

dere cuilibet dicimur cum eius factis congrua ad uicem opera reddimus. In illa igitur commutatione uocat Dominus et respondet homo, quia ante incorrupti claritatem, incorruptus ; homo ostenditur post corruptionem. Nunc etenim quousque subditi corruptioni sumus, auctori nostro minime respondemus, quia dum corruptio ab incorruptione longe est, similitudo apta nostrae responsioni non est. De illa uero immutatione scriptum est : Cum apparuerit, similes ei erimus ; quo10 iam uidebimus eum sicuti est. Tunc ergo uocanti Deo uera-

5/9 Vat: 250823 72:7. 20/22. 24 Lath. 12, 128.

9/21 aio, Sen. 5, 51 (907).

XIV, 1 Lath. 12, 129. (907D). 9/10 I Ioh. 5, 2.

3/5 Lath. 12, 129/132. 5/8 'Taio, Sent. 5, 51 10/12 Lath. 12, 132/134.

XIII, 7terminos K,corr. K, corr.

^ huiusuitae Lazb.

iustis K Bess.r.2 pler. codd., -us M

17/21 Rom. 8,

| 8quod Ms/. 12 sonus

Tz:6

XOfestinant 14 ciui

requiruntur M zzarg. ^ dÓ6corruptioniss.est M ^ itaoz. K, uehementer Tao grauis] onerosa Tajo ^ 17uanitatis M,corr. ^ 18subiecit] eam add. u V/uig. 19libertate K M X 20etenim M ^ congemiscit M Tajo, congemescit K, z/f. e.in i zut., ingemiscit i L/z/g. 21 parturit M, de/., condolet ;./. XIV, 2uicem] uocem add. K in marg., inuicem Tur.

4 respondit K, corr., M

qui»K corruptiin M,corr. — 6corruptionissubditi M ^ corruptione K, corr. 7 qui? K incorreptione M 8 responsionis M

640

LIBER XII, x1iv-XvI

citer respondemus, quando ad summae incorruptionis iussum incorruptibiles surgemus. Et quia hoc percipere creatura ex semetipsa non ualet, sed solius omnipotentis Dei dono agitur ut ad tantam incorruptio- & 4oo 15 nis gloriam permutetur, recte subiungitur:

14,15.

XV, 19. Operi manuum tuarum porriges dexteram iuam. Ac si patenter dicat : Idcirco creatura corruptibilis persistere ad incortuptionem potest, quia tuae potestatis ma-

nu erigitur, et tui respectus gratia ut persistat, tenetur. Hu; mana namque creatura, eo ipso quod creatura est, in semetipsa habet sub se defluere, sed a conditore suo homo accepit ut et super se contemplatione rapiatur, et in seipso incorruptione teneatur. Creatura ergo ne sub se defluat, sed in incorruptione persistat, ad incommutabilitatis statum auctoris 10 sui dextera leuatur. Potest quoque dexterae nomine Filius designari, quia : Omnza per tbsum facta sunt. Operi igitur manuum suarum porrexit omnipotens Deus dexteram suam, quia PL 996 ut abiectum atque in infimis iacens ad summa erigeret genus humanum, incarnatum ad hoc unigenitum misit. Ex cuius no15 bis incarnatione datum est ut qui ex uoluntate propria in corruptionem cecidimus, uocanti nos Deo quandoque ad incorruptionis gloriam respondere ualeamus. Qua in re largitatem diuinae misericordiae pensare quis ualeat, quod ad tantam perducit gloriam hominem post culpam ? Pensat Deus mala 20 quae facimus, et tamen per benignitatis suae gratiam ea misericorditer relaxat. Vnde et subditur : 14,16

XVI,20.

Tw

quidem

gressus

meos

dinumerasti,

sed

parcis peccatis meis. Gressus Deus dinumerat, cum singula quaeque nostra opera propter retributionem signat. ap enim in gressibus, nisi unaquaeque nostra actio designatur? XV, 1/4 Lath. 12, 136/139. Ioh. 1, 5

1/10 Taio, Sen. 3, 51 (907D/908A).

11

XVI, 1/2 Lath. 12, 141/142.

11

respondemus

|K M Bess.1.2 Lafb.,

K M Bess. Lath., tesurgemus

-debimus

Bess.2, surgemus

recte M zn arg.

Ji

p

12

surgimus]

15 premutetur

K, corr.

XV,1 tuam KM Lath. Bess., om. Bess.2u Vulg. Taío 2 aperte M creatura K M Larb. Bess.1.2 Tajo, tuaadd.u — 5quo K Taie — 6[7 accipit K? 7 super] ad superna Tr. per contemplationem Beg. semetipso M incorruptione] in praez. K 8 in K n marg. 9 immutabilitatis L/7zd., incorruptibilitatis 4. — 10 per M s. 14huncK M — 15/16corruptione K,

€0rr., incotruptionem M, corr. XVI

20 eam M

parce Bess.2 V1. Big. Lath!, -ces Lyr.

4 una- M 5.

LIBER XII, xvi-xvrl

641

; Omnipotens itaque Deus et gressus dinumerat, et peccatis parcit, quia et subtiliter acta nostra considerat, et tamen haec paenitentibus misericorditer relaxat. Qui et duritiam in peccantibus conspicit, sed tamen hanc, praeueniente gratia, ad paenitentiam emollit. Culpas ergo denumerat, cum nos ipsos 1o ad. singula quae fecimus, deflenda conuertit. Quas misericorditer relaxat, quia eas dum nos punimus, ipse nequaquam in extremo

examine

iudicat,

Paulo

attestante,

qui ait : $7

nosmetipsos diudicaremus, non utique iudicaremur. Vnde adhuc subditur : 14,17 XVII, 24. Signasti quasi im sacculo delicta mea, sed curasti iniquitatem meam. Signantur quasi in sacculo delicta nostra, quia hoc quod nos exterius agimus, nisi paenitentia interueniente diluamus, in secreto iudiciorum Dei s sub quadam occultatione seruatur, ut quandoque etiam de sigillo secreti exeat ad publicum iudicii. Vnde etiam per Moysen dicitur : Nonne haec congregata sunt apud me, et signata in thesauris meis ? In die ultionis reddam illis. Cum uero pro malis quae fecimus disciplinae flagello atterimur, et haec per 1o paenitentiam deflemus, iniquitatem nostram signat et curat ; quia nec inulta hic deserit, nec in iudicio punienda reseruat. Signat igitur delicta quia ea hic subtiliter attendit ut feriat ; curat uero quia haec per flagellum funditus relaxat. Vnde iniquitatem quoque illius persecutoris sui, quem in terra prostra15 uerat, signando curauit ; cum de illo ad Ananiam dixit : Vas p 4o:

electionis mihi. est iste, ut portet nomen meum coram gentibus el regibus et filis Israel. Ego enim ostendam illt, quanta oporteat PL 997 etum bro nomine meo pati. Cui enim adhuc pro transactis excessibus uenturas passiones minatur, profecto hoc quod deli20 querat in corde signatum tenebat. Sed procul dubio delicta eius signando curauerat, quem uas electionis uocabat. Vel certe peccata nostra signantur in sacculo cum mala

5[7 Lath. 12, 142/144.

5/13 Taio, Sent. 3, 47 (905 BC).

12/131 Cor. 11,

3Ij XVII, 1/2 Lath. 12, 146/147. 3/6 'Taio, Sent. 5, 47 (905C). 7/8 Deut. 32, 34/35. 8/13 Taio, Sent. 3, 47 (905C). 12/13 Lath. 1:2, 147/149. 15/18 Act. 9, 15/16. 21/24 Taio, Sent. 5, 47 (905CD). 21/23 Lath. 12, 149/151.

9 enumerat

Bel. Norz.

K M Taro, di- u

| 1dMeasKs/.

10 facimus K, corr.

| nosKM Tai,ipsiadd.u

deflendo K

quasi

^ 13iudicaremus (pr.) M

XVII, 6 sigillo s. K M Bess.r.2 Taio, edd., secreto sigilli l/7.!, sacculo sigilli Vz?u 7diditKM — 8diemM — 11inultam M seruat KM 14quousque Er. 17/18 oporteat eum K M V/g., eum o.u — 18pati p.n. meo K M

642

LIBER

XII, xviI-XVIII

quae fecimus sollicito semper corde pensamus. Quid namque est cor hominis, nisi sacculus Dei ? Vbi dum

studiose con-

2; Spicimus per quanta delinquimus, peccata nostra quasi in Dei sacculo signata portamus. An non peccatum suum Dauid signatum tenebat in sacculo, qui dicebat : /nzquitatem meam ego agnosco ; et delictum meum coram me est semper ? Et quia culpas, quas nos intuendo et paenitendo cognoscimus, pius 3o nobis conditor relaxat ; recte post signata in sacculo delicta

14,18

subiungitur : Sed curasti iniquitatem meam. Ac si aperte dicat : Quae modo signas ut paenitendo uideam, agis procul dubio ne in retributione uideantur. Sequitur :

XVIII, 22. Mons

cadens defluit et saxum

transfer-

nato prouentu concutiat et prosternat casumque

suum non-

14,19 tur de loco suo. Lapides excauant aquae et alluuione baulatim terra consumitur ; et homines ergo similiter perdes. Hoc crebro agitur ut cadentibus rupibus, ad loca alia transferatur ; ut aquae lapides excauent, et ^ saxum paulatim terra alluuionibus consumatur. Sed magna nobis intentione discutiendum est quod infertur: E£ homines ergo similiter $erdes. Quid est enim hoc, quod cadenti monti et saxo translato, quod excauato lapidi et per alluuionem terI o rae consumptae perditio humana comparatur, nisi hoc, quod patenter datur intellegi, quia duo sunt genera temptationum ? Vnum quod in mente etiam iusti hominis per repentinum euentum agitur, quatenus sic subito temptetur, ut hunc inopinisi postquam ceciderit uideat. Aliud uero, quod paulatim uenit in mentem et resistentem animum lenibus suggestionibus inficit et omnes

2o

in eo uires iustitiae non nimietate sua,

sed assiduitate consumit. Quia ergo alia est temptatio quae iustos plerumque subita inuasione prosternit, dicatur : Mons cadens defluit et saxum transfertur de loco suo, id est, mens

sancta, cuius locus iustitia fuerat, impulsu subito

transfertur ad culpam. Rursum quia alia est temptatio quae se cordi hominis leniter infundit, omnemque duritiam fortitu27/28 Ps. 5o, 5. 151/154.

28/33 'Taio, Semi. 3, 47 (905D).

XVIII, 1/2 Lath. 12, 155/156.

31/34 Lath.

12/27 Taio, Sent. 4, 6 (919A B).

12,

18/22

Lath. 12, 156/160.

25 deliquimus K — 25/26 in d. s. quasi K

28 cognosco Bess.1.2, aj. XVIII, 2 lapides] et praem. Bess.r.2 2/3 alubionem K, ad. -ne vorr. 4 montibus .$27. V7? ^ 6illuuionibus Ga/. — 9quid M,cerr. — 12homines K

et M corr. repentino K, corr. 14 preuentu M . 16 mente K, corr., M animam Tao 17 eos M, corr. 19 iusto K!, -um K?, 3 M 21 loco Taio 22 sese Taio

LIBER

XII, xvi

643

dinis corrumpit atque consumit, dicatur : Lafides exca2; 4ant aquae ; quia uidelicet duritiam mentis absorbent assidua et mollia blandimenta libidinis, et lentum atque subtile

uitium corrumpit durum et forte propositum mentis. Vnde subditur : E? alluwione paulatim terra consumitur. Sicut enim influente aqua paulatim terra consumitur, sic le- PL 998 3o niter subrepente uitio mens etiam fortis absorbetur. Vnde bene subiungitur : E? homines ergo similiter perdes. Id est, quia cum temptationem iusto iudicio eius menti qui stare in alto cernitur repente dominari permittis, cadere ac defluere montem facis. Et cum uoluntas ad uitium commutatur, quasi 3; ad locum alium transfertur saxum ; cum uero temptationem p. 402 lentam atque subtilem, sed tamen assiduam, eorum qui esse fortes creduntur praeualere mentibus sinis, quasi lapides excauant aquae et alluuione paulatim terra consumitur, quia nimirum suggestione leni subacta mentis duritia mollitur. 4» 23. Videamus Dauid ille quantum mons altus fuerit, qui tanta Dei mysteria prophetico spiritu ualuit contemplari; sed aspiciamus quam subito casu defluxit, qui dum in solario deambulans, alienam coniugem concupiuit, abstulit, eiusque

uirum cum damno sui exercitus interemit. Repentino casu 4; mons cecidit, cum mens illa mysteriis caelestibus assueta, inopinata temptatione deuicta est tamque immanissimae turpitudini subacta. Saxum itaque de loco suo translatum est, cum prophetae animus, a prophetiae mysteriis exclusus, ad cogitandas turpitudines uenit. Videamus etiam qualiter lapides ex5o cauant aquae et alluuione paulatim terra consumitur. Salomon quippe immoderato usu atque assiduitate mulierum ad hoc usque perductus est, ut templum idolis fabricaret. Et qui prius Deo templum construxerat assiduitate libidinis, etiam perfidiae

substratus,

idolis

construere

templa

non

timuit.

5; Sicque factum est ut ab assidua carnis petulantia usque ad mentis perfidiam perueniret. Quid itaque aliud quam aquae excauarunt lapidem et alluuione paulatim terra consumpta est, quia subripiente paulisper infusione peccati, terra cordis illius 24/31 Lath. 12, 160/169. Roux s

32/39 'Taio, Sent. 4, 6 (919B).

47/59 Taio, Sen. 4, 3o (945D [946A).

40/44 cfr. I1

49/52 cfr. III Reg. 11,

27fortem M — 28alubionem K, ad. -ne corr. — 29 influenta K, corr. — aqua (exp.) consumitur terra K —— 30 subripiente K M LatpP! absorbitur K, corr. 32 quia oz. Sag. V'1.?, dub. uj mente K, corr. — 33 dominare M —— 36 esse fortes K M Tajo, fortes esse Lu 38 adluuionem K 41 deo K, corr. contemplare KK, corr. 42solarium K,corr., M ^ 43abstulit K M, et praez. 44 cum M 54. 46 immanissime turbini Bess.2 53 deo oz. M 54

templum K . 57excauerunt

K —— 58 terram M

644

LIBER

XII, xviII-XXI

ad consumptionem defluxit ? Consideret ergo beatus lob 6o utrasque temptationes, uel subitam et immensam, uel lentam atque longiorem ; consideret casus hominum et ex his quae exterius accidunt rapiat interius contemplationem, dicens : Mons cadens defluit, et saxum transfertur de loco suo. Lapides excauant aquae, et alluuione paula6dim devra comsumitur ; et homines ergo similiter perdes. Id est, sicut haec insensibilia modo subito corruunt, modo paulisper infusa aquarum mollitie consumuntur, ita etiam eum quem rationabilem condidisti, uel subita temptatione deicis, uel longa ac lenta consumi permittis. 7. Atque mox eamdem rationabilem creaturam uerbis sequentibus explicat, dicens :

14,220

XIX,24. Roborasti eum paululum ut in perpetuum

transiret. Paululum roboratus est homo, quia hic uiuendi PL 999 uires ad modicum accepit ut in perpetuum transeat ubi eius

uitam terminus non concludat. Sed in hac breuitate ubi robo; ratus est colligit unde in perpetuitate inueniat, uel ut semper gaudeat, uel ut suscepta supplicia non euadat. Qui pro eo quod paululum roboratus est ut in perpetuum transeat, apte mox subditur :

14,20

XX, 25. Immutabis

faciem

eius

et emitties

eum.

Facies hominis immutatur cum eius species morte atteritur. Emittitur uero, quia ab his quae uolens tenuit transire ad aeterna cogitur nolens ; dumque ad illa perducitur, haec quae ; diu cogitata tenuit qualiter sese habitura sint relicta nescit. Vnde et additur : 14,21 XXI, 26. Siue nobiles fuevint filii eius, siue 2gnobiles, non intellegit. Sicut enim hi qui adhuc uiuentes sunt

mortuorum

animae

quo loco

habeantur

ignorant,

ita y 403

mortui uita in carne uiuentium post eos qualiter disponatur XIX, 1/4 Lath. 12, 175/178.

2/6 'Taio, Sent. 3, 5 (855C) ; 3, 54 (910D).

XX, 1/6 Lath. 12, 180/185.

1/5 'Taio, Sez. 3, 54 (9g10D/o11A).

XXI, 1/2 Lath. 12, 186/187.

59 consummationem

aluuionem K 4.H.

T7270

— 66perdis

XIX, 2 perstransiret

2/10 'Taio, Sen. 53, 54 (911A).

62 accedunt. K V/znd., acciderunt M

M X subito Laz5.u, subita M

conclaudat M, claudat 475. Vt. Sag. XX, 3 emittetur K, corr.

XXI, 1£e.fuerint Lz75. 4 uitam M

K M

3 accipit K? Lap?!

—— 5colligat Tur. INorz. ergo M

64

69deices K, corr.

4 terminos

K, corr.

^ perpetuitatem ueniat

5 habitatura K

— 2intelliget Lr. Bjg.

— hii

M — 3animas

KM

LIBER XII, xxi-XXII

645

; nesciunt, quia et uita spiritus longe est a uita carnis. Et sicut corporea atque incorporea diuersa sunt genere, ita etiam distincta cognitione. Quod tamen de animabus sanctis sentiendum non est, quia quae intus omnipotentis Dei claritatem uident nullo modo credendum est quia sit foris aliquid quod 1o ignorent. Sed carnales quique, quia amorem praecipuum filiis impendunt, hoc eos beatus Iob nescire postmodum asserit quod hic uehementer amauerunt, ut siue nobiles siue sint ignobiles filii nesciant, quorum eos semper cura fatigabat. Quod tamen si intellegi spiritaliter debet, non incongrue fi1; liorum nomine opera designantur. Sicut de muliere Paulus dicit : Qwia salua erit per filiorum generationem. Neque enim mulier quae continentiae studens, nequaquam filios generat salua non erit, sed per generationem filiorum saluari dicitur,

quia per effectum bonorum operum perpetuae saluti sociatur. 20 Nobiles ergo sunt filii recta opera, ignobiles autem facta peruersa. Et saepe homo agere quaelibet bona intentione nititur ; sed tamen pro multis quae subrepunt, eius acta apud omnipotentem

Deum

qualiter habeantur, incertum

est. Siue

itaque nobiles fuerint filii eius, siue ignobiles, non intellegit 25 quia, subtili examine discussa, utrum approbentur eius opera an reprobentur ignorat. Et hic ergo homo in dolore laboris est positus, et illuc ducitur in timore suspicionis. Vnde adhuc de ipso praesentis uitae labore subiungitur : 14,22

XXII, 2v. Aitamén

caro eius

dum

uiuit,

dolebit

;

et anima eius super semetipso lugebit. De coniugibus PL 1ooo Paulus dicit : Tv?bulationem tamen carnis habebunt huiusmodi. Sed tribulationem carnis hic pati possunt, etiam iam qui spiri; taliter uiuunt. Cur ergo inesse coniugibus carnis tribulatio quasi specialiter dicitur, quae etiam a uita spiritalium longe non est, nisi quod hi frequenter maiores tribulationes ex carne suscipiunt qui carnis uoluptatibus delectantur? Bene autem

10/15 Lath. 12, 187/191. 28 Lath. 12, 194.

16 I Tim. 2, 15.

XXII, 1/2 Lath. 12, 195/196.

25/26 Lath. 12, 191/195.

2/8 Taio, Sent. 5, 7 (858B).

SIEG or.

28.

6genera M — 9sitforis K M Taie, forissitu — 10carnalis K,corr. — qui K 1isanctusLa/b. ^ postmodumnescire La/. ^ 12hiiLa/b. ^ pr.siue K,e sibi

| 12/13sint ignobiles K M, ignobiles sint u

13 nesciunt M La£P

profectum Norz., Vt. m.2

— 14si Ms/.

sint filii siue ignobiles L272.

X 15designatur K,n s./. add. — 19

— 22subripiunt K M Bess.r.2 — 25quia] quae Latb.

27 dicitur M, corr.

XXII, 1 cor La. M Bess. T'aio 7 hii M

2 -ipsum K?

3 tamen om. M

4 iam o.

LIBER XII, xxiI-XXIV

646

dicitur: E£ anima eius super semetipso lugebit ; quia 1o quisquis in se gaudere appetit, eo ipso iam in luctu est quo a uera laetitia recessit. Vera quippe laetitia mentis creator est. Dignum itaque est ut in se semper homo maerores inueniat qui, derelicto creatore, in se gaudium quaerebat. Sequitur:

XXIII, 28. Respondens autem Eliphaz Themanites, 154 15 2 dixit. : Numquid sapiens respondebit quasi in uen-

tum loquens et implebit ardore stomachum suum ? Crebro iam diximus beatum Iob typum sanctae uniuersalis

; Ecclesiae, amicos uero illius haereticorum speciem tenere qui, quasi ex defensione Domini, occasionem stultae locutionis inueniunt, et contumeliosa contra bonos uerba iaculantur.

Quibus cuncta quae a fidelibus sentiuntur quasi in uentum prolata displicent. Vnde nunc dicitur : Numquid sapiens 10 respondebit quasi in wentum loquens ? Nec bonorum uerba dicta rationis sed stimulos furoris existimant. Vnde et subditur : E£ ?mplebit ardore stomachum suum. Quia ea etiam quae se sciunt contumeliose dicere, student semper ut dictum est, ex Domini defensione palliare. Vnde Eliphaz subdit :

1;

XXIV,29.

153

Arguis

I 404

uerbis

eum

qui non

est aequalis

tibi ; et loqueris quod tibi non expedit. Nullum uero existimant timorem Domini habere, nisi eum quem potuerint ad suae confessionis stultitiam trahere. Vnde adiungit Quantum in

15,4;

: ie

est,

euacuasta

timorem

et tulisti

preces coram Domino. Tulisti dicitur abstulisti; ac si aperte dicat : De tua iustitia praesumens, Creatoris tui 10 gratiam despicis deprecari. Cum enim uera mala haeretici contra bonos non inueniunt, fingunt quae redarguant ut iusti

12/14 Lath. 12, 196/199. XXIII, 1/3 Lath. 12, 200/202. 204/208.

8/9 Lath. 12, 203/204.

10/15 Lath. 12,

XXIV, 1/10 Lath. 12, 209/217.

10insegaudere K M,gaudereinseu memotes K, r s. 2//. m az. M

— 11uerez/L./. Meorr.

^mentiK

— 12

XXIII, 3impleuitM ^ ardorem K, corr. 5amicorumM ' 11dictauerba 12 impleuit K, corr. a.z. ardorem K, corr. 13 ea Lath.u, oy. K M etiam ozz. Latb. qui M 14 dei M

XXIV, 2 pr. tibi] tui La. Vu/g. n..ulum M 3 potuerunt K 4 fiduciam V;zd. — 6inter M — 7domino K M La^., deo V/4g. — 10 despices K!, dispicis K? 11 redarguunt M

LIBER XII, xx1Iv-XXVI

647

esse uideantur, et fit plerumque ut ad aperta contumeliarum uerba perueniant. Vnde adhuc subditur : 155

XXV,

30. Docuit

enim

iniquitas

tua

os

tuum,

et

imitaris linguam blasphemantium. Iniquitas os docet quando ex mala uita concipitur quod peius dicatur. Quia autem beatus Iob tanto in ore liber fuerat quanto iustus in PL 1oo: ; opere, ab amicis suis haereticorum typum tenentibus, et de iniqua uita, et de audaci ore reprehenditur ut dicatur : Docuit enim iniquitas tua os tuum. Ac si aperte diceretur: Quod peruerse loqueris, ex peruersiore uita didicisti. Saepe uero haeretici dum quasi uenerantur Deum, eius 10 mysteriis contradicunt et humilitatem putant si ueritatem denegant. Sunt namque nonnulli qui Deo se iniuriam irrogare existimant si eum ueram carnem assumpsisse fateantur, aut si hunc ueraciter pro nobis carne mori potuisse crediderint. Cumque Deo quasi plus honoris conantur tribuere, coguntur 15 laudes ueras bonitatis illius negare. Quid enim est in caritatis suae laude potentius quam ut illa sibi pro nobis digna ad susceptionem faceret, quae ei uidentur indigna ? Sancta autem Ecclesia ueram carnem, ueram mortem illius confitetur ; sed

haec dicens, ab haereticis irrogare Deo contumeliam creditur. 20 Vnde nunc dicitur : E£ imitaris lànguam blasphemantium. Cui si quid in hoc mundo aduersitatis euenerit, hoc ei contingere ex ipsa hac iniuria suae confessionis dicunt. Vnde adhuc subditur : 156

XXVL,

31. Condemmabit

tie os

tuum

et

mom

ego,

et labia tua respondebunt tibz. Quia enim ex errore confessionis existimant mala aduersitatis erumpere, labia sua ei asserunt respondere ut culpa eloquii sit causa flagelli. ; Aliquando uero eam comprimere quasi ratiocinantes uolunt. Vnde Eliphaz beatum Iob reprehendere quasi ex ratione conatur, dicens :

XXV, 1/2 Lath. 12, 219/220.

7/9 Lath. 12, 220/221.

17/23 Lath. 12,

221/228.

XXVI, 1/4 Lath. 12, 229/232.

12 ad oz. M

XXV, 1 enim oz. La. — 3quiaK,a5s/. | 4inore] timore l/zzd. 6 audacia (ore oz.) M — 7apette M Lath., ei praez. K, eo add.u — 7[8diceret M ex]et /;zd. ^ petuersiori M Vind. ^ 8/9uita didicisti K M, didicisti uita u 1liniuriam oz. Tur. ^ 13carne]inpraez.M ^ 14honotrisomz. Vind. | 15 est] ei praez. M —— 16utom. M . 17 facere M, assumtione prae. edd. rec. XXVI, 1 condeninauit K Lath!

2 tetrore M, corr., ote V1. Lath.

648 15,7

LIBER

XXVII,

XII, XXVII-XXVIII

32. Numquid

primus

homo

iw

matus

es,

15,8 et ante colles formatus? Numquid consilium Dei audisti, et inferior te erit eius sapientia? Ac si uerbis apertioribus dicat : Qui de aeterno loqueris pensa quia ; temporalis es, qui de eius sapientia disputas, pensa quia eius consilium ignoras. Sed quia ad hoc haeretici uerba dominicae defensionis assumunt, ut docti esse uideantur, et dum diuinam gloriam defendere uidentur, suam scientiam hominibus innotescant, ipsa hoc Eliphaz subiuncta uerba testantur, qui ro loqui quidem de sapientia Dei coepit. Sed statim ad suam elationem cecidit, dicens :

159

Quid nosti quod ignoremus ? quid intellegis quod nesciamus ? Quae uidelicet dicta patenter ostendunt ex p 405 qua mentis elatione prodeat quicquid quasi ad dominicam 15 defensionem sonat. Sequitur :

15,10

XXVIII,

33. Et

senes

et antiqui

sunt

in

mobis

multo wetustiiores quam $atres tui. Quia omnes haeretici a sancta uniuersali Ecclesia sunt egressi, testatur Ioannes qui ait : Ex nobis prodierunt sed non erant ex nobis. ; Sed ut ea quae asserunt commendare stultis mentibus hominum quasi de antiquitate possint, antiquos patres se habere testantur, atque ipsos doctores Ecclesiae suae professionis magistros dicunt. Cumque praesentes praedicatores despiciunt de antiquorum patrum magisterio falsa praesumptione glo1o riantur, ut ea quae ipsi dicunt, etiam antiquos patres tenuisse fateantur, quatenus hoc quod rectitudine astruere non ualent quasi ex illorum auctoritate confirment. Quia uero scriptum est : Quem diligit. Dominus castigat, flagellat autem. omnem filium quem. recipit. Saepe sancta Ecclesia multis in hac uita 1; aduersitatibus laborat et reproborum uita tanto sine flagello dimittitur, quanto ad nulla praemia seruatur. Sed afflictiones sanctae Ecclesiae uidentes haeretici, eam despiciunt, et tot illam flagellis atteri ex prauae professionis merito suspicantur. Vnde adhuc subditur :

XXVII, 1/6 Lath. 12, 234/258.

XXVIII, 1/2 Lath. 12, 245/246. 13/14 Hebr. 12, 6. 246/249.

XXVII, 2 dei M 54.

12/16 Lath. 12, 240/244.

4

eIohot»

4 qui de] quid l7zz.

19.

8/1231 210

9 innotescunt

12^

KM

XXVIIL 3uniuersalis M ^ 4quiait]quoniam K — eruntM —— 6possunt K, corr. 13 autem oz. M — 16adflicione M ^ 18 confessionis Ebr. Lyr. Big.

PL 1002

LIBER XII, XXIX-XXXI

15,111

XXIX,

34. Numquid

grande

649

est ut

comsoletur

te

Deus ? Sed uerba tua praua hoc prohibent. Ac si ei patenter dicat : Si professionem fidei corrigeres, iamdudum consolationem a flagellis habere potuisses. 5; Sequitur :

15,112

XXX, 35. Quid te eleuat cor tuum

et quasi magna

15,13

XXXI, 36. Quid tumet contra Deum

cogitans, attonitos habes oculos ? Saepe iustorum mens ita ad altiora contemplanda suspenditur, ut exterius eorum facies obstupuisse uideatur. Sed quia hanc contemplationis ; uim in occulto agere haeretici ignorant, hoc a iustis et recta sapientibus fieri magis per hypocrisim quam per ueritatem putant, quia hoc quod ipsi habere nequeunt inesse ueraciter aliis non suspicantur. Sequitur :

spiritus tuus,

ut roferas de ore íuwo huiuscemodi sermomes ? Plerumque iusti aliquibus necessitatibus afflicti sua opera coguntur fateri, quod beatus Iob fecerat, quem post iusti; tiam flagella deprimebant. Sed cum eorum dicta iniusti audiunt, haec per elationem potius quam per ueritatem existi- ' mant prolata. Ex suis enim cordibus uerba iustorum pensant et dici humiliter posse uera bona non aestimant. Sicut enim PL roo; grauis culpa est sibi hoc hominem arrogare quod non est, 10 sic plerumque culpa nulla est, si humiliter bonum dicat quod est. Vnde saepe contingit ut iusti et iniusti habeant uerba similia, sed tamen semper cor longe dissimile ; et ex quibus dictis Dominus ab iniustis offenditur, in eisdem quoque a iustis placatur. Nam pharisaeus ingressus templum, dicebat 15 Jeiuno bis m sabbato ; decimas do omnium. quae possideo ; sed iustificatus magis publicanus, quam ille exiit. Ezechias quoque rex cum molestia corporis afflictus, ad extremitatem peruenisset uitae, in oratione compunctus dixit : Obsecro,

XXIX, 1/5 Lath. 12, 251/255. XXX, 1/4 Lath. 12, 256/259.

7/|8 Lath. 12, 259/260.

XXXI, 1/4 Lath. 12, 261/265.

265/266.

«159I50c SI8, 121

3/27 Pat., 4 Reg. 9 (9).

5[7 Lath.. 12,

18/20 Is. 58, 5.

XXIX, 4 a om. M

XXX,5a M s.

6 ipocrisin

K — 7 aliis] sanctis La/P.

XXXI,1quidM . 4fatericoguntur La/7. — 4/5 quod usque deprimebant om. Pat. Lath. — 6potius M, in plus zut. marg. — 7 pensat K, pensent M, corr. 8 uera K M Bess.r.2 Paf., uetba

existimant a M s.

Mu ^ 12cors.longe Paz. 18 uitae ozz. Pat.

non oz. M

aestimant K Bess.7.2 Paf.,

^ semperom.M

13eiusdem K, corr.

650

LIBER

XII, XXXII-XXXIII

Domine, memento quaeso quomodo ambulauerim coram te in 20 ueritate et in corde berfecto. Nec tamen Dominus hanc confes- & 496 sionem perfectionis eius despexit aut renuit, quem mox in suis precibus exaudiuit. Ecce pharisaeus se iustificauit in opere et Ezechias iustum se asseruit etiam in cogitatione, atque unde ille offendit, inde iste Dominum placauit. Cur 2; itaque hoc, nisi quia omnipotens Deus singulorum uerba a cogitationibus pensat, et in eius auribus superba non sunt quae humili corde proferuntur ? Vnde beatus Iob, cum sua opera protulit, contra Deum nullo modo tumuit, quia ea quae ueraciter fecerat humiliter dixit. Sed solent haeretici errorum suo3o rum dictis uera aliqua permiscere, et amici beati Iob quamuis

in reprehensione eius omnimodo fallantur, possunt tamen et quaedam uera dicere, quae ex illius assiduitate didicerunt. Quorum dicta si omnia refutanda essent, Eliphaz sententiam Paulus apostolus minime protulisset, dicens : Afrehendit 55 sapientes ?n astutia eorum. Quia igitur et ea quae recta dicunt contra beatum Iob recte non dicunt, nos in eorum dictis et calcemus uitium indiscretionis, et discutiamus uires rectitu-

1514

dinis. Sequitur :

XXXIL,

3*. Quid

est homo,

ut

immaculatus

sit?

Eo ipso enim quo dicitur homo, terrenus exprimitur et infirmus: homo enim ab humo appellatus est. Et quomodo esse ualet sine macula, qui sponte sua ad infirmitatem concidit s factus

de

terra?

Vbi et additur : 15,14 Et ut iustus appareat natus de muliere. Primam quippe uiro iniustitiam mulier propinauit in paradiso. Quomodo ergo iustus apparebit, qui de illa natus est quae iniusti1o tiae propinatrix exstitit ? Sequitur

15,115

XXXIII, 38. Ecce

inter sanctos

eius nemo

immu-

tabilis, et caelà non sunt mundi in conspectu eius. Hoc caelorum nomine repetiit quod sanctorum prius appel- PL 1oo4

27/30 Lath. 12, 266/279.

XOXSXSTDU 1/7 Eat

hzur2502

34/35 I Cor. 5, 19; Iob 5, 15.

73:[2rsr.

8/11 Lath. 12, 277/280.

XXXIII, 1/4 Lath. 12, 281/284. 19 quaeso oz. Pa. — 20inopw. M M Pat.,esseadd. Ku — 27sanctus Lazh. M, corr. 34 apprehendam Beg. N ora.

' 22iustificabit M — 23etoz.K se ——29solentautem La). — 33somnia 35dicuntur M — 36non M,enunc

XXXII, 1/11 quid zsgze sequituroz. Tur. Kyu

^ 2ipsoenim M Lar). enim ipso

4 infirmitatem] suam add. M, del., Lath.

7 prima Bess.2

LIBER

XII, xxxiI-XXXIV

651

latione signauit. Nam de eisdem sanctis scriptum est : Caeli ; enarrant gloriam Dei. Qui per naturam omnes in semetipsis propriam mutabilitatem habent, sed dum immutabili ueritati studiose semper inhaerere desiderant, inhaerendo agunt ut immutabiles

fiant. Cumque

ad hanc toto affectu se tenent,

quandoque accipiunt ut super semetipsos ducti uincant hoc 10 quod in semetipsis mutabiles exstiterunt. Quid enim mutabilitas nisi mors quaedam est ? Quae dum rem quamlibet in aliam

immutat,

quasi occidit

quod fuerat, ut incipiat esse

quod non erat. Et de auctore omnium scriptum est : Qui solus habet àmmutabilitatem, quia uidelicet in semetipso solus 15 immutabilis est. De quo per Iacobum dicitur : Apud quem non est transmutatio, nec uicissitudinis obumbratio. Ipsa enim mutabilitas umbra est, quae quasi obscuraret lucem, si hanc per aliquas uicissitudines permutaret. Sed quia in Deo mutabilitas non uenit, nulla eius lumen umbra uicissitudinis in-

20 tercidit. Bene autem dicitur : Cael? nom sunt mundi in conspeciu eius; quia per semetipsos ante districtum Dei iudicium nec ipsi esse mundi ad perfectum possunt qui munditiae praedicatores fiunt; Ioanne attestante, qui ait : S? dixerimus quia beccatum non habemus, ipsi nos seducimus. 25 Si igitur inter sanctos illius nemo immutabilis est, et caeli in

conspectu illius non sunt mundi, quis apud se de iustitiae opere praesumat ? Vnde et subditur : 15,16

XXXIV,

39. Quanto

magis

abominabilis

et inutilis p.407

homo, qui bibit quasié aquas iniquitatem ? Qui immaculatum prius hominem et iustum per se posse esse negauerat, hunc abominabilem et inutilem appellat. Abominabi;lem scilicet propter immunditiam maculae; inutilem uero propter iniustitiam imperfectae uitae. Qui tamen abominabilis et inutilis intellegi et aliter potest. Aliquando enim homo peruersus quaedam recte agere uidetur, sed per ea quae iniqua

4/[5 Ps. 18, 2. 5/8 Lath. 12, 284/286. 13/14 I Tim. 6, 16. 15/16 Iac. 1, 17. XXXIV,

1/2 Lath. 12, 288/289.

XXXIII, 4 ?isdem K

corr.

5/20 'Taio, Sent. 1, 1 (731 AB). 23/24I Ioh. r, 8.

4/6 Lath. 12, 289/291.

6 immutabilitati Tar. Norz., V1. zm. 2

— 10/11 mutabilitas] rerum 247. Tao

— 11 quem K,vorr.

ueritate K,

— quemlibet K,

cOrT. 12 aliud K, aliut M occidet K, corr. a.zz. 13 auctorem M 14 immortalitatem K M, corr., Bel., Vt., corr. m. 2 17 obscutet M, corr. 19/20

intercedit

K M — 24nosipsos M

X 25esto;. M . 26ilius

K M,eiusu

de

om. M XXXIV, 1 abominabilies M, corr.

corr.

3 esse om. M

6/7 abominabiles M,

652

LIBER

XII, XXXV-XXXVI

sunt etiam ea quae eius recta sunt destruuntur. Et quia mul1:0 tum Deo displicent mala, neque illa placent quae uidentur bona. Qui ergo in malis suis Deo abominabilis est, in bonis inutilis, quia dum se per praua opera Deo exsecrabilem exhibet, nec illud de eo quod rectum uidetur placet. Bene autem dicitur : Qui bibit quas? aquas iniquitatem. 1; Hoc namque quod comeditur cum mora glutitur, quia manditur ut glutiatur. Quod autem bibitur, tanto ad glutiendum moram non habet, quànto nullam et ad mandendum necessitatem habet. Culpa ergo, quia ab stulto homine sine ulla retractatione perpetratur, quasi aqua iniquitas bibitur. Qui PL 1005 20 enim illicita sine timore facit, quasi potum iniustitiae sine obstaculo glutit. Sequitur 15,17

XXXV,

40. Ostendam

tibi,

audi

me

; quod

uidi,

narrabo tibi. Habent hoc omnes arrogantes proprium, ut cum rectum quid uel paruum senserint, in usum hoc elationis inflectant ; atque unde per intellectum sibimetipsis altiores ; fiant, inde per tumorem in foueam elationis cadant seque doctis

doctiores

existiment,

reuerentiam

sibi a melioribus

exigant, et docere sanctiores quasi ex auctoritate contendant. Vnde nunc dicitur : Ostendam tibi, audi me. Et quia cum minore auctoritate docet is qui audita, quam is qui ea quae 10 uiderit, loquitur, ut fortiorem sibimet auctoritatem Eliphaz arroget, dicit : Quod wid, narrabo tibi. Quia uero nonnumquam haeretici de damnatis suis patribus confunduntur, et tamen eorum sententias quasi cum auctoritate ad medium proferunt, ex quorum stultitia iure re-

15 probantur, recte ipsa haereticorum audacia subinfertur, cum

15,48

dicitur : XXXVI,

41. Sapientes

14 Lath. 12, 291/292. XXXV, XXXVI,

confitentur

et non

abscon-

19/22 Lath. 12, 292/294.

1/2 Lath. 12, 295/296.

8/10 Lath. 12, 296/297.

1/9 Lath. 12, 299/306.

9 quia M, e quam

12 inutilis K, in ».Z, M Bess.r, est praem.

13 deo M

14 additur Norz. iniquitatem q. aquas Norzz. 16tantum KM — 17 quantum M . mandendum M — 18abKM,ay stulto] et misero add. Bess.2 5A. 19 qui K M La., quia u XXXV, 3parum K edd.

5fiunt

K M

caduntM . 6existimant

M X7

exigunt M ^ contenduntM ^ 9mino! M his(w/rog.L) K,corr,M ^ quaeK inmarg. — 10-metauctoritatemow. M ^ 11arrogaret K, proroget 1/7.? Lyr. Big.

LIBER XII, XXXVI-XXXVII

653

dunt patres suos. In quorum et laude prosiliunt, et eos uelut solos Ecclesiae praefuisse gloriantur. Vnde adhuc subditur : 15,119

5;

Quibus

solis

data

est

terra

;

et

mon

transiuit

aliemus er eos. Solis suis patribus datam terram existimant, quia solos errorum suorum magistros rexisse ueraciter Ecclesiam putant. Quis uero alienus nisi apostata angelus uocatur ? Vnde et per psalmistam de cunctis simul malignis ro spiritibus dicitur : Qwoniam aliemi insurrexerunt in me, et fortes quaesierunt animam meam. Haeretici igitur, quia doctorum suorum corda apostatae angelo existimant non fuisse subiecta, transisse per eos alienum denegant. Cui uidelicet alieno per unumquemque transire est iniquas in corde eius :5 cogitationes immittere. Vnde et per prophetae uocem de malignis spiritibus contra stantem animam dicitur : E? dixe-

runi animae tuae : Incuruare ut transeamus. Sed Eliphaz i. 408 Themanites quia quaedam narraturus audiri uult, quamuis multa quae dicenda sunt sciat, sed quia beato Iob dicenda 20 non erant nesciat, audiamus sententias quas contra beatum Iob protulit. Nec debemus cui, sed solum pensare quid dixit. Sequitur : 15,220

XXXVII, 42, Cunctis

diebus

suis

impius

superbit.

Solent etiam electi in quibusáam suis cogitationibus atque actibus superbire. Sed quia electi sunt, cunctis diebus suis superbire non possunt, quia priusquam uitam finiant, ad hu; militatis metum ab elatione corda commutant. Impius uero diebus suis omnibus superbit, quia sic uitam terminat ut ab elatione minime recedat. Circumspicit quod temporaliter floret, et pensare neglegit quo in aeternum ducitur. In uita carnis fiduciam ponit, eaque diu permanere existimat quae ad io praesens tenet. Solidatur in elatione animus, in despectu adducitur omnis propinquus ; quam repentina mors subrepat

10/11 Ps. 55, 5. I2, 309.

13/15 Lath. 12, 307/508.

XXXMII;:1 Eath. 125510: 123 33:152, 14!

XXXVI, 2laude

16/17 Is. 51,23.

22 Lath.

2/13 Taio, Sent. 4, 14 (950CD).

K M La).,-emy

3 profuisse Norz.

3/77 Lath.

4unde] etadz. M,

eras.

— Btetra data est La). — transibit KM — 7 quod Lar. regisse M 10alieni Ms. ^ in]aduersum M 12apostataM . 16animum M et] qui Norz. 19 nesciat M, corr. 21 nec] K M, enim zd. u XXXVII, 1 suis] uitae suae La/).

Lat. cOfT.

4/5 ad h. metum M s./. "7 recedat M, a e corr.

iudicatur Tao

^ 2temptationibus eZ. rec.

— 3 suis os.

5 metum ab elatione oz. La. 6 sicut K, -inspicit M 8 quod .M dicitur M, corr.,

^ 9 eamque K, vorr., et ea M

— 10 despectum yq Tao

PL 1006

654

LIBER

XII, XXXVII-XXXVIII

numquam considerat ;quam sit eius incerta felicitas numquam pensat. Qui si incertitudinem fugacis uitae conspiceret, incerta pro certo nequaquam teneret. 15

15,20

Vnde et bene subditur :

XXXVIIL, 43. Et. numerus annorum incertus est tyrannidis eius. Superbire enim minime debuisset, etiam Si annorum suorum numerum certum habere potuisset, ut sciens quantum uiueret, praesciret quando se ab elatione re-

; moueret. At postquam praesens uita semper incerta est, tanto

semper mors subrepens timeri debet, quanto numquam praeuideri ualet. Bene autem superbiam impii tyrannidem uocat. Proprie enim tyrannus dicitur qui in communi republica non iure principatur. Sed sciendum est quia omnis superbus iuxta 1:90 modum proprium tyrannidem exercet. Nam quod nonnumquam alius in republica, hoc est, per acceptam dignitatis potentiam,

alius in prouincia,

alius in ciuitate, alius in domo

propria, alius per latentem nequitiam hoc exercet apud se in cogitatione sua. Nec intuetur Dominus quantum quisque mali 15 ualeat facere, sed quantum uelit. Et cum deest potestas foras, apud se tyrannus est cui iniquitas dominatur intus; quia etsi exterius non affligit proximos, intrinsecus tamen habere potestatem appetit ut affligat. Et quia omnipotens Deus corda pensat, iam in eius oculis impius fecit quod cogitauit. Ad hoc 20 autem conditor

noster

latere nos

uoluit finem

nostrum, ut

dum incerti sumus quando moriamur, semper ad mortem parati inueniri debeamus. Vnde recte postquam dictum est : Cunctis diebus suis àmpius superbit,adiungit : E? numerus annorum incerius est tyrannidis eius. Ac si 25 aperte diceretur : Cur quasi de certo extollitur, cuius uita sub poena incertitudinis tenetur ? Sed omnipotens Deus praue agentibus non solum uentura supplicia reseruat, sed eorum corda hic etiam ubi delinquunt poenis implicat, ut eo ipso PL 1007 quo peccant semetipsos feriant, ut semper trepidi semperque

XXXVIII, 1/3 Lath. 12, 316/518. 2/5 'Taio, Sent. 4, 14 (930D). 7/[9 Lath. 12, 318/320. 9/14 Taio, Sent. 4, 14 (930D [931 A). 14/16 Lath. 12, 320/323. 23/26 Lath. 12, 323/326. 26/31 'Taio, Senz. 5, 23 (977A).

13 conspicerit K, corr. XXXVIIL 2 enim minime] autem non L7. 3 habere potuisset] habuisset La/). — 5ad K,corr.,et M — 6semperom.M subripiensKM — 7 uocant KM . 10 exercit K, corr. 11inre-|]iure M — estozm. KM 13

exetcit K, corr. 14maleK . 15foras K M Lath., -isu foras potestas Lap. 19fecit K M, egitu — 22 inueniri (e -re K) debsamus K M Bess.1.2 Bel. Par.,

uenire debeamus Tr. Lyr. Big., i. debemus

V'izd., inueniamur y

LIBER XII, XXXIX-XL

655

3o suspecti mala ab aliis pati metuant, quae se aliis fecisse meminerunt. Vnde adhuc de hoc impio subditur :

15,121

;

19

15

2o

15,22

XXXIX,

44. Sonitus

terroris

semper

im

auribus

tius; et cum pax sit, ille insidias suspicatur. Nil autem simplici corde felicius, quia quo innocentiam erga i. 409 alios exhibet, nihil est quod pati ab aliis formidet. Habet enim quasi arcem quamdam fortitudinis simplicitatem suam. Nec suspectus est pati quod se fecisse non meminit. Vnde bene per Salomonem dicitur : In tómore Domini fiducia fortitudinis. Qui et rursum ait : Secura mens, quasi duge conuiuium. Quasi enim continuatio refectionis est ipsa tranquillitas securitatis. At contra mens praua semper est in laboribus, quia aut molitur mala quae inferat, aut metuit ne haec sibi ab aliis inferantur. Et quicquid contra proximos excogitat, hoc contra se excogitari a proximis formidat. Fit undique suspecta, undique trepida. Omnis qui ad memoriam uenit exquirere contraria creditur. Cui ergo tranquillitas securitatis deest, huic procul dubio terroris sonitus semper in auribus est. Et saepe contingit ut tali cuilibet proximus suus simpliciter loquatur, nil aduersum cogitet. Sed cum pax sit, ille insidias suspicatur; quia qui semper dolose agit, simpliciter erga se agi non aestimat. Et quia scriptum est : Jnfius cum in. profundum uenerit peccatorum, coniemmii, inuolutus iniquitatis suae tenebris iam de luce desperat. Vnde et sequitur :

XL, 45. Nom credit quod reuerti possit de tenebris

circumsbectans undique gladium. Quia dum feriri se undique insidiis credit, salute desperata, semper ad nequitiam excrescit. Aliquando uero iste peruersus etiam ; superna iudicia attendit, et super se haec uenire metuit. XXXIX, 1/2 Lath. 12, 328/529. 3/9 Taio, Sent. 5, 28 (886C). 7 Prou. 145.26. SLProu 152 r$. 15/16 Lath. 12, 329/530. 19/20 Lath. 12, 332/333. 20/21 Prou. 18, 5.

XL, 1/4 Lath. 12, 535/558.

30 metuunt M

XXXIX, 2 eius La. 8 qui oz. K

insidias] semper praez. Nor.

11 nec M, eras.

15 securitati M

4 pati M 5./.

16/17 contingit M

17 tali K Be4,, talia M Tur. V'ind., alia Bess..2 V't. Lyr. Bzg., illi cuiK M Bess.r.2 Bel. Tur. Vnd., qui- V1. Lyr. Bzg.u proximo suo Tr. Vnd. suissimpliciter]sibi Lyr. Big. — loquitur V7. ^ nihilM X 20/21malorum Bess.2 23 et om. .M XL, 1 tenebris K M Bess.r.2 Bel. Norm. Latb. V'ulg., ad lucem add. u Lath/ 5 euenire K

656

LIBER

XII, xr-xri

Sed cum stipendium uitae praesentis quaerit, haec eadem iudicia quae metuere coeperat auaritiae deuictus insania con-

temnit. Et quidem mori se posse in peccato existimat, sed tamen

19 15,223

a peccáto non cessat.

Vnde et subditur : XLI, 46. Cum se mouerit

nowit

quod

paratus

ad

quaerendum

sit in manu

eius

amnem,

tenebrarum

dies. Panis etenim, stipendium uitae praesentis ; tenebrarum PL 1008 uero dies tempus ultionis accipitur. In actu itaque suo ali; quando iste peruersus iram superni iudicis perpendit praesentem ; sed a malo non auertitur ut etiam ipsa quoque ab eius interitu ualeat auerti. Accusante se autem conscientia feriri metuit, sed tamen semper auget quo feriatur. Contemnit reditum suum, desperat ueniam, superbit in culpa; sed tamen 10 testem suae nequitiae intus habet timorem. Et quamuis praua uideatur foras audacter agere, de his tamen apud semetipsum cogitur trepidare. Vnde scriptum est : Cwm enim sit humida nequitia, dat testimonium. condemnationi, quia cum illicita quisquis perpetrat, pauet quod facit ; et apertus dam1; nationis testis est ipse timor iniquitatis, quia et timetur quod agitur, et tamen malum non uincitur quod timetur. De quo et adhuc subditur :

15,24

XLII, 47. Terrebit eum tribulatio, et angustia

ual-

labii eum, sicut regem qui praeparatur ad proeliwm. In omne quod iniquus agit tribulatione et angustia uallatur, quia cor eius anxietate et suspicione confunditur. ; Alius occulte appetit aliena diripere, qui laborat in cogitationibus, ne deprehendi ualeat. Alius relicta ueritate, mentiri p 410

deliberat, ut audientium animum fallat. Sed quantus labor est sollicite custodire ne ipsa eius fallacia deprehendi queat? Ponit quippe ante oculos quid sibi a ueritatem scientibus 8/9 Lath. 12, 358/339. XLI, 1/4 Lath. 12, 341/344. 17,410.

XLII, 1/2Lath. 12, 346/347.

347[349.

3/4 Taio, Sent. 5, 9 (963C).

— 6/14 Taio, Sent. 4, 34 (949D [950A).

XLI, 3 praesentis] K, e praestit add.M

5/12 Taio, Senz. 4, 14 (931 A).

Sferire M, corr.

— 5peruersus] superbus Tao

augit K,corr.,

enim a4. 2g. — 9 reditum] enim praem. 17 et oz. M condemnationis Bess.r.2 XLII, 3 tribulatio M

M ^ quod K,corr., M

12/13 Sap.

3/4 Lath. 12,

— 6 sed] quia contemnit]

K — 11 foras K M Taio, -fotis u

13

4 suspectione K, tribulatione 177., corr. a.z.

5

aliena K M Bess.r.2 Bel. Norz., ui add. quia M . 6[ alius usque fallat M zn marg. 8 ne »:que queat M, ;n ras. et in marg. 9 ponet M uefritate M dicentibus K

LIBER XII, xri-xrim

657

1o responderi possit, et cum magno cogitatu pertractat quomodo per argumenta falsitatis documenta ueritatis exsuperet. Hinc inde se circumtegit, et contra hoc ubi deprehendi potuerit,

ueritati similem responsionem quaerit, qui si uellet uerum

dicere, utique sine labore potuisset. Plana quippe ueritatis 1; uia, et graue est iter mendacii. Vnde et per prophetam dicitur : Docuerunt enim linguam suam loqui mendaciwm, ut inique agerent laborauerunt. Bene ergo dicitur : T'errebit eum iribulatio, ei angustia uallabit eum ; quia apud semetipsum in labore timoris deficit, qui securitatis sociam 20 uiam ueritatis relinquit. Qui bene regi praeparato ad proelium comparatur, quia in eo ipso malo quod agit, et terretur, et festinat, et ex conscientia trepidat, et ex desiderio

anhelat,

metuit et superbit, pauescit suspicionibus, et mentem per audaciam erigit. Sciendum quoque quia rex qui praeparatur 2; ad proelium sic de hoste suspectus est, ut eundem quoque quem

ducit exercitum

metuat,

ne labefactetur,

ne destitu-

tione militum iaculis pateat inimicorum. Iniquus ergo angustia uallatur, sicut rex qui praeparatur ad proelium ; quia PL 1009 uidelicet falsa agens, falsa loquens, formidat ne suos amittat 3o milites, id est, argumenta falsitatis, et ueritatis iaculis pateat,

si ei fortasse defuerit quod ex fallacia opponat. Sed quamuis animus trepidet, quamuis conscientia accuset, cupiditate tamen sua iniquus uincitur ; et suppresso pauore audaciam de iniquitatibus sumit. Et saepe etiam ultione menti proposita, se 35 contra Deum erigit, quaelibet ab eo aduersa perpeti deliberat, dummodo hic dum ualet, omne quod placet agat. Vnde et subditur :

1525.

XLIII, 48. Tetendit

enim

aduersus

Deum

manum

suam, et contra Omnifotentem roboratus est. Cucurrit aduersus eum erecto collo, et bingué ceruice armatus est. Haec de ipso iniquorum capite, scilicet anti-

16/17 Ier. 9, 5. 18/20 Lath. 12, 349/350. (965 B). 27/31 Lath. 12, 352/556. XLIII, 1/2 Lath. 12, 558/559.

24/30 Taio, Sent. 5, 10

4/8 Lath. 12, 359/363.

10 respondere K, corr. a.z. 13 ueritatis M Tazo uelit K M M, corr. 18 uallauit K, corr. a.zz. 19 mentis Norz. (Vt. z. 2)

corr.a.m. corr. L2

| 20reliquid K, eorr. a.y., M

—— 23pauescet K,vorr.

15 inter defecit K,

— 24 eregit K,

quoque K M, est add. 25 eun- K?M V 1.1 edd., eandem K!, eidem 26 exercitum K M V7.1 edd., exercitui 77.2 u 26/277 destitutione K,

pr.einimut,M,per-nemu ^ 28bellum V7. corr. in marg. Suos M . 31..9PponatM 32/33suatamen M,vorr. XLIII, 3 deum Bess.r Lat.

— 29false(a/f. L) K — 34Propositam M

658

LIBER XII, xrimn

; christo, apertius sentiuntur qui contra Deum manum erigens, roborari dicitur ; quia paruo in tempore permittitur exaltari, ut cum ad modicum gloriari sinitur, eo in perpetuo atrocius puniatur. Sed quia eius membra sunt omnes iniqui, hoc quod in fine mundi ille tunc singulariter acturus est unus, uideamus 1o modo qualiter a malis agatur singulis. Sunt namque nonnulli qui et si qua aliquando agere contra omnipotentis Dei iudicium nituntur, ipsa impossibilitate explendae suae uoluntatis fracti, ad semetipsos respiciunt, atque ad eum quem contemnere uoluerant conuertuntur ; et qui discedere longe potue15 rant, si quod uellent implere ualuissent, per hoc aliquando saluantur, quia quod nequiter uoluerunt, implere nequiuerunt. Vnde ad se reducti cuius sint conditionis aspiciunt, et plangunt se contraria ueritati uoluisse. Et sunt nonnulli qui hoc quod y 411 peruerse contra Deum appetunt iusto Dei iudicio implere ne20 quius permittuntur. Et cum eos malitia accendit, potentia roborat, tanto iam semetipsos in errore cognoscere nequeunt, quanto in rebus affluentibus extra se semper per potentiam trahuntur. De quorum nunc intentione dicitur : T'etendit enim

aduersus

Deum

manum

suam,

et

contra

Om-

2; nipotentem roboratus est. Contra Deum quippe manum tendere est in operatione praua, despectis Dei iudiciis, perseuerare. Et quia tunc magis irascitur Deus, quando permittit impleri quod saltim concipi in cogitatione non debuit, contra Omnipotentem iniquus iste roboratur, quia prosperari in mala 3o Sua actione permittitur, quatenus et peruersa faciat et tamen feliciter uiuat. De quo adhuc subditur : Cucurrit aduersus

15,26 eum

erecto

collo.

49. Erecto collo contra Deum currere est ea quae Creatori displicent cum audacia perpetrare. De quo recte dicitur : PL:o:o 35 Cucurrit, id est, in malo opere obstaculum de aduersitate non

habuit. De quo adhuc, additur : E? $ingui ceruice avma(us est. Pinguis ceruix est opulenta superbia, affluentibus uidelicet rebusquasi multiscarnibus fulta. Potens igitur iniquus pingui ceruice contra Deum armatur quia, rebus temporalibus 23/27 Lath. 12, 363/566.

31/34 Lath. 12, 368/570.

372/375.

38/41 Lath. 12,

ij

6inKMLath,om.u — Tcum KMV?! Lafh.edd, quo Vz?u perpetuo K! Lath., perpetuum K? Mu — 7[8atrocius p. in perpetuo Lz//. — 14uoluerunt M . 14/15 potuerant M, u eras. 17 unde] et a4. M X 18 contraire V/;zd. uoluntati Ebr.

19 dei oz. M

21 roboratur K, corr.

dominum K

quia M Lah., qui Ku

22 semper M, m

era. — perom.M . 25quippe M 54. 27 quando] quod K, cum M — 28 implere M — saltim K* M,-em K!u — 33occurrere La/)., praeter Latb* — 38 carnalibus Tur. Vt.,corr. — fulta] protegituradz. K?, protecta Tur. V£.,corr. — 39 ceruicem K, corr.

LIBER

XII, xLin-xLv

659

4o tumens contra praecepta ueritatis, quasi de magnitudine carnis erigitur. Quid enim paupertas nisi quaedam macies, et quid rerum abundantia nisi pinguedo est uitae praesentis ? Pingui ergo ceruice se contra Deum erigit qui temporalem abundantiam in superbiam assumit. Habent enim hoc po4; tentes et iniqui proprium ut, fallacibus diuitiis occupati, ueras Dei opes neglegant ; et quanto minus quod uerum est inquirunt, tanto amplius falsis diuitiis extolluntur. Cura etenim multiplex terrenarum rerum, quia occupat, excaecat. Vnde adhuc apte subiungitur : 15,227

XLIV,

50. Operuit

faciem

eius

crassitudo.

Visus

quippe in facie est, in qua et prima corporis honorabilior pars est. Non ergo immerito mentis intentio per faciem designatur, quam quolibet uertimus, illuc uidemus. Faciem ergo crassitu; do operit, quia desiderata terrenarum rerum abundantia oculos mentis premit, et hoc quod in eis esse honorabile debuit,

ante Dei oculos foedat, quia curis multiplicibus aggrauat. Quibus tamen nec solum sufficit ut ipsi superbiant, nisi et hi qui eis coniuncti sunt de eorum pinguedine etiam ipsi glorienro tur. Nam sunt nonnulli qui patronis maioribus adiuncti superbiunt, et de eorum potentia contra inopes extolluntur. Vnde et adhuc subditur : 1527 XLV, 51. Et de lateribus eius aruina dependet. Quia aruina pinguedo carnis est, et latera dicere diuitum solemus hos quos eis coniunctos cernimus, aruina de eius lateribus dependet ; quia quisquis potenti et iniquo adhaeret, ipse quo5; que de eius potentia, uelut ex pinguedine rerum,

tumet ut

patroni peruersi iniquitatem sequens, Deum non timeat, quos ualet et quantum ualet ; pauperes affligat ; de gloria tem- p 412

43/48 Taio, Sent. 5, 11 (966A).

XN 5 1. Eath.$1232 77.

(966A).

4/6 Lath. 12, 577/379.

4|" 'Taio, Sent. 5, 11

10/11 Taio, Sezz. 5, 11 (966A B).

XUI NS dUbath. 125728. (96GB).

4/5 Lath. 12, 382/585.

4/9 'Taio, Sent. 5, 11

43 pingue K, corr. a.7. 44 hoc] in praez;. Gall. 47 extolluntur K M, -antut | 48 quia] qu. M, oz. Tur. Lyr. Big., exp. Vt. occupat] et a4d. Tur. Lyr. Big.

XLIV, 4 nam Bess.r.2 uertimus] faciem praem. Bess.1.2 5 operuit Lathb. Tao 8 hii M 9/10 gloriantur M 10 adiuncti K M Bess..2 , INorz. Tao, adiuti 12 et oz. K

XLV, 1 dependit K M Lab" —— 2etow. M — 4dependit K — -quis M sJ.

660

1:9. 1528

;

1o

15

15,29

LIBER

XII, xrv-xrvil

porali cor eleuet. Cum ergo talis est qui iniquo potenti adhaeret, de eius profecto latere aruina dependet. De quibus adhuc subditur : XLVI, 52. Habitabit im ciuitatibus desolatis, et in domibus desertis, quae in tumulos sunt redactae. Quia enim a conuersatione conuiuentium ciuitas appellatur, ciuitates desolatae sunt ipsi obsequentium cunei peruersorum, quorum clamoribus peruersus iste laudatur cum ad praua opera per nequitiam rapitur. Vnde scriptum est : Laudatur peccator in desiderio amimae suae ; et qui iniqua agit benedicitur. Domus uero desertae sunt cogitationes prauae, quas iniquus iste inhabitat, quia per omne quod agit iniquorum hominum placere cogitationibus appetit. Quae ciuitates desolatae et domus desertae recte nominantur, quia nisi omnipotens Deus, talium conuersationes cogitationesque, praecedentibus eorum culpis, relinqueret, ad grauiora perpetranda minime peruenirent. Bene autem dicitur : Quae in twmulos sunt vedactae. Ruentia namque domorum atque ciuitatum aedificia tumulos faciunt, quoniam dum praui quique confusis actionibus sibimetipsis ad peruersa opera iunguntur, ostendunt procul dubio quia de aedificio uitae ceciderunt. Sequitur : XLVII, 53. Nom habitabitur, nec perseuerabit subsianiia eius, mec millel im terra radicem. suam.

Quod hic »on habitabitur dictum est, in quibusdam codicibus repperi : Non ditabitur ; sed sensus non discrepat, ; quamuis a se sermo discordet. Ille enim uirtutibus ditatur cuius mentem inhabitat omnipotens Deus. Sed quia superbi cogitatio ab auctoris sui gratia non inhabitatur, profecto uirtutibus non ditatur. Propter hoc ergo quod interius est

XLVI, 1 Lath. 12, 585. 3/6 Lath. 12, 385/389. 4['7 'Taio, Sent. 5, 11 (966B). | 6/7 Ps.9, 24. 8/10 Lath. 12, 391/394. 14/19 Lath. 12, 394/398.

XLVII, 1/2 Lath. 12, 398/399.

8inlquo M . 9 aruina] quasi praem. Tao XLVI, 1 habitauit

dissolatae

K Laz5P

dependit K

2 tumulis K, corr., M Lath.; cfr 4. 14

K — 6rapitur K M Lazb.,-iaturu

7 desideriis V/;ud. Norm.

K, corr. benedicetur M Tao 8 domos K, corr. a.z. a.m., M 14 tumulo K, corr. a.z. 15 ruenti? coniunguntur M XLVII, 1perseuerauit K, corr. 2.77.

2 mittit K

K

4

^ aget

10/11 domos K, corr. 17 sibi] se- M

terta K M Lath.,-amu ; cfr

L14 A4repperi K M,reperiu — diteturzl. ^ 5seoz.M gratiam M — profecto K M Bess.r.2, per hoc add. u

sermoneM

— 7

PL 1or1

LIBER

XII, xrvir-XL Vire

661

uacuus, dicatur : Non inhabitabitur; propter hoc uero quod 1o transitorium foras tumet, recte subiungitur. Nec $ersewerabit substantia eius. Acsiaperte dicatur : Hoc quod habere uidetur exterius transit, et illud quod transire non poterat interius non habet. Vnde et apte subiungitur : Nec mittet in terra radicem suam. Quod si de hac terra dictum acci15 pimus, liquet procul dubio quia arbor quae in terra radicem non habet, uel tenuissimis commota flatibus cadit. Et super-

bus quisque dum contra omnipotentem Dominum roboratur, dum currit erecto collo; et pingui ceruice contra auctorem erigitur, stare quasi arbor uidetur. Sed status eius sine radice 2o est quia uelut ad lerem flatum, sic ad motum occultae sententiae uita eius eruitur. Sin uero hoc loco terram aeternae uitae retributionem accipimus, de qua propheta ait : Portio mea in terra uiuentium ; iniquus iste in terra radicem suam non mittit, PL 1012 quia numquam ad aeternae uitae desiderium cordis sui cogi2; tationem plantat. Quod enim radix arbori, hoc unicuique hominum cogitatio sua est, quia in hoc quod exterius uidetur, per illud tenetur quod interius non uidetur. Vnde et per prophetam dicitur : Miitet radicem. deorsum. et. faciet. fructum sursum. Cum enim cogitationem nostram ad compatiendum 3o indigenti proximo tendimus, quasi radicem deorsum mittimus, p 415

. ut retributionis fructum superius faciamus. Sequitur :

15,350

XLVIII, 54. Nom

recedit de tenebris. Si superbus iste

a culpa ad iustitiam redire uoluisset, de tenebris recederet. Sed quia lucem iustitiae non quaerit, de tenebris non recedit. Cuius etiam exemplo hi qui ei adhaerent in terrenis profectis; bus

anhelant,

carnalium

auaritiae

facibus

accenduntur,

desideriorum

ignibus uruntur.

11/13 Lath. 1:2, 399/401. 403/405. 22/23 Ps. 141, 6. 32 Lath. 12, 406.

13/14 Lath. :2, 405. 25/31 Pat., 4 Reg. 6 (6).

19/21 Lath. 12, 28/29 Is. 57, 51.

XLVIII, 1/2 Lath. 12, 407/408.

9 ditatur GZ. Roz.1;49 10 foras K M, -ris u subiungitur K M, -git i perseuerauit K, corr. 2.7z., -bitur M, corr. 11 dicat K M, diceretur L27/. 15 quia M, ;z quasi zz. — 18inpingue K, ezzizs. —20a9K lneKM 21 seruatur Lnd. sic Gauss. edd. ree. 22 mea] sit add. Norm. 24 suae K 24/25 cogitationem K M, -es 25 arboris K M, -res u atbotis M, corr. uni-oz. Pat. — 27 quodi.n.uideturom. Vind. | quod K interius K M,in 5. ex, Bess.r.2 Tur. Pat., exterius i alt. pez M s./. 28 mittit K — 29 mentem Sag. Lyr. Big. 31 ut M ;. et

XLVIII, 1 recedet ju V/z/g. prouectibus K

2 a iustitia M, corr.

4 hii M

4/5

662

LIBER

Vnde et subditur :

15,30

XLIX, 55. Ramos

XII, xrIX-LI

eius arefaciet flamma. Si enim sibi

quosdam aeternam patriam quaerentes adiungeret, ramos in se uirides haberet. Sed quia ipsi quoque qui ei coniuncti sunt terrenis desideriisaestuant;et dum desideriorum flammaclientium 5; eius animos accendit, scilicet ramos eius arefacit, ut fructum boni operis non ferant, quia ad appetenda infima per nequitiam anhelant. Bene autem subditur :

15,30

L,56. Et auferetur spiritu oris sui. Superbus etenim

quisque quo in hac uita plus ualet, eo sibi linguae frena audacius relaxat ut loquatur peruersa quaelibet, nullum de uerbis suis metuat, istos contumeliis feriat, illos maledictionibus ; iaculetur. Nonnumquam uero in blasphemiam contra condito-

rem rapitur sicut de talibus per psalmistam dicitur : Posuwerunt in caelum os suum, et lingua eorum iransiwit. super terram. Vnde et diues in igne positus, stillari sibi aquam ex digito Lazari in linguam postulat. Qua ex re intellegitur quia ubi amplius 10 peccauerat, ibi atrocius ardebat. Recte ergo nunc dicitur : Et auferetur Spiritu oris sui ; quia eo percussionis sententiam accepit, quo oris sui spiritum sub diuina formidine non restrinxit. Sequitur :

15,1

LL 59.Non credat frustra errore deceptus, quod alá-

quo pretio redimendus sit.Quotiens post culpam eleemosynas facimus, quasi pro prauis actibus pretium damus. Vnde et per prophetam de eo qui haec non agit dicitur : Non dabit Deo ; fropitiationem suam, nec pretium. redemptionis animae suae. Nonnumquam uero diuites elati inferiores opprimunt, aliena rapiunt, et tamen quasi quaedam aliis largiuntur ; et cum multos deprimant, aliquando quibusdam opem defensionis ferunt,

XLIX, 1/6 Lath. 12, 410/414. II Tacho a6: 8/9 cfr. Luc. 16, 24.

1/13 Taio, Sen. 5, 11 (966CD). 11/14 Lath. 12, 416/419.

LI, 1/2 Lath. 12, 420/421.

77 (110).

6/7 Ps. 72, 9.

2/5 'Taio, Sent. 3, 34 (891B).

4/14 Pat., Ps.

4/5 Ps. 48, 8/9.

XLIX, 4 et oz. M L, 1auferitur K, corr.

M K

2/7 aio, Sent. 5, 11 (966C).

clientum K 5 blasfemia M

6 ad oz. M 7 caelo K, corr. a.zm., M

transibit

super]in Vind. Norm. — terraNorm. ^ 8diues]illeadd. pim. 12accipit Lz//. 13 restringit La7/.

— 9 lingua

LI, 1 credit (sic infra) Norm. edd. wt. — 2 pro culpa Vzsd. Taio 5 propitiationem] de Praez. K, exp. nec] et M oppremunt K, corr. a.zz.

— eleemosynam 6 uero oz. Pat.

PL 1or5

LIBER

XII, rr-Li

663

et pro iniquitatibus quas numquam deserunt dare pretium 10 uidentur. Sed tunc eleemosynae pretium nos a culpis liberat, cum perpetrata plangimus et abdicamus. Nam qui et semper peccare uult, et quasi semper eleemosynam largiri, frustra pretium tribuit, quia non redimit animam quam a uitiis non compescit. Vnde nunc dicitur : Now credat frustra 1, errore deceptus, quod aliquo pretio vredimemdus sit. Quia eleemosyna superbi diuitis eum redimere non ualet, quam perpetrata simul rapina pauperis ante Dei oculos ascendere non permittit. Quod fortasse intellegi aliter potest, quia saepe superbi diuites et cum eleemosynam tribuunt ; non hanc 20 pro aeternae uitae desiderio, sed pro extendenda uita temporali largiuntur, mortem se posse differre donationibus credunt, Sed : Non credat frustra errore deceptus quod. aliquo pretio redimendus sit, quia obtinere ex impenso munere non ualet ut finem debitum euadat cuius etiam nequitia 25; intercidit

15,22

uitam.

| 414

Vnde et subditur :

LII, 588. Antequam

dies

eius

impleantur.

peribit,

et manus eius arescent. Praefixi dies singulis ab interna Dei praescientia nec augeri possunt, nec minui, nisi contingat ut ita praesciantur, ut aut cum optimis operibus longiores sint, 5 aut cum pessimis breuiores ; sicut Ezechias augmentum dierum meruit impensione lacrimarum ; et sicut de peruersis scriptum est : Indisciplinatis obuzat mors. Sed saepe iniquus, quamuis in occulta Dei praescientia longa uitae eius tempora non sint praedestinata, ipse tamen quia carnaliter uiuere appetit, 1o longo animo dies proponit. Et quia ad illud tempus peruenire non ualet quod exspectat, quasi antequam dies illius impleantur perit. Quod tamen intellegere et aliter possumus. Plerumque enim quosdam cernimus et peruerse agere et usque ad senectutem ultimam peruenire. Quomodo enim dicitur : 1 Antequam dies eius vmpleantur beribit, cum in qui- PL ror4 busdam saepe uideamus quia aetate longa iam membra deficiunt et tamen prauitatem suam eorum desideria exsequi non desistunt ? 10/14 Taio, Sez. 3, 34 (891C). 12, 424/426. 26 Lath. 12, 427. LI, 1/5 Lath. 12, 428/432. 15 Lath. 12, 432/433.

10 culpa Pa.

K M, corr., Bess.r.2

19et

16/18 Lath. 12, 421/424. 2['] Taio, Sent. 3, 54 (910A).

K M, om.

7 Prou. 24, 9.

21 di(f)ferre posse M

24 ut f. d. euadat M zn zarg. inf.

22/25 Lath.

dationibus

26 et om. M Lath.

LII, 1 eius oz. K Latb! — 2arescit K M,-et Lab —— singuli M La). 6superius

M — 10longosK

. 14enim K M Bess.1.2 (uetaciter add.), ergo

664

LIBER

59. Sunt namque 20 semetipsos

redeunt,

XII, Lrr-Lit

nonnulli qui post uitam et accusante

perditam

se conscientia,

ad

peruersa

itinera relinquunt, commutant opera, antiquae suae prauitati contradicunt, terrenas actiones fugiunt, desideria superna sectantur ; sed priusquam in eisdem sanctis desideriis solidentur, per torporem mentis ad ea quae diiudicare coeperant 2; redeunt atque ad mala quae fugere disposuerant recurrunt. Quia enim saepe contingit ut pro utilitate multorum etiam sancti uiri exterioribus actibus seruiant, et populorum gubernationibus occupentur, hoc infirmi aspicientes, et per uetustam adhuc superbiam quaerentes imitari, exterioribus se actioni3o bus inserunt ; sed quanto ad eas non eruditi spiritalibus ueniunt, tanto eas carnaliter exsequuntur. Nisi enim prius cor longo studio et diutina conuersatione in desideriis caelestibus conualescat,

cum

ad exteriora

agenda

refunditur,

ab omni

statu boni operis eradicatur. Vnde recte quoque de hoc iniquo 3; dicitur : Amtequam dies eius impleantur peribit. Quia et si quid boni fortasse agere coeperit, priusquam in eo per longitudinem temporis conualescat, ad exteriora relabitur et peruerse deserit quae recte incohasse uidebatur. Vnde et apte subditur : Manus eiws arescent. Quia dum ex4o terioribus actibus intempestiue inuoluitur, ab omni nimirum bona operatione siccatur. Vnde adhuc bene subditur :

15,33

LIIL 60. Laedetur boirus

eius, et quasi

quasi oliua

winea in jroiciens

rimo

jlove

florem

suum.

15,34 Congregatio enim hypocritae sterilis. Notandum quod VA

sic de hoc iniquo generaliter loquitur, ut tamen diuinus sermo ad specialem eius nequitiam deriuetur. Qui enim dicens : Laedetur quasi uinea im Primo flore botrus eius, et quasi oliua proiciens florem suum ; protinus subdit : Congregatio enim hypocritae sterilis, patenter

19/34 Taio, Sem'. 2, 47 (848AB). 19/25 'Taio, Sent. 4, 37 (953AB). 36/42 Lath. 12, 434/439. 36/38 Taio, Senf. 4, 57 (953B). LIII, 1/3 Lath. 12, 440/442.

8/20 Lath. 12, 442/451.

20se|suae M — conscientiae M — 21antiquaM 22 fugiunt M 24 diiudicari K,diudicare M ^ ceperantM ^ 25 fugire K,corr. ^ disposue. M, in -erunt corr. 26 contingit M ^ 29 superbiam adhuc K 29/30 actibus K 30 inferunt Norz. a. quantum M eruditi] disciplinis a7. Tao actionibus Bess.7, s, 2 —— 33relabitur Ebr. — 35 impleatur M ^ 36agere coeperit K M La/., c. agere yu 37dilabitur M — 38quo M aetom. M 39 manus K M, et praez. u ath. — arescit K M,-cet Lath. — 42bene M s. LIII, 1 leditur K M Laz5.P 3quoque M 4siM . B5dicitut M 6

leditur K, ledens M

7 germen K M Bess.r.Be/. V1.

LIBER

IO

2o

XII, rimi

665

indicat quia in hoc iniquo reprobationis sententiam contra eius hypocrisim ferat. Sed nunc pensandum nobis est qualiter p 415 hypocrita sicut uinea in primo flore, uel sicut oliua florem proiciens laedatur. Si florentem uineam per inaequalitatem aeris immoderatum frigus attigerit, protinus ab omni humore uiriditatis arefacit. Et sunt nonnulli qui post peruersa itinera sanctas uias sectari appetunt, sed priusquam in eis ut diximus, desideria bona roborentur, quaedam illos praesentis saeculi prosperitas accipit quae eos rebus exterioribus implicat ; PL 1015 et eorum mentem dum a calore intimi amoris retrahit, quasi ex frigore exstinguit, et quicquid in eis de uirtutum flore apparere uidebatur, interficit. In terrenis quippe actibus ualde frigescit animus, si necdum fuerit per intima dona solidatus. Vnde necesse est ut loca maiora uel exteriora opera quae humanis sunt necessitatibus profutura, illi exercenda suscipiant,

2)

qui haec diiudicare atque sub semetipsis premere ex uirtute intima nouerunt. Nam cum infirmus quisque uel ad locum regiminis, uel ad exteriora agenda retrahitur, quo quasi extra se ducitur, eradicatur, quia et arbor quae radices in altum prius non mittit, citius uentorum impetu sternitur, si se ad altum

uertice extollit ; eoque citius ad ima corruit, quo altius in aere 3 o sine radicibus excreuit. Nonnumquam uero florentem uineam non frigus, sed aestus arefacit. Cumque immoderato calore tangitur, discusso flore botrus tabescit. Et plerumque contingit ut hi qui ad bona opera recta intentione non ueniunt, cum placere se hominibus uident, ad exercenda haec eadem opera 3 ^ uehementius accendantur, humanis placitura oculis agere anxie studeant, et quasi in sancto studio feruescant. Quid itaque istos nisi in flore aestus contigit, quos humanae laudis appetitio a fructu alienos fecit ? Vnde et bene subditur : Ei quasi oliua jroiciens florem suum. Oliua quippe 40 cum in flore est, si immoderata nebula tangitur, a plenitudine

fructuum uacuatur. Et quotiens incohantes quique bona opera laudari ab aspicientibus coeperint, atque in suis laudibus delec-

14/20 Taio, Sez. 2, 48 (848BC) ;4, 57 (953B). 20/38 Taio, Senz. 2, 48 30/31 Lath. 12, 451/452. 32/45 Lath. 12, 453/465.

(848CD).

9 hunc iniquum Er. Lyr. Big. 11 oliba M 5.

pertrahit Lazj. CofT.

23 illic Tazo

| 3Ànonfrigus

M s/.

18 a om. M

— 2isolidatum K,

24 diiudicari K, corr.

— 28/29 altam uerticem K Taie

quod K,corr.

M ^ inferat M

15 sectare M

— 19ex]etM — extinguet K,-iteorr.a.;.

22 opera oz. Ebr.

altum M Tazio

— 10 ypocrisin K, hypocrisis

13 amore K, corr. a.z.

— 29 uerticem M

— colore M,vcorr.

27 prius in

— -queos. M

|338hi M

— 34

student La/7. ^ exercenda]se «dZ. M, eras. — 35/36 humanis z5que studeant oz. Vind. |36student M — inoz;.K quid] KM La. Bess.r.2, quisu — 37 aestas Bess.1.2, corr.

666

LIBER

XII, rirm-Liv

tari, fit caligo intellegentiae in cogitatione, ut iam discernere nequeant qua intentione quid faciant ; et fructum perdant 4; operis, uelut ex nebula fauoris. Vnde bene per Salomonem dicitur : Mane surgamus ad uineas, uideamus si floruit winea, si flores fructus parturiunt. Florent quippe uineae cum mentes fidelium bona opera proponunt. Sed fructus non pariunt, si ab eo quod proposuerint aliquibus uicti erroribus infirmantur. »» 61. Non ergo intuendum est si uineae floreant, sed si flores ad partum fructuum conualescant ; quia mirum non est si quis bona incohet, sed ualde mirabile si intentione recta in bono opere perduret. Vnde fit plerumque ut si in bono opere recta intentio non tenetur, etiam ipsum hoc opus quod bonum 55 creditur amittatur. Nam quosdam saepe uidimus terrena quae possederant reliquisse, et nil iam transitorium quaerere, nullis pro hac uita iurgiis admisceri. Cum itaque hoc in se fidelis anima ostendit quasi oliua florem protulit. Sed cum quidam ex talibus rursus coeperint mundi gloriam quam contemp6o serant quaerere, et terrenis rebus quas spreuisse uidebantur insatiabiliter inhiare, uacare iurgiis, proximorum laesiones PL ror6 exquirere, nimirum proiecit oliua florem quem proposuit, quia y 416 rudimenta boni studii ad perfecta opera non perduxit. Sed sciendum est quia haec semper eis eueniunt qui Deum puro 6; ac simplici studio non sequuntur. Vnde recte subditur Congregatio enim hypocritae sterilis. Coepta enim bona non amitteret, si hypocrita non fuisset. Congregant uero et hypocritae bona opera, sed eorum sterilis est ipsa congregatio ; quia per hoc quod agunt fructum recipere in aeterna retribu7o tione non appetunt. Fecundi ac uirides in suis operibus humanis oculis uidentur, sed in conspectu occulti iudicis infecundi et aridi apparent. Saepe uero, aestu auaritiae accensi, eo maiora de se opera humanis oculis ostendunt, quo ampliora sibi ab hominibus offerri munera appetunt. 7; 15,34

Vnde adhuc subditur : . LIV, 62. Et ignis deuorabit

46/53 Pat., Cant. 41 (43). 67/70 Lath. 12, 465/467.

tabernacula

46/47 Cant. 7, 12.

eorum,

qui

66 Lath. 12, 464/465.

LIV, 1/4 Lath. 12, 469/473; Taio, Sez/. 4, 15 (931D/932A).

44nequeat forisin Lnd.

K M — faciat K M — perdit K M Bess.r.2, -dunt Lazb. 46 floruerunt uineae T7, corr.

47fructum K

— 45 ex]

florescunt M

49proposuerunt K, preposuerint M ^ 52mirabile M Paz.,estadd. Ku — 54 tenet Lyr. Big. ipsum M, zn -ut zt. 55 uidemus K? 56 et om. M transitorio K, corr. a.zz.

expreuisse K, corr. fuisset oz. T»r.

57 iniuriis M

62preposuit

admisceri

M — 66enimom. M

K M, im- u

60

66/67 coepta usque

LIBER

XII, r1v-Lv

667

munera libenter accipiunt. Sicut enim corpus in tabernaculo, sic mens habitat in cogitatione. Sed ignis tabernacula deuorat cum aestus auaritiae cogitationes deuastat. Et fit ; plerumque ut hypocrita aurum uel quaeque bona corporalia ab hominibus accipere contemnat, sed quia haec non accipit, maiores ab eis recipere laudes quaerat ; et fortasse munus se accepisse non aestimat, quia bona corporalia accipere recusat. Vnde sciendum est quia aliquando munus a manu, aliquando 10 uero ab ore porrigitur. Nam qui nummum tribuit, munus ex manu

dedit ; qui autem uerbum

laudis impendit, munus

ab

ore protulit. Hypocrita itaque etsi exteriora dona quae terrenae forsitan necessitati congruunt, accipere recusat, plus est quod sibi retribui appetit cum, ultra meritum laudari 15 desiderans, munus ab ore quaerit. Et quia in ipso laudis appetitu nimio cor ardore succenditur, dicatur recte : E£ $?gmis deuorabit tabernacula eorum qui munera libenter accipiunt. 63. Sin uero eorum tabernacula corpora debemus accipere, 20 in quibus illorum animae habitant, ignis eorum tabernacula deuorat ; quia qui hic in mente ardent igne auaritiae, illic etiam in carne concremantur ignibus gehennae, et quia mens hypocritae numquam uacat a malitiae cogitatione ; nam siue terrena quaeque, seu laudem appetat, haec aliis inuidet quae 25 sibi tribui anhelat ; et tanto ceteros ostendere peruersos moli-

tur, quanto uideri sanctior omnibus appetit, ut ex eo quod alii despicabiles fiunt, ipse reuerentior semper appareat. Vnde fit ut de opinione proximi ante humana iudicia, linguae suae la- . queos praetendat, ut eorum quibus placere appetit solus aesti- PL 1017 3o mationem

capiat.

Vnde et sequitur : 15,35 LV, 64. Concepit dolorem et peperit iniquitatem ; el uterus eius praeparat dolos. Dolorem quippe concipit cum peruersa cogitat. Iniquitatem parit cum explere coeperit quod cogitauit. Inuidendo dolorem concipit, dero; gando iniquitatem parit. Grauis quippe est iniquitas quando

4/15 Taio, Sent. 2, 4o (840A).

12/15 Lath. 12, 473/475.

20/22 Lath.

12, 476/478. LV, 1/5 Lath. 12, 480/484.

LIV, 3/4 sed usque deuastat oz. V'7nd.

redipereu — 9 qui M — 13forsan K £OfT. 20 illorum M unde et oz. M

6 accepit K, corr.

8accipere K M,

d4retribuit La/5^ ^ 15 desiderat K,

tabernacula eorum La.

LV,2etom. M . 2[3 concepit K, corr. 2.7.

25 tribue K, corr.

4 concepit K

31

668

LIBER

XII, xv

is qui peruersus est ostendere alios peruersos molitur, ut inde ipse quasi sanctus appareat, quod alios sanctos non esse docuerit. Sciendum uero quod in sacro eloquio uentris uel uteri nomine mens solet intellegi. Hinc est enim quod per Salomo10 nem dicitur : Lucerna Domini spiraculum. hominis, quae 4n- | 417 uestigat omnia secreta uentris. Lux enim gratiae quae desuper uenit, spiraculum homini praestat ad uitam. Quae uidelicet lux omnia secreta uentris inuestigare dicitur, quia occulta PL 1018 mentis penetrat, ut éa quae de seipsa latebant animam, ante 15 eius flenda oculos reducat. Hinc Ieremias ait : Ventrem meum,

uentrem meum, doleo. Qui ut uentrem suum quid dixisset ostenderet, adiunxit : Sensus cordis mei turbati sunt. Vteri itaque nomine recte mens accipitur, quia sicut proles in utero concipitur, sic cogitatio in mente generatur;

et sicut in uentre | 418

20 cibi ita continentur in mente cogitationes. Vterus itaque hypocritae praeparat dolos, quia tanto semper maiorem malitiam contra proximos in mente concipit, quanto solus prae omnibus uideri innocentior quaerit. Haec idcirco Eliphaz protulit, quia beatum Iob tanto percussum uerbere propter 2; hypocrisin putauit. Sed eius uerba etsi multis congruunt, ab ipso solo aliena sunt pro quo solo dicebantur, quia sanctus uir nihil in suis actibus duplicitatis habuit, quem testis ueritas de cordis simplicitate laudauit.

10/11 Prou. 2o, 27.

15/16 Ier. 4, 19.

484/488. 6 his K, corr, M

spiraculum] in praez. eam M se- om. M reducant Bas.

uterijuenter

inde oz.

7 quo

M

20/25 Lath. 12,

10 domini

M, 4g.

M ^ 12spiraculum] in przez. M ^ hominisK . 14 15 flenda oculos K M Par. Bas. oculos flendo yu

16 uentrem meum oz. Bel. V't., corr., Gerz.

M — 18prolisK M — 18/19accipitur

24tantum M — uulnere La.

inputauit

M

17 Ter:4» 19:

M — mulatis M

quid M

17

M ^ 22concepit K, corr. 2.7.

25 ypoctisen K, -in corr. a.z7., hypoctisis M

28 simplicitatis K, corr. a.z.

laudabit M explicit liber (beati gregorii 247. M) duodecimus incip lib (eiusdem a4. M) tertiodecimus K M (tertius- M)

LIBER DECIMVS TERTIVS

PL 1017

I, 1. Esse hoc peruersorum proprium solet, quod mala sua à 41:7 per conuicium bonis ingerant, priusquam de eis ipsi ueraciter accusentur,

et dum

metuunt

increpari de his quae

aduersantes suis prauitatibus iustos haec facere

faciunt, .

testantur.

; Sancti autem uiri patienter audiunt etiam quae se numquam

fecisse meminerunt, quamuis ea mala quae sibi ingeri conspiciunt ab ipsis suis criminatoribus nouerint perpetrata. Et cum eos praedicando corrigere non possunt, patiendo tolerant, quatenus si fructum conuersionis eorum non ualent, ex ipsis i10 tamen praemium longanimitatis acquirant. Vnde et sancta Ecclesia Dauid prophetae uocibus dicit : Supra dorsum meum fabricauerunt peccatores, quia uidelicet dum haereticos uel quoslibet reprobos quos corrigere non ualet, tolerat, facta peccantium supra dorsum portat. Beatus itaque Iob uidens 1; Eliphaz amicum suum multa contra se de hypocrisi conquirentem, qui ex consolationis uerbis ad amaritudinem increpationis eruperat, et simulatus consolator apparebat, per patientiam suam typum seruat Ecclesiae quae nouit talia audiendo tolerare et cum eius sermo admittitur, ratiocinando

20 destruere. i"UEtodicibe

162

31IL2. Aw«díui frequenter talia. Electi quippe frequen-

PL 1018

ter aliena mala quasi sua audiunt, et ab his eis crimen impingitur a quibus crimina impacta perpetrantur. Hac autem responsione beatus Iob illud Ecclesiae tempus significat quo, ; oppressa ab aduersariis, temporali eorum potentia quasi deiecta creditur. Vnde sequitur :

16,2

Comsolatores onerosi ommes wos estis. Siue enim haeretici seu praui quilibet, cum laborare bonos in aduersitate ro conspiciunt, in eo quod illos consolari appetunt, mala eis persuadere conantur. Vnde non immerito bonorum mentibus onerosa fit eorum consolatio, quia inter uerba dulcedinis uirus propinare cupiunt erroris ; et dum dictis lenibus dolores quasi Laber XIII, 1, 11/12 Ps. 128, 5.

II, 1/3 Lath. r5, 3/5.

14/16 Lath. 15, 1/2.

7[8 Lath. 15, 6/7.

Liber XIII, I, 1 sua mala 4

2 ingerunt

11/13 Lath. 15, 7/9.

K M

3 accusarentut K, corr.

9 eorum] fere add. Bess. 1 (5. /. )2, consequi edd. ualent] obtinere 247. M 12 hereticorum M — 15 multa M ;. 7. 15/16 conquirentem] K Izz/., -querentem M y 16 uetba Kl, -o K?^ — 20adstruere M — 21et] cum M II, 3 inpincta K, -pacta corr., M LathP"K Par, Guss. Bas.

responsionem M — 8 oneti K, vorr. enim oz. M 10 eis K

estis uos La//.

hanc M

4

estis] oz. K M, ai.

-

670

LIBER XIII, rr-v

leuigant, peccati onus imponere festinant. Sed electi uiri 1; etiam cum temporali gloria priuantur, interni uigorem iudicii non amittunt. Nam sciunt et foris aduersa perpeti et tamen interius infracti recta sine pauore defendere. Vnde subiungitur :

163

1IIL3.

Numquid

habebunt

finem

uerba

1.418

wuentosa ?

Ventosa enim uerba sunt quae inflationi temporali potius PL quam rectitudini seruiunt. Saepe autem mali etiam bona dicunt ; sed quia bene non dicunt, uentosa uerba proferunt. ; Nam dicta eorum et si quando sana sunt per sententiam, inflata tamen sunt per elationem. In hoc uero quod dictum est :

16,2 Consolatores

omerosi

ommes

wos

estis ; quid

aliud

beati Iob magisterio docemur, nisi ut quisque perpendere sollicite sciat ne luctus tempore uerba increpationis inferat ? Si

10 enim sunt quaedam quae increpari iure debeant, in afflictione postponenda sunt ne consolator increpando dolorem augeat, quem lenire proposuerat. Sequitur :

16,33

IV,4. Aut aliquid tibi molestum

est si loquaris ?

Mali uiri cum aliis sibi similibus conuiciosa uerba proferunt, eo citius obmutescunt, quo de se talia mox audiunt qualia suis auditoribus dicunt. Cum autem bonos uiros per conuiciosa ; uerba iaculantur, nil eis molestiae ex conuicio nascitur, quia contra tacentes loquuntur, nec compelluntur audire quod sunt, quia iusti conuicia non reddunt, etiam dum coguntur audire quod non sunt. Bene ergo dicitur: Awt aliquid tibi molestum est s? loquaris ? Acsi ei aperte diceretur : Eo

1o plus loqueris quo a me molestum aliquid de tua actione non audis. Vnde et subditur : 16,44 Poteram et ego similia uestri loqui. Narrat iustus quid facere potuit ; sed ne iustitiam deserat quod facere potuit 15 declinat.

164

Sequitur : V,5. Atque utinam ILI, 1/3.Lath. 15, 1r/15.

DbVeslsTath r2 8 VOS

esset anima 8/9 Lath. 15, 13/15.

9/11 Lath. 15, 19/20.

uestra

bro anima

11/13 Lath. 15, 15/17.

13/16 Lath. 15, 22/25.

2ST atbh-o12282 0/277

14 honos K, corr. a. z., opus Tur.

Vt? M

III, 2 uerba e. uentosa La. seruiunt potius I.2//. 5 sunt bona $ag.? Testisoz.K M,al. . 8quisquis La/b. ^ 9sciat]faciant M ^ uerbo

IV, 1si] Ms... 3quodM . quo(d)zsque audiunt bis zn M, corr. M s. 4. 9 ei oz. M 14 quid] quod M

8non

1019

LIBER XIII, v

671

16,5 mea ! Consolarer et ego uos sermonibus

et mouerem

16,6 caput meum super uos. Roborarem uos ore meo et mouerem labia, quasi parcens uobis. Aliquando necesse est ut ; prauis mentibus quae humana praedicatione corrigi nequeunt diuina flagella optari benigne debeant. Quod cum magno fit amoris studio, uidelicet non errantis poena, sed correptio quaeritur, et oratio potius quam maledictio esse monstratur. In his autem uerbis hoc beatus Iob monstratur intendere ut :0 amici, qui dolori illius per caritatem compati nesciebant, ab

experimento

discerent,

alienae

afflictionis

qualiter

mi-

419

sereri debuissent ; atque edomiti doloribus, a sua passione traherent consolationem aliis qualiter inferrent ; et tunc salubrius intrinsecus uiuerent, cum aliquid extrinsecus de 15 infirmitate sentirent. Notandum quod non ait : Esset anima mea pro anima uestra ! Sed : Vtinam esset anima uestra pvo anima mea ! quia profecto sibi malediceret, si se illis fieri similem optaret. Illis uero meliora uoluit quos sibi fieri similes quaesiuit. Consolamur uero prauos in flagello constitutos cum 20 de exteriore percussione interiorem in eis conualescere salutem PL 1020 indicamus. Caput etiam mouemus cum mentem quae principale nostrum est, ad compassionem inflectimus. Eosque inter flagella roboramus cum doloris eorum uim uerbis mitibus lenimus. Sunt namque nonnulli qui dum interna nesciunt de 25; malis exterioribus desperabiliter affliguntur, de quibus per psalmistam dicitur : /» miseriis non subsistent. Ille etenim bene nouit in exterioribus miseriis subsistere, qui scit semper de spe interna gaudere. 6. Quod uero non ait parcens, sed : Quasi parcens uo3o bis ; nequaquam hoc neglegenter praetereundum puto, quia sancta Ecclesia disciplinae uigorem cum permixtione mansuetudinis seruans, aliquando malis et quasi parcens non parcit, aliquando uero et quasi non parcens parcit. Quod melius ostendimus, si ipsa quae plerumque accidunt proferamus. Ponamus 3; itaque ante oculos mentis duos prauos intra sanctam Eccle-

siam esse constitutos, quorum sit unus potens et proteruus, alter mitis et subditus. Si qua miti et subdito culpa subripue15/24 Lath. 15, 27/41.

26 Ps. 139, 11.

26/28 'Taio, Senz. 2, 28 (818B).

31/33 Lath. 15, 43/45.

V, 2 sermonibus] meis add. La. 4 labia K M Lab. V/ulg., mea add. u 5neq*** M — 6quod M — 7uidcelicet] quia praez. Ks.7. — 10 dolore K, corr. -tis M

11/12 miserere K, corr.

Lath., utinam praez. i Latb.

1.2

edomati K, corr.

18/19 similes esse a^.

20 exteriori M Lab.

*

21 inducamus G7/. Rom. rj49

. 24linimus K — 28 gaudere interna Tao 33 aliquando sque parcit M ;. /. etom.M sanctam ecclesiam K M Bess. 1. 2, in -a -a

15 esset

19flagelisu

K M

^ positos quod Bess.

31 permixtionem K, corr. 34accedunt K 35intra

672

LIBER XHIE!X

rit, hanc protinus increpando praedicator insequitur et corripit ; eumque corripiendo, a culpa liberat, atque ad uiam rec4o titudinis reformat. Quid itaque huic nisi non parcens pepercit, quia dum correptionis uerbum non distulit, citius hunc a culpa liberauit ? Libere enim arguens non pepercit, sed in eo quod correxit pepercit. At contra potens et proteruus, cum aliquid perpetrasse cognoscitur, tempus quaeritur ut de malo quod 4; fecit increpetur. Nisi enim praedicator sustineat quando ferre congrue correptionem possit, auget in eo malum quod insequitur. Saepe enim contingit ut talis sit qui nulla increpationis uerba suspiciat. Quid itaque in huius culpa praedicatori agendum est, nisi ut in sermone admonitionis quem pro communi ;o salute omnium auditorum facit, tales culpas ad medium dedu-

cat quales eum perpetrasse considerat qui et praesto est, et de se solo adhuc argui non potest ne deterior fiat ? Et cum generaliter contra culpam inuectio intenditur, correptionis uerbum libenter ad mentem ducitur, quia potens prauus ignorat quod 55 sibi hoc specialiter dicatur. Quid itaque isti praedicator suus nisi parcens minime pepercit cui et specialiter correptionis uerba non intulit ; et tamen uulnus illius sub communi admo-

nitione percussit ? Vnde fit plerumque ut eo uehementius perpetratam culpam lugeat, quo reatum suum et cum se percus6o sum sentiat, nesciri putat. *. Magna itaque praedicationis arte agendum est ut qui ex & 42o aperta correptione deteriores fiunt quodam temperamento cor- PL 1oz: reptionis ad salutem redeant. Vnde etiam Paulus dicit : Quae putamus ignobiliora esse membra corporis, his honorem. abun65 dantiorem circumdamus ; et quae inhonesta sunt nostra, abun-

dantiorem honestatem habent ; honesta autem mostra nullius egent. Sicut enim inhonesta membra in corpore, ita quidam sunt intra sanctam Ecclesiam potentes et proterui; qui dum aperta inuectione feriri nequeunt, quasi honore tegminis ue7o lantur. Sed haec de occultis potentium delictis loquimur. Nam quando et aliis cognoscentibus peccant, aliis etiam cognoscen-

tibus increpandi sunt, ne si praedicator taceat, culpam approbasse uideatur ; atque haec crescens in exemplum ueniat quam pastoris lingua non secat. Sancta ergo Ecclesia, cum per 63/67 I Cor. 12, 23/24. 38 hanc] ac M

67/69 'Taio, Sent. 5, 11(966A [967 B).

et oz. M

43 proterx* K, corr. a. zz. 46

augit

K, corr.

39 uitam 1/7., corr., Par.

42 liberabit M

45 proferre G//. Guss. Roz., conferre Bas. 1714 malo

K, «corr.

a.

zz.

49

in] KM

p

, oz.

Gall. |commune K, corr. a. zm. 52se]om.M 55/56 quid usque cotreptionis M zn marg. inf. 55 iste M 61 praedicatione Bess. 2 62/63 correptionis M, oniseras. ^ 63per paulum dicitur Bess. 2 64 ignorabilia M, corr. esse membra] K M, membra esse u. V/uig. 69 inuectionne M X 70 potentum K — 72ne] n« M, n nam corr. inzarg. — tacet KM — 7Aper M s. .

LIBER XIII, v-vi

673

75 praedicatores suos quaedam facta malorum sub dispensatione inuectionis increpat, labia quasi parcens mouet ; sed tamen parcendo non parcit, quia ab inuectione culpae generaliter non tacet, quae specialiter tacet. Sequitur :

167

VL 8. Sed quid agam ? Si locutus fuero non quie-

scit

16,8

dolor

meus

; et si tacuevo,

non

recedit

a

me.

Hoc personae beati Iob qualiter congruat nullus ignorat. Sed si ad sanctae Ecclesiae typum trahatur, haec et cum loquitur, ; dolor minime quiescit quando locutione sua peruersos corrigi minime conspicit. Et cum tacet, dolor minime recedit, quia etsi auersata conticuerit, hoc ipsum amplius quod tacet gemit, quia se tacente peruersorum culpas excrescere conspicit. Sequitur :

VIL 9. Nunc autem oppressit me dolor meus

et in

nihilum redacti suni omnes arius mei. Dolore suo sancta Ecclesia premitur quando in malitia sua crescere peruersos intuetur. Et quia dum praui crescunt etiam infirmi 5; qui in ea sunt ad sequenda studia prauitatis irritantur, recte additur: Et in nihilum redacti sunt omnes arius mei. Sicut enim per ossa fortes, sic per artus infirmi quique designari solent. Membra ergo Ecclesiae ad nihilum rediguntur quando ex imitatione prauorum in hoc mundo crescentium infirmi I o quique deterius infirmantur. Videntes etenim felicitatem malorum, saepe et ab ipso fidei statu dilabuntur, bona temporalia appetunt ; et ueluti in nihilum rediguntur quia dum manentem Dei essentiam deserunt, diligentes transitoria, quasi ad non esse tendunt. Bene autem dicitur: Nwnc autem quia uidelicet tempus doloris Ecclesiae modo est et tempus gaudii T postmodum sequitur. Saepe uero contingit ut sancta Ecclesia non solum infideles atque extra positos aduersarios toleret, sed eorum quoque insidias atque aduersitatem uix ferat quos intus habet. A

TT['8 Lath. 13, 46/48. 79 I athzor2»550s ME 1/76 Eath29135 59/59. 9: T2th3255558. VII, 1/4 Lath. 15, 59/62. 4/5 Lath. 15, 64/65. 14/16 Lath. 15, 66/67.

7|8 Lath.

15, 65.

76 nouuit M 78 quae] K M Bess. r. 2 Lathb., quam u VI, 1/2 quiescit] K M Lah., -et Vulg.u — 2tecedit] K M La£A., -et u Vu. 4 et cum haec M 5/6 corrigi minime] KM Laz/., m. corrigi i jl aduersa edd. rer. VII, 2 meus M, corr.

6ad

KM

7 autem La.

11 et] K M, om. i

12uclut M — 12/13menteM — 13sententiam Tw. — 14autem K M Bess. 1. 2 Lath., opptessit me dolor meus edd. 16 sequitur] K M Bess. 1. 2. Nor, -etut p, 07. Latb.

aduersitates p/er. codd.

contigit M

17 tolerat K, corr.

18 at- M 5. 7.

PL 1022

LIBER XIII, vir-Ix 674 20 Vnde beati uiri uoce apte mox subditur :

1609

VIIL, 10. E? vugae meae

testimonium

dicunt

contra

me. Quid per rugas nisi duplicitas designatur ? Rugae itaque sunt sanctae Ecclesiae omnes qui in ea dupliciter uiuunt, qui fidem uocibus clamant, operibus denegant. Hi nimirum pacis ; tempore quia huius mundi potestatibus eamdem fidem honori esse conspiciunt, fideles se esse mentiuntur. Sed cum sanctam p. 421 Ecclesiam subita aduersitatis procella turbauerit, ilico ostendunt quid in perfida mente moliuntur. Has autem rugas in electis suis sancta Ecclesia non habet, quia uidelicet nesciunt 1o aliud de se foras ostendere et intus aliud habere. Vnde recte egregius praedicator dicit : V£ exhiberet (se sibi gloriosam Ecclesiam, non habentem maculam aut rugam. Maculam quippe et rugam non habet quae et turpitudine operis et duplicitate sermonis caret. Sed quia nunc intra sinum fidei multos etiam ij; reprobos

tenet,

cum

tempus

persecutionis

exarserit,

ipsos

hostes patitur quos praedicationis uerbis alere ante uidebatur. Dicat itaque: Rugae meae testimonium dicunt contra me ,;id est ipsi me insequendo increpant qui nunc in meo

corpore positi, duplicitatis suae in se malitiam non emen20 dant. ; Vnde bene adhuc subditur : 169 IX, 11. E: suscitatur falsiloquus aduersus faciem meam, coniradicems mihi. Etiam pacis suae tempore sancta Ecclesia falsiloquum patitur, dum sunt in ea multi qui de aeternitatis promissione diffidunt et tamen se fideles ; esse mentiuntur. Qui dum praedicationi eius aperte contradicere non praesumunt, falsiloquum non contra faciem, sed quasi post dorsum patitur. Sed cum malitiae tempus eruperit, is qui nunc metuens derogat, ad contradicendum ante faciem uenit quia uerbis uerae fidei apertis uocibus obsistit. Sciendum 10 uero est quia cum haec a carnalibus patimur, non tam ipsi sunt qui in nostra morte saeuiunt quam malignus spiritus qui eorum mentibus principatur; sicut per Paulum dicitur : Nom est VIII, 1/2 Lath. 15, 69/70. Lath. 15, 70/71.

2: DrathWu

ir:

11/12 Bph. 5, 27.

IX, 1/2 Lath. 15, 74/75. 3 Lath. 15, 75/76. 7[9 Lath. 15, 77/79. 12/15 Eph. 6, 12.

5/6 Lath.

18/20

15, 76/77.

VIIL, 1 et oz. i. Vulg. 4hi M 5honoris M — 6se M s. 7. 6/7 sancta ecclesia K, corr. 8 moliuntur] conspiciunt et praez. Ebr. his M, corr. 10deom.M fotisu 13 turpitudinem M duplicitatem M 16 praedicatores M ^ uerbi M — habere K* M 17 itaque] K M, quia add.n — 18/19nunc z:que positi] Mn;arg. ^ 19/|20 emundant Norz. Ia). PK 21 bene adhuc] et M IX, 1 suscitabis K, corr. a. zz. falsiloquium yu 8 his K, corr., M

3 falsiloquium p 5 cum Lar. dérogat M at K, corr.

6

LIBER XIII, 1xX-X

675

nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates, aduersus mundi rectores tenebrarum ha15 Wm.

Vnde hic quoque cum de falsiloquo loqueretur, apte mox ad describendum eius falsiloqui principem uerba conuertit dicens :

16,10

X,12. Collegit furorem suum in me, et comminans mihi,

infremuit

contra

me

dentibus

suis.

Hostis

meus terribilibus oculis me intuitus est. Quid aliud PL 1oz; omnes iniqui quam membra sunt diaboli ? Ipse itaque per eos ; agit quicquid in eorum cordibus ut agere debeant immittit. Habet autem etiam nunc diabolus contra sanctam Ecclesiam furorem, sed sparsus eius furor est, quia occultas temptationes per singulos mouet. Cum uero contra eam in aperta persecutione proruperit, furorem suum in eam colligit, quia in affli10 ctione illius tota se intentione constringit. Membra autem eius hoc pacis tempore idcirco contra electos collectum furorem non habent, quia malitiam suam minus se sentiunt posse

implere quam uolunt. Cum uero sibi suppetere licentiam prauitatis

aspexerint,

tanto

hanc

audacius

feriunt

quanto

et

15 contra illam ex unanimitate glomerantur. Recte itaque nunc dicitur : Collegii furorem suum in me. Cuius adhuc furor ut latius exponatur dicitur

: E£

comminans

mihi,

injremuit contra me dentibus suis. De quo et subditur :

Hostis meus terribilibus oculis me intuitus est. Ille 20 quippe antiquus hostis Ecclesiae contra hanc dentibus fremit eamque terribilibus oculis intuetur, quia per alios crudelia y 422 exercet et per alios quae exerceat prouidet. 13. Dentes namque huius hostis sunt bonorum persecutores atque carnifices qui eius membra laniant, dum electos illius 25 suis persecutionibus affligunt. Oculi uero huius hostis sunt hi

qui contra eam prouident mala quae fiant suisque consiliis

17/18 Lath. 15, 79/80. X, 1/3 Lath. 15, 81/85. 8/9 Lath. 15, 83/85. 20/31 Taio, Sent. 2, 20 (805D /806A).

13uobis K,corr. — 14/15 harum oy. quio i 17 falsiloquii u

16/22 Lath. 15, 85/91.

M | 16cumh.quoqueg

falsilo-

X, 1inmef.s.La/j. | 4eisM . 5inom.Lyr.Big. ^ mentibus Lyr. Big. debeant] non praez. Vind. — 7estf.eius M — 10se Ms. — 11circa edd. 12se om. M . 13/14 prauitatis] suae collectum] que a42. K, de. rec. 16 15 uanitate glomerentur Tr. 14 appetunt ls. praem. pur. 20 altius 177., corr. 17 furor M ;. /. colliget Bess. r, colligit Bess. 2 frendet Tao hii M "HU.

23sunth.hostis M ^ 25hostes K, corr. a. 26 fiant KM Bess. r. 2 INorm., faciant Tajo u

22 exercit K, corr.

676

3o

3;

4»

4;

;o

;;

16,11

LIBER XIII, x-X1

persecutorum eius crudelitates inflammant. Antiquus ergo eius aduersarius fremit contra eam dentibus suis dum per crudeles reprobos in ea insequitur uitam bonorum. Intuetur hanc terribilibus oculis quia prauorum consiliis non cessat mala exquirere, in quibus hanc semper deterius affligat. Nam sicut incarnata Veritas in praedicatione sua pauperes idiotas et simplices elegit,sic e contrario damnatus ille homo quem in fine mundi apostata angelus assumet, ad praedicandam falsitatem suam, astutos:ac duplices atque huius mundi scientiam habentes electurus est. Vnde et per Isaiam dicitur : Vae terrae cymbalo alarum quae est trans flumina Aethiopiae ; quae mattit in mari legatos et in uasis papyri super aquas. Terra quippe cui uae dicitur ille principaliter damnatus homo est qui alarum cymbalum uocatur, quia hi qui per superbiam in altitudinem cogitationis euolant, eumdem peruersum hominem praedicando sonant. Quae scilicet terra recte trans flumina Aethiopiae esse perhibetur. Aethiopia etenim nigrum populum mittit et omnem hominem mundus iste, quia peccatorem PL 1024 profert quasi nigrum Aethiopia populum parit. Sed terra cui uae dicitur trans flumina Aethiopiae esse perhibetur, quia damnatus ille homo tanta immensitate iniquus est, ut omnium peccantium peccata transcendat. Qui mittit in mari legatos quia praedicatores suos in saeculo spargit. De quibus recte subditur qualiter mittantur, dum dicitur : n wuas?s papyri sujer aquas. Ex papyro quippe charta est. Quid itaque per papyrum nisi saecularis scientia designatur ? Vasa ergo papyri sunt corda doctorum saecularium. In uasis igitur papyri super aquas legatos mittere est praedicationem suam in sapientum carnalium sensibus ponere, et defluentes ad culpam populos uocare. Qui ergo illic per uasa papyri, ipsi hic, quia carnaliter uident, per oculos designantur. De quibus et adhuc subditur :

XL 14. Aperuerunt

super me ora

sua, exprobran-

ies. Ora sua reprobi exprobrantes aperiunt cum et erroris sui mala praedicare non metuunt et praedicamenta rectae fidei 36/38 Is. 18, 1/2.

39/53 'Taio, Sent. 5, 27 (981B).

XI, 1/4 Lath. 15, 93/96.

27 persequutorem M

inclinant M

28 fremet M

29 eam K, corr., M

sequitur M — 30quia|] K M Bes. 1. 2, quiu — 31exquirere mala M — 32 sicuti M 33 contra M ille damnatus M 34 adsumit KM 39 damnatus homo K M Taie, homo damnatus, — 40hii M, uw semper — 45 parit] mittit M ^ 48 transcendant K, corr. ligatos M . 49 saeculo] K M, -um u Tai — S5lperom.M 54sapientium M — 57peroculos]populos M 58 et adhuc oz. M | XI, 3 praedicamenta] recta add. M

LIBER XIII, xr-Xii1

677

irrident. De quibus sciendum est quia illos praecipue in sancta ; Ecclesia persequuntur quos multis conspiciunt esse profuturos, qui uitam carnalium uerbo correptionis conterunt eosque in Ecclesiae corpore spiritaliter uertunt.

Vnde et subditur : XIL 15. Percusserunt maxillam meam, satiati sunt poenis mets. Maxilla quippe Ecclesiae sancti praedicatores sunt, sicut sub Iudaeae specie per Ieremiam dicitur : P/orans plorawit in nocte et lacrimae eius in maxillis eius ; quia in ad; uersitate Ecclesiae ili amplius plangunt qui uitam carna-

16,11

lium confringere praedicando nouerunt. Per ipsos quippe sancta Ecclesia iniquos a uitiis conterit et quasi glutiens in sua membra conuertit. Vnde ipsi quoque primo praedicatori

P 425

uelut maxillae Ecclesiae dicitur : Occide et manduca. Hinc est 10 etiam quod Samson maxillam asini tenuit et hostes peremit; quia Redemptor noster simplicitatem atque patientiam praedicantium

suae manu

uirtutis tenens, a uitiis suis carnales

interfecit. Et maxilla in terram proiecta postmodum aquas fudit quia data morti praedicatorum corpora magna populis :1; monstrauere miracula. Maxillam ergo Ecclesiae peruersi feriunt, cum bonos praedicatores insequuntur. Et quia tunc reprobi grande se aliquid fecisse aestimant cum uitam praedicatorum necant, post percussionem maxillae apte subiungitur : 20 Satiati sunt $oenis meis. Illa quippe eos poena satiat quae mentem Ecclesiae praecipue castigat. Sequitur :

16,12

XIIL, 16. Conclusit me Deus apud iniquum et ma-

nibus impiorum me tradidit. Electorum populus apud iniquum concluditur cum eius caro antiqui hostis persecutionibus temporaliter datur. Qui non spiritui sed manibus im; piorum traditur ; quia quo hunc in mente capere nequeunt, 4['1 'Taio, Sent. 2, 20 (806A).

XII, 1/3Lath.15,98/100. ^ 6/8Lath.15,100/101. — 9 Act. 10, 15 ; 11, 7. 9/10 cfr. Iud. 15, 16. 11/15 Pat., Ind. 5 (5). 15/16 Lath. 15, 101/102. 15/21 Taio, Sen. 2, 20 (806B). 20/22 Lath. 13, 104/106. XIII, 1/4 Lath. 15, 107/110.

4 inridunt KM subditur oz. M

1/6 Taio, Sent. 2, 20 (806B/C).

7 corpus Tur. Norm.

specialiter Ebr.

unde et

XII, 4 plorabit M 4/5 aduersitate] KM, -ibus i — 6 constringere a. 7 a uitiis conterit] coercet a^. 8 praedicatorum l7zd., pastori Norz. 10 perimit K, peremit M — 13interficit K — maxillam M 9est K 5.7. proiectam M —— 15ecclesiae oz. M — 15/16 fiunt M, corr. 16 sanctos Lat.

18 negant K, corr.

XIII, 4 spiritu* M, 7 -um zt.

sed] carnem add. M

PL 1025

678

LIBER

XIII, xm1-xv

eo contra carnem illius crudelius inardescunt. Ecclesiae populus cum aduersa perpeti grauiter infirmos suos conspexerit ad deteriora delabi, tempora ad mentem reuocat, quando fideles suos 1o nis suae opulentia pascebat. Vnde apte subiungitur :

16,13

.XIV, 17. Ego ille quondam

Sed sanctae coeperit, et pacis suae praedicatio-

opwulentus repente con-

irilus sum. In eo quod se repente contritum asseruit infirmorum mentem improuidam designauit. Qui dum mala quae uentura

sunt

praeuidere

nesciunt,

tanto

eis grauiora

fiunt

; quanto et ab eis inopinata tolerantur. Firmis autem mentibus repente aduersa non ueniunt, quia priusquam ueniant praeuidentur. Quod tamen nunc quoque sancta Ecclesia in quibusdam retro labentibus patitur, qui post doctrinae opulentiam subitis aliquando uitiis conteruntur, ut sic in quibusdam malis ro corruant, ac si uerbi pabulum numquam habuissent. Sequitur :

16,113

XV,18. Tenwuit ceruicem meam, confregit me et po-

suit sibi quasi im signum. Sicut in malis ceruix superbiam, sic in bonis libertatis erectionem signat. Vnde nonnumquam ipsa quoque superbia pro erectionis auctoritate ; ponitur ; sicut per prophetam Dominus sanctae Ecclesiae pollicens dicit : Ponam te in superbiam saeculorum. Et quia persecutionis tempore infirmi quidam uera quae sentiunt praedicare libere non praesumunt, recte de hoc hoste dicitur : Tenuit ceruicem meam, confregit me. Fortasse autem hi ceruicis ro appellatione signati sunt qui pacis eius tempore plusquam decet eriguntur, et sub occasione defendendae rectitudinis uitio deseruiunt elationis. Qui persecutionis tempore idcirco aduersa plus sentiunt, quia de prosperis extolluntur. De quibus bene dicitur: T'enwit ceruicem meam, confregit me. 1; Id est, elationem quam in infirmis habui, districtione suae percussionis inclinauit. E? Posuit sibi quasi im signum.

XIV, 1/3 Lath. 13, 115/117. 12-0077 mp8. 11 Lath. 15, 119. XV, 1/2 Lath. 15, 120/121.

6 sanctus

6 Is. 6o, 15.

8/9 Lath.

15/17 Lath. 15, 121/1235.

M — 7 ceperit M

XIV, 6/7 prouidentur XV, letoz.u

M K

1/5 Taio, Sent. 2, 19 (805 A).

M

8 doctrinam M

2 sibi K M Bess. 1. 2, al. Lath., me praem. y Vulg.

in ozz.

4protectionis M X 5/6polliceturdicens Bess.2 —— 6superbiaK ^ 8hic O9confregit] et Praez. M — cetuices M, corr. 14dicit K — 15 habui]

K M Lath., habuit

destractione M, a zn i zzaf.

Latb., me praem. u

in ozz. M

16 sibi] K M Bess. r. 2, a/.

LIBER XIII, xv-xvI

679

Constat nimirum quia idcirco signum ponitur ut sagittarum emissione feriatur. Fidelis itaque populus in signum hosti suo est positus, quia eum semper suis ictibus impetit eum20 que suis persecutionibus affligit. Qui enim in hac uita assidua mala tolerat, uelut in signum positus, ictus excipit ferientis. Vnde et praedicator egregius cum persecutionum mala toleraret atque sub persecutione aduersariorum gemeret, teneram discipulorum mentem de suis afflictionibus conso25 lans, ait : Isi enim scitis quod in hoc fositi sumus. Ac si eis aperte dicat : Quid in hoc tempore uulnera nostra miramini qui si aeterna gaudia quaerimus, huc ad hoc uenimus ut feriamur ? Sequitur : 16,14 XVI, 19. Circumdedit me lanceis suis, conuulnerauit lumbos meos, non pepercit ; et effudit in terva uiscera mea. Haec iuxta litteram beato Iob congruere posse uidebantur, per hoc quod dicitur : Czrcumdedit me ;lanceis suis, comuulnerauit lumbos meos, non pepercit ; nisi subderetur quod de eo minime scriptum legitur : Effudit in terra uiscera mea. Ex qua re necesse est ut dum hoc iuxta litteram inuenire non possumus, et ea quae in uerbis eius secundum historiam sonant iuxta spiritum requiro ramus.

Sancta

Ecclesia

lanceis

ab hoste

suo

circumdatur

quando in membris suis ab impugnatore callido temptationum iaculis

impetitur.

Bene

autem

circumdari

lanceis

dicimur,

quia antiquus hostis temptationis suae uulnere ab omni parte nos impetit. Saepe enim dum gula restringitur, ut libido subi15 gatur, inanis gloriae aculeus mentem pulsat. Si autem corpus abstinentiae afflictione non atteritur, contra mentem libidinis

flamma se excitat. Saepe dum seruare parsimoniam nitimur, ad tenaciam labimur. Et saepe dum possessa effuse tribuimus,

ad auaritiam ducimur quia rursum colligere quaerimus quod 20 tribuamus. Dum ergo antiqui hostis iacula ubique nos impetunt, recte nunc dicitur:

Circumdedit

me

lanceis

suis.

Et quia omne peccatum hostis quidem callidus suadet, sed nos 18/19. 172th: 13; 123/124: XT

L2ath13, 126.

4-25 D Th68s25, 5:

29 ]^ath 3155 125-

12/14 Lath. 15, 126/128.

13/23 'Taio, Sent. 4,

10 (922CD).

19/20 eumque]M,cum K,eumu 21signoK M . hictibusM — 27huc] KM XVI, 1suisoz. M — 2|3terramyu, cfr... 7,36 — 3congruereK — 4posse] non praez. M s. /. uidebantur K — 6scriptum minime] K M, m. scriptum u 7terra K M,j-amu — 8et] KM,oz.u — 9[l0requiramus] K M, in-u — 12 circumdare K dicitur La7^. 13 suae temptationis Ia. uulnera M hic

suae] iaculis zdZ. Bess. 2

flammas (se os.)

M

15 aculeis M

19rursum]et praez.

20/21 impetant Bess. r. 2, impediunt Tr.

16 adflictionem M

17

K — quaeK — 20tribueamus K 22 suadit K, corr., M

HM 424 PL 1026

680

LIBER

XIII, xvri-xvil

eius suasionibus consentiendo perpetramus, apte subiungitur : Conuulnerauit lumbos meos. In lumbis quippe luxuria 2; est. Vnde et is qui cupiebat uoluptatem libidinis a corde exstinguere, praedicauit dicens : Succincti lumbos mentis uestrae. Cum ergo antiquus hostis fidelem populum ad luxuriam pertrahit, hunc procul dubio in lumbis ferit. Vbi notandum quoque est quod non ait : Vulnerauit, sed : Conuulneraust 3o lumbos meos. Sicut enim loqui aliquando unius est, colloqui uero duorum, uel fortasse multorum, sic antiquus hostis, quia nos ad culpam sine nostra uoluntate non rapit nequaquam

]umbos nostros uulnerare ; sed conuulnerare dicitur quia hoc quod nobis ille male suggerit, nos sequentes ex uoluntate pro55 pria implemus ; et quasi cum ipso nos pariter uulneramus, quia ad perpetrandum malum ex libero simul arbitrio ducimur. Sequitur : Now» $ejpercit. Ac si dicat : Non destitit. Et effudit in terra uiscera mea. Quid aliud sanctae Ecclesiae uiscera debemus accipere, nisi eorum mentes qui 4o eius quaedam in se mysteria continent, qui ad intima sacra- PL 1027

menta

deseruiunt ? Sed antiquus

aduersarius

quosdam, qui interioribus sacramentis deseruire

cum

fideles

uidebantur,

ad saecularia negotia pertrahit, eius procul dubio uiscera in terram fundit, quia illos in rebus infimis conculcat qui prius 45 in occultis atque spiritalibus actibus latebant. Sequitur : 16,15 XVII, 20. Concidit me uulnere super uulnus. In p 425 infirmis suis sancta Ecclesia uulnere super uulnus conciditur : quando peccatum peccato additur ut culpa uehementius exaggeretur. Quem enim auaritia pertrahit ad rapinam, rapina ; ducit ad fallaciam ut, perpetrata culpa, ex falsitate etiam defendatur, quid iste nisi super uulnus concisus est uulnere ? Vnde bene quoque per prophetam dicitur : Maledictum, et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium inundauerunt,

el sanguis sanguinem letigit. Solet enim sanguinis nomine 1o signari peccatum. Vnde is qui a peccatis liberari desiderat per 24 Lath. 15, 130. Lath. 13, 131/136.

26 I Petti 1, 15. 28/30 Lath. 13, 130/131. 44/46 Lath. 13, 137/139.

XVII, 1/4 Lath. 15, 140/145.

24 conuulnerabit M

7/9 s

25 his K, corr., M

35/40

17

27/28 pertrahet K, corr. a. z.

28 feret K, corr. a. zz. 34 mala M 37sequitur oz. K M Bess. 1. 2 38 terra] K M Lafb.,-am,u 40 mysteria (zz zarg.)nse K ^ 43pertrahet K, corr. 4.7. . 23[24 cius usque conculcat M in arg. inf. ^ 4Ainfirmis K — 45 atque] KM,acyu XVII, 4 pertrahet K, corr. a. zz.

5 ducitur K, corr.

7.

Sethomicidiumos.K

9sanguinis]sanguis

m.

liberare K, corr. a. zz.

desiderant M, corr.

6 accisus K, corr. a.

M ^ 10signare K, corr. a.

LIBER

XIII, xvii-Xx

681

paenitentiam clamat : Libera me de sanguinibus. Sanguis ergo sanguinem tangit cum culpa culpam cumulauerit.

1615

Et quia cum uulnus uulneri additur uires contra nos antiqui hostis uehementius excrescunt, recte subiungitur :

XVIIL, 21. Irruit in me

quasi gigas. Facile quippe

inimico resistitur si non ei uel in multis lapsibus, uel in uno, diutius consentiatur. Sin uero eius suasionibus anima subesse consueuerit, quanto se ei crebrius subicit; tanto eum sibi ; intolerabiliorem facit, ut ei reluctari non ualeat, quia nimirum malignus aduersarius contra hanc ex praua consuetudine deuictam quasi more gigantis pugnat. Sed tamen plerumque sancta Ecclesia etiam post perpetratas culpas mentes fidelium ad paenitentiam reuocat, et peccata operis uirtute spontaneae 1o afflictionis mundat. Vnde bene subditur : 16,16 XIX, 22, Saccum consui sujbev cutem meam ; et operuit cinere carnem meam. Quid in sacco et cinere nisi paenitentia, quid in cute et carne nisi peccatum carnis debet intellegi ? Cum ergo quidam post lapsum carnis, ad paeniten5; tiam redeunt, quasi saccus super cutem consuitur;

et cinere

caro operitur, quia culpa carnis per paenitentiam tegitur ne in districti iudicis examine ad ultionem uideatur. Infirma autem membra sua sancta Ecclesia cum a peccatis retrahit, PL 1028 atque ad paenitentiae remedium ducit, haec procul dubio 1o fletibus adiuuat, ut ad recipiendam auctoris sui gratiam conualescant ; et per fortes plangit quod non fecit quod in membris suis debilibus quasi ipsa fecit. Vnde bene adhuc subditur :

16,147

XX,23. Facies mea intumuit a fletu. Facies quippe

sanctae Ecclesiae sunt hi qui in locis regiminum positi, apparent primi ut ex eorum specie sit honor fidelis populi, etiam si quid in corpore latet deforme. Qui nimirum praelati plebi11 Ps. 5o, 16. XVIII Eatb: 1551345.

5|] Lath. 13, 145/147.

XIX, 1/7 Lath. 15, 149/155.

XX, 1/3 Lath. 15, 157/158.

1/9 Taio, Senf. 2, 32 (822D/825C).

4/[5 Lath. 13, 158/159.

12 culpa] -ae Tur. V., corr., Lyr. Big.

culpam oz. V't., corr., Lyr. Big.

copulauerit Tzr., copulantur l/7., corr., Lyr. Big. XVIII, 1 gigans K M Latp PK deuicta M 9 uirtutes K, corr.

14 uehementer M

5 reluctate K, corr. a. z., M, c s. /.

6/7

XIX, Zcinere] in praez. K — 3penitentiam M — carne]in praez. K — 6 ueniatut M . 10/11 conualescat M culpam M 7 adulationem K, corr. 13 additur M XX, 1 a oz. K Bess. 1. 2 Bel. Norm., dl.

682

DIBBERSXIDDOGXONSD

; bus plangunt culpas infirmantium, seque sic de alienis lapsibus ac si de propriis affligunt. Et saepe dum quosdam uident ad ueniam post culpas redire, quosdam uero in iniquitate persistere, occulta omnipotentis Dei iudicia mirantur, sed penetrare nequeunt. Obstupescunt enim quae non intellegunt. 1:0. Vnde et apte subditur : 16,17 XXI, 24. E! $alpebrae meae caligauerunt. Palpebrae enim recte appellati sunt qui ad prouidenda pedum itinera uigilant. Sed. cum occulta Dei iudicia nec praepositi uigilantes intellegunt, palpebrae sanctae Ecclesiae caligant. ; Sed ut saepe iam me dixisse memini, beatus Iob sanctae Ec-

clesiae typum tenens, modo uoce corporis, modo autem uoce I. 426 capitis utitur ;et dum de membris eius loquitur, repente i uerba capitis leuatur. Vnde hic quoque subiungitur:

16,18

XXIL 25. Haec passus sum absque iniquitate

ma-

nus meae, cum haberem mundas ad Deum $reces. Absque iniquitate enim manus suae pertulit, qui Peccatum non fecit nec dolus inuentus est im ore evus ; et tamen do; lorem crucis pro nostra redemptione tolerauit. Qui solus prae omnibus mundas ad Deum preces habuit, quia et in ipso dolore passionis pro persecutoribus orauit dicens : Pater, dimitte Vis ;nom enim sciunt quid faciunt. Quid enim dici, quid cogitari in prece mundius potest quam cum et illis misericordia 1o intercessionis tribuitur a quibus toleratur dolor ? Vnde factum est ut Redemptoris nostri sanguinem quem persecutores saeuientes fuderant, postmodum credentes biberent eumque esse Dei Filium praedicarent. De quo uidelicet sanguine apte subiungitur :

16,119

XXIII, 26. Terra ne operias sanguinem

meum

ne-

que inueniat inte locum latendi clamor meus.Peccanti homini dictum est : Terra es, et in terram ibis. Quae scilicet XXL, 1/4 Lath. 13, 161/164.

XXII, 1/7 Lath. 15, 168/175. 10/12 Lath. 15, 174/176. 34XSXSTIT;* 1. Eath- 13,1178:

7 culpam M

iO Kiseaed!

XXI, 2 prouidenda]

K M, me s. iam

7[8 Lath. 13, 164/166.

3/4 I Petti 2, 22; Is. 53, 9 SCren5

M19:

9 quia lind.

K M La)., prae- y

4 caliginant La. 6 uocem (pr. L.) M — uocem (a//. /. ) K, corr.

XXII, 4i. est dolus V/z/g.

7/[8 Luc. 25,

5pro M Lap PF

5 me iam 7 de M s. 7.

6 mundus K, corr.

qui

M . et om. Latb. 9 mundius M X 11/12 saeuientes oz. Bess. 1. 2 12 lamberent Tzr. 13 praedicerent M, corr. 14 sanguine apte om. Vnd. subiungit K sanguine apte subiungitur] optatur L/zzd.

XXIII, 2in te locum latendi] K Laz/. V/uig., locum in tel. M, in tel. locum L

PL 1029

LIBER

XIII, xxrii-xxiv

683

terrà Redemptoris nostri sanguinem non abscondit, quia ; unusquisque peccator redemptionis suae pretium sumens, confitetur ac laudat; et quibus ualet proximis innotescit. Terra etiam sanguinem eius non operuit quia sancta Ecclesia redemptionis suae mysterium in cunctis iam mundi partibus praedicauit. Notandum quod subditur : Neque inueniat in 10 £e locum latendi clamor meus. Ipse enim sanguis redemptionis qui sumitur clamor nostri Redemptoris est. Vnde etiam Paulus dicit : E sangwinis aspersionem melius loquentem quam Abel. De Abel sanguine dictum fuerat : Vox sanguiwis fratris tui. clamat ad. me de terra. Sed sanguis Iesu me1;lius loquitur quam Abel, quia sanguis Abel mortem fratricidae fratris petiit, sanguis autem Domini uitam persecutoribus impetrauit. Vt ergo in nobis sacramentum dominicae passionis non sit otiosum, debemus imitari quod sumimus et praedicare ceteris quod ueneramur. Locum enim latendi clamor 2o eius in nobis inuenit, si hoc quod mens credidit lingua tacet. Sed ne in nobis clamor eius lateat, restat ut unusquisque iuxta modulum suum uiuificationis suae mysterium proximis innotescat. Libet mentis oculos ad dominicae passionis horam reducere cum Iudaei persequentes saeuirent, discipuli timentes 2; fugerent. Qui enim carne mori uidebatur nequaquam Deus esse credebatur.

Vnde hic apte subditur : 16,20

XXIV,

2*. Ecce

emim

in caelo

testis

meus

et con-

scius meus in excelsis. Cum enim fides labefactaretur in terra, erat ei testis in caelo. Testis quippe Filii Pater est, de quo ipse in euangelio dicit : E£ qui misit me Pater, vbse testimo; nium berhibuit de me. Qui recte etiam conscius dicitur, quia una uoluntate, uno consilio Pater cum Filio semper operatur. Cuius etiam testis est quia «emo

mowit Filhwm

misi Pater.

Tunc ergo in caelo testem et conscium in excelsis habuit, quando hi qui eum morientem

carne cernebant diuinitatis eius

5/6 Lath. 15, 179/181. 5/9 Taio, Sent. 2, 14(795 A). 7[9 Lath. 15, 181/182. 9/11 Lath. 13, 184/186. 10/23 aio, Sent. 2, 14(795 A). 12 Eiebr::12,-24-

13/14 Gen. 4, 1o.

19/20 Lath. 13, 186/187.

XXIV, 1/2 Lath. 15, 189/190. 3|" Taio, Sent. 1, 5 (757 BC). SERO 72Mattb- 11, 27. 8/10 Lath. 15, 190/193.

4/5 Ioh.

6 ualet] uerbis hoc ipsum add. Tao — 8eius K — 8/9 praedicauit p. mundi 10locum latendi /z/z., latendilocum codZ. ^ 12sanguis M V/7.? Lyr. Big. aspersione Tur., -nis V 7.? Lyr. Big. — loquens V.? Lyr. Big. — 13 pr. abel] et praezz. Bel. abel sanguine] K M Tzio, sanguine abel u 17 sact. d. p. i. nobis Tzie 19ergoM X 19/20inn.c.cius La/?. — 20credit M — 21iusta M . 22 modum M Taio 23 ora M Vind. K

XXIV, 2 fides K, e fideles,

M V'zud., fidelis Tur., filius u

5 peribet M ^ 8 excelso La.

laberetur Lzud.

9 carne] K M Lath., in praem. u

684

LIBER

XIII, xxiv

ro potentiam considerare nesciebant. Et cum ignorarent homi- | 427 nes, in morte tamen Mediator Dei et hominum nouerat quod cum ipso operabatur Pater. Quod fortasse etiam ad uocem eius corporis referri ualet. Sancta namque Ecclesia idcirco PL 1030 aduersa uitae praesentis tolerat ut hanc superna gratia ad 15 praemia aeterna perducat. Carnis suae mortem despicit quia resurrectionis gloriae intendit. Et transitoria sunt quae patitur, perpetua quae praestolatur. De quibus nimirum bonis perpetuis dubietatem non habet, quia fidele iam testimonium Redemptoris sui gloriam tenet. Carnis quippe eius resurrectio2o nem mente conspicit, atque ad spem fortiter conualescit quia quod in suo uidet iam factum capite, sperat in eius quoque corpore quod uidelicet ipsa est absque dubietate secuturum. Quam scilicet Ecclesiam psalmista conspiciens in perpetua perfectione mansuram, sub appellatione lunae describit 25 dicens : Luna perfecta in aeternum. Quam quia ad resurrectionis spem dominica resurrectio roborat, recte subiunxit : E: testis n caelo fidelis ; quia ut de sua resurrectione non trepidet, iam eum

in caelo, qui resurrexit

a mortuis,

testem

habet.

Fidelis itaque populus cum aduersa patitur, cum duris tribu5o lationibus fatigatur, ad spem sequentis gloriae mentem erigat et de Redemptoris sui resurrectione confidens, dicat : Ecce enim in caelo testis meus et conscius meus in excelsis. Qui recte conscius dicitur, quia naturam nostram non solum creando nouit, sed etiam assumendo.

Scire enim eius

5; est nostra suscepisse. Vnde etiam per psalmistam dicitur : Ipse enim scit figmentum nostrum. Quid enim mirum si figmentum nostrum dicatur specialiter scire, dum constet nil esse quod nesciat ? Sed figmentum nostrum scire eius est hoc in seipso ex pietate suscepisse. 4» 88. Quae tamen uox cum beato Iob congruere nobis etiam singulis potest. Omnis enim qui ex eo quod agit humanas laudes appetit, testem in terra quaerit. Qui autem de actibus suis omnipotenti Deo placere festinat, testem se in caelo ha-

bere considerat. Et saepe contingit ut ipsa quoque in nobis 45 bona opera ab incautis hominibus reprehendantur. Sed qui 25.26/27 Ps. 88, 58.

36 Ps. 102, 14.

41/44 Taio, Sent. 5, 13 (968A).

10 nesciebant] non poterant Tr. 11 mediatoris K, corr., M Bess. 1. 2 V1., corr. Gil. Rom. 1549 edd. rec. qui K V'7., corr., Gil. Rom. 1569 edd. rec., quid M

12 ipse V7. corr. Gil.

intendit

gloriae p

operatur

transitori

M

K — 16 gloriae (e gloria) intendit K M, 18 fidelem

K, corr., -li Bess.

r. 2

testimonio Bess. r. 2 20 mentem M ad oz. M spem M, m eras. 21quoqueineius M ^ 23ecclesia M ^ 26resurrectione M — 28 testem] fidelem ad4. s. /. Bess. 1. 2 36s]ut KM — 37nil] K Pzz., nihil My 38 est M 5. 4. 40 nobiscum K, vorr. 41/42 laudes] obsequi add. Bess. 2 s. /. 43/44 habere in caelo K 44 desiderat Tr., festinant Tao 45 quix M

LIBER XIII, XXIV-XXVI

685

testem in caelo habet, reprehensiones hominum metuere non debet. Vnde adhuc subditur : 16,21 XXV, 29. Verbosi amici mei, ad Deum stillat oculus meus. Quid enim per oculum nisi cordis intentio designatur ? Sicut scriptum est : $7 fuerit oculus tuus simplex, totum corpus twum lucidum erit. Quia cum bona intentione quid ; agitur, eius intentionis actio apud Deum minime fuscatur. Cum ergo uerbosi amici sunt, id est cum et ipsi derogant qui in fide sociantur, ad Deum necesse est ut oculus stillet, quate- PL 1031

nus nostra intentio tota in amoris intimi compunctione defluat et tanto subtilius se ad interiora erigat, quanto per ro»exteriora opprobria repulsa intus redire cogitur, ne foras euanescat. Sequitur :

16,22

XXVI, 30. Aique utinam sic iudicaretur uiv cum Deo, quomodo iudicatur. filius hominis cum collega

s«0o ! Peccatores quidem nos esse semper agnoscimus ; sed tamen saepe in flagello positi, pro quo magis peccato flagelle; mur, ignoramus ; et nos ipsos subtili inquisitione discutimus i.428 ut, sii quo modo possimus, causam percussionis nostrae inuestigare ualeamus. Quae dum plerumque nos latet, fit nobis oneri caecitas nostra, et de eo quod patimur plus dolemus.

Quisquis uero cum collega suo ad iudicium accedit, et quod ro sentit dicit, et quicquid contradicitur agnoscit, et quo uoluerit pulsat, et nouit unde pulsatur. Qui autem diuina animaduersione percutitur dum nouit quidem quia uapulat ; sed cur uapulet ignorat quasi dicit ipse quod sentit ; sed quid contra se dicatur nescit, quia ipse quidem ingemiscit in uer15 bere, sed Deus aperte non declarat pro qua eum feriat ultione.

Itaque nunc dicitur: Atque utinam sic iudicaretur uir cum Deo, quomodo iudicatur filius hominis cum collega suo ! Acsiaperte diceretur : Sicut in omni quod dico audior, sic omne quod de me dicitur audirem. Quod tamen in 20 hac uita fieri nullatenus potest, quia magna est interpositio oculis cordis nostri ad contemplandam subtilitatem Dei, ipsa uidelicet infirmitas nostra. Sed tunc ad purum intuebimur XXV, 1/2 Lath. 15, 195/196. Lath. 13, 196/200.

3/4 Matth. 6, 22 ; Luc. 1o, 21.

XXVI, 1/3 Lath. 13, 202/204.

9/10 Lath. 13, 204/205.

6/11

11/15 Lath.

13, 205/209.

XXV, 8/9 defluant M, corr.

XXVI, 3 non K, vorr. accedet M, uenit Iz.

ingemescit

9 per K M, s. /., Latb., et praem. u

4/5 flagellamur K 10 quod M

K — 15 non K ;. 7.

6 possumus

KM

11 autem L277. u, enim K M

9 14

18 in oz. K, per Bess. 2. — omne K M Bess. 2

686

LIBER

XIII, XXVI-XXIX

eum a quo nunc subtiliter intuemur cum, hac infirmitate deposita, ad contemplationis internae gratiam uenerimus, de 2; qua Paulus dicit : Z'wnc cognoscam sicut et cognitus sum. Vnde beatus Iob uidens eamdem cognitionem plenissime hic perfici nullatenus posse, de caecitate quidem uitae praesentis

16,223

gemit,

dicens :

XXVII,

semitam

sed

tamen

34. Ecce jer quam

se de eius

enim non

breues reuertar

breuitate

ammi

consolatur,

iranseunt

ambulo.

Omne

et

quod

transit breue est, etiam si tardius terminarl uideatur. In mor-

tis autem semita per quam non reuertimur, ambulamus ; non ;quod

ad uitam

carnis

minime

resurgendo

reducimur,

sed

quod ad labores huius uitae mortalis, uel ad conquirenda la-

17201

boribus praemia, iterum non uenimus. Sequitur :

XXVIII, 32. Spiritus meus attenuabitur. Attenuatur

spiritus timore iudicii, quia electorum mentes quo amplius extremo iudicio propinquare se sentiunt, eo ad discutiendas semetipsas terribilius contremiscunt ; et si quas in se carnales ; umquam

cogitationes inueniunt,

paenitentiae ardore

consu- PL 1032

munt, nec cogitationes suas dilatari carnali uoluptate permittunt, quia eo semetipsos diiudicantes subtilius feriunt, quo districtum iudicem praestolantur uicinum. Vnde fit ut propinquum sibi semper exitum suspicentur. Nam reproborum men10 tes idcirco multa nequiter agunt quia se hic uiuere diutius arbitrantur. Iustorum ergo attenuatur spiritus sed crassescit iniquorum. Quo enim per elationem tument, eo attenuationem spiritus non habent. Iusti uero dum breuitatem suae uitae considerant, elationis et immunditiae culpas declinant. 1; Vnde et subditur :

17,21

XXIX, 33. Dies mei breuiabuntur, et solum mihi superest sepulcrum. Qui enim considerat qualis erit in morte, semper fit timidus in operatione ; atque unde in oculis suis iam quasi non uiuit, inde ueraciter in oculis sui conditoris 25 I. GorX13, 12: XXVII, 1/8 Lath. 15, 211/218.

2['7 'Taio, Sent. 5, 5 (855C).

XXVIII, 1/4 Lath. 15, 219/222.

XXIX, 1/3 Lath. 15, 224/226.

23 hac M zn marg.

24 ueniremus K, corr.

XXVII, 3est Ms.7. 6/7 laboris M

2/10 Taio, Sent. 3, 5 (855CD).

— 3terminare K,corr.

8 sequitur]

27 perfrui K | 5quoK . 6laborem La).

K M Bess. r. 2 Lath., om.

XXVIII, 3 se oz. M 6 nec K hic K M, hicseu 12attenuatione M elationes M, corr.

suis K, corr. "/ eos K, corr. 10 se 13uitae suae] K M, suae uitae u 14

LIBER XIII, XXIX-XXXI

687

; uiuit. Nil quod transeat appetit, cunctis praesentis uitae desideriis contradicit; et paene mortuum se considerat, quia moriturum minime ignorat. Perfecta enim uita est mortis p. 429 imitatio, quam dum iusti sollicite peragunt, culparum laqueos euadunt. Vnde scriptum est : I» omnibus operibus tuis memo10 fare nouissima tua, el in aelernum mon Peccabis. Vnde et beatus Iob quia dies suos considerat

breuiari,

et

solum sibi superesse sepulcrum pensat, apte subiungit : 1722 XXX, 994. Non peccaui et in amaritudinibus moratur oculus meus. Ac si aperte dicat : Culpam non feci et flagella suscepi. Sed hac in re animum mouet quia in multis se huius historiae locis peccasse confitetur, qua ratione nunc peccasse se abnegat ? Sed ad haec ratio celeriter occurrit, quia nec tantum peccauit ut flagella mereretur, nec tamen esse sine peccato potuit. Nam quia non pro corrigenda culpa, sed pro gratia augenda percussus est, iudex ipse testatur qui laudat et ferit. Et rursum quia sine peccato non fuerit, nec I o ipse negat qui a iudice laudatur, atque ideo laudatur quia non negat. Sed credo quod melius haec uerba discutimus, si dicta ex uoce capitis sentiamus. Redemptor etenim noster ad ereptionem nostram ueniens et non peccauit et amaritudinem pertulit, quia poenam culpae nostrae sine culpa susceM

15 pit.

De cuius uoce subditur :

1703

XXXI, 35. Libera me

A

Io

et one me iuxta te ; et cu-

iuswis manus bugnet contra me. Ipse etenim non peccauit in cogitatione uel opere, ipse in amaritudine moratus est per passionem, ipse liberatus est per resurrectionem, ipse iuxta Patrem positus est per ascensionem, quia profectus in caelum sedet a dextris Dei. Et quia. post ascensionis eius gloriam Iudaea in discipulorum eius persecutione commota est, recte nunc dicitur : E£ cutusuis manus pugmet contra me. Tunc quippe in membris illius furor persequentium saeuiit, tunc contra fidelium uitam flamma crudelitatis exarsit. 6/7 Lath. 13, 226/227.

9/10 Eccli. 7, 40.

XXX, 1/3 Lath. 15, 229/251.

11/14 Lath. 15, 251/235.

16 Lath. 15,

234XXXI, 1/5 Lath. 13, 235/239.

XXIX, 5 uiuat 170

8/10 Lath. 13, 239/241.

11 breuiati considerat] K M, considerat breuiari ji

XXX,3quiK X 4[5 nunc. p. se K, n. pecasse M, pecassese nuncu — 5 abnegat] K M Bess. 1. 2, -get 6 peccabit M — 11 credo z5qze uerba] haec dicta melius La. 13 ereptionem] K M Lzb., redemptionem jj peccabit M XXXI, 2 -uis] uult M

corr.

eius M s. /.

5 est Lab. u, om. KM

7 eius M in marg.

6 sedit

K M

ad K,

PL 1035

688

17,4

LIBER

XIII, XXXI-XXXIII

Sed quo irent iniqui aut quid agerent, dum is quem persequebantur in terra iam sedebat in caelo ? De quibus adhuc subditur :

XXXII, 36. Cor eorum

longe

fecisti a disciplina.

Si enim disciplinae custodiam nossent nequaquam Redemptoris nostri praecepta contemnerent, ipsa eos carnis suae mortalitas ad amorem uitae immortalis excitasset. Hoc ipsum ; namque in hac uita corruptioni nos esse subiectos, iam de flagello disciplinae est. Aestu enim et frigore, fame sitique turbari, morbis affici, quandoque etiam exstingui, quid sunt haec aliud quam flagella peccati ? Sed sunt nonnulli qui et flagella tolerant et tamen mentem ad flagellantis metum mi1o nime reformant. Vnde recte nunc dicitur : Cory eorum longe fecisti a disciplina. Quia etsi corpus sub disciplina est, cor sub disciplina non est, dum et flagellatur quisque ; et tamen ad humilitatem mentis non reducitur. Neque ita hoc dicitur ac si omnipotens et misericors Deus longe cor hominis a 15 disciplina faciat, sed quod sponte delapsum ibi remanere ubi cecidit iudicando permittat, sicut ei in oratione quoque dicimus : Ef me mos inducas $n iemptiationem ; id est, induci minime permittas. Sequitur : 174

XXXIIL 37. Propterea non exaltabuntur. Cor enim y 430 si sub disciplina esset, superiora appeteret, adipiscendis bonis transeuntibus non inhiaret. Quorum igitur cor sub disciplina non est, recte de illis dicitur : Projfterea non exaltabun;íur ; quia dum in infimis uoluptatibus dimissi terrena bona semper desiderant, cor ad superna gaudia numquam leuant. Exaltarentur quippe si mentem ad spem patriae caelestis erigerent. Sed qui per disciplinam custodire uitam minime student, semper per desideria in imis iacent et, quod est gra1o uius, iacendo se erigunt quia de rebus transitoriis extolluntur. Extolli autem possunt sed exaltari nequeunt, quia inde profundius in imo sunt, unde apud se altiores fiunt. Cor itaque 11/13 Lath. 15, 241/245.

XXXII, 1/3 Lath. 13, 244/246. Y25 CA TIS 4.

XXXIII, 1 Lath. 15, 250.

13/16 Lath. 15, 246/248.

7/[8 Lath. 13, 250/251.

17 Matth. 6,

12/16 Lath. 15,

2:52:/2,9/5. 11 iniqua K, corr. a. zz.

*ut M

his K, corr., M

XXXII, 2 nequaquam] K M Lat., et praem. y 8alia K M 9 mentem] ad flagellantis mentem a44. M, eras. 11 qui M 14 et] ac M 17 temptatione M XXXIII, 5inoz. M . 8custodire K s. /. 9 semper p. desideria] sed ex desiderio ed4. re. 11 autem o. edd. rec. 12 unde] se add. edd. rec. nequiores ed. rec.

LIBER

XIII, xxxiin-XxxxIiv

689

quod sine disciplina est, exaltari non ualet, quia humana mens sicut male eleuata in infimis premitur, sic bene pressa in su15 blimibus

leuatur.

Sequitur : 17,5 XXXIV, 38. Praedam pollicetur sociis et oculi fi- PL1034 liorum eius deficient. Postquam de multitudine iniquorum, id est de antiqui hostis corpore, beatus Iob sententiam protulit, mox ad ipsum eorum principem, id est caput omnium ; perditorum, sententiam uertit atque a plurali numero ad singularem redit. Ita quippe unum corpus sunt diabolus et omnes iniqui ut plerumque nomine capitis censeatur corpus, et nomine corporis appelletur caput. Nam capitis nomine censetur corpus cum de peruerso homine dicitur : Ex uobis unus 1o diabolus est. Et rursum nomine corporis appellatur caput cum de ipso apostata angelo dicitur : /nomcus homo hoc fecit. Iste igitur princeps omnium peruersorum alios socios habet atque alios filios. Qui namque sunt eius socii nisi illi apostatae angeli qui cum eo de caelestis patriae sede ceciderunt ? Vel quos 1; alios habet filios, nisi peruersos homines qui de eius praua persuasione in malitiae operatione generantur ? Vnde etiam Veritatis uoce infidelibus dicitur : Vos ex jatre diabolo estis. 39. Peruersus itaque iste auctor erroris praedam sociis pollicetur, quia malignis spiritibus prauorum promittit animas 20 in eorum fine rapiendas. E£ oculi filiorum eius deficient;

quia dum intentiones hominum ad sola terrena speranda excitat, hoc illos amare facit quod diu tenere non possunt. Neque enim ualet amoris praui intentio permanere, quando et hoc quod amat ipsumque qui amat constat sub celeritate deficere. 25 Possunt quoque et per socios fortasse intellegi crudelissimi quique et omni malitia iam repleti ; per filios uero hi qui adhuc deceptoriis promissionibus illusi augendae prauitati nutriuntur, ut illos iam uelut ex merito malitiae diabolus quasi socios habeat qui iam non habent in perditione quo crescant, istos 3o autem quasi filios quos promissionibus lactat ut ad peiora

proficiant. Sed oculi filiorum eius deficient quia prauorum intentiones cadunt cum omne quod hic appetunt et illic quod doleant sine fine patiuntur. Sequitur :

deserunt,

XXXIV, 1/2 Lath. 15, 256/257. 6/22 'Taio, Seuz. 5, 16(972AB). — 9/10 Ioh. 6, 71. 11 Matth. 15, 28. 11/16 Lath. 15, 257/260. 17 Ioh. 8, 44. 18/22 Lath. 15, 261/265. 34 Lath. 13, 266.

XXXIV, 1pollicitur K,zorr. — Z2demultitudineozy. M | 5ajadM — 15 habet filios] KM, filios habetu ^ habetaliosfilios Tzo — 20 recipiendas Bess. 2 21j[22exagitat M — 22possint Tzio — 26hii K — 27augenda prauitate Bel. Vind. Norm. Germ. 30 peiora] opera ad2. Bel. Norm. Germ. — 33quo M

690

176

LIBER XIII, XXXV-XXXVI

XXXV, 49. Posuit

me

quasi in prouerbium.

uulgi

et exemplum suum coram eis. Haec beatus Iob dicat ex se, dicat ex uocibus omnium electorum. Omnis quippe qui flagello percutitur quasi in prouerbium ponitur uulgi, quia ;stultus quisque dum cuiquam imaledicere appetit, ex illius & 431 similitudine

maledictionem

sumit,

quem

raliter uidet; eamque poenam suo euenisse conspicit iusto. Sicque fit ut exemplum deducatur rectus, dum et 1o tio creditur et quae illi maneat gloria

percussum

tempo- PL 1055

optat aduersario quam non recte sapientibus in poena iusti esse damnanulla spe fidei praeuide-

tur.

177

Sequitur:

XXXVI,

4.

Caligauit

ad

indignationem

oculus

meus et membra mea quasi in nihilum redacta sunt. Ad indignationem oculus caligat quando ipsi quoque qui in dominico corpore, id est in Ecclesia, lumen ueritatis habent,

; dum se diutius a prauis despici ac dedignari conspiciunt, de occulti iudicii admiratione turbantur ; et secretum Dei penetrare nequeunt cur praeualere peruersi contra bonorum innocentiam permittuntur. Quis etenim non obstupescat cum Herodias apud temulentum regem saltatu filiae obtinet ut 10 caput amici sponsi, prophetae et plusquam prophetae, ante ora conuiuantium in disco deferatur ? Sed cum iusti ad indignationem caligant, infirmi plerumque usque ad infidelitatem corruunt. Vnde subditur: E/ membra mea quasi in nihilum sunt redacta. Membrorum quippe nomine tene1; ritudo exprimitur infirmorum, qui dum peruersos prospiciunt florere iustosque cruciarij, ad hoc nonnumquam perueniunt ut se bona uel incohasse paeniteant ; atque ita ad agenda mala citius recedunt, ac si eorum uitae nocuerit bonum quod incohauerunt. :0. Hoc autem quod ait : Caligauit ad indignationem oculus meus, uerbis planioribus aperit, adiungens :

XXXV,

1/8 Lath. 15, 267/274.

TAXIFarh I

Eo.

XXXVI, 1/2 Lath. 15, 276/277. 3/8 Lath. 153, 277/280. 8/11 cfr. Marc. 6, 27. 13/17 Lath. 13, 282/285. 20/21 Lath. 13, 286/287.

XXXV, 2suum] K M Norm. Lath., sum u Vulg. 2|3exsedicat Kk 4 uulgi ponitur La/. 5 quiquam K, corr. 10 meat M, corr. 12 sequitur om. M XXXVI, 1ad indignationem La. 1, ab indignatione

K M Norz., in narg..,

Vus. | 2suntredacta M Lazh. — 3abindignatione M — 4 habent K 11 oram M differatur K, corr. isti Be/. ad|ab M . 12-que usque M ;. /. i3unde]etadZ.K ^ 16saepe Lab ^ 18redeunt M Be. Norzm.,al. | 20 ab indignatione M caligabit M

LIBER

178

XIII, XXXVII-XXXVIII

691

XXXVII, 42, Stupebunt iusti super hoc et innocens conira

hypocritam

suscitabitur. Hoc loco innocens nec-

dum perfectus iustus accipitur, qui bona adhuc incohans, etsi

nocere aliis non nouit, perfecta tamen ipse agere nequaquam ; ualet. Et quia corda paruulorum dum peruersos florere in praesenti

uita conspiciunt,

inuidiae

facibus

succenduntur ;

tanto enim quisque plus inuidet aliis bona praesentia, quanto ea ipse minus contempserit. Nam quod haberi ab omnibus non ualet simul totum, huic desit quod alter habuerit. Succenditur 1o uero contra hypocritam innocens dum gloriae simulatoris inuidet etiam qui nulli nocere solet. Sin uero hoc in loco innocens quilibet in bono perfectus accipitur, contra hypocritam innocens suscitatur quando hunc et florere conspicit, et tamen cum suo eum flore contemnit. Et praedicando quae recta sunt, 15 tanto eum despiciendum ceteris esse denuntiat, quanto eum conspicit illa anxie quaerere quae cum eo diu non ualeant permanere. In quo adhuc sensu subiungitur :

179

XXXVIII, 43. Et tenebit iustus uiam suam et mun-

PL 1036

dis manibus addet fortitudinem. Considerato quippe hypocrita, iustus uiam suam tenet quia dum illum ex peruersa uoIuntate obtinere ea quae mundi sunt intuetur, ipse ad amorem ; caelestium robustius stringitur, sciens quia bonis desideriis praemia aeterna non deerunt, dum et prauis et duplicibus cordibus bona temporalia non negantur. Qua ex re mundis quoque manibus addit fortitudinem quia conspiciens peruersos obtinere terrenam gloriam, bona sua opera prouehit ad p 432 10 perfectionem ; et tanto altius temporalia despicit, quanto haec abundare etiam malis cernit. Quam enim sint despicienda considerat quae Deus omnipotens etiam peruersis praestat. Si enim principaliter magna essent, nequaquam haec conditor aduersariis suis tribueret. Vnde et indignum sibi esse perpen15 dit ut illa bona appetat quae abundare conspicit et malis, sed ad percipienda caelestia mentem suam dirigit, quae sibi cum reprobis communia esse non possint. Igitur postquam exteriores profectus malorum, bonorum XXXVII, 1/4 Lath. 15, 288/290.

9/14 Lath. 13, 291/295.

XXXVIII, 1/5 Lath. 15, 296/299.

8/10 Lath. 15, 301/303.

XXXVII, 1 stupebant K, corr. 2. zz. — 6accenduntur M — 8hominibus M 9 defit K V/7., deficit M, a/iq. deesse cred... habuerit] assequitur a4. zn zarg. Bess. 1. 2

14 suos M

eum K, ex enim

XXXVIII, 2addit K,uidet

M

floresM

—3/4uoluptate

M — 53dstringitur

alt Xete Nas. 12considerant M X 13/14 haec usque tribueret oz. unde et M zz ras. 17 possint] K M, -unt i

M —6

M — 14

692

17,10

LIBER XIII, XXxVIII-XLI

uero interiores intulit, exhortationis uerba protulit, dicens :

XXXIX,

44.

Igitur

wos

omnes

comuertimini

etl

wenite. Quae uidelicet exhortationis uerba proprie ad electos format quos ad aeternitatem uocat. Qui duobus modis inuitantur, scilicet ut conuertantur et ueniant : conuertantur ni; mirum fide, ueniant opere. Vel certe conuertantur deserendo mala et ueniant bona faciendo sicut scriptum est : Declina a malo et fac bonwm. Mirandum uero quod subditur :

17,10

XL, 45. Et non inueniam

in uobis ullum

sajpien-

iem. Quid est enim quod eos ad sapientiam uocat et tamen optat ne illos sapientes inueniat, nisi quod ad ueram sapientiam uenire non possunt qui falsae suae sapientiae fiducia deci; piuntur ? De quibus scriptum est : Vae qui sapientes estis in oculis uestris, et coram uobismetipsis rudentes. Et quibus rursum dicitur : Nolite $rudentes esse apud wosmetipsos. Vnde idem praedicator egregius hos quos carnaliter sapientes inuenerat, ut sapientiam ueram perciperent, prius fieri stultos 10 quaerebat dicens : S7 quis uidetur inier uos saptens esse n. hoc saeculo, stultus fiat ut stt sapiens. Et per semetipsam Veritas dicit : Confiteor tibi, Pater Domine caeli et terrae, qui abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, el reuelasti ea baruulis. Quia ergo hi qui apud semetipsos sapientes sunt ad ueram 15 Sapientiam peruenire non possunt, recte beatus Iob, conuersionem auditorum desiderans, exoptat ne in eis ullum sapientem inueniat. Ac si eis aperte dicat : Stulti esse apud uosmetipsos discite, ut in Deo uere sapientes esse ualeatis. Sequitur : 17,11 XLI, 46. Dies mei tramsierunt, cogitationes meae dissipatae sunt, torquentes cor meum. Sancta electorum Ecclesia per diurna et nocturna tempora conspicit uitae suae spatia transire, quia noctem in aduersitatibus, diem uero ; in prosperitatibus habere consueuit. Quasi enim lux ei oritur 19 Lath. 13, 303/304. XXXIX, 1/2 Lath. 15, 305/506. 3/6 Lath. 13, 306/308. 6/77 Ps. 36, 8 Lath. 15, 309. XL, 1/2 Lath. 15, 310/311. 5/6 Is. 5, 21. 7 Rom. 12, 16. 10/11 JGotac eS: 12/13 Matth. 11, 25 ; Luc. 1o, 21. 15/19 Lath. 15, 311/315. XTID1-IDbath: 155 216. 2/4 Lath. 13, 316/318. 5/6 Lath. 13, 318/319. 277.

XXXIX,

1 omnes uos y

XL, 7 esse prudentes K M, prudentes esse ü "osmetipsos M 8 hisdem K, h exp., M 10/11 admonebat quibus aiebat quicumque uoluerit

sapiens esse prius stultus Bess. 2 —— 10 sapientes M, corr. 12 domine pater M qui] K M, quia u Vig. 15/16 conuersationem M, corr. 16 exobtabat M 18 domino La7/. XLI, 3/4 uitae s. sp. c. La.

PL 1037

LIBER

XIII, xr1-XxrLiIm

693

ex tranquillitate pacis et nox ex dolore persecutionis. Sed cum post quietis otia ad excrescentis contra se persecutionis laborem redit, dies suos transisse testatur. In quibus tamen diebus solet tanto grauioribus curis premi, quanto a se de ipsa tran1o quillitate pacis subtiliores a iudice rationes cogitat exquiri. In tranquillitate etenim pacis modo animarum lucra cogitat, modo terrenarum rerum dispensationes curat. Quae uidelicet terrenorum actuum dispensationes tanto bonis mentibus grauiores sunt, quanto earum intuitu ab intuendis caelestibus 15 uel ad modicum

euelluntur.

Vnde bene beatus

Iob siue sua,

seu uoce uniuersalis Ecclesiae, postquam dies suos transisse testatur, ilico subiunxit : Cog?tattones meae dissipatae sunt, torquentes

cor mewm. Quia dum bonis mentibus tem- y 4535

poralis felicitas transit, etiam cura eis terrenae dispensationis 20 subtrahitur quae eas in cogitationibustorquere uidebatur. Dum enim erectae semper esse ad percipienda caelestia appetunt, eo ipso quo aliquando ex dispensatione terrena ad ima cogitanda descendunt, torqueri se sentiunt. Vnde fit ut ipsa quoque aduersitas persecutionis uertatur in magna exsultatione 25 laetitiae, propter adeptam quietem cordis. Vnde et apte subditur :

17,12

XLII, 47. Noctem

uerterunt in diem. Dissipatae ete-

nim cogitationes noctem in diem uertunt quia nonnumquam iustis amplius placet ex aduersitate mala perpeti quam ex prosperitate terrenae dispensationis cura fatigari. ; Sed quia nouerunt cautius, et aduersa transire, et prospera rursus illucescere, apte subiungitur :

17,412

ost

XLIII, 48. Et rursum

tenebras

spero lucem.

Lux enim post tenebras speratur, quia uel post noctem uitae

praesentis aeternum lumen percipitur, uel ita hic aduersitas atque prosperitas alternant ut sibi succedere uicissim non ; desinant. Vnde fit ut et in luce nox in suspicione sit, et in PL 1058 nocte lux in praesumptione ; sicut scriptum est : In die bono-

vum ne immemor sis malorum, et in die malorum ne 4mmemor 17/20 Lath. 15, 321/524. XLII, 1/4 Lath. 15, 326/529. XLI,

1/8 Lath. 15, 531/558.

6/8 Eccli. 11, 27.

10cogitatrationes M ^ 11etenim] K M, enimu K 14 quantum M 15 euelluntur] K M, a- u rect(a)e K M Norgm., recti Tur. 23 torquere K K M, -am -em p 26 et om. M

— 13mentibus] in prae. seu] K M, siue 21 24 magna exsultatione]

XLII, 5 cautius K, Z7 citius 7zf.

XLIII, 4 alternat K succidete K, corr. bonorum ... malorum Bess. 7. 2

6/8 malorum ... bonorum]

694

LIBER XIII, xLII-XLIV

sis bonorum. Sed ecce quia auctoris nostri gratia redempti sumus, hoc iam caelestis muneris habemus ut cum a carnis 1o nostrae inhabitatione subtrahimur, mox ad caelestia praemia ducamur ; quia dum conditor ac Redemptor noster claustra inferni penetrans, electorum exinde animas eduxit, nos illo ire non patitur, unde iam alios descendendo liberauit. Hi uero qui ante eius aduentum in hoc mundo uenerunt, quantam15 libet uirtutem iustitiae haberent, ex corporibus educti in sinu caelestis patriae statim recipi nullo modo poterant, quia necdum ille uenerat qui inferni claustra sua descensione solueret et iustorum animas in perpetua iam sede collocaret. Vnde beatus Iob et afflictionem sentiens et adhuc differri 20 retributionem iustorum sciens, apte subiungit : 17,13

XLIV, 49. Sí sustinuero,

infernus

domus

mea

est ;

ei in tenebris straui lectulum meum. Priores etenim sancti et sustinere aduersa poterant et tamen e corporibus educti, 5

adhuc

ab inferni

locis liberari non

poterant,

quia

necdum uenerat qui illuc sine culpa descenderet, ut eos qui ibi tenebantur ex culpa liberaret. Tunc uero homo suum lectulum in tenebris strauit quando lucem iustitiae persuasori callido consentiendo deseruit. Et quia in ipsis quoque inferni locis

iustorum animae sine tormento tenebantur, ut et pro origi1o nali culpa adhuc illuc descenderent et tamen ex propriis actibus supplicium non haberent, quasi in tenebris lectulum strauisse est in inferno sibi requiem praeparasse. Graue enim taedium electis fuit post solutionem carnis adhuc speciem non uidere Creatoris. Quod taedium non immerito beatus Iob teneI bras uocat. Sed quia hoc ex poena infirmitatis uenit, recte eamdem mox infirmitatem subdit dicens : A^

8/13 Taio, Sen?. 2, 8 (786C).

135, 339/540.

13/20 Taio, Sent. 2,

8(786B).

19/20 Lath.

XLIV, 1/4 Lath. 15, 341/344. 1/6 Taio, Sent. 2, 8 (786B). 6/8 Lath. 13, 344/346. 9/11 Taio, $emt. 2, 8(786C). 11/12 Lath. 15, 346/348. 12/17 Taio, Sez. 2, 8(786C). 14/15 Lath. 15, 348/349.

11 deducamur p 12 ille M, zz illuc zzz. im marg. 13 ire M ;. /. liberabit M hii K M 14 hoc mundo] K M, hunc mundum Tzio u uenerant M — 14/15-libet uirtutem] libertatem Tzr. uirtutem iustitiae] K M Taio, iustitiae uirtutem yu sinum Tur. 18 locaret Tao 19 et oz. Tao 20 iustorum retr. La. subdidit Tazo XLIV, 2 et oz. K LatpP

lectum M Lab. Taio

3eon. Latb., praeter

Lath.,a Tai ^ 4liberare K, corr.4.7. |. 9[10originale K, corr. 10 culpa] noxa Tz; 12in"ferno M — enim] K M,etenimu 16/17 poenae infirmitate patitur(recte e. m. infirmitatem 4e/.) subdidit Bess. 2 16 eadem M 17 subdidit K, i ex e, M

LIBER XIII, XLv-XLVI

17,14

XLV, 50. Putvedini

dixi

: Pater

695

meus

es ; mater y434

mea eí soror mea, uermibus. Quid est hoc quod dixit putredini: Pater meus es, nisi quod omnis homo ab origine iam uitiata descendit ? Vnde et additur : Mater mea et ssoror mea, uermibus, quia uidelicet et ab ipsa putredine et cum ipsa in hunc mundum uenimus. Quantum enim ad materiam corruptibilis carnis, mater nostra ac soror uermes sunt, quia et de putredine processimus, et cum putredine uenimus, quam portamus. Quod si intellegi spiritaliter potest,

10 et mater natura, et consuetudo

non immerito

soror uocatur

quia ab illa cum ista sumus. Quae uidelicet mater et soror uermes sunt quia ex natura corruptibili et consuetudine per- PL 1039 uersa cogimur, ut quasi quibusdam uermibus, sic inquietis cogitationibus in mente fatigemur. Carnis enim natura uitiata 15 et consuetudo peruersa quia innumeras curas in corde infirmitatis nostrae generant, bene mater et soror uermes uocantur.

Mordent enim animum curae dum inquietant. Non enim cessant iusti uiri uel sollicite cogitare et pertractare quid agant, uel prouide inspicere quo post praesentem uitam ducendi sint. 2o Quia ergo tunc electi ante aduentum Domini et in labore uitae praesentis se esse cernebant et tamen post praesentem uitam necdum caelestia bona percipere, multis cogitationibus urebantur. Exspectabant enim gratiam Redemptoris sui, nec tamen ad eam poterant in carne uiuendo peruenire. 2; Vnde et apte subditur :

17,15

XLVI, 51.

Vbi

est ergo

munc

jpraestolatio

mea?

Quae esse potuit praestolatio iustorum nisi iustus et iustificans Deus, qui ad poenas humani generis sponte descenderet et captiuos mortis iustitiae suae uirtute liberaret ? Huius enim ; praesentiam minime cessabant intenta cogitatione praestolari quam quandoque esse uenturam nouerant sed uenire citius

quaerebant. Vnde non ait : Vbi est ergo praestolatio mea ? sed ait : Vbi est ergo nunc praestolatio mea? Dum enim addit «wc, ostendit quia quod quandoque uenturum 10 erat uenire citius desiderabat. Sequitur : XLV, 1/2 Lath. 15, 351/5352; Taio, Sem. 2, 8 (786C). 351/355. 9/14 Lath. 13, 556/560. XLVI, 1/3 Lath. 15, 562/364.

2/6 Lath. 15,

7/11 Lath. 13, 364/367.

XLV, 1 est K, corr. 2hocozm.M 15inumeras] per prae. Ebr. 17 curaeoz.M | 19suntK M . 22/23uerebantur Gus. — 23etiam M — 25et om. M XLVI, 2 iustus et] KM Lab. Bess. 1. 2 edd., iustos u 3 ad] propter tollendas V/izd. ^ discenderit K,-etcorr. ^ 5quam quandoque] K M Bess. r. 2, 07m. 6 uenturum l/zzd. 9 quod oz. M

696

LIBER

XIII, XLviI-XLVIII

17,15

XLVII, 52. Et $atientiam meam quis considerat ? Expressit desiderium quo festinat in carne positus redimi et ab inferis ad superna reuocari. Et quidem paucorum hominum ista fuit perpendere ut scirent de praesentis uitae laboribus ;uel de subsequenti post mortem dilatione cogitare. Quod utrumque iusti ante aduentum Redemptoris nostri se perpeti dolebant. Vnde recte dicitur : E? patientiam meam quais considerat ? Et quidem non deest qui patientiam consideret ; sed cum citius non: exaudit, quasi minus considerare dicitur :o Deus. Ipsa enim humani generis quae uenit in mundi fine redemptio ab his qui a mundi initio praecesserunt tarda credebatur, quia longo temporis spatio a caelestium remuneratione disiuncti sunt. Veritate attestante quae ait : Multi frofhetae et reges uoluerunt uidere quae uos widetis, et mon. ui15 derunt. Itaque quod nunc dicitur: Patéentiam meam quis considerat ? ardentis desiderii uota panduntur. Neque enim ut praediximus, iustorum patientiam non considerat Deus, & 435 sed quasi non considerare dicitur ad uotum desiderii minus citius apparere, et per prolixiora tempora dispensationis suae PL 1o4o 20 gratiam differre. Dicat ergo : Patéentiam meam quais considerat ? quia quod disponenti breue est, longum est amanti. Vnde adhuc dilationis suae damna considerans, hoc quod iam praedixerat repetit. Et descensurus ad ima, uocem dolo25 ris ingeminat dicens :

17,16

XLVIII, 53. Inm $rofundissimum

infernum

descen-

dent omnia mea. Cum constet quod apud inferos iusti non in locis poenalibus, sed in superiori quietis sinu tenerentur, magna nobis oboritur quaestio quidnam sit quod beatus Iob ; asserit, dicens : In jrofundissimum infernum descendent omnia mea. Qui et si ante aduentum mediatoris Dei et hominum in infernum descensurus erat, liquet tamen quia in profundissimum infernum descensurus non erat. An ipsa superiora loca inferi profundissimum infernum uocat ? Quia XLVII, 1 Lath. 15, 368.

8/10 Lath. 15, 369/370.

13/15 Luc. 1o, 24.

21/22 Lath. 15; 3571.

XLVIII, 1/2 Lath. 13, 373/374.

Lu

5/6 Lath. 13, 374/375.

XLVII, 3reuocare M — 5subsequentis uitae V/zd. — 7unde] K M, et add. patientia mea M — 8 et quidem] K M Norm. Lat£h., equidem u 9/10

dicitur deus K M, La£5/*,deus dicitur 1Laz5.P

10 quae uenit in M, zn ras. et s.

[.

11 processerunt M tarde M, verr. 12 longe K, corr. a om. M caclestium] praemiorum add. s. /. Bess. 1. 2. 13ueritatem M,vorr. — qui K, corr, M — 14reges] iusti Tur. Vt. (utramque. lect.) Lyr. Big. 14 uos oz. K M 20 gratia M XLVIII, 1/2 descent M, corr. NNorg. uocantur [//.

3in om. M

6 ante M s. /.

9 inferni K

LIBER XIII, xrvir-xr1ix

697

1o uidelicet quantum ad sublimitatem caeli, iam huius aeris spatium non immerito dici infernus potest. Vnde cum apostatae angeli a caelestibus sedibus in hoc caliginoso aere sint demersi, Petrus apostolus dicit : Angelis beccantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos, in tartarum tradidit n iudicio 15 cruciandos veseruari. Si itaque, quantum ad celsitudinem caeli, aer iste caliginosus infernus est, quantum ad eiusdem aeris altitudinem, terra quae inferius iacet, et infernus intellegi et profundus potest ; quantum uero ad eiusdem terrae altitudinem et illa loca inferi quae superiora sunt aliis receptaculis 2o inferni, hoc loco non incongrue inferni profundissimi appellatione signantur, quia quod aer ad caelum, terra ad aerem, hoc ille est superior infernorum sinus ad terram. 54. Sed mirum ualde est quod adiungit : Descendent om- pu 436 nia mea. Cum enim sola anima descensura esset ad inferni 25 loca, quid est quod sanctus uir illuc perhibet omnia sua descendere, nisi quod ibi se esse totum uidit, ubi pondus suae remunerationis intellegit ? Quia hoc quod ex se insensibile in terra deserit quousque ad incorruptionem resurrectionis redeat, se esse non sentit. Omnia itaque sua in infernum profundissimum 3o descensura

perhibet, quo solam suam

animam

descensuram

uidet, quia ibi totus est, ubi sentire possit quod receperit. Vel certe in infernum eius omnia descendunt, quia laborum omnium retributio adhuc in sola inferni quiete recipi praestolabatur. Et quasi illuc descendit omne quod egit qui ibi 55 quietem retributionis suae ex omnibus inuenit.

17,16

Vnde etiam ipsa quies praestolata subiungitur, cum subinfertur :

XLIX, 55. Putasne

saltim ibi erit requies

ilico

mihi ? PL1om

In quibus nimirum uerbis et innotescit quod desiderat, et tamen esse se adhuc de suscipienda requie dubium designat, ne cuius sancta opera tot flagella secuta sunt, occulto iudicio ; superni iudicis, post flagella temporalia etiam mansura tormenta sequerentur. Qua in re cum magno nobis timore pensandum est quis nostrum iam de requie aeterna securus sit, si 13/15 II Petri 2, 4. 15/21 Lath. 15, 575/581. 31/35 Lath. 15, 585/587.

24/27 Lath. 15, 582/584.

XLIX, 1/6 Lath. 15, 389/395. 10quandoM . 12 caligoso KMBe.al 4ruentibusK — a/f.inom. M 16 caligosus K M Lar. i 20incongrua M X 21aera(g.L)K . 24 enim oz. M 27intellexit M — terram KM — 31 posset K Lat5 ,potest M reciperet K M LatbP! — 32inferno K Latb" ^ eius omnia] K M Lath., omnia eius | bonorum M . 33quiete] quieset M — 34 qui] K M Lzz^., quia 35 ex om. M

XLIX, 1saltemy (ajeternam M, corr.

— mea K,vorr.

— 3seom.M . signet

M — 7requiem

698

LIBER XIII, xrIX

de ea adhuc et ille trepidat cuius uirtutis praeconia et ipse PL 1042 iudex qui percutit clamat : S7 enim iustus uix saluabitur, am1o pius eb peccator ubi parebit ? Beatus etenim Iob ad requiem se post flagella peruenturum nouerat; sed ut nostra in timore corda concuteret, ipse uisus est de aeternae quietis retributione dubitare cum dicit : Pwtasne ? ut nos uidelicet perpendamus quanta debemus formidine uenturum iudicium 15 semper expauescere, quando et ille qui iudice teste laudatus est adhuc de retributione iudicii in suis uocibus securus non est.

9/10 I Petri 4, 18. 8 uirtutes K, corr. a. m. pt(a)econia M, e premia 9 laudat Lyr. Bg. 10 parebit] K M Lyr. Big, -bunt u. Vulg. 11 in KM, oz. üu 12 concuterit K, corr. 13-neoz. M | 14iudicem M 15 iudice teste] K M Bess. 1. 2 Tur. Vind. Norm. Germ., a iudice

, explicit liber XIII incipit liber XIIII K, explicit liber tertius decimus. contuli diligentia qua potui quum collecta de sancto pape gregotii in iob moralia liber tertius decimus. incipit eiusdem liber quartus decimus M

LIBER DECIMVS QVARTVS

PL ro41

I, 1. Superiori huius operis parte tractauimus quod omnipotens Deus, ut mentes corrigeret sub lege positorum, beati Iob uitam ad testimonium adduxit, qui legem non nouit et tamen tenuit ; qui praecepta uitae quae scripto non acceperat ; custodiuit. Huius prius actio Deo attestante laudatur et probari postmodum diabolo insidiante permittitur, ut per temptamenta tribulationis ostenderet quantum prius in tranquillitate profecisset. Huius uitam inimicus generis humani more suo improbus, et laudari Deo attestante cognouit, et tamen 1o ad temptandum expetiit. Quem cum tot damnis rerum, tot orbitatibus percussum sternere nequiuisset, uxorem ei in stimulo malae persuasionis excitauit, ut saltim per familiaria uerba corrumperet quem per tot sternere nuntiorum tormenta minime ualeret. Sed cum adiutorio feminae quod contra Adam 1; prius in paradiso obtinuit, contra hunc secundum in sterquilinio positum roborari non potuit, ad alia se temptandi argumenta conuertit ; ut amicos eius quasi consolantes adduceret et tamen eorum mentes in asperitate increpationis excitaret ; quatenus eum cuius patientiam flagella non uice2o rant, inter flagella saltim aspera uerba superarent. Sed inimicus callide insidians fraudem quam contra sanctum uirum parauerat pertulit, quia sancto uiro quot occasiones perditionis intulit,

tot causas

uictoriae

ministrauit.

Contra

tor-

menta quippe patientiam, contra uerba sapientiam tenuit, 2 A quia et dolores uerberum aequanimiter sustinuit et stultitiam male suadentium sapienter frenauit. Sed quia in ipsis passionibus doctisque locutionibus sanctae Ecclesiae typum tenet, amicis eius, ut saepe iam diximus, quaedam recta ; et quaedam stulta loquentibus, non immerito haeretici figuran3 o tur, qui pro eo quod sancto uiro amici sunt, multa de reprobis recta dicunt. Sed pro eo quod speciem haereticorum tenent plerumque in oris sui excessu dilabuntur, et uerborum suorum laculis sancti uiri pectus feriunt, sed contra mentem inexpugnabilem ipsa sua percussione fatigantur. Nos igitur subtili 3; debemus discretione distinguere, et quid sit in eorum uerbis

Liber XIV, Y, 2 corrigerit K, corr. 3 uita M ostenderit K, corr. 8 proficisset K 9 laudare K?

4 scribta M 10 expetit M

7 cum

11 percussum] filiorum praez. s. /. Bess. 1. 2 — 11/12 stimulo] K M s. /. M Bess. 1. 2, -um p 12 persuasionis] K M, Bess. r. 2 INorz., suasionis [i 15 16 positum M ;. /. secundum oz. Bess. 1. 2 contta] quod praem. Vind. roborari] secundo prae. s. /. Bess. 1. 2, superare Vind. — 18aspetitate K M, in patientiam K, per impatientiam quem 19 eum cuius oz. iud. -em pu 25 uerberum M, 23 causas] has ad4. K, de. 22 quod K, corr. a. z. V'znd. 320risuo M X 33pectus] K, a. z. e peccatis, alt. et eras., borum l/1., corr. mentem JNorz.. 34 subtiliter K, corr.

PL 1042

M 457

700

LIBER XIV, riv

quod uere de reprobis sentiunt, et quid quod contra beatum Iob fatuum sonant. 184»

IL 2, Respondens

autem

Baldad

Suhites,

dixil

18,2 Vsque ad quem finem uerba dactabis ?. Intellege rius et sic loquamur. Omnes haeretici sanctam Ecclesiam in quibusdam cognitis superbire putant, quaedam uero ;nec intellegere suspicantur. Vnde Baldad Suhites beatum Iob quasi in superbiam astruit erupisse, quem fatetur uerba iactare. Sed signat ipse quanta elatione tumuerat, qui beatum Iob loqui quae non intellegeret putabat. Et quiaomnes haeretici in aestimationesua asancta se Eccle1o sia despici conqueruntur, apte subiungitur :

18,

IIL 8. Quare

reputati

sumus

ut iumenta

et sor-

duimus coram te ? Humanae mentis est proprium hoc sibi fieri suspicari quod facit. Arbitrantur enim se despici qui PL 1045 bonorum mores despicere consueuerunt. Et quia in his quae ; comprehendi ualent ratione contra haereticos ostendit Ecclesia rationabile non esse quod astruunt, aestimari se ab eius iudicio uelut iumenta suspicantur. Ex qua despectus sui suspicione protinus ad dedignationem prosiliunt, atque ad eiusdem Ecclesiae contumelias excitantur. 10. Vnde subditur :

18,4

IV, 4. Quid perdis

animam

tuam

4n furore

tuo ?

Haeretici uel zelum rectitudinis, uel spiritalem gratiam sanctae praedicationis, non uirtutis pondus, sed insaniam furoris

existimant. Quo furore uidelicet perire fidelium animas arbi; trantur quia inde interire Ecclesiae uitam credunt, unde eam esse contra se in feruore conspiciunt. Sequitur :

Liber XIV, YI, 1/5 Lath. 14, 1/5.

III, 1/2 Lath. 14, 7/8. Lath. 14, 11. IVXT Fath€rLo r2:

3/4 Lath. 14, 8/9.

7[8 Lath. 14, 9/10.

10

5[7 Lath. 14, 13/15.

37 factum M, corr.

II, 2 quem M ;. 7. 4 incognitis K, corr., M Bess. r (in s. 7.) 2 Lat. P o44, ret.,T€M$.n —— Tsignet M, corr. 8 quae] quod K Bess. r. 2 Ba. af. non oz. K 9se K M,om.u — 9[10 ecclesia intellegerit K, corr., intellegerat Bess. j.2.— se Nor.

10 conquiruntur K, corr.

III, 2 te] uobis La. Vuig. 3 suspicare K, corr. a. zz. se M s. /. 6 rationabilem M aestimare K, corr. se M e sed 8 suspectione Tn. indignationem M — 9 ecclesia M IV, 4 existimant K M, aestimant u 6 esse K M Bess. 1. 2 Lath., om. in feruore K M Bess. 1. 2, al. Latb., in furore nonnulli, inseruite Gll.., inferuere

LIBER

184

V, 5. Numquid

$ropter

XIV, v-vi

te derelinquetur.

701

terra ?

se enim ubique Deum colere, se totum mundum existimant occupasse. Quid est ergo dicere: Nwmquid bropter te derelinquetur terra, nisi hoc quod saepe fidelibus dicunt, ; quia si hoc est uerum quod uos dicitis, omnis a Deo terra derelicta est, quam iam prae multitudine nos tenemus ; sancta

autem uniuersalis Ecclesia praedicat Deum ueraciter nisi intra se coli non posse, asserens quod omnes qui extra ipsam sunt minime saluabuntur. At contra haeretici qui etiam extra 1o ipsam saluari se posse confidunt, in quolibet loco sibi diuinum adiutorium adesse profitentur. Vnde dicunt : Nwmquid propter te derelinquetur terra ? id est, ut quisquis extra te fuerit minime saluetur ? Vnde etiam subditur : 18.4 VI, 6. Et transferentur rupes de loco suo. Haeretici 458 rupes uocant eos quos sublimibus in humano genere excedere sensibus aestimant quos profecto doctores se habere gloriantur. Cum uero sancta Ecclesia peruersos quosque praedicato; res intra sinum rectae fidei colligere studet, quid aliud quam de locis propriis rupes mouet ut intra eam recta sentientes humiliter iaceant, qui in peruersis suis sensibus prius rigidi stabant ? Sed hoc fieri haeretici omnino contradicunt et propter eius uocem rupes de loco proprio transferri renitun10 tur, quia uidelicet nolunt ut ad eam uenientes uera humiliter sentiant hi qui apud eos elati sensibus falsa sapiebant. *. Plerumque uero haeretici cum quosdam in sancta Ecclesia uel inopia, uel flagellis laborantes aspiciunt, se- PL 1044 metipsos mox in arrogantiam iustitiae extollunt ; et quicquid 1; aduersum fidelibus euenisse considerant, hoc factum pro eorum iniquitatibus putant nescientes nimirum quia actionum meritum praesentis uitae qualitas nullatenus probat. Nam plerumque et bona malis et mala bonis eueniunt, pro eo quod et uera bona bonis et uera mala malis in aeterna retributione 2o seruantur. Baldad itaque typum haereticorum de prosperitate Mss

snath:- 14,16.

5/6 Lath. 14, 17/18.

VI, 1 Lath. 14, 20.

M Gd

4/7 Lath. 14, 20/25.

V,2 si(pr. |. ) K, corr., Norm. deum] se praem. Norzz. uosom.Lath. | 6multitudinem M . 7deum]saluariedd.rec. 8 coli oz. edd. rec. 9 quia K

5 quia ^ nisi M

VI, 2 sublimibus K, 4/7. b exp. 7ptessis M X rigide M, vorr. 9/10 nituntur K, rennuuntur M — 11sentiunt M — elatis K — 12/13 in sancta ecclesia iustitia

K M, intra -am -am p

corr.

malis mala M

16actione

M

in arroganti 14 interrogantiam K, corr. 18 malis bona(g/7.7.) M X 19uerba (pr. /. ) K,

702

LIBER XIV, vr-vr

uitae praesentis sese extollentium tenens, aduersus flagella beati Iob quasi eorum uoce contra iustorum opprobria inflatur, et diserte quidem contra impios disputat. Sed quam peruerse contra iustum talia dicat ignorat, nam 25 subiecit dicens :

18,

VIL S. Nonne lux impii exstinguetur nec splende-

bit flamma ignis eius ? Haec si in praesentis uitae definitione denuntiat, fallitur ; quia plerumque et impiis inesse lumen prosperitatis cernitur et pios tenebrae ignobilitatis ac ; paupertatis abscondunt. Sin uero ad hoc eius sermo dirigitur ut ostendat quid impii in suo fine patiantur, ueraciter dicitur : Nonne lux impii exstinguetur nec splendebit flamma ignis eius ? Quod si dici de impio recte potuit, contra sanctum tamen uirum in flagello constitutum dici non debuit. 1o Sed nos uires brachiorum illius in suis sententiis perpendentes, pensemus quam ualide iacula intorquet, et desinamus aspicere intorquendo quem impetit, nimirum scientes quia frustratis ictibus lapidem feriat. Dicat ergo : Nonne lux imi exstinguetur ? Quia habent et impii lucem suam, prosperita15 tem scilicet uitae praesentis. Sed lux impii exstinguetur quia fugitiuae uitae prosperitas cum ipsa citius uita terminatur. Vnde apte subditur : Nec sjflemdebit flamma $gmis eius ? 9. Omnis namque impius habet flammam ignis proprii quem 20 in corde suo ex feruore desideriorum temporalium accendit, dum

modo

istis, modo

illis cupiditatibus aestuat, et cogita-

tiones suas per multiplicia blandimenta saeculi amplius inflammat. Ignis autem si flammam non habet nequaquam fuso lumine splendet. Flamma itaque ignis eius est decor, uel 25 potestas exterior quae de interno eius ardore procedit ; quia quod anxie in hoc mundo adipisci desiderat plerumque ad y439 cumulum perditionis suae obtinet, et siue in potestate culminis, siue in diuitiis multiplicationis, quasi per exteriorem gloriam lucet. Sed non splendebit flamma ignis eius ; cum in die PL 1045 VII, 1/2 Lath. 14, 25/26. 24/25 Lath. 14, 31/32.

21 se K, esse M, corr.

8/9 Lath. 14, 26/28. 29/30 Lath. 14, 32/33.

aduersum M

flagella u 22 eorum K M, ex praem. u ignorat dicat M

15/18 Lath. 14, 28/30.

21/22 flagella b. iob K M, b. i.

23et|

K M, acu

24 peruersa K

VII, 1 extinguitur K, 2/7. i zz e corr. 1/2 splendeuit M 4 pius M, corr. 5 abscondunt M e corr. 6 quod M, corr. 9 flagello K, o ex u M Latp., -is u 11 intorquet K My, -eat Gz//. 13ferit K M — 13/14 extinguitur K, 2//. i 7n € cOrT. 15 extinguitur K 16 uitae oz. M 17 ubi K 24 splendit K,

corr.

— 26despici M, corr.

27seuK

. siuein Mecorr.

28 multiplicatio29

nis M, iz -ne zut., -candis Par. 1514 Bas. 1514, -catut Gil. Guss. Ros. flammam

K, corr.

LIBER XIV, vir-IX

703

3o exitus, omnis exterior decor subtrahitur et solo suo intrinsecus

ardore concrematur. Flamma ergo ab igne subtrahitur cum gloria exterior ab interno eius ardore separatur. Habent etiam et iusti flammam ignis sui, sed nimirum quae resplendeat, quia uidelicet eorum desideria in bonis operibus lucent. Iniquorum 3; uero flamma minime splendet quia per hoc quod male appetunt, ad tenebras pertrahuntur. Vnde et sequitur : 18,6 VIII, 10. Lux obtenebrescet in tabernaculo illius. Si plerumque tristitiam tenebras, non immerito lucem accipere gaudium debemus. Lux ergo in tabernaculo illius tenebrescit, quia in eius conscientia quam male inhabitat, gaudium quod de ; temporalibus rebus fuerat deficit. Vnde et apte subiungitur :

18,06 |Et lucerna

quae

super

eum

est exstinguetur.

Vt

enim de usu multorum loquar,lucernae lumen in testa est, lumen uero in testa est gaudium in carne. Lucerna ergo quae 10 Super eum est exstinguitur, quia cum malorum suorum retri-

butio impium sequitur, in eius mente gaudium carnale dissipatur. Bene autem de hac lucerna non dicitur quae apud eum est, sed quae super eum est ; quia iniquorum mentem terrena gaudia possident sicque eam in uoluptatibus absorbent, ut 15 Super ipsam sint, non apud ipsam. Iusti autem etiam cum prosperitatem uitae praesentis habent, eam sub semetipsis premere nouerunt, ut hoc quod apud se in bonis hilarescunt,

grauitatis consilio transeant et uirtutis regimine excedant. Lucerna ergo impii quae super eum est exstinguetur, quia 20 citius eius gaudium deficit, quod eum totum in hac uita possedit. Et qui nunc malese in uoluptatibus dilatat, eum post in suppliciis poena coangustat. Vnde adhuc subditur :

18,7

IX, 14

Avíabuntiur

gressus

uirtutis

eius.

Nunc

enim quasi totiens uirtutis suae gressus exerit, quotiens poVIII, 1 Lath. 14, 55. 4/5 Lath. 14, 36/57. 14, 40/41. 19/21 Lath. 14, 41/42.

7 Lath. 14, 39.

8/9 Lath.

IX, 1 Lath. 14, 44.

300mnes K,corr.a.z. K, corr.

resplendet M

| decus M — 33quiaperte M,corr.

— 35flammam

male K M, -au

VIII, 1 obtenebrescit K, pr.b s.p,

M ^ 2tenebras K M Bess. r. 2, accipimus

add.u — Ain Ms.Z. 7eumKzinmarg. extinguitur K, a/z.iimecorr. —.8 lucernae] K M Laz»., -na u 10extinguetur M — 11 mentem M 12 hac lucerna] K M, lucerna hac 13quae] quod M 16in M — 18uirtutis] ex praem. u excedunt M — 19 ex(s)tinguetur K M La, -ituru — 20hac K 20/21 possidet K, putauit M ^23 unde] et a7. M IX, 2 totiens oy.

KM

2/3 uoluntatis Vnd.

704

18/7

LIBER XIV, IX-XI

testatis suae uiolentias exercet. Sed gressus uirtutis eius arctabuntur quia uires malitiae illius, quas nunc in uoluptate sua ; exhibet, postmodum poena constringit. Sequitur :

X12. Et praecipitabit eum consilium suum. Habet

nunc consilium omnis iniquus praesentia appetere, desperare,

iniusta

agere,

iusta

deridere;

sed

aeterna

cum

iudex

iustorum iniustorumque uenerit, suo unusquisque impius ; consilio praecipitatur quia per hoc quod hic appetere prauis cogitationibus elegit, in aeterni supplicii tenebras mergitur. PL 1046 Quem enim hic gloria temporalis extollit, illuc sine termino poena premit. Qui hic in uoluptate laetatus est, illuc perpetua ultione cruciatur. Et fit plerumque ut ipsa huius mundi prospe10 ritas quae ab impiis inhianter appetitur, eorum gressus ita obliget ut etiam cum ad bona opera uoluerint redire, uix possint, quia recta agere non ualent cum huius mundi amatoribus displicere timent. p.440 Vnde agitur ut per gloriam quam impius ex peccato asse15 quitur eius adhuc peccata amplius multiplicentur quod bene Baldad exprimit, cum subiungit : 18,8

XL, 43. Immisit enim in rete pedes suos, et im maculis eius ambulat. Qui pedes in rete mittit, non cum uoluerit eicit, sic qui in peccatis se deicit non mox ut uoluerit surgit ; et qui in maculis retis ambulat, gressus suos ambulando ; implicat ; et cum expedire ad ambulandum nititur, ne ambu-

let obligatur. Saepe namque contingit ut quis, huius mundi delectatione persuasus, in eo ad honoris gloriam pertingat, ad desideriorum suorum effectum perueniat et peruenisse se ad hoc quod expetiit laetetur. Sed quia bona mundi non habita 10 in amore sunt et plerumque habita uilescunt, percipiendo discit quam sit uile quod expetiit. Vnde reuocatus ad mentem 4/6 Lath. 14, 45/47.

X, 1 Lath. 14, 48.

3/5 Lath. 14, 48/50.

XI, 1/5 Lath. 14, 52/56.

3uiolentie Lat.

M

exercet] exercit K, corr., a se praem. M

X, 1 praecipitauit K, corr.

2 consilium]

^5 constringet

K M, suum add. Lat). u

3

de(i)sperare K, i ex e, M Bess. 1. 2 Tur. om. V'ind., despicere Nor. 7 illuc] KM, -icu 8 letus M illuc] K M, -ic 11 oblegit K, corr. a. zz. 12

recte M

huius mundi] K M, mundi huius yu

16 baldad] ualde K

XI, 1 pedes suos V/zzd. V? Lath. Vulg.,-em -um KMy 3 peccatis] K M Latb.,-tau ^ 4ambulando] ad praez. M ^ 5expedirti K — 6 quis M s. eras. 7honeris M — 8ad] K M, ut praem. u effectu M — seK, s. ZL, om. M 9 expetit M ligetur M 11 expetit [/7.!, -titur L/7.?

LIBER XIV, xi-xi

705

exquirit qualiter sine culpa fugiat, quod se cum culpa conspicit adeptum ; sed ipsa eum dignitas quae implicauit tenet, et sine culpis aliis fugere non ualet hoc ubi non sine culpa peruenit. 1; Immisit ergo in rete pedes suos et in maculis eius ambulat, quia cum expediri nititur, tunc ueraciter conspicit quam duris nexibus tenetur. Neque enim uere obligationem nostram cognoscimus, nisi cum euadere nitentes, quasi leuare pedes conamur. 20 Vndeet hanc eamdem obligationem aperit subiungens :

18,9

Tenebitur blanta illius laqueo. Quia uidelicet strin-

getur finis in peccato. Et quia hostis generis humani, cum uniuscuiusque uitam in culpa obligat, ad eius mortem anxius anhelat, recte subiungitur: 18,9 XIL 14. E: exardescit contra eum sitis. Antiquus quippe noster inimicus, cum in peccato uitam illaqueat, sitit ut mortem peccatoris bibat. Quod tamen et aliter intellegi potest. Nam peruersa mens, cum in peccatum uenisse se con-

; Spicit, quadam cogitationis superficie euadere peccati laqueos quaerit ; sed uel terrores, uel opprobria hominum timens, eligit in aeternum mori, quam ad tempus aliquid aduersitatis perpeti. Vnde totum se uitiis deserit quibus iam se semel obligatum sentit. Cuius ergo usque ad finem uita in culpa 10 constringitur, eius planta laqueo tenetur. Sed quia se quo malis obligatum pensat eo de suo reditu desperat, ipsa iam desperatione acrius ad huius mundi concupiscentias aestuat, fit desideriorum feruor in mente ; et peccatis praecedentibus irretitus animus ad maiora etiam delicta succenditur. Vnde 1; et subditur : E£

exardescit

contra

eum

sitis.

In eius

quippe animo contra eum sitis exardescit quia quo agere peruersa consueuit, eo ad ebibenda mala uehementer accenditur. Impio quippe sitire est huius mundi bona concupiscere. Vnde et Redemptor noster ante pharisaei domum hydropicum 20 curat, et cum

contra auaritiam

16/17 Lath. 14, 56/57.

disputaret, scriptum est :

21/22 Lath. 14, 59/60.

XII, 1/3 Lath. 14, 62/64.

16/18 Lath. 14, 64/67.

12 exquiret K, corr. conspiciat M ^ 13 quem plicauit M — 14 non M ;. /. 16 qui M — 17tenettur M — 20 aperit] aperte K M Bess. 1, apte Bess. 2 subiungens] sequitur add. M Bess. 1, exsequitur add. Bess. .— 21/22 stringentut K, corr., -gitur M Latp P

XII 1etom.M . exardescit]

24 huius M

K M La., -et y

2uitaM . 3intellegi et

aliter M ^ 4potens M petuersa M, e perse — peccato K, corr. a. z., M uenissese] K M, seuenisseu —— 5quidam M,vorr. — 7elegit M — 8inserit edd. rec. semelse M 10huius M X 12concupiscentia M — 13 mentem M . 44inrititur K, -retitus corr.

cit] K M, -et u bibenda La.

maiote K, corr.

16 animum K, corr. uehementius M

15etozm.M

exardes-

17 peruerse K — adhibenda K, ad

PL 1047

706

LIBER

XIV, xrr-xii

Audiebant autem omnia haec pharisaei, qui erant auari et deridebant illum. Quid est ergo quod ante pharisaei domum hydropicus curatur, nisi quod per alterius aegritudinem corporis, in altero exprimitur aegritudo cordis ? Hydropicus quippe 2; quo amplius biberit, amplius sitit, quia et omnis auarus ex p 441 potu sitim multiplicat, qui cum ea quae appetit adeptus fuerit, ad appetenda alia amplius anhelat. Qui enim adipiscendo plus appetit, huius sitis ex potu crescit. Sequitur : :

18,10

XIII, 15. Abscondita

est in terra

pedica

eius

et

decipula illius super semitam. In terra pedica absconditur cum culpa sub terrenis commodis occultatur. Inimicus

quippe insidians ostendit humanae

menti in terreno lucro

; quid appetat et occultat peccati laqueum ; ut eius animam stringat, quatenus uideat quidem quod concupiscere ualeat, et tamen nequaquam uideat in quo culpae laqueo pedem ponat. Decipula uero a decipiendo uocata est. Et tunc ab antiquo hoste super semitam decipula ponitur quando in actione :9 huius mundi quam mens appetit, peccati laqueus paratur; quae uidelicet non facile deciperet, si uideri potuisset. Sic quippe decipula ponitur ut dum esca ostenditur, nequaquam ipsa a transeunte uideatur. Quasi esca quippe in laqueo est lucrum cum culpa et huius mundi prosperitas cum iniquitate. 1; Dum itaque à concupiscente lucrum appetitur quasi pedem mentis apprehendit decipula, quae non uidetur. Saepe ergo proponuntur animo cum culpa honores, diuitiae, salus et uita temporalis; quae mens infirma dum quasi escam uidet et decipulam non uidet, per escam quam uidens appetit, in culpa 20 constringitur quae non uidetur. Exsistunt etenim qualitates morum, quae certis uitiis sunt uicinae. Nam mores asperi aut crudelitati, aut superbiae solent esse coniuncti ; mores autem PL ro48 blandi, et quam decet paulo amplius laetiores, nonnumquam luxuriae et dissolutioni. Intuetur ergo inimicus generis humani 2; uniuscuiusque mores cui uitio sint propinqui ; et illa opponit ante faciem ad quae cognoscit facilius inclinari mentem, ut 21/22 Luc. 16, 14.

29 Lath. 14, 68.

XIII, 1 Lath. 14, 69. 1/2 Lath. 14, 72. Lath. 14, 72/75. 11/13 Lath. 14, 75/76.

2/3 Lath. 14, 69/70. 15/16 Lath. 14, 76/78.

8/10

21 haec omnia M — 22eum M . 25 quia] K M Bess. r. 2, om. uu 26 potum K e£ M corr. qui] K M, zz quia zzuf., Bess. 1. 2 — ea quae oz. Bess. 1. 2 appetita K, corr., Bess. 1. 2 28 huic M XIII, 1 terram M

8 et] quae La. 15 enim L7.

5 animum M

9 actionem K, corr. 17 honoris K, corr.

24 dissolutione K,corr.

7 culpa in quo M 22 autem M ;. /.

^ intuentur K, exp., patent Bess.2.—

considerant add. K, a/f. n exp.

laqueum K, corr.

10ÜquaM . 11deciperit K, corr. 23 latiores M

25 propinqui]

LIBER

XIV, xur-xv

707

blandis ac laetis moribus saepe luxuriam, nonnumquam uanam

gloriam ; asperis uero

mentibus

iram,

superbiam,

uel

crudelitatem proponat. Ibi ergo decipulam ponit ubi esse se3o mitam mentis conspicit ; quia illic periculum deceptionis inserit ubi uiam esse inuenerit propinquae cogitationis. Et quia peruersus homo omne quod facit etiam pati metuit atque hoc sibi ab omnibus fieri aestimat quod ipse omnibus, quibus ualet, parat, recte sequitur :

18,11

XIV, 16. Vndique terrebunt eum

formidines. Tales

enim contra se omnes esse suspicatur, qualis ipse esse contra omnes nititur.

Quae nimirum formidines quid in eius actione faciant, sub-

s infertur cum dicitur :

18,41

E:

inwoluent

jedes

eius.

Pedes

quippe si inuoluti

fuerint, gressus liberos habere non possunt ; et nullum carpere iter ualent, quia sua eos inuolumenta retinent. Praua itaque desideria ad pessimam actionem trahunt, sed pessima actio 1o restringit in formidine. Quae uidelicet formido inuoluit pedes ne in rectam exire ualeant actionem. Et saepe contingit ut idcirco quisque bonus esse metuat, ne hoc a prauis ipse patiatur quod se bonis fecisse reminiscitur ; dumque hoc pati quod fecit

metuit, undique territus, undique suspectus, quasi pedes in15 uolutos habet, qui timore irretitus ; nil libere agere praeualet quia in bono opere quasi inde gressum perdidit, unde ad mala quae concupierat excessit. | 442 Sequitur :

18,12

XV,1*v.

Attenuetur

fame robur eius et inedia in-

wadat costas illius. Scripturae sacrae more, optare uidetur quod futurum praeuidet, scilicet non maledicentis animo, sed praedicentis. Omnis itaque homo, quia ex anima et carne ; constat, quasi ex robore et infirmitate compositus est. Ex ea enim parte qua spiritus rationalis est conditus, non incongrue dicitur robustus ; ex ea uero qua carnalis, infirmus est. Robur

ergo est hominis anima rationalis quae impugnantibus uitiis 34 Lath. 14, 79. XIV, 1/5 Lath. 14, 80/84. 18 Lath. 14, 88. XV, 1 Lath. 14, 89.

6 Lath. 14, 86.

10/11 Lath. r4, 86/87.

7/9 Lath. 14, 89/91.

29 propinat M, corr. XIV, 1 ubique M

4 eius in La.

quae 4sque actionem oz. Vind. inuoluunt La£/.*

7ut M

8 ualeant M

10/11

— 10 inuoluet K, corr., -bet M, inuoluent La/P.,

15 timorem M

in (Z2 zarg.) retitus M

16 qui K M

XV, 1attenuatur La/5P' —— 1/2uastat Latb. — 2 morte M,corr. — aptare K,corr. |4quiM . 5constat K M Bess. 1. 2, et consistit add. 525., consistit ui 6 quiaM . 7que K, vorr. robor K . 8 hominis est ILz7/.

708

LIBER XIV, xv-xvI

resistere per rationem ualet. Vnde et superius per beatum Iob 1o dictum est : Roborasti eum paululum ut in ferpetuum pertransire. Ex rationali quippe anima habet homo ut in perpetuum uiuat. Huius ergo iniqui robur fame attenuatur quia eius anima nulla interni cibi refectione pascitur. De qua scilicet PL 1049 fame per prophetam dicitur : Ermtam famem 4n terram, 15 non. famem. banis neque sitim aquae, sed audiendi uerbum Domani. : 18. Bene autem subditur : E£ énedia $nuadat costas illius. Costae enim uiscera constringunt, ut latentia intrinsecus earum soliditate muniantur. Costae ergo uniuscuius20 que sunt sensus animi, qui latentes cogitationes muniunt. Inedia igitur inuadit costas quando omni spiritali refectione subtracta,

sensus

mentis

deficiunt,

et

cogitationes

suas

regere uel tueri non possunt. Inedia inuadit iniqui costas quia fames interna sensus mentis extenuat, ut cogitationes suas 2; nullatenus regant. Nam dum sensus mentis obtusi fuerint, cogitationes ad exteriora prodeunt et quasi costis infirmantibus, ea quae in occulto sana latere potuerant foras uiscera funduntur.

Vnde fit ut cogitationibus exterius

sparsis, exte-

rioris gloriae speciem deceptus appetat animus, nihilque dili3o gat nisi quod pulchrum foris uiderit. Contra quem adhuc apte subiungitur :

18,13

XVL, 19. Deworet pulchritudinem cutis eius et con-

sumat brachia illius brimogenita mors. Pulchritudo cutis est gloria temporalis, quae dum foris concupiscitur, quasi species in cute retinetur. Brachiorum uero nomine non in; congrue opera designantur quia coporale opus brachiis agitur. Quid autem mors nisi peccatum est, quod ab interiore uita animam occidit ? Vnde scriptum est : Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione brima ; quia ille post in carne feliciter resurget qui, in hac uita positus, a mentis suae morte ro resurrexerit. Si igitur peccatum mors, non incongrue primo10/11 Iob 14, 2o.

Lath. 14, 95.

12/13 Lath. 14, 91/95.

14/16 Am. 8, 11.

17/18

19/23 Lath. 14, 95/99.

XVI, 1/2 Lath. 14, 101/102.

7/[8 Apoc. 20, 6.

2/3 Lath. 14, 104.

10/11 Lath. 14, 102/104.

11 rationale M 14 fame] K M, deus add. u loquituru ^ et(t.;/ K)mitam KM . 18latentes

4/5 Lath. 14, 104/105.

dicitur] K M Bess. r. 2, M — 20animaeK 21

inuadet K, corr., M, uastat Lath., inuastat La/5.P ,in eras., inuadet Lath! ,inuadat Lat. 23 inuadet inedia M 24 famis M insterna K, corr. 25 regat

2 27poterant edd. rec.

K M | 28exparsis K,corr.

XVI, 3concupiscetur K, corr.

interiori M

7 animum

surrexerit K, surrexit M

M

— 29 specixe$ K, specia M Bess. 1

4/[5incongruo M

9 resurgit K, corr., M

5 opere K, corr.

quia K

6

10

LIBER XIV, xvi-xvrn

709

genita mors superbia ualet intellegi, quia scriptum est : Initówm omnis peccati superbia. Pulchritudinem igitur cutis eius et brachia illius primogenita mors deuorat quia iniqui gloriam uel operationem superbia supplantat. Potuit enim etiam in :; hac uita sine culpa gloriosus exsistere, si superbus minime fuisset ; potuit auctoris sui iudicio quibusdam suis operibus commendari, nisi haec ipsa opera ante eius oculos elatio supplantaret. Saepe enim quosdam diuites uidemus qui opes et gloriam habere sine culpa potuissent, si haec habere cum hu20 militate uoluissent. Sed extolluntur rebus inflantur honoribus,

dedignantur ceteros omnemque uitae suae fiduciam in ipsa abundantia rerum ponunt. Vnde et quidam diues dicebat : PL 1050 Anima, habes mulia bona reposita in anmos plurimos ; ve- P. 445 quiesce, comede, bibe, ebulare. Quas eorum cogitationes dum 25 supernus iudex aspicit, de ipsa hac eos sua fiducia euellit. Vnde hic quoque apte subditur : 18,14 XVII,20. Ewuellatur de tabernaculo suo fiducia eius et calcet super eum quasi vex interitus. Hoc loco interitus nomine ipse hostis generis humani, qui interitum intulit, designatur ; qui per suum quemdam satellitem exprimi; tur de quo ad Ioannem dicitur : Nomen ill mors. Iste itaque interitus in die exitus quasi rex super impium calcat, quia quem

prius

blandis

persuasionibus

decepit,

ad

extremum

uiolentis nisibus ad supplicium rapit; tantoque eum durius deprimit, quanto in prauis actibus uehementius astrinxit. Qui 1o hic quoque reprobi mentem dum possidet calcat, quia quotiens eam delectationibus pressit, quasi totiens supeream pedessuae tyrannicae dominationis posuit. 21. Si uero interitus nomine non aperte diabolus, sed pec-

catum debet intellegi ex quo contingit reprobos ad interitum 15 trahi, talis nimirum interitus quasi rex calcat mentem

cum

eam non resistentem possidet. Non enim potest in hac uita homini posito temptatio deesse peccati, sed aliud est peccato temptanti resistere, aliud dominanti seruire. Iniquus autem quisque quia resistere peccati suasionibus nescit, subiugari 11/12 Eccli. 1o, 15.

13/14 Lath. 14, 105/106.

XVII, 1/2 Lath. 14, 108/109.

5 Apoc. 6, 8.

14 enim ;. M /. 18uidimus K — et M 21 -que oz. K 22 diuis K, corr.

corr.

Hu

23/24 Luc. 12, 19. 5/8 Lath. 14, 109/112.

;./. 20 inflammantur zd. V'1., 23 reposita M, e corr., oz. V'ind.

24 epulare] et praez. M ^ eorum oz. edd. re. eum edd. rec. euellet K

— 25 ipsa hac] K M, hac ipsa

X VII, 1 auellatur K l/z/g. 3 hostes K, corr. a. zz. humani generis M 5deoz.KM | quodK 7decipit K,corr, M — extremum] rectitudinis add. Vind. 8 nisibus M Bess. r. 2 Vind. Lath., nexibus K u 9 a(d)strinxit KM .Bess. 1. 2,-gitu — perimit T/7., corr. 14contigit M ^ 19 peccatis M

710

LIBER XIV, xvrr-XvilI

20 autem

eius dominio

non

pertimescit,

recte de eo dicitur

:

Calcet super eum quasi rex interitus. Huius quippe interitus regnum a discipulorum cordibus repellebat apostolus cum dicebat : Non regnet peccatum in uestro mortali corfore. Non enim ait : Non sit, sed : Non regnet, quia non esse

2; non potest, non autem regnare in cordibus bonorum potest. Quia ergo cum quaelibet culpa cor iniquum pulsauerit, resistens illud non inuenit, sed suo dominio substernit, dicatur rec-

te : Euellatur de:tabernaculo suo fiducia etus et calcet super eum quasi rex interitus. De terra ergo fiducia 3o eius euellitur, quando peruersus quisque qui multa sibi ad uotum in hac uita parauerat, repentina morte dissipatur. E: calcet super eum quast rex interitus, quia uel hic uitiis premitur, uel mortis suae tempore per hoc quod ad supplicia rapitur potestati daemoniacae subiugatur. Quod idcirco ita in 3; reproborum mentibus agitur, quia et cum occasio perpetrandi PL 1051 peccati deest, desideriorum cogitationes eorum cordibus nullatenus desunt. Et cum semper diabolum sequantur in opere, ualde tamen se illi obligant in cogitatione. Prius ergo culpa in cogitatione est, postmodum uero in opere. Vnde filiae Baby4o lon dicitur : Descende, sede in puluere, uirgo filia Babylon ; sede

in lerra. Cum enim semper puluis terra sit, non tamen terra semper est puluis. Quid ergo per puluerem nisi cogitationes debemus accipere, quae dum importune ac silenter in mente euolant, eius oculos excaecant ? Et quid per terram nisi terrena 4; actio designatur ? Et quia reproborum mens prius ad praua cogitanda deicitur et postmodum ad facienda, recte filiae Babylon quae ab internae rectitudinis iudicio descendit, per ferientem sententiam dicitur ut prius in puluere, et post in terra x 444

sedeat, quia nisi se in cogitatione prosterneret, in malo opere ;o non haesisset. Sequitur :

18,15

XVIII,

22.

Habitent

in

tabernaculo

illius

socii

eius, qui non est. Id est, in mente eius apostatae angeli per cogitationes nequissimas conuersentur, eius uidelicet socii 23/24 Rom. 6, 12. 29/|31 Lath. 14, 112/115. 28 (758A B). 40 Is. 47, 1. 51 Lath. 14, 116.

39/50 Taio, Sem.

1,

XVIII, 1/5 Lath. 14, 117/122.

20eiusdem Bess. 1. 2 Vulg. K 32caleet] 39babylonis 43 quia K puluerem M

M — 26cumom.K iniquum] K M,-quiu 28auellatur K — 29 terra] tabernaculo Bess. r (s. terra eras.) edd. 30 auellitur K M,-atu — 34daemonicae K — 37 semper] non praez. Bess. 1 M ^ 40pr.sede] M Bess. 1. 2 V/ulg.,om. Ku 42puluis est M 44 *uolant K 46 ducitur l/zzd. 47 interno M 48 50 (ha)esisset] K M Tio, inhaesisset ui

XVIII, 1 eius M, corr. Latb. nequissimas cogitationes M

2 ilius La.

qui] quia y

3

LIBER XIV, xvil-xx

sott

qui idcirco iam non est, quia a summa essentia recessit, et per ; hoc, cotidie excrescente

defectu,

quasi ad non

esse tendit,

quo semel ab eo qui uere est cecidit ; qui recte quoque non esse dicitur quia bene esse perdidit, quamuis naturae essentiam non amisit.

Adhuc tamen easdem iniqui cogitationes subtilius expri-

10 mens subiungit, dicens :

18,15

XIX, 283. Aspergatur in tabernaculo

eius sulphur.

Sulphur quid aliud quam fomentum ignis est ? Quod tamen sic ignem nutrit ut fetorem grauissimum exhalet. Quid itaque in sulphure nisi peccatum carnis accipimus ? Quod dum per; uersis cogitationibus quasi quibusdam fetoribus mentem replet, aeterna incendia praeparat; et dum fetoris sui nebulam in mente reproba dilatat, contra eam flammis subsequentibus quasi nutrimenta subministrat. Nam quia per sulphur fetor carnis accipitur, ipsa sacri eloquii historia testatur, quae 10 contra Sodomam ignem et sulphur pluisse Dominum narrat. Qui cum carnis eius scelera punire decreuisset, in ipsa qualitate ultionis notauit maculam criminis. Sulphur quippe fetorem habet, ignis ardorem. Quia itaque ad peruersa desideria ex carnis fetore arserant, dignum fuit ut simul igne et sul15 phure perirent, quatenus ex iusta poena discerent ex iniusto desiderio quid fecissent. Hoc ergo in tabernaculo iniqui sulphur PL aspergitur, quotiens peruersa carnis delectatio in eius mente dominatur. Quem quia indesinenter prauae cogitationes possident, 20 eumque ferre boni operis fructum uetant, recte subiungitur : 18,416 XX, 24. Deorsum radices eius siccemntur, sursum autem atieratur messis eius. Quid namque radicum nomine quae in occulto sitae sunt, et germen in apertum ferunt, nisi cogitationes accipimus, quae dum non uidentur in corde, ; uisibilia opera producunt ? Vnde et messis nomine eadem aperta operatio signatur quae uidelicet ex latenti radice producitur. Et quia omnis iniquus prius in cogitationibus arescit, et postea a bonis actibus deficit, recte per Baldad dicitur : 24.

XIX, 1/3 Lath. 14, 124/126. 4/6 Lath. 14, 126/129. 11/16 Taio, Sent. 4, 3o (947B).

XX, 1/2 Lath. 14, 131/132.

4 quia] qua

M

10 cfr. Gen. 19,

7/[9 Lath. 14, 132/135.

— 6 quod M

XIX, 1habitaculo K — 6aeterna] K M Laz., ei add. 7reprobiM 9 hystoria K,s./.2.7. | 10et| K M,acu narrant K,corr. — 12 nouit Lyr. Big. 13 qui K 15 discernerent M, corr. iusto (a/t. [.) M

XX, 2 messes K, corr. a. m. per radicem praez. M 6 designatur M 7 cogitationibus] K M Lar^. Bess. 1. 2 Norm., temptationum add. p — 8per Baldad] de eo La.

1052

"I2

LIBER

Deorsum

radices

eius

XIV, xx-XxI sicceniur,

sursum

autem

at-

r0 deratur messis eius. Quia dum prauus quisque cogitationes suas in infimis rebus ponit et sempiternae uiriditatis gaudia appetere neglegit, quid aliud quam radices suas deorsum siccari permittit ? Cuius sursum messis atteritur quia omnis eius operatio a superno iudicio quasi nihilum deputa15 tur, etiam si ante humanos oculos bona uideatur. In imo ita-

que radices sunt et superius messis, quia hic prius bonas cogitationes mittimus, 'ut quandoque bonorum operum íructum percipere in aeterna retributione mereamur. Sed iniquus quisque, cum bonas cogitationes deserit, et ad ea quae sunt 20 exterius semetipsum fundit, deorsum siccantur radices eius. Sursum uero messis eius atteritur, quia qui hic sterilis persistit, post hanc uitam ad nulla praemia uocatur.

18,17

Sequitur :

XXI, 28. Memoria illius pereat de terra et non ce-

lebretur nomen eius in plateis. Intuendum est nobis quia sic Baldad Suhites de unoquoque iniquo loquitur ut latenter ad caput omnium iniquorum eius uerba uertantur. ; Caput quippe iniquorum diabolus est. Ipse quippe in ultimis temporibus, illud uas perditionis ingressus, antichristus uocabitur; qui nomen suum longe lateque diffundere conatur, quod nunc unusquisque imitatur cum de memoria terreni nominis gloriam laudis suae extendere nititur, atque opinione 1o transitoria laetatur. Sic ergo haec uerba intellegantur de unoquoque iniquo, ut referri quoque debeant ad ipsum specialiter caput iniquorum. Dicat itaque : Memoria $ll?us pereat de terra et nom celebretur nomen eius in latess. Plateae quippe appellatione graeca a latitudine sunt uocatae. 1; Memoriam uero suam in terra statuere antichristus

conatur,

cum in terrena gloria appetit, si esset possibile, in perpetuum permanere. Nomen suum in plateis celebrari gaudet, cum longe lateque operationem suae iniquitatis extendit. Sed quia diu haec eius iniquitas non sinitur extolli, dicatur : Memoria 20 jllius pereat de terra, et non celebretur nomen eius 21/22 Lath. 14, 135/136. XXI, 1/2 Lath. 14, 140/141.

3/4 Lath. 14, 136/138.

10 quisque prauas Gzss. Ro. 11 infirmis Gzss. sempiterni K, corr. 13 siccare K promittit K, corr. 14/15 deputatur M, zz -antur zzzt. 15sietiam M ^ uideantur M — 21lexterelis M — 21/22perstetit K, 2/7. e in i muf.,extiterit M —— 22 post] per Lar. XXI, 2 nobis est] K M, est nobis u conatur] K M Bess. 1. 2, -bitur u

mut.

14 platea M 19 sinetur Bess. 1. 2

6 antichristus] quod praem. edd.

11 quandoque 7/7. corr.

15 istatuere M

a

ipsum M, zz -ut

conatur antichristus|

K M, a. c. u

PL 1055

LIBER

XIV, xxI-XXxiH

713

in blateis ; idest, et citius laudem terrenae potestatis amittat et omne gaudium sui nominis perdat, quod longe lateque in breui temporis prosperitate diffuderit. Sequitur :

18,18

XXII, 26. Exfellet eum de luce in tenebras. De luce

ad tenebras ducitur cum de honore uitae praesentis ad supplicia aeterna damnatur. Vnde apertius subditur :

18,308 ^ Á;

Ei de orbe transferet

ewm. De orbe transfertur cum,

superno apparente iudice, de hoc mundo tollitur, in quo peruerse gloriatur. . Qui pro eo quod cum omnibus sequacibus suis, fine mundi interueniente, damnabitur, recte subiungitur :

18,19

31e

Nom erit semen eius, neque progenies in populo suo, nec ullae reláquiae $n regionibus eius. Scriptum quippe est, quia : Dominus lesus interficiet eum spiritu oris sui, et destruet illustratione aduentus sui. Dum ergo eius iniquitas cum mundi statu terminatur, progenieseius in populosuo 15 non relinquitur, quia et ipse et eius populus cum eo ad supplicium pariter urgetur, et omnes iniqui qui de eius peruersa persuasione in prauis actionibus nati sunt, illustratione aduentus Domini aeterno interitu cum eodem suo capite ferientur. Ac nulla eius progenies in mundo remanet quia districtus 2o judex iniquitates illius cum ipso mundi fine concludit. Quod uero haec aperte de antichristo intellegi debeant, demonstratur cum subditur :

18,20

XXIII, 27. Im diebus eius stupebunt

nowuissimi et

jrimos inuadet horror. Tanta enim tunc contra iustos iniquitate effrenabitur, ut etiam electorum corda non paruo pauore feriantur. Vnde scriptum est : J/a ut in errorem inducan- p.446 ; tur, si fieri potest, etiam electi. Quod uidelicet dicitur, non quia 21/23 Lath. 14, 142/144.

24 Lath. 14, 145.

XXII, 1 Lath. 14, 146. 2/3 Lath. 14, 146/147. 5/7 Lath. 14, 149/151. 10/11 Lath. 14, 153/154. 12/13 II Thess. 2, 8. 13/19 Lath. r4, 154/159. XXIII, 1/2 Lath. 14, 161/162.

21 et M ;. 7.

4/[5 Matth. 24, 24.

22 nominis sui La.

XXII, 1 expellit K, a s. i

23 diffuderit]

3 damnandus transfertur

K M Laz^., -at u (77 zarg.) Bess. 1. 2

4 unde] K M, et add. 5 transferit K, a s. i, -erat La. i transfertur M Lath., quippe praem. K p, -feretur Bess. r. 2 6 tolletur Bess. r. 2 9

damnabitur] K M Bess. r. 2, -atur p 12 quoniam M, quem la. eum 07. Vind. oris M 13 destruit K, corr. dum] cum La. eius ergo K 15relinquitur] KM La^.,-eturu — pr.etom.lath. ^ alt.etom. K Bess. 1.2 16 urguetur] K M, -getur Lab. u — qui M s. /. 17actibus Laz5. | 20 fine M ;. /. XXIII, 1 stupe?unt K

714

LIBER XIV, xxIII-XXIV

electi casuri sunt, sed magnis terroribus trepidaturi. Tunc uero contra eum certamen iustitiae et nouissimi electi habere narrantur et primi, quia scilicet et hi qui in fine mundi electi reperientur in morte carnis prosternendi sunt, et illi etiam 10 qui a prioribus mundi partibus processerunt ; Enoch scilicet et Elias, ad medium

reuocabuntur et crudelitatis eius saeui-

tiam in sua adhuc mortali carne passuri sunt. Huius uires in tanta potestate laxatas nouissimi obstupescunt et primi me- PL 1054 tuunt, quia licet iuxta hoc quod spiritu superbiae subleuatur, 7; omnem temporalem eius potestatem despiciunt ; iuxta hoc tamen quod ipsi adhuc in carne mortali sunt, in qua cruciari temporaliter possunt, ipsa quae fortiter tolerant supplicia perhorrescunt. Ita ut in eis uno eodemque tempore et constantia ex uirtute sit, et pauor ex carne ; quia etsi electi sunt, ut tor-

20 mentis uinci nequeant, per hoc tamen quod homines sunt, et ipsa metuunt tormenta quae uincunt. Dicatur ergo : I« d?ebus eius stupebunt nouissimt et brimos inuadet hor*0r, quia uidelicet tanta tunc signa monstraturus, et crudelia ac dura facturus est, ut ad stuporem perducat quos in fine 2; mundi inuenerit, et priores patres qui in eius expugnatione seruati sunt carnalis mortis dolore transfigat. Igitur quia de iniquis omnibus, uel de ipso iniquorum capite multa narrauit, generali mox definitione subiungit : 18,21

XXIV,

28.

Haec

sunt

ergo

tabernacula

iniqui

et

iste locus eius qui ignorat Deum. Superius enim dixe18,18 rat : Ex$ellet eum de luce ad tenebras ; et de orbe transferet eum. Cuius cum mala subiungeret, adiunxit:

18,1224

Haec

sunt tabernacula iniqui et iste locus eius qui

ignorat Deum ; uidelicet indicans quia is qui nunc Deum ignorando extollitur, tunc ad propria tabernacula peruenit quando eum sua iniquitas in supplicia demergit ; et locum suum quandoque inuenit tenebras, qui dum hic de falsa gau10 deret luce iustitiae, locum tenebat alienum. Peruersi enim in

omne quod per simulationem faciunt nomen gloriae iustorum 23/26 Lath. 14, 162/166. XXIV, 1/2 Lath. 14, 168/169.

6/8 Lath. 14, 169/172.

8/10 electi 444 mundi M s. / e? n zarg. ^ 9repperiuntur K M — consternendi M 10 praecesserunt Be. 11 reuocantur K M 13 stupescunt K 13/14 metuent M 14 spiritus M 16 cruciatis M 19 ut oz. M 19/20 tormenta uincere queant L/zzd. 21ipsi M — 25 expugnatione] K M Lath., -em u 28 narrabit M

XXIV, 1ergo oz. Latb. — 3expellat K M — 4transferat K M — subiungerit K, corr. 6 indignans M, corr. his K e£ M rorr. 8 sua] sola La. 9 -que M ;. /. de om. M false M, e e corr. 11 nomen gloriae] nonnumquam gloriam Be/. V7., corr. iustorum] tenent a4Z. l/zzd.

LIBER XIV, xxiV-XXVI

715

quasi locum occupare alienum nituntur. Sed ad locum suum tunc perueniunt, cum iniquitatis suae merito perpetuo igne cruciantur. Hic namque per omne quod agunt percipiendae 1; laudis desiderio seruiunt, et per imaginem bonorum operum sinum mentis ad auaritiam extendunt. Eat igitur nunc iniquus et multis apparatibus tumidus, sua hic habitacula construat, nomen gloriae extendat, rura multiplicet, seque abundantibus opibus delectet ; cum uero ad supplicia aeterna per20 uenerit, profecto cognoscet quia haec sunt tabernacula iniqui, et iste locus eius qui ignorat Deum. Recte uero haec Baldad dixerat, sed cui diceret ignorabat. Vehementer autem iusti cor affligitur quando contra illum sententiae ex iniusta aestimatione proferuntur. 2; Vnde beatus Iob protinus respondit dicens :

192

XXV,29.

teritis

me

Vsquequo affligitis animam

sermonibus

meam

et at-

? Sancti uiri eloquia ut saepe iam y447

diximus, aliquando ex persona propria,

aliquando

uero ex

uoce capitis, aliquando autem ex typo sunt uniuersalis Ec- PL ro55 ; clesiae sentienda. Valde uero affligitur anima iustorum quan-

do illi contra bonos districtas sententias intorquent, qui bene uiuere ignorant ; et ex uoce sibi iustitiam uindicant quam moribus impugnant. Vnde amicis beati Iob ut saepe iam diximus, haereticorum typum tenentibus, recte ab eodem 1o respondetur : Vsquequo affligitis animam meam et atLeritis me sermonibus ? Atteruntur enim boni sermonibus iniquorum quando contra eos illi in uerbis tument, qui aut in

peruersa fide, aut in prauis moribus iacent. Sequitur : 19233

XXVI, 30. En, decies comfudistis me. Numeratis uicibus locutionum amicorum Iob, adhuc quinquies locutos eos esse cognoscimus. Sed propter hoc quod ab eis quinquies increpationes audierat, quorum increpationibus quinquies ipse ; respondit, decies se perhibet esse confusum, quia et in eo graXXV, 1/2 Lath. 14, 174/175.

11/14 Lath. 14, 175/178.

XXVI, 1/5 Lath. 14, 179/185.

12 locum zsque sed] om. Vnd.

15 laudes K, corr.

desiderio M s. /.

18 rura Bess. 1, in plura zat. 19 dilatet Tzr. V/1.? 20 cognoscit K M 22 dicerit K, corr. autem M ;. /. iustum K M, corr. 23 -fligetur M,

corr.

ilud

XXV,

K — 23/24 existimatione l/zzd.

8 amici M

10 responditur K, corr., M

25 beatus] et praez.. M 11 autem La.

107

quia ut K, corr. XXVI, 1 confudistis M, u zz o zut., Norz. Lath., confuditis

K u V/zig.

2

quinquies K M Lab. Bess. 2 V'ind. INorm., nonnisi praem. Bess. 1 5. /., nisi praem. p 3 esse] K M Lath., om. u sed|sepe M ^ 5esseperhibet K — confossum M

716

LIBER XIV, xxvI-XXVII

uiter laborauit quod frustra increpatus est; et in eo confusionem pertulit quod uerba doctrinae non audientibus dixit. Itaque et cum audiens taceret et cum loquens non audiretur, ipse laborem pertulit, qui et tacendo patienter et eis loquendo 1o inutiliter, cordis dolorem sensit. Vnde et superius dicit : Quid agam ? Si locutus fuero, non quiescet dolor meus ; et si tacuero, non recedet a ne. Sin uero ad typum sanctae Ecclesiae haec uerba referimus, liquet quod magnum eius est gaudium seruare Decalogi praecepta..Sed hanc peruersi decies confundunt quia 15 per omne quod peccant prauis suis moribus Decalogi praecepta relinquunt, et totiens bonis confusionem faciunt, quotiens in suis actibus diuinis uocibus obsistunt. Sequitur :

193

XXVII,

34. E!

non

erubescitis

opprimentes

me.

Sunt nonnulli quos ad perpetrandam nequitiam oborta subito malitia inuitat, sed tamen

humana

uerecundia

reuocat.

Et

plerumque per hoc quod exterius erubescunt, ad interiora ; sua redeunt et contra se internum iudicium sumunt ; quia si propter hominem mala facere metuunt, quanto magis propter Deum qui cuncta inspicit, nec appetere mala debuerunt ? In quibus fit ut mala maiora corrigant per bona minima, scilicet per exteriorem uerecundiam interiorem culpam. Et sunt qui10 dam qui postquam Deum in mente contempserint, multo magis humana iudicia spernunt ; atque omne malum quod appetunt, audacter peragere non erubescunt. Quos ad perpetrandum malum occulta iniquitas inuitat et nulla aperta uerecundia retardat ; sicut et de quodam iniquo iudice dicitur : Deum 15 non. timebat et. hominem.

non

uerebatur.

Hinc est etiam quod PL 1656

de quibusdam impudenti fronte peccantibus dictum est : Ef peccatum suum quasi Sodoma braedicauerunt. Plerumque ergo tales sunt aduersarii sanctae Ecclesiae qui a perpetrandis malis nec timore Domini, nec hominum pudore refrenantur. Qui20 bus bene per beatum Iob dicitur: E mom erubescitis opprimenties me, quia etsi prauum fuit mala uoluisse, peius est male appetita non erubescere. Sequitur : 10/12 Iob 16, 7.

18 Lath. 14, 184.

XXVII, 1 Lath. 14, 185. Lath. 14, 186/191.

14/15 Luc. 18, 2.

16/17 Is. 5, 9.

6 laborabit M 6/7 confossionem M 8 audiens oz. lind. quiescit K M Bess. 1. 2 12 recedit K M Bess. 1. 2 16derelincunt M astibus M

17/23

11 17

XXVII, 2 abhorta K, o s. pr. a 5aeternum M 10-quam K zn marg. contempserent K, corr. a. zz. 15 reuerebatur K Bess. r. 2 l/ulg. 18 quia M,qui Laz5. | 19frenantur M X 24-siom. Norz. peius] et praez. INorz. 22 male] mala praez.. M, mala Lat.

LIBER XIV, XXVII-XXIX

ud

194

XXVII, 32. Nempe et si ignoraui, mecum erit ignorantia mea. Habent hoc haeretici proprium ut de in- x 448 ani scientiae suae arrogantia inflentur, et recte credentium simplicitatem saepe derideant, et nullius esse meriti uitam ; humilium ducant. At contra sancta Ecclesia in omne quod ueraciter sapit sensum suum humiliter deprimit ne scientia infletur, ne in requisitione occultorum tumeat, et perscrutari aliqua quae ultra uires sunt illius praesumat. Vtilius etenim studet nescire quae perscrutari non ualet quam audacter de1o finire quae nescit. Scriptum quippe est : Sicut qui mel multum comedit, non est ei bonum ; sic qui scrutator est maasestatis op-

primetur gloria. Dulcedo etenim mellis, si plus quam necesse est sumitur, unde delectatur os, inde uita comedentis necatur.

Dulcis quoque est requisitio maiestatis ; sed qui plus hanc scru15 tari appetit quam humanitatis cognitio permittit, ipsa hunc eius gloria opprimit ; quia uelut immoderate mel sumptum, perscrutantis sensum dum non capitur, rumpit. Nobiscum uero esse dicitur quod pro nobis est ; et rursum non nobiscum esse dicitur quod contra nos est. Quia ergo scientia sua haeretici 20 cor inflat, fideles autem cognitio ignorantiae suae humiliat, dicat beatus Iob uoce sua, dicat etiam confessione uniuersalis Ecclesiae : Nempe et si ignoraui, mecum erit ignoraniia mea. Ac si aperte haereticis dicatur : Omnis uestra scientia uobiscum non est, quia contra uos est dum stulta 25; elatione uos erigit. Mea uero ignorantia mecum est quia pro me est ; quoniam dum perscrutari de Deo aliquid superbe non audeo, in ueritate me humiliter seruo.

Et quia haec ipsa haeretici quae scire quaerunt ad usum solius elationis arripiunt, ut contra fideles et humiles docti 3o uideantur, recte subiungitur : 19, XXIX, 39. At uos contra

me

erigimini.

Sed haec

fortasse melius uerba perpendimus, si ipsis specialiter amicis beati Iob quemadmodum congruant, demonstremus. Ipsi etenim percussum iustum uidentes, ad sua intima redire deXXVIII, 1/2 Lath. 14, 192/195. 193/197.

10/12 Prou. 25, 27.

23/27 Lath. 14,

XXIX, 1 Lath. 14, 199.

5 decantant l/znd. 4[5 humilium uitam M 12 gloria] K M Bess. 1. 2, a praem. p. Vulg. 11/12 opprimitur K M Bess. 7. 2 14 quippe 7. inde] ex Praez. M — negatur K, corr. 13 os M ;. /. 19/20hereticos M ^ 20fidelis K — cogitatio K, corr. 18 a//. esse M s. 7. 25 22/23 ignoratio K 22 ignorabi M 21 confessionem K, corr. 27 ptescrutari M 26 quoniam oz. Lat. eregit K, corr. a. 7. ueritatem (me oz. ) Tr. XXVIII, 2 ignoratio K

XXIX, 2 ipsa Bess. 7. 2

718

LIBER XIV, XXIX

; buerunt, nequaquam beatum Iob uerbis increpationis pre- PL 1057 mere ; sed se deflere, quia si sic percussus fuerat qui 1ta seruiebat, qua ultione feriri merebantur qui non ita seruierant ?

Quibus bene dicitur : 44 wos contra me erigimima. Ac si eis apertius dicatur : Qui erigi contra uosmetipsos ex mea 1o percussione debuistis. Ordo quippe erectionis in bono iste est ut primum contra nos et postmodum contra malos erigamur.

Nam qui contra bonos erigitur per superbiam inflatur. Contra nosmetipsos enim erigimur quando, mala propria recognoscentes, districta nosmetipsos paenitentiae ultione ferimus,

15 quando nequaquam nobis in peccatis parcimus, et nullis erga nos cogitationum blandimentis inclinamur. Qui si districte prius nostra in nobis mala insequimur, iustum quoque est ut etiam contra aliena mala utiliter erigamur ; et ea quae in nobis

20

punimus etiam in aliis redarguendo superemus. 94. Sed hanc erectionem mali nesciunt, quia se relinquunt

et bonos impetunt. Sibi se intra conscientiam suam mollitie blandae adulationis inclinant et contra bonorum uitam districtione asperitatis eriguntur. Vnde amicis beati Iob in eius flagello tumentibus recte nunc dicitur : A£ wos comtra me 2; erigi mini ; id est, uosmetipsos redarguendos relinquitiset p 449 me districtis sententiis increpatis. Qui enim semetipsum prius non iudicat quid in alio rectum iudicet, ignorat. Etsi nouit fortasse per auditum quod rectum iudicare debeat, recte tamen iudicare aliena merita non ualet, cui conscientia innocen-

3o tiae propriae nullam iudicii regulam praebet. Hinc est enim quod insidiantibus quibusdam et puniendam adulteram deducentibus dicitur : Qw sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mattat. Ad aliena quippe punienda peccata ibant et sua reliquerant. Reuocantur itaque intus ad conscientiam, 5; ut prius propria corrigant et tunc aliena reprehendant. Hinc est quod cum tribus Beniamin in carnis scelere fuisset obruta, collectus omnis Israel ulcisci iniquitatem uoluit, sed tamen semel et iterum in belli certamine ipse prostratus est. Consulto autem Domino si ad ulciscendum ire debuissent, iussum est.

4o Qui iuxta diuinae uocis imperium perrexit et semel et secundo perdidit, et tunc demum peccatricem tribum ualde feriens paene funditus exstinxit. Ouid est quod in ultione sceleris inflam25/27 Lath. 14, 200/202.

26/50 Pat., Iud. 8 (8).

32/33 Ioh. 8, 7.

5 nequaquam] K M, et praez.. i 6 se oz. Bess. 1. 2 7 qua M e quia seruiebant M 11 et oz. K 16 inclinamus M 18 ut K 19 puniuimus K — 25uosipsos K La/h. ^ 27 alium K, corr. 28 recte (pr. 7. ) KM . 29alienum meritum M — 30nullumiudicium M — 32priusM X 33 ilaM . 34reuocentur K M Bess. 1.2. 35reprebendaht K. 36in] K M Par. us oz. Gall. Lyr. Big.

41 perdidit K Bess. r. 2 Pa., perdit M, cecidit u 42 ultione K Pzr., allissone M, ultionem

ualide [/7.?

LIBER XIV, XXIX-XXXI

719

matur et tamen prius ipse prosternitur,:nisi quod prius ipsi purgandi sunt per quos aliorum culpae feriuntur, ut ipsi iam 4; mundi per ultionem ueniant, qui aliorum uitia corrigere festinant ? Vnde necesse est ut cum contra nos ultio diuini examinis cessat, nostra se conscientia ipsa reprehendat ; atque ad lamenta paenitentiae ipsa se contra semetipsam erigat, nec contra bonos elata et sibi humilis, sed contra se rigida sit, bonis ;» uero omnibus submissa. Superbis ergo corripientibus recte nunc dicitur: A£ uos contra me erigimini ; et arguitis me opprobriis meis. Omnes elati graue esse opprobrium deputant mala temporalia ; et tanto unumquemque esse a Deo despectum credunt, quanto hunc afflictum ex percussionis fla55 gello conspiciunt. Nil etenim in moribus, nil in actibus quaerunt ; sed quoslibet in hac uita percussos uiderint, esse iam diuino iudicio damnatos arbitrantur. Vnde bene nunc beati Iob uoce dicitur :

195

XXX,35.

;

19,6

;

10

Et arguitis me opprobriis

meis. Quia hi

qui eum iustum ante flagella nouerant, iniustum esse ex ipsa iam sua percussione iudicabant. Vnde et saepe haeretici quia affligi quosdam intra sanctam Ecclesiam uident, scriptum quippe de Deo est : Flagellat omnem filium quem recipit ; tribulationes fidelium non nisi ex peccato esse suspicantur, seque ideo iustos credunt quia in prauitatis suae sensu dimissi, sine flagello duruerunt. Sequitur : XXXI, 36. Saltim nunc intellegite quia Deus non aequo iudicio afflixerit me. O quam durum sonat uox iusti uerberibus afflicti ; quam tamen non elatio, sed dolor expressit! Sed iustus non est qui iustitiam in dolore deserit. Beatus autem Iob quia mite cor habuit, nec in dura uoce peccauit. Nam si hunc peccasse in hac uoce dicimus, implesse diabolum astruimus quod proposuit dicens : T'ange os eius et carnem, si non in faciem benedixerit tibi. Grauis itaque quaestio oritur. Si etenim non peccauit in eo quod dicit : Sa/tiém nunc intellegite quia Deus nom aequo iudicio afflixerit XXX, 1/3 Lath. 14, 204/206.

5 Hebr. 12, 6.

XXXI, 1/2 Lath. 14, 208/209.

7[8 Iob 2, 5.

47 ipsa conscientia K

sed]jet

48 ad om. M

9 Lath. 14, 207.

ne€ K, ne M

M — 50omnibus M, ;z hominibus z(/.

-guistis M, corr. 52 elate M, corr. 53 multa M, corr. 55 pr. in om. .M 56 uiderent K, corr.

XXX,3etogy.K eo se M

| quiM

49 humili M

^ 51arguetis K, corr. a. m., 54 ex] K M, om.

5diligit Visd.

^ 6/7 seque ideo] sed quod

5 mitem K e£ M corr.

9enim M . peccabit M

7 sensum K, corr., M

XXXI, 3 non M ;. /.

PL 1058

720

LIBER

XIV, XXXI

me ; Deum, quod dici nefas est, iniuste egisse aliquid consentimus. Si uero peccauit, diabolus de illo quod promisit, p. 450 exhibuit. Astruendum est igitur quia et Deus recte circa beatum Iob egerit et tamen beatus Iob ex eo quod dicit se non I5

2o

iusto Dei iudicio

afflictum,

mentitus

non

sit; et antiquus

hostis in eo quod de beati uiri promiserat culpa mentitus sit. Nonnumquam namque ideo praua creduntur uerba bonorum, quia interiori sua intellegentia minime pensantur. Beatus enim Iob uitam suam attenderat et ea quae patiebatur flagella pensabat ; et uidebat aequum non esse ut ad talem uitam talia flagella reciperet. Et cum dicit non se aequo iudicio afflictum, hoc libera uoce locutus est, quod in secreto

suo

Dominus de illo aduersario eius dixerat : Commowisti me aduersus eum ut afflüigerem eum frustra. Quod enim dicit Deus, quia 25

35

4o

frustra beatum Iob afflixerit, hoc rursum beatus Iob asserit,

quia non aequo iudicio a Domino sit afflictus. In quo itaque peccauit qui a sententia auctoris sui in nullo discrepauit. 94. Sed fortasse aliquis dicat id nos de nobis bonum dicere quod de nobis in occulto iudex dixerit sine peccato esse non posse. Nam quem iustus iudex laudat, esse hunc iure laudabilem non dubitatur. At uero si se ipse laudauerit, iam eius iustitia laude digna esse non creditur. Quod uidelicet recte dicitur, si quod iudex iustus per aequam sententiam perhibet, hoc de se is de quo agitur, praesumat post dicere per elatam mentem. Nam si ipse quoque in humili cogitatione permanens, exigente causa uel dolore, bona de se ueracia dixerit, in tantum a iustitia non recessit, in quantum a ueritate nullo modo discrepauit. 38. Vnde Paulus quoque apostolus multa de se fortia pro discipulorum suorum aedificatione narrauit ; sed haec narrando minime deliquit quia a ueritatis tramite et attestatione certa et corde humili non recessit. Iustam itaque beatus Iob uitam suam sentiens, dicat non se esse iusto iudicio afflictum.

45

Nec peccat in hac uoce in qua non discrepat ab auctore quia is quem Deus frustra percussit, ipse quoque semetipsum asserit non iusto iudicio afflictum. Sed rursus alia quaestio oritur quam iam in huius operis memini exordio solutam, cum omni23/24 Iob 2, 5.

24/27 Lath. 14, 209/212.

11 egisse aliquid] K M, a. e. u 12peccabit M — premisit M — 15deus M 17 namque] uero M 18 interiore K, in interiorem M suam intellegentiam M 20 ad M . /. 21 se (ex esse)(a)equo] K M, aequo se 23 illius M eius om. M 24 dixit LazP. 25 adfligeret M 27 peccabit M — 30iudexiustus M — 32esseom. M X 33iustos K, corr. a. zz. per ras. zz M — pethibet oz. K M Bess. 1. 2 34 his K e£ M corr. 41 dereliquid K, corr. a. y. — 42iustum K,vorr. — 44 peccet K, corr. 45 his K, corr.

46 rursum M

47 exotdia K, corr.

soluta M

PL 1059

LIBER XIV, xXXI-XXXII

*aT

potens Deus frustra nil faciat, cur beatum Iob frustra se af-

flixisse testetur ? Iustus enim conditor noster tot uerberibus in ;» beatum Iob, non uitia illius curauit exstinguere sed merita augere. Aequum ergo fuit quod fecit per augmentum boni meriti ; non tamen uidebatur aequum, quod credebatur causas punire peccati. Beatus autem Iob peccata sua illis flagellis deleri credidit non merita augeri ; et idcirco non aequum iudi55 cium uocat, quia uitam suam cum flagellis examinat. Ergo si uita et flagella pensantur, non aequum fuit quod beatus Iob sicut dixi, per iram

districtionis

sibi fieri credidit.

Si uero

misericordia iudicis attenditur quia per poenam iusti uiri uitae eius merita cumulantur, aequum uel potius misericors 6 o iudicium fuit. Igitur et uera Iob dixit dum uitam cum flagello pensauit ; et Deus non iniusto iudicio Iob afflixit quia merita ex flagello cumulauit ; et diabolus quod promiserat non impleuit quia beatus Iob inter uerba quae durum sonant et a uera sententia et a mente humili non recessit. Sed haec afflicti 6; uerba minus fortasse intellegimus, nisi sententiam iudicis cognoscamus. Qui cum inter utrasque partes sententiam daret, y 451 dixit amicis Iob : Non estis locuti coram me rectum, sicul seruus

meus Iob. Quis ergo stulta mente beatum Iob in locutione sua peccasse fateatur, dum ipsa uoce iudicis recte locutus asseri7» tur ? Quam quidem uocem si ad personam sanctae Ecclesiae referamus, infirmis eius membris non incongrue aptamus PL ro6o quae persecutionis eius tempore, dum et merita illius et flagella considerant, quia iniustos florere conspiciunt et iustos interire, hoc iustum esse nullatenus suspicantur. 1;

Bene autem beati uiri uoce subditur :

19,6

XXXIL

39. E!

[flagellis

suis

me

cinxerit.

Aliud

quippe est flagellis percuti, aliud cingi. Flagellis namque percutimur cum consolationem et in doloribus ex rebus aliis habemus. Nam cum tanta nos afflictio depremit, ut ex nullius rei ; consolatione respirare animus possit, non iam flagellis solummodo

ferimur, sed etiam cingimur,

quia tribulationum

uer-

bere ex omni parte circumdamur. Cinctus enim flagellis Paulus fuerat, cum dicebat : Foris $ugnae, intus timores. Cinctus 67/68 Iob 42, 7. XXXII, 1/2 Lath. 14, 217/218.

5['7 Lath. 14, 218/220.

SIT COtNT

2:

49testatur M —— 52/53credebatur causas] uidebatur causas K, c. credebatur 57 disciplinam Tr. Norz., a. 53 puniri K, corr., Tur. causa Tr. recte 67 dixit] K M, dicit u 66 in M iusto M 61 pensabit M Bess. 1. 2 Tur. XXXII, 4 tanta] talis M ^ deprimit KM — 6tribulationem K, corr. a. zz. 8/9 foris usque dicebat M in marg. inf. I

722

IO

5

197

LIBER

XIV, XXXII-XXXIV

flagellis fuerat, cum dicebat : Periculis ex genere, periculis ex gentibus, periculis in ciuitate, bericulis n solitudine ; et cetera quae ita enumerat, ut nusquam se habuisse requiem ostendat. Sancta uero Ecclesia cum tribulationum suarum flagellis cingitur, in ea infirmi quique in pusillanimitatis casu rediguntur, ita ut se eo iam desperatos existiment, quo exaudiri tardius uident. Recte adhuc etiam ex eorum typo sancti uiri uoce subiunitur : , XXXIII,

exaudiet

409.

Ecce

clamabo

; uociferabor,

uim

et non

patiens,

et.

nemo

est qui iudicet. Omni-

potens Deus quid nobis profuturum esse ualeat

sciens,

dissi-

mulat exaudire dolentium uocem, ut augeat utilitatem ut uita per poenam, et quietis tranquillitas quae hic in^ purgetur ueniri non ualet, alibi quaeratur. Sed hanc dispensationis gratiam nonnulli etiam fidelium ignorant. Ex quorum etiam persona nunc dicitur:

Ecce

clamabo

uim

patiens,

et nemo

exaudiet ; uociferabor, et non est qui iudicet. Non est enim qui iudicet dicitur, quando iudicare dissimulat ipse qui est, quia causam

nostram

contra

aduersarium,

praeter

eum qui iudicet, non est. Nec tamen hoc sine iudicio est, quod iudicium

differtur, quia et cum

haec

beatus

Iob diceret, et

sancti uiri merita, et aduersarii poena crescebat. Hoc ipsum ergo iudicium differre iudicis est. Sed aliud est quod iuste intrinsecus disponit Deus, aliud quod foris flagellis attritus expetit animus. Vnde adhuc de ipsa uerberum depressione subiungitur : 19,8 XXXIV, 44. Semitam meam circumsepsit et transire nom possum ; et in calle meo tenebras posuit. Circumseptam uerberibus semitam suam uidit cum, transire ad securitatem cupiens, euadere flagella non potuit. Et quia percuti aspexit, nec tamen percussione dignam uitam in ^ se semetipso repperit, quasi in calle cordis ignorantiae suae tene9/10 II Cor. 11, 26. XXXIII, 1/11 Lath. 14, 222/228.

XXXIV, 1/4 Lath. 14, 230/235.

18 Lath. 14, 229.

6/7 Lath. 14, 233/235.

9 flagellis]timore M pr. periculis] periculis luminum praem. V't. 11 ostendat] quia add. NNorz. ( V. m. 2) 12 uero sancta Norz. ( Vt. m. 2) 14 desperatos K, pr. e ini zut. a. n., M Bess. 1. 2 V t3 Germ. edd., despectos V3 exaudiri K M, se add. u XXXIIL 2audiet K — uociferabo M ^ 4exauditiK,corr. ^ 5purgentur Ebr. uita purgetur L7. uitam M, coerr., uitia Ebr. 9 audiet K uociferabo M ^X 9/10 non asque iudicet M ;. /. 13 pr. et om. uu dicerit K, corr. 14 ipsum M zz -ut zat. 15 iudicii K Bess. r. 2 Nor. 18 subiungit i XXXIV, 3ueptibus a//guo? codd.

5nec]et M

6repperit] K M, peperit

ü

PL 1061

LIBER

XIV, XXXIV-XXXV

223

bras inuenit, qui cur ita flagellaretur penetrare non potuit.

10

1;

20

25

Quod ad infirma quoque membra sanctae Ecclesiae non incongrue refertur, quando per hoc quod praue se egisse meminerunt, a bono quoque opere retardantur ; et ex infirmitate p 452 propria timidi, bona contra haec fortia aggredi non praesumunt. Timent enim magna bona incipere, qui se in suis actibus infirmos esse meminerunt. Et cum plerumque etiam bonum quod eligant nesciunt, quasi in calle suo positas tenebras perhorrescunt. Nam saepe ita de suo opere fit animus incertus, ut ignoret omnino quid uirtus, quid culpa sit. In calle ergo suo tenebras inuenit, qui in his quae agere appetit quid eligere debeat, nescit. Quia igitur saepe infirmitate, nonnumquam uero ignorantia peccatur, ex infirmantibus membris dicitur : Semitam meam circumsepsit et. transire non possum. Ex eis uero qui ad ipsum opus bonum quod eligant, caligant, subditur: E? iw calle meo tenebras posuit. Ex poena etenim culpae est uidere bonum quod agere debeat, et tamen implere non posse; et rursum ex grauiori poena culpae est quod agere debeat nec uidere. Vnde et contra haec utraque psalmistae uoce dicitur : Dominus illuminatio mea, ei salus mea, quem timebo ? Contra ignorantiae enim tenebras illuminatio, contra infirmitatem uero salus est Do-

minus, quando et ostendit quid debeat ad agendum appeti, et 3o uires praebet ut quod ostenderit possit impleri. Sequitur : 199 XXXV, 42, Spoliauit me gloria mea, et abstulit coronam de capite meo. Quod cuncta haec beati uiri in afflictione positi personae conueniant, dubium non est. Sed quia historiae uerba patent, iuxta litteram expositione non 5 indigent. Oportet ergo ut per sensus debeant mysticos inuesti-

gari. Ait namque

: Spoliauit

me

gloria

mea.

Gloria

quippe uniuscuiusque iustitia est. Sicut enim uestimentum tegit a frigore, ita iustitia munit a morte. Vnde non immerito iustitia uestimento comparatur, cum per prophetam dicitur:

10 Sacerdotes tui induantur iustitia. Quia uero afflictionis suae 26/27 Ps. 26, 1.

31 Lath. 14, 236.

XXXV, 1/3 Lath. 14, 237/239. 10/14 Lath. 14, 243/246.

5/8 Lath. 14, 239/242.

l14diligant 9 praue se] peruerse M — iüexom.K 21qui]quae K M — ipsum M, z-ut zu. add.M,eras. 24 debebat K, corr., -beant M, corr.

25culpuM Norm. 30 ostendet M

| quidM

10 Ps. 131, 9.

M — 20 -sepsit] me — 22caligant M 5.

grauioris Norz.

— 27quemtimebo oz. Pat.

culpae] poena

— 29ad M s. 7.

XXXV,4exposiionem M ^ 5debeant K,-at M — 5/6iPuestigari K — 7 uniwScuiusque K — enim M La. uero KPat.u — 9perKs.7 — 10iustitiam M

724

LIBER XIV, XXXV-XXXVI

tempore hoc iustitiae uestimentum quod apud Deum protegit, sancta Ecclesia in membris suis infirmantibus amittit, dicatur

1;

20

25

3o

recte : Sholiauit me gloria mea ; id est, iustitia ab infirmis ablata est, quae ab eis auferri non posset si meduilitus inhaesisset ; sed idcirco tolli potuit, quia more uestimenti exterius adhaesit. Qua in re quaerendum est quomodo sanctae Ecclesiae membra dici ualeant qui potuerunt iustitiam per- PL 1o62 dere, quam tenere uidebantur. Sed sciendum est quod plerumque a membris eius infirmantibus iustitia ad tempus amittitur; sed cum per cognitionem culpae postmodum ad paenitentiam redeunt, sese ad eamdem iustitiam quam perdiderant fortius quam credebatur astringunt. Vbi adhuc subditur: Et abstulit coronam de capite meo. Sicut caput corporis prima pars est, ita principale interioris hominis mens est. Corona uero uictoriae praemium est, quod desuper ponitur, ut qui certauerit remuneretur. Quia ergo multi aduersitatibus pressi minime in certamine perdurant, in eis sancta Ecclesia quasi coronam de capite amittit. Corona quippe in capite est superna remuneratio in mente. Et sunt plerique qui, dum aduersitatibus affliguntur, superna praemia cogitare neglegunt et ad perfectionem uictoriae peruenire non possunt. In his itaque corona de capite aufertur, quia supernum et spiri- yu 453

tale praemium de mentis cogitatione tollitur, ut exteriora iam tranquilla appetant ; et aeterna praemia, quia cogitare 3; consueuerant,

non requirant.

43. Vel certe caput fidelium non immerito sacerdotes accipiuntur, quia pars membrorum Domini prima sunt. Vnde et per prophetam caput et cauda exterminari dicitur, ubi uidelicet et capitis nomine sacerdotes, et caudae appellatione 4» prophetae reprobi designantur. Corona ergo de capite aufertur cum supernae remunerationis praemia etiam ipsi deserunt qui in hoc Ecclesiae corpore praeesse uidebantur. Et plerumque ducibus

cadentibus,

latius succumbit

exercitus

qui se-

quebatur. 4; . Vnde mox post damna maiorum de multimoda labefactione Ecclesiae subsecutus adiunxit :

1910

XXXVI,

44. Destruxit

me

15/16 Lath. 14, 246/247. 23 Lath. 248/251. 37/40 cfr. Is. 9, 14/15. XXXVI,

undique

et pereo ; et

14, 247/248.

26/29 Lath.

14,

1 Lath. 14, 255.

12 suis oz. Lath. auferre K, corr.

dicat Lah., praeter Latb."

15 qui amore

K, corr.

13 spoliabit M

18 est om. K

14

18/19 quoque

plerumque est M 19 a9 K 20 cum om. M Norm.(V'. del. m. 2) cogitationem Bess. ; 21 sese] que add. Norm. 21/22perdiderunt M X 24 principalis M ^ 26certauerat K — 26/27 aduersitatibus] saeculi add. Lyr. Big. 34Aque M — 36sacerdotis K,corr. — 36/[37accipimus K — 37quiK 38 exterminare M, corr.

39 sacerdotis K, corr.

45 labefactatione K

LIBER

XIV, xxxvI-XXXVIII

725

quasi auulsae arbori abstulit spem meam. Quasi undique enim Ecclesia destruitur atque in infirmis membris deperit, quando ipsa quae uidebantur fortia corruunt ; quan; do corona de capite abstrahitur, id est quando aeterna praemia etiam a praepositis negleguntur. Bene autem de infirmis cadentibus subditur: E! quas? auulsae arbori abstulit spem meam. Arbor quippe uento impellitur ut cadat. Et quem

minae

terrent, ut ad iniustitiam

corruat,

quid aliud

10 quam arbor flatum uenti pertulit, et statum suae rectitudinis amisit ? Quasi enim ex uento spem perdidit qui prauorum minis ac persuasionibus deuictus, aeterna quae sperabat praemia reliquit. Et quia plerumque contingit ut poenas quis metuens iustitiam deserat, fit iudicante Deo, ut etiam iusti-

15 tiam deserens poenas quas timuit non euadat ; et qui mentis interitum minime timuit, etiam carnis mala toleret quae timebat. Vnde adhuc subditur : 19,11 XXXVII, 45. Iratus est contra me furor eius, et sic PL10o65 me habuit quasi hostem suum. Praedicatore quippe egregio attestante didicimus quia fidelis est Deus, et non patietur nos temptari supra id quod possumus ferre, sed faciet ; cum temptatione prouentum, ut possimus sustinere. Per prophetam quoque Dominus dicit : Plaga ?nimici percussi te, castigatione crudeli. Qui ergo ita percutitur ut uires illius a percussione superentur, non hunc Dominus iam quasi filium per disciplinam, sed quasi hostem per iram ferit. Cum ergo uirtu1o tem nostrae patientiae flagella transeunt, ualde metuendum est ne, peccatis nostris exigentibus, non quasi filii a patre, sed quasi hostes a Domino feriamur. Et quia fit plerumque ut etiam maligni spiritus afflictorum cordibus

multa

suadeant,

atque inter flagella quae exterius

15 feriunt cogitationes noxias in mentibus fundant, post furorem Domini recte subiungitur :

19,12

XXXVIII, 46. Simul uenerunt latrones eius et fece2/6 Lath. 14. 253/256.

7/[8 Lath. 14, 258.

XXXVII, 1/2 Lath. 14, 263/264.

14.

7/12 'Taio, Sent. 5, 23 (977 AB). XXXVII,

XXXVI, aeterna La/h. uentum marg. inf. quem M,

11/13 Lath. 14, 259/261.

2/5 cfr. I Cor. 1o, 15.

6/7 ler. 20,

9/12 Lath. 14, 264/267.

1/10 Lath. 14, 269/277.

2 arboris K 3 ecclesia] sancta praem. Lat. 5/6 praemia 6 infirmis K — 7 atboris K — 10 arboris KM — flatu K M KM — 1l1perdidit K My, -dit G2/.. — 14/15 fit usque deserens M zz 16 male carnis K 16 interiti M 15 mentis] metum M m eras.

XXXVII, 2suum i//i. in M — 3[Apatitur M Bess. 1.2. K, exp. 11 non] K M Tao Lath., iam add.

6 inimici] mei add.

726

LIBER XIV, xxxvi

runi sibi uiam er me. Latrones namque eius maligni sunt spiritus, qui exquirendis hominum mortibus occupantur. Quia uiam sibi in afflictorum cordibus faciunt, quando inter ; aduersa quae exterius tolerantur cogitationes quoque prauas immittere non desistunt. De quibus adhuc dicitur :

19,12

.Et obsederunt in gyro tabernaculum meum. In gyro

enim tabernaculum obsident quando ex omni latere suis temp- x 454

ro tationibus mentem cingunt. Quam modo lugere de temporalibus, modo desperare de aeternis, modo in impatientiam ruere

atque in Deum blasphemiae uerba iaculari, pessima suggestione persuadent. Quae tamen uerba, ut iam praediximus, beato Iob etiam iuxta historiam congruunt, qui dum mala quae 15 pertulit ante oculos congessit, non quasi corrigendum filium, sed quasi hostem percussum se esse iudicauit. Per quem sibi etiam latrones eius uiam fecerunt, quia maligni contra eum spiritus licentiam percussionis acceperunt. Cuius in gyro tabernaculum obsederunt quia, sublatis rebus et filiis, etiam corpus 20 elus omne uulneribus attriuerunt. Sed mirum ualde est, cum

latrones diceret, cur addidit ezws ? ut uidelicet eosdem latrones Dei esse monstraret. Qua in re si uoluntas ac potestas malignorum spirituum discernatur, cur Dei latrones dicantur aperitur. Maligni quippe spiritus ad nocendum nos incessabi25liter

anhelant ; sed cum

prauam

uoluntatem

ex semetipsis

habeant, potestatem tamen nocendi non habent, nisi eos uoluntas summa permittat. Et cum ipsi quidem iniuste nos PL 1064 laedere appetunt, quemlibet tamen laedere, non nisi iuste a Domino permittuntur. Quia ergo in eis uoluntas iniusta est, et 3o potestas iusta, et latrones dicuntür et Dei, ut ex ipsis sit quod inferre mala iniuste desiderant, et ex Deo, quod desiderata iuste consummant. Sed quia ut saepe iam diximus, sanctus uir positus in dolore poenarum,

modo suis, modo

Ecclesiae,

modo Redemptoris nostri uocibus utitur ; et plerumque sic sua 35 narrat, ut tamen per typum ea quae sunt sanctae Ecclesiae ac

Redemptoris nostri proferat, postposita paulisper cura histo13/16 Lath. 14, 277/280.

30/32 Lath. 14, 280/282.

XXXVIII, 2 eius] ii sunt zd. La. 3 motibus tolerantur M 8 obsiderunt K 9 enim M ;. 7.

l//., corr., Gerz. 5 obsedit K, corr. a. zz.

quando] quasi M Ebr. omne M latere] letale M 10 ludere M 11inpatientiam K ;. faciem — 16esseom. Lab. — 17 eum K in marg. 19 qui M 20ciusozm. M 22quia K, verr. 23 dei latrones] K M, I. dei 24 aperi*xtur M 25 praua uoluntate M 26 tamen M 5. 7. tacendi tamen K, corr. a. z.

28 non] ualent ad. K, de., Norz.

praem.K,exp. | 30sitom.M . 31desideranta//./.M cura]excussa M 36/37 historia M

29 uoluntas] et

— 34-que M s./.

36

LIBER

XIV, XXXVIII-XLI

VL

riae, in his quae subiungit qualiter Redemptoris nostri uocibus congruat demonstremus.

Sequitur : XXXIX, 4v. Fraives

19,13

19,14 mei me

quasi

alieni

propinqui

0e1.

meos

longe fecit a me,

recesserunt

mei ; ei qui me

a me.

et noti

Dereliquerunt

nouerant

obliti sunt

Hoc melius ostendimus, si Ioannis ad medium testimo-

; nium proferamus, qui ait : In $rojpria uenit, et sui eum non receperunt. Ab eo quippe fratres longe facti sunt, et noti recesserunt, quem tenentes legem prophetare Hebraei nouerunt et praesentem minime recognoscebant. Vnde recte dicitur Dereliquarunt me propinqui mei ; et qui me noue10 ant. obliti sunt mei. ludaei etenim propinqui per carnem, noti per legis instructionem, quasi obliti sunt quem prophetauerant, dum eum et incarnandum uerbis legis canerent, et incarnatum uerbis perfidiae negarent. Sequitur :

19,15

XL, 48. Inquilini domus meae et ancillae sicut alienum habuerunt me. Inquilini domus Dei fuerunt sacerdotes quorum origo in Dei seruitio deputata iam per officium in conditione tenebatur. Ancillae autem non immerito

; intelleguntur Leuitarum animae, ad secreta tabernaculi, quasi ad interiora cubiculi, familiarius seruientes. Dicat ergo de sacerdotibus sedula cura seruientibus, dicat de Leuitis ad

interiorà domus Dei obsequentibus : Imquilini domus meae et ancillae sicut alienum habuerunt me ; quia ro incarnatum Dominum quem dudum per legis uerba praedixerant, cognoscere ac uenerari noluerunt. Qui adhuc apertius quod ab eorum peruersa uoluntate non p 455 sit cognitus manifestat cum subdit :

19,15

XLI, 49. E! quasi peregrinus fui in oculis eorum.

Redemptor etenim noster, dum a synagoga cognitus non est, in domo sua quasi peregrinus exstitit. Quod aperte propheta XXXIX,

1/4 Lath.

14, 284/286.

5/6 Ioh. r, rr.

6/14 Lath.

r4,

287/294. XL, 1/5 Lath. 14, 295/298.

10/11 Lath. 14, 298/299.

XLI, 1/3 Lath. 14, 301/303.

38 congruet M, corr. XXXIX, 4 me K, vorr., Latp P! 6 a deo K M Bess. 1. 2 Lath., praeter Lath.* prophetare] -ri Sag. V/7.?, oz. Latb. et] eum M 9 me s. /. 10 mei] me K M Lat).

7 quem] quia

nouerant K

XL, 1 ancillae] mee ad2. M zn arg. 2 fuerant K 2/3 sacerdotes fuerunt La. 5 leuitarum a. intelleguntur IL72. 9 ancillae] meae a4. Vnd. qui La. 11 uenerare K, corr. 12 qui] quid M

PL 1065

728

LIBER

XIV, XLI-XLIII

testatur, dicens : Quare sicut colonus futurus es tn lerra, et ; quasi wiator declinans ad manendum ? Qui enim ut Dominus

auditus non est, non possessor agri sed colonus est creditus. Qui quasi uiator ad manendum tantummodo declinauit, quia paucos ex Iudaea abstulit, et ad uocationem gentium pergens, iter coeptum peregit. Peregrinus ergo in eorum oculis 1o fuit, quia dum sola quae uidere poterant cogitabant, non ua-

luerunt intellegere in Domino quod uidere non poterant. Dum enim despiciunt carnem uisibilem, non peruenerunt ad inuisibilem maiestatem. Dicatur igitur recte: E£ quas? peregrinus [ui in oculis eorum. :;. De quo adhuc populo apte subiungitur :

19,116

XLII, 50. Seruum

meum

wocaui

et non

respondit.

19,16

XLIIIL, 51. Ore $roprio deprecabar illum. Ac si aper-

Quid enim iudaicus populus nisi seruus fuit, qui non amore fil obsequebatur Domino, sed timore seruili ? Quo contra nobis per Paulum dicitur : Non accepistis spiritum seruitutis ; iterum in timore, sed spiritum adoptionis filiorum ; in quo clamamas : Abba, pater. Hunc igitur seruum uocauit Dominus quia collatis muneribus, quasi emissis eum uocibus ad se ducere studuit. Sed non respondit, quia digna opera donis eius reddere contempsit. Vocat enim nos Deus cum muneribus 10 praeuenit, respondemus uero uocationi eius cum digne iuxta percepta munera deseruimus. Quia ergo tot muneribus iudaicum populum praeuenit, dicat : Seruwm meum uocaui. Sed quia etiam post tot eum munera contempsit, subiungat : Et non respondit. 154 Sequitumtius diceretur : Ego ille qui ante incarnationem meam tot ei praecepta facienda per prophetarum ora mandaueram, incarnatus ad eum ueniens, ore eum proprio deprecabar. Vnde et ; Matthaeus, cum praecepta ab eo dari in monte describeret, 4/5 Ier. 14, 8. XCETES Tyath-

11/12 Lath. 14, 303/305. 145507.

4/6 Rom. 8, 15.

11/15 Lath. 14, 308/311.

XLIII, 1/4 Lath. 14, 312/315.

XLI, 4 quare oz. Bel. Nor. quasi M Be. Norz. estt A 5 qui] KM,quiau X 6essecreditur M — 9pergit M — 1dluideri M — 12carne M 12/13 non p. ad inuisibilem M ;. 7. 13 dicat K XLIIL, 1 uocabi M 3 fil oz. M sequebatur dominum M 5 spiritum] accepistis Praez. Vnd. Norm. ( Vt. m. 2) 6uocabit M ^ 9eiusoz. K nosenimK 1Ürespondimus K, corr, M ^ ueroog. M 11 precepta K, corr. qui enim La/. 12 uocabi M 13 eum munera] K M, domini munera La/7., m. eum XLIIL, 1/2aperte 2/5. u. incarnatus I /h.

— 2diceretur]

K M LazP., -retu Lazb.

5 describerit K!, discriberet K?

3/4 ad e.

LIBER XIV, xriII-xrLv

729

ait : Aferiens os suum, dixit. Ac si patenter dicat : Tunc os suum aperuit, qui prius aperuerat ora prophetarum. Hinc est etiam quod de illo absponsa praesentiam eius desiderante dicitur : Osculetur me osculis oris sui. Sancta quippe Ecclesia quot 1o praecepta ex eius praedicatione cognouit, quasi tot oris eius oscula accepit. Bene autem dicitur : Defrecabar, quia in carne monstratus,

19,17

dum mandata uitae humiliter dixit, quasi

superbientem seruum ut uiueret, rogauit. Vbi et apte subditur :

XLIV,52. Halitum meum exhorruit uxor mea. Quid PL o66

uxor Domini nisi Synagoga accipitur, in legis foedere carnali ei intellegentia subiecta ? Halitus uero ex carne est. Sed infidelis populus carnem Domini carnaliter intellexit, quia pu; rum hunc hominem credidit. Halitum ergo eius uxor exhorruit,

quia Synagoga eum quem uidebat hominem Deum credere expauit. Cumque ab eius ore uerba corporaliter audiret, in eo intellegere diuinitatis arcana recusauit, et Creatorem esse non y 456

credidit quem creatum uidit. Carnis ergo halitum carnalis uxor 10 exhorruit quae, carnalibus sensibus dedita, incarnationis eius

19,17

mysterium non agnouit. Sequitur :

XLV, 583. E! orabam

[filios uteri

meti. In Deo qui

corporis forma non circumscribitur, membra corporis, id est manus,

oculus,

uterus

ita nominantur,

ut

ex membrorum

uocabulis effectus eius potentiae designetur. Oculos quippe ; habere dicitur quia cuncta uidet ; manus habere describitur quia cuncta operatur ; in utero autem proles concipitur quae in hac uita profertur. Quid ergo uterum Dei nisi eius consilium debemus accipere, in quo ante saecula per praedestinationem concepti sumus, ut creati per saecula producamur ?

1o Deus ergo qui manet ante saecula uteri sui filios orauit, quia 6 Matth. 5, 2. 9 Cant 1 1 (1). 11/13 Lath. 14, 315/518. XLIV, 1 Lath. 14, 520. EOIEVET ath

24.5224:

9/11 Taio, Senz. 2, 12 (793A) ; Pat., Cant.

6/7 Lath. 14, 321/322.

12 Lath. 14, 325.

7/12 Lath. 14, 324/329.

8ergo M X sponsam M, corr. desideranti M ^ 9 quod K, corr. 11 deprecabar] ore praez. Latb. 13 uiueret K M Bess. 1. 2 Lathb., dub. Gall., ueniret [/7.! a/. i, uiuerent Tur. INorg. Gerz. regabit M — 14 et oy. .M

XLIV, 2leges K,corr. | carnale M — 3intellegentiae M — 5uxoreius M 8non(;./)esse M X 10quae K Bess. r. 2, quem M, m eras., quia u 12 sequitur oz. K XLV, 1 uteti mei] Z/s. in .M 2 formam M, corr. 3oculos M 4 affectus M . designetur] K M, -entur u 6probis KM . 7 proferatur M, -pagatur Bess. r. 2 8/10 prae- 4sque saecula M zm marg. inf. 8/9 praedestinatione (per oz.) Lat. 10 autem .M

730

LIBER XIV, xLv-XLVII

eos quos potenter per diuinitatem condidit, incarnatus ueniens | humiliter rogauit. Sed quia in ipsa carne qua apparuit ab eorum aestimatione du despectus est, subiungitur :

1918

;

1o

15

20

XLVI, 54. Stulti

tibus a ueritatis

quoque despiciebant

fide cadentibus,

recte

de

me.

Sapien-

stultis

additur

quoque, quia dum pharisaei Dominum ac legisperiti despicerent, eorum incredulitatem etiam populi turba secuta est, quae in eo quod hominem uidit, Redemptoris mundi praedicamenta despexit. Nam saepe stultorum nomine hi qui sunt in plebe pauperes designantur. Vnde et per Ieremiam dicitur : Dixi, forsitan bauperes sunt et stulti, ignorantes uiam Domani et iudicium Dei sui. Relictis autem mundi sapientibus atque diuitibus, Redemptor noster quaerere pauperes et stultos uenerat. Vnde nunc quasi in augmento doloris dicitur : S£«li4 quoque despiciebant me. Ac si aperte diceretur : Ipsi me etiam despexerunt, pro quibus sanandis stultitiam praedicationis assumpsi. Scriptum quippe est : Quia $n De: safientia non cognouit mundus per sapientiam Deum, placuit Deo PL 1067 per stultitiam raedicationis saluos facere credentes. Verbum quippe Dei sapientia est, sed stultitia huius sapientiae dicta est caro Verbi ; ut quia carnales quique per carnis suae prudentiam pertingere non ualebant ad sapientiam Dei, per stultitiam praedicationis, id est per carnem Verbi sanarentur. Ait ergo : Stulti quoque despiciebant me. Ac si aperte diceretur : Et ab ipsis despectus sum pro quibus stultus aestimari ueritus non sum. Et quia Iudaeorum plebs cum miracula nostri Redemptoris cerneret, hunc ex signis honorabat, dicens :

25 Hic est Christus; cum uero huminitatis eius infirma conspiceret, eum

creatorem

credere dedignabatur,

dicens

: Non, sed

seducit. turbas. Recte subiungitur : 19,18 XLVII, 55. Et cum ab eis vecessissem, detrahebant mihi. Quasi accedebat quippe ad corda populorum Dominus cum eis miracula demonstraret, et quasi recedebat cum nulla 2L ENVA SG UEDZY dsie US AE E2/4 Lath. 14, 332/334. 8/9 Ier. 5,4. 13/14 Iath- 147335. 14/161 Cor. 1, 21. 25 Ioh. 7, 26 ;7, 41. 26/27 Ioh. 7, 12.

XLVII, 1/5 Lath. 14, 336/341.

13 qua K, e quia

ab M s. /.

XLVI, 2aoz. M . 2[3additur quoque K M Lazh.,q.a.u — 3d.pharisaei Hu 6hi M — 11augmento] K M, -um yu 13 me etiam] K M, etiam me u 15 dei Bg/. 19prestringere M ^ ualebant K — 20 praedicationis] carnis Vt., corr., prob. ignis M, corr.

e nunc

carnem] incarnationem ed. 24 cernerent M, corr. honorabant K, corr., ignorabat M, ex -ant 26 non sed M

LIBER

XIV, xrvir-xrvii

731

signa ostenderet. Sed recedenti Domino detrahebant cum a ; miraculis quiescenti praebere fidem nolebant. Sed quid mirum perpeti ista a plebibus, cum ipsi quoque qui legis doctores esse uidebantur ;qui eum uerbis propheticis incarnandum y 457 esse perhibebant,

et incarnatum

uiderunt,

et ab eo tamen

perfidiae interruptione diuisi sunt ? :9. De quibus subditur:

19,19

XLVIII, 56. Abominati rii mei el quem maxime

sunt me quondam diligebam

auersatus

consiliaest me.

Cunctis liquet quia Deus consiliariis non eget, qui ipsis quoque

consiliariis hominum sapientiae consilium praebet. De quo ; etiam scriptum est : Quis cognouit sensum Domini, aut. quis eius consiliarius fuit. Sed quemadmodum cum panis uel uestimentum egenti tribuitur, hoc se Dominus accepisse testatur ; ita cum nescienti cuilibet rectum consilium datur, hoc ipse accipit cuius ille membrum est qui eruditur. Omnes etenim 1o fideles membra nostri Redemptoris sumus ; et sicut ipse in nobis per misericordiam largitatis pascitur, ita ipse in nobis per doctrinae consilium 1uuatur. Scribae itaque et legis doctores qui erudire populos ad uitam consueuerant, quid aliud quam uenturi Redemptoris consiliarii fuerunt ? Qui tamen 1; dum incarnatum Dominum conspicerent, consiliis suis multos ab eius fide diuiserunt, quamuis prius ad credendum incarnationis eius mysterium per prophetarum uerba multos docuisse uiderentur. Et quia ille apud Deum magis in amore PL 1068 est, qui ad eius amorem plurimos trahit, adhuc de eodem legis 20 doctorum atque pharisaeorum ordine subditur : E quem maxime diligebam awersatus est me. Ipse enim ordo, suadente perfidia, a fide ueritatis auersus est, qui prius in labore praedicationis seruiens, maxime diligebatur ; quem

non

solum ad non credendum, sed usque ad persequendum quoque 2; Dominum populorum turba secuta est, et usque ad passionem illius saeuitiae facibus accensa. In qua uidelicet passione discipulorum corda turbata sunt. Vnde et nunc subditur : 16.

XLVIII, 1/2 Lath. 14, 343/344. 5/6 Is. 40, 153 ;Rom. 11, 34; cfr. I Cor. 2, 6/7 cfr. Matth. 25, 40. 12/16 Lath. 14, 344/346. 19/27 Lath. 14,

346/3555. XLVII, 5 mirum] K M, eum a22. u XLVIII, 1 me sunt K Laz^., sunt me M u Vulg.

quondam oz. M

2

me]mihi M — 3deus|omnipotens Bess. 2 — quiaipse M ^ 5nouit Lyr. Big. 6consiliariuseius M ^ panis M, z-nem z4f., panes Bes. r,-nem Bess. 2. 7 tribuisse K, corr, M | seom.M dominusa.se(s.7 )K | 9cuM ille om. M enim M 16 dimiserunt l/zd. 18 maius M 19 amore M eosdem K, corr.

20 doctorem K, corr. a. zz.

INorz. ( Vt. m. 2) Germ.

21meiM . 22succedente

24/|25 dominum p. quoque K

IPDBERSSTIPVOESBEXSIS

732^

19,220

XLIX, haesit

5*. Pelli

os meum.

meae,

consumptis

carnibus,

ad-

In osse fortitudo, in carnibus uero infirmi-

tas corporis designatur. Quia igitur Christus et Ecclesia una persona est, quid per os nisi ipse Dominus designatur ? Quid ; per carnem nisi discipuli qui passionis eius tempore infirma sapuerunt ? Per pellem uero, quae exterior carne manet in corpore, quid nisi illae sanctae feminae figurantur quae ad praeparanda subsidia corporis exterioribus Domino ministeriis seruiebant ? Nam cum eius discipuli quamuis necdum firmi ro ueritatis fidem populis praedicarent, ossi suo inhaerebant carnes. Et cum sanctae mulieres ea quae necessaria erant exteriora praepararent, quasi pellis exterius manebant in corpore. Sed cum ad crucis horam uentum est, eius discipulos grauis ex persecutione Iudaeorum timor inuasit : fugerunt :5 singuli, mulieres adstiterunt. Quasi ergo consumpta carne, os Domini pelli suae adhaesit, quia fortitudo eius passionis tempore, fugientibus discipulis, iuxta se mulieres inuenit. Stetit equidem aliquamdiu Petrus, sed tamen post territus negauit. Stetit etiam Ioannes cui ipso crucis tempore dictum 20 est : Ecce mater tua. Sed perseuerare minime potuit, quia de ipso quoque scriptum est quod adolescens quidam. sequebatur illum amactus sindone super nudo, et tenuerunt eum ; at ille ve- & 458

iecta. sindone, nudus profugit ab eis. Qui etsi post, ut uerba sui Redemptoris audiret, ad horam crucis rediit, prius tamen 25 territus fugit. Mulieres autem non solum non timuisse neque

fugisse, sed etiam usque ad sepulcrum stetisse memorantur. Dicat ergo : Pell? meae, consumptis carnibus, adhaesit os meum. Hoc est, hi qui meae fortitudini propinquius inhaerere debuerunt, passionis meae tempore timore consump3o ti sunt ; et eas quas ad exteriora ministeria posui, in passione

mea sine formidine inhaerere mihi fideliter inueni. Vbi et aper- PL 1069 te subditur, quod haec uerba per mysterium dicantur, sequitur :

dum

XLIX, 1/6 Lath. 14, 555/359. 6/9 Lath. 14, 360/362. 13/26 Taio, Sent. 2, 5 (781AC). 14/15 cfr. Matth. 26, 56 ;Marc. 14, 50. 15 cfr. Matth. 27, 55/56; Marc. 15, 40/41 ; Luc. 23, 49; Ioh. 19, 25. 18/19 cfr. Matth. 26, 69/|74 ; Marc.

14, 66/72; Luc. 21, 56/60; Ioh. 18, 25/27.

21/23 Marc. 14, 51/52.

27/[31 Lath. 14, 362/3567.

20 Ioh. 19, 27.

32 Lath. 14, 568.

XLIX, 1 mei K, vorr. consumbPtiSxe /Vf 11 necesse K M Norz. Gerz. 12 prepar?rent M manebat K Norz. ( Vf. zs. 2) Germ. 14 fugierunt KM /— 15adstiterunt K M Bess. r. 2 V ind. Norm. ( Vt. m. 2), adhaeserunt V7.1 yi consummata Tao 18 equidem] etiam K?, et quidem M — postremus V'zud. 22indone M . 22/23 relicta M Vind. 24 sui redemptoris K M Tai,r.suip ^ 25fugitM 27ait La). 28meae]me M — 29inhaerere debuerunt K M La£)., debuerant u 31 et oz. Bess. 1. 2 Nor. apte Bess. 7. 2 32 subditur] K M Bess. r. 2 Norzz., subintellegitur ui

LIBER XIV, r-L1 19,20

L, 58. Et derelicta

sunt

733

tantummodo

labia

circa

denies meos. Quid enim circa dentes aliud quam labia habemus, etiam si nulla flagella patiamur ? Sed quid per labia nisi locutio, quid per dentes nisi sancti apostoli designantur ? ; Qui in hoc Ecclesiae corpore idcirco sunt positi, ut uitam carnalium correptione mordeant eamque a suae pertinaciae duritia confringant. Vnde et eidem primo apostolorum quasi denti in eius corpore posito dicitur : Macía et manduca. Sed quia passionis eius tempore isti dentes prae timore mortis 10 amiserunt morsum correptionis, amiserunt fiduciam roboris, amiserunt efficaciam omnimodae operationis; ita ut duo ex illis ambulantes, post eius mortem ac resurrectionem, in uia loquerentur et dicerent : Nos sperabamus quia ipse esset vedempturus Israel ; recte nunc dicitur : E? derelicta sunt 15 fantummodo labia circa dentes meos. Confabulabantur adhuc de illo sed iam in illo minime credebant. Tantummodo ergo labia circa dentes eius remanserant, quia uirtutem bonae operationis amiserant, et sola de illo confabulationis uerba retinebant. Perdiderant morsum correptionis, et habe20 bant motum locutionis. Labia itaque tantummodo circa dentes relicta sunt quia adhuc quidem confabulari nouerant, sed praedicare iam eum, aut mordere infidelium uitia formidabant. Peractis itaque his quae in uoce capitis dixit, ad propria

beatus Iob uerba reuertitur, dicens : 19,21

LL, 59. Miseremini mei, misevremini mei, saltim wos amici mei quia manus Domini tetigit me. Hoc habere solet proprium mens piorum, quod cum iniusta ab aduersariis patitur, non tam ad iram quam ad preces moue; tur, ut si moderari eorum prauitas placide ualeat, plus deprecari eligunt quam irasci. Vnde recte nunc dicitur : Mzseremini

mei,

miseremini

mei ; saliim

wos

amici

mei,

quia manus Domini tetigit me. Ecce eos a quibus se per contumelias affligi considerat amicos uocat, quia bonis L, 1/2 Lath. 14, 569/570. 3/4 Lath. 14, 370/571. 13/14 Luc. 24, 21. 21/22 Lath. 14, 371/373. LI, 1/5 Lath. 14, 575/578.

L, 1 circum K, vorr.

SUACUOIO, D^ 11. 7 23/24 Lath. 14, 374.

8/9 Lath. 14, 579.

3 patimur M, corr.

pertinaci M 6/7 duritiam K, correptionis 45que amiserunt] M iz zarg. 17 16 illo] K M, -um u add. Vt. perdiderunt K, caruerunt M —— 24

6 correptionem K, corr.

corr. 7 confringant K 10/11 — 13diceretur M,vorr. — nos| autem 19 inferebant M quia] et praez. M uerba b. iob La//.

LI, 3proprium h. solet I2/^. 4ira M . 4[5 mouetur K La., -betur M, -ueatur | 5 se K M Bess. 1. 2 Norm. 6 eligunt K M Bess. 1. 2 INorg., -ant p nunctrecte M — 8/9sepercontumelias K Bess. r. 2 Jag. Lyr. Big., al., seper contumeliis M, z//. i e corr., semper contumeliis se

734

LIBER

XIV, rr-LHu

10 mentibus etiam ipsa fiunt prospera quae uidentur aduersa. Nam peruersi quique bonorum dulcedine aut conuertuntur ut redeant, et eo ipso amici sunt quo boni fiunt ; aut in malitia perseuerant et in hoc quoque etiam nolentes amici sunt, quia si qua bonorum delicta sunt, éa suis persecutionibus etiam 1; nescientes purgant. Notandum quoque quod eis quae secreto y 459 apud Deum gesta sunt, beati uiri in publico uerba concordant. A satan quippe percussus fuerat, nec tamen percussionem suam

satanae tribuit, sed tactum se manu

Domini

appellat, PL 107o

sicut ipse quoque satan dixerat : Mite manum tuam et tange 20 0s eius el carnem, si non in faciem benedixerit tibi. Sciebat quippe uir sanctus quia et per hoc ipsum quod peruersa uoluntate contra se satan egerat, potestatem non a semetipso,

19,22

sed a Domino habebat. Sequitur :

LII, 60.

Qware

persequimini

me

sicut

Deus,

et

carnibus meis saturamini ? Non abhorret a locutione pietatis quod a Deo se perhibet persequi. Est namque persecutor bonus, sicut de semetipso ore prophetico Dominus dicit : ; Detrahentem occulte aduersus jroximum suwm, hunc persequebar. Cum uero sanctus quisque flagellari permittitur, scit quod persecutionem contra commissa uitia ex interna dispensatione patiatur. Crudeles autem persecutorum mentes cum potestatem feriendi appetunt, contra bonorum uitam non studio 1o purgationis, sed liuoris facibus accenduntur. Et quidem hoc faciunt quod Deus omnipotens fieri permittit. Sed dum una causa cum Deo etiam per eos agitur, non tamen uoluntas una in eadem causa seruatur, quia cum omnipotens Deus amando purgationem exhibet, iniustoruni prauitas saeuiendo malitiam 15 exercet. Quod ergo dicitur: Quare persequimini me sicut Deus ? ad exteriorem hoc percussionem retulit, non ad intimam intentionem ; quia etsi hoc agunt exterius quod Deus agi disposuit, non tamen hoc quod Deus in sua actione appetunt, ut boni ex afflictione purgentur. Quod intellegi et aliter 20 potest. Tanto enim omnipotens Deus iustius aliena uitia percutit, quanto in semetipso nil habet uitiorum. Homines uero cum per disciplinam alios feriunt, sic alienam infirmitatem debent percutere, ut etiam ad suam nouerint oculos reuocare ; ut ex semetipsis considerent quantum aliis feriendo 13/15 Lath. 14, 579/381.

19/20 Iob 2, 5.

20/24 Lath. 14, 382/3586.

LII, 5/6 Ps. 10o, 5.

12 qui M

15 eis] de his M

manum K, corr.

22 erat M

20 facie M

17 satanam 21 et oz. Lath.

M

18 tac*tum

M

ipsum M, 7n -ut zzat.

23 deo Lat.

LII, 8 crudelis K, corr. 11quoM 13 deus oz. M 19 ut M ;. /.

11/12unamcausam

M

— 12hos M

BIBER.XIV,'LiI

735

25 parcant, cum se quoque ipsos dignos percussionibus non ignorant. Itaque nunc dicitur: Quare persequimini me sicut Deus ? Ac si aperte diceretur : Ita me ex infirmitatibus meis affligitis, ac si ipsi more Dei de infirmitate nihil habeatis. Vnde considerandum est quod si fortasse sint qui asperitate 3o correptionis indigeant, tunc eis dura correptio a nobis admouenda est, cum Dei manus cessat a uerbere. Cum uero superna

flagella insunt, non a nobis iam correptio sed consolatio debetur, ne dum in dolore increpationem iungimus, percussionem percussioni sociemus. 3; 61. Bene autem subditur : E? carnibus meis saturamini ? Quorum mens proximorum poenas esurit, saturari procul dubio alienis carnibus quaerit. Sciendum quoque est quia hi etiam qui alienae uitae detractione pascuntur, alienis procul dubio carnibus satiantur. Vnde per Salomonem dici4o tur : Noli esse àn conutwits potatorum, neque comedas cum eis PL 1071 qui carnes ad uescendum conferunt. Carnes quippe ad uescendum conferre est in collocutione derogationis uicissim proximorum uitia dicere. De quorum illic poena mox subditur : Quia uacantes potibus et dantes symbolum |consumentur, el i. 460 4 uestietur bannis dormitio. Potibus uacant qui de opprobrio alienae uitae se debriant. Symbolum uero dare est, sicut unusquisque solet pro parte sua cibos ad uescendum, ita in confabulatione detractionis uerba conferre. Sed uacantes potibus et dantes symbolum consumentur quia, sicut scriptum est: 5 o Omnis detractor eradicabitur. Vestietur autem pannis dormitio, quia despectum et inopem a cunctis bonis operibus mors sua inuenit, quem hic ad alienae uitae exquirenda crimina detractionis suae languor occupauit. Sed tot dura quae beatus Iob sustinet, dignum non est ut per silentium transeant, eaque j A a notitia hominum ignorantiae obscuritas tegat. Tanti quippe aedificari ad seruandam patientiam ualent, quanti, implente se superna gratia, eius patientiae facta cognouerint. Vnde et idem beatus Iob in exemplo uult pertrahi flagella quae sentit, qui statim subicit dicens : MA

26/28 Lath. 14, 387/589. 35/37 Lath. 14, 390/392. 38/53 Taio, Sent. 5, 44 (900A B). 40/41 Prou. 25, 20. 44/45 Prou. 25, 21. 50 Prou. 15, 5, uel 2o, 13 (LXX)?

27 diceret Lab. —— 29si Ga//., quiadd. K, equis, u, oz. M ^ asperitatem M 32 a nobis M, e uobis 33 dum M ;. 7. iungimus percussionem M zz marg. JO36esurit M — 38hiomw. M 39saturantut M — 41 carnem Taro 42 derogationes M, zerr. ^ 43derogare Tajo — 45 dormitio] K M Bess. 1. 2 Vind. V1.4, -tatio V£? u Vulg. 47 pro] de M Tajo | 49 consummentur K 50 eradicaPitur M ^ 50/51 dormitio] KM Te, -tatio y 54 transeat K eaquae K — 55ad notitiam K Bess. 7. 2. — 56edificare M — implentes M 57 patientiam facti Tar. 58 hisdem K, corr, M — exemplo] KM, -um u 59 subicit] K M, subiungit ji

736 19,23

LIBER XIV, rui

LIII, 62, Quis mihi tribuat ut scribantur

sermones

19,24 mei ? Quis mihi det ut exarentur in libro stilo ferreo,

et blumbi

lamina,

uel

certe

sculpbantur

in

sas-

lice ? Cuncta quae pertulit, quia forti patrum sententia edoc;tus grauis ille Iudaeorum popülus agnouit, stilo ferreo et plumbi lamina scripta sunt. Quia uero haec etiam dura gentilium corda cognouerunt, quid ea nisi sculpta in silice uidemus ? Et notandum quia in plumbo quod scribitur ipsa metalli mollitie citius deletur; in silice uero tardius quidem uarolent litterae exprimi sed difficilius deleri. Non ergo immerito per plumbi laminam Iudaea exprimitur quae praecepta Dei et sine labore percepit, et cum celeritate perdidit. Recte per silicem gentilitas figuratur, quae uerba sacri eloquii uix custodienda suscipere potuit sed tamen fortiter suscepta ser:; uauit. Per stilum uero ferreum quid aliud quam fortis Dei sententia designatur ? Vnde et per prophetam dicitur : Peccatum Iudae scriptum est stilo ferreo dn ungue adamantino. In ungue finis est corporis. Ita uero lapis durus est adamas, ut ferro non ualeat secari. Per stilum uero ferreum

fortis sen-

20 tentia, per unguem uero adamantinum signatur finis aeternus. Peccatum itaque Iudae stilo ferreo in ungue adamantino scriptum dicitur, quia culpa Iudaeorum per fortem Dei senten- PL 1o72 tiam in fine seruatur infinito. 63. Recte quoque per plumbi laminam eos accipimus quos 25; auaritiae pondus grauat, quibus per increpantem prophetam dicitur : F?lit hominum, usquequo graues corde ? Per plumbum namque cuius natura grauis est ponderis, peccatum auaritiae specialiter designatur, quod mentem quam infecerit ita grauem reddit, ut ad appetenda sublimia attolli nequaquam 3o possit. Hinc enim in Zacharia scriptum est : Leua oculos tuos et wide. Quid est hoc quod egreditur ? Et dixi : Quidnam est ? Et ait : Haec est amphora egrediens ; et dixit : Haec est oculus eorum in uniuersa lerra. Et ecce talentum lumbi portabatur, et ecce mulier una sedens in medio amphorae ; et dixit : Haec est 3; impietas. Et proiecit eam in medio amphorae, et misit massam plumbeam in os eius. Qui de hac uisione amphorae, et mulieris, LIII, 1/4 Lath. 14, 394/397. 399/404. 16/17- Yee

8/10 Lath. 14, 397/399. 11/16 Lath. 14, 261Dsq 30/36 Zach. 5, 5/8.

LIII 3et]aut K — 4pertulit] K M, beatusiob praez.u sententie K, corr. 4/5 doctus K, corr., M ^ 7 sculptas (sculptam M) in silice (m K M) K M, in

silice sculpta ji

9 silicem K, corr.,

M

10 exprimi]

K M Lazh. Bess. r. 2,1m- u

11 lamina L 14 susceperat La. 14/15 seruabit M 17 iudee M 18adamans KM — 19ergo M — 20fnissignaturu — 21iudeaeK — 23 &inem ... infinitum Lu 24 quoque] ergo etiam M — 26 fili M grauis K, corr., M, s eras., graui INorg.

quid in ac M

29 extolli M

31 -nam] namque Bess. 2

36

JEBIBSESRSOX TVALITI

737.

et plumbi, ut latius quid cognouisset ostenderet, adhuc secu- p. 461 tus adiunxit : E? leuaui oculos meos et widi ; et ecce duae mulieres egredientes, et. spiritus in alis earum ; et habebant alas 4o quasi alas milui, et leuauerunt amphoram inter terram et caelum. Et dixi ad angelum qui loquebatur in me : Quo istae deferuni amphoram ? Et dixit ad me : Vt aedificetur ei domus n lerra Sennaar. Quod prophetae testimonium inutiliter pro documento plumbi protulimus, si non etiam repetentes expona4; mus. Ait enim : Leua oculos et wide. Quid est hoc quod egreditur ? Et dixi : Quidnam est ? Et ait : Haec est amphora. egrediens. Volens Deus prophetae ostendere humanum genus, ex qua ab eo maxime culpa dilabatur, per imaginem amphorae quasi patens os auaritiae designauit. Auaritia quippe uelut ;» amphora est, quae os cordis in ambitu apertum tenet. Et dixit : Haec est oculus eorum in uniuersa terra. Multos obtusi sensus homines cernimus, et tamen eos in malis actibus astutos uide-

mus ; propheta quoque attestante qui ait : Sajfientes sunt ut faciant mala, bene autem facere nesciunt. Hi itaque sensu tor55 pent, sed in his quae appetunt auaritiae stimulis excitantur ; et qui ad bona uidenda caeci sunt, excitantibus praemiis, ad peragenda mala uigilantes fiunt. Vnde recte de hac eadem auaritia dicitur : Haec est oculus eorum in uniuersa terra. Et ecce talentum. plumbi boriabatur. Quid. est talentum plumbi, 6o nisi ex eadem auaritia pondus peccati ? Ef ecce mulier wna sedens in medio amphorae. Quam mulierem, ne fortassis quae esset dubitare possemus, ilico angelus innotuit. Nam illic mox sequitur : Et dixit : Haec est impietas. Et rotecit eam àn medio amphorae. Impietas in medio amphorae proicitur, quia 6s nimirum in auaritia semper impietas tenetur. Ef misit massam plumbi in os eius. Massa plumbi in os mulieris mittitur, quia scilicet impietas auaritiae peccati sui pondere grauatur. Si enim ad ea quae deorsum sunt non ambiret, erga Deum ac proximos impia nequaquam existeret. jo

64. Et leuawui oculos meos,

et widi ; et ecce duae

mulieres

egredientes, et spiritus in alis earum. Quid aliud in his duabus mulieribus accipimus, nisi duo principalia uitia, superbiam 38/43 Zach.

5, 9[11.

45/[47 Zach.

5, 5/6.

49/50 'Taio, Sent. 4,

15 (931B). 51 Zach. 5, 6. 52/54 Ier. 4, 22. 54/60 aio, Sent. 4, 15 (931BC). 58/59 Zach. 5, 6/7. 60/61 Zach. 5, 7. 65/66 Zach. 5, 8. 70/71 Zach. 5, 9.

4liste M X 41/42 differunt K, corr. — 44rep*ientes.K —— 46etait] etiam 48 quo M 49 potens K, corr. auatfitia .M 51 est M 5. /. uniuersam terram M 54 nescierunt Bess. r. 2 g/. hi KM 56 excecatibus M 61fortassee M — 62 possimus KM . 63proiecit K — 66 massam K e£ M corr. 68et M 69 proximos] K M, -um u M

PL 1075

738

LIBER XIV, rin

uidelicet, et gloriam inanem quae impietati absque ulla dubitatione coniuncta sunt ? Quae et in alis suis spiritum habere 7; narrantur,

quia in actionibus

suis satanae

uoluntati

deser-

uiunt. Ipsum quippe propheta spiritum appellat, de quo Salomon ait : Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te locum tuum ne dimiseris. Et de quo in euangelio Dominus dicit : Cum immundus spiritus exierit ab homine, ambulat ber loca 8o arida et inaquosa. Spiritus in alis earum est, quia superbia et inanis gloria per omne quod agunt satanae uoluntati famulantur. Et habebant alas, quasi alas milui. Miluus semper naturae studet insidiari pullorum. Istae ergo mulieres alas habent, quasi alas milui, quia actiones earum diabolo sunt procul 85 dubio similes, qui insidiatur semper uitae paruulorum. Eí /euauerunt amphoram nter caelum et terram. Superbia et uana gloria habent hoc proprium, ut eum quem infecerint in cogitatione sua super ceteros homines extollant; et modo per ambitum rerum, modo per desiderium dignitatum quem semel 9o captum tenuerint quasi in honoris altitudinem eleuent. Qui A 462 autem inter caelum et terram est, et ima deserit et superiora minime pertingit. 65. Leuant ergo istae mulieres amphoram inter caelum et terram, quia superbia et inanis gloria mentem per auaritiam 9; honoris captam ita eleuant, ut quoslibet proximos despicientes

quasi deserant, et alta gloriantes petant. Sed tales quique dum superbiunt, et eos mente transeunt cum quibus sunt, et superioribus ciuibus minime iunguntur. Ampbora ergo leuata inter terram et caelum dicitur, quia auari quique per super100 biam atque inanem gloriam et proximos iuxta se despiciunt, et superiora quae ultra ipsos sunt nullatenus apprehendunt. Inter terram itaque et caelum feruntur, quia nec aequalitatem fraternitatis in infimis per caritatem tenent, nec tamen summa pertingere sese extollendo praeualent. E dixi ad angelum qui 105 loquebatur in me : Quo istae deferunt amphoram ? Et dixit ad me : Vt aedificetur ei domus in terra Sennaar. Eidem amphorae aedificatur domus in terra Sennaar. Sennaar quippe fetor 77[78 Eccl. 1o, 4. 85/86 Zach. 5, 9.

15 (931C).

79[80 Matth. 12, 45; Luc. rtr, 24. 82 Zach. 5, 9. 104/106 Zach. 5, 10/11. 104/106 'Taio, .$ezz. 4,

107/111 Taio, Sez. 4, 15 (931C).

73quem M . impietatis M,corr.

— 74coniunctae Bess. ;.2

— 78deom. M

euangelium K, corr., M 80 inaquosa] in praez. K, exp. superuiam M, m eras. 82 quasi alas oz. V'znd. 84 qui K, corr., M 85 insidiantur M 86 terram et caelum M Norz. 87 interficerent K, corr. a. zz 88 extollunt M 90 tactum /zzd. quasi oz. Lyr. Big. honores K, corr.,

rem M — altitudine K, -nis M 92 pertingit] K M, at- u 93 elebant M 96 deserant] K M Bess. 1. 2 Vind. INorm., ima praem. u quippe M . 98 anphoram M eleuatam M 106 eidem] sennaar praem. K 107 pr. sennaar oz. K

LIBER

XIV, rim-riv

739

eorum dicitur. Et sicut bonus odor ex uirtute est, Paulo attestante qui ait : Odorem notitiae suae manifestat ber mos in PL xo74

110 omni loco, quia Christi bonus odor sumus Deo. Ita e contrario fetor ex uitio. Radix enim est omnium malorum cupiditas. Et quia quodlibet malum per auaritiam gignitur, dignum est ut domus auaritiae in fetore construatur. Sciendum quoque est quod Sennaar latissima uallis est, in qua turris a superbientii1; bus aedificari coeperat, quae linguarum facta diuersitate, destructa est. Quae scilicet turris Babylon dicta est, pro ipsa uidelicet confusione mentium atque linguarum. Nec immerito ibi auaritiae amphora ponitur, ubi Babylon, id est confusio aedificatur, quia dum per auaritiam et impietatem certum 120 est omnia mala exsurgere, recte haec ipsa auaritia atque impietas in confusione perhibentur habitare. 66. Haec paucis per excessum diximus, ut peccati pondus exprimi per plumbi laminam monstraremus. Quae tamen beati Iob uerba sanctae quoque Ecclesiae congruunt, quae 125 duo sacri eloquii testamenta custodiens, quasi secundo sermo-

19,23 nes suos scribi expetit, dicens : Quis mihi tribuat, ut scribantur

sermones

mei?

Quis

mihi

det,

ut

exarentur

in iibro ? Quae quia forti sententia modo per pondus auaritiae grauibus, modo autem duris cordibus loquitur, stilo 130 ferreo in plumbi lamina uel certe in silice scribit. Sed iure beatum Iob Redemptoris nostri eiusque Ecclesiae uti uocibus dicimus si quid de eodem Redemptore nostro quod aperte loquitur inuenimus. Quo etenim pacto credendum est quia ex eo aliquid per figuram insinuat, si eum nobis apertis uocibus 13; non demonstrat ? Sed iam quid de eo sentit aperiat omnesque nobis ambages cogitationum tollat. Sequitur : 19225 LIV, 67. Scio enim quod Redemptor meus uiuit. Qui enim non ait conditor, sed Redemptor,

aperte eum

de-

nuntiat qui, postquam omnia creauit ut nos de captiuitate redimeret, inter nos incarnatus apparuit, suaque passione nos ; a perpetua morte liberauit. Et notandum quanta fide se in uirtute eius diuinitatis astringat, de quo per Paulum dicitur : 109/110 II Cor. 2, 14/15. 111 I Tim. 6, 1o. 111/113 Taio, Sen. 4, 15 (931C). 113/121 Taio, Senz. 4, 15 (9531CD). 123/130 Lath. 14, 405/411. 123/127 Taio, Sent. 1, 28(75 7D). 137 Lath. 14, 412. ]XVS T Toath-- 14, 413;

112 quodlibet K secundum K,vcorr.,j-os 132 quod] quia K

117 gentium K Bess. 1. 2 123 lamina M 125 M . 129loquitur] qui praez. M, del. 130 laminam K 133 etenim K ;. /. 135 quod K

LIV, 1 uiuat K M forz. refe ^ 2eumom. M — 3postquam o. creauit K, . /., ras. in Bess. 2 4nos in passione M X 5liberabit M

740

LIBER XIV, Liv-Lv

Quia. etsi crucifixus est ex infirmitate, sed wiwit ex wirtute Det. p 465 Ait namque :Scio enim quod Redemptor meus uiuit. Ac si apertis uocibus dicat : Infidelis quisque illum flagella10 tum, derisum, palmis caesum, corona spinea coronatum, sputis illitum, crucifixum, mortuum nouerit; ego illum post mortem uiuere certa fide credo, libera uoce profiteor quia Redemptor meus uiuit qui inter impiorum manus occubuit. Sed quid, beate Iob, per resurrectionem illius etiam de tuae carnis PL 1075 15 resurrectione confidis, aperta quaesumus, uoce profitere. Sequitur : .19,25 LV, 68. Et in nowissimo die de terra surrecturus sum. Quia uidelicet resurrectionem quam in se ostendit in nobis etiam quandoque facturus est. Resurrectionem quippe quam in se ostendit nobis promisit, quia sui capitis gloriam ; sequuntur membra. Redemptor ergo noster suscepit mortem, ne mori timeremus. Ostendit resurrectionem ut nos resurgere posse confidamus. Vnde et eamdem mortem non plusquam triduanam esse uoluit, ne si in illo resurrectio differretur, in

nobis omnimodo desperaretur. Quod bene de illo per prophe1o tam dicitur : De torrente in uia bibit, propterea exaltabit caput. Quasi enim de quodam flumine passionis nostrae non in mansione bibere sed in uia dignatus est qui mortem transitorie, id est ad triduum contigit, atque in ea morte quam contigit, nequaquam sicut nos usque ad finem saeculi remansit. 1; Dum

ergo die tertio resurrexit, quid in eius corpore, id est

Ecclesia, sequatur, ostendit. Exemplo quippe monstrauit quod promisit in praemio, ut sicut ipsum resurrexisse fideles agnoscerent, ita in seipsis in fine mundi resurrectionis praemia sperarent. Ecce nos per mortem carnis usque ad finem zo mundi remanemus in puluere, ille autem die tertia ab ariditate mortis uiruit, et diuinitatis suae nobis potentiam ipsa innouatione suae carnis ostendit. Ouod bene per Moysen 7 ll Soti 5 odi

9/12 Lath. 14, 414/416.

16 Lath. 14, 417.

LV, 1/5 Lath. 14, 418/421. 5/9 Taio, Sent. 3, s4(g10BC). 5/22 aio, Sent. 2, 7 (783D 784A). 10 Ps. 105, 7. 10/14 Pat., Ps. 155 (229). 19/22 Taio, Sent. 3, s4(910C). 22/28 cfr. Num. 17, 1-8.

7 qui M mortem I.z/h.

8 uiuat K M 11 nouerent K!, -int K? 11/12 uiuere p. 12 credendo Bess. r. 2 Gauss. 13uiuat K— 15 quaesumus]

K M Bess. 1. 2, -S0

confitere M

LV, 1die Lz//. u, oz.

om.M

| 8ne]|quiaM

Big. Germ., -et Vt

passionis Pz. contingit M

KM

2sim K

5 membra] et praem. Lat.

. 9omnino M, corr.

y Vulg.

exaltauit K, corr. a. z., Taio

12 qui] K M Pz*., quia Tao. u 15 quod M, corr.

19 fine M

et] K M Bess. 1.2 Taio,utu —— ipsa]in praem. Taio I. 2, ostenderet Lu

innouationem

M

7 et

10 bibit K M Bess. 1. 2 1/7.? Lyr. 11 nostrae

13 contingit M 20/21 ereditate K, corr.

13/14 21

— 220stendit] K M Taro Bess.

se M, corr.

LIBER

XIV, rv

741

uirgis duodecim in tabernaculo positis demonstratur. Nam cum Aaron sacerdotium, qui de tribu Leui fuerat, despiceretur 2; nec

digna tribus

quae

offerret

holocausta

crederetur,

duo-

decim uirgae iuxta duodecim tribus, in tabernaculo poni praeceptae sunt'; et ecce uirga Leui uiruit, et quid uirtutis in munere Aaron haberet, ostendit. Quo uidelicet signo quid innuitur, nisi quod omnes qui usque ad finem mundi iacemus in 3o morte,

quasi uirgae reliquae in ariditate remanemus ? Sed

cunctis uirgis in ariditate remanentibus, uirga Leui ad florem redit, quia corpus Domini, ueri scilicet sacerdotis nostri in mortis ariditate positum, in florem resurrectionis erupit. Quo flore Aaron recte sacerdos esse cognoscitur quia hac resur5; rectionis gloria Redemptor noster, qui de tribu Iuda ac Leui ortus est, intercessor pro nobis esse monstratur. Ecce ergo iam uirga Aaron post ariditatem floret ; sed uirgae duodecim tribuum in ariditate remanent, quia iam quidem corpus Domini post mortem uiuit, sed nostra adhuc corpora usque in finem 4o mundi a resurrectionis gloria differuntur. Vnde caute hanc eamdem dilationem intulit, dicens : E£

i»

mowissimo

PL 1076

de

de terra surreciurus sum. 69. Habemus ergo spem resurrectionis nostrae, considerata p. 464 gloria capitis nostri. Sed ne quis uel cogitatione tacita forsitan 45 dicat quod idcirco ille resurrexit à. morte, quia unus idemque Deus et homo mortem, quam ex humanitate pertulit, ex diuinitate superauit ; nos uero qui puri homines sumus, a mortis surgere damnatione non possumus, recte in resurrectionis eius tempore

etiam multorum

sanctorum

corpora

surrexerunt ;

;o ut et in se nobis exemplum ostenderet et de aliorum qui nobis per puram humanitatem similes fuerunt nos resurrectione roboraret, quatenus cum se homo desperaret percipere quod in se ostenderat Deus homo, hoc in se fieri posse praesumeret, quod in ipsis factum cognosceret quos puros fuisse homines 5; non dubitaret. 70. Sunt uero nonnulli qui considerantes quod spiritus a carne soluitur, quod caro in putredinem uertitur, quod putredo in puluerem redigitur, quod puluis ita in elementis soluitur, ut nequaquam ab humanis oculis uideatur, resurrectionem 24/40 Pat., Num.

12 (12).

23 uiris M, corr. 27 pr.etom. M — 27/[28 munera M — 30 mortem K, eorr., M paz. T 33fore K . quod M, vcerr. 34 flores M, corr. aaron recte] K M Pzr., r. aaron u sacerdotis M ^ recte usque hac] oz. Guss. — 36 ecce] haec M

45 surrexit

39in] K M Pzz., adu

fine

M

41 die oz.

KM

42 sim K

M . 46 humanitatem M — 48 resurgere M — resurrectione

K, corr., - nes M, corr. 49 surrexerunt] K M, re- i 53 hoc homo K 56 elementis M, elimentos K, o zzi 58itaom. M Bess. 1.2 aom.M quodK mut., elementa l1., corr.,

742

LIBER

XIV, rv

6o fieri posse desperant ; et dum arida ossa inspiciunt, haec uesti-

ri carnibus rursumque ad uitam uiridescere posse diffidunt. Qui si resurrectionis fidem ex oboedientia non

tenent,

certe

hanc tenere ex ratione debuerunt. Quid enim cotidie nisi resurrectionem nostram in elementis suis mundus imitatur? 6; Per cotidiana quippe momenta lux ipsa temporalis quasi moritur, dum superuenientibus noctis tenebris, ea quae aspiciebatur subtrahitur, et quasi cotidie resurgit, dum lux ablata

oculis, suppressa iterüm nocte reparatur. Per momenta quoque temporum cernimus arbusta uiriditatem foliorum amit7o tere, a fructuum prolatione cessare ; et ecce subito quasi ex arescenti ligno uelut quadam resurrectione ueniente uidemus folia erumpere, fructus grandescere, et totam arborem rediuiuo decore uestiri. Indesinenter cernimus parua arborum semina terrae humoribus commendari, ex quibus non longe post aspi7; cimus magna arbusta surgere, folia pomaque proferre. Consideremus ergo paruum cuiuslibet arboris semen quod in terra iacitur, ut arbor ex illo producatur, et comprehendamus si possumus, ubi in illa tanta breuitate seminis tam immensa arbor latuit quae ex illo processit ; ubi lignum ubi cortex, ubi 8o uiriditas foliorum, ubi ubertas fructuum. Numquidnam in semine tale aliquid uidebatur cum in terra iaceretur ? Et tamen occulto rerum omnium opifice cuncta mirabiliter ordinante, et in mollitie seminis latuit asperitas corticis, et in tene-

PL 1077

ritudine illius absconsa est fortitudo roboris, et in siccitate eius

8; ubertas fructificationis. Quid ergo mirum si tenuissimum puluerem, uel a nostris oculis in elementis redactum,

cum

uult,

in hominem reformat, qui ex tenuissimis seminibus immensa arbusta redintegrat ? Quia ergo rationales sumus conditi, spem resurrectionis nostrae ex ipsa debemus rerum specie et congo templatione colligere. Sed quia in nobis sensus torpuit rationis, accessit in exemplo gratia Redemptoris. Venit namque conditor noster, suscepit mortem, ostendit resurrectionem,

ut qui resurrectionis spem ex ratione tenere noluimus, hanc H 465 ex eius adiutorio et exemplo teneremus. Dicat igitur beatus 9; lob:

Sc:o

quod Redemftor

meus

uiuit,

et in

nouis-

simo die de terra surrecturus sum. Et quisquis resurrectionis in se uirtutem fieri posse desperat, uerba in gentilitate 62 obedientiam K, corr., M, m eras.

63 debuerunt]

K M, -ant

66

tenebras K, corr. a. zm. 69 filiorum K, corr. 70fructu M cessare] post largitionem Tr. 71arescente K, pr. eex i, M — resurtectionem M — 72 erumpere M — 73indesinentes M — 76terramy —— 77 iacetur K, corr. 78 ubi M * corr. paruitate Tur. Norm. (V1. m. 2) 81 uidebatur] K M, cernebatur terram gu 82 occultorum (rerum oz.) M opificem M 86 uela] K M Bess. 1. 2. V 1t.! aliquot edd., om. V1.2 cum Norm. —.91 exemplo] KM,-umu — 92redemptor Norm. (utramque lect. in V1.) 94exom.M . et om. M 95 uiuat K M 96 die oz. KM smKM,iexe

LIBER

XIV, rv-Lvi

743

positi uiri fidelis erubescat ; et penset quanto poenae sit pondere feriendus, si adhuc non credit suam, qui iam resurrectio-

100 nem Domini cognouit factam, si et ille suam credidit qui adhuc Domini sperabat esse faciendam. 1*1. Sed ecce resurrectionem audio, effectum tamen eiusdem

resurrectionis exquiro. Credo namque quia resurrecturus sim, sed uolo ut audiam qualis. Sciendum quippe mihi est, utrum 105 in quodam alio subtili fortasse, uel aereo, an in eo quo moriar, corpore resurgam. Sed si in aereo corpore surrexero, iam ego non ero qui resurgo. Nam quomodo est uera resurrectio, si uera esse non poterit caro ? Aperta ergo ratio suggerit quia si uera caro non fuerit, procul dubio resurrectio uera non erit.

119 Neque enim recte resurrectio dici potest, ubi non resurgit quod cecidit. Sed has nobis beate Iob dubietatis nebulas tolle, et quia per acceptam sancti Spiritus gratiam de spe nobis loqui nostrae resurrectionis coepisti, nostra ueraciter resurgat. i; Sequitur:

19,26

LVI, 72. Et rursum

aperte indica si caro

circumdabor

$elle mea.

Dum

aperte pellis dicitur, omnis dubitatio uerae resurrectionis aufertur ; quia non, sicut Eutychius Constantinopolitanae urbis episcopus scripsit, corpus nostrum in illa resurrectionis gloria ;erit impalpabile, uentis aereque subtilius. In illa enim resur-

rectionis gloria erit corpus nostrum subtile quidem per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per ueritatem naturae. Vnde etiam redemptor noster dubitantibus de sua resurrectione discipulis, ostendit manus et latus, palpanda ossa 10 carnemque praebuit dicens : Palpate et uidete, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere. Qui cum eidem Eutychio in Constantinopolitana urbe positus, hoc euangelicae ueritatis testimonium protulissem, ait : Idcirco hoc Dominus fecit ut dubitationem resurrectionis suae de discipulo:; rum cordibus amoueret. Cui inquam : Mira est res ualde quam astruis, ut inde nobis dubietas surgat, unde discipulorum corda a dubietate sanata sunt. Quid enim deterius dici potest quam ut hoc nobis de eius uera carne dubium fiat, per 115 Lath. 14, 422. LVI, 1/3 Lath.

29 (985 B).

5/[8 Lath.

14, 423/424.

14, 425/427;

Taio, Sent.

5,

10/11 Luc. 24, 39.

98 uiri M ;. 7.

quant(ae

1, diu add. s. /. Bess. 2, iesu add.

110neque] K M,necu 114 surgat z/.

KM . 99credidit 105/106 morior

— surgit K Bess. 1.2.

LVI, 3euticius Bess. 7. 2 — 5aertihoc dominus] K M, d. hoc u

M — 101 domini K M Bess. K M

108 ratio K, e gratia

101 c(ajeciderit K M Bess. 7. 2

KM — 7palpabilem M,vcorr.

— 13/14

PL 1078

LIBER XIV, Lv1

744

quod discipuli eius ad fidem ab omnisunt dubietate reparati ? 20 $i enim hoc non habuisse astruitur quod ostendit, unde fides discipulis eius confirmata est, inde nostra destruitur. Qui adiungebat etiam, dicens : Corpus palpabile habuit quod ostendit; sed post confirmata corda palpantium, omne illud in Domino quod palpari potuit in subtilitate est aliqua re25 dactum. Ad haec ipsa respondi, dicens : Scriptum est : Christus resurgens a moriuis qam non moritur ; mors ei ultra non

do-

minabitur. Si quid ergo in eius corpore post resurrectionem potuit immutari, contra ueridicam Pauli sententiam, post resurrectionem Dominus rediit in mortem. Quod quis dicere p. 466 3o uel stultus praesumat nisi qui ueram carnis eius resurrectionem denegat ? Tunc mihi obiecit, dicens : Cum scriptum sit : Caro et sanguis regnum Dei possidere non $osunt ; qua ratione credendum est resurgere ueraciter carnem ? Cui inquam : in sacro eloquio aliter caro dicitur iuxta naturam atque aliter 3; iuxta culpam, uel corruptionem. Caro quippe iuxta naturam, sicut scriptum est: Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea. ; et : Verbum caro factum est et habitauit in nobis. Caro uero iuxta culpam sicut scriptum est : Non fermanebit in. hominibus istis spiritus meus, eo quod sunt caro. Et sicut psalmista 4o ait : Memoratus est quia caro sunt : spiritus uadens et non rediens. Vnde et discipulis Paulus dicebat : Vos autem 1n carne non estis sed in spiritu. Neque enim in carne non erant, quibus epistolas transmittebat, sed quia passiones carnalium desideriorum uicerant, iam liberi per uirtutem spiritus in carne 4; non erant. Quod ergo Paulus apostolus dicit : Qwia caro et sanguis regnum Dei possidere non bossunt ; carnem uult secundum culpam intellegi, non carnem secundum naturam. Vnde et mox, quia carnem secundum culpam diceret ostendit subdens : Neque corruptio àncorruptelam possidebit. In illa ergo ;o caelestis regni gloria caro secundum naturam erit, sed secundum passionis desideria non erit, quia deuicto mortis aculeo, in aeterna incorruptione regnabit. 73. Quibus dictis idem Eutychius consentire se protinus respondit, sed tamen adhuc corpus palpabile resurgere posse 5; denegabat. Qui etiam in libello quem de resurrectione scripse- PL 1079 25/27 Rom. 6, 9.

32iliCot sus so-

38/39 Gen. 6, 5.

40/41 Ps. 77, 39.

36/37 Gen. 2, 25.

S7 OD

TU TAE

41/42 Rom. 8, 9.

19 separati Gerz. al. — 20nonhocyu habuisset destruitur l/zd. quo M 24 subtilitate] K M, -em aliqua] K M, -am u 25 ipse M 26 surgens] K M, re- u. Vulg. ex Tur. ei] K M, illi u. VZzg. 30 uel] et non alius praem. Bess. r, del., 2, 09. Gall. 34/35 iuxta usque quippe M in marg. 37 habitabit M — 38enim M 43 epistulis K, a s. a//. i 51 passionis] K M, -num pu 52 regnant K, corr. a. z., regnauit M 53 (h)isdem K M 55 denegabat M, a/f. a in i zut.

LIBER XIV, rvi

745

rat, Pauli quoque apostoli testimonium indiderat dicentis: T'w quod seminas, non wiuificatur misi rius moriatur ; et. quod seminas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granwm. Hoc nimirum ostendere festinans, quia caro uel pal6o pabilis, uel ipsa non erit, dum sanctus apostolus de resurrectionis agens gloria,non corpus quod futurum est, seminari dixerit. Sed ad haec citius respondetur. Nam Paulus apostolus dicens : Non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum ; hoc insinuat quod uidemus, quia granum cum culmo et foliis 65 nascitur, quod sine culmo et foliis seminatur. Ille itaque in augmento gloriae resurrectionis non dixit grano seminis deesse quod erat, sed adesse quod non erat. Iste autem dum uerum corpus resurgere denegat, nequaquam dicit adesse quod deerat, sed deesse quod erat.

7»

44. Tunc itaque hac de re in longa contentione perducti, grauissima a nobis coepimus simultatione resilire, cum piae memoriae Tiberius Constantinus imperator secreto me et illum suscipiens, quid inter nos discordiae uersaretur agnouit ; et utriusque partis allegationem pensans, eumdem librum quem

75 de resurrectione

scripserat,

suis quoque

allegationibus

de-

struens, deliberauit ut flammis cremari debuisset. A quo ut egressi sumus, me aegritudo ualida, eumdem

uero Eutychium

- aegritudo et mors protinus est secuta. Quo mortuo, quia paene , 467 nullus erat qui eius dicta sequeretur, dissimulaui coepta per-

8o sequi, ne in fauillas uiderer uerba iaculari. Dum tamen adhuc

uiueret et ego ualidissimis febribus aegrotarem, quicumque noti mei ad eum salutationis gratia pergebant, ut eorum relatione cognoui, ante eorum oculos pellem manus suae tenebat, dicens : Confiteor quia omnes in hac carne resurgemus. Quod

85 sicut ipsi fatebantur, omnino prius negare consueuerat.

45. Sed nos ista postponentes in beati Iob sermonibus subtiliter exquiramus si uera erit resurrectio uerumque corpus in resurrectione. Ecce enim iam de spe resurrectionis dubitare

19,25 non possumus, dum ait : E? ín nouissimo gosurreciurus

sum.

Dubietatem

quoque

die de terra

de

reparatione

56/59.62 I Cor. 15, 356/37.

58 pr. seminas oz. K M 59/60 impalpabilis V/7.? ui 61/63 seminari usque est] om. M per bomorotel. 62 responditur K, -di V/7. nam] oz;. K Vt. 69 erat] non praez. M, eras. 70hacde] K M, dehacu — 71simultatione K M, -latione ed. 72 secretum K, corr. 74 utrisque M intuens M 76deliberabit M ^ 77 mea K,corr. — 77[18 ualida usque et] et illum simul grauissima inuasit sed ipsum Bess. 2 78 aegritudo] ualida add. EPr. 80 fabillas uideret (vorr.) M 81 et oz. .M 84 resurgimus K M 85 ipse fatabatur V/izd. ^ omnino M;s.quo . 89dieoz.KM . 90surrecturus] KM lNorz. Germ., te- u

746

LIBER XIV, rvr-Lvi1

19,26 uera corporis abstulit qui ait : E£ rursum pelle mea. Qui adhuc subdit : 19,26

95;

3*6.

ad auferendas

Et in carne

mea

ambages

uidebo

circumdabor

nostrae

Deum.

cogitationis

Ecce resurrectio- PL 1080

nem, ecce pellem, ecce carnem apertis uocibus fatetur. Quid ergo remanet unde possit mens nostra dubitare ? Si itaque iste uir sanctus ante effectum resurrectionis dominicae reducendam carnem in integro statu credidit, quis erit reatus 1oo nostrae dubitationis, si uera carnis resurrectio nec post exem-

plum creditur Redemptoris ? Si enim post resurrectionem corpus palpabile non erit, profecto alius surgit quam moritur, et quod dictu nefas est credere, quia ego morior et alius resurgat. Vnde quaeso te, beate Iob, subiunge quae sentis et 105 huius nobis quaestionis scrupulum tolle. Sequitur : 19,227 LVII, ?*. Quem uisurus sum ego ipse et oculi mei conspecturi sunt, et non alius. Si enim, sicut quidam errorum sequaces arbitrantur quia post resurrectionem corpus palpabile non erit sed inuisibilis corporis subtilitas caro ; uocabitur, quamuis substantia carnis non sit, profecto alius est qui moritur, et alius qui resurgit. Sed beatus Iob hanc eis sententiam ueridica uoce destruit, qui ait : Quem wisuYus sum ego ipse et oculi med conspecturi sunt, et non alius. Nos autem beati Iob fidem sequentes et Redemp10 toris nostri post resurrectionem corpus palpabile ueraciter credentes, fatemur carnem nostram post resurrectionem futuram et eamdem et diuersam : eamdem per naturam, diuersam per gloriam ; eamdem per ueritatem, diuersam per potentiam. Erit itaque subtilis, quia et incorruptibilis. Erit :; palpabilis, quia non amittet essentiam ueracis naturae. Sed sanctus uir eamdem resurrectionis fiduciam qua spe teneat, quanta certitudine praestoletur, adiungit.

Sequitur : 95/97 Lath. 14, 429/431; Taio, Sent. 5, 29 (985 B). 106 Lath. 14, 432. LVII, 1/2 Lath. 14, 433/434. 9/15 Lath. 14, 434/440; aio, Ses. 5, 29 (985 BC). 18 Lath. 14, 441.

91 circumdabor K, -bo M

K M Lath. Taio, fatetur uocibus u

92 pellem K, corr., M

96 uocibus fatetur]

97 mens n. possit La.

98 iste ozz. M 99xino Rise integro] K M, -um y statu] K M, -tu u 102 aliud surgeret Norz. Gerz. 103 et] K M, om. dictum M ego]et praem. M 104 te oz. M LVII, 3 quia] K M Bess. 1. 2 Bel. Norm. Germ., om. yu 4 corpus Be. " détruit M — 12et M s. 7. 12/13 a/t. eamdem »sque gloriam K in marg. inf. 14 subtilis] spiritalis Gerzz. edd. rec. et oz. Lath. 15 palpabilis] et praem. M — amittit K M — 16/17 quas peneteat K, corr. 17 adiungat K M

p. 468

LIBER XIV, Lvir-rix

19,27

747

LVIIL, 98. Re$osita est haec spes mea in sinu meo.

Nil nos habere certius credimus quam hoc quod in sinu tenemus. In sinu ergo suo spem repositam tenuit, quia ueram certitudinem de spe resurrectionis praesumit. Sed quia

; uenturum

19,28

diem resurrectionis

innotuit, iam nunc

seu uoce

sua, seu typo sanctae et uniuersalis Ecclesiae prauorum facta redarguit ; et iudicium quod in resurrectionis diem sequitur praedicit. Nam protinus subdit :

LIX, 79. Quare

ergo nunc

dicitis

: Persequamur

19,29 eum et radicem uerbi inueniamus contra eum ? Fugite ergo a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est, et scitote esse iudicium. Priori quippe ;sententia iniquorum facta reprehendit, sequenti autem ex diuino iudicio poenas innotuit. Ait enim : Quare ergo nunc diciiis : Persequamur eum et radicem uerbi inueniamus contra eum ? Peruersi quilibet quia malo studio bene prolata audiunt, et in lingua iusti accusationis aditum inuero nire appetunt, quid aliud quam contra eum uerbi radicem quaerunt, ex qua uidelicet loquendi originem sumant, et ramos prauae loquacitatis in accusationem dilatent ? Sed uir sanctus cum a prauis talia sustinet, non contra eos, sed magis pro ipsis dolet et male cogitata redarguit, ac mala eis quae 15 fugiant ostendit, dicens : F4gzte ergo a facie gladii,quia ultor iniquitatum gladius est et scitote esseiudicium. Omnis qui peruersa agit, eo ipso quo hoc timere despicit, esse Dei iudicium nescit. Si enim hoc timendum sciret, quae in illo sunt punienda non ageret. Nam sunt plerique qui extremum 20 esse iudicium uerbo tenus sciunt, sed peruerse agendo testantur quia nesciunt. Qui enim hoc non formidat ut debet, necdum cognouit cüm quanto turbine terroris adueniat. Si enim pensare pondus tremendi examinis nosset, irae diem utique timendo praecaueret. Faciem quoque gladii fugere est animad25 uersionis districtae sententiam prius quam appareat placare. Vitari namque terror iudicis non nisi ante iudicium potest. Modo non cernitur sed precibus placatur. Cum uero in illo tremendo examine sederit, et uideri potest, et placari iam non LVIII, 1 Lath. 14, 442. LIX, 1/2 Lath. 14, 446/447.

3/4 Lath. 14, 443/444. 8/16 Lath. 14, 448/456.

24/29 Lath. 14,

456/461. LVIII, 1 haec est M X 3/4 ueram certitudinem Lzz7. y, uera certitudine K M Gerz. edd. 4 praesumit M La£h., -umpsit K u 7 diem K M, dieu LIX, 12 accusatione L1 14 dolet] magis Prae. M, del. 17 peruerse M quod M timere] oz. K Bess. r. 2 edd., quod M — 18timendo K Norz. 23 tremendi] terrendi M — 25 sentiam M 26 uitare M

PL ro81

PL 1082

748

LIBER

XIV, rix

potest, quia facta prauorum quae diu sustinuit tacitus, simul 3o omnia reddet iratus. Vnde necesse est nunc timere iudicem, cum necdum iudicium exercet, cum diu sustinet, cum adhuc

mala tolerat quae uidet, ne cum semel manum ne

ultionis

excusserit,

tanto

in iudicio

in retributio-

districtius

feriat

quanto ante iudicium diutius exspectauit.

3Oreddit KM 33 districtus M

31-dum M 5. /.

31/32 adhuc mala K M, mala adhuc u

explicit liber XIIII incipit liber XV K, explicit liber beati gregorii pape quartus decimus. incipit eiusdem quintus decimus M

LIBER DECIMVS QVINTVS

PL 1081

Quia amici beati Iob nequaquam peruersi esse potuerunt, x 469 Sophar Naamathitis uerba testantur, qui de ore eius terrorem uenturi iudicii audiens, protinus adiungit : 20,2

L 1. Idcirco

sibi, et mens

cogitationes

in diuersa

meae

uariae

succedunt

rapitur. Ac si apertis uocibus

dicat : Quia extremi iudicii terrorem considero, idcirco cogitationum tumultibus in timore confundor. Tanto se quippe ; animus amplius in cogitatione dilaniat, quanto illud esse terribile quod imminet,

pensat.

Et in diuersa

mens

rapitur,

quando modo mala quae egit, modo bona quae agere neglexit, modo reprehensibilia in quibus est, modo recta quae sibi adhuc deesse conspicit, sollicito pauore perpendit. Sed amici 1o beati Iob cum assiduitate uitae illius edocti bene uiuere nouerint, pensare tamen subtiliter Dei iudicia nescientes, mala hic iustorum quempiam posse recipere non credebant. Vnde et eumdem sanctum uirum iniquum esse suspicati sunt, quem flagellatum uiderunt atque ex hac suspicione agitur ut in 1; eius quoque increpatione dilabantur ; ad quam tamen increpationem quasi sub quadam reuerentia descendunt. Vnde Sophar subicit dicens :

20,3 - IL2. Doctrinam qua me arguis audiam, et spiritus PLio82 intellegentiae

meae

respondebit

mihi.

Ac si aperte

dicat : Tua quidem uerba audio, sed an recte prolata sint,

spiritu meae intellegentiae discerno. Nam qui dicentis uerba ; despiciunt, doctrinam eius non ad adiutorium, sed ad occa-

sionem certaminis sumunt, ut audita potius iudicent quam sequantur.

His itaque sub quodam. moderamine praemissis, in aperta iam beati uiri exprobratione prosilit, cum subiungit :

204 IIL8. Hoc scio a principio ex quo positus est ho20,5 mo super terram, quod laus impiorum breuis sit et gaudium hypocritae ad instar juncti. Liquet nunc quia, suae intellegentiae spiritu inflatus, eas quas contra imLiber XV, 1, 1/2 Lath. 15, 1/2.

2/4 Lath. 15, 5[7.

6/9 Lath. 15, 7/9.

II, 1/4 Lath. 15, 11/14. III- 1/2 TZath. 155 16/17:

Liber

XV 1 qui? M X potuerint K, corr.

3 adiunxit M

I, 1 uariae K M, uf uid., Vulg., uatie ui, oz. Latb.

4 confido l/zzd.

5

ampliusanimus M dilaniat K M Bess. r. 2 Tur. V'ind., dilatat p 7 quando] quo M 12 credePant M 14 agitur KM Bess. r. 2, agebatur ü 15 increpatione K M, -nem pu dilabantur K M Bess. r. 2, -berentur

II, 1 doctrina docentis u

M ^ quam K, rrr.

8 aperta

K M, -am u

3an Mecorr.

— 4dicentis K M edd.,

9 exprobratione K, a/7. t s. /, M, -em u

750

LIBER

XV, iim

; pios sententias profert in beati Iob redargutionibus inflectit. Quem enim prius iusta agere et postmodum poenas tolerare conspexit, omne in illo hypocrisin aestimat fuisse quod uidit, quia uidelicet a iusto Deo iustum famulum. affligi posse non credidit. Sed nos easdem eius sententias quas non recte I o rectas protulit, sollicita intentione pensantes exsequamur; et contemnentes quod falsum contra beatum Iob loquitur, PL 1085 intueamur quam uera dicat si haec contra impios loqueretur. Ait itaque : Hoc scio a principio ex quo positus est homo super terram, quod laus impiorum breuis sit. ; Dicturus breuitatem uitae praesentis, cordis oculum ad exordium reduxit originis, ut ex anteactis colligat quam nulla sint quae uidentur aliqua esse dum sunt. Si enim ab ipso humani generis exortu usque ad hoc tempus in quo sumus mentis oculos ducimus, omne quod finiri potuit quam breue 20 fuerit uidemus. Ponamus enim quemlibet hominem a primo p 470 die mundi conditi usque ad hodiernum diem uitam ducere, hodie tamen eamdem uitam quam quasi longam ducere uidebatur finire, ecce finis adest, praeterita iam nulla sunt

quia cuncta transierunt. Futurum in hoc mundo nihil est quia nullum ad uitam uel breuissimum restat momentum. Vbi est ergo longum tempus quod inter initium finemque deprehensum ita consumitur, ac si nec breue umquam fuisset ? 4. Impii itaque quia praesentem uitam diligunt, in ea procul dubio elati percipere laudem quaerunt. Linguae fauoribus 3 o extolluntur, nec esse boni, seddici appetunt. Quam uidelicet laudem longam esse existimant dum assequuntur, sed breuem intellegunt fuisse dum amittunt. In fine quippe eis ostenditur quam nihil fuerit quod amauerunt. Vnde recte contra eosdem impios dicitur : Hoc scio a principio ex quo positus quod laus impiorum breuis 3 ;est homo super terram, s?1. Vbi apte subiungitur : E£ gaudium hypocritae ad instar puncti. Saepe hypocrita dum sanctum se simulat, et iniquum exhibere minime formidat, ab omnibus honoratur eique sanctitatis gloria defertur ab iis qui exteriora cernunt, 4 o sed interiora perspicere nequeunt. Vnde fit ut gaudeat in 2 ^

prima sessione, hilarescat in primo recubitu, infletur in prima salutatione, eleuetur in reuerenti uoce obsequentium ; et 28/29 Lath. 15, 19/20.

III,

8a M s. 7.

30/32 Lath. 15, 20/22.

non M ;. /.

12 intuamus M, corr.

dicit K

14est K

17 sunt K M 18 in oy. K M 20 quam- M 21 conditum M Beg. Norm. Germ. — 22eamdem M,ede —— quasi K M Bess. 1. 2 V/1! Gerzz. edd.,, sic Norm. (Vt. m.2) Angl.u/— uidetur K Bess. r. 2, uideretur M — 26 ergo est K 31estimant M — 32 finem K, corr. 33nilK 36estK aperte K, corr. 38 hominibus Err. 39 gloria K, zz -ae mut. his KM 40 42 obsequium K, corr. a. zz. gaudeat M e corr.

LIBER XV, nr-1v

751

superba cogitatione tumeat in famulatu subditorum, sicut uoce quoque Veritatis de talibus dicitur : Omnia wero opera 45 Sua. faciunt, ut wideantur ab hominibus. Dilatant enim. hylacteria sua, et magnificant fimbrias suas. Amant enim rimos recubitus in. cenis, eb rimas cathedras in synagogis, el. salutaliones 1n foro, et uocari ab hominibus: Rabbi. Sed hoc eorum

gaudium aeternitati comparatum quid erit, quando irruente 5o mortis articulo, ita consumitur ac si omnino non fuerit ? Cuius nimirum gaudii laetitia pertransiit, et poena permanet, et cum res amittitur, causa durat. Bene autem dicitur : Ga«-

dium hypocritae ad instar functi. In puncto enim stilus mox ut ponitur leuatur nec mora ulla agitur ut per ex;; primendam

lineam

trahatur.

Gaudium

ergo

hypocritae

ad

similitudinem puncti est, quia apparet ad momentum sed disparet in perpetuum ; et sicut stilus in puncto dum ponitur, leuatur, sic hypocrita praesentis uitae gaudia dum tangit amittit. 6» Dequo et subditur :

PL 1084

20,6 IV,8. Si ascenderit usque ad caelum superbia eius 20,7 et caput eius nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur. Superbia hypocritae usque ad caelum ascendere dicitur, quando eius elatio caelestem agere uitam uidetur. 5; Cuius etiam caput quasi nubes taagit quando principalis pars, p. 471 uidelicet intellectus illius, sanctorum praecedentium coaequari meritis creditur. Sed quasi sterquilinium in fine perdetur, quia in morte sua cum ad tormenta ducitur, stercoribus

uitiorum plenus, a malignis spiritibus conculcatur. Gaudia 1o etenim uitae praesentis, quae iniusti aestimant magna bona, iusti stercora deputant. Vnde scriptum est : De stercore bown lapidatus est piger. Is enim qui Deum sequi noluerit, ab amore aeternae uitae pigrescit. Et quotiens rerum temporalium damno percutitur ex his nimirum affligitur, quae iusti uiri 1; uelut stercora contemnunt.

Qui ergo ex terrenarum

rerum

percussione atteritur, quid aliud quam de boum stercore fla-

gellatur ? Et recte hypocrita sterquilinio similis dicitur, quia 44/48 Matth. 25, 5/7.

IV, 1/9 Lath. 15, 28/56.

52/53 Lath. 15, 24.

57/59 Lath. 15, 24/26.

11/12 Eccli. 22, 2.

43superna M — 46suasozm. M — enim K M, om. Norm. Germ., autem y Vulg. 51pertransit K M — 55ergo]itaque K — 57 disperat K, vorr. 58 hypocrite M IV, 2 et c. eius M 54. 7[8 perditur Lab. u 9 conlocatur M, corr. gaudium M 11 bouum K, s e£ zmfra 12 enim] K M, ergo deum M, e dum 16 flagellatur] K M Bess. r. 2 Vt.! Germ., lapidatur V2 2 17 qui M

LIBER

752

XV, iv-vI

dum temporalem gloriam habere appetit, modo per cogitationem apud semetipsum tumet, modo eamdem gloriam aliis 20 inuidet eamque alios ueraciter habentes irridet. Quet ergo uitiis plenus est, quasi tot stercoribus in conspectu aeterni iudicis illius pectus fetet. Dicatur ergo : $2 ascenderst usque ad caelum superbia eius et capui eius nubes leligerit, quasi sterquilinium àn fine pberdetur. Qui 25 etsi caelestem uitam se agere simulat, etsi intellectum suum esse similem ueris praedicatoribus ostendat, quasi sterquilinium tamen in fine perdetur, quia mens illius pro uitiorum suorum fetore damnabitur. Sequitur : 20,7 V,6. Et qui eum uiderunt dicent : Vbi est ? Plerumque hypocritarum uita etiam ab hominibus reproba in fine cognoscitur, ut signis iam apertioribus qui fuerint ostendatur. Qui igitur hunc elatum uiderunt, de exstincto dicent : V b: ; est ? Quia neque hic ubi elatus fuerat apparet, neque in aeternitatis requiem, de qua esse putabatur. De cuius breuitate uitae adhuc apte subiungitur : 20,8 VI, V. Velut somnium auolans nom inuenietur, iransiet sicut wuisio nocturna. Quid est uita hypocritae, nisi quaedam uisio phantasmatis quae hoc ostendit in imagine, quod non habet ex ueritate ? Vnde recte quoque somnio com; paratur, quia ab eo omnis laus et gloria quasi dum tenetur amittitur. Saepe namque in nocturna uisione nonnulli paupe- PL res factos se diuites admirantur, deferri sibi honores aspiciunt,

diuitiarum moles, obsequentium multitudinem, pulchritudinem uestium, abundantiam ciborum sibimet adesse conside10 rant ; gaudent se euasisse penuriam, quam cum gemitu tole-

rabant; sed repente cum euigilant, inueniunt quam falsum fuerit quod gaudebant, eosque euigilasse paenitet, quia euigilantes inopia uera tenet. Sic hypocritarum mentes dum aliud est quod agunt, atque aliud quod hominibus ostendunt, lau29 I/ath:: 15,37. VEHI" Eath- 05538: MIS Tathorss43:

20quod M

4[" Lath. 15, 38/42. 4/6 Lath. 15, 44/45.

22ergo] K M, igitur

24 finem M

. quia M

26

ostendat K, corr. 27 perdetur K?M Bess. 1. 2, -itur K! u— 28 damnabitur] K M Bess. 1. 2, -natut ui V, 1 uiderunt M Laz/., -ant K p vag.

2 uitam M

hominibus]

K M,

omnibus — 3etM . fuerunt M — ostendantur K — 4igitur] K M, enim Lath., ergo u hunc] K M Lazh.(elatum hunc), nunc yu destinctum M 5/6 apparet] 5057 putabatur La/h. — 6 requiem M Lat^., -e K u Larb. VI, 2 transibit Norz. ( V. zm. 2) 12/13 euigilantes] K M, uigilantes

80bsequentum M

. 9abundantia M

1085

LIBER

XV, vri-vir

753

15 des de ipsa sanctitatis ostentatione recipiunt, in aestimatione hominum multis melioribus praeferuntur, et cum intus apud se tacita cogitatione superbiant, foris se humiles demonstrant. Cumque ab hominibus immoderate laudantur, tales esse se quoque apud Deum existimant quales se gaudent hominibus 2o innotuisse. Vnde fit ut etiam aeternae uitae percepturos se praemia praesumant, et qui hic de humanis fauoribus exsultant, illic se habituros requiem omnino non dubitent. Sed inter p 472 haec occulta uocationis hora subrepit, et cum carnis oculos

claudunt, mentis aperiunt moxque supplicia aeterna rece25 perint, ibi uident quia uirtutum aestimatione diuites in somnis fuerunt. Bene ergo de hoc hypocrita dicitur: Transtet uelut «isio nocturna. Quia hoc quod se ad momentum diuitem humanis aestimationibus uidet, de ostensione est phantasmatis, non de soliditate uirtutis.

Nam cum mens eius in morte

3o carnis euigilat, cognoscit procul dubio quia fauores circa se

hominum dormiens uidebat. Sequitur : 20,9 VIL 8. Oculus qui eum wuiderat non uidebit, neque ultra iniuebitur locus suus. Quis est locus hypocritae nisi cor adulantium ? Ibi quippe requiescit ubi fauores inuenerit. Oculus ergo qui eum uiderat, non uidebit, quia sub; tractus in morte, stultus amatoribus

suis absconditur,

qui

eum consueuerant admirando conspicere. Nec ultra eum locus suus intuebitur quia linguae adulantium hunc ad iudicium fauoribus non sequuntur. Sed tamen quousque uiuit, ea quae ipse agit etiam sequaces suos docere non desinit et ro per erroris sui prauitatem alios quoque ad eam quam exhibet generat simulationem. De quibus hic apte subditur :

20,00

VIII, 9. Filii eius atterentur egestate. Scriptum est:

In maleuolam animam non iniroibit sapientia. Et per psalmi26/29 Lath. 15, 47/50. 32 Lath. 15, 46. VID Latbz15552: 2/4 Lath. 15, 55/57. Lath. 15, 57/58. d2 I AFD ESOS VIII, 1 Lath. 15, 6o.

4/6 Lath. 15, 52/54.

7

2 Sap. t, 4.

16 praeferuntur]se Praez. M ^ 17demonstrat K — 18seesse M — 19se 24 claudent K, corr. KM 23 subripit 22 dubitant K M Ms: 25 uistutem K, corr. — 26 transiit K, -ibit Lyr. moxque] K M, ut add. y 29 uidit K 28 extimationes M, -ibus corr. quasi Lyr. Big. Big. ueritatis Ebr. quid eius Norz. VII, 2 intuebitur K La//., eum praez. M, eum add. u 5 in KM Norm. Latb., om. u 3 adulationem K, corr. K Bel. Norz. 12 hoc oz. M 6 locus] oculus M stultus M Lz£h., -is K u VIII, 2 maliuola anima M

introiuit K, corr. a. zz.

LIBER XV, vin-x

754

stam dicitur : Diwites eguerunt et esurierunt. Si enim de exteriori fame egestas eorum et esuries diceretur, profecto diuites ; non essent, qui pane corporis indigerent. Sed quia dum exterius multiplicantur, interius inanes fiunt, et diuites pariter et PL 186 egentes esse memorantur, quia uidelicet pane sapientiae satiari minime merentur. Filii itaque huius hypocritae atterentur egestate,quia hi qui in hypocrisin ex eiusimitationenascun10 tur, dum ueritatis soliditatem non tenent, in cordis egestate deficiunt. Sequitur :

20,10

IX,10. E? manus

illius reddent ei dolorem

suum.

Quid per manus nisi opera designantur ? Manus itaque illius ei dolorem reddent, quia damnationem iustam ex iniqua recipiet operatione. Bene autem non dabunt, sed redd ent,dicitur

; quia peruersae eius actiones aeternum ei supplicium quasi quoddam debitum soluent. Sed priusquam ad aeterna supplicia perueniat, qualem se hic exhibeat plenius adiungat. Sequitur :

20,11

X,11. Ossa eius implebuntur

uitiis adolescentiae

eius, et cum eo án $uluere dormient. Origo prauae incohationis causas culpae etiam praesumendo multiplicat. Dum enim mala agere quisque coeperit, usu iam deterius in ; hoc quod incohauerat excrescit. Quid itaque adolescentia huius hypocritae nisi incohatio prauitatis est ? In adolescentia quippe iam libido feruescere incohat. Et tunc adolescentiam hypocrita habet, cum appetere et amplecti libidinem gloriae coeperit. Quam in eo dum adulantium blanda fomenta multi1o plicant, robustiorem reddunt et quasi in ossa conuertunt. Hoc enim quod male coepit, peius cotidie per consuetudinem roborat. Dicatur itaque : Ossa eius implebumtur uitiis adolescentiae eius, quia durae in eo prauitatum consuetu-

SIDSESoSDI 15, 60/62.

3/8 Pat., Ps. 48(71); Taio, Sent. 5, 11 (967).

9/11 Lath.

12 Lath. 15, 65.

IX, 1 Lath. 15, 64.

3/4 Lath. 15, 65.

X, 1/2 Lath. 15, 67/68.

8 Lath. 15, 66.

2 rather ero:

3/4 exteriore K 4 eorum] diuitum Pa. atterentur K M Be. V7.!,-untur Vz?u — 9hiK u 10 non t. in cordis] in corde n. t. l/;zd. IX, 1 illi M Lzz^.

4 operationem M, corr.

supplicium M — 7 ueniat M X, 2 puluerem K, corr. z. 2, M Vulg.

13/14 Lath. 15, 68/69.

6 pariter M, e corr. 8/9 (h)ypoctisin K M La//., -si 12 sequitur M Laz^., og. K u non M ;. /.

6/7 aeternum

dormiunt M, corr.

3 causam M

4 male K M, corr. quisque agere M ^ 5inchoauerit K — adulescentiae M . 8hypoctitam M, corr. 11cepit M — 13dura M eum M

DUBERUXVISXEXI

755

dines a uitio sumptae, sunt pessimae incohationis. Vnde scri- 4 473 15 ptum est : Prouerbium est : Adolescens duxta wiam suam, etiam

cum, senuerit, non recedet ab ea. Quae nimirum ossa cum eo in puluere dormient, quia eousque in illo iniquae consuetudines perdurant, quo hunc ad mortis puluerem pertrahant. Cum eo enim in puluere ossa uel uitia dormire, est usque ad puluerem 20 eum non deserere, id est usque ad mortem ab iniquitate minime cessare. Tenent igitur illum prauae consuetudines quae semel coeperunt, atque cotidie duriores exsistunt. Et cum illo

in puluere dormiunt quia non nisi cum eius uita finiuntur. Sed haec intellegi et aliter possunt. 2; 12. Habet namque hypocrita nonnumquam forte ac ualidum aliquid in operatione ; sed dum multa bona se simulat habere quae non habet, perdet etiam ea quae habet. Vnde bene nunc dicitur : Ossa eiws implebuntur uitiis adolescentiae eius. Quia cum leuis ac mobilis multa pueriliter PL 1687 5o facit, etiam in iis quae fortià egerit in uitio mollescit. Quae uidelicet eius ossa cum eo in puluere dormient, quia scilicet sicut puluis est omnis simulatio illa quam agit, ita in illo et si quid habet ualidum, omni soliditate uacuatur; ut per uirtutis arrogantiam hoc quoque perdat, quod in eo potuit esse 5; uirtutis. Ossa ergo cum eo in puluere dormire est cum prauis eius actibus etiam si qua sunt bene acta deperire. Sequitur :

20,12

XL, 13. Cum

enim dulce [uerit in ore eius malum

abscondet illud sub lingua sua. In ore hypocritae malum dulce est, quia ei est iniquitas suauis in mente. Os quippe cordis cogitatio est, de qua scriptum est : Labia dolosa $n corde,

; et corde locuti sunt mala. Sed hoc maluni quod in ore hypocritae dulce est, sub lingua eius absconditur, quia asperitas malitiae quae latet in mente, sub tegmine blandae locutionis operitur. Malum namque in lingua et non sub lingua esset, si loquens hypocrita malitiam suae prauitatis aperiret. Sed sicut ro plerique iustorum, cum quosdam agere peruerse conspiciunt, qui duris sunt increpationibus feriendi, in lingua asperitatem 15/16 Prou. 22, 6.

18/21 Lath. 15, 70/75.

37 2I/atD SETA.

XI, 1/3 Lath. 15, 75/77. — 4[5 Ps. 11, 5. — 6[8 Lath. 15, 77/78. 14incoationes M ^ 15prouerbium est K V/7.? Lyr. Big. V uig., in prouerbia M, in prouerbiis 177.! edd. 16 sePuerit K — recedit K M V7.? Lyr. Big. 17 puluerem dormiunt M, corr. ^ iniquaeoz. M — 18quod M . mortis om.M pertraunt M — 21lillumigitur M — quem M — 23nisicum M,e sicut — 27 perdet] K M,-itu — 30his KM — 31puluerem M — 32ini.et] K M, et in illo u 33 euacuatur M XI, 2 abscondit K Norz. Gerz. JI Mp A illut M, 5. 7. 5 corde] de praem. M —— locuti K M Bess. 1. 2 V3 Germ. V'ulg.,-ta Vt?yu — 8aperitur K, corr.

756

LIBER

XV, xr-xiiI

sumunt ; sed sub lingua mentis suae benignitatem contegunt. Vnde et sanctae Ecclesiae sponsi uoce dicitur : Mel et lac sub lingua tua. Qui enim mentis suae dulcedinem aperire infirmis 15 nolunt, sed loquentes quadam eos asperitate feriunt, et tamen inter uerba aspera quasi latenter quiddam dulcedinis intermittunt, hi uidelicet non in lingua sed sub lingua habent dulcedinem ; quia inter dura quae proferunt emittunt quaedam blanda et dulcia, quibus contristati mens possit ex benignitate 20 refoueri. Ita peruetsi quique quia malum non in lingua, sed sub lingua habent, sermonibus dulcia praetendunt et cogitationibus peruersa moliuntur. Hinc est etenim quod Ioab Amasae mentum dextera tenuit, sed sinistram ad gladium

laten-

ter mittens, eius uiscera effudit. Dextera quippe mentum 2; tenere est quasi ex benignitate blandiri. Sed sinistram ad gladium mittit qui latenter ex malitia percutit. Hinc de ipso quoque eorum capite scriptum est : Sub lingua eius labor et dolor. Qui enim non aperte mala quae cogitat ostendit, laborem ac dolorem eorum quorum mortem appetit, non in 5o lingua exserit, sed sub lingua premit. Bene autem de hoc hypocrita subditur : 20,13

XII, 14. Parcet

illi et non

derelinquet

illud ; et

celabit in gutture suo. Malo enim quod diligit parcet, quia non hoc in semetipsum paenitendo persequitur. Vnde et additur: Non derelinquet illud. Si enim uellet relinquere, ne; quaquam parceret quia persequeretur. Sed hoc celat in gutture, quia sic seruat in cogitatione, ut numquam proferat in uoce. Sequitur :

20,14

XIIL 15. Panis eius in utero illius uertetur in fel

aspidum intrinsecus. Quod panis in utero, hoc est satietas temporalis delectationis in mente. Satietur ergo nunc hypo13/14 Cant. 4, 11.

13/22 Pat., Cant. 27 (30).

22/24 cfr. II Reg. 20, 9. 7 (iuxta Hebr.) ;Ps. 9, 28.

20/30 Pat., Ps. 14 (22).

22/26 Pat., II Reg. 13 (13).

27/28 Ps. 1o,

XII, 1/8 Lath. 15, 80/86. XIII, 1/2 Lath. 15, 87/88. 13 pr.etom. -nes Tzr., quaepraem. Germ. corr. in marg. quoque M ;. /.

KM | 14quiaM . 15asperitatem K, corr. 16 quasdam -nes V7. 17hiiM — 20quiaoz. V. ^ 21sermonibus] qui 22et-] K M, om. ü 23dextra KM — ety 24 effodit K, dextra K — 25exom. M . blanditeK M — 26quia M, corr. 30 premit oz. M

XII, 1 derelinquit K,vorr.,-quid M ^ 2celauit K — parcet] K M Larp., -it LU — SsemetipsoK M,seLz/hb 4non]et praem. Latb. derelinquid M — 6 ut M ;. /. XIII, 1 panes M, corr.

illius ... eius L^.

| 474 PL 1088

LIBER

XV, xir-xiv

757

crita illata laude, delectetur honoribus; panis eius in utero

; illius uertetur in fel aspidum intrinsecus, quia satietas transitoriae delectationis in retributionis finem ad amaritudinem uertitur ; et fel aspidum, id est malignorum spirituum, persuasio fuisse cognoscitur quod hic laus gloriae esse credebatur. Tunc etenim iniqui uident quod antiqui serpentis ueneno in1o fecti sunt, dum flammis ultricibus traditi, cum eodem suo per-

suasore cruciantur. Panis itaque iste aliud in ore sapit, sed aliud in utero, quia transitoriae delectationis laetitia dulcis est, cum hic quasi mandendo agitur ; sed amarescit in utero quia peracta laetitia deglutitur ad poenam. 1; 16. Vel certe quia panis scripturae sacrae intellegentia non inconuenienter accipitur, quae mentem reficit eique boni operis uires praebet, et plerumque hypocrita etiam sacri eloquii erudiri mysteriis studet ; non tamen ut ex eisdem uiuat, sed ut ceteris hominibus quam sit doctus appareat ; panis eiusin ute20 ro illius in fel aspidum intrinsecus uertetur, quia dum de sacrae legis scientia gloriatur, uitae potum conuertit sibi in ueneni poculum ; et inde reprobus moritur unde ad uitam erudiri uidebatur. Neque hoc autem inconuenienter accipitur, quod nonnumquam hypocrita, dum doctrinae uerbo.ad osten2; sionem studet, diuino uidicio caecatus, hoc ipsum uerbum

praue intellegit quod male quaerit. Cum in errorem haereseos labitur, contingit ei ut sicut de felle aspidum, sic infelix de pane moriatur; et in doctrina sua mortem inuenit quia in uer-

bis uitae uitam minime quaesiuit. Saepe uero euenit ut diuinae 3o admonitionis eloquia, etiamsi recte hypocrita intellegat, quia in opere nequaquam seruat, haec etiam prius quam praesentis uitae cursum finiat, amittat ut perdat scire quod sciendo

noluit agere. Vnde et subditur : 20,115 XIV, 17. Diwitias quas deuorauit euomet, et de uenire illius extrahet eas Deus. Vult hypocrita scire diuina eloquia, nec tamen facere. Vult docte loqui, nec uiuere.

Pro eo quod non agit quae nouit, etiam hoc quod nouit PL 1o89 ; amittit, ut quia scientiae suae puram operationem non sociat, 9/11 Lath. 15, 89/92.

5[7 Lath. 15, 88/89.

19/22 Lath. 15, 93/95.

XIV, 1/2 Lath. 15, 97/98. 8 cre7 uertitut K! M Laf., -etur K?p quasi 19 ^ M ae 15intellegenti om. Lazh., M K et-] 9 corr. K, debantur 21uitaM . 24uerbum K, corr., -ba M 19/20 illius ... eius La7/. M, corr. 6 &nem K! M Lah., -ne K?u

25 ipsum M, zz -ut zt.

cum] K M, uero add. XIV, 1 deuorabit

uerbum oz. M

27 contigiti K, -tigit M

M — 3eloqui

ptaue bis in M, corr.

^ 30 quia] que M

M — 4co] K M, ergo add.

26

758

LIBER XV, xiv

contempta puritate boni operis et scientiam perdat. Diuitias igitur sacrae legis quas legendo deuorauit, obliuiscendo euomet, easque de uentre illius Deus extrahet, quia hoc quod seruare noluit, iusto iudicio de eius memoria euellit, ne prae-

1o cepta Dei saltim in lingua teneat quae non seruauit in uita. Vnde per prophetam dicitur : Peccatori autem dixit. Deus : Quare tu enarras iustitias meas el assumis testamentum meum per os tuum ? Quae etiam uerba doctrinae, si quando contingit, ut hypocrita usque ad finem uideatur in ore retinere, in- p 475 15 de magis damnabitur, unde bono Dei munere etiam malus minime priuatur. Scriptum quippe est : Memor:a retinentibus mandata eius ut faciant ea. Qui ergo mandata illius memoria retinet, sed nequaquam facit, hic in doctrinae uerbis sententias quibus damnetur, tenet. 20 18. Hinc quippe in Zacharia scriptum est : Qwid tw wides, Zacharia ? Et dixi : Ego wideo uolumen uolans, longitudo eius uiginti cubitorum, et latitudo eius decem cubitorum. Et dixit ad me : Haec est maledictio quae egreditur super faciem uniuersae terrae, quia omnis fur, sicut ibi scriptum est, iudicabitur. Quid 2; namque est uolumen uolans, nisi scriptura sacra ? Quae dum de caelestibus loquitur, ad superiora mentis nostrae leuat in-

tentionem, quia dum illam super nos esse aspicimus, ima attendere, id est concupiscere deuitamus. Quae latitudinem decem cubitorum, longitudinem uero uiginti habere perhibe3o tur ; Veritate attestante, quae ait : S? quis reliquerit domos, mitas spei in duplum tenditur ; quoniam pro bono nostro opere et hic nobis mentis requies et illic gaudia aeterna praeparantur ; Veritate attestante, quae ait : S? quis reliquerit domos, aut agros et cetera, centuplum n hoc saeculo recipiet, et in futuro 35 witam, aeternam possidebit. Centenarius quippe numerus decemplicato denario fit perfectus. Hic itaque centuplum recipit, qui etsi nihil habuerit, ipsa tamen perfectione mentis iam in hoc saeculo habere nihil quaerit. Quia ergo per hanc duplum nobis pro simplo redditur, recte hoc uolumen per 6/9 Lath. 15, 98/101 11/13 Ps. 49, 16. 16/17 Ps. 102, 18. Zach 2/2 35/35 Matth. 19, 28; Luc. 18, 29/50.

6 bonis K, corr.

7 deuorabit

M — 7/8 euomet]

8extrahet K Norz. Lath., -it My

euellet KM

16 memotiam

K, corr., -ae M

K M Lazh. Norz., -it

hoc] K M Lah., oz.

K — 10 seruat M Bess. 1. 2 Norzz.

20/24

uita]mente retinentium M

9 obseruare M . 12adsumes 21 zacharias K

dixit K 23 egreditur K M Vulg. Bess. 1. 2 al, -ietur y 24 ibi oz. M 25sanctaM | 26deow.M 26[27intentionemleuat M — 27 quia M, a eraj..— 29cubitorum decem K M, d. cubitorumu —— 29/30 perhibentur K, corr. 31 nostro bono] z/Z o ex e M 32/33 preparatur M 33 qui M domos K M Norz.,-umyu Vulg. — 34infututo Ms./. 37niK 38nil K perM ;./

LIBER

XV, xiv-xv

759

4o uiginti cubitos in longum tenditur, quod per decem dilatatur. Sed quia haec ipsa sacra eloquia ad aeternam damnationem sunt eis qui illa uel scire nolunt, uel certe sciendo contemnunt, recte de hoc uolumine dicitur : Haec est maledictio, quae egreditur super faciem wniuersae terrae. Et cur maledictio dicatur, 4; adiungit : Quia omnis fur sicut ibi scriptum est, iudicabitur. Hypocrita igitur, quia secundum uerba legis quae nouit uiuere contemnit,

et de doctrina

fauores quaerit,

fur iudicabitur,

quia per hoc quod iusta loquitur, laudem sibi uitae iustorum rapit. ;»» De quo adhuc bene subditur :

20,16

PL 1090

XV,19. Ca$ut aspidum suget et occidet ewm lingua

uiperae. Aspis paruus est serpens, uipera uero prolixioris est corporis ; et aspides oua gignunt, atque ex ouis eorum filii procreantur, uiperae autem cum conceperint, filii earum in ; uentre saeuiunt, qui ruptis lateribus matrum ex earum uentribus procedunt. Vnde et uipera, eo quod ui pariat, nominatur. Vipera itaque sic nascitur ut uiolenter exeat et cum matris suae exstinctione producatur. Quid ergo per aspides paruos nisi latentes suggestiones immundorum spirituum figuran10 tur, qui cordibus hominum parua prius persuasione subripiunt ? Quid uero per linguam uiperae nisi uiolenta diaboli temptatio designatur ? Prius enim leniter subripit, postmodum uero etiam uiolenter trahit. Caput itaque aspidum sugit, quia initium suggestionis occultae paruum prius in corde 15 nascitur ; sed occidit eum lingua uiperae, quia postmodum capta mens ueneno uiolentae temptationis necatur. Primum subtilibus consiliis ad cor hominis immundi spiritus loquuntur, qui dum leniter persuadent, quasi uenenum aspidum |. 476 fundunt. Vnde scriptum est: Oua aspidum vwuperunt et telas 20 araneae texuerunt. Qui comederit. de ouis eorum. morietur, el quod. confotum est erumpet in. regulum. Oua quippe aspidum prauis hominibus rumpere est malignorum spirituum consilia quae in eorum cordibus latent, peruersis operibus aperire. Telas quoque araneae texere est pro huius mundi concupiscentia 45/45 Zach. 5, 5.

XV, 1/7 Lath. 15, 105/108.

xou;

13/16 Lath. 15, 111/114.

40 cubita K,corr.a.z.,M | quaeKM . 42illam 43/44 egreditur K M Bess. 1. 2 a/. Vulg., -ietur 48 iuxta M ^ 50 bene M ;. 7.

19/21 Is. 59, 5.

KM . 43maledictio K 47 de om. M, corr. ;

XV,1surgit M — occidit K — lingue M,corr. — 3earum Norm. (utramq. 4conciperint K — 5quae M — 6paciat K,corr. — 15surgit M lect. in V1.) 18 uenenum M s. /. 140cculte M — 16uiolenter M X negatur K, corr. 20 texerunt M

ouibus K, corr.

760

LIBER XV, xv-xv1

2; temporalia quaelibet operari. Quae dum nulla stabilitate solidata sunt, ea procul dubio uentus uitae mortalis rapit. Bene autem additur: Qui comederit de ouis eorum morietur, quia qui immundorum spirituum consilia recipit, uitam in se animae occidit. Et quod confotum est erumpet in regulum; quia consi-

3o lium maligni spiritus quod corde tegitur ad plenam iniquita-

35

4v

45;

5o

tem nutritur. Regulus namque serpentum rex dicitur. Quis uero reproborum caput est, nisi antichristus ? Quod ergo confotum fuerit, erümpet in regulum, quia is qui in se enutrienda aspidis consilia recipit, membrum iniqui capitis factus in corpus antichristi accrescit. De hoc itaque hypocrita dicitur : Caput aspidum suget et occidet eum lingua uiperae; quia cum iniquam suggestionem antiqui hostis libenter suscipit, uiolentis se postmodum eius temptationibus deuictus tradit. Vnde in paradiso quoque, stanti homini uerba blandae persuasionis intulit; sed quem semel rapuit ad consensum, iam nunc etiam renitentem trahit et corruptionis suae delectationibus deuictum paene uiolenter interficit. Sed fortasse haec ipsa intellegere etiam per con- PL :o9: trariam interpretationem ualemus. Nam quia ueneno suo aspis concite, uipera autem tardius occidit, per aspidem uiolenta et subita, per uiperam lenis et diuturna temptatio designatur. Vnde et illi mors in suctione capitis, uiperae autem in lingua esse perhibetur, quia repentina temptatio saepe inopinatam mentem mox ut sugit interficit; longa uero temptatio quia praua diutius persuadendo suggerit, uelut ex lingua uipera occidit. Et quia omnis hypocrita, immundorum suggestione spirituum quasi serpentum ueneno

penetratus, quae sint superna

sancti spiritus dona nequaquam considerat, dum intentionem 55 cordis in exterioribus fauoribus diuulgat, recte subiungitur : 20,117 XVI, 20. Nom uideat viuulos fluminis torrentis mellis et butyri. In euangelio Dominus dicit: Qwi credit in me, sicui dicit scriptura, flumina de wentre eius fluent aquae wiuae. Vbi euangelista subiungit, dicens :Hoc autem dixit de PATE Sys

n

29'13-799 5.00

XVI, 1/2 Lath. 15, 116/117.

739/40 cft Gen»

5-

2/4 Ioh. 7, 38.

4/5 Ioh. 7, 39.

29est Ms. 30tangitur M — 33erumpit M — 36surgit M ^ occidit KM . 39deuicturus K, corr. unde] K M, etadd.1 ^ paradisum M 42 correptionis M ^ uiolenter pene K euidenter Sag. l/7. (utramq. lect.) Lyr. Big.Germ. . 43interfecit M, corr. — etiam M s./. — 46etom. M uiperam] K M, uero add. u

47 surrectione K, corr.,

M Bess. 1. 2

49 sugit K Gerz.

edd., suggerit Norz. ( V. corr.) al.,surgit.Angl. Mu 50diuitius M,corr. — 52 suggestiones K 54 intentione M 55 fauoribus M ;. /. subiungit M XVI, 4 subiuncxit K, c de., -xit M

LIBER XV, xv1

761

» spiritu quem accepturi erant credentes in eum. Riuuli ergo sunt fluminis dona Spiritus sancti. Riuulus est fluminis caritas, riuulus fluminis fides, riuulus fluminis spes. Sed quoniam omnis hypocrita nec Deum, nec proximum diligit, cum transitoriam mundi gloriam quaerit ; riuulos fluminis non uidet quia irri1» gatione non infunditur caritatis. Hypocrita, dum praesentia lucra quaerit, munera futura despicit ; et fidem non habens, riuulum fluminis mente non uidet ; quia : Est fides rerum argumentum non apparentium. Et dum retinet. hypocrita quae uidentur, spem neglegit eorum quae non uidentur. Riuulum 1; ergo fluminis per desiderium non uidet quia solis uisibilibus intendit. Et scriptum est : Quod enim widet quis, quid sperat ? Riuulos ergo fluminis uidisset, si a praesentis mundi gloria x 477 oculos clauderet eosque ad caelestis patriae amorem aperiret. Et notandum quod non riuos sed riuulos dicit. Accipi enim 20 riuuli fluminis possunt ea dona spiritalia quae in amantis mente ita de caelestibus subtiliter currunt, ut per os carnis expleri non possint. Saepe namque amantis animus tanto contemplationis munere repletur, ut uidere ualeat, quod loqui non ualet. Fluuius autem torrens est ipsa inundatio Spiritus 2; sancti, quae in contemplantis animum exuberanti infusione colligitur, cum. mens plus quam intellegere sufficit, repletur. Et sciendum quia cum nos Spiritus sancti gratia infundit, melle nos pariter et butyro replet. Mel enim desuper cadit, butyrum uero ex animalium lacte colligitur. Mel itaque ex 3o aere, butyrum ex carne est. Summi autem Patris Vnigenitus, cum sit Deus super omnia, homo est factus inter omnia. PL 1092 Qui cum nos dulcedine diuinitatis suae et mysterio incarnationis repleuit, melle nos pariter et butyro satiauit. Quia ergo spiritus Christi mentem quam repleuerit et diuinitatis eius 35 dulcedine, et incarnationis fide laetificat, isti riuuli torrentis fluminis mellis simul et butyri esse memorantur, quia et de

cognitione Dei alta mentem suauitate reficiunt ; et de incarnationis gratia charismatis hanc mysterio perungunt. Sed iste hypocrita quia in exterioribus fauoribus usus, 4o haec interna dona non percipit, ad quae post supplicia tendat, adiungit, cum subditur : 5/[9 Lath. 15, 117/119. Lath. 15, 120/121.

12/13 Hebr. 11, 1.

27/28 Lath. 15, 121/125.

16 Rom. 8, 24.

17/18

33/35 Lath. 15, 124/126.

6sanctispiritus Lab. — est M s.7. 7riuus(a//£..) M — 10funditur M 11 munera] et praem. K s. 7. 13apparentum KM | utM — 15ergo K, exp. 17 mundi] uitae Norz. Germ. Latb. 19 accepi K!, accipiet K? 20/21 mente] KM,-emu — 21corruunt M — 24ualeat K fluminis Par. 1j16 Bas., torrentis V/7., corr., Germ. Par. 149j

30 butyrum] uero aZ. Li

32

quia M 33satiabt M — 34 quem M 37cognitionem M . altam M 38gloria M | acM . 39faboribus M;./7. fususKgu X 40atqueK e M corr. 41 adiungitur M

762

20,18

LIBER XV, xviI-XVIII

XVII, 21. Luet quae fecit omnia, nec tamen consumetur. Persoluit enim in tormenta ea quae hic illicite seruauit desideria ; et flammis ultricibus traditus, semper moritur

quia semper in morte seruatur. Non enim in morte consumi-

; tur quia si consumeretur uita morientis, cum uita etiam poena finiretur. Sed ut sine fine crucietur, uiuere sine fine in poena compellitur, ut cuius uita hic mortua fuit in culpa, illic eius

mors uiuat in poena. Dicat ergo : Lwet quae fecit omnia, nec tamen conswumelur ; quia cruciatur et non exstingui10 tur ; moritur et uiuit ; deficit et subsistit ; finitur semper et

2018

sine fine est. Haec solo auditu ualde sunt terribilia, quanto magis passione ! Sed quia multitudo iniquitatis eius exigit ut carere suppliciis numquam possit, apte subiungitur :

XVIIL

22.

luxta

multitudinem

|adinuentionum

suarum, sic et sustinebit. Qui enim multa inuenit ad culpam, nouis inuentionibus cruciatur in poena. Nam quod hic suspicari non potuit, hoc illic ultioni traditus sentit. Sicut ; enim exercitati in bonis operibus electi nonnumquam plus student agere quam eis dignatus est Dominus iubere. Carnis enim uirginitas nequaquam iussa est, sed tantummodo laudata ; nam si illa iuberetur, nimirum coniugium iam culpa crederetur, et tamen multi uirtute uirginitatis pollent, ut 1o uidelicet plus impendant obsequio quam acceperunt praecepto. Sic plerumque peruersi quique in prauis actibus exercentur, ut plus inueniant in peruersa operatione quod faciant, quam ex usu reproborum iniquitatis accipere exempla potuerunt. u 478 Vnde et amplioris retributionis tormento feriuntur, quia et 15 ipsi ex semetipsis amplius actiones prauas de quibus feriri debeant, inuenerunt. Bene itaque dicitur : JIwxía multitudi- PL 1093 nem

adinuentionum

suarum,

sic

et sustinebat.

Non

enim inueniret iniquitatem nouam nisi et quaereret ; et non quaereret nisi ex studio perpetrare festinaret. Pensatur ergo 2o in tormento eius nimietas malae cogitationis et dolorem recipit dignae retributionis. Et quamuis damnatorum omnium sit XVII, 1/4 Lath. 15, 128/131. XVIII, 1/2 Lath. 15, 133/134.

XVII, 2 in torm.]

21/23 Lath. 15, 134/156.

K M Gerz., tormenta

Tur. La/h., in -is Norg., in -to

eaque M, ea quae Lyr. Big.,eo quod Lab." —— illicita Lyr. Big., inlicita Gerz. 2/|3 seruabit M 6 in poena oz. M 7 et M 8 quae K, 72 qui zat. 12 passione] patiendit M 10 defecit K, corr. XVIII, 2 et oz;. M qui K, qui* M, quia u 3 nobis M 4 senti*t M 6 quam] quod adZ. M 8 iam oz. K iam coniug(ii zz u) M 10

acciperunt K, corr.

quex&ret

14 tormentis M, is e corr.

M — 19e M 5. 7.

17 sustinebunt K, corr.

21 omnium damnatorum K

— hominum M

18

LIBER XV, xvrirnIn-xix

763

dolor infinitus, grauiora tamen tormenta recipiunt, qui multa iniquitatibus ex suis quoque desideriis inuenerunt. Sed quia Sophar huius hypocritae intulit poenam, protinus adiungit 2; culpam, nec unam quamlibet narrat, sed eam de qua omnes oriuntur. Scriptum quippe est : Radix omnium malorum est cupiditas. Cui ergo cupiditas dominari dicitur, subiectus procul dubio malis omnibus demonstratur. Nam subiungit :

20,19

XIX, 23. Quoniam

conjringens

nudawuit

pauperis

20,20 domum ; rapuit et non aedificauit eam, nec est saiiatus uenter eius. Domum pauperis confringit et nudat, qui eum quem per potentiam conterit spoliare quoque per ; auaritiam

non

erubescit.

Rapit eam

et non

aedificat.

Ac si

aperte diceretur : Qui hanc aedificare debuit insuper rapit. Venturus namque in iudicio Dominus dicturus est reprobis : Esuriwi et non dedistis miht manducare ; sitiui et non dedistis mhi

potum ; hospes eram et non collegistis me ; nudus et non

1o oferwuistis me ; et cetera. Ex qua culpa subiungitur : Déscedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui baratus est diabolo et angelis eius. Siigitur tanta poena multatur, qui non dedisse conuincitur, qua poena feriendus est, qui redarguitur abstulisse ? Rapuit ergo et non aedificauit eam, quia non so15 lum de suo nil tribuit, sed etiam quod erat alienum tulit. Bene autem subditur : Nec est satéatus wenter etus. Venter quippe iniqui auaritia est, quia in ipsa colligitur quicquid peruerso desiderio gluttitur. Licet uero quia auaritia desideratis rebus non exstinguitur, sed augetur. Nam more ignis

20 cum ligna quae consumat acceperit, excrescit ; et unde uide-

tur ad momentum flamma comprimi, inde paulo post cernitur dilatari. Et saepe omnipotens Deus cum auarae menti uehementer

irascitur,

prius ei permittit

ad uotum

suppetere, et post hanc per ultionem subtrahit 25 debeat supplicia aeterna tolerare. Vnde et subditur :

cuncta

ut pro eis

26/27 1 Tim. 6, 1o. 41.

XIX, 1/6 Lath. 15, 138/144. 16/20 Lath. 15, 145/149.

8/10 Matth. 25, 42/43.

10/12 Matth. 25,

23 iniquitatibus M La//., in praez. K s... u — 25 nec] et non num (eras.) M 26 moriuntur K

29 subditur Bess. r, subdit Bess. 2

XIX, 2 rapuit] eam add. Sag. Lyr. Big. 4quiaK . expoliare M — 6et rapuit.jgg. Lyr. Big. ^ 9 potum]bibere Tw. ^ 11preparatus M ^ 12dedisse K M, sua add. 14 abstulisse K M, aliena praez. u 14 edificabit M 16 nec M, e necesse 17 ipso Ger. edd. 20 excrescit K M Lazh., ac- i 24 post hanc] postea ed. rec. hunc K, vorr. pet oz. K Par. 1516 Bas. 1514 adulationem subito trahit Par. rjr6 Bas. ry14

764

20,20

LIBER XV, xx-xxiI

XX,24. Et cum habuerit quae concupierat, bossi- PL1094 dere nom poterit. Maioris quippe iracundiae est cum et hoc tribuitur quod male desideratur, atque inde repentina ultio sequitur, quia hoc quoque obtinuit quod Deo irascente con-

; cupiuit. Vnde et per psalmistam dicitur, cum

escam

carnis

male populus desiderasse perhibetur : Adhuc esca eorum erat in. ore ipsorum, et ira. Dei ascendit super eos et occidit plurimos eorum. Solent namque tardius apparere diuina iudicia cum praepediuntur,

ne impleri debeant

mala uota. Nam

quanto y 479

10 citius malum uotum impleri permittitur plerumque tanto celerius punitur. Vnde ergo hypocrita festine multiplicatur ut potens sit, inde agitur cum celeritate ne sit, quia et arbusta quae tardius crescunt annosa perdurant ; et quae in temporis breuitate proficiunt celerius arescunt, et quasi cum festinant 15 esse tendunt non esse.

Sequitur :

20,2231

XXI, 25. Nec remansit

de cibo eius. Cibus eius est

omne hoc quod peruerso desiderio concupiuit. Sed percusso hypocrita de cibo suo nihil remanet, quia cum ipse ad aeterna supplicia ducitur, a cunctis bonis quae hic possederat ; alienatur. Vnde et adhuc subditur:

20,21.

Propterea nihil permanebit de bonis eius. Si enim

de bonis suis ei aliquid permaneret, secum quae habuerat tolleret. Sed quia omnia ambiens timere iudicem noluit, ex hac 1o uita subtractus, ad iudicem nudus uadit. Cui tamen. iniquo

ad retributionem minus est quod in subsequenti poena cruciatur, si in hac saltim uita liber esse permittitur. Sed nulla est libertas in culpa quia scriptum est : Vbi spiritus Domini, ibi libertas. Et plerumque peruersae menti ipsa sua culpa fit poena. 1;

Vnde et recte subiungitur:

20,22

XXII, 26. Cum

satiatus

[uerit,

artabitur.

XX, 1/5 Lath. 15, 151/154.

6/8 Ps. 77, 3o[31.

XXI, 1/7 Lath. 15, 156/161.

9/10 Lath. 15, 162/165.

Prius

16 Lath. 15, 155. 13/14 II Cor. 5,

17. XXII, 1 Lath. 15, 165.

XX, 2iracundi M

cum et M La/)., et cum K, cum

4 quoque M ;. /.,

om. lath. 5 escas Norzz. 6 escae Norz.. 8 apparare K, corr. cum M $.L. 9nam] non GZ. Rom. 1569 9/10 quantocius Ebr. Gerz. 12 ne sit M,enescit — 13annos*? M — annos p. plurimos Norz. ( V. zz. 2) 15 non] K M Bess. 1. 2 Bel. Germ., ad praem. yu XXI, 1 nec] enim l/7.!, non V4? Norz. | 2hocoy.M 3 ypoctite K, -ta corr. nihil] M Lzz7., nil K ju 4 possiderat K M 6 et om. M 7 remanebit M — 8eideb.suisK — eioz.M . habueritM — 9 quiK X10 uita] luce Tur. Norz. 12 hic K, corr. liberasse M 15 subiungit K XXII, 1 artabitur M, tabi zz ras.

LIBER XV, xxiI-XXIII

765

quippe anhelat per auaritiam concupita congregare ; et cum quasi in quodam uentre auaritiae multa congesserit, satiatus artatur quia dum anxiatur qualiter acquisita custodiat, ipsa ;eum sua satietas angustat. Diuitis enim cuiusdam uberes fructus ager attulerat, sed quia ubi eos tantos reponeret non habebat, dixit : Qwid faciam, quod mon habeo quo congregem PL 1095 fructus meos ? Et dixit : Hoc faciam, destruam horrea mea. et maiora. aedificabo. Qui ergo ex abundantia coangustatus dice1o bat : Quid faciam ? quasi multo cibo pressus aestuabat. Pensemus quot uotis appetiit ut uberes fructus ager illius afferret. Ecce autem uota completa sunt quia fructus uberes ager attulit. Sed quia ad recondendum loca non sufficiunt, multiplicatus diues quid faciat ignorat. O angustia ex satietate :; nata! De ubertate agri angustatur animus auari. Dicens namque : Quid faciam ? profecto indicat quia uotorum suorum effectibus pressus, sub quodam rerum fasce laborat. Bene ergo dicitur : Cum satiatus fuerit, artabitur. Quia mens auari, quae prius ex abundantia requiem quaesierat, 20 post ad custodiam grauius laborat.

20,22

Vnde hic quoque adhuc subditur :

XXIII, 27. Aestuabit et omnis dolor irruet in eum.

Prius namque dolorem habuit in ipsa suae concupiscentiae fatigatione, qualiter concupita raperet, quomodo alia blandimentis, alia terroribus auferret ; at postquam acquisitis rebus

; peruenit ad desiderium, alius hunc dolor fatigat, ut cum sol-

licito timore custodiat quod cum graui labore meminit acquisitum. Hinc inde insidiatores metuit atque hoc se perpeti quod ipse fecit aliis pertimescit. Formidat potiorem alterum ne hunc sustineat uiolentum ; pauperem uero cum conspicit, ro suspicatur furem. Ipsa quoque quae congesta sunt curat

magnopere ne ex naturae propriae defectu per neglegentiam p480

consumantur. In his itaque omnibus quia timor ipse poena est, tanta infelix patitur quanta pati timet. Post hoc quoque ad gehennam ducitur, aeternis cruciatibus mancipatur. Om4[5 Lath. 15, 165/167.

7[9 Luc. 12, 17/18.

SOXTID d Iath-15,9169:

3congregauerit M ^ 5 cuidam M — 7 quod] K M, d s. 7, quia u. V/uig. non habeo M ;. /. quo] ubi M ;. /. 9inK congustatus M $11 quod K.M,cerr. ^ appetit M — 12/13attulit K M, attulerat u— 13 quia oz. 17 agetis K, corr. . 13/14 multiplicatur M X 15 nata M e corr. KM effectibus] K M, af- u laborat K! M, -abat K? y 20 laborabat i 21 unde] ut de M XXIII, 1 aestuauit Bess. 1. 2

inruit

K M Bess. 1.2.

^ eo K,eorr. a. m., M

4aut M — 5preuenit M — 6meminet M — 7hocse] K M,se s. ., sehocu 8 potiorem K M Bess. 1. 2 Norm. Germ. Bas., potentiorem i — 9 pauperum 14 aeternis 12 ipsi Norm., V. utramq. lect. 10 quid M, corr. K, corr. K M, et praem.

766

LIBER XV, xxiI-xxv

15 nis ergo dolor super eum irruit, quem et hic prius poena concupiscentiae, postmodum uero cura custodiae, et illic quandoque poena ultionis cremat. 28. Mira autem est securitas cordis, aliena non quaerere sed uniuscuiusque diei contentum manere. Ex qua ui20 delicet securitate etiam perennis requies nascitur, quia bona et tranquilla cogitatione ad gaudia aeterna transitur. Quo contra reprobi et hic fatigantur in desideriis, et illic in tormentis ; eisque de labore cogitationis labor doloris nascitur, dum ab aestu auaritiae trahuntur ad ignem gehennae. 2; Et quia ut supra iam diximus, saepe peruersus quisque quanto citius peruenit ad desiderium, tanto facilius rapitur ad tormentum, optando subiungitur :

20,233

XXIV,29. Vtinam impleatur uenter eius ut emittat PL1096

in eum iram furoris sui ; et fluat super illum bellum suum. Super hunc hypocritam bellum suum Dominus pluit cum iudiciorum suorum gladiis eius opera percutit. ; Bellum namque Deo pluere est iniqui uitam districtis sententiis desuper ad interitum urguere. Bellum Deo pluere est superbientia contra se corda percutere ; et mentem aridam, quasi quibusdam guttis pluuiae densescentibus, iudiciorum suorum iaculis ferire ; ut cum iam ad iudicium rapitur, modo 10 meminerit quia male concupiuit et concupita peius congregare studuit, modo doleat quod congregata deserit, quandoque autem et ultionis ignem sentiat quem ne bene uiueret, praeuidere contempsit. Sequitur : 20,24 XXV, 30. Fugiet avma ferrea et irruet in arcum aereum. Sciendum quod auaritia aliquando per elationem subrepit, aliquando uero per timorem. Sunt namque nonnulli qui dum potiores uideri appetunt, ad alienarum rerum 15/17 Lath. 15, 170/172.

24 Lath. 15, 173.

XXIV, 1/3 Lath. 15, 175/176. 14 Lath. 15, 180.

5/ILath- 555 1:777

7[9 Lath. 15, 177/179.

XXV, 1/2 Lath. 15, 181/182.

16 et] cum La. 19 die K!, rei K?

17 crematur K, corr., concremat Lap. 18 aliena K contentum K M Be/. Tur. Germ. edd. uet., sufficientia

praem. Norz., uictu praez. y 21 bona] K M, a praem. u corr. 24 gehennae] aeternum K, corr. in marg. a. m.

22 reprobus K,

P XXIV, 2 in M ;. /. 4percutix* M — 5iniqui M ;. /. iniqui uitam] iniquitatem Tr. 6 urguere] K M, -gere 12 quem ne] cum nec M 12/13 preuiderit K, -re corr.

XXV,1 inruit K M potentiores Bess. 7? ji

3 subripit

K M

4 potiores KM

Bess. rl. 2 ,

LIBER

XV, Xxv-XXVI

767

; ambitum succenduntur. Et sunt nonnulli qui dum sibi subsidiorum

10

15

20

25

20,25

necessaria deesse timent, mentem

ad auaritiam

re-

laxant, et aliena ambiunt cum sua sibi sufficere non posse suspicantur. Omnis uero necessitas non incongrue ferrum uocatur, quia uitam inopis maeroris uulnere cruciat ; sicut de eius quoque necessitatibus scriptum est qui a fratribus uenditus afflictam uitam ducebat : Ferrwm pertransiwit animam, eius. Quid ergo sunt arma ferrea, nisi necessitates uitae praesentis quae dure premunt, et uitam inopis insequuntur ? Ferrum quippe aerugo consumit, aes autem consumere difficilius solet. Ferro ergo necessitas praesens quae transitoria est ; aere autem sententia aeterna figuratur. Et quia iudicium supernum ab iniqui mente non attenditur, iuste arcui comparatur, quoniam uelut ex insidiis percutit, dum illud is qui percutitur non attendit. Fugiet ergo arma ferrea et irruet in arcum aereum, quia dum praesentes necessitates metuens, multa per auaritiam rapit, extremi iudicii districtis se percussionibus anteponit. Et cum fugit arma ferrea, ab arcus aerei sagittis inuenitur quia, mala temporalia stulte praecauens, sententia aeterna percutitur. Qui enim hic inopiae duritiam cum culpa y 481 fugit, illic perpetuitatem iustae ultionis inuenit. Sed priusquam ad iudicium rapiatur, adhuc quae iniquus iste hic operetur insinuat. Sequitur :

XXVI, 34. Eductus

et egrediens de uagina sua, et PLrog;

[ulgurans in amaritudine sua. Iniquus iste insidiatur depraedationibus proximorum ; sed dum praua in cogitatione machinatur, quasi adhuc gladius in uagina est; dum uero ; malum quod cogitauit inique perficit, de uagina sua egreditur, quia de occultatione cogitationis suae per iniquitatem malae operationis aperitur. Ostenditur in opere qualis latuit in cogitatione. Et notandum quod ait: Edwuctus et egrediens de uagina sua ; eductus scilicet per seductorem ; egrediens 11/12 Ps. 104, 18. 28 Lath. 15, 186. OOV 190/191.

Latb.

15/16 Lath. 15, 182/185. 1554187.

3[5 Lath.

7 cum] quam M 9 merores K, pertransibit M — 11/12 anima M — 20mentuens Ms./. —21seM;./ cum K;./ 25[26priusantequam M

hic oz. .M

22/24 Lath. 15, 183/185.

r5, 188/190.

9/10 Lath.

15,

-is corr. a. zm. 11 uitam oz. M 16 designatur La/. —19 inrruit'n K 22arce K,vorr.a. . — 24superna M K — 26 quod M,eoerr. ^ isteiniquus

27 insinuit K, zz -et zat.

XXVI, 1 egrediens] gladius a7. M ./7. ^ 2fulgorans (sc zmfra) V't., corr., 3 cogitatione K M Lar., amaritudinem suam l/7. Lyr. Big. Gerg.? -ibus u

5 perfecit K, corr., -cutit M

egredietur M

768

LIBER

XV, XXVI-XXVII

ro uero per propriam uoluntatem. Nam is qui ducitur ducentem procul dubio sequitur ; qui autem egreditur, secundum suam pergere uoluntatem uidetur. Qui ergo ad mala quaeque opera et ab antiquo hoste trahitur, et tamen suo libero arbitrio in eorum desideriis obligatur, de uagina sua eductus et egrediens 15 dicitur, quoniam hoc quod ex praua cogitatione exit ad pessimam operationem ; et illius est spiritus qui suggessit, et eius nequitiae qui ex propria uoluntate consensit. 32. Cuius adhuc potentiae terror ostenditur cum protinus subinfertur : E£ fulgurans in amaritudine sua. Fulgur 20 quippe cum repente desuper uenit, cum terrore ante oculos clarescit, claritatem ostendit et anteposita percutit. Sic sic uidelicet iniquus cum gloriam uitae praesentis assumpserit, unde in hoc mundo

per potentiam

clarus ostenditur,

inde

agitur ut in ultimo feriatur. Quasi fulgurare iniqui, est 25 in huius uitae honore clarescere. Sed quia splendor gloriae illius aeternis gehennae suppliciis mancipatur, recte nunc dicitur: Fulgurans in amaritudine sua. Qui enim modo quasi ex terrore et claritate feriens gaudet, inde post supplicia in perpetuum sustinet. Et quidem de quodam diuite 3o scriptum est quia epulabatur cotidie splendide. Sed aliud est splendere, atque aliud fulgurare. Nonnumquam quippe splendor sine percussione est, fulguris uero nomine splendor exprimitur cum percussione. Qui itaque in potestate positus aliis nocet, non incongrue fulgurans dicitur, quia unde ipse 3; contra bonos quasi ex luce gloriae extollitur, inde bonorum

20,25

uita cruciatur. Sequitur :

XXVII, 33. Vadent

et uenient

super eum

horribi-

les. Qui hoc loco horribiles nisi maligni spiritus appellantur, bonis uidelicet mentibus pauendi atque fugiendi ? Et quia iidem maligni spiritus certis quibusque uitiis singuli obsequi PL 1098 ; sunt credendi, cum peruersus ista alia quidem uitia ad momentum deserere uidetur ; sed alia agere incipit, super hunc 19 Lath. 15, 192.

24/277 Lath. 15, 193/195.

30 Luc. 16, 19.

37 Lath.

15, 196.

XXVII, 1/2 Lath. 15, 197/198.

12 quia K M 14 alligatur .$ag. Lath.P 21 a/t. sic M s. /. 22gloria Tzur., multum M

25 uitae La/. ciis] ignibus La.

15 exigit M, corr. 19 fulgorans M ^ 24in ultimo] multi K Bess. 7. 2

feriantur K Bess. 1: 2 Tur.

quasi] K M Laz., enim add.

splendore Tzr. 26aeternae KM — gehennae suppli29 et M, t eras. quidam M, corr. de quodam M ;. /.

30 qui epulabatur M 31 splendide K, vcorr., -didare Bel. Norz. Germ. 33/34 cum zsque incongrue M zn marg. 33 in p. itaque M

XXVII, 4 idem K, hisdem M 6 alia M 5. /.

singuli M s. /.

obsequii M

51ste M

LIBER XV, XXVII-XXIX

profecto etsi alia iniquum 10 moueri,

769

horribiles uadunt et ueniunt, quia peruersi mentem mala deserunt, alia occupant. Saepe namque uideas in terrena potestate constitutum, graui furore comquicquid ira suggesserit exsequi; et cum. furor ab-

scesserit, mox eius mentem luxuria deuastat ; cum luxuria ad p 482

tempus intermittitur, elatio protinus quasi de continentia in eius cogitatione subrogatur, atque ut a ceteris timeatur, appetit uideri terribilis. Sed cum res exigit ut loqui quid dupli15 citer debeat, quasi postposito terrore superbiae, remissa locutione blanditur ; et cum superbus uideri desierit, duplex effici non pertimescit. In cuius ergo mentem uitia uitiis succedunt, recte de eo dicitur : Vadent ei uenient super eum horrYibiles ; quia quot uitiis decedentibus et succedentibus 20 premitur, tot malignis spiritibus eius animus quasi euntibus ac redeuntibus deuastatur. Sed haec quae agit extrinsecus per partes prodeunt ; nam menti eius simul omnia mala colligantur.

20,26

Vnde et subditur :

XXVIII, 34. Omnes

tenebrae

absconditae

sunt

in

occultis eiws. Quamuis hypocrita actiones bonas in superficie ostendat, quaedam tamen in eo malorum operum tenebrae apparent ; sed tamen minus prodit in opere quam in eius ; latet cogitatione. Nam qui cuncta simul in effectu non explet, cuncta quae noceant in mente tacitus tenet. Omnes ergo tenebrae in occultis eius absconditae dicuntur, quia etsi in se mala omnia non ostendit, omnia tamen inferre proximis ap-

petit. Sed mens ista sic reproba qua ultione sit ferienda sub1o jungat. Sequitur :

20,26

XXIX, 35. Deuorabit ewm

ignis qui non

succendi-

tur. Miro ualde modo paucis uerbis expressus est ignis gehennae. Ignis namque corporeus, ut esse ignis ualeat, corporeis indiget fomentis. Qui cum necesse est ut seruetur per congesta 19/21 Lath. 15, 198/200. XXVIII, 1/2 Lath. 15, 202/205.

7[9 Lath. 15, 203/204.

11 Lath. 15,

205. XXIX, 1/2 Lath. 15, 206/207.

9 furorem K, corr. liter edd. ||16 ut M

14/15 humi—.11 deuastat M — 14 exigit M e corr. desierit uideri K, corr. — 19 delinquentibus K, corr.,

derelinquentibus Be/. — et oz. Be/. 5 effectum M quamuis] K M, enim adZ. u XXVIII, 2 oculis M 7 ocuis M X 9/10 subiungit M 6 tenent K, corr. explent K, corr. 11 sequitur oz. .M XXIX, 1 deuorauit K

770

LIBER

XV, XXIX-XXX

; ligna procul dubio nutritur ; nec ualet nisi succensus esse, et nisi refotus subsistere. At contra gehennae ignis, cum sit cor-

poreus, et in se missos reprobos corporaliter exurat, nec studio humano succenditur nec lignis nutritur, sed creatus semel durat inexstinguibilis, et succensione non indiget, et ardore 1o non caret. Bene ergo de hoc iniquo dicitur : Deworabst eum ignis qui non succenditur ; quia Omnipotentis iustitia, PL 1099 futurorum praescia, ab ipsa mundi origine gehennae ignem creauit, qui in poeha reproborum esse semel inciperet, sed ardorem suum etiam sine lignis numquam finiret. Sciendum 15 uero est quod omnes reprobi, quia ex anima simul et carne peccauerunt, illic in anima pariter et carne cruciantur. Vnde per psalmistam dicitur : Pones eos ut clibanum ignis, in tempore uultus tui ; Dominus in ira sua conturbabit eos et deuorabit eos ignis. Clibanus namque intrinsecus ardet, is uero qui ab 20 igne deuoratur, ab exteriori incipit parte concremari. Vt ergo sacra eloquia ardere et exterius et interius reprobos demonstrarent, eos et ab igne deuorari et sicut clibanum poni testantur, ut per ignem crucientur in corpore et per dolorem ardeant in mente. 2; Vnde hic quoque cum de hoc impio diceretur : Deworabit eum ignis qui non succenditur, protinus de eius spiritu additur : 20,276 XXX, 36. AjfUigetur relictus in tabernaculo suo. Iniqui enim tabernaculum caro est, quia ipsam laetus inhabitat et si sit possibile, optat ut eam numquam relinquat. Iusti uero, quia gaudium suum in spe caelestium ponunt, eorumque , 485

; conuersatio in caelis est ; et cum adhuc in carne sunt quasi in carne iam non sunt, quia nulla carnis delectatione pascuntur. Vnde et quibusdam dicitur : Vos autem non estis in carne sed in spiritu. Neque enim in carne non erant qui per magistri epistolas exhortationis eloquia suscipiebant ; sed quasi iam 10 non in carne esse est de amore carnalium nihil habere. At 6/8 Lath. 15, 207/209.

14/16 Lath.

31 (47); Taio, Sent. 5, 33 (988D).

15, 209/211.

14/24 Pat., P5.

17/19 Ps. 2o, 1o.

IXSX0X031/3 2]^2tb915592:72)/ 2:945

4/[5 cfr. Phil. 3, 20.

7[8 Rom. 8, 9.

6 refotus] esse ad. M 6/7 incorporeus Bess. 2, corr. zm. r, Vt. Vat. duo Germ. edd., recus. 7 eto Mss 7. missos K, e metipsos 9 ardorem M

10 deuorauit K 11 omnipotens deus iustitiae M 12 prescius M ipso M 13 penam M esse reproborum M inciperit K, corr., recipere M X 15 uero] enim La7^. 16animam M . $patiter] simul Laz/. concrematur La/. ut] sub K, corr. a. zz. 18 conturbauit K, corr. a. zz. 18/19 deuorauit K, corr. a. zm. 19 his K, corr., M corr., M 22 pr. et K? 25 deuorauit K

XXX, 1 affligitur K, corr.

K

5et|

K

M,om.u

21/22 demonstraret K,

sunt] K M, sint u

10 nil

LIBER XV, XXX-XXXI

771

contra iniquus iste quia omne gaudium suum in carnali uita posuit, in tabernaculo carnis habitauit. Quam uidelicet carnem cum in resurrectione receperit, cum ea gehennae ignibus traditus ardebit. Tunc ab ea educi appetit, tunc eius tormenta :; euadere si ualeat, quaerit ; tunc incipit uelle uitare quod amauit. Sed quia eamdem carnem Deo praeposuit, iudicante Deo agitur ut ex ea amplius in igne crucietur. Hic itaque eam relinquere non uult, et tamen ab ea abstrahitur; illic eam relinquere appetit, et tamen in ea propter supplicia serua20 tur. Ad augmentum itaque tormenti et hic de corpore nolens educitur, et illic in corpore tenetur inuitus. Quia ergo eius spiritus carnem quam sibi male amando praeposuit euadere in tormento

uolet et non

ualet,

recte

nunc

dicitur :

Affligetur relictus in tabernaculo suo. 2; De cuius accusatione mox dicitur :

20,27

XXXI,

9*. Reuelabunt

caeli

iniquitatem

eius

et

terra consurget aduersus ewm. Quid per caelos nisi PL 1100 iustos, et quid per terram nisi peccatores accipimus ? Vnde et in dominica oratione petimus : Fiat uoluntas tua sicut in s caelo et 4n terra ; ut uidelicet uoluntas nostri conditoris sicut

in omnibus iustis perficitur, ita in nobis quoque peccatoribus impleatur. De iustis quoque scriptum est : Cael? enarrant gloriam Dei. Et peccanti horaini sententia infertur, qua dicitur : T'erra es et in terram ibis. Huius itaque impii ad illud 1o terribile iudicium deducti reuelant caeli iniquitatem, et terra consurgit aduersus eum, ut qui hic nec bonis umquam nec malis pepercit ; in illo eum tremendo examine et iustorum uita et peccatorum pariter accuset. Et grauius quidem est si quid iustis potius quam peccatoribus noceat. Vnde et per pro15 phetam dicitur : Sanguis eius in medio eius est, super lumpidissimam petram effudit illum ; non effudit illum super terram ut possit operiri puluere. Per terram uidelicet et puluerem peccatores, per petram uero limpidissimam iustum signans, qui

16/20 Lath. 15, 215/218.

21/25 Lath. 15, 218/222.

XXXI, 1/2 Lath. 15, 225/224. 4/5 Matth. 6, 1o. 7 Gen. 5, 19. 11/13 Lath. 15, 224/226. 15/17 Ez: 24, 7:

11 gaudium M ;. /.

12 habitabit M

81DS 19421

13 resurrectiones M, corr.

9

igni

u 18 ea(a/t. .) M X21ducitr K — 21 quod La. 22 spiritus eius tormenta (in 22/23 euadere] eam add. Lath. habendo M, corr. Latb. om.) M 25 accusationem M XXXI, 2consurgit K, corr.

—6hominibus M

— itaK

M,etadz.u

nobis]

K M, omnibus u 8 qua] cum M Bess. 1. 2 11 consurget M — 12eum] illum La£^., postpariter/.7; ^ 14quid] K M,quisu — 16non]et praez. Bess. r. 2

effundit K, corr.

17 periri M

772

LIBER XV, XXXI-XXXII

grauibus peccatorum contagiis non exasperatur. Sanguis ergo 2o Super limpidissimam petram effunditur quando malitia cruentae mentis in afflictione iustae animae grassatur. Cum ergo sit grauius iustos quam iniuste iniustos affligere, multo tamen est grauius et iustis pariter et iniustis nocere. Quia ergo hic iniquus et iustis pariter nocuit et iniustis, in accusatione con2; demnationis reuelabunt caeli iniquitatem eius et terra

consurget aduersus ewm quia et illis obstitit qui caelestia, et eos pressit qui ima sapuerunt. Possunt uero per terram non peccatores et reprobi, sed hi qui terrenis actibus occupati

eleemosynarum et lacrimarum ope ad aeternam uitam perue3o niunt designari; de quibus per psalmistam dicitur, cum uenire Dominus ad iudicium nuntiaretur : Adwuocawit caelos sursum. eL terram, ut discerneret. bopulum. suwm. Caelos quippe & 484 sursum aduocat cum hi qui sua omnia relinquentes, conuersationem caelestis uitae tenuerunt ad consedendum in iudicio 3; uocantur, atque cum eo iudices ueniunt. Terra etiam sursum

uocatur cum hi qui terrenis actibus obligati fuerant, in eis tamen plus caelestia quam terrena lucra quaesierunt ; quibus dicitur : Hospes eram et collegistis me ; nudus et operuistis me. Hypocritae itaque huius caeli iniquitatem reuelant, atque 40 aduersus eum terra consurgit, dum et hi qui cum Deo iudices ueniunt, et hi qui per iudicium liberantur prauitatis illius testes exsistunt. Nihil ergo de his quae egit in temporedamnationis eius absconditur, et si quidem acta illius modo hominibus per duplicitatem multa celantur, sed in damnationis die 4; quicquid in eo intrinsecus latebat ostenditur. Vnde apte subditur:

20,28

XXXII, 38. Apertum erit germen domus

illius, de- PLi1o1

trahetur in die furoris Det. Tunc germen domus illius aperitur cum omne malum quod in conscientia illius nascebatur ostenditur. Modo quippe germen domus hypocritae manet ; occultum, quia etsi in bona imagine apparet eius operatio, 27/30 Lath. 15, 226/229. 31/32 Ps. 49, 4. 31/38 Pat., Ps. 8o (113); 'Taio, Sent. 2, 21. 38 Matth. 25, 55/36. 39/42 Lath. 15, 229/232.

XXXII, 1/4 Lath. 15, 234/256.

19exaspertur M — ergo] eius Bess. 7. 2 20 malitiam K, corr. 20/21 M — 21crassantur M — 22iniuste iniustos K M, iniustos i. Hu 24 iustis K s. /. 26 consurgit M, corr, K — 28 non] solum add. edd. hi] et praem.edd. — 29|30Perueniunt M — 31aduocabit M — 32discernere (ut 072.) M . 38dicetur M — nuduseto. me] o». M coopetuistis 1/7. 42 agit Bess. 1. 2 — A3abscondetur Bess. 7. 2 44 diem K, corr, M ^ 4Bextrinsecus 46 subditur K M, subiungitur ü M, corr. crescente

X XXII, 2 die] ire a47. M 3 omnem M 3/4 nesciebatur Tr. latebat L47/. 5 in occulto Be/. Norz. in bona] K M, bona in

4

DLIBERUSV,

XxXXXTISXXXIIT

773

sed latet intentio. Aliud est namque quod agit, aliud quod intendit. Sed cum adueniente iudice, uniuscuiusque conscientia ad testimonium fuerit deducta, unde scriptum est : Cogitationibus accusantibus, aut etiam defendentibus ; in hoc hypo10 critae germen

peruersa

domus aperitur, quia in eius mente cogitatio

detegitur.

Et in die furoris Dei detrahitur quia,

ostensa ira iudicis, flammis ultricibus traditus ab eius con-

spectu separatur. Qui enim summa cogitare dum uiueret noluit, peccatorum suorum pondere depressus, a facie iudicis in 1; ima suppliciorum cadet. Nunc autem et peccantem considerat iudex et tolerat, atque ad conuersionem singulos, quia dies patientiae et necdum est dies furoris, exspectat. Sed in hoc die patientiae quasi immobilis manet hypocrita, dum et multa mala perpetrat et hunc flagella nulla castigant. Sed in furoris 20 die detrahetur quia, uindictae tempore raptus ad supplicia, ab aeterni iudicis uultu separatur. Sequitur : 20,29 XXXIII, 39. Haec est ars hominis impit a Deo et hereditas uerborum eius a Domino. Si enim bene agere in hac positus uita uoluisset, partem apud Dominum caelestis regni consortium haberet. Sed quia prauis subdi desideriis ; elegit, partem suam a Domino in tormentis inuenit, quia eiusdem Domini participare gratiam non quaesiuit. Bene autem dicitur : E£ heredstas werborum eius a Domino. Qui enim pro magnis malis in supplicium mergitur, fortasse credebatur quod pro uerbis quae male dixerat minime iudicare10 tur. Sed cum districta omnipotentis Dei iustitia supplicium a reprobis pro peruersis actibus exigit, eis mala usque ad uerborum retributionem reddit, ut qui de magnis malis debitores sunt, suppliciis traditi, etiam nouissimum quadrantem soluant. Illis enim minima parcuntur qui maiora in se districte :1; male defleuerunt. Nam quos magna premunt, etiam mala minima in gehenna pariter affligunt. Sancti autem uiri non i. 485 8/9 Rom. 2, 15.

11/13 Lath. 15, 238/240.

XXXIII, 1 Lath. 15, 242.

M

22: T'ath. 41599247

10/12 Lath. 15, 248/250.

6namqueest M — quo(a/r./.) Lyr. Big. 8adducta M — 9accusantium 9/10 (h)ypocrita KM Norz. — 11 detrahetur K — 12 traditur. Lar. 1dpressus M ^ 15himo M . 16singulos] pet fraem. ef dies expectat add. 17 patientiae] est add. M ^ exspectatoz. M ^ 18immobiles K, -is vorr.

19 furoris

M

21 interni eZ.

XXXIII, 2/3 benea. in h. positus K My, agerein h. p. bene Ga/. — 3deum 6participari K M — 8malis] magnis M — 9malaK — 10omnipotentis M dei] K M, dei o. u, dei La/^. supplicium M ;. /. 11aow.M . prop.a.e. a reprobis mala eis La/^. 12 reddet La. malis] magnis M ^ 14/15 mala districte M

LIBER XV, xxxiIII-XXXV

774

partem a Domino accipere, sed partem suam ipsum Dominum habere desiderant. Vnde propheta deprecatur dicens : Portío mea Dominus. Iniquus uero quia habere portionem suam 2o ipsum Dominum non quaesiuit, partem suam extra Dominum PL 1102 ignem inuenit, ut ab eius facie exclusus, quia gaudere in ipso non appetiit, sub ipso crucietur. Haec Sophar ita intulit ut per ea quae contra hypocritam dixerat beati Iob uitam feriret, existimans quod is qui a Domino percussus esset cuncta bona 2; quae egerat mente simplici non egisset. Quem enim percussum uidit, Deo displicuisse credidit. Sed amici beati Iob etiam in hac re haereticorum speciem tenent; qui in sancta Ecclesia dum quosdam bene agentes aspiciunt sub flagellis gemere, eos existimant bona merita in bonis actibus non habere ; et malos

3o credunt

quos

affligi uerbere

diuino

conspiciunt,

uidelicet

nescientes quia : Multae tribulationes vustorum ; et : Flagellat

omnem fiiwm quem recipit. Sed beatus Iob more sanctae et uniuersalis Ecclesiae quae a peruersis uerborum iacula aequanimiter tolerat, et cum 3; superborum dicta audit, humilitatis suae tramitem non relin-

21,2.

uit, cum magna cordis humilitate subiunxit dicens :

XXXIV, 40. Audite quaeso sermones meos et agite paenitentiam. Qui enim cum diceret awdite, addidit : quaeso, cum quanta humilitate loquatur insinuat, dum contra se superbientes rogat, ut eorum sensum ad salutis doc-

s trinam reducat. Sancti autem uiri intra uniuersalem Ecclesiam non solum docere recta, sed etiam peruersa tolerare

parati sunt ;irrideri non metuunt. Vnde et subditur :

21,9.

XXXV, M. Sustinete me ut et ego loquar ; et post mea,

si uidebitur,

uerba

videte.

Boni etenim cum

lo-

quuntur, duo sunt quae in suis locutionibus attendunt ; ut uidelicet aut sibi et auditoribus suis, aut sibimet solis prosint, 18/19 Ps. 118, 57. 19/22 Lath. 15, 243/246. Hebr. 12, 6. 33/36 Lath. 15, 255/256.

31 Ps. 35, 20.

31/32

XXXIV, 1/4 Lath. 15, 257/260. XXXV,

1/2 Lath. 15, 262/265.

18 preccatur M 19 habere p. suam] K M Lar7., p. s. habere ji 20 quesibit M — 23eamque M — 24hisK,corr. M ^ esset M(seeras) ^ bona

M s. J. COTT.

27 hoc rem M, corr.

qui? K, quia M

30 quod ez.

affligere K,

d. 74.

XXXIV, 1 agitis K, corr., agetis Bess. r. 2, corr., V'1., corr., edd. rec. Lath.

2/3 quaeso addidit L^.

K M Bess. 1. 2, dum praem. u

5 deducat K V//nd., deducit Bess. 1. 2

intra

7 inridere M, z//. e in i corr.

XXXV, lutom.V!. — pr.etom. M — 2uetbasiuidetur suis auditoribus M et praem. M

M — Apr. aut]

LIBER

XV, XXXV-XXXVII

775

; si auditoribus prodesse non possunt. Cum enim bene audiuntur bona quae dicunt, sibi simul et auditoribus prosunt. Cum uero ab auditoribus deridentur, sibi procul dubio praestiterunt quos a culpa silentii liberos fecerunt. Beatus itaque Iob

21,2 ut sibi et suis auditoribus prosit dicat: 10 omes debet

meos

Awd?te quaeso ser-

et agite paenitentiam. Vt autem ipse quod

exsoluat,

etiam

si auditoribus

prodesse

non

ualeat,

21,3 adiungit :Sustinete me ut et ego loquar, et post mea,

sí uidebitur, uerba videte. Et notandum quia dum subiungeret : Ag?íe $aenitentiam, praemisit : Audite ; 15 cum uero subderet : Post

mea,

sé uidebitur,

uerba

rà-

deie, praemisit : Sustinete me. Audire quippe uolentis est, sustinere nolentis. Amici ergo eius si doceri appetunt, audiant ; PL 1105 si autem irridere parati sunt, sustineant quae dicuntur, quia uidelicet superbis mentibus pondus graue est oneris doctrina 20 humilitatis. Sequitur :

21,244.

XXXVI, 42, Numquid

mea

est,

ut

merito

non

contra

hominem

debeam

disputatio

coniristari

? Omnis

qui Deo placens hominibus displicet, causas tristitiae nullas habet. Qui autem aut hominibus placens Deo displicet, aut ; simul Deo et hominibus displicere se credit, si hunc tristitia & 486

non afficit, a uirtute sapientiae alienus exsistit. Beatus autem

Iob displicuisse Deo inter flagella se credidit et idcirco ani-

mum ad tristitiam uocauit, quia despiciendus non erat cui se displicuisse formidabat. Si autem de uitae suae meritis contra 10 hominem disputaret, nequaquam contristari debuisset ; sed quia per flagella praesentia anceps factus de anteacta uita fuerat, in flagello tristitiam iure requirebat. Vnde etiam subdit : 21,5 XXXVII, 43. Attendite me et obstupescite. Id est, considerate quae egi et admiramini in hac percussione quae patior. ; 5

Qui adhuc recte subinfert, dicens : 8/12 Lath. 15, 265/266.

21 Lath. 15, 268.

XXXVI, 1/2 Lath. 15, 269/270.

6/13 Lath. 15, 271/277.

XXXVII, 1/8 Lath. 15, 278/284.

7ad M

X pr(a)estiterunt]

K M Bess. 1. 2 Tur. Norm. Germ., profuerunt ui

8silentiae K, corr. . 10 agitis K, corr., agetis Bess. 1. 2 edd. rec. 12 pr. et K 5. L, 0m. M . 13 uidetur M 13/14 subiungetit K, corr. 14 agitis K, corr.,

agetis edd. rec. Bess. 1. 2 — 16 uidere Bess. 1.2 — 17sustinete K,vorr. M e corr.

— doceri

XXXVI, 5se M s. 7. 6adfligit M — 7 deo M 5. 7. se deo i. f. La. etom.Lath. | 82ad]metito praem. Latb., praeter Lath! ^ uocauit K Laf., uocabit M, reuocauit Li 13 et sequitur M

776

5

21,5

LIBER XV, xxxvI-XXXIX

Et superponite digitum ori uestro. Acsiaperte dicat :

Scientes bona quae egi et considerantes mala quae patior,

uosmetipsos etiam a uerborum culpa compescite atque in meis percussionibus uestra damna formidate. Vel certe quia digitis quaeque discernimus, non incongrue per digitum discretio ro designatur. Vnde et per psalmistam dicitur : Benedictus dominus Deus meus qui docet manus meas ad proelium, et digitos meos ad bellum. Per manus uidelicet operationem per digitos uero discretionem designans. Digitus ergo ori superponitur cum per discretionem lingua refrenatur, ne per hoc quod lo-

15 quitur in stultitiae culpam delabatur. Ait ergo: Swperponite

digitum ori uestro ; id est, locutioni uestrae discretionis uirtu-

tem adiungite ut per haec quae recta contra hypocritam dicitis quibus sint dicenda uideatis. Sequitur : 21,6 XXXVIIL, 44. Et ego quando recordatus fuero, periimesco et concutit carnem meam tremor. Quia beatus Iob actuum suorum oblitus non fuerit, extrema eius locutio

ostendit. Qua ex re hoc quod ab eo nunc amicis dicitur : Ef ;ego quando recordatus fuero, pertimesco et concutit carnem meam íiremor ; constat nimirum quod per irri-

sionem dicatur. Ac si aperte diceretur : Si me aliquid hypocritae habuisse meminero,

in paenitentiae mox

fletu contremi- PL 1104

sco. Carnem uero suam, si recordatus fuerit, tremore perhibet 10 concuti; id est infirmitatem operis ultionis pauore fatigari. Sed quia multa Sophar de subita damnatione impii in quibus beati Iob potentiam momordit,

asseruit, sanctus uir

contra eius dicta subiungit dicens : 21,7

XXXIX,

sunt

45.

Quare

comfortatique

ergo

impii

uiuunt,

diuitiis ? Nisi enim

diuina toleraret, nequaquam

subleuati

eos patientia

diu uitam in peccatis ducerent.

Subleuantur namque diuitiis cum esse potentes incipiunt, con; fortantur uero cum diu in hac uita subsistere permittuntur. Quos enim substantia eleuat in fastu suae potentiae dierum 10/12 Ps. 145, r.

19 Lath. 15, 285.

XXXVIII, 1/2 Lath. 15, 286/287.

6/13 Lath. 15, 287/294.

XXXIX, 1/5 Lath. 15, 295/299.

XXXVII, 11/12 bellum M — etoz.M . 11/12digitos meos ad prelium M s. [. 12/13 per d. u. discretionem oz. M — 13signans K M, signat Pzr., designans p 15 stultitionem M — culpe K, cerr., M delabitur M, corr. 16 loquutionis M, s eras. 18 sunt M XXXVIII, 3 eius locutio] K M, locutio eius Latb. mox 077. Lath. 12 patientiam edZ. rec. XXXIX, 2 et confortate (e zn i corr.) M

8 meminero habuisse

6 fastu suae K M, suae fastu u

LIBER

XV, XXXIX-XLI

7277

longitudo confortat. Vel certe subleuati et confortati referuntur, quia subleuantur honoribus, confortantur rebus. Sed sunt plerique qui et honoribus subleuati et diuitiis confortati, 1o ea quae in hac concupiscunt uita accipiunt, successione autem

sobolis priuantur. Istis nimirum ipsa sua potentia poena est, cum et magnam se habere hereditatem considerant, et heredes non habent quibus relinquant. Quid itaque prodest si adsint & 487 omnia et desint filii qui successores fiant ? 1; Sequitur :

21,8

XL,46. Semen

eorum permanet

coram

eis. In aug-

mentum magnae felicitatis, cum magno patrimonio dantur et heredes ; ac ne qua necessitas temporalis saltim ab oculis subtrahat eos in quibus animus exsultat, de hoc eorum semine

21,8

; dicitur: Permanet coram eis. Quid autem si filii dati sunt, sed ipsi sterilitate feriuntur ? Sic in eis genus exstinguitur, sicut parentum sterilitate exstingui timebatur. Sequitur :

Projinquorum

10 007415.

turba

et

Ecce adest uita, adsunt

nepotum

in.

conspectu

honores et diuitiae, adsunt

filii, adsunt nepotes. Quid si qua mentem intestina cogitatio exurat et securitatis gaudia domestica rixa transuerberet ? Quae est mundi huius felicitas si laeta non est ? . Sequitur: 2199 XLL 4v. Domus eorum securae sunt et bacatae ; et non est uirga Dei super illos. Securae et pacatae sunt, quia peccantes uiuunt, lugenda agunt et gaudia non relinquunt. Virga eos supernae disciplinae non percutit, et tanto ; amplius in culpa proficiunt, quanto minus ex culpa feriuntur. Sed quia intus quae prosperantur audiuimus, in agris quoque quae prosperitas arrideat uideamus. Sequitur : 21,10 Bos eorum concepit et mom abortit ; uacca pe- PL110; 15 Lath. 15, 3oo.

XL, 1/3 Lath. 15, 301/305. 308/310. 8 Lath; m5. 34: XI. 1/5: Eath.!15,1512/517-

4[5 Lath. 15, 303/305. 9/10 Lath. 15, 306/508.

6/7 Lath. 15,

9/13 Lath. 15, 318/322.

8/9 honoribus usque qui] M zn marg. 13 relinquant K

— 9 pr.etom.

M — 10successionem M

XL, 3 saltem temporis /— 4 subtraent (a ». e) M — animis M — 6 sed] si add. M in marg. si sic (s. .) Bess. r ei$ M — 7 sterilitatem Bess. 1 corr. 11 mente M 12securitatis M tristitia Tur. 13 huius mundi M XLI, 2 sunt et pacatae lLa/. 6 agris] hanc .M 7 artideat M 5. 7. audiamus M Nor. (Ebr. et Vt. m.2) — 8sequiturog. M — 9concepit Me abortit K! M Lath. Bess. 1. 2 Vt.! Gerg., -tiuit K? V7? u Vulg. corr.

778

LIBER XV, XLI-XLIII

i0 ferit, et non

est priuata fetu suo. Vulgaris locutionis

usus est ut bouem masculum

et uaccam feminam uocent, sed

litteraturae locutio bouem communis generis appellat. Vnde nunc dicitur : Bos

eorum

concepit

et nom abortit; uac-

ca peperit et non est priuata fetusuo. Dominis gregum 15 prima felicitas, si grex sterilitatem non habens concipit ; secunda si conceptus ad partum uenit ; tertia autem si hoc quod partum est per nutrimenta ad prouectum ducatur. Vt ergo tota simul adesse impiis demonstraret, eorum greges beatus Iob asserit concepisse et non abortisse ; peperisse et 20 fetu proprio non esse priuatos. Minor autem est felicitas, Ssi cum greges crescunt, custodes quoque gregum non proficiunt. Vnde ad fecunditatem gregum mox fecunditas familiae subrogatur. Nam dicitur :

21,11

XLII, 48. Egrediuntiur quasi greges baruuli eorum

et ànfantes eorum habendum

exsultant lusibus. Vt sicut maiora ad

concessa sunt,ita multi germinent

ad custodien-

dum. ; Sed quia dixit : Exsultant lusibus, ipsum quoque infantium lusum in domo iniquorum ne uilem ualde esse crederemus, subiungens ait :

21,12.

Tenent tympanum iwm

organi.

et citharam et gaudent ad soni-

Ac si patenter dicat : Cum domini honoribus

1o et rebus tument, subiecti in ludicris actibus gaudent. Sed, o

21,13

beate uir, quid tam multa nobis de iniquorum uoluptatibus narras ? Iam diu est quod in eorum descriptione loqueris, post multa breuiter distingue quae sentis. Sequitur : i

XLIII, 49. Ducunt in bonis dies suos et im functo

ad inferna descendunt. Ecce, beate uir, eorum gaudia diu narraueras; quomodo nunc asseris quod in puncto ad 18/20 Lath. 15, 323/325. XLII, 1/4 Lath. 15, 327/330.

5/10 Lath. 15, 331/335.

14 Lath. 15,

336. XLIII, 1/5 Lath. 15, 337/341.

11 uocent K M Lz., -et

12 communem M (u e cerr. ; in -ni zat.) 13 15 felicitas K M, est add. u 17 profectum KM . 18demonstratur M, corr. 20 fetu] a praem. Latb. miror M, corr. 22 unde] K M, et add. M abortit K!M Bess. r. 2, -tiuit K? yi

XLII, 2/5 ut usque lusibus K zz marg. inf. 5/6infantum KM . 6uile M 8 alf. et K M Bess. 1. 2 Norm. Latb. Vulg.,om.u.— 9apette M — honoribus M,ibusecerr. | 10tumens M, corr. lluir* M — quiíM nobis(oerorr.) de M — 12 descriptione z/., discretione add. Bess. 2 in zarg.

XLIIL 1bono M — 3diunarraueras] dinumeras M — punctum K, corr., M

LIBER

XV, xrim1-xrv

779

inferna descendant, nisi quod omnis longitudo temporis uitae x 488 ; praesentis punctus esse cognoscitur, cum fine terminatur? Cum enim ad extremum quisque perducitur, de praeterito iam nil tenet quia tempora cuncta delapsa sunt ; in futuro nil habet quia unius horae momenta non restant. Vita ergo quae sic angustari potuit punctus fuit. Vt enim praediximus, in puncto 1o stilum ponimus et leuamus. Quasi ergo in puncto uitam tetigit, qui hanc accepit et amisit. Potest in puncto hoc quoque intellegi, quod saepe hi qui diu in iniquitate tolerati sunt subita morte rapiuntur, ut nec flere ante mortem liceat quae peccauerunt. Sed quia nonnumquam etiam uita iustorum subito 15 fine terminatur, melius illud accipimus si hoc de eorum tem- PL 1106 porali uita sentiamus, quia quicquid transire potuit subitum fuit. Amicis autem beati Iob qui idcirco hunc iniustum esse crediderunt, quia flagellatum uiderunt, recte eiusdem sancti uiri uoce de iniquorum flore et perditione ostensum est quia 20 praesentis uitae prosperitas innocentiae testis non est ; quia multi ad perennem uitam per flagella redeunt et plerique ad infinita supplicia perducendi sine flagello moriuntur. De quibus adhuc subditur :

21,244

XLIV, 50. Qui dixerunt Deo : Recede a nobis. Haec

uerbis dicere uel stulti minime praesumunt ; sed tamen peruersi omnes Deo

recede, non uerbis, sed moribus dicunt. Qui

enim illa agunt quae Deus omnipotens prohibet, quid aliud ; faciunt quam suum animum contra Omnipotentem claudunt ? Sicut enim eius praecepta cogitare eum ad se introducere est, ita eius mandatis obsistere eum a cordis inhabitatione repellere est. Dicunt ergo : Recede a nobts, qui ei ad se praebere aditum recusant eumque prauis actibus impugnant, 10 etiam si uerbis laudare uideantur. Dicunt etiam : 21,44 XLV, 51. Scientiam wuiarum iuarum nolumus. Eo ipso quo eius scientiam apprehendere contemnunt. Sunt namque nonnulli qui ex eo quod Veritas dicit : Serwus qui mon cognouit uoluntatem domini sui, et facit digna plagis, uapulaXLIV, 1 Lath. 15, 3435.

8/11 Lath. 15, 344/347.

XLV, 1/2 Lath. 15, 548/549.

4temporis oz. Latb. horae] morte

— 7nihil(z/z.7.)

M, m eras.

11 hanc]egit 244.

3/6 Luc. 12, 47/48.

—momento

M X 7[8habet M, z-ent zu.

M, corr.

M X 14 etiam os. M

XLIV, 1 hoc M 3 recedere K, corr. 5 cludunt Tar. aditum M Lab, aditum praebere K Latb! u XLV, 3 non oz. M

uet.

— 8

— restat M — 10/11 egit M

8/9 praebere

4 facit] non praez. K, del., Bess. 1. 2, del., Norm. edd.

digne Bess. 2, e e corr.

4[5 uapulauit

K M

780

LIBER

XV, XLV-XLVI

; bit paucis ; et serwus sciens uoluntatem domini sui, et non fa-

ciens iuxta eam, uapulabit multis. Nolunt scire quod faciant et quasi minus se uapulaturos existimant, si nesciant quod operari debuerunt.

Sed aliud est nescisse, aliud scire noluisse.

Nescit namque qui apprehendere uult et non ualet. Qui autem 1o ut nesciat aurem a uoce ueritatis auertit, iste non nesciens sed contemptor addicitur. Via autem Dei pax, uia Dei humilitas,

uia Dei patientia est. Sed quia haec omnia iniqui despiciunt, dicunt : Scéientiám wuiarum tuarum nolumus. Dum enim in praesenti uita superbiunt, dum honoribus inflantur, 15 dum etiam si non habent appetunt, uias Dei in sua cogitatione contemnunt. Quia enim uia Dei in hac uita humilitas fuit, ipse hic Deus Dominus redemptor noster ad probra, ad contumelias, ad passionem uenit et aduersa huius mundi aequanimiter pertulit, prospera fortiter uitauit, ut et prospera 20 doceret aeternae uitae appeti et aduersa praesentis uitae non formidari. Sed quia iniqui gloriam uitae praesentis appetunt, ignominiam fugiunt, dicere memorantur : E£ scientiam uiarum tuarum nolumqus. Scire quippe nolunt quod facere contemnunt. Quorum adhuc uerba subduntur, cum dicitur:

21 A5 XLVI, 52. Quis est Omnipotens, ut seruiamus

i. 489

ei ? PLi107

Mens enim hominis male exterius fusa, sic in rebus corporeis sparsa est, ut neque ad semetipsam intus redeat neque eum qui est inuisibilis cogitare sufficiat. Vnde carnales uiri iussa ; spiritalia contemnentes, Deum quia corporaliter non uident, quandoque ad hoc perueniunt ut etiam non esse suspicentur. Vnde scriptum est : Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus. Vnde nunc quoque dicitur: Quis est Omnipotens, ut seruiamus ei ? Plerumque enim plus appetunt homines seruire :o hominibus quos corporaliter uident, quam seruire Deo quem non uident. Per omne enim quod faciunt, ad finem oculorum tendunt ; et quia in Deo oculos corporis tendere non possunt, ei obsequia praebere uel despiciunt, uel si coeperint, 8 Lath. 15, 350.

25 Lath. 15, 552.

XLVI, 1 Lath. 15, 555. 2/28 Pat., Ps. 21 (31). Lath. 15, 354/555. 12/13 Lath. 15, 356/357.

6 faciunt K, corr., M

7/[8 operare K, corr. a. zz.

7 BsmT5N T

8 nescire M, corr.

9/11

9

uult] uolet K M — 10nesciret M — 113ddicitur M — 13dicunt K ;. /. 15 sua K ;. /. 17 dominus deus M, deus et dominus yu probra M 19 prospera f. uitauit M s. /. 20 non M ;. /. 21 praesentis uitae K — 22et KM, om. u

25 dum M

XLVI, 1 quid M Bess. 1. 2 — 4uiricarnales M — 5 quem M — 8quid M 12 deo] K M Par. Lath., deum tenete Pa/. 13 obsequia ei (5. .) M coeperent K, corr. a. m.

LIBER

XV, XLVI-XLEVII

781

fatigantur. Esse enim sicut dictum est, non credunt quem 15 corporaliter non intuentur. Qui si auctorem omnium Deum humiliter quaererent, id quod non uidetur, ei rei quae uidetur esse melius, in semetipsis inuenirent. Ipsi quippe ex anima inuisibili et corpore uisibili subsistunt ; sed s1 hoc ab eis quod non uidetur, abstrahitur, ilico corruit quod uidetur. Et patent

20 quidem carnis oculi ; sed uidere quicquam uel sentire non possunt. Sensus enim uisionis periit quia habitator recessit ; et domus carnis remanet uacua, quia abscessit ille inuisibilis spiritus, qui per eius respicere fenestras solebat. Quia ergo rebus uisibilibus inuisibilia praestantiora sunt, carnales qui2; que ex semetipsis pensare debuerunt, atque per hanc ut ita dixerim, scalam considerationis tendere in Deum ; quia eo est quo inuisibilis permanet, et eo summus permanet quo comprehendi nequaquam potest. Sunt uero nonnulli qui Deum et esse et incomprehensibilem esse non ambigunt ; qui 3o tamen ab eo non ipsum sed dona exteriora quaerunt. Quae cum ei seruientibus deesse conspiciunt, ipsi seruire contemnunt. De quorum adhuc uerbis adiungitur :

21,15

XLVII, 53. Et quid nobis

$rodest,

si orauerimus

illum ? Cum Deus in oratione non quaeritur, citius in oratione animus lassatur ; quia cum illa quisque postulat quae fortasse iuxta occultum iudicium Deus tribuere recusat, ipse ; quoque uenit in fastidio qui non uult dare quod amatur. Sed se magis Dominus quam ea quae condidit, uult amari, aeterna potius quam terrena postulari; sicut scriptum est : Quaerite regnum

Dei et vustitiam

eius,

el haec omnia

adi-

cientur wobis. Qui enim non ait, dabuntur, sed adcéiem- PL 1108 i0í4* : profecto indicat aliud esse quod principaliter datur, aliud quod superadditur. Quia enim nobis in intentione aeternitas, in usu uero temporalitas esse debet, et illud datur,

et hoc nimirum ex abundanti superadditur. Et tamen saepe homines cum bona temporalia postulant, aeterna uero praeXLVII, 1/6 Lath. 15, 359/365. 620325 DUC. 129.5 T.

2/5 Taio, Sent. 3, 22 (877).

8/9 Matth.

15quo M,corr. — 16uidentur (arr. /.) M,corr. — eate Bess. 1? V7? edd. rec. 17 esse oz. NNorz. ( Vt. exp.) 18 corpori M 19 non M ;. 7. 22 remansit M — 27quod(pr.L)M . 29alt.et Ms.]. — alt.esseom. M — quia M 3lei$ M XLVII 2eum M 2[3animusin oratione] KM, in o.a.u. — 3quisque] que his que M — 4 iudicium] dei praez. M —— 5 fastidio K! M La/^., -ium K?y 6 se] et praez. M — 8regum KM Bess. 1 Norm., primum prae. Bess. 2 (in marg.)u Vulg. — eti.eiusog. KM — 13tamen Ms.7. 14dum M — uero om. M

782

LIBER XV, XLVII-XLVIII

15 mia non requirunt, petunt quod adicitur, et illud non desiderant ubi adiciatur. Nec lucrum suae esse petitionis deputant, si hic sint temporaliter pauperes, et illic beatitudine diuites in aeternum uiuant ; sed solis ut dictum est, uisibilibus intenti,

labore postulationis renuunt inuisibilia mercari. Qui si superna p. 490 20 quaererent, iam cum

fructu laborem

exhiberent ;quia cum

mens in precibus ad auctoris sui speciem anhelat, diuinis desideriis inflammata, supernis coniungitur, ab inferioribus sepa-

ratur, amore feruoris sui se aperit ut capiat et capiens inflammat. Et superiora amare iam sursum ire est dumque magno 25 desiderio ad caelestia inhiat, miro modo hoc ipsum quod accipere quaerit, degustat. Sequitur :

21,46

XLVIII, 54. Verumtamen

eorum bona Bona in manu mentis premit. ; quam sibi ipsa

quia nom

sunt in mamu

sua, consilium eorum longe sii a me. habet qui despiciendo temporalia sub dominio Nam quisquis ea nimie diligit, se magis illis supponit. Multi etenim iustorum in hoc mundo

diuites fuerunt, rebus et honoribus

fulti habere multa uide-

bantur, quorum mentem quia eorum quae aderant delectatio nimia non possidebat, bona illorum in manu erant, quia potestati animi subiecta tenebantur. At contra iniqui ita se totis 1o desideriis in exteriorum rerum appetitionibus fundunt ut non magis ipsi habita teneant, sed ab his quae habent, captiua mente teneantur. Quia igitur non sunt in manu eorum bona sua, recte subiungitur :Consilium eorum longe sit a me. Quid namque est iniquorum consilium nisi terrenam gloriam 1; quaerere, aeternam neglegere, salutem temporalem cum damno interiori appetere, et dolores transitorios ad aeternos gemitus commutare ? Vir igitur sanctus has iniquorum cogitationes intuens aspernetur et dicat : Comsiliwm eorum longe sit a me. Quia nimirum esse bonum incomparabiliter 20 uidet, ad breue tempus eligit hic sub flagello gemere quam 27 Lath. 15, 364. XLVIII, 1/4 Lath. 15, 365/368.

14/15 Lath. 15, 368/369.

19/21 Lath.

15, 369/571. 16 adici?tur M esse suae M laborant in postulatione Tr. SI9 V'ind., utramq. lect. in Vt. Lyr. Big. 24-que] cum M 25 hic ipsut

17 beatitudinis EPr. Sag. Vf. 19 T supernam M 20 exciperent 21 anhelant K, corr. 23 fauoris Tzr. M X 26 degustauit K

XLVIII, 2 eorum] impiorum La7. 5 hac uita M 6 suffulti haberi (multa ozz.) Tzr. 7quae]qui M — 8nonom.M 8/[9potestate K M Bess. 1. 2 Vt. Lyr. Big. 11 ipsis M sed] et M 14 quod K, corr. M consilium iniquorum M 15 aeterna K aeternam neglegere oz. M 16 interiore K 18 aspernatur M — 20 brebe M

LIBER

21,17

XV, XLVIII-XLIX

783

aeternae ultionis supplicia tolerare. Sed neque in hac uita hi qui in ea prosperari appetunt, continue prosperantur. Nam plerumque eorum gaudia, suborti gemitus interrumpunt. Vnde subditur :

XLIX,55.Qwotiens lucernaimpiorum exstinguitur. PLi109

Saepe

impius

lucem

suam

aestimat

filiorum

uitam,

sed

cum filius qui nimie amatur, subtrahitur, lucerna impii quae uidebatur, exstincta est.Saepe impius praesentis honoris ; gloriam lucernam putat ; sed dum sublata dignitate deicitur, lucerna exstincta est, quae ei iuxta desiderium lucebat. Saepe

impius opes terrenae substantiae adesse sibi, quasi magnam luminis

10

15

20

2;

lucernam

putat;

sed cum

irruente

damno,

diuitias

quas plus se amabat, perdiderit, quid iste aliud quam lucernam in cuius lumine gradiebatur, amisit ? Qui ergo gaudere de aeternis non appetit, neque hic ubi solidari uult, potest continue laetari. Nam quotiens lucerna impiorum exstinguitur, sequitur : Et superueniet eis inundatto, et dolores diuidet furovs sui. Inundatio impiis superuenit cum dolorum fluctus ex aliqua aduersitate patiuntur. Omnipotens enim Deus cum se despici et in terrena uidet concupiscentia laetari, et hoc quoque doloribus percutit quod sibi uidet in cogitatione impii praeferri. Bene autem dicitur : E£ dolores diuidet fau0T 1S S141. Qui enim aeternos dolores impio per retributionem seruat, et aliquando eius mentem etiam temporali dolore transuerberat, quia hic quoque et illic percutit, furoris sui p 491 super impium dolores diuidit. Neque enim poena praesens, quae iniusti animum a prauis desideriis non immutat, ab aeternis suppliciis liberat. Vnde et per psalmistam dicitur : Pluet super peccatores laqueos, ignis, sulphur et spiritus procel-

22prosperare add. M

20/23 Lath. 15,

10/15 Lath. 15, 374/578.

XLIX, 1 Lath. 15, 373/374. 378 [381. 26/27 Ps. 16, 7.

K — continuo

M — 23suborti]subore

M — 24unde] nunc

XLIX, 1iimpiorum Lyr. Big. Latb. V ulg., eorum KM; Gerz. edd. u, utramq. lect. Vi. exstinguitur K Bess. 1. 2 V't. Lyr. Big. Germ. Latb.P guntur M, -getur Par. Bas. u (et superueniet eis inundatio et dolores diuidet furoris sui ad.) V sig. — 2 3 filiis M, corr. aestimat f. uitam] K M, filiorum u. aestimat i lucernam amatus M

5 putant K, corr.

6 lucerna] enim add. Bess. r, impii 24d. Bess.

^ amatM .— 10cuius] quo M 2(s.L) | "eseK | 9seK,del.equoinzarg. gradiebatur K M, g s. /. a. z., Bess. 1. 2 Vind. Norm. Angl, gaudebat y 13 solidare K, corr. non oz. M 11 terrenis M gaudere M ;. /. 14 superueniet K M Lat. Bess. 1. 2, -uenit sequitur M Lazb., ow. Kp Molan M,d 15impii M diuidet M Lazz^., -it Ku doloris K, corr. € Corr.

17et

K M, oz. u

dolores M, e zn i zat.

24animum] KM,-amy

18 sibi] sic M

diuidit

uidit K, corr.

K — 22et M s.7.

19 perferri M

— 23 presens pena M

26 plut KM Paz^" — etj om. K

784

LIBER

XV, XLIX-LI

larum pars calicis eorum. Dicendo etenim laqueos, ignis, sulphur et spiritus procellarum, multos nimirum dolores intulit. Sed quia ab his doloribus peccator qui non corrigitur, ad ae3o terna supplicia uocatur, eosdem dolores non iam totum calicem, sed partem calicis dixit; quia uidelicet eorum passio hic quidem per dolores incipitur sed in ultione perpetua consummatur.

21,18

De quorum adhuc fine subiungitur:

L,56. Erunt situt paleae ante faciem uenti et sicut

f[auilla quam turbo dispergit. Iniquus cum in potestate conspicitur, cum ualde in oppressionibus et uiolentiis effrenatur, ab infirmorum cogitationibus grauis nimium ; et quasi il ; hoc mundo radicatus aestimatur. Sed cum districti iudicis sen-

tentia uenerit, omnes iniqui quasi paleae ante uentum erunt quia ut ita dicam, irae flatu subito leuantur atque asportan-

tur ad ignem, quos hic in suis quondam praeiudiciis quasi duri ponderis superiacentem molem indigentium lacrimae mouere PL 1110

1o non poterant. Et ad rapientis iudicii manus leues sunt, qui per iniustitiam proximis graues fuerunt. E sicut fawilla quam turbo dispergtit. Ante omnipotentis Dei oculos iniqui uita fauilla est quia, etsi apparet ad momentum uiridis, ab eius tamen iudicio iam consumpta cernitur; quia consum15 ptioni est aeternae deputata. Hanc fauillam turbo dispergit:

quia Deus manifestus ueniet ;Deus noster et non silebit. Ignis ?n, conspectu eius ardebit, et in. circuitu eius tempestas ualida. Huius enim tempestatis turbine ab aeterni conspectu iudicis

iniqui rapiuntur ; et qui hic mentem desiderio peruerso soli2o dauerant, ibi paleae et fauilla uidebuntur quia eos ad aeterna supplicia turbo rapiens asportat. Sequitur:

21,19

LL 57. Deus seruabit filiis illius dolorem atris ; et cum reddiderit, tunc sciet. Scriptum nouimus : Qui reddis peccata patrum 1n filiis ac nepotibus, in tertiam et quar27/33 Pat., Ps. 18(28). L, 1/2 Lath. 15, 383/384. 16/17 Ps. 49, 5. 19/22 Lath. 15, 384/588. LI, 1 Lath. 15, 389. 2/4 Ex. 34, 7. 2/46 Pat., Ex. 56(60). 27 calices K, corr.

his] K M Pzr., eis

etenim] K M, oz. Pa., enim p

L,3in oz. M acM . 4ab sque nimium ozz. M corr., M radicitus M, corr. 5/6 sententiam K, corr.

28 dolores M 5.

5 hunc mundum K, 6 uentum] faciem

uenti l;nd. — 7leuanturK ^ 9superiacentem molam V;zd. ——10 manum M 14/15 consummationis M ^ 16 manifeste T/7., corr. ueniet manifeste M .Sileuit

M

17 ardeuit M

18 turbidine K, corr.

aeterno M

19,20

solidauerunt M La//. — 20 et fauilla] fabille M LI, 1 seruauit K, corr. 2. zz. 2 quia K, corr. 3reddes K . peccata] iniquitatem Paz. Vu/g. — in(pr./.) om. Pat. Vulg. — filiis K Norm. Pat. V/ulg., -os My nepotibus] K M Norz. Pat. V'ulg., nepotes ji

LIBER XV, r1

785

tam progeniem. Et rursum scriptum est : Quid est quod. inter ; wos parabolam wuertitis in. brouerbium. istud. in. terra. Israel dicentes : Patres comederunt wuam acerbam et dentes filiorum obstupuerunt ? Viuo ego, dicit Dominus Deus, si erit uobis ultra

parabola haec in prouerbium in Israel. Ecce omnes animae, meae sunt ; ut anima patris, ita el anima filii, mea est. Anima

10 quae peccauerit, ipsa bunietur. In utraque igitur hac sententia dum dissimilis sensus inuenitur, auditoris

animus ut discre-

tionis uiam subtiliter requirat instruitur. Peccatum quippe originale a parentibus trahimus ; et nisi per gratiam baptismatis soluamur etiam parentum peccata portamus,

quia unum

15 adhuc uidelicet cum illis sumus. Reddit ergo peccata patrum in filiis, dum pro culpa parentis, ex originali peccato anima polluitur prolis. Et rursum non reddit parentum peccata in filiis, quia cum ab originali culpa per baptismum liberamur, non iam parentum culpas sed quas ipsi committimus, habe20 mus. Quod tamen intellegi etiam aliter potest, quia quisquis praui parentis iniquitatem imitatur, etiam ex eius delicto constringitur. Quisquis autem parentis iniquitatem non imitatur, nequaquam delicto illius grauatur. Vnde fit ut iniquus filius iniqui patris non solum sua quae addidit, sed etiam pa2; tris peccata persoluat ; cum uiis patris quibus iratum Dominum non ignorat, etiam suam adnuc malitiam adiungere non formidat. Et iustum est ut qui sub districto iudice uias parentis iniqui non timet imitari, cogatur in uita praesenti etiam culpas parentis iniqui persoluere. Vnde et illic dictum est :Anima 3o patris mea est, et anima fili mea est. Anima

quae peccauerit

?psa morietur; quia in carne nonnumquam filii etiam ex patris peccato perimuntur. Deleto autem originali peccato, ex 4/10 Ez. 18, 2/4. 29/|31 Ez. 18, 4.

6/7 ler. 31, 29. 12/20 Taio, Semz. 2, 13 (794). 31/33 Lath. 15, 390/392.

4 progeniem K M Paz. Bess. r. 2 V/ulg., generationem ui et r. s. est M zn marg. ilis. 5 pr.in]et M — istum K Par. Y 6/7 obstupescunt M Bg. lNorm. al. 7 sic K, corr. 7[8 parabolam ultra M ^ 8 ecce sque sunt oz. Pat. 9 sunt] dicit dominus «Z. M ^ 10 punietur K M Bess. 7. 2, morietur ji Vulg. haec K, ac M 11ut]siad M — 13apparentibus M X 14soluatur M, corr., Tur., Norm. al. |peccata parentum (s. A) M . peccatum Norz. 15 reddet K Pzr. peccata] iniquitatem Pf. patrum KM Par., parentum y 16filiis KM Pzz,-osu — originale K — 17 polluetur K, vorr. peccataparentum M — peccata]iniquitatem Paz. — 18filiis K M Paz.,-osp qui M . 19 non iam] M Paz., iam non K culpa K . 20 etiam a p. intellegi M ^ 20/22 quia zsque constringitur M L4 marg. inf. 21 praue M 22 constringitur] reus praem. Pat., praeter Pat^ 24 patris] imitator add, Norz. 25 uiis Bess. 1. 2 Nor. n. uiis K, his M, f uidet., uitiis p. Pat? 26non Kinmarg. 28imitare K,corr. — 28/29 culpam M — 30etom. M anima f. m. est M, zn zarg., om. Papá 31 punietur M X 32 delicto K, corr., deiecto Paf.

p 492

PISIIIY

786

LIBER XV, rr-Li

parentum nequitia in anima non tenentur. Quid enim est quod paruuli filii plerumque a daemonibus arripiuntur, nisi quod 55 caro filii ex patris poena multatur ? In semetipso enim percutitur pater iniquus et percussionis uim sentire contemnit. Plerumque percutitur in filiis ut acrius uratur ; et dolor patris carni filiorum redditur, quatenus per filiorum poenas mens pátris iniqua puniatur. Cum uero non paruuli, sed iam pro4o uectiores filii ex parentum culpa feriuntur, quid aliud aperte datur intellegi, nisi quod illorum etiam poenas luunt, quorum facta secuti sunt ? Vnde et recte dicitur : Vsque ad tertiam et quariam $rogeniem. Quia enim usque ad tertiam et quartam progeniem, eam quam imitantur filii parentum uitam possunt 4; uidere, usque ad eos ultio extenditur qui uiderunt quod male sequerentur.

98. Et quia iniquorum oculos culpa claudit, sed in extremum poena aperit, recte subiungitur : E£ cum reddiderit, tunc sciet. Nescit enim impius mala quae fecit, nisi cum pro 5o eisdem malis puniri iam coeperit. Vnde et per prophetam dicitur : E? tantummodo sola uexatio intellectum dabit auditus. Tunc namque intellegit quod audiuit, cum se iam pro contemptu uexari doluerit. Hinc per Balaam de semetipso dicitur : Dixit homo, cuius obturatus est oculus ; dixit audstor ser-

;; monum Dei qui uisionem Omnipotentis intuitus est, qui cadet ; et sic aperiuntur oculi eius. Consilium quippe contra Israelitas praebuit, sed post in poena uidit quid prius ex culpa commiserit. Electi autem quia ne peccare debeant prouident, eis uidelicet oculi ante casum patent. Iniquus uero post casum 6o oculos aperit quoniam post culpam iam in poena sua conspicit, quia malum debuit uitare quod fecit. De cuius inutili iam tunc scientia subinfertur : 21,20 LII, 59. Videbunt oculi eius interfectionem suam, et de furore Omnipotentis bibet. Qui si in hac uita po42/43 Ex. 34, 7. 47/50 Lath. 15, 393/396. 49/50. 54/61 Pat., INuz. 20 (20). 51 Is. 28, 19. 52/53 'Taio, Sent. 5, 31 (987). 54/56 Num. 24,

3 [4-

LII, 1/6 Lath. 15, 398/403. 33 tenetur M Pa; "

est enim M

34 a oz. K, de Ebr. V1.

manibus

Ebr. Vt. 38carne M — 39iniqui M — etiam M 39/40 profectiores M 42pr.et M s.]. — 43generationem M 43/44 quia usque progeniem oz. M Pat. 45 eo M quae K . 47 iniquorum KM Lafh., impiorum p culpam K, vorr. 48 sequitur L7. 49 facit Pa. 50 isdem M ceperit M — 51tantummodo oz. Lyr. Big. — 52namque]enim M — quid K 55uisiones M cadit Bess. 1. 2 Norz. Pat. Vulg. 56 aperiuntur K M Bess. 1. 2 Norz. Pat. V'ulg., ientur u 57quod M . 58prouident] K M Pazr., Pg m

0.

eis K M Bess. 1. 2 Pat., eorum u

LII, 2 bibit K, corr., uiuet M

62 scientiam M, sententia EPr.

LIBER XV, rrr-Lim

787

situs, culpam suam uidere uoluisset, de Omnipotentis postmodum furore non biberet. Sed qui hic auertit oculos a re; spectu criminis, illic declinare non ualet sententiam damnationis. Saepe uero hi qui supplicia aeterna non metuunt, praue agere pro temporali saltim percussione pertimescunt. Sed sunt x 495 nonnulli qui ita in iniquitate duruerunt, ut nec in ipsis me- PL 112 tuant feriri quae amant, dummodo quae peruerse cogitauerint 1o expleant. Vnde hoc in loco de huius iniqui obduratione subiungitur :

21,21

LIII, 60. Quid emim

ad ewm

pertinet de domo

sua

post se ? aut sà numerus mensium eius dimidietur ? Neque enim sic debemus accipere, ut iniquus iste postea quam damnatus aeternis suppliciis fuerit de domo sua, id est co; gnatis quos reliquerit, minime cogitauit ; cum per semetipsam Veritas dicat quia diues qui in inferno sepultus fuerat, de quinque fratribus quos reliquerat etiam in supplicio positus curam gerebat. Omnis namque peccator prudens erit in poena qui stultus fuit in culpa ; quia ibi iam dolore constrictus ad 10 rationem oculos aperit, quos hic uoluptati deditus clausit ; et poena torquente exigitur ut sapiat, qui hic excaecante se superbia desipiebat. Cui tamen sua sapientia iam tunc minime proderit, quia hoc ubi operari iuxta sapientiam debuit, tem-

pus amisit. Pro summo hic namque bono concupiscit germen 15 generis habere, domum familia et opibus replere, et diu in hac carnis corruptione uiuere. Sed si fortasse aliquid ad eius desiderium ueniat, quod tamen obtinere non possit nisi cum offensione conditoris eius animus ad paululum perturbatus cogitat ; quia si hoc egerit unde offensam sui conditoris 20 incurrat, in domo, in filiis, in uita percutitur. Sed superbia sua protinus instigatus obdurescit ;et quamlibet in domo, quamlibet in uita percussionem sentiat, nequaquam curat, dummodo quae cogitauerit expleat ; et quousque uiuit, uoluptates suas perficere non desistit. Ecce enim domus eius pro 25 culpa percutitur ; sed quid ad eum pertinet de domo.sua 11 Lath. 15, 404. LIII, 1/2 Lath. 15, 405/406. 407/408.

6/8 cfr. Luc. 16, 28.

21/23 Lath. 15,

4uiueret M — 6praue K M,-ayu 7 pertimescunt] non praez.. K, exp. 8 pr. in oz. M 11 huius K M, cuius Lz^., oz. LIII, 2 mensuum K e/ M -2/A. u eras. — A[5 cognatis] KM, depraezm.u reliqueret K, corr. a. z. cogitauit K M p, -bit Ga. -ipsum M supplicium M — 9fuerit M X 12decipiebat M — sapientiam K, eorr. hoc K M Rag. Gerz. edd., huc Be/., hic u

15 familiam K, corr.,

— 5 7 13

M ^ operibus

K, corr. a. z. repleri M 16 corruptionis K, corr. 18 perturbatur K 19 unde] K M, hic praez. u offensum M . 24desistat M X 25/27 de usque pertinet M zz zzarg.

788

LIBER

XV, Lur-LIv

post se ? Ecce pro ultione praui operis ea quae esse potuit uitae longitudo breuiatur ;sed quid ad eum pertinet, s? «umerus dierum eius dimidietur ? Et in hoc ergo se peccator contra Deum erigit, ubi Deus omnipotens eius erectio3o nem frangit ; et nec illata percussio mentem humiliat, quam in deliberatione contra Dominum obstinatio obdurat. Et notandum quam grauis culpae reatus sit, et poenam pro culpa menti proponere; et tamen nec tormenti metu sub iugo conditoris ceruicem cordis inclinare. Sed ecce cum haec au5; dimus, cordi nostro quaestio oritur, cur omnipotens et misericors Deus in tantam caecitatem cadere rationem mentis humanae permiserit ? Ne uero quisquam ultra quam debet occulta Dei iudicia discutere praesumat, recte subiungitur :

21,222

LIV, 641. Nwmquid Deum quispiam docebit scieniiam, qui excelsos iudicat ? Cum in his quae de nobis PL 1115 aguntur ambigimus, debemus alia quae nobis sunt certa conspicere, et eam quae de nostra nobis incertitudine sur; rexerat cogitationis querelam placare. Ecce enim quod electos ad uitam flagella reuocant, et a malis actibus reprobos nec flagella compescunt, omnipotentis Dei iudicia super nos ualde occulta

sunt,

et iniusta

non

sunt.

Sed

tendamus

oculum

mentis ad superiora, in illis aspicimus quia de nobis quid 1uste 10 conqueri non habemus. Omnipotens enim Deus angelorum merita discernens, alios in aeterna luce sine lapsu permanere y 494

constituit ; alios sponte lapsos a statu suae celsitudinis in aeternae damnationis ultione prostrauit. Nobiscum igitur iniuste nil agit, qui et subtiliorem nobis naturam iuste iudicauit. 15 Dicat ergo : Numquid Deum quispiam docebit scienHam, qui excelsos iudicat ? Qui enim super nos mira facit, constat procul dubio quia de nobis scienter omnia disponit. His itaque praemissis, adiungitur ubi humanus animus in requisitione fatigatur. 20 Nam subditur : 38 Lath. 15, 409/411.

35/39 Lath. 15, 410/411.

LIV, 1/2 Lath. 15, 412/415.

10/14 Lath. 15, 413/418.

28 mensium Norz., Vt. m. 2 29 omnipotens deus M 33 metus M 39 presumeret M LIV, 2 in M, s. Z., de Bess. 1. 2

3 ambigemus K, vorr.

eius M . 7. alia M, e aliqua

certe K, corr. — 8tendamus] K M Bess. r. 2, si praem.u.— 9in]et praem. M aspiciemus M, corr. ^ nobis] non habemus add. K* .7. — quod] K M Bess. r. 2 10 conqueri (debea zz ras. sedexp.)mus K — 12abK M 12/13 internae M 13aeterna K — aeternam damnationem La4//. — 14nihil M ^ quiet] que M iudicauitiuste M — 17/18disponet M — 18 animus] oculus uel praem. 18/19 inrequisitionem Bess. r, inquisitione Bess. 2 Vind.

LIBER

21,223

LV, 62, Iste

moritur

XV, Lv-LvI

vobusius

789

et sanus,

diues

et

21,24 felix ; uiscera eius plena sunt adipe et medullis 21,25 ossa illius ivrrigantur ; alius uero moritur in amari-

tudine animae suae absque ullis opibus. Ista cum ita ; sint, quis in omnipotentis Dei secreto discutiat cur haec ita esse permittat ? Sed electis et reprobis uita quidem dispar est, carnis autem in morte corruptio dispar non est. Vnde subiungitur : 21,26 Et tamen simul in $uluere dormient et wuermes 10 0perient eos. Quid ergo mirum, si prosperitate uel aduersitate praesentis saeculi dissimiliter ad momentum currunt, qui per corruptionem carnis ad terram similiter redeunt ? Illa est ergo solummodo uita cogitanda in qua cum resurrectione carnis ad finem dissimilem pertingitur retributionis. Quae est 15 enim iniquis salus aut robur, qui adeps et diuitiae, dum totum hiccum celeritate relinquitur, et illicretributio, quae numquam relinqui possit, inuenitur ? Sicut autem huius iniqui laetitia transit ad poenam, ita afflicti innocentis poena transit ad laetitiam. Nec diuitiae ergo debent mentem extollere nec in20 Opia perturbare. Vnde beatus Iob inter damna rerum nulla admittit ad animum damna cogitationum, sed ad eos qui se in percussione despiciunt redarguendo subiungit dicens : 21,27 LVI, 63. Certe noui cogitationes uestras et senten21,28 tias contra me iniquas. Dicitis emim : Vb est domus principis et ubi tabernacula 4mpiorum ? Impium enim crediderant quem a laetis rebus, temporaliter destructum ; uidebant. Sed sanctus uir tanto eos alta consideratione

diiu-

dicat, quanto inter damna quae pertulerat infracta rectitudine

stabat. Quid enim ei foris rerum damna nocuerant, qui illum non amiserat quem interius amabat ? 21,26 64. Hoc uero quod dicitur : Sómul in puluere

dormient 1:0 6$ wermes operienti eos ; si quis forsitan accipere per allegoriam uelit, explere breuiter possumus, si de iniquo hoc diuite ea quae sunt iam dicta replicemus. Dicitur namque : LV, 1/12 Lath. 15, 420/451.

17/19 Lath. 15, 431/433.

LVI, 1/7 Lath. 15, 435/440.

LV, 2 medulla K, corr. 5 quis] sinum a4. Norzi., qui Gerz. in o. d. secreto K M, in s. /., Ger. Lath., o. d. in secreto (o zn a zat. Bess. 2) Bess. 1. 2, 0. d.

secretum Norzi., o.d.secretau —— 9puluerem M — 11praesentis] uitae prae. Vi. uitaelLyr.Big. 12perM;./ similiterad terram Lab. — 14 finem V/1., uitam z/. Ject. V1.

18 innocentis afflicti a7.

LVI, 4a laetis] Norz. Lath., alecibus K, is corr., electis M, laetis l7zd.

quanta K, corr.

7eiforis] furoris

M — 9puluerem

6

KM . 12iam sunt M

PL 1114

790

LIBER XV, Lvi

21,24 Viscera eius plena sunt adipe. Sicut enim ex abundanti cibo adeps, ita ex abundantia rerum superbia nascitur, quae 1; impinguat mentem diuitis, dum eleuatur animus superbientis. Superbia quippe cordis quasi quaedam pinguedo est crassitudinis. Vnde quia plerique ex abundantia peccata perpetrant, per prophetam dicitur : Prodiit quasi ex adipe iniquitas

21,24 eorum. Sequitur : Et medullis

ossa

illius irrigantur.

20 Amatores huius saeculi quasi ossa habent, quando in hoc mundo fortitudinem dignitatum possident. Sed si in exteriori dignitate desint terrenae et domesticae diuitiae, quantum ad iudicium suum ossa quidem habent, sed medullas in ossibus non habent. Quia ergo sic iste amator huius saeculi exteriori

HL. 495

25 potestate fulcitur, ut etiam interiori terrenae domus abundan-

tia saginetur, dicitur : E? medullis ossa illius ivrigantur Vel certe ossa sunt huius diuitis prauae et durae consuetudines, medullae uero in ossibus sunt ipsa desideria male uiuendi quae neque ex prauitatis satisfactione satiantur. Quae medul3olae quasi ossa irrigant, cum praua desideria peruersas consuetudines suas in uoluptatum delectatione conseruant.

65. Et sunt nonnulli qui in hoc mundo diuitias non habent, sed habere concupiscunt, elati esse appetunt ; quamuis in hoc mundo quod cupiunt obtinere non possunt; et cum nullis 3; rebus uel honoribus

fulti sint, per mala

tamen

desideria in

conspectu interni iudicis reos conscientia addicit. Talis etenim quisque plerumque ideo affligitur, quia ditescere ac superbire

21,25 non praeualet. De quo et subditur: Alius wero moritur in amaritudine animae absque ullis opibus. Ecce unde 4o diues superbo corde inaniter gaudet, inde pauper alius superbo corde inanius affligitur. Bene autem de utrisque sub-

21,26 iungitur: Et tamen simul in puluere dormient et uer-

mes operient eos. In puluere enim dormire est in terrenis desideriis oculos mentis claudere. Vnde unicuique peccanti et 4; in culpa sua dormienti dicitur : Surge qui dormis et exsurge a mortuis ; et illuminabit te Christus. Vermes uero qui de carne nascuntur eos simul operiunt, quia siue diuitis, siue pauperis superbientis animum curae carnales premunt. In rebus enim 18/19 Ds72 7

45/46 Eph. 5, 14.

15 superbientis Z//it. in M T7 quia Nec, 18 prodiet M 21 fortitudinem K 21 dignitatem K exteriore K M 22 dignitatem M . 23medulla M — 24huiusom. M . 26 medulla(ossa oz.) M — 27sunt om.M ^ eiusM . praue M — dure M — 28medull M . 29quia (pr. /.) M . 34possint K. 35sunt K — 36*tenim M —— 39 animae] suae add. u operibus K, corr. 40 inaniter] et praem. K 42 pulberem M dormiunt M

46 inluminabit K 48 enim K M, et- praem. yu

tibi M

47 nascantur K, corr.

siue K

PL11r$

LIBER XV, Lvi

791

terrenis pauper et diues reprobus, quamuis non pari prospe;o ritate fulciantur, pari tamen anxietate turbantur, quia quod ille iam cum metu habet, iste cum anxietate appetit ; et quia habere non ualet, dolet. Dicatur ergo : Sémul in $uluere dormieni ei uermes operient eos, quia etsi non simul rebus temporalibus subleuantur, simul tamen in cura rerum ;; temporalium mentis torpore sopiuntur. Simulque eos uermes operiunt,

quia uel istum ut concupita habeat, uel illum ne

habita amittat, carnales cogitationes premunt. 66. Beatus autem Iob, qui nec habitis rebus elatus fuerat, nec amissas cum anxietate requirebat, quia nullis exterioris 6o damni cogitationibus mordebatur, eum uermes cordis non operuerant. Et quia in terrena cura mentem suam non deiece-

21,27 rat, nequaquam in puluere dormiebat. Sequitur : Certe noui

cogitationes uestras et sententias conira me iniquas. Cum scriptum sit : Quis scit hominum quae sunt hominis, nisi 65 spiritus hominis qui in ibso est ? Qua ratione nunc dicitur : Certe noui cogitationes uestras. Sed tunc spiritus hominis ignoratur ab altero cum uerbis uel operibus non demonstratur. Nam cum scriptum sit : Ex fructibus eorum cognoscetis eos, per hoc quod foras agitur quicquid intus latet aperitur. 7o Vnde recte quoque per Salomonem dicitur : Quomodo in aquis resplendent wultus brospicientium, sic corda hominum manifesta sunt brudentibus. Proinde beatus Iob, cum amicorum colloquentium cogitationes nosse se diceret, adiunxit : E semteniias conira me iniquas, ut ex patenti reostenderet quia 75 hoc quod in eis latebat inuenisset. Vnde ipsas quoque eorum p. 496

21,28 iniquas sententias adiungit, dicens :Dicitis enim : Vbi est

domus $rincipis et ubi tabernacula imptorum ? 67. Infirmi quique, qui in hoc mundo florere appetunt, et sicut magna mala sic flagella pertimescunt, in eis quos flagel8o latos aspiciunt, culpas ex poena metiuntur. Quos enim percussos cernunt, Deo displicuisse suspicantur. Vnde amici beati

Iob quem percussum uiderunt, impium

fuisse crediderunt,

uidelicet aestimantes quia si impius non fuisset, eius taberna64/65 I Cor. 2, 11.

68/69 Matth. 7, 16. 20.

70/72 Prou. 27, 19.

49 diu««es M ^ 50/51 turbantur zsque 2/7. cum M zn zarg. — 51 anxietate om.M | 52egoM puluerem M Vulg. | 53dormiunt M — et! M — 56 concupibit M, corr. amissus K, corr.

habet M, corr. non K, corr. 58 qui M ;. /. 59 nullus M exterioribus K, corr., Tr. 60 damni

cogitationibus oz. Tur. ^ uermis K,corr. ^62 puluerem K, corr. — 64 quis] quiM homines(z//./.) M ^ 66uestras] et sententias contra me iniquas adZ. Ms.l. . 68cognoscitur K — 69foras] K M,forisu — 71resplendet M — 73 dicerit K, corr.

74 re] reos M

76 dicit K, corr. existimantes M

ostendetit K, corr.

79 mala magna

quasi /M, corr.

M

75 ipsas] in Praez. M

80 mentiuntur

M

83

792

LIBER

XV, rvr-rLvi

cula permanerent. Sed ista non cogitat nisi qui adhuc infirmi85 tatis taedio laborat qui in praesentis saeculi delectatione gressum cogitationis figit, qui transire ad aeternam patriam perfectis desideriis nescit. Vnde bene subiungitur :

21,29

LVII, 68. Imterrogate

quemlibet

de uiatoribus,

et

21,30 haec eadem illum intellegere cognoscetis. Quia im diem perditionis seruatur malus et ad diem furoris ducitur. Saepe etenim diu diuina patientia tolerat quos iam PL 1116 ; ad supplicia praescita condemnat, permittit florere quos adhuc cernit deteriora perpetrare. Quia enim uidet ad quam damnationis foueam tendant, hoc eis pro nihilo esse existimat, quod hic peruersi reliquenda multiplicant. Sed quisquis praesentis uitae gloriam diligit, magnam esse felicitatem deputat hic 10 secundum uotum florere, quamuis cogatur postmodum supplicia aeterna tolerare. Solus ergo ille conspicit nihil esse quod iniquus floret, qui iam gressum cordis ab amore praesentis saeculi amouit. Vnde recte cum de subsequenti damnatione impii diceretur, praemittitur : Interrogate quemlibet de 15 42atoribus, et haec eadem illum intellegere cognoscetis. Viator quippe dicitur qui praesentem uitam uiam sibi esse et non patriam attendit, qui in dilectione praetereuntis saeculi cor figere despicit, qui non remanere in transeuntibus sed ad aeterna peruenire concupiscit. Qui enim in hac uita 20 uiator esse non appetit, huius uitae prospera minimé contemnit et ea quae ipse desiderat, cum abundare aliis uiderit, miratur. Vnde Dauid propheta quoniam a dilectione praesentis saeculi iam corde transierat, iniqui gloriam describens, dicebat : Vidi àmpium superexaltatum et eleuatum swber cedros L25 bani, Sed quia cor huic mundo non subdidit, hunc iure despexit

dicens : Transiwt et ecce non erat. Esset quippe aliquid in eius aestimatione impius, si ipse ab hoc saeculo per intentionem minime transisset. Sed is qui non transeunti magnum aliquid esset, transeunti animo quam nihil esset apparuit, quia dum 3o aeterna retributio cogitatur, praesens gloria quam sit nulla cognoscitur. Hinc Moyses cum supernae contemplationis LVII, 1/2 Lath. 15, 442/445. 2/4 Lath. 15, 447/448. 443 [445. 22/34 Pat., Ps. 53 (79). 24/25 Ps. 36, 55.

85 saeculi] uitae $ag. Lyr. Big., utr. lect. V1.

16/17 Lath. 15, 26 Ps. 56, 56.

86/87 perfectus M

LVII, 2 cognoscitis K M, corr. 4 ducitur K M y, adducitur La/., ducetur Gall. 5supplicium K — 7nihili K — existimant M 11nihil] K M, nil 15/16 cognoscitis K — 17 esse oz. Lath. dilectatione Be/. praesentis Tur. Norm. — 23corda M — 24supet] K M Par.,sicutu Vulg. — 26 esset M 28 his K, corr., M qui] K M Pz£., cui u transeunt M 29 nil K esse M

LIBER

XV, rvri-Lvin

793

gloriam quaereret, dixit : Transiens widebo uisionem. Nisi enim gressum cordis a saeculi amore remouisset, nequaquam intellegere superna potuisset. Hinc Ieremias luctum cordis sui 35 considerari deposcens, ait : O «uos omnes qui transitis ber uiam,

altendite et widete si est dolor sicut dolor meus. Qui enim praesentem uitam non quasi uiam transeunt, sed quasi patriam attendunt, luctum cordis electorum considerare nesciunt. Illos

ergo ut dolorem suum considerent exquirit, quos in hoc 4o mundo contigit animum non fixisse. Hinc per Salomonem i 497 dicitur : Aperi os tuum muto, et causis omnium. filiorum qui pertranseunt. Muti enim dicuntur qui praedicatorum uerbis contradicendo minime resistunt. Qui etiam pertranseuntes sunt, quia intentionem mentis in amore uitae praesentis figere 45 dedignantur. Igitur quia malus ad diem perditionis seruatur, et ad diem furoris ducitur, hoc non nisi qui est uiator intellegit ;quoniam qui cor in praesentibus fixit, quae iniquum sequantur supplicia non deprehendit. De quo adhuc subditur : 21,31 LVIIL, 69. Quis arguet coram eo wiam eius ? et PIZnr17 quae fecit, quis reddet «lli ? Saepe malus indignationem conditoris sui, quam in aeternum passurus est, et in hac quoque uita positus experitur, dum prosperitatem quam amat ; amittit et aduersitatem quam formidat inuenit. Et quamuis increpari de suis prauitatibus a iustorum lingua etiam in prosperis ualeat, scimus tamen quod cum facta sua peruersum quemque deiciunt, iustorum increpatio conualescat. Qua autem ratione nunc dicitur : Qus arguet coram eo uiam 10 e245 ? dum etiam iustis tacentibus, hoc quoque notum sit, quia totiens hic iniqui uia arguitur, quotiens eius prosperitas interueniente aduersitate turbatur. Sed beatus Iob dum de omnium malorum corpore loqueretur, subito ad omnium iniquorum caput uerba conuertit. Vidit enim quod in fine mundi satan hominem ingrediens, quem sacra scriptura antichristum I appellat, tanta elatione extollitur, tanta uirtute principatur, A

tantis signis et prodigiis in sanctitatis ostensione se eleuat, ut

argui ab homine eius facta non ualeant ; quia cum potestate 32: B

x35 $5.

35/36 Lam. 1, 12.

41/42 Prou. 51, 8.

45/48 Lath. 15,

448/451. TOES

T- Eath: 185, :2-

12/14 Lath. 15, 454/455.

35 considerare M ^ deposcens M — omnes M s. 7. — peroz. M 39 exquirit K M Bess. 1. 2, propheta praez.u — 45a M — 46/47 intelleget M, vorr. 47fgit K — iniquum M, evorr., iniquo Kedd. — 48sequantur] K M Lz/A., seruantur edg., -untur p LVIII, 1 arguit K Laz., de M nihil constat amat oz. M

corpori Tr.

6 iustis lud.

14 finem M

12 de oz. Tur.

uias M Lat.

3acM

4

13 omni K M, corr., Vt.

17 se eleuat K, ex -ant M, eleuatur u

2o

LIBER XV, rvi 794 terroris adiunguntur etiam signa ostensae sanctitatis et ait : Quis arguet coram eo uiam eius? Quis uidelicet hominum

illum increpare audeat cuius uisum ferre pertimescit ? Sed tamen eius uiam non solum Elias et Enoch, qui in eius exprobratione

ad

medium

reducuntur,

sed

etiam

omnes

electi

arguunt, dum contemnunt, dum uirtute mentis eius malitiae 2 5 resistunt. Sed quia hoc ex diuina gratia et non suis uiribus faciunt, recte nunc dicitur: Quis arguet coram eo uiam eius ? Quis etenim nisi Deus cuius adiutorio electi, ut resistere ualeant, fulciuntur ? Aliquando enim in scriptura sacra cum interrogando q4s ponitur, Omnipotens designatur. 3 o Vnde scriptum est : Quis suscitabit eum ? De quo per Paulum dicitur : Quem Deus suscilauit a mortuis. In eo ergo quod sancti uiri eius iniquitati contradicunt, non ipsi sunt qui uiam eius arguunt, sed ille est ex cuius gratia confortantur. Et quia praesentia eius, qua in homine uenturus est, multo 3 5 atrocior in persecutione erit quam nunc, cum minime cernitur ; quia specialiter adhuc illo uase suo proprio non gestatur, bene dictum est : Coram eo. Multi enim nunc uias antichristi diudicantes corripiunt, sed hoc quasi in eius absentia faciunt, dum illum arguunt quem adhuc specialiter non intuen40 tur. Cum uero in illo damnato homine uenerit, quisquis eius i. 498 praesentiae resistit, coram eo uiam eius arguit cuius uires et PL 1118 conspicit et contemnit. Vel certe uiam eius arguere est prosperitatem cursus eius aeterno supplicio interueniente turbare. Quod quia solus Dominus propria uirtute facturus est, de quo 4 I1 scriptum est : Quem Dominus Iesus interficiet spiritu oris sui, et. destruet. illustratione aduentus sui ; recte dicitur : Quis arguet coram eo uiam eius ? Vndeetsequitur: Ef quae fecit, quis reddet illi ? Quis nimirum nisi Dominus ? Qui solus illi perdito homini quae fecit reddet, dum potestatem 5 o eius tam ualidam per aduentum suum aeterna damnatione contriuerit. Sed elatus iste princeps malorum, in hac uita quamdiu est positus, quid agat audiamus. Sequitur : 26/28 Lath. 15, 455/457. 30 Gen. 49, 9. ST Gal TUE ACUEIO TI 15545 10: 37 Lath95 4571 40/43 Lath. 15, 458/461. 45/51 Lath. 15, 461 /[467. 45/46 1I Thess. 2, 8. 53 Lath. 15, 468. 19 erroris l/zd., terrores Tur.

adiunguntur K M Bess. r. 2 V'znd. Tur., -git

L X signisostensis Tur. ^ sanctitatis] dignitatis et praez. V/ind., ueritatis Tur. 21 illum oz. M 22/23 exprobratione] K M, -em u 23 reducuntur KM, de- u 24argu"nt M — 25exom. M . 26 uias Latb., praeter Lath. 27 adiutorio] potestate La//. 27/28 resistere] ei praem. Lat. 29 omnipotens] deus aZ. M ^ designantur K, corr. 30 suscitauit K M 32 sancti] K M, oz. u 34 quia K, vorr. 38quasi hoc M — 40 damnando edd. rec. quis M — 4larguet M — 43cursum M 49 ei M Lap. P* 52 audiatur M

LIBER.

21,322

;

1o

15

20

XV, XIX-LX

LIX, v0. I$se ad sepulcra

795

ducetur

et in congerie

moriuorum uigilabit. Quia sepulcra mortuos tegunt, quid aliud per sepulcra quam reprobi designantur, in quibus exstinctae a uita beatitudinis animae uelut in sepulcris latent ? Iniquus ergo iste ad sepulcra ducetur quia in prauorum cordibus recipietur; quoniam soli eum illi suscipiunt in quibus mortuae a Deo animae reperiuntur. De quo recte etiam, dum eius supplicia describerentur, per prophetam dicitur : I cizcuitu illus sepulcra eius, omnes interfecti e qui ceciderunt gla-d70. Illi quippe in inferno iuxta ipsum sunt in quibus idem malignus spiritus mortuus iacet. Qui iniquitatis eius gladio percussi ceciderunt. Vnde scriptum est : Qui liberasti Dauid seruum tuum de gladio maligno. Recte autem dicitur: Ef Zn congerie moriuorum uigilabit ; quia nunc in congregatione peccantium astutiae suae insidias exserit. Pro eo autem quod in mundo raritas bonorum est et multitudo malorum recte mortuorum congeries nominatur, ut ipsa iniquorum multitudo signetur. Lata enim wia est quae ducit ad. berditionem ei multi sunt qui ingrediuntur ber eam. Satanae itaque in congerie mortuorum uigilare, est in reproborum cordibus malitiae suae, astutias exercere.

De quo adhuc subditur :

21,33

LX,"1. Dulcis fuit glareis Cocyti. Graeca lingua co-

cytus luctus dicitur, qui tamen luctus feminarum uel quorumlibet infirmantium solet intellegi. Sapientes uero huius saeculi, PL 1119 a luce ueritatis exclusi, quasi umbras quasdam de ueritatis ; inquisitione tenere conati sunt. Vnde Cocytum fluuium curre-

re apud inferos putauerunt, uidelicet designantes quod hi qui digna doloribus opera faciunt, in infernum ad luctum decur-

runt. Sed nos despiciamus umbram carnalis sapientiae, qui iam de ueritate lucem tenemus et cognoscamus uoce beati

ro uiri Cocyton luctum infirmantium dici. Scriptum quippe est : LIX, 1 Lath. r5, 469. 5/7 Lath. rs, 469/472. 8/10 Ez. 12/13 Ps. 145, 10. 13/14 Lath. 15, 474. 18/19 Matth. 7, 15. Lath. 15, 474/478. LX, 1 Lath. 15, 480. Lath. 15, 482/4835.

LIX, 1ducitur

3 Lath. 15, 480/481.

5/6 Lath. 15, 481.

352, 22. 16/21 9/10

K — congeriem M — 3reprobi] reproborum corda K Bess.

1. 2 edd. rec., reproborum corpora T7., corr. zm. 2, edd. uet.

signantur K Bess. 1. 2

5ducitur K — 6 illi oz. La. 7 reppetriuntur K, recipiuntur Tr. 8 desctriberentur K, pr. e zzi zzut., M (di-) Bess. 1. 2, describuntur u 10 infernum K, corr., M ipsum] K M, illum u isdem K, his- M 12 liberas K, corr. M 13etoz. M 14 uigilauit K, corr., M ^ 15erexit lad. 22 subiungitur

M

LX,1glrei M 1/2quoquits M 4de] K M,os.u — 5quoquitos M 5/6 currere oz. Tr. aput i. currere M ^ 9 uocem K

796

LIBER XV, rx

Viriliter agite et confortetur cor uestrum. Qui enim in Deo confortari renuunt, ad luctum per animi infirmitatem tendunt. Glareas uero lapillos fluminum appellare consueuimus, quos aqua defluens trahit. Quid ergo per glareas Cocyti nisi reprobi 15 designantur qui suis uoluptatibus dediti, quasi semper a flumine ad ima detrahuntur ? Qui enim contra uoluptates huius saeculi stare fortiter nolunt, glareae Cocyti fiunt quia suis cotidie lapsibus ad luctum tendunt, ut in aeternum post lugeant, qui modo se in suis uoluptatibus delectabiliter rela20 xant. Et quia antiquus hostis suum uas illum reprobum ho-

^ 499

minem ingressus, dum dona peruersis tribuit, dum eos in hoc

mundo honoribus extollit, dum eorum oculis prodigia osten-

dit, dum fluxae mentes hunc in suis prodigiis admirantur et sequuntur ; bene de eo dicitur : Dulcis fuit glarets Cocy-

25 £i. Cum enim hunc electi despiciunt, cum mentis calce contemnunt, illi eum sequentes diligunt, qui uelut ab aqua uoluptatis ad perpetuum luctum trahuntur, qui per terrenam concupiscentiam more glareae cotidianis lapsibus ad ima dilabuntur. Aliis namque gustum suae dulcedinis per super3o biam, aliis per auaritiam, aliis per inuidiam, aliis per falla-

ciam, aliis per luxuriam porrigit ;et ad quanta genera pertrahit, quasi tot suae dulcedinis potus Nam cum aliquid superbum in mente persuadet, quod dicit, quia uideri praelatus ceteris homo 5; appetit. Dum

menti auaritiam

infundere

uitiorum propinat. fit dulce peruersus

molitur,

fit dulce

quod occulte loquitur, quia per abundantiam necessitaà uitatur. Dum aliquid de inuidia suggerit, fit dulce quod dicit quia peruersa mens dum alium deterescere uiderit, exsultat se eo minorem minime uideri. Cum aliquid de fallacia persua4o det, fit dulce quod suggerit, quia eo ipso quo fallit ceteros, prudens uidetur sibi. Cum luxuriam deceptae menti loquitur, fit dulce quod suadet, quia in uoluptate animum resoluit. Quot ergo uitia carnalium cordibus inserit, quasi tot potus suae eis dulcedinis porrigit. Quam tamen ut praedixi, eius 4; dulcedinem non percipiunt nisi qui praesentibus uoluptatiL18ps350. 524

15/19 Lath. 15, 483/488.

31/32 Lath. 15, 488/490.

11 deo] mundo Bz. Gerz. 11/12 confortare K, corr. 12 animae K 16 trahuntur La7. 17 quia] K M Norm. Lath., qui u suis] a praem. Nor. 20 illo K, corr. 21 bona lzzd. 22 corum] in praez. M 23 dum] K Medd.,om.u ^ 23prodi&lis M ^ 25 mentes K,corr.a. z. ^ 26abom. Norm. (Vt. del.) 28 ab K, corr. 33 suadet M 34 hominibus edd. rer. 35dulcia M — 37suggesserit K —— 38deterescere M, deteriorescere Bess. 2, ditescere a//quof codd., edd. uet. (deterius praem.), decrescere a/. edd. rer. 40 quod K, corr.

dulcedinis

41 luxortia K, de luxuria Vnd. K M, dulcedinis eis ji

42 resoluet M

44 eis

PL 1120

LIBER

XV, rx-rxi

797

bus dediti, ad perpetuum luctum trahuntur. Bene ergo dicitur : Dulcis fuit glareis Cocyti, quia amarus electis, et suauis est reprobis. Illos enim solummodo suis delectationibus pascit, quos cotidianis lapsibus ad gemitum impellit. ;» Sequitur :

21,33

LXI, v2. E! ost

se omnem

hominem

trahit ; et

ante se innumerabiles. Hoc loco homo humana sapiens dicitur. Sed cum plus sint omnes quam innumerabiles quaerendum nobis est cur ante se innumerabiles et post se omnes ; trahere dicatur, nisi quod antiquus hostis reprobum tunc hominem ingressus cunctos quos carnales inuenerit sub suae y oo iugum ditionis rapit ? Qui et nunc priusquam appareat innumerabiles

1o

15

20

25

quidem,

non

tamen

omnes

carnales

trahit,

quia

cotidie a carnali opere ad uitam multi reuocantur, atque ad statum iustitiae alii per breuem, alii uero per longam paenitentiam redeunt. Et nunc innumerabiles rapit, cum falsitatis suae stupenda hominibus signa non exhibet. Cum uero coram carnalium oculis miranda eis prodigia fecerit, post se tunc non innumerabiles, sed omnes trahit, quia qui bonis praesentibus delectantur potestati illius se absque retractatione subiciunt. Sed sicut praefati sumus, quia plus est omnem hominem quam innumerabiles trahere, cur prius dicitur quia omnem trahit, et post in augmento innumerabiles subiciuntur ? Ratio namque expetit ut prius quod minus est et post in augmento quod maius est diceretur. Sed sciendum quia hoc loco plus fuit innumerabiles dixisse quam omnes. Post se enim omnem hominem trahit, quia in tribus annis et dimidio omnes quos in studiis uitae carnalis inuenerit iugo suae dominationis astringit. Ante se uero innumerabiles traxit, quia per quinque milia et adhuc amplius annorum curricula, quamuis carnales omnes trahere minime potuit ;multo tamen plures sunt in tam longo tempore hi quos ante se innumerabiles rapit, quam omnes quos in tam breui tempore rapiendos inuenerit. Bene ergo dicitur: Post se omnem hominem trahit ; et ante

ose

innumerabiles,

quia et tunc minus

46/48 Lath. 15, 490/491.

omnes

50 Lath. 15, 493.

LXI, 1/2 Lath. 15, 494/495. 508/509. 46 luctuum M

tollit cum

16/29 Lath. 15, 495/508.

30/32 Lath. 15,

49 quos M ;. /.

LXI, 4nobis est] K M, est nobis et] querendum est quut przez. M — 5 dicitur K, corr. 10 uero oz. M 12 exhibent K, corr.. 14 trahit K, izze mut. 15 potestate M ratione Bess. 2 17 omnem K M Lath., hominem

add. Latb!, corr., 18augmentum M . 19 postea La//. 20 maius K M Bess.r.2,plusu — sed M;.7. | quia]quid La/7. — loco]quodadz. M — 21 enim oz. M

23 carnales M, corr.

tempore M zz zarg. inf.

damnationis

30 trahit Lyr. Big.

M

27/28 hi usque

798

LIBER XV, rxi-Lxu

tulerit, et nunc amplius diripit cum corda non omnium inuadit. Haec beatus Iob, quia contra iniquorum principem mire disseruit, qui in hac uita extolli permittitur, sed in ad-

uentu Domini destruetur, de se patenter ostendit quia flagella 35 dominica non ex offensione susceperit ; quoniam si iniquus quisque in hac uita permittitur prosperari, necesse est ut electus Dei debeat sub flagelli freno retineri. Ex qua re amicos arguit dicens : 21,34 LXII, 73. Quomodo igitur consolamini me frustra, cum responsio uestra repugnare ostensa sit ueritati ? Amici beati Iob eum consolari non poterant, in quo suis sermonibus ueritati contraibant. Cumque hunc hypocri; tam uel impium dicerent, per hoc quod ipsi mentientes perpetrabant culpam, augebant procul dubio poenam iusti uulneribus afflicti. Nam sanctorum mentes, quia ueritatem diligunt, etiam culpa fallaciae torquet alienae. Quanto enim graue mendacii esse crimen aspiciunt, tanto hoc non solum in se, 10 sed etiam in aliis oderunt.

LXII, 1/7 Lath. 15, 511/517.

31 dirigit K, corr.

omnium

—non omnium] La//., omnium non K M Bess. Latp P".

1/73 edd., innumerabilium Norz. (V*. m. 2) Angl. u

uentum M — 37 flagello M V'*., corr., Germ. dubit. y

LXII, 2 repugnati K, corr. 8 culpe M

sit] est Laz/.

33/34 ad-

4 suis] iniq's praez. M s. /.

explicit liber xv incipit liber xvi K, explicit liber pape gregorii xv incipit liber eiusdem xvi M

PL 1121

PL 1122

LIBER DECIMVS SEXTVS

222

22,2)

PL 1121

Qui contra ueritatis uerba in allegatione deficiunt, saepe y 5o: etiam nota replicant ne tacendo uicti uideantur. Vnde Eliphaz, beati Iob sermonibus pressus, ea dicit quae nullus ignorat. Ait enim :

101. Numquid

Deo comparari

potest homo, etiam

cum perfectae fuerit scientiae ? In comparatione etenim Dei, scientia nostra ignorantia est. Ex Dei namque participatione sapimus, non comparatione. Quid ergo mirum cum illud ; quasi per doctrinam dicitur, quod sciri potuit etiamsi taceretur ? Qui adhuc Dei potentiam quasi defendendo subiungit :

IL 2. Quid $rodest Deo, si iustus fueris ? aut quid

ei confers, sí immaculata fuerit uita tua ? In omne quippe quod bene agimus, nosmetipsos non autem Deum iuuamus. Vnde et per psalmistam dicitur : Dixi Domino : Deus s; meus es tu, quoniam bonorum meorum non indiges. Ipse enim

uere nobis Dominus, quia et utique Deus est ; qui bono non indiget seruientis, sed bonitatem confert quam recipit, ut oblata bonitas non ipsi, sed prius accipientibus et post reddentibus prosit. Nam etsi in iudicium Dominus ueniens dicit : 10 Quamdiu fecistis uni de has fratribus meis minimis, mihi fecisiis ; mira hoc pietate loquitur ex suorum compassione membrorum. Et ipse nos per hoc quod caput nostrum est adiuuat, qui per nostra bona opera in suis membris adiuuatur. Adhuc adiungit Eliphaz, quod nullus ignorat, dicens : 224

IIL3.

Numquid

timens

arguet

te, et ueniet

tecum

ad iudicium ? Quis hoc uel desipiens sentiat, quod Domi- PL 1122 nus ex timore nos arguat et ex metu contra nos suum iudicium Liber XVI, 1, 1/4 Lath. 16, 1/4. II, 1/4 Lath. 16, 7/10. 10/11 Matth. 25, 40.

7 Lath. 16, 5/6.

4/[5 Ps. 15, 2. 14 Lath. 16, 11.

10/13 Taio, Sent. 5, 5o (907A).

III, 1/4 Lath. 16, 12/15.

Liber XVI, 1 uerba] M s. 7.

I, 1/2 etiam cum] etiamsi Nor.

2 enim ju

IL, 1 deo] oz. Latb., praeter Latb^ Lath. u, dominum

K M Latpl*

— 2conferri

5/6 tacetur .M

M ^ omniu

4 et] ..se K, in ei zut., ei .M

— 3deum 6 est deus M

8 allata Nor. (Vt. zz. 2) 9 iudicium K, zz -cio zat., -cio M 10/11 quodcumque uni ex minimis istis fecistis m. f. Taro 10 ex Lyr. Big. 13 quo* M . 14 adiungit K M y, -xit Ga//. dicens M ;. /. III, 1 te a. La£5. PF"

1/2 et usque iudicium M ;. /.

dissipiens K — 3arguet M Lat) P n.suum Ku

2 in Lab. Vulg.

contta n. s. iudicium M L7/7., iudicium c.

800

LIBER

XVI, ri1-v

proponat ? Sed qui uerba sua metiri nesciunt, procul dubio ; ad otiosa dicta dilabuntur. In quibus si se minime reprehendunt, statim ad noxia et contumeliosa uerba prosiliunt.

|

22,

Vnde Eliphaz qui otiosa intulit, ad contumeliosa protinus uerba prorupit dicens :

IV, &. Et non propter malitiam

ei infinitas

iniquitates

ad uerba uenit otiosa,

tuam

$lurimam,

tuas ? Ecce a torpenti corde

ab otiosis

etiam

uerbis

per crimen

fallaciae ad contumelias exarsit. Isti quippe sunt casus culpae ;crescentis, ut lingua cum non restringitur nequaquam ubi ceciderit iaceat, sed semper ad deteriora descendat. Ea uero

quae subiuncta sunt, quia ualde iuxta historiam patent, exponenda ad litteram non sunt. 5, Sed quia amicos beati Iob haereticorum speciem tenere 10 diximus, ipsum uero significationem sanctae Ecclesiae gerere, iam nunc Eliphaz uerba quo modo haereticorum falsitati congruant,

demonstremus.

Nam sequitur :

22,06 $V, 6. Abstulisti enim bignus fratrum tuorum sine p 5o2 22,7 causa et nudos spoliasty uestibus. Aquam lasso non 22,8 dedisti et esurienti subtraxisti panem. In fortitudine brachii tuy possidebas terram et potentissimus s; obtinebas eam. In scriptura sacra pignoris appellatione aliquando dona Spiritus sancti, aliquando uero signatur confessio peccati. Pignus namque accipitur donum Spiritus sancti, sicut per Paulum dicitur : Qui dedit nobis jignus Spiritus. Ad hoc PL 1125 enim pignus accipimus, ut de promissione quae nobis fit cer1o titudinem teneamus. Donum ergo sancti Spiritus pignus dicitur, quia per hoc nostra anima ad interioris spei certitudinem roboratur. Rursum pignoris nomine peccati confessio solet intellegi, sicut in lege scriptum est : Cum debet tibi quidpiam frater tuus, et abstuleris pignus ab eo, ante solis occasum pignus 15 restitue. Frater etenim noster debitor nobis efficitur cum 6/8 Lath. 16, 15/16. IV, 1/2 Lath. 16, 17/18.

4/6 Lath. 16, 18/20.

V, 1/2 Lath. 16, 24/25.

8 II GOoreT722.

13/15*bx922

4quia

11/13 Lath. 16, 21/23.

12/29 Pat., Exod. 3o (33).

26

M . 6 uerba oz. M

IV, 2a] ad K, exp.

8 prorumpit M, corr., Latp.P'Kc

3 etiam K M, autem u

6 discendant K, i zz e corr.

9 tenere (5. /.) speciem M 11 haereticorum falsitati] haereticis ILa/5. 11/12 congruant K 11 falsitate K, corr. V,2et M s. /. 5 appellatione pignoris M 6 confessionem M 1i peccatorum Bess. r. 2. 12rursus M pignerisM solet] datur Par. 13 cum K,edebitum ^ debuerit Lr. Big. 14 pignus oz. Lyr. Big. 15 redde M | enim M

LIBER XVI, v

8or

quilibet proximus in nos aliquid deliquisse monstratur. Peccata quippe debita uocamus. Vnde peccatori seruo dicitur : Omne debitum. dimisi tibi. Et in dominica cotidie oratione precamur : Démitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus 20 debitoribus nostris. A debitore autem nostro pignus accipimus, quando ab eo qui in nobis peccasse cognoscitur peccati eius iam confessionem tenemus, per quam relaxare peccatum quod in nobis perpetratum est postulamur. Qui enim peccatum quod commisit fatetur et ueniam petit, iam quasi pro 25 debito pignus dedit. Quod nimirum pignus ante solis occasum reddere iubemur, quia priusquam in nobis per dolorem cordis sol iustitiae occidat, debemus

3o

35

49»

4;

ei confessionem

ueniae reddere

a quo confessionem accipimus culpae ; ut qui se deliquisse in nos meminit a nobis mox relaxatum sentiat quod deliquit. Quia ergo sancta Ecclesia quoslibet ab haereticis ad ueritatem fidei reuertentes recipit, prius ut confiteri erroris sui culpam debeant persuadet ; quasi sub haereticorum specie per Eliphaz dicitur : Abstulisti pignus fratrum tuorum si^€ causa, Id est, ab his quia nobis ad te ueniunt inutiliter confessionem erroris exegisti. Sin uero ut praediximus, pignus sancti Spiritus dona sentiamus, haeretici sanctam Ecclesiam fratrum suorum dicunt pignus abstulisse, quia eos qui ad ilam ueniunt dona spiritalia suspicantur amittere. Vnde et sequitur : E£ nudos spoliasti wuestibus. *.Eos quos haeretici peruersis praedicationibus trahunt praecepta doctrinae suae quasi quaedam uestimenta habere existimant ; et tamdiu illos uestitos putant, quamdiu haec quae ipsi praedicauerunt ab illis seruari considerant; ex quibus cum quidam ad sanctam Ecclesiam redeunt, eos protinus doctrinae uestimenta perdidisse suspicantur. Sed cum nudus spoliari nequeat, quaerendum nobis est quomodo prius nudi, et post spoliati memorantur ? Sed sciendum quia omnis qui cordis puritate perfruitur, eo ipso quo dupli18 Matth. 18, 32. Lath. 16, 53/36.

19/20 Matth. 6, 12.

32/38 Lath. 16, 25 [51.

44/45

17 peccatori K M Par., peccanti u 18 cotidie oratione M Paz., o. c. Ku 21 nobis M K Pzrz., nos u 22 confessione M X 23 nobis K M Bess. r. 2.

Norm. Germ. Pat., nosu

— postulamus

K M Pat., accipimus pL Pat.^, corr.

31 reuertentes recipit] reuertenti Tur. persuadit K, corr., M

34 te M 5. /. 39 nudum K

M — 25nimirum K — 28 accepimus

30 quoslibet K M, cui- Tzr., cum Prae. ji

speciem M

recepit K, corr.

32 debeant K

33 pignus K M La?., enim praez.

37 pignus dicunt ji 35extinxisti M — 35sin KM,sipg expoliasti M LathDKV cfy, ]. 46, yy [6 40 peruersi$ M

46 nudos M 43 seruare M 41 praecepte K, corr. 47 sciendum] K M, est add. exspolairi u, cfr. /. 39, 77 [76 corr.;homo M . fruitur M

spoliari K M, 48 omnes K,

M 505

802

LIBER XVI, v

citatis tegumentum

non habet, nudus est. Et sunt nonnulli

;»apud haereticos qui cordis quidem puritatem habent, sed tamen doctrinae eorum dogmata peruersa suscipiunt. Hi nimirum et ex sua puritate nudi sunt,et quasi ex eorum praedicatione uestiuntur. Et quia tales quique facile ad sanctam Ecclesiam redeunt, eo quod duplicitatis malitia non utuntur, eos

55 haeretici nudos fatentur quos ab ea dicunt uestibus exspoliatos, quia simplices quosque pigros atque hebetes putant, quos praua sua dogmata perdidisse considerant.

22,7

8.Sequitur :

Aquam lasso mon

dedisti

et esurienti

subiraxisti banem. Haeretici quo ueritatis soliditatem non 6o tenent, eo nonnumquam

student ut loquaciores appareant;

et contra catholicorum fidem quasi de doctrinae scientia gloriantur ; cunctos quos aspiciunt prauis ad se trahere sermonibus quaerunt et unde sibi alios ad interitum sociant, inde se agere aliquid uiuaciter putant. Eos uero lassos dicimus qui 65 sub huius saeculi onere laborioso fatigantur. Vnde et per semetipsam Veritas dicit : Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis ; el ego wos reficiam. Haeretici igitur, quia sua dogmata praedicare non cessant, sanctam Ecclesiam quasi de imperitia irrident, dicentes : A qwam lasso non dedisti 7o el. esurienti

Danem

subiraxisti.

Se enim

aquam

lasso

dare existimant cum quibusdam sub terreno fasce laborantibus sui poculum erroris praebent. Et panem se esurientibus non subtraxisse suspicantur, quia etiam de inuisibilibus atque incomprehensibilibus requisiti, cum superba audacia respon7; dent. Et tunc se doctos prae omnibus credunt cum loqui de incognitis infelicius praesumunt. Sancta uero Ecclesia dum quempiam uidet esurire quod ei non prosit accipere, aut si iam sunt sibi cognita, modeste supprimit, aut si adhuc uidentur incognita, humiliter fatetur ; eosque ad ordinatae hu8o militatis sensum reuocat cum per suum illis praedicatorem dicit : Non lus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Et rursum : Noli altum sapere, sed time. Atque iterum : A/tiora te ne quaesieris et fortiora te ne scrutatus fueris. 58/59 Lath. 16, 58/39. 66/67 Matth. 11, 28. 70/75 Lath. 16, 39/43. 81/82 Rom. 12, 5. 82 Rom. r1, 2o. 835Eccli-5 022:

49 tegumentum] in prae. K, exp., indumentum Bess. r. 2 51 peruersae sapiunt Bess. r. 2 52 pietate l/7., corr. 53 quo- M, corr. 55 eis Tur. 55/56 spoliatos M, exspoliari Tar., cfr. /. 39, 46 —— 56 quosque] quasi V/zzd. 61 scientiae M 64 aliquid agere M 65 laboriosius Tr. 67 uos reficiam K M, r. uos u. V/uig.

69inperitiam M — inridunt K, e y. u, -duunt M

dicentes K 70 subtraxisti panem .M si M 72 se om. K Lath.F" 73 suspicantur] putant L7. 77 uidit K, corr. 78 opprimit M — 79 83 requisieris M 82 et rursum oz. M ornatae Tzr.

PL 1124

LIBER XVI, v-vi

803

Et rursum : Mel ínuenisti, comede quod sufficit tibi ne forte 85 satiatus euomas 1llud. Mel quippe inuenire est sancti intellectus dulcedinem degustare. Quod tunc sufficienter comeditur, quando nostra intellegentia iuxta mensuram

sensus sub

moderamine tenetur. Nam satiatus mel euomit qui plus appetens penetrare quam capit, et illud perdit unde potuit nu9o triri. Quia ergo sancta Ecclesia ab infirmis mentibus prohibet alta perscrutari, beato Iob dicitur: Eswrienti subiraxisti panem.

9. Et quia eius quoque magnitudini haeretici inuident, quod in fide uera populos uniuersaliter tenet cum terrenae prospe95 ritatis tempus inueniunt, contra eam in superbis uocibus excedunt ; et exprobrantes aperiunt quantum prius eius poten-

22,8 tiae latenter inuidebant. Nam

PL 1125

sequitur : Z^ fortitudine

brachii tui possidebas terram et potentissimus obtinebas eam. Acsi patenter dicat : Quod in praedicatione tua 100 terram uniuersaliter occupasti, potentia fortitudinis, non p. 504 ratio ueritatis fuit. Quia enim christianos principes praedicationem eius tenere conspiciunt, hoc quod ei a populis creditur, non uirtutem rectitudinis sed causam saecularis potentiae esse suspicantur. 105

Sequitur :

222

VL 10. Viduas dimisisti uacuas et lacertos $u$illorum comminuwuisti. Plebes quae haereticis praedicantibus sunt subiectae ex carnali intellegentia errorum eorum semina peruersa concipiunt, eisque in sua damnatione socian; tur. Sed cum sancta Ecclesia ipsos errorum praedicatores uel ratione uictos ad se suscipit, uel studio peruersitatis obduratos sub disciplinae suae uinculo restringit, destituti haeretici cum remanere apud se plebes sine praedicatoribus uident, quid aliud a sancta Ecclesia quam uiduas uacuas relictas dolent ? ro Et quia subtractis haereticorum magistris, eorum discipulos in suo opere infirmari suspicantur quasi lacertos pupillorum comminutos ab Ecclesia esse conqueruntur. Vel certe quia 84/90 Taio, Sen. 2, 23 (810BC). 44/48.

VIDI Path:t165550-

5/6 Lath. 16, 50/51.

85 saturatus K Bess. 1. 2 Lyr. Big. KM

84/85 Prou.25,16.

97/101 Lath. 16,

105 Lath. 16, 49.

89 perdet K, corr., M

8/12 Lath. 16, 52/59.

— 87 intelligentia nostra

89/90 enutriri M

M — 88euomet

93 eius M ;. /.

quod]

quo M . 96/97 potestate Bess. 1 98/99 obtinebis M, corr. 99 aperte M 102 creditur K, noz. in zarg. al. ce 103 causam oz. .M . 104 esse oz. M . VL3intelligentiae M ^ 5cum]quiapraez. M —— uelom.Lafb. ^ Tuincla K,uincula M S8sine] minime (Bess. 1 s. .) suis Bess. 1. 2 —— praedicationibus Bess.1.2 | 9aom..M Vind. | quamsanctae ecclesiae V/;izd. — dolet M — 12 conquiruntur K? IwupbpERE

804

LIBER XVI, vi-vi1

sancta Ecclesia dum quosdam ab haereticis uenientes suscipit, liquet nimirum quod pristino eorum errori contradicit. 15 Nam sunt nonnulli qui ita uirginitati carnis student, ut nuptias damnent ; et sunt nonnulli qui ita abstinentiam laudant, ut

sumentes

alimenta

necessaria

detestentur.

Paulum dicitur : Prohibentium

De quibus per

nubere, abstinere a. cibis, quos

Deus creauit ad percipiendum. cum gratiarum. actione fidelibus. 2o Quia ergo eos a carnali intentione suae superstitionis reuocat, haeretici cum hos aspiciunt aliter uiuere quam docuerunt, lacertos eorum ab operatione quam prius tenuerant comminutos esse ab Ecclesia detestantur. Vnde et in hoc tempore disciplinae, si quid ei aduersitatis euenerit, hoc euenisse 25 ex digna peccatorum retributione suspicantur. Nam subditur :

22,40

VIL, 114. Propterea

circumdatus

es laqueis et con-

turbat te formido subita. Illum formido subita conturbat, qui considerare neglegit quid ex districtione iudicis uenientis immineat. Quia ergo fidelem populum haeretici culpis perfidiae ; oppressum credunt, circumdatum laqueis accusant. Et quia

2211

existimant quod futura non praeuideat, in percussione sua hunc subita formidine conturbatum putant. Qui adhuc insultantes adiungunt :

Et! $utabas

te tenebras

mon

uisurum,

et impetu

10 4Quarum inundaniium mom oppressum iri. Ac si aperte dicat : Securitatem pacis tibi in spe proposueras, et idcirco de praesumptione tua quasi de luce gaudebas, nec te umquam opprimi tribulationibus existimasti. Sed ecce superuenientibus malis affligeris, an sint recta quae tenes 1; ipsae quae te opprimunt tribulationum tenebrae ostendunt. Quas uidelicet tribulationes Eliphaz aquis inundantibus comparat, quia dum aliae super alias irruunt, quasi aquis tumentibus, undae undas sequuntur. Sequitur :

18/19 I Tim. 4, 5. VIL 1 Lath. 6, 61/62. — 4/7 Lath. 16, 62/66. — 9/19 Lath. 16, 68/75. 13/14 suscepit K, corr. a. zz. 7A.

16 ut K, ex et

20 suae om. M

suscipit uenientes M — 414errore K, corr. a.

18 abstinere

K M Bess. 1. 2. V/ulg., iubentium praem. u

20/21 subprestitionis M

detestantur K M Bess. 1. 2 edd., testantur ju

in M s. 7.

22 tenuerunt M 24aduenerit

23 M — 25

suspicatur M VII, 3 qui M, vorr.

quid M

uenientem M, corr.

districtionis M

4 haeretici f. populum La7/. culpa Iz. 6 praeuideant K Bess. r. 2, prouideant M ^ 7conturbandum L7. 10 oppressurum (iri oz.) M 11 patenter I5. dum add. u

tibi in spe K M, in s. tibi 14 sint! K, sit M

12 sua K, corr.

13 ecce K M,

PL 1126

LIBER

XVI, vri

805

22,342 VIIL 12. Ax» cogitas quod Deus excelsior caelo sit 22,13 et super stellarum wuertices sublimetur ? Et dicis Quid emim

nouit Deus ? et quasi per caliginem

22,14 dicat. Nubes

latibulum

iu-

eius, nec nostra considerat,

; ei circa cardines caeli perambulat. Sunt plerique ita he- v 5o; betes ut formidare nesciant nisi quod corporaliter uident. Vnde fit ut Deum non metuant quem uidere non possunt. Haeretici autem, quia se esse sapientes arbitrantur, uerba contra catholicos irrisionis proferunt atque ab eis illum non timeri ro suspicantur, quem uidere corporaliter nequeunt ut quasi per torporem sensus auctorem suum existiment ; quia excelsior caelo est et super stellarum uertices sublimatur, ex longinquo uidere non posse. Et quia inter nos et caelestem sedem partes aereae intersunt, quasi in nube latens per caliginem iudicet, 15 et superioribus intentus, minus ima perpendat ; et dum caeli cardines ambiendo constringit, interiora non uideat. Sed quis

de Deo ista uel desipiens suspicetur, qui nimirum dum sit semper Omnipotens,

sic intendit omnibus ut adsit singulis ; sic

adest singulis ut simul omnibus numquam desit ? Nam etsi 20 quosdam peccantes deserit, eisdem tamen ipsis adest per iudicium quibus deesse cernitur per adiumentum. Sic itaque exteriora circumdat ut interiora impleat ; sic interiora implet ut exteriora circumdet ; sic summa regit ut ima non deserat ; sic imis praesens est ut a superioribus non recedat ; sic latet 25 in sua specie ut tamen cognoscatur in operatione ; sic cognoscitur in suo opere ut tamen comprehendi non ualeat a cognoscentis aestimatione ; sic adest ut uideri nequeat ; sic uideri non ualet ut tamen eius praesentiam ipsa sua iudicia testentur ; sic se nobis intellegendum praebet ut tamen ipsum nobis

zt

3o radium sui intellectus obnubilet ;et rursum sic caligine nos ignorantiae reprimit, ut tamen menti nostrae radiis suae cla-

ritatis intermicet quatenus et subleuata quidpiam uideat et reuerberata contremiscat ; et quia eum sicuti est, uidere non PL 1127

potest, aliquatenus uidendo cognoscat. 3; sanctam Ecclesiam scire non solos se esse sapientes putant.

aestimant

Sed haec haeretici quia stulto iudicio

Ex quorum adhuc typo subiungitur :

VIII, 1/5 Lath. 16, 76/80. — 7/17 Lath. 16, 80/88. VIII, 1 excelsior] non 42. M s. 7. eigc. L29p FP 2, uertice M 7 dominum M X 8seom.M esseom. K,solos La/h. . 14qui M X 11/12 excelsior caelo M Lazh., c. e. Ku — 14 intersint La/5P*" —— 16prestringit M inferiora edd. rec.

u

20 adesse mentis M

M

17 insipiens LL27/., dissipiens Lat

dum K M, cum

27 existimatione M — 30 sui] suae cogitationis L/zzd.

34 uidendo M, ndo e corr.

36 esse oz. K

806

22,45

LIBER XVI, 1ix-x

IX, 13. Numquid

semitam

saeculorum |custodire

cupis, quam calcauerunt uiri iniqui ? Sicut semita nostri Redemptoris humilitas, ita semita saeculorum superbia est. Saeculorum itaque semitam uiri iniqui calcant, quia per 5; huius uitae desideria in elatione perambulant.

De quibus adhuc iniquis subditur :

22,46

X,14. Qui sublati sunt ante tempus

suum

et flu-

uius subuertit fundamentum corum. Cum tempus uitae a diuina nobis praescientia sit procul dubio praefixum, quaerendum ualde est qua ratione nunc dicit quod iniqui ex ; praesenti saeculo ante tempus proprium subtrahantur. Omnipotens enim Deus etsi plerumque mutat sententiam, consilium numquam. Eo ergo tempore ex hac uita quisque subtrahitur, quo ex diuina potentia ante tempora praescitur. Sed sciendum quia creans et ordinans nos omnipotens Deus, 1o iuxta singulorum merita, disponit et terminum, ut uel malus ille breuiter uiuat ne multis bene agentibus noceat ; uel bonus x 506 iste diutiusin hac uita subsistat, ut multis boni operis adiutor

existat ; uel rursum malus longius differatur in uita ut praua adhuc opera augeat, ex quorum temptatione purgati iusti ue15 rius uiuant ; uel bonus citius subtrahatur ne si hic diu uixerit,

eius innocentiam malitia corrumpat. Sciendum tamen quia benignitas Dei est peccatoribus spatium paenitentiae largiri. Sed quia accepta tempora non ad fructum paenitentiae, sed ad usum iniquitatis uertunt, quod a diuina misericordia me20 reri poterant amittunt. Quamuis omnipotens Deus illud tempus uniuscuiusque ad mortem praesciat quo eius uita terminatur, nec alio in tempore quisquam mori potuit nisi ipso quo moritur. Nam si Ezechiae anni additi ad uitam quindecim memorantur, tempus quidem uitae creuit ab illo termino 25 quo mori ipse merebatur. Nam diuina dispositio eius tempus tunc praesciuit quo hunc postmodum ex praesenti uita PL 1128 subtraxit. Cum ergo ita sit, quid est quod dicitur : Quia iniqui sublati sunt ante tempus suwm, nisi quod om-

IX, 1/6 Lath. 16, 90/95. X, 1 Lath. 16, 96. 97/102.

I

23/24 cfr. IV Reg. 20, 6; Is. 38, 5.

IX,1/2custodire cupis Ms.ras. 4estom.K uiam l/imd.

28/33 Lath. 16,

^ 3nostri redemptoris M La/)., r. nostri K quia] cum La. 5 perambulat K

X,1quibus K,corr. — Zfundamenta V 7.? Big. Lyr. — 2|3nobisu.a. diuina M . 3praesentia K. sic M — praefixum]estpraez. M —— A4dicit] K M,-itur LU — S5saeculo] uita puer. Norm., utramque lect. Vt. — 6['] consilium K 5. /. 7 eo] ex Praez. M — 8quodM . 10terminum] K M,-osü 12 boni operis] bene agentibus Norz. ( V1. m. 2) 17 benignitatis M — 18sedoz.K qui M . 19usum]uero add. K — 19/20 misereri V7. 21terminetur M — 22 ipso] in Praez. M . 25 eius dispositio M eius K, ex ex 26 quod M

LIBER XVI, x

807

nes qui praesentem uitam diligunt longiora sibi eiusdem 3o uitae spatia promittunt ? Sed cum eos mors superueniens a praesenti uita subtrahit, eorum uitae spatia quae sibi longiora quasi in cogitatione tendere consueuerant, intercidit. De quibus recte dicitur:E£ fluuius subuertit fundamentum

eorum. 15. Iniqui enim dum corde transire ad aeterna neglegunt, et cuncta praesentia fugitiua esse non intuentur, mentem in amorem uitae praesentis figunt, et quasi longae habitationis in ea sibi fundamentum construunt, quia in terrenis rebus per desiderium solidantur. Sic primus in terra Cain ciuitatem 4o construxisse describitur, qui uidelicet peregrinus aperte monstratur, quia ipse in terra fundamentum posuit qui a soliditate aeternae patriae alienus fuit. Peregrinus quippe a summis, fundamentum in infimis posuit, qui stationem cordis in terrena delectatione collocauit. Vnde et in eius stirpe Enoch qui 45 dedicatio interpretatur, primus nascitur; in electorum uero progenie Enoch septimus fuisse memoratur, quia uidelicet reprobi in hac uita quae ante est semetipsos aedificando de3;

dicant,

electi uero

aedificationis

suae

dedicationem

in fine

temporis, id est in septimo, exspectant. Videas namque pluri;o mos temporalia sola cogitare, honores quaerere, ambiendis rebus inhiare, nil post hanc uitam requirere. Quid itaque isti nisi in prima se generatione dedicant ? Et uideas electos nil praesentis gloriae quaerere, libenter inopiam sustinere, mala mundi aequanimiter perpeti, ut possint in fine coronari. Elec55 tis ergo Enoch in septima generatione nascitur, quia sui dedicationem gaudii in extremae retributionis gloria requirunt. Et quia cotidiano temporis lapsu ipsa praesentis uitae mortalitas decurrit atque dedicationem reproborum eosdem reprobos subtrahendo destruit, recte de iniquis dicitur: E: fi«6o uius subuertit fundamentum eorum. Yd est, ipse cursus 35/56 Pat., Gen. 31 (33); Taio, Senz. 5, 1(957AC). 39/40 cfr. Gen. 4, 17. 44/49 cfr. Gen. 5, 5/18. 44/45 Hier., Inz. Hebr. INoz., ed. de Lagarde 5; 15754042013::07:3 2018/57775 130: 60/62 Lath. 16, 103/105.

32 intercedit K Lap.^ amorem M Pzr., -te K Pat. u

33 fundamenta p/er. Norz. ( Vt. m. 2) uitae praesentis K M Pzr., p. uitae u

37 38 in

K M Pat. p, om. Gall. 39 sic] unde et Pzr. in tetra ozz. Pat. 40 quia K Vind. Sag. Vt. Lyr. Big. qui u. peregrinus] ut Pat. 40/41 monstraretur Pat^*F. monstratur Pa/^, monstretur Pat! — 40/42 aperte usque quippe oz. KM Bess. 1. 2 Vind. Sag. Vt. Lyr. Big — 42assumis M — 43fundamenta lznd. Sag. Vt. Lyr. Big. — 44conlocabit M — 48finem M V. Germ. — 49ide.ins. 53 gloriae] uitae 52 et om. u 51 hunc M, corr. tempore l/7. Gerz. praem. V'ind., uitae gloriam ler. Norm. 54/55 electus K, us n ras., Mu s. i 56 gloriam M — 58 dedicationem reproborum K M, r. dedicationem pu 59 dextruxit M, diruit Bg. Lr. 60 currus K, cursu Ga//.

808

22,417

LIBER

XVI, x-xill

mutabilitatis statum in eis subruit peruersae constructionis. Sequitur:

XL, 16. Qui dicebant

Deo

: Recede

P $97

a mobis. Haec

etiam beatum Iob dixisse quis ambigat ? Et quae in eius dictis exposuimus, propter legentis fastidium replicare deuitamus. ; Sequitur:

22,17

Et quasi nihil possit facere Omnipotens,

aestima-

bant eum. In his quoque sermo, et non sententia immutatur. Nam quod per beatum Iob dictum est: Quad est Omnipolens, ut seruiamus ei ? hoc per Eliphaz dicitur : E£ quas:

10 ^2 hil possit Sequitur :

22,118

facere

XII, 17. Cwm

Omnipotens,

ille implesset

aestimabant

domos

eorum

eum.

bomis.

Malorum domos Dominus bonis implet, quia etiam ingratis sua dona non denegat, ut aut benignitatem conditoris erubescant et ad bonitatem redeant ; aut redire omnimodo contem-

; nentes, inde illic grauius puniantur, unde hic et bonis Dei largioribus mala reddiderunt, ut duriora eos tunc supplicia puniant quorum hic malitiam nec dona uicerunt. Sequitur :

22,348

Quorum

sententia

procul sit a me. Hoc etiam per

10 beatum Iob dictum est. Ait namque : Quorum consiliwm longe si à "e, quamuis aliud sententia atque aliud consilium possit intellegi.Sententia quippe in ore est, consilium in cogitatione. Dum ergo Eliphaz longe se a malorum sententia, beatus uero Iob a consilio optauit, constat nimirum quia iste malorum 15 uerbis, ille uero etiam cogitationi desiderat esse dissimilis. Sequitur :

22,19

XIII, 18. Videbumt

iusti et laetabuntur ; et inno-

cens subsannabit eos. Iusti cum hic iniustos errare conspiciunt, de errore pereuntium laetari non possunt. Si enim gaudent erroribus, iusti non sunt. Rursum si per insultationem ; laetantur eo quod tales non sunt quales alios esse conspiciunt, omnino superbi sunt. Vnde et pharisaeus iustificationem XI, 1/11 Lath. 16, 106/115. XII, 1/3 Lath. 16, 116/118. XIII, 1/2 Lath. 16, 128/129.

8/9 Iob 21, 15. 6/16 Lath. 16, 118/125.

61preuersae — K, corr. XI, 1 deo] a praez. K, exp. inmutamur K, corr.

6nil M

X 7/8

8 sanctum La//.

XII, 3/4 erubescunt M, corr. M

2 et] K M Lath., sed

10/11 Iob 21, 16.

5et]ex

11a me oz. Lah., praeter Latb

M

9longe La.

etiam] enim

14 malorum] a Praez. K, exp.

15

cogitatione K — dissimilis] quia sententia in ore est, consilium in cogitatione add. Latb. XIII, 2 subsannauit K, corr. a. zz.

3 peccantium Norzz. ( Vf. m. 2)

PL 1129

LIBER XVI, xiu-xiv

809

perdidit qui publicani meritis gaudendo se praetulit dicens: Gratias ago tibi quia non sum sicut celeri homines, raptores,

iniusti, adulteri, uelut etiam hic publicanus. Rursum si dicimus 10 quod perfecto gaudio exsultare iusti possunt de morte prauorum, quale est in hoc mundo gaudium de ultione peccantium, in quo adhuc incerta est uita iustorum ? Discernamus igitur tempora tremoris et exsultationis. Vident etenim nunc iniustos iusti et de eorum nequitia tabescunt. Cumque eos feriri 15 conspiciunt, de sua quoque uita suspecti fiunt. Quando ergo uidebunt iusti iniquorum interitum et laetabuntur, nisi cum districto iudici perfecta iam securitate exsultationis inhaeserint, cum in illo extremo examine illorum damnationem con-

spiciunt, et de se iam quod metuant non habebunt ? Nunc 20 itaque reprobos aspiciunt et gemunt, tunc conspicient et subsannabunt, quia eos exsultando despicient quos modo nec sine gemitu iniqua perpetrantes, nec sine metu uident pro iniquitate morientes. Vnde per hoc quod subditur, quia de damnatione eorum 25 ultima dicatur ostenditur, nam

protinus subinfertur :

22220

XIV, 19. Nonne succisa est erectio eorum et veli- u 508 quias eorum deuorabit ignis? Hic namque iniqui erecti PL 115o sunt, quia in prauis actionibus extolluntur, quia et peruerse agunt et tamen pro peruersis actibus minime feriuntur. Pec; cant et florent, peccata augent et terrena bona multiplicant. Sed eorum erectio tunc succiditur, cum uel a praesenti uita ad interitum, uel a conspectu aeterni iudicis ad aeternum gehennae incendium pertrahuntur. Qui etsi hic mortuam suam carnem relinquunt, ipsam quoque in resurrectione recipiunt, 10 ut cum carne ardeant in qua peccauerunt. Sicut enim eorum culpa in mente fuit et corpore, ita eorum poena in anima erit

8/9 Luc. 18, 11. VEU

I;ath-z T6» 155-

15/16 Lath. 16, 129/130.

18/21 Lath. 16, 130/133.

6/8 Lath. 16, 135/138.

7 qui K M V?! Gerz., quia 272]

publicano 1/7., corr., Germ.

8 tibi]

deo praem. (eras.) et deus add. M ^ hominum V. Ger. 9-utoz.M . 10 possunt »ciss. n M — 1l1qualis M — 12estuita M s. /. 14 eos] etiam add. M ferire M, pese edd. 17/18 inheserent K, -int corr. 18 in oz. Le. praeter Latb^ — extremo M s... 18/19 conspiciunt K M La/J., -ent Latb.P eexup 19 se M s. /. iam oz. Latb. 20 autem M La. Ki ,enim I conspicient La//., conspiciunt K M, aspicient p 21 despiciun K,eini mut. M XIV, 1 reliquias K M Bess. 1. 2 Lath. V'ulg., -qua pu, cfr./. 13; — 2 deuorabit 5 3 peruersa M K? M Bess. 1. 2, al., Latb., -uit K! u Vulg., cfr. |. 14 7|8 aeternam 7 interito K, corr. 6 uite K, vorr. multiplicant K gehennam La/b. ^ 9 resurrectionem M —— recipient K?

810

|

LIBER

XVI, xiv-XvI

pariter et carne. Quia ergo nec hoc eis erit a tormento liberum, quod hic mortuum relinquunt, recte nunc dicitur : Rei? quzas eorum deuorabit ignis. 15.

Sequitur:

,

2221 XV,20. Acquiesce igitur ei et habeto pacem ; et per 22,22 haec habebis jructus optimos. Suscipe ex ore illius legem et pone sermones eius in corde tuo. Culpa superbiae est docere meliorem, quam saepe haeretici perpetrant, ; qui de his quae praue sentiunt quasi docere catholicos praesumunt. Tunc enim eos putant Deo acquiescere, si illos contigerit eorum peruersitatibus consentire. Et acquiescentibus pacem promittunt, quia contra eos qui sibi consentiunt iam iurgari desistunt. Fructus autem optimos sibi consentientibus ro pollicentur, quia eos solos bona opera agere existimant, quos ad sua dogmata se trahere exsultant. Quibus et hoc congruit

quod adiungit : Suscipe ex ore illius legem. Quia ea quae ipsi sentiunt ex ore Dei procedere suspicantur: E£ $one sermones eius àn corde tuo. Ac si astruat, dicens : Quos 1; nunc usque in ore et non in corde tenuisti. Quia enim eorum peruersa dogmata respuit, non eum uerba Dei in sensu, sed in ostensione habuisse criminantur. Vnde quasi sub quadam specie dulcedinis infundunt uirus pestiferae persuasionis, ut uerba Dei Ecclesiam in corde suo ponere admoneant. Quae 20 Sj umquam a corde illius recessissent, ab illis talia nullatenus

2223

audiret. Sequitur :

XVL 24. Si reuersus fueris ad Omnipotentem,

ae-

dificaberis et longe facies iniquitatem a tabernaculo two. Fidelem populum haeretici a Deo discessisse existimant, quia eum suis praedicationibus resistentem uident. ; Quem cum malis praesentibus afflictum conspiciunt, quasi per admonitionem ad conditoris gratiam trahere conantur, dicentes : S? reuersus fueris ad Omnipotentem, aedificaberis. Ac si aperte dicant : Quia nostris dogmatibus 12/15 Lath. 16, 140/143.

XV, 1/2 Lath. 16, 144/145. XVI71/2 Lath. 16, 157/158.

12 nec] et praem. M, del.

6/15 Lath. 16, 145[155.

22 Lath. 16, 156.

8/10 Lath. 16, 158/160.

13 mortuum] carnem 24g.

M ^ 14 deuorabit

K M Bess. 1. 2, al., Latb., -uit p, efr. 1. 2

XV, (dicens eam speciem

4 meliorem] se add. Vind. om.) Lath., aperte praem. yu l/znd. 17 criminatur M K, vorr. 19 ecclesia M ^

XVI, 1/2 aedificaueris K, corr. a. z.

conditoris ad L/7z.

reducere Lnd.

10 quo« M 14 astruat K M, dicat 16 respuit] sancta ecclesia, add. Vind. 17/18 quadam K zn marg., om. M 18 ammoneat M X 20 illius M 22M.

7

3a deo Ms

7[8 aedificaueris K, corr. a. z.

6

PL 1131

LIBER

XVI, xvi-xvill

&rr

resistendo a Domino recessisti, idcirco a iustitiae aedificatione

1o destructus es. Tabernaculum uero aliquando accipimus habitaculum corporis, aliquando uero habitaculum cordis. Nam sicut anima habitamus in corpore, ita per cogitationes habitamus in mente. Iniquitas ergo in tabernaculo mentis, est peruersa intentio in studio cogitationis, iniquitas autem in 15 tabernaculo corporis per expletionem operis actio carnalis. Eliphaz itaque quia amicus beati uiri exstitit quaedam uera sentiens, et tamen in his in quibus a rectitudine deuiat, haereticorum speciem tenens, beatum Iob ex uirtutibus flagellatum nesciens errasse credidit, quem percussum uidit ; eique, 20 Si reuersus ad Omnipotentem fuerit, pollicetur dicens : Longe facies iniquitatem a tabernaculo tuo ; ac si patenter dicat : Quisquis ad Deum post errata reuertitur, in cogitatione simul et in opere mundatur. Sequitur :

22,224

XVIL, 22. Dabit pro terra silicem et pro silice tor-

rentes aureos. Quid per terram nisi infirmitas actionis, quid per duritiam silicis nisi fortitudo signatur ? Quid per torrentes aureos nisi doctrinam intimae claritatis accipimus ? Om; nipotens autem Deus ad se conuersis pro terra dat silicem, quia pro infirma actione fortitudinem tribuit robusti operis. Dat etiam pro silice torrentes aureos, quia pro robusto opere doctrinam multiplicat clarae praedicationis, ut peccator quisque conuersus, et ex infirmo fortis exsistere ualeat. et in sua

1o fortitudine usque ad proferenda uerba intimae claritatis exsurgat, quatenus in eo et infirmitas actionis, in qua uelut terra soluitur, bene uiuendi fortitudine solidetur ; et rursus cum

sensus ex uita trahitur, ex

defluant,

quia in ore

15 inundat. Sequitur : 22,25 XVIII, 23. Eritque

ipsa fortitudine torrentes aurei

bene uiuentium

Omnipotens

doctrinae

contra

claritas

hostes tuos,

et argentum coaceruabitur tibt. Quos magis alios hostes 13/15 Lath. 16, 165/165.

22/24 Lath. 16, 165/168.

XVII, 1/2Lath. 16, 169/170.

— 4/[8Lath. 16, 170/173.

16 Lath. 16, 174.

XVIII, 1/2 Lath. 16, 175/176.

12 per 10 districtus M, -structus corr. autem K, a. zz. 5. M 14 studio ;./. 22 16quia]etpraez.K ^ 19uidet M ergo — 15tabernaculum K, corr. cogitationem M —— 23 in oz. Lath., praeter Latbl* 9 justis hedificatione M

animam M . cogitationem] K M, -esu

XVII, 4doctrina

M ^ 10 usque] post Praez. Norm.

13 a//. ex] et praem. M, del.

XVIII, 2 maius

K M

ipso M

| 12uiuendo K, vorr.

14 claritas K, ecorr., M

n 509

812

LIBER

XVI, xvilI-XIX

patimur quam malignos spiritus, qui in nostris nos cogitationi-

bus obsident ut ciuitatem ualeant nostrae mentis irrumpere ; eamque sub sui iugo dominii captam tenere ? Argenti autem nomine sacra eloquia designati testatur psalmista, qui ait: Eloquia Domini eloquia casta, argentum igne examanatum

terrae. Et saepe cum eloquiis sacris intendimus, malignorum spirituum insidias grauius toleramus, quia menti nostrae 10 terrenarum cogitationum puluerem aspergunt, ut intentionis nostrae oculos a luce intimae uisionis obscurent. Quod nimi- PL 1132 rum psalmista pertulerat, cum

dicebat : Declinate a me, ma-

ligni et scrutabor mandata Dei mei, uidelicet patenter insinuans quia mandata Dei perscrutari non poterat cum maligno1; rum spirituum insidias in mente tolerabat. Quod etiam in Isaac opere sub Allophylorum prauitate cognoscimus designari, qui puteos quos Isaac foderat terrae congerie replebant. Nos enim nos nimirum puteos fodimus cum in scripturae sacrae abditis sensibus alta penetramus. Quos tamen occulte 2o replent Allophyli quando nobis ad alta tendentibus immundi spiritus terrenas cogitationes ingerunt et quasi inuentam diuinae scientiae aquam tollunt. Sed quia nemo hos hostes sua uirtute superat, per Eliphaz dicitur : Erztque Omnipotens conira hostes tuos et argentum coaceruabitur 25 £501. Ac si aperte diceretur : Dum malignos spiritus Dominus a te sua uirtute reppulerit, diuini intus eloquii talentum lucidum excrescit. Sequitur:

22,226

XIX, 24. Twnc

super

Omnipotentem

deliciis

af-

flues. Super Omnipotentem deliciis affluere est in amore illius scripturae sacrae epulis satiari. In cuius nimirum uerbis tot delicias inuenimus, quot ad profectum nostrum intelle;gentiae

diuersitates

accipimus,

ut modo

nuda

nos

pascat

historia, modo sub textu litterae uelata medullitus nos reficiat TIERE

8/22 Pat., Gen. 55 (58). 8/11 Taio, Sen. 5, 40 (897B). 12/13 Ps. 118, 115. 15/22 'Taio, ent. 3, 40(897B/C) 16/17 cfr. Gen.

26:DT.

24/28 Lath. 16, 176/179.

XIX, 1/3 Lath. 16, 180/182.

3nosK;./ . 5iugum K,corr. | enim K 6designari K — 8terraeom. edd. | 9qui M . mentis M . 10cogitationem K, corr. aspargunt K, corr. M . 11/15 quod «sque tolerabat] Paz. ser. pos? tollunt /. 22 16 sub oz. Par. 18 pr. nos K M Pat., hos u alt. nos oz. M 19 sacrae oz. Pat. 19 quod K 21 inuentiam oz. K 23/25 eritque sque diceretur M 7n marg. 25 malignus

K, corr., -ni M diuinitus l/7z4., diuini in te Norz.

dominus

oz. M eloquia K, corr.

26 sua a te KM

27 lucidius Norz.

crescit Norzz.

XIX, 1/2 affluis KM 2u0dilieias prouectum K, perfectum M, corr.

KO A 6 texuum M

4 quod

K e& M

corr.

LIBER moralis allegoria, modo

XVI, xix-Xx

813

ad altiora suspendat

contemplatio,

in praesentis uitae tenebris iam de lumine aeternitatis inter- p 510 micans. Et sciendum quod quisquis deliciis affluit in quadam 1o sui remissione soluitur, atque a laboris studio quasi ex lassitudine relaxatur, quia nimirum anima cum internis deliciis abundare coeperit, terrenis iam operibus incubare minime consentit ; sed amore conditoris capta et sua captiuitate iam libera, ad contemplandam eius speciem deficiendo suspirat ; 15;et quasi lassescendo conualescit, quia dum sordida onera portare iam non ualet, ad illum per quietem properat, quem intus amat. Hinc etiam in admiratione sponsae scriptum est : Quae est ista quae ascendit de deserto deliciis affluens ? Quia nimirum sancta Ecclesia nisi uerborum Dei deliciis afflueret, de

20 deserto uitae praesentis ascendere ad superiora non posset. Deliciis ergo affluit et ascendit, quia dum mysticis intellegentiis pascitur, ad superna cotidie contemplanda subleuatur. Hinc etiam psalmista ait : E£ nox zlluminatio mea in. deliciis meis ;

quia dum per intellectum mysticum studiosa mens reficitur, 2; iam in ea uitae praesentis obscuritas fulgore diei subsequentis illuminatur, ut etiam in huius corruptionis caligine in intellectum illius uis futuri luminis erumpat, et uerborum deliciis pasta praegustando discat quid de pabulo ueritatis esuriat. - Sequitur :

22,26

XX, 25. Et

eleuabis

ad Deum

[aciem

tuam.

Ad

Deum faciem leuare, est cor ad sublimia inuestiganda attollere. Nam sicut per corporis faciem homini, ita per interiorem imaginem Deo noti atque conspicabiles sumus. Cum uero reatu ; culpae deprimimur, ad Deum leuare cordis nostri faciem ueremur. Dum enim nulla bonorum operum confidentia fulcitur, intueri summa mens trepidat, quia ipsa se conscientia accusat. Cum uero iam paenitentiae lamentis culpa diluitur, et sic perpetrata planguntur, ut plangenda minime perpetrentur, 10 magna menti fiducia nascitur ; et ad conspicienda supernae retributionis gaudia cordis nostri facies leuatur. Sed haec Eliphaz recte diceret si infirmum moneret. Cum uero iustum 18 Cant. 8, 5.

23 PS3158. TT.

29 Lath. 16, 185.

XX, 1/2 Lath. 16, 184/186.

8inter- K 9quoM . 10a]ad M latitudine M, corr. 11 desideriis Norz.

studio M, zz -um zat. 10/11 12ceperit M — 13 sua] a praem.

M s. /.

24 misticum intellectum M, corr.

14 libertate M

26 corteptionis XX,1eleuaus K

19 dei oz. K

M ^ z/f. in om. K — 4notiat] nuntiat

om. K 7 intuere K, corr. a. m. plangendo G»zss. 11 facies M ;. 7.

M — 5faciemc.nostri

M ^ nostri

8 culpae K, corr. deletur M 9 sed M, e.s. i 12 infirmo* M, corr.

PL 1155

814

LIBER

XVI, xx-xxiI

uirum propter flagella despicit, quid aliud quam uerba scientiae nesciens fundit ? Quae nimirum dicta si ad haereticorum 1; typum ducimus, ipsi falsis promissionibus ad Deum nos faciem leuare pollicentur. Ac si fideli populo patenter dicant : Quamdiu praedicationem nostram non sequeris, cor in infimis premis. Quia uero Eliphaz beatum Iob ad Deum reuerti admonuit, 20a quo uidelicet idem uir beatus numquam recessit, adhuc

22,227

pollicendo subiungit : XXI,26. Rogabis eum et exaudiet te. Rogant quippe Dominum,

sed exaudiri minime merentur,

qui iubentis Do-

mini praecepta contemnunt. Vnde scriptum est : Qu declinat aurem suam ne audiat legem, oratio eius erit exsecrabilis. Quam-

; diu ergo Eliphaz beatum Iob non exaudiri credidit, hunc nimirum in suo opere errasse iudicauit. Vnde et adhuc subdit : 22,227

Et uota tua reddes. Qui uota uouit, sed haec prae infirmitate soluere non ualet, ei ex peccati poena agitur ut uo1o lenti bonum posse subtrahatur. Cum uero in conspectu intimi iudicis ea quae obsistit culpa detergitur, fit protinus ut uotum possibilitas sequatur. Sequitur : i 22,228 XXII, 2v. Decernes vem et weniet tibi. Hoc esse p 511 proprium infirnantium iudicium solet ut tanto quempiam existiment iustum, quanto hunc adipisci conspiciunt omne quod appetit, cum uidelicet nouerimus nonnumquam bona PL 1134 ; terrena iustis subtrahi, quae largo munere tribuuntur iniustis, quia et desperatis aegris medici quicquid poposcerint dari praecipiunt, et eis quos reduci posse ad salutem praeuident quae appetunt dari contradicunt. Sed si dicta haec Eliphaz de donis spiritalibus intulit, sciendum quod res decernitur 1o et uenit cum uirtus quae ex desiderio appetitur, largiente Deo, etiam effectu prosperatur. Vnde et adhuc subditur :

XXI, 1/3 Lath. 16, 188/190. 3/4 Prou. 28, 9. 8/10 Lath. 16, 193/195. 13 Lath. 16, 196. XXI

IUIPathee too

15 ipsis Norz.

8/12 Lath. 16, 197/201.

TI cote MN

XXl1rogaus M . 3contendunt reddere Larh., praeter Latb^ XXII, 1 decernis

4/6 Lath. 16, 190/191.

K M Laz).PKY"Lc

20 (h)isdem KM

K

7etow. M

5iniustis

beatus uit M

subditur

M — 7eosK M

K

9

8 quad

ea praem. M — *?Ppetunt M — 10 domino Norz. Germ. Lath., praeter Lath.11 affectu K Lazb.P""-^.effectum M Nor. Germ. operatur INorzz. Gerz.

LIBER

22,228

XVI, xxii-xxv

815

XXIII, 28. Et in uiis tuis splendebit lumen. In uiis

quippe iustorum lumen splendere est per mira opera uirtutum signa suae claritatis aspergere, ut quocumque per intentionem pergunt, ab intuentium cordibus peccati noctem excutiant et ; exemplo sui operis in eis iustitiae lumen fundant. Sed quantalibet sit iustitia operis, apud internum iudicem nulla est, si hanc eleuat tumor mentis. Vnde et subditur :

22,29

XXIV,

29.

Qui

enim

humiliatus

fuerit,

erit

in

gloria ; et qui inclinauerit oculos suos, ipse saluabitur. Quae nimirum sententia a Veritatis ore non discrepat dicentis : Omnis qui se exaltat, humaliabitur ; et qui se humiliat, ; exaltabitur. Vnde et per Salomonem dicitur : Antequam conLteratur ,exaltatur cor hominis ; el antequam glorietur, humiliatur. Recte autem dicitur: Qu? inclinauerit oculos suos, ipse saluabitur ; quia, quantum per membrorum ministerium deprehendi potest, prima superbiae ostensio esse in oculis solet. 10 Hinc enim scriptum est : E? oculos superborum hwmaliabis. Hinc de ipso superbientium capite dicitur : Omne sublime widet. Hinc de illa quae ei per infidelitatem adhaesit scriptum est : Generatio cuius. excelsi sunt. oculi. el. palpebrae eius in alta subrectae. Oculos ergo inclinare est nullum respiciendo despi15 cere, sed se minorem atque imparem cunctis quos aspicit aestimare. Saluabitur itaque qui oculos inclinat, quia qui falsum superbiae uerticem deserit, ueritatis altitudinem ascendit. Sequitur : 22,0 XXV, 30. Saluabitur innocens, saluabitur autem munditia manuwm suarum. Quae scilicet sententia si de caelestis regni retributione promitur, ueritate fulcitur ; quia cum de Deo scriptum sit : Qu? reddit unicuique secundum opera ; eius ; illum in extremo examine iustitia aeterni iudicis saluat, XXIII, 1/3 Lath. 16, 202/204. XXIV, 1/2 Lath. 16, 206/207. 4/5 Lath. 16, 207/208 ; Luc. 14, 11 ; 18, 14. 5/6 Prou. 18, 12. 7/8 Lath. 16, 209/210. 10 Ps. 17, 28. 11 Iob 41,

25-

13/14 Prou. 5o, 15.

14/16 Lath. 16, 210/221.

XXV, 1/2 Lath. 16, 215/214.

4/5 Rom. 2, 6.

XXIIL 1et] om. M — uias(a/t.L) M

19 Lath. 16, 212. 5/6 Lath. 16, 214/216.

— 3aspargete K, vorr.

quocum-

que] nequaqua K, ne de/., e s. 4//. a, quamquam M Be/., quaqua Norz. Ger.

cotdibus] cordium sordibus Be.

6sitozm. M

XXIV, 1 erit] exaltabitur La/bP ^" — 32305. M humiliabitur K M 13 alta corr. 16 a//. qui M 5. /. XXV, 3 promittitur

K M Norz. Vulg., -um u

M Bess. 1. 2 Be/.

4

X aput M

5 sua M

X6 glorificetur Vu. 14 respiciendum K,

816

LIBER XVI, xxv

quem hic eius pietas ab immundis operibus liberat. Sin uero PL:15; ad hoc saluari quisque hic munditia manuum suarum creditur, ut suis uiribus innocens fiat, procul dubio erratur, quia si p 51:2 superna gratia nocentem non praeuenit, numquam profecto 1o inueniet quem remuneret innocentem. Vnde ueridica Moysis uoce dicitur : Nullusque apud te ber se innocens est. Superna ergo pietas prius agit in nobis aliquid sine nobis ut, subsequente quoque nostro libero arbitrio, bonum quod iam appetimus agat nobiscum, quod tamen per impensam gratiam in 15 extremo iudicio ita remunerat in nobis, ac si solis processisset

ex nobis. Quia enim diuina nos bonitas ut innocentes faciat, praeuenit, Paulus ait : Gratia autem Dei sum id. quod sum. Et

quia eamdem gratiam nostrum liberum arbitrium sequitur, adiungit : Ef gratia eius in me uacua non fuit, sed abundantius 20 ?llis omnibus laboraui. Qui dum se de se nihil esse conspiceret, ait : Non autem ego. Et tamen quia se esse aliquid cum gratia inuenit, adiunxit : Sed gratia Dei mecum. Non enim diceret mecum si cum praeueniente gratia subsequens liberum arbitrium non haberet. Vt ergo se sine gratia nihil esse ostende25 ret, ait : Non ego. Vt uero se cum gratia operatum esse per liberum

arbitrium

demonstraret,

adiunxit

: Sed gratia Dei

mecum. Munditia itaque manuum suarum innocens saluabitur, quia qui hic praeuenitur dono ut innocens fiat, cum ad iudicium ducitur, ex merito remuneratur. Quae cuncta Eli3o phaz sicut praedictum est, etsi recta protulit, cui tamen proferret ignorauit, quia docere meliorem non debuit, sed audire.

Quae tamen omnia per typum haereticorum promissionibus congruunt, qui cum fideles quosque in praesenti uita afflictos inueniunt, eos ex culpa perfidiae percussos arbitrantur ; eis3; que si sua dogmata sequantur, salutem innocentiae per bonorum operum munditiam promittunt. Sed mens fidelium tanto eos altius despicit, quanto illos innocentiam non uidet habere quam pollicentur. Vnde bene per Salomonem dicitur : Frustra iactatur vete ante oculos bennatorum. Pennati quippe PL 1156 4o sunt bonorum spiritus, qui dum ad altiora per spem ueritatis euolant, apposita prauorum hominum deceptionis retiacula declinant. 11 Bx. 34,7

17.19/20.21.22.25.26/27 I Cor. 15, 10.

39 Prou. 1, 17.

6 eius M ;. 7. bonitas M 8 operibus Norz. 9 innocentem K 10 ueredici K, z//. e inicorr. a. z;., ueridici M. moysis M, zz -es zt. 11aput M erit M 14 inmensam M 15 remuneret K, corr. M solum M, um e corr. 17 autem oz. M 18 eadem gratia Corb. 2 un. Reg. V'1., corr., un. V at.,

aliq. Cist. corr.

21 esse se (/n marg.) 28 fi3t M

M — 25non] autem add. pier.

29 iudicio K, corr.

30 recta] K M, -teu

uero M, oe 31 ignorabit

M audere non debuit (sed os.) K Bess. 1. 2 Norm. sed auditeoz. M dogma M . 37 altius M ;. 7. 39 iacitur Lyr. Big.

. 35

LIBER XVI, xxv-xxvI

817

Sequitur :

253.1 XXVI, 831. Respondens autem Iob dixit : Nunmc 23,2 quoque in amaritudine est sermo meus, et manus plagae

meae

aggrauata

est

super

gemitum

meum.

More suo beatus Iob planioribus uerbis incohat, sed dicta sua ; alta mysterii prosecutione consummat. Mederi quippe dolor afflicti ex amicorum consolatione debuerat ; sed quia consolatio ad blandimenta fallaciae erupit, afflicti dolor inhorruit. Quia enim Eliphaz spondere conuerso meliora non timuit, quasi ex noxio medicamine uulnus creuit. Vnde recte dicitur : 10 N unc quoque in amaritudine est sermo meus, et manus plagae meae aggrauata est super gemitum mewm ; quia uidelicet inordinatae consolationis intentio y 515 percussionem quam minuere debuit multiplicauit. In quibus nimirum uerbis per typum sanctae Ecclesiae etiam fidelium 15 dolor exprimitur, qui eo amplius gemunt, quo malos blandiri conspiciunt, quia iuxta Pauli uocem : Per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium. 382. Quae etiam uerba ad considerandam subtilius mentem fidelium recte referuntur, qui esse sine amaritudine nesciunt 20 etiam si in hoc mundo prosperari uideantur. Quibus cum et aduersitas euenit, eum quem inuenit ingeminat dolorem. Vnde recte dicitur: Nunc quoque in amaritudine est sermo meus, ut aperte monstretur quia electorum mens sine amaritudine et in prosperitate non fuerit. Bene autem dicitur : 2; Ei. manus blagae meae aggrauata est super gemitum mewn. Manus quippe plagae est fortitudo percussionis. Primam namque percussionem suam electi considerant, quia a conditoris sui uisione diuisi sunt, quia nequaquam illuminationis intimae claritate perfruuntur, sed in praesentis uitae PL 1157 5o exsilio quasi in caecitatis loco relegati gemunt. Semper ergo habent in hac manu plagae gemitum suum. Sed cum adhuc etiam aduersa in hac uita accidunt, manus plagae eorum etiam super gemitum grauatur. Erat enim plagae gemitus etiam cum praesentis uitae aduersa deessent. Sed amaritudo primae 43 Lath. 16, 217. XXVI, 1/3 Lath. 16, 218/220. 16/17 Rom. 16, 18. 230[231. 222[223.

8/9 Lath. 16, 220/222.

12/13 Lath. 16,

22/26 Lath. 16, 224/228.

26/28 Lath. 16,

XXVI, 2 est oz. Lath., praeter LatpP

5 mystetiis K, corr., M

consu-

mat M . 15blanditi] simplicibus praez. V'7ud. 16 quia] K M, qui u 19 esse] se add. M ^ 22/23 in usque meus om. K M Latb. edd., del. Bess. 2 28 uisionem M . 28/29inluminatione K,-iscorr. ^ 29claritate] in uita add. Vnd. 30 necessitatis l/7zd. religati INorzz. edd. uet. 31 in h. manu] meae manus lud. suum oz. lind. 32 accedunt K

818

LIBER

XVI, XXVI-XXVII

5; percussionis etiam ex temptatione crescit aduersitatis. Dicit ergo : Et manus plagae meae aggrauata est super gemitum mewnm. ; quia iustum quemque in hac uita aduersitas non laetum perculit, sed in eo dolorem uulneris multi-

plicauit. Fit tamen miro omnipotentis Dei moderamine ut

4o cum

23,9

in hoc mundo

mens

iusti aduersitatibus

plus laborat,

auctoris sui contemplandam faciem amplius sitiat. Vnde hic apte subiungitur :

XXVII, 33. Quis mihi tribuat ut cognoscam

et in-

ueniam illum, et ueniam wsque ad solium eius? Electus quisque nisi Dominum cognouisset, utique non amaret. Sed aliud est cognoscere per fidem atque aliud per ; speciem ; aliud inuenire per credulitatem, aliud per contemplationem. Ex qua re agitur ut electi omnes eum quem fide cognouerunt uidere quoque per speciem anhelent. Cuius amore flagrantes aestuant, quia eius dulcedinis suauitatem iam in ipsa suae fidei certitudine degustant. Quod bene ille in 10 Gerasenorum regione sanatus a daemonibus designat, qui uult abire cum Iesu ; sed ei a magistro salutis dicitur : Red: in domwm iuam ei narra quanta tibi fecerit. Deus. Amanti enim adhuc dilatio imponitur, ut ex dilati amoris desiderio meritum retributionis augeatur. Fit ergo nobis omnipotens 15 Deus dulcis in miraculis, et tamen in sua celsitudine manet

occultus, ut et quiddam monstrando de se occulta nos inspiratione

in suo

amore

succendat,

et

tamen

abscondendo

maiestatis suae gloriam amoris sui uim per aestum desiderii augeat. Nisi enim sanctus uir uidere hunc in sua maiestate 20 quaereret, non utique subinferret : E? weniam usque ad soliwm eius. Quid namque est solium Dei, nisi illi angelici p 514 spiritus qui scriptura teste, throni uocati sunt ? Qui ergo usque ad solium Dei uenire uult, quid aliud quam interesse angelicis spiritibus concupiscit, ut nulla iam defectiua tem2; porum momenta sustineat, sed permanenti gloria in contemplatione aeternitatis exsurgat ? 94. Quae tamen uerba etiam in hac uita positis iustis conueniunt. Nam cum contra uotum suum atque desiderium quod- PL 1158 37/39 Lath. 16, 228/230. 39.

XXVII, 1/2 Lath. 16, 233/234. 6/7 Lath. 16, 234/235. 11/12 Luc. 8, .— 20/21 Lath. 16,257. 21/22 cfr. Col. 1, 16. 22/24 Lath. 16, 237/239.

35 dicat

K M

XXVII,

3dominum K M, deum u

8 fraglantes M

38 pertulit Lnd.

41 plus M

6 fidem K, corr.

12 fecit tibi iesus M

7 anhelant K, corr.

21 quis K, vorr.

25 perma-

nenti gloria K M, permanentis -iam Bess. r. 2, ad -tem -riam |, -te -ria Be. Norm. Germ. 27/28 eueniunt K, corr., M Bess. 1. 2 Bel. Vt., corr., Germ.

LIBER XVI, xxviI-XXIX

819

libet agi conspiciunt, ad occulta Dei iudicia recurrunt, ut in 3o eis uideant quia inordinate intus non disponitur quod inordinatum foris currere uidetur. Cum enim praesidentem angelicis spiritibus Creatorem omnium fidei oculis contemplantur, ad eius nimirum solium ueniunt. Et quia considerant quoniam is qui mire angelos regit iniuste homines non disponit, profecto 5; inueniunt causales rationes quam iustae sint, dum ipsae causae extrinsecus uideantur iniustae ;dumque id humiliter faciunt,

semetipsos saepe in sua uoluntate reprehendunt, sua in se nonnumquam uota diiudicant, dum meliora esse ea quae disponit conditor pensant. 4» Vnde bene adhuc subditur :

23,24

;

1o

1;

20

23,

|.XXVIII, 35. Ponam coram eo iudicium et os meum replebo increpationibus. Coram Deo iudicium ponere est intra secretum mentis per fidei contemplationem ad tremendum examen maiestatis illius oculos nostrae considerationis aperire, quid peccator homo mereatur attendere, et occultus nunc et tacitus iudex quam terribilis post appareat considerare. Ex qua re agitur ut ad cognitionem sui anima subtilius reuocetur, et quo occultum iudicem suum magis terribilem uidet, eo de suis actibus formidolosius angustetur. Anxie trepidat, culpas suas lamentis insequitur, paenitendo increpat, qualem fuisse se meminit. Vnde nunc quoque postquam dictum est: Ponam coram eo $udictum, recte subiungitur: Os meum replebo increpationibus. Qui enim sibi in conspectu Dei iudicium ponit, os suum increpationibus replet, quia dum subtile examen tremendi contra se iudicis contemplatur, amara se paenitentiae inuectione persequitur. Saepe autem dum culpas nostras pensare neglegimus, quae earum reprehensio in iudicio sequatur ignoramus ; dum uero eas paenitendo persequimur, quid nobis de eis iudex in suo examine dicere possit inuenimus. Vnde adhuc apte subiungitur :

XXXIX, 36. Vt sciam

et intellegam

quid

XXVIII, 1/5 Lath. Lath. 16, 252/254.

uerba

quae mihi

loquatur

16, 241/244.

mihi. 13/16 Lath.

respondeat

Tunc enim culpas 16, 246/249.

17/18

XXIX, 1/2 Lath. 16, 251/252.

31 uidentur K, zorr., uidebatur M 36 id M s. ras.

33 his K, corr., M

34 reget K, corr.

XXVIII, 1 deo La//. praeter Lath-^ .—— 2eo Bess. 1. 2 — 4nostros La/f. (considerationis oz.) ^ 8quod M X suumom.K .11seMs/ X14os]et praem. Latb., praeter Latb.^ suum oz. Lath., praeter Latb ^ 15 subtili examine tremendum Bess. 2 iudicem Bess. 2 -ae pu 20 dicere K, s. 7. a. zz.

16 amara K M Bess. r. 2 Lath.,

820

LIBER

XVI, xXIX-XXX

plangimus cum pensare coeperimus. Sed tunc subtilius pensamus, cum sollicitius plangimus ; atque ex lamentis in corde ; nostro plenius nascitur quid peccantibus diuina districtio minatur, quae erunt illa reproborum improperia, qui terror, PL 1159 quae implacabilis maiestatis auersio. Tanta enim tunc Dominus reprobis iratus dicet, quanta eos pati ex aequitate permiserit. Quae nimirum uerba animaduersionis illius iusti, dum :0 modo sollicite metuunt, euadunt. Sed quis in illo examine inueniri iustus ualéat, si secundum suae fortitudinis maiesta-

23,6

tem uitam hominum discutiat Deus ? Apte ergo subditur :

XXX,

cum

9v. Nolo

; nec

multa

magnitudinis

fortitudine

suae

mole

contendat

me-

premat.

Mens

me

etenim quamlibet iusti, si ab omnipotente Domino districte iudicatur, mole magnitudinis premitur. In quibus nimirum ; uerbis hoc quoque intellegendum est, quod sanctus uir, dum Dei fortitudinem deuitat, quid eius aliud quam infirmitatem desiderat ? Et scriptum est : Quod infirmum est Dei, fortius

est. hominibus. Vnde et protinus adiungit : 23,7 1o Proponat aequitatem contra me et perueniat.ad uictoriam iudicium meum. Quis enim alius nisi mediator

Dei et hominum, homo Christus Iesus, aequitatis nomine de-

signatur ? De quo scriptum est : Qui factus est sapientia nobis a Deo et tustitia. Quae scilicet iustitia dum in hunc mundum 1; contra

uias peccatorum

uenit,

antiquum

hostem

23,6 a quo capti tenebamur. Dicat ergo : Nolo dine

contendat

mecum,

nec

magmitudinis

25,7 me premat ; proponat aequitatem ueniet

ad uictoriam

iudicium

uincimus,

multa fortitusuae

mole

conira me et per-

mewum.

Id est, ad redar-

20 guendas uias meas incarnatum Filium mittat et tunc insidiantem aduersarium per absolutionis meae iudicium uictor excludam. Si enim in diuinitatis fortitudine sic unigenitus Filius inuisibilis maneret,

ut nil de nostra

XXX, 1/4 Lath. 16, 256/259. 11/12:cfr- TDi osse

261/262. 262/264.

XXIX, 3 coeperemus K, corr. a. m.

infirmitate susci-

7/8»InCot 925 13/14 I Cor. r, 3o.

10/11 Lath. 16, 19/22 Lath. 16,

5 agnoscitur l/;zd., noscitur coni. p

quid] est quod adZ. KM Bess. r. 2 Vnd. 7 animaduersio K? edd. (Gauss. aduersio prob.) | 8 dicit K M pati] iniqua agere l/zzd. aequanimitate Vind.

9 animaduersitatis

l/7., corr.

11 inuenire M

12 omnium

M

13 subditur K M, subiungitur u

XXX,1 fortitudinem K,corr. — 3quam] cuius- l/;zd. perueniat M Lab. V'ulg., -et K p, peruenit Laz5.F" 11 15uicimus K — 16capti K Bess. 1. 2, captiui M,corr.u.— 23 filius K M Bess. 1. 2, dei praem. inuisibilis ozz.

— deo La£h. — 10 iudicium oz. Ga//. 22fortitudinem M K nihil M

p 51$

LIBER

XVI, xxx-XxxI1

821

peret, infirmus homo ad eum inuenire accessum gratiae 2; quando potuisset ? Consideratum quippe pondus eius magnitudinis opprimeret potius quam iuuaret. Sed fortis super omnia apparuit infirmus inter omnia, ut dum nobis ex assumpta infirmitate congrueret, ad permanentem nos suam fortitudinem eleuaret. In altitudine enim sua diuinitas a nobis utpote par;o uulis apprehendi non potuerat, sed strauit se hominibus per humanitatem ; et quasi in iacentem ascendimus ; surrexit et

23,8

leuati sumus. Vnde hoc quoque mox subditur, per quod diuinitas inuisibilis atque incomprehensibilis demonstretur. Nam sequitur :

XXXI, 38. Si ad orientem iero, non apparet ; si

23,9 ad

occidentem,

non

intellegam

ewm

; si ad

PL I140

sini-

siram, quid agam ? non apprehendam eum ; si me uertam ad dexteram, non uidebo illum. Creator quippe ; omnium in parte non est, quia ubique est. Et tunc minus inuenitur quando is qui totus ubique est in parte quaeritur. Incircumscriptus namque spiritus omnia intra semetipsum habet, quae tamen et implendo circumdat, et circumdando implet, et sustinendo transcendit, et transcendendo sustinet.

1o Bene autem postquam dictum est : S? ad orientem ero, non apparet ; si ad occidentem, nom intellegam eum

; si ad sinisiram

dam

eum

; si me

quid

ueriam

23,10 zllum, ilico adiunxit : J5se

agam

ad

wero

? non

dexteram,

scit

apprehennon

uiam

uidebo

meam.

Ac

15 si aperte dicat : Videre non ualeo uidentem me et eum qui me subtiliter intuetur intueri non possum ; ut uidelicet ostendat quia tanto cautius formidandus est , quanto conspicabilis non

est. Qui enim ita nos aspicit, ut a nobis aspici nequeat, eo

magis timendus est quo cuncta uidens minime uidetur. Cum 2o enim contra nos latere quempiam in insidiis credimus, eo illum amplius metuimus, quo minime uidemus. Cumque eius p. 516 insidias nequaquam deprehendimus ubi sunt et ibi eas metuimus ubi non sunt. Creator autem noster, qui ubique totus est et cernens cuncta non cernitur, tanto magis metuendus est,

2; quanto inuisibilis permanens, de nostris actibus quando et quid decernat ignoratur. Quae tamen uerba intellegi et aliter 32/34 Lath. 16, 265/267. XXXI, 1/9 Lath. 16, 268/275.

15/16 Lath. 16, 278/279.

26/27 apparuit (5. /. 4. 2.) s. omnia K — 28sva fortitudine M ^ 29leuaret 30poterat M — 31 humilitatem M Bess. 1. 2 edd. (humanitatem noz. Gil. in M marg.) XXXI, 1 //. si] et praem. Latb. — 35i] et praem. Lath., praeter LamLto5 hominum K

non

6 his M

19 uideatur

15 a//. me oz. M

M — 23 qui oy. M

17 citius V/;ud.

18 nos Ke

11822

LIBER

XVI, XXXI-XXXII

possunt. Ad orientem quippe imus, cum mentem in consideratione maiestatis eius attollimus. Sed non apparet, quia qualis in natura sua est a cogitatione mortali uideri non prae;o ualet. S ad occidentem nom intellegam eum. Ad occidentem imus cum subleuatum in Deo cordis oculum, sed ipsa immensitate

luminis

reuerberatum,

ad nosmetipsos

reduci-

mus ; et lassati discimus ualde super nos esse quod quaerebamus nostramque mortalitatem considerantes, indignos nos 3; adhuc esse deprehendimus qui immortalem uidere ualeamus. Si ad sinistram, quid agam ? non apprehendam eum. Ad sinistram ire est peccatorum delectationibus consentire. Et nimirum constat quia Deum apprehendere non ualet qui adhuc in delectatione peccati per sinistram iacet. S? me wer4o tam ad dexteram, non uidebo illum. In dexteram procul dubio uertitur qui de uirtutibus eleuatur. Sed Deum uidere non ualet qui priuata laetitia de bonis actibus gaudet, quia in eo cordis oculum tumor elationis premit. Vnde bene alias dicitur : Non declines ad dexteram, aut ad sinistram. In quibus cunctis 4; plerumque se anima discutit, nec tamen plene deprehendere se- PL 1141

metipsam ualet. Vnde hic apte subditur : 23,10 XXXIIL, 39. Ipse uero scit uiam meam. Acsi patenter dicat : Ego me et districte discutio et perfecte me scire non possum ; et tamen ille quem uidere non ualeo, uidet subtiliter cuncta quae ago.

;

23,10

Sequitur:

E:

$robabit

iransit.

Aurum

me

quasi

aurum

quod

er

ignem

in fornace ad naturae suae claritatem

pro-

ficit dum sordes amittit. Quasi aurum ergo quod per ignem transit probatur anima iustorum quibus exustione :tribula10 tionis et subtrahuntur uitia et merita augentur. Nec elationis

fuit quod sanctus uir in tribulatione se positum auro compa-

rauit, quia qui Dei uoce iustus ante flagella dictus est, non id-

circo temptari permissus est ut in eo uitia purgarentur, sed 44 Deut. 17, 11. NXOXSXTTO1 7D72th-91629277; 282/2835.

27/28 considerationem M

om. M Norm.

3/5 Lath.

29 sua s. M /.

35 esse adhuc M

uolebamus Norz. ( Vt. m. 2) siue M

inmortale M

6/7 Lath.

mortalium Norzz.

30 eum

declinabis Lzz.

2/3 alt. et usque possum K, zm marg. inf.,

— 2perfecte] tamen praez. M — alt. me] oz.

KM —— 6 probabit]

K, alt.b a. z. s. u M Latb. p, -uit Sag. Lyr. Big. Vulg. LabOe bis Gall

probatur anima] K M, -antur -mae yi

16,

ualeamus M, a/f. a eras.,

44 nec lzzd., ne Norz.

XXXII, 1 aperte M Bess. r. 2 Lab.

om.Bess. 1.2

16, 279/281. )

11 auro] se praem. K, exp.

9

LIBER XVI, xxxri-XXXIII

ut merita crescerent, aurum uero igne 15 de se existimauit ipse quam erat dum, purgari se credidit, qui purgandum in bat. 40. Sciendum uero est quia quamuis

823

purgatur. Minus ergo tribulationi traditus, se aliquid non habe-

de se humilia sentiat

animus iustorum, ea tamen quae agunt quam sint recta con-

20 Spiciunt, sed de eorum rectitudine non praesumunt. Vnde 23,11 adhuc subditur : Vestigia eius secutus est pes meus ; 23,12 uiam eius custodiui et nom declinaui ex ea. A mandatis

labiorum

eius

mom

vecessd,

et im sinu

meo

ab-

scondi uerba oris eius. Sed in his omnibus an se esse 25 aliquid existimet uideamus. Sequitur: J$se enim solus est.

Qua subiuncta sententia ostendit quia in tot bonis quae egerat

nil esse se credidit. Sed haec ipsa superius uerba repetentes, ut

possumus perstringamus. 29,1

XXXIII,

41.

Vestigia

evus

secutus

est

pes

meus.

us;

Quasi quidam namque gressus Dei sunt ipsae, quas cernimus, operationes eius quibus bonus quisque malusque regitur, quibus iusti iniustique suisordinibus disponuntur, quibus et sub; iectus quisque ad meliora cotidie ducitur et aduersus ad deteriora corruens toleratur. De quibus nimirum propheta gressibus dicebat : Vs? sunt gressus tut, Deus. Nos itaque cum uirtutem longanimatatis atque pietatis eius intuemur et intuentes imitari contendimus, quid aliud quam gressuum eius io uestigia sequimur, quia extrema quaedam eius operationis imitamur. Haec enim Patris sui uestigia Veritas admonebat imitari cum diceret : Orate pro persequentibus et calumnianti- PL 1142 bus uos, ut sitis filii Patris uestri, qui in caelis est, qui solem suum oriri facit super malos et bonos. Potest tamen beatus Iob

15 qui certa fide iam dixerat : Scio quod. Redemptor meus wiwit ; el in nouissimo die de terra surrecturus sum ; sic in futura ope14/17 Lath. 16, 285/285. XXXIII, 1 Lath. 16, 287. TADPSE OZ SEZSE 12/14 Matth. 5, 44/45. 15/16 Iob 19, 25.

9/10 Lath.

16, 288/289.

15 existimauit] K, is s. /. LathLFVC .bit M, aestimauit ju tribulatione K 19 quam] quoniam K, corr. in zarg., cum M, corr. sintMs/ — 20deM;4J.

25 estimet M 27 se M 5. /.

26 qua K, e qui credit M

subiuncta sententia

K M, s..sub. p

XXXIII, 2 Ipsae K M, istae Bess. 1. 2, oz. 3 bonus quisque] adiuuatur quibus bonus add. im marg. Bess. r, quilibet bonus adiuuatur quisque l/izd. malus V/iud. | 4iustiom. M iniustique M, zz et iusti zzaf. ordinationibus Tyr. | 5quibusque M 6/7prophetagressibus K M,g.pr.u — 10/11 opera imitatur [/7zd. 11 hoc V/zzd. patris s. uestigia oz. V'zzd. 12 imitari] discipulis suis praez.. V'7nd. 14 orire K, corr. a. zz. 14 bonos et malos M, iustos et iniustos 52g. l/7. 15uiuat M — 16dieow. KM . sim KM

824

LIBER

XVI, xxxiII-XXXV

ratione incarnandae sapientiae intendere, sicut nos eiusdem sapientiae iam praeterita opera per fidem uidemus ; quod Mediator Dei et hominum benignus ad tribuendum, humi2o lis ad sustinendum, patiens ad exemplum praebendum fuerit. Cuius nimirum uitam dum beatus Iob, superno spiritu repletus, sollicita intentione conspiceret, futuram mansuetudinis

illius humilitatem praeuidens, quasi ad exemplum sibi propositum recurrit, ut quicquid in hac uita ageret, ad imitationis 25 illius uestigia ligaret, quatenus qui occultae dispositionis eius sublimia uidere non poterat, quasi in terra conspiciens, ad imitationem eius uestigia teneret. De quibus eius uestigiis per Petrum dicitur : Christus passus est pro nobis, relinquens wobis exemplum ut sequamina uestigia evus. 3». Dequo adhuc subditur : 23,301 XXXIV, 42. Viam eius custodiui et non declinaui ex €a. Custodit enim et non declinat, qui hoc ubi intendit operatur. Custodire quippe per intentionem, est non declinare per operationem. Haec namque est sollicitudo iustorum, ; ut actus suos cotidie iuxta uias ueritatis examinent

et, eas

sibi in regulam proponentes, a rectitudinis earum tramite non declinent. Super semetipsos quippe cotidie ire contendunt, et quo in uirtutum uerticem prouehuntur, cauta reprehensione diiudicant, quicquid de eis ex semetipsis remanet infra 10 semetipsos ; et totos se illo festinant trahere, ubi se inueniunt

ex parte peruenisse. Sequitur : 23,42 XXXV,43. A mandatis labiorum eius non recessi. Sicut bene obsequentes famuli dominorum suorum uultibus semper intenti sunt, ut ea quae praeceperint, festini audiant et implere contendant; sic iustorum mentes per intentionem ; suam omnipotenti Domino assistunt, atque in scriptura eius quasi os eius intuentur, ut quia per eam Deus loquitur omne quod uult, tanto a uoluntate eius non discrepent, quanto eamdem uoluntatem illius in eius eloquio agnoscunt. Vnde fit ut eius uerba non per eorum aures superuacue

1o haec in. suis cordibus figant.

transeant, sed

28/29 | Petri 2, 21. XXXIV,

1/4 Lath. 16, 291/293.

XXXV, 1 Lath. 16, 295. 21 uita M

supernus K, corr.

28 nobis K, e uobis, uobis M

12 Lath. 16, 294.

6/8 Lath. 16, 296/298. 22 mansuetudinem M

25 occulte M

relinquens uobis] K M, u. r. u. V/ug.

XXXIV, 2 enim M Bess. 1. 2, et praem. K Norm., om. u uertice K 10 illuc M

8 quod M

XXXV, 2 uultus p/zr. Norg. 3 intendunt M, intuentes sunt p/ur. Norz. festine u 8 in ea cognoscunt La//. (eius eloquio oz.) 9 transeant K

LIBER

23,12

XVI, xxxv-xxxvil

Vnde hic subditur : XXXVI, 44, Et in sinu ei*s.

In sinu etenim

meo

825

abscondi

cordis uerba

uerba

oris a 518

oris eius abscondimus, PL 1145

quando mandata illius non transitorie, sed implenda opere audimus. Hinc est quod de ipsa matre uirgine scriptum est : ; Maria autem conseruabat omnia uerba haec, conferens in corde

$40. Quae nimirum uerba, et cum ad operationem prodeunt, in sinu cordisabsconsa latent,si per hoc quod foras agitur intus agentis animus non eleuatur. Nam cum conceptus sermo ad opus ducitur, si per hoc humana laus quaeritur, sermo Dei in 10 sinu mentis procul dubio non occultatur. Sed nosse uelim, beate uir, cur te tanta intentione examines.

cur

tanta

sol-

licitudine astringas ? Sequiur : 23,13 XXXVII, 45. Ij$se enim solus est et nemo auerterve potest cogitationem eius. Numquid non sunt angeli et homines, caelum et terra, aer et maria, cuncta

uolatilia uel

quadrupedia atque repentia ? Et certe scriptum est : Creawit ; ul essent omnia. Cum ergo in rerum

natura

cur beati uiri uoce nunc dicitur:/fse

tam

multa sint,

enim solus est. Sed

aliud est esse, aliud principaliter esse ; aliud mutabiliter atque

aliud immutabiliter esse. Sunt enim haec omnia sed principaliter non sunt, quia in semetipsis minime subsistunt, et nisi Io

gubernantis manu teneantur, esse nequaquam possunt. Cuncta

namque in illo subsistunt ; a quo creata sunt, nec ea quae uiuunt sibimetipsis uitam tribuunt nec ea quae mouentur et non uiuunt suis nutibus ad motum ducuntur, sed ille cuncta

mouet, qui quaedam uiuificat, quaedam uero non uiuificata in extremam essentiam mire ordinans seruat. Cuncta quippe ex nihilo facta sunt eorumque essentia rursum ad nihilum tenderet, nisi eam auctor omnium regiminis manu retineret. Omnia itaque quae creata sunt, per se nec subsistere praeualent nec moueri ; sed intantum subsistunt, in quantum ut esse de20 beant acceperunt ; in tantum mouentur, in quantum occulto H

A

XXXVI, 1/4 Lath. 16, 300/3035. XCXOGVID 1 Eath- 16; 305.

5/6 Tuc. 2, 19.

4/[5 Sap. 1, 14.

13 Lath. 16, 304.

7[8 Lath. 16, 305/306.

XXXVL, 3 transitoria esse (e corr.) sed M — 3/4 operamus M, corr. 4 est] enim add. M — 7fotrisp 11 tanta te M (ta eras.) alt. tanta K M, te praem. u

XXXVIL 2 po (ecorr.)t€$t M ^ cogitationes K M Bess. 1. 2,4. — numquid] nam add. K Bess. 1. 2 — 3uel] K M Bess. 1. 2,072. |. Acerte] cetera de quibus Vi.Lyr.Big. 12nec]K M,nequeu . 13 motibus Bess. z. 2 — 14 quaedam uiuificat K zz zzarg. 18quaeoz. M . per]|sed praez. M ^ 20acciperunt K occulto] in praezz. K

826

IETIDB/ISNCVADMENSXONSVZET

instinctu disponuntur. Ecce enim peccator flagellandus est de rebus humanis : arescit in eius laboribus terra, concutitur in

eius naufragiis mare, ignescit in eius sudoribus aer, obtenebrescit contra eum inundationibus caelum, inardescunt in eius 25 oppressionibus homines, mouentur in eius aduersitate et angelicae uirtutes. Numquidnam haec quae inanimata uel quae uiuentia diximus, suis instinctionibus et non magis diuinis impulsionibus agitantur ? Quicquid est itaque quod exterius saeuit, per hoc ille:intuendus est, qui hoc interius disponit. PL 1144 ;o In omni igiturcausasolus ipse metuendus est, qui principaliter est. Qui etiam ad Moysen dicit : Ego sum qui sum. Sic dices filiis Israel : Qui est, misit me ad uos. Cum itaque flagellamur per

ea quae uidemus, illum debemus sollicite metuere, quem non uidemus. Vir itaque sanctus despiciat quicquid exterius ter35 ret, quicquid per essentiam suam nisi regeretur, ad nihilum tenderet, et mentis oculo, suppressis omnibus, intueatur unum in cuius essentiae comparatione esse nostrum non esse est; et dicat : I$se enim solus est. 46. De cuius mox immutabilitate apte subiungitur : E£ 1e- p 519 4o0mo aueriere potest cogitationem eius. Sicut enim immutabilis naturae est, ita immutabilis uoluntatis. Cogitationem quippe eius nullus auertit, quia nemo resistere occultis eius iudiciis praeualet. Nam etsi fuerunt quidam qui deprecationibus suis eius cogitationem auertisse uiderentur, 45 ita fuit eius interna cogitatio, ut sententiam illius auertere deprecando potuissent, et ab ipso acceperunt quod agerent apud ipsum. Dicat ergo : E? nemo awertere potest cogitationem eius, quia semel fixa iudicia mutari nequaquam possunt. Vnde scriptum est : Praeceptum posuit et mom ;o fraeteribit ; et rursum : Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt ; et rursum : Non enim cogitatio-

nes meae sicut cogitationes uestrae, neque wiae meae uiae uesirae. Cum ergo exterius mutari uidetur sententia, interius consilium non mutatur, quia de unaquaque re immutabili3/32. Hx

3» 14*

36/37 Lath.

16, 306/308.

39/40 Lath.

16, sro.

48/49 Lath. 16, 511. 49/50 Ps. 148, 6. 50/51 Marc. 15, 31 ; Matth. 24, 2:5; 9UG E2:3 8337 51:53-I955 55487 53/54 Lath. 16, 312/515.

25omnesM — et]ow.M . 25[26angelice M — 26 numquidnam] K M y, numquid Gz//. in anima M . 29 metuendus Norz. Gerz. 30 metuendus] K M, in31 dicitur M dicis K M 36 sub pressionibus Bg. unus M . 37comparationem M — 40 cogitationes Bess. r. 2 Nor. 41 naturae] KM Bess. z e£ 2(est naturae), -ra y uoluntatis] K M Bess. r. 2, uoluntas l/zzd., cogitatione Ebr. $ag. Lyr. Big., cogitationis Gerz., uoluntate I 4Auideanturt K — 46ipso] K M Bess. r. 2,609. acciperentu — 47 potest] KM,poteritu — 5Üpraeteriuit K, corr.a.z. ^ 52sicutozm. M lV/uig. ^ uestrae ... meae (dicit dominus ad2.) M V/u/g. ^ uiae K M Bess. 1. 2 V/ulg., sicut praem. yu 53 mutare M — 54 unaqueque M re] se M

LIBER XVI, xxxvII-XXXIX

827

55 ter intus constituitur, quicquid foras mutabiliter agitur.

25,13

Sequitur :

XXXVIII, 4v. Et anima

eius

i

quodcumque

uoluit,

hoc fecit. Cum sit cunctis corporibus exterior, cunctis mentibus interior Deus, ea ipsa uis eius qua omnia penetrat, cunctae disponit, anima illius appellatur. Cuius uidelicet ; uoluntati nec illa obsistunt, quae contra uoluntatem illius fieri uidentur, quia ad hoc nonnumquam permittit fieri etiam quod non praecipit, ut per hoc illud certius impleatur quod iubet. Apostatae quippe angeli peruersa uoluntas est, sed tamen a Deo mirabiliter ordinatur ut ipsae quoque eius insidiae ro utilitati bonorum seruiant, quos purgant dum temptant. Sic itaque eius anima quodcumque uoluit hoc fecit, ut inde quoque uoluntatem suam impleat, unde uoluntati illius repugnari uidebatur. Terreatur ergo uir iustus et tantae maiestatis 1;

pondus considerans, infirmum se esse deprehendat. 48, Sed inter uerba haec percunctari libet, ac dicere

: O

beate Iob, inter tot flagella positus cur adhuc aduersa formidas ? iam tribulationibus cingeris, iam innumeris afflictionibus angustaris. Malum timeri debet quod necdum susceptum est ; tu in tanto positus dolore quid metuis ? 20 Sed ecce uir iustus nostris inquisitionibus satisfaciens adiun-

23,14

git :

XXXIX,

49.

Cum

exfpleuerit

in

me

woluntatem

suam et alia multa similia jraesto sunt e$. Ac si aperte dicat : Iam perpendo quae patior, sed adhuc formido quae pati possum. Explet enim in me uoluntatem suam, quia ; multis me percussionibus affligit. Sed multa similia praesto sunt ei, quia si ferire cogitat, adhuc inuenit ubi plaga crescat. Hinc itaque pensandum est quam pauidus ante flagellum fuit, qui etiam percussus adhuc metuit ne feriatur. Incomprehensibilem quippe uim ei inesse considerans et potestatis et exa10 minis, esse uir iustus noluit nec de flagello securus. Vnde adhuc metuens adiungit : 56 Lath. 16, 314. XXXVIII, 1/2 Lath. 16, 315/516.

3/4 Lath. 16, 316/517.

10/13 Lath.

16, 317/319. XXXIX, 1/6 Lath. 16, 521/327.

55 foris Par. u

agatur K.M

XXXVIII, 2 exterius

qui K

M

4 cuncta K M, et praem. Latb., -que add. u

7 praecepit K M, corr.

uidebantur M, corr. ut zid.

XXXIX,3quod M*s./ ferire] inferre M

10 purgandum K, corr., -ndo M

6

13

18 timere K, corr.

^ 5persecutionibusedd.

^ multo

inuenit M s. Z, inuenitur L7.

M — 6quia M

9 a/1. et om. M

PL 1145

828

23,5

LIBER

XL, 50. Et idcirco considerans

eum,

XVI, xr-Xr1i

a facie eius turbatus

timore

sollicitor.

Bene

sum ; et a facie Do-

mini turbatur, qui terrorem maiestatis illius cordis sui obtutibus proponit et eius rectitudinis pauore concutitur, dum se ; reddendis rationibus conspicit idoneum non esse, si dictricte p. 520 iudicetur.

Recte

autem

dicitur

: E£

comsiderams

eum,

timore sollicitor ; quia diuinae animaduersionis uim cum minime quisque considerat, minime formidat ; et tanto magis in hac uita quasi securus est, quanto a consideratione inter10 nae districtionis alienus. Semper etenim iusti uiri ad cordis secretarium

redeunt

uim, occultae

districtionis

intuentur,

maiestatis intimae iudicio assistunt, ut eo magis quandoque securi sint, quo hic quamdiu uiuerent securi esse noluerunt. Nam malorum mentes cum renuunt considerare quod timeant, 15 ad hoc quandoque gaudentes perueniunt quod timentes nullo modo euadant. Sed ecce de beato Iob nouimus quod crebris Dei sacrificiis deditus, quod hospitalitatibus, quod indigentiis pauperum impensus, quod suis etiam subditis humilis, quod sibi aduersantibus benignus fuit et tamen tot flagella suscepit 20 nec iam securus inter flagella exstitit ; sed adhuc metuit, adhuc

diuinae districtionis uim considerans contremiscit. Quid nos itaque miseri, quid peccatores dicimus, si sic timet, qui sic egit ? Sed tanti timoris pondusan a semetipso habeat, innotescat. 25 — Sequitur : 23,46 XLI, 51. Deus molliuit cor meum et Omnipotens coniurbauit me. Ex diuino munere cor iusti molle dicitur,

quia superni iudicii timore penetratur. Molle est enim quod penetrari potest, durum quod penetrari non potest. Vnde per ; Salomonem dicitur : Beatus homo qui semper est bauidus, qui uero mentis est durae corruet in malum. Virtutem ergo suae formidinis non sibi, sed auctori tribuit, qui ait : Dews

ol-

luit cor meum et Omnipotens conturbauit me. Non autem secura sed perturbata sunt corda bonorum, quia dum XL, 1/8 Lath. 16, 328/554.

23/25 Lath. 16, 334/336.

XLI, 1/3 Lath. 16, 337/339.

5/6 Prou. 28, 14.

8/12 Lath. 16, 339/341.

XL, 1 conturbatus M 7 diuini K 10 uiri iusti M occultam Izd. 13 securis M sunt M, corr. quod M

M . 15quandoque M ;. /. flagella 1

-emus Gz//.

adhuc metuit ozz. M

16 de M ;. /.

170spitibus

21 contremescit

23 an a] quod in La.

XLI, 2 conturuabit M, e£ sic Infra 6 corruit K M sue M, e e corr.

KM

11 cum uim 14 rennuunt

M X 20exstitit i. 22 dicimus

K My,

molle K M Bess. Vind. Lath., molliri ji 7 formidinis M, m zn ras. f. 5 litt.

9/10 quia z:que considerant M zn zarg.

PL 1146

LIBER XVI, xr1-Xri

829

10 futuri examinis pondus considerant, quietem hic habere non appetunt, securitatem suam districtionis intimae consideratione perturbant. Qui tamen inter ipsa timoris supplicia saepe animum reuocant ad dona, et ut semetipsos consolatione refoueant, inter hoc quod metuunt reducunt oculum ad dona 15; quae acceperunt, ut spes subleuet quem timor premit.

23,7

Vnde et sequitur : XLIL, 32, Non enim perii propter imminentes

tene-

bras, nec faciem meam operuit caligo. Ille enim in flagello positus a salute corporis propter imminentes tenebras perit, qui idcirco pro transactis percutitur, ut a futuris sup; pliciis abscondatur. Flagella quippe bonorum aut uitia perpetrata purgant, aut ea quae poterant perpetrari futura deuitant. Beatus autem Iob, quia in flagello positus, nec a peccatis praecedentibus purgabatur, nec ab imminentibus tegebatur ; sed eius tantummodo in flagello uirtus augebatur, fiducialiter 1o dicit: Non enim perii propier dmminentes tenebras, nec faciem meam operuit caligo. Qui enim semper diuinae formidinis pondus aspexit, eius cordis faciem caligo peccati non operuit. Et is quem supplicia nulla sequebantur, salutem corporis propter imminentes tenebras non amisit. 1; 59. Et notandum quod ipse priora denuntians nequaquam ait : Faciem meam non tetigit ; sea : Non operuit caligo. Saepe enim etiam corda iustorum subortae cogitationes pol- y 52: luunt, terrenarum

rerum

delectationibus

tangunt ; sed dum

citius manu sanctae discretionis abiguntur, festine agitur ne 20 cordis faciem caligo operiat, quae hanc iam ex illicita delectatione tangebat. Nam saepe in ipso orationis sacrificio importunae se cogitationes ingerunt quae hoc rapere uel maculare ualeant, quod in nobis Deo flentes immolamus. Vnde Abraham cum

ad occasum

solis sacrificium

offerret, insistentes

aues

25 pertulit quas studiose, ne oblatum sacrificium raperent, abegit. Sic nos cum in ara cordis holocaustum Deo offerimus,

mundis hoc uolucribus

custodimus,

ab im-

ne maligni spiritus et

16 Lath. 16, 342.

XLI, 1/2 Lath. 16, 543/344. 11/13 Lath. 16, 544/346. Gen. 41(43); Taio, Semi. 4, 13 (927D [928A). 17/21 Lath. 23/25 cfr. Gen. t5, 11.

13 consolatione] sana praez. Vind. XLIL2etenim

M — 4aom.M

14 metu K

| 7aom.M

17/29 Pat., 16, 547/550.

bona Norm.

| 12pondus M;./.

13 his

K,corr. M — 15ipse]inse M Tw. — superiora Norz. (V. m. 2), proptia Ga//. 17 enim etiam oz. Pat. 18 rerum M ;. /. delectationes M (es e corr.) 19 districtionis Norz.' — 20 caligo] temptationis add. Paf., peccati add. Tr. Lath. 20/21 cogitatione Tr. 21 agebant M . orationis] nostrae adZ. 26 dum Par. 24 insistentes] et praem. Pat. 23 unde] et add. Par. Pat. 27 custodimus K M Bess. r. 2 Par., -iamus p

830

LIBER XVI, XLII-XLIII

peruersae cogitationes rapiant quod mens nostra offerre se Domino utiliter sperat. 30 Sequitur: XLIIIL, 534. Ab Omnipotente non sunt abscondita PLi147 244 tempora ; qui autem nouerunt eum, ignorant daes illius. Quid dies Dei, nisi ipsa eius aeternitas appellatur? Quae nonnumquam unius diei pronuntiatione exprimitur, ; sicut scriptum est : Melior est dies una in atriis tuis super malia. Nonnumquam dero pro sua longitudine dierum multorum appellatione signatur de quibus scriptum est : In saeculum saeculi anni tui. Nos itaque intra tempora uoluimur, per hoc quod creatura sumus. Deus autem qui creator est omnium 10 aeternitate sua tempora nostra comprehendit. Ait ergo : A6 Omnipotente non sunt abscondita tempora ; qui auiem nouerunt eum, ignorant dies illius. Quia ipse quidem nostra comprehensibiliter conspicit, nos autem ea quae eius sunt comprehendere nullatenus ualemus. Sed cum natu15 ra Dei simplex sit, mirandum ualde cur dicit : Qw? noueYunt eum, ignorant dies illius. Neque enim aliud ipse atque aliud dies eius sunt. Deus namque hoc est quod habet. Aeternitatem quippe habet, sed ipse est aeternitas. Lucem habet, sed lux sua ipse est. Claritatem habet, sed ipse est 20 claritas sua. Non est ergo in eo aliud esse et aliud habere. Quid est itaque dicere : Qui nouerunt eum, ignorant dies ;llius, nisi quia et qui cognoscunt eum, adhuc nesciunt? Nam et qui iam eum fide tenent, adhuc per speciem ignorant. Et cum ipse sibi sit aeternitas, quem ueraciter credimus, 2; qualiter tamen sit ipsa eius aeternitas ignoramus. In hoc namque quod de diuinae naturae potentia audimus, ea nonnumquam cogitare consueuimus quae per experientiam scimus. Omne enim quod coepit et desinit, initio et fine concluditur. Quod si mora aliquantula differtur ut finiatur, longum 3o dicitur; in qua uidelicet longinquitate cum quisque mentis 30 Lath. 16, 551. XLIII, 1/3 Lath. 16, 352/354. 5/6 Ps. 85, 11. 12/17 Lath. 16, 354/558. 20/23 Lath. 16, 358/362. .

1 (731C).

Z9 3Dsc SIOTAN2S24/36 Taio, Senz. 1,

28 se om. M

XLIIL 3aeternitaseius K — 5 melius K — est Ms./. — 8tempora] nostra add.M ^ 8/[10uoluimur usque nostra M zn marg. 9quioz.M | 10enim M 13 ea] oz. Latb., praeter Latb 14eius]sua M — 14/15cum n. dei] M, cum n. deus K, natura dei cum i

15 ualde] K M, est add.

17 habet M, ex

ab — 20ineo M 5. 7. etoz.M . 22quiaom. M . eum om. Latb., praeter Latbie 25 eum iam] K M Lafh., iam eum ui fide M, i» per fidem f. 29 quo M

LIBER XVI, xrir-xr1iv

831

oculos reducit retro per memoriam, tendit ante per expectationem, quasi spatium temporis dilatat in mente. Cumque audit aeternitatem Dei, humano more intendenti animo longa uitae spatia proponit, in quibus metiatur semper et quid abiit 35 retro, quod retineatur in memoria ; et quid ante restat, quod

exspectetur ex intentione. 55. Sed quotiens in aeternitate ista cogitamus, aeternitatem necdum cognouimus. Ibi quippe est quod nec initio incipitur, nec fine terminatur ; ubi neque exspectatur quod ueniet neque 4o percurrit quod debeat recordari, sed est unum quod semper y 522 esse est. Quod etsi nos et angeli cum initium uidere incipimus, esse tamen hoc sine initio uidemus ; ubi sic semper sine fine esse est, ut numquam se animus tendat ad sequentia, ac PL 1148

si multiplicentur quae sunt et longa fiant. Nam etsi per prophe45; tiae spiritum dictum est : Domine qui regnas in aetermum, el in saeculum, et adhuc more sacri eloquii, humano

modo

spiritus

hominibus est locutus, ut ibi ad/vuuc diceret, ubi exspectatio non inesset. Adhuc enim aeternitas non habet quae semper esse habet, in qua nulla pars suae longitudinis praeterit, ut pars alia jo succedat; sed totum simul esse est, et nil deesse quod cernat, in qua omne quod est animus uidet et tardum non esse et longum esse. Sed haec de aeternitatis diebus loquentes, conamur magis uidere aliquid quam uidemus. Dicatur igitur recte: Qui autem nouerunt eum, ignorant dies dllaus; 55 quia etsi iam Deum per fidem nouimus, qualiter tamen sit eius aeternitas, sine praeterito ante saecula, sine futuro post sae-

cula, sine mora longa, sine praestolatione perpetua, non uidemus. Beatus itaque Iob sanctae Ecclesiae typum tenens, quia sub magno se scientiae freno moderatur, ne plus sapiat quam 6o oportet sapere ; et dies Dei non posse comprehendi testificans, ad haereticorum mox superbiam respectum mentis reducit, qui alta sapere appetunt ; et quod capere utcumque non possunt perfecte se scire gloriantur. Nam sequitur :

24,22

XLIV,56. Alii terminos transtulerunt, diripuerunt

45/46 Ex. 15, 18.

54/58 Lath. 16, 563/367.

59/60 cfr. Rom. r2, 5.

XLIV, 1/2 Lath. 16, 569/570.

32 spatium] K M Norm., per praezm.u 33auditaK — intento Tur. — 34 habuit M Gerz. «| meditetur Tzr. 38/39 ibi «sque terminatur ozz. M — 40 recurrit zonn. /Angl., prob. James., praecurrit cef. "Angl. — 415i M — initium K? M Bess. 2 edd. uer., initio K! Bess. 1 INorzz. (esse de), al., initio esseu — 44 si os. M . 47 exspectatione (non oz. ) Germ. 48 esset M X 50 tantum Bess. 1 et K M Bess. 1. 2 Vt.! edd., ut V'1.? /Angl. cett. codd. | deesse K M Bess. 1. 2 1/1. edd., uideatur add. V1. /Angl. cett. codd. 51 cernat K M Bess. 1. 2 V/1.1 edd., non praem. V't.? Angl. cett. codd. u 52haecoz.K aeternitates M ^ 54

ergo La.

55 iam oz. Lath.

60 domini M

832

LIBER

XVI, xr1v-XLV

greges et bauerunt eos. Quos aliorum nomine nisi haereticos designat qui a sanctae Ecclesiae gremio extranei exsistunt ? Ipsi enim terminos transferunt, quia constitutiones ; patrum praeuaricando transcendunt. De quibus nimirum constitutionibus scriptum est : Ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui. Qui greges diripiunt et pascunt, quia imperitos quosque peruersis ad se persuasionibus trahunt, et doctrinis pestiferis ad interficiendum nutriunt. Nam quod :10 gregum nomine imperiti populi designantur, sponsi uerba testantur, qui sponsam suam alloquitur dicens : N?s? cognoueris te, o bulchra inter mulieres, egredere et abi post uestigia gregum ; id est nisi honorem tuum, quo ad similitudinem Dei es condita, bene uiuendo cognoueris, a conspectu meae con15 templationis egredere, et imperitorum uitam imitare populo-

rum.

24,9

Sequitur :

XLV, 59v. Asinum

pupillorum

abegerunt

et abstu-

lerunt ro bignore bouem wuiduae. Quos hocloco pupillos accipimus nisi electos Dei, in mentis teneritudine positos, qui magna fidei gratia nutriuntur, et patris sui iam pro se mortui ; faciem necdum uident ? Et sunt plerique in Ecclesia qui quosdam conspiciunt caelestia appetere, terrena omnia despectui habere ; et quamuis ipsi in huius mundi laboribus insudent, eis tamen quos ad caelestia anhelare conspiciunt de rebus quas in hoc mundo possident huius uitae adiutorium ferunt. 10 Et quamuis ipsi agere spiritalia nequeant, ad summa tamen tendentibus libenter subsidia ministrant. Portare enim asinus onera hominum solet. Quasi ergo quidam asinus electorum est qui terrenis actibus deseruiens, deportat onera usibus hominum. Et saepe cum haeretici quemlibet talem a sanctae 15 Ecclesiae gremio auertunt, quasi pupillorum asinum abigunt, quia cum hunc ad perfidiam suam pertrahunt, a ministerio bonorum repellunt. 98. Quae autem uidua nisi sancta Ecclesia debet intellegi, 4/5 Lath. 16, 570/371. 6/7 Prou. 22, 28. 7/9 Y:ath.916,85:72/ 2 -74TT/13,/ Cant. 15 7: Pat C252:155:(6)17 Lath. 16, 575.

XLV, 1/3 Lath. 16, 376/377. 578/579. 14/15 Lath. 16, 380/581.

5 Lath.

16, 377.

10/11 Lath.

1:6,

XLIV, 2 eas K, corr. Lathl, corr. 8 ad se oz. Latb. 9 quo M 10 designentur u 13 quod K M 14 esse M cognita K, corr., conditam M 15 uiam Norz.

XLV, 1abigerunt K Lab." M(g. s. 7) Latb? ^ 2quos] quid Lazb. — 3 dicimus L7. teneritudinem usibus M ;. utensilia

M

13 rebus

M

Vznzd.

Norm.

Germ.

PL 1149

B 525

LIBER

XVI, xrv-xrivn

833

quae occisi uiri sui interim uisione priuata est ? Bos autem 20 huius est uiduae, unusquisque praedicator. Et saepe contingit ut haeretici peruersis suis dogmatibus ipsos etiam qui praedicatores uidebantur trahant. Bouem ergo uiduae auferunt, cum de sancta Ecclesia etiam praedicantem tollunt. Vbi recte est adiunctum : Pro ignore. Pignus namque cum tollitur, 25 aliud quidem est quod tenetur, sed tamen adhuc aliud quaeritur. Et plerumque haeretici ideo eos conantur auferre qui praedicant, ut eorum etiam sequaces trahant. Pro pignore ergo bos uiduae tollitur, quando idcirco ipse qui praedicabat rapiatur ut alii sequantur. Ex cuius ruina plerumque agitur ut hi 3o quoque de sanctae Ecclesiae gremio exeant, qui in ea bonis moribus praediti mites atque humiles esse uidebantur.

244.

Vnde et subditur :

XLVI, 59. Subuerterunt pauperum

serunt

pariter

mansuetos

terrae.

uiam et oppresPaupertatis

namque

nomine saepe humilitas designari solet. Et nonnumquam hi qui mansueti atque humiles uidentur, si seruare discretionem ; nesciunt, exemplis aliorum cadunt. Sunt uero nonnulli haeretici qui populis admisceri fugiunt, sed secessum uitae secretioris petunt ; qui plerumque eos quos inueniunt eo amplius peste suae persuasionis inficiunt, quo quasi ex uitae meritis reuerentiores uidentur. 1:9. De quibus subditur : 24, XLVII, 60. Aii quasi onagri àn deserto egrediun-

iur ad opus suum. Onager enim agrestis est asinus. Et recte

hoc in loco onagris comparantur haeretici quia in suis uoluntatibus dimissi, a uinculis sunt fidei et rationis alieni. Vnde ; scriptum est : Onager assuetus in solitudine, in desiderio animae

suae attraxit uentum amoris sui. Onager quippe in solitudine assuetus est, quia dum terram cordis sui disciplinae uirtute non excolit, ibi habitat ubi fructus non est. Qui in desiderio animae suae uentum amoris sui attrahit, quia ea quae ex de1o Siderio scientiae in mente concepit inflare praeualent, non 22/28 Lath. 16, 585/588. XLVI, 1/5 Lath. 16, 599/395. XLVII, 1/4 Lath. 16, 395/398. [er 243

22 uidebantur] esse praez. M 29 hii M

10 Lath. 16, 394. 5/12 Taio, Sent. 2, 26 (816B/C).

24 adiungitur Lar.

5/6

28/29 rapitur M

XLVI,3hi M . 4humiles]esseadZ. M ^ 6admiscirefugiunt om. M . secessum] K M, re- u 8 suae om. M

M — sed

XLVII, 3/4 uoluntatibus M Tao edd. rec., uoluptatibus K Tur. Vnd. Norm.

edd. uet. y. Latb!" "^ — 4 uincli K, corr.

—10 concepit K M Taie, -cipit ü

PL 1150

834

LIBER XVI, xrLviI-XLIX

aedificare.

Contra quos dicitur : Scientia inflat, caritas uero

aedificat. Vnde hic quoque congrue infertur : Egrediuntur ad opus suum. Non enim Dei, sed suum opus peragunt, dum non recta dogmata sed propria desideria sequuntur. Scriptum

15 quippe est : Ambulans in wia immaculata, hic mihi ministrabat. Qui ergo non in uia immaculata ambulat, sibi magis quam Domino ministrat.

Sequitur : : XLVIII, 61. Vigilantes ad praedam, jraeparant panem liberis. Ad praedam uigilantquia uerba iustorum ad sensum proprium semper rapere conantur, ut per haec peruersis filiis panem erroris parent. De quo uidelicet pane apud ; Salomonem uerbis mulieris prauitatis haereticae typum gerentis dicitur : Aquae furtiuae dulctores sunt et banis abscon- p $24 ditus suawior. Sequitur : 24,6 XLIX, 62. Agrum non suum demetunt et uineam eius quem wi oppresserint uindemiant. Potest agri nomine scripturae sacrae latitudo signari, quam haeretici non suam demetunt, quia ex ea sententias longe a suis sen; sibus diuersas tollunt. Quae uineae quoque appellatione ex-

24,

primitur quia per ueritatis sententias botros uirtutum profert. Cuius uineae dominum, id est scripturae

sacrae

condi-

torem, quasi ui opprimunt quia eius sensum in uerba sacri eloquii inflectere uiolenter conantur, qui dicit : Serwire me 10 fecisti in beccatis tuis, braebuisti mihi laborem in iniquitatibus tuis. Et eamdem uineam uindemiant quia ex ea sententiarum botros pro suae intellegentiae intentione coaceruant. Potest agri uel uineae nomine uniuersa Ecclesia signari, quam peruersi praedicatores demetunt ; et auctorem eius 1; in membris suis opprimendo uindemiant, quia Creatoris nostri gratiam persequentes, dum quosdam de illa qui recti uidebantur rapiunt, quid aliud quam spicas uel botros animarum tollunt ? iL1/12515 Gor) 855r.

12/13 Lath. 16, 399/400.

XLVIII, 1/4 Lath. 16, 402/405. XLIX, 1/2 Lath. 16, 407/408.

11 contra q. dicitur M ;. 7. XLVIIL 1 uigilant V/znd. 5 heretici M

scientiarum Er.

4/12 Lath. 16, 409/415.

quos contra K

M — 2quia

XLIX, 1 suum non K -runt M 3 designari M

T5 Psilroo» 6;

6/7 Prou. 9, 17.

K M Lz., qui u

uineam K, e uiduam 4 demetuunt M

13 signari K M, designari ü

9/11 Is. 45, 24.

15 deseruiebat M 4 parent] praebeant 2 oppresserint K, a 5. i, 8 uerbis K? 11/12

LIBER XVI, xrIX-L1

24,7

835

De quibus adhuc subditur : LL, 63. Nudos dimittunt homines, indumenta tollentes quibus nom est operimentum in frigore. Sicut uestimenta corpus, sic bona opera protegunt animam. Vnde cuidam dicitur : Beatus qui wigilat et custodit uestimenta sua, ; ne nudus ambulet. Haeretici itaque cum in quorumdam

men- PL 1151

tibus bona opera destruunt, nimirum uelamina indumentorum tollunt. Bene autem dicitur : Quibus nom est operimenium in [rigore. Operimentum quippe ad iustitiam pertinet, frigus ad culpam. Et sunt nonnulli qui in quibusdam 1o rebus peccata faciunt, in quibusdam uero recta opera sequuntur. Qui ergo ex aliis actibus delinquit atque ex aliis iustitiam peragit, quid iste nisi in frigore uestitur; alget et tegitur; quia ex alio opere feruescit ad iustitiam, qui ex alio frigescit ad culpam ? Sed cum haeretici bona opera talibus subtra15 hunt, agunt ne in frigore habeant quo uestiantur. Recte ergo dicitur : Nudos

dimittunt

homines,

indumenta

tollen-

les quibus non est operimentum in frigore;ut uidelicet solum culpae frigus interimat quos calor alterius operis ex parte aliqua tegebat. Potest uero per frigus desiderium, per 20 uestimentum operatio signari. Et sunt plerique qui adhuc peruersis desideriis aestuant, sed contra se spiritaliter decertantes, rectis sibi operibus repugnant, et bonis actibus tegunt hoc quod sinistrum sibi resultare per temptationem sentiunt. Hi itaque unde

mala

desiderant,

inde algent ; unde

autem

25 bona operantur, inde uestiti sunt. Cum uero haeretici peruersis allegationibus rectae fidei opera subtrahunt, quid agunt nisi ut hi qui adhuc desideriorum carnalium frigora sentiunt, sine bonorum actuum uestimento moriantur ? Sequitur :

24,8

LI,64. Quos imbres moniium

rigant et non

haben-

tes uelamen ampiexantur lapides. Imbres sunt montium uerba doctorum. De quibus montibus uoce sanctae Ecclesiae dicitur : Leuawi oculos meos ad montes. Hos itaque imbres ;montium

rigant,

quia

L, 1/2 Lath. 16, 417/418. 14/15 Lath. 16, 425/427.

LI, 1/2 Lath. 16, 430/431.

sanctorum

patrum

fluenta

satiant. n $25

4[5 Apoc. 16, 15. 5/12 Lath. 16, 418/425. 17/19 Lath. 16, 427/428. 29 Lath. 16, 429.

4 Ps. 120, 1.

4/6 Lath. 16, 431/433.

L,5inMs./ 9O9][11in sque aliis oz. M, Zn marg. sed ilis. — 12tewgitur M 13qui] K M, oz.u. 15quod M 18/19 interimat zsque frigus oz. M per bomoiotel. 24 hii M — 26 recte M opera] eis praez. K, eius praem. M nisi M s. /. . 27 rigorem K, corr. LI, 2sunt montium] K M, m. sunt ji

5 quia] quos La7/.

3montibusoz.M . sanctaeozm. M

836

LIBER XVI, rr-Lu

Velamen autem ut iam praediximus, boni operis tegmen accipimus, quo quisque tegitur, ut ante omnipotentis Dei oculos, prauitatis eius foeditas operiatur. Vnde scriptum est : Beati quorum remissae sunt iniquitates, et. quorum. tecta sunt 1o feccata. Quos autem lapidum nomine nisi fortes intra sanctam Ecclesiam uiros accipimus ? quibus per primum pastorem dicitur : E£ «os tamquam lapides uiui superaedificamini. Hi itaque qui de nullo suo opere confidunt, ad sanctorum martyrum protectionem currunt atque ad sacra eorum 15; fletibus insistunt,

249

promereri

se ueniam

corpora

eis intercedentibus,

deprecantur. Quid ergo isti in hac humilitate faciunt, nisi quia bonae actionis uelamen non habent, lapides amplexantur ? Sequitur :

LII, 65.

Vim

[fecerunt

depraedantes

$upillos

et

wulgum P$auperem spoliauerunt. Cum prosperitatem PL 1152 uitae praesentis haeretici non habent, infirmis mentibus uerbis blandioribus peruersa persuadent. Si qua uero illis prospe;ritas temporis praesentis arriserit, etiam uiolenter trahere quos praeualent non desistunt. Pupillorum itaque nomine designantur hi qui adhuc sunt teneri intra sanctam Ecclesiam constituti, quorum uitam misericors pater moriendo seruauit,

qui ad bonam iamintentionem deducti sunt, sed adhuc in bonis 1o actibus nulla uirtute roborantur. Haeretici igitur depraedantes pupillos uim faciunt, quia contra infirmas fidelium mentes uerborum et operum uiolentia grassantur. Vulgus autem pauper est populus indoctus, qui si uerae sapientiae diuitias haberet, uestimentum suae fidei nequaquam amitteret. Quasi 15 quidam quippe intra sanctam Ecclesiam senatores sunt, uiri doctores qui cum scientiam in corde multiplicant, ueris apud se diuitiis abundant. Sed haeretici uulgum pauperem spoliant quia dum doctos non praeualent, indoctos quosque a uelamine fidei praedicatione pestifera denudant. 9TOU'Ps221».

10/11 Lath. 16, 433/434.

12I Petri 2, 5.

13/19 Lath.

16, 435/439. LII, 1 Lath.

16, 440.

10/12 Lath.

16, 441/442.

17/20 Lath.

r6,

444/448. 7utom.M . Sopetitur M deprecentur M

11 quibus M ;. 7.

12 hi oz. M

16

LII, 2 uulgum pauperem] K M edd. rec. V'ulg., uulgum pauperum Laz/., uulgus pauperum prosperitate M 4 suadent M 7 hii M 8 seruabit M | 12et M ;. /. uiolentias K 12 pauper] K M, pauperum i 13 pupillos M ueras K M(s s. 7) sapientium M 15 quidem M uiri] K M Bess. 1. 2 edd. ,ueti Angl. al. m. 16 doctiores aliquot egg. aput M . 17 uulgum pauperem K M edd., u. pauperum La/)., uulgus pauperum yu

LIBER XVI, rrr-riv

20

24,10

Sequitur :

LIII, 66. Nwdis

esurientibus

et incedentibus

837

absque

uestitu et

tulerunt spicas. Quod ait nudis, hoc re-

plicat, absque westitu ; sed aliud est nudum esse, aliud nudum incedere. Omnis enim qui nec bona nec mala operatur, ; nudus est et otiosus ; qui autem mala agit, nudus incedit, quia sine uelamine boni operis per iter prauitatis pergit. Sunt uero nonnulli qui, malum suae nequitiae cognoscentes, satiari pane iustitiae festinant, percipere sacri eloquii dicta desiderant. Qui quotiens pátrum sententias pro aedificandis mentibus in ro cogitatione uersant, quasi de bona segete spicas portant. Haeretici igitur nudis et incedentibus absque uestitu et esu- . rientibus spicas tollunt, quia siue quidam otiosi sint et in nullis se bonis exerceant ; seu per iter impudentiae absque uelamine boni operis pergant, etiam si quando iam ad paenitentiam 15 redire cupiunt, et pabulum uerbi concupiscunt, eis esurientibus spicas tollunt, quia in eorum mente perniciosis persuasionibus patrum sententias destruunt. Nec immerito spicas signare patrum sententias dicimus, quia dum saepe per figurata eloquia proferuntur, ab eis tegmen litterae quasi arista- n 526 20 rum paleas subtrahimus, ut medulla spiritus reficiamur. Sequitur : 24,1 LIV, 69. Inter aceruos eorum meridiati sunt, qui calcatis torcularibus sitiunt. Omnes qui sanctam Ecclesiam persequuntur, quid aliud quam torcular calcant ? Quod PL 1:55 diuina agi dispensatione permittitur, ut animarum botri in ; spiritale uinum

defluant quae, carne corruptibili exutae, ad

regna caelestia uelut in apothecam currant. Nam dum iniusti iustos deprimunt, quasi botros sub pedibus mittunt. Compressi autem botri ad superni conuiuii satietatem exuberant, qui prius quasi in huius aeris libertate pendebant. Vnde Dauid 1o propheta, sanctae Ecclesiae afflictionem conspiciens, psalmum LIII, 1/2 Lath. 16, 449/450.

12/17 Lath. 16, 450/455.

19/21 Lath. 16,

455/457. LIV, 1/6 Lath. 16, 458/462.

9M ctr DS Boo

LIII, 1 uestimento ILa., praeter Latb lc

3uestito

M X 5incedet K,vorr.

satiare Tr.

10 segetes K, vorr.

Te

2 tollunt Laz., praeter Lath lc

M ^ 6prauitatis] suaeadd. Lyr.,a. 12 quidem .M

— 7se

sunt M La) PK"Lc

13 bonis] operibus z4Z. p/er. Norz. ^ exercent M — iterom. M inpudicitiae K 15 eis om. Latb., praeter. Latb.16 mentem M 16/17 perniciosa peruasione La//7. ^ 18significare M ^ dumsaepe] K M, saepe dum I 20 paleis M LIV, 1 quia K, corr. Latb*" ^ 4 dispensatione] KM Bess. 1. 2 Tur. Vind., dispositione u 5 spiritali unum K, corr. 6 currunt La. dum iniusti] KM,i. dumyu 10 psalmos V7.? Lyr. Big., prob.

838

LIBER XVI, L1v-Lv

pro torcularibus scribit. Sed omnes qui uitam fidelium persequuntur, calcant et sitiunt quia agendo crudelia, ferociores fiunt et impietatis suae meritis caecati, eo ambiunt grauiora facere, quo iam grauia fecerunt. Haeretici autem cum per se 15 potestatem persecutionis non habent, huius saeculi potentes commouent eorumque mentes ad persequendum trahunt ; et quibus ualent persuasionibus accendunt. Quos cum crudelia agere contra catholicorum uitam conspiciunt, quasi in ipso solis feruore requiéscunt. Bene ergo nunc dicitur : ZImter 20 aceruos eorum meridiati sunt qui calcatis torcularibus sitiunt, quia eorum se multitudini adiungunt, quos iam uident grauia agere et adhuc sitire grauiora. Quorum feruor dum eorum desideria satiat, in eorum actibus quasi in meridie, quiescunt. 2; . Sequitur:

24,12

LV,68. De ciuitatibus fecerunt uiros gemere. Quia

ciuitates a conuiuentibus populis appellantur, non immerito ciuitatum nomine uerae sunt fidei Ecclesiae designatae, quae in singulis mundi partibus positae unam catholicam faciunt, ; in qua fideles omnes de Deo recta sentientes concorditer uiuunt. Hanc namque in euangelio Dominus conuiuentium famulorum etiam per locorum distinctionem concordiam designauit, cum satiaturus de quinque panibus populum, quinquagenos per turmas uel centenos discumbere praecepit, ut

ro uidelicet turba fidelium escam suam et locis disiuncta et moribus coniuncta perciperet. Iubilaei quippe requies quinquagenarii numeri mysterio continetur, et quinquagenarius bis ducitur ut ad centenarium perducatur. Quia ergo prius a malo quiescitur opere, ut post anima plenius quiescat in cogitatione, :; alii quinquageni, alii autem centeni discumbunt, quoniam sunt nonnulli qui iam a prauis actibus habent requiem operis et sunt nonnulli qui à peruersis cogitationibus habent iam requiem mentis. Haeretici igitur quia peruersis saepe huius mundi potentibus adhaerentes, bonorum socialem uitam at20 que concordiam persequuntur, recte nunc dicitur : De céiui19/25 Lath. 16, 462/468. LV, 1 Lath.

16, 469.

TD d2rctri

cus

89/2

18/27 Lath.

1:6,

479[477.

qui

liscribit M — 12quiM —13et K M,om.p 16pertrahunt K — 20 M 21seow.K .23feruordum]feruorem bene V/;nd. — satiant Vind.

LV, 1 gemere] anima uulneratorem clamauit et dominus inultum habire non patitur add. M ^ 6conuiuantium M edd. rec. 6/7 famulorum] K M Bess. r. 2, populorum i 10 disiunctam Norz. 11 coniunctam K, corr. Norzz. 12 mysterii K, corr., misteriis M

15 autem oz. M

13 perducitur M, corr.

14 quiescetur K, corr.

LIBER XVI, rv-rvimn

839

tatibus fecerunt uiros gemere. Quos recte beatus Iob memorat uiros, quia illos magis haeretici exstinguere ambiunt PL :154 qui perfectis gressibus per uiam Dei non fluxe et eneruiter, sed uiriliter currunt. Qui cum uulnus perfidiae ingeri in par25 uulorum fidelium mente conspiciunt, semper ad clamorem et y 527 gemitus redeunt. Vnde et recte dicitur : 24,12 LVI,69. Et anima uulneratorum clamauit et Deus inultum abire mon patitur. Vulneratur quippe anima iustorum cum fides turbatur infirmorum, quibus iam hoc ipsum clamare est de alieno lapsu tabescere. Sed Deus inultum 5 abire non patitur, quia etsi iusto ordine iniustum aliquid fieri permittit, inultum tamen abire non sinit iniustum quod fieri iuste permisit, quia et de reproborum iniustitia quasdam, quas inesse considerat, culpas percutit electorum, et tamen aeterna iustitia ferire non neglegit iniustitiam ferientium. IO Sequitur :

24,13

5

LVII, 70. Ijsií [uerunt

rebelles

luminis. Plerumque

peruersi et cognoscunt recta quae sequi debeant et tamen sequi despiciunt quae cognoscunt. Lumini ergo rebelles sunt quia, sua desideria sequendo, bonum despiciunt quod nouerunt. Qui ergo non per ignorantiam, sed per superbiam delinquunt,

elationis suae

scutum

iaculis

ueritatis obiciunt,

ne

salubriter in corde feriantur. Ex qua uidelicet eorum superbia agitur ut quia nolunt facere quae cognoscunt, nec cognoscant

iam bona quae faciant, sed sua eos caecitas a ueritatis lumine IO

funditus excludat. Vnde et subditur :

24,13: LVIII, 7*1. Nescierumnt uias eius, nec reuersi sunt ev semitas illius. Qui enim prius sciendo rebelles sunt, postmodum caecantur ut nesciant, sicut de quibusdam dicitur : Quia cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificaue5 runt, aut gratias egerunt. De quibus paulo post additur : Tradidit illos Deus 1n reprobum sensum, ut faciant quae mon

LVI, 1/7 Lath. 16, 478/485. LVII, 1 Lath. 16, 485.

10 Lath. 16, 484.

3/5 Lath. 16, 485/487.

LVIII, 1/3 Lath. 16, 489/490.

4[5 Rom.

r1, 21.

6/7 Rom.

r, 28.

LVI, 1 animae Norz. clamabunt (e -bit V/7.) Norz. 3 turbatur] uel titubat add. V/znd. 7 de t. iniustitia (-am)] K M Bess. r. 2 Norz., pet t. -am ui 9 iniustitia M ^ 9 ferientem K M LVII, 1 lumini

cognoscunt (2/7. /.) K LVIII, 4qui Lyr. Big.

3luminis

M ^ 4quia] qui La2., praeter Lapi*

8

11 subditur] K M Bess. r. 2, apte praem. u — 6reprobo K,corr.

— quae] K M, ea praem. u Vulg.

840

LIBER

conueniunt.

XVI, Lvi-Lix

Quia enim glorificare noluerunt quem cognoue-

rant, reprobo sensui traditi, ad hoc relicti sunt ut nescirent

iam pensare mala quae faciebant. Bene autem dicitur : Neio SCieruni uias eiws, nec reuersi sunt per semitas illius. Angustior est quippe semita quam uia. Qui autem bona manifestiora agere contemnunt, nequaquam ad subtiliora intellegenda perueniunt. Exspectauit autem omnipotens Deus ut per eius semitas pergerent ; sed utinam per eas uel reuerti 15 uoluissent, ut uitae itinera quae noluerunt per innocentiam PL 115;

saltim per paenitentiam tenerent. Qua in re quantae sint misericordiae uiscera Dei omnipotentis ostenditur, qui eos quos a se discedentes aspicit, ut reuertantur, quaerit. Vnde post enumeratas culpas, delinquentem Synagogam per uocem

20 propheticam reuocat, dicens : Ergo saltem amodo pater meus, dux wirginitatis meae tu es.

24,44

Sequitur :

LIX, 92. Mane

j$rimo consurgit

woca me,

homicida,

inter-

ficit egenum et pauperem ; pev moctem wero erit quasi fur. Cum homicida in nece proximorum per nocturnum maxime silentium soleat grassari, cur hoc in loco mane ; primo consurgere ad interficiendum egenum et pauperem dicitur, in nocte uero quasi fur esse perhibetur ? Sed ipsis uerbis litterae dum sibi non congruunt, ad indaganda spiritus y 528

secreta reuocamur. In scriptura sacra mane aliquando aduentus dominicae incarnationis, aliquando aduentus iam terri1o bilis et districti iudicis, aliquando uero praesentis uitae prosperitas poni consueuit. Mane etenim aduentus dominicae incarnationis exstitit, sicut propheta dicit : Venit mane et nox ; quia et nouae lucis primordia in Redemptoris praesentia fulserunt, et tamen a persecutorum cordibus perfidiae suae te15 nebrae non sunt detersae. Rursum per mane aduentus iudicis designatur. Vnde per psalmistam dicitur : I» matutinis interficiebam omnes peccatores terrae. Et sicut electorum quoque personam exprimens, ait : Mane astabo tibi et. widebo. Rur10/13 Lath. 16, 491/494. LIX, 1/3 Lath. 16, 496/498.

20/21 Ier. 5; 4. T2 IS 32112

22 Lath. 16, 495. 16/17 Ps. 1oo, 8.

18 Ps.

55

7 qui M 7[8 cognouerunt M 8 reprobi M electi K, corr. 11 angustior] enim adZ. M ^ est quippe] K M Lz)., quippe est ji semitam M 13 expectabit M ^ autem oz. K 16 quanta M . 17ui««raM X 19 delinquentem] K M Tr. $ag. V£.?, a., -tium V! yu LIX, 4crassari M — 6noctem M — uerooz.M ^ 7indagandam M — 9 aduentus oz. M 10 districte M 11 enim M 14 cordis M 15/18 rursum 4:g4e uidebo M zz arg. inf. 16 matutino 77. 17 et sicut] K M, s. et ui 18 uidebo] te 247. M

LIBER XVI, rix-Lx

841

sum per mane, praesentis uitae prosperitas designatur, sicut 20 per Salomonem

dicitur : Vae tibi terra, cuius vex. est puer, et

cuius principes mane comedunt. Quia enim mane primum diei tempus est, uespere extremum, nequaquam reficiendi sumus de huius uitae prosperitate quae praeuenit, sed de his quae in fine diei, id est in mundi termino sequuntur. Mane ergo 25 comedunt qui de huius mundi prosperitatibus extolluntur, et dum praesentia uehementer curant, futura non cogitant. Onis quà odit fratrem suum, homicida est. Mane itaque primo consurgit homicida, quia in praesentis uitae gloria peruersus quisque erigitur et illorum uitam deprimit qui, dum sequentem 3o gloriam sitiunt, quasi satiari in uespere exquirunt. Prauus etenim quisque, in hoc mundo dignitatem transitoriae potestatis arripiens, tanto se acrius ad peragenda mala dilatat, quanto per caritatis uiscera nullum amat. Totiens enim PL 1:156 cogitationibus contra bonos saeuit, quotiens innocentium ui5; tam interimit. *3. Qui si disponente Deo, subito gloriam acceptae potestatis amiserit, locum mutat, sed mentem non mutat, quia ad hoc

protinus dilabitur quod subinfertur: Per noctem uero erit quasi fur. In nocte quippe tribulationis atque deiectionis 4o suae, ets] exerere crudelitatis manum

non

ualet, eis tamen

quos praeualere conspicit, consilia peruersitatis praebet ; huc illucque discurrit et quaeque potest in bonorum laesionem suggerit. Qui recte quasi fur dicitur, quia in ipsis suis peruersis consiliis metuit ne deprehendatur. Qui ergo contra egenum 4; et pauperem mane homicida est, per noctem quasi fur absconditur, quia peruersus quisque, qui in prosperitate uitae praesentis humilium uitam deprimendo interimit, in aduersitate ac deiectione positus, per iniqua consilia latenter laedit ; atque id quod per se explere non ualet, adhaerendo huius ;o mundi potestatibus exercet. Sequitur :

24,405

LX, 94 . Oculus

cens : Non

adulteri

obseruat

caliginem,

di-

me uidebit oculus. Hoc etiam iuxta litteram

20/21 Eccl. 1o, 16. 26/271 l^Ioh. 3, T5. 27/29 Lath. 16, 498/499. 38/41 Lath. 16, 500/505. 44/48 Lath. 16, 503/507. 51 Lath. 16, 508.

LX, 1/2 Lath. 16, 509/510.

21primo M 22uespere] K M, -raz/., et praezy. un. 26 omnis K M V/uig., enimadd.u ^ 27primo Ms./. — 33/34totiens M, totis K Bess. . 2 V ind. Norm. Gerz. Par. Bas. 1514 (totiens pos! cogitationibus), quotiens ji 34 quotiens M Bas. 1514,07. K Bess. 1. 2 V'ind. Norm. Germ. Par.,totiensu — 36gloria M — 37 quiM . 39noctem M . 4Oexercere M Tur. V'ind. Latb. edd. uet. — malum M 42 laesione K

48 ac] K M, atque

Im LX, 2 oculus] tuus add.

M

haec M

50 potestatibus K M, z/., potentibus

842

LIBER XVI, LX-LXI

nil obstat intellegi, ut qui adulterium perpetrare desiderat tenebras exquirat. Sed quia contra haereticos sententia pro; mitur, dignum est ut hoc quod dicitur mystice sentiatur. p 529 Nam Paulus ait : Non enim sumus, sicut plurimi, adulterantes

uerbum Dei. Adulter quippe in carnali coitu non prolem sed uoluptatem quaerit. Et peruersus quisque ac uanae gloriae serulens recte adulterare uerbum Dei dicitur, quia per sacrum 1o eloquium non Deo filios gignere, sed suam scientiam desiderat ostentare. Quem enim libido gloriae ad loquendum trahit, uoluptati magis quam generationi opera impendit. Vbi et apte dicitur : Nom me widebit oculus, quia adulterium quod in.mente agitur ualde est difficile ut ab humano uisu 1; penetretur. Quod peruersa mens tanto securius perpetrat, quanto se ab hominibus uideri non metuit, quos erubescat. Sciendum quoque est quia sicut is qui adulterium facit carnem alieni coniugii sibi illicite coniungit, ita omnes haeretici, cum fidelem animam in suo errore rapiunt, quasi coniu20 gem alienam tollunt ; quia uidelicet mens Deo spiritaliter inhaerens, et ei quasi in quodam amoris thalamo coniuncta, cum peruersis persuasionibus ad prauitatem dogmatis ducitur, quasi aliena coniux a corruptore maculatur. Bene autem subditur : 24,115 LXI, *5. Et operiet uultum suwm. Idcirco faciem suam PL 1157 adulter operit ne cognoscatur. Omnis autem qui sentiendo uel agendo nequiter uiuit, uultum suum operit, quia ad hoc peruersitate dogmatis uel operis tendit, ut ab omnipotente Deo ; in iudicio recognosci non possit. Vnde quibusdam 1n fine dicturus est : Numquam nou uos ; discedite a me qui operamini iniquitatem. Quid autem uultus cordis humani est, nisi similitudo Dei ? Quem uidelicet uultum peruersus operit, ut cognosci nequeat, cum uitam suam uel malis actibus, uel perfi1o diae errore confundit. Sed talis quisque cum prosperitate uitae praesentis iustos fulciri conspicit, eis peruersa suadere minime G/7L TT €os32^ 574

7/11 Lath. 16, 510/513.

IXIs1 Earth. 16557 1/2 Lath. 16, 518/519. 6/7 Matth. 7, 25. 7/[8 Lath. 16, 517/518.

13/15 Lath. 16, 513/515.

3/6 Lath. 16, 519/521.

3 ut K M Bess. r. 2 V'ind. Norm., quiau — 4 exquirat K M Bess. 1. 2 Vind. Norm., -rit u 7 carnale cogitu M 9 adulterate K, e zn i zaut., -ri M 9/10sacraeloquia M — 11enimom.K . 12quam is in M, corr. opera KM,ex-am . 13dicitur K M, subditur oculus] tuus add. M ^ 15-uersa

om. M

coniugis p

penetrat M

ducitur] K M,per-u

M

17 his K, corr., M

19 suo errore]

K M, -um

18 alieni coniugii K M, alienae

-rem gu

22 prauitatis M, corr. — 23corruptore K My, corruptione Ga//. — 24dicitur

LXI, 3/4 peruersitatisM —— 10 talis quisque K, z. . e aliquis minime M s. /.

11 eis M

LIBER XVI, Lxi-LxrI

843

praesumit ; si qua uero illos procella aduersitatis inuenerit, ad uerba protinus pestiferae suasionis erumpit. Vnde et subditur :

14,16

LXII,

76. Perfodit

im

tenebris

domos;

sicut

in

die condixerant sibi et ignorauerunt lucem. Quid namque hoc loco domorum nomine nisi conscientiae designantur, in quibus habitamus cum tractando quid agimus ? Vnde ; cuidam sanato dicitur : Vade in domwm tuam ad tuos, et an-

nuntia illis quanta tibi Dominus fecerit ; id est, a peccati iam uitio securus ad conscientiam reuertere et in uocem praedicationis excitare. Iusti itaque cum in praesenti saeculo die prosperitatis clarescunt, eis errorum magistri peruersa suadere :0 metuunt. Sed consilia exquirunt, deiectionem prosperitatis eorum summopere praestolantur ut in aduersitatis tenebris eorum mentes suadendo perfodiant quibus prospere uiuentibus peruersa loqui minime audebant. Quos mox ut in aduersitate uiderint, exsurgunt et non nisi ex peccati merito talia illos 15 perpeti asserunt, quia solam praesentis uitae gloriam diligentes, flagellum damnationem credunt. In tenebris ergo domos perfodiunt quia bonorum mentes ex ipsa eorum corrumpere aduersitate moliuntur. Bene autem dicitur : Szcut 2n die condixerant

sibi, quia cum iustos conspicerent prosperita- p 59o

20 tis luce claruisse, quoniam loqui non poterant, ad maligna solummodo contra eos consilia uocabant. Siue autem haeretici, seu peruersi quilibet, cum iustos in deiectione conspiciunt, gaudent ; cum uero eos ad regendae potestatis uiderint culmen erumpere, perturbantur, metuunt, afflictionibus

tabes-

25 cunt.

24417

Vnde et subditur : LXIII, 77. S? subito apparuerit aurora, arbitraniur umbram mortis. Iniqui semper afflictionem fidelium PL 1158 exspectant eosque in tribulatione uidere desiderant. Et in LXII, 1/2 Lath. 16, 525/524. 5/6 Luc. 8, 59; Marc 5, 19. 16, 525/530. 21/22 Lath. 16, 524/525.

16/21 Lath.

LXIII, 1/2 Lath. 16, 532/533.

12 illis Lzd.

enuenerit [/74.

13 suasionis] K M, per-

14 et oz.

M LXII, 1 perfodit K M V7.1! Latb. V'ulg., -iunt V7.*

domus M, corr.

2

diem M ^ 4contractando M — quod M X 5quidam K, corr. 6 fecerit dominus M X 7etom.M . Siustis Norz. (V1. m.2) dies Norm. (Vt. m. 2) 10 delectationem, M, corr. 13quod M utoz. K, si M, eras., ut eis s. "E 20potuerunt M — 21uacabant K!, bacabant K? M autemoz.M X 22 seu] K M, siue u

LXIII, 2umbra

M — 3-que ow. M

844

LIBER XVI, rxmr-rxiv

tenebris domos perfodiunt, dum cor innocentium, sed tamen ; infirmorum, deiectionis tempore pessima collocutione corrum-

punt. Sed plerumque contingit ut dum bonos quosque in delectione conspiciunt, subito occulta dispensatione diuina iustus quispiam qui uidebatur oppressus, aliqua saeculi potestate fulciatur eique prosperitas uitae praesentis arrideat, quem 10 prius aduersitatis tenebrae premebant. Quam nimirum prosperitatem illius cum peruersi conspiciunt, sicut praedictum est, perturbantur. Mox

enim

ad corda sua redeunt,

ante

mentis oculos reuocant quicquid se peruerse egisse meminerunt, uindicari in se omne uitium formidant, et unde ille lu-

15 cet qui potestatem suscipit, inde peruersus quisque quicorrigi metuit, in tristitia tenebrescit. Bene ergo dicitur: S? subito apparuerit aurora, arbitrantur umbram mortis. Aurora quippe mens iusti est quae peccati sui tenebras deserens, ad lucem iam erumpit aeternitatis ; sicut de sancta quoque 20 Ecclesia dicitur : Qwae est ?sta quae progreditur quasi aurora consurgens ? Quo igitur iustus quisque iustitiae luce irradians in praesenti uita honoribus sublimatur, eo ante peruersorum oculos tenebrae mortis fiunt, quia qui peruersa se egisse meminerunt, corrigi pertimescunt. Semper namque deside2; rant in suis prauitatibus

24,117

relaxari, incorrecti

uiuere, et de

culpa gaudium habere. Quorum ipsa lethalis laetitia conuenienter exprimitur, cum protinus subinfertur :

LXIV, 78. Et sic in tenebris

quasi im luce ambu-

lani. Peruersa etenim mente gaudent in facinoribus, per culpam suam cotidie ad supplicium trahuntur et securi sunt. Vnde et per Salomonem dicitur : Sunt impii qui ita securi sunt, ; quas, tustorum facta habeant. De quibus rursum scriptum est : Qui laetantur cum. male fecerint et exsullant in. vebus pessimis. Sic itaque in tenebris quasi in luce ambulant, quia ita gaudent in nocte peccati, ac si eos lux iustitiae circumfundat. Vel certe quia tenebrae uitam praesentem non inconuenienter expri-

10 munt,

in qua alienae conscientiae

17/19 Lath. 16, 533/534.

non

20/21 Cant. 6, 9.

LXIV, 1/2 Lath. 16, 539/540. Lath. 16, 540/541.

4/5 Eccl. 8, 14.

uidentur;

lux uero

21/24 Lath. 16, 535/537. 6 Prou. 2, 14.

7[8

5 delectationis Lnd. 6 contigit M 11 praedictum] K M, dictum y l4illelucet K M,l.ileu ^ 15suscepit K — 17umbra M 18peccatis M 21quod M — iustitiae ras. fere 4 litt. seq. in M — 23peruerseK M — 25se laxari K LXIV, 1 lucem K, corr. s. alt. e 7 lucem K, corr. -cludat Tr.

M M

3 trauntur M 8 lux M s. /.

4et om. M 6 exultent K, a circumfulciat M, -fundet Be/.,

LIBER XVI, rxiv-Lxv

845

nostra patria aeterna est, in qua dum uultus aspicimus, corda in nobis nostra uicissim uidemus ; iniqui autem quia uitam praesentem ita diligunt, atque haec exsilii tempora complectuntur ac si iam in patria regnent ; recte dicitur: Sic óm 15 denebris quasi im luce ambulant, quia sic in praesenti caecitate laeti sunt, ac si iam aeternae patriae luce perfruantur.

24,48

Sequitur :

LXV, 79. Leuis

est super faciem

aquae.

A plurali p 531

numero ad singularem redit, quia plerumque unus mala in- PL 1159 cohat, et imitando multi.subsequuntur. Sed eius principaliter culpa est qui peruersis sequentibus exempla praebuit iniquita; tis. Vnde ad illum redit crebro sententia qui auctor exstitit in culpa. Aquae autem superficies huc illucque aura impellitur, et nulla stabilitate solidata passim mouetur. Iniqui igitur mens plusquam aquae superficies leuis est, quia quaelibet hanc aura temptationis attigerit, sine tarditate aliqua retractationis tra1o hit. Si enim cor fluxum cuiuslibet peruersi cogitamus, quid aliud quam in uento positam aquae superficiem cernimus ? Nunc namque illum aura impellit irae, nunc aura superbiae, nunc aura luxuriae, nunc aura inuidiae, nunc aura fallaciae

pertrahit. Super faciem ergo aquae leuis est is quem quilibet 15 erroris uentus cum uenerit impellit. Vnde bene quoque per psalmistam dicitur : Deus meus, fone illos ut rotam et sicut sti$ulam ante faciem uenti. Vt rota quippe ponuntur iniqui quia, in circuitu laboris missi, dum ea quae ante sunt neglegunt, et ea quae deserenda sunt sequuntur, ex posterioribus eleuan2o tur, et in anterioribus cadunt. Qui recte quoque stipulae ante faciem uenti comparantur quia irruente aura temptationis, dum nulla subnixi sunt ratione grauitatis, eleuantur ut corruant ; et saepe eo se alicuius meriti exsistere aestimant, quo

2;

eos in alta flatus erroris portat. Sequitur: 15/18 Lath. 16, 541/545. LXV, 1/2 Lath. 16, 544/545. 14. 16/24 Pat., Ps. 126 (175).

12 quia] quique Norz. qui M

5/10 Lath. 16, 545/549. 16/17 Ps. 82, 18'cfr- Pbilbus, 12 25 Lath. 16, 550.

14 patriam K, corr.

LXV, 4 prebet M 5 unde] et add. M passim K, in zarg.a.zm. ^ 8auram K,corr.

M — 15 lucem K, corr. M

crebo K 7 solida K? M — 9retractionis M Vind. — 12

illut M nunc a. superbiae oz. K M Bess. 1. 2 V'ind. Norm. 13 z//. auta oz. cum oz. KM 15 terroris M qui- oz. K 14 his K, eorr. M M 16 illos M ;. 7. uelut Pz/. 17 rotam K quia ozz. M 18 dum]

quando (4£ uidet.) praem. M, eras.

19desideranda

cadunt M s. /. 21 aurora K, corr. 22 subnexi KM 24 altum Paz. portant M, corr.

K ^ 20 etin anterioribus KM

23 eos K

se oz.

846

2448

LIBER XVI, LXVI-LXVII

LXVI, 80. Maledicta

sit pars

eius

im terra,

mec

ambulet er uiam uinearum. Quisquis in uita praesenti recta agit et aduersa sustinet, laborare quidem in aduersitate cernitur, sed ad benedictionem hereditatis. perpetuae con;summatur. Quisquis uero peruersa agit et tamen prospera recipit, seque a malis actibus nec donorum largitate compescit, prosperari quidem conspicitur, sed reatu perpetuae maledictionis ligatur. Vnde recte nunc dicitur : Maledicta sit jars eius im terra. Quia etsi ad tempus benedicitur, in 1o reatu tamen maledictionis tenetur. De quo apte subditur : Nec ambulet ber utam uinearum. Via namque uinearum est rectitudo ecclesiarum. Qua in re siue haereticum, seu carnalem quempiam nil obstat intellegi, quia uia uinearum, id est rectitudo ecclesiarum

amittitur, dum

uel fides recta, uel

15 rectitudo iustitiae non tenetur. Ille namque per uiam uinearum ambulat qui sanctae uniuersalis Ecclesiae praedicationem pensans, neque a fidei, neque a bonorum actuum rectitudine declinat. In uia quippe uinearum ambulare est sanctae Ecclesiae patres uelut dependentes botros aspicere, quorum uerbis dum 20 intendit in labore itineris, amore

24,49

Sequitur :

LXVII, 81. Ad nimium

debriatur aeternitatis.

PL 1160

calorem iranseat ab aquis

niuiwm. Idcirco iniquitas frigori comparatur, quia peccantis mentem torpore constringit. Vnde scriptum est : S?cut frigidam fecit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit malitiam suam. ; Quo contra caritas calor est, quia uidelicet mentem accendit

quam replet. De quo calore scriptum est : Abundabit iniquitas,

vefrigescet. caritas multorum. Et sunt nonnulli qui, dum ini-

quitatum suarum frigora declinant, ad ueram fidem uel ad p 532 sanctitatis habitum ueniunt. Sed quia plus quam necesse est

1o de suis sensibus praesumunt, saepe in fide quam accipiunt, ea

quae non capiunt perscrutari uolunt, ut ratione magis in Deo quam fide teneantur. Quia uero humana mens perscrutari non ualet diuina secreta, omne quod ratione perscrutari non posIPX VIDE Tatboet6 65s1: 551/553. 21 Lath. 16, 558.

15/18 Lath. 16, 555/557.

LXVII, 1/2 Lath. 16, 559/560.

3/4 Ier. 6, 7.

19/20 Lath. 16, 6/7 Matth. 24, 12.

LXVI, 2 per uiam] per eius per terram l/zzd. uita M 5. /. 3in oz. K 4[5 consumatur M 6 recepit K, corr. denorum M 7 sed oz. M 10 apte K M, et praez. u 12seu]| K M, siue 13uiaez.M . 15uiam M s. /. 16/17 pensans M, zz penetrans zzzf.

LXVIL 1ab]ad M corr.

M Nor.

2iPiquitas

M — 4facit(pr.L) M

malitiam M, a//. m eras., mentem add.

facit (a/t. 7.) K, 5 quod Norz.

6

quam|cum M ^ abundauit K, eorr. a. z. Vulg. 7refrigescit K M — 10/11 €a q. n. capiunt ozz. M per borzzoiotel. 11 rationem M 13 perscrutari M

LIBER XVI, LxvII-LXVIII

847

sunt credere contemnunt ; et per inquisitionem nimiam in er15 rorem labuntur. Hi itaque cum necdum crederent, uel adhuc ad iniquitatis opera uacarent, aquae niuium fuerunt. Sed cum

carnalia facta deserentes, in fide ad quam perducti sunt, plus appetunt perscrutari quam capiunt, amplius profecto calent quam calere debuerunt. Bene ergo de hoc peruerso quolibet 20 prophetantis dumtaxat sententia, non optantis dicitur : Ad nimium calorem transeat ab aquis niuium. Ac si aperte diceretur : Qui humiliter sub disciplinae uinculo non restringitur, ab infidelitate sua, uel peruersi operis frigore, per immoderatam sapientiam in errorem labitur. Vnde bene quo25; que egregius praedicator, a discipulorum suorum cordibus hunc exquisitae sapientiae nimium calorem deuitans, ait : Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Ne fortasse nimius calor interimeret quos prius aquae niuium, id est infidelitatis, uel torpentium actionum frigora morituros 3o tenebant. Et quia ualde difficile est ut is qui se sapientem aestimat mentem ad humilitatem reducat et recta praedicantibus credat, sensumque suae peruersitatis abiciat, recte subiungituse LXVIII, 82. Et usque ad inferos peccatum illius. Peccatum quippe usque ad inferos ducitur, quod ante finem uitae praesentis per correctionem ac paenitentiam non emendatur. De quo uidelicet peccato per Ioannem dicitur : Est ; feccatum ad. mortem, non bro illo dico ut roget. Peccatum namque ad mortem est peccatum usque ad mortem, quia

24,19

scilicet peccatum quod hic non corrigitur, eius uenia frustra PL 116: postulatur. De quo adhuc subditur : 24,20

:0.

Obiliwiscatur

eius

misericordia.

Omnipotentis

Dei

misericordia obliuisci eius dicitur qui omnipotentis Dei iustitiae fuerit oblitus, quia quisquis eum nunc iustum non timet, 21/24 Lath. 16, 560/562.

272 Om.

LXVIII, 1/4 Lath. 16, 564/566. 568/569.

— 4[5 I Ioh. 5, 16.

— 10/12 Lath. 16,

15 hii M 16 ad K ;. 7. 20 sententiam M 22 uincla K, uincula M 23 infidelitatis K M Twr. Norz. sua uel] suae K* M Tzr., seu K?, suae uel Norgi., om. Lath. 24 labatur K 25a KM Vind. Norm., om. u 29 motiturus M, z//. u Zn o corr. 31 is] his K, corr., oz. M aestimant K, corr. 33 suae M ;. 7.

LXVIII, 2 deducitur M ac K M, om. Lath., ad u

om.

3 correctionem] correptionem M, ozz. Lat. 5 roget] K M, quis add. u. Vulg. 6 pr. mortem

M . peccatum oz. M X usque K ry. /.

misericordiam M

obliuiscere K, corr. a. zz.

10 misericordiam M — 11 dei oz. M

848

LIBER

XVI, LXVII-LXIX

post inuenire non ualet misericordem. Quae nimirum

sen-

tentia non solum ei intenditur qui uerae fidei praedicamenta 15 deserit ; sed etiam ei qui in fide recta positus carnaliter uiuit quia ultio aeternae animaduersionis non euaditur, utrum in fide an in opere peccetur. Nam etsi damnationis dispar est qualitas, culpae tamen quae nequaquam per paenitentiam tergitur nulla absolutionis suppetit facultas. 20 Sequitur :

24,220

LXIX, 83. Dulcedo illius uermis. Quisquis in hoc ap-

petit mundo prosperari, ceteros excedere, rebus et honoribus tumere,

huic nimirum

cura saecularis

in delectatione

est,

quies in labore. Valde etenim fatigatur, si desit cura saeculi ; qua fatigetur. Quia autem naturae est uermium momentis singulis incessanter

uermium

moueri.

non

immerito

signatur nomine

inquietudo cogitationum. Peruersae itaque mentis

dulcedo uermis est quia inde delectabiliter pascitur, unde per x 535

inquietudinem incessanter agitatur. Potest quoque apertius PL 1162 1o uermis nomine caro signari. Vnde et superius dicitur : Homo M putredo et. fius hominis uermis. Luxuriosi igitur cuiuslibet atque carnis uoluptatibus dediti, quanta sit caecitas demonstratur cum dicitur: D«ilcedo illius uermis. Quid namque caro nisi putredo ac uermis est ? Et quisquis carnalibus desi1; deriis anhelat, quid aliud quam uermem amat ? Quae enim sit carnis substantia, testantur sepulcra. Quis parentum, quis amicorum fidelium, quamlibet dilecti sui tangere scaturientem uermibus carnem potest ? Caro itaque cum concupiscitur, pensetur quid sit exanimis et intellegitur quid amatur. p 534

20 Nil quippe sic ad edomandum desideriorum carnalium appetitum ualet, quam ut unusquisque hoc quod uiuum diligit, quale sit mortuum penset. Considerata etenim corruptione carnali, citius cognoscitur quia cum illicite caro concupiscitur, tabes desideratur. Bene ergo de luxuriosi mente dicitur : 2; Dulcedo illius wermis ; quia is qui in desiderio carnalis

20 Lath. 16, 570.

IOXDXcedolzath- e162557:114/15 Lath. 16, 574/576.

om.

13post K M, posteau— M . 16 ultionem M

7/[9 Lath. 16, 571/573. 25/26 Lath. 16, 576/577.

10/11 Iob 25, 6.

13/14sententiae M — 14ueradei Vzd. 19 tegitur M 18 culpa M

— 15ei

LXIX, 2 prospere Vnd. 3delecà?tione M — est] K M, et add. 4 enim M — 5natura M Norm. — 6sigulis M ^ 9agitur M, corr. 10 signari] KM,de-u 11 luxotiosis l/7zd. igitur ozz. l/znd. quibus- l/zz. 12

deditis L/zzd. 15 uermis est Tur. 17/18 scaturientem u. carnem K M, carnem s. uermibus u 19 exanimes K, corr. a. zz. 22 considerante enim corruptionem M 23 carnalium M 25 his K, corr. M

LIBER XVI LXIX

849

corruptionis exaestuat, ad fetorem putredinis anhelat. Haec sicut in huius partis tertiae initio promisisse me memini, sub breuitate transcurri, ut ea quae in hoc opere sequuntur, quia magna obscuritate implicata sunt, opitulante Deo latius disse3o rantur.

28 corpore 27 me om. K 26 exaestuat] KM Lafh., aestuat p 29/30 disseratur M (amen ad2.) Norm. (utramq. lect. in V't.), dubit. u explicit moralia beati gregorii super libros beati iob pars tertia deo gratias amen K, explicit liber moralis pape gregorii sextus decimus partis tertiae deo gratias M

PARS QVARTA CONTINENS LIBROS SEX

p. 535 PL 9

LIBER DECIMVS SEPTIMVS I, 1. Quotiens in sancti uiri historia per nouum uolumen enodare mysterium typicae expositionis aggredimur, oportet ut ex eiusdem uiri uel nomine, uel passione significationem mysticam principaliter proferamus, quatenus habitaculo; rum more, dum superscriptionem tituli in ipsa postis fronte praefigimus, quia cuius est domus agnoscitur, securius intretur. Crebro autem dixisse me memini quoniam beatus Iob passiones Redemptoris nostri eiusque corporis, id est Ecclesiae, et passione sua signauit et nomine. Iob quippe interro pretatur dolens. Et quis alius in hoc dolente figuratur, nisi is de quo scriptum est : Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portawit ? De quo rursum dicitur : Liwore eius sanati sumus. Amici uero eius haereticorum speciem tenent qui, ut saepe iam diximus, Deum dum defendere :5 nituntur, offendunt. Sanctus ergo uir per uulnera et uerba sic loquatur sua, ut etiam nostra significet, et plerumque per prophetiae spiritum uentura narret, praesentia transcendat ; nonnumquam

uero sic de praesentibus disserat

ut de futuro p 534

conticescat. Cognita itaque discretionis huius custodia, cum PL 1o 20 immutatione uocis illius nostra quoque intellegentia alternet, ut tanto uerius eius sensibus congruat, quanto se et cum eius

uocibus immutat. Verbis itaque praecedentibus sanctus uir per disertas prudentiae arte sententias iniqui cuiuslibet culpas protulit, et quam sit damnanda eius actio expressit. 2;

24,220

De cuius poena mox

IL2.

Nom

sit

subicit, dicens :

im

recordatione,

Liber XVII, Y, 11/12 Is. 55, 4.

12/13 Is ds56se

sed

conteratur

22/25 Lath. 17, 1/5.

II, 1/4 Lath. 17, 4/6.

Liber XVII inser. quisquis hunc librum ob utilitatem tui legeris. ut ex eo edificeris mei gomesnis peccatoris in tuis orationibus commendatum habeto. in nomine domini incipit liber moralis pape gregorii romensis episcopi septimus decimus partis quarte. in explanatione libri beati iob M L1 in oz.C

noua C, corr.

2 locutionis L7. Gerz.

5 prescribtio-

nem M, scriptione C ipso MC positis M, corr., positi Laud. r 7 quomodo l/zzd. 8/9 ecclesiae] sanctae praem. u 9 significabit M, corr. 12rursus M — 14deumedum M 14/15 defenderint Corb. Laud. Ger. 15uerbera M — 17uentura] sic praez. M s. /. — praesentia] ut praez. M ef 0s 18 futuris 19reticescat uu 20 quoque Z/s. 2 C — 21tantum 23 dissertas M ^ 25 mox] nunc La. M, corr. II, 1 recordatione M

"LIBER XVII, r1

851

quasi lignum infructuosum. In recordatione enim conditoris non reducitur, quisquis usque ad finem uitae uitiis subiugatur. Nam si hunc superni respectus memoria tange;ret, procul dubio ab iniquitate reuocaret. Eius quippe merita exigunt ut funditus ab auctoris recordatione deleatur. Sciendum uero est quod recordari Deus nequaquam proprie dicitur. Qui enim obliuisci non potest, quo pacto recordari potest ? Sed quia eos nos quorum recordamur amplectimur, 10 ab his autem quorum obliuiscimur elongamur, humano usu et recordari Deus dicitur cum dona tribuit, et obliuisci cum

in culpa derelinquit. Sed quia cuncta pensat, cuncta sine intermissionis

alternatione

rum, quorum 1; recordatur

tamen

malorum,

considerat ; et recordatur

numquam quos

tamen

bono- y 535

obliuiscitur ; et nullatenus PL :: per iudicium

semper

in-

tuetur. Quasi enim redit ad bonorum memoriam, quam tamen numquam deseruit ; et quasi nequaquam malos respicit, quorum tamen facta considerat, sed super haec damnationis iudicium in ultimis seruat. Hinc enim scriptum est : Oculi 20 Domini contemplantur bonos et malos. Hinc per psalmistam dicitur : Vultus Domini super facientes mala wt perdat de derra memoriam eorum. Considerat ergo quos puniat, sed eosdem ipsos ante non uidit quos nescit. Nam quibusdam in fine dicturus est : Nescio uos unde sitis ; discedite a me omnes 25 operarii iniquitatis. Miro igitur modo prauorum uitam et intuetur, et obliuiscitur, quia quos per districtionem senten-

tiae iudicat, quantum est ad memoriam misericordiae ignorat. 3. Qui quoniam in eius recordationem

non ueniunt, quasi

;oinfructuosum lignum ex cuius iudicio conteruntur. Terra quippe eos temporali sumptu aluit, praedicationis desuper pluuia infudit. Sed quia eorum uita nequaquam fructum boni operis protulit, iratus hanc agricola abscidit, ut iuxta Veritatis sententiam locum non occupet quem tenere alius ad 35 fructum ualet. De hoc infructuoso ligno per Ioannem dicitur : Iam securis ad vadicem arborum posita est. Omnis ergo. arbor 7/19 Taio, Senz. 1, 30(740D [741 A). 7[9 Lath. 17, 7/8. 10/12 Lath. 17, 6/7. 19/20 Prou. 15, 5. 21/22 Ps. 55, 17. 24/25 Luc. 15, 27. 32/35 ctruibuc? 132587. 36/357 Luc. 5, 9; cfr. Matth. 5, 10; 7, 19.

2 recordatione M Bess. 2 Lah., -nem C u 3qui Bes. 2 — in M — 3[4se uitiis subiugat Bess. 2e corr. — 6 deleatur] qui usque ad exitum reatibus inficitur add. Bess. 2 8 non p. obliuisci M X 9 nos quorum] quos nos Tao 13 alternatione ras. fere 14 i4. seg.in M ^ 15quorum M — 16quam]quas evcorr. C 18tamenoz.M . 19etenim M X 20hinc]enimadZ. Ms.7. ^ 21uultus] autem add. Norz. 22 memoria M ergo] igitur u 25 operari M 26/27 scientiae V/ind. ^ 29recordatione M — 33huncM incidit Nor. 36 radices M — arborum M C Lazd. 2 V ulg., -tis u

852

LIBER XVII, n-iJ

quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur. Hocautem loco ut aeterna reprobis supplicia designentur, nequaquam lignum dicitur abscidi sed conteri, quia uidelicet 4o reprobos mors quidem carnis abscindit, sed poena subsequens conterit. Quasi enim hic inciditur cum a praesenti uita separatur. Sed in gehenna conteritur, cum perpetua damnatione cruciatur. Vir autem sanctus, quia districtam peruersi

poenam protulit, protinus ad culpam recurrit, ut ex iniustitiae 4; immensitate edoceat quod tanta eius damnatio non sit iniusta. Sequitur

24,24

IIL 4. Pauit enim sterilem, et quae non parit, et

uiduae bene non fecit. Quae hoc loco sterilis nisi caro nominatur? Quae dum sola praesentia appetit, bonas gignere cogitationes nescit. Quae autem uidua nisi anima nuncupa; tur ? Quam quia sibi conditor coniungere uoluit, ad thalamum uteri carnalis uenit, psalmista attestante, qui ait : Ef ?fse tamquam sponsus brocedens de thalamo suo. Quae recte uidua dicitur, quia eius uir pro ea mortem pertulit, et nunc in caeli PL 12 penetralibus ab eius oculis occultus, quasi in parte alterius 10 regionis uiuit. Iniquus ergo sterilem pascit, et uiduae benefacere neglegit, quia carnis desideriis seruiens, curam animae uitamque contemnit. Tota namque intentione omnique studio cogitat, quam sine ullis necessitatibus caro moritura subsistat, et curare animae uitam despicit, quae uel in morte 1; uel in beatitudine procul dubio in perpetuum uiuit. Recte aütem cum diceretur : Paw:t sterilem, protinus adiungitur: Ef quae non parit. Quasdam namque ex sacra historia feminas nouimus steriles exstitisse, sed tamen in tempore y 536

extremo peperisse. Caro autem non solum sterilis, sed etiam 20 quae non parit dicitur, quia suo sensu bonas cogitationes gignere nec in ultimis ualet. A uigore enim iam proprio deficit, et tamen adhuc transitoria concupiscere non desistit, iamque a pristino robore lassata, paene ab ipso quem diligit mundo repellitur, et tamen adhuc annisu improbo obtinere 2; temporalia conatur. Agere iam peruersa non sufficit, sed ta43/47 Lath. 17, 9/11. III, 1/Z Lath. 17, 12/135. 4 Lath. 17, 15. 6/7 Ps. 18,6. 16/17. 10/12 Lath. 17, 14/16. 19/21 Lath. 17, 17/19.

37 igne M

40 abscidit M C codd.

45 quod C, corr.

7[8 Lath. 17,

damnatione M,

corr.

edd.

III, 2 facit Gez. 3 designatur M 8 eam M, corr. in oz. M

negligit Norz.

21/22 defecit

M

6 uterum M, corr. 10 uenit Laz4. r

uirginalis M enim M 14

23 labore Vind. V'., corr.

LIBER XVII, ri-v

853

men cogitare uel quae non agit nequaquam desistit. Recte ergo non solum sterilis, sed etiam non pariens dicitur, quae suo sensu ut diximus, ad bonae cogitationis prolem, nec cum infirmata fuerit, fetatur.

3»

59. Quod tamen intellegi etiam de haereticis praedicantibus potest. Vnusquisque enim praedicator erroris, dum plebem extra unitatem Ecclesiae positam docet, profecto sterileem ; et eam quae parere non ualet, pascit quia ei usum sui laboris impendit, quae spiritales fructus nequaquam red5; dit. Bene autem uiduae non facit quia uidelicet sanctae uniuersali Ecclesiae, cuius uir aduersa mortis pertulit, uiuere ac deseruire contemnit. Viduae enim benefacere est in eius quae mortui uiri sui amore atteritur consolatione laborare. Vnde et psalmistae uoce haec eadem uidua, scilicet sancta 4o Ecclesia queritur, dicens : Consolantem me quaesiwi, et mon inueni. Tunc solum quippe consolantem inuenit, cum ex ea morte quam uir eius pertulit multos intra semetipsam surgere ad uitam cernit. Saepe autem praedicator erroris huius mundi diuitibus iungitur, qui pro eo quod terrenis occu4; pationibus incubant, dictorum deprehendere astutias ignorant ; et cum potentes esse exterius ambiunt, peruersae praedicationis laqueo sine labore capiuntur. . Vnde et subditur :

24,222

IV,6. Detraxit

fortes in fortitudine

sua.

In forti-

tudine quippe suae prauitatis fortes quosque detrahit, cum per sui erroris astutiam mundi huius potentes rapit. Quos contra per Paulum dicitur : Infirma munda elegit Deus, ut PL 15 ; confundere fortia. Fortitudo autem peruersi praedicatoris est elata scientia locutionis, qua inflatus ceteros despicit, atque in contemptu omnium quasi singulariter apud se peritus intumescit. Qui magna de se sentiens, sed uera de Domino ignorans, longe a fidei cognitione disiungitur, et 10 tamen uideri fidei praedicator conatur. Vnde adhuc subditur : 24,222 V,WV. Et cum steterit, nom credit uitae suae. Stat in hoc mundo peruersus quisque praedicator, quousque

31/37 Lath. 17, 20/23. IB8 ICTGCTd a

a o

40/41 Ps. 68, 21. Spsath

175 26;

4/5 I Cot. 1, 27.

V, 1/4 Lath. 17, 29/32.

33 non u. patere M — ei] et praez. u 35/36 uniuersalis M ^ 38 conteritur ui

usum] oz. C, curam 7n arg.? releuate Laud. r, corr.

IV, 5 confundat Bess. 2 Vind. 1 (fortia quaeque c.) V, 1 credit] MC Lazd. 2 Norm. Latb., credet u. V/ulg.

8 quia M

854

LIBER XVII, v-vi

terreno uluit in corpore. Sed uitae suae credere renuit, quia de Deo uera cognoscere contemnit. Vitae enim suae crede; ret, si de conditoris sui substantia recte sentiret. Haec itaque

superius de quolibet iniquo prolata dicebamus, sed repente ad erroris praedicatorem intellectum uertimus. Vnde sciendum est quia sic ad speciem ducimur, ut nequaquam tamen a genere funditus euellamur. Nam peruersus quisque etiam rosi rectam fidem in sinu uniuersalis Ecclesiae tenere uideatur, stat et uitae suae non credit ; quia recta quidem sunt p 537

quae per fidem de conditore intellegit, sed tamen fidei opera tenere contemnit; et incredulitatis redarguitur, quia ab eo quod se ostendit credere, uiuendo reprobatur. Hinc enim 15 per Ioannem dicitur : Qu dicit se nosse Dewm et mandata eius non

custodit, mendax

est. Hinc

Paulus

ait : Comnfitentur se

nosse Deum, factis autem negant. Hinc Iacobus dicit : Fides sine operibus mortua est. Sed inter haec conditor mira dispensatione consili et culpas respicit, et uiuendi tempora im20 pendit, ut longiora uitae spatia aut conuerso fiant ad adiutorium muneris, aut non conuerso augmentum damnationis. Vnde adhuc subditur : 24,23 VL 8. Dedit ei Deus locum paenitentiae, et ille abutitur eo in superbia. Quisquis delinquit et uiuit, idcirco hunc diuina dispensatio in iniquitate tolerat, ut ab iniquitate compescat. Sed qui diutius toleratur, nec tamen iniquitate compescitur, munus quidem supernae paA ab tientiae percipit, sed reatus sui uinculis, ex ipso se munere artius astringit. Nam quia accepta paenitentiae tempora diuertit ad culpam, districtus in ultimis iudex impensa argumenta misericordiae conuertit ad poenam. Hinc namque per "M o Paulum dicitur : An» :gnoras quia patientia Dei ad baenitenLam

te adducit ? Tu autem

secundum

duritiam. tuam

el cor PL 14

vnpaenitens thesaurizas tibi iram in. die irae et. veuelationis iusti iudici? Dei. Hinc Isaias ait : Puer centum annorum mo9/14 Taio, Sen. 5, 18(871D/872 A). T1159 I 26h 0072070 0. 15/16 16/17 Tit. 1, 16. 17/18 Iac. 2, 20. 26. 20/22 Lath. 17, 37/39.

IIoh. 2, 4.

VL 1/2 Lath. 17, 36/37.

10/13 Rom. 2, 4/5.

13/14 Is. 65, 20.

13/19

Taio, .Senz. 5, 9 (964B).

3 rennuit MC 5 sui M ;. /. recta C 7 intellectum] quomodo peccator diu toleratur add. edd. ^ 8nequaquam oz. Vnd. Germ. — 9 genere] re Germ. — funditus] omnino non l/zzd. Germ. 12 operam M, corr. 15 eum

M, ras. 1 litt. s. e

16 hinc p. ait M 5. /.

uitae] M CBess. 2, temporalis Prae. ji

18 mire M, mir* C, corr. a. zz.

21 augmentum C Bess. 2 Lah., ad praem. VI, 3 aequitate edd. rec. cordis l/zzd.

7 qui C

20

20 ad] M s. in, C Lazh., oz. Bess. 2,in

M y

10 nescis Norz.

11 duritiam

LIBER XVII, vi-vi

855

rietur, et beccator centum annorum maledictus erit. Ac si aperte 15 nos deterreat, dicens : Vita quidem pueri in longum trahitur, ut a factis puerilibus corrigatur; sed si a peccati perpetratione nec temporis longinquitate compescitur, haec ipsa uitae longinquitas quam per misericordiam accepit, ei ad cumulum maledictionis crescit. Vnde necesse est ut cum nos 20 diutius exspectari conspicimus, ipsa praerogatae pietatis tempora quasi damnationis argumenta timeamus, ne ex clementia iudicis crescat supplicium peccatoris; et unde quisque eripi a morte poterat, inde grauius ad mortem tendat. Quod idcirco plerumque agitur, quia nequaquam a prae2; sentibus mentis oculus separatur. Considerare namque peccator Redemptoris uias neglegit et idcirco in suis itineribus sine cessatione ueterascit. Vnde et subditur :

24,223

VIL 9. Oculi

emim

eius

sunt

im uiis dillius. Vias

enim suas peccator intuetur, quia sola cogitare, sola cernere nititur quae sibi ad commodum temporale sufífragentur. Hinc etenim Paulus dicit : Omnes quae sua suni quaerunt, quae Christi Iesu. Via namque elati, superbia ; uia raptoV^ non ris, auaritia;

ín o

uia

est

lubrici,

concupiscentia

carnalis.

In

uiis ergo suis iniquus quisque oculos deprimit, quia solis uitiis, ut per haec animo satisfaciat, intendit. Vnde et per Salomonem dicitur : Oculi stultorum in.finibus terrae ; quia hoc solum tota cordis intentione conspiciunt, per quod ad finem terreni desiderii perducantur. Nequaquam uero suae considerationis obtutum in terra peccator figeret, si ad sancta sui Redemptoris y 558 itinera mentis oculos leuaret. Vnde per Salomonem rursum

E

A^

dicitur : Oculi sapientis in capite eius, quia uidelicet sapiens quisque illum tota intentione considerat, cuius se membrum esse per fidem pensat. Has namque humanae conuersationis uias uidere contempserat, qui dicebat : In mandatis tuis me exercebo,

et. considerabo

wias

tuas.

Ac si aperte

spondeat,

dicens : Quae mea sunt, iam uidere refugio, quia per imita-

25/27 Lath. 17, 42/44.

VII, 1 Eath. 17; 422/3 Lath. 17, 39/40. 4/5 Phil. 2, 21. 9 Prou. 17222 9/13 Taio, Sent. 4, 29 (944B C). 14 Eccl. 2, 14. 17/18 Ps. 118,

I5

17/36 Pat., Ps 159 (238).

14/15 aperte n. d. dicens] dicat /z7. ueterescit

— 16sia]sit

M C, corr.

C — 250culos

M — 27

|

VII, 2 sola cernere] et trahere l/7zd. —— 5quae| suntzdg. M christi iesu] M C, iesu christi u. V/ig. 6 conscientia Ge. 8 et MC, om. u 12 peccator]stultus Tz — 17 concupierat Bess. 2, cupiuit l7zZ. — 18 exercebo* M, -bor Par. edd.

respondeat M, corr., Bess. 2

856

LIBER XVII, vir-vii

20 tionis tuae uiam pergere conuersationis gressibus inardesco. Qui enim praesenti iam mundo contradicit, amoris excitatione continua Redemptoris sui uias cordis oculis obicit, ut mens prospera fugiat, ad aduersa praeparetur ; nil quod demulcet PL :; appetat, nil quod deterrere creditur pertimescat ; maero2; rem gaudium deputet; praesentis uitae gaudia damna maeroris penset ; abiectionis detrimenta non timeat sed per haec manentis gloriae locum quaerat. Has etenim uias sequentium monstrabat

oculis Veritas, cum

dicebat

: 57 quis mihi ma-

nistrat, me sequatur. Ad has uias tumentia discipulorum corda 3o reuocabat, cum locum iam gloriae quaererent, sed eiusdem gloriae iter ignorarent, dicens : Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum? Consessionis quippe illius celsitudinem a dextris sinistrisque quaesierant, sed quanta ad hanc esset itineris angustia non uidebant. Vnde et eorum mox oculis 5; imitandus calix passionis obicitur, ut uidelicet si ad sublimi-

tatis gaudia tenderent, prius uiam humilitatis inuenirent. Quia igitur considerare peccator uias Domini neglegit, sed solis in quibus carnaliter delectetur intendit, recte nunc dicitur : Oculi enim eius sunt im uiis illius. 4» Sequitur : 24,24 VIII, 10. Eleuati sunt ad modicum et nom subsistent. Iniquorum gloria cum plerumque in annorum multitudinem tenditur, ab infirmorum mentibus esse longa et quasi stabilis aestimatur. Sed cum repentinus hanc finis inter; cipit, breuem procul dubio fuisse redarguit, quoniam determinans innotescit, quia quod praeterire potuit, modicum fuit. Eleuantur ergo ad modicum, et minime subsistunt, quia eo ipso quo uideri alti appetunt, a uera Dei essentia longe per elationem fiunt. Subsistere etenim nequeunt, quia ab aeroternae essentiae soliditate diuiduntur atque hanc primam ruinam tolerant, quia per priuatam gloriam in semetipsis cadunt. Hinc enim per psalmistam dicitur : De?ecisti eos, cum alleuarentur ; quia eo intrinsecus corruunt quo male extrinse28/29 Ioh. 12, 26.

31/32 Matth. 2o, 22.

40 Lath. 17, 45.

VIII, 1/2 Lath. 17, 46/47. 2['7 'Taio, Sent. 3, 5 (85 6C). 9/14 Taio, Sen. 4, 14 (93oB). 12/13 Ps. 72, 18.

8/10 Lath. 17,

47/49.

20 conuersionis C ed. rer. oculis cordis .M abicit C

21 exercitatione Bess. 2 Laud. r Tur. ineus? €. cff 27 m?nhentis M

confessionis edd. ^ 34angustia M, ngeverr.,-iam C —— 35 calix passionis DL DC 37 domini] dei VIII, 2/3 multitudine M

3 trahitur Bess. 2

4 hunc M, u e corr.

22 32

MC 4/5

intercidit Corb. 2 Laud. 1 5/6 determinans] M C Bess. 2 Tao edd. rec., finis praem. Norm. Angl. al. edd. uet. u 10 essentiae] uitae Bess. 2 e corr. hunc M, ad praem. sed eras. 13/14 corruunt q. m. extrinsecus M in zarg. inf.

LIBER

XVII, vmr-1x

857

cus surgunt. Hanc breuitatem gloriae temporalis aspiciens, 1; iterum dicit : Vidi ómpium superexaltatum et eleuatwum super cedros Libani ; transiwi et ecce mon erat. Hinc rursum ait : Pusillum adhuc, et non erit beccator. Hinc Iacobus dicit : Quae est enim uita uestra ? uapor est ad modicum parens. Hinc propheta breuitatem gloriae carnalis pensans, denuntiat di20 cens : Omnis caro [enum et omnis gloria eus sicut flos feni.

Iniquorum quippe potentia feni flori comparatur, quia nimirum carnalis gloria dum nitet, cadit ; dum apud se extollitur, repentino intercepta fine terminatur. Sic namque aurarum x 539

flatu in altum stipula rapitur, sed casu concito ad ima reuo- PL 1:6 25 catur. Sic ad nubila fumus attollitur, sed repente in nihilum tumescendo dissipatur. Sic ab infimis nebula densescendo se erigit ; sed exortus hanc solis radius, ac si non fuerit, abstergit.

Sic in herbarum superficie nocturni roris humor aspergitur, sed diurni luminis subito calore siccatur. Sic spumosae aquarum 3» bullae incohantibus pluuiis excitatae, ab intimis certatim prodeunt ; sed eo celerius diruptae depereunt, quo inflatae altius extenduntur.

Cumque

excrescunt

ut appareant,

cre-

scendo peragunt ne subsistant. De iniquis igitur temporalis

gloriae elatione tumentibus, sed tamen nulla in hac soliditate 3; durantibus, dicatur recte : Eleuat?

24224

non subsistent. De quibus adhuc

subditur

sunt

ad modicum

et

:

IX,11. Et humiliabuntur sicut omnia, et auferen-

tur. Sic prouectus esse contemplationis debet, ut ex paucis ad multa, ex multis ad omnia consideranda rapiatur, quatenus gradatim educta proficiat, et transitoria omnia comprehenden; do diiudicans ipsa paene incomprehensibiliter excrescat. Vnde sanctus uir cum prauorum gloriam defectumque discuteret,

ad cuncta protinus mentis oculum tetendit, dicens : H wmi-

labuntur sicut omnia, et auferentur. Omnia profecto terrena. Ac si aperte dicat : Stare ullo modo nequeunt quia 1o ipsa quoque fugiunt quibus innituntur, dumque temporalia 15/16 Ps. 56, 55/56. D PS TO TOS 23/33 'Taio, Sent. 4, 14 (950BC).

18 Iac. 4, 14.

20 Is. 40, 6; I Petri

12724:

IX; 1/2.Lath. 17, 51/52.

8/12 Lath. 17, 52/55.

15 super M C edd. rec., sicut Vind. Norm. al. edd. uet. Vulg. — 16 transibi M rursum]iterum u — 17eratlLaud.r.2 ^ 18nostraLaud.: ^ 19carnalis] temporalis Bess.2.— 21foris M ^ 22carnis M — 23auarum]ras.;m C ^ 26 densescendo M, nse eras.

28nocturnis

gitur M

MC X 9epereunt M

. 31disruptae

M X horis M, eorr., Tao

adspat-

IX, 2profectus M ^ 3consideranda] mens ad. Bess. 2 — 4 ducta C Bess. 2, duc*ta M, educta uu omnia transitoria a/iq. codd. edd. 4[5 diiudicans i. comprehendendo Laz4. r. 2 6 gloria M X 8auferuntur C, corr.

858

LIBER XVII, 1x-x

diligunt, cum his ex temporis uolubilitate percurrunt. Sed quaeri potest cum per Salomonem dicitur : Generatio fraeterit et generatio aduenit, terra uero in aeternum stat ; cur beatus Iob

omnia humiliari asserat et auferri ? Quod tamen facile discuti15 mus, si terra et caelum uel qualiter transeat, uel qualiter ma-

neat distinguamus. Vtraque namque haec per eam quam nunc habent imaginem transeunt, sed tamen per essentiam sine fine subsistunt. Hinc namque per Paulum dicitur : Praeterit enim figura huvus mindi. Hinc per semetipsam Veritas dicit : 20 Caelum. ei terra transibunt, uerba autem mea

non transibunt.

Hinc ad Ioannem angelica uoce perhibetur : Erit caelum nouum, et terra noua. Quae quidem non alia condenda sunt sed haec ipsa renouantur. Caelum igitur et terra et transit et erit quia et ab ea, quam nunc habet, specie per ignem tergitur, et 2; tamen in sua semper natura seruatur. Vnde per psalmistam dicitur : Mwíabis ea, et mutabuntur. Quam quidem ultimam commutationem suam ipsis nobis nunc uicissitudinibus nuntiant quibus nostris usibus indesinenter alternant. Nam terra PL :7 a sua specie hiemali ariditate deficit, uernali humore uiridescit. 3o Caelum cotidie caligine noctis obducitur, et diurna claritate renouatur. Hinc ergo hinc fidelis quisque colligat et interire haec, et tamen per innouationem refici, quae constat nunc assidue uelut ex defectu reparari. Inter haec igitur sanctus uir cum prauorum cursum con55 Spicit, quanta quandoque animaduersione deficiant innotescit, dum protinus subdit :

2424

X,12. Et sicut summitates

spicarum

conterentur.

Spicarum quippe summitates, aristae sunt. Aristae autem coniunctae in spica prodeunt, sed crescendo paulisper, a se hirsutae

et rigidae disiunguntur. Sic nimirum

sic ad huius y 4o

; mundi gloriam praui diuites surgunt. Naturae enim sibi com-

munione coniuncti sunt, sed contra se uicissim crescendo di-

uiduntur. Alius quippe alium despicit, et alter in alterum inuidiae facibus ignescit. Qui ergo ex tumore mentis a caritatis unitate se separant, quasi aristarum more contra se rigidi ro stant. Quid ergo prauos huius mundi diuites dixerim nisi aristas 12/13 Eccl. 1, 4. 18/19 DG otu 71. 20 Matth. 24, 35; Marc. 15, 51; luco T 21/22 Apoc. 21, 1. 26 Ps. 101, 27. XOT

IEath. 96s

16 utram- M, corr.

16 2s

17 transeunt] motaz illis. in marg. add.

edd. rec. etit] et praez. M, eras. 22 nouam M, corr. mut. 23al/t.etom. M — 27 nouis C 28 uisibus M

abducitur M —— 32 haec] sofazz illis. add. C in marg. X, 1 sumitate M

3 spicas C

décrescendo M

C — 21 ad] per

condenda C, zz ad30 noctis caligine M

34 uir sanctus ji

LIBER XVII, x-x1

15

2o

25

3o

24,22

^

859

quasdam generis humani ? Qui dum contra se superbiunt, sed bonorum uitam unanimiter affligunt, aduersum se quidem diuisi sunt, sed tamen concorditer grana deorsum premunt. 13. Nunc igitur aristae ad alta prosiliunt, grana latent, quia et reproborum potentia eminet et electorum gloria non apparet. Illi se honorum fastibus ostendunt, isti in humilitate se deprimunt. Sed triturae tempus adueniet quod et aristarum rigiditatem frangat, et solida grana non conterat. Tunc quippe superbia iniquorum comminuitur, tunc electorum uita quanta integritate fuigeat declaratur, quia cum iniusti deficiunt, ex hac ipsa aristarum contritione agitur ut grana appareant quae latebant. Cumque aristae franguntur, granorum candor ostenditur, quia iniquis in supplicia aeterna cadentibus, sanctorum iustitia quanta ueritate candeat demonstratur. Vnde recte quoque per Ioannem dicitur : Cuius uentilabrum in manu sua est, e£ permundabit aream suam ; et triticum. quidem recondet in horreo, baleas autem comburet igni inexstinguibil. Beatus igitur Iob prauorum elatio quanta animaduersione frangatur aspiciat eosque aristis pereuntibus comparans dicat : Sicut summitates sbicarum conterentur, quia nimirum rigiditas superborum triturae ultimae fortitudine frangitur, quae nunc electorum uitam despiciens eleuatur. . Sequitur:

XL 14.Qowd si non iia est, quis me poterit arguere PL 18 esse mentitum, et ponere ante Deum uerba mea? Si ita non est ut loquitur, profecto de falsitate hunc arguere omnes possunt. Cur ergo dicitur : S? £a mon est, mentitum me arguere quis potest esse; dum scilicet nouerimus quod fallacem reprehendere cuilibet licet ? Sed si loquentis sensum

subtili interrogatione

discutimus,

quam

sint recta

quae protulit citius inuenimus. Iustus namque etsi quid umquam delinquendo loquitur, dignum non est ut ab iniustis et 11/13 Lath. 17, 62/65.

22/24 Lath. 17, 64/66.

25[27 Matth. 5, 12.

33 Lath. 17, 67. XI, 1/2 Lath. 17, 68/69.

14 proficiunt Norz. al. grana]sed praez. M ^ 16illeLazg.: ^ bonorum Laad. 1 Gi. honotibus l/zz. fastibus] sanctis Laud. r, oz. V'znd., fascibus Gz/.

^ ostentant Bess. 2. Vznd., ostendit r Laud.

| 17 premunt M,

corr. | 19tunc]etpraem.eras. M — 26permundauit M, purgabit l/zzd. — quidem oz. Bess. 2. 27 horreo] M C Bess. 2, suo add. Laud. 1. 2 Tur. al. uet. edd. yu, horrea sua edd. rec. 30 sumitates (-te M) spicarum] M C, spicarum summitates ui . XI, 1 ita est]

M C Laz., est ita u

3/4 arguere omnes] MC, o. a.

potetit arguere] MC Lazh., a. p. u 4 ita non] MC Lazd. Ebr. a., n.i.

cur] cum Ga/.. — 4/5 mentitum m a. q. potest] M C Lazd. Ebr. a/., quis me a. poterit e. mentitum 6 reprehendere cuilibet] MC, c. r. u

860

LIBER XVII, xi-Xi1

1o praue uiuentibus iudicetur. Vnde sanctus uir amicorum superbiam deprimens, non solum si ita est, uerum etiam si ita non est ut protulit, nequaquam se reprehendi posse confidit, quia nimirum illi recte redarguere falsa possunt, qui falsa agere nesciunt. Nam correptionis ausum contra fallaciam perdunt

15 qui adhuc fallaciter uiuunt. Ait ergo : Quod s$ mom ta est, quis me poterit arguere esse mentitum ? Ac si aperte dicat : Ita sunt cuncta ut protuli quae tamen si ita non essent, a uobis redargui nequaquam possem, quia dum adhuc propriae succumbitis, alienam reprehendere fallaciam non ualetis. 20 15. Vbi et apte subditur: E? ponere ante Deum uerba "£4. Quisquis enim dicta fallacia ueraciter reprehendit, audita cogitans atque haec ex regula ueritatis pensans, uerba ante Deum ponit ; quia apud se in conspectu ueritatis exami- & 541 nat, quid foris contra fallaciam decernat. Ante Deum quippe 25; uerba ponere est considerato intimo iudice, exteriora dicta pensare. Vir igitur sanctus ab amicis superbientibus uerba sua ante Deum poni posse non aestimat. Ac si aperte dicat : Idcirco quae loquor ponere ante iudicem non ualetis, quia eius uobis faciem peccantes absconditis. Quod tamen et ex 3o typo. sanctae Ecclesiae nil obstat intellegi, quae cum de infirmis suis ab haereticorum irrisione reprehenditur, ipsam irrisionis eorum

astutiam dedignatur ; quia tolerabilius Deo est

ut in infirmitate quis atque ignorantia cum humilitate iaceat, quam cum elatione alta comprehendat. 3; Sed quia sanctus uir multa contra eos protulit qui fugitiua potestate superbiunt, et uentosis honoribus intumescunt Baldad Suhites ex eius correptione proficiens, apud quem uera sit potentia agnoscit, dicens :

25,2

XIL, 16. Potestas

et terror apud eum

est qui facit

concordiam in sublimibus suis. Ac si aperte dicat : Solus corda mortalium ueraciter terret, qui haec ex diuinitatis suae potentia ueraciter possidet. Humana enim potentia ; quem terrorem incutit, quae iure eiusdem potentiae quando

16/21 Lath. 17, 70/75.

16/33 Taio, Sent. 1, 17(749CD).

27/29 Lath.

17, 75[76. — 35/38 Lath. 17, 77[79. XII, 1/4 Lath. 17, 80/85.

12 ut protulit M ;. /. 14usum C 15nonita M La//.,itanong ^ non estita C — 17 dicat] ras. fere 5 litt. seq. in M — 19aliena M — fallaciaM — 20 pr.et M's./..— 21dictam -am Ebr. Germ. fallaciae Laud. — 23 dominum C 24dominum M . 29peccantibus Bess. 2. 31/32inrisiones M — 33in om. M . 36/37 ualdach suitis M XII, 1 potestas] respondens autem ualdach suitis dixit praes. M ^^ 3/4 haec ex d. s. p. ueraciter] MC, e. d. s. p. u. h. & 5 terrore M iura M

LIBER

careat nescit ? Recte autem

XVII, xi

dicitur : Qwi

861

facit

concor-

diam in sublimibus suis, quia multa sibimet inferius dissidunt, sed ad concordem supernorum plenitudinem currunt ; et ex internae pacis causa agitur, ut saepe ea quae sunt 10 exterius sine pace disponantur. Nam bonos omnipotens Deus ad meritum prouehit, cum contra eorum uitam malos saeuire permittit. Atque in concordiam componuntur summa, dum confunduntur infima ; quia inde in caelestibus electos suos angelorum choris sociat, unde in terrenis et infimis reproborum 15 mores

suis nutibus aduersantes

PL 19

portat.

17. Sed inter haec libet inquirere si pax in sublimibus summa retinetur, quid est quod per angelum Danieli dicitur :Ego uen; propier sermones tuos: jrinceps autem regni Persarum restitit

mihi uiginti et uno diebus; et ecce Michael, unus de principibus 20 primis, uenit an adiutorium mihi. Et paulo post : Nunc reuertar ut proelier aduersum jrincipem. Persarum. Cum. enim egrederer ,apparuit princeps Graecorum adueniens. Quos itaque alios principes gentium nisi angelos appellat, qui sibi resistere exeunti potuissent ? Quae ergo esse pax in sublimibus potest, 25 Si inter ipsos quoque angelicos spiritus proeliandi certamen agitur, qui semper conspectui ueritatis assistunt ? Sed quia certa angelorum ministeria dispensandis singulis quibusque gentibus sunt praelata, cum subiectorum mores aduersum se

uicissim praepositorum spirituum opem merentur; ipsi qui

3o praesunt spiritus contra se uenire referuntur. Is namque an-

gelus qui Danieli loquebatur captiuis Israelitici populi in Perside constitutis praelatus agnoscitur. Michael autem eorum qui ex eadem plebe in Iudaeae terra remanserant praepositus inuenitur. Vnde ab hoc eodem angelo paulo post Danieli di35 citur : Nemo est adiutor meus in omnibus has, misi. Michael princeps uester. De quo et hoc quod praemisimus, dicit : E?

ecce Michael unus de principibus primis uenit in. adiutorium mihi. Qui dum nequaquam simul esse, sed uenire in adiutorium dicitur, aperte ei populo praelatus agnoscitur, qui captiuus in L 542 4o alia parte tenebatur. Quid est ergo angelum dicere : Ego weni 6/15 Lath. 17, 85/89. 17/71 Taio, Sez. 1, 14(746D/[747D). 17/20 Dan. ro, 12/15. 20/22 Dan. 1o, 20. 35/36 Dan. 10, 21. 36/38 Dan. 10, nec 40/42 Dan. 1o, 12.

8 dissidunt]

M C La//., -dent u Lath/

c(ncordem M ^ 12concotdia

13in oz. M .

14 coras M, zz -is corr.

15 mores M, ecorr., mentes edd. rec.,

cfr.l.28. — 19ex M 21aduersus M Bel. Laud. 2 — persarum] regni praez. M, terrarum C Be. Laud. 2 22 ueniens Tao 24 potuisset MC . 29 uicissim] se 244. M, eras. 30is C,ecorr.,his M — 34captibis M, s eras. persidas M constitutis M, z//. s eras. 34 unde] M C Taie, et add.

dicat

M . 38sed C .— 39 captus M

32 36

8602

-

LIBER

XVII, xii-xiim

propter sermones tuos, princeps autem regni. Persarum vestitit mihi ; nisi sua subditis opera nuntiare ? Ac si aperte dicat : Precum quidem tuarum merita exigunt ut Israeliticus populus a iugo suae captiuitatis exuatur ; sed est adhuc quod in eo4; dem populo Persarum dominio purgari debeat ; unde ereptioni illius. Persarum princeps mihi iure contradicat, quamuis preces tuas eorum quoque lacrimae qui in Iudaea relicti sunt adiuuent. Vnde hoc quoque quod diximus adiungit : M:-

chael princeps uesteY uenit in adiutorium mili. Cumque ut

so aduersus Persarum principem proelietur egreditur, Graecorum PL 2o sibi princeps adueniens apparet. Qua ex re innuitur quod aduersum Graecos quoque aliquid Iudaea commiserat quorum profecto causa ereptioni illius resistebat. Prophetae igitur preces angelus exaudit, sed Persarum princeps resistit ; quia 55 etsi iam uita iusti deprecantis ereptionem populi exigit, eiusdem tamen populi adhuc uita contradicit, ut quia necdum plene hi qui in captiuitatem fuerant ducti purgati sunt, iure eis adhuc Persae dominentur. Michael adiuuat sed Graecorum princeps ad proelium uenit, quia mereri quidem ueniam 6o tam longa oppressorum captiuitas poterat, sed ereptionis eorum beneficio hoc quoque quod in Graecos deliquerant obuiabat. Recte ergo dicitur quod contra se angeli ueniunt quia subiectarum sibi gentium uicissim merita contradicunt. Nam sublimes spiritus eisdem gentibus principantes nequaquam 65 pro iniuste agentibus decertant ; sed eorum facta iuste iudicantes examinant. Cumque uniuscuiusque gentis uel culpa uel iustitia ad supernae curiae consilium ducitur, eiusdem gentis praepositus uel obtinuisse in certamine, uel non obtinuisse perhibetur. Quorum tamen omnium una uictoria est 7o sui super se opificis uoluntas summa, quam dum semper aspiciunt, quod obtinere non ualent nunquam uolunt. Bene ergo dicitur : Qwi [acit concordiam in sublimibus suis. Sequitur : 253

XIIL 18.

Numquid

48/49 Dan. 1o, 15.

numerus

militum

eius?

In

74 Lath. 17, 9o.

POTES TSTEath ETE

42ni$ M

est

1/15 Taio, Seu. 1, 13 (744BC).

44aom.M . seruitutis p/er. Nor.

edd. rec. Taio, ut de Norm. u

45 unde] M C Bess. 2

ereptioni] M, ex -is, C Tao, -nis Bess. 2, - ne

Norm. u, -nem edd. rec. 46 mihi] regni C, princeps regni add. im marg. 47 oque M — 48 adiungit] MC, sub- u— 50 aduersus i persarum p.

M, terrarum p. C, ptinc.- pets- u

53 ereptionis M

54 exaudiuit M, corr.

resistit M —— 55 exegit M, corr. 56/57 plene hi (1) q. in c. f. ducti] MC Taio, hi q. in c. f. d. plene u 71 obtinere] non praem. C 72 facixt M

LIBER

XVII, xir-xiv

863

cognitione humanae rationis supernorum spirituum numerus non est, quia quanta illa sit frequentia inuisibilis exercitus nescit ; de quo per Danielem dicitur : M?Iia milium ministra5 bant ei, e decies milies centena malia. assistebant ei. Superno-

rum ciuium numerus infinitus et definitus exprimitur, ut qui Deo est numerabilis, esse nobis innumerabilis demonstretur.

1o

15

20

2;

3» 253

Quamuis aliud est assistere, aliud ministrare. Assistunt enim illae procul dubio potestates quae ad quaedam hominibus nuntianda non exeunt. Ministrant uero hi qui ad explenda officia nuntiorum ueniunt, sed tamen ipsi quoque contemplatione ab intimis non recedunt. Et quia plures sunt qui ministrant, quam hi qui principaliter assistunt, assistentium numerus quasi definitus, ministrantium uero indefinitus ostenditur. 19. Angelicos uero spiritus recte Dei milites dicimus, quia decertare eos contra potestates aereas non ignoramus. Quae tamen certamina non labore, sed imperio peragunt ; quia quicquid agendo contra immundos spiritus appetunt, ex adiutorio cuncta regentis possunt. De hac namque militia, nascente p 545 rege nostro, scriptum est : Subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis. Cui tamen militiae electorum quoque PL 21 hominum numerus iungitur, qui per sublime mentis desiderium, a terrenae conuersationis seruitute liberantur. De quibus per Paulum dicitur : Nemo militans Deo «mplicat se negotiis saecularibus. Qui licet nunc pauci appareant, in inuisibili tamen patria innumerabiles regnant ; quia etsi ex comparatione prauorum pauci sunt, in congregationis suae frequentia metiri nequaquam possunt. Quia uero eorumdem militum uirtus non propriis uiribus,

sed supernae gratiae infusione roboratur, recte subiungitur : XIV,20.

Et super

quem

non

surget

lumen

illius ?

Lumen quippe Dei est gratia praeueniens. Quae siin nostro corde

nequaquam

gratuito

surgeret,

profecto

mens

nostra

in peccatorum suorum tenebris obscura remaneret. ; Vnde et subditur : 4[5 Dan. 7, 10. LEucaosbus

— 5/8 Lath. 17, 92/94.

16/18 Lath. 17, 95/97.

| 21/22

25/26 II Tim. 2, 4.

XIV, 1/4 Lath. 17, 99/102. XIII, 3 illa sit] C, illut (/z -li zzz/.) sit M, sit illa u Tazo spiritus Laud. 1 4qua Tai» ^ 5centenamilia Ms./. ^ 6infinitus]estadd. M ^ etdefinitus om. C Laud. 1 7 nobis] MC Lat. Tao, hominibus u. — 9 qui MC, vorr. 11/12 per contemplationem Tz;o — 14infinitus edd. — 24 liberantur M, n eras. 26 quia scilicet M —— in oz. M — 31 sed M, e vorr. de add.

XIV, 1 consurgit Bess. 2 Laz5.F, surgit Lh. , fulget add., Laud. Nor. al. 3 surgeret] MC Laz., con- u

864 254

LIBER XVII, xv-xvi XV,21. Numquid

iustificari

potest

homo

compa-

ratus Deo aut apperere mundus natus de muliere ? Versus iste superius a beato Iob dicitur et nunc in eius exprobratione replicatur. Omnis namque uir iustus Dei illustra5; tione iustus est, non comparatione. Humana quippe iustitia auctori comparata, iniustitia est, quia etsi in ipsa sua condi-

tione homo persisteret, creatori non posset aequari creatura. Cui tamen ad grauiora defectus pondera, accessit et culpa,

quam serpens insidians intulit et mulier infirmata persuasit. 10 Vnde nunc quia homo per mulierem culpae subditam nascitur, reatus primi infirmitas in prole propagatur. Et quia in radice putruit humani generis ramus, in conditionis suae uiriditate minime subsistit. Vnde recte nunc dicitur : Numquid ?ustifcar? potest. homo comparatus Deo, aut afj1 farere mundus natus de muliere ? Ac si aperte diceretur :Ne contra auctorem suum homo superbiat, consideret unde huc uenit et intellegat quid sit. Sed ecce nonnulli per donum spiritus adiuti contra infirmitatem suae carnis eriguntur, uirtutibus emicant, signorum quoque miraculis co20 ruscant ; nullus tamen est qui sine culpa uitam transeat, quousque carnem corruptionis portat. Vnde adhuc subditur : 255

XVL 22. Ecce etiam luna mom splendet et stellae non sunt mundae in conspectu eius. Quid per lunam nisi cuncta simul Ecclesia ; quid per stellas nisi singulorum bene uiuentium animae designantur ? Qui inter prauorum ; hominum conuersationes, dum magnis uirtutibus eminent, quasi in tenebris noctis lucent. Vnde per Paulum quoque discipulis dicitur : In£er quos lucetis sicut luminaria in mundo. Quia enim sancta Ecclesia lunae appellatione exprimitur, propheta testatur dicens : Elewatus est sol, et luma stetit in 1o 0dine suo. Eleuato enim sole, in suo ordine luna statuitur, quia ascendente ad caelos Domino, sancta protinus Ecclesia in praedicationis auctoritate roboratur. Et quia stellarum nomine electi signantur, rursum Paulus insinuat, dicens :

Stella enim ab stella differt in claritate. Luna ergo non splendet XV, 1/2 Lath. 17, 104/105.

9'cf£- Gen:t*3; $1.6.

6/9 Lath. 17, 106/109.

7 cfr. Iob 9, 2

15/17 Lath. 17, 109/111.

XVI, 1/2 Lath. 17, 113/114. 7/[8 Phil. 2, 15. 9/10 Hab. 5, 11. I GCotUs aT 14/21 Taio, Senz. 2, 30 (820D/821A).

XV, 2 ex M, efr. I. 1j

6 iustitia non Lazd. 2

sua C Lath., oz. .M

14

7/

possit M ^ 9insidians M ;. /. et oz. C, quam Laf. 11 in prole ozz. Lazd. I 12 putrxxx M 17 intellegit C 18 donum M, um e corr. XVI, 1 enim V7. Gem. al., cfr. I. 29

14ab] MC,au

5 conuersationem M

10 etenim M

PL 22

LIBER

XVII, xvi-xviI

865

15 et stellae non sunt mundae in conspectu eius; quia nec sancta Ecclesia uirtute propria tot miraculis emicat, nisi hanc prae-

uenientis gratiae dona perfundant, nec singulorum bene uiuentium mentes a peccatorum maculis mundae sunt, si remota pietate iudicentur, quia apud districti iudicis oculos sua 2o unumquemque corruptibilitas inquinat, nisi hanc cotidie gratia parcentis tergat. Electorum quippe animus prodire ad libertatem iustitiae nititur, sed adhuc compede infirmitatis tenetur; et culpas quidem subigere perfecte desiderat, sed quousque corruptione carnis astringitur, eius uinculis, etiam 25 cum non uult, ligatur. Hinc itaque colligant quanto peccatorum pondere pressi sint qui contra haec decertare neglegunt, si plene culpam nec illi superant, qui contra hanc uiriliter pugnant.

Vnde et postquam dictum est : Ecce 3o splendet

25,66

et

stellae

non

eius ; protinus additur :

XVII, 23.

Quanto

sunt

magis

etiam

mundae

homo

4n

luna

non

conspectu

jutredo, et filius

hominis wuermis ? Ac si aperte diceretur : Si ipsi quoque esse sine contagio non ualent, qui inter praesentis uitae tenebras uirtutibus lucent, quanto reatu iniquitatis obstricti ;sunt qui adhuc carnaliter uiuunt ? Si a peccato esse liberi nequeunt qui iam in caelestibus desideriis conuersantur, qui peccatorum pondera tolerant qui carnis suae uoluptatibus dediti, adhuc putredinis iugum portant ? Hinc Petrus ait : Si iustus uix saluabitur, àmpius et peccator ubi parebunt ? Hinc ro per Isaiam dicitur : Swper humum populi mei spinae et uepres ascendent, quanto magis super omnem domum gaudii ciwitalis exsultantis ? Humum quippe populi sui Dominus

electorum omnium mentem uocat, super quam spinas ac uepres ascendere perhibet, quia nec ipsam quoque esse abs15 que punctionibus uitiorum uidet. Domus uero gaudii ciuitatis exsultantis est mens prauorum, quae dum uentura supplicia conspicere neglegit, in carnis uoluptate se deserens, inaniter

hilarescit. Ait ergo : Super humum populi mei spinae ei uejres ascendent, quanto magis super omnem domum. gaudii ci15/19 Lath. 17, 114/118. XVII, 1/2 Lath. 17, 120/121. 10/12 Is. 32, 15.

5/8 Lath. 1758181. 124c

9 [ Petti 4, 18.

17gratia M ^ perfundunt M, corr. 20 hunc C Bess. 2 GZl. Guss., de M nihil consiat 25 ligantur M, corr. colligant M C, n s. /., Bess. 2 edd., -gat 26

presi M — 29 etiam] enim M C V7. Gem. al., efr. . 1

XVIIL,2uermis M — 4uirtutibus M »./7. — 5liberiesse Lz75. — 64//. qui] que M C, corr. 11 omnem] oz. Gez. 14 quoque M ;. /. 19/20 ciuitatis M

M. 544

866

LIBER

XVII, xvir-xvill

20 witatis exsultantis ? Ac si aperte dicat : Si et illorum mentem PL 25 uitia deprimunt, qui se pro caelestis patriae desiderio affligunt, quibus culpis substrati sunt qui sine ulla formidine se in carnis uoluptate derelinquunt ? 24. Notandum uero in sermone suo quantum Baldad ordi2; nem conditionis nostrae tenuit et natiuitatis, qui hominem non uermem sed putredinem, filium uero hominis uermem uocat. Primus namque humani generis parens, homo non filius hominis, ex quo quisquis prodiit, non solum homo sed filius quoque hominis fuit. Sicut ergo ex homine filius homi;o nis, ita ex putredine nascitur uermis. Vnde recte homo pu-

3;

4o 26,1 26,2 ;

tredo, filius uero hominis uermis uocatur. Primus quippe homo putredo non uermis, quia etsi per mortem putruit, non tamen ex putredine per natiuitatem uenit. Qui autem filius est hominis, uermis dicitur, quia iam ex mortalium corporum corruptione propagatur. 25. Igitur quia amicorum uerba finita sunt, beatus Iob altiori acumine prosecutionis innititur eiusque dicta tam sunt ualida, quam extrema, quia et usus esse iurisperitorum solet, ut argumentum quo aduersariis suis eminere se praeuident, ad prosecutionis conclusionem seruent. Sequitur : XVIII, 26. Respondens autem Iob, dixit : Cuius u545 adiutor es? numquid. imbecilli? et sustentas brachium eius, qui non est fortis ? Adiuuare imbecillem, caritatis est ; adiuuare uero potentem uelle, elationis. Quia igitur amici eius haereticorum speciem tenentes, quasi adiuuantes Deum, sapientiam suam ostendere conabantur, iuste Baldad

reprehenditur, ut dicatur: Cuzus adiutor es ? numquid imbecilli ? et sustentas brachium eius, qui mom est fortis ? Ac si aperte dicat : Dum eum iuuare niteris, sub 1o cuius magnitudine succumbis, omne quod impendis solatium, de ostentatione est, non de pietate. 2*. Sed inter haec sciendum est, quod plerumque etiam Deum, qui uidelicet imbecillis non est, humiliter agentes adiuuamus. Vnde et per Paulum dicitur : Adéutores enim Dei su29/35 Lath. 17, 125/130. XVIII, 1/3 Lath. 17, 131/139.

22 prostrati Lnd.

9/11 Lath. 17, 133/136.

se] MC, sese

14/15 I Cor. 5,

28 quisque M

29 hominis

quoque M 32 per M, e post 33/34 filius est hominis M C, hominis e. filius m 37 altiori M, a/Z. i e corr. innititur M 38 usus] MC, sic praem. u iurisperitorum] Lazd. r, iurisperitis add. in not. 39 solent M, corr. quod M XVIII, 2 imbecilli

MC, om.u

M C Laz5Pf Bess. 2 Laud. 1. 2 V/uig., -lis u Lab.

8 imbecilli

M C Bess. 2 Lad. r. 2, -lis u

aut M

4 uero

12 quia M

LIBER

15 4s. nos tum mus

XVII, xvimr-xx

867

Nam cum ei quem ipse per internam gratiam infundit exhortationis uoce concurrimus, hoc quod ille per spiriagit intrinsecus nos exterius ministerio uocis adiuua; et tunc solum nostra exhortatio ad perfectionem duci-

tur, cum

in corde Deus fuerit qui adiuuetur.

Vnde et alias

20 dicit : Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum. dat Deus. Plantare quippe et rigare, adiuuare est. Quod utrumque uacuum erit ministerium, si in corde Deus non dat incrementum. Sed qui de sensu suo alta sapiunt, esse humiliter Dei adiutores nolunt ; quia dum se Deo 25; utiles esse

26233

26,3

aestimant,

a fructu

se utilitatis alienant.

Vnde PL 24

et Veritatis uoce discipulis dicitur : Cum feceritis omnia quae jraecepta sunt uobis, dicite : Serui inutiles sumus quod debuimus facere fecimus. Sequitur:

XIX,28. Cui dedisti consilium ? forsitan illà qui

non habet sapientiam ? Dare stulto consilium, caritatis est; dare sapienti, ostentationis ;dare uero ipsi Sapientiae, peruersitatis. ; Et quia hi quos tenere haereticorum speciem diximus per locutionem suam ostentationi potius quam utilitati seruiebant, recte adhuc contra Baldad subditur :

Et prudentiam

iuam

ostendisti blurimam. Omnis

cui prudentia recta est, plurima non est, quia iuxta Pauli 10 uocem, non plus appetit sapere quam oportet sapere. Cui uero est plurima, non est recta, quia dum ultra modum tendi-

tur in quolibet latere culpae declinatur. Prudentiam uero suam plurimam ostendunt qui uideri prae aliis prudentiores appetunt. Vnde fit plerumque ut dum moderate sapere 15 nesciunt, et fatua loquantur. Pro qua re ipse adhuc excessus prudentiae subiungitur, ut dicatur : 26,44 XX,29. Quem docere uoluisti ? nonne eum qui fecit spiramentum ? Perspiramentum uiuimus, per prudentiam sapientes sumus. Prius autem nostrum est uiuere, postmodum sapere, quia ut sapientes esse ualeamus, prius agitur ut simus. Qui 20/21 I Cor. 5, 7.

26/28 Luc. 17, ro.

29! I ath T7 T7

XIX, 1/4 Lath. 17, 158/141. 12/14 Lath. 17, 144/145.

S Dathoor

7. 145.

9/10 cfr. Rom. 12, 5.

XX, 1/3 Lath. 17, 147/149.

4/6 Lath. 17, 149/150.

20 cui(u/f. L.) M — 26 ueritas C, corr. XIX, 6 ostentationl M

... prudentior ... appetit La/7. XX, 4 quia ut] Zls. zn C

9 cuius M

11 plurimam M

|.14 dum] MC, cum u

13/14 ostendit

15 et] MC, etiam u

868

LIBER

XVII, XX-XXI

; ergo uitam dedit, ipse procul dubio et prudentiam contulit. Baldad autem, qui beatum Iob flagellatum pro culpa credidit, occultum Dei iudicium quod uenerari humiliter debuit, superba nisus est temeritate penetrare. Ipsi ergo se per prudentiam

praetulit cuius iudicium non intellegendo iudicauit. Ipsi se

10 per prudentiam praetulit a quo uiuendi spiraculum accepit ; ac si plus ipso esset sapiens a quo habebat ut esset. Sed quia y 546 beatus Iob sanctae Ecclesiae typum tenens, pauca in superborum correptione protulit, quos tenere haereticorum speciem non ignorauit, sicut superius dixit : Désputare cum Deo 15 Cupio, jrius wos ostendens [abricatores mendaci, et cultoves jeruersorum. dogmatum. Repente se ad doctrinam erigit et contra elatorum imperitiam scientiae suae latitudinem per sententias expandit, dicens :

26,5

XXL 30. Ecce gigantes gemunt

sub aquis. Dignum

quippe erat ut per increpationem prius tumorem sapientiae terrenae

retunderet,

et per doctrinam

postmodum

ad plena

mysteriis uerba transiret. Gigantes enim uel apostatas angelos, PL 25 ;uel superbos quosque homines, nil obstat intellegi. Hinc enim per prophetam dicitur : Mortui non wiuent, gigantes non resurgent. Quos namque mortuos nisi peccatores nominat ? Et quos gigantes nisi eos qui de peccato etiam superbiunt appellat ? Illi autem non uiuunt quia peccando uitam iustitiae

ro perdiderunt.

Isti etiam resurgere post mortem

nequeunt,

quia post culpam suam inflati per superbiam, ad paenitentiae remedia non recurrunt. Hinc rursum scriptum est : Vir qui errauerit

a. uia doctrinae,

in. coetu gigantum.

commorabitur ;

quia quisquis iter rectitudinis deserit, quorum se numero nisi 15 superborum spirituum iungit ? Bene autem contra elatos dicitur: Ecce gigantes gemunt sub aquis. Ac.si aperte diceretur : Cur de scientia homo superbiat, cum ignorantiae abyssus et ipsos superbissimos angelorum spiritus premat ? 91. Si autem gigantum nomine potentes huius saeculi 2o designantur, in aquis possunt populi figurari Ioanneattestante, qui ait : Aquae enim sunt populi. Bene autem contra super9/11 Lath. 17, 150/152.

14/16 Iob 15, 3/4.

XXI, 1 Lath. 17, 154. 4/5 Lath. 17, 154/156. 6/7 Is. 26, 14. IDBEOU2IM 16 16/18 Lath. 17, 156/158. 2I ADOCIUDUISS

12/13

6 qui] MC,quiapu 7 uenerari humiliter] M C, h. u. 9 protulit C, corr. 11 a] M, eras., uerb. zllis. s. J. quod M 17 repente M, e recte 18 suae 7IMigseni expendit GZ/. Roz. a/. edd.

XXI, 3plenam M . 6 uiuant GZ.. Vulg. Vulg. 19 sin M, corr.

7 resurgunt Bess. 2, -ant Gz/.

LIBER

XVII, xxr-xxii

869

bientem dicitur: Ecce gigantes gemunt sub aquis, quia elati omnes dum in hac uita assequi honorum celsitudinem cupiunt, sub ponderibus populorum gemunt. Nam quanto 25; quisque hic altius erigitur, tanto curis grauioribus oneratur; eisque ipsis populis mente et cogitatione supponitur, quibus superponitur dignitate. Et bene his uerbis ac breuiter indicatur quia omnis superbia eo ipso in immo iacet quo in alta se erigit, ut inde magis cunctis supposita sit, unde cunctis 3o expetit superesse. Homo quippe in sublimibus eleuatus, tantos super se sustinet, quantos suppositos regit. Hi autem qui talibus sociantur, ipsi etiam laboris eorum participatione deprimuntur. Nam cum eis laborem etiam tolerant ponderis, dum pariter gloriam affectant honoris. 3; Vnde cum diceret: Ecce gigantes gemunt sub aquis ; protinus adiunxit :

26,5

XXIL 32. Et

qui habitant

cum

eis. Ac si dicat :

Pariter gemunt qui eorum gloriae ex delectatione sociantur. Ipsa autem occupatio saecularium dignitatum tanto facilioribus uitiis premitur, quanto maioribus curis grauatur. Hu; manus namque animus uidere et deuitare peccata utinam ualeat uel quietus. Quia ergo uidit desideratas rerum celsitudines absque peccatis ministrari non posse, et quia diuinae irae non absconditur quicquid illicitum perpetratur, apte secutus adiunxit : 26,6 àXXIII, 33. Nudus est inferus coram illo, et nul- PL 26 lum est operimentum perditioni. Quod Paulus apostolus quoque ait : Omnia enim muda et apería sunt oculis eius. pw 547 A^

Inferni uero et perditionis nomine diabolum omnesque damnationis eius socios designauit. Quis uero iste sit coram quo infernus nudus est, sequitur dicens : 22/26 Lath. 17, 159/162.

XXII, 1/2 Lath. 17, 164/165. 17, 168/169. XXIII, 1/2 Lath. 17, 167/168.

3/6 Taio, Sent. 5, 11 (965C). 3 Hebr. 4, 15.

8/9 Lath.

6/7 Lath. 17, 170/171.

23 bonorum C, honorem Norz. Gerz. celsitudines Norzz. Gerzz. 27 dignitatem C, corr. ac] M, h praem. s. 1., C, om. u 28 alto M, corr. 29 ut usque sit M s. /. 30 appetit M 31 tanto ... quanto M 32 labores M C,

cOfT.

XXII, 2 gloria u

dilectione Laud. 2 Latb.*

XXIII, 1 inferus] M, rus e corr., C Bess. 2 Corb. 2 Laud. 2, infernus u

2

perditionis C —— 2/3 quoque p. apostolus M ^ apostolus ow. C — 3autem V.al. Vulg. — Ainferi M Laud. 2 — nomen Laud.2 ^ 5designa« M — 6 est M X inferus M, recfe? —— nudus (dus e corr. M) iste] M C LazP., ille u est] MC La£h., e. n. u

870

26/7

LIBER XVII, xxiv-XXxv

XXIV, 34. Qui extendit Aquilonem

super uacuum.

Aquilonis nomine, in sacro eloquio appellari diabolus solet, qui ut torporis frigore gentium corda constringeret, dixit: Sedebo in monte testamenti, in lateribus Aquilonis. Qui super ; uacuum extenditur, quia illa corda possidet quae diuini amoris gratia non replentur. Sed tamen omnipotenti Deo suppetit etiam uasa diaboli cunctis uirtutibus uacua suae gratiae munere implere, in eisque diuini timoris soliditatem ponere, quos nulla conspicit rectitudinis actione roborari. 1:09 Vnde apte subiungitur :

26/7

XXV,85.

enim

Et appendit terram super nihilum. Quid

terrae nomine

nisi sancta

Ecclesia

designatur,

quae

dum uerba praedicationis suscipit, fructum boni operis reddit?

De qua per. Moysen dicitur : Awd?at terra uerba ex ore meo, ; exspectetur sicut bluuia eloquium meum. Et quid per nihilum nisi gentiles populi designantur ? De quibus per prophetam dicitur : Omnes gentes uelut nihilum et inane veputatae sunt. In eo ergo nihilo terra suspenditur, quod prius uacuum ab Aquilone tenebatur, quia illa corda gentilium repleta sunt 10 caritate Dei quae pressa prius fuerant torpore diaboli. Potest uero et per hoc uacuum Iudaeae infidelitas et per terram sicut diximus, sanctae Ecclesiae fructificatio designari. Vir ergo sanctus casum Iudaeae pereuntis aspiciat et gentilitatis merita ad ueriam redeuntis cernat ; ac dicat : Qui extendit 1 Aquilonem super uacuum et appendat terram super nihilum. Nam quia Iudaeorum corda a fide uacua diabolo sunt subdita, extendit Aquilonem super uacuum. Quia uero nullis exsistentibus meritis sicut dictum est : Pro nilo saluos facies eos ; super gentes Dominus fundauit Ecclesiam 2o Suam quae per prophetam nihilum sunt uocatae ; apte secutus adiunxit : Appendit terram super nihilum. Hoc uero quo ordine factum sit, mirifica subdens ratione contexit. Ait enim :

XXIV, 1/6 Lath. 17, 172/175.

4 Is. T2513.

XOXSVoeTUlEath 7 TED. 4/5 Deut. 32, 1/2. 7L ssze star 8/10 Lath. 17, 177/180. 14/17 Lath. 17, 180/182. 18/19 Lath. 17, 185/184; Ps. 55, 8. 21 Lath. 17, 182/185.

XXIV, 3 torpore M amotis edd.

frigore M, e e corr.

6 omnipotentis

C

8

XXV, 1 nihili Norz. La£bP* —— 3suscepit M, ecorr. — 7 sunt not. in "Harg. inf. add. M, sed eras. 12 fructificatione M 13 casum i. pereuntis] MC, iudaeae p. casum Li 14 ueniam ad merita V/zzd. 16 nihili Norz. a|JMcC Latb., om u 18 praecedentibus Norzz. 20 suam] La£h. u, oz. MC qui M . per M s. 7. 21 adiunxit] M C, -git nihili Norz. La£5P?

LIBER XVII, xxvi

26,8

^

IO

I

VA

XXVI, 36. Qui ligat aquas in nubibus wt mom PL 27 erumpani pariter deorsum. Quid hoc loco aquam nisi scientiam, quid nubes nisi praedicatores appellat ? Nam quia in sacro eloquio aliquando aqua scientia dicitur, Salomone attestante didicimus, qui ait : Aqua $rofunda uerba ex ore uiri, et torrens redundans fons sapientiae. Aqua signari scientiam Dauid propheta testatur, dicens : T'enebrosa aqua in, nubibus aeris. 1d est, occulta scientia in prophetis qui ante aduentum Domini, dum occultis sacramentis grauidi, mysteria immensa gestarent, intuentium oculis eorum intellegentia caligabat. Nubium uero nomine quid hoc in loco aliud quam praedicatores sancti, id est apostoli, designantur, qui per mundi partes circumquaque transmissi et uerbis nouerant pluere, et miraculis coruscare ? Quos Isaias propheta longe ante intuens, dixit : Qué sunt isti qui ut nubes uolant ? Quia igitur iL 548 uir iste, prophetico plenus spiritu, in hac locutione sua ad laudem

20

871

Dei

initia

nascentis

Ecclesiae

desiderat

exordiri,

studet eius ordinem ab apostolorum praedicatione narrare, qui curauerunt summopere rudibus populis plana et capabilia, non summa atque ardua praedicare. Nam si scientiam sanctam quae hic aquae nomine designatur, ut hauriebant corde, ita ore funderent, immensitate eius auditores suos

opprimerent potius quam rigarent. Vnde religata intrinsecus scientia ut non

pariter deorsum erumperet, auditores suos nutriens, nubes illa loquebatur, di-

25 distillatione uerborum

cens : Non fotwui loqui uobis quasi spiritalibus sed. quasi carnalibus, tamquam aruulis in. Christo lac uobis potum dedi, non escam. Quis enim ferre potuisset, si raptus ad tertium caelum, raptus in paradisum, etiam arcana uerba audiens quae

loqui homini non liceret, tam immensos supernae scientiae

sinus aperiret ? Aut cuius non uirtutem auditoris opprimeret, si ea quae intrinsecus haurire poterat in quantum carnis lingua sufficeret, extrinsecus inundans aquae huius immensitas emanasset. 55

37. Vt uero

auditores

rudes

non

inundatione

scientiae,

XXVI, 1/2 Lath. 17, 186/187.

5/6 Prou. 18, 4. 7/8 DSIDSSIE x2. 7[11 Pat., Ps. 28 (41). 15 Is. 6o, 8. 25/26 Lath. 17, 190/191. 26/28 IC ofr.25 5172; 28/31 ctr. IL Cot. 12; 2/4.

XXVl,1aquis M nubibus] MC Bess. 2 Norm. Germ. Latb., suis add. Vulg. 4 dicitur] MC, -atur u 5 didicimus M ;. 7. uerba M ;. /. 8 prophetarum Par.

quia M

10 intellegentiam M

oculis C, o 5. i

11

inozm. M | 14quo* C 15/58 uolant usque animal] z fol. deest in C 16 alloquutione M, zz haclo-corr. ^ 17exoririM ^ 19/20capitalia Laud. ; — 21 designantur M — 22ita M ;. /. 24 et M, corr. 30dici M . scientiae (ez seq. ras. 4 lift.) supernae M ^ 32auriri M — 33aquae]atque M,corr. — 35/36 ut 45que foueantur M zn arg. inf.

872

LIBER XVII, xxvi

sed moderata

praedicationis

distillatione

Deus aquas in nubibus, ut non erumpant

foueantur,

ligat

pariter deorsum ;

quia doctorum praedicationem temperat, ut firmitas, dictorum rore nutrita conualescat. 4o euangelio mystica descriptione narratur, dum dit Iesus in nauiculam Petri et vogawit ut a

auditorum inQuod bene in dicitur : Ascenterra reduceret PL 28

jusillum, et ita sedens praedicabat turbis. Per nauem

Petri

quid aliud quam commissa Petro Ecclesia designatur ? De qua ut Dominus turbis confluentibus praedicet, eam a terra

4; paululum reduci iubet. Quam nec in altum duci et tamen a terra praecipit remoueri, profecto significans praedicatores suos rudibus debere populis, nec alta nimis de caelestibus, nec tamen terrena praedicare. Aqua itaque ligatur in nubibus quia praedicatorum scientia infirmorum mentibus lo;o quens quantum sentire ualet docere prohibetur. 38. Nam plerumque si auditorum cor uerbi immensitate corrumpitur, lingua docentium indiscretionis poena multatur. Vnde scriptum est : Sz qwis aperuerit cisternam et. foderit, e non operuerit eam, cecideritque

bos wel asimus n ea,

$5 dominus cisternae reddet retium vwmentorum. Quid est enim aperire cisternam, nisi intellectu ualido scripturae sacrae arcana penetrare ? Quid autem per bouem et asinum, id est mundum immundumque animal nisi fidelis quisque uel infidelis accipitur ? Qui ergo cisternam fodit et cooperiat, ne illuc 6o bos uel asinus ruat, id est qui in sacro eloquio iam alta intellegit, sublimes sensus coram non capientibus per silentium tegat, ne per scandalum

mentis aut fidelem paruulum,

aut

infidelem, qui credere potuisset, interimat. Ex morte enim iumentorum debet pretium, quia illud scilicet amisisse 65 conuincitur,

unde

ad agendam

paenitentiam

reus

tenetur.

Operienda est itaque cisterna quia coram paruulis mentibus y 549 tegenda est alta scientia, ne unde cor docentium ad summa attollitur, inde infirmitas auditorum ad ima dilabatur. Dicatur igitur recte : Qui ligat aquas in mubibus ut non

38/39 Lath.

17, 188/189.

40/42 Luc.

5, s.

53/55. Eix:0235835.

[3 4-

53/68 Pat., Ex. 29 (32); Taio, Sen/. 2, 22 (805D 809A).

36 moderato M, corr.

39 doctorum ed4. rec.

41 ad terram M

52

culpa Norz. 53 aperuit Ga/. 54 ea M 57 quod Ga/. 57/58 mundumscilicetu — 58inmundumque] MPzaz.,eti.u ^ uel]etu ^ 59etom. u cooperit M Paz." e-ruit illic M — 64 amisisse] M Lazd. 1. 2 V'znd. Germ. Pat., ammisisse C, pr. m exp., admisisse u

65 tenetur] quisquis namque

ad alta scientiae fluenta perueniens cum haec apud bruta audientium corda non contexerit (contegit Bess. 2 Paf.) poenae reus adducitur si per uerba eius in scandalum siue munda seu mens inmunda capiatür add. Bess. 2 Paz. Par. 1516 ef 5qq. Bas. 1514 68 delabitur M, i» dilabetur zt. 69 aquis M, corr.

LIBER XVII, xxvi-xxvn

873

7o erumpant pariter deorsum. Pariter namque aquae erumperent, si coram infirmis auditoribus, quanta est scientia ex ore loquentis emanaret, si simul se omnis plenitudo praedicationis effunderet et nil sibi cum proficientibus reseruaret. Dignum quippe est ut qui praedicat audientis modum con7 sideret, quatenus ipsa praedicatio cum auditoris sui incrementis crescat. Sic quippe agere unusquisque praedicator debet, sicut cum illo diuinitus agitur, ut nequaquam cuncta quae sentit infirmis insinuet, quia et quousque ipse carne mortalitatis infirmus est, ea quae superna sunt cuncta non sentit. 8 o Praedicare ergo rudibus non debet quantum cognoscit, quia et ipse de supernis mysteriis cognoscere non ualet quanta sint. Hinc est enim quod Paulus apostolus, postquam mysteriis caelestibus interfuit, dicit : Videmus munc per speculum in aenigmate, tunc. autem. facie ad faciem. 85 Vnde et hic continuo sequitur : XXVII, 39. Qui tenet uultum soli? sut, et expandit 26,9 super illud nebulam suam. In uultu solet cognitio demonstrari. Solii ergo eius uultus tenetur, quia a nobis in hac uita regni eius gloria non quanta intrinsecus habetur agnoscitur. Super quo recte expandi nebula dicitur, quia sicut est illa caelestis regni gloria non uidetur. Nam corpus quod corrumpitur, A

A

aggrauai animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa

Io

cogitantem. A uidendo ergo eo nebula aspergimur, quia ipsa nostrae ignorantiae obscuritate caligamus. Vnde recte per psalmistam dicitur : Caligo sub pedibus ewus et ascendit super cherubim et wolawil ; uolawit super pennas uentorum et. boswit lenebras latibulum suum. Caligo est namque ei sub pedibus,

quia non ea claritate ab inferioribus cernitur qua in supe-

i

rioribus dominatur. Ascendit enim swper cherubim et uolauat. Cherubim quippe plenitudo scientiae dicitur. Proinde super

plenitudinem scientiae ascendisse perhibetur et uolasse, quia maiestatis eius celsitudinem scientia nulla comprehendit. Volauit ergo qui longe in altum ab intellectu nostro se rapuit. 83/84 I Cor. 15, 12.

85-Eath: 17» 192:

XXVII, 1/4Lath. 17, 195/196. 10/12-14 Ps. 17, 10/12.

— 6/8Sap.9, 15.

— 8/9 Lath. 17, 196/198.

10/24 Pat., Ps. 25 (38).

13/23 Taio, Sent. 1,

? (734BC). 73 sibi cum] si Lazd. 1 82sint M — 83:quam M

seruatet M, reseruant Lazd. 1 s]. dicens M — 85hiccontinuo]

80 enim M M C, c. hicu

XXVII, 3 autem uultus eius La/. — aom. Gal. 5quod M 8ad M eum M aspargitur M — 9caligamur M ^ 11luolabit(z/rog.5) M ^ 12 namque est [1 13 ea] M C Corb. 2 Germ. Pat., in praem. u quia M, corr. 14 uolabit M 16 plenitudo M, corr. igitur u qui] M C Pzr., quia Pat&. yu

18 uolabit M

ergo] M C Par.,

PL 29

874

LIBER XVII, xxviI-XXVIII

Volauit super bennas uentorum, quia scientiam transcendit 20 animarum. Qui foswit tenebras latibulum. suwm, quia dum caligine nostrae infirmitatis obscuramur per ignorantiam nostram

nobis absconditur,

ne a nobis

modo

in aeterna

et

intima claritate uideatur. Vnde ei et in Canticis canticorum ab sponsa dicitur : Fwge, dilecte m?, fuge. Fugit nos,

25 dicimus,

quotiens menti

nostrae

id quod

reminisci

uolu-

mus non occurrit. Fugit nos, dicimus, quando id quod uolu-

mus memoria non tenemus. Sancta ergo Ecclesia postquam mortem ac resurrectionem Domini, ascensionemque descripsit, clamat ei prophetico plena spiritu : Fwge, dilecte mi, fuge. Ac 3 o si diceret : Tu qui ex carne comprehensibilis factus es, ex diuinitate tua intellegentiam nostri sensus excede et in teipso nobis incomprehensibilis permane. Tenet ergo uultum solii suij quia maiestatis suae potentiam mortalibus abscondit. 40. Sed si eius solium angelicas uirtutes accipimus, ipsis 35 quippe uelut sedi regiae praesidet, sui nobis solii uultum te- y 55o net, quia quamdiu in hac mortali carne subsistimus, quae quantaque sint illa angelorum ministeria non uidemus. Et expandit super illud nebulam suam, quia procul dubio et cor nostrum ad quaerendum subleuat, et tamen occulta mo4 o deratione agitur, ut ipsa requisitionis suae immensitate reprimatur. Vnde scriptum est : Dedót abyssus uocem suam, ab altitudine phantasiae suae. Exclamare enim mens humana in admiratione

compellitur,

in requisitionibus

dum

altitudine

considerationis

suis eo ipso quo latius extenditur,

an- PL 5o

4; gustatur. Vel certe, quia solium Dei ipsi nos sumus, uultum

solii sui non immerito tenere dicitur, dum nostra scientia progredi ad altiora prohibetur. Super quod solium suum nebulam suam Deus aspergere dicitur, quia inuisibilis manens, occulta super nos iudicia exerit, ut et fiat in promptis quod 5o uidere possimus et tamen origo facti lateat in abditis, ut cur fiat, nescire debeamus.

Vnde et apte subditur :

26,110

XXVIII, 41. Terminum

circumdedit

aquis,

usque

19/20 Ps. 17, 11/12. 24-29 Cant. 8, 14. 24/32 Pat., Cant. 47 (49). 27/32 'Taio, Sent. 2, 24 (813BC). 41/42 Hab. 5, 1o. XXVIII, 1/2 Lath. 17, 200/201.

19 uolabit M 29 co VIE. 24 ab] M Pat., ad C, d del, a Pat? Hu 24/26 fugit usque occurit M n zarg. inf. — 26 quando] quoties edd. 26/27 uolumus] reminisci praezz. edd. Pat. 28 describit u 29 clamet M, e e corr. 30 conprehensibili M 35 uultum solii M 37 et quanta M 42 ex clamore M — 43altitudine] M C, in praem. 44inom. M altius M, corr. 46teneri M — 47quem M — 47/48 nebulam suam] M C, suam nebulam u 49 supernos M quid Gz/. 50 facta M 51 debeamurt C, corr.

LIBER XVII, xxvII-XXIX

875

dum finiantur lux et tenebrae. Quia plerumque in sacro eloquio, ut supra diximus, aquarum nomine populi designantur, aquas Dominus termino circumdat, quia humani generis ;scientiam moderatur, ut quousque uicissitudines alternantium temporum transeant, perfecte ad cognitionem claritatis intimae non pertingat. Sin uero lucis nomine iustos accipimus, tenebrarum uero appellatione peccatores. Vnde et Paulus dicit : Eratis aliquando tenebrae, nunc autem. lux 10 24. Domino ; hoc ipsum quod diximus sentiri nil obstat, quia perfecta aeternitatis scientia nulli tribuitur, quousque cursus iustorum iniustorumque finiatur. Sed quia mirum non est carnales populos superna nescire, sanctus uir in eiusdem diuinae potentiae admiratione se erigit. Et quod ipsam quoque 1; angelorum perfectorumque hominum scientiam transeat, intuetur dicens :

26,11

XXIX, 42,

Columnae

caeli

contremiscunt

et pa-

went ad nutum etus. Quid aliud columnas caeli quam uel sanctos angelos, uel summos Ecclesiae praedicatores appellat ? Super quos in caelestibus crescens uniuersa spiritalis fabricae ; structura

surrexit,

sicut alias sancta

scriptura testatur,

di-

cens : Qui wicerit, faciam sllum columnam in templo Dei met. Nam quisquis in Dei opere recta intentione firmatur, columna in structura fabricae spiritalis erigitur, ut in hoc templo quod est Ecclesia, positus et utilitati sit et decori. 10 Eos uero Iob columnas caeli quos apostolus columnas uocat Ecclesiae, dicens : Petrus, et Iacobus, et Ioannes, bantur colummae esse, dexiras dederunt mali.

qui wide-

43. Possumus etiam columnas caeli et ipsas ecclesias non inconuenienter accipere, quae multae unam catholicam faciunt 15 toto terrarum orbe diffusam. Vnde et septem ecclesiis scripsit Ioannes apostolus, ut unam catholicam septiformis gratiae plenam spiritu designaret. Et de Domino nouimus dixisse Salomonem : Safientia aedificawit sibi domum, excidit. columnas septem. Qui ut se id de septem ecclesiis dixisse inno-

4[' Lath. 17, 202/205.

9/10 Eph. 5, 8.

11/12 Lath. 17, 205/207.

XXIX, 1/3 Lath. 17, 209/211. 6 Apoc. 3, 12. 15/17 cfr. Apoc. r, 4.11. 18/19 Prou. 9, 1. XXVIII, 4 humanum genus Lazd. 1

Laud. 1, ita praem.

11/12 Gal. 2, 9.

5 scientiam] M C Lar., ita scientia

pu. 7 pertingant M Lath!

— 10 ipsum M, t. . m

15

scientia edd. rec. XXIX, 1 contremescunt M Latb P

5 Instructura M

tur] ait Bess. 2 8spiritales C — 9 ut M s. 7. scripsit] M C, -bit u 16 ut M ;. /. 18edificabit 19 se id de s. ecclesiis] M C, id de s. e. seu

alia M

testa-

12 dexteras M — 15/16 M ^ excidit] et praez;. M

PL 51

876 20

25

LIBER XVII, xxIX

tesceret, secutus etiam sacramenta ipsa diligenter inseruit dicens : Immolawuit uictimas, miscuit uinum, et proposuit mensam ; misit ancillas suas ut uocarent ad arcem ei moenia ciui- p.551 lalis : Si quis est paruulus ueniat ad me. Immolauit enim Dominus uictimas, seipsum offerendo pro. nobis. Miscuit uinum, praeceptorum suorum poculum ex narratione historica et intellegentia spiritali contemperans. Vnde alias dictum est : Calix in manu

3^

4o

45

$0

Domini, uini meri, plenus est mixto. Et

posuit mensam, id est scripturam sacram, quae fessos ad se atque a saeculi oneribus uenientes pane uerbi nos reficit, et contra aduersarios sua refectione nos roborat. Vnde alias ab Ecclesia dicitur : Poswst? im conspectu meo mensam, aduersus eos qui tribulant me. Misit ancillas suas, apostolorum uidelicet animas, in ipso suo initio infirmas ut uocarent ad arcem et moenia ciuitatis, quia dum internam uitam denuntiant, ad alta nos moenia supernae ciuitatis leuant, quae profecto moenia nisi humiles non ascendunt. Vnde illic et ab eadem Sapientia subditur : S7 qwis est paruulus, uenzat ad me. Ac si aperte dicat : Quisquis se apud se magnum aestimat, aditum sibi mei accessus angustat, quia tanto ad me altius pertingitur, quanto uniuscuiusque mens apud se uerius humiliatur. 44. Sed quantalibet quisque uirtute proficiat, qualibet Scientia excrescat, penetrare non sufficit quo nos conditor moderamine iudiciorum regit. Dicat ergo : Columnae caeli coniremiscunt et bauent ad nutum eius ; quia in plerisque nec ipsi pertingere ad uoluntatis eius celsitudinem praeualent qui eiusdem uoluntatis praemia denuntiantes uident. Quod sicut superius diximus, de sanctis quoque angelis nil obstat intellegi, quia ipsae quoque uirtutes caelestium quae hunc sine cessatione conspiciunt, in ipsa sua contemplatione contremiscunt. Sed isdem tremor ne eis poenalis sit, non timoris est sed admirationis. Quia uero quantus pauor sit admirationis narrat.

eius intulit,

nunc

ordinem

nostrae

salutis

21/44 Pat., Prou. 15 (15). 21/23-37/38 Prou. 9, 2/4. Pg AES ape Gy 27/36 'Taio, Sent. 1, 36 (768A). 91/32 ps2». 36/41 Taio, Senf. 1,

36 (768 AB).

45/47 Lath. 17, 212/214.

50/51 Lath. 17, 215/217.

20 diligentes C, corr. 21immolabit M ^ uictimas] suas add. Par. 22 suas ozz. Pat. uocaret Lazd. 1 ad M zn marg. moeniam M, ad moenia

Pat., praeter Parc

codd.

M C Pat., et praem. u

edd. M, corr.

24 domino M, corr.

27

plenum M, corr.

28 proposuit Norz. Pat., praeter Pat ^F

34 moeniam M Pat.^, corr.

36 et] MC Pzr., om.

29 onere C

30 alias

aeternam Bess. 2 Paz €

42 qualibet] M C Pzr., quanta- u

44 regit M C Bess. 2 Pat., tegat Paz4P u

est oz. aliq.

43 quod

51 hisdem MC

| LIBER XVII, xxix-XXx

5,

26,112.

877

Sequitur :

XXX, 45. In fortitudine illius repente maria con-

gregata sunt, et prudentia eius percussit superbum. Quid aliud maris nomine quam praesens saeculum designatur, in quo corda hominum terrena quaerentium diuersis ; cogitationum fluctibus intumescunt ? Qui elatione superbiae concitati, dum alterna intentione se impetunt, quasi aduersanti se unda collidunt. Sed iam in fortitudine illius maria PL 52 congregata sunt, quia incarnato Domino discordantia saecularium corda concorditer credunt. Iam Petrus in mari 10 ambulat quia nimirum Christi praedicatoribus illa quondam tumida humili auditu corda substrata sunt ut recte etiam in euangelio huius mundi mansuetudinem figurauerit, quod procellosa maris aqua Domini pedibus, presso tumore, calcata est. Sed quonam modo id actum sit aperitur, dum dicii1; tur : E£ prudentia eius percussit superbum. 46. Quis hic superbus alius appellatur, nisi ille qui dixit : Ascendam swper altitudinem mubiwm, similis ero Altissimo ? Et de quo uoce Dei dicitur : Qwi factus est ut nullum timeret, et ipse est rex super omnes filios superbiae. De quo etiam huic 20 sententiae Dauid propheta concordat, dicens : T'. hwmiliasti yu 552

sicut uulneratum superbum. Sed quamuis simplici naturae diuinitatis non sit aliud esse et aliud sapere, nec aliud sapere et aliud fortem esse, quippe quia ipsa fortitudo quae sapientia, et ipsa sapientia quae diuinitatis essentia est, ui2; gilanter tamen intuendum puto quod uir iste prophetico plenus spiritu superbum diabolum prudentia Dei potius maluit dicere quam fortitudine esse percussum. Non enim ait fortitudo sed prudentia eius percussit superbum. Nam quamuis, sicut dictum est, propter naturam simplicem, Dei for;o titudo sapientia sit, Dominus tamen diabolum, quantum ad

faciem spectat non uirtute sed ratione superauit. Ipse namque diabolus in illa nos parentis primi radice supplantans, sub captiuitate sua quasi iuste tenuit hominem qui libero arbitrio

conditus,

ei iniusta

suadenti

consensit.

Ad uitam

;; namque conditus in libertate propriae uoluntatis, sponte sua

55 Lath. 17, 218. XXX, 1/2 Lath. 17, 219/220. 8/9 Lath. 17, 220/221. 9/10 cfr. Matth. I4, 29. 14/15 Lath. 17, 222/225. 17 Is. 14, 14. 18/19 Iob 41, 24/25. 20/21 Ps. 88, 11. 31 Lath. 17, 224.

XXX, 6/7] aduersanti] M C Bess. 2 Tur. Gem., -tes Bel. Laud. 2, teu

Bel. Laud. 2 Tur. Gez. 11auditui C — 14 quodam MC, dam eras. om. M omnes] uniuersos l/7. a. 20 concordat] et praem. C simplicis M ^ 22sit non M X 33 captiuitatem suam MC

undae

19 et 21

878

LIBER XVII, xxx

factus est debitor mortis. Delenda ergo erat talis culpa, sed nisi per sacrificium deleri non poterat. Quaerendum erat sacrificium, sed quale sacrificium poterat pro absoluendis hominibus inueniri? Neque etenim iustum fuit ut pro ra4» tionali homine brutorum animalium uictimae caederentur. Vnde ait apostolus : Necesse est ergo exemplaria caelestium his mundari, ibsa autem caelestia melioribus hostiis quam istis. Ergo si bruta animalia propter rationale animal, id est pro homine, dignae uictimae non fuerunt, requirendus erat homo qui pro 4; hominibus offerri debuisset, ut pro rationali peccante rationalis hostia mactaretur. Sed quid, quod homo sine peccato inueniri non poterat, et oblata pro nobis hostia quando nos a peccato mundare potuisset, si ipsa hostia peccati contagio non careret ? Inquinata quippe inquinatos mundare non posset. ;o Ergo ut rationalis esset hostia, homo

fuerat offerendus, ut

uero a peccatis mundaret hominem, homo et sine peccato. Sed quis esset homo sine peccato, si ex peccati commixtione descenderet ? Proinde uenit propter nos in utero uirginis Filius Dei, ibi pro nobis factus est homo. Sumpta est ab illo 55 natura, non culpa. Fecit pro nobis sacrificium, corpus suum exhibuit pro peccatoribus uictimam sine peccato, quae et humanitate mori, et iustitia mundare potuisset. Hunc ergo cum post baptisma uidit antiquus hostis, mox temptationibus impetiit et per diuersos aditus ad interiora eius molitus irre6o pere, uictus est atque ipsa inexpugnabilis mentis eius integritate

prostratus.

47. Sed quia ad interiora non

ualuit, ad eius se exteriora

conuertit, ut quia mentis uirtute uictus est, eum quem decipere temptatione non ualuit, carnis saltim uideretur morte 65 superare atque ut ante nos dictum est, permissus est in illud quod ex nobis mortalibus Mediator acceperat. Sed ubi potuit aliquid facere, ibi ex omni parte deuictus est ; et unde acce-

pit exterius potestatem

dominicae

carnis occidendae, inde

interior potestas eius qua nos tenebat occisa est. Ipse namque 7o interius

uictus

est, dum

41/42 Hebr. 9, 25.

36 erit M, corr.

quasi uicit exterius;

et qui nos

56/61 cfr. Matth. 4, 1/11; Luc. 4, 1/15.

37 erat] ergo Bess. 2

38 poterat M 7n marg.

39

etenim] M C, enim u 39/40 rationabili M, corr. 40 brutam M, corr. 48 mundari M hostia ozz. M contagionem C, -ne edd. uet., cogitatione Gass.

non C s. /. 48/49 careret C, zzut. sed restituit — 49 posset] M C, potuisset Im 50 offerendus nota illis. add. C in marg. 52 homo s. peccato] M C, sine p.homoyu 53utero] MC,-umy 56peccatis Bess. 2. 57 debuisset Ge. 59 axditos M, o e corr.

inexpugnabili Gezz. z/.

occidere M, zz -dende corr.

molitos ozz. C

65antenos]actenus 70 uincit MC

irrumpere Laz4. r V'znd.

M — 67ibi] M, tibi

Cu

60

68

PL 33

LIBER XVII, XXX-XXXI

879

iure debitores mortis tenuit, iure in nobis ius mortis amisit ; p 555

quia per satellites suos eius carnem perimendam appetiit, in quo nil ex culpae debito inuenit. Dominus ergo noster pro nobis mortem soluit indebitam, ut nobis mors debita 7; non noceret. Bene itaque dictum est : Prudentia eius percussit superbum ; quia antiquus hostis per excessum praesumptionis suae eum etiam perdidit quem iniquae persuasionis lege possedit; et dum audacter eum in quo nihil sibi competebat appetiit, iure illum quem quasi iuste 8o tenebat amisit. Prudentia itaque non uirtute percussus est, qui dum ad temptandum Deum soluitur, ab homine possidendo religatur ; ut inde eum qui sub ipso erat perderet, unde cum illo qui super ipsum est congredi praesumpsisset. Occiso autem carne Domino, quae praedicatores eius uir8; tutum

26,13

gloria sit secuta, narratur cum

subditur :

XXXI, 48. Spiritus eius ornauit caelos. Quos caelos,

nisi eos de quibus scriptum est : Cael? enarrant gloriam Dei ? Quos tunc ornauit Spiritus, cum repleuit. Quod Luca referente didicimus qui ait : Facíws est repente de caelo somus, tam; quam aduenientis spiritus uehementis, et vepleuit totam domum ubi erani sedentes. Et apparuerunt dlhs disperttae linguae tamquam ignis seditque super singulos eorum. Et repleti sunt PL 34 omnes Spiritu sancto ; et coeperunt loqui uarüs linguis, brout Spiritus sanctus dabat eloqui 4llis. Ex eo ergo acceperunt or:0 namenta uirtutis, quos immensa ante possederat foeditas timoris. Scimus enim ille apostolorum, id est caelorum primus, ante acceptam huius Spiritus gratiam, quotiens dum mori timuit, uitam negauit. Qui non poenis, non afflictionibus, non terribili potestate cuiusquam, sed unius mancipii I sola est interrogatione prostratus. Et quidem mancipium ne sexus firmior terribile demonstraret, ancilla est inquirente temptatus. Rursusque ut talis sexus infirmitas etiam officii sui V^

deiectione

uilesceret,

non

ab ancilla

tantummodo,

sed ab

80/82 Lath. 17, 225/227. XXXI, 1 Lath. 17, 229. 2/776 Pat., Ps. 45 (68). 1/2 Lath. 17, 233/234. 4/[9 Act. 2, 2/4. 13/17 cfr. Matth. 26, 69/72 ;Marc. 14, 66/69 ;Luc. 22, 56/57. 17/22 cfr. Ioh. 18, 17. 2 Ps 08,127

71 debitores] deuictos M, c e s eras. subditur oz. M

84 dominoi? carne

M X 85 cum

XXXI, 1 ornabit M quo M 2 dictum Bess. 2, corr. zn marg. 3 ornabit M replebit MC, corr. 3/4 SpOsHuique ait] a/zis werbis in Pat. 4 sonitus M 7 supra C cuz aliq. codd. Pat. 10 possederat M, pr. e ini zat. 11 enim] quod z42. edd. 13 negabit C corr. 15 mancipii Norz. ^ 16 ne M ;. /. formior M, corr. 17 rursum- M Pat talis] alius M Pzz:^ etiam ozz. C 18 non C ;. ras.

880

LIBER XVII, xxxi

ostiaria est ancilla requisitus. Ecce quam uilis est ad temptan20 dum persona requisita ut aperte proderetur quanta eum timoris infirmitas possideret, qui nec ante uocem ostiariae an-

cillae subsisteret. 49, Sed iam hic paulo ante timidus, qualis post aduentum Spiritus exstiterit uideamus. Certe, Luca testante didicimus 2; contra sacerdotes ac principes quanta Dominum

auctoritate

praedicauit. Nam cum facto miraculo, quaestio fuisset exorta ; et sacerdotum principes, seniores ac scribae in apostolorum persecutione concurrerent, eos in medio statuentes in qua uirtute miraculum fecerint percunctari curauerunt. 3o Quibus repletus Spiritu sancto Petrus dixit : Préincipes pojuli et seniores, si nos hodie diudicamur in. benefacto hominis infirmi, n quo ?ste salwus factus est, notum sit omnibus uobis, ei omni plebi Israel ; quia 4n nomine Iesu Christi. Nazareni quem uos crucifixistis, quem Deus suscitauit a mortuis, in hoc 35 ?ste astat coram uobis saluus. Cumque erga haec persequentium furor excresceret eosque sacerdotes ac principes Iesum praedicare prohiberent, contra iram principum qua auctoritate Petrus excreuerit indicatur, cum illic protinus subditur : Petrus uero et apostoli dixerunt : Oboedire oportet Deo magis

4o quam. hominibus. Sed cum

auctoritatem

554

praedicantium re-

sistentium praecepta non premerent, ad flagella peruenitur. Nam subditur : T'unc $rincipes sacerdotum caesis denuntiauerunt ne loquerentur 4n nomine Iesu et dimiserunt eos. Sed quia apostolorum uirtutem premere nec flagella ualuerunt, pa4; tenter ostenditur cum protinus subinfertur : Ef /lli quidem ibant gaudentes a conspectu concili, quoniam digni habiti sunt pro nomine lesu contumeliam bati. Mox etiam post flagellorum gaudia quid agerent indicatur : Omn? autem die in templo et circa domos mom cessabant docentes et euangelizantes ;»o Iesum. Christum. Ecce ille paulo ante timidus, iam linguis loquitur,

coruscat

miraculis,

infidelitatem

sacerdotum

ac

principum libera uoce increpat, ad praedicandum Iesum, exemplum auctoritatis ceteris praestat ne in nomine eius loqui debeat uerberibus prohibetur, nec tamen compescitur. ;; Contemnit flagella caedentium, qui paulo ante requirentium 24/29 cfr. Act. 4, 1/7. — 30/35 Act. 4, 8/10. JACENISSEAO:

45/47 Act. 5, 41.

39/40 Act. 5, 29.

42/43

48/50 Act. 5, 42.

23 aduentum] acceptam uirtutem Pzr. 24 teste M Pa; FL? 25 hac C 26dum M . 27seniores] et praez. C s. /. 29 coeperunt Lazd. r 30 repleto M ^ sanctospititu C Pz:. 32 factus est] M C Par. V'ulg., est factus 35 sanus Laud. 1. 2 38 petrus oz. C 40 auctoritate M Pa. 45 subditur Bess. 2.— 47contumelia M ^ 50iesum christum] M C Pzr., c. iesum Vulg. ecce] et praem. M ^ 55 requirentium M ;. /.

PL 55

LIBER

XVII, xxxi-Xxx1l

881

uerba timuerat ; et qui ancillae uires requisitus expauit, uires principum caesus premit. Sancti enim iam Spiritus uirtute solidatus,

huius

mundi

altitudines

libertatis

calce de-

primebat, ut in immo esse cerneret quicquid contra creatoris 6o gratiam altum tumeret. 90. Haec sunt ornamenta caelorum, haec sunt dona Spiritus, quae diuersis manifestari uirtutibus solent ; quas occultae dispensationis munere diuisas Paulus enumerat, dicens : Al quidem per Spiritum datur sermo sapientiae, alii autem 65 sermo scientiae secundum eumdem spiritum, alteri fides in

eodem spiritu, alii gratia sanitatum 1n uno spiritu, alii operatio

uirtutum, alii propheta, alii discretio spirituum, ali. genera linguarum, ali interpretatio sermonum. Quae mox generali definitione concludens, ait : Haec autem omnia operatur unus 7o aique idem Spiritus, diwidens. singulis rout uult. De his etiam caelis in psalmo dictum est : Verbo Domini caeli firmati sunt. De his quoque ornamentis spiritus subditur : Ef spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Bene itaque dicitur : Spiritus eius ornauit caelos, quia praedicatores sancti 7; nisi promissa

Paracliti

dona

perciperent,

nullo

fortitudinis

decore claruissent. Sed quia sanctis apostolis uirtutum gratia decoratis, uitae praedicatio contra infidelium corda conualuit, et antiquus hostis obsessas infidelium mentes praedicatorum uocibus 8o expulsus reliquit, post ornamenta caelorum apte subiungitur:

26,113

^

XXXII, 51. Et obsteivricante manu

eius, eductus est

coluber toriwosus. Quis enim colubri appellatur nomine, nisi antiquus hostis, et lubricus, et tortuosus, qui decipiendo homini colubri ore locutus est ? De quo per prophetam dicitur : Lewiathan serpentem, uectem tortuosum. Qui idcirco loqui serpentis ore permissus est, ut ex ipso uase eius homo cognosceret qualis esset qui intus habitaret. Serpens quippe non solum tortuosus est, sed etiam lubricus. Quia ergo in ueritatis rec64/68 I Cor. 12, 8/10. Lath. 17, 230/251.

69/70 I Cor. 12, 11.

XXXII, 1/2 Lath. 17, 233/234.

56 quia M. corr., Pat. altitudine M

DIIS 7

57 iam spiritus]

7A[I3Ps. 352,6.

— 7A['76

AU.

M C, spiritus iam p

59 cerneret] se praez. M, decerneret edd.

58

quid Pz:., praeter

Pat 60 gloriam 74g/. tumuerat Bess. 2 61 sunt ornamenta] est firmitas Paf. 64 autem] datur C —— 68 qui Bess. 2 quem Par., praeter Pati? 70/73 de usque dicitur] z/io »odo dicit Pat. 74 spiritus e. o. caelos oz. Pat. 74ornabit M ^ 75dona]lotipraez. C ^ nullomodo C 79 praedicatorum] ex praem. M s. /. XXXII, 5 tortuosum] leuiathan serpentem praez. Laud. 2 — 7 quidem M 8/9 ueritatis rectitudine (m M)] MC, rectitudine ueritatis ji

882

LIBER XVII, xxxi

titudine non stetit, tortuosum animal intrauit. Quia uero ro suggestioni eius, si primae non resistitur, repente totus ad interna cordis dum non sentitur illabitur, uerba ad hominem

P 555

per animal lubricum fecit. Cauernae uero huius colubri corda fuerunt iniquorum. Quae quia ad prauitatem propriam PL 36 traxit, quasi in eorum habitatione requieuit. Sed obstetri15 cante manu Domini, tortuosus coluber de propriis cauernis expulsus est ; quia dum nobis diuina gratia medetur, is qui nos tenuerat antiquus a nobis hostis eicitur. Sicut incarnata

Veritas dicit : Nunc frinceps huius mundi eicietur foras. Vnde iam nunc sanctos omnes non tenendo possidet, sed temptando

20 persequitur. Nam quia non in eis intrinsecus regnat, contra eos pugnat extrinsecus ; et quia intus dominium perdidit, bella molitur foris. Ille enim eum de carnalibus hominum cordibus expulit, qui propter homines ad incarnationem uenit ; dumque

corda infidelium

tenuit, quasi manum

ad latibula

2; serpentis misit. Vnde recte per prophetam dicitur : Delectabitur infans ab ubere super foramine aspidis ; et in. cauerna reguli qui ablactatus fuerit manum suam mittet. Non nocebuni et mom occident im wmniuerso monie sancto meo. Quem namque infantem ab ubere, uel eum qui ablactatus fuerit 3o nisi Dominum appellat ? Quid uero foramine aspidis uel cauernis reguli nisi corda signauit iniquorum ? Quia antiquus hostis dum totum se in eorum consensum contulit, quasi in foramine proprio coluber tortuosus, sinus astutiae colligendo glomerauit. Quem et aspidis appellat nomine occulte sae5; uientem et reguli aperte ferientem. Manum ergo suam Dominus in foramine reguli atque aspidis misit, quando iniquorum corda diuina potestate tenuit; et comprehensum exinde aspidem uel regulum, id est captiuum diabolum traxit, ut in monte sancto eius quod est Ecclesia, electis fidelibus 4o non

noceret.

52. Hinc namque in Canticis canticorum sponso ueniente dicitur : Coronaberis de capite Amana, de uertice Samir el Hermon, de cubilibus leonum. Quid enim leonum nomine 18 Ioh. 12, 51. (Cant 428:

25/28 Is. 11, 8/9.

35/38 Lath. 17, 234/257.

42/43

42/51 Pat., Can. 25 (28).

10 primo ed. tenuerunt C, corr.

12 facit C 19 homines edd.

cauerna

M

20 in oz. M

14 requiebit C

17

21 dominum C, corr.

22beliis M ^ foris]foras M,oz. C — 22eum C s. —22[23cordibus M 4.4 24cumqueC — 26foramen...cauernam Norm. — 27 fuerit] M C Bess. 2 Laud. Gem. V'ulg., -xat u 28 et non] neque Lazd. Gem. 30 deum C ed4. uel] MC,etp 31signabit M — 32consensu M — 34 appellat nomine] MC, n. appellat ü 39 quae edd. rer. 41 sponso uenienti M zz arg. uenienti C Bess. 2 42 aman M C Bess. 2 43 enim] aliud 44.

LIBER

XVII, xxxiIr-Xxxii

883

quam daemonia designantur, quae ira contra nos atro4; cissimae crudelitatis insaeuiunt ? Et quia peccatores ad fidem uocati sunt, quorum quondam corda leonum cubilia fuerunt,

dum

uicise

mortem

Dominus

eorum

confessione

creditur, quasi de leonum cubilibus coronatur. Remuneratio quippe uictoriae corona est. Totiens ergo ei coronam fideles 5o offerunt, quotiens hunc uicisse mortem ex resurrectione confitentur. Leo ergo de suis cubilibus pellitur quia, obstetricante manu

Domini,

tortuosus

coluber in cauernis quas tenuerat

habitare prohibetur. Nam uictus a fidelium cordibus exiit, qui super haec antea sceptro perfidiae regnauit. ;; 93. Ecce in paucis breuibusque sententiis sanctus uir aduentus dominici ordinem rettulit, pondera expressit, quid ex PL 57 eius incarnatione fieri potuit admirando narrauit. Sed qui mira fecit in humilitate ueniens, considerari non potest cum quanto terrore uenturus est, in maiestatis suae fortitu6o dine apparens. Ordo primi aduentus illius pensari et conspici in tantum potuit, in quantum ad redimendos carnales ueniens, diuinitatis suae magnitudinem carnalibus oculis temperauit. Quis uero eius celsitudinis terrorem ferat, cum secundi aduentus potentia per ignem iudicium exercens, in | 556 65 potestatis

suae

maiestate

canduerit ?

Vnde uir sanctus aduentum illius narrat primum, sed las-

26,14

satur ad secundum,

dicens

:

XXXIIL54. Ecce haec ex parte dicta sunt uiarum

eius ; el cum wix paruam stillam sermonum eius audierimus, quis oterit tomiiruum magmitudimis illius intueri ? Quid hoc loco uiarum nomine nisi actiones ; Domini appellat ? Vnde et per prophetam Dominus dicit : Non enim sunt uiae meae sicut wiae uestrae. Aduentum ergo dominicum narrans, uias Dei ex parte rettulerat quia alia eius actio fuit qua nos condidit, alia qua redemit. Ea itaque quae de Domini actione narrauit, extremi iudicii comparatione 1r leuigans, ait : Ecce haec ex parte dicia sunt wiarum eius. Quod et paruam stillam sermonum eius appellat, quia quicquid altum, quicquid terribile in hac uita positi de eius

XXXIII, 1/4 Lath. 17, 239/242. 9/11 Lath. 17, 244/246.

6 Is. 55, 8.

6/7 Lath. 17, 242/244.

46 quondam] oz. Pa£^, quod Pa£.^, quoque Pat 49 ei ergo M

corona M

47 confusione M

51 suis cubilibus] MC,c.s.u

52 qua M,

quaeC | 54anteM X 56ex M evorr. 57qui M .61adow.M contemperabit M ^ 64 potentiam M — 65 maiestatem M XXXIII, 1 ex M y. /.

6sunt oz. C

8 pr.qua] quando C

— 9 narrabit M

7 dominicum]

. 63

M C Lz., domini

884

EIBERCXXVIDC

XSXUT

consideratione cognoscimus ex immensitate secretorum caelestium ; uelut tenuis ad nos gutta superni liquoris ema1, nat: Et quis poterit tonitruum magnitudinis eius intueri ? Àc si aperte dicat : Si humilitatis eius admiranda uix ferimus, sonorum atque terribilem maiestatis eius aduentum qua uirtute toleramus ? Hunc tonitruum aduentus iliius etiam Dauid psalmista insonat, dicens : Deus manifeste zo ueniet, Deus noster, et non silebit ; ignis in conspectu evus ardebit et in. circuitu eius tempestas ualida. Hinc Sophonias propheta denuntiat, dicens : luxía est dies Domimi magnus, iuxta et uelox nimis. Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis. Dies irae dies illa, dies tribulatiomis et angustiae, dies 25 calamitatis et. miseriae, dies tenebrarum et. caligimis, dies me-

bulae et turbinis, dies tubae et clangoris. Terrorem ergo districti examinis quem Sophonias tubam, beatus Iob tonitruum appellat. Quem Ioel quoque considerans ait : Conturbentur omnes habitatores terrae, quia uenit dies Domini, quia prope 3o est dies tenebrarum et caliginis, dies mubis et turbinis : Magnus enim dies Domini et terribilis ualde ; e quis sustinebit eum ? Sed quam incomprehensibilis sit atque inconsiderabilis illa magnitudo qua in secunda ostensione uenturus est, bene utcumque perpendimus, si primi aduentus pondera sollicita conside5; ratione pensamus.

Certe ut nos a morte redimeret, mori Do-

minus uenit et defectum nostrae carnis in suo corpore poenasque tolerauit. Qui priusquam ad crucis patibulum perueniret, teneri, conspuil, illudi et alapis caedi se pertulit. Ecce ad quanta propter nos uenire probra consensit ; et ta4o men

priusquam

se

teneri

permitteret,

persecutores

suos

requisiuit, dicens : Quem quaeritis ? Cui ilico responderunt : Iesum Nazarenum. Quibus cum repente diceret: Ego swm, uocem solummodo mitissimae responsionis edidit, et armatos persecutores suos protinus in terram strauit. Quid ergo 4; facturus est, cum

iudicaturus uenerit, qui una uoce

hostes

suos perculit, etiam cum iudicandus uenit ? Quod est illud iudicium quod immortalis exerit qui in una uoce non potuit 16/18 Lath. 17, 246/248. 19/21 Ps. 49, 3. 22/26 Soph. r, 14/16. 28/30 Ioel 2, 1/2. 30/31 Ioel 2, 11. 40/49 Taio, Sent. 2, 4 (779CD). 41/42 Ioh. 18, 4/5.

13/14 secretorum caelestium]

M C, c. s.

15 illius C

17 honorum M,

horrendum eg. 18 tolerabimus M, abimus zn ras. — 19 dauid] MC, oz. u insinuatedd.rec. ^ manifestus C — 20sileuit M ^ 23amara] ualde add. M 26 turbidinis M e C corr. 29 ueniet C 4lt. quia M, a eras. 30 turbidinis M, corr. 34 primus C 35 pensamurt C, corr. 37 tolerabit M

38etom.C . 39proba M repete M — 44 terra M

. 40seow. M | 42quum M, iz dum zat. prostrauit M 47 exercet Ge.

PL 38

LIBER

XVII, xxxii

885

ferri moriturus ? Quis eius iram toleret cuius et ipsa non potuit mansuetudo tolerari ? Consideret ergo uir sanctus et dicat : soCum wix paruam stillam sermonum eius audierimus, quis poterit toniiruum magnitudinis illius iniuera? ?

51 potuerit C, corr. explicit liber septimus decimus pape gregorii M, explicit liber XVII C

LIBER DECIMVS OCTAVVS

p 557 PL 57 [58

1. Plerumque in sacro eloquio sic nonnulla mystica describuntur ut tamen iuxta narrationem historicam prolata uideantur. Sed saepe dicta talia in eadem historica narratione permixta sunt, per quae superficies historiae cuncta cassetur; ; quae dum nil historicum resonant, aliud in eis inquirere lectorem cogunt. His enim dictis quae aperta credimus, cum interiecta aliqua obscurius inuenimus, quasi quibusdam stimulis pungimur, ut ad aliqua altius intellegenda uigilemus et obscurius prolata sentiamus, ea etiam quae aperte

16 dicta putauimus. Cum ergo beatus Iob de sermone Domini et de magnitudine tonitrui loqueretur, eisdem uerbis protinus subinfertur : 271 L2. Addidit quoque Iob, assumens arabolam suam, et ait. Quo profecto uersu ostenditur huius sanctissimi uiri dicta quam mystice sint prolata, dum parabola, id est similitudo assumpta narratur ab eo qui nihil inferius ; per comparationem uel similitudinem loquitur. Absit enim PL 39 ne hoc loco parabolam illud musicae organum sentiamus. Neque enim fas est credere quod in afflictione poenarum musicis uteretur, cum per scripturam suam ueritas dicat Musica in luctu vmportuna narratio est. Nominata ergo pa10 rabola, ecce textu ipso loquente iam discimus, ne iuxta textum tantummodo eius uerba pensemus. Ad eam itaque similitudinem cuncta trahenda sunt qua figurate Ecclesia designatur. Et in ipso quidem locutionis exordio dicta aperte prolata sunt, sed subiunctis obscurioribus implicantur. Nam 15 plana ut solet, locutione incohat, sed uerba sua per mysticos sensus grauida narratione consummat. Itaque ait : 27,22 1L9. Viuwit Deus qui abstulit iudicium meum ; et Omnipotens qui ad amaritudinem adduxit animam meam. Quibus nimirum uerbis beatus Iob et sua narLiber XV III, I, 1/2 Lath. 18, 1/2.

2/4 Lath. 18, 3/5.

9 Eccli2256-

II, 1/3 Lath. 18, 6/7. Liber XV III, inscr. incipit liber eiusdem octabus decimus M, incipit X VIII C 3 dicta C, in sic 44. — *alia alt. deom. C |.12 tonitrus C

I, 2 ait] dixit La7^.

parabolam Gerzz. 13 in oz. M

C — 6aperte

M — 7inuenimur C,vorr. :

5 uel similitudinem M ;. /.

10 ecce] ex edd. rec. 11eadem M 15 plana M, Pr. a e corr. sole

II, 2 amaritudine M

3 uerbis oz. C

9 narratio M

— 11

9/10

12ecclesia C, corr. loquutio M

LIBER XVIII, i

887

rat, et sanctae Ecclesiae tempora afflicta significat, in qui; bus aperta infidelium peruicacia premitur et persecutionis amaritudine perturbatur. Duobus namque modis temptari Ecclesia ab aduersariis solet, ut uidelicet persecutionem aut uerbis patiatur, aut gladiis. Sancta uero Ecclesia summopere habere sapientiam et patientiam studet. Sed exercetur 1o eius sapientia cum temptatur uerbis, exercetur eius patientia cum temptatur gladiis. Nunc uero de ea persecutione loquitur in qua non gladiis, sed falsis assertionibus lacessitur. Multos autem nouimus qui cum in hac uita aliqua aduersa patiuntur, Deum esse non credunt. Nonnulli uero Deum esse 15 aestimant, sed res humanas minime curare. De illis quippe per Dauid dicitur : Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus. Isti uero apud eum dicunt : Quomodo scit Deus, et si est A 558 scientia 1n excelso ? Et rursus : Ef dixerunt ; non uidebit Do-

minus, nec intelleget Deus Iacob. Vir ergo iste sanctae Eccle20 Siae typum gestans in ipsa afflictionis suae amaritudine constitutus, contra utrosque respondit. Nam quia essentiam uita habet, mors non habet ; ut Deum

esse fateretur ait : Vwit

Deus. Vt uero eum res humanas curare perhiberet, subdidit : Qus abstulit tudicium meum, et ad amaritudi2; nem adduxit animam meam. Ista enim quae patitur, non casu se perpeti, sed Deo omnia disponente testatur; nec

temptatori suo amaritudinis auctori.

suae potestatem

tribuit, sed

4. Scit namque quia diabolus licet afflictionem iustorum 3o semper appetat, tamen si ab auctore nostro potestatem non

accipit, ad temptationis articulum nullatenus conualescit. Vnde et omnis uoluntas diaboli iniusta est, et tamen permittente Deo omnis potestas iusta. Ex se enim temptare quoslibet iniuste appetit, sed eos qui temptandi sunt, et prout temptandi 5; sunt, non nisi temptari Deus iuste permittit. Vnde etiam in libris Regum de diabolo scriptum est : Quia spiritus Domini malus irruebat in. Saul. Vbi iuste quaeritur : si Domini, cur 12/28Lath.18,7/19. — 16Ps.:5,:. —17/18Ps.72, 11. — 18/19Ps.95,7. 29/42 Pat., I Reg. 8 (9). 36/57 I Reg. 16, 25 ; 18, 10. 4 afflictae u— 6/7 ex temptari M — 7 aduersis M, corr. — 8 patitur M 9 patientiam] scientiam La. 2 14 g/:. deum esse La/5. u, esse deum M C 17 eum] se ed2., psalmistam com. deus oz. M . 19 intelli (e)git MC

22 fatetur M — 23 dominus C La/bP" — 23/24 subdit Lazb. — 24/25

amaritudine

M ^ 25 enim M, ras. s». e, C Lafh., etenim

26 se"*«repente C

deo]apraem.Cs.|. ^ testatur]esseadd. Cs./. ^ 27temptari C,vcorr. — 34 et] MC Pat.,om.u —— 34/35 prout t. sunt] oz. Bess. 2, gloss. esse comi. p.— 35/57 unde asque saul] oz. Pat. 37 irruit Laud. 1 ubi i. quaeritur] unde et in hoc loco quaeti solet Pz/.

PL 4o

888

LIBER

XVIII, ri-111

malus; si malus, cur Domini dicatur ? Sed duobus uerbis comprehensa est et potestas iusta in diabolo, et uoluntas 4o iniusta. Nam et ipse dicitur spiritus malus per nequissimam uoluntatem ; et idem spiritus Domini per acceptam iustissimam potestatem. Bene ergo dicitur : Viuit. Deus qui abstulit

iudicium

meum

; et Omnipotens

qui ad ama-

ritudinem adduxit animam meam ; quia etsi hostis 4; saeuit, qui ferire appetit, creator tamen est qui eum ad aliquid praeualere permittit. Sed quia sanctus uir ad aliquid inuocata Dei uita se constrinxit, audiamus stringendo subiungit. Sequitur :

quid sese

con-

27,29 IIL 5. Quia domec superest halitus im me, et Spi27,4 ritus Dei in maribus meis, non loquentur labia mea iniquitatem nec lingua mea meditabitur mendacium. Quod prius iniquitatem, hoc postmodum repetens

; mendacium

dicit. Nam

et omne

mendacium

iniquitas est et

omnis iniquitas mendacium, quia profecto ab aequitate discrepat quicquid a ueritate discordat. Sed inter hoc quod ait, loqui, et postmodum subdidit, meditari, magna distantia

est. Nonnumquam enim peius est mendacium meditari, ro quam loqui. Nam loqui plerumque praecipitationis est, meditari uero studiosae prauitatis. Et quis ignoret in quanta distantia culpa distinguitur utrum praecipitatione aliquis, an studio mentiatur ? Sed sanctus uir, ut perfecte adhaereat ueritati, nec studio se perhibet nec praecipitatione men:; tiri. Summopere enim cauendum est omne mendacium, quamuis nonnumquam sit aliquod mendacii genus culpae ,559 leuioris, si quisquam praestando mentiatur. Sed quia scriptum est^t Qs quod mentitur, occidit animam. Et : Perdes eos qui loquuntur mendaciwm ; hoc quoque mendacii genus perfecti PL 4: 20 uiri summopere fugiunt, ut nec uita cuiuslibet per eorum 44/49 Lath. 18, 20/23. III, 1/11 Lath. 18, 24/51. 18 2201/52. 15/39 Pat MEro

38si] MC Pat.,etpraem.u

9/42. Taio, Sent. 4, 35 (950 AC). 13/15 Lath. p) 18 Sap. r1, 11. 18/19 Ps. 5, 7.

^ 39 potestas] dominiadd.

M

s./. — in] M, net

"ut.,a domino et praem. Vind. diabolo M, zz -li zzz4. alt. et] M, eras., oz. V'znd. 42/44 bene zsque meam oz. Pat. 45/46 aliquod Lazd. : 46 uir sanctus M 47 se M 5. I. restrincxit M, strinxit C uideamus Norz.

sese] de se C — 49 sequitur oz. C III, 2domini M — 5dixit La/h. . 6 aequitate] iniquitate non Liz. 8 subdit La/5.u— 9peiuse.enim M — 10plerumque M ;. /. 12 distinctione Laud.: 13studiose M,corr. ^ uirsanctusu 17 praestando] uitam praem.

edd.

mentiatur] M C Bess. 2 Paf., -tituru

omnes p

19 mendacium (z//. /.) Nor.

notam illis. add. C in marg.

18 eos] M C Bess. 2 Laud. 1. 2 Pat.,

20 refugiunt M

cuiuslibet]

LIBER XVIII, r1

889

fallaciam defendatur ne suae animae noceant, dum praestare carni nituntur alienae ; quamquam hoc ipsum peccati genus facillime credimus relaxari. Nam si quaelibet culpa sequenti solet pia operatione purgari, quanto magis haec facile abster25 gitur, quam mater boni operis pietas ipsa comitatur ? 6. Nonnulli uero ex obstetricum fallacia conantur asserere hoc mendacii genus non esse peccatum, maxime quod illis mentientibus scriptum est : Qwia aedificawit eis Dominus domos. In qua magis recompensatione cognoscitur quid 3o mendacii culpa mereatur. Nam benignitatis earum merces quae eis in aeterna potuit uita retribui, pro admissa culpa mendacii,

in terrena

est recompensatione

declinata,

ut in

uita sua quam mentiendo tueri uoluerunt ea quae fecerunt bona reciperent et ulterius quod exspectarent mercedis suae 5; praemium non haberent. Nam etsi subtiliter perpendatur, amore uitae praesentis mentitae sunt, non intentione mercedis. Parcendo quippe conatae sunt infantium uitam tegere;

mentiendo,

suam.

*?. Et licet in testamento ueteri nonnulla possint talia 4o reperiri, paene numquam tamen hoc uel tale genus mendacii a perfectis admissum studiosus ibi lector inueniet, quamuis mendacium quamdam tenere ueritatis imaginem uideatur; et sub ueteri forsitan testamento minoris culpae esse potuit, in quo per taurorum hircorumque uictimas sacrificium non 4; fuit ipsa ueritas sed umbra ueritatis. Nam in testamento nouo praeceptis altioribus manifestata per carnem Veritate proficimus ; iustumque est ut facta quaedam quae in illo populo umbrae ueritatis deseruierant deseramus. Si quis uero per testamentum uetus uult suum tueri mendacium,

;» quia minus illic quibusdam fortasse nocuerit, dicat necesse

est rerum alienarum raptum, dicat retributionem iniuriae, quae infirmis illic concessa sunt, sibi nocere non posse. Quae omnia cunctis liquet quanta animaduersione Veritas insequitur, quae nobis iam significationis suae umbra postposita, in uera ;; carne

declaratur.

28/29 Ex. 1, 21.

21falacia M ^ nec M uitae Nor. praestare] oz. Bess. 2, praestari Germ. 22 carni] M C Bess. 2 Norm. Germ. Pat., uitam praem. p 23 quemlibet C ^ culpa]apraezm.C 25ipsapietas C ^ 28edificabit M eis]

MCPzt,ilisu e. in aeterna M

30 mer«ur M — eorum Pa ^", om. Pat!" — 31 potuit

admissa] Bess. 2 edd. Pat., admixta M, ad s. /., C, corr. u

32 terrena] M C Pzz., -nam u recompensatione] M C Par.,-nemp ^ 34alterius Laud.2 | 35etsi] MC Pat.,sipg 40 repperii MC X 41libioz.C 50 illuc C, corr. nouerit M 51 dicat] MC -etu 52 illic in (7 zarg.) fitmis illic (eras.) C

890

LIBER XVIII, ru-v

Sed quia sanctus uir nec loqui se, nec meditari mendacium spondet, haec ipsa in quibus ueritati congruit exsequendo subiungat : 27, IV, 8. Absit a me wt iustos wos iudicem ; domec deficiam nom recedam ab innocentia mea. Ab innocentia quippe recederet, si bona de malis aestimaret Salomone attestante, qui ait : Qui zustificat mpium et qui condem; nài iustum, uterque abominabilis ante Dominum. Sunt namque nonnulli qui dum male facta hominum laudibus effe- PL 42 runt, augent quae increpare debuerunt. Hinc enim per prophetam dicitur : Vae qui conswunt puluillos sub omni cubito manus, et faciunt ceruicalia sub capite uniuersae aetatis. 10 Ad hoc quippe puluillus ponitur, ut molliter quiescatur. Quis- p 560 quis ergo male agentibus adulatur, puluillum sub capite uel cubito iacentis ponit, ut qui corripi ex culpa debuerat, in ea fultus laudibus molliter quiescat. Hinc rursum scriptum est : Ipse aedificabat parietem, illi autem. linzebant. ewm. Parietis 15 quippe nomine peccati duritia designatur. Aedificare ergo est parietem contra se quempiam obstacula peccati construere. Sed parietem liniunt qui peccata perpetrantibus adulantur, ut quod illi peruerse agentes aedificant, ipsi adulantes quasi nitidum reddant. Sed sanctus uir sicut mala de bonis non 20 aestimat, ita iudicare bona de malis recusat, dicens:

27,6

a me ui iustos wos iudicem ; domec recedam ab innocentia mea. Vbi aperte subiungit :

Iustificationem

meam

quam

coepi

Absit

deficiam

mom

tenere,

nom

25 desevam.

Coeptam namque iustificationem desereret, si in peccantium laudem declinaret. Sed quia tunc uerius a peccatis alienis absistimus, cum prius nos a propriis custodimus, cur de eis peccare perti3o mescat,

271,6

rationis causas insinuat, cum

(XV,9. Neque

omni

uita

mea.

emim

reprehendit

subiungit :

me

cor

meum

in

Ac si aperte dicat : Pro uobis non debeo

IV, 1/3 Lath. 18, 55/57. 4/5 Prou. 17, 15. 12 TO 24/27 Lath. 18, 39/42.

8/9 HZ XIT32 18;

14 Ez.

V, 1/3 Lath. 18, 44/46.

57 et sequendo Lazd. :

58 subiungat]

M C Lazd. 1, -git u

IV, 1 uos] esse add. u. Vulg. 3 si] sibi adZ. M 5 abominabilis] C, abhominabiles M, est add. dominum] MC, deum y V/uig. 10 ad] C, ;. /. et et praem. molliter] M C, -ius u 12 cubito] sub praez. M ^ 13rursus C 14eam M — 15/16estparietem] MC,p.estu 20 deiudicare C, pr. e ini 23 etabte C — 30 causa M corr. VASomces er

LIBER XVIII, v

891

ad culpam pertrahi, qui peccare in propriis formidaui. Sciendum uero est quod quisquis a praeceptis dominicis ; discordat opere, quotiens ea audit corde suo reprehenditur atque confunditur, quia id quod non fecerit memoratur. Nam in quo se errasse considerat, ipsa se latenter conscientia accusat. Vnde Dauid propheta deprecatur, dicens : T'wnc non confundar, dum vespicio in omnia mandata tua. Grauiter 10 namque unusquisque confunditur quando mandata Dei uel legendo uel audiendo respicit, quae uiuendo contempsit. Hinc enim Ioannis uoce dicitur : S2 cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus ad Deum ; et quicquid petzerimus ab eo, accipiemus. Ac si diceret : Si id quod praecipit 15 facimus, id quod petimus obtinemus. 10. Valde namque apud Deum utraque haec sibi necessario congruunt, ut et oratione operatio et operatione fulciatur oratio. Hinc etenim Ieremias ait : Scrutemur wias nostras ei quaeramus, et. reueriamur ad. Dominum. Leuemus |corda 20 110sira cum manibus ad. Deum 1n caelo. Vias etenim nostras scrutari est cogitationum interna discutere. Corda uero cum manibus leuat qui orationem suam operibus roborat. Nam PL 45 quisquis orat,

sed operari

dissimulat,

cor leuat

et manus

non leuat. Quisquis uero operatur et non orat, manus leuat 25; et cor non leuat. Iuxta ergo Ioannis uocem, tunc cor fiduciam in oratione accipit, cum sibi uitae prauitas nulla contradicit. De qua recte fiducia a sancto uiro nunc dicitur : Neque enim veprehendit mecor meum in omni uita m&a&. Ac si aperte dicat : Nequaquam se fecisse reminiscitur 3o unde in suis precibus confundatur. Sed quaeri potest quo pacto a corde suo reprehendi se denegat, qui se peccasse superius accusat, dicens : Peccaut, quid faciam tibi, o custos hominum ? Vel certe : S2 $usüficare me woluero, os meum p. 561

3;

condemnabit me. 1i. Sed sciendum est quod sunt peccata quae a iustis uitari possunt, et sunt nonnulla quae etiam a iustis uitari non possunt. Cuius enim cor in hac corruptibili carne consistens in sinistra cogitatione non labitur, uel si usque ad consensus

foueam

non

mergatur ? Et tamen

haec ipsa praua

cogitare

4[27 Pat., Ps. 158(237). 8/9 Ps. 118, 6. 12/14 I Ioh. 5, 21/22. 16/27 Taio, Sent. 3, 22 (879CD). 18/20 Lam. 5, 40/41. 30/32 Lath. 18, 46/48. 32/33 Iob 7, 20. 33/34 Iob 9, 20.

3trahi Laz. — 5corde] MC Par.,apraem.u — Sunde]hicergo Paz. — 9 12etenim Paz. — 12/13 reprehendit M,-det C — 15 cum C . inom. edd. obtinebimus -lum M,-lisu;

mut.

16 dominum M, corr., C 18 enim u 20 caelo C Pz:., — 21 scrutari] nobis przez. C — 30 confund*tur M, iz -deretur

32 ptius M, corr.

37 quis Vnd.

cor] oz. V'znd.

892

LIBER XVIII, v-vti

4o peccare est. Sed dum cogitationi resistitur, a confusione sua

animus liberatur. Mens ergo iustorum etsi libera est a peruerso opere, aliquando tamen corruet in peruersa cogitatione. Et in peccato ergo labitur. quia saltim in cogitatione declinatur; et tamen unde semetipsam postmodum flendo 4;reprehendat, non habet, quia ante se reparat quam per consensum cadat. Recte ergo is qui peccatorem se confessus est, nequaquam se a suo corde reprehendi confitetur, quia etsi qua illicita fortasse cogitando defuit umquam ;»

rectitudini, forti tamen mentis certamine restitit cogitationi.

Sequitur :

27,7

VL 12. Sicut impius inimicus meus et aduersarius

meus quasi iniquus. In sacro eloquio sicut, et quasi, aliquando non pro similitudine ponitur, sed pro ueritate. Vnde est illud : Vidimus gloriam eius, gloriam quasi unige; "ii a Paire. Vnde hic quoque secu et quas?, pro affirmatione potius quam pro similitudine dictum uidetur. Inter impium uero et iniquum, hoc distare nonnumquam solet, quia omnis impius iniquus, non tamen omnis iniquus est impius. Impius namque pro infideli ponitur, id est a pietate 1o religionis alienus; iniquus uero dicitur, qui prauitate operis ab aequitate discordat, uel si fortasse christianae fidei nomen

portat. Beati igitur Iob uoce typica sancta Ecclesia quia alios rectae fidei contradicentes tolerat, impium se habere fatetur inimicum. Quia uero alios sub praetextu fidei intus 1; positos in prauis operibus patitur, iniquum suum aduersarium detestatur.

Si autem

szcw£,

et

quas?,

oportet magis

ut pro similitudine positum sentiamus, sancta Ecclesia eos quos uiuentes carnaliter intra se tolerat de similitudine im-

piorum notat. Intus quippe ei inimicus est qui fidelem se 20 dum affirmat uocibus, moribus negat. Et quia eum uelut infidelem aestimat qui illam specie tenus intus positus uitio

27,7 prauae actionis impugnat, recte dicit :

Sicut impius ini-

micus meus et aduersarius meus quasi iniquus. Ac si aperte dicat : A me etiam fide discrepat qui mihi opere

25 non concordat.

46/50 Lath. 18, 49/55. VI, 1/3 Lath. 18, 54/56. 22/26 Lath. 18, 60/65.

4[5 loh.

r, 14.

6/12 Lath.

18, 56/60.

4lliberata M — 42corruet] M C, incurrit Bess. 2, corruitu — 43 [44 et usque unde] oz. Be. 43 peccatum p 46/47 confessus C, pro- La. 48 cogitando fortasse M nonnumquam Ebr. Prat. Gerz., numquam Lath! VI 5 hic] MC, et praem. 12 quia] M C, quae 13/14 fatetur habere 20 qui* M 21 infidelem Bess. 2, in de/., fidelem Lazd. 2 24/26 ac usque sequitur ozz. lznd. 25 non] MC Lat. u, om. Gall. €

PL 44*

LIBER XVIII, vr-vi1

893

Sequitur :

27,8

VIL, 13. Quae enim spes est hypocritae, si auare rapiat et nom liberet Deus animam eius ? Hypocrita, qui latina lingua dicitur simulator, iustus esse non appetit, sed uideri. Et idcirco auarus raptor est, quia dum inique ; agens desiderat de sanctitate uenerari, laudem uitae rapit alienae, Studium uero esse hypocritarum solet ut et quod sunt supprimant et hoc quod non sunt esse se hominibus innotescant,

quatenus

mensuram

suam

per

aestimationem

transeant et praeire se ceteros actionis nomine ostendànt. :» Refugiunt uideri quod sunt et ante oculos hominum superducta quadam innocentiae honestate se uestiunt. Vnde recte y 562

per euangelium uoce nostri Redemptoris increpantur, cum eis dicitur : Vae uobis, hypocritae, quia similes facti estis sepulcris dealbatis, quae [oris quidem apparent hominibus spe15 c20sa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia. Iia ei uos foris quidem apparetis hominibus vusti, yntus uero plena estis auaritia et iniquitate. Quo contra omnes ueraciter sancti non solum gloriam supra modum suum omnino non appetunt, sed etiam hoc ipsum uideri refugiunt quod 20 esse meruerunt. Vnde ille praedicator egregius ueritatis, contra pseudoapostolos loquens, dum uirtutes eximias operationis suae pro discipulorum eruditione narraret ; dum tot se pericula tolerasse coaceruata persecutione describeret et post haec usque ad tertium caelum, rursumque in para2; disum raptum se esse memoraret, ubi tanta cognoscere potuisset quanta loqui omnino non posset; erat de se adhuc fortasse admirabiliora locuturus, sed ab humana

laude alta

consideratione se temperans, subdit : Parco autem ne quis me existimet supra id. quod uidet me, aut audit. aliquid. ex me. 3o Habebat ergo adhuc dicendum de se aliquid, qui parcit dicere ; sed egit utrumque doctor egregius, ut et loquendo quae egerat discipulos instrueret et tacendo se intra humilitatis limitem custodiret. Nimis namque esset ingratus, si de se discipulis tota reticeret et fortasse nimis incautus, si de se tota 5; uel discipulis proderet. Sed mirabiliter ut dictum est, egit V^

VIL, 1/6 Lath.

Matth.23,27/28.

18, 64/68.

2/17 Taio, Sent.

| 20/23cfr.II Cor.

11.

5, 14(969BC).

13/17

24/26cfr.II Cor. 12,2/4.

— 28/29

II. CoEÉer2306.

VII, 1 est spes M

2 deus liberet C

3 non esse C Lat.

6 et ut M

7seom.M . 9seom.C ceteros] bonos Lazd. 2 14 foris] a praem. u Vul. 15suntplenau 18suam Bes.2 ^ 19hocipsumetiam M — 20ille om. C 24/25 paradisum | 25 memoret M . 26 potuisset C — 26/27 fortasse adhuc C — 27 ad C, cerr. — laudabile C, corr. — 28 consideratione se] MC,s.c.u 29 pr. me] M C, in praem. ex] de V7. Gez. al. corr. 31 eligit M, corr. 32 discipulis M, corr. sese Lu

30 habet M,

894

LIBER XVIII, vir-vii

utrumque, ut loquendo erudiret uitam audientium et tacendo custodiret suam. 14. Sciendum uero est quod sancti uiri quotiens de se ali- PL 45 quid sequentibus innotescunt, morem sui creatoris imitantur. 4v Nam Deus qui nos prohibet ne proprio ore laudemur, per scripturam sacram laudes suas loquitur; non quia ipse eis indiget qui proficere laudibus nescit, sed dum suam nobis magnitudinem narrat, nostram ad se imperitiam subleuat; et bona sua loquendo nos edocet, quem omnino homo non 45 cognosceret, si de se tacere uoluisset. Idcirco ergo laudes suas indicat ut ualeamus eum audientes cognoscere, cognoscentes amare, amantes sequi, sequentes adipisci, adipiscentes uero eius uisione perfrui. Vnde psalmista ait : Virtutem operum suorum annuntiauit populo suo, ut det sllhis hereditatem. genso lium. Ac si aperte dicat : Idcirco fortitudinem suae operationis insinuat ut eam qui audierit donis ditescat. Morem ergo sui creatoris imitantes sancti uiri, nonnumquam quaedam de se, ut audientes instruant, non ut ipsi proficiant, manifestant ; et tamen in his alta se consideratione custodiunt,

;; ne dum alios a terrena intentione erigunt, ipsi in terrenae laudis appetitione mergantur. Quorum plerumque dicta imitantur hypocritae, sed dictorum sensum penitus ignorant; quia quod iusti agunt ad utilitatem proximi, hoc ipsi faciunt ad extensionem nominis sui. Sanctus autem 6o uir hypocritas intuens, nequaquam gloriam futuram appetere, sed cupere vende ietenere ait : Quae

enim

spes

est hypocritae ? quia dum praesentia diligit, futura minime sperat. Scriptum namque est : Quod enim widet quis; quid sperat? Idcirco ergo ab hypocrita ad aeterna praemia 65 per spem minime tenditur, quia quod alio quarendum fuerat, & 565 hic se tenere gloriatur. Cuius quia culpa prolata est, etiam poena subiungitur, cum protinus subinfertur :

279

VIIL 15.

Numquid

clamorem

eius

audiet

Deus

cum uenerit super illum angustia ? Clamorem eius angustiae tempore Dominus non audit, quia tranquillitatis 45/51 Taio, Sent. 2, 2 (777C). 48/50 Ps. 110, 6/7. 63/64 Rom. 8, 24. 67 Lath. 18, 71.

61/63 Lath. 18,

69/70.

VIII, 1/5 Lath. 18, 73/76.

36etom.C 39creatorissuiu 43 subleuat C, e s. a 44 omnino homo M 5. £. 48 uisionem M —— 49 adnuntiauit] M C Corb. 2 Laud. 2 Gez., -bit Vulg. 51 eam] cum z. qui M, i e corr. 55aterrena] alterna M —— 57 mirantur Pra. Ge. 60 hypocritasis C, corr. 61 cupire M, recuperare C COTT. tenere] ras. zz M —— 62 est] oz. Lath. 64 ab oz. C VIII, 3 deus u

LIBER XVIII, vir

895

tempore in praeceptis suis ipse clamantem Dominum non au; diuit. Scriptum quippe est : Qui auertit aurem. suam me audiat legem, oratio evus erit exsecrabilis. Sanctus itaque uir intuens quia omnes qui nunc operari recta contemnunt extremo se tempore ad petitionis uerba conuertunt, dicit

Numquid clamorem eius audiet Deus? Quibus profecto 10 uerbis uocibus nostri Redemptoris obsequitur, qui ait Nowissime ueniunt fatuae wirgines dicentes : Domine, Domine, aperi mobis. Et respondetur eis : Amen dico uobis, PL 46 nescio «os ; quia tanto magna tunc exercetur seueritas, quan-

to nunc maior misericordia praerogatur; et districte tunc 15 iudicium non correctis exerit, qui pietatem nunc delinquentibus patienter impendit. Hinc etenim propheta ait : Quaerie Dominum dum inueniri potest, inuocate eum dum rope esí. Modo enim non uidetur et prope est ; tunc uidebitur et prope non erit. Necdum in iudicio apparuit, et si quaeritur, 20 inuenitur. Nam miro modo cum in iudicio apparuerit et uideri potest, et non potest inueniri. Hinc Salomon sapientiam refert et suauiter blaudientem et terribiliter iudicantem, di-

cens : Sajéientia foris praedicat, in plateis dat uocem suam. Cuius uocem quoque insinuat, subdens : Vsquequo jaruuli 25 diligitis infantiam et stulti ea quae sibi sunt. noxia cupient, et imprudentes odibunt. scientiam ? Conuertimini ad. correptionem deam ; en jroferam uobis spiritum meum et ostendam uerba. mea. En qualibus uerbis expressa est dulcedo uocantis. Videamus nunc quibus insinuatur modis seueritas increpantis, ut oin fine quandoque se exerceat districtio punientis. Qwia wocaui, inquit, e£ renwistis ; extendi manum meam et mon fuit qui aspiceret;despexistis omne consilium meum et increpationes meas neglexistis. Dicat iam qualiter feriat, quos ad se nullatenus reuertentes tanta longanimitate sustentat. Ego quoque 3

VA

in inleritu uestro videbo et subsannabo, cum uobis quod. timebatis aduenerit, cum irruerit. repentina. calamitas et. interitus quasi tempestas ingruerit, quando uenerit super uos tribulatio 4[5 Prou. 28, 9. 10/12 Matth. 25, 11/12. 15/17 Is. 55, 6. 22 Prou. 1,202 23/27 Prou. 1, 22/23. 29/32 Prou. 1, 24/25. 33/38 Prou. 1, 26/28.

4 deum La., praeter Latp.* 7[8 omnis ... contemnit ... conuertit Bec. Prat. Ge. 8 appetionis M dicit] quum praez. M . 11 uenient Bec. Ge. fatuae] M C, et praez. p, et reliquae lg. 13 tanto] tanta tamque Laud. 2 marg.

14 protogatur i 15 correptis u 18 modo] zofaz illis. add. C in modo zsque est] ozi. Gil. Rom. 1549 20 inuenitur] non praem. M 21 poterit (z/rog. I.) Bess. 2 — de sapientiam (m eras.) M 25 cupi*nt M, -unt Norz. 26 odi*xunt M, -iunt Norz. 29 modo M 30 finem MC 31 uocabi M rennuistis M C 32 dispexistis laud. 2, corr., Ger. omnexM 35 subsannabo] uos aZ. C 36 aduenerit] super eos repentina add. Prat. Ge.

896

LIBER XVIII, vii-x

et. angustia. Twnc inuocabunt me et mon exaudiam ; mane consurgent et mon inuenient me. Ore itaque sapientissimi Salo4» monis cuncta de superno iudicio diligenter expressa sunt,

quia et prius dulciter uocat, et postmodum terribiliter incre-

pat, et ad extremum dicitur :Numquid do uemerit super

inretractabiliter damnat.

Bene ergo

clamorem eius audiet Deus quamillum angustia ? Quia nimirum om-

45 nis hypocrita tunc remedium in clamore non inuenit, qui nunc

27,10

tempus congruum clamoris perdit. De cuius adhuc prauitate subiungitur :

IX,16. Aut poterit in Omnipotente delectari ? Qui enim terrenarum rerum amore uincitur, in Deo nullatenus

delectatur. Esse quidem sine delectatione anima numquam potest, nam aut infimis delectatur aut summis ; et quanto p. 564 s; altiori studio exercetur ad summa, tanto maiori fastidio tor-

pescit ad infima ; quantoque acriore cura inardescit ad infima, tanto tepore damnabili frigescit a summis. Vtraque PL47 enim simul et aequaliter amari non possunt. Vnde Ioannes apostolus sciens inter spinas amorum saecularium supernae r0 caritatis messem germinare non posse, priusquam aeterni amoris semina proferat, de audientium cordibus sancta uerbi manu amorum saecularium spinas eradicat, dicens : No/ite diligere mundum, neque ea quae 4n mundo sunt. Moxque subiungit : Quia si quis diligit mundum, non est caritas Patris in 15 €0. ÀÁc si aperte dicat : Vtrique se amores in uno corde non capiunt ; nec in eo seges supernae caritatis pullulat, in quo illam spinae infimae delectationis necant. Atque ipsas ex hac infima delectatione nascentes enumerat punctiones, dicens : Quia omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, el 20 concupiscentia.

oculorum,

et. superbia

witae,

quae mom

est ex

Paire, sed ex mundo est ; et mundus transit, et concupiscentia eius. Delectari ergo in Deo hypocrita non ualet, quia in eius mente desideria superna non prodeunt, quam profecto spinae terreni amoris premunt. 2; De quo apte subditur :

27,110

X, 17. Et inuocare

Deum

in omni

tempore? Tunc

IX, 1/3 Lath. 18, 78/80. 2/24 Taio, Sent. 5, 3 (959AB). [SIobh-: 2, 153 19/22 I Ioh. 2, 16/17.

12/13.14/15

1/3 Lath. 18, 82/84.

40cunctad"?é

M

43exaudiet

MC

44 uenetit C, eras., superuenetit add.

IX, 1 omnipotentem C, corr. — 3anima] notam illis. add. C in marg. — 5/6 fastidio t. ad infima M zn ras. — 6acriori MC — 7damnabilis M ^ asummis M, zn ras., repet. in marg. utrum- M . 9 spinis C, corr. 12 amorem M spinas om. M — 16seges] se egisse C, corr. in marg. 17 ipsas] M C, illas u X,1in|] MC

La., om. u

LIBER XVIII, x-x1

897

quippe Deum hypocrita inuocat cum hunc terrenarum rerum tribulatio angustat. Nam cum in hoc saeculo effectum quaesitae felicitatis inuenerit, auctorem qui hanc ipsam felicitatem ; tribuit non requirit. Quia uero ut praediximus, esse ars docentium debet ut in auditorum suorum mentibus prius studeant peruersa destruere ;et postmodum recta praedicare, ne bonum sanctae praedicationis semen plena malis corda non capiant. Vnde ad Ieremiam dicitur : Ecce constitui te hodie 10 super gentes el regna, ut euellas et destruas, et disperdas et dissipes, et aedifices, et blantes. Prius itaque iubetur ut destruat et postmodum aedificet ; prius ut euellat et postmodum plantet, quia nequaquam rectae ueritatis fundamentum ponitur, nisi prius erroris fabrica destruatur. Beatus Iob

1; postquam

causas

uniuersalis

Ecclesiae

amicorum

suorum

dictis quasi contra haereticorum uerba respondit eorumque elationem multimoda responsione destruxit, iam docere se perhibet, ut uidelicet aperte uideatur in his quae subdidit recta plantare, in his uero quae praemisit euulsisse peruersa. 120 Sequitur :

2711

XL, 18. Docebo uos fer manum

Dei, quae Omnipo-

iens habeat, nec abscondam. Sic beatus Iob loquitur uerbis suis, ut aliquid signet ex nostris. Nam sancta Ecclesia docens, in quantum cognoscere expedit, nihil ueritatis abscon; dit. Quia enim manus Dei uocatur Filius : Omnia quippe per

ibsum facta sunt ; per manum Dei docere se perhibet eos quos in propria sapientia remanere fatuos uidet. Ac si aperte dicat : Ego ex me aliquid nescio; sed quicquid de ueritate sentio, hoc ex eiusdem Veritatis largitate comprehendo. 1o Vos idcirco recta non sapitis, quia hanc eamdem uestram sa-

pientiam

non

Dei

manui,

sed

uobismetipsis

PL 48

datis. Nam

hostes sanctae Ecclesiae, si quid ueri aliquando sentiunt, id propriis uiribus tribuunt ; et tanto magis se priuant superna p. 565 sapientia, quanto illam quasi ex suo ingenio habere priuatam :; uolunt. Quibus aliquando datur ad iudicium suum ut recta quidem aliqua sciant, sed ex ipsa hac scientia obligatiores ad poenam

fiant.

*

Vnde apte subditur : 3/5 Taio, Sent. 5, 3(959 BC).

XI, 1/3 Lath. 18, 86/88.

9/11 Ier. 1, 1o.

5/9 Lath. 18, 88/95.

20 Lath. 18, 85.

5/6 Ioh. 1, 3.

2 deum hypoctita] M C Lazz£/., h. deum Lath!u — 4felicitate 12pr.etCs.ea ad]etpraes.M malis Ms./. ^ 9sapiantC ut praem. M — 17 se om. C XI, 1/2 omnipotentis C, corr.

4 expet** C, corr. n marg.

—6[8seusquealiquidom.C —— 14quasi Ms.7. Ms.L 2 Norm.,-4e My

C —8 plena 13plantet] nilC

| 6se

— 15recta C Bess. 2 Corb.

898

LIBER XVIII, xr1-xi1

27,12

XII, 19. Ecce uos omnes nostis, et quid sine causa uana loquimini ? Scriptum est : Seruus qui cognowit uoluntatem domini sui et nom $raeparauit, e non fecit secundum uoluntatem eius, blagis uapulabit multis. Qui autem non j cognouit et non fecit digna, plagis uapulabit baucis. Rursumque scriptum est : Scienti igitur bonum et mon. facienti, peccatum est illi. Ad maioris ergo culpae cumulum hostes suos sancta Ecclesia perhibet et scire quod sequi debeant, et sequi nolle quod sciarit. De quibus alias dictum est : Descen10 dant in infernum wiuentes. Viui sunt qui sentiunt quae erga illos fiunt.

Mortui

enim

nec

sciunt

omnino,

nec

sentiunt.

Mortui itaque qui non sentiunt pro nescientibus, uiuentes uero qui sentiunt pro scientibus poni solent. Viuentes ergo est in infernum descendere, scientes sentientesque peccare. 15

2743

Sequitur :

Haec est pars hominis impii apud Deum

et here-

ditas uiolentorum, quam ab Ommipotente suscipient. Quam profecto partem hereditatemque protinus insinuat, cum subiungit : 2714 XIII, 20. S multiplicati fuerint fili eius, in gladio

erunt, et mepotes

eius

non

saturabuntur

pane.

Non absurde impii uocantur haeretici, qui per errorem praui dogmatis a cognitione sunt ueritatis alieni, quos sequenti j uerbo etiam uiolentos appellat, quippe qui scripturae sacrae sententias recta dogmata continentes ad intellectum prauum conantur uiolenter inflectere. Violenti ergo sunt, et si non rebus hominum, certe sensibus praeceptorum. Filii autem uiolentorum sunt sequaces haereticorum, qui dum eorum IO errori consentiunt, quasi ex eorum praedicatione generantur. Sed multiplicati in gladio erunt, quia quamuis modo immensa multitudine in perdita libertate succrescant, uenturi tamen iudicis sententia feriuntur. Vnde per Moysen Dominus XII, 1/2 Lath. 18, 95/96. 2/[5 Luc. 12, 47-48. 6/7 Iac. 4, 17. 7/14 Pat.» PsuSzi(r2my 7[9 Lath. 18, 96/98. 9/10 Ps. 54, 16. 15/19 Lath. 18,

99/103. XIII, 1/9 Lath. 18, 104/110.

XII, 2 cognouetit M, corr. plagis M C, s. 7., edd., om. u. Vulg. 5 non C s. /., oz. Gerz. edd.

11 Lath. 18, 110.

12/13 Lath. 18, 111.

3 praeparauit] se add. V/zzd., paruit edd.

4

uapulauit M C, corr. autem non M, eras. indigna M, corr. uapulauit M C, corr. 6

bonum] facere add. u. V/ulg. 8 sancta ecclesia] uir sanctus Iz7^. 9 sciant Lath. u Vulg. — de usque est] alio modo in Pat. — 11 nesciunt C Paz. — 12/13 uiuentes z5que solent ozz. M per bomototel. 13/14 est in i. descendere] M C Pz., indsdecstil 16 est oz. Lat. 17 suscipiunt Norz.

XIII, 4 a cognitione] «agnitione M, 2/A. izmecorr. |quo M X Ssententiis Norg. 11/12 immensa] in Praez. M ^ 12sub(c)crescunt MC, corr. 13 iudicii M Lz/.

LIBER XVIII, xir-xv

899

dicit : Gladius meus manducabit carnes. Dei enim gladius car- PL 49 1; nes comedit, quia in extremo iudicio eius sententia eos qui carnaliter sapiunt occidit. Qua in re quaerendum est cur dicatur quod hanc partem atque hereditatem suam praui ab Omnipotente percipiunt. Sed recte considerantibus liquet quia etsi a seipsis habuerunt iniuste agere, supernae tamen 20 aequitati suppetit iniuste acta iuste iudicare, ut diuina sententia ordinet in poena quos inordinata sua actio traxit ad culpam. De quibus apte subiungitur : Ef nepotes eius non saturabuntur ane. 21. Nepotes quippe haereticorum sunt qui de errantium 25 filiorum praedicatione nascuntur. Quos nequaquam panis satiat, quia dum in sacri uerbi pabulo plus quaerunt sentire quam capiunt, semper a ueritatis cognitione ieiunant ; et praedicamenta doctrinae quae student ad quaestionem quaerere, habere non ualent ad refectionem.

p. 566

3»

Quia uero nonnullos ex eisdem haereticis sancta Ecclesia colligit, nonnullos in malitia sua pertinaces relinquit, protinus additur : 27,15 XIV, 22. Qui reliqui fuerint ex eo, sepelientur in interitu. Ex eo uidelicet haereticorum populo derelicti sepelientur in interitu, quia dum ad lucem ueritatis non redeunt, profecto in poena perpetua, intellegentia terrena de; primuntur. Et quia nonnumquam dum auctor errantium plebium rapitur ad poenam, seductae plebes reformantur ad ueritatis scientiam. Et tunc ad ueram cognitionem redeunt subditi, cum ad aeterna supplicia perueniunt hi qui male fuerant praelati, 10 apte subiungitur : 2715 XV, 23. Et uiduae illius non blorabunt. Quas uiduas eius accipimus, nisi subiectas plebes morte illius feliciter destitutas ? Quia saepe ut dictum est, dum praedicator erroris ad aeterna supplicia rapitur, subiectae plebes illius ad ; cognitionis uerae gratiam reuertuntur. His enim plebibus peruersus praedicator quasi maritus praefuit, quia male eis 14 Deut. 32, 42. 14/16 Pat., Dear. 21 (25). 17/18 Lath. 18, 111/113. 19/20 Lath. 18, 113/114. 22/27 Lath. 18, 114/119.

XIV, 1/5 Lath. 18, 121/125.

XV, 1/3 Lath. 18, 127/128.

M

14 gladius] et praez. Pat.

15 comedet M, deuotrat l/zzd.

| 21poena]

26 uerba M, corr.

M, e corr.

MC,-am u

30 eisdem]

M C, iis- 1

XIV, 1 qui] et praez. Lat. -untur C u 9 mali Lazd. 1

20 equitatis

— 27 sapiunt Lazd. 1

et

31 ac nullos C

2 derelictis

M ^ 2/3 sepelientur M Laz/.,

900

LIBER XVIII, xv-xvi

coniunctus uiduae,

inhaeserat

uel destitutae

corruptor plorant,

mentis.

Nequaquam

quia morte

ergo

praui doctoris

uiam ueritatis inueniunt, ex cuius interitu affligi posse uide1o bantur. Vel certe non plorant uiduae, quia in suo errore remanentes, dum sanctum fuisse aestimant praedicatorem suum, spe falsa ne lugeant consolantur. Sequitur : 27,16

XVI, 24. S?

comportauerit

sicut

terram

argentum

27,17 et sicut lutum brueparauerit uestimenta, praepara- PL 5o bit quidem, sed iustus uestietur illis et argentum innocens diuidet. Argentum intellegi sacri eloquii claritas ; solet, sicut alias dicitur : Eloquia Domni eloquia casta, argentum igne examinatum. Et quia nonnulli eloquium Dei non interius per exhibitionem, sed exterius per ostensionem habere concupiscunt ; idcirco per prophetam dicitur : DZsperierunt omnes inuoluti argento. Hi nimirum qui eloquio Dei non interiori re1o fectione se replent, sed exteriori ostensione se uestiunt. Vnde et horum argentum, id est haereticorum eloquium, terrae est comparatum, quia de scriptura sacra ut aliquid sciant ex appetitu terrenae laudis elaborant. Qui etiam sicut lutum praeparant uestimenta, quia fluxe et inquinabiliter ea quibus 15 se tueri uolunt, scripturae sacrae contexunt testimonia. Prae-

parabit quidem, sed iustus uestietur illis, quia uir recta fide plenus, quae sanctis solet ad iustitiam deputari, ea ipsa scripturae sacrae quae haereticus affert testimonia colligit, et erroris eius pertinaciam inde conuincit. Contra nos namque dum 20 sacrae legis testimonia apportant, secum nobis afferunt unde uincantur. Vnde et Dauid typum Domini, Golias uero haereticorum superbiam signans, hoc rebus locuti sunt quod nos uerbis aperimus. Golias quippe cum gladio, Dauid uero cum pera pastorali uenit ad proelium. Sed eumdem Goliam Dauid 25 superans suo gladio occidit, quod nos quoque agimus, qui promissi Dauid membra ex eius fieri dignatione meruimus. y 567 Nam cum superbientes haereticos et sacrae scripturae senten8/13 Lath. 18, 129/133. XVI, 1/4 Lath. 18, 134/137. 5/6IBS 1137. Lath. 18, 137/142. 16/29 Pat., I Reg. 10 (11).

XV, 8 que M iungeant M, corr.

10/11 manentes

XVI, 1 sicut] quasi Lz/5. — terra dl. 4 diuidit Laz. 9 argentum contexerunt M 18 coliget M ^ manu fortis interpretatur praem. Bess. edd. rec. u, -sa cett. codd. edd., prob. y V'znd.

La.

8/9 Soph. r, 11. 11/14 21/29 cfr. I Reg. 17, 48/5 1.

praeceptorem I7).

12

lLaud.2 ^ 2praeparauit C, corr., La£pP M, corr. 15/16 praeparauit z/. 15 21 uincatur M golias] qui uidelicet 2 Lab. 26 promissi] M C Gerz. Pat. 27 ex Vind. scripturae] uerbis 244.

LIBER XVIII, xvi

5o

3;

4o

4;

o.

9OI

tias deferentes, eisdem uerbis atque sententiis quas proferunt uincimus, quasi elatum Goliam suo gladio detruncamus. Iustus ergo uestietur eis uestimentis quae praeparat iniustus, quia uir sanctus eisdem sententiis ad ueritatem utitur, quibus se peruersus quisque doctum ostendere contra ueritatem conatur.Eí argentum innocens diuidet. 25. Argentum est innocentem diuidere, eloquia Domini minute discreteque exponere, et unicuique quid digne congruat coaptare. Nam eloquium Domini, quod hic argentum, uel uestimenta, hoc alibi spolia nominantur. Quod etiam psalmista testatur per comparationem, dicens : Laetabor ego super eloquia tua, sicut. qui inuenit. spolia multa. Quae spolia idcirco uocata sunt, quia ad fidem Domini gentilitate transeunte, Iudaei sacris eloquiis quibus induti fuerant, exuuntur. De hac quoque argenti uel spoliorum diuisione alias dicitur : Beniamin lupus rapax, mane comedet praedam, uespere diuidet spolia. Quibus profecto dictis Paulus apostolus designatur, de Beniamin stirpe progenitus qui mane praedam comedit, quia in primordiis suis fideles quos potuit rapiens crudelitati propriae satisfecit. Vespere spolia diuidit, quia fidelis postmodum: factus sacra eloquia exponendo distribuit. 26. Quamuis hoc argentum quod diuidit innocens intellegi et aliter potest. Haeretici namque, ut facile ualeant peruersa suadere, dictis suis quaedam recta permiscent, ut animos audientium ex rectis sensibus trahant, ex peruersis feriant. Qui in praeceptis Dei, quia sana insanaque locutione ua-

55 riantur, bene in euangelio decem leprosorum sunt specie de-

signati, quorum colori sano dum uitiosus candor aspergitur, immoderato hoc candore foedantur. Vnde admonemur : Non jlus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Qui etiam quia necdum Deum diligunt, de quo male sentiunt, 6o nec proximum a quo diuiduntur, decalogi praeceptis aduersi sunt, atque ideo ad deprecandum Dominum decem ueniunt. Pro eo autem quod sanis insana miscuerunt, coloris diuersitate uariantur. Sed quia in eius praeceptis offenderunt, id 30/35 Lath. 18, 142/148. 38/39 Ps. 118, 162. 43/49 Pat., Gen. 75 (79). 43/44 Gen. 49, 27. 55:cf. Luc? x7, 12. 57/58 Rom. 12, 5.

30 uestietur] M C Laz., -titur u 34 diuidit M ^ esti. diuidere] MC Lath.,i.d.estu — 34/35 minuta Lazd. 2, munita add. /n marg. — 35 discreteque M, in discernere que zz/., discernere Laud. 2 — 37spolia Ms.7. ^ nominatur 38letor M — 40qui? M X 40/41 gentilitatem transeuntem M — 41/42 exutuntur C, corr. — 43 comedit C Laud. Pat.^,corr. uespere] et praez. Pat. 44 diuidit M C Lazd. 47 proprie M, -ia C — diuidit MC Pzr., -sit u quia oz. Pat., praeter Papi 5 53 subtraant M ^ 56 adspargitur M 63 offenderant C ^ id] inde Bess. 2 63/64 ad illut M

PL 51

902

LIBER

XVIII, xvi-XviiI

illum unde offenderant uocant dicentes : lesw jraeceptor ; 65s unde et mox curari meruerunt. Ergo quia uir catholicus quae ab eis recte, uel quae praue sentiuntur, intellegit, argentum innocens diuidit, id est quae ab eis salubriter, uel quae pestifere fuerint dicta discernit. Sequitur :

2718

27,1810

XVII, 27. Aedificauit sicut tinea domum

suam,

et

sicut custos fecit umbraculum. Tinea sibi domum corrumpendo aedificat.:Nec meliori potuit comparatione haereticus demonstrari, qui locum suae perfidiae non nisi in menti; bus quas corruperit facit, qui etiam sequaces suos ab aeterno esse igne liberos pollicetur. Spondet quippe eis refrigerium quietis aeternae ; sed uerba eius soliditatem non habent quia plenitudine ueritatis carent. Vnde subiungitur

Et sicut custos fecit umbraculum. Vmbraculum nam-

que custodis nullo fundamento solidatur, sed tempore mox transeunte destruitur. Et promissa ab haereticis requies cum p. 568 tempore destruitur, quae post hanc uitam nullatenus inuenitur. Et quia saepe haeretici in contemptu uniuersalis Ec15 clesiae potentum saeculi patrociniis fulciuntur, eisque diuites protectione atque administratione quanta praeualent opitulari non cessant, ipse etiam quilibet diues contra conditorem suum rebus temporalibus intumescens sancti uiri nunc sententia tangitur. 20 Atque ab speciali haereticorum interitu ad generalem elatorum

omnium

definitionem

sermo

deriuatur,

cum

sub-

nihil secum

au-

ditur :

27,19

XVIII,28.

Diues

cum

dormierit,

feret ; ajperiet oculos suos et nihil imueniet. Cui nimirum sententiae psalmista concinens dicit: T'urbati sunt

64 Luc. 17, 13.

66/69 Lath. 16, 149/150.

XVII, 1/2 Lath. 18, 152/153. 154/155. 6/7 Lath. 18, 155/156.

2/|3 Lath. 18, 154. 10/11 Lath. 18, 158/159.

3/4 Lath. 18, 13/14 Lath.

18, 159/160. XVIII, 1/2 Lath. 18, 162/165.

66 eis] haereticis add. Ia£p. XVII, 1 edificabit M

3/5!Ds3 7556;

3/18 Pat., Ps. 114 (156).

sentiantur C

tineam M

2/3 et sicut custus fecit umbraculum

M C Bess. 2 Latb.,om.u —— 6essei.liberos] MC,ignel.e.u 11pastoris Bess. 2 12destituitur Bess. 2 — 16preualeant M — 17 quilibet diues M C Bess. 2, d. q. Norm. Germ.,quilibetu —— 21electorum M — definiione M diriuatur C

XVIII, 1/2 affert M, pr. f e corr., C, aufert Laud. Norm. Germ.al. suos ozz. M 3 conueniens M M C Land. Norm. Ger. al.

— 2apetit

PES

LIBER XVIII, xvii

903

omnes insipientes corde ; dormierunt. somnum. suum et. nihil inuenerunt omnes uiri diwitiarum in manibus suis. Vt enim in sua manu diuites post mortem quicquam inueniant, eis ante mortem dicitur diuitias suas in quorum manibus ponant : Facite uobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant uos in aeterna tabernacula. Diues cum 10 dor mierit, nihil secum auferet. Res suas cum moreretur secum tulerat, si ad petentis uocem cum uiueret sibi tulisset. Nam terrena omnia quae seruando amittimus, largiendo seruamus; patrimoniumque nostrum retentum perditur, manet erogatum. Diu enim cum rebus nostris I durare non possumus, quia aut nos illas moriendo deserimus, aut illae nos uiuentes quasi deserunt pereundo. Agendum nobis ergo est ut res absolute perituras, in non pereuntem cogamus transire mercedem. A

V^

29. Sed mirandum ualde est quod dicitur : Cum dormie20 Y), aperiet oculos suos et nihil inueniet. Vt dormiamus quippe, oculos claudimus et euigilantes aperimus. Sed hac in re, quia homo ex anima constat et corpore, cum unius rei somnus dicitur, alterius uigiliae demonstrantur, quia cum corpus obdormiscit in morte, tunc anima euigilat in uera 2

MA

cognitione. Et carne moritur, tempsit. Tunc esse conspicit

plenam

dormit ergo diues et oculos aperit, quia eius anima uidere cogitur quod prouidere profecto in uera cognitione euigilat, tunc quod tenebat. Tunc se uacuam inuenit,

rebus prae ceteris hominibus

cum connihil quae

se esse laetabatur.

Dormit et nihil secum aufert, nihil nimirum de rebus quas tenuit. Nam culpa rerum simul ducitur, quamuis hic omnia, pro quibus culpa perpetrata est, relinquantur. Eat ergo nunc et acceptis rebus tumeat seseque super ceteros extollat, glorietur se habere quod proximus non habet. Veniet quandoque 5; tempus ut euigilet et tunc cognoscat quam uacuum fuerit quod in somno tenuerat. Saepe namque contingit dormienti inopi ut se per somnium diuitem uideat atque ex eisdem

3o

5/7 Lath. 18, 163/165.

8/9 Lath. 18, 165/166 ; Luc. 16, 9.

30/50 Pat.,

Ps. 114 (156).

4 dormitauerunt Gez.

—— 8 facite] motam illis. add. C in marg., inquit add. Par.

10 secum] in manibus suis Paz. ^ affert M, pr. fecorr., C aufert Laud. INorg.

Germ.al. A1tulerat] MC Pzr.,tolleretu — 14 penditur Lazz. z — 17 ergo nobisu . in]ad C;.ut ^ 20aperit] M C Laud. Norm. Germ. al. — inueniet] secum praem. Bess. 2 23 ducitur C 24 obdormescit M C, corr. 25 cogitatione M Ebr. | 26carto M X preuidere M — 27profecto in M in marg. cogitatione M X 28 uacuum M, z/. prob. uu 28/29 qui plenum aJ. prob. u 29 hominibus se C, omnibus se M, seh.p ^ 30nils.affert (pr. f ecorr.) M in "marg. attert iG 32'erat CX cof: 33tumescat M — 34uenit C — 35 fuerunt M, corr. 36 somnio M . contigit M

904

LIBER XVIII, xviI-x1ix

rebus animum extollat, laetetur se habere quod non habuit iamque dedignari quaerat a quibus dedignatum esse se do4oluit. Sed repente euigilans, euigilasse se doleat qui interim diuitiarum imaginem uel dormiens tenebat. Gemit enim protinus sub paupertatis pondere, inopiae suae angustiis premitur; et eo peius quo ad tempus breuissimum, uel uacue diues fuit. Sic sic nimirum huius mundi sunt diuites 4; qui rebus acceptis tument. Bene operari de sua abundantia nesciunt, quasi dormientes sunt diuites; sed paupertatem y 569 suam euigilantes inueniunt, quia nihil secum ad illud iudicium quod permanet ferunt, et quanto nunc ad breue tempus PL ;; sublimius elati sunt, tanto contra se in perpetuum grauius ;o ingemiscunt. Dicat ergo : Aj$er:et oculos suos et mihil inueniei ; quia illic aperit ad supplicia, quos hic ad misericordiam clausos tenebat. Aperit oculos et pietatis fructum non inuenit, quos hic clausos tenuit cum inuenit. Tarde quoque illi oculos aperiunt qui teste Sapientia, damna5; tionis suae tempore dicturi referuntur : Qwid nobis profwit superbia, et diwitiarum iactantia quid contulit nobis? Transierunt omnia illa íamquam wmbra; et tamquam nuntius bercurvens. Vilia et fugitiua fuisse quae tenuerant, iam amissa cognoscunt, quae quamdiu aderant stultis eorum cordibus 6o et magna et mansura uidebantur. Sero diues aperuit oculos, quando

Lazarum

requiescentem

uidit, quem

iacentem

ante

ianuam uidere contempsit. Intellexit ibi quod hic facere noluit; in damnatione sua cognoscere compulsus est quid fuit quod perdidit, quando indigentem proximum non agno65 uit.

De quo adhuc subditur :

27,20

XIX, 30. Aprehendit eum quasi aqua inopia, nocte opprimet eum tempestas. Videamus nunc inopiam ardentis diuitis cuius tanta abundantia fuit epulantis. Ait enim : Pater Abraham, miserere mei et mitte Lazarum, ut in50/52 Lath. 18, 167/169. 60/62 cf. Luc. 16, 25.

54/65 Pat., Ps. 114 (156).

XIX, 1/3 Lath. 18, 171/175.

394edignari

55/58 Sap. 5, 8/9.

4/6 Luc. 16, 24.

M — seesse M —— 40euigilans (de/.) euigilassese

M X 42sub]

suae C, ut Pa4^7? — inopiae] M C Par., et praem. Pat? y — 43 uel om. Pat. 43/44 uacue C 44 si (fr. 7.) C, corr. 48 permanet] M C Par., -neat ji 50/54 dicat usque aperiunt] om. Pa. — 50 aperit MC Laz).P* 52 oculos]

suos add.

53 inuenire potuit (z//. /.) C, uiueret edd. rec. 54ilic C qui] — 56 et] M C Pat., oz. ui, aut Vulg. 61 eleazarum

C Pat. u, quia M, a s.., Gall.

M, sic infra

62quid C

agnoscit M, corr.

— 63 in] et praem. Par.

XIX, 1 adprehendet u. V/z/g.

2opprimit

quod M, corr.

C — 4/5 intinguat MC

64/65

LIBER XVIII, xix

905

s tngat extremum digiti sui in aquam et rvefrigeret. linguam meam quia crucior in hac flamma. Quibus uerbis nobis non hoc innotescitur, quia illic in tanto ardore una tunc ad sufficientiam refrigerii aquae stilla requiratur; sed quod is qui de abundantia peccauerit, illic aestuante nimis cremetur :oinopia. Videmus enim in uerbis diuitis ex subtilissimo Dei iudicio quam digna tali culpae poena responderit. Agente namque inopia, illic usque ad minima petenda compulsus est, quia hic agente tenacia, usque ad minima neganda peruenit. Quid retribui subtilius, quid districtius potest ? Gut:1 ,tam aquae petiit qui micas panis negauit. Apprehendit eum quasi aqua inopia. Non immerito aquae tunc illa inopia comparatur, quia in inferno cruciat qui susceptos in profundis absorbens, solet lacus nomine designari. Vnde per prophetam quoque humani generis uoce dicitur : Lafsa est n lacum wita 20 3Héa. Exeptorum uero exsultatione cantatur : Domine Deus meus, clamaui ad te el sanasti me ; Domine abstraxisti ab in-

feris animam meam, saluasti me a descendentibus in. lacum. 91. Nocte opprimet eum tempestas. Quid hic noctem, nisi absconditum tempus repentini exitus appellat? 2 ^ Tempestatis uero nomine, iudicii turbinem designat. Quod etiam psalmista testatur, dicens : Deus mamifeste weniet, PL 54 Deus noster et nom silebit ; ignis in conspectu eius ardebit et in circuitu evus tempestas ualida. De qua tempestate etiam Sapientia per Salomonem dicit : Ego quoque in interitu uestro 3o ridebo et subsannabo, cum uobis quod. timebatis aduenerit, cum irruerit repentina. calamitas, et vnieritus quasi tempestas ingrueril. Et quia ipsa uenturi exitus ignorantia nox uocatur, nocte opprimit eum tempestas, id est turbo eum diuini iudicii p 57o dum ignorat apprehendit. Hinc est namque quod per semet3; ipsam Veritas dicit : S2 sciret paterfamilias qua hora fur ueniret, uigilaret utique ei non sineret perfodi domum suam. Et uos estote parati, quia qua hora non butatis filius hominis ue"iel. Hinc etiam contra malum seruum dicitur : S? autem

11/14 Lath. 18, 173/175. 16/18 Lath. 18, 175/177. 19/20 Lam. 3, 55. 20/22 Ps. 29, 3[4. 23/25 Lath. 18, 178/180. 26/28 Ps. 49, 5. 29/32 Prou. r, 26/27. 35/38 Luc. 12, 39/40. 38/42 Matth. 24, 48/50.

5aqua M ut Lawd.2 8 requiratur Bess. 2 (hic add.) Ga//. — 9 (a)estuanti MC uideamus C — 12illuc l/7. 13 quia] ergoadd.u ^ 17quae...quae Norz. LatbP? 23 opprimit C — hic] MC Bess. 2 V7.

M, a in i zst. — qui] M Cy, quia nimis] 4 ZZ. eras. seq. in. M — 10 MC La£b., quiu ^ 15apprehendit] ^ susceptus M ——241 saluasti edd. Prat. al. Latb., hoc loco u 25

nomine nom**ne M, ne eras. turbine M 26 manifestus C Lazd. 1 sileuit M C, corr. ardeuit C, corr., exardescet Gez. 33 opprimet 1

om. C . 34apptehendet u

36 siniret

MC

perfodiri M

27 eum

906

LIBER XVIII, xix-Xx

dixerit malus serwus ille in corde suo : Moram facit dominus

4o meus uenire et coeperit percutere conseruos suos ; manducet autem et bibat cum ebriis ; ueniet dominus serui sllüus in die qua non sperat et hora qua ignorat. Hinc Paulus discipulis dicit : Vos autem fratres, non estis in tenebris

ut uos dies illa tam-

quam fur comprehendat. Omnes enim uos fili lucis estis et filii 45 diei ; non sumus moctis neque tenebrarum. Hincsuperbienti diuiti Dei uoce dicitur : Stute, hac nocte repetunt animam tuam a le; quae

ergo braeparast,

cuius

erunt?

Nocte

animam

reddere perhibetur qui mortem non praeuidens, in tenebris cordis abstrahitur. Ait ergo : Nocte opjprimet eum temso estas. Quia enim non uult agere bona quae uidet, deprehenditur interitus sui tempestate quam non uidet. De quo adhuc subditur :

27,224

XX,32. Tollit eum uentus urens. Quis hoc loco uentus

urens, nisi malignus spiritus uocatur, qui desideriorum flammas in corde excitat, ut ad aeternitatem suppliciorum trahat ? Peruersum ergo quemlibet uentus urens tollere dicitur, ; quia insidiator malignus spiritus qui uiuentem quemque accendit

ad

uitia,

morientem

trahit

ad

tormenta.

Nam

quia uentus immundus spiritus solet intellegi, qui malae suggestionis flatu ad terrena desideria iniquorum corda succendit Lleremias

propheta

testatur,

dicens

: Ollam

succensam

1o «ideo el faciem evus a facie Aquilonis. Olla namque succensa est cor humanum,

saecularium curarum ardoribus, desiderio-

rumque anxietatibus feruens. Quae a facie Aquilonis succenditur, id est diaboli suggestionibus inflammatur. Ipse enim uocari nomine Aquilonis solet qui dixit : Sedebo in monte testamenti, in 15 lateribus Aquilonis, ascendam. super. altitudinem nubium. Ad huius igitur urentis uenti uniuscuiusque electi mens adustione temperatur, quando in ea uitiorum feruor exstinguitur et desideriorum carnalium flamma frigescit. Vnde et sancta Ecclesia in sponsi sui laudibus laeta clamat : Sub wmbra illius quem de20 Sideraueram sedi. De huius ardoris temperie ei per Isaiam pro-

43/45 1 Thess. 5, 4/5. XX, 1/4 Lath.

46/47 Luc. 12, 20.

18, 185/185.

9

TOUlerA 1s

50/51 Lath. 18, 180/181. 14/15 Is. 14, 13/14.

19/20'C2nt- 2; 5.

4lueniat M — 44estis M Bess. 2 46uocedei M — animam t. repetunt | Gall.u Vulg. | 47 ergo] MC, autemu Vulg. — 48prouidens MC,corr. — 49 opprimit M C XX, 1tollit M C Lzz., -ety

urens] et auferet ad4. u Vulg.

quisquis M,

corr. 2 spiritus malignus M 7 uentus] MC, urens add. u 10 uideo] M C, ego praem. u Vulg. 11cor humanum] quorum manum M — 19 in oz. M

quam C, corr., Gerz. al.

PL 55

LIBER XVIII, xx-xxii

907

mittente Domino dicitur : Pro saliwncula ascendet abies et pro wrtica crescet myrtus. Pro saliuncula namque in ea ascendit abies, dum in sanctorum corde pro abiectione terrenae cogitationis altitudo supernae contemplationis exoritur. Vrtica uero 2;igneae omnino naturae est. Myrtum namque temperatiuae ferunt esse uirtutis. Pro urtica igitur crescit myrtus, cum iustorum mentes a prurigine et ardore uitiorum ad cogitationum temperiem tranquillitatemque perueniunt, dum iam terrena non appetunt, dum flammas carnis desideriis caelestibus ex3o Stinguunt.

33. Propter hoc quoque mentis refrigerium caelitus datum Mariae dicitur : Virus Altissimi obumbrabit tibi. Quamuis hac

in re

per

obumbrationis

uocabulum

incarnandi

Dei &;57:

utraque potuit natura signari. Vmbra enim a lumine forma3; tur et corpore. Dominus autem per diuinitatem lumen est, qui mediante anima, in eius utero fieri dignatus est per humanitatem corpus. Quia ergo lumen incorporeum in eius erat utero corporandum, ei quae incorporeum concepit ad corpus

dicitur

: Vrtus

Altissimi

obrumbabit

tibi;

id est,

4o corpus in te humanitatis accipiet incorporeum lumen diuinitatis. Sed iam de iniquo quolibet quod coepimus exsequamur. Tollit ergo eum uentus urens, quia uidelicet malignus spiritus eum quem nunc succenderit igne peruersae concupiscentiae, rapit postmodum ad flammas gehennae. 45 Sequitur :

27,24

XXI, 94. E! uelut turbo vapiet eum de loco suo. Lo-

cus peruersorum est temporalis uitae delectatio et carnis uoluptas. Quasi turbine igitur unusquisque de loco suo ra-

pitur, cum a cunctis suis delectationibus extremo territus die

5 separatur.

27,222

De quo extremo die apte mox subditur : XXII, 835. E mittet. super eum et non barcet. Peccatorem Deus quotiens feriendo corrigit, ad hocflagellum emittit 21/22 Is. 55, 15.

32:39 Euc. 1, 35-

XXI, 1 Lath. 18, 187.

3/5 Lath. 18, 188/189.

XXII, 1/5 Lath. 18, 191/195. 21 saliunca u T/zig. ascendit Bess. 2 Laud. Gerz. ——— 22 crescit Laud. Ger. saliunca ascendet C — 25 omnino M ;. / myrtus pu namque] MC Bess. 2 Corb. 2 Laud. Norm. al. edd., autem jj. temperatiuae] semper ed4. 26 ferunt M C Corb. 2 Laud. Norm. al., fertut edd. u 277 cognitionem M 29/30 extingunt M — 38eique M . 40 accepit M, accipit C XXI, 1 rapiet M, e eras.

2 est M ;. 7.

delectationis M, corr.

XXII, 1 et (t eras. M) mittit M Lath ,emittit C Laud. r. 2, corr. Laud. 1. 2, corr.

parcit M

908

LIBER XVIII, xxi

ut parcat. Cum uero eius uitam in peccato permanentem feriendo concludit, flagellum emittit, sed nequaquam par;cit. Oui enim flagellum emisit ut parceret, ad hoc emittit PL 56 quandoque ne parcat. In hac namque uita Dominus tanto magis studet ut parcat, quanto magis exspectando flagellat, sicut ipse uoce angeli ad Ioannem ait : Ego quos amo, arguo et castigo. Et sicut alias dicitur : Quem diligit Dominus castirogat, flagellat omnem filium quem recipit. Econtra autem de flagello damnationis scriptum est : n operibus manwwum suarum comprehensus est peccator. De quo per Ieremiam Dominus dicit, dum incorrigibiliter delinquentes populos uidet, quos non iam sub disciplina filios, sed sub districta percussione 15 hostes intuetur : Plaga inimici percussi ie, castigatione crudeli. Et quod hic dicitur : Now farcet ; ibi quoque uerbis alis declaratur : Qwid clamas super contritione tua ? insanabilis est dolor twus. Vnde hoc semper electi prouident ut ante ad iustitiam redeant, quam sese ira iudicis inexstin20 guibiliter accendat, ne ultimo flagello deprehensi simul eis finiatur uita cum culpa. Flagellum namque tunc diluet culpam,

cum

mutauerit

uitam.

Nam

cuius mores

non

mutat,

non expiat actiones. Omnis ergo diuina percussio, aut purgatio in nobis uitae praesentis est, aut initium poenae sequen25 tis. Propter eos enim qui ex flagello proficiunt dictum est : Qui fingis dolorem in jraecepto. Quia dum flagellatur iniquus et corrigitur ; audire praeceptum noluit, audit dolorem. Dolor ergo in praecepto fingitur ei qui a malis operibus quasi praecepti uice, dolore cohibetur. De his uero quos damnant 3o flagella et non liberant, dicitur : Percuss?st? eos nec doluerunt ;

altriwisti eos et renuerunt accipere disciplinam. His flagella ab hac uita incohant et in aeterna percussione perdurant. Vnde

per Moysen Dominus dicit : Ignis exarsit ab ira mea et ardebit usque ad inferos deorsum. Quantum ad praesentem etenim 35 percussionem spectat, recte dicitur : gnis exarsit ab ira mea. y 52 Quantum uero ad aeternam damnationem, apte mox sub-

8/9 Apoc. 5, 19.

9/10 Hebr. 12, 6.

14. 17/18 Ier. 3o, 15. 26 Ps. 95, 20. lets 32/35.37 Deut. 32, 22.

11/12 Ps. 9, 17.

15/16 Ier. 5o,

29/50 Pat., Deut. 19 (22).

30/31

4[5 parcet C — 5 emittat C, corr. 7 flagella** C, corr. 8 **angelii M redarguo M, red. ». /, C — 10 flagellat] M C, autem add. u. Vulg. 12 de] notandum praez. C, in marg. a. m. 14 disciplinam M . 15 hostes intuetur M C Bess. 2 Corb. 2 Germ., inimicos i. Norz., intuetur ut hostes u

17 clamas]

ad me add. Nor. 20 deprenensis ed. rec. 21 diluit MC, corr. 26 dolorem] laborem uel praem. Vind. 27 corrigitur] non praem. M Vind. audiuit MC 29 dolere C, corr. 30 liberant M, n eras. 34 ad (usque om.) inferna Norm. — 35 expectat M Pat" in Visd. 36 mox] hoc Pzr.

LIBER XVIII, xxrir-XXxIv

909

ditur : E ardebit usque ad inferos deorsum. Licet a quibusdam dici soleat illud quod scriptum est : No» ?udicat Deus bis in idipsum. Qui tamen hoc quod per prophetam de ini4o quis dicitur, non

attendunt

: E? duplici confusione

contere

eos. Et id quod alias scriptum est : Jesus populum de terra Aegypti saluans, secundo eos qui mom crediderunt, perdidit. Quibus tamen si consensum praebemus, quamlibet culpam bis feriri non posse, hoc ex peccato percussis atque in pec45 cato suo morientibus debet aestimari, quia eorum percussio PL 57 hic coepta illic perficitur, ut incorrectis unum flagellum sit quod temporaliter incipit; sed in aeternis suppliciis consummatur, quatenus eis qui omnino corrigi renuunt iam praesentium flagellorum percussio sequentium sit initium ;o tormentorum.

27222

Emitiet

ergo

Sequitur :

XXIII, 36. De manw

super

eum

et non

parcet.

eius fugiens fugiet. Ille etenim

fugit de manu ferientis qui prauitatem suae corrigit actionis. Vel certe quia in sacro eloquio manus operatio solet intellegi, de manu percussi fugit qui, dum praui interitum con; Spicit, uias prauitatis relinquit. Vnde adhuc subditur :

27,235

XXIV, 9V. Stiringit

super

eum

manus

suas.

Ma-

nus quippe stringere est uitae suae opera in rectitudine confirmare. Vnde etiam Paulus ait : Remissas manus et dissoluta genua erigite. Dum itaque alienum interitum conspiciunt, ; reuocantur ad cor ut recogitent suum ; et unde alius ad tormenta ducitur, a tormento alius inde liberatur. Stringit ergo super eum manus suas, quia conspicit in aliena poena quid timeat ; et dum delinquentem sic percussum respicit, dissoluta sua opera iustitiae uigore constringit. Sicque fit ut, quia

10 iniquus uiuens multos ad culpam traxerat delectatione peccati, quosdam moriens a culpa reuocet terrore tormenti. Quod 38/39 Nah. 1, 9 (sec. LX X).

40/41 Ier. 17, 18.

41/42 Iud. 5.

48/51

Lath. 18, 18, 195/197.

XXIII, 1/5 Lath. 18, 198/201. XXIV, 1/5 Lath. 18, 205/206.

4/16 Pat., Ps. 9o (126).

38 iudicabit Norz. 40 contritione edZ. Pa" 41 id] MC Pzr., oz. u quos C, corr. 44 atque] id est lud. 48 his La. rennuunt M

Pat^-

— 49sit M4.

— S0emitit MC — parcit M

XXIII, 2 fugit de manu] MC Larh., de m. f. u Lath., s. p. u

prauitatem suae] MC

XXIV, 1 stringet u. V/zig. 2 est] eum add. M m. 2 . O[TI stringit usque conspicit] conspicit namque Pz/. Srespicit] MC Paz.,con-u — 9quia]|M C Pat., qui Patf]g 11 tormentum M, corr.

9IO

LIBER XVIII, Xx1IV-XXVI

-

etiam prouenire bonis psalmista testatur, dicens : Laefabitur iustus cum widerit uindiclam impiorum, manus suas. lauabit in sanguine peccatorum. In peccatorum morientium sanguine 15 iusti lauantur manus, quia dum eorum poena conspicitur, conspicientis uita mundatur. Sequitur : 27,23

XXV,38.

Et sibilabit

super

illum,

intuens

locum

eius. Quid in sibilo, nisi intentio admirationis exprimitur ?

Si uero in sibilo fortasse alia significatio quaeritur moriente peccatore, hi qui interitum eius aspiciunt, os in sibilo strin; gunt, dum ad ea quae contempserant uerba spiritalia conuertuntur, ut iam credere et praedicare incipiant quae prius dum iniquum florere cernerent non credebant. Nam fit plerumque ut infirmorum animus eo magis de auditu ueritatis trepidet, quo florere contemptores ueritatis uidet. Sed dum 1: iusta ultio iniustos subtrahit, alios a prauitate compescit. Vnde et per Salomonem dicitur : Mwitato pestilente, sapientior erit baruulus. Vir igitur sanctus postquam potentum poenas qui extolluntur

in saeculo

sufficienter

expleuit,

rursus

ad &;575

haereticorum superbiam, qui extolluntur in eloquio, uerba 15 conuertit. Nam sequitur : 284

— XXVI, 39. Habet argentum uenarum suarum prin- PL 58 cipia; et auro locus est in quo conflatur. In argento eloquium, in auro uitae uel sapientiae claritas designari solet. Et quia haeretici sic de eloquii sui nitore superbiunt, ut ;nullà

sacrorum

librorum

auctoritate

solidentur;

qui libri

ad loquendum nobis quasi quaedam argenti uenae sunt, quia de ipsis locutionis nostrae originem trahimus ; eos ad sacrae auctoritatis paginas reuocat ut si uere loqui desiderant, inde sumere debeant quid loquantur. Et ait: Habet argentum 10 4€haY4m suarum jrincipia. Ac si aperte dicat : Qui ad uerae praedicationis uerba se praeparat, necesse est ut causarum origines à sacris paginis sumat, ut omne quod loquitur ad diuinae auctoritatis fundamentum reuocet atque 12/14 Ps. 57, 11.

17 Lath. 18, 207.

XXV, 1/6 Lath. 18, 208/212. XXVI, 1/2 Lath. 18, 214/215.

11/12 Prou. 21, 11.

16 Lath. 18, 215.

10/13 Lath. 18, 215/218.

13 lababit m. suas(s. /) M

XXV, 3fortassealia] M 4/[5 constringunt ILa7^.

C,a.f.u significatioxe M, corr. — requiritur M 8 audacia Lnd. 11 et] MC, om. u 13

expleuit C, iz -plicauit zzz.

—— 16 nam] os. M

XXVI, 3aurum C, corr.

9 quod M, corr.

12 pagines C, zz -nibus zt.

LIBER 15

20

2

A

5o

35

XVIII, xxvI

QII

in eo aedificium suae locutionis firmet. Vt enim praediximus, saepe haeretici dum sua student peruersa astruere, ea proferunt quae profecto in sacrorum librorum paginis non tenentur. Vnde et discipulum suum praedicator egregius admonet, dicens : O TYmothee, depositum. custodi, dewitams Profanas uocum nowitates ; quia dum laudari haeretici tamquam de excellenti ingenio cupiunt, quasi noua quaedam proferunt, quae in antiquorum patrum libris ueteribus non tenentur; sicque fit ut dum uideri sapientes desiderant, miseris suis auditoribus stultitiae semina spargant. 40. Bene autem subditur : E£ awro locus est im quo conflatur. Ac si aperte dicat : Vera fidelium sapientia cui uniuersalis Ecclesia locus est, tribulationem uobis persequentibus patitur, sed à cunctis peccatorum sordibus persecutionis uestrae igne purgatur. Vnde scriptum est : Zn «gne jrobatur aurum et argentum, homines uero receptibiles in camino hwmaülhnationis. Quo in loco potest hoc quoque conuenienter intellegi, ut de sua haeretici stulta passione uideantur increpari. Nam saepe pro Iesu Christi Domini ac redemptoris nostri nomine multa patiuntur, seseque eisdem passionibus eius fieri martyres sperant. Quibus sancti uiri uoce nunc dicitur : Auro

locus

est in

quo

conflatur.

Nam

iuxta

hoc quod iam et ante nos dictum est quisquis extra Ecclesiae unitatem patitur, poenas pati potest, martyr fieri non potest, quia auro locus est in quo conflatur. Quid itaque ad haec, haeretici, dicitis ? Conflari per afflictionem carnis, uel etiam

40

45

$0

per martyrium uultis, sed locum quo debeatis conflari nescitis. Audite quod sancti praedicatoris uoce dicitur : Auro locus est in quo comnflatur. Hunc ergo conflationis locum quaerite, hanc fornacem qua aurum apte purgari ualeat inuenite. 41. Vna est Ecclesia in qua quisquis conflari ualuerit ab omni etiam poterit peccatorum sorde purgari. Si quid pro Deo amaritudinis, si quid tribulationis extra hanc positi sustinetis, incendi potestis tantummodo, non purgari. Dicat leremias, dicat quomodo conflationis uestrae ignis omni uirtute sit uacuus

: Frustra conflawit conflator, malitiae enim. eorum

18/19 I Tim. 6, 2o.

24/28 Lath.

18, 220/225.

28/30 Eccli. 2, 5.

50/51 Ier. 6, 29.

14 suae loquutionis] M C, 1. s. i, locutionis. G2/. purgatur Bess. 2

— 19quam M,vorr.

— 29

receptibiles M, a s. pr. i, -tabiles C Corb. 2 Norm. Germ.

31/32 stulta p. u. increpari] MC, i. s. p. u. p 35 conflantur M, corr. 36/37 unitatem ecclesiae u 39 dicuntur M, corr. 40 quo] in ?raez. i 41 quod] MC, quid ü 42 conflantur M, corr. 43 purgare M X 45 quisquis C Bess. 2, quisque his M, quiu

exrà M — 50 conflabit M

uoluerit C, o ex a, Bess. 2 edd.

47

PL 59

912

LIBER XVIII, xxvi

non sunt consumpiae. Ecce ignis exterius conflans et durae passionis admouet poenam, et tamen erroris non excoquit p 574 culpam, et tormenta crudelium dat poenarum, et bonorum non facit incrementa meritorum. Huius etiam conflationis

; ignis qui extra catholicam toleratur Ecclesiam, quam nul-

lius omnino uirtutis sit, Paulus apostolus insinuat, dicens : Si tradidero corpus meum wt ardeat, caritatem autem non ha-

beam, nihil mihi $rodest. Alii quippe praua de Deo sentiunt ; alii recta de auctore tenent ; sed unitatem cum fratribus non 6o tenent. Illi errore fidei, isti uero schismatis perpetratione diuisi sunt. Vnde et in ipsa prima parte decalogi utrarumque partium culpae reprimuntur, cum diuina uoce dicitur : Diliges Dominum Deum tuwm ex toto corde tuo, et ex toía anima tua, et ex tota wirtute tua. Atque mox subditur : Do/iges froxi65 um tuum sicut teipsum. Qui enim. de Deo peruersa sentit, liquet profecto quia Deum non diligit. Qui uero de Deo recta sentiens a sanctae Ecclesiae unitate diuisus est, constat quia proximum non amat, quem habere socium recusat. 42. Quisquis ergo ab hac unitate matris Ecclesiae, siue 7o per haeresim de Deo peruersa sentiendo, seu errore schismatis proximum non diligendo diuiditur, caritatis huius gratia priuatur de qua hoc quod praemisimus Paulus dicit : S? /radidero corbus meum

ut ardeat, caritatem autem

non

habeam,

nihil mihi $rodest. Ac si aperta uoce diceret : Extra locum 7 suum conflationis mihi ignis adhibitus tormento me cruciat, mundatione non purgat. Hunc omnes sanctae pacis amatores

summo

studio

locum

quaerunt,

hunc

quaerentes

inueniunt, hunc inuenientes tenent, scientes peccatorum remissio uel ubi, uel quando, uel qualibus detur. Vbi quippe 8o nisi in catholicae matris sinu ? Quando, nisi ante uenturi exitus diem ? Quia : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Et : Quaerite Dominum dum inueniri botest, inuocate eum dum $rope est. Qualibus, nisi conuersis, qui ad paruulorum imitationem magistra humilitate formantur? 85 Quibus dicitur : Sinite baruulos uenire ad me ; talium est enim

regnum caelorum. Et : N?st conuersi fueritis et efficiamini sicut 571581 Cor 5, 5. 63/64 Deut. 6, 5. 64/65 Marc. 12, 31; Leu. 19, 18 (LX X). 72/74 1 Cor. T1595. 81/82 2 Cot. 6, 2. 82/83 Is. 55, 6. 85/86 Matth. 19, 14. 86/87 Matth. 18, 5.

52 excoquet C

56 insinuet C

utrorum- M, corr.

diligis M C, corr. MÜC,is.ult.e

-am edd. u

67 a C, exp., et ab s. /. etroris

79 quibus

ante M s. 7.

57 ardeam edd.

63 diligis M C, corr.

M — 72dicit]

M

69 siue] sibi

M C, aity

64

M ^ 70 heresem

73 ardeat M C Bess. 2 codd.,

80 catholicae] ecclesiae edd.

84 firmantur Lazd.

61 parte prima M

tuum M C u, oz. Gall.

85 enim est u

sinum M, corr. 86 nis; C

PL 6o

LIBER

XVIII, xxvi

913

paruuli, non intrabitis in. regnum caelorum. Quia ergo non nisi in catholica Ecclesia ueri martyres fiunt, dicatur recte : Auro locus est in quo comflatwur ; quoniam non cla9o rescit anima in fulgore aeternae pulchritudinis, nisi ut ita dicam, prius hic arserit in officina caritatis. 43. Pensandum praeterea est quod occulto consilio omnipotens Deus quosdam ab ipsis exordiis suis innocentes custodiens,

usque

ad uirtutum

summa

prouehit,

ut aetate

95 crescente, simul in eis proficiat et annorum numerositas et celsitudo

meritorum.

Alios uero

in exordiis

suis deserens,

scaturientibus uitiis ire per abrupta permittit. Plerumque que tamen etiam eos respicit et ad sequendum se sancti amoris igne succendit ; atque inolitas in eorum cordibus pruro» rigines uitiorum

uertit in feruorem

uirtutum,

et eo

magis

ignescunt ad desiderium requirendae pietatis Dei, quo magis erubescunt memoriam iniquitatis suae, sicut saepe contigit ut in pugnae certamine miles ante ducis sui oculos constitutus, hostili uirtuti turpiter cedat et eneruiter praebens terga 105 feriatur. Qui tamen hoc ipsum quod turpiter cessit erubescens, ante ducis sui oculos maiores ex ipsa uerecundia uires sumit, tantoque post fortia exercet, quantis et praesentem gloriam uirtutis peragat et praeteritam ignominiam debilitatis tegat. Sic ergo nonnumquam quidam in Dei seruitio ex aniro teacta

acrius

mandata moria

debilitate

et futurorum

praeteritorum,

roborantur,

eosque

trahit desiderium, ut hinc

ad uentura

ad custodienda

et impellit meamor

prouocet,

illinc de praeteritis uerecundia instiget. Quos tamen aduersarii ecclesiae dum summis praeditos uirtutibus uiderint, 115 eisque in praesenti uita unde derogent quia inuenire nequaquam possunt, accusare illos de praeteritis moliuntur; sicut Moysen nostrum Manichaeus impetit, in quo sequentium uirtutum gratiam, transacti homicidii conatur culpa foedare. In quo non attendit postmodum quam patiens ad sustinen120 dum, sed prius quam praeceps ad feriendum fuerit. Talibus ergo aduersariis beatus Iob subtilissima consideratione obuians, postquam dixit: Habet argentum, wuenarum suarum principia; et auro locus est in quo conflatur, 88 dicitur u

apte subdidit

:

89 quoniam M C, quia u

89/90 clarescit] M C, -etyu

94

summa prouehit C z/., summam prouehit M ce/. codd., culmen p. edd., p. summa m 95 crescenti M 96 alis M . 99in M ;. 7. 100 feruore M 101 ignescunt] tunc ad4. Bess. 2 dei M s. 7. 102contingit C — 103 milis C, cOfT. 105 ipsut M cessit] M C Corb. 2 Germ., gessit cet. codd. u 107 tanta- Bess. 2 Norm. Germ. quantis] M C Bess. 2 Norm. Germ., -tum pu praesentis Norz. Ger. 108 praeteritam (m eras.) ignominia M ^ praeteritae Corb. 2 — 109 ex] se add. M s. /. 109/110 anteacta] praeteritaque zd. Vind. | 110 debilitate acrius Vd. —— 112uentura M zznras. — 115 presente M . 118 homicidi M

H^ 575

914

28,22

LIBER

XVIII, XXVII-XXVIII

XXVII, 44. Ferrum de terra. tollitur. Solent haeretici de iustitiae suae contra nos elatione gloriari, atque opera PL 61 sua ostentationis inflatione iactare, nosque iniquos, ut diximus, aut esse aut fuisse criminantur. Per humillimam ergo ; confessionem et ueracem

defensionem contra eos uir sanctus

loquitur, dicens : Ferrum de terra tollitur. Ac si aperte dicat : Fortes uiri qui acutissimis linguarum gladiis in hac acie defendendae fidei ferrum fiunt, aliquando terra in infimis actionibus fuerunt. Peccanti quippe homini dictum est : 10 T'erra. es et in terram ibis. Sed de terra ferrum tollitur, cum

fortis propugnator Ecclesiae a terrena quam prius tenuit actione separatur. Non ergo in eo debet despici quicquid fuit,

qui iam coepit esse quod non fuit. An non Matthaeus terra inuentus 1; usibus

est, qui terrenis negotiis implicatus

in

telonii

seruiebat ? Sed de terra tultus, in fortitudine

ferri

conualuit, cuius uidelicet lingua quasi acutissimo gladio euangelii administratione Dominus infidelium corda transfixit; et qui infirmus prius despectusque fuerat per terrena negotia, fortis postmodum factus est ad caelestia praedica20 menta.

Vnde adhuc subiungitur : XXVIII, 45. Et lapis solutus calore, im aes uertitur. Tunc lapis calore soluitur, cum cor durum atque a diuini amoris igne frigidum eodem diuini amoris igne tangitur, et in feruore spiritus liquatur, ut ad sequentem uitam ; desideriorum aestu ardeat, quam prius audiens insensibilis manebat. Ex quo ardore scilicet et emollitur ad amorem, et roboratur ad operationem ; ut sicut prius durus fuerat in amore saeculi, ita se postmodum fortem exserat in amorem Dei ; et quod ante audire renuebat, iam et credere et praedi-

28,22

10 care incipiat.

Lass

ergo

solutus

calore,

im aes

uwerti- u 576

iur, quia dura mens superni amoris igne liquefacta ad ueram fortitudinem commmutatur, ut peccator qui prius. insensibilis

exstiterat,

postmodum

et per auctoritatem

fortis

et per praedicationem sonorus fiat. Quod bene per Isaiam 15 dicitur : Qwi confidunt in Domino, mutabunt fortitudinem. XXVII

To ath:

508202252

6/12 Lath.

18, 225/231.

10 Gen.

5, 19.

13/15 cfr. Matth. 9, 9; Marc. 2, 14; Luc. 5, 27.

XXVIII, 1/2 Lath. 18, 233/234.

11/14 Lath. 18, 234/237.

15 Is. 40,

2m XXVII, 2 suae M, eras. 5 ueracem Z//is. in M . 13 accepit M, ac eras., C 14 tolonei M, thelonei Bess. 2, telonei Corb. 2 Laud. r Gerg. 15 seruiebat

M tultus] MC, -nem u

(e

M C Bess. 2 Corb. 2 Laud. 1 Germ., sublatus y

fortitudine]

XXVIII 8amorem M — exerat C — 9antea C — 10 solutus calore] oz. 13 postmodum] quia praez. C 5. /. 14 sonorosus Be/. Laud. r

LIBER Fortitudinem

mutamus,

XVIII, XXVIII-XXIX cum

conuersi

9I5

tanta

uirtute

prae-

sens saeculum fugimus quanta hoc ante quaerebamus.

Quia autem

28,9

male

ab aduersariis

catholicorum |moribus

ante acta uita reputatur, recte subditur :

XXIX,46.

Temjus posuit tenebris et uniuersorum

finem ipse considerat. Tempus posuit tenebris, iniquis uidelicet modum, quo iniqui esse desistant. Vnde eis PL 62 per apostolum dicitur : Eratis aliquando tenebrae, nunc autem ;lux in Domino. Sicut aliis quoque discipulis isdem doctor egregius dicit : Nox $raecessit, dies autem. appropinquawit. Abiciamus ergo opera tenebrarum, et induamus nos arma lucis ;

sicut in die honeste ambulemus. Vnde et in Canticis canticorum Ecclesia ueniente dicitur : Quae est ista quae frogreditur io quasi aurora consurgens ? Apte enim Ecclesia aurorae comparata describitur, quae per cognitionem fidei a peccatorum

suorum tenebris in clara luce iustitiae commutatur. Tem$us ergo posuit temebris et untuersorum finem ipse considerat. Vniuersorum nomine et electos uoluit et reprobos :1; comprehendi. Nam bona faciens et ordinans Deus, mala uero non faciens, sed ab iniquis facta ne inordinate eueniant

ipse disponens, considerat uniuersorum finem et patienter tolerat omnia, atque intuetur electorum terminum quod ex malo mutentur ad bonum. Intuetur etiam reproborum fizo nem quo de malo opere dignum se trahantur ad supplicium. Vidit finem persequentis Sauli, quo prostratus diceret : Domine, quid me wis facere ? Vidit finem quasi obsequentis discipuli, quod pro commisso scelere guttur laqueo stringeret, seque et peccantem puniret, et deterius puniendo 25 deciperet. Vidit Niniuitas delinquentes, sed considerauit finem delinquentium paenitentiam correctorum. Vidit quoque Sodomam delinquentem, sed considerauit finem ardoris lu-

xuriae, ignem gehennae. Vidit gentilitatis finem, quod possessa iniquitatum tenebris, quandoque fidei luce claresceret. ;o Vidit etiam Iudaeae terminum, quod ab ea luce fidei quam tenebat obduratae perfidiae se tenebris caecaret. XXIX, 1/5 Lath. 18, 239/243. 4/5 Eph. 5, 8. 6/8 Rom. 15, 12/15. 14/21 Lath-18, 243/249. 2276-9». 22/25 cft.

9/10 Cant. 6, 9.

Act. 1, 18; Matth. 27, 5.

16 fortitudine M

25/26 cfr. Ionas 1/5.

18 male C, i s. e, -la Becr.

26/28 cfr. Gen. 19, 1/29.

ab M ;. 7.

XXIX, 2 intuetur La//. tempus posuit] M C Bess. 2 Lat/., ipse posuit tempusu — 3modumow.M "7opera|a nobis praez. M ^ induamur (nos om.) Bess. 2 Laud. NNorz. 9 uenienti Laud. r 11 cogitationem LLazd. 1 16 ueniant M Norz. 17 considerat M, iz -ans zt. 20quo] M C Lat., quod i dignissime **traantur M ^ retrahantur Lazd. 1, se trahunt Lazd. 23 pro quod M — 25 considerabit 22uis] iubes Bess. 2 (e uis) Laud. 1.2. 2 correptorum M — 27 considerabit M 26 penitentia M edd. rec. M

916

LIBER

Vnde

adhuc

congrue

XVIII, xxix-XXX

subditur

:

2829 XXX,4v. Lajidem quoque caliginis et umbram 28,4 mortis diuidit torrens a fopulo peregrinante. Quid durus ille perfidia Iudaeorum populus, qui auctorem uitae uidere per fidem noluit, quem per prophetiam praedixit nisi ; lapis caliginis fuit ? Quia et crudelitate durus exstitit et infidelitate nebulosus. Qui alio quoque uocabulo umbra mortis dicitur. Vmbra quippe talis exprimitur, qualia eius rei de qua trahitur, fuerint lineamenta. Quis autem mortis nomine nisi diabolus uocatur ? De quo per quamdam ministri sui 1o significationem dicitur : E nomen illi mors. Cuius ille populus z 577

1;

20

25;

3o

umbra exstitit, quia iniquitatem illius sequens, eius in se PL 65 imaginem expressit. Quid uero torrentis nomine, nisi ille a conspectu tremendi iudicis per ultimum examen egrediens, atque electos et reprobos diuidens ignis uocatur ? Vnde et per prophetam dicitur : Flwwius igneus rapidusque egrediebatur a facie eus. 48. Quis autem in hoc mundo peregrinatur populus, nisi qui ad sortem electorum currens, habere se patriam nouit in caelestibus ; et tanto magis illic sperat inuenire se propria, quanto hic cuncta quae praetereunt esse a se deputat aliena ? Peregrinus itaque est populus, omnium numerus electorum, qui hanc uitam quoddam sibi exsilium deputantes, ad supernam patriam tota cordis intentione suspirant; de quibus Paulus dicit : Confitentes quia peregrini et hospites sunt super lerram. Qui enim haec dicunt, significant se patriam inquirere. Hanc peregrinationem isdem quoque apostolus tolerabat, cum diceret : Dum sumus in corpore, beregrinamur a Domino. Per fidem enim ambulamus et non er speciem. Huius peregrinationis aerumnas satagebat euadere, cum dicebat : Desiderium habens dissolui et cum Christo esse. Et rursum : M?i/ui uiuere Christus est et mori lucrum. Huius peregrinationis pondus graue sentiebat psalmista, cum diceret : Hew me! quia incolatus meus frolongatus est : habitaui cum habiXXX, 1/2 Lath.

18, 251/252.

24/25 Hebr. 11, 15. 21: 32/34 Ps. 119, 5.

10 Apoc. 6, 8.

27/28 TI Cor. 5, 6/7.

15/16 Dan.

30 Phil. 1, 25.

7, ro.

31 Phil. r,

XXX,1lapidum M — 3 perfidus Bess. 2 corr. in marg., Laud. 1 Vind. 4 uidereperfidem] MC,p.f.u.u 5caliginis M ^ qui M crudelitate] M, iz credu- zzz. 8 quis] MC u, qui Gz//. 9 quendam M ministri C, zz ministerii ;z4/., ministerii Gezz. dub. |, mysterii edd. uet. 10 et] ozz. C 13 iudicis tremendi M per om. C, in marg. ultimum] C, zz -mo zt. examen] C, zz -mine zzzf. 14 diuidens et reprobos M alt. et om. M 18 patrimoniam M, corr.

19 illic s. i. se] MC, se i. s. inuenire u

corpore] hoc Praez. M s. /. 29erumnam M — 30solui est] a me add. M habitabi M

27

M — 33 quod C

LIBER XVIII, xxx

917

tantibus Cedar, multum incola fuit anima mea. Ab hac eripi 3; quantocius

anhelabat,

cum

supernis

desideriis

flagrans

di-

ceret : Sitiwit anima mea ad. Deum uwiwum ; quando. ueniam et apparebo ante faciem Dei ? Sed hoc desiderium nesciunt qui cor in terrenis uoluptatibus defigunt. Dum enim sola quae sunt uisibilia diligunt, profecto inuisibilia, uel si cre4o dunt esse, non diligunt, quia dum nimis se exterius sequuntur, etiam mente carnales fiunt. Simul enim in hac uita uter-

que populus currit, sed non simul ad perpetuam peruenit,

quia: Laj$idem torrens

caliginis

a $opulo

4; quos modo

et umbram

mortis

diuidit

peregrinante.

Ac si aperte dicat : Eos

uel infidelitas excaecat,

uel crudelitás obdurat,

flammarum fluuius a conspectu aeterni iudicis exiens, ab electorum tunc populo separat, ut tunc a bonis ignis districti examinis diuidat quos nunc in suis concupiscentiis tenebrae uitiorum caecant. 5o 49. Potest fortasse in torrentis nomine ipsa irrigatio sanctae praedicationis

intellegi, iuxta id quod per Salomonem

dicitur : Oculum qus subsannat patrem et qui despicit partum matris suae, effodiant illum coruz de torrentibus. Peruersi quippe dum diuina iudicia reprehendunt, subsannant patrem. Et PL 64 ;; quilibet haeretici dum

praedicationem

sanctae Ecclesiae fe-

cunditatemque illius deridendo centemnunt, quid aliud quam partum matris despiciunt ? Quam non immerito eorum quoque matrem dicimus, quia de ipsa exeunt, qui contra ipsam loquuntur, Ioanne attestante qui ait: A nobis exierunt, 6o sed non erant ex nobis ; nam si fuissent ex mobis, mansissent

utique nobiscum. Corui uero de torrentibus ueniunt, cum prae-

dicatores ueri ad defensionem sanctae Ecclesiae a sacrorum librorum fluentis procedunt. Qui recte etiam corui uocati sunt, quia nequaquam de iustitiae luce superbiunt, sed per hu- 578 65 militatis gratiam peccatorum in se nigredinem confitentur. Vnde etiam ab electorum Ecclesia dicitur : N?gra swm. sed formosa. Et Ioannes ait : S? dixerimus quia peccatum mon habemus, nos ipsos seducimus. Qui uidelicet corui subsannantis oculum effodiunt, quia prauorum ac peruicacium hominum yo intentionem uincunt. Ex hoc itaque testimonio,sic hicquoque 36/37 Ps. 41,

5.

44/49 Lath.

55/61 Taio, Senf. 2, 26 (815CD). 67/68 1 Ioh. r, 8.

35 fraglans M peruenit] uitam ad. exc. ü Lath.

18, 252/257. 59/61 1 Ioh. 2, 19.

52/53" Prou

0/8175

66/67 Cant. 1, 4.

42 38 desideriis M, z/. uoluptatibus «44. in marg. M ^ 43lapidem M ;.. — umbra M — 49caecant] MC,

50 irritio Bess. 2, zn itritatio z//., dub. Gal/., intisio comi. Gall.

58|59ipsa M ^ 60permansissent M ^ 63recte etiam] 524/t.quiom.C —64iustitiae] suae zdd. u — 68quia M X 70sic] M Ga, si Cu MC,e.r.u

918

LIBER XVIII, xxx-XXXI

torrens praedicatio debet intellegi: Lapidem caliginis et umbram mortis diuidit torrens a fopulo peregri-^ante, quia sanctorum praedicatio obduratas mentes reproborum deserit, et ad pia humilium se corda conuertit. 7 Vnde adhuc subditur : 5

284

XXXL 50. Eos

quos oblitas est bes egentis homi-

nis et inuios. Quis hoc loco alius accipitur egens homo, nisi ille de quo per Paulum dicitur : Qui ropter uos egemus factus est, dum diues esset ? Cuius uidelicet egentis hominis j

pedes sancti praedicatores fuerunt, per quorum profecto prae-

sentiam

gentilitatem

circumiens,

mundum

perambulauit .

uniuersum. De quibus per prophetam dicitur :E? nambulabo in eis. An pes eius non erat, qui temptus in compedibus diceIO

I^

20

2^

bat : Pro quo legatione fungor in catena ? Sed eorum qui umbra mortis et lapis caliginis exstiterunt, pes hominis egentis oblitus est, quia in ipso initio nascentis Ecclesiae, dum sancti apostoli caelorum regnum Iudaeae praedicare uoluissent, uidentes quod ei nihil omnino proficerent, ad praedicandum gentibus defluxerunt, sicut ipsi in suis Actibus dicunt : Vobis oportebat primum loqui uerbum Dei ; sed. quoniam repellitis illud, et indignos uos vudicatts aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. De quibus et per psalmistam dicitur: Transferuntur montes in cor maris, quia repulsi a Iudaea apostoli in hoc gentilitatis saeculo sunt translati. Qui sunt ergo qui immensa duritia pro obscuritate cordis, quasi quidam lapis caliginis et umbra mortis, a peregrinante sanctorum populo diuiduntur, nisi hi quos pes egentis hominis est oblitus ; id est quos praedicatores Domini, uidelicet per humanitatem pauperis, pro superbiae suae tumore reliquerunt, eorumque omnino obliti sunt, dum praedicationis suae semina ad solam fructificationem gentium transtulerunt ? Quos recte quoque et inuios uocat, quia dum in infidelitate sua obdurati sunt, uer73//14 Lath. 18, 257/259. XXXI, 1/2 Lath. 18, 261/262. Ephi6,526. 14/17 Act. 15, 46.

3/4 II Cor. 8, 9. d7 18 Duas

| 7/8 1I Cor. 6, 16. sh 22/31 Lath.

9 1:8,

262/269.

7Titorrentis M — 72umbraM X 73/"74reproborum deserit M M 5. 4. 75 adhuc] et praez. M

s.7. ^ 74se

XXXI, 3qui] M C y, quia Gz/., quoniam l/z/g. ^ uos MC Corb. 2 Laud. 1. 2Vzlg,nosu | 4dum] MC,cumy Vulg. 6circuens M,circumlens C 7 ambulabo Gerz.

Laud.:.2

10 lapidis C, corr.

13 eis

^ 15repellistis M, z7 tepu- zat.

C, in -na -ta zt.

M

conuertemut M C, corr., Laud. 1

Laud. 2 Norm. Germ.al.,-enturu Vulg.

14 deflexerunt C Corb. 2

16iudicastis

M ^ aeternae -ae

17 transferuntur MC

— 18corde M — 19saeculo] M, iz -um

"ut., C al., -am Corb. 2 Laud. 1. 2 Tur. Norm. Germ., solo Par., populo Ba;.

sunttranslati] quo* (pr. ) M

M C,t.s.u — 22quos(pr.7)C 27 fidelitate M C, corr.

^ 23humilitatem edd.

26

PL 65

LIBER XVIII, XXXI-XXXIII

919

bis uitae ad cor uiam praebere noluerunt. Sed Iudaea haec, quae sic obduruit, uel qualis dudum fuerit, uel quid post 30 pertulerit, audiamus. Sequitur : 28,5 XXXII, 51. Terra de qua oriebatur banis, in loco suo igne subuersa est. Panem Iudaea dare consueuerat, quae legis uerba proferebat. Quam uidelicet legem, quia intellegere iam reprobi atque explanare non poterant, propheta Ieremias in lamentis deplorat, dicens : Paruuli petierunt anem ei qui frangeret eis non erat. Sed haec terra in loco suo igne subuersa est, quia fidelium signa conspiciens, inuidiae se face concremauit. Quia enim semper inuidia de superbia nasci solet, in loco suo igne periit, quae idcirco arsit inuidia, quia IO superbiam non reliquit. Terra ergo quae prius panem habuit, post igne subuersa est, quoniam synagoga quae mandata Dei per legem protulit, nascentem Ecclesiam persequens, inuidiae se igne consumpsit. An non aemulationis suae facibus A^

ardebat,

cum

Redemptoris

nostri

signa

conspiciens,

per

quosdam suos diceret : Qwid facimus, quia hic homo multa signa facit ? uel certe : Videtis quia mill proficimus, ecce toius mundus ost ewm uadit. Videbant unde conuerti debuerant atque exinde peruersiores fiebant. Quaerebant exstinguere quem cernebant mortuos uiuificere. In ore tenebant legem 20 sed legis persequebantur auctorem. T'erra ergo de qua oriebatur anis, im loco suo sgne subuersa est, quia Iudaeaein semetipsa et prius habuit leger quae reficeret et post inuidiam quae concremaret. De cuius adhuc descriptione subiungitur : XXXIII, 52. Locus sapphiri lapides eius et glebae 28,6 illius aurum. Auget reatum culpae sequentis praeconium gloriae praecedentis. Nam uniuscuiusque casus tanto maioris est criminis, quanto priusquam caderet, maioris potuit esse 5 uirtutis. Dicatur ergo Iudaea, dicatur quid fuerit et praecedentium magnitudo uirtutum crescat ad cumulum sequentium delictorum. Locus sapphiri lapides eius et glebae illius aurum. Quid enim hoc loco per lapides, nisi sanctorum ac fortium mentes accipimus ? In scriptura etenim saI

VA

XXXI, 4 (779C).

1/2 Lath. 18, 270/271. 11/13 Lath. 18, 271/275.

5/6 Lam. 4, 4. 11/20 Taio, Sent. 2, 15/16 Ioh. 11, 47. 16/17 Ioh. 12,

19. XXXIII, 1/3 Lath. 18, 275/277.

28 u«*iam M — 29 obduru*it M —— 30 pertulit M, corr. XXXII, 6 qui f. e. non erat] M C, non e. q. f. eis i V/uig. 11 ignem C, corr. 12 persequens] MC p, pro- Ga/. 16 profecimus C, corr. 18 peruersores M, corr.

8 saepe Laud. 2 15 faciemus M

P 579

920

LIBER XVIII, xxxii

1o cra aliquando lapides in malo, aliquando uero in bono accipi PL 66 solent. Nam cum lapis pro insensibilitate ponitur, dura per lapides corda signantur. Vnde et per Ioannem dicitur Polens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Qui uidelicet nomine lapidum corda gentilium designat, dura 1; tunc atque insensibilia per infidelitatem. Et per prophetam Dominus pollicetur, dicens : Awferam cor lapideum de carne uestra et dabo wobis cor carneum. Rursum per lapides mentes fortium designari solent. Vnde et per Petrum sanctis dicitur : Et uos tamquam lapides wiwi superaedificamini domus spiri20 tales. Et per prophetam Dominus uenienti Ecclesiae pollicetur, dicens : Écce ego sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo te in sapphiris, et bonam saspidem bropugnacula tua, et portas tuas in. lapides sculptos ; et omnes terminos tuos 1n la-

pides desiderabiles,

unvuersos

filios tuos doctos a Domino.

25 Strauit namque in illa per ordinem lapides, quia in ea sanctas animas meritorum diuersitate distinxit. Fundauit eam in sapphiris, qui scilicet lapides coloris aerei in se similitudinem tenent, quia robur Ecclesiae in animabus caelestia appetentibus solidatur. Et quoniam iaspis uiridis est coloris, iaspi3o dem propugnacula eius posuit, quia illi contra aduersarios pro sanctae Ecclesiae defensione obiecti sunt qui, internis desideriis uirentes, nulla teporis reprobi ariditate marcescunt. Portas uero eius posuit in lapides sculptos. Hi quippe portae sunt Ecclesiae, per quorum uitam atque doctrinam in3; trat in eam multitudo credentium. Qui pro eo etiam quod magnis operibus pollent, et id quod loquentes asserunt, uiuentes ostendunt, non puri sed sculpti lapides esse memorantur. In quorum enim uita recta operatio cernitur, quasi in eisdem ipsis exprimitur quod egerunt. Vbi omnem quoque 4v sanctorum numerum generali collectione concludens, subdidit : Omnes terminos twos in lapides desiderabiles. Et, tam- p 580

quam si audientes ista, peteremus ut hos lapides quos diceret indicaret,

adiunxit

: Vw«iuersos filios tuos doctos

Quia igitur de Iudaea numquam

a Domino.

sanctae animae, quae cae-

45 lestem uitam ducerent defuerunt, dicitur : Locus

sapphiri

lapides eius. Et quia magna uitae ac sapientiae claritate per fidem fulsit, adiungitur: E: glebae illius aurum. Quid 13:Matth: 5, 951!Luc. 21/24 Is. 54, 11/135. 277[281.

XXXIII, 17 rursus

M

5,8: 16/17 Ez. 56, 26. 19/20 I Petri 2, 5. 41 Is. 54, 12. 43 Is. 54, 15. 44/47 Lath. 18,

19 domos

C, in domos

Nor.

al.

19/20

spiritalis M 26 eam] enim M 27 similitudine C 30 illic M 32 tepo*e*ris C, temporis Laud. r aliq. edd. 33 scalptos C Laud. r 35 eam]ea M . 36loquentes a. quod (zn arg.) C — 37 scalpti C Laud. 1 38 uitam M 39 egerunt M, pr. e eras. omne M . 39/40 sanctorum quoque M

LIBER

XVIII, xxxiI-xxxIiv

921

per glebas nisi collectiones singulorum ordinum ac multitudines designantur ? Glebae autem ex humore et pul5 o uere constringuntur. Omnes ergo qui rore gratiae infusi, ex mortis debito se puluerem esse ueraci cognitione confessi sunt,

dum

uitae

uirtute

clarescerent,

quasi aureae

in illa

glebae iacuerunt. Glebas haec terra habuit in prophetis, glebas in doctoribus, glebas in patribus antiquis, qui magna 5 se infusione gratiae in professionis et operis unanimitate tenuerunt. Dicat ergo : E£ glebae illius aurum, quia in ea multitudo spiritalum tanto maiori uirtute claruit, quanto se in Deum ac proximum maiori unanimitate constrinxit. 60 53. Sed hoc aurum perfidiae est postmodum tenebris obscuratum. Cuius profecto nigredinem leremias propheta intuens deplorat, dicens : Quomodo obscuratum est aurum, maulatus est color optimus ? Aurum namque obscuratum est, quia in eis antiquus ille fidei atque innocentiae splendor, irruente 6 ^ perfidia, malitiae se nocte fuscauit. Quia igitur quid fuit audiuimus : Locus scélicet sapphiri lapides eius et glebae illius aurum, nunc iam dilectus ille Deo populus cur tanta haec bona perdiderit audiamus. Sequitur : 28,7 XXXIV, 54. Semitam ignorauit auis, nec intuitus est oculos uulturis. Quis hoc loco auis nomine, nisi ille signatur qui corpus carneum quod assumpsit, ascendendo ad aethera librauit ? Qui apte quoque etiam uulturis appellatione exprimitur. Vultur quippe dum uolat, si iacens cadauer conspicit, ad esum se cadaueris deponit; et plerumque sic in V^

A

morte

capitur,

dum

ad mortuum

animal

de summis

uenit.

Recte ergo mediator Dei et hominum redemptor noster uulturis appellatione signatur, qui manens in altitudine diuiniI o tatis suae, quasi à quodam uolatu sublimi cadauer mortalitatis nostrae conspexit in infimis, et sese de caelestibus ad ima submisit. Fieri quippe propter nos homo dignatus est, et dum mortuum animal petiit, mortem apud nos qui apud se erat immortalis inuenit. Sed huius uulturis oculus fuit ipsa 15; intentio nostrae resurrectionis, quia ipse ad triduum mortuus, ab aeterna nos morte liberauit. Ille ergo perfidus Iudaeae 49/53 Lath. 18, 281/284.

62/63 Lam. 4, 1.

XXXIV, 1/4 Lath. 18, 286/289.

48 ordinem M 52 eam 58/59 construxit Laud. 1

XXXIV, 3 quod ow. 10 a oz. Latb. edd.

69 Lath. 18, 285.

8/12 Lath. 18, 289/295.

M 58 humanitate 65 fuscabit M

M X Alibrabit summi M

M, corr., unitate :

M — B5siciacentis

11se C

L/7ad.

M — 9 quia M

16 morte nos M

liberabit

PL 67

922

LIBER XVIII, XXXIV-XXXV

populus mortalem uidit; sed quod morte sua nostram mortem destrueret, minime attendit. Conspexit quidem uulturem, sed oculos uulturis non aspexit. Oui dum humilitatis 20 eius uias quibus nos ad alta subleuauit considerare noluit, semitam auis ignorauit. Neque enim pensare studuit quod eius nos humilitas leuaret ad caelestia et mortis eius intentio reformaret ad uitam. Semitam igitur 2gnorauit auis, nec intuitus est oculos wulturis, quia etsi uidit eum 2; quem

in morte

tenuit, uidere

noluit

quanta

uitae nostrae

gloria de eius morte sequeretur. Vnde et ad crudelitatem quoque persecutionis exarsit, uerba uitae percipere renuit, p. 581 praedicatores regni caelorum prohibendo, saeuiendo, fe- PL 68 riendo reppulit. Qui scilicet repulsi Iudaeam ad quam missi 3o fuerant.deserentes, in gentilitatis collectione dispersi sunt. Vnde adhuc subditur :

28,8

XXXV,55. Non calcauerunt eam, filàii institorum, nec periransiuit per eam leaena. In cunctis latinis codicibus institutores positos repperimus, in graecis uero negotiatores inuenimus. Ex qua re colligi ualet quod hoc in ;loco pro institoribus institutores, scriptores quique ignorando posuerunt. Institores enim negotiatores dicimus, pro eo quod exercendo operi insistunt. Sed uterque sermo licet in uoce dissonet, in intellectu non discrepat, quia omnes qui fidelium mores instituunt, spiritale negotium gerunt, ut cum 10 praedicationem suis auditoribus praebent, ab eis fidem et opera recta percipiant ; sicut de sancta Ecclesia scriptum est : Sindonem [fecit et uendidit ; de qua et paulo post illic dicitur : Vidit quod bona est negottatio ews. Qui ergo hoc loco institutores nisi prophetae sancti uocati sunt, qui synagogae

:; mores

ad fidem

instituere

prophetando

curauerunt ? Quo-

23/26 Lath. 18, 293/296. XXXV, 1/4 Lath. 18, 298/300. 5 Lath. 18, 300/301. 8/11 Lath. 18, 301/303. 12 Prou. 31, 24. «I9)Proudsu5 ES: 15/16 Lath. 18, 304/305.

17 quod] M C Bess. 24., quomodo — 18 minime] non a. — 19 conspexit M 20 subleuabit M 25 uitae nostrae] M C Bess. 2 Corb. 2 Norm. Ger. Lafh.,-am -am p — 26/27 unde usque exarsit 2 Jim. eras. in C — 27 percipere] MC, re- y rennuit C — 29 missa M, corr. — 30 collectione MC, -nem Lu XXXV, 1 institutorum MC La£P' — 2 nec usque leaena om. C ^ pertransibit M — 3 institores edd. — reposito«res M, positum C, ex -os repperimus] MC, reperimus p 4 hoc in] M ed4., hoc C, in hoc codd. u 5 institutoribus M, negotiatoribus ed. ^ institutores M, tu era;., institores edd. quique] quoque M, oz. edd. 6 posuerint M institutores M, corr. 7 insistant C 11 percipiunt M 12 pr. et M 5. /. 13 esset Bess. 2 ergo] MC, om. ü loco] in praem. C 15 prophetando curauerunt] M C, c. prophetando ü

LIBER XVIII, xxxv

923

rum nimirum filii sancti apostoli nuncupantur, qui ut Deum hominem crederent, ad eamdem fidem ex eorum sunt praedicatione generati. De quibus Ecclesiae per psalmistam dicitur : Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos brin20 cipes super omnem terram. Sed quia repulsi apostoli a synagogae finibus sunt egressi, recte nunc dicitur : No» caílcauerunt eam filii institorum. Calcarent quippe eam institorum filii si praedicatores sancti eiusdem synagogae uitia calce uirtutis premerent. Si autem institores eosdem 2; sanctae Ecclesiae praedicatores accipimus, institorum filios pastores et doctores, qui apostolorum uiam secuti sunt, nil obstat intellegi. Qui Synagogam minime calcauerunt, quia dum

eorum

patres, id est apostoli, ab illa repulsi sunt, ipsi

quoque ab eius uocatione cessauerunt. 0 56. Per quam uidelicet Synagogam leaena non pertransiit, quia sancta Ecclesia collectioni gentium dedita nequaquam se ad illum Iudaeae populum diutius occupauit. Recte autem Ecclesia leaena nuncupatur, quia male uiuentes in uitiis, ore sanctae praedicationis interficit. Vnde et ipsi 35 primo pastori quasi huius leaenae ori dicitur : Macía et manduca. Quod mactatur quippe a uita occiditur, id uero quod comeditur, in comedentis corpore commutatur. Macta ergo et manduca dicitur, id est a peccato eos in quo uiuunt interfice et a seipsis in tua illos membra conuerte. Et quia 4o haec Ecclesia corpus est Domini, ipse etiam Dominus Iacob uoce leo uocatur ex se, leaena uocatur ex corpore, dum ei sub Iudae specie dicitur : Ad raedam,

PL 69

fit mi, ascendista, ve-

quiescens accubuisti ut leo et quasi leaena ; quis suscitabit eum ? n 582 Haec igitur leaena nequaquam dicitur quia per Iudaeam non 4; transiit, sed non pertransiit. Apostolis quippe praedicantibus prius ex illa tria milia, postmodum quinque milia crediderunt. Ecclesia itaque per Synagogam transiit sed non pertransiit, quia ex illa ad fidem paucos rapuit sed tamen illum infidelem populum a perfidia funditus non exstinxit. 5o Sed quod saepe iam diximus, repulsa ab infidelitate Iudaeorum, deflexit ad uocationem gentium. 19/20 Ps. 44, 17. 30/51 Lath. 18, 309. 42/43 Gen. 49, 9.

22/23 Lath. 18, 307/308. 33/34 Lath. 18, 309/511. 44/49 Lath. 18, 311/316.

24[27 Lath. 18, 305/307. 35/36 Act. 10, 13; 11, 7.

22 institutorum M C 22/23 institutorum M C 24 institutores MC LathP! ^ eiusdem Gem.al. — 25institutorum MC Lat?! ^ 26 uitam Gerz. edd. sunt u. sec(qujuti M — 29ab M s. 7. 31 collectione M . 32 se] M C,seseu 33 nuncupantur M, corr. 35 pastoris M, corr. oreM intuaillos MC,i.intuau ^ 42speciem M . 43suscitauit Lazd. r. 2 d/. leenam** M — non oz. Germ. edd. 45 namque M . 47 transiit C

X39 44

924

LIBER XVIII, XXXV-XXXVII

Vnde adhuc de eadem leaena dicitur : XXXVI, 54. Ad silicem extendit manum suam, subuertit a radicibus montes. Manum quippe ad silicem extendit, quia ad duritiam gentium suae brachium praedicationis misit. Vnde et isdem beatus Iob passionis suae historiam ; praesciens gentibus innotescendam, dicit : Scribantur haec stilo ferreo in. plumbi lamina, uel certe sculpantur in. silice. Quid uero hoc loco montes nisi huius saeculi potentes accipimus, qui pro terrena substantia altum tument ? De quibus psalmista ait : Tange monies el fumigabunt. Sed montes a ra1o dicibus sunt euersi quia, praedicante sancta Ecclesia, summae huius saeculi potestates in adoratum omnipotentis Dei ab intima cogitatione ceciderunt. Radices enim montium sunt cogitationes intimae superborum. Et a radicibus montes cadunt, quia ad colendum Deum potestates saeculi ab imis 15 cogitationibus prosternuntur. Recte etenim per radicem cogitatio occulta signatur, quia per hoc quod intus non cernitur, erumpit quod uideatur foras. Vnde et in bonam partem per prophetam dicitur : Ef smiitet id quod saluatum fuerit de domo Iuda ; et quod reliquum est mittet radicem. deorsum, et 20 faciet. fructum. sursum. Ac si aperte diceretur : In imis cogi-

289

tatio nascitur, ut in summis retributio reddatur. Dicat ergo : PL 7o Ad silicem extendit manum suam, subuertit a radi-

cibus monies, quia dum duritiam gentium catio petiit, superborum altitudinem funditus 25 Uero eos quos a cogitationibus terrenis euacuat bus replet. Et quos infimis curis exhaurit fluentis, mox sequitur :

28,400

sancta praedistrauit ; quia donis caelestisupernis rigat

XXXVIL88. In petris riuos excidit.Idest,indurisgen-

tilium cordibus fluuios praedicationis aperuit, sicut per prophetam quoque de irriganda dicitur ariditate gentilium : Posws:t desertum 4n stagnum aquae el terram sine aqua in exitus aquaXXXVI, 1/2 Lath. 18, 318/519. 5/6 Iob 19, 23/24. 18/20 Is. 57, 31. 23/24 Lath. 18, 319/321. XXXVII, 1/2 Lath. 18, 323/324.

S

9SPSATASNSE

BWPSTOO55*

52 leena M, a e corr.

XXXVI,3qui M — 4 historiam] braicum M zz ras. — 6 certe] celte edd. quid] MC Bess. 2, quiu — 71oco] MC,inpraez.u ^ Saltum]ad praem. M 5. L., in praem. edd. 12 ceciderunt] transierunt add. Laud. 2 in marg. etenim M . 12/13 sunt cogitationes] MC, c. sunt 13 montibus M — 14qui M 16 non M ;. /. dL torsr in Cr 18 et mittet] Corb. 2 Gez. Gerz.

al. V'ulg., et mittit

radice

M C, emittet ju

21 in oz. Gall.

M — 27 sequitur] MC, subditur

22 suam oz. M

XXXVII, 1/2cordibus gentilium M ^ 3inrigandam M 4 aquae] M C Corb. 2 Laud. Norm., -arum u Vulg.

22/23

ardiditatem M

LIBER XVIII, XXXVII-XXXVIII

925

; rum. Atque in euangelio promittit Dominus, dicens : Qui credit in. me, sicut dicit scriptura, flumina aquae wiuae de uentre eius fluent. Quod promissum tunc audiuimus, etiam nunc completum uidemus. Ecce enim in sanctis praedicatoribus et non ex Iudaea progenitis, per cunctam Ecclesiam toto orbe diffusam, 1o fluenta caelestium mandatorum ubertim manant ore gentilium. Quia enim in petris riuos aperuit, ex duris quoque cor- y 585 dibus fluuius sanctae praedicationis emanauit. Sequitur :

28,10

XXXVIII, 59.Et omne pretiosum uidit oculus etus.

Sciendum magnopere est quia tanto unaquaeque anima fit pretiosior ante oculos Dei, quanto prae amore ueritatis despectior fuerit ante oculos suos. Hinc ad Saul dicitur : Nonne cum ; jaruulus esses n oculis tuis, caput te constitui in tribubus Is-

rael ? Ac si aperte diceret : Magnus mihi fuisti, quia despectus tibi; sed nunc quia magnus tibi es, factus es despectus mihi. Vnde et per prophetam dicitur : Vae qu sajientes estis in oculis uestris e coram uobismetipsis brudentes. Tanto ergo fit 10 quisque uilior Deo quanto pretiosior sibi; tanto pretiosior Deo quanto propter eum uilior sibi : Quia humilia respicit et alta a longe agnoscit. Omne itaque pretiosum uidit oculus eius. In scriptura sacra uidere Dei aliquando pro eligere ponitur, sicut in euangelio scriptum est : Cwm esses sub ficu, 15 widi £e ; id est, positum te sub umbra legis, elegi. Vidit ergo pretiosum quia humilia elegit : Iwfirma emim mundi elegit Deus ut confunderei fortia. Vidit pretiosum, cum humanam animam de se abiecta sapientem gratiae suae illustratione PL 7: respexit. De qua uidelicet anima per prophetam dicit 20 Sí separaueris pretiosum a ulli, quasi os meum eris. Vilis quippe Deo est mundus praesens, pretiosa uero ei est anima humana. Qui ergo pretiosum a uili separat, quasi os Domini uocatur ; quia per eum Deus uerba sua exserit, qui ab amore praesentis saeculi loquendo quae potest, humanam animam 25 euellit.

5/74 Tob 7, 58;

13 Lath. 18, 325.

XXXVIII, 1 Lath. 18, 326. 1/12 Pat., 7 Reg. 6(7). 13 Lath. 18, 327. 11/12 Ps. 157, 6. 8/9 Is. 5, 21.

15/19 Lath. 18, 328/329.

16/17. 1 Cot. 1, 27.

4/6 I Reg. 15, 17. 14/15 Ioh. 1, 48.

20 Ier. 15, 19.

6/7 de u. e. f. a. uiuae M

XXXVIII, 5 esses paruulus Par.

M

12deM

9-metoz.C

11propter] et Praez.

agnoscit] MC Pa/., cog-u Vulg. Pat ^"^ — 13pro]om. MC

5. J., Corb. 2 Laud. 1 Norm. Germ. Lat P

14 sufficu C

19 dicit] MC Laud. 1. 2 Norm. Germ. al., itur p 25 euelli M quandoque M, quam Lazd. 1. 2

15sub u. l. e. te M

21 est ei M

24

926

LIBER

XVIII, XXXVIII-XXXIX

Et quia noui testamenti doctores ad hoc usque perducti sunt, ut occultas quoque allegoriarum caligines in ueteri

28401

testamento rimarentur, recte subditur :

XXXIX, 60. Profunda

quoque fluuiorum

scrutatus

est et abscondita froduxit in lucem. Quid namque hic aliud flumina nisi antiquorum patrum dicta nuncupantur? Quis enim pensare sufficiat quam uehemens fluuius, ; dum legem conderet, ex pectore Moysi erupit? quam uehemens fluuius ex Dauid corde defluxit? quanta a Salomonis ore atque omnium prophetarum fluminum fluenta manarunt? Sed horum fluminum Iudaea speciem tenuit, dum litterae superficiem seruans, eorum profunda nesciuit. Nos 1o uero qui ueniente Domino in eis interna spiritalia quaerimus, eorum profunda rimamur. Quod ipse Dominus facere dicitur, quia id nos agere ipso donante praeualemus. Per nos ergo qui non litteram quae occidit, sed spiritum qui uiuificat sequimur, profunda fluuiorum Dominus scrutatur; et abs15 condita in lucem produxit, quia dicta legis quae caliginosa nimis historia obscurat, nunc expositio spiritalis illuminat. Vnde et loquens in parabolis per euangelium Veritas discipulis praecepit, dicens : Qwod déco wobis im temebris, dicite in lwmine ; et quod in aure auditis, praedicate super tecta. 20 Aperta namque dicta exponentium fecerunt nobis esse iam conspicuas sententias antiquorum patrum. Vnde Isaias propheta plana sanctae Ecclesiae expositionis uerba conspiciens et non allegoriarum tenebris obscura, exclamauit dicens : Locus fluuiorum viui latissima et batentes. Testamenti enim 25 ueteris dicta quasi angusti et clausi riui fuerant, qui immen-

sas scientiae suae sententias collectione obscurissima con- |. 584 stringebant. At contra doctrina sanctae Ecclesiae riui et lati et patentes sunt, quia eius dicta et inuenientibus multa sunt

et quaerentibus plana. Ait ergo : Profunda

fluuiorum

3o scrutatus est et abscondita produxit in lucem. Quia dum suis expositoribus intellegentiae spiritum infudit, antiquas prophetarum obscuritates aperuit. Et hoc iam sancta

XXXIX, 1/2 Lath. 18, 331/332. 30/32 Lath. 18, 332/334.

26 noui oz. M XXXIX,

18/19 Matth. 1o, 27.

testamenti noui C

4 sufficiet C

uehementer M

28 rimarentur]

24 Is. 53, 21.

M C, -mentur ji

5 moysi] mose M, e corr., os

add. in marq., moyse(i s. e C) os C Bess. 2, ore add. Land.

62a ou. M 11 rtimamus M — 15produxit] MC,-citu — caligosa MC — 19etoz.M 20 aperta] M C Corb. 2 Becc. Vt. al.,-teu — 21esaias M — 22expositionis] M C u, -ne Ga/[. 27 doctrinam M 31 infundit M 32 prophetarum NNorz. Gerz. Latb., -tantium MC y

LIBER" XVITI xxxIiX-XL

28,42 28,13 28,4

927

Ecclesia per spiritum agnoscit, quod Synagoga prius per litteram intellegere omnino non ualuit. Vnde et Moyses 3; cum populo loqueretur, faciem uelabat ut uidelicet designaret quod ille Iudaeorum populus legis uerba cognosceret, sed eiusdem claritatem legis omnimodo non uideret. Vnde recte et per Paulum dicitur : Vsque in hodiernum enim diem cum legitur Moyses, uelamen est positum super cor eorum 4» Sed quia dicta Dei nullatenus sine eius sapientia penetrantur, nisi enim qui spiritum eius acceperit, eius nullo modo uerba cognoscit, sanctus uir de inuestiganda eadem Dei sapientia uerba subiungit, dicens :

. XL,61. Sapientia uero ubi inuenitur, et quis est locus intellegentiae ? Nescit homo retium eius, mec inuenitur in terra suauiter uiuentium. Abyssus dicit : Nom

est in me ; et mare

loquitur

: Non

est

28,15 ; mecum. Non dabitur aurum obryzum pro ea, nec apjendetur argentum in commutatione eius. Notandum prius est quod duo sibi proposuit et duo subdidit respondendo. Ad id namque quod superius dixit: Saféentia uero ubi inuenitur, et quis est locus intellegentiae ? isto uersu ro respondit : Abyssus dicit : Non est in me ; el mare loquitur : Nom est mecum. Ad id uero quod dixerat : Nescit homo retium eius, nec inuenitur in terra suauiier

uwiweniium,

inferiorem

uersum

reddidit,

di-

cens: Nom dabiiur aurum obryzum pro ea, nec ap15 bendetur argentum in commutatione eius. Ad utraque ergo respondit, sed augendo quod obiecerat, non soluendo. Cum sapientiae namque locum quaereret, ac deinde inferius

dicit : Non

responderet : Abyssus esset, sed ubi non

est ?n me, non ubi

esset indicauit.

Rursus cum ab homine

esset,

ostendit. Cunctis autem

2o eius pretium diceret ignorari, atque ad hoc inferius redderet : Non dabitur aurum obrysuwm, bro ea, non quid esset eius pretium,

sed quid non

liquet quod neque haec humana sapientia uel teneri loco,

uel emi diuitiis potest. Sed uir sanctus, mysticis sensibus 25 plenus, ad alia nos intellegenda transmittit, ut non creatam

sed creantem sapientiam requiramus. Nam nisi in uerbis istis allegoriarum secreta rimemur, ea utique quae sequun34/35 cfr. Ex. 34, 33.

38/39N19 Cot? 5,o15*

XL, 1/6 Lath. 18, 336/341.

8/14 Lath. 18, 342/346.

41 quis C

XL, 7 ibi Vzud. utraque] eius add. M 26 nisi M, ni eras.

15 12 nescit M ;. /. subdidit] M C, subdit ü 25 aliam n. intellegentiam 1/724. ^ 17-inde M ;. 7.

PL 72

928

LIBER XVIII, xr

tur omnino sunt digna despectu, si ex sola historica narratione

pensentur. Paulo post namque dicit : Non adaequabitur

3o 6? aurum uel uiirum. Et cum,sicut nouimus, uitrum longe atque dissimiliter auro sit uilius, cur post auri nomen, metalli

utique pretiosi, pro immensa laude uitrum quoque dixit sapientiae non aequari? Ipsa ergo litterae difficultate compellimur, ut ad sententias horum uerborum mysticas uigile5; mus. Vir itaque sanctus quam sapientiam contemplatur, nisi

eam de qua Paulus apostolus dicit : Christum Dei uirtutem

et Dei sapientiam ? De qua per Salomonem scriptum est : Sapientia aedificauit sibi domum ; et de qua psalmista ait :

Omnia in sapientia fecisti. Huius nimirum sapientiae homo p 585

4» pretium nescit, quia nihil dignum aestimatione illius inuenit. Non autem hoc sapientiae pretium et esse dicitur et nesciri, sed idcirco nesciri, quia deest; eo scilicet loquendi genere, quo in angustiis quisque deprehensus, cum remedium subuentionis non inuenit, fateri solet quia quid faciat nescit.

4:

62. Huius ergo sapientiae pretium nescire, est digni operis meritum quo illam percipiat non inuenire. Ad hoc namque pretium damus ut eius uice rem quam appetimus possidere debeamus. Quid autem nos dedimus ut hanc sapientiam,

quae

Christus

est, percipere

mereremur ? Gratia

quippe

;o redempti sumus. Illa namque sola opera male uiuendo dedimus, quibus si iusta retributio seruaretur, non Christus sed supplicia redderentur. Sed aliud homo per iustitiam meruit, aliud per gratiam accepit. Testetur Paulus, priusquam mens illius semen gratuitae ueritatis acciperet quibus sentibus 5»; premebatur erroris : Qu? $rius, inquit, fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus ; sed misericordiam.

consecutus

sum

quia ignorans feci im incredulitate. Testetur pro qualibus Christus mori dignatus est: Cum adhuc, inquit, peccatores essemus, secundum tempus Christus jro impiis mortuus |est. 6o Qui ergo ueniente sapientia impii inuenti sumus, quid boni operis dedimus, quo accipere eamdem sapientiam mereremur? Huius itaque sapientiae homo pretium nescit, quia

quisquis a brutis animalibus rationis intellectu discretus est, quoniam quod suis meritis non sit saluatus intellegit, nihil se 65 dedisse boni operis ut ad fidem ueniret agnoscit. Quasi enim 35/37 Lath. 18, 347/349. 36/37 I Cor. 1, 24. 38 Prou. 9, r. 39 Ps. 103, 24. 45/46 Lath. 18, 550/351. 48/49 cfr. I Cor. r1, 24. 49/50 cfr. Rom. r1, 6. 55 57S Dim EI 58/59 Rom. 5, 8.

28 dispectui C, vorr. 41 nescire Laud. r V'zud. 49 christi M

30 aurum] obrizum Bess. 2 34 horum M ;. /. 42 nescire Lazd. 1 43 quod M . 48 ualeamus 50 opera sola M mala C 52 redderetur M

55 premebatur] MC, -retur

quid (pr. 7.) M, corr.

fuit C, corr.

64 quod oz. M

57 testatur edd.

60

PL 73

LIBER XVIII, xr

929

ad percipiendam sapientiam pretium dare, est cognoscendum Deum actionis suae mercede praeuenire. 63. Non esse huius sapientiae pretium cognouerat, qui dicebat : Qwis prior dedit ei et vetribuetur illi ? Hinc iterum 7o Scriptum est : Gratia salui facti estis ber fidem et hoc non ex uobis, Dei enim donwm est ; non ex operibus, ut ne quis glorieiur. Hinc de semetipso loquitur iterum, dicens : Gvatia Dei sum id quod sum. Ex cuius nimirum aspiratione gratiae, quia uirtutum opera protinus in corde generantur; ut ex libero 75 quoque arbitrio subsequatur actio, cui post hanc uitam retributio aeterna

respondeat, ilico adiecit : E£ gratia eius in

me uacua non fuit. Sed sunt nonnulli qui sanos se suis uiribus exsultant suisque praecedentibus meritis redemptos se esse PL 74 gloriantur. Quorum profecto assertio inuenitur sibimetipsis 8o contraria, quia dum et innocentes se asserunt, et redemptos, hoc ipsum in se redemptionis nomen euacuant. Omnis namque qui redimitur, ex aliqua procul dubio captiuitate liberatur. Vnde ergo quilibet iste redemptus est, si prius non fuit sub culpa captiuus ? Liquet itaque quia multum desipit 85 quisquis haec sapit. Hominis quippe meritum superna gratia non ut ueniat, inuenit, sed postquam uenerit, facit; atque et ad indignam mentem ueniens Deus, dignam sibi exhibet ue- pu. 586 niendo; et facit in ea meritum quod remuneret, qui hoc solum inuenerat quod puniret. 9o 64. Libet inter haec mentis oculos ad illum latronem reducere

qui de fauce ascendit

crucem,

de cruce paradisum.

Intueamur qualis ad patibulum uenerit et a patibulo qualis abscessit. Venit reus fraterno sanguine, uenit cruentus, sed interna gratia est mutatus in cruce; et ile qui mor9; tem

fratri intulit, morientis

Domini

uitam

praedicauit

di-

cens : Memento mei dum ueneris in regnum iuum. In cruce claui manus eius pedesque ligauerant, nihilque in eo a poenis liberum nisi cor et lingua remanserat. Inspirante Deo totum illi obtulit, quod in se liberum inuenit, ut iuxta hoc

69 Rom. r1, 55. 70/72 Eph. 2, 8/9. Taio, Senf. 2, 5 (781D/[782 A).

76/'T1 Y Cor. 15, 10.

90/101

66 cognoscendum M C p, ad praem. Gall. 67 actionis] per praem. V'znd. mercedem Lazud. 2 Vind. peruenire lud. 69 prius Laud. 2 — ei... ili] MC, illi..eiu Vg. ^ 70gratias laud. 1 — saluif. estis] enim e. saluati Vind. | "7Adeienim] MC Vulg. sed deiu ^ 721loquitur iterum] MC, i.l. p 771 qui sanos se] quia nosse LazZ., saluos edd. — 78-que Ms/. — seM 54. 79-ipsi MC — 80pr.et Ms/. — 86etC,exp. | 87dominus M — 90/91 ducere C — 91defauce V/7., deiudicio adZ. 5./. fauce] M C, exp. fraude add. zn marg., edd., diaboli add. Laud. 2 Vind. u 96 mei] C Bess. 2 al., ras. seq. in M,

domine aZ.

97 claui] clamaui Be/. Lazd.

98 remanserat] MC, -ant u

930

LIBER XVIII, xr-XL1

100 quod scriptum est : Corde crederet ad. iustitiam, ore. confiteretur ad. salutem. In corde autem fidelium tres summopere manere uirtutes testatur apostolus, dicens : Nwnc autem manent spes, fides, caritas. Quas cunctas subita repletus gratia et accepit latro, et seruauit in cruce. Fidem namque 1:0; habuit qui regnaturum Dominum credidit, quem secum pariter morientem uidit : spem habuit qui regni eius aditum postulauit, dicens : Memento mei dwm weneris in vegnum iuum. Caritatem quoque in morte sua uiuaciter tenuit, qui fratrem et collatronem pro simili scelere morientem et de 110 iniquitate sua arguit; et ei uitam quam cognouerat praedicauit dicens : Neque tu times Deum quod. in eadem damnaHone es. Et nos quidem iuste, nam digna. factis recipimus ; hic uero nihil malt gessit. Ille qui talis ad crucem uenit ex culpa, ecce qualis a cruce recedit ex gratia. Confitebatur Do115 minum quem uidebat secum humana infirmitate morientem, quando negabant apostoli eum quem miracula uiderant di- PL 7; uina uirtute facientem. 65. Sed hi qui saluari hominem propriis uiribus adstruunt, eamdem confessionem hominis ab ipsius esse uirtute hominis 120 Suspicantur. Quod si ita esset, in Dei laude psalmista non diceret : Confessio et magnificentia opus eius. Ab eo itaque accipimus recta confiteri, aquo nobis et magna dantur operari. Quia ergo nil boni operis dedimus quo hanc sapientiam percipere mereremur, dicatur recte : Nescit homo retium 12; 6€44$ ; quoniam quisquis iam ratione utitur, tanto altius sub huius sapientiae intellectu se despicit, quanto eiusdem sapientiae uerius interna cognoscit, ut indignum se ad hanc peruenisse uideat, per quam gratuito agitur ut dignus fiat. De qua bene mox subditur : 28,3 XLI, 66. Nec inuenitur in terra suauiter uiuenlium. Quid hoc in loco terrae signatur nomine, nisi anima humana ? De qua psalmista dicit: Anima mea sicut terra sine aqua tibi. 100/101 Rom. 1o, ro. 101/117 "aio, JSez/. 2, 28(817D/818A). 102/103 I Cor. 15, 15. 107/108 Luc. 23, 42. 111/113 Luc. 25, 40/41. 114/121 Taio, Sent. 2, 5 (782A). 121 Ps T1055. IXSIEISS DS 1422161

100 creditur M ore] autem add. M 103 manet MC, corr. spes fides] M C,f.s.u Vulg. ^ caritas] etpraez. M ^ 104seruabit M — 105deum Gem. credit M 107 mei] MC Bess. 2 a, domine add. yu 110 cognouerat] non Praez. edd. 111 quod C l/z/z., qu«ü* M, qui 111/112 damnatione es] MC V/u/g., es d. u 113 male Bg. fecit M 114/115 deum Pra. Gez. dl. 116 miracula] in praem. M s. /. 118 asserunt Gez. 119 uirtute hominis] M C, h. u. 122accepimus C — dantur] M C Corb. 2 Gerzi. edd., datur cett. u

XLI, 3 ait M

123 quod M

tibi oz. M

124 meremur M, corr.

LIBER XVIII, xr1

93I

Haec autem sapientia inueniri in terra suauiter uiuentium ;non ualet, quia quisquis adhuc huius uitae uoluptatibus pascitur, ab aeternae sapientiae intellectu separatur. Nam si uere saperet, expulsus ab internis gaudiis, de ea in qua cecidit, exsilii sui caecitate lugeret. Hinc namque per Salo- p 587 monem dicitur : Qwi apponit scientiam, apponit dolorem ; 10 quia quanto plus homo coeperit scire quid perdidit, tanto plus lugere incipit corruptionis suae sententiam quam inuenit. Considerat namque unde quo lapsus est, quod a paradisi gaudiis ad aerumnas uitae praesentis, ab angelorum societatibus it ad cuenuras necessitatum ; pensat in quot 15 jam periculis iacet, qui prius sine periculo stare contempsit ; luget exsilium quod damnatus patitur et suspirat ad caelestis gloriae statum, quo perfrui securus posset si peccare noluisset. Quod bene psalmista considerans, ait : Ego dixi in jauore meo

: Proiectus sum

a uultu oculorum

tuorum.

Con-

20 templatus quippe interna gaudia uisionis Dei et socialem frequentiam angelorum persistentium, reduxit oculos ad ima, uidit quo iaceret, qui ad hoc conditus fuerat, ut in caelestibus stare potuisset ; pensauit ubi esset et quo deesset ingemuit ; proiectumque se a uultu oculorum Dei doluit, quia in com25 paratione lucis intimae grauiores senserat exsilii sui tenebras quas tolerabat. Hinc est quod ad animum suum ex praesenti uita nullius gratiam consolationis admittit, dicens : PL 76 Negawi consolari animam meam. Nam plerumque huius saeculi diuites solent mentis taedio affecti, bona temporaliter 3o accepta conspicere et tristitiam delinire. Cum enim maerore quodam tangi se sentiunt, equos aspiciunt, auri argentique — sui uascula contemplantur, praedia circumeunt. Cumque per haec temporalia oculos libenter trahunt, obortum animae maerorem uincunt. Vnde eis et in euangelio Veritas dicit : . uestram. Sed 3 Vae uobis diwitibus, qui habetis consolationem sanctus uir qui hoc luget, quia ab aeternis gaudiis cecidit, consolationem de temporalibus non admittit dicens : Negaui consolari animam meam. Ac si aperte dicat : Qui de VA

4/8 Lath. 18, 352/356. 9Eiccl o1, 18; 18/19 Ps. 30, 25. 18/26 Taio, Sent. 3, 14(858B). 26/45 Pat., Ps. 115 (159). 28.37/38 Ps. 76, 5. 35: Luc. 6; 2x.

7eternis M — qua M La/h.,quam Cu — 9dolorem] M C, et praez. u Vulg. 13 praesentis uitae M 16 quod C, d eras. 22 quod (pr. 7. ) M, corr. 23pensabit M ^ quodesset(a//.secorr) M ^ 26ad]om.M ^ 27nullius] ad praem. M s.]. — gratiae consolationem, —— 31tangise] M C Par., setangig 32 uascula] metalla Tur. Norz. Germ. al. — citcuunt M C, corr. |34et M eras. 35 habetis] M C Par. V'ulg., hic praez. y uestram o7. Gall. 37 admittit] querit M

932

LIBER

XVIII, xri-XLI

temporalium amissione non lugeo, de temporalium abun4o dantia consolari nequaquam possum. Cui tamquam si nos audientes ista diceremus : Quid igitur quaeris qui consolari in his quae muhdi sunt, renuis ? Ilico adiecit : Memor fui Dei et delectatus sum. Ac si aperte dicat : Terrenarum rerum me nec abundantia refouet, auctoris autem mei quem adhuc 4; uidere non ualeo, uel sola memoria delectat. Haec est igitur amaritudo sapientium, quia dum spe in alta erecti sunt, nullis hic gaudiis animum sternunt. Hinc enim scriptum est : Cor sa-

pientium ubi tristitia est et cor stultorum ubi laetitia. Hinc Iacobus dicit : Miser

estote, et lugete, et. plorate, risus uester n lu-

so ctum conuertatur, et gaudium in moerorem. Hinc per semetipsam Veritas attestatur dicens : Beati qu? lugent, quoniam dbsi consolabuntur. Inueniri ergo sapientia in eorum terra non potest qui suauiter uiuunt, quia tanto uerius stulti sunt, quanto maiora perdentes, in minimis laetantur. Hinc Petrus 5; eamdem prauorum stultitiam reprehendit dicens : Voluptaiem, existimantes diei delicias, coinquinationis et. maculae. Hinc Salomon ait : Réisum deputaui errorem et gaudio dixi : Quid frustra deciperis. Dicat itaque uir sanctus de sapientia : Nec inuenitur in terra suauiter uiuenttum, quia nimi-

6o rum qui in hoc mundo suauiter uiuunt ita adhuc stulti sunt, y 588 ut hoc ipsum quoque nesciant, unde ceciderunt. Sequitur : 28,44 XLII, 6v. Abyssus dicit : Non est in me. Quid hoc loco abyssum nisi corda hominum uocat ? Quae et per lapsum fluida et per duplicitatis sunt caliginem tenebrosa. Quae nimirum abyssus non esse in se hanc sapientiam profitetur,

; quia iniqua mens dum esse sapiens carnaliter appetit, stultam se ad spiritalia ostendit. Nam quia, teste Paulo : Safientia huius mundi stultitia est apud Deum ; tanto quisque amplius PL 77 intus stultus fit, quanto conatur exterius sapiens uideri. De hac abysso per Ioannem dicitur : Vidi angelum descendenro fem, de caelo, habentem clauem abyssi et catenam magnam in

42/43 Ps. 76, 4. 47/48 Eccl. 7, 5. 49/50 Iac. 4, 9. 51/52 Matth. 5, 5. 55/563ITI-Pettito euo; 57158. Bicclt2:027 62 Lath. 18, 357. XLII, 1/6 Lath. 18, 558/365.

6/7 I Cor. 5, 19.

9/14 Apoc. 20, 1/5.

43 letatus M, corr. rerum oz. M . 45igitur M s. /. 46 sapientiam C 49 risus] M C Vulg.,etpraem.u — 49|50luctu M — 50merereM — 55/56 uoluptatem e/ uoluntatem /eg. zz V'7. Becc., uolun- Corb. 2 Germ. 56 dei Gerz. delicta Bg. quoinquinationes M, coinquinatione /exz. graec. 58 deciperis C, pr. iimezmt. ^ 60adhuc]ab hac Ebr. V7. Prat. Gez. — 61ipsum M,ts.m XLII, 3 fluida C

caliginem M, m eras., -ne(sunt oz.) Lat.

LIBER

XVIII, xri -xrim

933

manu sua ; el apprehendit draconem serpentem antiquum, qui est diabolus et satanas ; et ligauit eum per annos mille et misit

1;

20

2;

3»

?n abyssum ; et clausit et signawit super illum ut non seducat amplius gentes, donec comsumentur mülle ammi. Millenario enim numero non quantitatem temporis, sed uniuersitatem qua regnat Ecclesia, designauit. Antiquus autem serpens ligatus catena in abyssum mittitur, quia religatus a bonorum cordibus, apud reproborum mentes reclusus, eis atrocius dominatur. Qui paulo post quoque de puteo abyssi educi describitur, quia de iniquorum cordibus nunc occulte saeuientibus, tunc accepta contra Ecclesiam potestate, in uim aperte persecutionis erumpit. Haec itaque abyssus, in qua nunc diabolus seruatur occultus, non esse in se sapientiam dicit, quia alienam se a uera sapientia iniquis operibus ostendit. Dum enim malitiam quisque tegit in corde ; ore autem blandimenta exhibet, dum cogitationes suas duplicitate obnubilat; dum puritatis uerba quasi fatuitatem deuitat; dum uias simplices innocentiae declinat, quasi habere abyssus Dei sapientiam recusat. Et quia huic mundo mentes deditae praesentis uitae curis et sollicitudinibus perturbantur et idcirco eiusdem sapientiae tranquilitate perfrui nequaquam possunt, recte subiunitur :

28,104 XLIII, 68. Et mare loquitur : Non est mecum. Quid

enim maris nomine nisi saecularium mentium amara inquietudo signatur ? Quae dum se uicissim inimicitiis impetunt, quasi aduersantes se undae collidunt. Recte etenim ; mare uita saecularium dicitur, quia dum procellosis actionum motibus concitatur, ab internae sapientiae quiete atque stabilitate disiungitur. Quo contra bene per prophetam dicitur: Super quem requiescet spiritus meus, misi super humilem et quietum, el trementem sermones meos ? A terrenis autem men10 tibus tanto longius spiritus fugit, quanto apud has quietem non inuenit. Hinc est enim quod de quibusdam per psalmistam dicitur : Con£ritio et infelicitas in uiis eorum et uiam pacis non cognoueruni. A qua nimirum contritione perturbationis nos Dominus reuocat dicens : Venite ad me omnes qui SCIAEITA- M raths 18$ 365. 11, 28/29.

8/9 Is. 66, 2.

12/13 P3315

135

14/17 Matth.

14consummentut M — 15enim|] MC,et- u 17 relegatus Norz. educi M s.7. | 20/21 saeuientibus C, zz -iens zt. 21 potestatem M apertae Ga//. — erumpit C Corb. 2 Laud. 1 (etiam -pet) Gem. Germ., erupit erumpet Lu J3sapientia M ^ 28simplicis ji habete] M C, se add. hunc M, corr. 32 tranquillitatem M

XLIII, 2/3 amaritudo Lazd. 2 4 se M s. /. requiescit C 9 quietem M 13 agnouerunt M

undae] undique M

19 22 M, 30

8

LIBER XVIII, xrimJ

934

15 laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam ; tollite vugum

meum super uos et discite a me, quia milis sum et. humilis

corde ; el inuenietis requiem animabus uestris. Quid enim in PL 78 hac uita laboriosius quam terrenis desideriis aestuare ? Aut p 589 quid hic quietius quam huius saeculi nihil appetere ? Hinc 20 est quod israeliticus populus custodiam Sabbati accepit in munere; hinc econtra est Aegyptus muscarum multitudine percussa. Populus namque qui Deum sequitur accepit sabbatum, id est requiem mentis, ut nullo in hac uita desiderioum carnalium appetitu fatigetur. Aegyptus uero quae 2; huius mundi speciem tenet muscis percutitur. Musca enim nimis insolens et inquietum animal est. In qua quid aliud quam insolentes curae desideriorum carnalium designantur ? Vnde alias dicitur : M uscae morientes perdunt suauwitatem wunguenti, quia cogitationes superfluae quae assiduae in animo 3o carnalia cogitante et nascuntur et deficiunt, eam suauitatem qua unusquisque intrinsecus per spiritum unctus est perdunt, quoniam integritate eius perfrui non permittunt. Aegyptus ergo muscis percutitur, quia eorum corda qui terrenam uitam diligunt, desideriorum suorum inquietudi5; nibus

feriuntur,

turbis

cogitationum

carnalium

ad

ima

depressa sunt, ut ad quietis intimae desiderium non leuentur. Vnde cum mira ope pietatis ad.cor ueritas uenit, prius ab eo cogitationum carnalium aestus eicit et post in eo uirtutum dona disponit. Quod bene nobis sacra euangelii histo4o ria innuit, in qua dum ad resuscitandam filiam principis inuitatus Dominus duceretur, protinus additur : E£ cum etecta esset. turba, intrauit. et tenuit. manum. eius. et. surrexit. buella. Foras ergo turba eicitur ut puella suscitetur; quia si non prius a secretioribus cordis expellitur importuna saecularium 4; multitudo curarum, anima quae intrinsecus iacet mortua non resurgit. Nam dum se per innumeras terrenorum desideriorum cogitationes spargit, ad considerationem sui sese nullatenus colligit. In his itaque inquietudinum fluctibus habitare sapientiam non posse cognoscens, ait : E£ mare loso quitur : Non est mecum. Nullus quippe eam plene reci1 54spateu Es roS 20/21 cfr. Ex. 16, 29. 28/29 Eccl. 1o, 1. 41/42 Matth. 9, 25.

21/22 cft. Ex. 8, 21.

15 laborastis M 22 populum M accepit] M C Par., -ipit u. Paz!28alias] ad praez. M —— assiduae] C Paz.,-due MPaz ^u — 31 quam Lazd. 2 unctos habet Lzu4. 2 — 34 desideriorum] M CBess. 2 Corb. 2 Laud. 2 Nor. Gerzi. Pat., dum praem. 35turpis M — carnalium cogitationum M — 36 desideriorum M — 40 principis] sinagoge adZ. C — 41 diceretur C Paz.,corr. 44 cordibus Bess. 2 45 intrinsecus] ex praem. M, eras. 46 resurget M Pat!" 47 se M Pat!" 48/50 in 4sque mecum o. Pat. 50 eam] sapientiam quae deus est Par. plane Gez.

LIBER

;;.

6o

6;

7o

7;

8o

XVIII, xri

935

pit, nisi qui ab omni se abstrahere actionum carnalium fluctuatione contendit. Vnde alias dicitur : Sapientiam scribae in lempore otii et qui minoratur actu, ipse percipiet eam. Et rursum : Vacate et widete, quoniam ego sum Deus. 69. Sed quid quod plerosque antiquorum patrum nouimus hanc sapientiam et intrinsecus uiuaciter tenuisse et curas mundi extrinsecus sollemniter ministrasse? An perceptione huius sapientiae Ioseph priuatum dicimus, qui famis tempore totius Aegypti curas suscipiens, non solum Aegyptiis PL 79 alimenta praebuit, sed uitam quoque exterorum aduenientium ministerii sui arte seruauit ? An ab hac sapientia Daniel alienus exstitit, qui a Chaldaeorum rege in Babylonia princeps magistratuum effectus, tanto maioribus curis occupatus est, quanto et sublimiori dignitate omnibus praelatus ? Cum igitur constet plerumque etiam bonos non terreno studio terrenis curis implicari, patenter agnoscimus quia sic nonnumquam ciues lerusalem angarias soluunt Babyloniae, sicut saepe ciues Babyloniae impendunt angarias Ierusalem. Nam sunt nonnul qui uerbum uitae pro sapientiae ostentatione praedicant, eleemosynarum opem pro appetitu uanae gloriae subministrant. Et quidem Ierusalem uidentur esse quae agunt, sed tamen Babyloniae ciues sunt. p 599 70, Sic itaque aliquando contingit ut qui solam caelestem patriam diligunt, terrenae patriae curis subiacere uideantur. Quorum tamen ministerium a prauorum operibus plerumque in actu, nonnumquam uero ante supernum iudicem in sola cogitatione discernitur. Pleni quippe superna sapientia discernunt qualiter debeant et ad aliud uacare intrinsecus, et ad aliud extrinsecus occupari; ut si forte occulta Dei ordinatione aliquid eis non appetentibus de huius saeculi curis imponitur, cedant Deo quem diligunt et prae amore eius intrinsecus solam illius desiderent uisionem ; prae timore uero eius impositam sibi extrinsecus humiliter expleant actionem, ut et uacare Deo appetant ex gratia dilectionis et rursum cu-

85 Tas superimpositas ex conditione expleant seruitutis. Cumque occupationes extrinsecus perstrepunt, intrinsecus in amore pacatissima quies tenetur; atque occupationum tumultus 52/53 Eccli. 58, 25. ]02n::25 48.

54 Ps. 45, 11.

57/61 cfr. Gen. 42/43.

61/64 cfr.

52 alias] M C Par., et praez. u Pat? scribae Ga//. V/ulg., scribe* M, -be C Pat yu 54 dominus Norz. al. Pat" 55 quid] MC, est add. 6á seruabit M — 62aom.M . 65terreno] in praez. M 67angaria M — 68 sicut 4544e hierusalem M, Jitteris minoribus partim in marg. . 69 sapientia] MC Bess. 2, sola praem. u 73 contigit M 78 ad] oz. Tur. Nor. 78[79 extrinsecus operati ... uacare intrinsecus Tur. INorz. 81!nponitur M — 83 exhibeant EPr. Prat. 85 cumque ofaz illis. braem. C in marg. sup. 87 occupatione Gerz., -nem edd. tumultus M ;. 7.

936

LIBER

XVIII, xrLII-xr1iv

exterius perstrepentes dispensat interius praesidens iudex ratio et tranquillo moderamine ea quae circa se minus sunt go tranquilla disponit. Sicut enim uigor mentis frenandis praeest motibus carnis, sic saepe superimpositos tumultus occupationis bene regit amor quietis ; quia exteriores curae si peruerso amore non appetuntur, non confuso sed ordinato animo ministrari queunt. Sancti etenim uiri nequaquam eas 9; appetunt, sed occulto ordine sibi superimpositas gemunt; et quamuis illas per meliorem intentionem fugiant, tamen per subditam mentem portant. Quas quidem summopere si liceat, uitare festinant ; sed timentes occultas dispensationes Dei, tenent quod fugiunt, exercent quod uitant. Intrant 10o enim ad cor suum, et ibi consulunt quid uelit occulta uoluntas Dei ; seseque subditos debere esse summis ordinationibus cognoscentes, humiliant ceruicem cordis iugo diuinae dispensationis. Quisquis uero talis est, quilibet tumultus uersentur

extrinsecus,

numquam

ad eius interiora

perueniunt.

10; Itaque agitur ut aliud intrinsecus uoto, aliud extrinsecus PL 8o teneatur officio ; et hac sapientia non iam turbulenta atque confusa, sed tranquilla corda repleantur. Bene ergo de ea dicitur quia: Abyssus dicit : Nom est in me ; et mare loquitur : Nom est mecum. Ac si aperte diceretur : Peri10 turbatae mentes saecularium eo ipso clamant, quoniam a uera sapientia longe diuisae sunt, quo quietae non sunt. Quia uero haec Dei sapientia manens cum Patre ante saecula incarnanda erat in fine saeculorum, ut ad redimendum

genus humanum non sanctos angelos, non iustos homines 11; mitteret, sed in manifestatione uisionis per semetipsam ueniret, recte subiungitur :

28,115

XLIV, *1.

Nom

dabitur

aurum

obryzwum

vo

ea.

Quid namque per aurum obryzum nisi sancti angeli designantur? Qui recte et aurum uocantur et obryzum : aurum quia fulgent claritate iustitiae ;obryzum quia nullum habuerunt ; umquam contagium culpae. Homines uero iusti quamdiu in hac carne corruptibili mortaliter uiuunt, aurum quidem esse possunt, obryzum omnino non possunt, quia corpus quod corrumpitur aggrauat animam. et. deprimit terrena. inhabitatio

sensum

multa

cogitantem.

Nam

quamuis

in hac p 59:

109/111 Lath. 18, 366/567.

XLIV, 1 Lath. 18, 369.

7/[9 Sap. 9, 15.

88 perstrepentis eZ. 91superi"positos M ^ 92erigit M — 96illam M 99 exercent] M C,etpraem.u ^ 103tumultus]etpraez. M — 105ut M 5./. 115 uisitationis V/7zd. aliud extrinsecus M zn zarg.

LIBER

XVIII, xrL1v-XLV

937

10 uita ex magna iustitiae claritate resplendeant, nequaquam tamen ad purum peccatorum sordibus carent ; Ioanne Apostolo attestante qui dicit : S? dixerimus quia jeccatum non habemus, mosipsos seducimus et werilas in nobis mon est ; affirmante Iacobo qui astruit dicens : Iw multis enim 15 offendimus omnes. Propheta etiam deprecante qui ait : Ne inires in iudicium cum. seruo tuo, quia mon iustificabitur in conspectu iuo omnis wiuens. Aurum ergo obryzum illi nuncupantur, qui in ea qua sunt conditi innocentia perdurantes et fulgent claritate iustitiae et nullis uel minimis maculantur 20 sordibus culpae. *2. Sed quia pro hac sapientia nullus angelorum redemptor humani generis mittendus fuit, ne quis spem in his, quos in adiutorio hominum saepius apparuisse didicimus, angelis poneret, dictum est : Nom dabitur aurum obryzum ro 2; 6a. Ac si aperte diceretur : Per semetipsam sapientia manifestabitur ut humanum genus a culpa redimatur. Nullus uice eius angelus mittitur quia per creatorem necesse est ut creatura liberetur. Vnde et in euangelio Dominus dicit : Si uos filius liberawerit, uere liberi eritis. Sed uir sanctus, 3o spiritu eiusdem sapientiae repletus, quosdam in Iudaea praeuidit non esse defuturos qui spem in legislatore ponerent et suae salutis auctorem Moysen putarent ; sicut et cuidam sa- PL 8: nato maledicentes dicunt: T'. sis déscipulus eius, nos enim Moysi discipuli sumus. ;,;

28,45

V^

Vnde adhuc congrue subinfertur :

XLV,$3.

Nec

appendetur

argentum

in commuta-

tione eius. Quia enim argento saepe eloquia diuina designantur possunt argenti uocabulo etiam eiusdem eloquii scriptores intellegi, quorum uita inter turbas hominum resplenduit luce uirtutum. Sed quia lex peccata indicare 12/14 I Ioh. 1, 8. 14/15 Iac. 5, 2. 15/17 Ps. 142, 2. 379/373. 29 Ioh. 8, 56. 33/34 Ioh. 9, 28.

25/28 Lath. 18,

XLV, 1/2 Lath. 18, 375/576.

XLIV, 10 claritatem M, corr.

12 ait M

13 nosipsos] M C, nosmetip-

sos p, ipsi nos L/z/. 14 affirmante] M C, et praem. 15 etiam deprecante] : adtestante etiam M 16 iudicio MC, corr. 18 qua] in praez. M ^ sunt conditi] MC, c. s. u 23 adiutorio] MC, -ium u saepius] MC, -pe u dicimus M, corr. 25 sapientiam M Lan 29 libere M, corr. eritis M, e corr. — sanctus oz. laud. 2 Gem. al. — 30 plenus Gez. al. — 30/31 praeuidet MC 3ilegislatorem M 32/33 sanato] caeco add. Laud. 2, om. V'f. Becc. Prat. 33 sis discipulus] M C, d. s. u discipulus illius sis 4g. autem Norm. Vulg.

XLV, 1 apprendetur Gz/. signantur M ^ 5 peccata opm. M

2 ergo .M

diuina M, e diu

2/3

938

LIBER XVIII, XLv-XLVI

potuit,

non

auferre,

non

quisquam

ueterum

patrum,

non

legislator Moyses humani generis redemptor exstitit. Argentum ergo in commutatione huius sapientiae non appenditur, quia quilibet sancti esse potuerunt, in comparatione io unigeniti Filii nullius meriti fuisse pensantur, qui nisi huius sapientiae

seruos

se

cognoscerent,

sancti

nullatenus

fuis-

sent. Ad hoc quippe illi missi sunt ut in cordibus hominum uiam huic sapientiae praedicando praepararent; neque

ut pro ea,sed per eam

subiectos

populos regerent.

:; Quia enim certum erat quod per accessum temporum deficientis saeculi languores excrescerent, actum est ut aeterna Dei sapientia in fine saeculorum per semetipsam ueniret ad grandem hunc et nimiae infirmitatis aegrotum ; id est per totum mundum iacens languidum genus humanum, ut trans20 missis prius praedicatoribus, quasi quibusdam uisitatoribus, tanto postmodum maior ueniret potentia medici, quanto magis morbus creuisset aegroti. Quia uero nullus uice eius ad saluandos nos mittitur, dicatur recte : Nec appendetur argenium in commmutiaiione eius, quoniam uita iusto2; rum praedicantium quantalibet sanctitatis luce polleat, aduentum nobis supernae sapientiae per suam praesentiam y 592 non commutat. Sed fuere multi gentilium, qui mundi huius sapientum disciplinis dediti, ea quae sunt inter homines honesta seruarent et saluandos seruata honestate se cre3o derent,

nec

iam

mediatorem

Dei

et hominum

quaererent,

cum quasi sufficientem sibi philosophorum doctrinam tenerent. In quorum

28,06

^

despectu mox subditur : XLVI, ?4. Non confertur tinctis Indéiae coloribus. Quid enim per Indiam quae nigrum populum mittit, nisi hic PL 82 mundus accipitur, in quo uita hominum per culpam obscura generatur. Tincti autem colores sunt indiae, huius mundi sapientes; qui quamuis per infidelitatem et plerumque per actionem foedi sint, ante humanos tamen oculos superductae honestatis colore fucantur. Sed coaeterna Dei sapientia tinctis Indiae coloribus non confertur, quia quisquis hanc uera9/10 Lath. 18, 376/377. XLVI, 1/10 Lath. 18, 379/587.

6 quisque M — 7 redemptor M ;. /. 8 huius sapientiae M 5. /. 8/9 appenditur C, i zz e zzaf. 10 filii C Laz., dei add. My 11 cognoscerent] M C, esse praem. u 12inom.C 241ferent Gerz. edd. rec. 23 apenditur 30 ne M 29 seruandos M M XLVI, 1 conferetur y V/zig. Tur. Germ.

4 indiae sunt u

7 fuscantur Laud. 2, corr.,

LIBER XVIII, XLVI-XLVII

citer 1o coluit uerba dunt

9039

intellegit, ab his hominibus quos mundus sapientes quam longe distet agnoscit. Ipsaque eius mandatorum ab huius mundi sapientibus differunt, qui dum inteneloquentiae, eorum dicta quasi pulchra apparent spe-

cie, et fucatione tincturae;

aliud se esse quam 15 superductis

et cum

sunt uerborum

coloribus,

mentiuntur.

rerum

uirtute careant,

compositionibus, At

contra,

quasi

doctrina

sa-

pientiae et praedicatione pulchra est et pura ueritate conspicua ; nec aliud se per fallaciam praetendit exterius et aliud

reseruat interius ; neque in dictis suis pulchra uideri appetit nitore sermonis, sed integritate ueritatis. In mandatis igi20 tur suis Dei sapientia non confertur tinctis Indiae coloribus, quia dum fucata eloquentiae ornamenta non habet, quasi uestis sine tinctura placet. Quam fucationem tincturae bene Paulus despexerat, cum dicebat : Quae et loquimur non in doctis humanae sapientiae uerbis, sed in doctrina spiritus. Ma25; lebat quippe hanc sapientiam sola puritate ueritatis ostendere, non autem eloquii tinctione fucare. Sequitur :

28,16

^

XLVII, v5. Nec

dum Io

I

A^

lapidi

sardomycho

retiosissimo,

uel sapphiro. Sardonychum uel sapphirum, lapides pretiosos non esse quis nesciat ? Et dum multi alii pretiosi sint lapides, qui longe istos aestimatione znagnitudinis antecellant, cur sapphirus uel sardonychus potissimum pretiosus nominatus est, cum uterque lapis sit aliorum lapidum comparatione uilissimus ? Nisi ut eos lapides qui pretiosi describuntur, pretiosos non esse cognoscimus,

in eorum

intellegentia

aliud exquiramus..Sardonychus quippe terrae rubrae similitudinem tenet, sapphirus uero aeream habet speciem. Possunt ergo in sardonycho perterram rubram homines, in sapphiro autem per aeream uisionem angeli designari. Nam cum PL 85 terrae rubrae speciem lapis sardonychus habeat, non immerito hominem designat, quia et Adam qui primus est conditus, latino sermone terra rubra nominatur Quid est 23/24 I Cor. 2, 15.

27/1 25b:51859588-

XLVII, 1/2 Lath. 18, 389/390.

9/12 Lath. 18, 390/394.

9 intelligit M La? 10 distat M 13 fuscatione Gerz. uirtute rerum 16 puritate Tzr. 17 a/t. aliud] M C u, oz. Gall. 18 se seruat C 19 mundatis M, corr. 21 fuscata Gerz. 22 fuscationem Ger. 24/[25 monebat M 26 fuscare Norz. Germ. XLVII, 1 sardinico M

2 sardinicum M

lapidum M, -dem C

3

non] om. pler. edd. — 4estimationem M, a/£. m eras. — 6lapis] M C, iste add. u 6/7 sit aliorum l. c. uilissimus] M C, aliorum l. c. u. sit u 10 aeriam M C Corb. 2 Laud. 2 Germ. Lath ,iex e, al. 12autem p. a. uisionem] uero qui aeris tenet speciem uisione Tr. 13 terrae rubrae] MC, r. t. ui

940

LIBER XVIII, xLvir-XLVIII

ergo quod dicitur, quia haec sapientia lapidi sardonycho, uel y 595 sapphiro non confertur, nisi quod is qui est Dei uirtus et

Dei sapientia,

mediator

scilicet

Dei et hominum,

homo

Christus Iesus, tanta magnitudine excellat omnia, ut ei nec 20 in terra primi homines, nec in caelo angeli comparentur ? Vnde et per psalmistam, dicitur : Qus in nubibus aequabitur Domino, aut quis similis erit Deo inter filtos Dei ? 76. Possunt autem per sardonychum lapidem patres testamenti ueteris, per sapphirum uero praedicatores exprimi 25; testamenti noui. Illi quippe quamuis magnam iustitiae uitam tenerent, carnali tamen propagationi seruiebant. Quia igitur constat quod quaedam terrena agerent, non immerito per sardonychum

lapidem,

qui, ut praediximus,

terrae

rubrae

tenet speciem, designantur. Per sapphirum uero qui aetherei 3o est coloris, testamenti noui congrue

praedicatores accipimus,

qui carnalis propaginis desideria postponentes, caelestia sola sectati sunt. Vnde et propheta conspiciens cuncta carnis desideria sanctos apostolos spiritali ardore transcendere, admiratus ait : Qui sunt 2sti qui ut nubes uolant ? Ac si aperte 55 dicat : Nos per terram gradimur qui adhuc coniugiis implicamur et propagandae soboli opera carnis impendimus ; isti uero in terrà non ambulant, sed ut nubes uolant, qui dum caelestia appetunt, de terrenis desideriis nihil tangunt. Ait ergo quia Dei sapientia sardonycho, uel sapphiro lapidi non 4o confertur, ac si patenter insinuet, dicens : E1 qui homo inter homines cernitur, nec in antiquis quisquam, nec in nouis patribus aequatur, quia ex Deitate habet quod in humanitate quemquam similem non habet. Vnde adhuc subditur : 28,107 XLVIIIL, 7V. Non adaequabitur ei aurum uel wiirum. Quis hoc sanum sapiens iuxta litteram sentire dignetur? Vitrum quippe ut superius diximus, auro longe est uilius ; et postquam dictum est quod aurum huic sapientiae ;non aequatur, adhuc quasi crescendo subiungitur quod

17/20 Lath. 18, 394/396. 21/22 Ps. 88, 7. 34 Is. 6o, 8. 40/43 Lath. 18, 399/402.

23/25 Lath. 18, 397/398.

XLVIII, 1/2 Lath. 18, 404/405.

16 quia] M, 77 quid est zzz. 19 excellat C i s. a, -lit I275. 23 possunt] fere 6 litt. eras. seq. in M — 24sapphiro M — 26propagineM ^ qui&C — 29 designatur C, corr. quia MC, corr. aeris M 31 quia M 32 propheta] per Praez. M, eras. 34isi]hiu — 36propaganda M — subolis M inpendimur M

37 terram

M C, corr.

XLVIII, 1 aequatur C, aequabitur L7^. MC, ad- u

3 longius M

5 aequatur]

LIBER XVIII, xrvii

941

ei quoque nec uitrum possit aequari. Sed ipsa nos littera ab historico intellectu'deficiens, ad indagandum allegoriae mysterium mittit. Auri namque metallum nouimus potiori metallis omnibus claritate fulgere. Vitri uero natura est ut PL 84 10 extrinsecus uisum, pura intrinsecus perspicuitate perluceat. In alio metallo quicquid intrinsecus continetur absconditur ; in uitro uero quilibet liquor qualis continetur interius, talis exterius

demonstratur;

atque

ut ita dixerim,

omnis

liquor in uitreo uasculo clausus patet. Quid ergo aliud in 15 auro uel uitro accipimus, nisi illam supernam patriam, illam beatorum ciuium societatem, quorum corda sibi inuicem et claritate fulgent et puritate translucent ? Quam Ioannes in Apocalypsi conspexerat, cum dicebat : Ef erat structura muri eius ex lapide iaspide ; ipsa uero ciuitas aurum mundum, si20 (ili witro mundo. Quia enim sancti omnes summa in ea beatitudinis claritate fulgebunt, instructa auro dicitur. *8. Et quoniam ipsa eorum claritas uicissim sibi in alternis cordibus patet, et cum uniuscuiusque uultus attenditur, simul

et

2;; mundo

conscientia

simile

esse

ab

alterius

mentem

penetratur,

memoratur. oculis,

hoc

ipsum

Ibi quippe

membrorum

aurum

uitro y 594

uniuscuiusque

corpulentia

non

abscondet, sed patebit animus, patebit corporalibus oculis ipsa etiam corporis harmonia, sicque unusquisque tunc erit conspicabilis alteri, sicut nunc esse non potest conspicabilis 3o sibi. Nunc autem corda nostra quamdiu in hac uita sumus, quia ab altero in alterum uideri non possunt, non intra uitrea, sed intra lutea uascula concluduntur, cui scilicet luto per

passionem mentis inhaerere propheta formidabat cum diceret : Eripe me de luto ut non anhaeream. Quod nimirum habi5; taculum

corporum

Paulus

domum

terrestrem

nominat,

di-

cens : Scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habilationis dissoluatur, quod aedificationem ex Deo habemus, domum non manujactam aeternam in caelis. In hac itaque terrestri domo quousque uiuimus, ipsum, ut ita dicam, cor4o ruptionis nostrae parietem mentis oculo nullatenus pene18/20 Apoc. 21, 18.

9 natura]

34 Ps. 68, 15.

36/38 II Cor. 5, 1.

M C edd., -ae Laud. 1. 2. Norm. Germ. al.

y. 10 usum M, vorr.,

uisu edd. perluceat M C edd., luceat Laud. 1. 2. Norm. Germ. al. u 18 structura] in Prae. C — 19auro mundo] M C Bess. 2 Laud. 2 Prat. Gem. al. edd. 4e/.., aurum mundo Corb. 2, aurum mundum Ger. edd. re. u.— 19/20 simili] Laud. 2 Prat. Gem. al., le M C Corb. 2, lis Bess. 2 Gerz. edd. 20 eis M 21 instructuta M Lanzd. 2 Ger. Ven. 1494, constructa Vind. 22/23 internis M, corr. | 2'7abscondit MC a/f.patebitom. M ^ 29nuncow.M nonom. C 34inereas M — 35corporeum Tor. domum oz. M . terrestre M 36/37 inhabitationis Laud. 2 nostra huius oz. Gerz. 36 quia Germ. 40 oculo] MC, -lis u

942

LIBER XVIII, xrvit

tramus

et uicissim in aliis uidere occulta non

possumus.

Vnde sancta Ecclesia sponsi sui speciem uidere in diuinitate desiderans nec tamen ualens, quia aeternitatis illius formam

quam intueri concupiuerat ab eius oculis assumpta humani45 tas

abscondebat,

in

Canticis

canticorum

maerens

dicit

En ipse stat post parietem nostrum. Ac si aperte dicat : Ego

hunc in diuinitatis suae iam specie uidere desidero sed adhuc a uisione illius per assumptae carnis parietem excludor. Quousque itaque in hac corruptibili carne uiuimus, cogita5o tiones nostras in alterutrum non uidemus. Vnde rursum per eumdem Paulum dicitur : Quies scit hominum quae sunt hominis nisi spiritus hominis qui in ipso est? Et rursum : Nolite iudicare ante tempus donec ueniat Dominus, qui et illumina- PL 85 bit abscondita tenebrarum et. mamifestabit consilia. cordium. 55 Illa itaque ciuitas quae sua uicissim singulis corda manifestat,

ex auro dicitur simili uitro mundo, ut designetur auro clara, uitro perspicua. ; 79. Sed quamuis in ea sancti omnes tanta claritate fulgeant, tanta perspicuitate transluceant, ei tamen sapientiae 6o de cuius imagine habent omne quod sunt, aequari non possunt. Bene ergo dicitur : Non adaequabitur ei aurum uel uitrum. Ad hoc enim sancti omnes ad illa gaudia aeterna perueniunt, ut esse Deo similes possint, sicut scriptum est : Cum

apparuerit,

similes ei erimus,

quoniam

widebimus

65 ewm, sicuti est? Et tamen scriptum est : Domine quis similis tib: ? Et iterum : Aut quis similis erit Deo inter filios Dei ? Vnde ergo similes et unde non similes, nisi quia huic sapientiae et similes erunt ad imaginem et tamen non erunt similes ad aequalitatem ? Aspiciendo quippe aeternita7o tem Dei, fit eis ut aeterni sint ; et dum uisionis eius donum

percipiunt, ex perceptione beatitudinis imitantur quod uident. Et similes ergo sunt quia beati fiunt ; et tamen crea-

tori similes non sunt quia creatura sunt. Et habent itaque quamdam Dei similitudinem quia non habent finem; et 7; tamen incircumscripti aequalitatem non habent quia habent circumscriptionem. Dicatur igitur recte : Non adaequabi42/48 'Taio, Sem. 2, 24 (811C). 46 Cant. 2, 9. E WISY/, Y. (igo. mo ves 52/54 I Cor. 4, 5. 62/776 Pat., Ps. 52 (78). 64/65 I Ioh. 5, 2. 65/66 66/67 Ps. 88, 7. Ps. 88, 9.

42 sancta 4sque diuinitate] et sponsa in diuinitate dominum uidere L/;zd. 44 concupierat M 45 canticorum canticis] M C, c. canticorum ui 47 speciem M —— 54 manifestatuit M ^ 56 simili] cozi., simile M C Bess. 2, -lis Hu 59 perluceant z/. 63 possunt C, corr. 65 domine] M C Bess. 2 Be/. Norm. Germ. al. Pat., deus uittutum add. u 66 similis erit] MC Pza£., e.s. u 69 similes] M C Pzr., om. u 75 quia] MC Pz£., quiu

LIBER XVIII, xrvin-xrix iur

ei aurum

uel

uitrum,

043

quia quantalibet

sancti clap 595

ritate et perspicuitate fulgeant, aliud est homines esse sapientes in Deo, atque aliud esse hominem sapientiam Dei. 8o Quam profecto sapientiam ille ueraciter agnouit, qui mediatori Dei et hominum aliquem comparare sanctorum minime praesumpsit. Vnde et subditur : 28,117 XLIX,80. Nec commutabuntur bro ea uasa auri 28,18 excelsa et eminentia. Excelsum quippe uas auri Elias exstitit, excelsum uas auri Ieremias, excelsa atque eminentia auri uasa priores patres fuere. Sed haec Dei sapientia, ut a ; carnali nos conuersatione redimeret, apparuit in carne; et

qui illàm ueraciter non agnouit, mediatorem Dei et homi-

num, hominem Christum lesum esse unum ex prophetis putauit quem electorum oculi fide tenuerunt Deum, cum uiderunt hominem. Vnde ab eo sanctis discipulis dicitur : Quem me 10 dicunt esse homines Filium hominis ? Cui cum protinus responderent : AJ; Ioannem Baptistam, alit autem Eliam, alii uero leremiam, aut unum ex prophetis ; de suo mox sensu requiruntur : Vos autem quem me esse dicitis ? Cui Petrus totius Ecclesiae

uoce

respondens,

ait : T'4. es Christus

Filius Dei

15 4441. Quia igitur iuxta Pauli uocem Christum nouimus PL 86 Dei uirtutem et Dei sapientiam. Petrus pro hac sapientia uasa auri excelsa et eminentia commutare noluit, qui de illa non aliud quam erat, intellexit. Magnum quippe ut dictum est, uas auri loannes, magnum uas auri Elias uel Ieremias 20 fuit. Sed quisquis eumdem Dominum. quemlibet eorum esse credidit, uas auri excelsum et eminens pro sapientia commutauit. Ecclesia uero pro hac sapientia, uasa auri excelsa

et eminentia non commutat, quia Christum Dei Filium non

unum esse prophetarum, 25 credit. Ipsam quippe ad luit se in illis aureis uasis tissima pertransire. Vnde

sed unum prophetarum Dominum se uenisse sapientiam uidens, nofigere, sed in eam studuit fide cerin Canticis canticorum dicit : In-

7TT7[I9 Lath. 18, 406/408.

I4.

XLIX, 1/2 Lath. 18, 410/411. 9/10 Matth. 16, 13. 11/12 Matth. 16, 13 Matth. 16, 15. 14/15 Matth. 16, 16. 15/16 cf. I Cor. 1, 24. 27/30 Cant. 5, 3/4.

78 et M 5. /.

prespicuitate M

XLIX, 7 iesum chtistum

unum esse Li

8/9 uiderent

MC

9 me

om.u Vulg. . 10hominesesseu Vig. — 113autem M Cal. Vulg.,om.u — 13 petrus] M C, protinus Praez. p 17 qui] MC, quia u 20 dominum MC, deum 23 dei filium] MC, f. dei 24 pr. prophetarum C, zz ex -tis ut. alt. unum] omnium Gzss. roz. 26 eadem M, dem e corr.

25 credidit M

25/26 noluisse C, corr.

LIBER XVIII, xr1X-L

944

uenerunt me uigiles qui custodiunt ciuitatem. Num quem dilexit anima mea uidistis ? Paululum cum pertransissem eos, in3o ueni quem diligit anima mea. Quos enim uigiles qui ciuitatem custodiunt, nisi priores patres uel prophetas accipimus qui studuerunt ad custodiam nostram sanctae praedicationis uoce uigilare ? Sed cum Redemptorem suum Ecclesia quaereret, in ipsis antiquis praedicatoribus spem figere no;;luit

quae

dicit

: Paululum

cum.

pertransissem

eos,

inueni

quem diligit anima mea. Illum quippe inuenire non posset si istos pertransire noluisset. In istis se custodibus infideles fixerant qui Christum Dei Filium unum quemlibet esse illorum credebant. Voce igitur ac fide Petri inuentos uigiles sancta 4o Ecclesia transiit, quae prophetarum Dominum unum quemlibet ex prophetis credere contempsit. Dicatur ergo : Nec commutabuniur bro ea uasa auri excelsa et emineniia, quia electi quique sanctorum uitam et uenerantur ex sublimitate, et tamen non suscipiunt ad errorem. Quos 4; enim puros esse homines sciunt, Deo homini omnino non con-

28,18

ferunt. Vnde

L,81.

adhuc subditur

Nec

:

commemorabuntur

in

comparatione

e?ws. Omnes enim supernae patriae electi, sancti quidem et y 596 iusti sunt ; sed participatione sapientiae, non comparatione.

Quid enim sunt homines Deo comparati ? Lumen autem sa; pientia, lumen et serui sapientiae uocari solent. Sed illa lumen illuminans, isti lumen illuminatum, sicut scriptum est : Erat

lux uera quae illuminat omnem. hominem uenientem in mundwm. Istis autem tantummodo

dicitur : Vos estis lux mundi.

Iustitia quidem sapientia, iustitia et serui sapientiae nun10 cupantur;

sed

illa iustitia

iustificans,

isti iustitia

iustifi-

cata: De Deo quippe, qui sapientia est, dicitur: V4 sit ipse ?ustus ei vustificans ; isti uero dicunt : Vf mos efficeremur justitia Dei n ipso. Aliter ergo uenerandum est lumen PL 87

30/41 Pat., Cant. 16 (19). L, 1/2 Lath. 18, 414. 26. 12/43: II Cor sso

35/36 Cant. 5, 4. 6/8 Ioh. 1, 9.

44/46 Lath. 18, 411/412.

8 Matth. 5, 14.

11/12 Rom. 5,

28/29 dilexit] M C Bess. 2 Corb. 2 Laud. 1. 2 Gem. Germ. al., ligit u. V/udg. 30 dilextit M, ex e corr., al.

30/31 custodiunt ciuitatem u

32 nostram]

sanctam M 36 dilexit z/. 37/38 fixerant M, n eras. 39 inuento M 40 quae] quem M, qui Paz prophetarum] M C Pat. y, -tatum Gall. 43 quisque M 44 suspicantur L/izd., suspiciunt Nor. 45 esse homines] MC, h.e. u

L, 1inoz. MC Vulg. — conparatione M, in-nizu/. 10 isti] M C, autem add. u hunc Praez. i. Vulg.

— 7/8mundum] MC,

LIBER XVIII, L illuminans,

aliter lumen

945

illuminatum ; aliter iustitia iustifi-

15 cans, aliter iustitia iustificata. Sapientia uero est, et sapit ; nec habet aliud esse, aliud sapere; serui autem sapientiae esse quidem sapientes possunt, nec tamen hoc habent esse quod sapere ; nam et esse possunt et sapientes non esse. Habet

uitam sapientia sed non aliud habet, aliud est, quippe cui 20 hoc est esse quod uiuere. Serui autem sapientiae cum habent uitam, aliud sunt et aliud habent, quippe quibus non est hoc esse quod uiuere ; nam possunt iuxta aliquid esse, nec uiuere. Aliud quippe illis est esse, aliud uiuere, quia in ipso parente primo essentiam habuere per initium, uitam per 25 accessum ; quoniam prius de terra factus est homo, et postmodum scriptum est : Jnspirauit in. faciem. eius et factus est homo in animam wiuentem. Sapientia uero habet essentiam, habet uitam ; sed hoc quod habet, ipsa est. Proinde incommu-

tabiliter uiuit, quia non ex accidenti, sed essentialiter uiuit. 3o Sola ergo cum Patre et cum sancto Spiritu ueraciter est, cuius essentiae comparatum esse nostrum, non esse est. Huic si coniungimur, sumus, uiuimus, sapimus ; huic si comparamur, nec sapimus, nec uiuimus omnino, nec sumus.

82. Hinc est quod sancti omnes, quando in Dei uisione 5; proficiunt,

quanto

magis

diuinitatis

interna

conspiciunt,

-tanto magis se nihil esse cognoscunt. Nusquam quippe legitur quod Abraham cinerem et puluerem se esse professus est, nisi cum Loquar

habere

ad Dominum

Dei meruit meum,

cum

collocutionem. sim puluis

Ait enim

et cinis.

:

Esse

4o enim se aliquem fortasse crederet, si ueracem essentiam quae super ipsum est minime sensisset. At uero ubi ad incommutabilem contemplandum super se raptus est, impletus tantae contemplationis potentia, dum uideret illum, nihil se esse nisi

puluerem uidit. Hinc est etiam quod propheta repletus eadem 4; sapientia, exclamat : Memento, Domine quod buluis sumus. Qui rursus eiusdem incommutabilitatem essentiae contemplatus, ait : Omnia sicut westimentum ueterascent et. sicut 26/277 Gen. 2, 7. 34/45 Pat., Gen. 44 (46). 102, I4. 47/49 Ps. 101, 27/28.

39 Gen. 18, 27.

45 Ps.

18 pr. et] M C, om. 19 a//. aliud M C, et praez.u. 20 cum] M zn marg. 22 pr. esse M C Bess. 2, ipsum praez.u — 23 pr. aliud sque uiuere] M zn marg. "nf. 24 essentiam habuere] h. esse 4/. habere M, corr. 26 scriptum] M C Bess. 2 Corb. 2 Laud. 2 Becc. Germ., sicut praem.p —— 26inspirabit M —— eius] M C Corb. 2 Laud. 2 Becc. Ger., spitaculum uitae ad. uu Vulg. —— 29 quia usque uiuit M ;n arg. ^ accedentia M — 304/75. cum] MC,om.u ^ 33sapimus]et praem. M 34 hinc est quod oz. Par. 35 diuinitatis] in praez. C, exp. aeterna Corb. 2, interta Laud.r 382aitenim]dicens Paz. — 39cums. p. et c.loquat ad d. m. C 40 aliquem] MC Pzz.,-quidu — 42tantae] MC Pat., -au 44 hinc e. e. quod] unde et Paz. — 47 omnes edd. — ueterescent C, corr.

946

LIBER

XVIII, L-L1

opertorium mutabis ea, et mutabuntur ; tu autem idem ipse es,

et anná tui non deficient. Hinc ad Moysen dicitur : Ego swm qui yo sum ; el dices filiis Israel : Qui est misit me

ad. wos. Solus

quippe ueraciter est, qui solus incommutabiliter permanet. Nam omne quod modo sic et modo aliter est, iuxta non esse est. Permanere enim in statu suo non potest. Atque aliquo ua 597 modo ad non esse itur, dum ab eo quod fuerat semper ad aliud 5; per momenta temporum ducitur. Vt ergo in participatione PL 88 ilius essentiae aliquid simus, cognoscamus nosmetipsos, quia prope nihil sumus. Bene itaque dicitur : Nec commemorabuniur im comparatione eius, quia uasa auri excelsa et eminentia quae ex participatione sapientiae no6o bis ueneranda sunt, in comparatione sapientiae etiam memoranda non sunt. Quia uero haec sapientia humanis cordibus latenter infunditur, sicut de sancto quoque Spiritu dictum est : Spiritus ubi wult spirat et uocem eius audis, et non scis unde ueniat, aut quo uadat. 65 Idcirco subiungitur

28,18

LIL,83.

Trahitur

emim

sapientia

de

occultis.

De

occultis sapientia trahitur, quia cum sit inuisibilis, non nisi inuisibiliter inuenitur. Quae recte quoque trahi dicitur, quia sicut. latum trahimus, ut corpus uiuat, sic ab intimis saspiritus ducitur, ut ad uitam anima subsistat. Vnd» v^ pientiae psalmista ait : Os meum aperui et attraxi spiritum. Quae nimirum sapientia, humana carne, anima rationali suscepta, dum ab intimis apparuisset in promptu, mundus hic quia auctorem suum inuisibilem uidere non potuit, quem uisibilem 1o conspexit hominem, eum quoque et inuisibilem agnouit Deum. Conuersa est ab infidelitatis suae tenebris superba prius sua auersione gentilitas, ostensis signis atque prodigiis creuit fides ; propagata autem fide, in ueneratione omnium

sanctae

Ecclesiae culmen emicuit. Cui cum deessent aperti aduerI IA sarii, temptari coepit a suis. Nam multae quoque in ea hae49/57 Taio, Sen. 1, 1(732B/[733 A). 415/417. 63/64 Ioh. 5, 8. LI, 1/6 Lath. 18, 419/424.

48 eos Corb. 2 habeo C, corr.

"nut. spiritu] Vulg.

49/50 Ex. 5, 14.

O'PstUEISA ETT.

50 dicis MC, corr. 57 nihilum C

58/61 Lath. 18,

misit] qui Praez. M, eras.

58 in] o». MC

54

conparatione M, 77 -ni

59/60 nobis ueneranda] aliquid M 60 in oz. M 62 quoque M C,s.quoqueu 63a//.et M, inea mut. — 64non scis] MC, nescis e

LI, 2qui2? M

6 per psalmistam M, corr.

e£ Becc. (utramque lect.) Prat. Germ., cum praem. y 2 Ebr., Vt. et Beec. (utramque lect.) Prat. Germ. p. quem] oz. M per bomototel.

7 anima M C Lanzd. 2 Ebr., V1.

rationali] mediante C ILLazd. 8quiC 9inuisibilem u. n.

LIBER XVIII, rr-Li

947

reses exortae contra eam duri certaminis bella parauerunt. Exercenda quippe est hoc tempore per laborem quae sequenti tendit ad remunerationem. Qua ex re actum est ut in ea nonnulli prodirent, qui mediatorem Dei et hominum, 20 hominem Christum lesum purum hominem creatum dicerent, sed ex gratia deificatum ; tantumque ei sanctitatis tribuerent, quantum de sanctis ceteris, eius uidelicet famu-

lis, agnouissent. Quos beatus Iob, prophetiae spiritu afflatus, sententiae suae

25 definitione redarguit dicens :

28,19

LII,84. Non adaequabitur ei tobazium de Aethio-

$54. Quid Aethiopiam, nisi praesentem mundum accipimus ? Quae coloris nigredine designat peccatorem populum, foeditate meritorum. Aliquando uero Aethiopiae no; mine specialiter gentilitas designari solet, infidelitatis prius nigra peccatis. Quam ueniente Domino Habacuc propheta PL 89 uidit timore perterritam et ait : Tabernacula Aethiopum expauescunt, tabernacula terrae Madian. Dauid quoque propheta uidens quod ad Iudaeam redimendam ueniret Dominus, 10 sed ante gentilitas crederet et postmodum Iudaea sequeretur, sicut scriptum est : Domec plemitudo gentium. introiret et sic omnis Israel saluus fieret, dicit : Aethtopia raeueniet manus eius Deo ; id est, priusquam Iudaea credat, saluandam se offert omnipotenti Domino peccatis nigra gentilitas. Topa1; zZium uero pretiosus lapis est; et quia graeca lingua rav, omne dicitur, pro eo quod omni colore resplendet, topazium quasi topantium uocatur. Dum uero in Deum conuersa gen- y 598 tilitas credidit, ex ea multi ita sunt dono Spiritus locupletati, ut quasi multis

coloribus,

sic multis

uirtutibus

lu-

20 ceant. Sed ne acceptis quisquam uirtutibus extollatur, a sancto uiro nunc dicitur : Non adaequabitur ei topazium de Aethiopia. Acsi aperte diceretur : Nullus sanctorum quibuslibet uirtutibus plenus, ex ista tamen nigredine mundi

LII, 1/4 Lath. 18, 426/429. 7/[8 Hab. 5, 7. 11/12 Rom. 11, 25/26. 12/13 Ps. 67, 32.

18 actum] MC, factum u

8/14 Pat., Ps. 105 (143). 14/25 Lath. 18, 429/437.

21 sanctificatum Bess. 2

LII, 1 topadium M ez C e£ Laud. 1 (sic infra) 2 aethiopiam] -pia C, per praem. Bess. 2 Lath.* 3 peccatorum edd. 4 foeditatemque edd. fl aethiopium M 7|8 expauescent M 10 et om. Pat. 11 gentium plenitudo M s"bintraret M, a ecorr., intraret Paz. — 12 dicit] unde praez. M 14 deo Pa^ y 17 topadium M, -andium C Corb. Germ., -zium Laud. 2 uocatur M, a zs e zut. 18 spiritus] MC Lah., sui praem. gu 22

diceretur]

M C, dictat u

23 existat C Lat.

ex i. tamen] tamen de M

948

LIBER XVIII, rr

collectus, aequari potest ei de quo dictum est : Qwod nasce25 lur ex te sanctum, uocabitur Filius Dei. Nos quippe etsi sancti efficimur, non tamen nascimur, quia ipsa naturae corruptibilis conditione constringimur, ut cum propheta dicamus : Écce enim in iniquilatibus conceptus sum et tn deliclis peperit me mater mea. Ille autem solus ueraciter sanctus 3o natus est, qui ut ipsam conditionem naturae corruptibilis uinceret, ex commixtione carnalis copulae conceptus non est. 85. Huic se sapientiae quasi quoddam topazium de Aethiopia aequari uoluit, cum quidam haeresiarches dixit Non inuideo Christo Deo facto, si uolo, et ipse possum fieri. 35 Qui Iesum Dominum nostrum, non per mysterium conceptionis sed per profectum gratiae Deum putauit, peruersa allegatione astruens eum purum hominem natum; sed, ut Deus esset, per meritum profecisse, atque ob hoc aestimans et se et quoslibet alios ei posse coaequari, qui filii Dei per gratiam fiunt, 4o non intellegens, non attendens quia : Nox adaequabitur ei topazium de Aethiopia. Aliud est enim natos homines gratiam adoptionis accipere, aliud unum singulariter per diuinitatis potentiam Deum ex ipso conceptu prodiisse. Nec aequari potest gloriae Vnigeniti habita per naturam aliis accepta per 45 gratiam ; Mediator quippe Dei atque hominum, homo Christus lesus ; non sicut iste haereticus desipit, alter in humanitate, alter in Deitate est. Non purus homo conceptus atque edi- PL 9o tus, post per meritum

ut Deus esset accepit, sed nuntiante

angelo, et adueniente Spiritu, mox

Verbum in utero, mox

;o intra uterum Verbum caro, et manente incommutabili essen-

tia quae ei est cum Patre et cum sancto Spiritu coaeterna, assumpsit intra uirginea uiscera ubi et impassibilis pati, et immortalis mori, et aeternus ante saecula temporalis posset esse in fine saeculorum ; ut per ineffabile sacramen;5 tum, conceptu sancto, partu inuiolabili, secundum ueritatem

utriusque

esset et mater.

naturae,

eadem

uirgo

et ancilla

Sic quippe ei ab Elisabeth

24/25 Luc. 1, 55. 45/46 I Tim. 2, 5.

28/29 Ps. 5o, 7. 57/58 Luc. 1, 45.

Domini

dicitur : Vade

45/70 'Taio, Sent. 2,

1(776BD).

24infectus l/;ud. ^ potestei] M C La£h.,eipotestu ^ dictum] M C Laz»., scriptum — 25exte om. Laud. 2 —— 26 nascimur] M C Bess. 2, sancti praem. u 28/29 deliciis Lazd. 2 34noninuideoom. M . si] M C, quoniam praez. Lu

35 dominum

prouectum C praem. M, eras.

n. iesum

M

iesum]

MC,

christum

add. yu

36

38ab M 39 ei posse] MC, p. eiu 40 intellegens] ut 43 concepto M prodidisse M, prodisse C — 44 habita]

M C,-taeyu aliis] 4sque utero] sancto sancto M — 52ubi] 55 conceptus M

M C, aliau 47Taliter M — 48adnuntiante M — 49 mox L7zzd. 50 carnem lind. manenti C 51 spiritu MC,undeyu 54 esse in f. saeculorum] in f. s. ostendi M X partu] MC, et praem. u inuiolabilis M

LIBER XVIII, ri

949

hoc mihi ut ueniat mater Domini mei ad me ? Et ipsa uirgo concipiens dicit : Ecce ancilla Domini ; fiat mihi secundum 6o uerbum twwm. Et quamuis ipse aliud ex Patre, aliud ex uirgine, non tamen alius ex Patre, alius ex uirgine, sed ipse est aeternus ex Patre, ipse temporalis ex matre ; ipse qui fecit, ipse qui factus est ; ipse speciosus forma prae filiis hominum per diuinitatem et ipse de quo dictum est : Vidimus eum et 65 non. erat aspectus ; e non est species ei neque decor, per humanitatem. Ipse ante saecula de Patre sine matre, ipse in fine saeculorum de matre sine patre. Ipse conditoris templum, ipse conditor templi ; ipse auctor operis, ipse opus auctoris ; manens unus ex utraque et in utraque natura, nec naturarum 7e copulatione confusus, nec naturarum distinctione geminatus. p 599

75

28,16 8o

8;

Sed quia non haec tractanda suscepimus, ad exponendi ordinem redeamus. 86. Notandum nobis est quod sanctus uir, ut longe distare ab hac sapientia angelos demonstraret, dixit : Non dabitur aurum obryzum ro ea. Qui ut antiquos etiam patres sacri eloquii tractatores inferiores ostenderet adiunxit Nec appendetur argentum in commutatione eius. Vt philosophorum quoque sapientiam huic monstraret longe subesse, intulit : Non confertur tinctis Indiae coloribus. Atque subiunxit : Nec lapidi sardonycho preiiosissimo, uel sapphiro. Vt in illa quoque superna ciuitate nullum peruenire ad aequalitatem "Vnigeniti demonstraret, addidit: Nom adaequabitur ei aurum wel wiirum. Vt prophetas quoque ei subesse ostenderet, adiunxit : Nec commutabuntur bro ea uasa auri excelsa

et eminentia,

nec

commemorabuntiur

in

com-

jaratione eius. Trahitur enim sajpsientia de. occulLis. Ad extremum uero ut ipsos quoque in Ecclesia haereticos increparet, qui a gentilitatis errore uenientes, fidem quam 9o percipiunt, per superbiam scindunt, addidit : No» adaequabitur ei topazium de Aethiopia. Ac si patenter insinuet dicens : Hi qui ex peccati nigredine ad conuersionem ueniunt, aequari Deo homini non possunt, quamuis multis colorum uirtutibus resplendere uideantur. PL 91 9; Quorum ut superbia refutetur, apte subiungitur : 59/60 Luc. 1, 58.

63 cfr. Ps. 44, 5.

64/65 Is. 55, 2.

73/95 Lath. 18,

438/455. 58 ueniret M 59 dicit] MC, dixit 65/66 diuinitatem .M 67 conditoris] M C, Gerzz. edd. rec., om. Corb. 2 laud. 1. 2 Tur. Norm. al. edd. uet. 74 dixit] M C Lar., dicit u 79 confertur] M C Larzh., conferetur u 86 inom.MC 90addit M, corr. Lat. 92hii C ^ 93homini| omnino Bg. : Corb. 2 Laud. 1. 2 Reg. Norm. edd.

950

28,9

LIBER XVIII, rLir-Liv

LIIL 8v.

Nec

tincturae

mundissimae

comfonen-

iur. Tincturae enim mundissimae uocantur hi qui ueraciter sunt humiles et ueraciter sancti, qui sciunt quidem quia ex semetipsis uirtutum speciem non habent, sed hanc ex dono. j gratiae superuenientis tenent. Tincti enim non essent si sanctitatem naturaliter habuissent. Sed mundissimae tincturae sunt, quia humiliter custodiunt superuenientem in se uirtutum gratiam quam acceperunt. Hinc est enim quod sponsi uoce de sancta Ecclesia dicitur : Qwae est ?sía quae 1o ascendit dealbata ? Quia enim sancta Ecclesia caelestem uitam naturaliter non habet, sed superueniente Spiritu, pulchritudine donorum componitur, non alba sed dealbata memoratur. Et notandum quod superius cum dixisset : Nox confertur tincti?s Indiae coloribus eosdem colores 15 non intulit mundos. Hoc uero in loco ut tincturam ueracium uirtutum ab illa philosophorum fucatione distingueret, tincturas

dicens,

addidit

mundissimas.

Tincturae

enim

mun-

dissimae recte nominantur hi qui prius per praua opera foedi fuerant, superueniente tamen spiritu, nitore gratiae uestiun20 tur, ut longe aliud appareant esse quam erant. Vnde etiam baptisma, id est tinctio, dicitur ipsa nostra in aquam descensio. Tingimur quippe et qui prius indecori eramus deformitate uitiorum, accepta fide reddimur pulchri gratia et ornamento uirtutum. Sequitur : 25 28,20 LIV, 88. Vnde ergo sapientia ueniet et quis est lo28,21 cus intellegentiae ? Abscondita est ab oculis omnium wuiueniiwm. Pensandum magnopere est quod a sancto uiro requiritur unde sapientia ueniat. Ab eo etenim uea quo orta est. Sed quia ab inuisibili et coaeterno Patre ^ nit nascitur, eius uia occulta est. Vnde per prophetam dicitur : Generationem illius quis enarrabit ? Locus uero intellegentiae eius, est humana

dum repleuerit, sanctam

mens,

quam

haec

LIII, 1/2 Lath. 18, 456/457. 9/10 Cant. 8, ; (LXX). 42 (44). 18/20 Lath. 18, 457/458. 25 Lath. 18, 459.

LIV, 1/6 Lath. 18, 460/464.

Dei sapientia

facit. Quia ergo et inuisibilis est

qM

y

9/13 Pat., Cant.

9/14 Lath. 18, 464/468.

LIII, 2 coaequantur l/zzd. bit 8 acceperunt M, u zz i zat. 11 superu*nte M, corr. 14 confertur] MC, conferetur u 16 fuscatione C, corr. 17 addidit dicens M addit C, corr. 18hii C 21 aqua M 22

tinguimur M C cuz cett. codd., tingimur y omnium

l/zzd.

LIV, 1 uenit Laz5. u 7 enarrauit M Lazd. r

ut M

23/|24 ornamentis u.

3aom.M . 6uita Vnd. per] MC, et praez. 8 eius M 5. 7. humana mens] MC, m. h. u

i. 600

LIBER XVIII, riv

951

1o de quo prodiit et incertum nobis est in cuius mente intellecta requiescat, recte nunc dicitur: Vnde ergo sapientia ueniet wel quis est locus intellegentiae? Sed hoc ualde mirum est quod protinus subinfertur : Abscondita est ab oculis omnium uiuentium. Sapientia quippe quae Deus 15 est, si omnium uiuentium oculis occulta esset, hanc procul PL oz dubio sanctorum nemo uidisset. Sed ecce huic sententiae Ioannem audio concordantem, qui ait : Deum memo widit umquam. Rursumque cum testamenti ueteris patres intueor, multos horum, teste ipsa sacrae lectionis historia, Deum 20 uidisse cognosco. Vidit quippe Iacob Dominum qui ait : Vidi Dominum [acie ad faciem, et salua facta est anima mea. Vidit Moyses Deum, de quo scriptum est : Loquebatur Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum swwm. Vidit isdem Iob Dominum, qui dicit : Awditu 25 auris audiui te, nunc autem oculus meus uidet te. Vidit Isaias

3o

Dominum, qui ait : Av»no quo mortuus est rex Ozias, uidi Dominum sedentem super soliwm excelsum et eleuatum. Vidit Michaeas Dominum qui dicit : Vid? Dominum sedentem super soliwm suum et omnem exercitum caeli assistentem ei a dextris el. a sinistris. Quid est ergo quod tot testamenti ueteris patres Deum se uidisse testati sunt et tamen de hac sapientia quae Deus est, dicitur : Abscondita est ab oculis omniwm uiwentium ; et Ioannes ait : Deum nemo uidit wmquam, nisi hoc quod patenter datur intellegi, quia quamdiu

3; hic mortaliter uiuitur, uideri per quasdam imagines Deus potest, sed per ipsam naturae suae speciem non potest ; ut

anima, gratia spiritus afflata, per figuras quasdam Deum uideat, sed ad ipsam uim eius essentiae non pertingat ? Hinc est enim quod Iacob, qui Deum se uidisse testatur, hunc non 4 o nisi in angelo uidit. Hinc est quod Moyses qui cum Deo facie ad faciem loquitur, sicut loqui solet homo cum amico suo, ei in ipsa uerba suae locutionis dicit : 5? inwen? gratiam 16/723Pat- "Ex: 59/5 (S77). 17/18 I Ioh. r, 18; 4, 12. 22/24 Ex. 535, 11. 24/25 Iob 42, 5. 26/27 Is. 6, 1.

19. "nc

21 Gchm oo 28/30 III Reg. 22,

33/34 I Ioh. 1, 18; 4, 12. 38/40 cfr. Gen. 52, 30. 40/41 cf. Ex. 33, 40/58 Taio, Sent. 1, 37 (769AB). 42/44 Ex. 33, 15.

11/12 ueniet] MC Laud. 1. 2 Gerz., ueniat Lab! — 12 uel] MC Bess. Latb.,etu Vulg. sed Par.

|16nemo M s.7.

testamento M

— 17audiv M, audi Paz.

ueteri M

— 18rursumque]

20 dominum M, eras.

24 isdem

om. Pat. 26 anno] in praez. M 28 dicit] MC Pzr., ait 30 a M 5. /. 31/33 de usque uiuentium] 4alium textum Pat. 34 quia] nof. ;//. add. C in marg. | A0angelum MC Pat" est] enim add. C — 41loquitur M C Corb. 2 lNorm. Germ. Pat., loquebatur u 41 ad amicum suum Corb. 2 Norm. 42 ei] etM |. in| MC Corb. 2 Norm. Germ. Pat.,interü ^ ipsisuerbis C, ex ipsa -ba Corb. 2 Norz.

LIBER: XVII

952

Priv

in. conspectu tuo, ostende mihi temetipsum manifeste, ut wideam e. Certe enim si Deus non erat cum quo loquebatur, ostende 4; mihi Deum diceret et non ostende temetipsum. Si autem Deus erat cum quo facie ad faciem loquebatur, cur se petebat uidere quem uidebat ? Sed ex hac eius petitione colligitur quia eum sitiebat per incircumscriptae naturae suae claritatem cernere, quem iam coeperat per quasdam imagines ui5o dere, ut sic superna essentia mentis eius oculis adesset, qua-

tenus ei ad aeternitatis uisionem nulla imago creata temporaliter interesset. Et uiderunt ergo patres testamenti ueteris Dominum ; et tamen, iuxta Ioannis uocem

: Dewm nemo wài-

dit umquam ; et iuxta beati Iob sententiam, sapientia quae ;5 Deus est, abscondita est ab oculis omnium

uiuentium,

quia

in hac mortali carne consistentibus, et uideri potuit per quasdam circumscriptas imagines et uideri non potest per incircumscriptum lumen aeternitatis. p.6o1 89. Sin uero a quibusdam potest in hac adhuc corruptibili PL 95 6o carne

uluentibus,

sed tamen

inaestimabili

uirtute

crescen-

tibus, quodam contemplationis acumine aeterna Dei claritas uideri; hoc quoque a beati Iob sententia non abhorret qui ait:

Abscondita

est

ab

oculis

omnium

wuiuentium

;

quoniam quisquis sapientiam quae Deus est, uidet, huic uitae 65 funditus moritur, ne iam eius amore teneatur. Nullus quippe eam uidit qui adhuc carnaliter uiuit, quia nemo potest amplecti Deum simul et saeculum. Qui enim Deum uidet, eo ipso moritur, quo uel intentione cordis uel effectu operis ab huius uitae delectationibus tota mente separatur. Vnde adhuc ad 7» eumdem quoque Moysen dicitur : Non enim widebit me homo et wiuet. Ac si aperte diceretur : Nullus umquam Deum spiritaliter uidet,

et mundo

carnaliter

uiuit.

Vnde

Paulus

quoque apostolus, qui adhuc Dei inuisibilia, sicut ipse testatur, ex parte cognouerat, iam huic mundo totum se mortuum 7; esse perhibebat,

dicens

: MI

mundus

crucifixus

est et ego

mundo. Sicut enim iam longe superius diximus, non sufficit ut diceret : Mundo crucifixus sum ; nisi etiam praemitteret : Mihi

mundus

crucifixus esti, ut non

53/54 I Ioh. 4, 12. T2 75 cEES ING OT

T2

solum

64/65 Lath. 18, 469/470. 75[/'78 Gal. 6, 14.

se mundo

TR

mor-

Edge e

PXer

47 ex om. Pat. 54/55 beati ssque uiuentium] aum textum Pat. 97 potest] M C Pzr., potuit u 59 a oz. Pat. 60 consistentibus L/7zd. in **extimabili M — 62aom.M . ab.iob]ab eiusdem uetitatis Pa. 62/63 qua dicitur Pzr. 63 abscondita z;44e uiuentium] a/iuz fextum Dat. 64 uidit M Pagz7^ 66/67 deum s. amplecti 69/71 unde zsque uiuet] alium text. Pat. 69 adhuc] et M, oz. C 70/71 homo M ;. /. 71 uiuit 73 quia M 72 uidit Par. C, corr.

LIBER XVIII, riv tuum,

sed etiam mundum

953

sibi mortuum

esse

testaretur,

8o quatenus nec ipse mundum, nec ipsum iam mundus appeteret. $i enim duo fortasse in uno loco sint, quorum unus uiuus, alter uero sit mortuus, etsi mortuus uiuentem non uidet, uiuus

tamen mortuum uidet. Praedicator autem Dei ut ostenderet quia per abiectionem qua se humiliando deiecerat, talis iam 8; factus esset, ut nec ipse mundum, nec mundus ipsum concupisceret ; non solum ait se mundo crucifixum, ut ipse mundi gloriam quam appeteret tamquam mortuus non uideret, sed etiam mundum sibi asseruit crucifixum, in quo tanta se humilitate deiecerat, ut et ipse mundus tamquam ad eum morgo tuus Paulum humilem atque despectum iam uidere nequaquam

posset.

90. Sciendum uero est quod fuere nonnulli qui Deum dicerent etiam in illa regione beatitudinis in claritate quidem sua conspici, sed in natura minime uideri. Quos nimirum s; minor inquisitionis subtilitas fefellit. Neque enim illi simplici et incommutabili

essentiae

aliud

est claritas,

aliud

natura, sed ipsa ei natura sua claritas, ipsa claritas natura est. Quia enim suis dilectoribus haec Dei sapientia se quandoque ostenderet, in se pollicetur dicens : Qw:i diligit me, di1oo ligetur a Patre meo ; et ego diligam eum et. mamifestabo me ipsum illi. Ac si patenter dicat : Qui in uestra me cernitis, restat ut in mea me natura uideatis. Hinc rursus ait : Beat? mundo corde quoniam ipsi Deum widebunt. Hinc Paulus di- PL 94 cit : Nunc uidemus per speculum àn aenigmate, tunc. autem 105 facie ad faciem. N'wnc cognosco ex parte, tunc cognoscam. sicut el cognatus sum. 91. Sed quia de Deo per primum Ecclesiae praedicatorem dicitur : /« quem desiderant angeli prospicere, sunt nonnulli qui nequaquam Deum uidere uel angelos suspicantur, et tairo men dictum per Veritatis sententiam scimus : Angeli eorum in caelis semper wident faciem Patris mei qui 1n caelis est. Numquid ergo aliud ueritas, aliud praedicator insonat ueritatis ? Sed si sententia utraque confertur, quia sibi nequaquam discordet agnoscitur. Deum quippe angeli et uident, u 6oz 92/136 Pat., Ex. 53(57)104/106 I Cor. 15, 12.

82non Ms.]. M

83utC;s/.

89et] C, s. ., ei M

102/103 Matth. 5, 8.

99/101 Ioh. 14, 21. 108 I Petri 1, 12.

110/111 Matth. 18, 1o.

. 85ipsummundus M

90 paululum M

X 85/86conspiceret

96 a//. aliud] M C Pat., et praem.

MCPar,ipseu ^ 99/100diligetura patre meo] et patrem meum 99inse] u 103corde« M — 105tunc] M C Pzr., 102 rursum Pa. praeter Pat. Pat. 110 dicimus Be. 108 conspicere M ^ 109 quia M autem add. u. Pat? 113 si] sibi ad. Nor. 111 in coelis M, eras, om. Pat? Corb. 2 conferàtur M 114 discordare cognoscitur M

954

LIBER XVIII, r1v

11; et uidere desiderant ; et intueri sitiunt et intuentur. Si enim

sic uidere desiderant ut effectu sui desiderii minime perfruantur, desiderium sine fructu anxietatem habet et anxietas poenam. Beati uero angeli ab omni poena anxietatis longe sunt, quia numquam simul poena et beatitudo conue120 niunt. Rursum cum eos dicimus Dei uisione satiari, quia et psalmista ait : Satiabor dum manifestabitur gloria tua, considerandum nobis est quoniam satietatem solet fastidium subsequi. Vt ergo recte sibi utraque conueniant, dicat ueritas : Quia semper wident ; dicat praedicator egregius : Quia

12; semper widere desiderant. Ne enim sit in desiderio anxietas, desiderantes satiantur ;ne autem sit in satietate fastidium,

satiati desiderant. desiderium

satietas

Et desiderant comitatur;

igitur sine labore, et satiantur

sine

quia

fastidio,

quia ipsa satietas ex desiderio semper accenditur. Sic quoque 130 et nos erimus quando ad ipsum fontem uitae uenerimus. Erit nobis delectabiliter impressa sitis simul atque satietas.

Sed longe abest a siti necessitas, longe a satietate fastidium, quia et sitientes satiabimur, et satiari sitiemus. Videbimus igitur Deum ipsumque erit praemium laboris nostri, ut post 15; mortalitatis huius tenebras, accessa eius luce gaudeamus. 92. Sed cum eius lucem dicimus accessam, obsistit animo

quod Paulus dicit : Qw lucem habitat inaccessibilem, quem uidit ullus hominum, sed nec uidere potest. Et rursum audio quod psalmista ait : Accedite ad eum et illuminamini. Quo14o modo ergo accedendo illuminamur si ipsam lucem qua illuminari possumus non uidemus ? Si uero accedendo ad eum ipsam qua illuminamur lucem uidemus, quomodo inaccessibilis esse perhibetur ? Qua in re pensandum est quod inaccessibilem dixit, sed omni homini, sed humana sapienti. Scriptura

14; quippe sacra omnes carnalium sectatores, humanitatis nomine notare solet. Vnde isdem apostolus quibusdam discordantibus dicit : Cwm enim sit inier wos zelus et contentio, nonne carnales estis et secundum. hominem. ambulatis ? Qui- PL 9;

121 Ps. 16, 15. 124 Matth. 18, 1o. 124/125 I Petri 1, 12. 139 4p S335 261 147/148 I Cor. 5, 5.

137/1381

Tim. 6, 16.

115/116 pr. et usque desiderant] oz. M per bomoiotel.

— 115 desinat M, corr.

intueri sitiunt C Pag£., s. iiu

— 116 effectus C, corr.

intuuntur C, corr.

sui C,izemnut. desiderii] uideri C, zzuisionis z4/. —— 132 pr. longe oz. € pr.a] M C Pat.,abi ista 134ipsut-M -queerit] quod erit Lad. 2 Paz 0m. Norz.,quietit pato 135accensa Lazd. r Pat C" 136accensam Mor 5 138sedom.C uidere M, a/r. e ini zat. etecce M — 140quia M, corr. 141 uidebimus M, corr.

142ipsaM

— luceM

omni ozz. M Laud. r, homini C Corb. 2 Nor. Gerg., om. Laud. 1 y

. 143quid M,vorr.

144

alt. sed] M C Corb. 2 Norm.

LIBER XVIII, riv

955

bus paulo post subicit : Nonne homines estis? Et unde 150 alias testimonium protulit : Quod oculus non widit, nec auris audiwit, nec in cor hominis ascendit quae praeparawit Deus diligentibus se. Et cum hoc hominibus dixisset absconditum, mox subdidit : Nobis autem reuelauit Deus ber spiritum suum ; ipsum se ab hominis uocatione discernens, qui raptus supra 15; hominem diuina iam saperet. Ita etiam hoc loco cum lucem Dei inaccessibilem perhiberet, ut ostenderet quibus subdidit : Quem widit nullus hominum, sed nec widere potest. More suo homines uocans omnes humana sapientes, quia qui diuina sapiunt, uidelicet supra homines sunt. Videbimus igitur 160 Deum, si per caelestem conuersationem supra homines esse mereamur. Nec tamen ita uidebimus sicut uidet ipse seipsum. Longe quippe dispariliter uidet creator se, quam uidet creatura creatorem. Nam quantum ad immensitatem Dei, quidam nobis modus figitur contemplationis, quia eo ipso pondere 16; circumscribimur,

17o

17;

18o

18;

quo creatura

sumus.

93. Sic profecto non ita conspicimus Deum sicut ipse PL 96 conspicit se, sicut non ita requiescimus in Deo quemadmo- 4 6o; dum ipse requiescit in se. Nam uisio nostra uel requies erit utcumque similis uisioni uel requiei illius, sed aequalis non erit. Ne enim iaceamus in nobis ut ita dicam, contemplationis penna nos subleuat, atque a nobis ad illum erigimur intuendum, raptique intentione cordis et dulcedine contemplationis, aliquo modo a nobis imus in ipsum ; et iam hoc ipsum ire nostrum minus est requiescere, et tamen sic ire perfecte requiescere est. Et perfecta ergo requies est quia Deus cernitur; et tamen aequanda non est requiei illius, qui non a se in alium transit ut quiescat. Est itaque requies, ut ita u 604 dicam, similis atque dissimilis, quia quod illius requies est, hoc nostra imitatur. Namque ut beati atque aeterni simus in aeternum, imitamur aeternum. Et magna nobis est aeternitas, imitatio aeternitatis. Nec exsortes sumus eius quem imitari possumus, quia et uidentes participamur et participantes imitamur. Quae nimirum uisio nunc fide incohatur, sed tunc in specie perficitur, quando coaeternam Deo sapientiam, quam modo per ora praedicantium quasi per decurrentia flumina sumimus, in ipso suo fonte biberimus. 16.

149 I Cor. 5, 4. 150/151 I Cor. 2, 9. 253 IC ors2*To. 157/186 Taio, Senz. 1, 37 (770C[ 7714).

157 I Tim. 6,

150aures M 153uobis Lazd. r 154 hominibus M . 161 mereamur C, a eras. 166 sic M C Bess. 2 Bel. Corb. 2 Norm. Germ., sed u 170 ne] nos

Bess. 2

174/175 quiescere M

175 quia] qua Gerz. edd. rec.

aequanda M, 4//. a ex o, C, adaequanda u—

quia Germ. edd.

176

— 177 transiit M

179namu . 181exortte M — 182participamuretoz. C ^ participamus Bess. 2 al. 184 dei M Bess. 2 explicit liber octauus decimus beati gregorii M, explicit liber XVIII C

LIBER DECIMVS NONVS

PL 95

1. Quid mirum si aeterna Dei sapientia conspici non ualet, quando ipsa quoque inuisibilia quae per eam sunt condita humanis oculis comprehendi non possunt ? In rebus ergo creatis discimus creatorem omnium quanta humilitate ue; neremur, ut in hac uita usurpare sibi de omnipotentis Dei specie mens humana nil audeat, quod solum electis suis praemium in subsequenti remuneratione seruat. Vnde bene postquam dictum est : Abscondita est ab oculis omnium wiuentium,

28,221

ilico subinfertur :

L2.

Volucres

quoque

caeli latet. In scriptura enim

sacra uolucres aliquando in malo, aliquando uero in bono dantur intellegi. Per uolucres quippe nonnumquam potestates aereae designantur, bonorum studiis aduersae. Vnde Veritatis ; ore dicitur : Quoniam semen quod. secus uiam. cecidit, uenerunt uolucres. et comederunt illud ; quia nimirum maligni spiritus humanas mentes obsidentes, dum cogitationes noxias ingerunt, uerbum uitae a memoria euellunt. Hinc rursum cuidam

diuiti superba sapienti dicitur : Vulpes foueas habent et wo- PL 96

1o Jucres caeli nidos ; Filius autem hominis non habet ubi caput

suum. reclinet. Vulpes ualde fraudulenta sunt animalia quae in fossis uel specubus absconduntur, cumque apparuerint, numquam rectis itineribus sed tortuosis anfractibus currunt. Volucres uero ut nouimus, alto uolatu se in aera subleuant.

:; Nomine ergo uulpium dolosa atque fraudulenta, nomine autem uolucrum, haec eadem superba daemonia designantur. Ac si dicat : Fraudulenta et elata daemonia in corde uestro,

id est in cogitatione superbiae inueniunt habitationem suam. Filius autem hominis ubi caput suum reclinet non habet, 20 id est, humilitas mea requiem in superba mente uestra non inuenit. Quasi in quodam uolatu uolucris illa prima se extulit, quae per elatam cogitationem dixit : 7» caelum conscendam, swper astra caeli exaltabo soliwm meum ; sedebo in monte Liber XIX, 8 Iob 28, 21. ISl ath--To3903 5/6 Matth. 22/25 Is. 14, 13/14.

15, 4.

9/11 Luc. 9, 58; Matth. 8, 2o.

Liber XIX inscr. incipit liber eiusdem nonus decimus M, incipit liber X VIIII

Z2IDcti

Ec

I, 11atent M, corr.

condita sunt ji 2uero]

6 speciem M

M C, om.

9 superba z///s. zn M

sapienti

dicitur Z/Zs. n M — 11/12 uulpes asque absconduntur M in zarg. 11 ualde om.M . 12absconduntur] MC, se abscondunt u 13anfractis C — 14altu M . 19decdinet M 21 in] MC Bess. 2, enim u quoddam M

LIBER XIX, r-i1

957

testamenti, in. lateribus Aquilonis, ascendam super altitudinem 25 nubium. et. ero. similis Alissimo. Ecce quam alta superbe uolando petiit. Quem etiam uolatum et primis hominibus persuasit. Ipsi quippe uolando quasi super se ire conati sunt, quando eis dictum est, ut gustarent et essent sicut dii. Cumque similitudinem diuinitatis appetunt, immortalitatis mu- PL 97 3o nera perdiderunt. Qui in terram moriendo non issent, si super terram humiliter stare uoluissent. 9. At contra in bono uolucres poni solent, sicut in euangelio Dominus cum similitudinem regni caelestis ex grano sinapis denuntiaret dicens : Cw? simile est vegnum Dei, et cui 35 simile aestimabo illud ? Simile est grano sinajus quod. acceptum homo misit in hortum swwm ; ei creuit el. factum est in arborem magnam, ei uolucres caeli requieuerunt in ramis eius. Ipse quippe est granum sinapis qui in horti sepultura plantatus, arbor magna surrexit. Granum namque fuit cum moreretur, 4o arbor cum resurgeret. Granum per humilitatem carnis, arbor per potentiam maiestatis. Granum, quia widimus eum et non erat aspectus ; arbor autem, quia speciosus forma rae filiis hominum. Huius arboris rami sancti praedicatores sunt. Et uideamus quam late tendantur. Quid enim de eis dicitur ? 4; In omnem

lerram

exit sonus

eorum

ei in fimes

orbis

terrae

uerba eorum. In istis ramis uolucres requiescunt, quia sanctae animae quae quibusdam uirtutum pennis a terrena cogitatione se subleuant, in eorum dictis atque consolationibus ab huius uitae fatigatione respirant. Hoc igitur in loco post;o quam de sapientia dictum est : Abscondita est ab oculis omnium uiuentium, recte subiungitur: Volucres quoque caeli

latet ; quia in hac corruptibili carne constituti, naturae eius

potentiam ipsi quoque uidendo non penetrant, qui iam per meritum sanctae contemplationis uolant. 55; Vbi apte subiungitur :

28,222

IL 4. Perditio

et mors dixerunt : Auribus nostris

audiuimus famam eius. mine nisi maligni spiritus

Qui perditionis et mortis nodesignantur ? Qui inuentores

26/28 cfr. Gen. 5, 5. 28/31 cfr. Gen. 5, 19. 34/37 Luc. 15, 18/19. 41/42 Is. 55, 2. 42/43 Ps. 44, 5. 45/46 Ps. 18, 5. 50/51 Iob 28, 21. 52/54 Lath. 19, 1/4.

II, 1/10 Lath. 19, 6/15.

25superue M — 27ipseM . 30terra M — 31adstare M — 32solet M 34dicens M C,dixitu — 35sinapi Norm. ^ 36/|37arbore magna M 38 sinapi Nor. quod ... plantatum Tr. 41 omnipotentiam Tr. 44 de Ms.L A45exit] MC, exiuit u V/zig. 46ilorum M — 48seM 7. . 51 caeli oy. M 52latent M, corr. quia] qui add. M — 53 quia M II, 2 qui] quid LazZ. 2 Lath., utramq. lect. Laud. 1 Laud. 2, utramq. lect. Laud. 1

3 designantur] -atur

958

LIBER XIX, rr-11J

mortis et perditionis exstiterunt, sicut de ipso eorum prin; cipe sub ministri eius specie per Ioannem dicitur : E? nomen illi mors. Cui subiecti omnes superbiae spiritus de hac sapientia quae Deus est dicunt: Auribus nostris audiui-p6os mus jamam eius ; quia nimirum uisionem illius plena beatitudine habere nequiuerunt. Videre quippe perfecte 10 coaeternam Deo sapientiam, hoc est quod habere. Vnde ad Ioannem de munere uincentis dicitur : Dabo $lk calculum candidum et in caltulo nomen nouum. scriptum, quod. nemo scit nisi qui accipit. In hac etenim uita scire aliquid uel uidere possumus, etiam quod non accipimus habere ; nomen uero PL 98 15 nouum in calculo scriptum, id est in aeterno praemio, notitiam

Dei humanis mentibus inusitatam scire non potest nisi qui hanc etiam acceperit habere. Quia itaque ut diximus, uidere Deum, hoc est quod habere, ideo iniqui spiritus hanc sapientiam non uident, quia repulsi per superbiam nequaquam 20 eam habere potuerunt. Ad lucem quippe eius clauserunt oculos cordis, superfusis eius radiis repugnantes, sicut intellegi etiam de eisdem malignis spiritibus potest, quod scriptum est : Ijsi fuerunt rebelles lumini. Famam ergo sapientiae malignis spiritibus audisse est, sed eamdem sapientiam 25 non uidisse, et eius potentiam ex uirtute illius cognouisse, et

tamen sub ea humiliter stare noluisse. Vnde Veritatis uoce de ipso malignorum spirituum capite dicitur : J/le homicida erat ab initio, el in ueritate non stetit.

28,23

Sequitur :

IIL 5. Deus intellegit uiam eius et ipse nouit lo-

cum illius. Haec coaeterna Deo sapientia aliter habet uiam atque aliter locum. Locum uero si quis intellegat, non localem. Nam teneri corporaliter non potest Deus ; sed sicut ; dictum

est, locus intellegitur non

5/6 Apoc. 6, 8. 24 12.

11/13 Apoc. 2, 17.

27/28 Ioh. 8, 44.

localis.

Locus

sapientiae

18/21 Lath. 19, 13/15.

— 231Iob

29 Lath. 19, 16.

III, 1/3 Lath. 19, 17/18.

5 ministri C, 77 -terii ;zaf. 8uisione M X 8/9 plenam beatitudinem M 10 dei M Bess. 2 La£b.* 12 scribtum M ;. /. 13 etenim] MC, enim u 14 accipimus M C edd. rec., -epimus y INorzz. Par. 1516 Bas. nomen uero] M C edd. rec., u. nomen Norz. Par. 1516 Bas.

15 id MC Par. rj18 Bas. edd. ret., om. Norm. yu 16 mentibus M C edd. rec., sensibus Norm. Par. 1516 Bas. scire M C edd. rec., quam praez. Norm. Par. 1516 Bas. u, nemo add. edd. rec.

accipit Nor. Par. 1516 Bas. 19quiM X 23fuerunt rebelles M C Bess. 2lVug.,r.f.u ^ luminis M C Bess. 2 Corb. 2 Laud. 2 Germ. 24 est] M C, om. 25 non M zn ras. uidisse 45que ex M in marg. et] MC, est praem. u potentia M X 26 ueritatis] MC, et praem. u 27 spiritu M 28 est M III, 2 dei Bess. 2

2/[3 habet uiam] MC Lafb.,u.h.u

4 sicut]

M

C,uty

LIBER XIX, r1

959

Pater est, locus Patris sapientia sicut ipsa Sapientia attestante dicitur : Ego ?n Paire et Pater in me. Aliter ergo sapientia habet uiam, atque aliter locum. Viam per humanitatis transitum, locum uero per statum diuinitatis. Inde enim

10 non transit unde aeterna est ; sed inde transit, unde propter nos apparuit temporalis. Sic namque in euangelio scriptum est : Quia egrediens ab Iericho Dominus transiebat; duo autem caeci sedentes iuxta wiam clamauerunt, dicentes : Domine, mi-

serere nostri filà Dauid. Ad quorum uocem, sicut illic scriptum 15 est, stetit Iesus et lumen reddidit. Quid est autem transeundo

audire, stando lumen restituere, nisi quod per humanitatem suam nobis misertus est, qui per diuinitatis potentiam a nobis mentis nostrae tenebras exclusit ? Quod enim propter nos natus et passus est, quod resurrexit, ascendit in caelum, 20 quasi transit Iesus, quia haec nimirum actio temporalis est. Sed stans eos tetigit et illuminauit, quia non sicut illa dispensatio temporalis, ita uerbi aeternitas transit quae in se manens

innouat

omnia.

Stare

enim

Dei,

est

incommutabili PL 99

cogitatione mutabilia cuncta disponere. Qui ergo uoces pe2; tentium transiens audiuit, stans lumen reddidit, quia etsi propter nos temporalia pertulit, inde tamen nobis lucem tribuit, unde habere mutabilitatis transitum nescit. Quia igitur quando per carnem appareret hominibus incertum fuit, recte nunc dicitur: Dews intellegit uiam eius et ipse y 606 3o nouit locum illius. Ac si aperte diceretur : Humanae cogitationi occulta sunt, uel quando per carnem ad homines sapientia ueniat, uel quomodo

apud Patrem inuisibilis, etiam

cum foris apparuerit, persistat. 6. Quamuis hoc intellegi et aliter potest. Nam uia eius ;; non inconuenienter accipitur hoc ipsum quod uenit ad cor seseque

nobis intrinsecus

infundit.

Locus uero eius fit cor,

ad quod ueniens permanet. De hac quippe uia illius dicitur : Vox clamantis in deserto ; parate uiam. Domino ; id est, in corde uestro uenienti Sapientiae aditum reserate, sicut alias

4o dicitur : Jfer facite ei qut ascendit super occasum. Super occasum

fuit ascendere,

ipsam mortem

quam

pertulerat

resur-

gendo superasse. Ait ergo : E? qui ascendit super occasum, 7 Ioh. 14, 1o. Lath. 19, 20/28. Pat., Ps. 98 (158).

12/14 Matth. 20, 29/3o. 8/9 Lath. 19, 19/20. 38 Matth. 5, 5; Marc. 1, 5; Luc. 3, 4; Is. 40, 5. 40/43 Ps. 67, 5.

— 27/37 40/47

8/9 humilitatis M 7 sapientia] M C, ipsa u 6 ipsa] et praem. M s. /. 12 transiebat] transiit (2/7. .) MC 10transit M ^ coaeterna Gez. MC,transibatu — 14flii Ga/. — atC — 15autem M7. — 17 diuinitatis] 19quiC X 21inluminabit M Ms.7. MC Bess. 2, suae add. u.— 18anobis 36f"t M . 38 domini 32quandoM . 34uieM . 35nonM;./ 41/42 fuit usque superasse] a//um text. Pat. Laud. 2 Germ.

960

LIBER

XIX, riv

iler facite ; id est, resurgenti Domino in uestris cordibus per fidem uiam praebete. Hinc loanni per spiritum dicitur : 4; Praeibis ante faciem Domini arare uias eius. Quisquis etenim praedicando a sordibus uitiorum corda audientium mundat, uenienti sapientiae uiam praeparat. Habet ergo uiam ista sapientia, habet et locum. Viam qua uenit, locum quo manet, sicut ipsa ait : S7 quis diligit me, sermonem meum. serso uabit ; el. Pater meus diliget. eum. et. ad. eum. ueniemus ; el mansionem apud eum faciemus. Via est igitur qua uenit, locus quo manet. Sed quo uenit, quae ubique est ? An uenire est sapientiae per illuminationem mentis nostrae indicare praesentiam maiestatis suae ? Et quia hominibus incertum est ;5 uel in cuius corde ueniat, uel in quo postquam uenerit permanendo

requiescat,

uiam

eius

uinae

recte

nunc

et ipse mouit

uisionis est cernere,

dicitur

locum

uel quibus

:

Dews

intellegit

illius, quia solius dimodis

intellectus

sa-

pientiae ad cor hominis ueniat, uel cuius mens intellectum 6o uitae, quem perceperit, mortiferis cogitationibus non amittat. Et quia haec eadem sapientia per humanitatis gratiam 28,24

manifestata in cunctis mundi partibus electorum fuerat corda repletura, recte subditur :

IV,*. Ipse emim fines mundi intuetur et omnia quae sub caelo sunt respicit. Respicere quippe Dei, est ea quae amissa ac perdita fuerant'ad suam gratiam refor- PL 1oo. mare. Vnde scriptum est : Rex qui sedet in solto iudicii, dis; sipat omne malum intuitu suo. Respiciendo namque leuitatis nostrae mala coercuit et magna merita maturitatis dedit. Vnde adhuc subditur :

28,2

V,8.

Qui

fecit

uentis

Pondus.

Velocitate enim ac

subtilitate uentorum in scriptura sacra solent animae designari, sicut per psalmistam de Deo dicitur : Quz ambulat super $ennas wentorum , id est, qui transgreditur uirtutes anima; rum. Fecit ergo uentis pondus, quia dum superna sapientia replet animas, eas maturitate indita graues reddit ; non illa 45 Luc. r, 76. 49/51 Ioh. 14, 23. 54/57 Lath. 19, 28/31. 61/63 Lath. 19, 32/35. IV, 1/4 Lath. 19, 34/36. 2/6 'Taio, Sent. 2, 30 (820D). 4/5 Prou. 20, 8. V, 1/3 Lath. 19, 38/39. 3/4 Ps. 103, 5.

43 resurgente C, corr.

44 praebete uiam Pzz., praeter Pat.

48uiaquiaM ^ 524/;.quo] quando edd. rec. 62 manifesta M IV, 5 omnem

47 istam M

55 corde] M C La^., coru

C, corr.

V,1luelocitatem M ^ 2subtilitatem M — in]Z//it.;e M ^ 3ambulas Gez. 6 eas M indita] inclita Bess. 2 (1i. maturitate), solita Laud. r, uel inditata Laud. 2

LIBER XIX, v-vI

961

grauitate qua dicitur : F/lii hominum usquequo graues corde ? Aliud namque est grauem esse per consilium, aliud per pec- s 607 catum ; aliud est grauem

esse

per constantiam,

aliud per

10 culpam. Ista enim grauitas pondus habet oneris, illa uirtutis. Pondus ergo accipiunt animae, ut ab intentione Dei non

iam

leui motu

desiliant,

sed

in eo

fixa

constantiae

grauitate consistant. Adhuc ille populus leuiter mouebatur, de quo per prophetam dicitur : Ab?t uagus in wiam cordis 15 Sui ; uiam eius uidi et dimisi eum. Graue autem consilium cordis omnem inconstantiam uagationis expellit. Et quoniam sunt animae quae leui motu nunc ista, nunc illa desiderent, omnipotens Deus, quia ipsas leues fluctuationes mentium non leuiter pensat, uagatione cordis relinquen20 do diiudicat. Sed cum per gratiam respicit uagam mentem, in consilii stabilitatem figit. Recte ergo nunc dicitur : Qui jecit uentis pondus, quia cum leues motus animi misericorditer dignatur aspicere, hunc protinus ad constantiae maturitatem format. Vel certe uentis pondus est facere con25 cessam hic electis de uirtutibus gloriam, permixta infirmitate temperare.

28,1225

Vnde et subditur :

VI,9.

Et aquas

ajppendit

ptura sacra aliquando

sanctum

bulationem,

defluentes

tiam sacram,

aliquando

aliquando

mensura.

Aquae in scri-

Spiritum,

aliquando

scien-

populos,

aliquando

men-

scientiam

prauam,

aliquando tri-

;tes fidem sequentium designare solent. Per aquam quippe sancti Spiritus infusio designatur, sicut in euangelio dicitur : Qui credit in me, sicut dicit. scriptura, flumina de uentre evus

fluent aquae wiuae. Vbi euangelista secutus adiunxit : Hoc autem dixit de Spiritu, quem accepturi erant credentes n eum. 10 Rursum per aquam sacra scientia designatur, sicut dicitur : Aqua sapientiae satutaris potabit eos. Per aquam quoque praua PL ror scientia appellari solet, sicut apud Salomonem mulier quae typum haereseos tenet, callidis suasionibus blanditur di-

7 Ps.q295.

7[24 Pat., Ps. 5(6).

11/13 Lath. 19, 59/41. VI, 1 Lath. 19, 45.

8/21 Taio, Sem.

14/15 Is. 57, 17/18. 7[8 Ioh. 7, 58.

5, 49 (906CD).

24/26 Lath. 19, 41/43.

8/9 Ioh. 7, 59.

TIS Eccli2555:

7 graues] M C Laud. 2 Germ. Pat., graui u Vulg. Pat. C — 8gtaue M — 9 conscientiam Tr. 12co] C Paz, eum M La/h.u— 13suauitate Be/. Laud. 1

17/18 desiderent C Paz. -ant M Pa/-^ y

Gall.

21/22 recte usque quia] oz. Pat.

19 uagationem] M C Par., -ne

24 est facere M C Latb., f. est u

VI, 2 sanctum spiritum] M C, s. sanctum p 4/[5 mentes fidem] M, e 5 fidelium, fidei documenta Norz., bonorum fidei praedicamenta Gerzz. edd.

designari Gerz.

7[8 aquae u. deu. e. luent

C

11aque

M

12qui M

962

LIBEROXIXS VI

cens

: Aquae furtiuae dulciores

:; mine nonnumquam psalmistam

sunt.

Aquarum etiam no-

solent tribulationes intellegi, sicut per

dicitur : Saluwm me fac, Deus, quoniam intraue-

runt aquae usque ad. animam meam. Per aquam populi designantur, sicut per Ioannem dicitur : Aquae uero sunt jo$uli. Per aquam quoque non solum fluxus decurrentium po20 pulorum, sed etiam bonorum mentes, fidei praedicamenta sequentium designantur; sicut propheta ait : Beati qui seminatis super omnés aquas. Et per psalmistam dicitur : Vox Domini super aquas. Hoc ergo in loco quid aquarum nomine nisi electorum corda signantur, quae per intellectum sapien2; tiae auditum iam supernae uocis acceperunt ? De quibus recte dicitur : E? aquas appendit mensura. Quia sancti ipsi qui subleuante Spiritu ad summa rapiuntur, quamdiu in hac uita sunt, ne aliqua elatione superbiant, quibusdam temptationibus reprimuntur, ut nequaquam tantum proficere 3o ualeant quantum

uolunt, sed ne extollantur superbia, sit in

eis ipsarum quaedam mensura uirtutum. 10. Hinc est enim quod Elias dum tot uirtutibus in alta à 698 profecisset, quadam mensura suspensus est, dum lIezabel postmodum quamuis reginam, tamen mulierculam fugit. 5; Perpendo quippe hunc mirae uirtutis uirum, ignem de caelo trahere ; et secundo quinquagenarios uiros cum suis omnibus petitione subita concremare, uerbo caelos a pluuiis claudere,

uerbo càelos ad pluuias aperire, suscitantem mortuos, uentura quaeque praeuidentem ; et ecce rursus animo occurrit,

4o quo pauore ante unam

mulierculam

fugerit. Considero ui-

rum timore perculsum de manu Dei mortem petere, nec accipere; de manu mulieris mortem fugiendo uitare. Quaerebat enim mortem dum fugeret, dicens : Sufficit mihi, tolle animam meam ; neque enim melior sum quam $atres mei. 4; Vnde ergo sic potens, ut tot illas uirtutes faciat ? Vnde sic

infirmus ut ita feminam pertimescat, nisi quia aquae appen14 Prou. 9, 17.

20.

16/17 Ps. 68, 2.

18/19 Apoc. 17, 15.

21/22 Is. 32,

22/23 Ps. 28, 5. 26/55 Pat., ; Reg. 10 (9). 26/30 Lath. 19, 45/49. 32/33 cfr. IIL Reg. 19, 3. — 35/36 cfr. III Reg. 18,538. — 36/37 cfr. IV Reg.

192:

37/38 cfr. III Reg. 17, 1; 18, 1. 38/39 cfr. III Reg. 21, 19/24. 38 cfr. III Reg. 17, 17. 42/44 III Reg. 19, 4.

16/17introierunt

M — 21perprophetam M

27 subleuante M C Corb. 2

Laud. 1 Germ. Pat. Latb., suo leuante Gerz., sancto jraem. yu, leuante Laz.

29

tanto M Pa/.^ 32etenim C — 33profocisset M C, corr. zezabel C Bess. 2 34 fuit M, corr. — 35perpende C — igne C —— 36quinquagenarios viros] MC

Pat., quinquagenarios

Corb.

quinquaginta uiros Gauss. edd. rec. 40 fugit C Pas aEeL

2 Laud.

Vind.

Norm.

37 subdita edd. rer.

considera M

46/47 aquae a. mensura a/um. text. Pat.

Germ.

edd. uet. [tf

39 quoque edd.

41 percussum M, corr., Guss. Rog.

LIBER XIX, vi

$0

963

duntur mensura, ut ipsi sancti Dei homines et multum ualeant per potentiam Dei; et rursum quadam mensura moderati sint per infirmitatem suam ? In illis uirtutibus Elias quid de Deo acceperat, in istis infirmitatibus quid de se esse poterat, agnoscebat. Illa potentia uirtus fuit, ista infirmitas

custos

uirtutis.

In illis uirtutibus

ostendebat

quid PL :oz

acceperat, in istis infirmitatibus hoc quod acceperat custodiebat. 55

In miraculis

monstrabatur

Elias, in infirmitatibus

seruabatur. 11. Sic Paulum

uideo fluminum

et latronum, ciuitatis et

solitudinis, maris ac terrae pericula sustinentem,

6o

conceditur,

cum

65

79

orat

ut eximi

-

debeat

et non

exauditur.

Cuius

ipsa initia conuersionis aspicio, perpendo quod ei su-

perna pietas caelos aperit seseque illi Iesus de sublimibus

ostendit. Qui lumen corporis ad tempus perdidit, lumen cordis in perpetuum accepit. Ad Ananiam mittitur, uas electionis uocatur ; et tamen de ciuitate eadem quam post uisionem Iesu ingressus fuerat fugiens recedit, sicut ipse testatur dicens : Damasci $vaepositus gentis Arethae regis custodiebat ciuitatem Damascenorum, ut me comprehenderet ; et. per. fenestram in sporta dimissus sum ber murum et sic effugi manus eius. Cui licenter dicam

;

frenantem

ieiuniis ac uigilis corpus, sustinentem frigoris et nuditatis aerumnam, ad ecclesiarum custodiam uigilanter se ac pastoraliter exserentem, ad tertium caelum raptum rursumque eum in paradiso raptum ; et audisse arcana uerba quae non licet homini loqui ; et tamen satanae angelo ad temptandum

: O Paule, in caelo iam Iesum con-

spicis et in terra adhuc hominem fugis ? In paradisum duceris, secreta Dei uerba cognoscis et adhuc a satanae angelo temptaris ? Vnde sic fortis, ut ad caelestia rapiaris ? Vnde sic infirmus ut in terra hominem fugias et adhuc a satanae angelo aduersa toleres, nisi quia ipse qui te subleuat rursum

te subtilissima mensura moderatur, ut et in miraculis tuis 8o

nobis praedices uirtutem Dei et rursum in timore tuo re-

minisci nos facias infirmitatis nostrae ? Quae tamen infirmitas 56/59 cfr.II Cor. 11, 36/27. — 60/62 cfr. II Cor. 12,4. — 62/63 cfr. II Cor. 1217. 64/66 cfr. Act. 9, 5 ss. 67/68 cfr. Act. 9, 15 ; cft. Act. 9, 7. 70/73 IllCorzeUm 327/22 73/91 Taio, Sent. 4, 5 (9138D[919A). 75['16 cfr. II Cor. EET.

50quid(pr.])M . a/t.quid] quod Ga/. 50/51 deesse Corb. 2 V7. Bere. 51 esse oz. M al., prob. 52custus MC . iis caelestibus l/izd. 55 seruatut M, corr.

59 uigilantem C

60 exserentem M C Gerzz. edd. rec.,

exercentem Tur. Vind. Norm. edd. uet. 61 paradiso] MC, -sum u 64 conuetsationis l/7zd. 65sublimis M ^ 72sportam M demissus Lad. r Norm. sum oz. C effugii M 75 uetba dei M 2L AME Qu f Tl 80 rur79 te subtilissima M C, s. te i 78 subleb*uat M a om. M sum et M

964

LIBER XIX, vr-vi1

ne in desperationem nos pertrahat cum

pulsat, dum

de in-

firmitate tua Dominum rogares, quia auditus non es, nobis 4 6o9 quoque locutus es quid audisti : Sufficit tibi gratia mea, nam , 8s wirius in infirmitate perficitur.

12. Aperta ergo uoce Dei ostenditur quia custos est uir-

tutis infirmitas. Tunc quippe bene interius custodimur, cum per dispensationem Dei tolerabiliter temptamur exterius, aliquando uitiis aliquando pressuris. Nam eis quoque quos go uiros nouimus fuisse uirtutum, temptationes atque certamina non defuere uitiorum. Hinc est enim quod ad consolationem nostram isdem praedicator egregius de se quaedam talia prodere dignatur, dicens : V?deo aliam legem in PL 1o3 membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captiuum me 95 ducentem in. lege peccati, quae estin membris meis. Ad ima quippe trahit caro ne extollat spiritus; et ad summa trahit spiritus ne prosternat caro. Spiritus leuat ne iaceamus in infimis ; caro aggrauat ne extollamur ex summis. Si non subleuante spiritu nos caro temptaret perfectione procul dubio

1o temptationis suae in ima deiceret. Rursum uero si non temptante carne ad summa nos spiritus subleuaret, casu ipsa nos peius subleuatione prosterneret. moderamine ut dum unusquisque sanctorum interius ad summa rapitur, sed adhuc temptatur 105 desperationis

lapsum,

nec

elationis

in superbiae Sed fit certo iam quidem exterius, nec

incurrat ; quoniam

nec

temptatio exterior culpam perficit, quia interior intentio sursum trahit ; nec rursum intentio interior in superbiam eleuat, quia temptatio exterior humiliat dum grauat. Sicque magno ordine cognoscimus in interiori profectu quid accipimus, in 110 exteriori defectu quid sumus. Et miro modo agitur, ut nec de uirtute quisquam extolli debeat, nec de temptatione des-

peret, quia dum spiritus trahit et caro retrahit, subtilissimo

iudicii interni

moderamine,

infra

summa

et supra

in-

fima in quodam medio anima libratur. Bene ergo dicitur : u5 Et aquas appendit mensura. Sequitur : 28,26 VIL, 13. Quando ponebat pluuiis legem et uiam VII, 1/7 Lath. 19, 53/58.

83 exauditus M, corr. bene oz. M

86 aperte z/.

bene i. custodimut ozz. C

87 infirmitas] corporis add. M 91 etenim M

96 trahit M C,

per- u 96/97 alta sustollit eg. 99 profectione M, pondere Gzss. Roz. 100 temptationis suae] M, zz -ni siue zz. 103 rectorum M 105 incurrat] ruina add. C s. /. a. zz. 106 perfecit C, corr. 107 in M ;. /. 108 quià C 109 interiori M profecto M, prouectu C accepimus M 111/112 desperet] M C z/., desperare u 112 trahit] ad summa fraez. C in marg. inf. 113 iudicii Lz/^. ui, iudicio M, iudicis C Bess. 2 moderamine M, zz -nis zzz/. 114 quoddam M

interno M, corr.

LIBER

XIX, vii

965

28,27 procellis sonantibus, tunc uidit illam et enarrauit, et praeparauit et inuestigaust. Solent per pluuias praedicantium dicta signari. Vnde per Moysen dicitur : Ex; spectetur sicut bluuia eloquiwm meum. Quorum uidelicet uerba cum

blande

persuadent,

pluuiae

sunt;

cum

uero

terri-

bilia de uenturo iudicio intonant, sonantes procellae. Et notandum quod pluuiis lex ponitur, ut uia procellis sonantibus aperiatur. Lex quippe est ipsis praedicatoribus posita, ut 10 uiuendo impleant quod loquendo suadere festinant. Nam loquendi auctoritas perditur quando uox opere non adiuuatur. Hinc enim per psalmistam dicitur : Peccatori autem dixit Deus : Quare tu enarras iustitias meas et assumis testamenium meum er os tuum ? Tw uero odisti disciplinam et 15 froiecisti sermones meos post te. Sermones etenim Dei post se praedicator proicit, cum hoc quod dicit facere contemnit. Quando autem dictis eius alter oboediat, dum ipse respuit opere quod praedicat uoce, et dissimulat audire quod narrat ? De ista praedicationis lege scriptum est : Qui soluerit unum 20 de mandatis

istis minimas

et. docuerit. sic. homines,

minimus y 610

wocabitur in regno caelorum. Qui autem fecerit el docuerit, PL 104 magnus wocabitur in regno caelorum. Regnum caelorum uidelicet praesentem Ecclesiam appellat, de qua scriptum est : Et colligent de regno eius omnia scandala. In superno etenim a; regno scandala quae ex eo colligi debeant non habentur. Qui ergo soluit opere et sic docet uoce, in isto regno caelorum erit minimus, in illo nec minimus. Viam autem procellis sonantibus posuit, cum praedicatoribus suis ad corda hominum terrore uenturi iudicii perculsa aditum fecit. Prius ;o itaque lex ponitur, ut postmodum uia pandatur, quia illa uox cor audientis penetrat, quae hoc quod sonuerit, opere conseruat. Tunc autem cum legem pluuiis et uiam procellis sonantibus poneret, hanc sapientiam Deus uidit, enarrauit,

praeparauit et inuestigauit. Vsitata sacri eloquii locutione

;; uidere Deus dicitur, uidere nos facere, sicut iusto uiro Domi-

4[5 Deut. a2, 2. 12/15 Ps. 49, 16/17. Lath. 19, 60/62.

VII, 5 eloquum C plubis M

9/27 Pat, Ps. 81 (114). 9/10 Lath. r9, 58/60. 19/22 Matth. 5, 19. 24 Matth. 15, 41. 27/29

6 blanda

uiam M, corr.

M . uero M s. 7.

13 adsummes

M

7 intonat .M

8

15 post te] retro Gez.,

18/19 audire 18etdissimulat Mzzras. ^ eto. Pat. retrorsum Par 19uocedicitur M ^ 21 docuerit] M C Bess. 2 Paz. codd., usque est] M zn marg. 23 praesentem (M 5. 7. ) 22 regnum (pr. /. ) M Pat sic add. edd. 27 pr. minimus] C, exp. minor s. ecclesiam] M C Par., ecclesiam Bess. 2, e. p. 34 sonuerit] M C Bess. 2 a/., ote praem. edd. y 31 quae] quod M 7^ properabit M, o z2 e corr.

35 deus C, e corr., u, dei M Bess. 2 edd.

LIBER XIX, vir-vii1 966 nus dicit : Nwnc cognowi quod timeas Deum. Et Israelitae praemonentur : Temftat uos Dominus Deus uester, ut. sciat si diligitis eum ; id est, ut scire uos faciat. Tunc ergo cum legem pluuiis poneret, hoc est mandatum custodiae praedica4o toribus daret, hanc incarnatam

sapientiam uideri et enarrari

a praedicatoribus, praeparari et inuestigari ab auditoribus fecit. Sibi quippe illam praeparat, quisquis illam bene uiuendo in diem iudicii propitiam parat. Et notandum quae de ea quattuor dicta sunt. Ait enim : Vzd:t, enarraust, 4; braeparauit, et inuestigauist. Vidit namque quia species est; enarrauit quia uerbum ; praeparauit quia remedium; inuestigauit quia occultum. Sed hoc quod aeterna Dei sapientia species Patris et Verbum dicitur, quando ab humana mente penetratur? Quis namque intellegat, uel uerbum sine ;o tempore, uel speciem sine circumscriptione ? Dicendum ergo erat aliquid quod de illa homo cognosceret in se. Vnde apte subditur :

28,28

VIII, 14.

E:

dixit

homini

: Ecce

timor

Domini

ipsa est sapientia, et recedere a malo intellegentia. Ac si aperte diceretur : Ad temetipsum homo reuertere, cordis tui secreta perscrutare. Si Deum te timere deprehen; dis, profecto constat quia hac sapientia plenus es. Quam si adhuc cognoscere non potes quid sit in se, iam cognoscis interim quid sit in te. Quae enim apud se ab angelis metuitur, apud te timor Domini uocatur; quia hanc habere te certum est, si timere te Dominum incertum non est. Hinc etiam

io per psalmistam dicitur : Imitiwm sapientiae, timor. Domani ; quia tunc penetrare cor incohat, cum hoc extremi iudicii pauore perturbat. Ad paruitatem igitur nostram diuinus sermo PL 105 se attrahit : sicut pater cum paruulo filio loquitur, ut ab eo possit intellegi, sponte balbutit. Quia enim naturam sapien15 tiae penetrare non possumus quid sit in se, ex condescensione Dei audiuimus quid sit in nobis cum dicitur : Ecce timor Domini, ipsa est sapientia. Sed quia ille ueraciter uim diuini timoris intellegit, qui se a cunctis prauis operibus custodit, recte subditur: E£ recedere a malo intellegentia. 2:0 Ea igitur quae sequuntur, quia prophetiae spiritu plena 36 Gen»

r2

37/38 Deut. 15, 5.

VIII, 1/5 Lath. 19, 69/75.

TO Ps rc

43/48 Lath. 19, 62/67. AIO!

4laom.M 42illa(z//£ 7.) M | 43quae] MC, quod 44 etenim M 45 et] MC, om. u inuestigabit M 47 inuestigabit M hoc] notandum est add. C in marg. VIII, 2 est om. M Latb! s. ]. pater cum Praez. Gerzu. edd. rec.

9 dominum M C, deum u

enim M

13

LIBER XIX, virr-1ix

20,1

967.

sunt, ipsa sacrae historiae uerba testantur, cum dicitur :

IX,15.

Addidit

quoque

Iob,

assumens

bparabo- u6n

lam suam ; et dixit. Quia enim parabola similitudo nominatur, aperte constat quod per exteriorum uerborum formam mysteria loquitur, qui ad loquendum parabolam as; sumpsisse memoratur. Cum etenim sua narrat, quaecumque sunt sanctae Ecclesiae uentura denuntiat ; et per hoc quod ipse patitur, indicat quid illa patiatur. Nonnumquam uero sic suae historiae uerba permiscet, ut nihil allegoricum insonet; nonnumquam sic suos dolores loquitur, ac si ex 10 uoce dolentis Ecclesiae loquatur. In hac uero ultima sui parte sermonis ultimum tempus designat Ecclesiae, quando aduersarios suos, id est carnales quosque, uel haereticos atque gentiles, quos nunc studet sapientiae auctoritate comprimere, effrenata iactantia elatos cogitur irrisa tolerare. 15 Vnde in hoc quoque sermone dicitur : Nwnc autem derident me vuniores tempore quorum non dignabar patres bonere cum canibus gregis mei. Et ipsa ordinis ratio exposcit ut per uerba beati Iob ultima extremi sanctae Ecclesiae designentur dies quando, persecutione crescente, apertas haereticorum uoces 20 tolerare compellitur, cum motus cordis sui, quos nunc intra cogitationum sinus contegunt, tunc in uoce manifestati erro-

ris aperiunt. Nunc enim sicut per Ioannem dicitur, draco in abysso clausus tenetur, quia diabolica malitia in eorum subdolis cordibus occultatur. Sed sicut illic dictum est, edu-

2; citur draco de puteo abyssi, quia quod modo prae timore tegitur, tunc contra Ecclesiam publice de iniquorum cordibus omne serpentinum uirus aperitur. Nunc enim abscondit se sub blandiente lingua, saeuiens conscientia et malitia calliditatis, quasi quadam se tegit abysso simulationis; nunc 3o Dominus sicut psalmistae uoce dicitur : Congregat sicut in utre aquas maris. Vter quippe carnalis est cogitatio. Aquae ergo PL ro6 maris in utre congregatae sunt, cum amaritudo peruersae mentis non erumpit exterius in uocem prauae libertatis. Veniet profecto tempus, quando contra hanc peruersi atque IX, 1/5 Lath. r9, 77/80. 15/17 Iob 3o, 1. 18/33 Pat., Ps. 46 (69). 22/23 cfr. Apoc. 20, 5. 24/25 cfr. Apoc. 20, 7. 30/31 Ps. 32, 7. 32/38 aio, Sent. 5, 27 (982A). IX, 2 et dixit] Laz^. u, oz. M C Bess. 2 dl.

parabolam M, suam ad2., eras.

5enim M . quaeque M — 6denuntiet M X 9 sic] MC, uero praem. u 14 in risu Lazd. r. 2 15 in M ;. /. 17/19 et usque uoces] a/o odo ser. Pat. 17et] haec. M, en Bess. 2. 18designetur C,vorr. — 21conte«gunt M 23 abyssum C, corr., Bas AE 24scriptum edd. — 24/25 educitur] MC * Pat., educetur 26/27 ore Tzr. 29 quoddam M, pr. d eras., quodam C, corr, Pat Á' ^ teget MC — 30sicut] per add. M s./. — uoce M, in -em zzut. utrem C Lazd. 2

utrem C

31 est carnalis]

M C Pzr., c. est u

32 utere M, corr.,

968

LIBER XIX, 1ix-x

3; carnales aperta uoce praedicent quod nunc occulta cogitatione moliuntur. Veniet tempus quando catholicam Ecclesiam non solum iniustis uocibus, sed etiam crudelibus plagis premant. 16. Ab

|

aduersariis namque

suis duobus

modis

: Ecclesia

4o persecutionem patitur, scilicet aut uerbis aut gladiis. Sed cum uerbis persecutionem sustinet, exercetur eius sapientia ;

cum

uero

gladiis, exercetur

eius patientia.

Sed uerborum

persecutiones ab haereticis nunc etiam cotidie toleramus, cum Ipsi haeretici linguis nobis subdolis et falsa humilitate blan4; diuntur. Persecutiones uero gladiorum iuxta finem mundi secuturae sunt, ut grana caelestibus horreis recondenda tanto uerius a peccatorum paleis exuantur, quanto arctius affli-

guntur. Tunc electi omnes qui illa fuerint tribulatione com-

prehensi reminiscuntur horum temporum in quibus nunc ;o Ecclesia fidei pacem tenet et superba haereticorum colla comprimit, non potentatu culminis, sed iugo rationis. Reminiscuntur nostri qui quieta fidei tempora ducimus; qui 61:2 etsi in bellis coartamur gentium, non tamen in dictis expugnamur patrum. Beatus ergo Iob sanctae Ecclesiae typum 55 tenens, quae tunc in illis angustiis inuenitur.

Et tamen nostrae ut dixi, quietis reminiscitur, sua trans-

2922.

acta narrat, et aliis uentura denuntiat dicens :

X,1V.

Quis

mihi

tribuat,

ut sim

iuxta

menses

$ristinos ? Multa enim talia sancta Ecclesia doloribus pressa dictura est. Tantis quippe illam futurum est tribulationibus

angustari,

ut haec

tempora

cum

magno

suspirio

; desideret quae nos cum magno dolore toleramus. Dicat ergo, dicat per uocem Iob : Quis mihi tribuat ut sim iuxta menses pristinos? Quia enim statutus dierum numerus menses uocantur, quid nomine signat mensium nisi collectiones animarum ? Dies quippe dum colliguntur io in mensibus,

subtrahuntur,

quia et in hoc tempore

sancta

Ecclesia, dum ueritatis luce resplendentes animas colligit, in intimis abscondit. Aliquando etiam mensis pro perfectione ponitur, sicut propheta ait : Erit mensis ex mense ; X, 1/2 Lath. 19, 82/85. Is. 66, 23.

8/9 Lath. 19, 83/84.

12/13 Lath. 19, 85.

13

36/37 catholicam ecclesiam C, z7 -ca -a mut. 37 plagiis M 38 premantur C — 30 pr. aut oy. M 42 sapientia M, corr. 44 ipsi] ipsum praem. M — 47 quantum M, corr. acrius GZ/. Gauss. Rog. 48 illa] M C, in praem. yu 49 reminiscentur Tr. 51 potentia M ia zn ras. 51/52 reminiscentur Tzr. 52 quicquid et a M, corr. duximus MC | 53iudiciis Vind.

56 si a M, corr.

X, 6iob] beati praez. M — 7enimom.M . status M,corr. Lath., aliud add. u 11 resplendentes] M C, splendentes 1 sabbatum ex sabbato add. M s. /.

— 8quid] MC 13 mense] et

LIBER XIX, x-x1

969

perfectio uidelicet eis in requie, quibus nunc perfectio fuerit :5; in operatione. Reminiscatur ergo perfectionis pristinae, re- PL ro7 ducat ad memoriam quanta praedicationis suae collectis animabus reportabat lucra ; et angustata tribulationibus dicat: Quis mihi tribuat, ut sim iuxta menses pristinos ? 2:0 In quibus profecto mensibus qualis fuerit, enumerando subiungit dicens :

29,2

XL 18. Secundum

29,9 me,

quando

meum,

dies

splemdebat

et ad lumen

quibus

Deus

lucerna

eius

eius ambulabam

custodiebat

super

caput

in tenebris. Tunc

quippe uidet ex se, persecutione cogente infirmorum multos ; cadere, quos nunc ut mater intra pacis sinum paruulos fouet, et intra tranquillas fidei cunas continet, quia admixti fortibus, ipsa fidei tranquillitate nutriuntur. Tunc uero tales multi casuri sunt et per uiscera caritatis, quicquid in damno paruulorum sustinet, se perpeti animus perfectorum dolet. In1o firmorum etenim damna ad corda fortium per compassionem transeunt. Vnde per Paulum dicitur : Qwis infirmatur et ego non infirmor ? Quis scandalizatur et ego non uror ? Tanto enim quisque perfectus est, quanto perfecte sentit dolores alienos. Vnde sancta Ecclesia infirmis tunc cadentibus angustata, :1; cum

horum

reminiscitur

temporum,

iure dictura

est : Se-

cundum dies quibus Deus custodiebat me ; quia se tunc in illis aestimat cadere, quae se nunc in istis respicit custodiri. Bene autem dicitur : Quando splendebat lucerna eius super caput meum, et ad lumen eius am20 bulabam im temebris. Lucernae enim signatur nomine sacrae lumen, scripturae, de qua ipse Ecclesiae pastor dicit : Habemus firmiorem. ropheticum. sermonem, cu bene .facitis altendentes, quasi lucernae lucenti in caliginoso loco, domec dies lucescat et lucifer oriatur in cordibus uestris. Et psal25 mista ait : Lucerna fedibus meis uerbum tuum, Domine.

Quia

15/17 Lath. 19, 85/88. 17/19 Lath. 19, 93/97. 11/12 II Cor. 11, 29. XI, 1/2 Lath. 19, 90/91. 19/20 Lath. 19, 99. 22/24 1I Petri 1, 19. 25 Ps. 118, 105.

14 requiem C 16 praedicationis suae] M C Bess. 2 Corb. 2 Germ. al., Latb. (perfectio praem.), ne sua un 17 angustata] C, ;z -tiata suf. — 18 sim] MC y, iam praem. Gall. XI, 6 inter M, intrà C, in Tur.

tranquilla f. cuna Tur.

8 cati M, corr.

9seperrei M — 14 angustata] M C Bess. 2 Corb. 2 Germ. al, -tiatau — 15 respicit] 17 cadere] eadem Vd. 16/17 tunc se V/znd. iuta M, corr. aestimabat V/ind. ^ 18custodire Lauz., stare Norzg. —— 20/21signatur nomine 24 23 caliginoso C, in eras. sacrae lumen] M C, nomine l. s. sacrae lucescat] MC, ill- u, e- Vg.

970

LIBER XIX, x1-XiI

autem principale nostrum mens est, appellatione capitis mens uocatur. Vnde per psalmistam dicitur : Impinguasti in & 615 oleo caput meum. Ac si aperte dicat : Caritatis pinguedine replesti mentem. Nunc ergo lucerna super caput Eccle3o siae splendet, quia sacra eloquia tenebras nostrae mentis irradiant, ut in hoc caliginoso uitae praesentis loco, dum uer-

borum Dei lucem percipimus, quae sunt agenda uideamus. Nunc ad lumen in tenebris ambulat, quoniam sancta uniuersalis Ecclesia, etsi alienae occulta cogitationis non

penetrat,

35 quia quasi faciem non cognoscit in nocte, ponit tamen gressus boni operis, directa lumine supernae locutionis. Sequitur :

29,44

XIL 19. Sicut [ui im diebus adolescentiae meae,PL 108 quando secreto Deus erat in tabernaculo meo. Sicut

;

10

:5

20

uniuscuiusque hominis, sic sanctae Ecclesiae aetas describitur. Paruula quippe tunc erat, cum a natiuitate recens uerbum uitae praedicare non poterat. Hinc enim de illa dicitur : Soror nostra parwula est et ubera mon habet ; quia nimirum sancta Ecclesia priusquam proficeret per incrementa uirtutis, infirmis quibusque auditoribus praebere non potuit ubera praedicationis. Adulta uero Ecclesia dicitur, quando Dei uerbo copulata, sancto repleta Spiritu, per praedicationis ministerium in filiorum conceptione fetatur, quos exhortando parturit, conuertendo parit. De hac eius aetate Domino dicitur : Adolescentulae dilexerunt te. Vniuersae quippe Ecclesiae, quae unam catholicam faciunt, adolescentulae uocantur, non iam uetustae per culpam, sed nouellae per gratiam ; non senio steriles, sed aetate mentis ad spiritalem congruae fecunditatem. Tunc ergo, cum in diebus illis Ecclesia, quasi quodam senio debilitata, per praedicationem filios parere non ualet, reminiscitur fecunditatis antiquae dicens : Szcut fui im diebus adolescentiae meae. Quamuis post eosdem dies quibus deprimitur, iam tamen circa ipsum finem temporum grandi praedicationis uirtute roboretur. Nam susceptis ad plenum gentibus, omnem is27/28 Ps. 22, 5.

29/31 Lath. 19, 97/98.

XII, 1/6 Lath. 19, 104/109. 8. 6/12 Pat., Cant. 45 (47). 12 (793 B). 13 Cant. rz, 2.

L

33/37 Lath. 19, 100/103.

2/12 Taio, Senz. 2, 24 (813 AB). 6 Cant. 8, 9/11 Lath. 19, 109/111. 13/17 Taio, Sent. 2, 18/20 Lath. 19, 112/114.

28 dulcedine M, z/. pinguedine aZ. n arg. ——29 mentem] M C, meam add. 31caliginoso C — 331lumen] M C Bess. 2 Corb. 2 Germ. al. Latb., eius add. yi 35 quia] oz. Laad. 1. 2 ponit tamen] MC Laz^., t. p. u

XII, 11 fecundatur roboratur M

edd.

16 etatem

.M

18 quoddam

M

23

LIBER

XIX, xit

971

raeliticum populum, qui tunc inuentus fuerit, in fidei sinum 25 trahit. Scriptum quippe est : Domec plenitudo gentium. introirel et sic omnis Israel saluus fieret. Sed ante illa tempora erunt dies in quibus ab aduersariis paululum uidébitur oppressa, cum et horum dierum reminiscitur, dicens : Sécut [ui in diebus adolescentiae meae, quando secreto o Deus erat in tabernaculo meo. 20. Quid hoc loco tabernaculum, nisi habitationem mentis accipimus ? Quia per omne quod cogitando agimus, in consilio nostri cordis habitamus. Quisquis autem mandata Dei tacitus cogitat, secreto Deus illi in tabernaculo est. Habita3; tionem

etenim

cordis sui ante Dei esse oculos uiderat,

qui

dicebat : E? meditatio cordis met in conspectu tuo semper. Exteriora namque opera patent oculis hominum, longe uero incomparabiliter interiores ac subtilissimae cogitationes nostrae patent oculis Dei. Omnia enim, sicut scriptum est, 4o nuda ei aperia sunt oculis eius. Et saepe in exteriori opere ante oculos hominum inordinati apparere metuimus, et in PL rog interiori cogitatione illius respectum non metuimus, quem uidentem omnia non uidemus. Multo enim magis intrinsecus Deo quam extrinsecus hominibus conspicabiles sumus. Vnde 4;:sancti

omnes

foris se intusque

circumspiciunt,

et uel

re- &61:4

prehendendos se exterius, uel iniquos se interius uideri inuisibiliter timent. Hinc est quod animalia quae per prophetam uidentur, in circuitu et intus plena oculis esse memorantur

Quisquis enim exteriora sua honeste disponit, sed interiora

;o neglegit, in circuitu oculos habet, sed intus non habet. Sancti

uero omnes, quia et exteriora sua circumspiciunt, ut bona de se exempla fratribus praebeant et interiora sua uigilanter attendunt, quia sese irreprobabiles interni iudicis obtutibus parant, et in circuitu oculos et intus habere perhibentur; ;; magisque se, quo Deo placeant, in sua interna componunt, sicut

per psalmistam

quoque

de sancta

Ecclesia

dicitur

:

Omnis gloria eius fiae regum ab intus. Sed quia exteriora sua etiam irreprehensibilia custodit, iure de ea subdidit : In fimbriis aureis circumamicta

25/26 Rom. 11, 25/26. Hebr. 4, 15.

uarietate, ut et pulchra intus sibi

36 Ps. 18, 15.

29/30 Lath. 19, 115.

47/48 cft. Ez. 1, 185 10, 12; Apoc. 4,8

39/40

57/59 Ps. 44, 14/15.

57/61 Taio, Sent. 2, 12 (795 A). 34deusilii] MC,i.d.u deo q. extrinsecus oz. M per reprehendendo M 51 et oculos] M C, o. in circuitu ui Vulg. 58/59 fimbreis M Gall. intus sibi] MC, s.

^ 35esseM s.7. — 38incommutabiliter C — 44 bomoiotel. 45 sancti] M C, et praem. — 45/46 om. M . citcuminspiciunt M, corr. 54 in c. 55in]perC ^ 57regum] M C edd., regis edd. ^ 59 uarietatibusedd.ree. — utet] C u, etut M, ut i. u

972

LIBER

XIX, xirt-xiriI1

6o sit et aliis foras; et se prouehens per internam gloriam et alios erudiens per exteriora operum exempla. Beatus igitur Iob dicat ex se, dicat ex persona uniuersalis Ecclesiae Quando secreto Deus erat in tabernaculo meo. Vt enim demonstret quantum intus profecerit, secreto Deum 65 fuisse in suo tabernaculo perhibet. Vt etiam ostendat rectitudinis opera quantum extrinsecus custodiuit, adiungit : XIII, 914. Quando erat Omnipotens mecum et àm 29:5 circuitu meo jueri mei. Omnes autem qui diuina praecepta metuunt, Dei tabernaculum

fiunt. Vnde, ut supra iam

diximus, per semetipsam Veritas dicit de eo qui illius man-

; data custodit : Ego et Pater uemiemus, et. mansionem. apud eum faciemus. Quod contra peruersi quique dum interna non appetunt, in suis se cogitationibus foras fundunt. Vnde eis per prophetam dicitur : Redite praeuaricatores ad cor. Et rursum : Vae qui cogitatis inutile. In actionibus quippe suis ue10 rentur homines, quos corporaliter uident et Deum sibi praesentem non aestimant esse quem non uident. Quod contra in laude iusti dicitur, dum Aegypti regem contemneret et Dei mandatis oboediret : Quia inuisibilem tamquam widens susti"wii. Peruersum quippe terrae principem quasi non uidit, 15 quem ab oculis sui cordis abiecit. Regem uero inuisibilem tamquam uidens sustinuit, quia ab eius timoris intuitu mentis oculum non deflexit. Sancta itaque Ecclesia in magnis tunc tribulationibus deprehensa, cum multos a Deo conspicit praua

cogitatione discedere, uidet profecto mentis eorum habita20 culum discedente Deo uacuum remanere, et iure deplorans dicit: Quando secreto Deus erat in tabernaculo meo. Quibus uerbis non immerito etiam simulatio religionis plangitur, quia nonnulli etiam nunc Christiani esse non appetunt, sed uideri. His uidelicet Deus in publico est, non in secreto. 25 Sed sancta Ecclesia Deum

in secreto habere desiderat, quia

illos uere fideles respicit, quos ad uitam fidei corde pleno

64/67 Lath. 19, 117/120. XIII, 1/2 Lath. 19, 121/122.

iie

5/6 Ioh. 14, 23.

8Is. 46, 8.

9 Mich. 2,

13/14 Hebr. 11, 27. 60 foras C, i s. a

63 secrete M

64 proficeret C

XIII, 4 ueritas] quod praem. C in marg. inf. 5 pater] meus add. edd. ueniemus] ad eum praez. M 6 quo C 11 quo M 12 contemnerent M, corr. 14 quasi non] quo suam C 15/16 tamquam sque sustinuit] sess. zz C 16 qui M amotis lud. 19 uidit M 21 quando usque meo] sezss. in C 25 sed usque secreto M zn marg. inf. desiderat M, Zn didicerat zzzf.

26 uitam fidei] MC, f. uitam u

PL r:o

LHSERCXIXOXII-XIV

973

permanere cognoscit. Quae iuxta exteriorem quoque uigoris sui rectitudinem dicit: Quando erat Omnipotens mecum et in circuitu meo pueri mei. Pueri scilicet uocantur, 3o qui caelestibus mandatis inseruiunt. Vnde per prophetam Dominus dicit : Ecce ego et pueri quos mihi dedit Deus. Et y 615 rursum in euangelio : Pueri, numquid bulmentariwm habetis ? Nunc ergo in circuitu eius sunt pueri, quia in cunctis fere gentibus reperiuntur qui caelestia mandata custodiunt, et spi55 ritalis disciplinae regulis obsequuntur. Qui profecto tunc ad obsequium pueri deerunt, quando praui qui reperti fuerint spiritalia eius mandata contemnunt. Sequitur :

29,6

OXIV, 22.

Quando

Quia Christum

lauabam

et Ecclesiam

unam

edes

meos

butyro.

esse personam

crebro

iam diximus, illum uidelicet huius corporis caput, hanc au-

tem illius capitis corpus, aliter haec uerba iuxta uocem ca; pitis accipi, atque aliter iuxta uocem corporis debent. Quos ergo pedes Domini nisi sanctos praedicatores accipimus? De quibus dicit : Ef iónambulabo 1n eis. Butyro igitur pedes lauantur, quia praedicatores sancti bonorum operum pin-

guedine replentur. Vt enim et supra iam diximus, uix ipsa 1o praedicatio sine aliquo transitur admisso. Nam quilibet praedicans

aut

ad quantulamcumque

indignationem

trahitur,

si contemnitur ; aut ad aliquantulamcumque gloriam, si ab audientibus ueneratur. Vnde et apostolis pedes loti sunt, ut quamlibet paruo contagio in ipsa praedicatione contracto,

15 quasi a quodam itinere collecto puluere mundarentur. Et beatus Iacobus dicit : Nolite plures magistri fieri, fratres mei Et paulo post : In multis enim offendimus omnes. Pedes ergo lauantur butyro, quia pinguedine boni operis infunditur atque mundatur collectus puluis de gloria praedicationis. Vel 29/30 Lath. 19, 122/123. 125/125:

T7

31 Is. 8, 18.

32 Ioh. 21, 5.

33/35 Lath. 19,

XIV, 1/9 Lath. 19, 127/132. "74197611726 T2 S CEESI COT TO: TOT7313c 8» 2* 19/23 Lath. 19, 132/156.

27/29 quoque 4sque dominus Norz. | non praem. M, eras. 34/37 periuntur M

mei] sezss. in C 31 pueri] M C, mei add. u. Vulg. 32rursum M C,-usu pulmentum Tzr. ^ habetis] 33/35 cunctis ssque spiritalis] sess. zn C 34 repcustodiunt 4:gue contemnunt] contemnunt sed sunt

plerique electi qui eadem 38 sequitur oz. M .

16 1Iac. 5,

mandata humiliter custodiunt M, partim im marg. *e

igitur] M C Lafh., ergo u 7 ambulabo edZ. rec. XIV, 5 atque M ;. /. 9utenim et] MC,etenim utu — ipsa]fitadz. M — 10transitu M — 11aut om.M . 12sicontemnitur| o». C — quantulam- C — 13apostoli M — 14 15 contracto M, u s. o quamlibet] M C, ex quo- Bess. 2, a praem. u quoddam M . 17 enim M

974

LIBER XIX, xiv

2o certe butyro pedes lauantur, dum sanctis praedicatoribus PL r:1 debita ab audientibus stipendia conferuntur ; et quos fatigat iniunctus praedicationis labor exhibita a discipulis pinguedo boni operis fouet, non quod ideo praedicent ut alantur, sed ideo alantur ut praedicent ; id est, ut praedicare subsistant,

2; non ut in intentionem sumendi uictus transeat actio praedicationis, sed ad utilitatem praedicationis deseruiant ministeria sustentationis. A bonis ergo praedicatoribus non causa uictus praedicatio impenditur, sed causa praedicationis accipitur uictus. Et quotiens praedicantibus necessaria ab au3o dientibus conferuntur,

non

solent de rerum

munere

sed de

conferentium gaudere mercede. Vnde per Paulum dicitur : Non quaero datwm, sed requiro fructum. Datum quippe est res ipsa quae impenditur ; fructus uero dati est, si benigna mente futurae mercedis studio aliquid impendatur. Ergo datum 35 in re accipimus, fructum in corde. Et quia discipulorum suorum apostolus mercede potius quam munere pascebatur, nequaquam datum, sed fructum se quaerere fatetur. Vnde et subdidit protinus, dicens : Habeo autem omnia et abundo. Butyro igitur lauantur pedes, cum praedicatores sancti, ut 40 diximus, ipsa praedicatione fatigati, auditorum suorum bonis operibus fouentur. Fessos namque pedes butyro unxerat ille qui audiebat : Viscera sanctorum requieuerunt ber te, frater. Hoc butyro unctus fuerat pes qui in catena tenebatur, dicens : Det misericordiam Dominus Onesiphori domui ; quia saepe me 45 refrigerauit el catenam meam non erubuit. Si ergo ex uoce capitis haec uerba

pensamus,

recte pedes,

sicut

dictum

est, x 616

praedicatores accipimus. 23. Si autem sentire ista ex uoce solius corporis debemus, nimirum pedes Ecclesiae sunt inferiorum operum ministri, ;» qui dum ad usus necessarios ea quae sunt exterius exercent, per extremum ministerium uelut pedes terrae inhaerent. Sed debent hi qui praesunt, qui doctrinae studio inuigilant, sollerti cura occupatorum corda requirere, eisque eam quam ipsi uacando percipiunt, crebrae admonitionis uoce, infusio;; nem pinguedinis ministrare. Nam quia in uno corpore inuicem pro se membra sollicita sunt, sicut illorum ministeriis nostra extrema fulciuntur, ita necesse 38 Phil. 4, 18.

42 Philemon 7.

20 sancti Gz//.

22 exhibet C, corr. in marg.

est ut nostris studiis

44/45 II Tim. 1, 16.

24 praedicatores Lazd. r,

praedicationi Lasd. 2 ^ insistantLaud.2 ^ 25inow;.M intentionem M, m eras. — 25|26 predicationis] M C Corb. 2 Laud. 1 Norm., praedicatoris cez£. codd. L — 27undeabonisu — 31confitentium Lazz. 2 Vind. — 36/37 necumquam M . 37fatebatur M, corr. 38subditur M, subdit C — 39igitur] MC, ergo LU — 42requierunt C, corr. — 46haec]in praem. M s.]. — 50usos M X 52hii 57 externa a//q. edd. C . 54uocando Lad. :

LIBER

XIX, xiv-Xv

975

illorum interiora repleantur. Quando igitur sancti doctores quibusdam ad extrema ministeria deditis, unctionem domini6o cae incarnationis praedicant, butyro eloquii pedes lauant. PL 1:2 Solent etiam pedes ipsa itineris asperitate lacerari. Vnde et omnino difficile est in terrenis actionibus huius uitae iter agere et nulla ex labore itineris uulnera sustinere. Cum ergo uigilantes praepositi, auditores suos curis exterioribus inten65 tos ad cor reuocant, ut quae inter ipsa licita opera admiserint mala cognoscant, et quae cognouerint defleant, pedes butyro lauant, quia eorum uulneribus paenitentiae unguenta subministrant. Reminiscatur igitur Ecclesia tunc uehementer afflicta, quomodo pacis suae tempore per exhortationis uerjo bum,

membra

in se etiam

extrema

mundabat

et dicat

:

Quando lauabam pedes meos butyro. Quod de beato Iob admirabiliter libet intueri, qui inter tot curas rerum, inter tot affectus pignerum, inter tot studia sacrificiorum, subiectis suis quamlibet extremis, bona sequentis uitae praedicabat, 7; ut eos

de caelestibus

imbueret,

qui sibi ad terrena

opera

deseruirent. Quid ad haec nos episcopi dicimus, qui commissis nobis uerbum uitae impendere non curamus, quando coniugatum uirum prohibere non ualuit a butyro praedicationis uel saecularis habitus, uel magnae occupatio facultatis ? 8o Sed seruata ueritate historiae, ad sanctae Ecclesiae iam uerba

redeamus

quae per beatum

Iob, id est per os membri

sui

loquitur, quanta sint quae tempore extremo patietur, cum transactorum

suorum

reminiscitur,

cum

per eam

uerbi pinguedinem operantium uita lauaretur. 8; Quae ipsam quoque praedicatorum suorum Zo plenius exsequens, subdit :

29,6

XV, 94. Et petra fundebat

mihi

uidelicet

uigilantiam i

riuos olei. Quia

petrae nomine Christus accipitur, praedicator egregius fatetur, dicens : Petra autem erat Christus. Quae uidelicet petra nunc ad usum sanctae Ecclesiae olei riuos fundit, quia in ea ; loquens Dominus, praedicamenta unctionis intimae emanat. De hac petra olei riuus exiit, liber Matthaei, liber Marci,

liber Lucae, liber Ioannis. In diuersis huius mundi partibus quot praedicamenta edidit, tot petra haec per ora apostoXV, 1/9 Lath. 19, 158/145.

3D Got

r6» 4-

622ctibus C — 64/65 extentos M X 65 utque M, vorr. licet C — 67 72 admirabiliter] C, in s. ad MC,t.e.u 68 ecclesia tunc] lamenta Gez. . uetbaC — 78a sacrifiorum M . 77nobis M s. 73 affectos C 80 butyro] M C Bess. 2 Corb. Germ. edd. rec., ab uerbo Laud. 2, ab officio seruate M S82 patitur C — 84 laberetur Be//.

XV,4triuosolei 8 quo M

M

7pr.liberom.M

dlt.liber] M C Lat, et praem. u

976

LIBER XIX, xv-xv1

lorum omnium riuos fudit. Totiens adhuc de petra hac 10 olei riuus funditur, quotiens sancto Spiritu ungendis mentibus auditorum ea quae in libris ueteribus de Christo dicta sunt

explanantur. Et riui uocantur

olei, quia decurrunt et u 617

ungunt. In quibus quisquis tingitur ungitur, quisquis tingitur interius impinguatur. De qua nimirum pinguedine psalmista PL 115 15; ait : Sicut adipe et. pinguedine repleatur anima. mea. Potest nomine olei ipsa sancti Spiritus unctio designari, de quo per

prophetam dicitur:: Computrescet iugum a. facie olei. Iugum quippe a facie olei computrescit, quia dum sancti Spiritus gratia ungimur, a captiuitatis nostrae seruitute liberamur;

20 dumque maligni spiritus dominatio superba repellitur, iugum conteritur, quo libertatis nostrae colla premebantur. De hoc rursus oleo scriptum est : Vnea facta est dilecto meo in cornu filio olei. Filius quippe olei, fidelis populus dicitur, qui ad fidem Dei interna sancti Spiritus unctione generatur. Mul25 tis ergo tunc sancta Ecclesia tribulationibus depressa, dona Spiritus et mira quae nunc habet praedicamenta, ad memoriam reuocet et suum silentium deploret dicens : Peíra fundebat mihi viuos olei. Quibus uerbis congrue subicit :

29,7 XVIL,25. Quando $rocedebam ad portam ciuitatis 29,8 et in blatea parabant cathedram mihi. Videbant me iuuenes

et

abscondebaniur

29,9 stabant. Principes cessabant 29,10 s$erponebant or? suo. Vocem

; et

semes

assurgentes

loqui et digitum susuam cohibebant du-

ces et. lingua eorum gutturi suo adhaervebat. Mos ueterum fuit ut seniores in porta consisterent et causas introeuntium iudicarent, quatenus tanto esset pacificus urbis

populus, quanto ad hanc discordes ingredi non liceret. Sed 1o nos sacram historiam uenerantes, haec egisse beatum Iob pro cultu

iustitiae

certum

tenemus,

atque

ad indaganda

alle-

goriae mysteria ducimur. Quid ergo per ciuitatis portam, nisi bona quaeque actio designatur, per quam anima ad con-

T15* pss 626;

T761s; 90827.

XVI, 1/11 Lath. 19, 145/155.

22/23 Is. 5, 1. 12/20 Pat., Ps. 12 (20).

9 riuos] M C Lath., olei praez. /— 10 sancto] MC, a praem. u 11 in oz. M A3tinguitur MCrodd. ^ ungitur] unguitur M C codd., om. edd. rec. — alt. tingitur] tinguitur M C, ung(u)itur cez/. codd. edd... 16quo] MC,quau — 17 computrescit

M C p, -cet Gz//.

21 captiuitatis 1/7., corr.

22 rursum M

meo oz. pler. cornum M, corr. — 23fili!i M ^ quiad] quia M Lazd. 2 24 fide dei M (pr. de eras), fides dei de Lazd. 2 XVI, 2 cathedram mihi] MC La£h. Vulg., m. c. u

12 portas filiae sion Pz.

10 sacra misteria M

LIBER

XIX, xvri-xvit

977

uentum regni caelestis ingreditur ? Vnde et propheta ait : 15 Qui. exaltas me de portis mortis, ut annuntiem omnes laudes tuas in. portis filiae Sion. Portae quippe mortis sunt actiones prauae quae ad interitum trahunt. Quia autem Sion speculatio

dicitur, portas Sion, actiones

bonas

accipimus,

per

quas supernam patriam ingredimur, ut Regis nostri glo20 rlam contemplemur. Quid uero per cathedram nisi magisterii auctoritas designatur ? Graeca autem uoce platea pro latitudine dicitur. Nunc ergo sancta Ecclesia ad ciuitatis portam procedit, quia ut aditum caelestis regni percipiat, in sanctis se actionibus exserit. Cui in platea paratur cathedra, PL ::4 25 quia in magnae auctoritatis latitudine sui magisterii exhibet libertatem. Quae enim recta quae sentit, publica uoce praedicat, quasi in platea cathedram sedet, cum nullum de sua praedicatione metuit, nullius pressa terroribus, se sub silentio

abscondit. An non in publico ad docendum praesidet, quam 3o simul et sentiendi ueritas et docendi potestas fulcit ? Seá cum ad portam procederet, et in platea cathedram sederet, quid a leuibus quidue a grauibus ageretur, adiungit dicens : 29,8 XVII, 26. Videbant me iuuenes et abscondebantur, ei senes assurgenies stabamt. Si historiae intendimus yp 6:8 quae dixit credimus ; si allegoriae, quae praedixit uidemus. Iuuenes namque dici solent qui nulla consilii grauitate deSenes uero non eos scriptura sacra uocare con^ primuntur. sueuit, qui sola quantitate temporum, sed morum grandaeuitate maturi sunt. Vnde per quendam sapientem dicitur : Senectus uenerabilis esi, non diuturna, neque mwmero ammoYum compulata. Cani suni auiem sensus hominis ei aetas 10 senectutis uita. immaculata. Vnde recte quoque ad Moysen Dominus dicit : Congrega mihi septuaginta uiros de senioribus Israel, quos tu nosti quod senes populi sunt. In quibus quid aliud quam senectus cordis requiritur, cum tales iubentur eligi qui senes sciuntur ? Si enim senectus in eis corporis 15/16 Ps. 9, 15. XVII, 4/17 Pat, Nuz.9(9).

| 7/10 Sap. 4, 8/9.

11/12.16 Num. 11, 16.

14 et] nunc Pzr. 15 laudes] M C Pzr., laudationes Paz ^F i Vulg. 172 quià M . 21 lingua edd. 22 dicitur] M C, ponitur 24 cathedram M 27 platea M, a/1. a in e mut. cathedram] super praez. edd., -dra Laud. 2 29 publicum M — 32a/t.a M s. /.

XVII, 3uide&mus M — 4[5fulciuntur Gerz.edd. — 5non]ras. in M Pat^, om.Pat? ^ 6sola]non praem. M Pat^" —— 7[8senectus] M C Pat., enim praem. p Vulg. | 9sunt autem] MC Paf., a. s. u Vulg. — 10 hinc est ergo quod Pr. 10/11 ad m. dominus] MC Pz*., d. ad m. u 12 sint Pz/., sunt Paz7!14 qui] si Izd. senes] M C Par., esse add. u corporis in eis M

978

LIBER

XIX, xvriI-XVIII

1; quaereretur, a tantis sciri poterant, a quantis uideri. Dum uero dicitur : Quos tu mosti quod senes populi sunt, profecto liquet quia senectus mentis, non corporis, eligenda nuntiatur. Sanctam ergo Ecclesiam uident nunc iuuenes et absconduntur, senes uero ei assurgentes ássistunt, quia uigorem eius 20 atque rectitudinem immaturi formidant, grandaeui glorificant. Leues quique sunt, fugiunt ; graues uero atque perfecti hanc uitae suae meritis assurgendo uenerantur. Disciplinam quippe illius perfecti diligunt, imperfecti reprehendunt. Vident ergo hanc iuuenes et absconduntur, quia deprehendi in 25 suis occultis actionibus metuunt. Senes uero assurgentes stant, quia perfecti quique ex humilitate indicant, quantum in bona operatione profecerunt. Sed quia haec de suis loquitur, narret quoque qualiter ab exteris timeatur : 29,9

XVIIL, 27. Principes

29,10 superponebant

ori suo.

cessabant

Vocem

loqui,

suam

et digitum PL 115

cohibebant du-

ces, et lingua eorum gwutturi suo adhaerebat. Qui hoc loco alii duces intellegi uel principes possunt nisi haereticae prauitatis auctores ? De quibus per psalmistam dicitur : Effusa est contentio super principes eorum et seduxerunt eos in inuio, e non in uia. Ipsi etenim dum dispensationem Domini peruerse interpretari non metuunt, profecto plebes .Subditas non in ea uia quae Christus est, sed in inuium tra10 hunt. Super quos recte quoque effusa contentio dicitur, quia suis sibi uicissim allegationibus contradicunt. Arius quippe tres personas in diuinitate suscipiens, tres etiam deos credidit. Quem contra Sabellius unum Deum suscipiens, unam credidit esse personam. Quos inter sancta Ecclesia rectum prae^

15 dicationis

suae

tramitem

indeclinabiliter

tenens,

et unum

Deum praedicans, tres personas contra Sabellium asserit, et tres personas asserens, unum Deum contra Arium confitetur. Quia autem in sacro eloquio Manichaeus uirginitatem laudari comperit, coniugia damnauit. At contra Iouinianus quia

ZGV TTL 3/27: Pat. Ps: 1:222). 26 (815 AC).

6/77 Ps. 106, 40.

7/27 aio, Sen. 2,

1l5requireretur M — scire M — poterat C — 17quasi M,corr. — 21leuis Germ.edd.re. — quippe. fugiunt] qui praez. aliq. codd. — 23 perfecti M, i e corr. 25 actibus M

XVIII 1etoz. MC ipsorum et eduxit eos z4Z.

eam uiam ji

— 2|3ducens

C

3quid M Pa."

M ^ 8domini] MC, dei Paz. u

14 quos inter] MC Paz, i.q.

iouianus C, corr., laud. r, iobianus Gerzz.

7 eos] uana

9 ea uia M C Pzr.,

sanctam C, corr.

19

LIBER

XIX, xvii-xix

979

20 concedi coniugia cognouit, uirginitatis munditiam despexit. Vnde fit ut semper haereticis peruersa intellegentia confusis, uicissim sibi eorum nequitia et in culpa concordet et in sententia discrepet. At contra sancta Ecclesia per medias utrarumque partium lites ordinata pace graditur et sic scit up619 2 ^ superiora bona suscipere, ut nouerit etiam inferiora uenerari, quatenus nec summa aequet infimis, nec rursum ima despiciat, cum summa ueneratur. Nunc ergo haereticarum plebium principes, auctoritatem sanctae Ecclesiae perpendentes, cessant loqui et quasi ori suo digitum superponunt, dum fal3o sis querelis non ratione uocis se reprimi, sed uirtutis manu significant. Vocem suam duces cohibent quia nimirum hi qui post se errantes populos trahere conantur, ne loqui peruersa nunc audeant, et auctoritatis frenantur pondere, et uirtute

rationis. Quorum lingua suo gutturi adhaeret, quia etsi peruersa loqui libera uoce non audent, intus tamen apud se contegunt cuncta quae contra ueram fidem proponere falsa moliuntur. Horum ergo temporum, sequenti tribulatione deprehensa, reminiscens Ecclesia deplorat dicens : Q«wando jrocedebam ad portam ciuitatis et 4n platea para4 o bant cathedram mihi. Videbani me iuuenes et abscondebantur ; et senes assurgentes stabant. Principes cessabant loqui et digitum superponebant ori suo. Vocem suam cohibebant duces, et lingua eorum guituri suo adhaerebat. Ac si aperte dicat : Cum 4 A praedicare mihi uoce publica licuit, omnis me qui ueritati non fuit subiectus expauit. Illo namque tempore cum sancta Ecclesia aduersitate premitur, prauis quibusque praedicato- PL 11:6 ribus licentia locutionis datur. Quod longe ante Ieremias 3

A

intuens, ait : Sed et lamiae nudauerunt mammam,

lactauerunt

catulos suos. Quid namque lamias, nisi haereticos appellat, humanam quidem faciem, sed beluina per impietatem corda gestantes ? Qui tunc mammam nudant, cum errorem suum libere praedicant. Tunc catulos lactant, quia male sequaces paruulorum animas dum peruersa insinuant, ad impietatem ;; nutriendo confirmant. Sequitur :

5o

29141

XIX,238.

uidens

Awris

audiens

testimonium

beatificabat

reddebat

mihi.

me

et oculus

Dum

beatificari

XIX, 1/5 Lath. 19, 158/161.

24 gradiuntur C, corr. 27 ergo M ;. /. 30 ratione] a praem. C s. /. manus M 35audent] MC,-eantu ^ 36 fidem rectam Corb. 2 a/. 41 adstabant M ^ 43duces cohibeant u 45 libera z/. 50 suos oz. M aut illis. 51 humana q. facie M X 52 cum] quia C XIX, 2 reddet M, corr.

980

LIBER XIX, xix-XX

se ab audientibus, sibique testimonium reddi a uidentibus fatetur beatus Iob, qualis in sermone, qualis in opere fuerit, ; ostenditur. Neque enim aut in opere iam perfectus est, cui adhuc linguae prauitas contradicit ; aut in sermone laudabilis, qui hoc quod loquitur opere non ostendit. Vt igitur beatus Iob amicorum suorum increpationibus exactus utraque se habuisse perhibeat, sese et audientibus et uidentibus uene-

10 rationi fuisse manifestat. Quod si ad uocem sanctae Ecclesiae referamus, ille eius uerba beatificat, qui ea quae audierit opere consummat. Ille ei testimonium reddit, qui exemplis uitae illius bene uiuendo respondet. Sanctam etenim Ecclesiam ille ueraciter uidet, cuius testatur uita quia uidet. Ad hoc :1; namque bonorum intra eam rectitudo cernitur, ut quique hanc uiderint, a suis prauitatibus corrigantur. Necdum ergo intra Ecclesiam uidet bonos, qui non est emendatus a malis. Sed unde iungit :

ei testimonium

reddatur,

ostenditur

cum

sub-

29,112 XX,29. Eo quod liberassem bauperem uociferan29,13 tem, et bupillum cui non esset adiutor. Benedictio pevituri super me ueniebat, et cor uiduae consolatus sum. Magnae misericordiae ista sunt opera, liberare ;uociferantem pauperem, pupillo adiutorium ministrare, & 620 periturum eripere, cor uiduae consolari. Superius enim dictum est quid exhibuit per doctrinam. Ait namque : Auris audiens beatificabat me. Nunc autem narrat quae per misericordiam impendit, dicens : Eo quod liberassem $au10 erem, wociferantem et. pupillum cui mom esset ad?utor. Vox quippe cum opere sibi necessario concordat. Haec beatus Iob et exhibuit subditis, et tamen per sanctam Ecclesiam exhibenda signauit. Quae utrumque nunc incessabiliter exercet, ut uidelicet filios suos et loquendo pascat et 1; defendendo protegat, quatenus et per uerba bonos satiet, et PL 117 per patrocinia tueatur a malis. Bene autem scriptum est : Germinet terra herbam wirentem et. facientem semen, et lignum 7/10 Lath. 19, 161/164.

XX, 1/ALath.19,166/169.

— 6/11Lath. 19, 169/174.

17/24 Pat., Gen. 4 (4).

M

— 17/18Gen. 1, 11.

4fuitC | 5etenim M — 7quih. quod] quod os Gez. a/. hoc] in Praez. . 9[10ueneratione M 11 qui] M C Bess. 2, quia 12 reddidit M, corr. exemplo Bess. 2 13 illius] M C Bess. 2 Gem. Gerz., ili bene oz. M respondit MC 14 pr. uidet] M, e zn i zzut., -it C uidit (g/. /) MC 17 ecclesiam] M C, sanctam praez. u uidit MC 18 ostendit M XX, 2 esset] M, se s. ., C Lath. Vulg., erat

beatificat M,corr. — 9/10 pauperem M ;. /. MCuyu . 12 pr. et] M, eras. — 13 utra- aj... germinet zgue suum] zn fo£um differt Pat.

4 liberari M, corr.

8

10 esset] Laud. Norz. V'ulg., erat 15 bonis M e C corr. 17/18 17 terram M

LIBER XIX, xx

981

fructiferum. faciens. fructum. iuxta. genus suum. Quod sic est ueraciter factum, ut significaret aliquid ueraciter facien20 dum. Per terram quippe figuratur Ecclesia, quae et uerbi nos pabulo reficit et patrocinii umbraculo custodit ; quae et loquendo pascit et opitulando protegit, ut non solum herbam refectionis proferat, sed etiam cum fructu operis arborem protectionis. 2; Perpendendum quoque uideo his qui plebium gubernationibus praesunt, quod superius dicens : Vzdebant me iuuenes et abscondebaniur ; nunc astruitt : Cor widuae consolatus swm. Quanta disciplina regiminis, ut ante eum

out

iuuenes

per eum

abscondantur;

uiduarum

corda

quanta

mansuetudo

consolentur!

nonnulli ita districti, ut omnem

Sunt

pietatis,

namque

etiam mansuetudinem

be-

nignitatis amittant ; et sunt nonnulli ita mansueti, ut perdant districti iura regiminis. Vnde cunctis rectoribus utraque summopere sunt tenenda, ut nec in disciplinae uigore be;;nignitatem

mansuetudinis,

nec

rursum

in

mansuetudine

districtionem deserant disciplinae, quatenus nec a compassione pietatis obdurescant, cum contumaces corrigunt; nec disciplinae uigorem molliant, cum infirmorum animos consolantur. Regat ergo disciplinae uigor mansuetudinem 4o et mansuetudo ornet uigorem ; et sic alterum commendetur ex altero ut nec uigor sit rigidus,

nec mansuetudo

dissoluta.

31. Haec autem quae supra diximus pietatis opera sancta Ecclesia et corporaliter exhibet et spiritaliter exhibere non cessat. Nam pauperem uociferantem liberat, cum peccatori 4; ueniam deprecanti eas quas commiserat culpas relaxat. De talibus quippe pauperibus dicitur : Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum. est regnum caelorum. Et talium pauperum clamor est psalmistae uoce dicentium : C?fo nos anticipet misericordia tua, quia pawperes facii sumus mimis. Pupillum so uero cui non est adiutor liberat, dum unusquisque, mortuo antiquo patre diabolo, ad sanctae Ecclesiae sinum currens, in ea

exhortationis adiutorium inuenit, qui iam desideria mundi persequentis fugit. Potest pupilli nomine fidelis quisque etiam propter mortem boni patris intellegi, cuius ad tempus 5; uisione destitutus est, quamuis solatio destitutus non est. Benedictio etiam perituri super eam uenit, cum peccatoris

46/47 Matth. 5, 5. — 48/49 Ps. 78, 8. 18 pomiferum Norz.

21umbraculum M, corr.

22 uerbum M, corr. 5. /.

sederas. | 23etiam] MC Pat.,etu — 25quippez/. ^ 28quanta]|sit add. Bess. 2 31/32 mansuetudine benignitatem 4/. 35 mansuetudinem M 37 contumacem M . 38 animas M 48 anticipiet M ^ 49 tua] domine a4. Bess. 2 52 quia M X 54 propter] post M 55 uisione M, e vorr.

982

LIBER XIX, xx-XxI

interitum

praeuenit,

et cum

sanctis

exhortationibus a cul- PL 118

pae fouea reducit. Vnde scriptum est : Qwi conuerti fecerit peccatorem ab errore wiae suae, saluabit animam

eius a morté y 621

6o et. operiet. multitudinem beccatorum. Si enim magnae mercedis est a morte eripere carnem quandoque morituram, quanti est meriti a morte animam liberare, in caelesti patria sine fine uicturam ? Cor autem uiduae consolatur, dum fideli

cuique animae qui aeternas Domini retributiones narrat, 65; quasi uiri sui bona ad memoriam reuocat. Cui quia spiritaliter anima iuncta est, eo mortuo

uidua dicitur, sed sanctae

Ecclesiae uocibus ex eius resurrectione refouetur.

Magnam

ergo consolationem cor uiduae suscipit, quando fidelis anima

in uerbis Ecclesiae de aduentu illius aliquid, cui spiritaliter jo est coniuncta,

cognoscit.

Sequitur : 29,14 XXI,32. Iustitia indutus sum et uestiuit me sicut westimeniwum. Vestimento utique cum uestimur, ex omni parte circumdamur.

Ille ergo iustitia sicut uestimento uesti-

tur, qui se undique bono opere protegit et nullam partem ;actionis suae peccato nudam relinquit. Nam qui in aliis actionibus

iustus est, in aliis iniustus ; quasi hoc latus coo-

peruit, illud nudauit, nec iam bona sunt opera quae subortis aliis prauis operibus inquinantur. Hinc enim per Salomonem dicitur : Qui n uno offenderit, multa bona erdet. Hinc Iaco10 bus dicit : Quicumque totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Quam uidelicet sententiam suam ipse dilegenter exposuit, cum subiunxit : Qui enim dixit : Non moechaberis, dixit et : Non occides. Quod si non 15.

moechaberis, occidas autem, factus es transgressor legis. 93. Cordis ergo oculis circumquaque porrectis, undique

nobis adhibenda custodia est. Vnde recte quoque per Salomonem

dicitur : Omn? custodia serua tuum cor, quia ex iso

uita procedit. Dicturus enim custodiam, praemisit omnem, ut uidelicet unusquisque hinc inde se diligenter inspiciat, et

58/60 Iac. 5, 20.

"71sEath- 1939175-

XXI, 1/5 Lath. 19, 176/180. — 9 Eccl. 9, 18. 10/11 Iac. 2, 10. x1. 17/28 Pat., Proz. 5 (3). 17/18 Prou. 4, 23.

12/14

Taco

57 eum M 59 errorem M, corr. operit M, suorum praem., C Norm. Germ.

saluauit Lazd. r 60 opetiet] | 67 fobetur M — 70 est] M 54.

XXI, 1 uestiuit] C Lazd. 2 Germ. Lab. V'ulg., -bit M, -ui u

tum M C Bess. 2 Laud. 2 Germ. Latb., -to Latb* u Vulg.

2 uestimen-

— 6est]etadd.

M — in

M s. J. 6/7 coopetit M, corr. 7nudabit M ^ 9/10 iacob V7. g/. 10 quia- M, corr. -cumque oz. V1. al. autem M s. /. 17 cor tuum Pz. u 18 custodiam ... omnem M C Lazd. Tur. Pat.^", -ia ... -ni PatT? y

DIBER XIX,xt 20 quamdiu

in hac uita est, contra

983

spiritales inimicos

in acie

se positum sciat, ne mercedem quam per has actiones colligit, per alias amittat, ne hinc hosti fores obstruat et aliunde adi-

tum pandat. Si qua etenim ciuitas contra insidiantes inimicos magno ualletur aggere, fortibus cingatur muris, insom2 I

ni muniatur custodia, unum uero in ea foramen tantummodo

immunitum per neglegentiam relinquatur, inde procul dubio hostis ingreditur, qui undique exclusus esse uidebatur. Phari- PL :19 saeus namque ille, qui in templum oraturus ascendit, ciuitatem mentis suae quanta munitione uallauerit, audiamus : Ie?wno,

3o

inquit, bis in sabbato, decimas do omnium quae possideo. Qui praemisit : Gratias tibi ago, magna certe munimina adhibuit. Sed uideamus ubi insidianti hosti immunitum foramen reliquit : Quia non swm sicut publicanus iste. Ecce ciuitatem cordis sui insidiantibus hostibus per elationem aperuit, quam frustra per

3 ieiunium et eleemosynas clausit. Incassum munita sunt cetera, A^

cum locus unus de quo hosti pateret aditus, munitus non est. Gratias recte egit, sed peruerse se super publicanum extulit. Ciuitatem cordis sui extollendo prodidit, quam abstinendo et largiendo seruauit. Victa est per abstinentiam gula, des4o tructa uentris ingluuies, superata est largitate tenacia, aua- n 622 ritia depressa. Quibus hoc laboribus actum credimus ? Sed o quot labores uno uitio percussi ceciderunt, quanta bona unius culpae gladio sunt perempta ! Vnde magnopere oportet et bona semper agere, et ab ipsis nos bonis operibus caute in 4 A cogitatione

custodire, ne si mentem

eleuant, bona non sint,

quae non auctori militant, sed elationi. 34. De qua re non inordinate agimus, si ex libris, licet

non canonicis, sed tamen ad aedificationem Ecclesiae editis,

testimonium

proferamus.

Eleazar

namque

in proelio ele-

5o phantum feriens strauit, sed sub ipso quem exstinxit occubuit.

5

VA

Quos ergo iste significat quem sua uictoria oppressit, nisi eos qui uitia superant, sed sub ipsa quae subigunt, superbiendo succumbunt ? Quasi enim sub hoste quem prosternit moritur, qui de culpa quam superat eleuatur. Pensandum ergo magnopere est quia bona prodesse nequeunt, si mala 29/30 Luc. 18, 12. 31.33 Luo. .18,- xa: 43/54 Pat., Gen. 49/50 cfr. I Mac. 6, 46. 54/61 Pat., Gen. 11 (12).

1r(12).

21 quam pet C, e corr. 220stei M — 24/25 insomni C Par. a/., insigni M, in omni Bess. 2 Paz? , ex omni parte praez. u 27 esse] M C Pat., om. u 28

templo MC,vcorr. | 34 tibiago] MC,a.t.u Vulg. — magne M X 33cordis suiM;s./ 36pateret] M C Bess. 2, patetu— 37agit Bess. 2.— 39 seruabit M guila M . 42percusse C, corr. — 43 oportet M 5. /. 45 elebeberint M sunt M, corr., Pat. praeter Pat €^

Pat up

49/50 elefantum] MC

53 hostem M — 55 ergo M s. /.

Pat.^5, -tem

984

LIBER

XIX, xxI-XXIII

quae subripiunt non cauentur. Perit omne quod agitur, si non sollicite in humilitate custoditur. Vnde bene quoque de ipso primo parente dicitur : Poswit eum Dominus in. paradiso uoluptatis, ut operaretur et. custodiret. Operatur quippe 6o qui agit bonum quod praecipitur, sed quod operatus fuerit non custodit, cui hoc subrepit quod prohibetur. Beatus igitur Iob, quia ex omni parte bono se opere texerat, dicat : Jwsttia indutus sum et uestiuit me sicut uestimentum. Vbi et protinus subditur : 29,14 XXII, 35. Et diademate, iudicio meo. Iustorum iudicia recte diademati comparantur, quia per magni operis gloriam ad retributionis ducunt coronam. Quae nimirum iudicia secum cotidie introrsus agunt, quid Deo, quid proximo de; beant, sollerter aspiciunt ; atque ad agenda bona se uehe- PL r2o menter accendunt et de perpetratis malis districte redarguunt. Vnde bene quoque per Salomonem dicitur : Cogttatzones ?ustorum 1udicia. Intus quippe ab omni strepitu saeculari ad corda sua redeunt, ibique ascendunt tribunal mentis at10 que ante oculos se et proximum statuunt, deducunt ad medium regulam testamenti, qua dicitur : Quae wultis ut faciant uobis homünes, et wos eadem [facite illis. Transferunt in se personam proximi et sollicite attendunt quid sibi si ita essent fieri uel non fieri iuste uoluissent, sicque districto iure 15 atque iudicio causam

suam et proximi iuxta tabulas diuinae

legis in foro cordis examinant. Bene érgo dicitur : Cogitationes iustorum 1udicia, quia ipse eorum intimus motus cordis, quasi quaedam libra est iudiciariae potestatis. Quibus peractis, quia retributionem inferius non requirunt, recte eorum 20 iudicia diademati comparantur. Diadema quippe in superiori parte corporis ponitur. Iustorum ergo iudicium diadema dicitur, quia per hoc non in terrenis et infimis, sed sursum remunerari concupiscunt. Sequitur : 29,15

XXIII, 36.

Oculus

fui caeco

et bes

claudo.

Pater

38/59. Genv29m5* XXII, 1/5 Lath. 19, 182/186. 7/[8 Prou. 12, 5. 16/17 Prou. 12, 5. 24 Lath. 19, 187.

11/12 Matth. 7, 12.

XXIII, 1/3 Lath. 19, 188.

S6subripiunt M C,r;s.b,Par. ^ 58primo Ms.7. — 60ait M — 61subripit MC,rs.b,Pat! ^ 63uestimentum] M C Bess. 2 Laud. 2 Germ., -to H — 64et] MC,om.u . subdidit M XXIL 2que M 3ducuntur M Norg.a/. — 8intus] Bess. 2, aliq. edd., isti cett. edd. 10seet]sese M — proximorum M — 12sein z/iq. edd. 14 fieri uel non M zz zarg. 17 cordis M ;. 7. 21 portatur Lnd. 22 haec MC

LIBER

XIX, xxriim

985

20,16 eram pauperum, .et causam quam nesciebam, diligentissime inuestigabam. Inter haec lectoris animus A

forsitan quaerat cur beatus Iob suas tam subtiliter uirtutes enumeret. Sanctorum quippe uirorum est bona quae fecerint y 625

occultare, ne contingat eos lapsum elationis incurrere. Vnde per semetipsam Veritas dicit : A/fendite ne ?ustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis. Hinc est etiam quod duos caecos iuxta uiam sedentes illuminans, praecepit E o dicens : Vidéte ne quis sciat. De quibus ilico scriptum est quia illi abeuntes diffamauerunt eum per totam terram illam. Sed quaerendum nobis est quid sit hoc quod ipse Omnipotens, cui hoc est uelle quod posse, et taceri uirtutes suas uoluit, et tamen ab his qui illuminati sunt quasi inuitus indicatur, 1; nisi quod seruis suis se sequentibus exemplum dedit, ut ipsi quidem uirtutes suas occultari desiderent ; et tamen, ut alii eorum exemplo proficiant, prodantur inuiti et facta quidem sua occultando seipsos custodiant ; sed dum produntur inuiti, bona ad proximos suos exempla transmittant. Occul20 tentur ergo studio, necessitate publicentur ; et eorum occultatio sit custodia propria, eorum fpublicatio sit utilitas aliena. Rursum quia scriptum est : Neque accendunt lucernam et onunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat om-

nibus qui in domo sunt. Sic luceat lux uestra coram hominibus, PL 121 opera uestra bona et glorificent Patrem uestrum qua 2 vA ul uideant in caelis est. Aliquando sancti uiri et coram hominibus compelluntur bona facere, aut eadem hominibus sua facta narrare ;sed ad eum finem omnia referentes, ut non ipsi eisdem operibus, sed Pater eorum qui in caelis est debeat glorificari. 3o Dum enim sancta praedicant, ipsi praedicatio eorum fortasse despicitur, quorum uita nescitur. Compelluntur ergo uitam suam dicere, ut auditorum suorum ualeant uitam mutare. Et facta sua referunt ut uenerationi sint ; uenerari appetunt, ut reuerenter audiantur. Scriptum quippe est : Cwm eleua-

3; rentur animalia de lerra, eleuabantur pariter et. rotae, quia uidelicet cum auditorum mentes praedicantium uitam suscipiunt, necessario utique etiam uim praedicationis admirantur.

34. Hinc est ergo quod praedicatores 6 Matth. 6, 1.

10 Matth. 9, 50.

boni et honorem

22/26 Matth. 5, 15/16.

34/35 Ez. 1,

I9.

XXIII,

5enumerat

dicens M ;. 7.

M — 6contingat

14 indicantur M, corr.

M Cy,-gant Ga/.

^ 8enim M — 10

16 occultare M

17 proficiunt M

21eorum] M C, -que add. u— 23 modicum Lazz. 2 — 33uenerationi] C, in -tiores zz4£. —34 referenter M — 35 eleuantur M, corr. — 36/37 suscipiunt] M € Corb. 2 Laud. Norm. Germ. pler. edd. uet., suspiciunt p

986

LIBER XIX, xxii

4o propter elationem fugiunt, et tationem uolunt. Sic nimirum loquens et honorem fugit, et randus ostendit. Nam cum Neque enim aliquando fuimus 45s scitis, neque

in

occasione

honorari tamen propter imiPaulus apostolus discipulis tamen quantum esset honoThessalonicensibus diceret in sermone adulationis, sicut

auaritiae,

Deus

testis est ; secu-

tus adiunxit : Neque quaerentes ab hominibus gloriam, neque a uobis, neque ab aliis, cum possimus

oneri esse, ut. Christi

apostoli, sed. facti sumus baruuli in medio uestrum. Rursus Corinthiis, honorem fugiens dicit : Now enim nosmetipsos yo praedicamus,

sed lesum

Christum.

Dominum |nostrum,

nos

autem seruos uestros per Iesum Christum. Quos tamen uidens falsorum apostolorum persuasionibus a uerae fidei tramite deuiare, eis se summopere quantum esset uenerandus ostendit dicens : I» quo quis audet, in insipientia dico, audeo 5A

el ego. Hebraei sunt, et ego. Israelitae sunt, et ego. Semen Abra- y 624

hae sunt, et ego. Ministri Christi sunt, et ego. Vt minus sapiens dico, plus ego. Quibus etiam subiungit quod ei quoque tertii caeli secreta patuerint, quod raptus etiam paradisi arcana penetrarit. Ecce honorem fugiens seruum se discipulorum 6 o praedicat. Ecce honorem pro utilitate audientium quaerens falsis apostolis uitae suae merita superponit. Egit quippe doctor egregius ut dum ipse qualis esset agnoscitur, et uita et lingua male praedicantium, eius comparatione uilesceret. Ilos uidelicet commendaret, si se absconderet ; cumque ostenderet, errori locum dedisset. Miro igitur modo

6 A non

se et PL :22

humilitatis exhibet gratiam, et utilitatis quaerit incrementa, ut et seruum se discipulis praedicet et aduersariis potiorem demonstret. Ostendit discipulis quid humilitatis acce-

perit, ostendit aduersariis quid sublimitatis. Innotescit contra 7e aduersarios quid haberet ex munere, innotescit discipulis qualis apud se maneat in cogitatione. Sancti ergo uiri cum 44/45 I Thess. 2, 5. 46/48 I Thess. 2, 6/7. EEG Or Dp 2/22. 57/59. cfr-S LI (Cor eT2 24

49/51 II Cor. 4, 5.

46 nec C Corb. 2 Norm. al. — requirentes Corb. 2 Norm. al. V'uig. Erasmus

54/57

— 47 possemus

— honeri M, honori Corb. 2 V1. Becc. Prat., pler. edd., dub. u, in

auctoritate Eraszus uos- C, uf uidet.

^ esse M C Erasmus, uobis praez. u Vulg. 54a/t.inoz.M . insipientiam MC

|48 rursum M. 35israclitae s. et

ego oz. M 56 a/7. et ego] MC u, om. Gall. Vulg. 59 penetrabit M seruum] et praem. M 60 utilitatem C 62 ostenditur z/. 67 discipulis] MC, -lorum u 67/68 potentiorem M 68/69 acciperit M 69/71 innotescit zsque cogitatione] M C Bess. 2 (habeat), innotescit aduersariis qualis foris appareat in operatione a4. Be/. Corb. 2 Laud. Tur. Vind. Par. 1495 Bas. 1714 p, innotescit discipulis q. a. se m. in c. innotescit aduersariis qualis forti

appareat in operatione Norzz. Ger. edd. rec., prob. ui, inn. aduetsariis quam fortis a. in o. inn. discip. quia habet ex genere Par. 7716

LIBER

XIX, xxiim

987

coguntur bona narrare quae faciunt, non elationi seruiunt, sed utilitati. Vnde beatus Iob amicis suis se iniuste increpantibus atque idcirco nescientibus bona sua, loquendo 7; aperit, ut nimirum

discerent

non

contra

eius uitam incre-

pantes erigi, sed hanc tacentes imitari, quamuis, ut supra lam diximus, hunc ad memoriam

8o

8;

9o

9;

100

10;

facta sua reducere, inuecta

ab increpantibus desperatio compellebat. Nam inter tot dolores uulneris et uerba desperationis, cum bona quae fecit narrat, quasi collapsum uerbis et uerberibus ad spem animum reformat. Dicat ergo bona quae fecit, ut non cogatur inter tot mala de se desperare quae audit. Oculus fui caeco ei pes claudo. 388. Cum sancti operis exempla pensamus, intuendum nobis prius est, quam rectus narrandi ordo seruetur, ut ante iustitiae et post misericordiae opera describantur. Ille quippe bene agit quae pia sunt, qui scit prius seruare quae iusta, ut collatus in proximis riuus misericordiae de iustitiae fonte ducatur. Nam multi proximis quasi opera misericordiae impendunt, sed iniustitiae facta non deserunt. Qui si ueraciter proximis misericordiam facere student, sibi ipsis prius debuerant iuste uiuendo misereri. Vnde scriptum est : Miserere animae tuae blacens Deo. Qui ergo misereri uult proximo, a se trahat necesse est originem miserendi. Scriptum namque est : Diliges proximum. tuwm, sicut. teibsum. Quomodo ergo alteri miserendo pius est, qui adhuc iniuste uiuendo fit impius sibimetipsi ? Vnde per quemdam sapientem dicitur : Qui sibi nequam est, cui bonus erit ? Ad exhibendam quippe misericordiam ut indigentibus plene exterius ualeat impendi, duo sibi necessaria congruunt, id est homo qui praebeat, et res quae praebeatur. Sed longe incomparabiliter melior est homo quam res. Qui itaque indigenti proximo exteriorem substantiam praebet, sed uitam suam a nequitia non custodit, rem suam Deo tribuit et se peccato. Hoc PL 123 quod minus est obtulit auctori, et hoc quod maius est seruauit iniquitati. Bene itaque per beatum Iob prius dici- y 62; tur: Iustitia indutus sum et uestiui me sicut uestimenium

; el sicut.

subiungitur

diademate,

: Oculus

73['16 Lath. 19, 190/195. aeu vite

34 (891B).

95 Matth.

19, 19.

[u$ caeco,

iudicio

meo. Ac deinde

et pes

claudo.

86/98 aio, Sen. 3, 33 (89o0BC). 98 Eccli. 14, 5.

Quia

92/93 Eccli.

102/106 'Taio, Seu.

3,

75[76increpantes oz. Norz. ^ 820culosC ^ 87iusta|suntadz. M — 88 collatis C, corr. proximis] MC, -os u 91 sibi M 94 origine M 100/101 id ;:que praebeatur] M zn marg. imf. — 1054/t.estom.C ^ 105/106 seruabit M 107 uestiuit MC Laud.: ^ 107/108 uestimentum] M C Laud. 1 Bess. 2, uestimento u sicut M ;. /.

988

LIBER XIX, xxii

110 tunc est apud Deum

oblatio uerae rectitudinis, cum

de ra-

dice iustitiae prodeunt rami pietatis. Sed quia in ipso misericordiae opere plus solet apud internum iudicem animus pensari quam factum, notandum quod caeci oculum fuisse se asserit, pedem claudi. Haec etenim dicens, profecto in115 dicat quia et illi per semetipsum manum praebuerat, et hunc portando sustinebat. Ex qua re colligitur, super egenos ac debiles quantum misericordiae illius uiscera fundebantur. Vnde et subditur : Pater eram $auperum. 39. Quae uidelicet uerba si ad uocem sanctae Ecclesiae 120 typica interpretatione referamus, ipsa est oculus caeco, quia per uerbum lucet, ipsa pes claudo, quia per adiutorium continet. Caecos enim praedicando illuminat, claudos uero opitulando sustentat. Caecus quippe est qui adhuc quo pergat non uidet ; claudus autem est, qui non potest ire quo uidet.

12; Crebro namque peccatum aut ignorantia aut infirmitate perpetratur, ut uel nesciat homo quid uelle debeat, uel non omne quod uoluerit possit. Quo contra recte per psalmistam dicitur : Dominus illuminatio mea et salus mea. Quia enim et scientiam Dominus et uirtutem praebet, et contra igno130 rantiam

illuminatio,

et contra

infirmitatem

Hinc etiam de iniquis dicitur : Fami et. lubricum,

ut scilicet per tenebras

salus uocatur.

w$ae eorum quo

ire non

tenebrae uideant,

qui etsi recta uiderint, in eis tamen per lubricum stare non possint. Iste itaque per lubricum inter bona claudicat, ille 155; per tenebras quae bona sequantur ignorat. Sancta itaque Ecclesia extremis tribulationibus deprehensa, antiquorum reminiscitur temporum, quando et docendo illuminare consueuerat, et adiuuando

firmare, et praecedentis membri

sui ore loquitur, dicens : Oculus fu? caeco et bes claudo. 140 40. Quae quia duos in se populos colligit, iudaicum scilicet atque gentilem, recte etiam potest caeco gentilis, claudo autem iudaicus populus designari. Gentilis quippe quasi oculos non habuit, quia non accepta lege non uidit quo ire debuisset.

At contra

iudaicus

habens

oculos,

claudus

fuit,

14; quia legem quidem sciendo tenuit, sed in ea gressum recti 111/118 Taio, .Sez/. 5, 33 (890CD). 128; Ps. 26, 1. 131/132 Ps. 54, 6.

125/127 aio, Sent. 4, 39 (954C).

115/114 caeci ... claudi] M C Bess. 2 Bel. Norm. Germ., caeco ... claudo yu 1idet-om. M X dicens M s. /. 119 sanctae oy. M — 129et s. dominus] MC, dominus ets. ;— 131 eorum] MC, illorum u Valg. |132 qua Laud. 2 Norz. ire] M C Bess. 2 Laud. 2 Norz., debent add. 133 uiderint] MC Laud.2 Norm., -rent 134 possint] M C Lazd. 2 Norz., -sent u 134/135 iste ... claudicat ille ... ignorat] M C Bess. 2 Corb. 2 Laud., isti ... -cant illi ... -ant Germ.

-egit

135 sequitur

143 oculus M

M C

loquitur M, a si

140 colligit] M C Bess. 2,

144 iudaicus] populus add. Bess. 2

LIBER XIX, xxilI-XXIV

989

operis non tetendit. Si enim gentilis populus caecus minime fuisset, propheta non diceret : Populus qui sedebat im tene- PL 124 bris, uidit lucem magnam. Rursum si israeliticus populus a bono opere minime claudicasset, nequaquam uoce Domini 15o psalmista dixisset : F?ló alieni mentiti sunt mali, filii alieni

Tnueterauerunt. et. claudicauerunt à semitis suis. Qui nimirum populus claudus idcirco nominatur, quia sanum gressum in operatione non habuit, quippe qui utroque pede uti noluit, dum unum testamentum recipit, aliud spernit. Quem cum 15; ad se uenientem sancta Ecclesia suscipit, quia ei iam uetus tenenti,

etiam

nouum

testamentum

inserit,

ad dirigendos

gressus illius, quasi alterum pedem iungit. Qui fidelis sanctae Ecclesiae populus adhuc recte subiungit : Pater eram paujerwm, quia uidelicet humiles, qui pauperes spiritu dicti & 626 160 sunt, ex eius praedicatione generantur. Sed oportet ut in his omnibus ipsa historiae subtiliter uerba pensemus. Ait enim :

29,16

XXIV,414.

Pater eram

pauperum

et causam

quam

nesciebam diligentissime inuestigabam. Plerumque enim multa homines pauperibus largiuntur, non quia eosdem pauperes diligunt, sed quia si minime tribuant, iram iudicis ; superni formidant ; qui si Deum non metuerent, quae habent dare noluissent. Et quidem in bono opere primus incipientium gradus est ut qui adhuc nescit proximum sicut se diligere, iam tamen incipiat iudicia superna formidare. Quia igitur aliud est bonum opus ex praecepto, aliud uero etiam ex af1o fectu facere, sanctus uir ut mentem nobis suae operationis insinuet, dicat : Pater eram pauperum. Non ergo se patronum, uel proximum, uel adiutorem pauperum, sed patrem fuisse testatur, quia nimirum magno caritatis officio studium misericordiae uertit in affectum naturae, ut eos quasi filios 1; cerneret per amorem, quibus quasi pater praeerat per protectionem. Quia igitur uis misericordiae illius naturam fuerat imitata, patrem se pauperum fuisse commemorat. Vbi etiam subdit : 147/148 Is. 9, 2; cfr. Matth. 4, 16. 150/151 Ps. 17, 46. XXXIV,

149/158 Taio, ent. 1, 4o0(774C).

11/17 Taio, Sen. 5, 353 (890D /891A).

148 rursus M si M s. /. 151 inueterauerunt M, b pro a/7. u, C Bess. 2 Corb. 2 Laud. 1. 2 INorm. Gerz., inueterati sunt u. V/zlg. quia M, corr. 152

quia] MC, qui u 153 quippe oz. M . 154recepit tenenti] testamenti M 160 ut M ;. /.

spreuit ji

156

XXIV, 4 sed M in marg. iudicii C ^ 5 habent] abundant Bes. 2 7 nescitp.s.se] M C,p.s.sen.u 8incipi&t M — 11ergo M C Corb. 2 Laud. 1. 2 Norm.,enimpu 11/12sepatronum] MC,p.seu 13 magnae Ge». — 17 imitata] C, z» -tus zz4t. a. zz.

990

29016

LIBER XIX, xxv

XXV,48. sime sunt

Et causam

inuestigabam. omnia

quam

quam

mesciebam

diligentis-

In quibus uidelicet uerbis pensanda

distincte

narrantur,

quod

nulla

ab

eo

merces praetermittitur. Iustus quippe est in actionibus suis, in infirmitatibus proximorum, strenuus in negotiis vA pius pauperum. Qui enim aeternae retributionis bona cogitat, necesse

est

ut

ad

omnem

se

causam

secuturae

mercedis PL 125

extendat. Hinc enim per Salomonem dicitur : Qui Deum Amet, nihil neglegit. Hinc etiam Paulus ait : Ad omne opus ro bonum. parati. Sed inter haec sciendum est quia aliquando in actionibus nostris minora bona praetermittenda sunt pro utilitate maiorum. Nam quis ignoret esse boni operis meritum, mortuum sepelire ? Et tamen cuidam qui ad sepeliendum patrem se dimitti poposcerat dictum est : S?me 15 4t mortui sepeliant mortuos suos, tu autem uade et annuntia regnum Dei. Postponendum namque erat obsequium huius ministerii officio praedicationis, quia illo carne mortuos in terram 2o

conderet,

isto autem

anima

mortuos

ad uitam

suscitaret. Per prophetam quoque primatibus dicitur : Quaerite vudiciwm, subuenite oppresso.

re-

synagogae Et tamen

Paulus apostolus dicit : Contemptibiles qui sunt in Ecclesia, illos constitute ad. iudicandum. Auditores etenim suos ad uirtutem