Lekarz rodzinny. Choroby układu pokarmowego 978-83-246-7340-7 [PDF]

Zitiervorschau

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje by/y kompletne i rzetelne. Nie biorąjednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą równieżżadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Redakcja: Michał Mrowiec Fotografia na okładce została wykorzystana za zgodą iStockPhoto Inc. Wydawnictwo HELION ul. Kościuszki 1e, 44-100 GLIWICE tel. 032 231 22 19,032 230 98 63 e-mail: [email protected]

WWW:http://helion.p/(księgarnia internetowa, katalog książek) Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres

http://helion.plluserlopinie1pokarm_ebook Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. ISBN: 978-83-246-7340-7

Copyright © Helion 2009

Printed in Poland

• • •

Poleć książkę na Facebook.com Kup w wersj i papierowej Oceń książkę

•

Księgarnia

•

Lu bię to! » Nasza spolecznosć

internetowa

Co to j est choroba układu pokarmowego? Czy

choroby układu

pokarmowego

to

częsty problem?

Przyczyny

5 17 21

Wybrane choroby

układu pokarmowego

25

Rozpoznanie

59

Leczenie

83

Najczęściej

zadawane pytania

Dodatkowe

informacje

97 101

Katarzyna Wrotek Katarzyna Wrotek

jest

doktorem

nauk

medycznych,

specjalistą chorób wewnętrznych i alergologii. Przez wiele lat była pracownikiem naukowo-dydaktycznym Akademii Medycznej w Warszawie. Obecnie pracuje w Międzyleskim Szpitalu Specjalistycznym.

Choroby układu pokarmowego

CO TO JEST CHOROBA UKŁADU POKARMOWEGO? Choroba ukladu pokarmowego to zaburzenie czynności

i/lub zmiana budowy przewodu pokarmowego o

charakterze ostrym lub przewleklym.

Badacze podkreślają, że zaburzenia te często mają związek z niesprzyjającym zdrowiu szybkim trybem życia, nieregularnymi posiłkami i stosowaniem używek. Dlatego, jak pokazują kolejne lata, częstość zachorowań dla większości chorób układu pokarmowego stale wzrasta. Coraz częściej również pojawiają się choroby tzw. czynnościowe. Choroby te charakteryzują się brakiem zmian w budowie przewodu pokarmowego, prawidłowymi

wynikami badań dodatkowych i uporczywie

nawracającymi dolegliwościami, które " zatruwają" codzienne życie chorych. Często opisywaną chorobą tego rodzaju jest zespół jelita drażliwego. Autorka poradnika przybliża w dalszej części książki powszechnie występujące choroby układu pokarmowego. Aby je lepiej zrozumieć, potrzebna jest garść

informacji

na temat budowy kolejnych odcinków prawidłowego przewodu.

6

Choroby układu pokarmowego

B U DOWA U KŁAD U POKARMOWE G O Układ pokarmowy, zwany czasami trawiennym, to rura otwarta po obu stronach. Ponieważ ma jednak ważne zadania do spełnienia, pomimo prostego kształtu, budową dorównuje wyspecjalizowanym maszynom. Jakie zadania stoją przed tym układem? Po pierwsze, dostarczenie materiałów budulcowych potrzebnych innym narządom. Po drugie, zapewnienie cząsteczek potrzebnych do regeneracji zużytych fragmentów naszego ciała. Po trzecie, dowóz substancji energetycznych zapewniających przemianę materii i wszystkie procesy życiowe. Zadania te mogą być wykonane, jeżeli do przewodu pokarmowego wprowadzony zostaje pokarm, a wraz z nim białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, witaminy i woda. Jaką drogę mają do przebycia?

Jama

ustna

-

początkowy odcinek przewodu

pokarmowego. To tu rozpoczyna się rozdrabnianie i zmiękczanie pokarmu. W rozdrabnianiu pomagają zęby - mleczne u dzieci, stałe u dorosłych. Dzieci posiadają 20 zębów (przy założeniu, że są szczęśliwymi właścicielami kompletu). Zębów stałych powinny być 32 sztuki o zróżnicowanym kształcie. Do zmiękczania niezbędna jest ślina produkowana przez gruczoły ślinowe (ślinianki). Mogą one w ciągu dnia wyprodukować średnio około 1 litra śliny. W jamie ustnej możliwe jest również odczuwanie smaków potraw: słonego, słodkiego, kwaśnego i gorzkiego. Pokarm, częściowo rozdrobniony i zmiękczony, dzięki pracy mięśni rozpoczyna dalszą wędrówkę·

8

Co to Jest choroba układu pokarmowego?

Gardło

-

to kolejny etap na drodze pokarmu. Jest

to jednocześnie skrzyżowanie dróg prowadzących do różnych części ciała. Gardło ma połączenie z jamą nosową, układem oddechowym, z uszami i z przewodem pokarmowym. Ponadto znajdują się w nim migdałki. Są to fragmenty układu odpornościowego, które powiększają się w czasie infekcji, a czasami wręcz przerastają i przeszkadzają wówczas w oddychaniu. Ale jednocześnie mogą ochronić przed przedostaniem się wirusów i bakterii w głąb organizmu.

Choroby układu pokarmowego

Przechodząc przez gardło, można trafić albo do układu oddechowego, albo do pokarmowego. Taka budowa zwiększa ryzyko zachłyśnięcia się kęsem pokarmu albo wciągnięcia dużej ilości powietrza do żołądka (np. podczas szybkiego, łapczywego jedzenia).

Przełyk

-

to połączenie gardła z żołądkiem leżące na

przeważającej długości w klatce piersiowej. Tylko krótki odcinek położony jest w jamie brzusznej po przejściu przełyku przez otwór w przeponie. Otwór ten nazwano rozworem przełykowym. Przełyk stanowi najwęższą część przewodu pokarmowego, a jego długość waha się od 25 do 30 cm. Ma kształt rurki z trzema przewężeniami, na poziomie których mogą zatrzymywać się zbyt duże fragmenty połknięte przez człowieka. Przełyk zapewnia przesunięcie się pokarmu do żołądka, czyli pierwszej części przewodu pokarmowego położonej w brzuchu.

Żołądek

-

kształtem przypomina worek, w którym

zbiera się pokarm. Gromadzi się tam nie po to , aby poleżeć i odpocząć, ale żeby ulec przekształceniu w postać bardziej płynną. Przemiana ta jest możliwa dzięki wydzielanym przez żołądek enzymom i kwasowi solnemu. Czym są enzymy? Substancjami, które są niezbędne w procesach przemiany innych substancji, takich jak białka, cukry i tłuszcze. Na skutek tych przemian powstają prostsze cząsteczki , które mogą być wykorzystane do budowy komórek i tworzenia energii. Kwas solny i enzymy razem tworzą tzw. sok żołądkowy. Ten sok gruczoły rozmieszczone w ścianie żołądka wydzielają w ilości przekraczającej nawet dwa litry na dobę. Prawidłowa produkcja i wydzielanie soku żołądkowego to warunki konieczne do kontynuowania trawienia pokarmu.

10

Co to Jest choroba układu pokarmowego?

W budowie żołądka istotne są dwie struktury: wpust i odźwiernik. Wpust to połączenie żołądka z przełykiem. Prawidłowa kurczliwość wpustu zapobiega cofaniu się kwaśnej, bo pomieszanej z sokiem żołądkowym treści pokarmowej do przełyku. Odźwiernik natomiast to jakby otwór końcowy, za którym nie ma już żołądka, zaczyna się natomiast dwunastnica. Jak długo pokarm pozostaje w żołądku? To zależy od naszej diety. Posiłki ciężkostrawne i większe objętościowo mogą pozostawać w żołądku nawet ponad 7 godzin, niewielkie posiłki przechodzą dalej w czasie krótszym niż dwie godziny.

Jelito

-

to najdłuższa część przewodu pokarmowego.

Została podzielona na dwie części - jelito cienkie i grube. Jelito cienkie ma około trzy - pięć metrów długości. Zaczyna się dwunastnicą położoną tuż za żołądkiem. Od wewnątrz jelito jest pokryte tzw. kosmkami, w obrębie których odbywa się wchłanianie strawionego pokarmu. Ponieważ kosmków jest kilka milionów, to możliwości wchłaniania również są ogromne. Oprócz wchłaniania, w jelicie nadal kontynuowane jest trawienie białek, cukrów i tłuszczów. Jelito grube, będące przedłużeniem jelita cienkiego, kończy przewód pokarmowy. W początkowym odcinku odchodzi od niego znany wszystkim wyrostek robaczkowy. Nie bierze on udziału w trawieniu, a często jest miejscem, gdzie toczą się stany zapalne, zmuszające do interwencji chirurgicznej. W jelicie grubym wchłaniana jest w bardzo dużej ilości woda, co powoduje zagęszczenie niestrawionych resztek pokarmowych.

11

Choroby układu pokarmowego

Wątroba

-

to

duzy gruczoł połozony po prawej

stronie brzucha pod zebrami. Od dołu przylega do niej pęcherzyk zółciowy, gromadzący zółć wyprodukowaną przez wątrobę. Wątroba jest nie tylko producentem zółci. Pełni wazną rolę zakładu oczyszczania, dzięki czemu usuwane są z organizmu szkodliwe substancje.

Trzustka

-

podobnie jak wątroba, to ogromnie wazny

gruczoł w kazdym organizmie. Wytwarza hormon insulinę, konieczny do prawidłowego gospodarowania cukrami. Niedobór insuliny lub jej brak to powszechnie znana cukrzyca.

12

Co to Jest choroba układu pokarmowego?

PODSTAWOWE TERM I NY ZWIĄZAN E Z CHOROBAMI UKŁAD U POKARMOWE G O Biopsja błony śluzowej żołąd ka

-

pobranie wycinków

do badania w czasie gastroskopii.

Cholesterol

-

tłuszcz w dużej części produkowany

przez wątrobę, częściowo dostarczany również do organizmu razem z produktami spożywczymi. Wchodzi w skład złogów tworzących się w drogach żółciowych i pęcherzyku żółciowym.

Czyn n i ki ryzyka

-

czynniki, które w istotny sposób

zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na określoną chorobę, np. picie alkoholu zwiększa szansę zachorowania na marskość wątroby.

Dyspepsja

-

odczuwanie w nadbrzuszu bólu, który trwa

stale lub nawraca przez co najmniej 4 tygodnie. Bólowi mogą towarzyszyć nudności i wymioty, zgaga, odbijania i utrata apetytu.

Endoskopia kapsułkowa

-

badanie przewodu

pokarmowego za pomocą specjalnej kapsułki, która przechodząc przez cały przewód, przekazuje obraz do komputera.

Choroby układu pokarmowego

Gastroenterolog (gastrolog) - specjalista zajmujący się działaniem i chorobami przełyku, żołądka, jelit, odbytu, wątroby i dróg żółciowych oraz trzustki.

Gastroskopia - badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego (przełyk, żołądek, dwunastnica) za pomocą wziernika (gastroskopu).

Hel icobacter pylori - bakteria ułatwiająca powstawanie wrzodu w przewodzie pokarmowym.

Kolonoskopia

-

badanie polegające na oglądaniu jelita

grubego za pomocą giętkiego wziernika (kolonoskopu) wprowadzanego przez odbyt.

Odźwiern i k - połączenie żołądka z dwunastnicą, czyli pierwszą częścią jelita.

Perforacja - przedziurawienie ściany przewodu pokarmowego w miejscu owrzodzenia i wydostanie się kwaśnej zawartości do jamy brzusznej.

Polip - jest to twór wyrastający z błony śluzowej do wnętrza jakiegoś narządu (np. do wnętrza nosa, zatok, żołądka czy jelita). Polipy w przewodzie pokarmowym mogą być nowotworowe lub nienowotworowe.

Refl u ks żołąd kowo-przełykowy - zarzucanie zawartości żołądka do przełyku. Może występować w niewielkim nasileniu u osób zdrowych. Jeżeli się zwiększa i powoduje dolegliwości, wówczas jest traktowany jako choroba.

Rozwór przełykowy

-

otwór w przeponie (mięśniu

rozdzielającym klatkę piersiową i jamę brzuszną), przez który z klatki piersiowej do jamy brzusznej przechodzi przełyk.

14

Co to Jest choroba układu pokarmowego?

Sok żołąd kowy

-

silnie kwaśny płyn produkowany

w żołądku, zawierający wodę, kwas solny i enzymy. Zapewnia prawidłowe przekształcanie i trawienie pokarmu.

Ś l i na

-

ciecz zawierająca ponad 99% wody,

produkowana i wydzielana przez gruczoły ślinowe do jamy ustnej.

Trawienie

-

proces przekształcania pokarmu w prostsze

cząsteczki, które mogą przeniknąć przez ścianę przewodu pokarmowego i zostać wykorzystane jako źródło energii i budulec.

Uchyłek przewodu pokarmowego

-

uwypuklenie

na zewnątrz ściany przewodu pokarmowego, w którym często gromadzą się resztki pokarmowe. Uchyłki mogą powstawać w przełyku, jelicie cienkim i grubym.

Wpust

-

otwór położony w przejściu przełyku

do żołądka.

Wrzód trawienny

-

ubytek ściany żołądka i/lub

dwunastnicy sięgający do błony podśluzowej lub głębiej w ścianę przewodu pokarmowego.

15

Choroby układu pokarmowego

CZY CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO

TO CZĘSTY PROBLEM? pokazują, że choroby przewodu pokarmowego to problem coraz liczniejszej grupy ludzi i stale utrzymuje się tendencja wzrostowa. Niestety, dane epidemiologiczne

Która z chorób występuje najczęściej, trudno powiedzieć, ponieważ rozrzut w danych liczbowych pochodzących z różnych źródeł sięga nawet kilkudziesięciu procent. Przyjrzyjmy się dostępnym danym epidemiologicznym z Polski.

Czy choroby układu pokarmowego to częsty problem?

Coraz częściej rozpoznawaną u ludzi dorosłych chorobą przewodu pokarmowego jest zespół jelita drażliwego, zwany inaczej zespołem jelita nadpobudliwego. Częściej chorują kobiety w wieku 20 - 40 lat. Chorobę tę można rzeczywiście traktować jako problem, ponieważ pacjent czuje się źle, a badania wychodzą dobrze. Czasami nie " wiadomo, czy już rozpoznać " jelito nadpobudliwe , czy szukać dalej przyczyny. U około 20% populacji dorosłej pojawiają się zaparcia. Częstość tego schorzenia rośnie z wiekiem, w grupie osób w podeszłym wieku przekracza 50%. Częściej problem dotyczy kobiet. Powszechnym schorzeniem jest przepuklina rozworu przełykowego przepony. Ocenia się , że

występuje

nawet

u 45% populacji. Rozwój przepukliny nasila się z wiekiem. Znaczenie ma również płeć - częściej choroba dotyczy kobiet. Choroba wrzodowa jest problemem częstym, a nawet bardzo częstym. Choruje mniej więcej co dziesiąty człowiek. Mężczyźni zapadają na tę chorobę trzy razy częściej niż kobiety. Najczęściej pojawia się w populacji ludzi w wieku umożliwiającym pełną aktywność zawodową. Przedział wiekowy osób najczęściej zapadających na chorobę wrzodową dwunastnicy jest bardzo rozległy i wynosi 25 - 75 lat. Wrzody żołądka spotyka się częściej u osób w wieku 50 - 65 lat. Wśród osób starszych i dzieci choroba wrzodowa jest obserwowana rzadziej. Częstość pojawiania się wrzodziejącego zapalenia jelita grubego wynosi około 100 na 1 00 tys. osób. Problem dotyka przede wszystkim kobiet między 20. a 40. rokiem życia. Rzadziej chorują palacze papierosów. Na chorobę Leśniowskiego-Crohna najczęściej zapadają osoby w wieku od 1 5 do 35 lat, liczba zachorowań stale rośnie.

19

Choroby układu pokarmowego

Przewlekłe zapalenie trzustki stwierdza się u około 5 osób na 1 00 tys. mieszkańców Polski. Kamica pęcherzyka żółciowego to choroba głównie kobiet. W Polsce choruje około 1 5% populacji . Najczęściej rozpoznawanym nowotworem przewodu pokarmowego jest rak jelita grubego, który zajmuje obecnie w Polsce trzecie miejsce jako przyczyna zgonów. Częstość zachorowań rośnie z wiekiem, rzadko rozpoznaje się ten typ raka poniżej 40. roku życia. Rak żołądka jest również jednym z powszechniej pojawiających się nowotworów. Częściej chorują mężczyźni, w Polsce około 35 na 1 00 tys. osób. U kobiet choroba ta rozpoznawana jest u około 1 4 na 1 00 tys. Większość chorych ma powyżej 40 lat. Od 3 do 1 0% wszystkich nowotworów przewodu pokarmowego stanowi rak przełyku. Częściej chorują mężczyźni . Mężczyźni częściej także zapadają n a raka trzustki. Częstość występowania nowotworu wzrasta z wiekiem.

Choroby układu pokarmowego

PRZYCZYNY W zależności od

rodzaju

choroby przewodu

pokarmowego, różne mogą być przyczyny. Ale można u stal i ć listę człowieka

czynników obciążających, które narażają

na

zwiększone ryzyko zachorowania.

Te czynniki to :

D

Predyspozycje genetyczne - jeżeli w danej rodzi­

nie

powtarzają się nowotwory lub choroby zapal­

ne jelit to prawdopodobieństwo utrzymania się tej tendencji powtarza się w kolejnych pokoleniach.

El

Przewlekły stres i n iereg u l arne spożywanie

posiłków - wszyscy jesteśmy narażeni na trudy i problemy życia codziennego. Sposób reagowania i radzenia sobie z problemami w dużym stopniu zależy od nas samych. Osoby pobudliwe

i agresywne mają większe ryzyko

zachorowania na chorobę wrzodową. Dzieje się tak dlatego, że stres niekorzystnie wplywa na śluz pełniący rolę ochronną na błonie śluzowej.

II

Nadużywanie al koholu - zwiększa ryzyko poważnych chorób wątroby (marskość) i trzustki.

..

Zaburzenia gospodarki tłuszczowej - nadmierne stężenia w organizmie tzw. złych tłuszczów (cholesterolu LDL, trójglicerydów) sprzyjają chorobom wątroby, trzustki i dróg żółciowych.

22

Przyczyny

El

Mała aktywność fizyczna

-

prowadząc

do nadwagi i otyłości, jest bardzo ważnym czynnikiem ryzyka wielu chorób, Przyczynia się również do pojawiania się zaparć, uchyłków i nowotworów jelita ,

II

Otyłość

-

zwłaszcza otyłość brzuszna,

Przyczynia się do osłabienia mięśni i rozwoju przepukliny rozworu przełykowego przepony,

Ma wpływ na szybsze tworzenie złogów żółciowych,

II

Palenie papierosów

-

przyspiesza pojawienie

się chorób trzustki, zwiększa ryzyko przemiany stanu zapalnego w raka. Wzmaga wytwarzanie kwasu solnego w żołądku i zmniejsza przepływ krwi przez warstwę śluzu, co skutkuje złym dowozem tlenu i składni ków budulcowych,

El

Leki

-

niektóre leki mogą niekorzystnie

oddziaływać poprzez bezpośredni wpływ na błonę śluzową (np. leki przeciwbólowe i przeciwzapalne) lub poprzez wpływ na mięśnie w ścianie przewodu pokarmowego (spowolnienie perystaltyki, słabsza kurczliwość wpustu żołądka) ,

El

Zakażenie bakterią Helicobacter py/ori

-

szacuje się, że liczba zakażonych w Polsce wynosi 70% osób dorosłych, a 30% wśród dzieci i młodzieży poniżej 1 8. roku życia. Bakterię można znaleźć w ślinie, kamieniu nazębnym, błonie śluzowej żołądka, kale. Zwiększa ilość

wydzielanego soku żołądkowego. Choroby przewodu pokarmowego często są schorzeniami wieloczynn i kowymi. Kilka czynników ryzyka działa w zbliżonym czasie i wywołuje zmianę budowy lub czynności.

24

Choroby układu pokarmowego

WYBRANE CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO Z

licznej grupy chorób rozwijających

się w układzie

pokarmowym zostały przedstawione te

spotykane

w

najczęściej

praktyce lekarskiej.

P RZEWLEKŁE ZAPALE N I E PRZEŁYKU Jest to choroba polegająca na stopniowym rozwoju stanu zapalnego w ścianie przełyku. Przyczyną może być: •

zarzucanie pokarmu wymieszanego z kwaśnym sokiem żołądkowym z żołądka do przełyku (tzw. refluks),

•

przewlekle nadużywanie alkoholu, stosowanie niektórych leków (np. przeciwbólowych),

zakażenia bakteriami, wirusami, grzybami, radioterapia niektórych nowotworów. Dolegliwości mogą być niezbyt nasilone. N ajczęściej pojawia się zgaga, poczucie pieczenia za mostkiem, zaburzenia smaku. Jeżeli

objawy te utrzymują się

przewlekle lub stale nawracają, warto udać się do lekarza po skierowanie na dalsze badania. Choroba rozpoznawana jest najczęściej na podstawie gastroskopii i badania wycinków pod mikroskopem.

26

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

Plan postępowania:

D

unikaj substancji drażniących, takich jak alkohol i dym papierosowy,

El El II

nie stosuj w nadmiarze leków przeciwbólowych, ogranicz w diecie węglowodany, regularnie stosuj leki zalecone przez lekarza, ponieważ nieleczony stan zapalny może doprowadzić do zwężenia przełyku lub przemiany w proces nowotworowy.

Choroby układu pokarmowego

PRZEP U KLI NA ROZWO RU PRZEŁYKOWE G O PRZEPONY Przełyk przechodzi z klatki piersiowej do jamy brzusznej przez otwór w dużym mięśniu, jakim jest przepona. Pod przeponą rozpoczyna się żołądek. Jeżeli dojdzie do osłabienia mięśnia w tej okolicy, to żołądek i część przełyku może przeciskać się przez otwór w przeponie i wchodzić do klatki piersiowej. Taki stan nazwano przepukliną rozworu przełykowego przepony. Przyczyną tej nieprawidłowości może być:

zmniejszenie napięcia

(zwiotczenie) mięśni

(np. wraz z wiekiem),

otyłość brzuszna, ciąża. Przepuklina często nie powoduje żadnych dolegliwości. U części osób mogą pojawi ć się zgaga, pieczenie za mostkiem, kaszel, pochrząki wanie, poczucie przeszkody w gardle. Dolegliwości mogą się nasilać po przyjęciu pozycji leżącej. Aby rozpoznać przepuklinę rozworu przełykowego przepony, można wykonać albo gastroskopię, albo prześwietlenie górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

Plan postępowania:

D II

zmniejszenie masy ciała, spożywanie posiłków częściej, ale w mniejszych objętościach,

II

leżenie z głową uniesioną

wyżej

niż reszta ciała

(można coś podłożyć pod nogi łóżka tam, gdzie jest zagłówek),

II

unikanie czynników zmniejszających napięcie mięśniowe (np , niektóre leki, alkohol),

CHOROBA REFLU KSOWA PRZEŁYKU Jest to stan zapalny przełyku spowodowany powracaniem kwaśnego pokarmu

(wymieszanego

z sokiem żołądkowym) z żołądka do przełyku, Oznacza to, że refluks żołądkowo-przełykowy

powoduje

zapalenie,

Dlaczego tak się dzieje? Częste przyczyny to : •

zaburzona kurczliwość mięśni, z których zbudowany jest przełyk i przejście przełyku w żołądek,

•

długie przebywanie treści pokarmowej w żołądku ,

Na kurczliwość mięśni przewodu pokarmowego niekorzystnie mogą wpływać niektóre leki, dieta zawierająca dużo tłuszczu i pokarmów ciężkostrawnych,

alkohol, palenie papierosów i nadmierna masa ciała , Chorobę najczęściej sygnalizuje zgaga, Z innych dolegliwości mogą pojawiać się bóle w klatce piersiowej podobne do bólu w chorobie wieńcowej, odbijania, poczucie gorzkiego smaku w jamie ustnej, nudności, poczucie przeszkody w gardle, przewlekły kaszel.

U części osób kaszel jest jedynym objawem, bez

żadnych

dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego ,

Czasami mogą pojawiać się napady duszności.

29

Choroby układu pokarmowego

W celu rozpoznania choroby refluksowej przełyku trzeba wykonać gastroskopię, najlepiej z pobraniem wycinków. Plan postępowania:

.. El El .. El

unikanie lezenia po posiłkach i jedzenie kolacji nie później niz 2 godziny przed pójściem spać,

wyzsze ułozenie głowy i górnej części tułowia (uniesienie łózka), unikanie czynników zaburzających kurczliwość

mięśni (niektóre

leki, alkohol),

zmni ejszenie masy ciała,

systematyczne przyjmowanie zaleconych leków w celu opanowania stanu zapalnego i niedopuszczenia do powstania nadżerek i owrzodzeń.

UCHYŁKI PRZEŁYKU są to uwypuklenia ściany przełyku, które mogą powstawać na każdej wysokości. Uchyłki zaburzają prawidłowe przechodzenie pokarmu, mogą też gromadzić część pokarmów, co prowadzi do gnicia, stanu zapalnego błony śluzowej i podkrwawiania. Przyczyny powstawania uchyłków nie są jednoznacznie określone. U części osób nie powodują one żadnych doleg li wości U innych mogą być przyczyną brzydkiego zapachu z jamy ustnej, nudności

i

wymiotów, trudności

z połykaniem, kaszlu, bólów za mostkiem. W rozpoznaniu uchyłków przydatne jest prześwietlenie górnego odcinka przewodu pokarmowego. Jeżeli wykonywana jest gastroskopia, konieczna jest bardzo duża ostrożność, żeby nie doszło do przebicia ściany przełyku w obrębie uchyłka.

30

.

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

Plan postępowania:

D

posiłki należy dzielić na małe objętościowo porcje, zjadać je powoli, dokładnie rozgryzając poszczególne kęsy,

fJ

jeżeli leczenie kaszlu u specjalisty chorób płuc nie przynosi żadnej poprawy, warto pomyśleć o badaniach przewodu pokarmowego,

El

jeżeli rozpoznanie uchyłka przełyku jest przypadkowe i nie daje on żadnych dolegliwości, nie trzeba go leczyć,

II

jeżeli rozpoznano duże uchyłki, należy poddać się operacji mającej za zadanie je usunąć.

Choroby układu pokarmowego

RAK P RZEŁYKU Nowotwory w przełyku mogą być zarówno łagodne, jak i złośliwe. Autorka poradnika zajmie się tylko nowotworem złośliwym, chcąc uczulić Czytelników na istotne problemy zdrowotne. Czynniki ryzyka rozwoju złośliwego nowotworu w przełyku to: •

palenie tytoniu, przewlekłe draznienie błony śluzowej (bardzo gorące posiłki i napoje, alkohol),

•

przewlekłe stany zapalne, np. nieleczone zapalenie wywołane refluksem zołądkowo-przełykowym.

Duzym problemem w większości nowotworów jest późne pojawianie się dolegliwości. Podobnie jest przy raku przełyku. Początkowo rozwija się on po cichu.

Objawy, które pojawiają się późno,

to najczęściej bóle

za mostkiem, problemy z połykaniem, osłabienie, utrata apetytu, chudnięcie, stany podgorączkowe.

Objawy raka przełyku pojawiają się późno, dlatego najwaźniejsza jest profilaktyka.

Dobrym badaniem do rozpoznania raka przełyku jest gastroskopia z pobraniem wycinków. Plan postępowania :

D El El .. 32

warto zadbać, aby spozywane pokarmy i napoje miały temperaturę pokojową, ograniczyć alkohol,

nie palić tytoniu, systematycznie leczyć stany zapalne przełyku.

C H OROBA WRZOD OWA Choroba związana jest wytworzeniem wrzodu trawiennego w żołądku lub dwunastnicy, lub w obu tych częściach jednocześnie. Wrzód trawienny to uszkodzenie

z

błony śluzowej i

podśluzowej.

Przyczyny uszkadzania błony

śluzowej to:

niektóre leki, np. przeciwbólowe i przeciwzapalne, zakażenie bakterią

Helicobacler pylori, •

stres,

alkohol, palenie tytoniu.

Dolegliwości związane z chorobą wrzodową mogą się róż n i ć w zależności od umiejscowienia wrzodu. Choroba wrzodowa żołąd ka: •

ból

w

nadbrzuszu,

pojawiający się często

po jedzeniu, zgaga, odbijanie, czkawka, •

niedokrwistość,

•

chudnięcie, zmniejszenie

apetytu, •

nudności.

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

Choroba wrzodowa dwu nastn icy: •

ból w nadbrzuszu nasilający się na czczo, ustępujący po spożyciu nawet niewielkiego posiłku,

•

ból może pojawiać się w nocy i budzić osobę chorą,

•

ból nasila się zdecydowanie podczas palenia papierosów,

•

niedokrwistość,

•

zaparcia.

N ajlepszym badaniem w rozpoznaniu choroby wrzodowej pozostaje gastroskopia, w czasie której można pobrać badania na

He/icobacter py/ori i wycinki, aby wykluczyć

nowotwór. Plan postępowania:

D

ogromne znaczenie zarówno w profilaktyce, jak i w zmniejszaniu częstości nawrotów ma zmiana trybu życia (umiejętność radzenia sobie ze stresem, unikanie używek),

fJ

dieta (unikanie pokarmów wywołujących

II

systematyczne przyjmowanie leków, aby

..

okresowo leczenie sanatoryjne (nie tylko

dyskomfort lub bóle w górnej części brzucha),

zapobiec powikłaniom choroby wrzodowej,

korzystny wpływ zmiany otoczenia, ale również lecznicze wody mineralne).

35

Choroby układu pokarmowego

RAK Ż OŁĄDKA Łagodne nowotwory żołądka występują bardzo rzadko. Najczęstszym nowotworem żołądka jest rak o charakterze złośliwym. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju nowotworu należą:

występowanie raka żołądka u innych członków rodziny,

zakażenie •

przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka,

dieta •

bakterią He/icobacter py/ori,

zawierająca duże

ilości nitrozoamin,

polipy w żołądku.

Początek choroby przebiega bez żadnych dolegliwości i sygnałów ostrzegawczych.

Objawy pojawiają się

późno i należą do nich bóle w górnej części brzucha, objawy

pełności

w

dotku

podsercowym,

utrata apetytu,

chudnięcie, osłabienie, nudności, czasami stany podgorączkowe. Stwierdzenie niedokrwistości w badaniu krwi mówi o dłuższym trwaniu choroby. W diagnostyce podstawową rolę odgrywa gastroskopia z pobraniem wycinków. W badaniach przesiewowych wykorzystywane jest badanie kału na krew utajoną. Plan postępowania:

D

wykonywanie okresowych badań kontrolnych, jeżeli ktoś w rodzinie chorował na raka żołądka,

El El .. 36

unikanie

w diecie nitrozoamin,

wyleczenie zakażenia

He/icobacter py/ori,

wczesne usuwanie polipów z żołądka.

WRZODZI EJĄC E ZAPALEN I E J ELITA G R U B E G O Jest to przewlekły stan zapalny błony śluzowej i podśluzowej jelita grubego. Choroba nigdy nie rozszerza się na jelito cienkie. Przebiega zmiennie - okresy wyciszenia objawów przeplatają się z zaostrzeniami. Czynniki sprzyjające zachorowaniu : •

życie w środowisku wielkomiejskim,

•

występowanie choroby u innych członków rodziny,

•

nieprawidłowe działanie układu immunologicznego,

•

zakażenia drobnoustrojami (wirusami, bakteriami, pasożytami),

•

stres.

37

Choroby układu pokarmowego

Choroba może rozwijać się powoli i stopniowo lub pojawić się nagle z nasilonymi objawami : biegunką z domieszką śluzu i krwi, bólami brzucha, wymiotami, gorączką. Dłużej trwająca choroba doprowadza do utraty masy ciała, wyniszczenia, niedoboru białka (z tego powodu pojawiają się obrzęki). Dolegliwościom ze strony przewodu pokarmowego mogą towarzyszyć objawy ze strony innych narządów (zmiany skórne, bóle stawowe, owrzodzenia w jamie ustnej, choroby wątroby). Badaniem pozwalającym rozpoznać chorobę jest kolonoskopia z pobraniem wycinków i badaniem mikroskopowym. Plan postępowania:

dieta

musi być

dostosowana do etapu choroby,

w okresach zaostrzenia płynna, bogata w minerały i składniki odżywcze, w okresach wyciszenia bogata w białko i witaminy,

B El

unikanie pokarmów źle tolerowanych, np. mleka,

systematyczne przyjmowanie leków i kontrole w poradni gastrologicznej.

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

CH O RO BA LEŚN I OWS KI E G O-C R OHNA Przewlekła choroba zapalna zlokalizowana najczęściej w obrębie jelit, ale możliwe jest równoczesne nasilanie się stanu zapalnego w kilku różnych odcinkach przewodu pokarmowego. Przyczyny choroby nie są do końca ustalone. Na pewno rolę odgrywają : •

czynniki genetyczne,

•

nieprawidłowe działanie układu immunologicznego,

•

czynniki psychiczne,

•

palenie papierosów.

Dolegliwości związane z chorobą to najczęściej wzdęcia i bóle brzucha, niezbyt nasilona biegunka okresowo z krwią, osłabienie, chudnięcie. W celu rozpoznania choroby

wykonywane jest

badanie endoskopowe

z pobraniem wycinków. Plan postępowania:

D

przyjmowanie leków nawet w okresie bez objawów choroby i okresowo kontrole w poradni gastrologicznej,

El El

ciążę należy zaplanować w okresie wyciszenia objawów, u chorych, u których przewlekły stan zapalny doprowadził do zwężenia jelit, należy unikać błonnika.

39

Choroby układu pokarmowego

UCHYŁKI J E LIT Uchyłki W obrębie jelita cienkiego występują rzadko i najczęściej nie powodują żadnych dolegliwości. Częściej uchyłki tworzą się w jelicie grubym. Niektóre z przyczyn to: predyspozycje rodzinne, •

zaparcia.

Często przebieg jest bezobjawowy. Jeżeli pojawiają się dolegliwości, to najczęściej są to wzdęcia, pobolewanie brzucha lub dyskomfort, zaparcia, rzadziej biegunki. Ważnym powikłaniem w obrębie uchyłków jest stan zapalny, który może być przyczyną krwawienia lub przebicia ściany przewodu pokarmowego. W momencie, gdy rozwinie się stan zapalny, dolegliwości ulegają nasileniu: pojawiają się bóle brzucha i wzrost temperatury ciała. W diagnostyce uchyłków przydatne może być prześwietlenie jelit z podaniem przez odbyt środka kontrastowego. Można również uwidocznić uchyłki w badaniu kolonoskopowym. Dobrym okresem do wykonywania badań jest okres wyciszenia objawów i dobrego samopoczucia. Badania przeprowadzane w momencie nasilenia stanu zapalnego narażają chorego na przedziurawienie przewodu pokarmowego. Badania kolonoskopowe należy okresowo powtarzać, ponieważ w obrębie uchyłków może dojść do rozwoju nowotworu. Morfologia krwi odpowie na pytanie, czy jest obecna niedokrwistość.

40

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

Plan postępowania:

D

walka z zaparciami w celu zapobiegania rozwojowi uchyłków,

El

okresowe badania kontrolne jelita grubego (kolonoskopia) u osób z obciążeniami genetycznym i,

El

w okresie stabilnym (bez istotnych dolegliwości) wskazana dieta z dużą ilością błonnika: pieczywo i makarony pełnoziarniste, owoce, warzywa,

II

w stanie zapalnym uchyłka zakazana jest dieta bogatobłonnikowa. Prowadzona wówczas dieta musi być lekkostrawna, uboga w błonnik i inne substancje resztkowe.

Choroby układu pokarmowego

ZES P Ó Ł J ELITA D RAŻ LIWE G O (zespół jel ita nad pobudl iwego) Choroba ta jest coraz częściej opisywana w prasie ogólnodostępnej jako jedn a z chorób cywili zacyjnych związanych z nieh igienicznym trybem życia. W piśmiennictwie anglojęzycznym znana jest pod skrótem IBS

(irritable bowel syndrome). Polega na zaburzeniu

czynności jelit przejawiającym się w dodatkowych skurczach mięśni zlokalizowanych w ścianie przewodu pokarmowego. Dodatkowo blona śluzowa wyścielająca od wewnątrz jelita wykazuje nadmierną wrażliwość na codzienne bodźce (posiłki, leki, emocje). Jakie mogą być przyczyny? Oto najczęściej wymieniane:

stresy i nieumiejętność radzenia sobie z problemami życia codziennego, alergia lub nietolerancja pokarmowa,

dieta uboga

w błonnik i substancje resztkowe,

przebyte zakażen ia pasożytami i bakteriami w przewodzie pokarmowym. Dolegliwości zgłaszane przez chorego powinny mieć charakter przewlekły (co najmniej trzymiesięczny). Mogą utrzymywać się stale lub pojawiać się w formie napadowej. Do częściej zgłaszanych przez pacjentów dolegliwości należą : bóle brzucha, wzdęcia, nadmierne tworzenie się gazów jelitowych, zmienny charakter wypróżnień (biegunka, śluz w stolcu, gwałtowne parcie), nudności, wymioty. Dolegliwościom ze strony przewodu pokarmowego mogą towarzyszyć inne, takie jak: bóle głowy, pieczenie i bóle przy oddawaniu moczu, obniżony nastrój, stany lękowe.

42

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

Rozpoznanie następuje najczęściej poprzez wykluczenie innych chorób, takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, choroba trzewna, zakażenie pasożytami, nietolerancja laktozy, polipy i uchyłki jelit, nadczynność tarczycy. Wykonywane kolejno badania mają dawać prawidiowe wyniki - wówczas pojawi się sugestia zaburzenia czynności. Plan postępowania:

D

ogromnie ważną rolę odgrywa unormowanie trybu życia,

fJ

dieta eliminacyjna ustalona na podstawie obserwacji własnych - należy wyeliminować te produkty, po których chory czuje się gorzej,

El II

zwiększenie ilości wypijanych dziennie płynów

(z wyłączeniem kawy

i kakao),

w nasilonych dolegliwościach można sięgnąć po leki zmniejszające napięcie mięśni i przeciwbólowe zalecone przez gastrologa.

Choroby układu pokarmowego

ZAPARCIA Zmniejszenie liczby oddawanych stolców i wydłużenie odstępów między nimi na skutek przedłużonego zalegania treści pokarmowej w jelicie grubym. Zaparcia mogą się utrzymywać przewlekle lub pojawiać okresowo (zmiana otoczenia, pobyt w szpitalu, przejściowa zmiana diety). Przyczyn zaparć można wymienić bardzo dużo: •

blędy

w odżywianiu (pośpiech przy spożywaniu

posiłków, mała ilość wypijanych płynów, mało błon­ nika, spożywanie produktów wysokoprzetworzo­ nych),

siedzący tryb życia, •

ciąża,

•

miesiączka, zaburzenia emocjonalne,

zespół jelita •

drażliwego,

nowotwory jelita

grubego,

choroby odbytu (hemoroidy, szczeliny, uchyłki), choroby zapalne narządów sąsiadujących (układu moczowego, dróg żółciowych i rodnych),

choroby ogólnoustrojowe (niedoczynność tarczycy, cukrzyca, niedobór potasu, nadmiar wapnia we krwi), • •

choroba Parkinsona, niektóre leki,

w tym stosowane przewlekle leki

przeczyszczające, leki przeciwbólowe, leki przeciwdepresyjne. Dolegliwości związane są z nieprawidłowym oddawaniem stolca. Mogą pojawiać się bóle brzucha, wzdęcia, nudności, bóle głowy, przewlekłe zmęczenie.

44

Przy dłużej trwających zaparciach pojawiają się powikłania w postaci hemoroidów i uchyłków jelita. Rozpoznanie często stawiane jest na podstawie rozmowy z chorym. Natomiast w celu ustalenia przyczyny i leczenia często wskazane jest wykonanie badań krwi (hormony tarczycy, stężenie wapnia i potasu, cukier, morfologia), kolonoskopii, ewentualnie prześwietlenia dolnego odcinka przewodu pokarmowego po podaniu papki barytowej przez odbyt. Plan postępowania:

D

zwiększenie codziennej aktywności fizycznej (rekreacyjne uprawianie sportu, spacery),

EJ

modyfikacja diety (ponad 2 litry wypijanych płynów dziennie, warzywa, produkty zawierające błonnik, ograniczenie białego pieczywa, pszennego makaronu, białego ryżu),

El

jeżeli jest możliwe, to leczenie przyczyny zaparć,

45

II

sięganie po środki nieszkodliwe, a polecane w walce z zaparciami, np. a.

szklanka przegotowanej wody, w której wieczorem namoczone zostały suszone śliwki,

b.

szklanka przegotowanej wody z łyżeczką miodu i cytryną wypita na czczo,

c.

suszone morele,

d.

owoce kiwi,

e.

szklanka ciepłej, przegotowanej wody z namoczoną łyżeczką sproszkowanego siemienia lnianego,

f.

46

surówka polana dużą ilością oliwy.

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

CE LIAKIA (choroba trzewna) Choroba trzewna polega na zaniku kosmków w jelicie cienkim na skutek działania alfa-gliadyny zawartej w glutenie. Objawy choroby cofają się po zaprzestaniu spożywania glutenu, czyli białek pszenicy, jęczmienia, owsa i żyta. Zanik kosmków skutkuje złym wchłanianiem, co prowadzi do niedoboru białek, cukrów, tłuszczy, witamin i soli mineralnych w organizmie. Przyczyną jest dziedziczony defekt w metabolizmie glutenu, chociaż istnieje możliwość nabycia tego zaburzenia w trakcie życia. Choroba może ujawnić się w każdym wieku. Pojawiają się wzdęcia, bóle brzucha, biegunki, osłabienie, chudnięcie, zanik mięśni. W badaniach laboratoryjnych może wystąpić niedokrwistość, zmniejszone stężenie białka, wapnia, potasu, magnezu i innych minerałów. Aby rozpoznać chorobę, wykonuje się biopsję jelita cienkiego. Wykonana w okresie zaostrzenia potwierdza zanik kosmków, to samo badanie powtórzone w czasie stosowania diety bezglutenowej pokazuje odnowę kosmków.

Choroby układu pokarmowego

Plan postępowania:

D

podstawą leczenia jest przewlekłe stosowanie diety bezglutenowej, często do końca życia (patrz "Leczenie

niefarmakologiczne"). Symbol

przekreślonego kłosa na opakowaniu oznacza produkt bezglutenowy,

El

okresowo należy wykonywać badania krwi

(morfologia, stężenie wapnia i kwasu foliowego),

II

wskazane

..

pozostawanie pod opieką poradni

jest wykonanie badania kału pod

kątem zakażenia pasożytami (lamblie),

specjalistycznej, ponieważ celiakia zwiększa ryzyko zachorowania na chłoniaka przewodu pokarmowego,

II

warto

nawiązać kontakt z innymi chorymi,

np. poprzez Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, które organizuje spotkania w różnych miastach Polski. Informacji na temat choroby i diety bezglutenowej można również poszukać w internecie

(www.celiakia.org).

48

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

B I E G U N KI Biegunka nie jest chorobą, lecz objawem jakiejś choroby. Kiedy mówimy o tym objawie? Nie tylko wówczas, gdy zwiększy się liczba wypróżnień w ciągu doby, ale również gdy konsystencja zmieni się na płynną. Przyczyną biegunki mogą być: •

zakażenia wirusowe i bakteryjne,

•

choroby przewodu pokarmowego : celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, niektóre nowotwory, zapalenie trzustki, wycięcie żołądka lub części jelit,

• •

nadczynność tarczycy, długotrwałe przyjmowanie antybiotyków, leki zawierające magnez,

•

emocje, np. zdenerwowanie przed podróżą, egzaminem.

Choroby układu pokarmowego

Biegunce często towarzyszą bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, czasami nudności i wymioty. Skoro biegunka jest objawem choroby, aby ją skutecznie leczyć, należałoby zacząć od szukania przyczyny. W tym celu wykonuje się posiewy kału, badanie na krew utajoną, kolonoskopię, czasami prześwietlenie dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Plan postępowania :

.. fJ

przede wszystkim profilaktyka, czyli częste mycie rąk, zwłaszcza przed jedzeniem, uni kanie produktów z nieznanego źródła, np. sałatka z kurczaka czy pyszny deser mogą być zakażone Salmonellą,

El

dążenie do ustalenia przyczyny - stosowanie na własną rękę reklamowanych środków może nie przynieść efektu,

..

w czasie bieg unki należy zwiększyć ilość wypijanych płynów (woda mineralna niegazowana),

El

jeżel i biegunce towarzyszą wymioty i uniemożliwiają przyjmowanie płynów, konieczny jest szybki kontakt z lekarzem.

50

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

RAK J ELITA Nowotwory jelita cienkiego występują rzadko. Zdecydowanie poważniej sytuacja przedstawia się, jeżeli chodzi o raka jelita grubego. Częstość zachorowań rośnie, obecnie jest to trzecia przyczyna zgonów w Polsce. Przyczyny to najczęściej: •

predyspozycje rodzinne - stwierdzenie raka jelita u bliskich członków rodziny nakazuje czujność,

•

polipy - większość raków rozwija się z polipów jelita grubego. Czas przemiany polipa w nowotwór ocenia się na około 4

•

-

5 lat,

dieta bogata w tluszcze zwierzęce, a uboga w błonnik,

•

wydłużone zaleganie pokarmu w jelicie,

•

narażenie na kontakt z azbestem,

•

pojawienie się w jelicie grubym większej ilości bakterii beztlenowych - powodują zwiększoną produkcję związków rakotwórczych,

•

choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego­ Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego).

Niestety, podobnie jak przy większości nowotworów, początek choroby przebiega skrycie i bez dolegliwości. Stosunkowo wcześnie może pojawić się krwawienie , stąd przydatność badania kału na krew utajoną. W późniejszym etapie choroby w jamie brzusznej może

być wyczuwalny guz i zmienia się wygląd kału (tzw. stolce ołówkowate). Do późnych objawów raka jelita grubego należy utrata masy ciała, wyniszczenie, niedokrwistość, osłabienie.

51

W rozpoznaniu raka jelita grubego przydatne są badanie kału na krew utajoną, kolonoskopia z pobraniem wycinków, badanie antygenu rakowo-płodowego we krwi i tomografia komputerowa jamy brzusznej. Plan postępowania:

D

u

wszystkich osób po 45. roku życia badanie

kału na krew utajoną raz w roku,

fJ

u

osób obciążonych rodzinnie nowotworami

badanie ko l o noskopowe po 40. roku życia raz w roku,

El

w

razie stwierdzenia polipa jelita grubego

jak najszybsze usunięcie i badanie pod mikroskopem,

..

w

razie rozpoznania raka jelita grubego

jak najszybsze leczenie operacyjne.

52

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

ZAPALEN I E TRZUSTKI Stan zapalny komórek trzustki może pojawić się nagle (ostre zapalenie trzustki), jak i utrzymywać się latami (zapalenie przewlekłe). Przyczyną stanu ostrego może być: •

alkohol,

•

kamica pęcherzyka żółciowego,

•

choroby zakażne, np. świnka,

•

zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki,

•

urazy,

•

duże stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Ostre zapalenie zaczyna się nagle bardzo silnym bólem brzucha umiejscowionym w nadbrzuszu, najczęściej promieniującym do kręgosłupa. Ból jest tak nasilony, że skłania chorego do szybkiego szukania pomocy lekarskiej. Mogą towarzyszyć mu nudności

i

wym ioty,

rzadziej żółtaczka. Rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania krwi (duża liczba krwinek białych, wysokie stężenie enzymu trzustki zwanego amylazą). W ostrym zapaleniu trzustki obowiązkowe jest leczenie w szpital u, p o n i eważ mogą wystąpić powikłania zagrażające życiu.

Choroby układu pokarmowego

Spokojniej przebiega przewlekłe zapalenie trzustki. Najczęściej rozwija się u osób nadużywających alkoholu, otyłych i z nadmiarem cholesterolu lub trójglicerydów we krwi. Charakterystycznym objawem są nawracające bóle brzucha promieniujące do kręgosłupa. Bóle pojawiają się po alkoholu, ciężkostrawnych posiłkach i paleniu papierosów. Czasami bólom towarzyszą nudności i wymioty. W miarę upływu czasu może dojść do chudnięcia i rozwoju cukrzycy. W rozpoznaniu przydatne może być przeglądowe zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej, U SG i tomografia komputerowa jamy brzusznej. Plan postępowania:

D

obowiązuje

II

d i eta u bogotluszczowa (chudy nabiał, chude

II

przyj mowanie

.. El

mięso , bez wędlin ze sklepu), preparatów zawierających enzymy

trzustkowe w czasie posiłku,

kontrol ne badania krwi w kierunku cukrzycy, nie

ma możliwości wyleczenia - przestrzeganie

d iety i u nikanie używek jest decydujące w walce z bólem.

54

całkowita abstynencja,

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

RAK TRZUSTKI Nowotwór złośliwy o nieznanej przyczynie, częściej pojawia się u palaczy papierosów i osób nadużywających alkoholu. Rozwijając się, nacieka sąsiadujące narządy : wątrobę, śledzionę, żołądek, dwunastnicę , naczynia krwionośne. Dolegliwości pojawiają się niestety późno i są mało charakterystyczne. Może być to pobolewanie w nadbrzuszu promieniujące do kręgosłupa, chudnięcie, osłabienie. U części chorych uwagę zwraca żółtaczka. Po stwierdzeniu w U SG i tomografii komputerowej nieprawidłowego obrazu trzustki konieczna jest operacja i usunięcie trzustki. Innego skutecznego sposobu leczenia nie ma. Plan postępowania:

D

unikanie czynników ryzyka (alkohol, palenie tytoniu),

fJ

niezwlekanie z decyzją o badaniach w przypadku pojawienia się wymienionych wyżej dolegliwości,

II

u mężczyzn po 45. roku życia rozważenie wykonywania kontrolnego USG jamy brzusznej raz w roku.

Choroby układu pokarmowego

KAM I CA PĘCH ERZYKA ŻÓ ŁC IOWE G O Choroba polegająca na tworzeniu się złogów (powszechnie zwanych kamieniami) w pęcherzyku i drogach żółciowych . Złogi te zbudowane są z cholesterolu, wapnia i barwników żółciowych. Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania to:

przyjmowanie

doustnych środków

antykoncepcyjnych, zaburzenia lipidowe (zwiększone stężenie cholesterolu we krwi),

przewlekłe choroby jelit, •

cukrzyca,

•

predyspozycje genetyczne.

Przebieg choroby często

jest bezobjawowy i

złogi mogą

być stwierdzone przypadkowo. U części osób natomiast pojawiają się bóle w prawej okolicy podżebrowej o charakterze napadowej kolki. Bóle często mają związek ze zjedzeniem posiłku obfitującego w tłuszcze. Najczęściej trwają kilka godzin i ustępują. Mogą im towarzyszyć wzdęcia, nudności i wymioty. Jeżeli dojdzie do zupełnego zatkania dróg żółciowych przez złogi, to wówczas ból staje się zdecydowanie silniejszy, może opasywać cały brzuch, z objawów towarzyszących uwagę zwraca żółtaczka i bardzo ciemny mocz. W rozpoznawaniu kamicy najbardziej przydatnym badaniem jest U SG jamy brzusznej.

56

Wybrane choroby ukladu pokarmowego

Plan postępowania:

D

ważną rolę odgrywa dieta lekkostrawna, z ograniczeniem tłuszczów i potraw wzdymających,

El El II

walka z nadmiarem cholesterolu w organizmie, nie wykazano poprawy po

przyjmowaniu

leków

zwiększających produkcję i wydzielanie żółci, kontakt z lekarzem w celu ustalenia sposobu leczenia (nie zawsze konieczna jest operacja).

57

Choroby układu pokarmowego

R OZPOZ NA N I E

rozpoznawani u każdej choro by ważne s ą t rzy czyn n i ki : d obrze z e b rane informacje od chorego n a temat j ego

W

d o l eg l iwo ś c i

(wywiad) , bad a n i e l ekarskie i od powied nio

zaplanowa n e badania dodatkowe .

Niektóre choroby można rozpoznać już na podstawie wywiadu, w przypadku innych niezbędne jest określone badanie. Jeżeli informacje od chorego są niepełne a l bo niemożliwe do uzyskania,

wykonuje się więcej badań

dodatkowych . Jeżel i chory potrafi podać szczegóły (jak wyglądają dolegliwości, od kiedy trwają itd .) , to często wystarczy jedno badanie potwierdzające diagnozę i szybciej można rozpocząć leczenie.

60

Choroby układu pokarmowego

Wywiad czyli rozmowa z pacjentem Dolegliwości najczęściej zgłaszane w przypadku chorób układu pokarmowego to bóle brzucha, nudności , wymioty, problemy z wypróżnieniami (biegunka lub zaparcia), brak apetytu, chudnięcie. Umiejscowienie bólów zależy od chorego narządu. W przypadku chorób wątroby, trzustki, żołądka - bóle w nadbrzuszu, przy chorobach jelit - rozlane bóle całego brzucha, przy zapaleniu wyrostka robaczkowego - ból podbrzusza po stronie prawej. Przewlekły lub nawracający ból w nadbrzuszu jest często określany jako dyspepsja. Dodatkowo mogą pojawiać się wzdęcia, uczucie pełności, zgaga, nudności. Nie zawsze dyspepsja jest związana z jakąś określoną chorobą. Często mamy do czynienia z dyspepsją czynnościową (prawidłowe wyniki badań przewodu pokarmowego). Ważne jest wówczas uświadomienie choremu, że decydująca jest modyfikacja diety i uregulowany

tryb

przyjmowania posiłków.

Wymioty stanowią odruch obronny. Przewód pokarmowy stara się pozbyć substancji szkod l iwych , d latego też wyrzuca je z żołądka przez przełyk i jamę ustną. Najczęściej jesteśmy przygotowani na taką ewentualność, ponieważ pojawia się uczucie nudności. Zwiększa się również wydzielanie śliny. Czasami po wymiotach dolegliwości ustępują i sytuacja wraca do normy. Jeżeli jednak wymioty nawracają, to konieczne jest poszukanie przyczyny tej nieustającej obrony organizmu. Warto przed wizytą u lekarza zastanowić się nad odpowiedziami na następujące pytania :

D El

Jak często pojawiają się dolegliwości?

Kiedy pojawily się po raz pierwszy i w jakich okolicznościach (może nasuwa się podejrzenie jakiejś przyczyny, np. błąd dietetyczny, podróż zagraniczna i zmiana diety, czy przyjmowanie leków przeciwbólowych)?

62

Rozpoznan i e

El

Czy najbardziej dokuczliwej dolegliwości towarzyszą inne objawy, np. gorączka, zmiana masy ciała, nudności, wymioty?

II

Czy objawy trwają cały czas,

czy z przerwami?

Jeżeli z przerwami, to co powoduje ich wyciszenie (leki, zmiana diety, wyciszenie emocji, zmiana pozycji ciała)?

II

Czy byty wykonywane jakieś badania z myślą o szukaniu przyczyny?

El

Czy ktoś w rodzinie cierpiał z powodu chorób układu pokarmowego?

II

Jeżeli są stosowane używki takie jak palenie papierosów i nadmierne picie alkoholu, proszę ustalić, od ilu lat i w jakich ilościach.

II

Lista przyjmowanych na stałe leków (tych zapisanych przez różnych lekarzy i kupowanych na wtasną rękę).

Choroby układu pokarmowego

BADA N I E LEKARSKI E W czasie badania lekarskiego można ocenić ogólny wygląd chorego. Jakie jest zabarwienie skóry i błon śluzo­ wych? W niektórych chorobach wątroby, dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego skóra i śluzówki przybierają barwę żółtą. Żółtaczka może być również sygnałem ostrzegaw­ czym w raku trzustki. W przewlekłych chorobach wątroby tuż pod powierzchnią skóry brzucha mogą pojawić się liczne naczynia krwionośne , a na skórze dłoni charakte­ rystyczny rumień. Powiększanie się obwodu brzucha nie zawsze świadczy o otyłości. Może być również objawem wodobrzusza (gromadzenia się płynu w jamie brzusznej). Przewlekłym chorobom zapalnym i chorobom wątroby na skutek niedoboru białek często towarzyszą obrzęki. Czy budowa ciała jest otyła, czy szczupła? Otyłoś ć , zwłaszcza brzuszna, jest czynnikiem ryzyka wielu chorób przewodu pokarmowego. Wychudzenie może być wskaźnikiem zaawansowania choroby. Warto zwrócić również uwagę na oznaki niedokrwistości : blade zabarwienie błon śluzowych i skóry, zmieniony ksztalt paznokci, osłuchowo przyspieszone bicie serca, czasami kołatanie serca. Podczas badania brzucha u chorego z czynną chorobą przewodu pokarmowego pojawia się zwiększona wrażliwość na ucisk, czasami można wyczu ć nieprawidłowy twór w miejscu, gdzie nie powi n n o go

Jeżel i jest wrażliwy na ucisk, konieczne jest dodatkowe, wyjaśn iające jego charakter (guz?).

być .

badanie

BADANIA DODATKOWE Na podstawie zebranego wywiadu i badania lekarskiego można podejrzewać określone choroby przewodu pokarmowego. Aby je ostatecznie potwierdzić , niezbędne mogą być badania dodatkowe.

64

Choroby układu pokarmowego

Wykrywan ie zakażenia

Helicobacter py/ori

W przypadku podejrzenia choroby wrzodowej jednym z badań pomocniczych jest test na obecność zakażenia Helicobacter pylori. Do wyboru są następujące badania :

D

szybki test ureazowy przeprowadzane na

-

jest to badanie

wyci n ku błony śluzowej

żołądka. Można w ten sposób potwierdzić zakażenie u około 80 - 90% chorych posiadających tę bakterię ·

fJ

badan i e h i stołogiczne wyc i n ka

-

wycinek

błony śluzowej pobrany w czasie gastroskopii jest oglądany pod mikroskopem pod kątem stwierdzenia obecności bakterii.

El

badania serologiczne krwi

-

to badanie uznaje

się za nieinwazyjne. Rozpoczyna się od pobrania krwi z żyły i oznaczenia w niej przeciwciał. Przeciwciała są wytwarzane , gdy dojdzie do kontaktu z bakterią.

Po wyleczeniu

zakażenia

utrzymują się jeszcze we krwi przez 6 miesięcy. W niewielkich ilościach mogą się utrzymywać do końca życia, nawet po wyleczeniu.

Rozpoznan i e

..

test oddechowy

-

również metoda

nieinwazyjna. Badana osoba łyka mocznik znakowany węglem. Gdy mocznik dostanie się do żołądka osoby zakażonej, jest rozkładany przez enzym produkowany przez

Helicobacter

(enzym zwany ureazą) . W wyn i ku ro z kład u powstaje dwutlenek węgla zawierający znakowany węgiel, razem z krwią płynie do płuc, a następnie jest usuwany na zewnątrz razem z wydychanym powietrzem. Stwierdzenie

w wydychanym powietrzu znakowanego węgla potwierdza zakażenie przewodu pokarmowego bakterią.

El

badan ie kału

-

metoda nieinwazyjna. Należy

pobrać kał do badania, w czasie którego oceniana jest obecność bakterii.

Badan ia krwi Badania krwi mogą być przydatne w niektórych chorobach przewodu pokarmowego. Należą do nich :

D

choroby wątroby

-

mogą powodować złe

krzepnięcie krwi (badanie czasu i wskaźnika protrombinowego), niedobory białek (badanie białka całkowitego i albumin) oraz niedostateczne oczyszczanie organizmu z toksyn (stężenie amoniaku, mocznika). O zaburzeniach w działaniu wątroby mogą również świadczyć zmiany stężeń enzymów: aminotransferazy alaninowej (AlAT), aminotransferazy asparaginianowej (AspAT), gammaglutamylotranspeptydazy (GGTP). Ocena zastoju żółci jest możliwa na podstawie badania bilirubiny całkowitej i fosfatazy zasadowej.

67

Choroby układu pokarmowego

El

zapalenie trzustki - konieczne w rozpoznaniu jest oznacze n i e enzymu trzustkowego zwanego amylazą. Dodatkowo badany jest cukier na czczo i poziom wapnia.

El

zaparcia

wykrycia

-

badanie hormonów tarczycy w celu

niedoczynności tarczycy, stężenie potasu

i wapnia.

II

b i e g u n k i - badanie hormonów tarczycy na obecność nadczynności tarczycy.

II

nowotwory p rzewod u pokarmowego - badanie antygen u rakowo-plodowego (CEA). Jest to jeden z tzw. markerów nowotworowych , czyli substancji wytwarzanych i wydzielanych przez tkankę nowotworową. Niestety, nie zawsze sygnalizują rozwój guza, dlatego nie należy na ich podstawie wykluczać lub potwierdzać choroby nowotworowej. Mogą być pomocne do oceny efektów leczenia już rozpoznanego nowotworu. Antygen rakowo­ -plodowy osiąga

wyższe wartości

u palaczy

papierosów, w nowotworach wątroby, trzustki i jelit.

Badan ie kału na krew utajoną Prosty test pozwalający wykryć choroby przewodu pokarmowego, których rozwój wiąże się z krwawieniem. Należą do nich nowotwory, owrzodzenia, polipy, stany zapalne blony śluzowej. Stosowane wcześniej odczynniki byly zawodne i dawaly wiele zafałszowanych wyników. Obecnie wiarygodność badania kału na krew utajoną uległa znacznej poprawie. Nie ma konieczności stosowania żadnej specjalnej diety. W aptekach można kupić zestaw pasków testowych. Jeżeli bibułka zmieni kolor po kontakcie z kałem, należy skontaktować się z lekarzem.

68

Rozpoznan i e

US G jamy brzusznej Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej jest nieinwazyjnym sposobem na ocenę narządów wewnętrznych, naczyń krwionośnych i węzłów chłonnych. Do badania wykorzystywane są fale ultradźwiękowe, wysyłane przez nadajnik i odbijane w różnym stopniu od narządów wewnętrznych (zależnie od ich budowy). Kiedy wskazane

..

jest wykonanie

U SG jamy brzusznej:

u osób po 45. roku życia jako badanie przesiewowe, ponieważ część chorób przewodu pokarmowego początkowo rozwija się bezobjawowo,

fJ

w diagnostyce bólów brzucha,

II

przy podejrzeniu krwawienia z przewodu

II

w żółtaczce,

II II II El

pokarmowego,

przy podejrzeniu kamicy pęcherzyka żółciowego, przy chudnięciu o niejasnej przyczynie, przy gorączce bez objawów towarzyszących, po urazach

69

Przygotowanie do badania Badanie n aj lepiej wykonywać na czczo lub co najmniej po 6 godzinach od ostatniego posiłku. Warto zadbać o oczyszczenie przewodu pokarmowego z nadmiaru gazów (unikanie pokarmów wzdymających, napojów gazowanych, niektóre ośrodki zalecają leki zmniejszające ilość gazów). Jeżeli podczas badania ma zostać oceniony pęcherz moczowy, to konieczni e musi być wypełniony moczem, ważne jest zatem odpowiednie nawodnienie.

Sposób wykonania Najczęściej podczas badania należy pozostać w pozycji leżącej na plecach, czasami na boku. Na skórę brzucha nakładany jest żel umożliwiający przejście fal ultradżwiękowych do wnętrza brzucha.

Powikłania Jest to badanie bezpieczne, nieinwazyjne i bezbolesne.

70

Rozpoznan i e

Badan ie rad iologiczne górnego odci n ka przewod u pokarmowego Jest to badanie wykonywane coraz rzadziej i zastępowane przez badania endoskopowe. Czasami jest jeszcze zlecane przy podejrzeniu choroby wrzodowej lub jej powikłań, takich jak zwężenie odźwiernika czy bliznowate zniekształcenie ściany żołądka. Przed badaniem należy

wypić środek kon trastowy widoczny potem na zdjęciu. Jest to najczęściej papka barytowa w białym kolorze. Podczas przechodzenia kontrastu przez przełyk, żołądek i dwunastnicę można dokonać oceny pod kątem obecności przepukliny rozworu przełykowego przepony, ubytków błony śluzowej i podśluzowej, zwężeń przewodu pokarmowego. Badanie radiologiczne jest badaniem mniej stresującym niż gastroskopia, ale ma istotne minusy. N ie jest możliwe ani obejrzenie błony śluzowej (pod kątem obecności stanu zapalnego), ani pobranie wycinków.

G astroskopia Badanie umożliwia ocenę przełyku, żołądka i początkowej części dwunastnicy. Możliwe jest obejrzenie błony śluzowej, pobranie wycinków i wymazów na obecność bakterii lub grzybów. U osób z żylakami w przełyku można spróbować leczenia, zatamować krwawienie. W trakcie badania usuwane są także polipy z przewodu pokarmowego. Kiedy należy pójść na badanie gastroskopowe? Zawsze gdy:

D El

pojawiły się bóle w górnej części brzucha, zgaga, uczucie pieczenia za mostkiem, przewlekle utrzymuje się poczucie przeszkody w gardle, trudności z połykaniem,

71

Choroby układu pokarmowego

III

stolce

zmien i ly

kolor na ciemny (zbliżony

prawie do czarnego) lub występują wymioty przypominające fusy od kawy nakazują bardzo

-

te objawy

szybkie wykonanie

badania,

ponieważ nasuwają podejrzenie krwawienia z przewodu pokarmowego,

..

w

bad aniu krwi utrzymuje się niedokrwistość

i jej przyczyny są nieznane,

El

potrzebna jest kontrolna ocena po leczeniu, np. po operacyjnym usunięciu żolądka czy po leczeniu choroby wrzodowej,

II

istn ieje

możl iwość rozwoju żylaków w przełyku

(szczególnie u osób mających przewlekłe choroby wątroby),

II

należy u s u nąć ciało obce, które dostało się do przewodu pokarmowego.

Rozpoznan i e

Badanie gastroskopowe najczęściej jest wykonywane na zlecenie lekarza gastroenterologa, ale możliwe jest również wykonanie badania odpłatnie, bez skierowania. Bez względu na sposób, jaki wybierzemy, należy wcześniej zgłosić lekarzowi badającemu lub kierującemu tak ważne informacje jak :

D

przebycie chorób zakaźnych i możliwość nosicielstwa (np. wirusowego zapalenia wątroby),

El II II

przyjmowanie leków zmniejszających krzepnięcie krwi, trudności z połykaniem, dolegliwości związane z posiadanymi chorobami, np. duszność lub bóle w klatce piersiowej pojawiające się w pozycji leżącej,

El II

tętniak aorty, przyjmowanie leków zaleconych przez specjalistę psychiatrę.

Przygotowanie do badania Bardzo ważne jest nastawienie pacjenta. W gabinetach lekarskich często pada stwierdzenie " nie dam sobie włożyć tej rurki " . Z takim przekonaniem rzeczywiście nie ma co się wybierać na badanie, w czasie którego ogromnie ważna jest współpraca pacjenta z lekarzem. Przygotowując się do badania, należy przede wszystkim myśleć o korzyściach, jakie ono p rzynies ie - wyjaśniona zostanie przyczyna dolegliwości i będzie można szybciej

ją wyleczyć.

Czyli po pierwsze , ważne jest wypracowanie

dobrego nastawienia do badania. Po drugie, odstawienie jedzenia i picia na minimum 6 godzin. Po trzecie, osoby

73

Choroby układu pokarmowego

zdenerwowane koniecznością wykonan ia badania mogą ustalić z lekarzem przyjęcie tabletki uspokajającej. Po czwarte, warto ubrać się w wygodne ubranie, które pozwoli na zmiany pozycji ciała i nie będzie uciskało szyi. Po piąte, będąc już w pracowni gastroskopowej, chowamy okulary, protezę zębową, wyrzucamy gumę do żucia. SpOSÓb wykonania Gas troskopia wykonywana jest w znieczuleniu

miejscowym,

co oznacza, że środek znieczulający (najczęściej lignokaina) podawany jest na język i błonę śluzową gardła. Lignokaina ma nieprzyjemny smak, ale podawanie znieczulenia jest całkowicie bezbolesne. Następnie pacjent układa się na boku, najczęściej na lewym , głowę opiera na poduszce i stara się cały czas oddychać. W czasie całego badania najczęściej jest proszony o nierozmawianie, a także o trzymanie zębami ustnika z tworzywa sztucznego, co zapewnia stałe otwarcie ust. Badanie polega na wprowadzeniu przez jamę ustną wziernika (zwanego często gastroskopem lub fiberoskopem) i obejrzeniu kolejnych odcinków przewodu pokarmowego. Współczesne wzierniki dają wiele możliwości. Oświetlają wnętrze, do którego zostały wprowadzone. Obraz może oglądać nie tylko badający lekarz, ale i inni na ekranie monitora, można włożyć kleszczyki i pobrać wycinki, patrząc, z którego miejsca najlepiej to zrobić. Aby lepiej uwidocznić pofałdowane wnętrze przewodu pokarmowego, wtłoczone zostaje powietrze. Po skończonym badaniu lekarz usuwa gastroskop, a następnie ustnik. Czas trwania badania w dużej mierze zależy od współpracy pacjenta z lekarzem. Jeżeli współpraca jest dobra, badanie trwa kilkanaście minut. Po badaniu, dopóki działa znieczulenie, nie należy nic jeść ani pić. Najczęściej w ciągu godziny wszystkie odczucia ze strony jamy ustnej i gardła wracają do normy.

74

Rozpoznan i e

Wstępny wynik może być przekazany w formie opisu od razu. Na wyniki badania pobranych wycinków należy poczekać, średnio od tygodnia do dwóch tygodni. Powikłania Badanie gastroskopowe jest badaniem bezpiecznym, może być wykonywane wielokrotnie, w każdym wieku. Wyjątkowo rzadko zdarzają się powikłania. Może dojść do zakażenia wirusem zapalenia wątroby lub H IV. Aby temu zapobiec, sprzęt podlega dokładnej dezynfekcji po każdym pacjencie. Sporadyczn ie

występującym

powikłaniem jest przebicie przewodu pokarmowego.

Choroby układu pokarmowego

Endoskopia kapsułkowa Wadą badania gastroskopowego jest możliwość obejrzenia jedynie górnej części przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka, dwunastnicy). A co w sytuacji, gdy trzeba obejrzeć jelito cienkie? Do niedawna było to niemożliwe. W 200 1 r. w U SA zatwierdzono nową metodę badania jelita cienkiego z wykorzystaniem specjalnej kapsuły. Obecnie jest to badanie dostępne także w Polsce. Do jego przeprowadzenia niezbędna jest jednorazowa bezprzewodowa kapsułka, o wymiarach 1 1 x 26 mm. Kapsułka zawiera źródło światła, miniaturowy aparat cyfrowy, nadajnik i baterie. Wysyła obrazy z przewodu pokarmowego do rejestratora danych, a następnie możliwa jest ocena na monitorze komputera.

Rozpoznan i e

Kiedy warto pomyśleć o wykonaniu endoskopii kapsułkowej:

..

gdy istnieje podejrzenie krwawienia z przewodu pokarmowego,

fJ El II

w diagnostyce przewlekłych chorób zapalnych jelit, takich jak choroba Crohna, przy podejrzeniu guza jelita cienkiego, u osób z niedokrwistością (anemią), zwłaszcza stosujących leki przeciwbólowe i przeciwzapalne,

El

w diagnostyce celiakii.

Niestety, nie wszyscy chętni mogą być badani tą metodą. Dyskwalifikują :

.. fJ El

nasilone problemy z połykaniem, niedrożny przewód pokarmowy, duże uchyłki (zagłębienia w ścianie) przewodu pokarmowego,

II El El

wszczepiony stymulator serca, ciąża, przebyte wcześniej zabiegi operacyjne w obrębie jamy brzusznej.

Przygotowanie do badania Pozostawanie na czczo. Niestosowanie leków wpływających na kurczliwość mięśni przewodu pokarmowego.

77

Choroby układu pokarmowego

Sposób wykonania Pacjent połyka kapsułkę, która następnie przemieszcza się przez cały przewód pokarmowy i zostaje wydalona, podobnie jak niestrawione resztki pokarmowe. Przemieszczając się, kapsułka

wykonuje

fotografie

(w sumie kilkadziesiąt tysięcy zdjęć), które są przekazywane do rejestratora umieszczonego na brzuchu badanego. Po zakończeniu przejścia kapsułki zdjęcia są analizowane na monitorze komputera. Ponieważ bateria zasilająca kapsułkę ma ograniczony czas pracy, może się zdarzyć, że u pacjentów z dłuższym jelitem cienkim nie uda się obejrzeć jelita do końca. Wadą tej metody jest również brak wpływu na ruch kapsułki. Nie można jej nakierować na podejrzane zmiany, aby lepiej się przyjrzeć, nie można również pobrać żadnego wycinka do badania pod mikroskopem.

Powikłania Endoskopia kapsułkowa jest badaniem bezpiecznym i mniej uciążliwym dla pacjentów niż gastroskopia. Najczęstszym powikłaniem jest zatrzymanie się kapsułki na jakiejś przeszkodzie w przewodzie pokarmowym , np. zwężeniu.

78

Rozpoznan i e

Kolonoskopia Badanie przydatne do wykrywania zmian w jelicie grubym, takich jak guzy, polipy, hemoroidy, owrzodzenia czy uchyłki. Z niektórych zmian mogą rozwinąć się z czasem nowotwory, ważne jest zatem ich wczesne wykrycie i usunięcie. Ze względu na duże znaczenie w zapobieganiu nowotworom jelita grubego od kilku lat w Polsce trwa program profilaktyczny finansowany przez Ministerstwo Zdrowia. W ramach tego programu osoby od 50. do 65. roku życia mogą zgłosić się na kolonoskopię bezpłatnie.

Przygotowanie do badania Najczęściej, zapisując się do konkretnej placówki na badanie, otrzymuje się pisemną instrukcję, jak przygotować się do badania. Chodzi oczywiście o jak najdokładniejsze opróżnienie jelita. Dwa dni przed badaniem warto przejść na dietę płynną (zupa, napoje niegazowane), dzień przed badaniem zalecana jest głodówka, picie dużych ilości wody (ponad 3 litry) i zastosowanie zleconego środka przeczyszczającego. Bardzo ważne jest niejedzenie niczego dzień przed badaniem ! Z płynów dozwolona jest niegazowana woda mineralna i słaba zielona herbata. Dokładne oczyszczenie jelita jest warunkiem koniecznym do przeprowadzenia kolonoskopii.

Sposób wykonania Zastosowanie znieczulenia zależy od ośrodka - są placówki niestosujące znieczulenia. Biorąc pod uwagę komfort psychiczny, warto wybrać pracownię, która wykonuje kolonoskopię, poprzedzając ją znieczuleniem

79

Choroby układu pokarmowego

miejscowym. Pacjent układa się najczęściej na lewym boku. Badanie polega na wprowadzeniu przez odbyt wziernika (cienka, giętka rurka zwana kolonoskopem) i obejrzeniu wnętrza jelita grubego. W czasie badania możliwe jest również pobieranie wycinków do badania pod mikroskopem oraz usuwanie małych polipów, do 1 cm średnicy (zabieg niebolesny). Całość badania udaje się

najczęściej

wykonać w ciągu pół godziny.

Powikłania Podczas usuwania większych polipów mogą się zdarzyć krwawienia, dlatego, aby zapobiec takim niespodziankom, trzeba wykonać badanie krwi i upewnić się, że krew prawidłowo krzepnie. U osób z nasilonym stanem zapalnym może dojść do przedziurawienia ściany natychmiastowej operacji.

jelita,

co wymaga

Tomog rafia kom puterowa jamy brzusznej Spełnia podobną rolę jak badanie U SG, uwidaczniając narządy położone w jamie brzusznej oraz nieprawidłowe zmiany (np. guzy, powiększone węzły chłonne). Badanie tomograficzne i badanie USG są badaniami wzajemnie s i ę uzupełniającymi, spełniającymi bardzo dobrze swoje zadanie, jeżeli chodzi o obrazowanie narządów jamy brzusznej. Przygotowanie do tomografii komputerowej jest proste. Należy pozostać na czczo, dobrze jest również zadbać o odgazowanie jelit (duża ilość powietrza może utrudniać interpretację badania). Lekkostrawna dieta, unikanie potraw ciężkostrawnych i wzdymających, ewentualnie

leki typu Espumisan czy węgiel leczniczy w dniu poprzedzającym badanie niewątpliwie przyczynią się

do poprawy warunków badania.

81

Choroby układu pokarmowego

LECZE N I E

najbardziej skuteczne jest połączenie k i l ku m etod działania. Oprócz przyjmowan ia leków kon ieczna jest modyfikacja sty l u życ i a i n awyków żywieniowych .

W

lecze n i u

c h o rób u kład u po karm owego

LECZEN I E N I EFARMAKOLO G I CZ N E Leczenie niefarmakologiczne odgrywa o wiele większą rolę niż stosowanie tabletek zapisanych przez lekarza. Oczekiwania, że tabletka zlikwiduje raz na zawsze dolegliwości przy zachowaniu tego samego trybu życia, złej diety czy palenia papierosów, nie mogą się spełnić. Leczenie niefarmakologiczne jest wbrew pozorom bardzo trud n e , bo wymaga aktywnej postawy chorego, zmiany wieloletnich przyzwyczajeń i ograniczenia używek.

E l i m i nacja czyn n i ków ryzyka Palenie papierosów i picie alkoholu Zdecydowanie powinno się zaprzestać palenia papierosów - u palaczy nadżerki, uszkodzenia i stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego goją się wolniej, a nawracają częściej. Większe jest również prawdopodobieństwo, że w ogóle się pojawią. Toksyczny wpływ na błonę śluzową i komórki ma również alkohol. Przewlekłe picie doprowadza do rozwoju stanu zapalnego , niszczenia narządów i niedoboru ważnych substancji.

84

Lecze n i e

Leki Istnieją leki, które częściej niż inne przyczyniają się do powstawania owrzodzeń i nadżerek w przewodzie pokarmowym. Działanie takie wykazano dla leków przeciwbólowych z grupy tzw. niesteroidowych środków przeciwzapalnych (np. aspiryna, polopiryna, diklofenak, ketoprofen, piroksykam, ibuprofen) i glikokortykosteroidów (np. prednizon). Leki te, uszkadzając błonę śluzową, zwiększają ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego. Dlatego sięgając po kolejną tabletkę przeciwbólową, warto się zastanowić, czy rzeczywiście jest ona konieczna.

Choroby układu pokarmowego

Dieta N iewłaściwa dieta może przyczynić się zarówno do rozwoju, jak i nasilenia choroby. Tak jest np. w chorobie trzewnej, czyli celiakii. W chorobie tej zakazany jest gluten, czyli białko popularnych w Polsce zbóż (pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa). Należy dokładnie czytać etykiety na produktach spożywczych, aby uniknąć złego samopoczucia. Do produktów zakazanych należy każdy produkt zawierający pszenicę, żyto, owies lub jęczmień. Dozwolone w

d i ecie bezg l utenowej są : ryż, ziemniaki,

kukurydza, soczewica, soja, gryka, nabiał bez zawartości skrobi pszen nej, chleb i ciastka upieczone z mąki bezglutenowej, płatki ryżowe i kukurydziane, ryby, mięso (każdy rodzaj), owoce morza, wszystkie warzywa, owoce, jajka, tłuszcze (masła, margaryna, oleje, oliwa, tran), budynie i kisiele, miód, cukier, czekolada, lizaki, słodycze bezglutenowe, soda oczyszczona, żelatyna, alkohol. Część pacjentów z chorobą trzewną nie toleruje produktów zawierających mleko, należy je wówczas odstawić. W przypadku przewlekających się biegunek należy sprawdzić, czy przyczyną nie jest nietolerancja laktozy. Jest to białko zawarte w produktach pochodzących z mleka. Do jego prawidłowego trawienia potrzebny jest enzym laktaza, którego często brakuje w przewodzie pokarmowym. Nietolerancja laktozy może być przejściowa (po ostrej chorobie zapalnej żolądka lub jelit) lub stała do końca życia. Podstawową zasadą jest unikanie mleka i jego przetworów (biały ser, jogurt, napoje mleczne). Dozwolone jest mleko sojowe. U chorych z zapaleniem trzustki i kamicą pęcherzyka żółciowego wskazane jest zmniejszenie ilości tluszczów

86

Lecze n i e

w diecie , Należy unikać śmietany, masła, mleka pełnotłustego, sera, tłustych ryb i mięsa, smażonych potraw. Ilości tłuszczu dopuszczalne w jedzeniu najczęściej sygnalizuje własny organizm , Jeżeli po posiłku u chorego pojawia się złe samopoczucie, a nawet biegunka, to sygnał, że mogło być w nim za dużo tłuszczu, Dieta eliminacyjna może pomóc również w zespole jelita drażliwego , Konieczna jest współpraca i aktywna postawa chorego , Przez dwa tygodnie stosowana jest dieta zawierająca drób, białe ryby, ryż , mleko sojowe i większość jarzyn, Chory powinien notować, jak się czuje po różnych pokarmach , Po dwóch tygodniach dietę można stopniowo rozszerzać, wprowadzając każdy

nowy produkt w odstępach 2- l u b 3-dniowych , Pokarmy wywołujące złe samopoczucie należy wyeliminować z diety, najczęściej na długo, a może być, że do końca życia, Pokarmy najczęściej wy kluczane w diecie eliminacyjnej w zespole jelita drażliwego to: mleko krowie, ser, masło, środki konserwujące, kawa, herbata, alkohol, cytrusy, soki owocowe, pieczywo i ciasta drożdżowe,

87

Modyfi kacja trybu życia Siedzący tryb życia nie sprzyja zdrowiu - stwierdzenie to nie budzi kontrowersji. Wiele się na ten temat mówi i pisze. No właśnie. . . I le osób o tym wie, a ile regularnie podejmuje aktywność fizyczną? Spacery, gimnastykę, pływanie lub inny rodzaj s portu (z wyjątkiem brydża i szachów)? Warto zrobić rachunek sumienia, wybrać najbardziej odpowiednią formę ruchu do swojej kondycji i usposobienia, a potem konsekwentnie realizować zamierzenia.

Leczen i e uzd rowiskowe Leczenie uzdrowiskowe może korzystnie wpłynąć na samopoczucie chorego i przebieg choroby. W chorobach czynnościowych i organicznych, na przebieg których wpływ ma psychika, emocje i stres, odpoczynek od pracy i zmiana codziennego środowiska przynosi zauważalne korzyści.

88

Lecze n i e

Ponadto przez cały rok , w warunkach domowych, można sięgać po lecznicze wody mineralne. Lecznicze wody mineralne to wody zawierające określoną ilość mikroskładników, wolne od zanieczyszczeń chemicz­ nych i bakteriologicznych, o udowodnionym naukowo działaniu leczniczym. Mikroskładniki zawarte w wodach to: sód, magnez, wapń, chlorki, węglany, siarczany. Kiedyś były one dostępne tylko w pijalniach wód na terenie uzdro­ wisk. Obecnie są rozwożone po całej Polsce, zniknął więc problem z regularnym stosowaniem. Mają działanie wspo­ magające leczenie, przyspieszają ustępowanie dolegliwo­ ści (dobrze zwłaszcza oddziałują na zgagę).

Choroby układu pokarmowego

A oto wykaz wód leczniczych wskazanych w chorobach układu pokarmowego:

Zuber nadkwaś ność • •

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy choroby wątroby

i dróg żółciowych (dzi ałan i e

żółciotwórcze i żółciopędne)

Słotw i n ka przewlekłe stany zapalne przewodu pokarmowego •

choroby

z niedoboru magnezu: nerwice, stany

stresowe

Wielka Pieniawa •

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy przewlekłe zapalenie żołądka choroby wątroby i trzustki

•

nadkwaśność przewlekłe zapal e n i e jelita grubego

•

niedokrwistość

Helena •

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

•

zapalen ie żołąd ka

•

nadkwaśność

Henryk •

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

nawykowe zaparcia

90

•

kamica pęcherzyka żółciowego

•

niedokrwistość

z niedoboru żelaza

Lecze n i e

LECZEN I E FARMAKOLO G I CZ N E Oprócz leczenia niefarmakologicznego, czasami konieczny jest wybór jakiegoś farmaceutyku. Dobiera go lekarz w zależności od rozpoznanej lub podejrzewanej choroby i nadzoruje efekty leczenia. Wybór i zróżnicowanie leków w chorobach przewodu pokarmowego jest ogromne, dlatego poniżej przedstawiono jedynie kilka wybranych g ru p .

I n h i bitory pompy protonowej Pompa protonowa to układ enzymatyczny, który znajduje się w komórkach żołądka i zapewnia produkcję kwasu solnego. Im sprawniej ten układ działa, tym więcej kwasu solnego powstaje. A zatem leki, które zablokują działanie pompy protonowej (inhibitory), spowodują zmniejszenie ilości kwasu solnego. Zmniejszy się kwaśność soku żołądkowego i jego właściwości trawienne. Leki z grupy inhibitorów pompy protonowej to najsilniej działające w żołądku leki, jakie znamy. Najszybciej goją ubytki błony śluzowej przewodu pokarmowego. Powodują gojenie owrzodzeń opornych na inne stosowane leki. Obecnie są lekami pierwszego rzutu w leczeniu choroby wrzodowej. Wchodzą w skład trójlekowego zestawu zalecanego do eliminacji zakażenia

He/icobacter py/ori .

są zalecane jako leki osłonowe pacjentom przyjmującym przeciwbólowo leki z grupy niesterydowych przeciwzapalnych. Inhibitory pompy protonowej nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży i matki karmiące. Działania niepożądane, chociaż nie występują zbyt często, mogą się pojawić pod postacią:

91

Choroby układu pokarmowego

reakcji alergicznych ,

najczęściej skórnych

(uogólniona wysypka, nasilony świąd), •

bó lów głowy, bólów brzucha , nudności , wym iotów, biegunki ,

Wymienione działania ustępują po odstawieniu leku , Przykładowe leki z tej grupy : Lanzul, Polprazol, Losec, Helicid, Contraloc, Gasec ,

Lecze n i e

Leki przeciwbakteryj ne Żaden z e znanych obecnie antybiotyków nie jest w stanie pojedynczo wyeliminować

He/icobacter py/ori, dlatego

proponowane są połączenia trzech leków równocześnie. Twój lekarz zaproponuje Ci odpowiedni zestaw. Wskazania do leczenia zakażenia

He/icobacter py/ori

zostały ustalone w 2004 roku przez Grupę Roboczą Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. Oto niektóre z nich : •

choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,

•

przebyta operacja z powodu choroby wrzodowej,

•

zapalenie żołądka (zmiany zapalne nasilone, często współistniejące z aftami w jamie ustnej),

•

zmiany przedrakowe przewodu pokarmowego,

•

wycięcie żołądka z powodu wczesnego raka ,

•

rak żołądka w rodzinie (do II stopnia pokrewieństwa) ,

•

dyspepsja czynnościowa,

•

przewlekłe leczenie niesterydowymi lekami przeciwbólowy m i ,

•

n a życzenie pacjenta.

Obecnie podczas leczenia zakażenia He/icobacter py/ori stosowanych jest kilka kombinacji lekowych. Najczęściej

wybierane jest

połączenie inhibitora pompy

protonowej i dwóch antybiotyków (często amoksycylina i klarytromycyna). Zestawienie jest dobrze tolerowane przez większość pacjentów. Najczęściej stosowana jest dwutygodniowa terapia.

93

Choroby układu pokarmowego

Leki zobojętniające kwas solny w żołąd ku Leki zobojętniające kwas solny w żołądku to grupa leków powszechnie dostępnych bez recepty (w aptekach, supermarketach, sklepach

s pożywczych)

wybieranych

najczęściej jako leki pierwszego rzutu do złagodzenia zgagi. Jeżeli zgaga występuje epizodycznie, to można ten wybór zaakceptować. Jeżeli pieczenie za mostkiem nawraca coraz częściej, kon i eczne

jest wykonanie badań

i ustalenie przyczyny. Są to najczęściej preparaty zawierające wodorotlenek glinowy i magnezowy. Dobrze je zestawiać razem w odpowiednich dawkach, ponieważ wodorotlenek glinowy powoduje zaparcia, a wodorotlenek magnezowy -

biegunki. Odpowiednie zestawienie pozwala uniknąć

działań niepożądanych. Istotnym mankamentem przyjmowania leków zobojętniających kwas solny w żołądku jest zmniejszenie wchłaniania innych równocześnie przyjmowanych leków. Mniejsze wchłanianie z przewodu pokarmowego dla większości leków oznacza osłabione działanie. Dlatego ważne jest przestrzeganie 2-godzinnej przerwy pomiędzy lekami z tej grupy a innymi preparatami. Przykładowe preparaty dostępne w aptekach: Alusal, Aflomag, Maalox, Gealcid, Manti.

Lecze n i e

Leki poprawiające działan ie wątroby Nie jest to jedna określona grupa, lecz różne preparaty wpływające na pracę wątroby,

produkcję i

wydzielanie

żółci. Dostępne są bez recepty. W mediach niektóre z nich reklamowane są jako panaceum na dolegliwości związane z przejedzeniem. Należą do nich:

Hepatil Zawiera w swoim składzie ornitynę. Ornityna jest aminokwasem uczestniczącym w przekształcaniu amoniaku w mocznik. Proces ten zachodzi w wątrobie i odgrywa rolę w procesie odtruwania organizmu. Zmniejszając stężenie amoniaku w organizmie, unika się jego toksycznego wpływu na centralny układ nerwowy i komórki wątrobowe. Ornityna wspomaga również przemiany innych związków (metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów). Hepatil wskazany jest w ostrych stanach zapalnych i marskości wątroby, ciężkostrawnej diecie, nadużywaniu alkoholu i zaburzeniach trawienia spowodowanych pogorszeniem czynności wątroby.

Essentiale forte Zawiera w swoim składzie fosfolipidy z nasion soi. Fosfolipidy to związki budulcowe błon komórkowych. Wbudowując się w błony komórek wątrobowych , naprawiają uszkodzenia powstałe na skutek złej diety, leków czy substancji toksycznych. Hamują proces włóknienia w wątrobie poprzez zmniejszenie ilości produkowanego i odkładanego kolagenu. Fosfolipidy są wydzielane do żółci, gdzie zwiększają rozpuszczalność cholesterolu. Działanie to zmniejsza ryzyko rozwoju kamicy. Będąc składnikiem żółci, fosfolipidy uczestniczą w metabolizmie tłuszczów.

95

Choroby układu pokarmowego

są bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe , działające przeciwmiażdżycowo. Essentiale forte wskazany jest w przewlekłych chorobach wątroby (stany zapalne, marskość, stłuszczenie), poalkoh olowym i polekowym uszkodzeniu wątroby, toksycznym wpływie różnych czynników na wątrobę.

Raphacholin Raphacholin jest lekiem zwiększającym produkcję i wydzielanie żółci. Wpływa ochronnie na miąższ wątroby, usprawnia perystaltykę jelit, działa rozkurczowo na mięśnie i moczopędnie. Wskazany jest w : •

zabu rzen iach trawienia połączonych z taki mi dolegliwościami jak wzdęcia, odbijania, bóle brzucha, nudności, zaparcia,

zmniejszonej

kurczliwości pęcherzyka żółciowego

i zaleganiu żółci w pęcherzyku, •

pomocn iczo

w stanach zapalnych dróg

żółciowych

i pęcherzyka żółciowego (po konsultacji z lekarzem). Preparatu nie należy stosować w ciężkich chorobach wątroby, niedrożności dróg żółciowych i przewod u pokarmowego, stanach zapalnych żołądka i jelit.

96

Choroby układu pokarmowego

Dotychczas byłem zd rowy i n i e brałem żad nych leków. Od kilku tygod n i pojawiły się bóle podczas oddawan ia kału i zobaczyłem ślady krwi . Co to może być? Boję się, że to rak. Przyczyną opisanych dolegliwości może być kilka różnych chorób, takich jak hemoroidy, polipy w jelicie czy stany zapalne. Najlepiej udać się do lekarza proktologa, który pomoże wyjaśnić , co jest przyczyną, i zaleci odpowiednie leczenie. Częstą przyczyną są hemoroidy, zwlaszcza u osób ze skłonnością do zaparć.

Czy pobieran ie wyci n ków z owrzodzenia jest konieczne? Boję się gastroskopii i chciałabym u n i knąć tego badania. Jeżeli mamy d o czynienia z wrzodami dwunastnicy, to pobieran ie wyci n ków do badania pod mikroskopem nie jest konieczne, ponieważ wrzody o takiej lokalizacji nie przeksztalcają się w nowotwór. Inaczej sytuacja wygląda, jeżeli owrzodzenie jest umiejscowione w żołądku. Istnieje pewne ryzyko przemiany w raka, dlatego badanie wycinków i oglądanie ich pod mikroskopem jest absolutnie konieczne.

W mojej rodzi n i e ki l kakrotnie stwierdzano różne

nowotwory, w tym częściej raka jel ita. Jakie badan ia warto robić, żeby u pewn ić się o dobrym zd rowi u jel it? Rzeczywiście osoby obciążone rodzinnie występowaniem określonych chorób powinny się badać częściej. W Pana sytuacji warto robić raz w roku badanie kału na krew utajoną i skorzystać z bezpłatnej kolonoskopii w ramach profilaktycznego programu Ministerstwa Zdrowia.

98

Naj częściej zadawane pytania

Czy leki poprawiające pracę wątroby dostępne bez recepty mogą być łykane przez wszystkich? Nie mogą. Podobnie jak każdy inny lek, mają przeciwwskazania, a są nimi niewydolność wątroby i nerek, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego i niedrożność dróg żółciowych. Dla poszczególnych preparatów lista przeciwwskazań może być dłuższa, dlatego warto ustalić z lekarzem stosowanie leku dostępnego bez recepty.

W USG przypad kowo wykryto u m n i e kam ienie w pęcherzyku żółciowym . N igdy m i nie przeszkadzały i nie powodowały żad nych dolegl iwości . Czy powi nnam iść n a operację? Niekoniecznie. Jeżeli kamica pęcherzyka żółciowego przebiega bez żadnych dolegliwości, najczęściej nie jest kwalifikowana do zabiegu operacyjnego.

Czy do kolonoskopii trzeba się przygotować? Tak, jest to absolutnie konieczne. Przygotowanie ma na celu dokładne oczyszczenie jelita grubego, co zajmuje kilka dni. Pracownie wykonujące badanie przekazują informacje dotyczące tego, jakiej procedury wymagają (dieta płynna, głodówka, środek przeczyszczający) i należy się zastosować do tych wymagań.

99

Choroby układu pokarmowego

PRZYDATN E ADRESY I n stytut Żywności i Żywienia ul. Powsińska 6 1 /63 02-903 Warszawa Tel. (0-22) 550 96 7 7

www. izz. waw.pl Narodowy Fu nd usz Zd rowia (centrala) ul. Grójecka 1 86 02-390 Warszawa Tel. (0-22) 572 60 00

www. nfz. gov.pl/new Na stronie NFZ zamieszczono informacje dla pacjentów: •

I nformator o wysokości doplat pacjentów do leków refundowanych

•

Listy oczekujących na świadczenia opieki zdrowotnej

•

ABC pacjenta

•

Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne

•

Telefony informacyjne

•

Porady dla wyjeżdżających na wakacje

M i nisterstwo Zd rowia ul. Miodowa 1 5 00-952 Warszawa Tel. (0-22) 634 96 00

www. mz. gov.pl

1 02

Dodatkowe Informacje

Strona internetowa Ministerstwa Zdrowia zawiera szereg informacji przydatnych dla pacjentów:

II

Pacjent w systemie ubezpieczenia zdrowotnego (lekarze ubezpieczenia zdrowotnego, składka,

El

leczenie sanatoryjne, rehabilitacja, skierowania). Kolejki (liczba oczekujących i średni czas oczekiwania na świadczenia zdrowotne

El III II II

w poszczególnych województwach). Pacjent w Unii Europejskiej (recepty, formularze). Lista oczekujących na świadczenia wysokospecjalistyczne. Adresy i telefony placówek służby zdrowia w Polsce. Rankingi szpitali.

http://www.stomicy org/ Strona internetowa dla chorych ze stomią i ich bliskich. Wiele cennych informacji , jak uzyskać pomoc, przydatne telefony, możliwość zadawania pytań i nawiązania kontaktu z innymi chorymi. Można również zadzwonić:

Telefon zaufania " Porozmawiaj ze sto m i kiern

. . .

"

+ 48 693 1 1 72 1 2 czynny w godz. 1 2 : 00 do 1 4 : 00, od poniedziałku do czwartku Na pytania odpowiada dyżurujący stomik.

Polskie Stowarzyszen i e Osób z Cel iakią i na Diecie Bezg l utenowej Skrytka pocztowa 22, 02-796 Warszawa Tel. : + 48 888 205 528 lub + 48 7 9 1 2 7 1 540

www. celiakia. org Strona zawierająca porady dla chorych, informacje o spotkaniach w różnych miastach, przepisy.

1 03

Notatki

t::iL ekarz � rodzin ny