Komentari (SQ) [PDF]

Zitiervorschau

Janet Dine, Michael Blecher

LIGJI PER TREGTARET DHE SHOQERITE TREGTARE Teksti me

Shpjegime

Version i rishikuar

Ligji “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” Teksti me shpjegime

Janet Dine Michael Blecher

Version i rishikuar prill 2016

1

Botim i: Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH Projekti: “Mbështetje për harmonizimin e legjislacionit ekonomik dhe tregtar me acquis-në e BE-së” Autorë: Janet Dine Michael Blecher Bashkëpunëtorë: Shpati Hoxha Blerina Raça Përkthyes: Ilir Baçi Rishikues gjuhësor: Pranvera Xhelo Përgatiti për shtyp: Blerina Raça © 2016 Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH/ Projekti: “Mbështetje për harmonizimin e legjislacionit ekonomik dhe tregtar me acquis-në e BE-së”. Të gjitha të drejtat e autorit janë të rezervuara. Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër për qëllime tregtare. Lejohet riprodhimi në letër ose në çdo mënyrë tjetër të ngjashme dhe përcjellja në publik e pjesëve të veçanta të veprës për qëllime mësimdhënie ose kërkimi shkencor, me kusht që të citohet burimi. Botimi i parë: 2008 Përpunimi grafik: Studio Tartari Shtypur në: Shtypshkronjën Gent Grafik Tiranë 2016

Hartimi dhe botimi i këtij komentari është mundësuar me mbështetjen e Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH, projekti: “Për harmonizimin e legjislacionit ekonomik dhe tregtar me acquis-në e BE-së” në emër të Ministrisë Federale Gjermane për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (BMZ). GIZ, nuk mban përgjegjësi për aktualitetin, korrektësinë, tërësinë e informacionit. Nëse ndonjë pjesë apo shprehje në tekst nuk është korrekte, përmbajtja apo vlefshmëria e pjesëve të tjera mbetet e paprekur nga ky fakt.

2

PASQYRA E LËNDËS A. Hyrje................................................................................................................................................. 5 B. Konteksti rregullator i ligjit për shoqëritë tregtare......................................................................... 9 I. Roli i shoqërive tregtare në ekonomitë (sociale) të tregut dhe mjedisi dhe kuadri i tyre rregullator....................................................................................................................................... 9 II. Aspektet kushtetuese të së drejtës tregtare shqiptare dhe të ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare. 13 III. Efekti i angazhimit në kuadër të MSA-së në përafrimin e legjislacionit dhe praktikës shqiptare me Acquis-në e BE-së.......................................................................................................................... 15 IV. Disa rregulla për interpretimin e zbatimit të ligjit të përafruar për shoqëritë tregtare................... 17 V. Lidhja e veçantë me Kodin Civil................................................................................................... 18 C. Ligji i shoqërive tregtare - teksti me komente................................................................................. 22 PJESA I - DISPOZITA TË PËRGJITHSHME................................................................................. 22 TITULLI I - Dispozita të zbatueshme për tregtarin dhe shoqëritë tregtare........................................ 22 TITULLI II - Themelimi i shoqërisë tregtare.................................................................................... 39 TITULLI III – Përfaqësimi................................................................................................................. 52 TITULLI IV - Parimi i detyrimit të besnikërisë.................................................................................. 65 TITULLI V - Pjesëmarrja e punëmarrësve......................................................................................... 77 PJESA II - SHOQËRITË KOLEKTIVE............................................................................................ 80 TITULLI I - Dispozita të përgjithshme............................................................................................... 84 TITULLI II - Marrëdhëniet ndërmjet ortakëve................................................................................... 84 TITULLI III - Marrëdhëniet ndërmjet ortakëve dhe të tretëve........................................................... 89 TITULLI IV - Prishja e shoqërisë kolektive dhe largimi i ortakëve................................................... 92 TITULLI V - Likuidimi i shoqërisë kolektive.................................................................................... 96 PJESA III - SHOQËRIA KOMANDITE............................................................................................ 97 PJESA IV - SHOQËRITË ME PËRGJEGJËSI TË KUFIZUARA................................................. 102 TITULLI I - Dispozita të përgjithshme............................................................................................... 104 TITULLI II - Kuotat dhe kalimi i kuotave.......................................................................................... 110 TITULLI III - MARRËDHËNIET NDËRMJET SHOQËRISË DHE ORTAKËVE......................... 113 TITULLI IV - ORGANET E SHOQËRISË....................................................................................... 115 KREU 1 - ASAMBLEJA E PËRGJITHSHME................................................................................ 115 KREU II - ADMINISTRATORËT.................................................................................................... 128 TITULLI V - PRISHJA E SHOQËRISË, LARGIMI DHE PËRJASHTIMI I ORTAKËVE............ 137 KREU I - PRISHJA E SHOQËRISË............................................................................................... 137 KREU II - LARGIMI DHE PËRJASHTIMI I ORTAKËVE............................................................. 139 PJESA V - SHOQËRITË AKSIONARE............................................................................................ 141 TITULLI I - DISPOZITA TË PËRGJITHSHME DHE THEMELIMI.............................................. 142 TITULLI II - AKSIONET.................................................................................................................. 153 TITULLI III - MARRËDHËNIET LIGJORE NDËRMJET SHOQËRISË DHE AKSIONARËVE. 159 TITULLI IV - ORGANET E SHOQËRISË....................................................................................... 167 KREU I - ASAMBLEJA E PËRGJITHSHME................................................................................. 170 KREU II - KËSHILLI I ADMINISTRIMIT (SISTEMI ME NJË NIVEL)........................................ 187 KREU III - ADMINISTRATORËT DHE KËSHILLI MBIKËQYRËS, SISTEMI ME DY NIVELE. 200 TITULLI V - ZMADHIMI I KAPITALIT......................................................................................... 201 KREU I - DISPOZITA TË PËRGJITHSHME................................................................................ 202 KREU II - ZMADHIMI I KAPITALIT ME EMETIM TË AKSIONEVE TË REJA......................... 204 KREU III - ZMADHIMI I KUFIZUAR I KAPITALIT.................................................................... 205 KREU IV - ZMADHIMI I AUTORIZUAR...................................................................................... 206

3

KREU V - ZMADHIMI I KAPITALIT ME AKTIVE TË SHOQËRISË........................................... 207 KREU VI - OBLIGACIONET E KONVERTUESHME DHE ATO ME PJESËMARRJE NË FITIM........................................................................................................................................ 208 TITULLI VI - ZVOGËLIMI I KAPITALIT....................................................................................... 209 KREU I - ZVOGËLIMI I ZAKONSHËM I KAPITALIT................................................................. 209 KREU II - ZVOGËLIMI I THJESHTËZUAR I KAPITALIT.......................................................... 210 KREU III - ZVOGËLIMI I KAPITALIT ME ANULIM AKSIONESH............................................ 211 TITULLI VII - PRISHJA E SHOQËRISË......................................................................................... 212 PJESA VI - LIKUIDIMI NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESE.............................................. 214 TITULLI I - LIKUIDIMI I ZAKONSHËM NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESE................... 215 TITULLI II - LIKUIDIMI I THJESHTËZUAR................................................................................. 221 PJESA VII - GRUPIMI I SHOQËRIVE............................................................................................. 222 PJESA VIII - SHOQËRIA SHTETËRORE....................................................................................... 237 PJESA IX - RIORGANIZIMI I SHOQËRIVE ME PËRGJEGJËSI TE KUFIZUAR DHE I SHOQËRIVE ANONIME.................................................................................................................... 240 TITULLI I - BASHKIMI................................................................................................................... 246 KREU I - BASHKIMI ME PËRTHITHJE...................................................................................... 247 KREU II - BASHKIMI ME KRIJIMIN E NJË SHOQËRIE TË RE................................................ 254 TITULLI II - NDARJA...................................................................................................................... 254 TITULLI III - SHNDËRRIMI............................................................................................................ 255 PJESA X - DISPOZITA TË FUNDIT DHE KALIMTARE............................................................ 256

Shtojcë 1: Legjislacioni i BE-së për shoqëritë tregtare......................................................................... 261 Shtojcë 2: Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive aksionare jo të regjistruara në bursë............. 263 Shtojcë 3: Model Statutet e Shoqërive Tregtare................................................................................... 286

4

A.

Hyrje

Duke nisur prej muajit maj 2008, themelimi, organizimi dhe drejtimi i organizatave të biznesit në Shqipëri rregullohet me ligjin nr.9901, datë 14.04.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” (ligji për shoqëritë tregtare). Në vitin 2011 Kuvendi i Shqipërisë miratoi një ndryshim në ligjin për shoqëritë tregtare1, me qëllim përshtatjen e nivelit të kapitalit minimal të shoqërive aksionare, me kërkesat e Direktivës së Dytë të BE-së mbi Ligjin e Shoqërive.2 Në vitin 20143, me qëllim harmonizimin e mëtejshëm me direktivat e reja të BE-së4, Kuvendi i Shqipërisë miratoi disa shtesa dhe ndryshime të mëtejshme me karakter më thelbësor në ligjin për shoqëritë tregtare. Gjithashtu, me anë të këtyre shtesave dhe ndryshimeve synohej që të harmonizoheshin më tej dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare me disa akte të tjera ligjore shqiptare5 dhe të qartësoheshin disa çështje praktike që u hasën gjatë zbatimit të tij. Në këtë proces, shumë palë interesi nga komuniteti i biznesit dhe juristë shqiptarë morën në shqyrtim kuadrin ligjor tregtar. Shtesat dhe ndryshimet e cituara në ligjin për shoqëritë tregtare përfshihen në këtë botim të shpjeguesit. Ai, gjithashtu, merr në konsideratë shpjeguesin e ligjit për shoqëritë tregtare të Shqipërisë, me autorë Thomas Bachner, Edmund-Philipp Schuster dhe Martin Winner, që titullohet “Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare: interpretimi sipas burimeve të tij në të drejtën evropiane, 2009”. Në këtë botim analizohen edhe komentet që kanë bërë juristët shqiptarë dhe që janë përfshirë në shqyrtimin e shtesave dhe ndryshimeve të vitit 2014. Ligji për shoqëritë tregtare tashmë është vendosur në mënyrë të kënaqshme në një kontekst kombëtar. Sidoqoftë, miratimi i akteve ligjore të tjera në vijim nga BE-ja (sidomos në sektorin financiar, sektori që përballoi goditjen që solli rënia ekonomike në Perëndim), do të ketë ndikim edhe mbi ligjet shqiptare të fushës. Në këtë botim merret në konsideratë teksti në fuqi i ligjit për shoqëritë tregtare, duke nisur nga viti 2008 deri në vitin 2014, dhe jepet një përshkrim shumë i shkurtër i situatës përpara vitit 2008. Ligji për shoqëritë tregtare dhe ligji nr.9723, datë 03.05.2007, Ligji nr.10475, datë 27.10.2011, “Për një ndryshim në ligjin nr.9901, datë 14.4.2008, për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”. 2 Direktiva e Dytë e Këshillit 77/91/KEE, datë 13 dhjetor 1976, për bashkërendimin e elementeve mbrojtës që u kërkojnë shoqërive tregtare Shtetet Anëtare për mbrojtjen e interesave të pronarëve dhe të tjerëve, në kuadër të paragrafit të dytë të nenit 58 të Traktatit, lidhur me shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar publike dhe ruajtjen dhe ndryshimin e kapitalit, për vendosjen në një nivel të këtyre elementeve mbrojtës. 3 Ligji nr.129/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.9901, datë 14.4.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, i ndryshuar. 4 Direktiva 2009/109/KE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, datë 16 shtator 2009, për ndryshimin e Direktivave 77/91/KEE, 78/855/KEE dhe 82/891/KEE referuar kërkesave për raportim dhe dokumentim në rastin e bashkimit dhe ndarjes së shoqërive tregtare, Direktiva 2009/101/KE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, datë 16 shtator 2009, për bashkërendimin e masave mbrojtëse që Shtetet Anëtare u kërkojnë shoqërive tregtare për mbrojtjen e interesave të pronarëve ose të tjerëve, sipas kuptimit të paragrafit të dytë të nenit 48 të Traktatit, me qëllim bërjen të barasvlershme të këtyre masave mbrojtëse. 5 Kryesisht, ligji nr.9723, datë 03.05.2007, “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”, i ndryshuar, dhe ligji nr.110/2012 “Për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare”. Në këtë shpjegues nuk diskutohen dispozitat e ligjit nr. 110/2012; lidhur me këtë ligj është përpiluar një shpjegues tjetër. 1

5

“Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit” (QKR) 6, i cili u hartua në verën e vitit 2007, janë dy ligje që lidhen ngushtë dhe janë tejet të rëndësishëm për njëri-tjetrin. Dispozitat e legjislacionit tregtar duhen kërkuar në ligjin për shoqëritë tregtare dhe në ligjin për regjistrimin e biznesit7. Gjithashtu, në këtë shpjegues citohet Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Kodi Civil, Kodi Penal, dhe sidomos, legjislacioni tregtar i BE-së. Legjislacioni përkatës i BE-së përmendet në shtojcën e shpjeguesit (Shtojca 1). Shpjeguesi i rishikuar, gjithashtu, merr në konsideratë Kodin shqiptar të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare (Shtojca 2) dhe statutet model (Shtojca 3) . Shpjeguesi nuk ndalet në mënyrë të hollësishme tek historiku i ligjit për shoqëritë tregtare në Shqipëri, por jep një përshkrim të shkurtër të procesit të reformimit të ligjit për shoqëritë tregtare prej vitit 2007, kur qeveria shprehu vullnetin për reformimin e një strukture të përcaktuar qartë posaçërisht për veprimtaritë civile dhe tregtare dhe për organizatat tregtare, në bazë të këtyre ligjeve:   

Ligji “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, që parashikon format kryesore të organizimit të biznesit; Ligji për regjistrimin e biznesit, që parashikon regjistrimin dhe dhënien e informacioneve të organizatave të biznesit; Legjislacioni i posaçëm që rregullon çështje të veçanta të biznesit, si: ligji nr.9879, datë 21.2.2008, “Për titujt”, etj.

Pas këtij riorganizimi, janë miratuar edhe disa ligje dhe dispozita të tjera që nuk janë të detyrueshme. Shih:  

Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare; Ligji për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare (ligji nr.110/2012).

Synimi i ligjit për shoqëritë tregtare ishte sanksionimi i një sistemi të thjeshtë, të qartë dhe të përditësuar, i aftë për të thithur investime të huaja dhe për të siguruar harmonizimin e dispozitave të tij me legjislacionin evropian të shoqërive tregtare, përfshirë direktivat përkatëse. Rrjedhimisht, ligji për shoqëritë tregtare pasqyron standardet e BE-së dhe ato ndërkombëtare lidhur me të drejtën tregtare, drejtimin e brendshëm të shoqërive tregtare dhe përgjegjësinë sociale të shoqërive tregtare. Legjislacioni evropian ndryshon shpesh, dhe për rrjedhojë, legjislacioni shqiptar duhet të ndjekë ritmin e zhvillimeve të reja në nivel evropian. Ligji shqiptar për shoqëritë tregtare i vitit 2008 përputhet me sistemet e reja rajonale të së drejtës tregtare, aspekt ky i rëndësishëm që pasqyron kërkesën për integrim rajonal dhe 6

Në bazë të ligjit nr.131/2015, funksionet e Qendrës Kombëtare të Regjistrimit kryhen tashmë nga Qendra Kombëtare e Biznesit (QKB). Sipas këtij ligji, kudo në çdo ligj tjetër apo akt nënligjor në fuqi, emërtimi "Qendra Kombëtare e Regjistrimit" apo shkurtimi "QKR", ndryshohen dhe zëvendësohen me "Qendra Kombëtare e Biznesit" dhe "QKB". Në këtë shpjegues, sa herë që përmendet termi "Qendra Kombëtare e Regjistrimit" apo shkurtimi "QKR", duhet të kuptohet se ky term i referohet përkatësisht "Qendrës Kombëtare e Biznesit" dhe "QKB-së". 7 Në bazë të ligjit nr.131/2015, titulli i ligjit nr.9723 ka ndryshuar në “Për regjistrimin e biznesit”. Në këtë shpjegues, sa herë që përmendet termi “ligji për regjistrimin e biznesit” duhet të kuptohet se ky term i referohet ligji nr.9723, datë 03.05.2007 “Për regjistrimin e biznesit”, i ndryshuar.

6

marrëdhënie ekonomike rajonale, parashikuar në Titullin III të Marrëveshjes për Stabilizim dhe Asociim (MSA) nënshkruar më 12 qershor 2006 mes, BE-së, Shteteve Anëtare të BE-së dhe Shqipërisë. Në këtë aspekt, me anë të ligjit për shoqëritë tregtare synohet mundësimi i anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian. Në vitin 2008, ligji për shoqëritë tregtare merrte në konsideratë elemente të vlefshëm të ligjeve të mëparshëm, si: ligji nr.7638 “Për shoqëritë tregtare” dhe ligji nr.7632 “Për pjesën e përgjithshme të Kodit Tregtar”, në mënyrë që të ruhej sa më shumë që të ishte e mundur praktika ligjore shqiptare e krijuar në periudhën 1994-2008. Gjithashtu, ligji për shoqëritë tregtare i vitit 2008 nuk bënte asnjë dallim thelbësor në mënyrën e gjykimit të mosmarrëveshjeve dhe ankesave për çështje të së drejtës tregtare nga ana e gjykatave, duke qenë se reforma e ligjit për shoqëritë tregtare nuk kishte për synim edhe reformimin e mosmarrëveshjeve tregtare. Ky shpjegues synon të japë një tablo se si duhet aplikuar ligji për shoqëritë tregtare dhe se si duhen interpretuar dispozitat e tij në bazë të standardeve ligjore evropiane dhe ndërkombëtare. Neni 70, pika 1, i MSA-së konfirmon se aspekt i përafrimit të legjislacionit shqiptar me atë të BE-së është edhe zbatimi i efektshëm i këtij legjislacioni. Zbatimi i efektshëm konsiderohet po aq i rëndësishëm sa dhe vetë përafrimi ligjor. Neni 78 i MSA-së e konfirmon rëndësinë që ka zbatimi, kur parashikon se konsolidimi i sundimit të ligjit dhe forcimi i institucioneve në gjithë nivelet, përfshirë institucionet e gjyqësorit, kanë rëndësi të veçantë. Këtu përfshihet gjithashtu fusha e praktikës gjyqësore për çështje të së drejtës tregtare. Ky shpjegues botohet në kuadër të përpjekjeve për harmonizimin e praktikës ligjore shqiptare me standardet e BE-së për zbatimin dhe, mbi të gjitha, për përgatitjen e gjyqtarëve shqiptarë për të punuar si “gjyqtarë të komunitetit (evropian)” pas anëtarësimit të Shqipërisë në BE. Për rrjedhojë, standardet e aplikimit të së drejtës tregtare shqiptare duhen rishikuar duke pasur parasysh standardet evropiane, gjë që jemi përpjekur t’i pasqyrojmë në komentet tona. Në mungesë të standardeve evropiane, jepen shembuj të aplikimit nga Shtete të tjera Anëtare, në mënyrë që të ofrohen disa pika të mundshme ku mund të mbështetet zbatimi. Sigurisht, në raste të tilla, praktika ligjore shqiptare mund të krijojë edhe standardet e veta përsa i takon interpretimit. Në shpjegues, në disa raste, citohet edhe praktika gjyqësore ekzistuese shqiptare. Shpjeguesi merr në konsideratë tekste nga burime të tjera, sidomos ato që kanë marrë në shqyrtim juristët, të cilët kanë hartuar “Ligjin e ri shqiptar për shoqëritë tregtare: interpretimi sipas burimeve të tij në të drejtën evropiane”, 2009.8 Duke qenë se ligji për shoqëritë tregtare është i gjatë dhe i ndërlikuar, ndërsa hapësira që lihet për shpjeguesin e ligjit është e kufizuar, nuk ekziston mundësia që të jepen shpjegime nen për nen. Në disa pjesë, komentet përqendrohen tek disa çështje kryesore dhe tek informacioni lidhur me kontekstin e nevojshëm për zbatimin, që synon të vendosë një paketë dispozitash të cilat drejtpeshojnë riskun e tregut midis ortakëve apo aksionarëve të pakicës 8

Thomas Bachner, Edmund-Philipp Schuster dhe Martin Winner.

7

dhe atyre të mëdhenj, apo me shoqërive e punëmarrësve, kreditorëve, mjedisit dhe komunitetit (palët e interesit në shoqëritë tregtare), etj. Në rastet kur teksti i një neni është vetëshpjegues nuk bëhet asnjë koment. Në rastet kur politikat ligjore kanë pësuar ndryshime të rëndësishme, jemi munduar të citojmë ligjin e mëparshëm tregtar dhe ligjet evropiane. Në hyrje të çdo fushe, në shpjegues jepet një shpjegim i shkurtër i kuptimit të përgjithshëm të dispozitave përkatëse në kontekstin e tyre rregullator. Kjo bëhet për ligjin në tërësi, që do të thotë se Kreu B. Konteksti rregullator i ligjit për shoqëritë tregtare nis me një përshkrim të kontekstit rregullator të organizatave të biznesit në ekonomitë (sociale) të tregut; më pas vijohet me shpjegimin e rolit të ligjit të shoqërive tregtare, referuar kërkesave të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Më tej, trajtohen shkurtimisht ndikimi i standardeve të së drejtës tregtare evropiane, përmes MSA-së, ndaj ligjit të shoqërive tregtare. Në këtë kuadër, janë të nevojshme disa shënime për metodat e zbatimit dhe të interpretimit lidhur me të drejtën evropiane dhe efektin e saj në Shtetet (e ardhshme) Anëtare. Më në fund, për nga radha por jo për nga rëndësia, analizohet lidhja që ligjet tregtare të vendeve që ndjekin traditën e së drejtës romake, si në rastin e Shqipërisë, kanë me dispozitat e kodeve civil përkatëse. Kreu C. Ligji i shoqërive tregtare - teksti me komente, trajton me hollësi dispozitat dhe çështjet kryesore të ligjit për shoqëritë tregtare. Kur ky shpjegueses i referohet një neni të posaçëm, pa cituar ligjin përkatës, duhet të kuptohet se neni i referohet ligjit për tregtarët dhe shoqëritë tregtare. Sugjerohet që lexuesi i këtij shpjeguesi të mbajë pranë edhe tekstet e Kodit Civil dhe të ligjit për regjistrimin e biznesit, duke qenë se këto ligje përmbajnë parashikime të rëndësishme për interpretimin dhe zbatimin e ligjit për shoqëritë tregtare. Po kështu, për të kuptuar të gjithë kontekstin rregullator në fjalë, rekomandohet që të lexohen sa më shumë prej materialeve të cituara në notat përkatëse. Mbi të gjitha, është e rëndësishme të lexohen aktet ligjore evropiane dhe jurisprudenca e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë (GJED) (shih http://europa.eu/ dhe Shtojcën 1). Ky shpjegues do të jetë një instrument i rëndësishëm në duart e profesionistëve të fushës juridike dhe për komunitetin e biznesit në Shqipëri, për interpretimin dhe zbatimin e dispozitave të ligjit për shoqëritë tregtare.

8

B. I.

Konteksti rregullator i ligjit për shoqëritë tregtare Roli i shoqërive tregtare në ekonomitë (sociale) të tregut dhe mjedisi dhe kuadri i tyre rregullator

Shoqëritë tregtare janë produkt dhe pjesë e shoqërive bashkëkohore. Ato janë organizata që ndërthurin “faktorë” të ndryshëm (kapitalin, krahun e punës, teknologjinë, si dhe mjedisin e tyre natyror, njerëzor dhe social) për qëllime të dobishme. Ato janë një instrument i frytshëm për ushtrimin e aktivitetit tregtar, sidomos kur ndërmarrja është rritur në një masë të tillë që e bën të vështirë administrimin nga pak persona, dhe sidomos kur ndërmarrja kërkon të rrisë vlerën e fondeve në dispozicion. Funksionimi i tyre bazohet në planifikimin ekonomik individual që, në ekonominë e tregut, në dallim nga ekonomia e centralizuar, nënkupton hartimin dhe zbatimin e planeve të posaçme për secilën shoqëri. Aktiviteti ekonomik i shoqërive tregtare nuk është i pavarur nga institucionet ligjore. Rregullat që përcaktojnë veprimtarinë e shoqërive tregtare, janë pjesë e një rrjeti institucionesh ligjore të nevojshëm për funksionimin e duhur të sistemit, në përgjithësi. Përcaktimi i kompetencave vendimmarrëse lidhur me planifikimin dhe zhvillimin e aktivitetit ekonomik të shoqërive tregtare (administrimi), dhe pozicioni i palëve që sigurojnë kapitalet (investitorët si ofrues të kapitalit, dhe kreditorët si ofrues të borxhit) rregullohet në ligjin për shoqëritë tregtare. Në disa nga vendet e BE-së, ligji rregullon gjithashtu pozicionin e palëve që sigurojnë krahun e punës, nëpërmjet formave të caktuara të bashkë-vendosjes, përmes këshillave të punëmarrësve ose përmes pjesëmarrjes në organet drejtuese apo mbikëqyrëse të shoqërisë. Ligji për shoqëritë tregtare përcakton një zgjidhje të përshtatshme për konsultimin me punëmarrësit, ku drejtuesit e shoqërisë dhe përfaqësuesit e punëmarrësve të çdo shoqërie kanë mundësinë që të arrijnë marrëveshje për përfshirjen e përfaqësuesve të punëmarrësve në nivelin e këshillit të administrimit. Lidhur me këtë çështje, Shqipëria zgjodhi qasjen që aplikon legjislacioni evropian, për shoqëritë tregtare, duke njohur përfshirjen e negociuar të punëmarrësve në procesin vendimmarrës, me anë të Rregullores (KE) 2157/2001 për statutin e shoqërisë tregtare evropiane, Direktivës 2001/86/KE që plotëson statutin e shoqërisë tregtare evropiane lidhur me përfshirjen e punëmarrësve, Direktivës 94/45/KE për Këshillin Evropian të Punës dhe Direktivës 2002/14/KE për informimin e punëmarrësve dhe konsultimin me ta.9 Ligji shqiptar për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare i vitit 2012 bazohet në një kuadër të ngjashëm. Në kuadrin më të gjerë ligjor për aktivitetet e shoqërive tregtare përfshihen dispozitat e përgjithshme të një sërë aktesh të tjera ligjore e nën ligjore, përfshi këtu, por u kufizuar në to, si për shembull dispozitat e Kodit Civil; dispozitat për regjistrimin dhe dhënien e informacioneve; aktet nënligjore për përdorimin e informacionit elektronik nga shoqëritë

9

Të gjitha dokumentet në fjalë mund të gjenden lehtësisht në hapësirën e faqeve të internetit të BE-së, në adresën: http://europa.eu.int/ (dokumente zyrtare - EurLex – legjislacioni në fuqi) dhe shih Shtojcën 1.

9

tregtare; aktet për kontabilitetin dhe auditimin ligjor, si dhe për kushtet që duhet të plotësojnë auditorët;10 legjislacioni për shërbimet financiare, përfshirë krijimin e një enti rregullator të shërbimeve financiare dhe/ose të një burse; rregullat për marrjen në kontroll të shoqërive;11 procedurat e falimentit; dispozitat lidhur me transferimin e ndërmarrjeve; përpilimi i dispozitave penale, përfshirë ato për pastrimin e parave, tregtimin e brendshëm dhe abuzimin ndaj tregut; përpilimi i kodeve të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare dhe kodeve të përgjegjësisë sociale të shoqërive tregtare; aktet rregullatore për mbrojtjen e konkurrencës. Zbatimi i këtyre akteve ligjore dhe nënligjore varet nga metodat dhe procedurat që janë përcaktuar gjatë ecurisë së sistemit ligjor në vend.12 Në përgjithësi, mendohet se një ligj organizativ i këtij lloji bën pjesë në të drejtën private, në dallim nga e drejta publike (e drejta administrative ose e drejta kushtetuese). Nga njëra anë, është e vërtetë se rregullat e tij vihen në zbatim përmes gjykatave civile dhe jo përmes agjencive shtetërore. Nga ana tjetër, lidhur me themelimin e shoqërisë, krijohet një rend juridik më vete, që parashikon të drejta dhe detyrime të posaçme të shoqërisë, që nuk kanë lidhje me të drejtat dhe detyrimet e ortakëve apo aksionarëve të saj. Pas themelimit, shoqëria “legjitimohet” jo vetëm nga themeluesit, por edhe nga i gjithë komuniteti i interesuar për iniciativën tregtare. Shoqëria pra fiton tagrat e saj që i njihen me ligj, si një konçesion jo vetëm prej themeluesve, por edhe nga një grup tjetër, më i gjerë, i cili përfshihet dhe ka interes në arritjen e qëllimeve të saj.13 Çështjet bashkëkohore të organizimit dhe aktivitetit të shoqërisë tregtare e kapërcejnë dallimin klasik midis të drejtës private dhe asaj publike. Organizatat e biznesit monitorohen gjithnjë e më shumë lidhur me funksionin dhe përgjegjësinë e tyre sociale, sidomos ngaqë shumë prej tyre janë fuqizuar në masë të tillë sa mund të ushtrojnë ndikim të ndjeshëm në kushtet ekonomike dhe politike kombëtare e ndërkombëtare.14 Më në fund, për shkak të kolapseve spektakolare të disa prej korporatave të mëdha në SHBA dhe Evropë, vitet e fundit roli i shoqërive tregtare është bërë objekt i një debati shumë të madh në nivel ndërkombëtar, me pasojë krijimin e vazhdueshëm të kushteve të reja rregullatore. “Mirëqeverisja e Korporatave” është bërë formula magjike e kësaj dukurie. E thënë shumë shkurt, modeli tradicional anglo-amerikan i qeverisjes së korporatave orientohet në kahun e siguruesit të kapitalit (investitori), ndërsa modeli evropian kontinental është disi më i orientuar në kahun e palëve të interesuara, pasi pranohet se edhe aktorë të tjerë, përveç siguruesit të kapitalit (kryesisht, punëmarrësit dhe kreditorët), luajnë njëfarë roli kyç në drejtimin e shoqërive tregtare. Të dy sistemet janë objekt i një debati shumë të madh, por të

Ligji nr.10297, datë 08.07.2010, “Për një ndryshim në ligjin nr.10091, datë 5.3.2009, ‘Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe kontabilistit të miratuar’.” 11 Ligji nr.10236, datë 18.02.2010, “Për marrjen në kontroll të shoqërive me ofertë publike”. 12 Shih J. Dine dhe M. Koutsias, “The Nature of Corporate Governance: the significance of national cultural identity” (“Natyra e drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare: rëndësia e identitetit kulturor kombëtar”) (Edward Elgar, 2013). 13 Pra, “teoria e koncesionit të dyfishtë” në raport me “teorinë klasike kontraktore”, që favorizon rolin e themeluesve dhe të aksionarëve në çdo fazë të ciklit të jetës së shoqërisë; shih J. Dine, “The Governance of Corporate Groups” (“Drejtimi i brendshëm i grupimeve të shoqërive tregtare”), Kembrixh, Shtypshkronja “University Press”, 2000, f. 201. 14 Për këtë, shih J. Dine, M. Koutsias, M. Blecher, “Company Law in the New Europe” (“Legjislacioni për shoqëritë tregtare në Evropën e re”), (Edward Elgar, 2006), 10

10

dy modelet ndodhen nën “trysni”, pasi asnjëri prej tyre nuk ka arritur të krijojë imunitet ndaj kolapseve apo skemave mashtruese. Në vitin 2008, në Perëndim ndodhi një kolaps financiar që preku banka të mëdha dhe pasojat e kësaj katastrofe ende ndihen në shumë vende. Nga pikëpamja strukturore, pjesa më e madhe e bankave ndërkombëtare menaxhohet sipas modelit anglo-amerikan (investitorët janë aktorët më të rëndësishëm), por të dy sistemet janë tronditur nga skandalet. Prandaj këto dështime nuk mund t’i atribuohen vetëm keqfunksionimit strukturor të njërit prej modeleve.15 Në SHBA, kodet ekzistuese të etikës nuk arritën ta shmangnin keqadministrimin dhe mashtrimin brenda shoqërisë ENRON; në Gjermani bashkëvendosja midis drejtuesve dhe punëmarrësve nuk arriti të pengojë bashkimet, ligjërisht të dyshimta, mes shoqërive (p.sh. rasti MANNESMANN) dhe as pasurimin e paligjshëm të administratorëve (p.sh. rasti SIEMENS), ndërsa në Itali qëndrimi pozitiv i disa bankave të rëndësishme evropiane bëri që publiku të kishte besim tek administrimi i shoqërisë PARMALAT, pavarësisht faktit se kjo shoqëri po shkonte drejt falimentimit dhe brenda saj po kryheshin “veprime tregtare të paligjshme”. Në lidhje me sa më sipër, qarkullonin zëra se këto dështime ishin vetëm incidente të kufizuar, pra vetëm përjashtime që konfirmonin rregullin e funksionimit të mirë të sistemeve globale të qeverisjes së korporatave. Sidoqoftë, një pjesë e mirë e ekspertëve, qeverive dhe organizatave ndërkombëtare pranonin se, për shkak të ndërlikimit të strukturave bashkëkohore të shoqërive tregtare dhe të tregjeve financiare ku ato vepronin, dhe të një situate epidemike “konflikti interesash”16, masat rregullatore ekzistuese nuk ishin të mjaftueshme, dhe për t’u dhënë zgjidhje problemeve strukturore dhe funksionale, nevojitej adoptimi i një sërë masave rregullatore të reja. Ngurrimi për t’iu kthyer “punës si zakonisht”, duke marrë masa të reja, buron nga fakti se korporata të mëdha kombëtare dhe shumëkombëshe po bëhen gjithnjë e më shumë “administratorë të besuar socialë” të ekzistencës së miliona njerëzve, përveç faktorit të punësimit: në kohëra kur sistemet e pensioneve publike lëngojnë, pjesëmarrja në fondet e investimeve dhe të pensioneve, që e investojnë kapitalin e tyre në shoqëri tregtare, është kthyer në një alternativë ndaj asistencës së ardhshme sociale për grupe të tëra të popullsisë. Ky debat solli ndërhyrje rregullatore17 dhe përcaktimin në nivel ndërkombëtar të kodeve, parimeve dhe udhëzuesve të qeverisjes së korporatave,18 që nganjëherë quhen dispozita Në këtë aspekt, rekomandojmë J. W. Cioffi, “Corporate Governance Reform, Regulatory Politics and the Foundations of Finance Capitalism in the United States and Germany” (“Reforma në fushën e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare, politikat rregullatore dhe bazat e kapitalizmit të financave në SHBA dhe në Gjermani”), tek “German Law Journal” (“Buletini Juridik Gjerman”) (në internet), vol. 07/06, f. 533–62. 16 Për këtë rekomandojmë G. Rossi, “Konflikti epidemik” (“Il conflitto epidemico”) (Adelphi, 2003). Duke pasur parasysh praninë transversale institucionale të konfliktit të interesit në ekonomi dhe politikë, do të ishte më e përshtatshme që të quhej “endemik”. 17 Shih Ligjin e SHBA-së, të ashtuquajtur Sarbanes-Oxley, të vitit 2002, “për mbrojtjen e investuesve përmes rritjes së saktësisë dhe besueshmërisë së informacioneve shpjeguese të dhëna nga shoqëritë aksionare në bazë të ligjeve për letrat me vlerë dhe për qëllime të tjera”. 18 Më të njohura janë parimet e rishikuara të OZHBE-së (2004) “Parimet e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare” (http://www.oecd.org/document/49/0,3746,en) dhe udhëzimet e OZHBE-së (2000) “Udhëzues për ndërmarrjet shumëkombëshe” (http://www.oecd.org/document/28/0,3746,en). Të dy këto dokumente bëjnë pjesë në të njëjtin mjedis “të formimit të shoqërive tregtare” (shih J. Dine, “Companies, International Trade and Human Rights” (“Shoqëritë tregtare, tregtia ndërkombëtare dhe të drejtat e njeriut”), (Kembrixh, Shtypshkronja “University Press”, 2005). 15

11

“jodetyruese”. Për pasojë, statutet e shoqërive tregtare janë “marrë seriozisht” dhe po “zbatohen” gjithnjë e më shumë nga ligjvënësit dhe organizatat në nivel kombëtar, mbikombëtar dhe ndërkombëtar me qëllim ripërcaktimin e kuadrit përkatës ligjor për përshtatjen, zbatimin dhe kontrollin e vazhdueshëm të qeverisjes dhe përgjegjësisë sociale të shoqërive tregtare. Kjo është arsyeja përse tani Shqipëria ka Kodin e Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare. BE-ja dhe Shtetet Anëtare kanë marrë pjesë aktivisht në këto zhvillime. Në bazë të hulumtimeve të rëndësishme dhe të propozimeve për reforma19 më 21 maj 2003 BE-ja publikoi një “Plan Veprimi për modernizimin e legjislacionit për shoqëritë tregtare dhe përmirësimin e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare në Bashkimin Evropian”.20 Plani i Veprimit shpallte një ndryshim të mirëfilltë të strategjisë së BE-së për legjislacionin e shoqërive tregtare. Ndërkohë që, duke filluar nga fundi i viteve gjashtëdhjetë deri në mesin e viteve nëntëdhjetë, përpjekjet e BE-së për hartimin e legjislacionit për shoqëritë tregtare janë përqendruar te harmonizimi i ligjeve të Shteteve Anëtare në fushën e shoqërive tregtare dhe në fushën e kontabilitetit, përafrimi ligjor që mishërohet tani si në legjislacionin e BE-së, ashtu dhe në dispozitat me natyrë jodetyruese, duket se është pjesë e menaxhimit të rrezikut dhe krizës në mënyrë që të mbrohen aksionarët, pjesëmarrësit në treg dhe interesat e tjerë socialë dhe të rritet kapaciteti konkurrues i shoqërive tregtare të BE-së. Synimi i qasjes së mëparshme dhe, në veçanti, i Direktivës së Parë, të Dytë, të Katërt dhe të Shtatë ishte që të ofroheshin kushte të barabarta për shoqëritë tregtare në tregun e brendshëm. Në këtë aspekt, lëvizja e nevojshme e shoqërive nga njëri Shtet Anëtar në tjetrin mbështetej, mbi të gjitha, nga jurisprudenca e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë (GJED) dhe nga interpretimi i konsiderueshëm nga ana e saj e lirive të themelimit dhe të kapitalit. Ende pjesë e të njëjtës strategji është krijimi i formave mbi nivelin kombëtar të Shoqërisë Tregtare Evropiane (SHTE), Kooperativës Evropiane (KE) dhe Shoqërisë Tregtare Private Evropiane (SHTPE), që janë propozuar në vitin 2008,21 hartimi i Direktivës së vitit 2005 për bashkimet ndërkufitare dhe Direktiva e ardhshme për transferimin e selisë së regjistruar të shoqërisë tregtare.22 Gjallërimi i zhvillimit ndërkufitar të tregjeve financiare, që më parë ishin të veçuara, ka nxitur ndryshimin e kursit rregullator të Komisionit të BE-së. Përpara këtij ndryshimi, në fokus ishte rregullimi i shoqërive të regjistruara në bursë, ndërsa tani BE ka në fokus rregullimin e drejtimit të shoqërive tregtare. Lidhur me konceptet rregullatore në fjalë, Gjithashtu, shih studimin shumë të madh krahasues për kodet dhe praktikat e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare, që ka kryer në vitin 2002 Shoqëria “Weil, Gotshal & Manges LLP” për llogari të Komisionit Evropian dhe në konsultim me Shoqatën Evropiane të Tregtuesve të Letrave me Vlerë dhe me Rrjetin Evropian të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare. 19 Shih Raportin e “Grupit të Nivelit të Lartë të Ekspertëve të Legjislacionit për Shoqëritë Tregtare”, “Për një kuadër rregullator bashkëkohor të legjislacionit për shoqëritë tregtare në Evropë”. Këtë raport mund ta gjeni në adresën: http:/europa.eu.int/comm/internal_market/en/company/company/modern/index.htm dhe shih të rejat më të fundit për këtë nismë në adresën: http://ec.europa.eu/internal_market/company/modern/index_en.htm. 20 COM (2003) 284 përfundimtar. Këtë dokument mund ta gjeni në adresën e mësipërme të internetit. 21 http://ec.europa.eu/internal_market/company/modern/index_en.htm. 22 Një listë të akteve ligjore të BE-së për Legjislacionin për Shoqëritë Tregtare (në fuqi dhe në proces përgatitjeje) mund ta gjeni në Shtojcën 1.

12

kjo është një zhvendosje nga modelet rregullatore franko-gjermane, që mbizotëronin gjatë “fazës së parë” që përmendet, tek modeli anglo-amerikan që u jep përparësi tregjeve të kapitalit dhe drejtimit të brendshëm të shoqërive aksionare në “fazën e dytë”. Megjithatë, nga ana tjetër, për shkak të zhvillimeve që trajtohen në paragrafin e mëparshëm, perceptimi i drejtimit të brendshëm të shoqërive po zhvendoset gjithnjë e më shumë drejt llogaridhënies ekonomike dhe përgjegjësisë sociale të shoqërisë tregtare (CSR), koncept ky që mund të quhet “themelimi i shoqërisë”.23 Koncepti i “themelimit të shoqërisë” njeh se dy privilegjet e personalitetit juridik dhe, për shoqëritë me kuota ose aksione, të përgjegjësisë së kufizuar janë pranuar në pikëpamje sociale dhe janë promovuar për sa kohë që subjektet e vetë-qeverisura ekonomike angazhohen që të marrin në konsideratë “interesat” e mjediseve sociale, njerëzore dhe natyrore ku ushtrojnë aktivitet. Ky angazhim përfshin detyra dhe detyrime të jashtme dhe të brendshme të shoqërisë. Angazhimi i “jashtëm” lidhet me ndërveprimin e përcaktuar ligjërisht, por dhe me marrëdhëniet kontraktore me “aktorë të tjerë” (kreditorët, punëmarrësit, komunitetet lokale, grupet mjedisore, “publiku”). Angazhimi i “brendshëm” lidhet me përcaktimin e rregullave organizative që parashikojnë marrjen në konsideratë të këtyre “interesave” të tjera në kuadër të strukturave të shoqërisë për marrjen e vendimeve dhe menaxhimin e riskut. Kjo gjë kërkon “themelimin” ligjor të shoqërisë që përcakton përgjegjësitë procedurale për përfshirjen e këtyre interesave. Mund të kuptohet lehtësisht se një ligj për shoqëritë tregtare, i përpiluar siç duhet, është me rëndësi thelbësore për vënien në jetë të këtyre strategjive rregullatore publikeprivate. Për rrjedhojë, ai kthehet në një parakusht të domosdoshëm për ekonomitë bashkëkohore sociale të tregut. Ligji shqiptar për shoqëritë tregtare është hartuar që t’i ndjekë qartas këto zhvillime rregullatore evropiane dhe ndërkombëtare në gjithë strukturën e tij.

II.

Aspektet kushtetuese të së drejtës tregtare shqiptare dhe të ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare

Garancia kushtetuese e veprimtarive ekonomike të themelimit dhe drejtimit të një organizate biznesi, si kontraktuese apo si shoqëri tregtare, përcaktohet në dispozitat e nenit 11 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. E drejta e pronës garantohet nga neni 41 i Kushtetutës.

Shih Materialin për Diskutim të Komisionit të BE-së “Nxitja e kuadrit evropian për përgjegjësinë sociale të bizneseve”, COM 2001, 366 përfundimtar, Bruksel, datë 18.07.2001. Mes të tjerash, materiali për diskutim trajton edhe krijimin e standardeve të përshtatshme për sigurinë teknike, administrimin e qëndrueshëm mjedisor dhe respektimin e drejtave të njeriut. Shih, gjithashtu, “Kompaktin Global” të OKB-ësë në adresën: www.un.org dhe Parimet orientuese për biznesin dhe të drejtat e njeriut, http://www.ohchr.org/Documents/Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf. “Kodet” e përmendura në poshtëshënimin numër 8. Shih edhe J. Dine, bashkautor Kirsteen Shields, Nina Boeger, Rachel Murray dhe Charlotte Villiers (red.) “Corporate Social Responsibility: Do Corporations Have to Trade Fairly? Can the Fairtrade Movement Deliver the Duty?” (“Përgjegjësia sociale e biznesit: a duhet të bëjnë aktivitet tregtar me drejtësi shoqëritë tregtare? A mund ta përmbushë misionin lëvizja e tregtisë me drejtësi?”) tek “Perspective on Corporate Social Responsibility” (Edwards Elgar, 2008). 23

13

Megjithatë, parimet dhe liritë përsa i takon sistemit ekonomik duhen parë lidhur me të drejtat dhe liritë e tjera, kryesisht ato që përcaktohen në Pjesën e Dytë, Kreu IV i Kushtetutës për “Liritë dhe të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore” (nenet 49 deri 58) dhe lidhur me “Objektivat sociale” që parashikon Kreu V (neni 59). Kreu IV i tejkalon kushtetutat “liberale klasike” dhe parashikon të drejtat për sigurimet shoqërore, shërbimet shëndetësore, sigurimet shëndetësore dhe arsimin, krahas mbrojtjes së krahut të punës, familjes, fëmijëve, të rinjve, grave shtatzëna dhe nënave. Në mënyrë retorike, këto të drejta sociale fuqizohen nga Preambula ku përmendet “vendosmëria për të ngritur një shtet demokratik dhe social” dhe “zotimi për (...) solidaritet social”. Neni 3 i Kushtetutës rendit “drejtësinë sociale” mes “themeleve të Shtetit dhe detyrave të tij për t’i respektuar dhe mbrojtur ato”. I fundit për nga radha por jo për nga rëndësia, është angazhimi i shtetit për të punuar për objektivat socialë, shprehur në nenin 59. Kjo dispozitë parashikon se nisma dhe përgjegjësia private duhet të plotësohen me masat e shtetit për përmirësimin e mjedisit social dhe natyror sikurse parashikohen në shkronjat “a” deri në “j”. Kjo dispozitë mund të lexohet edhe në kuptimin se këtu Kushtetuta e Shqipërisë njeh një përgjegjësi sociale bazë të personave privatë (fizikë apo juridikë), përgjegjësi të cilën shteti duhet ta plotësojë për shkak të mjeteve të kufizuara që këta persona privatë kanë për të treguar kujdes mjaftueshëm për “aspekte të komunitetit”. Edhe pse përgjegjësia sociale private njihet, këto objektiva mund të bëhen të detyrueshme vetëm me akt ligjor (neni 59, pika 2). Dhe, kështu kemi kaluar tek rregullat e nenit 17, pika 1, sipas të cilit çdo kufizim i të drejtave dhe lirive themelore (ekonomike dhe të tjera) të parashikuara nga Kushtetuta duhet të bëhet vetëm me ligj për interesin publik ose për mbrojtjen e të drejtave të personave të tjerë; dhe një kufizim i tillë duhet të jetë përherë proporcional. Ky kufizim nuk mund ta prekë asnjëherë thelbin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe ai duhet të përmbushë kërkesat e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (neni 17, pika 2). Po kështu, liria ekonomike dhe të drejtat e pronës mund të kufizohen vetëm për “arsye publike të rëndësishme” ose “interesa publikë” (neni 11, pika 3, dhe neni 41, pika 2). Por, sigurisht, promovimi i të drejtave dhe lirive të renditura në Kreun IV dhe V të Kushtetutës mund ta përmbushë fare mirë kriterin e këtyre arsyeve apo interesave 24. Megjithatë, ligji për shoqëritë tregtare, sigurisht, vendos kufizime për themelimin dhe aktivitetin e shoqërive tregtare, kryesisht, lidhur me shoqëritë aksionare. Mirëpo, me këto kufizime dhe detyra e përgjegjësi të parashikuara nga ligji për shoqëritë tregtare synohet krijimi i një sistemi ekonomik funksional dhe të përgjegjshëm nga ana sociale, dhe nuk mund të konsiderohen si jo proporcionale në kuadër të drejtpeshimit kushtetues të interesave të lartpërmendur.

Lidhur me procesin e krijimit dhe strukturën e Kushtetutës së Shqipërisë, shih G. Frankenberg, “Verfassungsgebung zwischen Hobbesianischem Naturzustand und Zivilgesellschaft”. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë te Vjetari i të Drejtës Publike 2000. 24

14

III.

Efekti i angazhimit në kuadër të MSA-së në përafrimin e legjislacionit dhe praktikës shqiptare me Acquis-në e BE-së

Fjalia e parë e nenit 122, pika 1, të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë parashikon që “çdo marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar përbën pjesë të sistemit të brendshëm juridik pasi botohet në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë”. Pika 3 sanksionon se “një marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar me ligj ka epërsi mbi ligjet e vendit që nuk pajtohen me të”. Këto dispozita përcaktojnë efektin e Marrëveshjes së Stabilizim dhe Asociimit (MSA, viti 2006) në sistemin ligjor dhe institucional shqiptar. Ky efekt nuk shkon deri aty sa të bëjë që institucionet (dhe qytetarët) shqiptare të bëhen menjëherë dhe drejtpërsëdrejti objekt i legjislacionit të BE-së, të parimeve të tij të “epërsisë” mbi të drejtën e brendshme dhe të “efektit të drejtpërdrejtë” të dispozitave të traktatit, rregulloreve dhe direktivave. Këto parime aplikohen plotësisht vetëm për Shtetet Anëtare. 25 Ato nuk aplikohen për “vendet kandidate” që janë në regjimin e marrëveshjes së asociimit.26

Gjykata e Evropiane e Drejtësisë (GJED) ka krijuar doktrinën e “epërsisë së legjislacionit të BE-së” në vijim të gjykimit se BE është një “organizatë mbi nivelin kombëtar” (shih Çështjen gjyqësore 26/62 “Van Gend & Loos”), domethënë, një rend i ri juridik që është bërë më i madh sesa shuma e gjithë pjesëve të tij, dhe ku traktatet themeluese kanë një kuptim të ndryshëm krahasuar me traktatet ndërkombëtare. Për pasojë, në BE ka humbur terren koncepti klasik i “sovranitetit kombëtar”. Ky koncept është zëvendësuar me një lloj “kushtetueshmërie apo sovraniteti me shumë nivele”, që ka çuar në një “qeverisje” integruese të një lloji të ri që ndërthur hierarkinë me bashkërendimin dhe përbëhet nga normat dhe standardet e BE-së, normat dhe standardet e Shteteve Anëtare dhe normat dhe standardet e pranuara ligjërisht, që kanë përcaktuar shoqatat “private”. Instrumentet kryesore që përdoren për harmonizimin dhe përafrimin janë nenet e traktateve, rregulloret, direktivat dhe rekomandimet, që interpretohen nga GJED dhe zbatohen nga gjykatat vendase. Në këtë kontekst, doktrina e “efektit të drejtpërdrejtë” do të thotë se çdo masë, që konsiderohet se ka fuqi të drejtpërdrejtë, ndikon te të drejtat e qytetarëve të ndryshëm, të cilët mund t’i bazojnë kërkesat e tyre tek dispozita përkatëse e legjislacionit të BE-së. Nëse konstatohet se një nen i traktateve është mjaftueshmërisht i qartë, i saktë dhe i pakushtëzuar, ai zbatohet drejtpërsëdrejti në një Shtet Anëtar dhe ndikon tek të drejtat e qytetarëve. Rregulloret, sipas nenit 288 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE) (ish-neni 249 i TKE), “parashikohen drejtpërdrejtë” në legjislacionin e Shteteve Anëtare, kështu që ato ndikojnë njëlloj tek të drejtat e individit. Statusi i “direktivave” është më pak i qartë, duke qenë se Shtetet Anëtare mund ta zgjedhin vetë “formën dhe mënyrën” e zbatimit të tyre. Megjithatë, GJED, edhe në këtë rast, zbaton doktrinën e efektit të drejtpërdrejtë, nëse një Shtet Anëtar nuk e zbaton një direktivë në legjislacionin kombëtar deri në fund të afatit të përcaktuar ose nëse nuk e zbaton atë siç duhet, dhe sa herë që dispozitat e saj duken se janë të pakushtëzuara dhe mjaftueshmërisht të sakta për të përcaktuar të drejtat që mund të kërkojnë individët nga shteti (shih Çështjen gjyqësore 8/81, “Becker”, dhe Çështjen gjyqësore 152//84, “Marshal”). Për më tepër, GJED mundëson që individët të kërkojnë dëmshpërblim për dëme që vijnë nga shkelja e legjislacionit të BE-së nga një Shtet Anëtar, përfshirë shndërrimin jashtë afateve të legjislacionit të BE-së në legjislacion kombëtar (shih Çështjet e bashkuara gjyqësore 6 & 9/90 “Francovich”; Çështjet gjyqësore 6 & 48/93 “Brasserie du Pecheurs”/”Factortame). “Rekomandimet” nuk janë të detyrueshme, sipas nenit 288 të TFEU (ish-neni 249, pika 4 i TKE). Megjithatë, gjykatat kombëtare duhet të bëjnë interpretimin e legjislacionit kombëtar që zbaton legjislacionin e BE-së lidhur me Rekomandimet; shih Çështjen gjyqësore nga jurisprudenca e GJED-së 322/88. Të gjitha çështjet gjyqësore kryesore të GJED-së mund të gjenden në grupin e faqeve të internetit të Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Evropian në adresën: http://www.curia.eu.int). 26 Përsa i takon përgatitjes së grupit të parë të vendeve kandidate nga Evropa Lindore, harmonizimi i plotë me acquis communautaire u kthye në një parakusht gjatë fazës së para-anëtarësimit, nën regjimin e të ashtuquajturit partneritet për anëtarësim. Fjala acquis do të thotë tërësi e parimeve dhe politikave të Traktateve, e legjislacionit parësor dhe dytësor dhe e detyrimeve ndërkombëtare të Komunitetit dhe përfshin zbatimin e këtij rendi juridik nga GJED. Pas mossuksesit të “Kushtetutës për Evropën” Traktatet kryesore evropiane (i Romës 1957, i Mastrihtit 1992, i Amsterdamit 1997 dhe i Nisës 2000) u “ri-harmonizuan” përmes “traktati të ri reformues” të Lisbonës, që u miratua në mbledhjen e Këshillit Evropian mbajtur në Lisbonë në dhjetor të vitit 2007 dhe hyri në fuqi në 1 dhjetor 2009. Gjithë traktatet e përmendura mund t’i gjeni në në adresën e internetit të BE-së http://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law/treaties.html. 25

15

Megjithatë, e drejta evropiane ndikon në sistemin ligjor dhe institucional shqiptar përmes kërkesave për përafrimin e detyrueshëm sipas neneve 70 e në vijim të MSA-së. Neni 70, pika 2, parashikon që legjislacioni i Shqipërisë (përfshirë zbatimin dhe kontrollin ligjor, neni 70, pika 1 duhet të përafrohet tërësisht me acquis-në deri në fund të periudhës kalimtare dhjetëvjeçare që parashikon neni 6 i MSA-së. Përafrimi i ligjit për shoqëritë tregtare duhet të bëjë pjesë në fazën e parë të periudhës kalimtare, duke qenë se, në të vërtetë, ky ligj është një prej “elementeve themelore të acquis-së për tregun e brendshëm” (neni 70, pika 3). Duke qenë se zbatimi (neni 70, pika 1, i MSA-së) dhe reforma përkatëse e sistemit gjyqësorit (neni 78, i MSA-së) janë pjesë e procesit të përafrimit, ky proces mund të përfshijë edhe përgjegjësinë e gjykatave dhe të administratës publike në Shqipëri për zbatimin e standardeve të BE-së lidhur me interpretimin, sidomos ato standarde që ka krijuar GJED për zbatimin e legjislacionit të BE-së nga institucionet e Shteteve Anëtare. “Instrumentet” e GJED kanë për synim të garantojnë që: 



Çdo rast i zbatimit të ligjeve kombëtare, pavarësisht nëse dispozitat në fjalë janë miratuar përpara apo pas aktit ligjor përkatës evropian, duhet interpretuar nga institucionet kombëtare në bazë të formulimeve dhe qëllimit të të njëjtit akt ligjor evropian, në mënyrë që të arrihet rezultati i preferuar nga ky i dyti27; Institucionet kombëtare të kenë detyrimin që të sigurojnë zbatimin tërësor (effet utile) të dispozitave të legjislacionit të BE-së, nëse është e nevojshme, duke shmangur zbatimin e çdo ligji kombëtar që bie në kundërshtim me to, edhe sikur ky ligj të jetë miratuar më pas. Me fjalë të tjera, të kuptuarit e të drejtës së BE-së nuk duhet deformuar nga asnjë praktikë legjislative, administrative apo gjyqësore 28.

Aktualisht, gjykatat shqiptare nuk kanë aksesin e nevojshëm në GJED, për të marrë vendime me efekt të detyrueshëm ligjor për përputhshmërinë e interpretimeve të tyre me ato të BE-së29. Kjo për faktin se përputhshmëria e plotë me praktikën e acquis-së kërkohet vetëm në fund të periudhës kalimtare (neni 70, pika 1 dhe 2). Sidoqoftë, nëse një dispozitë shqiptare është përafruar qartë, ajo duhet zbatuar “në mënyrën evropiane (të GJED)”, pasi, përndryshe, nuk mund të realizohet një aspekt i rëndësishëm i përafrimit të suksesshëm që kanë vendosur ligjvënësit. Faktikisht, përgjegjëse për zbatimin e rregullave të lartpërmendura të interpretimit do të jenë gjykatat (dhe administrata publike) shqiptare dhe atyre do t’u duhet të ndjekin “formulimet dhe frymën” e dispozitave përkatëse për harmonizimin ligjor evropian, të paktën, në rastin kur dispozitat e legjislacionit të ri shqiptar janë bazuar në mënyrë të qartë në kuadrin ligjor evropian. Sigurisht, deri në fund të periudhës kalimtare, gjykatat dhe institucionet e tjera mund të përdorin argumentin se nuk janë miratuar (ende) disa aspekte rregullatore, apo

Çështja gjyqësore 106/89 “Marleasing”. Çështja gjyqësore 106/77 “Simmenthal II”; Çështja gjyqësore 213/89 “Factortame”; Çështjet gjyqësore 143/88 dhe 92/89 “Zuckerfabrik”. 29 Mungesa e aksesit të vendeve aspirante ndaj Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Evropian është kritikuar nga ekspertë ligjorë të Shteteve Anëtare dhe Shteteve Kandidate. 27 28

16

se faza aktuale e zhvillimit dhe përgatitjes institucionale, për fat të keq, ende ka mbetur mbrapa. Nga ana tjetër, sidoqoftë, nëse një gjykatë apo administrata publike nuk zbaton një dispozitë ligjore kombëtare, që e konsideron të papajtueshme me “dispozitën e përafruar”, kjo nuk do të përbënte shkelje të ligjit dhe të Kushtetutës.

IV.

Disa rregulla për interpretimin e zbatimit të ligjit të përafruar për shoqëritë tregtare

Është e qartë se ligji për shoqëritë tregtare është hartuar si ligj i përafruar. Për rrjedhojë, zbatimi dhe interpretimi i këtij ligji, përfshirë shpjeguesin që ju paraqitet, duhet bazuar tek standardet e sipërpërmendura për interpretimin sipas “formulimit dhe frymës” së “dispozitave simotra” evropiane. Në Shtojcën 1 jepet një listë e akteve ligjore evropiane që janë marrë parasysh gjatë hartimit të ligjit për shoqëritë tregtare dhe janë përditësuar në vitin 2014. Nëse një dispozitë e ligjit për shoqëritë tregtare analizohet bazuar në “dispozitën simotër” të njërit prej akteve ligjore evropiane, dispozita evropiane mund të kërkojë interpretim. Në shumë raste, GJED ka bërë komente lidhur me interpretimin e dispozitës përkatëse. Nëse ky interpretim i GJED mungon, juristët shqiptarë do të duhet të zbatojnë metodat e zakonshme të interpretimit (interpretim gramatikor, historik, sistematik dhe teleologjik). Në kontekstin evropian, duhen marrë në konsideratë këto kritere:       

formulimet e rregullores, direktivës apo rekomandimit; arsyet për hartimin, sikurse shpjegohen në preambulën përkatëse, nëse ka;30 arsyet e dhëna në komunikimet e Komisionit të BE-së dhe pjesëmarrësve të tjerë në procesin ligjbërës; pozicioni i aktit ligjor në kontekstin e akteve të tjera në të njëjtën fushë ose në fusha të përafërta; pozicioni i çdo norme në kontekstin rregullator të rregullores, direktivës ose rekomandimit; qëllimi rregullator i rregullores, direktivës ose rekomandimit, dhe prioriteti i sipërpërmendur lidhur me interpretimin, që garanton fuqinë maksimale të rregullave dhe qëllimit të rregullores, direktivës ose rekomandimit të BE-së në nivel kombëtar.

Ky shpjegues merr në konsideratë jurisprudencën e GJED dhe instrumentet e saj për interpretim ligjor. Edhe gjykatat e një Shteti Anëtar mund të shërbejnë si udhëzues për interpretimin e ligjit, nëse dispozita në fjalë është marrë nga ligjet përkatëse të Shtetit Anëtar. Për shembull, disa dispozita të ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare bazohen tek modeli 30

Këto bëjnë pjesë në aktin ligjor; krahaso nenin 296 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE) (ishneni 253 i Traktatit të KE-së).

17

gjerman për shoqëritë tregtare. Në këtë rast, mund të jetë e vlefshme të kuptohet si i kanë interpretuar “dispozitat simotra” Gjykata Federale Gjermane ose gjykatat gjermane të apelit. Shpeshherë, është me rëndësi thelbësore të kuptohet nga burojnë dispozitat. Në ligjin për shoqëritë tregtare disa dispozita janë hartuar enkas për kushtet e Shqipërisë, duke përdorur shumë dispozita të jurisprudencës evropiane. Kur bëhen ligje, gjithnjë duhet patur parasysh përputhshmëria me aktet përkatëse ligjore evropiane dhe me juridiksionin e GJED. Siç tregojnë çështjet gjyqësore të GJED, nuk mund të quhet e mirëqenë se gjykatat e Shteteve Anëtare e interpretojnë me saktësi rendin juridik evropian. Meqenëse BE-ja është një institucion kompleks, legjislacioni i saj shpesh herë është një kompromis midis interesave të veçanta të Shteteve Anëtare. Kur ndodh kjo, legjislacioni është një kompromis i ndërlikuar dhe teksti mund të jetë shumë i vështirë të interpretohet. Në ligjin për shoqëritë tregtare do të shohim se në raste të caktuara legjislacioni i BE-së është i paqartë; një shembull është interpretimi i direktivës së BE-së për përfaqësimin e drejtuesve të shoqërive tregtare. Kjo ndodh pasi Direktiva e Parë e KE-së për Ligjin e Shoqërive Tregtare ka qenë një kompromis midis Gjermanisë, Italisë dhe Francës, gjë që e bënte tejet të vështirë interpretimin e tekstit (shih nenin 12 dhe amendamentet e vitit 2013).

V.

Lidhja e veçantë me Kodin Civil

Në sistemet ligjore të vendeve që ndjekin traditën e së drejtës romake (Civil Law), dispozitat e Kodit Civil përfaqësojnë rregullat bazë për marrëdhëniet juridike dhe kontraktore midis personave fizikë dhe juridikë në sektorin e të drejtës civile dhe tregtare. Sigurisht, këtu përfshihen edhe lidhjet, të brendshme ose të jashtme, me ligjin për shoqëritë tregtare. Sidoqoftë, ndonëse çështjet kontraktore janë tejet të rëndësishme për ndërmarrjet, komuniteti në tërësi preket edhe nga interesa publike. Ndërmarrja, pavarësisht nëse është zotëruar nga tregtar, ose ngritur në formën e shoqërisë së thjeshtë apo shoqërisë tregtare, rregullohet me ligj në favor të interesit publik. Krijimi i ndërmarrjes tregtare nuk është një vendim i veçantë, duke qenë se ai ka të bëjë me gjithë shoqërinë. Ndërmarrja duhet të ketë një kulturë etike; ajo nuk është vetëm një instrument për të maksimizuar fitimet, por dhe pjesë e shoqërisë, dhe mbart vlerat kulturore të detyrueshme për komunitetin. Për rrjedhojë, organizimi i ndërmarrjeve tregtare në Shqipëri rregullohen me ligj, dhe duhet t’i nënshtrohet dispozitave kushtetuese, administrative, atyre kontraktore, të shpërblimit të dëmit jashtëkontraktor, apo të kodit të punës dhe pa u kufizuar vetëm në to. Si një subjekt i së drejtës private, ndërmarrja, qoftë kjo e zotëruar nga tregtari, apo e organizuar në formën e një shoqërie, i nënshtrohet Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë. Me rëndësi të veçantë për shoqërinë tregtare janë dispozitat e Kodit Civil mbi personat juridikë (neni 24 e në vijim), pasi këto përbëjnë bazën kryesore për pranimin e shoqërisë tregtare si subjekt i së drejtës private.

18

Pra, ligji për shoqëritë tregtare gëzon një fushë zbatimi ekskluzive në lidhje krijimin, organizimin e funksionimin e brendshëm, si dhe mbarimin e shoqërisë tregtare, dhe ky ekskluzivitet buron pikërisht prej Kodit Civil, pasi vetë Kodi Civil i delegon këto parashikime tek ligji i posaçëm31. Për pasojë, edhe veprimet e detyrueshme procedurale, në kuptimin e dispozitave të Kodit Civil mbi pavlefshmërinë e veprimeve juridike32, të lidhura me themelimin organizimin e brendshëm dhe mbarimin e shoqërive tregtare, do të ishin ato të përmbajtura në ligjin e shoqërive tregtare33. Në lidhje me këtë çështje gjatë procesit të konsultimeve për ndryshimet ndaj ligjit për shoqëritë tregtare, miratuar në vitin 2014, aktorët e komunitetit të biznesit dhe juristët shqiptarë ngritën shqetësimin se dispozitat, asokohe në fuqi, nuk i rregullonin mjaftueshëm çështjet lidhur me pavlefshmërinë e akteve dhe procedurave të brendshme të shoqërive tregtare, dhe ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikonte një afat konkret të përgjithshëm për paditë e lidhura me zbatimin e ligjit për shoqëritë tregtare. Në përgjigje të këtyre shqetësimeve, disa shtesa dhe ndryshime të posaçme u propozuan në ligjin për shoqëritë tregtare, veçanërisht në lidhje me natyrën e pavlefshmërive procedurale, dhe afatet e përgjithshme për parashkrimit të padive. Këto parashikime të reja u pranuan vetëm pjesërisht, të modifikuara pas diskutimesh të shumta, pasi Ministria e Drejtësisë i vlerësonte në kundërshtim me jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese. Si përfundim, vetëm dispozitat për pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare mbetën në formën e nenit aktual 3/1, meqenëse u gjykua se ishte në përafrim me nenin 12 të Direktivës 2009/101/KE. Më konkretisht, për sa i përket fushës së zbatimit të Kodit Civil dhe të ligjit për shoqëritë tregtare, në vijim të disa vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë ka lindur një diskutim i rëndësisë së veçantë për lidhjen midis kodeve dhe akteve ligjore të zakonshme34. Sipas nenit 81, pika 2, të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, ligjet vijuese miratohen me shumicën e cilësuar të tre të pestave të të gjithë anëtarëve të Kuvendit:       

ligjet për organizimin dhe funksionimin e institucioneve, që bazohen në Kushtetutë; ligji për shtetësinë; ligji për zgjedhjet e përgjithshme dhe vendore; ligji për referendumet; kodet; ligji për gjendjen e jashtëzakonshme; ligji për statusin e funksionarëve publikë;

Neni 25 i Kodit Civil parashikon se “Persona juridikë privatë janë shoqëritë, shoqatat, fondacionet dhe entet e tjera me karakter privat, të cilat e fitojnë personalitetin juridik në mënyrën e caktuar nga ligji”. 32 Nenet 92 e vijues të Kodit Civil. 33 Për shembull, pavlefshmëria e thirrjes së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme do të shkaktohej vetëm si pasojë e mosrespektimit të kërkesave përkatëse të ligjit për shoqëritë tregtare. 34 Shih, për shembull, Vendimet nr. 3, datë 05.02.2010, nr.1, datë 12.1.2011, dhe nr.23, datë 8.6.2011. 31

19

 

ligji për amnistinë; ligji për ndarjen administrative të Republikës.

Referuar dispozitës së mësipërme të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese ka konstatuar se ligje të zakonshme (pra të miratuar me një shumicë të thjeshtë) nuk mund të parashikojnë vepra të reja penale, pavarësisht nga faktit se neni 1 i Kodit Penal i delegon ligjeve të tjera të drejtën parashikimit të veprave të reja. Sipas Gjykatës Kushtetuese, edhe këto ligje të tjera duhet të miratohen më të njëjtën shumicë të cilësuar. Në vendimet e saj Gjykata Kushtetuese thekson se: “...nga pikëpamja e burimeve të së drejtës, ligjet organike ose ligjet që kërkojnë shumicë të cilësuar zënë një hierarki më të lartë krahasuar me ligjet e zakonshme. Kështu, nga kjo pikëpamje, ligjet e zakonshme nuk mund të trajtojnë çështje që parashikohen të trajtohen nga kodet apo ligjet organike. Nëse hartuesi i Kushtetutës do të kishte dashur t’u jepte të njëjtën fuqi gjithë akteve ligjore, neni 81, pika 2, i Kushtetutës nuk do të kishte ekzistuar.”35 Edhe pse, në mbështetje të parimit të “sigurisë ligjore”, ky këndvështrim mund të vlerësohet i drejtë në lidhje me procesin e krijimit të veprave të reja penale, Gjykata Kushtetuese nuk arriti të sqarojë përfundimisht nëse ky interpretim i nenit 81, pika 2 të Kushtetutës, do të shtrohet ose jo edhe ndaj fushave të tjera ligjore. Pa hyrë në thellësi të dallimit teorik mes kodeve, si rend sistematik normash ligjore, dhe ligjeve, dhe duke vlerësuar se së fundmi legjislacioni shqiptar ka hasur një prodhimtari të lartë aktesh ligjore të quajtur “Kode”, përtej kodeve klasike civil, penal e të procedurave përkatëse36, zgjerim i këtij interpretimi të nenit 81, pika 2 të Kushtetutës, edhe për fushat e ndryshme nga ajo penale, do të ishte e dëmshme, pasi vakumi ligjor që do të krijohej, do të shkonte kundër vetë parimit të “sigurisë ligjore”. Përtej çështjes së fushës së veprimit mes Kodit Civil dhe ligjit për shoqëritë tregtare, disa parashikime të Kodit Civil që gjejnë zbatim të posaçëm, për shkak të natyrës dhe veprimtarisë së ndërmarrjeve dhe shoqërive tregtare, janë për shembull ato mbi përfaqësimin (neni 64 e në vijim, veçanërisht neni 65 mbi përfaqësimin ligjor), mbi përgjegjësinë që rrjedh nga produktet (neni 628 e në vijim), mbi konkurrencën e pandershme (neni 368 e në vijim) etj. Gjithashtu, disa nga format e posaçme të kontratave të parashikuara nga Kodi Civil gjejnë zbatim kryesisht në kuadër të veprimtarisë ekonomike, e si të tilla këto forma kontratash kanë rëndësi të veçantë për ndërmarrjen37. Nga ana tjetër, dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare kanë rëndësi të madhe për shoqëritë e thjeshta, parashikuar nga Kodi Civil (neni 1074 e në vijim), pasi shoqëritë e thjeshta trajtohen me regjimin e Kodit Civil, për sa kohë ato nuk paraqesin cilësitë dalluese të 35

Vendim i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë nr 1, datë 12.1.2011. Për shembull Kodi i Procedurave Administrative. 37 Për shembull: sipërmarrja (neni 850 e në vijim), transporti (neni 877 e në vijim), porosia (neni 935 e në vijim), spedicioni (neni 945 e në vijim), agjencia (neni 950 e në vijim), shërbimet bankare (neni 1024 e në vijim), franchizing (neni 1056 e në vijim) dhe sigurimet (neni 1113 e në vijim). 36

20

shoqërisë tregtare (neni 1075 (2) i Kodit Civil). Duke vlerësuar ngjashmëritë mes formave ligjore, në këtë shpjegues do të diskutohen shkurtimisht edhe dallimet kryesore midis shoqërive të thjeshta të parashikuara nga Kodi Civil dhe shoqërive kolektive, sipas ligjit për shoqëritë tregtare. Më në fund, efekti i Kodit Civil përfshin gjithashtu disa aspekte metodike dhe rregullat për zbatimin dhe interpretimin. Rregullat e veçanta të interpretimit mund të gjenden në nenin 681 e në vijim të Kodit Civil për kontratat. Këto rregulla tregojnë se, përgjithësisht, gjyqtarët dhe juristët gjenden “midis normave dhe fakteve”; ata nuk ndjekin thjesht “formulimet e ligjit”, duke qenë se kjo vështirë se do ta zgjidhte çështjen gjyqësore dhe do t’i kënaqte palët e saj. Puna ligjore e tyre ecën në dy drejtime, sidomos në çështjet gjyqësore civile dhe tregtare: Standardi adekuat (“i drejtë”) i zbatimit për një çështje të caktuar, që rezulton në pranimin apo refuzimin e një pretendimi normativ, vendoset si nga interpretimi i një dispozite ligjore, ashtu dhe nga shqyrtimi përkatës ligjor i fakteve të paraqitura nga palët që kanë marrë nismën në çështjet e procedurës civile, siç e tregon neni 2 dhe 4 i Kodit të Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë. Tani fillojmë me komentet për dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare, për të shpjeguar përmbajtjen normative të tij.

21

C.

Ligji i shoqërive tregtare - teksti me komente

PJESA I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME Dispozitat në Pjesën I të Ligjit dhe nenet nga 1 deri në 21, në thelb, kanë të bëjnë si me tregtarët, ashtu dhe me shoqëritë tregtare. Megjithatë, disa dispozita, si: neni 2 dhe 3, mund të trajtojnë vetëm njërin ose tjetrin lloj të organizimit të biznesit. Gjatë zbatimit të rregullave për shoqëritë kolektive ose komandite (Pjesa II dhe Pjesa III) dhe shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara e ato aksionare (Pjesa IV dhe Pjesa V) duhen mbajtur parasysh dispozitat e përbashkëta. Nëse, për një çështje të caktuar, në dispozitat e posaçme për shoqëritë kolektive ose komandite apo për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara e ato aksionare nuk mund të gjendet asnjë zgjidhje, këto zgjidhje mund të gjenden në Dispozitat e Përbashkëta. TITULLI I DISPOZITA TË ZBATUESHME PËR TREGTARIN DHE SHOQËRITË TREGTARE Neni 1 Objekti i ligjit, përkufizime, regjistrime të detyrueshme 1. Ky ligj rregullon statusin e tregtarit, themelimin dhe administrimin e shoqërive tregtare, të drejtat dhe detyrimet e themeluesve, të ortakëve dhe aksionarëve, riorganizimin dhe likuidimin e shoqërive tregtare. Shoqëritë tregtare janë shoqëritë kolektive, shoqëritë komandite, shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara dhe shoqëritë aksionare. 2. Tregtarët dhe shoqëritë tregtare regjistrohen në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit, në përputhje me këtë ligj dhe me ligjin nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 3. Tregtarët dhe shoqëritë tregtare mbajnë libra kontabël, hartojnë e publikojnë të dhënat financiare dhe raportet për gjendjen e ecurisë së veprimtarisë, përfshirë dhe raportet e kontrollit të ekspertëve kontabël të autorizuar në përputhje me ligjin për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare. 4. Nëse nuk parashikohet ndryshe, gjykata e përmendur në këtë ligj është seksioni tregtar i gjykatës së rrethit gjyqësor përkatës, sipas dispozitave të neneve 334 deri në 336 të Kodit të Procedurës Civile. 5. Dispozitat, që kërkojnë dhënie informacioni në faqen e shoqërisë në internet, mund të zbatohen nëpërmjet krijimit të një lidhjeje informatike të drejtpërdrejtë me faqen në internet, ku Qendra Kombëtare e Regjistrimit publikon informacionin për tregtarin apo shoqërinë përkatëse. 6. Në kuptim të këtij ligji, shprehjet në njëjës përfshijnë ato në shumës e anasjelltas, me përjashtim të rastit kur sipas kontekstit të dispozitës rezulton ndryshe.

22

Përemri vetor "ai" përfshin edhe përemrin vetor "ajo" dhe përemri vetor "atë" i nënkupton të dyja gjinitë, me përjashtim të rastit kur sipas kontekstit të dispozitës rezulton ndryshe. Komente: 1. Dëshirojmë t’i nisim këto komente duke shpjeguar se çfarë nuk parashikon neni 1 i ligjit për shoqëritë tregtare: Nuk ka një nen hyrës me përkufizime duke qenë se klauzola të tilla të përgjithshme për përkufizimet në një ligj për shoqëritë janë, ose tepër të thjeshta dhe madje tautologjike (për shembull “aksionari është një person, i cili mban aksione të një shoqërie aksionare”), ose tepër të gjata dhe komplekse për t’u përkufizuar jashtë kontekstit në të cilin përdoren. Shpeshherë, përfshirja e përkufizimeve, në vend që ta thjeshtojë e ndërlikon më shumë strukturën e ligjit. Po kështu, megjithëse seksione të ndryshme të ligjit për shoqëritë tregtare kërkojnë vendosjen e referimeve, këto duhet të shmangen kur nuk janë absolutisht të nevojshme. Për rrjedhojë, ligji për shoqëritë tregtare me të drejtë parashikon përkufizime vetëm kur i kërkon konteksti rregullator i një dispozite të posaçme. 2. Neni 1, pika 1, nuk jep ndonjë përkufizim të përgjithshëm të organizatave të biznesit që mbulon ky ligj. Ky nen vetëm sa i përmend tregtarët dhe shoqëritë tregtare, pa sqaruar pse është e logjikshme që këto dy grupe të parashikohen në të njëjtin ligj. Megjithatë, për të bërë dallimin mes tregtarit dhe personit fizik të vetëpunësuar, që për shembull, vepron si shitës ambulant, ose për të bërë dallimin ndërmjet shoqërive të thjeshta dhe shoqërive kolektive, është e logjikshme të nënvizohet koncepti ku mbështetet nocioni i tregtarëve dhe shoqërive tregtare. Dallimi ndërmjet shoqërive të thjeshta dhe atyre kolektive ka marrë rëndësi, sepse nenet 22 dhe 28, pika 2, të ligjit për regjistrimin e biznesit përcaktojnë detyrimin për regjistrim, edhe për shoqëritë e thjeshta të rregulluara sipas Kodit Civil. Ajo që i bashkon tregtarët dhe shoqëritë tregtare (përfshirë shoqëritë kolektive e komandite, por jo ato të thjeshta) është fakti se të gjithë kryejnë aktivitete të pavarura ekonomike, të cilat kërkojnë një organizim të zakonshëm tregtar. Ky është edhe elementi kyç për të dalluar tregtarin dhe shoqëritë tregtare, nga subjektet e tjera. Neni 49, shkronja “f”, i MSA-së i përkufizon “veprimtaritë ekonomike” ose ndërmarrjet, shoqëritë tregtare apo personat e vetëpunësuar si “veprimtari që, në parim, përfshijnë veprimtaritë me karakter industrial, tregtar dhe profesional, si dhe veprimtaritë artizanale”. Mirëpo, siç e tregojnë edhe fjalët “në parim”, lista është e hapur për të përfshirë çdo lloj aktiviteti tjetër ekonomik. Me fjalë të tjera, MSA nuk kërkon që përkufizimi i tregtarëve ose shoqërive tregtare t’i referohet një biznesi të ndonjë lloji të veçantë. Përkufizimet ligjore të tregtarëve dhe shoqërive tregtare të ligjit për shoqëritë tregtare nuk e kërkojnë që aktiviteti i tyre ekonomik të jetë fitimprurës38. Në këtë mënyrë, aktivitete të Neni 1074, pika 2, i Kodit Civil kërkon që ortakët e një shoqërie të thjeshtë të ndjekin një aktivitet ekonomik “me qëllim ndarjen e fitimeve të nxjerra prej tij”; por kjo nuk do të thotë se shoqëria e thjeshtë do ta humbiste qëllimin e vet 38

23

rëndësishme ekonomike, si: administrimi i thjeshtë i pasurive (për shembull, i ndërtesave), pjesëmarrjet ose bashkëpunimi nëpërmjet tregtarëve dhe shoqërive tregtare që, në vetvete, nuk është fitimprurës, por thjesht ul kostot për anëtarët (për shembull, nëpërmjet kërkimit shkencor dhe zhvillimit të përbashkët), përfshihen në objektin e ligjit për shoqëritë tregtare, pa qenë nevojë për forma të posaçme shoqërish, si: për shembull, shoqëritë tip “holding”. 3. Neni 1, pikat nga 2 deri në 4, parashikojnë detyra ose referime të rëndësishme. Në lidhje me regjistrimin (pika 2), nenet 22 e në vijim të ligjit për regjistrimin e biznesit, përcaktojnë tani gjithë kërkesat për regjistrimin fillestar. Të gjitha kërkesat për mbajtjen e librave kontabël dhe për pasqyrat financiare mund të gjenden në ligjet për kontabilitetin, Neni 1, pika 3. Pika 4 e po të njëjtit nen përmend seksionin tregtar të gjykatave, si kompetente për zgjidhjen e çështjeve që parashikohen nga ligji për shoqëritë tregtare. 4. Këtu dëshirojmë të nënvizojmë parashikimin e pikës 5 të nenit 1, sipas të cilit: Një shoqëri quhet se e përmbush kërkesën ligjore për hedhjen e informacioneve të veta në faqen e internetit duke iu referuar të njëjtit informacion që ka QKB-ja. Kjo konfirmon rolin e QKB-së si qendra dhe burimi kryesor për gjithë llojet e informacioneve për bizneset në Shqipëri, dhe mundëson shoqërinë tregtare t’i përmbushë kërkesat për publikimin e informacioneve edhe nëse (ende) nuk i ka krijuar tërësisht strukturat e veta të komunikimit. Neni 2 Tregtari 1. Tregtari është personi fizik, sipas kuptimit të Kodit Civil, i cili ushtron veprimtari ekonomike të pavarur, që kërkon një organizim tregtar të zakonshëm. 2. Personi fizik, i cili ushtron një profesion të pavarur (si avokat, noter, kontabilist, mjek, inxhinier, arkitekt, artist etj.), vlerësohet tregtar, nëse një ligj i posaçëm i ngarkon këtë status. 3. Personi fizik, i cili ushtron veprimtari bujqësore, blegtorale, pyjore e të ngjashme, vlerësohet tregtar, nëse veprimtaria e tij përqendrohet kryesisht në përpunimin dhe shitjen e produkteve bujqësore, blegtorale, pyjore (agrobiznes). 4. Personi fizik, veprimtaria ekonomike e të cilit, për shkak të vëllimit të tij, nuk kërkon një organizim të zakonshëm tregtar (tregtar i vogël), nuk vlerësohet tregtar e nuk i nënshtrohet këtij ligji. Ministri i Financave dhe ministri përgjegjës për ekonominë, me urdhër të përbashkët, miratojnë pragjet e vëllimit të veprimtarisë, në bazë të të cilave lind detyrimi i regjistrimit si tregtar. 5. Tregtari regjistrohet sipas neneve 28 pika 1 dhe 30 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Nëse tregtari ka krijuar një faqe në internet, të gjitha të dhënat e njoftuara pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit publikohen në këtë faqe. dhe do të prishej nëse nuk ka fitime për t’u ndarë.

24

6. Tregtari është i detyruar të ndjekë parimet e ndershmërisë profesionale, të zbatueshme në mjedisin tregtar, ku ai vepron. Tregtari, për detyrimet që rrjedhin nga veprimtaritë e ushtruara, përgjigjet personalisht me të gjithë pasurinë e të drejtat e tij të tashme dhe të ardhshme, përfshirë pasuritë e luajtshme e të paluajtshme, pronësitë industriale e intelektuale, kreditë ndaj të tretëve e çdo të drejtë apo pasuri tjetër, vlera e të cilave mund të shprehet në para. 7. Tregtari e humbet statusin e tij kur pushon ushtrimin e veprimtarisë ose kur është i detyruar ta pushojë atë. Në një rast të tillë ai çregjistrohet nga regjistri, në përputhje me nenet 48 deri në 53 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Komente: 1. Sikurse edhe ligjet e tjera të vendeve të rajonit (Kosovë, Maqedoni, Serbi dhe Slloveni), neni 2 përmban dispozita për rolin e personit fizik të vetëpunësuar. Pasi është hequr çdo referim ndaj natyrës së aktiviteteve të veçanta me karakter “tregtar”, qëllimi bazë rregullator sa i takon këtij aktori “klasik” tregtar (në ligjin tregtar gjerman 1: “shitës”) buron nga fakti se organizimi personal i rregullt i biznesit mund të luajë një rol të rëndësishëm në treg që duhet t'i bëhet i ditur publikut të interesuar. Prandaj ligjet apo jurisprudenca kontinentale u kanë atribuar privilegje dhe detyrime të veçanta këtyre tregtarëve “të rëndësishëm”, përfshirë formalitete kontraktore, detyrime që përfshijnë defektet e mallrave, standarde të veçanta për përgjegjësinë ligjore referuar aftësive profesionale etj. Detyrime dhe privilegje të tilla, në thelb, do të ishin të zbatueshme për gjithë organizatat e biznesit, përveç kur parashikohet ndryshe me dispozita të posaçme. Për të përcaktuar se kur një personi fizik i vetëpunësuar është aq “i rëndësishëm” sa t’i nënshtrohet të drejtave dhe detyrimeve të përmendura më lart, pika 4 e nenit 2, parashikon se personi fizik quhet “tregtar”, kur vëllimi i aktivitetit ekonomik të ushtruar kërkon “një organizim të zakonshëm tregtar”. Pa u thelluar mbi arsyet dhe tendencën e Shteteve Anëtare të BE-së, për identifikimin e “veprimtarisë tregtare”, ligji për shoqëritë tregtare kapërcen kriterin cilësor të llojit të veprimtarisë tregtare kërkuar nga legjislacioni i mëparshëm39, duke e zëvendësuar me një kriter “sasior”. Për shkak të shumëllojshmërisë së veprimtarive dhe ndryshimeve ekonomike, përcaktimi i një kriteri sasior më mënyrë objektive në ligj nuk do të ishte zgjidhja më e përshtatshme, pasi do të mungonte fleksibilitetit i nevojshëm. Për këtë arsye, kriteri sasior përcaktohet në mënyrë indirekte, e subjektive, kur veprimtaria arrin

39

Kujtojmë se sipas neneve 2 dhe 4 të ligjit nr.7632, datë 4.11.1992 "Për pjesën e përgjithshme të Kodit Tregtar", tashmë shfuqizuar nga ligji për shoqëritë tregtare, cilësia e “tregtarit” identifikohej nëpërmjet llojit të veprimtarisë, konkretisht: (i) Blerja me qëllim rishitjeje , shitja që rrjedh nga një blerje e mëparshme e bëre me qëllim rishitjeje, si dhe përgjithësisht çdo veprim shkëmbimi i lidhur me një veprim tjetër shkëmbimi; (ii) Çdo akt i sipërmarrjeve industriale të ndërtimit, të shfrytëzimit të minierave, të transportit, të sigurimeve, të magazinimit, të shfaqjeve publike, të reklamës, të botimit të shtypshkrimit jo artizanal; (iii) Çdo operacion bankar dhe këmbimi; (iv) Të gjitha operacionet ndërmjetëse tregtare, si operacionet e ndërmjetësisë ose të spedicionit dhe ato të përfaqësuesve tregtare.

25

përmasa të tilla sa nuk mund të kryhet më nga një person i vetëm (apo me ndihmën e familjarëve), por nevojiten struktura të posaçme, mbajtja e librave kontabël dhe e llogarive financiare, si dhe punësimi i personelit të nevojshëm për administrimin e suksesshëm të veprimtarisë (pra, kërkojnë një organizim të zakonshëm tregtar). Gjithsesi, për të mundësuar një kriter sasior, fleksibël, uniform, minimal e objektiv, ligji për shoqëritë tregtare i delegon ministrisë së financave dhe ministrisë përgjegjëse për ekonominë, detyrën e përcaktimit të pragjeve minimale të vëllimit të veprimtarisë, në bazë të të cilave veprimtaria quhet domosdoshmërisht “tregtare”. Për fat të keq, që prej vitit 2008, ministritë e lartpërmendura nuk kanë arritur ta miratojnë pragun e vëllimit minimal, për të dalluar veprimtaritë “tregtare” nga veprimtaritë e tjera ekonomike, profesionale apo artizanale. Në praktikë, rezultati i këtij pasiviteti është se nëse, herë pas here, qeveria do të dojë të ndihmojë aktivitete të caktuara duke eliminuar burokracinë dhe procedurat e regjistrimit, asaj do t’i duhet që të miratojë përjashtime të posaçme nga aktet ligjore dhe nënligjore në fuqi40. Nga ana tjetër, nëse përdoret ky instrument fleksibël, qeveria mund t’i menaxhojë politikat dhe procedurat për zhvillimin e biznesit pa qenë e detyruar të mbajë barrën e procesit legjislativ. Me qëllim koordinimin e dispozitave ligjore, në vitin 2015 një parashikim i ngjashëm u përfshi edhe në ligjin për regjistrimin e biznesit41. 2. Referuar pasojave ligjore lidhur me statusin e tregtarit, pika 6 e nenit 2 përcakton një standard të posaçëm objektiv të përgjegjësisë, kur deklaron se tregtari duhet të përmbushë “standardin e ndershmërisë profesionale, të zbatueshme në mjedisin tregtar, ku ai vepron”. Shkelja e “detyrimit për të vepruar me kujdes dhe me aftësi” rezulton në përgjegjësinë ligjore të tregtarit, nëse ai nuk provon se shkelja e detyrimit nuk është bërë me faj42. U takon gjykatave ta vendosin këtë standard të njohurive dhe kujdesit të pritshëm profesional lidhur me të drejtat dhe pronat e pjesëmarrësve të tjerë në mjedisin e veçantë tregtar të çështjes në gjykim. Mbase, gjykatat do të përcaktojnë edhe detyrime dhe privilegje të tjera, si dhe lidhjet përkatëse me dispozitat e nenit 638 të Kodit Civil. Deri tani, e vetmja kërkesë ligjore e posaçme lidhur me rolin e tregtarit është detyrimi për t’u regjistruar. Tregtari është përgjegjës për çdo shkelje të detyrimeve të tij për gjithë pasuritë e tij, pra, nuk parashikohet asnjë përgjegjësi të kufizuar për ta (neni 2, pika 6). Në legjislacionin e disa Shteteve Anëtare43 të BE-së, cilësia e tregtarit ka dallime praktike me pasoja më të rënda, pasi vetëm një tregtar i nënshtrohet procedurave të falimentimit, dhe sanksioneve përkatëse.

40

Për shembull, aktualisht shitësit ambulantë dhe fermerët regjistrohen vetëm pranë autoriteteve tatimore në bazë të dispozitave të ligjit nr.9920 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”. 41 Sipas nenit 22, pika 2 e ligjit për regjistrimin e biznesit, siç është ndryshuar nga ligji nr.8/2015, parashikon se përveçse kur një ligj i posaçëm parashikon ndryshe, nuk detyrohen të regjistrohen në regjistër personat fizikë, në kuptimin e Kodit Civil, të përcaktuar me urdhër të përbashkët të ministrit përgjegjës për tregtinë dhe të Ministrit të Financave, që veprojnë si punëdhënës apo të vetëpunësuar në fusha të posaçme apo që ushtrojnë një veprimtari me vëllim të vogël qarkullimi. 42 Kjo përket me normat e përgjithshme të Kodit Civil për përgjegjësinë; neni 608 i Kodit Civil. 43 Për shembull Italia.

26

3. Pasi ka përcaktuar rregullin për identifikimin e “tregtarit”, ligji i shoqërive tregtare parashikon disa përjashtime për raste të posaçme. Neni 2, pika 2, e përjashton aplikimin e statusit të tregtarit për të ashtuquajturat profesione të lira, edhe nëse arrihet kriteri sasior, përveç kur parashikohet ndryshe me ligj të veçantë. Për shkak të statusit të tyre social të veçantë, zakonisht, përcaktohet me ligje të veçanta se këto profesione duhet të kenë status dhe anëtarësi në shoqatat e tyre profesionale, si edhe kërkesa specifike rregullatore. Pra, në këto raste, përcaktimi i cilësisë së tregtarit i delegohet legjislacionit të posaçëm që rregullon profesionet përkatëse. 4. Neni 2, pika 3, përmend rastin e veçantë të aktiviteteve bujqësore, blegtorale, pyjore e të ngjashme. Për sa kohë këto aktivitete kryhen në nivel familjar, zakonisht, ato janë aktivitete të vogla dhe, për rrjedhojë, përjashtohen nga neni 2, pika 4. Mirëpo, neni 2, pika 3, sqaron se këto aktivitete nuk përjashtohen si të tilla nga ligji për shoqëritë tregtare, dhe trajtimi i tyre ligjor ndjek të njëjtën logjikë me atë që ndiqet për tregtarët, nëse aktiviteti përqendrohet kryesisht tek përpunimi dhe shitja e produkteve bujqësore, blegtorale apo pyjore (agrobiznes), veprimtari të cilat, zakonisht, kërkojnë një organizim tregtar. Prandaj, bujkut, që merret me agropërpunim dhe biznes, i duhet të provojë se biznesi i tij nuk ka një vëllim të tillë që të kërkojë një “organizim të zakonshëm tregtar”. Në mungesë të përcaktimit të pragut minimal për nga Ministria e Financave dhe ministria përgjegjëse për ekonominë, bujku mund ta ketë të vështirë të provojë se aktiviteti i tij nuk ka nevojë për organizim të zakonshëm tregtar. Neni 3 Shoqëritë tregtare 1. Shoqëritë tregtare themelohen nga dy ose më shumë persona fizikë dhe/ose juridikë, që bien dakord për arritjen e objektivave ekonomikë të përbashkët, duke dhënë kontribute në shoqëri, sipas përcaktimeve në statutin e saj. Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare mund të themelohen edhe vetëm nga një person fizik dhe/ose juridik (shoqëritë me ortak apo aksionar të vetëm). 2. Shoqëritë tregtare duhet të regjistrohen sipas nenit 22 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", si dhe neneve në vijim, sipas formës përkatëse të shoqërisë tregtare. 3. Shoqëritë tregtare fitojnë personalitetin juridik në datën kur kryhet regjistrimi i tyre në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit. Shoqëritë përgjigjen me të gjitha aktivet e tyre për detyrimet, që rrjedhin nga veprimtaritë e ushtruara. Komente: 1. Lidhur me shoqëritë tregtare, ligji e quan të mirëqenë faktin se aktivitetet e tyre ekonomike “kërkojnë një organizim të zakonshëm tregtar”. Për rrjedhojë, vendimi për të krijuar njërën prej katër formave të shoqërive përcakton edhe detyrimin për t’u regjistruar në cilësinë e tregtarit, duke e bërë të panevojshëm pragun që mund të përdorej në këtë rast.

27

2. Direktiva e Dymbëdhjetë për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar me pronar të vetëm harmonizon ligjet kombëtare në nivelin e parimit, duke ua lënë Shteteve Anëtare që të vendosin për çështjet praktike. Në ato raste kur Shtetet Anëtare lejojnë ekzistencën e shoqërive me pronar të vetëm, zbatohen dispozitat e Direktivës (neni 6 i Direktivës). 3. Në lidhje me këtë çështje, neni 3, pika 1 e ligjit për shoqëritë tregtare mundëson themelimin nga një subjekt i vetëm për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara (SHPK) dhe ato aksionare (SHA). Themelimi dhe ekzistenca e shoqërive kolektive dhe komandite kërkon gjithmonë të paktën dy persona fizikë, në kuptimin e Kodit Civil dhe/ose persona juridikë. Nëse, për një arsye të caktuar, këto shoqëri mbeten vetëm një ortak, ky merr gjithë masat e nevojshme për ta përshtatur shoqërinë me kërkesat e ligjit brenda gjashtë muajve, domethënë, kryesisht, të gjejë një ortak të ri, ose në mungesë, të vijojë aktivitetin si tregtar44 (neni 50, pika 1). Neni 3, pika 2, përcakton se shoqëritë tregtare e fitojnë personalitetin juridik në momentin e regjistrimit. Në këtë aspekt, ligji për shoqëritë tregtare është i harmonizuar me ligjet e tjera të vendeve të rajonit, dhe duke i trajtuar shoqëritë si subjekte juridike të afta për të marrë përsipër të drejta dhe detyrime, veçanërisht, nëpërmjet veprimeve të rregulluara nga e drejta civile, dhe të afta për të ngritur padi dhe për t’u paditur në gjykatë. Aplikimi i konceptit të personalitetit juridik për gjithë shoqëritë tregtare shmang krijimin e problemeve ligjore të ndërlikuara. Në disa Shtete Anëtare të Bashkimit Evropian, shoqëritë kolektive dhe komandite nuk mund të kenë personalitet juridik. Për shembull, në Mbretërinë e Bashkuar, disa shoqëri kolektive dhe komandite kanë personalitet juridik, por një shoqëri e thjeshtë nuk ka personalitet juridik. Krijimi i një subjekti me personalitet juridik të veçantë është, gjithashtu, një prej karakteristikave kryesore që i dallojnë shoqëritë kolektive dhe komandite, sipas ligjit për shoqëritë tregtare, nga shoqëritë e thjeshta që parashikohen nga Kodi Civil. Sipas nenit 42 të ligjit për regjistrimin e biznesit, bizneset e regjistruara pranë QKB-së si subjekt juridik e fitojnë personalitetin juridik në çastin e regjistrimit, ndërsa për një shoqëri të thjeshtë, sipas Kodit Civil, regjistrimi nuk nënkupton fitim të personalitetit juridik, të ndryshëm nga ai i ortakëve. Neni 3/1 Shkaqet e pavlefshmërisë45 1. Shkaqe të pavlefshmërisë së themelimit të një shoqërie tregtare, pas regjistrimit të saj në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit (në vazhdim QKR), janë:

44 45

Duke prishur dhe likuiduar shoqërinë. Miratuar me ligjin nr.129/2014, neni 1.

28

a) dokumentacioni për regjistrimin fillestar të shoqërisë, sipas nenit 28, të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar, nuk është hartuar në formë shkresore; b) mungesa e zotësisë juridike për të vepruar e të gjithë themeluesve të shoqërisë; c) objekti i veprimtarisë së shoqërisë është në kundërshtim me ligjin; ç) në statutin e shoqërisë nuk përcaktohen emri i shoqërisë, vlera e kontributeve të nënshkruara nga secili themelues, vlera e përgjithshme e kapitalit të nënshkruar nga të gjithë themeluesit, apo statuti nuk përmban dispozita në lidhje me objektin e shoqërisë; d) vlera e përgjithshme e kapitalit të shoqërisë, nënshkruar nga të gjithë themeluesit, është më e ulët se vlera e kapitalit minimal, të kërkuar për shoqërinë tregtare, sipas parashikimeve të këtij ligji; dh) kapitali i nënshkruar i shoqërive aksionare nuk është shlyer nga themeluesit përpara regjistrimit të shoqërisë në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit, në mënyrat dhe në masën e kërkuar nga ky ligj. 2. Shkaqet e pavlefshmërisë, të parashikuara në pikën 1, janë të vetmet shkaqe, të cilat sjellin pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë, pas regjistrimit të saj në QKR. 3. Pavlefshmëria absolute, parashikuar në një nga shkaqet e pikës 1, konstatohet nga gjykata dhe sjell për pasojë prishjen e shoqërisë tregtare dhe hapjen e procedurave të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese, sipas parashikimeve të nenit 190, pika 1, ose të nenit 192, të këtij ligji, me përjashtim të rasteve kur është nisur një procedurë falimentimi. 4. Pavlefshmëria relative, e parashikuar në një nga shkaqet e pikës 1, shpallet nga gjykata. Shpallja e pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë tregtare nuk do të ketë si pasojë prishjen e shoqërisë dhe hapjen e procedurave të likuidimit, nëse përpara vendimit gjyqësor, të përmendur në pikën 3, të këtij neni, rrethana që shkakton pavlefshmërinë është korrigjuar, dhe ky korrigjim është publikuar nga shoqëria në regjistrin tregtar, sipas parashikimeve të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 5. Gjykata që shqyrton padinë e ngritur në lidhje me pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare, gjatë të njëjtit proces gjyqësor, vlerëson nëse rrethana, që shkakton pavlefshmërinë, është korrigjuar dhe publikuar sipas kërkesave të pikës 4 të këtij neni. 6. Pavlefshmëria e shoqërisë tregtare, sipas parashikimeve të këtij neni, nuk mund t'u kundrejtohet palëve të treta që kanë fituar të drejta nga shoqëria pas regjistrimit të saj në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit, dhe nuk çliron themeluesit e shoqërisë nga detyrimi për të paguar kontributet e nënshkruara prej tyre, të paktën deri në vlerën e nevojshme për të përballuar detyrimet e marra përsipër ndaj kreditorëve. 7. Padia për të kërkuar që shoqëria tregtare të shpallet e pavlefshme parashkruhet brenda tre vjetëve nga data e regjistrimit të shoqërisë në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit. Në çdo rast, padia e lidhur me pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë

29

tregtare nuk mund të ngrihet pas publikimit të korrigjimit të rrethanës që shkakton pavlefshmërinë, sipas këtij neni, nëse kjo rrethanë mund të korrigjohet. Komente: 1. Siç u përmend shkurtimisht në paragrafët hyrës të këtij shpjeguesi, gjatë procesit të konsultimit për projekt amendamentet ndaj ligjit për shoqëritë tregtare, palët e interesit dhe juristë kanë ngritur, ndër të tjera, disa shqetësime lidhur me zbatimin e ligjit për shoqëritë tregtare sa i takon pavlefshmërisë së themelimit, pavlefshmërisë së akteve të tjera të shoqërisë tregtare dhe afateve për ngritjen e padive sipas ligjit për shoqëritë tregtare. Së pari, dëshirojmë të shpjegojmë arsyen e mungesës së dispozitave për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare në tekstin origjinal të ligjit për shoqëritë tregtare. Parimet e sigurisë juridike dhe mbrojtjes së palëve të treta janë pika qendrore e legjislacionit të BE-së për shoqëritë tregtare. Kështu, me qëllim mbrojtjen e palëve të treta që hyjnë në marrëdhënie me shoqërinë tregtare, dispozitat e Direktivës së Parë për Legjislacionin për Shoqëritë Tregtare46, siç përsëritet në Direktivën 2009/101/KE47, synojnë: i) të kufizojë shkaqet për pavlefshmërinë48 e shoqërive tregtare, dhe ii) të parashikojë pasoja të qarta të këtyre pavlefshmërive; Por direktivat e lartpërmendura nuk e pengojnë legjislacionin e brendshëm të zgjedhë opsionin e mosparashikimit të asnjë shkaku për pavlefshmërinë e shoqërive tregtare, meqë kjo do të ofronte mbrojtje maksimale për palët e treta. Nëse një shoqëri tregtare, që krijohet, regjistrohet dhe nuk ekzistojnë baza faktike për pavlefshmëri, kreditë e palëve të treta janë të siguruara. Për rrjedhojë, opsioni i zgjedhur me miratimin e tekstit origjinal të ligjit për shoqëritë tregtare ishte mospranimi i asnjë shkaku për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare. Sa i takon pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare, disa përfaqësues të palëve të interesit ngritën shqetësimin se, pavarësisht nga fakti se ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikonte shkaqe për pavlefshmërinë e themelimit të shoqërive tregtare, në praktikë, gjykatat shqiptare, duke vepruar në analogji me parashikimet e pavlefshmërive të veprimeve juridike për kontratat, parashikuar në Kodin Civil, kishin përcaktuar praktikën e konstatimit apo shpalljes së pavlefshmërisë së shoqërive.

46

Direktiva e Parë e Këshillit 68/151/KEE, datë 9 mars 1968, për bashkërendimin e elementeve mbrojtës që ua kërkojnë Shtetet Anëtare shoqërive tregtare për mbrojtjen e interesave të pronarëve, në kuadër të paragrafit të dytë të nenit 58 të Traktatit, për vendosjen në një nivel të elementeve mbrojtës në gjithë Komunitetin. 47 Neni 12. 48 Direktiva 2009/101/KE përdor termin “pavlefshmëri”, pavarësisht nëse, në bazë të legjislacionit kombëtar, shkaku përkatës kategorizohet si shkak mos-ekzistence, pavlefshmërie absolute, pavlefshmërie relative apo shpalljes së pavlefshmërisë. Termi “pavlefshmëri” përdoret në nivel të përgjithshëm edhe në këtë shpjegues, duke përfshirë shkaqet e mos-ekzistencës, pavlefshmërisë absolute, pavlefshmërisë relative apo shpalljes së pavlefshmërisë, sipas klasifikimit që bën legjislacioni shqiptar.

30

Duke pasur parasysh se shkaqet për pavlefshmëritë e kontratave, sipas Kodit Civil, nuk përputhen me listën e kufizuar që përcakton legjislacioni i BE-së49, shqetësimet e palëve të interesit çuan në kërkesën e përfshirjes në ligjin për shoqëritë tregtare të dispozitave të posaçme lidhur me pavlefshmërinë e themelimit të shoqërive tregtare, në përputhje me nenin 11 të Direktivës së Parë të Këshillit 68/151/KEE, ndryshuar me Direktivën 2009/101/KE, me dispozitat e të cilës synohet që të përafrohen amendamentet ndaj ligjit nr.129/2014. Prandaj, në projekt-propozimet e para për ligjin nr.129/2014, që amendoi ligjin për shoqëritë tregtare, përfshihej një titull i ri, Titulli II/1, për pavlefshmërinë dhe afatet e përgjithshme të parashkrimit. Ky titull përbëhej nga katër nene që mbulonin rastet e pavlefshmërisë së themelimit të një shoqërie tregtare, shkaqet e tjera të pavlefshmërisë referuar organizimit dhe funksionimit të brendshëm të shoqërisë tregtare, pavlefshmërinë lidhur me marrëdhëniet e jashtme të shoqërisë tregtare me palë të treta, si dhe afatet e përgjithshme për ngritjen e padive të parashikuara në ligjin për shoqëritë tregtare. Për fat të keq, siç u sqarua në paragrafin e mësipërm mbi lidhjen e posaçme me Kodin Civil, dispozitat e propozuara për pavlefshmërinë e akteve të shoqërisë tregtare dhe për afatet e parashkrimit nuk u pranuar gjatë procesit legjislativ; nga propozimi origjinal mbeti vetëm dispozita për pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare, sipas tekstit të miratuar të miratuar të nenit 3/1 aktual. Teksti i nenit 3/1 “shpëtoi”, vetëm për faktin e ekzistencës së një dispozite analoge në nenin 12 të Direktivës 2009/101/KE. 2. Dispozitat e nenit të ri 3/1 janë në përputhje me nenet 26 dhe 34 të Kodit Civil, në bazë të të cilëve subjektet juridike fitojnë personalitetin juridik në përputhje me mënyrën që specifikon ligji, dhe mbarojnë në përputhje me dispozitat e parashikuara në aktin e themelimit, në statut ose në ligj. Është e qartë se për shoqëritë tregtare ligji, të cilit i referohet Kodi Civil, është ligji për shoqëritë tregtare. Gjithashtu, dispozitat e nenit të ri 3/1 janë në përputhje të plotë me Direktivën 2009/101/KE. Paragrafi i parë i nenit 3/1 rendit shkaqet e pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare. Lista e shkaqeve sipas këtij neni, e cila theksojmë është listë e mbyllur, dhe nuk lejon krijimin, me interpretim, të shkaqeve të tjera, ndjek listën përkatëse të nenit 12 të Direktivës së lartpërmendur (megjithëse renditja e shkaqeve në listë nuk është e njëjtë). Shkornja “a” e këtij neni, zbaton kërkesën ligjore për formulimet me shkrim të dokumentacionit të themelimit, duke parashikuar që mungesa e dokumenteve të themelimit në formë të shkruar përbën shkak për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare. Shkronja “b” trajton rastin kur, në datën e themelimit, të gjithë themeluesit e shoqërisë nuk kanë pasur zotësinë për të vepruar. 3. Gjatë seancave dëgjimore në Kuvend për miratimin e ligjit nr.129/2014, teksti i shkronjës “b” të nenit 3/1 u ndryshua paksa nga versioni fillestar, duke hequr referencën në datën e themelimit, dhe pas fjalës “zotësi” u vendos fjala “juridike”. Sa i takon referencës të 49

Neni 12 i Direktivës 2009/101/KE.

31

datës së themelimit, sipas vështrimit tonë, kjo nuk përbën problem të veçantë për interpretim, pasi logjikisht vlerësimi i zotësisë nuk ka se si mos i referohet momentit të kryerjes së veprimit juridik. Kjo çështje do interpretuar sipas dispozitës përkatëse për pavlefshmërinë, të Direktivës 2009/101/KE, dhe për rrjedhojë, i njëjti interpretim duhet të vlejë edhe për nenin 3/1, shkronja “b”, të ligjit për shoqëritë tregtare. Gjithashtu, sa i takon ndryshimit të dytë bërë në komisionet parlamentare në “çastet e fundit”, pavarësisht nga vendosja e fjalës “juridike” pas fjalës “zotësi”, duhet kuptuar qartë se neni 3/1, shkronja “b”, i referohet zotësisë për të vepruar sipas nenit 6 të Kodit Civil dhe jo zotësisë juridike sipas nenit 1, që është zotësia e të gjithë individëve të gjallë për të qenë objekt i të drejtave dhe detyrimeve, dhe si e tillë, është një koncept tërësisht i ndryshëm nga zotësia për të vepruar. Zotësia për të vepruar u jepet dhe/ose u hiqet individëve në përputhje me nenin 6 e në vijim të Kodit Civil. Zotësia për të vepruar është zakonisht diçka që e ka kushdo që mbush moshën tetëmbëdhjetë vjeç, mirëpo, në raste të veçanta, Kodi Civil parashikon se edhe persona në moshë më të vogël mund të fitojnë zotësinë juridike për të vepruar. Gjithashtu, persona në moshë të rritur, të cilët për shkak të një sëmundjeje mendore ose të zhvillimit të vonuar, nuk mund të kujdesen për veten, mund ta humbasin zotësinë juridike. Ligji për shoqëritë tregtare nuk e trajton më tej çështjen e zotësisë për të vepruar, duke qenë se kjo është një çështje që i përket vetëm Kodit Civil dhe është jashtë objektit të ligjit për shoqëritë tregtare. Natyra e këtij shkaku pavlefshmërie, bazuar në kategorizimin e përgjithshëm që bën legjislacioni shqiptar50, mund të jetë absolute ose relative, në varësi të rastit (mosha, pëlqimi i prindit/kujdestarit, humbja e zotësisë për të vepruar etj.). Megjithatë, sipas propozimit origjinal të nenit 3/1, kategorizimi i pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë tregtare, në absolute apo relative, ishte i parëndësishëm e nuk sillte asnjë dallim praktik në pasoja, pasi, duke ndjekur parimet e Direktivës 2009/101/KE, parashikohej i njëjtin regjim pasojash për të gjitha shkaqet e pavlefshmërisë. Siç do të shpjegohet në faqet në vijim, nëpërmjet ndryshimeve të bëra në komisionet parlamentare në “çastet e fundit”, u parashikua një dallim në pasoja sipas natyrës së pavlefshmërisë. Një pyetje që mund të lindë lidhur me këtë shkak ka të bëjë me faktin kur themeluesit janë subjekte juridike të tjera. A zbatohet shkronja “b” e nenit 3/1 edhe kur themeluesit janë subjekte juridike? Nisur nga interpretimi i tekstit të shkronjës “b” të nenit 3/1, dhe duke pasur parasysh se në bazë të Kodit Civil zotësia për të vepruar i referohet vetëm personave fizikë, aplikimi i këtij shkaku, kur themeluesit janë subjekte të tjera, nuk do të ishte i përshtatshëm. Mund të thuhet se, meqenëse personat juridikë janë subjekte fiktivë që krijohen nga ligji për synime të ndryshme (në rastin e shoqërive tregtare, për të nxitur aktivitetin tregtar), personaliteti juridik që fitohet me ligj është i barasvlershëm me zotësinë juridike të individëve të gjallë në bazë të

50

Shih nenin 92 e në vijim të Kodit Civil. Shih edhe vendimet unifikuese të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë nr.13, datë 09.03.2006, dhe nr.10, datë 18.09.2009.

32

neneve nga 1 deri në 4 të Kodit Civil51. Por, sipas ligjit shqiptar52, për personat juridikë zotësia për të vepruar konsiderohet se fitohet menjëherë dhe njëkohësisht me personalitetin juridik, pasi në lidhje me to nuk bëhet fjalë për “maturitet” 53; personat juridik mund të jenë edhe të përjetshme, dhe janë në gjendje t’i kuptojnë dhe të kujdesen për punët e tyre. Prandaj, sipas mendimit tonë, shkaku për pavlefshmërinë sipas shkronjës “b” të nenit 3/1 nuk është i zbatueshëm, nëse themeluesit e shoqërisë tregtare janë persona të tjerë juridike54. Për më tepër, nëse një organizate i mungon personaliteti juridik i duhur, dokumentet e themelimit zbatohen në mënyrë të vlefshme në emër të themeluesve të tij ose personave që veprojnë për llogari të organizatës55; pra, nga persona që kanë zotësinë për të vepruar, dhe për rrjedhojë, shkaku sipas shkronjës “b” nuk do të kishte vlerë. Së fundmi, nëse kemi parasysh frymën e Direktivës 2009/101/KE, që synon të kufizojë shkaqet për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare, analogjia e gjerë e shkaqeve të pavlefshmërisë duhet shmangur. Pyetja e fundit lidhur me këtë shkak do të ishte se çfarë ndodh nëse vetëm njërit ose më shumë prej themeluesve, por jo gjithë themeluesve, i mungon zotësia për të vepruar? Kjo pyetje, sidoqoftë, nuk lidhet me pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare, duke qenë se neni 3/1, shkronja “b”, kërkon qartë se të gjithë themeluesve duhet t’u mungojë zotësi për të vepruar. Prandaj, nëse një ose më shumë, por jo gjithë themeluesit, nuk kanë pasur zotësi për të vepruar në kohën e themelimit, pavlefshmëria nuk prek personalitetin juridik të shoqërisë tregtare, por vetëm marrëdhënien kontraktore midis themeluesve që synojnë krijimin e shoqërisë tregtare (domethënë, që zakonisht përmbahen në atë që quhet akti i themelimit). Akti i themelimit është një veprim juridik midis themeluesve që synojnë të vendosin marrëdhënie juridike midis tyre (pra, të japin kontributet përkatëse për kryerjen bashkërisht të një aktiviteti tregtar, me qëllim ndarjen bashkërisht të fitimeve). Si i tillë, akti i themelimit është një marrëdhënie tipike bazuar në Kodin Civil midis palëve private, dhe kështu, rregullohet nga dispozitat e Kodit Civil. Krijimi i një subjekti juridik të veçantë me anë të të cilit kryhet aktiviteti tregtar i përbashkët, dhe kushtet dhe afatet e funksionimit dhe veprimtarisë së shoqërisë tregtare (pra, statuti i shoqërisë tregtare), është pasojë e kësaj marrëveshjeje të themeluesve. Kjo është arsyeja përse ligji për shoqëritë tregtare nuk

51

Në bazë të Kodit Civil, zotësia juridike është zotësia për të pasur të drejta dhe detyrime, brenda kufijve të vendosur me ligj. Neni 2 i Kodit Civil njeh zotësi juridike çdo fëmije që lind i gjallë, dhe madje ia jep zotësi juridike fëmijës së lindur gjallë që nga koha e konceptimit. Neni 320 i Kodit Civil i rezervon të drejta trashëgimie edhe fëmijës që nuk ka lindur ende, por që është konceptuar përpara vdekjes së të ndjerit, me kusht që fëmija të ketë lindur i gjallë. 52 Për subjektet juridike të huaja, personaliteti juridik rregullohet nga legjislacioni i huaj, në bazë të nenit 15 të ligjit nr.10428, datë 02.06.2011, “Për të drejtën private ndërkombëtare”. 53 Në bazë të nenit 6 dhe në vijim të Kodit Civil, maturia për të kuptuar dhe për t’u kujdesur për punët e veta përbën një kusht të përgjithshëm për zotësinë për të vepruar. 54 Përjashtim mund të ishte rasti i subjektit që ka personalitet juridik, por që ka tagra të kufizuara në bazë të urdhrit të gjykatës, sipas nenit 10, shkronja “dh”, të ligjit nr.9754, datë 14.6.2007, “Për përgjegjësinë penale të subjekteve juridike”. Por, këto janë raste të jashtëzakonshme që konfirmojnë rregullën se shkaku për pavlefshmërinë, sipas shkronjës “b” të nenit 3/1, nuk është i zbatueshëm, nëse themeluesit e shoqërisë tregtare janë subjekte të tjera juridike. 55 Shih, për shembull, nenin 10, pika 1, të ligjit për shoqëritë tregtare dhe nenin 78, pika 1, të Kodit Civil.

33

rregullon aktin e themelimit, por vetëm shprehet për procesin e themelimit dhe për statutin e shoqërisë tregtare. Pavarësisht se, në bazë të ligjit për regjistrimin e biznesit56, klauzolat e aktit të themelimit dhe të statutit të shoqërisë tregtare mund të bashkohen në një dokument të vetëm, kjo mundësi është një çështje procedurale e lidhur me dokumentet e regjistrimit, dhe këto dy akte (pra statuti dhe akti i themelimit) mbeten gjithsesi të ndryshme në kuptimin juridik. Kështu, afatet dhe kushtet që rregullojnë marrëveshjen e themeluesve për të krijuar shoqërinë tregtare lidhen me aktin e themelimit, ndërsa dispozitat për organizimin dhe funksionimin e shoqërisë tregtare lidhen me Statutin. I pari rregullohet nga Kodi Civil, ndërsa i dyti nga ligji për shoqëritë tregtare. Sa i takon vlefshmërisë së marrëveshjes së themeluesve, mungesa e zotësisë për të vepruar e njërit prej themeluesve mund të jetë vetëm një prej të metave sipas Kodit Civil. Krahas mungesës së zotësisë për të vepruar, njëri prej themeluesve mund të jetë nxitur që të investojë në shoqërinë tregtare nga veprimet mashtruese të themeluesve të tjerë, ose pëlqimi i tij mund të shpallet i pavlefshëm sipas Kodit Civil57. Gjithë këto defekte të marrëveshjes së themeluesve janë të natyrës civile dhe, kështu, nuk cenojnë vlefshmërinë e shoqërisë tregtare, por kufizohen tek marrëdhëniet midis themeluesve, dhe prodhojnë pasoja vetëm mes tyre. Sipas nenit 111 të Kodit Civil, kur shkaku i pavlefshmërisë prek vetëm një pjesë të veprimit juridik, ky mbetet i vlefshëm në pjesët e tjera të tij, përveç kur, sipas përmbajtjes së veprimit juridik, këto pjesë të tjera paraqesin marrëdhënie të pandashme me pjesën e pavlefshme të veprimit juridik. I njëjti parim duhet zbatuar për raste të të metave të veprimit juridik midis themeluesve, ndërsa nuk duhet të preket vlefshmëria e shoqërisë tregtare, me përjashtim të rasteve që parashikohen në nenin 3/1 të ligjit për shoqëritë tregtare. Sigurisht, nëse njëri prej themeluesve nuk ka pasur zotësi për të vepruar ose akti i themelimit ka pasur të meta të tjera, shoqëria tregtare do të ndikohet financiarisht nga pasojat e pavlefshmërisë mes themeluesve, por ligji për shoqëritë tregtare parashikon masat dhe procedurat e duhura në rast se një ose më shumë prej themeluesve kërkojnë kthimin e investimit për shkak të marrëveshjes së pavlefshme të themeluesve58, dhe shoqëria tregtare do të mbetet e themeluar në mënyrë të vlefshme. Shkaku i tretë i pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare, që parashikon neni 3/1, lidhet me paligjshmërinë e objektit. Objektin e ligjshëm të shoqërisë tregtare do ta diskutojmë në mënyrë më të hollësishme në komentin për nenin 7. 4. Shkronja “ç” e nenit 3/1 i referohet mungesës së disa të dhënave për shoqërinë tregtare në Statutin e shoqërisë. Nevoja për sqarim mund të lindë lidhur me identifikimin e objektit të shoqërisë tregtare. Duhet sqaruar se shkronja “ç” nuk kërkon që shoqëria tregtare të japë Neni 28 i ligjit për QKR-në (regjistrimin e biznesit) parashikon se shoqëritë tregtare regjistrohen “me depozitimin e ... Statutit të shoqërisë dhe aktit të themelimit, nëse këto janë përpiluar si dy dokumente të ndryshëm...”. 57 Për shembull, dhuna, gabimi, nevoja e madhe, etj. 58 Për shembull, tërheqja ose përjashtimi i ortakut ose pronarit nga shoqëria komandite dhe kolektive dhe shoqëria me përgjegjësi të kufizuar, dhe anulimi i aksioneve për shoqëritë aksionare. 56

34

hollësi specifike për objektin e saj, por, në fakt, shkronja “ç” zbatohet për raste kur në Statut mungojnë dispozita lidhur me objektin. Kështu, regjistrimi i shoqërisë tregtare me klauzolë me objekt të përgjithshëm (domethënë, çfarëdo aktiviteti tregtar të ligjshëm), parashikuar në ligjin për regjistrimin e biznesit, vazhdon të jetë i vlefshëm sipas shkronjës “ç” të nenit 3/1 të ligjit për shoqëritë tregtare. 5. Shkronja “d” e nenit 3/1 i referohet rastit kur shoqëritë tregtare me kapital të nënshkruar më të ulët sesa shuma minimale që kërkon ligji për shoqëritë tregtare. Së pari, ky shkak nuk vlen për shoqëritë kolektive dhe komandite, meqenëse ligji për shoqëritë tregtare nuk kërkon kapital minimal në lidhje me to. Gjithashtu, duke pasur parasysh se kapitali minimal për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar është simbolik59, ky shkak pavlefshmërie ka shumë pak rëndësi për këtë lloj shoqërie. Kështu që shkaku i pavlefshmërisë i shkronjës “d” të nenit 3/1 ka rëndësi kryesisht për shoqëritë aksionare, për të cilat ligji për shoqëritë tregtare kërkon një vlerë të konsiderueshme të kapitalit minimal60. Duhet sqaruar, gjithashtu, se në rastin kur ligje të posaçme kërkojnë nivel më të lartë kapitali minimal për kryerjen e aktiviteteve tregtare të veçanta të rregulluara (si për shembull aktiviteti bankar, apo i sigurimeve), krijimi i një shoqërie me një nivel kapitali më të ulët sesa niveli minimal i kërkuar nga ligjet e posaçme të fushës, nuk përbën pavlefshmëri sipas nenit 3/1 të ligjit për shoqëritë tregtare, dhe pasoja e vetme në këto raste do të ishte pamundësia e shoqërisë për të ushtruar aktivitet në atë fushë të rregulluar. 6. Shkaku i fundit për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare, që parashikon neni 3/1, është gërma “dh”, kur kapitali i nënshkruar i shoqërisë aksionare nuk është parapaguar nga themeluesit përkatës përpara regjistrimit në Qendrën Kombëtare të Biznesit. Duket qartë se ky shkak zbatohet vetëm për shoqëritë aksionare dhe dispozitat, në bazë të të cilave ky shkak për pavlefshmëri do të verifikohet, janë ato të nenit 113 e në vijim të ligjit për shoqëritë tregtare. 7. Për sa i përket pasojave të pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë tregtare, siç u tha më sipër, kategorizimi i pavlefshmërisë, në absolute apo relative, ishte i parëndësishëm e nuk sillte asnjë dallim praktik në pasoja. Ky trajtim ishte në përputhje me parashikimet e Direktivës 2009/101/KE. Gjatë seancave parlamentare, teksti i nenit 3/1 u amendua dhe tani pikat 3 dhe 4 përmbajnë dy dispozita të ndryshme për mundësinë e korrigjimit, si pasojë e shkaqeve absolute dhe relative të pavlefshmërisë. Teksti i miratuar i pikës 3, që ka të bëjë me pavlefshmërinë absolute, dhe i pikës 4, që ka të bëjë me pavlefshmërinë relative, duket se çojnë në konkluzionin se shkaqet absolute të pavlefshmërisë nuk mund të korrigjohen, nëse praktikisht ekziston mundësia e korrigjimit. Theksojmë se kjo ndarje pasojash nuk është në përputhje me kërkesat Direktivës 2009/101/KE. Nga lista e shkaqeve që rendit neni 3/1, pika 1, vetëm rasti që parashikohet në shkronjën “b” mund të çonte në pavlefshmëri absolute, nëse të gjithë themeluesit, në datën e themelimit, 59 60

Tani, 100 lekë. Tani, 3.5 milion lekë.

35

kanë qenë nën moshën 14 vjeç. Shkaqet e tjera që parashikohen në nenin 3/1, pika 1, përfshirë nëse themeluesit kanë qenë nën moshë ligjore (nën 18 vjeç, por mbi 14 vjeç), vështirë se mund të gjykohen absolute. Edhe pse, në praktikë, mundësia që ky rast të ndodhë në praktikë është tepër i vogël, duke pasur parasysh parimin e sigurisë juridike dhe mbrojtjes së kreditorëve që parashikon 2009/101/KE, nuk shohim asnjë arsye përse një themelues nën moshën 14 vjeç, i cili ka arritur, në një mënyrë apo në një tjetër, të regjistrojë shoqërinë, dhe të ushtrojë aktivitet, duke i shpëtuar padive të pavlefshmërisë deri në mbushjen e moshës së nevojshme, të mos ketë mundësinë të korrigjojë shkakun e pavlefshmërisë (pra, duke ratifikuar krijimin e shoqërisë tregtare), qoftë ky me natyrë absolute. Sidoqoftë, meqenëse në rrethana të veçanta gjykatat mund të gjykojnë se edhe shkaqe të tjera të pavlefshmërisë, parashikuar në nenin 3/1, pika 1, kanë natyrë absolute, nuk shohim asnjë arsye ligjore dhe praktike për të kundërshtuar, për gjithë rastet, mundësinë për të korrigjuar shkakun, nëse mund të korrigjohet. Gjithashtu, amendimi i lartpërmendur, i cili është bërë në minutën e fundit ndaj tekstit të pikës 3 dhe 4 të nenit 3/1 ka çuar në një referim të pasaktë. Teksti i miratuar i pikës 4, që trajton rastet e pavlefshmërisë relative, parashikon se pavlefshmëria mund të korrigjohet, nëse mund të korrigjohet, “përpara vendimit gjyqësor që përmendet në pikën 3 të këtij neni, ...”. 8. Konkluzioni se natyra e shkakut nuk ka lidhje me pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare, dhe për rrjedhojë, me mundësinë për të korrigjuar pavlefshmërinë, nëse mund të korrigjohet, duhet të vlejë edhe për rastet e shkaqeve absolute, konfirmohet gjithashtu nga fakti se neni 3/1, pika 6, parashikon të njëjtat pasoja për të dy rastet 61. I njëjti konkluzion mbështetet edhe nga fjalia e fundit e pikës 7 të nenit 3/1, ku parashikohet se: “në çdo rast, padia e lidhur me pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare nuk mund të ngrihet pas publikimit të korrigjimit të rrethanës që shkakton pavlefshmërinë, sipas këtij neni, nëse kjo rrethanë mund të korrigjohet”. Më së fundi, pika 7 parashikon një afat kohor trevjeçar për ngritjen e padisë për pavlefshmëri relative. Kjo periudhë dallon nga afati kohor i përgjithshëm për pavlefshmëritë relative që parashikon Kodi Civil (pesë vjet), duke qenë se përputhej me nenin e propozuar fillimisht për afatet kohore të përgjithshme trevjeçare për paditë që parashikon ligji për shoqëritë tregtare, që u hoq gjatë procesit legjislativ. Përfundimi i këtij afati kohor e korrigjon pavlefshmërinë relative. Gjithashtu, pika 7 parashikon se: “në çdo rast, padia e lidhur me pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare (shënim: përfshirë shkaqet absolute) nuk mund të ngrihet pas publikimit të korrigjimit të rrethanës që shkakton pavlefshmërinë, sipas këtij neni, nëse kjo rrethanë mund të korrigjohet”. Sikurse përmendet më lart, kjo konfirmon se edhe shkaqet absolute të pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare ligjërisht do të mund të korrigjoheshin, nëse kjo do të ishte praktikisht e arritshme.

61

Pavlefshmëria, qoftë absolute apo relative, çon në prishjen dhe likuidimin e shoqërisë, dhe nuk mund të përdoret ndaj të tretëve që veprojnë në mirëbesim, dhe nuk i çliron themeluesit nga detyrimi për të paguar kontributin e premtuar, të paktën deri në nivelin e angazhimeve të marra përsipër kundrejt kreditorëve.

36

Neni 4 Emrat e regjistruar dhe emërtimet tregtare 1. Tregtari dhe shoqëritë tregtare e ushtrojnë veprimtarinë e tyre nën emrin e regjistruar. Emri i tregtarit është emri i tij, sipas nenit 5 të Kodit Civil, i regjistruar në përputhje me nenin 30 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Emri i shoqërisë tregtare duhet të jetë në përputhje me parashikimet e nenit 23 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Tregtari dhe shoqëritë tregtare mund të përdorin dhe emërtime tregtare, si dhe shenja të tjera dalluese të veprimtarisë dhe i regjistrojnë këto në përputhje me nenin 44 pika 1 shkronja "a" të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 3. Emri i tregtarit ndiqet nga shtojca "tregtar i regjistruar" ose shkurtimi përkatës "TR". Emri i shoqërisë kolektive duhet të ndiqet nga shtojca "shoqëri kolektive" ose shkurtimin "SHK". Emri i shoqërisë komandite duhet të ndiqet nga shtojca "shoqëri komandite" ose shkurtimin "SHKM". Emrat e shoqërive me përgjegjësi të kufizuar dhe të shoqërive aksionare përmbajnë shkurtimet, të cilat tregojnë se janë shoqëri me përgjegjësi të kufizuar "SHPK" ose shoqëri aksionare "SHA". Komente: 1. Rregullat për emrat e regjistruar dhe emërtimet tregtare mund të gjenden si në ligjin për shoqëritë tregtare, ashtu dhe në ligjin për regjistrimin e biznesit. Është miratuar edhe akti nënligjor, domethënë, vendimi i Këshillit të Ministrave për rregullat mbi emrat dhe emërtimet tregtare, që parashikohet nga neni 23, pika 3, i ligjit për regjistrimin e biznesit.62 Këto rregulla duhen shqyrtuar së bashku. 2. Për sa u takon tregtarëve, neni 4, pika 1, i ligjit për shoqëritë tregtare lidhet me nenin 5 të Kodit Civil, ndërsa pika 10 e VKM-së për emërtimet63 kërkon që “emri i regjistruar” të jetë emri dhe mbiemri vetjak i individit. Për sa i takon emrit të regjistruar të shoqërive tregtare, ligji për shoqëritë tregtare dhe dispozitat përkatëse të ligjit për regjistrimin e biznesit janë më “liberale”, pasi parashikojnë se: mund të përdoret çfarëdo emri mjaft që ai të jetë i Neni 23 i ligjit për regjistrimin e biznesit, “Rregullat e emërtimit”: 1. Ndalohet regjistrimi në regjistrin tregtar i subjekteve me emra të njëjtë ose të ngjashëm, me emra në trajtën e shquar apo shkurtimet përkatëse të shteteve, qyteteve, krahinave gjeografike, organizatave ndërkombëtare, fetare ose institucioneve të pushtetit qendror apo vendor, pa shtesa dalluese ose me emra, që janë në kundërshtim me rendin e moralin publik apo me dispozitat urdhëruese të ligjit. 2. Regjistrimi i emrit kryhet në bazë të parimit të përparësisë së paraqitjes së aplikimit. 3. Këshilli i Ministrave, me propozimin e ministrit, miraton rregullat për emrat dhe emërtimet tregtare. 63 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr.537, datë 01.08.2007 “Për rregullat për emrat dhe emërtimet tregtare” 62

37

përshtatshëm për ta individualizuar biznesin dhe për ta dalluar atë nga të tjerët, dhe mjaft që të mos përmbajë ndonjë informacion që synon ose është i aftë të keqinformojë publikun (pika 1, shkronja “ë”, i Vendimit të Këshillit të Ministrave “Për rregullat për emrat dhe emërtimet tregtare”). Këtu përfshihet forma ligjore e subjektit, e cila duhet shtuar tek emri, e plotë ose si “shtojcë” (neni 23, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit). 3. Tipari dallues (ose shenja dalluese) është i nevojshëm si për emrin e regjistruar, ashtu dhe për emërtimet tregtare të subjektit. Emri tregtar mund të regjistrohet nëpërmjet regjistrimit vullnetar pranë QKB-së (neni 44, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit). Ky quhet “emërtim tregtar”, në dallim nga “emri” i regjistruar. Ndalohet regjistrimi ... me emra të njëjtë ose të ngjashëm (që rezulton gjithashtu nga modifikimi i një emri ekzistues) (neni 23, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit, dhe pika 2 e VKM-së për emërtimet). Titullari i ligjshëm i emrit të regjistruar mund ta lejojë pasardhësin të përdorë të njëjtin emër duke i shtuar një element dallues (pika 3, e VKM-së për emërtimet). 4. Si për emrat e regjistruar, ashtu dhe për për emrat tregtarë, zbatohen një sërë kufizimesh. Për sa u takon emrave të regjistruar, neni 23, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit dhe VKM-së për emërtimet, e ndalojnë regjistrimin e emrave në trajtën e shquar, apo shkurtime të emrave të vendeve, qyteteve, rajoneve gjeografike, organizatave ndërkombëtare, organizatave fetare dhe institucioneve shtetërore dhe të qeverisjes vendore, pa shtuar një element me karakter dallues. Po kështu, nuk lejohet regjistrimi i emrave që janë në kundërshtim me rendin publik (“domethënë, emra që nxisin ose përkrahin urrejtjen racore, fetare, krahinore ose etnike, dhunën, emra që mund prishin ekuilibrin shoqëror, që garanton dhe mbron tërësinë e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, pavarësinë e shtetit dhe tërësinë e tij territoriale, drejtësinë shoqërore, rendin kushtetues, pluralizmin, identitetin kombëtar, trashëgiminë kombëtare, bashkëjetesën fetare dhe etnike, si edhe emra që bien në kundërshtim me rendin publik, në çdo kuptim tjetër që mund t’i jepet këtij termi nga legjislacioni në fuqi”), që bien në kundërshtim me moralin publik (“kuptuar si tërësia e vlerave morale dhe shoqërore të popullit shqiptar, të respektit ndaj dinjitetit njerëzor e familjes, emra me karakter fyes e të turpshëm, si edhe emra, që bien në kundërshtim me moralin publik, në çdo kuptim tjetër, që mund t’i jepet këtij termi nga legjislacioni në fuqi”), dhe që bien në kundërshtim me dispozita urdhëruese ligjore. VKM-ja parashikon të njëjtat kufizime për emërtimet tregtare. Natyra e përgjithshme e shumicës së këtyre kufizimeve i jep një liri të gjerë zgjedhjeje QKB-së dhe jurisprudencës përkatëse për përcaktimin e kufizimeve të tyre. 5. VKM-ja për emërtimet përcakton procedurat që ndiqen nga QKB-ja për vlerësimin e emrave dhe emërtimeve. Subjekti i prekur mund ta ankimojë vendimin e QKB-së në rrugë administrative dhe, në rast dështimi, mund ta ankimojë në rrugë gjyqësore. Për më tepër, çdo person i interesuar mund të hapë çështje gjyqësore kundër vendimit të QKB-së për shkelje të kufizimeve ndaj emrave, që parashikohet nga VKM-ja për emërtimet. 6. Emrat mund të përdoren në mënyrën si janë regjistruar dhe të mbrohen nga përdorimi i padrejtë nga ana e të tjerëve. Në rast konflikti me ligjet për të drejtat e pronësisë intelektuale,

38

kanë përparësi këto të fundit. Ankesat përkatëse pranë gjykatave trajtohen nga pika 15 i VKM-së. 7. E fundit për nga radha, por jo për nga rëndësia, nenet 24 dhe 25 të ligjit për regjistrimin e biznesit, parashikojnë mundësinë e rezervimit të emrit pranë QKB-së dhe transferimit të emrit të rezervuar të tretëve. Neni 5 Transferimi i emrave dhe i përgjegjësisë 1. Personi, të cilit i transferohet veprimtaria e një tregtari ose e një shoqërie tregtare, mund të vijojë të përdorë emrin e regjistruar apo shenjat e tjera dalluese të veprimtarisë, me ose pa një shtesë, që tregon ndërrimin e pronësisë, nëse titullari i mëparshëm i veprimtarisë apo trashëgimtarët e tij e miratojnë këtë përdorim. 2. Nëse emri i regjistruar apo shenjat e tjera dalluese të veprimtarisë vijojnë të përdoren, titullari i ri i veprimtarisë trashëgon të gjitha detyrimet tregtare të titullarit të mëparshëm. Marrëveshjet, që përcaktojnë ndryshe nga sa më sipër, nuk mund t'i kundrejtohen palëve të treta, edhe nëse janë bërë publike, me përjashtim të rastit kur tregtari ose shoqëria provon se i treti ka pasur dijeni për marrëveshjen, apo në bazë të rrethanave të qarta nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të. Komente: Ligji për shoqëritë tregtare sqaron dhe kufizon përdorimin e “emërtimeve tregtare dhe shenjave të tjera dalluese” me të cilat, zakonisht, lidhet “emri i mirë” i biznesit të blerë. Kur bëhet ndryshimi i pronësisë, emri i mirë ndjek parametrat e aktivitetit tregtar. Kjo dispozitë buron fillimisht nga paragrafi 25 i Kodit Tregtar gjerman. Pika 2 është pjesë e parimit për mbrojtjen e palëve të treta, që respektohet plotësisht nga ligji për shoqëritë tregtare. Në pjesën për përfaqësimin ky parim do të analizohet më nga afër. Këtu, kuptimi i tij është se të tretët mund të kenë besim në vijimësinë nga ana e pasardhësit të përgjegjësisë për detyrimet e mëparshme, meqenëse (ende) mund të mos jenë në dijeni të faktit se, ndërsa vazhdon me të njëjtin emërtim tregtar, biznesi i tregtarit ose i shoqërisë është shitur. TITULLI II THEMELIMI I SHOQËRISË TREGTARE Komente: 1. Ligji për regjistrimin e biznesit dhe ligji për shoqëritë tregtare i kanë thjeshtuar në mënyrë të konsiderueshme procedurat e themelimit të shoqërive. Ndërsa në ligjin e mëparshëm nr.7632 “Për dispozitat që rregullojnë pjesën e parë të Kodit Tregtar” parashikohej përfshirja e noterit dhe, për rrjedhojë, themelimi i detyrueshëm hap pas hapi

39

(nenet nga 17 deri në 19), tani, sipas nenit 6, themeluesit e krijojnë shoqërinë në bazë të një dokumenti themelimi, pra, “Statutit”, që brenda 30 ditësh nga themelimi, por jo më vonë nga nisja e ushtrimit të aktivitetit (neni 22, pika 3, ligji për regjistrimin e biznesit) paraqitet në QKB së bashku me formularin e plotësuar të kërkesës (nenet 27 dhe 28, pika 3, ligji për regjistrimin e biznesit). Mirëpo, ortakët e shoqërive kolektive ose komandite dhe pronarët e SHPK-ve, që mund të përfaqësohen nga administratorët e tyre, gjithashtu, mund të regjistrohen dhe të fitojnë personalitet juridik duke dorëzuar formularin e kërkesës dhe duke deklaruar se i përmbushin dispozitat ligjore në fuqi për organizimin dhe funksionimin e llojit të shoqërisë që regjistrohet. Në këtë rast, nuk kërkohet një statut i shkruar (apo akte normative të themelimit) (neni 28, pika 4, i ligjit për regjistrimin e biznesit). Këtu vlen të theksohet diçka: shumë dispozita të ligjit për shoqëritë tregtare janë dispozita “në model”, pra ortakët, pronarët apo aksionarët mund t’i ndryshojnë ato me anë të statutit të tyre. Pra, neni 28, pika 4, i ligjit për regjistrimin e biznesit iu referohet dispozitave në mungesë model. Krahas këtij deklarimi të përgjithshëm, me akte nënligjore janë miratuar statute model. Këto statute model mundësojnë themeluesit që të zgjedhin mes statuteve të ndryshëm, dhe t’i përdorin ato për të përcaktuar qartë lidhjen e tyre në vend që, thjesht, t’i referohen kuadrit të përgjithshëm ligjor. Kjo u ofron një lirshmëri të madhe biznesmenëve, pasi nuk mund të parashikohet numri shumë i madh i situatave në një biznes. Ligji për shoqëritë tregtare u hartua për të thjeshtuar dispozitat ligjore, kështu që ai nuk mund të pasqyrojë gjithë nuancat e aktivitetit tregtar. Biznesmenët mund ta përmirësojnë klimën përkatëse të biznesit duke hartuar me kujdes Statutin ose duke përdorur si alternativë “statutin model”. Në këtë kuadër, Bachner, Schuster dhe Winner janë të një mendjeje lidhur me fleksibilitetin e sistemit të rregullave model në ligjin për shoqëritë tregtare, por e keqkuptojnë hollësitë e ligjit. Ata e kuptojnë se, nëse statuti ose dispozita të veçanta ndryshohen nga pronarët në sajë të mundësisë për të përdorur dispozitat model, ato bëhen të detyrueshme për gjithë pronarët dhe shoqërinë tregtare. Sidoqoftë, ata e kuptojnë gabim mënyrën se si organizohen dispozitat fleksibël. Duket se ata mendojnë se dispozitat e detyrueshme duhet të tregojnë se ato janë qartas të detyrueshme. Në fakt, ligji ndjek qëndrimin e kundërt. Kjo bëhet e ditur vetëm nëse në një dispozitë të caktuar ka fleksibilitet. Bachner, Schuster dhe Winner përdorin një shembull: neni 91, pika 2, parashikon se pronarët, që sipas Statutit përfaqësojnë 5 për qind të votave ose një përqindje më të vogël, mund të kërkojnë hetim të posaçëm. Ata me të drejtë e interpretojnë këtë si një dispozitë që u lejon pronarëve ta rrisin përqindjen e votave, por jo të ulin numrin e votave. Por, ata argumentojnë se kjo është një dispozitë e detyrueshme, dhe për rrjedhojë, dispozita e ngjashme, neni 89, është gjithashtu e detyrueshme (kjo dispozitë i përjashton pronarët nga Asambleja e Përgjithshme kur kjo merr vendim për performancën e tyre, etj.). Në fakt, është shumë e qartë se kjo dispozitë është e detyrueshme. Neni 91, pika 2, është fleksibël, por, në të njëjtën kohë, i detyrueshëm. Fleksibiliteti është i kufizuar dhe kjo është e qartë. Duket se ata mendojnë se dispozitat duhet të jenë të pakufizuara (pra, pronarët mund të vendosin çfarë të duan) ose të detyrueshme, por, në fakt, ligji për shoqëritë tregtare përmban më shumë hollësi dhe përfshin kufizim të fleksibilitetit në rrethana të caktuara.

40

2. Duhet thënë, gjithashtu, se ligji për regjistrimin e biznesit dhe ligji për shoqëritë tregtare nuk e shkelin nenin 10 të Direktivës së Parë për legjislacionin për shoqëritë tregtare. Për të shmangur defektet në themelim qysh prej fillimi, neni 10, i përmendur më lart, parashikon që akti i themelimit ose statuti duhet të noterizohet nëse Shteti Anëtar nuk parashikon lloje të tjera kontrolli parandalues. Në rastin e Shqipërisë, duket se mjafton që QKB-ja të shqyrtojë aplikimet për regjistrim sipas nenit 54 të ligjit për regjistrimin e biznesit. Fakti që “QKB-ja nuk mund të shqyrtojë saktësinë e të dhënave ose vërtetësinë e dokumenteve, që i bashkëlidhen aplikimit për regjistrim” nuk bie në kundërshtim me nenin 10 të Direktivës së Parë. Nëse efekti i regjistrimit tek të tretët është mbrojtja nga parregullsitë e themelimit dhe kufizimi i autorizimit për të përfaqësuar shoqërinë (neni 21 i ligjit për regjistrimin e biznesit dhe neni 12 i ligjit për shoqëritë tregtare, më poshtë), nuk është nevoja për shqyrtim të hollësishëm, as për kërkesën e bezdisshme për noterizimin e dokumenteve. Megjithatë, kjo, sigurisht, vlen për sa kohë që vetë sistemi i centralizuar i regjistrimit parashikon kontrollin e vërtetësisë së aplikimeve dhe dokumenteve dhe një sistem efikas të publikimit të informacionit të shoqërisë. Kjo sigurohet me krijimin dhe funksionet e QKB-së (nenet 27 dhe 54) dhe të Regjistrit të Titujve, parashikuar në nenin 126 të ligjit “Për titujt”, në rastin e shoqërive tregtare të regjistruara në bursë që ofrojnë letra me vlerë në treg. 3. Ligji për shoqëritë tregtare nuk vendos asnjë kufizim për themelimin e shoqërive. Kjo do të thotë, për shembull, se një shoqëri kolektive a komandite mund të themelohet edhe nga persona të tjerë juridikë, siç janë shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar me pronar të vetëm. Rezultati është se asnjë individ nuk mban përgjegjësi personale për borxhet e shoqërisë. Shoqëritë e prekura mbajnë përgjegjësi vetëm në masën e pasurive të tyre. Sigurisht, kjo vlen edhe kur bëhet fjalë për përgjegjësi ligjore personale të individëve, duke qenë se edhe përgjegjësia e tyre është në të vërtetë e kufizuar në masën e te pasurisë së tyre. Kështuqë mendojmë se konfirmimi i politikës së “moskufizimit të themelimit të shoqërive” është i rëndësishëm. Për mendimin tonë, rreziku i abuzimit me themelimin e shoqërisë (për shembull, duke krijuar “piramida” të shoqërive me ortakë të vetëm, ndërvarësia e të cilave shpesh nuk është transparente për aktorët e tjerë të tregut) duket relativisht i parëndësishëm krahasuar me epërsinë e një sistemi ligjor për shoqëritë tregtare që është i rregulluar “pak, por mjaftueshëm” dhe i favorshëm për investitorët. Ligji për shoqëritë tregtare i pajis gjykatat me mjete të mjaftueshme për të trajtuar forma të ndryshme të abuzimit (shih, për shembull, nenet nga 14 deri në 16 për detyrimin e besnikërisë, nenet 98 dhe 163 për përgjegjësinë e administratorëve, nenet nga 205 deri në 212 për grupimin e shoqërive). Për më tepër, shpeshherë, përdorimi i formave të sipërpërmendura hibride të shoqërive në Shtetet e tjera Anëtare të BE-së është përcaktuar nga legjislacioni i tatimeve. Me sa jemi në dijeni, në Shqipëri nuk ekzistojnë arsye të tilla.64 E fundit për nga radha, por jo për nga rëndësia, duhet mbajtur parasysh

64

Më përpara, shoqëritë kolektive dhe komandite në Gjermani tatoheshin si individë dhe, për rrjedhojë, më pak se SHPK-të apo SHA-të.

41

jurisprudenca e kohëve të fundit të GJED në lidhje me kufizimet e lirisë së vendosjes (shih, më poshtë, komentet për nenin 8).65 Neni 6 Statuti Statuti i shoqërisë tregtare përmban të dhënat e përcaktuara në nenet 32 deri në 36 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Paragrafi i katërt i nenit 28 të ligjit të sipërpërmendur mbetet i zbatueshëm. Komente: 1. Ligji për shoqëritë tregtare kërkon vetëm një dokument për themelimin dhe konstituimin e shoqërisë, “Statutin” e shkruar. Ky sistem i thjeshtë është rezultat nga përvoja e keqe me ligjet e tjera në rajon, që kërkojnë aktin e themelimit dhe “akte normative” (Statutin). Dallimi i detyrueshëm, shpeshherë, ka çuar në një mbivendosje të panevojshme të përmbajtjes së këtyre dokumenteve. Dyfishimi i dokumenteve, që përmbajnë të paktën pjesërisht të njëjtat dispozita, mund të sjellë rrezikun e pështjellimit në rastin e bërjes së dallimit midis të dy dokumenteve. Kjo është sidomos shqetësuese nëse të tretët duan të informohen për përmbajtjen e këtyre dokumenteve, për shembull, se kush ka të drejtë ta përfaqësojë shoqërinë. Në të vërtetë, ligji shqiptar nuk e përjashton mundësinë e krijimit të dy a më shumë dokumenteve mjaft që ato, së bashku, të përmbajnë të gjitha të dhënat që kërkon neni 6 referuar dispozitave përkatëse të ligjit për regjistrimin e biznesit. Neni 28, pika 3, i ligjit për për regjistrimin e biznesit kërkon që, nëse ekzistojnë dy a më shumë dokumente, ato duhen depozituar të gjitha për të përmbushur kërkesat e aplikimit. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për të dhënat e regjistruara mbi të cilat mund të mbështetet shoqëria kundrejt të tretëve. Lidhur me këtë, rekomandohet që të lexohet neni 21 i ligjit për për regjistrimin e biznesit, që është një prej dispozitave më të rëndësishme të këtij ligji, duke qenë se ai transpozon në ligjin shqiptar kërkesat e nenit 3 të Direktivës së Parë për Legjislacionin për Shoqëritë Tregtare 68/151/KEE (ndryshuar me Direktivën 2009/101/KE, datë 16 shtator

65

Deri tani, Direktivat e Legjislacionit të BE-së për Shoqëritë Tregtare kanë përmendur vetëm shoqëritë aksionare apo ato me kuota. Shoqëritë kolektive apo komandite, përfshirë shoqëritë e thjeshta kuptuar sipas Kodit Civil, nuk kanë qenë objekt i masave juridike evropiane. Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar të ortakëve dhe aksionarëve mbartin risqe të veçanta dhe kanë ndikim më të madh në tregjet evropiane. Për këtë arsye, ato meritojnë një vëmendje të veçantë referuar harmonizimit dhe integrimit. Megjithatë, përjashtim bëjnë disa forma të caktuara hibride që përmenden në tekst. Mbi të gjitha, bëhet fjalë për “shoqërinë komandite të posaçme” (‘GmbH & Co. KG’), formë e organizimit të biznesit kjo që ndeshet rëndom në Gjermani dhe në Luksemburg, ku ortaku i pakufizuar i shoqërisë komandite është një shoqëri private me përgjegjësi të kufizuara. Kjo e fundit lidh një marrëveshje për shoqëri komandite me ortakë të kufizuar. Për pasojë, përgjegjësia a pakufizuar shmanget për gjithë shoqëritë në fjalë. Kjo formë shoqërie, që përpiqet të ndërthurë epërsitë e të dyja formave në fjalë, pranohet nga pikëpamja ligjore. Në shumë raste, sidoqoftë, gjykatat kanë zbatuar normat, përkatësisht, për SHPK-të ose SHA-të me qëllim menaxhuar strukturën e organizimit dhe të risqeve të këtyre hibrideve. Duke qenë se, shpeshherë, shoqëritë hibride janë përdorur për të krijuar grupime (piramidale) të shoqërive, me Direktivën 90/605/KEE ato iu nënshtruan regjimit evropian të Direktivës së Katërt dhe të Shtatë “Për kontabilitetin dhe bilancin e konsoliduar”.

42

2009) për efektet e regjistrimit dhe publikimit të informacionit për shoqëritë (shih, gjithashtu, komentet në vijim për nenin 12 për përfaqësimin). 2. Neni 6 nuk bën një renditje të kërkesave minimale të statutit, por u referohet neneve nga 32 deri në 36 të ligjit për për regjistrimin e biznesit, duke i deklaruar këto të dhëna si një pjesë të detyrueshme të Statutit për çdo formë shoqërie. Të dhënat bazë janë: emri, forma e shoqërisë, data e themelimit (data e miratimit të Statutit), të dhënat e identifikimit të themeluesve, selia, objekti (në qoftë se është i përcaktuar), kohëzgjatja (në qoftë se është e përcaktuar), të dhënat e identifikimit të personave përgjegjës për administrimin dhe përfaqësimin e shoqërisë në marrëdhënie me të tretët, kompetencat e përfaqësimit, si dhe afatet e emërimit të tyre, specimenët e nënshkrimit (firmave) të personave, që përfaqësojnë shoqërinë përpara të tretëve. Neni 7 Objekti i ligjshëm Shoqëria tregtare mund të ushtrojë çdo veprimtari, e cila nuk ndalohet me ligj. Komente: 1. Gjatë shqyrtimit të rregullave për objektin e shoqërisë tregtare, duhen mbajtur sërish parasysh lidhjet e ngushta midis ligjit për shoqëritë tregtare dhe ligjit për për regjistrimin e biznesit. Neni 30, shkronja “c” dhe neni 31, pika 1, shkronja “b”, të ligjit për për regjistrimin e biznesit nuk parashikojnë ndonjë kërkesë të detyrueshme për të përcaktuar një objekt apo një listë objektesh. Është e vërtetë se rregullat evropiane e kërkojnë publikimin e objekteve të shoqërisë tregtare në Statut (neni 2, shkronja “b”, Direktiva e Dytë për Legjislacionin për Shoqëritë Tregtare 77/91/KEE). Por kjo ka kuptim vetëm kur një objekt i tillë është përcaktuar nga themeluesit. Ajo që konfirmon neni 7 është se nuk ka asnjë kufizim për objektin e shoqërisë tregtare me përjashtim të kërkesës për të qenë i ligjshëm. Po kështu, do të ishte një deklarim i pakuptimtë të ngulet këmbë në formula, si: “të përgjithshme” apo “veprimtari tregtare të përgjithshme”. Sigurisht, nëse themeluesit planifikojnë një aktivitet që kërkon licencim nga institucionet shtetërore, në përputhje me legjislacionet e posaçme, ky objekt duhet përcaktuar.66 Gjithashtu, edhe nëse objekti është i përcaktuar, të tretët janë të mbrojtur nëse administratorët i kapërcejnë kompetencat e veta në këtë aspekt (neni 12, më poshtë). Ky është një tjetër rast në të cilin është kufizuar “klauzola e objektit”. Pra, zgjidhja që jep reforma e legjislacionit tregtar shqiptar mund të pranohet, dhe neni 7 duhet interpretuar: “çdo objekt/aktivitet i ligjshëm nëse është përcaktuar”. Ky thjeshtim kërkohet nga legjislacioni i BE-së për shoqëritë tregtare, duke qenë se, ndërsa numri i Shteteve Anëtare të 66

Shih nenin 59 të ligjit për regjistrimin e biznesit, që flet për rolin e shërbimit me një ndalesë të QKB-së për procesin e regjistrimit dhe licencimit.

43

BE-së u rrit, u shtuan edhe veprimtaritë tregtare ndërshtetërore, dhe shpeshherë, palët ishin të panjohura për njëra-tjetrën. Ishte e nevojshme që të krijohej një sistem që i mundëson të tretët të kenë besim te kontrata pa i verifikuar gjithë dokumentet e themelimit të shoqërisë. Nëse pala e tretë nuk është mashtruese, kontrata është e sigurt (shih nenet 7 dhe 12). Në këtë pikë, duhet shqyrtuar çështja e pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare nëse objekti i saj është i paligjshëm (dhe kërkesat e tjera për Statutin ose themelimin). Sikurse u tha në komentin për nenin e ri 3/1, synimi i Direktivës së Parë, siç thuhet në nenin 11 të saj, ishte gjetja e një mënyrë për të parashikuar një listë shteruese të shkaqeve të pavlefshmërisë – mes tyre edhe objekti i paligjshëm i parashikuar në Statut. Ky shkak për pavlefshmëri është përfshirë në nenin e ri 3/1, pika 1, shkronja “c”, të ligjit për shoqëritë tregtare. Fillimisht, në vitin 2008, ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikonte asnjë rast të pavlefshmërisë. Ideja ishte të thjeshtohej ligji dhe të harmonizoheshin “formulimet dhe fryma” e nenit 11 të Direktivës së Parë. GJED i interpreton rastet e kufizuara të pavlefshmërisë të nenit 11 të Direktivës së Parë në mënyrë shumë të kufizuar, duke qenë se gjykata e kuptonte se qëllimi i dispozitave të nenit 11 ishte rritja e sigurisë së kontratave midis shoqërive dhe të tretëve. Kjo ka qenë veçanërisht e rëndësishme me zgjerimin e BE-së ku janë pranuar një numër më i madh shoqërish tregtare, duke e bërë më të pamundur shqyrtimin e të gjitha dokumenteve themeluese të shoqërive tregtare. Disa çështje gjyqësore për pavlefshmërinë janë ngritur shumë vite pas themelimit dhe për disa vjet kanë trazuar ndjeshëm marrëdhëniet ligjore. GJED vendosi se “paligjshmëria e objektit të shoqërisë”67 i referohet vetëm objektit të parashikuar me Statut. Kështu, bazuar në nenin 3/1 të ligjit për shoqëritë tregtare një shoqëri nuk mund të deklarohet e pavlefshme vetëm, sepse, de facto, kryen aktivitete të paligjshme.68 Në një rast të tillë, shoqëria mund të likuidohet me urdhër gjykate bazuar në ligjin nr.9754, datë 14.06.2007, “Për përgjegjësinë penale të personave juridikë”. Neni 8 Zyra qendrore 1. Nëse nuk parashikohet ndryshe në statut, zyra qendrore e shoqërisë tregtare është vendi, ku zhvillohet pjesa kryesore e veprimtarisë së saj tregtare. 2. Nëse zyra qendrore ndodhet në territorin e Republikës së Shqipërisë, shoqëritë tregtare u nënshtrohen dispozitave të këtij ligji. Komente: 1. Së bashku me emrin e regjistruar ose emrin tregtar, një element tjetër që e individualizon shoqërinë tregtare është zyra qendrore. Neni 8, pika 1, është një dispozitë Neni 11, nënpika 2, shkronja “b”, i Direktivës së Parë, riformuluar në nenin 12, shkronja “b”, nënpika ii, të Direktivës 2009/101. 68 Shih çështjen gjyqësore 106/89, “Marleasing”. 67

44

model, duke qenë se në të pranohet që vendndodhja e zyrës qendrore mund të ndryshohet me Statut. Për më tepër, “vendet e tjera të ushtrimit të veprimtarisë, të ndryshme nga selia” – që është zyra qendrore (neni 8) ose “selia” (pika 1, shkronja “d”, e nenit 32 të ligjit për regjistrimin e biznesit), duhet të regjistrohen në përputhje me nenin 43, pika 3, shkronja “d”. 2. Neni 8, pika 2, e zbaton ligjin për shoqëritë tregtare për shoqërinë tregtare zyra qendrore e së cilës është në Shqipëri. Por, cili ligj gjen zbatim, nëse një shoqëri tregtare është e regjistruar në Shqipëri dhe gjithë biznesin e vet e kryen jashtë vendit? A duhet prishur dhe likuiduar kjo shoqëri tregtare? Dhe, kur shoqëria tregtare, e themeluar në përputhje me legjislacionin e huaj, dëshiron ta transferojë zyrën e saj qendrore në Shqipëri, a ka ajo detyrimin që të përmbushë kërkesat e dispozitave shqiptare për themelimin? Në këtë kuadër, duhet marrë në konsideratë se neni 50, pika 1 dhe 3, i MSA-së përcakton që Shqipëria dhe BE-ja të mundësojnë ngritjen dhe ushtrimin e aktivitetit të shoqërive tregtare, filialeve, degëve dhe personave fizikë përkatës nga të dyja palët. Pika 2 e të njëjtës dispozitë shprehet se nuk mund të bëhet diskriminim ndaj shoqërive tregtare nga BE-ja në Shqipëri (dhe as ndaj shoqërive tregtare shqiptare në BE). Neni 56 parashikon disa përjashtime nga këto norma. Ndërkohë që MSA krijon kushtet më të favorshme për vendosjen e shoqërive tregtare në BE dhe Shqipëri, dispozitat e TFBE-së për lirinë e vendosjes midis Shteteve Anëtare janë më të gjera. Ligjet shqiptare do të zbatohen për të gjitha dispozitat për lirinë e vendosjes në BE. Ndalohet çdo kufizim i aksesit, jo vetëm diskriminimi.69 Në praktikë, përjashtime mund të aplikohen vetëm për ushtrimin e aktivitetit të shoqërisë tregtare të huaj të vendosur, nëse për shoqëritë tregtare kombëtare aplikohen të njëjtat norma dhe mjaft që ato të mos jenë diskriminuese. Në thelb të çështjes qëndron liria rregullatore dhe fusha e veprimit të ligjeve për shoqëritë tregtare të Shteteve Anëtare. Debati në BE për këtë çështje është i rëndësishëm për Shqipërinë, pasi nga ai do të përcaktohet nëse standardi bazë i aplikuar nga ligji shqiptar për shoqëritë e huaja tregtare, që ushtrojnë aktivitet në territorin e saj, do të jetë në përputhje me anëtarësimin e ardhshëm në BE. Raste të tilla, ku ndër faktet e një çështjeje gjyqësore përfshihet një element i huaj, që gjykohet “i rëndësishëm” nga një gjykatë vendase, zgjidhen sipas normave vendase për “konfliktin e ligjeve” ose për “të drejtën private ndërkombëtare”. 70 Sa i takon ligjit për shoqëritë tregtare, rregullat për konfliktin mbështeten në dy filozofi bazë kundërshtuese që burojnë nga teoria kontraktualiste dhe koncesionare e lartpërmendur.71 Qasja e “regjistrimit” ose “themelimit si personalitet juridik” e konsideron shoqërinë tregtare si të themeluar tërësisht në kuadër të ligjit kombëtar, nëse shoqëria e ka zyrën e regjistruar në atë shtet. Nuk ka rëndësi se ku ndodhen administrata qendrore dhe aktiviteti aktual i shoqërisë tregtare. Shoqëria tregtare mund të vendosë lirisht se ku dëshiron të 69

Krahaso tekstin e nenit 49, pika 1, të TFBE-së (ish-neni 43 TKE). Ligji nr.10428/2011 “Për të drejtën private ndërkombëtare”. 71 Shih, më lart, Kreun B.I.; për hollësi, M. Habersack, “Ligji evropian për shoqëritë tregtare” (Beck: Mynich, botim i tretë, 2006), f. 8–17; J. Dine, M. Blecher dhe M. Koutsis, poshtëshënimi 12, f. 67–105. 70

45

regjistrohet, ndërsa aktivitetin mund ta kryejë gjetkë. Në këtë rast, shpeshherë, mendohet se shoqëria zgjedh vendin që ka regjimin rregullator më pak të shtrënguar.72 Nga ana tjetër, doktrina e “selisë reale” e njeh shoqërinë tregtare vetëm nëse ajo ka një lidhje të qenësishme me sistemin ligjor në bazë të të cilit e ushtron aktivitetin. Kjo do të thotë se një shoqëri tregtare nuk konsiderohet si e konstituar tërësisht në një shtet, nëse zyrën e regjistruar dhe administratën qendrore nuk i ka në të njëjtin juridiksion. Nëse një shoqëri tregtare e tillë e veçon zyrën e regjistruar nga vendi ku ndodhet administrata qendrore, doktrina e “selisë reale” konsideron se shoqëria tregtare e humbet shtetësinë e vendit të origjinës, ndërsa vendi i ri nuk e njeh atë derisa të jetë konstituar nga e para në përputhje me ligjet vendase, në mënyrë që të ketë një zyrë të regjistruar lokale. Si gjithë ligjet e tjera të vendeve të rajonit, ligji shqiptar për shoqëritë tregtare i përmbahet doktrinës së “selisë reale”. Gjatë procesit të hartimit dhe konsultimeve për ligjin në periudhën 2006-2008, vetëm pak zëra u shprehën për “qasjen e regjistrimit”. Shumica dërmuese e profesionistëve që morën pjesë në këto procese konfirmuan aplikimin e doktrinës së “selisë reale”. Çështja shtrohet nëse kjo qasje është e pranueshme nga kënd vështrimi i harmonizimit me legjislacionin e BE-së, duke qenë se ajo mund të bjerë në kundërshtim me “lirinë e vendosjes”. Këto dy koncepte, në të vërtetë, mund çojnë në një përplasje midis dy strategjive rregullatore. Nga njëra anë, qëndrojnë parimet e lirisë së vendosjes të biznesit dhe mosdiskriminimit mbi baza kombësie, që janë gjithashtu edhe dy shtyllat bazë të Tregut të Brendshëm të BE-së.73 Në anën tjetër, qëndron e drejta e shtetit, ku shoqëria tregtare kryen faktikisht veprimtarinë, për ta rregulluar dhe kontrolluar këtë veprimtari dhe, mbi të gjitha, t'ia nënshtrojë atë tatimeve kombëtare. Nuk është bërë ende i mundur pajtimi i këtyre dy pikëpamjeve. Në katër vendime të rëndësishme 74, GJED ka ndjekur një qasje pragmatiste. GJED njeh, nga njëra anë, shkaqet që përshkruan doktrina e “selisë reale”, pra, të drejtën e shtetit për të mbrojtur interesat e kreditorëve, aksionarëve të pakicës, punonjësve, apo tatimeve si “arsye të detyrueshme për të mirën e përgjithshme”, që mund të legjitimojnë kufizimin e lirisë së themelimit pa u konsideruar si diskriminuese. Nga ana tjetër, sidoqoftë, mosnjohja e personalitetit juridik të një shoqërie tregtare, si e tillë, është një kufizim i lirisë së vendosjes, që nuk mund të legjitimohet me anë të “arsyeve të detyrueshme për të mirën e përgjithshme”, siç rezulton, de facto, kur mohohet plotësisht e drejta e vendosjes. Kjo do të thotë se doktrina e “selisë reale”, që është ligji në fuqi në Shqipëri, në thelb, pranohet nga GJED. Megjithatë, asnjë shtet nuk mund të zbatojë lirisht të gjithë ligjin e tij për shoqëritë tregtare pa kufizime që burojnë nga liria e themelimit. Aplikimi i mekanizmave mbrojtës nuk mund të përjashtojë asnjëherë lirinë e themelimit, si të tillë. Për rrjedhojë, Shqipëria mund ta aplikojë doktrinën e “selisë reale”, duke i kuptuar kufizimet e kësaj Ky është quajtur “efekti Delauer” (Delaware-effect) për shkak të kërkesave relativisht të lirshme të shtetit Delauer të SHBA-së përsa i takon themelimit. Krahaso C. Villiers, “European Company Law - Towards Democracy?” (“Legjislacioni evropian për shoqëritë tregtare – drejt demokracisë?”) (Dartmouth, 1998), f. 17. 73 Shih nenin 49 të TFBE (ish-neni 43 i TKE). 74 Çështja gjyqësore 212/97, “Centros”; Çështja gjyqësore 208/00, “Überseering”; Çështja gjyqësore 167/01, “Inspire Act”; Çështja gjyqësore 411/03, “Sevic”. 72

46

doktrine në bazë të “frymës” së nenit 54 të TFBE-së (ish-neni 48 i TKE). Kjo do të thotë që, në Shqipëri, shoqëritë tregtare të huaja duhen njohur, nëse janë themeluar ligjërisht jashtë saj dhe nëse vazhdon lidhja e qenësishme me shtetin ku janë themeluar. Në këtë aspekt, GJED parashikon regjistrimin e shoqërisë së huaj në vendin pritës si degë75, ndërkohë që ajo vazhdon të mbetet e regjistruar në vendin e saj origjinës. Pas regjistrimit të saj si degë, shoqëria tregtare e huaj mund të lidhë kontrata në Shqipëri, t’u drejtohet gjykatave dhe të krijojë filiale dhe degë. Njëri prej efekteve të jurisprudencës së GJED-së është se një Shtet Anëtar duhet t’i lejojë shoqëritë tregtare me strukturë më elastike, të themeluara në një tjetër Shtet Anëtar, që të ushtrojnë aktivitet lirisht në territorin e tij, pavarësisht sa kufizues është modeli i atij Shteti për shoqëritë tregtare. Kjo mund të sjellë si rezultat një situatë, ku shoqëritë e themeluara në përputhje me normat më të shtrënguara të një Shteti Anëtar mund të jenë më të pakta në numër sesa shoqëritë e themeluara sipas rregullave më të lirshme të një tjetër Shteti Anëtar. Për shembull, në Gjermani tani operojnë mbi 40 mijë shoqëri angleze me përgjegjësi të kufizuara. Me fjalë të tjera, mundësia për të zgjedhur modele të ndryshme shoqërish tregtare të Shteteve të tjera Anëtare krijon trysni konkurruese legjislative mes Shteteve Anëtare. Kjo situatë ka qenë një nga arsyet pse u ulën ndjeshëm kërkesat formale ligjore për SHPK-të në ligjin për shoqëritë tregtare dhe pse u stimuluan ndjeshëm investimet e huaja. Do t’i kthehemi përsëri këtij aspekti kur të flasim për dispozitat për SHPK-të. Trysnia në të dy sistemet mund të lehtësohet nëse shoqëritë tregtare përdorin Direktivën e BE-së për Bashkimet Ndërkufitare të Shoqërive, që zbatohet në Shqipëri tani, por kjo nuk do të ishte përgjigjja e plotë ndaj kësaj dileme. Sidoqoftë, në vitin 2011, Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin nr.10428 “Për të drejtën private ndërkombëtare”, që zbaton Rregulloret e BE-së Nr. 593/2008 “Për ligjin e zbatueshëm për detyrimet kontraktore” (Roma I) dhe Nr. 864/2007 “Për ligjin e zbatueshëm për detyrimet jashtëkontraktore” (Roma II). Sipas këtij ligji (neni 15), personat juridikë rregullohen nga ligji i vendit, në të cilin janë regjistruar. Në veçanti, me ligjin rregullator të personit juridik përcaktohet: a) b) c) ç) d)

natyra juridike; themelimi, transformimi dhe mbarimi; zotësia juridike dhe ajo për të vepruar; emri i personit juridik; struktura, kompetencat dhe mënyra e funksionimit të organeve drejtuese të personit juridik; dh) përfaqësimi i personit juridik; e) mënyra dhe forma si fitohet apo humbet anëtarësia apo e drejta për të qenë ortak, si dhe të drejtat që burojnë nga anëtarësia apo të qenit ortak;

75

Shih çështjen gjyqësore 212/97, “Centros”.

47

ë) përgjegjësia e personit juridik, e drejtuesve dhe e anëtarëve të tij për detyrimet ndaj të tretëve; f) pasojat e shkeljes së ligjit apo të aktit të themelimit. Bazuar në këtë (dhe duke pasur parasysh se ligji nr.10428 është miratuar pas ligjit për shoqëritë tregtare), duhet nxjerrë përfundimi se Kuvendi ka ndryshuar qëndrimin duke kaluar nga doktrina e “selisë reale” tek qasja e “vendit të themelimit”. Pra, një shoqëri, që është themeluar sipas ligjit të një vendi të huaj, por që e ka vendin faktik të administrimit në Shqipëri (pra, përmes një dege), vijon të zbatojë dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare të vendit të origjinës, por me kusht që ende të jetë objekt i rregullave të ligjit për shoqëritë tregtare lidhur me degët. Neni 9 Degët dhe zyrat e përfaqësimit 1. Personat përgjegjës për administrimin e shoqërisë mund të vendosin hapjen e degëve dhe/ose të zyrave të përfaqësimit të shoqërisë. 2. Degët janë vende të ushtrimit të veprimtarisë tregtare dhe kanë të njëjtin personalitet juridik me shoqërinë. Ato veprojnë në mënyrë të qëndrueshme, organizohen dhe administrohen më vete dhe ushtrojnë veprimtari me palë të treta, në emër të shoqërisë. 3. Zyrat e përfaqësimit janë vende të veprimtarisë tregtare të shoqërisë dhe kanë të njëjtin personalitet juridik me shoqërinë. Zyrat e përfaqësimit nuk kanë si qëllim krijimin e të ardhurave, por nxitjen e veprimtarisë së shoqërisë. Këto zyra mund të lidhin marrëveshje në emër e për llogari të saj. 4. Nëse degët dhe zyrat e përfaqësimit të shoqërive shqiptare krijojnë faqe interneti, ato duhet të publikojnë numrin unik të identifikimit të shoqërisë në këtë faqe interneti. 5. Degët dhe zyrat e përfaqësimit të shoqërive të huaja regjistrohen sipas kërkesave të neneve 26 pika 4, 28 pika 5 dhe 37 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 6. Dega vepron nën emrin e regjistruar të shoqërisë tregtare, si dhe nën emrin e saj. Komente: 1. Ligji për regjistrimin e biznesit parashikon rregullat për regjistrimin e degëve (dhe të zyrave të përfaqësimit) sipas Direktivës së Njëmbëdhjetë 89/666/KEE “Për regjistrimin e degëve”. Neni 9 parashikon përkufizime të termave “degë” dhe “zyrë përfaqësimi” (ose “agjenci”). Në fakt, përkufizimi i degës, i nenit 9, bazohet në nenin 49 të MSA-së. Këtu bëhet një dallim i qartë midis degëve dhe zyrave të përfaqësimit kundrejt “filialeve”, që, në

48

përputhje me nenin 207 e në vijim, janë shoqëri të pavarura nga pikëpamja ligjore, të kontrolluara nga një “shoqëri mëmë”. 2. Ligji për regjistrimin e biznesit përmend vetëm degët e shoqërive të huaja. Nuk merren në konsideratë degët e shoqërive shqiptare, sepse, gjithsesi, ato nuk janë të pavarura nga pikëpamja ligjore dhe të dhënat e shoqërisë regjistrohen në QKB, sidoqoftë. E fundit për nga radha por jo për nga rëndësia, QKB-ja funksionon me sportelet e veta të shërbimit në mbarë vendin, gjë që do të thotë se këto të dhëna janë të mundshme për t’u parë në mbarë vendin (neni 5 i ligjit për regjistrimin e biznesit). Është me interes të theksohet se asnjë dispozitë për degët (për biznesmenët e huaj) nuk u referohet degëve që hap një tregtar. Nuk ka asnjë arsye pse një tregtar (i huaj) të mos e përhapë organizimin e tij të biznesit në gjithë vendin. Siç e tregon komenti për nenin 2, këta tregtarë mund të luajnë një rol të rëndësishëm në treg. Nuk ekziston asnjë dispozitë e detyrueshme që ata të shndërrohen në shoqëri tregtare duke u nisur nga një vëllim i caktuar i aktivitetit tregtar. Pra, duhet marrë në konsideratë mundësia e krijimit të degëve (të huaja) që krijojnë tregtarët. Në këtë aspekt, rekomandohet që të zbatohen rregullat e regjistrimit në QKB, që jep neni 9, pika 5 dhe që për një tregtar të huaj kërkojnë gjithë të dhënat, me përjashtim të të dhënave që janë parashikuar posaçërisht për shoqëritë tregtare.76 3. Regjistrimi i degëve të shoqërive të huaja është një aspekt i rëndësishëm i mjedisit të biznesit të një vendi, sidomos për sa i takon jurisprudencës së GJED-së, që përmendet te komentet për nenin më lart. Duke qenë se dega, që nuk ka personalitet juridik më vete, i nënshtrohet ligjit të vendit ku ka selinë shoqëria, krijimi i degëve nga shoqëritë e huaja do të thotë importim i ligjeve të huaja për shoqëritë tregtare. Kjo është me rëndësi, para së gjithash, për kreditorët, sepse, duke qenë se nuk mund të ngrenë padi ndaj një shoqërie të themeluar në bazë të ligjit vendas për shoqëritë, siç do të ishte rasti i një filiali, ata duhet të ngrenë padi ndaj një shoqërie të huaj. Megjithatë, duhet theksuar se kjo vlen vetëm për ngritjen e padisë, sepse ligji që rregullon transaksionet është ligji i përcaktuar nga gjykata kompetente si “ligji i duhur për kontratën”. Pra, nëse një gjykate angleze do t’i duhej të gjykonte një padi midis një kreditori shqiptar dhe një shoqërie angleze, asaj do t’i duhej që të përcaktonte nëse detyrimet reale do të rregulloheshin me ligjin anglez apo me ligjin shqiptar. Kjo vlen edhe nëse padia do të gjykohej nga një gjykatë shqiptare. Kreditori ka nevojë për akses të shpejtë ndaj informacionit për degën dhe shoqërinë e saj. Në të vërtetë, regjistrimi i degëve nënkupton thjesht publikim të fakteve; degët nuk fitojnë personalitet juridik. Degët krijohen thjesht duke hapur dyqanet ose zyrat e tyre. Regjistrimi i degës, para së gjithash, krijon lidhjen juridike me shoqërinë “kryesore” si personi juridik dhe cakton përgjegjësitë Lidhur me tregtarët dhe shoqëritë tregtare të Shteteve Anëtare të BE-së, shih, gjithashtu, Kreun e MSA-së për “lirinë e vendosjes”, nenet nga 49 deri në 56. Neni 49, shkronja “d”, i MSA-së parashikon se “vendosje” do të thotë: “(i) për sa u përket shtetasve, e drejta për të ushtruar veprimtari ekonomike si persona të vetëpunësuar dhe për të krijuar sipërmarrje, në shoqëri të caktuara, të cilat faktikisht kontrollohen prej tyre. (ii) për sa u përket shoqërive komunitare dhe shqiptare, e drejta për të ushtruar veprimtari ekonomike duke ngritur filiale dhe degë, përkatësisht, në Shqipëri ose në Bashkimin Evropian. 76

49

përkatëse. Me fjalë të tjera, kuptimi i regjistrimit të degëve është që të informohet publiku. Në këtë informacion përfshihet:  

kush është personi juridik përgjegjës (shoqëria përgjegjëse) në krye të degës; kush e përfaqëson këtë person juridik, si administrator dege. Shih nenin 9, pika 5 të ligjit për shoqëritë tregtare si dhe nenin 26, pika 4, nenin 28, pika 5, dhe nenin 37 të ligjit për regjistrimin e biznesit. Neni 10 Përgjegjësia e themeluesve

1. Personat që veprojnë në emër të shoqërisë, përpara se kjo të fitojë personalitetin juridik, përgjigjen personalisht në mënyrë të pakufizuar e solidare për veprimet e kryera në emër të saj. Me fitimin e personalitetit juridik, të drejtat e detyrimet që rrjedhin nga këto veprime i kalojnë shoqërisë. 2. Themeluesit japin kontributet e tyre në shoqëri, në para ose në natyrë, sipas mënyrave e afateve të parashikuara në statut dhe kryejnë formalitetet e themelimit sipas kërkesave të këtij ligji dhe të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Themeluesit përgjigjen ndaj shoqërisë personalisht e në mënyrë solidare për dëmet e shkaktuara nga mospërmbushja e këtyre detyrimeve apo nga përmbushja e tyre përtej afateve përkatëse. 3. Përfaqësuesi ligjor i shoqërisë mund të ngrejë padi në gjykatën përkatëse për dëmin e shkaktuar nga mospërmbushjet e detyrimeve, sipas pik ës 2 të këtij neni. Në rast mosveprimi të përfaqësuesit ligjor brenda 90 ditëve nga marrja dijeni e mospërmbushjes, padia mund të ngrihet përkatësisht nga një ortak i shoqërisë kolektive ose komandite, nga një numër ortakësh të një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar apo aksionarësh të një shoqërie aksionare, të cilët zotërojnë jo më pak se 5 për qind të tërësisë së votave në asamblenë e shoqërisë. Padia mund të ngrihet, gjithashtu, nga çdo kreditor i shoqërisë tregtare. Ortakët, aksionarët ose kreditorët duhet të respektojnë procedurat e neneve 91, 92, 150 e 151 të këtij ligji. Paditë duhet të ngrihen brenda 3 viteve pas regjistrimit të shoqërisë tregtare. Komente: 1. Neni 10, pika 1, përcakton se, nëse janë kryer veprime përpara se shoqëria të fitojë personalitetin juridik, personat që kanë vepruar përgjigjen personalisht në mënyrë të pakufizuar dhe solidare. Me fitimin e personalitetit juridik, të drejtat e detyrimet që rrjedhin nga këto veprime i kalojnë shoqërisë. Këto dispozita të qarta të ligjit janë në zbatim të nenit 7 të Direktivës së Parë. Kur është e themeluar, shoqëria bëhet automatikisht kreditori ose debitori i ri. Megjithatë, shoqëria mund të hapë një proces “të brendshëm” ndaj themeluesve, nëse kanë shkelur detyrat gjatë fazës së themelimit. Në këtë rast, detyrimin e shlyen shoqëria.

50

2. Neni 10, pika 2, përcakton se themeluesit duhet të japin kontributet e tyre, në para ose në natyrë, sipas afateve të parashikuara në Statut, dhe të kryejnë formalitetet e themelimit. Themeluesit përgjigjen ndaj shoqërisë personalisht e në mënyrë solidare për dëmet e shkaktuara nga mospërmbushja e këtyre detyrimeve apo nga përmbushja e tyre përtej afateve përkatëse. Ortakët, pronarët apo aksionarët, të cilët hyjnë në shoqëri pas themelimit të saj, mbajnë të njëjtën përgjegjësi për kontributet e tyre. Kjo parashikohet qartë në nenin 123 për SHA-të. 3. Sipas nenit 10, pika 3, padi për formalitetet dhe detyrimet e themelimit mund të ngrejë përfaqësuesi ligjor i shoqërisë ose, në rast mosveprimi të përfaqësuesit ligjor, padia mund të ngrihet nga ortakët e tjerë apo nga një numër pronarësh ose aksionarësh, të cilët zotërojnë të paktën 5 për qind të tërësisë së votave të SHPK-së ose SHA-së. Këtë të drejtë e kanë edhe kreditorët e shoqërisë tregtare, nëse shoqëria nuk ua përmbush kërkesat. Lidhur me këtë, duhet respektuar pika 6 e nenit 91 dhe neni 150. Kërkesa e bërë në keqbesim nga ana e kreditorit e bën atë përgjegjës sipas nenit 143 të Kodit Penal (ligji nr.7895). E drejta, që parashikon neni 10, pika 3, për ortakët apo aksionarët në pakicë ose kreditorët, rezulton në atë që në ligjin anglo-sakson për shoqëritë quhet “padi derivative”77, duke qenë se ajo buron nga e drejta e shoqërisë kundrejt themeluesve, që ortakët apo aksionarët në pakicë ose kreditorët duhet ta ushtrojnë nëse administratorët e shoqërisë nuk veprojnë kështu për çfarëdo arsye. Megjithatë, për sa u takon SHPK-ve dhe SHA-ve dhe kompetencave të tyre të formalizuara vendimmarrëse, duhet respektuar fjalia e tretë e nenit 10, pika 3. Kjo fjali i referohet përqindjes së zotëruar prej ortakëve apo aksionarëve në pakicë ose kreditorëve, sipas kërkesave të neneve 91, 92, 150 dhe 151. Fillimisht, ortakët apo aksionarët në pakicë ose kreditorët duhet t’i kërkojnë Asamblesë së Përgjithshme të ngrejë padi ndaj themeluesve. Vetëm nëse Asambleja e Përgjithshme nuk vepron kështu brenda afatit kohor që përcaktohet nga dispozitat e përmendura, ortakët apo aksionarët në pakicë ose kreditorët mund ta ngrenë padinë vetë. Neni 11 Të dhënat në korrespondencat dhe dokumentet e tjera të veprimtarisë 1. Të gjitha shkresat, formularët e urdhrave apo çdo dokument tjetër korrespondence, nxjerrë nga shoqëria, degët apo zyrat e përfaqësimit, nëpërmjet përdorimit të letrës ose mjeteve elektronike, të cilat u drejtohen palëve të treta, duhet të përmbajnë të dhënat e mëposhtme: a) numrin unik të identifikimit; b) formën ligjore të shoqërisë; c) vendndodhjen e selisë së regjistruar dhe të zyrës qendrore të saj; ç) të dhëna nëse shoqëria është në likuidim. Në legjislacionin gjerman mbi shoqëritë tregtare: “actio pro socio” (padi ndaj ortakëve); shih U. Eisenhardt, “Ligji për shoqëritë tregtare”, Beck, Mynih 2002, f. 37, 314, 409. 77

51

d) vlera e kapitalit të regjistruar të shoqërisë dhe vlera e pjesës së paguar të kapitalit.78 Nëse shoqëria ka faqe interneti, këto të dhëna duhet të pasqyrohen aty. Edhe në këtë rast zbatohet pika 5 e nenit 1 të këtij ligji. 2. Shoqëria përgjigjet për vërtetësinë e të dhënave të deklaruara sipas pikës 1 të këtij neni. Nxjerrja e shkresave, formularëve e urdhrave apo e çdo dokumenti tjetër korrespondence, në kundërshtim me pikën 1 të këtij neni, përbën kundërvajtje administrative dhe dënohet me gjobë deri në 15 000 lekë. Kur kundërvajtja administrative e parashikuar në këtë pikë konstatohet gjatë një kontrolli të organizuar nga administrata tatimore, sanksioni ekzekutohet nga kjo administratë. Komente: Neni 11 transpozon kërkesat ligjore për publikimin e informacioneve referuar shkresave, formularëve të porosive dhe dokumenteve të tjera që parashikohen në nenin 4 të Direktivës së Parë për SHPK-të dhe SHA-të. Ky nen nuk përmban një listë të gjithë pikave të nenit 4, por, në fakt, kërkon publikimin e “numrit unik të identifikimit”, që mundëson aksesin ndaj gjithë informacionit të shoqërisë duke hyrë në faqen e internetit të QKB-së (nenet 60 dhe 61 të ligjit për regjistrimin e biznesit). Kjo duket se bën më shumë kuptim se t’i mbingarkosh dokumentet me një sasi marramendëse informacioni. Nga ana tjetër, neni 11 e shtrin këtë kërkesë për të gjitha shoqëritë, duke përfshirë shoqëritë kolektive dhe ato komandite. Shtrirja e këtij aspekti të transparencës duhet mirëpritur. Është me rëndësi të shënohet se, tani, në publikim përfshihen “mjetet elektronike të komunikimit”. Një përkufizim i këtyre të fundit mund të gjendet në nenet 88 dhe 142. Në vitin 2014, u miratua një ndryshim me qëllim harmonizimin e plotë me Direktivën 2009/101/KE, duke shtuar shkronjën “d”: vlera e kapitalit të regjistruar të shoqërisë dhe vlera e pjesës së paguar të kapitalit. Kështu, dispozitat për transparencën bëhen më të qarta për të tretët.

TITULLI III PËRFAQËSIMI Komente: 1. Përpara se dispozitat për përfaqësimin të nenit 12 të diskutohen në mënyrë më të detajuar, duhet shpjeguar koncepti i përgjithshëm tek i cili bazohen. Ky koncept është mbrojtja e përgjithësuar e të tretëve dhe është një nga parimet bazë të ligjit për shoqëritë tregtare. Objekti i këtij koncepti shtjellohet në legjislacionin e BE-së dhe ai lidhet,

78

Shtuar me ligjin nr.129/2014, neni 2.

52

posaçërisht, me evolucionin e Direktivës së Parë 68/151/KEE dhe të Direktivës 2009/101/KE, që kodifikonte amendamentet e ndryshme ndaj Direktivës së Parë për bashkërendimin e masave mbrojtëse që Shtetet Anëtare duhet të kërkojnë për shoqëritë e tyre për mbrojtjen e interesave të pronarëve dhe të personave të tjerë. Në kohën kur u hartua në vitin 1968, Direktiva e Parë përbënte një kompromis politik. Për këtë arsye, ajo është e vështirë për t’u interpretuar, pasi teksti i saj ka qenë një kompromis midis disa prej Shteteve të para Anëtare të KEE-së, sidomos, midis Gjermanisë dhe Francës. 2. Vanessa Edwards tregon se “deputeti italian, i cili qe i vetmi që votoi kundër Direktivës në Parlamentin Evropian, dha si arsye se: “Ai nuk arrinte ta përfytyronte që [ajo], në një nen, mund të parashikonte se shoqëria tregtare mund të bazohej tek informacioni i publikuar rregullisht kundër të tretëve, dhe në të njëjtën kohë, në një nen tjetër, ta përjashtonte mundësinë e të bazuarit lidhur me kufizimet e publikuara rregullisht të kompetencave të zyrtarëve të shoqërisë tregtare. Tekstin e miratuar ai e quajti ‘bishë me kokë latine dhe me trup e bisht gjerman’.”79 Në të vërtetë, ky konflikt është i dukshëm, sidomos, referuar nenit 3, pika 5, të Direktivës, që parashikon se:“shoqëria tregtare mund të bazohet te dokumentet [përfshirë dokumentin e themelimit të shoqërisë dhe Statutin], e në veçanti..., kundër të tretëve vetëm pasi ato të jenë publikuar.” Edwards argumenton se neni 9, pika 1 dhe 2, është synuar të ketë epërsi, megjithëse arsyet e saj nuk janë të forta. Këto argumente bien në kundërshtim me formulimet e përpikta të tekstit: “publikimi i Statutit nuk përbën në vetvete provë të mjaftueshme që mund të përdoret kundër të tretëve”80. Në mbështetje të këtij argumentimi, ajo citon Komitetin Ekonomik dhe Social, që qe i mendimit se, për rrjedhojë, publikimi i Statutit ishte i tepërt.81 Nga ana tjetër, ajo citon Dan Prentice, i cili kishte mendim të qartë se këto nene nuk mund të pajtoheshin.82 Krahas kësaj, Edwards citon Çështjen gjyqësore “Ubbink Isoatie BV dhe Dak-en Wandtechniek BV”.83 Në këtë rast, gjykata shqyrtoi çështjen e pavlefshmërisë, por aktgjykimi përmban elemente që lidhen me problemin me të cilin po trajtohet. Në këtë rast gjyqtari u shpreh: “Qëllimi i direktivës, për rrjedhojë, nuk është që t’u lejojë të tretëve të mbështeten në dukjet e krijuara nga organet apo përfaqësuesit e shoqërisë tregtare, nëse këto V. Edwards, “EC Company Law” (“Legjislacioni i KE-së për shoqëritë tregtare”), (Shtypshkronja “Oxford University Press”, 1999), f. 40, ku citohet “Expose des motifs” (“Memorandumi shpjegues”) për propozimin e amenduar, 31, përkthyer nga E. Stain, “Harmonisation of European Company Laws” (“Harmonizimi i ligjeve evropiane për shoqëritë tregtare”) (Shtypshkronja “Duke University Press”, 1971), f. 293, n. 175. 80 V. Edwards, “EC Company Law” (“Legjislacioni i KE-së për shoqëritë tregtare”), Shtypshkronja “Oxford University Press”, 1999, f. 40. 81 [1964] JO 3254, që citohet edhe nga Edwards. 82 Dan Prentice, “Section 9 of the European Commercial Act” (“Seksioni 9 i aktit tregtar evropian”) (1973) 89 LQR, 518 dhe Michael Schaeftler, “Ultra Vires-Ultra Useless: The Myth of State Interest in Ultra Vires Acts of Business Corporations” (“Jashtë autoritetit–jashtë dobisë: miti i interesit shtetëror në veprimet jashtë autoritetit të korporatave tregtare”), “9 Journal of Corporation”. L. 81 (181-1984). Interesante që ky autor është shumë i qartë se doktrina “Ultra vires” (“jashtë autoritetit”) është vetëm për të mbrojtur interesat e aksionarëve. Ai nuk merr aspak në konsideratë kreditorët dhe interesin publik. 83 Çështja gjyqësore 136/87 [1988] WXR 4665, te pika 13. 79

53

dukje nuk janë në përputhje me informacionet që përmban regjistri publik”. Mirëpo, gjykata nuk u shpreh qartë se cila ishte arsyeja për këtë. Në mënyrë të ngjashme, në opinionin e vet Avokati i Përgjithshëm Mayras në çështjen gjyqësore “Friedrich Haaga GmbH”84 bëri deklarime kontradiktore: “Kur të tretët informohen përmes publikimit të informacioneve të tilla [emërimeve, dorëheqjeve apo largimeve lidhur me organet e shoqërisë tregtare].., shoqëria tregtare ka të drejtë të bazohet te deklaratat e publikuara” dhe “kufizimet e vendosura në tagrin për të përfaqësuar shoqërinë tregtare, edhe nëse publikohen, nuk mund të përdoren kundër të tretëve”. Duket se ka mjaft pështjellim sa i takon mënyrës me të cilën është hartuar direktiva dhe, për rrjedhojë, nuk është për t’u habitur që pështjellim ka edhe në ligjet kombëtare të shoqërive tregtare. 3. Meqë teksti i Direktivës së Parë është kundërshtuar, qeverive kombëtare iu duhet të vendosin një rrugë që të jetë e arsyeshme për vendin. Amendamentet e vitit 2014 ndaj ligjit për shoqëritë tregtare janë menduar si rruga më e mirë për Shqipërinë. Për shumë arsye, BE-ja kërkonte t’i kufizonte koncepte, si: ultra vires, pavlefshmëria dhe noterizimi, pasi janë pengesë për investimet, meqenëse investuesve nuk u pëlqen risku që shoqëron zbulimi i gjithë të dhënave të dokumentacionit të shoqërisë. Ligjet moderne për shoqëritë tregtare të BE-së vazhdimisht i kanë kufizuar këto koncepte dhe kanë zgjedhur të maksimizojnë mbrojtjen e palëve të treta. Amendamentet ndaj nenit 12 kanë ndjekur këtë rrugë moderne që e bën më të fortë mbrojtjen e palëve të treta. 4. Pasi BE-ja u përball me zgjerimin e ndjeshëm, dy ishin zgjedhjet që mund të bëheshin: njëra ishte të vendosej barra e riskut mbi të tretët, që kryenin një veprim me një shoqëri tregtare, kur shoqëria ushtronte aktivitet jashtë objektit të vet ose kur përfaqësuesi nuk ishte emëruar rregullisht. Zgjedhja tjetër ishte të krijohej një sistem që, përgjithësisht, i çlironte të tretët nga detyrimi për të shqyrtuar nëse ishin përmbushur apo jo formalitetet e brendshme, duke ia vendosur, kështu, shoqërisë barrën e lidhjes së kontratës së paautorizuar. Dispozitat e Direktivës së Parë anuan thuajse tërësisht në sistemin e dytë, pasi pranohej se, sa më shumë vende të bënin tregti me njëri tjetrin, aq më pak do të ishte e mundur që të sigurohej nëse ishin përmbushur apo jo formalitetet e brendshme të procedurave të shoqërive tregtare. Pas zhvillimit që morën gjërat, u rrit numri i vendeve që përqafuan sistemin e dytë, duke hequr dorë nga kërkesat ligjore që të tretët duhet të sigurohen se personi me të cilin hyjnë në marrëdhënie tregtare ka autoritetin e vërtetë për të lidhur kontratën. Kjo gjë nxit besimin në marrëdhëniet tregtare midis të huajve dhe shoqërive tregtare vendase, dhe mund të nxisë edhe pakësimin e burokracisë së tepërt që sjell ngadalësim të ndjeshëm të punës. Rreziku i aplikimit të këtij sistemi është se mund të bëhen përfaqësime të rreme nga persona, të cilët nuk kanë lidhje me shoqërinë tregtare në emër të së cilës thonë se veprojnë. Kjo gjë mund të shmanget me anë të një dispozite, që të parashikojë përgjegjësinë e shoqërisë tregtare vetëm

Çështja gjyqësore 32/74 [1974] ECR 1201, pika 12010 dhe 1214, V. V. Edwards, “EC Company Law” (“Legjislacioni i KE-së për shoqëritë tregtare”), Shtypshkronja “Oxford University Press”, 1999, f. 41. 84

54

kur i treti ka arsye të qënësishme për të besuar se ka të bëjë me një përfaqësues bona fide të shoqërisë. Kjo ndodh zakonisht kur shoqëria ka bërë diçka, që i bën të tretët të kuptojnë se kështu ka ndodhur. 5. Sa i takon regjistrimit dhe publikimit të të dhënave të shoqërisë, për herë të parë koncepti i mbrojtjes së të tretëve zbatohet në nenin 21 të ligjit për regjistrimin e biznesit, që respekton nenin 3 të Direktivës së Parë (ndryshuar me Direktivën 2003/58/KE). Megjithatë, siç do ta shohim edhe në komentet për nenin 12, mbrojtja e përgjithësuar e të tretëve trajtohet më tej edhe në nenet 8 dhe 9 të Direktivës së Parë. 6. Në vitin 2014, me ligjin nr.129/2014 u miratua një amendament synimi i të cilit ishte forcimi i mbrojtjes së të tretëve dhe qartësimi i ligjit për shoqëritë tregtare. Amendamentet kishim për synim:   

harmonizimin e ligjit për shoqëritë tregtare me Direktivën 2009/101/KE; qartësimin e mëtejshëm të kompetencave të organeve të shoqërisë dhe përfaqësimit ligjor; harmonizimin e mëtejshëm të dispozitave të ligjit nr.9901 me Direktivën 2009/101/KE për sa i përket ndarjes së kompetencave mes organeve drejtuese të shoqërisë, të drejtave të përfaqësimit të përfaqësuesve ligjorë dhe mbrojtjes së palëve të treta që në mirëbesim kanë lidhur marrëdhënie tregtare me shoqërinë.

Amendamentet ndaj nenit 12 të ligjit nr.9901 janë në përputhje të plotë me parashikimet për pavlefshmërinë e themelimit të shoqërive, sipas Direktivës 2009/101/KE. Dispozitat referuese të Direktivës 2009/101/KE lidhur me këto çështje janë shtjelluar nga doktrina dhe Gjykatat Evropiane. Neni 12 Kompetencat e organeve të shoqërisë dhe përfaqësimi ligjor 85 1. Statuti apo vendimet e shoqërisë nuk mund të ndryshojnë apo të kufizojnë kompetencat që ky ligj përcakton për organet e ndryshme të shoqërisë tregtare. Çdo veprim, që ka për qëllim ndryshimin apo kufizimin e kompetencave të organeve të shoqërisë, të cilat nuk lejohen shprehimisht, sipas këtij ligji, nuk mund t'u kundrejtohen palëve të treta edhe nëse janë bërë publike në statut apo sipas mënyrave të parashikuara nga ligji nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 2. Shoqëritë tregtare përfaqësohen në marrëdhëniet me të tretët nga përfaqësuesit e tyre ligjorë, të cilët veprojnë në përputhje me rregullat e përcaktuara nga ky ligj dhe nga dispozitat e statutit. Përfaqësimi ligjor i shoqërisë është i vlefshëm për çdo veprim gjyqësor apo jashtëgjyqësor, me përjashtim të rastit kur statuti parashikon kufizime në 85

Titulli i nenit 12, si edhe pika 1 dhe 2 e nenit 12 janë ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 3.

55

tagrin e përfaqësuesit ligjor për të vepruar i vetëm për disa apo për të gjitha marrëdhëniet e shoqërisë me të tretët. Përfaqësuesit ligjorë mbeten të detyruar ndaj shoqërisë për të zbatuar të gjitha kufizimet e tagrave të përfaqësimit në marrëdhëniet me të tretët, të përcaktuara në statut apo të miratuara nga organet e shoqërisë. Me përjashtim të rastit kur shoqëria provon se i treti ka pasur dijeni për kufizimin e tagrit të përfaqësuesit ligjor për të vepruar i vetëm për disa apo për të gjitha marrëdhëniet e shoqërisë me të tretët apo në bazë të rrethanave të qarta, nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të, ky kufizim i tagrave të përfaqësimit mund t'u kundrejtohet palëve të treta vetëm nëse është bërë publik në mënyrat e parashikuara nga ligji nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 3. Veprimet e kryera nga përfaqësuesit ligjorë të shoqërisë janë të detyrueshme për shoqërinë edhe nëse këto tejkalojnë objektin e saj, me përjashtim të rastit kur këto veprime shkojnë përtej tagrave të përfaqësimit që u jep ligji apo lejon t'u jepen përfaqësuesve. Këto veprime nuk janë detyruese për shoqërinë nëse shoqëria provon se i treti ka pasur dijeni se akti tejkalon objektin e saj, apo në bazë të rrethanave të qarta nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të. Publikimi nëpërmjet ndryshimit të statutit nuk përbën provë të mjaftueshme për dijeninë e të tretëve, nëse ky ndryshim është bërë publik në mënyrë të ndryshme nga ato të parashikuara nga ligji për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit. 4. Çdo parregullsi në emërimin e përfaqësuesit ligjor nuk përjashton apo kufizon përgjegjësinë e shoqërisë ndaj palëve të treta, përveç rastit kur shoqëria provon se i treti ka pasur dijeni për parregullsinë, apo në bazë të rrethanave të qarta nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të Komente: 1. Pikat e reja 1 dhe 2 të nenit 12 në fillim parashikojnë se shoqëria tregtare nuk mund të ndryshojë apo të kufizojë kompetencat që ligji për shoqëritë tregtare përcakton për organet e ndryshme të shoqërisë tregtare. Nëse bëhet një ndryshim i tillë në Statut ose në vendimet e tjera të shoqërisë, ai nuk mund t'u kundrejtohet palëve të treta edhe sikur të jetë bërë publik sipas ligjit për regjistrimin e biznesit. Kështu, liria e themeluesve për të përpiluar kompetencat e organeve të shoqërisë së tyre është e vlefshme për t’u ushtruar vetëm në ato raste që lejohen veçanërisht nga ligji për shoqëritë tregtare. 86 Së dyti, shoqëria tregtare mund ta kufizojë tani kompetencën e përfaqësuesit ligjor të shoqërisë për të vepruar vetëm për disa apo për gjithë marrëdhëniet e shoqërisë me të tretët, por kompetencat e përfaqësimit për veprime të caktuara nuk mund t’ia kalojë organeve të tjera të shoqërisë (pra, dispozita e Statutit ose ndonjë vendim tjetër i shoqërisë, me anë të të cilit kompetencat e përfaqësimit kalojnë, për shembull, nga administratori tek aksionari i vetëm, 86

Për shembull, sipas nenit 134 të ligjit për shoqëritë tregtare, në shoqëritë aksionare me dy nivele, Asambleja e Përgjithshme mund të emërojë drejtpërdrejt drejtorin e shoqërisë, nëse këtë e lejon Statuti.

56

do të binte në kundërshtim me këtë dispozitë). Çdo kufizim tjetër shtesë i tagrave të përfaqësimit do të përbënte ndryshim të kompetencave sipas pikës 1 dhe, kështu, nuk mund t'u kundrejtohet palëve të treta, edhe sikur kufizimi të jetë bërë publik sipas ligjit për regjistrimin e biznesit. Administratorët mbeten të detyruar ndaj shoqërisë për të zbatuar gjithë kufizimet e tagrave të përfaqësimit, edhe sikur të jenë në tejkalim të sa më sipër. Prandaj, nëse Statuti ose një vendim i shoqërisë tregtare ia kufizon tagrin administratorit për të vepruar në bazë të llojit ose vlerës, dhe nëse ky veprim kryhet në efekt nga administratori, shoqëria tregtare është e detyruar ta përmbushë angazhimin, por ndaj administratorit mund të ngrihet padi për shkelje të detyrimit të besnikërisë. Kufizimet e lejuara të tagrit të administratorit për të vepruar vetëm për disa ose për të gjitha marrëdhëniet e shoqërisë me të tretët duhen bërë publike sipas ligjit për regjistrimin e biznesit. Në rast mospublikimi, shoqëria mund t’ua kundrejtojë këto kufizime palëve të treta, vetëm nëse provon se i treti ka pasur dijeni për këto kufizime apo, në bazë të rrethanave të qarta, nuk mund të mos kishte pasur dijeni për këto kufizime. 2. Pikat 2 dhe 3 të nenit 12 ndjekin qasjen e mbrojtjes së përgjithësuar së të tretëve dhe janë në zbatim të nenit 9 të Direktivës së Parë. Nëse një përfaqësues ligjor i tejkalon tagrat e përfaqësimit apo objektin e shoqërisë, kjo sjellje “jashtë autoritetit” nuk e prek marrëdhënien me të tretët dhe shoqëria vijon të mbajë detyrimin ligjor që lind nga kontratat e lidhura nga përfaqësuesi që i ka tejkaluar tagrat e tij, nëse shoqëria nuk provon se i treti ka pasur dijeni që akti dilte jashtë autorizimit apo objektit ose, në bazë të rrethanave të qarta, nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të. Humbja e mbrojtjes së të tretit nëse i treti ka pasur dijeni ose, në bazë të rrethanave të qarta, nuk mund të mos kishte pasur dijeni për mangësinë në tagrat e përfaqësimit është kufizimi i parimit të mbrojtjes së përgjithësuar të të tretëve, që i pengon të tretët mashtrues që të mos mbështeten në këtë parim për të arritur synimet negative të tyre. Një shembull tjetër i këtij lloji gjendet në nenin 64, pika 2, të ligjit për shoqëritë tregtare. Ortaku i kufizuar që ka lidhur me një palë të tretë një marrëveshje në cilësinë e agjentit të autorizuar të shoqërisë, por pa u cilësuar si i tillë, përgjigjet për këtë veprim si të ishte ortak i pakufizuar, me përjashtim të rastit kur shoqëria provon se i treti kishte dijeni për faktin se ortaku vepronte si agjent i autorizuar, apo në bazë të rrethanave të qarta nuk kishte si të mos ishte në dijeni Është me rëndësi të theksohet se pika 2 e nenit 12 e zbaton këtë kufizim të mbrojtjes së të tretëve edhe ndaj formulimeve të nenit 9, pika 2, të Direktivës së Parë. Kjo e fundit përcakton se shoqëria nuk mund të mbështetet asnjëherë në kufizimet e përfaqësimit në kundërvënie ndaj të tretëve edhe sikur këto kufizime të jenë publikuar. Kjo do të thotë se shoqëria e mban detyrimin edhe sikur i treti të ketë pasur dijeni për kufizimet apo ta ketë shtyrë përfaqësuesin ta shpërdorojë tagrin e tij. Vështirë të besohet se autorët e Direktivës së Parë do ta kishin pranuar një rezultat të tillë. Qëllimi i Direktivës nuk është të mbrojë palët e treta që veprojnë në keqbesim. Për rrjedhojë, legjislacioni kombëtar mund të kërkojë që, nëse ka shpërdorim të dukshëm, shoqëria nuk mban asnjë detyrim ligjor. Sidoqoftë, nuk është e mjaftueshme që kjo “provë” të vërtetojë se kufizimi në përfaqësimin ka qenë i publikuar.

57

Shoqëria duhet të provojë se, në të vërtetë, i treti ka qenë në dijeni. Në këtë kuptim, pika 2 e nenit 12 e harmonizon përkufizimin e “provës” me atë që përdor Direktiva në nenin 9, pika 1, për përfaqësuesin, i cili vepron jashtë objektit të shoqërisë. Rrjedhimisht, zgjidhja që jep pika 2 e nenit 12 përputhet me Direktivën e Parë.87 3. Pjesa e dytë e fjalisë së parë në pikën 3 të nenit 12 pasqyron gjysmën e dytë të paragrafit të parë të nenit 9 të Direktivës së Parë. Të dyja dispozitat deklarojnë se parimi i përfaqësimit të pakufizuar nuk zbatohet nëse veprimet e përfaqësuesit “i kalojnë tagrat që i jep ligji ose që ligji e lejon t’i jepen”. Kjo do të thotë se organi që përfaqëson shoqërinë, të themi, administratori i një SHA-je, nuk mund të ndërhyjë në kompetencën e një organi tjetër, të themi, të këshillit mbikëqyrës. Kur shkelet kjo kompetencë ligjore, interesi i të tretëve nuk mbrohet; dhe, duke qenë se, përgjithësisht, struktura e kompetencave ligjore që parashikon ligji i ri për shoqëritë tregtare nuk është një çështje që mund ta ndryshojnë të njëjtat organe, çdo autorizim ex post do të ishte i mundur vetëm po qe se ligji do ta lejonte shprehimisht. GJED e ka zgjeruar këtë parim të nenit 9, pika 1, dhe është shprehur se edhe palët e treta, që veprojnë në mirëbesim, mund të preken nëse një rregull e jashtme çaktivizon organin vendimmarrës.88 Rasti në fjalë kishte të bënte me rregullat e konfliktit të interesave, që tani parashikohen nga neni 13 i ligjit për shoqëritë tregtare. Neni 13, pika 2 dhe 3, kërkon miratimin e ortakëve ose pronarëve të tjerë ose të organeve të tjera të shoqërisë. Me gjithë që e pranon se qëllimi i Direktivës së Parë është, ndër të tjera, mbrojtja e palëve të treta, GJED është shprehur se dispozita që çaktivizon përfaqësuesin, kur ka lindur një konflikt interesi, është e vlefshme edhe sikur i treti të preket negativisht nga kjo. Logjika mbi të cilën mbështetet ky vendim është se nëse një normë ligjore “e jashtme” e ndryshon strukturën drejtuese të shoqërisë duke shtuar struktura vendimmarrëse, këto të fundit kanë përparësi për shkak të njohjes së interesave të tjerë ligjorë që janë marrë në konsideratë përpara angazhimit të këtyre organeve të shoqërisë dhe palëve të treta (në këtë rast: transparenca e marrëdhënieve ekonomike). Do t’i kthehemi kësaj formule të krijimit strukturës drejtuese të shoqërive kur të flasim për detyrimin e besnikërisë, përfshirjen e punëmarrësve dhe vetë strukturën e drejtimit të brendshëm të shoqërive. 4. Palët e treta mbrohen edhe nëse ka parregullsi në emërimin e përfaqësuesit. Këtu neni 12, pika 4, transpozon nenin 8 të Direktivës së Parë. Për shembull, shoqëria e mban detyrimin ligjor edhe nëse nuk janë ndjekur siç duhet procedurat e emërimit. Megjithatë, parregullsia në emërim është vetëm një aspekt i një situate më të përgjithshme në të cilën përfaqësuesit të ashtuquajtur kanë të bëjnë me të tretët. Në vendet me sistemin e të drejtës së kodifikuar, zakonisht, për këto raste normat mund të gjenden në kodet civile ose janë krijuar nga

Kjo zgjidhje përkon me doktrinën gjermane të “shpërdorimit të tagrit”; G. Wegner “Officers’ and Directors’ Liability Under German Law- A Potemkin Village” (“Përgjegjësia e zyrtarëve dhe anëtarëve të këshillit të administrimit sipas të drejtës gjermane – një mashtrim”) (2015) 16 (1) “Theoretical Inquiries in Law” (“Përsiatje teorike për të drejtën”). 88 Çështja gjyqësore 104/96, “Cooperative Rabobank”. 87

58

jurisprudenca, nëse Kodi Civil nuk ka parashikime në lidhje me këtë aspekt, siç ka ndodhur në Gjermani. Në Kodin Civil të Republikës së Shqipërisë nuk ka asnjë shenjë të normave të tilla. Neni 78 i Kodit Civil trajton situatën kur një përfaqësues vepron pa tagër, madje qoftë edhe të ashtuquajtur tagër. Megjithatë, teksti i këtij neni (të paktën përkthimi i tij) është kontradiktor dhe duhet ndryshuar për t’u ndrequr. Norma e përgjithshme që mund të donin të zbatonin gjykatat shqiptare është kjo: Personi, i cili lejon një person tjetër të veprojë në mënyrë të përsëritur si përfaqësuesi i tij, në mënyrë të atillë që i bën të tretët të besojnë se tagri ekziston, trajtohet sikur ai/ajo ta ketë dhënë tagrin për përfaqësuesin e ashtuquajtur, me përjashtim të rastit kur i treti ka qenë në dijeni të mungesës së tagrit ose, në bazë të rrethanave të qarta, nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të. Neni 13 Ndalimi, konflikti i interesit dhe personat e lidhur 1. Personat, që janë dënuar me vendim të formës së prerë për kryerjen e veprave penale, të parashikuara në kreun III të pjesës së posaçme të Kodit Penal, për një afat deri në 5 vjet nga data e këtij dënimi, nuk mund të mbajnë funksionet e përfaqësuesit ligjor të një shoqërie tregtare, nuk mund të jenë anëtarë të këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës dhe as përfaqësues të aksionarëve në asamblenë e përgjithshme. 2. Personi i autorizuar për të përfaqësuar ose për të mbikëqyrur shoqërinë tregtare nuk mund të lidhë kontrata apo të hyjë në marrëdhënie të tjera me shoqërinë tregtare, nëse kjo nuk deklaron kushtet e veprimit, si dhe natyrën e objektin e interesit të tij e veprimi nuk autorizohet, paraprakisht, prej: a) të gjithë ortakëve të tjerë, në rastin e një shoqërie kolektive apo komandite; b) të gjithë ortakëve ose të gjithë ortakëve të tjerë, në rastin e një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar; c) këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës, në rastin e administratorëve të shoqërive aksionare; ç) këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës, në rastin e anëtarëve të këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës në shoqëritë aksionare. Çdo miratim paraprak dhe i përgjithshëm njoftohet për regjistrim në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit. 3. Miratimi i parashikuar në pikën 2 të këtij neni jepet, gjithashtu, për çdo kontratë apo marrëdhënie tjetër, që shoqëria lidh me një palë të tretë, e cila ka marrëdhënie personale apo financiare me personat e autorizuar për të përfaqësuar ose për të mbikëqyrur shoqërinë, apo me palë të treta, marrëdhëniet e të cilave me personat e mësipërm janë të tilla që, në mënyrë të arsyeshme, mund të ndikojnë vendimmarrjen e tyre në kundërshtim me interesat e shoqërisë. Personat në vijim prezumohen të kenë një apo më shumë nga interesat e mësipërm me personat e autorizuar për të përfaqësuar ose për të mbikëqyrur shoqërinë:

59

a) bashkëshorti/bashkëshortja, prindërit, vëllezërit ose motrat e bashkëshortit/ bashkëshortes; b) fëmijët, prindërit, vëllezërit, motrat, fëmijët e fëmijëve ose bashkëshorti/bashkëshortja e personave të mësipërm; c) personat e lidhur me personin e autorizuar për të përfaqësuar ose për të mbikëqyrur shoqërinë. Persona të lidhur janë: të paralindurit apo të paslindurit, të afërmit në vijë të tërthortë të shkallës së dytë, birësuesi ose i birësuari, i afërmi i shkallës së parë i bashkëshortit/bashkëshortes; ç) një person, që banon me personin e autorizuar për të përfaqësuar ose për të mbikëqyrur shoqërinë. 4. Personat, të cilët kërkojnë miratim për një transaksion, sipas pikave 2 e 3 të këtij neni, nuk mund të marrin pjesë në votimin për miratimin e veprimit e nuk llogariten në kuorum. 5. Këshilli i administrimit ose këshilli mbikëqyrës i shoqërisë aksionare, që ka dhënë miratimin e një veprimi, sipas pikave 2 e 3, të këtij neni, duhet që pa vonesa, por në çdo rast brenda 72 orëve, t'i njoftojë asamblesë së përgjithshme aktin e miratimit të këtij veprimi, së bashku me kushtet e veprimit, si dhe natyrën e objektin e interesit të personave të përfshirë. Në rastin e shoqërive aksionare me ofertë publike, ky njoftim duhet të publikohet brenda afatit të sipërpërmendur edhe në faqen e internetit të shoqërisë, pavarësisht nga detyrimet e tjera për publikimin e miratimit të dhënë, që këto shoqëri mund të kenë, sipas parashikimeve të ligjit nr.9879, datë 21.2.2008, "Për titujt". Brenda 6 muajve nga data e kryerjes së njoftimit për dhënien e autorizimit, sipas pikave 2 e 3, të këtij neni, asambleja e përgjithshme mund t'i kërkojë gjykatës të shpallë veprimin juridik të miratuar si të pavlefshëm, nëse miratimi është dhënë në shkelje të rëndë të ligjit apo të statutit.89 6. Çdo veprim që kërkon miratim, sipas pikave 2 dhe 3 të këtij neni, publikohet në pasqyrat financiare dhe raportet e ecurisë së veprimtarisë, së bashku me kushtet e veprimit, si dhe natyrën e objektin e interesit të personave të përfshirë. 7. Një person, i cili është, njëkohësisht, administrator dhe ortak apo aksionar i vetëm i shoqërisë, nuk mund të lidhë kontrata huaje apo garancie me shoqërinë. Kontratat e tjera të lidhura midis këtij personi dhe shoqërisë regjistrohen në një procesverbal, i cili bëhet në zyrën qendrore të shoqërisë. Mospërmbushja e këtij detyrimi përbën kundërvajtje administrative dhe administratori dënohet me gjobë deri në 15 000 lekë. Kur kundërvajtja administrative e parashikuar në këtë pikë konstatohet gjatë një kontrolli të organizuar nga administrata tatimore, sanksioni ekzekutohet nga kjo administratë. Komente: 89

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 4.

60

1. Strukturat organizative të përshtatshme të shoqërisë dhe shpërndarja e kompetencave midis organeve të shoqërisë janë dy prej aspekteve më të rëndësishme të drejtimit të brendshëm të shoqërisë. Transparenca dhe siguria ligjore janë me rëndësi thelbësore në këtë aspekt. Ata, të cilëve u është ngarkuar detyra e administrimit të shoqërisë, duhet të japin përherë llogari për aktivitetin e tyre përpara shoqërisë, investuesve, kreditorëve dhe punëmarrësve, si dhe përpara atyre, të cilët kanë interesa sociale të tjera të njohura me ligj. Një shqetësim kryesor në ekonomitë në tranzicion është kryerja e veprimeve me veten nga ana e administratorëve, dhe keqtrajtimi i ortakëve apo aksionarëve në pakicë nga ana e ortakëve apo aksionarëve të mëdhenj. Kur ka të ngjarë të ndodhë një gjë e tillë, investuesit kërkojnë një prim shtesë për rrezikun, që pasqyrohet në çmime tejet të ulëta të aksioneve që e bëjnë kapitalin tejet të kushtueshëm për shoqërinë, ose largohen dhe nuk investojnë fare në aksione. Në çdo rast, mbrojtja e pamjaftueshme prej kryerjes së veprimeve me veten nga ana e administratorëve ose prej shtypjes së ortakëve apo aksionarëve në pakicë ka një efekt tejet negativ në rindërtimin ekonomik. Për rrjedhojë, për të pasur një ligj të zbatueshëm për shoqëritë tregtare, nevojitet mbikëqyrja e përshtatshme e administratorëve të shoqërisë, si dhe mbrojtja e ortakëve apo aksionarëve në pakicë. Për të shmangur administrimin e keq, ligji për shoqëritë tregtare duhet të parashikojë organe mbikëqyrëse, të vendosë kufizime në transaksionet që kryejnë administratorët, të cilët kanë konflikt interesi, dhe të parashikojë norma për kontabiliteti dhe publikimin e informacioneve shpjeguese që janë të domosdoshme për funksionimin siç duhet të shoqërisë. Për më tepër, ligji për shoqëritë tregtare duhet të vendosë kufizime të caktuara në kompetencat e aksionarëve ose pronarëve të mëdhenj, në mënyrë që të garantohet që ata të mos kenë mundësi të shfrytëzojnë shoqërinë në kurriz të ortakëve apo aksionarëve në pakicë. 2. Neni 13 duhet interpretuar në këtë kontekst. Kjo dispozitë, në të vërtetë, bën pjesë në detyrimet e besimit të anëtarëve të këshillit të administrimit dhe mbikëqyrës kuptimi i përgjithshëm i të cilave jepet në nenet nga 14 deri në 16, dhe që për administratorët përcaktohen në nenet 98, 163, 164 dhe 167. Ligji i mëparshëm nr.7638 është kritikuar gjerësisht sepse nuk bënte një rregullim të mjaftueshëm të detyrimeve të anëtarëve të këshillit. Pas mashtrimeve të mëdha, që kanë bërë shoqëritë shumëkombëshe gjatë viteve të fundit në dëm të investuesve, kreditorëve, punëmarrësve dhe “sistemit” të tregut, detyrimet e anëtarëve të këshillit janë bërë një prej mekanizmave kryesore rregullatore për të parandaluar situata të tilla dhe për të përcaktuar atë që sot quhet “përvojë pozitive” ose “drejtim i brendshëm i mirë”. Kjo është arsyeja se përse ligji i ri për shoqëritë tregtare u kushton shumë hapësirë rregullatore detyrimeve të anëtarëve të këshillit. Në këtë aspekt, neni 13, pika 1, sanksionon shprehjen e interesit të përgjithshëm për përshtatshmërinë ose aftësinë e personave që mund të përfaqësojnë një shoqëri. “Papërshtatshmëria” përcaktohet nga aspekte subjektive dhe objektive. Mund të thuhet se një anëtar i këshillit të administrimit ose përfaqësues është i papërshtatshëm nëse është tejet i pakujdesshëm dhe tërësisht i paaftë, domethënë, krejtësisht i paaftë për të përmbushur

61

detyrimet ligjore që shoqërojnë privilegjin e përgjegjësisë së kufizuar. 90 Do t’i kthehemi përshtatshmërisë së anëtarëve të këshillit kur të flasim për standardet e veprimit në interesin më të mirë të shoqërisë dhe zbatimin e standardit të aftësisë dhe kujdesit si “anëtar i arsyeshëm i këshillit të administrimit” në përputhje me nenet 98 dhe 163. Neni 13, pika 1, e “objektivizon” standardin e përshtatshmërisë duke u mbështetur te papërshtatshmëria siç e provon fakti që një person është dënuar për “krime të kryera në organizata tregtare” (nenet nga 163 deri në 170 të Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë). Pasoja, që vendos neni 13, pika 1, për këtë shkelje flagrante të detyrës dhe vepër penale, është përjashtimi i personit në fjalë për të mbajtur funksion administrues, mbikëqyrës apo përfaqësues në shoqëri për 5 vjet. Në sistemin shqiptar, ky përjashtim ka karakter penal; ai është një “dënim plotësues”, sipas nenit 30 të Kodit Penal. Neni 30, pika 1, i lejon gjykatës penale që për personat që kanë kryer krime ose kundërvatje penale, bashkë me dënimin kryesor, mund të japë dënime plotësuese. Rastet e përjashtimit, që parashikon neni 13, pika 1, mbulohen nga neni 30, pika 1, dhe nga neni 40 i Kodit Penal, “heqja e së drejtës së ushtrimit të detyrave drejtuese pranë personave juridikë”. Heqja e së drejtës “është rrjedhojë e çdo dënimi për vepra penale (...), kur i dënuari ka shpërdoruar funksionet apo ka vepruar në kundërshtim me rregullat që lidhen me detyrën” (neni 40, pika 2, i Kodit Penal). Neni 13, pika 1, e kufizon këtë përjashtim deri në pesë vjet. Kjo dispozitë përputhet me nenin 40, pika 2, të Kodit Penal, që e lejon gjykatën të vendosë këtë përjashtim për një kohë nga një muaj deri në pesë vjet. Kjo do të thotë se gjykata ka liri të mjaftueshme për të vendosur për t’ia përshtatur dënimin plotësues shkallës së shkeljes në secilin rast. Gjithashtu, në këtë aspekt, neni 30, pika 2, i Kodit Penal përcakton për çdo dënim plotësues se: “gjykata, në raste të veçanta, kur dhënia e dënimeve kryesore çmohet e papërshtatshme dhe kur ligji parashikon dënim me burgim deri në 3 vjet ose dënime të tjera më të lehta për veprën e kryer, mund të mjaftohet vetëm me caktimin e dënimit plotësues”. 3. Me nenin 13, pika 2 dhe 3, bëhet një përpjekje për t’i dhënë zgjidhje “konfliktit të interesit” që përmendet më lart. Këto parashikime japin kuptimin e veçantë të detyrimit të besimit të anëtarëve të këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës që gjithmonë “t’i kryejnë detyrat e përcaktuara në ligj ose në Statut në mirëbesim e në interesin më të mirë të shoqërisë në tërësi, duke i kushtuar vëmendje të veçantë ndikimit të veprimtarisë së shoqërisë në mjedis” (neni 98, pika 1, dhe neni 163, pika 1). Nëse një anëtar i këshillit e vë veten në një pozitë në të cilën detyra ndaj shoqërisë është në konflikt me interesat e tjerë të tij ose me interesat e personave të lidhur me të (pika 3), ai rrezikon ta shkelë detyrimin e mirëbesimit ndaj shoqërisë. Rregulla në fjalë jep një kuptim të veçantë të normës së kryerjes së veprimeve juridike me veten të nenit 67 të Kodit Civil.91 Në të vërtetë, anëtari këshillit ka detyrën e Shih J. Dine, “Company Law” (“Legjislacioni për shoqëritë tregtare”) (Palgrave Macmillan, botimi i pestë, 2005), f. 229. Lidhur me këtë, shih, gjithashtu, ngjashmëritë me dispozitat për heqjen e të drejtave të administrimit dhe për përjashtimin e ortakëve dhe pronarëve për shkelje të rëndë të detyrimeve që parashikohen në nenin 35, pika 2, nenin 48 dhe nenin 102 të ligjit për shoqëritë tregtare. 91 Neni 67 i Kodit Civil: 90

62

përgjithshme “të mënjanojë rastet e konfliktit, prezent apo të mundshëm, të interesave personalë me ata të shoqërisë” (neni 98, pika 1, dhe neni 163, pika 1, shkronja “ç”). Disa dispozita të ligjit janë përpiluar për të mënjanuar konflikte të ngjashme, siç janë ato për kufizimin e funksioneve që mund të mbajë i njëjti person në shoqëri të ndryshme (nenet 96, pika 2, 156 dhe 158, pika 2). Megjithatë, siç e tregon edhe neni 67 i Kodit Civil, norma e kryerjes së veprimeve juridike me veten nuk është aspak absolute: shoqëria do të jetë e gatshme të miratojë akte që “e shkelin” rregullën e përgjithshme, me kusht që të jepet informacion i mjaftueshëm për to, administratorët të kenë vepruar me ndershmëri apo transaksioni t’i sjellë përfitime shoqërisë. Meqenëse neni 13, pika 2, kërkon që anëtari i këshillit “nuk mund të hyjë” në marrëdhënie “nëse këto nuk autorizohen, paraprakisht”, aprovimi duhet të merret përpara se të mbyllet veprimi. Kjo konfirmohet edhe nga neni 98, pika 1, dhe neni 163, pika 1, nënpika 5, që, ndër detyrat e administratorit, parashikojnë kërkesën që “të garantojnë miratimin e marrëveshjeve sipas dispozitave të pikës 3 të nenit 13 të këtij ligji”. Megjithatë, miratimi mund të jetë i përgjithësuar dhe të jepet paraprakisht për çfarëdo veprimi të kryer nga anëtarët e këshillit (neni 13, pika 2, fjalia e fundit). Është me rëndësi të theksohet se, për të qenë i vlefshëm, një miratim i tillë i përgjithësuar duhet të regjistrohet shprehimisht në QKB. Gjithashtu, aprovimi mund të jepet vetëm pasi të shpallen kushtet e veprimit, si dhe natyra dhe objekti i interesave të personave të përfshirë (neni 13, pika 2, nënpika 1). Gjatë një shqyrtimi në vitin 2012 të ligjit për shoqëritë tregtare, janë ngritur një sërë çështjesh lidhur me nenin 13, përfshirë përkufizimin e “pavarësisë” për anëtarët e këshillit. Në fund u vendos që të mos bëhej asnjë amendament ndaj ligjit, për shkak të vështirësive të përkufizimit të “pavarësisë” që përdoret në disa prej neneve (neni 13, 155, 158, etj.). Ky është një term shumë i vështirë për t’u përkufizuar për shkak se faktet e çdo çështjeje janë të ndërlikuara. Për këtë shkak, është shumë e vështirë të përkufizohet në ligj. Për ta sqaruar termin, disa zgjidhje që propozohen janë hartimi i udhëzimeve më të zgjeruara në kodin e drejtimit të brendshëm për shoqëritë tregtare dhe përshtatja e Statutit të shoqërisë, mbase duke përdorur Statutet model. Kjo mund të bëhej pa kërkuar shumë kohë, sepse, krahas kodit shqiptar të drejtimit të brendshëm dhe Statuteve model, në rajon ekzistojnë një sërë kodesh të drejtimit të brendshëm. Në këtë shpjegues sugjerohet përdorimi i një pjese të udhëzimeve britanike për pavarësinë: “nëse anëtari është a jo i pavarur në karakter dhe në gjykim dhe nëse ekzistojnë a jo marrëdhënie apo rrethana që ka të ngjarë të prekin, faktikisht ose në dukje, gjykimin e anëtarit në fjalë.” 4. Neni 13, pika 3, e shtrin përkufizimin e konfliktit të interesit tek të ashtuquajturit personat lidhur me të, tek të cilët përfaqësuesi ose mbikëqyrësi ka një interes personal ose financiar. Kërkesa për miratimin e pikës 1, zbatohet edhe nëse veprimet me persona të tillë

“Përfaqësuesi nuk mund të kryejë veprime juridike në emër të të përfaqësuarit as me veten e tij dhe as me persona të tjerë të përfaqësuar prej tij, përveç kur i përfaqësuari e ka lejuar këtë shprehimisht, ose kur përmbajtja e veprimit juridik nuk cenon interesat e tij.”

63

bëhen ose mbikëqyren nga përfaqësuesi ose mbikëqyrësi. Gjithashtu, ata nuk mund të marrin pjesë në votimin për miratimin e veprimit në fjalë dhe nuk llogariten në kuorumin e nevojshëm për marrjen e vendimit (neni 13, pika 4). 5. Pika 5 e nenit 13 të ligjit për shoqëritë tregtare është ndryshuar në vitin 2014 për të përmirësuar renditjen e Shqipërisë në studimin vlerësues të Bankës Botërore “Doing Business Report”, nën komponentin e mbrojtjes së investimeve, meqenëse parashikon se, në rastin e shoqërive aksionare, marrëveshjet që kërkojnë miratim në bazë të nenit 13 të ligjit nr.9901 duhet t’u njoftohen aksionarëve sa më shpejt, por jo më vonë se 72 orë nga miratimi i marrëveshjes nga këshilli i administrimit ose këshilli mbikëqyrës. Nëse aksionarët kanë arsye të bazuar për të besuar se miratimi është dhënë në mënyrë abuzive, domethënë, në shkelje të rëndë të ligjit ose Statutit, Asambleja e Përgjithshme, aksionarët në pakicë ose kreditorët, në bazë të nenit 151, pika 2, mund t’i kërkojnë gjykatës ta zhvleftësojë veprimin e miratuar. Kjo dispozitë u amendua me kërkesën e Njësisë së Posaçme Rregullatore, pranë Këshillit të Ministrave. Amendimi nuk krijon ndonjë efekt për parashikimet e Direktivave, me të cilat synohet të përafrohet ligji me shtesa dhe ndryshime i vitit 2014. Një parashikim i tillë nuk është përfshirë për shoqëritë e tjera, pasi në këto shoqëri, sipas nenit 13 të ligjit nr.9901, marrëveshjet miratohen drejtpërdrejt nga ortakët e tjerë, që do të thotë ata marrin dijeni për afatet dhe kushtet e marrëveshjes përpara miratimit të saj. 6. Pika 6 kërkon transparencë të plotë për veprimet kur ekziston konflikti i interesit i parashikuar nga neni 13: çdo veprim që kërkon miratim, sipas pikave 2 dhe 3, bëhet i ditur në pasqyrat financiare vjetore. Në publikim duhet të përfshihen kushtet e veprimit, si dhe natyra dhe objekti i interesit të personave të përfshirë. 7. Neni 13, pika 7, parashikon një klauzolë të posaçme kundër veprimeve me veten, për shoqëritë me pronar të vetëm: personi që administron shoqërinë e vet me pronar të vetëm nuk mund të lidhë kontrata huaje apo garancie me shoqërinë, sepse duket thuajse e pamundur që, në këtë rast, administratori të mënjanojë konfliktin e interesit dhe të aplikojë vlerën normale të tregut dhe standardet e sigurisë financiare (mos marrje e huave më shumë nga sa janë të nevojshme; norma adekuate interesi dhe amortizimi) për marrëdhënien që krijon me shoqërinë lidhur me huanë ose garancinë. Çdo shkelje e kësaj detyre e bën përgjegjës përfaqësuesin sipas nenit 98 ose 163. Neni 5 i Direktivës së Dymbëdhjetë 89/667/KEE për shoqëritë me ortak të vetëm kërkon vetëm që çdo kontratë me veten e ortakut të vetëm dhe e përfaqësuesit të shoqërisë të regjistrohet në procesverbal ose të përpilohet me shkrim. Megjithatë, ligjvënësit shqiptarë vendosën t’i përjashtojnë tërësisht kontratat e huasë dhe garancisë për shkak të konfliktit të fortë të interesit që shkaktojnë. Vetëm lidhur me kontratat e tjera me veten, fjalia e dytë e nenit 13, pika 7, kërkon regjistrimin në një procesverbal, i cili bëhet në zyrën qendrore të shoqërisë. Neni 5 i Direktivës së Dymbëdhjetë nuk vendos asnjë pasojë ligjore për mosregjistrimin e kontratës. Mungesa e evidencës, sigurisht, nuk duhet trajtuar si kusht për vlefshmërinë e kontratës, sidomos, për mbrojtjen e të tretëve. Po kështu, vështirë se mund të mendohet

64

ndonjë lidhje shkakësore ndërmjet mosregjistrimit dhe dëmit ndaj një kreditori. Mirëpo, duhet parashikuar një sanksion për effet utile të dispozitës evropiane. Këtë problem e zgjidh fjalia e tretë e nenit 13, pika 7, ku parashikohet se, në rast mospërmbushjeje të detyrimit për regjistrimin e kontratës, shoqëria dënohet me gjobë.

TITULLI IV PARIMI I DETYRIMIT TË BESNIKËRISË Komente: 1. Nenet nga 14 deri në 18 parashikojnë “detyrime të besnikërisë” dhe aplikojnë parimet e përgjithshme të së drejtës evropiane. Ky është një mjet i rëndësishëm për aksionarët, kreditorët, punëmarrësit dhe publikun. 2. Përpara se të diskutohet për detyrimet e besnikërisë në mënyrë më të hollësishme, duhet bërë një koment i veçantë për standardin e zbatimit. Siç do ta shohim në vijim, detyrimet e besnikërisë u lënë gjykatave hapësirë të konsiderueshme për krijimin e standardeve të zbatimit që të jenë në përputhje me etikën dhe praktikën lokale të biznesit. Jo vetëm në vendet që ndjekin traditën e së drejtës anglosaksone (Common Law), ku, historikisht, sistemi juridik është mbështetur tek jurisprudenca dhe precedenti, por edhe në vendet që ndjekin traditën e së drejtës romake (Civil Law), jurisprudenca bashkëkohore është pjesë e përshtatjes së vazhdueshme të sistemit juridik ndaj normave shoqërore në ndryshim. Në të drejtën gjermane, për shembull, ka fusha të tëra që, fillimisht, u krijuan nga jurisprudenca e gjykatave të niveleve më të larta, dhe vetëm më pas, u përfshinë në legjislacion. Kjo është mënyra si iu përshtat kodi civil gjerman marrëdhënieve shoqërore bashkëkohore. Një shembull i tillë është mbrojtja e konsumatorëve. Marrëdhëniet kontraktore formalisht të barabarta, që parashikon Kodi Civil, nuk ishin të përshtatshme për të penguar dallimet e skajshme në fuqinë e vendosjes së çmimeve, që është e pranishme në një shoqëri moderne të orientuar drejt konsumatorit. Për rrjedhojë, Gjykata Federale përgatiti standarde që e pasqyronin me realizëm pabarazinë e konsumatorëve; një shembull i kësaj pabarazie janë klauzolat e padrejta standarde të vendosura në kontrata. Më vonë, standardet e përgatitura nga Gjykata Federale u përfshinë në legjislacionin gjerman dhe atë evropian. Reforma e vitit 2000 në Kodin Civil gjerman është një shembull tjetër. Kjo reformë ishte ristrukturimi i parë i madh legjislativ i Kodit në 100 vjet, dhe përfshinte jurisprudencën dhe kuadrin ligjor pesëdhjetëvjeçar gjerman dhe evropian të pasluftës. Megjithatë, procedurat për reformën legjislative janë të gjata dhe të ngadalta dhe nuk mund të ndjekin ritmin që kërkojnë çështjet dhe problemet juridike të një bote që ndryshon vazhdimisht. Në këtë aspekt, një rol gjithnjë e më të spikatur luajnë gjyqtarët. Kështu, klauzolat ose kushtet e përgjithshme, që kërkojnë hulumtime dhe diskutime të thelluara juridike me qëllim që të arrihet përgjigjja e duhur, janë sigurisht pjesë e

65

profesionit. Gjyqtari ka përgjegjësinë që në çdo rast të gjejë përgjigjen e duhur (“e drejtë”), një zgjidhje kjo në përpjekje për të përmbushur të drejtën e qytetarit për drejtësi në kushtet shoqërore të kohës që janë në zhvillim të vazhdueshëm. Në këto rrethana, vetëpërmbajtja gjyqësore, që dikur vlerësohej si një gjest fisnik i gjyqtarit të së drejtës civile në respektim të ligjit, nuk mund të shërbejë si model. Nga ana tjetër, krijimi i standardeve të përshtatshme të zbatimit, në kuadër të një ligji në zhvillim, është bërë më shumë se kurrë shenja dalluese e vërtetë e autonomisë dhe pavarësisë profesionale të gjyqtarëve. Neni 14 Parimet 1. Gjatë ushtrimit të të drejtave, ortakët dhe aksionarët veprojnë, duke marrë parasysh interesat e shoqërisë dhe të ortakëve apo të aksionarëve të tjerë. I njëjti detyrim zbatohet edhe për administratorët, anëtarët e këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës. 2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga ky ligj ose nga statuti, në rrethana të njëjta, ortakët dhe aksionarët gëzojnë të njëjtat të drejta, kanë të njëjtat detyrime e trajtohen në mënyrë të barabartë. Komente: 1. Historikisht, detyrimi i besnikërisë ka qenë parashikuar për pronarët (ortakët dhe aksionarët) përkundrejt pronarëve të tjerë, dhe për anëtarët e këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës dhe punonjësit përkundrejt organizatës. Bazuar në përgjegjësitë e balancuara, që janë evidentuar gjatë debatit evropian dhe ndërkombëtar për drejtimin e brendshëm të shoqërive, janë vendosur parime të reja të përgjithshme. Neni 14, pika 1, i ligjit për shoqëritë tregtare i pasqyron këto parime: besimi reciprok ndërmjet palëve të interesit të përfshira plus përgjegjësia e përbashkët për interesin e shoqërisë, si e tillë. Të njëjtat detyrime vlejnë për administratorët e shoqërive kolektive dhe komandite (të cilët janë edhe ortakë në këto shoqëri) si dhe përcaktojnë standardin e përgjithshëm të detyrimeve të administratorëve (të SHPK-ve dhe SHA-ve) dhe të anëtarëve të këshillave të administrimit dhe këshillave mbikëqyrës në rastin e SHA-ve, që specifikohen më tej në nenet 98, 163, 164 dhe 167. Detyrimet e përcaktuara me nenin 14, pika 1, sigurisht nënkuptojnë detyrime të besnikërisë të aksionarëve të mëdhenj kundrejt ortakëve apo aksionarëve në pakicë. Për shembull, nëse ortakëve apo aksionarëve nuk u jepen dividendët për një periudhë të zgjatur kohore, kjo mund të përbëjë shtypje të aksionarëve në pakicë, çka pritet të mbahet nën kontroll përmes përmbushjes së detyrimit të besnikërisë. Nenet nga 15 deri në 18 janë shprehje rregullatore të posaçme të këtij parimi të përgjithshëm të “besimit reciprok”. 2. Neni 14, pika 2, është njëra prej dispozitave kryesore për mbrojtjen e pronarëve të shoqërisë dhe, në veçanti, për mbajtjen nën kontroll të ndikimit dominues të aksionarëve të

66

mëdhenj që kanë shumicën e votave. Në këtë kuadër, duhet të përmendim gjithashtu nenin 1087 të Kodit Civil, që parashikon se çdo marrëveshje që përjashton një ose më shumë anëtarë nga pjesëmarrja në fitimet ose humbjet, është e pavlefshme. Statuti nuk mund ta shfuqizojë parimin e trajtimit të barabartë, në vetvete. Ai, sigurisht, mund të parashikojë dallime nëse këto dallime nuk janë arbitrare, në bazë të arsyeve të mjaftueshme dhe përpjesëtimore për sa i takon drejtpeshimit midis interesave të shoqërisë dhe interesave të ortakëve, pronarëve ose aksionarëve. Çdo vendim që shkel parimin e nenit 14, pika 2, mund të kundërshtohet nga ortakët dhe aksionarët në pakicë duke iu drejtuar gjykatës sipas neneve nga 91 deri në 94 dhe nga 150 deri në 153. Në shoqëritë kolektive dhe komandite, shkelja e këtij parimi mund të çojë në shpërndarjen e shoqërisë me kërkesën e të paktën njërit prej ortakëve (neni 47), ose në përjashtimin e një ortaku (administrues) sipas të njëjtave baza ligjore (neni 48). Neni 15 E drejta e informimit 1. Personat përgjegjës për administrimin e shoqërisë informojnë të gjithë ortakët apo aksionarët për ecurinë e veprimtarisë së shoqërisë tregtare dhe, me kërkesën e tyre, duhet t'u vënë në dispozicion llogaritë vjetore, përfshirë llogaritë e konsoliduara, raportet për gjendjen dhe ecurinë e veprimtarisë së shoqërisë tregtare, raportet e organeve drejtuese apo të ekspertëve kontabël të autorizuar, si dhe çdo dokument tjetër të brendshëm të shoqërisë, me përjashtim të atyre të përcaktuar në nenin 18 të këtij ligji. Ky detyrim mund të përmbushet edhe duke e vendosur këtë informacion në faqen e internetit të shoqërisë tregtare dhe duke informuar për këtë personat, të cilët e bëjnë kërkesën. Në të kundërt, këto dokumente duhet të vihen në dispozicion, për shqyrtim, pranë zyrës qendrore të shoqërisë tregtare. 2. Çdo dispozitë e statutit, që ndalon ose kufizon ushtrimin e të drejtave të përmendura në pikën 1 të këtij neni, është e pavlefshme. 3. Nëse personat përgjegjës për administrimin e shoqërisë nuk japin informacionin e kërkuar, sipas pikës 1 të këtij neni, ortakët, anëtarët ose aksionarët e interesuar, brenda 30 ditëve pas refuzimit, mund t'i kërkojnë gjykatës kompetente të urdhërojë përmbaruesit gjyqësorë të ekzekutojnë kërkesën e ortakut apo aksionarit, duke i dorëzuar këtyre të fundit informacionin dhe dokumentet që personat përgjegjës për administrimin e shoqërisë nuk kanë dhënë. Mosdhënia e informacioneve të kërkua ra, sipas këtij neni, brenda 7 ditëve nga data e marrjes dijeni për kërkesën, vlerësohet refuzim. Komente: Neni 15 sanksionon të drejtën e përgjithshme të informimit që parashikon ligji për shoqëritë tregtare për ortakët, pronarët dhe aksionarët, që është me rëndësi për këta persona

67

me qëllim shfrytëzimin tërësisht të të drejtave që u lindin nga pjesëmarrja në pronësi, sidomos, nëse nuk marrin pjesë në administrimin e shoqërisë. Neni 16 Abuzimi me detyrën dhe formën e shoqërisë 1. Individi, i cili gëzon cilësinë e ortakut, aksionarit apo përfaqësuesit të ortakut ose aksionarit, të administratorit apo të anëtarit të këshillit të administrimit të shoqërisë tregtare, i cili, me veprimet apo mos veprimet e tij, i siguron vetes apo të tretëve një përfitim ekonomik të padrejtë, apo i shkakton një të treti pakësimin e pasurisë me dashje, është përgjegjës personalisht ndaj të tretëve, përfshi autoritetet publike, me pasurinë e tij, për shlyerjen e detyrimeve të shoqërisë kur: a) ka abuzuar me formën dhe/ose përgjegjësinë e kufizuar që ofron shoqëria tregtare; ose b) ka trajtuar pasuritë e shoqërisë tregtare si të ishin pasuritë e tij/të saj personale; ose c) në çastin kur ka marrë dijeni apo duhet të kishte marrë dijeni që shoqëria nuk ka kapital të mjaftueshëm për të përmbushur detyrimet ndaj palëve të treta, nuk mori masat e nevojshme, të përfshira në kompetencat e tij/të saj, sipas këtij ligji, për të mos lejuar që, në varësi të rrethanave, shoqëria të vazhdonte ushtrimin e veprimtarisë tregtare, dhe/ose marrjen përsipër të detyrimeve të reja ndaj palëve të treta, përfshirë autoritetet publike. 2. Në rastet e parashikuara në pikën 1, të këtij neni, përgjegjësia personale për detyrimet e shoqërisë kufizohet deri në vlerat e përcaktuara në vijim: a) në rastin e parashikuar në shkronjën "a", të pikës 1, të këtij neni, deri në vlerën e përgjithshme të detyrimeve të papaguara të shoqërisë; ose b) në rastin e parashikuar në shkronjën "b", të pikës 1, të këtij neni, për detyrimet e papaguara të shoqërisë, deri në vlerën e tregut të pasurisë apo pasurive të shoqërisë tregtare, të cilat i ka trajtuar si të ishin pasuritë e tij/të saj personale; ose c) në rastin e parashikuar në shkronjën "c", të pikës 1, të këtij neni, deri në vlerën e përgjithshme të detyrimeve të papaguara të shoqërisë, të cilat kanë lindur pas marrjes dijeni për gjendjen e parashikuar sipas shkronjës "c", të pikës 1, të këtij neni. 3. Nëse një apo më shumë nga shkeljet e sipërpërmendura kryhen së bashku nga më shumë se një prej personave të përmendur në pikën 1, të këtij neni, atëherë këta persona përgjigjen në mënyrë solidare ndaj të tretëve, përfshi autoritetet publike. 4. Personi i përcaktuar sipas pikës 1, të këtij neni, mban përgjegjësi personale ndaj palëve të treta, përfshi autoritetet publike, vetëm nëse kryerja e shkeljeve të përcaktuara në këtë nen vërtetohet me vendim gjyqësor të formës së prerë. 5. Personi i përcaktuar sipas pikës 1, të këtij neni, nuk mban përgjegjësi personale ndaj palëve të treta, të cilat, në momentin e marrjes përsipër të detyrimit nga shoqëria,

68

kishin dijeni për shkeljet e përcaktuara në këtë nen apo, në bazë të rrethanave të qarta, nuk mund të mos kishin dijeni për to. 6. Padia ndaj personave të përcaktuar sipas pikës 1, të këtij neni, duhet të ngrihet brenda 3 vjetëve nga data e kryerjes së shkeljes. 92 Komente: 1. Ndarja e personalitetit juridik të shoqërisë nga personaliteti i ortakëve/aksionarëve të saj është një koncept juridik parashikuar në ligj, me qëllim të nxiten investimet tregtare. Duke ndarë personalitetin juridik të shoqërisë nga personaliteti i ortakëve/aksionarëve të saj, ligji, gjithashtu, kufizon rrezikun e përgjegjësive që mund të kenë ortakët/aksionarët e një SHPK-je apo SHA-je nga një investim jo rentabël, meqenëse ai përcakton se përgjegjësia e tyre personale për detyrimet e shoqërisë tregtare shtrihet deri në pjesën e pashlyer të kontributeve të nënshkruara. Kufizimi i përgjegjësisë personale të ortakëve/aksionarëve nuk është një e drejtë themelore, por një privilegj që njihet nga Ligji. Rrjedhimisht, duke pasur parasysh sa më sipër, ortakët/aksionarët që gëzojnë privilegjin e përgjegjësisë së kufizuar, duhet ta përdorin atë për qëllime të ligjshme dhe nuk duhet të abuzojnë me të në mënyrë të padrejtë. Në bazë të këtij parimi, neni 16 i ligjit nr.9901 sjell një nga risitë e reformës së legjislacionit tregtar të vitit 2008. Neni 16 përfshin në legjislacionin shqiptar parimin “piercing the corporate veil” (“shpimin e perdes së korporatës93” - përgjegjësisë së kufizuar) parim që, fillimisht, është “zhvilluar” nga jurisprudenca në SHBA94, dhe më tej në Evropë95. Sipas këtij parimi, nëse personat që gëzojnë privilegjin e përgjegjësisë së kufizuar, të ofruar nga një shoqëri tregtare, e përdorin këtë privilegj për qëllime të paligjshme, apo abuzojnë me të në dëm të personave të tjerë, ky privilegj e humb funksionin e tij ekonomik, dhe këta persona përgjigjen personalisht për detyrimet e shoqërisë. Në bazë të këtij parimi, neni 16 i ligjit nr.9901 parashikon se personat që veprojnë në emër të shoqërisë (administratorët drejtues, ortakët, aksionarët apo drejtuesit ose anëtarët e këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës) përgjigjen personalisht e në mënyrë solidare për detyrimet e shoqërisë, nëse ata abuzojnë me detyrën dhe me formën e shoqërisë. Sipas nenit 16 të ligjit, rastet e abuzimit me detyrën dhe me formën e shoqërisë, janë kur [një individ]:

92

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 5. Kjo shprehje nënkupton situatën kur gjykatat lënë mënjanë përgjegjësinë e kufizuar dhe i konsiderojnë administratorët ose aksionarët e shoqërisë personalisht përgjegjës për veprimet ose borxhet e shoqërisë”; një sugjerim mund të ishte: zhveshja e shoqërisë nga përgjegjësia e kufizuar. 94 Shih Peter B. “Oh, University of Pittsburgh School of Law, Veil-Piercing” (“Oh, Universiteti i Pitsburgut, Fakulteti i Drejtësisë, zhveshja e shoqërisë nga përgjegjësia e kufizuar); http://poseidon01.ssrn.com/delivery.php.pdf; 95 Shih përmbledhjen e jurisprudencës të Gjykatës Federale (Bundesgerichtshof – BGH) në vendimet e të drejtës civile, vëllimi 151 (2002), f. 181 e në vijim (BGHZ 151, 181 e në vijim). Për Mbretërinë e Bashkuar, shih Çështjen gjyqësore “Jones - Lipman” [1962] 1 All ER 442; 93

69

a) b)

c)

ka abuzuar me formën e shoqërisë tregtare për arritjen e qëllimeve të paligjshme (p.sh.: krijimi i shoqërive të ashtuquajtura “fantazmë”, etj.); ka trajtuar pasuritë e shoqërisë tregtare si të ishin pasuritë e tij/të saj personale (p.sh.: regjistrimi i pasurive të tij/të saj në emër të shoqërisë, për të përfituar nga trajtime ligjore më favorizuese, si: zbritja e shpenzimeve për qëllime tatimore etj.); në çastin, kur ka marrë dijeni apo duhet të kishte marrë dijeni për gjendjen e paaftësisë paguese të shoqërisë, nuk mori masat e nevojshme për të siguruar që, në varësi të llojit të veprimtarisë së ushtruar, shoqëria të kishte kapitale të mjaftueshme për të përmbushur detyrimet e marra përsipër ndaj palëve të treta (p.sh.: nuk mori masa për financimin e shoqërisë, apo nga ana tjetër, për mbylljen e saj, duke lejuar kështu që borxhet ndaj të tretëve të rriten e të bëhen të pashlyeshme).

2. Neni 16 parashikon një nga grupet më të rëndësishme të normave që, fillimisht, janë “krijuar” nga jurisprudenca në Evropë dhe SHBA, në kushtet e shkeljes së detyrimit të besnikërisë. E kemi fjalën për “parimin e shpimit të perdes së korporatës” (apo heqja e vellos) për shkak të abuzimit ndaj formës juridike që është kryer nga “ortakët ose aksionarët e shoqërisë, administratorët ose anëtarët e këshillit të administrimit”. Në shumë raste, abuzimi kryhet nga administrimi i shoqërisë tregtare kur dominohet nga ortaku ose aksionari që kontrollon shumicën e kapitalit, i cili është në gjendje ta dominojë administrimin. Ajo që i bashkon këto raste është se administrimi e përdor përgjegjësinë e kufizuar për qëllime mashtrimi. Ekzistojnë situata të caktuara në të cilat një palë e tretë mund të gjendet e pafavorizuar nga përdorimi i formës së shoqërisë për motive të këqija. Një shembull nga Mbretëria e Bashkuar për këtë dhënie të përgjegjësisë vetjake është çështja gjyqësore “Jones kundër Lipman”96, në të cilën i padituri ra dakord t’i shesë një shtëpi paditësit, por kjo ndodhi përpara nënshkrimit të kontratës dhe përpara rritjes së çmimeve. Në përpjekje për t’i bërë bisht përgjegjësisë së tij, i padituri krijoi një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar dhe ia shiti shtëpinë kësaj shoqërie. Më tej, i padituri argumentoi se shoqëria nuk ishte palë në kontratën midis paditësit dhe të paditurit, kështu që nuk mund ta detyronin t’ia kalonte pronën paditësit. Gjykata vendosi se kjo mënyrë veprimi ishte një përdorim i shoqërisë tregtare për qëllime të paligjshme dhe i kërkoi palës së paditur të mbajë përgjegjësi ligjore. Po kështu, Gjykata Federale Gjermane e ka përdorur instrumentin ligjor të “shpimit të perdes së korporatës” në ato raste kur forma e shoqërisë është përdorur për objektiva të paligjshme: për shembull, kur u ngritën piramida shoqërish tregtare me pronar të vetëm dhe vazhdimisht u transformuan për objektiva të paligjshme, për shembull, për t’i kaluar humbjet te të tjerët dhe për të krijuar imazhin e “aftësisë paguese”. Përgjegjësi ligjore të drejtpërdrejtë mund të mbajnë aksionarët dhe administratorët përgjegjës për krijimin e shoqërive të tilla. Një 96

Çështja gjyqësore “Jones kundër Lipman” [1962] 1 All ER 442.

70

tjetër grup rastesh ka të bëjë me pasuritë e shoqërisë që administratorët i kanë përdorur si pasuri të tyre personale; por ka edhe raste të kapitalizimit të pamjaftueshëm në mënyrë të skajshme (për qëllime të paligjshme). 3. Siç del edhe nga këta shembuj, standardet e “shpimit të perdes” janë përpiluar nga jurisprudenca e sistemeve të ndryshme ligjore (SHBA, Mbretëri të Bashkuar, Gjermani etj.) për të mbushur “boshllëkun” që nuk trajtohet nga dispozitat e posaçme për përgjegjësinë. Kjo jurisprudencë pajtohet se personaliteti juridik dhe përgjegjësia e kufizuar nuk duhen mënjanuar lehtësisht. Në rastet kur dispozitat ekzistuese mund ta parashikojnë një veprim të tillë abuziv, klauzola e përgjithshme e “abuzimit të formës ligjore” nuk është e nevojshme. Ligji për shoqëritë tregtare përmban një numër të konsiderueshëm dispozitash për detyrimet dhe përgjegjësitë e administratorëve dhe ortakëve/aksionarëve (të mëdhenj) kundrejt ortakëve/aksionarëve (të tjerë) dhe kreditorëve. Ligji i mbron ortakët/aksionarët dhe kreditorët përmes detyrimit të besnikërisë të pronarëve dhe administratorëve (neni 14): përmes detyrimit të besnikërisë dhe standardeve të përgjegjësisë të neneve 98 dhe 163, sidomos, ndaj ushtrimit të aktivitetit pavarësisht procedurës së pambyllur të paaftësisë paguese (pikat 4 të neneve 98 dhe 163); përmes padive për shfuqizimin e vendimeve kur ka pasur shkelje të rëndë të ligjit ose Statutit (nenet 91 dhe 151); dhe, e fundit, për nga radha, por sigurisht, jo për nga rëndësia, përmes dispozitave të ligjit të ri për grupet në nenet nga 206 deri në 212, që kanë si synim përgjegjësinë e mëmave kundrejt shoqërive të kontrolluara dhe aksionarëve dhe kreditorëve të tyre. 4. Legjislacioni civil dhe tregtar shqiptar ka, madje, edhe një rregull bazë kundër “kapitalizimit të pamjaftueshëm”. Kjo rregull haset në fjalinë e dytë të nenit 1076 të Kodit Civil për shoqëritë e thjeshta: kontributi duhet të jetë “sa është e nevojshme për arritjen e qëllimit të shoqërisë”. Ne mendojmë se pjesa e fundit e fjalisë: “përveç kur në kontratë është parashikuar ndryshe”, ka të bëjë vetëm me pjesët e kontributit që mund të mos jenë të barabarta, dhe jo me mjaftueshmërinë e vlerës, sepse, përndryshe, kjo pjesë e dispozitës nuk do të kishte kuptim. Me fjalë të tjera, vetëm rregulla e kontributit me kapital të mjaftueshëm për vënien në punë të shoqërisë mund të jetë e detyrueshme. Për shkak të funksionit bazë që normat e Kodit Civil për shoqëritë e thjeshta kanë lidhur me ligjin për shoqëritë tregtare, kjo rregull bazë zbatohet edhe për shoqëritë objekt i ligjit për shoqëritë tregtare. Kjo rregull thekson detyrimin e besnikërisë të themeluesve, por edhe të ortakëve dhe anëtarëve administrues të ardhshëm dhe të administratorëve për të mos e nxjerrë shoqërinë në treg, nëse nuk ka burime financiare të mjaftueshme për të ushtruar aktivitetin e caktuar dhe për të paguar kreditorët. Megjithatë, në zbatimin e kësaj rregulle bazë gjithmonë duhet mbajtur parasysh modeli i ruajtjes së kapitalit minimal të shoqërisë tregtare dhe situata faktike në të cilën ndodhet shoqëria tregtare.97 Kërkesa për kapital të mjaftueshëm nuk ka lidhje me

Bachner, Schuster dhe Winner, “Critique of the Legal Capital Concept” (“Kritikë e konceptit të kapitalit ligjor”) tek “The New Albanian Company Law” (Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare), 2009, f. 63. 97

71

kërkesën formale për regjistrimin e një SHPK-ëje vetëm me një kapital prej 100 lekësh. Kjo vërteton se shoqëria mund të regjistrohet me veprime burokratike minimale. Kur shoqëria tregtare nis faktikisht aktivitetin e vet, ata që marrin pjesë në të duhet të kujdesen që shoqëria tregtare të ketë fonde të mjaftueshme për të paguar borxhet brenda afatit. Përndryshe, shoqëria tregtare do të ndodhej në situatën e paaftësisë paguese dhe do të mbante përgjegjësi si në bazë të normave të Kodit Civil, ashtu dhe në bazë të pikave 4 të nenit 98 dhe 163 të ligjit për shoqëritë tregtare. Sa i takon formulës së “shumës së nevojshme” për arritjen e qëllimit të shoqërisë, neni 1076 e quan të mirëqenë se vendimi sa do të ishte “kapitalizimi i mjaftueshëm” u lihet themeluesve dhe administratorëve. Pra, këtu dalin në pah rregullat e “administrimit të arsyeshëm” të neneve 98 dhe 163. 5. Këtu hyn në veprim edhe neni 16, pika 1. Rastet e tij kanë të bëjnë, sidomos, me abuzimin e rëndë ndaj formës së shoqërisë tregtare për qëllime të paligjshme. Kjo shkelje e detyrimit nënkupton refuzimin për të njohur rritjen e përgjegjësisë që parashikohet nga e drejta për ta përdorur personalitetin juridik dhe përgjegjësinë e kufizuar. Në vend të kësaj, synimi është që ky kuadër të përdoret për qëllime të paligjshme, për të nxjerrë fitime të padrejta apo për të shkaktuar humbjen e pasurisë së të tretëve. Shlyerja e dëmit në bazë të përgjegjësisë së kufizuar dhe personalitetit juridik, në këtë rast, do të krijonte një lloj “çmimi” për veprimin abuzues. Mirëpo, mekanizmi i “shpimit të perdes” e pranon që abuzimi ka të bëjë me vetë parimet, mbi të cilat mbështetet sistemi i ligjit për shoqëritë tregtare, dhe në mënyrë të përshtatshme e kompenson abuzimin duke ia hequr të drejtat dhe avantazhet. Për pasojë, kjo nuk ka të bëjë vetëm me administratorët, por edhe me pronarët dhe aksionarët, të cilët kanë mundësi t’i dominojnë shoqëritë e përfshira. Por, nga ana tjetër, këtu nënkuptohen vetëm këta pronarë dhe aksionarë. Objekt i padive në kuadër të shpimit të vellos nuk mund të jetë një pronar apo aksionar mesatar, i cili nuk ka asnjë mundësi për të ndikuar në administrimin e shoqërisë tregtare. 6. “Abuzimi ndaj formës së shoqërisë për qëllime të paligjshme”, i parashikuar në shkronjën “a” të pikës 1 të nenit 16, ka një funksion që i përmbledh gjithë rastet: dy rastet e tjera janë më shumë shembuj të këtij abuzimi të përgjithshëm ndaj formës (ose “detyrës”). Në bazë të standardit të sipërpërmendur të “shpimit të perdes”, gjykatat shqiptare janë të lira të njohin edhe raste të tjera që përfshijnë elementin e abuzimit ndaj formës. Pra, listën e nenit 16, pika 1, e interpretojmë si një listë të hapur, jo si një listë të mbyllur, dhe e konsiderojmë se është e përshtatur përmes aplikimit të rregullës së përgjithshme të shprehur në nenin 16, pika 1, shkronja “a”, referuar parimeve të zbatimit që diskutohen në komentet përpara nenit 14, në faqet 46 e në vijim. 7. “Trajtimi i pasurive të shoqërisë tregtare si të ishin pasuritë e tij/të saj personale” (pika 1, shkronja “b”) rrjedh nga një grup klasik rastesh që ka shtjelluar jurisprudenca gjermane për shpimin e perdes. Këtu argumenti kryesor është se pasuritë e veçuara me ligj të shoqërisë tregtare synojnë të parashikojnë detyrimet ndaj kreditorëve të shoqërisë. Ato nuk janë për disponim të lirë nga ortakët, por janë të kushtëzuara nga ky objektiv. Duhet

72

konsideruar si abuzim ndaj formës ligjore (të SHPK-së), kur pronarët e zhveshin shoqërinë nga pasuritë e veta pa marrë në konsideratë këtë objektiv dhe, duke vepruar kështu, ia heqin shoqërisë mundësinë për të parashikuar detyrimet e veta kundrejt kreditorëve.98 8. Shkronja “c” e pikës 1 të nenit 16, në thelb, e vijon këtë mendim dhe parashikon përgjegjësinë personale në rastin e “kapitalizimit të pamjaftueshëm” të shoqërive me përgjegjësi të kufizuar; domethënë, nëse ortakët, aksionarët apo administratorët, në çastin kur kanë marrë dijeni apo duhet të kishin marrë dijeni për gjendjen e paaftësisë paguese të shoqërisë, nuk marrin masat e nevojshme për të siguruar që shoqëria, në varësi të llojit të aktivitetit të ushtruar, të ketë kapital të mjaftueshëm për të përmbushur detyrimet ndaj palëve të treta. Sigurisht, kjo mund të jetë e menjëhershme, në fillim të operacioneve, ose në një fazë të mëvonshme. Pra, në thelb, këtu rregulla e kapitalit të pamjaftueshëm e nenit 1067 të Kodit Civil pranohet si një shembull tjetër për refuzimin e objektivit ligjor të përmendur që pasuritë e vëna mënjanë me ligj duhet t’u shërbejnë kreditorëve të shoqërisë. Sidoqoftë, formula “kur kanë marrë dijeni ose duhet të kishin marrë dijeni” na kthen te kufizimet që përmenden më lart: krahasuar me rastin e mëparshëm (shkronja “b”) kur aktorët nuk mund të kishin marrë dijeni se po e zhvishnin në mënyrë abuzive shoqërinë nga aktivet e veta, nuk ekziston ndonjë përgjegjësi “automatike” dhe shpimi i perdes për kapitalizimin e pamjaftueshëm. Aktorët kanë një shkallë lirie përsa i përket “kapitalizimit të mjaftueshëm” dhe çastit kur ndodh. Sërish: në zbatimin e rregullës së kapitalizimit të pamjaftueshëm gjithmonë duhet mbajtur parasysh modeli i ruajtjes së kapitalit minimal të shoqërisë tregtare dhe situata faktike në të cilën ndodhet shoqëria tregtare. Pra, dalin në pah rregullat e “administrimit të arsyeshëm” të neneve 98 dhe 163. Këto rregulla duhen aplikuar, sipas rastit, për pronarët dhe aksionarët që kanë mundësi të ndikojnë në administrimin e shoqërisë. Por, si çdo përgjegjësi tjetër e parashikuar nga legjislacioni civil, në kuptimin e tij më të gjerë (pjesë e të cilit është edhe ligji për shoqëritë tregtare), çdo përgjegjësi personale që rrjedh si pasojë e përdorimit të privilegjit të përgjegjësisë së kufizuar për qëllime të paligjshme, apo të abuzimit ndaj saj, në shkelje të nenit 16 të ligjit nr.9901, duhet vërtetuar me vendim gjyqësor të formës së prerë (neni 16, pika 4). Në të kundërt, ngarkimi me përgjegjësi personale i një personi për detyrimet e një personi tjetër (juridik), pa një proces të rregullt gjyqësor, do të rrezikonte cenimin në mënyrë të padrejtë të lirive dhe të drejtave vetjake të individëve, sanksionuar nga Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë. Nga pikëpamja strategjike e politikave tregtare, nëse vërtetimi i rasteve të parashikuara nga neni 16 i ligjit nr.9901 bëhet pa ndjekur një proces të rregullt ligjor, kjo do të dëmtonte rëndë ekonominë, duke frenuar investimet e huaja në vend, pasi investuesit, përveç rrezikut Shih përmbledhjen e jurisprudencës të Gjykatës Federale (Bundesgerichtshof – BGH) në vendimet e të drejtës civile, vëllimi 151 (2002), f. 181 e në vijim (BGHZ 151, 181 e në vijim). Duke qenë se ligji gjerman për shoqëritë tregtare nuk ka ndonjë rregull për shpimin e perdes, Gjykata Federale zbaton dispozitën për përgjegjësinë për shoqëritë kolektive dhe ato komandite (që i korrespondon nenit 40, pika 1, të ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare), sipas rastit, nëse përmbushen kushtet për shpimin e perdes. 98

73

normal për investimet, do të ndiheshin të pasigurt lidhur me investimet e tyre për shkak të paparashikueshmërisë së vlerës maksimale të humbjes që do t’u duhet të përballojnë. Bazuar në shqetësimet e ngritura nga grupet e interesit gjatë periudhës së konsultimeve 2011-2012, u gjykua e arsyeshme të riformulohet neni 16 i ligjit nr.9901, në radhë të parë, për të sqaruar formulimet e mëparshme se përgjegjësia personale, në bazë të nenit 16 të ligjit nr.9901, ndaj palëve të treta, përfshi autoritetet publike, qëndronin vetëm nëse shkeljet që parashikoheshin në këtë nen, vërtetoheshin me vendim gjyqësor të formës së prerë. Gjithashtu, duke pasur parasysh se detyrimi sipas nenit 16 është një detyrim jashtëkontraktore për shkaktimin e dëmit, u gjykua e arsyeshme që, në analogji me dispozitat e Kodit Civil lidhur me detyrimet që rrjedhin nga shkaktimi i dëmit (nenet 608 e vijues), të përcaktohet edhe elementi i qëllimshëm i sjelljes abuzive që ka për pasojë detyrimin e dëmshpërblimit të të tretëve. Rrjedhimisht, është sqaruar se veprimet apo mosveprimet, sipas nenit 16, duhen kryer nga personat përgjegjës me qëllim për t’i siguruar vetes apo të tretëve një përfitim ekonomik të padrejtë, apo për t’i shkaktuar një të treti pakësimin e pasurisë. Praktika, që u krijua gjatë zbatimit të ligjit nr.9901, tregoi pasiguri të operatorëve ekonomikë lidhur me masat që duhet të marrin administratori ose ortaku i shoqërisë për të shmangur përgjegjësitë personale sipas nenit 16, pika 1, shkronja “c”. Duhet shënuar se shkronja “c” e pikës 1 të nenit 16 në asnjë rast nuk i detyron ortakët/aksionarët që të marrin përsipër kontribute shtesë në kapitalin e shoqërisë, por i vë përpara zgjedhjes alternative të financimit të mëtejshëm, nëse janë të interesuar të vazhdojnë veprimtarinë, apo të marrjes së vendimit për likuidimin apo falimentimin e shoqërisë. Lidhur me këtë shqetësim, e për të sqaruar se neni 16 i ligjit nr.9901 nuk parashikon detyrimin që ortakët/aksionarët e shoqërisë të marrin përsipër dhënien e kontributeve shtesë në kapitalin e saj, u gjykua e arsyeshme të riformulohet neni 16, pika 1, shkronja “c”, në mënyrë që të sqarojë se administratori, ortaku apo aksionari përgjigjet personalisht ndaj palëve të treta vetëm nëse, në çastin kur ka marrë dijeni që shoqëria nuk pasur kapital të mjaftueshëm për të siguruar ushtrimin normal të veprimtarisë, nuk ka marrë vendimet e nevojshme për të ndërprerë vazhdimin e veprimtarisë, dhe/ose për të marrë përsipër detyrime të reja ndaj palëve të treta, përfshi autoritetet publike. 9. Së fundmi, bazuar në parimin kushtetues të proporcionalitetit, u gjykua e arsyeshme që të parashikohej që përgjegjësia personale e administratorëve, ortakëve apo aksionarëve, që rrjedh nga shkelja e dispozitave të nenit 16, të mos shkojë në vlerë përtej dëmit që kanë pësuar kreditorët si pasojë e kësaj shkeljeje. Prandaj, neni 16, ndryshuar në vitin 2014, parashikon se: 



në rast abuzimi me formën e shoqërisë tregtare për arritjen e qëllimeve të paligjshme, përgjegjësia personale të jetë deri në vlerën e përgjithshme të detyrimeve të papaguara të shoqërisë; në rast të trajtimit të pasurive të shoqërisë tregtare si të ishin pasuritë e tyre, përgjegjësia personale të jetë deri në vlerën e tregut të këtyre pasurive (p.sh.:

74



regjistrojnë pasuritë e tyre personale në emër të shoqërisë, për të përfituar nga trajtime ligjore më favorizuese); në rast se lejojnë që shoqëria të vazhdojë ushtrimin e veprimtarisë tregtare dhe/ose të marrë përsipër detyrime të reja ndaj palëve të treta, përfshi autoritetet publike, përgjegjësia personale të jetë deri në vlerën e përgjithshme të detyrimeve të papaguara të shoqërisë, të cilat kanë lindur pas marrjes dijeni për mungesën e kapitaleve të nevojshme për ushtrimin e aktivitetit.

10. Së fundmi, duke pasur parasysh se në rastet e parashtruara në nenin 16 parashikohet përgjegjësi “e mbetur”, pra, rastet për të cilat nuk do të kishte normalisht një përgjegjësi ligjore, u sqarua së ortakët apo aksionarët përgjegjës, sipas nenit 16, janë vetëm individët dhe jo personat juridikë (personat juridikë do të ishin objekt i përgjegjësive të ngjashme në bazë të dispozitat për grupet e shoqërive të nenit 206 e në vijim të ligjit për shoqëritë tregtare). Ky saktësim përbën vetëm një harmonizim më të mirë të dispozitave ligjore, por nuk përjashton personin juridik nga përgjegjësia në këto raste. Sipas neneve 209 dhe 210 të ligjit Nr. 9901, ortaku/aksionari kontrollues (person juridik), që nëpërmjet veprimeve apo mosveprimeve të administratorëve të tij, shkakton rastet sipas nenit 16, përgjigjet të shpërblejë dëmin e shkaktuar me pasurinë e tij. Në këto raste, përgjegjësia e personit juridik kontrollues dhe e administratorit është përgjegjësi solidare. Neni 17 Ndalimi i konkurrencës 1. Ortakët e shoqërisë kolektive, ortakët e pakufizuar të shoqërisë komandite, ortakët dhe administratorët e shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar, si dhe administratorët dhe anëtarët e këshillit të administrimit të një shoqërie aksionare nuk mund të mbajnë një pozicion drejtues apo të jenë të punësuar në shoqëri të tjera, që ushtrojnë veprimtari në të njëjtin sektor ekonomik me shoqërinë e parë. Gjithashtu, këta persona nuk mund të mbajnë statusin e tregtarit për të ushtruar veprimtari në këtë sektor. 2. Statuti mund të parashikojë që ndalimi i përmendur në pikën 1 të këtij neni të shfuqizohet nëpërmjet një autorizimi të posaçëm, të dhënë nga ortakët, sipas dispozitave të nenit 36 të këtij ligji, apo nga asambleja e përgjithshme me tre të katërtat e votave, sipas dispozitave të neneve 87 apo 145 të këtij ligji. 3. Statuti mund të parashikojë, gjithashtu, se ndalimi i përmendur në pikën 1 të këtij neni, të mbetet në fuqi edhe pas humbjes së cilësive apo statusit të përmendur në të, por jo për një periudhë më të gjatë se një vit pas humbjes së kësaj cilësie. 4. Nëse ndonjëri prej personave të përmendur në pikën 1 të këtij neni shkel ndalimin e konkurrencës, shoqëria mund: a) ta përjashtojë atë nga shoqëria apo ta shkarkojë nga detyra; b) të kërkojë ndërprerjen e veprimtarisë konkurruese; c) të ngrejë padi për shpërblimin e dëmit.

75

5. Shoqëria, si alternativë të ngritjes së padisë për shpërblimin e dëmit, mund t'i kërkojë secilit prej personave të përmendur në pikën 1 të këtij neni: a) të pranojë se transaksionet e kryera për llogari të tij të kalohen për llogari të shoqërisë; b) t'i transferojë shoqërisë të gjitha përfitimet që ka marrë nga kryerja e veprimeve për llogari të personave të tretë; c) t'i transferojë shoqërisë të gjitha të drejtat e kreditë, që kanë rrjedhur nga kryerja e veprimeve për llogari të personave të tretë. 6. Padia për ushtrimin e të drejtave të shoqërisë ngrihet brenda 3 viteve nga data e kryerjes së shkeljes. Për ngritjen e padisë ndaj personave të sipërpërmendur zbatohen, gjithashtu, dispozitat e pikës 3 të nenit 10 të këtij ligji. Komente: 1. Neni 17 përfshin për herë të parë një klauzolë për ndalimin e konkurrencës dhe për paditë përkatëse në ligjin shqiptar për shoqëritë tregtare. Pika 1 e mbron shoqërinë si nga konkurrenca e personave që punojnë në një firmë tjetër, por i njohin nga brenda operacionet të shoqërisë, ashtu dhe nga rasti kur administratorët e përdorin krahun e punës të shoqërisë për qëllime të tjera. 2. Është me rëndësi të thuhet se miratimi i parashikuar me ligj sipas nenit 17, pika 2, nuk mund të jepet një herë e përgjithmonë, por kërkon një trajtim specifik rast pas rasti. Neni 18 Sekreti tregtar 1. Sekreti tregtar është një e dhënë e vlerësuar nga shoqëria si informacion i brendshëm apo dokument, që shoqëria mbron në mënyra të përshtatshme, i cili, nëse do t'u përhapej personave të paautorizuar, do të shkaktonte dëm të konsiderueshëm të interesave tregtarë të shoqërisë. 2. Nuk përbën sekret tregtar informacioni, që duhet të bëhet publik në bazë të ligjit, që lidhet me shkeljen e ligjit, apo që duhet të publikohet në bazë të praktikave të mira tregtare e parimeve të etikës tregtare. Përhapja e këtij informacioni vlerësohet e ligjshme, nëse nëpërmjet këtij akti synohet të mbrohet interesi publik. 3. Administratorët, anëtarët e këshillit të administrimit, të këshillit mbikëqyrës, anëtarët e këshillit të punëmarrësve, si dhe përfaqësuesit e punëmarrësve përgjigjen ndaj shoqërisë për dëmin e shkaktuar nga përhapja e sekreteve tregtare, për të cilat kanë dijeni, për shkak të kryerjes së funksioneve të tyre në shoqëri. 4. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga ligje të posaçme, padia për ushtrimin e të drejtave të shoqërisë duhet të ngrihet brenda 3 viteve nga data e kryerjes së shkeljes. Për ngritjen e padisë ndaj personave të sipërpërmendur zbatohen, gjithashtu, dispozitat e pikës 3 të nenit 10 të këtij ligji.

76

Komente: Kjo dispozitë, që u miratua në vitin 2008, përbën një risi në sistemin shqiptar. për herë të parë, ajo përfshin një standard të përshtatshëm për fshehtësinë në çështjet tregtare, që pasqyron debatin kompleks në nivel evropian dhe ndërkombëtar. Kjo pasqyrohet nga pika 2, që parashikon përkufizimin e përjashtimeve nga dispozita për sekretin tregtar në pikën 1. Këto përjashtime janë të nevojshme për të garantuar funksionimin e zakonshëm të tregut dhe të sistemit demokratik. Është thelbësore që të bëhen të ditura shkeljet e ligjeve, etikës dhe përvojës pozitive, që janë bërë në fushën biznesit të një tregtari ose në një shoqëri tregtare. Transparenca është një parim tejet i vlerësuar i drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare. Personat, të cilët kanë mundësi të marrin dijeni për këto praktika të paligjshme, duhen inkurajuar që këto informacione t’i bëjnë publike dhe të bëhen “sinjalizues të problemeve”, pa pasur frikë se mund të përjashtohen apo të kenë pasoja të tjera negative. Ky është kuptimi i fjalisë së fundit të pikës 2, që i konsideron përjashtimet e renditura në fjalinë e mëparshme si “interes publik” dhe e deklaron të ligjshëm publikimin e informacionit, nëse synimi është të mbrohet ky interes publik. Kjo do të thotë se këtu parashikohet një tolerancë gabimi: nëse “sinjalizuesi i problemit” do të veprojë në mirëbesim dhe do të ketë arsye të mjaftueshme për të besuar se është shkelur interesi publik, ai mund ta bëjë publik këtë informacion edhe sikur ta ketë gabim, pa mbajtur ligjërisht përgjegjësi për këtë. Ky standard na lidh me atë që “vepron në mirëbesim për interesin më të mirë të shoqërisë” të nenit 98, pika 1, dhe 163, pika 1: respektimi i ligjeve, përvojave pozitive të punës dhe parimeve të etikës tregtare bashkojnë si interesin e publikut, ashtu dhe interesin më të mirë të shoqërisë, që parashikohen në këto dispozita. Pra, këtu, anëtarët e këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës, të cilët veprojnë si “sinjalizues të problemeve” parashikohen jo vetëm nga neni 18, pika 2, por dhe nga detyrimet e tyre si administratorë.

TITULLI V PJESËMARRJA E PUNËMARRËSVE Komente: 1. Opinioni i tanishëm në BE për përfshirjen e punëmarrësve mund të mësohet nga ky citim që bën raporti i një grupi ekspertësh që ngriti Komisioni i BE-së në vitin 1996: “Globalizimi i ekonomisë dhe vendi i veçantë që ka industria evropiane ngrenë çështje themelore lidhur me pushtetin e partnerëve socialë brenda shoqërisë. Nuk mund të pritet që lloji i krahut të punës, për të cilin kanë nevojë shoqëritë evropiane (i specializuar, i lëvizshëm, i angazhuar, i përgjegjshëm dhe i aftë që të përdorë novacionet teknike dhe të përqendrohet tek objektivi i rritjes së aftësisë konkurruese dhe i cilësisë), thjesht t’u bindet urdhrave të

77

punëdhënësve. Punonjësit duhen përfshirë gjithmonë dhe nga afër në vendimmarrje në gjithë nivelet e shoqërisë”.99 Legjislacioni evropian në fuqi për pjesëmarrjen e punëmarrësve përfshin Direktivën 94/45/KE për këshillat evropiane të punës, që kërkon krijimin e këshillave të punës në ndërmarrjet mbarëevropiane, dhe Direktivën 2002/14/KE për informimin e punëmarrësve dhe konsultimin me ta. Nuk ekzistojnë kërkesa ligjore evropiane për përfaqësimin në nivel të këshillit. Por Rregullorja 2157/2001 për shoqërinë evropiane parashikon krijimin e shoqërive evropiane që kanë këtë formë pjesëmarrjeje. Këto dispozita bazohen në ligjin dhe përvojën e disa Shteteve Anëtare të caktuara, si: Gjermania, Holanda dhe Shtetet Anëtare skandinave, ku pjesëmarrja e punëmarrësve njeh një traditë të shëndoshë dhe të suksesshme në kuadër të “rritjes së kontrollit të ndërmarrjes” që përmendet në kreun e mëparshëm. 2. Me qëllim realizimin e konvergjencës me standardin e BE-së, ligjvënësit në Shqipëri vendosën një sistem me këshilla të punëmarrësve me të drejtat përkatëse për informim dhe konsultim (nenet nga 19 deri në 21). Megjithatë, sa i takon përfaqësimit të punonjësve në nivel të këshillave drejtues, ligji për shoqëritë tregtare i vitit 2008 nuk e trashëgoi konceptin ligjor të nenit 109 të ligjit nr.7638 të mëparshëm për shoqëritë tregtare, që kërkonte që një e treta e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës të zgjidhej nga punëmarrësit. Gjatë procesit të konsultimeve, u pranua fakti se kjo dispozitë nuk është zbatuar asnjëherë gjatë 15 viteve të praktikës së zbatimit të ligjit të mëparshëm për shoqëritë tregtare. Për më tepër, duke qenë se supozohej që ligji i vitit 2008 të merrte në konsideratë zgjedhjen midis modeleve të ndryshme të drejtimit të brendshëm të shoqërisë (midis sistemit me një nivel dhe atij me dy nivele), nuk qe e mundur të dilej me një mendim të përbashkët lidhur me mënyrën si mund të arrihej që kërkesa për përfaqësimin e punonjësve në nivel bordi të vazhdonte të ishte detyrueshme për të gjitha këto modele. Për rrjedhojë, neni 21 i ligjit për shoqëritë tregtare parashikon zgjidhjen e përfshirë për herë të parë në të drejtën evropiane nga Rregullorja 2157/2001/KE për statutin e shoqërisë evropiane, dhe nga Direktiva 2001/86/KE, që e plotëson këtë statut lidhur me përfshirjen e punëmarrësve: administratorët e shoqërisë dhe përfaqësuesit e punëmarrësve mund ta vendosin nivelin e pjesëmarrjes së punëmarrësve në këshillat drejtues përmes negociatave. Po kështu, qysh prej fillimit (ose përmes amendamenteve të mëvonshëm), Statuti mund të parashikojë që një ose disa anëtarë të këshillit mbikëqyrës të emërohet dhe shkarkohet nga punëmarrësit (neni 167, pika 4, nënpika 2). Edhe ligji shqiptar për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare pasqyron dispozitat e BE-së (Rregullorja 2157/2001/KE për statutin e shoqërisë tregtare evropiane (SE) dhe Direktiva 2001/86/KE), duke i harmonizuar kështu dispozitat e BE-së me legjislacionin shqiptar.

99

Raporti Përfundimtar i Grupit të Ekspertëve për Sistemet Evropiane të Përfshirjes së Punonjësve, i kryesuar nga Viskont Davignon (Raporti “Davignon”), Komisioni Evropian, maj 1997, pika 19.

78

Neni 19 Këshilli i punëmarrësve Punëmarrësit e një shoqërie tregtare, e cila ka më shumë se 50 punëmarrës, krijojnë këshillin e punëmarrësve, me mandat maksimal prej 5 viteve . Funksionet e një shoqërie tregtare, e cila ka mbi 20 punëmarrës, por më pak se 50, kryhen nga një përfaqësues, për çdo 10 punëmarrës, i cili zgjidhet me votim të fshehtë nga asambleja e punëmarrësve të shoqërisë. Asambleja e punëmarrësve zgjedh një përfaqësues të ri, për çdo 20 punëmarrës shtesë të shoqërisë. Në çdo rast, këshilli i punëmarrësve nuk mund të këtë më shumë se 30 anëtarë. Këshilli mund të nxjerrë rregullore të brendshme, për të organizuar procedurat e veta. Komente: Neni 19 parashikon se shoqëria tregtare mund të ketë një sërë sistemesh të pjesëmarrjes së punëmarrësve. I vetmi ndalim është kufizimi i BE-së që e detyron shoqërinë tregtare të ketë një këshill të punëmarrësve, kur ka një numër të caktuar punëmarrësish dhe një sistem për ta drejtuar këshillin. Pas kësaj, çdo shoqëri tregtare mund ta ngrejë sistemin në çfarëdo mënyre dhe të organizojë çfarëdo sistemi të pjesëmarrjes së punëmarrësve. Kjo mund të bëhet duke e përfshirë në Statut një sistem të pjesëmarrjes së punëmarrësve ose duke planifikuar dhe hartuar akte nënligjore për shoqërinë tregtare. Neni 20 Të drejtat dhe detyrimet e këshillit të punëmarrësve 1. Këshilli i punëmarrësve monitoron zbatimin e ligjeve, të kontratave kolektive dhe dispozitave të statutit dhe përfaqëson interesat e punëmarrësve të shoqërisë. Këshilli merr pjesë në vendimmarrjen për shfrytëzimin e fondeve të posaçme dhe të aktiveve të tjera të shoqërisë, të parashikuara në kontratat kolektive dhe në statut, si dhe për shpërndarjen e pjesës së fitimeve, që asambleja e përgjithshme vendos t'ia shpërndajë punëmarrësve. 2. Përfaqësuesi ligjor i shoqërisë e mban këshillin e punëmarrësve të informuar për veprimtaritë dhe ecurinë e shoqërisë tregtare e në mënyrë të veçantë për efektet e politikat e shoqërisë për kushtet e punës, pagat, sigurinë në punë, ndarjen e mundshme të fitimeve, ndryshimin e statusit, sistemin e pensioneve të shoqërisë, ristrukturimin dhe pjesëmarrjen e shoqërisë në shoqëri të tjera. Përfaqësuesi ligjor, me kërkesën e këshillit të punëmarrësve, paraqet gjendjen e llogarive, përfshirë llogaritë e konsoliduara, raportet për gjendjen e ecurisë së veprimtarisë së shoqërisë tregtare, raportet e këshillit mbikëqyrës apo të ekspertëve kontabël të autorizuar. Ky detyrim mund të përmbushet edhe duke e shpallur këtë informacion në faqen e internetit të shoqërisë tregtare dhe duke e informuar për këtë këshillin e punëmarrësve. Në të kundërt, mund të kërkohet që përgjigjet të jenë me shkrim, duke përdorur edhe mjete të komunikimit elektronik.

79

3. Këshilli i punëmarrësve, gjithashtu, mund të informojë veten drejtpërdrejt për performancën e shoqërisë tregtare dhe të këqyrë librat e dokumentet e shoqërisë, duke u dhënë mendime dhe sugjerime organeve drejtuese për çështjet e përmendura në pikën 2 të këtij neni. Përfaqësuesi ligjor e informon këshillin e punëmarrësve për arsyet e mospranimit të mendimeve dhe të sugjerimeve të këtij këshilli. 4. Statuti nuk mund ta pengojë apo kufizojë ushtrimin e të drejtave të përmendura në pikat 2 e 3 të këtij neni, me përjashtim të rasteve kur është rënë dakord ndërmjet përfaqësuesit ligjor dhe këshillit të punëmarrësve për një sistem ekuivalent informimi. Nëse përfaqësuesi ligjor nuk pranon të japë informacionet, sipas pikave 2 e 3 të këtij neni, këshilli i punëmarrësve, brenda 2 javëve pas refuzimit, mund t'i drejtohet gjykatës përkatëse për të marrë një vendim detyrues për informimin. 5. Këshilli i punëmarrësve i raporton asamblesë së punëmarrësve të shoqërisë për veprimtaritë e veta të paktën dy herë në vit ose sa herë e kërkon shumica e punëmarrësve. 6. Kostot e zgjedhjes dhe të funksionimit të këshillit mbulohen nga shoqëria tregtare. Neni 21 Pjesëmarrja e punëmarrësve në administrimin e shoqërive aksionare Përfaqësuesi ligjor i shoqërisë tregtare dhe këshilli i punëmarrësve mund të bien dakord që ky të emërojë persona për të përfaqësuar punëmarrësit në nivelin e administrimit.

PJESA II SHOQËRITË KOLEKTIVE Komente: 1. Në Kreun B.V u përmend se ekziston një lidhje e fortë midis dispozitave të Kodit Civil për shoqëritë e thjeshta (nenet nga 1074 deri në 1112) dhe dispozitave të ligjit për shoqëritë tregtare. Në seksionin në vijim do të shohim si funksionon kjo lidhje. Në komentet për nenin 1 theksuam dallimin kryesor midis shoqërive siç parashikohen në Kodin Civil dhe shoqërive siç parashikohen në ligjin për shoqëritë tregtare: shoqëritë e thjeshta nuk kryejnë aktivitete ekonomike që “kërkojnë një organizim të zakonshëm biznesi”. Ja pse, zakonisht, ato nuk kanë nevojë të regjistrohen dhe nuk kanë personalitet juridik. Mirëpo, ligji për QKR-në i vitit 2007 (sot: ligji për regjistrimin e biznesit) bëri të detyrueshëm regjistrimin edhe për shoqëritë e thjeshta. Sidoqoftë, ky regjistrim nuk u jep atyre personalitet juridik (neni 42, pika 2, i ligjit për regjistrimin e biznesit). Kjo pasojë është zgjedhur në mënyrë artificiale, sepse, përndryshe, nuk do ishin shquar ndryshimet mes tyre dhe shoqërive kolektive.

80

Ngjashmëria me shoqëritë kolektive evidentohet, nëse marrim në konsideratë edhe faktin se prona e shoqërive të thjeshta duhet dalluar nga ajo e pjesëmarrësve në shoqëri. Neni 1078 i Kodit Civil e quan të mirëqenë se kontributi mund të bëhet “në natyrë” dhe krijon “pronësinë” e kësaj prone të shoqërisë së thjeshtë. Neni 1089 deklaron se kreditorët mund të kërkojnë të drejtat e tyre mbi pasurinë e shoqërisë dhe mbi ortakët e vetëm. Neni 1090 thotë: “Anëtari, të cilit i kërkohet pagimi i detyrimeve të shoqërisë, mund të kërkojë, edhe kur shoqëria është në likuidim, ekzekutimin paraprak ndaj pasurisë së shoqërisë (...)”. Nga sa më sipër del se shoqëritë e thjeshta mund të lidhin kontrata dhe të jenë kreditore dhe debitore. Në të vërtetë, ky pozicion gjysmë-autonom i shoqërisë së thjeshtë mund të çojë me lehtësi në pranimin e personalitetit juridik, sidomos, pas përfshirjes së detyrimit për t’u regjistruar, nëse një gjë e tillë nuk është përjashtuar shprehimisht.100 Megjithatë, fakti që shoqëritë e thjeshta nuk fitojnë personalitet juridik përmes regjistrimit, gjithsesi, nuk shpjegon kur një shoqëri është shoqëri e thjeshtë dhe kur është shoqëri kolektive. U tha se ato nuk kërkojnë organizim të zakonshëm biznesi, të ngjashëm me një person fizik aktivitetet e të cilit nuk e kanë arritur ende pragun e vendosur nga Ministria e Ekonomisë dhe Tregtisë (neni 2, pika 4). Në të vërtetë, për të qenë shoqëri kolektive ato duhet të organizohen dhe të kenë një Statut (neni 24). Mirëpo, nëse nuk kanë nevojë për një organizim të zakonshëm biznesi, përse u dashka të regjistrohen? Këtu, ka një kontradiktë në koncepte: tregtarët e vegjël nuk kanë nevojë të regjistrohen dhe nuk trajtohen si biznesmenë. Si mund ta trajtojmë ndryshe një shoqëri të thjeshtë të vogël? Duhet të mbajmë parasysh se një shoqëri e thjeshtë krijohet shumë lehtë, pasi nuk ekzistojnë formalitete kontraktore formale. Për shembull, nëse dy a më shumë persona bien dakord që të pajtohen bashkërisht në një buletin juridik, ta paguajnë çmimin e pajtimit dhe ta lexojnë buletinin bashkërisht, a duhet të regjistrohen ata? Me fjalë të tjera, për të arritur këtu në një vlerësim normativ koherent, shoqërive të thjeshta iu duhet kërkuar vetëm të regjistrohen nëse kanë nevojë për të njëjtin organizim të biznesit, për të cilin bëhet fjalë këtu. Për tregtarët, kjo quhet e mirëqenë nëse vëllimi tregtar i tyre e kalon pragun e vendosur nga Ministria e Ekonomisë dhe Tregtisë. Të paktën, për ato shoqëri të thjeshta që kanë pasur parasysh ligjvënësit shqiptarë kur kanë miratuar regjistrimin, domethënë, zyrat ligjore dhe shërbime të tjera që e përdorin këtë formë organizimi, nuk do të kishte nevojë madje për ndonjë prag, sepse, me siguri, ato “kërkojnë një organizim të zakonshëm biznesi”. Megjithatë, për të pasur një rregull të qartë, i njëjti prag duhet aplikuar edhe për shoqëritë e thjeshta për t’u regjistruar. Atëherë, bëhet pyetja: çfarë do t’i dallonte ose duhet t’i dallonte këto shoqëri nga shoqëritë kolektive? Në këtë pikë, mosdhënia e personalitetit juridik këtyre shoqërive do të ishte vërtet artificiale. Pra, për ne zgjidhja më përshtatshme do të ishte kjo: 100

Jurisprudenca gjermane është e përçarë sa i takon personalitetit juridik të shoqërive të thjeshta. Gjykatat i pranojnë shoqëritë e thjeshta si “subjekte juridike pa personalitet juridik”. Disa pjesë të doktrinës gjermane e pranojnë personalitetin juridik të shoqërive të thjeshta. Megjithatë, ky debat duhet parë në kontekst: ai prek edhe shoqëritë kolektive dhe ato komandite, duke qenë se Gjermania është një nga vendet që, madje, nuk u japin personalitet juridik këtyre formave të shoqërisë, pavarësisht nga fakti që ato janë edhe më të pavarura sesa shoqëritë e thjeshta.

81





Çlirimi sërish i shoqërive të thjeshta nga detyrimi për t’u regjistruar (dhe për të qenë në harmoni me sistemet e tjera ligjore të rajonit dhe BE-së) dhe amendimi i ligjit për regjistrimin e biznesit në këtë aspekt; Përfshirja e një dispozite në Kodin Civil ose në ligjin e ri për shoqëritë tregtare, që të shpallë se shoqëritë e thjeshta, që kërkojnë një organizim të zakonshëm biznesi, duhet të transformohen dhe të regjistrohen si shoqëri kolektive. Këtu mund të shtohet zgjidhja me vendosjen e pragut për tregtarët. Duke qenë se amendamentet ndaj Kodit Civil arrihen me vështirësi më të madhe, një zgjidhje e pëlqyeshme do të ishte amendimi i ligjit të ri për shoqëritë tregtare. Duket se ky shqetësim teknik juridik nuk ka qenë problem për profesionistët e fushës në Shqipëri. Në vitin 2011 dhe 2012 janë organizuar disa tryeza të rrumbullakëta për diskutimin e ligjit për shoqëritë tregtare të vitit 2008. Ndonëse u zhvilluan një sërë takimesh, me një numër të madh pjesëmarrësish, për të cilat edhe u bë mjaft publicitet, askush nuk e përmendi si problematike këtë dispozitë. Mesa duket, nuk përbën ndonjë problem të ndjeshëm.

2. Ligji për shoqëritë tregtare ndjek një model të qartë dhe të thjeshtë të shoqërive të thjeshta, duke e vënë theksin mbi zgjedhjen të projektuar vetë modelin e tyre, me qëllim nxitjen e aktiviteteve ekonomike në Shqipëri. Normat e Kodit Civil për shoqëritë e thjeshta ndjekin konceptet italiane të shoqërisë së thjeshtë (“La società semplice” (“Shoqëria e thjeshtë”), nenet nga 2251 deri në 2290 të Kodit Civil Italian), dhe shpesh, parashikojnë zgjidhje më të ndërlikuara. Për shembull, ligji për shoqëritë tregtare parashikon “norma automatike”, domethënë, norma që rregullojnë shoqërinë kur ortakët nuk kanë vendosur ndryshe. Një shembull është që fitimet dhe humbjet të ndahen në mënyrë të barabartë mes tyre dhe që votimi të jetë me shumicë të thjeshtë. Kjo metodë lejon fleksibilitet të konsiderueshëm. Ligji vendos rregullat model, por ortakët mund të vendosin vetë shumë rregulla të tjera. Nenet 24, 26, pika 1, 36, pika 2, 37, pika 2, e përdorin shpesh këtë koncept. Pra, këtu, për shembull, shkëputet lidhja midis pjesëmarrjes në fitime dhe humbje dhe votimit, nga njëra anë, dhe kontributeve, nga ana tjetër. Në thelb, nenet 1080 dhe 1086 të Kodit Civil miratojnë një rregull tjetër automatike, që thotë se fitimet dhe humbjet përllogariten në përpjesëtim me vlerën e kontribuar në shoqëri dhe se votimi brenda shoqërisë së thjeshtë mund të llogaritet gjithashtu në përpjesëtim me vlerën e kontribuar në shoqëri. Megjithatë, neni 1076 i Kodit Civil parashikon se “prezumohet se anëtarët janë të detyruar të kontribuojnë, në pjesë të barabarta midis tyre, sa është e nevojshme për arritjen e qëllimit të shoqërisë, përveç kur në kontratë është parashikuar ndryshe.” 3. Dallimi më i madh midis dispozitave të Kodit Civil për shoqëritë e thjeshta dhe dispozitave të ligjit për shoqëritë tregtare ka shumë të ngjarë të gjendet në nenin 1089, pika 1, të Kodit Civil. Vetëm ortakët, të cilët kanë vepruar në emër të shoqërisë së thjeshtë, përgjigjen përpara kreditorëve, nëse kontrata nuk parashikon përgjegjësinë e të gjithë anëtarëve. Në shoqëritë kolektive, që parashikon ligji për shoqëritë tregtare, përgjegjësia nuk varet nga fakti

82

se kush ka vepruar në emër të shoqërisë. Kreditori mund të zgjedhë të kërkojë të drejtat e veta mbi shoqërinë ose mbi njërin prej ortakëve apo ortakët, të cilët përgjigjen personalisht dhe në mënyrë solidare me të gjitha pasuritë e tyre. Çdo marrëveshje në kundërshtim me këtë nuk prodhon efekte ndaj palëve të treta (nenet 22, 40, pika 1). Sa u takon këtyre marrëveshjeve, neni 1089, pika 2, i Kodit Civil nuk përputhet me efektet e regjistrimit të shoqërisë së thjeshtë parashikuar nga neni 21, pika 2, i ligjit për regjistrimin e biznesit dhe nga norma e mbrojtjes së përgjithshme të palëve të treta parashikuar nga neni 12, pikat nga 2 deri në 4 i ligjit të shoqërive tregtare, që e trajtuam në komentet tona për përfaqësimin. Neni 1089, pika 2, i Kodit Civil kërkon që marrëveshja, që parashikon përgjegjësinë e të gjithë anëtarëve ose të anëtarëve të veçantë, duhet t’u bëhet e ditur të tretëve me mjete të përshtatshme. Pas krijimit të QKR-së (sot QKB) dhe vendosjes së detyrimit për t’u regjistruar për shoqëritë e thjeshta, “në rast bërje të ditur me mjete të përshtatshme” do të thotë vetëm publikim i çfarëdo të dhëne sipas nenit 22, 28, pika 2, 31 dhe 34 të ligjit për regjistrimin e biznesit (lidhur me ndonjë ndryshim i të dhënave të depozituara më parë). Këtu, në thelb, të tretët mbrohen përmes nenit 21, pika 2: brenda 15 ditëve të para pas publikimit, ata mund të provojnë se ka qenë e pamundur të merrnin dijeni për këtë. Megjithatë, sa i takon kufizimit të përgjegjësisë për personin, që ka vepruar në emër të shoqërisë, në këtë rast zbatohet mbrojtja e përgjithshme e të tretëve, e parashikuar nga neni 12, pikat nga 2 deri në 4, pa marrë në konsideratë efektet e publikimit. Këtu, palëve të treta nuk u kërkohet të provojnë se nuk mund të kishin pasur dijeni për kufizimin e parashikuar nga neni 1089, pika 1, pavarësisht nga informimi. Në të kundërt, asnjë marrëveshje kufizuese e këtij lloji nuk e prek lidhjen me të tretët dhe përbën detyrim ligjor për shoqërinë, nëse shoqëria nuk provon se i treti ka pasur dijeni për marrëveshjen ose, në bazë të rrethanave të qarta, nuk mund të mos ketë pasur dijeni për të. Kjo do të thotë se shoqëria e thjeshtë ka barrën e provës për të vërtetuar se i treti ka marrë dijeni për të. Lidhur me këtë, neni 1089, pika 2, i Kodit Civil ka nevojë të amendohet. Prej këtej e tutje, gjykatave do t’u duhet ta aplikojnë dispozitën në formën e sipërpërmendur. Sigurisht, nëse shoqëritë e thjeshta do të çliroheshin nga kërkesa për regjistrim, efektet e mosregjistrimit tek të tretët nuk do të ekzistonin (shih, më lart, komentet në pikën 1). Megjithatë, shoqëria ka mbante barrën e provës që i ka “informuar me mjete të përshtatshme” të tretët. 4. Situata ndryshon sa i takon nenit 1112 të Kodit Civil. Tani, largimi i një anëtari duhet t’i bëhet i ditur QKB-së, si një ndryshim i të dhënave, siç e kërkon neni 43 i ligjit për regjistrimin e biznesit. Sa u takon të tretëve, aplikohet norma e nenit 21, pika 2, të ligjit për regjistrimin e biznesit. Në këtë frymë duhet interpretuar edhe neni 1112.

83

TITULLI I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME Neni 22 Përkufizimi Një shoqëri është shoqëri kolektive nëse regjistrohet si e tillë, e kryen veprimtarinë tregtare nën një emër të përbashkët dhe përgjegjësia e ortakëve përpara kreditorëve është e pakufizuar. Neni 23 Regjistrimi 1. Shoqëria kolektive regjistrohet në përputhje me nenet 26, 28, 32 e 33 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Nëse shoqëria kolektive ka krijuar një faqe interneti, të dhënat, të cilat i raportohen Qendrës Tregtare të Regjistrimit, publikohen në këtë faqe dhe u vihen në dispozicion personave të interesuar. TITULLI II MARRËDHËNIET NDËRMJET ORTAKËVE Neni 24 Liria kontraktore Marrëdhëniet ndërmjet ortakëve rregullohen nga statuti. Nenet 25 deri në 37 101 të këtij ligji zbatohen vetëm në rastin kur në statut nuk parashikohet ndryshe. Komente: Liria e kontraktore është thelbësore për dispozitat e reja për shoqëritë kolektive, sepse ortakët duhen lejuar t’ua përshtatin rrethanave konkrete rregullat për bashkëpunimin e tyre. “Shoqëria model”, që parashikon ligji, është më shumë një veprimtari private e përbashkët, për efektin social dhe ekonomik relativisht të vogël të së cilës nuk janë të nevojshme kërkesa ligjore të detyrueshme. Për rrjedhojë, neni 24 shpall se dispozitat për marrëdhëniet e brendshme të ortakëve (nenet nga 25 deri në 37) zbatohen vetëm nëse nuk parashikohet ndryshe në Statut. Dispozitat për shoqëritë kolektive (pjesë e ligjit për shoqëritë tregtare) duhet të jenë të detyrueshme vetëm në masën që preken interesat e palëve të treta (marrëdhëniet e jashtme). Kjo parashikohet nga nenet nga 38 deri në 42.

101

Referimi i saktë i nenit rregulluar me ligjin nr.129/2014, neni 6.

84

Neni 25 Kontributet 1. Kontributi i ortakëve mund të jetë në para ose në natyrë (pasuri të luajtshme/të paluajtshme, të drejta, krah pune dhe shërbime). Kontributet e ortakëve janë të barabarta. 2. Ortakët e shoqërisë kolektive i vlerësojnë kontributet në natyrë, duke i shprehur vlerat e tyre në para, me anë të një marrëveshjeje të ndërsjellë me njëri-tjetrin. Nëse nuk arrihet marrëveshja, secili prej ortakëve mund t'i drejtohet gjykatës përkatëse për të caktuar, me një vendim detyrues, një ekspert vlerësues. Raporti i ortakëve ose i ekspertit për vlerësimin e kontributeve i dorëzohet Qendrës Kombëtare të Regjistrimit së bashku me të dhënat e tjera, të kërkuara për regjistrim. Komente: 1. Struktura financiare. Sipas nenit 6 të ligjit për shoqëritë tregtare dhe sipas nenit 33 të ligjit për regjistrimin e biznesit, shoqëritë kolektive duhet të deklarojnë “llojin dhe vlerën e kontributeve të ortakëve dhe pjesëmarrjen e tyre në kapital”. Kapitali mund të sigurohet përmes kontributeve të ortakëve në mjete monetare ose në natyrë; si kontribut mund të jepet edhe krahu i punës ose shërbimet. Ortakët janë të lirë t’i vlerësojnë kontributet sipas një marrëveshjeje reciproke. Nëse nuk mund të arrihet një marrëveshje, mund t’i kërkohet gjykatës që të caktojë një ekspert vlerësues. 2. Shpenzimet vullnetare, që bën një ortak gjatë kryerjes së biznesit të shoqërisë, rimbursohen nga shoqëria (neni 27). Këtu përfshihen edhe humbjet e pësuara, përfshirë ato që rrjedhin nga marrja përsipër e rreziqeve lidhur me aktivitetin e administrimit. Neni 26 parashikon përgjegjësinë e ortakëve ndaj shoqërisë për dëmet e shkaktuara me dashje ose me pakujdesi të rëndë. Kjo mund të çojë në “padi derivative”, nëse administratori nuk pranon të ngrejë padi për këtë në emër të shoqërisë.102 Asnjë ortak nuk mund heqë dorë, të transferojë apo të vendosë barrë [mbi të drejtat që rrjedhin nga cilësia e ortakut (pjesa) në shoqëri], pa miratimin e ortakëve të tjerë (neni 30, pika 1). Kjo rregull ka për qëllim ta mbrojë shoqërinë nga zhveshja e pasurive nga ana e ortakëve. 3. Në mungesë të marrëveshjeve në të kundërt (neni 24), secili ortak ka të drejtë të përfitojë pjesë të barabartë të fitimeve dhe është i detyruar të marrë pjesë, në mënyrë të barabartë, në mbulimin e humbjeve që rrjedhin nga veprimtaria (neni 37, pika 2). Ortaku i cili largohet nga shoqëria, ka të drejtë të marrë nga shoqëria kolektive vlerën që ai do të kishte përfituar nëse shoqëria do të ishte prishur në çastin e daljes së tij (neni 49). Pra,

102

Shih, më lart, komentet për nenin 10.

85

përmes kësaj mbrohet siç duhet interesi financiar i ortakut që largohet dhe, kështu, ortakët e tjerë parandalohen që të shpronësojnë ortakun që largohet. Neni 26 Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar Gjatë përmbushjes së detyrimeve të tyre, ortakët përgjigjen ndaj shoqërisë kolektive për të gjitha dëmet e shkaktuara me dashje ose me pakujdesi të rëndë. Neni 27 Rimbursimi i shpenzimeve Të gjithë ortakët kanë të drejtë t'i kërkojnë shoqërisë kolektive rimbursimin e shpenzimeve, që kanë bërë gjatë ushtrimit të veprimtarisë tregtare të shoqërisë, të cilat janë të nevojshme, duke pasur parasysh rrethanat e veprimtarisë. Neni 28 Vonesa në pagimin e kontributeve Ortakët, të cilët: a) nuk i paguajnë shoqërisë kontributin në para ose në natyrë brenda afatit të përcaktuar në statut; b) nuk i kalojnë në kohën e duhur shoqërisë paratë e arkëtuara në emër të saj; c) marrin para nga shoqëria pa qenë të autorizuar; detyrohen të paguajnë interes mbi vlerat që detyrohen, duke nisur nga data kur duhet të kishin derdhur kontributin, të kishin bërë kalimin ose nga data, në të cilën kanë marrë paratë. Neni 29 Rritja ose zvogëlimi i vlerës së kontributit 1. Ortaku nuk është i detyruar ta rrisë vlerën e kontributit të vet mbi shumën, për të cilën është rënë dakord, ose ta shtojë atë, nëse ky kontribut është zvogëluar nga humbjet. 2. Ortaku nuk mund ta zvogëlojë vlerën e kontributit të vet, pa miratimin e ortakëve të tjerë. Neni 30 Disponimi i pjesëve 1. Ortaku nuk mund të heqë dorë, të transferojë apo të vendosë barrë mbi të drejtat, që rrjedhin nga cilësia e ortakut (pjesa) në shoqëri, pa miratimin e ortakëve të tjerë.

86

2. Të drejtat, që rrjedhin nga cilësia e ortakut (pjesa) në shoqërinë kolektive, mund t'u transferohen, pa asnjë kufizim, ortakëve të tjerë. Neni 31 Administrimi 1. Të gjithë ortakët kanë të drejtë ta administrojnë veprimtarinë tregtare të shoqërisë kolektive, duke vepruar si administratorë. 2. Nëse, në mbështetje të statutit, i është ngarkuar administrimi një apo disa prej ortakëve, ortakët e tjerë përjashtohen nga administrimi. Komente: 1. Struktura e drejtimit të brendshëm. Administrimi i shoqërisë është një aspekt i rëndësishëm i marrëdhënieve të brendshme midis ortakëve. Objektivi legjislativ kryesor është të vendoset drejtpeshimi i duhur midis kërkesave praktike të drejtimit të një firme biznesi, nga njëra anë, dhe mbrojtjes së interesit legjitim të çdo ortaku për të pasur nën kontroll biznesin e shoqërisë, nga ana tjetër. Përgjithësisht, e drejta për të marrë vendime lidhur me administrimin u takon ortakëve (neni 31), domethënë, përgjithësisht, administratorët nuk vijnë nga jashtë shoqërisë, ndërsa këtë rol e luan një ose disa ortakë. Megjithatë, neni 34 lejon kalimin e të drejtave të administratorit nga një ortak një pale të tretë me miratimin e të gjithë ortakëve të tjerë. Administrimi i shoqërisë është konceptuar jo vetëm si e drejtë por dhe si detyrim. Është e nevojshme kjo, sepse në Statut ortakët vendosin detyrimin për veten e tyre për të bashkëpunuar që të arrijnë së bashku një qëllim të përbashkët. Pra, braktisja e detyrimeve është tejet e kufizuar; mbi të gjitha, kjo kërkon “arsye të rëndësishme”. Duke qenë se të gjithë ortakët përgjigjen në mënyrë të pakufizuar dhe solidare për borxhet e shoqërisë, është logjike që neni 31 parashikon që të gjithë ortakët të marrin pjesë në administrimin e shoqërisë (nëse të gjithë partnerët nuk bien dakord për të kundërtën). Kjo është një masë mbrojtëse e domosdoshme ndaj keqtrajtimit të disa ortakëve nga ortakët e tjerë. 2. Neni 32, pika 1, parashikon të drejtën personale të ortakëve për të marrë vendime lidhur me administrimin. Kjo është e nevojshme për qëllime praktike. Për pasojë, secili ortak administrator, gjithashtu, mund të kundërshtojë vendimet lidhur me administrimin që marrin ortakët e tjerë. Objekti i autoritetit të ortakëve për të marrë vendime lidhur me administrimin kufizohet në ushtrimin e zakonshëm të veprimtarisë tregtare (neni 33, pika 1). Përndryshe, është i nevojshëm miratimi i të gjithë ortakëve (neni 33, pika 2). Për rrjedhojë, çdo vendim që, në thelb, prek bazën e bashkëpunimit të ortakëve, duhet marrë nga të gjithë ortakët së bashku. Përgjithësisht, neni 36, pika 1, kërkon unanimitet. Statuti mund të devijojë nga kjo kërkesë, duke parashikuar marrjen e vendimeve me shumicë votash (neni 36, pika 2). Të gjitha këto

87

dispozita pasqyrojnë një drejtpeshim të duhur të interesave të ortakëve dhe kërkesave praktike të funksionimit të firmës. Përgjithësisht, e drejta e përfaqësimit ushtrohet nga ortakët personalisht, nëse ortakët nuk e përfaqësojnë shoqërinë bashkërisht (neni 38). Në rastin e dytë, e drejta e secilit ortak për të përfaqësuar shoqërinë është e kufizuar. Megjithatë, të tretët, të cilët mbështeten në rregullën e të drejtës personale të përfaqësimit të ortakëve, mbrohen nga rregullat e parashikuara nga neni 12.103 Kjo do të thotë se shoqëria dhe të gjithë ortakët mbeten përgjegjës. Neni 32 Administrimi nga më shumë se një ortak 1. Nëse e drejta për administrimin u është dhënë të gjithë ortakëve ose vetëm disave prej tyre, secili prej administratorëve ka të drejtë të veprojë në mënyrë të pavarur, me përjashtim të rasteve kur veprimet e tyre kundërshtohen nga administratorët e tjerë. 2. Nëse statuti parashikon që administratorët mund të veprojnë vetëm në mënyrë të përbashkët, atëherë për çdo veprim kërkohet miratimi i të gjithë administratorëve, me përjashtim të rasteve kur vonesa në kryerjen e veprimit mund t'i shkaktojë dëm shoqërisë. 3. Nëse statuti parashikon që një administrator është i detyruar t'u bindet udhëzimeve të një administratori tjetër, kur këto udhëzime konsiderohen të papërshtatshme, ai njofton administratorët e tjerë për të marrë një vendim të përbashkët për kryerjen e veprimit, me përjashtim të rasteve kur vonesa në kryerjen e veprimit mund t'i shkaktojë dëm shoqërisë. Neni 33 Objekti i administrimit 1. E drejta për administrim përfshin kryerjen e të gjitha veprimeve të nevojshme për ushtrimin e zakonshëm të veprimtarisë tregtare të shoqërisë. 2. Veprimet, të cilat tejkalojnë objektin e kompetencës së përmendur në pikën 1 të këtij neni, kërkojnë miratimin e të gjithë ortakëve. Neni 34 Kalimi i të drejtave të administrimit Ortaku, me miratimin e gjithë ortakëve të tjerë, mund t'i kalojë një palë të tretë të drejtat e administrimit të shoqërisë.

103

Shih, më lart, komentet për nenin e referuar.

88

Neni 35 Njoftimi i dorëheqjes dhe heqja e të drejtave për administrim 1. Administratori mund të japë dorëheqjen nga detyrat e tij, për shkaqe të arsyeshme, duke bërë njoftim paraprak, në një kohë të përshtatshme, për të mundësuar vazhdimin e veprimeve nga administratorët e tjerë, me përjashtim të rasteve kur dorëheqja e menjëhershme vlerësohet e justifikuar për një arsye të rëndësishme. 2. E drejta për administrim mund t'i hiqet ortakut me vendim të gjykatës përkatëse, me kërkesë të ortakëve të tjerë, nëse kjo justifikohet nga shkaqe të arsyeshme, përfshirë shkeljen e rëndë të detyrave të administratorit ose paaftësinë për t'i përmbushur ato në mënyrë të rregullt. Neni 36 Marrja e vendimeve nga ortakët 1. Nëse vendimet duhet të merren nga ortakë nominalisht të përcaktuar, atëherë është i nevojshëm miratimi i të gjithëve, me përjashtim të rasteve kur ndonjëri prej tyre është në konflikt interesi me çështjen në shqyrtim. 2. Kur statuti lejon marrjen e vendimeve me shumicë votash, kjo shumicë duhet të jetë një shumicë e thjeshtë. Neni 37 Humbja dhe fitimi 1. Në fund të çdo viti financiar, shoqëria përgatit pasqyrat vjetore financiare, ku përcaktohen fitimi dhe humbja, si dhe pjesa që i përket në to secilit ortak. 2. Secili ortak ka të drejtë të përfitojë pjesë të barabartë të fitimeve dhe është i detyruar të marrë pjesë, në mënyrë të barabartë, në mbulimin e humbjeve që rrjedhin nga veprimtaria.

TITULLI III MARRËDHËNIET NDËRMJET ORTAKËVE DHE TË TRETËVE Neni 38 Përfaqësimi i shoqërisë kolektive 1. Secili ortak ka të drejtë të përfaqësojë shoqërinë në marrëdhënie me të tretët, me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut. 2. Nëse ortakët e përfaqësojnë shoqërinë bashkërisht, deklaratat, të cilat i drejtohen shoqërisë, mund t'i adresohen njërit prej ortakëve, me të drejtë përfaqësimi. Administratorët, të cilët kanë të drejtë ta përfaqësojnë shoqërinë në mënyrë të

89

përbashkët, mund të autorizojnë disa prej tyre për kryerjen e disa veprimeve apo kategorive të caktuara veprimesh. 3. Çdo përjashtim i ortakëve nga e drejta e përfaqësimit, çdo vendim për përfaqësim të përbashkët apo çdo ndryshim në të drejtat e një ortaku për përfaqësim njoftohen për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. Neni 39 Njoftimi i dorëheqjes dhe heqja e të drejtave për përfaqësim 1. Përfaqësuesi i shoqërisë mund të japë dorëheqjen nga detyrat e tij, nëpërmjet një njoftimi paraprak, dhënë në një kohë të përshtatshme dhe duke pasur parasysh mundësitë e përfaqësuesve të tjerë, për të vijuar veprimet e ndërmarra nga përfaqësuesi i dorëhequr. 2. Ortakut mund t'i hiqet tagri i përfaqësimit me vendim të gjykatës përkatëse, me kërkesë të ortakëve të tjerë, veçanërisht në rastet e shkeljes së rëndë të detyrave të përfaqësimit apo të paaftësisë, për t'i përmbushur ato në mënyrë të rregullt. Neni 40 Përgjegjësia personale e ortakëve 1. Ortakët përgjigjen personalisht e në mënyrë solidare për detyrimet e shoqërisë me të gjitha pasuritë e tyre. Çdo marrëveshje, në kundërshtim me këtë dispozitë, nuk prodhon efekte ndaj palëve të treta. 2. Kreditori personal i ortakut mund të ekzekutojë kreditë, që ka ndaj këtij të fundit, duke ekzekutuar kreditë që ortaku ka ndaj shoqërisë, si dhe pjesën që ky ortak zotëron në shoqëri. Kreditori mund të kërkojë ekzekutimin e kredive, në përputhje me nenet 581 deri në 588 të Kodit të Procedurës Civile. Komente: 1. Struktura e përgjegjësisë. Sipas nenit 40, pika 1, ortakët përgjigjen personalisht për borxhet e shoqërisë kolektive. Përgjegjësia e tyre është solidare, si dhe e pakufizuar. Gjithashtu, ortakët e rinj përgjigjen për të gjitha detyrimet ekzistuese të shoqërisë (neni 42). Duhet theksuar se këto dispozita synojnë të shërbejnë për mbrojtjen e kreditorëve në marrëdhëniet e jashtme të shoqërisë. 2. Sa u takon marrëdhënieve të brendshme, nuk ekziston ndonjë detyrim për t’u përgjigjur personalisht për borxhet e shoqërisë. Pra, nëse një ortak i shlyen vullnetarisht borxhet që i ka shoqëria një kreditori, ai mund të kërkojë rimbursimin nga shoqëria në formën e “shpenzimeve” sipas nenit 27. Nëse shoqëria nuk e bën pagesë, ortaku, i cili i ka bërë kërkesë shoqërisë për pagesë në bazë të nenit 27, nuk mund t’u kërkojë ortakëve të tjerë ta shlyejnë në bazë të nenit 40, pika 1. Ai nuk është “palë e tretë”, sipas neneve 38 e në vijim, kërkesa e të cilës për pagesë kërkon mbrojtje përmes përgjegjësisë personale të ortakëve. Kjo kërkesë për

90

pagesë rrjedh drejtpërdrejt nga marrëdhënia e shoqërisë, domethënë, i përkon si kërkesë personale një “detyrimi solidar (social)” të shoqërisë. Përndryshe, parimi i nenit 29, që i kufizon kontributet në vlerat e miratuara në Statut, përmbyset nga krijimi i një detyrimi shtesë në bazë të neneve 27 dhe 40, pika 1. Për rrjedhojë, neni 40, pika 1, nuk zbatohet në rastin e “detyrimeve solidare të brendshme të shoqërisë”.104 3. Megjithatë, në bazë të marrëdhënies së brendshme (dhe jo në bazë të nenit 40), pagesa e pashlyer e faturës së shoqërisë mund të kërkohet nga ortakët e tjerë në mënyrë përpjesëtimore përsa i takon përgjegjësisë të brendshme solidare, sipas dispozitave përkatëse të Kodit Civil në nenet 423-435 (dhe në nenin 626). Ky këndvështrim nuk bie në kundërshtim me nenin 29 (nuk ka kontribute të tjera shtesë), meqenëse shlyerja e ortakëve në kuadër të kompensimit të përgjegjësisë solidare nuk mund të trajtohet si rritje e kontributeve të ortakëve. Me fjalë të tjera, kjo pagesë rrjedh vetëm nga rreziku i marrëdhënieve të jashtme të shoqërisë, që shpërndahet brendapërbrenda mes ortakëve. Mund të mos ketë ndonjë efekt fakti nëse një ortaku i kërkohet drejtpërdrejt nga një kreditor si i tretë të shlyejë detyrimin, ose tërthorazi nga një ortak tjetër, i cili kërkon një shlyerje përpjesëtimore të shpenzimeve pasi ka përmbushur kërkesën për pagesë të kreditorit. Neni 41 Prapësimet Nëse një kreditor ngre padi ndaj një ortaku për detyrimet e shoqërisë, atëherë ortaku mund të mbrohet duke ngritur ndaj kreditorit prapësime, që i përkasin personalisht ortakut, si dhe ato që i përkasin shoqërisë. Neni 42 Përgjegjësia e ortakut të ri Personi, që fiton cilësinë e ortakut në një shoqëri kolektive ekzistuese, merr përsipër detyrimet e shoqërisë, përfshirë këtu edhe detyrimet që ekzistonin përpara se ai ta fitonte këtë cilësi. Çdo marrëveshje në kundërshtim me këtë dispozitë nuk prodhon efekte ndaj palëve të treta. Kjo do të ishte, të paktën, “zgjidhja gjermane”, sepse ligji gjerman për shoqëritë e tilla njeh pavarësinë relative të pronës së shoqërisë. Kjo nuk nënkupton një lloj përgjegjësie të kufizuar: ortakët përgjigjen personalisht, në çdo kohë, për borxhet e shoqërisë. Ajo që ndryshon është “trajtimi i brendshëm” i këtij rasti, që do të thotë se një ortak, i cili ka paguar në emër të shoqërisë, fillimisht duhet të përpiqet t’i marrë këto para nga (administratorët e) shoqërisë dhe, në rast se shoqëria nuk pranon ta paguajë, nga ortakët e tjerë, duke zbritur pjesën e tij të përgjegjësisë solidare. Siç e tregon teksti, ai nuk është “i tretë” dhe, në këtë rast, nuk zbatohet neni 40, pika 1. Pikëpamja alternative që aplikohet, për shembull, në Mbretërinë e Bashkuar, duket se është më pak e ndërlikuar. Në këtë rast, nuk do të bëhej dallimi midis pasurive të shoqërisë dhe atyre të ortakëve: nëse një kreditor i shoqërisë shlyhet, ky borxh duhet të mbulohet nga shoqëria, pra, domethënë, nga ortakët deri në kufirin e pasurive personale të vetat. Ky trajtohet si një rast që mbulohet nga neni 40, pika 1. Ortaku, i cili vepron në mirëbesim për të shlyer borxhin e shoqërisë, nuk duhet penalizuar nga konceptet (e diskutueshme) të pasurive të veçuara të shoqërisë dhe marrëdhënieve të brendshme. Ai duhet të gëzojë avantazhet si çdo kreditor tjetër. I vetmi dallim është se, përpara se të kërkojë të drejtat e veta ndaj ortakëve të tjerë, ai duhet ta zbresë përqindjen e tij të përgjegjësisë. Se cila zgjidhje i përshtatet më mirë sistemit shqiptar, këtë do të duhet ta vendosin juristët shqiptarë. 104

91

TITULLI IV PRISHJA E SHOQËRISË KOLEKTIVE DHE LARGIMI I ORTAKËVE Neni 43 Shkaqet e prishjes së shoqërisë105 1. Shoqëria kolektive prishet: a) kur mbaron kohëzgjatja, për të cilën është themeluar; b) me përfundimin e procedurave të falimentimit apo në rast të pamjaftueshmërisë së pasurive për të mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit; c) në rast se objekti bëhet i parealizueshëm për shkak të mosfunksionimit të vazhduar të organeve të shoqërisë apo për shkaqe që tjera që e bëjnë absolutisht të pamundur vazhdimin e veprimtarisë tregtare; ç) në rastet e pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë, të parashikuara nga neni 3/1 i këtij ligji; d) në rastet e parashikuara sipas nenit 47, të këtij ligji; dh) në raste të tjera, të parashikuara në statut; e) në raste të tjera, të parashikuara me ligj; ë) me vendim të ortakëve. 2. Prishja e shoqërisë, si pasojë e një apo më shumë prej shkaqeve të parashikuara nga shkronjat "a", "c", "d", "dh" dhe "e", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga shumica e ortakëve, ndërsa në rastin e parashikuar sipas shkronjës "ë", të pikës 1, të këtij neni, është i nevojshëm një vendim unanim i ortakëve. 3. Në rast mosveprimi të ortakëve për të vendosur prishjen e shoqërisë, për rastet e parashikuara nga shkronjat "a", "c", "d", "dh" dhe "e", të pikës 1, të këtij neni, çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës, në çdo kohë, për të konstatuar prishjen e shoqërisë. 4. Pavarësisht nga parashikimet e sipër- përmendura, ekzistenca e një a më shumë prej shkaqeve të parashikuara nga shkronjat "a", "c", "d", "dh" dhe "e", të pikës 1, të këtij neni, nuk do të ketë si pasojë prishjen e shoqërisë dhe hapjen e procedurave të likuidimit, nëse përpara vendimit gjyqësor të formës së prerë, të përmendur në pikën 3, të këtij neni, shkaku i prishjes është korrigjuar, nëse është e mundshme të korrigjohet, dhe korrigjimi është publikuar nga shoqëria në regjistrin tregtar, sipas parashikimeve të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 5. Prishja e shoqërisë, si pasojë e shkaqeve të parashikuara në shkronjën "b", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente për procedurat e falimentimit, kur, në përfundim të këtyre procedurave, të gjitha pasuritë e shoqërisë janë likuiduar për shlyerjen në mënyrë kolektive të detyrimeve ndaj kreditorëve apo kur gjykata kompetente për procedurat e falimentimit vendos rrëzimin e kërkesës për hapjen e 105

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 7.

92

procedurës së falimentimit, për shkak të pamjaftueshmërisë së pasurisë së shoqërisë për të mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit. 6. Prishja e shoqërisë, si pasojë e rasteve të parashikuara në shkronjën "ç", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente, sipas parashikimeve të nenit 3/1 të këtij ligji. Komente: 1. Ortakët janë të lirë ta prishin shoqërinë sipas dëshirës së tyre. Në vitin 2012, gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare, disa pjesëmarrës shprehën shqetësim për nenin 43, në formën fillestare të tij. U ngritën disa probleme: a) Kishte mungesë qartësie midis tekstit të parë të nenit 43 të ligjit për shoqëritë tregtare dhe nenit 46 të ligjit për QKR-në (sot: për regjistrimin e biznesit). Fillimisht, në nenin 43 thuhej se shoqëria duhet të shpërndahet nëse nuk ka kryer ndonjë aktivitet tregtar për një periudhë dyvjeçare, por nuk parashikohej asnjë dispozitë që të parashikonte institucionin që kishte kompetencën dhe detyrimin për të verifikuar cilat ndërmarrje kishin qenë të angazhuara në aktivitete ekonomike për një periudhë dyvjeçare. b) Kishte paqartësi se kush duhej ta kishte të drejtën për ta shpërndarë shoqërinë. c) Nuk kishte asnjë dispozitë që t’u lejonte të tretëve të përfshiheshin në proces. ç) Nuk ekzistonte një mënyrë për të shpërndarë shoqërinë kur nuk kishte pasuri të mjaftueshme për të mbuluar procesin e likuidimit. d) Doli nevoja për një amendament të bashkëlidhur për pavlefshmërinë me qëllim harmonizimin me nenin 11/1, nenin 43 dhe nenin 190. Për këtë arsye, neni 7 i ligjit me shtesa dhe ndryshime nr.129/2014 i ka riformuluar shkaqet për prishjen e shoqërive kolektive dhe komandite, që parashikohen në nenin 43, të ligjit nr.9901. 2. Së pari, përmes tekstit të ri të nenit 43 synohet harmonizimi me dispozitat e reja të nenit 3/1 lidhur me pavlefshmërinë e themelimit. Gjithashtu, ky nen trajton, ndër të tjera, çështjen që kanë ngritur grupet e interesit lidhur me rastet kur shoqëria nuk mund të vazhdojë veprimtarinë e saj (p.sh.: kur organet e saj nuk arrijnë të funksionojnë rregullisht për shkaqe të ndryshme, si: pamundësia për të arritur mirëkuptim në Asamblenë e Përgjithshme, pamundësia për të arritur objektivat etj.), si dhe çështjen që kanë ngritur grupet e interesit, se cilët janë personat që kanë kompetencën e iniciimit të procedurave për shpërndarjen e shoqërisë. Sipas teksti të ri të këtij neni, shkaqet ligjore për shpërndarjen përcaktohen nga Asambleja e Përgjithshme, dhe në rast mosveprimi të Asamblesë, mund të përcaktohen nga gjykata me kërkesën e çdo pale të interesuar (p.sh.: kreditorët, ortakët në pakicë etj.).

93

3. Gjithashtu, përmes tekstit të ri të nenit 43 synohet t’i jepet zgjidhje çështjes që buron nga dispozitat e ligjit për falimentimin, në bazë të të cilit gjykata nuk e zbaton falimentimin nëse pasuria e shoqërisë është e pamjaftueshme për të mbuluar shpenzimet lidhur me falimentimin. Zbatimi në praktikë i ligjit për falimentimin ka treguar ekziston mundësia që një shoqëri me pasuri të pamjaftueshme për të mbuluar shpenzimet lidhur me falimentimin, të mbetet e regjistruar në QKB, pasi ligji për falimentimin nuk i njeh gjykatës të drejtën për të urdhëruar çregjistrimin në një rast të tillë. Sipas tekstit të ri, në urdhrin e saj për përfundimin e procesit gjyqësor për falimentim gjykata kompetente për procesin gjyqësor për falimentim merr vendim edhe për shpërndarjen e shoqërisë, dhe ia komunikon vendimin e saj QKB-së që çregjistron shoqërinë nga Regjistri Tregtar pa kryer procedurat e likuidimit. Neni 44 Largimi i ortakut Përveç rastit kur statuti parashikon ndryshe, ngjarjet e mëposhtme nuk kanë si pasojë prishjen e shoqërisë, por largimin e ortakut: a) vdekja e një ortaku; b) hapja e procedurave të falimentimit ndaj një ortaku; c) njoftimi i ortakut për largim nga shoqëria; ç) njoftimi i kreditorit personal të ortakut në rrethanat e përshkruara në nenin 46 të këtij ligji; d) vendim i ortakëve të tjerë; dh) raste të tjera të parashikuara në statut. Komente: Mbarimi i anëtarësisë së njërit prej ortakëve nuk vë në pikëpyetje ekzistencën e firmës së biznesit të shoqërisë. Kjo nuk do të ishte as në interes të punonjësve, as në interes të kreditorëve. Për rrjedhojë, ligjet evropiane për shoqëritë kolektive janë ndryshuar në përgjithësi, në mënyrë që ta lenë shoqërinë kolektive përgjithësisht të paprekur nga mbarimi i anëtarësisë së njërit prej ortakëve, nëse ortakët nuk bien dakord për të kundërtën. Neni 45 Njoftimi i ortakut për largim nga shoqëria Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut, nëse shoqëria është themeluar për një kohëzgjatje të papërcaktuar, secili ortak mund të largohet nga shoqëria, duke njoftuar me shkrim ortakët e tjerë 6 muaj përpara. Në raste të justifikuara mund të zbatohet një njoftim me afat më të shkurtër.

94

Neni 46 Njoftimi nga kreditori personal i ortakut Nëse kreditori personal i ortakut nuk ka arritur të ekzekutojë kreditë e tij ndaj këtij të fundit, në bazë të një vendimi gjyqësor, atëherë, brenda 6 muajve nga kërkesa, kreditori ka të drejtë t'i kërkojë shoqërisë likuidimin e pjesës që zotëron ortaku në shoqëri. Dispozitat e pikës 2 të nenit 40 të këtij ligji mbeten të zbatueshme edhe në këtë rast. Neni 47 Prishja e shoqërisë me vendim gjykate Shoqëria mund të prishet me vendim gjykate për shkaqe të arsyeshme, në bazë të padisë së ngritur nga një ortak e, në mënyrë të veçantë, nëse njëri prej ortakëve, me dashje ose si pasojë e pakujdesisë së rëndë, nuk ka kryer detyrat e caktuara në statut, apo nëse kryerja e këtyre detyrave është bërë e pamundur. Neni 48 Përjashtimi i ortakut Në rrethanat e parashikuara në nenin 47 të këtij ligji, gjykata, në bazë të padisë të ngritur nga një ortak, mund të vendosë të përjashtojë ortakun përgjegjës dhe të mos vendosë prishjen e shoqërisë. Komente: Sa i takon standardit që duhet të krijojnë këtu gjykatat, shih gjithashtu nenin 102, më poshtë, për përjashtimin e ortakëve të SHPK-ve. Neni 49 Ndarja e pjesës së ortakut që ikën 1. Pjesa e secilit ortak, që largohet nga shoqëria kolektive, ndahet në mënyrë proporcionale ndërmjet ortakëve të mbetur, me përjashtim të rasteve kur largimi është pasojë e falimentimit, njoftimit të kreditorit apo për raste të tjera të parashikuara në statut. Ortakët e mbetur janë të detyruar t'i paguajnë ortakut të larguar, kreditorëve apo trashëgimtarëve të tij, në përputhje me rregullat e trashëgimisë, vlerën që ai do të kishte përfituar nëse shoqëria do të ishte prishur në çastin e daljes së tij, duke pasur parasysh edhe veprimet ende të papërfunduara. 2. Nëse vlera e aktiveve të shoqërisë nuk është e mjaftueshme për të përballuar të gjitha detyrimet e saj, ortaku që largohet apo trashëgimtarët e tij, në përputhje me rregullat e trashëgimisë, përgjigjet për diferencën, në përpjesëtim me pjesën e humbjeve të shoqërisë, që i takojnë.

95

3. Në rast përjashtimi, sipas nenit 48 të këtij ligji, ortakët mund të zbresin nga shuma e parashikuar në pikën 1 të këtij neni, vlerën e dëmit të mundshëm, që shoqëria ka pësuar nga mospërmbushjet e ortakut. Neni 50 Procedura për rastet kur mbetet vetëm një ortak 1. Kur, për çfarëdo arsye, shoqëria kolektive mbetet me një ortak të vetëm, atëherë ai është i detyruar që, brenda 6 muajve nga ngjarja e këtij fakti, të marrë masat e nevojshme për ta përshtatur shoqërinë me kërkesat e këtij ligji, apo në mënyrë alternative t'i kalojë veprimtarinë e saj një shoqërie të themeluar rishtazi, që pranon ekzistencën e një ortaku të vetëm ose të vazhdojë ushtrimin e veprimtarisë duke u regjistruar si tregtar. 2. Nëse brenda afatit të parashikuar në pikën 1 të këtij neni, ortaku i mbetur nuk regjistron një prej veprimeve si më sipër në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit, shoqëria kolektive vlerësohet e prishur dhe likuidohet sipas dispozitave të këtij ligji. Çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës për të konstatuar prishjen e shoqërisë. Neni 51 Vazhdimi i shoqërisë nga trashëgimtarët 1. Shoqëria kolektive vazhdon ta ushtrojë veprimtarinë me trashëgimtarët e ortakut të vdekur, nëse lejohet në statut dhe pranohet nga trashëgimtarët. 2. Trashëgimtarët mund të ushtrojnë të drejtën e përmendur në pikën 1 të këtij neni, brenda 30 ditëve nga data, në të cilën gjykata përkatëse, sipas dispozitave të Kodit të Procedurës Civile, lëshon dëshminë e trashëgimisë. Neni 52 Regjistrimi në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit Të gjithë ortakët janë të detyruar të njoftojnë Qendrën Kombëtare të Regjistrimit për regjistrim, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", për aktet, faktet e prishjes dhe largimit të ortakëve. Nëse prishja bëhet me vendim gjykate, gjykata ia njofton vendimin Qendrës Kombëtare të Regjistrimit për regjistrim, sipas nenit 45 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit".

TITULLI V LIKUIDIMI I SHOQËRISË KOLEKTIVE Neni 53 Likuidimi i shoqërisë kolektive në gjendjen e aftësisë paguese

96

Prishja e shoqërisë kolektive në gjendjen e aftësisë paguese ka si pasojë hapjen e procedurave të likuidimit, sipas neneve 190 deri 205 të këtij ligji. Neni 54 Parashkrimi i padive ndaj një ortaku 1. Me përjashtim të rasteve kur padia ndaj shoqërisë kolektive ka një afat parashkrimi më të shkurtër, paditë ndaj një ortaku për detyrimet e shoqërisë kolektive ngrihen brenda 3 vjetëve pas prishjes së saj. 2. Parashkrimi nis në datën kur është regjistruar prishja e shoqërisë. 3. Nëse detyrimi ndaj shoqërisë kolektive bëhet i kërkueshëm pas regjistrimit të prishjes, parashkrimi nis në datën kur detyrimi bëhet i kërkueshëm. 4. Ndërprerja e parashkrimit për detyrimet e shoqërisë kolektive zbatohet edhe ndaj personave, që kanë pasur cilësinë e ortakut në çastin e prishjes. Neni 55 Parashkrimi në rastin e largimit të ortakut Ortaku i larguar nga shoqëria përgjigjet për detyrimet e shoqërisë që kanë lindur përpara largimit të tij, nëse këto detyrime kanë lindur përpara 3 viteve nga data e këtij largimi. Parashkrimi nis në datën e regjistrimit të largimit të ortakut.

PJESA III SHOQËRIA KOMANDITE Komente: 1. Shoqëria komandite është një formë ligjore shumë e dobishme për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, sidomos për biznesin familjar, sepse mundëson pjesëmarrjen e ortakëve, të cilët duan thjesht të bëjnë një investim të kufizuar pa marrë pjesë aktivisht në administrimin e firmës. Mirëpo, gjithmonë, duhet të jetë, të paktën, një person që të jetë i aftë dhe të ketë dëshirë ta administrojë personalisht firmën dhe të marrë përsipër përgjegjësinë e ortakut të pakufizuar.106 Nga ana tjetër, ky person mund të përfitojë nga fleksibiliteti më i madh i formës së shoqërisë komandite krahasuar me shoqërinë me përgjegjësi të kufizuar. 2. Shoqëria komandite ndryshon nga shoqëria kolektive kryesisht përsa i takon përgjegjësisë së kufizuar të ortakëve të kufizuar. Ortakët e kufizuar përgjigjen personalisht ndaj kreditorëve të shoqërisë vetëm deri në vlerën e pjesës së pashlyer të kontributeve të tyre në kapitalin e shoqërisë (neni 56, pika 1, neni 62, pika 1). Për rrjedhojë, duke paguar Termi “ortak i përgjithshëm” apo “ortak i pakufizuar” në gjuhën ligjore gjermane është “Komplementär”; ndërsa termi “ortak i kufizuar” është “Kommanditist”. Pothuajse gjithë gjuhët ligjore të rajonit i përdorin të dy termat. 106

97

kontributet e tyre, ortakët e kufizuar mund të shmangin tërësisht përgjegjësinë personale të mëtejshme të tyre. Ideja është që, pas kalimit të kontributeve në aktivet e shoqërisë, nuk është më e nevojshme që ortakët e kufizuar të përgjigjen në vlerën e të gjitha pasurive të tyre. Megjithatë, përgjegjësia përjashtohet vetëm me shlyerjen e kontributit (neni 62, pika 1). Rritja e paregjistruar e një kontributi të regjistruar prodhon efekte ndaj kreditorëve vetëm nëse shoqëria ka njoftuar kreditorin për këtë rritje, ose nëse rritja është publikuar në mënyrë të zakonshme. Kjo do të thotë se kreditorët mund të mbështeten vetëm tek vlera e tepërt e garantuar nga ortaku i kufizuar, por (ende) e paregjistruar në QKB, nëse janë njoftuar për këtë (neni 62, pika 2). Marrëveshjet ndërmjet ortakëve, që përjashtojnë ortakun e kufizuar nga detyrimi për të shlyer kontributet, apo që shtyjnë afatin e shlyerjes së këtyre kontributeve, nuk prodhojnë efekte ndaj kreditorëve (neni 62, pika 3). Kjo vlen edhe për zvogëlimin e kontributeve për sa kohë ky zvogëlim nuk është regjistruar, me përjashtim të rastit kur kreditori kishte dijeni për këtë zvogëlim. Megjithatë, zvogëlimi i kontributeve, edhe nëse është i regjistruar, nuk prodhon efekte ndaj kreditoreve, detyrimet e të cilëve kishin lindur përpara regjistrimit të këtij zvogëlimi (neni 62, pika 4). Nëse shoqëria i kthen ortakut të kufizuar kontributet e dhëna, ortaku i kufizuar përgjigjet ndaj kreditorëve sikur kontributi të mos ishte paguar ndonjëherë. I njëjti parim zbatohet edhe në rastet kur ortaku i kufizuar tërheq një pjesë të fitimit dhe pjesa e tij në shoqëri bëhet më e vogël se kontributi i marrë përsipër (neni 62, pika 5). Këto rregulla tregojnë një harmonizim të strukturuar të statusit të ortakut të kufizuar me pozicionin e anëtarëve në një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar. 3. Nuk është nevoja që një ortak i kufizuar të përjashtohet tërësisht nga administrimi dhe nga përfaqësimi i shoqërisë komandite. Në ligjin për shoqëritë tregtare, dispozitat që e përcaktojnë këtë (fjalia e dytë e nenit 59, pika 1, dhe neni 64, pika 3) janë vetëm norma të përgjithshme automatike. Kjo do të thotë se në Statut mund të parashikohet ndryshe (neni 58). Ndonëse i përjashtuar nga administrimi, ortaku i kufizuar mund t’i kundërshtojë vendimet e administrimit të ortakut të pakufizuar kur ky kryen veprime në shkelje të detyrës, tregon pakujdesi të pajustifikuar ose kur kryen një veprim qe shkon përtej aktivitetit të zakonshëm te shoqërisë (neni 59, pika 2). Këtu janë disa norma të rëndësishme që parashikojnë përgjegjësinë e pakufizuar të ortakut të kufizuar për shkak të njohjes ligjore të mënyrës se si ai “paraqitet” gjatë marrëdhënieve të jashtme të shoqërisë me tregun. Këto norma aplikojnë të njëjtin standard që kemi hasur gjatë trajtimit të çështjes së shfaqjes së përfaqësimit:107 personi, i cili shkakton një paraqitje të caktuar juridike, trajtohet sikur kjo paraqitje të ishte korrekte, përveçse kur palët e treta nuk kanë vepruar në mirëbesim. Këto janë rastet që trajtojnë nenet 64 dhe 65 janë, ku: 

107

ortaku i kufizuar jep pëlqimin që emri i tij të përfshihet në emrin e regjistruar të shoqërisë (neni 64, pika 1);

Shih, më lart, komentet për nenin 12.

98

  

ai vepron në emër të shoqërisë pa e bërë të ditur statusin e veçantë të përfaqësimit që ka (neni 64, neni 2); ai administron shoqërinë edhe pse nuk është përfshirë në administrimin e saj (neni 64, pika 3); ai bie dakord me themeluesit të tjerë për të marrë përsipër detyrimet e themelimit përpara regjistrimit (neni 65).

4. Mbi të gjitha, shoqëritë komandite përdoren për të krijuar të ashtuquajturat shoqëri jotipike ose shoqëri hibride, ku kuptimi i të dytës është ndërthurje e formave të shoqërive për të përfituar nga përparësitë thelbësore të secilës prej këtyre formave. Ndërthurje të tilla mbrohen përmes klauzolës për lirinë kontraktore të nenit 24, të cilit i referohet neni 56, pika 2. Aktualisht, nuk ka shumë të ngjarë që investuesit shqiptarë të përdorin forma të tilla jotipike apo hibride. Mbi të gjitha, forma fleksibël, “më pak e rregulluar” dhe “e ngjashme me shoqëritë e thjeshta” e SHPK-ve, që parashikon ligji i ri për shoqëritë tregtare, e bën të tepërt krijimin e shoqërive komandite jotipike. Kjo nuk do të thotë se forma të tilla do të lindin herët a vonë. Neni 56 Përkufizimi 1. Shoqëri komandite është shoqëria, në të cilën përgjegjësia e të paktën njërit prej ortakëve është e kufizuar deri në vlerën e kontributit të tij, ndërsa përgjegjësia e ortakëve të tjerë nuk është e kufizuar. Ortaku, përgjegjësia e të cilit është e kufizuar deri në vlerën e kontributit të tij, quhet ortak i kufizuar. Ortaku, përgjegjësia e të cilit nuk është e kufizuar deri në vlerën e kontributit të tij, quhet ortak i pakufizuar. Ortaku i pakufizuar ka statusin e ortakut të shoqërisë kolektive. 2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe, dispozitat që rregullojnë shoqërinë kolektive janë të zbatueshme edhe për shoqërinë komandite. Neni 57 Regjistrimi 1. Shoqëria komandite regjistrohet sipas neneve 26, 28, 32 e 34 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Nëse shoqëria komandite ka krijuar faqe të saj në internet, të dhënat që i njoftohen për regjistrim Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, publikohen në këtë faqe dhe u vihen në dispozicion personave të interesuar. Neni 58 Marrëdhëniet ndërmjet ortakëve Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut, marrëdhëniet ndërmjet ortakëve rregullohen nga nenet 59 deri 61 të këtij ligji. Statuti mund të

99

parashikojë ndalimin e konkurrencës, sipas nenit 17 të këtij ligji, edhe për ortakët e kufizuar. Neni 59 Administrimi 1. Veprimtaria tregtare e shoqërisë komandite administrohet nga një ose më shumë ortakë të pakufizuar. Ortakët e kufizuar nuk kryejnë veprime administrimi. 2. Një ortak i kufizuar nuk mund të kundërshtojë veprimet e administrimit të ortakut të pakufizuar, me përjashtim të rasteve kur ai kryen një veprim, që shkon përtej veprimtarisë të zakonshme të shoqërisë. Neni 60 Përballimi i humbjeve Ortaku i kufizuar përballon humbjet e shoqërisë deri në vlerën e pjesës së tij në kapital dhe vlerën e kontributeve ende të pashlyera. Neni 61 Ndalimi i përfaqësimit ligjor Ortaku i kufizuar nuk mund të veprojë si përfaqësues ligjor i shoqërisë komandite. Neni 62 Përgjegjësia e ortakëve të kufizuar 1. Ortaku i kufizuar përgjigjet personalisht ndaj kreditorëve të shoqërisë kolektive deri në vlerën e kontributeve të pashlyera. Ortaku i kufizuar nuk përgjigjet për detyrimet e shoqërisë, në rastin kur ka shlyer të gjitha kontributet e tij. 2. Rritja e paregjistruar e një kontributi të regjistruar prodhon efekte ndaj kreditorëve, vetëm nëse shoqëria ka njoftuar kreditorin për këtë rritje, ose nëse rritja është publikuar në mënyrë të zakonshme. 3. Marrëveshjet ndërmjet ortakëve, që përjashtojnë ortakun e kufizuar nga detyrimi për të shlyer kontributet, apo që shtyjnë afatin e shlyerjes së këtyre kontributeve, nuk prodhojnë efekte ndaj kreditorëve. 4. Zvogëlimi i kontributeve nuk prodhon efekte ndaj kreditorëve, për sa kohë ky zvogëlim nuk është regjistruar, me përjashtim të rastit kur kreditori kishte dijeni për këtë zvogëlim. Zvogëlimi i kontributeve, edhe nëse është i regjistruar, nuk prodhon efekte ndaj kreditorëve, detyrimet e të cilëve kishin lindur përpara regjistrimit të këtij zvogëlimi. 5. Nëse shoqëria i kthen ortakut të kufizuar kontributet e dhëna, ortaku i kufizuar përgjigjet ndaj kreditorëve sikur kontributi të mos ishte paguar ndonjëherë. I njëjti

100

parim zbatohet edhe në rastet kur ortaku i kufizuar tërheq një pjesë të fitimit dhe pjesa e tij në shoqëri bëhet më e vogël se kontributi i marrë përsipër. 6. Ortaku i kufizuar nuk është i detyruar t'i kthejë fitimet, të cilat i ka marrë në mirëbesim, në bazë të pasqyrave financiare, të përgatitura në mirëbesim. Neni 63 Regjistrimi i ndryshimeve të kontributit në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit Ortakët duhet t'i njoftojnë për regjistrim Qendrës Kombëtare të Regjistrimit të gjitha rritjet ose zvogëlimet e kontributit të një ortaku të kufizuar, sipas pikës 1 të nenit 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Neni 64 Përgjegjësia nga perceptimi i cilësive ligjore 1. Ortaku i kufizuar përgjigjet si ortak i pakufizuar, nëse emri i tij është përfshirë, me pëlqimin e tij, në emrin e regjistruar të shoqërisë. 2. Ortaku i kufizuar, që ka lidhur me një palë të tretë një marrëveshje në cilësinë e agjentit të autorizuar të shoqërisë, por pa u cilësuar si i tillë, përgjigjet për këtë veprim si të ishte ortak i pakufizuar, me përjashtim të rastit kur provon se i treti kishte dijeni për faktin se ortaku vepronte si agjent i autorizuar apo në bazë të rrethanave të qarta nuk kishte si të mos ishte në dijeni. 3. Ortaku i kufizuar përgjigjet për detyrimet e shoqërisë si të ishte ortak i pakufizuar, nëse ai vepron në kundërshtim me parashikimin e fjalisë së dytë të pikës 1 të nenit 59 të këtij ligji. Neni 65 Përgjegjësia përpara regjistrimit Kur themeluesit e shoqërisë komandite marrin përsipër detyrime për veprimtarinë tregtare të shoqërisë, përpara se shoqëria të regjistrohet në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit, ortaku i kufizuar, që pranon të marrë përsipër këto detyrime, përgjigjet si të ishte ortak i pakufizuar, me përjashtim të rastit kur provon se pala e tretë kishte dijeni për kufizimet e përgjegjësisë së tij, apo në bazë të rrethanave të qarta nuk kishte si të mos ishte në dijeni. Neni 66 Përgjegjësia e një ortaku të ri të kufizuar Ortaku i kufizuar, i cili fiton këtë cilësi në një shoqëri komandite ekzistuese, përgjigjet sipas dispozitave të nenit 62 të këtij ligji, për detyrimet e shoqërisë, që kanë lindur përpara fitimit të kësaj cilësie.

101

Neni 67 Largimi i ortakëve 1. Shoqëria komandite nuk prishet për shkak të vdekjes apo të prishjes së një ose më shumë prej ortakëve të kufizuar. 2. Nëse të gjithë ortaket e pakufizuar largohen nga shoqëria, atëherë shoqëria kolektive prishet dhe likuidohet sipas dispozitave të këtij ligji. 3. Nëse largohen të gjithë ortakët e kufizuar, atëherë veprimtaria tregtare e shoqërisë komandite mund të vazhdojë të ushtrohet në formën e një shoqërie kolektive apo, nëse mbetet vetëm një ortak i pakufizuar, veprimtaria mund të ushtrohet me statusin e tregtarit. 4. Ndryshimet e përmendura në pikat 1 e 3 të këtij neni duhet t'i njoftohen për regjistrim Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. 5. Prishja e shoqërisë komandite në gjendjen e aftësisë paguese ka si pasojë hapjen e procedurave të likuidimit, sipas neneve 190 deri 205 të këtij ligji.

PJESA IV SHOQËRITË ME PËRGJEGJËSI TË KUFIZUARA Komente: 1. Synimi i ligjit për shoqëritë tregtare është të ofrojë një sistem bashkëkohor, të qartë dhe të përditësuar të drejtimit të brendshëm të shoqërive, i aftë për të përthithur investime të huaja. Për këtë qëllim, ligji bën një ndryshim rrënjësor në modelin e shoqërive me përgjegjësi të kufizuar (SHPK), krahasuar me konceptin për SHPK-në sipas ligjit të mëparshëm për shoqëritë tregtare nr.7638. Ndryshimi më i rëndësishëm është shkalla në të cilën SHPK-ja e re mund të ndërtohet nga pjesëmarrësit e vet për t’iu përshtatur kushteve të tyre të veçanta. Janë ruajtur sa më pak kërkesa ligjore të detyrueshme dhe elemente mbrojtës. Kërkesat ligjore të detyrueshme minimale janë këto: 

  

mbrojtja e palëve të treta që të mos vihen në pozita të pafavorshme nga ndonjë rregull e brendshme e shoqërisë tregtare. Ky është një parim që vlen për të gjitha format e shoqërive. Shih nenin 12 dhe komentet përkatëse për të; regjistrimi në QKB. Shih nenin 69; detyrimi që ortakët të japin kontributet për të cilat është rënë dakord. Shih nenin 68, pika 1, nenin 102, pika 1; mbrojtja e ortakëve dhe kreditorëve duke parandaluar shpërndarjet, nëse anëtarët e këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës nuk vërtetojnë se shoqëria tregtare ka aftësi paguese. Shih nenet nga 77 deri në 79;

102

   

 

mbrojtja e ortakëve përmes rregullave për asamblenë e ortakëve. Shih nenet nga 81 deri në 90; rregulla për mbrojtjen e ortakëve në pakicë. Shih nenet nga 91 deri në 93; rregulla për detyrimin e besnikërisë të administratorëve. Shih nenin 98; mbrojtja e ortakëve dhe kreditorëve nga kapitalizimi i pamjaftueshëm për qëllime të paligjshme dhe format e tjera të abuzimit ndaj formës juridike të shoqërisë (neni 16, shih komentet përkatëse); rregullat për shpërndarjen. Shih nenet nga 99 deri në 104; rregullat për likuidimin. Në thelb, këto rregulla zbatohen për të gjitha format e shoqërive. Shih nenet nga 190 deri në 205.

2. Këto dispozita të detyrueshme u lënë fushë të gjerë lirie ortakëve, të cilët mund ta ndërtojnë shoqërinë tregtare në përshtatje të aktivitetit tregtar të tyre. Në rrethanat e mëposhtme, ligji parashikon dispozita model që mund të përjashtohen me mirëkuptim mes ortakëve dhe të konkretizohen në Statut:     

çfarëdo shumë kapitali mbi 100 lekë. Shih nenin 70; kushtet për kalimin e aksioneve. Shih nenin 73, pika 3; shpërndarja e fitimeve. Shih nenin 76; tërheqja e aksioneve. Shih nenin 80. shpërndarja e të drejtave të votës. Shih nenin 88.

3. Rreziku që shoqëron këtë model është se ai krijon mundësi për të pasur shoqëri me përgjegjësi të kufizuar për një publik më të gjerë dhe heq kufizime të tilla si rregullat tradicionale për mbrojtjen e kapitalit. Megjithatë, përvoja në një sërë Shtetesh Anëtare të BEsë ka treguar se është thuajse e pamundur që këto rregulla të vihen në zbatim dhe se fleksibiliteti në mënyrën e ndërtimit të shoqërive gjallëron sektorin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, ndërsa nuk është rritur numri i rasteve të informacioneve të rreme dhe mashtrimeve (shih, më poshtë, komentet për nenin 70). Për të mbrojtur kreditorët e SHPK-ve, fokusi i mëparshëm te sigurimi dhe mbajtja e një niveli kapitali është zëvendësuar tani me fokusin te përgjegjësia e administratorëve të shoqërisë. Po kështu, kreditorët mund të duan të mbrohen përmes negociimit të projektmarrëveshjeve të posaçme me SHPK-në. Për këtë arsye, ligji për shoqëritë tregtare është hartuar në mënyrë të thjeshtë dhe lejon fleksibilitet të madh për biznesmenët në ndërtimin e ndërmarrjeve të tyre. Rregullat e detyrueshme janë minimale, por, nëse disa ndërmarrje kanë nevojë për ndonjë dispozitë, Statuti mund të hartohet në mënyrë që ndërmarrja të ketë mundësi të shfrytëzojë pikat e saj të forta në interesin më të mirë të saj. Përveç kësaj, statutet model të SHPK-ve dhe SHA-ve mund të shërbejnë si udhëzues për hartuesit e Statutit.

103

TITULLI I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME Neni 68 Përkufizimi 1. Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar është një shoqëri tregtare, e themeluar nga persona fizikë ose juridikë, të cilët nuk përgjigjen për detyrimet e shoqërisë tregtare dhe mbulojnë personalisht humbjet e shoqërisë deri në pjesën e pashlyer të kontributeve të nënshkruara. Kontributet e ortakëve përbëjnë kapitalin e regjistruar të shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar. 2. Kapitali i shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar ndahet në një numër kuotash, në raport me kontributin dhënë nga çdo ortak në shoqëri. Çdo ortak zotëron një kuotë të vetme në shoqëri. Bashkëzotëruesit e një kuote, sipas nenit 72, të këtij ligji, gëzojnë cilësinë si një ortak i vetëm. 108 3. Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara nuk mund të ofrojnë kuotat e tyre si mjete investimi për publikun e gjerë. 4. Me përjashtim të rasteve kur ky ligj përcakton ndryshe, marrëdhëniet ndërmjet ortakëve mund të përcaktohen në statutin e shoqërisë. 5. Kontributi i ortakëve mund të jetë në para ose në natyrë (pasuri të luajtshme/të paluajtshme apo të drejta). Statuti përcakton mënyrat e shlyerjes së kontributeve. 6. Ortakët e një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar i vlerësojnë kontributet në natyrë në marrëveshje të ndërsjella me njëri-tjetrin dhe i shprehin vlerat e tyre në para. Nëse nuk mund të arrihet një marrëveshje, secili prej ortakëve mund t'i drejtohet gjykatës përkatëse, për të ngarkuar një ekspert vlerësues, me një vendim me efekt detyrues. Raporti i ortakëve ose i ekspertit për vlerësimin e kontributeve i dorëzohet Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, së bashku me të dhënat e tjera të kërkuara për regjistrim. Komente: 1. Aktivet e SHPK-së veçohen nga pasuritë private të ortakëve të tyre. Krahas kësaj, dhe në dallim nga shoqëritë kolektive dhe komandite, SHPK-të përgjigjen për borxhet e tyre vetëm me aktivet e veta. Për rrjedhojë, ato karakterizohen nga mungesa e përgjegjësisë personale të ortakëve kundrejt kreditorëve të shoqërisë. Këtë kuptim kanë edhe fjalët “përgjegjësi e kufizuar”. Megjithatë, ortakët duhet ta paguajnë të gjithë kontributin e tyre me qëllim që të përfitojnë nga përgjegjësia e kufizuar. Përndryshe, ata mbajnë mbulojnë humbjet e shoqërisë deri në pjesën e pashlyer të kontributeve (neni 68, pika 1). Moshlyerja e

108

Ndryshuar me ligjin nr. 29/2014, neni 8.

104

kontributit, për të cilin është rënë dakord, mund të jetë shkaku për përjashtimin e një ortaku, duke qenë se nuk është përmbushur një detyrim i brendshëm kundrejt shoqërisë (neni 102). 2. Neni 68, pika 2, u ndryshua në vitin 2014. Një nga ndryshimet thelbësore e bëra në fushën tregtare me ligjin nr.9901 lidhet me ndarjen në kuota e kapitalit të shoqërive me përgjegjësi të kufizuar. Sipas ligjit të mëparshëm nr.7638 për shoqëritë tregtare, kapitali i shoqërive me përgjegjësi të kufizuar duhet të ishte jo më i vogël se 100.000 lekë, dhe ndahej në pjesë të barabarta, vlera nominale e të cilave nuk mund të ishte më e vogël se 1.000 lekë. Sipas ligjit nr.9901, kapitali minimal i shoqërive me përgjegjësi të kufizuar u vendos në vlerën simbolike prej 100 lekë, në vijim të rekomandimeve të Grupit të Ekspertëve të Nivelit të Lartë të Legjislacionit për Shoqëritë Tregtare të BE-së109 dhe përvojës së mirë evropiane (Franca, Mbretëria e Bashkuar). Gjithashtu, duke pasur parasysh se, sipas ligjit nr.9901 dhe ligjit për titujt, kapitali i shoqërive me përgjegjësi të kufizuar nuk mund të përbëjë titull të tregtueshëm (letër me vlerë), ndarja e kapitalit në pjesë me vlerë nominale minimale të barabartë (si në ligjin e mëparshëm) nuk kishte kuptim. Për pasojë, ligji nr.9901 ndryshoi ndarjen e kapitalit të shoqërive me përgjegjësi të kufizuar nga një numër kuotash me vlerë të njëjtë në një numër kuotash të barabarta me numrin e ortakëve, por me vlerë të ndryshme, në raport me kontributin e secilit ortak në kapitalin e shoqërisë. Por, praktikisht, një numër i madh shoqërish me përgjegjësi të kufizuar nuk i është përshtatur kësaj kërkese ligjore, ndërsa QKB vazhdon ta regjistrojë kalimin e kapitalit të këtyre shoqërive në formën e shumë kuotave me vlerë të njëjtë. Rrjedhimisht, qëllimi i amendimit të bërë në vitin 2014 është të sqarojë një herë e përgjithmonë kërkesën ligjore se kapitali i shoqërive me përgjegjësi të kufizuar ndahet në kuota që janë të barabarta në numër me numrin e ortakëve, dhe secili ortak zotëron një kuotë të vetme të shoqërisë vlera e të cilës reflekton vlerën e kontributit që ortaku ka dhënë në shoqëri. 3. Neni 68, pika 3, vendos një dallim të rëndësishëm nga SHA-të. SHPK-të, në asnjë mënyrë, nuk mund t’i tregtojnë kuotat e kapitalit të tyre, si në rastin e një SHA-je që mund të zgjedhë të operojë me oferta publike. 4. Neni 68, pika 4, parashikon klauzolën për lirinë kontraktore referuar marrëdhënieve ndërmjet shoqërisë dhe pronarëve të saj. Kjo klauzolë krijon mundësi për investuesit që ta ndërtojnë SHPK-në sipas nevojave të biznesit të tyre brenda kufizimeve që renditen në komentet më lart.

109

http://ec.europa.eu/internal_market/company/modern/index_en.htm

105

Neni 69 Regjistrimi 1. Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar regjistrohet sipas neneve 26, 28, 32 e 35 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Nëse shoqëria tregtare ka krijuar një faqe të saj në internet, të dhënat që i njoftohen Qendrës Kombëtare të Regjistrimit publikohen në këtë faqe dhe u vihen në dispozicion personave të interesuar. Neni 70 Kapitali minimal Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar nuk mund të ketë një kapital më të vogël se 100 lekë. Komente: 1. Ligji për shoqëritë tregtare i vitit 2008 i ka ulur në mënyrë tërësore kërkesat ligjore për kapitalin minimal të ligjit të mëparshëm për shoqëritë tregtare nr.7638. Për pasojë, ai thuajse i ka eliminuar dispozitat për mbajtjen e nivelit të kapitalit. E vetmja dispozitë që ka mbetur, është kërkesa për nivelin minimal të kapitalit që caktohet në një shumë tepër të vogël. Kjo zgjidhje është një nga aspektet kryesore të modelit të ri dhe fleksibël të SHPK-së. Nuk ekziston asnjë akt ligjor evropian që ta pengojë këtë ulje rrënjësore, apo madje, eliminimin e plotë të kërkesave për kapitalin minimal për SHPK-të. Sipas legjislacionit të BE-së, “çmimi” për përgjegjësinë e kufizuar (domethënë, mungesa e përgjegjësisë personale të aksionarëve) të SHA-ve konsiston në mbrojtjen e aksionarëve dhe kreditorëve përmes kërkesave për kapitalin minimal, domethënë, këto shoqëri duhet të kenë një nivel fiks minimal të kapitalit që vendoset me ligj. Ky koncept ka gjetur shprehjen e vet rregullatore në Direktivën e Dytë 77/91/KEE dhe është zgjeruar edhe për SHPK-të në shumicën e Shteteve Anëtare që ndjekin traditën e së drejtës romake (Civil Law). 2. Megjithatë, vitet e fundit është debatuar shumë lidhur me dobishmërinë e këtij koncepti. Kapitali minimal ofron “siguri” vetëm kur themelohet shoqëria. Nëse, më tej, ai shpenzohet për shkak të humbjeve gjatë veprimtarive të përditshme, kjo mbrojtje nuk ekziston më. Shpenzimi i kapitalit garanci është krejt normal, nëse vlera e përcaktuar në fillim është e pamjaftueshme për të realizuar qëllimet e shoqërisë. Mbërritja e teknologjive të reja novatore nënkupton se paraja mund të transferohet në mbarë botën brenda një kohe shumë të shkurtër. Për rrjedhojë, është shumë e vështirë të ndiqen lëvizjet e vlerave të fondeve në llogaritë e shoqërisë në një moment të caktuar. Prandaj, është e logjikshme që të hiqet dorë nga sistemet e vjetra që mbështeteshin te librat kontabël, dhe të kalohet në një sistem që i penalizon administratorët me përgjegjësi personale, nëse e keqpërdorin formën e përgjegjësisë së kufizuar të aktivitetit tregtar.

106

3. Ky debat arriti në një pikë të nxehtë110 pas vendimit që mori GJED, sipas të cilit liria e vendosjes kërkon që Shtetet Anëtare të BE-së të lejojnë shoqëritë me model fleksibël (kapitali), të themeluara në Shtete të tjera Anëtare, që të ushtrojnë lirisht aktivitet në territorin e tyre, pavarësisht sa kufizues është modeli vendas. Kjo mund të rezultojë në një situatë ku SHPK-të e themeluara në përputhje me rregullat më të rrepta të një Shteti Anëtar të BE-së, mund të jenë më të pakta në numër sesa SHPK-të e themeluara në përputhje me rregulla më të buta të një Shteti Anëtar tjetër. Kujtojmë shembullin e Gjermanisë, ku brenda vetëm pak vitesh janë regjistruar mbi dyzet mijë shoqëri me përgjegjësi të kufizuar angleze. Shqipëria kërkoi ta shmangte këtë situatë, duke miratuar ndryshimin e lartpërmendur tërësor në rregullat për SHPK-të. Kjo gjë ndihmon në mënyrë të konsiderueshme në thithjen e investimeve të huaja. 4. Pra, në teori, kërkesa për kapitalin minimal për SHPK-të mund të ishte hequr fare, duke qenë se legjislacioni evropian nuk parashikon asnjë detyrim ligjor për këtë. Megjithatë, ekzistojnë disa arsye praktike pse duhet kërkuar, të paktën, një vlerë e vogël për kapitalin minimal: të drejtat që lindin nga kuota e pjesëmarrjes në kapital (aksionet), si: të drejtat e votës etj., mund t’i cilësohen një pronari me lehtësi dhe qartësi më të madhe nëse përcaktohen si pjesë e një kapitali nominal. Në të vërtetë, tani, disa Shtete Anëtare të BE-së po përpiqen që, nga njëra anë, t’i ruajnë këto avantazhe, dhe nga ana tjetër, të marrin në konsideratë një lirshmëri më të madhe, duke e ulur tërësisht nivelin e kapitalit minimal të kërkuar me ligj. Tani, legjislacioni i Mbretërisë së Bashkuar lejon që SHPK-të të themelohen me një sterlinë. Të njëjtën gjë bën edhe legjislacioni i Francës (një euro). Faktikisht, kjo do të thotë se u lihet në dorë themeluesve të vendosin se çfarë vlere duan të kontribuojnë në mënyrë që të përmbushin kërkesat fillestare të biznesit të tyre dhe të japin një sinjal “serioziteti” për tregun. Dhe, më pas, u takon palëve të treta (sidomos kreditorëve) të vendosin nëse shoqëria tregtare duket se i ka fondet e mjaftueshme. 5. Megjithatë, meqenëse ruajtja e nivelit të kapitalit e humbet kuptimin e vet, nëse kapitali minimal ulet në 100 lekë, për të qenë i pranueshëm nga pikëpamja ligjore vendimi i administratorëve për t’u shpërndarë pagesa pronarëve duhet t’i nënshtrohet një “testi të aftësisë paguese” shtesë. Administratorët përgjigjen përpara shoqërisë për saktësinë e testit të aftësisë paguese dhe duhet të nënshkruajnë një “certifikatë të aftësisë paguese” ku vërtetohet se, pas pagimit të dividendëve, aktivet e shoqërisë gjithsesi i mbulojnë plotësisht detyrimet dhe se shoqëria ka aktive likuide të mjaftueshme për të bërë shlyerjen e pasiveve të veta brenda afatit gjatë dymbëdhjetë muajve në vijim. Përfshirja e këtij “testi të aftësisë paguese” është një metodë mbrojtëse për shoqëritë pa kapital minimal. Grupi i Nivelit të Lartë të Ekspertëve të Legjislacionit për Shoqëritë Tregtare e ka rekomanduar këtë si metodë

E kemi përmendur këtë edhe në komentet për nenin 8 për “konfliktin e ligjeve” dhe ligjin përkatës shqiptar për të drejtën private ndërkombëtare. 110

107

alternative ndaj kërkesave për kapital minimal.111 Ligji për shoqëritë tregtare e parashikon këtë koncept në nenet nga 77 deri në 79. 6. Është krejt e sigurt se një test i tillë i aftësisë paguese dhe përgjegjësia përkatëse e administratorëve të SHPK-së e pengojnë shpërndarjen e dividendëve në rast të “kapitalizimit të pamjaftueshëm”. E, megjithatë, çfarë do të thotë “kapitalizëm i pamjaftueshëm” në kushtet e SHPK-ve? Siç e kemi thënë më parë (komentet për nenin 16), kapitalizimi i pamjaftueshëm mund të rezultojë në “shpimin e perdes së korporatës” dhe mund t’i bëjë administratorët e SHPK-së (apo pronarët e mëdhenj dominues) që të përgjigjen personalisht, por vetëm në rast të veprës së paligjshme financiare. Një SHPK, që mund të themelohet me 100 lekë, nuk quhet automatikisht me kapital të pamjaftueshëm. Shoqërisë i nevojitet kapital i mjaftueshëm kur të nisë faktikisht operacionet e veta. Asambleja e Përgjithshme duhet të vendosë se çfarë duhet të ndodhë nëse ekziston një rrezik i paaftësisë paguese (neni 82, pika 3). Fakti i kapitalizimit të pamjaftueshëm duhet t’i referohet gjithmonë kontekstit konkret të mbajtjes së kapitalit të formës së shoqërisë në fjalë dhe sjelljes përkatëse të pronarëve, aksionarëve dhe administratorëve. Sa i takon vlerës së ulët të kapitalit minimal dhe testit të aftësisë paguese të SHPK-ëve, vetëm synimet e paligjshme të themeluesve ose pronarëve mund të shërbenin faktikisht si shkas për aplikimin e rregullës e nenit 16 për shpimin e perdes këtu. Me fjalë të tjera, dijenia (e prezumuar) për pamundësinë e përmbushjes së kërkesave për shlyerje të kreditorëve, që kërkon kjo dispozitë, mund të shndërrohet në tregtim të padrejtë të qëllimshëm ose të paligjshëm (neni 98, pika 4): një administrator, i cili vijon të zhvillojë aktivitet duke hyrë me dashje në borxhe të tjera kur e di se shoqëria nuk do të mund t’i shlyejë asnjëherë dhe, për rrjedhojë, nuk e mbledh Asamblenë e Përgjithshme, siç e kërkon neni 82, pika 3, rrezikon të bëhet objekt jo vetëm i padive për dëmshpërblim sipas nenit 98, pika 4, por edhe i kërkesës për t’u përgjigjur personalisht sipas nenit 16. Po kështu rrezikojnë ortakët, të cilët e kanë kompetencën për ta bindur administratorin që të veprojë kështu. Ky është një shembull tjetër i mënyrës me të cilën ligji për shoqëritë tregtare i ka zëvendësuar dispozitat për sigurimin dhe mbajtjen e kapitalit, duke u fokusuar te detyrat e administratorëve. 7. Një përjashtim tjetër i SHPK-së nga shlyerja e kapitalit themeltar mund të gjendet në nenin 41 të ligjit për regjistrimin e biznesit. Ai e shfuqizon kërkesën “klasike” për sigurimin e kapitalit që kontributet në mjete monetare dhe në natyrë gjatë themelimit të SHPK-së të paguhen pjesërisht ose plotësisht. Neni 41 i ligjit për regjistrimin e biznesit thotë se shlyerja e kapitalit themeltar nuk përbën kusht për regjistrimin fillestar të SHPK-së (me përjashtim të rastit kur në ligje të posaçme parashikohet ndryshe). Megjithatë, rregulla (“e jashtme”) që mosshlyerja e kontributit nuk pengon regjistrimin dhe fillimin e aktivitetit të shoqërisë si person juridik, nuk i përjashton pronarët nga detyrimi (“i brendshëm”) për të shlyer kontributet, për të cilat është rënë dakord, kur e kërkon shoqëria tregtare. Mosshlyerja e kontributeve mund të jetë shkak i përjashtimit të pronarit (neni 102). 111

Shih, më lart, Kreun B.I.

108

Neni 71 Shoqëria me ortak të vetëm 1. Nëse shoqëria mbetet me një ortak, atëherë ortaku i vetëm detyrohet ta regjistrojë këtë fakt, sipas nenit 43, të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. Nëse ortaku i mbetur nuk përmbush këtë detyrim, atëherë ortaku përgjigjet personalisht për detyrimet që shoqëria merr përsipër nga data në të cilën duhet të ishte kryer regjistrimi, sipas këtij neni, deri në datën në të cilën ky regjistrim u krye efektivisht.112 2. Nga çasti i regjistrimit të ndryshimit, sipas pikës 1 të këtij neni, shoqëria tregtare vijon si shoqëri me përgjegjësi të kufizuar me ortak të vetëm. Komente: 1. Sipas tekstit fillestar të nenit 71, pika 1, të ligjit nr.9901, kur shoqëria me përgjegjësi të kufizuar mbetet me një ortak, ortaku i vetëm mbart detyrimin të regjistrojë këtë fakt, sipas nenit 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”, i ndryshuar. 2. Gjatë procesit të diskutimeve në periudhën 2011-2012 për amendamentet ndaj ligjit për shoqëritë tregtare të vitit 2008, disa palë interesi e shqyrtuan me kujdes këtë dispozitë. Një çështje kishte të bënte me përkthimin në anglisht të tekstit, sipas të cilit thuhej se: “(1) Kur shoqëria mbetet me një ortak, ortaku i vetëm mbart detyrimin të regjistrojë këtë fakt dhe emrin e tij sipas nenit 43 të ligjit ‘Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit’, i ndryshuar. Nëse ortaku i mbetur nuk e përmbush këtë detyrim, ai përgjigjet personalisht për detyrimet që merr përsipër shoqëria gjatë kësaj kohe.” Kjo do të thotë se ortaku i vetëm ka një kohë të kufizuar gjatë së cilës mban përgjegjësi. Ortaku i vetëm nuk ka përgjegjësi të kufizuar që nga koha e uljes së numrit e deri në regjistrimin e shoqërisë me një ortak. Pas kësaj, shoqëria me një ortak është shoqëri me përgjegjësi të kufizuar dhe ortaku ka përgjegjësi të kufizuar për detyrimet e tij pas regjistrimit. Në versionin në shqip thuhej: “Nëse ortaku i mbetur nuk e përmbush këtë detyrim, ortaku përgjigjet personalisht për detyrimet që ka marrë përsipër shoqëria”. Kuptimi i tekstit në versionin shqip ishte se detyrimet për një ortak të vetëm mund të ishin më të rënda, sepse ortaku i vetëm dukej, sipas formulimit të mëparshëm, se ishte përgjegjës edhe pas regjistrimit të shoqërisë si shoqëri me ortak të vetëm. Për ta qartësuar këtë çështje dhe për të kufizuar kohën gjatë së cilës ortaku i vetëm mban këtë barrë, u ndryshua pika 1 e nenit 71 si më lart. 3. Duhet theksuar se detyrimi për të njoftuar mbetjen e një ortaku apo aksionari të vetëm është pjesë e kërkesave të Direktivës 89/667/KEE. Ky ndryshim është plotësisht në përputhje me Direktivën e BE-së. 112

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 9.

109

4. Ligji për shoqëritë tregtare merr në konsideratë themelimin e SHPK-ve me ortak të vetëm (shih, më lart, komentet për nenin 3). Kjo ka veçanërisht rëndësi për shoqëritë mëma që duan të krijojnë filiale me pronësi të plotë, si një mjet për të kufizuar rreziqe të caktuara që të mos dalin jashtë disa aktiveve të caktuara. Megjithatë, një shoqëri me ortak të vetëm mund të krijohet edhe pasi shoqëria të jetë themeluar, fillimisht, nga disa ortakë. Kjo ngjarje duhet të bëhet e ditur përmes regjistrimit të posaçëm në QKB. Përndryshe, privilegji i përgjegjësisë së kufizuar humbet (neni 71, pika 1) gjatë kohës kur ndodh një shkelje e ligjit. Nga ana tjetër, një shoqëri me ortak të vetëm mund ta ndryshojë lehtësisht statusin e vet dhe të bëhet një shoqëri me disa ortakë përmes përdorimit të instrumentit të zmadhimit të kapitalit dhe/ose kalimit të kuotave te ortakët e rinj. Gjithashtu, është e qartë se ky ndryshim duhet depozituar në regjistrin e Qendrës Kombëtare të Biznesit (neni 43 i ligjit për regjistrimin e biznesit). Sa i takon klauzolës së posaçme për veprimet ligjore me veten për shoqëritë me ortak të vetëm, jeni të lutur të lexoni komentet për nenin 13. TITULLI II KUOTAT DHE KALIMI I KUOTAVE Neni 72 Zotërimi i kuotave 1. Kuota e shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar mund të zotërohet nga një ose më shumë persona. 2. Në rastin kur një kuotë e kapitalit të shoqërisë zotërohet nga më shumë se një person, në marrëdhënie me shoqërinë këta persona trajtohen si një ortak dhe të drejtat e tyre ushtrohen, nëpërmjet një përfaqësuesi të përbashkët. Këta persona përgjigjen personalisht dhe në mënyrë solidare për detyrimet që lindin nga zotërimi i kuotës. 3. Personat që zotërojnë një kuotë të kapitalit të shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar, merren vesh ndërmjet tyre për ndarjen e të drejtave e të detyrimeve, që rrjedhin nga kjo kuotë. Këto të drejta e detyrime mund të ndahen në mënyrë të barabartë ose jo. 4. Veprimet e shoqërisë ndaj kuotës së zotëruar nga më shumë se një person krijojnë pasoja ndaj të gjithë zotëruesve të saj edhe nëse veprimi i shoqërisë i drejtohet vetëm njërit prej zotëruesve. 5. Shoqëria tregtare mund të lëshojë një certifikatë për të vërtetuar zotërimin e kuotës së kapitalit. Kjo certifikatë lëshohet në emër të personit apo të personave, që zotërojnë kuotën dhe nuk përbën letër me vlerë. 6. Nëse personat që zotërojnë një kuotë nuk arrijnë një marrëveshje, sipas pikës 3 të këtij neni, atëherë zbatohen dispozitat e Kodit Civil për bashkëpronësinë. Komente:

110

Identiteti i ortakëve mund të verifikohet duke iu drejtuar QKB-së. Çdo kalim kuote pronësie duhet depozituar në regjistër në QKB (neni 74, pika 2, neni 43 i ligjit për regjistrimin e biznesit). Neni 43, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit i zbaton rregullat për regjistrimin fillestar edhe për regjistrimin e ndryshimeve. Kjo do të thotë se çdo kalim kuote duhet të depozitohet në regjistër brenda 30 ditëve nga ngjarja apo kontrata e kalimit (nenet 73 dhe 74) (neni 22, pika 3, i ligjit për regjistrimin e biznesit). Për ortakun mund të lëshohet një certifikatë pronësie, por ajo nuk mund të trajtohet dhe të kalohet si letrat me vlerë (neni 72, pika 5). Kjo normë e pengon qëllimisht krijimin e një tregu për kuotat e pronësisë së shoqërive me përgjegjësi të kufizuar (shih edhe pikën 3 të nenit 68). Neni 73 Mënyrat e fitmit dhe kalimit të kuotave 1. Kuotat e kapitalit të një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar e të drejtat që rrjedhin prej tyre mund të fitohen apo kalohen nëpërmjet: a) kontributit në kapitalin e shoqërisë; b) shitblerjes; c) trashëgimisë; ç) dhurimit; d) çdo mënyre tjetër të parashikuar me ligj. 2. Në rastet e kalimit të kuotave me kontratë, kushtet dhe momenti i kalimit të titullit të pronësisë mbi kuotën, si dhe kushtet e tjera të kalimit, përfshi momentin e pagesës së çmimit, rregullohen nga kontrata. Kontrata për kalimin e kuotës hartohet në formë shkresore, dhe noterizimi nuk përbën kusht për vlefshmërinë apo regjistrimin e kontratës. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet shprehimisht ndryshe nga ligji apo kur palët bien dakord në kontratë, vlefshmëria e kalimit të titullit të pronësisë mbi kuotat nuk do të kushtëzohet nga kryerja e formaliteteve të ndryshme me efekt deklarativ, përfshi këtu formalitetet e regjistrimit ose të publikimit të kontratës apo të kalimit të titullit. 113 3. Statuti mund të kushtëzojë kalimin e kuotave, veçanërisht duke përcaktuar miratimin e shoqërisë ose të drejtën e parablerjes në favor të shoqërisë apo të ortakëve të tjerë. Komente: 1. Gjatë procesit të diskutimeve në periudhën 2011-2012 për amendamentet ndaj ligjit për shoqëritë tregtare të vitit 2008 doli qartë se për konfirmimin e kalimit të kuotave të pronësisë përdorej praktika tradicionale shqiptare, pra, përpara ligjit për shoqëritë tregtare të vitit 2008. Kur kaloheshin kuotat e pronësisë, kontratat nuk njiheshin nëse nuk noterizoheshin. Nuk ishte 113

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 10.

111

ky synimi i ligjit të vitit 2008, pavarësisht nga neni 73. Gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare në periudhën 2011-2012 u propozua një amendament për të qartësuar ligjin dhe për të shpjeguar qartë se gjatë kalimit të kuotave të pronësisë nuk është nevoja për procesin e noterizimit. Amendamentet e propozuara tregojnë se pronësia është e sigurt kur kontrata është e vlefshme dhe përfunduar. Gjithashtu, amendamentet ndjekin kërkesat e paraqitura nga grupet e interesit si pasojë e problematikave të hasura gjatë procedurave të regjistrimit në QKB të kontratave të kalimit të kuotave të shoqërive me përgjegjësi të kufizuar. Amendamentet ndaj nenit 73, pika 2, kanë për qëllim lehtësimin e këtyre procedurave pranë QKB-së. 2. SHPK-të synojnë për të plotësuar nevojat e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Në mënyrë tipike, ato financohen nga një grup i vogël ortakësh, të cilët kanë vullnetin që të sigurojnë kapitalin e shoqërisë pa iu drejtuar publikut, sepse duan që vetëm ato ta kenë nën kontroll ndërmarrjen e tyre. Për rrjedhojë, edhe kalimi i kuotave të pronësisë, në mënyrë tipike, mund t’u nënshtrohet kërkesave ligjore që pengojnë kalimin lehtësisht të kuotave te të tretët (neni 73, pika 3). Neni 74 Pasojat e kalimit të kuotave 1. Personi që kalon kuotën dhe ai që e fiton atë përgjigjen në mënyrë solidare ndaj shoqërisë për detyrimet që rrjedhin nga zotërimi i kuotës, nga çasti i kalimit të kuotave, deri në çastin e regjistrimit të kalimit, sipas pikës 2 të këtij neni. 2. Shoqëria regjistron kalimin e kuotës, sipas nenit 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Regjistrimi i kalimit të kuotave ka efekt deklarativ. Komente: Pasojat e kalimit të kuotave me kontratë (pika 2 e nenit 73) meritojnë një shënim specifik: neni 74, pika 2, parashikon që pronësia mbi kuotën gjykohet e transferuar në bazë të dispozitave të kontratës. Kalimi i pronësisë nuk lidhet me regjistrimin në QKB. QKB-ja vetëm regjistron zotëruesin e ri. Me fjalë të tjera, këtu, regjistrimi i kalimit në QKB nuk luan asnjë rol formal në kalimin e të drejtave. Po kështu, për shkak të strategjisë për liberalizimin për SHPK-të, nuk kërkohet asnjë regjistër i ortakëve, në të cilin të regjistrohej kalimi i kuotave. Tani, ky është një dallim i madh midis regjimit të SHA-ve dhe sistemit të SHPK-ve (shih nenin 117, pika 2, dhe nenin 119 në rastin e SHA-ve). Neni 75 Pjesëtimi i kuotave dhe transferimi i tyre 1. Me përjashtim të rasteve kur kjo është e ndaluar nga statuti, kuotat mund të pjesëtohen për shkak të kalimit të tyre.

112

2. Dispozitat e nenit 73 të këtij ligji për kalimin e kuotave zbatohen edhe për kalimin e pjesëve të kuotave. TITULLI III MARRËDHËNIET NDËRMJET SHOQËRISË DHE ORTAKËVE Neni 76 Shpërndarja e fitimeve 1. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut, ortakët kanë të drejtë të ndajnë pjesën e fitimit të deklaruar në pasqyrat financiare të shoqërisë. 2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut, fitimi u shpërndahet ortakëve në raport me kuotat e zotëruara. Neni 77 Kufizimet e shpërndarjeve, certifikata e aftësisë paguese 1. Shoqëria mund t'u shpërndajë fitime ortakëve, vetëm nëse pas pagimit të dividendit: a) aktivet e shoqërisë mbulojnë tërësisht detyrimet e saj; b) shoqëria ka aktive likuide të mjaftueshme për të shlyer detyrimet që bëhen të kërkueshme brenda 12 muajve në vazhdim. 2. Administratorët lëshojnë një certifikatë të aftësisë paguese, e cila konfirmon shprehimisht se shpërndarja e propozuar e dividendëve përmbush kërkesat e pikës 1 të këtij neni, ndërsa kur gjendja e shoqërisë tregon se shpërndarja e propozuar e dividendëve nuk i përmbush këto kritere, administratorët nuk mund ta lëshojnë këtë certifikatë. 3. Kërkesat e pikave 1 dhe 2, të këtij neni, zbatohen gjithashtu në rastet kur, pavarësisht nga dhënia e miratimeve të nevojshme, sipas nenit 13, të këtij ligji, shoqëria do të kryejë një pagesë në favor të një prej ortakëve të saj, në bazë të një marrëveshjeje të lidhur mes shoqërisë dhe ortakut, e cila përmban kushte më pak të favorshme për shoqërinë, në krahasim me kushtet normale të tregut.114 4. Administratorët përgjigjen ndaj shoqërisë për vërtetësinë e certifikatës së aftësisë paguese që duhet të lëshohet sipas këtij neni. Komente: Gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare në periudhën 2011-2012, disa grupe të interesit treguan interes për ta qartësuar nenin 77 të ligjit nr.9901, që rregullon rastin e shpërndarjeve të ndaluara të dividendit, që shoqëria me përgjegjësi të kufizuar u bën ortakëve. 114

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 11.

113

Duke pasur parasysh se shoqëritë mund t’i anashkalojnë detyrimet sipas nenit 77 të ligjit, duke shpërndarë dividendët në formën e kontratave të tjera për ortakët e saj, administratorët duhet të hartojnë certifikatën e aftësisë paguese sipas nenit 77, edhe për rastin kur shoqëria i paguan ortakut një shumë në bazë të një marrëveshje me kushte që nuk janë kushte normale tregu. Neni 78 Përgjegjësia personale për shpërndarjet e ndaluara 1. Administratorët, të cilët nga pakujdesia lëshojnë një certifikatë të pasaktë të aftësisë paguese, sipas pikës 2 të nenit 77 të këtij ligji, përgjigjen personalisht përpara shoqërisë për kthimin e dividendëve të shpërndarë. 2. Ortakët, që kanë marrë nga shoqëria dividendë, përgjigjen personalisht ndaj shoqërisë për kthimin e dividendëve, që u janë shpërndarë kur nuk është lëshuar certifikata e aftësisë paguese, ose kur, pavarësisht lëshimit të certifikatës, këta ortakë kanë pasur dijeni për gjendjen e paaftësisë paguese të shoqërisë, sipas pikës 1 të nenit 77 të këtij ligji, ose në bazë të rrethanave të qarta nuk mund të mos kishin pasur dijeni për këtë gjendje. Neni 79 Rikthimi i shpërndarjeve të ndaluara 1. Paditë e shoqërisë, siç parashikohet në nenin 78 të këtij ligji, mund të ngrihen edhe sipas pikës 3 të nenit 10 të këtij ligji. 2. Parashkrimi i padive, sipas pikës 1 të këtij neni, nis në datën kur është kryer shpërndarja e ndaluar. Neni 80 Anulimi i kuotave nga shoqëria 1. Statuti mund të parashikojë të drejtën e shoqërisë për të anuluar një kuotë. Në këto raste statuti duhet të parashikojë shkaqet e procedurat për anulimin e likuidimin e kuotës. 2. Kuota mund të anulohet në çdo rast me miratimin e ortakut përkatës, me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga statuti. 3. Të drejtat e detyrimet, që i rrjedhin ortakut nga zotërimi i kuotës, shuhen me anulimin e saj. Komente: 1. Tërheqje e kuotës do të thotë anulim i kuotës dhe i të drejtave përkatëse si ortak. Duhet bërë dallimi nga situata ku shoqëria blen kuotat e veta. Blerja bën që kuota apo aksioni të vazhdojë të ekzistojë. Blerja e kuotave të veta nga ana e SHPK-së pasqyrohet shprehimisht në

114

ligjin për shoqëritë tregtare vetëm në dy raste kur janë të përfshirë ortakë, të cilëve u lejohet t’i kërkojnë shoqërisë t’ua riblejë kuotat (neni 84, pika 2, shkronja “b” dhe neni 212). Përgjithësisht, një blerje e tillë lejohet për SHPK-të, duke qenë se modeli i SHPK-ve sipas ligjit për shoqëritë tregtare nuk aplikon ndonjë mekanizëm të mbajtjes së kapitalit që, zakonisht, kufizon mundësinë e blerjes së kuotave të veta përmes shoqërisë (shih komentet për nenin 133, më poshtë, për SHA-të). 2. Zakonisht, një arsye për tërheqjen, që parashikohet nga Statuti, është largimi i një ortaku, i cili bëhet i papranueshëm për të tjerët ose për shoqërinë, pa iniciuar procedurën që parashikon neni 120. Kjo është legjitime, këtu, sa i takon strukturës personale të SHPK-së, për aq sa dispozitat e Statutit janë mjaftueshmërisht të përpikta në përcaktimin e kushteve të tërheqjes dhe i japin mundësi ortakut të shprehë mendimin e tij. Një tërheqje e tillë nuk mund ta befasojë ortakun në fjalë, sepse kjo mundësi është parashikuar në Statutin për të cilin ai ka rënë dakord si themelues apo si ortak i ri. Një arsye tjetër mund të jetë parandalimi i personave të jashtëm që të mos bëhet ortakë të shoqërisë, për shembull, kur një kreditor merr kuotën e një ortaku gjatë procedurës së përmbarimit ose falimentimit (lidhur me ortakun, jo me shoqërinë!). TITULLI IV ORGANET E SHOQËRISË Komente: Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar përjashtohen nga “strukturat me këshill”. Për t’iu përshtatur përmasave më të vogla dhe karakterit më “personal” të marrëdhënieve ndërmjet ortakëve, ligji parashikon vetëm kërkesën për Asamblenë e Përgjithshme dhe administratorët (nenet 81 dhe 95). KREU 1 ASAMBLEJA E PËRGJITHSHME Neni 81 Të drejtat dhe detyrimet 1. Asambleja e përgjithshme është përgjegjëse për marrjen e vendimeve për shoqërinë për çështjet e mëposhtme: a) përcaktimin e politikave tregtare të shoqërisë; b) ndryshimet e statutit; c) emërimin e shkarkimin e administratorëve; ç) emërimin e shkarkimin i likuiduesve dhe të ekspertëve kontabël të autorizuar; d) përcaktimin e shpërblimeve për personat e përmendur në shkronjat "c" dhe "ç" të kësaj pike;

115

dh) mbikëqyrjen e zbatimit të politikave tregtare nga administratorët, përfshirë përgatitjen e pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë se veprimtarisë; e) miratimin e pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë së veprimtarisë; ë) zmadhimin dhe zvogëlimin e kapitalit; f) pjesëtimin e kuotave dhe anulimin e tyre; g) përfaqësimin e shoqërisë në gjykatë dhe në procedimet e tjera ndaj administratorëve; gj) riorganizimin dhe prishjen e shoqërisë; h) miratimin e rregullave procedurale të mbledhjeve të asamblesë; i) çështje të tjera të parashikuara nga ligji apo statuti. 2. Asambleja e përgjithshme merr vendime për çështjet e përcaktuara në shkronjat "e" dhe "ë" të pikës 1 të këtij neni, pas marrjes dhe shqyrtimit të dokumenteve përkatës. 3. Nëse shoqëria zotërohet nga një ortak, të drejtat dhe detyrimet e asamblesë së përgjithshme ushtrohen nga ortaku i vetëm. Të gjitha vendimet e marra nga ortaku i vetëm regjistrohen në një regjistër të vendimeve, të dhënat e të cilit nuk mund të ndryshohen ose të fshihen. Duhen regjistruar në veçanti, por pa u kufizuar në to, vendimet për: a) miratimin e pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë së veprimtarisë; b) shpërndarjen e fitimeve vjetore dhe mbulimin e humbjeve; c) investime; ç) vendimet për riorganizimin dhe prishjen e shoqërisë. Vendimet e paregjistruara në regjistrin e vendimeve janë absolutisht të pavlefshme. Shoqëria nuk mund t'i kundrejtojë pavlefshmërinë të tretit, që ka fituar të drejta në mirëbesim, përveç rastit kur shoqëria provon se i treti ka pasur dijeni për pavlefshmërinë, apo në bazë të rrethanave të qarta nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të. Komente: 1. Asambleja e Përgjithshme është një organ i fuqishëm: ajo përcakton politikat e biznesit dhe është e ngarkuar me monitorimin dhe mbikëqyrjen e zbatimit të këtyre politikave nga ana e administratorëve (neni 81, pika 1, shkronja “a” dhe “dh”). Ajo emëron dhe shkarkon administratorët dhe përcakton shpërblimin e tyre (shkronja “ë” dhe “d”). Në këtë aspekt, është me rëndësi të theksohet se e drejta për shkarkimin e administratorit, në çdo kohë, me shumicë të zakonshme nuk mund të hiqet me Statut apo me kontratë (neni 95, pika 6). E fundit, për nga radha por jo për nga rëndësia, Asambleja e Përgjithshme mund ta ndryshojë Statutin me qëllim zgjerimin e funksioneve të saj (neni 81, pika 1, nënpika 14, neni 87). Megjithatë,

116

modeli i drejtimit të brendshëm, që përdoret këtu, nuk nxit me çdo kusht një strukturë “hierarkike”, por, më shumë, parashikon një “drejtpeshim të lirshëm të pushtetit” ndërmjet organeve të shoqërisë në interes të shoqërisë. Kjo është shumë më realiste, meqenëse shpërndarja reale e pushtetit në një shoqëri varet nga shpërndarja e kuotave dhe nga personat që i përfaqësojnë ato. Modeli që jep ligji kërkon shumë bashkëpunim ndërmjet Asamblesë së Përgjithshme dhe administratorëve. Me qëllim që të përcaktojë politika biznesi të përshtatshme, Asambleja e Përgjithshme duhet të marrë informacion të mjaftueshëm nga administratorët (neni 95, pika 3, shkronjat “c”, “ç”, “d” dhe “e”). Fleksibilitet i SHPK-ve do të thotë se do të ketë ndërmarrje të veçanta që do të duan të hartojnë Statutin për objektivat e veta. Është me rëndësi që kjo të theksohet kur Asambleja e Përgjithshme dhe administratorët përcaktojnë proceset, rregulloret dhe procedurat e shoqërisë. Gjithashtu, Statutet model mund të jenë të dobishme për strukturimin e shoqërisë tregtare me saktësi duke bërë të mundur që palët e interesit të theksojnë objektivat tregtarë. Nënvizohen, gjithashtu, rastet e rëndësishme që parashikohen nga neni 82, pikat nga 3 deri në 5, në bazë të të cilit Asambleja e Përgjithshme duhet të mblidhet kur ekziston rreziku i paaftësisë paguese dhe kur duhet bërë një blerje e aktiveve madhore (neni 95, pika 4). Me fjalë të tjera, ligji i ri për shoqëritë tregtare nuk parashikon që Asambleja e Përgjithshme të përfshihet drejtpërdrejt në marrjen e vendimeve për administrimin e shoqërisë. Politika e përgjithshme përcaktohet gjatë mbledhjeve të zakonshme që, përgjithësisht, zhvillohen vetëm një herë në vit (neni 82, pika 1). Pasi Asambleja përcakton politikën e biznesit, janë administratorët ata, të cilët, faktikisht, kryejnë aktivitetin e shoqërisë (neni 95, pika 3, shkronja “a”). Në këtë pikë, Asambleja e Përgjithshme merr funksione mbikëqyrëse sa u takon aktiviteteve të administratorëve (neni 81, pika 1, shkronja “dh”). Sidoqoftë, meqenëse investuesit në një SHPK, përgjithësisht, kanë interes personal për mënyrën si administrohet shoqëria, ata mund të përdorin Statutin për të planifikuar përfshirjen e tyre në administrimin e shoqërisë, duke i dhënë Asamblesë së Përgjithshme një rol administrimi dhe kontrolli, sipas nevojave të tyre. Sipas nenit 81, pika 1, Asambleja e Përgjithshme është përgjegjëse për marrjen e vendimeve për çështje të rëndësishme, si në rastin e ndryshimeve të Statutit (shkronja “b”), miratimit të pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë së veprimtarisë (shkronja “e”), dhe riorganizimit dhe prishjes së shoqërisë (shkronja “gj”). Asambleja e Përgjithshme, gjithashtu, përgjegjëse për përfaqësimin e shoqërisë në gjykatë dhe në procedimet e tjera ndaj administratorit (neni 81, pika 1, shkronja “g”. Ajo zbaton dhe kontrollon përgjegjësinë e administratorëve për dëmet që i shkaktohen shoqërisë. Ortakët në pakicë dhe kreditorët mund t’i kërkojnë Asamblesë që të veprojë në këtë mënyrë (neni 92, pika 6). 2. Nëse shoqëria zotërohet nga një ortak, të drejtat dhe detyrimet e Asamblesë së Përgjithshme ushtrohen nga ortaku i vetëm. Mirëpo, kjo kërkon që të gjitha vendimet e marra nga ortaku i vetëm të regjistrohen në një regjistër të vendimeve, të dhënat e të cilit nuk mund të ndryshohen ose të fshihen (neni 81, pika 3). Është me rëndësi të theksohet se çdo vendim i

117

marrë, por jo i regjistruar në këtë regjistër, është i pavlefshëm kundrejt shoqërisë, ndërsa, për shkak të parimit të mbrojtjes së përgjithësuar të palëve të treta, që është trajtuar në komentet më lart për nenin 12, palët e treta (që veprojnë në mirëbesim) do të mbrohen. Neni 82 Mbledhja e asamblesë së përgjithshme 1. Asambleja e përgjithshme mblidhet në rastet e përcaktuara nga ky ligj, nga ligje të tjera ose nga dispozitat e statutit dhe sa herë që mbledhja është e nevojshme për të mbrojtur interesat e shoqërisë. Mbledhja e zakonshme e asamblesë së përgjithshme thirret të paktën një herë në vit. 2. Asambleja e përgjithshme thirret nga administratorët apo ortakët e përcaktuar sipas nenit 84 të këtij ligji. 3. Asambleja e përgjithshme thirret nëse, sipas bilancit vjetor apo raporteve të ndërmjetme financiare, rezulton ose ekziston rreziku që aktivet e shoqërisë nuk i mbulojnë detyrimet e kërkueshme brenda 3 muajve në vazhdim. 4. Asambleja e përgjithshme thirret kur shoqëria propozon të shesë apo të disponojë në mënyrë tjetër aktive, të cilat kanë një vlerë më të lartë se 5 për qind të aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare të certifikuara. 5. Asambleja e përgjithshme thirret kur shoqëria, brenda 2 viteve të para pas regjistrimit të saj, propozon të blejë nga një ortak pasuri, që kanë vlerë më të lartë se 5 për qind të aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare të certifikuara. 6. Në rastet e parashikuara në pikat 3 e 5 të këtij neni, asamblesë së përgjithshme i paraqitet një raport nga një ekspert kontabël i autorizuar, i pavarur. 7. Dispozitat e pikës 6 të këtij neni nuk zbatohen nëse blerjet, sipas pikave 4 e 5 të këtij neni, kryhen në bursë ose janë pjesë e veprimeve të përditshme të shoqërisë dhe bëhen në kushte normale tregu. Gjithashtu, këto dispozita nuk zbatohen në rastin kur shoqëria zotërohet nga një ortak i vetëm. 8. Në rastet e parashikuara në pikat 3 deri në 5 të këtij neni, asambleja e përgjithshme mund të miratojë një rezolutë këshilluese, duke miratuar apo bërë vërejtje për veprimtarinë e administratorëve. Neni 83 Mënyra e thirrjes 1. Asambleja e përgjithshme thirret nëpërmjet një njoftimi me shkresë ose, nëse parashikohet nga statuti, me njoftim nëpërmjet postës elektronike. Njoftimi me shkresë apo me mesazh elektronik duhet të përmbajë vendin, datën, orën e mbledhjes dhe rendin e ditës e t'u dërgohet të gjithë ortakëve, jo më vonë se 7 ditë përpara datës së parashikuar për mbledhjen e asamblesë.

118

2. Kur asambleja e përgjithshme nuk është thirrur sipas pikës 1 të këtij neni, ajo mund të marrë vendime të vlefshme vetëm nëse të gjithë ortakët janë dakord, për të marrë vendime, pavarësisht parregullsisë. Neni 84 Kërkesa nga ortakët e pakicës 1. Ortakët, të cilët përfaqësojnë të paktën 5 për qind të totalit të votave në asamblenë e përgjithshme të shoqërisë, apo një pjesë më të vogël të parashikuar në statut, mund t'i drejtojnë administratorëve një kërkesë me shkrim, përfshirë postën elektronike, për të thirrur asamblenë e përgjithshme dhe/ose përfshirjen e çështjeve të posaçme në rendin e ditës. Kërkesa duhet të përmbajë arsyet, objektivat dhe çështjet, për të cilat asambleja duhet të marrë një vendim. Nëse kërkesa refuzohet, këta ortakë kanë të drejtë ta thërrasin asamblenë dhe të caktojnë çështjet e rendit të ditës, në përputhje me pikën 1 të nenit 83 të këtij ligji. 2. Nëse, në kundërshtim me pikën 1 të këtij neni, asambleja e përgjithshme nuk thirret, ose çështja e kërkuar prej këtyre nuk futet në rendin e ditës, secili prej ortakëve, që kanë bërë kërkesën, ka të drejtë: a) të ngrejë padi në gjykatë, për të deklaruar shkeljen e detyrimit të besnikërisë, nëse administratorët nuk përmbushin kërkesat e ortakëve brenda 15 ditëve; b) t'i kërkojë shoqërisë blerjen e kuotave, të zotëruara prej tyre. 3. Në rastet kur rendi i ditës ndryshohet, sipas parashikimeve të pikave 1 e 2 të këtij neni dhe thirrja i është njoftuar ortakëve, administratorët njoftojnë përsëri rendin e ditës, të ndryshuar, në përputhje me parashikimet e pikës 1 të nenit 83 të këtij ligji. 4. Përfaqësuesi i autorizuar është i detyruar të deklarojë çdo fakt apo rrethanë, të tillë që, sipas gjykimit të ortakut të përfaqësuar, rrezikon të ndikojë në vendimmarrjen e përfaqësuesit për interesa të tjerë të ndryshëm nga ata të ortakut të përfaqësuar. Komente: 1. Në mungesë të rregullave të tregut të kapitalit apo të rregulloreve të bursës, mbrojtja e ortakëve në pakicë të SHPK-ëve mbështetet vetëm te dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare. Në ligjin për shoqëritë tregtare, mbrojtja e pozicionit të investuesve mbështetet shumë te përmbajtja e detyrimit të besnikërisë së administratorëve kundrejt zotëruesve të kuotave dhe ndërmjet zotëruesve të kuotave, që është diskutuar më lart në komentet për nenet nga 14 e në vijim. Për më tepër, ligji për shoqëritë tregtare parashikon norma për grupimet e shoqërive, që mbulojnë edhe të drejtat e ortakëve apo aksionarëve në pakicë (nenet nga 205 deri në 212). Megjithatë, në gjithë seksionin e ligjit për SHPK-në ka edhe dispozita të tjera që mbrojnë pakicat e ortakëve. 2. Njëra prej tyre është neni 84, që parashikon të drejtën e një pakice prej 5 për qind që të paraqesin kërkesë me shkrim pranë administratorëve për të mbledhur Asamblenë e

119

Përgjithshme dhe/ose për të përfshirë pikë të caktuara në rendin e ditës. Problem mund të kishte nëse nuk do të kishte asnjë administrator, mbase për shkak të mosplotësimit të vendit të administratorit, apo të vdekjes apo humbjes së zotësisë mendore të administratorit. Kjo situatë u analizua gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare në periudhën 2011-2012. Gjatë diskutimeve, pjesa më e madhe e grupeve të interesit ishte e mendimit se kjo situatë nuk ndodh shpesh. Nëse do të ndodhte, fakti që Asambleja e Përgjithshme duhet zhvilluar çdo vit (për SHPK-të), përgjithësisht, e normalizon situatën. Përveç kësaj, gjithsesi, aksionarët, që zotërojnë 5 për qind të shoqërisë, mund të thërrasin mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme (neni 84, pika 1). Gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare në periudhën 2011-2012, disa grupe të vogla interesi ishin të mendimit se për të plotësuar këtë hapësirë të mundshme ligjore duhej propozuar një amendament. Mirëpo, çështja e rregullimit të situatave ekstreme është se është vështirë të parashikohen në ligj të gjitha risqet. Do të ishte e mundur të Amendimi i ligjit për shoqëritë tregtare në funksion të SHPK-ve, që pozicioni i zëvendësadministratorit të bëhet i detyrueshëm, mund të bëhej, por në legjislacion SHPK-ja parashikohet si një formë e thjeshtë me fokus në komunitetin e biznesit; mbase një zgjidhje më e mirë do të ishte të shqyrtohej parashikimi i ndonjë legjislacioni jodetyrues në kodin e drejtimit të brendshëm, në Statut ose në Statutin model, nëse ndonjë shoqëri do të donte ta përfshinte këtë në Statut. 3. Nëse kërkesa e tyre nuk pranohet ortakët në pakicë mund ta mbledhin Asamblenë dhe/ose ta përcaktojnë rendin e ditës vetë (neni 84, pika 1, nënpika 3). Ajo çka ngjall interes thuhet në pikën 2: nëse administratorët e pengojnë pakicën që të mbajë mbledhjen e Asamblesë, pakica mund t’i kërkojë gjykatës të shpallë se administratorët janë në shkelje të detyrimit të besnikërisë ose t’i kërkojë shoqërisë t’ia blejë aksionet. Është me rëndësi të theksohet se këto pasoja shprehin një alternativë. Nëse pakica dëshiron të ngrejë padi ndaj administratorëve, kjo merret si shprehje e interesit për të vazhduar si pronar i shoqërisë. Në këtë rast, mundësia e kthimit të kuotës së pronësisë nuk është e qartë. Kjo zgjidhje synon ta detyrojë pakicën t’i përdorë në mënyrë të përgjegjshme instrumentet ligjore që parashikon neni 84, pika 2, në interes të shoqërisë. 4. Mbrojtja e interesave të ortakëve (në pakicë) sigurohet edhe nga kontrolli i Asamblesë së Përgjithshme mbi rrogat dhe stimujt për administratorët. Nëse shoqëria është në vështirësi financiare shpërblimi mund të reduktohet në masën e përshtatshme (shih komentet për nenin 97). Neni 85 Përfaqësimi në asamble 1. Ortaku mund të përfaqësohet në asamblenë e përgjithshme, në bazë të një autorizimi nga një ortak tjetër apo nga një person i tretë. 2. Administratorët e shoqërisë nuk mund të veprojnë si përfaqësues të ortakëve në asamblenë e përgjithshme.

120

3. Autorizimi jepet në formë shkresore vetëm për një mbledhje të asamblesë së përgjithshme dhe është i vlefshëm edhe për mbledhjet vijuese me të njëjtin rend dite. 115 Komente: Gjithashtu, një konflikt interesi mund të lindë lidhur me përfaqësuesit e autorizuar (agjentë ose “përfaqësues me prokurë”) të një ortaku. Përfaqësuesi i autorizuar duhet t’ia bëjë të ditur këto interesa ortakut. Në rast se ky rregull shkelet, përfaqësuesi i autorizuar përgjigjet sipas normave të Kodit Civil për përgjegjësinë kontraktore dhe jashtëkontraktore. Gjykatat duhet të përcaktojnë spektrin e konfliktit për çdo rast. Këtu vijnë në ndihmë standardet e nenit 13, pika 2, për personat e lidhur. Do t’i kthehemi kësaj çështjeje kur të flasim për votimin me prokurë në SHA (komentet për nenin 140). Gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare në periudhën 2011-2012, disa grupe interesi propozuan një amendament për të sqaruar se letra e autorizimit për përfaqësimin në Asamblenë e Përgjithshme të SHPK-së duhet të jetë me shkrim. Kështu, tani, pika 3 e nenit 85 thotë se autorizimi duhet të jetë me shkrim. Neni 86 Kuorumi 1. Në rastin e marrjes së vendimeve, që kërkojnë një shumicë të zakonshme, asambleja e përgjithshme mund të marrë vendime të vlefshme vetëm nëse marrin pjesë ortakët me të drejtë vote, që zotërojnë më shumë se 30 për qind të kuotave. Në rastin kur asambleja e përgjithshme duhet të vendosë për çështje, të cilat kërkojnë shumicë të kualifikuar, sipas nenit 87 të këtij ligji, ajo mund të marrë vendime të vlefshme vetëm nëse ortakët që zotërojnë më shumë se gjysmën e numrit total të votave janë të pranishëm personalisht, votojnë me shkresë, apo mjete elektronike, sipas parashikimeve të pikës 3 të nenit 88 të këtij ligji. 2. Nëse asambleja e përgjithshme nuk mund të mblidhet për shkak të mungesës së kuorumit të përmendur në pikën 1 të këtij neni, asambleja mblidhet përsëri jo më vonë se 30 ditë, me të njëjtin rend dite. Neni 87 Marrja e vendimeve 1. Me përjashtim të rasteve kur statuti parashikon një shumicë më të lartë, asambleja e përgjithshme vendos me tri të katërtat e votave të ortakëve pjesëmarrës, siç përcaktohet në pikën 1 të nenit 86 të këtij ligji, për ndryshimin e statutit, zmadhimin ose zvogëlimin e kapitalit të regjistruar, shpërndarjen e fitimeve, riorganizimin dhe prishjen e shoqërisë.

115

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 12.

121

2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë ligj ose në statut, për çështjet e tjera të renditura në nenin 81 të këtij ligji, asambleja e përgjithshme vendos me shumicën e votave të ortakëve pjesëmarrës. 3. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë ligj, vlefshmëria e vendimeve, që përcaktojnë detyrime shtesë mbi ortakët, apo vendimet që kufizojnë të drejtat e tyre, të parashikuara në këtë ligj ose në statut, kushtëzohet nga miratimi i ortakut përkatës. Komente: Përgjithësisht, gjithë vendimet e rëndësishme (amendimi i Statutit; rritja ose zvogëlimi i kapitalit themeltar; shpërndarja e fitimeve, ristrukturimi dhe prishja e shoqërisë), kërkojnë një shumicë me tre të katërtat të votave të ortakëve që, sipas normës së kuorumit parashikuar nga neni 86, duhet të përfaqësojë më shumë se një të dytën e totalit të votave të shoqërisë. Statuti vetëm se mund ta rrisë këtë shumicë. Emërimi dhe heqja e administratorëve kërkon vetëm një shumicë të thjeshtë (neni 95, pika 6), duke qenë se kjo mbron të drejtat e zotëruesve të kuotave dhe nuk lejon që administratorët të bëhen mjaft të pushtetshëm. Neni 88 E drejta e votës 1. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut, çdo ortak ka të drejta vote në përpjesëtim me vlerën nominale të kuotës së tij. Bashkëzotëruesit e një kuote ushtrojnë të drejtat e votës bashkërisht, sipas nenit 72 të këtij ligji. 116 2. Statuti mund të parashikojë për ortakët, që nuk janë të pranishëm, mundësinë e pjesëmarrjes në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme me mjete të ndryshme komunikimi, përfshirë mjetet elektronike, me kusht që të garantohet identifikimi i ortakëve. 3. Mjetet elektronike përfshijnë, por pa u kufizuar në to: a) transmetimin e mbledhjes së asamblesë së përgjithshme në kohë reale; b) komunikimin e ndërsjellë në kohë reale, i cili u mundëson ortakëve të shprehen për mbledhjen e asamblesë së përgjithshme nga një vendndodhje tjetër; c) mekanizma, që mundësojnë procesin e votimit, përpara apo gjatë mbajtjes së mbledhjes së asamblesë se përgjithshme, pa qenë nevoja të caktohet një përfaqësues i autorizuar, për të marrë pjesë fizikisht në mbledhje. 4. Përdorimi i mjeteve elektronike, për t'u mundësuar ortakëve të marrin pjesë në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme, bëhet me kushtin që të merren masat teknike të nevojshme për të garantuar identifikimin e ortakëve dhe sigurinë e komunikimeve

116

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 13.

122

elektronike, deri në atë masë që ky përdorim të jetë proporcional me arritjen e këtyre qëllimeve. 5. Ortakët kanë të drejtën, që u njihet nga ky ligj apo statuti, për të marrë unanimisht çdo vendim, me kusht që kjo marrëveshje të bëhet me shkrim. Komente: 1. Në tekstin e mëparshëm të nenit 88 të ligjit nr.9901, me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në Statut, çdo kuotë jep të drejtën e një vote. Sipas kësaj dispozite, nëse Statuti nuk parashikon një rregull të ndryshëm, në Asamblenë e Përgjithshme çdo ortak ushtron të njëjtat vota, pavarësisht nga vlera e kontributit të dhënë. Në bazë të kërkesave të grupeve të interesit, u gjykua e arsyeshme të parashikohej që në Asamblenë e shoqërive me përgjegjësi të kufizuar të drejtat e votës të ushtrohen në proporcion me kontributin e dhënë nga ortaku, me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut. 2. Dispozitat për Asamblenë e Përgjithshme marrin në konsideratë Direktivën e fundit të BE-së 2007/36/KE, që parashikon rritje të të drejtave të zotëruesve të kuotave kur mbledhin dhe zhvillojnë mbledhjet e Asamblesë së Përgjithshme në shoqëritë e regjistruara në bursë. Megjithatë, ligjvënësit shqiptarë me të drejtë e bënë të vlefshme rëndësinë e përgjithshme të këtij standardi për mbrojtjen e pakicës dhe njohjen ligjore të saj, si dhe përkufizimin e metodave të komunikimit elektronik për këtë kontekst edhe në Asambletë e Përgjithshme të SHPK-ve dhe të SHA-ve. Neni 89 Përjashtimi nga e drejta e votës 1. Ortaku nuk mund të ushtrojë të drejtën e votës nëse asambleja e përgjithshme merr vendim për: a) vlerësimin e veprimtarisë së tij; b) shuarjen e ndonjë detyrimi në ngarkim të tij; c) ngritjen e një padie ndaj tij nga shoqëria; ç) dhënien ose jo të përfitimeve të reja. 2. Kur ortaku përfaqësohet nga një përfaqësues i autorizuar, i autorizuari vlerësohet të jetë në të njëjtin konflikt interesi, ashtu si dhe ortaku, të cilin përfaqëson. Komente: 1. Gjithashtu, klauzola për konfliktin e interesit e nenit 89 zbatohet për ortakun kontrollues në situatën mëmë-filial (neni 207): atij nuk i lejohet të votojë nëse Asambleja e Përgjithshme vendos ta mbajë sjelljen e tij nën kontroll. Kjo është e detyrueshme kur: performanca e tij nuk është e pranueshme; çlirohet nga çdo detyrim; votohen paditë e shoqërisë ndaj tij; ose atij i

123

jepen përfitime të reja. Shih, gjithashtu, komentet për rregullat e përgjithshme për konfliktin e interesit parashikuar nga neni 13. 2. Në këtë kontekst, duhet të përmendet se ekziston një kufizim “i vetvetishëm” ndaj të drejtës së votës sa i takon detyrimit të besnikërisë parashikuar nga neni 14, pika 1. Vota duhet ushtruar në mënyrë të atillë që të jetë në mirëbesim për përfitimin e shoqërisë dhe ortakëve të tjerë. Kryesisht, kjo do të thotë se shkelja e detyrimit nuk mund të ratifikohet thjesht nga Asambleja e Përgjithshme. Ky votim do të ishte abuziv sipas nenit 14, pika 1. Shih, gjithashtu, komentet për detyrimin e besnikërisë të administratorëve, pas nenit 98. Neni 90 Procesverbalet e mbledhjes së asamblesë 1. Të gjitha vendimet e asamblesë së përgjithshme duhet të regjistrohen në procesverbal. Administratorët përgjigjen për ruajtjen e kopjeve të procesverbaleve të mbledhjeve të asamblesë së përgjithshme. 2. Procesverbali duhet të përmbajë datën e vendin e mbledhjes, rendin e ditës, emrin e kryetarit e të mbajtësit të procesverbalit, rezultatet e votimit. 3. Procesverbalit i bashkëlidhet edhe lista e pjesëmarrësve, si edhe akti i thirrjes së asamblesë së përgjithshme. 4. Procesverbali i mbledhjes nënshkruhet nga kryetari dhe nga mbajtësi i procesverbalit. 5. Nëse shoqëria ka publikuar një faqe në internet, administratorët, jo më vonë se 15 ditë nga data e mbledhjes, janë të detyruar të publikojnë kopje të procesverbalit të mbledhjes së asamblesë së përgjithshme në këtë faqe. Neni 91 Hetimet e posaçme 1. Asambleja e përgjithshme mund të vendosë nisjen e një hetimi të posaçëm për parregullsitë përgjatë veprimeve të themelimit të shoqërisë apo të ushtrimit të veprimtarisë tregtare. Hetimi kryhet nga një ekspert i pavarur i fushës. 2. Ortakët që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të totalit të votave në asamblenë e shoqërisë, apo një vlerë më të vogël të parashikuar në statut dhe/ose cilido kreditor i shoqërisë mund t'i kërkojnë asamblesë së përgjithshme emërimin e një eksperti të pavarur të fushës, kur ka dyshime të bazuara për shkelje të ligjit ose të statutit. Ortakët apo kreditorët e shoqërisë së përcaktuar më sipër, brenda 30 ditëve pas refuzimit nga asambleja për emërimin e ekspertit të pavarur, mund t'i kërkojnë gjykatës emërimin e këtij eksperti. Nëse asambleja e përgjithshme nuk merr një vendim brenda 60 ditëve nga data e paraqitjes së kërkesës, kërkesa e ortakëve vlerësohet e refuzuar. 3. Kur asambleja e përgjithshme ka emëruar një ekspert të fushës për kryerjen e hetimit të posaçëm dhe kur për këtë emërim ka dyshime të bazuara për të besuar se eksperti mund të mos realizojë hetimin e posaçëm në mënyrën e duhur, ortakët ose

124

kreditorët e përmendur në pikën 2 të këtij neni mund t'i kërkojnë gjykatës zëvendësimin e tij. 4. Kur gjykata pranon kërkesat e përmendura në pikat 2 e 3 të këtij neni, shoqëria tregtare përballon kostot e emërimit dhe të shpërblimit të ekspertit të emëruar për kryerjen e hetimit të posaçëm. 5. E drejta për të kërkuar hetim të posaçëm, sipas pikave 1 e 2 të këtij neni, duhet të ushtrohet brenda 3 vjetëve nga data e regjistrimit të shoqërisë tregtare, kur hetimi ka si objekt parregullsitë e procesit të themelimit, si dhe brenda 3 vjetëve nga data e veprimit, që konsiderohet i parregullt, kur hetimi ka si objekt parregullsitë e ushtrimit të veprimtarisë tregtare. 6. Kreditori, që në keqbesim paraqet një kërkesë, sipas pikës 2 të këtij neni, përgjigjet në përputhje me nenin 34 të Kodit të Procedurës Civile. Komente: 1. Nenet nga 91 deri në 94 parashikojnë të drejta të rëndësishme për pakicën. Përveç nenit 10, që merr në konsideratë “paditë derivative” të ortakëve në pakicë, që përfaqësojnë 5 për qind të votave, dhe të kreditorëve për të drejtat që u lindin nga faza e themelimit, këto dispozita parashikojnë një padi tipike “derivative”. Kjo do të thotë se shoqëria tregtare ngre padi për shkelje të detyrimit ndaj aksionarëve ose administratorëve. Në Shqipëri, ky sistem novator i veçantë ndërthur të drejtat e ortakëve në pakicë dhe të kreditorëve. Problemi i dëmshëm në shumë shoqëri tregtare është niveli i pushtetit që kanë ortakët e mëdhenj. Në këtë seksion të ligjit, këto dispozita parashikojnë një sistem të kontrollit dhe ekuilibrit brenda shoqërisë tregtare. Padia quhet padi “derivative”, sepse dëmi i shkaktuar nga shkeljet mund të kompensohet nga shoqëria. Në këtë rast paditësi është shoqëria tregtare. Sidoqoftë, kjo është e ndërlikuar, sepse njerëzit e pushtetshëm mund të jenë të përfshirë në shkeljet e detyrimit dhe, sigurisht, që nuk do të lejojnë që shoqëria tregtare t’i padisë. Nenet 91-94 parashikojnë një mënyrë për të vënë në drejtpeshim të drejtat e aksionarëve. Ortakët në pakicë ose kreditorët mund t’i kërkojnë gjykatës të urdhërojë një hetim të posaçëm (neni 91), shfuqizimin e vendimeve të paligjshme të administratorëve (neni 92) ose shpërblimin e dëmit të pësuar nga shoqëria (neni 92, pika 6), nëse organet kompetente të shoqërisë nuk bëhen aktive në këtë aspekt. Neni 93 parashikon një lloj tjetër të drejte, sepse nuk është padi derivative, por një e drejtë personale. Ortaku me të drejtë mund të ngrejë padi ndaj shoqërisë ose administratorit. Mund të ketë ndodhur që një ortak e kanë lënë që të votojë ose nuk e kanë lejuar që të marrë pjesë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. Në bazë të statutit, këto janë të drejta personale të ortakut. Prandaj, nëse një ortak pengohet në ushtrimin e të drejtave të lidhura me kuotën, ai mund t’i kërkojë gjykatës të urdhërojë ndalimin e cenimit apo shpërblimin e dëmit të shkaktuar (neni 93). As Statuti, as Asambleja e Përgjithshme nuk mund t’i cenojnë këto të drejta, në asnjë formë (neni 94).

125

2. Është me rëndësi të theksohet se, përpara shpalljes së pavlefshmërisë së një vendimi, sipas nenit 92, pika 5, administratorët kanë mundësinë të merren vesh me një përfaqësues të posaçëm të Asamblesë së Përgjithshme (ortakëve në pakicë apo kreditorët) për të shmangur pavlefshmërinë. Për më tepër, nëse shpallet pavlefshmëria e vendimit, sipas nenit 12, pika 3, të drejtat e të tretëve nuk cenohen, duke konfirmuar me këtë normën e mbrojtjes së përgjithësuar të palëve të treta. 3. Sa u takon padive të kreditorëve, neni 91, pika 6, përmban një dispozitë të rëndësishme kundër abuzimit, që zbatohet edhe në rastin e nenit 92 (shih pikën 7). Kreditori, që paraqet në keqbesim një kërkesë për hetim të posaçëm ose pavlefshmëri të vendimeve, përgjigjet në përputhje me nenin 43 të Kodit të Procedurës Civile. Neni 92 Shfuqizimi i vendimeve të parregullta dhe dëmshpërblimi 1. Asambleja e përgjithshme, në bazë të një vendimi të marrë me shumicën e përcaktuar sipas pikës 2, neni 87, të këtij ligji, ka të drejtë të ngrejë padi përpara gjykatës kompetente për shfuqizimin e vendimeve të administratorëve, si pasojë e shkeljes së rëndë të ligjit ose të statutit dhe/ose padi të tjera që parashikon ky ligj ose statuti ndaj administratorëve apo ortakëve. 2. Ortakët, të cilët përfaqësojnë të paktën 5 për qind të totalit të votave në asamblenë e shoqërisë ose një vlerë më të vogël, të parashikuar në statut, dhe/ose kreditorët e shoqërisë, të cilët pretendojnë se shoqëria ka ndaj tyre detyrime në një vlerë jo më të vogël se 5 për qind të kapitalit, mund t'i kërkojnë asamblesë së përgjithshme ngritjen e padisë për shfuqizimin e vendimeve të administratorëve. Ortakët apo kreditorët e shoqërisë së përcaktuar më sipër, brenda 30 ditëve pas refuzimit nga asambleja për ngritjen e padisë, kanë të drejtë të ngrenë drejtpërdrejt, përpara gjykatës kompetente, padi në emër të shoqërisë, për shfuqizimin e vendimit të administratorëve. Nëse asambleja e përgjithshme nuk merr një vendim, brenda 60 ditëve nga data e kërkesës, kërkesa e ortakëve apo kreditorëve të përcaktuar më sipër vlerësohet e refuzuar.117 3. Në rastet kur shoqëria ngre padi si më sipër, ajo merr pjesë në gjykim me anë të një përfaqësuesi të posaçëm, të caktuar nga asambleja e përgjithshme. 4. Ortakët ose kreditorët e përmendur në pikën 2 të këtij neni mund t'i kërkojnë gjykatës zëvendësimin e përfaqësuesit të posaçëm, kur ka dyshime të bazuara se përfaqësuesi i emëruar nga asambleja e përgjithshme mund të mos ngrejë e ndjekë padinë në interesin më të mirë të shoqërisë. Nëse gjykata e pranon këtë kërkesë, kostot e emërimit dhe të shpërblimit të përfaqësuesit përballohen nga shoqëria.

117

Pikat 1 dhe 2 të nenit 92 janë ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 14.

126

5. Gjykata vendos shpalljen e pavlefshmërisë së vendimit të administratorëve, nëse këta nuk merren vesh, me pajtim, me përfaqësuesin e posaçëm për korrigjimin e pasojave të vendimit, brenda 30 ditëve nga data e emërimit të këtij përfaqësuesi. Të drejtat e palëve të treta mbeten të pacenuara, në përputhje me pikën 3 të nenit 12 të këtij ligji. 6. Ortakët në pakicë dhe kreditorët e përcaktuar më sipër kanë të drejtat e parashikuara në pikat 2 e 4 të këtij neni, edhe në rastin kur asambleja e përgjithshme nuk merr vendim, ose refuzon të vendosë për kërkesën e tyre për ngritjen ndaj administratorëve të padisë, me objekt shpërblimin e dëmit të pësuar nga shoqëria, si vendim i paligjshëm, apo për ngritjen e padive të tjera që parashikon ky ligj ose statuti ndaj administratorëve apo ortakëve. 7. Dispozita e paragrafit të gjashtë të nenit 91 të këtij ligji zbatohet edhe për këto padi. Komente: 1. Diskutimet rreth këtij seksioni të ligjit sollën si rezultat një sërë amendamentesh ndaj nenit 92, pika 1 dhe 2. Është thënë tashmë se nenet 91-92 parashikojnë një padi derivative. Në bazë të këtyre neneve, ortakët që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit, ose një vlerë më të vogël të parashikuar në statut, dhe cilido kreditor i shoqërisë (që pretendon se ka të drejta që nuk i janë përmbushur nga shoqëria, që arrijnë në të paktën 5 për qind të kapitalit të shoqërisë), kanë të drejtë t’i kërkojnë Asamblesë të ngrejë padi ndaj administratorit për anulimin e një veprimi apo për dëmshpërblimin e shoqërisë. Duke pasur parasysh se paditë, sipas këtij neni, janë padi të shoqërisë, dhe jo të ortakëve në pakicë apo kreditorëve, këto padi duhet t’i ngrejë Asambleja, dhe në rast mosveprimi, mund t’i ngrejnë ortakët në pakicë apo kreditorët vetëm në emër të shoqërisë. Nga sa më sipër, këto padi janë padi derivative, pra, nuk mund të ngrihen nga ortakët në pakicë apo kreditorët në emër të tyre. 2. Pas shqetësimit që ngritën grupet e interesit u kërkua të sqarohej nëse padia duhej ngritur në emër të shoqërisë dhe jo në emër të ortakëve në pakicë apo kreditorëve. Gjithashtu u kërkua që, në analogji me shoqëritë aksionare (neni 151), edhe në rastin e shoqërive me përgjegjësi të kufizuar, vetëm kreditorët, të cilët pretendojnë se shoqëria ka ndaj tyre detyrime në një vlerë jo më të vogël se 5 për qind të kapitalit, të kenë të drejtë të ngrenë padi derivative sipas nenit 92 të ligjit nr.9901. Sipas formulimit të mëparshëm të nenit 92, pika 2, të ligjit për shoqëritë tregtare të vitit 2008, çdo kreditor mund të nisë një padi derivative. Gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare në periudhën 2011-2012, disa grupe interesi ishin të mendimit se kjo ishte mjaft e zgjeruar. Ata u shprehën se kjo kishte gjasa të hapte dyert e ekluzës për vërshimin e padive. Kështuqë, neni 92, pika 1 dhe 2, u amendua në këtë kuptim.

127

Neni 93 Të drejtat e lidhura me kuotën Ortaku, që pengohet të ushtrojë të drejtat që i rrjedhin nga zotërimi i kuotës së shoqërisë, ka të drejtë t'i kërkojë gjykatës të urdhërojë ndalimin e cenimit apo shpërblimin e dëmit të shkaktuar, si pasojë e cenimit të këtyre të drejtave. Kjo e drejtë parashkruhet brenda 3 vjetëve nga çasti i cenimit. Neni 94 Ndalimi i kufizimeve 1. Janë të pavlefshme dispozitat e statutit, që kufizojnë ose përjashtojnë ndonjë nga të drejtat e ortakëve ose të kreditorëve, sipas përcaktimeve të bëra në nenet 91, 92 e 93 të këtij ligji, si dhe dispozitat, që parashikojnë kufizime të përgjithshme të veprimeve të përcaktuara në këto nene. 2. Vendimet e asamblesë së përgjithshme nuk mund të cenojnë të drejtën e ortakëve ose të kreditorëve për të kryer veprimet e parashikuara në nenet 91, 92 e 93 të këtij ligji. KREU II ADMINISTRATORËT Neni 95 Emërimi, shkarkimi, të drejtat dhe detyrimet 1. Asambleja e përgjithshme emëron një ose më shumë persona fizikë si administratorë të shoqërisë. Afati i emërimit, i cili caktohet në statut, nuk mund të jetë më i gjatë se 5 vjet, me të drejtë ripërtëritjeje. Emërimi i administratorëve, i cili hyn në fuqi në datën e përcaktuar sipas aktit të emërimit, u kundrejtohet palëve të treta sipas përcaktimeve të nenit 12 të këtij ligji.118 2. Administratorët e një shoqërie tregtare mëmë, sipas përcaktimit të nenit 207 të këtij ligji, nuk mund të emërohen si administratorë të një shoqërie të kontrolluar e anasjelltas. Çdo emërim i bërë në kundërshtim me këto dispozita është i pavlefshëm. 3. Administratorët kanë të drejtë e detyrohen të: a) kryejnë të gjitha veprimet e administrimit të veprimtarisë tregtare të shoqërisë, duke zbatuar politikat tregtare, të vendosura nga asambleja e përgjithshme; b) përfaqësojnë shoqërinë tregtare; c) kujdesen për mbajtjen e saktë e të rregullt të dokumenteve dhe të librave kontabël të shoqërisë;

118

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 15.

128

ç) përgatisin dhe nënshkruajnë bilancin vjetor, bilancin e konsoliduar dhe raportin e ecurisë së veprimtarisë dhe, së bashku me propozimet për shpërndarjen e fitimeve, i paraqesin këto dokumente përpara asamblesë së përgjithshme për miratim; d) krijojnë një sistem paralajmërimi në kohën e duhur për rrethanat, që kërcënojnë mbarëvajtjen e veprimtarisë dhe ekzistencën e shoqërisë; dh) kryejnë regjistrimet dhe dërgojnë të dhënat e detyrueshme të shoqërisë, siç parashikohet në ligjin për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit; e) raportojnë përpara asamblesë së përgjithshme në lidhje me zbatimin e politikave tregtare dhe me realizimin e veprimeve të posaçme me rëndësi të veçantë për veprimtarinë e shoqërisë tregtare; ë) kryejnë detyra të tjera të përcaktuara në ligj dhe në statut. 4. Në rastet e parashikuara nga pikat 3 e 5 të nenit 82 të këtij ligji, administratorët janë të detyruar të thërrasin asamblenë e përgjithshme. 5. Nëse asambleja e përgjithshme emëron më shumë se një administrator, ata e administrojnë bashkërisht shoqërinë. Statuti ose rregulloret e tjera, të miratuara nga asambleja e përgjithshme, mund të parashikojnë ndryshe. 6. Asambleja e përgjithshme mund të shkarkojë administratorin në çdo kohë me shumicë të zakonshme. Statuti apo marrëveshje të tjera nuk mund të përjashtojnë apo kufizojnë këtë të drejtë. Paditë, që lidhen me shpërblimin e administratorit, në bazë të marrëdhënieve kontraktore me shoqërinë, rregullohen sipas dispozitave ligjore në fuqi. "7. Administratori mund të heqë dorë në çdo kohë nga detyra e tij, nëpërmjet një njoftimi me shkrim drejtuar asamblesë së përgjithshme. Administratori, që jep dorëheqjen, duke pasur parasysh rrethanat e veprimtarisë së shoqërisë, është gjithashtu i detyruar të thërrasë asamblenë e përgjithshme për emërimin e administratorit të ri, përpara datës në të cilën dorëheqja të hyjë në fuqi. 8. Nëse asambleja e përgjithshme nuk vendos emërimin e administratorit të ri në datën e përcaktuar në thirrjen e kryer nga administratori i dorëhequr, atëherë administratori i njofton me shkrim dorëheqjen Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, së bashku me kopjen e thirrjes së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme dhe Qendra Kombëtare e Regjistrimit regjistron largimin e administratorit, sipas procedurave të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 9. Dorëheqja e administratorit nuk cenon paditë e shoqërisë për shkelje të detyrimit të besnikërisë që administratori ka ndaj saj, sipas këtij ligji.119 Komente: 1. Pika 1 e nenit 95: Sipas tekstit origjinal të nenit 95 të ligjit Nr. 9901, emërimi i administratorëve prodhon efekte ligjore pas regjistrimit në Qendrën Kombëtare të Biznesit. 119

Pikat 7, 8 dhe 9 të nenit 95 janë shtuar me ligjin nr.129/2014, neni 15.

129

Në bazë të komenteve të marra nga grupet e interesit, kjo dispozitë mund të krijojë një vakum në veprimtarinë e administrimit të shoqërive nga data e emërimit të administratorit të ri deri në regjistrimin e tij faktik në QKB. Rrjedhimisht, u gjykua e arsyeshme që të ndryshohej dispozita, duke parashikuar se, për qëllime të administrimit të brendshëm të shoqërisë, emërimi i administratorëve të hyjë në fuqi menjëherë, por emërimi mund t’u kundrejtohet palëve të treta pas regjistrimit në QKB, në përputhje me parimet e nenit 12 të ligjit nr.9901. 2. Pika 2 e nenit 95: Në kushtet e një grupi shoqërish, është me shumë rëndësi që të ekzistojë llogaridhënia dhe transparenca. Shumë ekspertë të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare ndajnë mendimin se nuk duhet të ekzistojë një sistem që i lë drejtuesit të pambrojtur ndaj korrupsionit ose konfliktit të interesit: çështja e “kapitalizmit me mik”. Kur administratorët janë shumë të lidhur me njëri-tjetrin, mund të cenohet detyrimi i besnikërisë për administrimin e shoqërisë. Kohët e fundit, kjo çështje u evidentua, sidomos, ndërmjet bankave të mëdha dhe fondeve të instrumenteve të mbrojtjes gjatë krizës financiare që nisi në vitin 2007 dhe që ende vazhdon. Prandaj është tejet e rëndësishme të mbahet parasysh se administratori i shoqërisë mëmë, në bazë të nenit 207, nuk mund të emërohet administrator i filialit dhe anasjelltas. Kjo dispozitë vlen vetëm për Shqipërinë, meqenëse çdo juridiksion është i posaçëm për vendin, përveç kur në ligj nuk parashikohet në mënyrë të përcaktuar qartë juridiksioni jashtëterritorial. 3. Pikat 6, 8 dhe 9 të nenit 95: Ligji me shtesa dhe ndryshime i vitit 2014 i bëri më të qarta dispozitat për dorëheqjen e administratorëve dhe shërbeu për harmonizimin e ligjit për regjistrimin e biznesit me ligjin për shoqëritë tregtare. Me nenin 15 të ligjit nr.129/2014 me shtesa dhe ndryshime, që ndryshon nenin 95 të ligjit për shoqëritë tregtare, synohet të sqarohet se administratori mund të heqë dorë në çdo kohë nga detyra e tij, duke njoftuar me shkrim QKB-në. Sipas shqetësimeve të ngritura nga grupet e interesit, në praktikë, QKB-ja nuk e regjistron dorëheqjen e administratorit pa një vendim të Asamblesë së Përgjithshme për zëvendësimin e tij/të saj. Neni 96 Përfaqësimi 1. Kufizimet e tagrave të përfaqësimit të administratorëve i kundrejtohen palëve të treta, në përputhje me dispozitat e nenit 12 të këtij ligji. 2. Administratorët, që përfaqësojnë bashkërisht shoqërinë tregtare, mund të autorizojnë disa prej tyre për kryerjen e disa veprimeve të caktuara apo për kryerjen e disa kategorive të caktuara veprimesh. Njoftimet e drejtuara secilit prej administratorëve janë të vlefshme e detyruese për shoqërinë. 3. Tagrat e përfaqësimit të administratorëve dhe çdo ndryshim i tyre njoftohen për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit.

130

Neni 97 Shpërblimi 1. Shpërblimit bazë të administratorëve mund t'i bëhen shtesa, që mund të jenë përqindje në fitim ose të ngjashme. Shpërblimet e administratorëve përcaktohen me vendim të zakonshëm të asamblesë së përgjithshme. 2. Shpërblimi, sipas pikës 1 të këtij neni, duhet të jetë i përshtatshëm dhe në përputhje me detyrat e administratorëve dhe gjendjen financiare të shoqërisë. 3. Nëse shoqëria është në vështirësi financiare, asambleja e përgjithshme mund të vendosë reduktimin e shpërblimit të administratorëve në masën e përshtatshme. 4. Kriteret e shpërblimit, shpërblimi individual dhe efekti vjetor i shpërblimit të administratorëve në strukturën e kostove të shoqërisë tregtare publikohen së bashku me pasqyrat financiare vjetore. Komente: 1. Vitet e fundit, pagat e administratorëve kanë qenë në qendër të shumë skandaleve të shoqërive të mëdha. Sjellja e shumë administratorëve, që përdorin postin e tyre për rritjen e të ardhurave, edhe në një kohë kur shoqëria ka probleme financiare, është një problem që është debatuar shpesh dhe, për pasojë, reputacioni i administratorëve në shoqëri ka rënë. Shumica e rasteve në fjalë lidhej me administrimin e SHA-ve, sidomos, të atyre që janë të regjistruara në bursë. Ligjvënësit e BE-së reaguan ndaj kësaj prirjeje me Rekomandimin 2004/913/KE. Ky rekomandim synon të “nxisë një regjim të përshtatshëm për shpërblimin e anëtarëve të këshillit të administrimit të shoqërive të regjistruara në bursë”. Në vitin 2009, Forumi Evropian vendosi të publikojë kodin etik për shpërblimin e drejtuesve të shoqërive tregtare. Forumi shprehej: “Forumi, duke pranuar se duhet t’u lihet shoqërive tregtare dhe aksionarëve/pronarëve të tyre që të përcaktojnë strukturën dhe nivelet e pagave, mbron idenë se duhen respektuar përvojat më të mira. Shembuj të përvojave më të mira që rendit në deklaratën e tij Forumi, janë:



niveli i komponentit të ndryshueshëm të pagës duhet të jetë relativisht në raport me nivelin e totalit të pagës;



komponenti i ndryshueshëm i pagës duhet të jetë i lidhur me faktorë që përfaqësojnë rritjen reale të shoqërisë dhe krijimin real të pasurisë për shoqërinë dhe aksionarët e saj;



aksionet që u jepen anëtarëve të këshillit me detyra drejtuese brenda shoqërisë, në bazë të planeve që parashikojnë stimuj në një periudhë afatgjatë, është mirë të fitohen si të drejta vetëm pas një periudhe gjatë të cilës përmbushen kushtet e performancës;



pagesa në rastin e ndërprerjes së marrëdhënieve të punës për anëtarët e këshillit me detyra drejtuese brenda shoqërisë duhet të jetë jo më shumë se rroga e dy

131

viteve punë dhe nuk duhet dhënë nëse shkëputja e marrëdhënieve të punës bëhet për rezultate të dobëta. 2. Për më tepër, Forumi vlerëson se çdo rregull duhet të bëjë dallimin midis pagës së drejtuesve në shoqëritë e regjistruara në bursë, në përgjithësi, dhe pagës së punës në sektorin e shërbimeve financiare, për shkak të të ardhurave të mundshme të larta të anëtarëve të këshillit pa detyra drejtuese brenda shoqërisë në këtë të fundit.”120 Mirëpo, tema e këtij debati aktual është shumë më e gjerë se thjesht paga e punës së drejtuesve dhe përfshin gjithë strukturat e shoqërisë, ku administratorët mund të kenë një autonomi të konsiderueshme nga organet e tjera të shoqërisë që duhet t’i mbikëqyrin dhe t’i mbajnë nën kontroll administratorët. Mbi të gjitha, në rast se detyrat e administratorëve kanë zëvendësuar mekanizmat mbrojtës të lidhur me regjimin e ruajtjes së kapitalit, zbatimi i një sistemi për shpërblimin e përshtatshëm të administratorëve të lidhur me performancën e shoqërisë merr një rëndësi të veçantë duke u bërë një instrument shtesë i drejtimit të brendshëm të shoqërisë. Komentet tona për nenin 70 tregojnë se, në Shqipëri, modeli i SHPKsë sipas ligjit për shoqëritë tregtare e ka përfshirë tashmë këtë ndryshim. Për rrjedhojë, duhet mirëpritur që ligji për shoqëritë tregtare ka përfshirë edhe elementin thelbësor të rekomandimeve të BE-së për shpërblimin e administratorëve në nivel të SHPK-së. 3. Rekomandimet nuk synojnë të përcaktojnë standarde për rrogat e përshtatshme (kjo do të ishte e vështirë të arrihej duke marrë parasysh shumëllojshmërinë e madhe të situatave të shoqërive). Megjithatë, rekomandimet përfshijnë pjesëmarrjen e Asamblesë së Përgjithshme në procesin e vendosjes së standardeve që, në rastin e SHA-ve, vendosen nga këshilli i administrimit ose këshilli mbikëqyrës. Në këto kushte, skema e përfitimeve që u jepen administratorëve (shpërblimi bazë apo stimujt, përfshirë pjesëmarrjen në fitimin e shoqërisë dhe opsionet për aksione) duhet miratuar me vendim të Asamblesë së Përgjithshme (për SHA-të shih, gjithashtu, parimin 5 të Kodit shqiptar të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare). Duke qenë se, zakonisht, SHPK-të nuk kanë struktura me këshilla, Asambleja e Përgjithshme vendos si standardet e shpërblimit, ashtu dhe përfitimet personale. Neni 81, pika 1, shkronja “b” dhe “c”, dhe neni 97, pika 1 deri 4, përcaktojnë se shpërblimin e administratorëve e vendos Asambleja e Përgjithshme. Përfitimet individuale duhet të pasqyrojnë në mënyrë të përshtatshme detyrat e administratorëve lidhur me këtë skemë dhe gjendjen financiare të shoqërisë (neni 97, pika 2). Nëse shoqëria është në vështirësi serioze financiare, Asambleja e Përgjithshme mund të vendosë reduktimin e shpërblimit të administratorëve në masën e përshtatshme (neni 97, pika 3). Skema e përfitimeve dhe shpërblimi individual që u jepet administratorëve, si dhe efekti vjetor i shpërblimit të administratorëve në strukturën e kostove të shoqërisë tregtare publikohen së bashku me pasqyrat financiare vjetore (neni 97, pika 4).

120

Shih http://ec.europa.eu/internal_market/company/ecgforum/index_en.htm

132

Neni 98 Detyrimi i besnikërisë dhe përgjegjësia 1. Përveç sa është parashikuar në dispozitat e përgjithshme të detyrimit të besnikërisë, sipas neneve 14, 15, 17 e 18 të këtij ligji, administratorët detyrohen: a) të kryejnë detyrat e tyre të përcaktuara në ligj ose në statut në mirëbesim e në interesin më të mirë të shoqërisë në tërësi, duke i kushtuar vëmendje të veçantë ndikimit të veprimtarisë së shoqërisë në mjedis; b) të ushtrojnë kompetencat që u njihen në ligj ose në statut vetëm për arritjen e qëllimeve të përcaktuara në këto dispozita; c) të vlerësojnë me përgjegjësi çështjet, për të cilat merret vendim; ç) të parandalojnë dhe mënjanojnë rastet e konfliktit, prezent apo të mundshëm, të interesave personalë me ata të shoqërisë; d) të garantojnë miratimin e marrëveshjeve sipas dispozitave të pikës 3 të nenit 13 të këtij ligji; dh) të ushtrojnë detyrat e tyre me profesionalizmin dhe kujdesin e nevojshëm. 2. Administratorët, gjatë kryerjes së detyrave të tyre, përgjigjen ndaj shoqërisë për çdo veprim ose mosveprim, që lidhet në mënyrë të arsyeshme me qëllimet e shoqërisë tregtare, me përjashtim të rasteve kur, në bazë të hetimit dhe vlerësimit të informacioneve përkatëse, veprimi ose mosveprimi është kryer në mirëbesim. 3. Nëse administratorët veprojnë në kundërshtim me detyrat dhe shkelin standardet profesionale, sipas pikave 1 e 2 të këtij neni, janë të detyruar t'i dëmshpërblejnë shoqërisë dëmet, që rrjedhin nga kryerja e shkeljes, si dhe t'i kalojnë çdo fitim personal që ata apo personat e lidhur me ta kanë realizuar nga këto veprime të parregullta. Administratorët kanë barrën e provës për të vërtetuar kryerjen e detyrave të tyre në mënyrë të rregullt e sipas standardeve të kërkuara. Kur shkelja është kryer nga më shumë se një administrator, ata përgjigjen ndaj shoqërisë në mënyrë solidare. 4. Në mënyrë të veçantë, por pa u kufizuar në to, administratorët janë të detyruar t'i dëmshpërblejnë shoqërisë dëmet e shkaktuara, nëse, në kundërshtim me dispozitat e këtij ligji, kryejnë veprimet e mëposhtme: a) u kthejnë ortakëve kontributet; b) u paguajnë ortakëve interesa apo dividendë; c) u shpërndajnë aktivet shoqërisë; ç) lejojnë që shoqëria të vazhdojë veprimtarinë tregtare, kur, në bazë të gjendjes financiare, duhej të parashikohej që shoqëria nuk do të kishte aftësi paguese për të shlyer detyrimet; d) japin kredi. 5. Dispozitat e pikës 6 të nenit 92 të këtij ligji zbatohen edhe për paditë, që rrjedhin nga paragrafët e këtij neni. Këto padi duhet të ngrihen brenda 3 vjetëve nga kryerja e shkeljes apo nga zbulimi i saj.

133

Komente: 1. Për t’i bërë detyrimet e besnikërisë më shtrëngues për administratorët e SHPK-ve, ligji i shton disa kërkesa të posaçme detyrimit të besnikërisë që parashikojnë nenet nga 14 deri në 18. Duke qenë se të njëjtat detyrime vlejnë edhe për anëtarët e këshillave të administrimit, për administratorët dhe anëtarët e këshillave mbikëqyrës të SHA-ve, këto detyrime do të trajtohen së bashku në këtë krye. Detyrimet e administratorëve dhe anëtarëve të këshillit mund të ndahen, pak a shumë, në dy forma të ndërlidhura detyrimi:  

detyrimi i besnikërisë ndaj interesit më të mirë të shoqërisë, parashikuar me nenin 98, pika 1, dhe nenin 163, pika 1; dhe, detyrimi për të treguar kujdes dhe aftësi që administratorët dhe anëtarët e këshillit duhet ta zbatojnë gjatë kohës që janë të emëruar.

2. Lidhur me detyrimin e besnikërisë, është me rëndësi të theksohet zgjerimi i detyrimit të administratorëve të lidhur me konceptin e “interesit më të mirë të shoqërisë në tërësi”, që shprehin neni 14, 98 dhe 163. Ky koncept juridik është bërë porta kryesore të “përfshirjes së përgjegjësisë sociale të shoqërive tregtare” në legjislacionin e Bashkimit Evropian, që e kemi përmendur në Kreun B.I. Këtu vlen të theksohet rëndësia e detyrimit të besnikërisë dhe detyrimit për të treguar kujdes dhe aftësi ndaj shoqërisë tregtare, nga ana e administratorëve, në kuadër të qëndrueshmërisë mjedisore. Neni 98, pika 1, dhe neni 163, pika 1, i referohen shprehimisht “qëndrueshmërisë mjedisore” të operacioneve, duke qenë se është pjesë e “interesit më të mirë të shoqërisë tregtare në tërësi”.121 Për të qenë e menaxhueshme nga jurisprudenca, zakonisht, “qëndrueshmëria mjedisore” e veprimtarisë së shoqërisë tregtare lidhet me legjislacionin në fuqi për mbrojtjen e mjedisit që përcakton normat e mbrojtjes së mjedisit, si: normat për ambalazhimin, depozitimin e mbetjeve dhe trajtimin e ujërave të zeza, si dhe me standardet e posaçme për vlerësimin dhe mbrojtjen nga risku lidhur me veprimtaritë e posaçme të shoqërive tregtare, si: çlirimi i gazrave, çlirimi i gazit CO2, trajtimi i mbetjeve të rrezikshme etj. Këto standarde duhen kthyer në procedura konsultimesh dhe informimi të brendshëm, në kuadër të drejtimit dhe vendimmarrjes së brendshme të shoqërive tregtare. Ky shembull tregon se “interesi më i mirë i shoqërisë tregtare” nuk mund të lidhet më thjesht me interesin e ortakëve apo aksionarëve të shoqërisë. “Qëndrueshmëria mjedisore” Lidhur me këtë, shih Rekomandimin 2001/453/KE, datë 30 maj 2001, “Për trajtimin nga sipërmarrjet të aspekteve mjedisore në pasqyrat financiare dhe raportet vjetore”, dhe shih Rezolutën e Këshillit për të Drejtat e Njeriut “Për të drejtat e njeriut dhe mjedisin” A/HRC/19/L8.1 Promovimi dhe mbrojtja e gjithë të drejtave të njeriut, e të drejtave civile, politike, ekonomike, sociale dhe kulturore, përfshirë të drejtën për zhvillim. Shqipëria*, Bosnjë-Hercegovina*, Botsvana, Kamboxhia*, Çadi*, Kongo, Kosta Rika, Bregu i Fildishtë*, Kroacia*, Republika Demokratike e Kongos*, Republika Dominikane*, Ekuadori, Franca*, Gjeorgjia*, Gjermania*, Greqia*, Hondurasi*, Hungaria, Irlanda*, Izraeli*, Kenia*, Letonia*, Lihtenshteini*, Lituania*, Luksemburgu*, Maldivet, Mauritania, Maurici, Mali i Zi*, Maroku*, Nigeria, Palestina*, Panamaja*, Paraguai*, Peruja, Polonia, Portugalia*, Rumania, Serbia*, Sllovenia*, Somalia*, Spanja, Sudani*, Zvicra, ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë*, Timor-Leste*, Tunizia*, Republika e Bashkuar e Tanzanisë*, Uruguai, Zimbabve*: 121

134

është vetëm njëri aspekt i prirjes së përgjithshme për të “integruar” interesat e grupeve të tjera (të “grupeve të interesit”). Ky proces i vazhdueshëm pasqyrohet nga ndryshimi në politikat e shoqërive për komunikimin, politika këto që sot preferojnë t’i paraqesin firmat si institucione dhe jo si persona.122 Këtu dëshirojmë të shpjegojmë shkurtimisht pse dhe si ka ndryshuar argumenti juridik lidhur me detyrimet e administratorëve në këtë aspekt. Shpjegimi merr në konsideratë pikë së pari SHA-të. Mirëpo, standardet e drejtimit të brendshëm, përgjegjësisë sociale dhe të të drejtave të njeriut duhen zbatuar nga gjithë format e shoqërive tregtare me përgjegjësi të kufizuar. Duke qenë se pronësia dhe kontrolli i shoqërive veçohen dhe strukturohen sipas rolit të organeve të kushtetutës (Statutit) të shoqërisë, dhe si të tilla, shoqëritë tregtare luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e mirëqenies shoqërore dhe ekonomike, çështja shtrohet si mund të arrihet dhe të ruhet mbajtja nën kontroll e administrimit të shoqërisë. Nisur nga kolapset e papara të shoqërive tregtare shkaktuar nga presioni dritëshkurtër konkurrues ndaj administratorëve për të maksimizuar fitimet dhe nga filozofia e liberalizimit në Amerikë dhe Evropë, ekzistenca e rregullimit të fortë dhe sistemit të rëndësishëm të kontrollit dhe ekuilibrit ndërmjet ortakëve të shoqërisë tregtare dhe komunitetit më të gjerë është me rëndësi shumë të madhe. Sidomos, gjatë kolapsit financiar të vitit 2007, dolën qartë mangësitë lidhur me kontrollin që duhet të ushtrojnë aksionarët për të arritur vendimet e administratorëve sipas modelit të pronësisë klasike. Kjo është arsyeja pse janë zgjeruar “interesat” për të cilat administratorët duhet të përgjigjen përpara grupeve të interesit. Nëse mirëqenia e vazhdueshme e shoqërisë tregtare është shqetësim i përhershëm i administratorëve dhe përcakton pritshmëritë sociale ndaj shoqërisë tregtare, interesi i aksionarëve mund të jetë vetëm një aspekt gjatë përpilimit të politikave të përshtatshme. Para së gjithash, detyrimi i besnikërisë është gjithashtu kundrejt kreditorëve dhe punëmarrësve, pjesëmarrja e të cilëve pranohet gjerësisht si një element që u duhet shtuar funksioneve tradicionale të pamjaftueshme të kontrollit të aksionarëve. Ligji për shoqëritë tregtare e njeh këtë dhe sanksionon padinë derivative të kreditorëve (në nenet 10, 91, 92, 150 dhe 151), të pjesëmarrjes së punëmarrësve (në nenet nga 19 deri në 21) dhe të detyrimeve të posaçme organizative të cilat grupi administrues duhet t’i respektojë nëse kërkon të shmangë përgjegjësinë. Këto detyrime parashikohen në nenin 82, pikat nga 3 deri në 5, dhe nenin 136, pika nga 3 deri në 5 (thirrja e mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme në rast humbjesh të konsiderueshme kapitali); në nenin 95 dhe në nenin 158, pika 3 deri në 5 (krijimi i sistemit të njoftimit të hershëm); në listën e nenit 98, pika 4, dhe të nenit 163, pika 4, ku përfshihet dispozita për “ushtrimin e aktivitetit në shkelje të ligjit”, kur aktiviteti i shoqërisë tregtare vazhdon dhe nuk hapet procedura e falimentimit, nëse shihet qartë se shoqëria nuk është në gjendje të shlyejë borxhet e veta (neni 98, pika 4, neni 163, pika 4 deri në 6; dhe, më së fundi, në nenin 164 (vërtetësia e pasqyrave financiare dhe Shih analizën e posaçme për drejtuesit kryesorë, “Humbled - Pity the Poor, post-Enron Company Boss” (“Të përulur – mëshirë për bosët e varfër të shoqërive në epokën pas Enronit), në revistën “The Economist”, datë 20 dhjetor 2003, f. 87–89. 122

135

informacioneve të tjera kryesore). Gjithashtu, “ultima ratio” (“argumenti i fundit”) i normës për “shpimin e perdes” përsa i takon abuzimit me formën juridike dhe veprimet që rrjedhin prej saj, parashikuar në nenin 16, duhet përmendur sërish këtu, sepse ajo iu referohet shkeljeve të detyrimit lidhur me kuadrin organizativ të formës së shoqërisë. Një hap i madh drejt njohjes ligjore të interesave “të jashtëm”, që janë pjesë e mirëqenies (të brendshme) të vazhdueshme të shoqërisë, është zgjerimi përgjithësisht i detyrimit të besnikërisë që të mbulojë krijimin e sistemeve të përshtatshme të kontrollit brenda shoqërisë.123 Ndërtimi i sistemeve të përshtatshëm të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare është komponent thelbësor i detyrimit të besnikërisë ndaj saj. “Nëse nuk ekzistojnë sistemet e përshtatshme të administrimit, shoqëria (cilatdo qofshin palët e interesit të përfshira) do të dëmtohet”.124 Ky koncept i “administrimit të përshtatshëm” apo i “drejtimit të brendshëm të mirë” ka aspekte të ndryshme. Së pari, ai mbron ortakët ose aksionarët; por, kur detyrimet vendosen nga normativa që nuk janë në kuadër të ligjit për shoqëritë tregtare, si: rregulloret për shëndetin, sigurinë dhe mjedisin, administrimi duhet organizuar me qëllim që t’u përgjigjet edhe këtyre detyrimeve “të jashtme”. Përndryshe, administruesit konsiderohen se janë në shkelje të detyrimit të besnikërisë ndaj shoqërisë, sepse objekt i drejtpërdrejt i këtyre dispozitave është shoqëria, ndonëse palë të tjera interesi janë përfituesit e tërthortë.125 Më në fund, nëse interesat, që dikur konsideroheshin si interesa “të jashtëm” (faktorë të jashtëm), bëhen ligjërisht pjesë e procesit të brendshëm të vendimmarrjes së shoqërisë, dhe për rrjedhojë, gjithashtu, pjesë e “kushtetutës” së shoqërisë. Shoqëria tregtare ka detyrime ndaj grupeve të interesit, përshirë punëmarrësit, mjedisin, kreditorët dhe komunitetin. Përkufizimi ligjor i “pamundësisë kushtetuese” të organeve të shoqërisë tregtare do të thotë se veprimet e kryera në mungesë të dijes ose në kundërshtim me normat organizative dhe vendimore, që parashikohen nga Statuti “i brendshëm” i shoqërisë tregtare ose nga kufizimet ligjore “të jashtme”, përbëjnë abuzim ndaj kompetencave të shoqërisë tregtare dhe, si të tilla, përbëjnë shkelje të detyrimit të besnikërisë. Një shkelje e tillë e detyrimit nuk mund të ratifikohet me vendim të Asamblesë së Përgjithshme.126 Ratifikimi mund të kundërshtohet nga ortakët ose aksionarët në pakicë në përputhje me nenet 94, pika 1, 92, 153, pika 1, dhe 151. Përkufizimi ligjor i “grupeve të interesit”, të cilët duhet të gëzojnë të drejta konsultimi ose pjesëmarrjeje në procedurat vendimmarrëse të shoqërisë, sigurisht, është një proces social i hapur që varet nga kushtet ekonomike dhe politike të vendit dhe nga pritshmëritë përkatëse ndaj shoqërisë. U mbetet ligjvënësve dhe gjykatave shqiptare të përpilojnë normat që përcaktojnë bashkësitë (apo pjesë të tyre), të cilat duhet të ushtrojnë ndikim në vendimmarrjen e shoqërisë tregtare për shkak të efektit të ndjeshëm që kanë operacionet e shoqërisë tregtare

123

Shih Kodin e Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare në Shqipëri, 2012. Krahaso J. Dine, M. Blecher dhe M. Koutsis, poshtëshënimi 12, f. 200. 125 Shih Kodin e Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare në Shqipëri, parimi 6. 126 Po aty, 198. 124

136

mbi to. Rëndësia në rritje e standardeve ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, në këtë kontekst, mund të luajë një rol të ndjeshëm në këtë zhvillim juridik. 127 3. Në kuadër të detyrimit të besnikërisë ndaj interesave më të mira të shoqërisë tregtare, anëtarët e këshillit duhet të tregojnë kujdes dhe aftësi të arsyeshme (nenet 14-18, 98 dhe 163, pika 1), domethënë, ata duhet të veprojnë në mirëbesim, në bazë të hetimit e vlerësimit të mjaftueshëm të informacioneve dhe të lidhjes, në mënyrë të arsyeshme, me qëllimet e shoqërisë tregtare (nenet 98 dhe 163, 2), duke shmangur konfliktet faktike dhe të mundshme të interesit ndërmjet interesave personalë dhe atyre të shoqërisë tregtare. Këto standarde pritet të jenë “objektive” në kuptimin se pika e referencës për një vendim juridik është ajo që mund të pritet nga dikush në funksionin e një “administratori të arsyeshëm”. Standardi i besnikërisë, që u diskutua në pjesën e mëparshme, ka ndikim edhe këtu, duke qenë se argumenti juridik i vendimeve të biznesit “në interesin më të mirë të shoqërisë tregtare” duhet të lidhet me një “pikëpamje më të gjerë” të përgjegjësisë dhe interesit të shoqërisë tregtare në kuptimin e lartpërmendur, që mund të përmbushet vetëm përmes masave të përshtatshme organizative. Arsyet personale të devijimeve legjitime nga ky standard “i objektivizuar” i përgjegjësisë vijnë të dytat. E fundit, për nga radha por jo për nga rëndësia, administratorët janë të detyruar t’i shpërblejnë shoqërisë dëmet e shkaktuara, nëse, në kundërshtim me ligjin, kryejnë transaksionet e veçanta që renditen në nenet 98, pika 4, dhe 163, pika 4. Këtu lista e nenit 163, pika 4, është shumë më e gjatë, sepse mbulon përgjegjësinë specifike të administratorëve dhe të anëtarëve të këshillit për çdo veprim që shkel rregullat e mbajtjes së nivelit të kapitalit. Edhe një herë, është me rëndësi të theksohet se Asambleja e Përgjithshme nuk mund thjesht ta ratifikojë shkeljen nga ana e administratorëve dhe anëtarëve të këshillit të detyrimit për të vepruar me kujdes dhe aftësi, sepse ky detyrim është detyrim përpara shoqërisë “si e tillë” dhe jo vetëm përpara ortakëve apo aksionarëve të saj. Ratifikimi mund të kundërshtohet nga ortakët ose aksionarët në pakicë në përputhje me nenin 94, pika 1, 92, 153, pika 1, dhe 151.

TITULLI V PRISHJA E SHOQËRISË, LARGIMI DHE PËRJASHTIMI I ORTAKËVE

KREU I PRISHJA E SHOQËRISË

Shih raportin Ruggie: Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, “Raporti i Përfaqësuesit të Posaçëm të Sekretarit të Përgjithshëm për çështjen e korporatave ndërkombëtare dhe ndërmarrjet e tjera tregtare”, A/HRC/11/13 dhe Parimet bazë për biznesin dhe të drejtat e njeriut, http://www.ohchr.org/Documents/Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf 127

137

Neni 99 Shkaqet e prishjes së shoqërisë 1. Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar prishet: a) kur mbaron kohëzgjatja, për të cilën është themeluar; b) me përfundimin e procedurave të falimentimit apo në rast të pamjaftueshmërisë së pasurive për të mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit; c) në rast se objekti bëhet i parealizueshëm për shkak të mosfunksionimit të vazhduar të organeve të shoqërisë apo për shkaqe të tjera që e bëjnë absolutisht të pamundur vazhdimin e veprimtarisë tregtare; ç) në rastet e pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë, të parashikuara nga neni 3/1 i këtij l igj; d) në raste të tjera, të parashikuara në statut; dh) në raste të tjera, të parashikuara me ligj; e) për çdo shkak tjetër të vendosur nga asambleja e ortakëve. 2. Prishja e shoqërisë, si pasojë e një apo më shumë prej shkaqeve të përcaktuara në shkronjat "a", "c", "d", "dh" dhe "e", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga asambleja e ortakëve me shumicën e parashikuar sipas pikës 1, të nenit 87, të këtij ligji. 3. Në rast mosveprimi të asamblesë së ortakëve për të vendosur prishjen, për shkaqet e përcaktuara në shkronjat "a", "c", "d", dhe "dh", të pikës 1, të këtij neni, çdo person i interesuar mund, në çdo kohë, t'i drejtohet gjykatës për të konstatuar prishjen e shoqërisë. 4. Pavarësisht nga parashikimet e sipërpërmendura, ekzistenca e një a më shumë shkaqeve, të parashikuara nga shkronjat "a", "c", "d", "dh" dhe "e", të pikës 1, të këtij neni, nuk do të ketë si pasojë prishjen e shoqërisë dhe hapjen e procedurave të likuidimit, nëse përpara vendimit gjyqësor të formës së prerë, të përmendur në pikën 3, të këtij neni, shkaku i prishjes është korrigjuar, nëse është e mundshme të korrigjohet, dhe ky korrigjim është publikuar nga shoqëria në regjistrin tregtar, sipas parashikimeve të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 5. Prishja e shoqërisë, si pasojë e shkaqeve të parashikuara në shkronjën "b", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente për procedurat e falimentimit, kur, në përfundim të këtyre procedurave, të gjitha pasuritë e shoqërisë janë likuiduar për shlyerjen në mënyrë kolektive të detyrimeve ndaj kreditorëve apo kur gjykata kompetente për procedurat e falimentimit vendos rrëzimin e kërkesës për hapjen e procedurës së falimentimit për shkak të pamjaftueshmërisë së pasurisë së shoqërisë për të mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit.

138

6. Prishja e shoqërisë si pasojë e shkaqeve të parashikuara në shkronjën "ç", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente, sipas parashikimeve të nenit 3/1 të këtij ligji.128 Komente: 1. Me nenin 16 të ligjit me shtesa dhe ndryshime të vitit 2014 synohet që të riformulohen shkaqet e prishjes së shoqërive me përgjegjësi të kufizuar, që rendit neni 99 i ligjit Nr. 9901, dhe synon harmonizimin e ndryshimit që propozohet për nenin 77, në kuptimin që neni 16 i ligjit me shtesa dhe ndryshime është një amendament i mëpasshëm. Shih amendamentin dhe diskutimin për nenin 77. 2. Ortakët janë të lirë ta prishin SHPK-në sipas dëshirës së tyre. Megjithatë, këtu duhet respektuar shumica e cilësuar që kërkon neni 87. Neni 104 parashikon se normat që rregullojnë likuidimin në gjendjen e aftësisë paguese mund të gjenden në nenet nga 190 deri në 205. Në thelb, këto norma zbatohen për të gjitha format e shoqërive. Neni 100 Regjistrimi i shpërbërjes Administratorët regjistrojnë prishjen e shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Nëse prishja e shoqërisë bëhet me vendim gjykate, gjykata, në përputhje me nenin 45 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit" ia njofton vendimin Qendrës Kombëtare të Regjistrimeve për regjistrim. KREU II LARGIMI DHE PËRJASHTIMI I ORTAKËVE Neni 101 Largimi i ortakut për shkaqe të arsyeshme 1. Ortaku mund të largohet nga shoqëria nëse ortakët e tjerë ose shoqëria kanë kryer veprime në dëm të tij, nëse është penguar të ushtrojë të drejtat e tij, nëse shoqëria i ka ngarkuar detyrime të paarsyeshme apo për shkaqe të tjera, që e bëjnë të pamundur vazhdimin e ortakërisë. 2. Ortaku që kërkon largimin, duhet të njoftojë shoqërinë me shkrim, si dhe të parashtrojë shkaqet e largimit. 3. Administratorët duhet të thërrasin mbledhjen e asamblesë së përgjithshme menjëherë pasi të kenë marrë dijeni për njoftimin e largimit, sipas pikës 2 të këtij neni, 128

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 16.

139

për të vendosur nëse ortakut do t'i likuidohet kuota, si pasojë e largimit për shkaqe të arsyeshme. 4. Ortaku ka të drejtë të ngrejë padi në gjykatë ndaj shoqërisë për likuidimin e kuotës, si pasojë e largimit për shkaqe të arsyeshme, nëse pas njoftimit të largimit asambleja e përgjithshme nuk mblidhet apo nuk ? njeh si të arsyeshme shkaqet e largimit dhe likuidimin e kuotës. 5. Ortaku që kërkon largimin nga shoqëria, detyrohet ta dëmshpërblejë shoqërinë për dëmet e shkaktuara, nëse rezulton se largimi është kryer në bazë të shkaqeve të paarsyeshme. 6. Ortaku që largohet ka të drejtë të ngrejë padi ndaj shoqërisë dhe/ose ortakëve të tjerë që shkaktuan largimin e tij dhe të kërkojë ndaj tyre, në mënyrë solidare, shpërblimin e dëmit të pësuar. Neni 102 Përjashtimi i ortakut 1. Në bazë të një vendimi të zakonshëm, asambleja e përgjithshme mund t'i kërkojë gjykatës përjashtimin e ortakut, nëse ai nuk ka shlyer kontributin e tij, sipas parashikimeve të statutit ose nëse ekzistojnë shkaqe të tjera të arsyeshme për këtë përjashtim. 2. Konsiderohen shkaqe të arsyeshme për përjashtimin e ortakut, sipas pikës 1 të këtij neni, por pa u kufizuar në to, rastet kur ortaku: a) me dashje apo me pakujdesi të rëndë i shkakton dëme shoqërisë ose ortakëve të tjerë; b) me dashje apo me pakujdesi të rëndë shkel statutin ose detyrimet e përcaktuara me ligj; c) përfshihet në veprime, të cilat e bëjnë të pamundur vazhdimin e marrëdhënieve midis shoqërisë tregtare dhe ortakut; ose ç) me veprimet e tij dëmton ose pengon ndjeshëm veprimtarinë tregtare të shoqërisë. 3. Gjatë procedurës së përjashtimit të ortakut, me kërkesë të paditësit, gjykata mund të marrë një masë për sigurimin e padisë, duke pezulluar të drejtën e votës së ortakut, që kërkohet të përjashtohet, si dhe të drejtat e tjera, që rrjedhin nga zotërimi i kuotës së shoqërisë, kur ajo e vlerëson këtë masë si të nevojshme dhe të justifikuar. 4. Shoqëria ka të drejtë t'i kërkojë ortakut të përjashtuar shpërblimin e dëmit të pësuar nga veprimet, që kanë sjellë përjashtimin. 5. Ortaku ka të drejtë t'i kërkojë shoqërisë shpërblimin e dëmit të pësuar, nëse kërkesa për përjashtim nuk është e bazuar. 129 129

Bachner, Schuster dhe Winner argumentojnë se neni 102, pika 2, duhet riformuluar për shkak se përjashtimi është një shkelje e rëndë e të drejtave të anëtarësisë. Mirëpo, neni 102, pika 2, përcakton shprehimisht arsyet e përjashtimit, që

140

6. Ortaku nuk ka të drejtë t'i kërkojë shoqërisë likuidimin e kuotës, nëse ai përjashtohet për shkaqe të arsyeshme, por, nëse shoqëria ngre ndaj tij padi për shpërblim dëmi, ortaku ka të drejtë të kompensojë çdo shumë, që do të kishte të drejtë ta përfitonte në cilësinë e likuidimit të kuotës, me dëmin e kërkuar nga shoqëria.

Neni 103 Pasojat e largimit dhe përjashtimit 1. Të gjitha të drejtat, që rrjedhin nga cilësia e ortakut në shoqëri, shuhen në datën e largimit ose të vendimit të formës së prerë të gjykatës për largimin ose përjashtimin. 2. Statuti nuk mund të përjashtojë apo të kufizojë të drejtën e ortakut për t'u larguar nga shoqëria dhe të drejtën e shoqërisë për të përjashtuar ortakun. Neni 104 Likuidimi në gjendjen e aftësisë paguese Me përjashtim të rasteve kur është nisur një procedurë falimentimi, prishja e shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar ka si pasojë hapjen e procedurave të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese, sipas neneve 190 deri në 205 të këtij ligji.

PJESA V SHOQËRITË AKSIONARE Komente: 1. Ndërsa, në mënyrë tipike, SHPK-të janë modeluar për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, që financohen nga një grup i mbyllur pronarësh, shoqëritë aksionare (SHA), në mënyrë tipike, janë modeluar për ndërmarrjet e mëdha, që i plotësojnë nevojat e tyre financiare përmes ofrimit të aksioneve për publikun. Ndërsa SHPK-të zbatojnë një regjim të lirshëm të marrëdhënieve të brendshme dhe elementeve mbrojtës të jashtëm, SHA-të u nënshtrohen normave disi më të rrepta të drejtimit të brendshëm dhe mbrojtjes së investuesve dhe kreditorëve, për shkak të madhësisë dhe rëndësisë që kanë për sistemin ekonomik. SHAtë, megjithatë, i nënshtrohen sistemit të rreptë të Direktivës së Dytë për Ligjin e Shoqërive Tregtare lidhur me kontributin dhe ruajtjen e nivelit të kapitalit. Mirëpo, në komentet më lart për nenin 70 përmendet se prirja rregullatore e kohëve të fundit në legjislacionin e BE-së për shoqëritë tregtare është liberalizimi i kërkesave të Direktivës së Dytë. Një nga rezultatet e para të këtyre aktiviteteve të reformës janë amendamentet që bëhen me Direktivën 2006/68/KE, që marrin në konsideratë më shumë lirshmëri përsa i përket vlerësimit të duken shumë të logjikshme dhe të qarta.

141

kontributeve në natyrë, blerjes së aksioneve të veta të shoqërisë dhe mbështetjes financiare për këtë blerje. Ndërsa kjo lirshmëri e rritur dhe rregullat “e pakta” (SLIM)130 kanë filluar të dominojnë fushën e SHPK-ve dhe të SHA-ve, vëmendja e lartpërmendur te përgjegjësia e anëtarëve të këshillit mund të gjendet në të dy kontekstet rregullatore. Ky është shembull i faktit se “liberalizimi” asnjëherë nuk mund të përparojë dhe të jetë i suksesshëm pa “rirregullimin” përkatës, që zëvendëson normat organizative dhe elementet mbrojtës të rreptë pa iu siguruar standarde të një përgjegjësie më të madhe atyre që administrojnë dhe përfaqësojnë subjektin e liberalizuar. Gjithashtu, funksionimi i këtij sistemi kërkon krijimin e agjencive publike për monitorimin dhe mbajtjen nën kontroll të pjesës së liberalizuar të tregut. Shembull këtu janë agjencitë e mbikëqyrjes financiare. Një mbikëqyrje e tillë mund të funksionojë vetëm nëse subjekti i liberalizuar u nënshtrohet rregullave të rrepta të transparencës, që kërkojnë publikimin e informacioneve përkatëse përmes një sistemi regjistrimi të përshtatshëm dhe raportimit të vazhdueshëm. 2. Në këtë aspekt, sot është shumë e këshillueshme që SHA-të bashkëkohore të mos quhen më “shoqëri anonime”. Pikërisht kjo “anonimi” e shoqërisë dhe e aksionarëve të saj është vënë në pikëpyetje nga reforma të ndryshme ligjore amerikane, evropiane dhe ndërkombëtare: për të krijuar struktura transparente dhe të besueshme të drejtimit të brendshëm të SHA-ve, kërkohet që si strukturat e drejtimit të shoqërive, ashtu dhe strukturat e aksionarëve të bëhen të ditura përmes mjeteve të ndryshme të raportimit dhe regjistrimit. Udhëzuesit bashkëkohorë të drejtimit të brendshëm rekomandojnë aksionet e regjistruara si të vetmen formë të aksioneve. Por duhen regjistruar edhe aksionet e prurësit të SHA-ve të tregtuara në tregjet e rregulluara. Pra, gjatë reformës për një ligj bashkëkohor për shoqëritë tregtare duhet të eliminohet përfundimisht termi historik “shoqëri anonime”, edhe pse vende të tjera mund ta përdorin ende këtë term. Duhet theksuar se ligji i ri për shoqëritë tregtare nuk i parashikon më aksionet e prurësit të SHA-ve (shih komentet, më poshtë, për nenin 116). TITULLI I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME DHE THEMELIMI Neni 105 Përkufizimi dhe llojet 1. Shoqëria aksionare është një shoqëri tregtare, kapitali i së cilës është i ndarë në aksione të nënshkruara nga themeluesit. Themeluesit janë persona fizikë ose juridikë, të cilët nuk përgjigjen personalisht për detyrimet e shoqërisë e që mbulojnë humbjet e saj vetëm me vlerën e pashlyer të aksioneve të nënshkruara. “SLIM” janë germat e para të grupit të parë të nismave të BE-së për liberalizimin që do të zbatoheshin, mes të tjerash, në sektorin e legjislacionit për shoqëritë tregtare. Janë germat e para të fjalëve: “Simpler Legislation for the Internal Market” (Legjislacion më i thjeshtë për tregun e brendshëm). Kjo rezultoi në raportet e Grupit të Nivelit të Lartë të Ekspertëve të Legjislacionit për Shoqëritë Tregtare, “Legjislacion më i thjeshtë për tregun e brendshëm (SLIM)”: projekt pilot. Komunikim i Komisionit për Këshillin dhe Parlamentin Evropian. COM (96) 204 përfundimtar, 8 maj 1996. 130

142

2. Shoqëritë aksionare mund të jenë shoqëri me ofertë, private apo publike, në përputhje me dispozitat e ligjit për titujt. Komente: 1. Gjatë shqyrtimit të ligjit për shoqëritë tregtare në periudhën 2011-2012, disa grupe interesi sugjeruan një sistem më kompleks SHA-sh, për të bërë dallimin midis një SHA-je me aksione që i ofrohen publikut, dhe një SHA-je që regjistrohet në një treg kapitali. Por, meqenëse në Shqipëri nuk funksionon asnjë bursë aktualisht (2016)131, kjo është ndoshta e parakohshme. Kur në Shqipëri të ketë një bursë në funksionim, do të duhet që ligji për shoqëritë tregtare dhe Ligji “Për titujt” të ndryshohen dhe harmonizohen. Neni 27, pika 1, i Ligjit “Për titujt” thotë se: “titujt emetohen me ofertë publike ose ofertë private”. Shih sqarimin në pikën 2. Në thelb, koncepti i përgjegjësisë së kufizuar, në rastin e SHA-ve, është i njëjtë me atë të SHPK-ve. SHA-të e fitojnë personalitetin juridik përmes regjistrimit, aktivet e tyre janë të veçuara nga pasuritë vetjake të aksionarëve dhe ato përgjigjen për borxhet e tyre vetëm me aktivet e tyre, domethënë, aksionarët nuk përgjigjen personalisht ndaj kreditorëve të shoqërisë. Dallimi në strukturë del në pah përsa i takon kapitalit dhe kontributeve në shoqëri: kapitali ndahet në aksione që themeluesit duhet t’i “nënshkruajnë” të gjitha kur krijohet Statuti. “Nënshkrimi” nënkupton blerjen e parë të aksioneve dhe angazhimin e shprehur qartë të themeluesve për t’i paguar kontributet e tyre tërësisht ose pjesërisht dhe në kohën që e kërkon ligji dhe/ose Statuti. Pagesa (e pjesshme) ose e plotë e kontributit të kërkuar përbën kusht për regjistrimin fillestar të SHA-së (neni 36, pika 1, shkronja “a”, ligji për regjistrimin e biznesit. Themeluesit e SHA-së, kur krijojnë shoqërinë, nuk çlirohen nga vërtetimi i shlyerjes së kapitalit themeltar, sikurse ndodh me SHPK-të, në bazë të nenit 41 të ligjit për regjistrimin e biznesit. Për më tepër, themeluesit e SHA-së duhet të miratojnë dhe nënshkruajnë Statutin, sipas nenit 28, pika 4, të ligjit për regjistrimin e biznesit. Në Statut, që duhet të përmbajë gjithë të dhënat që kërkojnë nenet 32 dhe 36 të ligjit për regjistrimin e biznesit, përfshihen gjithë të dhënat e nevojshme për strukturën e kapitalit që kërkon Direktiva e Dytë për Legjislacionin për Shoqëritë Tregtare. Pra, themeluesit duhet ta miratojnë dhe ta nënshkruajnë Statutin me kujdes, dhe ta depozitojnë pranë QKB-ësë kur bëjnë kërkesë për regjistrim sipas nenit 28, pika 3. 2. Sipas nenit 12 të ligjit “Për titujt”, “aksionet” e SHA-ve janë tituj. Fjalia e dytë e kësaj dispozite ia le ligjit për shoqëritë tregtare të bëjë përkufizimin e llojeve dhe klasave të aksioneve, që përcaktohet në nenin 116. Kështuqë, përsa i takon procesit të emetimit, ekziston

Saim Shatku, “Is Albanian Stock Market Functioning as Its European Counterparts” (“A funksionon tregu shqiptar i kapitalit si homologët e vet evropianë?" (2015), “Academic Journal of Interdisciplinary Studies” (Botimet “MCSE”), Romë, Itali. 131

143

një ndërlidhje e natyrshme ndërmjet dispozitave të ligjit për shoqëritë tregtare dhe atyre të ligjit “Për titujt”. Ligji nr.7638 për shoqëritë tregtare, i shfuqizuar nga ligji nr.9901 për shoqëritë tregtare, e rregullonte themelimin e shoqërive aksionare, me ofertë private ose ofertë publike të aksioneve. Në vitin 2008, gjatë procesit të hartimit të ligjit për shoqëritë tregtare, po përgatitej edhe ligji i ri për titujt.132 Më pas ministritë përgjegjëse133 ranë dakord që ligji për shoqëritë tregtare të mos i trajtonte procedurat dhe kërkesat e ndryshme për themelimin e SHA-ve me ofertë publike ose private (me përjashtim të kërkesës për nivelin minimal të kapitalit134), meqenëse këto çështje do t’i trajtonte ligji “Për titujt”. Për këtë arsye, ligji për shoqëritë tregtare përmban referime koordinuese ndaj ligjit “Për titujt”135. Si i tillë, ligji për shoqëritë tregtare është koordinuar plotësisht me ligjin “Për titujt”, duke qenë se ai nuk trajton çështje që lidhen me titujt e SHA-ve të regjistruara në bursë, të cilat janë brenda fushës së veprimit të nenit 2 të ligjit “Për titujt”. Sidoqoftë, duhet sqaruar se teksti i miratuar i ligjit “Për titujt” kërkon që shoqëria, e cila ka në plan të emetojë tituj (pavarësisht nëse emetimi është me ofertë private apo me ofertë publike), duhet të ketë qenë më parë e regjistruar në QKB136. Kësisoj, në bazë të ligjit për shoqëritë tregtare, nuk ekziston asnjë dallim ligjor apo praktik ndërmjet SHA-ve me ofertë private dhe ofertë publike, meqenëse dallimet (që janë vetëm funksionale dhe rregullatore dhe nuk lidhen me strukturën e shoqërisë) vlejnë vetëm pasi shoqëria përpiqet të bëhet shoqëri e regjistruar në bursë dhe të emetojë tituj. Për shkak të faktit se ligji “Për titujt” nuk parashikon, siç u parashikua gjatë procesit të hartimit të ligjit për shoqëritë tregtare, asnjë dallim në strukturën e SHA-ve, pavarësisht nëse janë me ofertë private apo me ofertë publike, dispozitat e nenit 228, shkronja “b”, për kalimin e SHA-ve nga SHA me ofertë private në SHA me ofertë publike, apo anasjelltas, bëhen gjithashtu të tepërta dhe të pazbatueshme. Gjithashtu, duhet sqaruar se, në bazë të nenit 41 të Ligjit “Për titujt”, dispozitat për emetimin e titujve nuk zbatohen për SHA-të e themeluara rishtazi. Ligji për shoqëritë tregtare (dhe ligji për regjistrimin e biznesit) zbatohet për procesin e themelimit fillestar të një SHA-je, pavarësisht nëse, më pas, organet e saj planifikojnë ose jo që kjo shoqëri të regjistrohet në bursë dhe të emetojë tituj me ofertë private ose publike. Gjithashtu, dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare për aksionet zbatohen edhe nëse SHA-ja dëshiron të regjistrohet në bursë dhe të emetojë aksione sipas ligjit “Për titujt”. Në këtë rast, zbatohen edhe dispozitat e ligjit “Për titujt”. Prandaj, si konkluzion sa i takon ndërlidhjes midis ligjit për shoqëritë tregtare dhe ligjit “Për titujt”, rregulla është se dispozitat e ligjit për 132

Miratuar me ligjin nr.9879, datë 21.02.2008. Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës për ligjin “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” dhe Ministria e Financave për ligjin “Për titujt”. 134 3.5 milion lekë për SHA-të me ofertë private, dhe 10 milion lekë për SHA-të me ofertë publike. 135 Për shembull, neni 119, pika 3, i ligjit për shoqëritë tregtare parashikon se, përsa i takon regjistrit të aksioneve të shoqërisë, pikat nga 1 deri në 3 të këtij neni nuk pengojnë detyrimin e shoqërisë për të regjistruar aksionet e veta në regjistrin e aksioneve, kur e kërkon ligji “Për titujt”. 136 Ligji 29, shkronja “b”, i ligjit “Për titujt” kërkon, mes të tjerash, të dhënat e mëposhtme të emetuesit që duhen përfshirë në prospektin e emetimit të aksioneve: Emri, selia, data e themelimit, numri i regjistrimit në QKB. 133

144

shoqëritë tregtare zbatohen gjithmonë, ndërsa dispozitat e ligjit “Për titujt” zbatohen vetëm nëse SHA-ja kërkon të regjistrohet në bursë. Neni 106 Regjistrimi 1. Shoqëritë aksionare regjistrohen sipas neneve 26, 28, 32 e 36 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Nëse shoqëria krijon një faqe të saj në internet, të dhënat, të cilat regjistrohen pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, publikohen në këtë faqe dhe u vihen në dispozicion personave të interesuar. Komente: Këtu, vlen të theksohet se komunikimi përmes faqes së internetit është i detyrueshëm për SHA-të, ndërsa është fakultativ për format e tjera të shoqërisë. Meqenëse legjislacioni i BE-së kërkon që kjo lloj shoqërie të përdorë teknologjitë më të përparuara të komunikimit, për SHA-të përdorimi i faqes të internetit është i detyrueshëm. Neni 107 Kapitali minimal 1. Shoqëria aksionare me ofertë private nuk mund të ketë një kapital më të vogël se 3 500 000 lekë.137 2. Shoqëria aksionare me ofertë publike nuk mund të këtë një kapital më të vogël se 10 000 000 lekë. Komente: 1. Së pari, dëshirojmë t’u referohemi komenteve tona të mëparshme përpara nenit 105 dhe nenit 70 për zhvillimet më të fundit në BE në lidhje me kërkesën ligjore për kapitalin minimal. Kërkesat ligjore që parashikon neni 107 për kapitalin janë 3.5 milion lekë (rreth 25.000 euro) për shoqëritë me ofertë private dhe 10 milion lekë (rreth 71.500 euro) për ato me ofertë publike, kërkesa këto që janë më të larta se ato që parashikojnë ligjet e tjera të vendeve të rajonit, dhe përputhen me kërkesën minimale që parashikon neni 6, pika 1, i Direktivës së Dytë (25.000 euro). 2. Sa i takon çështjes së “kapitalit të pamjaftueshëm”, i referohemi komenteve tona për nenin 16 dhe nenin 70. Dispozitat për sigurimin dhe ruajtjen e kapitalit dhe përgjegjësia përkatëse e administratorëve të SHA-së (shih, më poshtë, komentet për nenin 108 dhe nenin 137

Ndryshuar me ligjin nr.10475/2011 “Për një ndryshim në Ligjin ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’.”

145

123), me siguri, do ta parandalonin “kapitalizimin e pamjaftueshëm”. Pra, çfarë mund të nënkuptojë “kapitalizim i pamjaftueshëm” në kushtet e SHA-ve. Siç e kemi thënë më parë (komentet për nenin 16 dhe nenin 70), kapitalizimi i pamjaftueshëm mund të rezultojë në “shpimin e perdes së korporatës” dhe t’i detyrojë administratorët e SHA-së (apo aksionarët e mëdhenj dominues) të përgjigjen personalisht. Megjithatë, kemi thënë gjithashtu se lindja e kapitalizimit të pamjaftueshëm me rëndësi materiale nuk sjell, automatikisht, “shpimin e perdes ”. Nuk ekziston ndonjë kërkesë ligjore që pronarët të rrisin kontributet. Asambleja e Përgjithshme duhet të vendosë se çfarë duhet të ndodhë në rast të rrezikut të paaftësisë paguese (neni 136, pika 3). Pra, këtu duhet të ekzistojnë tipare të tjera që të përcaktohet nëse përmbushur kushtet për “shpimin e perdes ”. Fakti i kapitalizimit të pamjaftueshëm gjithmonë duhet t’i referohet kushteve konkrete, të nevojshme për ruajtjen e kapitalit, të formës së shoqërisë në fjalë dhe sjelljes përkatëse të pronarëve, aksionarëve dhe administratorëve. Sa i takon dispozitave për sigurimin dhe ruajtjen e kapitalit të SHA-ve, vetëm synimet e paligjshme të themeluesve ose pronarëve mund të ishin faktikisht shkak i mjaftueshëm për zbatimin e rregullës së nenit 16, pika 1, për shpimin e perdes (shih nenin 5 të ligjit nr.129/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.9901, datë 14.04.2008, ‘Për Tregtarët dhe Shoqëritë Tregtare’,” që ndryshon nenin 16 të ligjit për shoqëritë tregtare.) Me fjalë të tjera, ndijenia (e prezumuar) për pamundësinë e përmbushjes së kërkesave të kreditorëve për shlyerje, që kërkon kjo dispozitë, shndërrohet në tregtim të padrejtë të qëllimshëm ose të paligjshëm (neni 163, pika 4): një administrator, i cili vijon të zhvillojë aktivitet duke hyrë qëllimisht në borxhe të reja që ai e di se shoqëria nuk do të ketë mundësi që t’i shlyejë asnjëherë dhe, për rrjedhojë, nuk e mbledh Asamblenë e Përgjithshme, siç e kërkon neni 136, pika 3, rrezikon të bëhet objekt jo vetëm i padive për dëmshpërblim sipas nenit 163, pika 4, por dhe i kërkesës për t’u përgjigjur personalisht sipas nenit 16. Kjo vlen edhe për aksionarët, të cilët e kanë kompetencën për ta bindur administratorin të veprojë kështu. Ky është një shembull tjetër i faktit që, edhe për SHA-të, kërkesat për sigurimin dhe mbajtjen e kapitalit duhet të lidhen gjithnjë e më shumë me detyrat e administratorëve. Neni 108 Llojet e kontributeve Kontributet e aksionarëve mund të jenë në para apo në natyrë (pasuri të luajtshme apo të paluajtshme ose në të drejta të vlerësueshme në para). Kontributet e aksionarëve nuk mund të jenë në punë apo në shërbime. Komente: Sigurimi i kapitalit: Ligji përcakton se, në interesin e kreditorëve të mundshëm, kapitali i shoqërisë sigurohet në përputhje me dispozitat e ligjit përpara regjistrimit të shoqërisë, pra, përpara se shoqëria të krijohet si person juridik i pavarur. Konceptet juridike që zbatohen këtu, janë në përputhje me Direktivën e Dytë:

146

Së pari, ligji përcakton se vlera e plotë e kapitalit themeltar të shoqërisë përfaqësohet nga aksionet (neni 105, pika 1), që nënshkruhen dhe merren nga themeluesit (shih komentet për nenin 105). Së dyti, ligji e ndalon emetimin e aksioneve për aksionarët themeltarë dhe marrjen e aksioneve nga aksionarët themeltarë nën vlerën nominale të tyre (neni 110). Së treti, kontributet e aksionarëve duhet të përfaqësojnë një vlerë pasurore. Kjo ka rëndësi me qëllim që të bëhet i mundur vlerësimi siç duhet i kontributeve dhe që aktivet themeltare të përmbushin realisht kërkesat për kapitalin. Për rrjedhojë, ligji parashikon që ato duhet të konsistojnë në pasuri vlera e të cilave mund të “jetë në para” (neni 108). E njëjta dispozitë thotë se kontributet nuk mund të jenë në punë ose në shërbime. Kjo është e logjikshme, pasi përmbushja e një detyrimi për të punuar apo për të kryer shërbime nuk është mjaft e qartë dhe nuk mund të garantohet me ligj. Së katërti, mund të përbëjë problem mbivlerësimi i kontributeve jo monetare (kontributeve në natyrë). Mbivlerësimi i këtyre kontributeve jo vetëm që shkel parimin se aksionet nuk duhet të emetohen nën vlerën nominale të tyre, por gjithashtu sjell trajtimin diskriminues të aksionarëve. Aksionarët që kontribuojnë me aktive të mbivlerësuara, i marrin aksionet e tyre me çmim më të lirë se aksionarët e tjerë. Në pajtim me nenin 10 të Direktivës së Dytë, neni 112 thotë se një apo më shumë ekspertë të pavarur, të emëruar nga gjykata kompetente, hartojnë një raport përpara regjistrimit të shoqërisë tregtare. Së pesti, ligji kërkon që kontributet e aksionarëve të shlyhen në mënyrë të efektshme. Primet e aksioneve duhen shlyer tërësisht (neni 113, pika 1 dhe 3). Aksionet e nënshkruara me kontribut në natyrë duhet të kalohen tërësisht përpara regjistrimit (neni 113, pika 2). Të paktën 25 për qind e vlerës nominale të kapitaleve për kontribut në para duhet shlyer përpara regjistrimit. Kontributet në para duhen kaluar në një llogari bankare të caktuar me Statut, ku qëndrojnë të ngrira deri në çastin e regjistrimit (neni 115, pika 2). Organet kompetente të shoqërisë tregtare mund t’i menaxhojnë fondet e paguara vetëm pas regjistrimit (neni 115, pika 3). Neni 109 Vlera nominale dhe emetimi i aksioneve 1. Çdo aksion ka të njëjtën vlerë nominale. 2. Aksionet nuk mund të emetohen përpara regjistrimit të shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. Aksionet e emetuara më parë janë të pavlefshme. Themeluesit përgjigjen në mënyrë solidare për dëmet e shkaktuara ndaj zotëruesve të aksioneve, me emetim të parakohshëm. 3. Të drejtat e lidhura me aksionet nuk mund të transferohen përpara regjistrimit të shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. Neni 110 Vlera e aksioneve të emetuara 1. Vlera e përgjithshme nominale e aksioneve të emetuara nuk mund të jetë më e

147

vogël se kapitali i regjistruar i shoqërisë. Rrjedhimisht, shoqëria nuk mund të emetojë e të ofrojë për nënshkrim aksione me çmim nën vlerën e tyre nominale. 2. Shoqëria mund të emetojë e të ofrojë për nënshkrim aksione me çmim më të lartë se vlera e tyre nominale.

Neni 111 Kostot e themelimit 1. Themeluesit mund t'i kërkojnë shoqërisë rimbursimin e kostove të themelimit, deri në vlerën më të lartë, të parashikuar në statut. 2. Kostot e themelimit u paguhen themeluesve nga fitimet, që realizon shoqëria. Përveç se kur parashikohet ndryshe në statut, aksionarët mund të vendosin që rimbursimi i kostove të themelimit të këtë përparësi gjatë shpërndarjes së fitimeve. Neni 112 Kontributet në natyrë 1. Kur aksionarët japin kontribute në natyrë, këto kontribute duhet të vlerësohen përpara regjistrimit të shoqërisë nga një apo disa ekspertë të caktuar nga gjykata përkatëse. Këta ekspertë janë persona fizikë apo juridikë, të licencuar sipas dispozitave të posaçme, me kompetenca teknike të nevojshme për kryerjen e këtyre vlerësimeve. 2. Raporti i vlerësimit të ekspertëve duhet të përmbajë një përshkrim të hollësishëm të kontributeve në natyrë, si dhe në të duhet të përcaktohen metodat e vlerësimit që janë zbatuar dhe të shprehet nëse vlera e llogaritur, sipas kësaj metode, i korrespondon të paktën vlerës nominale të aksionit dhe, kur është rasti, edhe primit më të lartë të emetimit të aksionit. 3. Aktivet, kuotat apo aksionet e një shoqërie ekzistuese mund të jepen si kontribut në një shoqëri aksionare, vetëm nëse shoqëria, që jep kontributin, ka të paktën 2 vite që është e regjistruar. Në këtë rast, së bashku me raportin e përmendur në pikën 2 të këtij neni, paraqiten edhe pasqyrat financiare të dy viteve të fundit të shoqërisë në fjalë, si edhe dokumentet për vlerësimin e saj. 4. Raporti i vlerësimit, i përmendur në paragrafët e mësipërm të këtij neni e sipas rastit dhe dokumentet e tjera dorëzohen pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit së bashku me aplikimin për regjistrim. 5. Dispozitat e mësipërme zbatohen, gjithashtu, edhe kur shoqëria, brenda 2 vjetëve pas themelimit blen pasuri ose të drejta nga një prej themeluesve. 6. Raporti i vlerësimit, i përmendur në paragrafët e mësipërm, nuk është i

148

detyrueshëm në rastet vijuese:138 a) shoqëria themelohet në vijim të një bashkimi apo ndarjeje dhe raporti i vlerësimit të ekspertëve, të përcaktuar sipas nenit 217, të këtij ligji, është hartuar; b) në rastin e një zmadhimi kapitali, të kryer në kuadër të bashkimit apo ndarjes, me qëllim pagimin e aksionarëve të shoqërive që përthithen apo ndahen, dhe nëse raporti i vlerësimit të ekspertëve të përcaktuar sipas nenit 217, të këtij ligji, është hartuar; c) në rastin e një zmadhimi kapitali, të kryer në kuadrin e një oferte për marrje në kontroll, me objekt blerjen apo shkëmbimin e aksioneve, me qëllim pagimin e aksionarëve të shoqërisë, e cila është objekt i ofertës publike për marrje në kontroll. Komente: Në periudhën 2011-2012, gjatë diskutimeve për shqyrtimin e amendamenteve ndaj ligjit për shoqëritë tregtare, neni 112, pika 6, u shtua me qëllim harmonizimin e nenit 112 me dispozitat e Direktivës së BE-së 2009/109, në rastin e zmadhimit të kapitalit në kuadër të bashkimit ose ndarjes së shoqërive. Neni 113 Shlyerja dhe kalimi i kontributeve përpara regjistrimit 1. Aksionet e nënshkruara me kontribut në para duhet të shlyhen përpara regjistrimit të shoqërisë, të paktën në një të katërtën e vlerës së tyre nominale. Shumat që mbeten shlyhen në një ose më shumë këste, sipas vendimit të organeve të administrimit të shoqërisë. Vlerat më të larta, sipas pikës 2 të nenit 110 të këtij ligji, duhet të shlyhen plotësisht. 2. Aksionet e nënshkruara me kontribut në natyrë duhet të paguhen tërësisht përpara regjistrimit, nëpërmjet kalimit në favor të shoqërisë të titullit të pronësisë së kontributit në natyrë. Nëse, sipas ligjit, kërkohet kryerja e formaliteteve të posaçme për regjistrimin e kalimit të titullit të pronësisë të kontributit në natyrë, këto formalitete kryhen nga përfaqësuesit ligjorë të shoqërisë. Kontributi në natyrë do të konsiderohet i paguar në çastin kur aksionari të ketë kryer të gjitha veprimet dhe të ketë nënshkruar të gjitha aktet e kërkuara nga ligji për kalimin e titullit të pronësisë së kontributit në emër të shoqërisë.139 3. Themeluesit, të cilët nuk shlyejnë apo kalojnë kontributet e tyre brenda afateve të përcaktuara më sipër, përgjigjen ndaj shoqërisë, në përputhje me përcaktimet e neneve 10 pikat 2 e 3 dhe 124 të këtij ligji.

138 139

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 17. Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 18.

149

Komente: 1. Në periudhën 2011-2012, gjatë diskutimeve për shqyrtimin e amendamenteve ndaj ligjit për shoqëritë tregtare, palët e interesit sugjeruan një qartësim të nenit 113. Duket se është konstatuar që, në praktikën shqiptare, ka ekzistuar një situatë “bëri veza pulën apo pula vezën”. Ndërmjet ligjit për shoqëritë tregtare dhe ligjit për QKR-në (sot: për regjistrimin e biznesit) ka ekzistuar një vakum. Fillimisht, kontributet duheshin shlyer përpara regjistrimit, ndonëse, në këtë kohë, shoqëria nuk ishte themeluar. Kjo përbënte vështirësi, nëse kontributi ishte në natyrë, kur kërkoheshin disa formalitete me qëllim vlerësimin si duhet të kontributit, ndërsa ligjet e tjera parashikojnë procedura të posaçme për kalimin e pronësisë, sidomos, për pasuritë e paluajtshme, që mund të vonojnë procesin e themelimit të shoqërisë aksionare. Gjithashtu, sipas procedurave të posaçme për kalimin e pronësisë, sidomos, për pasuritë e paluajtshme, kërkohet regjistrimi paraprak i shoqërisë në QKB. Për thjeshtëzimin e mëtejshëm të procesit të regjistrimit të shoqërive aksionare, kapitali i të cilave përbëhet nga kontribute në natyrë, u vlerësua të sqarohet se detyrimi i aksionarit për kalimin e kontributit në natyrë gjykohet i kryer pasi aksionari ka nënshkruar çdo akt të nevojshëm për kalimin e titullit të pronësisë në kontributin në natyrë; dhe pas regjistrimit të shoqërisë, procedurat e tjera ligjore (p.sh.: regjistrimi në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme i kalimit të pronësisë) ndiqen nga administratori. Nëse themeluesit nuk i shlyejnë ose nuk i kalojnë kontributet e tyre në kohë, shoqëria mund të vendosë që themeluesi t’i nënshtrohet procedurës sipas nenit 124 për shlyerjet që nuk bëhen në kohë. Themeluesit, të cilët nuk shlyejnë kontributet e tyre në kohë, përgjigjen për çdo dëm ndaj shoqërisë, në përputhje me nenin 10 dhe nenin 113, pika 3. Dispozita e nenit 124 nuk bën pjesë tek normat që rregullojnë themelimin, duke qenë se ajo zbatohet edhe për shlyerjet që kërkohet të bëjnë aksionarët (e ardhshëm), kur shoqëria është ekzistuese. Përveç kësaj, nuk mund të emetohen aksione përpara regjistrimit të shoqërisë, meqenëse regjistrimi është i mundshëm vetëm nëse kontributet janë shlyer në përputhje me ligjin dhe me Statutin (neni 109, pika 2). 2. Kostot e themelimit mund t’u kthehen themeluesve vetëm deri në vlerën e përcaktuar në Statut (neni 111, pika 1). Kosto të tilla mund të jenë si kompensimi i shpenzimeve, ashtu dhe shpërblimet e lidhura me themelimin. Shpenzimet përfshijnë shlyerjen e kontributeve, tatimet, taksat dhe certifikatat e aksioneve, kur lëshohen të tilla (neni 118, pika 3). Shpërblimi ka të bëjë me themeluesit ose me persona të tjerë të punësuar gjatë themelimit si ekspertë ose konsulentë. Duke siguruar përcaktimin dhe publikimin e vlerës së themelimit në Statut, ligji përpiqet t’i pengojë themeluesit (ose personat e tjerë) që të mos e përdorin themelimin për përfitim vetjak dhe në dëm të aksionarëve dhe kreditorëve. Kosto të tilla të themelimit paguhen nga shoqëria e re që mund të gjendet menjëherë me një barrë borxhesh (lidhur me themelimin). Për rrjedhojë, neni 111, pika 2, kërkon që kostot e themelimit të paguhen vetëm

150

pasi shoqëria arrijë të realizojë fitime. Atëherë, aksionarët mund të vendosin që kjo çështje të ketë përparësi. Në këtë kuadër duhet shënuar se neni 36, pika 1, shkronja “g”, i ligjit për regjistrimin e biznesit vazhdon t’i referohet konceptit të “përparësive të veçanta”. Në këtë aspekt, ligji për regjistrimin e biznesit duhet amenduar dhe kjo germë duhet fshirë nga lista e kërkesave për Statutin/regjistrimin, sepse ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikon “përparësi të veçanta” gjatë fazës së themelimit që, me qëllim që të kompensohen, do të duhej të përcaktoheshin në Statut. Ideja e “përparësive të veçanta” nuk përputhet me frymën e re të drejtimit të brendshëm të shoqërive, që orientohet tek performanca dhe përqendrohet te transparenca e marrëdhënieve të brendshme të shoqërisë. Koncepti bashkëkohor është më mirë vlerësim i plotë sesa “përparësi të veçanta”. Po kështu, shoqëria nuk mund t’i falë detyrimin [aksionarëve] për të shlyer kontributet (neni 125, pika 1). Aksionarët i mbron neni 150, në bazë të të cilit Asambleja e Përgjithshme, aksionarët në pakicë dhe kreditorët mund të vendosin të nisin një hetim të posaçëm për parregullsitë në veprimet e themelimit të shoqërisë. Shih, gjithashtu, komentet për nenin 10 për përgjegjësinë e themeluesve. Neni 114 Dispozitat e posaçme për shoqëritë me aksionar të vetëm `1. Nëse përpara regjistrimit të shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit themeluesi i vetëm nuk ka shlyer apo kaluar tërësisht kontributet e tij në para ose natyrë, atëherë ai duhet garantojë shlyerjen e kontributit, nëpërmjet një garancie bankare, me vlerë të njëjtë me kontributin e nënshkruar me afat vlefshmërie jo më shumë se njëvjeçar e t'ia paraqesë këtë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit së bashku me aplikimin për regjistrim. Nëse në përfundim të afatit njëvjeçar të garancisë bankare aksionari nuk i deklaron bankës shlyerjen tërësisht të kontributit të parashikuar në statut, shuma e garancisë bankare kalon automatikisht për llogari të shoqërisë për shlyerjen e kapitalit. 2. Nëse shoqëria mbetet me një aksionar, atëherë aksionari i vetëm detyrohet ta regjistrojë këtë fakt sipas nenit 43, të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. Nëse aksionari i mbetur nuk e përmbush këtë detyrim, atëherë aksionari përgjigjet personalisht për detyrimet që shoqëria merr përsipër nga data, në të cilën duhet të ishte kryer regjistrimi, sipas këtij neni, deri në datën në të cilën ky regjistrim u krye efektivisht.140 Komente:

140

Ndryshuar me ligjin Nr. 129/2014, neni 19.

151

1. Ligji për shoqëritë tregtare lejon themelimin e SHA-ve me aksionar të vetëm (shih, më lart, komentet për nenin 3). Kjo ka veçanërisht rëndësi për shoqëritë mëma që duan të krijojnë filiale me pronësi të plotë, si një mjet për të kufizuar rreziqe të caktuara që të mos dalin jashtë disa aktiveve të caktuara. Neni 114 evidenton dallimin kryesor ndërmjet SHPK-ve me ortak të vetëm (neni 71) dhe SHA-ve me aksionar të vetëm. Duke qenë se jemi në regjimin e SHA-ve për ruajtjen e kapitalit, për SHA-të me aksionar të vetëm ekzistojnë norma të posaçme: nëse, përpara regjistrimit, themeluesi i vetëm nuk ka shlyer apo kaluar tërësisht kontributet e tij në para ose natyrë, atëherë ai duhet të garantojë në mënyrë të përshtatshme në këtë aspekt dhe t’ia paraqesë certifikatën përkatëse Qendrës Kombëtare të Biznesit së bashku me aplikimin për regjistrim (neni 114, pika 1). Nëse shoqëria me aksionar të vetëm krijohet pasi shoqëria është themeluar fillimisht nga disa aksionarë, kjo ngjarje duhet të bëhet e ditur përmes regjistrimit të posaçëm në QKB; përndryshe, humbet privilegji i përgjegjësisë së kufizuar (neni 114, pika 2). Në periudhën 2011/2012, gjatë diskutimeve për shqyrtimin e amendamenteve ndaj ligjit për shoqëritë tregtare u propozua një amendament i mëpasshëm me qëllim harmonizimin e nenit 114, pika 2, me nenin 71 (për SHPK-të). 2. Nga ana tjetër, një shoqëri me aksionar të vetëm mund ta ndryshojë me lehtësi Statusin e vet dhe të kthehet në një shoqëri me disa aksionarë duke përdorur instrumentin e zmadhimit të kapitalit dhe/ose kalimit të kuotave te ortakët e rinj (neni 172). Sigurisht, edhe ky ndryshim duhet të depozitohet në regjistër (neni 172 i ligjit për shoqëritë tregtare dhe neni 43 i ligjit për regjistrimin e biznesit). Sa i takon klauzolës së posaçme kundër bërjes së veprimeve me veten për shoqëritë me pronar të vetëm, shih komentet tona për nenin 13. Shih, gjithashtu, komentet për nenin 71 për SHPK-të me ortak të vetëm. Neni 115 Procedura e themelimit 1. Shoqëritë aksionare, pas miratimit të statutit nga themeluesit, themelohen në përputhje me dispozitat e nenit 106 të këtij ligji. Në statut përcaktohen administratorët e parë dhe anëtarët e parë të këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës. Detyra e këtyre personave përfundon në datën e mbledhjes së parë të asamblesë së përgjithshme. 2. Kontributet në para, sipas pikës 1 të nenit 113 të këtij ligji, shlyhen në një llogari bankare, të përcaktuar sipas parashikimeve të statutit. Shoqëria, së bashku me aplikimin për regjistrim, depoziton pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit dokumentin bankar, që vërteton shlyerjen e kontributit në para. 3. Përfaqësuesi i shoqërisë mund të tërheqë fondet e mbledhura nga kontributet në para vetëm pas regjistrimit të shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit.

152

TITULLI II AKSIONET Komente: Pjesëmarrja në pronësinë e SHA-së përfaqësohet nga aksionet pjesë të kapitalit të shoqërisë. Në këtë aspekt, ligji për shoqëritë tregtare dallon në mënyrë thelbësore nga ligji i mëparshëm për shoqëritë tregtare nr.7638. Ndërsa neni 198 i ligjit nr.7638 lejonte aksionet e prurësit dhe aksionet e regjistruara, ligji nr.9901 për shoqëritë tregtare i shpall aksionet e regjistruara si modelin e vetëm të aksioneve (neni 119). Aksionet e prurësit mund të kalohen pa ndonjë procedurë formale, ndërsa aksionet e regjistruara (ose aksionet “me emër”) duhen regjistruar me qëllim kalimin e pronësisë së aksionit dhe të të drejtave të lidhura me to tek një person tjetër. Për arsye të transparencës së pjesëmarrjes në pronësi, regjimet bashkëkohore të drejtimit të brendshëm të shoqërive janë bërë gjithnjë e më skeptike ndaj sistemeve të aksioneve të prurësit dhe preferojnë sistemin me aksione të regjistruara.141 Ligjvënësit shqiptarë ndoqën këtë drejtim të politikave ligjore dhe i ndaluan aksionet e prurësit dhe ndonjë formë tjetër të kalimit të pronësisë që do të sillnin një situatë të ngjashme me atë të aksioneve të prurësit. Kjo gjë prek kalimin e certifikatave të aksioneve sipas ligjeve ekzistuese për instrumentet e negociueshme. Me fjalë të tjera, nuk do të jetë (më) e mundur të kalohet një aksion dhe të drejtat që jep ai duke e kaluar certifikatën e aksionit si kambial përmes aplikimit të mbështetjes për certifikatën, sepse, në praktikë, kjo procedurë do ta kthente certifikatën e aksionit në një aksion të prurësit. Sistemi i regjistrimit parashikohet me hollësi në nenin 118, që ka të bëjë me emetimin e aksioneve dhe regjistrimin e gjithë të dhënave që kërkon ligji për regjistrimin e biznesit, neni 36. Aksionet dhe informacioni përkatës duhet të jenë në përputhje me ligjin “Për titujt”. Për rrjedhojë, modeli i ri standard për aksionin dhe kalimin e aksionit, që jepet në ligjin për shoqëritë tregtare, është aksioni i regjistruar sipas neneve 118, 117, pika 2, dhe 119. Neni 116 Llojet dhe kategoritë e aksioneve 1. Aksionet mund të jenë të zakonshme ose aksione me përparësi. Aksionet e zakonshme u japin zotëruesve të tyre tagër për të ushtruar në asamblenë e përgjithshme të drejtat e aksionarit dhe për të përfituar pjesë të fitimeve dhe të shpërndarjes së pasurive të mbetura pas likuidimit, në raport me pjesën e kapitalit që aksionet e tyre përfaqësojnë. Aksionet me përparësi u japin zotëruesve të tyre tagrin që nga ndarja e dividendëve të vendosur nga asambleja e përgjithshme të përfitojnë një shumë të caktuar ose një përqindje të caktuar të vlerës nominale të aksioneve të tyre, përpara shpërndarjes së fitimeve, në favor të aksionarëve të zakonshëm, përparësi në ndarjen e 141

Shih, më lart, komentet përpara nenit 105.

153

pasurive të shoqërisë, të mbetura pas likuidimit dhe të drejta të tjera të përcaktuara me ligj apo në statut. 2. Shënimi në statut i përparësive, që rrjedhin nga zotërimi i këtyre aksioneve, prezumohet shterues. 3. Aksionet, që japin të njëjtat të drejta, përbëjnë aksione të së njëjtës kategori (aksione të zakonshme, aksione me përparësi, aksione me të drejtë vote dhe aksione pa të drejtë vote). Neni 117 Mënyrat e fitimit dhe kalimit të aksioneve 1. Aksionet e një shoqërie aksionare dhe të drejtat, që rrjedhin prej tyre, mund të fitohen apo kalohen nëpërmjet: a) kontributit në kapitalin e shoqërisë, në çastin e formimit të shoqërisë; b) shitblerjes; c) trashëgimisë; ç) dhurimit; d) çdo mënyre tjetër të parashikuar me ligj. 2. Aksionet e të drejtat e fituara si më sipër nuk mund të ushtrohen ndaj asnjë personi apo ndaj shoqërisë, përpara se veprimi të jetë regjistruar në regjistrin e posaçëm të aksioneve, që mban shoqëria, në përputhje me pikën 1 të nenit 119 të këtij ligji. 3. Në rastet e kalimit të aksioneve me kontratë, kushtet dhe momenti i kalimit të titullit të pronësisë mbi aksionin, si dhe kushtet e tjera të kalimit, përfshi momentin e pagesës së çmimit, rregullohen nga kontrata. Kontrata për kalimin e aksionit hartohet në formë shkresore dhe noterizimi nuk përbën kusht për vlefshmërinë apo regjistrimin e kontratës. Transaksionet në formë elektronike, sipas parashikimeve të ligjit nr.9879, datë 21.2.2008, "Për titujt", konsiderohen të kryera në formë shkresore në përputhje me parashikimet e këtij neni. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet shprehimisht ndryshe nga ligji apo kur palët bien dakord në kontratë, vlefshmëria e kalimit të titullit të pronësisë mbi aksionet nuk do të kushtëzohet nga kryerja e formaliteteve të ndryshme me efekt deklarativ, përfshi këtu formalitetet e regjistrimit a publikimit të kontratës apo të kalimit të titullit.142 Komente: Lidhur me shoqëritë aksionare, neni 20 i ligjit nr.129/2014 bën të njëjtat ndryshime me ato që janë bërë në rastin e shoqërive me përgjegjësi të kufizuar, neni 73. Kështu, komentet, më lart, për nenin 73 zbatohen edhe për këtë ndryshim. 142

Shtuar me ligjin nr.129/2014, neni 20.

154

Neni 118 Akti i emetimit të aksioneve 1. Akti i emetimit të aksioneve hartohet në çastin e emetimit fillestar të aksioneve dhe përmban të dhënat e përcaktuara në nenin 36 të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Në rastin e ofertës private apo publike të aksioneve, akti i emetimit të aksioneve duhet të ndjekë, gjithashtu, procedurat e përcaktuara në ligjin për titujt. 3. Shoqëria lëshon certifikatën e aksionit me shpenzimet e aksionarit që e kërkon atë. Vendimi për lëshimin e certifikatës merret nga themeluesit apo nga asambleja. Komente: Në periudhën 2011-2012, gjatë procesit të diskutimeve për shqyrtimin e amendamenteve ndaj ligjit për shoqëritë tregtare, disa palë interesi sugjeruan një ndryshim në nenin 118, pika 2. Disa profesionistë në fushën juridike arsyetuan se sistemi i lëshimit të certifikatave të aksioneve aksionarëve qe i pamundur, sidomos, sepse ligji thotë se certifikatën duhet ta lëshojë Asambleja e Përgjithshme ose themeluesit. U sugjerua që neni 118, pika 3, të hiqej, meqenëse neni 119 ka masa të mjaftueshme mbrojtëse për aksionarët dhe Regjistri Tregtar (përmes administratorëve) ka detyrimin të mbajë regjistrin e aksioneve të shoqërisë dhe të japë informacion të plotë për aksionarët dhe çdo person tjetër që e kërkon (neni 119, pika 3). Mirëpo, pas shqyrtimit me kujdes nga palët e interesit, ky propozim nuk u pranua. Neni 119 Regjistrimi i aksioneve 1. Shoqëritë aksionare mbajnë një regjistër të posaçëm, ku regjistrohen të dhënat e zotëruesve të aksioneve të shoqërisë, si: emri e mbiemri i aksionarit, apo emri i regjistruar, nëse është person juridik, vlera nominale e aksionit, adresa e banimit apo zyra qendrore e aksionarit dhe data e kryerjes së regjistrimit. 2. Personat e regjistruar sipas pikës 1 të këtij neni, prezumohen si aksionarë të shoqërisë me të drejta të plota si për marrëdhëniet me shoqërinë, ashtu dhe ndaj të tretëve. 3. Administratorët janë përgjegjës për mbajtjen e regjistrit të aksioneve të shoqërisë e detyrohen të lejojnë aksesin në informacionet e regjistrit ndaj çdo aksionari apo çdo personi tjetër që e kërkon. Informacioni i regjistrit të aksioneve duhet të publikohet në faqen e shoqërisë në internet. Shoqëria mund të lejojë regjistrimin on-line të të dhënave, që duhen regjistruar sipas pikës 1 të këtij neni. 4. Dispozitat e seksioneve IV, VII e VIII të kreut III të pjesës së posaçme të Kodit Penal zbatohen për parregullsitë e emetimit të aksioneve, si dhe për parregullsitë e kryerjes së regjistrimeve e të mbajtjes së regjistrit të aksioneve.

155

5. Përcaktimet e pikave 1, 2 e 3 të këtij neni nuk cenojnë detyrimin e shoqërisë për njoftimin e listës së aksionarëve, në përputhje me pikën 4 të nenit 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit" dhe detyrimin për të regjistruar aksionet, në përputhje me dispozitat e ligjit për titujt. Komente: 1. Duke qenë se ligji për shoqëritë tregtare përdor aksionet e regjistruara si model standard të vetin, procedura për regjistrimin dhe kalimin e aksioneve ka rëndësi thelbësore. Dhe rol vendimtar luan regjistri i aksioneve i shoqërisë. Të gjitha aksionet duhen regjistruar në të në përputhje me pikën 1 të nenit 119, dhe vetëm ky regjistrim mundëson prezumimin juridik në favor të të drejtave të aksionarit të regjistruar (neni 119, pika 2). Në pikat 3 dhe 4 të neni 119 parashikohen përgjegjësi të qarta për funksionimin e zakonshëm të regjistrit të aksioneve të shoqërisë. 2. Neni 117, pika 2, thotë, së pari, se fitimi ose kalimi i të drejtave të lidhura me një aksion përfundon vetëm përmes regjistrimit në regjistrin e aksioneve të shoqërisë në përputhje me pikën 1 të nenit 119; së dyti, se vetëm pas përfundimit të këtij regjistrimi, këto të drejta mund të ushtrohen ndaj shoqërisë ose personave të tjerë. Kjo parashikon rolin ekskluziv të regjistrimit në përputhje me pikën 1 të nenit 119. Format e fitimit dhe kalimit të aksioneve që parashikon pika 1 e nenit 117, nuk mjaftojnë për kalimin e pronësisë mbi të drejtën. Pronësia kalon vetëm me regjistrimin e saj në regjistrin e aksioneve të shoqërisë. Shih, më lart, komentet për nenin 117, me ndryshimet e ligjit nr.129/2014, ku sqarohet kalimi i aksioneve. Shih, gjithashtu, ndryshimin përkatës në nenin 73 për SHPK-të. 3. Neni 119, pika 1, zëvendëson kërkesën ligjore të datës së regjistrimit që duhet të përcaktojë cilët aksionarë mund të marrin pjesë në Asamblenë e Përgjithshme. Neni 7, pika 2, i Direktivës 2007/36/KE për mbrojtjen e aksionarëve u kërkon Shteteve Anëtare të parashikojnë që të drejtat e aksionarit për të marrë pjesë në Asamblenë e Përgjithshme dhe për të votuar sipas aksioneve të tij të përcaktohen lidhur me aksionet që zotëron ai aksionar në një datë të përcaktuar përpara mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme (data e regjistrimit). Megjithatë, nënparagrafi i dytë thotë se nuk është nevoja që Shtetet Anëtare ta zbatojnë këtë kërkesë në ato raste kur shoqëritë kanë mundësi që t’i identifikojnë emrat dhe adresat e aksionarëve të tyre nga regjistri ekzistues i aksionarëve në ditën e mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme. Pikërisht këtë parashikon edhe neni 119, pika 1. Kjo dispozitë e quan të mirëqenë se regjistri i aksionarëve përditësohet menjëherë pas çdo kalimi dhe, për rrjedhojë, e pasqyron në çdo çast statusin e aksionarëve të shoqërisë. Duke qenë se aksionet mund të kalohen vetëm përmes regjistrimit, regjistri duhet të jetë gjithmonë i përditësuar. 4. Neni 119, pika 3, është i rëndësishëm duke qenë se konfirmon rolet e ndryshme të tre regjistrave ekzistues lidhur me aksionet dhe mosndërhyrjen e një regjistri në punët e të tjerëve:

156







Në regjistrin e aksioneve të shoqërisë depozitohen të gjitha aksionet e fituara në përputhje me nenin 117, pika 1, në mënyrë që të vërtetohet pronësia mbi të drejtat e lidhura me aksionin. Nëse një investues ose një kreditor dëshiron të dijë se cilët janë aksionarët realë në çdo çast, dhe se çfarë të drejtash zotërojnë, përgjigjen mund ta japë vetëm ky regjistër. QKB-ja regjistron emetimin e parë të aksioneve në përputhje me nenin 106 të ligjit për shoqëritë tregtare dhe nenet 32 dhe 36 të ligjit për regjistrimin e biznesit. Ajo regjistron dhe publikon të dhënat që kërkojnë Direktiva e Parë dhe e Dytë. QKR e mbulon tërësisht informacionin për pronësinë e parë mbi aksionet (shih listën e të dhënave që kërkon neni 36, pika 1, shkronjat nga “a” deri në “j”). Megjithatë, SHA-së nuk i kërkohet të njoftojë për çdo kalim të aksioneve. Një herë në vit, duhet depozituar një listë e plotë e aksionarëve, së bashku me pasqyrat financiare vjetore (neni 43, pika 3 dhe 4). Në regjistrin e titujve, që krijohet në përputhje me nenin 5 të ligjit “Për titujt”, depozitohen të gjitha format e titujve të treguar në Shqipëri, mes tyre edhe aksionet e emetuara nga shoqëritë e regjistruara në bursë, në përputhje me ligjin “Për titujt”. Megjithatë, SHA-së nuk i kërkohet t’i depozitojë aksionet e veta në regjistrin e titujve, nëse ajo nuk është shoqëri e regjistruar në bursë.

Megjithatë, për shkak të objektit të ndryshëm të Regjistrit të Titujve, efekti i menjëhershëm ligjor i kalimit të pronësisë nuk lidhet me regjistrimin në atë regjistër, por në Regjistrin Tregtar. Synimi i regjistrimit të aksioneve në Regjistrin e titujve është tregtimi i aksioneve të shoqërive, dhe për rrjedhojë, ky regjistrim nuk zbatohet për SHA-të aksionet e të cilave nuk janë të regjistruara në tregjet financiare. Neni 120 Kushtet për kalimin e aksioneve Statuti mund të parashikojë që kalimi i aksioneve të kushtëzohet nga pëlqimi i organeve drejtuesve të shoqërisë dhe/ose nga e drejta e parablerjes, në favor të aksionarëve të tjerë. Komente: Zakonisht, aksionet mund të kalohen lirisht. Neni 120 parashikon që kushtet për kalimin e aksioneve mund të përcaktohen në Statut, sidomos, që kalimi i aksioneve t’i nënshtrohet miratimit të administratorëve apo të drejtës së para-blerjes nga aksionarët e tjerë. Kjo është një mënyrë e mirë për të shmangur shpërhapjen e pronësisë, dhe i jep shoqërisë formë të mbyllur (shih komentet për nenin 105). Është me rëndësi që liria e kalimit të aksioneve të mos kufizohet ndjeshëm, pasi investuesit e huaj mund të frenohen nëse investimi në shoqëritë tregtare në Shqipëri është tepër i ndërlikuar. Neni 120 thotë se në Statut mund të përcaktohen

157

kushte për të drejtën e kalimit, por vetëm nëse për këtë janë dakord organet drejtuesve të shoqërisë ose aksionarët. Sidoqoftë, nëse organi përkatës ose aksionarët dëshirojnë ta kufizojnë këtë në ndonjë mënyrë tjetër, është po aq e mundur që të hartohen kufizime sa kohë që kjo bëhet me miratim ndërmjet shoqërisë (përmes organit përkatës) dhe aksionarëve. Zakonisht, kufizimet përpilohen dhe përfshihen në Statut. Neni 121 Zotërimi i përbashkët i aksioneve 1. Një aksion i shoqërisë mund të zotërohet nga një apo më shumë persona. Personat që zotërojnë në mënyrë të përbashkët një aksion, në marrëdhënie me shoqërinë, ushtrojnë të drejtat e aksionarit, nëpërmjet një përfaqësuesi të përbashkët. 2. Personat që zotërojnë një aksion në mënyrë të përbashkët, përgjigjen në mënyrë solidare për detyrimet, që rrjedhin nga zotërimi i aksionit. 3. Personat që zotërojnë një aksion, merren vesh ndërmjet tyre për ndarjen e të drejtave e të detyrimeve, që rrjedhin nga ky aksion. Këto të drejta e detyrime mund të ndahen në mënyrë të barabartë ose jo. 4. Veprimet e shoqërisë ndaj aksionit të zotëruar nga më shumë persona krijojnë pasoja ndaj të gjithë zotëruesve të tij, edhe nëse veprimi i shoqërisë i drejtohet vetëm njërit prej zotëruesve. 5. Dispozitat e Kodit Civil mbi bashkëpronësinë janë të zbatueshme kur nuk parashikohet ndryshe në marrëveshjen e lidhur, në përputhje me pikën 3 të këtij neni. Neni 122 Të drejtat e votës 1. Çdo aksion i zakonshëm i jep zotëruesit të tij të drejta vote në raport proporcional me pjesën e kapitalit që përfaqëson aksioni. 2. Aksionet me përparësi mund të emetohen pa të drejta vote. Në këtë rast, aksionet me përparësi nuk mund të përfaqësojnë më shumë se 49 për qind të kapitalit të regjistruar të shoqërisë. 3. Ndalohet emetimi i aksioneve, të cilat i japin zotëruesit të tyre më shumë të drejta vote, në raport me pjesën e kapitalit, që aksioni përfaqëson. Komente: 1. Neni 122, pika 1, përcakton rregullën e përgjithshme se çdo aksion i zakonshëm i jep zotëruesit të tij të drejta vote në raport proporcional me pjesën e kapitalit që përfaqëson aksioni. Zakonisht, aksionet me përparësi (neni 116) emetohen si aksione pa të drejta vote. Me arsye, neni 122, pika 2, e kufizon emetimin e aksioneve të tilla në 49 për qind të kapitalit të shoqërisë me qëllim eliminimin e mundësisë që investuesit, të cilët zotërojnë më pak se 51 për qind të kapitalit të shoqërisë, ta vendosin nën kontroll shoqërinë pikërisht përmes kësaj

158

mënyre. Nëse përparësia anulohet, atëherë këto aksione rifitojnë të drejtën e votës (neni 149, pika 4). 2. Ndalohet emetimi i aksioneve, të cilat i japin zotëruesit të tyre më shumë të drejta vote, në raport me pjesën kapitalit që aksioni përfaqëson (neni 122, pika 3). Ky ndalim rrjedh nga rregulla “një aksion, një votë”, parashikuar në pikën 1. Një rrjedhojë tjetër e pashkruar është se nuk mund të vendosen kufij maksimalë të votave. Do t’i kthehemi kësaj rregulle kur të flasim për shoqëritë shtetërore (neni 213), meqenëse, shpeshherë, një kufizim i tillë është përdorur në të shkuarën për shoqëritë e interesit publik me pjesëmarrjen e shtetit, kur dominimi i shtetit ose i një investuesi madhor të jashtëm mendohej të kufizohej, duke lejuar vetëm një numër maksimal votash, edhe nëse pjesëmarrja në kapital ishte më e madhe. Në bazë të rregullës së nenit 122, pika 1, tani, një formulë e tillë do të ishte e paligjshme.

TITULLI III MARRËDHËNIET LIGJORE NDËRMJET SHOQËRISË DHE AKSIONARËVE Komente: Ruajtja e kapitalit të shoqërisë. Në këtë titull (nenet nga 123 deri në 133) përfshihen dispozitat e ruajtjes së kapitalit pas krijimit të shoqërisë, ndërsa Titulli I fokusohej, sidomos, në kërkesat ligjore për sigurimin e kapitalit për themeluesit. Sigurisht, ekzistojnë shumë ndërlidhje, si, për shembull: aksionarët e rinj duhet t’ia kalojnë shoqërisë kontributet në përputhje me rregullat që përcaktojnë nenet 112 dhe 113 (neni 123). Nga ana tjetër, procedura lidhur me mosshlyerjen brenda afateve të përcaktuara në nenin 124 zbatohet jo vetëm për aksionarët e rinj, por dhe për themeluesit (neni 113, pika 3). Në një rast të tillë, aksionari mund ta humbasë pjesëmarrjen në shoqëri, pasi aksioni i pashlyer nga ai anulohet (neni 124, pika 3, dhe neni 186). Gjatë jetës së shoqërisë, vlera e aktiveve të shoqërisë ndryshon, detyrimisht, sipas zhvillimit ekonomik të saj. Nuk mund të përjashtohet që vlera e aktiveve mund të bjerë, aq sa të mos mjaftojë më për të mbuluar kapitalin e shoqërisë. Duke qenë se, zakonisht, aksionarët nuk përgjigjen personalisht ndaj kreditorëve të shoqërisë143, ruajtja e kapitalit të shoqërisë bëhet një shqetësim i rëndësishëm, të paktën, sipas interpretimit të konceptit të garantimit të kapitalit që parashikon Direktiva e Dytë për SHA-të. Në këtë aspekt, ligji për shoqëritë tregtare përdor konceptet ligjore që janë në përputhje me Direktivën e Dytë. Së pari, zakonisht, ligji e ndalon kthimin e investimeve aksionarëve (neni 126).

Me përjashtim të atyre rasteve të skajshme për të cilat zbatohet koncepti i “shpimit të perdes”. Shih komentet për nenin 16. 143

159

Së dyti, vetëm fitimet e deklaruara në bilancin vjetor të shoqërisë mund t’u paguhen aksionarëve nga aktivet e shoqërisë (neni 128). Së treti, këta dividendë, sidoqoftë, mund të përcaktohen vetëm pasi të ketë kaluar në rezervë ligjore, të paktën, 5 për qind e fitimit vjetor, derisa kjo rezervë të jetë e barabartë me 10 për qind të kapitalit të regjistruar të shoqërisë, apo me një vlerë më të lartë, të përcaktuar në Statut (neni 127, pika 1 dhe 3). Së katërti, pagesat e paligjshme duhet t’i kthehen shoqërisë (neni 129). Së pesti, ligji trajton problemin e dividendëve të fshehur. Një transaksion ndërmjet shoqërisë dhe aksionarëve të saj mund të përdoret si kalim i maskuar i pasurisë nga shoqëria tek aksionarët. Për rrjedhojë, ndalohet që shpërblimi i përfituar nga aksionari, në bazë të një veprimi ekonomik të kryer me shoqërinë, të jetë më i lartë se vlera e tregut (neni 130). Së gjashti, neni 131 parashikon, në veçanti, se aksionari, i cili i ka dhënë financim borxhi shoqërisë me kushte më pak të favorshme nga kushtet normale, përjashtohet nga e drejta për të kërkuar shlyerjen e borxhit në rastin e gjendjes së paaftësisë paguese, kur një shlyerje e tillë do të kishte si pasojë reduktimin e kapitaleve të veta të shoqërisë nën vlerën e kapitalit të saj minial. Nëse shlyerja është bërë gjatë një periudhe njëvjeçare përpara datës së hapjes së procedurave e falimentimit të shoqërisë, aksionarët janë të detyruar të kthejnë shumën (neni 132). Të njëjtat rregulla zbatohen edhe për huatë e dhëna nga të tretët, për të cilat kanë dhënë garanci aksionarët (neni 131, pika 2, dhe neni 132, pika 2). Neni 131, pika 3, e shtrin efektin e nenit 131, pika 1 dhe 2, për të mbuluar veprime të ngjashme ekonomike. Së shtati, neni 133, pika 1, nënpika 1, dhe pika 2, e ndalon nënshkrimin nga shoqëria të aksioneve të veta, apo nga shoqëria e kontrolluar të aksioneve të shoqërisë mëmë. Në mënyrë të ngjashme, blerja e aksioneve të vetë shoqërisë lejohet vetëm në rastet e parashikuara në këtë ligj. Do t’i kthehemi kësaj çështjeje në komentet për nenin 133, më poshtë. Së teti, në këtë kontekst, duhet të rikujtojmë gjithashtu detyrimin e posaçëm organizativ të administratorëve, që u përmend në komentet për nenin 98 lidhur me detyrimin e besnikërisë për administratorët e SHPK-ve. Sa i takon kontekstit të ruajtjes së kapitalit në kuadër të detyrimit të besnikërisë të administratorëve të SHA-ve, detyrimet e përcaktuara në nenin 163, pika 4, parashikojnë se është posaçërisht e ndaluar që administratorë të hyjnë në transaksione që mund të sjellin pakësimin e kapitalit të shoqërisë. Për më tepër, neni 158, pika 5, kërkon që administratorët të mbledhin Asamblenë e Përgjithshme në rastet e parashikuara në pikat 3 deri në 5 të nenit 136: nëse sipas bilancit vjetor apo raporteve të ndërmjetme financiare rezulton, apo parashikohet qartë se humbjet arrijnë në një vlerë të barabartë me 50 për qind të kapitalit të regjistruar, ose që aktivet e shoqërisë nuk mbulojnë detyrimet, që janë te kërkueshme brenda 3 muajve në vijim; kur shoqëria propozon të shesë apo të disponojë aktive, të cilat kanë një vlerë më të lartë se 5 për qind të aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare të certifikuara; kur shoqëria, brenda 2 viteve të para pas

160

regjistrimit, propozon të blejë, nga një aksionar, pasuri që kanë vlerë më të lartë se 5 për qind të aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare të certifikuara. Mjete të tjera të tërthorta ligjore për mbrojtjen e kapitalit të regjistruar janë përgjegjësia për krijimin e një sistemi të njoftimit të hershëm (neni 158, pika 3, 5) dhe vërtetësia e pasqyrave financiare dhe informacioneve të tjera kryesore (neni 164). Së nënti, këtu duhen përmendur gjithashtu procedurat në gjendjen e paaftësisë paguese. Kur aktivet nuk e mbulojnë më kapitalin e shoqërisë, shoqëria nuk po zhvillon më biznes me rrezik për aksionarët (investimi i të cilëve humbet, në këtë rast), por me rrezik për kreditorët. Zgjidhja juridike e këtij problemi gjendet te procedurat në gjendjen e paaftësisë paguese: shoqëria, që e ka humbur kapitalin e saj, duhet të detyrohet të dalë nga tregu. Prandaj, procedurat në gjendjen e paaftësisë paguese janë një element i domosdoshëm i një sistemi funksionues të drejtimit të brendshëm të shoqërisë. Nenet 43, 99 dhe 187 parashikojnë se çdo shoqëri, që është në gjendjen e paaftësisë paguese, duhet të prishet. Neni 123 Detyrimi për të paguar kontributet Aksionarët shlyejnë vlerën nominale të aksionit apo çmimin më të lartë të emetimit në llogarinë e shoqërisë dhe kalojnë kontributin në natyrë, në përputhje me specifikat e vetë kontributit apo me mënyrat e parashikuara në statut. Dispozitat e neneve 112 e 113 të këtij ligji zbatohen edhe për detyrimet e themeluesve. Neni 124 Pasojat e vonesës së shlyerjes 1. Aksionari detyrohet t'i paguajë shoqërisë një kamatëvonesë prej 4 për qind në vit të shumës së pashlyer të kontributit në para, duke nisur nga data kur detyrimi bëhet i kërkueshëm, sipas këtij ligji apo sipas statutit. Shoqëria mund të kërkojë dëmshpërblim shtesë të shkaktuar nga vonesa në shlyerjen e kontributit në para. Statuti mund të parashikojë pagesa të mëtejshme, nëse ky detyrim nuk përmbushet në afat. 2. Shoqëria mund të caktojë një afat 30-ditor për shlyerjen e kontributit për aksionarët, që nuk e kanë kryer pagesën brenda afateve të parashikuara, sipas këtij ligji apo sipas statutit. Nëse këta aksionarë nuk përmbushin detyrimin e shlyerjes së kontributit brenda këtij afati, atëherë ata humbasin të drejtën e pjesëmarrjes në asamblenë e përgjithshme dhe aksionet e zotëruara prej tyre nuk merren parasysh në llogaritjen e kuorumit. E drejta për të përfituar dividendë, si dhe çdo e drejtë tjetër e lidhur me aksionin pezullohet. 3. Nëse aksionari nuk shlyen kontribute t në para, brenda 3 muajve nga përfundimi i afatit të përcaktuar në pikën 2 të këtij neni, shoqëria mund të zvogëlojë kapitalin për vlerën e kontributit të pashlyer e të anulojë aksionin, sipas nenit 186 të këtij ligji.

161

Neni 125 Ndalimi i faljes së detyrimit mbi kontributet 1. Shoqëria nuk mund t'i falë detyrimin për të shlyer kontributet në para apo kalimin e kontributeve në natyrë të nënshkruara nga aksionarët, si dhe detyrimet e tjera, që rrjedhin nga mospërmbushja e detyrimit për shlyerje apo kalim të kontributit. 2. Aksionarët nuk mund të kompensojnë të drejtat, që mund të kenë ndaj shoqërisë me detyrimin për shlyerjen apo kalimin e kontributit të nënshkruar, si dhe nuk mund t'i japin shoqërisë një kontribut të rënduar me barrë. 3. Shoqëria mund të çlirojë aksionarët nga detyrimi për të shlyer kontributet në para apo kalimi i kontributeve në natyrë vetëm nëpërmjet zvogëlimit të zakonshëm të kapitalit, në përputhje me nenet 181, 182, 183 e 184 të këtij ligji, në përpjesëtim me vlerën, me të cilën kapitali zvogëlohet. Çlirimi nga këto detyrime mund të kryhet edhe nëpërmjet anulimit të aksioneve, në përputhje me nenin 186 të këtij ligji. Neni 126 Ndalimi i kthimit të kontributeve Me përjashtim të rasteve të parashikuara në këtë ligj, kontributet nuk mund t'u kthehen aksionarëve. Neni 127 Rezerva ligjore dhe rezervat e tjera 1. Nga fitimi pas tatimit, i realizuar gjatë vitit financiar paraardhës, duke zbritur shpenzimet, shoqëria duhet të kalojë në rezervën ligjore, të paktën 5 për qind të kësaj vlere, derisa kjo rezervë të jetë e barabartë me 10 për qind të kapitalit të regjistruar të shoqërisë, apo me një vlerë më të lartë, të përcaktuar në statut. 2. Statuti mund të parashikojë krijimin e rezervave të tjera nga fitimet vjetore. 3. Shoqëria llogarit e ndan dividendët, vetëm pasi nga fitimi vjetor të jenë zbritur shumat e caktuara për rezervat e përmendura në pikat 1 e 2 të këtij neni. Neni 128 Deklarimi i dividendit 1. Dividendi është pjesa që i takon secilit aksionar nga vlera e fitimeve vjetore, e cila vendoset të shpërndahet nga asambleja e përgjithshme. 2. Fitimet vjetore llogariten në përputhje me parimet e përcaktuara nga Ligji Nr. 9228, datë 29.4.2004, "Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare". 3. Me përjashtim të rasteve kur statuti parashikon ndryshe, dividendi shpërndahet mes aksionarëve, në raport me vlerën e kapitalit të regjistruar, që aksionet e secilit aksionar përfaqësojnë.

162

4. Në përputhje me parimet e përcaktuara në nenin 14 të këtij ligji, asambleja e përgjithshme mund të vendosë që shoqëria të mos shpërndajë dividendë ose që fitimi vjetor të mos u paguhet aksionarëve, që zotërojnë aksione të kategorive të veçanta, por këto shuma të përdoren për qëllime të tjera. Të drejtat e aksionarëve, sipas parashikimeve të statutit, mund të ndryshohen vetëm nëpërmjet një vendimi të marrë me tre të katërtat e votave, sipas përcaktimit të nenit 145 të këtij ligji. Komente: Një prej të drejtave që jep një aksion lidhet me shpërndarjen e fitimit (dividendët). Mirëpo, kjo shpërndarje bëhet me vendim të Asamblesë së Përgjithshme (neni 128, pika 1). Asambleja është e lirë t’i refuzojë ose t’i shpërndajë dividendët e fitimeve përmes një vendimi të veçantë sipas nenit 145, pika 1, nenit 128, pika 1 dhe 4. Edhe pse kjo rregull është tërësisht legjitime, ajo mund të lërë shteg për abuzim nga ana e aksionarëve kontrollues në dëm të aksionarëve në pakicë. Nëse aksionarëve nuk u jepen dividendë për një periudhë të gjatë kohe, kjo mund të nënkuptojë shtypje të pakicës, e cila mund të kontrollohet vetëm në bazë të parimeve ligjore të përgjithshme. Megjithatë, neni 128, pika 4, ia nënshtron vendimin e Asamblesë së Përgjithshme detyrimit të besnikërisë, të parashikuar në nenin 14, që përcakton jo vetëm parimin e trajtimit të barabartë të të gjithë aksionarëve në të njëjtat kushte (neni 14, pika 2), por dhe detyrimin e aksionarëve për të marrë në konsideratë në mënyrë të përshtatshme interesat e aksionarëve të tjerë (neni 14, pika 1); sigurisht, këtu përfshihen edhe marrëdhëniet ndërmjet aksionarëve kontrollues dhe aksionarëve në pakicë. Neni 129 Rikthimi i pagesave të paligjshme Aksionarët detyrohen t'i kthejnë shoqërisë të gjitha shumat e përfituara nga ajo në kundërshtim me dispozitat e këtij ligji. Këtu përfshihet dividendi, nëse aksionari kishte dijeni apo nuk kishte si të mos ishte në dijeni që dividendi apo përparësitë e tjera ishin marrë në kundërshtim me dispozitat e këtij ligji. Padia për rikthimin e përfitimeve, sipas këtij neni, parashkruhet brenda 3 vjetëve nga data e kryerjes së pagesës së parregullt. Neni 130 Shpërblimi për transaksionet ndërmjet shoqërisë dhe aksionarëve Me përjashtim të veprimeve, që lidhen me kontributin në kapital, shpërblimi i përfituar nga aksionari, në bazë të një veprimi ekonomik të kryer me shoqërinë, nuk mund të jetë më i lartë se vlera normale, që ka tregu në atë çast për veprime ekonomike të ngjashme.

163

Neni 131 Mosshlyerja e kredisë 1. Kur aksionari i jep hua shoqërisë, duke zbatuar kushte më pak të favorshme nga kushtet normale të tregut dhe nëse shoqëria është në gjendjen e paaftësisë paguese, atëherë aksionari nuk ka të drejtë të kërkojë rikthimin e huasë, kur ky veprim do të kishte si pasojë reduktimin e kapitaleve të veta të shoqërisë, nën vlerën e kapitalit të saj minimal. 2. Nëse një i tretë i ka dhënë shoqërisë hua, sipas kushteve të pikës 1 të këtij neni dhe rikthimi i huasë është garantuar nga aksionari, atëherë i treti, në rastet kur shoqëria është në gjendjen e paaftësisë paguese, mund t'i kërkojë shoqërisë vetëm rikthimin e shumës, që nuk ka mundur ta ekzekutojë nga garancia e aksionarit. 3. Pikat 1 e 2 të këtij neni zbatohen edhe për veprimet e tjera të aksionarit apo palëve të treta, nëse, nga pikëpamja ekonomike, janë të ngjashme me marrëveshjet e huasë, të parashikuara në këto pika. Koment: Kur aksionari i jep hua shoqërisë, duke zbatuar kushte më pak të favorshme nga kushtet normale të tregut, dhe nëse shoqëria është në gjendjen e paaftësisë paguese, atëherë aksionari nuk ka të drejtë të kërkojë rikthimin e huasë, kur ky veprim do të kishte si pasojë reduktimin e kapitaleve te veta të shoqërisë nën vlerën e kapitalit të saj minimal. Kjo është një dispozitë e vogël mbrojtjeje për kreditorët, të cilët mund të marrin para nga shuma e mbrojtur nga dispozitat për ruajtjen e kapitalit. Por, nëse shoqëria është plotësisht në gjendjen e paaftësisë paguese, mund të mos ekzistojnë fonde të mjaftueshme për të shlyer kreditorët. E dimë se, në Shqipëri, kapitali minimal bazë është i ulët (neni 107). Por ky është niveli minimal: shpesh shoqëria ka një kapital bazë që është shumë më i lartë. Kur ky kapital bazë është më i madh se niveli minimal i vendosur me ligj, aksionarët kanë përgjegjësi më të madhe në rast se realizohet situata që parashikon neni 131, pika 1. Për shembull, nëse një shoqëri ka një kapital bazë prej 20 000 000 lekë, aksionari është përgjegjës t’i shlyejë shoqërisë gjithë huanë në rast se kapitali bazë është më i madh se niveli i kapitalit minimal. Nëse huaja është negociuar keq nga individë, të cilët janë përgjegjës për ta kompensuar shoqërinë nëse zbulohet se ka mashtrim, mund të aktivizohet neni 16. Përveç tij, këtë situatë mund ta mbulojnë edhe nenet 151 dhe 152. Neni 132 Përgjegjësia për kreditë e shlyera 1. Kur në rastet e përmendura në nenin 131 të këtij ligji, shoqëria, gjatë një periudhe 1- vjeçare përpara datës së hapjes së procedurave të falimentimit, i ka kthyer aksionarit huanë, atëherë aksionari, të cilit i është rikthye r huaja, apo i cili ka dhënë garanci duhet t'i rikthejë shoqërisë shumat e huasë, që janë paguar prej saj. Aksionari

164

përgjigjet deri në vlerën e garancisë, në çastin kur huaja është kthyer. Aksionari nuk përgjigjet për këto shuma, kur kolaterali i dhënë si garanci, i kalohet shoqërisë për pagesën e huasë. 2. Pika 1 e këtij neni zbatohet edhe për veprimet e tjera të aksionarit apo të palëve të treta, nëse nga pikëpamja ekonomike janë të ngjashme me marrëveshjet e huasë, të parashikuara në pikën 1 të këtij neni. Neni 133 Ndalimi i nënshkrimit e blerjes së aksioneve 1. Shoqëria nuk mund të nënshkruajë aksionet e veta. Blerja e aksioneve të veta nga shoqëria lejohet vetëm në rastet e parashikuara nga ky ligj. 2. Një shoqëri e kontrolluar nuk mund të nënshkruajë ose të blejë aksionet e shoqërisë mëmë. 3. Nëse gjatë procedurës së themelimit apo të rritjes së kapitalit, një i tretë, në kundërshtim nga sa më sipër, ka nënshkruar ose ka blerë aksionet për llogari të një shoqërie, apo të një shoqërie të kontrolluar, sipas pikës 2 të këtij neni, atëherë ai vlerësohet se i ka nënshkruar apo blerë ato për llogari të tij. 4. Aksionet e fituara, sipas pikës 1 të këtij neni, brenda një viti nga data e fitimit, duhet të shiten nga shoqëria ose të anulohen, sipas nenit 186 të këtij ligji dhe çregjistrohen nga regjistri i aksioneve. 5. Shoqëria nuk mund të ushtrojë, për aksionet e veta, të drejtat që sipas ligjit rrjedhin nga zotërimi i tyre. 6. Aksionet e një shoqërie që zotërohen nga një shoqëri tjetër, e cila, në momentin e fitimit të tyre, nuk ishte, por bëhet në vijim shoqëri e kontrolluar, duhet që, në mënyrë alternative, të shiten nga shoqëria e kontrolluar apo të anulohen nga shoqëria mëmë, brenda një viti nga data në të cilën është krijuar mes tyre marrëdhënia shoqëri mëmë shoqëri e kontrolluar sipas këtij ligji.144 Komente: 1. Ligji nr.129/2014 bën një sqarim të rasteve të zotërimit të kryqëzuar të aksioneve të shoqërive aksionare. Sipas tekstit të mëparshëm të nenit 133 të ligjit nr.9901, shoqëria bijë nuk mund të nënshkruajë aksionet e shoqërisë mëmë. Por ai nen nuk i rregullon pasojat e zotërimit të kryqëzuar të aksioneve, kur një shoqëri bëhet më pas filial i shoqërisë tjetër. Amendamenti e zbaton rregullën e shitjes së shoqërisë që zotëron aksionet e veta (pra, kalimi ose anulimi i aksioneve brenda një viti).

144

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 21.

165

2. Neni 133, pika 1, nënpika 1, dhe pika 2, ndalon nënshkrimin nga shoqëria të aksioneve të veta, apo nga ndonjëra nga shoqëritë e saj të kontrolluara të aksioneve të shoqërisë mëmë. Arsyeja është se ajo nuk fiton asnjë investim të ri përmes këtij veprimi; ajo vetëm sa zvogëlon aktivet e veta, pa asnjë formë kompensimi. Në mënyrë të ngjashme, blerja e aksioneve të veta vë në rrezik pasurinë e shoqërisë. Nga ana ekonomike, ky veprim i korrespondon kthimit të kontributeve. Kjo gjë nuk është në përputhje me parimin e sigurimit dhe ruajtjes së kapitalit dhe me interesin e kreditorëve. Gjithashtu, ekziston rreziku që administratorët t’i mbajnë çmimet e aksioneve artificialisht të larta, përmes blerjes së aksioneve nga shoqëria me aktivet e veta. Për rrjedhojë, blerja e aksioneve të veta nga shoqëria të duhet të ndalohet tërësisht, ose të paktën, duhet kufizuar. Neni 19 i Direktivës së Dytë (ndryshuar me Direktivën 2006/68/KE) i merr në konsideratë të dyja këto zgjidhje. Neni 133, pika 1, i ligjit për shoqëritë tregtare lejon blerjen nga shoqëria të aksioneve të veta vetëm në rastet e parashikuara nga ky ligj. Në të vërtetë, ligji parashikon vetëm 4 raste të tilla:   



Neni 139, pika 2, shkronja “b”, kur aksionari i pakicës kërkon t’i blihet aksioni; Neni 186, pika 2, përmend rastin kur aksionarët mund t’ia kalojnë shoqërisë, pa pagesë, aksionet e shlyera tërësisht; Neni 212: e drejta e shitjes së aksioneve nga ana e aksionarëve në pakicë, nëse “mëma” zotëron 90 për qind ose më shumë të aksioneve të shoqërisë (“së kontrolluar”); Nenet 223, 227, pika 2, 229, pika 5: aksionarët që kundërshtojnë bashkimin, ndarjen ose shndërrimin mund t’i kërkojnë shoqërisë “marrëse” t’ua blejë aksionet.

Për pjesën tjetër, neni 186 trajton tërheqjen e aksioneve dhe, në vetvete, nuk përbën një rast tjetër të blerjes të aksioneve të veta nga shoqëria. Neni 186 parashikon rastet e tërheqjes (anulimit) të aksioneve, të parashikuar në Statut ose në ligj (neni 133). Një rast tjetër i parashikuar në ligj është neni 124, pika 3: nëse aksioni nuk shlyhet brenda afateve, shoqëria mund të zvogëlojë kapitalin për vlerën e kontributit të pashlyer, e të anulojë aksionin sipas nenit 186 të këtij ligji. Neni 19, pika 1, shkronja “c”, i Direktivës së Dytë kërkon që shoqëria mund të blejë vetëm ato aksione të veta që nuk janë shlyer tërësisht. Megjithatë, kjo nuk është e nevojshme nëse blerja shoqërohet me mosmarrëveshje që kanë të bëjnë me të drejtat e pakicës, si në rastin e neneve 139, pika 2, 212 dhe 223 të ligjit për shoqëritë tregtare, apo me mosshlyerjen e një aksioni, si në rastin e nenit 124, pika 3, për shkak të përjashtimeve të nenit 20, pika 1, shkronja “d”, të Direktivës së Dytë. Kjo është arsyeja pse nuk përfshihet në nenin 133 kërkesa për të blerë vetëm aksionet e veta të pashlyera. Megjithatë, ajo përmendet në rastin e kalimeve pa pagesë në nenin 186, pika 5. 3. Neni 133, pika 2 dhe 3 shmang situatat që e anashkalojnë kufirin për blerje të parashikuar nga ligji: një shoqëri e kontrolluar nuk mund të nënshkruajë ose të blejë aksionet

166

e shoqërisë mëmë (neni 133, pika 2). Nëse gjatë procedurës së themelimit apo rritjes së kapitalit, një i tretë ka blerë aksionet për llogari të një shoqërie, apo të një shoqërie të kontrolluar, atëherë ai vlerësohet se i ka nënshkruar ato për llogari të tij (neni 133, pika 3). Aksionet, brenda një viti, duhet të shiten nga shoqëria ose të anulohen, dhe çregjistrohen nga regjistri i aksioneve (neni 133, pika 4). Sipas nenit 133, pika 5, të drejtat e votës që rrjedhin nga aksionet e veta të shoqërisë pezullohen. 4. Zgjidhja që jep neni 133, mbase, mund të duket mjaft e ashpër, sepse ai ndalon thuajse gjithë rastet e blerjeve të aksioneve të veta. Në këtë aspekt, ligji i ri është madje më i rreptë se Direktiva e Dytë dhe amendamentet e saj.145 Mirëpo, 





Së pari, shoqëritë shqiptare nuk janë ende të regjistruara në bursë dhe, për rrjedhojë, nevoja për blerjen e aksioneve të veta nuk është aq urgjente sa ç’mund të jetë për shoqëritë e regjistruara në bursë. Së dyti, konteksti i tranzicionit në Shqipëri ka qenë një arsye e mjaftueshme që ligjvënësit shqiptarë të zgjedhin trajtimin kufizues, në këtë aspekt. E fundit për nga radha, por jo për nga rëndësia, reforma në regjimin e blerjes së aksioneve të veta dhe në nenin 133 mund të bëhet me lehtësi përmes një amendamenti të kufizuar, në çdo moment në të ardhmen. Së treti, Direktiva e Dytë përcakton një standard minimal; asgjë nuk e pengon një Shtet Anëtar që të vendosë rregulla më të rrepta. Kjo ka të bëjë edhe me një aspekt tjetër të nenit 133: blerja e aksioneve në kundërshtim me nenin 133, pika 1, do të ishte e pavlefshme ligjërisht sipas nenit 92 të Kodit Civil për pavlefshmërinë absolute të detyrimeve. Këtu nuk mund të aplikohet neni 133, pika 4 (shitja e aksioneve brenda një viti). Këto aksione mund të anuloheshin në përputhje me nenin 186, nëse përmbushen kushtet e kësaj dispozite. Përsëri, kjo zgjidhje është më e rreptë se ajo që ofron neni 21 i Direktivës së Dytë, që kërkon shitjen brenda një viti vetëm në rastet e shkeljes së dispozitave ligjore. Megjithatë, lejohet edhe ky trajtim më i rreptë i blerjes së paligjshme. TITULLI IV ORGANET E SHOQËRISË Neni 134 Organet dhe publikimi

1. Organet e shoqërive aksionare janë: a) asambleja e përgjithshme; dhe, në varësi të dispozitave të statutit,

145

Shih seksionin 4 të Direktivës 2006/68/KE, që ndryshon Direktivën e Dytë.

167

b) këshilli i administrimit, si organ i vetëm administrimi, i cili ushtron, njëkohësisht, funksione administrimi e mbikëqyrjeje, të veprimtarisë së shoqërisë (sistemi me një nivel); c) këshilli mbikëqyrës dhe një apo më shumë administratorë, ku funksionet e administrimit e të mbikëqyrjes shpërndahen ndërmjet këtyre 2 organeve (sistemi me dy nivele). Në këtë rast, sipas parashikimeve të statutit, administratorët mund të caktohen e shkarkohen nga asambleja e përgjithshme apo nga këshilli mbikëqyrës. 2. Shoqëritë aksionare, në raportin e ecurisë së veprimtarisë dhe pasqyrat financiare vjetore duhet të përshijnë një dokument shpjegues, ku trajtohen e shpjegohen parimet e rregullat e miradministrimit dhe të drejtimit të brendshëm të shoqërisë dhe praktikat, që ndiqen prej saj, në zbatim të dispozitave të këtij ligji. Deklarata e miradministrimit të shoqërisë duhet të përmbajë një profil të administratorëve dhe të anëtarëve të këshillave, si dhe të shpjegojë elementet e faktet, për të cilat këta individë janë të kualifikuar për të kryer detyrat, që i janë caktuar nga shoqëria. Kjo deklaratë vendoset edhe në faqen e internetit të shoqërisë. Komente: 1. Tradicionalisht, në legjislacionin francez për shoqëritë tregtare është parashikuar mundësia e zgjedhjes ndërmjet sistemit me një këshill administrimi dhe sistemit me dy këshilla, ku funksioni administrues ndahet nga ai mbikëqyrës. I mbështetur në zanafillë kryesisht në ligjin francez, ligji shqiptar nr. 7638 për shoqëritë tregtare në këtë rast ndoqi zgjidhjen gjermane me dy nivele. Pas miratimit të statutit të shoqërisë evropiane apo “Societas Europae (SE)” me Rregulloren 2157/2001, legjislacioni i BE-së për shoqëritë tregtare ka filluar të ofrojë mundësi zgjedhjeje për aktorët ekonomikë si përmes krijimit të formave të reja të shoqërive mbi nivelin kombëtar, si: SE-ja apo SCE-ja (shoqëria kooperative evropiane, Rregullorja 1435/2002), ashtu dhe përmes mundësisë së zgjedhjes ndërmjet modelit monist apo dualist. Siç shpjegohet edhe në Planin e Punës për Legjislacionin e BE-së për Shoqëritë Tregtare në pikën 3.1.3,146 kjo mundësi zgjedhjeje pritet të bëhet shpejt një standard brenda Bashkimit Evropian. Në përgjigje të këtij zhvillimi, ligji shqiptar për shoqëritë tregtare e lë në dorë të themeluesve të SHA-ve që të vendosin nëse duan të zgjedhin: 



146

“sistemin me një nivel” të administrimit (nenet 134, pika 1, nënpika 1, 154-165), që parashikon një këshill administrimi që, zakonisht, përfshin administratorët, të cilët emërohen të gjithë nga Asambleja e Përgjithshme; ose, “sistemin me dy nivele”, ku funksionet e mbikëqyrjes ndahen nga funksioni i administrimit përmes krijimit të një këshilli mbikëqyrës që emërohet nga Asambleja e Përgjithshme. Funksioni i administrimit kryhet vetëm nga

Shih, më lart, Kreun B.I.

168





administratorët, të cilët emërohen nga këshilli mbikëqyrës (nenet 134, pika 1, nënpika 2, 166 dhe 167). Nenet 134, pika 1, nënpika 2, dhe 167, pika 2, nënpika 1, u japin themeluesve një mundësi tjetër zgjedhjeje në kushtet e sistemit me dy nivele: Statuti, gjithashtu, mund të parashikojë që si këshilli mbikëqyrës, ashtu dhe administratorët të zgjidhen drejtpërsëdrejti nga Asambleja e Përgjithshme. Ky variant “italian” i administrimit e fuqizon rolin e Asamblesë së Përgjithshme. Ai rrjedh nga modeli standard italian i drejtimit të brendshëm të shoqërisë aksionare (nenet nga 2380 deri në 2409 të Kodit Civil italian).147 Për hartimin e Statutit mund të ndihmojnë statutet model, që janë publikuar në faqen e internetit të QKB-së.

Në sistemin me një nivel, i gjithë pushteti përqendrohet në duart e një këshilli të vetëm. Në këtë këshill bashkohen funksionet administruese me ato mbikëqyrëse, siç e tregon edhe neni 154, pika 1. Nëse nuk emërohen asnjë administratorë të tjerë (ekzekutivë), këtë rol mund ta luajnë disa prej anëtarëve të këshillit. Në këtë rast, është me rëndësi të sigurohet që në këshill të emërohet një numër i konsiderueshëm i anëtarëve të pavarur jo ekzekutivë për të mbikëqyrur kompetencat e administratorëve, siç e kërkojnë funksionet mbikëqyrëse të parashikuara në nenin 154. Për rrjedhojë, ligji parashikon që, nëse anëtarët e këshillit janë administratorë të emëruar (ekzekutivë), duhet garantuar që shumica e këshillit të përbëhet nga anëtarë të pavarur jodrejtues (jo ekzekutivë) (neni 158, pika 1).148 Këshilli i administrimit në shoqërinë me pronar të vetëm i nënshtrohet të njëjtës rregull si çdo këshill në sistemin me një nivel: ai duhet të përbëhet, të paktën, nga 3 anëtarë. Për më tepër, duhet zbatuar medoemos kërkesa që parashikon neni 158, pika 1, lidhur me shumicën: nëse njëri prej anëtarëve të këshillit, për shembull, ortaku i vetëm, luan rolin e administratorit të shoqërisë, dy të tjerët duhet të jenë anëtarë që nuk janë administratorë. Për rrjedhojë, funksionet e mbikëqyrjes duhen garantuar edhe në një shoqëri me aksionar të vetëm të administruar nga aksionari i vetëm. Në sistemin e administrimit me dy nivele, administratorët drejtojnë shoqërinë dhe marrin vendime për mënyrën e vënies në zbatim të politikave tregtare, ndërsa këshilli mbikëqyrës këqyr vënien në zbatim të këtyre politikave dhe përputhjen e tyre me ligjin dhe Statutin (neni 166, pika 1). Funksionet e këshillit mbikëqyrës mund të zgjerohen me Statut,

Ligjvënësit shqiptarë nuk e zbatuan modelin italian në mënyrë tërësore. Anëtarët e atij, që në Itali e quajnë “collegio sindacale” (“kolegji sindakal”) (neni 2397), vijnë vetëm nga sektori i kontabilitetit. Megjithatë, kompetencat e tyre (neni 2403) përputhen shumë me ato të këshillit mbikëqyrës të modelit “klasik” me dy nivele. Për rrjedhojë, i vetmi dallim që bën këtu modeli shqiptar me dy nivele, është se Asambleja e Përgjithshme mund të zgjedhë edhe administratorët, jo vetëm anëtarët e këshillit mbikëqyrës. 148 Shih, për këtë pikë, Kodin shqiptar të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare, sidomos parimin 1 “Aksionarët e shoqërive duhet të ngrenë kuadrin e duhur themelues dhe drejtues të shoqërisë” http://www.qkb.gov.al/nrc/documents/Codeal.pdf. 147

169

duke parashikuar që disa vendime të rëndësishme për drejtimin të paraqiten pranë këtij këshilli për miratim (neni 167, pika 2, fjalia e fundit).149 2. Neni 134, pika 2, vendos një standard të ri lidhur me transparencën e SHA-ve, në përputhje me përvojën më të mirë evropiane dhe ndërkombëtare. Shoqëritë aksionare, në raportin e ecurisë së veprimtarisë dhe pasqyrat financiare vjetore duhet të përfshijnë një dokument shpjegues, ku trajtohen parimet e rregullat e miradministrimit dhe të drejtimit të brendshëm të shoqërisë. Për pasojë, çdo person i interesuar mund të marrë informacionin përkatës për organizimin dhe vendimmarrjen brenda shoqërisë. Deklarata e miradministrimit të shoqërisë duhet të përmbajë një profil të administratorëve (ekzekutivë) dhe të anëtarëve të këshillave, si dhe të shpjegojë elementet e faktet, për të cilat këta individë janë të kualifikuar për të kryer detyrat, që i janë caktuar nga shoqëria. Kuptohet që ndër “anëtarët e këshillave” përfshihen edhe anëtarët e këshillit mbikëqyrës në sistemin e administrimit me dy nivele. KREU I ASAMBLEJA E PËRGJITHSHME Komente: 1. Sa i takon SHA-ve, ligji për shoqëritë tregtare ka eliminuar tërësisht përbërjen “hierarkike” të shoqërisë dhe ka përcaktuar “drejtpeshimin fleksibël të pushteteve” ndërmjet organeve të shoqërisë, domethënë, ndërmjet Asamblesë së Përgjithshme, këshillit të administrimit ose këshillit mbikëqyrës dhe administratorëve. Asambleja e Përgjithshme mund të marrë forcë nëse zgjidhet “varianti italian” i sistemit të administrimit me dy nivele (shih komentet më lart). Megjithatë, dominues vazhdon të mbetet bashkëpunimi me administratorët/anëtarët e këshillit. Në çdo rast, struktura e pushteteve brenda shoqërisë do të varet nga shpërndarja e aksioneve dhe nga personat që i përfaqësojnë ato. Do t’i kthehemi kësaj çështjeje gjatë diskutimit për dispozitat e ligjit për grupimet, në nenet 205 e në vijim. 2. Edhe në SHA-të, Asambleja e Përgjithshme “përcakton politikat tregtare” (neni 135, pika 2, shkronja “a”). Pasi Asambleja përcakton politikat tregtare, këshilli i administrimit jep direktiva konkrete për administratorët për zbatimin e politikave tregtare gjatë gjithë vitit (neni 154, pika 1, shkronja “a”), ndërsa administratorët kryejnë të gjitha veprimet e administrimit të veprimtarisë tregtare të shoqërisë (neni 158, pika 3, shkronja “a”). Bashkëpunimi dhe informimi parashikohen edhe në nenin 135, pika 3, që përcakton se Asambleja e Përgjithshme duhet të marrë me kujdes në konsideratë mendimin e këshillit të administrimit lidhur me 149

Në sistemin gjerman, kërkesa të tilla ligjore për miratimin mund të përcaktohen edhe nga vetë këshilli mbikëqyrës (neni 111, pika 4, i ligjit gjerman për aksionet). Pavarësisht nga rregulla sipas të cilës, përgjithësisht, këshilli mbikëqyrës nuk duhet të marrë pjesë në administrimin e shoqërisë, Gjykata Federale është shprehur në favor të zgjerimit të objektit të këtyre “miratimeve”, pasi është provuar se këto miratime janë një mjet i përshtatshëm i kontrollit të shoqërisë, sidomos, meqenëse përfaqësuesit e punëmarrësve bëjnë pjesë në këshill mbikëqyrës dhe kontribuojnë në zgjerimin e interesave që pasqyrohen në vendimmarrjen e shoqërisë.

170

miratimin e pasqyrave financiare dhe shpërndarjen e fitimeve. Në këtë aspekt, neni 154, pika 1, parashikon kërkesat për këshillin e administrimit: të përgatisë marrjen e masave që janë në kompetencë të Asamblesë së Përgjithshme (shkronja “c”); këshilli duhet të monitorojë, miratojë dhe raportojë për pasqyrat financiare të përgatitura nga administratorët dhe t’ia paraqesë ato Asamblesë së Përgjithshme (shkronja “e”); këshilli duhet të miratojë raportet e auditimit dhe të raportojë në Asamblenë e Përgjithshme për to (shkronja “ë”). Neni 154, pika 2, i kërkon këshillit të thërrasë Asamblenë e Përgjithshme nëse duhen marrë vendime në përputhje me nenin 136, pikat 3-5. Këto dispozita kërkojnë përfshirjen e Asamblesë së Përgjithshme në vendime të rëndësishme për situatën financiare të shoqërisë dhe funksionimin e saj në të ardhmen. Në këto rrethana, Asambleja e Përgjithshme mund te miratojë një rezolutë këshilluese, duke miratuar apo kritikuar veprimtarinë e organeve administrative (neni 136, pika 8). 3. Kjo përfshirje e drejtpërdrejtë e Asamblesë së Përgjithshme në marrjen e vendimeve lidhur me administrimin, në rastet e nenit 136, pika 3-5, përbën një përjashtim nga rregulla se Asambleja e Përgjithshme nuk përfshihet në aktivitetin e përditshëm të shoqërisë. Politikat e përgjithshme do të vendosen në mbledhjen e zakonshme të Asamblesë së Përgjithshme, që thirret të paktën një herë në vit (neni 136, pika 1). Megjithatë, ky është një model i gatshëm, meqenëse ligji lejon që Asambleja të ketë një rol më të madh, nëse themeluesit ose aksionarët e shoqërisë e kërkojnë këtë. Ndonëse në fjalinë e fundit të pikës 4 të nenit 158 thuhet se detyrat, që i cakton ligji këshillit të administrimit, nuk mund t’u delegohen administratorëve, nuk ekziston një klauzolë e tillë për marrëdhëniet ndërmjet këshillit, administratorëve dhe Asamblesë së Përgjithshme. Në Statut mund të parashikohet një shpërndarje e ndryshme e kompetencave, sa kohë që ligji e parashikon shprehimisht këtë (neni 135, pika 2, shkronja “j”). Mbi të gjitha, nëse zgjedhin “variantin italian” të sistemit të administrimit me dy nivele (administratorë dhe mbikëqyrës që zgjidhen nga Asambleja e Përgjithshme), themeluesit ose aksionarët mund të dëshirojnë ta shfrytëzojnë këtë mundësi dhe të rrisin edhe përfshirjen e drejtpërdrejtë në punët e administrimit. Një rast tjetër kur ligji ia lejon shprehimisht Statutit të zgjerojë kompetencat e një organi të shoqërisë mund të gjendet vetëm në fjalinë e fundit të pikës 2 të nenit 167: veprimet e administratorëve i nënshtrohen miratimit nga këshilli mbikëqyrës vetëm nëse kjo parashikohet shprehimisht në Statut. 4. Sipas nenit 135, pika 2, Asambleja e Përgjithshme ka veçanërisht kompetencë që të marrë vendime për çështje të rëndësishme, si: ndryshimet e Statutit (shkronja “b”), miratimi i pasqyrave financiare vjetore dhe i raporteve të ecurisë së veprimtarisë (shkronja “dh”), shpërndarja e fitimeve vjetore (shkronja “e”), zmadhimin ose zvogëlimin e kapitalit të regjistruar (shkronja “ë”) dhe ndryshimet themelore që ndodhin përmes riorganizimit ose prishjes së shoqërisë (shkronja “h”). Zakonisht, këto vendime kërkojnë një shumicë me tre të katërtat e votave të aksionarëve të pranishëm, në përputhje me rregullën për kuorumin përcaktuar në nenin 144, pika 1 (duhet të jenë të pranishëm aksionarët, që zotërojnë më shumë se gjysmën e numrit total të votave). Statuti mund të parashikojë një shumicë më të

171

lartë (neni 145, pika 1). Nuk kërkohet një shumicë me tre të katërtat e votave për miratimin e pasqyrave financiare vjetore, meqenëse kjo gjë mund të rezultojë drejtpërsëdrejti në paralizimin e veprimtarisë së zakonshme tregtare të shoqërisë. Neni 141, pika 1, përcakton shumicën e tre të katërtave të votave edhe për aktet normative që miraton Asambleja e Përgjithshme për rregullimin e procedurës së saj. Asambleja e Përgjithshme merr vendime për emërimin dhe shkarkimin e anëtarëve të këshillit të administrimit dhe të këshillit mbikëqyrës (dhe revokimin e administratorëve), si dhe për miratimin e skemës së shpërblimeve për personat e përmendur në shkronjat “c” dhe “d” të pikës 2 të nenit 135. Gjithë këto vendime merren me shumicë të thjeshtë me qëllim shmangien e paprekshmërisë së administratorëve. Në sistemin e administrimit me një nivel, administratorët emërohen nga këshilli i administrimit (neni 154, pika 1, shkronja “f”). Kështu veprohet edhe në sistemin “klasik” të administrimit me dy nivele (neni 167, pika 1). Asambleja e Përgjithshme, gjithashtu, merr vendime për përfaqësimin e shoqërisë në gjykimet dhe në procese të tjera ndaj organeve të administrimit (neni 135, pika 2, shkronja “gj”). Këtu përfshihet zbatimi i padive për përgjegjësinë e anëtarëve të këshillit të administrimit, të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës apo të aksionarëve për dëme që i janë shkaktuar shoqërisë. Aksionarët në pakicë apo grupet e kreditorëve mund t’i kërkojnë Asamblesë që të veprojë në këtë mënyrë (neni 151, pika 6). 5. Komentet lidhur me kërkesat formale për Asamblenë e Përgjithshme të SHPK-ve me ortak të vetëm vlejnë edhe për SHA-të. Neni 135 Të drejtat dhe detyrimet 1. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë ligj, e në veçanti nga dispozitat e nenit 148 të këtij ligji, të drejtat e aksionarëve, për çështjet e lidhura me veprimtaritë e funksionimin e shoqërisë, ushtrohen nëpërmjet asamblesë së përgjithshme. 2. Asambleja e përgjithshme merr vendime për çështjet e mëposhtme të shoqërisë: a) përcaktimin e politikave tregtare; b) ndryshime të statutit; c) emërimin e shkarkimin e anëtarëve të këshillit të administrimit (sistemi me një nivel) dhe (në sistemin me dy nivele) të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës e, kur parashikohet në statut, emërimin dhe revokimin e administratorëve; ç) emërimin e shkarkimin e likuiduesve dhe të ekspertëve kontabël të autorizuar; d) miratimin e skemës së shpërblimeve për personat e përmendur në shkronjat "c" e "ç" të kësaj pike; dh) miratimin e pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë së veprimtarisë; e) shpërndarjen e fitimeve vjetore; ë) zmadhimin ose zvogëlimin e kapitalit të regjistruar;

172

f) pjesëtimin e aksioneve dhe anulimin e tyre; g) ndryshime në të drejtat, që lidhen me aksione të llojeve e kategorive të veçanta; gj) përfaqësimin e shoqërisë në gjykimet ndaj organeve të administrimit; h) riorganizimin dhe prishjen e shoqërisë; i) miratimin e rregullave procedurale të mbledhjeve të saj; j) çështje të tjera të parashikuara shprehimisht nga ligji apo statuti. 3. Asambleja e përgjithshme merr vendime pas shqyrtimit të dokumenteve përkatëse, së bashku me raportin e këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës dhe raportin e ekspertit kontabël të autorizuar. 4. Nëse shoqëria zotërohet nga një aksionar, të drejtat dhe detyrimet e asamblesë së përgjithshme ushtrohen nga aksionari i vetëm. Të gjitha vendimet e marra nga aksionari i vetëm regjistrohen në një regjistër të vendimeve, të dhënat e të cilit nuk mund të ndryshohen ose të fshihen. Duhen regjistruar në veçanti, por pa u kufizuar në to, vendimet e mëposhtme: a) miratimi i pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë së veprimtarisë; b) shpërndarja e fitimeve vjetore dhe mbulimi i humbjeve; c) zmadhimi ose zvogëlimi i kapitalit; ç) vendimet për investime; d) riorganizimi dhe prishja e shoqërisë. Vendimet e paregjistruara në regjistrimin e vendimeve janë absolutisht të pavlefshme. Shoqëria nuk mund t'i kundrejtojë pavlefshmërinë të tretit, që ka fituar të drejta në mirëbesim, përveç rastit kur shoqëria provon se i treti ka pasur dijeni për pavlefshmërinë apo në bazë të rrethanave të qarta nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të. Neni 136 Mbledhja e asamblesë së përgjithshme 1. Asambleja e përgjithshme mblidhet në rastet e përcaktuara nga ky ligj, nga ligje të tjera ose nga dispozitat e statutit dhe sa herë që mbledhja është e nevojshme për të mbrojtur interesat e shoqërisë. Mbledhja e zakonshme e asamblesë së përgjithshme thirret të paktën një herë në vit. 2. Asambleja e përgjithshme thirret nga administratorët dhe, në rastet e parashikuara nga ky ligj, nga anëtarët e këshillit të administrimit, të këshillit mbikëqyrës apo nga aksionarët e përcaktuar sipas nenit 139 të këtij ligji. 3. Asambleja e përgjithshme duhet të thirret nëse, sipas bilancit vjetor apo raporteve të ndërmjetme financiare, rezulton apo parashikohet qartë se humbjet arrijnë në një vlerë të barabartë me 50 për qind të kapitalit të regjistruar ose që aktivet e shoqërisë nuk mbulojnë detyrimet, që janë të kërkueshme brenda 3 muajve në vijim.

173

4. Asambleja e përgjithshme duhet të thirret, kur shoqëria propozon të shesë apo të disponojë aktive, të cilat kanë një vlerë më të lartë se 5 për qind të aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare të certifikuara. Pika 4 e nenit 13 të këtij ligji zbatohet në rastin kur veprimet sipas kësaj pike do të kryhen me personat e përmendur në pikat 2 dhe 3 të nenit 13 të këtij ligji. 5. Asambleja e përgjithshme duhet të thirret, kur shoqëria, brenda 2 viteve të para pas regjistrimit, propozon të blejë, nga një aksionar, pasuri që kanë vlerë më të lartë se 5 për qind të aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare të certifikuara. 6. Në rastet e parashikuara në pikat 3 deri 5 të këtij neni, asamblesë së përgjithshme i paraqitet një raport nga një ekspert kontabël i autorizuar i pavarur. 7. Dispozita e pikës 6 të këtij neni nuk zbatohet nëse blerjet, sipas pikave 4 dhe 5 të këtij neni, kryhen në bursë apo janë pjesë e veprimeve të përditshme të shoqërisë dhe bëhen në kushte normale tregu. 8. Në rastet e parashikuara në pikat 3 deri 5 të këtij neni, asambleja e përgjithshme mund të miratojë një rezolutë këshilluese, duke miratuar apo kritikuar veprimtarinë e organeve administrative.

Neni 137 Mënyra e thirrjes 1. Asambleja e përgjithshme thirret nëpërmjet një njoftimi me shkresë ose, nëse parashikohet nga statuti, me njoftim, nëpërmjet postës elektronike. Njoftimi me shkresë apo me mesazh elektronik dhe rendi i ditës u dërgohen të gjithë aksionarëve, jo më vonë se 21 ditë përpara datës së parashikuar për mbledhjen e asamblesë. 2. Ky njoftim duhet të përmbajë, gjithashtu: a) emrin e shoqërisë, selinë e regjistruar, vendin dhe orën e mbledhjes së asamblesë; b) një sqarim të hollësishëm të procedurave, që duhet të ndiqen nga aksionarët, për të marrë pjesë dhe votuar në asamble, e cila duhet të përfshijë: i) të drejtat e aksionarëve, sipas nenit 139 të këtij ligji; ii) procedurat e votimit me prokurë, formularë të posaçëm, për t'u përdorur gjatë votimit me prokurë dhe mjetet elektronike, me të cilat shoqëria do të pranojë njoftimin e përfaqësuesve të autorizuar; iii) procedurat për votimin, me mjete elektronike apo me korrespondencë; c) informacion për vendin e mënyrat për të marrë në formë të plotë dokumentet dhe projektvendimet e përcaktuara në pikat 1 e 2 të nenit 138 të këtij ligji; ç) adresën e faqes së internetit të shoqërisë, ku mund të merret informacioni i përcaktuar në këtë nen. Njoftimi i thirrjes së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme, së bashku me rendin e ditës, vendosen edhe në faqen e internetit të shoqërisë.

174

3. 21 ditë përpara datës së caktuar për mbledhjen e asamblesë, përfshirë këtu ditën e mbledhjes, shoqëria duhet t'u vërë në dispozicion aksionarëve në faqen e saj në internet, të paktën informacionin vijues: a) informacionin sipas pikave 1 e 2 të këtij neni; b) numrin total të aksioneve dhe të drejtave të votës që u përkasin këtyre aksioneve në datën e njoftimit të thirrjes së mbledhjes, përfshirë shumat totale për çdo kategori aksionesh, kur kapitali i shoqërisë ndahet në dy apo më shumë kategori aksionesh; c) çdo dokument që do t'i vihet në dispozicion asamblesë së përgjithshme. 4. Në rastin kur shoqëria aksionare ka shumë aksionarë, thirrja e mbledhjes së asamblesë se përgjithshme mund t'u njoftohet aksionarëve edhe nëpërmjet botimit të informacioneve si më sipër në një gazetë të përditshme me shpërndarje në të gjithë vendin. Komente: Zakonisht, kompetencën për të thirrur Asamblenë e Përgjithshme e kanë administratorët, nëse nuk parashikohet ndryshe në ligj (neni 136, pika 2). Mjetet elektronike tani luajnë një rol të rëndësishëm si për komunikimin përpara mbledhjes, ashtu dhe për pjesëmarrjen e aksionarëve në mungesë (nenet 137, pika 1, dhe 142). Referuar komunikimit përpara mbledhjes, ligji lejon që mesazhet nëpërmjet postës elektronike të zëvendësojnë njoftimin me shkresë. Neni 142 bën përkufizimin e mjeteve elektronike që përdoren gjatë mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme. “Prania” mund të sigurohet edhe përmes “mjeteve elektronike” (neni 144, pika 1). Këtë përkufizim, që Direktiva 2007/36/KE e ka aplikuar për të drejtat e aksionarëve në shoqëritë e regjistruara në bursë, ligjvënësit shqiptarë e kanë zgjeruar që të përfshijë të gjitha format e shoqërive.150 Neni 138 Rendi i ditës 1. Rendi i ditës, që njoftohet sipas nenit 137 të këtij ligji, duhet të përmbajë edhe vendimet e propozuara për çdo çështje.

150

Në këtë aspekt, është me interes të bëhet një krahasim mes përkufizimit të mjeteve elektronike gjatë mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme dhe përkufizimit të mjeteve elektronike që përdoren për dhënien e informacionit gjatë dorëzimit të kërkesave për regjistrim, që u përfshi me pikën e re numër 8 pas rishikimit të Direktivës së Parë në vitin 2003. “Për qëllimet e këtij neni, ‘nëpërmjet mjeteve elektronike’ do të thotë se, fillimisht, informacioni dërgohet dhe merret në vendmbërritje nëpërmjet pajisjeve elektronike të përpunimit (përfshirë ngjeshjen digjitale të informacionit) dhe ruajtjes së të dhënave, dhe transmetohet, përcillet dhe merret i plotë në mënyrën që përcaktojnë Shtetet Anëtare nëpërmjet telegrafit, radios, mjeteve optike ose mjeteve të tjera elektromagnetike”. Ky përkufizim do të ishte i përshtatshëm për komunikimin përpara mbledhjes, që parashikon neni 137, pika 1; por, për të shmangur ekzistencën e dy përkufizimeve për “mjetet elektronike”, neni 137, pika 1, thjesht përdor termin “postë elektronike”, ndërsa termin “mjete elektronike” e përdor vetëm për komunikimin gjatë mbledhjes së Asamblesë.

175

2. Nëse asambleja e përgjithshme duhet të vendosë për ndryshimin e statutit, teksti i ndryshimeve duhet të njoftohet së bashku me rendin e ditës. 3. Administratorët duhet t'i përgjigjen, me shkrim, çdo kërkese me shkrim për sqarim për rendin e ditës, dërguar nga aksionarët jo më vonë se 8 ditë përpara datës së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme. 4. Kur asambleja e përgjithshme nuk është thirrur sipas formaliteteve të këtij neni dhe të nenit 137 të këtij ligji, ajo mund të marrë vendime të vlefshme vetëm nëse të gjithë aksionarët janë të pranishëm dhe shprehen dakord për të marrë vendime, pavarësisht parregullsisë. Komente: Neni 9 i Direktivës 2007/36/KE për mbrojtjen e aksionarëve përcakton se çdo aksionar ka të drejtë të drejtojë pyetje lidhur me pikat e rendit të ditës të mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme. Shoqëria u kthen përgjigje pyetjeve që i drejtojnë aksionarët: Pika 2 e kësaj dispozite i lejon Shtetet Anëtare t’ua nënshtrojnë këtë të drejtë për informim masave që sigurojnë identifikimin e aksionarëve, mbajtjen e rregullit në mbledhjet e Asamblesë së Përgjithshme dhe përgatitjen e tyre, si dhe mbrojtjen e konfidencialitetit dhe interesave tregtare të shoqërive. Neni 138, pika 3, i ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare i jep kësaj të drejte dhe norme formë të pranueshme. Megjithatë, e drejta e përgjithshme për informim, e parashikuar në nenin 15, mund të përdoret gjithashtu për të kërkuar informacion përpara mbledhjes, sipas kushteve të vendosura nga këto dispozita. Ndërkohë që direktiva e lartpërmendur zbatohet vetëm për shoqëritë e regjistruara në bursë, ligjvënësit shqiptarë e kanë miratuar këtë standard për të gjitha format e SHA-ve. Neni 139 Mbledhja e asamblesë së përgjithshme dhe rendi i ditës, i kërkuar nga aksionarët e pakicës 1. Aksionarët, të cilët zotërojnë aksione, që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit të regjistruar të shoqërisë ose një përqindje më të vogël, të parashikuar në statut, mund t'u drejtojnë administratorëve një kërkesë me shkrim, përfshirë komunikimin me postë elektronike, për të thirrur asamblenë e përgjithshme dhe/ose, jo më vonë se 8 ditë përpara datës së mbledhjes së asamblesë, të kërkojnë përfshirjen e çështjeve të caktuara në rend të ditës. Në kërkesë duhet të jepen arsyet dhe objektivat, si edhe çështjet për të cilat duhet të marrë vendime asambleja e përgjithshme. Nëse kërkesa nuk është pranuar, këta ortakë kanë të drejtë të thërrasin asamblenë e përgjithshme e të vendosin çështje në rendin e ditës, në përputhje me pikën 1 të nenit 137 të këtij ligji.

176

2. Nëse asambleja e përgjithshme, në kundërshtim me pikën 1 të këtij neni, nuk thirret, ose çështja e kërkuar prej këtyre nuk përfshihet në rendin e ditës, secili prej aksionarëve, që kanë bërë kërkesën, ka të drejtë: a) të ngrejë padi në gjykatë për të deklaruar shkeljen e detyrimit të besnikërisë, nëse organet drejtuese nuk përmbushin kërkesat e tyre brenda 15 ditëve; b) t'i kërkojnë shoqërisë blerjen e aksioneve të zotëruara prej tyre, sipas nenit 133 të këtij ligji. 3. Në rastet kur rendi i ditës ndryshohet, sipas parashikimeve të pikës 1 të këtij neni dhe thirrja u është njoftuar ortakëve, administratorët njoftojnë përsëri rendin e ditës, në të njëjtat mënyra, me të cilat është kryer njoftimi i parë. Komente: 1. Mbrojtja e pakicës: Ligji për SHA-të duhet të trajtojë sidomos mbrojtjen e aksionarëve në pakicë Mbrojtja e aksionarëve në pakicë nga shtypja që ushtrojnë aksionarët e mëdhenj ose administrata e shoqërisë përbën një shqetësim të madh për ligjin për SHA-të.151 Administrata mund të mbështetet te një aksionar i madh ose të zotërojë vetë shumicën e aksioneve. Mbrojtja e aksionarëve në pakicë është me rëndësi jetike që investuesit jashtë shoqërisë tregtare të tregojnë gatishmëri për të investuar në atë shoqëri. Mbi të gjitha, përvoja në disa vende që kanë bërë ndryshime, si në rastin e Rusisë, ka treguar se çmimet e aksioneve të shoqërive, ku nuk parashikohet mbrojtje të aksionarëve në pakicë, janë shumë të ulëta dhe kjo, si pasojë, e bën tejet të kushtueshëm sigurimin e kapitalit për shoqërinë, pasi investuesit kërkojnë prim të rrezikut të skajshëm. Mbrojtja e aksionarëve në pakicë është me rëndësi të veçantë për SHA-të aksionet e të cilave mund t’i shiten publikut. SHA-të janë modeluar posaçërisht që të sigurohet kapital investimi në tregun e kapitaleve me qëllim që edhe investues shumë të vegjël të kenë mundësi t’i investojnë kursimet e tyre drejtpërdrejt ose tërthorazi në aksione. Pra, kjo lloj shoqërie është me rëndësi thelbësore për financimin e projekteve të mëdha të investimeve me fonde private: shumë investime të vogla mund të grupohen me qëllim të financojnë një ndërmarrje të madhe. Kështuqë, investuesit kanë nevojë për mbrojtje të posaçme nga sjellja abuzive e atyre që kanë nën kontroll SHA-në. Ky çështje qëndron jo vetëm për ligjin e shoqërive tregtare, por dhe për ligjin e tregut të kapitalit dhe akteve normative të bursës, që, rrjedhimisht, janë element jetik i një sistemi frytdhënës për shoqëri të tilla në Shqipëri. Pjesë e këtij sistemi është edhe bashkërendimi i ngushtë ndërmjet ligjit për shoqëritë tregtare dhe ligjit “Për titujt”. 2. Në ligjin nr.9901 për shoqëritë tregtare mbrojtja e gjendjes së investuesve (aksionarëve) është objekt i rëndësishëm i detyrimit të besnikërisë së administratorëve. Përveç kësaj, administratorët duhet të tregohen të drejtë me investuesit (aksionarët), çka përmendet edhe në 151

Shih Kodin shqiptar të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare, parimet 7 dhe 9.

177

komentet për nenet nga 14 e në vijim dhe nenin 98. Për më tepër, ligji nr.9901 për shoqëritë tregtare parashikon rregulla të reja për grupimet e shoqërive, përfshirë të drejtat e aksionarëve në pakicë (nenet nga 205 deri në 212). Megjithatë, në të gjithë seksionin e ligjit që mbulon SHA-të, ka edhe dispozita të tjera që mbrojnë pakicat e aksionarëve. Një dispozitë e tillë është neni 139, që parashikon të drejtën e një pakice, që zotëron 5 për qind të kapitalit (ose edhe më pak, në varësi të Statutit), për t’u drejtuar administratorëve një kërkesë me shkrim për të thirrur Asamblenë e Përgjithshme dhe/ose të kërkojnë përfshirjen e çështjeve të caktuara në rendin e ditës. Nëse kërkesa nuk është pranuar, këta ortakë kanë të drejtë të thërrasin Asamblenë e Përgjithshme dhe/ose të vendosin çështje në rendin e ditës (neni 139, pika 1, fjalia e fundit). Mirëpo, me interes është ajo çka përcakton pika 2: nëse administratorët e pengojnë pakicën që të thërrasë mbledhjen e Asamblesë, aksionarët e pakicës kanë të drejtë të ngrenë padi në gjykatë për të deklaruar shkeljen e detyrimit të besnikërisë nga ana e administratorëve ose t’i kërkojnë shoqërisë blerjen e aksioneve të zotëruara prej tyre. Është me rëndësi të theksohet që këto pasoja shprehin një alternativë: nëse pakica dëshiron të ngrejë padi ndaj administratorëve, kjo merret si shprehje e interesit për të vazhduar si pronar i shoqërisë. Në këtë rast, mundësia e kthimit të kuotës së pronësisë nuk është e qartë. Me këtë zgjidhje synohet që pakica t’i përdorë instrumentet ligjore që parashikon pika 2 e nenit 139, në mënyrë të përgjegjshme në interes të shoqërisë. Sipas Statutit, e njëjta pakicë mund të ketë të drejtën të emërojë një anëtar të këshillit të administrimit ose të këshillit mbikëqyrës (neni 155, pika 3). Ky vendim duhet marrë gjatë një mbledhjeje të posaçme në përputhje me nenin 149, pika 3. E njëjta pakicë (ose një numër kreditorësh të shoqërisë, pretendimet e të cilëve ndaj saj janë të paktën sa 5 për qind e kapitalit të regjistruar) mund t’i kërkojë këshillit të administrimit të kryejë mbikëqyrje të veçantë për çështje të posaçme, sidomos, kur merret në shqyrtim ligjshmëria e veprimeve të administratorëve (neni 165, pika 1). Nëse këshilli nuk e përmbush kërkesën, aksionarët dhe kreditorët në fjalë mund të vendosin të nisin hetim të posaçëm të parashikuar në nenin 150. Nenet 150 dhe 151 parashikojnë të tjera të drejta të rëndësishme për aksionarët në pakicë për të cilat do të bëhen komente në kontekstin e tyre. Në interes të aksionarëve (në pakicë), pagat dhe shpërblimet shtesë të anëtarëve të këshillit të administrimit i nënshtrohen kontrollit të Asamblesë së Përgjithshme. Nëse gjendja financiare e shoqërisë përkeqësohet, pagesat mund të reduktohen në mënyrë të përshtatshme (neni 160). Neni 140 Përfaqësimi në asamble 1. Një aksionar mund të përfaqësohet në asamblenë e përgjithshme, në bazë të një autorizimi nga një aksionar tjetër apo nga një person i tretë. 2. Administratorët dhe anëtarët e këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës nuk mund të veprojnë si përfaqësues të aksionarëve në asamblenë e përgjithshme.

178

3. Autorizimi jepet në formë shkresore vetëm për një mbledhje të asamblesë së përgjithshme dhe është i vlefshëm edhe për mbledhjet vijuese me të njëjtin rend dite. 152 4. Përfaqësuesi i autorizuar është i detyruar të deklarojë çdo fakt apo rrethanë, të tillë që, sipas gjykimit të aksionarit të përfaqësuar, rrezikon të ndikojë në vendimmarrjen e përfaqësuesit për interesa të tjerë të ndryshëm nga ata të aksionarit përfaqësuar. Komente: 1. Një konflikt interesi mund të lindë lidhur me përfaqësuesit e autorizuar (agjentë ose “përfaqësues me prokurë”) të një aksionari. Përfaqësuesi me prokurë duhet t’ia bëjë të ditur këto interesa aksionarit. Nëse shkelet ky rregull, përfaqësuesi i autorizuar përgjigjet sipas normave të Kodit Civil për përgjegjësinë kontraktore dhe jashtëkontraktore. Gjykatat duhet të përcaktojnë gamën e konfliktit për çdo rast. Këtu ndihmojnë standardet e nenit 13, pika 2, për personat e lidhur. Lidhur me këtë, jepen disa ide të veçanta nga neni 10, pika 3, shkronja “c”, seksionet nga “i” deri në “iv” të Direktivës 2007/36/KE për mbrojtjen e aksionarëve: konflikti i interesit, në kuptimin e kësaj pike, mund të lindë, sidomos, kur zotëruesi i prokurës: i)

është aksionar kontrollues i shoqërisë, ose është një subjekt tjetër i kontrolluar nga ky aksionar; ii) bën pjesë në organin administrativ, drejtues ose mbikëqyrës të shoqërisë, të një aksionari kontrollues apo të një subjekti të kontrolluar referuar në pikën (i); iii) është punonjës ose auditues i shoqërisë, i një aksionari kontrollues apo një subjekti të kontrolluar referuar në pikën (i); iv) ka marrëdhënie familjare me personin fizik referuar në pikat nga (i) deri në (iii). Edhe në këtë rast, standardi i kësaj Direktive zbatohet për të gjitha format e SHA-ve dhe SHPK-ve (krahaso me nenin 85). 2. Sa i takon nenit 140, pika 3, të ndryshuar, ligji nr.129/2014, në rastin e SHA-ve, ka bërë të njëjtat ndryshime si ato që janë bërë në nenin 85, pika 3, në rastin e SHPK-ve. Rrjedhimisht, komentet sa më sipër për nenin 85 vlejnë edhe për këtë ndryshim. Neni 141 Pjesëmarrja në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme 1. Statuti apo asambleja e përgjithshme mund të përcaktojë rregulla për procedurat e mbajtjes dhe pjesëmarrjen në asamble. Këto rregulla miratohen nga asambleja e përgjithshme me shumicën e tre të katërtave të kapitalit, të përfaqësuar në mbledhje, sipas nenit 145 të këtij ligji. 152

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 22.

179

2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut apo në rregullat e miratuara më sipër, asambleja e përgjithshme cakton një kryetar. 3. Gjatë mbledhjes së asamblesë së përgjithshme përgatitet lista e aksionarëve të pranishëm dhe të përfaqësuesve të tyre, ku shënohen emrat dhe adresat e secilit, së bashku me numrin e aksioneve, numrin e votave, që këto aksione japin, vlerën nominale të aksioneve, si dhe llojin apo kategorinë e tyre, të zotëruara nga secili pjesëmarrës. Kjo listë u vihet në dispozicion aksionarëve dhe përfaqësuesve të tyre dhe nënshkruhet prej tyre. 4. Aksionarët, nëpërmjet një marrëveshjeje unanime me shkrim, mund të vendosin që çdo vendim, që ata kanë të drejtë të marrin sipas këtij ligji apo statutit të shoqërisë, të merret në mënyrë unanime. Neni 142 Pjesëmarrja me mjete komunikimi elektronike 1. Statuti mund të parashikojë për aksionarët, që nuk janë të pranishëm, mundësinë e pjesëmarrjes në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme me mjete të ndryshme komunikimi, përfshirë mjetet elektronike, me kusht që të garantohet identifikimi i ortakëve. 2. Mjetet elektronike përfshijnë, por pa u kufizuar në to: a) transmetimin e mbledhjes së asamblesë së përgjithshme në kohë reale; b) komunikimin e ndërsjellë, i cili u mundëson ortakëve të shprehen në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme në kohë reale, nga një vendndodhje tjetër; c) mekanizma, që mundësojnë procesin e votimit, përpara apo gjatë mbajtjes së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme, pa qenë nevoja të caktohet një përfaqësues i autorizuar për të marrë pjesë fizikisht në mbledhje. 3. Përdorimi i mjeteve elektronike, për t'u mundësuar aksionarëve marrjen pjesë në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme, bëhet me kusht që të merren masat teknike, të nevojshme për të garantuar identifikimin e tyre dhe sigurinë e komunikimeve elektronike deri në atë masë që ky përdorim të jetë proporcional me arritjen e këtyre qëllimeve. Neni 143 Procesverbalet e mbledhjeve të asamblesë 1. Të gjitha vendimet e asamblesë së përgjithshme duhet të regjistrohen në procesverbal. Administratorët janë përgjegjës për ruajtjen e procesverbaleve. 2. Procesverbali duhet të përmbajë të dhënat vijuese: datën e mbledhjes, vendin e mbledhjes, rendin e ditës, emrin e kryetarit dhe të mbajtësit të procesverbalit, rezultatet e votimit, vendimet e marra, qëndrimin e kryetarit për vendimmarrjen, si dhe të aksionarëve, që janë shprehur kundër.

180

3. Procesverbalit i bashkëlidhen edhe lista e pjesëmarrësve dhe dokumentacioni i thirrjes së asamblesë së përgjithshme. 4. Procesverbali dhe lista e pjesëmarrësve duhet të nënshkruhen nga kryetari dhe nga mbajtësi i procesverbalit. 5. Jo më vonë se 15 ditë nga data e mbledhjes, administratorët janë të detyruar të publikojnë kopje të procesverbalit të mbledhjes së asamblesë së përgjithshme në faqen e internetit të shoqërisë. Neni 144 Kuorumi 1. Në rastin e çështjeve, që vendosen me shumicë të zakonshme, asambleja e përgjithshme mund të marrë vendime të vlefshme, vetëm nëse janë të pranishëm ose të përfaqësuar aksionarët, që zotërojnë më shumë se 30 për qind të aksioneve, me të drejtë vote. Kur asambleja duhet të vendosë për çështje, të cilat kërkojnë shumicë të kualifikuar, sipas nenit 145 të këtij ligji, asambleja e përgjithshme mund të marrë vendime të vlefshme, vetëm nëse aksionarët, që zotërojnë më shumë se gjysmën e numrit total të aksioneve me të drejtë vote, apo përfaqësuesit e tyre, marrin pjesë në votim personalisht ose votojnë me shkresë apo me mjete elektronike, sipas parashikimeve të nenit 142 të këtij ligji. 2. Nëse asambleja e përgjithshme nuk mund të mblidhet për shkak të mungesës së kuorumit të përmendur në pikën 1 të këtij neni, asambleja mblidhet përsëri jo më vonë se 30 ditë, me të njëjtin rend dite. Komente: Kërkesat për kuorumin kanë shkaktuar gjithmonë debat. Disa thonë se këto kërkesa për kuorumin nuk janë të zbatueshme në praktikë, sidomos, kur kapitali i shoqërive fillon të tregtohet në publik. Përfshirja e kuorumit, në rastin më të mirë, duhet t’i lihet Statutit të shoqërisë. Të tjerë tërheqin vëmendjen te shpërdorimi i fuqisë të votës që është konstatuar kryesisht në ekonomitë në tranzicion, ku ligji nuk e parashikonte kuorumin ose parashikonte një kuorum të pamjaftueshëm. Për shembull, shoqëritë shfrytëzonin mungesën e kuorumit minimal për t’i shtyrë mbledhjet. Kur arrihej kuorumi fillestar, bënin njoftimin për mbledhjen e parë të aksionarëve dhe, nëse arrihej numri i mjaftueshëm i aksionarëve të pranishëm që mbledhja të konsiderohej e vlefshme nga pikëpamja ligjore, prisnin edhe disa orë dhe thërrisnin një mbledhje të dytë, për të cilën nuk përcaktohej kuorumi minimal. Një fond investimesh i tregtuar në publik (në Bullgari) përfitoi nga kjo situatë dhe e ndryshoi kartën e vet themeluese për t’u kthyer në fond investimesh në një shoqëri që nuk tregtohej në publik. Njëlloj si në kontekstin rregullator të nenit 133 (shih komentet më lart), ligjvënësi shqiptar zgjodhi një qasje të kujdesshme këtu dhe e përcaktoi kuorumin me ligj. Megjithatë, duhet theksuar se “pamundësia” për ta arritur këtë kuorum kufizohet nga parashikimi i pjesëmarrjes

181

me mjete komunikimi elektronike (neni 142). Me këtë formë të re pjesëmarrjeje rriten mundësitë e arritjes së këtij kuorumi. Neni 145 Marrja e vendimeve 1. Me përjashtim të rasteve kur statuti parashikon një shumicë më të lartë, asambleja e përgjithshme vendos me tre të katërtat e votave të aksionarëve, që marrin pjesë në votim, sipas parashikimeve të pikës 1 të nenit 144 të këtij ligji, në lidhje me ndryshimin e statutit, zmadhimin ose zvogëlimin e kapitalit të regjistruar, shpërndarjen e fitimeve, riorganizimin dhe prishjen e shoqërisë. 2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë ligj ose në statut, asambleja e përgjithshme merr vendime për çështjet e tjera, të renditura në nenin 135 të këtij ligji, me shumicën e votave të aksionarëve, që marrin pjesë. 3. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë ligj, vlefshmëria e vendimeve, që përcaktojnë detyrime shtesë mbi aksionarët apo vendimet, që kufizojnë të drejtat e tyre, të parashikuara në këtë ligj, në statut apo në vendime të tjera, kushtëzohet nga miratimi i aksionarit përkatës.

Neni 146 Mënyra e votimit 1. Nëse nuk parashikohet ndryshe nga ky ligj ose nga statuti, asambleja e përgjithshme merr vendimet, nëpërmjet votimit të hapur. 2. Për emërimin dhe shkarkimin e anëtarëve të këshillit të administrimit ose, sipas rastit, të këshillit mbikëqyrës apo administratorëve, asambleja e përgjithshme vendos me votim të fshehtë, nëse kjo mënyrë votimi kërkohet nga aksionarët, të cilët zotërojnë një numër aksionesh, që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit të regjistruar të shoqërisë. Neni 147 E drejta e votës Në përputhje me dispozitat e pikës 1 të nenit 122 të këtij ligji, çdo aksion mbart të drejtën e një vote. Neni 148 Përjashtimi nga votimi 1. Aksionari nuk mund të ushtrojë të drejtën e votës, nëse asambleja e përgjithshme duhet të marrë vendim për: a) vlerësimin e veprimtarisë së tij; b) faljen e ndonjë detyrimi në ngarkim të tij;

182

c) ngritjen e një padie ndaj tij nga shoqëria; ç) dhënien ose jo të përfitimeve të reja. 2. Në rastet kur aksionari përfaqësohet me autorizim, ky ndalim zbatohet edhe për personin e autorizuar. Komente: 1. Klauzola e konfliktit të interesit e nenit 148 zbatohet edhe për aksionarin kontrollues në një grup shoqërish (neni 207): aksionari nuk mund të ushtrojë të drejtën e votës nëse votohet për faljen e ndonjë detyrimi në ngarkim të tij, ngritjen e një padie ndaj tij nga shoqëria ose dhënien ose jo të përfitimeve të reja. Shih, gjithashtu, komentet për rregullat e përgjithshme për konfliktin e interesit të nenit 13. 2. Në këtë kontekst, duhet të përmendet se ekziston një kufizim “i vetvetishëm” në të drejtën e votës sa i takon detyrimit të besnikërisë të parashikuar në nenin 14, pika 1. Vota duhet ushtruar në mirëbesim në dobi të shoqërisë dhe aksionarëve të tjerë. Mbi të gjitha, kjo do të thotë se nuk është se shkelja e detyrimit nga ana e administratorëve thjesht mund të mos ratifikohet nga Asambleja e Përgjithshme. Ky votim do të ishte abuziv sipas nenit 14, pika 1. Shih edhe komentet për detyrimin e besnikërisë të anëtarëve të këshillit, në vijim të nenit 98. Gjithashtu, kjo do të thotë se, nëse ekzistojnë mosmarrëveshje lidhur me detyrimin e besnikërisë ndërmjet aksionarëve, mund të ketë probleme sa i takon transparencës (shih nenin 146, pika 2). Disa vendime duhen marrë medoemos me votim të fshehtë, nëse këtë e kërkojnë aksionarët që përfaqësojnë, të paktën, 5 për qind të kapitalit bazë të shoqërisë. Në rast shkeljeje të pretenduar të detyrimit (shih nenin 14), mund të jetë e vështirë të merret informacion për synimet e votës së aksionarëve për shkak të dispozitës së nenit 146, pika 2, për votimin e fshehtë. Sidoqoftë, nenet 150 dhe 151 nënkuptojnë se këtë risk e kufizon mundësia për të ngritur padi ndaj administratorëve për shkelje të detyrimit. Përveç kësaj, dispozitat për hetime të posaçme bëjnë të mundur njëfarë mbrojtjeje për aksionarët në pakicë dhe kreditorët (shih komentet, më poshtë, përfshirë amendamentet ndaj nenit 151). Neni 149 Aksionet me përparësi, pa të drejtë vote 1. Aksionet me përparësi, pa të drejtë vote, gëzojnë të gjitha të drejtat e tjera, që rrjedhin prej zotërimit të tyre, sipas këtij ligji. 2. Efektet e vendimit të asamblesë së përgjithshme për anulimin, kufizimin ose cenimin e të drejtave të përparësisë së këtyre aksioneve kushtëzohen nga pëlqimi i aksionarëve, që i zotërojnë ato. 3. Miratimi, sipas pikës 2 të këtij neni, merret gjatë një mbledhjeje të posaçme, vlefshmëria e së cilës kushtëzohet nga prania e aksionarëve, të cilët zotërojnë më shumë se 1/2 e pjesës së kapitalit të shoqërisë, që përfaqësohet nga aksione me përparësi. Vendimi i posaçëm për këto çështje merret me miratimin e 3/4 të aksionarëve, që

183

zotërojnë aksionet me përparësi, të pranishëm apo të përfaqësuar në mbledhje. Statuti nuk mund të ndryshojë këtë shumicë, apo të caktojë kushte ose procedura të tjera, të detyrueshme për t'u ndjekur për këtë çështje. 4. Nëse përparësia anulohet, atëherë këto aksione rifitojnë të drejtën e votës. Neni 150 Hetimet e posaçme 1. Asambleja e përgjithshme mund të vendosë të nisë një hetim të posaçëm për parregullsitë në veprimet e themelimit të shoqërisë dhe të ushtrimit të veprimtarisë tregtare. Hetimi kryhet nga një ekspert i pavarur i fushës. 2. Aksionarët, që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të totalit të votave në asamblenë e shoqërisë apo një vlerë më të vogël të parashikuar në statut dhe/ose kreditorët e shoqërisë, të cilët pretendojnë se shoqëria ka ndaj tyre detyrime në një vlerë jo më të vogël se 5 për qind të kapitalit të regjistruar, mund t'i kërkojnë asamblesë së përgjithshme emërimin e një eksperti të pavarur të fushës, kur ka dyshime të bazuara për shkelje të ligjit ose të statutit. Aksionarët apo kreditorët e shoqërisë së përcaktuar më sipër, brenda 30 ditëve pas refuzimit nga asambleja për emërimin e ekspertit të pavarur, mund t'i kërkojnë gjykatës emërimin e këtij eksperti. Nëse asambleja e përgjithshme nuk merr një vendim brenda 60 ditëve nga data e kërkesës, kërkesa e aksionarëve apo kreditorëve vlerësohet e refuzuar. 3. Kur asambleja e përgjithshme ka emëruar një ekspert të fushës për kryerjen e hetimit të posaçëm, aksionarët ose kreditorët e përmendur në pikën 2 të këtij neni mund t'i kërkojnë gjykatës zëvendësimin e ekspertit, kur ekzistojnë dyshime të bazuara se eksperti mund të mos realizojë hetimin e posaçëm në mënyrën e duhur. 4. Kur gjykata pranon kërkesat e përmendura në pikat 2 e 3 të këtij neni, shoqëria tregtare përballon kostot e emërimit dhe të shpërblimit të ekspertit të emëruar për kryerjen e hetimit të posaçëm. 5. E drejta për të kërkuar hetim të posaçëm, sipas pikave 1 e 2 të këtij neni, duhet të ushtrohet brenda 3 vjetëve nga data e regjistrimit të shoqërisë tregtare, kur hetimi ka si objekt parregullsitë e procesit të themelimit dhe brenda 3 vjetëve nga data e veprimit, që konsiderohet i parregullt, kur hetimi ka si objekt parregullsitë e ushtrimit të veprimtarisë tregtare. 6. Kreditorët që, në keqbesim, paraqesin kërkesa, sipas pikës 2 të këtij neni, përgjigjen në përputhje me nenin 34 të Kodit të Procedurës Civile. Komente: 1. Nenet nga 150 deri në 153 parashikojnë të drejta të rëndësishme për pakicën. Përveç nenit 10, që merr në konsideratë “padinë derivative” të pakicës që përfaqëson 5 për qind të votave dhe të kreditorëve të shoqërisë për paditë që lindin nga faza e themelimit, aksionarët

184

në pakicë, që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit të regjistruar ose një vlerë më të vogël të parashikuar me Statut, dhe/ose kreditorët e shoqërisë, të cilët pretendojnë se shoqëria ka ndaj tyre detyrime në një vlerë jo më të vogël se 5 për qind të kapitalit të regjistruar, mund t’i kërkojnë gjykatës të urdhërojë një hetim të posaçëm (neni 150), shfuqizimin e vendimeve të administratorëve (neni 151) ose shpërblimin e dëmit të pësuar nga shoqëria (neni 151, pika 6), nëse organet kompetente të shoqërisë nuk aktivizohen në këtë aspekt. Aksionari, që pengohet të ushtrojë të drejtat, të cilat rrjedhin nga zotërimi i aksionit të shoqërisë, ka të drejtë t’i kërkojë gjykatës të urdhërojë ndalimin e cenimit apo të kërkojë dëmshpërblim (neni 152). As Statuti, as Asambleja e Përgjithshme nuk mund t’i cenojë këto drejta, në ndonjë formë (neni 153). 2. Është me rëndësi të theksohet se, përpara shpalljes së pavlefshmërisë së një vendimi sipas nenit 151, pika 5, administratori ose anëtari i këshillit të administrimit ka mundësinë të arrijë një marrëveshje me përfaqësuesin e posaçëm të Asamblesë së Përgjithshme (ose të aksionarëve në pakicë apo të kreditorëve) me qëllim që të shmanget shpallja e pavlefshmërisë. Për më tepër, në rast të shpalljes së pavlefshmërisë, në përputhje me nenin 12, pika 3, të drejtat e të tretëve nuk preken, duke konfirmuar kështu normën e mbrojtjes së përgjithësuar të palëve të treta. Sa u takon kërkesave të kreditorëve, neni 150, pika 6, parashikon një dispozitë të rëndësishme kundër abuzimit, që zbatohet edhe në rastin e nenit 151 (shih pikën 7). Kreditorët që, në keqbesim, paraqesin kërkesa, përgjigjen në përputhje me nenin 34 të Kodit të Procedurës Civile.

Neni 151 Shfuqizimi i vendimeve të parregullta dhe dëmshpërblimi 1. Asambleja e përgjithshme, në bazë të një vendimi të marrë me shumicën e përcaktuar sipas pikës 2, të nenit 145, të këtij ligji, ka të drejtë të ngrejë padi përpara gjykatës kompetente për shfuqizimin e vendimeve të administratorëve e, sipas rastit, të këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës dhe/ose për ngritjen e padive të tjera, që parashikon ky ligj ose statuti ndaj administratorëve apo anëtarëve të këshillit të administrimit a këshillit mbikëqyrës.153 2. Aksionarët, të cilët përfaqësojnë të paktën 5 për qind të totalit të votave në asamblenë e shoqërisë ose një vlerë më të vogël, të parashikuar në statut, dhe/ose kreditorët e shoqërisë, të cilët pretendojnë se shoqëria ka ndaj tyre detyrime në një vlerë jo më të vogël se 5 për qind të kapitalit, mund t'i kërkojnë asamblesë së përgjithshme ngritjen e padisë për shfuqizimin e vendimeve të administratorëve ose anëtarëve të këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës. Aksionarët apo kreditorët e

153

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 23.

185

shoqërisë së përcaktuar më sipër, brenda 30 ditëve pas refuzimit nga asambleja për ngritjen e padisë, kanë të drejtë të ngrenë drejtpërdrejt përpara gjykatës kompetente padi në emër të shoqërisë për shfuqizimin e vendimit të administratorëve. Nëse asambleja e përgjithshme nuk merr një vendim, brenda 60 ditëve nga data e kërkesës, kërkesa e ortakëve apo kreditorëve të përcaktuar më sipër vlerësohet e refuzuar. 154 3. Në varësi të organit të përcaktuar në pikën 1 të këtij neni, vendimi i të cilit paditet për shfuqizim, asambleja e përgjithshme merr pjesë në gjykim me anë të administratorëve, me anë të këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës. Shoqëria mund të marrë pjesë në gjykim edhe nëpërmjet një përfaqësuesi të posaçëm, të caktuar nga asambleja e përgjithshme. 4. Aksionarët e pakicës ose kreditorët e përmendur në pikën 1 të këtij neni mund t'i kërkojnë gjykatës zëvendësimin e përfaqësuesit të posaçëm, që nuk bën pjesë në organet e përmendura në pikën 3 të këtij neni, kur ekzistojnë dyshime të bazuara se përfaqësuesi i emëruar nga asambleja e përgjithshme mund të mos ngrejë e ndjekë padinë në interesin më të mirë të shoqërisë. Nëse gjykata e pranon këtë kërkesë, kostot e emërimit dhe të shpërblimit të përfaqësuesit përballohen nga shoqëria. 5. Gjykata vendos shpalljen e pavlefshmërisë së vendimit të ankimuar, nëse organi, që ka nxjerrë aktin e paditur, nuk merret vesh me pajtim me personin, që përfaqëson shoqërinë, sipas pikave 3 ose 4 të këtij neni, për korrigjimin e pasojave të vendimit, brenda 30 ditëve nga data e emërimit të këtij përfaqësuesi. Të drejtat e palëve të treta mbeten të pacenuara, në përputhje me pikën 3 të nenit 12 të këtij ligji. 6. Aksionarët në pakicë dhe kreditorët e përcaktuar më sipër kanë të drejtat e parashikuara në pikat 2 e 4 të këtij neni, edhe në rastin kur asambleja e përgjithshme nuk merr vendim ose refuzon të vendosë për kërkesën e tyre për ngritjen e padisë ndaj administratorëve apo anëtarëve të këshillave, me objekt shpërblimin e dëmit të pësuar nga shoqëria, si pasojë e vendimit të paligjshëm, apo për ngritjen e padive të tjera, që parashikon ky ligj ose statuti ndaj administratorëve ose anëtarëve të këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës. 7. Dispozita e pikës 6 të nenit 150 të këtij ligji zbatohet edhe për paditë e parashikuara në këtë nen. Komente: Amendamentet ndaj nenit 151, pika 1 dhe 2, janë në përputhje me amendamentet ndaj dispozitave të ngjashme për SHPK-të (neni 88). Shih, më lart, komentet për nenin 88.

154

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 23

186

Neni 152 Të drejtat e lidhura me aksionin Aksionari, që pengohet të ushtrojë të drejtat, të cilat rrjedhin nga zotërimi i aksionit të shoqërisë, ka të drejtë t'i kërkojë gjykatës të urdhërojë ndalimin e cenimit apo të kërkojë dëmshpërblim. Padia duhet ngritur brenda 3 vjetëve pas pengimit të ushtrimit të së drejtës. Neni 153 Ndalimi i kufizimeve 1. Janë të pavlefshme dispozitat e statutit, që kufizojnë ose përjashtojnë ndonjë nga të drejtat e aksionarëve ose të kreditorëve, sipas përcaktimeve të përmendura në nenet 150, 151 e 152 të këtij ligji, si dhe dispozitat, që parashikojnë kufizime të përgjithshme të veprimeve, të përcaktuara në këto nene. 2. Vendimet e asamblesë së përgjithshme nuk mund të cenojnë të drejtën e aksionarëve ose të kreditorëve për të kryer veprimet e parashikuara në nenet 150, 151 e 152 të këtij ligji.

KREU II KËSHILLI I ADMINISTRIMIT (SISTEMI ME NJË NIVEL) Komente: Siç theksohet në fillim të këtij Titulli (shih komentet për nenin 134), në sistemin e administrimit me një nivel i gjithë pushteti përqendrohet në duart e një këshilli të vetëm. Për rrjedhojë, është me rëndësi të sigurohet emërimi i anëtarëve të pavarur joekzekutivë në këshill për të mbikëqyrur kompetencat e administratorëve. Një nga shkaqet e dështimeve të sipërpërmendura të shoqërive ka qenë dobësia e funksionit mbikëqyrës në të dy sistemet e administrimit. Për rrjedhojë, gjatë viteve të fundit, janë përgatitur një sërë masash për ta fuqizuar këtë funksion. Kjo ka sjellë njëfarë konvergjence të këtyre dy modeleve. Masat e reja standarde për mbikëqyrjen, që përfshin ligji për shoqëritë tregtare, janë këto: 

Nëse anëtarët e këshillit propozohen si administratorë, duhet garantuar që shumica e këshillit të përbëhet nga anëtarë të pavarur (!) jodrejtues (joekzekutivë) (neni 158, pika 1). Në nenin 155, pika 4, jepet një përkufizim i “pavarësisë”: Anëtarë të pavarur të këshillit të administrimit vlerësohen personat, të cilët nuk kanë konflikt interesash, sipas përcaktimit të pikës 3 të nenit 13 të këtij ligji. Me fjalë të tjera, ligji i referohet sërish përkufizimit të personave “të lidhur”, në mënyrë që të vendosë një standard juridik të pavarësisë për të gjithë ligjin që mund të përdorin

187







gjykatat.155 Ky përkufizim zbatohet edhe për këshillat mbikëqyrës (neni 167, pika 4). Shih diskutimin për nenin 13, pika 2, që tregon se është tejet e vështirë të përkufizohet në ligj “pavarësia”. Më e logjikshme do të ishte hartimi i normave jodetyruese. Kodi shqiptar i Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare ofron disa udhëzime lidhur me “pavarësinë”. Shih, sidomos, seksionin e Kodit të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare që zbatohet për shoqëritë e mëdha dhe/ose më komplekse jo të regjistruara në bursë, në veçanti, parimet 10 dhe 11. Por më shumë informacion mund të gjendet në kodet e vendeve të tjera të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare dhe në udhëzuesit e drejtimit të brendshëm të shoqërive ndërkombëtare të miratuara nga Banka Botërore dhe Organizata për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik (OZHBE). Roli i kryetarit të këshillit dhe ai i administratorit duhet të jenë të veçuar (neni 161, pika 2). Në situata të bllokuara, kryetari ka votën vendimtare, përveç kur parashikohet ndryshe nga Statuti (neni 162, pika 2, dhe neni 167, pika 5). Për të rregulluar procedurat e veta këshilli mund të nxjerrë rregullore të ndryshme (neni 161, pika 1, dhe neni 167, pika 1). Në këtë kuadër, duhet garantuar që, shumica e anëtarëve, të cilët nuk kryejnë funksionin e administratorit, gjithmonë të ketë mundësi që faktikisht ta luajë rolin e vet mbikëqyrës. Në fushat kryesore, ku është veçanërisht e lartë mundësia e ekzistencës së konfliktit të interesit, ligji rekomandon krijimin e komiteteve të posaçme, për shembull, komitetet për emërimin, për shpërblimin dhe për auditimin pranë këshillit (mbikëqyrës), ku shumica e anëtarëve të jenë gjithmonë të pavarur dhe të mos jenë administratorë (neni 161, pika 4, dhe neni 167, pika 5). Ndarja e këtyre funksioneve qendrore të këshillave, në formën e komiteteve, është rekomanduar edhe nga Grupi i Nivelit të Lartë të Ekspertëve të Legjislacionit për Shoqëritë Tregtare.156 Duket se ky është një mjet organizativ për rritjen e transparencës së vendimmarrjes. Rekomandimi i BE-së 2005/162/KE “Për rolin e anëtarëve jo ekzekutivë ose mbikëqyrës të këshillave të shoqërive të regjistruara në bursë dhe për komitetet e këshillave (mbikëqyrës)” zbatoi këtë propozim të Grupit të Nivelit të Lartë. Ligji parashikon kufizime të tjera për kriteret që duhet të plotësojnë administratorët me qëllim shmangien e konfliktit të interesit ndërmjet funksionit

Shih seksionin 13.1 të Rekomandimit të Komisionit 2005/162/KE KE “Për rolin e anëtarëve joekzekutivë ose mbikëqyrës të këshillave të shoqërive të regjistruara në bursë dhe për komitetet e këshillave (mbikëqyrës)”. “Një anëtar i këshillit të administrimit vlerësohet i pavarur vetëm nëse nuk ka asnjë lidhje pune, familjare apo të një lloji tjetër me shoqërinë, aksionarin kontrollues të saj apo administratorët e asnjërit prej tyre, që do të krijonte një konflikt interesi që do t’i deformonte gjykimin.” 156 Shih Raportin e Grupit të Nivelit të Lartë të Ekspertëve të Legjislacionit për Shoqëritë Tregtare “Për një kuadër rregullator bashkëkohor të legjislacionit për shoqëritë tregtare në Evropë”, http://www.ecgi.org/publications/documents/report_en.pdf, accessed on 4/1/2016; shih, gjithashtu, Kodin shqiptar të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare, sidomos, seksionin e Kodit të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare që zbatohet për shoqëritë e mëdha dhe/ose më komplekse jo të regjistruara në bursë, sidomos, parimin 12. 155

188













157

të tyre në shoqëri dhe kryerjes së funksioneve të ngjashme në shoqëri të tjera ose shoqëri të kontrolluara (nenet 156, pika 2, 158 pika 2, dhe 167 pika 3 dhe 4). Skema e shpërblimeve për administratorët duhet miratuar me vendim të Asamblesë së Përgjithshme (nenet 160 dhe 167, pika 5). Për këtë dispozitë, shih komentet më poshtë. Anëtarët e këshillit dhe administratorët duhet të bashkëpunojnë me Asamblenë e Përgjithshme dhe ta angazhojnë në situatat me rrezik të lartë për shoqërinë: Neni 154, pika 1, parashikon kërkesat për bashkëpunimin, për këshillin: shkronja “a” dhe “b” (përgatitja nga këshilli i administrimit i masave që do të marrë Asambleja e Përgjithshme), shkronja “e” (këshilli duhet të monitorojë, miratojë dhe raportojë për pasqyrat financiare që sigurojnë administratorët, dhe t’ia paraqesë ato Asamblesë së Përgjithshme), shkronja “ë” (këshilli duhet të miratojë raportet e auditimit dhe t’i raportojë Asamblesë së Përgjithshme për to); për administratorët, në nenin 158, pika 3. Neni 154, pika 2, dhe neni 158, pika 5, u kërkon këshillit dhe administratorëve të jenë aktivë dhe ta angazhojnë Asamblenë nëse duhen marrë vendime sipas pikave nga 3 deri në 5 të nenit 136.157 Përgjegjësia e administratorëve për detyrimet e zgjeruara të besnikërisë (nenet 163 dhe 167, pika 6). Në mënyrë të veçantë, administratorët duhet ta organizojnë shoqërinë në mënyrë të tillë që të instalohet një sistem i njoftimit të hershëm sa u takon rreziqeve ndaj shoqërisë që burojnë nga situata financiare apo tregtare e saj apo nga interesa të tjerë që administratorët duhet të marrin në konsideratë lidhur me konceptin e detyrimeve të zgjeruara të besnikërisë (neni 158, pika 3, shkronja “d”). Sa i takon detyrimit të besnikërisë së anëtarëve të këshillit, shih komentet për nenet 98 dhe 163. Anëtarët e këshillit të administrimit (ose këshillit mbikëqyrës) dhe administratorët përgjigjen personalisht dhe në mënyrë solidare për vërtetësinë e të gjitha pasqyrave financiare dhe informacioneve të tjera kryesore, si: informacioni për sistemin e menaxhimit të riskut të shoqërisë, prospektet e aktivitetit, planet e investimeve, burimet teknike, organizative dhe njerëzore, dhe strukturat e praktikat e miradministrimit të shoqërisë (nenet 164 dhe 166, pika 2). Administratorët mund të bëhen objekt i padive derivative të aksionarëve në pakicë dhe kreditorëve (neni 10, pika 3, dhe neni 151, pika 1 dhe 6) (shih komentet për nenin 150). Në veçanti, aksionarët apo kreditorët e përmendur më lart mund t’i kërkojnë këshillit të administrimit të kryejë mbikëqyrje të veçantë për çështje të posaçme, sidomos, kur merret në shqyrtim ligjshmëria e veprimeve të administratorëve që vihen në pikëpyetje (neni 165).

Shih, gjithashtu, Kodin shqiptar të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare, parimi 6.

189

Neni 154 Të drejtat dhe detyrimet 1. Këshilli i administrimit ka këto të drejta dhe përgjegjësi: a) të japë direktiva për administratorët për zbatimin e politikave tregtare të shoqërisë; b) të kontrollojë e të mbikëqyrë zbatimin e politikave tregtare të shoqërisë nga administratorët; c) të përgatisë, me kërkesë të asamblesë së përgjithshme, marrjen e masave, që janë në kompetencë të kësaj të fundit, t'i rekomandojë asaj vendime të nevojshme për t'u marrë, si dhe të zbatojë vendimet e asamblesë; ç) të thërrasë mbledhjen e asamblesë së përgjithshme, sa herë vlerësohet e nevojshme për interesat e shoqërisë; d) të kujdeset që shoqëria të respektojë ligjin dhe standardet e kontabilitetit; dh) të shqyrtojë e të kontrollojë librat kontabël, dokumentet dhe aktivet e shoqërisë; e) të sigurojë se pasqyrat financiare vjetore, raportet e ecurisë së veprimtarisë, si dhe detyrimet e tjera të raportimit e publikimit, të detyrueshme në bazë të ligjit apo statutit, të kryhen me saktësi nga administratorët. Këto dokumente duhet të miratohen e të nënshkruhen nga të gjithë e anëtarët e këshillit të administrimit për t'iu paraqitur asamblesë së përgjithshme, së bashku me një raport të këshillit të administrimit për miratim dhe një përshkrim për mbikëqyrjen e menaxhimit gjatë të gjithë vitit financiar; ë) të sigurojë se auditimi i librave dhe i regjistrimeve kontabël të kryhet të paktën një herë në vit nga një ekspert kontabël i autorizuar, i pavarur e raporti i auditimit, drejtuar asamblesë së përgjithshme, t'u vihet në dispozicion të gjithë anëtarëve të këshillit e administratorëve. Raporti i këshillit të administrimit, përmendur në shkronjën "e" të kësaj pike, duhet të përmbajë edhe mendimin për raportin e auditimit; f) të emërojë dhe të shkarkojë administratorët, të ndajë kompetencat ndërmjet tyre; g) të përcaktojë shpërblimin e administratorëve; gj) të miratojë marrjen përsipër të detyrimeve me vlerë më të lartë se 5 për qind të aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare, të certifikuara, nëpërmjet nënshkrimit të huave apo emetimit të obligacioneve apo instrumenteve të tjera të borxhit; h) të vendosë krijimin e bashkëpunimeve tregtare afatgjata dhe propozimin e politikave, për themelimin e shoqërive tregtare ose të grupeve të reja; i) të kryejë veprimet e tjera, të përcaktuara në ligj dhe në statut. 2. Në rastet e parashikuara në pikat 3, 4 e 5 të nenit 136 të këtij ligji, këshilli i administrimit duhet të thërrasë menjëherë asamblenë e përgjithshme, për të shqyrtuar nëse shoqëria duhet të prishet ose për marrjen e masave të tjera të nevojshme e të përshtatshme.

190

Neni 155 Numri, emërimi dhe përbërja e këshillit të administrimit 1. Këshilli i administrimit përbëhet nga të paktën tre apo një numër më i madh, por jo më shumë se 21 anëtarë. Anëtarët janë individë, shumica e të cilëve duhet të jenë të pavarur dhe të ndryshëm nga administratorët e shoqërisë. 2. Anëtarët e këshillit të administrimit zgjidhen nga asambleja e përgjithshme me shumicën e kërkuar në pikën 2 të nenit 145 të këtij ligji, duke zbatuar afatin e emërimit, të përcaktuar në statut, i cili nuk mund të jetë më i gjatë se 3 vjet. Anëtarët e këshillit të administrimit mund të rizgjidhen. 3. Statuti mund të parashikojë që aksionarët, të cilët zotërojnë së bashku një numër aksionesh, që përfaqësojnë të paktën 5 për qind ose një vlerë më të vogël të kapitalit të regjistruar, të kenë të drejtën të emërojnë një anëtar të këshillit të administrimit me një vendim të posaçëm. Anëtarët e zgjedhur në këtë mënyrë nuk mund ta rrisin numrin e anëtarëve të këshillit të administrimit mbi numrin maksimal prej 21 anëtarësh. 4. Anëtarë të pavarur të këshillit të administrimit vlerësohen personat, të cilët nuk kanë konflikt interesash, sipas përcaktimit të pikës 3 të nenit 13 të këtij ligji. Neni 156 Zgjedhshmëria e kufizuar 1. Anëtarët e këshillit të administrimit mund të zgjidhen nga radhët e aksionarëve dhe punëmarrësve të shoqërisë tregtare, si edhe nga radhët e individëve të tjerë, jashtë shoqërisë. 2. Një individ nuk mund të zgjidhet si anëtar i këshillit të administrimit, nëse ai, njëkohësisht, është: a) anëtar i këshillit të administrimit ose i këshillit mbikëqyrës në 2 shoqëri të tjera, të regjistruara në Republikën e Shqipërisë; b) është administrator i një shoqërie mëmë ose i një shoqërie të kontrolluar të shoqërisë; c) është administrator i një shoqërie tjetër, e cila ka si administrator ose anëtar të këshillit të administrimit një anëtar të këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës të shoqërisë së parë. 3. Çdo emërim, i bërë në kundërshtim me pikën 2 të këtij neni, është absolutisht i pavlefshëm. Të drejtat e palëve të treta mbrohen sipas nenit 12 të këtij ligji. 4. Anëtarësimi në këshillin mbikëqyrës apo këshillin e administrimit të shoqërive të tjera të një grupi vlerësohet si anëtarësim vetëm në një bord.

191

5. Individët, që kandidojnë për t'u emëruar si anëtarë të këshillit të administrimit detyrohen të informojnë menjëherë shoqërinë për çdo konflikt interesi e anëtarësie në këshillat e shoqërive të tjera. Neni 157 Shkarkimi dhe dorëheqja158 1. Asambleja e përgjithshme mund të shkarkojë, në çdo kohë, një anëtar të këshillit të administrimit, me shumicë të thjeshtë votash. Kjo e drejtë nuk mund të përjashtohet nga statuti apo me marrëveshje. Paditë, që lidhen me shpërblimin e anëtarit, në bazë të marrëdhënieve kontraktore me shoqërinë, rregullohen sipas dispozitave ligjore në fuqi. 2. Anëtari i këshillit të administrimit, i cili është zgjedhur në përputhje me pikën 3 të nenit 155 të këtij ligji, mund të shkarkohet me vendim të aksionarëve të pakicës, që e ka zgjedhur. Kur kushtet e parashikuara në statut për këtë emërim të veçantë nuk janë më në fuqi, asambleja e përgjithshme mund ta shkarkojë anëtarin në fjalë me shumicë të thjeshtë votash. 3. Këshilli i administrimit, me shumicë të thjeshtë votash, mund t'i kërkojë gjykatës përkatëse të shkarkojë një anëtar, nëse ai ka shkelur detyrat e parashikuara në pikën 3 të nenit 163 të këtij ligji. 4. Anëtari i këshillit të administrimit mund të heqë dorë në çdo kohë nga detyra e tij, nëpërmjet një njoftimi me shkrim drejtuar asamblesë së përgjithshme. Anëtari i këshillit të administrimit që jep dorëheqjen, duke pasur parasysh rrethanat e veprimtarisë së shoqërisë, është gjithashtu i detyruar të thërrasë asamblenë e përgjithshme për emërimin e anëtarit të ri të këtij këshilli, përpara datës kur dorëheqja të hyjë në fuqi. 5. Nëse asambleja e përgjithshme nuk vendos emërimin e anëtarit të ri të këshillit të administrimit në datën e përcaktuar në thirrjen e kryer nga anëtari i dorëhequr, atëherë administratori apo, në mungesë apo mosveprim të tij, anëtari i dorëhequr, i njofton me shkrim dorëheqjen Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, së bashku me kopjen e thirrjes së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme, dhe Qendra Kombëtare të Regjistrimit regjistron largimin e anëtarit të këshillit të administrimit, sipas procedurave të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 6. Dorëheqja e anëtarit të këshillit të administrimit nuk cenon paditë e shoqërisë për shkelje të detyrimit të besnikërisë që anëtari ka ndaj saj, sipas këtij ligji. Komente:

158

Ndryshuar me ligjin nr. 129/2014, neni 24.

192

Ligji nr.129/2014, neni 24, ka amenduar nenin 157 në përputhje me amendamentet ndaj dispozitave të ngjashme për SHPK-të (neni 95). Gjithashtu, një dispozitë e ngjashme është shtuar në pikat 8, 9, 10 dhe 11 të nenit 158, më poshtë, lidhur me administratorët. Neni 158 Administratorët 1. Këshilli i administrimit emëron një ose më shumë persona fizikë si administratorë të shoqërisë, për një afat të përcaktuar në statut, i cili nuk mund të jetë më i gjatë se 3 vjet. Administratorët e shoqërisë mund të rizgjidhen. Anëtarët e këshillit të administrimit mund ta kryejnë detyrën e administratorit për sa kohë shumica e anëtarëve të këshillit të administrimit janë anëtarë të pavarur, që nuk kryejnë këtë detyrë. "Emërimi i administratorëve hyn në fuqi në datën e përcaktuar sipas aktit të emërimit. Emërimi mund t'u kundrejtohet palëve të treta, sipas parimeve të nenit 12 të këtij ligji.159 2. Administratori i një shoqërie mëmë nuk mund të zgjidhet si administrator i një shoqërie të kontrolluar dhe anasjelltas. Administratori i një shoqërie mëmë nuk mund të jetë kryetar i këshillit të administrimit të një shoqërie të kontrolluar dhe administratori i një shoqërie të kontrolluar nuk mund të jetë kryetar i këshillit të administrimit të shoqërisë mëmë. Çdo emërim i bërë në kundërshtim me këto dispozita është absolutisht i pavlefshëm. Të drejtat e të tretëve mbrohen sipas nenit 12 të këtij ligji. 3. Administratorët kanë të drejtë dhe detyrohen: a) të kryejnë të gjitha veprimet e administrimit të veprimtarisë tregtare të shoqërisë; b) të përfaqësojnë shoqërinë tregtare; c) të kujdesen për mbajtjen e saktë e të rregullt të dokumenteve dhe të librave kontabël të shoqërisë; ç) të përgatisin dhe të nënshkruajnë bilancin vjetor, bilancin e konsoliduar dhe raportin e ecurisë së veprimtarisë, të cilët ia paraqesin këshillit të administrimit për miratim, së bashku me propozimet për shpërndarjen e fitimeve, për t'u paraqitur më pas për miratim nga asambleja e përgjithshme; d) të krijojnë një sistem monitorimi e njoftimi të hershëm për rrethanat, që kërcënojnë ekzistencën e shoqërisë; dh) të kryejnë regjistrimet e publikimet e detyrueshme të të dhënave të shoqërisë, sipas parashikimeve të këtij ligji apo të ligjeve të tjera; e) të raportojnë përpara këshillit të administrimit për zbatimin e politikave tregtare dhe, me realizimin e veprimeve me rëndësi të veçantë, për veprimtarinë e shoqërisë; 159

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 25.

193

ë) të kryejnë detyra të tjera, të përcaktuara në ligj dhe në statut. 4. Detyrat, që i cakton ligji këshillit të administrimit, nuk mund t'u delegohen administratorëve. 5. Në rastet e parashikuara në pikat 3, 4 e 5 të nenit 136 të këtij ligji, administratorët duhet të informojnë menjëherë kryetarin e këshillit të administrimit. 6. Nëse shoqëria emëron më shumë se një administrator, ata e administrojnë shoqërinë në mënyrë të përbashkët. Statuti ose rregulloret, të miratuara nga këshilli i administrimit, mund të parashikojnë ndryshe. 7. Këshilli i administrimit mund t'i shkarkojë administratorët në çdo kohë. Paditë, që lidhen me shpërblimin e anëtarit, në bazë të marrëdhënieve kontraktore me shoqërinë, rregullohen sipas dispozitave ligjore në fuqi. 8. Administratori, i cili nuk është anëtar i këshillit të administrimit, mund të heqë dorë në çdo kohë nga detyra e tij, nëpërmjet një njoftimi me shkrim drejtuar këtij këshilli. Administratori, duke pasur parasysh rrethanat e veprimtarisë së shoqërisë, duhet të përcaktojë në njoftimin e shkruar datën në të cilën dorëheqja hyn në fuqi. 9. Nëse këshilli i administrimit nuk vendos emërimin e administratorit të ri përpara datës, në të cilën dorëheqja hyn në fuqi, atëherë administratori i njofton me shkrim dorëheqjen Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, e cila regjistron largimin e administratorit, sipas procedurave të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 10. Dorëheqja e administratorit nuk cenon paditë e shoqërisë për shkelje të detyrimeve të besnikërisë që administratori ka ndaj saj, sipas këtij ligji. 11. Në rastet kur administratori është njëkohësisht anëtar i këshillit të administrimit apo kur, sipas pikës 2, të nenit 167, administratori emërohet nga asambleja e përgjithshme, dispozitat e mësipërme të këtij neni, në lidhje me dorëheqjen e administratorit, nuk zbatohen dhe dorëheqja kryhet sipas pikave 4, 5 dhe 6, të neni 157, të këtij ligji.160 Koment: Ligji nr. 129/2014, neni 25, ka amenduar nenin 158 në përputhje me amendamentet ndaj dispozitave të ngjashme për SHPK-të (neni 95) dhe nenin 157 lidhur me anëtarët e këshillit të SHA-së, duke shtuar pikat e reja 8, 9, 10 dhe 11 për dorëheqjen dhe zëvendësimin e administratorit. Gjithashtu, neni 25 i të njëjtit ligj ka shtuar një dispozitë në paragrafin e parë të nenit 157 për datën e hyrjes në fuqi të emërimit të administratorit, në përputhje me amendamentet ndaj dispozitave të ngjashme për SHPK-të (neni 95).

160

Pikat 8–11 janë shtuar me ligjin nr.129/2014, neni 25.

194

Neni 159 Përfaqësimi 1. Kufizimet e tagrave të përfaqësimit të administratorëve mund t'u kundrejtohen palëve të treta, në përputhje me dispozitat e nenit 12 të këtij ligji. 2. Administratorët, të cilët kanë të drejtë ta përfaqësojnë shoqërinë tregtare në mënyrë të përbashkët, mund të autorizojnë disa prej tyre për kryerjen e disa veprimeve të caktuara apo për kryerjen e disa kategorive të caktuara veprimesh. Njoftimet e drejtuara secilit prej administratorëve janë të vlefshme dhe detyruese për shoqërinë. 3. Tagrat e përfaqësimit të administratorëve dhe çdo ndryshim i tyre regjistrohen pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. Neni 160 Shpërblimi 1. Anëtarët e këshillit të administrimit mund të përfitojnë pagë bazë e shpërblime shtesë, përfshirë këtu pjesë nga fitimi i shoqërisë apo të drejta opsioni mbi aksionet e shoqërisë. Paga e administratorëve mund të shtohet me shpërblime shtesë. Skema e këtyre shpërblimeve përgatitet nga këshilli i administrimit dhe miratohet nga asambleja e përgjithshme. 2. Në përputhje me skemën e përmendur në pikën 1 të këtij neni dhe me gjendjen financiare të shoqërisë, shpërblimet individuale përcaktohen nga këshilli i administrimit dhe duhet të pasqyrojnë, në mënyrë përshtatshme, ndarjen e detyrave ndërmjet anëtarëve, që mbajnë detyrën e administratorëve dhe anëtarëve të pavarur, që nuk janë administratorë. 3. Nëse shoqëria është në vështirësi financiare, asambleja e përgjithshme mund të vendosë reduktimin, në masën e përshtatshme, të shpërblimeve, sipas pikës 2 të këtij neni. 4. Skema e shpërblimeve, e përmendur në pikën 1 të këtij neni, shpërblimet individuale, që u jepen administratorëve e anëtarëve të pavarur, që nuk janë administratorë, së bashku me një raport për efektin vjetor të këtyre skemave mbi pasurinë e shoqërisë, publikohet së bashku me pasqyrat financiare vjetore, sipas shkronjës "e" të pikës 1 të nenit 154 të këtij ligji. Komente: 1. Vitet e fundit, rrogat e administratorëve kanë qenë në qendër të shumë skandaleve të shoqërive të mëdha. Sjellja e shumë administratorëve, për ta përdorur postin e tyre për të rritur të ardhurat, edhe kur shoqëria ka probleme financiare, është një problem që është debatuar shpesh dhe, për pasojë, reputacioni i administratorëve publik ka rënë. Shumica e rasteve në fjalë ka pasur të bëjë me administrimin e SHA-ve të regjistruara në bursë (shoqëri publike, sipas përkufizimit të nenit 108 të “ligjit për Titujt”). Ligjvënësit e BE-së reaguan ndaj kësaj

195

tendence duke miratuar Rekomandimin e Komisionit të BE-së 2004/913/KE. Me këtë rekomandim synohej të “nxitej një regjim i përshtatshëm për shpërblimin e administratorëve të shoqërive të regjistruara në bursë”. 161 Mirëpo, tema e këtij debati është shumë më e gjerë dhe mbulon të gjitha strukturat e shoqërisë, ku administratorët mund të fitojnë autonomi të konsiderueshme nga organet e tjera të shoqërisë që duhet t’i mbikëqyrin dhe t’i mbajnë nën kontroll administratorët. Sa më shumë që detyrat e administratorëve zëvendësojnë mekanizmat mbrojtës të lidhur me regjimin e mbajtjes së kapitalit, aq më e rëndësishme bëhet përfshirja e një sistemi për shpërblimin e përshtatshëm të administratorëve, i lidhur me performancën e shoqërisë, si një instrument shtesë i drejtimit të brendshëm të shoqërisë. 2. Me anë të rekomandimeve nuk synohet vendosja e standardeve për rroga të përshtatshme (kjo do të ishte e vështirë për t’u arritur në kushtet e shumëllojta të shoqërive). Megjithatë, ai përfshin pjesëmarrjen e Asamblesë së Përgjithshme në procesin e përcaktimit të standardeve. Skema e shpërblimeve që u jepen administratorëve (paga bazë e shpërblimet shtesë, përfshirë këtu pjesë nga fitimi i shoqërisë dhe të drejta opsioni mbi aksionet) përgatitet nga këshilli i administrimit dhe miratohet nga Asambleja e Përgjithshme (neni 160, pika 1). Në përputhje me skemën e përmendur dhe gjendjen financiare të shoqërisë, shpërblimet individuale përcaktohen, po kështu, nga këshilli i administrimit dhe duhet të pasqyrojnë, në mënyrë të përshtatshme, ndarjen e detyrave ndërmjet anëtarëve që nuk janë administratorë (neni 160, pika 2). Nëse shoqëria është në vështirësi serioze financiare, Asambleja e Përgjithshme mund të vendosë reduktimin, në masën e përshtatshme, të shpërblimeve të administratorëve (neni 160, pika 3). Skema e shpërblimeve, shpërblimet individuale që u jepen administratorëve, dhe efekti vjetor i këtyre skemave mbi pasurinë e shoqërisë, publikohen së bashku me pasqyrat financiare vjetore (neni 160, pika 4). 3. Është me rëndësi të theksohet, në këtë kuadër, se neni 161, pika 4, parashikon krijimin e komiteteve të posaçme të këshillit për çështjet e shpërblimit (shih, më lart, komentet përpara nenit 154). Rregullat për shpërblimin vlejnë edhe për këshillin mbikëqyrës në sistemin e administrimit me dy nivele (neni 167, pika 5). Në këtë rast, këshilli në fjalë është këshilli mbikëqyrës. Neni 161 Rregulloret, kryetari dhe komitetet e posaçme 1. Statuti ose këshilli i administrimit mund të përcaktojnë rregullore për procedurën e funksionimit të mbledhjeve të këshillit, si dhe të marrjes së vendimeve. Vendimet e këshillit të administrimit për këto rregullore merren në mënyrë unanime. 2. Këshilli i administrimit duhet ta zgjedhë kryetarin dhe nënkryetarin e tij, në përputhje me dispozitat e statutit. Nënkryetari ushtron tagrat e kryetarit, kur ky i

161

Shih Kodin shqiptar të Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare, parimi 5.

196

fundit është në pamundësi për t'i kryer ato personalisht. Një administrator nuk mund të zgjidhet kryetar i këshillit të administrimit. 3. Zhvillimi i mbledhjeve të këshillit të administrimit regjistrohet në një procesverbal, i cili nënshkruhet nga kryetari. Procesverbali përmban vendin dhe datën e takimit, emrat e pjesëmarrësve, rendin e ditës, një përshkrim për çështjet e diskutuara e vendimet e marra. Parregullsitë për mbajtjen e procesverbalit nuk kanë si pasojë pavlefshmërinë e vendimeve të marra. Secili anëtar ka të drejtë të marrë një kopje të procesverbalit. 4. Këshilli i administrimit mund të krijojë komitete të posaçme, të përbëra nga anëtarët e vet, për të përgatitur mbledhjet apo vendimet ose për të mbikëqyrur vënien në zbatim të vendimeve të këshillit, sidomos ato të lidhura me veprimtarinë e administratorëve, shpërblimin e tyre dhe auditimin e librave e të regjistrimeve kontabël. Secili komitet duhet të përbëhet në shumicën e vet nga anëtarë të pavarur, që nuk janë administratorë. Neni 162 Marrja e vendimeve 1. Vendimet e këshillit të administrimit vlerësohen të vlefshme, nëse në procesin e vendimmarrjeve janë të pranishëm më shumë se një e dyta e anëtarëve. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në statut, vendimet merren me shumicën e votave të anëtarëve të pranishëm dhe kur për një çështje ka barazim votash, vota e kryetarit mbizotëron. 2. Vendimet e këshillit të administrimit mund të merren sipas përcaktimeve të statutit apo të rregulloreve të këshillit, duke shprehur votën me shkresë, me telefon apo me mjete të tjera të komunikimit elektronik, me përjashtim të rasteve kur një anëtar i këshillit ka kundërshtime për këtë mënyrë vendimmarrjeje. 3. Përjashtimet nga e drejta e votës, sipas nenit 148 të këtij ligji, zbatohen edhe për anëtarët e këshillit të administrimit. Neni 163 Detyrimi i besnikërisë dhe përgjegjësia 1. Përveç sa parashikohet në nenet 14, 15, 16, 17 e 18 të këtij ligji për detyrimin e besnikërisë, administratorët dhe anëtarët e këshillit të administrimit detyrohen: a) të kryejnë detyrat e tyre, të përcaktuara në ligj ose në statut, në mirëbesim e në interesin më të mirë të shoqërisë, në tërësi, duke i kushtuar vëmendje të veçantë ndikimit të veprimtarisë së saj në mjedis; b) të ushtrojnë kompetencat, që u njihen në ligj ose në statut, vetëm për arritjen e qëllimeve, të përcaktuara në këto dispozita; c) të vlerësojnë në mënyrë të përshtatshme çështjet, për të cilat merret vendim;

197

ç) të parandalojnë dhe të mënjanojnë rastet e konfliktit, të pranishme apo të mundshme, të interesave personalë me ata të shoqërisë; d) të garantojnë miratimin e marrëveshjeve, sipas pikës 3 të nenit 13 të këtij ligji; dh) të ushtrojnë detyrat e tyre me profesionalizmin dhe kujdesin e nevojshëm. 2. Administratorët dhe anëtarët e këshillit të administrimit përgjigjen ndaj shoqërisë për çdo veprim ose mosveprim, gjatë kryerjes së detyrave të tyre, me përjashtim të rasteve kur veprimi ose mosveprimi është kryer në mirëbesim, në bazë të hetimit e vlerësimit të mjaftueshëm të informacioneve dhe lidhet, në mënyrë të arsyeshme, me qëllimet e shoqërisë tregtare. 3. Administratorët apo anëtarët e këshillit të administrimit, që veprojnë në kundërshtim me detyrat dhe shkelin standardet e kujdesit, të përmendura në pikat 1 e 2 të këtij neni, janë të detyruar t'i shpërblejnë shoqërisë dëmet, që rrjedhin nga shkeljet, si dhe t'i kalojnë çdo fitim personal që ata apo personat e lidhur me ta kanë realizuar nga këto veprime të parregullta. Administratorët apo anëtarët e këshillit të administrimit kanë barrën e provës, për të vërtetuar kryerjen e detyrave të tyre në mënyrë të rregullt e sipas standardeve të kërkuara. Kur shkelja është kryer nga më shumë se një administrator dhe/ose anëtar i këshillit të administrimit, ata përgjigjen ndaj shoqërisë në mënyrë solidare. 4. Në mënyrë të veçantë, por pa u kufizuar në to, administratorët dhe anëtarët e këshillit të administrimit janë të detyruar t'i shpërblejnë shoqërisë dëmet e shkaktuara, nëse, në kundërshtim me dispozitat e këtij ligji, kryejnë veprimet e mëposhtme: a) u kthejnë aksionarëve kontributet; b) u paguajnë aksionarëve interesa apo dividendë; c) nënshkruajnë, blejnë, pranojnë si garanci apo anulojnë aksionet e shoqërisë; ç) emetojnë aksione përpara kalimit të kontributit në natyrë apo shlyerjes së vlerës nominale ose me çmim më të lartë; d) shpërndajnë aktivet e shoqërisë; dh) lejojnë që shoqëria të vazhdojë veprimtarinë tregtare, kur, në bazë të gjendjes financiare, duhej të ishte parashikuar se shoqëria nuk do të kishte aftësi paguese, për të shlyer detyrimet; e) në rast të zmadhimit të kapitalit, emetojnë aksione përpara përmbushjes së kushteve apo kur kontributi nuk është kaluar sipas kërkesave të nenit 123 të këtij ligji; ë) kryejnë pagesa në favor të anëtarëve të këshillit të administrimit apo administratorëve; f) japin kredi. 5. Dispozitat e pikës 6 të nenit 151 të këtij ligji zbatohen edhe për paditë, që rrjedhin nga pikat 3 e 4 të këtij neni. Këto padi duhet të ngrihen brenda 3 vjetëve nga kryerja e shkeljes apo zbulimi i saj. Komente:

198

Komentet për nenin 98 vlejnë edhe përsa i takon detyrimeve të posaçme të besnikërisë të administratorëve të parashikuar nga kjo dispozitë. Megjithatë, këtu duhen shtuar disa pika të veçanta lidhur me detyrimet e posaçme që kanë të bëjnë me kërkesat për mbajtjen e nivelit të kapitalit të SHA-ve dhe nivelet e ndryshme të drejtuesve administrues dhe mbikëqyrës (të pavarur). 



Përsa i takon detyrimeve ligjore të veçanta parashikuar në nenin 163, pika 4, lista e shkeljeve është gati dyfishi i asaj që parashikohet për administratorët e SHPK-ve. Neni 163, pika 4, shkronja “c”, “ç”, “e” dhe “ë” u referohet kërkesave të posaçme për mbajtjen e kapitalit. Pika 3 parashikon përgjegjësinë e personale dhe solidare të të gjithë anëtarëve të këshillit dhe/ose administratorëve të përfshirë në shkeljen e detyrave. Gjithashtu, ata kthejnë çdo fitim personal të marrë në shkelje të detyrave të tyre ndaj shoqërisë. Është e qartë se detyrave e anëtarëve, që nuk janë administratorë (janë të pavarur), duhen kuptuar nga pikëpamja e kërkesave për mbikëqyrje lidhur me administrimin e shoqërisë. Për rrjedhojë, kjo ka të bëjë kryesisht me mosveprimin për të ndërhyrë në mënyrë të përshtatshme lidhur me shkeljet e kryera nga administratorët (fjalia e parë e pikës 4). Këtë e konfirmon neni 167, pika 6, që përcakton se anëtarët e këshillit mbikëqyrës përgjigjen për dëmet e shkaktuara ndaj shoqërisë si rrjedhojë e shkeljes së detyrave të tyre dhe standardit të korrektesës, të parashikuara në pikat 1 deri 3 të nenit 163. Lidhur me shkeljet e kryera nga administratorët, sikurse parashikohet në pikën 4 të nenit 163, anëtarët e këshillit mbikëqyrës përgjigjen nëse kanë qenë në dijeni ose mund të kishin qenë në dijeni të shkeljes së detyrave dhe nuk e kanë njoftuar për këtë Asamblenë e Përgjithshme. Ky standard duhet aplikuar edhe për anëtarët që nuk janë administratorë në sistemin e administrimit me një nivel. Megjithatë, fjalia e parë e pikës 4 parashikon detyrimin edhe për administratorët e tjerë për t’i shqyrtuar me kujdes veprimet e kolegëve të tyre drejtues dhe, në rast shkeljeje, të thërrasin Asamblenë e Përgjithshme. Me fjalë të tjera, funksioni mbikëqyrës parashikohet jo vetëm ndërmjet anëtarëve të këshillit mbikëqyrës dhe anëtarëve të këshillit të administrimit, por dhe ndërmjet vetë administratorëve. Një anëtar (ekzekutiv) duhet të kthehet, pra, në një sinjalizues sa i takon shkeljes së detyrimit nga ana e anëtarëve të tjerë (ekzekutivë) ose, përndryshe, ai rrezikon të përgjigjet për mosbërjen të ditur të faktit, pavarësisht se ka pasur dijeni. Kjo është një rritje tjetër e rëndësishme dhe efikase e nivelit të detyrimit të besnikërisë. Neni 164 Përgjegjësia solidare e këshillit të administrimit dhe e administratorëve

Anëtarët e këshillit të administrimit dhe administratorët përgjigjen në mënyrë solidare për vërtetësinë e të gjitha pasqyrave financiare, të publikimeve të detyrueshme dhe informacioneve të tjera kryesore të veprimtarisë së organizimit të shoqërisë, si ato vijuese, por pa u kufizuar në to, informacionin për sistemin e menaxhimit të riskut të

199

shoqërisë, prospektet e veprimtarisë, planet e investimeve, burimet teknike, organizative dhe burimet, strukturat e praktikat e miradministrimit të shoqërisë. Pikat 3 e 5 të nenit 163 të këtij ligji zbatohen edhe për parashikimet e këtij neni. Neni 165 Kërkesa për mbikëqyrje të veçantë 1. Aksionarët, të cilët përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit bazë ose një përqindje më të vogël, të parashikuar në statut, apo kreditorët e shoqërisë, pretendimet e të cilëve ndaj saj janë të paktën sa 5 për qind e kapitalit të regjistruar, mund t'i kërkojnë këshillit të administrimit të kryejë mbikëqyrje të veçantë për çështje të posaçme, sidomos kur merret në shqyrtim ligjshmëria e veprimeve të administratorëve. 2. Nëse këshilli i administrimit nuk e përmbush kërkesën e përmendur në pikën 1 të këtij neni, brenda 30 ditëve, aksionarët dhe kreditorët në fjalë mund të nisin procedurën e parashikuar në nenin 150 të këtij ligji. KREU III ADMINISTRATORËT DHE KËSHILLI MBIKËQYRËS, SISTEMI ME DY NIVELE Neni 166 Dispozita në zbatim 1. Në sistemin e administrimit me dy nivele, administratorët drejtojnë shoqërinë dhe marrin vendime për mënyrën e vënies në zbatim të politikave tregtare, ndërsa këshilli mbikëqyrës, në cilësinë e organit mbikëqyrës, këqyr vënien në zbatim të këtyre politikave dhe përputhjen e tyre me ligjin dhe statutin. 2. Në përputhje me rregullin e përgjithshëm për ndarjen e kompetencave dhe të funksioneve, sipas pikës 1 të këtij neni, dispozitat e neneve 154 deri në 165 të këtij ligji gjejnë zbatim edhe për marrëdhëniet ndërmjet administratorëve dhe anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, ku funksionet e këtij këshilli, në përputhje me nenin 167 të këtij ligji, u korrespondojnë funksioneve mbikëqyrëse të këshillit të administrim it. Neni 167 Përbërja, të drejtat e detyrimet e këshillit mbikëqyrës dhe administratorët 1. Këshilli mbikëqyrës është përgjegjës për të gjitha funksionet e përcaktuara në pikat 1, shkronjat "b" deri në "g" e "i" dhe 2 të nenit 154 të këtij ligji. 2. Në bazë të parashikimeve të statutit, administratorët mund të emërohen dhe shkarkohen, në përputhje me pikat 1 e 2 të nenit 158 të këtij ligji, nga asambleja e përgjithshme apo nga këshilli mbikëqyrës. Së bashku me funksionet e pikave 3, 4 e 5 të nenit 158 të këtij ligji, administratorët kanë të drejtë e duhet të kryejnë edhe funksionet e përcaktuara në shkronjat "a", "gj", "h" e "i" të pikës 1 të nenit 154 të këtij ligji. Me përjashtim të rastit të parashikuar nga neni 13 dhe nga shkronja "e" e pikës 1 të nenit

200

154 të këtij ligji, veprimet e administratorëve u nënshtrohen miratimit nga këshilli mbikëqyrës vetëm nëse kjo parashikohet shprehimisht në statut. 3. Nuk mund të zgjidhen anëtarë të këshillit mbikëqyrës administratorët e shoqërisë administratorët e shoqërive të tjera të të njëjtit grup, si dhe personat e lidhur me personat e mësipërm, sipas parashikimeve të pikës 3 të nenit 13 të këtij ligji. 4. Parashikimet e neneve 155 e 157 të këtij ligji zbatohen edhe për numrin e anëtarëve, emërimin, përbërjen dhe shkarkimin e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, me përjashtimet vijuese: a) anëtarët e këshillit nuk duhet të kryejnë funksione administrimi dhe shumica e tyre duhet të jenë të pavarur; b) statuti mund të parashikojë që disa prej tyre mund të zgjidhen dhe/ose shkarkohen nga punëmarrësit e shoqërisë. 5. Nenet 160, 161 dhe 162 të këtij ligji zbatohen edhe për shpërblimin, organizimin e brendshëm dhe marrjen e vendimeve nga këshilli mbikëqyrës. 6. Anëtarët e këshillit mbikëqyrës përgjigjen për dëmet e shkaktuara nga shkelja e detyrave të tyre dhe standardit të kujdesit, të përcaktuara në pikat 1, 2 e 3 të nenit 163 të këtij ligji. Për shkeljet e kryera nga administratorët, sipas parashikimeve të pikës 4 të nenit 163 të këtij ligji, anëtarët e këshillit mbikëqyrës janë përgjegjës, kur nuk njoftojnë asamblenë e përgjithshme, edhe pse kanë dijeni për këto shkelje, apo kur nuk ? kanë zbuluar ngaqë funksioni i mbikëqyrjes, sipas kërkesave të këtij ligji, nuk është kryer në mënyrë korrekte e sipas standardeve të kërkuara.

TITULLI V ZMADHIMI I KAPITALIT Komente: 1. Kur është fjala për zmadhimin e kapitalit të shoqërisë, duhen mbrojtur si interesat e kreditorëve, ashtu dhe ato të aksionarëve. Përveç se është një instrument i përshtatshëm për riorganizimin, zmadhimi i kapitalit është kryesisht një instrument për të financuar zgjerimin e shoqërisë. Për shembull, ky është një instrument i rëndësishëm në rastet kur blerja e kapitalit financiar nga burime të jashtme është shumë e kushtueshme për shkak të normave shumë të larta të interesit. 2. Në një situatë të tillë, kreditorët mbrohen në mënyrë të përshtatshme duke zbatuar rregullat për sigurimin e kapitalit të shoqërisë gjatë themelimit të saj (neni 168, pika 4). Aksionarët mbrohen përmes ushtrimit të së drejtës së parablerjes për aksionet e emetuara rishtazi (neni 174), ose në rast të rritjes së kapitalit me rezervat e shoqërisë, përmes ushtrimit të së drejtës për të zotëruar aksionet e emetuara rishtazi (neni 179). Shpesh, rritja realizohet me ndihmën e bankave që nënshkruajnë aksionet e emetuara rishtazi me kusht që aksionarët

201

t’i blejnë aksionet në respektim të së drejtës së parablerjes. Rruga e lehtë për rritjen e kapitalit të shoqërisë është emetimi i aksioneve të reja. Paratë do të vijnë nga investues të rinj ose nga rezervat e shoqërisë, duke u dhënë mundësi aksionarëve ekzistues ta rrisin nivelin e pronësisë së tyre në shoqëri. Një mundësi tjetër do të ishte rritja e vlerës nominale të aksioneve ekzistuese, ndonëse kjo do të kërkonte amendimin e Statutit, si dhe procedurën e posaçme të parashikuar në nenin 176 për zmadhimin e kapitalit. 3. E drejta e parablerjes mund të përjashtohet nga vendimi i Asamblesë së Përgjithshme për zmadhimin e kapitalit të shoqërisë (neni 174, pika 2). Duke qenë se kjo mund të lërë shteg për abuzim nga ana e aksionarëve të mëdhenj, administratori i paraqet Asamblesë së Përgjithshme një raport me shkrim, ku jepen arsyet e kufizimit ose përjashtimit të këtyre të drejtave, dhe ku argumentohet çmimi i emetimit të propozuar. Është me rëndësi të theksohet se vetëm një interes real i shoqërisë mund të justifikojë ndërhyrjen në të drejtat e parablerjes të aksionarëve. Ndërhyrja justifikohet vetëm nëse mbahet drejtpeshimi i përshtatshëm ndërmjet mjeteve dhe synimeve. Në ligj përfshihet edhe koncepti i zmadhimit të kushtëzuar ose të kufizuar të kapitalit (neni 175) dhe i kapitalit të autorizuar (neni 176). KREU I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME Neni 168 Kushtet për të gjitha format e zmadhimit të kapitalit 1. Me përjashtim të rastit të parashikuar në nenin 176 të këtij ligji, zmadhimi i kapitalit kryhet me vendim të asamblesë së përgjithshme, në përputhje me pikën 1 të nenit 145 të këtij ligji. 2. Kur zmadhimi i kapitalit ndryshon të drejtat, që rrjedhin nga zotërimi i një kategorie aksionesh, vlefshmëria e vendimit të asamblesë së përgjithshme i nënshtrohet pëlqimit të aksionarëve të prekur, i cili duhet të përmbushë kërkesat formale të pikës 3 të nenit 149 të këtij ligji. 3. Kapitali i regjistruar nuk mund të zmadhohet, nëse nuk janë shlyer ende kontributet për aksionet e nënshkruara më parë. 4. Dispozitat e këtij ligji për nënshkrimin, shlyerjen e kalimin e kontributeve për aksionet, e, në veçanti, nenet 107 deri në 114 dhe 123 deri në 133 zbatohen edhe për rastin e zmadhimit të kapitalit. Komente: 1. Neni 26 i Direktivës së Dytë kërkon që aksionet e emetuara në procesin e zmadhimit të kapitalit duhen shlyer, të paktën, deri në 25 për qind të vlerës nominale të tyre. Primet duhen shlyer tërësisht. Ky detyrim parashikohet nga neni 168, pika 4, i ligjit për shoqëritë tregtare,

202

që u referohet kërkesave ligjore për nënshkrimin dhe shlyerjen e aksioneve të parashikuara në nenet 107-114 dhe nenet 123-133. Nenet 123 dhe 113, pika 1, parashikojnë shlyerjen e plotë të primeve të aksioneve. Për të tepër, në nenin 163, pika 4, shkronja “e”, thuhet se administratorët përgjigjen në rast të zmadhimit të kapitalit, nëse i emetojnë aksionet në kundërshtim me qëllimin e përcaktuar ose përpara se të jenë shlyer në përputhje me nenin 123. 2. Neni 28 i Direktivës së Dytë lejon zmadhimin e kapitalit përmes aksioneve të nënshkruara edhe në rastin kur nuk nënshkruhet i gjithë zmadhimi i kapitalit, nëse kushtet e emetimit e parashikojnë këtë. Neni 168 nuk e parashikon këtë mundësi. Kjo do të thotë se të gjitha aksionet duhen nënshkruar në përputhje me rregullën e përcaktuar në nenin 105, pika 1, në mënyrë që zmadhimi të jetë i suksesshëm. Duke qenë se Direktiva e Dytë zbaton vetëm një standard minimal (shih, më lart, komentet për nenin 133), rregulla kombëtare më të rrepta janë të pranueshme. Pra, duke mos e zbatuar atë çka lejon neni 28, ligji shqiptar parashikon një regjim më të rreptë dhe është në përputhje me Direktivën e Dytë. Neni 169 Regjistrimi dhe publikimi i rritjes së kapitalit 1. Administratorët detyrohen të njoftojnë për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit vendimin për zmadhimin e kapitalit, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Vendimi publikohet edhe në faqen e internetit të shoqërisë tregtare. 2. Aplikimi për regjistrimin e vendimit të përmendur në pikën 1 të këtij neni shoqërohet me raportin e ekspertit të autorizuar, ku verifikohet vlera e kontributeve në natyrë, sipas nenit 112, paragrafi 1 të këtij ligji.162 3. Pas realizimit të zmadhimit të kapitalit, administratorët i njoftojnë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit realizimin e këtij veprimi. Informacioni shoqërues duhet të përfshijë listën e personave, që kanë nënshkruar aksionet, së bashku me shumat e paguara. Kjo listë nënshkruhet nga administratorët. 4. Zmadhimi i kapitalit bëhet efektiv në datën e regjistrimit të realizimit të tij në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit. Neni 170 Ndalimi i emetimit të aksioneve Përpara se zmadhimi i kapitalit të regjistrohet pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, aksionet e reja nuk mund të emetohen dhe të drejtat e lidhura me to nuk mund të transferohen. Aksionet e emetuara në kundërshtim me këtë dispozitë janë të

162

Referimi i mëparshëm ndaj nenit 113 është korrigjuar dhe vendosur në nenin 112 me ligjin nr.129/2014.

203

pavlefshme. Personat, që kryejnë shkeljen, përgjigjen ndaj nënshkruesve në mënyrë solidare për dëmet e shkaktuara nga një emetim i pavlefshëm. Neni 171 Fillimi i pjesëmarrjes në ndarjen e fitimeve 1. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në vendimin e emetimit, aksionet e reja marrin pjesë në fitimet e të gjithë vitit financiar, në të cilin është marrë vendimi për këtë zmadhim. 2. Vendimi për zmadhimin e kapitalit mund të parashikojë, që aksionet e reja të marrin pjesë nga fitimet e vitit financiar, që i paraprin vitit, në të cilin është marrë vendimi për këtë zmadhim. Neni 172 Zmadhimi i kapitalit dhe shoqëria me aksionar të vetëm Shoqëria me aksionar të vetëm mund t'ua ofrojë aksionet e reja personave të tretë e të kthehet në një shoqëri me shumë aksionarë. Ky ndryshim i njoftohet për regjistrim Qendrës Kombëtare të Regjistrimit.

KREU II ZMADHIMI I KAPITALIT ME EMETIM TË AKSIONEVE TË REJA

Neni 173 Kushtet Kapitali i regjistruar i shoqërisë mund të zmadhohet duke emetuar aksione rishtazi, kundrejt kontributeve të reja. Neni 174 E drejta e parablerjes 1. Aksionarët e shoqërisë kanë të drejtën e parablerjes për aksionet e emetuara rishtazi, në përpjesëtim me pjesën e kapitalit të regjistruar, që përfaqësojnë aksionet e zotëruara prej tyre. Kjo e drejtë duhet të ushtrohet jo më vonë se 20 ditë pas publikimit të parashikuar në nenin 169 të këtij ligji. 2. Të drejtat e përmendura në pikën 1 të këtij neni mund të kufizohen ose të përjashtohen nga vendimi i asamblesë së përgjithshme për zmadhimin e kapitalit. Administratorët duhet t'i paraqesin asamblesë së përgjithshme një raport, ku të jepen arsyet për kufizimin ose përjashtimin e këtyre të drejtave dhe ku të justifikohet çmimi i emetimit të propozuar. Ky vendim mund të merret vetëm nëse kufizimi ose përjashtimi i

204

të drejtave është publikuar më parë në hapësirën në internet të shoqërisë dhe njoftuar për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. Komente: 1. Neni 29, pika 1, i Direktivës së Dytë (e ndryshuar) parashikon se aksionet duhet t’u ofrohen aksionarëve duke respektuar të drejtën e parablerjes, në përpjesëtim me kapitalin që përfaqësojnë aksionet e tyre. Dhe neni 174, pika 1, parashikon pikërisht këtë. 2. Neni 29, pika 3, i Direktivës së Dytë parashikon se e drejta e parablerjes dhe periudha gjatë të cilës mund të ushtrohet ajo duhen publikuar nëpërmjet mjeteve të zakonshme që përdor shoqëria për publikimin e informacionit, në përputhje me Direktivës së Parë. Ngaqë SHA-të në Shqipëri kanë vetëm aksione të regjistruara, njoftimi për aksionarin mund të bëhet me shkrim. Nga ana tjetër, të gjitha procedurat për zmadhimin e kapitalit duhen publikuar në përputhje me nenin 169, pra, sidoqoftë, njoftimi me shkrim për aksionarët nuk është i nevojshëm. Neni 174, pika 1, e bën të qartë se afati është i detyrueshëm: “Kjo e drejtë duhet të ushtrohet jo me vonë se 20 ditë pas publikimit të parashikuar në nenin 169 të këtij ligji.” 3. Nenet 29, pika 4, dhe 40 të Direktivës së Dytë parashikojnë shumicë të cilësuar për kufizimin e përjashtimin e së drejtës për blerjen e aksioneve në bazë të së drejtës së parablerjes. Shumicat votuese trajtohen qartë nga neni 174, pika 2, nënpika 1, i ligjit të ri: ai i referohet nenit 145 që parashikon shumicë me tre të katërtat për të gjitha rastet e zmadhimit të kapitalit. Nuk konsiderohet si përjashtim i të drejtës së parablerjes kur bankat ose institucionet e tjera financiare nënshkruajnë aksione në kuadër të zmadhimit të kapitalit për t’ua ofruar ato në formë “të tërthortë” aksionarëve në emër të shoqërisë (neni 29, pika 7, i Direktivës së Dytë). Ligji për shoqëritë tregtare nuk i shmanget kësaj rregulle; ai nuk e përmend fare këtë rast. Kjo do të thotë se ky fakt duhet interpretuar “duke marrë parasysh dhe në frymën” e Direktivës. Me fjalë të tjera, nëse ndodh një situatë e tillë në Shqipëri, ajo nuk duhet konsideruar si përjashtim i drejtës së parablerjes, në përputhje me nenin 29, pika 7, të Direktivës së Dytë. Nuk është e nevojshme që ky rast të përmendet shprehimisht në ligj. KREU III ZMADHIMI I KUFIZUAR I KAPITALIT Neni 175 Kushtet për zmadhimin e kufizuar të kapitalit163 1. Asambleja e përgjithshme mund të vendosë që zmadhimi i kapitalit të kryhet me emetim të aksioneve të reja, të cilat mund t'u ofrohen për nënshkrim vetëm 163

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 27.

205

aksionarëve ekzistues, në përpjesëtim me aksionet e zotëruara prej tyre përpara rritjes së kapitalit apo duke rritur vlerën nominale të secilit aksion. 2. Me përjashtim të rastit kur rritja e vlerës nominale të secilit aksion vendoset të realizohet me përfshirjen e aktiveve të shoqërisë, sipas nenit 177, të këtij ligji, zmadhimi i kufizuar i kapitalit, në rastet e parashikuara sipas pikës 1, të këtij neni, mund të kryhet vetëm me miratimin unanim të të gjithë aksionarëve. 164 Komente: Neni 27 i ligjit nr.129/2014 ka amenduar nenin 175 për të qartësuar shqetësimin e ngritur nga grupet e interesit lidhur me mundësinë e zmadhimit të kapitalit të shoqërive aksionare nëpërmjet rritjes së vlerës nominale. Në bazë të këtij ndryshimi, ndër rastet e zmadhimit të kufizuar të kapitalit, për të cilat bien dakord të gjithë aksionarët, përfshihet zmadhimi i kapitalit nëpërmjet rritjes së vlerës nominale. Në rastet kur rritja e vlerës nominale të aksioneve bëhet nëpërmjet kapitalizimit të aktiveve të shoqërisë, në përputhje me nenin 177 të ligjit nr.9901, nuk kërkohet unanimitet. KREU IV ZMADHIMI I AUTORIZUAR Neni 176 Kushtet për zmadhimin e autorizuar të kapitalit 1. Statuti ose një vendim i asamblesë së përgjithshme për ndryshime në statut mund t'u japë administratorëve të drejtën për të kryer një apo disa herë, brenda një afati 5-vjeçar, përkatësisht, nga regjistrimi i shoqërisë apo nga vendimi i asamblesë, zmadhim të kapitalit me emetim të aksioneve të reja, për një vlerë maksimale të përcaktuar (kapital i autorizuar).165 2. Në statut mund të parashikohen kushte të tjera e, në veçanti, kushti që nëse administratorët vënë në zbatim autorizimin e zmadhimit, të gjitha ose disa nga aksionet e emetuara mund ose duhet t'u jepen punëmarrësve të shoqërisë apo punëmarrësve të shoqërive të tjera, pjesë të një grupi. Komente: 1. Neni 2, shkronja “c”, i Direktivës së Dytë përcakton se zmadhimi i autorizuar i kapitalit duhet parashikuar në Statut. Duket se kjo kërkesë mungon në listën e nenit 36 të ligjit për regjistrimin e biznesit, të cilit i referohet neni 6 i ligjit për shoqëritë tregtare, lidhur me 164 165

Neni 27 i ligjit me shtesa dhe ndryshime. Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 28.

206

kërkesat e Statutit. Kjo, ndoshta, për shkak të faktit se ligji i mëparshëm nr.7638 nuk parashikonte zmadhim të autorizuar të kapitalit në kuptimin e nenit 2 të Direktivës së Dytë, ndërsa, kur është përpiluar, ligji për regjistrimin e biznesit ende i referohej ligjit të mëparshëm. Megjithatë, nga ana tjetër, referimi ndaj nenit 6 të ligjit për shoqëritë tregtare nuk konsiderohet aspak i kufizuar. Neni 176, pika 1, i ligjit Nr. 9901 përcakton parashikimin e zmadhimit të autorizuar të kapitalit në Statut, që më pas, sigurisht, duhet të regjistrohet. Sa i takon vendimit të Asamblesë së Përgjithshme që amendon Statutin në këtë aspekt (pika 1, alternativa e dytë e nenit 176), duhet marrë në konsideratë neni 43 i ligjit për regjistrimin e biznesit për shtesat dhe ndryshimet në Statut. 2. Ligji nr.129/2014 e ka ndryshuar nenin 176, pika 1. Qëllimi i amendamentit është që të sqarojë shqetësimet e grupeve të interesit dhe të garantojë zbatim më të drejtë të ligjit. Lidhur me nenin 176: siç është formuluar, dispozita lejon zmadhimin e autorizuar të kapitalit të shoqërisë vetëm një herë (në 5 vite nga data e regjistrimit të shoqërisë). A ka qenë ky vullneti, apo a mund të zgjerohet kjo e drejtë edhe për raste të tjera gjatë jetës së shoqërisë, me kusht që të respektohet afati 5-vjeçar nga data e dhënies së autorizimit nga Asambleja e Përgjithshme? Në fakt, sipas ekspertëve, me dispozitën e nenit 176 synohej të parashikohej që zmadhimi i autorizuar të lejohet gjatë gjithë jetës së shoqërisë, por ai duhet bërë nga administratorët brenda një afati 5-vjeçar nga regjistrimi i vendimit përkatës të Asamblesë së Përgjithshme. Kjo zgjidhje është në përputhje me nenin 25, pika 4, të Direktivës së Dytë. KREU V ZMADHIMI I KAPITALIT ME AKTIVE TË SHOQËRISË Neni 177 Kushtet 1. Pas miratimit të bilancit të vitit paraardhës, asambleja e përgjithshme mund të vendosë ta zmadhojë kapitalin e regjistruar, duke kaluar në kapitalin bazë rezervat e disponueshme dhe fitimet e pashpërndara. 2. Pjesa e rezervave, që shkon përtej 1/10 së kapitalit të regjistruar ose përtej një vlere më të lartë të rezervës së përcaktuar në statut, si dhe fitimet e pashpërndara mund të kalohen në kapitalin fillestar. 3. Rezervat dhe fitimi i pashpërndarë nuk mund të kalohen në kapitalin bazë, nëse bilanci i vitit paraardhës rezulton me humbje. Neni 178 Regjistrimi dhe publikimi i zmadhimit të kapitalit me aktivet e shoqërisë 1. Regjistrimi i vendimit për zmadhimin e kapitalit, sipas nenit 177 të këtij ligji, duhet të shoqërohet nga bilanci, në bazë të të cilit është zmadhuar kapitali, nga konfirmimi i ekspertit kontabël të autorizuar dhe pasqyra e fundit e të ardhurave dhe e shpenzimeve. Aplikimi duhet të përfshijë edhe një deklaratë të administratorëve, sipas

207

së cilës vërtetohet se gjendja e aktiveve të shoqërisë është e tillë që, nëse vendimi për zmadhim do të ishte marrë në datën e aplikimit për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, zmadhimi do të ishte ende i mundur. 2. Njoftimi për regjistrim në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit duhet të përcaktojë se zmadhimi i kapitalit është kryer me kalimin e rezervave të shoqërisë ose me fitimin e pashpërndarë. Neni 179 Shpërndarja proporcionale e aksioneve të emetuara rishtazi Aksionarët kanë të drejtë të zotërojnë aksionet e emetuara rishtazi në përpjesëtim me aksionet e tyre, përpara rritjes së kapitalit. Çdo vendim i asamblesë së përgjithshme, që bie ndesh me këtë dispozitë, është i pavlefshëm.

KREU VI OBLIGACIONET E KONVERTUESHME DHE ATO ME PJESËMARRJE NË FITIM Neni 180 Obligacionet e konvertueshme dhe ato me pjesëmarrje në fitim 1. Asambleja e përgjithshme mund të emetojë obligacione, që u garantojnë zotëruesve të tyre të drejtën për t'i konvertuar në aksione apo të drejtën e parablerjes së aksioneve, të cilat quhen obligacione të konvertueshme, si dhe obligacionet, që u japin zotëruesve të drejtën e marrjes pjesë në fitim, të cilat quhen obligacione me pjesëmarrje në fitim. 2. Asambleja e përgjithshme mund të autorizojë këshillin e administrimit (në sistemin me një nivel) apo administratorët (në sistemin me dy nivele), që brenda një periudhe prej 5 vitesh dhe sipas kushteve përkatëse, të emetojnë obligacionet e përmendura në pikën 1 të këtij neni. Organi administrativ përkatës i njofton Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, për regjistrim dhe publikim, vendimin e përmendur në pikën 1 të këtij neni. 3. Obligacionet me pjesëmarrje në fitim mund të ofrojnë përparësi në shpërndarjen e fitimeve, siç parashikohet në pikën 1 të nenit 116 të këtij ligji, për aksionet me përparësi. 4. Aksionarët gëzojnë për obligacionet e konvertueshme dhe ato me pjesëmarrje në fitim të njëjtat të drejta, që ky ligj u njeh atyre për parablerjen në rastin e emetimit të aksioneve të reja. Komente:

208

Neni 29, pika 6, i Direktivës së Dytë e zgjeron të drejtën e parablerjes edhe për obligacionet e konvertueshme. Për pasojë, edhe kjo e drejtë mund të kufizohet apo të përjashtohet në përputhje me nenin 29, pika 4, të Direktivës së Dytë. Sa i takon të drejtës së parablerjes për obligacionet e konvertueshme, neni 180, pika 4, i ligjit nr.9901 i referohet sërish nenit 174: kjo do të thotë se kjo e drejtë mund të përjashtohet edhe për obligacionet e konvertueshme dhe me të njëjtat kërkesa ligjore për shumicën votuese me ato të nenit 145 (shih, më lart, komentet për nenin 174). TITULLI VI ZVOGËLIMI I KAPITALIT Komente: 1. Zvogëlimi i kapitalit të shoqërisë (nenet 181-186), që mund të sjellë kthimin e investimeve te aksionarët, u nënshtrohet masave mbrojtëse në favor të kreditorëve të shoqërisë, të cilët gëzojnë të drejtën për të marrë garanci të mjaftueshme për kreditë e tyre apo për të kërkuar letra me vlerë përpara realizimit të zvogëlimit të kapitalit (neni 183). Zakonisht, zvogëlimi i kapitalit bëhet për të kompensuar humbjet, për të rritur rezervat ligjore apo për të riorganizuar shoqërinë. Ai kërkon një vendim me të tre të katërtat e Asamblesë së Përgjithshme, njësoj si në rastin e zmadhimit të kapitalit (neni 145). 2. Zakonisht, zvogëlimi i kapitalit me qëllim riorganizimin ndërthur zvogëlimin me rritjen e kapitalit. Në këtë rast, arsyeja është përshtatja e kapitalit të regjistruar me statusin real të kapitalit të shoqërisë. Kjo bëhet për të shmangur situatën kur humbjet e kapitalit duhen kompensuar gjatë një periudhe shumëvjeçare, duke e penguar shoqërinë që të shpërndajë dividendë, situatë që nuk është e këndshme për investuesit e rinj. Zvogëlimi i kapitalit ka efektin që humbjet i mbajnë vetëm aksionarët ekzistues. Zmadhimi i njëkohshëm i kapitalit nëpërmjet emetimit të aksioneve të reja sjell investimet e reja të nevojshme, duke u dhënë aksionarëve të rinj mundësinë që të përfitojnë menjëherë nga dividendët. Kjo procedurë është e detyrueshme nëse kapitali do të zvogëlohej nën nivelin e kapitalit minimal të detyrueshëm. Në një rast të tillë, zmadhimi i njëkohshëm duhet të jetë të paktën deri në nivelin e kapitalit minimal të lejueshëm (neni 181, pika 4, neni 34 i Direktivës së Dytë). Në këtë rast, nuk është nevoja që SHA-ja të kthehet në një formë tjetër shoqërie. KREU I ZVOGËLIMI I ZAKONSHËM I KAPITALIT Neni 181 Kushtet 1. Kapitali i regjistruar i shoqërisë mund të zvogëlohet me vendim të asamblesë së përgjithshme, në përputhje me përcaktimet e pikës 1 të nenit 145 të këtij ligji.

209

2. Nëse zvogëlimi ndryshon të drejtat e një kategorie të caktuar aksionesh, vlefshmëria e tij kushtëzohet nga pëlqimi i aksionarëve përkatës, i cili duhet të përmbushë kërkesat formale të pikës 3 të nenit 149 të këtij ligji. 3. Zvogëlimi i kapitalit realizohet nëpërmjet zvogëlimit të vlerës nominale të aksioneve. 4. Kapitali i regjistruar mund të zvogëlohet nën vlerat minimale, të parashikuara në nenin 107 të këtij ligji, vetëm në rastin kur zvogëlimi shoqërohet me një zmadhim të njëkohshëm të kapitalit. Neni 182 Regjistrimi dhe publikimi i vendimit Vendimi për zvogëlimin e kapitalit i njoftohet Qendrës Kombëtare të Regjistrimit për regjistrim nga administratorët, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Ky vendim duhet të publikohet edhe në faqen e internetit të shoqërisë. Neni 183 Mbrojtja e të drejtave të kreditorëve 1. Kreditorët, pretendimet e të cilëve janë ngritur përpara datës së publikimit të vendimit për zvogëlimin e kapitalit, kanë të drejtë të marrin garanci të mjaftueshme nga shoqëria për kreditë, që nuk ishin bërë të kërkueshme përpara datës së publikimit të vendimit. Kjo e drejtë mund të ushtrohet vetëm nëse kreditorët kërkojnë garancinë brenda 90 ditëve, pas datës së publikimit. 2. Përpara përfundimit të afatit të përmendur në pikën 1 të këtij neni dhe përpara se kreditorët përkatës të jenë shlyer apo të kenë marrë garanci të mjaftueshme, shoqëria nuk mund të kryejë pagesa në favor të aksionarëve ose falje të detyrimeve për të shlyer kontributet, si pasojë e zvogëlimit të kapitalit. Neni 184 Regjistrimi dhe publikimi i zvogëlimit të kapitalit 1. Administratorët njoftojnë Qendrën Kombëtare të Regjistrimit për zvogëlimin e kapitalit, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Kapitali quhet i zvogëluar, duke filluar nga çasti i regjistrimit të vendimit.

KREU II ZVOGËLIMI I THJESHTËZUAR I KAPITALIT

210

Neni 185 Kushtet 1. Zvogëlimi i kapitalit për mbulimin e humbjeve, si dhe transferimi i fondeve te rezervat kryhen nëpërmjet një procedure të thjeshtuar. 2. Nenet 181, 182 e 184 të këtij ligji janë të zbatueshme edhe për rastin e zvogëlimit të thjeshtuar të kapitalit. Komente: Neni 33 i Direktivës së Dytë lejon një përjashtim nga procedura që mbron kreditorët në rast të zvogëlimit të kapitalit, sipas nenit 32 të Direktivës së Dytë. Neni 185, pika 1, i ligjit e parashikon këtë aspekt: zvogëlimi i kapitalit që synon të mbulojë humbjet apo kalimin e fondeve te rezervat, është në interesin e kreditorëve. Për rrjedhojë, në këtë rast nuk është e nevojshme që ata të mbrohen këtu duke iu dhënë garanci. Procedura e parashikuar në nenin 185 mund të kryhet sipas dispozitave të Statutit ose rregulloreve (shih nenet 135, 161 dhe 154). KREU III ZVOGËLIMI I KAPITALIT ME ANULIM AKSIONESH Neni 186 Kushtet 1. Kapitali mund të zvogëlohet edhe nëpërmjet anulimit të aksioneve. 2. Anulimi i aksioneve lejohet vetëm: a) kur ky veprim është i pranuar nga statuti apo nga një vendim, që ndryshon statutin, i cili është marrë përpara nënshkrimit të aksioneve, që do t'i nënshtrohen anulimit; b) në përputhje me nenin 133 të këtij ligji; c) nëse aksionarët, që i zotërojnë këto aksione, pranojnë anulimin. Parashikimi i statutit nuk është i nevojshëm nëse aksionarët përkatës japin pëlqimin. 3. Anulimi i aksioneve duhet të përmbushë kërkesat e zvogëlimit të zakonshëm të kapitalit. Në këtë rast, vendimi i asamblesë zëvendësohet me vendimin e administratorëve. 4. Pagesa e vlerës së aksioneve të anuluara, në favor të aksionarëve, kryhet në përputhje me dispozitat e nenit 183 të këtij ligji. 5. Dispozitat për zvogëlimin e zakonshëm të kapitalit nuk janë të zbatueshme, nëse aksionet, kontributet e të cilave janë shlyer tërësisht, i kalohen shoqërisë pa kundërshpërblim.

211

6. Vendimi i zvogëlimit të kapitalit i njoftohet për regjistrim Qendrës Kombëtare të Regjistrimit nga administratorët, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Kapitali zvogëlohet, duke filluar nga çasti i regjistrimit të vendimit. Komente: Sipas nenit 186, Statuti mund të parashikojë tërheqjen dhe anulimin e aksioneve në rrethana të caktuara. Kjo gjë, detyrimisht, nënkupton zvogëlim të kapitalit të shoqërisë dhe, për rrjedhojë, normat e përgjithshme për zvogëlimin e kapitalit zbatohen sa kohë që në pikat nga 3 deri në 5 nuk parashikohen pasoja ligjore të posaçme. Duke qenë se aksionarëve, aksionet e të cilëve anulohen, zakonisht, iu shlyhen investimet, praktikisht, këto dispozita nënkuptojnë një riblerje (shlyerje) të aksioneve. Megjithatë, kjo riblerje nuk mund t’i zërë në befasi aksionarët, pasi në Statut mundësia për këtë duhet parashikuar përpara nënshkrimit të aksioneve. Nëse kjo gjë përcaktohet më pas me vendim të Asamblesë së Përgjithshme, miratimi i aksionarëve në fjalë është i nevojshëm (neni 186, pika 2). Shih, gjithashtu, komentet për nenin 80 dhe nenin 133, më sipër. TITULLI VII PRISHJA E SHOQËRISË Neni 187166 Shkaqet e prishjes së shoqërisë 1. Shoqëria aksionare prishet: a) kur mbaron kohëzgjatja, për të cilën është themeluar; b) me përfundimin e procedurave të falimentimit apo në rast të pamjaftueshmërisë së pasurive për të mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit; c) në rast se objekti bëhet i parealizueshëm për shkak të mosfunksionimit të vazhduar të organeve të shoqërisë apo për shkaqe të tjera që e bëjnë absolutisht të pamundur vazhdimin e veprimtarisë tregtare; ç) në rastet e pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë, të parashikuara nga neni 3/1 i këtij ligji; d) kur, si pasojë e humbjeve ushtrimore, kapitalet e veta të shoqërisë janë në vlerë më të ulët se vlera minimale e kapitalit të regjistruar, të përcaktuar sipas nenit 107, të këtij ligji, apo kur vendoset zvogëlimi i kapitalit të regjistruar të shoqërisë nën këtë vlerë minimale dhe hyrja në fuqi e këtij zvogëlimi nuk kushtëzohet me realizimin e një zmadhimi vijues, nëpërmjet të cilit shoqëria të rikapitalizohet me kontribute të reja me

166

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014.

212

vlerë, të paktën, sa vlera e nevojshme për të arritur kapitalin minimal të përcaktuar sipas atij neni; dh) në raste të tjera, të parashikuara në statut; e) në raste të tjera, të parashikuara me ligj; ë) për çdo shkak tjetër të vendosur nga asambleja e aksionarëve. 2. Prishja e shoqërisë si pasojë e një apo më shumë prej shkaqeve të përcaktuara në përputhje me shkronjat "a", "c", "d", "dh", "e" dhe "ë", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga asambleja e aksionarëve me shumicën e parashikuar sipas pikës 1, të nenit 145, të këtij ligji. 3. Në rast mosveprimi të asamblesë së aksionarëve për të vendosur prishjen, sipas rasteve të parashikuara nga shkronjat "a", "c", "d", "dh" dhe "e", të pikës 1, të këtij neni, çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës, në çdo kohë, për të konstatuar prishjen e shoqërisë. 4. Pavarësisht nga parashikimet e sipërpërmendura, ekzistenca e një a më shumë shkaqeve të parashikuara nga shkronjat "a", "c", "d", "dh" dhe "e", të pikës 1, të këtij neni, nuk do të ketë si pasojë prishjen e shoqërisë dhe hapjen e procedurave të likuidimit, nëse përpara vendimit gjyqësor të formës së prerë, të përmendur në pikën 3, të këtij neni, shkaku i prishjes është korrigjuar, nëse është e mundshme të korrigjohet, dhe ky korrigjim është publikuar nga shoqëria në regjistrin tregtar, sipas parashikimeve të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 5. Prishja e shoqërisë, si pasojë e shkaqeve të parashikuara në shkronjën "b", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente për procedurat e falimentimit, kur, në përfundim të këtyre procedurave, të gjitha pasuritë e shoqërisë janë likuiduar për shlyerjen në mënyrë kolektive të detyrimeve ndaj kreditorëve apo kur gjykata kompetente për procedurat e falimentimit vendos rrëzimin e kërkesës për hapjen e procedurës së falimentimit për shkak të pamjaftueshmërisë së pasurisë së shoqërisë për të mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit. 6. Prishja e shoqërisë, si pasojë e shkaqeve të parashikuara në shkronjën "ç", të pikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente, sipas parashikimeve të nenit 3/1 të këtij ligji. Komente: 1.

Aksionarët janë të lirë ta prishin SHA-në sipas dëshirës së tyre.

2. Normat që rregullojnë likuidimin në gjendjen e aftësisë paguese mund të gjenden në nenet 190-205. Në thelb, këto norma zbatohen për të gjitha format e shoqërive. Neni 29 i ligjit nr.129/2014 ndryshoi nenin 187 të ligjit për shoqëritë tregtare me qëllim harmonizimin e shkaqeve të prishjes të SHA-ve me nenet e ngjashme për shoqërinë kolektive dhe komandite (neni 43) dhe për SHPK-të (neni 99).

213

Neni 188 Regjistrimi i prishjes së shoqërisë 1. Administratorët janë të detyruar të regjistrojnë prishjen e shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Nëse prishja bëhet me vendim gjykate, gjykata regjistron vendimin e prishjes ex officio. Neni 189 Likuidimi në gjendjen e aftësisë paguese Me përjashtim të rasteve kur është nisur një procedurë falimentimi, prishja e shoqërisë aksionare ka si pasojë hapjen e procedurave të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese, sipas neneve 190 deri në 205 të këtij ligji.

PJESA VI LIKUIDIMI NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESE Komente: 1. Pjesa VI e ligjit për shoqëritë tregtare përmban dispozita për likuidimin për të gjitha format e shoqërive. Kur ndodh njëri prej rasteve të prishjes së shoqërisë të përcaktuar për katër format e shoqërive (shih nenet 43, 56, 99 dhe 187), shoqëria ndryshon objektivin për të cilin është themeluar. Pas prishjes së saj, objektivi i shoqërisë është likuidimi ose “mbyllja”, në përputhje me nenet 190-205. Me likuidim synohet mbyllja e aktivitetit tregtar të shoqërisë dhe shlyerja e kreditorëve me aktivet e shoqërisë (neni 197, pika 1). Është e qartë se kreditorët duhen mbrojtur, ose përndryshe, investuesit nuk do të investojnë në shoqëritë shqiptare. Në nenin 195, ligji i trajton të drejtat e kërkueshme të kreditorëve duke publikuar të drejtat të papërmbushura, ndonëse kjo kërkon kohë. 2. Megjithëse është me rëndësi që të ekzistojë një ligj i thjeshtuar, ligji përpiqet të krijojë një drejtpeshim të interesave të kreditorëve dhe të ekonomisë shqiptare. Është me rëndësi që të bëhet kujdes për të mos lejuar kërkimin me mashtrim të të drejtave. Për fat të keq, kjo mund të nënkuptojë një vonesë të konsiderueshme për kreditorët dhe aksionarët. Neni 199 u lejon likuiduesve të shpërndajnë disa aktive, nëse kreditori ka dhënë garanci të mjaftueshme. Sidoqoftë, çregjistrimi përfundimtar i shoqërisë nuk mund të ndodhë nëse nuk janë përmbushur të gjitha kërkesat e kreditorëve, përfshirë edhe ato qesharake. Në rast se disponohen më shumë aktive se ç’nevojitet për të shlyer kreditorët, aktivet e mbetura u shpërndahen ortakëve, pronarëve apo aksionarëve (neni 201). Kjo formë likuidimi quhet likuidim në gjendjen e aftësisë paguese, sepse shoqëria është në gjendje t’i shlyejë borxhet e

214

veta gjatë procesit të likuidimit dhe nuk kërkon hapjen e procedurave në gjendjen e paaftësisë paguese (neni 190, pika 1). Nëse, në bazë të pretendimeve të ngritura nga kreditorët, likuiduesit vërejnë se pasuria e shoqërisë tregtare nuk është e mjaftueshme për mbulimin e borxheve të shoqërisë, likuiduesit duhet të kërkojë nisjen e procedurave në gjendjen e paaftësisë paguese (neni 197, pika 3). 3. Për çështje të tjera nga ato që lidhen me vetë procedurën e likuidimit, shoqëria trajtohet sikur të mos jetë prishur (neni 190, pika 2). Megjithatë, shoqërinë e administrojnë likuiduesit nga data e emërimit të tyre (neni 196, pika 1). Likuiduesit emërohen dhe shkarkohen sipas formës përkatëse të shoqërisë që likuidojnë (nenet nga 191 deri në 194). Kufizimet e tagrave të likuiduesve u kundrejtohen të tretëve (neni 196, pika 3). Ligji parashikon që procedura të nisë me ftesën që u bëhet kreditorëve për të depozituar pretendimet e tyre (neni 195) deri në përfundimin e likuidimit (neni 202), pas kryerjes siç duhet të detyrave nga likuiduesit me marrjen e miratimit si të tilla (neni 200). Likuiduesi e merr shpërblimin e tij përpara shpërndarjes së aktiveve të mbetura ortakëve, pronarëve apo aksionarëve (neni 200, pika 1). Ai përgjigjet në cilësinë e administratorit (nenet nga 98 deri në 163 dhe neni 203, pika 2). Procedura e përshpejtuar lejohet, nëse të gjithë ortakët, pronarët apo aksionarët deklarojnë se të gjitha detyrimet e shoqërisë ndaj kreditorëve dhe punëmarrësve të saj janë shlyer (neni 204).

TITULLI I LIKUIDIMI I ZAKONSHËM NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESE Neni 190 Dispozita të përgjithshme 1. Me përjashtim të rasteve kur ky ligj parashikon ndryshe, prishja e shoqërive tregtare ka si pasojë hapjen e procedurave të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese. Nëse shoqëria është në gjendjen e paaftësisë paguese, ajo prishet në bazë të vendimeve të përcaktuara nga pika 5 e nenit 43, pika 5 e nenit 99, dhe pika 5 e nenit 187, të këtij ligji, dhe çregjistrohet nga regjistri tregtar, sipas nenit 51, të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar, pa iu nënshtruar procedurave të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese167 2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë titull, dispozitat e zbatueshme për shoqëritë, që nuk janë prishur, zbatohen edhe për shoqëritë në likuidim e sipër. 3. Nenet 191 deri në 203 të këtij ligji parashikojnë rregullat për procedurën e zakonshme të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese për të gjitha llojet e shoqërive.

167

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 30.

215

Këto shoqëri likuidohen me procedurë të thjeshtëzuar, në përputhje me nenet 204 dhe 205 të këtij ligji. Komente: Neni 30 i ligjit nr.129/2014 e amendoi pikën 1 të nenit 190 të ligjit për shoqëritë tregtare me qëllim harmonizimin e procedurave përkatëse të likuidimit me shkaqet e reja të prishjes së shoqërive kolektive dhe komandite (neni 43, pika 5), SHPK-ve (neni 99, pika 5) dhe SHA-ve (neni 187, pika 5). Neni 191 Emërimi i likuiduesve 1. Në shoqëritë kolektive dhe komandite, likuidimi kryhet nga të gjithë ortakët apo nga një likuidues i emëruar në mënyrë unanime prej tyre. Në rastin kur një ortak ka më shumë se një trashëgimtar, trashëgimtarët emërojnë një përfaqësues të përbashkët. Nëse ortakët nuk i njoftojnë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit faktin se të gjithë ortakët do të jenë likuidues apo nuk emërojnë likuiduesin brenda 30 ditëve nga data e prishjes, atëherë çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës për të caktuar një likuidues. 2. Në shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare, likuidimi kryhet nga likuiduesit e emëruar nga asambleja e përgjithshme. Nëse asambleja e përgjithshme nuk merr një vendim për emërimin e likuiduesve, brenda 30 ditëve pas prishjes, çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës, për të caktuar një likuidues. Dispozitat e pikës 6 të nenit 91 të këtij ligji janë të zbatueshme edhe për këtë rast. 3. Çdo person i interesuar, sipas pikave 1 e 2 të këtij neni, ka të drejtë t'i kërkojë gjykatës zëvendësimin e likuiduesit, sipas vendimit të ortakëve, në përputhje me pikën 1 të këtij neni apo të asamblesë, në përputhje me pikën 2 të këtij neni, nëse paraqet arsye të mjaftueshme për të dyshuar se likuidimi i rregullt i shoqërisë mund të cenohet nga likuiduesit e emëruar si më sipër. Kërkesa duhet të depozitohet në gjykatë brenda 30 ditëve nga data e caktimit të likuiduesit. Neni 192 Emërimi i likuiduesve nga gjykata Gjykata emëron likuiduesin, në rastet kur shoqëria tregtare prishet me vendim gjykate. Neni 193 Shkarkimi i likuiduesve 1. Likuiduesit shkarkohen dhe zëvendësohen me të njëjtat kushte, të parashikuara në dispozitat për emërimin e tyre.

216

2. Paditë, që lidhen me shpërblimin e likuiduesit, në bazë të marrëdhënieve kontraktore me shoqërinë, rregullohen sipas dispozitave ligjore në fuqi.

Neni 194 Regjistrimi pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit 1. Administratorët e shoqërisë i njoftojnë për regjistrim, Qendrës Kombëtare të Regjistrimit të dhënat e likuiduesve të parë dhe tagrat e tyre, për të përfaqësuar shoqërinë, së bashku me dokumentet përkatëse, sipas nenit 43 të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". Likuiduesit depozitojnë nënshkrimin e tyre. Likuiduesit i njoftojnë, gjithashtu, Qendrës Kombëtare të Regjistrimit për regjistrim çdo ndryshim për identitetin dhe tagrat e tyre të përfaqësimit. Emërimi i likuiduesve nga gjykata regjistrohet ex officio, sipas nenit 45 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit". 2. Me hapjen e procedurave të likuidimit, emri i regjistruar i shoqërisë aksionare ndiqet nga shënimi "në likuidim".

Neni 195 Ftesa për kreditorët Likuiduesit duhet të ftojnë kreditorët e shoqërisë për të depozituar pretendimet e tyre për prishjen e saj. Shoqëria e publikon dy herë këtë njoftim, me një interval prej 30 ditësh, në faqen e saj në internet, nëse ka, si dhe në faqen e internetit të Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. Në njoftim duhet deklaruar se pretendimet duhet të depozitohen brenda 30 ditëve nga data e njoftimit të fundit.

Neni 196 Administrimi nga likuiduesit 1. Likuiduesi merr përsipër të drejtat dhe detyrimet e administratorëve nga data e emërimit të tij. 2. Nëse shoqëria emëron më shumë se një likuidues, përveçse kur akti i emërimit parashikon se ata veprojnë veçmas njëri-tjetrit, likuiduesit ushtrojnë bashkërisht të drejtat e detyrimet sipas këtij ligji. Likuiduesit mund të autorizojnë njërin prej tyre të kryejë veprime të një kategorie të posaçme. 3. Kufizimet e tagrave të likuiduesve u kundrejtohen të tretëve, në përputhje me përcaktimet e pikës 2 të nenit 12 të këtij ligji. 4. Likuiduesi u nënshtrohet mbikëqyrjes së ortakëve të tjerë, asamblesë së përgjithshme, këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës. 5. Për likuiduesit nuk zbatohet neni 17 i këtij ligji.

217

Neni 197 Të drejtat e detyrimet e likuiduesit 1. Detyra e likuiduesve është mbyllja e të gjitha veprimeve të shoqërisë, mbledhja e kredive të paarkëtuara dhe e kontributeve të pashlyera, shitja e pasurive të shoqërisë dhe shlyerja e kreditorëve duke respektuar radhën e referimit, sipas nenit 605 të Kodit Civil. 2. Likuiduesi mund të kryejë edhe veprime të reja tregtare, për mbylljen e një veprimi të papërfunduar. 3. "Nëse, në bazë të pretendimeve të ngritura nga kreditorët, sipas nenit 195 të këtij ligji168 likuiduesit vërejnë se pasuria e shoqërisë tregtare, përfshirë kontributet e pashlyera, nuk është e mjaftueshme për pagesën e këtyre pretendimeve, likuiduesit detyrohen ta pezullojnë procedurën e likuidimit e t'i kërkojnë gjykatës përkatëse nisjen e procedurave të falimentimit. 4. Në shoqërinë kolektive e komandite, ortakët përgjigjen për detyrimet e shoqërisë, në përputhje me përgjegjësitë, që ky ligj i cakton secilit, për mbulimin e humbjeve. Nëse një ortak nuk shlyen pjesën e humbjeve që i takon, atëherë ortakët e tjerë detyrohen të paguajnë pjesën e tij në raport me pjesët që secili zotëronte në shoqëri. Ortakët, që kanë shlyer pjesën e ortakut mospërmbushës, kanë ndaj tij të drejtën e regresit. Komente: Neni 31 i ligjit nr.129/2014 ndryshoi pikën 3 të nenit 197 me qëllim korrigjimin e një gabimi material në referimin ndaj tekstit të ligjit.

Neni 198 Bilancet Likuiduesi përgatit një bilanc të gjendjes së shoqërisë në çastin e hapjes së likuidimit dhe një bilanc përfundimtar në çastin e mbylljes së këtyre procedurave. Nëse procedura e likuidimit zgjat më shumë se një vit, likuiduesi përgatit, gjithashtu, pasqyrat financiare vjetore të shoqërisë. Bilancet në shoqërinë kolektive dhe komandite miratohen nga ortakët e tjerë, ndërsa në shoqëritë aksionare apo nga ato me përgjegjësi të kufizuar miratohen nga asambleja e përgjithshme.

168

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 31.

218

Neni 199 Mbrojtja e kreditorëve 1. Likuiduesi nuk mund të shpërndajë aktivet e mbetura të shoqërisë përpara përfundimit të afatit të depozitimit të pretendimeve të kreditorëve, të përcaktuar sipas nenit 195 të këtij ligji.169 2. Nëse një kreditor i shoqërisë, për të cilin likuiduesi është në dijeni, nuk kërkon të drejtat e veta, shumat përkatëse depozitohen pranë gjykatës, ndërsa mallrat depozitohen në një magazinë me shpenzimet e kreditorit. Rregullat e përgjithshme për kontratën e depozitës janë të zbatueshme. 3. Nëse një detyrim nuk mund të shlyhet menjëherë ose nëse është i debatueshëm, aktivet mund të shpërndahen vetëm nëse kreditorit i është dhënë garanci e përshtatshme. Komente: Neni 199 është ndryshuar me nenin 32 të ligjit nr.129/2014 për të shkurtuar periudhën e procedurave të likuidimit. Ky amendament është trajtuar nga QKB në bazë të kërkesës së komunitetit të biznesit që e ka konsideruar procesin e likuidimit tepër të gjatë në rastin e likuidimit të ndërmarrjeve të vogla.

Neni 200 Raporti i likuiduesit, shpërblimi dhe shkarkimi 1. Pas shlyerjes së detyrimeve të shoqërisë ndaj kreditorëve dhe shpërblimit të likuiduesit, së bashku me rimbursimin e shpenzimeve të këtij të fundit për kryerjen e detyrave, aktivet e mbetura u shpërndahen ortakëve ose aksionarëve. 2. Pas shlyerjes së detyrimeve të shoqërisë ndaj kreditorëve, likuiduesit u paraqesin ortakëve të tjerë të shoqërisë kolektive e komandite apo asamblesë së përgjithshme një raport për procedurën e likuidimit, për detyrimet e shlyera dhe për shpërblimin e tij. 3. Nëse ortakët e tjerë në shoqërinë kolektive e komandite apo asambleja e përgjithshme miratojnë raportin, likuiduesit lirohen nga detyra dhe përfitojnë shpërblimin e përcaktuar në raport. 4. Nëse raporti nuk miratohet, likuiduesit mund t'i drejtohen gjykatës me kërkesën për ta shkarkuar nga detyra, si pasojë e përmbushjes në mënyrën e duhur të detyrave. 5. Pas shkarkimit të likuiduesit nga gjykata, ai ka të drejtë të përfitojnë shpërblimin e përcaktuar në raport.

169

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 32.

219

Neni 201 Shpërndarja e aktiveve 1. Pas shlyerjes së detyrimeve ndaj kreditorëve, likuiduesi u shpërndan ortakëve apo aksionarëve aktivet e mbetura, sipas të drejtave që ata kanë në ndarjen e fitimeve, me përjashtim të rastit kur statuti parashikon radhë preference. 2. Pasuritë, që i janë dhënë shoqërisë me qira apo në përdorim, me çfarëdo titulli u kthehen ortakëve apo aksionarëve. Ortakët apo aksionarët nuk kanë të drejtën e dëmshpërblimit në rast shkatërrimi, dëmtimi apo uljeje të vlerës së pasurisë, nëse kjo nuk varet nga veprimi apo mosveprimi i shoqërisë ose ? personave, që kanë vepruar në emër të saj. Neni 202 Përfundimi i likuidimit Pas shpërndarjes së aktiveve të mbetura, likuiduesi e njofton Qendrën Kombëtare të Regjistrimit për përfundimin e likuidimit dhe kërkon çregjistrimin e shoqërisë, në përputhje me seksionin V të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”.

Komente: Kur shoqëria çregjistrohet, ajo e humbet personalitetin juridik. Neni 203 Përgjegjësia e likuiduesit 1. Veprimtaria e likuiduesit nuk mund të kundërshtohet pas çregjistrimit të shoqërisë nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit. 2. Likuiduesit përgjigjen ndaj kreditorëve për dëmet e shkaktuara gjatë procedurës së likuidimit, në përputhje me dispozitat që rregullojnë përgjegjësinë e administratorëve. Nëse ka disa likuidues, ata përgjigjen në mënyrë solidare. Krahas likuiduesve, ortakët e shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar dhe aksionarët përgjigjen ndaj kreditorëve të shoqërisë në mënyrë solidare deri në vlerën që u është shpërndarë. "Kreditorët, të cilët nuk kanë depozituar pretendimet e tyre në afat, sipas nenit 195170 apo kreditorët, për të cilët likuiduesi nuk ka qenë dhe nuk mund të kishte qenë në dijeni, nuk kanë të drejtë të ngrenë padi, sipas fjalisë së parë dhe të dytë të kësaj pike.

170

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 33.

220

3. Paditë e përmendura në pikën 2 të këtij neni duhet të ngrihen brenda 3 viteve pas çregjistrimit të shoqërisë nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit. Komente: Neni 33 i ligjit nr.129/2014 amendoi pikën 2 të nenit 203 me qëllim korrigjimin e një gabimi material në referimin ndaj tekstit të ligjit. TITULLI II LIKUIDIMI I THJESHTËZUAR Neni 204 Kushtet dhe procedura 1. Shoqëria tregtare mund të likuidohet nëpërmjet një procedure të përshpejtuar, nëse kjo vendoset nga të gjithë ortakët apo aksionarët dhe kur këta deklarojnë përpara gjykatës përkatëse se të gjitha detyrimet e shoqërisë ndaj kreditorëve janë shlyer e janë rregulluar të gjitha marrëdhëniet me punëmarrësit. 2. Administratorët, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", njoftojnë për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit vendimin për likuidimin e shoqërisë, nëpërmjet procedurës së thjeshtëzuar. 3. Administratorët janë përgjegjës për dëmin e shkaktuar nga shkelja e detyrave të tyre gjatë likuidimit të thjeshtëzuar. Përveç administratorëve, ortakët apo aksionarët e shoqërisë përgjigjen në mënyrë solidare deri në shumat e marra. 4. Paditë, sipas pikës 3 të këtij neni, duhet të ngrihen brenda 3 viteve nga data e çregjistrimit të shoqërisë nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit. Neni 205 Çregjistrimi pas likuidimit të thjeshtëzuar171 Pas shpërndarjes së aktiveve të mbetura në vijim të procedurës së likuidimit të thjeshtëzuar, administratori njofton Qendrën Kombëtare të Regjistrimit për përfundimin e likuidimit dhe kërkon çregjistrimin e shoqërisë, në përputhje me nenin 49, të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. Komente:

171

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 34.

221

Neni 34 i ligjit nr.129/2014 e riformuloi nenin 205 për qartësuar, me kërkesën e grupeve të interesit, procedurën e likuidimit të thjeshtëzuar që, në rastin e procedurave të likuidimit të thjeshtëzuar, çregjistrimi i shoqërisë t’i kërkohet QKR-së nga administratori, dhe jo nga likuiduesi, pasi likuidimi ka përfunduar sipas procedurave të thjeshtëzuara të parashikuara nga ligji për shoqëritë tregtare.

PJESA VII GRUPIMI I SHOQËRIVE Komente: 1. Ligji për shoqëritë tregtare bën një përmirësim të ri novator të sistemit të grupeve të shoqërive. Nga njëra anë, nenet nga 206 deri në 212 e kanë thjeshtuar qasjen rregullatore ndaj grupimeve, duke marrë në konsideratë 40 vite debat në BE dhe Shtetet Anëtare të saj dhe në një shkallë ndërkombëtare (shih më poshtë aktivitetet e OZHBE-së dhe OKB-së lidhur me këtë) për mënyrën si duhen trajtuar grupimet nga pikëpamja ligjore. Ligjvënësit shqiptarë donin të krijonin një instrument bazuar në detyrimin e përgjithshëm të besnikërisë, që parashikon neni 14, në përputhje me fushat përkatëse ligjore (legjislacioni i BE-së për marrjen nën kontroll të shoqërive) dhe të aftë për të trajtuar efektet negative të marrëdhënieve të pushtetit që lindin në grupimet e shoqërive. Për ta kuptuar këtë ndryshim, është e nevojshme t’i hidhet një vështrimi i shpejtë sfondit të politikave ligjore që përfshihen këtu. 2. Zakonisht, shoqëritë drejtohen në bazë të interesit të tyre ekonomik. Vërehet se ligji e detyron shprehimisht administratorin t’i ushtrojë kompetencat e veta “në interesin më të mirë të shoqërisë si e tërë” (neni 98, pika 1, shkronja “a”, dhe neni 163, pika 1, shkronja “a”). Kemi parë se mirëqenia e vazhdueshme e shoqërisë tregtare duhet të jetë shqetësim i përhershëm i administratorëve dhe përcakton pritshmëritë sociale dhe ligjore ndaj shoqërisë tregtare.172 Maksimizimi i aktiveve të veta të shoqërisë dhe përputhshmëria e kërkesave ligjore nuk është vetëm në interesin e gjithë investuesve (aksionarëve), por, në të njëjtën kohë, dhe në interesin e kreditorëve, të punëmarrësve dhe të sistemit ekonomik në tërësi. Fakti se “interesi i shoqërisë” njeh raste të caktuara të lidhjeve sociale me shoqërinë, nuk e përjashton kërkesën për masa mbrojtëse ligjore kundër përdorimit të aktiveve të shoqërisë nga administratorët në favor të një investuesi të caktuar apo të një të treti. Përputhja e interesave të aksionarëve, kreditorëve, punëmarrësve dhe “publikut” për suksesin ekonomik të shoqërisë individuale mund të dëmtohet, nëse shoqëria bëhet pjesë e një grupimi më të madh shoqërish që mund të mos jenë më të fokusuar tek interesi i shoqërisë individuale, por tek suksesi ekonomik dhe “institucional” i gjithë grupimit, mundësisht në dëm të shoqërisë individuale që i përket grupit. 172

Shih komentet për nenin 98.

222

Nga ana tjetër, ekzistenca e grupimeve të shoqërive tregon se vetë “tregu” i shtyn aktorët ekonomikë që ta fuqizojnë rolin e tyre konkurrues dhe ta përdorin instrumentin e “grupimit” për këtë qëllim. Filialet e shoqërisë ia detyrojnë fuqinë e tyre strukturës së tyre si grupim dhe gamës së gjerë të marrëdhënieve të ndërlidhura. Këto grupime aplikojnë një sistem të vendimmarrjes që lejon politika koherente dhe një strategji të përbashkët nëpërmjet një a më shumë qendrave vendimmarrëse.173 Në shoqëritë ndërshtetërore apo në “ndërmarrjet shumëkombëshe” kjo strukturë vendimmarrëse ka “botën” në qendër të vëmendjes.174 Subjekte të tilla mund të bëhen “institucione” sociale shumë të fuqishme, më të fuqishme se shumë vende-shtete175 dhe mund të çojnë në kufizimin, apo madje, përjashtimin e konkurrencës. Në këtë kuptim, grupimet janë shembull i “mospërsosmërisë” apo “paradoksit” të idesë së tregut. Për rrjedhojë, në një shoqëri që pranon strukturat e ekonomisë së tregut, nuk do të kishte vlerë të bëheshin përpjekje për eliminimin e tyre, meqenëse ato janë një pjesë thelbësore e sistemit. Sidoqoftë, është e qartë se përballja me efektet e padëshiruara politike, sociale dhe ekonomike apo “faktorët e jashtëm”, që këto grupime prodhojnë, dhe nënshtrimi i tyre ndaj kornizave të përshtatshme rregullatore kombëtare dhe ndërkombëtare është një domosdoshmëri. Ndërsa legjislacioni për të drejtat e njeriut, legjislacioni për tregun e punës dhe legjislacioni për mjedisin mund të bëhen instrumente për t’u përballur me problemet politike dhe sociale të këtyre subjekteve176, me rregullimin antitrust, përfshirë kontrollin e bashkimeve të shoqërive dhe masat kundër kufizimeve të konkurrencës dhe konkurrencës së pandershme, synohet që funksionet e tregut të mbrohen nga “prirjet monopolizuese”, thelbësore në grupimet e shoqërive. Synimi i ligjit për shoqëritë tregtare është që të ballafaqohet me një grup tjetër problemesh ligjore, të cilat mund të përmblidhen si më poshtë:   

përdorimi për qëllime të paligjshme apo abuzive të perdes së korporatës, me qëllim qarkullimin e burimeve ndërmjet shoqërive, në dëm të interesave të jashtëm; vendimmarrja në grup, përfshirë kapacitetin për të shtypur interesat e pakicës; mbi të gjitha, legjislacioni tatimor dhe kontabël: vështirësitë lidhur me përkufizimin e njësisë ekonomike të vetme në një mjedis grupimi gjithnjë në ndryshim.

Komisioni i OKB-së për Shoqëritë Ndërshtetërore ose “Grupi i Personave të Shquar”, “The Impact of Multinational Corporations on Development and on International Relations” (“Ndikimi i shoqërive shumëkombëshe në zhvillimin dhe marrëdhëniet ndërkombëtare”) (botim i OKB-së E74 IIA 5), 25; cituar nga J. Dine, M. Blecher dhe M. Koutsis, poshtëshënimi 12, f. 42. 174 J. Dine, po aty, dhe shih J. Janet Dine,“Jurisdictional Arbitrage by Multinational Companies: a National Law Solution?” (“Arbitrazhi juridiksional i shoqërive shumëkombëshe: zgjidhje bazuar në legjislacionin vendas?”) “Journal of Human Rights and the Environment” (“Buletini i të drejtave të njeriut dhe mjedisit”), vol. 3, Nr. mars 2012, f. 44-69. 175 Për shembull, të ardhurat që sigurojnë vetëm shoqëritë “General Motors” dhe “Ford”, të marra së bashku, e tejkalojnë produktin e përgjithshëm të vendit (PPV) të gjithë Afrikës Subsahariane, të marrë së bashku, ndërsa pesëdhjetenjë nga njëqind ekonomitë më të mëdha janë korporata. Numri i shoqërive ndërshtetërore shënoi një rritje të ndjeshme nga 7.000 në vitin 1970 në 40.000 në vitin 1995. Këto shoqëri dhe filialet e tyre të huaja, afërsisht 150.000, përbëjnë pjesën më të madhe të kapacitetit industrial, të njohurive teknologjike dhe të veprimeve financiare ndërkombëtare në botë. 176 Shih J. Dine, “Company Law, International Trade and Human Rights” (“Legjislacioni për shoqëritë tregtare, tregtia ndërkombëtare dhe të drejtat e njeriut”), (Shtypshkronja e Universitetit të Kembrixhit, 2005), f. 151-175. 173

223

3. Janë bërë shumë përpjekje për të dhënë një përkufizim të parametrave të “grupimit” me qëllim kundërshtimin e vendimeve të paligjshme në çdo vend, ku grupimi kryen aktivitete me rëndësi. Për shkak të këtyre vështirësive, BE-ja nuk e ka ndjekur finalizimin e propozimit të saj për një Direktivë të Nëntë për Grupimet e Shoqërive.177 Qëndrimi ligjor i BE-së është bërë “pragmatik”, duke trajtuar fusha të veçanta problematike të grupimeve të shoqërive, si: raportimi financiar vjetor i grupimit dhe marrja në pronësi e kuotave të rëndësishme në shoqëri të tregtuara në publik përmes ofertave publike për blerje të shoqërive. 178 Po kështu, hartuesit e ligjit për grupimet të ligjit të ri për shoqëritë tregtare kanë përdorur përvojën rregullatore dhe praktike lidhur me dukurinë e grupimeve në BE dhe gjetkë, si një “përmbledhje instrumentesh” rregullatore, në mënyrë që t’u jepet zgjidhje problemeve që lindin këtu. “Një vështirësi e mirënjohur dhe kryesore sa i takon llogaridhënies së shoqërive shumëkombëshe, është ajo e ‘arbitrazhit juridiksional’. Shpeshherë, në rastin e rreziqeve mjedisore, një shoqëri mëmë mund të veçojë dhe t’i kalojë jashtë vendit aktivitetet tregtare me risk apo të pista. Çështja shtrohet se, kur shkelja lidhet me mjedisin, në përgjithësi, për shoqërinë bijë nuk bëhet padi në gjykatë ngaqë ajo ndodhet në një shtet pa stabilitet politik dhe/ose pa rregullim të efektshëm të mjedisit apo pa praktika të efektshme të zbatimit të ligjit, ose ngaqë shoqëria bijë mund të lihet pa mjete financiare nga shoqëria mëmë dhe të vihet në rrezik të paaftësisë paguese. Ndërkohë, ndaj shoqërisë mëmë nuk mund të ngrihet padi, ngaqë çdo shoqëri e grupimit shumëkombësh është e ndërtuar në mënyrë të tillë që të jetë plotësisht më vete. Për më tepër, çdo territor e ka të kufizuar fushën e juridiksionit, ndërkohë që, në të vërtet, çdo shoqëri e grupimit shumëkombësh izolohet nga përdorimi i “perdes së korporatës” që i izolon shoqëritë në përbërje të grupimit. Në këtë kuptim, shoqëria shumëkombëshe bëhet një objektiv veçanërisht i ndërlikuar për ta ngarkuar me përgjegjësi: nuk ekziston ndonjë subjekt ‘shoqëri shumëkombëshe’, si i tillë. Por ndërtimi i një forme të ‘përgjegjësisë së ndërmarrjes’, teorikisht, do të nënkuptonte se e gjithë ndërmarrja shumëkombëshe mund të çohej në gjykatë si pjesë e një padie të njëkohshme, duke e bërë më të thjeshtë që anëtarët e këshillit të çdo shoqërie të detyrohen t’i respektojnë standardet e integritetit mjedisor dhe çdo detyrim përkatës të besnikërisë.”179 Ligji nr.9901 për shoqëritë tregtare e strukturon dukurinë e grupimeve si më poshtë: a) Kur përkufizuan formën e parë të marrëdhënies mëmë-shoqëri e kontrolluar grup kontrollues, ligjvënësit shqiptarë morën në konsideratë përvojën e të drejtës Po aty, 57-59. Një ndikim të madh në këtë propozim pati “Konzernrecht” (“e drejta e grupimit”) gjerman, që përpiqet të favorizojë marrëveshjet e dominimit dhe të diskriminojë grupimet de facto. Pavarësisht nga referimi ndaj dy rasteve të krijimit të grupimeve, Ligji i ri “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” nuk e ka zbatuar këtë vlerësim. 178 Direktiva për ofertat për marrjen nën kontroll të shoqërive u finalizua në vitin 2003. Siç thuhet në Hyrjen e botimit të parë të Shpjeguesit të Ligjit (2009), në faqen 5 e në vijim, ligjvënësit shqiptarë vendosën të mos i përfshinin këto dispozita, meqenëse tregu i rregulluar i letrave me vlerë, që është në prag të krijimit, ka dinamikën e vet që mund të rregullohet në mënyrë më të përshtatshme me një ligj të posaçëm, të ngjashëm me zgjidhjen e bërë për Shtetet e tjera Anëtare (si rasti i Gjermanisë). 179 J. Dine,“Jurisdictional Arbitrage by Multinational Companies: a National Law Solution?” (“Arbitrazhi juridiksional i shoqërive shumëkombëshe: zgjidhje bazuar në legjislacionin vendas?”) “Journal of Human Rights and the Environment” (“Buletini i të drejtave të njeriut dhe mjedisit”), vol. 3, Nr. mars 2012, f. 44-69, f. 44. 177

224

gjermane për grupimet (“Konzernrecht”) dhe të juridiksioneve të tjera lidhur me “ndikimin kontrollues” ose “dominimin”. Për të përcaktuar nëse një filial “sillet e vepron sipas orientimeve ose udhëzimeve” të shoqërisë mëmë, neni 207, pika 1, nuk përcakton se ky kontroll bazohet në zotërimin e aksioneve, projektmarrëveshjet apo ndikimin (ekonomik) de facto. Në këtë aspekt, ligji i ri e tejkalon qasjen gjermane që ka hasur në vështirësi të mëdha për shkak të konceptit kufizues bazë të saj të pranimit të rregulloreve të posaçme për grupimet vetëm në ato raste kur ndikimi apo kontrolli dominues kanalizohen përmes marrëdhënies së zotërimit të aksioneve (dhe kontratës).180 Qasja shqiptare pranon se njëri prej faktorëve më të rëndësishëm, që përcakton ekzistencën e një marrëdhënieje të rëndësishme ndërmjet shoqërive, është fluksi i mjeteve monetare dhe jo struktura e aksioneve, dhe për rrjedhojë, përdor konceptin e dominimit pa iu referuar pronësisë së konsiderueshme dhe të drejtave të votës.181 Një dominim i tillë ekonomik në vendimmarrje mund të rezultojë në një aplikim që, gjithashtu, përfshin marrëdhënie, si: franshiza ose lloje të tjera të furnizimit apo shpërndarjes, lidhja e kontratave me të tretët për disa funksione të caktuara të biznesit apo sistemet e kontrollit të cilësisë që, “në sipërfaqe”, përdorin instrumentin e kontratës, por, “në realitet”, ngrenë organizata që mund të trajtohen sipas parametrave të grupimeve.182 Nga ana tjetër, qasja që ndjek ligji nr.9901, është më kufizuese se koncepti gjerman, pasi nuk mjafton që të ekzistojë mundësia e kontrollit bazuar në zotërimin e aksioneve, projektmarrëveshjet apo ndikimin de facto. Kontrolli, faktikisht, duhet ushtruar përmes “orientimeve apo udhëzimeve” konkrete që jo vetëm realizohen një apo disa herë, por kërkojnë një shkallë të caktuar përsëritjeje: shoqëria e kontrolluar duhet “të mësohet” të veprojë në përputhje me to. Duket se ky është një përgjithësim i rregullës gjermane de facto për grupimet, sipas të cilës mund jepen udhëzime të veçuara për sa kohë që disavantazhet e krijuara prej tyre për shoqërinë e kontrolluar kundërshpërblehen brenda një viti, pika 311 e në vijim, ligji gjerman për aksionet (“Aktiengesetz”). Në këto kushte, “e drejta” e mëmës për t’i dhënë udhëzime dhe për të administruar grupimin “në mënyrë të unifikuar” nuk njihet. Kjo e drejtë u jepet vetëm atyre mëmave që lidhin kontrata me bazë grupimin me shoqëritë e kontrolluara të tyre (pika 291 e në vijim, ligji gjerman për aksionet). Vetëm në këtë rast, ligji gjerman zbaton rrjedhojat ligjore që ligji nr.9901 për shoqëritë tregtare ua rezervon grupeve kontrolluese të përcaktuara në nenin 208: 180

Shih U. Eisenhardt, poshtëshënimi 73, f. 482 e në vijim. Shih, gjithashtu, J. Dine, M. Blecher dhe M. Koutsis, poshtëshënimi 12, f. 181. 182 Bachner, Schuster dhe Winner, “Critique of the Legal Capital Concept” (“Kritikë e konceptit të kapitalit ligjor”) në “The New Albanian Company Law” (“Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare”), 2009, f. 103, vlersësojnë se, ndërsa dispozitat për grupimet (207-2212) synojnë të kufizojnë konfliktet e mundshme të interesit ndërmjet shoqërive në një grup, “nuk qëllojnë në shenjë, dhe praktikisht, e bëjnë konceptin e grupimeve mosfunksional”. Ky koment tregon qartë mungesë të perceptimit të fuqisë së shoqërive shumëkombëshe, të dëmit që shkaktojnë në mjedis, të shkeljeve të legjislacionit për tregun e punës, dhe madje, të shkeljeve të të drejtave të njeriut. 181

225

dëmshpërblimi i humbjeve vjetore, e drejta e aksionarëve për t’ia shitur shoqërisë aksionet e tyre dhe e drejta e kreditorëve për të kërkuar garanci. Me fjalë të tjera, dhe nga këndvështrimi gjerman, qasja shqiptare shmang disavantazhet që ka sistemi gjerman në praktikë, dhe përpiqet të krijojë avantazhet e veta: kontrolli de facto i vazhdueshëm, pavarësisht se ku bazohet, lejohet dhe sjell pasojat juridike (dëmshpërblimin e humbjeve vjetore, të drejtën e aksionarëve për t’ia shitur shoqërisë aksionet e tyre dhe të drejtën e kreditorëve për të kërkuar garanci), të cilat ligji gjerman ua rezervon marrëdhënieve kontraktore.183 Sigurisht, arsyeja e këtij trajtimi juridik nuk është ndëshkimi i mëmës për administrimin e vazhdueshëm të shoqërisë së kontrolluar (në kuadër të grupimit). Po kështu, nuk quhet e mirëqenë që, automatikisht, administratorët e shoqërisë mëmë nuk i respektojnë interesat e shoqërisë së kontrolluar. Koncepti që zbatohet këtu, është thjesht se “administrimi i jashtëm” duhet të ecë paralelisht me mjetet e mbrojtjes dhe garancisë që krijohen për shoqërinë “si e tërë” (dëmshpërblimi i humbjeve), për aksionarët (e drejta e shitjes së aksioneve shoqërisë) dhe për kreditorët (e drejta për të kërkuar garanci). b) Këtu merr rol specifik forma e dytë e marrëdhënieve të grupimeve. Direktiva e Katërt 78/660/KEE për bilancin vjetor të shoqërisë dhe neni 1 i Direktivës së Shtatë 83/349/KEE për bilancin e konsoliduar (të grupimit) përdorin një koncept të grupimit që ligji i ri për shoqëritë tregtare e aplikon, në vija të përgjithshme, në përkufizimin e vet të “grupit influencues” (neni 207, pika 2). Megjithatë, pragu i parashikuar u referohet në vija të përgjithshme standardeve që përfshihen në Direktivën 2004/25/KE për marrjen nën kontroll të shoqërive dhe varianteve të saj të transpozuara në disa Shtete Anëtare (si në rastin e Gjermanisë184); referuar marrëdhënieve me grupin influencues, neni 207, pika 2, parashikon që, në bazë të pjesës së kapitalit të zotëruar në një shoqëri tjetër, ose në bazë të një marrëveshjeje me atë shoqëri, shoqëria mëmë të ketë të drejtën të emërojë të paktën 30 për qind të administratorëve, të anëtarëve të këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës, apo të zotërojë të paktën 30 për qind të totalit të votave në Asamblenë e Përgjithshme. Në grup influencues, administrimi i vazhdueshëm i shoqërisë së kontrolluar (dhe i grupit) nuk quhet i mirëqenë. Megjithatë, ka të ngjarë që të ndodhë një ndërthurje e të dyja formave. Një shoqëri që zotën atë që, zakonisht, quhet “kuota kontrolluese” prej 30 për qind të aksioneve, ka shumë të ngjarë ta drejtojë shoqërinë e kontrolluar përmes udhëzimeve të vazhdueshme. Sidoqoftë, nuk 183

Për shumë vite, Gjykata Federale Gjermane i aplikoi këto rrjedhoja ligjore për grupimet e SHPK-ve, që nuk parashikohen nga legjislacioni i shkruar gjerman. Gjykata Federale zbatoi legjislacionin për SHA-të edhe për grupimet me kontratë, domethënë, ajo njohu të drejtën e mëmës për të ushtruar pushtet kontrollues dhe detyrimet që përmenden më lart në tekst. Mirëpo, gjatë kësaj kohe, Gjykata Federale e ka ndryshuar jurisprudencën e saj. Qasja që zbaton tani Gjykata bazohet në detyrimin e besnikërisë, i ngjashëm me atë që përdor ligji shqiptar për llojin e dytë të grupimeve të shoqërive. Për këtë, shih U. Eisenhardt, shënimi 73, f. 495 e në vijim, dhe “Përmbledhje e jurisprudencës së Gjykatës Federale”, vëllimin 149, f. 10 e në vijim, “Bremer Vulkan” (BGHZ 149, f. 10 e në vijim). 184 Shih pikën 29 (2) të dokumentit “Wertpapiererwerbs- und Übernahmegesetz (WpÜg)” të vitit 2001.

226

është përgjegjësia “e ngushtë” e shoqërisë mëmë që ligji synon në rastin e dytë. Me strukturën e grupit influencues, ligji njeh mundësinë që shoqëria mëmë të ushtrojë çfarëdolloj influence mbi shoqërinë e kontrolluar dhe mbi grupin; apo, thënë ndryshe, ligji e quan të mirëqenë që politikat tregtare të shoqërisë mëmë do të përfshijnë, në një farë mënyre, çdo shoqëri të kontrolluar dhe grupimin në tërësi. Kjo është ajo që mund të pritet nga një administrim i arsyeshëm i grupimit. Kjo mund të rezultojë edhe në atë që shoqëritë e kontrolluara të veprojnë si qendra fitimi (disi) të pavarura. Këtu, ligji trajton gjithë kompleksitetin e marrëdhënieve të grupimeve. Ligji njeh se këto marrëdhënie përcaktohen nga strategjitë e biznesit që hartojnë administratorët e shoqërisë mëmë. Për rrjedhojë, ligji parashikon një “standard sjelljeje” specifik ose një “standard besimi” për përfaqësuesin e mëmës, që është një paketë e trefishtë detyrimesh të besnikërisë që bashkon një paketë të trefishtë interesash të grupimit me qëllim shmangien e efekteve negative të brendshme apo të jashtme. Sipas nenit 209, pika 1, këto interesa dhe detyrimet përkatëse janë: 

 

detyrimet e besnikërisë të përfaqësuesit të shoqërisë mëmë, që ka për detyrë të realizojë interesat e shoqërisë mëmë. Këto rrjedhin nga detyrimet e përgjithshme të besnikërisë të parashikuara nga nenet nga 14 deri në 18 dhe nga detyrimet e posaçme të besnikërisë, kujdesit dhe aftësisë që parashikojnë për administratorët nenet 98 dhe 163; detyrimi i besnikërisë për të marrë në konsideratë interesat e grupimit të shoqërive si i tërë; detyrimi i besnikërisë për të marrë në konsideratë interesat e shoqërisë së kontrolluar.

Sa i takon shkeljes së detyrimit, në këtë rast, neni 209, pika 2, parashikon që përfaqësuesit e shoqërisë mëmë vlerësohen se kanë shkelur detyrimin e besnikërisë, nëse administratorët e pavarur nuk do të kishin marrë atë vendim. Ky standard i jep mundësi gjykatës të marrë në shqyrtim të gjitha aspektet e një vendimi biznesi. Për shembull, një anëtar i pavarur i këshillit, ndoshta, do t’i kishte pranuar avantazhet e një vendimi të grupit edhe sikur ky vendim t’i kishte shkaktuar disavantazhe për momentin. Në kushtet e grupimit, anëtarët e këshillit të shoqërisë së kontrolluar nuk mund të bëjnë gjë tjetër veçse të respektojnë pjesëmarrjen e shoqërisë së tyre në grupim, nëse kjo është e dobishme për shoqërinë e kontrolluar. Për rrjedhojë, interesi i shoqërisë së kontrolluar (pika 3 e nenit 209) mund të ndryshojë në kontekstin e interesit të grupimit, për sa kohë që shoqëria e kontrolluar fiton një status të veçantë në grupim dhe i sheh interesat dhe përfitimet e veta të lidhura me grupimin në tërësi. Kjo duhet njohur kur parashikohet për çdo rast specifik se çfarë do të kishte bërë apo çfarë nuk do të kishte bërë një anëtar i pavarur i këshillit. Pasojat e shkeljes së detyrimit të administratorëve të shoqërisë mëmë dhe të shoqërisë së kontrolluar (pra, administratorët dhe, në disa raste, këshillat e administrimit ose këshillat

227

mbikëqyrës) parashikohen në nenin 210. E drejta për padi derivative parashikohet në nenin 211. Më së fundi, nëse mëma zotëron 90 për qind ose më shumë të aksioneve të shoqërisë së kontrolluar, zotëruesit e aksioneve të mbetura kanë të drejtë t’i kërkojnë mëmës t’ua blejë letrat me vlerë me çmimin e tregut, brenda 6 muajve nga kërkesa (neni 212). Edhe sikur shoqëria mëmë të mos japë udhëzime, mundësia e “influencës së jashtme të plotë”, e përfaqësuar nga një shumicë e tillë, mund të mjaftojë si arsye që një aksionar të kërkojë të ushtrojë të drejtën e shitjes së aksioneve të tij aksionarit të madh. Kjo e drejtë e shitjes së aksioneve aksionarit të madh ka më shumë avantazhe se ajo që parashikon Direktiva Evropiane 2004/25/KE për marrjen nën kontroll të shoqërive: aksionarët kanë të drejtë t’i shesin aksionet e tyre në çdo çast, jo vetëm në çastin kur është marrë në pronësi kuota kontrolluese. Komentet që bëhen më lart, tregojnë se normat e lirshme për grupet influencues pritet që të nxisin grupimet që garantojnë një drejtpeshim ndërmjet interesit të rrjetit dhe interesit të një shoqërie individuale brenda këtij rrjeti, duke ruajtur një pavarësi të konsiderueshme në shoqëritë e kontrolluara të tyre pa ua nënshtruar ato udhëzimeve të vazhdueshme apo pa ushtruar një ndikim të dëmshëm në një rast të vetëm. Zbatimi i paketës së trefishtë të detyrimeve të besnikërisë çon në një koncept të “miradministrimit të grupimit”, që për administrimin e grupit zbaton standardet e organizimit dhe përgjegjësisë së një shoqërie individuale. Kujtojmë, këtu, standardet që kemi trajtuar për detyrimet e anëtarëve të këshillit (komentet për nenin 98): tani, ato zbatohen në kushtet e “rrjetit” të grupit: anëtarët e këshillit të shoqërisë mëmë përgjigjen për “keqadministrimin organizativ” nëse, gjatë krijimit dhe drejtimit të grupit, nuk marrin në konsideratë siç duhet si “interesat e tërësisë”, ashtu dhe “tërësinë e interesave”. Mostrajtimi i këtyre interesave në nivel grupi, për shembull, mosbërja e konsultimeve me punëmarrësit për riorganizimin e grupit do përbënte, në këto kushte, një shkelje të detyrimit (“për rrjetin”). 4. Mirëpo, kjo qasje e re për grupet, që përfshin ligji shqiptar për shoqëritë tregtare, ka edhe disa kufizime që burojnë nga një drejtpeshim i kujdesshëm i gjithë interesave të përfshirë. Dispozitat për grupet nuk duhen të jenë aq të rrepta sa t’i largojnë investuesit (e huaj). Ngritja e grupimeve mund të ketë avantazhe për mjedisin ekonomik në vend. Ligji nuk duhet ta ndëshkojë këtë, por të parashikojë publikimin dhe shmangien e efekteve negative të brendshme dhe të jashtme. Për rrjedhojë, nuk mund të përjashtohet që ndikimi serioz i një shoqërie tek një tjetër ekziston edhe pa u ushtruar kontrolli i parashikuar në nenin 207, pika 1, apo edhe pa pasur një kuotë kontrolluese (votash) në përputhje me nenin 207, pika 2. Mirëpo, kjo nuk do të thotë se shoqëria e kontrolluar, pronarët apo aksionarët dhe kreditorët e saj nuk janë të mbrojtur. Në rastin e dëmeve të shkaktuara nga një “mëmë” (e rreme) ndaj “shoqërisë së kontrolluar” (të rreme), paditë për dëmshpërblim mund të bazohen në shkeljen e detyrimit të përgjithshëm të besnikërisë ndërmjet pronarëve apo aksionarëve të “shoqërisë së kontrolluar” (nenet nga 14 deri në 18), në shkeljen e detyrimit të administratorëve të “shoqërisë së kontrolluar” ose në dispozitat e përgjithshme të Kodit Civil për kontratat dhe

228

detyrimet jashtëkontraktore. Ortakët, aksionarët dhe kreditorët mund të ushtrojnë të drejtat e parashikuara nga nenet nga 91 deri në 94 dhe nga 150 deri në 153. Një kufizim tjetër rrjedh nga fakti se, për shkak të përpjekjes që bën për të gjetur drejtpeshimin e duhur për sistemin e tanishëm ekonomik shqiptar, dispozitat e ligjit të ri për grupet aplikohen vetëm për shoqëritë; ato nuk zbatohen për shoqëritë e thjeshta dhe për personat fizikë, përfshirë tregtarët. Në këtë aspekt, ligji ndjek pararendësin e tij, ligjin Nr. 7638 (shih nenin 217 të ligjit Nr. 7638). Ky, nga njëra anë, është një kufizim i rëndësishëm meqenëse një person i vetëm apo si tregtar mund të zotërojë mjete dhe pushtet ekonomik të mjaftueshëm për të dominuar drejtimin e një shoqërie, dhe për këtë mund të përdoren edhe shoqëritë e thjeshta. Megjithatë, duket se shoqëritë e thjeshta në Shqipëri nuk mund të jenë ortakë apo aksionarë të një shoqërie tjetër, meqenëse nuk janë “persona” investues: edhe pas regjistrimit, ato nuk e fitojnë personalitetin juridik (shih, më lart, komentet për nenin 22);185 edhe për një person apo tregtar, i cili është një aksionar i konsiderueshëm (dhe administrator) apo “zotëron” një kuotë të konsiderueshme përmes të tjerëve (shih pikën 3 të nenit 207), zbatohen detyrimet e besnikërisë të përmendura më lart dhe dispozitat e përgjithshme të Kodit Civil. Objekti i këtyre kufizimeve bëhet më i qartë nëse marrim në konsideratë një aspekt tjetër të normativave të grupeve, që janë diskutuar në ato sisteme ligjore në të cilat “mëma” mund të jenë edhe personat fizikë, tregtarët dhe shoqëritë e thjeshta, siç është rasti i Gjermanisë. Është pranuar gjerësisht nga Gjykata Federale dhe nga doktrina ligjore se një “person” (person fizik, tregtar, shoqëri e thjeshtë apo shoqëri) mund të jetë “mëmë” vetëm nëse zotëron një kuotë të konsiderueshme të aksioneve dhe nëse ka interesa të tjera tregtare jashtë “shoqërisë së kontrolluar”, që janë arsye e mjaftueshme për të pritur se interesat e “shoqërisë së kontrolluar” do të dëmtohen në favor të interesave të jashtëm. Me fjalë të tjera, as një shoqëri, që ka një numër të konsiderueshëm të aksioneve të një shoqërie tjetër, nuk bëhet “mëmë” e saj, me rrjedhojat e parashikuara nga dispozitat për grupimet, nëse nuk ekzistojnë konflikte interesi që rrjedhin nga fakti se ajo e drejton aktivitetin tregtar vetë, ose ka aksione në një shoqëri tjetër (të tretë). Ligjvënësit shqiptarë nuk e zbatuan këtë qasje dhe zgjodhën një rregull të përcaktuar qartë që, gjithashtu, është tërësisht praktike: sa u takon shoqërive (shoqërive kolektive dhe komandite, SHPK-ve dhe SHA-ve, neni 3), quhet e mirëqenë se interesa të tillë të jashtëm ekzistojnë. Sa u takon individëve dhe tregtarëve aktualisht në Shqipëri, ligji e quan të mirëqenë se, zakonisht, interesi i tyre i jashtëm nuk është aq i fuqishëm sa të bëhet i nevojshëm zbatimi i dispozitave për grupimet. Këto të fundit vlejnë edhe për shoqërinë e thjeshtë që, megjithatë, mund të jetë “mëmë” në një grup kontrollues që, de facto, ushtron kontroll edhe pse ndalohet të jetë person juridik, dhe për rrjedhojë, ortake apo aksionare. Edhe në këtë rast, ligji e konsideron mundësinë se ato mund të përdoren për ngritjen e grupeve, aq të vogël sa që nuk mjafton për t’ua nënshtruar shoqëritë e thjeshta 185

Në sistemin gjerman, një shoqëri e thjeshtë mund të luajë edhe rolin e pjesëmarrësit në një organizatë tjetër. Kjo për shkak të statusit të saj gjysmë-autonom që i lejon të ketë të drejta dhe detyrime. Shih U. Eisenhardt, poshtëshënimi 73, f. 50 e në vijim.

229

dispozitave për grupimet. Për më tepër, dispozitat për shoqëritë kolektive janë bërë aq të qarta dhe të thjeshta për t’u zbatuar sa që ka shumë të ngjarë që forma e shoqërive kolektive të përdoret për shoqëri të tilla “holding” (shih më poshtë). E fundit, për nga radha por jo për nga rëndësia, normat e përgjithshme të sipërpërmendura konsiderohen si të mjaftueshme për të trajtuar çdo rast abuzimi. Megjithatë, nuk mund të përjashtohet mundësia që gjykatat t’i zbatojnë dispozitat për grupimet në rastin e individëve, tregtarëve dhe shoqërive të thjeshta, edhe në ato raste që nuk parashikohen nga ligji, nëse bëhet e qartë se këto forma ligjore janë përdorur për të shmangur zbatimin e normativave për grupimeve gjatë krijimit të grupimit sipas parashikimeve të ligjit; dhe nëse detyrimet e përgjithshme të besnikërisë dhe ato që u kërkohen administratorëve konsiderohen si të pamjaftueshme për të trajtuar konstelacionet tipike të grupimeve. Krijimi i një legjislacioni të pashkruar për grupimet e SHPK-ve nga Gjykata Federale është një shembull i mirë se një zgjerim i tillë i zbatimit mund të bëhet lehtësisht. Në këtë aspekt, duhen mbajtur parasysh komentet për nenin 14. Ndonëse dy “zgjerime me shkrim të zbatimit” mund të gjenden në vetë ligjin gjerman: neni 206 i shtrin kërkesat për informim lidhur me zotërimin e aksioneve për “personat”. Ndër ta përfshihen individët dhe tregtarët. Neni 213 i shtrin dispozitat për grupimet edhe për autoritetet publike që mund të zotërojnë kuota madhore aksionesh në shoqëritë private. Sigurisht, në këtë rast, pushteti (ekonomik) i shtetit njihet si konflikt i mundshëm interesi, që duhet “monitoruar” duke zbatuar dispozitat për grupimet. Shih komentet për nenin 213. 5. Më në fund, vijmë te një aspekt i grupimeve që doli në pah gjatë procesit të konsultimeve teksa përgatitej ligji. Disa prej atyre që morën pjesë në këtë proces shprehën mendimin se ligji i mëparshëm nr.7638 nuk i mbulonte shoqëritë tip “holding”, dhe tani, dispozitat e reja për grupimet duhet ta rregullojnë këtë dukuri në mënyrë përfundimtare dhe të përshtatshme. Mirëpo, kuptimi i këtyre shoqërive tip “holding” ishte i diskutueshëm. Dëshirojmë që, këtu, të paraqesim këto dallime: Pikë së pari, nenet nga 207 deri në 211, sigurisht, i trajtojnë shoqëritë “holding” në kuptimin më të gjerë të tyre, domethënë, si shoqëri që mbajnë kuota të mëdha në shoqëri të tjera. Nenet 207-211 pasqyrojnë aspekte të ndryshme të debatit evropian, amerikan dhe ndërkombëtar lidhur me këto grupime shoqërish. Megjithatë, nuk ka rëndësi si është formuar dhe organizuar shoqëria që vepron si shoqëri mëmë. Për shembull, mëma mund të jetë një shoqëri kolektive ose komandite që krijohet nga dy shoqëri që bashkojnë kuotat e tyre në një “shoqëri të kontrolluar” dhe vendosin t’i administrojnë këto kuota dhe, për rrjedhojë, edhe shoqërinë e kontrolluar, përmes kësaj shoqërie kolektive ose komandite, në mënyrë të përbashkët. Kjo është forma klasike e një shoqërie “holding” në kuptimin e ngushtë të fjalës. Shoqëritë ortake mund të vendosin lirisht në Statut si duan ta organizojnë një shoqëri kolektive “holding” të tillë. Fokusi i dispozitave për grupimet është tjetër, domethënë, janë pasojat ekonomike dhe juridike të marrëdhënieve të tilla “piramidale” apo “në rrjet” dhe konfliktet e interesit të lidhura me to. Në pikëpamjen tonë, nenet 207-211 ofrojnë mbulim të mjaftueshëm.

230

6. Jurisprudenca e kohëve të fundit për grupimet e shoqërive duhet parë në një kontekst global. Studimet e kohëve të fundit tregojnë se edhe vende të tjera po ndjekin shembullin shqiptar; Anker-Sorensen shkruan: “Në kuadrin e brendshëm, në disa vende hasen qasje të parashikuara në ligj. Zakonisht, perceptimi është se ‘Konzernrecht’-i gjerman përfaqëson legjislacionin më të sofistikuar për përgjegjësinë e grupimit, që parashikon standarde të përcaktuara shprehimisht për përgjegjësinë e shoqërisë mëmë.186 Ky legjislacion ka influencuar edhe legjislacionet e Brazilit (1976),187 Portugalisë (1986),188 Hungarisë (1988),189 Sllovenisë (1993),190 Shqipërisë (2008)191 dhe Turqisë (2012).192”.193 7. Për një vlerësim të legjislacionit shqiptar për grupimet e shoqërive, duhen marrë në shqyrtim të gjitha risqet për aktivitetet e shoqërisë. “Për të ushtruar aktivitet tregtar si një grupim i efektshëm dhe efikas kërkohen politika për mbarë biznesin. Ndërsa grupe të ndryshme shoqërish tregtare ushtrojnë aktivitet si njësi më vete sa i takon administrimit të përditshëm, ku përgjegjësia përkatëse u takon administratorëve përkatës të tyre, shoqëria mëmë – më saktë, organet e shoqërisë mëmë – kanë detyrën që të hartojnë dhe të vënë në

“Aktiengesetz” i vitit 1965; për grupimet kontraktore në Gjermani shih “AktG”, neni 302, pika 1, i përkthyer në H. Schneider dhe M. Heidenhain, “The German Stock Corporation Act: Bilingual Edition with an Introduction to the Law” (“Ligji gjerman për shoqëritë aksionare: botim dygjuhësh i pajisur me një hyrje për ligjin”) (2000), 275-276; për grupet de facto në Gjermani, shih “AktG”, neni 311, pika 1, dhe 317, pika 1, i përkthyer në H. Schneider dhe M. Heidenhain, “The German Stock Corporation Act: Bilingual Edition with an Introduction to the Law” (“Ligji gjerman për shoqëritë aksionare: botim dygjuhësh i pajisur me një hyrje për ligjin”) (2000), 287, 293-294, krahaso R. Reich-Graefe, “Changing Paradigms: The Liability of Corporate Groups in Germany” (“Ndryshimi i modeleve: përgjegjësia e grupimeve të shoqërive tregtare”), “Connecticut Law Review” (2005) 37, 791; në këtë skemë përgjegjësie trajtohen vetëm aksionarët e shoqërive mëmë në shoqëritë aksionare dhe jo aksionarët individualë. Për grupimet që kanë shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, shih më poshtë tek qasja gjyqësore e brendshme. 187 V. Vizziotti, E. Wendling, L. Vaz Ferreira dhe O. Quirico, “Sustainable Companies under Brazilian Regulation: A Substantive and Procedural Overview” (“Shoqëritë tregtare të qëndrueshme në kuadrin rregullator brazilian: informacion për përmbajtjen dhe procedurat”) (2012), Projektdokument i siguruar nga autori. 188 “Còdigo das Sociedades Comerciais” i vitit 1986, neni 501, shih J. E. Antunes, “The Law of Corporate Groups in Portugal” (“Ligji për grupimet e shoqërive tregtare në Portugali”), 29. 189 Neni 56, pika 3, shkronja "c”, i ligjit për shoqëritë tregtare për grupimet e njohura dhe neni 64, pika 1-4, për grupin de facto, përmendur në P. J. Nikolicza, “Hungary: Corporate Governance of Listed Companies” (“Hungaria: drejtimi i brendshëm i shoqërive tregtare të regjistruara në bursë”) në A. M. Fleckner dhe K. Hopt (redaktor), “Comparative Company Law” (“E drejta e krahasuar e shoqërive tregtare”) (Shtypshkronja e Universitetit të Kembrixhit, 2013), 589591. 190 Neni 8 i ligjit për shoqëritë tregtare parashikon kriteret e përgjithshme për shpimin e perdes informative dhe nenet 543 dhe 547 të ligjit për shoqëritë tregtare parashikojnë dispozita të posaçme për shpimin e perdes informative për dëmet mjedisore në kuadër të grupimit; shih Jure Zrilič, “Mapping Paper on the Barriers and Possibilities for Integrating Environmental Sustainability into Slovenian Company Law” (“Studim për pengesat dhe mundësitë për integrimin e qëndrueshmërisë mjedisore në ligjin slloven për shoqëritë tregtare”) (2012), Projektdokument i siguruar nga autori, f. 38. 191 Neni 207 e në vijim i ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare; shih, p.sh.: T. T. Buchner, E.P. Schuster dhe M. Winner, “The New Albanian Company Law Interpreted According to Its Sources in European Law” (“Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare i interpretuar sipas burimeve të tij në të drejtën evropiane”), Tiranë 2009, f. 172. 192 Nenet 195–209 të Kodit Tregtar të Turqisë, shih, p.sh.: M. Eroglu, “Obstacles and Possibilities for Sustainable Companies in Turkey” (“Pengesat dhe mundësitë për shoqëritë tregtare të qëndrueshme në Turqi”), (2013), Studim i Fakultetit Juridik të Oslos, Nr. 2013-04, Pjesa C gjendet në adresën: (marrë më 2 shkurt 2014). 193 Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and Extraterritorial Approaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”) (7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos Nr. 2014-36; Material pune për të drejtën nordike dhe evropiane tregtare Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/abstract=2506508 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508 186

231

zbatim politikave strategjike tregtare. . . Kjo kërkon që shoqëritë e ndryshme brenda grupit të mbajnë në konsideratë dhe të veprojnë në përputhje me interesat e grupit, duke u dhënë këtyre përparësi ndaj interesave të shoqërive të veçanta, në mënyrë që të maksimizohet fitimi i grupit, çka nuk përputhet gjithmonë me qëllimin e maksimizimit të fitimit të vetë shoqërisë”.194 Gjithsesi, siç e pranojnë edhe Buchner, Schuster dhe Winner, ky përfitim shoqërohet nga risku i qartë për aksionarët në pakicë të shoqërive të kontrolluara (filialeve) dhe nga risku për kreditorët e shoqërive të kontrolluara.195 Shpjeguesi me autorë Buchner, Schuster dhe Winner, është shkruar në vitin 2009 dhe përfshin një vlerësim të pasojave të klauzolave për grupet në legjislacionin shqiptar si “mjaft të ashpra për shoqëritë mëma”. Në vitin 2015, i kuptojmë ndryshe risqet dhe përfitimet kur shoqëritë tregtare janë në grup. Kohët e fundit është bërë e qartë se, për të shmangur apo për të mos i përmbushur përgjegjësitë, shoqëritë tregtare përdorin “arbitrazhin juridiksional”.196 Fakti që shoqëritë shumëkombëshe janë një varg shoqërish, që janë themeluar në sisteme juridike kombëtare të ndryshme dhe lidhen së bashku në mënyra të ndryshme juridike, nëpërmjet mbajtjes së aksioneve të njëra-tjetrës ose nëpërmjet kontratave mes tyre, përbën një kompleksitet të vërtetë. Për më tepër, ky kompleksitet shfrytëzohet nga disa shoqëri shumëkombëshe. Për shembull, në shumë raste shoqëritë mëma eksportojnë aktivitete tregtare të pista dhe të rrezikshme në vende të varfra, ku legjislacioni është minimal ose nuk zbatohet; paguajnë në mënyrë abuzive paga të ulëta; shpërfillin pasojat mjedisore të aktiviteteve tregtare dhe bëjnë evazion fiskal. 197 Ky problem është sidomos i mprehtë kur është fjala për grupe botërore, por mund të ndodhë edhe në një grup brenda një vendi kur shoqëria mëmë është mjaft e fuqishme. Shoqëria mëmë ka kompetencën për ta prishur një shoqëri të kontrolluar me qëllim shmangien e përgjegjësisë. Në shkallë ndërkombëtare po bëhen përpjekje të mëdha përsa i takon instrumenteve me natyrë jodetyruese me qëllim ndalimin e çdo praktike të padrejtë ndërmjet shoqërive mëma dhe T. Buchner, E. Schuster dhe M. Winner, “The New Albanian Company Law Interpreted According to Its Sources in European Law” (“Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare interpretuar sipas burimeve të tij në të drejtën evropiane”), Tiranë 2009, f. 173. 195 Po aty 196 J. Dine, “Jurisdictional Arbitrage by Multinational companies” (“Arbitrazhi juridiksional nga shoqëritë shumëkombëshe”), “Journal of Human Rights and the Environment” (“Buletini i të drejtave të njeriut dhe mjedisit”), vol. 3, numri i muajit mars 2012, f. 44-69. 197 Vetëm disa prej tyre janë: A. Simms, dhe D. Boyle, “Eminent Corporations” (“Korporatat e shquara”), “Constable & Robinson Ltd”, 2010; G. Monbiot, “Captive State: The Corporate Takeover of Britain” (“Shteti kapës: marrja e Britanisë nga korporatat”), “Macmillan”, 2000; D. Korten, “When Corporations Rule the World” (“Kur bota sundohet nga korporatat”), “Kumarian”, 1995; N. Klein, “No Logo” (“Pa logo”), “Picador”, 1999; N. Klein, “Fences and Windows” (“Gardhe dhe dritare”), “Picador”, 2002; N. Hertz, “The Silent Takeover” (“Marrja e heshtur në kontroll”), “Heinemann”, 2001; M. Chomsky, “Profit over People” (“Fitimi mbi njerëzit”), “Seven Stories Press”, Nju Jork, 1999; G. Palast, “The Best Democracy Money Can Buy” (“Demokracia më e mirë që mund të blihet me para”), “Pluto”, 2002; B. Ehrenreich, “Nickel and Dimed” (“Me qindarka”), “Granta”, 2002; E. Schlosser, “Fast Food Nation” (“Vendi me ushqim të gatshëm”), “Penguin”, 2002; P. Toynbee, “Hard Work” (“Shumë mund”), “Bloomsbury”, 2003; W. Hutton, “The World We’re In” (“Bota ku jetojmë”), “Little Brown”, 2002; C. Chossudovsky, “The Globalisation of Poverty” (“Globalizimi i varfërisë”), “Pluto”, 1998; P. Harrison, “Inside the Third World” (“Brenda botës së tretë”), (botimi III), “Penguin”, 1993; M. Hertgaard, “Earth Odyssey” (“Odise e tokës”), “Abacus”, 1999; “Corporate Tax Avoidance by Multinational Firms” (“Evazioni fiskal nga firmat e mëdha ndërkombëtare”), biblioteka e Parlamentit Evropian, http://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/130574/LDM_BRI(2013)130574_REV1_EN.pdf, marrë më 25 korrik 2015. 194

232

bija.198 Ndoshta legjislacioni me ndikimin më të madh janë parimet bazë të OKB-së për biznesin dhe të drejtat e njeriut.199 Është e qartë se legjislacioni shqiptar merr plotësisht në konsideratë jurisprudencën ndërkombëtare të kohëve të fundit. 8. Jurisprudenca e Mbretërisë së Bashkuar dhe e disa vendeve, që i takojnë familjes ligjore të vendeve të së drejtës anglosaksone, lidhur me grupet e shoqërive, u vendos me çështjen “Adams kundër ‘Cape Industries’” në vitin 1990.200 Ishte vendosur që disa qindra punonjës të grupit të drejtuar nga shoqëria “Cape Industries” të dëmshpërbleheshin për dëmtimet e pësuara si pasojë e kontaktit me pluhurin e azbestit gjatë kryerjes së punës. Shumë prej tyre përjetuan një vdekje të pakëndshme dhe me agoni. Për dëmshpërblimet qe shprehur një gjykatë e Teksasit, por “Cape Industries” nuk kishte pasuri në Teksas, kështu që paditësit nuk mund të merrnin atje dëmshpërblim në mjete monetare. Paditësit kërkuan t’i ekzekutojnë të drejtat në Angli, ku shoqëria "Cape” kishte selinë e vet dhe pasuri të konsiderueshme. Gjykata angleze e Apelit vendosi se dëmshpërblimet ndaj shoqërisë “Cape” nuk mund të ekzekutoheshin në Angli, edhe pse njëra prej palëve të paditura ishte filial i shoqërisë “Cape”, dhe pavarësisht nga fakti se grupi ishte riorganizuar për të shmangur përgjegjësinë. Ky interpretim rigoroz i veçimit të shoqërive të një grupi është i ngjashëm me vende të ndryshme si India,201 Kina202 dhe Gana,203 ku është në vlerësimin e gjykatave të vendosin për ta “shpuar perden” “kur një gjë e tillë është e drejtë dhe në interesin e publikut”, dhe kohët e fundit jurisprudenca e Mbretërisë së Bashkuar e ka gjetur një mënyrë për ta zbutur doktrinën e vendosur me çështjen “Cape”. Ndërkohë, vendimet e kohëve të fundit të Gjykatës së Lartë të Mbretërisë së Bashkuar e kanë konsoliduar përqasjen tejet kufizuese lidhur me zbatimin e parimit të shpimit të perdes.204 Sipas skemave me përgjegjësi të tërthortë, shoqëria mëmë mban përgjegjësi në bazë të shkeljeve që kryen vetë nëpërmjet përdorimit të konceptit të detyrimit për të treguar kujdes.205 Gjykata e Apelit e Mbretërisë së Bashkuar e pranoi një detyrim të tillë nga në çështjen “Chandler kundër ‘Cape plc’.”206 Në këtë çështje, shoqëria Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and Extraterritorial Approaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”) (7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos, Nr. 2014-36; material pune për të drejtën nordike dhe evropiane tregtare, Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/ or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508. 199 http://www.ohchr.org/Documents/Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf, marrë më 25 korrik 2015. 200 1990 Ch 433. 201 Parimi i shpimit të perdes mund të justifikohet në disa rrethana të veçanta si dhe gjerësisht si shkak rezidual , shih S. Deva, “Sustainable Business and Indian Company Law: A Critical Review” (“Biznesi i qëndrueshëm dhe ligji indian për shoqëritë tregtare: oponencë”), Seksioni VII. 202 Neni 20 LSHT, krahaso nenin 218 LSHT, krahaso J. Luo dhe L. Tian, “A Study on Sustainable Companies in the P. R. of China” (“Studim i shoqërive tregtare të qëndrueshme në R.P. të Kinës”), Seksioni 7.1. Nocioni i përgjegjësisë së ndërmarrjes mund të zgjerohet edhe për shoqërinë e huaj që investon në shoqëritë tregtare kineze, edhe pse rasti i sipërmarrjeve të përbashkëta nuk është ende i qartë. 203 P. Schwartz, “Developing States and Climate Change: Solutions in Company Law?” (“Zhvillimi i shteteve dhe ndryshimi i klimës: zgjidhje në legjislacionin mbi shoqëritë tregtare?”), Seksioni 6.3, f. 37. Shembuj përkatës jepen edhe lidhur me përmbushjen e disa kërkesave të caktuara të GCC-ësë, neni 180, pika 3. 204 “‘Prest’ kundër ‘Petrodel Resources Ltd’” [2013] UKSC 34 dhe “‘VTB Capital plc’ kundër ‘Nutritek International Corp’” [2013] UKSC 5. 205 Duke qenë se mbështetet në një veprim të gabuar të kryer nga shoqëria mëmë, nuk është e nevojshme të bëhet përjashtim për përgjegjësinë e kufizuar dhe personalitetin juridik të veçantë. 206 “‘Chandler’ kundër ‘Cape plc’” [2012] EWCA Civ 525. 198

233

mëmë u konsiderua përgjegjëse për pakujdesi ndërsa punëmarrësit e filialit të saj ishin të pambrojtur ndaj asbestit. Kryesore për marrjen e këtij vendimi ishte fakti se shoqëria mëmë kishte marrë përsipër përgjegjësinë ndaj punonjësit në fjalë që ta këshillonte ose të siguronte që punonjësi të kishte një sistem të sigurt pune dhe, për rrjedhojë, kjo shoqëri mëmë kishte detyrimin e kujdesit për punonjësit e filialit të saj.207 Kohët e fundit, dëmet mjedisore të janë shkaktuar nga grupet e mëdha, janë pasqyruar në jurisprudencën e Finlandës208 dhe të Brazilit,209 me synimin që ka shoqëria mëmë të ngarkohet me përgjegjësi kurdoherë që cilësia e mjedisit pëson dëme.210 Shumë prej këtyre rregullimeve apo çështjeve përdorin lidhjet ndërmjet dëmit të shkaktuar nga shoqëria mëmë dhe shoqëria filial. Është e qartë se ky është një aspekt kryesor i legjislacionit shqiptar.

Neni 206 Detyrimi për informim Sa herë që një person fiton ose kalon aksione të një shoqërie aksionare e, si pasojë e këtij veprimi, numri përgjithshëm i votave të zotëruara në asamblenë e përgjithshme bëhet, përkatësisht, më i madh apo më i vogël se 3 për qind, 5 për qind, 10 për qind, 15 për qind, 20 për qind, 25 për qind, 30 për qind, 50 për qind ose 75 për qind, ky person, brenda 15 ditëve nga kryerja e veprimit, është i detyruar t'ia njoftojë këtë veprim me shkrim Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. Komente: Neni 206 parashikon të njëjtët kufij për publikimin si neni 9, pika 1, i Direktivës 2004/109/KE për harmonizimin e kërkesave ligjore për transparencën e SHA-ve me ofertë

Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and Extraterritorial Approaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”) (7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos Nr. 2014-36; material pune për të drejtën nordike dhe evropiane tregtare Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/abstract=2506508 ose http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508. 208 Përgjegjësia mjedisore e shoqërisë mëmë rregullohet nga ligji për mbrojtjen e mjedisit, ligji për shpërblimin e dëmeve mjedisore dhe ligji për sigurimin për dëmin mjedisor. Përgjegjësia e drejtpërdrejtë mjedisore gjendet në § 7 (1) (2), që trajton të gjithë ata që janë “të krahasueshëm” me personin që bën dëm mjedisor, shih J. Mähönen, “Sustainable Companies Mapping Paper on Company Law Issues: Finland” (“Studim për identifikimin e shoqërive të qëndrueshme në lidhje me çështje të ligjit për shoqëritë tregtare: Finlanda”), Seksioni 4.1.1 dhe 4.1.3. 209 Projektligji federal Nr. 6938/81, neni 14, pika 1, dhe projektligji federal Nr. 9605/98, neni 4; shih, gjithashtu, nenin 50 të Kodit Civil (rregullat e përgjithshme të shpimit të perdes), krahaso V. Vizziotti, E. Wendling, L. Vaz Ferreira dhe O. Quirico, “Sustainable Companies under Brazilian Regulation: A Substantive and Procedural Overview” (“Shoqëritë tregtare të qëndrueshme në kuadrin rregullator brazilian: informacion për përmbajtjen dhe procedurat”), Seksioni C.1. 210 Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and Extraterritorial Approaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”) (7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos Nr. 2014-36; material pune për të drejtën nordike dhe evropiane tregtare Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/abstract=2506508 ose http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508. 207

234

publike, kufi që, në përgjithësi, aplikohet për SHA-të në kontekstin e grupeve. Shih, gjithashtu, nenin 109 të ligjit “Për titujt”.

Neni 207 Mëma dhe shoqëritë e kontrolluara 1. Vlerësohet se ekziston një marrëdhënie mëmë-shoqëri e kontrolluar, kur një shoqëri tregtare sillet e vepron rregullisht, sipas orientimeve dhe udhëzimeve të një shoqërie tjetër. Ky kontroll quhet grup kontrollues. 2. Kur një shoqëri, në bazë të pjesës së kapitalit të zotëruar në një shoqëri tjetër ose në bazë të një marrëveshjeje me atë shoqëri, ka të drejtë të emërojë të paktën 30 për qind të administratorëve, të anëtarëve këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës të saj, apo kur ajo zotëron të paktën 30 për qind të totalit të votave në asamblenë e përgjithshme, atëherë kjo shoqëri vlerësohet si mëmë e shoqërisë tjetër, ndërsa shoqëria tjetër vlerësohet shoqëri e kontrolluar. Ky kontroll quhet grup influencues. 3. Të drejtat e mëmës mbi shoqërinë e kontrolluar, të parashikuara në pikën 2 të këtij neni, vlerësohen të tilla edhe në rastin kur këto të drejta ushtrohen nëpërmjet një shoqërie tjetër, të kontrolluar nga mëma apo nga një person i tretë, që vepron për llogari të kësaj shoqërie tjetër apo për llogari të vetë shoqërisë mëmë. 4. I treti prezumohet se vepron për llogari të shoqërisë mëmë, nëse ai përfshihet në përcaktimet e pikave 2 e 3 të nenit 13 të këtij ligji.

Neni 208 Pasojat e ekzistencës së grupit kontrollues 1. Nëse ekziston një marrëdhënie mëmë-shoqëri e kontrolluar, sipas përkufizimit të pikës 1 të nenit 207 të këtij ligji, shoqëria mëmë detyrohet të mbulojë humbjet vjetore të shoqërisë së kontrolluar. 2. Ortakët apo aksionarët e shoqërisë së kontrolluar kanë të drejtë t'i kërkojnë në çdo çast mëmës t'u blejë kuotat, aksionet apo obligacionet e zotëruara prej tyre në shoqëri. 3. Kreditorët e shoqërisë së kontrolluar kanë të drejtë t'i kërkojnë në çdo çast mëmës t'i ofrojë garancitë e mjaftueshme për kreditë e tyre shoqërisë së kontrolluar. 4. Kreditorë të shoqërisë së kontrolluar vlerësohen personat, që kanë pësuar dëme nga veprimet e shoqërisë së kontrolluar, pavarësisht vendit të re gjistrimit të kësaj të fundit.

235

Neni 209 Detyrimi i besnikërisë në grupin influencues 1. Nëse ekziston një marrëdhënie mëmë-shoqëri e kontrolluar, sipas përcaktimit të pikës 2 të neni 207 të këtij ligji, përfaqësuesit e mëmës duhet të veprojnë, duke marrë parasysh: a) çdo detyrim të shoqërisë mëmë, sipas neneve 14, 15, 16, 17 e 18 të këtij ligji, apo në rastin e një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar, sipas nenit 98 të këtij ligji dhe në rastin e një shoqërie aksionare, sipas nenit 163 të këtij ligji; b) pasojat dhe përfitimet që një vendimmarrje ka për grupin në tërësi; c) interesin e shoqërisë së kontrolluar. 2. Përfaqësuesit e shoqërisë mëmë vlerësohen se kanë shkelur detyrimin e besnikërisë, nëse administratorët e pavarur, duke pasur parasysh sa më sipër, nuk do të kishin marrë atë vendim. 3. Përfaqësuesit e shoqërisë mëmë detyrohen të veprojnë në përputhje me dispozitat, që rregullojnë detyrimin e besnikërisë ndaj shoqërisë së kontrolluar, përfshirë detyrimin për të vepruar në interesin më të mirë të kësaj të fundit. Neni 210 Përgjegjësia për dëmin 1. Kur përfaqësuesi ? shoqërisë mëmë ka shkelur detyrimin e besnikërisë, sipas nenit 209 të këtij ligji, kjo shoqëri, në emër të së cilës përfaqësuesi ka vepruar, detyrohet të shpërblejë dëmin që ka shkaktuar në këtë rast. 2. Në rastet e parashikuara në pikën 1 të këtij neni, anëtarët e organeve administrative të mëmës janë përgjegjës, në mënyrë solidare, për dëmin e shkaktuar. 3. Anëtarët e organeve administrative të shoqërisë së kontrolluar, që shkelin detyrimin e besnikërisë, përgjigjen në mënyrë solidare, së bashku me personat e përcaktuar më sipër. Neni 211 Padia për shpërblimin e dëmit 1. Nëse shoqëria e kontrolluar nuk ka nisur procedurat e nevojshme për shpërblimin e dëmit brenda 90 ditëve, pasi dëmi i përmendur në pikën 1 të nenit 209 është bërë i dukshëm, padia e shoqërisë së kontrolluar mund të ngrihet kur: a) shoqëria e kontrolluar është shoqëri, kolektive apo komandite, nga secili ortak; b) shoqëria e kontrolluar është shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, nga ortakët, që zotërojnë të paktën 5 për qind të totalit të votave në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme apo një vlerë më të vogël, të përcaktuar në statut, si dhe çdo kreditor i shoqërisë. Në këtë rast zbatohen dispozitat e pikës 6 të nenit 91 të këtij ligji;

236

c) shoqëria e kontrolluar është shoqëri aksionare, nga aksionarët që zotërojnë aksione, që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit të regjistruar ose një vlerë më të vogël, të parashikuar në statut, dhe/ose kreditorët e saj, të cilët pretendojnë ndaj shoqërisë detyrime në një vlerë jo më të vogël se 5 për qind të kapitalit të regjistruar. 2. Paditë si më sipër duhet të ngrihen brenda 3 viteve nga data kur është vënë re dëmi. 3. Kreditorë të shoqërisë së kontrolluar vlerësohen edhe ata persona, që kanë pësuar dëme nga veprimet e shoqërisë së kontrolluar, pavarësisht vendit të regjistrimit të kësaj të fundit. Neni 212 E drejta e shitjes Nëse mëma zotëron 90 për qind ose më shumë të pjesëve, aksioneve apo kuotave të shoqërisë së kontrolluar, zotëruesit e pjesëve, aksioneve apo kuotave të mbetura kanë të drejtë t'i kërkojnë mëmës t'ua blejë këto me çmimin e tregut, brenda 6 muajve nga kërkesa.

PJESA VIII SHOQËRIA SHTETËRORE Neni 213 Dispozitat e zbatueshme 1. Shoqëria shtetërore është një shoqëri tregtare, e cila zhvillon veprimtari tregtare, me interes të përgjithshëm ekonomik, aksionet e së cilës zotërohen drejtpërdrejt ose në mënyrë të tërthortë nga pushteti qendror, pushteti vendor apo nga shoqëri, ku këto pushtete veprojnë si mëmë, sipas përkufizimit të nenit 207 të këtij ligji. 2. Themelimi, organizimi e funksionimi i shoqërisë shtetërore u nënshtrohen dispozitave të këtij ligji. Komente: 1. Përkufizimi i ndërmarrjeve publike, sipas nenit 213, është në përputhje me nenin 2 të Direktivës 723/80/KEE për transparencën e marrëdhënieve financiare ndërmjet Shteteve Anëtare dhe sipërmarrjeve publike. “Autoritetet” që përmenden, mund të bëhen një aktor ekonomik dhe të përdorin format e shoqërive tregtare, nëse kjo gjë realizohet në kuadër të “interesit publik” të posaçëm të tyre. Ky kufizim i “interesave ekonomikë të përgjithshëm” mund të bëhet i diskutueshëm, siç ka ndodhur në disa Shtete Anëtare. Në këtë aspekt, normat dhe diskutimet evropiane janë të

237

rëndësishme: mbi të gjitha, kufizimet e përcaktuara në nenet 37, 63, 106 dhe 107 të TFBE- së (përkatësisht ish nenet 31, 56, 86 dhe 87 të TKE) (riorganizimi i monopoleve shtetërore me karakter tregtar, moskufizimi i lëvizjes së lirë të kapitalit, mosdhënia e të drejtave të veçanta shoqërive shtetërore, moskufizimi i konkurrencës dhe kufizimi i rreptë i subvencioneve). Trysnia që ushtron BE-ja ndaj Shteteve Anëtare për privatizimin e pjesëve të mëdha të ndërmarrjeve publike “klasike” në sektorin e postës, telekomunikacionit, transportit dhe energjetikës është e njohur. Shkalla e ndryshme e përfshirjes së Shteteve Anëtare në këto shërbime konsiderohet si pengesë për krijimin e kushteve të ngjashme kudo në Tregun e Brendshëm. Për më tepër, supozohet që interesi publik në këto shërbime mund të arrihet më mirë dhe me kosto më të lirë nëse ato administrohen si shoqëri private. Mirëpo, është provuar se kjo është e vërtetë vetëm nëse liberalizimi, në njërën anë, shoqërohet me liberalizimin, në anën tjetër, që do të thotë ngritje e agjencive funksionuese publike për monitorimin dhe mbikëqyrjen me të drejtën për të ndërhyrë në rast të mosfunksionimit dhe të deformimit të tregut. Në këtë aspekt, rimonopolizimi në nivel privat është një rrezik që duhet përballur me mjete ligjore. Këtu vlen të përmendet, veçanërisht, një aspekt i këtij debati. Ai lidhet me praktikën që haset rëndom në shumë Shtete Anëtare për t’u dhënë autoriteteve publike të drejta të posaçme në shoqëri të një interesi publik të veçantë. Kjo dukuri, përgjithësisht e përfaqësuar nga termi “aksione të arta”, kohët e fundit është bërë objekt i vendimeve të GJED-së, që përcaktojnë kufizimet e këtyre të drejtave të veçanta bazuar në lirinë e lëvizjes së kapitalit, parashikuar në nenin 63 të TFBE-së (ish neni56 të TKE).211 Pra, nisma e GJED-së për ta çliruar tregun e brendshëm dhe lëvizjen e shoqërive tregtare nga ndërhyrjet e Shteteve Anëtare nuk i referohet vetëm lirisë së themelimit, parashikuar në nenin 49 të TFBEsë (ish-neni 43 i TKE), dhe pengesave përkatëse që krijojnë politikat e Shteteve Anëtare,212 por edhe lirisë së kapitalit. Zotërimi (ndërkufitar) i aksioneve në shoqëritë e vendeve të tjera bën pjesë në lëvizjen e kapitalit. Sipas GJED-së, edhe kjo përfshihet në administrimin dhe kontrollin faktik të shoqërisë. Në bazë të këtij parimi, pengesat e krijuara nga Shtetet Anëtare për pjesëmarrjen e investuesve të huaj në firma të rëndësishme vendase përmes parashikimit të të drejtave të veçanta ligjore për aksionarët e Shtetit Anëtar përkatës apo përmes parashikimit të kërkesave të veçanta për autorizim janë kufizuar plotësisht. Çdo kufizim legjitimohet vetëm nëse nuk është diskriminues, në bazë të kufizimeve që rrjedhin nga interesat e përgjithshme (publike), të përshtatshme për arritjen e qëllimit dhe pa kapërcyer nivelin e nevojshëm të ndërhyrjes. 213 Trysnia që ushtron BE-ja ndaj Shteteve Anëtare në këtë aspekt, është e mirëdokumentuar nga rasti gjerman i “ligjit Volkswagen” i fundit të viteve ’50-të, çka solli si rezultat një “ligj të posaçëm për shoqëritë tregtare” që, gjatë kohëve të fundit, është bërë objekt i sulmeve nga ana e Komisionit të BE-së për shkak të normave të tij të posaçme për të 211

Shih çështjet gjyqësore C-367/98, C-483/99, C-503/99, C 174/04, C 282 dhe 283/04. Shih debatin për “doktrinën e selisë reale” dhe kufizimet kombëtare për ushtrimin e aktivitetit nga shoqëritë tregtare (të huaja), të pasqyruara nga komentet për nenin 8, më lart. 213 Kjo është formula e ashtuquajtur Gebhardt që vendosi GJED-ja në çështjen gjyqësore C-55/94 “Gebhardt”. 212

238

drejtën maksimale të votës (20 për qind) dhe shumicën e cilësuar të votës (80 për qind), gjë që përpiqet të ndalojë përqendrimet e kapitalit që të realizojnë interesin e tyre kundër kapitalit që zotërohet kryesisht nga punonjësit e thjeshtë të grupit “Volkswagen AG”. Po kështu, Shteti Federal dhe Rajoni i Saksonisë së Poshtme, secili, kishin të drejtë të emëronin dy anëtarë të këshillit mbikëqyrës. Në këtë rast, GJED-ja konfirmoi këtu se kufizimet, që shkelin lirinë e lëvizjes së kapitalit, mund të rrjedhin edhe nga ligjet kombëtare për shoqëritë tregtare për të cilat parashikonte disa rregulla të posaçme Ligji Volkswagen.214 Zhvillimet e kohëve të fundit tregojnë për një “standard të dyfishtë” interesant që zbatohet në BE, në këtë aspekt. Ndërsa në kuadër të Tregut të Brendshëm “aksionet e arta” kanë ardhur duke u shuar dalëngadalë dhe gradualisht, tani, Komisioni i BE-së po shqyrton lejimin e “aksioneve të arta” për autoritetet e Shteteve Anëtare në shoqëri të rëndësishme evropiane, në mënyrë që të kufizohet influenca në shoqëri të tilla e ndërmarrjeve “nga jashtë Bashkimit Evropian”. Kjo tregon se “kalaja evropiane” mund ta shqyrtojë edhe një herë idenë e përdorimit të instrumenteve “të vjetra” të shtetit rregullator, kur këtë ia kërkojnë interesat e veta.215 Ligji shqiptar për shoqëritë tregtare nuk parashikon kufizime të këtij lloji. Neni 213 pasqyron “hapjen” e përgjithshme të ligjit për shoqëritë ndaj mundësisë së pjesëmarrjes së shtetit në ekonomi. Autoritetet publike mund të përdorin çfarëdo forme të shoqërive për të ndjekur interesat e përgjithshëm ekonomikë të tyre (neni 213, pika 1). Themelimi dhe funksionimi u nënshtrohen dispozitave të ligjit për shoqëritë tregtare (neni 213, pika 2). Për më tepër, neni 213, pika 1, bën të mundur që autoritetet publike jo vetëm mund të krijojnë shoqëri tërësisht në pronësi të tyre, siç e parashikonte neni 94 i ligjit të mëparshëm Nr. 7638, por mund të luajnë edhe rolin e “mëmës”, të parashikuar në nenet nga 207 deri në 212, për ta mbajtur nën kontroll një shoqëri në pajtim me politikat e përgjithshme ekonomike të tyre. Kjo nuk përjashton mundësinë që një autoritet publik të mbajë një kuotë aksionesh në pakicë në një shoqëri të caktuar. Thjesht, nuk do të ishte e mundur më që shoqëria të quhej “shtetërore”. 2. Fakti se autoritetet publike mund të jenë “mëma”, në kuptimin e dispozitave të reja për grupet (nenet nga 206 deri në 212) është një tjetër karakteristikë interesante e ligjit të ri. Pikë së pari, kjo tregon se vetë ligji ka përcaktuar norma për shoqëritë mëma-shoqëritë e kontrolluara, kur një konstelacion grupesh konsiderohet mjaft i rëndësishëm dhe këto norma zgjerohen edhe për aktorë të tjerë, krahas “shoqërive” (shih, më lart, komentet përpara nenit 206). Së dyti, ligji njeh faktin se autoritetet publike duhet të respektojnë normat që kanë krijuar për përmbushjen e interesave private, edhe kur këto i përdorin për interesat publike. Këtë trajtim e bën të nevojshëm “konflikti i interesit”, i pranishëm në këtë rast. Kjo është konfirmuar nga Gjykata Federale Gjermane, që i dha fund një debati të famshëm për rolin “mëmë” të shtetit në vitet ’70-të.216 Mirëpo, në bashkërendimin e paketës treshe të detyrimeve 214

Shih çështjen gjyqësore 112/05. Krahaso fjalimin e Komisionarit të BE-së për Tregtinë, P. Mandelson, me titull “Europe’s Openness and the Politics of Globalisation” (“Hapja e Evropës dhe politika e saj për globalizimin”), leksion në Kembrixh më datë 8 shkurt 2008. 216 Vëllimi 69, f. 334 e në vijim, i “Përmbledhje e jurisprudencës së Gjykatës Federale” (BGHZ 69, f. 334 e në vijim), 215

239

të besnikërisë dhe interesave, në përputhje me nenet nga 209 deri në 210, duhet mbajtur parasysh fakti se debati i kohëve të fundit për drejtimin e brendshëm të shoqërive tregtare e ka zgjeruar përkufizimin e interesave të shoqërive, duke krijuar gjithnjë e më shumë standarde të përgjegjësisë sociale të bizneseve (shih, më lart, komentet për nenin 98 dhe përpara nenit 206).

PJESA IX RIORGANIZIMI I SHOQËRIVE ME PËRGJEGJËSI TE KUFIZUAR DHE I SHOQËRIVE ANONIME Komente: 1. Drejtimi ekonomik elastik i strukturave të shoqërisë dhe krijimi i rrjeteve të shoqërive, shpesh, kërkojnë bashkimin e shoqërive, shndërrimin e tyre në forma të tjera të apo ndarjen e tyre, dhe “shkëputjen” e pjesëve që integrohen në shoqëri të pavarura, të cilat mund të administrohen, për shembull, si “shoqëri të përbashkëta”, së bashku me shoqëritë e interesuara. Nëse mungojnë dispozitat e posaçme për riorganizimin, zbatimi i një kontrate që parashikon, për shembull, kthimin e një SHA-je në SHPK, kërkon kalimin e çdo pjese të pasurisë, përfshirë pronat e patundshme, nga shoqëria e vjetër në shoqërinë e re. Rezervat e shoqërisë së vjetër duhet të kthehen në të holla dhe të tatohen; për të mos përmendur kostot e tjera të kalimit për regjistrimin e tokës, për noterët etj. Shoqëria është e detyruar të ndjekë procedurën e prishjes, që ka kosto shumë të mëdha dhe pengon vijimësinë e aktivitetit tregtar. Dispozitat për riorganizimin të ligjit të ri (nenet nga 214 deri në 229) janë në përputhje me Direktivën e Tretë 78/885/KEE dhe Direktivën e Gjashtë 82/891/KEE dhe ndjekin, në vija të përgjithshme, organizimin e ligjit gjerman për riorganizimin e shoqërive të vitit 1994.217 Dispozita të ngjashme kanë përdorur edhe Direktiva për bashkimin ndërkufitar të shoqërive dhe ligji i ri shqiptar për bashkimin ndërkufitar të shoqërive. Megjithatë, dispozitat shqiptare zbatojnë disa thjeshtime të dukshme: së pari, dispozitat për riorganizimin zbatohen vetëm për SHPK-të dhe SHA-të (titulli i Pjesës IX dhe neni 214, pika 2). Nuk ka arsye pse procedura e ndërlikuar për riorganizimin të zbatohet për shoqëritë kolektive apo komandite, duke qenë se këto lloj shoqërish mund të bien dakord që me marrëveshje të bashkohen me një shoqëri tjetër të këtyre dy llojeve (apo të ndahen në të njëjtën formë). Gjithashtu, tani, kthimi në SHPK është tejet i lehtë për shkak të procesit të thjeshtuar të regjistrimit dhe të mungesës (praktike) së kërkesës për të pasur kapital bazë. U takon ortakëve të vendosin nëse do t’i zbatojnë apo jo “Veba-Gelsenberg”. 217 Dispozitat për ndarjen janë përfshirë në sistemin gjerman jo më vonë se viti 1991, pas bashkimit me ish-Republikën Demokratike Gjermane; shih “Law on Division of Enterprises Managed by the Treuhandanstalt” (“Ligjin për ndarjen e ndërmarrjeve të menaxhuara nga Treuhandanstalt”). Të gjitha format e riorganizimit u integruan me “Restructuring Law” (“Ligjin për riorganizimin”) të vitit 1994.

240

dispozitat e Pjesës IX. Së dyti, ligji i ri nuk i përfshin të gjitha mundësitë e bashkimit apo ndarjes së shoqërive, që parashikohen nga ligjet e disa Shteteve Anëtare. Ligjvënësit shqiptarë nuk e gjykuan të arsyeshme ta mbingarkojnë ligjin e ri me elemente të ndërlikuara që nuk e pasqyrojnë gjendjen e tanishme të kushteve të biznesit në Shqipëri. Nga ana tjetër, ligji i ri për shoqëritë tregtare dhe nga ligji për QKR-në e kanë thjeshtuar ndjeshëm krijimin e shoqërive të reja, dhe mbi të gjitha, të SHPK-ve. Për rrjedhojë, vendimi lidhur me politikat ishte në favor të një strukture të qartë që do ta përmirësonte kuadrin e vjetër ligjor të neneve 243 e në vijim të ligjit Nr. 7638, dhe të një thjeshtimi të arsyeshëm në përputhje me kërkesat e Direktivës së Tretë dhe Direktivës së Gjashtë. 2. Neni 214, pika 1, parashikon një paketë të plotë të procedurave për riorganizimin e SHPK-ve dhe të SHA-ve nëpërmjet bashkimit (nenet nga 215 deri në 226), nëpërmjet ndarjes (neni 227) ose nëpërmjet ndryshimit të formës (nenet 228 dhe 229). Riorganizimi, kryesisht, krijon katër probleme ligjore që c ligji duhet t’i zgjidhë në mënyrë të përshtatshme: 



 

Mbrojtja e ortakëve ose e aksionarëve të shoqërive të përfshira në procesin e riorganizimit. Ortakët ose aksionarët e shoqërisë, që përthithet ose ndahet, duhet të pranojnë një këmbim aksionesh. Për rrjedhojë, duhet garantuar një raport i përshtatshëm i këmbimit të aksioneve. Mirëpo, ky këmbim ka pasoja edhe për ortakët apo aksionarët e mëparshëm të shoqërisë përthithëse ose marrëse: nëse kompensimi nëpërmjet aksioneve të shoqërisë përthithëse ose marrëse është tepër i lartë, kjo gjë, de facto, rezulton në një “subvencion” që aksionarët e mëparshëm ua japin aksionarëve të rinj. Ortakëve ose aksionarëve, të cilët janë kundër riorganizimit, duhet t’u jepet mundësia të kërkojnë që kursi i këmbimit që ofrohet të jetë nën kontrollin e gjykatave, dhe/ose të kërkojnë që aksionet e tyre t’ua riblejnë nëse nuk dëshirojnë të marrin pjesë në riorganizim. Mbrojtja e kreditorëve të drejtat e të cilëve kanë lindur përpara riorganizimit. Kreditorët nuk marrin pjesë në riorganizim dhe mund të gjenden përballë një debitori me një aftësi paguese më të vogël dhe me një shumëllojshmëri kreditorësh. Mbrojtja e punëmarrësve të shoqërive në riorganizim. Kalimi “automatik” i aktiveve të ndërmarrjeve ekzistuese në subjektet juridike të formuara rishtazi.

Neni 214, pika 3, parashikon një parakusht për çdo riorganizim: Shoqëritë mund të riorganizohen vetëm pasi kanë qenë të regjistruara për të paktën një vit, me qëllim garantimin e njëfarë qëndrueshmërie fillestare për krijimin e shoqërisë. Përsa i takon mbrojtjes së të drejtave të punëmarrësve të çdo ndërmarrjeje në riorganizim, neni 216, pika 1, shkronja “ë”, përcakton që rrjedhojat e bashkimit të shoqërive për punëmarrësit dhe përfaqësuesit e tyre, si dhe masat e propozuara lidhur me ta duhet të parashikohen në projektmarrëveshjen e bashkimit. Neni 20, pika 2, parashikon detyrimin e përfaqësuesit të shoqërisë për të informuar këshillin e punëmarrësve për çështjet që lidhen me riorganizimin. Të drejtat për publikimin e informacioneve në rastin e riorganizimit bëjnë pjesë

241

në kërkesat e Direktivës 2001/23/KE për masat mbrojtëse për të drejtat e punonjësve në rast të kalimit të pronësisë së ndërmarrjeve apo pjesëve të tyre (neni 7 i Direktivës). Disa dispozita të tjera të rëndësishme të kësaj Direktive janë: 

 

Neni 3, pika 1: Të drejtat dhe detyrimet e “kaluesit të pronësisë”, që lindin nga marrëdhëniet e punës ekzistuese në datën e kalimit, për shkak të këtij kalimi, i kalohen “marrësit të pronësisë”. Të dy përgjigjen personalisht dhe në mënyrë solidare për këto detyrime. Kjo vlen edhe për kontratat kolektive (pika 3); Neni 4, pika 1: Kalimi i pronësisë në vetvete nuk përbën arsye për shkarkim; Neni 6, pika 2: Duhet garantuar vijimësia e përfaqësimit të punëmarrësve.

Këto standarde parashikohen në nenin 220, pika 3: Të drejtat dhe detyrimet e shoqërive që marrin pjesë në bashkim, që rrjedhin nga kontratat e punës apo marrëdhëniet në punë dhe që ekzistojnë në datën kur bashkimi ndërkufitar fillon të ketë pasoja juridike, për shkak të fillimit të pasojave juridike të kalimit, i kalojnë shoqërisë që lind nga bashkimi. Kërkohet që gjykatat ta interpretojnë pajtueshmërinë ligjore të procedurës së riorganizimi edhe në këtë aspekt.218 3. Bashkimi: Çdo bashkim duhet të përmbushë, pikë së pari, një parakusht tjetër që parashikohet në nenin 214, pika 4, pajtueshmërinë me legjislacionin për konkurrencën. Kjo do të thotë se një bashkim shoqërish shfuqizohet për këtë arsye juridike, edhe sikur të jetë në përputhje të plotë me të gjitha dispozitat e tjera për bashkimin, që parashikon ligji për shoqëritë tregtare. Pajtueshmëria me dispozitat ligjore për konkurrencën bëhet një parakusht i ligjit për shoqëritë tregtare lidhur me vlefshmërinë ligjore të bashkimit. Bashkimet mund të bëhen ose “nëpërmjet përthithjes” ose “nëpërmjet themelimit të një shoqërie të re” (neni 215). Dispozitat për bashkimin me përthithje zbatohen edhe për bashkimin me themelim të një shoqërie të re (neni 226, pika 1). Dispozitat për bashkimin e shoqërive mbulojnë të dyja format e shoqërive, nëse nuk përcaktojnë rregulla shprehimisht vetëm për njërën prej tyre. Kontrata e bashkimit duhet përpiluar me shkrim (neni 216, pika 1, shkronja “a”). Ndër të tjera, ajo duhet të përcaktojë raportin e këmbimit të aksioneve dhe çdo shumë të pagueshme në para (shkronja “b”), si edhe të drejtat që rrjedhin nga aksionet në shoqërinë blerëse (shkronja “ç” dhe “d”). Gjithashtu, në kontratë duhet të parashikohen të drejtat që shoqëria blerëse u njeh ortakëve apo aksionarëve të vetëm, sidomos, të drejtat e veçanta, si: aksionet pa të drejtë vote, aksionet me përparësi, obligacionet e konvertueshme dhe ato me të drejtë pjesëmarrjeje në fitim, apo masat që propozohen për këta persona (shkronja “dh”). Neni 216, pika 2, parashikon që shoqëritë, të cilat marrin pjesë në bashkim, hartojnë një raport, ku shpjegohet marrëveshja e bashkimit dhe përshkruhen bazat ligjore dhe ekonomike

218

Shih, më lart, Kreun B III për efektin e normave të MSA-së në lidhje me përafrimin.

242

për të, e në veçanti, raporti i këmbimit të aksioneve, kuotave apo të drejtave të veçanta, si edhe vështirësitë e veçanta të vlerësimit, të cilat janë hasur. Kontratën e bashkimit duhet ta shqyrtojnë ekspertë të autorizuar (neni 217). Është me rëndësi të përmendet pika 5 këtu: përfshirja e ekspertëve mund të përjashtohet, nëse të gjithë ortakët ose aksionarët e shoqërive që bashkohen, japin miratimin. Ky është një thjeshtim i konsiderueshëm, që parashikohet në nenin 2 të Direktivës 2007/63/KE, me të cilin u amenduan Direktivat për bashkimin dhe ndarjen e shoqërive. Nëse, në kuadër të bashkimit, shoqëria përthithëse e zmadhon kapitalin e vet, disa kërkesa të caktuara proceduriale, të cilave u nënshtrohet zmadhimi i zakonshëm i kapitalit, nuk zbatohen për shkak të “logjikës” së situatës së bashkimit, në të cilën aksionet e shoqërisë së përthithur këmbehen me ato të shoqërisë përthithëse (neni 219). Për të pasur fuqi ligjore, projektmarrëveshja e bashkimit miratohet me vendim të zotëruesve të interesave të të gjitha shoqërive që marrin pjesë në bashkim (neni 218, pika 1). Kjo kërkon miratimin me shumicë me tre të katërtat e votave të Asamblesë së Përgjithshme (nenet 87, pika 1, dhe 145, pika 1). Duke qenë se informimi i mjaftueshëm i ortakëve ose aksionarëve është me rëndësi thelbësore, neni 218, pika 3, shprehimisht garanton të drejtën e ortakëve ose aksionarëve për të parë të gjithë dokumentet dhe raportet përkatëse, krahas të drejtës së përgjithshme për t’u informuar, të parashikuar në nenin 15. Me regjistrimin e bashkimit të shoqërive dhe me publikimin e tij, shoqëria e përthithur pushon së ekzistuari. Të gjitha pasuritë e saj (përfshirë të drejtat dhe detyrimet) gjykohet se kanë kaluar te shoqëria përthithëse, ndërsa aksionarët ose ortakët e shoqërisë së përthithur bëhen aksionarë ose ortakë të shoqërisë përthithëse (neni 220, pika 3). Kreditorët e shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, janë të mbrojtur. Ata mund të kërkojnë që pretendimet e tyre të shlyhen ose të sigurohen me garanci, dhe mund t’i kërkojnë gjykatës të marrë vendimin e duhur nëse nuk është dhënë garanci e mjaftueshme (neni 221, pika 1). Ortakët ose aksionarët, të cilët nuk kanë dhënë pëlqimin për bashkim, kanë të drejtë t’ua shesin aksionet e tyre shoqërisë përthithëse me vlerën e tregut. Në mënyrë alternative, aksionarët mund të kërkojnë që shoqëria përthithëse të këmbejë aksionet e tyre me përparësi pa të drejtë vote, me aksione me të drejtë vote (neni 223, pika 1). Organet e administrimit dhe mbikëqyrëse dhe ekspertët e licencuar të të gjitha shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, përgjigjen në mënyrë solidare për dëmet që ortakët, aksionarët dhe kreditorët kanë pësuar nga bashkimi (neni 224). Duhet thënë se kjo përgjegjësi parashikohet “ndaj ortakëve ose aksionarëve”. Kjo gjë përbën një përjashtim nga norma e përgjegjësisë së zakonshme, për shembull, e përcaktuar në nenin 98, pika 3, dhe 163, pika 3, ku parashikohet përgjegjësia e administratorëve ndaj shoqërisë. Neni 224 synon, mbi të gjitha, të mbulojë ato situata në të cilat raporti i këmbimit të aksioneve është llogaritur gabim, në dëm të ortakëve ose aksionarëve të shoqërisë së përthithur. Në një rast të tillë, është e vërtetë se dëmi nuk është shkaktuar ndaj vetë shoqërisë së përthithur, por vetëm ndaj ortakëve ose aksionarëve të saj.

243

Neni 225 parashikon rregulla të posaçme për ato raste kur bashkimi ndodh brenda grupit të shoqërive. Nëse shoqëria mëmë përthithëse zotëron mbi 90 për qind të shoqërisë së përthithur, mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë mëmë përthithëse është e nevojshme vetëm nëse këtë e kërkon të paktën 5 për qind të ortakëve ose aksionarëve të mbetur. Për më tepër, neni 225, pika 2, thotë se nëse të gjitha aksionet e një shoqërie të kontrolluar zotërohen nga shoqëria mëmë, nuk është nevoja që shoqëria përthithëse të përmbushë kërkesat për raportet e bashkimit të shoqërive, për shqyrtimin nga ekspertët e licencuar, për këmbimin e aksioneve dhe për përgjegjësinë e administratorëve. 4. Ndarja e shoqërive: Në pamje të parë, ndarja e shoqërive duket se është imazhi i pasqyruar i bashkimit të shoqërive. Ndërsa në rastin e bashkimit pasuritë e shoqërive bashkohen, në rastin e ndarjes së tyre ndahet edhe pasuria. Për rrjedhojë, ndarja e shoqërive është një instrument i përshtatshëm ligjor për ndarjen e shoqërive gjigande. Nga ana tjetër, nuk mund të mohohet ngjashmëria me bashkimin e shoqërive, duke qenë se, edhe në rastin e ndarjes së shoqërive, të gjitha pasuritë e shoqërisë që ndahet kalojnë në pronësi të shoqërive të tjera, aksionet këmbehen dhe shoqëria që ndahet pushon së ekzistuari. Pra, referimi ndaj qasjes për bashkimin e shoqërive, që parashikon nga ligji për shoqëritë tregtare për ndarjet, është i përshtatshëm. Kjo ndjek me përpikëri Direktivën e Gjashtë 82/891/KEE, dhe kështu, është në përputhje me të. Dallimi me bashkimin e shoqërive qëndron vetëm në faktin se pasuritë e shoqërisë në fjalë ndahen sipas projektmarrëveshjes për ndarjen e shoqërisë dhe kalohen te, të paktën, dy shoqëri ekzistuese ose të themeluara rishtazi; me fjalë të tjera, kalimi uno actu i pasurive te një shoqëri tjetër, pa i ndarë pasuritë, nuk është i mundur. Pa dyshim, ky dallim nuk ka aspak rëndësi për ortakët ose aksionarët, kreditorët dhe punëmarrësit: atyre u intereson që pasuritë të ndahen në mënyrë të drejtë dhe jo të shqetësohen për strukturën e saktë të kalimit. I vetmi rast që parashikon ligji për ndarjen e shoqërive, është kur një shoqëri tregtare ndahet duke ua transferuar pasuritë e veta dy ose më shumë shoqërive tregtare ekzistuese ose të themeluara rishtazi me vendim të Asamblesë së Përgjithshme, kur shoqëria që ndahet pushon së ekzistuari (neni 227, pika 1 dhe 4).219 Efektet ligjore të ndarjes janë të njëjta me ato të bashkimit (neni 227, pika 4) (kalimi “automatik” i pasurive, këmbimi i aksioneve ose kuotave dhe fshirja e shoqërisë së ndarë). Megjithatë, duke qenë se pasuritë e shoqërisë së ndarë i marrin të paktën dy shoqëri të tjera, logjika e thjeshtë kërkon disa modalitete për këmbimin e aksioneve, që duhet të lejohet të zgjidhen dhe parashikohen në projektmarrëveshjen e ndarjes, në përputhje me Direktivën e Gjashtë:

219

Nuk ekzistojnë dispozita për ndarjen kur shoqëria që ndahet, mban një pjesë të aktiveve dhe të ortakëve apo aksionarëve të saj, duke vazhduar, kështu, të ekzistojë. Në këtë rast, këta ortakë apo aksionarë nuk i këmbejnë kuotat apo aksionet e tyre; përkundrazi, ata marrin aksione ose kuota të tjera shtesë nga shoqëria marrëse. Shih, më lart, komentet për vendimin që kanë marrë këtu nga ligjvënësit shqiptarë lidhur me politikën ligjore.

244







Ndarja ruan raportet e mëparshme të aksioneve. Në këtë rast, që parashikohet në nenin 17, pika 1, të Direktivës së Gjashtë, ortakët ose aksionarët e shoqërisë së ndarë marrin aksionet e të gjitha shoqërive marrëse dhe përqindja e tyre në shoqërinë marrëse i korrespondon përqindjes që kishin më parë në shoqërinë e ndarë. Ndarja nuk i ruan raportet e mëparshme të aksioneve. Në këtë rast, që parashikohet nga neni 5, pika 2, i Direktivës së Gjashtë, përqindja e aksioneve në shoqëritë marrëse ndryshon nga ato të mëparshmet. Një ortak ose aksionar i shoqërisë së ndarë merr vetëm aksionet e njërës prej shoqërive marrëse. Në këtë rast, që parashikohet në nenin 17, pika 1, shkronja “b”, e Direktivës së Gjashtë, lejohet ndarja e grupeve të ortakëve ose të aksionarëve.

Neni 227, pika 4, nuk përjashton asnjërin prej këtyre modaliteteve dhe, për rrjedhojë, është në pajtim me Direktivën. Pavarësisht këtyre modaliteteve, ortakët ose aksionarët e shoqërisë së ndarë duhet të marrin medoemos një kompensim në mënyrë të përshtatshme: vlera e aksioneve dhe e pagesave të tjera në mjete monetare, që u caktohet atyre, duhet t’i korrespondojë vlerës së aksioneve që kanë zotëruar më parë në shoqërinë e ndarë. Me rëndësi të veçantë është mbrojtja e kreditorëve të shoqërive të ndara. Duke qenë se nuk mund ta kundërshtojnë ndarjen e debitorit, kreditorët duhet t’i ngrenë pretendimet e tyre ndaj shoqërisë marrëse, të cilës i janë kaluar detyrimet ndaj tyre, në përputhje me projektmarrëveshjen e ndarjes. Në këtë rast, ata jo vetëm që do të konkurronin me kreditorët e shoqërisë marrëse, por mund t’u duhej edhe të pranonin faktin se shoqëria marrëse në fjalë nuk ka pasuritë e mjaftueshme. Edhe kreditorët e mëparshëm të shoqërisë marrëse kanë nevojë të mbrohen, sepse u kërcënohet rreziku i marrjes së detyrimeve të tjera shtesë nga debitori i tyre, pa pasur pasuri të mjaftueshme për të gjithë kreditorët. Sikurse edhe të gjithë kreditorët e tjerë të prekur nga ndarja e shoqërisë, ata mund të kërkojnë marrjen e masave mbrojtëse të përshtatshme nga shoqëria, në përputhje me nenin 227, pika 2, dhe nenin 221, pika 1. Për më tepër, neni 227, pika 3, parashikon, në favor të kreditorëve të shoqërisë së ndarë, se shoqëritë marrëse përgjigjen personalisht dhe në mënyrë solidare, së bashku me shoqërinë e ndarë, për angazhimet e kësaj të fundit. 5. Shndërrimi: Ndryshimi i formës ligjore është një mënyrë e rëndësishme riorganizimi. Për shembull, një SHPK e suksesshme, që ushtron aktivitet në sektorin e komunikimit, mund të dojë të “bëhet publike”, pra, të regjistrohet në një bursë si SHA “me ofertë publike”. Një shoqëri e tillë e merr formën e re ligjore, pa e ndryshuar cilësinë e vet si debitor apo si kreditor: Shndërrimi nuk sjell pasoja mbi të drejtat dhe detyrimet që ka marrë përsipër shoqëria (neni 228, pika 2). Shndërrimi kërkon një vendim të miratuar me tre të katërtat e votave të Asamblesë së Përgjithshme (neni 229, pika 3). Ortakëve ose aksionarëve, të cilët nuk kanë marrë pjesë në mbledhjen e Asamblesë, u bëhet thirrje publike për ta deklaruar miratimin apo mosmiratimin

245

e tyre, me shkrim, brenda 60 ditëve (neni 229, pika 3 dhe 4). Nëse nuk reagojnë, miratimi vlerësohet i dhënë. Ata që e kundërshtojnë shndërrimin, mund të kërkojnë blerjen e aksioneve të tyre nga shoqëria me vlerën e tregut ose, sipas rastit, konvertimin e aksioneve të tyre në aksione me përparësi pa të drejtë vote (neni 229, pika 5, dhe neni 223, pika 1). Gjithashtu, zbatohen edhe mekanizma të tjera të mbrojtjes për ortakët ose aksionarët dhe kreditorët, si në rastin e bashkimit të shoqërive (neni 229, pika 5, dhe nenet nga 221 deri në 223). Neni 229, pika 6, parashikon zbatueshmërinë e nenit 224, domethënë, përgjegjësinë e organeve të administrimit dhe mbikëqyrëse të shoqërisë përthithëse dhe të përthithur për dëmet e pësuara nga shkelja e detyrimeve në kuadër të bashkimit. Kjo do të thotë se, edhe në rastin e shndërrimit, organet e mëparshme dhe organet e reja të administrimit dhe mbikëqyrëse përgjigjen nëse shndërrimi ka rezultuar në një ndryshim të anëtarëve të organeve të administrimit ose mbikëqyrëse. Regjistrimi i shndërrimit (neni 229, pika 7) ka këto pasoja juridike (neni 229, pika 8):   

Shoqëria që shndërrohet ekziston në formën ligjore të përcaktuar në vendimin e shndërrimit. Ortakët dhe aksionarët e shoqërisë që shndërrohet marrin pjesë në shoqëri në përputhje me formalitetet e përcaktuara në këtë ligj për formën e re të shoqërisë. Të drejtat e të tretëve lidhur me aksionet e shoqërisë që shndërrohet, zbatohen për aksionet e shoqërisë së shndërruar. Neni 214 Dispozita të përgjithshme

1. Dispozitat e kësaj pjese janë të zbatueshme vetëm për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare. 2. Një shoqëri mund të riorganizohet nëpërmjet bashkimit me një shoqëri tjetër, nëpërmjet ndarjes në dy apo më shumë shoqëri të tjera ose nëpërmjet shndërrimit të formës ligjore. 3. Shoqëritë mund të riorganizohen vetëm pasi kanë qenë të regjistruara për të paktën një vit. 4. Bashkimi i shoqërive kryhet në përputhje me dispozitat për mbrojtjen e konkurrencës. TITULLI I BASHKIMI Neni 215 Përkufizimi Dy ose më shumë shoqëri mund të bashkohen nëpërmjet:

246

1. Kalimit të të gjitha aktiveve e pasiveve të njërës ose më shumë prej shoqërive, që quhen shoqëritë e përthithura, të një shoqëri tjetër ekzistuese, e quajtur shoqëria përthithëse, në këmbim të aksioneve apo kuotave të kësaj shoqërie. Ky proces quhet bashkim me përthithje. 2. Themelimit të një shoqërie të re, tek e cila kalohen të gjitha aktivet e pasivet e shoqërive ekzistuese, që bashkohen në këmbim të aksioneve apo kuotave të shoqërisë së re. Ky proces quhet bashkim me krijim i një shoqërie të re. KREU I BASHKIMI ME PËRTHITHJE Neni 216 Marrëveshja dhe raporti i bashkimit220 1. Përfaqësuesit ligjorë të shoqërive, të cilat marrin pjesë në bashkim, hartojnë një projektmarrëveshje me shkrim, ku përcaktohen të paktën: a) forma, emrat e regjistruar dhe selitë e shoqërive që marrin pjesë në bashkim; b) raporti i këmbimit të kuotave apo aksioneve dhe çdo shumë e pagueshme në para; c) kushtet e ndarjes së kuotave apo aksioneve të shoqërisë përthithëse; ç) data, duke nisur nga e cila zotëruesit e këtyre kuotave apo aksioneve kanë të drejtë të marrin pjesë në ndarjen e fitimit, si dhe çdo kusht i posaçëm që ndikon në ushtrimin e kësaj të drejte; d) data, duke nisur nga e cila veprimet e shoqërisë që përthithet do të trajtohen nga pikëpamja kontabël si veprime të shoqërisë përthithëse; dh) të drejtat që shoqëria përthithëse u njeh zotëruesve të kuotave, aksioneve, të drejtat e veçanta apo titujt e ndryshëm nga aksionet e shoqërive të përthithura apo çdo masë tjetër e parashikuar në lidhje me ta; e) përparësitë e veçanta, që u jepen administratorëve, anëtarëve të këshillit të administrimit, këshillit mbikëqyrës apo ekspertëve kontabël të autorizuar; ë) pasojat që bashkimi do të ketë ndaj punëmarrësve e përfaqësuesve të tyre, si dhe masat e propozuara për to. 2. Përfaqësuesit ligjorë të secilës prej shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, hartojnë një raport të hollësishëm, ku shpjegohet marrëveshja e bashkimit dhe përshkruhen bazat ligjore dhe ekonomike për të e, në veçanti, raporti i këmbimit të aksioneve, kuotave apo të drejtave të veçanta. Në raport përshkruhen edhe vështirësitë e veçanta të vlerësimit, të cilat janë hasur. Raporti duhet të përshkruajë edhe pasojat e këtij bashkimi mbi punëmarrësit e shoqërive pjesëmarrëse.

220

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 35.

247

3. Çdo shoqëri, që merr pjesë në bashkim, jo më vonë se 1 muaj përpara datës së caktuar për mbledhjen e asamblesë, për vendimin e përcaktuar në nenin 218 të këtij ligji, depoziton pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit dhe publikon në faqen e internetit të shoqërisë, nëse ka, projekt-marrëveshjen dhe raportin e bashkimit, sipas pikës 2 të këtij neni. Pasqyrat financiare vjetore, raportet e ecurisë së veprimtarisë e dokumentet publikohen në mënyrë të detyrueshme për të paktën tri vitet e fundit. 4. Shoqëritë, që përmbushin kërkesën e pikës 3, të nenit 214, të këtij ligji, por që kanë qenë të regjistruara për më pak se tre vjet, paraqesin dokumentacionin sipas pikës 3, të këtij neni, vetëm për vitet që kanë qenë të regjistruara. 5. Nëse viti i fundit ushtrimor, të cilit i referohen pasqyrat financiare, të përmendura në pikat 3 ose 4, të këtij neni, është mbyllur në një datë e cila është më e hershme se gjashtë muaj përpara datës së hartimit të projektmarrëveshjes së bashkimit, atëherë, me përjashtim të rastit kur sipas ligjit nr. 9879, datë 21.2.2008, "Për titujt", shoqëria ka hartuar dhe u ka vënë në dispozicion aksionarëve raporte financiare gjashtëmujore, shoqëria harton gjithashtu pasqyra kontabël për gjendjen e shoqërisë në një datë, e cila nuk duhet të jetë më e hershme se dita e parë e muajit të tretë përpara datës së hartimit të projektmarrëveshjes së bashkimit dhe i publikon ato sipas pikës 3 të këtij neni. 6. Përfaqësuesit ligjorë të secilës shoqëri pjesëmarrëse në bashkim duhet të njoftojnë asamblenë e përgjithshme të shoqërisë së tyre, si dhe organet e administrimit të shoqërive të tjera që marrin pjesë në bashkim, më qëllim njoftimin e asambleve të përgjithshme të shoqërive përkatëse në lidhje me çdo ndryshim thelbësor në aktivet dhe pasivet e shoqërisë, nga data në të cilën është hartuar projektmarrëveshja e bashkimit, deri në datat e caktuara për mbledhjet e asambleve të përgjithshme që do të vendosin mbi miratimin e projektmarrëveshjes së bashkimit. 7. Detyrimi për hartimin e raportit të përmendur në pikën 2, të pasqyrave kontabël të përmendura në pikën 5, si dhe të njoftimit sipas pikës 6, të këtij neni, mund të përjashtohet me miratimin e të gjithë ortakëve/aksionarëve me të drejtë vote të shoqërive pjesëmarrëse në bashkim. Komente: Neni 35 i ligjit nr.129/2014 e amendoi nenin 216 me qëllim përafrimin e dispozitave të tij me ato të Direktivës 2009/109. Neni 217 Raporti i ekspertëve 1. Përfaqësuesit ligjorë të shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, caktojnë ekspertë të pavarur të licencuar të fushave të ndryshme, për të vlerësuar kushtet e projektmarrëveshjes së bashkimit. Ekspertët mund të caktohen për secilën shoqëri ose

248

në mënyrë të përbashkët për të gjitha shoqëritë, që marrin pjesë në bashkim. Ata caktohen nga gjykata përkatëse, nëse kjo kërkohet nga përfaqësuesit ligjorë. 2. Ekspertët hartojnë një raport me shkrim, ku duhet të deklarojnë, ndër të tjera, nëse, sipas mendimit të tyre, raporti i këmbimit të aksioneve/kuotave është i drejtë dhe i arsyeshëm. Në deklaratë ekspertët duhet të shprehen, në veçanti: a) për metodën ose metodat e përdorura për të arritur në raportin e propozuar të këmbimit të aksioneve/kuotave; b) nëse kjo metodë apo këto metoda janë të përshtatshme për rastin në fjalë, duke treguar vlerat e arritura përmes përdorimit të metodës/metodave dhe të japin një mendim për rëndësinë relative të secilës metodë, për të arritur në vlerën e vendosur; c) për vështirësitë e veçanta të vlerësimit, të cilat janë hasur. ç) në rastin e një zmadhimi kapitali, të kryer në kuadër të bashkimit apo ndarjes, me qëllim pagimin e aksionarëve të shoqërive që përthithen apo ndahen, raporti i vlerësimit duhet të përmbajë një përshkrim të hollësishëm të kontributeve në natyrë, si dhe në të duhet të përcaktohen metodat e vlerësimit që janë zbatuar dhe të shprehet nëse vlera e llogaritur sipas kësaj metode i korrespondon të paktën vlerës nominale të aksionit dhe, kur është rasti, edhe primit më të lartë të emetimit të aksionit.221 3. Ekspertët kanë të drejtë të marrin nga shoqëritë që bashkohen të gjithë informacionin dhe dokumentet përkatëse, si dhe të kryejnë të gjitha hetimet e nevojshme. 4. Raporti i ekspertëve depozitohet pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit dhe publikohet në faqen e internetit, nëse ka, të shoqërive që marrin pjesë në bashkim, të paktën një muaj përpara datës së caktuar për mbledhjen e asamblesë, në lidhje me vendimin e përcaktuar në nenin 218 të këtij ligji. 5. Përfshirja e ekspertëve, sipas pikave 1, 2, 3 e 4 të këtij neni, mund të përjashtohet nëse të gjithë aksionarët/ortakët e shoqërive që bashkohen japin miratimin. Komente: Neni 36 i ligjit nr.129/2014 shtoi shkronjën "ç" në pikën 2 të nenit 217 me qëllim përafrimin e dispozitave të tij me ato të Direktivës 2009/109. Neni 218 Miratimi i marrëveshjes së bashkimit 1. Projektmarrëveshja e bashkimit prodhon efekte vetëm pasi të jetë miratuar nga ortakët apo aksionarët e të gjitha shoqërive, që marrin pjesë në bashkim.

221

Shtuar me ligjin nr.129/2014 për harmonizim me dispozitat e Direktivës 2009/109.

249

Projektmarrëveshja e bashkimit miratohet, përkatësisht, në përputhje me shumicën e parashikuar në pikën 1 të nenit 87 dhe pikën 1 të nenit 145 të këtij ligji. 2. Kur nga projektmarrëveshja e bashkimit preken të drejtat e aksionarëve/ortakëve të veçantë apo të drejtat, që rrjedhin nga aksione të kategorive të veçanta, atëherë projektmarrëveshja i nënshtrohet, sipas rastit, miratimit të ortakëve apo aksionarëve të prekur, ose një votimi të veçantë, i cili merret me shumicën e tre të katërtave të votave të secilës kategori aksionesh të prekura. 3. Secili aksionar apo ortak i shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, ka të drejtë të kërkojë e të marrë nga shoqëria, pa pagesë, kopje të plotë apo të pjesshme të dokumenteve, në bazë të të cilave kryhet bashkimi, sipas neneve 216 dhe 217. Nëse aksionari apo ortaku ka pranuar kryerjen e njoftimeve nga shoqëria në formë elektronike, këto dokumente mund t'i dërgohen me postë elektronike. 222 4. Shoqëria do të përjashtohet nga detyrimi për të mbajtur në dispozicion në selinë e saj dokumentacionin që duhet t'u jepet ortakëve apo aksionarëve, sipas pikës 3, nëse për një periudhë të pandërprerë, e cila nis një muaj përpara datës së caktuar për mbajtjen e mbledhjes së asamblesë së përgjithshme për miratimin e projektmarrëveshjes së bashkimit, ky dokumentacion u vihet në dispozicion ortakëve apo aksionarëve, pa pagesë, për t'u parë, shkarkuar apo për të marrë kopje në formë shkresore në faqen e internetit të shoqërisë. Për çdo ndërprerje të përkohshme të mundësisë për të hyrë në faqen e internetit të shoqërisë, për arsye teknike apo arsye të tjera, afati njëmujor i publikimit ndërpritet dhe rinis nga e para në momentin kur faqja e internetit të shoqërisë bëhet sërish e arritshme. 223 Komente: Neni 37 i ligjit nr. 129/2014 e amendoi pikën 3 dhe shtoi një pikë të re 4 në nenin 218 me qëllim përafrimin e dispozitave të tij me ato të Direktivës 2009/109. Neni 219 Zmadhimi i kapitalit Zmadhimi i kapitalit të regjistruar të shoqërisë përthithëse, që kryhet në kuadër të bashkimit, nuk u nënshtrohet parashikimeve që lidhen me: a) ndalimin e zmadhimit derisa të kryhen pagesat e pashlyera për kuotat/aksionet e nënshkruara më parë; b) kushtet për nënshkrimin e kuotave/aksioneve të reja; c) të drejtat e parablerjes nga aksionarët/ortakët të aksioneve/kuotave të reja.

222 223

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014 me qëllim harmonizimin me dispozitat e Direktivës 2009/109. Shtuar me ligjin nr.129/2014 me qëllim harmonizimin me dispozitat e Direktivës 2009/109.

250

Neni 220 Regjistrimi, publikimi dhe pasojat 1. Përfaqësuesit ligjorë të shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, njoftojnë bashkimin për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, së bashku me marrëveshjen e bashkimit, procesverbalin e asamblesë për miratimin e bashkimit, si dhe procesverbalin për miratimin e ortakëve/aksionarëve të veçantë. Sipas rastit, informacioni i lartpërmendur publikohet edhe në faqen e internetit të shoqërive, nëse ka. 2. Nëse kapitali i regjistruar i shoqërisë përthithëse rritet, në kuadër të bashkimit, vlera e zmadhimit njoftohet së bashku me bashkimin. 3. Regjistrimi i bashkimit të shoqërive pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit: a) ka pasojë kalimin te shoqëria përthithëse të të gjitha aktiveve e pasiveve të shoqërisë që përthithet. Ky transferim ka pasoja si në marrëdhëniet ndërmjet shoqërive, ashtu edhe te palët e treta; b) bën që aksionarët apo ortakët e shoqërisë së përthithur të bëhen aksionarë apo ortakë të shoqërisë përthithëse; c) bën që shoqëria që përthithet të vlerësohet e prishur, ndaj çregjistrohet nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit, sipas seksionit V të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", pa kaluar në procesin e likuidimit. Neni 221 Mbrojtja e kreditorëve 1. Nëse kreditorët e një shoqërie, që merr pjesë në një bashkim, brenda 6 muajve nga publikimi i projektmarrëveshjes së bashkimit, sipas nenit 220 të këtij ligji, paraqesin me shkrim titullin dhe vlerën e pretendimeve të tyre, shoqëria duhet t'u japë garanci të mjaftueshme për kreditë e tyre. Garanci e mjaftueshme për kreditorët vlerësohet deklarata me shkrim, e dhënë nga përfaqësuesit ligjorë të shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, ku pranohet se pasuritë e shoqërive do të administrohen në mënyrë të veçuar deri në përmbushjen e detyrimeve të të gjithë kreditorëve. Nëse kjo garanci nuk jepet nga përfaqësuesit ligjorë të shoqërive, kreditorët mund t'i kërkojnë gjykatës të urdhërojë lëshimin e garancive të mjaftueshme apo anulimin e vendimit të bashkimit. 2. Kreditorët e siguruar të procedurës së falimentit nuk kanë të drejtë të kërkojnë garancinë e përmendur në pikën 1 të këtij neni. 3. Përfaqësuesit ligjorë të shoqërive që bashkohen, përgjigjen në mënyrë solidare për të gjitha dëmet e shkaktuara kreditorëve, si pasojë e pasaktësisë së deklaratës së përmendur në fjalinë e dytë të pikës 1 të këtij neni. Neni 222

251

Mbrojtja e zotëruesve të të drejtave të veçanta Shoqëria përthithëse detyrohet t'u garantojë zotëruesve të obligacioneve të konvertueshme e të aksioneve me përparësi të njëjtat të drejta, që këta gëzonin në shoqërinë e përthithur. Neni 223 Mbrojtja e të drejtave të ortakëve dhe aksionarëve 1. Kur aksionarët apo ortakët e shoqërive që bashkohen nuk kanë dhënë pëlqimin për bashkim, atëherë këta kanë të drejtë të kërkojnë nga shoqëria blerjen me vlerë tregu të aksioneve apo kuotave të zotëruara të tyre nga shoqëria që rezulton nga bashkimi, apo në rast mosmarrëveshjesh, me çmimin e përcaktuar nga një ekspert vlerësues i pavarur, i emëruar nga gjykata me kërkesë të këtyre aksionarëve apo ortakëve. Në mënyrë alternative, aksionarët mund të kërkojnë që shoqëria përthithëse të këmbejë aksionet e tyre me përparësi pa të drejtë vote, me aksione me të drejtë vote. Janë të zbatueshme dispozitat e Kodit të Procedurës Civile për kundërshtimet e palëve gjatë procesit të ekspertimit. 2. Të drejtat e përmendura në pikat 1 e 2 të këtij neni duhet të ushtrohen brenda 60 ditëve nga data e publikimit të bashkimit për shoqërinë përthithëse, sipas nenit 220 të këtij ligji. Neni 224 Përgjegjësia e organeve të administrimit, të organeve mbikëqyrëse dhe ekspertëve 1. Administratorët, anëtarët e këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës të shoqërisë përthithëse përgjigjen solidarisht, bashkë me shoqërinë përthithëse, për dëmet që ortakët, aksionarët dhe kreditorët e shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, kanë pësuar nga ky veprim, me përjashtim të rasteve kur ata provojnë se i kanë përmbushur rregullisht detyrimet ligjore, të lidhura me vlerësimin e pasurive të shoqërive dhe me procedurat e përsosjes së marrëveshjes së bashkimit. 2. Administratorët, anëtarët e këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës të shoqërisë së përthithur, si dhe ekspertët e pavarur të licencuar, të angazhuar në vlerësimin e bashkimit, përgjigjen për të njëjtat shkaqe e me të njëjtat kushte, sip as pikës 1 të këtij neni. 3. Në të dyja rastet, paditë si më sipër duhen ngritur brenda 3 vjetëve nga data e regjistrimit të bashkimit të shoqërisë përkatëse. Neni 225

252

Bashkimi me përthithje në raste të veçanta224 1. Nëse shoqëria përthithëse zotëron mbi 90 për qind ose të gjithë kapitalin e shoqërisë aksionare që do të përthithet, atëherë bashkimi me përthithje ndërmjet këtyre shoqërive mund të kryhet pa miratimin e asamblesë së përgjithshme të shoqërisë përthithëse, nëse: a) publikimet, sipas pikës 3, të nenit 216, janë kryer në lidhje me shoqërinë përthithëse, të pakën një muaj përpara datës së caktuar për mbledhjen e asamblesë së përgjithshme të saj apo të shoqërive të tjera, objekt të përthithjes, që do të miratojnë projektmarrëveshjen e bashkimit; dhe b) të pakën një muaj përpara datës së caktuar sipas shkronjës "a", të pikës 1, të këtij neni, të gjithë aksionarët apo ortakët e shoqërisë përthithëse kanë të drejtë të njihen me dokumentacionin, në përputhje me nenet 216 dhe 217, në selinë e regjistruar të shoqërisë përthithëse. Parashikimet e pikave 3 dhe 4, të nenit 218, janë të zbatueshme edhe në këtë rast; dhe c) aksionarët ose ortakët e shoqërisë përthithëse, që zotërojnë të paktën 5 për qind të kapitalit të saj apo të numrit të përgjithshëm të votave, nuk kërkojnë thirrjen e asamblesë së përgjithshme të shoqërisë përthithëse për miratimin e bashkimit. 2. Nëse të gjitha aksionet e shoqërisë, që do të përthithet, që japin të drejta vote në asamblenë e përgjithshme, zotërohen nga shoqëria përthithëse, atëherë kërkesat, sipas parashikimeve të neneve 216, pika 1, shkronjat "b", "c" dhe "ç", dhe 2, 217, 218, pikat 3 dhe 4, 220, pika 3, shkronja "b", të këtij ligji, nuk zbatohen. 3. Nëse shoqëria përthithëse zotëron të paktën 90 për qind, por jo të gjithë kapitalin e shoqërisë aksionare që do të përthithet, atëherë bashkimi ndërmjet këtyre shoqërive mund të kryhet pa miratimin e asamblesë së përgjithshme të shoqërisë përthithëse dhe kërkesat, sipas parashikimeve të neneve 216, pika 2, 217 dhe 218, pikat 3 dhe 4, nuk zbatohen, nëse aksionarët e pakicës së shoqërisë që përthithet kanë të drejtën t'ia shesin aksionet e tyre me vlerë tregu shoqërisë përthithëse. Në rast mosmarrëveshjeje, në lidhje me përcaktimin e kësaj vlere, aksionarët e pakicës së shoqërisë që përthithet kanë të drejtë të kërkojnë që vlera e tregut për shitjen e aksioneve të tyre të përcaktohet nga gjykata. Komente: Neni 38 i ligjit nr.129/2014 e amendoi nenin 225 me qëllim përafrimin e dispozitave të tij me ato të Direktivës 2009/109.

224

Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 38.

253

KREU II BASHKIMI ME KRIJIMIN E NJË SHOQËRIE TË RE Neni 226 Dispozitat e zbatueshme 1. Dispozitat e neneve 216 deri në 225 të këtij ligji zbatohen edhe në rastin e bashkimit me themelim të një shoqërie të re. Shoqëria e themeluar rishtazi vlerësohet si shoqëri përthithëse. 2. Shoqëria e krijuar rishtazi nga bashkimi u nënshtrohet dispozitave të këtij ligji për themelimin e shoqërisë. TITULLI II NDARJA Neni 227 Përkufizimi, dispozitat e zbatueshme 1. Një shoqëri mund të ndahet me vendim të asamblesë së përgjithshme, duke transferuar të gjitha aktivet e pasivet e veta në favor të dy ose me shumë shoqërive ekzistuese apo të themeluara rishtazi. Shoqëria që ndahet, vlerësohet e prishur. 2. Për ndarjen e shoqërisë zbatohen përkatësisht dispozitat e neneve 216 deri në 225 të këtij ligji. 3. Shoqëritë, që fitojnë pasuritë e shoqërisë që ndahet, quhen shoqëri pritëse dhe përgjigjen në mënyrë solidare për detyrimet e kësaj të fundit. 4. Regjistrimi i ndarjes së shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit ka si pasojë: a) kalimin te shoqëritë pritëse të të gjitha aktiveve e pasiveve të shoqërisë që ndahet, në përputhje me raportin e ndarjes, të përcaktuar në marrëveshjen e ndarjes. Ky kalim sjell pasoja për marrëdhëniet ndërmjet shoqërive, si dhe për palët e treta; b) bërjen e aksionarëve/ortakëve të shoqërisë që ndahet aksionarë apo ortakë të një ose më shumë shoqërive pritëse, në përputhje me raportin e ndarjes, përcaktuar në marrëveshjen e ndarjes; c) vlerësimin e shoqërisë që ndahet si e prishur dhe çregjistrimin e saj nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit, sipas seksionit V të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit" pa kryerjen e likuidimit. Komente: Ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikon ndonjë sistem për ndarjen e shoqërisë, me përjashtim të kalimit të aktiveve ndërmjet shoqërive të reja. Ky sistem parashikon që shoqëria fillestare prishet pas ndarjes. Shpesh, shoqëria fillestare mund të dojë ta ndajë shoqërinë në

254

departamente dhe departamentin mund të dojë ta themelojë si shoqëri të re. Meqë ligji për shoqëritë tregtare i vitit 2008 është fleksibël, sidomos, përsa i takon themelimit të SHPK-ve, është e thjeshtë të themelohet një ndarje e një shoqërie të mëparshme si shoqëri e re. TITULLI III SHNDËRRIMI Neni 228 Dispozita të përgjithshme 1. Një shoqëri tregtare mund ta ndryshojë formën e vet ligjore, nëpërmjet shndërrimit, si më poshtë: a) shoqëria me përgjegjësi të kufizuar mund të shndërrohet në shoqëri aksionare dhe anasjelltas; b) një shoqëri aksionare e me ofertë private mund të shndërrohet në një shoqëri aksionare me ofertë publike dhe anasjelltas, nëse përmbushen kërkesat e këtij ligji të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit" dhe të ligjit për titujt. 2. Shndërrimi nuk sjell pasoja mbi të drejtat e detyrimet, që shoqëria ka marrë përsipër ndaj të tretëve. Neni 229 Procedura 1. Administratorët e shoqërisë, që shndërrohet, hartojnë një raport të hollësishëm, ku shpjegohen bazat ligjore dhe ekonomike të shndërrimit të propozuar. Në raport përshkruhen edhe vështirësitë e veçanta të vlerësimit, të cilat janë hasur. Raporti duhet të përshkruajë edhe efektin, që do të ketë shndërrimi te punëmarrësit e shoqërisë. 2. Vendimi për shndërrimin e shoqërisë duhet të merret nga asambleja e përgjithshme, me një shumicë prej tre të katërtave. Nëse shndërrimi ka si pasojë ndryshimin e të drejtave dhe të detyrimeve të veçanta të aksionarëve apo ortakëve, atëherë vlefshmëria e vendimit për shndërrim i nënshtrohet miratimit të aksionarëve apo ortakëve të prekur. Pika 2 e nenit 218 të këtij ligji është e zbatueshme. 3. Administratorët thërrasin të gjithë aksionarët apo ortakët, që nuk ishin të pranishëm apo të përfaqësuar në mbledhjen e asamblesë, që ka vendosur shndërrimin, duke u kërkuar të deklarojnë me shkrim nëse e pranojnë apo jo shndërrimin e shoqërisë, sipas vendimit përkatës. Thirrja e aksionarëve apo ortakëve bëhet me shpallje, e cila publikohet pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit dhe në faqen e internetit të shoqërisë, nëse ka, dy herë, me interval të ndërmjetëm prej jo më pak se 15 ditëve dhe jo më shumë se 30 ditësh. Aksionarët/ortakët e thirrur duhet të depozitojnë në selinë e shoqërisë deklaratën me shkrim brenda 60 ditëve nga publikimi i fundit i thirrjes.

255

4. Publikimi i shpalljes së përmendur në pikën 3 të këtij neni nuk është i detyrueshëm, kur në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme kanë qenë të pranishëm ose të përfaqësuar të gjithë aksionarët/ortakët apo kur mbledhja e asamblesë së përgjithshme u ishte njoftuar individualisht aksionarëve/ortakëve në mungesë. Në rastin e fundit, afati 60-ditor nis nga data e marrjes së njoftimit të mbledhjes. Miratimi i shndërrimit vlerësohet i dhënë nëse aksionarët/ortakët nuk e deklarojnë qëndrimin e tyre me shkrim brenda afatit të caktuar. 5. Për mbrojtjen e kreditorëve, zotëruesve të të drejtave të veçanta dhe titullarëve të interesave, të cilët e kundërshtojnë shndërrimin, zbatohen përkatësisht nenet 221, 222 e 223 të këtij ligji. 6. Për përgjegjësitë ligjore të përfaqësuesve ligjorë dhe të anëtarëve të këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës të shoqërisë në shndërrim për dëmet e shkaktuara nga shkelja e detyrave të tyre, gjatë kryerjes së shndërrimit, zbatohen, përkatësisht, dispozitat e nenit 224 të këtij ligji. 7. Shndërrimi njoftohet për regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, së bashku me vendimin e shndërrimit, procesverbalin e asamblesë së përgjithshme për vendimin e shndërrimit, dokumentet e vendimit të aksionarëve të veçantë dhe të aksionarëve, të cilët nuk kanë qenë të pranishëm në mbledhjen e asamblesë. Sipas rastit, informacioni i lartpërmendur vendoset edhe në faqen e internetit të shoqërisë. 8. Regjistrimi i shndërrimit të shoqërisë pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit bën që: a) shoqëria që shndërrohet, të vazhdojë të ekzistojë në formën ligjore, të përcaktuar në vendimin e shndërrimit; b) aksionarët/ortakët e shoqërisë që shndërrohet, të marrin pjesë në shoqëri, sipas kushteve të përcaktuara në këtë ligj, për formën e re të shoqërisë; c) të drejtat e personave të tretë për aksionet e shoqërisë që transformohet, të vazhdojnë të zbatohen edhe për aksionet e shoqërisë së shndërruar. PJESA X DISPOZITA TË FUNDIT DHE KALIMTARE Komente: Nenet 230 dhe 231 të ligjit nr.9901 parashikonin që të gjitha shoqëritë ekzistuese mund të vazhdonin të funksiononin në mënyrën dhe në bazë të kushteve, që kanë qenë të vlefshme në çastin e regjistrimit të tyre, deri në 3 vjet nga hyrja e në fuqi e ligjit nr.9901 (maj 2008). Brenda këtij afati 3-vjeçar, shoqëritë ekzistuese kishin detyrimin të përshtatnin organizimin dhe funksionimin e tyre në përputhje me dispozitat e ligjit nr.9901. Në bazë të këtyre dy neneve, shoqëritë që nuk vepronin në përputhje me këtë detyrim, do të prisheshin dhe çregjistroheshin nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit pas përfundimit të procedurave të zbatueshme për likuidimin.

256

Synimi i këtyre dispozitave ishte që pastrimi i regjistrit tregtar nga shoqëritë e regjistruara përpara datës së hyrjes në fuqi të ligjit nr.9901 të bëhej i mundur përpara përfundimit të periudhës kalimtare. Sipas neni 233 të ligjit nr.9901, ligji hynte në fuqi 15 ditë pas botimit në Fletoren Zyrtare. ligji nr. 9901 u botua në Fletoren Zyrtare nr.60, datë 6 maj 2008, e rrjedhimisht, ligji hyri në fuqi pas datës 21 maj 2011. Por faktikisht, si pasojë e mbingarkesës së kërkesave të subjekteve paraqitur në QKR në ditët e fundit të afatit të përcaktuar në nenin 230 të ligjit Nr. 9901, një numër i madh i shoqërive të themeluara përpara majit të vitit 2008 nuk arriti të përmbushte detyrimin ligjor për përshtatjen e organizimit dhe funksionimit të tyre në përputhje me dispozitat e ligjit Nr. 9901, dhe rrjedhimisht, ato u konsideruan të prishura. Por, pavarësisht këtij fakti, në praktikë, këto shoqëri vazhduan të ushtrojnë rregullisht aktivitetin e tyre tregtar dhe çregjistrimi i këtyre shoqërive do të dëmtonte biznesin. Me qëllim ruajtjen e vijueshmërisë së ushtrimit të aktivitetit, neni 40 i ligjit nr.129/2014 i ka shfuqizuar dispozitat kalimtare të ligjit nr.9901 (neni 230 dhe 231). Gjithashtu, me nenin 40 të ligjit nr.129/2014 synohet t’u jepet mundësia këtyre shoqërive që të vazhdojnë aktivitetin e të mos rrezikojnë prishjen dhe çregjistrimin nga QKR (QKB), si pasojë e mospërmbushjes brenda afatit 3-vjeçar, të cituar më sipër, të detyrimit ligjor për përshtatjen e organizimit dhe funksionimit të tyre në përputhje me dispozitat e ligjit nr.9901. Në radhë të parë, neni 40 i ligjit nr.129/2014 parashikon se pas datës së hyrjes në fuqi të ligjit nr.129/2014,225 asnjë shoqëri tregtare nuk mund të prishet për shkak të mospërmbushjes së kërkesave të parashikuara në nenin 230 të ligjit nr.9901. Gjithashtu, neni 40 i ligjit nr.129/2014 përcakton një afat të ri 3-mujor nga data e hyrjes së tij në fuqi, brenda të cilit shoqëritë e regjistruara përpara majit 2008 duhet të marrin masat e nevojshme për t’iu përshtatur kërkesave të ligjit nr.9901, nëse nuk e kanë bërë këtë më parë. Neni 41 i ligjit nr.129/2014 parashikon se shoqëritë që nuk e përmbushin këtë detyrim brenda afatit të ri tremujor, do të gjobiten për kundërvajtje administrative me 30.000 lekë, dhe QKRja (QKB-ja) do të ndërpresë shërbimin për këto shoqëri deri në kryerjen e veprimeve të kërkuara dhe pagesën e plotë të gjobës. Ligji nr.129/2014 parashikon qartë detyrimin që QKR-ja (QKB-ja) të nisë dhe të vazhdojë deri në përfundimin e afateve përkatëse fushata informuese për publikun në grupin e faqeve të saj të internetit, si dhe ne mjediset e sporteleve të saj në qendër dhe në sportelet e tjera të shërbimit. Më në fund, meqenëse neni 230 i ligjit nr.9901, që shfuqizohet me ligjin nr.129/2014, parashikonte që brenda afatit 3-vjeçar kalimtar “shoqëritë ekzistuese mund të vazhdonin të funksiononin në mënyrën dhe në bazë të kushteve, që kanë qenë të vlefshme në çastin e regjistrimit të tyre”, shumë shoqëri tregtare kanë pretenduar zbatimin e dispozitave të Ligjit 225

Ligji nr.129/2014 është botuar në Fletoren Zyrtare nr.163, datë 23 tetor 2014, dhe për rrjedhojë, ligji nr.129/2014 është në fuqi qysh prej datës 2 nëntor 2014.

257

nr.7638 “Për shoqëritë tregtare”. Neni 40 i ligjit nr.129/2014, sipas parimit tempus regit actum, përcakton qartë se, që nga data e hyrjes në fuqi të këtij ligji, të gjitha shoqëritë tregtare kanë detyrimin që të zbatojnë dispozitat e ligjit nr.9901, datë 14.04.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, i ndryshuar. Neni 40 i ligjit nr.129/2014 thotë: Neni 40 Dispozita të fundit dhe kalimtare 1. Pas datës së hyrjes në fuqi të këtij ligji, asnjë shoqëri tregtare nuk mund të prishet për shkak të mospërmbushjes përpara kësaj date të kërkesave të nenit 230, të ligjit nr.9901, datë 14.4.2008, "Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare", të ndryshuar. 2. Shoqëritë tregtare të regjistruara në regjistrin tregtar përpara datës 20.5.2008, të cilat në datën hyrjes në fuqi të këtij ligji ende nuk kanë adaptuar statutin e tyre me parashikimet e ligjit nr.9901, datë 14.4.2008, "Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare", të ndryshuar, janë të detyruara që jo më vonë se 3 muaj pas datës së hyrjes në fuqi të këtij ligji: a) të miratojnë ndryshimet e nevojshme në statutin e tyre për ta përputhur atë me kërkesat e ligjit nr.9901, datë 14.4.2008, "Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare", të ndryshuar; b) t'i regjistrojnë këto ndryshime të statutit pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, sipas ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. 3. Mospërmbushja e detyrimeve, sipas pikës 2, të këtij neni, përbën kundërvajtje administrative dhe dënohet me gjobë 30 000 lekë. Gjoba aplikohet dhe vilet sipas përcaktimeve të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, "Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit", të ndryshuar. Qendra Kombëtare e Regjistrimit ndërpret shërbimin për këto shoqëri deri në kryerjen e veprimeve, sipas përcaktimit të shkronjave "a" ose "b", të pikës 2, të këtij neni, dhe në pagesën e plotë të gjobës. 4. Afati 3-mujor, i përmendur në pikën 2, është afat për zbatimin e detyrimeve të regjistrimit sipas pikës 2, të këtij neni, dhe, në asnjë rast, nuk mund të përdoret si justifikim për moszbatimin e plotë të dispozitave në fuqi të ligjit nr.9901, datë 14.4.2008, "Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare", të ndryshuar. 5. Qendra Kombëtare e Regjistrimit ngarkohet të nisë dhe të vazhdojë deri në përfundimin e afatit të përcaktuar në pikën 2, të këtij neni, fushata informuese për publikun në faqen e saj në internet, si dhe në ambientet e sporteleve të saj në qendër dhe në sportelet e tjera të saj të shërbimit për detyrimet, sipas këtij neni. Këto nene janë shfuqizuar; nenet 230 dhe 231, për referim:

258

Neni 230 i SHFUQIZUAR Vijimi i funksionimit dhe detyrimi për përshtatje 1. Me hyrjen në fuqi të këtij ligji, shoqëritë tregtare ekzistuese do të vazhdojnë funksionimin, sipas mënyrës dhe kushteve, që kanë qenë të vlefshme në çastin e regjistrimit të tyre. 2. Shoqëritë tregtare, që kanë ekzistuar përpara hyrjes në fuqi të këtij ligji, janë të detyruara të përshtatin organizimin dhe funksionimin e tyre, sipas dispozitave të këtij ligji, brenda 3 vjetëve pas hyrjes së tij në fuqi. 3. Shoqëritë tregtare, të cilat nuk përshtaten me dispozitat e këtij ligji, sipas pikës 2 të këtij neni, vlerësohen të prishura dhe çregjistrohen nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit pas përfundimit të procedurës së zbatueshme të likuidimit. Neni 231 i SHFUQIZUAR Zbatimi i këtij ligji dhe procedurat në vijim Dispozitat e këtij ligji zbatohen për procedurat e themelimit ose të ndryshimit të një themeluesi, aksionari apo ortaku të shoqërisë, për procedurat e zgjedhjes së organeve, të miratimit të rregulloreve apo statutit dhe për procedura të tjera organizative, të nisura në çastin e hyrjes në fuqi të ligjit. Neni 232 Shfuqizime Ligjet nr.7632, datë 4.11.1992 "Për pjesën e përgjithshme të Kodit Tregtar", nr.7638, datë 19.11.1992 "Për shoqëritë tregtare" dhe nr.7512, datë 10.8.1991 "Për sanksionimin dhe mbrojtjen e pronës private, nismës së lirë, të veprimtarive private të pavarura dhe privatizimit" shfuqizohen me hyrjen në fuqi të këtij ligji. Neni 233 Hyrja në fuqi Ky ligj hyn në fuqi 15 ditë pas botimit në Fletoren Zyrtare.

259

260

Shtojcë 1: Legjislacioni i BE-së për shoqëritë tregtare Rregullore: Rregullore 2137/85 KEE, datë 31 korrik 1985, “Për grupimin e interesave ekonomikë evropianë” (EEIG); Rregullore 2157/2001 KE, datë 8 tetor 2001, “Për statutin e shoqërisë evropiane” (SE); Rregullore 1606/2002 KE, datë 19 korrik 2002, “Për Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK ose SNRF)”; Rregullore 1435/2002 KE, datë 22 korrik 2003 “Për shoqërinë kooperative evropiane” (SCE); Rregullore 2273/2003 KE, datë 22 dhjetor 2003, “Për zbatimin e Direktivës 2003/6/EC në lidhje me përjashtimet nga programet e riblerjes dhe me stabilizimin e instrumenteve financiarë” Direktiva: Direktiva e Parë 68/151/KEE, datë 9 mars 1968 (Direktiva për Dhënien e Informacionit); dhe shtesat e ndryshimet e rëndësishme të saj, të bëra përmes Direktivës 2003/58/KE; Kjo direktivë është zëvendësuar nga Direktiva 2009/101/KE. Direktiva e Dytë 77/91/KEE, datë 13 dhjetor 1976 (Direktiva për Kapitalin); dhe shtesat e ndryshimet e rëndësishme të saj, të bëra përmes Direktivës 2006/68/KE, Direktivës 2009/109/KE. Kjo direktivë, përfshirë ndryshimet e saj, është zëvendësuar nga Direktiva 2012/30/BE. Direktiva e Tretë 78/885/KEE, datë 9 tetor 1978 (Direktiva për Bashkimin e Kompanive), ndryshuar nga Direktiva 2009/109/KE. Kjo direktivë është zëvendësuar nga Direktiva 2011/35/BE. Direktiva e Katërt 78/660/KEE, datë 25 korrik 1978 (Direktiva për Bilancin); Direktiva e Gjashtë 82/891/KEE, datë 17 dhjetor 1982 (Direktiva për Ndarjen e Kompanive), ndryshuar nga Direktiva 2009/109/KE. Direktiva e Shtatë 83/349/KEE, datë 13 qershor 1983 (Direktiva për Bilancin e Konsoliduar); Direktiva e Njëmbëdhjetë e Këshillit 89/666/KEE, datë 21 dhjetor 1989, (Direktiva për Degët); Direktiva e Dymbëdhjetë e Këshillit 89/667/KEE, datë 21 dhjetor 1989 (Direktiva për Kompanitë me Ortak të Vetëm); Kjo direktivë është zëvendësuar nga Direktiva 2009/102/KE. Direktiva 94/45/KE, datë 22 shtator 1994, “Për krijimin e Këshillit Evropian të Punës”; Direktiva 2001/23/KE, datë 12 mars 2001 “Për ruajtjen e të drejtave të punëmarrësve në rast të transferimit të ndërmarrjeve ose aktiviteteve tregtare ose të pjesëve të tyre”; Direktiva 2001/34/KE, datë 28 maj 2001, “Për pranimin e letrave me vlerë në regjistrat zyrtarë të bursave dhe informacioni që duhet të publikohet për këto letra me vlerë”

261

-

-

-

-

-

Direktiva 2001/86/KE, datë 8 tetor 2001, “Shtesë për statutin e shoqërisë evropiane, në lidhje me përfshirjen e punëmarrësve”; Direktiva 2002/14/KE, datë 11 mars 2002, “Për informimin e punëmarrësve dhe këshillimin me ta në KE”; Direktiva 2003/6/KE, datë 28 janar 2003, “Për përdorimin në mënyrë të paligjshme të informacionit të privilegjuar nga personat e brendshëm dhe për manipulimin e tregut” (Abuzimi me tregun); zbatuar përmes Direktivës 2004/72/KE, datë 29 prill 2004, “Për praktikat e ndershme të tregut” (“regjimi i sigurt”); përmes Direktivës 2003/124/KE, datë 22 dhjetor 2003, “Për përkufizimin e bërjes publike të informacionit të brendshëm, dhe për përkufizimin e manipulimit të tregut”; përmes Direktivës 2003/125/KE, datë 22 dhjetor 2003, “Për paraqitjen e drejtë të rekomandimeve për investimet dhe për bërjen të ditur të konfliktit të interesit”; Direktiva 2003/58/KE, datë 15 korrik 2003 që ndryshon Direktivën 68/151/KEE, në lidhje me kërkesat për dhënie informacioni për disa forma të caktura shoqërish tregtare. Direktiva 2003/71/KE, datë 4 nëntor 2003, “Për prospektin që duhet publikuar gjatë ofertës publike të letrave me vlerë ose gjatë pranimit të letrave me vlerë në tregtim” dhe shtesat dhe ndryshimet e bëra nga Direktiva 2001/34/KE; Direktiva 2003/72/KE, datë 22 korrik 2003, me shtesat në statutin e shoqërisë kooperative evropiane, në lidhje me përfshirjen e punëmarrësve; Direktiva 2004/25/KE, datë 21 prill 2004 (Direktiva për Marrjen në Kontroll të Shoqërive); Direktiva 2004/109/KE, datë 15 dhjetor 2004, “Për harmonizimin e kërkesave për transparencën në lidhje me informacionin për emetuesit letrat me vlerë të të cilëve pranohen në tregtim në një treg të rregulluar” dhe shtesat dhe ndryshimet e bora nga Direktiva 2001/34/KE (Direktiva për Transparencën); Direktiva 2004/39/KE, datë 21 prill 2004, “Për tregjet e instrumenteve financiare”, ndryshuar nga Direktiva 2006/31/KE, datë 5 prill 2006; Direktiva 2005/56/KE, datë 26 tetor 2005 (Direktiva për Bashkimin Ndërkufitar të Shoqërive Tregtare); ndryshuar nga Direktiva 2009/109/KE dhe Direktiva 2012/17/BE. Direktiva 2006/43/KE, datë 17 maj 2006 (Direktiva për Auditusit), që ka zëvendësuar Direktivën e Tetë; Direktiva 2006/68/KE, datë 6 shtator 2006 që ndryshon Direktivën 77/91/KEE (Lidhur me formimin e kompanive publike me përgjegjësi të kufizuar dhe mbajtjen dhe ndryshimin e kapitalit të tyre) Direktiva 2007/36/KE, datë 11 korrik 2007, “Për të drejtat e aksionarëve në shoqëritë e regjistruara në bursë”; Direktiva 2007/63/KE, datë 13 nëntor 2007, që ndryshon Direktivat për Bashkimin dhe Ndarjen e Shoqërive. Direktiva 2009/101/KE, datë 16 shtator 2009, që mbulon publikimin e dokumenteve të shoqërisë, pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë dhe që zëvendëson Direktivën e Parë 68/151/KEE. Kjo direktivë është ndryshuar nga Direktiva 2012/17/BE.

262

-

-

-

Direktiva 2009/102/KE, datë 16 shtator 2009 (Direktiva e Dymbëdhjetë) për kompanitë me ortak të vetëm dhe që zëvendëson Direktivën 89/667/KEE. Direktiva 2009/109/ KE, datë 16 shtator 2009 që ndryshon Direktivat e Këshillit 77/91/KEE, 78/855/KEE dhe 82/891/KEE, dhe Direkitvën 2005/56/KE në lidhje me kërkesat për raportimin dhe dokumentacionin në rastet e bashkimit dhe ndarjes së shoqërive tregtare. Direktiva 2011/35/BE, datë 5 prill 2011 në lidhje me bashkimin e shoqërive publike me përgjegjësi të kufizuar. Zëvendëson Direktivën 78/855/KEE (ish Direktiva e Tretë). Direktiva 2012/17/BE, datë 13 qershor 2012 që ndryshon Direktivën e Këshillit 89/666/KEE dhe Direktivat 2005/56/KE dhe 2009/101/KE për sa i përket ndërlidhjes së regjistrave tregtarë. Direktiva 2012/30/BE, datë 25 tetor 2012 në lidhje me formimin e kompanive publike me përgjegjësi të kufizuar dhe mbajtjen dhe ndryshimin e kapitalit të tyre dhe që zëvendëson Direktivën 77/91/KEE (Direktiva e Dytë). Versioni i konsoliduar is saj përmban dhe ndryshimet e bëra nëpërmjet Direktivës 2006/68/KE dhe Direktivës 2009/109/KE.

Rekomandime të lidhura me ligjin për shoqëritë: Rekomandimi 2001/256/KE, datë 15.11.2000, “Për standardet minimale të sistemeve të kontrollit të cilësisë në lidhje me auditimin financiar në BE”; Rekomandimi 2001/453/KE, datë 30 maj 2001, “Për trajtimin e aspekteve mjedisore nga sipërmarrjet në pasqyrat financiare dhe raportet vjetore”; Rekomandimi 2002/590/KE, “Për pavarësinë e audituesve në BE”; Rekomandimi 2004/913/KE, datë 14 dhjetor 2004 “Për nxitjen e një regjimi të duhur për shpërblimin e punës së administratorëve të shoqërive të regjistruara në bursë”; Rekomandimi 2005/162/KEE, datë 15 shkurt 2005 “Për rolin e anëtarëve të këshillave të administrimit dhe të mbikëqyrjes dhe për komitetet e këshillit të mbikëqyrjes të shoqërive të regjistruara në bursë”.

263

Shtojcë 2:

KODI I DREJTIMIT TË BRENDSHËM TË SHOQËRIVE AKSIONARE JO TË REGJISTRUARA NË BURSË

Mbështetur në Udhëzuesin dhe Parimet për drejtimin e brendshëm për shoqëritë në Europë jo të regjistruara në bursë—një nismë e “ecoDa”.226

“ecoDa, the European Confederation of Directors' Associations” (Konfederata Europiane e Shoqatave të Anëtarëve të Këshillave të Administrimit), është shoqatë jofitimprurëse e cila vepron si “zëri europian i anëtarëve të këshillave drejtues”, dhe është aktive prej muajit mars 2005, me seli në Bruksel. Për më shumë informacion, mund të shihni hapësirën në internet: www.ecoda.org 226

264

HYRJE Përkufizimi më i përhapur i drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare, është ai i përdorur nga OECD-ja, në materialin “Parimet e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare”, ku “drejtimi i brendshëm i shoqërive tregtare” përkufizohet si tërësia e marrëdhënieve ndërmjet administratorëve, këshillit të administrimit, aksionarëve dhe grupeve të tjera të interesit. Drejtimi i brendshëm siguron edhe strukturën, përmes së cilës vendosen objektivat e shoqërisë tregtare, dhe mjetet, për arritjen e këtyre objektivave dhe monitorimin e performancës. Praktikat e mira të drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare, duhet të përfshijnë stimujt e duhur që këshilli i administrimit dhe administratorët të punojnë për arritjen e objektivave që janë në interesat e shoqërisë dhe të aksionarëve të saj, dhe duhet të mundësojnë monitorimin e efektshëm.227 Ky “Kod i drejtimit të brendshëm për shoqëritë aksionare në Shqipëri të cilat nuk janë të regjistruara në bursë” (Kodi) përqendrohet te veçantitë e drejtimit të brendshëm për shoqëritë jo të regjistruara në bursë. Drejtimi i brendshëm i shoqërive të regjistruara në bursë, të cilat, në parim kanë një numër të madh aksionarësh të vegjël dhe mund të administrohen nga administratorë profesionistë, pa ndonjë kuotë të konsiderueshme pronësie, në përgjithësi përqendrohet te puna për të siguruar që aksionarët e jashtëm të mund të ushtrojnë mbikëqyrje dhe kontroll të efektshëm mbi administratorët dhe këshillin. Nga ana tjetër, shumica e shoqërive jo të regjistruara në bursë, janë në pronësi dhe kontroll të një individi apo një koalicioni personash të brendshëm për shoqërinë (siç është rasti i një familjeje). Në këtë kuadër, drejtimi i mirë i brendshëm i shoqërive jo të regjistruara në bursë, nuk është çështje e mbrojtjes së interesave të aksionarëve që nuk janë në kontakt të përditshëm me të, por ka të bëjë me vendosjen e një kornize të proceseve dhe qëndrimeve të shoqërisë tregtare, të cila ia shtojnë vlerën aktivitetit tregtar dhe ndihmojnë në sigurimin e vazhdimësisë dhe suksesit afatgjatë.228 Ky kod, tregon vetëm praktikën e mirë për shoqëritë në Shqipëri të cilat nuk janë të regjistruara në bursë me synim ndërtimin e një kuadri të praktikave më të mira të cilat të jenë shumë më lart se kërkesat ligjore minimale. Pra, nuk është një rregullore të cilën janë të detyruara ta zbatojnë shoqëritë tregtare. Po kështu, nuk është as një legjislacion fakultativ në lidhje me të cilin shoqëritë do të duhet të raportojnë në se e zbatojnë apo jo, apo të shpjegojnë përse nuk e zbatojnë (sipas parimit “zbato ose shpjego”). Përkundrazi, kjo është një pamje e përgjithshme e praktikave më të mira në lidhje me drejtimin e brendshëm të shoqërive jo të regjistruara në bursë, siç janë në momentin e hartimit të këtij kodi, dhe synon të shërbejë si OECD, “Parimet e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare”, botimi i dytë, 2004, f.11 Shih më tej, ecoDa, “Udhëzues dhe parimet e drejtimit të brendshëm për shoqëritë tregtare në Europë jo të regjistruara në bursë”, f. 12 227 228

265

material mbështetës dhe frymëzues për shoqëritë tregtare shqiptare, që këto të fundit të zhvillojnë një kuadër të shëndoshë të drejtimit të brendshëm. Sidoqoftë, për të shmangur çdo dyshim, ky kod duhet lexuar i shoqëruar me aktet ligjore dhe nënligjore përkatëse kombëtare dhe, në rast të interpretimeve të ndryshme, epërsi kanë aktet ligjore dhe nënligjore përkatëse të vendit. Në parim, ky kod është lidhur me aktet ligjore përkatëse, sipas rastit, kryesisht me Ligjin “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, por edhe me ligje të tjera përkatëse. Megjithatë, vini re se, në disa raste nuk është përdorur i njëjti formulim i tekstit si në ligjet përkatëse. Kodi ndjek këtë strukturë:  Ai përbëhet nga 14 parime, 9 prej të cilave prekin të gjitha shoqëritë aksionare në Shqipëri të cilat nuk janë të regjistruara në bursë dhe 5 prej të cilave prekin vetëm shoqëritë aksionare e mëdha dhe/ose më komplekse në Shqipëri, të cilat nuk janë të regjistruara në bursë.  Në pjesën e parë të kodit, jepet lista me këto 14 parime.  Në pjesën e dytë të kodit, këto 14 parime shtjellohen më tej. Për secilin parim, jepen pikat kyçe dhe, sipas rastit, shënime që e shtjellojnë më tej parimin. Vini re se, në Shqipëri shoqëritë aksionare janë të lira të zgjedhin ose sistemin me një nivel drejtimi (ku Këshilli i Administrimit përbëhet nga anëtarë administratorë dhe jo administratorë) ose sistemin me dy nivele drejtimi (me Këshill Mbikëqyrës dhe Administratorë). Në funksion të qartësisë, dhe për të qenë në përputhje me teorinë dhe praktikën më të mirë botërore, ky kod e përdor termin e përgjithshëm “këshill” me kuptimin: Këshilli i Administrimit (në shoqëritë me sistemin e drejtimit me një nivel) dhe Këshilli Mbikëqyrës dhe Administratorët (në shoqëritë me sistemin e drejtimit me dy nivele). Në këtë aspekt, interpretimet rast pas rasti në lidhje me këtë duhet të mbështeten në dispozitat ligjore dhe praktikat konkrete të shoqërive tregtare të veçanta. Kodi i Drejtimit të Brendshëm të Shoqërive Tregtare u hartua nga ekspertë ndërkombëtarë të International Finance Corporation (IFC). Një kontribut të veçantë për përshtatshmërinë e Kodit me legjislacionin e shoqërive tregtare dhe legjislacionin vendas në tërësi, dhanë edhe ekspertët ndërkombëtarë dhe vendas të GIZ.

266

PJESA E PARË PARIMET E DREJTIMIT TË BRENDSHËM PËR TË GJITHA SHOQËRITË AKSIONARE JO TË REGJISTRUARA NË BURSË Parimi 1: Aksionarët e shoqërisë duhet të ngrenë kuadrin e duhur themelues dhe drejtues të shoqërisë. Parimi 2: Shoqëria duhet të bëjë përpjekje të forta për të krijuar një këshill të efektshëm, i cili të mbajë përgjegjësi solidare për suksesin afatgjatë të shoqërisë, duke përfshirë edhe përcaktimin e strategjisë së shoqërisë. Parimi 3: Madhësia dhe përbërja e këshillit duhet të pasqyrojë shkallën dhe kompleksitetin e shoqërisë. Parimi 4: Këshilli duhet të mblidhet rregullisht në mënyrë të mjaftueshme për t’i përmbushur detyrimet e veta, dhe duhet të marrë në kohën e duhur informacionin e duhur. Parimi 5: Nivelet e shpërblimit të punës duhet të jenë të mjaftueshme për të tërhequr, mbajtur dhe motivuar anëtarët administratorë dhe jo administratorë të këshillit, me cilësitë e nevojshme për ta drejtuar me sukses shoqërinë. Individët nuk duhet të kenë kompetencë për vendosjen e pagës së tyre. Mënyrën e shpërblimit të anëtarëve të këshillit duhet ta aprovojnë aksionarët, sidomos kur kjo përfshin dhënien e aksioneve dhe opsioneve. Parimi 6: Këshilli është përgjegjës për kontrollin mbikëqyrës të risqeve dhe duhet të mbajë një sistem të shëndoshë të kontrollit të brendshëm për t’i mbrojtur interesat e shoqërisë dhe investimet e aksionarëve. Parimi 7: Duhet të ketë dialog midis këshillit dhe aksionarëve, mbështetur në kuptimin e njëjtë të objektivave. Këshilli ka përgjegjësinë solidare për t’u kujdesur për zhvillimin e një dialogu të kënaqshëm me të gjithë aksionarët. Parimi 8: Të gjithë anëtarët e këshillit duhet të ndjekin një instruktim fillestar me t’u anëtarësuar në këshill dhe duhet t’i përditësojnë dhe rifreskojnë njohuritë rregullisht. Parimi 9: Shoqëria e kontrolluar nga një familje duhet të ngrejë mekanizma familjare të drejtimit të brendshëm të cilat nxisin bashkërendimin dhe mirëkuptimin reciprok midis anëtarëve të familjes, si edhe t’i organizojë marrëdhëniet ndërmjet drejtimit të aktiviteteve tregtare të familjes dhe drejtimit të shoqërisë.

267

PARIMET E DREJTIMIT TË BRENDSHËM TË ZBATUESHME PËR SHOQËRITË AKSIONARE TË MËDHA DHE/OSE MË KOMPLEKSE JO TË REGJISTRUARA NË BURSË Parimi 10: Duhet të ketë një ndarje të qartë të përgjegjësive në kryesinë e shoqërisë ndërmjet drejtimit të këshillit dhe drejtimit të aktivitetit tregtar të shoqërisë. Asnjë individ i vetëm nuk duhet të ketë kompetenca të papenguara vendimmarrjeje. Parimi 11: Këshilli duhet të ketë anëtarë me gërshetimin e mjaftueshëm të aftësive dhe përvojës. Asnjë person i vetëm (apo asnjë grupim i vogël individësh) nuk duhet të mbizotërojë në vendimmarrjen e këshillit. U duhet kushtuar vëmendja e duhur përparësive të larmisë në këshill, duke përfshirë edhe përbërjen gjinore. Parimi 12: Këshilli duhet të ngrejë komitetet e duhura të këshillit, për të mundësuar një përmbushje më të efektshme të detyrave. Parimi 13: Këshilli duhet të kryejë një vlerësim periodik të performacës së vet dhe të performancës të çdo anëtari të tij. Parimi 14: Këshilli duhet të paraqesë një analizë vlerësuese të ekuilibruar dhe të kuptueshme, të gjendjes dhe të ardhmes së shoqërisë tregtare, për grupet e interesit, dhe të krijojë një program të përshtatshëm për angazhimin e grupeve të interesit.

268

PJESA E DYTË PARIMET E DREJTIMIT TË BRENDSHËM PËR TË GJITHA SHOQËRITË JO TË REGJISTRUARA NË BURSË Parimi 1: Aksionarët e shoqërisë duhet të ngrenë kuadrin e duhur themelues dhe drejtues të shoqërisë. Pikat kyçe:  Aksionarët duhet të ngrenë kuadrin bazë të drejtimit të brendshëm të shoqërisë përmes dokumenteve themeluese të shoqërisë (për shembull, përmes statutit apo akteve normative të tjera).  Kompetencat dhe roli i këshillit duhet të jenë të përcaktuara qartë, duke përfshirë edhe përcaktimin e atyre çështjeve për të cilat vendimi mbetet në dorë të aksionarëve dhe të atyre përgjegjësive të cilat këshilli i mban për vete dhe nuk ua delegon administratorëve (shih edhe Parimin 2)  Në të njëjtën kohë, aksionarët duhet ta minimizojnë shkallën me të cilën kuadri bazë i drejtimit të brendshëm të shoqërisë e kufizon mundësinë e këshillit për t’i dhënë formë kuadrit të hollësishëm të drejtimit të brendshëm.  Duhet treguar kujdesi i duhur, që gjatë hartimit të kuadrit të drejtimit të brendshëm të shoqërisë, të konsultohen siç duhet të gjitha grupet e interesit, sidomos punëmarrësit. Sipas rastit, korniza themeluese duhet të marrë në konsideratë përgjegjësinë sociale të shoqërisë.

Parimi 2: Shoqëria duhet të bëjë përpjekje të forta për të krijuar një këshill të efektshëm, i cili të mbajë përgjegjësi solidare për suksesin afatgjatë të shoqërisë, duke përfshirë edhe përcaktimin e strategjisë së shoqërisë. Pikat kyçe:  Përgjegjësitë e këshillit përfshijnë vendosjen e strategjisë së shoqërisë, sigurimin e rolit udhëheqës për ta vënë në jetë strategjinë, mbikëqyrjen e administrimit të aktivitetit tregtar dhe raportimin përpara aksionarëve lidhur me drejtimin e shoqërisë.  Të gjithë anëtarët e këshillit kanë detyrimin të veprojnë në interesin më të mirë të shoqërisë.  Të gjithë anëtarët e këshillit duhet t’i marrin vendimet në interesin më të mirë të shoqërisë. Me zhvillimin e shoqërisë, caktimi në këshill i anëtarëve të pavarur mund të ndihmojë që këshilli të përqendrohet te interesi i shoqërisë.

269



  



  



Këshilli duhet të zgjedhë një kryetar. Kryetari është përgjegjës për drejtimin e këshillit, duke siguruar efektivitetin e tij për të gjitha aspektet e rolit të tij dhe për vendosjen e programit të punës të tij. Këshilli duhet të vendosë objektivat strategjikë të shoqërisë dhe të sigurojë që ekzistojnë burimet financiare dhe njerëzore që shoqëria t’i arrijë objektivat e veta. Këshilli është përgjegjës për monitorimin dhe vlerësimin e ecurisë së administratorëve. Këshilli duhet të vendosë vlerat dhe standardet e shoqërisë dhe të kujdeset që të kuptohen dhe përmbushen detyrimet e saj kundrejt aksionarëve dhe grupeve të tjera të interesit. Këshilli duhet të jetë i përfshirë në procesin e zhvillimit strategjik dhe, të paktën, të aprovojë strategjinë dhe të kujdeset që strategjia të jetë brenda interesave të aksionarëve. Është përgjegjësi e këshillit të kujdeset që shoqëria tregtare t’i respektojë aktet themeluese të saj si edhe kërkesat përkatëse ligjore, rregullatore dhe drejtuese. Duhet të ketë një evidencë zyrtare të çështjeve, në të cilën të thuhet se cila çështje i përket vendimmarrjes së këshillit dhe cilat duhet t’u delegohen administratorëve. Kur anëtarët e këshillit kanë shqetësime të cilat nuk mund të zgjidhen, në lidhje me drejtimin e punëve të shoqërisë tregtare apo në lidhje me një veprim të propozuar, ata duhet të kujdesen që shqetësimet e tyre të regjistrohen në procesverbalin e mbledhjes së këshillit. Respektimi i plotë i fshehtësisë së informacionit ka rëndësi parësore për zhvillimin e diskutimeve të hapura me cilësi të lartë, gjatë mbledhjeve të këshillit, që janë njëra prej shtyllave të drejtimit të mirë të brendshëm të shoqërisë tregtare.

Shënime për Parimin 2: -

Në Shqipëri shoqëritë aksionare kanë të drejtë të zgjedhin ose sistemin me një nivel drejtimi (ku Këshilli i Administrimit, ka edhe funksion të kontrollit mbikëqyrës edhe funksion administrimi, dhe përbëhet nga anëtarë administratorë dhe jo administratorë) ose sistemin me dy nivele drejtimi (me Këshill Mbikëqyrës, i cili ka funksion të kontrollit mbikëqyrës, dhe anëtarët e të cilit nuk janë administratorë; dhe Administratorë, të cilët kanë funksion administrimi).

-

Në këtë “Kod të drejtimit të brendshëm për shoqëritë aksionare në Shqipëri të cilat nuk janë të regjistruara në bursë” (Kodi) përmendet këshilli i shoqërisë në përgjithësi, pra me këshill nënkuptohet edhe Këshilli i Administrimit në sistemin me një nivel drejtimi, edhe Këshilli Mbikëqyrës dhe Administratorët në rastin e sistemit të drejtimit me dy nivele.

-

Në rastin e shoqërisë tregtare që ka zgjedhur një nivel drejtimit, Këshilli i Administrimit u jep direktiva Administratorëve dhe ndjek e mbikëqyr zbatimin e tyre; kujdeset që shoqëria tregtare t’i përmbushë detyrimet e veta për respektimin e kërkesave ligjore;

270

harton raportet përkatëse vjetore; merr në marrëdhënie pune dhe vendos pagën e administratorëve dhe kujdeset në përgjithësi për drejtimin e duhur të aktivitetit tregtar të shoqërisë. -

Në rastin e shoqërisë që ka zgjedhur sistemin me dy nivele të drejtimit, shoqërinë tregtare e drejtojnë administratorët, të cilët marrin vendime për mënyrën e vënies në zbatim të politikës tregtare ndërsa Këshilli Mbikëqyrës vlerëson vënien në zbatim të politikës dhe kontrollon respektimin e kërkesave ligjore nga shoqëria tregtare.  Në përputhje me praktikat më të mira, bashkëpunimi ndërmjet administratorëve dhe këshillit mbikëqyrës duhet të ndjekë këto drejtime:  Administratorët dhe këshilli mbikëqyrës duhet të bashkëpunojnë nga afër për të mirën e shoqërisë tregtare.  Administratorët dhe këshilli mbikëqyrës duhet të kenë përgjegjësi solidare për t’i dhënë informacion të mjaftueshëm këshillit mbikëqyrës.  Administratorët dhe këshilli mbikëqyrës duhet të angazhohen në diskutime të hapura, duke ruajtur plotësisht fshehtësinë e informacionit.

-

Të gjithë anëtarët e këshillit kanë detyrimin të veprojnë në interesin më të mirë të shoqërisë tregtare. Ndër të tjera, kjo përfshin:  Kryerjen e detyrave në mirëbesim, duke përfshirë edhe ato në lidhje sigurimin e qëndrueshmërisë mjedisore të operacioneve të shoqërisë tregtare.  Ushtrimin e kompetencave vetëm për qëllimet për të cilat janë dhënë këto kompetenca.  Shqyrtimin e mjaftueshëm të çështjeve për të cilat merret vendim.  Shmangien e konflikteve faktike dhe të mundshme mes interesave vetjake dhe atyre të shoqërisë.  Ushtrimin e detyrave me profesionalizmin dhe kujdesin e nevojshëm.

-

Evidenca e çështjeve të rezervuara për asamblenë e aksionarëve, zakonisht, do të përfshinte  Vendosjen e politikës tregtare të shoqërisë  Miratimin e raporteve vjetore, pasqyrave financiare dhe raporteve të ecurisë së zhvillimit të biznesit  Shpërndarjen e fitimeve vjetore  Miratimin e ndryshimeve në statut/akte normative dhe/ose të ndryshimeve në strukturën e kapitalit  Emërimin, shpërblimin dhe shkarkimin e anëtarëve të këshillit të administrimit, anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, likuiduesve dhe audituesve të autorizuar  Ndryshimet e të drejtave të lidhura me klasë dhe lloje të veçanta të aksioneve  Riorganizimin, shndërrimin dhe prishjen juridike të shoqërisë

-

Evidenca e çështjeve të rezervuara për këshillin, zakonisht, do të përfshinte

271

           

Caktimin e synimeve, strategjisë dhe strukturës së shoqërisë Reagimin ndaj aksionarëve dhe të tretëve Mbikëqyrjen dhe mbajtjen në kontroll të ecurisë së shoqërisë Mbikëqyrjen e administratorit (drejtorit ekzekutiv të shoqërisë) Miratimin e planeve të shoqërisë Miratimin e buxhetit operativ dhe atij kapital Miratimin e veprimeve madhore të shoqërisë (për shembull, marrjen, heqjen, fillimin ose përfundimin e veprimtarive tregtare) Miratimin e pasqyrave financiare Miratimin e huamarrjeve ose të dorëzanive të kreditorëve (e mundshme mbi një vlerë të caktuar) Politikën për komunikimin e jashtëm, për shembull me entet rregullatore, aksionarët dhe/ose mediat Caktimin e pushteteve që u delegohen administratorëve Propozimin për emërim dhe shkarkim të administratorit (drejtorit ekzekutiv) dhe/ose për pagën e këtij të fundit (mundet edhe për drejtorët e tjerë në administratë, sipas konsultimeve me administratorin

-

Këshilli duhet të mbajë edhe një evidencë të respektimit të kërkesave ligjore, në të cilën të tregohen kërkesat e ndryshme financiare, ligjore dhe rregullatore që duhen respektuar dhe se kush është përgjegjës për secilin zë. Në këtë evidencë, mund të përfshihen:  Detyrimet që lidhen me përgatitjen dhe depozitimin e pasqyrave financiare  Përmbushja e detyrimeve tatimore  Linjat dhe kushtet e financimit nga banka  Përmbushja e detyrimeve në lidhje me sigurinë dhe shëndetin  Sigurimet

-

Evidenca e kompetencave që u delegohen administratorëve ka të ngjarë të mbulojë këto çështje:  Përgatitja e propozimeve strategjike, planeve të shoqërisë dhe e buxheteve  Përmbushja e strategjisë së miratuar nga këshilli  Përmbushja e veprimeve në lidhje me vendimet e këshillit, për investimet, bashkimet, përthithjet e shoqërive të tjera, etj.  Hapja e llogarive bankare dhe autorizimi i pagesave financiare  Nënshkrimi i kontratave  Nënshkrimi i shkresave rregullatore të brendshme të shoqërisë  Prokurat  Komunikimi i jashtëm  Marrja në punë e punonjësve dhe vendosja e pagës për ta  Vendoja e një sistemi të kontrollit të brendshëm dhe të menaxhimit të riskut

272

 -

Operacionet në lidhje me sigurinë dhe shëndetin

Këshilli duhet të nxisë standarde të larta të etikës profesionale në punë, të cilat duhen përmbledhur në një “Kod etik të punës” në të cilin të parashikohet se çfarë pret shoqëria tregtare në lidhje me:  Përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga aktet ligjore dhe nënligjore  Standardet e shërbimeve për klientët  Konfliktin e interesit  Dhuratat apo trajtimin me përparësi lidhur me furnitorët, klientët, etj.  Nevojën për ndershmëri dhe praktikë etike të punës  Detyrimet e shoqërisë tregtare kundrejt mirëqenies së përgjithshme të shoqërisë tregtare  Mbështetjen për zhvillimin personal të punëmarrësve

Sa i takon konfliktit të interesit, anëtarët e këshillit dhe administratorët e shoqërisë tregtare duhet ta informojnë këshillin dhe aksionarët drejtpërdrejt nëse kanë një interes me rëndësi materiale, drejtpërdrejt ose në emër të të tretëve, për transaksionet që prekin drejtpërdrejt shoqërinë. Gjithashtu, ata duhet të informojnë për çdo ndryshim të pronësisë (sidomos nëse kjo mundëson ndikim të konsiderueshëm apo, madje, ndikim kontrollues). Lidhur me konfliktin e interesave, anëtarët e këshillit duhet të deklarojnë gjithmonë çdo konflikt të mundshëm të interesit, përpara anëtarëve të tjerë të këshillit dhe të jenë të përgatitur të largohen nga këshilli nëse një konflikt i tillë do të pengonte suksesin e shoqërisë tregtare.

Parimi 3: Madhësia dhe përbërja e këshillit duhet të pasqyrojë shkallën dhe kompleksitetin e shoqërisë tregtare. Pikat kyçe:  Këshilli duhet të ketë një numër tek prej të paktën 3 ose më shumë anëtarë, por jo më shumë se 21 dhe asnjëherë një numër të pamenaxhueshëm. Drejtpeshimi i zotësive dhe i njohurive prej eksperti, duhet të jetë i përshtatshëm për kërkesat e aktivitetit tregtar. Ndryshimet e përbërjes së këshillit duhet të jenë të menaxhueshme, pa shkaktuar ndërprerje të parregullt. Anëtarët e këshillit janë persona fizikë, dhe shumica e tyre duhet te janë të pavarur dhe pa funksione administrimi.  Duhet të ketë një procedurë të parashikuar shprehimisht, për emërimin e anëtarëve të rinj të këshillit. Emërimet në këshill duhen bërë pas një këqyrjeje të kujdesshme, sipas kritereve objektive, duke përfshirë edhe aspektin e përbërjes gjinore.

273

 Këshilli duhet të bindet, që ekzistojnë planet për kalimin e rregullt të mandatit për emërimet në këshill dhe administrim. Qëllimi është të ruhet një drejtpeshim i duhur i zotësive dhe njohurive prej eksperti brenda shoqërisë dhe këshillit.  Duhet menduar me kujdes për mandatin kohor të anëtarëve të këshillit. Anëtarët e këshillit duhen emëruar për një mandat deri në tre vjet, me mundësi rizgjedhjeje, duke u rifreskuar anëtarësia në këshill në mënyrë periodike, për të siguruar një rinovim të planifikuar dhe progresiv të këshillit.

Parimi 4: Këshilli duhet të mblidhet rregullisht në mënyrë të mjaftueshme për t’i përmbushur detyrimet e veta, dhe duhet të marrë në kohën e duhur informacionin e duhur. Pikat kyçe:  Mbledhjet e këshillit duhet të organizohen në atë mënyrë që maksimizojnë kontributin e anëtarëve të tij, duke e nxitur çdo anëtar të këshillit të marrë pjesë aktive në një proces vendimmarrjeje të bazuar në informata.  Kryetari i këshillit është përgjegjës për t’u kujdesur që anëtarët e këshillit të marrin në kohë informacion të saktë dhe të qartë.  Dhënien e këtij informacioni e kanë për detyrë administratorët. Mirëpo, anëtarët duhet të kërkojnë sqarime apo shpjegime nga administratorët sa herë të jetë nevoja. Këshilli duhet të vendosë procedura të parashikuara shprehimisht, të cilat t’u lejojnë anëtarëve të këshillit t’u drejtohen administratorëve për informim të mëtejshëm.  Këshilli duhet të kujdeset që të gjithë anëtarët, e sidomos anëtarët pa funksione në administrim, të kenë mundësi të marrin këshillim të pavarur profesional, shpenzimet për të cilin të mbulohen nga shoqëria, kur ta gjykojnë se kjo është e nevojshme për përmbushjen e përgjegjësive të tyre si anëtarë të këshillit. Shënime për Parimin 4: -

Struktura tipike e mbledhjeve të këshillit është si më poshtë:  Kryetari harton rendin e ditës  Rendi i ditës dhe materialet mbështetëse (nëse ka) duhet të qarkullohen përpara mbledhjes, për t’u dhënë mundësi anëtarëve të këshillit të përgatiten.  Duhet mbajtur procesverbali me shkrim i punimeve të mbledhjeve të këshillit. Duhet mbajtur procesverbal për të gjitha vendimet (duke përfshirë edhe opinionet kundërshtuese) së bashku me detyrat dhe afatet e lëna. Procesverbali i punimeve të përfshijë edhe një panoramë të përgjithshme të temave kryesore të diskutuara në mbledhje.  Mbledhjet e këshillit duhet të monitorojnë ecurinë kundrejt planeve dhe buxheteve të miratuara, dhe të sigurojnë mbulim të plotë të çështjeve që i janë rezervuar këshillit.

274

-

Nëse mbledhjet bëhen përmes mjeteve elektronike të komunikimit, pra në formë telekonference, procesverbali i nënshkruar i punimeve të telekonferencës apo videokonferencës duhet të përbëjë provë të pjesëmarrjes së anëtarëve të këshillit, ndërsa procesverbalet e mbajtura si vendime duhet të nënshkruhen dhe konfirmohen nga anëtarët e këshillit që kanë marrë pjesë në mbledhje përmes video ose telekonferencës.

Parimi 5: Nivelet e shpërblimit të punës duhet të jenë të mjaftueshme për të tërhequr, mbajtur dhe motivuar anëtarët administratorë dhe jo administratorë të këshillit, me cilësitë e nevojshme për ta drejtuar me sukses shoqërinë. Individët nuk duhet të kenë kompetencë për vendosjen e pagës së tyre. Mënyrën e shpërblimit të anëtarëve të këshillit duhet ta aprovojnë aksionarët, sidomos kur kjo përfshin dhënien e aksioneve dhe opsioneve. Pikat kyçe:  Duhet bërë qartë dallimi ndërmjet shpërblimit të administratorëve dhe anëtarëve jo administratorë të këshillit. Të parët janë në marrëdhënie pune me kohë të plotë pranë shoqërisë, dhe janë përgjegjës për veprimtaritë operative të saj. Në dallim nga ata, anëtarët jo administratorë të këshillit janë “ofiqarë” dhe jo punëmarrës në shoqëri, pra i kushtojnë kohë të pjesshme shoqërisë. Struktura e pagës së tyre, duhet ta reflektojë këtë dallim mes roleve të tyre.  Anëtarët e këshillit mbajnë përgjegjësi përpara aksionarëve, për pagën që marrin. Mirëpo, në praktikë, shumë këshilla i caktojnë vetë dhe ia propozojnë asamblesë çdo ndryshim të pagës vjetore të tyre.  Niveli i pagës për anëtarët jo administratorë të këshillit, duhet të reflektojnë kohën e përkushtuar dhe përgjegjësitë e rolit. Kompensimi gjithsej i anëtarëve të këshillit të administrimit, përbëhet nga elementet e kompensimit, kontributet e pensionit, kontribute të tjera, sidomos në rast të ndërprerjes së aktivitetit, përfitimet e ndryshme të gjithë llojeve dhe përfitimet nga të tretët të cilat premtohen ose jepen gjatë vitit financiar në lidhje me punën e këshillit të administrimit. Struktura e kompensimit duhet të orientohet nga rritja e qëndrueshme e ndërmarrjes. Elementet e kompensimit monetar, përbëhen nga elemente fikse dhe të ndryshueshme. Këshilli mbikëqyrës duhet të sigurohet që elementet e ndryshueshme të kompensimit të mbështeten në përgjithësi në një vlerësim shumëvjeçar. Gjatë përcaktimit të komponentëve të ndryshueshëm të kompensimit, duhen marrë në konsideratë si zhvillimet pozitive ashtu edhe ato negative. Të gjithë komponentët e kompensimit duhet të jenë të përshtatshëm, si veçmas ashtu edhe në tërësi, dhe sidomos nuk duhen nxitur marrja përsipër e risqeve të paarsyeshme.  Duhet treguar kujdes kur të lidhet paga e anëtarëve jo administratorë me rezultatet e shoqërisë tregtare, në mënyrë që të sigurohet stimulimi i anëtarëve jo

275



 







administratorë të këshillit të qëndrojnë vigjilentë gjatë mbajtjes në kontroll të administratorëve dhe të mos lejojnë marrjen përsipër në mënyrë të tepruar të risqeve. Këshilli duhet të përgatisë një politikë zyrtare për shpërblimin e drejtuesve dhe një procedurë transparente për vënien në zbatim të kësaj politike, për shembull sa i takon vendosjes së paketave të shpërblimit për administratorët e veçantë dhe për anëtarët jo administratorë të këshillit, specifikimit të treguesve të krahasimit dhe kritereve të matjes së rezultateve të punës të lidhura me procesin e shpërblimit dhe nivelin e dhënies së informacionit në lidhje me çështjet e shpërblimit të punës. Askush nuk duhet të marrë pjesë në marrjen e vendimit për pagën e vet. Këshilli duhet ta krahasojë pagën e administratorëve dhe anëtarëve jo administratorë të këshillit, me atë të shoqërive të tjera tregtare. Por ata duhet t’i përdorin këto krahasime me kujdes, duke mbajtur në konsideratë riskun e rritjes së pagës pa u shoqëruar me përmirësim në rezultatet e punës. Këshilli duhet të tregojë ndjeshmëri ndaj pagave dhe kushteve të marrëdhënieve të punës edhe në pozicionet e tjera të shoqërisë tregtare, sidomos gjatë caktimit të rritjes vjetore të rrogave. Një përqindje e konsiderueshme e pagës së administratorëve duhet të strukturohet në mënyrë të tillë që paga të lidhet me rezultatet e punës të individit dhe të shoqërisë tregtare. Paga duhet të jetë e ndërtuar në mënyrë të atillë që të harmonizohen interesat e administratorëve me ato të aksionarëve dhe të grupeve të tjera të interesit, dhe të stimulohen administratorët të punojnë në nivelin më të lartë. Sipas rastit, këshilli duhet të marrë në konsideratë rrjedhojat financiare të zgjidhjes përpara kohe të marrëdhënieve të punës për administratorët. Krahas kësaj, duhen menduar me kujdes afatet e njoftimit dhe periudhat e kontratave. Qëllimi duhet të jetë shmangja e shpërblimit të rezultateve të dobëta të punës.

Shënime për Parimin 5: -

Praktikat e mira për shpërblimin e drejtuesve ka të ngjarë të përfshijnë disa prej elementeve të mëposhtme në strukturimin e pagave:  Një drejtpeshim ndërmjet pagës fikse dhe asaj të ndryshueshme, dhe një lidhje e pagës së ndryshueshme me kritere të paracaktuara të rezultateve të punës  Shtyrjen në kohë të një pjese të pagës së ndryshueshme  Në rastet kur jepen aksione, një periudhë minimale për fitimin e së drejtës mbi to. Një kërkesë për të mbajtur një përqindje të këtyre aksioneve gjer në përfundim të marrëdhënieve të punës  Kthimin e pagës së ndryshueshme, e cila i është dhënë administratorit mbi bazën e informacioneve të cilat më pas vërtetohen se kanë qenë të gabuara  Një tavan mbi pagën që jepet me rastin e ndërprerjes së marrëdhënieve të punës, dhe mosdhënie e kësaj të fundit nëse rezultatet e punës kanë qenë të dobëta

276

Parimi 6: Këshilli është përgjegjës për kontrollin mbikëqyrës të risqeve dhe duhet të mbajë një sistem të shëndoshë të kontrollit të brendshëm për t’i mbrojtur interesat e shoqërisë tregtare dhe investimet e aksionarëve. Pikat kyçe:  Këshilli duhet të bëjë përpjekje për t’i identifikuar risqet kryesore strategjike dhe operative, përpara të cilave ndodhet shoqëria tregtare. Këshilli duhet të bindet që niveli i riskut strategjik të jetë i pranueshëm dhe që të gjitha risqet me rëndësi materiale të menaxhohen si duhet.  Këshilli duhet të vendosë masa zyrtare dhe transparente për zbatimin e politikave të raportimit financiar dhe sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe për mbajtjen e një marrëdhënieje të duhur me audituesin e shoqërisë tregtare.  Këshilli duhet të vlerësojë periodikisht nevojën për vendosjen ose riorganizimin e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe të funksioneve të menaxhimit të riskut. Për më tepër, është i nevojshëm një kontroll periodik i efektivitetit të qasjes që ndjek shoqëria tregtare kundrejt kontrollit të brendshëm. Një shqyrtim i tillë duhet të mbulojë të gjitha masat me rëndësi materiale të kontrollit të brendshëm, duke përfshirë edhe sistemet e kontrollit financiar, operativ dhe përmbushës dhe sistemet e menaxhimit të riskut. Shënime për Parimin 6: -

Është mirë që shoqëritë tregtare të përgatisin një regjistër të risqeve bazë, i cili të shqyrtohet rregullisht nga këshilli. Ky regjistër mund të përmbajë kategoritë e mëposhtme të informacionit:  Një përshkrim të risqeve kryesore, me të cilat përballet shoqëria tregtare  Efekti, nëse ndodh ngjarja bazë e riskut  Probabiliteti i ngjarjes  Një përmbledhje të kundërpërgjigjes së planifikuar, nëse ndodh ngjarja  Një përmbledhje e masave për zbutjen e riskut (veprime që mund të merren paraprakisht, për ta ulur probabilitetin dhe/ose efektin e ngjarjes).

-

Të gjithë punëmarrësve u duhet vënë në dispozicion një manual i shoqërisë, në të cilin duhen shpjeguar procedurat e lidhura me risqe specifike, ndaj të cilave është e zbuluar shoqëria tregtare. Për shembull, duhen hartuar politika të tilla, në lidhje me:  Masat kundër korrupsionit  Masat kundër pastrimit të parave  Administrimin e mjeteve monetare  Monitorimin e kushteve bankare  Vijueshmërinë e aktivitetit tregtar

277

   

Sigurimin dhe besueshmërinë e të dhënave Administrimin i mbajtjes së dokumenteve Respektimin e detyrimeve rregullatore dhe standardeve Përmbushjen e detyrimeve në lidhje me sigurinë dhe shëndetin

-

Procedurat që ka të ngjarë të mbështesin një mjedis të efektshëm të kontrollit të brendshëm ka mundësi të përfshijnë:  Limitet e autorizuara  Ndarjen e detyrave  Rakordimet kontabël dhe monitorimin e flukseve të mjeteve monetare  Kualifikimet dhe trajnimet e përshtatshme  Masat e kontrollit të brendshëm buxhetor  Masat e kontrollit mbi fondet, shpenzimet dhe hyrjen në llogaritë bankare  Sigurimin e mjediseve dhe kontrollin mbi aktivet

-

Auditimi i brendshëm është një garanci e pavarur dhe objektive e cila e ndihmon organizatën t’i përmbushë objektivat përmes ndjekjes së një qasjeje sistematike dhe të disiplinuar për vlerësimin dhe përmirësimin e efektivitetit të menaxhimit të riskut, masave të kontrollit të brendshëm dhe proceseve të drejtimit të brendshëm. Gjatë përcaktimit të funksionit të auditimit të brendshëm në shoqërinë tregtare, duhen marrë në konsideratë çështjet e mëposhtme:  Funksioni i auditimit të brendshëm duhet të ketë pavarësi të plotë.  Edhe pse funksioni i auditimit të brendshëm duhet të komunikojë me administratorët gjatë kryerjes së detyrave të veta, duhet të jetë e qartë që administratorët të mos e kenë në kontroll mbikëqyrjeje këtë funksion.  Funksioni i auditimit të brendshëm duhet të raportojë drejtpërdrejt përpara këshillit.  Funksioni i auditimit të brendshëm duhet të jetë në gjendje ta bëjë punën e vet pa ndërhyrje dhe duhet të jetë në gjendje të ndërmarrë detyra me nismën e vet.  Funksionit të auditimit të brendshëm nuk duhet t’i kërkohet t’i bëjë të ditura planet e veta të punës apo auditimet e planifikuara, as nuk duhet që plani apo buxheti t’i miratohet nga administratorët.  Funksioni i auditimit të brendshëm duhet të ketë një buxhet të mjaftueshëm dhe të pavarur, për t’i dhënë mundësi t’i kryejë në mënyrë të efektshme rolet e veta, në të mirë të shoqërisë tregtare dhe të aksionarëve të saj.  Çdo auditues i brendshëm duhet të ketë terma të qarta reference, të cilat t’i japin mundësi të këqyrë të gjitha fushat në të cilat ushtron aktivitet shoqëria tregtare dhe në të gjitha funksionet dhe proceset e shoqërisë tregtare. Këto terma të referencës duhet të përfshijnë lejimin që audituesi i brendshëm:  të shqyrtojë politikat dhe praktikat kontabël, raportet dhe politikat e raportimit financiar;

278

 të konstatojë sa dhe si respektohen aktet ligjore dhe nënligjore dhe aktet normative dhe kodet e brendshme të shoqërisë tregtare; dhe  të kontribuojë në shqyrtimin e kualifikimeve, pavarësisë dhe aftësive të audituesve të jashtëm.

Parimi 7: Duhet të ketë dialog midis këshillit dhe aksionarëve, mbështetur në kuptimin e njëjtë të objektivave. Këshilli ka përgjegjësinë solidare për t’u kujdesur për zhvillimin e një dialogu të kënaqshëm me të gjithë aksionarët. Pikat kyçe:  Këshilli duhet të qëndrojë në kontakt me mendimin e aksionarëve, përmes çfarëdo mënyre që është më praktike dhe eficiente, duke përfshirë edhe nëpërmjet mjeteve të teknologjisë informatike dhe të komunikimit, sipas rastit.  Kryetari ka përgjegjësinë e veçantë për efektivitetin e komunikimit ndërmjet aksionarëve dhe këshillit dhe duhet të diskutojë për drejtimin e brendshëm dhe strategjinë e shoqërisë tregtare me aksionarët dhe, sipas rastit, edhe me grupet e tjera të interesit, kryesisht e punëmarrësit.  Kryetarit i jepet mundësia kryesore që të kujdeset që pikëpamjet e aksionarëve t’i komunikohen këshillit në tërësi. Mirëpo, edhe anëtarëve të tjerë të këshillit duhet t’u ofrohet mundësia të marrin pjesë në mbledhjet me aksionarët.  Një rol kyç i kryetarit të këshillit, është të caktojë rendin e ditës të mbledhjeve të asamblesë së aksionarëve.  Marrëdhënia me aksionarët duhet parë si një proces në vazhdimësi dhe të mos kufizohet me një mbledhje vjetore formale.  Të gjithë anëtarët e këshillit duhet të marrin pjesë në mbledhjet e asamblesë së aksionarëve.

Parimi 8: Të gjithë anëtarët e këshillit duhet të ndjekin një instruktim fillestar me t’u anëtarësuar në këshill dhe duhet t’i përditësojnë dhe rifreskojnë njohuritë rregullisht. Pikat kyçe:  Rregullsia dhe formaliteti i instruktimit fillestar duhet të pasqyrojnë madhësinë dhe kompleksitetin e shoqërisë tregtare.  Kryetari duhet të kujdeset që anëtarët e këshillit t’i përditësojnë vazhdimisht zotësitë e tyre dhe të njihen sa më shumë me shoqërinë tregtare për të fituar njohuritë që u duhen për të përmbushur rolin në këshill.  Kryetari duhet t’i nxisë anëtarët e këshillit të përfshihen në formim profesional i cili ua rrit në mënyrë specifike funksionin e tyre si anëtarë të këshillit të administrimit të shoqërisë tregtare.

279

Parimi 9: Shoqëria e kontrolluar nga një familje duhet të ngrejë mekanizma familjare të drejtimit të brendshëm të cilat nxisin bashkërendimin dhe mirëkuptimin reciprok midis anëtarëve të familjes, si edhe t’i organizojë marrëdhëniet ndërmjet drejtimit të aktiviteteve tregtare të familjes dhe drejtimit të shoqërisë. Pikat kyçe:  Zgjedhja e procesit të drejtimit të brendshëm të firmës familjare varet nga madhësia e firmës, nga numri i anëtarëve të familjes dhe nga shkalla e përzierjes së anëtarëve të familjes në punët e firmës.  Një dokument themelues ose protokoll familjar duhet të parashtrojë vizionin dhe objektivat që ka për firmën familja. Në të duhet të përcaktohen rolet e organeve të drejtimit të brendshëm të biznesit të familjes dhe marrëdhënia e tyre me këshillin. Në të duhet të parashtrohen edhe politikat kryesore të familjes, për shembull ato që lidhen me marrjen në punë të anëtarëve të familjes, me kalimin e aksioneve dhe me pasuesin e Administratorit.  Organet e drejtimit të familjes (si asambleja e familjes dhe këshilli i familjes) u japin anëtarëve të familjes një forum në të cilin mund të flasin për punët dhe firmën e familjes dhe mund të asistojnë në zhvillimin e një qasjeje të bashkërenduar për drejtimin e firmës së familjes.  Duhet bërë qartë dallimi, sa i takon statusit në funksion të drejtimit të brendshëm, ndërmjet institucioneve të drejtimit të brendshëm të familjes dhe strukturave formale të drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare. Roli i këshillit, i asamblesë së aksionarëve, i administratorëve, etj., duhet të kuptohet plotësisht nga anëtarët e familjes. Shënime për Parimin 9: -

Statuti i familjes parashtron si duhet të funksionojë drejtimi i brendshëm i biznesit të familjes. Mes çështjeve të tjera, në të sqarohet qasja e familjes në lidhje me:  Vlerat, misionin dhe vizionin e familjes.  Rolin e institucioneve të familjes, si asambleja e familjes dhe këshilli i familjes.  Rolin e këshillit dhe marrëdhënien e tij me institucionet e familjes.  Politikat për çështjet e rëndësishme të familjes, si politikat e marrjes në punë të anëtarëve të familjes, kufizimet për kalimin e aksioneve dhe politika se kush do ta pasojë administratorin.  Emërimin e anëtarëve të familjes në këshill.

280

PARIMET E DREJTIMIT TË BRENDSHËM TË ZBATUESHME PËR SHOQËRITË E MËDHA DHE/OSE MË KOMPLEKSE JO TË REGJISTRUARA NË BURSË Parimi 10: Duhet të ketë një ndarje të qartë të përgjegjësive në kryesinë e shoqërisë ndërmjet drejtimit të këshillit dhe drejtimit të aktivitetit tregtar të shoqërisë. Asnjë individ i vetëm nuk duhet të ketë kompetenca të papenguara vendimmarrjeje. Pikat kyçe:  Në shoqëritë e mëdha me një këshill, rolet e kryetarit të këshillit dhe të administratorit nuk duhet t’i ushtrojë i njëjti person. Ndarja e përgjegjësive ndërmjet kryetarit të këshillit të administrimit dhe administratorit duhet të bëhet qartë, të parashikohet me shkrim dhe të aprovohet nga këshilli.  Me kalimin e kohës, shoqëria tregtare duhet të bëjë përpjekje maksimale për të emëruar një kryetar të pavarur të këshillit. Por, si alternativa më e mundshme për emërimin e kryetarit të këshillit, si masë e përkohshme, mund të jetë administratori (për shembull pronari themelues i shoqërisë tregtare ose kryefamiljari).

Parimi 11: Këshilli duhet të ketë anëtarë me gërshetimin e mjaftueshëm të aftësive dhe përvojës. Asnjë person i vetëm (apo asnjë grupim i vogël individësh) nuk duhet të mbizotërojë në vendimmarrjen e këshillit. U duhet kushtuar vëmendja e duhur përparësive të larmisë në këshill, duke përfshirë edhe përbërjen gjinore. Pikat kyçe:  Ndërmarrjet më të mëdha jo të regjistruara në bursë dhe ndërmarrjet jo të regjistruara në bursë të cilat po bëhet gati për t’u tregtuar në një treg të rregulluar duhet të kenë në këshillat e tyre një shumicë prej anëtarësh jo administratorë të pavarur.  Duhet treguar kujdes të sigurohet që personat e emëruar si jo administratorë apo të pavarur, të kenë kohë të mjaftueshme për t’ia kushtuar kësaj detyre. Kjo ka sidomos rëndësi, në rastin e kryetarit. Në letrën e emërimit, duhet të përfshihet periudha e pritur e angazhimit. Anëtarët jo administratorë apo anëtarët e pavarur të këshillit, duhet të angazhohen se do të kenë kohë të mjaftueshme për t’i përmbushur ato që priten prej tyre. Angazhimet e tjera me rëndësi, duhet t’i bëhen të ditura këshillit, përpara emërimit dhe këshilli duhet të informohet për çdo ndryshim të mëpasshëm.  Kryetari duhet të mundësojë kontributin e efektshëm të anëtarëve jo administratorë dhe të pavarur të këshillit dhe të sigurojë marrëdhënie konstruktive mes të gjithë anëtarëve të këshillit.  Anëtarët jo administratorë dhe të pavarur të këshillit duhet të ofrojnë oponencë konstruktive dhe të ndihmojnë në hartimin e propozimeve për strategjinë.

281

 Anëtarët jo administratorë dhe të pavarur të këshillit duhet të shqyrtojnë ecurinë e punës të administratorëve sa i takon arritjes së synimeve dhe objektivave dhe të monitorojë raportimin për ecurinë e punës  Anëtarët jo administratorë dhe anëtarët e pavarur të këshillit, duhet të binden për integritetin e informacionit financiar dhe të sigurohen se ekzistojnë masat e kontrollit financiar dhe sistemet e menaxhimit të riskut, duke përfshirë edhe anëtarët administratorë të këshillit. Ata duhet të luajnë edhe një rol drejtues në emërimin dhe, nëse del nevoja, në largimin e administratorëve dhe në planifikimin se kush do t’i pasojë.  Kryetari mund të vendosë të zhvillojë mbledhje vetëm me anëtarët jo administratorë, pa praninë e anëtarëve administratorë, duke përfshirë edhe seancat mbi administrimin, në të cilat bëhet një vlerësim i ecurisë së punës së anëtarëve administratorë të këshillit.  Anëtarët jo administratorë apo anëtarët e pavarur të këshillit, mund të emërohen për një mandat të përcaktuar (për shembull, me një mandat fillestar jo më shumë se tre vjet, me të drejtë riemërimi dy herë). Vendimi për zgjatjen e mandatit duhet të vendosë një drejtpeshim ndërmjet nevojës për përvojë të lidhur me shoqërinë tregtare (fitimi i së cilës mund të kërkojë kohë) dhe përfitimeve që sjell rifreskimi progresiv i këshillit. Duhet pranuar, gjithashtu se anëtarësia për shumë vjet në këshill, mund të ketë ndikim edhe te perceptimet e jashtme lidhur me pavarësinë e anëtarit jo administrator të këshillit.  Në momentin e shkëputjes nga këshilli, anëtari jo administrator duhet t’i japë kryetarit një deklaratë me shkrim, e cila duhet t’u qarkullohet anëtarëve të tjerë të këshillit, nëse kanë shqetësime të ndjeshme për drejtimin e shoqërisë tregtare. Shënime për Parimin 11: -

Ndër përparësitë kryesore të përfshirjes së anëtarëve të pavarur jo administratorë në këshill janë:  Thithja e mendimeve të jashtme për strategjinë dhe kontrollin  Shtimi i zotësive dhe njohurive të reja, që mund të vihen në dispozicion të firmës  Thithja e një pikëpamjeje objektive dhe të pavarur nga ajo e aksionarëve  Marrja e vendimeve për marrjen në punë dhe ngritjen në detyrë të pavarura nga lidhjet familjare (në rastin e shoqërive tregtare në pronësi të një familjeje)  Thithja e mendimit të pavarur, sa herë që mund të ketë konflikt interesash në këshill  Veprimi si një element drejtpeshues ndërmjet aksionarëve të ndryshëm (për shembull, ndërmjet anëtarëve të një familjeje) dhe, në disa raste, luajtja e rolit të një gjykatësi objektiv të mosmarrëveshjeve ndërmjet aksionarëve të rëndësishëm apo administratorëve  Përfitimi nga lidhjet tregtare të tyre

282

-

Ndër faktorët që mund të luajnë rol në konstatimin e pavarësisë të qenësishme dhe të perceptuar të anëtarit jo administrator përfshihen:  Gjatë viteve të fundit nuk ka qenë punëmarrës i shoqërisë tregtare  Nuk ka asnjë marrëdhënie tregtare me rëndësi materiale, me shoqërinë tregtare  Nuk merr pagë (tjetër) nga shoqëria tregtare gjatë mandatit si anëtar i këshillit (përveç honorarit si i tillë)  Nuk ka lidhje të afërta familjare me asnjërin prej këshilltarëve, anëtarë të këshillit apo punëmarrësve kryesorë të shoqërisë tregtare  Nuk është anëtar i këshillit ose nuk ka lidhje të rëndësishme me anëtarët e tjerë të këshillit përmes përfshirjes në shoqëri tregtare apo organe të tjera  Nuk përfaqëson një aksionar të rëndësishëm  Nuk është anëtar i këshillit për një periudhë të gjatë

-

Anëtarët e pavarur jo administratorë të këshillit duhen emëruar me një letër emërimi, e cila duhet të përmbajë si më poshtë:  Çfarë prek këshilli nga anëtari i emëruar;  Angazhimin në nivel këshilli, në të cilin pritet të shërbejë anëtari dhe detyrat e tij;  Detyrimi i besnikërisë që e shoqëron këtë emërim;  Kohëzgjatja e mandatit;  “Kodi etik i punës” të cilin pret shoqëria tregtare ta respektojnë anëtarët e këshillit dhe punëmarrësit;  Lista e veprimeve që nuk mund të bëjë një anëtar i këshillit në shoqërinë tregtare;  Përgjegjësitë që shoqërojnë një post të tillë të mirë-besuar, duke përfshirë edhe faktin  nëse anëtari në fjalë ka apo jo sigurim profesional;  Shpërblimi i punës.

Një letër e tillë, ku jepen kushtet e emërimit të anëtarit të pavarur të këshillit, duhet t’u bëhet e ditur aksionarëve në momentin e ratifikimit të emërimit apo riemërimit të tij në këshill.

Parimi 12: Këshilli duhet të ngrejë komitetet e duhura të këshillit, për të mundësuar një përmbushje më të efektshme të detyrave. Pikat kyçe:  Struktura me komitete e shoqërisë tregtare, duhet të jetë në përpjesëtim të drejtë me nevojat e saj. Mirëpo, shumica e ndërmarrjeve të mëdha jo të regjistruara në bursë, ka të ngjarë të kenë nevojë për një komitet emërimi, një komitet të pagave, një komitet të respektimit të detyrimeve dhe një komitet auditimi. Mund të ngrihen edhe komitete të tjera, nëse e kërkojnë rrethanat.

283



 

Këshilli duhet të përcaktojë me shkrim, termat e referencës për komitetet e ndryshme, ku të shpjegohet roli i tyre dhe tagri këshillimor që u delegon këshilli. Këshilli duhet t’i shqyrtojë periodikisht këto terma reference. Komiteteve duhet t’u jepen burimet e mjaftueshme për kryerjen e detyrave. Anëtarët e pavarur jo administratorë të këshillit duhet të luajnë një rol të konsiderueshëm në komitetet e këshillit dhe duhet të përbëjnë shumicën në komitetin e auditimit dhe në komitetin e pagave.

Shënime për Parimin 12: - Roli i komitetit të emërimit është të vlerësojë drejtpeshimin e zotësive, njohurive dhe përvojës në këshill, si edhe tek administratorët, të përgatisë një përshkrim të roleve dhe zotësive që kërkohen për emërimin në këshill dhe të propozojë një plan për ndërrimin e administratorëve; të kërkojë, vlerësojë, përzgjedhë dhe rekomandojë kandidaturat e duhura për anëtarë të pavarur të këshillit, sipas orientimeve të përgjithshme të këshillit; dhe të vlerësojë dhe rekomandojë emërimin e anëtarëve administratorë të këshillit. - Roli i komitetit të pagave është të propozojë shpërblimin e të gjithë administratorëve, duke përfshirë edhe të drejtat për pension, dhe të përcaktojë dhe monitorojë nivelin dhe strukturën e pagës për drejtuesit e lartë. - Roli i komitetit të respektimit të kërkesave ligjore është të kujdeset që shoqëria tregtare t’i përmbushë të gjitha normat dhe standardet përkatëse të brendshme dhe të jashtme. - Roli i komitetit te auditimit përfshin:  Monitorimin e integritetit të pasqyrave financiare të shoqërisë tregtare  Shqyrtimin e sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe të menaxhimit të riskut të shoqërisë tregtare  Monitorimin dhe shqyrtimin e efektivitetit të funksionit të auditimit të brendshëm të shoqërisë tregtare  I bën rekomandime këshillit në lidhje me caktimin ose heqjen e audituesit të jashtëm  Miratimin e shpërblimit dhe kushteve të angazhimit të audituesit të jashtëm  Shqyrtimin dhe monitorimin e pavarësisë dhe efektivitetit të audituesit të jashtëm  Hartimin dhe zbatimin e politikës për angazhimin e audituesit të jashtëm për ofrimin e shërbimeve jo audituese  Shqyrtimin e situatës së riskut dhe monitorimin e proceseve të menaxhimit të riskut Kryetari i komitetit të auditimit duhet të jetë një anëtar i pavarur i këshillit me njohuri financiare prej eksperti. Parimi 13: Këshilli duhet të kryejë një vlerësim periodik të performancës së vet dhe të performancës së çdo anëtari të tij.

284

Pikat kyçe:  Rregullsia dhe formaliteti i teknikave të vlerësimit të përdorura nga këshilli duhet të pasqyrojnë madhësinë dhe kompleksitetin e shoqërisë tregtare.  Kryetari duhet ta përdorë procesin e vlerësimit për të marrë të dhëna mbi efektivitetin e drejtimit që i bën këshillit.  Vlerësimi në grup, duhet të shikojë se si funksionon këshilli si një organ kolektiv vendimmarrës.  Vlerësimi individual duhet të synojë të tregojë nëse secili anëtar i këshillit vazhdon apo jo të kontribuojë me efektivitet dhe të dëshmojë angazhimin për rolin që kryen (duke përfshirë edhe angazhimin kohor).  Kryetari duhet të veprojë lidhur me rezultatet e vlerësimit përmes evidentimit të pikave të forta dhe trajtimit të pikave të dobëta të këshillit dhe, sipas rastit, duke propozuar emërimin e anëtarëve të rinj në këshill apo duke kërkuar dorëheqjen e anëtarëve të këshillit.  Vëmendje e veçantë i duhet treguar edhe vlerësimit të bashkëpunimit të këshillit si i tërë, me ekipin administrues të shoqërisë tregtare. Shënime për Parimin 13: -

Disa prej pyetjeve kyçe, të cilave duhet t’u japë përgjigje vlerësimi i punës, janë:  A është e duhur shpërndarja e pushtetit brenda këshillit?  A ka oponencë të mjaftueshme ndaj administratorëve gjatë mbledhjeve të këshillit?  A e ka këshilli, drejtpeshimin e duhur ndërmjet njohurive prej eksperti dhe pavarësisë?  A i kryen si duhet detyrat këshilli? A e vendosin orientimin e përgjithshëm (udhëheqje dhe këshillim për strategjinë) anëtarët e këshillit dhe a e monitorojnë shoqërinë tregtare (kontroll dhe menaxhim risku) dhe drejtuesit e saj?  A i kushtojnë kohë dhe punë të mjaftueshme anëtarët e këshillit shoqërisë tregtare dhe rolit që kanë në këshill?  A kanë mundësi të mjaftueshme shikimi të informacionit dhe përdorimit të këshillimit anëtarët e këshillit?  A angazhohet mjaftueshëm këshilli, me aksionarët dhe grupet kyçe të interesit?  A ka faktorë vetjakë të cilët mund t’i pengojnë anëtarët e veçantë të këshillit nga përmbushja e detyrave, në mënyrë të pavarur dhe objektive?

Parimi 14: Këshilli duhet të paraqesë një analizë vlerësuese të ekuilibruar dhe të kuptueshme, të gjendjes dhe të ardhmes së shoqërisë tregtare, për grupet e interesit, dhe të krijojë një program të përshtatshëm për angazhimin e grupeve të interesit.

285

Pikat kyçe:  Këshilli duhet të publikojë një raport vjetor i cili t’u përshtatet nevojave të aksionarëve dhe grupeve të tjera të interesit, duke përfshirë edhe punëmarrësit, kreditorët dhe publikun e gjerë. Shënime për Parimin 14: -

Raportet vjetore mund të përfshijnë informacion për këto çështje të aktivitetit:  Të dhëna financiare  Një shpjegim të modelit tregtar të shoqërisë tregtare, dhe të vizionit dhe vlerave të saj  Një përmbledhje të strategjisë tregtare të shoqërisë tregtare dhe të risqeve të mundshme që e shoqërojnë këtë strategji  Një shqyrtim të aktiviteteve dhe ecurisë së shoqërisë tregtare dhe një vlerësim të së ardhmes së mjedisit të biznesit  Një deklaratë të parimeve të drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare dhe shkallën me të cilën e ka respektuar kodin specifik të drejtimit të brendshëm, duke dhënë edhe informacione të tjera shtesë për drejtimin e brendshëm, si për shembull:  Një shpjegim se si funksionon këshilli, duke përfshirë edhe një deklaratë të nivelit të lartë se cilat lloje të vendimeve merren nga këshilli dhe cilat vendime i janë deklaruar ekipit administrues të shoqërisë tregtare; numrin e mbledhjeve dhe pjesëmarrësve të këshillit.  Detaje të tilla si emri, datëlindja, arsimi dhe formimi profesional, puna kryesore, përvoja thelbësore në punë, data e zgjedhjes në këshillin e administrimit, nëse mban apo jo aksione të shoqërisë tregtare, të drejtat e mbështetura në sistemin kompensimit të shoqërisë tregtare për të gjithë antëarët e këshillit, duke përfshirë edhe kryetarin, administratorin dhe anëtarët e komiteteve të këshillit (nëse ka), të anëtarëve jo administratorë të këshillit të cilët këshilli i ka caktuar si të pavarur, duke dhënë arsyet për vlerësimit sipas nevojës;  Emrat e të gjithë anëtarëve të këshillit, duke përfshirë kryetarin, administratorin e shoqërisë tregtare dhe kryetarët e anëtarët e komiteteve të këshillit (nëse ka)  Emrat e anëtarëve jo administratorë të këshillit të cilat këshilli i ka caktuar si të pavarur, me arsyet për vlerësimin sipas nevojës;  Detaje për mënyrën e kryerjes së vlerësimit të punës të këshillit, komiteteve dhe anëtarëve të tij.  Një përmbledhje të aktiviteteve dhe projekteve, me interes të veçantë për grupet e interesit.

Publikimi i treguesve kryesorë financiarë në hapësirën në internet të shoqërisë tregtare, mund ta rrisë besimin e aksionarëve dhe të publikut te shoqëria tregtare.

286

Shtojcë 3: Model Statutet e Shoqërive Tregtare I.

Model Statut i një Shoqërie Aksionare ku Asambleja e Përgjithshme emëron Këshillin Mbikëqyrës dhe Administratorët (Sistemi me dy nivele)

Parashikimet e këtij statuti zbatohen për një shoqëri aksionare (SHA) nëse shoqëria nuk ka depozituar një statut të ndryshëm pranë Qendrës Kombëtare të Biznesit (QKB). Në këtë rast, do të zbatohen parashikimet e statutit të depozituar pranë QKB. Në këtë statut: - “Ligji” është Ligji Nr. 9901, dt. 14.04.2008 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”; - “Statuti” është statuti i shoqërisë; - “Aksionarë” janë personat emrat e të cilëve janë regjistruar në regjistrin e aksioneve të shoqërisë si zotërues të aksioneve; - “Ditë të Plota” në lidhje me periudhën e një njoftimi është periudha që nuk e përfshin ditën kur është dhënë ose kur konsiderohet se është dhënë njoftimi dhe ditën për të cilën është dhënë ose hyn në fuqi njoftimi.

Kreu I Themelimi, Emri, Objekti, Kohëzgjatja, Selia dhe adresa e faqes së internetit Neni 1: Data e Themelimit, Emri dhe Themeluesit (1) Sot, më (data e nënshkrimit të këtij Statuti), ne, themeluesit, kemi krijuar një shoqëri aksionare me emrin ……………………….. ShA. (2) Themeluesit e shoqërisë janë (mbiemrat, emrat ose forma dhe emri ligjor i shoqërisë; adresat ose selia e numri dhe vendi i regjistrimit): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… Neni 2: Objekti Shoqëria do të kryejë aktivitetin e mëposhtëm (vetëm nëse është i përcaktuar): ……………………………………………………… Neni 3: Kohëzgjatja

287

Kohëzgjatja e Shoqërisë do të jetë …………………. (vetëm nëse është e përcaktuar): Neni 4: Selia, Adresa e faqes së internetit dhe Adresa Elektronike (1) Selia e Shoqërisë ndodhet ne adresën: …………………. (2) Adresa e faqes së internetit të Shoqërisë është: …………………. (3) Adresa e Shoqërisë për qëllime komunikimi elektronik është si vijon (nëse ka): ………

Kreu II Kapitali i Regjistruar Neni 5: Vlera dhe pagesat e kapitalit të regjistruar (1) Kapitali i regjistruar i shoqërisë është ……… Lekë (të paktën 2.000.000), i ndarë në ……… aksione të zakonshme me vlerë nominale ……… secili. Aksionet e themeluesve në kapitalin e shoqërisë janë në përputhje me kontributin e tyre të mëposhtëm: 1. Aksionari themelues A ………: lloji i kontributit: ……… numri i aksioneve ……… dhe vlera e aksioneve: ………; vlera e kontributit: ……… 2. Aksionari themelues ………: lloji i kontributit: ……… numri i aksioneve ……… dhe vlera e aksioneve: ………; vlera e kontributit: ……… 3. Aksionari themelues ………: lloji i kontributit: ……… numri i aksioneve ……… dhe vlera e aksioneve: ………; vlera e kontributit: ……… Numri i përgjithshëm i aksioneve: ……… kapitali i regjistruar: ……… vlera e paguar: ……… (2) 25% e vlerës së kontributeve në para do të paguhet menjëherë. Kontributet në natyrë do të kalojnë për llogari të Shoqërisë përpara regjistrimit. Kontributet në natyrë të cilat do të kalojnë në dobi të Shoqërisë të sapokrijuar do të kryhen menjëherë pas regjistrimit në QKB. (3) Pagesat e kontributeve në para do të kryhet në llogarinë no. ……… pranë Bankës ……… (4) Aksionarët themelues i drejtohen gjykatës kompetente sipas vendndodhjes të selisë së Shoqërisë për të caktuar një ekspert të pavarur të liçensuar për vlerësimin e kontributeve në natyrë. Raporti i ekspertit depozitohet në QKB së bashku me këtë statut. Neni 6: Kërkesa për të paguar aksionet dhe tërheqja e aksioneve të papaguara (1) Administratorët mund t’u kërkojnë aksionarëve pagimin e kontributeve të pashlyera në lidhje me aksionet e tyre dhe çdo aksionar (pas marrjes së njoftimit prej 14 Ditësh të Plota në të cilin përcaktohet koha dhe vendi i kryerjes së pagesës) i paguan shoqërisë shumën e

288

kërkuar për aksionet e zotëruara. Njoftimi për pagesë mund të parashikojë shlyerjen me këste të kontributeve të papaguara. Personi të cilit i drejtohet njoftimi për pagesën e kontributit do të jetë përgjegjës për njoftimet që i drejtohen atij pavarësisht kalimit të mëpasshëm të pronësisë së aksioneve me të cilat lidhet njoftimi për pagesë. (2) Zotëruesit e përbashkët të një aksioni do të jenë përgjegjës bashkërisht dhe në mënyrë solidare për shlyerjen e kontributeve, sipas njoftimit të mësipërm. (3) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit te parashikuar, personi përgjegjës për shlyerjen e kontributeve do të paguaje një interes mbi shumën e papaguar me një kamatëvonesë prej 4% në vit duke filluar nga dita e parashikuar për pagesën. (4) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve, pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit te parashikuar, Administratorët mund të njoftojnë paraprakisht të paktën tridhjetë Ditë të Plota personin përgjegjës për shlyerjen e kontributeve, duke i kërkuar pagesën e shumës së pashlyer së bashku me shumat e mundshme shtesë të kamatëvonesës. Njoftimi do të përmbajë vendin ku duhet të kryhet pagesa dhe deklarimin se në rast se moszbatimi të tij, pasojat ligjore do të jenë ato të parashikuara në pikën 2 dhe 3 të nenit 124 të Ligjit. (5) Nëse pagesa nuk kryhet brenda afatit te parashikuar në pikën 3 të nenit 124, aksioni me të cilin lidhet njoftimi mund të anulohet me vendim të Administratorëve dhe anulimi do të përfshijë të gjithë dividendët ose shumat e tjera të pagueshme në lidhje me aksionet e anuluara dhe të papaguara deri në momentin e anulimit. (6) Anulimi i aksionit sjell zvogëlimin e kapitalit themeltar të Shoqërisë, në përputhje me parashikimin e nenit 186 të Ligjit. (7) Personi, aksionet e te cilit janë anuluar, humbet cilësinë e aksionarit lidhur me këto aksione por do të jetë përgjegjës ndaj Shoqërisë për të gjitha kontributet që do të shlyheshin nga ky aksionar ndaj shoqërisë në datën e anulimit të aksioneve së bashku me kamatëvonesën e llogaritur për këto kontribute përpara anulimit të aksioneve. Neni 7: Llojet e Aksioneve, Obligacioneve, të Drejtave dhe Kufizimeve (1) Në përputhje me dispozitat e Ligjit dhe pa cënuar të drejtat që rrjedhin nga aksionet ekzistuese, aksionet e reja mund të emetohen me të drejtat ose kufizimet e parashikuara në vendimin e Asamblesë së Përgjithshme, të marrë me shumicën e kualifikuar (tre të katërtat) të votave të aksionarëve. (2) Asambleja e Përgjithshme, me të njëjtën shumicë të kualifikuar votash, mund të vendosë emetimin e obligacioneve të cilat u garantojnë zotëruesve të tyre të drejtën për t'i kthyer në aksione ose të drejtën e parablerjes për aksionet (obligacionet e kthyeshme) dhe obligacionet që bëjnë të mundur pjesëmarrjen e zotëruesve të tyre në ndarjen e fitimeve në dobi të aksionarëve (obligacionet me pjesëmarrje në fitim). Neni 8: Certifikatat e aksioneve

289

Secili aksionar, që zotëron aksione, ka të drejtë të përfitojë një certifikatë për të gjitha aksionet e çdo klase të zotëruara nga ai, me pagesën e një shume ……… që do të përcaktohet nga Asambleja e Përgjithshme. Shoqëria nuk është e detyruar të lëshojë më shumë se një certifikatë për aksionet e zotëruara bashkërisht nga disa persona dhe dorëzimi i certifikatës ndaj përfaqësuesit të zotëruesve të përbashkët të aksioneve do të konsiderohet si dorëzim i kryer ndaj të gjithë zotëruesve të aksioneve, në përputhje me pikën 1 të nenit 121 të Ligjit. Emrat e zotëruesve të përbashkët të aksioneve do të renditen në certifikatën e aksionit. Në këtë rast zbatohen dispozitat e pikës 2 të nenit 117 të Ligjit. Neni 9: Regjistri i aksioneve Administratori i mëposhtëm, i caktuar në pajtim me pikën 3 të nenit 18 të këtij Statuti, është përgjegjës për krijimin e funksionimin e regjistrit të aksioneve, në përputhje me nenin 119 të Ligjit, deri në momentin e emërimit nga Asambleja e Përgjithshme të Administratorit të ngarkuar me detyrën e mbajtjes së regjistrit të aksioneve. …………………….. (emri) Neni 10: Kalimi me Kontratë i Aksioneve Kontrata e kalimit të aksionit bëhet me shkrim dhe sipas formaliteteve të përcaktuara nga Administratori përgjegjës për mbajtjen e regjistrit të aksioneve të Shoqërisë dhe do të zbatohet nga dhe për llogari të personit që kalon aksionet ose nga personi i autorizuar prej tij dhe nga e për llogari të personit të cilit i kalohen aksionet ose nga personi i autorizuar prej tij, nëpërmjet regjistrimit në regjistrin e aksioneve të shoqërisë në përputhje me nenin 119 të Ligjit. Neni 11: Kalimi i aksioneve me Trashëgimi ose Falimentim (1) Nëse një aksionar vdes, trashëgimtari ose trashëgimtarët në rastin e bashkëzotërimit të aksioneve, dhe përfaqësuesit e tij në rast se ky person ishte zotërues ose trashëgimtar i vetëm, do të jenë personat e vetëm të njohur nga Shoqëria si gëzues i të drejtave mbi aksionin e tij; pavarësisht parashikimeve të këtij statuti, pasuria e aksionarit të vdekur nuk çlirohet nga përgjegjësia në lidhje me çdo aksion të bashkëzotëruar me persona të tjerë. (2) Personi që fiton të drejtën mbi një aksion si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një aksionari, pas paraqitjes së provave të kërkuara nga Administratori, mund të zgjedhë të bëhet zotërues i aksionit ose të kërkojë regjistrimin e aksionit ne emër t]ë një personi tjetër te caktuar prej tij si përfitues i aksionit. Nëse personi i mësipërm zgjedh të bëhet zotërues i aksionit, ai njofton shoqërinë në lidhje me këtë zgjedhje. Nëse ky person zgjedh që një person tjetër të regjistrohet si zotërues i aksionit, ai ia kalon aksionin me kontratë një personi tjetër. (3) Personi që fiton të drejta mbi një aksion si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një aksionari gëzon të drejtat që gëzonte zotëruesi i aksionit, duke përjashtuar të drejtën e pjesëmarrjes ose të votës në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme të Shoqërisë ose mbledhjeve të posaçme së aksionarëve të çdo klase aksionesh, deri në momentin e regjistrimit ne regjistrin e aksioneve të Shoqërisë si zotërues i aksionit.

290

Neni 12: Zmadhimi dhe Zvogëlimi i Kapitalit Themeltar (1) Administratori/ët, deri në tre vjet nga data e themelimit të Shoqërisë, mund të rrisin kapitalin themeltar të Shoqërisë deri në shumën ………. Pas përfundimit të kësaj periudhe, kjo e drejtë duhet të rinovohet me shumicën e kualifikuar të votave së Asamblesë së Përgjithshme. (2) Kur emetohen aksione të reja, këto aksione iu ofrohen aksionarëve ekzistues përpara se t’u ofrohen aksionarëve të tjerë të rinj, në pajtim me nenin 174 të Ligjit. Aksionet e reja iu ofrohen aksionarëve sipas numrit të aksioneve që zotërojnë përpara ofertës. Oferta që iu bëhet aksionarëve ekzistues duhet të pranohet brenda 20 ditësh. (3) Aksionet të cilat, në momentin e miratimit të vendimit të përmendur në pikën 1 të këtij neni, nuk janë pranuar ose nuk është rënë dakord të pranohen nga asnjë aksionar, mund të anulohen dhe kapitali themeltar zvogëlohet në përputhje me vlerën e aksioneve të anuluara. (4) Ne pajtim me Ligjin, Asambleja e Përgjithshme mund të vendosë zvogëlimin e kapitalit themeltar të shoqërisë me shumicën e kualifikuar së votave, të përcaktuara në fjalinë e dytë, pika 1, të këtij neni.

Kreu III Asambleja e Përgjithshme Neni 13: Thirrja e Asamblesë së Përgjithshme (1) Asambleja e Përgjithshme thirret nga Administratorët, të paktën dy herë në vit. Këshilli Mbikëqyrës mund të thërrasë Asamblenë e Përgjithshme në rastet e parashikuara në nenin 136 të Ligjit. Administratorët thërresin menjëherë Asamblenë e Përgjithshme në rast se kërkohet nga aksionarët e përcaktuar sipas pikës 1 të nenit 139 të Ligjit. (2) Mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme thirret nëpërmjet një njoftimi të dërguar me postë ose postë elektronike (email) drejtuar çdo aksionari, përfshirë edhe përfaqësuesin e aksioneve në zotërim të përbashkët. Njoftimi duhet të kryhet të paktën njëzet e një Ditë të Plota përpara datës së caktuar për mbledhjen. Secilit aksionar, së bashku me njoftimin për mbledhjen, i dërgohet edhe numrat PIN për të mundësuar pjesëmarrjen dhe votimin elektronik në mbledhje. (3) Mbledhjet e Asamblesë se Përgjithshme janë te pavlefshme në rast moskryerje të paqëllimshme së njoftimit apo mos-marrjes së njoftimit të mbledhjes nga personat të cilët kanë të drejtë të marrin këtë njoftim, me përjashtim të rastit kur shoqëria provon se personi i ka dhënë shoqërisë një adresë të pasaktë. Neni 14: Mbledhjet e Asamblesë së Përgjithshme

291

(1) Asambleja e Përgjithshme merr vendime të vlefshme vetëm me arritjen e kuorumit te parashikuar nga neni 144 i Ligjit. Aksionarët ose përfaqësuesit e autorizuar mund të marrin pjesë nëpërmjet mjeteve elektronike, përfshirë telekonferencën (conference call), audio ose audio-video, në përputhje me nenin 142 të Ligjit. Aksionarët që marrin pjesë me mjete komunikimi elektronik kanë të drejtë të votojnë nëpërmjet numrit PIN që iu është dërguar së bashku me njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. (2) Këshilli Mbikëqyrës cakton një Administrator si Kryetar të mbledhjes si edhe një person për të mbajtur procesverbalin e mbledhjes. (3) Nëse asnjë prej Administratorëve nuk dëshiron të caktohet si Kryetar i mbledhjes ose nëse asnjë prej Administratorëve nuk është i pranishëm për pesëmbëdhjetë minuta duke filluar nga ora e caktuar për fillimin e mbledhjes, aksionarët e pranishëm dhe me të drejtë vote zgjedhin njërin prej tyre si Kryetari të mbledhjes. (4) Administratori ose anëtari i Këshillit Mbikëqyrës, pavarësisht se nuk është aksionar, ka të drejtën e pjesëmarrjes si edhe të marrë fjalën në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme dhe në mbledhjet e veçanta të aksionarëve, zotërues të aksioneve të klasave të ndryshme. (5) Kryetari, me pëlqimin e Asamblesë së Përgjithshme të mbledhur në pajtim me kuorumin e caktuar nga Ligji, mund (dhe është i detyruar nëse kërkohet nga Asambleja e Përgjithshme), të shtyjë mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme, por në mbledhjen e e dytë mund të diskutohen vetëm ato çështje të cilat do të ishin diskutuar rregullisht nëse nuk do të ishte shtyrë mbledhja e mëparshme. Kur mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme shtyhet të paktën katërmbëdhjetë ditë, njoftimi do të kryhet të paktën shtatë Ditë të Plota përpara kësaj date dhe në të do të përcaktohet ora dhe vendi i mbledhjes së shtyrë dhe përshkrimi i përgjithshëm i rendit të ditës. Në rast të kundërt, dhënia e njoftimit nuk është e nevojshme. (6) Asambleja vendos me votim të hapur me përjashtim të rastit kur përpara ose gjatë deklarimit të rezultatit, nuk kërkohet në mënyrën e duhur një votim i fshehtë. Votimi i fshehtë mund të kërkohet nga: 1. Kryetari; ose 2. aksionarët që përfaqësojnë të paktën pesë për qind të kapitalit themeltar të Shoqërisë. Kërkesa e bërë nga një përfaqësues i autorizuar i aksionarit ka të njëjtën vlerë me kërkesën e paraqitur nga vetë aksionari. (7) Me përjashtim të kundërshtimit të një aksionari, deklarimi i Kryetarit se vendimi është marre në mënyrë unanime, ose me një shumicë të caktuar, nuk është miratuar ose nuk është miratuar me një shumicë të caktuar dhe regjistrimi përkatës në procesverbalin e mbledhjes, përbën provë përfundimtare të këtij fakti, pa pasur nevojë për numërimin e votave të regjistruara pro ose kundër vendimit. (8) Në rast se ka kundërshtime për këtë deklaratë, do të zhvillohet një votim i fshehtë në lidhje me përcaktimin e numrit te votave pro dhe kundër vendimit. Neni 15: Votat e Pjesëmarrësve

292

(1) Në përputhje me të drejtat ose kufizimet që rrjedhin nga aksionet, çdo aksion i jep aksionarit (në rastin kur është individ) të pranishëm apo përfaqësuesit të tij të autorizuar ose aksionarit (në rastin kur është person juridik) i cili është i pranishëm përmes përfaqësuesit ligjor apo përfaqësuesit të autorizuar në mënyrë të rregullt, të drejtën e një vote. (2) Asnjë aksionar nuk voton në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme apo në mbledhjet e veçanta të zotëruesve të aksioneve të klasave të ndryshme, personalisht ose nëpërmjet përfaqësuesve, në lidhje me aksionet e zotëruara prej tij, nëse nuk ka shlyer tërësisht detyrimet që kanë të bëjnë me këto aksione. (3) Çdo kundërshtim në kohë për cilësinë e një votuesi do ti komunikohet Kryetarit, vendimi i të cilit do të jetë përfundimtar. Të gjitha votat e pakundërshtuara në një mbledhje ose mbledhje të shtyrë do të jenë të vlefshme. Neni 16: Votimi me Prokurë (1) Përfaqësuesi do të emërohet nga një pjesëmarrës në mbledhje sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga Administratorët): “............ShA…….. Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, në cilësinë e aksionarit/aksionarëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Nënshkruar më............ 20.............”. (2) Në rastet kur dëshirohet tu jepet aksionarëve mundësia për ta udhëzuar përfaqësuesin për mënyrën e veprimit, caktimi i përfaqësuesit bëhet sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga Administratorët): “...........ShA............ Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, ne cilësinë e aksionarit/aksionarëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Kjo formë do të përdoret për vendimet e përmendura më poshtë: Vendimi Nr. 1 *pro *kundër Vendimi Nr. 2 *pro *kundër. (*Fshini zgjedhjen e padëshiruar). Përveç udhëzimeve të tjera, përfaqësuesi mund të votojë ose abstenojë, siç e quan të arsyeshme. Nënshkruar më............ 20.............”. (3) Caktimi me shkrim i përfaqësuesit ose një kopje e noterizuar apo e miratuar nga Administratorët depozitohet në selinë e shoqërisë ose në një vend tjetër brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, siç përcaktohet në njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së

293

Përgjithshme ose në ftesën për të caktuar një përfaqësues të dërguar nga shoqëria në lidhje me mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. Akti i emërimit të përfaqësuesit duhet të depozitohet jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë, në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. (4) Në rast se akti i emërimit të përfaqësuesit jepet nëpërmjet komunikimit elektronik të dërguar në adresën elektronike (email) sipas përcaktimeve të nenit 4, paragrafi 3, i këtij Statuti, ky akt duhet të merret jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. Neni 17: Emërimi i ekspertëve kontabël të autorizuar (1) Me propozim të Këshillit Mbikëqyrës, Asambleja e Përgjithshme cakton një ose më shumë persona fizikë ose një shoqëri ekspertësh kontabël të autorizuar si ekspertë kontabël të autorizuar të shoqërisë për tre vjet me radhë, në pajtim me shkronjën “ç”, pika 2 e nenit 135 të Ligjit. Emërimi behet nëpërmjet një vendimi të Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë të zakonshme, i cili nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si ekspert kontabël të autorizuar të Shoqërisë. (2) Gjatë mandatit të tyre, ekspertët kontabël të autorizuar mund të largohen nga detyra vetëm për shkaqe të arsyeshme. Mendimet e ndryshme për metodat e kontabilitetit apo procedurat e kontrollit nuk përbëjnë shkaqe të arsyeshme për largimin ekspertëve kontabël të autorizuar. (3) Eksperti Kontabël i Autorizuar ose shoqëria e Ekspertëve Kontabël të Autorizuar i raporton Këshillit Mbikëqyrës ne përputhje me pikën 3 të nenit 20 të këtij Statuti, për çështjet kryesore që rezultojnë nga kontrolli financiar dhe, në veçanti, për dobësi të kontrollit të brendshëm në lidhje me procesin e raportimit financiar. (4) Personat e mposhtëm emërohen si Ekspertë Kontabël të Autorizuar deri në emërimin nga mbledhja e parë e Asamblesë së Përgjithshme sipas shkronjës “ç”, pika 2 e nenit 135 të Ligjit. (mbiemrat, emrat ose forma dhe emri ligjor i shoqërisë; adresat ose selia e numri dhe vendi i regjistrimit): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

Kreu IV Administratorët Neni 18: Emërimi i Administratorëve

294

(1) Asambleja e Përgjithshme zgjedh një ose më shumë persona fizikë si Administratorë të Shoqërisë për një periudhë trevjeçare, në pajtim me pikën 2 të nenit 135, pikën 2 të nenit 167 dhe nenit 158 të Ligjit. Emërimet do të jenë individuale dhe sipas një vendimi me shumicë të zakonshme të Asamblesë së Përgjithshme, i cili, nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si Administrator të Shoqërisë. Asambleja e Përgjithshme mund të shkarkojë në çdo kohë Administratorët nga detyra, pa cënuar të drejtat që burojnë nga një kontratë pune e lidhur me shoqërinë. (2) Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës nuk mund të caktohen si Administratorë. Kufizime të tjera lidhur me emërimin e Administratorëve parashikohen në pikën 2 të nenit 158 të Ligjit. (3) Personat e mëposhtëm caktohen si Administratorët e parë të Shoqërisë deri në emërimin e tyre nga mbledhja e parë e Asamblesë të Përgjithshme. Të dhënat e identifikimit: dhe specimenët e nënshkrimit: (mbiemrat, emrat, adresat): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… (4) Administratori ……………………. do të caktohet si Kryetar i mbledhjeve të Administratorëve. Neni 19: Kompetencat e Administratorëve (1) Politikat tregtare të Shoqërisë do të administrohen dhe Shoqëria do të përfaqësohet nga Administratorët të cilët mund të ushtrojnë të gjitha kompetencat e tyre në përputhje me parashikimet e pikës 2 të nenit 167, shkronjave “a”, “gj”, “h” dhe “i” të pikës 1 të nenit 154, dhe pikave 3 dhe 5 të nenit 158 të Ligjit. Detyrat e Këshillit Mbikëqyrës, në përputhje me parashikimet e pikës 1 të nenit 167 dhe shkronjave “b”, “c”, “ç”, “d”, “dh”, “e”, “ë”, “f”, “g” dhe “i” të pikës 1 të nenit 154 të Ligjit nuk mund t’iu delegohen Administratorëve. (2) Ndryshimet e statutit nga Asambleja e Përgjithshme dhe të udhëzimeve të Këshillit Mbikëqyrës nuk do të shfuqizojnë akte të mëparshme të Administratorëve, të cilat do të ishin të vlefshme nëse ndryshimi nuk do të ishte kryer ose udhëzimi nuk do të ishte dhënë. Neni 20: Skualifikimi dhe Shkarkimi i Administratorëve Detyra e Administratorit përfundon në rast se: 1. personi nuk është më Administrator në bazë të dispozitave të Ligjit përfshirë shkarkimin nga Asambleja e Përgjithshme në pajtim me pikën 2 të nenit 167, dhe shkronjën “c” të pikës 2 të nenit 135 të Ligjit;

295

2. personi ndodhet në gjendje paaftësie paguese; 3. personi vuan ose mund të vuajë nga çrregullime mendore; 4. personi jep dorëheqjen nga detyra duke njoftuar shoqërinë, ose 5. ka munguar për më shumë se gjashtë muaj radhazi pa lejen e Këshillit Mbikëqyrës në mbledhjet e Administratorëve të mbajtura gjatë kësaj periudhe dhe Asambleja e Përgjithshme, me propozim të Këshillit Mbikëqyrës, vendos ta shkarkojë nga detyra. Neni 21: Mbledhjet e Administratorëve (1) Mbledhjet e Administratorëve do të mbahen sipas nevojave të aktivitetit tregtar të Shoqërisë. (2) Vendimet e mbledhjes së Administratorëve merren me kuorumin e votave që mund të përcaktohet nga Administratorët, dhe në rast se ky kuorum nuk është përcaktuar ai do të jetë dy. (3) Asambleja e Përgjithshme cakton njërin prej Administratorëve me detyrën e Kryetarit të mbledhjes së Administratorëve, i cili mund të shkarkohet në çdo kohë nga kjo detyrë. Kryetari do të drejtojë çdo mbledhje të Administratorëve në të cilat ai është i pranishëm. Në rast se Kryetari nuk dëshiron të drejtojë mbledhjen apo nuk është i pranishëm brenda pesë minutave nga ora e caktuar për mbledhjen, Administratorët e pranishëm mund të emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes. (4) Çështjet e rendit të ditës vendosen me shumicën e votave të pjesëmarrësve. Në rast numri të barabartë votash, vota e Kryetarit do të jetë vendimtare. (5) Të gjitha aktet e kryera nga mbledhja e Administratorëve ose nga persona të cilët veprojnë si Administratorë, pavarësisht nëse bëhet e ditur më vonë se ka pasur mangësi në emërimin e një Administratori ose njëri prej tyre është ka qenë i skualifikuar nga mbajtja e kësaj detyre, ose nuk kishin të drejtë të votonin, do të konsiderohen të vlefshme njëlloj sikur këta persona të ishin emëruar rregullisht dhe të ishin cilësuar e të vazhdonin detyrën si Administratorë dhe të kishin të drejtë të votonin në mbledhje. (6) Vendimi me shkrim i nënshkruar nga të gjithë Administratorët që kanë të drejtë të njoftohen për mbledhjen e Administratorëve do të konsiderohet si i vlefshëm dhe i efektshëm njëlloj si të ishte miratuar në mbledhjen e Administratorëve, të mbledhur dhe zhvilluar rregullisht. Neni 22: Kufizimet në Votimet e Administratorëve (1) Administratorët nuk do të lidhin marrëveshje ose votojnë në mbledhjen e Administratorëve për çështje në të cilin këta anëtarë kanë, direkt ose indirekt, një interes apo detyrim i cili është material, që është ose mund të jetë në kundërshtim me interesat e Shoqërisë, në pajtim me nenin 13 të Ligjit, deri në momentin kur në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës, të gjithë anëtarët kanë rënë dakord që: 1. të autorizojnë lidhjen e kësaj marrëveshje dhe 2. të autorizojnë këtë anëtar që të votojë në lidhje me këtë çështje.

296

Autorizimi mund të jetë i përgjithshëm ose i posaçëm për një çështje të caktuar. Zbatohet parashikimi i pikës 2 dhe 5 të nenit 13 të Ligjit. (2) Vota e Administratorit nuk do të llogaritet në kuorumin e pjesëmarrësve në mbledhje në lidhje me vendimin për të cilin ky anëtar nuk ka të drejtë të votojë. (3) Në rast se në mbledhjen e Administratorëve diskutohet një çështje e lidhur me të drejtën e votës së një anëtari të tij, çështja mund ti drejtohet Kryetarit të mbledhjes, përpara përfundimit të mbledhjes, dhe vendimi i tij lidhur me çdo Administrator të ndryshëm nga ai vetë do të jetë përfundimtar dhe i formës së prerë. Neni 23: Procesverbalet e Mbledhjeve të Administratorëve Administratorët kujdesen që në libra të posaçëm të mbahen procesverbalet e: 1. të gjitha takimeve të kryera nga Administratorët; dhe 2. të gjitha mbledhjeve të Asamblesë së Përgjithshme, mbledhjet e zotëruesve të aksioneve të klasave të ndryshme ose mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës në të cilat kanë marrë pjesë Administratorët dhe mbledhjet e Administratorëve, përfshirë edhe emrat e Administratorëve të pranishëm në këto mbledhje.

Kreu V Këshilli Mbikëqyrës Neni 24: Emërimi i anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës (1) Asambleja e përgjithshme emëron të paktën tre ose më shumë persona fizikë, gjithmonë në një numër tek jo me të madh se 21, në cilësinë e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës në përputhje me shkronjën “c” të pikës 2 të nenit 135, pikës 4 të nenit 167 dhe pikës 2 të nenit 155 të Ligjit. Emërimet do të jenë individuale dhe në përputhje me vendimin e mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë votash, i cili, nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si anëtar të Këshillit Mbikëqyrës. Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës mund të shkarkohen nga detyra në çdo kohë nga Asambleja e Përgjithshme, pa cënuar të drejtat që burojnë nga një kontrate pune e lidhur me Shoqërinë. (2) Nuk mund te zgjidhen në cilësinë e anëtarit te Këshillit Mbikëqyrës, Administratorët e Shoqërisë dhe të shoqërive të të njëjtit grup apo personat e lidhur me ta në përputhje me parashikimet e pikës 3 të nenit 13 të Ligjit. Kufizimet e tjera për emërimin e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës parashikohen në nenin 156 të Ligjit. (3) Shumica e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës duhet të jenë të pavarur sipas parashikimeve të pikave 1 dhe 4 të nenit 155 të Ligjit. (4) Këshilli Mbikëqyrës mund të emërojë një person i cili dëshiron të ushtrojë detyrën e anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës për të plotësuar një vend të lirë ose si një anëtar tjetër shtesë, me kusht që të mos tejkalohet numri i anëtarëve te përcaktuar në pikën 1 të këtij neni.

297

Kohëzgjatja në detyrë e anëtarit të emëruar në këtë mënyrë është deri në mbledhjen vjetore vijuese të Asamblesë së Përgjithshme. (5) Personat e mëposhtëm emërohen si anëtarë të parë së Këshillit Mbikëqyrës deri në zgjedhjen e tyre nga mbledhja e parë e Asamblesë së Përgjithshme: (të dhënat e identifikimit): (mbiemrat, emrat, adresat): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… Neni 25: Kompetencat e Këshillit Mbikëqyrës dhe të Komiteteve së tij (1) Këshilli Mbikëqyrës nuk merr pjesë në administrimin e Shoqërisë. Këshilli Mbikëqyrës vëzhgon dhe mbikëqyr zbatimin e politikave tregtare nga administratorët dhe kontrollon pajtueshmërinë me kërkesat e Ligjit dhe të Statutit. Detyrat e Këshillit Mbikëqyrës të përcaktuara nga pika 1 e nenit 167, shkronjat “b”, “c”, “ç”, “d”, “dh”, “e”, “ë”, “f”, “g” dhe “i” të pikës 1 dhe pika 2 e nenit 154 të Ligjit nuk mund t’iu delegohen Administratorëve. (2) Këshilli Mbikëqyrës mund t’ia delegojë kompetencat e veta një komiteti që përbëhet nga një ose më shumë anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës. Ky delegim mund të bëhet në përputhje me kushtet që mund të vendosen nga Këshilli Mbikëqyrës e mund të revokohet ose ndryshohet. Këshilli Mbikëqyrës nuk mund të delegojë asnjë nga detyrat të cilat i ngarkohen në pajtim me dispozitat ligjore. (3) Në përputhje me sa më sipër, Këshilli Mbikëqyrës krijon 1. një komitet i cili përcakton standardet për emërimin e Administratorëve nga Asambleja e Përgjithshme; 2. një komitet i cili përcakton skemën e shpërblimit dhe shpërblimin individual të Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës; 3. një komitet për kontrollin e mbarëvajtjes dhe kontabilitetit të Shoqërisë. Komitetet përbëhen nga një ose më shumë anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës shumica e të cilëve duhet të jenë të pavarur. (4) Komitetet e emërimit, shpërblimit dhe kontrollit japin rekomandime të cilat synojnë përgatitjen e vendimeve që duhen marrë nga Këshilli Mbikëqyrës. Qëllimi kryesor i komiteteve është rritja e efikasitetit të Këshillit Mbikëqyrës duke u kujdesur që vendimet të merren në mënyrën e duhur si edhe të ndihmojnë organizimin e punës me synim sigurimin e vendimmarrjes që nuk përbën konflikt të interesave materiale. Krijimi i komiteteve nuk zhvendos çështjet e marra në shqyrtim nga Këshilli Mbikëqyrës i cili mbetet organi përgjegjës për vendimet e marra në fushën e tij të kompetencës. (5) Në veçanti, komiteti i kontrollit financiar:

298

1. mbikëqyr procesin e raportimit financiar; 2. mbikëqyr efektivitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe sistemit të administrimit të rreziqeve; 3. mbikëqyr kontrollin e bilanceve vjetore dhe të konsoliduara, sipas Statutit; 4. shqyrton dhe mbikëqyr pavarësinë e ekspertëve kontabël të autorizuar ose të shoqërisë së ekspertëve kontabël të autorizuar dhe, në veçanti, ofrimin e shërbimeve të tjera shtesë për subjektin e kontrolluar. (6) Bazuar në vendimet e komisioneve të tij, Këshilli Mbikëqyrës: 1. i paraqet propozime Asamblesë së Përgjithshme në lidhje me emërimin e Administratorëve dhe Ekspertëve Kontabël të Autorizuar; 2. harton raportin mbi ecurinë e veprimtarisë sipas me nenit shkronjës “e” të pikës 1 të neni 154 të Ligjit dhe ia dorëzon atë Asamblesë së Përgjithshme sipas pikës 3 të nenit 137 të Ligjit; 3. harton raportin vjetor për drejtimin e brendshëm të shoqërisë dhe kualifikimin e Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës dhe e bën publik atë sipas parashikimeve të pikës 2 të nenit 134 të Ligjit. (7) Asnjë ndryshim i Statutit dhe udhëzim i Asamblesë së Përgjithshme nuk mund të bëjë të pavlefshme veprimet e mëparshme të Këshillit Mbikëqyrës të cilat do të kishin qenë të vlefshme nëse nuk do të ishte bërë ndryshimi apo nëse nuk do të ishte dhënë udhëzimi. Neni 26: Skualifikimi dhe largimi i anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës (1) Detyra e anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës përfundon në rast se: 1. personi pushon së qeni anëtar i Këshillit Mbikëqyrës në bazë të dispozitave të Ligjit duke përfshirë parashikimet e pikës 4 të nenit 167 dhe nenit 157. 2. personi ndodhet në gjendje paaftësie paguese; 3. personi vuan ose mund të vuajë nga çrregullime mendore; 4. personi jep dorëheqjen nga detyra duke njoftuar shoqërinë, ose 5. ka munguar për më shumë se gjashtë muaj radhazi pa lejen e anëtarëve të tjerë të Këshillit Mbikëqyrës në mbledhjet e këtij këshilli të mbajtura gjatë kësaj periudhe dhe Asambleja e Përgjithshme, me propozim të Këshillit Mbikëqyrës, vendos ta shkarkojë nga detyra. Neni 27: Mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës (1) Mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës do të mbahen të paktën dy herë në vit sipas nevojave të aktivitetit tregtar të Shoqërisë, derisa Asambleja e Përgjithshme të vendosë me shumicë të zakonshme votash mbi shpeshtësinë e këtyre mbledhjeve. (2) Vendimet e Këshillit Mbikëqyrës merren me kuorumin e përcaktuar në pikën 5 të nenit 167 dhe nenin 162 të Ligjit. Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës mund të marrin pjesë në mbledhje nëpërmjet mjeteve elektronike të komunikimit përfshirë komunikimin video dhe audio konferencë. Ata mund të marrin pjesë në votime duke përdorur numrin PIN të lëshuar çdo anëtari në momentin e emërimit.

299

(3) Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes, i cili mund të shkarkohet në çdo kohë nga kjo detyrë. Kryetari do të drejtojë çdo takim të Këshillit Mbikëqyrës në të cilin ai është i pranishëm. Në rast se Kryetari nuk dëshiron të drejtojë mbledhjen apo nuk është i pranishëm brenda pesë minutave nga orari i caktuar për mbledhjen, anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës mund të emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes. (4) Çështjet e rendit të ditës vendosen me shumicën e votave të pjesëmarrësve. Në rast numri të barabartë votash, vota e Kryetarit do të jetë vendimtare. (5) Të gjitha aktet e kryera nga mbledhja e Këshillit Mbikëqyrës, ose komitetet e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës, ose nga persona të cilët veprojnë si anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës, pavarësisht nëse bëhet e ditur në vijim se emërimi i anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës ka pasur mangësi ose këta anëtarë janë skualifikuar nga mbajtja e kësaj detyre, ose nuk kishin të drejtë të votonin, do të konsiderohen të vlefshme njëlloj sikur këta persona të ishin emëruar rregullisht dhe të ishin cilësuar e të vazhdonin detyrën si anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës dhe të kishin të drejtë të votonin në mbledhje. (6) Vendimi me shkrim i nënshkruar nga të gjithë anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës të cilët kanë të drejtë të njoftohen për mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës ose të një komiteti të Këshillit Mbikëqyrës është njëlloj i vlefshëm dhe i efektshëm sikur të ishte miratuar në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës ose të komitetit të Këshillit Mbikëqyrës, të mbledhur dhe të zhvilluar rregullisht. Neni 28: Kufizime për votimin e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës (1) Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës nuk do të lidhin marrëveshje ose votojnë në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës ose të komitetit së Këshillit Mbikëqyrës mbi çështje për të cilat këta anëtarë kanë, direkt ose indirekt, një interes apo detyrim i cili është material, ose që mund të jetë në kundërshtim me interesat e Shoqërisë, në pajtim me nenin 13 të Ligjit, deri në momentin kur në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës, të gjithë anëtarët kanë rënë dakord që: 1. të autorizojnë lidhjen e kësaj marrëveshje dhe 2. të autorizojnë këtë anëtar që të votojë në lidhje me këtë çështje. Autorizimi mund të jetë i përgjithshëm ose i posaçëm për një çështje të caktuar. Zbatohet parashikimi i pikave 2 dhe 5 të nenit 13 të Ligjit. (2) Vota e anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës nuk do të llogaritet në kuorumin e pjesëmarrësve në mbledhje në lidhje me vendimin për të cilin ky anëtar nuk gëzon të drejtën e votës. (3) Në rast se në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës diskutohet një çështje e lidhur me të drejtën e votës së një anëtari të tij, çështja mund ti drejtohet Kryetarit të mbledhjes, përpara përfundimit të mbledhjes, dhe vendimi i tij lidhur me çdo anëtar të Këshillit Mbikëqyrës të ndryshëm nga ai vetë do të jetë përfundimtar. Neni 29: Procesverbalet e Këshillit Mbikëqyrës Këshillit Mbikëqyrës është përgjegjës për mbajtjen në libra të posaçëm të procesverbaleve: 1. të gjithë takimeve te Këshillit Mbikëqyrës; dhe

300

2. të gjitha mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës dhe komiteteve të tij, përfshirë edhe emrat e Administratorëve të pranishëm në çdo mbledhje. Neni 30: Shpërblimi i punës dhe shpenzimet e Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës (1) Administratorët dhe anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës shpërblehen në bazë të skemës së vendosur nga Këshilli Mbikëqyrës dhe të miratuar me vendim të zakonshëm të Asamblesë së Përgjithshme në përputhje me parashikimet e pikës 1 të nenit 160 të Ligjit. (2) Përfitimet individuale përcaktohen nga Këshilli Mbikëqyrës. Ato duhet të pasqyrojnë në mënyrë te përshtatshme detyrat e Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës në lidhje me skemën e përmendur në pikën 1 të këtij neni të statutit dhe gjendjen financiare të Shoqërisë. (3) Me miratimin e Asamblesë së Përgjithshme, Këshilli Mbikëqyrës mund të shpërndajë shpërblime në para, pensione, sigurime ose forma të tjera, për ata Administratorë ose anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës të cilët kanë pasur detyra dhe kanë punuar më parë për Shoqërinë ose kanë pasur detyra në organe të saj, shoqëri të tjera të cilat janë ose kanë qenë shoqëri të kontrolluara ose për shoqëri paraardhëse të shoqërisë ekzistuese ose të filialeve të saj, ose për çdo familjarë të tyre (përfshirë bashkëshortin/en, ish-bashkëshortin/en) ose persona të cilët janë ose ishin në varësi të tyre, dhe Këshilli Mbikëqyrës mund të paguajë kontribute në fonde të caktuara për dhënien e përfitimeve të tilla. (4) Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës mund t’iu paguhen të gjitha shpenzimet e udhëtimit, hotelit dhe shpenzime të tjera në lidhje me përmbushjen e detyrave të tyre. Neni 31: Hetimet e posaçme dhe mbikëqyrja Çdo person ose personat që plotësojnë kushtet për të kërkuar emërimin ose zëvendësimin e një eksperti të posaçëm në bazë të nenit 150 të Ligjit ose për të kërkuar nga Këshilli Mbikëqyrës që të kryejë detyrat e tij në rastet e veçanta të parashikuara nga pika 2 e nenit 166, dhe neni 165 i Ligjit, depozitojnë në selinë e shoqërisë dokumentin e noterizuar i cili vërteton se ky/këta persona plotësojnë kushtet për të kryer këtë veprim.

Kreu VI Dividendët dhe Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Neni 32: Dividendët (1) Në përputhje me dispozitat e Ligjit, shoqëria me shumicë të zakonshme të votave së Asamblesë së Përgjithshme mund të deklarojë dividendët në përputhje me të drejtat përkatëse të aksionarëve.

301

(2) Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga të drejtat që lidhen me aksionet, të gjithë dividendët deklarohen dhe paguhen në përputhje me shumat e paguara për aksionet për të cilët paguhet dividendi. Të gjithë dividendët pjesëtohen dhe paguhen në përpjesëtim të drejtë me shumat e paguara për aksionet, pjesës ose pjesëve të periudhës për të cilën paguhet dividendi; në rast se aksioni emetohet me kushtin e përfitimit të dividendit nga një datë e caktuar, dividendi do të paguhet në përputhje me këtë kusht. (3) Asnjë dividend ose pagesë në para që lidhet me një aksion nuk prodhon interesa kundrejt shoqërisë nëse një gjë e tillë nuk parashikohet në të drejtat e aksionit. (4) Çdo dividend që nuk është kërkuar të paguhet brenda dymbëdhjetë vjetëve nga data e maturimit, në rast se vendoset nga Asambleja e Përgjithshme, do të përfitohet nga shoqëria e cila nuk do të jetë më e detyruar që ta paguajë atë. Neni 33: Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Administratorët, pas vendimit të marrë nga Asambleja e Përgjithshme me shumicë të kualifikuar votash sipas kuorumit të përcaktuar nga neni 145 i Ligjit, mund të vendosë të kalojë në kapitalin themeltar të Shoqërisë fitimet e pashpërndara të cilat nuk do të përdoren për të paguar dividendë preferencialë apo shuma të tjera të parashikuara për rezerva ligjore ose kapitali.

Kreu VII Prishja dhe njoftimet Neni 34: Prishja dhe likuidimi Në rast të likuidimit të Shoqërisë, likuiduesi, në përputhje me Ligjin dhe me vendimin e posaçëm të Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë të kualifikuar, mund të shpërndajë në dobi të aksionarëve të gjithë ose një pjesë të vlerës së pasurive të Shoqërisë dhe për këtë qëllim, mund të vlerësojë çdo pasuri dhe të përcaktojë mënyrën e shpërndarjes midis aksionarëve ose atyre që zotërojnë aksione të klasave të ndryshme të Shoqërisë.

Neni 35: Njoftimet (1) Njoftimet e kryera nga çdo person sipas parashikimeve të Statutit, duhet të jenë me shkrim ose nëpërmjet komunikimit elektronik në adresën e parashikuar në pikën 3 të nenit 4 të këtij Statuti janë të vlefshme në lidhje me kohën e njoftuar për këtë qëllim dhe personin që kryen njoftimin. (2) Shoqëria mund t’i japë njoftim një aksionari, personalisht ose duke e dërguar me letër porosi me kthim përgjigje në adresën e regjistruar të aksionarit ose ne adresën apo postën

302

elektronike e cila i është njoftuar Shoqërisë nga aksionari. Kur ka disa bashkëzotërues të një aksioni, të gjitha njoftimet i jepen përfaqësuesit të tyre të përbashkët. (3) Ky Statut së bashku me ndryshimet dhe të gjitha dokumentet, raportet, komunikimet dhe procesverbalet e dhëna nga Shoqëria do të publikohet nga Administratorët në faqen e internetit të Shoqërisë, sipas parashikimeve të pikës 2 të nenit 4 të këtij Statuti. Emrat dhe nënshkrimet e Aksionarëve Themelues: - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

- ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

303

II.

Model Statut i një Shoqërie Aksionare me Këshill Administrimi (Sistemi me një nivel)

Parashikimet e këtij statuti zbatohen për një shoqëri aksionare (SHA) nëse shoqëria nuk ka depozituar një statut të ndryshëm pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit (QKB). Në këtë rast, do të zbatohen parashikimet e statutit të depozituar pranë QKB. Në këtë statut: - “Ligji” është Ligji Nr. 9901, dt.14.04.2008 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”; - “Statuti” është statuti i shoqërisë; - “Aksionarë” janë personat emrat e të cilëve janë regjistruar në regjistrin e aksioneve të shoqërisë si zotërues të aksioneve; - “Ditë të Plota” në lidhje me periudhën e një njoftimi është periudha që nuk e përfshin ditën kur është dhënë ose kur konsiderohet se është dhënë njoftimi dhe ditën për të cilën është dhënë ose hyn në fuqi njoftimi.

Kreu I Themelimi, Emri, Objekti, Kohëzgjatja, Selia dhe adresa e faqes së internetit Neni 1: Data e Themelimit, Emri dhe Themeluesit (1) Sot, më (data e nënshkrimit të këtij Statuti), ne, themeluesit, kemi krijuar një shoqëri aksionare me emrin ………………………………………. ShA. (2) Themeluesit e shoqërisë janë (mbiemrat, emrat ose forma dhe emri ligjor i shoqërisë; adresat ose selia e numri dhe vendi i regjistrimit): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… Neni 2: Objekti Shoqëria do të kryejë aktivitetin e mëposhtëm (vetëm nëse është i përcaktuar): ……………………… Neni 3: Kohëzgjatja Kohëzgjatja e Shoqërisë do të jetë …………………… (vetëm nëse është e përcaktuar): Neni 4: Selia, Adresa e faqes së internetit dhe Adresa Elektronike (1) Selia e Shoqërisë ndodhet ne adresën: . ……………………….

304

(2) Adresa e faqes së internetit të Shoqërisë është: ………………. (3) Adresa e Shoqërisë për qëllime komunikimi elektronik është si vijon (nëse ka): ………

Kreu II Kapitali i Regjistruar Neni 5: Shuma dhe pagesat e kapitalit themeltar fillestar (1) Kapitali i regjistruar i shoqërisë është ……… Lekë (të paktën 2.000.000), i ndarë në ……… aksione të zakonshme me vlerë nominale ……… secili. Aksionet e themeluesve në kapitalin e shoqërisë janë në përputhje me kontributin e tyre të mëposhtëm: 1. Aksionari themelues A………: lloji i kontributit: ……… numri i aksioneve ……… dhe vlera e aksioneve: ………; vlera e kontributit: ……… 2. Aksionari themelues B………: lloji i kontributit: ……… numri i aksioneve ……… dhe vlera e aksioneve: ………; vlera e kontributit: ……… 3. Aksionari themelues C ………: lloji i kontributit: ……… numri i aksioneve ……… dhe vlera e aksioneve: ………; vlera e kontributit: ……… Numri i përgjithshëm i aksioneve: ……… kapitali i regjistruar: ……… vlera e paguar: ……… (2) 25% e vlerës se kontributeve në para do të paguhet menjëherë. Kontributet në natyrë do të kalojnë për llogari të Shoqërisë përpara regjistrimit. Kontributet në natyrë të cilat do të kalojnë në dobi të Shoqërisë të sapokrijuar do të kryhen menjëherë pas regjistrimit në QKB. (3) Pagesat e kontributeve në para do të kryhen në llogarinë numër …… pranë Bankës… (4) Aksionarët themelues i drejtohen gjykatës kompetente sipas vendndodhjes të selisë së Shoqërisë për të caktuar një ekspert të pavarur të liçensuar për vlerësimin e kontributeve në natyrë. Raporti i ekspertit depozitohet në QKB së bashku me këtë statut. Neni 6: Kërkesa për të paguar aksionet dhe tërheqja e aksioneve të papaguara (1) Anëtarët e Këshillit të Administrimit mund t’u kërkojnë aksionarëve pagimin e kontributeve te pashlyera në lidhje me aksionet e tyre dhe çdo aksionar (pas marrjes së njoftimit prej 14 Ditësh të Plota në të cilin përcaktohet koha dhe vendi i kryerjes së pagesës) i paguan shoqërisë shumën e kërkuar për aksionet e zotëruara. Njoftimi për pagesë mund të parashikojë shlyerjen me këste të kontributeve të papaguara. Personi të cilit i drejtohet njoftimi për pagesën e kontributit do të jetë përgjegjës për njoftimet që i drejtohen atij pavarësisht kalimit të mëpasshëm të pronësisë së aksioneve me të cilat lidhet njoftimi për pagesë.

305

(2) Njoftimi për shlyerjen e kontributeve të aksionarëve do të konsiderohet i kryer në momentin e miratimit të vendimit të Këshillit të Administrimit për autorizimin e njoftimit. (3) Zotëruesit e përbashkët të një aksioni do të jenë përgjegjës bashkërisht dhe në mënyrë solidare për shlyerjen e kontributeve, sipas njoftimit të mësipërm. (4) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit te parashikuar, personi përgjegjës për shlyerjen e kontributeve do të paguajë një interes mbi shumën e papaguar me një kamatëvonesë prej 4% në vit duke filluar nga dita e parashikuar për pagesën. (5) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve, pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit të parashikuar, anëtarët e Këshillit të Administrimit mund të njoftojnë paraprakisht të paktën tridhjetë Ditë të Plota personin përgjegjës për shlyerjen e kontributeve, duke i kërkuar pagesën e shumës së pashlyer së bashku me shumat e mundshme shtesë të kamatëvonesës. Njoftimi do të përmbajë vendin ku duhet të kryhet pagesa dhe deklarimin se në rast moszbatimi të tij, pasojat ligjore do të jenë ato të parashikuara në pikën 2 dhe 3 të nenit 124 të Ligjit. (6) Nëse pagesa nuk kryhet brenda afatit te parashikuar në pikën 3 të nenit 124 të Ligjit, aksioni me të cilin lidhet njoftimi mund të anulohet me vendim të anëtarëve së Këshillit të Administrimit dhe anulimi do të përfshijë të gjithë dividendët ose shumat e tjera të pagueshme në lidhje me aksionet e anuluara dhe të papaguara deri në momentin e anulimit. (7) Anulimi i aksionit sjell zvogëlimin e kapitalit themeltar të Shoqërisë, në përputhje me parashikimin e nenit 186 të Ligjit. (8) Personi, aksionet e të cilit janë anuluar, humbet cilësinë e aksionarit lidhur me këto aksione por do të jetë përgjegjës ndaj Shoqërisë për të gjitha kontributet që do të shlyheshin nga ky aksionar ndaj shoqërisë në datën e anulimit të aksioneve së bashku me kamatëvonesën e llogaritur për këto kontribute përpara anulimit të aksioneve. Neni 7: Llojet e Aksioneve, Obligacioneve, të Drejtave dhe Kufizimeve (1) Ne përputhje me dispozitat e Ligjit dhe pa cënuar të drejtat që rrjedhin nga aksionet ekzistuese, aksionet e reja mund të emetohen me të drejtat ose kufizimet e parashikuara ne vendimin e Asamblesë së Përgjithshme, të marrë me shumicën e kualifikuar të votave të aksionarëve, sipas parashikimeve të nenit 145 të Ligjit. (2) Asambleja e Përgjithshme, me të njëjtën shumicë të kualifikuar votash, mund të vendosë emetimin e obligacioneve të cilat u garantojnë zotëruesve të tyre të drejtën për t'i kthyer në aksione ose të drejtën e parablerjes për aksionet (obligacionet e kthyeshme) dhe obligacionet që bëjnë të mundur pjesëmarrjen e zotëruesve të tyre në ndarjen e fitimeve në dobi të aksionarëve (obligacionet me pjesëmarrje në fitim). Neni 8: Certifikatat e aksioneve Secili aksionar, që zotëron aksione, ka të drejtë të përfitojë një certifikatë për të gjitha aksionet e çdo klase të zotëruara nga ai, me pagesën e një shume ……… që do të përcaktohet

306

nga Asambleja e Përgjithshme. Shoqëria nuk është e detyruar të lëshojë më shumë se një certifikatë për aksionet e zotëruara bashkërisht nga disa persona dhe dorëzimi i certifikatës përfaqësuesit të zotëruesve të përbashkët të aksioneve do të konsiderohet si dorëzim i kryer ndaj të gjithë zotëruesve të aksioneve, në përputhje me pikën 1 të nenit 121 të Ligjit. Emrat e zotëruesve të përbashkët të aksioneve do të renditen në certifikatën e aksionit. Në këtë rast zbatohen dispozitat e pikës 2 të nenit 117 të Ligjit. Neni 9: Regjistri i aksioneve Themeluesi/ët ……… është/janë përgjegjës për krijimin e funksionimin e regjistrit te aksioneve, në përputhje me nenin 119 të Ligjit, deri në momentin e emërimit nga Këshilli i Administrimit të Administratorit të ngarkuar me detyrën e mbajtjes së regjistrit të aksioneve. Neni 10: Kalimi me Kontratë i Aksioneve (1) Kontrata e kalimit të aksionit bëhet me shkrim dhe sipas formaliteteve të përcaktuara nga Administratori përgjegjës për mbajtjen e regjistrit të aksioneve të Shoqërisë dhe do të zbatohet nga dhe për llogari të personit që kalon aksionet ose nga personi i autorizuar prej tij dhe nga e për llogari të personit të cilit i kalohen aksionet ose nga personi i autorizuar prej tij, nëpërmjet regjistrimit në regjistrin e aksioneve të shoqërisë në përputhje me nenin 119 të Ligjit. (2) Anëtarët e Këshillit të Administrimit mund të refuzojnë regjistrimin e kalimit të aksionit në rast se ky aksion nuk është i shlyer ose nëse nuk janë dakord me personin në dobi të cilit kryhet kalimi i aksionit. (3) Nëse anëtarët e Këshillit të Administrimit refuzojnë të regjistrojnë kalimin e aksionit, do të njoftojnë për mospranimin personin të cilit i kalohen aksionet, brenda një muaji nga data në të cilën është paraqitur në shoqëri kërkesa për regjistrimin e kalimit të aksioneve. Neni 11: Kalimi i aksioneve me Trashëgimi ose Falimentim (1) Nëse një aksionar vdes, trashëgimtari ose trashëgimtarët në rastin e bashkëzotërimit të aksioneve, dhe përfaqësuesit e tij në rast se ky person ishte zotërues ose trashëgimtar i vetëm, do të jenë personat e vetëm të njohur nga Shoqëria si gëzues i të drejtave mbi aksionin e tij; pavarësisht parashikimeve të këtij statuti, pasuria e aksionarit të vdekur nuk çlirohet nga përgjegjësia në lidhje me çdo aksion të bashkëzotëruar me persona të tjerë. (2) Personi që fiton të drejtën mbi një aksion si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një aksionari, pas paraqitjes së provave të kërkuara nga anëtarët e Këshillit të Administrimit, mund të zgjedhë të bëhet zotërues i aksionit ose të kërkojë regjistrimin e aksionit ne emër të një personi tjetër te caktuar prej tij si përfitues i aksionit. Nëse personi i mësipërm zgjedh të bëhet zotërues i aksionit, ai njofton shoqërinë në lidhje me këtë zgjedhje. Nëse ky person zgjedh që një person tjetër të regjistrohet si zotërues i aksionit, ai e kalon aksionin në dobi të personit tjetër. (3) Personi që fiton të drejta mbi një aksion si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një aksionari gëzon të drejtat që gëzonte zotëruesi i aksionit, duke përjashtuar të drejtën e

307

pjesëmarrjes ose të votës në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme të Shoqërisë ose mbledhjeve të posaçme së aksionarëve të çdo klase aksionesh, deri në momentin e regjistrimit ne regjistrin e aksioneve të Shoqërisë si zotërues i aksionit. Neni 12: Zmadhimi dhe Zvogëlimi i Kapitalit Themeltar (1) Administratori/ët, deri në tre vjet nga data e themelimit të Shoqërisë, mund të rrisin kapitalin themeltar të Shoqërisë deri në shumën ………. Pas përfundimit të kësaj periudhe, kjo e drejtë duhet të rinovohet me shumicën e ¾ të votave së Asamblesë së Përgjithshme, sipas parashikimeve të pikës 1 të nenit 145 të Ligjit. (2) Kur emetohen aksione të reja, këto aksione iu ofrohen aksionarëve ekzistues përpara se t’u ofrohen aksionarëve të tjerë të rinj, në pajtim me nenin 174 të Ligjit. Aksionet e reja iu ofrohen aksionarëve sipas numrit të aksioneve që zotërojnë përpara ofertës. Oferta që iu bëhet aksionarëve ekzistues duhet të pranohet brenda 20 ditësh. (3) Aksionet të cilat, në momentin e miratimit të vendimit të përmendur në pikën 1 të këtij neni, nuk janë pranuar ose nuk është rënë dakord të pranohen nga asnjë aksionar, mund të anulohen dhe kapitali themeltar zvogëlohet në përputhje me vlerën e aksioneve të anuluara. (4) Ne pajtim me Ligjin, Asambleja e Përgjithshme mund të vendosë zvogëlimin e kapitalit themeltar të shoqërisë me shumicën e kualifikuar të votave të përcaktuara në fjalinë e dytë, pika 1 të këtij neni.

Kreu III Asambleja e Përgjithshme Neni 13: Thirrja e Asamblesë së Përgjithshme (1) Asambleja e Përgjithshme thirret nga Administratorët të paktën dy herë në vit. Anëtarët e Këshillit të Administrimit thërrasin Asamblenë e Përgjithshme në rastet e parashikuara në nenin 136 të Ligjit. Administratorët thërresin menjëherë Asamblenë e Përgjithshme në rast se kërkohet nga aksionarët e përcaktuar sipas pikës 1 të nenit 139 të Ligjit. (2) Mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme thirret nëpërmjet një njoftimi të dërguar me postë ose postë elektronike (email) drejtuar çdo aksionari, përfshirë edhe përfaqësuesin e aksioneve në zotërim të përbashkët. Njoftimi duhet të kryhet të paktën njëzet e një Ditë të Plota përpara datës së caktuar për mbledhjen. Secilit aksionar, së bashku me njoftimin për mbledhjen, i dërgohet edhe numrat PIN për të mundësuar pjesëmarrjen dhe votimin elektronik në mbledhje. (3) Mbledhjet e Asamblesë se Përgjithshme janë te pavlefshme në rast moskryerje të paqëllimshme së njoftimit apo mos-marrjes së njoftimit të mbledhjes nga personat të cilët kanë të drejtë të marrin këtë njoftim, me përjashtim të rastit kur shoqëria provon se personi i ka dhënë shoqërisë një adresë të pasaktë.

308

Neni 14: Mbledhjet e Asamblesë së Përgjithshme (1) Asambleja e Përgjithshme merr vendime të vlefshme vetëm me arritjen e kuorumit te parashikuar nga neni 144 i Ligjit. Aksionarët ose përfaqësuesit e autorizuar mund të marrin pjesë nëpërmjet mjeteve elektronike, përfshirë telekonferencën (conference call), audio ose audio-video, në përputhje me nenin 142 të Ligjit. Aksionarët që marrin pjesë me mjete komunikimi elektronik kanë të drejtë të votojnë nëpërmjet numrit PIN që iu është dërguar së bashku me njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. (2) Anëtarët e Këshillit të Administrimit caktojnë Kryetarin e mbledhjes si edhe një person për të mbajtur procesverbalin e mbledhjes. (3) Nëse asnjë prej Anëtarëve të Këshillit të Administrimit nuk dëshiron të caktohet si Kryetar i mbledhjes ose nëse asnjë prej anëtarëve të Këshillit të Administrimit nuk është i pranishëm për pesëmbëdhjetë minuta duke filluar nga ora e caktuar për fillimin e mbledhjes, aksionarët e pranishëm dhe me të drejtë vote zgjedhin njërin prej tyre si Kryetari të mbledhjes. (4) Një anëtar i Këshillit të Administrimit, pavarësisht se nuk është aksionar, ka të drejtën e pjesëmarrjes si edhe të marrë fjalën në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme dhe në mbledhjet e veçanta të aksionarëve, zotërues të aksioneve të klasave të ndryshme. (5) Kryetari, me pëlqimin e Asamblesë së Përgjithshme të mbledhur në pajtim me kuorumin e caktuar nga Ligji, mund (dhe është i detyruar nëse kërkohet nga Asambleja e Përgjithshme), të shtyjë mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme, por në mbledhjen e e dytë mund të diskutohen vetëm ato çështje të cilat do të ishin diskutuar rregullisht nëse nuk do të ishte shtyrë mbledhja e mëparshme. Kur mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme shtyhet të paktën katërmbëdhjetë ditë, njoftimi do të kryhet të paktën shtatë Ditë të Plota përpara kësaj date dhe në të do të përcaktohet ora dhe vendi i mbledhjes së shtyrë dhe përshkrimi i përgjithshëm i rendit të ditës. Në rast të kundërt, dhënia e njoftimit nuk është e nevojshme. (6) Asambleja vendos me votim të hapur me përjashtim të rastit kur përpara ose gjatë deklarimit të rezultatit, nuk kërkohet në mënyrën e duhur një votim i fshehtë. Votimi i fshehtë mund të kërkohet nga: 1. Kryetari; ose 2. aksionarët që përfaqësojnë të paktën pesë për qind të kapitalit themeltar të Shoqërisë. Kërkesa e bërë nga një përfaqësues i autorizuar i aksionarit ka të njëjtën vlerë me kërkesën e paraqitur nga vetë aksionari. (7) Me përjashtim të kundërshtimit të një aksionari, deklarimi i Kryetarit se vendimi është marre në mënyrë unanime, ose me një shumicë të caktuar, nuk është miratuar ose nuk është miratuar me një shumicë të caktuar dhe regjistrimi përkatës në procesverbalin e mbledhjes, përbën provë përfundimtare të këtij fakti, pa pasur nevojë për numërimin e votave të regjistruara pro ose kundër vendimit. (8) Në rast se ka kundërshtime për këtë deklaratë, do të zhvillohet një votim i fshehtë në lidhje me përcaktimin e numrit te votave pro dhe kundër vendimit.

309

Neni 15: Votat e Pjesëmarrësve (1) Në përputhje me të drejtat ose kufizimet që rrjedhin nga aksionet, çdo aksion i jep aksionarit (në rastin kur është individ) të pranishëm apo përfaqësuesit të tij të autorizuar ose aksionarit (në rastin kur është person juridik) i cili është i pranishëm përmes përfaqësuesit ligjor apo përfaqësuesit të autorizuar në mënyrë të rregullt, të drejtën e një vote. (2) Asnjë aksionar nuk voton në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme apo në mbledhjet e veçanta të zotëruesve të aksioneve të klasave të ndryshme, personalisht ose nëpërmjet përfaqësuesve, në lidhje me aksionet e zotëruara prej tij, nëse nuk ka shlyer tërësisht detyrimet që kanë të bëjnë me këto aksione. (3) Çdo kundërshtim në kohë për cilësinë e një votuesi do ti komunikohet Kryetarit, vendimi i të cilit do të jetë përfundimtar. Të gjitha votat e pakundërshtuara në një mbledhje ose mbledhje të shtyrë do të jenë të vlefshme. Neni 16: Votimi me Prokurë (1) Përfaqësuesi do të emërohet nga një pjesëmarrës në mbledhje sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga anëtarët e Këshillit të Administrimit): “............ShA…….. Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, në cilësinë e aksionarit/aksionarëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më) ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Nënshkruar më............ 20.............”. (2) Në rastet kur dëshirohet tu jepet aksionarëve mundësia për ta udhëzuar përfaqësuesin për mënyrën e veprimit, caktimi i përfaqësuesit bëhet sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga Administratorët): “...........ShA............ Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, në cilësinë e aksionarit/aksionarëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Kjo formë do të përdoret për vendimet e përmendura më poshtë: Vendimi Nr. 1 *pro *kundër Vendimi Nr. 2 *pro *kundër. (*Fshini zgjedhjen e padëshiruar). Përveç udhëzimeve të tjera, përfaqësuesi mund të votojë ose abstenojë, siç e quan të arsyeshme. Nënshkruar më............ 20.............”.

310

(3) Caktimi me shkrim i përfaqësuesit ose një kopje e noterizuar apo e miratuar nga Administratorët depozitohet në zyrën qendrore të shoqërisë ose në një vend tjetër brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, siç përcaktohet në njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme ose në ftesën për të caktuar një përfaqësues të dërguar nga shoqëria në lidhje me mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. Akti i emërimit të përfaqësuesit duhet të depozitohet jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë, në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. (4) Në rast se akti i emërimit të përfaqësuesit jepet nëpërmjet komunikimit elektronik të dërguar në adresën elektronike (email) sipas përcaktimeve të pikës 3 të nenit 4, të këtij Statuti, ky akt duhet të merret jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. Neni 17: Emërimi i ekspertëve kontabël të autorizuar (1) Me propozim të Këshillit të Administrimit, Asambleja e Përgjithshme cakton një ose më shumë persona fizikë ose një shoqëri ekspertësh kontabël të autorizuar si ekspertë kontabël të autorizuar të shoqërisë për tre vjet me radhë, në pajtim me shkronjën “ç”, pika 2, neni 135 të Ligjit. Emërimi bëhet nëpërmjet një vendimi të Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë të zakonshme, i cili nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si ekspert kontabël të autorizuar të Shoqërisë. (2) Gjatë mandatit të tyre, ekspertët kontabël të autorizuar mund të largohen nga detyra vetëm për shkaqe të arsyeshme. Mendimet e ndryshme për metodat e kontabilitetit apo procedurat e kontrollit nuk përbëjnë shkaqe të arsyeshme për largimin ekspertëve kontabël të autorizuar. (3) Eksperti Kontabël i Autorizuar ose shoqëria e Ekspertëve Kontabël të Autorizuar i raporton komitetit të kontrollit të Këshillit të Administrimit në përputhje me pikën 3 të nenit 20 të këtij Statuti, për çështjet kryesore që rezultojnë nga kontrolli financiar dhe, në veçanti, për dobësi të kontrollit të brendshëm në lidhje me procesin e raportimit financiar. (4) Personat e mposhtëm emërohen si Ekspertë Kontabël të Autorizuar deri në emërimin nga mbledhja e parë e Asamblesë së Përgjithshme sipas shkronjës “ç”, pika 2 e nenit 135 të Ligjit. (mbiemrat, emrat ose forma dhe emri ligjor i shoqërisë; adresat ose selia e numri dhe vendi i regjistrimit): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

311

Kreu IV Këshilli i Administrimit dhe Administratorët Neni 18: Emërimi i anëtarëve të Këshillit të Administrimit (1) Asambleja e Përgjithshme cakton tre ose më shumë, por jo më shumë se 21, persona fizikë si anëtarë të Këshillit të Administrimit, në pajtim me shkronjën “c”, pika 2 të nenit 135 dhe pikën 2 të nenit 155 të Ligjit. Emërimet do të jenë individuale dhe në përputhje me vendimin e mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë votash, i cili, nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si anëtar të Këshillit të Administrimit. Anëtarët e Këshillit të Administrimit mund të shkarkohen nga detyra në çdo kohë nga Asambleja e Përgjithshme, pa cenuar të drejtat qe burojnë nga një kontratë pune e lidhur me Shoqërinë. (2) Shumica e anëtarëve të Këshillit të Administrimit do të jenë të pavarur dhe nuk do të jenë Administratorë, në përputhje me parashikimet e pikës 1 dhe 4 të nenit 155 të Ligjit. (3) Anëtarët e Këshillit të Administrimit mund të caktojnë një person i cili dëshiron të veprojë në cilësinë e anëtarit të Këshillit të Administrimit, duke pasur parasysh se emërimi nuk përbën zmadhim te numrit të anëtarëve, të përmendur në pikën 1 të këtij neni. Anëtari i Këshillit të Administrimit i emëruar në këtë mënyrë do të jetë në detyrë deri në mbledhjen vjetore vijuese të Asamblesë së Përgjithshme. (4) Personat e mëposhtëm emërohen si anëtarë të parë të Këshillit të Administrimit të Shoqërisë deri në zgjedhjen e tyre nga mbledhja e parë e Asamblesë së Përgjithshme, sipas shkronjës “c”, pika 2 të nenit 135 të Ligjit. Të dhënat e identifikimit: (mbiemrat, emrat, adresat): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

Neni 19: Emërimi i Administratorëve (1) Këshilli i Administrimit zgjedh një ose më shumë persona fizikë si Administratorë dhe përfaqësues të Shoqërisë për një periudhë trevjeçare, në pajtim me nenin 158 të Ligjit. Emërimet do të jenë individuale dhe sipas një vendimi të Këshillit të Administrimit, i cili, nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si Administrator. Administratorët mund të shkarkohen në çdo kohë nga detyra, pa cënuar të drejtat që burojnë nga një kontratë pune e lidhur me shoqërinë.

312

(2) Anëtarët e Këshillit të Administrimit mund të caktohen si Administratorë për sa kohë që shumica e anëtarëve të Këshillit të Administrimit përbëhet nga persona të pavarur që nuk ushtrojnë kompetenca administrimi. (3) Personat e mëposhtëm caktohen si Administratorët e parë të Shoqërisë deri në emërimin e tyre nga mbledhja e parë e Këshillit të Administrimit të zgjedhur nga Asambleja e Përgjithshme, në përputhje me shkronjën “c”, pika 2 të nenit 135 të Ligjit. Të dhënat e identifikimit: (mbiemrat, emrat, adresat): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

dhe specimenët e nënshkrimit: - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

Neni 20: Kompetencat e Këshillit të Administrimit dhe Komiteteve të tij (1) Këshilli i Administrimit udhëzon Administratorët në lidhje me zbatimin e politikave tregtare dhe kontrollon përputhshmërinë e tyre me ligjin dhe Statutin. Detyrat e mbikëqyrjes së Këshillit të Administrimit, sipas shkronjave “b”, “c”, “ç”, “d”, “dh”, “e”, “ë”, “f”, “g”, dhe “i” të pikës 1 dhe pikës 2 të nenit 154 të Ligjit, nuk mund t’iu delegohen Administratorëve. (2) Anëtarët e Këshillit të Administrimit mund ti delegojnë kompetencat e tyre çdo komiteti i cili përbëhet nga një ose më shumë anëtarë të këtij këshilli. Delegimi i këtyre kompetencave mund të kryhet në përputhje me kushtet e vendosura nga anëtarët e Këshillit të Administrimit dhe këto kompetenca mund te revokohen ose të ndryshohen. Anëtarët e Këshillit të Administrimit nuk mund të delegojnë detyrat që u janë ngarkuar me ligj. (3) Për sa më lart, Këshilli i Administrimit do të krijojë: 1. një komitet, i cili përcakton standardet për emërimin e Administratorëve; 2. një komitet, i cili përcakton skemën e shpërblimit dhe shpërblimin individual të Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit të Administrimit; 3. një komitet për kontrollin e mbarëvajtjes dhe kontabilitetit të Shoqërisë. Komitetet përbëhen nga një ose më shumë anëtarë të Këshillit të Administrimit, shumica e të cilëve duhet të jenë të pavarur dhe të mos merren me administrimin e Shoqërisë. (4) Komitetet e emërimit, shpërblimit dhe kontrollit japin rekomandime të cilat synojnë përgatitjen e vendimeve qe duhen marrë nga Këshilli i Administrimit. Qëllimi kryesor i komiteteve është rritja e efikasitetit të Këshillit të Administrimit duke u kujdesur që vendimet të merren në mënyrën e duhur si edhe të ndihmojnë organizimin e punës me synim sigurimin e vendimmarrjes që nuk përbën konflikt të interesave materiale. Krijimi i komiteteve nuk

313

zhvendos çështjet e marra në shqyrtim nga Këshilli i Administrimit i cili mbetet organi përgjegjës për vendimet e marra në fushën e tij të kompetencës. (5) Në veçanti, komiteti i kontrollit financiar: 1. mbikëqyr procesin e raportimit financiar; 2. mbikëqyr efektivitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe sistemit të administrimit të rreziqeve; 3. mbikëqyr kontrollin e bilanceve vjetore dhe të konsoliduara, sipas Statutit; 4. shqyrton dhe mbikëqyr pavarësinë e ekspertëve kontabël të autorizuar ose të shoqërisë së ekspertëve kontabël të autorizuar dhe, në veçanti, ofrimin e shërbimeve të tjera shtesë për subjektin e kontrolluar. (6) Ndryshimet e statutit dhe udhëzimeve të Asamblesë së Përgjithshme nuk do të shfuqizojnë akte të mëparshme të Këshillit të Administrimit, të cilat do të ishin të vlefshme nëse ndryshimi nuk do të ishte kryer ose udhëzimi nuk do të ishte dhënë. Neni 21: Kompetencat e Administratorëve (1) Politikat tregtare të Shoqërisë do të administrohen dhe Shoqëria do të përfaqësohet nga Administratorët të cilët mund të ushtrojnë të gjitha kompetencat e tyre në përputhje me parashikimet e pikës 3 dhe 5 të nenit 158 dhe nenin 159 të Ligjit. Detyrat e Këshillit të Administrimit, në përputhje me parashikimet e shkronjave “b”, “c”, “ç”, “d”, “dh”, “e”, ‘ë’, “f”, “g” dhe “i” të pikës 1 të nenit 154 nuk mund t’iu delegohen Administratorëve. (2) Ndryshimet e statutit nga Asambleja e Përgjithshme dhe të udhëzimeve të Këshillit të Administrimit nuk do të shfuqizojnë akte të mëparshme të Administratorëve, të cilat do të ishin të vlefshme nëse ndryshimi nuk do të ishte kryer ose udhëzimi nuk do të ishte dhënë. Neni 22: Skualifikimi dhe Shkarkimi i anëtarëve të Këshillit të Administrimit Detyra e anëtarit të Këshillit të Administrimit përfundon në rast se: 1. personi nuk është më anëtar i Këshillit të Administrimit në bazë të dispozitave të Ligjit përfshirë nenin 157 dhe pikën 7 të nenit 158. 2. personi ndodhet në gjendje paaftësie paguese; 3. personi vuan ose mund të vuajë nga çrregullime mendore; 4. personi jep dorëheqjen nga detyra duke njoftuar shoqërinë, ose 5. ka munguar për më shumë se gjashtë muaj radhazi pa lejen e anëtarëve të tjerë të Këshillit të Administrimit në mbledhjet e këtij këshilli të mbajtura gjatë kësaj periudhe dhe Këshilli i Administrimit vendos ta shkarkojë nga detyra. Neni 23: Hetimet e Posaçme dhe Mbikëqyrja Çdo person ose personat që plotësojnë kushtet për të kërkuar emërimin ose zëvendësimin e një eksperti të posaçëm në bazë të nenit 150 të Ligjit ose për të kërkuar nga Këshilli i Administrimit që të kryejë detyrat e mbikëqyrjes në rastet e veçanta të parashikuara nga neni

314

165 i Ligjit, depozitojnë në selinë e shoqërisë dokumentin e noterizuar i cili vërteton se ky/këta person/a plotësojnë kushtet për të kryer këtë veprim. Neni 24: Shpërblimi dhe kostot e anëtarëve të Këshillit të Administrimit (1) Anëtarët e Këshillit të Administrimit dhe Administratorët do të kenë të drejtë të shpërblehen në bazë të skemës së vendosur nga Këshilli i Administrimit dhe të miratuar me vendim të Asamblesë së Përgjithshme, në përputhje me pikën 1, neni 160 të Ligjit. (2) Me miratimin e Asamblesë së Përgjithshme, Këshilli i Administrimit mund të shpërndajë shpërblime në para, pensione, sigurime ose forma të tjera, për ata anëtarë të Këshillit të Administrimit të cilët kanë pasur detyra dhe kanë punuar më parë për shoqërinë ose kanë pasur detyra në organe të saj, shoqëri të tjera të cilat janë ose kanë qenë shoqëri të kontrolluara ose për shoqëri paraardhëse të shoqërisë ekzistuese ose të filialeve të saj, ose për çdo familjar të tyre (përfshirë bashkëshortin/en, ish-bashkëshortin/en) ose persona të cilët janë ose ishin në varësi të tyre, dhe Këshilli i Administrimit mund të paguajë kontribute në fonde të caktuara për dhënien e përfitimeve të tilla. (3) Anëtarëve të Këshillit të Administrimit mund t’iu paguhen të gjitha shpenzimet e udhëtimit, hotelit dhe shpenzime të tjera për pjesëmarrjen e tyre në mbledhjet e Këshillit të Administrimit ose komitetet e krijuara nga Këshilli i Administrimit ose mbledhjet e Asambleve të Përgjithshme ose takimet e posaçme të zotëruesve të aksioneve të klasave të ndryshme ose të obligacioneve të Shoqërisë ose në lidhje me përmbushjen e detyrave të tyre. Neni 25: Mbledhjet e Këshillit të Administrimit (1) Mbledhjet e Këshillit të Administrimit do të mbahen të paktën dy herë në vit sipas nevojave të aktivitetit tregtar të Shoqërisë, derisa Asambleja e Përgjithshme të vendosë me shumicë të zakonshme votash mbi shpeshtësinë e mbledhjeve të Këshillit të Administrimit. (2) Vendimet e Këshillit të Administrimit merren me kuorumin e përcaktuar në nenin 162 të Ligjit. Anëtarët e Këshillit të Administrimit mund të marrin pjesë në mbledhje nëpërmjet mjeteve elektronike të komunikimit përfshirë komunikimin video dhe audio konferencë. Ata mund të marrin pjesë në votime duke përdorur numrin PIN të lëshuar çdo anëtari në momentin e emërimit. (3) Anëtarët e Këshillit të Administrimit emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes, i cili mund të shkarkohet në çdo kohë nga kjo detyrë. Administratori nuk mund të emërohet si Kryetar i Këshillit të Administrimit. Kryetari do të drejtojë çdo takim të Këshillit të Administrimit në të cilin ai është i pranishëm. Në rast se Kryetari nuk dëshiron të drejtojë mbledhjen apo nuk është i pranishëm brenda pesë minutave nga orari i caktuar për mbledhjen, anëtarët e Këshillit të Administrimit mund të emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes. (4) Çështjet e rendit të ditës vendosen me shumicën e votave të pjesëmarrësve. Në rast numri të barabartë votash, vota e Kryetarit do të jetë vendimtare.

315

(5) Të gjitha aktet e kryera nga mbledhja e anëtarëve të Këshillit të Administrimit, ose komitetet e anëtarëve të Këshillit të Administrimit, ose nga persona të cilët veprojnë si anëtarë të Këshillit të Administrimit, pavarësisht nëse bëhet e ditur më pas se emërimi i anëtarit të Këshillit të Administrimit ka pasur mangësi ose këta anëtarë janë skualifikuar nga mbajtja e kësaj detyre, ose nuk kishin të drejtë të votonin, do të konsiderohen të vlefshme njëlloj sikur këta persona të ishin emëruar rregullisht dhe të ishin cilësuar e të vazhdonin detyrën si anëtarë të Këshillit të Administrimit dhe të kishin të drejtë të votonin në mbledhje. (6) Vendimi me shkrim i nënshkruar nga të gjithë anëtarët e Këshillit të Administrimit që kanë të drejtë të njoftohen për mbledhjen e Këshillit të Administrimit ose të komitetit të anëtarëve të Këshillit të Administrimit do të konsiderohet si i vlefshëm dhe i efektshëm njëlloj si të ishte miratuar në mbledhjen e Këshillit të Administrimit ose në komitetin e anëtarëve të Këshillit të Administrimit, të thirrur dhe mbledhur rregullisht. Neni 26: Kufizimet në Votime (1) Anëtarët e Këshillit të Administrimit nuk do të lidhin marrëveshje ose votojnë në mbledhjen e Këshillit të Administrimit ose të komitetit të anëtarëve të Këshillit të Administrimit mbi çështje në të cilin këta anëtarë kanë, direkt ose indirekt, një interes apo detyrim i cili është material, që është ose mund të jetë në kundërshtim me interesat e Shoqërisë, në pajtim me nenin 13 të Ligjit, deri në momentin kur në mbledhjen e Këshillit të Administrimit, të gjithë anëtarët kanë rënë dakord që: 1. të autorizojnë lidhjen e kësaj marrëveshje; dhe 2. të autorizojnë këtë anëtar që të votojë në lidhje me këtë çështje. Autorizimi mund të jetë i përgjithshëm ose i posaçëm për një çështje të caktuar. Zbatohet parashikimi i pikës 2 dhe 5 të nenit 13 të Ligjit. (2) Vota e anëtarit të Këshillit së Administrimit nuk do të llogaritet në kuorumin e pjesëmarrësve në mbledhje në lidhje me vendimin për të cilin ky anëtar nuk ka të drejtë të votojë. (3) Në rast se në mbledhjen e Këshillit të Administrimit diskutohet një çështje e lidhur me të drejtën e votës së një anëtari të tij, çështja, përpara përfundimit të mbledhjes, mund ti drejtohet Kryetarit të mbledhjes dhe vendimi i tij lidhur me çdo anëtar të Këshillit të Administrimit të ndryshëm nga ai vetë do të jetë përfundimtar. Neni 27: Procesverbali i Mbledhjes së anëtarëve të Këshillit të Administrimit Anëtarët e Këshillit të Administrimit do të mundësojnë mbajtjen e procesverbaleve të mbledhjeve në libra të posaçëm për: 1. të gjithë emërimet e kryera nga anëtarët e Këshillit të Administrimit; dhe 2. të gjithë mbledhjet e Asamblesë së Përgjithshme, mbledhjet e zotëruesve së aksioneve të klasave të ndryshme, dhe mbledhjet e Këshillit të Administrimit dhe komiteteve të Këshillit të Administrimit, përfshirë edhe emrat e anëtarëve të Këshillit të Administrimit të pranishëm në këto mbledhje.

316

Kreu V Dividendët dhe Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Neni 28: Dividendët (1) Në përputhje me dispozitat e Ligjit, shoqëria me shumicë të zakonshme të votave së Asamblesë së Përgjithshme mund të deklarojë dividendët në përputhje me të drejtat përkatëse të aksionarëve. (2) Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga të drejtat që lidhen me aksionet, të gjithë dividendët deklarohen dhe paguhen në përputhje me shumat e paguara për aksionet për të cilët paguhet dividendi. Të gjithë dividendët pjesëtohen dhe paguhen në përpjesëtim të drejtë me shumat e paguara për aksionet, pjesës ose pjesëve të periudhës për të cilën paguhet dividendi; në rast se aksioni emetohet me kushtin e përfitimit të dividendit nga një datë e caktuar, dividendi do të paguhet në përputhje me këtë kusht. (3) Asnjë dividend ose pagesë në para që lidhet me një aksion nuk prodhon interesa kundrejt shoqërisë nëse një gjë e tillë nuk parashikohet në të drejtat e aksionit. (4) Çdo dividend që nuk është kërkuar të paguhet brenda dymbëdhjetë vjetëve nga data e maturimit, në rast se vendoset nga Këshilli i Administrimit, do të përfitohet nga shoqëria e cila nuk do të jetë më e detyruar që ta paguajë atë. Neni 29: Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Këshilli i Administrimit, pas vendimit të marrë nga Asambleja e Përgjithshme me shumicë votash sipas kuorumit të përcaktuar nga neni 145 i Ligjit, mund të vendosë të kalojë në kapitalin themeltar të Shoqërisë fitimet e pashpërndara të cilat nuk do të përdoren për të paguar dividendë preferencialë apo shuma të tjera të parashikuara për rezerva ligjore ose kapitali. Kreu VI Prishja dhe njoftimet Neni 30: Prishja dhe likuidimi Në rast të likuidimit të Shoqërisë, likuiduesi, në përputhje me Ligjin dhe me vendimin e posaçëm të Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë të kualifikuar, mund të shpërndajë në dobi të aksionarëve të gjithë ose një pjesë të vlerës së pasurive të Shoqërisë dhe për këtë qëllim, mund të vlerësojë çdo pasuri dhe të përcaktojë mënyrën e shpërndarjes midis aksionarëve ose atyre që zotërojnë aksione të klasave të ndryshme të Shoqërisë. Neni 31: Njoftimet (1) Çdo njoftim që u jepet ose kryhet nga persona sipas parashikimeve të Statutit, duhet të jetë me shkrim ose përmes komunikimit elektronik në adresën e parashikuar në pikën 3 të nenit 4

317

të këtij Statuti është i vlefshëm në kohën e njoftuar për këtë qëllim personit i cili kryen njoftimin. (2) Shoqëria mund t’i japë njoftim një aksionari, personalisht ose duke e dërguar me letër porosi me kthim përgjigje në adresën e regjistruar të aksionarit ose ne adresën apo posten elektronike e cila i është njoftuar Shoqërisë nga aksionari. Kur ka disa bashkëzotërues të një aksioni, të gjitha njoftimet i jepen përfaqësuesit të tyre të përbashkët në pajtim me pikën 1 të nenit 121 të Ligjit. Emrat dhe nënshkrimet e Aksionarëve Themelues: - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

- ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

318

III. Model Statut i një Shoqërie Aksionare Me Këshill Mbikëqyrës që Emëron Administratorët (Sistemi tradicional me dy nivele) Parashikimet e këtij statuti zbatohen për një shoqëri aksionare (SHA) nëse shoqëria nuk ka depozituar një statut të ndryshëm pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit (QKB). Në këtë rast, do të zbatohen parashikimet e statutit të depozituar pranë QKB. Në këtë statut: - “Ligji” është Ligji Nr. 9901, dt. 14.04.2008 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”; - “Statuti” është statuti i shoqërisë; - “Aksionarë” janë personat emrat e të cilëve janë regjistruar në regjistrin e aksioneve të shoqërisë si zotërues të aksioneve; - “Ditë të Plota” në lidhje me periudhën e një njoftimi është periudha që nuk e përfshin ditën kur është dhënë ose kur konsiderohet se është dhënë njoftimi dhe ditën për të cilën është dhënë ose hyn në fuqi njoftimi.

Kreu I Themelimi, Emri, Objekti, Kohëzgjatja, Selia dhe adresa e faqes së internetit Neni 1: Data e Themelimit, Emri dhe Themeluesit (1) Sot, më (data e nënshkrimit të këtij Statuti), ne, themeluesit, kemi krijuar një shoqëri aksionare me emrin …………………………. ShA. (2) Themeluesit e shoqërisë janë (mbiemrat, emrat ose forma dhe emri ligjor i shoqërisë; adresat ose selia e numri dhe vendi i regjistrimit): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… Neni 2: Objekti Shoqëria do të kryejë aktivitetin e mëposhtëm (vetëm nëse është i përcaktuar): …………………………. Neni 3: Kohëzgjatja Kohëzgjatja e Shoqërisë do të jetë …………………………. (vetëm nëse është e përcaktuar):

319

Neni 4: Selia, Adresa e faqes së internetit dhe Adresa Elektronike (1) Selia e Shoqërisë ndodhet ne adresën: …………………………. (2) Adresa e faqes së internetit të Shoqërisë është: …………………………. (3) Adresa e Shoqërisë për qëllime komunikimi elektronik është si vijon (nëse ka): …………..

Kreu II Kapitali i Regjistruar Neni 5: Vlera dhe pagesat e kapitalit të regjistruar (1) Kapitali i regjistruar i shoqërisë është ………….. Lekë (të paktën 2.000.000), i ndarë në ………….. aksione të zakonshme me vlerë nominale ………….. secili. Aksionet e themeluesve në kapitalin e shoqërisë janë në përputhje me kontributin e tyre të mëposhtëm: 1. Aksionari themelues A ............... lloji i kontributit: ..... numri i aksioneve ..... vlera e aksioneve: .....; vlera e kontributit: ..... 2. Aksionari themelues B ………. lloji i kontributit: ..... numri i aksioneve ..... vlera e aksioneve: .....; vlera e kontributit: ..... 3. Aksionari themelues C ................... lloji i kontributit: ..... numri i aksioneve ..... vlera e aksioneve: .....; vlera e kontributit: ..... Numri i përgjithshëm i aksioneve: ……….. kapitali i regjistruar: ............ vlera e paguar: ……… (2) 25% e vlerës së kontributeve në para do të paguhet menjëherë. Kontributet në natyrë do të kalojnë për llogari të Shoqërisë përpara regjistrimit. Kontributet në natyrë të cilat do të kalojnë në dobi të Shoqërisë të sapokrijuar do të kryhen menjëherë pas regjistrimit në QKB. (3) Pagesat e kontributeve në para do të kryhet në llogarinë numër ................. pranë Bankës .................... (4) Aksionarët themelues i drejtohen gjykatës kompetente sipas vendndodhjes të selisë së Shoqërisë për të caktuar një ekspert të pavarur të liçensuar për vlerësimin e kontributeve në natyrë. Raporti i ekspertit depozitohet në QKB së bashku me këtë statut. Neni 6: Kërkesa për të paguar aksionet dhe tërheqja e aksioneve të papaguara (1) Administratorët mund t’u kërkojnë aksionarëve pagimin e kontributeve të pashlyera në lidhje me aksionet e tyre dhe çdo aksionar (pas marrjes së njoftimit prej 14 Ditësh të Plota në të cilin përcaktohet koha dhe vendi i kryerjes së pagesës) i paguan shoqërisë shumën e kërkuar për aksionet e zotëruara. Njoftimi për pagesë mund të parashikojë shlyerjen me këste të kontributeve të papaguara. Personi të cilit i drejtohet njoftimi për pagesën e kontributit do të jetë përgjegjës për njoftimet që i drejtohen atij pavarësisht kalimit të mëpasshëm të pronësisë së aksioneve me të cilat lidhet njoftimi për pagesë.

320

(2) Zotëruesit e përbashkët të një aksioni do të jenë përgjegjës bashkërisht dhe në mënyrë solidare për shlyerjen e kontributeve, sipas njoftimit të mësipërm. (3) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit te parashikuar, personi përgjegjës për shlyerjen e kontributeve do të paguaje një interes mbi shumën e papaguar me një kamatëvonesë prej 4% në vit duke filluar nga dita e parashikuar për pagesën. (4) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve, pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit te parashikuar, Administratorët mund të njoftojnë paraprakisht të paktën tridhjetë Ditë të Plota personin përgjegjës për shlyerjen e kontributeve, duke i kërkuar pagesën e shumës së pashlyer së bashku me shumat e mundshme shtesë të kamatëvonesës. Njoftimi do të përmbajë vendin ku duhet të kryhet pagesa dhe deklarimin se në rast se moszbatimi të tij, pasojat ligjore do të jenë ato të parashikuara në pikën 2 dhe 3 të nenit 124 të Ligjit. (5) Nëse pagesa nuk kryhet brenda afatit te parashikuar në pikën 3 të nenit 124, aksioni me të cilin lidhet njoftimi mund të anulohet me vendim të Administratorëve dhe anulimi do të përfshijë të gjithë dividendët ose shumat e tjera të pagueshme në lidhje me aksionet e anuluara dhe të papaguara deri në momentin e anulimit. (6) Anulimi i aksionit sjell zvogëlimin e kapitalit themeltar të Shoqërisë, në përputhje me parashikimin e nenit 186 të Ligjit. (7) Personi, aksionet e te cilit janë anuluar, humbet cilësinë e aksionarit lidhur me këto aksione por do të jetë përgjegjës ndaj Shoqërisë për të gjitha kontributet që do të shlyheshin nga ky aksionar ndaj shoqërisë në datën e anulimit të aksioneve së bashku me kamatëvonesën e llogaritur për këto kontribute përpara anulimit të aksioneve. Neni 7: Llojet e Aksioneve, Obligacioneve, të Drejtave dhe Kufizimeve (1) Në përputhje me dispozitat e Ligjit dhe pa cënuar të drejtat që rrjedhin nga aksionet ekzistuese, aksionet e reja mund të emetohen me të drejtat ose kufizimet e parashikuara në vendimin e Asamblesë së Përgjithshme, të marrë me shumicën e kualifikuar (tre të katërtat) të votave të aksionarëve. (2) Asambleja e Përgjithshme, me të njëjtën shumicë të kualifikuar votash, mund të vendosë emetimin e obligacioneve të cilat u garantojnë zotëruesve të tyre të drejtën për t'i kthyer në aksione ose të drejtën e parablerjes për aksionet (obligacionet e kthyeshme) dhe obligacionet që bëjnë të mundur pjesëmarrjen e zotëruesve të tyre në ndarjen e fitimeve në dobi të aksionarëve (obligacionet me pjesëmarrje në fitim). Neni 8: Certifikatat e aksioneve Secili aksionar, që zotëron aksione, ka të drejtë të përfitojë një certifikatë për të gjitha aksionet e çdo klase të zotëruara nga ai, me pagesën e një shume ……….. që do të përcaktohet nga Asambleja e Përgjithshme. Shoqëria nuk është e detyruar të lëshojë më shumë se një certifikatë për aksionet e zotëruara bashkërisht nga disa persona dhe dorëzimi i certifikatës ndaj përfaqësuesit të zotëruesve të përbashkët të aksioneve do të konsiderohet si

321

dorëzim i kryer ndaj të gjithë zotëruesve të aksioneve, në përputhje me pikën 1 të nenit 121 të Ligjit. Emrat e zotëruesve të përbashkët të aksioneve do të renditen në certifikatën e aksionit. Në këtë rast zbatohen dispozitat e pikës 2 të nenit 117 të Ligjit. Neni 9: Regjistri i aksioneve Administratori i mëposhtëm, i caktuar në pajtim me pikën 3 të nenit 18 të këtij Statuti, është përgjegjës për krijimin e funksionimin e regjistrit të aksioneve, në përputhje me nenin 119 të Ligjit, deri në momentin e emërimit nga Këshilli Mbikëqyrës të Administratorit të ngarkuar me detyrën e mbajtjes së regjistrit të aksioneve. ……………………… (emri) Neni 10: Kalimi me Kontratë i Aksioneve Kontrata e kalimit të aksionit bëhet me shkrim dhe sipas formaliteteve të përcaktuara nga Administratori përgjegjës për mbajtjen e regjistrit të aksioneve të Shoqërisë dhe do të zbatohet nga dhe për llogari të personit që kalon aksionet ose nga personi i autorizuar prej tij dhe nga e për llogari të personit të cilit i kalohen aksionet ose nga personi i autorizuar prej tij, nëpërmjet regjistrimit në regjistrin e aksioneve të shoqërisë në përputhje me nenin 119 të Ligjit. Neni 11: Kalimi i aksioneve me Trashëgimi ose Falimentim (1) Nëse një aksionar vdes, trashëgimtari ose trashëgimtarët në rastin e bashkëzotërimit të aksioneve, dhe përfaqësuesit e tij në rast se ky person ishte zotërues ose trashëgimtar i vetëm, do të jenë personat e vetëm të njohur nga Shoqëria si gëzues i të drejtave mbi aksionin e tij; pavarësisht parashikimeve të këtij statuti, pasuria e aksionarit të vdekur nuk çlirohet nga përgjegjësia në lidhje me çdo aksion të bashkëzotëruar me persona të tjerë. (2) Personi që fiton të drejtën mbi një aksion si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një aksionari, pas paraqitjes së provave të kërkuara nga Administratori, mund të zgjedhë të bëhet zotërues i aksionit ose të kërkojë regjistrimin e aksionit ne emër të një personi tjetër te caktuar prej tij si përfitues i aksionit. Nëse personi i mësipërm zgjedh të bëhet zotërues i aksionit, ai njofton shoqërinë në lidhje me këtë zgjedhje. Nëse ky person zgjedh që një person tjetër të regjistrohet si zotërues i aksionit, ai e kalon aksionin në dobi të personit tjetër. (3) Personi që fiton të drejta mbi një aksion si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një aksionari gëzon të drejtat që gëzonte zotëruesi i aksionit, duke përjashtuar të drejtën e pjesëmarrjes ose të votës në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme të Shoqërisë ose mbledhjeve të posaçme së aksionarëve të çdo klase aksionesh, deri në momentin e regjistrimit ne regjistrin e aksioneve të Shoqërisë si zotërues i aksionit. Neni 12: Zmadhimi dhe Zvogëlimi i Kapitalit Themeltar (1) Administratori/ët, deri në tre vjet nga data e themelimit të Shoqërisë, mund të rrisin kapitalin themeltar të Shoqërisë deri në shumën …………... Pas përfundimit të kësaj

322

periudhe, kjo e drejtë duhet të rinovohet me shumicën e kualifikuar të votave së Asamblesë së Përgjithshme. (2) Kur emetohen aksione të reja, këto aksione iu ofrohen aksionarëve ekzistues përpara se t’u ofrohen aksionarëve të tjerë të rinj, në pajtim me nenin 174 të Ligjit. Aksionet e reja iu ofrohen aksionarëve sipas numrit të aksioneve që zotërojnë përpara ofertës. Oferta që iu bëhet aksionarëve ekzistues duhet të pranohet brenda 20 ditësh. (3) Aksionet të cilat, në momentin e miratimit të vendimit të përmendur në pikën 1 të këtij neni, nuk janë pranuar ose nuk është rënë dakord të pranohen nga asnjë aksionar, mund të anulohen dhe kapitali themeltar zvogëlohet në përputhje me vlerën e aksioneve të anuluara. (4) Ne pajtim me Ligjin, Asambleja e Përgjithshme mund të vendosë zvogëlimin e kapitalit themeltar të shoqërisë me shumicën e kualifikuar së votave, të përcaktuara në fjalinë e dytë, pika 1, të këtij neni.

Kreu III Asambleja e Përgjithshme Neni 13: Thirrja e Asamblesë së Përgjithshme (1) Asambleja e Përgjithshme thirret nga Administratorët, të paktën dy herë në vit. Këshilli Mbikëqyrës mund të thërrasë Asamblenë e Përgjithshme në rastet e parashikuara në nenin 136 të Ligjit. Administratorët thërresin menjëherë Asamblenë e Përgjithshme në rast se kërkohet nga aksionarët e përcaktuar sipas pikës 1 të nenit 139 të Ligjit. (2) Mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme thirret nëpërmjet një njoftimi të dërguar me postë ose postë elektronike (email) drejtuar çdo aksionari, përfshirë edhe përfaqësuesin e aksioneve në zotërim të përbashkët. Njoftimi duhet të kryhet të paktën njëzet e një Ditë të Plota përpara datës së caktuar për mbledhjen. Secilit aksionar, së bashku me njoftimin për mbledhjen, i dërgohet edhe numrat PIN për të mundësuar pjesëmarrjen dhe votimin elektronik në mbledhje. (3) Mbledhjet e Asamblesë se Përgjithshme janë te pavlefshme në rast moskryerje të paqëllimshme së njoftimit apo mos-marrjes së njoftimit të mbledhjes nga personat të cilët kanë të drejtë të marrin këtë njoftim, me përjashtim të rastit kur shoqëria provon se personi i ka dhënë shoqërisë një adresë të pasaktë. Neni 14: Mbledhjet e Asamblesë së Përgjithshme (1) Asambleja e Përgjithshme merr vendime të vlefshme vetëm me arritjen e kuorumit te parashikuar nga neni 144 i Ligjit. Aksionarët ose përfaqësuesit e autorizuar mund të marrin pjesë nëpërmjet mjeteve elektronike, përfshirë telekonferencën (conference call), audio ose audio-video, në përputhje me nenin 142 të Ligjit. Aksionarët që marrin pjesë me mjete komunikimi elektronik kanë të drejtë të votojnë nëpërmjet numrit PIN që iu është dërguar së bashku me njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme.

323

(2) Këshilli Mbikëqyrës cakton një Administrator si Kryetar të mbledhjes si edhe një person për të mbajtur procesverbalin e mbledhjes. (3) Nëse asnjë prej Administratorëve nuk dëshiron të caktohet si Kryetar i mbledhjes ose nëse asnjë prej Administratorëve nuk është i pranishëm për pesëmbëdhjetë minuta duke filluar nga ora e caktuar për fillimin e mbledhjes, aksionarët e pranishëm dhe me të drejtë vote zgjedhin njërin prej tyre si Kryetari të mbledhjes. (4) Administratori ose anëtari i Këshillit Mbikëqyrës, pavarësisht se nuk është aksionar, ka të drejtën e pjesëmarrjes si edhe të marrë fjalën në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme dhe në mbledhjet e veçanta të aksionarëve, zotërues të aksioneve të klasave të ndryshme. (5) Kryetari, me pëlqimin e Asamblesë së Përgjithshme të mbledhur në pajtim me kuorumin e caktuar nga Ligji, mund (dhe është i detyruar nëse kërkohet nga Asambleja e Përgjithshme), të shtyjë mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme, por në mbledhjen e e dytë mund të diskutohen vetëm ato çështje të cilat do të ishin diskutuar rregullisht nëse nuk do të ishte shtyrë mbledhja e mëparshme. Kur mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme shtyhet të paktën katërmbëdhjetë ditë, njoftimi do të kryhet të paktën shtatë Ditë të Plota përpara kësaj date dhe në të do të përcaktohet ora dhe vendi i mbledhjes së shtyrë dhe përshkrimi i përgjithshëm i rendit të ditës. Në rast të kundërt, dhënia e njoftimit nuk është e nevojshme. (6) Asambleja vendos me votim të hapur me përjashtim të rastit kur përpara ose gjatë deklarimit të rezultatit, nuk kërkohet në mënyrën e duhur një votim i fshehtë. Votimi i fshehtë mund të kërkohet nga: 1. Kryetari; ose 2. aksionarët që përfaqësojnë të paktën pesë për qind të kapitalit themeltar të Shoqërisë. Kërkesa e bërë nga një përfaqësues i autorizuar i aksionarit ka të njëjtën vlerë me kërkesën e paraqitur nga vetë aksionari. (7) Me përjashtim të kundërshtimit të një aksionari, deklarimi i Kryetarit se vendimi është marre në mënyrë unanime, ose me një shumicë të caktuar, nuk është miratuar ose nuk është miratuar me një shumicë të caktuar dhe regjistrimi përkatës në procesverbalin e mbledhjes, përbën provë përfundimtare të këtij fakti, pa pasur nevojë për numërimin e votave të regjistruara pro ose kundër vendimit. (8) Në rast se ka kundërshtime për këtë deklaratë, do të zhvillohet një votim i fshehtë në lidhje me përcaktimin e numrit te votave pro dhe kundër vendimit. Neni 15: Votat e Pjesëmarrësve (1) Në përputhje me të drejtat ose kufizimet që rrjedhin nga aksionet, çdo aksion i jep aksionarit (në rastin kur është individ) të pranishëm apo përfaqësuesit të tij të autorizuar ose aksionarit (në rastin kur është person juridik) i cili është i pranishëm përmes përfaqësuesit ligjor apo përfaqësuesit të autorizuar në mënyrë të rregullt, të drejtën e një vote. (2) Asnjë aksionar nuk voton në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme apo në mbledhjet e veçanta të zotëruesve të aksioneve të klasave të ndryshme, personalisht ose nëpërmjet

324

përfaqësuesve, në lidhje me aksionet e zotëruara prej tij, nëse nuk ka shlyer tërësisht detyrimet që kanë të bëjnë me këto aksione. (3) Çdo kundërshtim në kohë për cilësinë e një votuesi do ti komunikohet Kryetarit, vendimi i të cilit do të jetë përfundimtar. Të gjitha votat e pakundërshtuara në një mbledhje ose mbledhje të shtyrë do të jenë të vlefshme. Neni 16: Votimi me Prokurë (1) Përfaqësuesi do të emërohet nga një pjesëmarrës në mbledhje sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga Administratorët): “............ShA…….. Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, në cilësinë e aksionarit/aksionarëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Nënshkruar më............ 20.............”. (2) Në rastet kur dëshirohet tu jepet aksionarëve mundësia për ta udhëzuar përfaqësuesin për mënyrën e veprimit, caktimi i përfaqësuesit bëhet sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga Administratorët): “...........ShA............ Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, ne cilësinë e aksionarit/aksionarëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Kjo formë do të përdoret për vendimet e përmendura më poshtë: Vendimi Nr. 1 *pro *kundër Vendimi Nr. 2 *pro *kundër. (*Fshini zgjedhjen e padëshiruar). Përveç udhëzimeve të tjera, përfaqësuesi mund të votojë ose abstenojë, siç e quan të arsyeshme. Nënshkruar më............ 20.............”. (3) Caktimi me shkrim i përfaqësuesit ose një kopje e noterizuar apo e miratuar nga Administratorët depozitohet në selinë e shoqërisë ose në një vend tjetër brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, siç përcaktohet në njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme ose në ftesën për të caktuar një përfaqësues të dërguar nga shoqëria në lidhje me mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. Akti i emërimit të përfaqësuesit duhet të depozitohet jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë, në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. (4) Në rast se akti i emërimit të përfaqësuesit jepet nëpërmjet komunikimit elektronik të dërguar në adresën elektronike (email) sipas përcaktimeve të nenit 4, paragrafi 3, i këtij

325

Statuti, ky akt duhet të merret jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. Neni 17: Emërimi i ekspertëve kontabël të autorizuar (1) Me propozim të Këshillit Mbikëqyrës, Asambleja e Përgjithshme cakton një ose më shumë persona fizikë ose një shoqëri ekspertësh kontabël të autorizuar si ekspertë kontabël të autorizuar të shoqërisë për tre vjet me radhë, në pajtim me shkronjën “ç”, pika 2 e nenit 135 të Ligjit. Emërimi behet nëpërmjet një vendimi të Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë të zakonshme, i cili nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si ekspert kontabël të autorizuar të Shoqërisë. (2) Gjatë mandatit të tyre, ekspertët kontabël të autorizuar mund të largohen nga detyra vetëm për shkaqe të arsyeshme. Mendimet e ndryshme për metodat e kontabilitetit apo procedurat e kontrollit nuk përbëjnë shkaqe të arsyeshme për largimin ekspertëve kontabël të autorizuar. (3) Eksperti Kontabël i Autorizuar ose shoqëria e Ekspertëve Kontabël të Autorizuar i raporton Këshillit Mbikëqyrës ne përputhje me pikën 3 të nenit 20 të këtij Statuti, për çështjet kryesore që rezultojnë nga kontrolli financiar dhe, në veçanti, për dobësi të kontrollit të brendshëm në lidhje me procesin e raportimit financiar. (3) Personat e mposhtëm emërohen si Ekspertë Kontabël të Autorizuar deri në emërimin nga mbledhja e parë e Asamblesë së Përgjithshme sipas shkronjës “ç”, pika 2 e nenit 135 të Ligjit. (mbiemrat, emrat ose forma dhe emri ligjor i shoqërisë; adresat ose selia e numri dhe vendi i regjistrimit): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

Kreu IV Administratorët Neni 18: Emërimi i Administratorëve (1) Këshilli Mbikëqyrës zgjedh një ose më shumë persona fizikë si Administratorë të Shoqërisë për një periudhë trevjeçare, në pajtim me pikën 2 të nenit 135, pikën 2 të nenit 167 dhe nenin 158 të Ligjit. Emërimet do të jenë individuale dhe sipas një vendimi të Këshillit Mbikëqyrës sipas pikës 4 të nenit 27 të Statutit, i cili, nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si Administrator të Shoqërisë. Këshilli Mbikëqyrës mund të shkarkojë në çdo kohë Administratorët nga detyra, pa cënuar të drejtat që burojnë nga një kontratë pune e lidhur me shoqërinë.

326

(2) Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës nuk mund të caktohen si Administratorë. Kufizime të tjera lidhur me emërimin e Administratorëve parashikohen në pikën 2 të nenit 158 të Ligjit. (3) Personat e mëposhtëm caktohen si Administratorët e parë të Shoqërisë deri në emërimin e tyre nga mbledhja e parë e të Këshillit Mbikëqyrës të zgjedhur nga Asambleja e Përgjithshme. Të dhënat e identifikimit: (mbiemrat, emrat, adresat): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… (4) Administratori ………………….. Administratorëve.

dhe specimenët e nënshkrimit: - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… do të caktohet si Kryetar i mbledhjeve të

Neni 19: Kompetencat e Administratorëve (1) Politikat tregtare të Shoqërisë do të administrohen dhe Shoqëria do të përfaqësohet nga Administratorët të cilët mund të ushtrojnë të gjitha kompetencat e tyre në përputhje me parashikimet e pikës 2 të nenit 167, shkronjave “a”, “gj”, “h” dhe “i” të pikës 1 të nenit 154, dhe pikave 3 dhe 5 të nenit 158 të Ligjit. Detyrat e Këshillit Mbikëqyrës, në përputhje me parashikimet e pikës 1 të nenit 167 dhe shkronjave “b”, “c”, “ç”, “d”, “dh”, “e”, “ë”, “f”, “g” dhe “i” të pikës 1 të nenit 154 të Ligjit nuk mund t’iu delegohen Administratorëve. (2) Ndryshimet e statutit nga Asambleja e Përgjithshme dhe të udhëzimeve të Këshillit Mbikëqyrës nuk do të shfuqizojnë akte të mëparshme të Administratorëve, të cilat do të ishin të vlefshme nëse ndryshimi nuk do të ishte kryer ose udhëzimi nuk do të ishte dhënë. Neni 20: Skualifikimi dhe Shkarkimi i Administratorëve Detyra e Administratorit përfundon në rast se: 1. personi nuk është më Administrator në bazë të dispozitave të Ligjit përfshirë shkarkimin nga Këshilli Mbikëqyrës në pajtim me pikën 2 të nenit 167, dhe shkronjën “c” të pikës 2 të nenit 135 të Ligjit; 2. personi ndodhet në gjendje paaftësie paguese; 3. personi vuan ose mund të vuajë nga çrregullime mendore; 4. personi jep dorëheqjen nga detyra duke njoftuar shoqërinë, ose 5. ka munguar për më shumë se gjashtë muaj radhazi pa lejen e Këshillit Mbikëqyrës në mbledhjet e Administratorëve të mbajtura gjatë kësaj periudhe dhe Këshilli Mbikëqyrës vendos ta shkarkojë nga detyra.

327

Neni 21:Mbledhjet e Administratorëve (1) Mbledhjet e Administratorëve do të mbahen sipas nevojave të aktivitetit tregtar të Shoqërisë. (2) Vendimet e mbledhjes së Administratorëve merren me kuorumin e votave që mund të përcaktohet nga Administratorët, dhe në rast se ky kuorum nuk është përcaktuar ai do të jetë dy. (3) Këshilli Mbikëqyrës cakton njërin prej Administratorëve me detyrën e Kryetarit të mbledhjes së Administratorëve, i cili mund të shkarkohet në çdo kohë nga kjo detyrë. Kryetari do të drejtojë çdo mbledhje të Administratorëve në të cilat ai është i pranishëm. Në rast se Kryetari nuk dëshiron të drejtojë mbledhjen apo nuk është i pranishëm brenda pesë minutave nga ora e caktuar për mbledhjen, Administratorët e pranishëm mund të emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes. (4) Çështjet e rendit të ditës vendosen me shumicën e votave të pjesëmarrësve. Në rast numri të barabartë votash, vota e Kryetarit do të jetë vendimtare. (5) Të gjitha aktet e kryera nga mbledhja e Administratorëve ose nga persona të cilët veprojnë si Administratorë, pavarësisht nëse bëhet e ditur më vonë se ka pasur mangësi në emërimin e një Administratori ose njëri prej tyre është ka qenë i skualifikuar nga mbajtja e kësaj detyre, ose nuk kishin të drejtë të votonin, do të konsiderohen të vlefshme njëlloj sikur këta persona të ishin emëruar rregullisht dhe të ishin cilësuar e të vazhdonin detyrën si Administratorë dhe të kishin të drejtë të votonin në mbledhje. (6) Vendimi me shkrim i nënshkruar nga të gjithë Administratorët që kanë të drejtë të njoftohen për mbledhjen e Administratorëve do të konsiderohet si i vlefshëm dhe i efektshëm njëlloj si të ishte miratuar në mbledhjen e Administratorëve, të mbledhur dhe zhvilluar rregullisht. Neni 22:Kufizimet në Votimet e Administratorëve (1) Administratorët nuk do të lidhin marrëveshje ose votojnë në mbledhjen e Administratorëve për çështje në të cilin këta anëtarë kanë, direkt ose indirekt, një interes apo detyrim i cili është material, në kundërshtim ose mund të jetë në kundërshtim me interesat e Shoqërisë, në pajtim me nenin 13 të Ligjit, deri në momentin kur në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës, të gjithë anëtarët kanë rënë dakord që: 1. të autorizojnë lidhjen e kësaj marrëveshje dhe 2. të autorizojnë këtë anëtar që të votojë në lidhje me këtë çështje. Autorizimi mund të jetë i përgjithshëm ose i posaçëm për një çështje të caktuar. Zbatohet parashikimi i pikës 2 dhe 5 të nenit 13 të Ligjit. (2) Vota e Administratorit nuk do të llogaritet në kuorumin e pjesëmarrësve në mbledhje në lidhje me vendimin për të cilin ky anëtar nuk ka të drejtë të votojë. (3) Në rast se në mbledhjen e Administratorëve diskutohet një çështje e lidhur me të drejtën e votës së një anëtari të tij, çështja mund ti drejtohet Kryetarit të mbledhjes, përpara përfundimit

328

të mbledhjes, dhe vendimi i tij lidhur me çdo Administrator të ndryshëm nga ai vetë do të jetë përfundimtar dhe i formës së prerë. Neni 23:Procesverbalet e Mbledhjeve të Administratorëve Administratorët kujdesen që në libra të posaçëm të mbahen procesverbalet e: a. të gjitha takimeve të kryera nga Administratorët; dhe 2. të gjitha mbledhjeve të Asamblesë së Përgjithshme, mbledhjet e zotëruesve të aksioneve të klasave të ndryshme ose mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës në të cilat kanë marrë pjesë Administratorët dhe mbledhjet e Administratorëve, përfshirë edhe emrat e Administratorëve të pranishëm në këto mbledhje.

Kreu V Këshilli Mbikëqyrës Neni 24: Emërimi i anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës (1) Asambleja e përgjithshme emëron të paktën tre ose më shumë persona fizikë, gjithmonë në një numër tek jo me të madh se 21, në cilësinë e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës në përputhje me shkronjën “c” të pikës 2 të nenit 135, pikës 4 të nenit 167 dhe pikës 2 të nenit 155 të Ligjit. Emërimet do të jenë individuale dhe në përputhje me vendimin e mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë votash, i cili, nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si anëtar të Këshillit Mbikëqyrës. Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës mund të shkarkohen nga detyra në çdo kohë nga Asambleja e Përgjithshme, pa cënuar të drejtat që burojnë nga një kontrate pune e lidhur me Shoqërinë. (2) Nuk mund te zgjidhen në cilësinë e anëtarit te Këshillit Mbikëqyrës, Administratorët e Shoqërisë dhe të shoqërive të të njëjtit grup apo personat e lidhur me ta në përputhje me parashikimet e pikës 3 të nenit 13 të Ligjit. Kufizimet e tjera për emërimin e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës parashikohen në nenin 156 të Ligjit. (3) Shumica e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës duhet të jenë të pavarur sipas parashikimeve të pikave 1 dhe 4 të nenit 155 të Ligjit. (4) Këshilli Mbikëqyrës mund të emërojë një person i cili dëshiron të ushtrojë detyrën e anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës për të plotësuar një vend të lirë ose si një anëtar tjetër shtesë, me kusht që të mos tejkalohet numri i anëtarëve te përcaktuar në pikën 1 të këtij neni. Kohëzgjatja në detyrë e anëtarit të emëruar në këtë mënyrë është deri në mbledhjen vjetore vijuese të Asamblesë së Përgjithshme. (5) Personat e mëposhtëm emërohen si anëtarë të parë së Këshillit Mbikëqyrës deri në zgjedhjen e tyre nga mbledhja e parë e Asamblesë së Përgjithshme: (të dhënat e identifikimit): (mbiemrat, emrat, adresat):

329

- ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

- ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

Neni 25: Kompetencat e Këshillit Mbikëqyrës dhe të Komiteteve së tij (1) Këshilli Mbikëqyrës nuk merr pjesë në administrimin e Shoqërisë. Këshilli Mbikëqyrës vëzhgon dhe mbikëqyr zbatimin e politikave tregtare nga administratorët dhe kontrollon pajtueshmërinë me kërkesat e Ligjit dhe të Statutit. Detyrat e Këshillit Mbikëqyrës të përcaktuara nga pika 1 e nenit 167, shkronjat “b”, “c”, “ç”, “d”, “dh”, “e”, “ë”, “f”, “g” e “i” të pikës 1 dhe pika 2 e nenit 154 të Ligjit nuk mund t’iu delegohen Administratorëve. (2) Këshilli Mbikëqyrës mund t’ia delegojë kompetencat e veta një komiteti që përbëhet nga një ose më shumë anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës. Ky delegim mund të bëhet në përputhje me kushtet që mund të vendosen nga Këshilli Mbikëqyrës e mund të revokohet ose ndryshohet. Këshilli Mbikëqyrës nuk mund të delegojë asnjë nga detyrat të cilat i ngarkohen në pajtim me dispozitat ligjore. (3) Në përputhje me sa më sipër, Këshilli Mbikëqyrës krijon 1. një komitet i cili përcakton standardet për emërimin e Administratorëve nga Asambleja e Përgjithshme; 2. një komitet i cili përcakton skemën e shpërblimit dhe shpërblimin individual të Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës; 3. një komitet për kontrollin e mbarëvajtjes dhe kontabilitetit të Shoqërisë. Komitetet përbëhen nga një ose më shumë anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës shumica e të cilëve duhet të jenë të pavarur. (4) Komitetet e emërimit, shpërblimit dhe kontrollit japin rekomandime të cilat synojnë përgatitjen e vendimeve që duhen marrë nga Këshilli Mbikëqyrës. Qëllimi kryesor i komiteteve është rritja e efikasitetit të Këshillit Mbikëqyrës duke u kujdesur që vendimet të merren në mënyrën e duhur si edhe të ndihmojnë organizimin e punës me synim sigurimin e vendimmarrjes që nuk përbën konflikt të interesave materiale. Krijimi i komiteteve nuk zhvendos çështjet e marra në shqyrtim nga Këshilli Mbikëqyrës i cili mbetet organi përgjegjës për vendimet e marra në fushën e tij të kompetencës. (5) Në veçanti, komiteti i kontrollit financiar: 1. mbikëqyr procesin e raportimit financiar; 2. mbikëqyr efektivitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe sistemit të administrimit të rreziqeve;

330

3. mbikëqyr kontrollin e bilanceve vjetore dhe të konsoliduara, sipas Statutit; 4. shqyrton dhe mbikëqyr pavarësinë e ekspertëve kontabël të autorizuar ose të shoqërisë së ekspertëve kontabël të autorizuar dhe, në veçanti, ofrimin e shërbimeve të tjera shtesë për subjektin e kontrolluar. (6) Bazuar në vendimet e komisioneve të tij, Këshilli Mbikëqyrës: 1. i paraqet propozime Asamblesë së Përgjithshme në lidhje me emërimin e Administratorëve dhe Ekspertëve Kontabël të Autorizuar; 2. harton raportin mbi ecurinë e veprimtarisë sipas me nenit shkronjës “e” të pikës 1 të neni 154 të Ligjit dhe ia dorëzon atë Asamblesë së Përgjithshme sipas pikës 3 të nenit 137 të Ligjit; 3. harton raportin vjetor për drejtimin e brendshëm të shoqërisë dhe kualifikimin e Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës dhe e bën publik atë sipas parashikimeve të pikës 2 të nenit 134 të Ligjit. (7) Asnjë ndryshim i Statutit dhe udhëzim i Asamblesë së Përgjithshme nuk mund të bëjë të pavlefshme veprimet e mëparshme të Këshillit Mbikëqyrës të cilat do të kishin qenë të vlefshme nëse nuk do të ishte bërë ndryshimi apo nëse nuk do të ishte dhënë udhëzimi. Neni 26: Skualifikimi dhe largimi i anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës Detyra e anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës përfundon në rast se: 1. personi pushon së qeni anëtar i Këshillit Mbikëqyrës në bazë të dispozitave të Ligjit duke përfshirë parashikimet e pikës 4 të nenit 167 dhe nenit 157. 2. personi ndodhet në gjendje paaftësie paguese; 3. personi vuan ose mund të vuajë nga çrregullime mendore; 4. personi jep dorëheqjen nga detyra duke njoftuar shoqërinë, ose 5. ka munguar për më shumë se gjashtë muaj radhazi pa lejen e anëtarëve të tjerë të Këshillit Mbikëqyrës në mbledhjet e këtij këshilli të mbajtura gjatë kësaj periudhe dhe Asambleja e Përgjithshme, me propozim të Këshillit Mbikëqyrës, vendos ta shkarkojë nga detyra. Neni 27: Mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës (1) Mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës do të mbahen të paktën dy herë në vit sipas nevojave të aktivitetit tregtar të Shoqërisë, derisa Asambleja e Përgjithshme të vendosë me shumicë të zakonshme votash mbi shpeshtësinë e këtyre mbledhjeve. (2) Vendimet e Këshillit Mbikëqyrës merren me kuorumin e përcaktuar në pikën 5 të nenit 167 dhe nenin 162 të Ligjit. Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës mund të marrin pjesë në mbledhje nëpërmjet mjeteve elektronike të komunikimit përfshirë komunikimin video dhe audio konferencë. Ata mund të marrin pjesë në votime duke përdorur numrin PIN të lëshuar çdo anëtari në momentin e emërimit. (3) Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes, i cili mund të shkarkohet në çdo kohë nga kjo detyrë. Kryetari do të drejtojë çdo takim të Këshillit Mbikëqyrës në të cilin ai është i pranishëm. Në rast se Kryetari nuk dëshiron të drejtojë

331

mbledhjen apo nuk është i pranishëm brenda pesë minutave nga orari i caktuar për mbledhjen, anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës mund të emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes. (4) Çështjet e rendit të ditës vendosen me shumicën e votave të pjesëmarrësve. Në rast numri të barabartë votash, vota e Kryetarit do të jetë vendimtare. (5) Të gjitha aktet e kryera nga mbledhja e Këshillit Mbikëqyrës, ose komitetet e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës, ose nga persona të cilët veprojnë si anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës, pavarësisht nëse bëhet e ditur në vijim se emërimi i anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës ka pasur mangësi ose këta anëtarë janë skualifikuar nga mbajtja e kësaj detyre, ose nuk kishin të drejtë të votonin, do të konsiderohen të vlefshme njëlloj sikur këta persona të ishin emëruar rregullisht dhe të ishin cilësuar e të vazhdonin detyrën si anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës dhe të kishin të drejtë të votonin në mbledhje. (6) Vendimi me shkrim i nënshkruar nga të gjithë anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës të cilët kanë të drejtë të njoftohen për mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës ose të një komiteti të Këshillit Mbikëqyrës është njëlloj i vlefshëm dhe i efektshëm sikur të ishte miratuar në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës ose të komitetit të Këshillit Mbikëqyrës, të mbledhur dhe të zhvilluar rregullisht. Neni 28: Kufizime për votimin e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës (1) Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës nuk do të lidhin marrëveshje ose votojnë në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës ose të komitetit së Këshillit Mbikëqyrës mbi çështje për të cilat këta anëtarë kanë, direkt ose indirekt, një interes apo detyrim i cili është material, që është ose që mund të jetë në kundërshtim me interesat e Shoqërisë, në pajtim me nenin 13 të Ligjit, deri në momentin kur në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës, të gjithë anëtarët kanë rënë dakord që: 1. të autorizojnë lidhjen e kësaj marrëveshje dhe 2. të autorizojnë këtë anëtar që të votojë në lidhje me këtë çështje. Autorizimi mund të jetë i përgjithshëm ose i posaçëm për një çështje të caktuar. Zbatohet parashikimi i pikave 2 dhe 5 të nenit 13 të Ligjit. (2) Vota e anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës nuk do të llogaritet në kuorumin e pjesëmarrësve në mbledhje në lidhje me vendimin për të cilin ky anëtar nuk gëzon të drejtën e votës. (3) Në rast se në mbledhjen e Këshillit Mbikëqyrës diskutohet një çështje e lidhur me të drejtën e votës së një anëtari të tij, çështja mund ti drejtohet Kryetarit të mbledhjes, përpara përfundimit të mbledhjes, dhe vendimi i tij lidhur me çdo anëtar të Këshillit Mbikëqyrës të ndryshëm nga ai vetë do të jetë përfundimtar. Neni 29: Procesverbalet e Këshillit Mbikëqyrës Këshillit Mbikëqyrës është përgjegjës për mbajtjen në libra të posaçëm të procesverbaleve: 1. të gjithë takimeve te Këshillit Mbikëqyrës; dhe 2. të gjitha mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës dhe komiteteve të tij, përfshirë edhe emrat e Administratorëve të pranishëm në çdo mbledhje.

332

Neni 30: Shpërblimi i punës dhe shpenzimet e Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës (1) Administratorët dhe anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës shpërblehen në bazë të skemës së vendosur nga Këshilli Mbikëqyrës dhe të miratuar me vendim të zakonshëm të Asamblesë së Përgjithshme në përputhje me parashikimet e pikës 1 të nenit 160 të Ligjit. (2) Përfitimet individuale përcaktohen nga Këshilli Mbikëqyrës. Ato duhet të pasqyrojnë në mënyrë te përshtatshme detyrat e Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës në lidhje me skemën e përmendur në pikën 1 të këtij neni të statutit dhe gjendjen financiare të Shoqërisë. (3) Me miratimin e Asamblesë së Përgjithshme, Këshilli Mbikëqyrës mund të shpërndajë shpërblime në para, pensione, sigurime ose forma të tjera, për ata Administratorë ose anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës të cilët kanë pasur detyra dhe kanë punuar më parë për Shoqërinë ose kanë pasur detyra në organe të saj, shoqëri të tjera të cilat janë ose kanë qenë shoqëri të kontrolluara ose për shoqëri paraardhëse të shoqërisë ekzistuese ose të filialeve të saj, ose për çdo familjarë të tyre (përfshirë bashkëshortin/en, ish-bashkëshortin/en) ose persona të cilët janë ose ishin në varësi të tyre, dhe Këshilli Mbikëqyrës mund të paguajë kontribute në fonde të caktuara për dhënien e përfitimeve të tilla. (4) Administratorëve dhe anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës mund t’iu paguhen të gjitha shpenzimet e udhëtimit, hotelit dhe shpenzime të tjera në lidhje me përmbushjen e detyrave të tyre. Neni 31: Hetimet e posaçme dhe mbikëqyrja Çdo person ose personat që plotësojnë kushtet për të kërkuar emërimin ose zëvendësimin e një eksperti të posaçëm në bazë të nenit 150 të Ligjit ose për të kërkuar nga Këshilli Mbikëqyrës që të kryejë detyrat e tij në rastet e veçanta të parashikuara nga pika 2 e nenit 166, dhe neni 165 i Ligjit, depozitojnë në selinë e shoqërisë dokumentin e noterizuar i cili vërteton se ky/këta persona plotësojnë kushtet për të kryer këtë veprim.

Kreu VI Dividendët dhe Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Neni 32: Dividendët (1) Në përputhje me dispozitat e Ligjit, shoqëria me shumicë të zakonshme të votave së Asamblesë së Përgjithshme mund të deklarojë dividendët në përputhje me të drejtat përkatëse të aksionarëve. (2) Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga të drejtat që lidhen me aksionet, të gjithë dividendët deklarohen dhe paguhen në përputhje me shumat e paguara për aksionet për të cilët paguhet dividendi. Të gjithë dividendët pjesëtohen dhe paguhen në përpjesëtim të drejtë me shumat e paguara për aksionet, pjesës ose pjesëve të periudhës për të cilën paguhet

333

dividendi; në rast se aksioni emetohet me kushtin e përfitimit të dividendit nga një datë e caktuar, dividendi do të paguhet në përputhje me këtë kusht. (3) Asnjë dividend ose pagesë në para që lidhet me një aksion nuk prodhon interesa kundrejt shoqërisë nëse një gjë e tillë nuk parashikohet në të drejtat e aksionit. (4) Çdo dividend që nuk është kërkuar të paguhet brenda dymbëdhjetë vjetëve nga data e maturimit, në rast se vendoset nga Asambleja e Përgjithshme, do të përfitohet nga shoqëria e cila nuk do të jetë më e detyruar që ta paguajë atë. Neni 33: Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Administratorët, pas vendimit të marrë nga Asambleja e Përgjithshme me shumicë të kualifikuar votash sipas kuorumit të përcaktuar nga neni 145 i Ligjit, mund të vendosë të kalojë në kapitalin themeltar të Shoqërisë fitimet e pashpërndara të cilat nuk do të përdoren për të paguar dividendë preferencialë apo shuma të tjera të parashikuara për rezerva ligjore ose kapitali.

Kreu VII Prishja dhe njoftimet Neni 34: Prishja dhe likuidimi Në rast të likuidimit të Shoqërisë, likuiduesi, në përputhje me Ligjin dhe me vendimin e posaçëm të Asamblesë së Përgjithshme të marrë me shumicë të kualifikuar, mund të shpërndajë në dobi të aksionarëve të gjithë ose një pjesë të vlerës së pasurive të Shoqërisë dhe për këtë qëllim, mund të vlerësojë çdo pasuri dhe të përcaktojë mënyrën e shpërndarjes midis aksionarëve ose atyre që zotërojnë aksione të klasave të ndryshme të Shoqërisë. Neni 35: Njoftimet (1) Njoftimet e kryera nga çdo person sipas parashikimeve të Statutit, duhet të jenë me shkrim ose nëpërmjet komunikimit elektronik në adresën e parashikuar në pikën 3 të nenit 4 të këtij Statuti janë të vlefshme në lidhje me kohën e njoftuar për këtë qëllim dhe personin që kryen njoftimin. (2) Shoqëria mund t’i japë njoftim një aksionari, personalisht ose duke e dërguar me letër porosi me kthim përgjigje në adresën e regjistruar të aksionarit ose ne adresën apo postën elektronike e cila i është njoftuar Shoqërisë nga aksionari. Kur ka disa bashkëzotërues të një aksioni, të gjitha njoftimet i jepen përfaqësuesit të tyre të përbashkët. (3) Ky Statut së bashku me ndryshimet dhe të gjitha dokumentet, raportet, komunikimet dhe procesverbalet e dhëna nga Shoqëria do të publikohet nga Administratorët në faqen e internetit të Shoqërisë, sipas parashikimeve të pikës 2 të nenit 4 të këtij Statuti.

334

Emrat dhe nënshkrimet e Aksionarëve Themelues: - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

- ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

335

IV. Model Statut i një Shoqërie me Përgjegjësi të Kufizuar Parashikimet e këtij Statuti zbatohen për një Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar (SHPK) nëse shoqëria nuk ka depozituar një Statut të ndryshëm pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit (QKB). Në këtë rast, do të zbatohen parashikimet e Statutit të depozituar pranë QKB. Në këtë statut - “Ligji” është Ligji Nr. 9901, dt. 14.04.2008 “Për Tregtarët dhe Shoqëritë tregtare”; - “Statuti” është Statuti i shoqërisë; - “Ditë të Plota” në lidhje me periudhën e një njoftimi është periudha që nuk e përfshin ditën kur është dhënë ose kur konsiderohet se është dhënë njoftimi dhe ditën për të cilën është dhënë ose hyn në fuqi njoftimi.

Kreu I Themelimi, Emri, Objekti, Kohëzgjatja, Selia dhe Adresa e Faqes së Internetit (nëse ka) Neni 1: Data e Themelimit, Emri dhe Themeluesit (1) Sot, më (data e nënshkrimit të këtij Statuti), ne, themeluesit, kemi krijuar një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar me emrin ………………………… SH.P.K. (2) Themeluesit e shoqërisë janë (mbiemrat, emrat ose forma dhe emri ligjor i shoqërisë; adresat ose selia e numri dhe vendi i regjistrimit): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… Neni 2: Objekti Shoqëria do të kryejë aktivitetin e mëposhtëm (vetëm nëse është i përcaktuar): ………………………… Neni 3: Kohëzgjatja Kohëzgjatja e shoqërisë do të jetë ………………………… (vetëm nëse është e përcaktuar): Neni 4: Selia, Adresa e Faqes së Internetit (nëse ka) dhe Adresa Elektronike (nëse ka) (1) Selia e shoqërisë ndodhet ne adresën: …………………………

336

(2) Adresa e faqes së internetit të shoqërisë është (nëse ka): ………………………… (3) Adresa e shoqërisë për qëllime komunikimi elektronik është si vijon (nëse ka): …………………………

Kreu II Kapitali i Regjistruar Neni 5: Vlera dhe pagesat e kapitalit te regjistruar (1) Kapitali themeltar fillestar i shoqërisë është ……… Lekë (të paktën 100). Pjesëmarrja e themeluesve në kapitalin e shoqërisë është në përputhje me kontributet e tyre të mëposhtme: 1. Ortaku themelues A: …… lloji i kontributit: … dhe vlera e kontributit …… kuota e zotërimit të kapitalit të shoqërisë …… % 2. Ortaku themelues B: …… lloji i kontributit: … dhe vlera e kontributit …… kuota e zotërimit të kapitalit të shoqërisë …… % 3. Ortaku themelues C: …… lloji i kontributit: … dhe vlera e kontributit …… kuota e zotërimit të kapitalit të shoqërisë …… % Vlera totale e kapitalit te regjistruar: ……… Vlera e paguar: ……… (2) Kontributet në para do të paguhen ……… (plotësisht/pjesërisht) menjëherë. Kontributet në natyrë do ti kalojnë Shoqërisë menjëherë pas regjistrimit në QKB. (3) Pagesat e kontributeve në para do të kryhet në llogarinë numër ……… pranë Bankës ……… Neni 6: Kërkesa për të paguar kuotat dhe tërheqja e kuotave të papaguara (1) Administratorët mund t’u kërkojnë ortakëve të shoqërisë pagesën e kontributeve të pashlyera në lidhje me kuotat e tyre dhe çdo ortak (pas marrjes së njoftimit prej 14 Ditësh të Plota në të cilin përcaktohet koha dhe vendi i kryerjes së pagesës) i paguan shoqërisë shumën e kërkuar për kuotat e zotëruara. Njoftimi për pagesë mund të parashikojë shlyerjen me këste të kontributeve të papaguara. Personi të cilit i drejtohet njoftimi për pagesën e kontributit do të jetë përgjegjës për njoftimet që i drejtohen atij pavarësisht kalimit të mëpasshëm të pronësisë së kuotave me të cilat lidhet njoftimi për pagesë. (2) Zotëruesit e përbashkët të një kuote do të jenë përgjegjës bashkërisht dhe në mënyrë solidare për shlyerjen e kontributeve, sipas njoftimit të mësipërm. (3) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit te parashikuar, personi përgjegjës për shlyerjen e kontributeve do të paguaje një interes

337

mbi shumën e papaguar me një kamatëvonesë prej 4% në vit duke filluar nga dita e parashikuar për pagesën. (4) Në rast se pas njoftimit për shlyerjen e kontributeve, pagesa përkatëse nuk kryhet brenda afatit të parashikuar, Administratorët mund të njoftojnë paraprakisht të paktën katërmbëdhjetë Ditë të Plota personin përgjegjës për shlyerjen e kontributeve, duke i kërkuar pagesën e shumës së pashlyer së bashku me shumat e mundshme shtesë të kamatëvonesës. Njoftimi do të përmbajë vendin ku duhet të kryhet pagesa dhe deklarimin se në rast moszbatimi të tij, kuotat të cilave u referohet njoftimi do të anulohen. (5) Nëse pagesa nuk kryhet brenda afatit të njoftimit, kuota me të cilin lidhet njoftimi, përpara se të kryhet pagesa e kërkuar sipas njoftimit, mund të anulohet me vendim të Administratorëve dhe anulimi do të përfshijë të gjithë dividendët ose shumat e tjera të pagueshme në lidhje me kuotat e anuluara dhe të papaguara deri në momentin e anulimit. (6) Në pajtim me dispozitat ligjore, kuota e anuluar mund të shitet, rishpërndahet ortakëve ose të kalohet sipas afateve dhe mënyrave që Administratorët konsiderojnë të përshtatshme. (7) Personi, kuota e te cilit është anuluar, humbet cilësinë e ortakut në lidhje me këtë kuotë por do të jetë përgjegjës ndaj shoqërisë për të gjitha kontributet që do të shlyheshin nga ky ortak ndaj shoqërisë në datën e anulimit të kuotës së bashku me kamatëvonesën e llogaritur për këto kontribute përpara anulimit të kuotës. Neni 7: Llojet e Kuotave, të Drejtave dhe Kufizimeve Në përputhje me dispozitat e Ligjit dhe pa cënuar të drejtat që rrjedhin nga kuotat ekzistuese, kuotat mund të emetohen me të drejtat ose kufizimet e parashikuara në vendimin e Asamblesë së Përgjithshme, të marrë me shumicën e kualifikuar (tre të katërtat) të votave së ortakëve, në përputhje me parashikimet e nenit 87 të Ligjit. Neni 8: Certifikatat e kuotave Secili ortak ka të drejtë të përfitojë një certifikatë për kuotën e zotëruar prej tij. Shoqëria nuk është e detyruar të lëshojë më shumë se një certifikatë për kuotat e zotëruara bashkërisht nga disa persona dhe dorëzimi i certifikatës ndaj përfaqësuesit të zotëruesve të përbashkët të kuotave do të konsiderohet si dorëzim i kryer ndaj të gjithë zotëruesve të kuotave, në përputhje me pikën 2 të nenit 72 të Ligjit. Emrat e zotëruesve të përbashkët të kuotave do të renditen në certifikatën e kuotës. Certifikata nuk do të gëzojë cilësinë e letrës me vlerë. Neni 9: Kalimi me Kontratë i Kuotave (1) Kontrata e kalimit të kuotës bëhet me shkrim dhe sipas formaliteteve të përcaktuara nga Administratorët. Kjo kontratë do të dërgohet në selinë e shoqërisë. (2) Administratorët mund të refuzojnë regjistrimin e kalimit të kuotës në QKB në rast se kjo kuotë nuk është shlyer plotësisht ose në rast se Administratorët nuk janë dakord me personin të cilit i kalon kuota.

338

(3) Nëse Administratorët refuzojnë të regjistrojnë kalimin e kuotës, ata do të njoftojnë për mospranimin personin të cilit i kalohen kuota, brenda një muaji nga data në të cilën është paraqitur në shoqëri kërkesa për regjistrimin e kalimit të kuotës. Neni 10: Kalimi i kuotave me Trashëgimi ose si pasojë e Falimentimit (1) Nëse një ortak vdes, trashëgimtari ose trashëgimtarët në rastin e bashkëzotërimit të kuotave, dhe trashëgimtarët e tij në rast se ky person ishte zotërues ose trashëgimtar i vetëm i bashkëzotëruesve të kuotave, do të jenë personat e vetëm të njohur nga shoqëria si gëzues së të drejtave mbi kuotën e tij; pavarësisht parashikimeve të këtij Statuti, pasuria e ortakut të vdekur nuk çlirohet nga përgjegjësia në lidhje me kuotën e zotëruar nga ai vetëm apo së bashku me persona të tjerë. (2) Personi që fiton të drejtën mbi një kuotë si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një ortaku, pas paraqitjes së provave të kërkuara nga Administratorët, mund të zgjedhë të bëhet zotërues i kuotës ose të kërkojë regjistrimin e kuotës në emër të një personi tjetër te caktuar prej tij si përfitues të kuotës. Nëse personi i mësipërm zgjedh të bëhet zotërues i kuotës, ai njofton shoqërinë në lidhje me këtë zgjedhje. Nëse ky person zgjedh që një person tjetër të regjistrohet si zotërues i kuotës, ai kalon kuotën në dobi të personit tjetër. (3) Personi që fiton të drejta mbi një kuotë si pasojë e vdekjes ose falimentimit të një ortaku do të ketë të drejtat që gëzonte zotëruesi i kuotës, duke përjashtuar të drejtën e pjesëmarrjes ose të votës në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme, deri në momentin e regjistrimit ne QKB. Neni 11: Zmadhimi dhe Zvogëlimi i Kapitalit Themeltar (1) Asambleja e Përgjithshme, me shumicë të kualifikuar, mund të zmadhojë kapitalin themeltar të shoqërisë duke rritur kuotat e ortakëve ekzistues në shumën e përcaktuar në vendimin përkatës. Zmadhimi i kapitalit me qëllim pranimin e ortakëve të rinj në shoqëri, miratohet nga Asambleja e Përgjithshme me shumicën e kualifikuar të votave të ortakëve. (2) Shoqëria mund të vendosë zvogëlimin e kapitalit themeltar te shoqërisë me vendimin e Asamblesë së Përgjithshme, të marrë me shumicën e kualifikuar të votave. Neni 12: Blerja e Kuotave të Veta Shoqëria mund të blejë kuotat e veta dhe të kryejë pagesa për blerjen e tyre, jo nga fitimet e shoqërisë që do t’u shpërndahen ortakëve apo emetimi i kuotave të reja vetëm nëse shoqëria përmbush kushtet për shpërndarjen e fitimeve sipas nenit 77 të Ligjit dhe Administratorët lëshojnë një certifikatë të aftësisë paguese të parashikuar nga ky nen. Në rast se blerja e kuotave të veta nuk është në përputhje me kushtet e nenit 77 të Ligjit, paditë mbi përgjegjësinë e shoqërisë mund të ngrihen në pajtim me parashikimet e nenit 78 dhe 79 të Ligjit.

339

Kreu III Asambleja e Përgjithshme Neni 13: Thirrja e Asamblesë së Përgjithshme (1) Administratorët thërrasin Asamblenë e Përgjithshme dhe, me kërkesën e ortakëve sipas nenit 84 të Ligjit, do të procedojnë me thirrjen e Asamblesë së Përgjithshme. (2) Mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme thirret nëpërmjet një njoftimi të dërguar me postë ose postë elektronike (email) drejtuar çdo ortaku, përfshirë edhe përfaqësuesin e kuotave në zotërim të përbashkët. Njoftimi duhet të kryhet të paktën shtatë Ditë të Plota përpara datës së caktuar për mbledhjen përveç rasteve kur njoftimi i mbledhjes së Asamblesë së Përgjithshme i cili përmban një afat më të shkurtër është miratuar nga shumica e ortakëve të cilët zotërojnë jo më pak se nëntëdhjetë për qind të vlerës nominale të kuotave. Secilit ortak, së bashku me njoftimin për mbledhjen, i dërgohet edhe numri PIN për të mundësuar pjesëmarrjen dhe votimin elektronik në mbledhje. (3) Mbledhjet e Asamblesë se Përgjithshme janë te pavlefshme në rast moskryerje të paqëllimshme së njoftimit apo mos-marrjes së njoftimit të mbledhjes nga personat të cilët kanë të drejtë të marrin këtë njoftim, me përjashtim të rastit kur shoqëria provon se personi i ka dhënë shoqërisë një adresë të pasaktë. Neni 14: Mbledhjet e Asamblesë së Përgjithshme (1) Asambleja e Përgjithshme merr vendime të vlefshme vetëm me arritjen e kuorumit te parashikuar nga neni 86 i Ligjit. Ortakët ose përfaqësuesit e autorizuar mund të marrin pjesë nëpërmjet mjeteve elektronike, përfshirë telekonferencën (conference call), audio ose audiovideo, në përputhje me nenin 88 të Ligjit. Ortakët që marrin pjesë me mjete komunikimi elektronik kanë të drejtë të votojnë nëpërmjet numrit PIN që iu është dërguar së bashku me njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. (2) Administratorët caktojnë Kryetarin e mbledhjes si edhe një person për të mbajtur procesverbalin e saj. (3) Nëse asnjë prej Administratorëve nuk dëshiron të caktohet si Kryetar i mbledhjes ose nëse asnjë prej Administratorëve nuk është i pranishëm për pesëmbëdhjetë minuta duke filluar nga ora e caktuar për fillimin e mbledhjes, ortakët e pranishëm dhe me të drejtë vote zgjedhin njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes. (4) Administratori, pavarësisht se nuk është ortak, ka të drejtën e pjesëmarrjes si edhe të marrë fjalën në çdo mbledhje të Asamblesë së Përgjithshme. (5) Kryetari, me pëlqimin e Asamblesë së Përgjithshme të mbledhur në përputhje me kuorumin e caktuar me ligj, mund (dhe është i detyruar nëse kërkohet nga Asambleja e Përgjithshme), të shtyjë mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme, por në mbledhjen e dytë mund të diskutohen vetëm ato çështje të cilat do të ishin diskutuar rregullisht nëse nuk do të ishte shtyrë mbledhja e mëparshme. Kur mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme shtyhet të paktën katërmbëdhjetë ditë, njoftimi do të kryhet të paktën shtatë Ditë të Plota përpara kësaj

340

date dhe në të do të përcaktohet ora dhe vendi i mbledhjes së shtyrë dhe përshkrimi i përgjithshëm i rendit të ditës. Ne rast të kundërt, dhënia e njoftimit nuk është e nevojshme. (6) Asambleja vendos me votim të hapur me përjashtim të rastit kur përpara ose gjatë deklarimit të rezultatit, nuk kërkohet në mënyrën e duhur një votim i fshehtë. Votimi i fshehtë mund te kërkohet nga: 1. Kryetari; ose 2. një ortak ose ortakët që përfaqësojnë të paktën pesë për qind të kapitalit themeltar të shoqërisë. Kërkesa e bërë nga një përfaqësues i autorizuar i ortakut ka të njëjtën vlerë me kërkesën e paraqitur nga vetë ortaku. (7) Me përjashtim të kundërshtimit të një ortaku, deklarimi i Kryetarit se vendimi është marre në mënyrë unanime, ose me një shumicë të caktuar, nuk është miratuar ose nuk është miratuar me një shumicë të caktuar dhe regjistrimi përkatës në procesverbalin e mbledhjes përbën provë përfundimtare të këtij fakti, pa pasur nevojë për numërimin e votave të regjistruara pro ose kundër vendimit. (8) Në rast se ka kundërshtime për këtë deklaratë, do të zhvillohet një votim i fshehtë në lidhje me përcaktimin e numrit te votave pro dhe kundër vendimit. Neni 15: Votat e Ortakëve (1) Në përputhje me të drejtat ose kufizimet që rrjedhin nga kuotat, çdo kuotë i jep ortakut (në rastin kur është individ) të pranishëm apo përfaqësuesit të tij të autorizuar ose ortakut (ne rastin kur është person juridik) i cili është i pranishëm përmes përfaqësuesit ligjor apo përfaqësuesit të autorizuar në mënyrë të rregullt, të drejtën e një vote. (2) Asnjë ortak nuk do të votojë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme, personalisht ose nëpërmjet përfaqësuesve, në lidhje me kuotën e zotëruar prej tij, nëse nuk ka shlyer tërësisht detyrimet që kanë të bëjnë me këtë kuotë. (3) Çdo kundërshtim në kohë për cilësinë e një votuesi do ti komunikohet Kryetarit, vendimi i të cilit do të jetë përfundimtar. Të gjitha votat e pakundërshtuara në një mbledhje ose mbledhje të shtyrë do të jenë të vlefshme. Neni 16: Votimi me Prokurë (1) Përfaqësuesi do të emërohet nga ortaku sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga Administratorët): “............SHPK…….. Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, ne cilësinë e ortakut/ortakëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Nënshkruar më............ 20.............”.

341

(2) Në rastet kur dëshirohet tu jepet ortakëve mundësia për të udhëzuar përfaqësuesin për mënyrën veprimit, caktimi i përfaqësuesit bëhet sipas formës së mëposhtme (ose në formën e zakonshme apo formën që mund te miratohet nga Administratorët): “...........SHPK............ Unë/Ne i/të nënshkruari/t, ............, ne cilësinë e ortakut/ortakëve të shoqërisë së lartpërmendur, emëroj/më ........................, ose në pamundësi të tij, ........................, në cilësinë e përfaqësuesit/ve tim/tonë për të votuar në emër/emrat tim/tonë dhe në llogarinë time/tonë në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë e cila do të mbahet më ............ 20............, dhe në çdo mbledhje të shtyrë. Kjo formë do të përdoret për vendimet e përmendura më poshtë: Vendimi Nr. 1 *pro *kundër Vendimi Nr. 2 *pro *kundër. (*Fshini zgjedhjen e padëshiruar). Përveç udhëzimeve të tjera, përfaqësuesi mund të votojë ose abstenojë, siç e quan të arsyeshme. Nënshkruar më............ 20.............”. (3) Caktimi me shkrim i përfaqësuesit ose një kopje e noterizuar apo e miratuar nga Administratorët depozitohet në selinë e shoqërisë ose në një vend tjetër brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, siç përcaktohet në njoftimin për mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme ose në ftesën për të caktuar një përfaqësues të dërguar nga shoqëria në lidhje me mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme. Akti i emërimit të përfaqësuesit duhet të depozitohet jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë, në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. (4) Në rast se akti i emërimit të përfaqësuesit jepet nëpërmjet komunikimit elektronik të dërguar në adresën elektronike (email) sipas përcaktimeve të pikës 3 të nenit 4, të këtij Statuti, ky akt duhet të merret jo më vonë se 48 orë përpara orës së mbledhjes ose mbledhjes së shtyrë në të cilën duhet të votojë përfaqësuesi. Neni 17: Hetimet e posaçme (1) Personi ose personat që plotësojnë kushtet për të kërkuar emërimin apo zëvendësimin e një eksperti të fushës sipas nenit 91 të Ligjit paraqesin një kërkesë të tillë nëpërmjet depozitimit të një deklarate noteriale në selinë e shoqërisë e cila vërteton se personi ose personat plotësojnë kushtet për kryerjen e këtij veprimi.

Kreu IV Administratorët Neni 18: Emërimi i Administratorëve (1) Asambleja e Përgjithshme zgjedh një ose më persona fizikë si Administratorë të shoqërisë për një periudhë pesëvjeçare, në pajtim me parashikimet e shkronjës “c” të pikës 1 të nenit 81

342

dhe nenit 95 të Ligjit. Emërimet do të jenë individuale dhe sipas një vendimi të marrë me shumicë të zakonshme nga Asambleja e Përgjithshme, i cili, nëse miratohet, sjell emërimin e personit të propozuar si Administrator. (2) Kufizimet në lidhje me emërimin e Administratorëve parashikohen në pikën 2 të nenit 95 të Ligjit. (3) Personat e mëposhtëm caktohen si Administratorë të parë të shoqërisë deri në emërimin e tyre nga mbledhja e parë e Asamblesë së Përgjithshme. Të dhënat e identifikimit: dhe specimenët e nënshkrimit: (mbiemrat, emrat, adresat): - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… (4) Administratori ……… do të caktohet si Kryetar i mbledhjeve të Administratorëve deri në zgjedhjen nga mbledhja e parë e zakonshme. Neni 19: Kompetencat e Administratorëve (1) Politikat tregtare të shoqërisë do të administrohen nga Administratorët të cilët mund të ushtrojnë të gjithë kompetencat që nuk i rezervohen Asamblesë së Përgjithshme sipas nenit 81 të Ligjit. Ndryshimet e statutit nga Asambleja e Përgjithshme dhe udhëzimet e Asamblesë së Përgjithshme nuk do të shfuqizojnë aktet e mëparshme të Administratorëve, të cilat do të ishin të vlefshme nëse ndryshimi nuk do të ishte kryer ose udhëzimi nuk do të ishte dhënë. (2) Administratorët mund t’ua delegojnë kompetencat e tyre çdo komiteti i cili përbëhet nga një ose më shumë Administratorë. Çdo delegim kompetencash mund të kryhet në përputhje me kushtet që mund të vendosin Administratorët dhe mund të revokohet ose ndryshohet. Administratorët nuk mund të delegojnë detyrimet e tyre ligjore. Neni 20: Skualifikimi dhe Shkarkimi i Administratorëve Detyra e Administratorit përfundon në rast se: 1. personi nuk është më Administrator sipas parashikimeve të Ligjit përfshirë edhe parashikimet e pikës 6 të nenit 95 të Ligjit; 2. personi ndodhet në gjendje paaftësie paguese; 3. personi vuan ose mund të vuajë nga çrregullime mendore; 4. personi jep dorëheqjen nga detyra duke njoftuar shoqërinë, ose

343

5. ka munguar për më shumë se gjashtë muaj radhazi pa lejen e Administratorëve të tjerë në mbledhjet e Administratorëve të mbajtura gjatë kësaj periudhe dhe Asambleja e Përgjithshme, me propozimin e Administratorëve, vendos ta shkarkojë nga detyra. Neni 21: Shpërblimi, Përfitimet e tjera dhe Shpenzimet e Administratorëve (1) Administratorët shpërblehen në bazë të skemës së vendosur nga Asambleja e Përgjithshme në përputhje me parashikimet e nenit 97 të Ligjit. (2) Asambleja e Përgjithshme mund të parashikojë përfitime, nëpërmjet shpërblimeve në para, pensione, sigurime ose forma të tjera, për çdo person i cili ka qenë por nuk është më në detyrë apo i punësuar në shoqëri, shoqëri të tjera të cilat janë ose kanë qenë shoqëri të kontrolluara ose për shoqëri paraardhëse të shoqërisë ekzistuese ose të filialeve të saj, ose për çdo familjar të tyre (përfshirë bashkëshortin/en, ish-bashkëshortin/en) ose persona të cilët janë ose ishin në varësi të tyre, dhe mund të paguajë kontribute në fonde të caktuara për dhënien e përfitimeve të tilla. (3) Administratorëve mund t’iu paguhen të gjitha shpenzimet e udhëtimit, akomodimit dhe shpenzime të tjera në lidhje me pjesëmarrjen e tyre në mbledhjet e Administratorëve ose të komiteteve të Administratorëve ose të Asamblesë së Përgjithshme në lidhje me përmbushjen e detyrave të tyre. Neni 22: Mbledhjet e Administratorëve (1) Mbledhjet e Administratorëve do të mbahen sipas nevojave të aktivitetit tregtar të shoqërisë. (2) Vendimet e mbledhjes së Administratorëve merren me kuorumin e votave që mund të përcaktohet nga Administratorët, dhe në rast se ky kuorum nuk është përcaktuar ai do të jetë dy. (3) Asambleja e Përgjithshme cakton njërin prej Administratorëve me detyrën e Kryetarit të mbledhjes së Administratorëve, i cili mund të shkarkohet në çdo kohë nga kjo detyrë. Kryetari do të drejtojë çdo mbledhje të Administratorëve në të cilat ai është i pranishëm. Në rast se Kryetari nuk dëshiron të drejtojë mbledhjen apo nuk është i pranishëm brenda pesë minutave nga ora e caktuar për mbledhjen, Administratorët e pranishëm mund të emërojnë njërin prej tyre si Kryetar të mbledhjes. (4) Çështjet e rendit të ditës vendosen me shumicën e votave të pjesëmarrësve. Në rast numri të barabartë votash, vota e Kryetarit do të jetë vendimtare. (5) Të gjitha aktet e kryera nga mbledhja e Administratorëve, ose nga një komitet i Administratorëve, apo nga persona të cilët veprojnë si Administratorë, pavarësisht nëse bëhet e ditur më vonë se ka pasur mangësi në emërimin e një Administratori ose njëri prej tyre ka qenë i skualifikuar nga mbajtja e kësaj detyre, ose nuk kishin të drejtë të votonin, do të konsiderohen të vlefshme njëlloj sikur këta persona të ishin emëruar rregullisht dhe të ishin cilësuar e të vazhdonin detyrën si Administratorë dhe të kishin të drejtë të votonin në mbledhje.

344

(6) Vendimi me shkrim i nënshkruar nga të gjithë Administratorët që kanë të drejtë të njoftohen për mbledhjen e Administratorëve ose nga komiteti i Administratorëve do të konsiderohet si i vlefshëm dhe i efektshëm njëlloj si të ishte miratuar në mbledhjen e Administratorëve, e mbledhur dhe e zhvilluar rregullisht. Neni 23: Kufizimet në Votimet e Administratorëve (1) Administratorët nuk do të lidhin marrëveshje ose votojnë në mbledhjen e Administratorëve për çështje në të cilin këta anëtarë kanë, direkt ose indirekt, një interes apo detyrim i cili është material, që është apo mund të jetë në kundërshtim me interesat e shoqërisë, në pajtim me nenin 13 të Ligjit, deri në momentin kur në mbledhjen e Asamblesë së Përgjithshme, të gjithë anëtarët kanë rënë dakord që: 1. të autorizojnë lidhjen e kësaj marrëveshje dhe 2. të autorizojnë këtë anëtar që të votojë në lidhje me këtë çështje. Autorizimi mund të jetë i përgjithshëm ose i posaçëm për një çështje të caktuar. Autorizimi i përgjithshëm duhet të regjistrohet pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit. (2) Vota e Administratorit nuk do të llogaritet në kuorumin e pjesëmarrësve në mbledhje në lidhje me vendimin për të cilin ky anëtar nuk ka të drejtë të votojë. Dispozitat e nenit 89 të Ligjit do të zbatohen lidhur me përjashtimin e Administratorit nga vendimet e marra në këtë mbledhje. (3) Në rast se në mbledhjen e Administratorëve ose të komitetit të Administratorëve diskutohet një çështje e lidhur me të drejtën e votës së një Administratori, çështja mund ti drejtohet Kryetarit të mbledhjes, përpara përfundimit të mbledhjes, dhe vendimi i tij lidhur me çdo Administrator të ndryshëm nga ai vetë do të jetë përfundimtar dhe i formës së prerë. Neni 24: Procesverbalet e Mbledhjeve të Administratorëve Administratorët kujdesen që në libra të posaçëm të mbahen procesverbalet e: 1. të gjitha takimeve të kryera nga Administratorët; dhe 2. të gjitha mbledhjeve të Asamblesë së Përgjithshme, mbledhjeve të Administratorëve dhe komiteteve të Administratorëve, përfshirë edhe emrat e Administratorëve të pranishëm në këto mbledhje.

Kreu V Dividendët dhe Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Neni 25: Dividendët (1) Pas plotësimit të parashikimeve të nenit 77 të Ligjit, shoqëria me shumicë të kualifikuar të votave së Asamblesë së Përgjithshme mund të deklarojë shpërndarjen e dividendëve në përputhje me të drejtat përkatëse të ortakëve.

345

(2) Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe nga të drejtat që lidhen me kuotat, të gjithë dividendët deklarohen dhe paguhen në përputhje me shumat e paguara për kuotat për të cilët paguhet dividendi. Të gjithë dividendët pjesëtohen dhe paguhen në përpjesëtim të drejtë me shumat e paguara për kuotat, pjesës ose pjesëve të periudhës për të cilën paguhet dividendi; në rast se kuota emetohet me kushtin e përfitimit të dividendit nga një datë e caktuar, dividendi do të paguhet në përputhje me këtë kusht. (3) Asnjë dividend ose pagesë në para që lidhet me një kuotë nuk do të mbartë interesa ndaj shoqërisë nëse nuk parashikohet nga të drejtat që lidhen me kuotën. (4) Çdo dividend që nuk është kërkuar të paguhet brenda dymbëdhjetë vjetëve nga data e maturimit, në rast se vendoset me shumicë të kualifikuar votash nga Asambleja e Përgjithshme, do të përfitohet nga shoqëria e cila nuk do të jetë më e detyruar që ta paguajë atë. Neni 26: Kalimi i Fitimeve në Kapitalin Themeltar Administratorët, pas vendimit të marrë nga Asambleja e Përgjithshme me shumicë të kualifikuar votash dhe duke pasur parasysh parimet e përcaktuara në nenin 14 të Ligjit, mund të vendosin të kalojnë në kapitalin themeltar të shoqërisë fitimet e pashpërndara të cilat nuk do të përdoren për të paguar dividendë preferencialë apo shuma të tjera të parashikuara për rezervat e kapitalit të shoqërisë.

Kreu VI Prishja dhe njoftimet Neni 27: Prishja dhe likuidimi Në rast të likuidimit të shoqërisë, likuiduesi, në përputhje me Ligjin dhe me vendimin e marrë me shumicën e kualifikuar së votave të Asamblesë së Përgjithshme, mund të shpërndajë në dobi të ortakëve të gjithë ose një pjesë të vlerës së pasurive të shoqërisë dhe për këtë qëllim, mund të vlerësojë çdo pasuri dhe të përcaktojë mënyrën e shpërndarjes midis ortakëve të shoqërisë. Neni 28: Njoftimet (1) Njoftimet e kryera nga çdo person sipas parashikimeve të Statutit, duhet të jenë me shkrim ose (nëse zbatohet) nëpërmjet komunikimit elektronik në adresën e parashikuar sipas pikës 3 të nenit 4 të këtij Statuti dhe janë të vlefshme në lidhje me kohën e njoftuar për këtë qëllim dhe personin që kryen njoftimin. (2) Shoqëria mund të njoftojë një ortak personalisht ose duke e dërguar njoftimin me letër porosi me kthim përgjigje në adresën e regjistruar të ortakut ose në adresën apo postën elektronike (nëse ka) që i është njoftuar shoqërisë nga ortaku. Kur ka disa bashkëzotërues të

346

një kuote, të gjitha njoftimet i jepen përfaqësuesit të tyre të përbashkët në përputhje me pikën 2 të nenin 72 të Ligjit. (3) Ky Statut së bashku me ndryshimet dhe të gjitha dokumentet e tjera, raportet, komunikimet dhe procesverbalet e dhëna nga shoqëria do të publikohet nga Administratorët në faqen e internetit të shoqërisë, sipas parashikimeve të pikës 2 të nenit 4 të këtij Statuti (nëse zbatohet). Emrat dhe nënshkrimet e Ortakëve Themelues: - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

- ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - ………………………… - …………………………

347

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë Dine, Janet Ligji “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” : me shpjegime / Janet Dine, Michael Blecher ; përkth. Ilir Baçi. – Version i rishikuar. – Tiranë : Gent Grafik, 2016 348 f. ; 16 x 22.7cm. Tit. origj.: The Law “On etnrepreneurs and companies” ISBN 978-9928-202-11-6 I.Blecher, Michael 1.Shoqëri tregtare 2.E drejta tregtare 3. Ligji tregtar 347.7(496.5) (094.5)

348

349