Jezuici w Polsce. T. 5, Jezuici w Polsce porozbiorowej 1773-1905. Cz. 2, 1820-1905 [T. 5, cz.2] [PDF]

Zitiervorschau

CJ:

OOi

OOi

mMm

Digitized by the Internet Archive in

2011 with funding from University of Toronto

http://www.archive.org/details/jezuiciwpolsce05zals

KS.

STANISAW ZALESKI

JEZUICI

W

J,

W POLSCE.

TOM JEZUICI

T.

V.

POLSCE POROZBIOROWEJ. 1773—1905. y.

\

I

CZ 1820

II

1905.

KRAKÓW DRUKIEM.

I

NAKADEM DRUKAK 1906.

L.

AXCZVC

JEZUICI

W

POLSCE. 1

1

j'-' v^

r oy''^

KS.

STANISAW ZALESKI

JEZUICI

V.

CZE^ W

J.

W POLSCE. TOM

JEZUICI

T.

I I.

POLSCE POROZBIOROWEJ. 1820—1905,

KRAKÓW. DRUKIEM

I

NAKADEM DRUKARNI 1906.

W.

L.

ANCZYCA

I

SP.

-•

^

1974

3X

-6,6'

ROZDZIA Jezuici

w

Galicyi.

—

XL

Walka

z józefinizmem,

1820-1836.

§.

— Przy1820 Jezuitów do Lwowa. — Wyjazd do Woch. —

55. Stan religijno-spoeczny Galicyi

bycie

r.

Maj. 1820.

w

Gdy rycli

w

odtd

nim

i

Có katolicki

dnociach

maju 1820

r.

przeszo Jezuitów biaoruskich, któ-

stu

nazywa bdziemy,

polskimi

zjechao do Lwowa,

Galicyi józefinizm rozpanoszony to za józefinizm?

w i

wszystkich

w

najlepsze.

System rzdu, podporzdkujcy

jego prawach

i

zastali

Koció

instytucyach, urzdach, go-

urzdzeniach, a nawet naboestwach, pod

wol

i

ka-

monarchy jego urzdników, czyli bizantyska supremacya pastwa nad Kocioem, a j wprowadzi, » uregulowa* w caej Austryi, a wic w Galicyi, cesarz Józef II, std nazwa »józefinizmu«. Nie skoczy on si mierci Józefa II, którego » wspaniae, czyste intencye* wysawia gorliwe zamiary, chci jeden z lepszych wówczas biskupów, przemyski Goaszewski, w licie pasterskim 19 marca 1790 r. *). Trwa józefinizm potnia prys absolutnego

i

e

i

i

i

i

*)

ków

Stan.

1873,

str.

t. cl. na r. 1870. KraKrzyanowski. Rocznik dla archeologów 184. Zdaniem biskupa Goaszewskiego Józef U »rozciga wai

524

pobonych zreszt po swojemu cesarzów Franciszka i Ferdygroz, wprzgn w swój rydwan biskupów, nanda, z ca si za

i

kapituy, profesorów teologii, którzy

poniy za Koció

na wycigi,

i

w

dobrej wierze, pomagali

prawie ubezwadni powag

mu

w., zu-

Stolicy

kanony, uwaa kler nic mie jego prawa boy samyche biskupów za » urzdników « cesarskich, obdzieparafialny ra z mienia kasowa klasztory z gruntu podkopa natur znai

i

i

i

i

i

czenie zakonów.

Te nas najwicej obchodz, bo z Jezuitami przybywa nowy, a raczej przywraca si dawny zakon. Zaznaczy winienem, w tej józefiskiej niewoli Kocioa, rozrónia cesarz i rzd jego sprawy publico-ecclesiasticas, od spraw cile kocielnych, ale nie nakreli dokadnie granicy midzy tem, co »pubHczne«, a co » cile « kocielne i pod owe puhlico-ecclesiasticas sprawy, podcign wszystkie, do wykadów^ i podrczników teologii, do kaza i katechizmu, do administracyi sakramentów, ceremonii i piewów ko-

e

a

cielnych

i

lekcyi

w

do przepisu,

w. Nazywao si

pali podczas mszy

gulierung, regulieren. Naturalnie, blico-ecclesiasticis,

a

brewiarzu,

ju Marya

a

e

w

to

ile

wiec ma si

jzyku rzdowym Re-

zakony wliczone zostay do pu-

Teresa

wydaa

6 dekretów »regulu-

jcych« sprawy klasztorne; krótko za przed mierci (f 24 lipca 1779 r.) wydaa 7-my dekret, ograniczajcy wolno kwestowania zakonów ebrzcych. Syn jej Józef II, ogosi ju 1780 roku t. z.

moc

Dlrecthregeln,

w

niem

poyteczne dobru

si

zakony trudnice

naucza-

pomoc w duszpasterpowszechnemu, maj racy bytu, i

znie

naley, a dobra ich

zabra na skarb

Istniao wtenczas

(wedug urzdowego

spisu z 1774

wszystkie inne ski.

tylko

szkoach, pielgnowaniem chorych

jako

stwie,

których

214 klasztorów, klasztorów uchwalono

r.)

cesar-

w

Ga-

mskich, 31 eskich. Z tych 214 znie 157, a midzy tymi Pijarów, chocia ci z powoania swego zajmowah si szkoami; skasowano za istotnie 116, bo urzdnicy nastarczy nie mogli z czasem i prac nad formalnociami przy kadej takiej kasacie przepisanemi. Klasztory licyi

dz swoj micych, mych

i

do które

t.

j.

183

wykorzenienia niektórych

si od

niewidomych,

zepsutej

a

do

natury

bezprawiów,

saboci

wito

ludzkiej

domu Boego wkrada mogy

wali józefinizm inni biskupi, a za nimi

i

i

duchowiestwo cae.

nasze]

religii

nieprzyjació

wido-

t.

d.«.

Tak pojmo-

525

eskie,

te

pady pod gilotyn owych Diredwre-

prawie wszystkie

si przytem sceny rozdzierajce serce i woajce o pomst do niel'a, gdy wiekowe zakonnice, schorzae i kaleki, zdrowie odday klasztorowi, znalazy si nagle które posag swój bez dachu, bez opieki, bez rodków utrzymania. Zato spóka ydziay

a

gehi,

i

dowska,

Schoenfeld,

Brighenti

i

Bienenfeld,

wszystkie

która

ko-

pokasowanych w Austryi kocioów i klasztorów za bezcen kupowaa, cieszya si szczególn protekcy Kaunitza, nawet za granic *). Pierwszem nastpstwem takiej gospodarki byo to, w cigu dwóch lat (1783 1785) zbiego 152 zakonników do swych braci sztownoci

z

e

—

w

Królestwie

polskiem,

prawa znoszenia si wspólnego

wego, dani

w moc

i

za

co

pozostaU

w

kraju,

pozbawieni

swym jeneraem, prawa studyum domo-

z

zachowania pierwotnej reguy, odrzdu, aby pracowali po parafiach, jako

nowicyatu,

biskupów

administratorzy

ci

i

wikaryusze,

i

karykatur

raczej byli zakonu,

jak

te mniej byo powoa, opustoszay klasztory, kocioy poszy w opakania godne zaniedbanie.

zakonnikami; coraz

wic te

i

ich

Nastpca Józefa II hberalny Leopold II, nie mia czasu, chocia pragn, przywróci stan Kocioa za rzdów swej matki *), wgldn w opakane stosunki kocielne, a zwaszcza zakonne, zato cesarz Franciszek (1792 — 1836 r.) przeciwny posugiwaniu si zadalszemu kasowaniu klasztorów, utworzy konami po parafiach 1799 roku osobn komisy dla »regulacyi« klasztorów w Galicyi wschodniej, rozkaza te 1802 roku przywróci zniesione przez Józefa II gimnazya, konwikty seminarya dyecezyalne, odebra gui

i

i

komisarzom nadzór (policyjny) nad duchowiestwem. Z wykonaniem jednak tych zbawiennych rozporzdze szo leniwo, raz dla wojen napoleoskich, które zamiast »regulacyi« spowodoway ponowne (pierwsze byo 1810 r. zupienie sreber, klejnotów 1788 r. za Józefa II) 1807 i skarbów kocielnych, aby je przeku na pienidz. Powtóre dlajózefinizmem przesiknici, biskup przemyski Betasky, tego, Czech, i arcybiskup Ankwicz, syn powieszonego 1794 r. kasztelana bernatorowi, starostom

(

Kreishauptmann)

i

ich

i

e

M Sebastyan Brunner.

Wien

1868, ')

sir.

186.

Brunner

str

205.

Die theologische Dienerschaft

am

Hofe Joseph

II.

526 rodaków nienawidzcy, hrabi przez Mary Teres uczyniony, a take referent spraw duchownych w kancelaryi nadwornej ksidz »hofrat'< Jiistel, opierajc si na tem, ze normalne « (józefiskie) przepisy, a konsysto» zakonnicy wykonuj rze starannie czuwaj nad tem«, nie uznaH potrzeby » regulowania sdeckiego,

i

dlatego

>^

Opakany wic

na nowo klasztorów.

stan

ich,

ducha zakonuego, trwa osób, jak co XIX wieku, gdy na mocy konkordatu 1855 do

a r.

tak

co

do

do drugiej

Uczby

poowy

cesarza Franciszka

wróci mogy do pierwotnej swej reguy pracowa samodzielnie nad swem podwigniciem. Take kler parafialny, w^skutek braku gimnazyów seminaJózefa z Piusem IX,

i

i

ryów,

absolutyzmu konsystorzy,

dym,

tak,

nadzoru rzdowego i mizernego utrzymania, bo opactwa, praatury i lepsze prebendy zabra fiskus, odznaczajcy si bezdenn zachannoci, szczupla z dniem ka70 kilka

e

1820

parafii,

w

r.

jednej archidyecezyi lwowskiej

a niewiele lepiej

1801—1822

byo w

przemyskiej

i

wakowao

tarnowskiej,

zostawaa bez biskupa^). Miejsca wakujce zapychaU biskupi cudzoziemcy swymi rodakami, sprowadzajc ich z Czech, Morawy, Szlska i ze Sowiaszczyzny. Ten obcy, na usugi rzdu oddany ywio w duchowiestwie, nie przyczynia si równie ani do jego popularnoci, ani do podniesienia ducha koktóra

od

r.

cielnego.

e

Czy potrzebuj doda, wanie dla tej zalenoci kleru od rzdu nadzoru pohcyjnego nad jego polityczno-narodowem uspoi

sobieniem, szlachta galicyjska,

sama wówczas nie bardzo paszanowa stan duchowny, synów swych do tego stanu nie oddawaa, a ubogie mieszczastwo nkany paszczyzn lud wiejski nie mia z dawien dawna zwyczaju, a nawet monoci, synów swych do szkó posya, przez co powiksza si jeszcze brak parafialnego kleru. Gdy wic wymaro stare z polskich jeszcze czasów duchowiestwo, z poczuciem godnoci kapaskiej tryotyczna,

acz

przestaa

i

niezalenej

od

wadz

wieckich,

i

dlatego przedstawiane

w

rapor-

rzdowych do kancelaryi nadwornej, jako » nie wypeniajce naleyt ochot rozporzdze in publico ecclesiasticis wydawanych

tach z

*)

w

Ks.

Galicyi

str.

4—12.

Wadysaw

1820—1848

r.

Chotkowski.

Na

podstawie

Powrót i powtórne zniesienie Jezuitów archiwów rzdowyci. Warszawa 1904,

527

mao

i

w

na jego

a

lojalne .

1843 roku

1848 roku

(Catalogi brevos

561 do kanclerza

Mittrowsklego 5 maja

hr.

e

prowincyaa pouczy, 13 wrzenia 1824 roku

i

nim

pierw,

Jezuici;

liczni

w

e

do,

z zagranicy

nadworna

wychodzc

w

s

z

na

zasady,

z

dnia

zawezwie,

*).

i

prac. Za, czy bez

przybywali z Rosyi

byo

roku 1823

nadetatowych zostawao

108

kogo

takich drobiazgach cesarz trawi czas

zezwolenia rzdowego,

kaza w nim

ale

r.,

stosowa si powinien do dekretu

niech o pozwolenie przyjcia prosi

Na

1840

ich

158;

oprócz

i

50 etatowych,

Opatrznoci Boskiej.

e

Kancelarya

wszyscy

jak

Jezuici,

z zagranicy

ksia

urzdnikami Beamen der Kirche«, pytaa susznie, skd im da utrzymanie, a na staro lub w chorobie skd emerytur, a zwaszcza tym, co pracuj na parafiach ? Arcypocieszne wywizay si std debaty. Gubernium zapytao 1822 r. najprzód prowincyaa, czy wszyscy nadetatowi, nawet ci co na parafiach, nale do prowincyi gahcyjskiej, czy na staro, ustpiwszy z paAustryi

»

i

rafii,

do

niej

nalee

bd

powiedzia prowincya,

e

i

z

bd

czego

nale

i

mie

nalee

utrzymanie

bd

?

Od-

do prowincyi,

e

chocia tylko do czasu, dopokd kleru dyecezyalnego nie bdzie dosy, pracuj na parafiach, to spodziewa si od rzdu utrzyma-

staro. Odpowied

t

przesa vice-gubernator hr. Taaffe biskupom »do zaopiniowania*. Arcybiskup Ankwicz objawi zdanie (31 lipca 1823 r.), e Jezuitom na parafiach naley si emenia dla nich na

rytura

w^

miar

lat

suby,

ale

powinni

wycznie zalee od

ordy-

naryatu, a nie od prowincyaa.

Przemyski biskup Goaszewski,

z

którym poznamy si nieba-

wem, radzi jarosawskich Dominikanów, bdcych w rozprzeniu, przenie do innego klasztoru, a w pojezuickim gmachu w Jarosawiu »na polu«, osadzi wszystkich emerytów jezuickich. Tarnowski biskup Ziegler, przeznacza emerytur tym tylko Jezuitom, którzy na parafiach do staroci

pracowa

bd.

Referent kancela-

w

przedoeniu do cesarza 8 lipca prowincya po1824 r. radzi czeka, kornmt ZeH, hommt Bath, prosi o emerytur dla pierwszego z tych Jezuitów, którzy na parafiach pracuj, a na razie nie wiza si niczem; czterech jednak radców nadwornych zgosio votiim separatum, e nadetatowych Jezuitów nie wypada przyjmowa, skoro tyle wywouj zawika

ryi

nadwornej

ks.

hofrat Jiistel

a

1)

Chotkowski

str.

33, 34, 39.

562

rzdem. Cesarz przyj te rozstrzelone zdania do wiadomoci 1 wrzenia 1824 r. z dopiskiem: »z spraw emerytury naley czezajdzie taki przypadek «. ka, Z utrzymaniem nadetatowych Jezuitów bya take trudno do mierci Maryi Teresy 1780 r. uwaa rzd jak nie maa. wszdzie tak w Austryi, klasztory za » wacicieli « swych majtków, tylko domaga si udow^odnienia prawnego ich posiadania dokumentami. Józef II wyrobi sobie zasad i kaza rzdowi przyj jako pewnik praw^odawczy, który si pomimo konkordatu 1855 roku po z

a

A

s

e

klasztory dzi dzie w konstytucyjnej Austryi utrzyma, tylko zarzdzcami swoich majtków, wacicielem za jest panujcy, pastwo, wzgldnie fundusz religijny, utworzony z dóbr i ma-

jtków

zniesionych klasztorów, opactw, beneficyów, kanonij, lub za-

Fundusz

branych biskupom, jak np. krakowskiemu.

uwaany majtków

ten,

dzi

po

szy siebie

prawnego waciciela istniejcych jeszcze dóbr, wszelkich dochodów kocielnych i zakonnych. Zrobiwi w^acicielem wszelkiego zakonnego mienia, Józef II zniós

najprzód

zakony kontemplacyjne

jest

za

niepoyteczne

próniacze,

jako

zabra ich majtki na fundusz religijny, klasztory spoeczestwu innych zakonów przerzedzi do poowy prawie, jako zbyt liczne, zabra ich mienie, pozostaym przeznaczy numerum fixum po 2 dla tych tylko z dochodów klasztoru wyznado 6 zakonników czano utrzymanie, zwyka za dochodu naley do funduszu rehgiji

i

i

kapitay klasztoru zabiera ten fundusz, i paci tylko procenta, a nawet wszelkie nowe legata i darowizny dla klafundusz i tylko sztoru »winkuluje« t. j. zapisuje na wasno Wszystkie

nego.

sw

uywanie zostawia czaj,

to

Niektóre

fundusz.

bione

procenta

klasztorowi, a gdy dochody jego

lub

i

e

z

legatu

czy darowizny

zabiera

w dobrach sumach legatowych, zrow razie zniesienia klasztoru wracaj do

fundacye

byy warunkowo,

fundatora

dochody

dawne wystar-

i

jego spadkobierców; te ocalay, chyba,

e

fundator lub

spadkobiercy wyranie na zabór si zgodziU.

Nastp.stwem tego niesychanego fiskaUzmu byo zuboenie pozostaych klasztorów i kocioów, a ustanie nowych legatów i darowizn ubogi,

tyche klasztorów. Ale i sam fundusz religijny by deficyt jego 1818 r. wynosi 310.738 zr.; w 8 lat póniej dla

w

1834 skarb pastwa musia pokry jego deficyty kur)cie 235.000 zlr. Dlaczego? Raz, rumajtki kocielne

143.3(30 zr.,

w

r.

e

i

563

e

adniinistracya funchonioci sprzedawano za bezcen, po wtóre, duszu kosztowna, a najczciej bardzo niedona; po trzecie,

e

redukcya monety Finanzpateyit

z d.

20 lutego 1811

wartociowe o 250^/o, a pitay swe umieszcza tylko

tern

samem

piery

Kady

sw^ego mienia. i

fundusz

dne do

uwierzenia,

rónemi

czasy

funduszu

z

funduszu

zasilenia

dla

religijnego

^/g

miaa go

religijny;

ale

Rusini,

i

ju

niczem prawie do niego si nie przyczynili, a co

\\

pa-

rzdowych, straciy

czerpi nietylko acinnicy,

i

obniya

zmuszone ka-

klasztory,

papierach

mia wasny

kraj

Galicya, czerpali z niego

którzy

w

r.,

tru-

wysano

galicyjskiego

krajów koronnych

innych

740.730 zr.

Na wypadek przywrócenia

zniesionego zakonu lub klasztoru,

majtku, nawet gdy wskutek prób i stara zwróci, to w takim stanie, w jakim w danej chwih si w jego rkach znajduje, gdy zabranie czciowe lub zupene majtku na rzecz funduszu religijnego » naley do pohtyczno-admifundusz

nistracyjnych

zwraca jego

nie

religijny

kroków,

tworz podstaw samodzielnych

które

sunków, usuwajcych si

sto-

pod przepisów prawa prywatnego*, jak

z

orzeka nadworna prokuratorya skarbu 1845 r. ^). Teraz zrozumiemy kopoty kancelaryi nadwornej co do emerytury utrzymania Jezuitów. Wszak 1773 r. zabra fiskus majtki, i

kapitay,

srebra,

zydencyi

i

3

klejnoty

domów

i

ruchomoci 9

ich kolegiów,

misyjnych, »zhkwidowane«

jednej re-

na 1,708.084 zr.

wynosi 55.555 zr., byo wic z czego wyywi zaopatrzy na staro stu wicej Jezuitów, ale to ju byy sumy stracone dla nich na zawsze ^). Istniay te gmachy kocioy 9 ich kolegiów, mona byo odda im odrazu dwa lub trzy na mieszkanie, ale obawiano si czystego grosza, a dochód z nich 1774

r.

i

i

i

')

licyi

')

das

Chotkowski, Historya polityczna dawnycli klasztorów panieskich

1773—1848. Kraków 1905,

Sistenial-Aufsatz der bei

Militilr-Jalir

>

8-ce,

dem

1774 angotragenen

akademii Umiejtnoci

W

w

roku 1775

w

str.

Wstp

431.

galizisclicn

Einnalnno.

str.

Zahlamtc

in ex-Jesuitico

Zbiory Sclineidera

w

Krakowie. Dziennik polski 4 stycznia 1870

wedug wykazu

Gub.

nr. 672.

caa substancya

zniesiona do kasy kameralnej

w Ga-

1—15. fiir

bibliotece r.

Commoratio ad ^^~ ultimum

zniesionych Jezuitów

w

Galicy

i

wynosia 8,153.720 llor. pol. 13 groszy. Odcignwszy wszystkie wydatki t. na pensye d. pozostaje co rok suma 106.945 llor. pol. 11 groszy. (Archiv. i

i

Prov. Pol).

564

dawne kolegium, tak te atwo byo

widocznie, aby otrzymawszy

dawnej jego fundanyi; nie koszary i t. d., na które je obrócono. Jezuitom zrobione w nadziei,

e

w miar dochodów wym Jezuitom. Ale ochoty

obci

nich,

z

kilku

z nich biura,

kancelarya nadworna,

bd

nowe fundacye, chciaa pensy (300 zr.) tym 50 etato-

oprócz darowizny 40.000 zr. przez

i

usun

wobec fiskaUzmu austryackiego nikt nie mia nowych fundacyi, nie otrzymaU ich te Jezuici,

robienia

gównie na

Owszem

zadali zwrotu

nie

arcyksicia Ferdynanda d'Este

rzecz lwowskich Jezuitów 1842

r.

zobaczymy niej,

jak

drobnych legatów przez ex- Jezuito w uczynionych,

1834 roku ogólny majtek wszystkich Jezuitów 81.879 zr.

w

Galicyi

tak,

e

wynosi

i).

Z czegó wic

yU, skoro po

oni

odliczeniu 50 etatowych

ksiy co na parafiach, byo 1827 roku nadetatowych 62; w r. za 1832, przy ogólnej hczbie 186, byo nadetatowych 100? Bya ju w tem gowa prowincyaa przeoonych; przy yciu te wspólnem, z pensyi 15.000 zr. dla etatowych, ywih si inni, wolno 46

i

i

im te byo za dyspens papiesk, do r. 1828 dan, a potem przeduon, przyjmowa jamuny na msz w., czyU missalia^); hojwreszcie, tarnopolskiej zwaszcza i sanockiej szlachty, w ziar-

no

dozwalaa im godu cierpie, ale zaglda czsto. Wic prowincya Jakób Pierhng wniós 1832 r. prob do tronu o powikszenie sumy etatowej, rytur dla 4 ksiy, jednego kleryka i jednego brata. nie

i

jarzynach,

nialnej radzie

stano na

w

padzierniku 1833

e

tem,

ksiom

cientom,

niedostatek

nie

nie

albo o eme-

Na

dokd t prob

r.,

naley si emerytura 200

tylko,

17 stycznia

uwiadomi

ich

zr.

guber-

odesano,

Jezuitom defi-

wszelako o tem,

aby

prowincya »od wypadku do wypadku o ni prosi. Nadworna komisya nauk 8 lutego 1834 r., nadworna kancelarya 11 kwietnia t. r. zgodziy si na emerytur 200 zr.

jej

nie naduyli, lecz niech

tylko dla

ksiy

i

tylko takich,

wali na parafii lub

*)

Mianowicie

w

w

szkoach «

realnociach

którzy przynajmniej 10

i

Soc. Jesu

«)

Instit.

«)

Ghotkowski

str.

I,

349.

45, 46.

Ex

lat

praco-

^).

25.823

zr.,

w

wartociowych (Ghotkowski. Powrót

papierach

w ksikach innyci efektach 353 zr. 45 powtórne zniesienie Jezuitów w Galicyi str. 43, 44).

13.714 zr., i

»

kr.

audientia SS. die 16 sept. 1824.

565

Gdy si tak sprawa miesicami

arcyksi Ferdynand licyi,

d'Este,

od

nego tylko przebywania denta gubernialnego

w

kraju

Kriega,

deny

domu

z

nandowi,

i

nie wiele

by

dla sporadycz-

przewrotnoci vice-prezy-

dla

móg

dobrego uczyni, dla

mem. yczliwo

mlekiem matki Maryi Beatrycy,

dla nich

ksiniczki Mo-

ostatniej

polubionej arcyksiciu austryackiemu Ferdy-

d'Este,

przyj imi

który wraz z ksistwami

konu we Woszech protektorki

Pierwsz

swe rce

1832 jeneralny gubernator Ga-

r.

Jezuitów jednak opatrznociowym z

wzi j w

ówczesnym systemie rzdów,

dla której przy

wyssa

wlecze,

wan

i

Este,

wielkiej za-

dobrodziejki.

przysug byo,

e

htujc si nad niedol Jezuitów, wyjedna u cesarza Ferdynanda I odrczne pismo do najwyszego kanclerza hr. Mittrowskiego z dnia 5 listopada 1834 r., którem do 15.000 zr. dodaje 5.000 zr. rocznie na utrzymanie Jezuitów, » albowiem ycz sobie, eby wyksztacili modzie zdoln do objcia wikszej liczby zakadów naukowych. Skoro Hczba Jezuitów zdatnych powikszy si, powinno gubernium rozway, które zakady mogyby im by powierzone, a równoczenie naley obmyh stosowne powikszenie dotacyi przedoy odnone wnioski « *). Donoszc o tem prowincyaowi arcyksi, zanim w^ypacon jego

i

zostanie dotacya,

przysa na zasiek

1.000 zr. z swej kasy. Listo-

padowy dekret o wolnoci nauczania 1836 gów by dzieem.

w

r.,

jego

stara

i

zabie-

rzdu, których z powodu nic nie znaczcych agitacyi studenckich w Tarnopolu 1834 r., vice-prezydent Krieg osawi usiowa, a take wprowado Scza, zasug jest arcyksicia, jak dzenie Jezuitów do Lwowa Zrehabilitowanie

Jezuitów

opinii

cesarza

i

i

niej zobaczymy. Prowincyalowie informowali go o wszystkiem, co

swe troski i obawy, ale te i za powoli, rozwanie, usuwa pierwsze, torodrog drugim, a gdy sam zaradzi nie móg, udawa si wprost

si zakonu tyczyo, zamiary; on chci

wa

objawiali szczerze

do cesarza.

»)

Chotkowski

str.

4ii,

47.

ROZDZIA Prace kapaskie

w

§.

a

i

XII.

misye ludowe Jezuitów

1820—1848.

Galicyi.

60. Jezuici na parafiach. 1820—1836.

Wiemy ju, e w jednej archidyecezyi lwowskiej 40 kilka, waciwie 10 kilka parafii, bo 30 z gór obsugiwali, dojedajc

excurrendo

ssiedni

kleru, duszpasterzy.

proboszczowie, pozbawionych

Podobny stosunek istnia

nieckiej (tarnowskiej) dyecezyi,

nia Jezuitów

w

Galicyi.

i

ten

Ale instytut

wic prowincya wdziczny

w

byo

dla

przemyskiej

by gówny powód

braku i

ty-

zatrzyma-

zabrania im duszpasterstwa,

znajdujc na razie innej pracy dla swoich, ofiarowa »misyonarzy« na opuszczone parafie, które w rzeczach cile parafialnych radzi odda czasowo pod adminjstracy ssiednich proboszczów, ale arcybiskup Ankwicz ani

chcia sysze o tem.

za

Wic

przyjcie

i

nie

prowincya uda si do jeneraa za-

konu Fortis o pozwolenie i w^yjednanie dyspensy Stolicy w. a tymczasem poumieszcza 1820—1821 r. Jezuitów gdzie móg. We Lwowie zamieszka sam u 00. Karmelitów, inni, razem osób 28, po ormiaskich. klasztorach i u niektórych kanoników aciskich 00. Dominikanie w Podkamieniu ofiarowali schronienie 00. Jezuitom, którzy utworzyli tam rezydency. Uczynili to samo 00. Bcri

JEZUICI

W roiSM.

V.

37

568 Przeworsku, gdzie oprócz 3 ksiy i tylu braci, uczyo greckiego i niemieckiego jzyka, 8 przywróconych z Bolonii

nardyni

si

w

scholastyków;

»

seniorem

tej

osady

by

0. Józef Perkowski.

stpnym roku mieszkao tam 13 ksiy, 8 braci. Przemysk dyecezy rzdzi od 1786 roku Antoni

Db

W

de Goasze

Goaszew^ski, ten sam, który jako proboszcz odrzykoski

legat biskupi,

Jezuitom

kronieskim 1773

czc ogosi. Zachowa on dla nich przyj 1820 yczliwo afekt i

i

r.

i

hreve kasacyjne

w

jako swych mistrzów r.

25 Jezuitów^

na-

de-

pa-

Kronie,

wedug yczenia

prowincyaa jako » czasowych pomocników* przy parafiach, bez adnej jurysdykcyi pasterskiej i odpowiedzialnoci, t. j. po dwóch ksiy do Brzozowa, Tuchowa urowic, trzech do Kalwaryi Zebrzydowskiej i tylu do Mielca, czterech do Mocisk, dwóch ksiy z bratem do spalonego acuta, i to na yczenie hr. Potockiego, tylu do Przeworska dla posugi duchownej przy szpitalu Sióstr i

Miosierdzia

^).

W Wiedniu

te, oprócz prokuratorów Landesa

i

Loefflera, tu-

si chwilow^o dwóch ksiy i brat. Wreszcie w kolegium tar8 braci % nopolskiem mieszkao pod koniec 1820 r. ksiy 20, ksia pomagali yczUwemu sobie proboszczowi, Stanisawowi Byoprócz lubów i pogrzebów, pekowskiemu, w duszpasterstwie, lio

i

i

nih wszystkie

obowizki parafialne bez adnego wynagrodzenia.

To rozprószenie Jezuitów

skonno

ich

jació zakonu

do

ukadów

z józefinizmem,

we Woszech. Wyrazem

deny Ferdynanda d'Este

po

polskich

jednego

do

parafiach

przeraaa

i

pozorna

obawia przy-

tych obaw, Ust ksicia z

Mo-

wybitnych Jezuitów rzym-

z

wrób «Malo omin agunt, pod dziaaj Jezuici galicyjscy, tak dugo zwlekajc z stanowczem owiadczeniem, przy nietykalnoci swego instytutu, stoj sta od niego ni w prawo ni w lewo nie zbocz i ustaw^ami józefiskiemi o cae niebo od ich instytutu rónemi, porwa si nie dadz «. JeeH tego natychmiast nie zrobi i Austryi nie opuszcz, wróy im upadek ducha zakonnego, nieuctwo, pogard od katolików, ale od skich

w

tym

czasie

e

i

pisany.

bd

i

*j

skiej,

W

miejscowoci naleay do dyecezyi przemyjednak roku Kalwarya, Mielec i Tuchów, przyczone do

roku 1820 wszystkie

w nastpnym

te

dyecezyi tynieckiej (tarnowskiej). *)

Catalogi breves rok 1821,

str.

13, 22.

569

rzdu

jego partyi, która ich nazwie »simiilatores peregrini,

i

dyanci zagraniczni

'
)

Acta Prov. Galie, tom V,

nr.

81;

tom

VI, nr.

2.

711

si rzd, aby uzupeni dotacy 4 Jezuitów. Odmówi tym razem. Wtenczas gubernium proponowao l^ancelaryi nadwornej odda Jei

zuitom

putatem

sa

w

naturze

do

ten projel^t

scJier

wioski

dominil^aslcie

Fonds)

e

brzmiaa,

dla

uzupeni dotacy nadwornej

w acucie

i

de-

z

litóre

(Hofhuchhaltumj

Odpowied

z d.

jej

politi-

4 maja

t.

r.

wystarcz na utrzyrok cay spoczywaa w nadwornej

probostwa

z

Dbin,

i

4 Jezuitów. Cesarz prze-

dla

buchalteryi

zaopiniowania.

dochody

manie 4 Jezuitów

Krzemienice

i

klasztoru

kancelaryi.

W cigu

tych

bada

rachub prowincya

i

biego Stchliski prosili 1834

r.

gubernium

i

penomocnik hra-

prowizoryczne

o

od-

danie administracyi probostwa, ale nic nie wskórali.

Co prawda,

to

i

kad

tru-

wyczny zarzd

ko-

prowincya trzymajc si

dne warunki, mianowicie:

superior

obejmuje

instytutu,

cioa, kaza, katechizacyi, odwiedzania chorych, wszelkich nabo-

estw, aobnych take

i

pogrzebów,

wreszcie

a

zarzd majtku

bd

dochodów; wszystkie fundacyc pobone i ofiary nalee do kocioa; oprócz Jezuitów, bdzie osobno patny wiecki ksidz administrator (vicarius perpetuus)^ któryby zaatwia sprawy parafialne, dawa luby, prowadzi ksigi kocielne i korespondencye i

wadzami, zarzdza szpitalem szko trywialn, odprawia ciche msze w. fundacyjne wszystkie, piewane za msze, sumy na-

z

i

i

boestwa nia 1832

naprzemian r.

z Jezuitami.

zgodzi si na

te

Konsystorz przemyski 8 wrze-

warunki, bo parafia liczy 7.000 dusz,

potrzebaby kilku ksiy, a brak kleru wielki, ale doda,

e

trudno

bdzie znale takiego vicarium perpctuum. Od tego kopotu uwolnia go dyspensa jeneraa zakonu Roothaana 1834 r., dozwalajca Jezuitom w Galicyi na samodzielny zarzd parafii acuckiej. Na tej podstawie prowincya zoy w konsystorzu. przemyskim 29 lirezydency acuck wraz stopada 1834 r. ostateczn deklaracy, z administracy parafii i)rzyjmuje na tych warunkach: superior jest zarazem proboszczem, prowincya go mianuje; moe si w administracyi zastpi kim innym; oprócz dotacyi od hr. Potockiego,

e

rzd na daje

opat suby kocielnej da to, co fundacyjne msze naboestwa odprawia

utrzymanie kocioa

innym kocioom a

i

i

bd

wedug redukcyi biskupiej z d. 11 lutego 1832 r.; oprócz naboestw parafialnych, wolno bdzie obchodzi niektóre wita si

J£ZU:CI

W

POlSrE.

».

^(^

712 zakonne

i

rekolekcye

dawa w

wielkim pocie.

Konsystorz

przyj

warunki 21 maja 1835 r. ^). Ale sprawa dotacyi wloka si jeszcze czas jaki. Z polecenia cesarza zapytao gubernium prowincyaa 15 maja 1835

czy za-

r.,

klasztoru, zrzeknie dowalajc si sam tylko dotacy probostwa czy administrasi wszelkich dodatków z funduszów rzdowych i

i

cy

wezwao hrabiego deklaracyi stanowczej. Hrabia owiadczy dnia 5 lutego e wybuduje rezydency, wemie w dzieraw probostwo

probostwa przyjmie na stae

do dania

1835

r.,

?

Pierw jeszcze

wyznaczy deputat: 36 korcy owsa, 72 ctnary siana i 36 sg drzewa rocznie. Prowincya majc dyspens jeneraa, przyj administracy na warunkach rzdu i hraza 1.000 zr.,

opaci

podatki,

naznaczy superiora acuckiego

Mikoaja Brodowskiego proboszczem; potrzebna jeszcze bya dyspensa papiezka na zamian probostwa wieckiego na zakonne. Wic biskup przemyski Korczyski prosi rzd o pozwolenie przeprowadzenia korespondencyi z Rzymem. Gubernium ignorujc t prob, zatwierdzio O. Brodowskiego na probostwie acuckiem, i odesao na rce gubernatora arcyks. d'Este, bawicego w Wiedniu do nadwornej kancelaryi. Arcyksi konsystorz przemyski winien si postara dopisa na marginesie, o potrzebn dyspens w Rzymie i odda pismo do nadwornej kancelaryi. Ta wic prosi cesarza, aby pozwoli biskupowi Korczyskiemu na korespondency z Rzymem. Cesarz pozwala 21 sierpnia zakon1835 r., biskup prosi papiea t. j. Kongregacy biskupów ników o dyspens, papie, u którego wstawiaa si ksina z Branickich Odescalchi, udziela j 4 hstopada 1836 r., przesya przez nadworn kancelary i gubernium do biskupa, biskup nareszcie 6 kwietnia 1836 r. do prowincyaa Pierlinga. Rzecz zdawaa si biego

i

O.

e

i

skoczon,

a

tu

nowa

przeszkoda.

e

acuckie proProwincya Dominikanów, dowiedziawszy si, bo.stwo ma by oddane Jezuitom i dotowane w czci z wsi dominikaskich, wniós podanie do gubernium, aby rzeczone probostwo wraz z klasztorem oddane zostao Dominikanom, jako kompen.sata za klasztor dominikaski w Tarnopolu, ludzi za ma dosy do zarzdu parafii sposobnych. Nadworna kancelarya nie uwzgldnia podania, bo Dominikanie tarnopolscy zatrzymali swoj funda»)

Ada

Prov. Galie. XIII, nr. 210;

tom XIV,

nr.

106.

713

dzierawny, niema wic mowy o kompensacie; acucki klasztor dominikaski sprzedany ju dawno skarbowi wojskowemu, oddany wic by nie moe; prowincyal z bied obsadzi zdolen istniejce klasztory, wic o nowych niech nie myli. Jako w kilka lat potem, dnia 23 maja 1839 r., guber-

cy,

z klasztoru

pobieraj

czynsz

nium kazao majtek Dominikanów acuckich, przepisa szu religijnego na

wasno w

nosi on 9.661 zr.

fundu-

w acucie;

rezydencyi Jezuitów

wy-

6 obligacyach.

wygran. Kiedy 1846 r. hraPotocki przesa kontrakt dzierawy probostwa (Erbpachtoertrag) Dominikanie jednak nie

bia

z

dali

do gubernium po zatwierdzenie, to

za

za zadao

opinii

ordynaryatu

Powód

przemyskiego, odpowiedzia biskup Wierzchlejski odmownie.

odmowy by

e

prowincya Dominikanów dopomina si bezustannie o zwrot majtku klasztoru acuckiego, który wedug » normalnych przepisów* powinien by obrócony na polepszenie dotacyi

ten,

klasztoru

w

dokd zakonników

Dzikowie,

z

acuta

przenie-

Wtenczas jezuicki prowincya Baworowski, rozumujc dobrze, wiecki rzd nie ma prawa alienowania duchownych majtków, uda si 26 wrzenia 1846 roku do Stolicy w. z prob »1) aby raczya zdeklarowa, czy Jezuici dotacy probostwa acuckiego deputat w naturze przez dziedziców siono, a nie Jezuitom oddany.

e i

acuckich Dominikanom dawniej dawany, spokojnem sumieniem zatrzyma mog; bo z jednej strony Jezuici nie wiedz, czy zniesienie Dominikanów w acucie stao si za przyzwoleniem Sto-

za

gówna dotacya probostwa pochodzi z funduszu Dominikanów Jezuitom ju jest oddan; 2) aby w razie spokojnego zatrzymania dotacyi probostwa, wolno byo Jezuitom wypuci j w wieczyst dzieraw dziedzicowi acuta jego nastpcom «. Pizym zleci t spraw biskupowi Wierzchlejskiemu, ten za, aby si sn nie naprzykrzy adnej stronie, chcia z ni licy

w.,

z drugiej

strony i

i

uda si rya,

powtórnie do Rzymu.

bo

.skoro Ojciec

niema po co

majtek

nie

udawa si nalea ju

funduszu religijnego cuckiej

*)

w. ju

i

Nie pozwolia nadworna

raz zostawi biskupowi

kancela-

decyzy,

to

e

ów ponownie do niego, tembardziej, do Dominikanów, ale sta si wasnoci

jako taki dany na

wasno

rezydencyi

a-

*).

Hist. Resid.

Lancut.

—

Cliotkuwski.

Jezuici

w

Galityi 01

— !^9 4(.i*

liioila

714

si w acucie, najprzód od 1820 do 1823 r. jako misyonarze, potem do r. 1836 jako misyonarze 1848 r. adminislratorowie probostwa. Od 1837 * prowizoryczni « nie maj nazwy, mieszkanie ich nazywa si (iom/c^7ii^m Lancutenso^\ Tak

wit^c Jezuici

osiedlili

—

i

w

za

rzeczy

domu

samej superior

jest

administratorem probostwa,

s

ich wspópracownikami jego. Wic te parafialne obowizki suchaglównem zajciem. Zaproszeni wyjedaj z kazaniami nadto kapelanami zamniem spowiedzi do ssiednich parafii. kowymi; bo ile razy hrabstwo rezyduj w acucie, odprawiaj w kaplicy zamkowej msz w. dla nich, nawet w niedziele i wita o 11 godzinie, rzadko wczeniej. Raz po raz dojedaj do fiUalnej kaplicy w Soninie z rón posug duchown. Na parafii pracuje 5 ksiy, w miar jak przybywao zrazu dwóch, potem 3, 4 inni

i

S

i

pracy,

zwaszcza

szernych

izbach,

Brodowski

i

katechizacyi, które bardzo pilnie po wsiach

zim

robotnikami

byli tu wieloletnimi

riorami. Pracowali

i

urzdzano

zwaszcza

inni,

duej

lub krócej;

Ignacy Zacharewicz (superior 1829

r.),

^). i

w

ob-

00. Ghaniewski naprzemian supe-

Tadeusz Chmielewski,

Bonifacy Kisielewicz,

Piotr

Warkalewicz, Micha Spirydowicz, Kazimierz Reutt, Augustyn Mar-

Wadysaw

kiewicz, Jan Zabudziski, ski

w

Kiejnowski, Jdrzej

(Wgier), Jan Kosiarski, Piotr Szychowski

i

misyonarz niegdy

Rydze Zacharyasz edergerw. Do zarzdu domu

zakonny

ieskow-

by

zawsze brat

^).

Jednostajno parafialnych zaj, przeryway hczniejsze zjazdy kleru z powodu np. pogrzebu hrabicza Artura, zmarego w marcu 1836 r. w Marienbadzie, lub wizyty biskupiej 25 padziernika 1835

1836

r.,

albo przyjazdu arcyksicia Ferdynanda d'Este

w

lipcu

r.

Po ogoszeniu dekretu banicyjnego 8 maja 1848 roku mogh byli acuccy Jezuici pod skrzydami potnego magnata spokojnie pozosta i pracowa, ale gorliwy o cao praw pastwa konsyprowincyaa

z ir.

Potockim co

do wieczystej

dzierawy zrobiona

w acucie

14 lipca 1837. (Diarium Resid. Lancut). *)

Gatalogi breves.

^)

W

r.

1847 wysucliali 10.249 spowiedzi,

chizacyi odbyli 251, opatrzyli

.4w.

sakramentami 374

214, pogrzebów 540, (Fruct. spir. Prov, Galie). ')

Gatalogi breycs.

kaza

powiedzieli

clioryci,

lubów

1.'38,

99,

kate-

chrztów

715 storz przemyski,

przysa wnet wieckiego administratora

który od O. Kiejnow^kiego

kowskiego,

wentarz odebra. Jezuici rozproszyli si szych

bogów « ^). Dom acucki

podlega

»

Siecz-

ks.

klucze

kocioa, akta

szuka

gdzieindziej

zwierzchnoci

kolegium

i

in-

askaw-

starowiej-

skiego.

>;.

we Lwowie. — Dom misyjny przy kociele w. Piotra Pawa. 1836—1848.

76

Jezuici

i

Pierwsze druyny (turmae) biaoruskich Jezuitów

w

zatrzymay si

maju 1820

we Lwowie. Nie

r.

wygnaców,

rad im

by

arcy-

biskup Ankwicz, bo chcia ich zamieni na kler parafialny, oni opierali

W

licyi.

si temu, 1821,

r.

mogli,

ile

byo

i

co prdzej wynosili

ich jeszcze 28,

dwóch, prokurator prowincyi 0. Mayer jubileuszu 1826

skich

Jezuitów na

je

z

r.

w nastpnym i

z stolicy

Ga-

ju tylko ukadów szkolroku

deputat do

niema adnego ^). Wprawdzie z poarcybiskup Ankwicz zawezwa tarnopol-

nych O. Cytowicz; od 1825

wodu

si

za

r.

goszenie

kaza

w^

katedrze lwowskiej.

innymi kaznodziejami naprzemian 00.

Budko

i

yko

Mówili dla Po-

laków, O. Stoeger dla Niemców, z widocznem zadowoleniem arcy-

pozwoli im miewa nauki jubileuszowe w wrzeniu u PP. Benedyktynek, potem u PP. Sakramentek, nastpnie w szpiw wizieniu, ale jesieni wrócili do Tarnotalu gównym biskupa,

bo

pón

i

Niech

wyran,

dugo wic rzdzi archidyecezy, trudno byo myle o osiedleniu si we Lwowie. Wiemy, e nie pozwoli 1828 r, prowincyaowi witochowskiemu na otwarcie domu profesów w stolicy. Dopiero, gdy po przeniesieniu pola.

Ankwicza bya

jak

si jego do Pragi dobrowolnem ustpieniu dla nieznajomoci polskiego jzyka Luschina, yczliwy Jezuitom Pisztek zosta arcybiskui

pem,

moga myl Ale

wraz

z

ta

przecie

by

ju

gimnazyum

urzeczywistnion.

pozwoli Franciszek I tarnopolskicm na otwarcie we Lwowie konwi7

sierpnia 1820 roku

ktu na 100 uczniów z filozofi

Rcsid. .ancut.

*)

Hist.

*)

Calalogi brcvcs.

i

prawem, na wzór tcrezyaskiego;

116

dlaczegó go nie otworzono ? przy nim mona byo atwo zaoy rezydency czy dom misyjny. Bo nadworna komisya nauk skadaa si brakiem funduszów, Jezuici te nie majc w zapasie odpowiednich profesorów i prefektów, Polaków zwaszcza, bo ci leniwo

Stao si wic, e dopiero arcyksi Ferdynand d'Este, rozmiowawszy §i w Jezuitach tarnopolskich sdeckich, powzi myl wprowadzenia ich do Lwowa. Sta tam od 1630 r. wspaniay po jezuicki koció bardzo wstpowali

zakonu,

do

nie

konwikt.

o

nalegali

i

w.

Piotra

Pawa,

i

fundacyi Elbiety Sieniawskiej, nie zdezolowany

jeszcze; dlaczego tej

odda pierwszym zaprowadzi kaza niemieckich wityni

nie

wacicie-

jej

dla ówczesnej lom ? dlaczego nie arcybiludnoci Lwowa tak potrzebnych ? Zwierzy si z t skupowi Pisztkowi, ten za przedoy j prowincyaowi PierUntrzech uoyli plan taki: gubernium wyda odezw do dugowi.

myl

W

chowiestwa, aby dnej

wzio w opiek koció

ale bez

pojezuicki,

a-

rzdu, a gdy si nikt, jak mona zgosi, wtenczas arcybiskup odda go Jezuitom.

zgoa remuneracyi

ze strony

byo przewidzie, nie Tak si te stao. Odezwa arcybiskupa do i

1833

pozostaa bez skutku;

(siej

r.

parafialnego nikt nie

kleru

dnia 29 kwietnia

mia

ochoty bezpatnie

bra kopot na gow. Wic

arcybiskup

prowincyaa

bezpatnej administracyi pojezuckiego

Pierlinga, czyby

przyj

1

czerw^ca 1836

r.

zapyta

Na to prowincya 12 lipca: » przyjmuj z wdzicznoci, bez adnych warunków, byle nam w^olno byo wedug instytutu naszego spenia w nim duchowne posugi «. Otrzymawszy przez konsystorz odpowied t, gubernium oddao dekretem z d. 17 sierpnia 1836 r. rzeczony koció Jezuitom *). Uradowany arcyksi doniós o tem tego dnia do nadwornej komisyi nauk, referent ks. Meschutar w przedoeniu do

kocioa

nie

cesarza 15

i

w"

jakich

wrzenia owiadczy,

warunkach

e

nie

mona

Arcybiskup dekretem 18 sierpnia 1836

temu.

cyaowi,

e

?

21 sierpnia o godzinie 10 rano,

r.

nic

mie

-jznajmia prowin-

koció ów odda w

chowny zarzd Jezuitom, plan za naboestw wspólnie ony, przedstawi do gubernium ^j.

•)

Acta Prov. Galie. XV,

')

Tamzo

nr.

87.

nr.

G3, 04, 86.

przeciw

z

du-

nim uo-

717

Tymczasem ju 30

Lwowa

lipca przybyli do

i

zamieszkali na

yczliwego Jezuitom lekarza Godfryda Mosinga, 00. Józef Perkowski superior Wadysaw Kiejnowski, kaznodzieje polscy, razie u

i

00. Chrystyan Thuiner

si do wynajtej od kapituy kamienicy

a 19 sierpnia wprowadzili i

umeblowanej

Rinn kaznodzieje niemieccy;

Fryderyk

i

skromnie kosztem

arcyksicia

*).

W

nastpn

nie-

wprowadzi arcybiskup uroczycie prowincyaa onych 4 Jezuitów do. wityni, przemówiwszy u bramy kocielnej

dziel 21 sierpnia i

w

do nich

sowna:

te

rk

oddaj wam koció dwignity Ojców waszych, a odjty niegodziwoci czasów. Dziki mdrej Opatrznoci Boga, a usiowaniom pobonego arcyksicia wchodzicie »

Witajcie synowie

w

do kocioa, bie,

e

nie z

mili,

którym wasi Ojcowie

mniejsz gorliwoci

dzielnie pracowali.

wy pracowa

i

Tusz

so-

bdziecie nad

zbawieniem dusz, krwi Jezusa odkupionych, a mej pieczy powierzonych. Szukajcie wic, jak mówi Ewangelia, najprzód królestwa

Boego, a wszystko inne bdzie i

pójdcie za

mn«. Tu odda

wam

dodane.

klucze O. prowincyaowi, a przyst-

piwszy do wielkiego otarza, zaintonowa

tyfikowa

w.

Ve7ii Crcator,

sum, podczas gdy prowincya

w.

przy otarzach

Penka

teologii ks.

w

Wstpcie do kocioa

Ignacego

i

poczem pon-

msz

superior odprawili

i

Franciszka Ksawerego; profesor

niemieckiem kazaniu inauguracyjnem nie szcz-

dzi pochwa zakonowi*). Dugo, bo przez

lat

63 (od 1773—1836)

suc

jedynie do naboezuboony, czeka ten koció odarty akademików, na swoich dawnych wacicieli. Postwa onierzy trzeba jeszcze byo pozbawi go ostatniej, a wspaniaej ozdoby: wiee Lwowa strzelia. Nie wiey, która wysoko ponad domy wiemy ju, czy win zej struktury, czy win czasu zawalia si 14 lipca 1826 r. wiea ratuszowa; rzd w swej troskliwoci, obawiajc si podobnej ruiny wie innych, wyznaczy komisy do zbamocy dania ich staoci wszystkie ocalay; wyrok mierci pad i

i

i

—

i

*)

By.a

to

4),

za

Mieszkali lam Jezuici do 187gi breves. Prcdigt bei der Einsegnung der neu crbauten St. Peund l'auls-Kirche im deutschen Dorfe Signiowka bei Lcmberg, vorgetragen

von

F. Micliael

Harder

am

13 October 1850.

722

stwowych,

przeznaczeniem

tein

z

w

40.000 zr.

strowania tego kocioa...

6 sztukach

e

zobowizaniem,

i

pa-

obligacyi

galicyjska

dugo na to duchowne wieckie wadze krajowe pozwol, administracy kocioa jezuicodprawianie w nim naboestwa opatrywa kiego we Lwowie bdzie*. Gdyby si to stao niemoliwe, wtenczas »ten kapita staje prowincya zakonu Jezuitów

nadal,

i

jak

i

i

si

wasnoci

zakonu

wincyi galicyjskiej^

Tego

»T

Jezuitów^,

z

ma by uyty

«

uwzgldnieniem wszelako pro-

^).

wystawi prowincya Rafa Markijanowicz rewers:

dnia

od JKM. Arcyksicia Ferdynanda

z Austryi d'Este, jeneralnego

uczynion askawie dla prowincyi gaUcyjskiej Tow. Jez. jamun i darowizn przyjmuj w imieniu prow^incyi galicyjskiej z penem czci podzikowaniem, i w jej imieniu zapewniam, opatrywa bdzie administracy kocioa jezuickiego we Lwowie i naboestwo, jak dugo to zakonowi dozwolone bdzie moliwe, z t sam co dotd gorliwoci ^y gubernatora Galicyi,

e

pozwólcie maluczkim przyj do mnie*, rozpocz powicenie kamienia. Potem kanclerz konsystorski odczyta lapidarny, aciski napis na pergaminie w emblemata szych osobistoci na plac budowy,

murów

tablica z

olbrzymim

której

napisem:

»Hodie salus

i

i

wspaniaomylnoci cesarzy Franciszka I i Ferdyozdobnym, >jako powag nanda I, staraniem i hojnoci jenera-gubernatora Galicyi arcyksicia Ferdynanda Karola d'Este, wykonujc wyran wol rónych, dawnych fundacyi, mury te, szlacheckiego konwiktu, Jezuitom powierzonego w r. 1839 wyprowadzono, teroku dnia 2 padziernika, ten kamie wgielny przez arcybiskupa Francigo szka Pisztka pooony zosta w obecnoci najznakomitszych wszystkich i

i

mów

stanów*.

47*

730

Budowa gmachu trwaa blizko trzy lata, kosztowaa 100.000 zr. które pokry musia fundusz konwiktowy, a jeszcze pawilon przeznaczony na szkoy, dla braku pienidzy nie zosta wykoczony; wic te na razie, niewiele zostawao na stypendya dla konwiktorów. Na yczenie jednak arcyksicia prob rodziców, przyjto i

ju w

jesieni

1841

r.

czterech

uczniów »prywatystów«

Henryka

Mierów i dwóch Drohojewskich. Urzdowe otwarcie konwiktu nastpio dopiero 27 padziernika 1842 roku, uczniów byo 18^). Regens O. Nizard odczyta im waniejsze »Ustawy« konwiktu. Wedug nich, zakad to rzdowy, powsta z woli cesarza, ster jego bezporednio rzdowi krajowemu, poruczony » podlega zakonowi Towarzystwa Jezusowego «. Prowincya jest jego dyrektoi

Karola

rem,

hr.

odpowiedzialnym

Na

»

Najwyszemu Rzdowi « (w

Wiedniu),

pod

pooyli swe podpisy arcyksita, arcybiskupi ormiaski prowincya Rafa Marki] anowicz, wreszcie sam arcybiskup Pisztek, poczem pergamin ten, oraz miedzian, pozacan tablic, z tyme samym lapidarnym napisem, plan budynku na pergaminie i kilka monet wspóczesnych, zoy do przygotowanego w kamieniu otworu, nakry szklan kamienn pyt i uderzajc motkiem on i arcyksita, zamurowa. Wstpiwszy na estrad, dokoczy przepisanych rytuaem modhtw i udzieli bogosawiestwa trzykro piewajc: »aby ten zakad bogosawi zachowa raczy«. Prowincya w imieniu Jezuitów dzikowa arcybiskupowi, arcyksitom i ini

pergaminie

ruski, znaczniejsi

dygnitarze,

i

i

nym

dostojnikom, którzy

poli a. 1839.

-

mu

gratulacye skadaU. (Hist. Corivictus Nobiliura Leo-

Acta Prov. Galie. XVin,

nr. 68, 69).

Po mszy w. arcybiskupa Pisztka w kociele w. Mikoaja, arcyksita ogldali z prowincyaem niewykoczon gmachu, poczem udah si do wielkiej auli, gdzie czekali na nich arcybiskupi, jeneraowie, praaci i dostojni gocie. Po oboje] stronie tronu, na którym jania portret cesarza, stali konwiktorowie z swymi profesorami. Przemówi pierwszy prowincya Markijanowicz po acinie do arcyksicia Ferdynanda d'Este, jako twórcy tego zakadu; dzikowa za pooone w Jezuitach, jako mistrzach wychowania modziey, zaufanie. Po nim O. Rinn, katecheta konwiktu, w niemieckie] przemowie wykaza rónic prawdziwej a przewrotne] edukacyi i odczyta waniejsze przepisy kon')

cz

wiktowe przez cesarza zatwierdzone. Trzeci

mówi

po francuzku O. Nizard,

re-

dowodzc, e podstaw prawe] edukacyi wiara katolicka. Wreszcie magister Adolf Kamieski perorowa po polsku, chwalc publiczne wychowanie, jako korzystniejsze od prywatnego. Po tych mowach przedstawiono arcyksicia konwiktorów, do kadego yczliwych sów kiJka przemówi, a jeden w imieniu wszystkich wygosi na cze jego wiersz francuzki. Take z stypendystów najmniejszy chopczyk dzikowa mu niemieck przemow tak czule, ze gens konwiktu,

arcyksicia

i

wszystkich prawdziwie rozrzewni.

(Ilist.

Gonv. Nob. Leop.).

731

bezporedni zarzdca konwiktu «, pod nim za » preakademii «, i prefekci kamerat (stancyi), jeden na 10 uczniów,

nim rektor fekt

»

wraz

których

z

profesorami prowincya wyznacza,

donie

kadej

o

ale

rzdowi -krajowemu, jemu przedkada wszelkie wnioski tyczce si konwiktu przesya sprawozdania póroczne z pilnoci, obyczajnoci i postpu wychowaców, rzd

zmianie

winien

i

za

krajowy przesya do nadwornej komisyi nauk.

dni

s

drudzy funduszowi,

patni,

za midzy

wszyscy

Wychowacy

moe by

tych

9 a 14 rokiem wieku

i

z

je-

30 najwicej,

ukoczon

3 klas

normaln. Na kade stypendyum (400 zr. rocznie) przedstawia dyrektor konwiktu rzdowi krajowemu terno, wedug warunków fun-

rzd za

dacyi,

z terna

proponuje

i

ten przyj-

Paccych uczniów

muje" chopca na »fundusz konwiktowy«.

muje rektor

cesarzowi

jednego

przyj-

póroczn z góry opat, zreszt rónicy midzy nimi a funduszowymi, niema adnej. Plan nauk ten sam, co w gimnazyach rzdowych, tylko, nauka kaligrafii, rysunków, francuzkiego jzyka jest obowizkow, zato jzyki: polski, woski, angielski, nale do nadobofechtunków, pac si wizkowych, a lekcye jazdy konnej, taców z

caej monarchii,

ilu

chce

i

miejsca

stanie, z

e

i

osobno.

Wychowanie bdzie ksztaci ma umys, ale

w »i

zasadach swoich »religijno-ojcowskie« to

modziey, aby krajowi... -Pierwsz

najgówniej« serce

swoj nauk wiedz suya Kocioowi cnot modziey jest posuszestwo... tylko wpojeniem religii cnoty przywie j mona do ochotnego powodowania si... Wszelka gra o pienidze, teatra, bale, palenie tytoniu w domu lub poza domem, i

i

i

s

zakazane*.

Zato codzienna

msza w., czste przyjmowanie

sa-

delikatne obejkramentów t. d. polecone, a prawo, skromno cie si, jako gówny warunek wychowania podane *). Z tern wszystkiem, w myl tych » ustaw* konwikt wychowywa mia modzie na c. k. Austryaków, co sam mundur uwyi

i

i

datnia: stosowany kapelusz, frak granatowy, takie spodnie

kamizelka biaa, krawat czarny, szpada u boku,

kicgo

Staliiten des adoligcn Conylcts in

we Lwowie,

in

fol.

wie-

garstki pa-

Lombcrg. Ustawy konwiktu

druk wsjjóczesny.

paszcz,

wedug wzoru

deskiego Theresianum. Nie dziwujmy si temu, oprócz

*)

i

szlarliec-

732 tryotów

i

ogó

konspiratorów,

Galicyi

myla

wtenczas

i

czu po

austryaclvu.

Oprócz rzdowyci »Prospelvt

zylvacli

»

ustaw «, Jezuici od

siebie ogosili

konwiktu we Lwowie

szlacieckiego

;akonu Jezuitów «, na radzie ministeryalnej

przeprowadzi wniosek wygnania

przedoy

i

który dekret podpisa. Nazajutrz 8 maja Gazeta

7

maja cesarzowi,

Wiedeska

nr.

128

ogosia go wiatu: »Gdy w nowszym czasie zaprowadzona w moRedemptorystek, a take narchii kongregacya Redemptorystów zakon Jezuitów, wielokrotnie powód day do zakócenia pubhcznego i

spokoju;

tnych

gdy

trzeby

e

i

deniach

nie byli

w

wszystkich

inteligen-

stanie przeznaczenie swoje

gdy istniejce kocielne instytucye wystarcz, aby powyksztacenia ludowego odpowiednio religii, nauczania i

i

opatrze:

powzia

Jego Cesarskiej

stów

usposobieniach

okazao si,

klas

wypeni;

w

rada

ministeryalna

Moci wniosek

i

Redemptorystek

*)

Nie przyznaje

mitniku ', nadmienia

i

si do

tylko,

e

postanowienie,

przedoy

Redemptoryzakonu Jezuitów, któremu to wnioskowi

tego

zniesienia kongregacyi

Ziemialkowski

uczszcza do szkó

w swym 4-tomo\vym w Tarnopolu.

•Pa-

736

raczya Jego

najwyszego przyzwolenia udzieli*. nocy 17 maja sam cesarz uciek z Wiednia do

w

dni potem,

W

Mo

Ces.

10

Ins-

radzi o caoci monarchii, przywoa hr, Stadiona, który z ogoszeniem dekretu 8 maja nie spieszy si, owszem przyrzek Jezuitom wyjedna jego anulacy, a przynajmniej wolny pobyt bruku,

w

Galicyi.

Dziki temu.

Jezuici

pozostali

w

swych kolegiach,

pobierali

a

do 1 lipca 1848 r. Rada jednak naronawet rzdowe pensye dowa, do której 27 kwietnia na tajnej sesyi przystpili jako przedstawiciele duchowiestwa, biskupi Wojtarowicz i Wierzchlejski, kanonicy Monastyrski, Gadecki, Król, ksidz Zubrzycki, Dominikanie Korotkiewicz

i

Ufryjewicz,

wydalenia Jezuitów fii,

§.

te

co

w

78. Kolegia

Dom

—

domów, odebrania im kocioów acucie nastpio ^).

i

para-

koronnych prowincyach austryackich.—

w

nowicyatu

bruku.

od konsystorzy prdkiego

z ich

w

istotnie

domagaa si

—

Gracu.

Kolegia

w

Lincu

i

Ins-

Podzia prowincyi na dwie. 1828—1846.

yczeniem byo cesarza Franciszka pewniejsz nog stanli krajach Austryi otwarU kolegia

Jezuici

w i

Galicyi,

szkoy.

od 1827

r.,

aby take

w

I

w

którym

koronnych

Ale galicyjska prowincya

potrzebowaa do uczenia w szkoach, zachodzia wic potrzeba zaoenia co prdzej niemieckiego nowicyatu. Krzta si zatem nowy prowincya, Bawarczyk Loeffler

miaa Niemców

i

uprosi

w

Zaengerle,

niewielu

i

tych

hstopadzie 1828

r.

lisicia biskupa z Seckau,

e ten ofiarowa na nowicyat

steczku Gleisdorf

w

górnej

Styryi,

1^2

Romana

popijarskie kolegium nii^i

^^ Gracu.

w

mia-

Cesarz po-

tym domem prowincya niemiecka (austryacka) pocztek wzia, mistrzem nowicyuszów niech bdzie Niemiec lub dobrze z literatur i kultur niemieck obznajmiony kapan 2). Biskup 3 grudnia zapyta prowincyaa Loeff lera, czy w tych

zwoli,

')

licyi.

ale

aby

chcia,

Hist. Col. et

z

Conv. Leop. 1847, 1848.

—

Pepowski. Z przeszoci Ga-

508, 522. ')

Acta Prov. Galie.

gerle 24 listopada

1828

r.

VII, nr.

112.

—

Kanclerz

Saurau do biskupa Zaen-

737

warunkach dom przyjmuje

czy superiorem

Zgodzi si na

?

mistrzem nowicyatu O. Jana Mayera,

i

O. Jerzego Foerstera,

vice-mistrzem

Asum, biaoruskich Jezuitów,

rego

nie O. Loeff ler, nazna-

pisemn instrukcy otwarto

nowicyat

w myl

cesarza

i

w

wyprawi do

i

nowicyatu 0. Ksawe-

da im

brata Jana Massaka,

Styryi.

na

Gleisdorfie

mia by

(sociusj

ministrem

Dnia 15 marca 1829

20-tu

nowicyuszów,

Fflanzsclnde einer neuen

r.

który

deutschen Or-

densprovin3^ zarodkiem austryackiej prowincyi.

zadaU oddania swego kolegium, wic nowy Asum wynaj w Gracu, w styczniu 1831 roku, jedno

Ahci

Pijarzy

superior O.

w

pitro

prywatnej

drugiem

pitrze

ksi

na której parterze kawiarnia,

kamienicy,

mieszkanie

biskup za pozwoleniem

Wnet jednak

piewaczki.

teatralnej

na

odda im na przedmieciu

cesarza,

Miinzgraben skasowany poaugustyniaski klasztor, zajmowany czas

jaki przez Dominikanów,

dla

ale

opuszczony, do którego 1832

zakonników przez

braku

nich

przeniesiono nowicyat.

r.

Pierwszym nowicyuszem by Franciszek Kautny z Morawy, który zosta potem 1871 1877 r. prowincyaem w Galicyi. Cyfra nowicyuszów rosa, od 1833 1837 roku przyjto 76, z których umaro 5, wydalono 10; otwarto te w Gracu retoryk, potem i fi-

—

lozofi,

rzd wypaca pensy Kolegium zabrno w dugi. Co

podczas

tylko na 20. dzie

ksi

1835

r.

—

gdy

Modeny Franciszek

1.000

zlr.

d'Este

na nowicyat; ale

to

po tu

200 zr. rocznie

pocz ? Wpraw-

ofiarowa dnia 11 listopada

szczupy zasiek.

Wic

pro-

wincya Pierhng poda 16 grudnia 1837 r. suphk do cesarza Ferdynanda, aby 1) pensy 200 zlr. wypacano kademu z chwil jego

a

do mierci; 2) aby zwrócono oone koszta na nadliczbowych (wyej 20) nowicyuszów; 3) aby opatrzono byt klerywstpienia,

ków na

studyach; 4) aby cesarz przeznaczy, gdzie

i

jak

uy

go-

yczeniom jego stao si w czci zadosy. Domem nowicyatu rzdzi superior, od 1832 r. rektor mistrz nowicyuszów Asum, a do 1843 r., w którym zastpi go take biaoruski Jezuita, O. Fryderyk Krupski ^). Profesorami retotowych magistrów

i

profesorów

?

^).

i

»)

Acta Prov. Galie. XIV,

•)

Ten

by moim

gartenbcrgii, 4 mile od Lincu,

jeszcze

dosy

nr.

mistrzem

w

178; XVI, nr. 145.

nowicyacie prowincyi austryackiej,

od listopada 1857

dobrze po polsku.

r.

do wrzenia 1858

w Baumr.

Mówi

738 ryki

filozofii

i

take biaoruscy ksia,

byli

Franciszek Sche-

jak:

Wincenty Buczyski, spowiednikiem domu przez z prawd powiedzie mona, dugie lata O. Jan Mayer, tak, i oni »wychow^ali austryack prowincy«, wnoszc do niej tradycy i ducha starych onych ex antiiia Socieate Jezuitów ^). rer.

Piotr Lange,

e

Ale sam

w

robio si czas

dom nowicyatu

jeden

nim

bo 40

ciasno,

by otworzy studyum

w domu

grackim

1834

arcyksi

r.,

móg

nie

wicej

i

jej

skada, zreszt

w

osób

nim mieszkao;

teologiczne, a tu ani jednej wolnej celi

Szczliwym

niema.

Maksymilian

odwiedzi ten dom

trafem który

d'Este,

std dochody na pobone

niemieckim, wszystkie

dzc

ca

bdc cele

w. mistrzem

obraca

Wi-

^).

domu, radzi prowincyaowi Pierlingowi,

przepenienie

ogldn

aby

si za nowem osiedleniem w wyszej Austryi liczy na pomoc jego. Prowincya upatrzy sobie dawne pojezuickie kolegium w miecie Steyr i by pewny przyzwolenia Franciszka I, gdy ten

w

i

styczniu 1835

zbada

stryackich,

mami,

poleci

r.,

krajów koronnych

au-

donie, czy midzy dawnymi pojezuickimi dosi który z kocioem, odpowiedni na kolegium

i

nie znajdzie

jezuickie.

gubernatorom

umar

Niestety cesarz

2

marca 1835

r.,

a z nim

i

na-

a

prowincyaa na Steyr pogrzebane. Upyny dwa lata, tu arcyksi Maksymihan d'Este zaprasza do sw^ej wiU Freinberg pod Lincem ^) O. Beckxa z Wiednia, O. Asuma rektora z Gracu i ofiaruje zakonowi on wil na kolegium, oraz 150.000 zr. na jego dotacy i uoywszy z nimi wszystkie warunki, oznajmia to choremu obonie biskupowi Zieglerowi. Ozdrowia prawie z radoci biskup, » teraz Panie sug twego w pokoju « powtarza; Jezuitów zadzieje

pu

*)

Przyznaj

»Gedenkblatter« ^)

minalnie

str.

to z

wdzicznoci dzi

jeszcze austryaccy Jezuici

w

swych

6.

Zakon niemiecki

czyli

w

ma

Austryi, gdzie

Krzyaków

wielkie

zlutrzony

posiadoci,

w

ale

Prusach, trwa

dotd

no-

jedynie w. mistrz

teraz

obowizany do celibatu. Kawalerowie s wieckimi ludmi, ale zakon ma jeszcze wasnych ksiy, wasne parafie w swych dobrach w Tyrolu i Szlsku austr., nawet teraz wasne mniszki do obsugiwa(obecnie

arcyksi

Eugeniusz)

nia swoich szpitah. ^)

Po kongresie wiedeskim uchwalono

ufortyfikowanie i

Lincu

pokazao si, ze zbyt

i

opasanie go 36 blizko miasta,

w

wieami

wic

j

nadwornej radzie wojennej (fortami).

Wystawiono jedn

postanowiono sprzeda. Kupi

arcyksi Maksymilian na letni rezydency, podwyszywszy otoczy piknym ogrodem postawi obszern kaphc. i

j

o

dwa

j

pitra;

739

bra z klasztoru Kapucynów do swego paacu, goci, raczy, jak szy si z nimi, polecajc popiech w otwarciu kolegium i

cie-

naj-

cilejsze milczenie.

Jako Lange

Piotr

kocem

z

1837

lipca

dwoma brami,

z

nowo mianowany

r.

rektor lincki

przybyli do Lincu, zamieszkali

w

pa-

urzdziwszy wil Freinberg na kolegium, przenieli nastpnym roku kolegium linckie si tam w poowie sierpnia. ma 21 mieszkaców; wnet potem 30 i wicej, przeniesiono tam bowiem z Gracu studyum filozoficzne, a w kocióku suchano pilnie spowiedzi, odprawiano naboestwa, nowenny z kazaniami, na

acu biskupim

i

W

przybywa

które

kult Serca

ustaw,

by

lud okoliczny, ale

Jezusowego,

pozwoH na

nie

0. Stoeger od

którego

ale to

znów zastpi

obywatele Lincu; wskrzeszono

bo

bractwo,

nie

1838 — 1842

i

biskup r.,

0. Jakobs,

Ziegler.

w myl

józefiskich

w

Rektorem

Lincu

po nim O. Krupski do 1844

wykada

filozofi

0.

r.,

Buczyski,

biaoruscy Jezuici^).

Wspania bya wiernymi

zostali

i

fundacya insbrucka.

Wierni Tyrolczycy « po-

Jezuitom. Obywatele miasteczka Hall, ofiarowali

im koció pojezuicki

gubernium o

»

gimnazyum dawnem, równoczenie prosili pozwolenie na to. Prowincya Pierhng otrzymawszy

30 wrzenia 1835

z

zapytanie od gubernatora, czy

r.

ów dom

hallski

uda si z O. Beckxem do Hall, ale ofiary nie przyj, raz, e nie byo mieszkania dla ksiy, powtóre, e gimnazyum prowadzili 00. Franciszkanie, nie wypadao ich rugowa. przyjmuje,

Z

Hall

bernatorem

popieszy prowincya do Insbruka, hr.

w

rozmowie

dowiedzia si,

tVanciszkiem Wilczkiem

e

z gu-

hrabia

w myMary Te-

zgadza si na powrót Jezuitów do Tyrolu, a przeznacza im li Theresianiim

res

rzd

w

t.

konwikt szlachecki,

j.

przez

kolegium pojezuickim 1775 roku, zniesiony przez chwilowy

bawarski,

nmazyum, roku

wskrzeszony przez Franciszka

za

1828 jako akademi,

opactwa Norbertanów i

zaoony

w

i

I

oddany

r.

1826 jako

w zarzd opiek i

Wilten. Dla braku jednak ludzi na rektora

dwóch prefektów, opat wilteski Alojzy Roeggel, pragn

*)

Catalogi

breves.

Jesu. Kalksbiug 1901. S.

gi-

—

Gcdenkbliittor

G-

14.

aus der

t»ster.-uiig.

siebie

Provinz der Ges.

740 opactwo od tego ciaru uwolni, i zgosi si z nium. Wic lir. Wilczek na dwa zawody, 29 kwietnia i

nika 1836

r.

zapytuje

syask akademi

prowincyaa

wie uczszczaj do gimnazyum

w

i

do guber-

10 padzier-

czy przyjmie »tere-

Pierlinga,

konwikt szlachecki «

i

tern

Insbruku? Konwiktoro-

na akademi, jest ich 18, z tych 10 stypendystów cesarskich, wspólny regulamin obowizuje wszystkich, rektor i dwóch prefektów wystarcz; roczny dochód wynosi 8.391 zr.;

akademia

gubernatora; rektor co

jest

pó

wiktorach do gubernium

i

instytucy rzdow^,

podlega nadzorowi

roku posya relacye o konwikcie

i

kon-

muj

nadwornej komisyi nauk. Odpowiedzia prowincya 29 Ustopada t. r.: » Konwikt przyjgimnazyum take oddane bdzie pod zapod warunkiem,

rzd

Jezuitów,

hgii

i

i

e

w

akademii

za

katedry

pedagogii (Er^iehungsMnde)

Jezuitom «.

Na

nie

to

filozofii,

a przynajmniej re-

powierzone zostan profesorom

godzio si gubernium

i

nadworna komisya

sprawa przewlekaa si na nic nieprzydatn korespondency *). Wreszcie w lecie 1838 r. zebra si sejm stanów tyrolskich w Insbruku. Przemówi na nim gorco baron Józef Giovanelli, przedstawiajc korzyci z oddania nietylko konwiktu, ale i gimnazyum Jezuitom, i wniós, aby stany poday o to zbiorow prob do tronu. Wniosek poparty przez opata z Wilten, przyjy stany i wrczyy cesarzowi Ferdynandowi I, gdy ten 9 sierpnia 1838 r. z cesarzow Mary Ann, arcyksitami, z ministrami ksiciem Metternichem nauk;

i

hodu do Insbruka przyjecha. Ksi rce suphk zoono, owiadczy, e zamiar

Kolowratem, dla odebrania

Metternich,

w

którego

rzdzi si bowiem oddawna zasad, * czego wrogowie (liberah) nie chc, tego ja chc«, niechc Jezuitów, miotaj na nich oszczerstwa, przeladuj, wic ja ich tem wicej ceni i wspieram. Oporem jednak nadwornej komisyi nauk i zaten

pochwala

i

poprze

silnie,

bieganiem wieckich profesorów, którzy

ustpi

Jezuitom miejsca nie

e

mieh ochoty, stao si, dopiero 17 padziernika 1838 r. Ferdynand I powierzy Jezuitom konwikt szlachecki i gimnazyum w Insbruku, a 7 stycznia 1839 roku obj je nowy rektor Piotr Lange z

dwoma ksimi

manie prefektów

i

i

tylu magistrami uroczycie

Acta Prov.

zarzd. Na utrzy-

profesorów wyznaczy cesarz 3.700 zr. rocznie.

Oddano te Jezuitom dawny »)

w

Galie.

XIV,

nr.

ich

koció w.

Trójcy.

Poniewa

149; XVI, nr. 135, 136; XVIII, nr. 139.

741 miecili

profesorowie

w czci domu

si

wic

konwiktu,

rektor

Lange zakupi dla nich przytykajcy do gmachu gimnazyalnego dom w. Mikoaja za 30.000 zr. (20.000 zr. da arcyksi Maksymilian, 10.000 zr. kanonik wiedeski Franciszek Schmidt). Byy wic od 1839 r., dwa domy jezuickie w Insbruku: kolegium w. Mikoaja z gimnazyum, gdzie rektorowa 0. Piotr Jacobs i konwikt

gmachu z kocioem w. Trójcy, gdzie by rektorem O. Piotr Lange. Wnet przyby i trzeci. Theresianum stao otworem tylko szlachcie, mieszczastwo tyrolskie chciao mie wasny jezuicki konwikt, jak go miao przed pod prezyr. 1773. Zabra si do niego komitet zacnych dency biskupów z Brixen Trydentu. Koszta budowy trzypitrowego gmachu dla 300 konwiktorów obliczono na 80.000 zr.; w cigu lat dwócli zebrano ze skadek Tyrolczyków 60.000 zr.

w dawnym

terezyaski

pojezuickim

mów

i

uzyskawszy pozwolenie cesarza 11 lutego 1843 r., rozpoczto budow. Wanie podtenczas wraca do Rzymu nuncyusz wede.ski i

ksi

e

zatrzyma si w Insbruku; uproszono go, 25 kwietnia t. r. powici z wielk uroczystoci, wobec dygnitarzy gubernialnych wojskowych kamie wgielny. Z pocztkiem padziernika 1845 r. konwikt ju otwarty, rektorem jego znów bia-

Ludwik

Altieri,

i

oruski Jezuita O. Piotr Jacobs

Pi leao i

tych kolegiów

do prowincyi

wymagania, inny

kich

*).

domów w

i

galicyjskiej.

e

krajów koronnych;

Pizecz jasna,

spoeczny

ustrój

Styryi,

i

Tyrolu

e

narodowy

przy nadzwyczaj

inne

i

Austryi, na-

byy

potrzeby

Galicyi, a niemiec-

zaostrzonym

w owe

Polaków do Niemców, zwaszcza Austryaków, wszystkie te rónice udzieli si musiay i Jezuitom, jakkolwiek bardzo podówczas lojalnym wielkim respektem filr die Regierung przejtym dlatego nielubianym jakby ignorowanym przez gortszych Polaków, tak, w cigu wier wieku zaledwo kilkunastu do ich zakonu wstpio. Dodajmy do tego odlego miejsc, które prowincya corocznie wizytowa do których ksiy braci przenosi trzeba byo; dodajmy wreszcie rzeteln korzy jak kada

czasy antagonizmie

i

i

i

e

i

korporacya odnosi,

»)

Acta

l'rov.

gdy

Galie.

i

wasny niezaleny ma zarzd,

XX,

nr.

'25.

—

Gedenkijlatter

str.

11—16.

a

zrozu-

742

.

mierny

uyteczno, konieczno prawie

ju

o niego

tego podziau.

od 1838 roku Jezuici u swego jeneraa

i

Starali

ju

si

od tego

roku prowincya nazywaa si austriaco-galiciana. Prowincyaem jej by O. Rafa Markijanowicz, ale domami w niemieckich krajach ko-

ronnych rzdzi superior cum potcsate provincialis O. Jakób Pierling. Gdy ten zamianowany zosta 19 listopada 1843 r. prowincya-

em, naznaczy jenera Beckx 28 grudnia 1844

vice-prowincyaa Baworowskiego, a r. 1845 ustanowi podwójn hczb konsultorów prowincyi i dwóch sekretarzy; dla Galicyi

w

osobie O. Mikoaja

wreszcie 21 czerwca 1846

rozdzieli

r.

na dwie: provincia Galiciana

Do kolegium nopolu,

pierwszej i

w

nowa tego

dnia

W drugiej

provincia Ausriaca.

z

Starejwsi,

parafi

domach mieszkao 70 ksiy,

styków, 54 braci, z

prowincy austro-galicyjsk

naleay domy: konwikt

nowicyat

domicihum

i

Lwowie, Milatynie, Pieniakach i

r.

kolegia

szlachecki

w Nowym Sczu

w acucie

i

Tar-

4 domy misyjne: we

i

w

Stanitkach;

i

we Lwowie,

tych

za

kolegiach

46 biaoruskich, 53 scholatych 14 biaoruskich, razem 183 osób, i zamiaz tych

prowincyaem

»

galicyjskim « O. Baworowskiego.

domów, pozostao 52 ksiy, 53 scholastyków, 48 braci, razem 154 osób; prowincyaem ich O. Jakób Pierling, który rezydowa w kolegium insbruckiem ^). Obydwie prowincy rozegnaa marcowa rewolucya 1848 r., nas jednak obcho-

dz

austryackiej, liczcej 5

losy Jezuitów polskich

w

Galicyi.

Po ustpieniu arcyksicia Ferdynanda

obrocy

rok bhzko przyjaciela, ani

w

d'Este,

rzdzie,

w

nie mieli przez

Wiedniu zarówno

we Lwowie. Wprawdzie ju 29 Hpca 1846 r. z Ewanowic na Morawach, upewnia arcyksi prowincyaa Baworowskiego »co czyniem bdc w Gahcyi dla utrwalenia waszych domów, byo moim obowizkiem. Oddalony od was, interesuj si ywo wszystkiem, co do was si odnosi popiera u cesarza«. Powtarza to samo w licie z Wiednia 8 padziernika 1846 r. ^), i ani wtpi, e pisa szczerze, ale có on móg dokaza u cesarza opanowanego jak

bd

i

przez

arcyksit Ludwika

wrata ministrów

^)

Catalogi

?

Franciszka Karola, Metternicha

Komisarz nadzwyczajny dla Gahcyi

breves,

—

Provinz der Gesellschaft Jesu, »)

i

Gcdenkblatter

aus

der

hr.

Kolo-

i

Rudolf

osterreichisch-ungarischen

(ais Manuscript gedruckt). Kalksburg 1901, Archi V. Prov. Galie. XXI, nr. 20, 29.

sir. 18.

743 Stadion, brat tamtego, nie okazywali

im niechci,

byli

jednak obo-

Wielowadnego, a dokuczliwego prezydenta gubernialnego barona Kriega, powoano w marcu 1847 r. do Wiednia, na czonka

jtni.

rady stanu; miejsce jego hr.

Franciszka

zaj

na bardzo polecajce przedstawienie

Stadiona 19 kwietnia,

sowy burmistrz lwowski,

radca

gubernialny,

tymcza-

Agenor Gouchowski ^), oeniony z Maryann hr. Baworowsk, bratanka prowincyaa, i ten, o ile jego rzdowe stanowisko pozwalao, okazywa si Jezuitom przychylny i pomocny. Wic, do wybuchu marcowej rewolucyi 1848 r. mogli si oddawa bezpiecznie kapaskim (krom misyi) pracom i zajciom naukowo- szkolnym. 35-letni hr.

a

^)

rzdów

Dr.

Bronisaw oziski. Agenor

swoich 1846—1859.

JEZUICI

W FOUCE.

V.

Lwów

1901,

hr, str.

Gouchowski

w

pierwszym okresie

34, 35.

48

ROZDZIA XYL Rozproszenie

w

Szlsku,

Galicyi.

—

Ksistwie poznaskiem, i

Misye

na

w Prusach

Warmii. 1848—1854.

79. Rozproszenie prowincyi galicyjskiej. 1848.

§.

Wybuch

ju

w

Jezuitów

rewolucyi 1848

r.

i

jej

przebieg

we Lwowie, znany

poprzedniego opowiadania. Dekret banicyjny 7 maja lubo nie

z

ogoszony we Lwowie,

woa

ale

znany

z

urzdowej Wiener Zeiuny, wy-

w.

Mikoaja »petycy« do gubernatora Stadiona d. 26 maja, podpisan przez 10 wacicieli domów, aby 00. Dzieduszyckiego, Kiejnowskiego i Nikolk pozostawiono przy ze strony parafian

kociele

i

torowi, bo za

nika

k.

c.

w.

wrczono gubernainicyatyw Seweryna Morawskiego *), modego urzd-

parafii

Mikoaja.

prokuratoryi

skarbu

Petycyi

(póniej

zbierano podpisy katolików lwowskich

Zoy

>)

3 egzamina

zosta. Dopiero gdy

da mu rawski

ju by

tej

arcybiskupa

wogóle,

prawnicze, ale 4 nie,

arcybiskupem,

nie

pod petycy, któr

dlatego

uniwersytet

lwowskiego),

doktorem praw nie

lwowski honoris causa

stopie doktora obojga prawa na wniosek profesora wikliskiego. Molatach 1834 i 1835 by uczniem jezuickim w Tarnopolu, std jego przy-

w

wizanie do zakonu. 48*

746

on sam zredagowa, proszc, aby gubernator »na podstawie poda-

bo

i zbawienych przyczyn, (bezinteresowna arliwo o chwa rehgii i obyczajnoci) wyjedna u Najjaniejnie dusz, podpor

s

powyszego wyroku (z 7 maja) dla królestwa Galicyi... zanim za niniejsza proba rozstrzygnit zostanie, aby wykonanie tego wyroku powstrzyma raczy. Zbieranie podpisów zajo dni kilka, tymczasem hr. Stadion odjecha do Insbruku, wic petycy podano na rce vice-prezydenta Gouchowskiego dnia Pana

szego

12 czerwca Nie

zniesienie

*).

podobao si

Gazeta Narodoica p.

t.

»

nr.

to partyi

czerwca

41 z 14

Jezuici «, gdzie gosi,

e

rewolucyjnej.

1848

wypdzajc

Organ r.

jej

i

Rady,

umieci artyku

ich »ministeryum odpo-

najgortszym yczeniom ogóu... najpotniejsz z podstaw obskurantyzmu i absolutyzmu, by jezuityzm, obalono go w innych prowincyach monarchii, w Galicyi nie uznano tej potrzeby... tu jezuityzm na drodze odrodzenia czyni pierwsze kroki... Pojedynczy czonkowie zakonu zbieraj teraz podpisy starych dewotek, a jak niesie pogoska, nawet maych dzieci do petycyi przez nich uoonej, by trzech Jezuitów z ich grona znanych z patryotyzmu, jako wieccy ksia, mogh przy parafii w. Mikoaja pozosta. Konsystorz nie zechce si zapewne sprzeciwi woU zfanatyzowanych dewotek i tym trzem » wieckim Jezuitom patryotom« odda parafi pod zarzd, a wtedy wybornie si udao. Jezuici maj ognisko centralne w samym Lwowie i na nowo z tej pozycyi wygodnej zaczynaj operowa w Austryi! Jest to prawdziwych Jezuitów godny wiedziao

tylko

machiawehzm*. Gazeta nie wierzy w patryotyzm Jezuity, bo »nie tajne nam reguy zakonu... Obywatel wycznie swojego zakonu, nie jest obywatelem adnego kraju, a patryotyzm udany jest w rku Jezuity tem, czem narodowo ruska w rku »wito-jurca«, t. j. rodkiem tylko do celów samolubnych «. Posypay si przeciw artykuowi protesty, sprostowania, ale redakcya Gazety odrzucia wszystkie.

umiecio 18 czerwca

artykulik

Wic

*)

Archiv. Prov. Galie. Brulion petycyi.

Oto

nazwiska:

powanych

take pod tytuem

')

ich

6

obywateli^)

»Jezuici

w

Ga-

Micha Karkuszewski, Mathias Burger lemberger

Burger, Mateusz Kosiski, Stoppel Joseph Burger, Ignac Drexler Burger, Franciszek Piotrowski.

747

przedrukowany na osobnej karcie rozrzucono miecie. Nazwawszy artyku Gazety narodowej »potwarz«,

secie lwowskiej, który

po

»e w tej probie 1) o zachowanie caego zakonu rzecz sza, a adna szczególna osoba nie bya wymienion, ani miejsce; 2) aden Jezuita nie pisa tej proby, ale uproszony od nas zupenie wiecki; 3) aden Jezuita nie zbiera podpisów, lecz my sami; 4) nikt z tych ksiy nas nie namawia, owszem owiadczaj

w

nim,

jak ze strony usyszeli nawet odradzali;

dewotek

nie

dzieci, ale

i

szanowny autor prob, a tam znajdzie najwicej samych obywateli podpisanych «. kocu pytaj »kto machiawehzmem si rzdzi... kto fanatyzmem si unosi ? Jezuici, czy ci, którzy niewinnych potwarzaj i tak zapalenie i zagorzale winnymi czyni ?« niech czyta

W

Wreszcie troch póno,

stowaniem «

do

si

e

otwarcie,

bo 23 czerwca,

Gazety narodowej Seweryn on, a nie kto inny

wybra si

Morawski;

autorem

z

»

spro-

przyznajc

proby, prostuje

jest

mylne twierdzenia Gazety. Ale ta nie przyja sprostowania, wic je Morawski umieci 29 czerwca w Gazecie licowskiej^ dodajc, mylne twierdzenia Gazety powsta mogy z pierwszej proby para-

e

w.

fian

sownej

Mikoaja,

której

nie

oddano gubernatorowi jako

niesto-

*).

»

*)

Gazeta narodowa* jeszcze raz

Sanoka donosi,

zuitów. Korespondent z

w

e

nr. 42, d.

15 czerwca, zaczepia Je-

Jezuici starowiejscy

»wywieraj nad-

zy wpyw, Itilka tygodni ju egnaj si z ludem, a Jezuita Zabudziski... wyrany manifest rzezi wygosi z ambony na Starejwsi*, chwalc wocian za icli dobre zachowanie si 1846 r. (lud staro wiejski nie rabowa, ale

zwyczaj

broni przed rabacy kolegium) zachcajc »aby w razie potrzeby byli gotowymi do czynu, bo nic dugo przyjdzie czas stosowny, aby przywróci dawny porzdek*. Dziekan brzozowski (sic) Giebutowski, mia go zaskary za to kazanie do biskupa. Otó w tej korespondencyi tyle byo prawdy, O. Zabui

e

dziski

istotnie

skim,

e

i

mia

istotnie ks.

wieckiego

za

biskupa*,

»

i

witkach w

jak to

lecz o

od ambony

w

(Archiv. Gol. Staravies).

i

tu

wyranie powiada reskrypt konsystorski do Koczanowicza z d. 12 lipca 1848 r. Biskup

caej dyecezyi przemyskiej,

da

bi-

»umniejszenie powagi

czonek Rady narodowej, zasuspendowa 2

czujc si niewinny,

kociele starowiej-

proboszcz z Brzozowa doniós go do suchaczami brzozowskimi, ale chodzio

manifest do rzezi«

brzozowskiego Antoniego

Wierzchlejski,

skiego

i

z kilku

chopów

nie o podburzanie

dziekana

Giebutowski,

protokó

skupa, spisawszy

kleru

kazanie na niedziel VI po

otrzyma dymisy

lipca

O.

Zabudzi-

na czas nieograniczony, on z zakonu dnia 2.Ó lipca t. r.

748

^

spónione zabiegi katolików lwowskich, nie pozoRada narodowa, mastay jednak cakiem bez skutku. Wiemy, jc dwóch biskupów i 6 ksiy w swem gronie, zawotowaa zupene wygnanie Jezuitów, odsdzenie ich od parafii i odmówienie wszelkich posad duchownych. Otó hr. Gouchowski odesa petycy z 12 czerwca do ministeryum spraw wewntrznych, ale z komentarzem tej treci: Teraz byoby wprawdzie niemoUwem cofa de-

Sabe

te

i

e

byoby podanem, aby Jezuici krajowcy mogli na parafiach pozosta jako wieccy ksia. Zjednali sobie przywizanie parafian przykadnem yciem bowiem zaufanie » miaem dodaje: sposobno przekona bezinteresownoci i kret 7 maja,

wszelako

i

i

e

nisze warstwy ludnoci, ani nie pragn, ani nie si naocznie, rozumiej tych reform, które im usiuje narzuci t. z. intehgen-

Antijezuity zmówi Gazety,

skim

wtórowa

»Kurjer lwowski«.

W

teatrze

lwow-

odegrano 14 czerwca francuzki, ohydny paszkwil na Jezuitów. »Kur]er« 18 czerwca pisze: »0to prosz pastwa, do jakiego stopnia czelnoci

nr. 2. d.

s

w rod

na teatrze, gdzie wszelkie ich szelmostwa przedstawiono, czterech z nich na widowisku obecnymi byo, i gdzie ? na galeryi! czarni bandyci nie nadaremnie tu siedz, zwaszcza, Baczno panowie, jak wiadomo, niemay zapas pienidzy, które atwowiernym wytumanih, w swoim was kijami z kraju wypdz, wasz rku maj. Jezuici! woam, nie czekajcie, gocie za nim«. A niej nieco: wyjecha, dawno ju prowincya ze Lwowa »Zapewniecie pastwo ciekawi, kto te pierwszy koci muzyk wynalaz. Któby inny, jeeli nie Jezuita, nazwiskiem Atanazy Kircher (znakomity matematyk, fizyk, przyrodnik, archeolog, lingwista i teolog, twórca istniejcego po dzi dzie tym celu kaza Muzeum Kircherianum w Rzymie, gdzie te umar 1680 r.). zrobi skrzyni na ksztat maych organów, a tam zamknwszy na obroach 7—14 kotów, jednoczesnem spuszczeniem ostrych klawiszów na ich ogony, Jezuici

zdolni, kiedy

e

e

a

W

przeraliw

wa, i

e

muzyk wydobywa. By

ta jego kocia

to

muzyka wypdzi

pomys

szataski«. Kircher nie przeczu-

braci

jego

Jezuitów z Wiednia, Gracu

Lwowa.

omieszy; »Kuryer« ly, oczernia. W nr. 22 d. 17 wrzenia ogasza: »Aviso. Strzecie si Jezuit (sic) Perkowskiego (wyChomiski (znienasoki, siwy), jest to otr wikszy ni Kurzweil, Stropel albo widzeni urzdnicy z r. 1846), dla niego niema nic pod socem witego; on Nie

do

wydrwi

bajkami,

i

by sekretarzem Sachera (dyrektora policyi), powiernikiem arcyksicia d'Este, lizunem arystokracyi, szpiegiem w konfesyonale, podnókiem arystokratek, ka-

to

tem wszelkici innych

ksiy

bogaczy, .sowem wszystkiem

si Jezuit

(sic)

wieckich, lisem

zem,

Kiejnowskiego,

socyuszem Perkowskiego*.

jakie

w

tylko

kociele,

stróem przy bramach

na wiecie

co jest teraz wikarym

w.

by moe. Mikoaja,

Strzecie

bo on

by

749 cya«.

Wspomina

dalej,

ew

kwestyi porozumiewa si z bisku-

tej

osadzi chcieli, dlatego oni si na to co przeciwne jest regule ich i zwyczajowi, nie zgodz. Byoby wic dobrze, gdyby ministerstwo z góry wypowiedziao swe yczenie, (aby po dwóch dawano na parafi) oszczdzio im przykroci rozproszenia pojedynczo, na któr oni nie zasuyli. V Zreszt samo zniesienie Jezuitów, które cile wziw^szy, monaby zaczepi jako przeciwne konstytucyi, dotkno ciko zakonników, a przeto jest te obowizkiem rzdu, dokada wszelpami, którzy ex- Jezuitów pojedynczo na parafiach i

i

kich stara,

eby

ich doli,

miaemu

Dziki temu

monoci,

ile

uly

ordownictwu

«

*).

Gouchowskiego, ministeryum d. 5 lipca nr. 9.246 odpowiedziao na prob zachowania Jezuitów w Galicyi odmownie, z dodatkiem wszelako: »e nic nie przeszkadza,

s

aeby ksia

obywatelami austryackimi

po swej sekularyzacyi, o

Jezuici,

i

w

hr.

ile

prowincyi (Galicyi) pozostaj, jako

wieccy ksia do duszpasterstwa przez dotyczce ordynaryaty uyci by mogli, jednake ich hczb naley z liczb mieszkaców parafii, o ile mona, w normalnym stosunku ustawi* ^), t. j. eby

byo

ich nie

w

zbyt wielu

wao prezydyum krajowe to za 25 lipca petentom oficyaa rachunkowego skali,

pomimo

jednej

parafii.

Dekret ten zakomuniko-

28 czerwca magistratowi lwowskiemu, na rce jednego

we Lwowie

Tym sposobem

^).

pobyt

dekretu 7 maja,

Józefa

z nich,

prawny

w

Bobka,

Jezuici uzy-

Galicyi,

rozwi-

zano tylko ich domy, a gubernium na podstawie osobnego rozpo-

rzdzenia ministra

Pillersdorfa,

aby przed

majtek ruchomy wystosowao pod dniem

1

lipca

nieruchomy odebrany zosta Jezuitom, 10 czerwca do » byego prowincyaa* Baworowskiego rozkaz, aby

i

przyjmowa nowicyuszów, a wydali tych, którzy s jeszcze bez lubów; 2j aby odwoa Jezuitów przy parafiach zatrudnionych, chyba, e zechc si sekularyzowa; 3) aby zda pod sowem kapaskiem, w terminie do 2 lipca, dokadny wykaz caego majtku 1)

nie

zakonnego, który zabierze

*)

*)

Chotkowski. Jezuici ...doch

sei

dere

Galicyi

str.

Zalil mit jener

Normalverhaitniss zusteUen. *)

w

fiskus.

Arcliiv. Prov. Galie.

125, 126.

der

Pfarrinsassen

thunlichst in das

750

Na

prowincya

to

stron in

folio),

dowodzc

ma prawa miesza si nej,

jak

lipca

1

przeciw

1

uroczysty protest (6 bitych punktowi, i rzd wiecki nie

do wewntrznych

zakon Jezuitów z

jest

zaoy swym

spraw instytucyi kociel-

nowicyatem, lubami

t.

i

d.,

który przecie dekretem 7 maja nie zosta zniesiony, tylko czonko-

w

wie jego

domów swych wywoani. Niema te prawa

Austryi, z

rzd gwaci wolnoci

Protestowa

po lubach.

wiem do

sumienia osób zakonu czy one dalej

s

przed czy

przeciw 2 punktowi, posyanie bo-

odwoanie ksiy przy parafiach pracujcych

lub

wadz

obojtn

wieckich, ale do kocielnych, a

s

ksia

zakonnikami lub z wieckiego

naley

nie

rzecz, czy

jest

Owszem, jenera zakonu przez wzgld na obecne trudne warunki, za dyspens papiezk, pozwoli Jezuitom zajmowa posady parafialne lub inne dla utrzymania swego ^). Wreszcie najenergiczniej zaprotestowa przeciw 3 punktowi. Majtek jezuicki naley do zakonu, nie do prowinci

kleru.

moe wic go Jezuitów w kwocie

wykazywa, oddawa fiskusowi. Pensye 22.400 zr. rzd ju wstrzyma z dniem lipca, ale gmach tarnopolskiego konwiktu, myn, ogród 1 kolegium sdeckiego (dawny dom Wójcikowskiego), byy s prywatn wasnoci zakonu, niemniej jak byy Gaje w Tarnopolu cegielnia we Lwowie, które sprzedano ju dla wypacenia dugów. JeeU rzd zatrzyma chce gmach tarnopolskiego konwiktu, to niech zwróci koszta budowy 23.000 zr., a take za myn sdecki, wraz cyaa,

nie

roczne

i

cz

i

i

hipotek 4.000 zr., które legow^a biskup sufragan ostrzychomski Jordanszky, z warunkiem oddania Jezuitom wgierskim, niech zapaci 10.000 zr. 2j. z

^)

Instructio praevia pro dispersis Patribus et Fratribus S.

ra Roothaan, zaznaczywszy, zakonnikami, przyznaje,

i

podaje sposób

domach,

braterskie],

czy:

do

niejsz bya*.

1848. Jene-

s

Jezuici i pozostan pewne trudnoci w za-

rozproszenia,

posuszestwa, trudnoci te rozwizuje praktycznie pewne dyspensy, jak, nie mieszkajc wspólnie w kolegiach i naley luby te zachowa. Zachca do mioci i jednoci i

cznoci podwadnych

»Scholastycy niech

szukaj sobie nr.

i

mona

pomimo

ze rozproszenie to przedstawia

chowaniu lubów ubóstwa i

ze

J.

takich

miast

(Archiv.

z

przeoonymi

i

odwrotnie,

si staraj studya swe pokoczy, ksia lub

miejscowoci,

w

którychby ich

za

i

tak

ko-

niech po-

praca uytecz-

Prov. Galie. Epist. Generalium Fortis et Roothaan

t.

1,

135).

*) Acta Prov. Gahc. XXI, nr. 161, 166. Gaje kupi pan Boehm, podobno za 7.000 zr. Cegielni lwowsk, dar arcyksicia d'Este nabya 20 maja przeo-

751

Na maoby si przyda ów

protest,

gdyby na czele guber-

nium nie by sta wówczas hr. Gouchowski. Za jego zdaje si porad, jenera zal^'onii da w czerwcu plenipotency prowincyaowi do rel^lamowania

rzdu w imi

od

prowincyi galicyjskiej

ka

zakonu, wszelakiego

wyjednania u cesarza alimentacyi

i

majtku i

miesz-

chorych Jezuitów. Prowincya za podeszych wiekiem kolegium jemianowa przed dniem 1 hpca, w kadym domu dnego z ksiy, nie profesa, jako prywatnego waciciela ruchomego nieruchomego mienia tego domu, a wic i zakrystyi. Zdaje si, starostom, w których cyrkuach znajdodla

i

i

i

e

way si domy

w

i

dano

Jezuitów,

z

gubernium do zrozumienia, aby

Dziki temu pozostao jak widzielimy po kilku Jezuitów w kolegiach w Starejwsi, Tarnopolu Sczu, gdzie i zakrysty, koció i ogród im zachowano, myn rugowaniu

ich nie byli zbyt

gorliwi.

i

obj rzd w

jednak

administracy.

Prowincya, upowaniony od jeneraa, wniós 10 lipca prob gubernium: 1) o zaliczk na wieckie suknie dla wszystkich

do

ksiy rych

braci;

i

w

2) o umieszczenie

Starejwsi lub

w

28

konwikcie

starców

deficyentów,

tarnopolskim;

podróy dla 54, którzy wyjad mentacy czyli pensy na utrzymanie koszta

3) o

cho-

i

Yiale czyli

za granic Galicyi; 4) o dla 83, którzy

w

ali-

Galicyi po-

zostan.

Na »

byego

to vice-prezydent

prowincya}a«,

e

Gouchowski minister

hr.

25 sierpnia zawiadamia Pillersdorf, przemilczajc

d.

odmówi

ahmentacyi dla 83, wszelako ci, którzy przez urzdowego lekarza (fizyka cyrkularnego) uznani zostan jako zupenie niezdolni do pracy duchownej lub rcznej, a od rodziny swej punkt

1

adnego

i

2,

nie

alimentacy. ich

w

kraju,

otrzymuj wsparcia,

Tym

-take, którzy

moe by

mog

otrzyma w drodze aski

wyjedaj

za granic lub do swo-

udzielona skromna zaliczka na

ona

podró

Sercanek (Sacre-Goeur) lwowskich, matka tle la Croyf: za 9.000 zr., rych 4.000 zatrzymaa tytuem spaty dugu; 5 000 zr. oddano take jako

dugu

hr.

Borzckiej.

»)

Arcliiv. Frov.

stopadzie 1848 roku,

punkta swej petycyi.

Pol.

XXI,

nr.

152, 108

uzyska prowincya przez

^).

z któ-

spat

Po ustpieniu Pillersdorla w lihr. Gouchowskiego wszystkie

752 Jakby na prób, dwaj chorzy starce, 00. Kasper Stiebel i Mateusz Molinari podali si kady osobno o alimentacy i otrzymali j po 20 krajcarów (66 hal.) dziennie ^). Ostatecznie na zmodyfikonieco przez ministerstwo owiaty, wniosek referenta ks. Me-

wany

ksia

alimentacy

uregulowano

schutara

miesicznie po

otrzymywali

w

ten

10

sposób,

zr.,

bracia

e

deficyenci

za

po 5

zr.,

60 zr. rocznie, któr im wypacano, nawet po redo ich mierci ^). stytucyi zakonu 1853 r., Uycie Jezuitów po dwóch na parafii, zaleao od biskupów, po 120

czyli

i

a

Gouchowski rozesa dekret ministeryalny z d. 5 hpca. Biskup Wierzchlejski zapyta, jak naley rozumie wyraenie de-

którym

hr.

kretu nach ich

wola

ilirer

do

Sekidarisirung ?

tego

bo jeeli dosownie, to potrzebna

dyspensa papiezka,

i

wic

chyba uasi^ po ich

e

chocia chodz w wieckiej sutannie, zostaj po dawnemu zakonnikami. Gouchowski odpowiedzia na raquasi t. j. w drugiem szerszem znaczeniu, zapyta jednak zie, niepotrzebnie w ministeryum i odebra odpowied referenta ks. Me-

jakoby sekularyzacyi,

e

schutara,

e

mimo

biskupi pozwolili

to,

mowa

pracowa

parafiach

tu o sekularyzacyi

^).

w cisem

Jezuitom pojedynczo

Jedni zmieniaH

rozumieniu; poi

po dwóch przy

si czsto, drudzy wytrwali

prob prowincyaa wyjedna w ministeryum alina jeden rok tylko (dla 9 ksiy, prowincyal poda 12) po 20 kr. dziennie, i dla 6 braci po 60 zr. rocznie, jak o tern uwiadamia »byego« prowincyaa Baworowskiego 20 sierpnia 1849. (Archiv. Prov. Galie). Cliotkowski str. 129. Ks. Me2) Acta Prov. Galie. XXI, nr. 173, 175. schutar proponowa dla deficyentów ksiy po 150 zr., dla braci po (iO zr., a nadto kady ksidz deficyent otrzyma 100 zr. na tymczasowe potrzeby. *)

Hr.

mentacy,

Gouchowski na

ale

—

Ksia

nie

profesi

i

bracia

zdrowi, powinniby

dosta jednorazow odpraw

eO zr.

w

proboszczom*: O. Franciszek Kiejnowski wikary przy kociele Matki Boskiej nienej we Lwowie, O. Nikolka kapelan wizienny tame. O. Dzieduszycki mieszka zrazu u hr. Borkow8)

I

tak

archidyecezyi lwowskiej »pomagali

we Lwowie, po swem wystpieniu 1849 ,r. jako wiecki ksidz administrowa jezuicki koció vv. Piotra we Lwowie. 00. Augustyn Lipiski i Kamil Praszaowicz pracowali w Piekarach na pruskim Szlsku u zacnego ks. Ficka O. ukasz Kuniewicz wikary w Tarnopolu, O. Józef Siedmiogrodzki kapelan Panien miosiernych w Czerwonogrodzie. O. Piotr Szychowski w Doance. O. Karol Szeparowicz w Huboczku. O. Micha Harder w Kamionce Strumiowej, skiego

potem na Szlsku pruskim. O. Wincenty Perkowski wikary w Milatynie. O. Jan Markijanowicz w Narolu. O. Micha Kawecki wikary w Pieniakach. O. Micha

753

a do restytucyi zakonu,

ale

wszyscy

wród

niewygód, nieraz

korze, pracowali ochotnie nietylko tam gdzie mieszkali, goszc sowo Boe. licznych kocioach spowiadajc

ale

i

i

upo-

w^

oko-

i

w

w

dworach szlacheckich, u praatów i gdzie kto móg. Sam prowincya Baworowski znalaz schronienie przez 4 lata u 00. Karmelitów we Lwowie. Socyusza przytuku

Inni szukali

jego

przygarn kanonik

Czyhira

O.

lwowski przez

klasztorach,

blizko 5

lat

Lisiecki.

O.

Browm

superior

mieszka u PP. Sercanek (Sacre-Coeur)

Kapucynów w Olesku, Leajsku znaleli przytuek.

jako ich spowiednik. 00. Kazimierz Reutt u

Hawryowicz u Bernardynów

Piotr

O. Zaleskiego jako

j

nadwornego teologa

bratem Lisowskim, przy-

z

paacu arcybiskup lwowski ukasz

do swego

Jana Galicza

w

i

Antoniego Proniewskiego

Adamem

Micha-

szlacheckiej hr.

Wanda

bratem

z

owskim zaprosia na swój dwór w Bice

Baraniecki. 00.

przyzwa jako towarzysza i spowiednika biskup krakowski Skórkowski do Opawy, internowany tam od lat kilkunastu przez austryacki rzd za powicenie Kaboga. 0. Proniewskiego

z Potockich

orów

polskich

0. Karol

wydanie patryotycznego

i

Baraski

obj posad

anach. 00. Ignacy Poczobut nadwornymi u hr. Maryanny skiej

w

Biaej

nauczyciela przy

z

pasterskiego 1831

gimnazyum

Perkowski

Józef

i

Czortkowie. O.

i

listu

byli

w

r.

Brze-

kapelanami

Trembiskich Tytusowej Borkow^Piotr Szychowski kapelanem w Do-

ance, potem na zamku acuckim u hrabstwa Potockich. dysaw Kiejnowski kapelanem domowym w Janiszczach;

Wa-

O. O.

Fran-

Tomaszewicz w Frusacli, potem w Lubczy pod Lwowem. O. Aleksander iSaprynowski z bratem Jdrzejem Chmielewskim w Skowiatynie. O. Stefan Zaleski w Sobodzie, potem w Petlikowcach. O. Jan Wessely w Sokolówce. O. Antoni Grocholski kapelan Panien miosiernych i szpitala w Zalocach. U. Józef Per-

w

kowski Piotr

Czortkowie.

Hawryowicz wikary

W sienicy.

Chmielewski

O. Ignacy

w

bratem

z

Fign w

Tarnowcu.

O. Jan Kosiarski

w

O. Ignacy Skrocki

Szebniach

w

i

Odrzykoniu u zacnego dziekana

ks.

PP.

dego Konopki

i

Klarysek

w

Starym

pomocnik proboszcza

opatrzone notami

i

wydane przez

O.

bdc

przed-

O. Józef

Cych

Serafina.

dyecezyi tarnowskiej: O. Mateusz Kossowski spowiednik

przy kociele

Ja-

Bliznem. O. Teo-

Baczyski w Kronie z bratem Jackiem Baryszewskim, który w nim zamieszka. tem kupcem, mia tam jeszcze dom wasny,

W

w

dyecezyi przemyskiej pracowali na parafiach: O. Kasper Stiebel

fil

w

Nahorce. O.

Sczu.

O.

w Nagoszynie. Tomasza

Czeowski

i

kaznodzieja

nauczyciel

(Catalogi breves 1849

Walla).

mo-

— 1855

754

Kautny kapelanem w Pieniakach u hrabstwa Miczyskich; Stanisaw Róanka kapelanem w Podhorcach u hr. Leona Rze-

Ciszek O.

wuskiego; O. Bazyli Arciszewski kapelanem

pod Brodami, potem od 1850 roku

domowym w Wysocku

guwernerem modego Viviena

pod Tarnopolem; Antoni Kurowski kapelanem w ulu u pani Julii Kownackiej; 0. Rafa Markijanowicz (ex-prowincya) od 1849 do 1856 r. kapelanem i guwernerem w Nawojowej u hr. Edwarda Stadnickiego.

wicz.

Prawdziw odysse przeby 1848—1851 r. O. Karol AntonieWysany na prob kosztem p. Wojciecha Morawskiego i

Oporowa pod Ponicem, w lecie 1848 r. na kuracy Priessnitza w Graefenbergu na Szlsku sustryackim, powraca przez Piekary, Kraków, Tarnów, Nowy Scz, gdzie spdzi wita Boego Narodzenia, Krosno, Starwie, Stanisawów, wszdzie si po kilka dni, a nawet tygodni zatrzymujc dla spowiedzi i kaza, o które go proszono, do Lwowa, gdzie stan 15 marca 1849 r. tam czas jaki zamieszka w domu pani Zarzyckiej wraz z O. Harderem i bratem Lisowskim, spowiadajc i kac po kocioach. Potem znów bawi kilka tygodni w Stanisawowie u swej siostry Romaszz

i

kanowej; od 20 lipca 1850 r. do 14 lipca 1851 r. mieszka przy kociele w. Marka w spalonym Krakowie i tam gosi pamitne

na dugie

dziesitki

lat

kazania

i

nauki

i

dosiadywa

w

konfesyo-

wyjedajc raz po raz z posug duchown, to do znajomych w Gahcyi, to do Szlska, gdzie si nowe, szerokie pole do

nale,

pracy otwierao

^).

Poza granicami Galicyi znaleli przytuek: 0. Józef Wojtechowsky jako kapelan u ksinej Lobkowicowej w Rozdziaowicach w Czechach; O. Franciszek Morgenbesser u swych rodziców na Spiu; 00. Micha liwowski i Stefan Tock u proboszczów na Spiu; 0. Hiwner jako pomocnik proboszcza w Morawii; 0. Oswald Rausch w Karyntyi; O. Kasper lig w Tyrolu; O. Jan Baek

w

Forslu

jakiej p.

w

Czechach; O. Józef Wawreczka pracowa najprzód na

parafii

w

Morawii,

Wojciecha Haza Radlitz

potem jako guwerner osiad

w

Ksidz Karol Antoniewicz

Lewicach,

w

w domu

ksistwie poznaskiem

S. J. przez ks. Jana Badeniego, rozdz. IX 186—273. Wydane jez jego i przeoonych wiedzy »Listy w duchu Boym*, Pozna 1849 r., zawieraj wiele geograficznych bdów. *)

1

X,

str.

755 z

bratem Janem Hawerdlikiem

*);

Mateusz Kosowski z bratem

0.

Janem Paskim zamieszkali u Wojciecha Morawskiego w Oporo wie w ksistwie poznaskiem. Kilku górnoszlskich proboszczów zaprosio wygnaców na prac do swych udnych parafii jak ks. Ficek w Piekarach niemieckich; ks. Ludwik Markewka (z czebrat jego ks. Leoskiej spolszczonej rodziny) z Mysowic pold Markewka z Bogucic, ks. Karol Pressfreund z Pilcliowic ,

,

przygotowah grunt do wielkich misy

i

opowiem

ludowych na Szlsku, jak

i

niej. Posiwiay na pracach misyjnych 0. Zacharyasz Le-

w

Rorschach nad jeziorem bodeBelgii przebywali czas jaki jako spowiednik zakonnic.

dergerw osiad przy klasztorze

W

.skiem,

W

Francyi 00. Jan Guillemaint, Kamil Praszaowicz, Jerzy Kuak. r. 1851 00. Henryk Candon, Ksawery Morgenbesser, Fryderyk Ko-

Micha Sliwowski. Na misye w koPicada w Ameryce poudniowej, udaU si

hnek, Jan Ciszek, Józef Skulina, loniach

»)

niemieckich

Wojciech

z

w

Radli Haza, potomek dyssydenckiej

polskiej,

pierwotnie

Zajc ur. 1798 f 1872 r. w Lewicach. Matka jego 1805 roku za domu Taylow, owdowiawszy, wysza powtórnie za Wojciech pozosta ale przekonania, uczonego Wiedeczyka Mullera, katolika z

m

czeskiej rodziny Zagic, Zajic,

Polka

z

dyssydentem, a wyksztaciwszy si

w

Drenie, Lipsku

i

Berlinie,

po wojnie na-

poleoskiej, któr odby jako onierz pruski, dosta si na dwór ksicia Ferdynanda Anhalt-Koethen, onatego z Juli hr. brandenbursk, poboczn córk

potem minister. Razem z nimi przebywa w Paryu 1825 r. i tam przy pomocy Jezuity Ronsin zosta katolikiem wierzcym, gorhwym. Powróciwszy do Koethen przeoy na króla pruskiego Fryderyka Wilhelma

II,

jako

ich szambelan, a

razem z ksistwem Anhalt naRozmylania Tomasza a Jezu*, wróconem take w Paryu, z Jezuitami Beckxem innymi, krzewi katolicyzm niemieckie

i

»

i

w

tem protestanckiem miecie

ony mia jego i

wychowanych

Antoni zmarh

w

dwie

w

w

Niemki,

Ameryce jako 1848

r.

w Paryu midzy

khisztorze des Oiseaux

w

Hazow zniemczyy. Trzech synów Lwowie byo Jezuitami, Pawe Maksymilian wstpi do gatrzeci misyonarze, które

w

konwikcie

licyjskiej prowincyi, ale

apostouje

kraju.

i

ród

Tarnopolu

i

przeniós si do francuzkiej

robotnikami.

Górka Wojciecha

i

od

lat

blizko

40

umara zakonnic

Paryu.

sub

Bogu, zachowa jeszcze 2 synów dla podtrzymania rodu. Niestety Bernard, oeniony z Polk Szoldrsk, zeszed bezpotomnie w Lewicach, które dostay si synowcowi jego Wojciechowi Hazie, katolikowi, ale ju Niemcowi zupenemu. Ten nie mogc si utrzyma przy Lewi-

Oddawszy 4

cach,

sprzeda

katolików

ich

dzieci

cz

na

stracona dla Polski.

z tym warunkiem, aby nie lutrów, ale si le stao. I*o 200 latach rodzina Ilazów

na kolonizacy

Niemców osadzono,

co

756

-^

00. Augustyn Lipiski, Jan Sedlak z bratem Antonim Sontagem. Byli tacy, którzy za pozwoleniem jeneraa przenieli si z galicyjskie] do innej prowincyi: 00. Richardot i Nizard do francuzkiej. O. Adolf Trientel, klerycy Jan Stare i Haslinger do austryackiej, O. Saprynowski do prowincyi rzymskiej ^). Podobnie jak ksia, take bracia zakonni tuali si po dwoi

rach

jako

towarzysze tamtych,

czasem jako

a

oficyalici,

nawet

peni obowizki ekonoma w MieCzermiskiego; brat Józef Weber pomocni-

sudzy. Tak np. brat Jan Maciaek

majtku p. kiem by ekonoma w Podusilnej, czyszczowie,

brat Kazimierz Kasper zatrudnia

si ogrodnictwem w Stanisawowie; brat Wincenty Kamiski gospodarowa czas jaki ks. proboszczowi w Ropie Kopystyskiemu; brat Piotr Graff znalaz jakie zatrudnienie w Grybowie; brat Antoni Klimkiewicz kucharzem by u hr. Borzemskiej w Bobulicach; brat Adam Michaowski kucharzem w Bice u hr. Cabogiej; bracia Augustyn Siwoha i Kajetan Markiewicz lenikami byli w ubiance hr. Stadnickiego; brat Antoni Zimowski organist przy kociele w. Mikoaja we Lwowie; brat Stadler prowadzi cegielni lwowsk; bracia Jdrzej Chmielewski Wincenty Kamiski znaleli zajcie w Skowiatynie; bracia Ignacy Pietrzycki i Jan Koruna zamieszkali w prywatnym domu w Starym Sczu; braci Jana Schmidta i Tomasza Piotrowskiego zaprosia ksieni Czajkowska do domu misyjnego w Stanitkach, gdzie stale mieszkao dwóch lub trzech ksiy. Mniej sposobnych do zaj po dworach, wyprawi prowincya do rónych kolegiów w Francyi: do Lavalu np. braci Loehnera i Toi

manka, do Mecu brata Mandlera, do

St.

Strassburga brata Nemeczka. Brat Józef

wiec z zawodu, korzystajc z

we Lwowie,

przód i

opiek.

zyalne

Potem

do Botzen

gdzie

u

Bukowiczyk, krarozproszenia, zabra si do nauk najPP.

w

Tyrolu,

Rzymu. Talentów rednich,

Sperl,

Benedyktynek

woli prowincyaa,

z

Acheul brata Webera, do

uda si na

na studya

ale ochoty

za

poskada wszystkie egzamina pomylnie ci do Starejwsi jako profesor filozofii *). »)

Catalogi breves (wyd. O. Walla)

*)

Tame.

1849—1852.

pomoc

studya

gimna-

filozofii

do nauk

czajnej,

znalaz

i

teologii

do

pilnoci nadzwy-

i

i

1862

r.

powró-

757

A modzie zakonna

t

co z cyi,

si stao

rk

podaa

?

na studyach, nadzieja przyszoci zakonu,

Wdziczna wspólnej

ucinionej

siostrze

matce, biaoruskiej prowin-

prowincyi galicyjskiej, rozkwi-

tajca prowincya francuzka, przyja do swyci kolegiów wszystk uczc si modzie 37 40 osób i ksztacia przez szereg lat bezpatnie. Odznacza si tem szerokiem, wielkiem sercem rektor w Lavalu. latach 1850 1851 koczyo tam studya teologiczne 20

—

W

kilku;

w

—

prowincyi lugduskiej (Lyon)

w

ksiy

Vals kilku

scho-

i

Teodozy Sozaski, Franciszek Habeni, powicih si naukom wyszej matematyki w Paryu. Inni wreszcie ukoczywszy w Lavalu teologi, odprawili 3 prób, albo pracowali przy konwiktach, i na ambonie i katedrze lastyków prowincyi gahcyjskiej.

profesorskiej w^

wincyn do

Byo poczone i

rónych

wic

to

prawdziwe,

Wic te

jak

francuzkich,

dopokd

pro-

ich

*).

w

sowa

caej peni

wielu przykrociami,

z

swobody.

kolegiach

odwoa

Galicyi nie

Niektórzy,

ale

i

z

»

rozproszenie «,

pokusami niezalenoci

mniej tgie, albo dopiero pocztkujce

w

walce

ycia zakonnego animusze ulegy. Jeszcze w cigu 1848 r. jeden ksidz, 6 kleryków dwóch braci opucio zakon ^). Uczynio to samo w latach 1849 — 1852 piciu ksiy, 9 kleryków, razem 23 osób'). mier wTCszcie wybieraa co rok swój haracz; nic wic i

dziwnego,

e

cyatu 1852 luki

prowincya galicyjska malaa, który porobione

r.,

a

do

otwarcia nowi-

niegodziwoci czasów

i

mierci

wypeni*).

Pomimo

to,

»

rozproszenie* Jezuitów 1848

dobrodziejstwem, raz, józefiskiego

»)

rzdu

e

wyswobodzio

konsystorzy,

i

Catalogi breves (wyd. O. Walla)

ich z

r.,

byo

dla

nich

petów biurokratyzmu otwaro im nowe,

e

po wtóre,

1849—1852.

Augustyn Chyewski, który po 50 latach, prosi jeneraa i otrzyma przyjcie do zakonu jako brat do posug domowych umar w zakonie, Bronisaw Trzaskowski, Kazini. Zajczkowski, Józef Schoen, i Ludwik Mikiewicz, Szczepan Sadowski. Bracia: Karol Reissek, Karol Salve. (Ca•)

Zabudziski,

Ks.

klerycy:

talogi breves). *)

Ksia:

breves, rok 1852 *)

Dzieduszycki, Matter, Kuniewicz, Wessely, Maetzler. (Catalogi

uoony

i

Z pocztkiem roku

123 osób, a

wic

wydany przez 18-48

O. Walla).

liczya 179 osób,

o 5G osób mniej.

z

pocztkiem 1853

r.

tylko

758 pole

szerokie

icie

akcyi

apostolskiej

w

zaborze pruskim

na

lat

przeszo 20.

Misye ludowe na Górnym Szlsku. 1850—1852.

80.

§.

O milk od Bytomia na Górnym Szlsku, w czci jego, nalecej a do pocztku XIX wieku do dyecezyi krakowskiej, ley wie Piekary Niemieckie, zaoona w XIII wieku, z cudownym obrazem Matki Boskiej Mater admlrahilis, w drewnianym kociele far-

w

którym 27 lipca 1697 r., wybrany król polski Fryderyk August II, uczyni w obecnoci polskich posów wyznanie katolickiej wiary, przyj z rk biskupa mujdzkiego Kryszpina komuni nym,

w.

zaprzysig pada eonventa. Na miejscu drewnianego, stan 1846 r. murowany, wspaniay, o dwóch wieach koció; dwign go przy ofiarnoci Górnoszlzaków » piesek Maryi « (Marienhundclien) jak sam si nazywa proboszcz, kanonik i komisarz biskupi ks.

i

Alojzy Ficek

^).

Do cudownej

»

Matki Boskiej Piekarskiej «

pyny

co

rok od

Szlska i ssiedniego Królestwa kongresowego, akome sowa Boego, cisnce si do konfesyonau ^). » Piesek Maryi « pomimo swej gorliwoci, lipca do

z

Hstopada istne rzeki pobonych ptników

parafialnym klerem nie

w

móg podoa

pracy.

z

Jake si uradowa,

szkó sdeckich, mody i wymowny ks. Augustyn Lipiski, Szlzak, zgosi si z prob o przytuek na jego skromnem probostwie, z gotowoci pracy w konfesyonale i na gdy

czerwcu 1848

r.

prefekt

') Polak szlski, którego poznaem 1858 r, w Starejwsi i który z nami nowicyuszami wcale dobr polszczyzn mile rozmawia. Niemcy przestroili go na »Fitzek«. Poeta górnoszlski ks. Bontzek, pisze go te w swe] »Góra chemska* czyli w. Anna. Wrocaw 1886: »Ficek nasz Alojzy, Stró Anio Szlska«.

W

')

zaoyli polda

w

roku

1675 Jezuici

Piekarach

dom

czescy

misyjay,

i

Jdrzej

Posnelius

i

Tomasz Witkowicz,

objli na podstawie dekretu cesarza Leo-

biskupa krakowskiego Trzebickiego 1679 r., administracy parafii. Oni to rozsawili cudotworno obrazu Matris admirabilis, i uczynili Piekary miejI

i

scem odpustowem na wielk skal. Pozostali tam do r. 1773. Ostatni superior i administrator parafii O. Jan Kranich, zosta pierwszym proboszczem do swej mierci 19 kwietnia 1790 r. Po nim proboszczami byli ksia dyecezyalni wieccy; ks. Ficek trzeci z rzdu. (Hist. Soc. Jesu in Silesia Superiori ab anno

a

1848— ia52).

759

Przyj

ambonie.

Szlzaka

przyj

otwartemi rkami,

go

i

Kocurowic pod Frydkiem austryackim,

z

wikaryusza swego

terka, jako

Gdy

*).

take

drugiego, ks.

Jdrzeja Pe-

Lipiski dnia 14 stycznia

O.

1849 r. wyjecha na misye do Brazylii ^), na kióre jenera Roothaan okólnym listem, misyonarzy rónych prowincyi zaprasza, przyjecha na jego miejsce z Tarnopola równie mody wymowny 0. i

w

Kamil Praszaowicz, a

24 marca

rok póniej,

1850

r.

przyby

Iwon Czeowski. Suchali pilnie spowiedzi, mówili gorUwie kazania w kociele przepenionym, jak zwykle w odpustowem miej^u, ptnikami. Ks. Ficek, za zgod biskupa, uzyska w Berhnie ministeryalny reskrypt z dnia 23 wrzenia 1849 r., pozwalajcy dla O.

braku dyecezyalnego

uy

w

pomocy

przcdziesitkowanego tyfusem 1847

kleru,

r.,

take obcokrajowych ksiy, byle opatrzonych w paszporty lojalnych wobec rzdu. Powikszya si praca, gdy Pius IX po powrocie z Gaety do Rzymu, ogosi do

duszpasterstwie i

1850 r. jubileusz miesiczny, który w dyecezyi wrocawskiej odprawiono od d. 2—31 marca 1851 roku. Wydan w Wrocawiu po niemiecku

ksik

owski

wyda

i

przetumaczy na

jubileuszow,

kosztem

Ficka

ks.

w

polskie O. Cze-

30.000 egzemplarzy,

które

Do pomocy przywoano O. Skrockiego, który ustawicznem spowiadaniem czstemi kazaniami podczas jubileuw^

lot

rozchwytano.

i

*)

Ci

przebywali

wszyscy

i

i

prowincyaa;

j,

w

prac

swych

ich

konduity.

e

starczao,

i

to

ostatnimi

w pruskiem pastwie wogóle kredencyjnym (credentionales) i

s

ani

czasy pracowali,

z

wymienieniem

ich za-

Rzecz za byo proboszczów, którzy Jezuitów do wyjedna u ksicia biskupa wrocaw-

potrzebne

dajc

brock, nie

listem

lub przyjmowali,

parafii zapraszali

skiego suscept

1)

rzdu austryackiego z dodatkiem, e pod wzgldem byo im do zarzucenia; 3) wiadectwem konsystorza bisku-

dyecezyi

którego i

na Szlsku

opatrzeni byli

paszportem

2)

politycznym nic nie piego,

Jezuici, którzy

pracowali,

Jezuici,

ale

Dawa

je najchtniej kardyna Diepenwiadectwa konsystorskiego; jemu wyrzd pruski domaga si cile jednego dru-

farultates.

paszportu,

ani

i

giego. ')

Misye brazylijskie

wreszcie

do

wadajcy

niemieckiej.

naleay do

prowincyi hiszpaskiej, potem rzymskiej,

Niemców potrzebni byh misyonarze, si tam wic 1849 r. 00. Lipiski SeLipiski z skoatanem zdrowiem powróci 1868 r.

Dla kolonistów

dobrze ich jzykiem.

dlak z bratem Sontagiem. O.

Udali

i

by czas jaki kaznodziej niemieckim przy kociele w. Barpotem od 27 marca 1869 r. superiorem w Nowym Sczu, gdzie te dnia 10 maja 1870 r. ycia dokona. O. Sedlak umar na niisyi w Brazylii 19 listopada 1872 r. (Gatalogi breves). do Krakowa,

i

bary,

JE2UIUI

W

POLSCE.

AO

760

si zapalenia puc,

szu stera zdrowie, a nabawiwszy

umar

(5 kwietnia

1851

w 53

r.)

si na pogrzeb misyonarza;

sawic

niemiecku,

w

syach Jezuitów

w

GaUcyi,

Skrockim po

dniacti

ludzi

zbiegy

perorowa po zakon, który go wyda.

i

swej odysei O. Antoniewicz. Przy stole

wieych wypadkach

misyonarze o

4

Szaf ranek z Bytomia

jego prace, zasugi

Odwiedza Piekary rozmawiali

ks.

Tumy

roku ycia.

w

zwaszcza

o tych,

i

dawniejszych mi-

które O. Antoniewicz

1846 roku odprawiah. Przysuchiwa si opowiadaniom gospodarz domu ks. Ficek i raz za-

z O.

rzezi gahcyjskiej

gadn

swych goci: »dlaczegoby podobne misye nie day si urzdzi na Górnym Szlsku ? Lud tu nie grabi, nie zabija, przywizany do wiary i pobony, ale mao ma zasiku duchownego, a naraony na ze skutki maestw mieszanych, otoczony protestantami loami masoskiemi, a take nie wolny od zepsucia, jakie i

przepenione robotnikami

fabryki,

przynosz.

w

Jest

Mysowicach

z

rónych

O. Baczyski,

w

wiata, z

stron

w

jest

sob

Bogucicach

cignby

mona jeszcze kilku misyonarzy rozproszonych po Gahcyi, znajd si wic niwiarze, a niwo wielkie, bo cay Szlsk pruski, stoi przed nimi otworem*. Podobaa si ta myl Jezuitom, O. Antoniewicz zwaszcza rozbiera j z ks. Fickiem kilkakrotnie, zapah si do niej i popar silnie u prowincyaa, do którego jakby urzdownie zwróci si ks. Ficek. Nie mogo by nic podaszego dla prowincyaa, a zgadzajc si na misye szlskie w zasadzie, przyrzek doO. Wojtechowski, jest O. Skrocki

starczy,

ile

Pilchowicach;

tylko wynajdzie misyonarzy

^).

kardynaem Diepenbrockiem ksiciem biskupem wrocawktóremu cay pruski austryacki Szlsk podlega, sprawa

Z"

skim,

i

bya tem

*)

atwiejsza,

e

biskup

Inaczej nieco opowiada

w licie do O. my dwaj, ja i

Schiktana ze O. Peterek

ten

konsekrujc

w

miesicu hpcu

pocztek misyi szlskich O. Iwon Czeowski, 6 maja 1881 r.: »Po mierci O. Skrockiego

Lwowa

pozostalimy

w

Piekarach,

zajci

prac

w

kociele

wydawaniem » Tygodnika katolickiego «. Pierwsz myl o misyach ja powziem, a poniewa ks. Ficek O. Peterek na ni si chtnie zgodzili, pojechalimy (Czeowski Peterek) po Wielkiejnocy do Stanitek do O. Snarskiego, starego misyonarza, zapraszajc go na dzie Nawiedzenia Matki Boskiej (2 lipca), i

i

i

w

którym corocznie

na.szo] niisyl,

nas nadzieja*.

aeby

napyw

wielki ludu,

pragnienie misyi

w

do klerze

Piekar, dla odprawienia pierwszej i

ludzie obudzi.

I

nie

zawioda

761

1849

wspaniay koció

r.

szaowicza,

i

tego

przemówie swoici

miewa

które

kardynaowi

piekarski,

przed

pasterskich

w Wrocawiu

cie. Zaproszony

uywa

ostatniego

po niemiecku

do powtórzenia

odwiedza

pewnego dnia na

po

i

Pra-

polsku

po bierzmowaniu do ludu,

i

O. Antoniewicz

^). i

pozna Jezuitów Peterka

zoy

uszanowanie

by w si tu

go, ile razy

obiad, znalaz

tem mie-

obok na-

rozmawia z nim wiele o literaturze muzyce, o filozofii niemieckiej nowych prdach teologicznych. By w tem fortel kardynaa. Zamierza on uda si do Berlina, aby usun trudnoci, jakie prawa pruskie robi kapanom obcokrajoprezydenta Szlska,

czelnego

i

i

wym w

duszpasterstwie,

tembardziej

w

misyach,

nieznanych pra-

potrzebowa jednak pozyska dla sprawy prezydenta kraju, o którego opini zapyta z pewnoci ministeryum. Otó ten, podzielajc uprzedzenia ówczesne przeciw Jezuitom, których nie zna, okaza si twardym, wic kardyna pragn go zapozna choby z jednym z nich. Po onym tedy obiedzie zapyta prezydenta, »jak mu si podoba ssiad, z którym tak oywion prowadzi rozmow ?« — » Niezmiernie, to wielce miy wyksztacony ksidz*, bya odpowied. »Ten ksidz Jezuil*. »Czy »Bezwtpienia, tacy lub jemu podobni^. wszyscy oni tacy?« »To mona z nimi prób zrobi*. Istotnie rzd pruski na Szlsku po dopenieniu formalnoci przepisanych, misyonarzy misye zostawi w spokoju, nie dokucza, nie da nawet uczu policyjnej opieki, jak niezawodnie nad nimi roztoczy. Inaczej byo w Ksistwie poznaskiem, jak zobaczymy w^krótce. Dziki tedy staraniom kardynaa, ju dnia 29 sierpnia 1850 r. wyszed ministeryalny dekret z Berlina, pozwalajcy zagranicznym Jezuitom odprawianie wie

Prusiech,

w^

i

—

—

—

—

i

misyi

ciw

w dyecezyi wrocawskiej,

rzdowi *)

nic nie

knowah

byle opatrzeni byU

w paszporty

i

prze-

*).

O. Praszaowicz towarzyszy

kardynaowi Diepenbroc]vOwi

przy wizytadi pasterskicli, jako jego kaznodzieja polski.

Trudno w

Iciliialcrotnie

porozumie-

ludem polskim czu zacny ten pasterz bardzo ywo: » dabym sobie krwi utoczy, powtarza, gdybym móg do tego ludu przemówi po polsku*, jak to mam z ust O. Praszaowicza, gdy pracowalimy razem we Lwowie 1871 r. Zapisa ten szczegó jego biograf nastpca, biskup Foerster. Zato sufragani wrocawscy, Górnoszlzacy wada musz polskim jzykiem: Latusek, Bogedain, Wodarski, Gleich, a teraz Marx. •) Fryderyk Wilhelm IV. r. 1840— 1S57 król pruski, odznacza si ludzkoci religijnoci dlatego przychylnym si okazywa dla katolików. Nienaniu

si

z

ksi

i

s

i

i

i

48*

762

-A

Uporawszy si z rzdem, przygotowa trzeba byo naleycie teren pod pierwsz misy, od jej bowiem nastroju i wyniku zaleay misye nastpne. Sama nazwa misyi bya dla ksiy zarówno jak jak dla ludu zagadk; czem ona jest, jaki jej cel, czem wpywa na umysy ? pyta kady, a odpowiedzi nie znajdowa. styczniu 1851 roku zjechali si ks. Ficek z 00. Antoniewiczem i

W i

w

Baczyskim

Rozpocz si

cay.

tem

Stanitkach,

w

miaa, jak

Górach Tarnowskich

boszczami

tych

uoyli kampani misyjn na rok wypadao w Piekarach w maju, pot. Umówi si naleao z prod. tu

i

parafii,

i

wcign

do sojuszu misyjnego

uoy

i

program kadej zosobna, zaprosi ksiy ssiadów do suchania spowiedzi i przyprowadzenia parafian procesyonalnie w dzie oznaczony na misy.

wyda w

0. Antoniewicz

Krakowie 1851

r.

ksieczk

t.:

p.

któr w tysicach egzemplarzy rozrzucono po Górnym Szlsku. Równoczenie prawie

ksiy

informacyi

»Misya wiejska « dla

i

ludu,

ksidz proboszcz bytomski Szaf ranek, wydrukowa u Karola Kischa w Bytomiu: » Krótk wiadomo o misyjnem naboestwie w Niemieckich Piekarach, take i po rónych innych parafiach Górnego

Szlska

w

lecie

R. P. 1851

«,

pamitk

na

powicenia

uroczystego

kamienia wgielnego do katohckiego kocioa w Królewskiej Hucie dnia 31 sierpnia 1851 r. i ofiarowa »jako mistyczny kamyk mio-

ci «. Napisana popularnie górnoszlsk polszczyzn, krótka i jasna, znaczeniu » misyi «, ogasza misy w Piekarach, poucza o wyrazie na któr sam biskup wrocawski zaprasza lud górnoszlski, i

ksi

widzia go za to partya postpowa, demokratyczno-liberalna. Nawet stary Alepolityczny, artowa z króla, ksander Humbold, sawny badacz przyrody i

e

m

otaczaj go

dzieje

»

nadworni filozofowie

przeraajcy

i

Na

(Uiberraschungsprediger)...

koa

fanatyczne oszustwo,

obudne naduycie

tego

wyda

konstytucy prusk,

król »patent«,

ministrowie misyjni

teolodzy,

i

sztuka

tronie

zabawki«.

któr

w

i

W roku

i

kazno-

fantazya, do-

1847

d.

9

styczniu 1850

r.

okro-

jon ogosi zaprzysig powtórnie. Ministrowie odpowiedzialni tylko przed lem, wic te nie troszczc si wiele o sejm, dobra sobie ministrów pod i

istotn,

w

rozwijali

teoryi tylko,

i

korzystajc

dzali misye, rekolekcye,

z niej

bractwa

i

budowali

kocioy,

stowarzyszenia,

tu

i

kró-

pre-

le na tem wy-

zydency Manteuffla, podobnych jak on szy Prusy, ale katolicy zyskali wiele, bo tolerancy

usposobie. Politycznie

lu-

rzeczow, nie szkoy, urz-

ówdzie otwierali domy

zakonne. (Dr. Zimmermann. Gescbicblc der .Jabre 1840 bis 1860. Stuttgart 1861, str.

483, 571).

763 powtarza

a potem to samo, jeszcze popularniej

mowa

Jakóba

z Filipem o

misyjnych

w

dyalogu

»

Roz-

naboestwach «, koczy za

Obrokiem duchownym*. Potrzebowa te czasu prowincya Baworowski, aby zwolni od innych zaj i zebra misyonarzy, a byo ich dziesiciu ^). Z tych

rzecz

»

przyczyn

opóni si

w

ale

maju,

termin

rozpocza si

12 lipca

madzio si 5.000

pierwszej

ludu.

»

i

odlegych wiosek

wite piewajc

a

byo

e

to

ich 8

Piekarach;

nie

na które zgro(misyjne) naboi

cigny

miasteczek,

i

w

nieszporami,

Przez 10 dni trwao

estwo, nauka po nauce nastpoway, Z bliszych

misyi

10 na dzie... liczne proce-

gosy po caym górnym rozchodo nieba si wzbijay. Wszyscy si witali, dziy si Szlsku kochah, radowaU w Panu. To tak byo, jak niegdy za czasów Pana Jezusa, gdy wielkie rzesze szy za nim, aby posysze sowo w tej misyi lud szed tumnie za sowem Jego* *). jego, tak te Wysuchawszy kilkanacie kaza, po spowiedzi zazwyczaj generalwicej ksiy w konnej z caego ycia, a zasiadao codzie 20 fesyonaach po komunii w., wracay jedne, nadcigay procesye drugie, a take gromadkami lud przebiera si z Królestwa poltak przez dni 10. Do 30.000 koaustryackiego Szlska, skiego munii w. rozdano w tym czasie; wiele osób nie mogc si docikomuni do konfesyonau, odprawio spowied misyjn w swej parafii. Pomimo obszernoci kocioa wynie si musiano z ambon, konfesyonaami, a nawet z otarzem na cmentarz kosye,

i

pieni,

te

a

i

i

i

i

i

sn

i

cielny, bo przecitnie 12.000 ludu

bywao

co dnia; przy osadzeniu

w

porztym tumie spokój, ad bez policyi. »Masy ludu na jedno skinienie kapana, poruszay si, staway. Protestanci zrozumie nie mog co to si dzieje* ^). A bo te i misyonarze rozmiowali si w tych tumach: » Ludek bardzo agodny, miego charakteru. Tyle lat psuty przez Niemców, gorszony przez urzdników, protestantyzmem otoczony, dziw-

krzya misyjnego do dek, bez andarmów,

*)

20.000, a

00. Karol Antoniewicz (superior

Franciszek Kiejiiowski, Antoni Kurowski, Józef Wojtechowski, Andrzej Peterek, ')

i

misyi), Karol Snarski, Stefan Zat^'ski,

Kamil I^raszaowicz, Teolil Baczyski,

Iwon Czeowski.

Antoniewicz. Wspomnienia misyi górnoszlskie] 1851. Piekary.

) Badeni. ywot

O.

Antoniewicza

pani Kownackiej 23 lipca 1851

r.

str.

2H1.

—

f>ist

O. Kurowskiego do

^

764

sw

nym sposobem zachowa swój jzyk,

narodowo,

sw

wiar,

potrzebowa jednak nadzwyczajnego wstrznienia, aby to co ju sabnie poczynao, oywio si, co do upadku pochylone byo, powstao « ^). Z rónych stron nadeszy zaproszenia na dawanie misyi, ale trzymano si uoonego w Stanitkach programu. Wieczorem 26 Upca przybyli misyonarze do Gór Tarnowskich (Tarnowitz). » Miasteczko czyste, pikne, a koció duy, wspaniay, jednak na czas misyi

nie

obszernym koo kocióka to

naboestwo «, wród

móg obj w. Anny

Na cmentarzu lipami odbyo si

wszystkich...

pod staremi

pogody.

przelicznej letniej

Po osadzeniu

krzya w niedziel 3 sierpnia, górnicy urzdzili na cze misyonadwiku muzyki górrzy korowód z pochodniami, wród piewu niczej. Nazajutrz dwóch misyonarzy rozpoczo trzydniówk w wii

po której

zieniu,

ruszono do

Wonik

na czterodniow misy.

Od-

poczwszy dni kilka, podjto prac misyjn 23 sierpnia w Biskupicach, 4 wrzenia w Mysowicach, 14 wrzenia » cich, serdeczn, zbawienn misy w wiosce Cwiklicach pod Pszczyn, a wreszcie pierwszych dni padziernika testantyzmu,

pietyzmu,

w

samej Pszczynie, tem gniedzie pro-

na pocztku misyi

byo zaznaczy »z kocioa far-

w

procesyi z Prze-

frankmasoneryi«.

wyranie katohck wiar.

Wic

Potrzeba

nego przy najpikniejszej pogodzie udalimy si

najwitszym Sakramentem przez uhce miasta i wspaniae ksice ogrody do kocioa w. Jadwigi «. Na jego cmentarzu »pod cieniem starych Up mchem wieków porosych dbów « odbywaa si misya, po której obchodzono uroczysto Patronki Szlska, w. Jai

dwigi.

Niemców katolików pszczyskich miewah równoczenie kazania misyjne we farnym kociele 00. Harder i Wojtechowski. poowie padziernika misya w Toszku (Tost), pomimo chodu, na dawnem cmentarzysku w dolinie midzy far a wzgórzem naprzeciw kocióka w. Barbary, na którem ustawiono otarz ambon. Ludu wicej jak w Pszczynie, ksiy 20, podczas konkluzyjnej procesyi na rynku 26 padziernika wszystkie domy gsto Dla

W

i

owietlone.

*)

Tame.

Podzidzie pobony

do stanu duchownego ryce

i

Afryce (Trapici

zakonów

i

i

Trapistki;.

lud

nietylko

górnoszlski dostarcza kandydatów

w

Prusach,

Bogosawiony

to

ale

w

Galicyi,

prawdziwie

lud.

w Ame-

765 Cykl misyi zamknito postawieniem

tomiu

d.

hutnicy,

stany

domami

przed

serca*

By-

wyszo naprzeciw nam, na drodze a wszystkie

czekali,

dzieci

zapalonemi wiecami,

z

w

krzya misyjnego

i

wszystko

to

miasta

z

z

ojcami

z

wasnego

i

mapo-

').

swoj wewntrzn w^artoci,

wstrzemiliwoci i

Miasto

górnicy z obrazem

Misye sku

»

odpieway pieni pobone. A

tkami

pdu

9 listopada.

*),

poza granicami

O. Antoniewicza,

nabyy rozgosu

w

Szldwie jeszcze ksieczki

je

gow podyktowane:

sercem wicej jak

bractwa

zasuonej chway

i

Spotgoway

jego.

krzewieniem

»

Pamitka

Krzyyk misyjny «, a dla wyksztaconej publiki artyku jego w^ Przegldn Poznaskim 1852 (tom XIV, str. 169—176) p. »Misye w Górnym Szlsku«, w którym ogólny odbytych misyi obraz, cechy ich charakterystyczne z zwyk sobie wymow nakreh. Dla misyonarzy pierwszym owocem misyi by stay dom mimisyi górnoszlskiej

odbytej

r.

1851

«

i

»

t.

i

syjny w^era.

w czysto niemieckiej Nissie, pod nazw w. Franciszka KsaBy to ciemny, starowiecki dom w pobliu fary, podczas »

gdy dawne jezuickie kolegium,

fundacyi

nanda Wazy, biskupa wrocawskiego

*)

Antoniewicz.

*)

Prd

Pamitka

antyalkoholiczny

i

królewicza Karola Ferdy-

pockiego

misyi górnoszlskiej

wyszed koo 1840

w.,

1851. Piekary.

r.

z

r.

poowy XVII

z

Ameryki,

ogarn Angli

zwaszcza Irlandy, przeciska si do Niemiec, do Prus, nawet do Szlska górnego, gdzie radca medycyny Dr. Lorinser, katolik, wyda r. 1845 ksik p. t. »Der Sieg iiber die Brandweinpest in Obersclilesien«. Ruch jednak objawia si gównie w wyksztaceszych warstwach; masy ludu roboczego, zapijajce si wódk, byy mu prawie obce. Do nich przemawiay skuteczniej argumenta religijne, ni zdrowotne kulturalne. Dlatego kardyna Diepenbrock postara si pierwszy u Piusa IX o erekcy kocielnego .» Bractwa wstrzemiliwoci od panastpcy jego, biskupi wrocawscy, mianowani lonych trunków «, którego on przez papiea prezesami na ca dyecezy. Na kadej misyi perorowano przeciw brzydkiemu, a dosy powszechnemu wród Szlzaków naogowi pijastwa i nawoywano do > Bractwa wstrzemiliwoci* z niezmiernie dobrym wyda skutkiem. Nie tego. O. Czeowski napisa na zacht kardynaa, i

i

s

do

w Wrocawiu

1852

i

r.

kosztem

ks.

Ficka,

ksik

Handbuch der von Sr. Heiligkcit Pius IX w trzech czciach. Pierwsz, zaoenie

za

grub

errirhteten

•

i

statuta

troch,

9G0

p.

t.

Massigkeits-Bruderschaft«

Bractwa

osobno dla uytku wszystkich przyjació trzewoci, '>Handbuchludu tumy,

pastwa peno. Bóg bogosawi. Dzi ju

wynie

i

Czerwonejwsi

si Do komunii witej przystpio (20 maja) musielimy

300.— » Przegld p()zna.ski« t. XIV. str. 330. — Litterae anz Parya przybyli znaczni paz Warszawy nuae 1852—1853, wspominaj, nowie na misy i wyraaj rado, e wbrew obawom Jezuitów, szlachta niespowiadaa przytylko nie usuwaa si od misyi, ale garna si licznie ')

Tanie

str.

e

i

i

kadnie. •)

z

Tame

str.

3 czerwca 1852.

303. Antoniewicz

do

margrabiny Wielopolskiej.

—

>Czas«

774

20—24 ksiy

zasiadao do konfesyonau. Nie obeszo si jednak bez szykan landrata. Najprzód zabroni kaza poza wczenie z Berlina obrbem kocioa. Na szczcie nadesano 8.000 osób, bo

do

e

reskrypt objaniajcy,

do

obrbu kocioa naley cmentarz

ko-

Potem kaza sobie przedoy paszporty misyonarzy; niestety trzej z nich, Zaski, Gzeowski, Markiewicz, nie postarali si o wiz pruskiego posa w Wiedniu, tym wic zabroni mówienia kaza, tak, e przez ostatnie dwa dni tylko 00. Antoniewicz Baczyski wszystkie kazania prawili. Konkluzyjna procesya ruszya Krzywina do Czerwonejwsi tam przy kociele powicono z cielny.

i

i

osadzono krzy misyjny. Wspaniay

sa Stanisaw Komian w udatnym

ten,

wierszu:

wonejwsi. Wspomnienie 24 maja 1852

n

rozrzewniajcy obrzd opir.«

»

Krzy

misyjny

zabroni

Puttkamera,

kaza

Czer-

*).

Do Kociana podyli misyonarze 13 czerwca na prac. Ju dwa tygodnie przedtem landrat Madai,

widocznie

w

na cmentarzu

now z

zbo-

polecenia

kocielnym.

Napróno dowodzi mu zacny proboszcz Lewandowski, e od wieków kazania odpustowe mówi si w Ksistwie na cmentarzach kocielnych, bez protestu wadzy policyjnej; napróno udawa si do arcybiskupa, do naczelnego

prezydenta,

ba

nawet do ministra

Raumera; spory tom papierów urzdowych do tej sprawy, pozwospoczywa w archiwum fary kociaskiej. Tyle wskóra, lono mie kazania »na placu otoczonym potem czy parkanem na 8 stóp wysokim «. Wymiano w dziennikach to rozporzdzenie, a na sejmie pruskim 12 lutego 1853 r., pose August Reichensperger, wyci rzdowi porzdn peror z powodu » kociaskich wypadków*. Naturalnie, przy dyskusyi nie obeszo si ze strony rzdu

kultu

e

e

bez wycieczek

na Jezuitów,

papie Klemens XIV,

Tame

i

na

których

zniós jako

polsk agitacy

^).

szkodników sam

Z tem wszystkiem

—

—

Annuae »Pokosie rok II 1853, str. 225-234. 18.')3 wspominaj, Litterae 1852 na onej procesyi niebiesk chorgiew ojców niós Franciszek Morawski, onierz napoleoski jenera wojsk polskich Królestwa kongresowego, starzec 70-letni. Gdy go aowano, si tak trudzi i wyrczy chciano, ^pozwólcie mi, rzek, na koronacyi Mikoaja I jako króla polskiego w Warszawie niosem chorgiew Królestwa, nieche ponios teraz cho»)

str.

305.

e

—

i

e

rgiew Chrystusa*. ')

Tame

str.

310.

Poniewa misya odbywaa si wewntrz kocioa, wic

misyonarze pomnoyli lirzh kaza, a

sk

ks.

utrzymywa porzdek w tumach, aby

wikary miejscowy ze

w

stra mieszcza-

kociele si nie podusiy.

775 »

e

widoczna oczywicie,

posya«, donosi

landrat po mnie

Nie przytumiono

O. Antoniewicz.

roztropnoci misyonarzy.

st sam

chc misy przytumi, Owszem pod

jednak,

dziki

koniec misyi przyby z asy-

prowadzi konkluzyjn procesy na cmentarz parafialny, gdzie ustawiono 4 otarze. Szlachta kociaska wszystka dalsza z ksiciem Sukowskim, Cezarym Platerem, jeneraem Dezyderym Chapowskim, który koszta misyi ofiarowa, arcybiskup Przyuski

i

i

na

rodzinami

czele, z

estwach

i

sub

uczestniczya

przykadnie

w

powiceniem misyonarzy

misyjnych, a zachwycona

naboi

bo-

owocami tego powicenia, postanowia Jezuitów na stae w Ksistwie zatrzyma. Po skoczonej wic misyi zwierzya si z tym zamiarem arcybiskupowi, który zamiar pochwah przyrzek poparcie, a take prowincyaowi Baworowskiemu, który na doroczn wizyt prowincyalsk do Ksistwa przyjecha *). Z powodu niw przerwa w misyach. Ale ju 25 Hpca rozpoczto czterodniow misy w Niechanowie Franciszka ótowskiego pod Gnieznem. Kaza mówiono po 5 dziennie »na cmentarzu pod jasionem «; sufragan gnienieski Wojciech Brodziszewski wybierzmowa 1.640 osób, celebrowa sumy, nieszpory, wici krzy misyjny. Codziennie przybyway nowe, kilkutysiczne procesy z Gniezna, Witkowa, Kdzierzyna, Czerniejewa. Komuni przyjo farby tumnie si zebraa 4.000 osób. » Szlachta rónej' barwy gimi

i

wit

i

i

wszyscy

bardzo uprzejmi

byli

Z Niechanowa uda si zna

aby

Poznania,

i

z

i

grzeczni «

*).

superior misyi, Antoniewicz do Gnie-

biskupami

i

konsystorzami,

uoy

dalszy

remie, Pleszewie, Grodzisku, w PoTrzemesznie, gdy od znaniu w farze polsko- niemieck, Gnienie jak anio mierci przesza granicy rosyjskiej zawitaa cholera, przez cae Ksistwo, dziesitkujc ludno. Z publicznego nieszczcia skorzysta skwapliwie rzd pruski. Ju z pocztkiem sierpnia »misya w Baszkowie gwatownie wstrzymana, gdy przed samem rozpoczciem, andarmi nie dah misyonarzom wej do kocioa cay powiat opuci*, o dalkazah w 12 godzinach Baszków szych misyach nie byo na ten rok mowy. .szereg

misyi

w

Baszkowie,

i

i

i

i

»)

Litterae

*)

Badeni

JEZUICI

W

Annuae 1852-1853. str.

COlSrE.

V.

313. Antoniewicz do Wielopolskiej.

^0

776 Natomiast otwaro si pole nowego rodzaju misyi; a »misyonarzem bya clioIera«. Z obawy przed ni, tysice zdrowych cisno

si do kocioów

dla odprawienia spowiedzi generalnej,

drugie ty-

ju ni dotknitych, woay o ksidza, aby si z Bogiem poumieraU jedna. A tych ksiy w archidyecezyi brak by wielki sice

i

Wic

gsto.

w

misyonarze zostaU

Ksistwie dla

ich

pomocy. O. An-

cay tydzie sucha spowiedzi w kociele w Jutropotem od 8 wrzenia z 0. Baczyskim wyrcza ciko cho-

toniewicz przez sinie,

proboszcza

rych,

Lewandowskiego

i

wikarego

w

Tomickiego

Ko-

pracowa w Kieczewie, Kurzej górze, Bonikowie, Sierakowie, Nacawiu, gdzie gwatownie sroya si cholera, codziennie zapadao na ni 20—24, umierao 10 15 osób, a w kociele oblone konfesyonay. Podobnie apostoowaU inni misyonarze w rónych cianie;

—

stronach Ksistwa. 0. Zaleski

w

Baszkowie u komendarza Brzezi-

si powica cholerycznym, e konsystorz jeneralny arcybiskupi przysa mu dnia 26 padziernika póniejszego Fihpina,

skiego,

1852 roku Ust pochwalny

^).

tak

Trwaa

szczególna

ta

misya do pa-

dziernika.

Obydwóch misyonarzy kociaskich zaproszono do Poznania na coroczne

w

które ostatni

róacowe naboestwo w

gruncie

wystpi

jak na misyi o

»o piekle «

rónio si od misyi. Tu po raz Antoniewicz z ca swoj arliwoci. Mówiono

rzeczy O.

nie

prawdach wiecznych. Po kazaniu

wezwano misyonarzy do

policyi,

si wadzom odprawiaj misy

dzenia

kociele podominikaskim,

?

i

O.

Baczyskiego

dlaczego bez opowie-

zabroniono dalszych ka-

za. Oburzenie ludu grozio rozruchem, gdyby proby misyonarzy nie

byy

go uspokoiy. Wreszcie pohcya

i

zaklcia

cofna

zakaz,

w

miecie caem misyonarzy i ich kazania; inteligencya ruszya tumnie do kocioa podominikaskiego; » owiecony Pozna XIX w. sucha zapleniaych prawd o piekle i dyable, ale sucha spowiada si dziki Bogu!« ^). Na tem zakoczy si przerwany choler cykl tegoroczny misyi. Wdziczni Wielkopolanie przygotowali misyonarzom, aby nie który

rozsawi

tylko

i

»)

2)

Litterae

Acta Prov. Galie rok 1852. Badeni. 314-320.

Annuae

—

Soc. Jesu in

^Przegld poznaski« tom XV, Archiducatu Posn. 1853—1854.

str.

221—223.

—

777 po

potrzebowali

w

dzib

§.

cudze wyciera

pracach

Obrze najprzód, potem

Dom

82.

w

misyjny

mier Podczas

w

jezuicki

w

storzem

odda

w

Ksistwie poznaskiem.

O. Antoniewicza.

obywatele szlachta u prowincyaa

Arcybiskup

Ksistwie.

1852—1855.

ju nadmieniem,

jak i

wyjednali

dom

arcybiskupa pozwolenie na

po

naradzie z

Jezuitów pocysterski klasztor

dla

sie-

remie.

Obrze

misyi kociaskiej,

wasn

kty, sta,

kapitu

w

i

konsy-

Obrze*);

i

cz

ju

Lewandowskiemu, aby » tamtejszego budynku poklasztornego, który przeznaczy na mieszkanie J. X. superiora Antoniewicza, jego 5 towarzyszów potrzebnych im sucych, w porozumieniu z JW. hrabi Stanisawem Platerem w Wroniawach zamieszkaym* przygotowa i » postawi w stanie zupenie mieszkalnym « ^). 31 hpca

poleci

proboszczowi

i

Nad rzek Obr, wpadajc do Warty, na prawym brzegu, w powiecie wolsztyskim, ley wie Obra, z kocioem parafialnym w. Elbiety, wybudo*)

wanym

drzewa raz 1222

z

rzd

przez

pruski

za 26

r.,

drugi raz 1590

talarów

r.,

Piotrowi

sprzedanym na

Mieleckiemu,

licytacyi 1836

który

go

r.

rozebra

1839 roku.

Opactwo

klasztorem

z

sprowadzeni przez

opactwa

i

1240 — 1552

r.

kocioem w

Obrze,

zaoyli

Cystersi z

Ldu,

Sdziwoja, kantora gnienieskiego 1231 roku. Otwarcie roku. Uposaenie jego stanowio 32 wsi. Od

ks.

klasztoru

i

nastpio 1240

trzydziestu

waali mnisi Niemcy,

i

byo opatów Niemców, wic te

i

w

klasztorze prze-

osadnicy po wsiach byli Niemcami. Dopiero król Zygmunt

August nie przyj opata Niemca

z Kolonii

i

przedstawi zakonnikom szlachcica

Polaka, Jana Belckiego na opata, którego te oni wybrali kanonicznie. Odtd od 1552—1795 r. byo 13 opatów Polaków, Obra si spolszczya. Od 1790 r. rzdzih opactwem i klasztorem przeorzy, czwarty z rzdu i ostatni Anzelm Wierzbiski doczeka si zniesienia opactwa przez rzd pruski 1835 r. Do kocioa poklasztornego przeniesiono far, w klasztorze zamieszka proboszcz, cho-

cia mia oprócz

szt

wasn

lesista

stersi.

plebani, dobra zabra fiskus, posprzedawa Niemcom, tak,

hr. Platera, i

wacicielami ziemskimi dokoa

bagnista, na uboczu, cicha »jak grób*,

(Encyklopedya

ko.

III,

603.

—

Sów.

byli

w

geogr.

takiej sobie lubowali VII, 345.

—

»

Acta Prov. Gahc. XXII,

a.

Cy-

Przyjaciel

ludut VIII, 213; X, 210. »)

e

Niemcy. Okolica to zre-

1852.

50*

778

Koo

20 padziernika przybyli do Obry pierwsi Jezuici: 0. Aleksander Markiewicz, bracia Jan Plaski i Jan Hawerdlik. Za nimi przybyli 00. Zaski, Praszaowicz i Baczyski. O. Antoniewicz do-

jeda ju

przedtem do Obry, dla dania wskazówek

hr.

Platerowi,

W

zajmujcemu si restauracy jednego skrzyda klasztoru. padzierniku poegna si chcia z Galicy, po drodze wpad do Wrocawia, gdzie 15 Jezuitów w 3 kocioach odprawiao misy; zajecha do Stanitek i Krakowa, skd mu pohcya nazajutrz wyjecha kazaa, a by to dla » krzyyk wikszego kaHbru«. Wic na Mysowice, Piekary, Wrocaw, gdzie kilka dni spowiada w katedrze, u Elbietanek

no w

Urszulanek, dnia 4 Hstopada

i

w

swoje imieniny, pó-

mogc

si dopuka do klasztorku, przenocowa u proboszcza. Nazajutrz cieszy si »furt, dzwonkiem, cisz i porzdkiem zakonnym. eby tylko std nas nie wypdzono !« powtarza. » Cicho tu, od ludzi daleko, do Boga bliej... Po 4 latach zgromadzi si pod gos dzwonka, powróci do zakonnego ycia, jaki to spokój, jaka rado... Niechaj Bóg Wielkopolsce nagrodzi, bo ona biednych sug Boych nie wygnaa, ale przyja, a gdy inni botem, ona mioci nas obsypaa « ^). Niestety, rado nie trwaa dugo; krótkie dzieje misyjnego domu w Obrze smutno si rozpoczy, bo mierci superiora ^), 14 Ustop. noc przyby do

Obry, a nie

— 407.

Z listów Antoniewicza 2, 5, 6 listopada. *) O. Antoniewicz przyby do Obry z organizmem wyczerpanym, zniszczonym dwuletni, nadludzk icie prac. Zmczenie straszne wyrysowao si na jego twarzy, caej postawie, juz na misyi w Poznaniu. Przyjechawszy do Obry, nie da starganym siom wypoczynku, urzdza dom, w niedziel 7 listopada mia pierwsze w kociele farnym, przepenionym pobonymi, kazanie. We wtorek chcia mie egzort domow, jako superior do braci zakonnej »o obowizkach, jakie Bóg na nas wkada, dajc nam to schronienie, przez ludzi miujBadeni. 403

*)

cych Boga«

i

z

i

ju

j uoy

oa dwign

który go

w

i

napisa, gdy 7 wieczór

ogarna

go taka niemoc,

móg. Z choleryny wywiza si 12 hstopada tyfus, dwóch dniach, pomimo opieki trzech lekarzy, o mier przyprawi. Przy si

nie

ou

chorego podczas udzielania ostatnich sakramentów w. przez O. Zaleskiego, klczeh 00. Praszaowicz, Baczyski, bracia Plaski i Hawerdlik. Spenia si gorca modlitwa Antoniewicza, umiera wród braci i w domu zakonnym. Naboestwo aobne i kondukt odprawi O. Zaski w asycie 4 Jezuitów, O. Kamockiego i dwóch ksiy z ssiedztwa, dla cholery bowiem wicej przyby nie

mogo. Zwoki zoono otarzem

w.

w

tylko

kilku

w dawnym grobowcu Cystersów, pod kocioem, midzy w. Urszuli. Mowy nie byo, bo taki zwyczaj zakonny, sowach podzikowa O. Praszaowicz ksiom zebranemu lu-

Bernarda

i

i

779

w uroczysto w. braci

i

Stanisawa Kostki,

celebrowali

aobne naboestwa

browski, Brodziszewski,

ksy

Prusinowski

szewski

w

cianie,

ks.

towski;

szek Morawski

i

poeci

t.

Ale-

ks.

Jani-

Tomicki

w Ko-

ks.

uczcili

d.

pami

wielkopolscy Franci-

trenami, a

Zygmunt Krasiski

*).

w^spaniaych tych treci

uwydatniono dosy polscy.

drukiem;

Komian Komiana

elegijnym listem do

D-

Chryzostom

Poznaniu,

Paryu

Stanisaw

i

Jan

ks.

w

Jo wieki w i

czynic ulg alowi,

najznakomitsi kaznodzieje

kociele podominikaskim

Aleksander

alem wspó-

arcybiskup Przyuski, biskupi

poznaskiej,

farze

w^

zmarego gorcem sowem

W

Wic te

którzy go znali.

wszystkich,

niezmiernym

z

straty,

stylem oracyach

jak poniós

mem

Opatrznociowym

i

by

t

mierci

i

elegiach, nie

zakon.

Jezuici

mo-

dla nich 0. Antoniewicz;

e

na

wyrówna przepa uprzepowiedzie o nim bez przesady, dze i przesdów, jaka dzieha Jezuitów od naukowo-literackiego obojtnoci szlachty wiata polskiego, przeama lody niechci polskiej z powodu dawnych uprzedze i nowych, dla ich lojalnoci osob swoj, wzgldem rzdu austryackiego. By ich apologet wymowniej potniej, ni najmdrzej, najdowcipniej napisana dla i

ca

i

ich

obrony ksika;

sowem

Pochway w aobnych mowach

Ksistwa poznaskiego logach dzienników

i

zrehabilitowa ich

i

Galicyi.

spaday na zakon, którego chlubi si e pracowa, powica si bez granic i

z

wspóprac

braci zakonnej.

dowi, za tg ostatni

I

tego

by

w

opinii publicznej

szczodrze

w nekromu sypane,

czonkiem,

tembardziej,

w

towarzystwie

i

uwielbienia,

nie sam, ale

dokona bezwiednie

przysug wspóbratu. Zato po

Wiellcopolsce

i

w

kilku

Galicyi, od-

prawiay si solenne egzekwie, a szlachta wielkopolska, gównie staraniem Stanisawa Chapowskiego z Czerwonciwsi, postawia mu w kociele oberskim pokrótmnik z marmurowem jego popiersiem, z lapidarnym napisem aciskim, i

kim, ale

gboko pomylanym

wierszem poety jeneraa Franciszka Morawskiego.

405—417. — Litterae Annuae 1853). Pomijajc »Rysy z ycia« i ks. Polkowskiego yciorys 1857 r., obszerniejszy ywot . p. O. Antoniewicza, napisa po niemiecku pierwszy ks. Dr. FerDrugi polski ywot, zacz, ale dynand Speil wyda w Wrocawiu r. 1875. mierci, O. Iwo Czeowski i pozostaje w Archiv. nie dokoczy dla choroby

(Badeni. O. Karol Antoniewicz.

—

i

i

Prov. Galie,

w

O. Jan Badeni, niewicz. »)

Korzysta z niego trzeci polski biograf Antoniewicza, swcm wdzicznie napisancm dziele p. t. Ksidz Karol Anto-

rkopisie.

w

Kraków

1896.

Badeni. 414-416.

780

có

zaledwie latach;

dopiero,

mu

gdyby

y

20

lat jeszcze 10,

i

pra-

cowa

pozwoliy niezbadane wyroki Boga ? Zarzdza domem po jego mierci, najstarszy powoaniem 0. Zaleski, wmet jednak prowincya naznaczy superiorem O. Prasza-

w

owicza. Oprócz tych ksiy, co

domowi,

0. Józef

Fryderyk

Perkowski

w

Górze u

Micha liwow^ski

Schiktan,

Radli

w

Obrze,

mieszkali

hr.

w

jako kapelani

Cezarego Platera, 00. Lewicach u Wojciecha

Kszyskiej. Wszyscy, pomagajc proboszczom, mówili kazania, suchaU spowiedzi, a w Lewicach, na yczenie proboszcza speniali niektóre czynnoci cile parafialne jak chrzty, luby, pogrzeby. Dowiedziawszy si o tem naz

i

u

Lginiu

czelny prezes Puttkamer,

pani

wystosowa do arcybiskupa pismo

-

z

daniem, aby Jezuitom tego zabroni, bo oprócz misyi niewolno im,

wedug praw

jako obcokrajowym,

w

nawet na ambonie lub

fialnych,

a raczej zakaz ten z

adnych funkcyi parakonfesyonale sprawowa. Prawo, pruskich

ksiy

1830 tyczy si tylko

r.

Królestwa

z

obawia si powstania take w Ksipoznaskiem. Arcybiskup przesa pismo superiorowi, aby na

stwie

rzd

gdy

polskiego,

pruski

e

Praszaowicz wytomaczy prezesowi, co innego czynnoci kapaskie, kazania i spowied, co innego paranie odpowiedzia. O.

poczone

fialne,

zarzdem

z

parafii.

Tych ostatnich

speniaj, tamte pierwsze speniah dotd prosi

wic, aby prezes

wiedzi

nie

tej

niczyjej przeszkody,

chcia ich zabrania.

nie

wTczy,

bez

Arcybiskup odpo-

bardzo

ogromnym braku

podan,

a

kleru,

wielkiej

przytoczywszy

a

e

od siebie napisa do prezesa,

ale

szony od Jezuitów, wstawia si za nimi, bo pomoc ich cezyi przy

Jezuici nie

archidye-

gorliwoci

jest

ministeryalny

do

w

któ-

ich

reskrypt

w

wszystkich prezesów regencyjnych z dnia 25 lutego 1851

rym dzi o

e

rzeczono,

misye

krajowych

i

»

minister kultu

zes tego sobie yczy,

tylko

do potrzeb dyecezyi uyci ministra

kultu,

owe pisma blicznie

w

Jezuitom

r.,

wedug

bd. za

kociele,

mog

si miesza, gdy cho-

e

ksia

ci,

jeeli pre-

jego rozporzdzenia,

stosownie

Podobnej

poleci,

jednak

r.,

duszpasterstwie przez obco-

owiadcza,

nie nadejdzie, wstrzymali

lub kaplicy. Oczekiwana

1854

w

czynnoci pomocnicze

ksiy wykonywane «,

moe

nie

pro-

treci pismo

wysa

aby dopokd odpowied

si od kaza

sucha

jej

i

do

na

spowiedzi pu-

prywatnie

w

zakrystyi

odpowied nadesza, od prezesa 10 wnet potem od ministra — odmowna.

lutego

781

cise czuwanie, aby Jezuici, oprócz misyi to za szczególnem pozwoleniem rzdu, adnych zgoa funkcyi duchownych nie odprawiali. Rozpoczo si wic istne szpiePrezes poleci landratom i

gowanie Jezuitów

w

Obrze,

dokd

Puttkamer,

zgod

za

ministra,

przenie si kaza kapelanom z Góry, Lewic Lginia. Arcybiskup umilk, pomimo prób zachty ze strony znacznych obywateli, i

i

aeby majc za sob dekret ministeryalny, stanowczo przeciw ingerencyi rzdu wystpi. Ujli si jednak za Jezuitami inni. Ksi Bogusaw Radziwi, ufny w kuzynostwo z królem jego ask, postanowi ju w styczniu 1854 r. sprowadzi ich do swego Antoi

phc

i

wzi

w potn

w

obszernym paacu i kaopiek przed rzdem. Uzyskawszy tedy

nina pod Ostrowem, ofiarujc mieszkanie

wniós do ministra kultu podanie o konsens, a gdy ten odmówi, uda si do króla. Take Wojciech Haza z Radhc opar si rozkazowi prezesa, protestujc przeciw wdzieraniu si w jego prawa gocinnoci apelowa do króla, od arcybiskupa za otrzyma ustne pozwolenie, aby Jezuici w Lewicach pracowali po dawnemu. Wreszcie proboszcz Lewanprzyzwolenie prowincyaa

i

arcybiskupa,

i

dowski

wytomaczy

zakaz prezesa

w

e

ten sposób,

skoro Jezui-

tom wolno miewa kazania sucha spowiedzi na misyach, to wolno im to w kociele w Obrze, bo tu dla cigle napywajcego i

i

zblizka

i

daleka

ludu,

jest

ustawiczna misya.

Byo

tak

istotnie.

szlachty, jakby Obra staa si celem pielgrzymek pobonych ludu miejscem odpustowem. Rosa std popularno Jezuitów, rosa hojdla nich obywatelstwa, i leniga dochodów staych nie majc, z samych tylko jamun uczciwe mieli utrzymanie. Puttkamer zostawi Jezuitów na razie w spokoju, ale zato wezwany do króla, który go szorstko przyj, tak rzeczy przedi

i

no

do

stawi,

e

niem idc, on

prosi.

odesa obydwa rekursa do owiadczy królko Radziwiowi,

król

Panu

za

»z polecenia króla*,

z

Radli odpisa

e

z

ministrów,

e

nie

kocem

i

za ich zda-

moe

zrobi o co

lipca minister kultu

apelacya jego nie przyjta.

Niedosy

tego,

przesa naczelny prezes Puttkamer odezw do arcybiskupa tej treci: » Bezporednia skarga do króla, pana Hazy z Radli daa powód (prezesowi) do przedoenia królowi ogólnych dnia 8 sierpnia

zasad dalszej tolerancyi

e

ksiy

Jezuitów

w

archidyecezyi,

i

król JM.

chocia tym ksiom na potem, jak dotd nadzwyczajne misye pozwolone by mog, to kada inna czynno, czy to rozporzdzi,

782

duchowna (kapaska), czy

grob

pod

jc

to parafialna,

poza czas trwania misyi,

wydalenia z prowincyi, zabronion

by

musi. Oznajmia-

Waszej Wysokoci, nie mog nie poleci, aeby tyme ksiw prowincyi jeszcze zostajcym, rozporzdzenia te ogosi ra-

to

om,

czy, tembardziej,

e

przeciw niemu jeszcze tu

i

owdzie wykraczaj.

e

widz, Jezuici w Obrze sta siedzib maj i dlatego kazano mi tej osadzie oberskiej pooy koniec. Termin, w którym Jezuici klasztor w Obrze opuci maj, naznaczam na 1 padziernika 1854 r., proszc zarazem, eby mi Wysoko Wasza donie raczy, dokd si wynie Jezuici postanowili « ^). Zicio si przeczucie O. Antoniewicza: »eby nas tylko std nie wygoniono «. Arcybiskup przesa odezw superiorowi Praszaowiczowi dnia 25 sierpnia, na co ten odpowiedzia 4 wrzenia: » Rozporzdzeniu prezydenta, o ile si ono dotyczy urzdowych parafialnych czynnoci (pfarramtliche ThdtiglceU) najchtniej si poddajemy... Co za do innych duchownych czynnoci, nie uznajemy innej wadzy, krom wadzy w. naszego Kocioa, której naczelnikiem i piastunem jest biskup porzdny, ordynaryusz. Jeeh wic Celsissimus uzna za poWreszcie

wysze wadze le

to

trzebne do nas to rozporzdzenie

wadzy

cywilnej zastosowa,

i na poddajemy si bez wahania, ale prosimy najpokorniej o zawiadczenie naszych trzyletnich w obydwóch archidyecezyach Celsissimi Dmni czynnoci, i zarazem o askawe wyraenie przyczyny, która Celsissimum do tego kroku spo-

nas ten rodzaj

suspenzy

woy,

wodowaa, abymy przed naszymi przeoonymi zakonnymi wylegitymowa si mogli «. Protestuje dalej przeciw zarzutowi prezydenta, jakoby »urzdowe parafialne czynnoci « wykony wah jeszcze Jezuici, owiadcza gotowo ustpienia z Obry kadej chwili, skoro arcybiskup »wol sw w tym wzgldzie oznajmi « i dodaje, e » pobo-

no

niektórych

osób przygotowaa

w

dla

nas

przyzwoite zakonne

Lubomierzu pod remem Wreszcie, poniewa arcybiskup da, aby superior owiadczy si, o ile ogoszony w gazetach reskrypt prezydenta Puttkamera do ministra spraw weschronienie

^)

Litterae

czenia Obry,

'Nie lkamy si tego, odpar superior, owszem byoby to z honorem Celsissimi^ my dlatego prosimy o upowanienie króla napisze przeciw wdzieraniu

pisemne,

emy

abymy pokaza mogU w danym

nie przekroczyli udzielonych

nam

razie

caemu wiatu,

od Celsissimum pozwole*.

si na to arcybiskup, superiora odesa do kanonika Richtera po rad, który take podziela zdanie, do czasu Jezuici » wstrzyma si powinni od wszystkiego* *). Puttkamer posa take Jezuitom w Obrze przez landrata

Nie zgodzi

e

wolsztyskiego

swój

reskrypt z 8 sierpnia.

przez komisarza okrgowego,

który zjecha

da

e

Ogosi im go na miejsce

landrat

na znak,

i

poddaj si rozporzdzeniu, podpisu wszystkich. Podpisali si ci, którzy byli w domu, z dodatkiem, e tylko poza Obr, zastosuj si do rozkazów prezydenta. Arcybiskup wszelako nie spieszy si z ich wykonaniem, zwleka z odpowiedzi, ale otrzymawszy » powtórn odezw naczelnego prezesa*, poleci pismem z

28 grudnia 1854

r.

superiorowi, »aby przesiedlenie swoje

podrzdnych do Lubomierza pod

szy

uskuteczni zechcia*

i

remem

*)

przyspie-

odpierane

i

nkania Puttkamera

dosy

energicznie

przez

i

rzdu

arcybi-

Acta Prov. Galie, rok 1854. List O. Praszaowicza z Poznania 4 wrze-

nia 1854 ')

nie

monoci

^).

Te ustawiczne dokuczliwoci pruskiego wogóle,

ile

ksiy

i

r.

do O. Perkowskiego

Acta Prov.

w

Galie, rok 1853.

Obrze.

784

wpyny

skiipa,

korzystajc

1852

zdaje

si wiele na prowincyaa Baworowsl) Gopoty, Sobótka (Zoppot) pó mili od Gdaska, wie królewska, zakad kpielowy nad Batykiem przez obywateli Ksistwa i Prus bardzo uczszczany. ') Podejrzliwy rzd pruski mia baczne oko na tych, co utrzymywali stosunki z Jezuitami. Ks. Prusinowskiego, który w maju 1853 r. odwióz do konwiktu jezuickiego w Fryburgu szwajcarskim modego Wincentego Biegaskiego z Gykowa pod Gdaskiem, podejrzywa rzd o konszachty z centraUzacy polsk w Londynie, w mniemaniu, ze Jezuici partya klerykalna, poczywszy si z party demokratyczn, do odbudowania Polski. (Klemens Kantecki. Ks.

d

Aleksy Prusinowski.

Pozna

1884,

str.

38).

789 plicy,

któr

Biliska, wsi

hr.

adwencie ostatnia 1853

kocioach, farnym

Pomimo

2 ksiy.

r.

zimy,

w

misya

Krotoszynie

ksiy,

4

polska

potrynitarskim,

i

Obrze

nowa postawia.

wielka dobrodziejka, z

W

w

dziedziczka, a klasztorku

tej

szlachta, mieszczanie,

w dwóch niemiecka

gromadzili si

lud,

tumnie, wysuchano do 8.000 spowiedzi, a jeszcze pozostao wielu.

Wic

pozosta jeszcze

misyonarze

zamierzaU

po misyi

dni kilka,

rozkaza im natychmiast wyjeda. 14 kwieCykl misyi 1854 r. rozpocz si w Wolsztynie od 1 w przykrych tnia. Misyonarze zoyli wizyt landratowi, który chwilach okazywa im ludzko. Pomimo obszernej wityni, nieale landrat

—

i

kazania

które

musiano

polskie

kaza

dla

cisku

mówi

na cmentarzu.

Przygotowano 80 niemieckich dzieci do pierwszej komunii w. Konkluzyjn procesy w niedziel palmow odprawiono na rynku; przez wielki tydzie Niemieckich

suchali protestanci.

cz

w wielki za

misyonarzy suchaa spowiedzi, a zanie polskie

i

pitek powiedziano ka-

cz

niemieckie, druga

misyonarzy odbya ró-

wnoczenie misy w wierczynie pod Osieczna. Po Wielkiejnocy 25 kwietnia rozpoczto niedosz zeszej sieni

polsko-niemieck

misy w

je-

Wis, w dyecezyi gorhwo katolików. Wy-

Gniewie nad

chemiskiej. Opór protestantów zaostrzy misyonarzy szli uroczycie na spotkanie

uczszczaU na kazania bardzo pilnie; wysuchano do 8.000 spowiedzi. Na zakoczenie odprawiono wspania procesy przez miasto na cmentarz, gdzie po od mszy w. polowej, superior wygosi kazanie, podnoszc, i

e

czasu reformacyi (1550

mentem

r.)

pierwsza to publiczna z Najw. Sakra-

procesya.

w

Rzecz dziwna, protestanci

dze

antikatohckich,

katolickiej

Rozpoczli

od

tego:

»

suchacze,

woajc: -Wszystko

w rce kilku

»

proboszcza. braci

w

suchalicie faszywych

teraz usyszycie prawdziwych*, ale

piej

wiary

urzdzi misy drug, na któr

zaprosi.

pomimo swych

uprze-

przychodzili na kazania misyjne, jeden z nich

uczyni nawet wyznanie pastor

Gniewie

to

ju

Wic

urzdzie* proroków,

na drugi dzie odbiegli

mówili

ju

Jezuici,

nierównie

ich le-

od was«.

Z Gniewu

pojechali misyonarze do Frauenburga,

zoy

nowanie biskupowi warmiskiemu ks. Geritzowi. Przyj skawiej prosi o misye dla swej dyecezyi, której trzeci i

ich

usza-

naja-

cz

sta-

790

nowi

uczyni

zado

jego yczeniu

w

nastpmisye. Jako powrónym dyecezyi, odprawili jeszcze w maju w deciwszy do chemiskiej kanacie gniewskim dwie misye, w Piasecznie (Pehskau) polsko-nieniieck, w Ponczewie (Pontschen) polsk. Potem przerzucili si do dyecezyi poznaskiej i w Zielone wita 4 czerwca odprawili czterodniow misy w Lubaszu pod Czarnkowem, majtku Zygmunta Szudrzyskiego. Na konkluzy przyby arcypasterz i d. 8 czerwca razem z misyonarzami uda si do miasta powiatowego Czarnkowa krótk przemow da pocztek sam hymnem Veni Creator Polacy.

Przyrzekli

ju byy

roku, bo na ten zapowiedziane

i

i

misyi.

Dnia 23 czerwca 5 misyonarzy polskich, 2 niemieckich przy-

byo do Chemna (Culm), stolicy niegdy województwa chemiskiego. Misya ta oddawna bya zapowiedzian, 40 ksiy przybyo dla

suchania

okohczna

i

spowiedzi, wszystka intehgencya z miasta

tum

i

szlachta

czterotysiczny ludu suchah kaza, spowiadaU si

caego ycia. Obszerna gotycka fara, okazaa si za ciasn. Równoczenie na prob ks. dziekana i dyrektora gimnazyum chemiskiego dali misy, a raczej rekolekcye trzydniowe studentom i profesorom w kocióku niegdy Benedyktynek, w którym si modlia wdtobliwa Magdalena Mortska, reformatorka zgromadzenia, przyjacióka dawnych Jezuitów i ks. Skargi, teraz Panien

z

Miosiernych,

mówic

codziennie po

mieckie; wszyscy oni odprawih

Konkluzyjna

dwa kazania

spowied

procesya od fary przez

i

przyj

polskie, jedno nie-

U

komuni wit.

kocióka Panien budujcy widok. Mi-

do

miasto

Miosiernych przedstawiaa icie czarujcy a

syonarzom dzikow^a podczas poegnalnego obiadu niemiecku, dyrektor

za

gimnazyalny

egna

ich

ks.

dziekan po

po acinie. Wieczo-

piewami. Odjazdowi ich 4 hpca na misy do miasteczka Radzyna towarzyszyy tumy, rzucano kwiaty do ich

rem uczciU

ich studenci

powozu.

Nastay ju niwa, poowa lipca, pomimo to pani Grabowska zaprosia 3 misyonarzy do swego Rzdkowa w okolicy Piy, umiecia w paacu, a przed kaplic domow ustawiwszy ambon konfesyonay, urzdzia misy, mniej Uczn z powodu niw, ale niemniej zbawienn. Uroczysto w. Ignacego d. 31 lipca misyonarze obchodzili w Obrze, nie wszyscy, bo O. Baczyski z towarzyszem wprost i

791

z

Rzdkowa

udali

si do Gniewu na rekolekcye

dla nauczycieli lu-

dowych, którzy o nie podczas misyi gniewskiej bardzo zwolenia

rzdowego pewny by

ks.

prosili.

proboszcz gniewski,

Po-

alici pre-

kwidzyski odmówi go, podejrzywajc w zjedzie nauczycieli to nie polityczn »lig polsk «. Na przedstawienia proboszcza, liga, ale wiczenia duchowne, pozwoli, byle nie Jezuita, ale wiecki ksidz je dawa. Uraony proboszcz zagrozi, zoy urzd inspektora szkó, skoro rzd nie ufa wyborowa jego; on chce Jezuit, na Jezuit, ale na ten a nie kogo innego. Wic prezes zgodzi si raz jeden tylko. Zjechao si wic 50 kilku nauczycieli z chemiskiej warmiskiej dyecezyi na one rekolekcye, utrzymywali si przejciem, swym kosztem, i odbyh je z wielkiem skupieniem uroczycie si obowizujc, w zgodzie jednoci z kapanami, umoralnieniem ludu, nietylko nad wyksztaceniem pracowa w szkole, ale poza ni, swym dobrym przykadem. Dla pokrzepienia si uda si 0. Baczyski, jak roku zeodlegy, wic szego do Copot nad Batykiem. Poniewa koció zes

e

e

i

i

i

e

bd

i

i

do

za pozw^oleniem biskupa Sedlaga,

urzdzi

w

obszernej

sali,

w domu

pastwa Kowalskich, kaplic, w której codziennie msz w. odprawia spowiada, a w^ niedziel mówi kazanie. Kaplica bya zawsze pen, zaniepokoio to miejscowego komisarza rzdowego, wietrzy i

Odj mu

obaw^ O. Baczyski, ale aby na przyszo uwolni goci kpielowych od podejrze, poda myl w^ymurowania ze skadek kocióka. Myl si przyja, kocióparafi; ek stoi w Copotach, które dzi s ju miastem

schadzki jakie polityczne.

te

i

miaem w nim msz w. 1886 roku, ale kaza polskich mówi rzd nie pozwala. Dziki misyjnym naboestwom odnowi si, spotnia duch katolicki

w

polskiem spoeczestwie Ksistwa.

Na kadej

kadano bractwo wstrzemiliwoci od alkoholu

mczyni,

cz

misyi za-

prawie wszyscy

i

nawet podrostków do niego przybronzowy (karstpowali. Na kadej wkadano szkaplorz niebieski nadawano odpustami tysice melitaski) tysicom osób, wicono

doroli

kobiet, a

i

i

róaców, krzyyków, medalików, rozrzucano wite obrazki, pobone ksieczki, które lud zanosi do domu jako drog pamitk powicenia wstpi misyjn. Nowy duch religijny, duch ofiary w szlacht. Stao si ju rzecz zwyczajn, e dziedzic przez usta i

misyonarzy JEZUICI

W

odpuszcza POLSCE. V.

z

góry

krzywdy przez nierzetelno, albo 51

792

e sub

nalene kradziee wyrzdzone od ludnoci wiejskiej; wet, gdy pilne roboty byy w polu, uwalnia od nich kolejno robotników na dzie lub dwa, aby mogli swobodnie uczestniczy i w misyi. Czynili to nawet dziedzice i dzierawcy protestanci, wogóle yczliwie usposobieni dla misyonarzy i misyi, bo jasno im misya umoralnia, im za moralniejsz mie byo, ludno robocz, tern korzystniej to dla ich gospodarstwa. Pikne, a rzewne ceremonie przy rozpoczciu i kocu misyi i przy komunii generalnej, tryumfalne pochody procesyjne, widok arcybiskupa lub biskupa i uroczyste przyjcie i poegnanie jego, cay polne

i

bd sub

e

i

e

si tak wyra, uroczysty przybór misyjny, cieszy serca, ale i umacnia w wierze umysy. Nastpia te powszechna po dworach paskich poprawa pod wzgldem wykonania praktyk religijnych i obyczajnoci. Jezuici zyskiwah z kad misy na powaaniu szczerej, ofiarnej dla nich yczhwoci; zapraszano ich nieten,

i

tylko

na kazania

w

wielkie uroczystoci, ale

znaczniejszych osób.

Umar w

jesieni

i

z

mow

na pogrzeby

1853 roku referendarz Józef

Oporowa; nad trumn jego kaza superior Praszaowicz. Po kadej misyi rozrywano prawie misyonarzy na wypoczynek we dworze. Nie prónowah i tam, bo albo dzieci przygotowaH do komunii w. lub bierzmowania, albo w domowej kaphcy lub Morawski

z

obszernej izbie,

urzdzah wieczorne naboestwo z nauk dla cagdy na miejscu by koció, suchaU spowiedzi. Te

ego domu, a pikne tradycye pierwszych misyonarzy Ksistwa, zachowali nie

nastpcy,

ich

ywe

jeszcze

bywaem *)

a

do

znalazem

je

bismarkowskiej persekucyi

w

latach

1885—1900, gdy

1872 roku;

w

Ksistwie

^).

Lit.

annuac

S. J. in

Duc. Posn.

et

«

wier-

Prussia occid. 1852—1855.

ROZDZIA w

Wskrzeszenie Jezuitów

w

misyjne na Szlasku,

Bukowinie

licyi,

§.

w

84. Cesarz Austryi.

— —

nauczania.

XVII.

—

Galicyi.

Ich

zaborze pruskim,

prace

w

Ga-

zagranic. 1852-1905.

i

przywraca Jezuitów Ukady z ministrem hr. Thun o system domów. Powtórne otwarcie kolegiów Franciszek Józef

I

i

1852-1856.

W Austryi tymczasem,

dziki wojskowemu tryumwiratowi ksi-

cia Windischgraetza, Radeckiego

ga mody

cesarz Franciszek Józef,

biurokratyczny; który

W

i

trwa 4

nad

lata,

ministerstwie

Galicy

Jelaczica, którego

zapanowa nbsolutyzm

rozcigniony

od 10 stycznia 1849

ksicia

wpywom

r.

nadto

do

1

Feliksa Schwarzenberga,

ule-

militarno-

oblenia, maja 1854 roku. stan

centralista

bez-

wzgldny, Bach, by ministrem spraw wewntrznych; katolickich przekona, ale biurokrata, zwolennik absolutyzmu hr. Leon Thun, wyzna; z obydwoma, z pierwdziery tek mini.stra owiaty szym zwaszcza, stacza cich, i)odiazdow walk gubernator Galicyi » szefem kraju* urzdownie nazywany, hr. Agenor Goluchowski, oprymowany on dyktatur wojskow jeneraa komendanta Ilami

i

51»

794

ksi

mersteina, który jak

uwaa

r.wowie

siebie

za

Windischgraetz '>

zbawc

w

Wiedniu, tak on

monarchii

austryackiej

«

i

we cie-

szy si u ministra Bacha najzupeniejszem zaufaniem.

Ju

nie emisaryusze

tylko

i

agitatorzy anarchiczni,

ale

spo-

przekona obywatele, szpiegowani przez » andarmów politycznych*, których 13 puków, kosztem 5 milionów zr. utworzy minister Bach, brani znienacka w areszt, wywoeni za kojni legalnych

granic, skazywani do fortec, cae, lub

»

zaszywani

w

w

kajdanach

kamasze «

t.

j.

na

bez nich,

lub

lata

oddani do rot karnych woj-

Do szkó wyszych rednich wprowadzono napowrót wykadowy jzyk niemiecki wychowywano modzie na Schwarzgclbcr, oddanych rzdowi ludzi. Burmistrzów mianowa rzd, niemczyzna wrócia do magistratów, andarmski nadzór rozcigniony nad cechami, szkoami i ich profesorami, prywatnemi i publicznemi zabawami, nad plebani kocioem. Donosicielstwo stao si drog skowych.

i

i

i

do karyery,

Nawet,

zarobkiem.

maja 1853

arcybiskupa

Baranieckiego donie-

Kempena, o polityczne konszachty z dystyngowan, dla swych uczynków miosiernych powszechnie szanowan dam, a dopiero niszych duchownych! Niech tylko który w »dni cesarskie « nie odpiewa Te JDctim, wnet zapisany do » czarnej ksigi « i pozbawiony raz na zawsze prawa do probostwa. Za nieostrone sowo w mowie lub na kazaniu, siono 1

ledztwo,

w

rekolekcye

Przeworsku.

do

r.

czyh

Zarzut,

przywizania do rzdu,

a

pohcyi

ministra

wizienie

choby

amao

w

br.

bernardyskim

klasztorze

podejrzenie

braku

»

lojalnoci «,

karyer urzdnika, profesora nawet

Sowem, stosunki w Gahcyi od 1849 — 1854 r. porówna si chyba dadz z czasami ucisku wielkorzdów Hurki lub Czertkowa w Warszawie Królestwie polskiem. Sam nawet gubernator Gouchowski boryka si musia nietylko z ministrami, ale podwadnymi urzdnikami, których nie mia na razie kim zastpi, majc zreszt na ich nominacy wpyw ograniczony ^). A Koció ? Na zjedzie biskupów w Wiedniu 1849 roku, na sejmie kromieryzkim, domagano si wolnoci Kocioa. Skania si uniwersytetu*).

i

i

do tego

minister

Thun,

dnia 10 kwietnia 1850

Bronisaw oziski. Agenor swydi rza/lów 1846 — 1859. Lwów 1901.

r.

wyszed

w

pierwszym okresie

*)

Dr.

»)

Schnur-Pepow.ski. Z przeszoci Galicyi. 1772—1862.

hr.

Gouchowski

Lwów

patent

1895.

795

znoszcy placetum regium krpujce wadz biskupów prawda józefiskie, dozwalajcy zakonom znosi si bezporednio wedug swej reguy t d., ale nie wiez swymi jeneraami rzono w^ jego wykonanie, a nie miano odwagi z niego korzysta, skoro biskup, proboszcz, ksidz jako taki by wolny, jako obywatel jcza pod wojskowo- biurokratycznym absolutyzmem, » wolnoci bowiem s solidarne; jeli cay organizm jest skrpowany acucesarski

i

y

i

i

mogo bi

chami, trudno, aby serce jego

swobodnie «

*).

Jezuici rozproszeni po Galicyi, doznawali nieraz

systemu rzdowego.

Krzepia

ich jednak

yczliwo

na duchu

gu-

Thuna modego cesanad którym czuwaa pobona, a rozumna matka arcyksina

bernatora, rza,

katolickie usposobienie ministra

i

auje swego

Pradze ex-cesarz Ferdynand

e

mylne mniemanie,

Zofia; a wreszcie uzasadnione czy

w

skutków tego

rezydujcy

podpisu na banicyj-

nym dekrecie 7 maja 1848 roku, wraz z ca party katolickodworsk bd naprawi pragnie ^;. ZywiU wic nieponn nadziej, i

e

wczeniej czy póniej przywróceni zostan

w

ywi j

Austryi.

przebywajcy jako kapelan ksinej Anhalt Koethen, rzecznik zakonu a zarazem jako penomocnik jeneraa Roothaana w Wiedniu, w stycznoci cigej z wybitnemi osobami na dworze rzdzie. Dziki jego, nieznanym mi bliej staraniom, usposobiei w nie korony i rzdu wzgldem Jezuitów wyrobio si takie, e ju 25 marca 1852 r. móg wnie »z polecenia jeneraa « prob do

te

0. Beckx,

i

*)

1898,

str. *)

Kalinka.

Kraków pod panowaniem austryackiem. Kraków

i

330, 333.

yczliwo

gów; datuje si od

koron

Galicya

i

askawo

poowy X\l

w Oomucu

wieku

2 grudnia 1848

oenionego

ciszka Karola,

z

tradycyjn w domu Habsburtrwa dotd. Cesarz Ferdynand na rzecz brata swego arcyksicia Fran-

dla Jezuitów jest

Zofi,

r.,

i

zoy

ksiniczk bawarsk,

synowi swemu 18-letniemu Franciszkowi Józefowi.

Mody

brodziejstwa Jezuitom, przewanie prowincyi austryackiej.

ale ten

cesarz

Ju

przekaza

wiadczy

1849

r,

j

do-

rozkaza,

w Innsbruku Jezuitów przesta niepokoi; 1853 r. odda im dadom seminaryum chopców w Mariaschein; 1856 r. odda kaza dadawnego kolegium dopomóg do otwarcia ici koció w Wiedniu konwiktu w Kalksburgu, a 1858 r. nada im opactwo wgierskie Kapornak na

aby pozostaych

wny wny

ich

i

i

cz

i

spacenie dugów; rok przedtem powierzy im katedr teologii na uniwersytecie innsbruckim; podczas nowej ery 18G8— 1873 r. hamowa zapdy liberalnych ministrów przeciw Jezuitom. Matka jego Zofia, arcyksi/ Maksymilian d'Esle i

stary cesarz

Ferdynand wiadczyli im

liczne

aski

i

jamuny.

796 cesarza o przywrócenie zakonu

w

dekret 7 maja, o którym powiada, nie

powtarza, »\ podpisa go

Jezuici poddali

mu si

Wspomniawszy

Austryi.

e

krótko

cesarz Ferdynand kilkakrot-

bardzo

niectitnie«, podnosi

e

bez szemrania,

wstpiwszy na

to,

troti

e

JGM.

zagodzi wprawdzie jego wykonanie, ale dekret istnieje jeszcze, jako taki uznawany przez rzd i biskupów, krpuje dziaalno nasz. Prosimy wic JGM. o ratunek w twardej doli »w jak nas partya rewolucyjna wtrcia*. Nie damy oddania szkó » wiedzc, ze z dokonanymi czynami liczy si trzeba «, poprzestaniemy na i

modziey innych zajciach naszego powoania. Nie damy te rodków utrzymania z funduszu naukowego, hczc w tem na Opatrzno Bo. O to jedno prosimy: zakonnej

ksztaceniu

»

abymy

zostali

i

od gniotcego ciaru, powyszego dekretu wyswobodzeni

wolno

otrzymaU

i

powszechnych praw^ i

naszej

pracowa «

obywatelskich

Kocioa

mogli dla dobra

spokojnego przebyw^ania pod

i

jako

Jezuici

w

c.

oson krajach,

k.

pastwa, wedug powoania naszego

*).

wyjedna u cesarza w Pe23 czerwca 1852 roku odrczne pismo (Entsc]iluss\ znoszce Minister Thun, przychylny probie,

szcie

w

dekret z maja, przywracajce zakon Jezuitów

caej Austryi z do-

e

»w pojedynczych krajach koronnych naley od wydo padku do wypadku wykona ustawowo wprowadzenie zakonu, najwyszego zatwierdzenia poda «. Hr. Gouchowski uwiadomi o redatkiem,

i

stytucyjnym dekrecie prowincyaa 9 lipca 1852

r.,

ten

za

28 wrze-

nia przesa do prezydyum krajowego relacy o stanie pojedynczych kolegiów domów w Gaicyi przed rewolucy 1848 r., z wyi

prywatnej wasnoci rodków utrzymania od rzdu która podczas rozproszenia zajt zostaa przez rzd na

mienieniem zakonu,

i

fundusz edukacyjny z 4-letnim

prosi: 1) o oddanie

i

czynszem

z niego,

myna

z

konwiktu tarnopolskiego

kanaem w Sczu,

cegielni

we Lwowie ze wszystkiemi prawami wykrelenie tyche realnoci z ksig gruntowych na rzecz funduszu szkolnego; 2) o oddanie obligacyi wraz z procentami (150 zr. rocznie), które si w rkach i

w

Wiedniu znajduj; 3) o oddanie kolegium w Starejwsi z kocioem, ogrodem folwarkiem; 4) o oddanie dawnego kocioa Dra Sejlera

i

w Nowym Sczu >)

i

5)

kocioa we Lwowie;

Acta Piov. Galie, tom XXII, rok. 1852.

6) o

zwrot 5.000 zr.

797

wyoonych

na obmurowanie

w Nowym Sczu;

ogrodu

wreszcie

o powikszenie alimentacyi dla deficyentów ^). O kady z tych punktów wloky si pisania urzdowe przez rok przeszo, wreszcie przy yczliwoci gubernatora oddano o co prowincya prosi, krom owych 5.000 zr. na oparkanienie ogrodu sdeckiego i czynszu z konwiktu, alimentacy te powikszono, wy-

znaczajc po 150 zr. ksiom, 80 zr braciom. Wyprzedzili prowincyaa i rzd hrabstwo Potoccy z acuta. Hrabina Józefa z ksit Czartoryskich, z Hnii koreckiej, ju dnia

e

25 lipca w francuzkim licie do prowincyaa, rozpacza prawie, sprawa acucka (z powodu protestu Dominikanów do Rzymu) po 15 latach

e

nadziei,

pewnego. bo

serca,

wypowie

e

stara,

trudnoci, »

zabiegów,

wisi

Jezuitów zobaczymy ustalonych

Nieche wic prowincya

m

ju da

za wygrane

krom

i

niema si nad udrczeniem jej

zlituje i

w powietrzu w acucie nic

zwtpi

«

o wszystkiem,

jasno, czego chce, a czego nie chce, bez

i

adnych

»

niech

zastrze-

^).

«

Odpowiedzi prowincyaa nie znam,

acuta

sze hr. Alfred Potocki z

ale niezalenie

od

niej,

pi-

19 sierpnia 1852 roku do niego:

e

Powziem pewn wiadomo,

Pan Dobrodziej rozpoczynasz z prowincyonalnem prezydyum ukady o powrót czonków swego zgromadzenia do dawnych domów lub ich wasnoci. Ponawiam proby, iby X. Prowincya Dobrozatem usilnie moje yczenia »

i

cuck rezydency. tem

ukadów chcia

do tego pocztu

dziej

póki

apostolska,

tego pytania,

Ekscelencya

nasz dawn

a-

z

a

koca my

którego

00. Dominikado ostatecznego zaasi nie doczekamy. Jego

trwa spór

nami, zezwolia na pobyt XX. Jezuitów, twienia

i

przemyski cay za tym rzeczy zwro-

JVV. Biskup

Stolica

obstaje.

zaliczy

Pan Namiestnik spodziewam

si,

e

moje yczenia

z swej strony zechce wesprze... »

niech

Pierwsze to

te pierwsze

lepsze

dla

w

1820 od przychodniów objte; (wskrzeszenie) trzyma przy pomylnej na

miejsce

jest

excite

zgromadzenia

r.

odmianie

lowego.

»)

Arta rrov. Galie.

•)

Tame.

t.

XXII,

r.

lHr)2.

po

przejciu

wichru

chwi-

798 »Dla przyspieszenia

pomylnego skutku ycze, prosz JW.

Prowincyaa co najryclilej do nas przyby, a w przejedzie ostatecznie si z JW. Biskupem przemyskim « ^). Jako pod koniec 1852 r. otwarto napowrót Domidlium Lancutense; 5 ksiy, brat jeden; a 1 lutego 1853 r. odda im biskup urzdownie administracy parafii. Prowincyaowi jednak najpilniej byo zreorganizowa nowicyat w Starejwsi, ju w 28 wrzenia 1852 r. przyjto 3 nowicyuszów Niemców ze Szlska pruskiego, jednego 4 grudnia ^). Mistrzem ich, superiorem oraz domu, 0. Siedmiogrodzki, ksiy 8, braci 4, razem osób 16. Do innych domów zbierano si powoh z rozsypki; we Lwowie 3 ksiy i jeden brat; w Tarnopolu 7 ksiy i tylu braci; w Sczu 3 ksiy tyhi braci; w Stanitkach 3 ksiy i brat. Dla lwowskiej rezydencyi stara si prowincya prob do cesarza 9 listopada 1853 r. o mieszkanie w czci dawnego kolegium, albo pewn kwot rocznie na czynsz mieszkalny. Odmówiono pierwsze, na czynsz wyznaczono z funduszu religijnego 400 zr. rocznie.

uoy

i

i

Tymczasem

po

rzdach umar

jenera Roothaan 8 maja 1853 r. naznaczywszy przed mierci 0. Jakóba Pierlinga, podówczas asystenta Niemiec, wikarym jeneralnym. Zwo-

ana

do

Lwowa

24-letnich

u Karmelitów

kongregacya

dzielny

prowincyonalna wy-

braa na elektorów przyszego jeneraa 00. Browna Galicza, którzy z prowincyaem udali si z kocem czerwca do Rzymu. Prowincyaa zastpowa w^ Galicyi 0. Zranicki. Dnia 2 lipca wybrano na i

jeneralnej kongregacyi, z

rzdu

22-giej,

znanego nam

ju

dobrze,

prowincyaa (od hstopada 1852 r.) austryackiego, jeneraem zakonu; trudno byo o szczliwszy wybór. Prowincya wróciwszy z Rzymu, poruszy równie jak nowicyat spraw wskrzeszenia szkó, zwaszcza konwiktu tarnopol.skiego; upominaa si o to szlachta wschodniej GaUcyi. Po rozmowie z hr. Gouchowskim, wystosowa wprost do niego jako gubernatora, rodzaj owiadczenia z dnia 7 listopada 1853 r., wiedzc, i rzd nie byby przeciwny szkoom jezuickim, gotowy jest przyO. Beckxa,

wan

e

1)

Acta Prov. Galie.

')

Byli to

Wadaw

Titz,

logi breves).

t.

XXII,

r.

1852.

zaaufini póniej zakonowi: Wilhelm Merkel, Antoni Langer, Konstanty Eynerling z Petersburga, kt(jry wkrótce umar. (Cata-

799

j

gimnazyum

w

ju

wrzenia 1854 r., gimnazyum za w Sczu i ofiarowane przez mieszczan nisze gimnazyum w Zoczowie nieco póniej. Dla obsadzenia jednego gimnazyum potrzebuje 13 profesorów; do zarzdu domu 4 ksiy tylu braci, a na Tarnopolu

1

i

utrzymanie wszystkich 7.600 zr. rocznie

rów tych

z

rónych

nawet

stron,

przeto na viale (koszta

podróy)

e

przywilej 1836

rum

w

swej mocy.

i

pozostanie

planu nauk potrzebne

profeso-

sprowadzi trzeba, kadego prosi o 60 zr., spo-

z zagranicy

dla

dziewa si te,

Poniewa za

^).

r.

nauczania

Wkocu

wedug

Batio studio-

e

nadmienia,

co do

szkó

pozwolenie jeneraa Beckxa.

jest

Zanim to jednak przeprowadzone by mogo, pragn prowincya otworzy konwikt w Tarnopolu, w wasnym dawnym gmachu, który rozkazem ministra kultu 13 czerwca 1853 r., oddano w tym celu, jak ju wiemy, odwoa misyonurzy z Szlska Ksistwa. Pospieszy si zanadto. Hr. Gouchowski przesa owiadczenie prowincyaa do ministra owiaty hr. Thuna, ten za zanim ofiar przyj, chcia si upewni, czy o ile Jezuici zastosowa si zechc do nowego pastwowego systemu nauk gimnazyalnych (allgemciner Organisations-Enticwf fur dle oesterreichischen GymnasienJ? w tym celu 20 listopada 1853 r. zada od znanego sobie dobrze jeneraa Beckxa » stanowczego wyjanienia: czy Towarzystwo Jezusowe jest i

i

i

i

w

gotowe, przy rozwiniciu swej dziaalnoci

kadym wzgldem

nem, zastosowa si pod stwie austryackiem)

przepisów; albo czy

warzystwu) stosunki stoj pisami

dze,

i

i

dlatego

r.,

e

znaczy skiej

musiayby

do istniejcych (w

pa-

waciwe mu

(To-

o

i

ile

nieuniknionej sprzecznoci z tymi prze-

wymaga

pewnych wyjtkowych zarz-

ich uzasadnienia*.

Zagadnity t.

w

nauczaniu gimnazyal-

w

ten

odpowiedzia

sposób jenera,

grudnia

19

zadouczyni. Tymczasem wydowiadczonych pedagogów z austryackiej galicyj-

wkrótce yczeniu ministra kilku

i

ów

prowincyi, którzyby

Orgamsations-Entivurf z szczególnem

uwzgldnieniem przywilejów Franciszka Ferdynanda I z dnia 19 marca 1836

z d.

I

18 listopada 1827

r.

swych narad do niego przesali, on za na tej podstawie zredaguje ^wyjanienie* dla ministra. Zabrao to kilka miesicy czasu, tak, i

r.,

zbadaH

i

rezultat

e

M Liczc po 400 zr. na «)

Acta Prov.

Galie.

t.

ksic^dza,

XXII.

r.

200

18Ó3.

zlr.

na

l)rata.

800 dopiero 15 czerwca 1854

Zaznaczy

nej ministrowi. kilkoletnia

móg

r.

tu

korespondencya

jenera

winienem,

uici si

e

»

z obietnicy da-

wyjanienie «

midzy jeneraem

szkolna

dalsza

i

Beckxeni

Thunem, prowadzona jest w tonie prawie przyjacielzaufaniem. czya skim, z wzajemnym szacunkiem, otwartoci ich wspólno przekona katolickich, rozdzielao stanowisko prawie wrcz przeciwne: jenera broni niezalenoci swoich szkó, minister absolutnego pastw^a chcia koniecznie podcign je pod strya ministrem

i

chulec »

za

pastwowy. Wyjanienie* zajmujce 31 stron drobnego pisma, przyjmuje

podstaw pewnik, i

cesarz Franciszek Józef restytucyjnym de-

kretem 23 czerwxa 1852

wnego (przed 1848 sarskimi 1827

r.)

1836

i

r.

ich

przywróci Jezuitów w Austryi do dawic przyznana dekretami cestanu,

e

uyteczno

r.

czania Jezuitów pozostaje

w

swej mocy. Przyznaje dalej,

midzy tym

rzeczywicie rónice

w

si dadz do dwóch punktów:

co do

2) co

istniej

1)

gimnazyach, które sprowadzi

zarzdu

do planu nauczania (Lelirplan)

Wedug

e

planem, a ustawodawstwem au-

stryackiem pubhcznego nauczania

zyów;

planu nau-

(Geioahrleistung)

w

(LeitungJ gimna-

gimnazyach.

planu jezuickiego Batio studiorum zarzdza szkoami

Koció

zakon, uznany przez

nera, z ramienia

jego

jako

prowincya

profesorów szkoy, kontroluje

instytucya naukowa, a i

rektor;

zmienia,

ich,

wic

je-

prowincya naznacza usuwa, bez odnoszenia

si do ministra kultu, bez ingerencyi inspektorów szkolnych, bez austryacki egzaminów i konferencyi profesorskich, jakich plan nauk organizacyjny gimnazyów. Co do planu nauczania t j. liczby przedmiotów i sposobu ich w » wyjaniewykadania, rónic jest 6, i wykazawszy je,

da

da

a

niu-

sw^em jenera:

1)

ograniczenia

t.

z.

reaUów co do

liczby

i

roz-

miaru; 2j pozostawienia profesorów klasowych, t. j. w kadej klasie jeden, w 5 i 6 klasie jednak ich by kilku; 3) tene kla-

moe

.sowy profesor

uczy take

religii

czyU

katechizmu

w

swej klasie;

wykadana ma by w^ dwóch ostatnich umniejszona latach gimnazyum, za to odpa ma wykad religii, ma by liczba godzin klasycznych jzyków; 5) wykady filozofii a czciowo innych przedmiotów w dwóch wyszych klasach, maj odbywa si w aciskim jzyku; 6) wybór ksiek szkolnych zo-

4j logika, metafizyka

i

etyka

i

i

stawiony prowincyaowi do woli.

801 Wszystkie i

1836

postulata przyznane

le

ju zostay

dekretami 1827

r. ^).

Dopiero

w pó

nader uprzejmie, katolickim

e

odpowiedzia minister on wychowanie szkolne pojmuje w duchu

roku, 11 lutego 1855 i

przekonany

i

potrzebie

jest o

r.

wpywu Kocioa

na szko,

»dziaajmy wic wspólnie, rzetelnie (redlichj, z zaufaniem, zostaz prawdziw szczer otwarto, wiajc sobie ruch swobodny gotowoci wspomagania si«. Po rozmowie z prowincyaem aui

i

stryackim Bosizio, istotnych trudnoci nie widzi, jedno wssenschaftlicJie

Cualifikazion der Lehrer, uzdolnienie

mu

niejasne

naukowe pro-

On rozumie, e jenera nie zgodzi si, aby jego pastwowe egzamina przed rzdow* komisy skadali,

fesorów.

profeso-

rzy

ale

musi przecie

mie jak rkojmi

o uzdolnieniu do nauczania

rzd i

dla-

sam wyznaczy z ona swego tak komisy egzaminacyjn, któraby (wedug zaczonych trzech modedo ministeryum lów) wiadectwo przyszym profesorom wystawia owiaty przesaa. Na to zgodzi si jenera 27 maja 1855 r. z maemi zastrzeeniami poleci trzem prowincyaom, w^eneckiemu Beretta, augalicyjskiemu Baworowskiemu, aby uoyli stryackiemu Bosizio,

tego proponuje, niech zakon

i

i

i

jednoUty program takich komisy

i

formularz takich wiadectw. Zje-

i

przesali do ministeryum si w lipcu w Preszburgu, uoyli owiaty w^ sierpniu. Zdawaoby si, e sprawn skoczona. Gdzie chali

tam,

i

si,

zdaje

e

referent

jej

ministeryalny nie

chcia,

czy nie

umia zrozumie daleko sigajcych ustpstw hr. Thuna, czy te, e w nim samym gór wzi urzdnik centralista nad obywatelem

e

jenedane ustpstwa dodatkami poobcina, dosy, ra Bcckx otrzyma od ministra list dnia 27 maja 1856 r. z wezwaniem, aby na zaczone do listu pismo p. t. Entwurf der Ve-

katolikiem

i

reinhaningshestimmunf/en^ jezuickich

w

gimnazyów

warunków poczenia przyszych publicznych z ustawami rzdowemi, da projekt

odpowied. Uczyni to jenera 22 lipca, przesyajc ministrowi wraz z listem swoje Anmcrkungen Yercinbarangsbesimmimgen w dw(')cli czilber den Eniwurf der »

sposób

otwarty

i

stanowczy*

ciach: zarzd szkolny, plan szkolny. Pierwszy

>)

Gr.

Acta Frov. Galie.

Thun.

t.

XXII,

r.

1854.

Erklariing

ma by an

zostawiony

den Cultus Minister

802

caem

z to,

by obecny, ale wadzy prawa i

i

jako

w

maturalnym komisarz

aby przy egzaminie

fizyk

jedyne na co zakon

zaufaniem zakonowi,

wiadek

jako

(inspektor)

to

zakon

rzdowy

bez

adnej

uwaa

meta-

verantwortlicliey Zeuge,

Co do drugiego,

ingerencyi.

zezwoli moe,

etyk za konieczn do moralnego wyksztacenia modziey

i

gówny

przedmiot

tych klasach filologii

statecznie udzielane

swobod

7

8 klasy,

i

mniej

realiom, bo te

i

bywaj.

Gówna

»

dziaania zostawiono,

w

za to czasu

powici

6 niszych klasach do-

rzecz,

aby

nam

jak

przecie

cieniano klauzulami ograniczeniami, wtenczas przy asce Boej atwo doprowadzimy do tego, uczniowie nasi przy kocu swego kursu egzamin maturalny z honorem «. Ale tej mowy w Wiedniu nie rozumiano. Niedugo potem wydarzyo si, w pubhcznem gimnazyum w Raguzie, oddanem w zarzd Jezuitom 1854 r., studenci skadah matur i pomimo przedstawie protestu prowincyaa Beretty, podda si musieli wszystkim pastwowym przepisom. Gorzej jei

nie

i

e

zo

e

i

szcze, ministerstwo

tylko uczyh, jak

wadzi

zadao

byo dotd

od nich 11 stycznia 1857

r.,

aby

nie-

niemieckiego jzyka, dla którego spro-

eby tym jzyeby w wyszem gimna-

O. Beretta profesora Niemca z Austryi, ale

kiem uczniowie mówih

pisah, a dalej

i

zyum, niektóre przedmioty jak historya, po niemiecku wykadane byy, tak, eby ten jzyk w 7 8 klasie by » panujcym jzykiem i

wykadowym*. Na remonstracye prowincyaa Beretty, uda si minister Thun 25 maja r. do jeneraa z wezwaniem, aby prowincyaowi weneckiemu poleci uatwi wykonanie rozporzdzenia t.

i

z dnia 11 kwietnia.

co innego

w

Urazio

teoryi, co

zostaj na papierze.

to

innego dzieje si

Wic

widzia jak na doni,

jeneraa,

3 czerwca

w

praktyce,

owiadczy

e

ustpstwa po-

grzecznie, ale sta-

e

prowincya susznie si temu rozporzdzeniu opiera, on opór ten potwierdza, bo oprócz przecienia naukowego uczniów, które to rozporzdzenie wprowadza, wymaga ono od profesorów, aby w trzech jzykach uczyli, po niemiecku, po wosku, nowczo, i

illiryjsku.

Takich jenera

wic chocia

pewn

w

zgromadzeniu nie

ma

i

mie

nie

moe,

przykroci (mit schwerem Herzen)^ bo nam nieraz dowody yczliwoci, to jednak » bdziemy zmuszeni publiczne gimnazyum w Raguzie opuci«. Czy opucili ? Zdaje si, e tak, Pijarzy bowiem objli gimnazyum. Jenera widzc bezowocno ukadów z ministrem, poRaguzanie

dali

z

803

da

Owiadczywszy, e zakon na polu szkolnictwa w Austryi pracuje dotd tylko »w prywatnych zakadach*, a pragnie rozszerzy sw prac na publiczne gimnazya, opowiada krótko przebieg ukadów swoich 26 czerwca 1858

r.

przedstawienie wprost do cesarza.

Thunem, w^yjania, dlaczego obstaje przy w^asnym zarzdzie szkó i planie nauk wedug Ratio studiorum » wicej filozofii nauk klasycznych, mniej reaHów«, a poniewa minister zdaje si na to zgadza, zapowiedzia jednak zmian rzdowego planu nauk z hr.

i

w

gimnazyach, przeto

nam

aby cesarz, »t

prosi,

wolno

naszego planu

uyczona, sw^ojem monarszem przyzwoleniem zapewni na przyszo «, gdy inaczej »musiehbymy si zrzec przyjmowania publicznych ginmazyów w Austryi. Na ten jednak wypadek, którego nie spodziewamy si, prosimy o przyznanie nam niezalenego prowadzenia prywatnych gimnazyów, powienauczania, jaka

nam

rzonych

teraz

przez biskupów,

albo

tudzie aby nam wolno byo

rzonych...

dectwa uczniom, przechodzcym

naszych

w^

konwiktach otwo-

wydawa prawomocne wia-

innych gimnazyów

do

i

odbywa

dozorem rzdowego komisarza «, a wic prywatne szkoy z prawem publicznoci *). Cesarz pod wpywem prezydenta ministrów Bacha, pozwoli na prywatne zakady naukowe Jezuitom, ale na tych w^arunkach, co kademu innemu pozwala ustawa, bez prawa pubhcznoci. egzamina maturalne pod kierunkiem

W

tych

czasie

i

ukadów jeneraa

z

ministrem

owiaty,

pro-

wincya Baworowski, otrzymawszy pozwolenie O. Beckxa, wniós z pocztkiem 1854 r. powtórne podanie do prezydyum namiestnictwa we Lwowie, w którem skada tej samej treci, ale krótsze

w

formie

»

15 czerwca tarnopolskie

póniej, rocznie

i

^).

e

owiadczenie*, r.

t.

z

dodatkiem,

wrzeniu

w^

1853

a

Jezuici gotowi

progimnazyum

Do oddania gimnazyów

w

r.

dnia

obj w

gimnazyum Zoczowie nieco

zebrane razem.

Tame,

r.

nie przyszo, za to otwarto pry-

Tarnopolu,

Acta Prov. Galie, tom XXII. rok

— 1858 ')

r.,

e

ministrowi

utrzymanie kolegium tarnopolskiego wyniesie 7.600 zr.

watny konwikt szlachecki jem miejscu.

*)

t.

uczyni jenera

jakie

1854. Kopia podania.

185.'].

jak

Om

to

opowiem na swo-

aktów do

tej

sprawy od

804 O.

Baworowskiego zastpi

10 padziernika 1854

wincy

który

r.,

Nowicyuszów

w prowincyalstwie 0. Józef Brown w cigu lat 4 uporzdkowa pro-

powodu gruntownej restauracyi kolegium staro wiejskiego, wyprawi 1856 roku do austryackiej prowincyi do Baumgartenbergu, dawnego opactwa Cystersów pod Lincem, do Tyrnawy i Preszburga w Wgrzech, braci za nowicyuszów do Tarnopola. Sprowadzi ich, nowicyuszów najgalicyjsk.

przód, 1 padziernika 1858 rejwsi, którego

rektorem

i

scholastyków, z

do odnowionego

r.

oraz

mistrzem

ju

kolegium

nowicyatu

by

0.

w

Sta-

Jdrzej

Nastpnego roku urzNa studya teologiczne posyano scholastyków jeszcze przez 9 lat do Lavalu, Innsbruku i Rzymu. Powoli wypeniay si domy powracajcymi z rozsypki z zagranicy ksimi, podejmowano zwyczajne prace zakonu w swych kocioach, nie zrywajc si do prac nowych lub otwierania nowych osad, dopokd nie wychowaa si moda generacya, ta, która od 1852 r. do zakonu wstpowaa. O. Brown mia t pociech, e gdy przy objciu rzdów 1854 r., prowincya liczya w 7 domach 120 osób, to przy zoeniu rzdów w rce 0. Szczepkowskiego dnia 3 maja 1866 r., liczya w tylu domach 179 osób, krom teologii, miaa Peterek,

vice-mistrzem 0. Siedmiogrodzki.

dzi tam retoryk, 1860

r.

filozofi.

i

i

wasne studium domesticum

i

nowicyat w^asny.

mier

wybieraa dziesicin; gsto umierali biaoruscy Jezuici, jako starsi wiekiem i styrani wygnaniami, tuactwem; z 320 zostao ich 1852 r. tylko 96, r. 1866 tylko 34. Piciolecie prowincyalskich

do 1871

r.)

uwaa

prowincyi, która

w

rzdów

0.

Szczepkowskiego (1866

naley za dalszy cig wewntrznego rozwoju tym czasie wzrosa do 227 osób i rozpocza

mielsz akcy na zewntrz. Otwarto przedewszystkiem wastudyum teologiczne w nowem kolegium krakowskiem 1867 r.

coraz sne

W Ksistwie

poznaskiem praca apostolsko-misyonarska, dziki poparciu arcybiskupa Ledóchowskiego, dosza do niewidzianych rozmiarów; szereg misyi ludowych, rekolekcyi dla ksiy, nauczycieli rónych stanów, powtarza si corocznie, dom misyjny w remie urós w wspaniae kolegium z filozoficznem studyum. Trwao to

i

krótko, lat ledwo 6,

kulturkampf rozegna Jezuitów remskich, ale

wypróbowani kaznodzieje i misyonarze, przenieU si do Galicyi, drzemicej jeszcze w obojtnoci religijnej, i wyton prac misyjn rekolekcyjn przeorali j wzdu wszerz kilkakrotnie. Od

ci

i

i

805 1873

td

rekolekcye

pod

nazw

syi

i

szcze

ksiy,

dyecezyalne dla

dobrego Pasterza,

w.

Józefa

wydawa pocz 1870 r. ks. St. by w zakonie, obj za po nim 1873 i

spotgowano

gdy

Stojaowski,

które

szerzono

dla krzewienia mi-

d.

t.

i

do-

wyrosy bractwa

których

z

znane

ludowych. »Intencyami Apostolstwa Serca Jezuso-

rekolekcyi

wego «,

mao

wprowadzono, jak wspomniaem wyej,

r.

je-

O. Mycielski, roz-

r.

kult tego Boskiego Serca daleko poza gra-

nicami Galicyi.

Najpomylniejsza jednak, Jezuitów

w

Galicyi,

Jackowskiego

i

powiedzie

»

zota « doba

przypada na prowincyalskie rzdy O. Henryka

1881 — 1887

czony prawnik

miabym

teolog,

wychowaniem, ukoproboszcz bytowski na Pomorzu, wstpiwr.

Szlachcic

rodem

i

szy do zakonu, jako misyonarz, a bardziej jeszcze jako rektor starowiejski (1871

przyja

— 1877

umia

r.)

trafia do serc ludzkich, pozyska

dla zwaszcza sanockiej kleru dla siebie, ale zakonu. Wsawi si koronacy Matki Boskiej Starowiejskiej, wsawi jeszcze wicej powiceniem dla Unitów i dwuletniem za nich wizieniem. Mianowany prowincyaem, znalaz waciwe szerokiemu swemu animuszowi pole dwign prowincy pod naukowym jak apostolsko-misyonarskim, a take socyalnym wzgldem tak wysoko, jak nigdy przedtem nie staa, bo nietylko w wielu razach sam bra szlachty,

i

i

i

mia

podejmowa j chtnie od drugich popiera sw wadz, wpywem, wspóprac. Zrezygnowawszy z parafii acuckiej, któr wybornie móg obsugiwa kler wiecki, zaoy natomiast 4 nowe rezydencye na kresach Galicyi. Zwinwszy * konwikt szlachecki « w Tarnopolu, otworzy zakad naukowy » powszechny «

inicyatyw,

w^

ale

centrum kraju, prawda,

i

e zaduy

przez to prowincy;

profesorom kaza si ksztaci na uniwersytecie

i

skada

egzamina

pastwowe, aby dla zakadu uzyska prawo publicznoci. Równocile czenie, przy pomocy trzech ksiy zaoy Misye kaiolicJcie naukowy Przegld poiuszcchny, rozszerzy znacznie zaoone przed i

Wydawnictwo Towarzystwa Jezusowego ksiek religijnych^ zachca zdolniejszych ksiy do pisania ksig rozpraw pobonych episkoi naukowych. Cieszc si wielkiem powaaniem u rzdu klerem, uatwi patu i utrzymujc rozlege stosunki z szlacht

kilku laty

i

i

i

panów pa* po rekomiastach, które czsto w braku innych sam dawa, misyi lekcyi ludowych po parafiach, zwaszcza na Rusi, podminowanej

rozpowszechnienie

»konferencyi

religijnych

dla

i

i

806 agitacy schizmatyck. Podj si piknego, ale nieatwego dziea Bazylianów «, a równoczenie wyprawia » tajnych « mi» Reformy do Polaków syonarzy do ucinionych srodze Unitów^ chemskich, i

walk kulturn

staczajcych

wych z

jego

i

rzdami

rych pisma

i

dla

obj sw

dziaalnoci klasy wyksztacone, dla któksiki uczone wydawa, zakad naukowy otworzy,

konferencye rehgijne gosi; których

no-

Polaków w Ameryce i wskrzesi dawn XVIII wieku misy jezuick w Jassach. Sowem, zakon pod

misyonarzy

XVII

rzdami Bismarka, dostarcza

z

»Intencye

obj

apostolstwa «

egzemplarzy drukowa,

klasy pracujce i

i

lud wiejski, dla

w

ksiki pobone

stowarzyszenia

i

tysicach

bractwa zakada, misye

Ru

odprawia; obj Polsk i w Galicyi poza jej granicami, którym misyonarzy posya, a prac t wielostronn i

rekolekcye

i

powiceniem przeama

yczliwo

zyska

lody

uprzedze

i

i

niechci u jednych, po-

u drugich, zjedna sobie szacunek, nawet u prze-

ciwników.

Nastpcy

O.

Jackowskiego,

prowincyaowie:

Mycielski (1887

(1893—1897 r.), Jan Badeni (1897 do 1899 r.), Antoni Langer (1899—1901 r.), Wodzimierz Ledóchowski potrzebowah tylko prowincy na tym poziomie utrzyma utrzydo 1893

r.),

Szczepkowski

—

i

mah; rozpoczte przez niego dziea, jak reforma Bazyhanów, misya jasska, dokoczy i dokoczyli, nie odpychajc prac i walk nowych, gdy je potrzeba czasów i ludzi narzucia. Zuchwaemu ruchowi socyaUstów postawili zapor pierwsi Jezuici, zawizujc towarzystwa chrzecijasko-socyalne, a prowincya Badeni, i inni przed nim i z nim, sowem i piórem zwalczali przewrotne teorye

—

i

§.

kamliwe

obietnice socyalizmu.

85. Misye Jezuitów polskich na Szlsku,

w

Ksistwie

poznaskiem, Warmii Prusiech królewskich. 1855-1872. i

Najpikniejszem, prawdziwie religijno-cywihzacyjnem dzieem Jezuitów polskich w drugiej poowie XIX wieku, byy bezwtpienia misye

1848

i

r.

rekolekcye dla

ludu

i

wszystkich stanów.

prawami józeimskiemi, a

w czci

brakiem

Krpowane si

do

misyonar-

807

rozwiny si na wiksz skal naSzlsku w Ksipoznaskiem 1851—1872 r., od roku za 1875 przybray

misye

skich,

stwie

i

w

rozmiary niewidziane dotd, nietylko

Galicyi, ale

poza

i

gra-

jej

tom monaby o nich napisa, bo 10 foliaów rkopisów p. t. Missiones, znajduje si w archiwum prowincyi i zabra si ju do tej pracy 0. Tomasz Wall. Dlatego te, ograniczam si do historycznego pogldu chronologicznego zestawienia miejscowoci, w których odbyy si misye wielkie 8 10-dniowe mae 3 5-dniowe, zwane take rekolekcyami ludow^emi, najprzód na Szlsku pruskim austryackim. Znamy ju te, które si podczas rozproszenia zakonu 1851 do 1852 r. odbyy. Po odwoaniu misyonarzy do Ksistwa poznaskiego 1852 r., pracowa na Szlsku O. Harder, pomagaU mu czasowo 00. Snarski Merkel; r. 1860 otwarli rezydency w^ Nissie 00. Harder i Kleinitzke z niej rozjedaU si na Szlsk cay na nicami. Osobny, spory

i

—

—

i

i

i

i

mae

misye; 1865 roku

00. Merkel dency w widnicy, 1866

r.

im O. Sperla, którego zastpiU

przydano

W

Jan Hofer.

i

w

rok póniej

drug

1867 otwarto

r.

w

trzeci

rezy-

Z tych

Rudzie.

pla-

cówek rozbiegaU si misyonarze po Szlsku, czasem dotarli do Ksistwa Prus królewskich, zato pomagah im polscy misyonarze w misyach górnoszlskich. Odbyo si ich w cigu lat 21 stokilkai

w

dziesit znaczniejszych, nie wliczajc

cowych,

czterdziesto-godzinnych

syonarek

*)

ksiy

róa-

misyi,

naboestw, 3 kazania dziennie mó-

rónych

i

podczas których przez dni kilka po 2 lub wiono; nie liczc rekolekcyi dla

odnowie

to

brackich

nauczycieli, zakonnic

i

i

pen-

Wadysaw

Kiej-

^).

dawali je 00. Snarski, Zaski,

Misye górnoszlskie:

nowski, Kurowski, Prasaalowicz, Baczyski, Antoniewicz, Wojtecliowski, Peterek,

Czeowski, Kolinek 1851

r.:

(00. Harder klice, 9.

i

Zaski),

r.:

5.

12—20

lipca,

2.

Góry Tarnowskie,

Wrocaw

10.

tów niemieckich niemiecka od 9 14.

tych miejscowociacli:

Mysowice, 6. Woniki,

Pszczyna,

3. 7.

Bytom

4.

Biskupice,

8

wi-

Toszek.

1852

le,

w

Piekary

1.

2

i

— 16

Wodzisaw

winiów O. tów), 19. Oawa dla

od

polskich*

maja),

(Loslau),

Harder),

(misya

17.

21

padziernika do 7 listopada przez 9 Jezui-

Gzeowskiego

12. 15.

Opole

od

Bogucice,

16.

Frankenstein,

niemiecka),

20.

Peterka,

i

11.

Racibórz (misya

marca do 5 kwietnia,

27

13.

18.

Nissa

Cattern,

21.

(wielka misya, 7 Jezui-

widnica,

22.

Grotków,

23. Patschkau, 24. Ziegenhals, 25. Miinsterberg, 26. Ostróg. JEIUICI

W

POLSCE.

V.

Ko-

Racibórz (rekolekcye niemieckie

52

808

Te rozpocz dawa w styczniu 1855 r. O. Harder w Wrocawiu Paniom Towarzystwa w. Wincentego; w sierpniu t. r. Elbietanl^om wrocaws^im; powtarzao si to co roku; w listopa-

1853

r.:

27.

Rauden,

28. Wielkie Strzelce,

29.

Bodzanowice,

30.

Budko-

wice, 31. Pohlom, 32. Pszów, 33. Kurzwald.

1854

r.:

Trzydniowe misye:

r.:

37. Hennersdorf,

34.

Giintersdorf,

Mysowice,

35.

36. Pfaf-

fendorf.

1855

(Lach

w

38.

Loewenberg,

39.

Ksistwie poznaskiem na pograniczu

mieszków

Goldberg, 40.

Szlska),

41.

Wahlstadt, 42.

Te misye dawali 00. Harder, Schiktan, Benisz, 44. GraHemmersdorf, 46. Ingramsdorf, 47. Polkwice, 48. Lignica, 49. Brzeg, Trzebnica, 51. Jaworz. Te 5 misyi dawali Jezuici austryaccy: Maksymilian

Neiisalz, 43. Strehlen.

fenhain, 45. 50.

Klinkowstroem, Schmidt, Weiss. 52. Voitz.

1856

r.:

53. Gliwice (polsko-niemiecka przez 14 dni), 54.

Glogau polsko-niemiecka przez 10 56. Auras, 57.

Schimmerau,

dni),

55.

Gogówek

Nissa rekolekcye ludowe O. Harder,

Gnichwice, 59. Priebus, 60. Quilitz, 61. Szpan-

58.

dawa, 62. Schwammelwitz, 63. Neustadt, 64. Marklissa. Misye od

dawa Na Szlsku

trzydniowe

r.:

nr.

56 do 65

O. Harder.

austryackim 00. Czeowski

nowie (Schoenhoff), 1857

(Ober-

66.

w

Pogwizdowie, 67.

w

i

Peterek dah misye: 65.

w

Szo-

Skalicy pod Frydkiem.

Kilkodniowe misye na Szlsku pruskim:

68. Nieder

Hartmanns-

dorf, 69. Niemiecki Browiniec, 70. Królewska Huta misya przez 10 dni, 71. Piekary (odnowienie misyi), 72. Warmbrunn w Karkonoszach (Riesengebierge), 73. Krobnice w dyecezyi oomunieckiej, 74. Gr. Tschirnau, 75. Miedna, 76. Neu-

Hartmannsdorf, 78. Rudzice (Szlsk austryacki), 79. Kozowiec (na Morawach, dyecezya oomuniecka 00. Peterek, Czeowski, Wojtechowski), 80. Thiemendorf, 81. Bertholsdorf, 82. Jauernik, 83. Gross Osten, 84. Dambrau. Misye zelle, 77.

80—84 dawa od 15

— 23 1858

O.

Harder po

3—5

r.:

86. Gross

kada.

Grauden, 87. Steinau,

90. Kunersdorf, 91. Liebenthal.

1859

dni

85.

Morawka (Szlsk

austryacki

sierpnia).

r.:

92.

Dawali

Bischofstein,

93.

je

88.

Kaltenbrunn, 89. Dittmannsdorf,

00. Harder

i

Kleinitzke.

Lahn, 94. Kunzendorf, 95. Schurgast, 96.

Niemodhn (Falkenberg), 98. Langendorf, 99. Nowag, 100. Falkenau, 101. Strzygo w. Te misye w dyecezyi wrocawskiej dawaU 00. Harder Kleinitzke, 102, Kochlowice, 103. Mikuów, 104. Chemno, na granicy Galicyi.

Neustadl, 97.

i

Te 3 misye dawali 00. Praszaowicz, Baczyski, Wawrzeczka. 1860 r.: 105. Krapkowice (polsko-niemiecka), 106. Helt-Grotkau, 107. Woisselsdorf, 108. Friedewalde. I te misye dawali 00. Harder i Kleinitzke, 1861 r.: 109. Wielkie Karowice, 110. Riegersdorf, 111. Buchelsdorf, 112. Hermsdorf, 113. Borkendorf, 114. Wiesau pod Niss. Te misye dawah 00. Harder, Kleinitzke i Merkel, Moenchmotschelnitz, 116. Deutsch-Rasselwitz 115. 117. Tarnawa. Misye nr.

107—110 dawa sam

O. Harder.

809

za

dzie

w

Schmude nauczycielom

O.

Górze

chemskiej

w.

Anny.

Nastpnego roku O. Harder przewodniczy rekolekcyom Elbietanek i Urszulanek w Wrocawiu, Panien Miosiernych Urszulanek w Berlinie, Magdalenek w Lauban w górnych uycach, nauczycieh ludoi

1862 wienie

118. Stara Nissa (Altstadt Neisse), 119. Wielkie

r.:

misyi),

Nieder-Hartmannsdorf

120.

122. Wernersdorf (polsko-niemiecka),

(odnowienie

Karowice (odno-

raisyi),

121. Marklissa

Neuland, 124. Gogów. Pracowali 00.

123.

Harder, Kleinitzke, Merkel.

1863

r.:

125. Krintsch (O. Harder, Kleinitzke).

1864

r.:

126. Habelschwert,

00. Skulina, 1865

Niss (00.

136.

128. Strehlitz

bei Zobten,

Harder, Kleinitzke.

Pomagali

Sperl).

132. Faulbruck

131. Graeditz,

r.:

Ziegenhals,

Kunersdorf,

127.

129. Kuhschmalz, 130. Hermsdorf pod

135.

Grotkow.

Dawali

Kunzendorf Kujakowice pod

owicz, Peterek,

Wawrzeczka,

misye

te

pod widnic,

00.

Harder,

133. Seitsch. 134. Kleinitzke, Merkel,

Kluczborgiem, (polsko-niemiecka

Kleinitzke),

00. Prasza Te 3 misye dali 00.

Opole.

137.

Praszaowicz, Peterek, Wawrzeczka.

W

latach 1866

1868

138.

r.:

1867 nie

i

Liedenau

byo

wielkich misyi na Szlsku.

(00. Harder,

Kadowo

Jackowski, Peterek, Wawrzeczka), 140.

1869

141.

r.:

Merkel, Tauer),

Lenica (00.

(Kladau).

Lauban,

Klein Zollnig, 142.

139.

143.

Nissa.

144. Warta, 145.

146. Hennersdorf pod Brzegiem.

Brzeg,

Dawali je 00. Herder, Merkel, Scholz, Ustro, 150. Rybnik, 151. Pszów, 152. 153. Mikoów. Te 3 dniowe misye dawali 00. Czeowski Skuhna, 1.54. Mysowice wielka polsko-niemiecka misya od 4 12 marca (00. Peterek, Wojtechowski, Wawrzeczka, Baczyski, Broer). 1870 r.: 155. Frankenberg (00. Harder, Merkel, Tauer), 156. Festenberg. 1871 r.: 157. Niemiecka Lutynia (Deutsch Leuten, Szlsk austryacki, 00. Peterek, Wawrzeczka, Adler), 158. Dbie koo Opola, 159. Lamsdorf, misya O.

Pogwizdów, Królewska Huta, 147.

148.

Frysztad,

149.

i

—

Houbowicza 1872

dla

jeców

francuzkich przez kilka tygodni.

160. Katowice (misya polsko-niemiecka

r.:

Broer, Janik, Merkel, Langer, Schaff).

miecka),

162. Schargast,

Wydalenie Jezuitów

z

Prus

i

Miasto (Neustadt, polsko-nie-

(00. Baczyski,

Wodzisaw

chowski, Peterek, Buchta), 164.

Nowe

161.

163. Kurzwald,

00. Mycielski, Morawski, Wawrzeczka, Wojte-

(Loslau misya polsko-niemiecka).

Niemiec.

1878 r.: 165. w Izdebnoj na Szlsku austryackim, misya wielka 00. Baczyski, Lasocki, Uram, Sebastyaski, Janik, 166. Bogumin, misya wielka polsko-niemiecka.

1881

czasem

r.:

Rekolekcye ludowe, 167. Cieszyn (co roku rekolekcye niemieckie,

polskie),

1882

r.:

168. Piotrowice

1883

r.:

169. Czecliowice,

ach, 171. Zuckmantel, misya

i

misya

8—17

misya, t.

lipca.

170.

Cieszyn

misya

w dwóch

d.

52*

kocio-

810

wych w Odmuchowie. Roku 1857 oprócz tych, co wyej, odprawiy rekolekcye pod O. Harderem Panny Miosierne (Boromeuszki) w Nissie, Urszulanki w Liebentlial, Bracia Miosierni pod dyrekcy

w Wrocawiu

O. Prinza

w

a Paulo

Wrocawiu. Roku

rekolekcyom i

»

Stowarzyszenia

rekolekcyom

dyecezyalnym

w

Harder Urszulankom

Damy w. Wincentego

Frankensteinie,

i

tene

1858,

O. Prinz

przewodniczy

w

czeladników katolickich « (kilka seryj)

widnicy,

i

t

d.

Berlinie

ksiy w Wrocawiu,

O.

Niema na Szlsku zakon-

nego domu, lub katolickiego stowarzyszenia, któreby co rok, lub co

dwa przynajmniej wicze duchownych rowi pomagali

w

dawa

rekolekcye

om

klerykom

i

tem

00.

odprawio. O. Harde-

nie

Kleinitzke, Merkel.

Sperl,

Ten 1867

r.

winiom w widnicy, podczas gdy 0. Hofer ksiw Wrocawiu, co si odtd powtarzao corocznie.

przerwao misyjn prac w Szlsku pruskim na lat kilkanacie. Zwrócono j zato na Galicy, a w czci na Szlsk austryacki, gdzie wielk misy w Izdebnej 1878 r. rozpoczto szereg wikszych i mniejszych Wydalenie Jezuitów

a

misyi,

rekolekcyami

0.

z

Prus

i

Merkla

Niemiec 1872

w

r.

Weisswasser dla Urszulanek

Horzaka w Cieszynie 1879 roku dla Sióstr Boromeuszek dano przykad godny naladowania. Jako powtarzay

i

ich

si

te

pensyonarek

i

0.

dla Sióstr szkolnych.

w

Cieszynie,

w

w

take w Bielsku Nareszcie 1885 roku otwarto »dom misyjny

rekolekcye niemal corocznie

Cieszynie, a

którym mieszkao zrazu

syonarzy, a kilka

lat

przedtem 1883

r.

2,

potem 4

wicej mi-

i

zaoono dom

bez nazwy,

osad w Zuckmantel (Edelstadt) na pograniczu Szlska pruskiego dla znanych nam misyonarzy 00. Hardera Kleinitzkego, zamienion 1892 r. na rezydency, zwinit 1905 r. i

Tymczasem w Niemczech nastpio 1880 r. pierwsze zagodzenie ustaw majowych przeciw katolikom, zblienie si ksicia Bismarka do katolickiej partyi centrum do nowego papiea Leona XIII, a wreszcie 1885 r. stana » umowa « z StoHc w., rodzaj konkori

datu,

siony

którym jednak dekret banicyjny na Jezuitów nie zosta znie*j.

*)

Mimo Stan,

to,

korzystajc z osabienia KuUurkampfu,

Komian. O dziaaniach

i

dzieacti ksicia Bismarka

ju str.

1882

316.

r.

811

puci si na Szlsk

przewodniczy omiu seryom rekolekcyi rónych zakonnych zgromadze. Powtórzyo si to samo w nastpnych latach. Po » umowie « za z Stolic w. odwaono si ju 1886 r. na mae misye ludowe i dawano je pod rónazw co rok po kilka, zwaszcza po upadku ksicia Bismarka 20 marca 1890 r., w dobie » nowego kursu za kanclerstwa hrabiego Capriyi. Dnia 2 czerwca 1904 r. Rada zwizku niemieckiego zniosa §. 2. ustawy banicyjnej przeciw Jezuitom, przez co powrót im do Niemiec dozwolony i praca misyjna uatwiona, bez monoci wszelako zakadania staych osad, domów zakonnych. Ksistwie poznaskiem z otwarciem domu misyjnego w remie, nastaa dla misyi nowa pomylna doba. Misyonarzy 5 7, z tych 2 dla Niemców, rozjedao si z niego na prac misyjn po Ksistwie, Prusach królewskich, Warmii, Pomorzu, a pomagali im przysani z Galicyi modzi ksia. To te dano 1854 roku mi0. Merkel

pruski

i

n

'
;ele, bismarkowski rzd zostawia Kocioowi katoUckiemu wicej swobody, anieli katolicki rzd w Austryi. Z szczesamodzielnoci gólniejszym respektem obchodzi si z arcybiskupem Ledóchow-

i

bitnej armii,

i

i

i

i

i

i

zaznaczy miao arcybiskupi sw godno, zaj niezalene wobec prezydenta Horna stanowisko. O misyach rekolektyach publicznych zawiadamia tylko kaza regency. Wic

skim, i

i

te ci.

i

który

landraci Jezuici

odrazu

wykonywaU

przepisy policyjne z

uprzejm wzgldno-

okazawszy swe paszporty, otrzymywaU

obcokrajowi,

wolny pobyt, mogli swobodnie odprawia misye w caej prowincyi. Trwao to do roku po zwyciztwie nad Francy ogoszeniu cesarstwa niemieckiego w Wersalu, do t. z. Kulturl:ampfu. Jak zwyi

kle.

na

Jezuici pierwsi poszli

szy (Beichsgesetz) 4 lipca

i

wygnanie na podstawie prawa Rze-

dekretu wykonawczego (AusfUhrungshe-

zwizkowej Rady 5 lipca 1872 r. *), ale wywiczone przez misyami ludno Ksistwa, stanich rekolekcyami duchowiestwo Kocioa. Na 700 z gór jeden w obronie wiary nli jako z tych 6 wrócio do kapanów, znalazo si tylko 11 zaprzaców, posuszestwa zgody z biskupami, a lud zastawia si tak dzielmstwem swem podtrzymywa sabszych na dunie za wiar,

schlussj

m

i

i

i

i

e

»)

Reichs-Gesetzbkitt. Seite 253, 254.

816 chu kapanów.

wic wyznawstwu uwizionych

Dziki

ksiy

majowych

biskupów,

staoci kleru ludu, pitnastolecie KtdurTiampfu zajmuje najpikniejsz kart dziejów Kocioa katolickiego w Ksistwie poznaskiem i stanowi pierwsz przegran ksicia Bismarka na caej linii. Ledwo ta walka zagodniaa i staz Stolic w., Jezuici lubo w niej nie objci i po » umowa « dawnemu wygnacy, rozpoczli 1885 r. szereg maych misyi po parafiach pod nazw róacowego lub 40-godzinnego naboestwa. Dopiero w ostatnich kilku latach, gdy ju nietylko rzd, ale i ludno Niemcy protestanci, w przeszpiegi donosy si bawic, dziekanów,

t.

z.

i

i

na

i

wszelki ruch katolicki, dlatego,

e

misyjn. Wskutek zniesienia

2 banicyjnej ustawy 1904 roku. Je-

zuici

§.

polski,

poddani pruscy mieliby prawo

prac

dusih, zawieszono

podj j

na nowo, gdyby sto-

Niemców do Polaków nie byy tak zaostrzone rozognione. Rzd pruski trzyma si wzgldem tych misyonarzy, polityki cesarza Trajana, który prokonsulowi Phniuszowi kaza chrzecijan sunki

i

zostawi w pokoju, nie czy udawa,

e

ale

kara

doniesionych

e

do,

—

i

czy nie wiedzia,

wyjtkiem jednego, któremu w^skutek pisemnej denuncyacyi przysa dekret banicyjny, gdy ten ju dawno powróci do Galicyi ^), nie dokucza im, ani wygania, patrza raczej przez szpary na ich dziaalno. 1)

Na

marca 1888

wie,

z

panów w Poznaniu w podominikaskim kociele z kocem wcisn si tajny ajent policyjny i doniós dyrektorowi policyi

rekolekcye r.,

Nathusiusowi,

najprzód

ustnie,

potem pisemnie, ze obcy ksidz

to

i

Jezuita

4-te przykazanie

Boe, powstaje

aus Krakau

wird hierdurch

Krakowa miewa konferencye, a tumaczc prawom pastwa. Nathusius kaza 8 maja zapyta policy krakowsk o adres onego Jezuity. Otrzymawszy go, odda spraw regencyi, z

przeciw konfesyjnym która

wydaa

dekret banicyjny

tej

treci:

Zadzki

»Der Jesuitenpater Stanislaus auf

Grund des Reichsgesetzes vom 4

gefassten Ausfiihrungs-Beschlusses

Juli

vom

(sic)

1872 und des dazu vom Bundesrathe

5 Juli 1872 (Reichsgesetzbatt Seite 253

und 254) aus dem Bundesgebiete ausgewiesen.

Posen den 15

Juli

1888.

Koe-

niglich preusische Regierung, Abtheilung des Tnneren. Himly.

Na drugim arkuszu przypomnienie §.

361, Nr. 2 ustawy

karnej

(des

w

formie

Strafgesetzbuches),

grzecznej,

kady

e

na mocy

Pastw Rzeszy

z

a

wygnany, gdyby bez pozwolenia powróci, karany by moe aresztem (Haft) nikt z powodu do 6 tygodni. Dekret ten zreszt nie mia adnych nastpstw i

dozna najmniejszej przykroci. Nad Renem, któremu Jezuicie zabroBismark niono mie odczyt publiczny. O innych sekaturach nie wiem. chepi si w parlamencie, e Jezuici uczszczaj na uniwersytet berliski, a nikt

niego nie

Ksi

im nie przeszkadza, ale

to byli

Niemcy.

817

86. Misye

§.

Od pamitnych 1846

r.

upyno si

pozbierali

w

rekolekcye

i

Galicyi.

misyi

0. Antoniewicza

kilka

bez

lat

misyi.

natychmiast 1854

Jezuici,

1851—1905.

po

rzezi

galicyjskiej

Ale skoro po rozproszeniu r.,

korzystajc

z

wzgldnej

swobody Kocioa za ministerstwa hr. Thuna, dali t. r. dwie wielkie misye, zaproszeni przez pobonych proboszczów Kaliniewicza Serafina, w Jazowcu 00. Czeowski, Ciszek, Kiejnowski; w Odrzykoniu 00. Cych Obrpalski, przy pomocy 00. Kapucynów Franciszkanów z Krosna. Trzeci wielk misy w Starejwsi gosili 00. Cych, Ciszek, Obrpalski Niedzielski. Czwarta 1855 roku misya w Czortkowie, na prob kosztem hr. Tytusowej z Trembiskich i

i

i

i

i

Borkowskiej,

a

6

maa w

w

Chocimierzu.

chowski

w

2

Jazowcu;

5

tame w

cerkwi;

ruskiej

7 chybiona, bo nieprzygotow^ano

na

ni

ludu,

Pracow^ali na nich 00. Czeowski, Ciszek, Wojte-

Krynicki.

i

potem

tygodnie

W

1856 odprawili ci misyonarze

r.

nowski, Obrpalski, Kurowski

w

i

00.

dyecezyi Iwow-skiej 5 misyi:

Kiej-

w Tu-

stem, Buczaczu, Monasterzyskach, Kopeczycach, LisowTach, tu ko-

sztem dziedzica, zacnego Kaliksta Orowskiego; odpustu

Zebrzydowskiej podczas tylko

mia

wielkie misye:

estwa

Obrpalski

Rozdole

nych,

bo

mae

misye.

gówne

siy

i

W

Czyhir.

Niema te

za w

Kalwaryi

Nastpny rok dwie Zoczowie, trzy mae: w Sta-

sierpnia. i

podczas 40-godzinnego

Rozdole

i

kociele 00. Karmelitów;

w^

Perkowski, i

w acucie

odygowicach

nitkach,

15

6

dawali

roku

je

misyonarskie

biaoruscy Jezuici

1858 tylko

wielkich misyi

zatrudnione

nabo-

w w

w Zoczowie

nastpKsistwie po-

latach

znaskiem. Dopiero wydalony

stamtd

przez

rzd pruski O. Baczyski ju 1862 r. napotykamy

wtek prac misyjnych w Galicyi Zotnikach; pracuj na nich 3 misye: w Bice szlacheckiej, Narolu Baczyski; w nastpnych dwóch 00. Czeowski, Wojtechowski podnosi

i

i

i

latach

misye

nowicyuszem O. Jackowskim, daj mae Baowej, Niebylcu, Gwonicy, Starejwsi, Zarszynie, w Brzo-

tene

w

O.

Baczyski

z

818 zowie, Wesoej, Sanoku, Zoczowie, Przysietnicy. 00. Czyhir

i

Woj-

w

Bice szlacheckiej, dokd, dziki gorliwoci proboszcza Antoniego Stakowskiego, a hojnoci kolatorki hr. Gaboga, co rok zjedah Jezuici lwowscy z kazaniami. Wielkie misye odbyy si techowski

1864

r.

w

Jezierzanach, staraniem kolatorki hr. Zofii z hr. Dziedu-

szyckich Makowskiej, Czyszkach staraniem proboszcza Franciszka-

Macka

Winnikach;

kazaU na nich

00. Kamieski, Wojtechowski, Czeowski, Jackowski. Nastpnego roku w maju wielka misya w Starejwsi, 00. Szczepkowski, Baczyski, Biehl i Jackowski. Takie misye w Wynianach, Ghnianach i ótacach, na nina

i

ka

pracuj 00. Czyhir, Wojtechowski Biehl; mae misye ubienku, Mrowli, Wesoej Rzeszowie, gdzie apostoowa sam jeden

których

w

i

i

W

1866 w hpcu tylko jedna wielka misya w Be00. Praszaowicz, Wojtechowski, Ciszek i Rogalski.

0. Jackowski.

dawaU

zie,

j

r.

Ingres swój do

ciele Panny Maryi

Krakowa uwietnili

w

listopadzie 1867

mieski, Czeowski, Praszaowicz

misy w

ski

Rogalski.

i

Krasiczynie

w

r.;

wielk misy

kazania

w

ko-

mówih 00. Ka-

Peterek. Ci sami, oprócz 0. Ka-

misy w

mieskiego, odprawiU wielk roku

i

Jezuici

w tyme

Stanitkach. Trzeci

wrzeniu daj 00. Baczyski, Jackow-

znów przez lat kilka przerwa w misyach, tylko O. Baczyski od 13 maja do 15 czerwca 1869 roku towarzyszy biskupowi Hirschlerowi na wizycie pasterskiej jako jego kaznodzieja, a w Bezie dah wielk misy na cmentarzu » zameczek « przy kociele N. M. P., w którym niegdy (w XIV wieku) przechowyw^a si obraz I

Matki Boskiej szek

i

Wielk misy w

Tychowski.

odprawiU od wicz,

Czstochowskiej, 00. Baczyski,

1—8

Baczyski

i

mae

w

czerwcu

w

Ci-

Bielinach, dyecezyi przemyskiej,

padziernika 1871 r. 00. Czeowski, dwie mae w Ulanowie i Dbrowicy.

nym 1872 roku dano Gogolowie;

Wojtechowski,

dwie wielkie misye

w

Praszao-

W

nastp-

Szebniach

Tarnowcu, Pruchniku, Iwoniczu; pracowali na nich 00. Baczyski, Ciszek, Makowski, Stojaowski, Przytocki.

i

misye

Niebylcu,

Z wydaleniem Jezuitów

misyonarzy

z

Prus

1872

r.

i

obj-

ciem rektorstwa O. Jackowskiego w Starejwsi, rozpoczyna si nowa najwietniejsza era dla misyi i rekolekcyi w GaUcyi. Zaraz 1873 r.

poznascy misyonarze, Mycielski, Adler, Sebastyaski pracowali obok dawnych galicyjskich na wielkich misyach w Oleszycach, Sie-

819 Bielinach na poKrocienku (w czerwcu), Ulanowie graniczu Królestwa, Majdanie, TarnowTu (w czerwcu); na maych misyach w Samborze, Strzyowie, Krocienku (w hstopadzie), Tar-

miechowie,

i

nowcu (w

grudniu).

Byo wic

wa, tchn w przekona

oywczego

nie

o potrzebie

proboszczów

poytkach misyi

samych,

w

józefinizmie

wanych, aby nietylko na misye zezwalali o nie prosili

odbyway si

za

namow

ich dobrodziejek,

pa

fatygi

ksiy

misye

Tytusowa Borkowska, Sadowproboszczów czasem, acz rzadko

zacnych, i

jak

d.,

t.

i

a

i

styczno

z Jezuitami

Ksia

urzdzali. ale

ganili,

w

i

za

i

zacht

adu

tak

w

odbyo si

cigu

dugi przecig czasu.

duchowiestwa, aby

o

je

rónych pundwudziestu (1853—1873 r.)

lat

ksiy

znane

byy

niemao zayli trudu

w

to

zbyt

mao

na 4 dye-

czem trafi do ogóu misyi przekona? Rekolekcyami

Ale

wanoci

dyecezyalnymi kleru. Niestety lekcye

swych parafiach

systemu. Sporadycznie na

i

wielkich misyi prawie 40, mniejszych 30, i

w

misye

zachowah si wobec misyi biernie, nie ich klerowi swemu. Nie byo wic cigo-

nie zalecali

Galicyi

ich

biskupi

misyach, ani

ktach

i

Dotd bowiem,

grosza.

i

zdawna wycho-

przyjmowali, ale sami

je

i

kler parafialny,

zamoniejszych jak Kaliniewicz w Jazow^cu, albo ssiadów w sanockim jasielskim cyrkule, którzy przez

gorliwszych

cezye

zorganizo-

prawie naleganiem Jezuitów, ofiarnoci

i

Matkowska, Caboga

ska,

ci

aowali

nie

i

je

ducha, a przedewszystkiem pouczy,

wielkich

i

biskupów

i

naleao

si misyonarskich dosy, ale

jak

i

Galicyi, jak

w

caej Austryi, reko-

te pojmowali biskupi, aby uzyska pozwolenie na

jako »kara«, tak je ich kanclerze,

pierw^sze rekolekcye dyecezyalne.

Wprawdzie 1852

cemu

w

kilku

ksiy ssiadów

sztorze i

z

i

1853

r.

udao si

O. Cychowi,

mieszkaj-

Odrzykoniu u witobliwego proboszcza Serafina,

do odprawienia wspólnych rekolekcyi

franciszkaskim

wyjazdem

O.

nakoni

w

Kronie,

Cycha ustay na

ale lat

to

w

byy prywatne

kilkanacie.

Dopiero

kla-

tylko

w

lu-

zdoa bawicy chwilowo w Starejwsi prowincya zebra 30 ksiy z kilku najbliszych dekanatów na

tym 1870 roku, Szczepkowski,

w

otrzyma na nie, za porednictwem ks. kanclerza obosa, bogosawiestwo biskupa przemyskiego Hirschlera. nastpnym roku O. Henryk Jackowski dokaza wicej, bo na dwóch seryach w Kronie Bieczu mia ju 59 ksiy. rekolekcye

Kronie

i

W

,

i

820

W

Kronie, i

Av

ksiy odbyy si w

1872 rekolekcye

r.

Có

i

dniowej

udziale

oporem,

to

w

starowiejskim

w.

Indyi,

w

je-

Fran-

askami synny, okryty otarzu bocznej, pou-

00. Paulinów kociele.

Podczas

zakonników 1784 roku, rzd zabra srebra kocielne wota take z otarza w. Ksawerego. Przy odrywaniu srebrnej

kasaty i

apostoa

srebrn sukni jania niegdy kaplicy

szo

Oto czyni lub do

robi 0. Jackowski ?

ciszka Ksawerego. Obraz tego

wotami

Sowem

przemyskiej.

sabym

przy

ale

józefiskie uprzedzenia do rekolekcyi tkwiy

jakby z kamienia; silnie.

Ulanowie,

i

dyecezyi

tylko

jednej

szcze

Bieczu

Starejwsi,

Jarosawiu, Przemylu,

tych

sukienki,

ci do

nadwerono sam

skarbca. Ale obraz

wyrany

gos:

»

czekam

obraz

i

ruszy si

tu

miejsca nie

z

Na

wieczornej

da

na braci moich «. Opowiada

któr sysza od dziadka swego ex-Pauhna, rekreacyi

zdj

dlatego chciano go

Jezuitów

w

kolegium

O.

i

rzu-

wypuci

i

t

legend,

Iwo Czeowski na

starowiejskim 1873

r.

Zgoda Ojcowie, skoro ten aposto Indyi czeka tu na nas i doczeka si, to chce zapewne, abymy poszU jego ladem. lubuj srebrn sukni na obraz jego i srebrn opraw na relikwi jego (koronka, któr za ycia uywa), jeeK powie 0. Jackowski.

to

nam u

uprosi

zyalnych dla

Oto

Boga,

»

zaprowadzenit)

w

ksiy, a rozpowszechnienie

Galicyi

misyi dla ludu«

natchnienia O. Jackowskiego,

z

a

dyece-

rekolekcyj *).

I

uprosi.

przy pomocy praata

Henryka Skrzyskiego i ks. kanclerza przemyskiego obosa, zawizaa si na wzór Sodalitatis Ignatianae w Peplinie, Sodalitas boni

zwizek ksiy » dobrego Pasterza «, w tym celu, aby czonkowie jego, przynajmniej co dwa lata odprawiaU rekolekcye wspólne, pomagaU w suchaniu spowiedzi na misyach, one u siebie urzdzali i przyczyniali si do pokrycia kosztów misyi i rekolekcyi roFastoris,

czn wkadk Hirschler

(proboszczowie po 4

obj

protektorat

zr.,

wikaryusze po 2

stowarzyszenia,

zr.).

Biskup

które zrazu 50,

wnet

100 liczyo czonków, a pierwsi byU kanonicy katedralni. Wkrótce nadchodzi do rektora Jackowskiego hst ks. kanclerza obosa, zapraszajcy na danie rekolekcyi dyecezyalnych w samym Przemylu; uczestniczy

w

lekcye

Kronie

postu 1873

»)

w

r.

Annuae

w

take kapitua. Wnet potem takie rekoklasztorze 00. Kapucynów; podczas wielkiego

nich

w

kolegium starowiejskiem

Litterae Col. Staravies. a, 1373.

i

w

Bieczu u 00. Refor-

821

matów

w

*),

Rozwadowie u 00. Kapucynów, w Rzeszowie u 00.

Rernardynów,

w acucie

u Jezuitów.

Pky

lody,

przemyskich odprawia corocznie rekolekcye.

kady

ksiy

z

Poleca im

to

usilnie

wyda

1902 roku rozporzdzenie, to pod kierunkiem przynajmniej co dwa lata

biskup Solecki, a biskup

aby

150—200 ksiy

Pelczar

i

Jezuitów wiczenia duchowne odprawi.

Za przykadem przemyskiej, posza dyecezya tarnowska, 111 ksiy 3 kleryków zebrao si 1—5 wrzenia 1874 r. w seminaryum tarnowskiem na » pierwsze « rekolekcye dyecezyalne, przewoi

im 00. Mycielski

dniczyli

pada 1874

r.

dzikowa

Pius IX hrevem 7

Wójcikowski.

i

listo-

biskupowi Pukalskiemu za tak pikny po-

W

nastpnym roku od udzieli swego bogosawiestwa. cztek 21 — 24 wrzenia odprawio 93 ksiy w teme seminaryum rekoJackowskiego. Komunii lekcye pod przewodem 00. Mycielskiego i

i

wspólnej udzieli

w

katedrze biskup Pukalski, a

przemówi na po-

a

do egnanie przelicznie praat Król na tekst: »Rd wierny, mierci, a dam ci wieniec ywota*. (Apok. 2. 10). I znów 1876 r. od 19 — 21 wrzenia pod kierunkiem tycie dwóch Ojców w teme seminaryum rekolekcye 43 ksiy. lwowskiej archidyecezyi rozpoczto od rekolekcyi kleryków w seminaryum 1873 r. Dawa je dotd, wedug józefiskich przepisów, ksidz spirytualny czyli spowiednik seminaryum, czytajc ze skryptu przez pó godziny pobon jak rozpraw, przez 3 dni po dwa razy dziennie. Ks. Tomasz Stakowski zostawszy spowiedniprosi ju 1872 r. kiem, czu niedostateczno takich rekolekcyi arcybiskupa Wierzchlejskiego, aby pozwoli wezwa na nie Jezuii

W

i

tów.

Arcybiskup na

tów,

na

ks.

pocztek

to:

»

wielkie

zaprosi

lepiej

s

jeszcze uprzedzenia do Jezui-

ksiy

Kiedrowskiego, ale na nastpny rok,

Jezuitów

Wójcikowskiego

i

Stanisawa

Zaproszono

Misyonarzy«.

arcybiskup zgodzi si na Zaleskiego,

i

odtd

Je-

przewodnicz rekolekcyom kleryków lwowskich. Co wicej, w tym jeszcze roku 8 sierpnia wyda arcybiskup list pasterski do duchowiestwa, w którym wspomniawszy, ju . p. arcybiskup Pisztek pragn zaprowadzi rekolekcye dyecezyalne 1845 r., sam zuici

e

im przewodniczy,

*)

gównie

Tam ks.

0(1

ew

1873

r.

wszystkich prawie krajach katolickich, one

rcgiilarnio co

dziekana Krementowskiego.

dwa

lub trzy lata

w

jesieni,

staraniom

822

s w

ju oddawna

zwyczaju,

zachca

i

wzywa

swój do od-

kler

w

wrzeniu tego roku w seminaryum kleryków pod przewodnictwem azarzysty 0. Kiedrowks. spirytualnego Tomasza Stakowskiego. Dla cholery reskiego kolekcye te nie przyszy do skutku. Wic znów 25 lipca 1874 r. wezwa arcybii^kup swój kler do odprawienia rekolekcyi we Lwoprawienia rekolekcyi razem z nim

i

wie polu te

00. azarzystów,

Stanisawowie pod kierunkiem

i

GzerniowTach (niemieckie) 00. Jezuitów.

i

rekolekcye 262

w

Tarno-

Jako zjechao na

kapanów. Uradowany tem arcybiskup podziko-

wa

im za gorliwo w licie pasterskim 31 padziernika 1874 r. objawi yczenie, aby odtd podobne rekolekcye co rok si odbyi way. Stao si yczeniu jego zadosy i corocznie rekolekeyom we Lwowie, Tarnopolu i Czerniowcach, czasem w Gwodcu, Rawie, Bezie przewodniczyh Jezuici: Szczepkowski, Zaski, Wójcikowski i d. Z czasem jednak ostyg zapa, byli nawet, którzy ostentat. cyjnie w^strzymywali si od udziau w rekolekcyach, wic arcybiskup Morawski w Ucie pasterskim 1 lipca 1885 r. rozkaza: »nietylko

wam

je

polecam, ale wyranie

wymagam, aby kady

z was...

bd

wspólnie, odprawi rekolekcye osobno « i wykaza si wiadectwem rektora lub superiora Jezuitów czy azarzystów przed dziekanem ^).

przynajmniej raz na trzy

lata,

bd

Na

tych to zebraniach rekolekcyjnych, oprócz odnowienia du-

wyaniay si

cha kapaskiego, nia

ducha

projekta

gorliwoci po parafiach,

powszechne

czci

i

jak

zbawienne dla podniesienp. zaprowadzenie niemal

bractwa Serca Jezusowego,

albo jeszcze donio-

Dobrego Pasterza « w archidyecezyi lwowskiej podczas rekolekcyi 1879 r., i trzecie pod wezwaniem w. lejsze

»

Józefa

w

Stowarzyszenie

ksiy

dyecezyi tarnowskiej

podczas

rekolekcyi

ksiy w

semi-

naryum od 22—25 wrzenia 1881 r., na zacht przewodniczcego O. Stanisawa Zaleskiego, a przy dzielnej pomocy kanonika i kanclerza Stanisawa Walczyskiego. Ksia ci, byo ich 81, stanli gromadnie przed biskupem Pukalskim, proszc o pozwolenie i bogosawiestwo, otrzymawszy je, statuta swe podaH do zatwieri

dzenia

c.

k.

Namiestnictwu.

A

gdy jeszcze biskup tarnowski

obos

kurend 10 padziernika 1886 r. »obowiza kadego z kapanów dyecezyalnych, z wyjtkiem zakonników, do odprawiania co drugi *)

Zbiór kurrend

i

listów pasterskich

w

konsystorzu lwowskim.

823

bd

wicze

duchownych wspólnych, które si odbywa pod przewodnictwem kapanów Towarzystwa Jezusowego co rok w Tarnowie, Nowym Sczu, w Szczerzycu albo Zakliczynie*, rekolekcye ksiy stay si w Galicyi zwyczajem arcyzbawiennym, zachowy-

rok

wanym dotd. Na wzór

dyecezyalnych,

jubileuszu 1875

w

r.

urzdzi

znaczeniu

tych

im przew^odniczy. skich

w domu

któr

Starejwsi

listownie lub ustnie o celu

W

kolegium, a trzecie

pa

dla

obywatelek wiej-

Suebniczek; pierwszym przewodniczy O. St. Mycielski. Powtarzay si te pobone zebrania

Sióstr

Zaski, drugim

w

O.

niemal

w

zwaszcza panów,

co

rok

w

wielkim

Osaby

pocie.

odyy

dalszych latach, ale

i

na dobre po zaoeniu sodalicyi maryaskiej 1892 Tarnopolu rektor Morawski urzdzi 1881

W

kolekcye

dla

panów

i

ytkiem, bo 56 panów,

w. i

w

200

ksiy w.

pa

Józefa,

troch,

ugruntow^ay si r.

pierwsze re-

r.

pa w kapHcy konwiktowej z wielkim po70 pa przystpio do wspólnej komunii towarzy-

Drugie takie rekolekcye, za staraniem

wielkanocnej.

stwa

okazyi

pobonych wicze poinformowa, a potem sam nastpnym roku odbyy si dwie serye takich

w teme

rekolekcyi

z

kolegium starowiejskiem, pierwsze rekolekcye

dla obywateli ziemskich, szlachty, i

Jackowski

rektor

w

odbyy si

przyjo sakramenta w.

Tarnowie 1883 Trzecie

w

82 panów

r.,

Rzeszowie, a dalej

Samborze, Jarosawiu, Przemylu, Sczu, Bochni, Brzeanach, Zoczowie, Sanoku, nawet w mniejszych miastach, jak Dbica, Stryju,

powtarzaj si niemal corocznie. Na tych to rekolekcyach zawizay si konferencye Winindziej róne instycentego a Paulo w^ Rzeszowie, Jarosawiu tucye dobroczynne. Przewodniczyli tym rekolekcyom 00. Zaski,

przyjy si

Nisko, Podhajce,

te

rekolekcye

i

i

i

Mrowiski, Baudiss Klemens, Jackowski, Mellin

wspominam

Nie

o rekolekcyach

w

Jezuitów PP. Benedyktynki

w

t.

d. i

zgromadze-

pod

kierunkiem

klasztorach

Zdawien dawna odprawiay

niach pobonych.

i

je

Stanitkach, PP. Klaryski

w

Starym

ich uczennice Siostry Opatrznoci od 1858 r. Sczu, Sercanki we Lwowie, Suebniczki w Starejwsi indziej od 1865 roku corocznie. Dopiero 1874 r. ruszyy si inne zakony najprzód w Krai

i

i

kowie: PP. Prezentki, Dominikanki Felicyanki,

1876

Franciszkanki JE2UICI

W

r.

Karmelitanki;

i

PtKCfi.

PP. Urszulanki

Y,

i

1877

i

Duchaczki, 1875 roku Siostry

ich r.

uczennice, PP. Bernardynki,

Matki Miosierdzia

i

ich po-

53

824 kiitnice;

1882

r.

Urszulanki

PP.

roku

1881

Sakramentki

ich

i

uczennice,

w

Tarnowie

i

uczennice;

ich

Benedyktynki aciskie

i

or-

miaskie we Lwowie; 1884 r. Siostry Nazaretanki, 1891 r. PP. Norbertanki na Zwierzycu. Zasmakowawszy sol-ie w tych wiczeniach duchownych prosiy o nie kadego roku. Ale czyniy to take mCystersom

skie klasztory:

ju

chanowiecki

rocznie.

Szczerzycu

dawa

rekolekcye O. Cie-

Kanonikom w. Augustyna (u Boego Ciaa) Baczyski 1863 r., odtd powtarzao si to co-

1855

na Kazimierzu O.

w

Kameduom

r.

na Bielanach 1874

00. Mycielki i Langer, Mycielki 1876 r.; Cystersom w Mor.

Zaski; Fihpinom O. gile 0. Zaski 1882 r.. Bernardynom (klerykom) we Lwowie O. Kad. mieski 1884 r., Bernardynom w Krakowie O. Zaski Nie zapomniano i o modziey szkolnej. Pocztek day pen1883

r.

0.

i

syonaty klasztorne, a dalej szkoy pubhczne

nek aciskich wie

nych

1879

r.

i

w tyme

eskie

t.

PP. Benedykty-

ormiaskich i dwa pensyonaty prywatne we Lwomae seminaryum chopców studentów gimnazyalroku. Pow^oh ksia katecheci rónych szkó zaczU i

zaprasza Jezuitów na dawanie rekolekcyi modziey. Rada szkolna krajowa wymagaa od tych Jezuitów egzaminu na katechet, wic si o nie postarali 00. Jackowski, Zaski i jeszcze kilku. Wnet jednak odstpia Rada od tego warunku i od 1895 r. Jezuici bez przeszkody, zawezwani przez ksiy katechetów, wyrczaj ich

w

rekolekcyach szkolnych.

wyszych szkó modziey urzdzi pierwsze rekolekcye »za biletami* superior Zaski w kociele w. Barbary w pocie 1886 r. Powtarzao si to przez szereg lat z dosy pomylnym skutkiem w Krakowie we Lwowie. Tam 0. Herrmann dawa rekolekcye niemieckie nawet panom oficerom armii austryacDla akademickiej

i

i

kiej,

a 0. Wróblewski podoficerom po polsku. Oficerskie rekolekcye

pocie 1900 i 1901 r. take w miastach garnizonowych, dawa je tene O. Herrmann, ale ministerstwo wojny okazao si im przeciwne, i biskup polowy Bielopotoczky kaza je za-

odbyy si

w

niecha. indziej, jak Pobone stowarzyszenia w Krakowie, Lwowie konferencye mzkie eskie w. Wincentego a Paulo, kongregacye i

i

>

Dzieci

Maryi «

pa

i

nauczycielek,

sodalicye

maryaskie panów

akademików, kongregacye: kupców, czeladzi rzemielniczej katolickiej, robotników katolickich, sug w. Zyty, zaprowadziy u sie-

i

825

zwyczajowe prawo, coroczne rekolekcye pod kierunkiem

bie jako

Jezuitów\

ludowe przez

Rekolekcye

w

osobno, odprawili pierwszy raz

Szczepkowski, Adler

w

canach; 1882 roku

1883

r.

w

i

Klimkówce

kilka tygodni,

kadego

dla

stanu

w

pocie 00. Lutzy, Domaradzu, wiBrzozowie, Szebniach, Trzeniowie, Wesoej; Starej wsi 1881

Warzycach

i

przeszy do innych; dawali

w

potem

Zozel;

je

r.

Z przemyskiej dyecezyi zazwyczaj misyonarze, zwaszcza 0. i

t.

d.

Ciszek.

Równoczenie dziki stowarzyszeniom ksiy » Dobrego Pasterza « »w. Józefa*, misye ludowe rozwiny si na wielk skal w przemyskiej najprzód dyecezyi, potem w innych. Prowincya Kautny utworzy 1874 r. grup misyonarzy w kolegium starowiejskiem. Ci przy pomocy innych Ojców odprawiU 1874 r. wielkich i

maych

misyi 15, a kilka syi

rekolekcyi

pod klasztorem 00. Bernardynów; rektor Jackowski rektor krakowski

7

i

sowo Boe na

r.

1875 mi-

i

ce

nimi

ludowych,

ludowych 6 t. d. bya misya w Rzeszowie od 15

11, rekolekcyi

Wspania na

czyU

polu, 6 razy

dziennie,

— 25

maja 1875

misyonarzy,

midzy

Praszaowicz,

gosio

wieczorem

za w

kociele

farnym dla intehgencyi miewa jeden z nich konferency; 40 zasiadao w konfesyonaach, wysuchah 15.000 spowiedzi; ludu dochodziy od

10—30

tysicy.

Take w

Poniewa w

12 misyi, niektóre na Rusi.

r.,

ksiy tumy

roku 1877 odprawiono

wielu miejscach ruscy pa-

ju

zakazujc swoim bra w nich udzia, ju to urzdzajc na czas misyi dowolne uroczystoci i naboestwa w swych cerkwiach, ju to wydzwaniajc w w^szystkie dzwony w cerkwi, gdy misyonarz kaza na ambonie, rochowie

wprost

przeszkadzali

misyom,

to

dlatego metropolita Rusi Józef Sembratowicz, na

prob

superiora

wystosowa 1877 r. okólnik polecajcy aby wszelk pomoc dawa misyonarzom. Jako

misyi O. Baczyskiego,

ru-

skiemu klerowi,

za-

raz na misyi ale

suchali

zgodzie z

spowiedzi

Lit.

annuae

i

ruscy nietylko nie przeszkadzaH,

celebrowali

w swym obrzdku w

miej

klerem.

Franciszek

srebrny relikwiarz

»)

ksia

Kotowie,

aciskim

wity i

w

Ksawery otrzyma srebrn

ex-voto

*).

Col. Starav.

a.

1873—1877. 53^

sukni

826

Z

na Rusi, najdoniolejsz bya

licznych misyi

podolska od 3 lutego do 26 kwietnia 1882 roku. Hniliczki,

Skalacie,

Kacza w

r.

Szelpakach

schizmie

i

i

w

Powód daa wie Hnilicach,

która

ruskich

wniosa dnia 24 grudnia

moskalofilów,

do starostwa zbarazkiego, a 5 stycznia 1882

e

Chop Szpunder

na prawosawie.

zw. misya

ksiy Naumowicza Carkowskiego w Nowem Siole,

storza metropohtalnego owiadczenie, dzi

parafii

filia

obrabiana przez

czas

oddanych Rosyi 1881

zbarazkim,

powiecie

duszy

przez

w

w

t.

r.

do konsy-

opuszcza uni, a przecho-

pienidze poyczone, czy

za

darowane od ks. Naumowicza, kupi od yda folwark, przeznaczajc go na probostwo dla popa, po którego pojechaH chopi inni do Gzerniowiec, fihalna za cerkiew unicka zamienion by miaa na

prawosawn. Opar si temu niós o

»

starosta zbarazki Karol Kancki

sprawie hninckiej« do namiestnika

by

hr.

i

do-

Alfreda Potockiego.

oderwany wypadek; cay cypel Gahcyi od Tarnopola ku granicy rosyjskiej z gruntu by podminowany agitacy rosyjsk za pienidze z petersburskiego komitetu wszechsowiaskiego dostarczone. Nawet Polacy z aciskiej parafii zbarazkiej skaackiej, pomieszani z onymi Rusinami w 47 wsiach, daU si i przejd na schizm, jeeh wicej kocioów sysze z tem, i ksiy rzd i biskupi im nie dadz. Konsystorz metropolitalny wyznaczy 29 31 stycznia 1882 r. komisy, ksiy Kacza, Maliszewskiego (znanych z nienawici do Lachów) i Hieronima Kosteckiego parocha, aby zbadaa na miejscu spraw. Zamiarem jej byo Niestety, nie

to

e

—

stumi jej rozgos czego te dokazaa,

i

wywoa

pozorn

i

tymczasow

retraktacy,

leczy rany, ale zalepi plastrem. Hnihczanie cofnli 11 stycznia podanie z 4 stycznia owiadczajc: »my na teraz pozostaniemy w unii, pod warunkiem, aby nam dano osobnego plebana « i dano im 25 grudnia t. r. Zato syn ks. Naunie

—

mowicza, Wodzimierz, suchacz filski,

27 stycznia

jak donosi ruski

filozofii

w

Wiedniu, agitator ruso-

powróci na ono praojczystego prawosawia «, lwowski dziennik Sowo- a niebaw^em wyjecha na »

zawsze do Rosyi.

Prowincya Jackowski, dowiedziawszy si z dzienników listów rektora tarnopolskiego Morawskiego O. Raczyskiego o wypadku, przyby do Tarnopola, po naradzie z nimi, postanowi powikszy i

i

i

liczb misyonarzy, i przez zim urzdzi szereg katechizacyi i nauk, na wiosn za lato szereg wielkich misyi w podminowanych agii

827

W

tacy schizmatyck powiatach.

tym

celu superior misyi 0. Ba-

czyski uda si listownie 17 stycznia 1882 roku do arcybiskupa Wierzchlejskiego

pozwolenia

o potrzebne

dem

w

misyach

o zachcenie

i

ruskiego

kleru,

Otrzymawszy jedno

uczestniczy.

proszc

Sembratowicza,

do metropolity Józefa

i

i

aby

z lu-

wniós

drugie,

20 stycznia wprost do namiestnika Alfreda Potockiego prob »aby w. c. k. Namiestnictwo przez urzdy powiatowe wójtów odpowieprzeto dnich gmin o katechizmowych naboestwach zawiadomi i

niecnym

wszelkim

jeeliby si

agitacyom,

wydarzy mogy,

jakie

samo prowincya otrzyma z prezydyum namiestnictwa odpowied z dnia 27 stycznia, e starostowie w Tarnopolu, Zbarau, Skalacie, Trembowli, Husiatynie, Bor-

zapobiedz raczyo «. Prosi o

szczowie, Czortkowie

i

i

Zaleszczykach,

uyczy U w danych razach stwa Jezusowego

to

zachowaniem spokoju

»

aeby

pomocy czonkom Towarzy-

wszelkiej

odprawienia

do

otrzymaU w^ezwanie,

aeby

oraz

misyi,

czuwali nad

porzdku pubUcznego, podczas czynnoci

i

misyjnych «.

Misyonarzy byo rodowici

w

superior Baczyski,

Sebastyaski,

Rusini,

Dbrowski,

8:

Makowski,

Tym da prowincya

Skalski.

10 punktach, zalecajc

Tychowski, obydwaj

Szajna,

Janik

Teodor,

26 stycznia instrukcy aby stojc na gruncie » podtrzy-

usilnie,

d.

rozmnoenia pobonoci «, nie tykah z ammania wiary katohckiej w rozmowie » kwesty narodowych politycznych «, aby ostrobony ni w mowie, grzeczni uprzejmi byli w obejciu z ruskimi ksii

i

i

i

i

mi,

bez rónicy, do jakiej partyi

obydwóch obrzdków

starali

nale

i

ich rodzinami;

si zbliy do

siebie,

w

aby

ksiy

katechizacyach

za, aby jasno tumaczyli jedno wiary, uni Cerkwi z Kocioem, t. d. pomimo rónicy obrzdkowej Jako dnia 3 lutego rozpoczto w imi Boe prac katechii

w nowym

zacyjn i

dla

Rusinów,

13 lutego misyjne

Ksia

w

w

kociele

5 lutego

w

w Podwooczyskach Kaczanówce,

6 lutego

Janowce, 27 lutego do 2 marca

10 jeszcze parafiach aciskich,

dla acinników, ale

a

w

w

Orzechowcu,

Koszlakach, nauki

do dnia 26 kwietnia.

ruscy zawezwani przez metropolit, zaproszeni przez

aci-

uwizieniem wójta wytoczeniem im we Lwowie Szpundera 4 gównych agitatorów dopomagali misyonarzom w pracy, a lud procesu, brali udzia ruski, nie baamucony ju przez nikogo, z ochot garn si do

skich

proboszczów,

troch

take

przeraeni i

i

i

828

nauk

rozrzewniony, z podniesion do góry

katechizacyi

i

wyznawa

przyrzeka,

i

y

i

e

w

wierze witej,

katolickiej,

prawic

on

i

jego

umiera pragn. cisk do konfesyonau taki, e wezwano do pomocy O. Baudissa Klemensa superiora z Scza. Niesam ks. Harasimowicz proboszcz którzy ruscy proboszczowie, jak Hniliczek, zapraszali misyonarzy z prac do swych z Hnilic dzieci

i

i

i

cerkwi.

Przygotowawszy przez katechizacye i nauki ludno, dali misyonarze Baczyski, Tychowski, Obmiski, Sebastyaski, Szajna, Janik, Ciszek, Dbrowski, Makowski, wnet po Wielkiejnocy od dnia 22 kwietnia do koca sierpnia w tych samych stronach 10 wielkich misyi ludowych. UczestniczyU tyckiej

ciw

propagandzie

niej,

z

pooona

poUtycznych

w

nich gorliwie Rusini; schizma-

wystpiy te

do czasu tama;

powodów, starostwa

i

sdy ^),

prze-

a wreszcie

nowy metropohta Sylwester Sembratowicz. Dzieo wielkich ustaje,

dano

i

mniejszych misyi (rekolekcyi ludowych), nie

owszem rozwija si

ich 39;

w

Gahcyi,

a

75.

r.

1897

Spiu,

z

kadym

odprawiono

misyi

i

Bukowinie 65;

Szlsku,

W

dziesitkiem.

lat

rekolekcyi 45;

w

ostatnim

r.

1887

r.

1904

1905 roku

Godni wspomnienia robotnicy na tem niwie Paskiem. tach 1874

styaski.

^)

— 1885

W

la-

grono ich skadah: 00. Baczyski, Ciszek, Seba-

Pomagah im 00.

Dnia 18 czerwca 1882

Adler, Makowski, Wójcikowski, Lasocki,

r.

rozpocza si we Lwowie rozprawa sdowa

przeciw 11 Rusinom obwinionym o zbrodni zaburzenia publicznej spokojnoci. Byli to: radca

rzdowy

Adolf Dobrjaski,

córka

jego

zamna

Hrabrowa, syn

tyle gony potem z przeladowania unitów chemurzdnik do osobnych porucze jeneraa-gubernatora Hurki, ks. Ogonowski, Izydor Trembicki, Apolon Nycza], ks. Jan Naumowicz, syn jego Wodzimierz suchacz filozofii w Wiedniu, Benedykt Poszczaski redaktor »Sowa«, Marków, redaktor »Rusi«, Szpunder wójt Hniliczek, Zauski, mieszczanin z Zbaraa. Dnia 30 lipca uznani winnymi i skazani na zwyke wizienie: Ks. Jan Naumowicz na 8 miesicy, redaktor Poszczaski na 5 miesicy, wójt Szpunder

jego

Mirosaw Dobrjaski,

skich,

i

i

Zauski, obydwa] na 3 miesice, (»Czas« 13 czerwca do 30 lipca 1882 r.). Zbyt pobaliwy a uparty metropolita Sembratowicz, zmuszony przez rzd

papiea

zoy sw

godno, zamieszka w Rzymie;

sta metropolit, a nawet kardynaem to

gow

i

przykróci troch agitacye rusofilskie, za

podniosy partye narodowców

w wyszym

stopniu jak rusofile.

bratanek jego Józef, zo-

i

Ukraiców,

wrogie

Lachom

jeszcze

829

Obmiski

Druga grupa misyonarzy 00. Tychowski, Szajna, Pukasz, Dbrowski, Marszaowicz, Gobek, Kiciski, Zosel, Wróblewski. Trzecia grupa: 00. Kuryowicz, Wilcz-

Teodor

Janik,

i

inni.

Waszyca Gruszczyski, Bisztyga, Pustkowski, Sikorski. Czechów: 00. Skalski, Eberhard, Wagner, ChryDla Niemców

kiewicz

,

,

i

Herrmann, Lipk. Dla Rusinów: 00. Tychowski, Sebastyaski, Wojciech Baudiss, Wasilewski ^). Kraupa,

styan,

Beigert,

Misye na Bukowinie. — Misye O. Jackowskiego na Podlasiu. 1877. — Misye O. Czermiskiego na poudniowym Wschodzie. Misye zamorskie.

§.

87.

—

Impuls dany przez 0. Jackowskiego rekolekcyom kleru

i

mi-

syom ludowym nie usta za powtórnego rektorstwa O. Szczepkowskiego, owszem rozwija si, potnia z kadym rokiem. Kolej teraz przysza na Bukowin, schizmatykami, popowkalwinami gsto zasian, wic te Polacy Rucami, lutrami i

co

tak

unici,

sini

e

zwaszcza,

i

do wiary jak

i

i

obyczajów zapuszczeni

bardzo,

po ustpieniu Jezuitów z 5 stacyi misyjnych, brako-

wao im ksiy. w Czerniowcach

Tych najprzód odwieyli na duchu rekolekcyami Ba1877 r. O. Merkel, 1878 r. 00. Mycielski zachcali do urzdzenia wielkiej misyi polsko-niemieckiej czyski najprzód w stolicy Bukowiny, w Czerniowcach 1879 roku, potem w Serecie, Gurahumorze, Jakobenach, Luisenthalu Pojanie-Mikuli i

i

i

w

górach

cnej

*).

Najopakaszy jednak by stan wgierskich parafii w pónoBukowinie nad rzek Suczaw: Andrasfalva, Istensegitz, JoHadikfalva,

seffalva,

*)

nietylko

dlatego,

e

katolicy

rozrzuceni

po

Catalogi breves.

W

Czerniowcach podejmowa misyonarzy proboszcz ormiaski, praat 00. Baczyski, Sebastyaski, Wójcikowski mówili polskie kazania sprowadzony z Wiednia Maksymilian w kociele ormiaskim. 00. Eberhard poruszy inteligenKlinkowstroem w farze. Ten wymow swoj fotografi jego kuwyzna; pokochano go, miasta, bez rónicy niemieck cy *)

Mitulski.

i

cign

powano, rozrywano

Na piciu dla

Niemców.

i

ca

sobie.

innych misyach

pracowali 00. Adler, Wójcikowski

i

Eberhard

830 kilku

wielk

kilkunastu górskich wioskach, otoczeni trzy razy tak

i

e

liczb schizmatyków, a take kalwinów,

popowców, ale trudno byo o porzdnych ksiy wgierskich. Prowincya Mycielski wiele zay trudu, zanim mu si udao misye uorganizowa, bo i proboszczowie z wyjtkiem ks. Juszczaka z Hadikfalvy, gdzie parafia (4.000 dusz) jednolita, przeciwni im byh, a proboszcz z Josef!alvy Drubacki wrcz odmówi, obmyle trzeba byo koszta na nie, a nadto sprowadzi dwóch Jezuitów wgierskich: Jana Schlicka z Tyrnawy, Ferdynanda Szigetha z Kaloczy, trzecim bowiem by O. Kusiacki z Starejwsi, który lat kilka mieszkajc w Kaloczy, wyuczy si po wgiersku. Pracowite bardzo byy te misye, bo ignoi

rancya katechizmu powszechna, spowiadani,

owoc Boej

dzieci

wielki,

z

ludzie po 20,

maestw

mieszanych

bo ledwo który

z starych

30

i

wicej

lat

zaniedbane,

ale

nie-

te

grzeszników opar si asce

*).

Weselsz, acz równie pracowit bya misya w miecie Radauc, dawnej (w XVII i XVIII wieku) stacyi Jezuitów polskich 2). Urzdzi j od 23 marca 1882 r. przez 14 dni na prob parafian, proboszcz Kusiacki

dziekan

i

Schlick.

i

take

ks.

Niestenberger; pracowaU na niej 00- Adler,

Kaza

niemieckich

suchah tumnie

prote-

si jednak tacy, którzy bezimiennymi Ustami zasypywaU proboszcza, zorzeczc jemu Jezuitom. Po tej misyi napisa O. Schlick bardzo gorcy list do proboszcza z Joseffalvy, aby pozwoli wreszcie odprawi mu misy. Zgodzi si stanci,

i

ydzi;

znaleli

i

i

ks.

Drubacki,

szkaniem

ale

gorliwo misyonarza wypróbowa ndznem

mie-

ndzniejszem poywieniem; on jednak wytrwa, od 17-26 kwietnia kac po 2 3 razy dziennie i suchajc sam jeden 500 spowiedzi. nastpnych latach praca misyjna na Bukowinie rozwina si piknie, dosy powiedzie, w ostatniem dziesicioleciu odprawiono 122 misyi; pracowaU na nich 00. Eberhard, Makowski, Mari

jeszcze

i

W

e

*)

Wedug szematyzmu

archidyecezyi lwowskiej 1904

r.,

znajduje

tych parafiach 12.000 katolików, 42.000 schizmatyków, 6.000 lutrów

1.4G5

ydów.

W

Josellalyy, gdzie

si

w

4

kalwinów,

katolików, dla oporu proboszcza nie na 10.500 katolików, przystpio do sa-

1.504

w trzech innych parafiach kramentów w. bhzko 8.000 osób. "j Parafia w Radauc (miasto

byo

i

misyi,

i

schizmatyków, 954 protestantów, 5.300

7 wiosek)

ydów.

liczy 5.414 katolików,

12.500

831 szaowicz,

Wgier

Pecsy, Waszyca, Lipski, Lipk, Antoni Wierciski,

Augustyn, Nowak, Haudek, Rudzki, Antoni Szydowski, Mellin, Lew,

Witkowski, Herrmann, Zosel

W

Królestwie

w

polskiem,

jedynej

chem-

dyecezyi

unickiej

sroyo si od 1875 r. przepowrotem nazwane w jzyku urzdowym

(gubernie

skiej

').

siedlecka

lubelska)

i

ladowanie religijne, » do prawosawia. Miejscowy kler unicki, albo sta si prawosawtuactwo, a miejsce jego zajli nym, albo poszed na wygnanie zaprzacy » ksia ruscy z Galicyi* z dawnym katechet gr.-kat. ci przy pomocy politarnopolskim, Marcelim Popiciem na czele cyi kozaków, okazali si najgorliwszymi w » nawracaniu upornych«. aciskim ksiom, zabroniono pod kar zoenia z urzdu, i

i

i

wizienia, deportacyi,

zamknicia

kocioa

ich

i

zniesienia

parafii,

nie jakkolwiek pomoc duchown »upornym«. Te same kary, a w dodatku konfiskata majtku, spaday na obywateli wiejskich i

wogóle

w

»uporze«,

to

byo

Przenie

w

wi ju 1876

r.

przez

najciszej

tego nie

sposób praktyki katolickie

rzd

rosyjski za

»

ua-

im

zbrodni stanu

Przeszo 200.000 unickiego ludu ruskiego zo-

jako takie karane.

stawao wic

podtrzymywali

»upornych«

którzyby

w jakibd

albo

Uwaane

twiali. i

acinników,

na

mogo

pój

do

w

chwili

od

opuszczeniu

wszystkich.

wielkie serce O. Jackowskiego, nich, cieszy,

postano-

krzepi, dusze ich od zguby

jenera Beckx; ratowa. Zgodzili si na to, prowincya Mycielski da rozlege przyPius IX mianowa go misyonarzem apostolskim wileje, nasz Jackowski zoywszy rektorstwo 23 grudnia 1877 r. w rce O. Szczepkowskiego, wybra si z pocztkiem 1878 r., jako pan Hilsner, handlarz szlskich pócienek, na Podlasie, dotar szczi

i

i

liwie do Biaej,

miasta powiatowego

umyli wyprawi si w

gb

w

gubernii siedleckiej

i

std

powiatu, zamieszkaego przez 36.000

unitów. konia; zleci Pod swój towar pócienek potrzebowa wózka komis jakiemu ydkowi. Za chwil ydek przyprowadza wóz i

ten z

koniem.

«)

Lit.

—

»Ile

chcesz za to?«

—

An. Col. Starav. 1877—1905.

»90

rubli*.

Wypaci mu

je

832

Ta okoliczno, równie jak okazaa posta, pana raczej jak kupczyka, uderzya yda; zwierzy si naczelnikowi pogodzin lub dwie, zjawia si w gowiatu z swym domysem. bez targu nasz Hilsner.

W

spodzie szef policyi z kilku policyantami

da

grzecznie, ale stanowczo

i

odbywa rewizy najprzód towaru upakowanego ju znajduje u spodu skrzynk z kielichem, aparatami i o-

paszportu,

na wózku

i

misyonarskim;

tarzykiem

potem

przy

rewizyi

osobistej

znajduje

odprowadza do biura naczelnika. Na wstpie powie mu Hilsner: » Jestem ksidzem, nios duchown pomoc przeladowanym za wiar, wicej si pan odemnie nie dowiesz «. Zakopotany owiadczeniem naczelnik, pyta wtedy rzecze:

drugi paszport,

»

Aresztuj pana«

telegraficznie gubernatora siedleckiego, z

—

winiem robi ?«

»Odstawi

ten

do

za

i

»co

ministra kultu,

w

wizienia

Siedlcach*,

brzmiaa odpowied. w formie przyzwoitej, ale z wyroledztwo trwao krótko kiem nie spieszono. Mijay tygodnie, miesice, tymczasem na Podlasiu rozniosa si wie, e papie, dowiedziawszy si o srogiem uwizili przeladowaniu Unitów, przysa im swego misyonarza, trzymaj w kryminale w Siedlcach; »s tam ju nasi Unici go my si tam dostamy, a misyonarza zobaza »opór« wadzy, to czymy «. Jako tak byo istotnie. Oprócz Unitów, których rzd wizi, przybywali Unici, którzy za naumylnie popenione drobne przewinienia odsiadywali kilkudniow kar. Spotyka si z nimi nasz misyonarz na dziedzicu wiziennym podczas wspólnej przechadzki; i

e

i

i

te

oni

jego

w

z

spowiadali si, umacniaU

celi,

trudniejszych warunkach,

w. Pawa w

Rzymie,

bo

przychodzih do

przejednawszy strae,

wiziennych,

cel

w

wierze.

Powtórzyy si,

tylko

sceny z czasów dwuletniego wizienia

do

niego jako zostajcego in libera cu-

wstp dozwolony by wszystkim. Naszemu winiowi odmówiono zrazu ksiek pociech religijnych, pozwolono potem, e co

sodia^

i

poniedziaku przychodzi jeden i

podczas mszy

wanie

staw

w. komunikowa.

wyspowiada go

subie wiziennej,

prze-

biura wszed,

mu

ale

i

niaka wyzywa powie

Nietylko

farnych,

urzdnikom nakaza nasz wizie sw pozachowaniem szacunek pewn wzgldno. Unit wie-

katohckiej, i

ksiy

z

nie

i

bi

po twarzy sdzia,

wiem ju

jakiej

sprawie,

spostrzegszy,

nasz

e

do

wizie. Wnet

wasze nawracanie? zapytam ja To skutkowao, odtd nie zncano si tak zuchwale

po francuzku:

o to wyej''.

w

nie

»i

to jest

833

ony

nad Unitami. Nadesza Wielkanoc;

winiowi

znosiy naszemu

tak obfite

dozorców wiziennych po-

wicone,

e

przez

cay

ty-

swoici Unitów. dzie mia czem raczy siebie Gdy si wizienie przewlekao, umylono uatwi winiowi ucieczk. Podj si tego, nie aujc grosza, jeden z obywateli poznaskich przygotowawszy wszystko, wpada do celi winia z wezwaniem: » uchodmy*. — »To si na mnie nie pokae. Podrwibym spraw uchodzc nieszczliwymi czynic dozorców*. i

i

Bo

»

i

Jeden tylko wtajemniczony

mog,

i

ten

ma

byt zapewniony u mnie

846 Misye wielkie ludowe podjto z okazyi

w

potem na Rusi, jak to wspomniaem wyej. Z kocem kwietnia 1866 r. obchodzono trzydniow uroczybeatyfikacyi Piotra Kanizego i Jana Berchmansa; celebrowa

najprzód

sto mili

jubileuszu 1865 roku

Starejwsi,

od Grabonoga pod

mieszka,

poow

Gostyniem,

chopskiej chaty u

mogy si tam schodzi

gdzie u brata

Wilkoskiego

przyrodniego

wdowy Przewone], aby

dzieci

wiejskie

zostawa pod opiek wiejskich dziewczyn. On sam, dochodzc z Grabonoga, dawa tym pierwszym » Suebniczkom* instrukcye, jak maj dzieci uczy i bawi. Tak powstaa pierwsza ochronka w Podrzeczu. Poniewa Suebniczek zgaszao si wiele, a nie wszystkie mogy by zajte przy ochronce, wic obray sobie cel drugi: pracowa przy niwie i innych polnych i

razem z dziewcztami robotnikami wiejskimi, przykl^adem swym przywieca im w pilnoci i dokadnoci roboty, w skromnoci, unikaniu swywolnych mów, piosnek, artów. Zrazu z niedowierzaniem patrzono na » Suebniczki*, wnet jednak pokochano je i sprowadzono do dworów, oceniajc ich wpyw zbawienny na i ludno wiejsk. Arcybiskup Przyuski pozwoh zrobi prób, czyby si » Suebniczki « w kongregacy zakonn zawiza nie day. O. Baczyski odprawi z niemi rekolekcye, mówic wiele o powoaniu i yciu pod regu zakonn i zaproponowa, aby, które chc, uczyniy na 3 lata luby z pobonoci, prywatne, ubóstwa, czystoci, posuszestwa. Uczyniy to prawie wszystkie i wybray z poród siebie przeoon jeneraln Matyld Jasisk z Obry i otwary pierwszy dom w Jaszkowie pod remem 1855 r. Po wydaleniu O. Baczyskiego z Ksistwa 1861 r. przez rzd pruski, dyrekcy duchown nad niemi objli Jezuici remscy; obywatele za Ksistwa zaoyli w swych dobrach 18 domków dla 2 -4 sióstr. robotach,

i

sub

Tymczasem O. Baczyski, który po wyjedzie z Ksistwa osiad w doacuckiem, nakoni hr. Potock, e sprowadzia z Ksistwa 5 Suebniczek do acuta, gdzie otworzyy drugi nowicyat, a za jej przykadem poszli hr. Rzewuski w Podhorcach, Kownacka w ulu, hr. Gaboga w Bice szlacheckiej. Ksina Leonowa Adamowa Sapieyna day po 500 zr., hr. Alfred Potocki da 1.000 zr., p. Modecki da 100 zr. hr. d. Nieba50 zr. t. wem 1864 r. O. Baczyski przeniesiony na administratora parafii do Starejwsi, przeniós tam 13 nowicyuszek z acuta 1868 r., i umieci w podarowanym od wdowy Maryanny Mitak domu, który potem rozszerzono, a wreszcie dokupiwszy gruntu, wymurowano dom obszerny na 100 osób. Po O. Baczyskim przeniesionym 1869 r. znów do acuta, dyrektorem duchownym Suebniczek w Starejwsi, bywa zwykle kadorazowy administrator parafii. Wnet jednak przekonano si, e w Galicyi wspólna robota w polu Sióstr z robocz ludnoci wiejsk grub nieokrzesan, nie jest dla nich odpowiedni, zato bardzo podana ich opieka powicenie przy chorych i dzieciach wiejskich. wic wziy za cel zadanie gówne odrazu przybyo im kandydatek osad nowych. Spromicilium

o

i

i

i

T

i

i

wadzali

i

i

Suebniczki proboszczowie, obywatelki

i

wiejskie,

magistraty miejskie.

847

na konkluzyi

maja znów opat Sotwiski. Podobna uroczysto

1

beatyfikacyi Karola Spinoli

odbya si 15-17

32 Jezuitów, mczenników japoskich,

i

sierpnia 1868

Dnia 3 maja

em, urzd jednak

ogoszony prowincyamistrza nowicyuszów peni do 8 lipca,

rektor Szczepkowski

r.

t.

r.

rektora

i

którym przyby jego nastpca, O. Kolinek. Liczba osób w kolegium wzrosa do 82, dla ciasnoty urzdzono na poddaszu 3 sy-

w

nowicyuszów.

pialnie dla

W

ksiy

18 zacniejszych

w

które

kcyi,

dotd w

roku 1870 staa si rzecz,

popdu odprawi

prosio o przewodnika rekole-

parafialnych

klasztorze

00.

postanowili.

wincya Szczepkowski. Zreszt piciolecie

w

Kapucynów

Dawa

rektorskich

Galicyi nie widziana:

je

od

7

rzdów

wasnego marca sam pro-

Kronie,

— 11 0.

z

KoHnka

nie przed-

sam gorliwy zakonnik, stagorliwo u swych podwadnych, a ograni-

stawia dla historyka nic waniejszego;

ra si bardzo

tak

o

czyw^szy nieco wycieczki

powierzajc im ochronki i

i

i

odpustowe do

szpitaliki dla dzieci, tu

wszdzie uywajc wielk ich zalet, e

kalek, a

innych,

misyjne

do

je

s

tanie,

i

bliszych

i

ubraniu

pielgnowania chorych po domach. Obok przestajc na wiejskiem mieszkaniu, wi-

i

Przyuski 27 grudnia 1866 i

r.

Przeniosy si do

kilkanacie jeszcze otwary osad, nie

ebniczkami,

lecz

00. Filipinów

dal-

owdzie szpitale dla chorych

na parafialnem naboestwie. Po wygnaniu Jezuitów remskich 1872 r. z Ksistwa, taki wkrótce wielkopolskie Suebniczki, które zatwierdzi ostatecznie kcie

i

w

zachowujc

Galicyi,

poczyy si

odrbno

los

spotka

arcybiskup

zaoyy dom w Dbicy

jednak

z galicyjskiemi

Su-

swoj, podday si dyrekcyi duchownej

Tarnowie, O. Brzeziskiego najprzód,

po jego mierci

ks.

u-

umar, ks. Muchowicza. Odrbno ta nie przeszkadza miej zgodzie sojuszowi 1 obydwóch gazi Suebniczek. (Lit. annuae Gol. Starav. 1863 r. Wiadomo o zaoeniu Suebniczek Maryi, zestawi O. Fryderyk Schiktan, w rkopisie Archiv. Prov. Pol., ale pomiesza ochronk w Podrzeczu, z ochronk sierót u Panien Miosiernych w Gostyniu), Ksistwie poznaskim (a take na Szlsku), utworzy si nowy rodzaj Suebniczek z now regu, z welonem habitem zakonnym, nowym obszernym domem macierzystym w I^leszewie. Zadaniom ich: ochronki dzieci do

kowskiego, a gdy

i

ten

—

W

i

6 roku, cliorych

dziesit.

i

dlatego

w

skada musz rzdowe

szpitalach

wasnych

i

i

egzamina ocln-oniarek pielgnowanie po domach. Jest ich w Ksistwie 100 kilkai

848

rozwin

szych parafii, wiejskiin;

suchano spowiedzi po 45.000

O.

Henryk

dla

ju

Macieja, Filipa

raniem jego

w i

od

doroczne

mieci w

i

odpiewan bya Piusa IX- go.

w

i

Panny;

tyle.

Sta-

tu obok

w

to

niej

suma si po-

8 wrzenia, odprawia si ludu,

który nie

mogc

kupi si na obszernym placu, ocienionym sta-

lipami. Pierwsza z

zapomniane mierci » Dobrej r.

potem dwa i trzy razy Baczyskiego, wymurowano

tumów pobonego

kociele,

zapowiedzia

bractwo

po swo-

ich

odpusty 15 sierpnia

rymi wierkami

24

i

r.

poudnia kapHc Najw. Maryi

nieszpory dla

rozwin

4 odpustami rocznie, w dnie w. ApoJakóba, Bartomieja i Jdrzeja. Zapisao si

Teofila

O.

i

i

z

mczyzn, bywao

odrazu 500

kocioa,

jego poprzednik,

od kasaty zakonu 1773

mczyzn wycznie,

stoów

»

naboestwa. Wskrzesi wic 1875

jemu, wspaniale, lat,

rocznie.

r.

kocioa, które rozpocz od 100

wicej

i

kociele staro-

obj rzdy kolegium rektor wielkiego Jackowski. Zacz od energicznego odnowienia

Dnia 6 Hpca 1871 stylu «

kapask w

prac

znacznie

w

tej

kaplicy solenna

powodu pokutnego naboestwa,

msza

w.

które 1873

r.

na intency Na zaproszenie rektora przybyo na nie procesyami dyecezyi

biskup przemyski Hirschler,

parafii.

Wkrótce potem wybucha cholera. Rektor Jackowski ofiarowa, za zezwoleniem przemyskich biskupów, aciskiego i ruskiego, starocie sanockiemu ksiy i braci do posugi dotknitych zaraz. wielkie uprzedzeStarosta ofiary nie przyj, »bo do Jezuitów nia*. Wic marszaek powiatowy Zenon Sonecki odniós si do

s

Namiestnictwa,

usug

Jezuitów.

które

polecio

starocie

przyj

z

Udah si na ni 00. Baczyski,

wdzicznoci Ciszek,

Adler;

urek, Jankiewicz, Ratuszyski, najprzód do Uluczu i Mrzygodu (Tyrawa, miasto), potem do bliszych dalszych wsi, gdzie gste byy mierci; dysponowano, ratowano chorych, zdrowych za spowiedzi w. i komuni, a take anti-cholerycznymi rodkami zow Starejwsi zjawia si tu uzbrajano przeciw zemu. bracia:

i

A

wrogi.

go

i

Brat Fehks Habelsberger wieloletni

i

zdolny infirmarz,

od-

wiedzajc chorych, zapada na choler i w 6 godzinach umiera na ni w kolegium. Wszyscy inni zdrowi, ocaleh. Jubileusz wielki 1875 r. przez Piusa IX ogoszony, poda rektorowi Jackow.skiemu sposobno do nowej wspaniaej uroczystoci. Porozumiawszy si z ksimi proboszczami, urzdzi dwie ol-

849 brzymie procesye jubileuszowe, jedn przy otwarciu jubileuszu, na któr 18 parafii w procesyach przybyo; drug 16 czerwca na publiczny akt powicenia si Boskiemu Sercu Jezusowemu, w którym

22

parafii z

chorgwiami, obrazami

Sta midzy nimi

uczestniczyo.

godami bractw przerónych,

i

chorgwi

z

Jezusowego

Serca

rku, hr. Stanisaw Potocki, pan na Rymanowie, z on, dziemi, chorgiew, on domownikami, razem osób 60. Powicono mu za po naboestwie zabra j z sob do Rymanowa, jako drog

w

ow

dnia tego

pamitk. Wysuchano podczas

jubileuszu

w

kociele sta-

kaza

rowiejskim 75.354 spowiedzi, z tych 10.784 z caego ycia; i

nauk powiedziano bhzko 400. kilka lat póniej znów jubileusz

W

z

powodu

50-lecia bi-

skupstwa Piusa IX, punkt jego kulminacyjny, naznaczony na 4-go czerwca 1877 r. w uroczysto Serca Jezusowego, na któr zgro-

madzio si 18 skiej

szlachty.

do 30.000 ludzi

parafii,

Ta

w

telegramie, na

Rzymu przesanym,

zoya

i

sporo

sanockiej

i

jasiel-

rce kardynaa Ledóchowskiego

w.

wyrazy synowskiej czci ujrzenia tryumfu Koi ulegoci i yczenia dugiego jeszcze ycia bodrog, otrzymaa podzikowanie Piusa IX cioa, na co, gosawiestwo. do

Ojcu

i

t

i

89

Koronacya obrazu Matki Boskiej Starowiejskiej 1877 r. — Reforma zakonu Bazylianów. 1882—1904. §.

Koron

rektorstwa O. Jackowskiego,

w

bya wspaniaa, od

81

lat

uroczysto koronacyi obrazu Matki Boskiej Starowiejskiej 8 wrzenia 1877 r Myl t powzi rektor w zimie, nuncyusza, ruski Galicyi pozyska dla niej episkopat aciski szlacht, z namiestnikiem kraju hr. Alfrewybitniejszych panów dem Potockim na czele. Wszyscy oni pooyli swe podpisy na su-

niewidziana

Polsce,

i

i

i

plice o

pozwolenie koronacyi rzeczonego obrazu do kapituy waty-

kaskiej, która sama jedna

ma

do tego

wadz,

przywilej, dawniej

miaa

koron przesya. Nadspodziewanie legowany na korony fundusz, prdko chtnie uyczya kapitua swego zezwolenia. Przez 8 dni poprzedzajcych uroczysty akt koronacyi, jako przygotowanie do i

i

i

odbywaa si misya

kocioem

ludowa,

na* placu

przed

równoczenie na przylegych polach

biskui)ich,

przeplatana cer-

niego,

850

moniami koronacyjnemi, celebr arcybiskupa ormiaskiego Romaszkana, bisk. rusk. przemysk. Stupnickiego, ich praatów i kanoników, nuncyusza Jacobiniego, który otoczony kawalkat 80 koni przyby 5 wrzenia witany przez kler (250 ksiy) obydwóch obrzdków, tysice, tysice ludu; a wreszcie bierzmowaniem, którego szlacht udziela najprzód arcybiskup Romaszkan, a gdy ten wskutek zmczenia zaniemóg, bierzmowa sam nuncyusz. Uderzyo go ogromne przez dwa dni do pónej nocy mnóstwo niebierzmowanych, tak, i

e

podoa

przy latarniach bierzmujc,

najblisz

dziel

wiekowi, po

lat

odoy. 50

Bardziej jeszcze

móg,

zdziwio

j

ale

go,

na

e

nie-

ludzie

wicej, do bierzmowania przystpowali. Pyta

i

e

Wytumaczono mu, Bukowin czterech tylko

o przyczyn.

Gahcy

pracy nie

ca

biskupów aciskich na

podeszego wieku, a dyecezye bardzo wielkie, bo 3,600.000 dusz Ucz. »A biskupi sufra»Wic bd, by »Niema ich, od czasów Józefa II Dcus Bóg opatrzy «, bya odpowied, opatrzy. Troskliwy

wiedziawszy providehit^

da jamun,

o zdrowie

—

modziey

wsi Bhznem,

rektor

któr potem

i

wybudowa rektor

dla niej

wil w

ssiedniej

Szczepkowski przeniós pod

las

do Starejwsi.

W »fihacy

nowicyacie wskrzesi

Jackowski, 8 grudnia 1874 roku

1710 r., w nowicyacie Mordaksa, rozkrzewion potem

maryask*, zaprowadzon

wiedeskim

w

O.

przez

0.

Antoniego

jeszcze

zatwierdzon 1743 roku przez jeneraa zakonu Retza, od kasaty za zakonu 1773 r. zapomnian. Jest ona tem dla nowicyuszów, czem »kongregacya maryaska* dla stuprowincyi austryackiej

dentów *). Ponad

w

nim

myl

te

i

wszystkie jednak prace, zajcia

i

górowaa pomocy srodze

zabiegi,

inna, wielka, icie apostolska, niesienia

ucinionym, a opuszczonym od wszystkich. Unitom podlaskim. Od-

dawszy skiemu,

w

wic

23 grudnia 1877

pospieszy

r.

na Podlasie,

rektorskie ale

rzdy

posiew przez

O.

Szczepkowrzucony

niego

cudowne wyda owoce. Misyonarze starowiejscy rozchodzili si na w.szystkie strony na Ru Bukowin, z sowem Boem oprócz wielkich misyi, wprowadziH mae misye dla jednej Starejwsi,

i

i

Studyum filozoficzne otwarto najprzód w Starejwsi 1860 r. przeniesiono 1867 r. do nowego kolegium w Krakowie, roku za 1868 do remu; stamtd znów do Starejwsi 1872 r. Pozostawao tam do 1885 r., w którym przeniesiono je do nowego kolegium w Chyrowie. Std 1887 r. do Tarnopola, a 1895 r. do nowego kolegium w Nowym Sczu. (Catalogi breves). «) Annuae Litlerae Col. Starav. 1875—1877. *)

;

854 tylko parafii czyli rekolekcye

ludowe,

które wkrótce rozpowszech-

niy si bardzo. Te zbone prace nad ludem przez misye, nad klerem i szlacht przez coroczne rekolekcye, nad wszystkiemi warstwami i stanami przez liczne, a wystawne naboestwa, spowiedzi, kazania

w

obok zwyczajnych zaj nowicyackich, wykadów, dysput, popisów i egzaminów retorów i filozofów, wypeniaj piciolecie powtórnych rzdów O. Szczepkowskiego. Dla kociele

zdrowia lasem

starowiejskim,

modziey

rozrywki

i

biskupim

w

wymurowa

zakonnej

pod

will

1879 dla polepszenia mawydzierawi od Jezuitów acuckich wie Krzemienice, wiele te ulepsze wprowadzi do kolegium, ozdób do kocioa; ksigami nowemi darowanemi od nowicyusza Karola Koczorowskiego, powikszy bibliotek. Wród tych stara zabiegów, dnia 8 czerwca 1882 r. powoany zosta od prowincyaa Jackowskiego, na reformatora zakonu 00. Bazylianów w Dobro milu. Jake si to stao ? bytu

teryalnego

Starejwsi

roku^);

kolegium,

i

i

Zakon bazyhaski na Rusi mia swe monastery ju w XII w. Przybyway mu nowe fundacye w nastpnych wiekach, dla braku jednak wyksztacenia i nauk i dla schizmy, nie rozwin akcyi na zewntrz, kontentujc si bogomylnoci. Podczas reformacyi w XVI wieku, gdy wiele ruskiej szlachty chwycio si nowinek rehgijnych, podupad do reszty, tak pod wzgldem Uczby, jak ducha

DwigaU

zakonnego. cybiskup

poocki

go z upadku,

w.

metropolita unicki Rutski

Kuncewicz,

Jozafat

za

natchnieniem

i

i

ar-

przy

pomocy Jezuitów wileskich w latach 1609—1636, jak to opowiedziaem indziej ^). poowie XVII w. zreformowani uniccy Bazylianie mieU na Litwie 45 klasztorów pod osobnym protoarchiwalnej

W

mandryt posiadali

czyli

w

jeneraem,

Koronie

i

podczas gdy dyzuniccy niezreformowani

na Rusi 55 monasterów, zalenych od dyece-

*) Zdawna odbyway si w Orzechówce majówki nowicyuszów. Jedn tak opisa wierszem (1841 r.) ks. Antoniewicz, dotd niedrukowanym rkopis w bibliotece Pawlikowskich we Lwowie w Archiv. Prov. ;

i

»)

Patrz:

Jezuici

w

Polsce.

moj: Reforma XX. Bazylianów w

I,

555—561:

Polsce.

II,

Lwów

86—92;

1883.

III,

537

i

broszur

855 zyalnych ruskich biskupów

w

czci uni,

wikszej

1720

spoi

r.

zylianów,

a

skupów,

i

a z

uorganizowa

i

wstpowaa

studium domesticum

modziey,

z

razem

i

do

ni

nimi przyjli

ca

jak

nich licznie

uni, tak

szlachta

otworzyli

w cigu

XVIII w.

Synod ruski zamojski

reform.

i

lepiej,

swoich,

dla

z

i

zakon Ba-

Oprócz

polska.

gimnazya dla wieckiej

grona swego dostarczali cerkwi ruskiej dzielnych

si

bi-

w

Rzymie u w. Sergiusza Bakcha. Rozbiorem Polski stokilkadziesit monaserów dostao si pod panowanie Rosyi, te zniesione zostay ukazami carskimi w latach 1831 1839, 1865 1872. Galicyi pozostao monasterów 32, z tych dekreta Józefa II zniosy 18, remisyonarzy,

kaznodziei,

którzy

ksztacili

i

i

—

szta

14 klasztorów, a

ustaw o zakonach wreszcie

w

nich 61

klasztorach,

i

wdaa si w

Stolica

to

W

i

zakonników, wskutek józefiskich

popado w rozprzenie

w.

i

polecia

takie,

metropolicie

fowi Sembrato wieowi przeprowadzi wizyt kanoniczn

e

Józe-

reform.

i

Uprzedzi chcia metropolit prowincya bazyliaski, profesor uniwersytetu lwowskiego dr. Klemens Sarnicki *), a nie znajdujc odpowiednich ludzi w swem zgromadzeniu, uda si po nich do przeoonego 00. Zmartwychwstaców Kalinki. Nie otrzymawszy ich, zwróci si do prowincyaa Jackowskiego, który w porozumieniu z Stolic w\, z kongregacy w. Propagandy wiary jeneraem zakonu, na mocy papiezkiej bulli z dnia 12 maja 1882 roku, Sififjulare praesidium, podj si zbonego dziea, i przeznaczy na i

Wojciecha Baudissa do niego. Zaczto 00. Szczepkowskiego ten urzdzono wedug dawnej od domu nowicyatu w Dobromilu, reguy aprobowanej przez Benedykta XIV r. 1744; potem w miar razie

i

i

przybywao wychowanych w reformie ksiy braci, zapeniano nimi kolejno monastery, usuwajc z nich starych zakonników do innych niezreformowanych jeszcze klasztorów *). cigu lat 20 odrodzono

jak

i

W

By

alumnem aciskiego seminaryum, ale skompromito(ksiki polskie cenzur austryack zakazane, znaleziono zosta Bazylianinem. u niego), 184H r. przyj obrzdek ruski reform monastery tym porzdkiem: a•) Po Dobromilu przyjmoway wrów 1884 r., L\v(3w 1887 r., Krystynopol 1888 r., Krechów ókiew 1891 r., Ilaszkowce Buczucz 189,'] r., Drohobycz 1897 r., Krasnopuszcza Podhorce 1900 r. Przyby im te nowy monaster w Michaówce pod Dwiniaczk, funda*)

wany

Polakiem

i

politycznie

i

i

i

cyi

Jana Daszkiewicza 1895

wrócili

w

i

na wiat, zostaa

ich

Niereformowani Bazylianie jedni wymarli, drudzy garstka, 10 staruszków z prowincyaem Sarnickim

r.

monasterach zoczowskim, puhoskim JEZUICI

w

POUCf.

V.

i

hoszowskim na wymarcie. b't

856

w

ten sposób

si

w

cay

miar, jak na

sposobni

1895

r.

0.

zakon. z

urzdy

Przeoonymi

byli

zrazu Jezuici, usuwali

ona zreformowanych Bazylianów zakonnicy.

Roman (w

nowicyuszów zosta

Mistrzem

zakonie Andrzej)

wychodzili

ju

Od 1900 roku

Szeptycki.

prowincya by Jezuit, O. Bapst, w trzy lata póniej 10 wrzenia 1904 r. i on zoy sw wadz w rce Bazylianina O. Platona Filasa i odtd Bazylianie rzdz si sami, zawili jedynie od kardynaa prefekta kongregacyi Propagandy wiary ^).

ju

tylko

Studya te filozoficzne

teologiczne

i

odbywali

modzi Bazy-

hanie przez pierwsze lata pod profesorami Jezuitami,

ju wasne studyum onej

reformy postpili

im najtszych swoich swojej

modziey

i

potem

mieli

wasnych profesorów. Sowem, w sprawie Jezuici mdrze, szlachetnie i zbonie, dali ludzi

dali

2),

daj, zaszczepiU

w

im studya nich

i

nauki

jakie

takie,

gbokie przywizanie do

materyaln ich stron, nie mao przytem zaywszy kopotu, gdy uposaenie 12 klasztorów, które przed 1883 r. na utrzymanie ledwo 50 osób starczyo, teraz wyywi miao dwa i trzy razy tak wielk liczb zakonników. Nietylko wic odnowili wszdzie cerkwie budynki ulepszyh gospodarstwo folwarczne i nietylko prowincya ich 0. Myunii

i

ducha

apostolskiego,

a

nadto opatrywah

i

Wedug szematyzmu

i

(Catalogus Ordinis S. Basilii Mazreformowany przez Jezuitów zakon liczy: 70 ksiy, cerkwiach zaprowadzi Apostolstwo 46 kleryków, 79 braci, 12 monasterów. Serca Jezusowego i Sodalicy maryask i kieruje niemi; daje wielkie misye ludowe i rekolekcye ruskiemu klerowi, seminaryom i szkoom; dopomóg do reformy i prowadzi duchowo monaster Bazylianek lwowskich, zaoy za i prowadzi duchowo zgromadzenie Suebniczek ruskich; posiada wasny nowicyat studium domesticum (dwóch zdolnych kleryków wysa na uniwersytet do Innsbruku) i wasn drukarni. Nie dosy tego, zreformowani Bazylianie objli w zarzd papiezkie kolegium ruskie w Rzymie, na placu Madonna dei Monti 3, a dla braci Rusinów, wychodców za morze, urzdzili misye w Brazylii Kanadzie, na których pracuje 7 ksiy, 3 braci. Sowem stali si dla ruskiej Cerkwi tern, czem Jezuici dla aciskiego Kocioa. Jedno grozi im niebezpieczestwo: szowinizm narodowo ruski, zaprawiony nienawici do acinników. monasterze krechowskim O. Mrozowski (z Polaka, Rusin) wykada modym Bazylianom humanistom literatur polsk. *)

gni) z

roku 1905

bazyliaskiego

— 1906,

W

i

i

W

wspomnianych wyej 00. Jackowskiego, Szczepkowskiego si wielce, nie ujmujc innym, koo reformy, jako przeoeni i profesorowie: 00. Mycielski, Bapst, Wierciski, Lic, Wasilewski, aszczyk, Stec, Boeger, jak sami Bazylianie to wyznaj. •)

i

Oprócz

Baudissa, zasuyli

857

wymurowa

cielski

cyat

w

nów

wilgotny,

jamun

i

wicej osób) na nowi-

pomimo rowów modych: ale nadto

na

dla

msz w.

drukarni,

w

sta-

(stipendia missdlia)^ a na-

Bazylianie

której

dre-

i

Przeoony monasteru ókiewskiego

wet wprost ebrali.

zaoy

70

(dla

okaza si niezdrowym

dla nich o

aszczyk,

dom

bo klasztor dobromilski

Krechowie,

si

rali

obszerny

i

Jezuita

dawne

ruskie

ksiki, niestety nie wolne od nowe wasne pisemka uprzedze do acinników, wytaczaj. A czynili to wszystko z powiceniem szczerem, nie biorc adnej pensyi, ani prowizyi, lecz poprzestajc na wspólnem yciu z Bazylianami. Czynili to sumiennie, przestrzegajc sami pilnujc, aby obrzdek ruski unicki, cile wproustawy regua bazyliaska we wszystkiem wiernie wadzon zachowan bya. To wiadectwo oddali im publicznie ksigi

i

i

i

i

i

i

Bazylianie 1904

r.,

gdy niektóre ruskie dzienniki lwowskie na Je-

misyonarza bazyliaskiego

zuitów z oszczerstwami

w ókwi

«

si

rzuciy.

§.

w

90. Waniejsze wypadki

Kongregacya generalna

Wrómy

kolegium starowiejskiem.

XXIII, rok

1882—1886.

dó kolegium starowiejskiego. Przyby do niego dnia

ukoczywszy wizyt pastersk w ziemi sanockiej, sufragan przemyski Ignacy obos, aby swe imieniny tu obchodzi. kadego z osobna to stale, Szanowa on kocha cay zakon jednakowo, od chwili zwaszcza, gdy pozna bliej Jezuitów 1855 r., 30

lipca

1882

r.,

i

i

a ten szacunek

i

yczliwo

zaznacza publicznie przy kadej spo-

sobnoci, wobec kleru, szlachty, rowej swej biblioteki

te

rektor Mycielski

nie,

w

W

w

auli

urzdników.

chóralnym,

w

refektarzu

niema

dobo-

Wic

go

serdecz-

obiadem

przy-

uczon^akademi. 28 sierpnia, nowy rektor Klemens Baudiss

szkolnej

rok potem

d.

przyjmowa przemyskiego biskupa ^ukasza

w

Cz

darowa kolegium starowiejskiemu. kolegium cae przyjo wspaniale a

piewem

kociele

zwoitym,

i

i

Soleckiego na dworcu

przywióz go na obiad do Jurowiec, do p. Zenona Soneckiego, wyprzedzi potem do Starejwsi, aby mu godne

kolei

Zagórzu,

przygotowa przyjcie. Nazajutrz udzieli biskup wice mniejszych bierzmowa wieniycli. Zjechao si kilku szlachty, nowicYuszom i

55*

858 kleru z rektorem krakowskiego uniwersytetu ks. Józefem Pel-

moc

Po obiedzie modzie zakonna uczcia biskupa Metody m, przeplatanymi piegoci wierszami o w. Cyryllu wem, wieczorem za ogniami sztucznymi. Nazajutrz rano wybierzmowa biskup 200 dzieci, a po podwieczorku na willi, gdzie si na

czarem

czele.

i

i

te

obyo

nie

bez

piewu

i

wierszy, rad z przyjcia

i

dzikujc za

wróci do Przemyla.

nie,

Jak przed 1848

r.

w

Tarnopolu, tak po przywróceniu zakonu,

prowincyonalne

kongregacye

odbyway si w

od 1853

Starejwsi

Z powodu zawieruchy politycznej we Woszech, zaboru Pastwa Kocielnego i Rzymu przez woskiego króla Wiktora Emanuela, propter inimtatem. temporum^ jak si wydo 1868

raa

regularnie co 3 lata.

r.

nastpia dusza przerwa. samem odby si nie moga kongregacya

jenera,

Tern

walny sejm Jezuitów, a przez

lat 30,

które od ostatniej jeneralnej

upyny, namnoyo si spraw kwestyi sporo orzeczenia. Czu jej potrzeb przedewszystkiem

kongregacyi

jcych

jej

który

Beckx,

w

i

(hczy

obarczony wiekiem

nader trudnych okolicznociach,

kie na modsze jeneralna 23 z

barki.

przerwie

10-15

Starejwsi od

cego

Wic

gimnazyum

pragn

w

lat

zostanie

blizko 90)

r.

zwoa

czeka-

jenera

rzdami

i

zoy brzemi

11 maja 1883

zbyt ci-

kongregacye

16 wrzenia. Z tego po-

15 prowincyonalna kongregacya

Kpca, na której

wobec otworzy si maj-

Chyrowie, rozprawiano wiele o przystosowaniu

studyów zakonnych do austryackiego

maga ducha w nadziei, e

lat

rzdu do Rzymu na dzie

wodu odbya si po

w

jeneralna,

systemu nauczania

i

do wy-

postpu nauk; ale nic nie postanowiono, kwestya ta, obchodzca cay zakon, rozstrzygnit na kongregacyi jeneralnej. Wybrano wic na ni elektorów czasu

i

Szczepkow^skiego, którzy te z prowin00. Antoniego Langera cyaem Jackowskim, z pocztkiem wrzenia udali si do Rzymu. po naOtwierajc kongregacye, jenera Beckx owiadczy, radzie z asystentami za zgod Leona XIII, zwoa j »w tym celu, aby z powodu wieku ubytku si jego, obrano dla pomocy jego wice-jeneraa z prawem nastpstwa «. Kongregacya okrelia to janiej, ten wice-jenera » pomocnikiem bdzie jeneraa qui adjuor i

e

i

i

e

bdzie mia wadzy, ile mu jej jenera uyczy zechce «• Jako 24 wrzenia wybrano przy pierwszem gosowaniu wikszo-

si,

ci

i

tyle

gosów wice-jeneraem

0.

Antoniego Anderledy,

Szwajcara,

859 Niemiec

asystenta

wic

(a

uroczycie swoje votum jenera Bec]vx

wa rk uczynili.

zoyh

oni,

i

i

sali

tych

na

elelicyjnej

znale czci

potem do wyboru nowych asystentów,

Przystpiono

dawni, wiekowi

w

wszyscy zebrani

jego, co

gosów przyczy ucisnwszy elelita, ucao-

Do

Galicyi).

i

gdy

swój urzd. Dla prowincyi niemieckich

wybrany asystentem O. Kasper Hoevel. Wnet potem prowincya Jackowski, dla spraw wanych, za zezwoleniem kongregacyi, powróci do Krakowa. Kongregacya tymczasem zajmowaa si spraw nauk ') nie wydawszy na razie uchway stanowczej, polecia prowincyaom z jeneraem sposób, w jaki dawna Ratio i

Galicyi,

i

uoy

M Przyjwszy za podstaw

jc

trzymanie si

w wykadach

encyklik Leona XIII Aeterni teologii

i

filozofii

nauki

Patris, poleca-

w. Tomasza

z

Akwinu

dawne Ratio studiorum, nie wydaa kongregacya adnej ordynacyi powszeuwzgldniajc mdrze, ze w rónych krajach, róne naukowe prdy potrzeby. Uchwalia jednak, e naley: 1) rozszerzy studyum prawa kanonicznego i historyi kocielnej; 2) zastosowa teologi dogmatyczn polemiczn a take filozofi scholastyczn do tegoczesnych kwestyi, w tym celu sporzdzony ma by dokadny »spis (elenchus) kwestyi teologicznych filozoficznych, które maj by wykadane, tych, które winny by opuszczone* to w kadej i

s

chnej,

i

i

i

i

i

prowincyi

z

osobna,

i

komisye

przez

przez prowincyaa zatwierdzony,

z dzielnych

suy

profesorów

ma tymczasowo

za

zoone. Spis ten dyrektyw w nau-

Te komisye prowincyonalne rozdziel te kwestye, które kady z osobna profesor teologii w cigu roku ma wyoy, i zrobi dokadny rozkad przedmiotu samego godzin wykadowych dla dogmatyki, kazuiczaniu

teologii

i

filozofii.

i

styki,

egzegezy,

kanonów

prowincyonalnych sye jeneraln, dzi,

i

historyi

kocielnej.

przel prowincyaowie do

która ostatecznie

zastosowany plan nauk

wypracuje

teologii

filozofii

i

Wszystkie

jeneraa, ten

te

elaborata

za

komisyi

wyznaczy komi-

odnowiony, do potrzeb czasu dla

caego zakonu. Dotd

i

lu-

to

si

jeszcze nie stao.

Pozwolia te kongregacya, aby Jezuici skadali publiczne egzamina (tam, nauk przyrodnitego domagaj) na profesorów matematyki trzechlecia gimnazyach, bez uszczerbku wszelako nauk konwiktach czych w filozoficznycli. Co do filologii za staroytnych jzyków, etnologii, archeologii, nauk przyrodniczych, to niech prowincyaowie historyi, matematyki wyszej porozumi si z jeneraem wybior najzdolniejszych do tych nauk ludzi bez szkody dla studyów zakonnych, niech staraj si, aby si w nich wyksztacili. (Institutum Soc. Jesu. III, 503—505). w Galicyi. CoZastosowano si do tych uciwa kongregacyi jeneralnej rocznie kilku modych Jezuitów sucha nauk powyszych na uniwersytecie krakowskim, skada publiczne egzamina profesorskie, tern wysi od innych profeegzaminów pastwowych, maj za sob sorów, oprócz matury, uniwersytetu teologii. 5 lub 7 lat zakonnych nauk filozofii gdzie

rzdy si

i

i

i

i

i

i

e

i

i

860 studiorum

do

z osobna,

zastosowan

potrzeb

prdów XIX

i

w

kadej prowincyi

by moe.

Dnia 18 czerwca 1884 u Jezuitów,

wieku,

domow, rzadk bardzo kapastwa O. Baworowskiego,

obchodzono

r.

uroczysto sekundycyi

na któr z rodziny przybyli siostrzeniec jego

Grocholski z Hry-

hr.

bratanica hr. Agenorowa Gouchowska (wdowa) cowa na Woyniu z synem, z goci za pan Dwernicki, starosta sanocki, brzozowski Punicki, kilkunastu ksiy z ssiedztwa. Szanowano kochano rzei

i

wego jeszcze starca; on pierwszy w Galicyi on w najtrudniejszych, ^),

ze

szlachty

wstpi

do zakonu

icie krytycznych chwilach rz-

ratowa prowincy, on jako superior lwowski rektor krakowski pokor dobroci podbija serca wszystkich, a budowa dzi

i

i

i

szczer, prostoty

pen

pobonoci.

W

okazaniu

czci

tej

i

mioci

przodowa prowincya Jackowski, który naumylnie opóni wizyt doroczn kolegium, aby uczestniczy w obchodzie, a wznoszc toast przy obiedzie, wspomina jego zasugi podczas rozproszenia tak rzewnie, i dla wzruszenia przerwa mow. Modzie zakonna uczcia jubilata

W

pikn akademi

z

wierszy

i

piewu zoon.

wprowadzono w myl Leona Xni, naboestwo róacowe przez cay ten miesic. padzierniku

Nie

ksiy,

wspominam

inteligencyi

i

r.

t.

wycieczkach misyjnych,

o

Byo komu pracowa, w prowincya urzdzi w niem

ludu.

szkao 21 ksiy, bo prób dla 6 ksiy pod tylko,

e

»

kolegium

1883

r.

mie-

trzeci

instruktorem « 0. Mycielskim. Nadmieniam

praca misyjna przeniosa si

misya odbya si od 22 sierpnia 1883 staraniem kanonik^ów Puzyny

nemi dla inteligencyi

rekolekcyach dla

i

miejskiej

ju

w

r.

Glazera ^).

do miast; katedrze

omiodniowa przemyskiej

konferencyami wieczor-

z

Trzydniowe misye

w

Samborze

*) O. Baworowski, ur. 1796 r by ciotecznym bratem sawnego lis. Stanisawa Chooniewskiego ur. 1791 r, którego ywot obszerny opisa O. Jan Bawieni. Matki obydwóch byy rodzone siostry, Rzyszczewskie, kasztelanki lubaczowskie. Oni dwa] trzeci Oarowski, zmary Kamedu na Bielanach pod Krakowem, wnuk powieszonego hetmana, to jedyne powoania z stanów wy,

i

szych do stanu duchownego

Chooniewski za z niej wykreli. ")

modu by

Pracowali

Obmiski,

w

epoce

bratem

tam 00.

i

wpywu

Irancuzczyzny. Ks.

Petersburgu, ale wnet

si

Klemens Baudiss, Zdzisaw Bartkiewicz, Zaski.

rektor

dla korilorencyi O. St.

masoneryi

masonem loy w

861

i

Sanoku

w

grudniu

r.,

t.

rekolekcye ludowe

w

Tarnowie

w

marcu

Jarosa1884 r. *). Wspaniae byy 8-dniowe misye w Tucliowie wiu we farze z konferencyami w kociele 00. Reformatów w czeri

wcu 1885

r.2).

wspominam te corocznych egzaminów, popisów, akadepobonych uczonych w imieniny rektora, mistrza nowicyuNie

mii

i

szów przy innych okolicznociach odbywanych. Byy one wiczeniem naukowem, a suyy te za rozrywk przyjemn a uyteczn. Prowincya Jackowski, dla ciasnoty miejsca, w kolegium bowiem i

mieszkao przeszo 100 osób, przeniós 1883 r. pierwszy rok filozofii (loik) z czci podrcznej biblioteki filozofów do kolegium w Krakowie, co nie okazao si praktycznem; w dwa lata póniej

umieci rok 2 3 filozofii w nowem kolegium chyrowskiem, dokd te niebawem przeniós rok 1 z Krakowa '). i

§.

Poar kolegium

91.

budowanie

kocioa

i

Od-

powikszenie kolegium. 1886—1893.

i

Rektorat O. Klemensa

Baudissa,

rzem jak rektorem, zakoczy si

okoo godziny

—

starowiejskiego.

10 rano,

nie

który

by wicej

wesoo. Dnia 3

wszcz si poar w

pralni,

si na dachy kolegium,

misyona-

lipca

1886

ogarn

r.

bu-

wraz belkowania obydwóch z pitrem drugiem zniszczy; spah dachy wizania kocioa, wie, stopi dzwony, obróci w perzyn dachy ocalao jego a jedynie potnym sklepieniom zawdziczy naley, przeniós

folwarczne,

dynki

które

i

i

e

wntrze,

i

wcale

rzucili

si

obrazu

Matki

niepotrzebnie

sprztów,

do wynoszenia Boskiej,

sikawka kolegium

Brzozowianie

który

zoono

rozeschnita,

otarzy,

Starowiejszczanie

i

ba

na poblizkiej

zardzewiaa,

nie

nawet samego

ce. Niestety, bya do uycia;

zanim stra poarna przybya z Brzozowa, a nad wieczorem z Sagnane wiatrem, ogarny ju kolegium noka, pomienie podsycane i

tam rektor Baudiss, 00. Makowski, Bartkiewicz, Plukasz. Oprócz tycli uwijali si po paraliach z kazaniami, misyami, rekolekcyami: 00. Zosel, Uram, Wilczkiewicz, Skalski, Andrzejczak, Adamski. *) Pracowali tam 00. rektor Klemens Baudiss, Pukasz, Wilczkiewicz, dla *)

Pracowali

konlerencyi O. Zaleski. »)

Hist. Col.

Starav.

1882—1886.

862

by niemoebny; ogie szaa,

koció, ratunek

i

czano na 50.000

wie

Na

zr.,

sn

stwie, ufano

zagasi

deszcz,

obfity

ostatecznie

byy zabezpieczone

nie

w.

opiece

Szkody

go.

ona.

poarze posypay si jamuny, 1.000

o

dob,

w budynkacti obliw adnem towarzy-

zawioda

Józefa. Nie

ca

niszczy

zr. od ar-

cybiskupa lwowskiego Morawskiego, 300 zr. od sufragana jego

bi-

skupa Puzyny; przemyski biskup Solecki oprócz 150 zr. dostarczy budowlanego drzewa z swych lasów, uczynili to samo hr.

cz

Zofia Szeptycka (matka metropolity), hr. Ostrowska,

pan Wokowicki

inni,

i

aru tlu,

»z

Strzyowa przyby

z

zostawi znaczn sum.

i

Take

z

jeszcze

ask

cenia

jej

nadzwyczajnych,

wzyw^a dyecezy

i

ca

wityni. Proboszcz take z

hstem kondolencyjnym

gicznej obronie nia,

ale

z

Anderledy

zapomog*). pasterski, pikny

prdzej

co

list

Bosk

starowiejsk,

Jezuitów dla ich prac

i

skadek

do

i

wgierskiej

skadk

Zuckman-

wice-jenera

i

Zacny biskup tarnowski obos wyda 25 lipca treci i stylem, w którym wysawia Matk dla

podczas po-

superior Harder z

Chyrowa Christian sam kasy kardynaa Franzelina« przysah rektor

Zenon Sonecki

ofiar

na odbudowanie

Homonny, przysa

wsi

Dziki ener-

57 zr. od parafian.

obydwóch stray,

powi-

i

braci Dydka, Konstantego, Boro-

Tomkiewicza, Bartkowiaka, kleryków. Sióstr Suebniczek, wie-

niaków

dacza, ocalaa infermerya, szatnia, parter

I

i

si pitra

pitro II

z

Wizakrystya, sow^em nawet z palcego

Golcowy, Domaradza, ludzi folwarcznych

z Starejwsi,

bibUoteka

^),

wszystkiemi ruchomociami, a

uratowano

wiele.

z

Szcztki folwarku ocalia stra sa-

nocka.

Có

si stao

Prowincya Jackowski otrzymawszy w Krakowie telegram: »Kolegium koció w pomieniach «, zamierza nowicyat retoryk przenie do Podkamienia lub Jarosawia do klasztoru dominikaskiego; myla o zamku w Olesku z

pogorzelcami

?

i

i

i

*)

rym

List

pisze,

Vioni, aus

e

kardynaa Franzelina do rektora Baudissa 23 prosi wice-jeneraa

»er

mochte

meiner Kasse eine Beisteuer

Restaurirung

zur

1886

lipca

Iinen durci den der

P.

r.,

w

któ-

Procurator

Kirche und des

zukommen lassen«. *) Ta iya znaczna, pomnoy j swym ksigozbiorem . p. Dr. Ludwik Klojassa, uporzdkowa za przed kilkunastu laty O. Boniacki. Niepotrzebnie powyrzucano ksiki przez okna na ogród uszkodzono ich wiele. Zakrysty

Hauses,

i

przeniosy Suebniczki siacki do ich kaplicy.

do swego domu,

take Sanctissimum przeniós

O. Ku-

863

Obeszo si bez

lub Podhorcach.

naradzie, 11 kleryków zofii,

wyprawi

retorów przeznaczonych

umieci na

w

porozbierali

innych

wie ssiedzi,

juz

na

1

rok

filo-

jeszcze 3 lipca do Chyro wa, nowicy uszów z ich mi-

strzem O. Mycielskim kolegium,

Rektor Baudiss po krótkiej

tego.

inni

ksiy braci pozostao midzy siebie ksia proboszczoprzytuek w chatach gospodarzy

willi,

jeszcze znaleli

kilku

i

w domu

Suebniczek. Bydo folwarczne przyj do swej obory dzierawca Widacza Edward Duniewicz. Wspóczucie nie ponne, ale pene ofiarnej uczynnoci, ucieszyo dotknitych nieszczciem. noc cae przedpoudnie 4 Hpca gaszono poar, starowiejskich

i

Ca

bya

i

uroczysto Najsodszego Serca Jezusowego, wic msze w. odprawiono w kaplicy na placu przed kocioem. Koo 10 rano

a

to

nadjecha prowincya. pierwszego,

Obraz Matki Boskiej czy ocalony?*

spotka,

którego

wszystko ocalone,

»

bdmy

O.

Pukasza.

spokojni*.

—

>

Ocalony*.

Koo poudnia spad

— —

pyta

»To

deszcz,

dopomóg do ugaszenia resztek poaru. Prowincya urzdzi kaza, za pozwoleniem biskupa, oratoryum publiczne w domu Suebniczek, kaplic obszern na placu przed kocioem. Dnia 6 lipca wysa 00. Andrzejczaka, Gowackiego, Wilczkiewicza, Pukasza na kwest do dworów szlachty sanockiej, jasielskiej, przemyskiej, która zaiste nie skpia jamuny w drzewie, ziarnie groszu. Zamianowa sekretarza swego 0. Merkla

który najskuteczniej

i

prowincyaem dla Starejwsi poleci zaj si odbudowaniem ruin, w tym celu przyzwa z Chyrowa inyniera Ostrowskiego pomocnika p. Meisnera. Wreszcie kongregacy prowincyonaln, która odby si miaa w Starejwsi, naznaczy do Chyrowa na 20 lipca. To zarzdziwszy pogna do Krystynopola. Po co ? Nie przypuszczajc, aby kolegium odbudowane by mogo przed zim, umyli wynaj vice

i

i

modziey zakonnej, do obszerny, a prawie pusty, bo trzech tylko byo zakonników, klasztor 00. Bernardynów w Krystynopolu. Zgodzi si chtnie 0. gwardyan, potrzebne byo pozwolenie O. prowincyaa, rezydujcego w Kalwaryi. ITda si tam O. Rotiienburger dla

i

dobi

targu.

Alici O. Merkel

listopada kolegium

nardynom za nicia

rumowisk, co

Bliznego,

w

ich

ludno

wiejska

Jasienicy na ochotnika, z

kilku dniach

e

pan Ostrowski

upewniaj, do bdzie mieszkalne; podzikowano wic 00. Beruczynno, a tymczasem zabrano si do usui

wykonaa.

z

Turzegopola,

naboestwa

Kom borni,

do Matki Boskiej,

864

Zwoono

bezpatnie,

take ziarno na zasiew

Wzdowa 60

i

korcy pszenicy

i

nowe, naprawiaj mury pitra li

na obydwie

lasów

z

ycie np. od yta; mularze

wiee

jak

ma-

lud

ssiedniej,

szlacity

Ostaszewskiego

p.

wal

ze

kominy, stawiaj

brat Biaobrzeski z tuzinem cie-

II;

nad nimi tymczasowe

stawia

ofiar «

na

»tak

budowlane podarowane

wia, drzewo a

prawie

dachy

z

desek,

dachy kocioa

wyciga

belki

pokrywa gonsierpniu ju dnia 4 rektor Baudiss bogotem. To w Hpcu. sawi kamie w^gielny pod nowy dom folwarczny za ogrodem kipi robota. 200 ludaleko od kolegium: sowem fervet opus, wre i

krokwie

i

i

W

i

A nie do naprawia stare gmachy. postanowione byo przybudowanie od wschodnio-pó-

dzi przy niej zatrudnionych.

Ju

dawniej

strony

nocnej

dwupitrowego

wnolegoboku kolegium,

ale

psuo

pawilonu;

rozszerzao

to

je znacznie.

symetry

Teraz postano-

wykona wedug planu p. Ostrowskiego; 9 sierpnia rozpoczto bra fundamenta. bogosawiono kamie wgielny

wiono

ró-

to

po-

i

Po skoczonem trzechleciu rektorstwa O. Klemensa Baudissa dnia 19 sierpnia 1886 r., obj rzdy O. Jan Rothenburger, Alzatdachy kocioa pokryte czyk, i zaj si budow tak dzielnie, gontem 20 sierpnia, dachy kolegium 21 wrzenia, pitro II odbudowane 9 padziernika, nowy pawilon wyprowadzony pod dach 27 padziernika i ju 14 Hstopada w uroczysto w. Stanisawa Kostki obiad podano w nowej saU jadalnej. Na folwarku te dwa

e

dugie murowane budynki ukoczone 27 padziernika. Jeszcze spieszniej postpowao odnowienie kocioa, dokonano tego w 2 miesicach, bo 5 wrzenia

w uroczysto w.

Joachima, wniesiono pro-

Suebniczek Najw. Sakrament odprawiono pierwsze naboestwo, a 7 t. m. wprowadzi (z teje kaplicy) opat Sotwiski w wspaniaym pochodzie kilkutysicznego ludu, 580 Sow^aków z Homonny szlachty, cudowny obraz Matki Boskiej do jej cesyonalnie z kaplicy

i

i

wityni

i

na

dawnem osadzi

miejscu.

Roboty mularskie

komend

i

ciesiel-

Ma-

skie

zamknito 4

Hny,

pracowah przez zim. Trzy wielkie harmonijne dzwony spro-

wadzi rzono

grudnia,

rektor z Wienerneustadt

w ^)

nie

llist.

22 grudnia*).

Col. Starav.

tana bardzo dokadnie.

1886,

pod

tylko stolarze,

W

za

1.541

zr.;

kilka lat póniej,

spisana przez

brata

pierwszy raz ude-

pod koniec 1890

r.

naocznego wiadka O. Schick-

865 umieszczono

w

giera

na chórze

Karniowie

nowy

organ,

za 3.000 zr. z fabryki Rie-

na Szlsku

(Jiigendorf)

austryackim, staraniem

administratora parafii O. Skalskiego kupiony.

Nadzwyczajny ten popiech w robotach, zwaszcza kocielnych, przypisa naley nietylko dzielnoci rektora, który wszdzie by, w^szystkiego dopilnowa, nie aowa sów zachty, ale poczstunku napitku rzemielnikom, lecz take pobonoci pomocnii

i

ków

robotników. Ci ludzie nie pracowali jako najemnicy, ale jako

i

czciciele Maryi, z

Trwao

to

mioci ku

przez

lato

i

Niej;

wic te

jesie,

aowali rk*). gdy wszystko byo gotowe,

a

retorzy powrócili z Chyrowa, nowicyusze z

ju byo w

nie

willi;

26 pad. 1886

r.

Wróci te dawny porzdek nowicyackich wicze pobonych, retorycznych wykadów, popisów akademii, a ksia, którzy podczas poarowego rozproszenia rozbiegli si na wszystkie strony i prac misyjn, jekolegium

penej formie

liczyo 58 osób.

i

w

dni pozostah na niej, drudzy osiadszy

zbon Z

prac w odnowionym

kocem

j

kolegium, zamienili

na

kociele.

podjto znów mularskie roboty koo tynkowania murów, schodów t. d., ciesielskie koo parkanów ogrodowych i dalszych budynków folwarcznych jak stodoy t. d. kwietnia

1887

r.

i

i

w

Rektor zasmakowawszy sobie

budowaniu,

wykoczy caym kraju

1892 roku

kopuy obu wie kocielnych ze skadek po zebranych nakry miedzi. Pierwej jeszcze, 1889 r. obok starej willi dokupiwszy kawa lasu za 230 zr., wyprowadzi dom pitrowy, aby i

wypadek zajcia na szpital kolegium w czasie wojny, na któr si wówczas zanosio, miaa modzie zakonna gdzie si schroni; wiecznie co przebudowywa, poprawia, wykocza. A tymna

^) Dziewczta z Brzozowa, Starejwsi, Malinówki, Bliznego, caymi dniami nie przyjy zapaty. Kmiecie pracujc do upadego, wzbraniay si przyj i

starowiejscy

sze

razy nawrócili po budulec,

glówki pod Odrzykoniem; kmiecie

z

Trzeniowa,

trzy blizko mile,

Korczyny,

nowa, Dugiego, pozwozili olbrzymie tramy z lasów

do lasów We-

Odrzykonia, Jasio-

F^ukowska; kmiecie

z

Sta-

samo z lasów biskupich, wszystko bezpatnie ^na oliar Matce Boej*. Rektor kaza icli uraczy obiadem lub wieczerz, oto wszystko. Prawda, sam przyszed do nich, dzikowa, rozmawia, nieraz rady ich zasiga, to sobie oni cenili wicej, ani-

rejwsi, Bliznego,

Orzechówki,

Malinówki,

Jasienicy,

uczynili

to

e

eli pienidz, a cieszyo ich przewiadczenie, nia piknej

wityni Matce Boej.

e

sio

przyczyniaj do odbudowa-

866

w domu wzrosa do 120 wicej; skd ich wyywi ? Rel^tor wysya co roli brata Ratuszynskiego na kwest po dworach, sam za z O. Kiciskim udawa pomoc dla tamtejsi raz po raz na Szlsk pruski z misyami szych proboszczów, oni za opatrywali kolegium jamun. czasem przybywao nowicyuszów; liczba osób i

i

Dnia 8 czerwca 1887

r.

odwiedzi kolegium biskup

jasski Mi-

koaj CamiUi, który lubo Franciszkanin, Jezuitów do Rumunii wprowadzi, z superiorem jasskim O. Habenim. Zaproszono go na sum

procesy Roego Ciaa, na rozdanie pierwszej komunii dzieciom. Prowincya dzikowa mu przy toacie za wskrzeszenie dawnej misyi jezuickiej w Jassach i yczliwo dla zakonu. On za, rad

i

pi

z przyjcia,

W

dni

bawi w

kolegium.

na uroczysto

w.

Stanisawa Kostki, przyby zaproszony sufragan przemyski Jakób Glazer. Przywióz go rektor z Sanoka dzieln czwórk, a w kociele i domu przysposobi godne przyjcie. Po bierzmowaniu i sumie, biskup powici odwieone nowe kolegium; na jego uczczenie zjechao do 50 szlalistopadzie 1887

r.

i

chty

ksiy.

i

W wito Oczyszczenia domowe

1888

N. M. P. 2 lutego

obchodzono

r.

profesy 4 lubów rektora, luby pubhczne O. Sieprawskiego. To znowu 2 hpca obchodzi sekundycye kapastwa O. Józef Wawreczka; retorzy urzdzili dla akademi o ks. Karolu Antoniewiczu, przeplatan

dwie

uroczystoci, przy zjedzie 45 goci

^):

piewami, z którym pracowa, którego uwielbia sdziwy jubilat. Pomijam uroczystoci kanonizacyjne w. Piotra Klawera, Jana Rerchmansa, Alfonsa Rodrygueza dnia 5, 6 i 7 wrzenia 1888 r.; pomijam naboestwo jubileuszowe i uroczysto aobn za dusze w czycu w niedziel 30 wrzenia t. r. od Leona XIII, z okazyi

kapastwa domowe festyny. Wspomn,

sekundycyi swego i

z

Wiednia

z 2

pozwolonej

e

i

inne doroczne kocielne

6 maja 1889

przyby, wracajc

r.

kongresu katolickiego, arcybiskup lwowski Seweryn

Morawski, aby piciodniowe odprawi rekolekcye Byli to

*)

im

wycznie

wdziczno okaza?

starosta

brzozowski

autora dziea: zuitów,

i

urzdnik

'>f^iotr

hr.

prawie,

Augnst Dzieduszycki

Skarga

jako ssiad.

i

jamunicy

zaproszeniem na festyn domowy.

i

wierny tradycyi ojca, i

dobrodzieje

i

jamun

zasili

kolegium.

Gzeme

Nalea

z .Jasionowa,

syn

do nich nowy

hr.

Maurycego,

jego wiek« nietylko przyjaciela, ale apologety Je-

wiadczy

dobrze Jezuitom starowiejskim

i

jako

867

ubóstwo

domu;

ze 2 lipca

na

cya prowincyonalna,

e

t.

odbya si

r.

obrano

której

w

kongrega-

kolegium

do jeneraa

prokuratorem

zabra si do uoenia, rozrzuconej podczas poaru biblioteki, któr znacznie powikszy swym ksigodo napizbiorem praat maryacki ks. Ludwik Bober (f 1891 r.) sania po acinie historyi Jezuitów w Galicyi, któr doprowadzi do powikszono wreszcie urzdzono wasn drukarni roku 1831; O. Langera:

Schicktan

O.

i

e

j

1888

i

r.^).

Rothenburger

Dzielny rektor

cht

i

misye,

nietylko

czycieh zjechao 17 sierpnia 1890

wic

nietylko za-

przykadem podtrzymywa zaprowadzone ju naboestwa, rekolekcye, ale wprowadzi rzecz now, arcyzbawienn, reDziki jego zabiegom, 66 nau-

kolekcye dla nauczycieli ludowych.

w

lekcyi

budowa,

r.

na odprawienie pierwszych reko-

kolegium starowiejskiem. Szeciu

obrzdku,

z nich ruskiego

w

dzie komunii generalnej zaprosi rektor proboszcza ruskiego z Izdebek ze msz w. On te wyprawi 00. Mroczerwcu Saksonii w marcu wiskiego Walla do Westfalii 1891 r., gdzie wiele polskich robotników z Ksistwa poznaskiego dla nich

i

i

w

Prus zachodnich

Stara si o

^)

dzi 28

lipca

i

i

1888

r,

ni z

pracowao, a pozbawieni polskich

fabrykach

O.

Makowski, wice-magister nowicyuszów,

Wiednia

fabryki Rusta czcionki

z

i

maszyn

i

sprowa-

za 1000 zr.

Drukarzem by brat Erazm Ansion. Póniej z kocem 1888 r. sprowadzi z Berobcinania kart, wreszcie 19 kwietnia 1889 r. lina dwie maszyny do zszywania zakupi u Rusta wielk (szybk) maszyn, a tymczasem stara si u rzdu i

o prawo

publicznoci

wiczenia w.

dla

drukarni.

Wytoczono

w

niej:

Pie

do

w.

Józefa,

Ludwika de Palma, po acinie, Zasady ycia duchownego. Katalog Tow. Jez. prowincyi galicyjskiej na r. 1890, taki Katalog prowincyi 00. Bazylianów, Rubrycell Tow. Jez. na rok 1880, Koronk do Matki Boskiej na pamitk 63 lat jej ycia przez O. czyckiego, wreszcie oprócz innych drobniejszych: Poezye Sarbiewskiego, Mathiae Casimiri Sarbiewski e Soc. Jesu Poloni Foemata omnia 1892 r. przez O. Tomasza Walla. Wyerudycyi. Nie byo jeszcze ukoczone, danie to jest owocem wielkie] pracy dopiero 507 stron wytoczono, a ofiarowa jo w piknej oprawie ks. Wincenty Smoczyski z Tczynka, przewodnik pielgrzymki polskiej 1891 r. Leonowi XIII, mionikowi literatury aciskiej. Papie nietylko dar przywielkiemu znawcy j, ale przemówi na pociwa Sarbiewskiego z pamici ustp z jego liryków powtórzy. przez

Ignacego

i

i

i

Drukarnia

nie

opacaa si w

gium chyrowskie; a gdy

maszyn

i

i

tu

Starejwsi,

wic

j

1894 roku

okazaa si zbyteczn, sprzedano

czcionek drukarzowi Slyfiemu

w

i^rzemylu 1897

r.

nabyo

wiksz

kole-

cz

868

ksiy,

w wysa

wierze,

sabli

Boronia

obyczajach.

Infirmarza,

brata

na trzechmiesiczii praktyk wodnej kuracyi Bawaryi, a gdy ten z dobrem wiadectwem od

r.

t.

w

do Worishofen

w

si

psuli

urzdzi w kolegium na willi, w Krakowie may zakad kneipowski. Niedugo potem a potem sam O. Rothenburger zapad na zdrowiu nie prdko je odzyska. Nastpi po nim w rektorstwie 8 wrzenia 1892 r. O. Micha sawnego

ks.

Kneipa

powróci,

i

i

i

Andrzejczak.

umaro dwóch jeneraów

Tymczasem

sdziwy O. Beckx 4 marca 1887 r., wikaryusz jego a potem nastpca O. Anderledy 18 stycznia 1892 r., zamianowawszy kart sekretn wikaryuszem jeneralnym 0. Ludwika Martina, Hiszpana. Ten zwoa kongregacy jeneraln, 24 z porzdku, nie do Rzymu jednak, ale do Lojoli w Hiszpanii ^) na dzie 24 wrzenia 1892 r., prowincya za Mycielski naznaczy kongregacy prowincyonaln, dla wyboru elektorów jeneraa, do Chyrowa na 5 lipca t. r. Obrano 00. Szczepkowskiego

i

dziernika

w^

a nastpnie

prowincyaowie i eleprokurator zakonu, wybrah 2 pa-

Jackowskiego. Zebrani

ktorowie, asystenci,

sekretarz

w

zakonu,

i

Lojoli

drugiem skrutynium wikaryusza

nowych asystentów;

dla

O. Martina

jeneraem,

prowincyi niemieckich

gali-

i

obrany asystentem O. Meschler. Kongregacya objawia midzy innemi yczenie, aby jenera przeniós rezydency z Fiecyjskiej

sw

sole (Fesulae,

staroytne miasto etruskie) pod Florency, co

poczone niedogodnociami, do Rzymu,

z wielu

eby zarzdzi

a take,

na-

caego zakonu, której od 1632 r. dotd niema ^). Uwzgldni obydwa yczenia jenera, bo ju 1894 roku zamieszka w Rzymie, w kolegium germanicum, prowincyaom za poleci znapisanie

le

historyi

sposobnych ludzi do zebrania materyaów

najprzód i

kadej prowincyi

z

osobna,

co

i

napisania historyi

si ju

w czci

stao

dzieje.

*)

Tak sobie

yczy

Leon

usposobienie woskiego rzdu.

XIII,

Olbrzymie

przez

Ignacy, «;

w

wrogie dla Jezuitów

lojolskie

obejmuje

w

sobie

Lojolów, gdzie si urodzi i przeby mode którym te podczas choroby nawróci si szczerze do Boga.

starodawny zameczek rodziny

w.

wzgld na

kolegium

Institutum S.

J.

III,

513, 515, 521.

lata

869

§.

92. Wskrzeszenie szlacheckiej sodalicyi maryaskiej.

Dzieci Maryi.

—

Dalsze odnowienie

kocioa

i

kolegium.

1892-1897. Nowy

tn

Micha Andrzejczak zapewni sw^oim rzdom po-

rektor

opiek Matki

Boskiej, wskrzeszeniem

maryaskiej

zapomnianej od 1773

r.

Znalaz ju grunt przygotowany podczas rekolekcyi szlacheckich w pocie 1892 r., na które po przerwie (wskutek poaru) kilkuletniej, zebrano si liczniej. Marszaek sanocki Feliks Gniewosz Wodziszlacieckiej kongregacyi

(Soclalitas Nohilium).

i

mierz Dwernicki,

wioów

myl zespolenia lepszych yw sodaHcy maryask; na projekcie si je-

poruszyli wtenczas

obywatelskich

skoczyo. Dowiedziawszy si o tem rektor, objedajc z pierwsz wizyt dwory, a najprzód Temeszów Dwernickiego Nowosielce Gniewosza, owiadczy wprost, e pragnie wskrzesi staropolsk kongregacy sodalisów Maryi, e niniejszem do niej zaprasza. Przyjto zaproszenie wdzicznie; jedni zachcaU drugich. Do innych rozesa rektor zapraszajce listy, objaniajc w nich cei i zadanie kongregacyi; dosy, z pocztkiem hstopada 1892 r. zgosio si koo 30 obywateli szlachty do .sodalicyi. Ich wszystkich zaprosi rektor na uroczysto w. Stanisawa Kostki 13 listopada t. do Starejwsi. Równoczenie uda si do biskupa przemyskiego r. Soleckiego z prob, aby raczy przyby ceremonii przyjcia, pierwszych po 100 latach, Sodalisów Maryi dopeni, do innych za arcypasterzy kocioa w Galicyi do Ojca w. na rce kardydnak

i

i

e

i

i

naa Ledóchowskiego, wyprawi

listy

z

oznajmieniem o wskrzesze-

bogosawiestwo. Biskup Solecki, bdc ju zaproszony na ten dzie do konwiktu chyrowskiego, poleci sufraganowi swemu biskupowi Glazerowi zastpi siebie w Starejwsi; rektorowi za listem nader uprzejmym objawi sw rado z wskrzeprzesa bogosawiestwo .sodaHsom. szenia sodaHcyi niu sodalicyi

i

prob

z

o

i

W zer,

i

wili uroczystoci

nazajutrz

wielkim otarzem, »

7

o

przybyo

godzinie

pasowa

8,

ich

ich

podczas

zjecha

19,

uroczystej

i

biskup Gla-

wotywy przed

weduj? prastarego ceremoniau na

rycerzy Maryi* Sodales Mariani.

Koo

10 rano nadjechao jeszcze

panów. Tych przyj biskup po obiedzie,

w

kaplicy

domowej do

870 kongregacyi, równie uroczycie,

za

i

zgod

fektem kongregacyi na rok jeden Augusta

wszystkich ogosi pre-

marszaka

Gorajskiego,

Wieczorem retorzy uczcili Sodalisów akademi na temat »Marya Królow Korony Polskiej*; pod koniec odczyta rektor telegramy: od kardynaa Dunajewskiego, biskupa obosa kardynaa Rampolli z bogosawiestwem Ojca w. nader pikny, serdeczny list od arcybiskupa Morawskiego z wyrazami najywszej z bogosawiestwem. Za godo sodalicyi przyjto medal radoci kronieskiego.

i

i

i

srebrny z wizerunkiem

Stanisawa Kostki sielcach

dzia

i

Kronie

i

uchwalih

Matki

z drugiej

w

Na

Starowiejskiej

Na dwóch

strony.

styczniu

statut.

Boskiej

lutym 1893

i

r.

z jednej,

zjazdach

w.

w Nowo-

wybrali sodalisi wy-

rekolekcye postne zjechao do Starejwsi

25 panów, z tych 5 wpisa dyrektor rekolekcyi O. Jackowski do albumu sodahsów.

Przykad panów naladoway ony ich córki, obywatelki wiejskie, w^ tym jeszcze roku, podczas postnych rekolekcyi, prosiy O. Jackowskiego, aby erygowa kongregacy » Dzieci Maryi «, on za majc powróci zaraz do Krakowa, odesa ich z tem do rektora. Pochwali zamiar rektor, w kwietniu rozpisa listy zapraszajce do 30 kilku pa w Sanocczyznie, naznaczajc niedziel, 7 maja na zawizanie kongregacyi. Przybyo do Starejwsi pa 20, za ich zgod rektor ogosi prezydentk hr. Ann z Dziayskich Potock z Rymanowa wedug francuzkiego ceremoniau, podczas mszy w. przed sam komuni w. przyj od nich lubowanie wpisa do album kongregacyi Dzieci Maryi. Niezadugo jasielska, przemyska kraSamborska szlachta, póniej nieco tarnowska kowska, zawizaa podobne kongregacy. Czy jest z nich poytek ? Jest wielki. Przeamany zosta i

i

i

i

i

i

i

poczone

niemi indyferentyzm, prawie lekcewaenie rehgii,

z

kiem cywilnej odwagi wyznawania swej wiary, jakim dotknity

ogó obywatelstwa poczwszy. ba

i

wiejskiego

Sodalisi nietylko

Polakami,

gdy

od

ery józefiskiej

wyznaj si

otwarcie

i

bra-

by

napoleoskiej

by

katohkami,

staropolsk wskrzeszaj tradycy, bo razem

wiar w

we dworze, na wsi na rk id proboszczom w umoralnieniu najprzód swej suby, potem wocian, ale zadaniem ich propaganda katolickich wierze, przekona poj, najprzód w gronie swego otoczenia, a po-

z

polskim ludem praktykuj

kociele,

i

i

i

tem

dalej

i

dalej,

gdzie

si

da,

w

publicznych

i

prywatnych

sto-

871 sunkach.

»

Dzieci Maryi «

staraj si o ochronki

dz

i

do chaty wiejskiej,

potrzeby,

zaradzi o

i

cyjna praca

czyni to samo w swym zakresie, szpitale, czsto same je zakadaj, wchoaby zbliy si do ludu, pozna lepiej jego panie,

mona.

ile

Jest to cicha, ale icie cywiliza-

^).

Administrator parafii O. Jan Stojek postara si (1892

— 1894)

kanoniczn erekcy bractw Róaca Szkaplerza zaprowadzi polecone przez Leona XIII bractwo w. Rodziny przy kociele starowiejskim. Wycieczki odpustowe, misyjne rekolekcyjne, pochwala popiera swym przykadem rektor Andrzejczak tak, 'e na 4,

o

i

i

i

i

5 mil,

nie

byo

któraby

jednej parafii,

tej

pomocy duchownej

nie

W

Sanoku odbya si wielka misya w nowym kociele farnym franciszkaskim odrazu, od 2 — 11 czerwca 1894 r. Pracowali na niej 00. Stojek, Pukasz, Kiciski, Marszaowicz i Dugocki. Wyjeda te rektor z O. Kiciskim na misye do Szlska górnego, zwaszcza do Lipin, do proboszcza Józefa Michalskiego, doznaa.

i

przyja

którego

sa mu

pozyska, a po odprawieniu wielkiej misyi przy-

na czas

postu 1893

zacny ten proboszcz

stety,

ostatniej absolucyi.

Kusiacki ledwo

O.

Nie-

paraliem przy

nowicyatu dobrodziej,

i

umar;

obiedzie tknity, wnet

do pomocy.

O. Kusiackiego

r.

zdy

udzieli

mu

/

By to rok jubileuszowy, 50-Iecia biskupstwa Leona XIII, wic rektor poczy jubileusz z uroczystoci Serca Jezusowego, zaprosi na dzie

11 czerwca

ata Szediwego

biskupa

celebr,

z

kilkunastu

w

Soleckiego

proboszczów

suchao naboestw^

pokutnemi; do 30.000 ludu i

przemyskiego

i

i

infu-

procesyami

z

kaza w

kociele

ksiy (oprócz Jezuitów) zasiadao Z podobn wietnoci urzdzi rektor w styczniu

na placu przed kocioem, 20 konfesyonale.

1894

beatyfikacy Rudolfa

r.

Wróblewskiego,

O.

wsi, jako towarzysz

na dwa

gdy ten

zynie,

w

zawody

w *)

ków

parafii

Kalifornii,

Patrz tom

I,

i

sierpniu

126;

II,

i

Antoniego Baldinucci.

trzeci probacy

na

362

i

t.

r.

w

Starej-

odbywa, uyczy sufraganowi lwowskiemu Pufsocius)

wizytowa, jako kaznodziej

wyprawi gdzie

r.

nowicyatu

mistrza

dnika. O. Kusiackiego

ciszka

1894

który

maju

32

Akwawiwy

na

300.000

misy do

miasta

mieszkaców

i

spowie-

w.

przebywao

broszurk moj: O Sodalisach Maryi. Kra-

1886. JElUlOi

W

POLSCt. V.

Fran-

QlQ

872 tysicy Polaków,

kilka

bez

wskrzesi rektor nie

W

ksidza polskiego *). tyme czasie dugiego zachodu rekolekcye nauczycieli

bez

ludowych.

nowicyuszów, podczas wielkich zwaszcza feryi, rektor kilkodniowe wycieczki do Krosna i Odrzykonia, do

Dla retorów

urzdza

i

Po drodze zapraszah ich probona wypoczynek i posiek; oprócz rozrywki, by Jana

Dukli, do pustyni b.

szczowie to

szlachta

i

i

t.

d.

dobry sposób nabycia tego, co nazywamy savoir

vivre,

towarzy-

skiego obcowania z ludmi.

Pomimo

w

budowanie,

Wic

dnik.

i

i

pienidz na

podoba, jak jego poprzepodniós o pitro wykoczy piknie t równie jak koció, gmachy kolesobie

i

Wie

kocieln.

gium, kaplice przed

r.

znalaz czas

rektor

prac,

którem widocznie

najprzód 1893

wie

drug

zaj

tylu

kocioem pokry dachówk niepoomsk. We-

wntrz kolegium wymalowa kaza

sale

i

przeduy

pokoje,

o kilka

ozdobi stiukiem kaplic domow i zakrysty 1897 roku i wnet potem 18 czerwca t. r. odda rzdy O. Ignacemu Mellinowi, sam za przeniós si na superiorstwo do Lwowa, a nastpnie dnia metrów,

18 grudnia 1898

r.

obj urzd

sekretarza (socius) przy prowincyale

Antonim Langer^). 0. MelHn, który

ju

od

1894

r.

peni wany urzd

mistrza

nowicyuszów, zatrzyma go take przez trzechlecie stwa.

swego rektorPodjte przez poprzednika roboty wewntrz kolegium, wy-

koczy

piknie,

czyckiego)

dla

statuetki

Matki

sporzdzi kaza nowy

loretaskiej

Boskiej

przybytek,

w

j w

ksice

-

którym te doka-

dnie streszczon history tego Palladium nowicyatu

wyda

(O.

umieci, a nadto

»U stóp Matki Boskiej nowicyackiej. Kraków 1900 r.«. Prace kapaskie misyjne prowadzi gorliwie dalej sam i przez drugich Ojców, zwaszcza podczas wielobszernej

p.

t.:

i

w

nale do Jezuitów woskich, prowincyi turyskiej, maj tam rezydencye, kolegia konwikty. Otó prowincya turyski, aby nie pomoc osierociaym Polakom, uda si do prowincyaa Szczepkowskiego z prob o misyonarza dla nich. O. Kusiacki wyjecha 5 kwietnia 1894 z Starejwsi, 24 maja stan w San Francisco. Ledwie ^)

Misye

Kalifornii

którzy oprócz stacyi misyjnych,

i

r.

rok tam pracowa, bo •)

w

W

r.

1902

Mariastern pod

kleryków.

zapad na zdrowiu

opuci

i

wróci do Starejwsi. si do surowej reguy Trapistów nauczaniu oddany bogomylnoci

zakon, przeniós

Banialuk

w

Bonii,

i

873

w

misyi

kiej

od 30 sierpnia do 8 wrzenia

Starej wsi

któr posprasza moc skupami Pelczarem

i

aciskiego

Jezuitów,

Czechowiczem

ta

misya wspaniaem zatwierdzeniem

a

zarazem

i

przygotowaniem

Pana Jezusa

w

dopeni biskup

do

Oprócz innych ozdób

biuteryi

i

zakrystyi

dla

wielkim

i

Matki

Polsk, Boskiej

otarzu,

której

Korony zote sadzone kamie-

Pelczar 8 wrzenia.

niami ofiaroway ze skadek

w

obrazu

na

Bya

czele.

Rzymem

koronacyi

drugiej

czci

górnej

Rusi z

unii

r.,

ruskiego kleru z bi-

praatami na

ich

i

i

1899

i

panie obywatelki wiejskie.

kocioa przybyy

z

wiosn

obszern platform, prowadzce do trzech bram kocioa. Wznawiajc staropolskiej pobonoci zwyczaj, ozdobiono szczerozotemi sukniami Matk Bosk Pana 1900

okazae

r.

kamienne schody

z

i

Jezusa

w

górnej

czci

obrazu

przytyrany nieco O. Mellin,

w

otarzu wielkim. Syt pracy

ustpi

17 sierpnia

t.

r.

i

ni

miejsca O. Sta-

nisawowa Licowi. Ten uwieczni swe rektorstwo, przebudowaniem starej willi, zaprowadzeniem wodocigów, wybudowaniem kocióka na willi Starowiejskiej 1904 r., zajmowa si pilnie zarzdem domu prow^adzeniem dosy licznego nowicyatu, (bywao 30 35 kleryków tylu braci), podtrzymujc przy tem tradycyjn prac kapask naboestwa w wityni, odmalowanej gustownie odnowionej w otarzach sprztach, staraniem administratora 0. Michaa Jakubi.skiego, zmarego przedwczenie 1905 r., oraz misye rekolei

—

i

i

i

i

i

kcye i

w

Brzozowie,

dalszych

Kronie,

Sanoku,

Rzeszowie,

w

parafiach wiejskich, a mianowicie wskrzesi,

okolicznych i

przy po-

mocy pieninej kongregacyi maryaskiej panów, utrwali zwyczaj rekolekcyi nauczycielskich, zaoywszy 1905 r. osobn kongregacy nauczycieli. Trzy lata przedtem, kongregacya pa, zwaszcza hr. Iza ubieska, urzdzia swym kosztem w domu starów. Suebniczek, rekolekcye dla nauczycielek, z których niebawem pow^staa kongregacya nauczycielek

pann Zofi O. i

miejskich

odwisk

z

i

wiejskich,

pod dzieln prezydentk,

Biecza.

Zastpi go w rzdzie kolegium dnia 31 Hpca 1905 roku Ludwik Gicho, wstrzyma roboty na willi, a dbay o wygod

zdrowotne warunki dla swoich,

bono

dooy

stara, aby

i

nauki

i

po-

zakonna kwitny.

Czstym gociem w kolegium bywa opat kan. later. ks. Sotwiski, celebrujc sumy na gówne odpusty. Biskupi te przemy66*

874 scy Dr. Pelczar

sta yczliwo

przyby umylnie na dzie 8 wrzenia aby pontyfikaln celebr uwietni najwikszy odpust do-

dla kolegium;

1905

sufragan jego Fischer, okazywali

i

r.,

ostatni

ten

roczny.

mczenników Szczepana Pongracza, Marka Kria 8 — 10 grudnia skoczy si

Beatyfikacy koszyckich Melchiora Grodzieckiego,

zamykaj si

rok 1905,

dzieje staro wiejskiego kolegium

93. Druga doba kolegium

§.

*).

w Nowym Sczu.

1848-1905.

w

Podobnie jak

mimo

dekretu

e

Prawda,

szary; prawda,

ryk Kohnek,

czstk

nie

jego, stary klasztorek

ponorbertaski fun-

za gmachu

zamieniono na ko-

jamun

Ciechanowiecki

msz w.

dekretem 12 czerwca 1848

i

kilku braci

maych

cho

z ocalenia

na

Józef Podobied superior, Fryde-

tylko 3 Ojców:

na oprónienie,

bya

rada

z

e

Pawe

nie nagli

dno si

Sczu, Jezuici poopuciU na chwil domu swego.

Jagiey zajmowah, reszt

dacyi

rzd

banicyjnego

tylko

w Nowym

Tarnopolu, tak

UtrzymywaU

tych kilku Jezuitów. z

myna

i

ogrodu,

uywanie

skonfiskowano, ale

r.

ale

zreszt, nizkich celek, a lu-

dochodów

i

tam mieszkao,

które

ich po-

dawnym wacicielom. W kociele dla braku ksiy, znikna wietno naboestw, zwaszcza brackich; ograniczy si

zostawiono

w

musiano na kilku mszach, jednem kazaniu i

Trwao

suchaniu spowiedzi.

niedziele

to lat kilkanacie, tylko,

wita

i

e

do tych

duchowna posuga w wieo otwartem wizieniu, do której wezwa Ojców biskup tarnowski. Wskrzeszono te w tym czasie zapomniane od 1848 roku majowe naboestwo. prac przybya 1855

r.

Historia et Litterae

')

Annuae

Col. Starav.

Rektorowie starowiejscy 1848—1905

r.

1866

—

1849—1850 r. Kasper Stiebel do 1853 — Micia Tomaszewicz do 1858 r. Rektorowie: 00. Andrzej Peterek 1858—1861

szkiewicz

do 1857

do 1866

Kasper

r.

00. Wincenty

Iwa-

—

Józef

—

Kasper Szczepkowski

Siedmiogrodzki

r.

r.

—

do

do 1897

r.

1886

—

r.

do

—

1882

Jan

r.

—

r.

—

—

—

Rothenburger

Ignacy Mellin do 1900

r.

Henryk Jackowski do 1877 r. Klemens Micha Mycielski do 1883 r.

Fryderyk Kolinek do 1871

Szczepkowski

Baudiss

Gicho.

— 1905.

Superiorowie:

r.

do

1893

— Stanisaw

r.

—

Micha

Lic do 1905

Andrzejczak r.

—

Ludwik

875

Tymczasowoci pobytu Jezuitów w Sczu, pooyy koniec dwa reskrypta gubernatora Gouciowskiego do prowincyaa Baworowskiego;

jeden z 5 lipca 1853

r.

przywraca im

w^sno myna

alimentacy; drugi z 25 lipca t. r. roczn pensy z. r. Jezuitom oddaje na mocy ministeryalnego dekretu z 16 maja mieszkanie napowrót » zarzd ( YerwaJung) ich kocioa w Sczu dla 5 zakonników urzdzone, oraz uywanie nalecego dawniej do kolegium ogrodu* ^). O zwrocie kolegium, zoonego jak wiemy z » aptekarskiego domu« nowo przybudowanego gmachu, reskrypt reguluje

i

t.

t.

i

i

uwaa

rzd

e

wasno

dane swoj, twierdzc, przez arcyksicia Ferdynanda d'Este na kupno budow pienidze wzite byy z kasy rzdowej ^) dlatego 7 marca 1850 r. kaza zaintabulowa je na rzecz funduszu naukowego. Nie godzili si na to Jezuici; przekonani, jak si potem pokazao mylnie, e dom aptekarski, na którym oni ju 1840 r. byli bo

milczy,

za

je

i

i

zaintabulowani,

by

odebra wprawdzie

budow

z

kasy rzdowej 12.000

adnego kwitu

e

wasnoci,

kolegium, ale nie odebra nigdy,

i

zr.,

arcyksi d'Este które da na now

na taki odbiór prokura-

onych 14.000 zr., które rok przedtem na kupno aptekarskiego domu. Nie podziela

torya skarbu

da

ich

istotnie

tego

nie posiada,

sn

zdania

ówczesny

superior

przez komisarza starostwa,

O.

Ciechanowiecki,

które pokoje obiera

i

zapylany

bo

chce

mie urz-

dzone na mieszkanie dla 5 zakonników, poprzesta na celkach snych

i

nizkich ponorbertaskiego klasztorku,

które

dotd

cia-

oni zaj-

mowah.

Napróno prowincya Szczepkowski domaga si w podaniu do ministra kultu 21 wrzenia 1866

ctwa

1

grudnia

1866

oddania

r.,

prawa wasnoci do niego

r.

i

do prezydyum namiestni-

dowodzc

aptekarskiego domu,

Sprawa wloka si lat kilkanacie, kasa rzdowa zwróprokuratorya skarbu opierajc si na tem, cia arcyksiciu d'Este, wydane na kolegium sdeckie pienidze, od').

e

rzucia wszelkie

wywody

i

pretensye Jezuitów. Nie

chcc przenie ponorbertaski z

klasztor

z

funduszu rehgijnego na fundusz naukowy,

»)

Acta Prov. Galie. XXII.

wyej

»)

Patrz

»)

Acta Prov.

str.

694, 699.

Galie. XXII.

do

kocioem

zada

tego, i

rzd

ogrodem

od superiora

876 na dwa zawody 1869 i 1871 r. 1) zrzeczenia si wszelkich praw i pretensyi do aptekarskiego domu; 2) owiadczenia, i na wezwanie rzdu ustpi z klaJezuici kadej chwili gotowi Peterka

:

s

sztorku ponorbertaskiego

odda

Za superiora odpowiedzia prowincya Kautny przeczco na obydwa razy, wykazujc niesuszno podobnych prowincya za Mycielpóniej widzc, ukadami z rzdem nic nie ski, w lat kilka wskóra, wytoczy funduszowi naukowemu proces w obwodowym sdzie w Sczu. i

go do jego dyspozycyi

^).

da, e

Adwokat krakowski Szlachtowski, w skardze dnia 6 kwietnia 1880 r., poparty aktami kontraktu kupna intabulacyi na imi Jezuitów, domaga si oddania domu ogrodu aptekarskiego (realpod nr. 159), zoenia rachunku dochodów od 10 czerwca zwrotu kosztów procesu. Sd jednak na podstawie urz1853 r. dowych dokumentów, dostarczonych przez prokuratory skarbu ^), przyszed do przekonania, e fundusz naukowy zwróci arcyksiciu owe 14.000 zr. na dom aptekarski 23.512 zr. na budow noi

i

no

i

i

czci kolegium. Prawda, e kupna domu aptekarskiego, ale

wej

Jezuici podpisani

s

na kontrakcie

si stao dlatego tylko, e nie byo cesarskiego pozwolenia na kupno, stara si za o nie, zabraoby czasu wiele, a tu chodzio o popiech, bo ciasnota mieszka dokuczaa Jezuitom; » kupno byo pozorne... nie pozywajce Towarzystwo Jezusowe, lecz fundusz naukowy kupi waciwie sporn realno z przynaleytociami na wasno «. Z tych powodów sd 17 kwietnia 1880 r. odrzuci skarg Jezuitów, tytuem za to

kosztów kaza zapaci 141 zr. 63

et.

Ubezpieczywszy si przy wasnoci

dawnego kolegium, rzd

Sandec. 1868-1874. Tyci dokumentów byo 19, najwaniejsze dwa: 1) reskrypt nadwornej koniisyi nauk z 9 padziernika 1840 r., nakazujcy funduszowi naukowemu, aby zwróci arcyksiciu d'Este dane przez niego naprzód 14.000 zr. na dom aptekarski. Sum t asygnowao gubernium do kameralnego urzdu patniczego 1)

Hist. Resid.

2)

22 czerwca 1841

r.,

gówna we Lwowie

urzd

ten

wypaci

j

arcyksiciu, jak to

powiadcza kasa

2) Asygnaty gubernialne z 14 stycznia, do urzdu patniczego na sum 23.512 zr. 22 et.

19 czerwca 1873

r.

13 lutego i 17 marca 1841 r. któr da arcyksi na nowe kolegium, dobudowane do aptekarskiego domu,

do ponorbertaskiego klasztoru. (Dekret Col, Sandec ;.

sdowy

17 kwietnia 1880

r.

w

Archiv.

877 chcia si raz uwolni od ponorbertaskiego klasztorku i

górnym ogrodem

za superiorstwa O. Sozaskiego 1883

i

przeprowadzeniu przez

po

kocioem

z

osobn komisy

— 1885

owiad-

oszacowania,

czy si z gotowoci sprzedania go za 2.000 zr. Ale Jezuici, czy e suma wydawaa si im za wysok, czy te, e pewni byli,

rzd

onych celek nawet

ich z

e

wyruguje, dosy,

nie

wizienie

na

spieszyli z

kupnem

nie przydatnych i

r.,

znów przez

to,

i nie

lat kil-

kanacie uywali ponorbertaskiego klasztorku. Dopiero 1900 roku rektor Makowski zgosi si do ministra skarbu z zamiarem nabycia klasztorku na' t.

r.

wasno

godzi si na sprzeda,

i

dodajc, naznacza

tak

da

ale

nizk cen.

e

przedstawi ministrowi,

reskrypcie 13 maja

7.500 zr.

dobrych jego

»dla okazania

tylko

w

zakonu. Minister

Rektor jednak

waciwie

(15.000 koron),

chci

dnia

17

dla zakonu ^z

zaproszeniem do zoenia

w

podj

sdeckiej

z

z dnia

13 maja

teje dyrekcyi najdalej do

moc prawn majcej deklaracyi, czy przyjmuje warunki w wymienionym reskrypcie ministeryalnym podyktowane?* Nie byo co robi, tylko warunki przyj, z wypat jednak zwle-

30 dni pisemnej,

kano.

day

Nareszcie

d.

14 lipca 1905

stan

kontrakt kupna

ponorbertaskiego klasztorku, kocioa

które Jezuici

prokuratoryi

przenonym 525 koron

sno

r.

skarbu

i

i

sprze-

ogrodu za 15.000

we Lwowie, wraz

z

k.,

podatkiem

wypacili. Klasztorek przeszed na ich

wa-

^).

Có

si stao

z

dawnem

nowo wybudowanem kolegium

przez nich

czci

kupionem,

czci

?

korytarzach Pozostaa nadal w niem kasarnia; na dziedzicu odbyway si wiczenia wojskowe, a w rody soboty srogie egzewicej kijów austryackicii odHczano biedakom; kucye, po 25, 40 i

i

i

*)

Dotyczce akta w

Arcliiw Cul. iSandecensis.

878 wrzaski

komendy

krzyki

bitych,

w

haasy kasarniane,

zwyczajne

i

Po przerobieniu starego popijargimnazyum na wizienie, skiego opróniono pierwsze pitro koleoddano w sierpniu 1854 r. na gimnazyum o szegium z wojska ciu klasach. Na parterze pozostay koszary areszta wojskowe; studenci przypatrywaU si onym egzekucyom kijami, wród jków wrzasków bitych, wic dyrektor Kruczkowski zada od ministeryum usunicia tego rodzaju widowisk, które w modziey wszelk ochot do wojskowoci zabi mog. Jako wkrótce usunito je, karano onierzy na dziedzicu starego zamku (magazynu wojuprzykrzay pobyt

rezydencyi.

i

i

i

i

Dopiero gdy 1866

skowego).

prusk

r.

puk sdecki wyruszy na wojn

cay prawie wygin, zamieniono take parter kolegium na klasy gimnazyalne, których ju byo 8. Ssiedztwo z studentami milsze byo jak z onierzami, ale niemniej niewygodne. Dyrektor mieszkajc w gmachu gimnazyalnym, którego by gospodarzem, odmyka zamyka gówn bram, przez któr wejcie do rezydencyi, kiedy chcia, np. zim o 5, lai

i

tem o

e

bywao wic,

7;

jeno przez

byo mona póna wieczorom sta otwarty. Na

do rezydencyi dosta si nie

koció, który te do

obydwóch dziedzicach podczas pauzy haasili

w

staruszków

od 1862—1867

r.,

znany

niej

superior Jdrzej Peterek

nam misyonarz

szlski, rektor starowiej-

Oywi naboestwo

ctwo Niepokalanego

kamieniem sek

niepokojc

ich mizernej rezydencyi.

Ruchhwsze ycie wprowadzi do ski.

studenci,

i

z

w

gór,

bractwa Serca Jezusowego, erygowa braSerca Maryi, pomnoy liczb kaza, .siedzia

ciga

konfesyonale.

w

zwaszcza

adwencie

si te i

lud z okohcznych wio-

pocie, bo na mil 12

w

pro-

byo klasztoru. ZabijaU si te formalnie staruszkowie konfesyonaow prac, która nietylko w niedziel wita,

mieniu nie

ksia t ale

w

udniu.

w

i

dni targowe, wtorki

Przyniesiono im

rezydencyi teologi

dzono.

i

pitki przecigaa si do

ma

moraln

Wykada j

i

1

i

2 po po-

krótk pomoc 1866—1867 dla 5 Jezuitów

i

r.,

gdy

2 Cystersów urz-

O. Baraski 1863 r. do Scza przybyy, doTeodozy Sozaski. Podczas cholery 1873 roku, która tak grasowaa, cae domy wymary, a w innych po kilka osób gino, 00. Wolf Sliwowski, wziwszy z .sob par butelek czerwonego na ratunek chorych wina, wyjedali raniutko, a wracali

gmatyczn za

0.

e

i

879

pónym

wieczorem od posugi zaraz dotknitych.

caymi dniami

wylky

sucliali spowiedzi

tylu

Inni

w

mierciami

kociele lud.

W adnym

te domu Jezuici tak czsto nie umierali, jak w sdeckim, bo w cigu kilku lat, wstpio do grobu a 6, wic prowincya Mycielski da 1877 r. rezydencyi kilku modszych ksiy jak 00. Jan Kiciski, Józef

w

stne

kociele,

a

take

w

wizieniu,

W

r.

1878 przewodniczy O. Iwon

apostolstwo modlitwy. ski

ksiy w

rekolekcyom

bileuszu nadanego przez

wa

Nowy

i

Zakliczynie

a

w

Zasowie

acucie,

i

nowego papiea Leona

wiernych do dobrej

niach dekalog

Obydwaj mówili rekolekcye wielkopo-

Sperl.

zaprowadzili

Czeow-

powodu

a z

aby przygoto-

XII,

tumaczy w majowych

spowiedzi,

ju-

kaza-

przykazania kocielne

superior

Kolinek

urzdzi pierwszy

raz

w

rezydencyi

ksiy, które dawa O. Czeowski, powtarzay si odtd czciej; wiele te uczyni, równie jak jego nastpca O. Kleozdoby kocioa. Dachy jego mens Baudiss, dla ochdóstwa domu kryte 1676 r. dachówk, która zniszczaa, obniono niepotrzebnie pokryto blach za superiorstwa O. Ciszka 1887 roku, staraniem gównie O. Adlera, hojnoci Józefy Szymonowicz, pani na Skokrokwi dostarczya. Ona te wej, która z swych lasów belek w roku nastpnym fundowaa nowy organ z fabryki Riegera na wiadczya wiele kocioowi rezydencyi, a na prob Szlsku zakonom. niektórych Jezuitów, take innym kocioom Ze skadek zebranych gównie staraniem brata zakrystyana Stankiewicza, sprowadzi superior Kiciski srebrn gotyck monrekolekcye dla 15

i

i

i

i

i

i

Wiednia za 800 zr., a z fabryki Seippa puszk na 1.000 komunikantów za 120 zr.,

strancy

k

z

w w

Krakowie

ta-

czerwcu

za

1890 r. rozpocz przy pomocy tego brata zakrystyana wewntrzne odnowienie kocioa. Usunito najprzód dawny otarz wielki. Obraz Matki Boskiej Pocieszenia przeniesiono do rezydencyi, zotnik krakowski Piotr Seipp odzoci

go,

i

przyozdobi

dwoma nowemi

ko-

darów osób pobonych. Malarz z cka, Staniwotów saw Bochyski zobowiza si kontraktowo, wymalowa presbyteryum w .stylu matejkowym (jak koció Panny Maryi w Krakowie) ronami

z

wedug

w.skazówek profesora Luszczkiewicza, tudzie

w. Anny

i

i

w.

Józefa

w

3 miesicach,

12 listopada. Gdy presbyteryum pnia

w

uroczystej

procesyi

byo ju

obraz

skoczy

naw jednak

i

kaplice

dopiero

gotowe, wniesiono 30 sier-

Matki

Boskiej

do

kocioa

880

w tymczasowem

umieszczono

i

bowego

i

lipowego

Nowy gotycki, z dwykona wedug rysunku

wielkim otarzu.

drzewa otarz

wielki,

inyniera kolejowego Jana Chorego, brat Stanisaw Dydek *). Konsekrowa otarz biskup tarnowski Ignacy obos 1 sierpnia 1891 r.,

w

Edwarda Stadnickiego z Nawojowej, hr. Jana Gholudu, a na pamentowskiego z Raby, licznego duchowiestwa mitk dnia tego podarowa zakrystyi kielich gotycki z stosownym obecnoci

hr.

i

napisem u spodu.

By

wspomniaem

ten pasterz, jak

indziej,

ju

od 1855 roku

Jezuitów szczerym przyjacielem; zostawszy biskupem

w

Tarnowie,

przyby na wizyt pastersk 26 lipca 1889 r. do Nowego Scza, d. 31 lipca a imieniny swe chcia obchodzi razem z Jezuitami, w dzie w. Ignacego odprawi w ich kociele msz w. i przyj u nich obiad. Drugi raz przyby, wracajc z wizyty dekanatu bocheskiego, na powicenie otarza. Trzeci raz, gdy w hpcu 1892 r. z powodu 600-letniej rocznicy mierci b. Kunegundy, w klasztorze PP. Klarysek w Starym Sczu, odbywao si uroczyste podniesiei

nie jej koci,

5 dni zamieszka

w

w

rezydencyi jak

wszystkiem, bo

te u siebie z przyjacielsk seryczeniom stara si zadouczyni we

ich

szanowa

i

i

kocha, nie osoby,

dobnego usposobienia dla zakonu

byli

Gnienie

i

wygnaniec

Hryniewicki,

rosawiu nad

lat

10 za

ale

zakon cay.

wizie

przez

obron praw Kocioa,

biskup niegdy wileski, wygnaniec

Wog,

Po-

dwaj wyznawcy wiary: su-

fragan poznaski biskup Jan Janiszewski,

skup

roku,

u Jezuitów. Przyjmowa ich

decznoci, a proboti

w

przez

na kilkotygodniowe wytchnienie, no-

przejedzie do Szczyrzyca

cowa

misy jezuick, biskup wród swoich. Nastpnego

poprzedzone 8-dniow

potem proboszcz tuchowski;

i

dwa i

on

lata

arcybi-

w

Ja-

obydwaj odwie-

*j Odmalowanie kocioa z poprzedzajcemi je poprawkami mularskiemi kosztowao 1.964 zr. Dawny otarz sprzedano do kocioa w Cikowicach za 135 -"r., który si wnet polem zawali. Odnowienie obrazu Matki Boskiej 280 zr. Nowy otarz z zoceniem, statuami w. Piotra Pawa, z nowym obrazem do zasuwy z rubami elaznemi 1.576 zr,, razem wic 3.820 zlr. Dano te now, i

i

zocon ambon, nowe dbowe sadzk

wyoon

perior Kiciski

wyjeda.

stale

i

nowe

otrzymywa jamuny

(Hist. Resid,

Sandec,

a,

z

balaski,

w

kaplicy

w, Anny

po-

skadek pobonych na miejscu, suSzlska, dokd na prace misyjne czsto

steingutem. Oprócz oliar

i

1890—1894),

881

dzili i

sdeckich Jezuitów 1876

— 1894

przyjci

r.

z

czci

nalen

gocinnie.

Ów myn,

oddany napowrót Jezuitom przez rzd, powodem by wielu przykroci utrapie dla nich. Zarzdzali nim od 1853 r. brat Drozdowicz, potem brat Gabryelski, ale w tym czasie kilka nowych na rzece Kamienicy postawiono mynów amerykaskich, i

e

wic myn

dawnej struktury,

jezuicki

przynosi dochodu, a

w

mao mia miewa

i

mao

dodatku mynarze ssiedzi, zwaszcza pro-

testant Andrzej Jenkner, dokuczali

w

wieloraki sposób.

Wic

supe-

zawezwawszy 1867 r. z Cieszyna mechanika Augustyna Michn, kaza myn przerobi na sposób amerykaski, w^yda na to do 3.000 zr., zaduywszy si na poow tej sumy. Go gorsza, wszed w kolizy z burmistrzem Gutowskim starost Kurowskim, bo bez odnowienia z miastem dawnego z 18 kwiet. 1848 r. kontraktu, kaza jaz na Kamienicy z gruntu przerobi, a mynarz Jenkner dowodzi starocie, e jaz ten niebezpieczny dla poniej idcego mostu nad Kamienic sprowadzi w tym celu komisy na miejsce. Wstrzymano wic wszelkie roboty, dopiero na telegraficzny z namiestnictwa rozkaz, który uzyska zastpca superiora O. Baeg, otwarto je na nowo ukoczono 6 wrzenia 1867 r. Ale kopot nowy, kto ma zarzdza mynem ? Wic przez lat 8 wydzierawiono myn, najprzód onemu Michnie, potein ydowi Landau, potem Niemcowi przybdzie Teybnerowi, z maym dochodem a wielkim kopotem, wszelkie bowiem uszkodzenia w mynie, mynówce, spowodowane czstemi powojazie, brzegach rzeki dziami lub inn przyczyn, naprawi byli powinni wedug kontraktu swym kosztem Jezuici, a nadto mieszkacy na lewym brzegu Kamienicy, domagali si wynagrodzenia za straty powodzi wyrzrior Peterek,

i

i

i

i

i

dzone, przypisujc

je

jazowi.

wincya Kautny rozkaza

Dla uniknicia tylu przykroci,

myn

sprzeda.

Nie

byo kupca

pro-

katolika,

ydówka zamona Schijtzer, z t wic 16 kwietnia 1875 r. stan kontrakt kupna sprzeday myna za 13.000 zr. Przykro byo Jezuitom mie najblisze ssiedztwo z ydami, sarkano te na to w miecie susznie. Szczciem zapomniano o prawie józefiskiem obowizujcem dotd, które zabrania alienowa dobra duchowne

jeno

i

bez pozwolenia ministra kultu, Schiitzer

który

wybudowaa

i

nieopodal

kontrakt rozerwano, ale zato pani

3-pitrowy

myn

amerykaski,

konkurency robi jezuickiemu, wic chocia zarzdca jego

882 brat Franciszek Zieliski ulepszy go znacznie

wedug najnowszych

wynalazków mynarskich, to dochód nie odpowiada wydatkom, a czste powodzie psuy to, co z takim mozoem kosztem zrobiono. Po mierci brata Zieliskiego 1893 r. obj zarzd myna i

brat Firla^).

§

Poary.

94.

—

Rezydencya sdecka zamieniona na

kolegium. 1893—1905.

by dla Scza poarami. Pierwszy pochon ca dzielnic ydowsk, grozi kocioowi jezuirezydencyi, ale w sam por zmieni si kierunek wiatru

Dzie 1893

r.

ckiemu ku

i

17 kwietnia fatalny

zachodowi,

1894

by

r.

Jezuici

si zbór

spali

ocaleli,

D gwatowny

straszniejszy.

protestancki.

Drugi

wiatr poudniowy,

i luupa,

przechodzc ulic, trzymali si cian kamienic, aby nie gdy koo poudnia w drewnianym domu piekarza Hebenstreita zajo si w kominie, i w braku ratunku, bo stra poarna z komi wozami zatrudnion bya woeniem piasku na .drogi ulice, pomie z komina dosta si na wysuszony dach gontowy, którego dzie

i

i

ponce kaway tusz.

rozrzuci

by

ten gontami

I

domy

wicher na

kryty,

w

rynku

i

na sam ra-

na strychu sienniki straaków, które

pomieniem zajte, jakby olbrzymie pochodnie wicher roznosi daleko, na myn jezuicki za miastem, na dwór hr. Romera domy i

w

Zabeczu, 4 kilometry od miasta. O godzinie 2 jedno wielkie morze pomieni, gnane potnym wichrem ogarno nieszczsne miasto, o 6-ej trzy poacie rynku wszystkie ulice ku pówiejskie

i

nocy,

razem

120

strae poarne

ju

z

domów

Grybowa, Tarnowa

tylko niedopalone belki Jezuici

woajc:

*

czestwie.

wanie

co

i

siedli

rynek si pah«.

Wic

pastw niszczcego ywiou;

stay si

i

dymice do

stosy zgliszczy.

stou,

Wybiegli

jeden spieszy do

Krakowa przybye, zaleway

i

gdy

wpad kto

z miasta,

si o niebezpieNajwitszy Sakrament

przekonah

kocioa

i

unosi do ogrodu, póniej przeniesiono go do fary. Brat zakrystyan

Stankiewicz z 5 miaymi ludmi wyrywa z otarza cudowny obraz Matki Boskiej umieszcza pod cieniem drzew w dolnym ogrodzie; i

M

tlist.

Kesid. .Sandoc.

1860—1894.

88H

inni

zabieraj

swoich rkopisy, ksiki,

z cel

co kto

i

unie moe

skadaj w dolnym ogrodzie. Bracia suba ratuj sprzty, subielizn. Tymczasem pomienie ogarny drewniany dach knie i

i

i

wal si

pomie

powodu braku gzemsów, dostaje si do wiza dachu kocioa, blach zwija w trbk jak papier, na sygnatur, która po dugim oporze wali do jej wntrza przez drzwi chósi na sklepienia wityni. Ju pomienne jzyki, ale wentylatory wciskaj si gste dymy rowe wiey,

przepalone

topniej dzwony,

belki,

z

i

i

i

przyzwana przez brata zakrystyana, który przestrzeg, aeby bro Boe okien nie otwierano nie st wtórzono przecigu, stra grybowska zalewa je strumieniami wody. Równoczenie gmachy gimnai

(dawne kolegium) gontem kryte w pomieniach; z dwóch tedy stron niszczcy ywio ogarnia rezydency (klasztorek ponorwszystkie budynki, pal si parkany ogrodu, stare lipy bertaski) zyalne

i

i

z

drzewa owocowe, a stajni

pewni

myn

ogrodzie,

koo

wieczorem,

i

ju

przybudow^aniami,

i

w wasnym

mienicy,

zapasami ziarna

z

7

tylko

gdy

t

miao

na 5.000 zr. Nie-

zgliszczami.

ju poar sroy si

których

miasta ocalay. Tylko stary O. Ciszek i

dymi si

mki

usunli si Jezuici na sam brzeg Ka-

szukah noclegu u znajomych,

wypalonych oknach

i

drzwiach,

przesta,

domy w poudniow'ej poaci noc spdzi w swej ceh, przy

wród swdu

spaleni:^ka,

i

przypaci

czy upór, trzechtygodniowem zapaleniem puc.

Na pierwsz wie o nieszczciu, prowincya Szczepkowski przysa brata Biaobrzeskiego z poleceniem naprawy najprzód kocioa. Sam te z sekretarzem O. Bapstem przyby wkrótce dawszy i

potrzebne

rozporzdzenia,

zaj

si ukadami

z

namiestnikiem

hr.

Kazimierzem Badenim, o oddanie lub sprzedanie za cen umiarkow^an, spalonego gimnazyum, jako dawnej wasnoci zakonu. Dnia 3 maja zjecha namiestnik

oglda

zgliszcza

i

ruiny nieszczliwego

chcc dla uzyska bezprocentow poyczk. Zwiedzi spalon rezydency, której rzdy dzie przedtem obj O. St. Zaleski, miasta,

wieo

i

Rzymu, z archiwów watykaskich przybyy. Ten z upoJezuici wanienia prowincyaa owiadczy namiestnikowi krótko, opuszcz Scz, jeeli gimnazyum nie zostanie im oddane lub sprzedane. »Tak le nie bdzie rzenie.siono

tem 22, pozostali gimnazyum.

Col.

sierpnia

Tarnop.

—

O. Antoni

Reichenberg T.

J.

przez

Kraków 1904, str. 78—166. nisze klasy, uczniowie klas wyszych, byo ich 29, poprzez rok jeszcze w konwikcie, uczszczajc do publicznego

Ijrzkalskiego. 2j

koca

925 do 22, ale

w

kapaskich

pracach

si

nic

nie

zmienio.

Owszem

wizytujcemu archidyecezy sufraganowi biskupowi Puzynie towarzyszy jako kapelan ksander

Uram

ej, Petrykowie

i

kaznodzieja jeden z Jezuitów; drugi 0. Ale-

w

katechizowat kilka razy

tydzie dziatw

Janowce, inni rozjedali si z kazaniami

i

w i

Biareko-

lekcyami do Beza, Husiatyna, Brzean, Zbaraa, Trembowli, Miku-

Zborowa

liniec.

do wsi okolicznych.

i

mówiono do 400 kaza (216 w kociele tarnopolskim, 184 w rónych parafiach), odwiedzano te 300 chorych, rekolekcyi ludowych dawano 27 30 Corocznie

suchano 50

kilka tysicy spowiedzi,

—

seryi.

Na cmentarzu 1864

r.

tarnopolskim, na wzgórzu za miastem,

obszerna kaplica o 3 otarzach

z

stana

wielkim grobowcem przez

brata furtyana Kajetana Markiewicza ze skadek pobonych, z

ró-

nych stron Polski przez niego zebranych, wybudowana. Zacny brat cieszy si, ciaa zmarych Jezuitów, a kiedy i jego koci w pod-

e

Stao si inaczej. Proboszcz tarnopolski Grzegorz Borczowski, usunity dla symonii z probostwa, skary Jezuitów do konsystorza 23 marca 1865 r. o róne rzeczy, a take brata Markiewicza o pewne naduycia przy budowie cmentarnej ziemiu

kaplicy

spoczn.

kaphcy. Konsystorz przez dziek. trembowelskiego dra Kucharskiego

zada

od rektora Galicza wyjanie,

da

je rektor

w

obszernym

memoryale 9 maja 1865 r. i na tem si skoczyo. Aeby jednak podobnych nieprzyjemnoci na przyszo, poleci prowincya Brown odda kaphc cmentarn w zarzd proboszczowi Jahnerowi, ten za pozwoli chowa si w grobowcu pod kaplic wszystkim, oznaczon przez niego taks. Wkrótce zapeni si którzy

uj

zo

grobowiec trumnami, dla Jezuitów nie

byo

w

*).

kaplicy spoczywa

»)

trwa

zwyczajnym grobie

Archiv. Col. Tarnop. fascyku 14. Proces o

dugo, nie bez wielu przykroci dla kolegium.

miejsca,

symoni

sam fundator

ks.

Berezowskiego

926

§.

99.

Ukady

z

Dominikanami o kupno klasztoru tarno-

1868—1898.

polskiego.

Z

wszystkiem

tern

pobyt Jezuitów

w

Tarnopolu

by wye-

koció nalea do parafii, a waciwie do Dominikanów, od 1848 r. zarzdza nim proboszcz. Jezuici zaleeli od niego w naboestwach pracach duchownych. Kolegium, dawny klasztor dobrany,

i

minikaski fundacyi

dan Jezuitom

hr.

Potockich,

reskryptem cesarskim

by wasnoci Dominikanów,

nadwornej 19 wrzenia 1820 r. w trwae uywanie, za czynszem rocznym 630 zr., czyli po zaprowadzeniu nowej waluty 682 zr. 50 et. w. a., który wypacaa kasa rzdowa wacicielom. Ogród i wszelkie place, razem 2 morgi 1.535 sni kwadr., byy take wasnoci Dominikaz kancelaryi

nów; za ich i rzdu pozwoleniem wybudowali Jezuici konwikt 1822 1825 r., który rozszerzyh znacznie 1872 1877 r. Tymczasowo ta niepokoia Jezuitów, rektor Kamieski owiadcza si

—

i

Dominikanom z chci kupienia od nich caej realnoci, ale na chciach si skoczyo. tu w nowej Uberalnej erze Austryi 1869 r. otrzymuje rektor z urzdu podatkowego wezwanie, aby si wytómaczy, 1) na jakiej podstawie Jezuici zajmuj kla-

kilkakrotnie

A

sztor

podominikaski,

1853

r.

oddaje

im

gdy

tylko

restytucyjny dekret cesarski 15 czerwca

budynek konwiktu, lodowni

i

t.

d.,

ale

sam klasztor; 2) na jakiej podstawie fundusz naukowy wypaca za Jezuitów czynsz klasztorny (682 zr. 50 et. w. a.) Dominikanom ókiewskim od 1848 r. poczwszy. Dwa blizko lata wloka si sprawa punktu 2, bo punkt 1 atwo byo udowodni zo-

nie

i

staa zawieszon. Jezuici od

1

listopada 1870 roku

pacili

czynsz

wasnej kieszeni Dominikanom, nie wprost jednak, ale za porednictwem kasy rzdowej w Tarnopolu. Fundusz naukowy, po ostatnim rekursie O. Kamieskiego 31 padziernika 1871 roku do prezydenta namiestnictwa Possingera, zaniecha dopominania si zwrotu czynszu, który wypaci Dominikanom od 1848 1870 r. w kwocie 12.188 zr. 50 et., dziki jak si zdaje wzgldnoci nowego namiestnika hr. Agenora Gouchowskiego, a take dziki susznoci sprawy ^).

z

—

*)

W

archiwum

Collegii Tarnop.

w fascykule

15 znajduj

si

kopie 4 pro-

927

Z

wyonia si sprawa

niej

dzieraw

klasztoru

z

Rzd

druga:

Dominikanami,

czego

i

rozwiza

cticia

yczyli

sobie

oni

wnet zrozumieli wynikajc std niedogodno dlatego rektor Kamieski w podaniu do prezydyum namiestnictwa 9 stycznia 1871 r. cofn powysze danie. Przeszkadza te temu budynek gimnazyalny, postawiony przez rzd 1826 r. na i

ale ci ostatni

Jezuici, i

Dominikanów bez

gruncie

ca

i

dlatego na-

realno dominikask

za tem,

aby Jezuici

wtenczas

fundusz

naukowy mógby si zaintabulowa na

gmachu

placu gimnazyalnym.

i

Wynika std i

pozwolenia,

i

byo

miestnictwo kupili,

wiedzy

ich

trzecia

caej realnoci dominikaskiej

wany powtórnie

kupna

sprawa,

w

sprzeday klasztoru

i

Tarnopolu.

Rozpocz

j

miano-

Kamieski, a listem 2 czerwca 1875 r., do przeora ókiewskiego Webeluna, ofiarowa 30.000 zr. zamiast danych 35.000 zr. za realno ca. Po na8 grudnia 1874 roku

swym prowincyaem,

radzie z

uoono

punkta wstpne,

Roman

Potocki z

w

acuta,

rektor

Webelun zgodzi si na 32.000

O.

imieniu

Jezuitów

jak o tem

nabywa

zr.,

klasztor hr.

oznajmia rektorowi ojciec

Ofert i warunki kupna przesa hr. Roman 30 padziernika 1876 r. prowincyaowi Dominikanów Jarzbiskiemu, ten za 14 listopada 1877 r. wniós prob do metropoUty Wierzchlejskiego, aby proponowane przez hr. Romana Potockiego kupno raczy przyj na wasno klasztoru ókiewskiego i potrzebne do tego kupna pozwolenie aby wyjedna

jego

hr.

Alfred 6 czerwca

u Stolicy

Kamieski

w. i

w

i

1876

ministeryum.

przeor

r.

Jako 27

ókiewski Jacek

d.

za

kupna

1877

zoyli

Riernat

tarnopolskiem owiadczenie gotowoci t.

listopada

i

w

r.

rektor

starostwie

sprzeday, o czem

doniós rektor namiestnikowi Alfredowi Potockiemu, kontrakt kupna na imi hr. Romana Potockiego, spisany przez adwo-

kata Czajkowskiego, przesa prowincya Jarzbiski do zatwierdzenia najprzód arcybiskupowi,

e

potem do namiestnictwa, owiadczajc,

odstpuje bezpatnie funduszowi

tokoów starostwa kanów 1869—1871

z

reprezentantami

r.,

naukowemu przestrze gruntu

miasta,

przeoonymi Jezuitów

3 reskrypty namiestnictwa

do

starostwa

i

Domini-

tarnopolskiego,

2 podania rektora Kamieskiego do starostwa, 3 podania do prezydyum namiestnictwa, skarga przeora ókiewskiego Jarzembiskiego do namiestnictwa dnia 21 czerwca 1871

ni

r.

o

nowe budowy

rektora Kamieskiego.

w

klasztorze

tarnopolskim,

odpowied na

928 przez

gimnazyum zajt. Namiestnictwo dnia 28

odesao spraw do

prol^uratoryi

sl^arbu,

która z

lutego

1878

r.

pewnemi uwa-

gami zwrócia je namiestnictwu d. 18 maja 1878 roku. Wreszcie 27 marca 1880 r. minister kultu pozwoli w zasadzie na sprzeda klasztoru dominikaskiego tarnopolskiego hr. Romanowi Potockiemu, zastrzegajc sobie potwierdzenie kontraktu kupna-sprzeday. Namiestnictwo odesao konsens ministra z wskazówkami swemi do arcybiskupiego konsystorza, aby wdroy ostateczne wedug tych

wskazówek uoenie kontraktu. Arcybiskup Wierzchlejski poleci ten referat praatowi Sewerynowi Morawskiemu, który z zaatwieniem jego zwleka lat kilka, pomimo prób i nalega O. Kamieskiego. Dopiero 18 czerwca 1887 r. podj spraw prowincya Jackowski w^ pimie do prowincyaa Dominikanów Nowakowskiego. Ale ten z powodu zapowiedzianej roformy polskiej prowincyi dominikaskiej, zaleny by od wiedeskiego prowincyaa Tomasza Anselma,

przysanego

i

przez

niego wizytatora Thira.

rzdy rozpoczy si u Dominikanów

Niemieckie

Jackow^skiego

polskich;

te

w prowincyalstwie 31 lipca 1887 roku O. Mycielski. Pomimo wic uwiadomienia konsystorskiego stron obydwóch 25 hstomipada 1887 r. o pozwoleniu Stolicy w. 14 wrzenia 1877 r.

zastpi

i

sprzeda danem na kupno pomimo wezwania ich do zarysu formalklasztoru tarnopolskiego nego kontraktu wedug wskazówek namiestnictwa, odpowiedzia

nistra

27 marca

i

3 kwietnia 1880

r.

i

i

prowincya dominikaski Nowakowski, widocznie w porozumieniu z wiedeskim prowincyaem dominikaskim Tomaszem Anselmem, (jak wiadczy hst tego do prowincyaa Mycielskiego z Wiednia 22 padziernika 1887 r. pisany), e od zamiaru sprzeday odstpuje, konwent tarnopolski pragnie » reaktywowa*, owiadczenie za Dominikanów ókiewskich z 14 lipca 1877 roku (i gotowi do sprzeday) nie uwaa za obowizujce '). Wywizaa si z tego sprawa 4-ta o wanoci lub niewanoci ukadów w latach 1875—1880 prowadzonych. Decydujcym by hst prowincyaa dominikaskiego Jarzbiskiego z dnia 30 padzier10 sierpnia 1888

r.

s

nika 1876

») i

r.

Arcliiv.

1885-1887.

do

hr.

Romana

Col. Tarnop. fasc.

Potockiego, gdzie

15.

Aktów

stoi:

12, listów 7

»

deklaruj

ni-

wiatach 1875-1880

929

e

cznie z namienionym ókiewskim konwentem przyjmuj z wdzicznoci askawe owiadczenie JW. Pana nabycia rzeczonej realnoci za ofiarowan sum 32.500 zr.«. Decydujc te bya na podstawie powyszego owiadczenia proba Dominikanów ókiewskich podana przez konsystorz do Rzymu Wiednia o pozwolenie sprzeday klasztoru wedug uoonego ju kontraktu, niejszem,

i

w

pewnych tylko punktach zmienionego przez namiestnictwo. Po bezowocnych z obojej strony dyskusyach, namiestnictwo, chcc uwolni si od niepotrzebnego kopotu, wezwao dwukrotnie prowincyaa Nowakowskiego, aby Dominikanie wypowiedzieli funduszowi naukowemu kontrakt dzierawy klasztoru tarnopolskiego. Oni uczynili to z pocztkiem 1891 r. sdownie, ale na poufn wskazówk namiestnictwa, wstrzymah sdowe w^ypowiedzenie na 3 mie-

w

sice,

których

drog administracyjn

by

miaa

rzecz

przepro-

wadzona. Rektor tarnopolski Miszkiewicz dowiedziawszy si o

w ókwi

czyni za ten krok wyrzuty przeorowi

za

i

drugi 50-letni

Panny 1904

skonfiskowany*. publicznemi

ogoszenia dogmatu Niep.

jubileusz

Statu

konfesyonale

jej

obwieszono 10 wotami

1 4 jako przekad protokou stenograficznego pastwa, pooywszy zamiast tytuu »Legendy« sowa »tytu

Legendy* wszystkie, Radzie

roku.

w

Bd

co

naboestwy

stwo Polaka ekspiacy,

bd i

i

honor Maryi zosta obroniony, a

wotami, przynieli za niesychane

tarnopolskie

za

»

Dzieci

czciciele

w Polsce

Maryi* ukoronoway

Maryi

blunier-

j zot

koron. 60*

938 srebrnemi

od

sug w.

Maryi,

Dzieci

Zyty,

czonków apostolstwa

piewaczek kocielnych, od kolegium wreszcie i kilku osób prywatnych. 00. Nowak, Bisztyga i Tuszowski, przewodniczyli w tym roku rekolekcyom nauczycielek, sug w. Zyty, Dzieci Maryi. Nawrócono te 1903 r. z schizmy: Grzegorza Wasyliszyna, Maryann Czerniewicz, Maryann Turzask, Eufemi Dubas, AnJustyn Dunajewskie, Ann Tkaczysk i Aleksandr Tertonin modlitwy,

i

leck;

protestantyzmu

z

za

Teofila Stanka.

Obydwaj arcybiskupi, Bilczewski Jezuitów

wiedzili

w nowem

sufragan jego Weber, od-

i

Take nowy

mieszkaniu kilkakrotnie.

Bolesaw Twardowski, siostrzeniec dwóch zacnych ksiy Stakowskich, hr. Micha Baworowski, syn Wacawa, proboszcz tarnopolski

dr.

August Dzieduszycki, hr. Grocholski rosyjskiego, dawni jezuiccy uczniowie, hr.

ksia

proboszczowie,

dwoma synami

z

opat

Baworowscy, Grocholski

syn)

Umilao prac

pobyt

i

Podola ssiedzi

w gocin do koleWacaw Micha (ojciec

raz po raz przybywali

gium; niektórzy jak arcybiskup Bilczewski, i

Sotwiski,

z

w

i

inni zostawiali

i

jamun.

Tarnopolu, zgodne poycie z braci

Rusinami, dziki pojednawczym usposobieniom burmistrza dzimierza uczakowskiego,

zmarego

niestety 11

dr.

Wo-

kwietnia 1903

r.

zacnym proboszczem Gromnickim na czele. Zawita te i to w pierwszym zaraz roku nowego kolegium, nieproszony go, mier, która zabraa dwóch witobliwych starców, O. Franciszka Morgenbessera, od 1857 r. spowiednika caego i

ruskiego kleru z

domu *), 7 grudnia 1902 r. O. Antoniego Reichenberga, wielkiego jamunika miasta 23 stycznia 1903 r., któremu te pinapisem: kny nagrobek, krzy kamienny z marmurow tablic miasta

i

i

i

:»

Opiekunowi ubogich, wdziczni Tarnopolanie« 1904

r.

postawiono.

Z nimi poszed do grobu 2 kwietnia 1902 r. wieloletni (od 1864 r.) proboszcz tarnopolski i kanonik hon. aciski Cyryl Jahner. Wielk jego zalet byo,

*)

e

nie

O. Morgenbesser

przeszkadza Jezuitom

by take

czas jaki

w

prolesorem

kociele farnym,

w

konwikcie, mini-

ale zawsze bardzo pilnie dosiadywa w konfesyowieczorem. To tez od 1857—1902 r, wysucha 486.967 spowiedzi zwyczajnych, 6.676 generalnych, zaopatrzy sakramentami w. 1.591 chorych,

strem

i

prokuratorem domu,

nale rano

i

odprawi 1.431 katechizacyi i powiedzia w modszych latach 312 kaza. na uwid starczy pobonie jak y, za 85 lat.

y

Umar

939

w

którym oni

kapaskiej

Nowy

w

w naboestwach w

na komornem,

byli tylko

pracy

i

parafii.

proboszcz praat

Twardowski, zabra si do murowa-

nowego kocioa, a na powicenie kamienia wgielnego 8 wrzenia 1904 r. zaprosi arcybiskupa Bilczewskiego; cae prawie kolegium wzio udzia w uroczystoci. nia

Dla uniknicia zbyt blizkiego

cz

sn i

zakupiono na wio-

ssiedztwa,

1905 roku od pastwa Pitkowskich przylegego ogrodu dwa domy, które wydzierawiono prywatnym. lipcu t. r. obj

W

Wojto, a z pocztkiem listopada urzdzi wspania beatyfikacyjn uroczysto mczenników koszyckich Jezuitów Mel-

rektorstwo O.

chiora Grodzickiego

W

towarzyszy

i

kolegium

tarnopolskiem

koczyo tuaczy ywot. t 1850 r. majc lat 67.

w

0.

^).

biaoruskich

wielu

Wincenty Perkowski,

Saratowie

opatrzy kolegia

i

znakomity ciela

Bawarczyk,

Greiner

w

teolog,

Brat Klemens Hildebrand,

na Bukowinie f 1851 profesor szkó na Biaejrusi, misyonarz f 1851 syonarzy

misyonarz

Kazim. Reutt,

Brat Wawrzyniec

stolarz,

i

za-

towarzysz mi-

O.

r. r.

Jezuitów

robotami

swemi

Poocku, Tarnopolu, gdzie przez lat 13 by zakrystaaem f 1853 r. na wodn puchlin. 0. Teodozy Kauha z Witebska, misyonarz saratowski w Gahcyi, ociemniay od r. 1845, f 1853 r. Brat Jdrzej Chmielewski, ukoczywszy rejako toryk w Witebsku, wstpi na brata w Dyneburgu 1804 r. kucharz pracowa w wielu kolegiach f 1855 r. O. Oswald Rausch na z Celowca (Klagenfurtu), misyonarz w Odessie, Chersonie Petersburgu,

i

i

i

Bukowinie, potem od 1830

— 1848

r.

prefekt

i

profesor

przy kon-

wikcie tarnopolskim, podczas rozproszenia doradca biskupa Gorycyi

Adalberta f 1855

w

r.

Celowcu.

byy reprac oby-

O. Jan Zranicki, Litwin,

ktor tarnopolski f 1857 r., wdziczni za kilkunastoletni watele tarnopolscy postawili mu pikny nagrobek. Brat

»)

1897—1905 r. Hektorowie tamop. od 1848-1905 r.: Franciszek Kautny rektor do 1861 r. 1848—1856 r. Adolf Kamieski do 1871 r. — Kasper Szczepkowski do 1867 r. — Adolf Kamieski do 1880 r.— Maryan Morawski do 1883 r. Pa-

Hist.

Col. Tarnop.

—

O. Jan Zranicki superior

Jan Galicz do 1874

we

r.

—

—

Rubon do 1886

r.

—

Piotr Bapst do 1887

Ignacy Miszkiewicz do 1895 ski vice-rektor

ski

Alojzy

do 1899

do 16 lipca 1905

r.

r.

—

—

r.

—

Micha

r.

— Juliusz

Christian do 1890

Mycielski do 1897

Ignacy Miszkiewicz do

Wadysaw Wojto.

1902

r. r.

r.

— Józef Gadow— Leon Jakuhi-

940 Windprecht f 1857

r.

Augsburga, kucharz

z

0.

Wadysaw

opuci Biaoru i

w

jako

Starejwsi, profesorem

wie

misyonarzem.

i

w podróy

lan

do

z

w

i

Tycu

Ferrarze,

we Lwo-

Tarnopolu, kaznodziej

Senatorowi Iliskiemu towarzyszy jako kape-

Woch. Zoywszy

w

superiorstwo acuckie,

dro-

pod Zoczowem, we dworze hr. Strzemboszów Oarowskiej 1858 r. O. Tadeusz Chmieznakomity

lewski, starzec 81-letni, skrzypek rusi

koczy w

umar w ckiem

dze do Tarnopola

Zuzanny

studya

by w

domach

wielu

Woyniak, ucze romanowski,

Kiejnowski,

kleryk,

w

kredencyarz

i

1863

Galicyi f

r.

i

misyonarz na Biaej-

Brat Piotr Graff, Lotaryczyk, ogrodnik

kredencyarz f 1866 r., majc lat 86. O. Karol Chreptowicz, Litwin, profesor w Mohilewie, potem prefekt konwiktorów i spowie-

i

dnik i

w

Reggio, Modenie, Forli, Gaghari

w Sardynii,

gdzie zastaa go rewolucya 1860

Benewencie,

Salemie, Neapolu

r.

Wiziony

przez

odzyskawszy wolno, przyby do Galicyi, kapelanem by w Kalnicy u hr. Edwarda ubieskiego, potem spowiednikiem w acucie Tarnopolu, gobiej prostoty kapan f 1867 r. O. Jo-

3 miesice,

m

i

zafat Zaleski z Gzeczerska cyi,

profesor dugoletni

nopolu, kaznodzieja

na Litwie,

w Petersburgu,

wielkiej nauki

na akademii poockiej

we Lwowie, podczas

rozproszenia

erudy-

i

i

w

Tar-

teolog na-

dworny arcybiskupa Baranieckiego, po którego mierci 1855 roku, osiad w Tarnopolu f 1868 r. liczc lat 83 *). O. Jan Nepomucen Galicz, szlachcic z Potocka, wygnany z Rosyi 1820 r., studya koczy w Francyi, gdzie by rektorem konwiktu w Saint-Acheul, o którym zostawi francuzki pamitnik drukowany. Wygnany powtórnie 1830

skim

i

wsawi

poznaskiego,

dzie

r.,

z

obj

go

tak,

rektorstwo konwiktu

i

z

Francyi,

w

Woch,

Fryburgu szwajcar-

Ksistwa Ameryki mo-

Niemiec, z

Królestwa kongresowego, a nawet z

do

oddawano. Wezwany na rektora konwiktu lwowskiego 1844 r., rzdzi nim mdrze do 1848 r. Lata rozproszenia przemieszka jako kapelan w Bice u hr. Gaboga. Od 1855 r. superio-

*)

Temu

od 1864

— 1867

Jezuicie r.,

zawdziczam

wiele.

Mieszkalimy razem

codziennie prawie go odwiedzaem, czerpic z

wiata w zrozumieniu instytutu Galicyi. On gównie zachci mnie do Pol.sk-, suy rad wskazówkami.

wiele i

i

i

w

sprawaci

Jezuitów

napisania apologii:

w

Tarnopolu

rozmowy

jego

na Biaejrusi

»Gzy Jezuici

zgubili

941

by

rem

te

lwowskim, potem rektorem konwiktu

przey pobonie

f 1876 r. Ostatnim z 360 biaoruskich Jezuitów,

ostatnie lata

rodzony

but, Witebszczanin,

w

w

Tarnopolu, gdzie

^).

by

brat O. Leona,

Poczo-

0. Ignacy

1876

który

umar

r.

akademik wileski, po dugich probach przyjty do nowicyatu w Puszy 1812 r., po skoczonej filozofii profesorem by w^ Mcisawiu Poocku. Teologii sucha w Bolonii i Rzymie, Narolu. Jako

i

profesorem

by

fizyki

przez

znalaz przytuek

w

w

20

lat

Nawarze. Wygnany stamtd

Wygnance pod Czortkowem

1848

r.

u

Tytusowej Borkowskiej jako kapelan, po

hr.

w

kolegium tarnopolskiem 1882

leusz w^

Biaej

r.

i

i

w

kapastwa, umar na raka

jej

za

mierci osiad

odprawiwszy 1883

tu

r.

jubi-

twarzy 3 stycznia 1885 roku,

91 roku ycia. Ostatni ex alborussa Societate^ ale z nim nie po-

szed do grobu duch mioci

i

powicenia

przez

ni

polskim Je-

zuitom przekazany.

mi

czstych ze mn, zaley 1) na kocha uczniów, nie drapic ich mioci wasnej i ambitem, aby szanowa cyi, ale j szlachetnymi motywami podnosi; 2) na tem, aby sobie, nie uczniom przypisa win, gdy edukacya ich si nie udaje; » Jeeli koniki le id, to wo*)

I

temu

Jezuicie

winienem

On

wiele.

nauczy,

w

jak z innymi magistrami, rozmowach, prawdziwej pedagogii, która i

nica winien«, powtarza czsto. Mionik

literatury klasycznej,

liczne

w

jej

du-

do biaoruskich kolegów w Franstaroci jeszcze, jako rektor pisa wierszowane dyacy! i Woszech przesya. logi dla uczniów. Dowiadczony pedagog, znawca wiata i ludzi by dla nas

chu

ukada

rozprawy

i

wiersze, które

w hstach

W

modych magistrów

istotnie

mistrzem

i

»

wzorem.

'

ROZDZIA Nowe

§.

kolegia

Dom

101.

zaoone w

misyjny

w remie

XIX. latach

nad

1854-1880.

Wart w

Ksistwie

Poznaskiem. 1854-1872. Powiedziaem wyej, e wskutek dokuczliwooi naczelnego prezesa poznaskiego Puttkaniera, Jezuici zmuszeni opuci Obr, dziki

pobonoci

Morawskich,

i

ofiarnoci wielkopolskiej szlachty Chapowskich,

Mycielskich,

Platerów,

Skrzydlewskich, reprezentowanej

si

przenieli

nad

Wart

miecie,

w

styczniu

1854

piknie pooonego.

po prawej

w r.

Sukowskich,

osobie

Nepomucena Kszyckiego,

do starego

Sta tam

Szczanieckich,

remu, na wzgórzu

w XVI

wieku na starem

stronie Warty, czyli na Wójtostwie

drewniany

kociókiem w. Krzya 00. Franciszkanów konwentualnych. Poniewa ci zakonnicy posiadaU w miecie remie na lewym brzegu rzeki drugi, murowany koció klasztor w. Marcina, fundacyi króla Jagiey 1426 r., przeto na prob Sióstr FranrMszkanek (Klarysek) gnienieskich, popart przez prowincyaa francisz-

klasztor z

i

kaskiego Jana Donata Caputo biskupa poznaskiego Jdrzeja Opaliskiego, odstpili im rzeczony klasztor w. Krzya w wieczyst dzieraw z czynszem 10 zp. rocznie. i

944 Dnia 25 wrzenia 1623 roku wprowadzono uroczycie 3 Klaryski i

dwie rodzone

Góreck,

Lili

gnienieskie,

przeoon

jako

Gutowskie, które za swój

siostry

cz

mistrzyni,

i

posag przenie-

kupiy wsi Lubiatowa na dotacy klasztoru. Ksieni Jolenta Niepruszowska ^) postawia 1647 r. nowy drewniany siony z Gniezna,

koció w. Krzya drewniany klasztor.

a

Poar

19 marca 1766

ycie uniosy

zakonnice ledwo

murowany

o 7 otarzach, a po obojej

klasztor

i

z

r.

stronie

zniszczy

Wic ju

pomieni.

kocióek postawiy,

jego

i

chwaliy

te

nowy

budowy,

mniejszy, ale

w

nim Boga

koo 1838 r. Odtd przechodzi klasztor jako wafiskusa, drog sprzeday z rk do rk osób prywatnych,

do kasaty

sno

niszcza

i

W

prawie rozsypa si

takim

stanie

w

gruzy

naby go wraz

^).

z

ogrodem za 3.000 talarów

wy

wspomnianej szlachty poznaskiej zebranych, p. Kszycki ^) i z wiosn 1854 r, zabra si do powikszenia kocióka przystawieniem presbiteryum i babica, i pokry go dachówk. Róod kilku

wnoczenie

naprawia

dom

przerabia

i

drzwi, okna, podogi, piece, schody,

dachy;

klasztorny,

aeby za

dajc nowe to w^szystko

odpowiadao zwyczajom zakonnym, zjechali w padzierniku t. r. 0. Kamieski z bratem Janem Paskim do remu, i zamieszkawszy u zacnego proboszcza Michaa Mentzla, kierowah wykoczeniem urzdzeniem domu, i z kocem grudnia przenieli si do niego, oni 0. Biehl przysany z Obry.

i

i

^)

Std urosa ba,

e

bogosawiona Jolenta, ona Bolesawa pobonego

Nie bya i kaliskiego, mieszkaa w klasztorze remskim. tam nigdy, bo klasztor remski Klarysek nie istnia wtenczas, ale po mierci 1279 r., udaa si do swe] siostry Kunegundy do Krakowa, przyja habit franciszkaski, razem z ni zamieszkaa w klasztorze w Starym Sczu do mierci b. Kunegundy 1292 r. Wtenczas przybya do Gniezna do klasztoru Franciszkanek, i tam pokor, miosierdziem, naboestwem do mki Paskiej, czerwca 1298 roku. (Ks. Kiekowski. budujc zakonnice, umara witobliwie

ksicia gnienieskiego

ma

a

U

Sawa

sugi Boej Jolenty. *)

ukaszewicz.

artyk. Franciszkanki

w

Pozna

Opis

dyec.

1723).

—

Encyklopedya ko. V, 587, Chodyskiego. spadkobierców imi, ale póniej przepisano pozn.

11,

7.

Polsce, pióra X. Stan.

Intabulowa na swoje i caej posiadoci na trzech: O. Michaa Mycielskiego, ks. Jana Komiana Kajetana Morawskiego z Jurkowa. (List proboszcza rem. Mentzla do konsystorza pozn. z pocztkiem sierpnia 1866 r.). 8)

wasno i

945 Przybywali 2

w

1855

lut.

w

z niej

styczniu

ksia

inni

bracia,

i

dzie Matki Boskiej gromnicznej, nastpio uroczyste

»Domu misyjnego w remie «, zamienionego 1866

otwarcie

w

zamieszkao

Odrazu

rezydency.

e

tak,

nim

ksiy

10

i

3

na

r.

braci

\),

wiosn lato pierwszym ich superiorem O. Praszaowicz. otarz wielki 1855 r. odnawiano wntrze kocioa, budowano chór Przez

i

i

pod wezwaniem Niep. Poczcia Najw. Maryi Panny, której marmurow statu sprowadzono z Rzymu, osadzono witrae w. Sta-

nisawa Kostki b. Andrzeja Boboli, zamówione w Francyi, odmalowano (brat Pietrzycki) presbiteryum ^), kadziono posadzk, ustai

wiono 4 konfesyonay i t. d., przeto superior Praszaowicz urzdzi w sali przed furt poza klauzur kaplic, w której odprawiano msze w., suchano spowiedzi, prawiono nauki; naprzeciw kaplicy

bya rozmownica (parlntoum).

e

skoczony,

tyla

go 0. superior, uroczyste

i

w dzie w.

pierwsze

naboestwo

z

po wielu

odprawiaa si

po

homilia lub krótka nauka;

koció by do pobogosawi

odprawio si co

o godz.

gówn

na suchanie spowiedzi, a stao si

Kostki,

latach,

Odtd

kazaniem.

mszy

niej

na jesie

Stanisawa

oprócz

cichych,

ju

Ale

niedzieli

10 msza

i

w.

w

nim

wita, grana,

bowiem fors kadziono

e

tem atwiej, na przedstawienie Puttkamera, minister kultu zabroni 1856 r. Jezuitom obcod. w kociokrajowym mówi kaza, spowiada, celebrowa t. to

i

ach

parafialnych

poza

czas

w kadym

wolno im

to

grzecznej

zakomunikowa im

w

lat kilka

misy i;

czasie. to

tylko

Landrat

w wasnym kocióku

remski

niegrzeczne

w^

formie

rozporzdzenie,

potem zostao odwoane, a przynajmniej

nie

nader które

byo wy-

konane.

Na yczenie stwo

ks.

proboszcza,

odprawiano

z

codziennemi naukami wieczorem,

*)

Byli tu oprócz superiora

majowe naboe-

ku wielkiej

pociesze po-

00. Józef Perkowski spowiednik, Stefan Za-

ski i

misyonarz rozjazdo\vy (excurrens), 00. Kamieski, Baczyski, Wawrzeczka Proniewski (ten przyby 10 marca) misyonarze polscy, 00. Benisch, Bieli,

Scliiktan,

misyonarze niemieccy. Bracia Kazimierz Kasper

(f

26 lutego 1855

Jan Hawerdlik, Jan Plaski. (Catatogi breves). Wskutek otwarcia konwiktu nopolu,

fesorów. ')

powoa

w

r.),

Tar-

prowincya kilku ksiy, jak Kamieskiego, Sclktana na proremie mieszkao odtd 5 — 7 ksiy, z tyci 3—4 misyonarzy. postawienie dwóch bocznych otarzy Odmalowanie nawy kocielnej

W

odoono na

i

póniej.

946

bonych. Dyrektor sdu remskiego powiatowego Hartmann, prosi 1856 r. superiora Praszaowicza o posug duciown dla winiów, zostaj cycli w ledztwie i skazanych nie wyej nad 2 lata wizienia, bo zasdzonych na kar dusz, odsyano do Rawicza. Supepisemnego upowanienia od sdu rior zgodzi si chtnie, ale apelacyjnego w Poznaniu, aby na wypadek jakich trudnoci ze strony wadz remskich, mia si czem zasoni. Postara si o takie pismo dyrektor sdu Hartmann, wic O. Micha liwowski by

da

kapelanem i

w

wiziennym

w remie

inne dni odwiedza, cieszy

i

,

i

nietylko

w

niedziele

ale

naucza katechizmu swych ponie-

Trwao to dwa lata, gdy naczelny prezes Puttkapelana do usprakamer poleci landratowi zawezwa superiora wiedliwienia si, na jakiem prawie zajli kapelanie wizienn ? Wykazah si upowanieniem sdu apelacyjnego, pomimo to zrzekU si wolnych parafian.

i

jej,

aby

unikn

zatargu z

Na wiosn

zawzitym naczelnym prezesem.

si misyonarze na siejb duchown po Ksistwie, do Prus Warmii. Z kocem lipca na w. Ignacy wrócih do remu, dokd te przyby 26 t. m. prowincya robotach Brown dla odprawienia wizyty dorocznej. Po niwach polnych prowadziU zbone dzieo dalej, zwaszcza rekolekcye ksiy, nauczycieli i t. d. Powtarzao si to corocznie. Przez pierwsze lata 1852—1856, Przegld poznaski, najpowaniejszy swego czasu miesicznik w Polsce, zdawa o tych misyach dokadn spraw, opisuskutki jakie zdziaay. Tygodnik katolicki czyni to jc wraenia samo w dalszych latach sposobem wicej kronikarskim, albo te w formie Ustów oryginalnych. Niepodobna nam zapuszcza si w szczegóy, bo urosaby osobna, acz wielce budujca ksika. Nastpca Puttkamera jeszcze zawzitszy od niego, naczelny prezes Bonin, poleci 1860 r. przez landrata remskiego Jezuitom, aby o kadej misyi donosili przez tego naczelnika powiatu do regencyi, podajc zarazem nazwiska misyonarzy i zaczajc ich paszporty, dopiero gdy regencya zezwoli, rozpoczynali misy. Bya to nowo dokuczUwa, dotd bowiem wystarczyo pozwolenie arcybi.skupa konsystorza, który formalnoci z regencya sam zaatwia, zasaniajc sw powag misyonarzy. Jako wnet po tem nowem i

lato

1856

r.

rozjechali i

i

i

i

i

rozporzdzeniu,

Bonin

e

odmówi

pozwolenia na

misy w

Miecisku,

pod pozorem, paszport jednego z misyonarzy, O. Kuaka, lubo od 5 lat spoczywa w landraturze, uznany za wany, wyda si mu

947 niewystarczajcy,

w cigu

i

24 godzin rozkaza temu misyonarzowi

opuci

Ksistwo. Ledwo udao si hr. Cezaremu Platerowi ^) uzysl^a zwok dwócli tygodni, potrzebnyci do wystarania si o nowy paszport

w

Galicyi.

byo z innym misyonarzem O. Baczyskim; prawda, nie dopeni przepisów rzdowych ^). Zaprosi go po jakiej miw ciemiskiej dyecezyi, ks. Kamiski proboszcz z Chemy, Gorzej

e syi

cz

na pierwsz

— 10

maja 1861 r., kaza majowych, nie uprzedziwszy landrata w^ Toruniu. Po 8 kazaniu, zjawia si w Chemy landrat, wzywa O. Baczyskiego, okazania paszportu i pozw^olenia od naczelnego prezesa na suchaweteran

z

1831

r.,

od

1

da

kaza w

w Chemy. A gdy ten pozwolenia takiego okaza nie móg, zabroni mu pozabra z sob do Torunia, std za wyprawi bytu w Chemy spowiedzi

nie

mówienie

i

parafialnym kociele

i

remu. Sprawa opara si

do

nistra spraw-

o naczelnego prezesa Bonina

o mi-

i

wewntrznych.

Wynik by ten, e z kocem maja landrat remski jawi si domu misyjnym, zapytuje 0. Baczyskiego, czy znany mu zakaz

w

rzdowy mówienia kaza etc. poza misyami w innych kocioach, krom wasnego w remie ? Gdy ten da twierdzc odpowied,

mu

zwraca

w

cigu 3

paszport dni

i

w

ma opuci

wyjazdem,

z

rzem,

kae bada

ale

po

e

monoci powrotu) Ksigowy O. Baczyski nie spie-

na zawsze (bez

stwo poznaskie. Dla cikich bólów

szy

oznajmia,

naczelnika-prezesa

imieniu

dniach

kilku

chorego, a gdy lekarz

przyjeda landrat z lekauzna go zdolnym do po-

wyprawia sob, odwozi do Poznania na dworzec do Wrocawia, gdzie mu po dwóch tygodniach wyjecha kazano do

dróy, zabiera

•)

Przyja

z

i

jego dla Jezuitów std,

jak Jezuici z Biaejrusi 1820

cony

by ')

z Jezuitami

r.

abami,

;

e

e

rodzony

z

wygnacem by abianki, przez

z

Litwy

ni

r.

1831,

spowinowa-

byo kilku na Biaejrusi. pyta wiele o pozwolenie nawet konsysto-

których

Gorliwy O. Baczyski,

nie

Dnia 9 grudnia 1859 r. arcybiskup Przyuski wzywa go uprzejmie »aby doniós o powodach do zawizania przez niego w Poznaniu » Towarzystwa panien ku podniesieniu moralnoci pomidzy dziewczynami w subie zostajcemic rza.

ywym Róacu*

zaprowadzonym przez Jezuitów, poniewa o jednem

i

o

i

drugiem »nie mani urzdowego zawiadomienia*. (Acta Prov.

»

Galie.

t.

23).

948 dla której banicya

Galicyi,

chowy poytek

tego

rnisyonarza

wysza na

Dokuczliwoci od rzdu wynagradzaa coraz

jca koa yczliwo

remu

zwaszcza

i

syach przed 1855 lery,

nie

ci

im uznanie

wielki du-

*).

ksiy, ludu poznaskiego. Obywatele

szlachty,

którzy Jezuitów poznali

okolicy,

r.

wiadkami

i

sowem tylko, wdziczno. i

zajmu-

szersze

na kilku mi-

powicenia podczas choofiarnoci, jamunami, okazywah

ale

To

byli ich

przecie jak zakupno, tak odnowie-

urzdzenie kocioa i domu, nakadem 4—5.000 talarów, dokonane zostao z jamun szlachty, ludu i ksiy i midzy tymi proboszcza zamonych dobroczynnych XX. Filipinów w Gostyniu, Kuniaka (f 1866 roku), który sam jeden rónymi czasy da do nie

i

i

talarów »na

4.000

drzewa na i

klasztorek«,

budow

i

osób,

nie

kilkunastu

a

To

opa.

lasów gostyskich

z

dochodów,

z

dostarcza

utrzymanie przyzwoite

i

bo

tych,

chyba

z

domu

kwiatów

byo adnych, ale z jamun na msze w. za prace misyjne, opatrywa przeoony domu. Gdy nowy superior Micha Mycielski murem otoczy chcia ogród, dom koció, to ju w styczniu 1866 r. okoliczni gospodarze wiejscy zwozi poczU na ochotnika, bezpatnie, kamie ceg. Panie polskie opatryway swemi ogrodu, nie

i

i

i

take kupionymi aparatami zakrysty kocioa, zdobiy przysyay z swej spiarni nabia, ciasta, zimne misa, co take lud wiejski, znoszc nabia, ptactwo domowe do

robotami, a otarze,

czyni furty.

W

krótkim

czasie

umary dwie

znaczne

przyjacióki

domu.

Roku 1857 Antonina z Grudziskich Chapowska z Turwi, ona jeneraa Dezyderego, matka zasuonej zakonnicy Serca Jezusowego Józefy Chapowskiej, wielkopolski

w

która

podczas

w^alki

zaoya dom Ksistwa w nim

kulturnej

cae pokolenie panienek z tej matrony przyby sufragan poznaski Stefanowicz prawie poowa Ksistwa. Rok przedtem zgasa zacna pani, Elbieta z Mielyskich Mycielska, matka Michaa dobrodzieja domu remskiego, podówczas ju nowicyusza jezuickiego w Preszburgu w Wgrzech, w Poznaniu 23 grudnia 1856 r., ale chowano Pradze

i

wychowaa. Na pogrzeb i

j

28 grudnia

Filipinów,

')

w

grobach

familijnych

fundowanym przez przodka

Tygodnik

katol.

1861,

str,

213.

w jej

Gostyniu,

ma po

w

kociele 00.

kdzieli,

Adama

949 Konarzewskiego

1676

(f

Przewoc zwoki w kocióku mie

r.) *).

Na pogrzeb przyby

zoono aobny do

jezuickim

i

nad ranem ruszy orszak

je

syn nowicyusz.

w re-

si 27 grudnia

zatrzymano

Poznania,

z

i

noc na katafalku;

przez

Gostynia.

Weselsz bya uroczysto domowa, sekundycye weterana misyonarzy O. Karola Snarskiego 17 stycznia 1858 r. Przyby na ni nie zaproszony, ale z afektu dla starca, sufragan Stefanowicz

stowa

jubilatowi wraz z proboszczem Mentzlem do

*)

dziej

Rodzina Mycielskich pierw^szych

rycerskich,

oeniony

dzie inowrocawski, 1)

suy w

Franciszek

jeneraa Dbrowskiego; 1830

w

pierwszej

rodów z

w

poowie XIX

Ksistwie,

w.

asy-

w. w

mszy

naleaa do

ko-

najbar-

Stanisaw Mycielski, wojewo4 synów:

Ann Miclysk mia

wojsku Ksistwa warszawskiego r.

i

i

by

dowodzi oddziaem Poznaczyków

i

adjutantem

zgin pod

Rajgrodem. 2)

chopiec,

Ludwik

Micha, który wstpi do wojska jako 13-letni kampani napoleosk. Za Królestwa kongresowego,

brat jego blini

i

odbyli

1812

r.

w

Micia pozostawszy

wojsku, adjutantem

by

w. ksicia I\onstantego. Podczas

dowodzc 2 pukiem biaych uanów, szar dwóch szwadronów rozbi dywizy rosyjsk. Ranny ciko pod Ostrok otrzyma stopie jepowstania 1830

r.

w Paryu; nawrócony przez ks. Kajsiewimiosiernym uczynkom. cza, 3) Ludwik tymczasem oeni si z Elbiet Mielysk, córk jeneraa 5 maych dzieci Stanisawa. Skoro powstanie 1830 r. wybucho, zostawi i stan jako prosty onierz w szeregu sawnych czwartaków (4 puk piechoty zgin od kartacza pod Gronog, walczy dalej, i liniowej), ranny w neraa. Po upadku powstania osiad

odda si pobonoci

i

on

i

a

rk

chowem. 4)

Najmodszy

Józef

r.

1830 adjutant jeneraa

ubieskiego, ranny

by

pod Grochowem. Tak wic wszyscy 4 bracia Mycielscy spacili dug krwi ojczynie. Ale bo te rycerskiego animuszu by ich ojciec Stanisaw, adjutant jeneraa Masseny, zmary 1813 roku, a dzieln, niezwykych przymiotów niewiast, bya matka Anna, która ich wychowaa. Górowaa rozumem, wytwornoci temi zaletami podbia ksicia pruskiego, póniejszego króla Frydowcipem, deryka Wilhelma IV. Ile razy wypado mu przyby w ^oznaskie na rewie woji

i

skowe, odwiedza

cyku okolonym

wet po

Motty

kuzyna

i

w swych

Wnukiem Mycielski,

rzdów

jej

Flottwela,

pomimo remonstracyi

Zajmujce szczegóy,

przyjani.

pani »piorwszej

celli

z

j na zamku szamotulskim, w Kohylopolu, Poznaniu, w paaogrodem Mycielskici

wielka

nad

macierzysta

loa

Menem^ zaoona

d.

eklektycznego

masoskiego zwizku

18 marca 1783 roku, pod

ni ló

8,

957 rozwoju katolicyzmu podczas krótkiej (od 1848

w

doby konstytukraju nalegaa

r.)

rozwina siln agitacy w na stojcego u szczytu sawy wadzy ksicia Bismarka, aby Koció katolicki uczyni suebnic pastwa, nowego cezaryzmu. cyjnej

Niemczech,

i

i

podj t myl

ksi,

potrzebowa ju przychylnoci krwi katohków, którzy do zwycistwa jego idei wielkoci Niemiec tyle si przyczynili, wic te nie widzia powodu oszczdzania, a tem mniej popierania ich; z drugiej za strony ujarzmienie katolickiego Kocioa przez pastwo, odpowiadao tradycyom protestanckich Prus jego osobistej dumie. Poleci wic

Chtnie

elazny

nie

i

i

Gneistowi

uoy

da haso

do przygotowania

stali

szereg praw,

t.

z.

majowych,

dziennikarstwu

za

w

tym duchu opinii publicznej. Jak zawsze, tak teraz rozpoczo si od Jezuitów. Odrazu si oni niebezpieczni pastwu, sie sind staatsgefahrlich. Ty-

loa masoska »pod zgod* w Darmsztadzie, zaoona ni ló 8, braci koo 700. tych wielkich ló zczyo si 1872 r. w » Niemiecki wielki zwizek* Om masoski, którego organem jest »Wielki loowy sejm* Grosslogentag, zoony z 8 wielkich mistrzów tyche ló po dwóch deputatów (w stopniu mistrza) z kadej loy, razem 24 czonków. Oprócz ló » zwizku niemieckiego*, pracuje w Niemczech od 1883 r. » Zjednoczenie 5 ló niezalenych*, braci koo 1.200;

Ósma

wielka

22 marca 1846

r.,

pod

i

istniay one jednak

ju

1871

r.

Masonia tedy niemiecka pracowaa 1871 r. w 8 wielkich loach, w 340 (biorc okrge cyfry) innych rónego stopnia loach, i liczya do 37.000 braci loowych. (Br. C. von Dalens. Kalender fiir Freimaurer. Leipzig). Loe istniej publicznie, a rzd stwarza fikcy prawn, bo uwaa maso* nery za stowarzyszenie jawne, otacza j swoj opiek, gdy loa ma te same funkcye co rzd, wic rka w id, ale tajemnie. O ile loe bior udzia w polityce, nikt nie wie, bo nie wystpuj jawnie jak w Francyi, we Woszech etc, ale po cichu robi swoje. Skadaj si loe w Niemczech zawsze z ludzi wpywowych sposobem naturalnym porzdnych, dlatego taka ich sia. Znaj si midzy sob wszyscy jak yse konie. Katolicy tacy do masonów dzi nale, co prócz clirztu nic katolickiego w sobie nie maj, najczciej za

rk

i

yj

w maestwach

mieszanych.

Obecnie obok dawnych ló, powstay w Niemczech loe amerykaskie: >Odd Fellows« (wunderliche Leute), które przyjmuj take chtnie ydów. Przez te loe prowincyonalne masoskie, zalene od gównych od nich odbierajce wskazówki rozkazy, szerzy si agitacya przeciw Kocioowi, ale zawsze cicha i

i

podstpna, bo imiennie jawnie masoni niemieccy nie wystpuj w szranki polityczne. Polacy do masoneryi w Prusach dzi nie nale, cliyba zupenie i

zniemczeni, dla awansu

i

i

karyery.

958

sice o

miast zwaszcza,

z

petycyi,

wypdzenie Jezuitów

i

gdzie

loe masosl^ie,

istniay

drugie tysice petycyi ze strony l^atoliców

za Jezuitami, opatrzonycli 20 razy wicej podpisów

jalc

tamte, wnie-

Oddano je osobnej komisyi do rozpatrzenia, Ictórej referentem by adwokat Gneist, gowa jak mówiono masonii niemieckiej. Wikszo komisyi owiadczya si za tem, aby spokrewnionym z nimi zakonom zabroniono pod Icar Jezuitom osiedla si w Niemczech bez wyranego pozwolenia rzdu. Wniosiono do sejmu Rzeszy.

i

w

upad

albowiem tajny nadradca Wagener, wyrczajc ksicia Bismarka i rzd, w gwatownej mowie dowodzi, Jezuici w Ksistwie poznaskiem i na Szlsku dopuszczaj si zdrady sek ten

izbie,

e

naley ich jak najprdzej wydali. Wystpili w obronie Jezuitów posowie katolickiej partyi zwanej » Centrum «, Maufang, MalUnckrodt, hr. Ballestrem i Windhorst. Ten wnosi, aby nad stanu

i

dlatego

przej

petycyami

który zarzdzi

który Jezuita religijnemu

i

do porzdku dziennego, albo

odda

kanclerzowi,

wadze pastwowe dochodzenie, gdzie, kiedy, zawini przeciw prawom pastwa, przeciw spokojowi przez

obyczajom. Jeeli si znajd winni,

ukara, przyznaniem puto tych

przywróci dobr saw blicznem, bez podstawy ich oskarono. Innemi sowy, domaga si ledztwa, zanim zapadnie wyrok, a wic rzeczy najsprawiedliwszej, jednak odrzucia j izba 224 gosami przeciw 73 (Centrum,

jeeh

nie,

to

Jezuitom

e

Polacy, Welfy).

Wtenczas Wagener wystpi z wnioskiem prawnego uregulowania zakonów i ukarania dziaalnoci niebezpiecznej pastwu zakonów, zwaszcza Jezuitów. Wniosek przyjto t sam wikszoci. Wtenczas

rad

ksi

Bismark

mia

nader

oywion rozmow

czy na-

te do komisyi dla wypracowania odpowiednego prawa przeciw Jezuitom powoany zosta. dwóch tyspogodniach komisya wygotowaa wniosek do prawa: » Jezuitom z Gneistem,

który

W

i

winowaconym

z

nimi

zakonom,

prawo oby-

nawet posiadajcym

wadze policyjne mog zabroni pobytu w kadej miejscowoci pastwowej Rzeszy «. Powsta Windhorst, »to tylko zasdzonym kryminalistom ogranicza si

watelstwa findigenat)

niemieckiego,

s

jeszcze zasprawo pobytu w niektórych miejscach. Jezuici nie dzeni do kryminau (Zuchthausstrafe) i rzd Rzeszy niemieckiej ma czoo przedoy ustaw wyjtkow przeciw mom, przez tysice, ba, miliony ludzi

w

kraju

szanowanych dla

ich

cnót

i

znakomitej

959 uytecznej dziaalnoci, która

niej

stawia

icli

kryminalisty (uner

odmawia, czego si nikomu na wiecie nie zaprzecza, prawa do ledztwa, zanim kar na wymierz «. Ujli si za Jezuitami nawet zacniejsi protestanci, jak sdziwy Gerlach, bo

den Striflingjj

ale

>^

poczone

im

wolno-konserwatywmi, narodowo-liberalni

dziy si na wmiosek do prawa

tej

rzdowce, postpowych) zgo-

(konserwatywni

stronnictwa «

liberalne

cz

i

treci:

Zakon Jezuitów spokrewnione z nim zakony z granic niemieckiego pastwa zostaj wydalone. §. 2. Czonkowie zakonu Jezuitów i spokrewnionych zakonów, 1.

§.

jeeli jeeli

s s

i

obcokrajowymi, zostaj

obywatelami (Inldnder)^ pobyt

miejscow^ociach

moe

Potrzebne

3.

§.

z granic

im

by

do

wykonania

w

pastw Rzeszy

wydaleni;

pewnych powiatach albo

zabroniony, albo wyznaczony. tego

prawa

rozporzdzenia

wyda Rada zwizkowa. Bezprawe prawo zostao przyjte 183 gosami przeciw 101

Poniewa rzdowa któremi si Jezuici

partya

rzdz

i

twierdzia,

e

*).

przewrotne zasady,

pastwu szkodz, w

instytucie ich za-

konu si znajduj, wic Mallinckrodt zada telegraficznie od prowincyaa Kautnego w Krakowie, aby mu coprdzej ów instytut przysa. Otrzymawszy go w najnowszem z r. 1868 wydaniu, przyniós do penej izby, zoy na stole prezydyalnym i woa: »oto ley przed wami inkryminowany instytut Jezuitów, wzywam pana ministra, wzywam wmioskodawc wszystkich, którzy za nim gosuj, niech oka, które to w nim niebezpieczne czy przewrotne zasady*. Nikt wyzwania nie podj. Dwa fohantowe tomy ini

s

stytutu (tom

III

wyszed póniej) zoono do

biblioteki parlamentu,

stoj tam po dzi dzie, a Jezuitów wygnano. Dnia 4 lipca 1872 r. zapada przeciw nim uchwaa banicyjna

w

ju nazajutrz 5 lipca, Rada zwizkowa zatwierwydaa dekret wykonania. Do landratów wysano co

parlamencie, a

dziwszy j,

prdzej rozkazy, aby do dnia 1 sierpnia ogosili Jezuitom wyrok wygnania zamknli wszystkie ich domy osady w pastwach i

i

Rzeszy.

*)

Paul Majunke, Gescliiclite des Kiilturkamples in Preussen-Deutscliland.

Paderborn 1902. katolickiej

w

S.

78—83.

—

Biskup

Prusach. Kraków 1877,

Jan Janiszewski.

str.

127

i

nast.

Przeladowanie

religii

960 Dotknitych banicy zostao 737 Jezuitów prowincyi niemieckiej,

61 Jezuitów prowincyi galicyjskiej

(polskiej).

Cz

W

remie

mie-

wyjeciaa ju w lipcu tym fatalnym roku, osób 46. do Galicyi, pozostao tylko 5 ksiy, 12 kleryków, 7 braci poddanych pruskich i obchodzili po raz ostatni uroczysto w. Ignacego. Ks. Nalentz, wikaryusz remski piewa sum, O. Mrowiski wygosi kazanie, lud napeni koció i obieg konfesyonay, ksiy wieckich zjechao 17. Nazajutrz 1 sierpnia rano zjawi si landrat remski hr. Posadowsky z sekretarzem w kolegium. Na wezwanie szkao

w

zgromadzi w swym pokoju rektor Mycielski wszystkich obecnych w domu, dla spisania protokou. Landrat odczyta ustaw banicyjn z d. 4 hpca, i wyuszczywszy punkt po punkcie, zapyta kadego z osobna, czy ustaw dobrze zrozumia ? Mogh odpowiedzie przeczco, bo trudno zrozumie ustaw prawn, skazujc na wygnanie bez ledztwa, bez wykazania winy, ale do czegoby to doprowadzio ? Do interwencyi andarmów^ i gwatu. Wic odpowiedzieU twierdzco. Wtenczas landrat zwróciwszy si znów do w domu, tu w tej saU rektora, pyta, czy istotnie wszyscy co wszyscy, przybra ton i min zebrani ? Na upewnienie rektora, urzdow^ poleci zgromadzonym, aby kadej chwiU gotowi byli jego

s

s

e

i

do wyjazdu, jeeU

chc unikn

tak tu obecnym, jak tym, którzy

dalszych nieprzyjemnoci.

przyby mog, zabroni

Ksiom w caem

sprawowania funpastwie niemieckiem udzielania sakramentów kcyi kapaskich. »Dla wyjanienia za tej ustawy, rzek, wyszczególniam nastpujce punkta: Nie wolno wam od dzi adnych misyi odbywa, miewa kaza, sucha spowiedzi. Mszy w. odprawia nie moecie ani w kociele swoim, ani w adnym innym, ani sowem w kapUcy domowej, ani w adnem prywatnem miejscu i

—

nigdzie.

Macie zaprzesta

lubów,

ostatnich

cielnej.

Nadto usta

miast; wogóle

czy to

w

za

odwiedzania chorych,

sakramentów,

musz

nie

wolno

sowem

udzielania chrztu,

wszelkiej

czynnoci ko-

nauki klerykom udzielane,

wam w caem

i

to natych-

niemieckiem pastwie,

rzeczach naukowych czy duchownych

kogobd naucza «.

Skoczy. Zaprotestowa rektor w imieniu wszystkich przeciw niesychanej dotd ekskomunice pastwowej, owiadczajc, 1) jest ona zuchwaem wdzieraniem si wadzy wieckiej do praw wadzy kocielnej; 2) wedug tekstu ustawy z 4 lipca, tylko czynnoci ci-

e

e

961

le zakonne, zuitom

za

nie

zabronione;

kapaskie, jak msza

e

3)

w

s

spowied,

i

wadzy

administracyjno-policyjnej

przysuguje prawo tómaczenia ustawy

e

w.

sposób tak szeroki

Je-

nie i

za-

odwouje si do ministra spraw wewntrznych z w^yranem daniem, aby pierwej badano ich, wysuchano, ukazano win urzdownie zasdzono, nie za przed sadniczo

faszywy;

4)

dlatego

i

okazaniem winy tak surowo karano.

Wysucha

spokojnie protestu landrat,

e

protokou, ale owiadczy,

rekurs

do

wcign

kaza go

ministra

do

wstrzymuje

nie

s

wykonania ustawy, Jezuici winni bezzw^ocznie si podda ogoszonym dopiero co rozkazom. I przeciw temu orzeczeniu zaprote-

stowa

rektor,

protest

wcignito do protokou,

który po

odczytaniu przez sekretarza, podpisa musieli rektor

Tymczasem koció sta

i

wici.

wszyscy obecni.

zapeni

lud z mia-

Ks. Zingler z

aszczyna

dziedziniec kocielny

okoUcy, przeczuwajc co si

i

i

gonem

odprawi cich msz w., wszed na ambon opowiedzia scen, która si dopiero co w pokoju rektorskim rozegraa. Lud w pacz i lamenty. A dopiero gdy zamknity zosta koció, uczu ca zoi

liwo stao

ciosu, jaki

prawie

domu

i

mu rzd

pustk,

zada.

W

pozosta tylko

kilku dniach,

ju

0. Mycielski

jako

20 sierpnia rozkaz landrata,

kolegium

waciciel

dorczono mu dnia Ksiaby natychmiast opuci rem

Bez wzgldu na

obywatel pruski.

i

to,

i

obra sobie na miejsce pobytu (a wic internowanie) w Prusiech, jedn z trzech protestanckich prowincyi: Brandenburgi, z wyPoczdamu, Saksoni prusk lub Pomojtkiem wszelako Berlina stwo, a

i

rze.

powtórzywszy protest z 1 sierpnia, zaprotestowa nowej niesprawiedliwoci, zapowiedzia rekurs do kan-

O. Mycielski

przeciw clerza

tej

Bismarka,

owiadczy na

razie,

e

nie

wie jeszcze, gdzie

prawdopodobnie w regencyi frankfurckiej, jednak przed 31 sierpnia nie ustpi z swego domu, chyba przemoc fizyczn znaglony. I pozosta.

obierze miejsce pobytu,

e

e

zaoga remska opucia miaKto niebaczny rozpuci sto, udajc si na wiczenia jesienne. wie, e korzystajc z tego lud wiejski, rzuci si na wadze pruskie w remie. Wystraszony landrat hr. Posadowsky, postawi 5 andarmów przy bramie gównej kolegium, którzy w sobot niekocioa nie dziel, 24 25 sierpnia nikomu wejcia do kolegium

Wnet potem wydarzyo

si,

i

i

dozwohli, nawet protestantowi Szmidtowi, mularzowi z

i

remu,

który

962

w

interesie

swego zawodu chcia

mówi

Lud cignc

z rektorem.

gromadnie w kolegium, przyoburza i narzeka, ale do zbiegowiska nie dostawa, dziwi si, prowadzi. Na zaalenie O. Mycielskiego do naczelnego prezesa hr. niedziel do fary,

Koenigsmarka,

zjecha

z

drog tu po pod

ustpi kaza

Poznania radca Wagener,

andarmom, ale O. Mycielskiemu oznajmi, e do 20 sierpnia zdecydowa si musi, w której prowincyi pruskiej obiera miejsce pobytu.

Na wiadomo

wyjedzie O. Mycielskiego, zebraa si hczna deputacya obywateli remskich, aby mu w imieniu parafii podzik za kilkuletni cich a bogosawion prac jego i zakonu, oraz wynurzy uczucia niezachwianego przywizania i yo blizkim

zoy

wej wdzicznoci

^).

Pozosta jeszcze jeden cudzoziemiec, starzec 70-letni, O. Mikoaj Spiehalski. Dla wycieczenia si nie móg tak dalekiej (do Galicyi) odby podróy, pomimo nalega land rata. Wic pastwo Chapowscy z Szodr, ofiarowah starcowi w dworze swym przytuek, na co si naczelny prezydent nakoniec zgodzi. Bawi tam lat kilka, pogodnej zawsze twarzy, karmic ptaszki dla rozrywki, wreszcie 11 listopada 1879 r. opatrzony sakramentami w. zamkn

zbony sw^ój ywio ^). Poniewa koció dom remski kupiony imi pana Jana Nepomucena Kszyckiego, potem i

wic

i

i

po ustawie banicyjnej, pozosta jako

Wydzierawiano go przez

Jezuitach.

lat

zapisany

by na

O. Mycielskiego,

wasno

prywatna przy

kilkanacie na mieszkanie

osobom prywatnym, w kocu sprzedano wydziaowi prowincyonalnemu poznaskiemu na zakad dla starców i nieuleczalnych z caej prowincyi poznaskiej,

koció otwarty

za

120.000 marek,

zostanie jako kaphca

pod warunkiem,

zakadowa wycznie

e

dla ka-

tohków.

W grobowcu kocioa,

oprócz brata Kazim. Kaspra

(f

1855

r.),

JuHusza Baudy 1862 r.) (t 9 listopada 1871 r.), zoyli swe koci biaoruscy Jezuici: zasuony misyonarz O. Karol Snarski w 83 roku ycia (f 1862 r.); O. kleryków

»)

rok 1873, >)

Franciszka

Fligerskiego

Acta Prov. Galie. T. 24. str.

91.

i

(f

Tygodnik

katolicki,

Germania, Czas, Kuryer poznaski

Historia Gollegii

remensis 1868—1872.

rok 1872,

z sierpnia

str.

1872

409, 459, r.

963

Pawe

Ciechanowiecki znakomity teolog

tobliwy przewodnik rekolekcyi O. Jerzy Szwajcaryi, Portugalii,

syi,

mnem

nosi

gdzie

wizieniu lizboskiem,

19 maja 1867

(f

Kuak;

wygnany

ten

nazwisko Palma, a

majc wod

wi-

r.);

z

Ro-

w

cie-

po kostki, kilka miesicy

pracowa w Ksistwie poznaskiem wspomniany wyej O. Spiehalski ^).

przecierpia, z Galicyi nakoniec,

20

§.

1870

lat (f

r.);

i

103. Rezydencye szlskie

w

Nissie,

widnicy, Rudzie,

Zuckmantlu 1860—1905.

Ju 1852 w Nissie,

leli

r.

00. Antoniewicz, Harder

w^

starym

i

misyonarze zna-

inni

ksiy

domku, przy domu

pojezuickim

emerytów placówk, z której przez rok blizko rozchodzili si na prac misyjn w Szlsku pruskim ^). Domek z ogródkiem odda Jezuitom na stay pobyt biskup wrocawski Foerster d. 9 stycznia to na prob O. Hardera, któremu sprzykrzyo si nie 1860 r., i

mie wasnego

kta, tylko cudze wyciera,

talogach zakonu

rozpoczta

»

rezydencya

i

odtd

Skadali

nisska«.

w

ka-

j

00.

figuruje

Micha Harder, wiecznie w podróach na misyach, Godefryd Kleinitzke, take rzadki w domu, bo misyonarz szlski. Odwiedzi domek ksi biskup wrocawski Foerster 28 lipca i

i

go

t.

w

r.

emu

przejedzie do Johannisbergu, ku pociesze misyonarzy

zdziwieniu

miejscowym inni cyi,

ks.

W

katolików.

komisarzu

Neumannie, znaleU przyjaciela

proboszczowie wspierali rezydencye nie

jamunami w

naturze

domowej. Nie skpili

Od 1863

i

jamuny

groszu, i

r.

pomagali

Józef Sperl, Wilhelm

w

i

majc

w ksikach

odnawianej

mi-

proboszczu

opiekuna, a

i

take

adnej fundadla

biblioteki

pamitni dobro-

parafianie nisscy,

misyi 1852 roku,

dziejstw wielkiej

ma.

biskupim,

i

co

lat kilka

misy

misyach kolejno: 00. Józef Skulina,

Merkel; a gdy 1866 roku przyby misyonarz

czwarty, O. Jan Hofer z prowincyi aiistryackiej

i

brat Kraczla, re-

zydencya stana w swej peni, i odtd otrzymawszy za pozwoleniem biskupa wszelkie facultaies, podjli si pomocy parafialnej

w

spowiedziach

kazaniach,

*)

Catalogi breves.

«)

Palrz

§.

79.

i

odwiedzaniu chorych.

Oprócz misyi

964 i

rekolekcyi dla bractw

zakonów, zwaszcza eskich, oprócz

kaza

odpustowych po rónych parafiach, dawali rekolekcye rodzinach paskich, tak np. O. Merkel 1866 roku w Grotkowie^ domu hr. Praschma, suchali spowiedzi polskich onierzy, id-

niedzielnych

w w

i

cych na

i

wojn

austryack.

Gdy 1867

w

otwart zostaa nowa rezydencya

widnicy, o której mowa niej, obydwie te placówki misyjne stanowiy jedn misy pod dwoma superiorami, ale jednym prokuratorem, O. Klei-

wyrczay, pomagay si wzajemnie,

nitzkem, nej,

jak

r.

i

materyalnych sprawach.

w^

miewa

4,

Prinza,

który chorego 0. Ilofera

domek

nisski 2

Dom

tak

w

pracy misyj-

widnicki obszerniejszy,

mieszkaców, 00. Hardera zastpi,

i

ci

gomi

i

Jdrzeja

raczej

byli

W

w

lidomu, bo w ustawicznych rozjazdach icie apostolskich ^). pcu 1872 roku wskutek prawa banicyjnego rezydencya nisska zwinita, pikna jej biblioteka z dzie i pism rehgijnych, przewanie niemieckich zoona, przewiezion zostaa do rezydencyi sdeckiej.

Do widnicy, obronnej niegdy stolicy Ksistwa widnickojaworskiego, dzi miasta powiatowego nad Wystrzyc, zaprosi 0. Merkla, proboszcz miejscowy Hugo Simon 1866 roku, do pomocy w lazaretach wojskowych dla jeców francuskich. Rad z jego usugi, zapragn mie kilku Jezuitów w miecie. Sta od 1283 r, opuszczony kocióek, zwany pospolicie krzyackim (KreuzUrche) i

w.

Michaa,

herrenstiftj^

yy

z klasztorkiem

wasno

pewne dugi.

O.

braci

szpitalnych

funduszu kocielnego,

Merklowi

wyda si

Krzyaków (Kreuz-

na której jednak ciodpowiedni,

ale ks.

Si-

mon z obawy, aby parafialny koció nie ucierpia, gdyby Jezuici w kocióku w. Michaa zaprowadziU naboestwa, zawaha si, zwleka take

z

oddaniem klasztorku,

tak,

e

zniechcony

Mer-

O.

odjecha do Nissy. O. Kleinitzke jednak nawiza ukady i powoH przekona ks. Simona, skoro parafia liczy przeszo 8.000 dusz, to naboestwa mona tak rozdzieli, aby gówne byo we

kel

e

farze

i

jedno drugiemu nie przeszkadzao.

Wic

uzySimon uda si do ksicia biskupa Foerstera skawszy potrzebne pozwolenie, w dzie w. Wacawa 28 wrzenia

»)

ks.

Historia Resid. Nissensis

i

1860—1869.

965 1868 ci.

zawar

roku

Prowincya

prowincyaem Szczepkowskim ukad

z

obejmuje

(Jezuici)

(Kreuzherrenstift)

t.

j.

w^

uywanie

koció, doui mieszkalny

:

tej

tre-

klasztor krzyacki z

ogrodem

i

dwa

wasnoci pozostaje przy funduszu kocielnym, który zastpuje wobec rzdu kadorazowy proboszcz widnicki. Prowincya spaca cice na klasztorze dugi; skoro je wypaci wszystkie, domki. Prawo

staje

si wacicielem

ustpi

z

klasztoru,

widnicy. Jeeliby

nawet gdyby

za przymusowe

Jezuici zmuszeni byli

ustpienie miao miej-

zupene m wypaceniem dugo w", to za zezwoleniem biskupa, prowincya z proboszczem uradz co czyni naley. Ukad podpisany przez prowincyaa Szczepkowskiego proboszcza Simona,

sce przed

i

zatwierdzi biskup Foerster 12 grudnia 1868

r. ^).

Tymczasem na prob O. Kleinitzkego, ofiaroway na dom widnicki hr. Anna Praschma 300 tal., hr. Schaffgotsch z Kopie 700 tal., a hr. Anna z Praschmów Falkenberg, legowaa testamenurzdzi kla.sztor, zatem 15.000 tal. Byo wic za co odnowi bra si z wiosn 1869 roku do gruntownej odnowy ozdoby koi

i

cióka, w którym biskup pozwoli ju 30 sierpnia 1867 r. odprawia msze w., w porozumieniu wszelako z proboszczem, a potem inne

naboestwa, mianowicie

nieszpory z kazaniem,

bo rano ka-

za nie mówiono, aby nie odciga suchaczów od fary. Dano marmurow posadzk, sprawiono pikny organ o dw^óch klawiaturach Zakrysty opatrzyy klasztory eskie w aparaty bielizn. Wszystkiem zarzdza superior Merkel, który Robertem Scholzem, pracoz 00. Kleinitzkem, Janem Tauerem wa take na misyach. Niebawem 0. Kleinitzke przeniós si do Nissy, zastpi go mody kapan 0. Franciszek Kartte. przy znanych nam pracach misyjnych, tym skadzie osób zasta rezydency widnick wyrok banicyjny. Ostatni, ustpujc tylko przemocy, w asycie andarma wyjecha O. Merkel *). Klasztor z kociókiem powróci pod zarzd funduszu kocielnego.

z

pedaem

za 927

tal.

i

t.

d.

i

i

W

i

>)

Archiv. Prov, Galie. Kopia aktów.

«)

Hist. Resid.

Swidnicensis 1868—1872.

966

sy

Oprócz tych dwóch placówek misyjnych, fundowa sta mihr. Karol Wolfgang Ballestrem w swym majoracie Ruda i Bi-

w

wgla cyny zatrudnionych. Pobony ten pan, który synów wychowywa w lwowskim konwikcie, pragnc prac robotników nietylko pienidzmi, ale duchow pac wynagrodzi, wybudowa ju dawniej w Rudzie obszerny skupice, dla robotników

kopalniach

i

koció, a teraz postanowi osadzi przy nim Jezuitów. Ofiarowa dom mieszkalny i utrzymanie na 2 — 3 ksiy, nie na wieczne czasy, ale do najduszego ycia swego syna. Odrzuci za projekt prowincyaa, zaoenia wielkiego domu na 12 ksiy, twierdzc, na i

e

dom rzd pozwolenia nie da. Rzdcy swemu Yiillersowi poleci zrobi dwa plany na dom mieszkalny, on wybierze jeden wedug niego kae budowa na placu, który Jezuici sobie upatrz. Dom ten, jak caa fundacya, nie bdzie wasnoci niezalen Jetaki

i

zuitów,

ale

jenera Beckx sobie yczy,

jak

(Ohhut) rodziny Ballestremów

Proboszcz

cyaem

stosunek

zatwierdzi hrabia. reUgii 2) w msz

w

szkoach

^).

dziekan

biskupicki,

Jezuitów rudzkich

By za w Rudzie

kaplicy przy

hucie

w., w niedziel za ciele rudzkim odprawia

msz

ten:

i

w

do

Jezuici

cynkowej

wita

uoy

Pressfreund, parafii

Karola,

z

prowin-

biskupickiej,

obowizuj si

koloniach Karola

i

pod opiek

zostanie

i

1)

który

naucza

Karola Emanuela;

codziennie

odprawia

mie kazanie; 3) w kowita parafialne naboe-

krótkie

niedziel

i

kazaniem niemieckiem, o 9^/4 sum z kazaniem polskiem, wieczorem nieszpory z bogosawiestwem Najw. Sakramentu i katechizacy, w wielkie wita take procesy, w Boe stwo,

Ciao, rafii,

dzie

w.

t.

j.

o 7

z

w powicenie kocioa czyU oraz w dzie WW. witych

kiermasz

i

wieczorem,

wito

Patrona pa-

naboestwo w Ru-

odprawi si wczeniej, aby lud pój móg do fary; 4) w dzie Barbary i w. Józefa jako Patronów górników, odprawi dla

nich osobne

naboestwo;

5)

opatrywa chorych w

Rudzie,

w

dwóch

w

Porbie ^). Na tych warunkach otwarto 18 sierpnia 1870 r. rezydency rudzk, superiorem jej O. Peterek, wspópracownikami 00. Karol

koloniach

*)

i

List

}ir.

Ballestrema z Drezna 20 stycznia 1869 roku

Szczepkowskiego. *)

Archiv. Prov. Galie. Kopia

ukadu bez

daty.

do prowincyaa

967 Schaff, braci.

za

O.

dwóch Po roku zastpi superiora Peterka O. Wawreczka, przyby Stanisaw Binek. kociele zaprowadzono bractwa Najw. Franciszek Janik, Józef Wawreczka,

W

Róaca w.

Maryi,

i

1872

lipcu

r.

i

Michaa. rezydency, ko-

jezuickie zniesiono

Kleinitzke pozostali,

i

na Szlsku,

bez dachu nad

ale

gow,

wielu trudnoci pracowali po parafiach, zwaszcza osieroco-

nych wskutek walki kulturnej, i

dobrych

ludzi.

cign

To

ich

mieszkajc te ratowao

pracujc bowiem

pruskiej policyi, gli

w.

Rudzie obsuguje kler wiecki.

Jezuici nisscy Harder

czów

i

banicyjny rozegna

dekret

Zuckmantel 1883 r.— Domy

wród

i

W

Serca Jezusa

ció w

Klein

Piotr

na

siebie

ywic przed

si u proboszczujnem

okiem

mo-

dla niemieckiej ludnoci, nie

podejrzenia o

mary trapicej ju wtenczas rzd

i

»

wielkopolskie agitacye«,

tej

Gdy wreszcie 1883 roku nietylko ci stana umowa cesarza Wilhelma I z Leonem XIII, dwaj ksia, ale i inni Jezuici raz po raz dobieraU si do Szlska na zbon robot, okazaa si potrzeba nowej placówki misyjnej, nie w pruskim Szlsku, ale na samej granicy, w Szlsku aupruski.

i

stryackim.

Odpowiednim wyda si Zuckmantel, miasteczko z starem zammiejsce odpustowe dla cudownego obrazu czyskiem Edelstein, M. B. w kociele farnym; biskup wrocawski Robert Herzog, doi

starczy funduszu, ski,

i

trzech Jezuitów Harder, Kleinitzke

w wynajtym

zamieszkali

domu,

w _którym

i

Józef

urzdzili

Adam-

domow

kaplic. 0. Adamskiego zmieni 0. Scholz, a gdy niestrudzony apo-

26 listopada 1886 r. w 79 roku ypozostali przez szereg lat dwaj tylko 00. Kleinitzke i Tauer.

sto Szlska, O. Harder ukrócenia* przyczyn zakócenia publicznego pod pozorem, klasztory stem

na

czele,

i

e s

974

porzdku, znie je. Otó w plan tej kombinacyi wchodzia gona burda krakowska z powodu Karmelitanki Barbary Ubryk ^). Ju ona od 23 lipca 1869 r. zostawaa pod opiek lekarzy w szpitalu w. Ducha, gdy przybyH wieo do Krakowa nieznani modzi ludzie z Wiednia, rozwinli agitacy gównie midzy mo-

dzie akademick kach

kadc w

i

Zakonnica

*)

uszy,

by

pomszczony

klas robotnicz, upajajc

i

e

barbarzyski czyn

musi zburzeniem

po 6 latach

ta,

melitanek na Wesoej,

w chorob umysow

i

lem zachowaniu si.

Zakonnice

Noela, »nie«,

przykadnego ycia

w

lekarzy,

tego

je-

klasztorze PP. Kar-

popada 1845

r.,

sza, który si objawia nieprzyzwoici

wzyway

zakonnic «,

»furyi, nie

majc

lat 27,

w sowach

i

ca-

zapytyway jeneraa swego

naleaoby chor odda do domu obkanych. Odpowiedziano

czy nie

bo to przeciwne regule, StoHca

to zgorszenia.

ostatni po szyn-

klasztoru, a nietylko

od wszystkich,

lubiona

t

Wic

trzymay

jw

w.

celi

dyspenzy nie da,

zreszt narobioby (karcer) na 1-ym pitrze

okratowanej

zamurowanem oknem, aby chora nie moga w niem stawa i nieprzyzwoicie wykrzykiwa. Odzienie dara i niszczya, nie pozwoha zmieni pocieh, bielizny, sowem nic dla ochdóstwa koo siebie zrobi. Krzyki jej i piewy nieprzyzwoite rozlegay si po ogrodzie, w korytarzach, z niezmiern przykroci zakonnic. pod zamkniciem

Trwao

i

z

to lata,

gdy 21 hpca 1869 roku

bezimienne doniesienie, datowane

d.

20

lipca,

sd

e

karny

w

Krakowie otrzyma

» Barbara Ubryk

w

klasztorze

na Wesoej od lat przeszo 20 w sposób okrutny pod zamkniciem si znajduje*. Komisya sdowa (sdzia Gebhard z pisarzem i praat Spithal) stwierdzili na miejscu prawd doniesienia. Przyby i biskup Gaecki, zgromi zakonnice, woajc: »to furye, nie zakonnice«, które to sowa w lot rozniosy si po miecie i przyczyniy si wiele do wzburzenia umysów; dwom zakonnicom kaza dniem i noc czuwa przed drzwiami nad obkan, w jakim Karmelitanek bosych

celu,

trudno

odgadn.

Dnia 23 lipca z rozkazu cha, a 25

t.

przeoonemi, tora,

sdu obkan

przewieziono do szpitala

w cigu ostatnich Mary Wyk, córk kasztelana Wyka, znanego

m. uwiziono trzy zakonnice, które t.

przeoon

j.

aktualn, Teres Kozierkiewiczówn

i

Mary Josaph

lat

w. Du20 byy

poety jej

i

au-

poprze-

kryminau, gdzie podczas ledztwa obchodzono si z niemi surowo, nie pozwalajc nawet rodzinie odwiedzi lub ulg przynie swej krewnej. Prokurator oskara wszystkie 3 o zbrodni publicznego gwatu, sd jednak, przyznajc sam fakt gwatu, nie móg si dopatrze ani zej woh, ani podstpu, ani wiadomoci zbrodni i zaniecha sprawy. Nadprokurator wniós rekurs, ale sd wyszy krajowy rekurs ów odrzuci 25 listopada 1869 r., i trzy uwizione zakonnice po 4-miesicznem wizieniu odzyskay wolno. (Wyrok sdu krajowego w sprawie WW. Panien Karmelitanek bosych na Wesoej dotyczcy Barbary Ubrykównej. Odpis dosowny. Archiv. Prov, Galie). dniczki

i

odstawiono

do

975 dnego, ale wszystkich, bo wszystkie i

s siedzib fanatyzmu,

barbarzystwa.

Ju

24

lipca kolo

pónocy,

tum próbowa dosta si

sztoru Karmelitanek, rozegnaa go policya, ciu okien

w

ciemnoty

w

skoczyo si na wybi-

mieszkaniu kapelana. Po drodze wytuczono kilka szyb

kolegium

jutro.

do kla-

Jako

jezuickiem,

przez

umawiano si na

i

cay 25

schadzki,

lipca,

na

dzielniejszy atak

konszachty,

hbacye po

szynkach, zmowy.

Prowincyaa Szczepkowskiego, gdy

si wieczorem dnia niesforny

tum

z

tego po ogrodzie, przestrzeg

uderzy na kolegium.

»

Wyjd

kto

si ucisz«, mia bowiem zapewnienie, e wojsko towiu. Stao si inaczej. Policya nic nie robia, aby przeszkodzi,

klasztor

bezpieczestwa wojskiem.

demikami na

czele,

tymczasem,

i

dze

gak

potukli,

si na

do okien,

wyamawszy

ktora Baworowskiego

wian

Pónym

miasta,

e

stoi

w

pogo-

zbieraniu

si

otoczya dla

wieczorem, niesforne kupy

aka-

z

zwaliy si pod klasztor Karmelitanek. Odparte

przez wojsko, zwróciy

mienie na dachy

Karmelitanek

tylko

z

przeciwko nim, odpar,

to

tumów

przechadza

klerykami

i

poblizkie kolegium;

cz

furt,

cz rzuca ka-

wywala bram

do ogrodu, inni

wpadli do najbliszego

pokoju

daleje 74-letniego starca bi laskami

z

re-

oo-

rk, wic mu j srow gow, zala si krwi

po gowie. Starzec zasania si nareszcie

ugodzony

silnie

zbryzga podog. To przerazio witokradzców; »byli to, jak sam staruszek opowiada, pikni panowie w cylindrach, z bokobrodami, stojcymi konierzykami*, a wic rzecz jasna, przewódcy rozruchu. Tymczasem do ogrodu przez wyaman bram cisn si tum; wstrzymywali go znów » pikni panowie w cylindrach z laskami*, bo wyszed naprzeciw nim prowincya z klerykami teologami, St. Zaleskim, Moraw^skim, Rubonem, Stojkiem kilku brami, reszta szukaa schronienia w ssiednim browarze Kleina na dwo/cu kolejowym. Oni go prosili, aby si usun ze sw^ymi, »bo to drani lud«, upewniajc, ani ogród, ani wieo odnowiony paacyk nic nie ucierpi. Ale ju wchodzi poczo wojsko, kujc bagnetami, spdza z ogrodowego muru gawied uliczn. Sprowadzi je suchacz teologii podówczas, Stanisaw Stojaowski, przebiwszy si przez tumy na odwach. Skrwawionego rektora opatrzyli na razie, teolog Zaski brat Boro, kadc zimne kompresy na gow rk, na której ból najbari

i

i

e

i

i

i

976

Wnet nadszed

yd

Rappanic niema gronego i poleciwszy zimne okady, port, stwierdzi, odszed. Rektora przeprowadzono do infermeryi i pielgnowano. Nazajutrz odbiera wizyty kondolencyjne od zacnych osób, a trzeciego dnia odwiedzi go namiestnik Gouchowski, onaty jak wiemy, dziej

narzeka

starzec.

lekarz miejski,

e

z jego bratanic.

w

Szkody poczynione

domu, obliczono na 200 zr., które zapaci chcia magistrat. Rektor nie przyj, prosi, aby oddano ubogim miasta. Swywolne kupy puciy si na burzenie innych klasztorów, tu i owdzie odegnaa je czelad domowa. Wojsko jakby dla artu, idc zwolna za niemi, nadchodzio, gdy ju wyrzdziy psot. Trwa ten goniony taniec prawie do witu. Nikt z onych burzycieli, nikt »z piknych panów w cyUndrach« nie zosta oddany pod sd. Dowód to oczywisty, burda bya zamówiona z Wiednia, klasztory jtrzc ludno, zakócaj a miaa za dowód, dlatego je znie naley. Fortel si nie uda. spokój publiczny, kolegium jednak przez 10 jeszcze nocy czuway patrole wojskowe. Uciszyo si wreszcie, ale nie na dugo. Dogmat nieomylnoci papiezkiej, krytykowany przez pras wiedesk i liberaln polsk, nie podoba si wielom. Na ich czele sta-

e e

suy

i

W

n

profesor uniwersytetu

przewróconej niedowiarek gowy.

by

dobrego serca czowiek, ale

dr. Gilewski,

Dla niego apostata

bohaterem, wystosowa do niego

DoeUnger

adres podpisany przez wielu

akademików^, zwaszcza medyków, a nie

cze

ks.

do

tego,

urzdzi razem

pochód z pochodniami. Pochód si skoczy, » chodmy do kochanych Jezuitów*, zawoao kilka gosów. Tych Jezuitów, równie jak ks. Gohana, którzy w obronie dogmatu nieomylnoci, na ambonie miao wystpowali, wyszyz nimi

dza

na

jego 8

maja 1871

Gilewski przed studentami

i

r.

jtrzy przeciw nim.

do Jezuitów si wybrali, pierw jednak

wysaU

Wic

te

oni

na zwiady zapaco-

przychwyci patrol policyjny. Próbowali nazajutrz o 9 wieczorem uderzy na kolegium z znacznym tumem ju okna tuc poczli. Przywitah ich onierze policyjni w kolegium ukryci, i pazujc paaszami rozegnali.

nych kilku robotników,

tych

i

Wnet potem 15 czerwca umar dr. Gilewski jak y, bez sakramentów. Odmówiono mu susznie pogrzebu kocielnego, zato tern okazalszy urzdzia mu pogrzeb akademicka modzie, tumy ciekawych przyczyy si do niej. Ale ta odmowa kocielnego poi

977 grzebu rozsierdzia akademików przeciw Jezuitom rzy o

i

w

1

w

Golianowi

ks.

wród

nocy

dziemy wyklci,

tgich drabów, któwyklty, niech i my b-

wrzasku: »jeden

sprawcami klNadbiega policya po-

darujemy,

nie

twy «, rozbija poczU bramk kolegium. chwycia 4, reszta ucieczk si ratowaa. Ks.

Golian,

miewa w swym

kazania

gorliwe

oni

i

podówczas

administrator

kociele

przeciw

wogóle,

szczególe. Najli 8

Jezuitom

ale

ksiom

w.

parafii i

Floryana,

oszczdza akade-

nie

mików, zwaszcza za ów bezwyznaniowy pogrzeb Gilewskiego. Oni uradzili zebra si na cmentarzu kocielnym z laskami gdy po i

kazaniu przez zakrysty

obi go

wraca bdzie

nielitociwie. Zwietrzyli to mularze kleparscy, którzy równie

jak inni uczciwi rzemielnicy, oburzeni

ni

Wic gromad

gotowi ksiy.

byli

giemi mularskiemi szczotkami

honka« i

w

ladowanie Jezuitów dziane

posów^

przez

w

wtórzone

Niemczech,

polskich

i

z

i

od

spokój

Jezuici mieli

i

swywol akademików, weszli

na cmentarz

okrzykiem »damy

z

i

si na akademików

rzucili

Golian

ks.

kaznodzieja do mieszkania,

poturbowali

bro-

du-

z

my wam Gosrodze. Odtd

akademików. Zreszt prze-

mowy w

ich

partyi centrum

powie-

obronie

w

po-

Berlinie,

opini Krakowian na ich stron.

Czasie, przychyliy

Jezuici po wielkich feryach wrócili do swoich

nauk

i

prac ka-

paskich. Chcc da próbk rozwoju teologicznych nauk uczonej publicznoci Krakowa, a wznieci dawn tradycy zakonu, poleci prowincya O. Maryanowi Morawskiemu, aby zamiast ostatniego filozofii odprawi t. z. akt publiczny w koegzaminu z teologii ciele Serca Jezusowego 20 listopada 1871 r. wobec zaproszonych i

goci,

biskupa,

profesorów uniwersytetu, kleru

i

zakonów.

Zaga-

dnie (theses) 80 z traktatów o religii, Kociele, papieu, tradycyi Pimie w., wystawionych byo do tej publicznej dysputy. Opoi

nowali i

Golian, jeden Dominikanin,

biskup;

dzielnie

i

opat Sotwiski, prosi,

w

jeden profesor uniwersytetu,

dowodzi swego, zbija zarzuty O. Morawnauk. Zachcony tem który niebawem wsawi si talentem

sam

ski,

ks.

kolegium

klerycy na prelekcye

aby jego

uczszczali,

na

co

chtnie

przyzwoli

teologiczne

prowincya

Kautny.

W O.

kocióku zaprowadzono 1872

Stojaowski

zaoy

t.

r.

pierwszym jego dyrektorem

r.

apostolstwo

na

ca

40-godzinne

naboestwo.

Serca Jezusowego

i

Polsk. Zastpi go 1873

by r.

978

«

za

1875

O. Mycielski,

on

uwolniony od

lubów

wiecki

gon

tyle

w

zakonnego posuszestwa,

braku

dla

rozpocz we Lwowie

wydalony,

jako ksidz

agitacy polityczno-ludow.

Gouchowski

Namiestnik O.

i

r.

na dwa zawody odwiedzi

jeszcze

Baworowskiego, który 10 stycznia 1872 roku rektorstwo odda rce 0. Praszaowicza. Na otwarcie walnej sesyi akademii umie-

jtnoci 6 maja 1873

r.

arcyksi Karol z dwoma Ojcami,

przyby ze Lwowa, mianowany

ktorem,

Ludwik,

rektor

przyjty najuprzejmiej.

W

tym

brat cesarski,

pastwa

jej

prote-

zoy mu

wizyt

kujc ustawy antikocielne, domagaa si ograniczenia praw zakonów wypdzenia Jezuitów. Opar si temu cesarz i ustawy nie zatwierdzi. Zanim to czasie rada

w. Wiedniu,

i

nastpio,

Praszaowicz

rektor

osob prywatn, aby na wypadek fiskusowi nie

wasno

przepisa

rozproszenia

kolegium

zakonu,

na

przypa

moga.

witao kolegium dostojnego wyznawc wiary kardynaa Ledóchowskiego, który wieo wizienie w Ostrowie opuci, piknym polskim wierszem, opiewajcym jego walki Dnia 18 lutego 1876

i

cierpienia

i

tryumf

Kardyna odwiedzi

r.

rzdem

moralny nad

pruskim

i

Bismarkiem.

domów, ale najduej zabawi u Jezuitów^, jak zauwayy dzienniki. Wspaniae przyjcie jakiego dozna w Krakowie, gniewao Bismarka, gniew swój oznajmi Wiedniowi, i o dziwo, nadszed rozkaz, aby kardyna zaniecha projektowanej podróy do Lwowa, dokd go arcybiskup Wierzchlejski i miasto zapraszali co prdzej opuci Galicy, a take w innych miastach Austryi nie bawi dugo. Uda si wic do Rzymu tam dnia tego kilka

i

i

zamieszka jako prefekt kongregacyi mierci 22 lipca 1902 r. Serce jego

Propagandy

w

Gnienie

wiary,

w

a

katedrze

do t.

r.

pogrzebane.

Przejeda

cy

Matki

powitali go

przez Kraków,

razem

z

wiedeski,

1877 roku zaprosili do kolegium,

Kociele

czy

Boym, wspomnia

pikn, wosk mow, nu wysawiajc zasugi zakonu

uczcili

któr zaraz odpowiedzia nuncyusz,

w

do Starejwsi na korona-

Ludwik Jacobini. Jezuici klerem na dworcu kolei, potem 2 wrzenia

nuncyusz

Boskiej,

zdajc

przytem,

e

studya teologiczne

w

kolegium rzymskiem i sam osobicie wdziczenia. Nastpiy deklamacye, piewy

ma i

ko-

im wiele do za-

skromny podwieczo-

979 rek.

ksi

Nuncyuszowi towarzyszy jako przewodnik po Krakowie

Wadysaw

Czartoryski.

W

odnowionym kocióku odprawiono 1878 r. dwa aobne naboestwa. Jedno za dusz . p. ks. Jana Komiana, zmarego nagle w Wenecyi 1877 r„ który w^ lataci 1852 1856, jeszcze jako obywatel szlachcic, dopomóg wiele do ustalenia si Jezuitów w Ksizbiera jamuny u szlachty na stwie poznaskiem, dawa sam dom remski, potem jako ksidz kanonik poznaski w wielkiem

—

i

i

bdc i

powaaniu

u

opiek. Celebrowa

Jan Janiszewski

w^

suy

arcybiskupa Ledóchowskiego,

wyznawca

wiary,

ksiy

asycie

rad

im

biskup sufragan poznaski

archidyecezyi poznaskiej, szuka-

jcych w Krakowie schronienia; cnoty zasugi zmarego gosi z ambony prowincya Mycielski. Drugie egzekwie przy w^spaniaym katafalku, odprawi 19 lutego t. r. tene biskup Janiszewski w asycie kleru caego kolegium, za spokój duszy Ojca witego i

i

Piusa IX.

prowincyaa bra fundamenta pod budow pierwszej poowy nowego dwupitrowego kolegium, wedug planu budowniczego uszczkiewicza i pod jego kierunkiem. Rektor Horzak powici 6 czerwca kamie wgielny, a ju z kocem sierpnia nastpnego roku 1879, dom zamieszkany, wygodny, korytarzykiem poczony z dawnym pawidny, wielki acem. Dnia 11 listopada t. r. powici dom uroczycie biskup Jaoprónionych domkach umieszczono tymczasem adminiszewski. nistracy wydawnictw Apostolstwa Serca Jezusowego, którego ksieczki zwane pospohcie >intencye«, bito co miesic w 95.000 Dnia 23 kw^ietnia 1878

rozpoczto

r.

z woli

i

W

egzemplarzy;

wydawano nadto

inne

pobone

dzieka, a

kade w

ty-

sicach egzemplarzy.

w

Z powodu maju 1879 r.,

800-letniego jubileuszu Jezuici odprawili

10

w.

Stanisawa

bisk.

dniow misy w

i

mcz.

kociele 00.

Paulinów na Skace. Przybyli na jubileusz hczni pielgrzymi z SzlKsistwa poznaskiego z pod remu; tych rektor Horzak ska i

umieci

i

podejmowa w

kolegium.

Nareszcie 1879 roku

w

osobie Albina

sekretarza

hr.

PP. Wizytek

Jezuitom

Kraków doczeka si wasnego biskupa

Dunajewskiego,

Adama

Potockiego,

krakowskich,

yczliwego.

winia

kapelana

administratora

Wywici

im

stanu

zaraz

1846—1848

potem

parafii

kilku

przez

w.

roku, lat

16

Szczepana,

kleryków

w

ich

980 biskupem Janiszewskim by na obiedzie, podczas którego przemawia dwukrotnie, zaclicajc do mioci zakonu, ale kleru wieckiego. Prosi te prowincyaa Mycielskiego, aby dostar-

kocióku,

z

i

czy misyonarzy na

7 wielkich misyi w^ dyecezyi jego.

W

lat kilka

póniej 1881 roku, pragnc zaradzi niedostatkom studii domestici w licznych klasztorach Krakowa, umyli wszystkich modych za-

posya

konników

na

studya

wincyaa podówczas Jackowskiego. Ten

gdy

strony Jezuitów,

ze

ofiara

uda si

na to prowincyaowie zakonów,

zgodzili

z

e

nie tai,

onych

dla

kolegium, a gdy

do

teologiczne

si

tem do projest to pewna

modych zakonników,

przygotowawczy kurs filozofii i da im osobnego profesora, inaczej nie mogliby korzysta z wykadów teologii wejednak t ofiar chtnie i gratis dla dug metody scholastycznej,

urzdzi

trzeba

e

zakonów »Jaki?« zapyta

dobra roku,

i

dyecezyi

modzi rónych regu

ci

eby

»0to,

biskup.

ale

poniesie,

jeden

przed rozpoczciem szkolnego

zakonnicy, odprawiU 8-dniowe reko-

lekcye pod kierunkiem jednego z Jezuitów «.

biskup

i

ju

tego

roku

w

postawi warunek.

sierpniu,

w

Zgodzi si najchtniej

klasztorze

franciszkaskim

34 zakonników rónych regu odprawio rekolekcye, którym przewodniczy O. Stan. Zaski. Kilku z nich wnet wystpio, reszta uczszczaa pilnie na studya do Jezuitów, bywao ich 30 i wicej. Take w latach 1881 1894, bUzko 40 Jezuitów teologów z prowincyi weneckiej, w latach 1888-1897 Bazylianów 13, midzy

—

nimi dzisiejszy ich prowincya

Filas

i

metropolita

Rusi Szeptycki,

uczszczao na studya teologiczne w kolegium krakowskiem. Oprócz nauki, nabywaU przez styczno z Jezuitami ducha zakonnoci, a niektórzy ukoczywszy chlubnie wielki kurs teologii, zostali profesorami w swoim zakonie. Z tych to jezuickich uczniów prowincya franciszkaski wybra profesorów, wypolerowawszy ich jeszcze nieco

w

Rzymie,

uczynili to latach, nie

dla

wasnego studium domesticum we Lwowie,

samo 00. Bernardyni, Kapucyni potrzebowali ju szuka nauki u

wali rekolekcye zakonom, nietylko

w

rym mzkim

jak:

Kameduom

na Bielanach (po

Cystersom

eskim

inni,

wszystkim, ale

inteligencyi.

dla

O. Jackowski

w

kleru

i

po 10

za

Ci

Jezuitów.

i

po polsku),

i

da-

niektó-

Bernardynom.

Rozjedali si te na wszystkie strony Szlska Galicyi z rekolekcyami

e

tak,

Kanonikom u Boego Ciaa,

Mogile,

wosku

i

zakonnic, a nieco

i

zachodniej

póniej dla

czasie krótkiego rektorstwa,

próbowa

981

w

pocie

1881

urzdzi w kolegium krakowskiem klauzurowe

r.

przybyo 12; nie robiono ju prób wicej. Zato z pruskiego Szlska podczas feryi przyjedali gromadkami po 27, 42, ksia wieccy i pod vice-rektorem Langerem odprawiali kilkodniowe rekolekeye. rekolekeye

§.

dla

panów. Zaprosi kilkudziesiciu,

—

Przegld powszechny. niejsze wypadki. 1882—1905.

106. Misye katolickie

O. Mycielski

i

i

jako dyrektor

i

jako prowincya

rozwin

Wa-

zna-

komicie w^ydawnictwo Apostolstwa Najsodszego Serca Jezusowego, które

zalecao si doborem

treci

i

tanioci,

nie

odway

si

je-

dnak na zaoenie miesicznika p. t. Misye katoUche, tem mniej naukowego czasopisma, jakie zagraniczni Jezuici oddawna wydaj. Skada si brakiem si odpowiednich, któreby chyba od prac kapaskich odryw^a musia. miaego animuszu nastpca jego O. Jackowski, odway si na jedno i drugie. Nerwu rzeczy, pienidzy na zacztek, dostarczya kasa ksikowa t. j. dochód z dzie przez 00. Morawskiego i Zaleskiego poprzednio wydanych. Na redaktora Misi/i ofiarowa si 0. Józef Houbowicz; pomagali mu 00. Zaborski i

to

1

Zaski

oryginalnymi

artykuami,

on

za

z

francuskich

niemieckich Misyi^ robi tumaczenia lub wycigi zajmujce.

uczyni,

geograficzna,

bo celem Misyi

nie tyle

poznajomienie si

jak

stwach akatolickich,

w

Europie

i

w

jest

z

naukowo

Móg

historyczno-

ruchem katolickim

krajach zamorskich.

w pa-

A drugim budujc,

przyjemn, pouczajc zamiast lekkich nowelek, albo kamliwych na wyzy.sk obliczonych opisów podróy. Pierwszy ilustrowany numer Misyi katolickich okaza si 15 stycznia 1882 r. uzyska debit do Rosyi. Geneza za Przegldu poicszechnego ta. Wydawa we Lwowie od 1871 roku ks. Edward Podolski, wychodca z Królestwa polskiego, wikaryusz katedralny, dwutygodnik Przegld lwowskie zasilany czasem pracami Jezuitów, zwaszcza O. St. Zaleskiego. Pierwsze to w Galicyi pismo na wskro katolickie o polemicz'nem zasuga jego rzetelna. Zwalczao miele liberaostrem zaciciu, lizm religijny, przedewszystkiem za przeciwników nieomylnoci papiea argumentami naukowymi, ale te ironi, sarkazmem, a niecelem poda* katolikom lektur

i

i

i

982

reprymend. Gdy sprawa nieomylnoci zesza z porzdku dziennego Leon XIII inaugurowa pokojow er, Pr.zegld Iwowsld straci podstaw bytu, wegetowa, wychodzi nieregularnie w 2 lub 3 arkuszach i mia niespena 300 prenumeratorów. al byo ks. Podolskiemu zamkn pismo, które go tyle pracy a take i przykroci kosztowao. Kilkakrotnie odzywa si z tem do Jezuitów, aby redakcy Przegldu objli. Wic te w listopadzie 1883 r. prowinraz

i

cya Jackowski zaprosi

do Krakowa,

uoy

i si Przegld lwowski oddaje Jezuitom, którzy pod nazw Przegldu powszechnego raz w miesic wydawa go bd. Jako 1 stycznia 1884 r. ukaza si pierwszy numer tego miesicznika pod redakcy 00. Maryana Morawskiego, Zaborskiego i Zaleskiego.

z nim,

Podolskiego

ks.

e

Poniewa celem miesicznika byo » wprowadzenie do wiata naukowego poj, zapatrywa zasad katolickich «, wic redaktorowie staraU si wcign wieckich take wspópracowników, majcych sawi, skupi ich koo Przeza sob rzetelne naukowe zasugi gldu poioszechnego razem z nimi nietylko wydawa pismo prawdziwie naukowe, wszechstronne, a cile katolickie, ale powoli i

i

i

stworzy grono pisarzy Myl t pochwyci mierci 1901

r.

katolickich.

a

przeprowadzi O. Morawski, który do redaktorem by Przegldu i stara si ni przej i

modszych towarzyszy. Z redaktorów Misyi, Przegldu i wydawnictw Intencyi apostolstwa, utworzy si w kolegium krakowskiem, w osobnym pawilonie

dom

pisarzy

nem Morawskim. Wspomniany

domus scriptorum, pod superiorem

by

Dokona konsekracyi 16 jewski,

ata

w

asystencyi

Marya-

obos, mianowany sufraganem konsekrowanym w kocióku na Wesoej.

tylokrotnie

przemyskim, chcia

O.

ks.

kwietnia 1882

r.

biskup krakowski Duna-

biskupa Janiszewskiego

katedralnego infu-

i

sekretarza nuncyatury wobec Ucznego kleru wiedeskiej, praata Ammoni, przyjaciela konsekranta. Do stou, oprócz 17 dygnitarzy duchownych, zasiedli przedstawiciele wadz, jak: delegat namiestnictwa hr. Kazimierz Badeni, komendant forks.

Scipiona,

i

tecy jenera Schaefer, burmistrz Weigel, wiceburmistrz Muczkowski,

dyrektor

policyi

Englisch;

hrabiowie:

Stanisaw

Szeptycki, Lasocki, Dbicki,

Pawe

ek

»za doznane

Pruszyski.

Wdziczny

Popiel

i

i

Jan Tarnowscy,

Antoni Popiel, marsza-

aski

tyloletnie,

a miano-

983

w

wicie za przyjcie, którem go

bowiza si

biskup

Krakowie zaszczycili* Jezuici, zoskryptem 19 kwietnia do corocznej ja-

obos

muny

200 zr. dla kolegium krakowskiego, »dopokd go Bóg przy yciu zachowa« *).

koció w. Barbary w ródmieciu, oddany zosta 1874 r. w bezpatny zarzd Jezuitom przy nim otwarto rezydency, przeto gówne prace kapaskie tam przenie-

Poniewa dawny

jezuicki

i

Horzaka nawizao kolegium liczne stosunki z miastem i wybitnymi domami: ksit Lubomirskich i Lubeckich, hr. Wielopolskich, Popielów, Pruszyskich, Dbickich i t. d., otó te w rezydencyi w. Barbary gównie si

Za rektorstwa 00. Praszaowicza

siono.

i

i

skupiy, tembardziej,

e

rektor (od 1881

rodowoci, prefekt studyów,

si na zewntrz

r.)

Langer, niemieckiej na-

profesor zarazem dogmatyki,

udziela

móg. Kolegium za zostao przybytkiem których suchao 50—60: modych Jezuitów,

wiele nie

nauk teologicznych,

W

take prowincyi rónej reguy zakonników. kocióku jednak suchano po dawnemu spowiedzi odprawiano naboestwa kazania, tylko przy mniejszym udziale ludu. Rozjedali si te jak dawniej na rekolekcye misye po Galicyi i Szl-

z weneckiej

i

i

i

i

dawali

sku,

i

byli

w

je

w samym

stanie pracy

Krakowie,

Jezuici

w.

Barbary nie

podoa. odprawi ukoczony teolog O. teologii dysputowa najprzód na

Dnia 30 padziernika 1882 Rothenburger,

bo

publiczny

akt z

r.

i

Kocioa od pastwa w sprawach religijnych, Domiz ks. drem Ignacym Warmiskim z dyecezyi poznaskiej nikaninem profesorem filozofii u swoich, Józefem Wal. Potem uciera si z tgimi teologami, ks. Golianem profesorem uniw. ks. dr.

temat niezalenoci

i

i

w

Pawlickim

nader trudnej kwestyi de media scicntia dwina, o po-

wszechwiedzy Boskiej z woln wol czowieka. Rektor Langer profesor I^raetzig, przyjw.szy na siebie rol Aryanów, atakowali dogmat Trójcy w. i jedno Boskiej osoby a dwoisto natur w Chrystusie Panu. Przysuchiwali si midzy innymi dyspugodzeniu

i

cie:

biskup

Janiszewski,

jenera Zmartwychwstaców

rektor uniwersytetu ks. dr. Pelczar,

Sotwiski, praat Matzke,

*)

Orygina skryptu

JEZUICI

w

rniscf.

V.

w

Pawe

infuat

Popiel,

maryacki

ksi

Semeneko, Bober,

opat

Micha Radziwi.

Archiv. Prov. Galie.

^

984

Do krakowskiego kolegium przysyano z innych domów chobraci, aeby pod opiek uczonych lekarzy profesorych ksiy rów, odzyskah zdrowie. Wiele ich umierao przewanie modo. Wic i

w.

za inicyatyw superiora

wymurowano 1884

Langera,

ktora

Barbary Wójcikowskiego, a r.

zgod

re-

na cmentarzu krakowskim

obszerny grób wspólny, niestety juz prawie zapeniony. Z powodu koronacyi askami synnego obrazu Matki Boskiej

00. Karmelitów na Piasku, 8 wrzenia 1883

kowa

polscy

i

ruscy biskupi z Galicyi,

przeora konwentu.

kowskiego,

wikaryusz

w^icz,

apostolskiej

r.

przybyli do Kra-

zaproszeni przez O. Kacz-

Ormiaski arcybiskup metropolii

lwowskiej

Izak dr.

Isako-

Sylwester

Sembratowicz i ruski biskup przemyski Jan Stupnicki, zamieszkaU w kolegium, podejmowani jak najgocinniej. Nazajutrz po koronacyi biskup Sembratowicz pontyfikowa w kocióku na Wesoej; po bUzko godziny rozmawiajc z modzie zakonn, przypomina dzieje studyów swoich w kolegium greckiem Wnet potem odwiedzin Jezuitów arcybiskup warszawi rzymskiem. obiedzie przez

dwie

wygnania powrócony z Wiatki biskup Adam wielkiej nauki i zakonu przyjaciel. Póniej Krasiski ex- Pijar, arcybiskup Isakowicz pielgrzymujc do Rzymu, arcybiskup niegdy warszawski Szczsny Feliski, a take nowy przemyski biskup ruski dr. Peesz, gocih w kolegium. maju 1893 r. odda rewizyt kardynaowi Dunaj ewskiemu, ski Popiel,

i

wieo

m z

W

Obydwaj przybyli do kolegium, witano ich akademi, wrocawskiemu kardynaowi dzikowano za opiek, jak ich osania przed pruskim rzdem, i bez wikszych

biskup wrocawski kardyna Kopp.

górnym pracowa mogh. Na wizyty dyece-

przykroci na Szlsku

wozi

zyalne

z

sob

skup po niemiecku

Wadysawa Dugockiego,

O.

który

to,

co bi-

od otarza do ludu powiedzia, z ambony go-

si po polsku.

Dnia 10 maja i cybiskup mohilewski

r.

z

odwiedzi kolegium jadc do Rzymu, arPetersburga, Szymon Kozowski, incognito

obawy przed czujnem okiem pohcyi rosyjskiej. wrzeniu 1897 r. podejmowano ks. Wehingera, misyonarza trdowatych w Birmie, w Indyach; ebra dla swoich kalek. Zblia si trzechsetletni jubileusz zaoenia przez ks. Piotra Skarg arcybractwa miosierdzia. Konserwator staroytnoci polskich profesor uniwersytetu krakowskiego epkowski, odnowi

z

W

i

985 Elbiety

z ofiary

grób

pod w. otarzem

Dunajewskiego

w.

zaprosi na

w.

do

przyszli, z

Piotra,

e

do nich: »da Bóg,

Skarg

zszed

odpiewa

do

Piotra

byli

Jezuici

stracili

mówic:

nimi do grobu

i

u onej

Salue rcgina, a potem rzek

mn

Goliana,

szczerego

do grobu Skargi, tak

Piotra*.

Na yczeniu si

e

r.

proszenia, dobrodziejka, z

proboszcza

przyjaciela.

Wic

odda mu przysug, z

do

Po mszy

czele.

ofiarowa-

jenera Martin nie pozwoli, si tam modli na grobie Skargi.

Barbary, odprawili okazae egzekwie

1886

Skarga

przyj

do Wieliczki ostatni

Umara te

»

przyjdcie

pierwsi

tak twarde warunki,

wrzenia id Z mierci ks. Zygmunta

co rok 27

r.

z

kocioa w.

skoczyo. Jezuitom postawiono

w.

wy

jakecie weszli ze

wejdziecie

nego kocioa

celebr biskupa krakowskiego

tylko

ubrany,

trumienki z kociami Skargi,

1885

i

prowincyaem Jackowskim na

biskup pontyfikalnie

przez

aobn

Jezuitów z obydwóch domów,

i

sprowadzi I

Piotra

W

w tyme wym roku 1884

Skargi «.

uporzdkowa

i

w kad

si

was

kocioa w.

*)

opatrzy funrocznic mierci Skargi, 21 wrzenia, odprawio kociele aobne naboestwo. tym za jubileuszo-

Skargi

dusz, aby

Grabowskich Gzosnowskiej

z

ale

w

ale

Wieliczce,

nietylko przy-

w

kociele

mow aobn O.

w.

Eberharda.

znaczna Jezuitów, zwaszcza podczas roz-

Wyków

Tomkowiczowa; kondukt pro-

wadzi prowincya Jackowski z 30 Jezuitami. Wnet potem zanieli do grobu nagle prawie zmarego Antoniego uszczkiewicza,

budowniczego kolegium krakowskiego

i

kon-

wiktu chyrowskiego, nieukoczonego jeszcze.

Od roku 1887 kolegium krakowskie nosi nazw collrgium maximum. Có to znaczy ? Poniewa udzielane w niem nauki stanowi zupeny fakultet teologiczny, przeto jenera Anderledy pozwoli, aeby nadawane w niem by mogy stopnie akademickie magistra i

doktora

ximiim. i

teologii,

Jako

i

dlatego

to

przywileju

O. Morawski, Bazylianin,

nadana

mu nazwa

wa-

dzi metropolita Szeptycki,

otrzymao od jeneraa Jezuitów, na podegzaminów w krakowskiem kolegium zoonych,

kilku innych zakonników,

stawie studyów

i

akademicki stopie doktora

*)

owiaty

Córki

w

teologii.

Michaa Grabowskiego

z

Aleksandrówki na Ukrainie, naczelnika

Królestwie polskicm za Wielopolskiej^o.

G3»

986

Wydawnictwo Apostolstwa Serca Jezusowego rozmiary, redakcye Przegldu powszechnego

bliotek

przybrao

Misyi katolirMch

i

e w kolegium

zbiorami swemi tak si rozwiny,

i

takie

z bi-

wprost

Wic

prowincya Mycielski 1892 r. wybudowa na miejscu parterowego domu, przytykajcego do kolegium, pitrowy umieci wydawnictwo na dole, redakcye na pitrze. Dopawilon kupi te dla powikszenia ogrodu i uwolnienia si od zbyt blizkiego ssiedztwa, realno budowniczego Krzyanowskiego za 11.000 zr.*). Rektor za ukasz aszczyk postawi w ogrodzie 4 altanki urzdzi krgielni i zabra si do odnowienia i wymalowania kocióka.

brako

miejsca.

i

i

Przez szereg

majówk;

to

kolegium nie

modzie zakonn

zaprasza

ski

lat

miao

swej

willi.

Opat Sotwi-

do swego Kamienia nad

znów 00. Kameduli

Wis

na

ofiarowali oficyny swego klasztoru na

potem podnajto dworek w Przegorzaach od dzierawcy yda; wkocu kupiono realno, dom z ogrodem od urzdnika na pensyi w tyche Przegorzaach, któr zaokrglono nabyciem ssiedniego domostwa z gruntem. Rektor Langer, przy pomocy O. Andrzejczaka, rozszerzy znacznym kosztem will podczas

letnich wakacyi;

zdoln pomieci 40 osób wygodnie. Przechadzki w lasach bielaskich, kpiele w poblizkiej Wile, pikne widoki na okolice Krakowa i zdrowe powietrze, umilaj pobyt chwilowym mieszkacom wilh. Stale mieszka tam stró, którym przez pierwrze

i

upikszy

lata

w

will,

by Pawe

Szyszkowski, unita chemski, gospodarz

ona

gubernii siedleckiej. Sieczony rózgami on,

prawosawia przyj si wzbrania; zniszczono ziono przez rok tach

uszed

i

w

i

czas jaki

w wasnym

córki

Szpakach zato,

jego mienie,

Siedlcach, w^ygnano do Chersonu,

kry si

w

domu,

wi-

skd po 4 ale

e la-

wytropiony

si do Galicyi i u Jezuitów krakow^skich strasznych lat przelaznalaz przytuek. Uwieczni pami jego dowania unii, O. Maryan Morawski w Przegldn powszechnym *). Ob.szerniej si zrobio w kolegium, gdy 1897 r. kury prowincyalsk i redakcye Przpolityk«, a z

ni

stpca jego

Pijar

ks.

si rozwizaa 1891

rozdwojenie

i

kótnie.

Wic

superior

czytelni,

usun

Chromecki po kilku tygodniach zrobi r.

to

wnieli do

niej

si od

Na-

samo.

niej.

Czytelnia

999

towywa i

do

spowiedzi

i

pierwszej

rednich rodzin; aby odwiedza chorych; aby przygotowa

tki

i

w. dzieci wyszych opatrzy w. sakramentami sekomunii

nawróci do wiary

i

zwaszcza protestantek

protestantów,

w

z

katohckiej 297

Szwajcaryi

Anghi,

Nie-

i

domach przebyway, 50 kilka schizmatyków; aby wreszcie nauczy katechizmu ochrzci ydówek. Prawda, czyniU to samo take inni ksia 309 ydów rezydencyi, ale nie w tej mierze, co on, a ile przytem zazna trudów, ile przykroci, zwaszcza z ydami. Oto w marcu 1885 roku pose do rady pastwa w Wiedniu, baron Bloch z Florisdorfu, zaczepiwszy budet ministerstwa sprawiedhwoci, zarzuca powolno sdom krakowskim, nieudolno pohcyi pyta ministra, czy on wie o tern, e w Krakowie Jezuita miec, które jako guwernantki

polskich

i

i

i

i

ks.

Eberhard, prozelityzmem

nakoni do

Stieglitzówn, Szpitalnej

ucieczki z

przyjcia chrztu

i

dochodzenie; okazao si,

e

mioci

nieuczciw

i

?

domu

e

rodziców,

wdroyy moe wic na

Z rozkazu ministra sdy

dziewczyna

jednak na

Mak

rodzicielskiego przy ulicy

ma

mocy ustawy pastwowej, zmieni wyznanie

woH

wiedziony,

danie

ojca,

lat

16,

choby wbrew sd szuka kaza dzie-

religijne,

w Stanitkach, ale jej nie znalaz. Dwa razy jeszcze na krzyki ydów gazet ydowskich wznowiono sdowe dochodzenie, ale kadym razem skarga starego Stieglitza o zbrodni gwatu puwczyny

i

e

Z toku ledztwa widoczne byo, 1) O. Eberhard odradza dziewczynie stanowczo ucieczk z domu rodziców, którzy j biciem srogiem obejciem do tego moralnie zmusiU; konsystorz po2) ochrzci j wtenczas, gdy magistrat zostaa odrzucon.

blicznego

i

e

trzebne

i

dali

pozwolenie;

e

nakoni PP. Benedyktynki w

3)

nitkach, u których dziewczyna chwilowy przytuek znalaza,

rozmowy sam na sam z rodzicami, dawnej namawiaU do powrotu do domu

broniy tnie

jej

i

tecznie;

e

4)

postara si, aby dla dalszej

w

którzy wiary,

edukacyi,

stamtd po ju doros pann wrócia, dopomóg jej, e wysza jest matk kilkorga dzieci yje dotd. Siostry

Boromeuszki

m,

Cieszynie, a gdy

j

Sta-

i

nie

kilkakro-

ale bezsku-

przyjy kilku

j

latach

uczciwie za

i

Przykrzejsz jeszcze bya druga

sdowa

toczca si prawie równoczenie z tamt. Rzecz tak si miaa. Z pocztkiem kwietnia 1885, znany w Krakowie ogrodnik Henryk Morgenstern, protestant z Saksonii, wniós do ministra sprawiedliwoci prob o doJEZUlCI

W POUCE.

V.

sprawa,

Q^

1000

zbieg

chodzenie za

Emm.

domu córk

z

W

podaniu tem, zre-

dagowanem przez koncypienta adwokackiego Stefana Eichhorna, yda, obwinia Morgenstern 0. Eberharda o nakonienie córki do zmiany wiary

i

w

ucieczki

uy

celach miosnych, przyczem

wyra-

zów: Proselienmacher, Yerfuhrer, verbrecherische^ herilgerische Handhmg. Minister odesa podanie prokuratoryi pastw^a w Krakowie,

sdowi. Wezwany do ledztwa O. Eberhard, zada w protokole, aby najcilej sprawy dochodzono i jeeU okae si winnym, aby go surowo ukarano, ale jeeli nie, aby ukarano oszczerców. ta

Niewinno

Emm

w

w

zajaniaa

jego

zakrystyi

w.

caej

Barbary,

peni,

raz

odradza

rozmawia

tylko

ucieczk z domu, adnej nie utrzymywa z ni korespondencyi, nie wiedzia nawet, gdzie si obraca, czy i kiedy przesza na katolicyzm. Wic Morz

genstern

Eichhorn zasiedli

i

1

jej

wrzenia 1885 roku na awie, jako 487 kod. karn.) i wyrokiem sdu de-

oskareni »o obraz czci« (§. legowanego karnego zasdzeni, pierwszy na 7 dni, drugi na 6 tygodni aresztu. Obydwaj odwoali si do sdu krajowego, który ich 8 padziernika uwolni od kary, ale jedynie dla przedawnienia sprawy. Rzecz jasna,

sywaa

e ydowska prasa wiedeska,

która

si

rozpi-

uwodzeniu ks. Eberharda w obojej tej sprawie, wzywajc policy sdy, aby ostro przeciw niemu wystpiy, zamilczaa roztropnie o przebiegu i wyniku procesów. szeroko o prozelityzmie

i

i

Emma lat jest

wstpia do PP. Nazaretanek, od przeoon domu tego zgromadzenia w Rzymie.

Morgenstern

Procesy

i

kilkunastu

sawie 0. Eberharda, ale owszem spotgoway j. Konsystorz biskupi przesa do ministeryum sprawiedhwoci pismo pod d. 23 marca 1885 r., w którem potwierdziwszy prawdziwo relacyi, jak ks. Eberhard zoy te

nietylko nie szkodziy dobrej

pisemnie O. prowincyaowi Jackowskiemu,

przeciw niemu podejrzenia

ralnoci O. Eberharda, O.

Eberhard

uwaa

moe

niemieckiej

jest

tylko

e

owiadcza,

»

rzucone

jako oszczerstwo, a co do

da

jak najlepsze

narodowoci,

tu

ale

w

mo-

wiadectwo. Krakowie,

znan w

najszerszych koach, powaan i ulubion osobistoci«. Podobne wiadectwo dao O. Eberhardowi miasto Kraków; najza-

cniejsi dygnitarze

fesorowie

podpisami.

i

i

obywatele z sfer arystokracyi

adwokaci,

zacne matrony

i

i

kupiectwa, pro-

panie opatrzyli je licznymi

1001

Doda

rem rezydencyi szkalnego,

e

winienem,

chodzi co

kwarta,

da co

do osób, które

*

i

pierwsze 5

przez

i

prokurato-

czynszu mie-

lat z

ksieczk

»na mieszkanie* dobrowolnie si zobowi-

ebra na czytelni na broni mu tego nowy od 1885

zay,

ministrem

Na opat

prawie ywicielem.

jej

i

by

O. Eberhard

«

ubogie chore

i

biedne osoby. Nie

i

Zaski, owszem pomaga w jego miosierdziu sam przez kilka lat zajmowa si dol Unitów podlaskich, uchodzcych przed srogiem przeladowaniem schizmy rosyjskiej, zasania przed rygorem policyi, bo ci biedni ludzie adnych wiadectw, ni dokumentów z sob nie mieli, wynajdywa, ogaszajc w dziennikach, dla nich prac posad r.

superior Stan.

i

i

i

wielom z nich dopomóg rzeczywicie,

zaufania jego.

Tene

superior,

za

te

ale

wiele

naduyo

inicyatyw jednak prowincyaa

urzdzi 1886 roku pierwsz procesy Najsodszego Serca Jezusowego z kocioa w. suplikacyami, któr prowaBarbary na May Rynek z kazaniem Jackowskiego,

pomocy

przy

a

O.

Eberharda,

i

dzi wieczorem o 8 godzinie biskup krakowski Dunajewski, a zamieniy w^ zwyczaj wszystkie domy jezuickie. Oprócz istniejcego od ski

6 Apostolstwa Serca Jezusowego,

lat

1881

mym

r.

Dobrej mierci

bractwo

dla

zaoy

superior Jackow-

mczyzn

i

w tyme

sa-

roku bractwo Matek chrzecijaskich; na tych bractwach na

razie poprzestano.

Po wyjedzie ciele

i

ków w si

domu

O.

Eberharda do Czerniowiec, zastpi go

0. Churain przez lat

kociele,

przeniesieniu

odnowi bardzo rezydencyi do

7,

do 1896

ko-

Oprócz porzd-

r.

ca si

opiera

przy ulicy Grodzkiej,

blizko

starannie

domu

w

kocioa w. Piotra Pawa. Ta »królewsko-ksica bazyhka*,

dom

i

i

nazywano, teraz uboga,

prawie

rami, zaciekajcymi dachami,

jak

j

za polskich czasów

opuszczona z porysowanymi mu-

suya

od 1824

r.

za far dla para-

utrzymanie w dobrym stanie \VW. witych. Odnowienie jej parafii licznej zdao si przechodzi finansowe siy komitetu (6.200 dusz), ale przewanie ubogiej. Dlatego 1888 roku proboszcz Waleryan Serwatowski, proponowa przez superiora St. Zaleskiego, aby Jezuici weszli do kocioa w. Piotra, na razie jako spowiednicy, on im 2 lub 3 konfesyonay odstpi, a skoro raz wejd, atwiej bdzie po jego mierci beneficio vacante, o cay koció traktowa. Prowincya Mycielski na projekt si nie zgodzi, kard. Dunajewfii

i

i

do

64*

1002 na sery o o

ski

tej

myla,

sprawie nie

rozbijao si wszystko o

dokd przenie parafi WW. wityci ? Nowy ksi biskup Puzyna owiadczy si

gotowoci

z

to,

od-

Gdy go prowincya Szczepkowski prosi o pisemne uoenie warunków oddania i objcia wityni, odmówi, kaza zawierzy biskupiemu sowu, a tymczasem postara si o mieszkanie. Byy silne gosy przeciw temu i przedania rzeczonej bazyliki Jezuitom.

kamienicy

nabyciu

ciw

Grodzkiej

43, ale silniejsze

1.

panien

trzech

przeniesieniem rezydencyi

w.

Dzieduszyckich

zwaszcza

gosy,

do pracy kocielnej,

»

redakcye Przegldu powszechnego

nowicie

nazw Domus

nosi mia

scriptorum

mianowany 16

Wic

ów dom, w którym

umieszczono

kolegium

i

Misyi

ku-

oprócz

pisarzy « mia-

dom

JcaolicJcich;

Besidentia

et

ulicy

O. Morawskiego, za

Barbary na ulic Grodzk.

piono drogo, przerobiono jeszcze droej

ksiy

przy

ad

Petrum,

S.

1896 roku O. Maryan Morawski, redaktor Przeglda powszechnego i profesor dogmatyki na uniwersytecie krakowskim. Zamieszkao z nim 11 ksiy i 5 braci. a superiorem jego

Gdy

si

lipca

prowincya zgasza si do ksicia biskupa z prob o oddanie kocioa w. Piotra. Po niejakiej zwoce, otrzymuje warunki oddania, na które zgodzi si nie móg i których to

przyj

jenera Martin

na

stao,

nosi

Grodzkiej

ul.

za biega

nie pozwoli.

Jezuici

dawn nazw

musieh do kocioa

w.

dom

osiedU na lodzie,

rezydencyi

w.

Barbary,

msz w.

Barbary ze

i

oni

innemi

czynnociami duchownemi, co zabierao tam nazad 20 minut czasu. Otoczeni dokoa brudnem, wrzaskliwem ydowstwem, trai

haasem

pieni

miesice z

domu

tau.

w

a

lata,

i

turkotem tramwaju, przebywali icie czycowe

dodatku

ponosili

po 8

nie przy placu

gony

latar-h,

jak niepyszni, powróciK na

dobie zamieszkania Jezuitów przy

proces

Jezuitów

iVa29r^o(i nr.

przeciw

11 z dnia 17

Przyja

i

i

»)

Scz

Patrz tom 1\,

1896

r.

sti-.

1676

i

moje dzieko: Jezuici

w

Stanisawowie.

Nowy

1010

em

gównie przez synów Izraela, a potem wolnem miastem królewskiem z gminnym samorzdem, z siedzib wadz pastwowycti, autonomicznyci i wojskowycti. Po poarze 1868 r. dziki energii zapobiegliwoci burmistrza dra Ignacego Kamiskiego jego nastpcy yda dra Nimkina, odbudowa si prdko i porzdnie, a pod i

i

wzgldem ludnoci zaj 4 pónej

oto w^

I

miejsce

w

szeregu miast Galicyi.

1883

jesieni w^ listopadzie

r.

przybywa znów

Obmiski

do miasta trzech Jezuitów: 00. Baczyski,

i

Tychowski.

Tym razem ju nie na chwilow prac misyjn, ale na byt. Nie byo ju panów na Stanisawowie Potockich, «

»

ongi

jak i

wojewoda

protektorów zakonu «

gnli koció

wród

serca

hojn

i

obywateli

na

pask rk tej

dobrodziejów

nowej osadzie dwi-

szlachetne

dnoci, które przychodzcym z brewiarzem

ndz

»

którzyby

dobroczynne

miasta z uboszej nawet lu-

obywatelek

i

rol

siebie

Ale znalazy si

kolegium.

i

przyjli

Józef,

stay po-

torb podrón Ojcom

i

przymiera godem nie pozwoliy. Zreszt uderzajce jest podobiestwo midzy 1883 a 1717 r. Jak wtenczas przy kociele kolegiackim, tak teraz przy kociele ormiaskim rozpoczli kapaskie sw^e prace; jak wtenczas, tak teraz mieszkali w wynajtym domu; wtenczas ywia ich hojno magnata, teraz miosierdzie mieszkaców miasta. Kocioa uyczy im zacny, powszechnie uwielbiany arcybiskup ormiaski JX. Isakowicz, który przez wiele cierpie

lat

bdc

i

proboszczem

w

czu dobrze braki oddawna pragn wprowadzi tu

Stanisawowie,

i

po-

duchowne miasta i Jezuitów. Przyzna te trzeba, miejscowy proboszcz ks. kanonik Romaszkan zostawi Jezuitów, lubo na komornem, gospodarzami prawie kocioa. Zaprowadzili wic za zgod jego porzdek naboetrzeby

e

kaza

stwa,

po

dwa w

kad

niedziel

i

wito

i

coniedzielnych

suchaU spowiedzi, przewodniczyh arcybractwu Serca

katechizacyi,

mieU swoj osobn zakrysty, któr pobono polska opatrzya wnet w ornaty, bielizn i wiato. Powoli zapenia si zacz koció ormiaski pobonymi,

Jezusowego

a

byy

dnie

Apostolstwa modlitwy

i

w

roku, gdzie

Z wyjtkiem

kilku

i

si stawa za

ciasny.

drobnych przykroci od

mokosów niem-

od miasta yczliwoci wiele jakby tradycyjnej, bo wiedziano powszechnie, praJezuici tu sporo lat byh cowali zbonie, przypominay to zreszt stojce po dzi dzie mury

drych,

zaznali Jezuici

e

ich

kocioa

i

kolegium, cerkiew katedralna

i

i

gimnazyum.

1011 Zaraz

te nastpnego roku

ski dali rekolekcye

wielkopostne

(1884),

w

Dbrowkorzy bya sn

00. Baczyski

kolegiacie, a

i

wyszych urzdników przy kolei, z uznaniem podnosi znaczn odmian na lepsze podwadnych sobie robotników. Majowe naboestwo wieczorem z codziennemi kazaniami odprawiane, cigno prawie wszystk inteligency miasta. czerwcu trzech Jezuitów dao kilkudniowe rekolekcye 178 winiom w dziedzicu obwodowego wizienia; suchali kaza pilnie wszyscy do wielka, skoro jeden z

W

i

witych

przystpili

Sakramentów.

der uprzejmym listem

zoy

sdu

na-

Ustopadzie

za

Ówczesny prokurator

Jezuitom podzik.

W

urzdziU nowenn do w. Stanisawa Kostki. Z wyjtkiem rekolekcyi wiziennych, które si jednak powtarzay sporadycznie, naboestwa te i ich porzdek pozosta i dotd zachowany.

Nowa

osada nie

zwiska; egzystencya

majc

staego funduszu, nie

Jezuitów przez pierwszych

lat

miaa te nakilka bya wyi

ebrana, niepewna. Prowincya 0. Jackowski, aby jej da jak podwalin, osadzi tu 4 6 misyonarzy razem, którzy z domu tego rozjedah si na wszystkie strony na prace misyonarskie, a ukoczywszy je, wracaU tutaj na wytchnienie i lejsz prac. Oprócz misyonarzy przeznaczy dwóch Jezuitów na posug duchown mia-

—

te

mieszkajc przy kociele ormiaskim pracowali. ten sposób osada jezuicka 1885 r. staa si rezydency i domem misyjnym zarazem: 00. Baczyski Kamieski stanowili rezydency, misyonarze 00. Szajna, Makowski, Tychowski dom misyjny; brat Jan by kucharzem marszakiem domu zarazem; on te sta,

którzy

stale tu

W

i

Ma

by

i

pierwszym, który po 124 latach

skada w

kociele ormiaskim

luby zakonne. Misyonarze rozpoczh swe apostolstwo misy w Stanisawowie w padzierniku 1885 r. Zdaje si jednak, e bya ona przedwczesn, umysy nie dosy jeszcze na ni przygotowane, udzia publiczne

w

niej

nie

by

tak

liczny,

jak sobie Jezuici

yczyli, dopiero gdy

zakoczenie misyi zjecha arcybiskup Isakowicz, zaelektryzowao si miasto cae, konkluzyjna procesya na rynku bya wspania. Zato w lat 10 potem omiodniowa polsko-ruska misya na

w

teje kolegiacie nader

pomylnym uwieczon zostaa

skutkiem,

o czem tak pisze Knryer siani sawoicsTti z 7 listopada 1895

r.

1012

Pomimo piciodniowej soty odbya si w l^olegiacie stanisawowsliiej misya 00. Jezuitów wedug oznaczonego porzdku przy znacznym udziale wiernyci, wszystlcich trzecli obrzdków stanów^ naszego miasta. Ruski kaznodzieja 0. Bazylianin Weseyj mia zeszej niedzieli takie grono suchaczów, e obszerna witynia pomieci ich nie moga. Mówi z yciem, z przekonania, na cile religijno-kocielnem, bez adnych aluzyi politycznychtle piew ruski, akafist z towarzyszeniem organu, poprzedza kade jego kazanie. Codziennie miewa w kolegiacie msz w. w ruskim »

i

obrzdku, podczas

W

dniu Wszystkich

kanonik

ks.

przystpowah

której

witych

Grobelski,

w

do komunii

Rusinii

sum w

celebrowa

kolegiacie ruski

Weseego ks. piewacy katedry

asystencyi 0.

w.

i

Porajki, ka-

ruskiej pieseminaryum nauczycielskiego, wali na chórze. Po tej sumie ruskiej wstpi na ambon 0. Wróblewski z polskiem kazaniem o wiceniu niedziel. Kazanie to, potne si argumentów i gorcoci wymowy, wywaro na sucha-

techety

W

ten sposób jedno wiary, pomimo gbokie wraenie. rónicy obrzdków zostaa wymownie zaznaczon. Wieczorem tego dnia, pomimo bota, aobna procesya ruszya na cmentarz przewiecami. Do peniony ludem, owietlony rzsicie lampionami

czach

i

tych

tumów

rozrzewnionych

ju widokiem grobów

pamici drotumaczc jasno, i

swych zmarych osób, przemówi 0. Szajna, obrazowo, dogmat wiary w. o czycu. Najwicej uczszczanymi gich

byy kazania wieczorne przekonywujcemi

który

mowa

znakomitego kaznodziei,

O. St. Zaleskiego, i

wymownemi sowy

entuzyaz-

formalnie

suchaczy.

>Ks.

trosk

i

infuatowi Kerschce naley si szczera wdziczno za t staranno o podniesienie religijno moralnego poziomu

00. Misyonarzom szczera podzika za niestrudzon a owosi przecodajn ich prac. Kazania ich gruntowne, jasne, z konania i prawdy wygoszone, musz mie swój wpyw zbawienny a trway «.

miasta, a

ca

O

innych misyach ludowych, o rekolekcyach dla kleru

dawanych przez tutejszych misyonarzy nuy czytelnika. Dosy gdy powiem,

nie

e

stronach nych,

Galicyi

dochodzi

i

do

indziej,

300

i

w cigu tyle,

lat

jeeh

wspominam,

cyfra misyi

w

nie

i

ludu,

chcc

rozmaitych

10 przez nich odprawio-

nie

wicej rekolekcyi ludo-

1013

wych

Pracowali na nich rozmaici Jezuici,

^).

jak O. Wilczkiewicz,

domu, który zdrowie stera na misyach, 00. Dbrowski, Tychowski, Szajna, Makowski, Pukasz, Gobek i inni. Patryarcha misyonarzy, ich jakby instruktor mentor O. Teofil Baw Ksistwie poznaczyski, misyonarz przez lat 36 na Szlsku

kilkoletni superior

i

i

w

skiem,

Prusiech zachodnich, na Warmii

w

i

Galicyi,

umar

nie-

1886 roku w Chyrowie, przezibiwszy si na misyi Szlsku. Osobn, bardzo zajmujc, a pouczajc ksik mo-

stety 13 lipca

w

naby napisa

o tych misyach 0. Teofila

wany

wiaby ona

ródo

przyczynek,

jego towarzyszy, stano-

i

zarazem do

studyum

reli-

gijno-obyczajowych stosunków ziem naszych.

Wracajc do

epoka przypada na rzdy superiorskie O. Bratkow^skiego 1886—1888 r. Pierwszy stanisawowski biskup ruski Jks. dr. Peesz ormiaski arcybiskup rezydencyi, najruchliwsza

jej

i

wizytujc koció,

Jks. Isakowicz,

dency

Jezuitów.

okolicznem

kowa

Nowy

wysz

i

rekolekcyjne,

nawiza miasta

inteligency

O. St. Zaleskiego,

rencye

superior

urzdzi

swoj wizyt

zaszczycili

dla nich

osobno dla panów,

rezy-

i

stosunki z obywatelstwem i

sprowadziwszy

w

pocie 1887

pa

dla

Kra-

z

konfe-

r.

Stawia

osobno.

okolicy. Jks. bisi na nie prawie wszystka inteligency miasta skup Peesz z kapitu swoj sucha wieczornych dla panów konferencyi. Zakoczya je generalna komunia w. wielkanocna, do któprzystpio 90 kilku panów, pa przerej w kociele ormiaskim szo 200, nie liczc tych, którzy komunikowali si w cerkwi. Podobne konferencye postne powtarzay si lat nastpnych, miewali i

je

00. Bratkowski, Klemens Baudiss, MelHn Bównoczenie w myl Ojca w. Leona

Bóaca w. przez w szkole wsiach

mawianie

wano po stwa

sz

i

i

kazania

okolic

w.

trywano

w

misye

z

w

i

s

i

wprowadzono od-

przemysowej, odprawiano

suchaniem

sakramentami chorych

polskim

XIII

cay miesic padziernik,

kaplicach dworskich,

kazaniami

Jackowski.

i

ruskim jzyku

w i

katechizo-

naboe-

wyjedano w blisz spowiedzi na odpusty,

szpitalu

i

i

dal-

opa-

po domach; dawano

rekolekcye dla kleru, zakonnic

cyhy przesadzone. Tak np. jeden tylko misyonarz O. Szajna w cigu dziesiciolecia pracowa na 74 misyacli, 15 szeciodniowych, a 75 trzydniowych rekolekcyach ludowych. Otó misyonarzy bywao po 4 wicej, wszyscy nie a leniwo pracowali. *)

Nie

to

i

1014

pamitano o winiach; sowem wrzao i kipiao od prac kapaskich i misyonarskich. Nie wiem, czy w nagrod zato Pan Bóg opatrzy Jezuitów i

ludu,

wasn

i

matron, zakupili Jezuici stare

jamunie

siedzib. Dziki znaczniejszej

domki

z

realno

ogrodem.

przy

Urzdziwszy

klasztorku, z bied, niewygodnie,

ul.

Zabotowskiej

powanych 1.

mona byo

je jak

ale

jednej z

cztery

4,

naksztat

zawsze na swoich mieciach

cian, zamieszkah tu w maju 1887 r. dochodzili std do kocioa ormiaskiego; zimow zwaszcza por poczone to byo z wielk niewygod. Po wyjedzie O. Bratkowskiego do Lwowa, superiorskie rzdy sprawowa przed lat 5 (1888 1893)

i

bez ssiedztwa o

i

—

00. Jakubiskim, Urbankiem i Uramem pracowa w miecie, podczas gdy 0. Tychowski zarzdza misyami. Przy kaphcy domowej zaoy jeszcze O. Bratkowski kongregacy studenck Sodahsów Maryi i dwie niewiast » Dzieci Maryi « i »Ado0. Wilczkiewicz

razem

z

Najw. Sakramentu*,

racyi

naty

i

zadaniem

której

jest

opatrywa w

or-

biehzn najubosze kocioy. Piknie si rozwija pocza

i

zakaz jednak

studencka Sodalitas mariana^

c.

dyrekcyi szkolnej,

k.

opierajcy si na ustawie, która uczniom szkó rednich do jakichkolwiek stowarzysze nalee zabrania, spowodowa wkrótce jej rozwizanie. Dwie inne istniej dotd.

Z tem wszystkiem brak wasnego kocioa czu si dawa dotkliwie, wszystkie jednak pragnienia rozbijay si o brak » nerwu rzeczy «, funduszu. Ahci 18 padziernika 1893 r. nowy prowincya 0.

Szczepkowski zawiadamia Jezuitów,

e

postanowi, ufny

w

Opa-

Bo,

przystpi do budowy wityni, przysa plan goczerwcu 1894 r. rozpoczto butowy, poleci zwozi materyay. dow. Pikna uroczysto powicenia kamienia wgielnego dnia

trzno

W

15 lipca,

w

udzia

której

wziy

cechy, bractwa

i

bya

miasto cae,

któr mieszkacy Stanisawowa, zwaszcza przedmiecia Zabotowa z Jezuitami dzielili. Rczo sza budowa, ju w jesieni 1894 r. mury kocioa stany pod dachem. Na wio-

wyrazem

tej

radoci,

sn

1895 r. przesklepiono wadzi mularz Szkolnicki

Krzyanowskiego

z

dbowy

z

otynkowano. Roboty mularskie proSieniawy, pod kierunkiem inynierów

Krakowa

Posadzk cementow cza;

je

i

i

Szporka ze Stanisawowa.

uoy

chór wspaniay,

kamieniarz Czuba z Nowego

S-

s

ro-

takie konfesyonay

boty majstra stolarskiego Kruka ze

i

balaski,

Lwowa. Okna witraowe

spro-

1015

wadzono

Czech.

z

ca

Nad

Gadowski

za budow czuwa niezmordowany

pomocy braci zakonnych, Biaobrzeskiego, którego roboty jest wieyczka sygnatury Morawca, fachowego mularza. Koció zbudowany pod wezwaniem w. Stanisawa O. superior

przy

i

Kostki,

w

moe pomieci

14 metrów,

w

dugi 32 metrów, szeroki

odrodzenia,

stylu

1.500 osób

wietle

*).

Na wewntrzne urzdzenie ozdob jego zabrako czasu nidzy. Jezuitom jednak byo pilno otworzy koció. Majc i

i

pie-

tedy

gotowy ju obraz w. Stanisawa Kostki, sprowadzony z Reichenau, zawiesili go na cianie presbiteryum, ozdobili wiecem kwiatów, wymurowali mens pod wielki otarz, zaimprowizowali poboczne i

ju

dwa

otarze, przenieli

6 padziernika 1895

cowej pobogosawili

stwa

sw

z

w uroczysto

r.

koció

otwarli

i

zakrysty

ormiaskiego kocioa,

rozpoczli

i

Róa-

Matki Boskiej

w

nim

naboe-

prac kapask. Aktu benedykcyi kocioa dokona

i

fuat Kerschka; z feretronami

tumy pobonych,

cechy z chorgwiami,

zalegay plac kocielny

ks. in-

bractwa

wieo

zniwelowany; po sotnym dniu poprzednim, na pó jasne, ciepe przywiecao soce, jakby niebo si cieszyo, e stanisawowskiej ziemi przybya jedna witynia wicej. Wysza pierwsza ofiara mszy w.; susznie j celebrowa ten, który by twórc kocioa, O. prowincya Szczepkowski. Chór amatorów kapela kolejowa uwietniy t wielk pikn chwil, a huk strzaów modzierzowych zwiastowa j miastu. Pod cieniem akncyi na placu improwizowana ambona, wstpi na ni O. St. Zaski na tekst: » Powicili dom boy król lud i

i

i

i

w.

Stanisawa Kostki, uwaali Jezuici za swój obowizek. Pierwsze kazanie, które O. Tychowski w kolegiacie wygosi, *)

Wskrzeszenie dawne] czci

byo w dzie

tego

witego si

O. Bratkowski przyczyni

i

wiele

wspania uroczysto witego przedstawiciele szlachty

Starodawny obraz

w.

i

powicone. Przedcwszystkiem jednak do tego, urzdzajc w listopadzie 1888 roku

jego czci

a

w

której

udzia wzili

któr poprzedzia nowenna

z kazaniami.

patrona Polski

miasta,

i

zakonu,

Stanisawa, dar wojewodziny Wiktoryi Potockiej, wydobyty

w kwiaty, gsto owietlonym. Omnastu modych sodalisów Maryi z wiecami w rku okalao go podpiewu nowenny, a z ambony brzmiaa chwaa w. St. Kostki. czas modlitw Pomimo chodnej pory, koció ormiaski pomieci nie móg pobonych, a noz

zapomnienia, zajania znów

w

otarzu, przystrojonym

i

wenna koczya si po godz. 8 wieczorem. Dlatego te nowy koció chcieli mie pod wezwaniem tego witego dom swój nazwali ^rezydency w. Stanisawa Kostki*. i

i

JE7UICI

W

POiSCE.

Y.

65

1016

powiedzia kazanie. Wieczorem tego dnia odpiewano róaniec. O. superior Gadowski piknem, pierwszem wew^ntrz murów^ kazaniem wita pobonych, zapeniajcych szczeljego«, stosowne do chwili

wityni. Suplikacye i bogosawiestwo Najw. Sakramentem zakoczyo ten dzie uroczysty. nie

W ma a

grudniu 1895

pusty dotd,

r.

pikny chór dbowy

otrzy-

swój organ o kilkunastu regestrach z szlskiej fabryki Riegera,

w

stan wielki otarz w stylu renesansu. W tyme gucie stany póniej dw^a boczne otarze, a gdy mury wy-

presbiteryum

stylu

i

zabrano si do wymalowania wntrza wityni. Pocigno to za sob znaczne koszta, na nowej budowie ciyy dugi. Nic to nie szkodzi. Pan Bóg ma wicej jak rozda. Jezuici ju dawniej schy,

i

przy

doznah

cenia, i

budowie kocioa,

tej

ofiarnoci

w

przededniu zwaszcza jego

dowodów

tyle

Opatrznoci

Boej,

a

nawet najbiedniejszych miasta,

obywateli

powi-

yczliwoci si bra-

e

dugami nie bardzo trapih. Równoczenie z kocioem, stana rezydencya, dwupitrowy

kiem funduszów

i

dom zakonny na 10—12 osób Budowa kocioa

•)

cz

i

^}.

domu

cz

pochona znaczn sum;

rezydencyi

poyczono na lat 29, reszta wyeprowincya, brana i tak: Z drobnych skadek 4 000 zr., Najjan. Pan 500 zr., arcybiskup Morawski 1.000 zr., biskup przemyski Solecki 500 zr., miasto 800 zr., kasa oszczdnoci 1.400 zr., rada powiatowa 100 zr., magistrat przemyski 25 zr.^ pani Mochnacka 3.000 zr., pani Gorawska 300 zr., pani Husarzewska z Horodostarczy

Komian

z Krakowa 200 zr., kilka tysicy zr.^ Szlska urzdnicy nisi kolejowi 300 pani Wójcikowa 60 zr., pani Horzowa 100 zr., pan Czermiski 100 zr., pani Krassowska 50 zr., pan Skotnicki 200 zr., pani Zajczkowa 50 zr. Dochód

pani Borkowska 100 zr.,

dyszcza 200 zr.,

zr.,

z

w.

sprzeday obrazków

Gobek,

O.

polskich

rzy

w

Mki

pani

z Galicyi

Kostki 1.400 zr.

i

i

inne mniejsze ofiary.

misyonarz, od ludu szlskiego kilkaset

Saksonii,

mosinych,

stacyi

St.

ksia

lamp wieczn,

wielki

Paskiej

z

zr.,

od robotników

turybularz, 6 wielkich, 4 mniejszych lichta-

wiecznik (pajk), 6 Uchtarzy ciennych i 14 piknych terrakoty za 2.400 marek, wszystko razem przeszo

3.000 zr. Stolarz lwowski Kruk darowa drzwi gówne dbowe wasnej roboty, krzeso dla celebransa, i wielki Uchtarz na pascha, take dbowe. Wreszcie ksigarz dr. Mikowski ofiarowa 99 tomów rónych dzie dla biblioteki domu. (Hist.

Col. Stanisl. a.

Nie jak:

1895).

wspominam

tego,

co

do

ozdoby otarza

chorgwie, obrusy, poduszki, puszk srebrn

i

t.

i

d.

dla zakrystyi darowano,

1017

Nowy

1896 roku superior

od 29 listopada

Rudolf

Churain,

sprzedawszy wielki otarz, jako mniej odpowiedni, do innego kocioa, postawi nowy, roboty brata Dydka, w piknym stylu ro-

maskim

w

i

nim, zamiast reichenauskiego obrazu,

umieci dawny,

Wiktory Potock sprawiony, woski obraz w. Stanisawa Kostki. tym te stylu postawi boczne otarze, zwzi zbyt szeroki chór stara si wielce o upikszenie wityni. Do erygowanych przez poprzednika swego O. Gadowskiego bractw. Najsodprzez

W

i

Jezusowego

Serca

szego

Róaca, przyda stwo,

które

,

bractwo

Niepokalanego

Maryi

i

Dobrej mierci; 40-godzinne

ywego naboe-

si przed uroczystoci w. Stanisawa Kostki odpra-

wiao, przeniós na dnie zapustne,

nowenn

podniós

Serca

z

kazaniami

i

za w.

Stanisawa Kostki, uroczyst celebr 1898 roku, na kult

któr opata Sotwiskiego z Krakowa zaprosi. Oprócz konferencyi polskich dla panów pa, mówi r. konferencye niemieckie O. Herrmann dla oficerów zaogi. Tymczasem trzej misyonarze stanisaMarszaowicz, pucili si na dawawowscy, 00. Szajna, Pukasz t.

i

i

misy

nie

i

w

Rukowinie.

Najwicej jednak z pracy Jezuitów korzystali kolejarze, urzdnicy zarówno jak suba robotnicy zapisywali si licznie do i

bractwa Dobrej mierci,

w

kociele mieli swój sztandar, pod który

wystpowali na obchodach procesyach uroczystych, zwaszcza w Boe Ciao; muzyka kolejowa przygrywaa w wiksze wita naboestwom; sowem, wytworzy si midzy rezydency a kolej i

stosunek icie przyjacielski.

Z bractwa Dobrej mierci wyonio si katolicko-narodowe stowarzyszenie w. Józefa, do którego wysi sdowi urzdnicy inni panowie przystpili. Stworzy je 1900 r. z p. Stanisawem Horoszi

kiewiczem, Piotr

w z

dyrektorem mieszczaskiego banku

Gobek,

który za

rzdów

w

uoy

statut,

O.

superiora Skodyckiego 1899 roku

rezydencyi zamieszka. Towarzystwo

ogrodem,

i

nabyo dworek

5 salach na zebrania zagajone

i

dwa domy

przemow

religijno-

odbyway si uczciwe zabawy, na które czonkowie z rodzinami przybywali. Gownem ich obowizkiem byo polskich tradycyi, trzeycie przykadne wedug etyki katolickiej

spoeczn

O.

dyrektora,

i

we poj

take propaganda chrzecijasko-spoecznych zasad midzy kolejarzami, do których dobiera si socyapracowite,

i

i

a

65*

N

1018

Prawie wszyscy naleeli do bractwa Dobrej mierci i co kwarta przystpowali wspólnie do w. sakramentów. Rozgos cudownego obrazu Matki Boskiej w Kochawinie, polizm.

da

Gobkowi myl urzdzenia

0.

zbiorowej

pielgrzymki do tego

wspaniaego objawu wiary katolickiej. Pochwycono myl skwapliwie, przychylili si do niej dyrektor ruchu kolei p. Fekilku wyszych urzdników i przyrzekU udzia stenburg \v pielgrzymce. Jako w oznaczony dzie, 22 sierpnia 1900 r. rano, zebrao si do 3.000 ptników w kociele w. Stanisawa i na placu kocielnym, w wili dnia tego przystpio wielu do spowieruszyh pod chorgwiami brackiemi, przy odgosie mudzi. Std zyki i piewie, z 0. Gobkiem i bratem organist Suchodolskim na czele, na dworzec kolei, i wsiedH do przygotowanych dwóch jako

miejsca,

wzi

i

kilku pocigów nadzwyczajnych. Dyrektor Festenburg urzdników z rodzinami przyczyli si do nich. Koo godz. 10-tej w wspaniaym procesyonalnym porano stanli w Kochawinie

dugich

i

i

duchowiestwo, weszli do wia oddawszy pokon Boga-Rodzicy, przystpiH do komunii w.

chodzie, powitani przez miejscowe tyni, i

sumy,

suchali

celebrowanej

skupa Karola Fischera

kanonika Bandurskiego

kazania

i

sufragana przemyskiego

przez

z

bi-

Kra-

kowa. Po sumie, biskup Fischer zaprowadzi ich procesyonalnie do

pod golem niebem mia do nich natchnion przemow. Wieczorem wrócih w tym samym porzdku do Stanisawowa, i odebrawszy w kociele w. Stanisawa Kostki bogosacudownej studzienki,

i

wiestwo, rozeszU si do domów swoich. Nie bardzo

by

Piaskiewicz, który zuickiej

ks.

innych razach niezadowolenie swe z pracy

je-

okazywa; skary si pono u arcybiskupa. Wynik by

w nastpnym stu

w

rad z pielgrzymki stanisawowski proboszcz

roku

pielgrzymka

wyszych urzdem

i

bya

ten

sam

O.

Gobek,

czewski z kaznodziej ze szcza

udziaem

w

niej

e

kilkuna-

i

stanowiskiem panów, a take sam

boszcz z ks. katechet Malarskim,

j za

jeszcze liczniejsz

ten,

ks.

pro-

prowadzi

wzili udzia,

przyby arcybiskup BilLwowa. Uradowany pielgrzymk, a zwa-

inteligencyi,

a na celebr

przyrzek

arcypasterz,

e

niezadugo

kochanych swoich Stanisawowianów«. Jako 1902 roku przyjecha do Stanisawowa, odwiedzi towarzystwo w. Józefa

odwiedzi

w

»

jego domu,

i

po uroczystem przyjciu,

sawowi Horoszkiewiczowi

papieski

wrczy

prezesowi, Stani-

order pro Ecclesia

et

Pontifice,

1019

podnoszc

jego

starania

zasugi

i

sprawy Kocioa, a na

dla

cele

stowarzyszenia ofiarowa 500 zr.

Uda si potem

y tene

dziawszy

maj

Gobek, po

O.

zao-

Zyty, które

przemowie pyta o liczb, a dowie-

krótkiej

sug » ytek « blizko 400, e w najtym lokalu wywiadowcze schronisko, a zamylaj naby dom

e

si,

biuro

i

wasny, zostawi na

n

sug w.

do stowarzyszenia

e

Rzecz jasna,

ten cel hojny datek.

nie omi-

odprawi msz dla wszystkich bractw kongregacyi, które wspania mow^ zachci do wytrwania w zbonej robocie. Przy niadaniu dzikowa Jezuitom za ich prace w miecie na misyach. Pielgrzymki kochawiskie powtarzaj si corocznie, urzdza je samo towarzystwo w. Józefa. rezydencyi;

ju

o 7 rano

i

i

W

Adama

jubileuszowym obchodzie mierci

Mickiewicza, to-

z muwarzystwo nietylko wystpio gromadnie pod sztandarem zyk, ale w ogrodzie swoim urzdzio, poyczywszy od wojska sze kuchni polowych, niadanie na 1.000 nakry; usugiwao 60 panien i

ubranych po krakowsku,

W miar pomnoenia arcybiskup powierzy

miewa

nej Jezuitom;

ju je

1901 O.

egzorty niedzielne

r.

Gobek,

Wic

Ignacy Mieloch, Janowski,

Wnk.

w

szkole real-

równie jak rekolekcye wielko-

4 szkoach rednich przez 4 religii w 4 szkoach ludowych;

nauk

miecie.

szkó, coraz trudniej o katechetów.

w

postne

w

najlepszych rodzin

z

lata;

w dwa

a

udzielali

jej

potem

lata

00. Augustyn,

Katechetom szkó wszystkich po-

w

suchaniu spowiedzi modziey. Take kapelanie w centralnem wizieniu (dla acinników) odda Jezuitom. Obj j kaza, sucha spowiedzi kadej soO. Augustyn; oprócz mszy w. w wigili wit, a dwa razy tygodniowo udziela religii boty magali

Jezuici

i

i

w

szkole wiziennej.

niów narzekajcych

Zay na

zy

nie

mao

kopotu podczas

Podjudzeni

wikt.

objawili swoje niezadowolenie strejkiem,

i

tern,

e

)

Corocznie

i

1896—1905). «)

Catalogi breves.

—

Hist. Resid.

Tessin. od 1896

r.

—

Litterae

annuae

Tessin. ad 1906. »)

Ks. radca konsystorski Kuczera z Frydka,

Wdrzyna, obowizkowa szkolna spowied

Franciszek Ilerrmann z

) Bya

to

ks. kateclieta

Babuszek,

ks. Józef Lomosik z Dombrowej. i

komunia

w.

ks.

1070 garnizonu cieszyskiego,

sawiestwem Najw. Sakramentu, praat Sikora

i

przemówi do

msz

odprawi

którego

dla

dziekan

i

proboszcz cieszyski,

zapaem po

niego z

bogo-

vv. z

niemiecku

i

po

Pomimo jesiennej soty, zgromadzio si z okolicznych paz gór 10.000 ludu. Wspaniaa procesya rafi do 100 kapanów z jezuickiego kocioa do fary, w której b. Melchiorowi postawiono dzikczynne Te Deum zakoczyo t paminapowrót, kaplic, polsku.

i

i

i

tn uroczysto

§.

^).

w

Seminaryum

116.

Jassach.

—

modawska

Misya

1885-1905.

Ju wali

w

koca XVI

od

w

polscy

Jezuici

stulecia,

przez

Modawii, jako misyonarze;

Jassach zwinli 1771

r.,

a

wic

krótko przed

114 latach zawezwano ich ponownie kraju. z

Ju

on nie

dwa nastpne

jcza w

jasskiej

misy

kasat.

misyjnej

pohaca,

srogiej niewoli

Wooszczyzn, stanowi na mocy

ostatni

swoj

pracy

do

wieki praco-

ale

w

Po tym

poczony

konwencyi mocarstw

1859 r. ksistwo, wnet potem 1868 r. królestwo Rumunii, oparte na liberalnej konstytucyi, zapewniajcej kademu zupen wolno religijn. Z polityczno-narodowem yciem wzrós dobrobyt, co take dla rozwoju misyi warunkiem jest niepolednim.

Modawi

Z dawien dawna zamieszkuj

i

jej

stolic Jassy:

Rumuni, Bugarzy, Grecy, Cygani, a wreszcie Wosi, Wgrzy, Frankatolikami i z garstk Rumucuzi, Niemcy i Polacy. Ci ostatni nów hcz wedug ostatniego schematyzmu dyecezyi jasskiej z 1902 r.

s

77.335 dusz;

szkanów nych,

i

11

maj

innych, kaplic,

w

swego biskupa 27

291

franciszkaskie, 3 pensyonaty

i

szkoa organistów

^j.

Seminarya

miejscowoci.

i

51

ksiy

kocioów przewanie

122

parafii,

Jassach,

Dam

s

dwa,

Franci-

drewniabiskupie

syoskich, 3 szkoy pocztkowe

Od XIV wieku zakon 00. Franciszkanów

—

Ks. Czermiski. Pamitka annnae Resid. Tessinensis a. 1905. beatyfikacyi b. Melchiora Grodzieckiego. Kraków 1906, w 8-ce. str. 63. ») Schematismus Dioecesis Jassiensis A. D. 1902. Statystyka rzdowa podaje cyfr ochrzczonych po katolicku na 88.508. »)

Lit.

Wedug schematyzmu

j-rospeclus totius missionis catholicae in Moldavia existentis, czyli z

r.

1875, a

wic na

kilka

lat

przed

przybyciem Jezuitów, byo:

1071

konwentualnych dostarcza Modawii

nietyll^o

Icsiy, ale

i

biskupów

wikaryuszów, albo delegatów apostolskich, zalenych od XVII wieku od rzymskiej

Propagandy.

Mikoaj Józef

Camilli, ale

1)

W

koo

Jassach

Ksiy

misyami 4.795.

niego 36 zakonnic,

Takim wikaryuszem by Franciszkanin, Leon XIII przez wzgld na rzd rumu-

przynalenemi do Jass

2.900 katolików, a z trzema

Franciszkanów

126 panienek,

6,

Dam syoskich w. Antotaki pensyonat ze szko

pensyonat

19 sierót. Drugi

w

Jdrzeja, 18 zakonnic, 62 panien, 77 dziewczt docliodzcyci. Szkoa parafialna 2 nauczycieli, 42 uczniów. 2) Parafia

Horlesti

10

z

misyami.

Ksidz

katolików

jeden,

857,

jzyk

rumuski. Husi

3) Parafia

dwoma

z

misyami. Ksidz jeden, katolików 2.482, jzyk

rumuski.

Ksiy

Gaacz.

4) Parafia

4,

(proboszcz

i

3 wikaryusze

Franciszkanie)

Dam syoskich, 17 zakonnic, 66 padochodzcych. Szkoa parafialna, jeden ksidz wikary nauczycielem, 35 uczniów. Kazania w wszystkich jzykach, nawet i polskim. i

2 braci laików, katolików 2.000. Pensyonat

nienek, 3 sieroty katoliczki, 69 dziewczt

Botoszani

5) Parafia

niemiecki, polski

woski

Sze

jedn misy. Ksidz

jeden,

katolików 960,

jzyk

rumuski.

i

6) Parafia Ismail z

niemiecki,

z

i

4 misyami. Ksidz jeden,

katohków 97, jzyk

polski,

iliryjski.

tych parafii z misyami,

skada

dystrykt jasski,

w

którym wszyst-

kich katolików 11.251.

Do

ksiy

9,

dystryktu

jeden

nie rumuski

z i

sereckiego

(siretensis)

naley

9

parafii

z

36

misyami,

jzyk przewa-

nich wikaryuszem biskupim, katolików 18.464,

wgierski.

Dystrykt bakowski. Parafii

priewanie rumuski

i

7,

misyi 37,

ksiy

7,

wiernych 18.364, jzyk

wgierski.

5, misyi 88, ksiy 5, katolików 10.750, jrumuski. Caa wic misya modawska m aa 1875 roku kocioów 101, parafii 26, ksiy 39, braci laików 5, sióstr zakonnych 79, katohków 58 829. Stan ten miw chwili przysyi nic wiele si zmieni po utworzeniu z niej dyecezyi jasskiej

Dystrykt trotuszaski. Parafii

zyk wgierski

i

i

bycia do niej Jezuitów.

Po ustanowieniu biskupstwa jasskiego 1884 r, dystrykty zamienione na dekanaty: jasski, romaski, bakowski, trotuszaski (Trotus). Biskup Camilli objwszy drugi raz rzdy dyecezyi jasskiej, dekretem 9 marca 1905 r. wznowi dawne nazwy dekanatów: jasski, serecki, bystrzycki, trotuszaski. Dziekanami byli do 1905 roku Franciszkanie, teraz dwaj wieccy ksia

w

jasskim

i

sereckim dekanacie.

Zaznaczy naley, skup tiraspolski,

wadz

e

probostwem

w

Izmaile

delegowan od biskupa

w

Besarabii,

jasskiego.

zarzdza

bi-

1072

e

którego dranio,

ski,

Modawia uwaana

misyjny, jakby niecirzecijaski,

wyda 24

hus,

czerwca 1884

r.

modawski na biskupstwo

Rzym

przez

jako kraj

rzdzony przez biskupów breue,

zamieniajce

in parti-

apostolski wi-

zalene jednak zawsze od Propagandy wiary w Rzymie, a biskup Camilli zamieni tytu mezopolitaskiego in partihus, na jasskiego biskupa w Jassach *), Zapoznawszy si lepiej z stosunkami dyecezyi, zrozumia biskup, misyonarze Franciszkanie, z wyjtkiem 3, cudzoziemcy (Wosi, Wgrzy, Polacy) i nie tgiego ducha, nie wiele tu zdziaaj; karyat

jasskie,

e

e

modawska powinna mie kler wasny modawski, dopiero wychowa, a do tego najodpowiedniejsi wy-

dyecezya

który trzeba

daU

mu si

Wic zada

od jeneraa Beckxa kilku Jezuijako jednoplemiennych z Rumunami i dlatego ch-

Jezuici.

tów Wochów,

u nich widzianych. Jenera przychyli si zrazu do proby, potem odmówi, dlatego, jedno kolegium woskie miao by zamtnie

e

knite,

za mieszkacy pój

jego

ocalao,

wic

do

tymczasem kolegium

Jass;

jego Jezuici pozostali.

i

Uraony tem

nieco

uy

biskup,

porednictwa papiea,

je-

i

nera odebra rozkaz dostarczenia Jezuitów do Jass. Wanie kilka lat przedtem, prowincya polski Mycielski, bdc w Rzymie, prosi papiea jeneraa, aby misya modawska, naleca dawniej do prowincyi polskiej, napowrót jej powierzon zostaa. Go w^icej, koni

Z tem wszystkiem dyecezya jasska po dawnemu

^)

Niema

jest

w

stanie misyi.

ka.ionicznie ustanowionej kapituy.

Malinowskiego, skupa, z ks.

który

jest

Kurya biskupia skada si teraz z O. wikarym jeneralnym, sekretarzem i kapelanem bi-

Webera proboszcza

i

dziekana jasskiego,

i

O. Gipoloni Nazareno,

administratora dóbr biskupich.

Hu Polaków tystyka

w

dyecezyi jasskiej

?

Niepodobna dokadnie obliczy, bo

rzdowa obejmuje obcokrajowców wedug pastw

miastach

(z

W

wyjtkiem

Falticeni)

Polacy stanowi

w

sta-

teraz istniejcych.

wikszo

Po

obcokrajowców ka-

koo 700; w Paszkanach na 1.060 koo 800; w Bkowie i im dalej na poudnie coraz mniej Polaków. Piatra przewanie Polacy, jest ich 427, tak, katolicki koció nazywany tu polskim. Mihailenach i Dorohoju Polaków 270. tohków.

Jassach na 2.502 do 1.500;

W

Botoszanach na 912

e

W

ksiy szkó polskich, niknie w miastach ywio polw Rumunów. To samo dzieje si z obcokrajowcami wogóle. Po wsiach, zwaszcza w obwodach romaskim bakowskim, przewaaj katolicy Wgrzy (Cziangowie Sekuni od XIII wieku tu osiadli), ale ci mówi Niestety dla braku

ski,

i

si

przestraja

i

i

i

rumusku rumuskie przyjli zwyczaje, zachowaU jednak energi wgiersk wzrastaj liczebnie. (Arciiv. Prov. Galie. List O. Trubaka).

po

i

i

i

but

1073 gregacya

prowincyalna

polska 1883

jeneraa dopraszaa si o

to

Wic

samo.

odesa biskupa do prowincyaa

w

r.,

osobnem posidaiim do

jenera za

Jackowskiego,

zgod papiea,

któremu dat

tej

pody

penomocnictwo. Nie czekajc, w maju 1885 roku prowincya do Jass, aby ustnie z biskupem spraw uoy. mierze

dno

w

bya w

e

tem,

jak

w

biskup

licie

3/15

czerwca

t.

Trur.

do

prowincyaa wspomina, rzdowy prefekt jasski, jadc do Bukaresztu, odgraa si, »e uporzdkuje tam spraw katolickich ksiy, bo woski ywio niknie, a wciska si polski niemiecki, nie dozwol, aby niemieccy lub polscy ksia pchali si do Modawii « *), dlatego prosi, aby prowincya przynajmniej na pocztek, przysa woskich Jezuitów. Nie mia ich na razie, wic po drugi raz z O. Habenim pojecha do Jass, dla usunicia trudnoci, bo dopiero za i

i

móg mie pomoc

lat kilka

od weneckich Jezuitów. Biskup poprze-

sta na tem, aby Jezuici którzy przyjad, mówili po francusku, »bo

jzyk bardzo lubi Rumuni «.

ten

wtenczas

I

sformuowano

które je

1

uoono

sierpnia 1885

przedugodne punkta Pacti,

w

ostatecznie

7

Czyli

umowy,

artykuach, a biskup podpisa

r. ^).

w

prowadzi szko parafialn, przy której zaoy mog wasne kolegium, a to w tym celu, »aby dopomódz biskupowi w wychowaniu modziey, sposobnej do stanu duchownego, a take, aby w tej szkole wyksztaci w obyczajach naukach inn modzie, to konwiktorów, te eksternistów. Wolno jednak (art. 3 4) biskupowi, skoro seminaryum dyecezyalne kanonicznie zaoy, zarzd jego powierzy Jezuitom albo innym ksiom*. Gdyby za przedtem biskup chcia Jezuici

obowizali si

1-ym

art.

i

2- im

bd

bd

i

i

mie

przysposobionych do

teologii.

Zreszt

szko

i

wice

kolegium

naucz ich wedug swego

kleryków, to Jezuici

rzdz

niezalenie

instytutu.

Biskup z swej strony ich

uytku dom na

gium

i

(art.

5

i

placu kocielnym,

szkoy wysze

i

6),

w

obowizuje si odda do którym

zaoy mog

kole-

naznacza pensy 750 franków na osob; pen-

alumnów oznaczon zostanie póniej. Wszelako gdyby na seminaryum dyecezyalne, dom ten w czci lub cay by potrzebny.

sya

*)

')

Orygina listu w Archiv. Vwv. Galie. Orygina »Pactuni« w Arcliiv. t*ruv. CJalic.

1074

ustpi go domu innego.

winni Jezuici, a biskup

to

dopomoe im

do

nabycia

Wkocu Jezuici przyrzekaj, e prac sw kapask pomaga bd, ale nie zarzdza parafiami, a klasztorom eskim (Damom syoskim, zaoonym przez ex- Jezuit, znanego neofit ks. Alfonsa Ratisbone), w Jassach Gaaczu, jedynie jako nadzwyczajni spowiednicy pomoc nie gotowi. A wic najprzód szkoa parafialna mae seminaryum, oto zadanie Jezuitów w Jassach. Dnia 25 sierpnia 1885 roku zjechali i

i

pierwsi Jezuici, O. Habeni superior z bratem

Wiktorem Kalabisem, przyjci gocinnie w klasztorze franciszkaskim. Wkrótce przybyli 00. Wagner i Ilerden, jako nauczyciele szkoy ludowej. Miasto Jassy rozlege ludne, 77.759 mieszkaców, z tych katolików 2.502, Polaków do 1.500, przewanie urzdników rzemielników przy kolei fabrykach. Dawniej byo ich duo wicej, i

i

i

bo wskutek

powstania 1863

t.,

wiele osób

i

rodzin

z

Królestwa

szukao schronienia w Modawii, rzd te rumuski powoa wielu Polaków na posady przy nowych sieciach kolejowych. Punktem zbornym dla modawskiej Polonii bya biblioteka i czytelnia polska

w

zaoona 1866

Mihailenach,

pomocy

przy

roku przez pierwszego

Franciszka

innych,

Kopernickiego.

prezesa,

jej

Take w

innych

miejscowociach powstay biblioteki jak tamta, zasilane przez ksigarzy nakadców, Zupaskiego i Kamieskiego z Poznania, Wilda ze

Lwowa, przez akademi umiejtnoci Kraszewski

belt,

siono

ju

zwizków

inni.

1867 roku do

Bibliotek Jass,

i

dusz

czytelni jej,

mihailesk

Li-

przenie-

jak wszystkich instytucyi,

stowarzysze rumuskiej Polonii, by dr. medycyny Juukaszewski, Wielkopolanin, sekretarz, a potem prezes bibhoPod jego zarzdem liczya ona wkrótce 4.242 tomów, miaa

liusz teki.

900

i

prywatne osoby, jak

i

fr.

lano

i

10.000

i

rocznego o szkole

dochodu, polskiej,

i

a

kapitau elaznego 7.500

w

tym

celu

fr.

Pomy-

zebrano z drobnych ofiar

fr.

skie

Niezadugo jednak rzd rumuski, wywiesiwszy amerykahaso: » Rumunia dla Rumunów*, pocz wydala wychod-

ców

polskich,

jedni powrócili sami do Galicyi,

szcze inni z klasy roboczej zromanieli.

szkoy stawia, stytucyi czci

i

wic chleba

5.000

w

fr.

Nie

przeznaczy

Paryu, drugie

inni pomarli, a je-

byo dr.

dla

kogo polskiej

ukaszewski

tyle dla

dla in-

macierzy cieszy-

1075 skiej

Duchowne potrzeby

*).

w

Polonii

Jassach, zaspakajali Franci-

szkanie polscy, proboszczowie katedralnej parafii, Eugeniusz Zapol-

w kocu

Franciszek Kurpas, a

ski,

Za ze wzili mu

duchem jednak

Józef Malinowski,

samowol, niedbao brutalstwo, 23 padziernika 1892 roku odnowili bibliotek polsk bratni pomoc w Jassach. Na drugiem walnem zebraniu 13 listopada 1892 r. wybrali prezesa zarzd, który do ukaszewskiego wystosowa list d. 30 listopada, protestujc *)

to

rodacy, zarzucajc

i

i

i

i

samowadnemu jego postpowaniu, gdy biblioteka jest wasnoci nieobecnych Polaków w Rumunii, ale przyszego pokolenia, i zbijajc jego twierdzenie, >jakoby Polaków nie byo w Jassach*. S, bo 47 przystpio do odnowionego towarzystwa biblioteki polskiej, ale zrazio ich » niestosowne szor-

przeciw tylko

stkie

i

obchodzenie si« prezesa,

tak,

e w ostatnim

»zmuszeni bdziemy

ksiek jcy

nie zwróci,

odda t spraw pod sd wic nowy zarzd rozesa

pozostao

czasie ledwo kilku

przy nim. Odrodzonej bibliotece nieche odda ksiki,

bo nie

s

ukaszewski

opinii publicznej*.

okólnik z

d,

inaczej

jego,

odda-

18 grudnia,

e

pod prgierz opinii publicznej. Z okólnika dowiadujemy si, kto z Polaków odda t spraw do prokuratoryi, która przeciw ukaszewskiemu wdroya ledztwo. Wic on czemprdzej z kilku zwolennikami otworzy drug bibliotek polsk w Jassach, pod nazw »Zgoda«. Take »Koo polskie* w Bukareszcie, w hcie do ukaszewskiego z d. 23 grudnia skrytykowao bardzo surowo jego postpowanie jako bezpodstawne, grubiaskie zwrotu bigo

dao

i

blioteki.

ukaszewski

zwa

w

sprawozdaniu (dawnej)

biblioteki polskiej

24 grudnia, na-

odnowionego towarzystwa biblioteki Cazlada, Hiszpana, przyczonków za > szajk* intryganck. Jej to przypisuje on de»niepoliamowany apetyt na nuncyacy do prokuratoryi, baamucenie opinii pienidze*. Cit odpraw dal mu zarzd z prezesem Cazlada na czele 19 sty-

bd,

prezesa

socyalist,

i

cznia 1893.

Zaprzeczy si

win nie

nie da,

mu

oglda si na wydzia

i

e

ukaszewski rozczujc si by twórc dziea, uchway walnych zebra, Polaków nazywa hoot, przyznaj

bibliotek polsk, ale jak to czsto

to przeciwnicy,

bywa,

a sam by prezesem, sekretarzem, kasyerem, wszystkiem. przystpowao czonków, coraz mniej wypoyczano ksiek,

ukaszewski, i

e

Polaków

w

Jassach niema,

coraz

mniej

wnioskowa

z tego

samowolnie rozrzdzi ksikami

kapitaem.

Odnowione towarzystwo 1893

r.

kolejowi »

i

Wic

Polacy

czynnych czonków i

w

Rumunii. a

towarzystwa dnik kolei

wspierajcych

rzemielnicy, kilku fabrykantów

kaszewskiego «. Na

w Rumunii

72,

biblioteki polskiej przy ul. Pacurari

w

dr.

by

i

15. Byli to

1.

54, liczyo

przewanie urzdnicy

wacicieli realnoci. Czyi aj o tem:

Ksieczka pamitkowa 1892

t ksieczk odpowiedzieli

roku przez dra Juliana

Polacy jasscy

drug

p.

t

u-

"Polacy

Juhan ukaszewski*. Czerniowce 1893. Prezesem odnowionego Antoni Cazlada, powstaniec z 1863

Jassach.

r.,

oeniony

z

Polk, urz-

1076

opiekuczym przez

by

36

lat

ks.

wypadkami 1863

z Bigoraja, dyecezyi lubelskiej,

czyzny wyrzucony

w

i

Cli waa,

Bartomiej

r.

proboszcz

z parafii

oj-

i

Kazaniami swemi, które powicenia, rozmow i stosunkami osiady.

Jassach

objania czynami ofiarnoci utrzymywa ducha wiary zgod midzy party kolejarzy a polsk. Poznawszy Jezuitów, sta si ich szczerym przyjacielem a do i

i

mierci 10 hstopada 1890

pami

i

starali

r.

Jezuici zachowali dla niego

si go zastpi

wdziczn

dla Polonii.

biskupem Camillim by zawsze najlepszy, bo opisany artykuami ugody, chocia nie przychodzio to atwo, dla stanowczoci i woskiej ywoci temperamentu jego. Zasug to byo superiora, od roku 1888 rektora Habeniego, dowiadczonego, Stosunek ich

a

dziwnie

z

ma,

roztropnego

który

przykroci

zrcznie

usuwa,

gadzi wybornie. On te umia utrzyma zgod z 00. Franciszkanami, pomimo, e przybycie nowych robotników nie mogo by dawnym, zasiedziaym od wieków, ani podane, ani dogodne. Przyzna te trzeba, e proboszcz jasski, Józef Mahdelikatno, pozwala im nowski, okazywa Jezuitom szacunek a chropowatoci

i

pracowa w

katedrze,

ile

chcieh,

mówi kazania polskie, Bzd rumuski, zwaszcza

od roku

za

1892,

na yczenie

rumuskie. Dymitr Sturminister kultu, dza, uwaa to za sw chlub, aby katolikom zostawi swobod wyznaniow. Takim on by i dla Jezuitów, chocia oficyalnie ich tylko jako ksiy wieckich, profesorów seminaryum nie uznawa biskupa,

niemieckie

i

ksi

i

dza

by

Ksi

Sturszkoy parafialnej traktowa. im osobicie yczhwy, bo w swej rodzinie mia katohków,

biskupiego

nauczycieh

i

pozwoli pracowa ile chc dla katohków, byle nie tykah Bumunów prawosawnych. Prefekci, urzdnicy administracyjni i sdowi

ksiy, gównie dla ich nauki i towarzyskiej ogady, której u swych popów napróno szukaU. Pierwszych dni wrzenia 1885 r. objh w zarzd szko parafialn, 18 potem 36 uczniów liczc i). Niebawem otwarto seminaryum mae o 5, potem 14 uczniach, w którem uczono 5 klas gimnazyalnych. Po ich ukoczeniu, uczniowie przychodzili na 2-letni szanowali Jezuitów,

')

Uczyli

Piszczek, ten

w

jako katolickich

szkole parafialnej:

O. Feliks

Wierciski;

najduej; Ludwik Cicho, Wiecki, Ludwik

s. lek, Franciszek Hiibner.

(Catalogi brev(?s).

magistrzy:

Goerlich,

Karol

Juliusz

Ko-

1077

zoeniu egzaminów, wstpowali na 4-letni kurs teologii, na którym suchali przez rok take wykadów cigu lat 20 przymedycyny praktycznej dra Józefa Freya ^). byo dyecezyi 21 kapanów wieckich, prawda, e tylko 2 Rumukurs

filozofii

i

a

fizyki,

po

W

nów,

inni obcokrajowi.

Pewn trudno

pocztku przedstawiao prawo, które pomimo wolnoci nauczania, domagao si, aby na czele szkó konwiktów prywatnych, stali nauczyciele egzaminowani, z patentem pastwowym, szkoy za, zwaszcza ludowe, jak bya szkoa parafialna, aby podlegay dozorowi inspektorów. agodzia surowo prawa ta okoliczno, nauczyciele 'uczniowie szkoy katolickiej byli przewanie cudzoziemcami, wic minister wwzna Sturdza, który rozporzdzeniem 7 maja 1885 r. prawo prywatnego nauczaz

i

e

i

nia obostrzy 8 artykuami,

cznych

i

poprzesta na kwalifikacyach zagranistara si

dlatego O. Habeni

rad szkoln krajow,

o pozwolenie

minu pastwowego

Nie

y

ministrowi

szko

^).

byo

Wiedniu przez galicyjsk

zoenia

nauczycielskiego egza-

potrzebne, bo O. Janik przedo-

to

wiadectwa

swoje

w

uniwersyteckie,

i

przedstawia

parafialn wobec rzdu.

rzd swego delegata; raz bya nim jaka nauczycielka rzdowa. Próbowa take rozcign nadzór nad seminaryum, ale opar si superior Habeni, dowodzc, co byo prawd, e to studium theologlcum et domesticum, do którego rzd miesza si nie ma prawa. Prawda, e tene rzd z funduszu rezerwowego przeznaczy po 10.000 fr. rocznie na seminaryum jasskie, Na egzamina

i

tytuu

z tego

chcc uchodzi

roczne przysya

móg

da prawa

nadzoru, nie uczyni jednak tego,

za liberalny.

Wiksz trudno zyka rumuskiego

*)

Uczyli

w

w

przedstawiaa konieczno nauczenia si jjak najkrótszym czasie. Wochom przycho-

seminaryum:

obcych jzyków, O. Wiecki ryki.

etyki,

O. Habeni

fizyki

i

francuzkiego,

O. Feliks Wierciski

filozofii,

O.

teologii

Herden i

Magistrowie: Ludwik Cicho, Piszczek, Zatokiewicz, Wojciech Payen

reto-

ma-

fizyki. 00. August Belloir Jan Piwernetz filozofii. 00. Józef WasiHenryk Goguyer, Aleksander Mohl, Jan Zakrzewski, Titz, Gliwa, Piofr Mastaj, Marchewka, Gautrand, Bernhard teologii. Magistrowie: Jan Roth, Felicyan Czarliski, Wojciech Trubak, Alojzy Kulpa, Piechocki, Romeder, rónych

tematyki

i

i

lewski,

przedmiotów. (Catalogis breves). *)

Brulion podania

w

Archiv. Prov. Galie.

1078 dzio

by on bowiem domaga si tego

atwiej jak innym, ale wszyscy nim wadali,

to

w

jzykiem wykadowym rzd, tylko prelekcye

szkole

filozofii

by te nieodzownym w

w

i

seminaryum,

odbyway si po

teologii

i

kociele katedralnym

acinie;

farnym zarazem,

i

odprawiania mszy w., w dwóch konfesyonaspowiedzi w rónych jzykach, ale i w rumuskim,

gdzie Jezuici oprócz

ach suchali

za

od roku

niemieckie

Na

i

w

1892

niedziel

wita

i

mówili kazania rumuskie,

polskie.

pracy kocielnej

tej

piciolecie pobytu Jezuitów

w

Stath

r.

od 1888

szkolnej

i

Dom

Jassach.

si pierwsze

ograniczyo ich

nosi zrazu

nazw

Seminarium episcopale Jassiensc: na seminaryum 4—6 ksiy i 2 braci. Od roku

Jassiensis,

mieszkao 3, w 1891 przybywa do seminaryum nazwa Missio moldavica. Co misya ? stacyi

i

to za

Biskup Camilli, chocia si zgodzi na 7 punkt umowy (pacti), Jezuici duszpasterstwem po parafiach nie si zajmowah,

bd

spraw dyecezyi w Rzymie w grudniu 1889 r. z ks. Józefem MaUnowskim, Franciszkaninem, wyjedna u Leona XIII rozkaz, aby Jezuici jasscy objli take duszpasterstwa w Mo-

bawic

to jednak,

dla

cz

dopokd

wasnego kleru. cile rzecz biorc, mogli to Jezuici uczyni bez wyranego polecenia czy dyspensy papiea, probostwa bowiem parafie w Modawii nie zodawii,

biskup nie dochowa si

i

zaoone

stay kanonicznie z

nych,

w

mieli Jezuici

maj

wiele,

Mycielski

i

w

przysa

takich

krajach

stacyi

zamorskich.

padzierniku

1890

(proboszczów) O. Jakóba Mologni

i

yczonych

w

prowincyi weneckiej,

z

tylko

to

XVII wieku na Litwie

w

teraz

byy

ale

*),

poczone, a

duszpasterstwem

r.

i

stacye

domów

czy

misyj-

Ukrainie zwaszcza,

Wic te

pierwszych

Bazylego Giudici, listopadzie

misyjne

za

prowincya misyonarzy

Wochów

po-

00. Franciszka

*) Tak zwany proboszcz w Modawii, nie jest proboszczem kanonicznie instytuowanym, którego biskup bez poprzedniego procesu kanonicznego ani zmieni, ani usun nie moe, ale zarzdc tylko z woli biskupa danym i dla-

tego od woli biskupa

ció

nie jest

kocioa,

dów

z

tylko jedno

probostwa

rowi. Parafie

oddawa im

zalenym, ten

wasnoci

i

i

uy

moe

go przenie,

parafian, probostwo

drugie

wasnoci

i

biskupa, który

na potrzeby dyecezyi, a reszt

ich granice,

take

nie

s

wsie jedne, odbiera drugie.

usun

kiedy chce. Ko-

dotacya jego nie jest

ma prawo

wasnoci

cz docho-

zostawi administrato-

kanonicznie ustalone, ale biskup

moe

1079 Janika

Karola Schaffa Szlzaków, którzy wyuczywszy si

i

skiego jzyka,

ju

1891

objli stacye

r

deni, Gheraesti, Horlesti z fili

W

Kotnary

misyjne

w

i

(parafie)

rumuw Aju-

Botoszanach.

przybyy stacye w Bargaoani, Husi, Tamaseni, Mihaileni, niektóre przeszy potem w zarzd ksiy wieckich Franciszkanów, tak, e od 1900 r. tylko 4 parafie, w Botoszanach, Mihailenach, Gheraesti Tamaseni w administracyi Jezuitów zostaj. Do kadej z tych stacyi czyli parafii nale filie: do Botoszan 21 filii wsi w pónocnej Modawii, 1.646 katolików Niemców Polaków, dwóch ksiy brat *). Do Mihaileni, która z filii zamieniona 1899 r. na parafi, 12 wsi, 946 katolików NiemPolaków^, jeden ksidz *). Do Gheraesti 4 filie ców 4 kocioy, katolików Ungurów (Wgrów zromanizowanych) 3.059 dwóch ksiy ^). Do Tamaseni 3 filie 3 kocioy, 2.550 katolików Ungurów, w Romanie do 400 Polaków, garstka Niemców Ungurów, dwóch ksiy*). Misyonarze jedni zmieniali si czsto, drudzy po lat kilka kilkanacie zostawali na pracy, jak: 00. Giudici, Antoni Szydow-

nastpnych

latach

i

i

i

i

i

i

i

,

i

i

i

ski,

Jdrzej

Wierciski,

Czarnota,

Franciszek Janik,

Jakób Bondi,

Wszyscy oni zabrali si najprzód do ochdóstwa domów boych, odnowili i ozdobili jedne, pobudowaU druErnest Herden

>)

Hubner,

i

t.

d.

Pracowali tam: 00. Franciszek Janik przez

Antoni Szydowski,

lat 8, Wall, Pyd^nkowski, Stanisaw Janowski, Feliks Wierciski, Kopocki,

Kulpa, a brat Rachlicki jako organista przez *)

Tam

*)

Administratorami: 00. Giudici,

pracuje od 1899

r.

lat

11. (Cat. breves).

O. Franciszek Hubner.

Antoni Szydowski, od 1899

Czarnota. Pomocnikami: 00. Pydynkowski, Stanisaw Czarnota, cki;

r.

Jdrzej

Antoni

Kopo-

1897 brat Podgórski. *)

ski,

r.

Od

r.

1899: 00. Józef Lipski, Piwernetz, Czajkowski,

Ludwik Moraw-

Kulpa, Pydynkowski, Szydowski, Czarnota, Jan Kotowicz, Feliks Czarliski;

1898—1899 r. brat Podgórski. Horlesti, któr od 1900 r. zarzdza wiecki ks. Istoceanu, pracowali przez 9 lat: 00. Schaff, Jdrzej Czarnota, Jakób Bondi (przez lat 5), Józef Maod 1895-1897

r.

brat Chyba; od

W

staj,

brat Synowski.

W

Ajudeni, odstpionej 1900 r. Franciszkanom, pracowah przez 9 lat: Józef Meli. 00. Mologni, Jakób Bondi Bargaoani uwieczni si O. Ernest Herden f 1896 r,; 00. Baccanelli, i

W

J.

Czarnota, Morawski, Kulpa.

W

Husi od 1893-1896

r.:

00.

Meli,

J.

Czarnota

i

brat

Synowski.

talogi breves). JEZUICI

w POUOf.

Y.

39

(Ca-

1080 gie

kocioy, a gdzie

byo, urzdzili kaplice ^). Binujc msz naboestwo niedzielne po filiach. Kazaniami

ich nie

w., odprawiali pilnie w trzech jzykach, katechizacy

misyami pouczaU parafian, a bra-

róacowem, majowem czerwcowem naboestwem,

ctw^ami,

przy-

i

do

zwyczajali

w. sakramentów. mieszkaa przewanie wdrowna ludno,

uczszczania do kocioa

miastach

po

stety

i

Nie-

i

rze-

drugi raz indziej otwierajcy swe warstaty, zaro-

mielnicy raz

tu,

bnicy, sudzy,

wic

o trwalej, systematycznej

mówi.

pracy trudno

Sasi, gospodarze rolni, wieków Unguri lgnli do dawnych zwyczajów, wrzekomo narodowych, ale niemoralnych, przy wiatach, zarczynach i lubach; walka z zakorzenio-

Osiedleni

od

kilku

i

bya atw, ale zato z t sam si woh lgnli do bro Boe, bractw i naboestw, przez Jezuitów wprowadzonych gdyby kto próbowa je usun. PrzywizaU si te do nich barnem zem

nie

i

dzo. O.

Herdena

puc 1896

ow

r.,

sw^ych

w

Bargaoani,

zmarego przedwczenie na

zapalenie

wspominaj wdzicznie po dzi dzie; prawda, e podochodów odda na budow nowego kocioa, e nie-

tylko wiary, ale grzecznoci towarzyskiej ich naucza.

W 912

hczcem 32.521 mieszkaców, z tych wiosn 1891 r. wybuch prawie bunt Niemców

Botuszanach miecie

katolików, z

przeciw Polakom, tych

za

przeciw biskupowi dlatego,

e

cza Jaronia, Franciszkanina, dla susznych przyczyn pod

usun, a parafi Jezuitom powierzy. w. Krzya zajo plebani, urzdzio na

komuniki szenie

probosz-

groz

eks-

Polskie stowarzy-

swoje

cele,

sekre-

tam zamieszka, obj zakrysty w zarzd, klucze kocioa do siebie przynosi kaza, na Jezuitów si odgraa zaburzy umysy. Wic gdy na rezurekcy przyby O. Schaff intonowa » Wesoy nam dzi dzie nasta «, nikt nie piewa, jedni si miali i klaskali w donie, drudzy pakah. O. Schaffa zastpi tarz

jego

Miiller stale

i

i

*)

O. Giudici

wymurowa

2

kocioy

w

Bartasesti

duy

i

lugani;

na

trzeci

koció murowany przygotowa materya. O. Mologni w Adjudeni przy i ozdobi now wie. O. Lipski w Tamaseni odnowi murowany koció i przyda 2 nowe otarze, bo by tylko jeden. O. Herden w Bargaoani wymurowa duy koció Najsod. Serca Jezusowego, pierwszy na ziemi rumuskiej, mier 1896 r. nie pozwolia mu wykoczy wntrza wityni. O. Czarnota w Gheraesti wymurowa, majc ju przez O. Szydowskiego przygotowane fundamenta i materya, obszerny, pikny koció.

1081

wnet

O. Janik; taktem

agodnoci

i

kocielnego zarzdza

»epitropów« czyli komitetu

ci j sty w

ozdobi; naprawi

i

aparaty

bielizn,

i

sia bez organisty

i

uciszy, pogodzi

umysy; bez

wityni,

oczy-

swym kosztem plebani, opatrzy zakryzato przez dwa lata obchodzi si mu-

kocielnego, co przychodzio tem przykrzej,

e

botoszaska rozrzucona w dwóch powiatach, 21 miejscowoci filii naley do niej, najdalsza w Ranghilesti 74 kilom., a drogi najczciej karkoomne. Urzdziwszy wic Botoszany, zabra si O. Janik 1895 roku parafia

do

budowy

(47

kilom,

kaplicy

od

niewiary, tak,

Botuszan)

e

nale

(48 kilom.)

lau

w

i

Mazut (56

latach

tam wali,

i

hucie

dziki

w

szklannej

parafian.

w

Serca Jezusowego

W

tyme

od

czasie

Mihailenach (50

kil.

take Serca Jezusowego w miasteczku Harwielk kaphc w. Rodziny w hucie szklannej

drugi, i

gdzie

kilom.),

wnet stana

szkóka, a

i

zbudowa adny kocióek w miecie Dorohoiu

z Mihailen

Storesztach

temu uratowa hutników

do najlepszych

zacz murowa kocióek od Botuszan),

w

szkóki

i

parafi.

w

ostatnich

i

przeniós

Podobnie jak O. Janik, odnawiali,

pracowaH inni Ojcowie i czyni Stacy próbn, jakie praktyki

budo-

to teraz.

naley zaprowadzi, bya parafia w Tamaseni, wsi zamieszkanej przez Ungurów. Tu 1898 r. staraniem O. Lipskiego pierwsza odbya si misya ludowa, dalsze w jej filiach Sagna, Roman, lugani. One byy pobudk, w roku jubileuszowym 1901 w caym dekanacie romaskim. Jezuici wspólksimi wieckimi urzdzaU misye pokutne. nie z Franciszkanami Tamaseni te zaprowadzono najprzód kult Serca Jezusowego i apostolstwo modlitwy z comiesiczn komuni wit, majowe czerwcowe naboestwo wieczorne z krótk nauk, katechizacye w szkole po kocioach, rozpowszechniono tysice obrazów wireligijne

e

i

W

i

i

tych,

koronek,

Praktyki

te

ciszkanie

i

szkaplerzy; wszystko

pobone

prac

i

zasug

O. Lipskiego.

przyswoili powoli nietylko Jezuici, ale

ksia wieccy swym

i

parafiom.

69*

Fran-

1082

Waniejsze wypadki w seminaryum jasskiem. 1896-1905.

117.

§.

Do roku 1894 szkoa parafialna i seminaryum rozwijao si pomylnie. Wprawdzie naznaczona przez biskupa miesiczna opata od kadego ucznia, zmniejszya nieco liczb uczniów z (86 na 50), ale

wykad nauk pod

prefektem

0.

Karolem

Piszczkiem nic nie

ucierpia.

Seminaryum byo dzieem biskupa

mun

fundusz 150.000 franków,

uyty

pagandy,

by moe

dojdzie do 12.000 z

rektorem

który

1

zebra

on

wedug

atoli,

z

ja-

dekretu Pro-

gdy roczny procent

wtenczas,

dopiero

on zaspakaja jego potrzeby materyalne, on

fr.;

Habenim ukada, klasy gimnazyalnej

egzaminach

i

do

aprobowa

przynajmniej

albo

gram nauk, bywa na dysputach stów od

Camilli,

teologii

i

t.

bywao

d.

pro-

Seminarzy-

przecitnie 20;

wywici

na kapana jednego Piotra Pala, 12 na subdyakonów. Zajmowah jedno skrzydo domu kolegium, studya filozofitu 1894 r. wieci czne i teologiczne odbywaU metod jezuick. biskup

A

niebawem w dziennikach powtórzone, e biskup Camilli z powodu wanych trudnoci, przesa do Rzymu rezygnacy z biskupstwa. Co to za trudnoci, nikt na pewno nie wiedzia. Przyguche,

puszczano, biskup

^)

e

skargi

niektórych

Polaków, jakoby ich

e

przeladowa

*).

W

ukaza si póarkuszowy

tym Paryu:

czasie

To znów,

Franciszkanie za

narodowo rad O. Pie-

panflet przez X. Y. Z., druko-

»Knowania Jezuitów w Modawii«. Autorem, zdaje si, by w ksidz polski. Jezuitom zarzuca »najpospolitszy handel ywym towarem« dziemi od 9—11 lat wieku, które oni za umow z rodzicami, obcokrajowcami przewanie, przerabiaj w szkole parafialnej i maem seminaryum na Rumunów, na siln party katolick w Rumunii, to, aby stworzy kler rumuski, a z nim zdoln podj walk z schizm rumusk. Biskup Camilli jest ich narzdziem,

wany

mu poradz ub ka, wydaje listy pasterskie i przepisy, które oni redaguj. >Ta eksterminacyjna polityka jezuicka najfatalniej odbija si na Polakach*, którzy te dlatego przestali posya swych synków do szkoy. Jezuici

robi co

wypieraj z parafii Franciszkanów, znosz kazania polskie, zaprowadzaj rumuskie, wszystko, aby stworzy jak najwicej Rumunów katolików, do walki z schizm. Podobnie jak Jezuici, Damy syoskie zfrancuzi usiuj panienki

rumuskie bie

paci

i

do katolicyzmu nakoni, a

od kadej po 1.500

fr.,

majc

ich

wzbogacaj si

i

w

Jassach 250,

i

kac

coraz nowe zakupuj

so-

place,

1083

duszym

trobono, który po

Rzymu powróci,

z

uorganizo-

w osobn

si

wali

pobycie

prowincy, a obrawszy rzeczonego Ojca na prousunli si tem samem z pod wadzy biskupa, co mu

wincyaa,

rzdy

utrudnio

Te czy

dyecezyi

^).

skupa Camillego bya ciosem

w

byt ich

Modawii

e

dosy,

inne powody,

nieprzewidzianym;

móg by

Cieszy

i

kan. z

wyjazdem

z jego

zaleao

zniszczony,

od woli

to tylko

w

tem utrapieniu Bukaresztu Józef Beaud, ucze niegdy w Rzymie

jego nastpcy, którego nikt nie zna.

proboszcz

dla Jezuitów rezygnacya bi-

ich

sawnych profesorów Jezuitów Pellico Giravegna, gdy na dwa zawody bawi w Jassach. Skuteczniejsz pociech byo to, e Propai

rzymska rezygnacyi biskupa nie przyja. Niestety, biskup marcu 1894 r. uda si sam do Rzymu i u Leona XIII wyje-

ganda

w

dna

udzieli mniejszych

teologom,

sprawy

i

trzej

w

Przez

karyusz

5

w

zie

to

Bukareszcie

który go ozdobi

I,

Rzymie, gdzie przez

Franciszkanin,

e

ju zapóno;

Liverotti,

pozwoli

Jezuitom

wici

orderem lat

dzie-

seminaryum zosta na

ale byt

na sercow

przychylny.

teologów na sub-

koczy

studya

na kapanów wieckich. Podczas ostatniej bytnoci biskupa Camillego

rektor Franciszek Habeni

zoy

mianowany przez niego wi-

uratowanym, bo subdyakoni musieli

ceni

W

niektóre

niedostatku prawie.

Franciszkanie wymawiali mu,

dyakonów, byo

w

Jassy.

1894 rzdzi

ten rok

generalny.

opuci

osiad potem i

uporzdkowa

maoletni,

Karolowi

królowi

zaciszu, ale

cay

r.

jeszcze do swej stolicy,

subdyakonatu 9 wieckim

retorom,

byli

23 listopada 1894

korony rumuskiej,

y

wice

bowiem

poegnaln wizyt

si

Wróci

uwolnienie z katedry jasskiej.

chorob

w

7

i

ra-

by wi-

Jassach,

umar

sierpnia 1894

r.

dca

do nawrócenia Rumunów na katolistawiaj budynki Ale ta polityka powiedzia rumuski metropolita Kalinik: Jezuitom, uda si bo jak cyzm, nie »Rumun wszystkiem by moe, ale nigdy chrzecijaninem*. ') Rzecz jasna, wychowany w seminaryum kler wiecki odbiera Franmóg ich wkocu od niego ciszkanom monopol duszpasterstwa w Modawii, usun. Aby nie dopuci do tego, zebrali si Franciszkanie w styczniu 1894 r. na kapituo, zawizali osobn prowincy jassk, zapewnili dla siebie duszpaster-

e

i

stwo

w

10 najlepszycli parafiach

pagandy. Bolao biskupa, gnacyi.

i

i

uzyskali

uczynili to bez

na

to

jego

wszystko wiedzy,

i

zatwierdzenie Pro-

popchno

do rezy-

1084

w.

Opatrzy go

tchnienia.

niego

sakramentami biskup

Zwoki

a

odstpi

nie

i

rektora nabalsamowane

do ostatdra

przez

Pete-

wystawiono w sali szkoy parafialnej, i uczczono okazaym pogrzebem, na którym, oprócz tumu pobonych, obecny Polaka,

lenza,

by

konsul austryacki Yodianer, biskup

wadzi kondukt,

by

a przytem

r.

t.

i

prefektem nauk, dyrektorem parafialnej szkoy, pro-

fesorem dogmatyki

twarde

sierpnia

pro-

i

w kociele nad obj rektorstwo w seminaryum,

Wierciski przemówi

0. Feliks

On te 19

grobem.

aobn

piewa msz

i

hebraiki

w

kaznodziej

i

trzech jzykach.

Na

przypady jego rzdy. styczniu 1895 roku mianowany biskupem jasskim DominiDominik Jacuet, Francuz szwajcarski, profesor literatury lata

W kanin,

francuskiej

mu t.

r.

w

katolickim

rektor Wierciski,

listownie

nader

uniwersytecie

askaw oopowied

w

Fryburgu.

otrzyma

i

nominata,

Powinszowa

Rzymu

z

mianowicie,

4/16 lutego cieszy go

e

e

pod zarzdem Jezuiwicej to, tów. Pierwszych dni marca otrzyma O. Jacuet sakr biskupi w Rzymie, a 25 marca (6 kwietnia) stan w Jassach. Na powitanie jego wyjecha rektor, a na dworcu jasskim urzdzi przyjcie przez 30 delegatów wszystkich nacyi. Zaprosi potem wraz z 00. Liverotti i Pietrobono i kilku innymi na obiad do seminaryum,

seminaryum

jasskie, a jeszcze

a wieczorem

rad z przyjcia, teologów,

akademi modziey seminaryjnej. Riskup by w dwa dni potem, przyby zaproszony na dysput

uczci

po

której

proboszcza O. Malinowskiego:

powiedzia do

moje spodziewanie wypada dysputa, takiej i w Fryburgu nie bywa«. Wszystko wic zapowiadao si pomylnie. Riskup nie tykajc wcale sprawy seminaryum, zatwierdzi misyonarzy na probostwach, proszc, aby pozostaU przynajmniej tak dugo, dopokd »ponad

wieckim klerem zastpi ich nie bdzie mona. Alici niezadugo wystpuje z planem zaoenia konwiktu, a przynajmniej gimnazyum dla majtniejszej rumuskiej modziey, a

w

braku innych profesorów postanawia

do

Znaczyo to rozbi seminaryum cia wikaryusz generalny Liverotti

pozwoh przyj

tylko 6

nowych,

uy

kleryków teologów.

hczne, (31 alumnów), bo cho-

dla braku to rektor

rodków,

nie

chcia

Habeni przyj ich 14

byo za przedtem 5 kleryków na retoryce, Szkarlatyna, na któr zapad w styczniu 1895 r.

do szkó niszych,

a 12

na teologii. dyakon Ulivi, grozia rozproszeniem zakadu,

sub-

ale

proboszcz Mali-

1085

nowski przyj chorego skup

tyaiczasem,

który

nazwa

wynaj

»

w dom

wykonujc

szko

wyleczy

swój,

i

zakad ocala.

Bi-

konwiktu

rumuskiego, Ceparego«, znakomitego pisarza rumuskiego,

8 lipca 1895

dom

r.

swój

plan

za 7.000

mianowa

18 lipca

fr.,

teo-

logów Juliusza Webera, Piotra Pala, Józefa L'Etanche i Emiliusza Begeja jego profesorami; dwaj pierwsi mieszkali w kolegium, dwaj drudzy w konwikcie, wszyscy za równoczenie koczy mieli studya teologiczne. Wprowadzio

e

zwaszcza,

Nie

egzegezy.

w

to wielkie zamieszanie

wykadach,

biskup uwolni tych 4 od historyi kocielnej, hebraiki,

do

czonych teologów,

tego,

pospieszy si z

w wrzeniu

wywiceniem niedoko-

wywici

Piotra Pala, niedugo potem innych. Naturalnie ci przerwah studya, tak, ledwo kilku na nich pozostao. I tych przenie miano do seminaryum w Bukareszcie, co rozjtrzao ich nietylko przeciw biskupowi, ale Jezuit.

r.

e

i

bronicym jego pow^agi. Poniewa wynajty dom, opróniony móg by dopiero w listopadzie, wic biskup umieci dwóch teologów-profesorów z kon-

tom,

w

wiktorami

klasztorze

Dam

syoskich.

W

braku katolickich pod-

rczników szkolnych do nauki religii, kaza uywa rumuskich schizmatyckich, a gdy si temu opiera O. Malinowski, dyrektor instytutu, zagrozi mu dymisy. Niebawem brak funduszów przekona biskupa, e rozpocztemu dzieu nie podoa, czstowa niem Dominikanów francuskich,

onym

wic

odmówili,

ale ci

przez

lat kilka

biedzi

uczszczao wicej jak 18 do 30 uczniów, konwiktorów i eksternistów^ wiar rónych i ydów, wymurowa nawet pitrowy dom na ten zakad, ale zabrnwszy si

w

z

instytutem,

zamkn,

dugi, nie

do

lecz

którego nie

»

zawiesi* instytut 1901

r.,

czekajc

le-

pszych czasów, które nie nadeszy.

Take

z

misyonarzami poczyna biskup samowolnie.

oni od prowincyaa,

a

tylko

w

parafialnych

czysto

On za pozwoli, aby Franciszkanie

biskupa.

Zaleeli

sprawach

odebrali

im

od

parafi

czasem przyj mia jeden z ksiy wieckich. cinity brakiem pienidzy z powodu budowy konwiktu, skpi w wydatkach na seminaryum. Byo to skpstwo chwilowe, bo gdy prowincya Szczepkowski, postawi mu alternatyw, albo dostarczy Husi,

do

rektorowi

sz si

której z

rodków na

z Jass, to

wikt lepszy

i

inne

wnet

utrzymanie seminaryum, albo Jezuici wyno-

zoy w

wygody mie

rce

rektora 4.000

mogli.

fr.,

i

alumni

1086

nowa przykro. Proboszcz

Alici

ustpi

przez biskupa dyrektorem instytutu Geparego,

ciszkaninowi Czeluniakowi,

zuitów uczy si

filozofii

i

który

w

miewa

mniej

1896

e

ale

byway

o 8-mej,

w sw zdolno nauk, sam mówi kazania w trzech

i

i

i

ambony

do

kolegium krakowskiem u Je-

rumuskim le wada, wic coraz Widzc to biskup Jacuet, przywróci

niemieckim

suchaczy.

Jezuitów

r.

miejsca Fran-

Ufny

teologii.

oddali Jezuitów jasskich od ambony

jzykach,

mianowany

Malinowski,

i

rozporzdzi,

niemieckie o 9- tej,

aby kazania polskie

rumuskie

o 10-tej

godzinie,

pocie za, w wtorki w czwartki wieczorem, po odprawieniu drogi krzyowej, aby sprowadzony przez niego z Parya Dominikanin mówi francuskie kazania. Podczas majowego naboestwa, mówih codziennie nauki po rumusku klerycy-teologowie suchano

w

i

i

ich chtnie.

spdziU seminarzyci na probostwie w Husi dowiedzieli si, e 00. Franciszkanie na osta-

Wakacye 1896 u O. Gzarnoty, tniej i

i

r.

tu

kapitule, z 27

probostw zachowali dla

uzyskaU aprobat Propagandy.

wystosowali wprost do i

na

e

to,

Ojca

w.

Uwaajc skarg,

biskup odrywa ich od nauk,

siebie

to

w

za

krzywd swoj

której

aeby

z

by

antikato-

chopaków katolików, schizmatyków ydów. skarga bya wysan, gdy biskup w wanych sprawach

wybra si cnym

^),

alih si take

ksiek

hckich uczyli 18

Ju

10 najlepszych

i

do Rzymu, zatrzyma si jednak

na konsekracyi

arcybiskupa

w

Fryburgu, aby obe-

Bukaresztu

ks.

Hornsteina,

otrzyma odesan mu z kuryi rzymskiej skarg alumnów. Przekonany, to si z podszeptu Jezuitów stao, zapyta rektora hstownie, kto autorem skargi? Odpisa rektor, e o adnej skardze nic nie wie. Nie pozostaa ona bez skutku. Papie poleci biskupowi zrobi nowy rozdzia probostw, alumnów za w pimie do tego biskupa upomnia, aeby nie zniechcaU si z takiej przyczyny do swego biskupa poprzestawali na maem, Upomina ich o to rektor Wierciski. Oni markotni na biskupa, chocia go niby

i

tu

e

i

i

Byo

e

pozostan Seminarzyci za wiedz Propagandy lubuj, ci, co wzajemnie wspiera si bd. To znaczy, lepsze docbodów oddaj biskupowi, aby z nich uposay tych, co na biednych stacyach zostaj. Franciszkanie zabrawszy dla siebie 10 probostw najlepszych, pozbawili kler wiecki znacznej czci pomocniczych dochodów. *)

tak.

w dyecezyi, maj probostwa,

na zawsze

i

e

cz

e

1087

al

przeprosili,

mieli

do rektora,

i

e

sprawy

Wre-

ich nie broni.

uspokoi nieco umysy, ale duch niezadowolenia krytycyzmu, podsycany wrodzon Rumunom i Wgrom zarozumiaoci, szcie czas

i

w seminaryum, pomimo ascetycznych egzort spowiednika Wacawa Titza, pomimo surowoci rektora. Biskup, Fran-

pokutowa

domu

O.

nawet

a

ciszkanie,

przedmiotem

Jezuici,

zwaszcza,

uwag, docinków,

byli

e

zmieniano

szyderstw

ich

czsto,

modziey; gniewao

win

przypisywa wychowaniu jezuickiemu. Zmieniono tedy rektora; agodny, roztropny O. Franciszek Janik obj rzdy seminaryum 29 sierpnia 1897 r. Niedostatek dokucza, O. Czarliski uprosi u swego ojca Emila z Brchnówka

to biskupa,

w

Prusach zachodnich

weterana

z

A

rektor

Jezuitom,

wieckiego

w

1831 roku,

ks.

midzy ksimi na Szlsku. tu burza przeciw wywoana gonym procesem francuskiego ex-Jezuity,

sam

sza

Kamiskiego proboszcza w Chemy, znaczniejsze jamuny. Zebra te co grou

i

ks.

Morisseau,

kapelana

na dworze pana de Burbure

Dersce.

Kapan

ten

w

padzierniku 1897

r.,

w

w obrosucego

uniesieniu czy

wasnej zastrzeli jednego, zrani ciko drugiego domu. Liberalno-ydowska prasa, zwaszcza Adereriil i Dreptatea (Prawda Sprawiedliwo) rzucia si na Jezuitów, powtarzajc nie

i

odwieczne zarzuty

i

na gorszy od nich

Koció

katolicki.

Wydarzyo

si bowiem, e trzeciego dnia sdowej rozprawy, biskup Jacuet, pragnc uwolnienia ks. Morisseau, w rozmowie z p. de Burbure objawi zdanie, i przy znanej przedajnoci w Rumunii, gdyby kto kilka tysicy franków wcisn sdziom, oskarony zostaby uniewinniony, a p. de Burbure wygada to w^ sdzie. Zapozwano bizdanie powtórzy przed trybunaem, jako skupa; on si nie ulk powszechnie podzielane w Rumunii. Krzyk oburzenia podniós si i

w

sali

licki,

sdowej,

ale

i

w

dziennii

i

Pani nasza, módl

si za nami. ')

Kult jednak Najsodszego Serca Jezusowego

objli po Jezuitach Kar-

we Lwowie, w tym kociele, który maj teraz Karmelici trzewiczWydali ksieczk: » Dowód obowizanej mioci ku Najw. wiata Zba-

melici bosi

kowi.

wicielowi czyli

Naboestwo

do Najs. Serca Jezusowego

XX. Karmelitów bosych*. Berdyczów 1775. Ale zefa II, ustaa cze Serca Jez. we Lwowie.

z ich

w

kociele lwowskim

kasat 1784

r.

przez Jó-

1135 Boskiej Pocieszenia

aca

ywego

rós

w miar

rozwoju bractw Serca Maryi, Ró-

kongregacyi maryaskich,

i

obraz

a

jej,

pomimo

swego ubóstwa, by po dawnemu, jakoby dusz wityni. Przyczyni si do tego indult Grzegorza XVI z d. 16 listopada 1841 roku, pozwalajcy na 12 dorocznych odpustów zupenych w kociele lwowskim, i ordynacya arcybiskupa Pisztka 16 lutego 1842 roku, aby jednym z tych 12 dni odpustowych byo: » wito cudownej

tym kociele Matki Boskiej Pocieszenia «, w ostatni niedziel sierpnia lub pierwsz wrzenia obchodzone. Kongresy katolickie lwowskie, a zwaszcza jubileusz dogmatu Niepokalanego Poczcia poczony z nim kongres maryaski Najwitszej Maryi Panny referatów, wstrzsny treci mów 1904 r., w^spaniaoci sw

w

i

i

i

gboko umysami

wszystkich,

tembardziej

»

Dzieci

Maryi «

czyli

pa, istniejcej od pó wieku przy kociele Sióstr Serca Jezusow^ego we Lwowie. Na sesyi wydziau teje kongregacyi w maju 1904 r. zastanawiay si nad tem, w jakiby sposób uczci Najwitsz Pann kongregacyi

w w

coby zrobi,

roku jubileuszowym,

jej

dla podniesienia jej kultu

Przyozdóbmy Matk Bosk w kociele jezuickim, przed któr tak chtnie wszyscy si modhmy, piklejnotami kniejsz koron jak j ma teraz, okryjm j zotem rodowych pamitek ty okólne do ksiy i braci T. J. w latach 1830—1851. Jest ich 9, a nadto 16 hstów do z

przedmow w

M

formie hstu do

ksiy

z

braci zakonu.

i

—

rónych osób, midzy nimi deklaracya jeneraa, jako zakon niema adnej wspólnoci w sporach pana Cretineau-Joly z ks. Theinerem (o elekcy Klemensa XIV). On te wyda 1830 r.: Ratio studiorum do naszych czasów zastosowana').

O.

Buczyski Wincenty,

odby w Poocku 1805—1807 fii

i

doktora teologii otrzyma.

ocku, filozofi przez

21

Biaorusin, ur. 1789

gdzie

r.,

te

Nowicyat

stopnie magistra filozo-

Wykada humaniora

w

r.

Tarnopolu, Lincu

i

filozofi

w

Po-

Namur, teologi przez lat 8 w Innsbruku i Lowanium, gdzie te ywota swego dokona 1853 r. Znamy go jako zaoyciela i wspópracownika Miesicsnika poockiego, znamy jego polemik z profesorem Styczyskim o »Potaw« ks. Munickiego i drug z Tygodnikiem wileskim o susznoci wyroku przeciw Templaryuszom (patrz str. 328). Waciwym jego dziaem bya filozofia, ale wyda kilka dzieek pobonych: lat

i

wiczenie si w naboestwie do Najw. Jezusowego Serca. Lwów 1838.— Miesic Maj powicony ku czci N. P. Maryi (przeoy z oryginau niemieckiego O. Beckxa).

Lwów

1839,

Jaso 1858, Kraków nakadem Apostolstwa modlitwy Nauki tyczce si prawd wiary i powinnoci 1842 r., przekad z francuskiego ks. biskupa de TouP).

1880, 1881, 1889, 1893, 1896.

chrzecijaskich.

O.

Majc

sy

lat

Lwów

Hawryowicz 16,

zoy w

wstpi

do

—

Piotr, rodem

Pierohowa na Biaejrusi. Dyneburgu 1807 r., profez

w Wykada

nowicyatu

retoryk lat 4 w Rosyi, filozofi w Szwajcaryi Galicyi, kaznodziej by lat 6, misyonarzem 7. Umar w Starejwsi 1854 r. Znakomity znawca filologii, zwaszcza greckiej, o jej potrzebie dla ludzi napisa rozpraw Tarnopolu 1825

r.

i

w

Miesiczniku pohckim 1818

*)

Sommervogel

2)

Brown

139.

VII,

r.

117—126.

—

Brown

342.

1151

si

w

dzie

Przetumaczy w. Jana Chryzostoma: O kapastwie ksig 6, które ogo1838 r. — Tu» Przyjacielu clirzecijaskiej prawdy* w Przemylu 1837

—

w

rkopisie o Duszacti czycowyci.

O. Zaleski Jozafat,

Wstpi

do zakonu 1804

ur.

1785

r.

w

Czeczersku na Biaejrusi.

doktoryzowa si

m

r.,

w

akademii poockiej

obszernej wielkiej nauki prawa kanonicznego, erudycyi. Widzielimy go profesorem szkó w Petersburgu, literaznów profesorem w gimnazyum tartury rosyjskiej w Poocku, nopolskiem, prefektem szkó w Sczu, profesorem historyi kocielnej w kolegium sdeckim, a przytem kaznodziej polskim w tych miastach. Po rozproszeniu by teologiem nadwornym arcyb. lwów. Baranieckiego do jego mierci 1855 roku. Ostatnie lata zamieszka zaniemóg na oczy, trzyma lektora, którego w Tarnopolu, a woskim jzyku, na wyuczy czyta w niemieckim, francuskim dziel przerónych trawi codziennie 5 — 6 tej lekturze dzienników godzin. latach 1864—1867, gdy byem profesorem literatury historyi polskiej w konwikcie tarnopolskim, odwiedzaem go prawie korzystaem wiele z jego mdrej, oywionej rozmowy. codziennie z teologii

i

i

i

e

i

i

i

W

i

i

On mnie zachci do Polsk «

zgubili

Umar

i

napisania pierwszej mej

nauczy ceni

23 stycznia 1868

i

ksiki »Czy

kocha biaoruskich

Jezuici

Jezuitów.

r.

Oprócz Rozprawy o potrzebie umiejtnoci prawa rzymskiego dla prawoi drugiej, Sowo dawców, umieszczone] w »Miesiczniku poockim« 1818 r.

—

Lwów 1853 r. — wyda: Naboestwo 9-dniowe

o wirowaniu stolików.

pismach,

Tarnopol 1860

i

1869

r.

i

wierszy

rosyjskich

w rónych

czaso-

do Niepokalanego Serca Matki Boskiej.

»).

O. Arciszewski Bazyli, Biaorusin, ur. 1795 r. w zamonym domu w Niszkowcach. Zosta Jezuit 1811 r. w Mcisawiu, gdzie jzyka francuzkiego, gdy go po skoczonej filozofii uczy poetyki zasta ukaz 1820 r. Schroni si do Ferrary, wnet jednak wysany do Francyi na studya teologiczne. Francuzi go nazywali Pere Dui

cerceau,

by potem

W maju

1831

profesorem

filozofii

a

do rewolucyi

lipcowej.

przyby do Starejwsi na profesora retoryki, 1842 r. r. 1845 przeniesiony do Tarnopola, gdzie 3 lata naucza religii. powoany do Lwowa na profesora jzyka francuskiego w konwikcie

»)

r.

W

Brown

443.

1152 kaznodziej

i

nia 1848

r.,

w

polskiego

by

w.

kociele

przez lat 5

Podczas rozprosze-

Piotra.

nadwornym kapelanem u pastwa

w Wysocku pod Brodami, 3 lata spowiednikiem tu rozpocz pisa po polsku ktynek w Stanitkach Wyda: wszechn, gdy go mier zaskoczya 1856

vien

Vi-

PP. Benedy-

i

history po-

r.

Prawida gramatyki i

Lwów

r. *).

1852

w

Lwów

7 lekcyach.

wit, obrzdów

moralny

iistoryczny

francuzkie]

1849

r.

zwyczajów Kocioa

i

—

Wykad

katolickiego.

O. Siedmiogrodzki Józef, ur. 1796 r. w Chooblinie w powiecie mcisawskim. Wstpiwszy do nowicyatu w Puszy, uczy jzyka rosyjskiego w konwikcie w Uwadzie, gdy ukaz 1820 roku skaza go na wygnanie. Przez lat 20 pracowa we Francyi i Woszech. Roku 1840 widzimy go prefektem przy konwikcie

w

1843

Tarnopolu,

r.

do rozproszenia 1848 vice-magister

rior,

spowiednikiem r.

w

konwikcie lwowskim,

Zamieszka potem

w

Starejwsi jako supe-

wreszcie 1867

nowicyuszów,

spowiednika nadzwyczajnego PP. Benedyktynek

dokona zbonego ywota 1878 po wosku: yczliwe rady

dla

modziey

W

r.

1837

w

Starejwsi.

jako kaznodzieja, kapelan

winiów,

i

nowicyusz

tu

umar

24 kwietnia 1876

Miesic Maj. i

Rzymie przebywajc,

wyda

w

Kocurowicach 1807 r., Zostawszy ksidzem, pracowa ur.

by w Staw Nowym S-

misyonarz; rektorem

r.

Wyda:

—

Pocztek, cel, obowizki, odpusty braSerca Maryi dla nawrócenia grzeszników, (bez miejsca

Piekary 1845

ctwa Niepokalanego

naznaczony na

Stanitkach, tam

we Lwowie, wkocu superiorem

ministrem

rejwsi,

czu

r.

w

r.

r. ^).

O. Peterek Jdrzej, Szlzak, od 1829

a

r.

roku druku).

O. Antoniewicz Karol, Ormianin, z obywatela, pana na Skwarzawie, po stracie 5 dzieci i ony. Jezuita w Starejwsi 1839 r., misyonarz zawoany w GaUcyi, na Szlsku i w Ksistwie poznaskiem, gdzie majc lat 45 umar, ofiara powicenia cholerycznym

1)

Brown

105.

2)

Tame

367.

1153 14 listopada 1852

dycy, jak

Talent poetycki, ale bogactwo wyobrani, eru-

r.

znajomo

francuzkiej

mieckiej,

angielskiej

i

niem uszlachetnionego

daje,

tkliwo

zacnego,

ambon

przeniós na

serca,

prawa, literatury nie-

nowoczesnej,

filozofii

cierpie-

do pism

i

reli-

namysu, pod wraeniem chwili czy natchnieniem wewntrznem, mówi lub przelewa na papier to, co chcia, aby suchacz albo czytelnik odrazu poj, przyswoi atwo i sta si lepszym, witszym, bo bliszym Boga. Kazaniom jego Bez planu

gijnych.

dugiego

i

czsto loicznego rozkadu, obrobienia retorycznego, mimo suchano ich czyta si je akomie, a z poytkiem, bo tchny

brakuje to

i

mioci

prawd,

i

z wiary, ale

ycia wzitej. To

z

i

rozumoprawdy po-

nie

wania zimne, które prdzej znudz jak przekonaj, ale tne sw si, natchnionem sowem jak piorun rzucone, roztrzaska musz hch lepiank niewiary i grzechu ^). Biograf jego, O. Badeni, zebra jego kazania

czci w

dru-

tomach w Krakowie 1891 r. Rozchwytano je w lot, potrzeba byo ju 1893 r. wyda je po raz drugi, pomnoone o 50 kaza, i dlatego w 4 tomach: misyjne, o Najw. Maryi Pannie, witeczne, przygodne. Ale i to wydanie w kilku latach wyczerpane. Zrobiono trzecie ju po mierci wydawcy, znacznie powikszone, w 4 tomach w Krakowie 1906 r., zawsze pod tym samym tytuem: Kazania ks. Antoniewicza.

kowane,

rkopisie

w

Oprócz tych wydano skiej,

przez

w

w

O.

Krakowie 1850 lliedla,

po kilka

picych. 1847

moc

—

i

r.

(te

»Ktoby szuka

obmylanych Nauka Chrystusowa

elektów,

nie tu z serca

Krakowie

Podobnie

z

z

r.

kwiecie 1847

tu oratorskich

Bo to

(Przedmowa

1892

r.,

w ókwi

trzecie

pobone, wydawane uwag na pociech cier-

krótkich

1855

r.

— l^amitka

misyi

— Odezwa do matek o Pozna. — Naboestwo do 7

pobo-

i

i

i

rozpalonego

gboko wchodz

niewicza).

pierw-

mozolnie podziaów, dugo dziaów z niechci Ivazania na bok odoy. ale w caej ewangelicznej prostocie py-

w

i

wyszy

12 razy).

r.

ycia codziennego wzite, nauk

serce

i

Pozna

184G.

wydawano dotd

ten

1882

Dziesi

nieraz z

pier przenikaj*.

dla ludu,

jego pisemka ulotne

omyliby si wielk cisoci,

mioci

osobno Kazania o Matce Bo-

witeczne

Jego Czytania

kilkanacie razy, jak: 1847

r.

2

doczekay si 8 wyda. Przetumaczone na ruskie

wyda w

—

dla biednych dziatek,

*)

Warszawie 1905

Wspomnienia misyjne

Lwów

r.

r.

dwóch

drukarni bazyliaskiej.

byy

—

oraz Nauki Majowo.

szy raz

i

wyda w

czci ju

i

serca

zapala;

porównania proste,

t

wyjaniaj; napomnienia gorce ku niebu oko podnosz, to zbawienn bojani O. Badeniego do 2-go

wydania kaza O. Anto-

1154

Lwów

leci Matki Bolesnej.

Pozna

1849

r.

Piekary 1849

r.

1847

—

r.

— —

Misya

1848

czyli

1849

i

—

r.

przysposobienie do misyi,

Ojcze nasz, upominek

Jeden dzie

w

Wspomnienia misyjne

1849

—

r.

i

roku 1849. Bochnia.

niemiecku przez

1860

r.

naszego. Leszno 1849

r.

r.

— w.

Lwów

B. Czstochowskiej).

—

Piekary 1849

—

dziatek.

Lwów

r.

zbliajcym si To samo po

—

w

Lipsku

podarunek dla szkóek ludu

Izydor Oracz,

— Ochronka.

skutki.

1849 Kreuzweg-Andacht,

Kleinwachtera,

na kolonii graeffenberskiej 18 lipca. witszej Boga Rodzicy, Maria Hilf do Polaków bdcych w Freiwaldzie pKcy M.

Lwów

Droga krzyowa.

Atanazego

ks.

Wrocawiu 1879

i

—

i

Niech bdzie pochwa-

lony Jezus Chrystus, szczere yczenia dla ludu wiejskiego, przy

nowym

1846.

r.

dziaania

misyjny dla matek

Lwów

Piekarach.

jej

z

j w

Pisa

r.

cichym domku

Pielgrzymka do cudownego obrazu Naj-

w

Lwów

Zuckmantel.

r.

—

Odezwa

(w celu wystawienia ka-

Graeffenbergu

i

1849

— U stóp krzya 12 krótkich uwag. witaj krzyu. Lwów. — Co to jest krzy? Lwów. — Wianek przeciw akatolikom. Lwów 1849 Pozna

1849

r.

Ave Crux, Spowied katolika wobec filozofii r. krzyowy. Lwów, 1849 r. Wspomnienie o w. Kunegundzie. Gniezno 1849. Sposób modlenia si nawiedzajc Najw. Sakrament. Lwów 1849 r. Groby witych polskich. Piekary 1849 r., wydane kilkakrotnie, ostatni raz w Krakowie 1906 r. pod zmienionym tytuem; O witych polskich wizanka. — Arcy1849

r.

—

—

Lwów

bractwo Najw. Niepok. Serca Maryi. rzu

Mki

Paskiej

Najw. Serca Jezusa

i

i

1849

—

r.

Maryi 1849

Wiadomoci o Szkape— O zakonach, mowa

r.

na uroczysto WW. witych zakonu benedyktyskiego, miana w Stanitkach Wieczorna pogadanka. Lwów 1850 r. — Listy z zakonu (49 hstów). 1849 r. Pozna 1849 r. Poselstwo duchowne ku ludziom (92 hstów). Pozna 1850 r. Listy w duchu boym (41 listów). Kraków 1850 r. Te trzy spore ksiki zawieraj 180 hstów ks. Antoniewicza do rónych osób, które bez jego woli i wie-

—

—

—

owszem

dzy,

w cie

z

przykroci

niebie do matki

na

ziemi,

Wadysawa

synka

wydane zostay. — Poselstwo Anioka 62 hstów do ksinej Jadwigi Sapieynej, po stra-

jego zebrane

1850

r.,

wyda

i

kilka, ostatnie Jezuici na misyach prowadzili energiczn skuteczn walk z pi')

1892,

str.

Dr.

i

124,

i

i

i

jastwom, ale równoczenie wystpowali przeciw zabawom ludowym, zwaszcza tacom, zebraniom wieczorny^m zim, nocnym obchodom weselnym itp., chcc nietylko naóg pijastwa, lecz okazy do niego wykorzeni €. Dokazali tego, i

ale

ucierpiaa na tem, zdaniem autora, literatura ludowa. ')

Notatki brata Szyperskiego

i

O. Walla.

1158

i

misyonarzem; 1858

wezwano go do konwiktu

r.

w

Metzu,

w

Fran-

na profesora polskiego jzyka, dla licznych uczniów z Ksistwa poznaskiego, Królestwa polskiego i zabranych krajów. Tam on te cy!

umar

186B

r.

Wyda:

Wzór witobliwoci w. Stanisaw

—

Berlin u Behra b. r. aKaspra Drubickiego, jak mylnie twierdzi), p. t. Zycie i mier W. O. Wojciecha Mciskiego Tow. Jez. za wiar z czteru innymi w Japonii 1643 r. dnia 23 marca zamczonego, ogosi drukiem w Metzu 1858 roku, dodawszy wstp wasny; przy kocu za ksiki

ciski rkopis O. Jana Bieano wskiego

umieci Krótk wiadomo

cig

Dalszy

125.

§

o

yciu

Kostka.

(a nie O.

mierci O. Marcina Laterny

i

pisarzy

religijnych

T.

J.

*).

kaznodziei od

i

1870-1905. O. deckiej,

Houbowicz Józef Wiktor, ur. 1835 w ziemi sw Ronowie, uczszcza do gimnazyum w Nowym Sczu r.

poznawszy Jezuitów, wystpi jeden z pierwszych po rozproszeniu 1848 r., do nowicyatu w Starejwsi 1854 r., studya retoryki odby w Baumgartenbergu pod Lincem, filozofii w Preszburgu, teoi

tu

logii

w

Lawalu, profesy

wikcie szlacheckim przez

W

r.

dorf,

1871 kapelanem

w

powiecie

zoy w lat

12

Tarnopolu 1872

by

by jeców

profesorem

francuzkich

w

i

r.,

gdzie

w

kon-

prefektem nauk.

obozie pod Lams-

na Szlsku pruskim, kaznodziej

falkenberskim,

okolicznociowym, od 1883 r. redaktorem Misyi katolickich w Krakowie, niedugo niestety, bo 5 marca 1887 r. odda ducha Bogu.

Wyda: Naboestwo cuzk

przy

do

w.

Stanisawa

powiceniu cmentarza

Falkenberg 1871

r.

—

.\owenna do

w

— Mow

franLwów 1868 r. Lamsdorf do jeców francuzkich. Stan Kostki. Lwów 1876 i 1882 r.

Kostki.

obozie

w.

—

—

Nowenna do w. Józefa. Lwów 1877 r. i Kraków 1888 r. Upominek dla modziey chrzecijaskiej, modlitewnik z stosownemi naukami i uwagami. Lwów 1876, 1880 r. Kraków 1881 i 1882 r.; wydanie 5-te osobne dla modzieców, osobne dla panienek. Kraków 1886 r. ywot w. Franciszka Ksawerego, apostoa Indyi Japonii wedug ks. Dominika Bouhours. Kraków 1877 r. Ustawy, Nowe odpusty Towarzystwa rozkrzewiania wiary, pod wezwaniem w. Fianciszka Ksawerego. Kraków b. r. Wyda take w Krakowie 1885 r. Wyprawy misyjne do krajów Zambezy. Bugarya, jej przeszo dziejowa i jej i

—

i

— —

•)

Brown

164.

1159 obecne narodowe

w.

zakonów skiego,

1887

—

—

Yuillaume.

O.

1885

Historya

Dziaalno

misyjna

domku loreta-

w

chrzecijastwa

Dzieje

Japonii.

Ukosuby rz-

ur.

1826

wstpi

do

Mycielski, Wielkopolanin,

czywszy prawa na uniwersytecie berliskim,

w

—

r.

przeniesienia

r. »).

Micha

O.

Tame

religijne odrodzenie.

francuzkiego

z

Tame

i

Franciszka serafickiego.

r.

j

uda si do nowicyatu w Bauingartenbergu 1856 r., nauki filozoficzne odby w Preszburgu, teologiczne w Rzymie, rektorem by w remie, Starejwsi Tarnopolu, sekretarzem prowincyaa, prowincyaem na dwa

dowej

rejencyi poznaskiej.

Wnet jednak porzuci

i

i

zawody, instruktorem 3-ej probacyi. Mieszkajc w Krakowie przez szereg lat, by przewodnikiem krajowym apostolstwa Serca Jezuso-

wego

dyrektorem wydawnictw Tow.

i

pismami.

Wyda w

Zbiorek modlitw

22

lat

egzemplarz

dla

czonków Apostolstwa Serca

dla

mczyzn

16

razy,

Jez,

1876

dla r.,

—

1876

r.;

w

cigu

—

Trzy

—

Wspólne modlitwy Droga krzyowa 1877, wyda 13.— 10.

1883, 1885, 1892

—

r.

Nowenna

Czytania o 5 przykazaniach kocielnych 1889 roku.

do Niep. Serca Maryi. Uwagi przydatne do dobrego

wyda:

Jez.

kobiet 6 razy wydany.

wyda

czonków Apost. Serca Jez. 1876, wyda 7. — O Mszy w. i do Mszy w. Uwagi i modlitwy

witobliwo

take swemi

Krakowie:

nowenny do Najmodszego Serca

Bezimiennie

które zasila

Jez.,

odprawienia

Jubileusz

generalnej

Serca Jez. 1875

spowiedzi 1898 r.

—

i

1903

r.

Odpusty, które jego

róace, krzye, statuetki, medaliki nadaje obrazów Najsod. Serca Jez. — Szkaplerzyk Najsod. Serca O rachunku sumienia Litania o Najsod. Sercu Jez. 1884 r. Jez. 1878 r. Zota koronka Najs. Dwie koronki na cze Matki Najw. wieczornym. Obietnice Najsod. Serca Serca Jez. 1878 r. — Pamitka jubileuszu 1879 r. 1875

r.

—

O

Pius IX na koronki,

czci

— —

— —

—

Jez.

wedug wiadectwa b. Magorzaty

1880

r.

—

Modlitwy ku

Najs. Serca

czci

— Uwagi o dwóch szkaplerzach Matki Boskiej Karmelitaskiej Niep. Poczcia. — Rozrzdzenia w. Stolicy uatwiajce uzyskanie wierwie— Modlitwy odpukowego jubileuszu katolikom w pastwie rosyjskiem 1876 — Krótka nauka o Apostolstwie Modlitwy czyli Najs. Serca Jez. stowe 1879

Jez.

1882 roku.

i

r.

r.

1887

r.

—

t.

f.

Rozwaanie na pocztek kadego miesica b. r. 1890 roku. — To samo dla zakonnic

w Starejwsi tame *).

danie

i

Drugie dla

i

PP.

trzecie

wy-

Urszulanek

O. Antoni Langer, urodzony w Nissie na Szlsku pruskim 8 wrzenia 1833 r., wstpi do nowicyatu w Starejwsi 1852 roku,

>)

*)

Sommervogcl III, 442—403. Z notatek brata Szyperskiego

JEZUICI

W

POiSOE.

V.

i

O. Walla.

Y4

1160

wnym

tame

rektorem

i

w

teologii

r.

a

1874

mówi

r.

by

profesorem

r.

r.,

superiorem

Umar w

r

wyuczy si

w

filo-

Zuckman-

Krakowie 1902 po

tak dobrze

w kociele ksiy Tow.

adwentowe kazania

polskie

W

pod sa-

teologii

i

Krakowie, a przytem vice-

do 1893

pochodzenia Niemiec,

z

filozofii

Rzymie, od 1866

Opawie, prowincyaem do 1901

i

Lubo

e

w

Starejwsi, od 1867

rektorem tlu

Baumgartenbergu,

O. Franzelinem

w

zofii

w

uczy si

retoryki

r.

polsku,

Jezuitów

wyone ozdob tego wydawnictwa, bo kaza jego 20; gruntowne treci, jasne rozkadem, barwne stylem. Nic dziwnego,

na Wesoej drukowano

fantazy

zelina.

dla

kazaniach

szkicach

i

Jez.

s

profesor

jako z

inne.

i

i

Cz

katedry przez

z

lat

gór

z

20,

wykada

werw, pikn acin na wzór swego tych wykadów ogoszono drukiem

suchaczów

teologi

mistrza O. Fran-

podrcznik

jako

teologii p. t:

tractatuum

Brevis synopsis

Revelatione et Locis theologicis.

de

Craco-

viae 1893.

Henryk,

O. Jackowski Nostitz

z

Jabowa w Prusach

królewskich, z proboszcza bytowskiego na Pomorzu, Jezuita, znany

Wnet po nowicyacie 1865 r., posany do remu jako misyonarz, zaj si literatur religijn »dla wyda na nowo w Peplinie kilka podniesienia ducha pobonoci « XVII wieku, ale wielce poytecznych dzie, jak: dawnych z XVI Prawdy wieczne O. Karola Rossignoli z woskiego 1870 roku; wyda 3, — Nauka o dobrej spowieczwarte po rusku w ókwi u Bazylianów 1897 dzi ks. Pawa Segneri, z woskiego 1870 r.; drukowana poprzednio w Poocku

nam

dobrze z poprzednich rozdziaów.

i

i

r.

— —

Dalsze wydania nauczony dobre] spowiedzi. Ducha Namowa r. w Krakowie pod tyt.: O Sakramencie pokuty 1884—1892 w. przez ks. Jana Morawskiego T. J. 3 czci 1870 r. Haria duchowna, (moO siedmiu sowach Pana Jezusa dlitewnik) przez O. Marcina Latern 1871 r.

1796

i

1819

r.

p.

t.:

Penitent

—

—

na krzyu, przez W. O. Roberta Bellarmina, spolszczone przez O. Piotra Fabrycego. Peplin 1871

bliwej

mierci,

r.,

Kraków 1889

przez

O.

r.

—

Drubickiego 1871

Najw. Sakramentu O. Stan. Solskiego gówniejsze wita Najw. Maryi Panny, szy raz

w

Wilnie 1759

r.),

Nauka

1872

r.

-

T.

r.

J.

si do witoczstem uywaniu

o przygotowaniu

—

Nauka

1871

r.

—

o

Uwagi

i

przysugi na

przez ks. Jana Korsaka (wydana pierwSkarbnica ludzi pobonycli, przez O. Szy-

—

O wyborze stanu przez Ó. Ant. wirczyTomasza a Kempis, O naKrakowie 1892 r. r.), 1872 ladowaniu Chrystusa Pana, wedug tumaczenia z r. 1608, O. Jana Wiele wickiego. Kraków 1898 r. Rozmylania na wszystkie dni caego roku, ks. Stan.

mona Wysockiego skiego (t 1728

T.

J.

1872 r.

—

i

r.

w

—

1161 Solskiego

wita

na niektóre

i

Krótka nauka o rozmylaniu

Tomasza Modzianowskiego. Kraków 1902

O.

Stan. Solskiego, Przedruki te

ks.

w

tysicach

r.

i

ty-

sicach egzemplarzy czytano przewanie w Ksistwie poznaskiem, Prusach królewskich Szlsku, mniej w Gahcyi, z niezmieinym poytkiem duchownym, podobnie jak wasne dzieko O. Jackowskiego: Rozwa to dobrze! Myli zbawienne dla dobrych i zych (wedug francuzkiego O. Pawa de Barry), Pephn i

1871

r.,

wyda

w ókwi u Bazylianów, zaj si ywo sprawami:

12, cztery ruskie

Zostawszy prowincyaem

dow,

w

rusk, socyaln

i

lu-

a raczej z jej szkod si rozwijay, uwag do kapanów dobrej woli. Kraków 1883 r, — Bazylianie reforma dobromilska. Kraków 1884 r. — Do wiernych Unitów chemskiej innych dyecezyi w pastwie rosyjskiem 1885 roku, wydania 3, — O socyalimie uwagi dla socyalistów katolików. Kraków 1892 r.

W

o

ile

sprawie

wchodziy,

wiary

zakres

napisa:

ruskiej

Kilku

i

i

—

i

w

Rekolekcye dla Dzieci Maryi

wedug

stenogramu),

misyi

rekolekcyi.

i

—O

Kraków 1898

sane w wizieniu siedleckiem w ókwi u BazyHanów 1899

ków 1900 z

r.

Encyklika

—

objanieniami.

1881

r.

(str.

—

r,

r.

93, 102, 110, 121).

1).

i

w.

Ojca

O misyach

samo po rusku

to

r.;

— Ewangelie niedzielne witeczne z obja— Exercitia spirituaha w. Ignacego, jako r— O chlebie niebie (Gosów kat. nr, Krai

r,

wydane po polsku 1898

—

i

1878 roku). Kraków 1898 r.

nieniami. Kraków 1898—1902 kopis

r, (wydane bez wiedzy autora Przenajw. Sakramencie Otarza, pamitka O poznawaniu Najs. Serca Jez. (napi-

Potulicach 1891

spowiedzi

i

—

T^eona XIII o demokracyi

rekolekcyach ludowych

O znamionach

w

chrzecijaskiej

»Bonus Pastor«

kraju katohckiego, referat na

katoUckim we Lwowie, w Ksidze pamitkowej wiecu. ókiew Z okazyi ruchu ludowego, wizanka uwag pastoralnych, w Gazecie

drugim wiecu 1898

r.

—

ko. Lwów

1896

417

str.

r.,

dalsze.

i

Kaznodziej-misyonarzem znakomitym bywa 0. Jackowski do rektorstwa swego w Starej wsi 1871 r. Kazania jego cechowaa aktualno; umia zaj suchacza zarówno w majowych naukach w Starejwsi, jak na wielkich misyach ludowych, kac godzin zapali. Przewaa w nim roduej, umia przekona, ale i

i

zum, sia chyba tylko z

loiki

i

zapa, mniej wyobrania. Zdaje si,

pierwszych

nowicyatu,

lat

mow

przygotowa. Znamy

Ostrowskich Skrzyskiej

wstpienie, ogoszone

Jezusowego «

(t.

II,

w

str.

»

i

nie

jego

wyrabia

aobn

e

z

kaza,

161, 170)

i

i

szkicach te

ale

na pogrzebie

dwa kazania na Wielkanoc

Kazaniach

wyjtkiem

ksiy

szkic

Wandy

WnieboTowarzystwa

wypracowane

i

s

wedug

do wyksztacoprawide kocielnej wymowy, gboko obmylane to byy nych suchaczów zastosowane; bierze ochota przypuci, wiczenia szkolne*, tak nic nie podobne do kaza, które mówi i

e

w

kociele starowiejskim 1864

r.,

a których

suchaem. 74*

1162

O. Baudiss Klemens, ur. w Husiatynie 1840 r., wstpi do nowicyalu w Baumgartenbergu 1857 r. Lat kilka by profesorem przy

konwikcie

wa

przy parafii

a do 1891 szynie

i

Dopiero

a

w r.

1902

do

w

r.,

—

O

Nasi obrocy.

Tame

t.

w

— W

te odby

gdzie

Starejwsi,

in-

wedug

O.

Pawa

Segneri. Kra-

— Niedowiarek

r.

i 1901 r.— Kraków Sotwiskiego. opata Stanisawa

O. Zaski Stanisaw, ur. roku ycia wstpi do nowicyatu

w

w S-

r.

Nieuczciwa igraszka. Kraków 1898

na jubileusz kapaski ks. Kazaniach i szkicach ksiy tomach I, V i VI i).

go

— 1883

witych. Kraków 1897

czci

—

r.

Ojcze nasz«

»

Kazanie r.

1881

9 praco-

zakoczy pracowity ywot. pióro. Wyda:

którym

chwyci za

modlitwy paskiej

wietle prawdy.

1902

by

lat

1886 r., a przytem misyonarzem, spowiednikiem i kaznodziej we Lwowie, Cie-

ostatnich latach

Wykad ków 1896

superiorem

Starejwsi,

do

Starejwsi

Odtd jest

r.

w

retoryki

i

Krakowie, przewodniczy rekolekcyom ksiy, zakonnic,

teligencyi,

w

w

rektorem

czu,

w Tarnopolu w acucie,

T.

w w

J.

wydrukowano

3 jego

kazania

W

15-tym

Krakowie 1843 r. Baumgartenbergu,

studya retoryki

i

dokoczy filozofii, sucha

w Krakowie, profesy zoy we Lwowie 1877 roku. Przez wykada w konwikcie tarnopolskim history literatur pol-

teologii lat

6

i

sk, uczy te aciny i religii, kaznodziej by spowiednikiem przez lat 36 w Tarnopolu, Lwowie, Krakowie i Sczu, a przytem pisarzem. Dzia jego waciwy historya, zwaszcza zakonu, ale w miar i

potrzeb czasu

ludzi,

i

wyda

kilka dzieek rehgijnych:

—

witecznych. Lwów 1876, Kraków 1877 r. Sposób odprawiania medytacyi, wedug metody w. Ignacego (dla kleryków sem.

O wiceniu

ac).

Lwów

1877

Salve Regina,

niedzieli

r.

1882 r.—

wykad

majowe, trzy serye,

Matki Boskiej.

Lwów 1877—1879

Czstochowskiej.

Matki Boskiej

W. X. Piotra Skargi.

Lwów ywot

dni

— Czytania

wit

niego jubileuszu

i

Kraków 1882

—

r.

Pamitka koronacyi Matki

Litanii loretaskiej,

—

Pamitka 500-letr. Kraków 1880 roku. — ywot

B. Kinga

i

jej

klasztor starosdecki.

Boskiej na Piasku.

Kraków 1883 r.—

Czcigodnej Matki Barat, zaoycielki zgromadzenia Sióstr

Serca Jezuso-

—

Siostry Serca Jez. na ziemi polskiej. wego (Sacre-Goeur). Kraków 1885 r. Tame. — O sodalisach Maryi. Kraków 1886 r. — KonFerencye i nauki rekoRozbiór lekcyjne dla klas wyksztaceszych. Kraków 1887 r., trzy wydania. Triduum (redekalogu (przedruk 4 konierencyi). Pozna 1888 i., wyda 5.

—

—

kolekcye) dla

»;

kapanów. Kraków 1895

Nasze wiadomoci

t.

I,

142.

r.

Kraków 1904

(druk. jako rkopis).

1163

Kaza mówi 6 i

spisywa

lat

pilnie,

je

zwaszcza we Lwowie, przez pierwsze posugujc si niemal wycznie kazaniami

wiele,

ywotami witych

Dotd

Skargi.

ks.

aobne ogoszono w Kazaniach VIII). Osobno wyszy: II, V, Vn »

4 tylko kazania

ksiy

szkicach

i

mowy

3

i

(tom

T. J.«

I,

i

Mowa aobna

w

na pogrzebie ucznia konwiktu

Józefa

Prus Czarneckiego

—

Mowa aobna na pogrzebie . p. Maurycego hr. Dzieduszyckiego w katedrze lwowskie]. Lwów 1877 roku druga na pogrzebie jego maonki Natalii hr. Dzieduszyckiej w kociele w. Magdaleny we Lwowie trzecia na egzekwiach w kociele w. Barbary, za spokój duszy bi1900 skupa Adama Krasiskiego 14 maja 1891 r. Kraków r. — Kazanie na prymicyach ks. Wincentego Pruszyskiego w kociele w. Barbary. Kraków 1904 r. Tarnopolu 1880

r.

i

r.

;

i

t.

O. Riedl Kazimierz, ur. w Miejscu pod Krosnem 1841 r. Jako teolog przemyskiego seminaryum wstpi do nowicyatu w Starejwsi 1862 r. Po ukoczeniu nauk pracowa lat kilka jako profe-

w

sor

konwikcie tarnopolskim, jako kaznodzieja

wiednik

w.

przy kociele

Pomimo

choroby.

to,

nie

Barbary,

ycia

tchu

i

6.

—

odpu

cze

im.

—

O Komunii wynagradzajcej

samo po rusku

Paskiej;

to

Pamitka

pierwszej komunii

do

naboestwa

estwa

dla

1897

w.

wiejskich

dzieci

1892 1896

—

— ywot — 1893 r.

Czytania

— ywot b. Jana Sarkandra — Przyjd Królestwo Twoje,

r.

r.

modziey. Kraków 1888

dla

r.

—

r.

i

1889

r.

—

kole-

r.

po miastach

1895

w

r.

Oryginalne

religijny.

Kraków 1888 — 1892

sucych

piersiowej

piórem zbawieniu

marca 1898

1

By to pisarz wycznie w Krakowie:

Nauka wiary obyczajów, tomów Pamitka dla dziewczt Zyty 1890 r.

niestrudzony spo-

nabawi si

gdzie

mogc sowem, suy

dusz ludzkich, do ostatniego

gium krakowskiem. jego dzieka wydane

i

o

1897

w. Oj-

Mce r.

—

ksieczka Ksieczka do nabo-

Oto Matka twoja.

Czytania o prze-

—

po rusku 1884, 18^7 r. Czytania o Najw. Sakramencie i przykady z ycia Chrystusa Pana, po polsku i rusku 1890 r. Nauki duchowne o niektórych przedmiotach 1893 r. Wszystko dla Jezusa.

czystej Dziewicy po polsku

i

—

—

Przekady

innych autorów:

z

O. Bellarmina 1896

r.

—

wiecznej

zelatorów

zelatorek.

Przepisy dla

o Apostolstwie Serca Jez. O. Hattlera. toje

dobre O.

beatyfikacyjne

Jackowskiego.

W.

O.

—

witych w

O szczliwoci

—

Cztenia

Bernardyna Realino

i

Pójdcie o

dziatki,

—

Krótka nauka

tego.

—

wiatocznii O. Antoniewicza. T.

J.

—

1896

r.

—

O

niebie

Rozwa

—

Breve

unikaniu grzechów

powszednich O. czyckiego 1896 r. Najwierniejszy przekad z hiszpaskiego oryginau dziea Jezuity Allonsa Roderycyusza: O postpowaniu w doskonaoci chrzecijaskiej, tomów 6. Kr.ików 1894 1895 roku, które^io krótko prze)

olficia

Tarnopol 1881

r.

5.

—

ascet

i

konwiktorów,

»

Kazaniach

by r.

Marcmowej Kraków 1899 r.

Popielowej,

otwarty do ksicia Broglie, a

list

w

szkicacli

Osobno wydana:

9.

jeców

sprawie

rachunku

i

i

sumienia.

Irancuzkich

Kraków

erga Saiictissimum Cor Jesu (9 przysug do r.,

Starawie 18H9

— Encyklika

r.

—

^amitka

wa-

w

Po-

1879

r.,

Najw.

rekolekcyi. Kra-

Leona XIII o clirzecijaskim ustroju pastw.

O naboestwie do Najw. Serca

kultu katolickiego.

Tame

z

Natalii z hr. Jezierskich

ciwie do parlamentu wersalskiego 1870 znaniu. Krótka nauka o rozmylaniu Seica

przede-

mu by kaambony w kocioach

W

budujco.

Pierwsz jego drukowan prac

—

By

dzielnym

kole zakonnic,

kaplicy Karmelitanek bosych na .obzowie.

wyda

niej.

dla wielkich

zdrowie nie dozwolio

cieniejszem

umieszczono

T. J.«

Mowa

w

ale

stylu,

chtniej

krakowskich, inteligencyi,

Wte

pobonym.

a

o

psua

nie

Kraków 188G

r.

—

.ez.

w

stosunku do do-

Pielgrzymka ycia.

Tame

1888

r.

1166 f

Rzeteln zasug zjednay mu: Kateciizmy wikszy i mniejszy dla sekót ludowych, podug ks. Deharba T. J. Lwów 1888 r., wyda 5, zatwierdzone przez aciski episkopat galicyjski, a rada szkolna krajowa przeznaczya je do ssk(3 ludowych w Galicyi. Przetumaczy te na nowo z aciskiego: Reguy Iow. Jez. Starawie 1890 r. i wiczenia duchowne w. Ignacego, wydane przez O. Roothaana. Kraków 1894 r. Jedno i drugie wyda p. t.: Skarb duchovny dla Braci T. J. Kraków 1894 r.

—

—

Ostatnie jego dzieo:

Kraków 1903

szami.

r.,

witych

Cz

obcowanie.

I.

wydrukowana w poowie za ycia

Komunia midzy duautora, dokoczona

przez O. Kobyeckiego.

A

w

»Przegldzie powszechnym*, którego by naczelnym redaktorem, umieszcza sporadycznie artykuy religijno-kocielne, z których waniejsze te: Obecne pooenie Ojca w. w Rzymie 1884 r. Sprawy Stolicy w. Encyklika o masonach 1884 r. Encyklika Immortale Dei i hberalizm 1885 r. List ksicia Bismarka do Ojca w. 1886 r. Dwuwiekowa rocznica naboenadto

—

—

—

—

—

—

stwa do Serca Jezusowego 1886 r. 1886 r. Pielgrzymka i ukady 1888

—

O. Zaborski szu 1830

r.

Sowo r.

papieu do

o

Gazety narodowej

»

i).

Wadysaw,

w

ur.

Odby kampani wgiersk

Przybyszowie na Mazow-

1848

po

r.,

zacign

niej

si do puku jeneraa Zamojskiego w Turcyi, w którym suy take jako sekretarz jeneraa . p. O. Waleryan Kalinka. Dziki poparciu

ukoczy w Paryu szko w dojrzaym ju wieku wstpi do Jezuitów 1870

jeneraa Zamojskiego, i

niu nowicyatu

od

nauk,

i

1877 — 1881

r.

dróg r.

profesorem

i

mostów,

Po ukocze-

by w

kon-

wikcie tarnopolskim matematyki, fizyki, francuzkiego jzyka, potem

w

Krakowie jako pisarz. Nalea do zaoycieli Misyi katoi Przegldu powszechnego, w którym umieszcza gboko uczone swe prace, je przerwaa mier 4 marca 1902 r. Wyda:

osiad

lickich

a

O godnoci guori.

i

obowizkach kapaskich r., Wilno Kraków 1896

Tarnopol 1880

i

z

w.

woskiego

Alfonsa de Li-

r. *).

O. Eberhard Franciszek, znany nam wiada. Wyda:

z

poprzednich opo-

-

na naboestwie

Kazanie

w

kociele

za

i

w.

szkiców

*) "j

l^arljary

ksiy

Tame. Tame.

w

aobnem

Krakowie 1885

T. J.)

w.

do

i

konwikcie

przy

licznymi artykuami zasila ^^Intencye mie-

Apostolstwa Serca

i

Pracowa

r.

z

i

modziey

krótkim

icli

pol-

yciory-

1168 sem, tomy

Kraków 1896

4.

ródach opartem pilvme i

Panny Maryi

w

Polsce.

zniesko-poznaskiej

illustrowanem

Tom

I

to:

dzieem na autentycznych Historye cudownych obrazów Najw. jego

zawiera historye obrazów

warszawskiej

w

i

w

archidyecezyi gnie-

dyecezyi chemiskiej;

tom

II

w

dye-

—

Nadto o obrazach Matki Boskiej w Leny, Tynnie pamitkowej kongresu maryaskiego we Lwowie Ksigi pisa do Ostrobramie

cezyach i

i

— Najwaniejszem

r.

1904

galicyjskich.

r. 1).

O. Bartkiewicz Zdzisaw, pochodzi bo po przedwczesnej

rodziny,

mierci

ojca,

z

rzadko pobonej

który

by

technikiem

piciorga rodzestwa, dwaj bracia zostah Jezuitami, trzy siostry zakonnicami, matka, z domu elechowska, osiada na

we Lwowie,

w

z

Zdzisaw lubo trzeci z rzdu, powoaniem zakonnem wyprzedzi wszystkich, wstpiwszy w 15-ej wionie ycia do nowicyatu w Starejwsi 1866 r. Lat Idlka pracowa w konwikcie tarnopolskim, potem, acz krótko dla sabych puc, na misyach, wkocu w redakcyi Przegldu powszechnego. Umar modo, dewocyi

lat

Krakowie.

w

38 wieku,

kolegium krakowskiem 17 kwietnia 1890

r.

Rze-

teln jego zasug wydanie nader staranne kaza ks. Zygmunta Goliana, najwikszego bezwtpienia, jakiego kiedy Kraków mia, kaznodziei. Arcymozolna bya to praca, bo najczciej z notatek na kartkach, kopertach, biletach wizytowych oówkiem nakrelonych,

byo cao. Tylko tom I zdoa wyda w Krakowie, poprzedziwszy go nader piknym yciorysem ks. Gohana. Wród

ukada

trzeba

przygotowa do druku tomu II zaskoczya go mier nielitociwa. Sze jego wasnych kaza ogoszono w » Kazaniach szkicach ksiy T. J.« (tom V, VIII IX), gruntowne treci, pikne wysoi

i

wieniem.

Wadysaw.

Z gimnazyum sdeckiego 15-letni wstpi do nowicyatu w Starejwsi 1865 r. Lat kilka profesorem by w konwikcie tarnopolskim, to znów w Starejwsi uczy klery-

O. Czencz

ków wymowy, wie

by

bra

ywy

spowiednikiem

szykami,

i

udzia; czujc ale

Proz wyda 1)

hteratury

Tame.

te

uy

niewiele:

i

historyi

polskiej.

kaznodziej.

w

jej

W

We

Lwowie

i

Krako-

akcyi przeciw socyahstom

poetyck ku czci Boga

wen

sobie

i

chosta

uwielbieniu

ich wier-

witych.

1169

Mowa pogrzebowa nad trumn sionowie 18 wrzenia

w.

cuzkiego

Kazimierza Dzieduszyckiego

hr.

—

Kraków.

1893 roku,

w

')

Nowenna do w. Teresy

Ja-

z fran-

Alfonsa Liguorego.

O. Bratkowski Stefan, Woyniak. Modziecem ju bdc, wstpi do nowicyatu 1874 r. Zostawszy ksidzem, spowiednikiem

by

znodziej we Lwowie dzony robotnik

na

przez

lat

w w

Stanisawowie, ka-

Krakowie lat 11. NiestruGalicyi i Ksistwie pozna-

si rozumowa,

potg

jak

uczucia

dziaaj zbawiennie na suchacza.

dykcyi

W za

6,

Paskiej

niwie

skiem. Kazania jego nie tyle i

w

kaznodziej, a przez 3 lata superiorem

i

»

Kazaniach

i

ksiy

szkicaci

VI — IX),

mów kamowy aobne na

umieszczono 25 jego

T. J,«

i

za sam wyda we Lwowie 4 Horodyskiej w Kroguicu dnia 12 wrzenia Jadwigi z hr. Zamojskich ksinej Sapieyny w lvrasiczynie 2 kwie— Ksicia Wadysawa Czartoryskiego ony jego ksinej Mago-

(w tomach

on

pogrzebie: Heleny z Niezabitowskich

1888

r.

—

tnia 1890

rzaty z

r.

i

ksit

Gorajskiego

w

Kraków 1895 Kraków 1903

—

1899

i

w

kupieckiej

—

r.

tomie VIII

niu nauk, i

i

drugie dla

modziey

»

Kaza

ksiy T. J.« w. Stanisawa

szkiców

i

Uoy pie

do

by

profesorem

filozofii

i

Kostki

mówienia pogrzebowe.

Klawera T.

kilka

hr.

J.

Augusta

zakadzie chyrowskim matur pobonie.

i

Kraków 1889

starosty

w

i

O. Walia.

r.

ur.

1854

r.

Po ukocze-

Krakowie, kazno-

Górnym Szlsku. Umar

Krakowie 1905

podczas wakacyi

Notatki brata Szyperskiego

').

towarzyszy kardyna-

lat

Huta 1899 roku.

i\.rólewska

jedynakiem

w

serca

w

teologii

wad

Piotra

Kra-

Magnificat a Prze-

t.

Wielkopolanin,

przedwczenie na

')

p.

paraiia Wirzyska, zosta Jezuit 1870

ywot w.

w

Przez Najwitszym Sakramentem 1904 r. hymnu Magnificat w 9 naukach, drukowanych

wizytach pasterskich na

w

akademickiej

rozbiór

misyonarzem, który przez

By

i

—

owi Koppowi w

')

Makowskiej. Leona Sapiehów.

Tekli

i

ksit Adama

Dugocki Wadysaw,

w Dbkaci, dziej

Przed

r.,

najwitszy Sakrament.

O.

r.

Aleksandra Korczak

Krakowie kilka religijnych dzieek: Ustawy Kongregacyi ma-

modziey

do Jezusa 1905

poprzednio

Krosno 1889

r.

Pamici

Oraz nekrolog:

—

r.

r.

ryaskiej dla

kowie 1897

Sieniawie 26 lipca 1894

Szebniach 20 marca 1880 r.

Wyda te w

Mary

w

Orleanów

—

r.

1906

i

I

Wyda: r.

'stawy

Brzozowie.

umar w

— dla

Krótkie prze-

Kongregacyi

Ukoczy szkoy 18-tym roku ycia

1170 inaryaskich. Królewska Huta 1900 l.')w

1904

O. rze

nad

i

1902

r.

—

Pierwsza komunia

w.

Miko-

V.

Mrowiski Waleryan, Wielkopolanin ur. 1832 w GóWart pod remem. Gimnazyum ukoczy w Poznaniu r.

uczszcza 1852 roku przez lat kilka na prawniczy fakultet w Berlinie. Podczas wystawy paryskiej 1855 r. jedzi do Parya jako student berliski. Odwiedzi Mickiewicza przed jego pyta go w imieniu modziey akademiwyjazdem na Wschód, ckiej o rad wobec gotujcych si wypadków na Wschodzie. Na to mu Mickiewicz po krótkim namyle: » Pracujcie nad tem, aby mur chiski dzielcy w Polsce stany od siebie, upad «. Praktyk gospodarsk uzupeni Mrowiski w szkole rolniczej w Pruszkowie na Szlsku 1861 r., zarzdza czas jaki majtkami hr. Mielyskiej hr. Jana Dziayskiego; walczy w powstaniu 1863 r. w oddziale Francuza Youncka de Blankenheim, a po jego rozbiciu, gotowa z Wierzbiskim nowy oddzia w Ksistwie, gdy go wraz z innymi 1848 roku,

i

i

rzd

pruski

uwizi

uwolni. Lubo zawsze

16-miesicznem ledztwie

po

i

by przykadnym

morem rozwesela kolegów >koza«

jak

tylu

innym,

szkolnych

tak

i

w

Moabicie,

wesoym

katohkiem, a

w^spówiniów,

to

hu-

jednak

jemu powaniejsze nasuna myli.

Postanowi zosta Jezuit i zamiar ten wykona 19 padziernika 1867 r., a ju w 4 lata póniej, otrzymawszy wicenia, pracowa do wygnania Jezuijako misyonarz w Ksistwie poznaskiem, tów. Wyszo mu to na dobre, bo móg spokojnie odda si nau-

a

kom

filozofii

w

Mans,

le

teologii

w

Laval.

wybiera si na misye do Ameryki lub tny zawezwa go 1876 r. do Krakowa

A gdy ale

Indyi,

i

te

ukoczy,

prowincya Kau-

kaza redagowa »Intencye Apostolstwa « dawa rekolekcye po klasztorach. Wnet jednak przeznaczony do Lwowa, pracowa tam lat 18 jako spowiednik kaznodzieja, z przerw kilkumiesiczn 1882 r., powicon tajnej misyi do Unitów podlaskich, drug równie krótk w Ghyrowie trzeci 1891 r. caoroczn w Starejwsi, skd wyjeda na Bremie, w Hanowemisye do robotników polskich w Hamburgu i

i

i

i

i

i

na rekolekcye ksiy w Ksistwie poznaskiem. Wytona praca we Lwowie, nadszargaa jego zdrowie, dano mu wic 1895 r. lejsz w Sczu, 1896 r. w Starejwsi, a gdy si zdawao, nabra si troch, kazano 1898 r. by su-

rze, Westfalii,

Saksonii pruskiej

e

i

1171

w rekolekcyi w periorem

fesyonale

i

cy. Na

Czerniowcach,

Ksistwie

Galieyi,

i

wyjeda

raz po raz

na dawanie

pracowa w konzarzdza rezyden-

a nie przestawa

w wasnym

na ambonie

tej

skd

kociele

i

mier

zbonej pracy zastaa go

wskutek zapalenia

odday hod cnotom tego Jezuity, który obok gbokiej pobonoci, odznacza si niezrównan prawoci charakteru wielk yczliwoci dla ludzi. ywot jego skreli O. Józef Brzkalski T. J. Kraków 1906 r. » napuc, 29 stycznia 1901

Dzienniki czerniowieckie,

r.

i

kadem przez

zmarego*, z portretem rysow^anym ze zwok Kurpiersa T. J. Pisa na polu tylko religijnem:

przyjació

J.

Tumaczenie wizerunku Serca Fana Jezusa, wedug objawie b. MagoKraliów 1874 r. Miesic Czerwiec powicony Sercu Pana .Jezusa, z woskiego. Kraków 1877 r., wyda 5. Litania loretaska. Lwów 1879 r. — Zdrowa Marya. Tame 1880 r. Najw. Panna Marya królowa korony pol-

—

rzaty.

—

—

Lwów 1884 roku. O w. Róacu. Tame

skiej.

w.

wydanie

1886

r.

obszerniejsze

z rycinami.

—

1885 r. Te 4 ksieczki wydane jako pamitka majoSposób odmawiania Róaca 1884 r. Nauka o Mszy przykadami. Lwów 1885 i 1886 r. Miesic Maj. Lwów 1885 r., Kra-

—

—

wego naboestwa.

—

z

1893

k

—

— — —

—

19, 28, 38, 39, 40, 41.

Braschi

Angelo,

kardyna

j52.

—

I,

79,

—

S. J. U, 1004, 1006, 1007, 1013, 1014, 1169.

mierci II, 848, 889, 896, 914, 934, 1001, 1017. lOlS, 1019, 1041, 1048, 1067, 1098, 1118, 1132.

Dobrej

977.

Bratkowski Stelan,

923, 934, 938, 1010. II, 725.

—

—

—

—

Skargowskie II,

I,

II,

modlitwy

822, 825, 914.

»

—

w.

Bractwo Antoniego

»

1^96.

II,

II,

—

»

—

—

—

934, 1098.

—

—

—

—

Róaca

—

—

Serca Maryi

572, 656, 721, 728, 844, 878, 896, 922, 934, 1017, 1135, 1152, 1154. Opatrznoci Boskiej II, 1132. w. Rodziny II, 871, 1038. ywego I, 397. II, 871, 884, 896. 914, 923, 934, 950, 967, 1013, 1017, 1041,1067, 1098, 1113,1124, 1135.

»

II,

579, 580, 581, 719, 724, 756. Bosfor II, 1190. Bosizio Atanazy, prowincya austryacki, S. J. II, 801. Bonia, kraj II, 834, 835, 990, 1107, 1190. Boston, miasto w Ameryce 1, 287. Botuszany, miasto II, 1079, 1080, 1081. Botzen, miasto — II, 756. Boufa Micha, S. J. U, 556, 67i;, Bouhours Dominik, S. J. II, 1157, 1158.

—

II,

999, lOOU, 1060, 1062, 1065. Ignacy, brat, S, J. II, 862, 868, 975. Borowski Miclia, S. J. I, 208. Borszczów, miasto II, 571, 827. Borysaw, miasto I, 361. Borysów, miasto I, 370.

Boro

-

II,

»

—

S. J.

—

—

Brabancya, kraj

II,

573, 719, 822, 878,896,922, 923, 934, 955, 967, 1001, 1010, 1017, 1035, 1064, 1067, 1096, 1098, 1124, 1127, 1147. Niemieckie 11, 997.

937.

II,

Borodino, wie pod Moskw I, 479. Boromeuszki, zakon II, 810, 896,

Boogrobcy, zakon

—

— 967. — 984, 997. Bractwo Najsodszego Serca Jezusowego — 397. —

»

753, 817,

II,

Borkowski Mieczysaw, hr. Borkowski Zbigniew Stanisaw,

—

997.

II,

I,

Tytusowa, hrabina

Borzcka Honorata,

805, 822, 1017, 1018, II,

»

Trembiskich Marya

819, 941.

II,

—

—

»

»

— z

Józefa 1005,

1001, 1060.

667, 1131, 1132. II, 577.

Borkowscy Borkowska

w.

825, 1019.

—

proboszcz

ks.

Bractwo

dyrektor gimnazyum berskiego I, 123.

Braun,

—

Braun, gubernator

bruns-

—

I, 333. 311, 704, 759, 837, 891, 1131, 1181. II, Breinl Józel, starosta tarnowski 583, 596, 597, 598, 639. Brema, miasto U, 1109, 1170.

Brazylia,

kraj

-

I,

—

—

1230

—

II, 1167. I, 232. Briancon. miasto Briant Aleksander, b. mczennik an-

Bretania, kraj

gielski 3. J.

—

—

1172.

II,

Brickmann Mikoaj

S.

445. Brighenli, kupiec von Brink, gubernator

J.

— —

yd

—

405.

I,

I,

— —

I, 387. Brissac de Cosse, hrabina I, 387. Brissac Delja, hrabianka I, 387. Erissac Kamila, hrabianka Briskorn Maciej, S. J. -I, 209, 210. II, 844, 901, Britto Jan, b. S. J. 1204. II, 741. Brixen, miasto II, 610. Brnik, wie Brock Liborius, S. J. — I, 455. II, 658. II. 833, Broer Franciszek, S. J. 837, 891, 1187. I, 352, Brodowski Mikoaj, S. J. II, 503, 692, 712, 714. 445. Brody, miasto I, 250, 516, 517.

—

—

—

—

—

—

—

651,

—

wie

Brodzice,

I,

754,

420.

II,

—

II,

840, 841. Bronie Ignacy, S.

J.

Broniewski

infuat lwowski

—

II,

w

osada

Józei",

Szwecyi

—

353.

I,

722.

Bronikowski, jenera polski I, 513. Brown, hrabina

—

Brown Brown

—

Jan, lekarz Józef,

—

—

I,

353.

— 11,1195.

II,

1195.

prowincya,

S.

—

J.

I, 382. 593, 594, 640, 645, 649, 656, 702, 732, 733, 734, 730, 753, 769, 798, 803, 804, 900, 905, 918, 920, 925, 946, 950, 968, 990, 993, 1187, 1195, 1196. II, 969 Broscius (Broek), ks. Brozyusz, ks. I, 286. II, Bruksela, miasto 595, 637, 1174, 1198.

II,

—

—

—

Brunsberg, miasto I,

14, 97,

123,

—

Bruntal,

Brunik, Brygidki,

11,

107,

i

kolegium

S.

J.—

109, 119, 120, 122,

—

—

II, II,

wizienie

1108, 1110. 603, 604.

lwowskie

597, 727

Bryndza Wincenty,

S.

J.

—

709.

Bryzgowia, kraj

753, 823, 925. Brzezie, wie II, 581, 608, 690, 992. Brzeziski Antoni, ks. Filipin 950, 776. Brzeziski, dziedzic II, 582.

—

—

—

II,

1179.

—

II,

ii,

676,

687,

—

—

II,

Brzeziski Dominik, S. J. I, 352. Brzeziski Kajetan, kleryk orm. II, 703 Brzeziski Marcin, S. J. I, 94. Brzeznak Jan, S. J. II, 727. Brzenica, wie II, 579, 581, 584,

—

—

—

—

—

599, 677. 567. II, 1171. 568, 631, 664, 665, 673, 677, 817, 825, 861, 873, 1156. I, 320, Brzozowski Ignacy, S. J. 350, 360, 361. Brzozowski Rajmund, S. J. 323, 1, II, 325, 347, 348, 360, 372, 511. 675, 1193.

—

II,

— —

II,

— —

-

Brzozowski Tadeusz, jenera zakonu,

—

I, J. 264, 265, 276, 277, 280, 281, 282, 283, 284, 286, 294, 295, 297, 300, 329, 333, 341, 346, 362, 382, 390, 414, 416, 417, 421, 430, 433, 434, 454, 456, 467, 468, 470, 471, 484, 486, 487, 490, 491, 492. 1146, 1147, 1148, 1183, 1193.

S.

279, 293, 337, 415, 444, 483,

—

Buchmayer Antoni,

ks.

582, 647, 679, 710.

Buchta Aleksander, 1187, 1209. Buckie, filozof

S.

J.

— —

— 1179. — 92. — 634, 817, 922, 1035. Buczkowice, wie — 580. — Buczyski Wincenty, S.

II.

II,

578,

II,

891,

II,

573,

11,

Buczacz, miasto

I,

II,

I, 326, J. 629, 632, 633, 634, 641, 642, 652, 703, 718, 738, 739, 1150, 1178. II, 1174, 1179. Budapeszt, miasto Budberg, baronowa 1, 513. II, 587. Bodzanów, wie Budko Mikoaj, S. J.— 1,362, .^70, 372,

328.

814.

wie wie

—

657,

II,

Broghe, Bromoella,

— —

Brzostowska, kolatorka Brzozdowce, miasteczko II, Brzozów, miasto

— 775, 779. ksi — 1165.

935,

II,

Brzana, wie II, 601, 602. Brzeczot Kasper, obywatel II, 669. - II, 770. Brzeg, miasto I, 97. Brze litewski.— II, 1038. Brzeany, miasto II, 631, 639,

—

Brodziszewski Wojciech, sufrag. gnie-

nieski

—

J.

608, 609. Brzostek, miasteczko

—

577, 588, 639, 922, 931, 1.152. II,

S.

995, 1171, 1206.

—

525. 435.

II,

Brzkalski Józef,

-

II,

— —

—

II,

545, 546,547,569,588,672,715.

1231

—

Buffalo, miasto

—

—

839.

II,

I, 432. Bug, rzeka Bukareszt, miasto

—

I, 394, 1046, 1073, 1083, 1085, 1086, 1090, 1091, 1092, 1110. II, 569, Bukowina, kra] 570, 571, 576, 647, 793, 828, 829, 830, 834, 850, 853, 939, 1038, 1039, 1040, 1045, 1046, 1049, 1110. II, 1120. Bukowski Alojzy, S. J. Bukowski, hr. II, 672, 674. Bukschoja, wie bukowiska II, 1049. II. 1189. Biilow Emil, S. J. Bugarya, kraj II, 1070, 1158. Buhak, wadyka ruski II, 1219.

—

—

—

—

—

—

Buharyn, pose wokowyski — 20. Burboni, ksita — 223, 471. — 1221. 1087. de Burbure, obywatel — — 814. Burgstahler Antoni, S. — 11,1112. Burkiewicz Edward, S. 922. Buszcze, wie — — Butkiewicz Alojzy, brat, I,

I,

II,

II,

J.

II,

J.

II,

S. J.

II,

573, 574, 890.

—

339.

I,

Buzalski Kazimierz, 1206.

brat S.

—

Buzzeti Antoni, ks. Bychów stary, miasto 509.

—

Bydgoszcz, miasto II,

—

J.

—

I,

II,

—

Bystrzonowski Wojciech,

S.

J.

—

II,

—

U,

1132. Bystrzycki Jowian Fryderyk, astroI, 65. nom królewski I, 28, 250. Byszewski, infuat I, 131. Byszkowski Antoni, S. J. II, 758, Bytom, miasto 760, 762, 765, 1063.

— —

—

—

Bzowska Anna, obywatelka Teofil, S.

J.

—

11,

—

II,

888.

1027,1214.

C.

83.

JE2BICI

W

—

Caraffa.

—

—

kardyna

—

—

103.

I,

— 209. Carskie Sioo — 216, 478. 343. Casablanca, pukownik — 103. Casali, kardyna — Caserta, miasto — 275. 270. Cassini, hr. pose rosyjski — 403. de Castellamare, hrabina — CasteUi, kardyna — 148. Cato — 177. Cauteret, zakad leczniczy w Pirenejach — 1185. 902. Cavour, minister woski — Carpo (we Woszech)

I,

I,

I,

I,

I,

1,

S.

J.

I,

II,

—

1,

398,

w

powiat

Gecil,

11,

— 405. —

—

szkó

I,

POLSCE. V

II,

940.

I,

293, 295,

— —

—

cie

.

957.

II,

Ceparego

w

szkoa

—

Jassach

II,

1085, 1086, 1088, 1089, 1040. Ceylon, wyspa 11, 1190.

—

Chabówka

1119. Chaifol nad Chalcz, wie

ChaleccY,

—

wie wgierska

,

Wog,

—

I.

—

fundatorzy

kocioa

368.

—

medycyny

Chaubiski,

dr.

Chaniewski

Jak(')h,

U,

I, 394. kolonia 212, 350, 368.

S.

—

J.

—

708, 709, 714.

miasto

w Ameryce

287. Charpenlier, jenera Charrier Piotr, S. J.

I,

1114. 372.

II,

I,

— —

I.

— 361. — Chazarowio, plemi — 144. de Chazot, major — Chem, wie — 580, 581, I,

II,

1,

117.5.

40cS.

I,

II,

—

—

Marylandzie

II, 939. Celowiec, miasto Celsus, tragedya II, 1202. Centrum, stronnictwo w parlamen-

Charlestown,

585, 586, 753, 756, 818, 819, 845, 941. de Cach, austryacki penomocnik

570, 658. CagUaii, miasto

—

II,

Cabogowa Wanda, hrabina —

II,

ksi —

285. Cejss, wizytator 315, 367.

96, 107, 123.

568, 626, 644, 655. II, 580. Bystra, wie

Cafasso Józef,

—

I,

1185. I, 353, 367,

Bykowski Stanisaw, proboszcz

I,

—

II,

II,

771.

Bzowski

—

I,

Buxherden, jenera, kwatermistrz cesarski

I, Calibota Verni, dyrektor teatru 456. Calvert Gecil lord I, 285. II, Camilli Mikoaj, biskup jasski 866, 1071, 1072, 1076, 1078, 1082, 1083, 1090. II, 721. Candon Henryk, S. J. 755, 766, 767, 900, 902. I, 457, 490. Capriola Serra, Caprivi, kanclerz 11, 811. Caput Jan Donat. Franciszkanin z XV wieku II, 943. II, 826. Carkowski, ks. ruski 11, 1003. Caro Leopold, adwokat Carroll, biskup baltimorski 1, 284, 285.

687.

79

584,

1232 Chemno, miasto

—

171.

Chema,

miasto

Cherso, miasto

—

400, 405.

—

pruskie

118,

I,

790.

II,

I,

— —

947, 1087. 365, 371, 377, 939, 986.

II,

II,

I,

:ardyna

Chiaramonte Barnabas, 240, 309. Chicago, miasto I,

—

—

Chiny,

l^raj

— —

— —

276, 314, 337, 434 Chludziski Jerzy, S.

516.

J.

—

Leopold,

Chapowscy Chapowska na

—

527,

II,

679, 680.

—

II,

Chapowska

S.

542,

352,

I,

—

J.

I,

678,

635,

Grudziskich Antoni-

948. Józefa, zakonnica

—

948.

Chapowska

z

dziedziczka

Morawskich Henryka,

—

773.

II,

Chapowski Dezydery, jenera II,

—

dziedzic

773.

—

Chopicki Micha, proboszcz Chmielewski Ignacy, S. J. — II,

polski

771, 775.

Chapowski Stanisaw,

726. 445.

576, 669.

Chmielewski Jdrzej,

— —

brat, S. J.

756, 939.

Chmielewski Marceli,

brat, S.

839, 997, 1008, 1210. Chmielewsli;i Tadeusz, S. II, 709, 714, 940.

Chmielowa

J.

—

Chmielowski Chmielnicki

J.

I,

obywatelka

Zofia,

1132. Piotr,

Bohdan,

ków — II, 628. Chochoów, wie —

—

literat

II,

II,

1,

II,

II,

352.

—

II,

330.

612, 613, 614,

—

-

Chodowice, wie I, 586. Chodykiewicz Ignacy, S. J.

II,

817.

—

I,

342,

344. Chojnice, kolegium I, 97, 123. Chojnik, wie II, 606.

—

—

Chomogor pod Archangielskiem

—

I,

II,

Mcisawiem— II, 1152.

Chooniewski Stanisaw,

—

1,

510.

ks.

—

II,

ru-

880.

— 1115. 386. — 136, pasmo gór — —

bootnyi,

Chrebiet 437.

—

litewski

—

II,

I,

I,

I,

podkanclerzy

Joachim,

16, 17, 22, 27, 28, 31, 36, 41, 62, 63, 64. Chreptowicz Karol, J. I, 940.

14,

I,

15,

— —

.

Christian Juliusz, S. J. II, 829, 862, 925, 1021, 1029, 1032, 1035, 1107, 1111, 1112, 1113. II, Chryzostom Jan, w. 1159. II, 1001, Churain Rudolf, S. J. 1017, 1068, 1069.

—

Chwaa

Bartomiej,

ks.

—

proboszcz

—

—

II,

1076.

Chyrów, kolegium 858, 912, 1020, 1030, 1157, 1202,

i

konwikt

861, 862, 863, 865. 868, 887, 922, 924, 931, 937, 1013, 1021, 1023, 1024, 1025, 1026, 1031, 1032, 1033, 1062, 1099, 1170, 1175, 1180, 1197, 1201, 1214.

—

II,

1022, 1027, 1033.

Chyewski Adam, podczaszy orsza-

— Cicero —

I, I,

wie

371. 61.

—

II,

1176.

—

I, 370. Cichicze, miasteczko II, 1210. Cicho Franc, brat, S. J. II, 873. Gicho Ludwik, S. J. I, 362. Cichów, wie II, Ciechanowiecki Pawe, S. J.

—

— —

—

556, 569, 573, 592, 634, 684, 700, 702, 705, 824, 874, 875, 963.

Ciechanowski Wincenty, kandydat

250.

Chomtowscy

— —

Chramiec, dr. medycyny Chrapowicka, hrabina Chrapowicki, marszaek

Ciche,

Chocimierz, miasteczko

1187.

1140. Jan, inynier II,

549, 590, 1007.

ski

615.

Chooblin, pod

—

Chyrowiacy, uczniowie konwiktu I,

II,

Chorostków, miasteczko II, 922. Chotkowski, praat i profesor II,

II,

hetman koza-

II,

—

—

Chreptowicz II,

—

880,

II,

—

Chory

943, 950, 962.

II,

—

hr.

Chomiski, biskup I, 132. Chomiski, urzdnik cyrkularny

361.

— z

886.

ski

370, 372.

Chludziski

Chomentowski Jan,

Chomranice, wie II, 890. Chomy szyn Grzegorz, wadyka

839.

II,

209, 210, 216, 217,

I,

36.

596.

I, 172. monsignior II, 1007. Chih, miasto I, 422. Chitarow Szczepan

Chigotti,

Chomentowski, pose sandomirski

lozofii

—

I,

fi-

323.

Cieciszowski Gaspar Kazimierz KoI, 427, 447, lumna, biskup ucki II, 97 L 448, 449, 451.

—

—

1233

—

Ciekiewicz Wojciech, ks. II, 606. Cieniawa, wie II, 1098. Ciepielowski Antoni, obywatel II,

—

—

688.

dobra

Cieple, I,

mohilews.

koleg.

365.

—

—

Cieszkowski August II, 1197. Cieszyn, miasto II, 810, 881, 891.

—

999, 1036, 1051, 1054, 1055, 10.56, 1057. 1068, 1059, 1060, 1061, 1062, 1063, 1064, 1066, 1067, 1068, 10(;9. 1099, 1119, 1162, 1173, 1176. Cieszyski Ignacy, Franciszkanin I, 383. Cikowice, miasteczko II, 604, 606. Cigale, ks. praat I, 143, 144. I, Ciofani, ks. praat 110, 114, 115. Ciravegna Mateusz, S. J. II, 1083. Ciszek Jan, S. J. II, 755, 817, 818, 825, 828, 848, 879, 883, 891, 893, 895.

—

—

— — —

—

Ciszewski Wincenty, Clair de St. markiz

S.

—

J.

— — —

I.

94.

I. 403, 404. 1103, 1104. Clermont, opactwo II, 1197. Cleveland, miasto II, 839. Cloriviere Piotr, I, S. J. 306, 307, 470. Cobentzel, pose niemiecki I, 177, 365, Coervers Jan, S. J. I, 405. Coince Józef. S. J. I, 385, 386, 387, 388, 389, 390, 391, 392, 512,

Clary, hr.

—

II,

—

—

— —

.513.

jenera francuzki Colombiere Klaudiusz, S. Colbert,

1175.

Commendone, nuncyusz

— ksi —

Comotti,

Conde,

S.

J.

I,

Condrau Jakób,

S.

— —

J.

—

II,

—

1022. 254, 255,

II,

I,

Wacaw,

326.

I,

brat, S.

J.

—

— 788, 791. prowincyal hiszpa— 542. S. — 398. — Cornet Franciszek, S.

Cordon ski,

wie

II,

Piotr, J.

II,

J.

II, 570, 659. Corsini, kardyna

Cottam Tomasz, b. angielski

—

I,

—

—

Cudnów, miasteczko I, 447. Guza Aleksander, dr. profesor ekono-

—

mii

Cuytek

II, 1089. Kazimierz,

1004. Cwiklice, ,

—

wie

S.

—

J.

764.

II,

II,

995,

I,

510.

—

Cwileniew, jenera dywizyi Cyburski Jan, ks. proboszcz 581.

Cych

Józef,

S.

Cyr

—

plemi

Cyganie,

Saint,

—

J.

890.

jenera

817,

II,

393.

I.

—

—

II,

81t).

—

II, 1070. 342, 343, 344,

I,

345.

Cyranka Jan,

858.

II,

—

zakon

I, 113. —II, 621, 623, 634, 804, 824, 878, 885,

Cystersi,

622, 980.

ex-Jezuita— II, 992.

ks.

—

w.

Cyryl

—

Cytowicz Józef,

I, 298, 380, S. J. 634, 637, 659, 715. Czacki Micha, obywatel II, 638. Czacki Tadeusz I, 290, 292. Czajkowska, ksieni II, 608, 609, 756, 993. Czajkowski, adwokat II, 927. Czajtaj I, 390. Czapelska Helena II, 1135, 1136.

444.

—

II,

—

—

Czarliski

—

— — —

Felicyan

S.

,

Czarliski Emil, obywatel Czarna, wie II, 613. Czarne morze I, 269,

— —

Józef,

ucze

—

J.

—

II,

400,

—

II,

II,

1087.

406,

921

1163.

Czarnków, miasto Czarnogóra, kraj Czarnota Jdrzej, 1086.

—

—

II, II,

S

J.

790. 1190.

—

II,

1079,

—

Czarny potok, wie II, 891, Czarnyszewicz Wincenty, S. J.

— — 569, 671. Czartoryscy — 143, 797. Czartoryska ksit Orleanów Ma gorzaa — 1169. Czartoryski Adam, jenera ziem podolskich — 22, 259, 290, 296.-342, 444.

I,

II, I,

z

II,

I,

—

Costin Miron, historyk nik

666.

II,

408, 413.

102.

I,

332.

Copoty,

—

Csech Szczepan, biskup koszycki

Czarnocki

634, 659, 1193. Conrad, minister kultu Consalvi, kardyna 260, 270. I,

353.

—

223

II,

Convalsciusz

I,

J.

79.

I,

Karol, hr. 11, 10()(). Cretineau-Joly, historyk II, 1150. Croiset Jan, S. J. II, 1200.

1087.

—

—

— —

Coudenhore

II,

I,

8,

—

S.

103, 146. II, 1199.

J.,

1172.

mczen-

II,

835.

Czartoryski

w.

lit.

—

Micha Fryderyk, I,

30, 39, 62.

16, 17,

kanclerz

19, 21, 26, 28,

1234 Czartoryski Wadysaw, ksiae 851, 979, 1169. Czaykowski Konstanty, S. J. li96.

Czaykowski Wojciech,

dom

Czechowice,

—

S. J.

—

S. J.

— —

II.

II,

359. 1126,

I,

II,

1129, 1130. II,

I,

-

106.

Czencz

Wadysaw,

—

J.

Czeremuszna

-

1175. Czerkiesi I, 408. Czerkiesya, kra]

—

—

834, 835, 990, 1210, 1211.

II,

I,

—

S.

II,

J.

1006,

—

756.

829, 1175, 1189, II,

Czerniewicz Maryanna Czerniowce, miasto

—

138, 152, 194, 211,

139, 156, 195, 337,

938. 541, 633, 822, 826, 829, 899, 937, 998, 1001, 1037, 1038, 1039, 1040, 1041, 1043, 1045, 1046, 1048, 10.50, 1051, 1093, 1099, 1126, 1167, 1171, 1188, 1189, 1206.

—

—

142, 1.53, 154, 1.55, 159, 163, 173, 177, 189, 190, 197, 330, .3.54, 355, 364, 365, 369, 462. Czerski, ks. II, 591.

—

jenera-gubernator

—

II,

794.

Czerwona wie - II, 773, 774, 9.50. Czerwonego Krzya Siostry szpitalII,

1061.

II,

z

Grabowskich Elbieta

985.

Czuba, wódz chopów Czuba, kamieniarz w

—

II,

603.

—

Sczu

II,

—

— — 592, 656, 657, 672, 674, 676, 753, 816, 818. Czyndask, forteca — 437. Czyrosk, osada — 427. Czyrniawski Jan, ks. dziekan — 607. Czyszki, wie — 818, 1035. Czyta, miasteczko — 437. — 254, 296, Czy Jdrzej, Czyhir Maciej,

S. J,

II.

II,

I,

S. J.

I,

346, 378, 379, 380, 381, 382, 453, 454, 456, 457, 470, 477.

II,

141,

—

587, 753, 817,

827, 941.

Czosnowska

D.

II,

Czerniszew Zacharyasz, hr. jeneragubernator I, 135, 138, 139,140,

Czertkow,

1184.

II, II,

II,

—

131, 150, 193, 207,

1023,

I,

—

130, 149, 188, 206,

II,

I,

II, 775. Czerniejewo, miasto Czerniewicz Stanisaw, S. J. 1,126,

129, 147, 178, 204, 364.

— —

—

wie — II, 910. Czernica, wie — II, 588. 128, 145, 163, 19(5, 197, 349, 352,

Czortków, miasto

J.—

S.

1025, 1033, 1095. Cziczirnew, autor

Czubaty Dymitr, student II, 649. Czudyn, miasto II, 1049. Czuwaszowie, naród I, 393.

409.

Czerna,

127, 141, 160,

II, 608, 705, S. J. 718, 759, 766, 772, 774, 788, 814, 817, 818, 820, 879, 888, 900, 902, 903, 905, 970, 971, 991, 993. 1144, 1155, 1187, 1203, 1204, 1206', 1207.

1014.

Czermiski, obywatel

Czermiski Marcin,

—

wie

,

—

Czeowski Romuald,

—

Glisko

29, 37, 447, 449.

— —

—

— —

I,

Czeowski Iwon,

II, 913, 987, 1026, 1036, 1168, 1205, 1206, 1210. II, 1026, Czenczek Antoni, S. J. 1206. I, 409. Czepe, wódz tatarski II, 588. Czepiele, wie I, 515, Czereja, miasto

S.

473.

I,

ksina

449.

II,

—

-

—

ksita

Czetwertyska Magorzata,

873, 1119.

526, 570, 700, 754, 1015, 1165, 1178. I, 212, 369, Czeczersk, miasteczko II, 940, 1151. 370, 420. II, 1086. Czehiniak, Franciszkanin

ne

Czetwertyscy, I,

—

—

Czetwertyski Józef Kalasanty, ksi-

Czechowicz Konstanty, biskup ruski Czechy, kra]

—

naród I, II, 285, 417. 525, 596, 640, 692, 696, 701, 829, 834, 839, 902, 1058, 1103, 1106, 1107.

Czesi,

—

Dbki, wie II, 1169. Dbrowica, wie II, 818.

Dbrówka, wie

— —

II,

691.

— —

Dbrowski, sufragan poznaski 773, 779.

Dbrowski Wadysaw,

S.

J.

11,

II,

827, 828, 829, 1011, 1013, 1035. I, 3-53. Dbrowski, jenera polski I, 345. Dalry, pukownik Dagda, wie I, 212, 354, 356, 357, 358, 1147. I, 209. Dal-Verme, S. J. II, 1188, 1190, Dalmacya, kraj

—

—

—

—

-

Damirski

Cypryan, prowincya Ber-

nardynów

—

II.

1133.

1235

—

Damy

syoskie, zakon II. 1070, 1074, 1085, 1091. Dama, kraj -- I, 276, 337, - II, 990, 1006, 1221. Danilewicz, pedagog I, 325. Dannemayer, autor historyi kocielnej II, 553, 556. Dargiewicz Jan, S. J. I, 401. Daszko Jan, lusarz II, 1137.

—

—

Daszkówka

Daszyska

— —

— —

509. 1197.

I,

II,

Daszyski

Ignacy,

stów Davos,

II,

II,

—

klimatyczna

367, 368. Adolf, 638.

Dawid

—

361,

—

II,

580.

983. 1094. II, 982. I, 415.

823,

II,

miski

—

— — —

ks. profesor

II,

—

I,

1186.

II,

II,

I,

II,

II,

II,

II,

I,

II,

I,

y>

»

II,

»

I,

»

II,

»

»

burmistrz

—

obywatel

Eliasz,

t.06.

—

II,

1057,

—

—

—

—

—

—

Filip,

1205. Detroit, miasto Devin Grzegorz,

komedyopisarz

— S.

—

II,

J.

838.

—

II,

Devriscian Pawe, ks. ormiaski 1, 423, 424, 425, 426, 427, 428.

II,

>

II,

>

I,

741. »

w w w w w w w

Irkucku

—

I,

313.

»

w w w w

— 91. Jakobeny — 571. Jordanowie — 91. Kocmaniu — 272, 571. Krasawiu — 354, 356. Królewcu — 97. Liczkowcach — 571. w. Lipce — 107. Leajsku — ozowicy — 125. Markowej — 571.

»

w

Milatynie

» » »

» »

» »

»

—

I,

»

»

1164.

II,

>

» II,

I,

I,

)>

»

1055,

II,

1065, 1066. Demiski Wiktor, brat, S. J. II. 705, 891. Deprefontaine Karol, S. J. I, 445. Derbent, miasto I, 409. Dernaowicz, podkomorzy rzeczycki I, 369. Derois, jenera I, 342, 343. Derouville Aleksander Józef, S. J. II, 1147. Derska, wie rumuska II, 1087.

Destouche

J.

II,

—

606.

Demel,

II,

II,

Dembiczak Szymon, S. J. II, 891. Dembina, wie — II, 707, 711. Dembiska Aleksandrowa II, 606. Dembiski Aleksander, dzierawca II,

II,

II,

—

—

Dembiski

II,

II,

II,

biskup

Jakób,

II,

131, 234, 252, 320, 335, 339, 346, 427, 456, 457. Deharbe Józef, S. J. II, 1166. Deichmann, ks. ex- Jezuita II. 1178. Delbruck, radca I, 124.

Delkiewicz,

II,

II,

II,

—

— — — pukownik —

Dederko

lvs.

I,

Dbiccy, hrabiowie Dbicki, adwokat Dbicki Ludwik, lir. Debout,

353,

I,

patryota polski

Dbica, miasteczko 840.

II,

J.

—

marszaek

II,

II,

socyali-

987, 988, 1185.

1114.

Davoust,

Dominikanin

Piotr,

626.

I,

dowódca

miejscowo

— Diepenbrock Melchior, kardyna — 760, 768, 771, 1156, 1205. Diesbach, ex-Jezuita — 1182. Diestheim, miasto — 1148. Dietrichstein z Potockich, hrabina — 845. Dietrichstein, hr. — 893. Diewow, obywatel — 465. Diodor, pisarz grecki — 1184. Dissentis, miasteczko — 1193. — Dugocki Wadysaw, S. 871, 984, 1120, 1169, 1179, 1210. — Dmowski jjzef Alojzy, S. 1177. Dniepr, rzeka — 343, 353, 367. Dniestr, rzeka — 334, 422, 423. Dobiszów, miasto — 1110. Dobraczyn, wie — 586. Dobrjanski Mirosaw, urzdnik rosyjski — 833. Dobromil, miasto — 854, 855. Dobrzyski Antoni, dziedzic — 607. Dole, miasto — 1182. Doelinger, ks. — 976. Dolina kocieliska — 1114. Doga, herb rodziny — 897. Dogoruki, knia — 178. Doanka, wie — 753. Dom misyjny w Astrachanie — 1,313. w Biaej — 91. w Borszczowie — 571. w Chalczu — 363. w Cieszynie — 810, 1099. w Czechowicach — 11,968,1126. w Czeczersku — 363. w Dagdzie — 354, 358. w Dobromilu — 855. w Faszczówce — 125. w Gracu — 736. w Gurahumorze — 571. w. Mikoaja w Innsbruku — Dewodzki

w

Jabonowie

I,

II,

I,

II, 1,

I,

II,

I,

II,

()65.

I,

II,

—

U, 572, 742.

1236

—

Dom w Mociskach ^ » »

^

» »

» » » »

» » » »

w w w w w w

—

Mosdoku

665. 313, 413. II, 272, 571. II,

I,

—

Nadworne]

—

I, 91. Nastasowie II, 777, 778. Obrze I, 313. Odessie II, Pieniakach 571,

— —

II,

II,

II,

I,

I,

I,

—

Saratowie

313.

I,

Sewerynówce

—

Sidorowie

II,

II,

»

401.

II.

»

II,

^

II,

I,

»

I,

»

II,

»

I,

»

I,

»

I,

»

II,

»

I,

II,

II,

—

Domaradz, wie II, 825, 862. Domaradzki Micha, obywatel 651.

—

J.

—

1174.

II,

123.

I,

—

Podlasiu

—

—

Droginia,

—

—

wie

Drohiczyn, miasto Drohobycz, miasto

—

—

— — 1007. — zakon — 112, 133,

724, 725. 937. 730. II,

II,

—

II, 581, 608. profesor uni-

ks.

—

wersytetu II, 973. Drumtolle, misya w Indyach

—

Drubacki boszcz

—

Bonawentura

,

830.

II,

Drubicki Kasper,

ks.

pro-

II,

1156,

—

S. J.

1160, 1199. I, 360. Dryssa, miasto I, 26. Drzewicki, sekretarz II, 938. Dubas Eufemia I, 355, 509. Dubno, miasto 577.

— — — —

—

Dubowska, wie z kopalni Dubrowno, dobra — I, 351. Ducerceau (Arciszewski), S.

Ducha w.,

szpital

Duchaczki, zakon

—

— —

J.

—

—

Dorohoj,

—

miasto

w

Rumunii

1081.

Doroyski Bronisaw, ucze 1036. Dorpat, miasto Doser, kupiec

—

—

I, I,

.3.56, 392. 454, 457.

— —

II,

872. S.

J.

419.

—

II,

—

—

I,

889.

II,

—

I, 171. Dumond, pose francuzki Dunajec, rzeka H, 607, 701, 891. II, 613. Dunajec Biay, wie

—

—

— — —

Dunajec Czarny, wie I, 91. Dunajów, wie Dunajewska Antonina

—

Dunajewska Justyna

—

II,

613.

938. 938. 908.

II,

II,

II, Dunajewski, minister Dunajewski Albin, kardyna

—

U, 870, 897, 979, 982, 984, 985, 1001, 1030, 1189, 1198.

— Duniewicz Edward, dzierawca — 863. 602. Dunikowski, dziedzic —

Dunawiec, II,

—

II,

690, 974. 823.

II, II,

Dukla, miasto Dumana Ignacy,

387.

— I,

Dominikanie,

I,

II,

837.

I, 510. Duchowieccy Duhamel, urzdnik inflandzki

287. 339, 354, 361, 362, 370, 392, 423, 424, 425, 433, 440, 477, 484, II, 561, 567, 588, 491, 511, 512. 620, 626, 629, 630, 634, 654, 657, 670, 707, 708, 709, 710, 712, 713, 736, 737, 797, 926, 927, 928, 929, 930, 931, 935, 977, 983, 1084, 1085, 1086, 1178. Dominikanki, zakon II, 823. Don, rzeka I, 429. Dorna-Kandreni, wie II, 1048.

I,

682, 705, 881,

proboszcz

ks.

Drodziewicz Jan,

—

brat, S. J.

II,

890.^

Drod,

59.

I,

—

Drohojowscy II, Drozdowicz Tomasz,

1151. II,

—

—

Drohowy, wie

—

687.

II,

II, 1065. Domasowice, wie II, Domejko Ignacy, profesor 109. I, Domhard, prezydent

—

II,

Drewnoski, naczelnik warstatów kolejowych II, 913. Drexler, kupiec lwowski II, 721. Dreziski Tomasz, leniczy II, 603.

435, 437, 438.

— 572, Stanitkach — 742, 756, 994. w Starejwsi — 665, 843, 845, 873. w widnicy — 97. — 964, 965. w Tomsku — 313. w Tuchowie — 569,661,677. w Turce — 91. w Tyly — 107. w Zarszynie — 91. w Zuckmantel (Edelstadt) — 810, 963, 967, 966, 1099, 1102. w ywcu — 91. 741. Domy w Austryi — Domy w Galicyi — 796, 843, 845. »

S.

Dost Jan, S. J. Drelów, wie na 1219.

— 572, 742. 588, 567. w Podkamieniu — 665. w Polanie — 665. w Przeworsku — w Puszy — 354. w Ranie — 125. 91. ^v Rozmai o wie — w w w w

Doss Adolf,

wie na Bukowinie

II,

1048.

II,

II,

1237

—

Dunin Marcin, arcybiskup Dunin Pawe, S. J. I,

—

659, 665.

Dunin Wawrzyniec,

S.

pose

144. Durini I,

Anio

73.

I,

—

francuzki

Marya,

—

—

ks.

143,

Dziekanowice,

I,

—

—

—

579.

II,

—

jenera wojsk II, 772. Dwernicki Wodzimierz, obywatel Dwernicki, II,

—

miejski -

radca

1043,

II,

1044.

Dworzaski

Antoni,

kontrolor

1124.

Dworzaski, przeor pauliski 674.

—

Dyboski, notaryusz

Dydek Stanisaw, 862, 880, 1126.

638.

1017,

1069.

II,

brat,

S.

J.

II,

—

II,

—

—

—

—

201, 209, 239, 253, 286, 294, 313, 314, 350, 354, 356, 357, 407, 513, 939, 1148, 1149, 1150, 1181. Dengislian, tatarski han I, 409. I, 288. Dziayski Jan, hr. II, 1170. Dzieczkiewicz, brygadyer I, 370. Dziemorowice, wie II, 1059.

—

—

hrabiowie

—

—

—

907,

II,

Dzieduszycka Ludwika, hr. II, 641. II, 1163. Dzieduszycka Natalia, hr. Dzieduszycka z Zamojskich Maryanna, II, 907. koniuszyna Dzieduszycka Wodzimierzowa, lir.

—

—

573",

909.

Dzioduszycki Aleksander, 745, 900.

Dzieduszycki August, 908, 938.

hr.

—

Dzieduszycki Jan, hr. Dzieduszycki Kazimierz, 1169.

—

S. J.

— II,

—

II,

II,

907,

641.

hr.

—

hr,

968. 687.

II,

—

II,

Franciszek,

S. J.

907,

—

U,

—

II,

Szymon, kasztelan brze-

ziski I, 16, 26, 28, 29. Dziewicka Henrykowa II, 1005. II, Dzików, wie 670, 707, 708, 713.

Dwina, 342, 514.

—

— rzeka —

I, 127, 333, 334, 343, 344, 355, 356, 360, 429,

Dwiniaczka,

wie

—

II, 1038, 1042. dziedzic II,

—

606. dziedzic

— II, 606.

E.

II,

S. J.

829, 830, 696, 997, 998, 999, ICOO, 1001, 1004, 1043, 1044, 1045, 1046, 1047, 1048, 1049, 1107, 1108, 1109, 1110, 1111, 1166. II, 1181. Eckhard Anzelm, S. J. I, 395. Eckiert Jan, obywatel II, 967. Edelstadt, zamek II, 1204. Edyp, tragedya II, 1190. Efez, miasto Egejskie morze H, 837. II, 1147. Egejskie wyspy II, 1184. I, Egipt, kraj 179. I, 392. Eibel, ks. proboszcz Eichborn, baron, bankier berliski II, 1113.

—

—

— — — — — — — —

Eichhorn, II,

nazwa vyiey

—

adwokacki

koncypient

1000.

—

—

II, 1179. 1049. II, 606. Eisenbach, dziedziczka Eisenkolb, dr. II, 1108. II, 911, 1137. Ekielski, malarz I, 342, 345. Ekimania, miasteczko II, 906. Ekstein Franciszek, malarz I, 306. Elba, wyspa Eliasiewicz, pedagog I, 325. Eliasz Walery, malarz krakowski II, 1114. I, 431. Elizeus (Electus), Kapucyn Elmpt, hr., wdowa I, 386. I, 386, Elmpt, hr. jenera-porucznik 513.

Eiflel,

Eisenau, wioska

908, 909, 986, 1002.

II,

II,

Eberhard Franciszek, superior,

Dymitr, wójt II, 594. I, Dyneburg, miasto 125, 145, 198,

—

—

II,

1097, 1116, 1117,

—

Dzieduszyccy,

837. Dzierzbicki

Dzwonkowski Feliks,

— —

Dydnia, wie II, 845. Dyktarska, obywatelka II, 686. Dylewski Marvan, patryota polski II,

Dzieroyski

—

wie

Dzwonkowski Ignacy,

860, 869.

Dworski,

hr.

1163.

337,

Dussing, lekarz I, 435. Dutkiewicz Antoni, ks. II, 724. Duval Teofila Mechtylda, ksieni II, 547, 579, 583, 686, 688, 689, 692, 693, 701, 992.

Duval Jan,

Dzieduszycki Maurycy,

907, 908. Dziedzice, miasto

nuncvusz

—

II,

Dzieduszycki Wodzimierz,

—

J.

1146.

Durand,

1146.

II,

445.

—

—

—

—

II,

—

—

—

—

—

—

—

1238

w.

Elbieta Elbieta

—

1059, 1060, 1120.

II,

— 1,432,485. — 766, 778,

cesarzowa

I,

II, 1088, 1137. Elbietanki, zakon II, 808, 809, 1U55, 1056, 1058, 1060, 1061, 1069, 1110, 1111. Emanuel, jenera-major I, 416,423,

—

425.

Emanuel Jezuita

Emanuel

Karol, z króla sardyskiego I, 310. Wiktor, król woski II,

—

—

858.

w

Emmaljunga, miejscowo cyi

—

840.

II,

Szwe-

—

—

nator

—

—

II, 558, 560, 563, 565, 568, 578, 582, 583, 593, 596, 599, 608, 614, 636, 639, 642, 644, 645, 647, 649, 652, 671, 692, 694, 695, 699, 701, 712, 714, 716, 719, 722, 724, 725, 726, 728, 733, 735, 737, 742, 875. d'Este Franciszek Karol, arcyksi II, 699. d'Este Maksymilian, arcyksi II, 725, 738, 741.

—

,

Estka Piotr,

S.

J.

—

378, 1192.

TEtanche Józef, Eugeniusz,

ks.

ksi

Eulenburg, minister

—

I,

167, 188, 261, 282, 311, 326, 459, 461, 495, 516. 902, 981,

—

239, 353, 357, II,

1085.

sabaudzki

367.

Europa

I,

—

II,

—

I,

361,

953.

19, 61, 64, 87, 99, 143,

208, 289, 396, 471,

223, 247, 260, 297, 300, 304, 418, 429, 457, 480, 487, 490, II, 635, 644, 652, 1203, 1211, 1220, 1221. Eurypides, poeta II, 1204. van Everbroeck Korneli, S. J. I, 382. d'Everlange Vitry Robert, S. J. I, 258, 284. Exnarowski Karol, ks. proboszcz II, 608. Eybell, rzekomy ex -Jezuita I, 513.

—

wie bukowiska

FalkenlDerg, miasto

—

II,

—

209, 293, 408, 472, 559,

—

— —

—

—

1048.

II,

1158.

Falkenberg z Praschmów Anna, hrabina II, 965.

—

Falkenstein, hr. Faszcz, sdzia

— —

I,

I,

178, 365. 369.

—

dom misyjny I, 125, 215, 352, 353, 369. Febroniusz, autor II, 553. Fekete, baron II, 1042. Felbiger, opat I, 110. Feldkirch kolegium i konwikt II, 1192. Feller Franciszek Ksawery, ks. autor I, 486. Felicyanki II, 823, 969, 972, 1004, 1041. Feliski rektor liceum krzemienieckiego I, 451. Faszczówka,

—

— —

—

—

,

— —

Feliski Szczsny, arcybiskup warszawski II, 984, 1007, 1038, 1039, 1042, 1043, 1044. II, 1206. J. Felsztyn, miasto II, 1035. Fenelon Salignac Franciszek II, 1203. Fenestrelle, zamek I, 305. Ferdynand, brat cesarza Franc. I II, 524. I, 270. Ferdynand, stryj cesarza Franc. I I, 270. II, 558, 559, Ferdynand I, cesarz 560, 565, 583, 584, 644, 645, 647, 652, 653, 676, 697, 702, 704, 729, 737, 740, 795, 796, 799, 845.

— —

Felis Karol, S.

—

—

— —

—

—

— Ferdynand IV, król neapolitaski — 271, 272, 273, 284, 305, 405. Ferdynand VII, król hiszpaski — Ferdynand

III,

ksi

modeski

Fabrycy

J.

Piotr, S. J.

— —

11, II,

1114. 1160.

I,

310.

310.

I,

I,

—

II, 656. Fereryusz Wincenty, w. II, 529, 940, 1145, Ferrara, miasto 1146, 1151, 1195. 11,1018. Festenburg, dyrektor kolei I, 384. Feydert Gelazy, S. J.

—

—

Fianarantsoa,

—

zakad trdowatych na

Madagaskarze

—

II,

840.

Ficek (Fietzek) Alojzy, ks. proboszcz II, 755, 758, 759, 760, z Piekar 762, 1205. I, 393, 406. Fiedor Micha, car Fiesole (Fesulae, staroytne miasto

—

—

Fabiani Karol, S.

II,

,

Englisch, dyrektor policyi II, 982. Espinette Piotr, S. J. I, 286. Eskwilin, pagórek Rzymie II, 1130. d'Este Ferdynand, arcyksi, guber-

w

971.

Falken,

—

nuncyusz wiedeski

Falcinelli,

etruskie)

—

II,

Figna Jan, brat,

868, 1217. S. J.

—

II,

576.

1239 Fihauser Gustaw, S. Fihauser Konstanty,

—

ski

w

miasto

-

—

Ameryce

II, 837. 287. Filas Platon, Bazylianin II, 980. Filipecki Jdrzej, S. J. I, 92. Filipowcy, sekta II, 570.

—

II,

Filipowicz Piotr, S.

J.

zakon

Filomena

w.

— —

I,

856,

—

— —

Filipini,

Franciszek de Hieronimo w.,

U, 1206.

obywatel ziem-

603.

II,

Filadelfia,

—

.7.

824, 948, 950. II, 676. 719, 1149. 1061.

II,

—

Findiski, ks. II, Fink Maksymilian, ks. przeor Krzya-

ków

—

II,

1108.

—

Finkenstein, prezydent rejencyi 122. Firla Antoni, 891, 892.

brat,

S. J.

—

I,

882,

II,

Firmian Leopold Maksymilian, arcybiskup wiedeski II, 539.

—

—

Fischer Jan, ksidz katecheta II, 1041. Fischer Karol, biskup sufragan przemyski II, 874, 1018, 1139, 1140. Fiutowski Romuald, komisarz skarII, 613, 614. bowy Flawiusz, tragedya II, 1202.

-

—

—

Flemingowa, obywatelka

— —

II, 997. II, 722. Fleury, autor Fhgerski Franciszek, S. J. II, 962, Florencya I, 143, 235, 291. II. 540, 868. Floret Karolina, obywatelka I, 396. I, 405. Florida, ksina Fluk von Toschanowitz Wilhelm, komisarz cyrkularny II, 551, 625. Foerster Henryk, biskup wrocawII, 769, 853, 963, 964, 965, ski 1172. II, Foerster Jerzy, S. J. — I, 360. 552, 556, 629, 674, 676, 696, 697, 698, 702, 737. I, 380. Follope Marek, S. J. I, 305, 306. Fontainebleau, paac I, 306. Fonteyne Jan, S. J. I, 307. Forcaluier, miasto Forget Piotr, S. J. I, 380. II, 940. Forli, miasto II, 754. Forsl w Czechach Fortis Alojzy, jenera S. J. II, 423, 537, 542, 567, 618, 632, 634, 645, 1193. I, 408. Fournier Marek, S. J. Franciszek Borgiasz w., S. J. I,

—

—

—

—

—

—

—

—

— — — — —

—

—

—

—

S. J.

720,

—

W PUOf.

V

871,

I,

254, 260, 270, 275, 452, 461. 524, 525, 526, 530, 533, 541, 548, 549, 550, 558, 572, 577, 617, 626, 632, 633, 635, 644, 662, 666, 671, 672, 678, 692, 715, 736, 738, 739, 769, 784, 799, 800, 833, 1120. Franciszek Karol, arcyksi 632, 645, 651, 742.

240,

—

II,

543, 579, 647, 709, 793,

—

II,

—

Franciszek Regis w.,

S. J. 11,695, 915, 1056, 1459. Franciszkanie, zakon I, 361, 383, 384, 397. -II, 528, 651, 727, 739, 817, 866, 943, 1061, 1070, 1071, 1072. 1075, 1076, 1078, 1079, 1080. 1081, 1082, 1083, 1085, 1086, 1087. 1090. Franciszkanki, zakon II. 785, 823, 1008. Francuzi I, 87, 124, 238,259,271, 282, 283, 286, 288, 324, 342, 343, 344, 345, 3.50, 3.ó3, 360, 361, 368, 372, 382, 396, 40-!, 405, 406, 413, II, 904, 435. 444. 1070, 1151, 1170, 1182, 1183. Francya I, 105, 144, 185, 6, 86, 200, 233, 251, 289, 290, 304, 305, II, 306, 307, 411, 447, 470, 487. 535, 560, 617, 635, 639, 643, 725, 732, 755, 756, 766, 815, 835, 902, 905, 940, 945, 968, 1090, 1151, 1152, 1158, 1173, 1182, 1183, 1200. Frank Iwan, dr. II, 987. Frank Józef. S. J. II, 922, 923, 1057, 1058, 1059, 1060, 1064, 1067, 1113. Frankenstein, miasto II, 810.

—

—

-

-

-

—

—

Frankfurt nad

Odr

—

— —

I,

Franoszy Adam, Cysters Franzelin Jan, kardyna, 1160. ^ 675. 732, 862, Frassin, wie bukowiska

—

133

—

II,

S. J.

—

622.

—

II,

1049.

II,

Frauenburg, miasto II. 789. Frederick, miasto w Ameryce

—

II,

837.

Fredro ski

—

przemy-

biskup 674, 1192. II, 1192.

Aleksander, II,

Fredrówna

—

Freinberg, pod Lincem koleg. S. II, 738, 739. Freiwaldau, miasto II, 1154.

—

Frey Józef,

dr.

medycyny

—

II,

1089.

195, 199. JEZUICI

—

—

II, 657, 507. 701, 1060, 1061. Franciszek Józef I, cesarz I,

80

J.

1077,

1240 Freykammerowie Karol

i

II, 1047. brodzieje Fridrich Alojzy, S. J. 1209, 1210.

—

II,

—

II,

—

Frollo,

alumn

jasski

Józefa do888, 1167,

1088.

Jdrzej, jenera zakonu do-

Friiliwirt

minikaskiego

w

Fryburg,

732, 940, 1184.

II,

930, 931.

—

II, 723, 1084, 1086, 1148, 1179,

arcyksi

Fryderyk,

Fryderyk

—

Szwajcaryi

—

II,

—

król pruski

1066.

I, 97, 98, 107, 108, 109. 114, 116, 123, 126, 283, 450. Fryderyk August, król polski II, 758. Fryderyk Wilhelm III, król pruski I, 116.

99,

II,

100,

—

—

— —

Frysztad, miasto II, 1056. Fuchs, aptekarz II, 656. Fukier Jan, ks. oficya tarnowski U, 693. Fiirstenthal,

wie bukowiska

—

— II,

570, 571, 658, 1042.

642, 644, 646, 648, 658, 659, 661, 662, 663, 666, 671, 692, 694, 702, 703, 705, 711, 715, 722, 728, 732, 733, 736, 737, 742, 745, 746, 749, 751, 754, 757, 760, 669, 778, 779, 784, 785, 793, 794, 795, 796, 798, 804, 805, 806, 807, 810, 811, 816, 817, 818, 819, 820, 823, 826, 828, 831, 833, 834, 837, 838, 839, 840, 841, 843, 845, 847, 849, 850, 855, 859, 860, 867, 869, 888, 892, 897, 918, 920, 922, 940, 947, 948, 960, 962, 963, 978, 980, 981, 983, 984, 986, 987, 990, 1003, 1004, 1006, 1009, 1010, 1012, 1013, 1020, 1021, 1023, 1024, 1026, 1032, 1035, 1036, 1045, 1059, 1074, 1097, 1107, 1144, 1149, 1150, 1152, 1155, 1157, 1161, 1164, 1166, 1167, 1169, 1171, 1182, 1188, 1189, 1190, 1192, 1194, 1195, 1197, 1200, 1207, 1209, 1212, 1219, 1221. Galicz Jan, S. J. II, 723, 732,

—

753, 940. Gall,

G.

—

—

—

—

ksi,

— ksi — ksi — — — — —

Gajewski Pawe, kandydat 323.

Gajewscy, mieszczanie

—

-

— 92, .523,

534, 544, 563, 579, 600, 638,

— —

II,

1089. 1074,

II,

1092.

—

Galicy a I, 90, 91, 423, 428, 452. II, 527, 530, 531, ,532, 540, .541, 542, 543, .548, 549, .551, 558, 567, .571, 576, 578, 590, .592, 595, 599, 623, 625, 626, 630,

obywatel

Gaacz, miasto

Gabriel Emanuel, S. J. li, 838. Gabryelski Franciszek, dziekan II, 705. Gabryelski Ferdynand, brat, S. J. II, 575, 881, 891, 995. Gadowski Józef, S. J. II, 841, 885, 932, 1015, 1016, 1017, 1117, 1123, 1124, 1125. Gaeta, port II, 759. Gagarin, podkomorzy carski I, 335, 341. Gagarinowie I, 380. Gagarin Jan, I, 459. Gagarin Pawe, I, 459. U, 637, 653. Gaje, lasek Gaje, wie II, 687, 750. Gajewski, obywatel II, 950. Gajewski Antoni, ks. II, 708. I,

798, 900, 920, 921, 922, 925,

filozofii

—

601. 94, 162, 524, 525, 535, 538, 545, 546, 564, 565, 583, .589, 616, 619, 639, 641,

II,

1087,

— —

Gadecki

Juliusz, praat II, 574, 725, 736. Gaecki Antoni, biskup II, 969, 971, 973, 996, 997. Gambetta, minister francuzki II, 1173. Antoni, brat, S. J. II, 891.

—

—

Gamo

Ganter Bernard, kanonik honorowy tarnowski II, 678, 679.

—

Garampi

Józef,

nuncyusz

w Polsce —

2, 13, 24, 47, 75, 91, 108, 109, 110, 114, 116, 128, 136, 138, 142, 143, 145, 146, 198. II, Garucha, szczyt tatrzaski 1115. Gsienica Karol, gospodarz II, 1115. Gatczyn, paac carski I, 221, 224, 247, 441. II, 1090. Gautrand Ehasz, S. J. II, 1023, Gautsch, baron, minister I,

—

— —

1030, 1040.

Gaweda, mieszczanin

—

Gawlikowski Franciszek,

—

II,

S.

701. J.

—

II,

886.

Gawroski Jdrzej,

—

ex-Jezuita, biskup

I, 65. krakowski Gazowicz Wojciech, S.

Gdask —I, 335.

—

11,

—

J. I, 332. 111, 112, 122, 124,172, 771, 1145.

1241

Geiger Bartomiej, S.

J.

— —

Gemmingen, baronowa Genewa, miasto I. 72,

—

Gentil Karol, 449.

S.

—

J.

—

II, II,

240. 405,

I,

Glower

444,

Georgiewsk, 420.

Georgi

—

409. Gerbilion, S.

J.

pose

—

416,

—

gruzyjski

II,

II,

II,

II,

II,

II,

I,

II,

II,

672.

Giedroj Stefan, biskup

—

147,

75,

I.

262, 354, 454, 457.

ksi,

Giedroj Szymon Micha,

—

skup sufragan mujdzki

Wadysaw,

S.

455,

1,

456, 457.

Gierasiski

J.

bi-

—

II,

991, 1187, 1205, 1206, 1210.

Gieryk Kajetan, 366.

Giewont,

g()ra

—

warmiski

Gieritz, biskup

S.

—

J.

—

789. 190, 205,

I,

II,

Micha,

—

ks.

728. ruski

—

gubernator

— —

woyski

—

I.

451. Glazer Jakób, sufragan przemyski II, 860, 866, 869, 1031. II, 736, Gleisdorf, wie w Styryi 737, 1178. Glemieniec, wie II, 580. I, Gleixner Franciszek, S. J. 100. 101, 131. II, 818. Gliniany, miasteczko Glinka, pukownik I, 463. Glitt, wie bukowiska II, 1048. II, 1089. Ghwa Józef, S. J. Gliwice, miasto U, 770.

—

—

—

—

—

—

— — —

—

612,

II,

II,

—

masonów

I,

587.

II,

Gupczyce, miasto na Szlsku Gneist, szef

863.

Ii.

lwowski

sufragan

II,

Gowiski, paroch

—

I,

97.

niemieckich

956, 957, 958.

Gniew (Mew), miasteczko

—

II,

—

788,

789, 791.

Gniewosz II,

Feliks,

869.

Gniezno, miasto

marszaek sanocki

—

II, 775, 814. 880, 888, 944, 954, 978, 1154. Goess Piotr, hr. kanclerz nadworny II, 541, 557, 664.

Godów, wie

—

I,

46.

— — —

II, 678. (iodówka, przysióek II, 1064. Goessner, fabrykant II, 818. Gogolów, wie Gójski Leon, ekonom II, 603. II, 569, 862. Golcowa, wie II, 769. Goldberg, wie Goldenberg Wilhelm, chirurg

— —

—

673.

—

wie szlska — panorama Styki

II,

1060. 1175. II, 969, 976, (iolian Zygmunt, ks. 977, 983, 985, 1166, 1168, 1207. minister Golicyn Aleksander, I, 279, 285, 299, 339, 380, 383, 388. 390, 395. 422, 453, 456, 457, 460, 467. 468; 470, 472, 473, 474, 477, 485, 487, 488, 489, 492, 496,501.II, 1183. 1184. Golicyn Elbieta, ksiniczka — 1, 454. Gohcynowa. ksina I, 466. Golicynowie I, 380, 3S1, 469. II, 819, 889. Piotr, S. J. 890, 1013, 1017, 1018, 1019, 1097. Goaszewski Antoni, biskup przemyski I, 523, 547, 561, 568. 616, 6(52, 663, 664, 666, 669, (570, i;75, 676, 678, 708, 799. II, 1167. Gobin stary, wie Goowin, hrabina I, 454, 455, 457.

Golgota,

1115, 1118.

Gilewski, dr. profesor uniwersytetu — II, 976, 977. I, 384. Gindl Jan, Reformat II, 740. Giovanelli Józef, baron II, Giudici Bazyli, S. J. 1078, 1079.

Giycki,

— —

S. J.

Goleszów, II,

—

613. 91.

— 1023. Gerstman, radca szkolny — 1032, 1035. Gdów, miasteczko — 687. Ghenady, profesor akademii kijowskie] — 1199. Gheraesti, wie rumuska — 1079. de Giberville, major — 386. Giebutowska Wiktorya — 669. Giebutowski Pawe, obywatel —

—

897.

Gowacki I.

216. 959.

German, radca szkolny

J.

Gogów, miasto — I, 97. Gogówek, miasto — II. 770. Gogowscy — II. 574.

Gowiski,

I,

—

Józef, S.

(iowacki Maurycy,

I, 269, 410. I, forteca 399,

ksi —

VIII,

Gerlach,

—

258.

I,

—

II, 728. II, 603. Franciszek, chop II, Gaewska Adela, obywatelka

Gb

Genua, miasto II, 1146. Georgetown, miasto I. 285,287.— II, 1148. Georgia, kraj

ksi —

Glocester,

696. 1047.

—

—

ksi,

—

Gobek

—

—

—

— —

II,

II,

1242 Gouchowska Agenorowa, hrabina II,

—

860.

Gouchowski

x\genor, hr. vice-prezyII, dent gubernialny, gubernator 705, 743, 746, 748, 749, 751, 752, 793, 794, 796, 798, 799, 875, 917,

—

—

—

—

—

wie

II,

18.

781, 1170.

II,

w.

Góra chemska

—

Anny, miasto

809.

Goraj ski Aleksander Korczak, obywaII, 1169. tel Goraj ski August, marszaek kronie-

-

ski

—

870.

II,

—

Górale gruziscy Górale kaukazcy Górale tatrzascy

—

I, I,

—

421. 409,

II, 612, 613, 614, 615, 697, 1114, 1117. II, 1121. Góralik Alojzy, ks. infuat I, 339. Gorczakow, jenera II, 1127. Gordonowa, margrabina

— —

—

Górecka ska Gorgo,

—

Franciszkanka

Lilia,

rem-

944.

II,

— 80. — 456. policyi szef Gorgol, 1200. Górka, wie — 1155. Górka duchowna, wie — Górnisiewicz Antoni, Dominikanin — 935. 758. Górnoszlzacy — — 352. Górski Wincenty, S 438. Góry atajskie — 421. Góry kaukazkie — 1203. Góry olbrzymie — S.

J.

I,

I,

II,

II,

II,

II,

J.

I,

I,

I,

II,

—

Góry tarnowskie, miasto na Szlsku II, 762, 764, 766, 771, 780. I, 429. Góry uralskie II, 647, 939. Gorycya, miasto II, 612. Goslar Jan, emisaryusz II, 813, 814, 948, Gosty, miasto 949, 950. Gotowie, naród I, 408. I, Gottscher Tomasz, Augustyanin

—

— — —

—

—

Gozdowski Antoni, kapitan wojsk

—

II,

Grabczyski

652.

Józef, S.

—

J.

wie — II, 687. Grabówka, wie kolegium

pol-

676.

II,

J.

—

II,

—

II,

838.

wizienie

(Spilberg),

—

Grand, jenera dywizyi Grasnowacka, kolonia nad

le

672,

—

nieckiego

—

I,

46.

Grabowska Olimpia,

hr.

krzemie-

—

723, 790.

Grabowski Kazimierz,

ucze

II,

719,

—

II,

II,

342.

I,

Wog —

I 396. Grassi Jan, S. J. I, 276, 286, 337. Gratz, miasto II, 617, 655, 736, 737, 738. 739, 1148. II, Grecy, naród ^290, 408. I, 592, 593, 1070. Grecya, kraj I, 445, 487, 1190. Greczyski, szlachcic zagrodowy II, 919. Greiner Maciej, brat, S. J. I, 395, 396. Greiner Wawrzyniec, brat, S. J. II, 939.

— — —

—

—

—

—

—

—

Grenada, miasto Greville, hr.

—

II,

I,

209.

1042.

—

II, 655, 657. Griendl, obywatelka Grimaldi, pose hiszpaski I, 167, 171. Grivel Fidehs, S. J. II, 837. Grivel Jan, S. J. I, 286, 380, 382, 397. II, 1012. Grobelski, ks. kanonik Grocholscy II, 580, 609.

—

ksi,

—

—

—

—

Baworowskich Marya,

Grocholska z hr.

—

II,

986.

—

II, 860, 938. Grocholski, hr. II, 560, Grocholski Antoni, S. J. 702, 993, 994. Grocholski Mieczysaw, dziedzic II, 581.

—

— —

Grochowski Jakób, Dominikanin II,

657.

Gródek,

wie

— —

II,

Gródek szlski

603. 1069. II, 686. I, 65, 133,

II,

— —

Grodkowice, wie Grodno, miasto

Grodziecki Melchior, b. S. J. 874, 939, 1069, 1070, 1175. II, Grodzisk, miasto 775,

328,

—

—

1196.

Grabie,

1036.

Grahamstown, miasto

II,

334.

403.

skich

S.

884. 754,

II,

—

614.

I, Gomoliski, pose czycki II, 1167. Gonzaga Alojzy w.

Góra,

1154, 1165. Graff Piotr, brat, 756, 940.

Grajgrod

926, 976, 978, 997. I, 288. Goymin, wie

—

Gradiska Boniacka, wie Graefenberg, wie szlska

Grodzka, ulica

w

Krakowie

1001, 1002. Grodzkie, przedmiecie II, 701, 1124.

Gromadzki Aleksander, 1023, 1202.

—

II,

788,

II,

986,

w Sczu

—

—

II,

S.

J.

1243 Gromadzki Walery,

—

proboszcz

ks.

Anna,

Gro.ssowa

—

obywatelka

1097. Gross-Wallstein, wie Grotger, artysta malarz

—

—

Grotków, miasto

II,

II.

II,

— 1027. 964. — 344. — 200. 205, II,

586, 725, 901.

231, 242, 250, 261. 276, 286, 337, 404,

234. 244, 252, 264, 278, 296. 350, 485.

233, 243, 251, 262, 277, 293, 344. 407,

79.

I,

—

szwedzki

236, 245. 254, 265, 279, 298. 378,

—

Gutowski, burmistrz Gutowski Jan, brat,

Guyan — II, 1198. Gwodzianka, wie Gwodziec, miasto Gwonica, wie —

Grotz Jerzy kleryk, S. J. I, Gruber Gabryel, S. J. I, 206, 207, 208, 210, 211, 216, 222, 227, 228, 229, 237, 238, 241. 246, 247, 249, 255, 258, 260, 267, 268, 272, 281, 282, 284, 321, 335. 336, 382, 395, 401, 634, 1147.

—

J.

I,

Gutkowski Marceli, biskup podlaski

1060.

II,

Jan, S.

Adoll' IV, król

252, 383.

—

—

Gusmao Gustaw

1032. Clromnicki Stanisaw, ks. probcjszcz II, 935, 938, 1097. Gromnicki, obywatel II, 587. Gromnik, wie II, 606. II,

881.

II,

S.

J.

— —

II,

—

372.

I,

672. 822, 1099. 817. II,

II,

H. Haase,

superintendent

Habelsberger Feliks

1055,

II,

1060, 1061. brat, S.

J.

— —

II,

na Pomorzu — II, 1059. Karol, malarz II, 1063. Grunwaldzki Tobiasz, ks. proboszcz II, 1130.

848. Ilabel Alojzy, ks. proboszcz II, 1065, 1066. Habeni Franciszek, S. J. II, 757, 866, 906. 955, 1020, 1073, 1074, 1076, 1077, 1082, 1083, 1084, 1091, 1187. Haberkorn de Habersfeld Józef, ks. II, 1146. Ilablitz Karol, senator I, 395. Habsburgowie II, 1032, 1033.

Gruszczyski Micha,

Haczewski Stanisaw, adwokat

—

Grudzidz, miasto

-

II,

97, 111, 119,

I,

123.

wie

Griinholf,

—

Grundmann

S.

—

J.

829,

11.

—

Gruszeccy

I,

510.

—

Hadaa Baej, wódz chopów

—

plemi kaukazkie

411.

409,

I,

Gruzya, kraj I, 409, 414, 416. Grybów, miasto II, 603, 756, 882. II, 1187. Grzegorz VII, papie Grzegorz XV, papie 10(5. I, Grzegorz XVI, papie I, 464. II,

—

— — —

—

Grzywiski, mandataryusz Guillemaint Henryk, S. J. S.

J.

Gutowskie, zakonnice Gumkowski Stanisaw,

— —

— miasto —

610. 398. 408. II.

I,

I.

—

—

II,

665.

II,

I,

.570,

196.

571,

22, 24, 30, 36.

cki

—

Rala, I.

4,

7,

kasztelan 9,

11.

12,

przem18, 26,

27, 28, 30, 40.

Gurowski

dworny

Wadysaw, marszaek litewski

—

I,

22, 28, 36, 40, 41, 46.

12,

—

na-

17, 20,

—

II,

—

II,

—

II,

Hadziewicz, biskup ucki I, 34. Hahn, jeneralny superintendent 768.

— — baron —

Hainau, nazwa

puku

II,

—

1042.

miasto tyrolskie

—

II,

598. 590. 620.

du Hamel, gubernator

Hammer, wie — Hammer, jenera

II,

—

I,

405.

143,

—

I,

—

—

512, 513.

1191. rosyjski II,

II,

639.

620.

—

Hamburg, miasto

—

II,

II,

Haksthausen, II, Halban, profesor uniwersytetu

1109, 1170.

Gurowski, podkomorzy gnienieski

Gurowski

wie na Bukowinie

Hala, miasto

944.

658, 728, 829, 1046, 1048 I,

Hadiklalva, 829, 830.

Hall, II,

S. J.

Giinther Antoni, ks

(iurahumora,

— —

603.

Hajderer, komisarz

573, 693, 898, 1135, 1148.

Guillemaint Jan, II, 570, 755.

—

—

1094.

887, 889, 991. Gruzini,

—

—

I,

343.

II, 705, 793. Hammerstein, jenera Handzlówka, wie I, 94. Hanower, miasto II, 1170. I, Haraburda Hieronim, S. J.

— —

515.

Harasimowicz, 828.

ks.

proboszcz

—

—

II,

1244

—

Haider Miclia,

II, 588, 721, S. J. 754, 764, 76G, 767, 769, 806, 808, 809, 810, 862, 900, 907, 953, 964. 967. II, Harlan, miasteczko rumuskie 1081. II, 1113, Harmata Hieronim, S. J. 1127. II, 1196. Harnack, teolog luterski I, 361. Harpe, jenera rosyjski I, 258. la Harpe Franciszek, filozof II, 1065. Harra Franciszek, zotnik II, 946, Hartmann, dyrektor sdu 1179. II, 756. Haslinger Alojzy, S. J. II, 767. Hasslacher Piotr, S. J. II, 1163, Hattler Franciszek, S. J. 1164. Hattowski Tadeusz, S. J. I, 249, 378, 395, 396, 398, 401. II, 952. Hatzfeld, II, 831, 1049, Haudek Micha, S. J. 1113. Hauer, baron, gubernator 1,517. n, 531, 532, 662, 677, 678. Hauptmann, autor II, 1197, 1201. Hauser Alojzy, malarz II, 1007. Hausmann Jan, infuat II, 932. Hawerdlik Jan, brat, S. J. II, 755, 778. Hawryowicz Piotr, S. J. II, 552, 623, 645, 650, 665, 753, 1150, 1193. Hawryszkiewicz, sekretarz budowniH, 909. ctwa Haza Radlitz Wojciech, obywatel II, 780, 781. Hebenstreit, piekarz II, 882. II, 1186. Hefele, biskup H, 1107. Heger, ks. Heilsberg, miasto II, 814. Heimrot, malarz II, 910. Heli, astronom wiedeskiego obserwatoryum, S. J. I, 209. Helion Micha, S. J. II, 1089. Holmlowie, obywatele II, 1043.

—

— — — — — — — — — —

ksi —

—

—

—

—

—

— —

—

—

—

Heczvski

—

-

— — — — —

Eugeniusz,

S.

J.

—

II,

1035, 1202, 1209.

— 411, 412, 413, 414, 415, 416. 417, 418, 421, 425, 426. 428, 515. — 560, 836. — 286, 287. Henry Jan, Heraltowice wielkie — 1110. Hercegowina, kraj — 834, 1190.

Henry

Idzi, S.

J.

I,

II,

S. J.

I,

II,

II,

Herden Ernest,

S.

J.— Ii, 1074,1079,

1080. Herr, dyrektor dóbr

—

II,

1205.

—

Hugon, inynier Hermenegildus Martyr, IleiT

— 649. Hernhuci, sekta — Herodot — U, 1184. ciska

1063.

tl,

a-

tragedya

II,

394, 397.

1,

—

Ilerrmann Bernard,

II, 824, S. J. 829, 831, 914, 1017. 1048, 1049, 1107, 1110. Hertle, S. J. I, 109. Herzog Robert, biskup wrocawski n, 967, 1056, 1057, 1172. Hetmaska, ulica we Lwowie II, 1139. Hikiewiczowa, obywatelka II, 1005. Hieronim, król I, 367. Hildebrand, lekarz I, 332.

—

—

—

—

Hildebrand

—

Klemens,

n, 939.

brat,

—

S.

J.

—

II, 658. Hildesheim, miasto II, 1178, Hille, biskup litomierzycki II, Hiller, profesor uniwersytetu 1047.

Hiller Jan, S.

J.

Hilsner, handlarz

-

—

II, II,

—

838, 887. 831, 832.

Himmel, kapelmistrz wojskowy

—

II,

1042. I, 507. Hinzl, policmajster Hirschberg, miasto na Szlsku 1,97. II, 818, Hirschler Maciej, biskup 819, 820, 845, 848. Hiszpania I, 79, 88. 104, 105, 110, H, 542, 183, 419, 445, 463, 516. 868. II, 868. I, 183, 284, Hiszpanie II, 754. Hiwner Marcin, S. J. II, 1049, 1051. Hhboka, wie HmUce, wie -- H, 826, 828. II, 826, 828. Hnihczki, wie I, 200, 2(;7, Hochbiichler Jan, S. J. 378. II, 586. Hodowice, wie II, 859. Hoevel Kasper, S. J. II, 807, 810, 963, Hofer Jan, S. J. 964. Hoffman Jan Franciszek, kanonik II, 528. I, 405. Hoffmann Franciszek, S. J.

—

—

—

-

—

— —

—

— —

-

— — —

—

—

Hohenwart, ski

—

II,

wiede-

arcybiskup

hr.

531.

ksi —

II, 769. Hohenzollern, Hohenzollern Karol, hrabia, biskup

107, 114, 122, 123.

I,

Holandya

—

117,

118,

I, 285. Jan, S. J. II, 888. Holstein Gottorp, II, 588. Houbica, wie

Hohk

119,

— ksita — —

1,

120,

485.

1^5 Houbowicz 955.

Józef,

—

905, 1008, 1158, 1205, 1206,

981,

S.

J.

1210

II,

—

II, 607. Houbowiczowie, dziedzice Hoyska z Zuchowskich Petronela I,

371.

Hoyski, marszaek

—

guberski

I,

508.

Homel, miasto --

134.

I,

Homolacz Edward

—

watele

Emanuel,

i

1113.

II,

—

Homolaczowie, obywatele

—

Homonna, miasto

oby-

II,

850, 862, 864.

Hompesch Ferdynand, hr. Hoppe Rudolf, S. J. — II, Horacy, II,

—

rzymski

poeta

I,

1193.

Horbatowski Horlesti,

wie

—

Horn, prezydent Horni Leopold,

—

— 1,

ks.

ex-nowicyusz,

S.

—

Stefan,

brat. S.

J.

1086,

—

II,

1017, 1018. II, 596. d'Horrer, delegat I, 440.

—

—

Feliks,

1201.

Horwaci, naród

—

II,

S.

J.

—

II,

1200,

J.

—

II,

Stanisaw, kardyna

725.

—

II,

—

11,

860.

Józef, S. J.— II, 1004, 1026, 1034, 1036, 1098, 1099. Hryniewicki, Karol, arcybiskup II, 880, 1097. 1031, 1095. Hrynkiewicz Jan, S. J. II, 570, 659. Hubaczkówna Helena 11, 1164. Huciska, wie II, 580, 588. Hufeland C. W. 11, 1182. lukaowce, wie 11, 588.

—

—

—

II,

I,

II,

1079,

827,

925,

—

II,

—

smoleski

I,

1169, 129.

Hylzenowie, zaoyciele kolegium dyI, 355, 356, 358. neburskiego

—

— 408, — 1198. Iczy Nowy, miasto — Ignacy w. — 176, 210, 273, 306, 415, 456, 457, 514. — 584, 632, 656, Iberowie, naród Ibsen, pisarz

— —

—

I,

II,

1064. 264, 271, 483, 508, II, 657, 717, 790, 814, 880, 910, 922, 946, 950, 960, 1042, 1095, 1Ó97, 1108, 1117, 1148, ll'A 1157, 1161, 1162, 1164, 1166, 1176.

Ignatowicz, pedagog lig Kasper, S. J.

ski

—

Hryców, miasto Hrubant Otokar

1170, 1173. Hylzen, biskup

Iliak

810, 902, 905, 921, 922, 955, 979, 983, 1036. I, 115. Hoym, minister

Hozyusz

—

Huta królewska, miasto

Iliada,

U, 1188.

1006. S.

miasto rumuskie

1085, 1086. Husiatyn, miasto 1162.

Ignacyanie (Jezuici)

Horwatowa Gabryela, marszakowa Horzak Alojzy,

— —

794, 833.

II,

II,

Hortyski

513.

II.

—

I,

Horodyska z Niezabitowskich HeleII, 1169. na Horoszkiewicz Stanisaw, dyrektor kolei

Hurko, jenera-gubernator

—

II,

I.

992.

Horoana, wie

—

—

II,

II,

— —

— —

1117. 610. II, 1219. Huma, miasto Humniccy II, 577. Hundsfeld (Psiepole), miasto 769. II, 1102. Hunner, S. J. I, 408. Hunowie, naród II,

— —

1079. 815.

II,

—

II, 665. J. II, Hornstein, arcybiskup 1091. Hornstein. baron 11, 901. II, 729. Horodenka, miasto

Horodyski

61.

—

major

Eustachy,

420.

1041.

II,

991.

—

Hullein, miasto

llusi,

1115. 675, 844, II,

wie

Hulcze,

poemat Mateusz

-

Ilimsk 437.

w

Iliska

z

—

,

—

— —

II,

100.

1,

469. 754. 1204. 1,

II,

bracaw-

miecznik

n, 1132. gubernii

irkuckiej

—

Komorowskich Antonina

I,

— —

1, 441. Iliski Józef August, hr. senator II, 692, I, 440, 441, 442, 447. 700. Iliski Jan Kajetan, starosta ytomirski 250, 279, 294, 297, 299, 1, 330, 346, 440, 441, 449, 451, 457, 474. 11, 635, 940. Iliski Janusz Stanisaw, jenera-inspektor kawaleryi 1, 440, 700. Ilirya, kraj II, 592. Illasiewicz Maryan, ucze 11, 1034.

—

— —

—

lllasiewicz

1034.

Stanisaw,

—

—

dr.

praw

—

II,

1246 Illinois,

—

rzeka

Illischestie,

287.

I,

—

wie bukowiska

1046, 1048. Iluminici, sekta

— 382. 209. Indiacjuez, ksi — 1190. Indo-Chiny — Indryca, wie — 355, 356. 406. Indyanie — 209, 269.— Indye, kraj —

—

I,

921.

II,

—

II,

820, 1164,

840, 891, 984, 990, 1158, 1179, 1189, 1190. I, Infeld Franciszek, brat, S. J. 385, 405. I, 128, 354, 383, Inflanty polskie II, 1176. 389, 406. II, 706, 838. Inflantczycy II, 1132. Ingolstadt, miasto I, 105. Innocenty V, papie I, 106. Innocenty X, papie II, 574, 705, Innsbruk, miasto 736, 739, 740, 741, 746, 804, 904, 910, 950, 968, 1148, 1149, 1150. Inzaghe, hr. kanclerz nadworny II, 591. I. 313, Irkuck, miasto 429, 430, 434, 436, 437. II, 618. I, 306. Irlandya, kraj II, 990. Irmer Józef, S. J. I, 429. Irtysz, rzeka Isakowicz Izak, arcybiskup ormiaII, 916, 934, 984, 1010,1011, ski 1013. I, 429. liskier, stolica cara Jermaka

—

-

— —

—

— — —

—

—

-

—

—

—

-

—

Istensegitz,

wie bukowiska

829.

—

—

II,

1089. I, 497. II, 1087. lugani, wie rumuska Iwan Grony, car— I, 257, 406, 409, 429, 430. Iwanicki Franciszek, ks. proboszcz II, 1127. I, Iwanówna Anna, carowa 375, 376. I, 326, 1194. Iwicki Ignacy, S. J. II, 581. Iwkowa, wie II, 818. Iwonicz, wie, zakad II, 867. Izdebki, wie Izdebna, wie II, 810.

Istoceanu Jerzy, ks. d'Istria Gapo, hr.

—

II,

—

—

—

— —

—

—

569,

.571,

9.37,

ruski

II, 1155. Jacek w. Jackowski Henryk, S.

—

720.

—

—

I,

91.

—

11,

1060, 1068.

Jabonowska z Kazanowskich Marya, hetmanowa — 11, 1134.

—

II,

—

II,

II, 805, J. 806, 817, 818, 819, 820, 821, 823, 824, 825, 826, 829, 831, 843, 845, 848, 849, 851, 852, 853, 854, 855, 858, 859, 860, 861, 862, 868, 870, 897, 898, 899, 912, 922, 928, 937, 952, 954, 955, 980, 981, 982, 985, 994, 997, 1000, 1001, 1009, 1011, 1013, 1020, 1022, 1024, 1029, 1030, 1031, 1033, 1034, 1037, 1039, 1041, 1051, 1056, 1069, 1073, 1093, 1094, 1095, 1160, 1161, 1163, 1184, 1209, 1210, 1219. Jacobini Ludwik, nuncyusz wiedeII, 850, 851, 978, 1185. ski II, Jacobs Piotr, S. J. 556, 569, 634, 637, 739, 1148. II, Jacuet Dominik, biskup jasski 1084, 1086, 1087, 1089, 1091. II, 764, 1067. Jadwiga w.

—

—

—

—

Jagielloczyk Kazimierz

—

w.

II,

919.

proboszcz, kan.

Jagielski Bartomiej,

—

II, 664, 672. przemyski II, 690, 874, Jagieo, król polski

943, 1218.

Jahczow,

— —

wie

Jahn, profesor

Jahner Cyryl,

—

ks.

925, 938.

I,

370.

II,

553, 556.

proboszcz —II, 922,

wie

—

II,

569,

827. Jakobini, sekta

—

II,

252.

Jakobeny,

—

Jakubiski Leon, S. J. Jakubiski Micha. S. 1014.

Jakubkowice,

wie

—

—

J.

II,

570, 571,

II,

—

936. 873,

II,

705.

I, 342. Jakubów, wie Jakubowicz Mikoaj, kanonik

—

II, 725. 462. I, 430. II, 688. Jaowiski, ks. I, 352, 372. Jaoza Erazm, S. J. II, 838. Jamajka, wyspa Jamborg (w pobliu fiskiej zatoki)—

Jakuchin, kapitan Jakuck, miasto

J.

Jabonów, miasteczko

kanonik

Jachimowicz,

po-

—

II, 886. Jaboski, adwokat II, 1160. Jabowo, wie

I,

I,

II,

1134.

Jabonowski Antoni, wojewoda I, 41. znaski Jabonowski Franciszek, ucze

I,

I,

—

Jabonowski Stanisaw, hetman II,

—

I,

— — — —

L 212.

1247 Jamka Antoni, 601, 603.

—

wie

Jamna,

chopów

herszt

II,

603.

II,

— —

—

Jamnica, wie I, 370. Jan III. król II. 627, 1187. Jan XXI, papie I, 105. Jan Kalasanty w. I, 106. Jan Kazimierz, król polski 11,1133,

—

1185.

Jann Antoni,

— —

S. J.

—

—

402. 405.

I,

II, 629, 665. Janiczak, ks. wikary II, 642, 613. Janik Franciszek, S. J. U, 967, 1047, 1078, 1079, 1081, 1087, 1089. Janik Teodor, S. J. II. 827, 828, 829, 1055, 1077.

—

—

—

Janikowski

Nepomucen,

Jan

—

nik II, 581. Janiszewski Antoni, brat,

kano-

S. J.

II,

979,

880,

Jankiewicz

Józef,

848.

980,

brat.

—

S.

Jankowa, wie II, 601. Jankowski Guwa, chop

— —

Janocha, wódz chopów I, 360. Janowicze, wie

— —

Janówka, wie Janowski Karol,

II.

S.

J.

982, 983. J.

—

II,

II,

II,

—

602. 597.

ks.

827. 925. II. 839. 887,

—

kanclerz krakow-

ks. historyk— II, 1172, 1191. II, 608. Janta, mandataryusz Portugalii II, 1181. Janueira, II, 1008. 1158, 1159, Japonia, kraj 1175. I, 332. Jardin du Medard, S. J. II, 892. Jarek Jan, S. J. U, 1080. Jaro, Franciszkanin II, 839. Jaroczyk Maciej, S. J.

Jansen,

—

w

—

—

—

Jarosaw, miasto

—

—

—

—

I,

—

91,

94,

95,

II, 561, 569. 665, 669, 670, 467. 690, 708, 820. 823, 861, 862, 880, 894, 1004, 1038, 1099. II, Jarosz Ryszard, ks. proboszcz 1129, 1130. II, 574, 587. Jaryczów, miasteczko

—

—

—

927, 928.

II,

Jarzyski Wincenty, II,

dominika-

prowincya

Jarzbiski,

ks.

proboszcz

wie

—

Jasienica, miasteczko

Jasienna,

wie

JEZUICI

—

W POUCC.

II, I.

—

II,

605.

II,

863.

—

—

—

—

1203.

—

—

—

—

-

dyrekcyi skarII,

— —

—

998.

992.

II,

—

817,819.

II,

jenera II, 793. Jelonkowie, Jelenkowa Jelaczic,

Jelska, pani

—

—

ks.

II,

779.

S.

J. II,

Jenisejsk, miasto

1124,

II.

1005.

II,

Jeowicki Aleksander,

— Jeowicki Jan, Jendl, ucze —

II,

672.

II,

szef

li, 1122. bowej Jaworzno, miasto Jazowiec, miasteczko

—

—

Zmartwych92.

I,

1030. I, 430.

—

Jenkner Jdrzej, II, mieszczanin 1' 700, 88 Jenny Dominik, S. J. II, 696. Jermak, ataman kozaków doskich

—

I, 429. Jersey, wyspa 1192.

—

angielska

II,

—

Jerszow I, 346. Jerzmanowski, pose

—

II,

—

Jesipów, prezes trybunau Jesipowicz, magister filozofii 323. Jezierski Jacek, kasztelan I,

53, 54.

Jezierzany, miasto Jeisek Jan, ks.

—

—

—

II,

misya

^35. I,

395.

—

I,

ukowski

818. 1065.

601.

1164. Jiczyn Nowy, miasto

I,

II,

II,

w

887,

—

czycki

37, 49. Jerzy, królewicz grecki

Jhargram,

581.

II,

—

—

Jeów, wie

601, 602.

Jasie,

—

II.

—

1125.

622.

II,

— —

606. 673, 844. 753. I, II, 215, 333. 806, 866. 1070, 1072, 1073, 1074, 1075, 1076, 1078, 1083, 1084, 1085, 1088, 1089, 1090, 1091, 1092, 1203. Jastrza.bka, wie II, 582, 604. Jaszczor Ignacy, kleryk, S. J. II. 1206. Jaszkiewicz, S. J. I, 92. Jaszkowo, wie II, 814.

wstaniec

Janowski Mikoaj,

ski

—

Jaso, miasto Janiszcze, wie Jassy, miasto

Jefferson I, 295. Jedel Gabryel, S. J.

1019. ski

1169.

Jawornik, wie Jaworski Bazyli,

1037. 779, 1007.

—

Jaszowski Stanisaw, pubhcysta

—

Janiszewski Jan, sufragan poznaski II,

—

Jasiski Aleksander, ks. II, 1089. Jasiski Adam, biskup II, 845. Jasiski Stanisaw, malarz 11,1139. Jasionów koo Podhorzec II, 577. Jasionów pod Rymanowem II,

Indyach

—

II,

—

1004.

81

II,

1248

— —

I, 357. Jodeyko Jakób, S. J. I, 387. Johansen, nauczyciel Johannesberg, rezydencya biskupów

wrocawskich Jordan,

Jordanów,

—

II,

963.

— miasteczko —

wito

ruskie

I,

1041.

II,

91,

I,

—

II,

II,

546, 615, 1114.

Jordansky Aleksy, biskup wgierski— 543, 617, 667, 750. wie II, 829, 830. Josephsthal, kolonia pod Odess I, 402, 405. Joung Floryan, Cysters II, 622. Jourdan Jakób, S. J. I, 360, 372, 382, 479. Jozafat w. (Kuncewicz) II, 971, 1201. Józef w. I, 365. II, 805, 822, 823, 825, 844. 862, 879, 888, 922, 966, 968, 1005, 1022, 1031, 1098, 1125, 1127, 1149, 1158, 1171, 1205. Józef II, cesarz I, 178, 179, 185, 203, 204, 205, 315, 365, 377, 384.— II, 523, 524, 525, 551, 562, 569, 629, 690, 701, 726, 728, 850, 855, 1058, 1134. I, 462. Juchnowski, pukownik Juchnowski Ignacy, ks, kanonik II, 528. Julian w., nazwa zamku II, 1181. Jundzi, prawnik I, 416. Junker, kupiec I, 396. II, 900. Jur w., plac we Lwowie I, 350. Juraha Mateusz, S. J. Jurayszcze, wie I, 355. I, 252, 344, 1006. Jurewicze, wie Jurjewicz I, 361. II, 857. Jurowce, wie II, 526, 533, 536, Justel, ks. hofrat 540, 561, 663. Juszczak Jan, ks. proboszcz II, 830. Jutrosin, miasto II, 776. Juzalik Jakób, mieszczanin II, 895. II,

—

Joseffalva,

—

—

—

—

—

—

—

—

— — —

—

—

—

— —

—

—

—

—

—

— — — Kahle, urzdnik — 52. Kajnardi, wie — 569.J

Kadyks, zatoka I, 183. Kadzy, miasteczko I, 372. Kaffa, miasto I, 269.

—

—

Kajsiewicz Hieronim, ks. Kalabis Wiktor, brat, S. 1074.

Kalasanty Józef, Kalifornia, kraj

—

w.

—

II,

II, J.

1186.

—

II,

105, 1157.

I,

871.

—

Kaliniewicz Jan, ks. proboszcz II, 817, 819. Kalinka Waleryan, ks. historyk II, 855, 1007, 1166, 1185, 1186. Kalisiewicz Micha, ks. proboszcz II, 615. Kalisz, miasto II, 1132, 1144, 1145, 1146, 1147. Kalksburg, pod Wiedniem II, 1066, 1192. Kalkuta, miasto II, 837.

—

—

—

—

—

Kalman Micha,

—

Kalnica, wie Kalocza, miasto

S. J. II,

—

—

II,

937.

940, II, 830.

—

Kalwarya pacawska II, 1035. II, Kalwarya zebrzydowska 568,

—

580, 583, 817, 863, 970, 990, 1116. I, 393, 394, 406. Kamucy I, 465. Kauga, miasto I, 385. Kauha Teodozy, S. J. II, 575, 939. II, 1093. Kausz, miasto Kamczatka I, 430, 441. Kameduh, zakon - II, 824, 980, 986. II, 1110. Kamice, miasto II, 970, 986. Kamie, wie II, 700, Kamienica, rzeka górska 701, 881, 883, 891. I, 253. Kamieniec podolski, miasto II, 1074. Kamieski, ksigarz II, 732, 903, Kamieski Adolf, S. J. 905, 906, 917, 918, 919, 920, 921, 922, 926, 927, 928, 944, 971, 972, 1011. Kamieski Józef, S. J. 1, 233, 385, 386, 388, 392. I, Kamieski Marceli, S. J. 435, II, 665, 818, 824. 436, 438, 439.

—

—

—

—

—

—

— —

— —

— —

-

K.

Kabarda Wielka i Maa— I, 406, 409. Kabat Ignacy, starosta sdecki II,

—

691.

Kaczaa, ks. ruski Kaczanówka, wie Kaczkowski, II,

— —

przeor

Kaczmarowski, obywatel

wie

—

II,

S.

J.

I,

I,

II,

826. II, 827. Karm. krak. II,

984.

Kaczyce,

— — 94. Kamieski Wojciech, — kolonia Kamiska, 396, 398. Kamiski, ks. proboszcz — 947, 1087. 605. Kamiski, dzierawca — Kamiski Ignacy, burmistrz — 1010. — Kamiski Wincenty, brat, S. —

—

1050.

II,

II,

-

1042.

II,

J.

756.

II,

1249 Kamionka

wie

Strnmilowa,

—

11,

588.

Kampion Edmund Kampsbach,

S.

mczennik

b.,

—

gielski, S. J.

II,

— —

J.

II,

826.

—

Kanea, miasto Kanizy Piotr b.,

II,

S.

—

552, 846,

II,

951.

—

Kanonicy

\v. Augustyna, zakon II, 623, 624, 845, 969,^ 970, 971, 980, 988. Kaski Józef, emisaryusz II, 612. I, 326, 487. Kant, filozof Kantak, pose do sejmu niemieckieII, 1007. go II, 1155. Kanty Jan, w. II, 840. Kaolin, kopalnia Kapaun Leon, S. J. II, 1034, 1035, 1036, 1175. II, 1069. Kapmus, ks. praat I, Kapucyni, zakon 268, 377, 378, 394," 401, 410, 411, 422, 432. II, 739, 753, 817, 820, 821, 847, 980. Kapuciski Józef II, 698. Karabaga, kraj I, 409. Karacza, ksia. uusowy I, 429. Karakajdaka, kraj I, 409. Kareu Franciszek, S. J. I, 138, 197, 205, 208, 229, 231, 232, 246, 251, 255, 263, 264, 269, 276, 318, 332, 333, 334, 335, 3.37, 344, 351. I, Kargulinka, osada na Kaukazie 419, 420. Karlsbad II, 1185. II, Karlsberg, wie na Bukowinie 570, 571, 1048. II, 1157. Karmel, góra Karmelici, zakon I, 112, 151, 370, II, 528, 567, 574, 753, 798, 372. 817, 984. Karmelitanki, zakon II, 823, 974, 975, 984, 1165. Karmer, baron, minister pruski I,

—

—

—

— —

—

—

— —

—

—

— —

—

—

—

—

—

—

—

—

—

100, 101, 112, 116.

Karniów,

miasto

—

1110,

865,

II,

I,

1139. Karpaty, góry II,

król

1088. Karol III,

angielski— I, 285,1083,

król

hiszpaski

król

hiszpaski

310.

Karol IV, 272.

Karol X, król francuzki

—

— — I,

901,

I.

109,

—

1205.

II,

—

I,

271,

I,

260,

223.

—

371.

I,

Karrara Franciszek, dramat— II, 1206. Karszniccy II, 574. Kartte Franciszek, S. J. II, 965.

—

Kartle Józef, S. J. Kartuzów, klasztor 232.

Kartwelowie, 409.

Kna, wie Kasper

—

—

I,

plemi kaukazkie

—

I,

— —

397, 398.

—

1107, Florencyi

Karwina, wie Karyntya, kraj Kasicka, kolonia

—

w

II,

II,

Kazimierz,

756, 962. Kaspijskie morze 413.

II,

1064, 1066, 1112. 754, 1189.

II,

Woga

nad 604.

brat,

—

S.

J.

—

1,

—

II,

409,

408,

I,

—

Kasprowicz, ks. ormiaski II, 1041, Kasprzykiewicz. radca dworu II. 1109.

Kastów Joanna

—

I,

Kaszuby

—

Katarzyna

II, II,

II, 1115. 1058.

ks.

— 1059. carowa —

II,

I,

126, 135, 142, 148, 160, 177, 179, 182, 183, 184, 190, 197, 198, 203, 204, 215, 218, 222. 223, 229, 297, 315, 330, 333, 334, 364, 369, 371, 376, 377, 403, 406, 409, 441, 458, 467, 469, 485.

Katarzynki,

zakon

w S.

J.

139, 149, 333. Katerinenstadt, kolonia I,

396, 398.

2, 125, 170. 176,

185, 205, 264, 351, 393, 464.

Warmii

814.

Kattenbring Józef,

—

387.

Kaszelewski Kazimierz, Kaszicka Antoni, ks.

Kaukaz,

1118.

Karol

II,

we Lwowie

Karola Ludwika, ulica

Karpio wieowa Agnieszka

835.

—

— Zehmen —

arcyksie

Karol Ludwik,

120.

II,

J.

Piotr Ulryk),

485.

I,

Karol baron von

1131. II, 837, 1188. starosta zbarazki

—

ksi —

978.

123.

I,

Kanaryjskie wyspy

Kanada, kraj Kancki Karol,

an-

1172.

Fryderyk (Karol

Karol

—

—

II,

l;U, 138,

1,

nad

186, 214, 268, 354, 400, 465,

Wog —

—

kraj 1, 269, 408, 412, 413, 416, 419, 421, 428, 454. - II. 659, 837. Kaunitz, hr. kanclerz II, 525. Kautny Franciszek, S. J. II, 574, 696, 697, 737, 754, 825, 851, 876, 881, 905, 917, 959, 977, 996, 997, 1170, 1178, 1187.

—

—

1250

— —

Kawalerowie Mieczowi Kawecki Micha, S. J.

390. 574, 608.

I,

II,

609, 610, 690, 692, 892. I, Kazaczewski, jenera rosyjski 343. I, 435. Kaza, miasto KrakoKazimierz, przedmiecie II, 623, 627, 969, 972. wie Kazimierz w. I, 363, 921, 1204. Kazimierz Wielki, król polski II, 677. Kaznowski, ks. proboszcz II, 611. Keck UJryk, opat II, 685.

—

—

w

—

—

—

—

—

wie górnoszlska

Kdzierzyn, 775.

von Kempfen, minister

policyi

794.

Kempiska, dziedziczka

—

—

II,

—

—

II,

597. 1183. II,

—

domenów rzdowych

664.

Kerschka

Jakób,

infuat

ks.

—

— II,

1012, 1015.

Kszycka Antonina, hr. — II, Kszycka z Lginia — II, 780. Kszycki Jan Nepomucen,

hr.

1043.

—

785, 943, 944, 962. Ketterer Wawrzyniec, S. J. II. Keyserberg, miasto II, 1148. Kiciski Jan, S. J. II, 829, 871, 879, 1035, 1068, 1107. Kiedrowski, ks. azarzysta II, 822. Kiejdany, miasto I, 133. Kiejnowski Franciszek, S. J. 586, 587, 588, 589, 641, 642, 900, 901.

—

—

—

II,

814.

866, 821,

Wadysaw,

S.

J.

—

II,

702,

—

II,

575, 585, 586, 587, 588, 609, 714, 715, 717, 727, 728, 733, 745, 753, 817, 893, 900, 901, 940, 1196. Kielce, miasto II, 1192. Kieczewo, wie II, 776. Kierska Adryanna, pani II, 937. Kierski Józef, biskup I, 94. Kijów, miasto I, 252, II, 512. 627. Kilijan, prokurator sdu II, 1019. Kimpolung, miasto II, 1049. Kinga b. II, 1162, 1185. Kiraly Józef, biskup piciokocielny II, 666. Kirgiz-Kajsaków, stepy I, 429. Kirgizi, lud koczujcy I, 268, 393, 394, 406.

—

—

—

—

—

—

—

—

—

— —

T,

323.

Kirkor ski

I,

mcisaw-

podkomorzy

Jan,

—

372.

Kirkor Micha, S. Kirkor Wincenty,

J.

—

444.

I,

kleryk

—

S. J.

511. Kirschner, obywatel II, 906. Kisch Karol, waciciel drukarni II, 762. Kisielewicz Bonifacy, S. J. 1,446. 714.

—

— Kislar, miasto na Kaukazie — 415, 419, 420. Klapared, jenera — 367. — Klapuch Franciszek,

I,

—

414,

I,

I,

II, 1107, 1110. Klaryski (Franciszkanki), zakon II. 691, 701, 823, 880, 943, 944. Klauber, obywatel I, 457. Klausenburg, miasto II, 582. Klawer Piotr w., S. J. II, 866, 1169. Klein, naczelnik stacyi II, 1120. Klein, browarnik II, 975. Klein Pawe, S. J. II, 1113. Klein Piotr, S. J. II, 967, 1049. Kleinitzke Godfryd, S. J. II, 769, 807, 810, 963, 964, 965, 967. Kleinliebenthal, kolonia pod Odess I, 402. Kleinwachter Atanazy, ks. II, 1154,

—

—

—

—

— — —

—

—

—

— —

Klemens XIII, papie Klemens XIV, papie

—

w.

Klemens Aleksandryjski 1176.

—

Kiejnowski

—

filozofii

—

286,

I,

287. II,

323.

I,

S. J.

Kensington, miasto II, Kentucky, stan w Ameryce Kern, prefekt

—

Kirkor Antoni, S. J. Kirkor Bazyh, magister

II,

153, 239. 22, 23, 29, 79, 103, 105, 110, 113, 134, 136, 137, 141, 146, 150, 152, 157, II, 774, 164, 168, 185, 304, 493. 1147, 1150, 1192, 1221. Kleparz, przedmiecie Krakowa II, I,

I,

1,

—

—

918, 968. Kleve, miasto

—

II,

Khmesch, burmistrz Khmkiewicz Antoni,

1183.

—

II,

1040, 1041.

brat, S.

—

J.

II,

756.

Klimkówka, wie — II, 825. Klinkowstroem Józef, , J. Klinkowstroem Maksymihan,

—

II,

766.

S. J.

766, 767, 769, 998, 1102. Klobusiczky, arcybiskup wgierski II, 617, 618, 666, 667.

Klonowski Stanisaw,

—

Kaczyce I, 342. Kodno, wie II, Kodzko, miasto

—

—

S. J.

—

586. I,

97, 109.

I,

— —

198.

1251 Kosowski, suiragan pocki

— —

Kolegium

w

— — Ann —

»

Amelia Anagni

»

St.

283. 283. II, 1182.

II,

988.

II,

699,

»

11,613,614. 721.

*

»

»

»

Brunsbergu— I, Bydgoszczy— I,

»

»

Chojnicach

—

Chyrowie—

II,

»

861, 887, 1020, 1021, 1031, 1036. » II, 1182. Dole » Dorpacie I, 392.

368, Knippl, kapelmistrz II, 1022. Kobylanka, wie II, 617. Kobylina Zaimka, grunt I, 439.

»

»

Drohiczynie

»

Dvneburgu— I,

Kobyecki Stanisaw,

»

Kosowski Mateusz,

S.

755.

Kmietowicz Józef, Knauer, kupiec Kneip Sebastyan,

—

J.

—

ks. II,

hydropata

ks.

—

868. I. 370. Kniazie, stacya kolejowa Knianin Franciszek, ex-Jezuita, poe^

II,

ta

—

—

445.

I,

—

Kniayce, miasteczko

—

—

T,

—

—

»

— 1042, 1044. 445. Kochanowski Jan, poeta — Kochanowski Piotr, autor — 324, 325. 1018. Kochawina, wie — Kochowski Wespazyan, historyk polski — 328. Kochowski Micha, gubernator mohylewski — 151, 177, 179, 364. Kocman, miasto — 570, 571,572, 1049. Kocurowice, wie na Szlsku — 759, 1152. 607. Koczanowicz, ks. praat — 607. Koczanowiczowie, dziedzice — — 854, Koczorowski Karol, S. burmistrz

II,

»

»

Innsbruku

»

»

»

»

»

»

1145, 1182. Kohlmann Antoni, S. J. II, 1148. 287, 288.

»

—

Kohlman

Józef, S.

J.

—

— II,

—

— —

— —

*

»

676.

»

»

» *

—

97.

I,

II,

736,

91.

I,

—

28.

I,

Kamiecu — Kodzku — I,

252.

I,

97.

Krakowie — I, 36, 44 -II, 804, 837, 861,

>

»

— 91. — 756. Lignicy — 97. Lincu — 736. Louis Mo — Lublinie — 46. Lwowie — 91. omy — 59. Metzu — 756. Mohylewie — Kronie

»

—

I,

Lavalu

I,

I,

II,

St.

»

178, 369,

II,

215,

368,

363,

»

Mcisawiu

»

Orszy

—

—

371. 215, 281, 313, I,

125,

I,

— —

*

Falermie

»

Paryu

»

Petersburgu

w

I,

I,

294, 313, 378, 390, 1177. »

839.

I,

225, 227, 228, 351, 353, 362. *

II,

I,

210, 507.

—

—

»

»

286,

II, Kohlsdorfer Maksymilian, S. J. 1026, 1197, 1201. Kohn Teodor, arcybiskup oomunieII, 1103, 1106, 1108. cki I, 276, 337. Koimbra, miasto II, ()14. Kois Jacek, wójt II, 614. Kois Jan, przysiny I, 408. Kolchowie, lud wdrowny Kolco Iwan, ataman I, 429. II, 756. Kolegium w St. Acheul

» y>

—

I,

Kahszu

»

»

—

>

»

285,

I,

887, 905, 968, 973, 980, 981, 982, 983, 984, 985, 989, 990, 994, 995, 996, 997, 1020, 1936,1086,1163, 1168, 1175, 1191, 1195, 1200.

hr. kanclerz 1,264, 300. II, 1108. Koehlberg, miasto II, 669. Koeller, ks. ex- Jezuita II, Koethen Anhalt Julia, ksina 657, 795. I, 370. Kogier Stanisaw, szlachcic II, Kognowicki Kazimierz, S. J.

—

Jarosawiu

665, 669, 670.

»

97.

51, 91.

II,

—

— — —

II,

y>

II,

—

>

736.

I,

—

741, 742, 968.

II,

—

—

59.

I,

125, 313,

1148. II, 617.

Gracu

II,

Koczubey,

II,

Grudzidzu

I,

991.

—

»

I,

II.

Georgetown

»

II,

J.

»

97.

I,

II,

-•-

»

I,

i,

Gogowie

287.

626.

Kochanowski,

»

97, 107. 107.

87,

—

—

.1.-11,1166,

S.

—

354, '355, 356. » Gleisdorf

—

1181, 1211. Kocajski Bertold, ks. Dominikanin II,

«

I,

I,

I,

275. 307.

I,

—

314,

—

Piotrkowie

II,

—

I, 267, 373, 375, 939, 1146,

I,

59.

1252 Kolegium

w

w

»

»

141, 206, 313, 342, 362, 366, 939, 1207.

—

188, 288, 336,

II,

— 51. Przemylu — 91. — 665. Reszlu — 97, 107. Romanowie — 313, Poznaniu

I,

I,

II, »

»

225,

I.

155, 246, 333, 349,

153,

211, 316, 330, 347, 348, 394, 515. »

—

Polotkii

145, 207,

I,

»

I,

440, 452.

Rzymie

»

978, 1177.

II,

444,

443,

442,

445,

283.—

183, 1089,

I,

984,

1148,

»

»

»

—

Samborze Sandomierzu

I,

—

—

91. 34.

I,

» II, remie 804, 952, 953, 968, 973. »

Stanisawowie

»

—

I,

814, 91.

1012. » Starejwsi II, 547, 661, 660, 671, 681, 715, 734, 742, 751, 798, 804, 820, 823, 825, 843, 853, 854, 857, 861, 867, 874, 968, 993. » teyer II, 738, 741. » Strassburgu II, 756. » Szotlandzie- I, 97, 107. » Tarnopolu I, 428. II, 533, 535, 537, 568, 617, 625, 629, 635, 652, 658, (J74, 681, 694, 734, 742, 751, 803, 917, 924, 939, 941, 1022.

—

»

»

»

—

—

—

— — Turynie — Tycu —

»

Toruniu

.

Tivoli

^

94. 283. II, 890. I,

II,

^ II, 546, 669, 681, 686, 992. ^>

Uwadzie

354, 358. *

» *

»

»

— —

Vannes Warszawie Winnicy

Witebsku—

—

II,

I,

661, 313.

1167.

1,73,74,82. I,

252.

125, 313, 359, 361, 451, 517. '

»

'-

>

*

Wrocawiu eganiu —

I,

— I,

I,

97.

97.

—

.T.

II,

1069.

II,

|

S.

—

J.

68(j,

11,

705, 755, 76(), 847, 874, -879, 990, 1187. Kolk, baronowa I, 387. Kolno, miasto II, 1201.

— —

Kolor Wincenty Wojciech, opat Cystersów II, 885, 887. Koloszvary, dyrektor kolei II,

—

—

1121.

—

hrabia

—

Koakowski Klemens, redaktor

—

Koodziej, Bazyhanin

— — —

Koodziejówka, wie Koodziejski, inynier

Koomyja, miasto

645,

599,

II,

740, 742.

II,

595. 1155. II, 1028. 937, 1093,

II,

II,

II,

1094 1995. Kotów', wie" II, 825, 953. I, 449. Komargród, miasto Komarzyce z Wólk, dobra kolegium

—

lubelskiego

—

—

I,

46.

—

Kombornia, wie Konarzewski Adam,

II,

»

Kolek Jerzy, inuat Kolinek Fryderyk,

1043.

—

S.

889.

Kolowrath,

—

» II, Sczu 600, 605, 607, 614, 642, 661, 689, 690, 694, 700, 734, 742, 750, 751, 874, 875, 888, 924, 970, 991, 1133, 1151, 1200.

»

Koleoowicz Ignacy, brat,

I,

94.

—

II,

863.

—

obywatel

II,

949.

ksi — 403. — 430. — 25, 441. 628. 34. Konfederacya koronna — 333. Konfederacya targowicka — Kongo, kraj — 840. Kongregacya Adoracyi Najwitszego 1014. Sakramentu — Kongregacya Dziecitka Jezus — 1004. Kongregacya Dzieci Maryi — 870, 871, 1014, 1136, 1140. 1004. Kongregacya kupców —

Kondeusz,

I,

Konfederaci barscy Konfederacya barska

I,

I,

II,

I,

I,

II,

II,

II,

II,

II,

Kongregacya maryaska (Dzieci MaII, 559, I, 444. ryi, Sodahsów)

—

646, 699, 853, 769, 873, 885, 887, 888, 889, 890, 910, 914, 996, 1004, 1014, 1047, 1107, 1109, 1111, 1113, 1124, 1127, 1135, 1168, 1169, 1170, 1175, 1205, Kongregacya jeneralna zakonu S. J. II, 857, 858, 868, 1183. I, Kongregacya poocka jeneralna 335. 273, 279, 198, 208, 229, II, 863, Kongregacya prowincyalna 867, 868, 1073. II, 627. Koniecpolscy 644, 886, 919, 1108, 1132, 1189,

—

—

—

1253 Koniecpolski Aleksander, wojewoda sandomirski II, 627. Konigsmark, hr. II, 962.

—

—

—

Konopaccy II, 577. II, Konopczanka Kunegunda Konopczyna Stefania, baronowa

—

580, 581, 609.

Konopka, baron

—

705.

II,

—

Marcin, brat,

862.

Konstanty, 457.

-

687.

—

— —

Kopaczówna Marya

Kope

Józef,

—

II,

I,

227,

269.

—

w

416. 1164. I, 441,

I,

—

jenera

1074.

w

972, 973. Kopice, miasteczko Koporski Jacek, S,

J.

II,

—

—

II,

965. 94.

I,

—

1062, 1063. 1064, 10(;5, 1066, 1119, 11(9, 1173. Koppens Romuald, S. J. II, 1029, 1198, 1201. Kopyczyce, miasteczko II, 651, 817. Kopystyski, ks. proboszcz II, 756. Korbuth Dominik, ucze I, 324.

— —

—

—

Micha,

II,

—

biskup

617, 672, 712. Koree, miasto I, 291. Korfu, wyspa I, 403. Korkwitz, dyrektor kamery Korn, ksigarz II, 616. ski

przemy-

—

—

—

Kornatowski, pukownik Kórnicki Ignacy, infuat

J,

— —

—

756.

II,

I,

II,

J.

I,

I,

—

122.

-

Korytowski, obywatel

—

—

—

—

630, 633,

II,

—

Korytowski Erazm, student II, 640. Korytowski Witold, vice-prezes dyrekcyi skarbowej II, 909, 915. Korzeniowski Dyonizy I, 448. Korzenna, wie II, 607. Kosaryn, pedagog I. 133. Kocian, miasto II, 774, 776, 779. Koció Serca Jezusowego w CzerII. niowcach 822, 829, 998,

—

— — —

—

-

1045, 1097, 1109.

Serca Jezusowego

—

1063,

II,

Koció w.

1064,

Barbary

w

w

Cieszy1065, 1067.

Krakowie

—

II, 824, 973, 983. 985, 995, 996, 997, 998, 1000, 1001, 1002, 1003, 1004, 1007. 1008, 1043, 1045, 1163, 1164, 1166, 1167, 1172, 1175, 1189.

Koció

P.

Maryi

w

—

Krakowie

II,

818, 879, 971, 972, 973, 995, 998, 1187. Koció w. Piotra i Pawa w Krakowie II, 985, 1001, 1002, 1185.

— Serca Jezusowego w Krako— 973, 977, 982, 984.

Koció wie

II,

Katarzyny w Petersbur247, 249, 258, 259, 336, 376, 378, 385, 395, 401, 457,

Koció w. gu

-

351, 477.

I,

Stanitkach, klasztor PP.

—

II, 607, 608, 690, 817, 818, 992. Koció Matki Boskiej cudownej Starejwsi II, 547, 663, 674, 675, 817, 818, 820, 844, 848, 849, 861, 871, 1161. Koció w. Piotra i Pawa Tycu II, 68, 685, 687, 693, 694. Kociuszko Tadeusz I, 334, 430, 441, 1219. Kosellok Juliusz, S. J. II, 1106, 1107, 1110. Kosiarski Jan, S. J. II, 573, 588, 681, 714, 893. Kosicka (Brabant), wie I, 396. Kosina, wie II, 709.

w

—

420.

-

—

I,

II,

Benedyktynek

I,

I,

— 264, 456, — 676, 468, 476. — 80, 209. Korycki Karol, S. ~ 188, 206, Korycki Micha, S. 331. Koryga, wódz chopów — 601. Korytowscy — 628.

Koció w

II, 1038, 1040, 1041. Korona (Polska) I, 24, 35, 37, 41. 44, 47, 59, 60, 61, 62, 80, 295. II, 854. Korotkiewicz, ks. Dominikanin 11,736. Korsak, brat, S. J. I, 358. Korsak Antoni, S J. II, 635, 669, 676, 679, 682, 1194. Korsak Jan, S. J. 11, 676, 1160. Korsak Norbert, S. J. I, 276, 286, 337. U, 632.

—

—

S.

nie

Kopp Jerzy, kardyna, biskup wrocawski II, 967, 968, 984, 1057,

Korczyski

J.

Józef,

Koció 1106.

U,

Krakowie

—

—

emigrant

—

Kopernik, astronom

Cieszy-

II,

Franciszek,

Kopernika ulica

Jan, S.

Korycki

651.

I,

Konstantynogorodek

Kopernicki

Koruna

II,

835, 836.

Konteszinecz, Steinplatz nie IL 1063.

II,

J.

ksi — miasto —

Konstantynopol, II,

S.

wielki 620.

II,

II.

—

jenera-gubernator

359.

J.

Konopka i\ntoni, obywatel — II, Konopka Stanisaw II, 610. Konstanty

610,

—

Korsaków,

w

—

—

—

—

—

—

1254 Kosman

Jan, ks. katecheta 1121, 1123, 1124.

Kossakowski Adam,

S.

J.

—

I,

—

II,

—

—

Kossów, miasteczko

445.—

1194.

569, 571,

—

II, 826. Kostecki Hieronim, paroch Kostecki, ruski kanonik czerniowiecki II, 1041. II, 701. Kosterkiewicz, obywatel

—

— — 657,

Stanisaw, w. 675, 718, 720, 779, 864, 866, 869, 870, 904, 910, 911, 945, 950, 970, 1007, 1009, 1011, 1015, 1017, 1018, 1042, 1050, 1117, 1124, 1125, 1129, 1131, 1145, 1154, 1158, 1169, 1172, 1174, 1176, 1189, 1205. Koszlaki, wie II, 827, 922. Kotarska, obywatelka II, 611. Kotarski Karol, obywatel ziemski II, 610, 611. Kotnary, wie Rumunii II, 1079. Kotowski Maciej, S. J. II, 991. II, 833. Kotzebue, hr. namiestnik Kowacz Floryan, biskup wgierski Kostka

—

—

w

I,

— —

117.

666.

II,

—

—

—

—

— —

Kowalczuk, architekt II, 909. Kowalscy II, 791. Kowalski Kazimierz II, 643. Kownacka Julia, obywatelka II, 754, 1157.

Kownata, Kozacy

wie

—

—

I, 355. 343, 360, 368, 394, 415, 419,420,421, 430, 437, 439, 516.— II, 628, 831. Kozacy doscy I, 353, 394, 429.

—

I,

—

Kozadawow, cki

—

I,

I,

poo-

vice-gubernator

354.

Kozakiewicz Konstanty,

brat, S.

438.

—

J.

Kozakiewicz Micha, S. J. I, 352. II, Koziaski, waciciel drukarni 1214.

—

—

Koziar Franciszek, ks. II, 1065. Kozicki Ludwik, ks. proboszcz 581.

—

—

II,

II,

933.

Jan.

ks.

979, 1155, 1186.

—

II,

774,

II

814,

,697,

950,

—

—

1187, 1191.

—

Krajewski Roman, ucze II, 921. Krajowa, miasto w Rumunii II, 1091.

Kraków, miasto 330.

—

—

—

52, 61, 74, 76,

I,

603, 508, 609, 612, 618, 620, 621, 638, 653, 673, 677, 683, 686, 688, 701, 754, 762, 778, 818, 723, 824, 834, 8H7, 845, 859, 861, 862, 868, 870, 872, 879, 882, 885, 887, 906, 911, 918, 952, 959, 968, 969, 971, 973, 974, 977, 978, 979, 980, 982, 983, 984, 985, 986, 987, 990, 991, 995, 997, 998, 999, 1000, 1003, 1005, 1006, 1013, 1014, 1017, 1018, 1020, 1023, 1028, 1036, 1108, 1110, 1116, 1120, 1122, 1124, 1126, 1137, 1144, 1145, 1146, 1150, 1153, 1154, 1155, 1156, 1157, 1158, 1159, 1160, 1161, 1162, 1163, 1164, 1165, 1166, 1167, 1168, 1169, 1170, 1171, 1172, 1173, 1174, 1175, 1176, 1178, 1179, 1180, 1181, 1184, 1182, 1186, 1187, 1188, 1189, 1190, 1194, 1196, 1197, 1198, 1199, 1200, 1201, 1204, 1205, 1206, 1208, 1210, 1211, 1214, 1215. II, Krakowianie 969, 972, 997, 995. II, 1035, Krakowi ec, wie biskup warKrasicki Ignacy, miski I, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 445. II, 1021. Krasicki Józef, hr. I, 112.] Krasicki Ksawery, S. J. I, 113. Krasicki Marcin, S. J. II, 818, 1169. Krasiczyn, wie II,

-

—

—

ksi,

—

—

—

Krasiski Adam, biskup kamieniecki 13,

35,

330.

—

984,

II,

1163.

1007,

—

II, 779. Krasiski Zygmunt, poeta II, 911. Kraskowska, malarka

—

358.

Krasnojarsk, miasto

984.

698.

Komian

II,

Leonowa, prezydentowa

Krasaw, miasteczko

358.

Kozowski Tadeusz, student —

—

Kraczla Józef, brat, S. J. II, 963. Kraenzl Tomasz, S. J. I, 385. Kraetzig Amand, S. J.— II, 973, 991,

I,

— —

Kozowski Szymon, arcybiskup mohilewski

—

—

il^

Koziebrodzcy, hrabiowie II, 1042, Koziebrodzka, hr. II, 104.3. Kozowski Ignacy, S. J. I, 349,

—

Komiska mia-^ita

II,

Stanisaw, poeta

779.

576, 720, 727, 728. II, 687. Kosocice, wie II,

Komian

Krasnopol

g—

— —

354, 356,

I,

I,

435, 436.

(Greiss), kolonia

396, 398. Krasowski Jan, kapelan II, 910.

nad

Wo-

I,

wojskowy

—

1255 Krasowski Ludwik,

S. J.

—

676,

II,

708.

Krassowski,

arcybiskup

—

unicki

I,

320, 491.

Krassowski Szczepan,

—

zofii

kandydat

323.

I,

Kraszewski,

filo-

—

II,

w Koomyi

—

powieciopisarz

1064.

Kraszewskiego

ulica

U, 1094. Kraszuty, wie I, 341, 346. Kraupa Apolinary, S. J. II, 829, 1004,

—

Krause

—

Emanuel,

brat,

1117. Ki-ause Jan, student

—

—

S.

II,

Krechów, wie II, 857. Krechowiecki Antoni, ks.

J.

—

657, 1103.

—

127, 354.

130,

151,

131,

— Kreta, wyspa — Kretowce, wie — Kremel, twierdza

II,

904.

177,

—

333,

406. II, 835_, 1190. II, 652. Kretschmer, fabrykant II, 1047. Krieg, baron, vice-gubernator I,

—

—

II,

misya w Indyach II, 1164. Kri Marek Stefan, b. mczenn., kano-

—

874, 1175. 772, 773. 1169. II,

II, Krobia, miasto II, Krogulec, wie Krokoszyski Karol, S. J. II, 886, 1200. Król Micha, kanonik tarnowski II, 581. 736, 821. I, 97, 107, Królewiec, miasto 120, 124, 366. II, 758. Królestwo kongresowe Królestwo polskie— I, 30, 326, 449.— II, 525, 618, 619, 620, 621, 793, 772, 780, 787, 794, 819, 831, 833, 835, 841, 903, 920, 940, 981, 1008, 1035, 1074, 1117, 1158, 1171, 1199, 1200, 1212. Królewiacy 1114. 11, Królowy gród (Konigriltz) II, 951. Kronwald, prezes sdu apelacyjnego II, 734.

—

—

—

—

—

—

—

Krocienko,

wie pod Krosnem

818, 819.

Krosno,

miasto

JEZUICI

w

—

POLSCE.

V

I,

91,

—

—

Kruk Stanisaw,

94.

— —

— —

stolarz

1014.

II,

910,

Krukowski Bonifacy, S. J. II, 837. Krukowski Daniel, S. J.— I, 346, 378, 382, 387, 388, 389, 477, 513.

— —

Fryderyk,

I, S. J. 387, 737, 739. Krusiski, wizytator szkó I, 315. Kruszelnicka Karohna II, 557. Kruszelnicki Kajetan, dziedzic II, 577. Kruszewski Micha, S. J. I, 351.

-

513.

II,

—

II,

Krishnochondropore,

— —

—

—

—

—

—

—

Kruszyowicz Pawe,

548, 565, 578, 582, 583, 591, 596, 600, 632, 639, 640, 641, 542, 643, 548, 695, 696, 703, 743. Krischker, starosta cieszyski II, 1054.

nik ostrzychomski

—

Krupski

Kreczetnikow, gubernator poocki I,

II.

568, 754, 817, 819, 820, 844, 847, 870, 872, 873, 1163, 1169. Krosnowski, hr. - II, 633. Krotoski, profesor II, 988. Krotoszyn, miasto II, 789. Kruczek Kazimierz, kleryk, S. J. II, 1206. Kruczkowski, dyrektor szkó 11, 878. Kriidener, sekciarka I, 258, 472, 473.

II,

S.

J.

—

569.

—

Krym 410.

I.

190,

202, 214, 269,

197,

—

Krynica II, 703. Krynicki Józef, S. J.— II, 766, 769, 817. Krysa Jakób, S. J. II, 1036. Krystynopol, miasto II, 863, 1173. Kryszpin, biskup mujdzki II, 758. Krzcin, wie II, 686, 687. Krzemienic, wie II, 707, 711, 854, 892, 894. 898, 899. Krzeszowice, wie li, 998. Krzyczkowski, inynier II, 1097. Krzysztofowicz Józef, biskup ormiaski I, 422, 423.

— —

—

—

—

—

—

Krzywcze, miasto Krzywin, miasto Krzyacy, zakon

— — —

—

569. 773, 774. II, 9(54, 1107,

II, II,

1108,

Krzyanowski, aptekarz

—

II,

Krzyanowski Jan, obywatel Krzyanowski Jdrzej, brat, II,

czy

1042. 1117.

II,

S. J.

—

1021.

Krzyanowski

—

II,

Stanisaw,

budowni-

986, 1014.

Krzyowiec, wie szlska — II, 1110. Ksawery Franciszek w. — I, 162, 213, 239, 363, 404. —II, 656, 717, 820, 825, 910, 922, 950, 1050, 1108, 112(;, 1127, 1149, 1158. 1211. U, 923. Ksaweryanki, kongregacya

Ksistwo II,

brat,

cieszyskie

—

—

II,

1057, 1059, 1066.

82

1054,

1256

— —

Ksistwo litewskie Ksistwo poockie Ksistwo poznaskie

290. 1183. II, 546, 653, 745, 754, 755, 761, 766, 768, 770, 771, 672, 773, 774, 775, 776, 777, 779, 780, 784, 785, 786, 787, 788, 791, 19:\ 798, 804, 806, 807, 811, 812, 814, 815, 816, 817, 838, 841, 853, 867, 892, 918, 940, 943, 946, 947, 948, 950, 952, 956, 958, 961, 963, 979, 1006, 1013, 1021, 1059, 1109, 1117, 1118, 1152, 1154, 1157, 1158, 1161, 1167, 1169, 1170, 1171, 1199, 1209, 1221. I,

II,

—

—

Ksistwo widnicko-jaworskie 964.

—

Ksistwo warszawskie

Kuba,

Kub

rzeka

—

Edward,

I,

289, 290.

I,

409.

—

aptekarz

673,

11,

trembowelski

dziekan

925.

II,

Kucharski Wojciech, brat, 891, 1112.

Kuczek Antoni, S J. Kuczum, car sybirski

Kuczyski Tadeusz,

—

—

S.

II, I,

S. J.

—

—

—

766, 817, 901, 1157. Kurpas Franciszek, ks. nin II, 1075.

Franciszka-

—

Kurpiers Józef, brat,

S. J.

Kurylewicz Tomasz,

S.

—

II,

—

J.

II,

1098, 1099, 1113, 1130. II, 776. wie

—

Kurza Góra,

Kurzeniecki Józef, 11,

pose piski

18, 29.

14, 15,

Kusiacki Stanisaw, 871. Kusnesk, miasto

—

Kuniak,

ks.

—

S. J.

—

J.

— II,

I,

385,

386, 387, 1147.

Kudasiewicz Romuald, S. J. II, 989. Kuderkiewicz Aleksander kanonik lwowski - II, 900. I, 426. Kudinow, major Kiifferlin Remigiusz, S. J. — I, 321,

I,

830,

430.

I,

— — rosyjski —

proboszcz

magnat

—

II,

I,

—

948. I, 515. 380. I, 247,

Kutuzow, jenera-gubernator 252 345 368. II, 1118, 1175. Kutyba Piotr, s'. J. II, 837. Kwebek, miasto Kwidzyn, miasto— I, 101, 112, 119.—

—

II, 788. Kwilecki

889. 429.

—

Kutais,

1171. 829,

II,

Kustodiew, pisarz rosyjski

674.

Kucharski,

II,

—

Kurlandya I, 334. Kurów, wie I, 440, 704. Kurowski, starosta II, 881. Kurowski Antoni, S. J. II, 754,

—

I,

—

41.

Kwihmane, misya w Afryce — II, 838, Kwiryna, pagórek i paac w Rzymie — I,

310.

,

—

344, 385. Kufstein, wwiezienie

—

Lachawiec Jan, II,

638

Kiihn Henryk, profesor szkoy przemysowej' II, 1137. II, Kuiowski, praat metrop. Rusi 1030. Kuksiski Jan, magister filozoii

—

—

I,

323.

Kulikow,

Kuak

—

wie

I,

J

S.

11,

—

Kunsztowicz

—

Tomasz,

brat, S. J.

838. Kunze Grzegorz, ks. proboszcz 968, 1064. Kunze, obywatel 11, 1062. II,

Kurdziska, Kurcz Jan, 1112.

wie S.

J.

— z kopalni— — 936, II,

Lachman

— I,

—

Adolf, S.

419, 1096,

837, 990,

II,

II,

—

1034.

—

II, 587, 940. Lacko, wie Lacroix Franciszek, kupiec Laharpe Fryderyk, filozof

—

Józef, ks.

—

—

II,

Lambruschini, biskup Lampa Jdrzej, chop

— —

Lamprecht Jan,

-

Lamsdorf,

S, J.

377. 258.

I, I,

1146. 283. II, 603. I, 123. I,

wie na Szlsku pruskim—

II, 1158. Lancastre, miasto w Ameryce 1, 287. Landau, stacya misyjna pod OdesI, 402, 405.

—

s -

II,

J.

— —

Lachowski Sebastyan, ex-Jezuita, kaI, 65, 72. nonik pocki

Lambert

372.

—

616, 672, 674, 755, 814, 946, 953, 963. Kuncewicz Jozafat w., arcybiskup II, 854, 1201. poocki Kundzicz. praat wileski I, 315. Kunegunda, b.-ll, 880, 1154, 1155, 1162, 1172, 1185. .lerzy,

S. J.

1187.

—

Landau, yd Landes Alojzy, 298, 306, 348, 360, 401, 417, 487, 516,

II,

881.

—

I, 268, 280, 323, 325, 341, 34(;, 347, 388, 395, 396, 397, 398, 419, 434, 439, 451, 471, II, 527, 528, 529, 517.

S. J.

-

1257 531, 532, 533, 534, 535, 536, 538, 540, 542, 544, 557, 568. 626. 632, 635, 661. 662, 664, 667, 1149. Landhausgasse, ulica Opawie II, 1102. I, 393. Landsberg Edward, kanonik Lange Piotr, S. J, I, 360. 445.

—

w

—

—

—

629, 639, 640, 738, 739, 740, 741. Langer Antoni, S. J. II, 806. 824, 839, 858. 867, 872. 935, 957, 981, 983, 984. 986, 996. 997, 1046. 1101, 1102, 1103, 1107, 1119. 1159, 1180, 1215. II, Langer Karol, kleryk, S. J. 991. Langenau, jenera wojsk austryackich U, 639, 643. Langres, miasto II, 1182. II, 1189. Laponia, kraj Larisch, baron, starosta cieszyski II, 1051, 1056, 1066. Larisch, hrabina II, 1112. II, 1112, 1113. Larisch Henryk, hr. I. Laschki Piotr, S. J. 109, 119, II,

-

—

—

—

—

—

—

—

-

122,

w

folwark

—

Ranie

373.

I,

misyjnej

stacyi

—

29, 39.

—

Lasocki, hr. II, 182. Lasocki Kazimierz, ucze

Lasocki

Wadysaw,

S. J.

—

—

—

1,

1036.

II,

II,

828,

897.

Laszkarew, skich Laszki,

—

dyrektor I,

wie

kolonii

402.

—

II,

Laterna Marcin,

—

II,

724, 725,

w Luycach

—

wie bukowiska

— —

miasto

809.

Laurenka, 1048.

Laurentowicz,

kanonik pocki

II,

U, II,

1007. I, 343. Lauriston, jenera dywizyi Ii, 756, Laval, miasto 757, 804. 968, 1158, 1167, 1170. U, 599. Lazansky, vice-prezydent II, 880. Lazarewicz Jan, S. J. Lazard, ks. II, 643. II, 532. Leardi, hr. nuncyusz Lechner, ks. Pakanarysta 337. 1, II, Lederer, starosta rzeszowski 598.

—

—

—

— —

II.

—

i

—

kardyna

815, 978, 1005, 1209,

II, 804, 811, 814, 849, 869, 916, 951, 952. 953, 979, 988, 989, 1003, 1004, 1115, 1185, 1186, 1190, 1205, 1222.

Ledóchowski Wodzimierz,

S.

J.

806, 888, 889, 935, 936, 1119, 1122, 1123, 1126, 1128, 1198. Legrin, jenera I, 3^3. Lehman Józef, dr medycyny 1003. Leilzner, architekt - II, 1042, 1045, 1097. Lelewel, hterat II, 697, 954. Leman, jezioro genewskie II,

—

—

Lembekoven, biskup

S.

—

J.

— —

—

1090, 1138,

11,

—

II,

1044,

I,

1179. 209.

I, Lena, rzeka 430. Leniski, radca sdowy II, 1122. Lenkiewicz Zygmunt, praat lwow-

ski

—

II,

1050. pisarz

—

moyrski

129.

12, 24,

—

—

I,

9,

318. I, 138, 139, 149, 189, 195, 197, 198, 204, 206, 207, 208, 211, 214, 215, 221, 227, 228, 229, 284, 285, 332, 334. 335, 350, 351, 366, 371. Lenz Antoni, S. J. II, 837, 921, 1036. Leon XII, papie I, 360. U, 545, 573, .576, 622, 656, 658, 684, 879, 1148. Leon XIII, papie 11, 810, 858, 860, 866, 871, 899, 914, 937. 967, 982, 1013, 1034, 1038, 1071, 1078, 1083, 1112, 1118, 1129, 1161, 1165, 1175, 1181, 1184, 1187. 1198, 1199, 1205, 1206. Leonard, ks. — II, 553. Leonowicz Mikoaj, S. J. I, 850, 369. Leopold, obywatel - II, 1042. Leopold, królewicz neapolitaski I, 403. 404. II, Leopold I, cesarz 1031. II, 525. Leopold II, cesarz Lena, rzeka — I, 440. J.

I,

—

—

—

—

—

103."-.

S. J.

1158, 1160.

Lauban,

odes-

—

J.

Ledóchowski, hr. I, 447. Ledóchowski Mieczysaw, arcybiskup

Lenkiewicz Alojzy S. J. Lenkiewicz Gabryel, S.

—

Laskowska, kolatorka 11. 617. Laskowski Feliks, S. J. I, 131. Lasocki, pose sochaczewski

S.

392, 513, 714, 755.

Lenkiewicz,

123, 124.

Laskówka,

Ledergerw Zacharyasz,

—

—

—

—

—

— —

Lena, wie wsawiona obrazem M. B.

-

II,

Leniewicz, II,

595.

1168.

urzdnik cyrkularny

—

1258

—

Leniewski Bonifacy, S. J. Leniewski Miclia, S. J. — 622, 623, 970.

Leszczyski Stanisaw,

—

Leszno, miasto

Lew Wacaw,

S.

II,

—

J.

król 1154.

I,

513.

II,

619,

—

831, 1049,

II,

—

proboszcz

ks.

376.

II,

774, 776, 777, 781, 785. Lewice, wie II, 754, 780, 78 Lewicka Amalia II, 719. Lewicki, starosta II, 1030. Lewicki Pawe, ks. ruski II, 524, 595. Lewicki Miclia. metropolita— II, 590, 592, 594, 720. Lewkowicz Antoni, ks. II, 608. Leajsk, miasto II, 665, 690, 753. Lgi, wie II, 780, 781. Libelt, pisarz II, 1074. Liberiusz, papie II, 1130, Libiski Herman, S. J. II, 1026. Librantowa, wie II, 691. Lic Stanisaw, S. J. II, 873. Liclitenberg, wie bukowiska II, 1049. Lichtenstein Karol Euzebiusz, ksiII, 1103. Lichtenstein Karol, II, 1103.

—

—

-

Liczkowce,

— —

—

—

—

—

— —

—

—

—

ksi — stacya misyjna — 571, — 401, 402. brat, S. II,

658. Lieb Jerzy, J. I, Liebenthal, miejscowo na Szlsku II, 810. Liege, miasto II, 1190.

—

Lieszkowski Jdrzej,

—

S. J.

714.

Ligza Wawrzyniec, chop Lignica, 770.

miasto

—

97.

I,

-

—

Likowski Edward,

sufragan

ski

—

II,

II,

II,

667,

II,

602.

II,

769,

1166, 1169, 556.

pozna-

1007, 1185, Liksna, wie w Inflantach, stacya misyjna I, 357. Linz, miasto II, 553, 616, 694, 736, 738, 739, 804, 1148, 1150, 1158, 1178. Lindemann, starosta II, 634, 643.

—

—

Lindewiese,

wie na Szlsku

1110.

Linkenheier Jakób, S. bipczyski, suchacz 639. Lipecki Hipolit, S.

J.

J.

—

I,

filozofii

—

II,

50, 51. Lipiny, wie

—

—

II,

213.

—

szlska

—

II,

—

871.

Lipka w., dom misyjny 1,97, 107. Lipk Leonard, S. J. II, 829, 831,

—

1004, 1049, 1198. Lipnica murowana, miasteczko II, 581. Lipnica niemiecka, wie II, 605. Lipowa dolna, wie szlska II, 1110. Lipowanie, sekta II, 570. Lipsk, miasto I, 133, II, 305. 620, 1181. Lipsko, wie Galicyi, stacya mi-

—

—

—

—

syjna

—

—

—

w

569. Lipski Józef, S. J. II, 1069, 1081, 1113. Lipski Tadeusz, kasztelan sandomirII,

—

—

ski I, 46, 85, 88, 188. Lipski Rafa, nowicyusz, S. J. I, II, 831, 1049. 188. Liptau, miejscowo na Szlsku II, 1110. II, 887, 1181. Lisbona, miasto Lisiagóra, wie II, 583. Lisiecki Antoni, ks. praat II, 589, 718, 725, 726, 753. II, 669, Lisko, miasteczko I, 94. 851, 1035. Lisowce, wie II, 817, 845. Lisowski Herakliusz, Bazyhanin, arI, 203, 352, 371. cybiskup unicki

—

-

—

—

—

— —

—

—

II,

—

Lipiski Kazimierz, pose podolski

—

Lisowski

— —

Liguori Alfons, w. 1187. Likawetz, ks. Pijar

S. J. II, 614, 704, 756, 758, 759, 837, 891,

696, 996. I,

1113.

Lewandowski,

I,

—

Lipiski Augustyn,

II,

696, 697.

Mikoaj,

brat,

S.

J.

—

II,

753, 1037. Litowisko, wie — II, 588. I, 222, Litta, hr., papieski legat 224, 229, 233, 235, 239 Litwa I, 9, 35, 37, 44, 46, 47, 59, 60, 61, 62, 75, 80, 128, 133, 176, 209, 246, 249, 259, 289, 290, 292, 293, 324, 326, 330, 332, 334, 336, II, 834, 361, 462, 467, 488, 514. 840, 864, 920, 940, 1078, 1131, 1185, 1189, 1194, 1218. II, 939, Litwini' I, 17, 290, 350. 940, 1006, 1145, 1193. I, 346. Litwinów, wie Liverotti Kajetan, Franciszkanin — II, 1083, 1084. Livio Jan, kupiec I, 376, 377. II, 548, 557, Lobkowic Jan, 570, 571, 577, 638, 639, 682. II, 557. Lobkowic Jerzy,

—

—

—

—

-

—

— ksi — ksi —

1259 Lobkowicowa, ksina Lochman, kanonik

—

II, 754. 488. Loeffler Alojzy, S. J. 1, 382, 395, U, 542, 543, 557, 568, 396, 401. 570, 634, 647, 649, 670, 684, 688, 689, 690, 736, 737. Loclmer Floryan, brat, S. J. — II, 756. Loewenburg, miasto II, 769. II, 868, Lojola, zamek i wie II, I, 276. Lojola Ignacy, w. 1172, 1176,' 1185. Londvn, miasto I, 65, 276, 459.

—

—

I.

—

— — —

—

—

638, 1183.

— Pijarów —

Lorencowicz Aleksander, 1192. Lotharing, vice-jenera 105.

S.

—

Lotaryngia

J.

II,

I,

I, 332. TiOupia Franciszek, S. J. I, 198, 219, 349, 354, 355, 356. Lourdes II, 1068, 1164, 1185. II, 1150. Lowanium, miasto Lubaczów, wie II, 677. Lubar, miasto II, 1219. Lubasz, wie II, 790.

—

—

— —

—

—

—

II, 678, Lubaszowa, przysióek Lubeccy, ksita II, 983. I, 144. Lubeka, miasto

—

—

Lubieniecki Wincenty, obywatel 606.

—

Lubiana, miasto

I,

463.

1188.

Lubomierz, przedmiecie

—

II,

—

II,

662,

remu — II,

782, 783, 785.

— 454. — Jerzv, ksi — 971, Marcin, ksi— 18, 39.

Lubomirscv, ksiaela 983.

Lubomirski 1031.

Lubomirski Lubomirski k.

-

I,

II,

I,

II.

I,

Stanisaw, marszaek w.

27, 28, 35, 37, 38, 39, 49. 11, 687,

Lubomirski Teodor, ksiae 707.

Lubowicki Franciszek, 198, 350, 356.

Lubowla, miasto Lubsiewicz Jan,

—

S.

II,

J.

— —

I,

-

Ludwik XVIII,

II,

—

—

—

I,

223,

król Irancuzki— I, 223,

306, 307. Luisiana, kraj Ameryce I, 287. Luscliin Franciszek Ksawery, arcybiII, 647, 715. skup lwowski Luschner, artysta malarz II, 1064, II, Luisenthal, wie na Bukowinie 571, 829. I, 263, 277, Lustvg Antoni, S. J. 278, 279, 320, 323, 337, 338, 339, 341, 345, 350, 397, 407, 435. II, 825. Lutcza, wie II, 1274. Luter Marcin, dr. Lwów, miasto I, 90, 91, 94, 205, 517. -11,523, 527, 528, 529, 531, 533, 534, 535, 536, 537, 545, 546, 551, 553, 555, 556, 557. 565, 567, 571, 575, 585, 586, 587, 589, 591, 593, 597, 600, 611, 613, 615, 616, 626, 627, 630, 632, 636, 637, 638, 643, 647, 649, 651, 652, 656, 658. 667, 673, 578, 689, 695, 702, 703, 707, 715, 716, 717, 718, 720, 721, 722, 723, 724, 726, 728, 732, 733, 742, 745, 746, 749, 750, 753, 754, 756, 772, 784, 785, 794, 796, 798, 803, 822, 823, 824, 827, 872, 877, 886, 900, 901, 902, 903, 905, 906, 907, 908, 912, 913, 914, 915, 91(5, 917, 920, 921, 940, 970, 971, 978, 980, 981, 987, 1014, 1016, 1026, 1032, 1033, 1034, 1036, 1038, 1040, 1046, 1074, 1095, 1117, 1132, 1133, 1135, 1140, 1149, 1150, 1151, 1152, 1154, 1155, 1156, 1157, 1158, 1161, 1162, 1163, 1165, llh7, 11(18, 1169, 1170, 1171, 1172, 1174, 1175, 1180, 1184, 1185, 1186, 1188, 1189, 1192, 1195, 1197, 1203, 1204, 1205, 1206, 1219. I.Yon, miasto II, 921, 1184.

—

w

—

—

—

—

— — —

—

.

885.

—

J.

—

król Irancuzki

334 455.

165,

I, 249, 360, 527, 665, 676. Lubszczyzna, wie kolep;ium witebskiego I, 362. Lucerna, miasto — II, 648. U, 541, 543, Ludwik, arcyksi 591, 645, 742. Ludwik XIV, król Francuzki I, 216. Ludwik XV, król Irancuzki — I, 168, 209, 473.

367, 368.

S.

Ludwik XVI,

abaj

.an, ks.

—

687.

II,

Labanow Aleksander, ksi — I, 458. abowski Jakób, proboszcz tyniecki — II,

682.

cko, wie

czy ska Lczvski

—

II,

640.

agiewniki,

ka,

wie

879.

—

Teresa II, 574. Aleksander, student

wie

—

II,

—

II,

896.

1126.

—

II.

1260

—

acut,

II, 574, 665, 707, miasto 709, 710. 711, 713, 714, 736, 797, 817, 821, 879, 892, 893, 895, 897, 898, 899, 940, 970, 1162, 1189. I, 395, 397, aski, hr. gubernator Laptaszyski Józef, S. J. - II, 1067. II, 587. Laskowce, wie II, 857, aszcz vk ukasz, S. J. 986, 1095, 1118, 1119, 1129, 1130, 1210. II, 961. aszczyn, wie I, 436, aszkiewicz Wincenty, S. J. 680. II, 438. 575, I, 439. awentowa,

708, 742, 894, 1157,

—

—

—

—

—

—

ka —

—

awrowa, jeneraowa azowska Genowefa, 994.

—

czyca, czycki

miasto Mikoaj,

S.

J.

1007, 1163.

kawski,

paroch ruski

— —

II,

obzów, wie

odwiska II,

—

873.

Agnieszka, ksieni

omiski

Ksawery, miasto

1192, 1201.

opacm,

dobra

opaciski I,

132,

— —

S.

J.

1.34,

— —

II,

902.

I,

190,

—

II,

mujdzki

—

59,

I,

137.

—

wie

kraj

—

otysze, naród

— 1,

60, 73.

I,

medycyny

Juliusz, dr.

1074.

uskina Szczepan,

II.

— —

S. J.

65, 81, 82, 209, 359.

47, 48,

I,

II, 879. uszczkiew^icz, profesor uszczkiewicz Antoni, budowniczy II, 979, 985, 1021.

—

bukowiska

uyce

—

górne, kraj Antoni, S. J. Józef, S.

1049.

II,

809.

II,

— —

J.

—

576, 715. 405, 545.

II,

I,

Macedonio,

—

praat

I,

13,

3, 9,

1,

31, 45, 47, 75, 103, 111, 145, 148.

Mach Wojciech,

— —

proboszcz

ks.

1035.

Machowliani,

wie w Bonii

834.

Maciaek

Jan,

brat, S.

—

J.

II,

II.

756,

II,

990.

292, 954.

I,

fii

—

II,

323.

Macek, Franciszkanin Makowski Micha, S. 884, 885, 1119.

Mczka Czesaw,

—

237,

I, 172. Madryt Madziarzy wgierscy

—

II,

—

J.

filozo-

818. II,

1037,

II,

877, 1068,

—

Dominikanin

936.

—

—

1027,

887,

Madai, landrat

II, 697. 212.

—

385,

—

ozowica. dom misyjny

—

niecki

II,

840, 1190,

774.

II,

-

—

I,

421.

II, 584. Maffeusz Piotr, S. J. I, 378. Magg Antoni, brat, S. J. Magiar, miasto pod Kaukazem— I, 421.

I, 212, 332, 388, 389, 391, 392, 1147. oziski Jan, kleryk, S. J. 990.

—

I,

JI,

ubianka, wie II, 756. ubienko, wie II, 878. Lubieska Iza, hrabina

—

873.

II, I,

1132. 206,

218, 333, 349, 365.

Mahmed

wie

—

II,

—

580.

I, 403. sutan I, 417, 434. Mahometanie

II,

—

—

I, 223, 278, hr. 290, 295, 297, 298, 299, 320, 454, 457, 465, 479. 484.

de Maistre Józef. II,

— — —

Magio Wawrzyniec, S. J. Magnani Jan Natalis, S. J. Magurka,

125,

212, 370, .371, 372.

— —

II,

—

literat

ukaszewski

686.

279, 300, 841.

otwa,

ukaszewicz,

—

obywatelka

1095.

Madagaskar, wyspa

188.

opacki Józef, praat — II, 620, opatin M., akademik 1, 315. opuchin, prezes senatu — I, oso.sina,

938.

Macilewicz Seweryn, kandydat

350.

I,

Jan, biskup

580,

579,

II,

ojowska

oma,

II,

ukasiewiczowa,

Maciejowski Micha, kanonik kamie-

—

582, 584, 817.

218.

—

kongreganistka

odygowice, wie

427, 428, 447.

I,

M,

—

1165.

II,

Zofia,

772,

II,

uczakowskiWodzimierz, burmistrz

587.

—

—

—

hr.

872,

II,

II, 1122. Rusini epkowski, profesor uniwersytetu kraII, 984. kowskiego II, 779. I, 41. towski, biskup obos Ignacy, biskup tarnowski II, 810, 820, 822, 857, 862, 870, 880, 886, 982, 983, 1121.

—

—

uck, miasto

yko yko

II,

—

emkowie,

—

13.

I,

940.

uan, wie

341

I,

ksieni

ubieski Edward,

1261 Ferdynand,

Maitre

S.

—

J.

395,

I,

Majchrowicz Szymon, II,

S.

J.— I,

607.

Majchrowiczowa,

—

dziedziczka

II,

— 819. 1042. — 362, 507, 508, 511. 1201 Maków, miasto — Makowieccy — 508. — H, 818,827, Makowski Pawe,

Majdan,

wie

II,

Majer, lekarz Majewski, ks.

II,

I,

II,

I,

S. J.

828, 830, 1011. 1013, 1043. 1049, 1129, 1130.

Maksen,

komisarz cyrkularny

664.

—

II,

—

Krakowie

603.

Malanów,

—

wie

—

— —

— — — — — — wie — 587.

— —

1169.

II,

S.

287.

Maleve Melchior, S. Malewicz Szczepan,

J.

—

s— 210. —

I,

brat, S.

407. J.

—

II,

1037.

Malewski, dvrektoi- — I. 124. I, 440. Malherbe, ks. Malina Kazimierz, brat, S. J.

—

405.

—

Franciszkanin

Józel,

II,

—

1075, 1076, 1078, 1084, 1085, 1086, 1089, 1090. II, Malisz Jan, pisarz adwokacki 1003, 1125. II, 826. Maliszewski, paroch ruski II. Mallinckrodt, pose sejmowy 958 959. II, 1187. 239. Malta,' wyspa 1, I, 286. Malou Piotr, S. .1. .Maachowska z Komarów l^udwika,

—

—

—

-

-

kasztelanowa

—

688

II,

Maachowski, wadyka

unicki

—

II,

J.

—

I,

Maczyski II,

55 Marek,

lundator

Maówka, wie — May, dzierawca

II,

—

672. 682.

II,

1170.

II,

Leopold,

S.

1102,

1068,

1205.

Marchewka

(Markelka) Ludwik, ks. proboszcz II, 755, 907. Marchocice, dobra nowicyatu krakow-

—

—

J.

Marcinkiewicz

44.

I,

— — — —

I, 362, J, 573, 689. I, 393. Marcinkiewicz Karol, ks. I, 315. Marcinkowski, sekretarz I, 293. Marino, miasto woskie I, 403, Marko San, dama dworu

—

Jan,

S.

II,

—

Marcyporba, wie Marczinko II,

Józel",

konwi-

II,

672.

Marczyski

687.

kanonik spiski

Jan, S.

J.

— —

II,

—

—

1206.

103. I, Mareoschi, kardyna II, 697. Maresz, ks. proboszcz II, 1099. Mariahill pod Koomyj Maiiaschein w Czecliach, kolegium S. J.

-

Maria-Zell

Marionbad

II,

— —

—

1178. 1188. II, 714.

II,

Marionthal, stacya misyjna nad I, 396, 398, 402. .Markiewicz Aleksander, S. J. 766, 772, 774, 778, 894.

g -

S.

714.

Markiewicz Józel, S. Markiewicz Kajetan,

J.

Markijanowicz Jan, 646.

J.—

—

S. J.

—

Wo-

—

II,

11,

brat, S.

756, 925.

729.

I,

1146.

(Markelka) 755, 967,

II,

Markiewicz Augustyn,

1219.

Maachowski Antoni, pose pozna-

— —

Marchewka

—

S. J. II,

404.

II,

^

1185.

II,

—

hiszpaskie

miasto

—

864.

Malinowski

Manreza,

368, 385.

—

J.

286,

1,

362. 1186.

I,

II,

Mannheim, stacya misyjna pod Odes-

skiego, S.

—

—

Makowski, vice-gubernator Mann Maurycy, publicysta—

—

II, 1018. Malarski, ks. katecheta I, 137. Malatycze. dobra I, 97, 119, 123. Malborg, miasto Malczewski, poeta I, 441. I, 342. Malczewski, pukownik Malczyce, wie II, 587.

Malechów, Maleve Franciszek,

—

le Mans, kolegium, Mantua, miasto

26, 28.

I,

II, 1108. sybirskie-

go I, 429. Manasteiiska, przedmiecie Czerniowiec II, 1041, 1049. Manastyrski Antoni Józel', biskup przeII, 736, 845. myski II, Mandler Wincentv, brat, S. J. 705, 756. I, 310. Manera Franciszek. S. J. II, 697 Maniewski Leon, student II, Makowska Tekla, obywatelka

I,

—

II, 845. Maksymilian, arcyksi II, Makulski Aleksander, szl;/.chcic

ktu

w

rynek

-

94.

607.

ski

May

Mametku, synowiec cara

396.

U,

617,

840.

J.

II,

—

II,

573,

1262

—

I, 360, Mai'kijanowicz Rafa, S. J. II, 560, 572, 574, 585, 593, 445. 616, 645, 649, 651, 655, 665, 680, 695, 702, 722, 732, 742, 754. II, 929. Marki Pius, Dominikanin

—

—

—

wie

Siarkopol,

588.

II,

Markowa, stacya misyjna, 569, 571.

Marks Gracyan, .Marotti,

S.

J.

—

—

I,

II,

S. J.

830, 871, 912, 1049, 1068, 1099.

1017,

jenera,

S.

—

II,

1020,

—

J.

II,

—

—

—

wa

maonka

—

cesarzewicza

Pa-

188.

I,

Marya Anna, cesarzowa

—

austr,

II,

rka — 168. Marya Karolina, ska 271,

portugal-

I,

I,

królowa neapolita-

—

-

24,

I,

II, 524, 526, 81, 271, 284, 403. 562, 582, 728, 739, 1186. Maryacki plac Krakowie— II, 1002. Maryacki plac we Lwowie— II, 1139. Maryawitki, zakon I, 134, 325. Marviand, kiaj Ameryce I, 284, 286, 287, 837, 1148. Masowski, redaktor II, 1186. Masowski Telesfor, ks. proboszcz II, 772. Masoni, sekta I, 459. II, 1185, 1187. Massageci, szczep lisko- tatarski I, 408. Massak Jan, brat, S. J. II. 666, 737. Massalski lgnacv, biskup wileski

w

—

—

w

—

—

—

—

—

—

—

6,

z hr.

9,

12.

16,

17,

34,

3.5,

36,

.37,

18, 19, 22, 23, 39, 40, 41, 47, 129, 130, 131, 132,

55, 75, 66, 12.5, 133, 134, 160, 2.53, 334. Mastaj Józef, S. J. II, 1113.

MaszRwski Tadeusz,

S.

J.

—

1,

435,

437, 438, 680.

Matauszek 837, 839,

Aleksander,

—

II,

837.

—

I,

Matzel Ernest, S. J. II, 1209. Matzke Henryk, kanonik krakowski

—

brat,

S.

J.

372.

969, 971, 972, 983, 996. Maufang, pose II, 958. Maurice, tragedya francuzka II, 649, Mayer, radca rzdowy I, 123. Mayer Grzegorz, ks. dr. profesor II, 556. Jan, brat, S. J. II, 997,1011. Mazut, stacya misyjna Rumunii II, 1081. Mazurkiewicz Kazimierz, ex-Jezuita, kanonik lwowski II, 1127. Mazzini, rewolucyonista woski II, 902. Mciski Wojciech, S. J. II, 1158, 1175.

—

S.

J.

—

—

—

TI,

—

—

Ma

—

w

—

—

—

z Szafraskich Anna, obywatelka 11, 701. Medyolan, mia.sto I, 282. II,

—

1145. S.

— — — 814. — 863. — 823, 831, 1013, 1036, 1049. — 643. II,

J.

Meisner, technik II, Melhn Ignacy, S. J. 872, 873, 937, de la Mennais, ks.

Menet Jan,

-

II,

II,

643, 644, 648, 655, 702, 837. II, 920. Mensdorff, hr. namiestnik S.

J.

II,

—

Mentzel Micha, 944 949. Merkei Wilhelm,

ks.

proboszcz

—

II,

—

II, 807, 810, S. J. 811, 829, 863, 900, 901, 955, 963, 964, 965, 991, 997, 1062, 1063, 1187. II, 1069. Mertz Teofil, S. J. II, 868. Meschler Maurycy, S. J. II, 584, 591, Meschutar, ks. hofrat 716, 752. I, 274, 275. Messyna, miasto Meszcze rakowie, plemi nad

-

—

—

I

393.

—

—

Wog

II, 580, 677. wie I, 461, Metternich Klemens, 4(;3. II, 532, .544, 550, .557, 635, 642, 645, 652, 735, 740, 742. \ etz, miasto -II, 756, 1158, 1165, 1183. I, 395, 396, 398, Meyer Jan, S. J. 399, 715, 737, 738.

Meszna,

ksi —

—

—

II,

Dzieduszyckich Zo-

II,

Yon Mehlem,

272, 284, 403.

Marya Teresa, cesarzowa

28,

—

818, 819. Matoga Kasper, S. J. fia

Mcnarowska

7(:0.

Marya Franciszka, królowa

I,

Matkowska

II,

840, 868. 930, 931, 985, 1002, 1091, 1116, 1126, 1129, 1217. Martini, profesor II, 551. Martinów Jan, S. J. II, 1185. Martuszewicz, biskup ucki unicki I, 491. Martynici, sekta I, 258, 382. ^larwicz, biskup chemiski - II, 811.

Marya,

—

malarz

artysta

-

II,

8-29,

—

Jan,

1027.

Matusewicz Micha,

551. 234, 235, 254.

ks.

Marszaowicz Konstanty,

Martin Ludwik,

—

S. J.

Matejko

—

1263 Meylemans

brat, S.

Myk,

medycyny

dr.

— —

J.

MiczYiiscy, hrabiowie

II,

hrabianka

Alfonsyna,

—

MiczYiiska Aniela, hrabina 573.

Miczyski Miczyski Miczyski

— Ignacy, hr. — Mateusz, hr. —

Atanazy,

572,

II,

hr.

—

nii

—

II,

1074, 1079, 1081.

Mikesz Józef,

II,

573, 688.

II,

w. koció we Lwowie

—

726, 727, 747, 756.

II, 573. Michalski, emisaryusz II, 639, 640, 641. Michalski, oficyalista II, 894. Michalski Józef, ks. proboszcz II, 871.

—

—

ksi

—

—

Micha, multaski II, 1201. Michaowski, hr. II, 1030. Michaowski Adam, brat, S. J. II,

—

—

363, 464.

I,

1209.

II,

728,

II,

Miczyski Mieczysaw, hr.—

1204.

—

—

—

Mikoaja

II,

proboszcz — II, 607.

car I, 609, 638, 639. Mikoaj II, car

572,

II,

—

S. J.

ks.

Mikoaj 573. 573.

II,

II,

Miecisko, miasteczko II, 946. Mihaileni, stacya misyjna w Rumu-

Mihanowicz Jan,

573.

—

obywatel

Alfred,

1137.

573, 754,

II,

903; 1178.

Miczvska

Mierzyski

402. 1028.

T.

II,

734,

— 333. 1203. miasteczko — 925.

Mikoajewsk, miasto Mikuliczyn,

745, 746,

I,

wie -

Mikulice, Mikuszowice,

II,

II,

—

wie

609,

580,

II,

616.

Mikuwicz, pisarz gorzelniany II, 603. II, 572, Milatyn, miasteczko 574,

—

1042. Piotr, brat, S. J.— II, 1129. Michejda, pastor II, 1060.

576, 591, 594, 728, 742. Milatycze, dobra I, 250, 262. Milbacher Kazimierz, starosta lwowski II, 639. II, 588. Milno, wie

Michelson Iwan, jenera- gubernator

Miloyany,

753, 756.

Michaowski Michaowski

I,

—

Feliks, ks.

II,

—

—

—

—

wie na Morawach

1110.

189, 202, 203, 231, 359.

w Ameryce — II, 838. Michna Augustyn, mechanik— II, 881.

Milwauke,

Mickiewicz Adam, poeta

Mioci Boej

Michigan, miasto

II,

w

Mickiewicza uhca II,

—

I,

60.

1017, 1019, 1170, 1202.

w

misya

I,

-

II,

— 756. — 956. Midzyrzecz, miasto — 51. Miechowici, zakon — 580. Miejsce, wie — 1163. Mielec, miasto — 568, 569. Mielecliowicz Ignacy, ks. — wie

II,

J.—

Mieloch Stanisaw,

S.

1005, 1006, 1007.

—

Mielyska, hrabina

— II,

II,

34

35 41.

Mier' Feliks,

hr.

— — —

II.

1004,

1170.

Mielyski, kasztelan poznaski

—

II,

1137. JEZUICI

Misk, miasto

POLSCE.

V.

—

II,

—

II,

585.

—

—

I, 234, 290, 293, 353, 361, 368, 372, 509. Ameryce II, 837. Missouri, stan Afryce II, 838, 840, 930. Misye Ameryce I, 276. Misye II, 755, 837, 990, 995, 996, 1170. Bonii II, 835, 990, 1107. Misye II, 793, 829, Misye na Bukowinie 830, 1046, 1110. I, 433. Misye w Cliinarh Gahcyi II, 576, 817. Misye I, Misye na Kaukazie 422, 433, II, 837. 514.

w

w w

w

—

—

— —

—

Misye II,

W

823,

II, 691, 766, 790. 809, 810, 836, 968, 972, 1060. Miosierni Bracia, zakon II, 810, 989.

w

I,

II, 730. Mier Henryk, lu-. II, 730. Mier Karol, lir. II, 719. Mierowa Agnieszka, hrabina Mierzyska Gabryela, obywatelka

—

II,

1102, 1103, 1107.

II, 576. 937. II, 888, 1019,

J.

— —

Minoryci (Franciszkanie), zakon

II,

II,

Miosierdzia Matki, zakon

1102,

II,

911.

II,

—

Córki, zakon

1110.

Minasiewicz Marya, obywatelka

I,

II,

Mielnica, miasto Mieloch Ignacy, S. 1123, 1124.

II,

—

II,

Midzychód, wie

Ameryce

Miosierne Panny, zakon

510.

Indyach

837, 1164.

Mieczyszczów,

w

II,

838.

1126.

—

Mickiewicze, rodzina

Midnapore,

—

Tarnopolu

652.

—

miasto

— —

w

—

—

—

—

—

Ksistwie poznaskiem

770, 786, 806.

88

—

1264

—

II, 612. Misye podkarpackie Misye w Prusach królewskich

—

—

II,

587. 745, 770, 793, 806, 811, 1064, 1109. I, 429. Misye sybirskie Misye na Szlsku 745, 755, 758, 760, 769, 793, 806, 807, 810, 871, 983, 990, 1013, 1020, 1046, 1068, 1103, 1107, 1109, 1110. II, 836. Misye zamorskie

—

—

— 467. —

Misyonarze (azarzyci), zakon

—

I,

II, 784, 821, 822, 133, 366, 905, 996, 1012, 1050. II, 911, Miszkiewicz Ignacy, S. J. 929, 932, 934, 936, 937, 1019, 1095. Miszówka, rzeka -- I, 367. I, 223, 224, 387. Mitawa, miasto II, 578. Mitiss, sekretarz gubernialny II, 561, Mittrowski, hr. kanclerz 565, 577, 582, 583. II, 1038, 1041. Mitulski, praat

—

—

— —

—

Modzianowski Tomasz,

S. J.

—

II,

1133, 1161, 1192.

Modziejowski Jdrzej, biskup poznaski

—

9, 12, 16, 17, 18, 29, 30, 37, 38, 39, 40, 41, 44, 46, 47, 53, 54, 55, 107, 109. II, 1030. Mniszech, hr. I,

7,

2,

19, 20, 21, 28,

—

Mniszek Zygmunt, Moabit, wizienie

ucze

—

II,

1036.

— 1170. Mochnacka Wanda, obywatelka — 1115. Modena, miasto — 305, 540. — w

Berlinie

II,

560, 565, 568, 659, 1177. Mogielnica, miasto

697, 737, 940,

—

—

w

1164.

Mohylew, miasto nad 125, 164,

214, 334, 368, 515,

II,

—

—

—

Mohurbhuns, misya

—

—

wie—

—

— —

—

—

—

—

—

I, 123. Monschein Józef, S. J. de Montaigne Franciszek, konwerty-

ta

—

332.

I,

—

I, 310. de Montalto Albert, S. J. Montanici, sekta I, 420. I, 79. de Montes, S. J. I, 301. Montmorillon, miasto II, 1205. Montpelher, miasto II, 954. Moraczewski, historyk

Morawa,

kraj

—

— — — — —

—

106.

II, 526, 600, 610, 614, 696, 737, 742, 754, 1107, 1109, 1110, 1178. II, 884, Morawiec Józef, brat, S. J. 1015, 1095. I,

—

II,

Grocholskich Marya

z

ubieskich Józefowa,

—

referendarzowa Morawscy, rodzina

— Dnieprem — Indyach

—

779. Morawski Jan, S. ta

—

z

1165. 785. 943.

II,

—

II,

Morawski Franciszek, jenera

922. II, 687. Mogilany, wie Mogia, wie II, 621, 824, 998. II, 1181. Moguncya, miasto I, 358. Mohl, hr. rzdca dóbr Mohl, baron II, 667. II, Mohl Aleksander, S. J. 838, 1176, 1209. Mohlowa z Komarów Fehcya, hrabiII, 1176. na

—

—

Morawska II,

—

—

Morawska II,

I,

—

Mokrotyn, wie II, 721. Molinari Mateusz, S. J.— I, 284, 360, II, 553, 556, 402, 403, 404, 405. 677, 752. II, 613. Molitor, komisarz I, de la Molle Yalini, budowniczy 376. I, 377. Molner Franciszek, kupiec II, 1041, 1043, 1049. Molodia, II, 1078. Mologni Jakób, S. J. Molyneux, S. J. I, 285. II, 569, I, 269. Modawia, kraj 1046, 1070, 1071, 1072, 1073, 1074, 1078, 1079, 1083, 1192. II, 1065, 1198. Monachium, miasto II, 817. Monasterzyska, miasto I, 402, van Monfort Teodor, S. J. 405.

II,

Morawski

Józef,

-

i

II, 1160. referendarz

J.

791.

Morawski Ludwik, Morawski Maryan,

poe-

—

—

II,

1098. 823, 826, 919, 921, 923, 954, 955, 975, 977, 981, 982, 985,986,1002,1003, 1020, 1031, 1115, 1165, 1172, 1178, 1181, 1207, 1209, 1210, 1211. S. J. S.

J.

II,

—

II,

II,

Morawski Seweryn, arcybiskup lwow-

1,

ski - II, 745, 746, 822, 862, 866, 870, 904, 912, 916, 919, 928, 934, 1030, 1040, 1044, 1046, 1047, 1049, 1097, 1189.

132, 136, 145, 152, 155, 163, 176, 178, 179, 184, 188, 207, 218, 228, 295, 313, 624, 333, 353, 363, 364, 365, 366, 367, 370, 401, 422, 423, 507, 511, 940, 1182, 1183, 1194.

Morawski Wojciech, obywatel potem II, 754, 755, 771, 1165. ksidz

-

Mordax Antoni, Mordwy, lud —

S. J. I,

—

393.

II,

853.

1265

—

Moreau Jan Wiktor, jenera 1. 455. Morelowski Józef, S. J.— I, 218, 380,

—

II, 665. 676, 683. 438, 445, 451. 685, 692, 694, 1182, 1204, 1206.

Morgenbesser S.

—

J

—

Morgenstern, 1000.

Morgenstern

Ksawery,

Franciszek

754, 755, 921, 938. ogrodnik II, 999,

II,

—

Emma

1000.

II,

Morisseau, ks. ex- Jezuita francuzki 1087. Moritz Alojzy, 396. II,

Moro

S.

—

Piotr, ks.

—

—

J.

1066.

II,

Morskie Oko II, 1119. Mortska Magdalena, zakonnica 790. Mortinari, S.

J.

— —

—

II,

252.

I,

Morze batyckie II, 1195. Mociska, miasteczko II, 568, 665.

—

669.

II,

630, 717. Moskwa I, 25, 97, 135, 179, 183. 189, 190, 203, 222, 224, 225, 228, 246, 290, 335, 345, 353, 361, 375, 429, 435, 439, 440, 460, 462, 463, 465, 487, 489. -II, 628, 676, 1023, 1038, 1218. de Mossoczy Gustaw, ucze poetyki II, 651. I, 288. Mostek, miasto na Kaukazie 313, 408, 409, 410, 413, 414, 415, 416, 418, 419, 420, 421, 422, 423, 424, 425, 426, 427, 428. Moszniki, folwark kolegium poockieI, 341. go I, 423, Moszoro, kanonik ormiaski 424, 425.

—

II,

—

—

-

—

Moarów, dobra

—

I,

Moarowiccy, rodzina

—

Mozyr, miasteczko Mrowiski Waleryan,

21.

— I,

S.

I,

—

II,

823, 1046,

833, 867, 908, 960, 1021, 1047, 1050, 1170, 1209. II, 818. Mrowia, wie II, 569, 664, Mrzygód, miasteczko 848. Mcslaw, miasto I, 125, 155, 188, 313, 324, 371, 373, 408, 941, 1151. Muczkowski, vice-burmistrz krakowski II, 982. Miihl Antoni, S. J. U, 967, 968, 1059, 1060, 1064, 1103. Miiller Wilhelm, brat, S. J. II, 651.

—

—

— —

—

—

polski emigrant 1080.

Miiller,

w Rumami

—

737.

—

Murat, jenera, król neapolitaski I, 288, 305, 342. Murawiew II, 1206. Murawiew Nikita Aleksander, oficer gwardyi I, 462. Murr Krzysztof, publicysta I, 174, II, 1181. 188. Murdziski, urzdnik cyrkularny II, 705. Municki Nikodem, S. J. historyograf Jezuitów biaoruskich— I, 160, 206, 217, 328, 331, 352, 360.— II, 1150, 1183, 1202. Mussey Franciszek Ksawery, hrabia, major austryacki II, 725.

— —

—

—

—

Mussin-Puszkin-Bruce Wasyl,

—

hr.

459.

—

Mycielska z Mielyskich Elbieta 948. Mycielski Jerzy, hr. Mycielski Micha, S. II,

—

II,

1007.

—

II, 805, 806. 814, 818, 821, 823, 824, 829, 830, 831, 856, 857, 860, 863, 868, 876, 879, 894, 899, 909, 924, 928, 929, 930, 932, 937, 948, 950, 951, 952, 953, 955, 960, 961, 962, 967, 978, 979, 980, 981, 986, 994, 997, 998, 1001, 1022, 1030, 1045, 1056, 1072, 1078, 1159, 1209. Mycielski Stanisaw, obyAvatel II, 950. Mycielscy II 943. Mylich Godfryd,' pastor— I, 385, 387. Mykietiuk, ks. katecheta II, 1041, Mylenice, miasteczko II, 569. Mysowice, miasto II, 755, 760, 764, 766, 769, 778, 1205. Myszyn, wie II, 1097.

J.

—

—

—

22.

509. J.

695. 1199.

II,

II,

przedmiecie Gracu

Miinzgraben,

I,

Mosing Godfryd, lekarz—

II,

—

-

332, 395.

I,

—

Miinnich, hofrat Miintz. autor

—

—

—

N.

Nadworna, 658.

—

miasto

—

Nadyby, wie Nagoszyn, wie

569,

571,

1035. 580, 581, 584,

II,

—

U,

II,

609, 611, 705.

Nakcyanowicz Jakób, ex-Jezuita, proI, 65. fesor matematyki

—

Nakwaska

—

z Potockich Karolina,

torka I, 413 Nalentz, ks. wikaryusz

Namur, miasto

—

II,

—

II,

1150.

au-

960.

1266

—

Nancy, miasto Nanking, miasto

— —

376.

I,

w

1185.

II,

Chinach

209,

I,

216.

Napiórkowski Józef, 605.

II,

Napoleon

proboszcz

ks.

—

cesarz I, 89, 288, 289, 339, 342, 360, 361, 461, 471,

I,

282, 283, 284, 305, 306, 324, 346, 353, 357, 403, 409, 413, 629, 1221.

Narboni, pukownik Narol, miasteczko

— —

240, 290, 343, 367, 472.

-

II,

II,

817,

—

—

365, 462.

—

marszaek nadworny

Naryszkin,

233, 236, 238, 244, 366, 458.

Naryszkmowa

Czetwertyskich

z

473.

Nastasów,

—

wie

—

91.

I,

—

— —

I, 223. sztadzkiego I, 269. Natoha, kraj Naumowicz, paroch ruski

—

826,

II,

1196.

Naumowicz Wodzimierz, suchacz

—

lozofii

II,

fi-

826.

— 415, 420. — 754, 880. 1060. Nawsie, wie — Nazaretanki, zakon — 824, 1000. — 285, 287. Neale Franciszek, S. — 285. Neale Karol, Neapol, miasto — 232, 260, 267, Naur, miasto

I,

Nawojowa, wie

II,

II,

II,

J.

S. J.

1,

I,

I,

271, 272, 273, 274, 275, 276, 278, II, 283, 284, 342, 403, 404, 463. 1146, 1193. II, 839, Ameryce Nebraska, stan 1008.

-

—

w

Franciszek

—

Ksawery,

395, 396. Nelton Jan, murzyn Nemeczek Jan, brat, S. 766, 1037. Neplujew, sekretarz I,

—

—

I,

J.

I,

Nepos, historyk rzymski

brat, S.

—

375.

—

Ney, marszaek

—

I,

342, 353, 361,

I,

367.

— 305. Nicolas August, pisarz — 1171. Nicolle Karol, ks. — 402. Nieborów, wie — 173. Niebylec, miasteczko — 672, 817, 818, 845. Niechanowo, wie — 775. I,

II,

—

II,

756,

238.

—

I,

106.

Neubauer, 1007.

I,

II,

II,

Niedermann, kapelan wojskowy 1042. Niedzielski 817.

kanonik chemiski

Antoni,

J.

—

—

II,

II,

766,

953.

—

—

Niemcy, kraj

I, 91, 104, 106, 144, 176, 205, 209, 212, 267, 283, 394, 395, 411, 446, 463, 487, 516,-11, 591, 798, 810, 811, 815, 837, 852, 859, 903, 905, 940, 957, 958, 977, 989, 999, 1005, 1088, 1091, 1149, 1156, 1160, 1164, 1167, 1171, 1188, 1191, 1193, 1196, 1217, 1221. Niemcy, naród I, 206, 249, 276, 285, 286, 325, 332, 344, 350, 382, 385, 386, 393, 394, 396, 399, 403, II, 533, 545, 405, 411, 471, 517. 569, 588, 633, 652, 665, 693, 696, 701, 715, 721, 736, 741, 763, 764, 766, 767, 786, 798, 809, 811, 814, 816, 829, 834, 837, 838, 839, 844, 881, 901, 902, 905, 907, 1004, 1041, 1043, 1048, 1054, 1058, 1059, 1064, 1070, 1079, 1080, 1108, 1112,

—

—

1132.

—

I, 360. Niemenczyn, miasteczko Niemojewski Andrzej, autor— II, 936,

—

II, 604. Niemyski Julian Nientimp Bernard, S. J. Niepoomice, miasteczko

— —

II, II,

970. 608,

689.

61.

—

S.

—

Niegowi, wie II, 583, 687. I, 441.— Niemcewicz Julian Ursyn

1186, 1198.

454.

—

Niepruszowska Jolenta, ksieni— II, 944. Nieremberg Jan Euzebiusz, S, J.

II,

Niesioowski

Nerczysk, miasto— I. 430, 432, 437. Nereusza w. Filipa kongregacya I,

—

Neusse, fabrykant II, 1064. Newa, rzeka I, 375. Newel, miasteczko I, 346, 478. Newska ulica w Petersburgu

II,

Naszyski, rzekomy ex-Jezuita I, 26. Natalia, córka landgrafa hesko-darm-

J.

1069.

I,

—

Nejer

II,

proboszcz

—

Naruszewicz Adam, ex-Jezuita, biI, 65, 70. skup smoleski Narwojsz Franciszek, ex- Jezuita, proI, 65, fesor matematyki I, 177, 178, Naryszkin, gubernator

I,

766, 963.

ks.

Nicea (Nizza), miasto Nicolai, baron I, 336.

941.

I,

II,

—

praat

ks.

—

271, 304, 344, 368,

643. 570,

II,

—

Neugebauer,

Neumann Ferdynand,

—

1176.

grodzki

—

Józef, I,

41.

wojewoda nowo-

1267

—

medycyny

Niesner, dr.

1111.

II,

Niestenberger Edward, proboszcz 830, 1042.

II,

—

Niewie, miasto

Nietsche, filozof niemiecki 1201. Niewiadomski, burmistrz

1197,

II,

—

II, 1116. Nowotarszczyzna wiat, przedmiecie we LwoII, 1137. wie

Nowy

—

Nowy

133.

14, 52,

I,

—

S.

—

— — —

—

—

—

S.

—

J.

—

—

635, 643,

II,

730, 732, 756.

miasteczko Nonnotte Klaudyusz Adryan, 1147. Norbertanie, zakon II,

Norbertanki,

zakon

— —

II,

II,

437.

I,

S.

739. 688,

—

II,

miasto

w

Ameryce

—

II,

1189. 457.

838.

Norwegia, kraj Noth, obywatel Novarra, miasto

—

1193.

I,

woskie

—

—

II,

941,

—

—

—

Nowicki Waleryan, Franciszkanin 397.

Nowodworski Micha, biskup

—

— II,

1186.

ski

—

II,

wie -

869, 870. Zacharyasz, sufrag. lwow1132. II,

837.

—

—

ksi — —

943, 944. S.

844, 901, 993. Obuchowicz Jan,

J.— II.

817,

—

—

—

901. z Branickich,

712.

ksina

—

—

miasto I, 258, 269, 284, 288, 313, 337, 341, 401, 402, 403, II, 939. 404, 405. I, Odissos, dawna grecka osada 400.

Odessa,

-

—

II.

310.

ksi — wie — wie —

462. 611. 94.

Odrzyko,

II,

I,

819, 844. 872.

Odyniec, kapitan

—

Odyniec Cypryan,

—

I,

Odporyszów,

—

—

II,

II, 1099. Obertyn, miasto Obniiski Konstanty, S. J. II, 828, 829, 931, 1010, 1209. Oboleski, I, 462. II, 777, 778, 780, 781, Obra, wie 782, 783, 784, 785, 786, 789, 790,

Odmuchow w Luycach górnych II,

II, 831, J. 938, 1035, 1086, 1206. Nowak Anatol, biskup sufragan kraII, kowski 1119. II, 928, Nowakowski, Dominikanin 929. II, 1035. Nowe miasto, w Galicyi II. 826. Nowe sioo, wie

Nowoszycki

—

skiej

Odojewski,

—

I, Novi, miasto 239. Nowak Kazimierz, S.

Nowosielce,

—

w

Odescalchi

miejscowo w Szwe-

II,

Oberlin Jdrzej, brat, S, J. I, 402. Oberróblingen, wie Saksonii pru-

II,

840.

—

171,

173, 184.

Northeim,

I,

1185.

II,

-

cyi

—

690,

824.

Norrkoeping,

438.

I,

II, 588. Obarzace, wie Oberammergau, wie bawarska

ucze I, 324 Obuszkiewicz II, 697. I, 352. O czako w, miasto Odelgiewicz Zygmunt Kajetan, ks.

J.

Normandez, pose hiszpaski— I, 172,

—

Ob, rzeka

Obrpalski Franciszek,

—

Niny Udisk,

1026,

II,

O.

II,

—

Nizard Maurycy,

—

724.

II,

1127. Nikiel Jan, S. J. II, 1127. Nikolka Stefan, S. J. II, 573, 667, 727, 745, 900, 902, 917, 1187. Nikorowicz Józef, obywatel II, 1026. Nimkin, burmistrz II, 1010. Nisko, miasto II, 823. II, Nissa, miasto I, 97, 112, 765, 766, 767, 769, 807, 810, 853, 923, 963, 964, 965, 1159. Niszkowce, wie II, 1151. II, Nitrybit, sekretarz starostwa 614. II, Niankowice, miasteczko 1035.

— —

613.

II.

J.

1180, 1201.

Niezabitowska z Badenich Kazimiera, obywatelka II, 1135.

Nieuchów, wie

—

Targ, miasto

Nuckowski Jan,

I,

—

399.

biskup

234, 243, 250, 262, 277, 341, 345, 364.

Odyniec Tadeusz, kanonik

—

II.

817,

I,

232, 336,

3:J5,

—

I, 492. i, Oeillard Jan, S. J. 382, 445. II, 634, 654, (555, 650. I, Oestreich Jan, radca handlowv 124. Offenheim, starosta sanocki 11,673, 290. Ogiski Micha, 1,

—

~

—

ksi —

Okcki Antoni ski

—

I,

—

Onufry, biskup

43, 48, 75.

chem-

1268 Oksfort, miasto

— —

—

S.

J.

Oawa,

II,

767.

miasto

Olbrachcice, wie 1110, 1113.

352, 435.

I,

—

na Szlsku

II,

Olechnowicz Szczepan, S. J. — I, 352. Oleksiski Tomasz, ks. proboszcz

—

II,

894.

200, 227, 337, 370.

—

zamek

Olenicki

—

ks.

—

1126,

II,

753, 862.

II,

—

obywatel

Zbigniew,

604. Orvieto, miasto

—

—

II,

—

—

—

—

—

653.

—

proboszcz

ks.

283.

I,

—

Orzechowiec, wie II, 827. Orzechowski Stanisaw, ks. historyk

907. II, 609, 610, 611. Olesno, wie II, 818. Oleszyce, miasteczko I, 447. Olizar, kasztelan Czarnecki II. Olpiski Józef, kleryk, S. J. 705. I, 377. Olry Jerzy, kupiec Oomuniec, miasto II, 1108, 1110, 1178. Otarzewski, obywatel I, 440. I, Oyka, miasteczko 133, 346, 427. Onufry a SS. Sacramento, Pijar I, 106.

—

179. 226, 334, 367,

—

Ortyski Tomasz, II,

OUender Ludwik, 1127. Olesko,

—

miasto I, 125, 151, 201, 218, 221, 223, 225, 228, 286, 313, 324, 326, 351, 352, 353, 360, 361, II, 1193, 1194, 1204. Ortyski Bazyli, ks. II, 644, Orsza,

318.

I,

Okuszko Szymon,

—

—

II, 1197. Osieczna, miasto

Osiedle, 1115.

rola

—

w

789.

II,

—

Zakopanem

II,

Oskierkowie: Bolesaw, Emil, Kajetan i

Wacaw

—

654.

II,

Osmoowski Dominik,

S.

—

J.

II,

837.

Osmoowski Szczepan,

S. J.

709. Osseci, plemi gruziskie II,

—

—

I,

—

401.— 416.

I,

Ossoliskich bibUoteka II, 638. Ostaszewski Teofil, obywatel 672, 864.

— —

Osterman, jenera

—

II,

823,

203, 342. 591, 592, 593. Ostrawski Jdrzej, infuat II, 586, 589, 725.

753, 1060, 1067, 1068, 1099, 1102, 1104, 1107, 1108, 1109, 1110, 1111, 1160, 1173. Opoczka, miasto I, 341. Opole, miasto I, 97. II, 767. Opolski Aleksander, ks. katecheta II, 1041. Oporów, wie II, 754, 755, 771, 785, 792, 953.

Ostrol)rama, sanktuaryum wileskie II, 1168, 1190. I, 60, 442, 509. Ostróg, miasto II, 1145. Ostrogscy, ksita I, 440, 627. Ostrogska Katarzyna, ksiniczka II, 627. Ostrogski Konstanty, II, 627. II, 1201. Ostroka, miasteczko II, 651, Ostrów, pod Tarnopolem 1201.

Oraczewski Feliks, pose krakowski

Ostrów, miasto

Opaliski Jdrzej, biskup poznaski— II,

943.

Opatrznoci Siostry 896, 905.

Opawa, miasto

—

—

I,

—

—

463.

—

587,

II,

II,

—

—

—

I,

—

11, 13.

Oratoryanie

—

ksiy

(Fihpini) I,

,

kongregacya

106.

Orawa, komitat wgierski

— —

Orenburg, miasto Orestes, tragedya Orów, hrabia

I,

Orowski

J.

—

Idzi,

S.

I,

II,

—

Kalikst,

—

—

I,

817, 845, 1185.

Orowski Tomasz, U, 570. Ormianie, naród 424. II, 572,

—

1152.

S.

—

.J.

640,

112.—

—

—

ksi — — —

w

Wielkopolsce

781, 787, 978. Ostrów, Królestwie II, 1201.

w

Ostrowno,

—

I,

II,

—

polskiem

miasteczko

1148.

—

342,

—

— —

II, 862. II, 863, 864. Ostrowski, inynier Ostrowski Antoni, biskup kujawski,

—

7, 9,

6,

I,

17,

12,

19, 21, 22, 26, 38, 40,41, 107, 114, 116.

Ostrowski Franciszek, II,

I, 406, 421, 423, 601, 905, 1095,

—

—

potem prymas II,

I,

II,

Ostrowska, hrabina

-

obywatel

kardyna

—

II,

223, 462, 485. II, 575, 585,

635.

Orowski

1117.

II,

406. 1204.

Ostini,

brat, S.

838.

Ostrowski Kazimierz, 339, 353, 411.

Ostrzychom, miasto

S.

—

J.

II,

—

J.

I,

542.

—

239,

1269 Oszmiana, miasto

kardyna

Ottoboni,

— —

I,

— armii —

Otwinowski Longin,

S.

1106.

marszaek

Oudinot,

1219. 105.

II,

J.

II,

990,

I,

342,

343, 345, 367.

Overberg,

autor historyi biblijnej

552.

II,

—

Owrucz, miasto

—

60, 509.

I,

Oxywie (Oksywie), wie nad Baty-

—

kiem

Oarowska

II,

1069.

Strzemboszów Zuzan-

z

—

na, hrabina

587, 940. I, 368.

II,

—

Oarowski, jenera

Paolufci, markiz, jenera-gubernator I, 383, 390, 391, 512, 513, 514. Paolucci, markiza, ona jenera-guI, 454. bernatora II, 603. Papierówka, przysióek II, 1181. Brazylii Para, misya II, 837. Paraguay, kraj I, 213. I, Partneguin, jenera-komendant 415. I, Parma, 232, 235, 239, 260, 271. I, Pary 100, 101, 257, 283, 306, II, 638, 652, 307, 332, 457, 470. 757, 779, 897, 1074, 1086, 1166, 1170, 1184, 1185, 1203. I, Pascal Baej, pisarz francuzki

— w

— —

—

ksi — —

—

—

—

—

309. Paschkis, dyrektor

P.

Pacca Bartomiej, kardyna

—

Pasek 305,

I,

307, 309.

Paccanari Mikoaj, zaoyciel ksiy w. wiary I, 240. Paccanaryci, ksia I, 275, 337. Pacewicz, rzdca dóbr I, 352.

—

— — —

Pachumow, strapczy

426.

I,

Pacian, folwark kolegium orszaskieI, go 351. Packowo, wie — I, 373. Paderborn, miasto II, 658, 1182, 1183. Pahlen Piotr, hr. I, 236, 237, 257. Pakanaryci, ksia I, 275, 337. I, 368. Pakosz, jenera polski II, 1082, Pal Piotr, ks. 1085, 1089. II, 673. Palek Józef, aptekarz Palermo, miasto -I, 275, 278, 283.— II, 1146. I, 283. Palestrina, miasto Pallavicini Opigius, nuncyusz, kardy-

-

—

—

—

—

—

—

—

na

—

I,

172, 180, Paltinossa,

122, 194, 310.

91,

160,

167,

1049.

352.

Paniska,

kolonia

—

wie bukowiska

Paska

ulica

w

—

I,

S.

J.

—

I,

II,

—

—

634.

Pantaleona w., szpital I,

w Rzymie

wioska pod Jassauii

I,

—

—

Pawe II,

III,

papie

1117.

Pawe Pawe 223, 234, 244, 251, 262, 335, 441,

Pawe 188, 485.

papie

— — —

I,

—

256, 273.

I, 255. 218, 219, 221, 222, 227, 229, 231, 233, 237, 238, 239, 240, 247, 248, 249, 250, 256, 257, 2dS, 259, 297, 306, 313, 334, 378, 384, 406, 409, 484, 485.— II, 1195. I, cesarzcwicz, wielki 189, 330, 354, 365, 384, 441,

IV,

—

car I, 224, 225, 235, 236, 245, 246, 252, 255, 267, 291, 336, 364, 459. 465,

I,

ksi —

dr.

— —

983.

II,

II, 1124. Pawlikowska, obywatelka Pawliski, artysta rzebiarz— II, 910.

I.

Padzierski Józef,

II,

—

ks.

I,

371.

proboszcz

1093, 1Ó95, 1097, 1099. brat, S.

J.

—

II,

II,

1117. Pazurdzierski Simplicyusz, pseudoI, 327. nim II, 790. Pczowo, wie II, 831, 1049. Pecsy Arnold, S. J.

—

Pkalski Piotr, 995 996.

—

Pekin,' II,

—

—

Pawowski Jan, S. J. Pawowski Zygmunt,

283.

i'anu,

1042.

II,

177, 179, 190, 205, 208, 214, 215, 218, 230, 333, 334, 359, 365. II, 1190. Patmos, wyspa Patrici Franciszek Ksawery, S. J. I, 310. II, 662, Paulini, zakon 675, 820, 969 979. II, 1197, 1121. Pawelski Jan, S. J.

1,

200, 243, 529. II. 1049.

Tarnopolu

—

banku

jenera-gubernator

Pawlicki Stefan, ks. II,

358.

Wog —

nad

396, 398. Panizz(mi Alojzy, S. J.— 284, 306, 310, 490.

Panka,

—

wie bukowiska

Pancewicz Tadeusz, S. J. Panfiowicz Józef, brat,

170,

Piotr,

1089.

337.

miasto

ks.

—

—

Boogrobiec I,

206,

216,

—

II,

217,

1270

—

II, 821, 858, Pelczar Józef, biskup 873, 874, 934, 983, 1024, 1037, 1139, 1140. II, Pellico Sylwiusz, pisarz woski 643, 1083. II, 1113. Pelz Magnus, obywatel II, Peesz, biskup ruski przemyski 984, 1013, 1031, 1185. Penka Ignacy, ks. dr. 11,596,717. Penkler, baron I, 212. II, 532, 540, 557. Penza, miasto I, 399. Peplin, miasto II, 770, 788, 814, 820, 1068, 1160, 1161, 1172. Pera, dzielnica Konstantynopola

—

—

— — —

—

—

—

—

II,

836.

—

I, 216. Pereyra, S. J. Pergen, hr. namiestnik Perkowski Józef Ignacy,

—

-

II, 372, 382. 581, 614, 685, 721, 722, 724, 814, 817, 993,

92, 93.

S.

—

J.

I,

—

—

11,^1185.

—

Perypatetycy, szkoa filozofów 1196. II, 1176. Pesch Tilman, S. J.

—

Pestel,

jenera-gubernator

—

I,

II,

430,

433, 434, 435, 462. Peszt, miasto II, 796, 886, 990, 1006. II, 1084. Petelenz, lekarz II, 986, 1008. Peter Maurycy, S. J. Peterek Andrzej, S. J. - II, 593, 727, 759, 761, 766, 768, 804, 818, 843, 844, 876, 878, 881, 891, 966, 967, 970, 971, 993, 1152, 1205, 1207. I, Petersburg, miasto 128, 132, 134, 135, 136, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 147, 149, 151, 153, 154, 162, 170, 171, 172, 177, 179, 180, 183, 186, 187, 189, 190, 192, 197. 198, 199, 200, 201, 203, 204, 206, 207, 209, 211, 215, 217, 218, 222, 222, 227, 228, 233, 239, 241, 243, 245, 247, 248, 250, 252, 254. 255. 257, 259, 262, 264, 267, 268, 270, 276, 277, 278, 286, 290, 294, 296, 298, 307, 313, 315, 334, 335, 336, 337. 338, 339, 342, 346, 348, 352, 360, 364, 366, 371, 375,

—

—

—

—

—

Jan

Petitdidier

1176. Petlikowce,

Józef,

— — wie — wie

S.

—

J.

II,

587. 492. Petryków, II, 925. Pettko Daniel, S. J. II, 702. Peuckert Ignacy, S. J. II, 837. Peyrot Alojzy, S. J. 276, 337. Petrucci, S.

Pfeiffer I,

553, 568, 575, 579, 702, 717, 718, 720, 727, 735, 753, 780, 1148, 1182. Perkowski Wincenty, S. J. I, 405, II, 576, 939. 467, 473. II, 633. Perl, I, 250. Perm, miasto I, 406, 408, 409. Persowie, naród Persva, kraj I, 269, 409, 410.

— yd — — —

377, 380, 385, 386, 390, 395, 402, 421, 424, 434, 436, 439, 441, 453, 456, 457, 459, 460, 463, 465, 466, 467, 470, 472, 473, 474, 476, 477, 478, 479, 480, 483, 484, 487, 490, II, 833, 939, 940, 491, 500, 512. 984, 1146, 1148, 1149, 1151, 1172, 1182, 1183, 1194, 1195, 1204.

J.

II,

I,

Kolumban,

— — —

S.

J.

332. Phul, jenera rosyjski Pianciani Jan, S. J.

— —

I,

—

206,

I,

307. 310.

I,

—

Piaseczno (Pehsken), wie II, 790. Piasek, przedmiecie Krakowie II, 984, 1152. Piaskiewicz Józef, ks. proboszcz II, 1018.

— —

w

Pitkiewicz

Aleksander,

S.

J.

1026, 1029.

Pitkiewicz Wodzimierz,

S. J.

— —

II,

II,

911, 1127, 1135, 1197, 1206. Pitkowscy, obywatele II, 939. Picada, kolonia Ameryce poudniowej II, 755. Pieczychwosty, wie II, 586. Piekary niemieckie wie II, 704, 754, 755, 7.58, 760, 762, 763, 766, 769, 778, 1144, 1147, 1152, 1154, 1156, 1187, 1203, 1205. Piemont, kraj I, 104, 463.-11,560. Piemontczycy II, 890. Pieniaki, wie II, 570, 571, .572, 573, 574, 588, 590, 591, 658, 689, 742, 754, 1178. Pieniny, góry II, 1114, 1185. I, 360. Pierling Jakób, S. J. II, 564, 567, 585, 600, 629, 632, 635, 936, 637, 642, 645, 646, 6.57, 671, 679, 689, ()90, 712, 716, 726, 732, 737, 738, 739, 740, 742, 798,1149, 1185. Pierling Jdrzej, kupiec, potem Jezuita I, 258, 277, 377, 402, 405, 457. II, 570, 665. I, 457. Pierling Józef, S. J. I, Pietroboni Ignacy, S. J. 296, II, 1082, 1084, 1146. .382, 454. II, I^ietrzycki Ignacy, brat, S. J. 705, 756, 945.

—

w

—

—

—

— —

—

—

—

—

—

-

—

—

—

—

1271 Pignatelll Józef, S.

283, 284.

—

J.

I,

271, 272,

—

I, 31, zakon 40, 59, GO, 74, 88, 105, 106, 107, 291, 330, II, 524, 534, 546, 556, 728, 362. 737, 802. 984, 1220. II, 587. Pikuowice, wie II, 651. de Piat Alojzy, ucze II, 1099. Pilch Teofil, S. J. Pilchowice, wie II, 755, 760. Pilchowski Dawid, ex- Jezuita, profesor, biskup I, 209,234, 253. II, 1156. Pillerstorf, baron, kanclerz II, 579, 647, 733, 735, 749, 751.

Pijarzy,

—

— — —

—

—

—

—

Benedyktyn, prepo-

Pilsz Sebastyan,

—

zyt tuchowski Pilzno, miasto

—

Pia, miasto Piniski Leon,

—

678. 569. 790. II,

— —

namiestnik

hr.

II,

886, 944. II, Pino de Friedenthal, prezydent 1041, 1042. Pisk, miasto I, 334, 339, 371. Pintus, S. J. I, 100, 111. I, 216, 257, 375, 383, Piotr I, car 406, 409, 430, 439, 485. Piotr III, car I, 223, 485. II, 678, Piotrowicz Stanisaw, S. J. 1182, 1194. II. 640. Piotrowski Izydor, student I, 92. Piotrowski Franciszek, S. J

— — — —

— — —

—

II, Piotrowski Tomasz, brat, S. J. 705, 756, 993. I, 59. Piotrków, miasto I, 485. Piotrówna, córka cara I, 61. Piramowicz Grzegorz, S. J.

—

—

— 65, 70. Pirohów, wie na Biaejrusi —

1150. II, 613. Piskozub, rewizor policyi I, 467, 468, 471. Pismo w. II, 553, 556, 616, 1173, 1174. II, 570, 571. Pisty, miasteczko II, 1082. Piszczek Karol, S. J. Pisztek Franciszek, arcybiskup II, 556, 572, 574, 578, 579, 580, 582, 583, 584, 586, 587, 589, 594, 616, 647, 649, 658, 679, 693, 715, 716, 718, 720, 721, 724, 725, 726, 728, 821, 1134, 1135. Pius V, papie II, 1131.

—

—

—

—

Pius

VI,

papie

114, 120, 168, 182, 202, 221, 238, 239, 337, 350, JEZUICI

W

122, 184, 224,

240, 364, roUOE.

—

—

II,

—

—

79, 84, 152, 155, 157, 185, 187, 198, 232, 233, 234, 254, 257. 271, 488. V.

I,

244, 269, 304, 321, 489. 1183.

I, 224, 240, 243, 251, 254, 255, 260, 268, 271, 272, 273, 283, 303, 306, 307, 3