Gelukkig Samenleven 9789025957117, 9789025970130, 9025957110 [PDF]

Zitiervorschau

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 1

GELUKKIG SAMENLEVEN

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 2

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 3

Thich Nhat Hanh

GELUKKIG SAMENLEVEN Bouwen aan een harmonieuze gemeenschap

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 4

Oorspronkelijk verschenen onder de titel Joyfully together bij Parallax Press, Berkeley, Californië © 2003 Unified Buddhist Church Nederlandse vertaling © 2006, Uitgeverij Ten Have Postbus 5018, 8260 GA Kampen www.uitgeverijtenhave.nl Vertaald door Judith Bossert Omslag Varwig Design, Erik de Bruin ISBN 978 90 259 7013 0 EAN 978 90 259 5711 7 NUR 718 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 5

Inhoud

Inleiding 7 1 De kracht van het heilige woud 11 2 Ons isolement genezen 31 3 Harmonie en geluk scheppen 69 4 De zeven methodes om conflicten op te lossen 95 5 Voor elkaar zorgen 107 6 Onze families voeden 141 Adressen 163

5

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 6

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 7

Inleiding

Al toen ik nog een jonge monnik was, droomde ik ervan een gelukkige Sangha (Sanskriet: gemeenschap) op te bouwen. Nu, na meer dan zestig jaar kloosterlijke ervaring, denk ik nog steeds dat sangha-opbouw het kostbaarste werk is wat we als beoefenaars kunnen doen. De sangha is onze oefencommuniteit en tevens onze toevlucht. We worden erdoor ondersteund en we vertrouwen erop dat zij onze diepste verlangens bijstaat en ons energie en inspiratie geeft op het pad van oefening. De oefeningen in dit boek zijn allemaal echte methodes, die we hebben toegepast om werkelijke conflicten in onze eigen oefencommuniteit Plum Village op te lossen. Iedere oefening is ontstaan als antwoord op ware noden, moeilijkheden en wensen van sanghaleden. Deze oefeningen en transformatiemethodes kunnen ook worden toegepast door andere oefengemeenschappen, door families, door weldadigheids- en professionele organisaties en door regeringspersonen en commissies.Wij leven en functioneren allen binnen verschillende soorten gemeenschappen, en elke gemeenschap of organisatie zal baat hebben bij die oefeningen die de communicatie en het wederzijdse begrip verbeteren en die de leden onderling ondersteunen. Veel oefeningen die hier worden beschreven – zoals 7

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 8

belichten, opnieuw beginnen, de rol van de abt en de abdis, het begeleidingssysteem, de dag van samenleving als spirituele familie, het soetra over afmeten en bespiegeling, en de zeven methodes om conflicten op te lossen – hebben hun wortels in traditionele kloosteroefeningen, die in de boeddhistische gemeenschap al meer dan 2600 jaar toegepast worden.We hebben diepgaand gekeken naar deze traditionele oefeningen om hun essentie te kunnen begrijpen en we hebben deze oefeningen opgefrist door een nieuwe manier van presentatie, die voor ons in de huidige tijd meer geschikt en inspirerend is. Andere oefeningen die in dit boek worden aangeboden, zijn nieuw en niet te vinden in voorgaande boeddhistische tradities, maar zijn er wel door geïnspireerd. Deze oefeningen zijn ook ontstaan door onze diepgaande beschouwing van de wezenlijke lessen van Boeddha en van de werkelijke behoeftes van onze gemeenschap. Deze oefeningen bevatten tevens het Tweede-lichaam Systeem, De Zorgraad, de Sangha-ogen, Oefening met de Driehoek, en familieoefeningen zoals de Cake in de Koelkast en de Ademruimte. Alle oefeningen en lessen in dit boek helpen ons de harmonie en het geluk binnen de hele sanghagemeenschap te waarborgen. Wanneer er geluk is binnen een sangha, kan die sangha heel veel mensen helpen. Elke groep mensen kan oefenen als een sangha, als een gemeenschap die vastbesloten is in harmonie en bewuste aandacht te leven. We hoeven ons alleen maar in te zetten en samen de richting in te slaan van vrede, vreugde en vrijheid. Gezamenlijk profiteren we van elkaars

8

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 9

sterke kanten en we leren van elkaars zwakheden. Een gezin is een sangha; de leden van een klooster- of lekenoefencentrum zijn een sangha; zelfs de Verenigde Naties zijn een sangha! Een sangha is een familie, een spirituele familie die door de oefeningen van bewuste aandacht, concentratie en inzicht verbonden is. De sangha kan boeddhistisch zijn of zelfs niet-boeddhistisch, als het maar een communiteit is die gezamenlijk het pad van bevrijding bewandelt. Om dit doel te vervullen hebben we concrete oefeningen nodig, we hebben het collectieve inzicht en de wijsheid nodig om ons de weg te wijzen en ons te ondersteunen. Boeddha heeft intelligente en creatieve leerlingen nodig om de traditie van begrip en liefde voort te zetten en om deze verfrissend en levendig voor onze moderne wereld te maken. Samen kunnen we zoeken naar bevrijding van angst, lijden, misverstand en verwarring. Wees alsjeblieft moedig in het toepassen van deze lessen in je eigen leven ten bate van jezelf, je familie, je communiteit en de wereld.

9

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 10

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

10

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 11

1 De kracht van het heilige woud

EEN SANGHA IS EEN gemeenschap van mensen – monniken, nonnen, lekenmannen en lekenvrouwen –, die gezamenlijk een spiritueel pad bewandelen. Een sangha is heel sterk; de leden kunnen elkaar beschermen, elkaar in ieder aspect van de beoefening helpen, en de sterkte van de sangha opbouwen.We kunnen toevlucht nemen tot de sangha teneinde in onze oefening te slagen. Er zijn veel dingen die ons op ons eentje heel zwaar vallen, maar wanneer we als sangha samenwonen, worden ze heel gemakkelijk en vanzelfsprekend.We doen die dingen dan zonder moe te worden of ons vreselijk in te spannen. De sangha heeft een collectieve energie. Zonder deze energie is de oefening van individuele transformatie niet gemakkelijk. We kunnen ook de uitdrukking ‘sanghalichaam’ gebruiken.Wanneer we samenleven in de sangha wordt het een lichaam en ieder van ons wordt een cel van dat lichaam. Als we geen deel uitmaken van het sanghalichaam zullen we geïsoleerd, hongerig en behoeftig zijn, en we zullen geen geschikte omgeving hebben om te oefenen. We kunnen ons het sanghalichaam voorstellen als een bos. Ieder lid van de sangha is een boom die prachtig naast de andere bomen staat. Elke boom heeft zijn eigen vorm, grootte en unieke eigenschappen, maar ze dragen alle bij tot de harmonieuze groei van een bos. 11

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 12

Wanneer je kijkt naar de bomen die stuk voor stuk zo stevig naast de andere staan, kun je de schoonheid, de stevigheid en de kracht van een heilig woud bespeuren. Ons sanghalichaam gaat voorwaarts op het pad van beoefening en zijn ogen kunnen ons de weg wijzen. De ogen van de sangha kunnen zowel de sterke als de zwakke kanten zien van ieder lid van de sangha. Met sanghaogen bedoelen we het inzicht en de visie van het collectieve sanghalichaam, met het inzicht en de visie van alle leden van jong tot oud. Hoewel de bijdrage van ieders inzicht nodig is ter verheldering van het inzicht van de sangha, betekent dit niet dat het eenvoudig een optelsom is van alle individuele inzichten. Het collectieve inzicht heeft een sterkte, een wijsheid en een vitaliteit op zich, dat elk individueel inzicht overtreft. We leren hoe we de ogen van de sangha kunnen gebruiken, alsof het onze eigen ogen zijn. Als je weet hoe je de ogen van de sangha kunt gebruiken, zul je je sanghalichaam iedere dag sterker en gezonder maken.Telkens wanneer het sanghalichaam jou prijst of instructies geeft, kniel je neer met je handpalmen tegen elkaar en luister je goed naar alles wat er gezegd wordt. Het is de sangha die ons helpt vooruit te komen op het oefenpad. Als we trots en uit eigenwaan antwoorden, zullen we nooit vooruitgang boeken. Het is noodzakelijk dat we de waarheid over ons horen, zoals anderen die zien. De energie van het sanghalichaam kan ons beschermen en transformeren. Als lid van de sangha moeten we onze bijdrage aan deze energie leveren. Dit wordt sangha-opbouw genoemd.

12

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 13

Ieder van ons moet noodzakelijk de sangha opbouwen, omdat de sangha ons toevluchtsoord is. De beste manier om de sangha op te bouwen, is zichzelf tot een positief element van de sangha te maken door de manier waarop we in bewuste aandacht lopen, staan, zitten of liggen.Wanneer anderen van de sangha kunnen zien hoe we op deze manier zo standvastig zijn, worden zij ook standvastig. We bouwen de sangha op door met behulp van bewuste ademhaling tot onszelf terug te keren en niet door fouten bij anderen te zoeken wanneer de dingen niet zo goed lopen. Anderen bekritiseren of beschuldigen in plaats van ons te concentreren op onze eigen oefening haalt de vrede en vreugde uit de sangha weg en maakt de sangha instabiel en ongelukkig. Ofschoon een sangha zwakke punten en tekortkomingen kan hebben, is het toch een van de drie kostbare juwelen – Boeddha, Dharma en Sangha – en het is voor ons een toevluchtsoord. Ons succes of onze mislukking als beoefenaars en ons geluk in het leven hangen af van ons vermogen een bijdrage te leveren aan de oefening van sangha-opbouw. De kracht van de sangha wordt niet automatisch sterker. Het is het resultaat van het werk van vele individuen. De collectieve energie bestaat uit de combinatie van veel individuele energieën.Als je wilt dat de sangha sterk is, solide en vol energie, moet jij als individu je eigen energie aan de sangha bijdragen.Wanneer je samen met de sangha in bewuste aandacht aanwezig bent, lever je automatisch met je levende energie je bijdrage aan de sangha, waardoor de sangha sterker wordt. Wanneer je

13

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 14

niet bij de activiteiten van de sangha aanwezig bent, kun je je levendige energie niet aan de sangha bijdragen, waardoor de sangha niet kan profiteren van je energie. Wanneer bijvoorbeeld de gong van bewuste aandacht wordt uitgenodigd te klinken – zelfs als je buiten in de tuin bent of in de keuken werkt – en je komt met behulp van je adem terug tot jezelf, lever je een bijdrage aan de energie van de sangha en versterk je deze. Dit is jouw bijdrage aan de opbouw van de sangha. Je kunt er ook op vertrouwen dat je broers en zusters in de oefening, waar ze ook zijn, eveneens bewust ademhalen en energie produceren voor de sangha wanneer ze het geluid van de gong horen. We ondersteunen elkaar met onze oefening van bewuste aandacht waar we ook zijn en wat we ook aan het doen zijn. Op deze manier voelen we geen scheiding tussen ons. Wanneer de gong luidt om de maaltijd aan te kondigen, heb dan niet het gevoel dat het niets uitmaakt of je drie of vier minuten blijft dralen op de plaats waar je bent. Laat niet op je wachten en denk niet: De rij is nog zo lang.Als ik in de rij ga staan, verspil ik mijn tijd.Wanneer je de gong voor de maaltijd hoort, moet je je werk neerleggen om met je aanwezigheid aan de sangha bij te dragen.Terwijl je samen met de rest van de sangha in de rij staat, kun je bewuste ademhaling oefenen. Je aanwezigheid is dan een zeer waardevolle bijdrage aan de sangha. Dankzij jouw daar in de rij staan, zullen je vrienden zich standvastiger in de oefening voelen, wanneer ze de eetzaal binnengaan. Terwijl je in de rij staat, in bewuste aandacht verwijlt, je bewust bent van je sangha om je

14

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 15

heen, oefen je reeds het vreedzame en vreugdevolle samenleven. Misschien heb je het oefenen van loopmeditatie samen met een sangha ervaren. Wanneer je loopmeditatie beoefent, kan bij iedere stap die je zet, je bewuste aandacht de mensen om je heen helpen en ondersteunen. Je aanwezigheid is van wezenlijk belang voor je oefenvrienden. Beroof hen niet van de gelegenheid te profiteren van jouw energie van bewuste aandacht. De sangha heeft jouw energie nodig en jij hebt ook de energie van de sangha nodig. Als je niet samen met de sangha oefent, kun je ook niet genieten van de collectieve energie van de sangha en zul je hongerig ernaar worden. Je geest van liefde zal iedere dag een beetje meer afnemen als je hem niet iedere dag voedt met de energie van de sangha. Zonder een sterke geest van liefde, zul je geen succes hebben in je leven van oefening, en je zult geen bijdrage kunnen leveren aan de opbouw van de sangha.

Het vermogen een sangha op te bouwen Toen ik opgroeide als novice en jonge bhikshoe (= monnik), heb ik rondgekeken en gezien dat velen van de gerespecteerde ouderen in de gemeenschap excellente geleerden waren, die zeer goede lessen gaven en in staat waren tempels te bouwen en congregaties te vormen, maar er waren maar weinigen, die een sangha konden opbouwen. Toch herinner ik me twee hoge monniken als ware sanghabouwers. Het waren Oepadhyaya Tri Thoe

15

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 16

van de Paramita Tempel in het dorp Vi Da en Oephadhyaya Thien Hoa van de An Quang Tempel in Saigon.1 Deze twee monniken waren net kloeken. Zij spreidden hun vleugels uit ter bescherming en opleiding van talloze kuikentjes en sloten hen in hun warmte binnen. Ook Shakyamoeni Boeddha kende de kunst van het sangha-opbouwen. Al na een paar jaar dharma-onderwijzing had hij een sangha van meer dan 1200 monniken en nonnen opgebouwd. Alleen doordat hij zo’n sterke sangha had, kon Boeddha zoveel succes hebben in de presentatie van de dharma. In de gesprekken en lessen over monastieke verordening die Boeddha heeft gegeven, leren we hoe zijn sangha bewuste aandacht, mededogen en begrip beoefende.Vele monniken en nonnen konden de vruchten van het pad verwerkelijken.We leren ook dat soms jaloezie en gehechtheid in de levens van de monniken en nonnen opkwamen. Maar de aanwezigheid van deze profane elementen binnen de sangha verminderde niet de waarde en de effectiviteit van de sangha als geheel. Koning Prasenajit erkende dit toen hij tegen Boeddha zei: ‘Hooggeëerde, telkens wanneer ik kijk naar de sangha wordt mijn vertrouwen in de Boeddha groter.’Tegenwoordig behoren we nog steeds tot het sanghalichaam van de Boeddha. Om een sangha te kunnen opbouwen, dienen we de vaardigheid daartoe te hebben en de kunst van sanghaopbouw kennen. Een sangha willen opbouwen, is niet 1. ‘Oepadhyaya’ is een titel voor de senior kloosterling voorganger bij een wijdingsceremonie voor bhikshoe’s en bhikshoeni’s.

16

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 17

genoeg.We moeten in een sangha leven en oefenen.We moeten het leven in de sangha ervaren, dat betekent wisselwerking hebben met de leden van de sangha, of die wisselwerking nu aangenaam is of niet. Dat zal ons genoeg inzicht geven in hoe de leden van de sangha in harmonie kunnen samenleven. In het sangha-lichaam leven we met mensen die misschien erg aardig, vredig en blij zijn. Tegelijkertijd leven we misschien met mensen die moeilijkheden hebben, waardoor ze nors zijn en de neiging hebben te discrimineren en te veroordelen. We moeten erkennen dat het niet alleen die anderen zijn die dit soort heilloze gewoonte-energie hebben.Wij hebben deze zaden zelf ook.Als we geen bewuste aandacht oefenen, kunnen we onze gewoonte-energieën niet transformeren om een gelukkige sangha te helpen opbouwen. Wanneer we onze broeders en zusters gelukkig maken, voeden we ons eigen vermogen een sangha op te bouwen. Voor diegenen onder ons die in een sangha leven, is het noodzakelijk de nadruk te leggen op de oefeningen die deel uitmaken van sangha-opbouw. Die zijn zelfs nog belangrijker dan soetra’s te bestuderen, zitmeditatie te oefenen, naar dharmavoordrachten te luisteren en aan dharmadiscussies deel te nemen. We moeten weten wat het betekent een goede oudere broer of zuster te zijn om geluk te creëren in onze sangha. We moeten onze jongere broers en zusters kunnen liefhebben, ook al hebben ze tekortkomingen en moeilijkheden, ook al praten ze op een grove manier met ons, begrijpen ze ons verkeerd of mogen ze ons niet. We oefenen hen te vergeven, te

17

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 18

omhelzen, te begrijpen en lief te hebben, zoals we alle anderen doen. Als we berispen en verwijten, zullen we geen succes hebben bij de sangha-opbouw. Hier is een klein voorbeeld uit ons monastieke leven. Stel, je ziet een jonge monnik of non die gekleurde sokken draagt en je zegt: ‘Je wordt verondersteld geen gekleurde sokken te dragen.Waarom doe je niet wat je leraar heeft gezegd?’ Die jongere broer of zuster is waarschijnlijk gebelgd en draagt nog vaker gekleurde sokken als vorm van protest. Het resultaat is dat zoiets kleins de atmosfeer voor de hele sangha verstikt, omdat jij niet weet hoe je op een vriendelijke manier de juiste woorden vindt. Hoe kunnen we iemand liefhebben die moeilijk lief te hebben is? De beste manier is diepgaand te kijken om helder te zien hoe zijn of haar situatie is en in welke moeilijkheden hij of zij zich bevindt. Wanneer we daar begrip voor hebben, accepteren we automatisch deze persoon en voelen we sympathie voor hem of haar. Door begrip voor iemands moeilijkheden te hebben, zijn we in staat gelukkig en harmonieus te leven, en tegelijkertijd vrede en vreugde voor onze sangha te creëren. Dit is een oefening die doorzettingsvermogen vraagt. In het voorbeeld kunnen we onze jongere zuster alleen maar helpen, wanneer we weten hoe we haar kunnen liefhebben. Misschien heeft zij niet genoeg schone sokken meer en is het vandaag veel kouder dan anders, zodat ze wel sokken moet dragen. Als we niet proberen haar te begrijpen, maar er gewoon op afgaan en haar corrigeren, zullen onze instructies van het begin af wei-

18

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 19

nig effect hebben, omdat ze gebaseerd zijn op een foutieve waarneming over onze jongere zuster. Als we een oudere broeder of zuster zijn, moeten we zo handelen dat ons vermogen te communiceren solide blijft en dat de brug van begrip tussen ons en andere leden van onze sangha bewaard blijft.Wanneer deze brug instort, zijn we niet meer te helpen. Er zijn ogenblikken dat een oudere broeder niets kan zeggen tegen zijn jongere broeder of dat een groep jongere broeders niet kan spreken met een groep oudere broeders. Als van deze broeders niemand de hulp inroept van het hele sanghalichaam om de onderlinge communicatie te herstellen, falen ze allemaal in hun wijze van omgang met elkaar. Maar het is niet alleen de verantwoordelijkheid van de oudere broeders en zusters om te oefenen. Ook de jongere broeders en zusters moeten oefenen om communicatie mogelijk te maken. Als we niet in staat zijn met onze oudere broeders en zusters te communiceren, zal onze oefening ter transformatie ook geen succes hebben. Het enige noodzakelijke is dat we ijverig iedere dag bewuste aandacht oefenen om te weten wat er in onze eigen geest gebeurt. Dan kunnen we communicatie met onze broeders en zusters tot stand brengen.

Geschikte middelen Onze spirituele voorouders hebben voor ons geschikte middelen geschapen om elkaar te helpen. Wanneer een zoet geneesmiddel nodig is, kunnen we een zoet genees-

19

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 20

middel geven. Wanneer een bitter medicijn nodig is, kunnen we een bitter medicijn geven. Wanneer flexibiliteit nodig is, kunnen we flexibel zijn; wanneer onwrikbaarheid nodig is, kunnen we onwrikbaar zijn. Welke methode we ook gebruiken, het moet altijd gepaard gaan met mededogen. Mededogen betekent niet dat we iemand gewoon maar toestaan dat hij zich op een heilloze manier gedraagt. Als we niet in staat zijn onze broeder of zuster te helpen, komt dat omdat we niet weten hoe we het juiste middel kunnen toepassen.Wanneer we ons toeleggen op sangha-opbouw moeten we leren wanneer we zachtaardig moeten zijn en wanneer onwrikbaar. Soms moeten we snel handelen en verhinderen dat de situatie voortduurt, omdat dit de enige manier is om onze liefde uit te drukken. Wanneer we in Azië een tempel bezoeken, zien we gewoonlijk twee beelden op de hoek van de ingangsweg. Het ene is een zachtaardige man en het andere een meedogenloze man. De zachtaardige heeft een heel aardig gezicht en houdt een lotusbloem in de hand. De meedogenloze man heeft een wreed gezicht en houdt een wapen in de hand. We hebben zowel de aardige als de meedogenloze man nodig om een sangha op te bouwen.Wanneer we de lessen van Boeddha grondig bestuderen, weten we dat de aardige man en de meedogenloze man beiden uitdrukking zijn van Avalokiteshvara, de bodhisattva van mededogen. De aardige man glimlacht altijd, prijst ons dat we het goed doen en zegt:‘Het is in orde, wees niet bang.’ De wrede man waarschuwt ons:

20

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 21

‘Handel niet zo verstrooid; als je zo doet, zul je berispt worden.’Toch is de meedogenloze man ook manifestatie van de zachtaardige man. Zijn hart is vol mededogen, zelfs al zijn we mogelijk erg bang voor zijn verschijning. Wanneer we kunnen inzien dat de zachtaardige en de wrede man beiden de geschikte middelen gebruiken, zijn we in staat het ware gezicht van Avalokiteshvara te zien.We mogen niet denken dat Avalokiteshvara altijd als zachtaardig en liefhebbend verschijnt – dat alles wat we doen of zeggen in orde is of door haar altijd wordt geaccepteerd. Avalokiteshvara heeft een veel groter mededogen en veel grotere wijsheid. Wanneer we leraar zijn of een oudere broeder of zuster, moeten we deze kwaliteiten van bodhisattva Avalokiteshvara leren om onze jongere verwanten te kunnen helpen. We moeten liefhebben zonder onze liefde te laten misbruiken.We moeten moedig zijn, wanneer het tijd is te snijden en te snoeien. Dit snoeien kan pijnlijk zijn, maar die pijn is slechts betrekkelijk, zoals pijn van een chirurgische ingreep, die uiteindelijk leidt tot goede gezondheid van de patiënt.

Liefhebben met gelijkmoedigheid De basiskwaliteit van een sanghabouwer is het vermogen iedereen van het sanghalichaam te aanvaarden en te omhelzen. Er zijn sanghaleden die fris zijn, open en vol goede wil. Zij kunnen opbouwende kritiek begrijpen en aannemen. We hebben niet veel oefening nodig om mensen lief te hebben die zo gemakkelijk zijn.Wanneer

21

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 22

we in de nabijheid van deze mensen zijn, zijn we al gelukkig in hun aanwezigheid. Met hen is het werk van sangha-opbouw niet moeilijk. Er zullen ook mensen zijn die we maar met moeite kunnen liefhebben en over wie we ons maar moeilijk kunnen verheugen. Zij hebben misschien vooroordelen, heilloze gewoonte-energieën, gebrek aan begrip en maar weinig vermogen tot het ontvangen van kritiek. We hebben allemaal de neiging zulk soort mensen die zo moeilijk voor ons zijn, uit ons leven te verdrijven. Wanneer een lid van de sangha erg moeilijk is, zeggen we meestal tegen onszelf:‘We moesten die persoon wegsturen, want hij laat de hele sangha lijden.’ Maar we moeten geduld hebben met zulke broeders en zusters en ook hen in onze omhelzing opnemen, binnenlaten. De oefening van liefhebbende vriendelijkheid betekent het ontwikkelen van geduld en een open geest.Wanneer we onze geest openen, zullen we ook ruimte in ons hart en ons huis hebben om diegenen die we niet gemakkelijk mogen, te accepteren en zullen we niet de noodzaak voelen hen uit ons leven te verdrijven. ‘Binnenlaten’ is iets dat we geleidelijk kunnen leren. ‘Binnenlaten’ betekent dat we ons hart openen en iedereen accepteren, hetgeen ons niet altijd gemakkelijk valt. Er zijn mensen die hun hart heel gemakkelijk kunnen openen en al hun broeders en zusters van de sangha kunnen omhelzen. Er zijn er ook die dit niet kunnen. Zij denken bij zichzelf: O nee, er is in mijn hart geen ruimte meer over voor jou. Dit kan een natuurlijke neiging van ons zijn.

22

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 23

Oefenen betekent de tegenovergestelde richting van deze tendens inslaan.We oefenen om in ons hart iedere dag meer ruimte te laten groeien, teneinde het ons mogelijk te maken mensen binnen te laten, bij wie we ons niet thuis voelen of die we niet erg mogen.We zijn leerlingen van Boeddha.We kunnen niet altijd dat doen wat Boeddha doet, maar we hebben de gelofte afgelegd in die richting te gaan. Dat betekent dat we moeten oefenen ons hart te openen zodat er voor iedereen plaats is van binnen. Hoewel dit in het begin moeilijk is, kunnen we het geleidelijk leren. Of we slagen op ons oefenpad, hangt ervan af of we in staat zijn dit te doen.Als we alleen maar zitten uit te pikken en te kiezen wie we in ons hart toelaten, zullen we nooit slagen als beoefenaar op het spirituele pad.We moeten leren gelijkmoedigheid te beoefenen. Dit is de geest die geen partij kiest en iedereen gelijk behandelt. Het is zoals een moeder die al haar kinderen evenveel liefheeft, of deze nu gemakkelijk of minder gemakkelijk lief te hebben zijn. Sommige van haar kinderen hebben haar nooit doen lijden, terwijl andere haar verdrietig maakten en bitter tegen haar deden. Als een ware moeder houdt ze van al haar kinderen. Zo is ook het hart van Boeddha. De Boeddha houdt niet alleen maar van een paar kinderen, Boeddha houdt van iedereen: de menselijke soort, de dierlijke soort, de plantaardige soort en de minerale soort. Elke soort heeft een vrije plaats binnen het hart van Boeddha. Boeddha heeft ons geleerd iedereen lief te hebben met de geest van gelijkmoedigheid en iedereen evenveel plaats

23

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 24

te geven in ons hart. Niet omdat die persoon dezelfde godsdienst of dezelfde huidskleur heeft, houden we van hem.We houden van onze broeders en zusters omdat zij lijden en onze liefde nodig hebben. Zo simpel is dat. Oefenen betekent leren hoe we zonder discriminatie of gehechtheden kunnen liefhebben. Misschien voelen we ons bij een zekere broeder of zuster die naast ons zit op ons gemak, vredig en gelukkig, zodat we alleen maar naast deze persoon willen zitten. Dit kan ons afhouden van de gelegenheid naast andere broeders en zusters in de sangha te zitten die ook onze steun en onze aanwezigheid nodig hebben. Als we verstandig zijn in onze oefening, trainen we ons, hoewel we weten dat het zitten naast degene die we liefhebben ons geluk brengt, te zitten naast andere mensen die ook ons begrip en liefde nodig hebben. Op deze manier zullen we in de richting leren gaan van grenzeloze liefde, liefde zonder discriminatie, en we zullen vooruitgang boeken op het oefeningspad. Binnensluiten is een basiskwaliteit voor degene die een sangha wil opbouwen, maar soms moeten we ons ook afvragen hoever ons binnensluiten moet gaan. De situatie van de sangha in Boeddha’s tijd was precies dezelfde. Er waren leden in de sangha die erg moeilijk waren, en soms moest zelfs Boeddha zijn toestemming geven hen te vragen de sangha te verlaten. De soetra’s vertellen ons over een gesprek tussen Boeddha en een paardentrainer. Op een dag vroeg Boeddha hem: ‘Hoe traint u uw paarden? En wat doet u met de moeilijke paarden?’ De paardentrainer antwoordde:‘Hooggeëerde, met de paarden die gemakkelijk te instrueren zijn, kan ik zach-

24

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 25

te methodes gebruiken. Met weerspannige paarden moet ik strengere methodes gebruiken, zoals de zweep en sporen en andere vormen van straf. Als ik zachte methodes bij zulke paarden zou gebruiken, zou de training geen succes hebben. Er zijn ook paarden in de kudde waarbij ik beide methodes moet gebruiken, zowel de zachte als de harde methode. Hooggeëerde, dit is de manier waarop ik mijn paarden train.’ Daarop vroeg de Boeddha:‘Als alle drie methodes niet werken, wat doet u dan?’ De paardentrainer antwoordde: ‘In dat geval moet ik het paard doden, omdat als ik zo’n paard zou toestaan in de kudde te blijven, hij een slecht voorbeeld zou zijn en de hele kudde paarden bederven.’ Toen hij uitgesproken was, keek de paardenmenner Boeddha aan en vroeg: ‘Hooggeëerde, ik zou graag willen weten hoe de Boeddha de monniken en nonnen beleert, en voor het geval dat mensen moeilijk te beleren zijn, welke methode past de Boeddha dan toe?’ Boeddha antwoordde: ‘Ik doe hetzelfde als u. Er zijn monniken en nonnen die erg gemakkelijk te beleren zijn, ik hoef maar een paar woorden te zeggen en vriendelijk met hen te spreken. Er zijn er ook die strenge methoden nodig hebben zoals een tijdelijke uitsluiting van sanghaactiviteiten of de oefening van bekentenis en berouw.2 Er 2. Wij beschouwen een tijdelijke uitsluiting uit de sangha niet als straf. Het is een praktijk om een monnik of non ruimte en tijd te geven diepgaand te kijken teneinde meer klaarheid te krijgen over waar ze naartoe gaan. Deze monnik of non wordt gevraagd een verslag aan

25

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 26

zijn ook mensen die beide methodes nodig hebben.’ Toen vroeg de paardenmenner aan de Boeddha:‘Hooggeëerde, als er zich een geval voordoet waarin u geen succes heeft met deze drie methodes, wat doet u dan?’ Boeddha antwoordde:‘Ik doe hetzelfde als u. Ik dood ook.’ ‘Maar Heer Boeddha,’ zei de paardentrainer,‘u beoefent toch het pad van mededogen; hoe kunt u dan doden?’ Boeddha glimlachte en antwoordde: ‘Wat ik bedoel is dat we die persoon niet meer toestaan in de sangha te blijven. Als zij niet langer in de sangha kunnen blijven, zeggen we dat zij wat hun spirituele leven betreft gestorven zijn.’ Monnik of non worden, betekent geboren worden in de familie van de sangha. Als we worden gevraagd de sangha te verlaten, is dit als sterven in ons spirituele leven. Dit verhaal herinnert ons eraan dat er zelfs in de oorspronkelijke sangha van Boeddha monniken en nonnen waren, die erg moeilijk te beleren waren. Het was niet omdat de Boeddha en de sangha te weinig liefde hadden, dat deze monniken en nonnen van de sangha uitgesloten moesten worden. Hun aanwezigheid in de sangha bemoedigde de andere jonge monniken en nonnen niet in hun oefening. Ze stoorden en maakten de sangha instabiel. In zulke gevallen moeten we hard zijn en de betreffende perde sangha te schrijven om de inzichten die ze verzameld hebben tijdens hun zoektocht met ons te delen. De oefening van boetvaardigheid of berouw betekent buigend voor de sangha onze fout bekennen en het besluit nemen niet meer op deze manier te handelen.

26

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 27

soon vragen de sangha te verlaten. Het is een laatste toevlucht die we hebben om de sangha te beschermen. Iemand vragen de sangha te verlaten is geen disciplinaire maatregel. Het is een geneeskrachtige maatregel want het is gebaseerd op liefhebbende vriendelijkheid. Liefhebbende vriendelijkheid is niet altijd zacht. Wanneer een goede paardentrainer een paard met een zweep slaat, doet hij dat nooit uit woede; hij doet het om het paard aan te moedigen. Zo is het ook in de familie.Wanneer een ouder onwrikbaar is tegen zijn kind en toch vol mededogen is, kan hij zijn kind helpen goed op te groeien. Het was in de tijd van Boeddha hetzelfde in de sangha. Als een monnik of een non heilloos leefde, hadden de Boeddha en de sangha geen andere keuze dan die persoon weg te zenden. De Boeddha voelde zowel mededogen met de sangha als met de persoon die uitgesloten werd en wilde beide helpen. Hij voelde geen boosheid en had niet de intentie te straffen. Hij was uit liefde een sangha aan het opbouwen. In Plum Village hebben we soms een monnik of non naar huis gestuurd en dit deden we ook uit liefde. We organiseren een vaarwel theemeditatie voor hen, kopen een kaartje voor hun thuisreis, geven hun zakgeld en adviseren hen zodat ze wanneer ze als leken naar huis terugkomen, niet zullen lijden.

De tijger die de berg heeft verlaten Wanneer iemand de sangha verlaat, zal het moeilijk voor

27

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 28

hem zijn te slagen in zijn oefening. In Vietnam bestaat het gezegde: ‘Als de monnik de sangha verlaat, zal de monnik worden vernietigd, net als een tijger die de berg afdaalt gevangen zal worden.’ Een beoefenaar kan staan als de heer van de bergen en bossen en zo krachtig spreken als de tijger brult, maar als hij het sanghalichaam verlaat en op zichzelf is aangewezen, is hij net als de tijger die de berg heeft verlaten. Wanneer we moeilijkheden hebben en lijden, hebben we de neiging weg te rennen. We verlangen ernaar een plek te vinden waar we denken dat het leven beter is voor ons. In je familie heb je misschien alle materiële voorzieningen die je je kunt wensen, maar als je een probleem hebt met je vader, moeder, broer of zuster, zul je weg willen lopen. In de sangha is het hetzelfde.Wanneer je niet gelukkig bent met je leraar of je broers en zusters in de dharma, wil je weglopen en ergens anders heen. We dromen ervan naar een tropisch eiland te gaan, zelfs als we niet echt weten hoe het op dat eiland is. In Vietnam dromen we ervan naar het paleis van Zuster Hang op de maan te gaan. In feite is de maan ondraaglijk koud en er is geen zuurstof om te ademen. Het enige wat we willen, is wegrennen uit de huidige situatie. Wanneer we ons sangha-lichaam verlaten op zoek naar een ander sangha-lichaam, waarvan we ons voorstellen dat we meer vrede en vreugde zullen hebben, leidt het gewoonlijk niet tot succes op ons oefenpad. Dat is omdat we in de tegenovergestelde richting van de ware geest gaan, die de Boeddha heeft geleerd.Wanneer we monnik of non worden, leggen we de grote gelofte

28

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 29

af: waar we ook zijn, dat is ons oefeningsoord. Ik heb zoveel monniken en nonnen gezien die gevallen zijn toen ze de sangha verlieten om op zichzelf te leven. Zij zijn als de tijger die het bos verlaat. In Plum Village wordt de oefening van sangha-opbouw beschouwd als de belangrijkste oefening in ons trainingsprogramma. Als we succes willen hebben met onze oefening en in de toekomst de dharma willen onderwijzen, moeten we nu al goed weten hoe we een sangha opbouwen. Iemand die geen talent heeft om een sangha op te bouwen, zal niet in staat zijn de wereld te helpen, want als we geen sangha hebben om ons te ondersteunen, kunnen we niet veel uitrichten. Een bhikshoe (= monnik) moge zeer getalenteerd zijn, maar zonder sangha kan hij niet veel doen. Het is heel belangrijk dat je terwijl je de lessen in het klooster of oefencentrum ontvangt, de concrete methodes van sangha-opbouw leert kennen en deze met succes in praktijk brengt. Het behoort tot de verantwoordelijkheid van iedere monnik, non of lekenpersoon die in de sangha leeft, mooi tussen de andere bomen te staan. Wanneer we mooi staan, beginnen we een bijdrage te leveren aan het sangha-lichaam en zo doen we het werk van sanghaopbouw. We lopen, staan, zitten en liggen in bewuste aandacht. We beoefenen bewuste regels3 en bewuste 3. Aandachtsregels helpen ons bewuste aandacht te beoefenen in al onze handelingen naar lichaam, woord en geest, en helpen ons in harmonie samen te leven als een sanghalichaam. Novicen in Plum Village bestuderen negenendertig hoofdstukken over aandachtsre-

29

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 30

aandachtstrainingen in de acties van lichaam, woord en geest. Heel ons hart leggen we in onze studies en oefening. We gaan niet zoeken naar kleine vertroostingen, zoals verwachten dat deze persoon mij liefheeft of dat die andere persoon mij aandacht schenkt, boos worden wanneer we niet ‘gelijk’ worden behandeld of ons niet ons ‘eerlijk’ deel wordt gegeven. Deze dingen zijn niet belangrijk voor hen die op het spirituele pad zijn. Echt belangrijk is dat we leren mooi en blij samen met de rest van de sangha te staan. Als we dat doen, zullen we heel natuurlijk snel groeien en een positieve bijdrage aan het sangha-lichaam leveren. Deze bijdrage zal vroeg of laat een groot deel van geluk in de wereld teweegbrengen.

gels, die gedetailleerde begeleiding bieden voor het beoefenen van bewuste aandacht in zulke dagelijkse activiteiten als onze leraar bedienen, auto rijden, koken enzovoort. Zij leiden tot de basistraining voor kloosterlingen bij hun intrede in het klooster en vormen het fundament voor de voortdurende oefening van bewuste aandacht door heel ons leven als beoefenaars door. Zie Thich Nhat Hanh, Stepping into Freedom (Berkeley: Parallax Press, 1997).

30

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 31

2 Ons isolement genezen

NEGENENVEERTIG DAGEN NADAT BOEDDHA het pad van ontwaakt zijn verwerkelijkt had, zag hij dat de tijd voor hem was gekomen in de maatschappij terug te keren om dat wat hij geleerd had met anderen te delen en het wiel van de dharma in beweging te zetten. De volgende dag verliet hij het dorp Oeroevela, zei vaarwel tegen het frisse en vredige bos bij de oevers van de rivier Neranjara, tegen de bodhi-boom en tegen de groep kinderen die hij daar had ontmoet. Hij zette zijn eerste schreden in het onderwijzen over de wijze van transformatie om wezens uit hun lijden te verlossen.

De Sangha van Shakyamoeni Boeddha Na een dagreis kwam Boeddha in het Hertenpark, waar hij Kondañña ontmoette en zijn vier vrienden Bhaddiya,Vappa, Mahanama en Assaji. Daar gaf hij een dharmarede over de Vier Edele Waarheden en opende voor hen de weg van bevrijding. Alle vijf vrienden kregen de bhikshoe- of monnikswijding en werden de eerste leden van de oorspronkelijke Sangha van Boeddha. Dankzij hun toegewijde oefening konden deze vijf leerlingen tot het wonderbaarlijke inzicht komen dat hen 31

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 32

bevrijdde van hun bezoekingen. Kondañña, de oudste leerling van de gemeenschap, was de eerste die de vrucht van arhatschap verwerkelijkte. Twee weken later was het de beurt aan Vappa en Bhaddiya het arhatschap te bereiken en ten slotte verwerkelijkten ook Mahanama en Assaji deze vrucht. Boeddha was zeer verheugd. Hij zei: ‘We hebben een gemeenschap die het waard is een Sangha genoemd te worden, een gemeenschap van mensen die weten hoe ze het leven van ontwaakten moeten leven.’ Al spoedig daarna kwam een jonge man genaamd Yasa aan in het Hertenpark. Hij verlangde ernaar een heilzaam leven te kunnen leven. Dankzij zijn goed geluk, dat in het verleden was gezaaid door oorzaken en gevolgen, ontmoette hij daar erg vroeg in de morgen Boeddha. Boeddha leerde hem de methode hoe in aanraking te komen met alle wonderbaarlijke verschijnselen in het universum. Hij leerde Yasa ook het ware gezicht van lijden te (h)erkennen, dat teweeggebracht wordt door ons zelfbedrog en ons begeren naar zinnelijk genot. Nadat hij de lessen van Boeddha had gehoord, voelde Yasa hoe de verfrissende druppels regen zijn opgedroogde ziel water hadden gegeven. Hij knielde neer aan de voeten van Boeddha en vroeg of hij zijn monastieke leerling mocht worden. De Boeddha accepteerde. Kondañña schoor het hoofd van de nieuwe leerling, gaf hem een monnikspij en een etenskom van zichzelf. Toen een grote groep van Yasa’s vrienden hoorde dat Yasa monnik was geworden, kwamen alle vierenvijftig een voor een bij Boeddha en vroegen hem als monniken te mogen volgen. De Sangha van Boeddha had de zestig in aantal al bereikt.

32

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 33

De Boeddha bereikte zijn grootste aantal monastieke leerlingen op een namiddag aan de oever van de rivier Neranjara. Hij was juist in gesprek over de primaire oorzaak van het universum en de les van het onderling afhankelijke bestaan met de religieuze leider Oeroevela Kassapa, die de leraar was van een sekte die het vuur vereerde als oorsprong van het universum. Oeroevela Kassapa werd zo aangegrepen door de woorden van Boeddha dat hij plotseling diep knielde voor de voeten van Boeddha. Met tranen in de ogen zei hij: ‘Monnik Gautama, ik heb al de helft van mijn leven verspild. Nu verzoek ik u mij als leerling te ontvangen, zodat ik me kan verheugen in het goede geluk op het pad van bevrijding te oefenen.’ De volgende dag accepteerde Boeddha hem als leerling. Toen zij het nieuws hadden gehoord, vroegen bijna vijfhonderd leerlingen van Kassapa ook of ze monnik mochten worden en Boeddha volgen. Twee dagen later kwamen de twee jongere broers van Oeroevela Kassapa – Nadi Kassapa en Gaya Kassapa. Ze brachten hun gemeenschap van bijna zevenhonderd leerlingen mee en vroegen aan Boeddha of zij ook monniken mochten worden. In de drie daarop volgende maanden bleef Boeddha in Gayasisa om deze nieuwe bhikshoe’s te onderwijzen en te trainen. Deze nieuwe sanghaleden konden vele goede vruchten verwerkelijken als resultaat van hun studies en oefening. De drie Kassapa broers werden bekwame assistenten van Boeddha in zijn werk van de sangha leidinggeven en onderwijzen. Op een morgen aan het begin van het regenseizoen, twee jaar nadat Boeddha verlichting had verwerkelijkt,

33

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 34

ontmoetten Sharipoetra en Maoedgalyayana de monnik Assaji, die onderweg was op zijn bedeltocht om aalmoezen voor voedsel in de stad Rajagaha. Zij waren leden van een groep zwerfasceten en bewonderden Assaji’s kalme en bevrijde manier van doen. Zonder aarzeling volgden ze hem terug naar Soeppatittha in het Palmbos om zijn leraar te ontmoeten. Weldra vroegen ook zij aan Boeddha hen als zijn monastieke leerlingen te ontvangen. De Boeddha accepteerde en na verloop van tijd werden zij twee van zijn meest markante leerlingen. Toen Sharipoetra en Maoedgalyayana hun gemeenschap van zwervende bedelaars verlieten om Boeddha te volgen, vergezelden hen tweehonderdvijftig anderen van hun groep. Zij vroegen aan Boeddha hen ook als leerling aan te nemen. Op deze manier had Boeddha binnen zeer korte tijd nadat hij was begonnen het pad van transformatie en ontwikkeling te onderwijzen, een grote Sangha opgebouwd. De soetra’s melden vaak het getal 1250 als aantal bhikshoe’s. In die tijd had Boeddha de monastieke discipline nog niet gevestigd in de vorm van regels. De bhikshoe’s waren de oefening zeer toegewijd en stonden in direct contact met de Boeddha, dus er was geen behoefte aan regels en discipline zoals later het geval was en in onze tijd nog is.

Een dag voor samenleven als een spirituele familie In de dagen van Boeddha was het in de gebieden waar

34

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 35

hij geleerd en geoefend had voor andere religieuze beoefenaars de gewoonte elkaar regelmatig te treffen en een dag lang samen te zijn teneinde de lessen te bespreken, hun oefening uit te wisselen en een hele dag als een spirituele familie samen te leven. De monniken in de Sangha van Boeddha vroegen Boeddha toestemming iets vergelijkbaars te mogen organiseren. De Boeddha stond zeer open voor verandering en hij accepteerde het.Vanaf deze tijd verzamelde de gemeenschap van bhikshoe’s zich alle vijftien dagen, was de hele dag bij elkaar, zodat diegenen die nog maar pas tot monnik gewijd waren, dichtbij hen konden zijn en konden leren van hen wier deugdzame kwaliteiten al sterk ontwikkeld waren. Dit was voor de hele Sangha een dag van groot geluk. Dit werd in Pali de Oeposatha-dag genoemd of in het Sanskriet de Oepavasatha-dag. ‘Vas’ betekent ‘verblijven’ of ‘leven’, en ‘oepa’ betekent ‘dichtbij’. In het ‘Abhidharmakosasastra,’ 4 leert Vasoebandhoe ons ook dat ‘oe’ betekent te ‘voeden’ of te ‘helpen groeien’, en ‘tha’ betekent ‘handhaven’ of ‘uitvinden.’ In het Vietnamees vertalen wij het als ‘can tru’, wat ‘dicht bij elkaar blijven’ betekent. Als we deze prachtige traditie willen voortzetten, moeten we onze sangha’s zo organiseren dat iedereen aanwezig kan zijn bij een hele dag samenzijn in de geest van een spirituele familie. De Oeposatha-dag is erg belangrijk voor de ontwikkeling van de groei van onze oefening. Deze dag is ook een tijd voor de sangha 4. Voor meer informatie, zie Thich Nhat Hanh, Transformation at the Base (Berkeley: Parallax Press, 2001).

35

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 36

geworden om de regels samen te reciteren. Volgens de monastieke traditie kunnen we er niet van afzien de Oeposatha-dag twee keer in de maand te organiseren of bij te wonen, tenzij er voor ons een ernstig beletsel bestaat om dit te doen. Slechts in tijden van ziekte, ongeluk, brand, overstroming of ernstige onenigheid in de sangha, moeten we deze dag van het reciteren van de regels uitstellen. Van de oudste leden tot hen, die nog maar pas gewijd zijn, moeten zij alle mogelijke moeite doen om aanwezig te zijn. Deze dag kan ook bijgewoond worden door leken, samen met kloosterlingen.Veel sangha’s praktiseren dit al. In het Hertenparkklooster (in Californië) komen iedere maand de lekensanghaleden samen in het klooster om de Vijf Aandachtstrainingen, de Veertien Aandachtstrainingen en de Twee Beloftes voor Kinderen te reciteren5. Iedereen levert een bijdrage aan het gezamenlijke eten. Iedereen is welkom, ook diegenen die het klooster voor het eerst bezoeken en familie en vrienden van diegenen die allang oefenen. De sfeer lijkt op die van een vredige en vrolijke familiebijeenkomst. De kinderen en teenagers vinden het leuk om te komen en hun tijd door te brengen met de jonge monniken en nonnen in een informele dharmadiscussie, of bij het basketballen of om oefenliederen te leren. Voor volwassenen is er ook een dharmadiscussie over een thema van de aandachtstrainingen en over hoe we bewuste aandacht kunnen 5. Zie Thich Nhat Hanh, Plum Village Chanting and Recitation Book (Berkeley: Parallax Press, 2000) voor deze recitaties.

36

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 37

toepassen in ons dagelijks leven. De sfeer is licht en voedend. Allen ervaren de energie en de geest van elkaar ondersteunen als leden van een grote familie die samen het pad van liefde en begrip bewandelen.

De oudere broeders Sharipoetra en Maoedgalyayana In de tijd van Boeddha waren veel broeders die de rol van wijze oudere broeder in de sangha speelden. De twee oudste broeders van de sangha waren de eerwaarden Sharipoetra en Maoedgalyayana. Samen handelden zij als de rechterhand van Boeddha. Beide monniken moesten veel moeilijkheden het hoofd bieden, gewoonlijk omdat sommigen jaloers op hen waren, maar ze speelden hun rol als oudere broeders voortreffelijk. De eerwaarde Maoedgalyayana was de goede vriend van Sharipoetra en hij had een kinderlijke loyaliteit. Daarom werd hij vaak genoemd de Bodhisattva van Grote Kinderlijke Vroomheid. Bovendien leverde Maoedgalyayana een grote bijdrage aan de opbouw van de sangha. Hij oefende en transformeerde zelf en hield kostbare dharmalezingen, waarin hij zijn eigen ervaringen deelde met zijn jongere broeders.

Het soetra over afmeten en bespiegelen Er is een uitzonderlijk praktisch en waardevol soetra dat geleverd werd door de eerwaarde Maoedgalyayana. Het

37

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 38

heet het Anoemana Soetra of het Soetra over Afmeten en Bespiegelen. Zelfs toen Boeddha nog leefde, werd dit soetra door de monniken en nonnen dikwijls gereciteerd. In het commentaar op dit soetra wordt gezegd dat het even vaak werd gereciteerd als de Verhandeling over de aandachtstrainingen. Dit bewijst dat het onderwijs van de eerwaarde Maoedgalyayana heel effectief was in het scheppen van geluk in het dagelijks leven van de sangha en het versterken van haar oefening. Het soetra is zowel in de Pali als in de Chinese canons6 te vinden. In de Pali canon is het Anoemana Soetra nummer 15 van de Majjhima Nikaya. Het kan worden vertaald met ‘het Soetra over Gevolgtrekking’. Het Chinese soetra heet Uitnodiging van een Bhikshoe of Verzoek van een Bhikshoe. Het is soetranummer 89 van de Madhyama Agama. De titel bevat de woorden si lang, hetgeen betekent ‘beschouwen en afmeten’. We zouden het ook kunnen vertalen met ‘vergelijken en afmeten’. In dit soetra kijken we naar onszelf en vergelijken we onszelf met een goede vriend op het pad.We slaan onze dharmabroeder of -zuster gade en we slaan onszelf gade; we kijken diepgaand om te zien welke richting we moeten inslaan in onze oefening. Als er neigingen in onze broeder of zuster zijn die we niet passend vinden, kijken 6. Zie Hoofdstuk 3. We zijn erg gelukkig dat we deze beide originele versies van het soetra hebben. Hun inhoud is voor 90% gelijk, wat betekent dat wat de eerwaarde Maoedgalyayana geleerd heeft, grotendeels behouden is gebleven. De verschillen tussen beide soetra’s liggen in de minder belangrijke details, niet in de wezenlijke inhoud van het soetra.

38

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 39

we naar onszelf of we diezelfde neigingen ook hebben. Of we deze ongepaste neigingen nu sterker of minder sterk hebben, we zijn in ieder geval vastbesloten onszelf te transformeren. Onze eigen oefening en transformatie zijn de beste manier om onze broeder of zuster te helpen. De eerwaarde Maoedgalyayana leverde de Verhandeling over afmeten en bespiegeling tijdens een retraite in regentijd. Hij zat onder een boom en onderhield zich met zijn jongere broeders. Hij riep er nog meer bhikshoe’s bij om hen te instrueren. Om te beginnen zei hij: Vrienden, stel je een bhikshoe voor die andere bhikshoe’s het volgende verzoekt: ‘Vrienden, onderhoudt je alsjeblieft met mij.’Waarom roept de ene vriend in de oefening andere vrienden op om met hem te praten? Omdat die persoon vreest dat hij geïsoleerd is in de sangha en voelt dat niemand van de sangha met hem wil praten. In de Pali-versie begint het soetra aldus: Vrienden in de oefening, stel er is een bhikshoe die de andere bhikshoe’s vraagt:‘Oefenvrienden van mij, jullie moesten met mij praten. Ik wil dat jullie, mijn vrienden, rekening met mij houden en met mij praten.’ Als deze bhikshoe iemand is met wie andere bhikshoe’s het moeilijk vinden te praten, of als hij iemand is met karaktertrekken die maken dat andere mensen niet met hem willen praten, als hij ongedul-

39

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 40

dig is of gesloten en geen woorden van kritiek, advies of instructie kan verdragen van zijn vrienden die het pad van zuiverheid beoefenen, zullen de andere bhikshoe’s denken dat ze niet met hem kunnen praten, geen instructies kunnen geven of geen vertrouwen in hem kunnen hebben. Zo nu en dan zijn er mensen in de sangha die zich geïsoleerd en eenzaam voelen. Ze voelen dat geen van hun broeders en zusters met hen wil praten of hun aandacht wil schenken en dat niemand vertrouwen in hen heeft. Als we de tegenwoordige omgangstaal zouden gebruiken, zouden we zeggen, ze voelen zich door de sangha geboycot. Ter vergelijking kunnen we het begin lezen van de Madhyama Agama - versie: Goede vrienden, als er een bhikshoe is, die andere bhikshoe’s als volgt vraagt: ‘Eerwaarden, praat alsjeblieft met mij, instrueer mij alsjeblieft, berisp me alsjeblieft, sta me alsjeblieft niet toe in een moeilijke situatie te vervallen.’Waarom zou hij in deze moeilijke situatie vervallen? Omdat, mijn goede vrienden, als er iemand is die altijd op een weerspannige manier spreekt en gevangen zit in zijn obstinate manier van spreken, zullen zijn oefenvrienden die de zuivere manier van het pad beoefenen niet met hem willen spreken, ze zullen hem geen instructies geven, hem niet beleren en ze zullen hem niet berispen. Daarom zal hij in een moeilijke situatie vervallen. De enige

40

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 41

oorzaak is zijn gewoonte in zijn manier van spreken obstinaat te zijn. De communicatie tussen de persoon en zijn of haar sangha wordt afgebroken wegens zijn of haar relatie met de sangha. De eerwaarde Maoedgalyayana adviseert zijn jongere broeders goed naar zichzelf te kijken om te zien of ze negatieve karaktereigenschappen hebben, die anderen uit de sangha ervan weerhouden hen nabij te zijn. Dit soetra is niet gericht tot maar een of twee leden van de sangha, maar tot ons allen. Iedereen van de sangha die niet volgens dit soetra oefent, loopt het gevaar in zo’n moeilijke situatie te geraken. Niet omdat anderen echt ons het leven moeilijk willen maken of ons om een of andere reden willen isoleren, maar vanwege onze eigen manier van omgang en gedrag binnen de sangha. We moeten goed kijken om te zien wat anderen van ons weghoudt en waarom we onze broeders en zusters moeten vragen ons te helpen. De eerwaarde Maoedgalyayana beschrijft zeventien oorzaken waarom een bhikshoe zich in de sangha geïsoleerd voelt, gevolgd door zeventien deugdzame kwaliteiten, waardoor de sangha de bhikshoe iedere dag meer respecteert en op hem gesteld raakt. Laten we dit nader onderzoeken. Het eerste punt van bespiegeling Een monnik zit gevangen in ongezonde verlangens en wordt gecontroleerd door heilloze verlangens. Het soetra vervolgt:

41

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 42

‘In het geval, mijn vrienden, dat een bhikshoe gevangen zit in ongezonde verlangens en gecontroleerd wordt door heilloze verlangens, zullen zijn oefenvrienden het moeilijk vinden met hem te praten.’ ‘Moeilijk mee te praten’ betekent dat zijn vrienden geen gelegenheid krijgen die persoon te beleren, hem zijn fouten helder te tonen en hem begeleiding en steun aan te bieden. Daarom hebben zijn medemonniken geen vertrouwen in die persoon. De eerste oorzaak van geïsoleerd zijn van de sangha is dus het gevangen zitten in en gecontroleerd worden door heilloze verlangens. In de Chinese versie van het soetra betekent de uitdrukking e yu ‘slechte verlangens’. In mijn Vietnamese vertaling gebruik ik de uitdrukking ‘verkeerde verlangens’ om het minder zwaar te maken.‘E yu’ kan ook worden vertaald met ‘niet heilzaam’ of ‘vernielend’. Dus vertaal ik het met ‘heilloze verlangens of wensen.’ Heilloze wensen zijn de soort wensen die ons lichaam en onze toekomst kunnen beschadigen. Zo nu en dan zien we gevallen waar een monnik of een non voortgestuwd wordt door heilloze verlangens, zoals de wens naar roem, geld of sensueel genot. Maar wanneer we iets goeds verlangen, kan ons verlangen niet heilloos worden genoemd. Wanneer het onze wens is te oefenen onszelf te transformeren, geluk en vrede te brengen aan hen die ons omringen, het lijden van onszelf en van anderen te verlossen, kunnen die wensen of verlangens heilzaam worden genoemd.

42

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 43

‘Gecontroleerd’ betekent dat we onszelf niet onder controle hebben; we staan toe dat onze verlangens de controle hebben. Wanneer wij gedomineerd worden door onze verlangens, kunnen we de dingen niet helder zien zoals ze zijn en raken we hardnekkig gehecht aan onze eigen gezichtspunten. Deze hardnekkigheid wordt weerspiegeld in de manier waarop we spreken en ons gedragen.Wanneer we koppig vasthouden aan onze heilloze verlangens en iemand adviseert ons anders te handelen, zeggen we misschien: ‘Pech gehad, ik doe het toch.’ Onze dharmazusters en broeders willen zich inspannen ons te helpen en raad te geven, maar na een tijdje zullen ze hun geduld verliezen, mogen ze ons niet meer en vermijden ze ons. Als we koppig blijven spreken, denken en handelen en weigeren onze heilloze wensen los te laten, zullen onze vrienden niet meer bij ons komen en met ons spreken. We vervallen dan in de moeilijke situatie geïsoleerd te zijn. In het leven van leken kunnen mensen ook te zeer gehecht zijn aan heilloze verlangens. In het boeddhisme verdelen we de heilloze verlangens in zes categorieën: roem, rijkdom, seks, macht, te veel eten en overdreven veel slapen. Monniken en nonnen beschermen zich zorgvuldig tegen deze sterke verlangens. Ook lekenmensen moeten goed kijken en inzien in welke mate deze verlangens hen heen en weer slingeren en in welke richting ze eigenlijk willen gaan. Wanneer we gemotiveerd worden door mededogen, door het verlangen te begrijpen en lief te hebben, weten we dat we niet gevangen zitten in heilloze verlangens.We zijn geen slachtoffer

43

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 44

van onze heilloze verlangens en we hoeven niet te lijden en niet anderen te laten lijden. Wanneer we onszelf isoleren van onze dharmabroeders en -zusters, verliezen we geleidelijk onze sangha.We hebben misschien het gevoel dat onze sangha ons in de steek heeft gelaten, dat dit sanghalichaam niet meer ons sanghalichaam is. Maar de echte reden voor ons gevoel van geïsoleerd zijn, is dat ons eigen gedrag in het dagelijks leven ons ongenaakbaar heeft gemaakt, waardoor onze broeders en zusters niet meer met ons kunnen praten of ons kunnen beleren. Wie is het die onze sangha van ons vandaan trekt? Wij doen het zelf. Ons gedrag en onze gewoonte-energie komen vanuit ons eigen bewustzijn en niet van buitenaf. Het tweede punt van bespiegeling Een monnik prijst zichzelf en bekritiseert anderen. Hij denkt misschien dat niemand in de sangha goed genoeg is om zijn oudere broeder of leraar te zijn. Kijkend naar zijn dharmabroeders ziet hij alleen maar hun heilloze eigenschappen. Hij is misschien niet in staat enige goede kwaliteit in de anderen te zien. De waarheid is dat hij nog niet dezelfde heilloze eigenschappen in zichzelf heeft ontdekt. We hebben allemaal de neiging heilloze eigenschappen in anderen te zien zonder in staat te zijn toe te geven dat wij zelf dezelfde eigenschappen hebben. Bewust zijn van onze positieve eigenschappen kan behulpzaam zijn en ons bemoedigen door te gaan met

44

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 45

het ontwikkelen van wat weldadig is en een voorbeeld zijn voor anderen. Maar als we de neiging hebben onszelf te veel te prijzen, hebben we waarschijnlijk een ongebalanceerde kijk op onszelf en zijn we niet in staat onze eigen zwakheden te zien. Tegelijkertijd, wanneer we onszelf prijzen, snijden we onszelf af van de ontvangst van serieuze begeleiding van onze broeders en zusters die meer ervaring in de oefening hebben dan wij en ons advies kunnen geven over hoe we onszelf kunnen verbeteren en hoe we bij kunnen dragen aan de harmonie en het geluk van de sangha. De essentie van een sangha is een communiteit die in harmonie en bewuste aandacht leeft. Om dat doel te bereiken, is het nodig dat we op elkaars wijsheid en inzicht kunnen bouwen. Door onze nederigheid te ontwikkelen, kunnen we geleidelijk onszelf in het sanghalichaam integreren. Dat betekent dat we onszelf toestaan dat anderen ons adviseren, steunen en begeleiden. We zijn ons bewust dat we niet onafhankelijk van anderen kunnen groeien. Onze vooruitgang, onze spirituele groei staat in wisselwerking met de vooruitgang en oefening van de hele communiteit. Op onze beurt leren we anderen onze steun en begeleiding te bieden. We ontvangen vooral de begeleiding van de ouderen, van hen die het pad al voor ons hebben betreden, en wij bieden onze ondersteuning aan hen die jonger zijn dan wij. Op deze manier is er een heldere band tussen iedereen van de sangha. We kunnen ook steun ondervinden van hen die jonger zijn dan wij en we kunnen steun bieden aan onze ouderen door onze ernstige en oprechte oefening.

45

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 46

Het derde punt van bespiegeling Een monnik is gemakkelijk boos te maken en wordt door zijn boosheid gecontroleerd. Het is voor ons natuurlijk van tijd tot tijd boos te worden, maar we moeten bewuste aandacht oefenen wanneer we boos zijn. Met bewuste aandacht zullen we weten hoe we kunnen zorgen voor onze boosheid en vermijden dat deze onszelf en anderen schade berokkent.Wanneer we weten hoe we bewust ademen, bewust lopen en diepgaand kijken naar de wortels van onze woede, zullen we niet meer worden overmeesterd door onze boosheid. Aan de andere kant zal het duidelijk zijn in onze handelingen en onze woorden, wanneer we door onze woede worden overmeesterd. Wanneer we spreken of handelen vanuit onze woede, zullen de anderen zich van ons terugtrekken. Ze willen ons niet benaderen of dicht bij ons zijn. Soms weten we het zelf niet eens dat we boos zijn.We kijken anderen aan zonder liefde en begrip, terwijl we niet eens weten dat we dat zonder liefde en begrip doen. Misschien weten we niet eens dat we een woedende uitdrukking in ons gezicht of onze gebaren hebben. Misschien zeggen we dingen om de sangha te doen splijten of brullen we onze dharmavrienden toe, zonder dat we weten dat onze woorden onvriendelijk zijn. Integendeel, we denken dat we altijd vriendelijk en zacht spreken. Omdat we niet aandachtig zijn, hebben we een spiegel nodig om ons te laten zien hoe we werkelijk zijn. We kunnen de sangha vragen onze spiegel te willen zijn.We

46

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 47

kunnen een oudere broeder zeggen: ‘Telkens wanneer mijn gezicht rood wordt en ik niet vriendelijk kijk of spreek, zeg het me dan alsjeblieft.’ Als iemand ons helpt door onze spiegel te zijn, zullen we ras vooruitgaan. Wanneer we iemand anders zien met een boze uitdrukking op het gezicht of we horen in zijn of haar stem een irritatie, merken we dat onmiddellijk.Wanneer we iemand ontmoeten in een onvriendelijke houding, merken we dat onmiddellijk. Die persoon mag van geluk spreken broeders en zusters te hebben die hem eraan herinneren en hem de keren laten zien dat hij niet verfrissend en vredig is. Als hij dharmavrienden heeft die hem helpen, zal hij beschermd zijn en in staat hem sterke gewoonte-energieën te transformeren. Het vierde punt van bespiegeling Een monnik is boos en koestert wrok. Wrok koesteren is iets anders dan boos zijn. De boosheid van sommige mensen duurt niet lang. Wanneer het voorbij is, denken ze er niet meer aan. Nadat de boosheid voorbij is, kunnen ze weer glimlachen en op een vriendelijke manier met ons praten. Het is veel gemakkelijker met zo iemand van doen te hebben dan met iemand die nog lang daarna wrok koestert. Als iemand boos is, maar niet weet hoe zijn boosheid te herkennen, zal hij niet diep ernaar kunnen kijken en het transformeren. Zijn boosheid zal in het diepst van zijn bewustzijn worden opgeslagen als een wat wij noe-

47

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 48

men ‘innerlijke knoop’.7 Deze knoop is dat wat tot wrok wordt of een gevoel van beledigd zijn geeft. Het is als een verkoudheid hebben. Wanneer we ziek worden en niet de juiste medicijn daartegen nemen of ons niet laten masseren, kan onze verkoudheid zich diep in ons lichaam nestelen en wordt ze veel moeilijker te genezen. Wanneer onze boosheid zich diep in ons bewustzijn nestelt, schept het een innerlijke knoop, die de oorzaak ervan kan zijn dat we agressieve gebaren maken of een onaangenaam gedrag vertonen zonder het te weten. Het kan gevaarlijk zijn wanneer we geen bewuste aandacht hebben en niet zien wat we doen. Bijvoorbeeld een persoon die dronken is, zal zeggen: ‘Zei je dat ik dronken ben? Ik ben niet dronken.’ Op dezelfde manier antwoorden we, wanneer iemand zegt dat we boos zijn: ‘Nee, ik ben niet boos.’ In feite kan iedereen zien dat we boos zijn. Het sanghalichaam kan een spiegel zijn voor ons gedrag. Zonder spiegel van het sanghalichaam zal ons spirituele leven heel moeilijk zijn. Het vijfde en zesde punt van bespiegeling Een monnik is boos, koestert wrok en krijgt een slecht humeur. Een monnik is boos, koestert wrok en spreekt slecht gehumeurd. Het is niet erg als iemand bij gelegenheid een slechte 7. Ook genoemd een ‘interne formatie’. Het Sanskrietwoord luidt: samyojana en het Chinese: nei shi of jie shi. Het is een formatie in onze onbewuste geest die ons brengt tot een bepaald soort gedrag in ons dagelijks leven, dat onszelf en de mensen om ons heen pijn doet lijden.

48

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 49

stemming heeft, maar als hij zich zo de hele dag voelt, zullen andere mensen het onplezierig vinden bij hem. Ze zullen zich van hem terugtrekken en hij zal zich geboycot voelen. Onze zieke stemming of ons slechte humeur toont zich in onze lichaamsbewegingen en de manier waarop we spreken. Onze woorden dragen de golven van onze emoties en terwijl we spreken, kunnen anderen onze emoties voelen. Of we nu angst voelen of wanhoop, zelfmedelijden of woede, alle gevoelens komen via onze woorden naar buiten. Zelfs wanneer we ons niet bewust zijn van de emotie in ons spreken, horen andere mensen het duidelijk. Het komt door ons gebrek aan bewuste aandacht dat we ons niet bewust zijn van onze emoties.Woede kan een gevaarlijk instrument zijn als we niet weten hoe we bewuste aandacht moeten oefenen en hoe het te transformeren. Eén zin van vier woorden uit woede gezegd, kan genoeg zijn om een einde te maken aan een goede vriendschap; het kan zelfs de oorzaak zijn van het verlies van onze familie of onze hele communiteit. Het kan zijn dat anderen ons nog uit beleefdheid groeten, maar in werkelijkheid willen ze geen contact meer met ons hebben. Het zevende punt van bespiegeling Een monnik veroordeelt zijn oefenvriend die hem gecorrigeerd heeft. Het kan zijn dat een beoefenaar een fout maakt door één ogenblik van onhandigheid of verkeerde waarneming, maar omdat hij of zij koppig is en boos wordt, veroor-

49

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 50

deelt hij of zij een vriend die vriendelijk op de fout heeft gewezen.We veroordelen iemand door negatief over hem of haar te praten. Zelfs met onze gedachten kunnen we iemand veroordelen; we kunnen denken: ‘Hij is het niet waard mijn broeder te zijn. Zijn oefening is armzalig, hij houdt niet van me; hij geeft niet om mij.’ Maar in werkelijkheid geven onze vrienden veel om ons en vanuit hun zorg om ons zullen ze ons op onze fouten wijzen. Onze zusters en broeders zijn verplicht elkaar op deze manier te helpen. Maar als we niet kunnen luisteren, wanneer iemand ons probeert te helpen, gooien we de spiegel weg die onze vriend ons heeft voorgehouden. Het achtste punt van bespiegeling Een monnik veracht zijn oefenvriend die hem gecorrigeerd heeft. In dit geval wil een beoefenaar zijn vriend niet meer zien en beschouwt deze broeder die hem heeft gecorrigeerd niet meer als zijn levenslange vriend. We denken misschien dat een levenslange vriend ons nooit zal bekritiseren. In feite is een persoon die ons begrijpt en genoeg liefde voor ons heeft om ons onze zwakte te tonen, het werkelijk waard onze levenslange vriend genoemd te worden. Wanneer we onze vriend afwijzen, handelen we alsof we hem niet meer nodig hebben en we zijn aanwezigheid niet waarderen. Dat is onze manier om hem te straffen dat hij het gewaagd heeft ons op onze fout te wijzen. Dat is niet het beste wat we kunnen doen. Wanneer we onze vriend van ons wegduwen door hem te negeren of

50

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 51

ons van hem af te keren, duwen we onze eigen gelegenheid weg om te groeien en onszelf beter te begrijpen.Als we kunnen oefenen ons te kalmeren en diep te schouwen, zullen we zien dat het niet zo wijs is om onze vriend op zo’n manier te straffen. In feite straffen we alleen onszelf. We ontdoen ons alleen maar van een oprechte vriend.Wanneer we zo onze vriend verlaten, is het alsof we de fakkel weggooien die ons het pad wijst. Het negende punt van bespiegeling Een monnik corrigeert op zijn beurt zijn oefenvriend die hem heeft gecorrigeerd. Een beoefenaar zegt of denkt misschien:‘Jij bent degene die een fout heeft gemaakt, niet ik. Jij bent de persoon die boos is en onwetend. Jij bent de persoon die onaangenaam is. Jij bent de persoon die slecht gehumeurd is, niet ik.’ Zo iemand kan niet alleen zijn eigen fouten niet accepteren, maar hij bekritiseert de persoon die probeert hem te helpen. Wanneer een vriend de moed heeft ons op een zachte en geschikte manier te begeleiden, zouden we ons best moeten doen dit met respect en nederigheid in ontvangst te nemen. Zelfs in een werkplaats is het nodig advies en begeleiding in ontvangst te nemen van onze medewerkers en onze baas. Als we iemand die ons raad geeft, tegenspreken, zal hij zich ontmoedigd voelen en ons niet meer benaderen. Natuurlijk kan het zijn dat iemand die ons raad geeft zelf niet handig is en het advies op een manier geeft dat het voor ons niet eenvou-

51

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 52

dig te accepteren is. In dat geval zouden we moeten oefenen kalm en met respect te luisteren en op een later tijdstip kunnen we beleefd vragen of hij of zij ons op zo’n manier een advies kan geven dat we het gemakkelijk in ontvangst kunnen nemen. Deze manier van communicatie is erg nuttig en kan de sfeer van de hele werkplaats verbeteren. In de familie kunnen we op dezelfde manier oefenen. Als moeder en dochter of als man en vrouw willen we elkaar onze steun en hulp bieden. Maar wanneer we raad geven, kan het zijn dat de ander boos wordt, met de deur slaat of wegloopt en dan voelen we ons gekwetst. Of wanneer we onze zoon of dochter of onze moeder of vader een raad geven, antwoordt hij of zij onmiddellijk met het wijzen op onze eigen zwakheden en tekortkomingen. Dit is een sterke neiging in een familieomgeving. We moeten leren hoe we dit kunnen weerstaan, hoe we terug kunnen komen tot onszelf en vriendelijk, met liefde en respect kunnen luisteren en spreken. Het is niet alleen de zoon die met respect en liefde naar zijn vader moet kunnen luisteren en met hem spreken, maar ook de vader moet oefenen vriendelijk en liefdevol naar zijn kinderen te luisteren en met hen te spreken. Op deze manier zullen de betrekkingen binnen de familie opbloeien en ieder lid zal een kans krijgen te groeien en van elkaar te leren. Het tiende en elfde punt van bespiegeling Een monnik trekt op zijn beurt zijn oefenvriend in twijfel die hem heeft gecorrigeerd.

52

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 53

Een monnik ontwijkt het onderwerp en stelt irrelevante vragen aan degene die hem heeft gecorrigeerd. ‘Vragen stellen’ aan een beoefenaar betekent herhaaldelijk vragen waarom zijn broeder hem heeft gecorrigeerd. Die broeder zal dan de volgende keer niet durven de beoefenaar op zijn fouten te wijzen. Of zijn gevraag heeft niets te maken met de zaak waar het om gaat. Hij wisselt misschien het thema, ontwijkt de correctie of toont boosheid of een slecht humeur. Het is belangrijk de juiste tijd en plaats te vinden voor communicatie. Misschien willen we iets delen met onze zuster of broeder, met onze medewerker of met een familielid. Eerst moeten we inschatten wanneer de andere persoon open zal staan voor wat we willen zeggen en wanneer het het juiste tijdstip is om te praten.Als we op een ongeschikt tijdstip spreken, is de ander misschien niet bereid te luisteren. Deze zal eerder reageren op wat we zeggen dan kalm en op zijn gemak goed te luisteren. Het is zowel de verantwoordelijkheid van de persoon die het advies krijgt te oefenen bescheiden en open te luisteren als van degene die het advies geeft dit op zo’n tijdstip en op zo’n manier te doen dat het gemakkelijk kan worden geaccepteerd. De monnik die zijn vriend tegenvragen stelt of de kritiek ontwijkt, zal de gelegenheid missen zich in zijn oefening te ontwikkelen. Een jonge novice die pas gewijd is, wordt geleerd alle kritiek te accepteren door zijn of haar handpalmen tegen elkaar te leggen en te buigen, zonder een antwoord terug te geven. Natuurlijk is

53

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 54

dit niet voor iedereen gemakkelijk direct te doen zonder enige training, het is misschien zelfs nog moeilijker buiten het klooster. Maar wanneer we onszelf trainen die anderen om ons heen te zien als onze eigen familie, zullen we in staat zijn in die richting te gaan. We zien dat onze zusters en broeders in de oefening elk het potentieel heeft onze leraar te zijn. Onze leraar is niet alleen buiten ons, maar ook in ons en in onze zusters en broeders. In de familie kunnen we hetzelfde zien; we kunnen leren van onze kinderen, we kunnen leren van onze ouders en grootouders. We zeggen vaak dat de moeder en vader de eerste leraren van de kinderen zijn.We leren niet alleen van verbale begeleiding; we leren ook door ons gadeslaan van onze ouders, onze zusters en broers. Daarom moeten we in de spirituele familie ijverig oefenen zowel een waardige leraar alsook een oudere of jongere zuster of broer te zijn voor alle andere leden van onze familie. In dit soetra leren we onszelf te trainen de begeleiding van anderen te accepteren en daardoor leren we ook hoe we anderen op een geschikte manier leiding kunnen bieden. Het twaalfde punt van bespiegeling Een monnik verklaart zijn gedrag niet bevredigend aan degene die hem heeft gecorrigeerd. Dit betekent dat we niet kunnen uitleggen waarom we iets deden of zeiden, dat ertoe leidde dat iemand ons wilde corrigeren. Misschien is het op een morgen onze

54

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 55

beurt om het ontbijt klaar te maken, maar we deden het niet. Als we geen uitleg zouden kunnen geven waarom we geen ontbijt hebben klaargemaakt, zou dit onze zuster of broeder teleurstellen. De inbreng van anderen ontvangen, betekent niet alleen aandachtig luisteren, maar ook met bewuste aandacht ons aandeel van het incident meedelen, zodat er aan beide zijden meer begrip kan zijn. Degene die ons corrigeert, speelt haar of zijn rol goed door op het juiste tijdstip op de juiste manier te spreken en wij op onze beurt spelen onze rol goed door diepgaand te luisteren en door een uitleg van ons gedrag te geven als dit voor de situatie behulpzaam is. Het dertiende punt van bespiegeling Een monnik is onbeschaafd en niet van goede wil. ‘Niet van goede wil’ heet in het Frans de mauvaise intention, wat betekent dat iemand niet van plan is zijn fouten te corrigeren. Wanneer we niet onze goede wil tonen ons te verbeteren, kan het zijn dat anderen hun vertrouwen in ons verliezen. Ze voelen misschien dat hun pogingen tevergeefs zijn en het niet de moeite waard is ons te benaderen. In een oefencommuniteit gaan we ervan uit dat ieder lid van de communiteit wil oefenen. Dat houdt ons tezamen en maakt ons tot sangha. Het zien van de serieuze inspanningen van onze zuster bezielt ons, we voelen ons bemoedigd dat zij ook oefent om zich te transformeren.We voelen dat we van haar op aan kunnen.We kunnen haar geloven en vertrouwen dat ze ons zal ondersteunen, dat ze de sangha zal ondersteu-

55

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 56

nen met haar oefening en transformatie. Als iemand niet van plan is te oefenen, niet van plan is zijn tekortkomingen te transformeren, zal hij zich buitensluiten van het sanghalichaam. ‘Onbeschaafd’ betekent hier niet de geur hebben van de oefening, de geur van bewuste aandacht. Beschaving in de wereldse terminologie moge slaan op iemands status in de maatschappij en de regels die geassocieerd zijn met rijkdom en macht, maar in het spirituele leven slaat het op de graad van bewuste aandacht die iemand heeft ten aanzien van de handelingen naar lichaam, woord en geest. Wanneer we bewust aandachtig de regels ijverig beoefenen, zullen onze manier van spreken, onze manier van omgang en onze manier van bewegen, zachter en kalmer worden. Dit is een voorbeeld van beschaving die we in het spirituele leven zoeken. Het veertiende punt van bespiegeling Een monnik is jaloers en begerig. De veertiende reden dat een beoefenaar geïsoleerd raakt van de sangha is dat hij ‘jaloers en begerig’ is. Jaloezie is een algemene emotie, toch kan het moeilijk te identificeren zijn. We kunnen bijvoorbeeld een aversie hebben tegen een vriend in de oefening. Maar als we dieper kijken weten we niet wat we aan die persoon niet mogen: ze is vriendelijk en warm tegen iedereen, ze is in vele dingen handig en altijd bereid anderen te helpen. Als zij zulke goede eigenschappen heeft, waarom mogen we haar dan niet? Wanneer we onze jaloezie herkennen,

56

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 57

kunnen we om onszelf glimlachen. We kunnen diepgaand kijken en zien dat onze zuster veel goede kwaliteiten heeft en in plaats van jaloers te zijn, kunnen we beter haar deugdelijke kwaliteiten waarderen en van haar leren. Er is misschien in de sangha een broeder die uitstekend kan koken, een ander heeft een talent voor zingen en reciteren, en weer een andere broeder is bekwaam in sangha-opbouw.Wanneer we de positieve bijdragen van onze broeders en zusters in de communiteit erkennen, kunnen we ons gelukkig voelen dat zij er allemaal zijn om het sanghalichaam te ondersteunen en te voeden. Dat is weldadiger dan zich jaloers te voelen. Wanneer we jaloers zijn, verliezen we onze gelijkmoedigheid en ons vermogen de anderen om ons heen te waarderen en lief te hebben. We kunnen beter de goede kwaliteiten van anderen waarderen en ernaar streven die kwaliteiten in ons te ontwikkelen. Wanneer we bijvoorbeeld zien dat een zuster altijd bewust aandachtig loopt, kunnen we haar kunst zo te lopen bewonderen en ernaar streven overal waar we heengaan loopmeditatie te beoefenen. Dat is een positief gevoel dat ons kan helpen vooruit te komen op het pad. Maar als we daarentegen wrevel en aversie tegen onze zuster voelen, wanneer we haar bewust aandachtig zien lopen, zal dat onze sangha niet helpen. Begerig zijn of onwillig om te delen is een gebrek aan vrijgevigheid. We kunnen vrijgevig zijn met onze tijd, onze energie, onze bekwaamheden en met materiële dingen. Traditioneel spreekt de aandachtstraining over niet stelen of niet nemen wat ons niet toebehoort. Maar

57

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 58

niet bereid zijn te delen, is ook een vorm van stelen. Als we meer dan genoeg brood hebben, maar het niet geven aan iemand die in nood is, is dat een gebrek aan vrijgevigheid; dat is begeerte. Dat is ook zo wanneer we weten dat er nog andere mensen na ons in de rij staan en we nemen toch meer voedsel dan de ons toegestane portie. Wanneer we in de sangha vrijgevigheid oefenen, betekent dit dat we onze onderlinge afhankelijkheid erkennen, onze natuur van ‘inter-zijn’.We zijn ons bewust dat wat we geven, we ook zullen ontvangen.We geven onze liefde, onze tijd en energie aan anderen en zij geven ons ook hun liefde, tijd en energie. Alleen al door aanwezig te zijn bij activiteiten van de sangha kunnen we onze aanwezigheid aan de sangha aanbieden. Dat alleen al zal de energie van de sangha verbeteren. Wanneer we naar de maaltijd komen en oefenen diepgaand naar alle aspecten van het voedsel te kijken, iedere hap met bewuste aandacht te eten, bieden we onze oefenenergie aan allen om ons heen aan.Als we onszelf onttrekken aan de sangha, beroven we de sangha en beroven we onszelf iets van de sangha te kunnen ontvangen. Dat is een ongelukkige situatie.We zullen beginnen ons geïsoleerd en verwaarloosd te voelen. In de wereld zullen we ook lijden onder isolatie en afscheiding van hen die ons omringen, als we jaloers en begerig zijn. Als in het gezin de ene zuster jaloers is op de andere zullen ze het niet prettig vinden samen te zijn. Er zal disharmonie in de familie zijn. De andere leden van het gezin herkennen dit waarschijnlijk en proberen te bemiddelen. De moeder kan met elk van de dochters

58

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 59

praten om uit te vinden wat de moeilijkheid is en passende manieren vinden het zaad van jaloezie in haar kinderen niet te voeden. Ze kan helpen elk van de dochters de positieve eigenschappen van de ander te laten waarderen, zonder ze met elkaar te vergelijken. Dit zal zeer behulpzaam zijn voor het behoud van het geluk en de vreugde van alle familieleden. Het vijftiende punt van bespiegeling Een monnik is intrigerend en misleidend. Wanneer we niet eerlijk zijn tegenover onze broeders en zusters in de oefening, zullen ze hun geloof in ons verliezen en niet vertrouwen wat we zeggen of doen. We bouwen vertrouwen op binnen de sangha door onze bereidheid van ganser harte te oefenen, aanwezig te zijn voor anderen en ondersteuning aan te bieden. Wanneer onze broeders en zusters zien dat we serieus de wens hebben onze onhandigheid te transformeren en in harmonie in de sangha te leven, zullen ze ons gemakkelijk geloven. Als we echter daarentegen onze fouten verbergen en niet eerlijk zijn, zal het voor anderen moeilijk zijn naar ons toe te komen, met ons te delen en op ons te bouwen. We zullen ons geïsoleerd en alleen voelen zelfs ondanks het feit dat we omringd zijn door een sanghalichaam. Onze eigen oefening is de beste manier om ons in contact te houden met de sangha. In het familieleven of op het werk zijn deze eigenschappen ook hindernissen voor onze vrede en ons geluk. Een groep artsen bijvoorbeeld moet afhankelijk van

59

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 60

elkaar kunnen zijn, moet elkaar kunnen vertrouwen om met succes met elkaar te kunnen werken. Stel dat een arts in dienst oneerlijk is met zijn patiënten of zijn medewerkers. Dit zal spanning en misverstanden teweegbrengen bij iedereen in de dienst. Die arts kan mogelijk zijn baan verliezen wat te wijten is aan zijn negatieve gewoontes, tenzij een wijze vriend hem ondersteuning en begeleiding aanbiedt. De werkplaats is een soort familie die zou moeten werken op basis van liefde en begrip. Wanneer er een heldere en vriendelijke communicatie in de werkplaats is, zal het werk glad verlopen en de arbeiders voelen zich bij elkaar op hun gemak en kunnen hun diensten aan anderen vreugdevoller en effectiever bieden. Wanneer we een moeilijkheid signaleren, moeten we geschikte manieren vinden om elkaar te helpen.Wanneer een van de stafleden de oefening van bewuste aandacht kent, kan zij een lichtpunt zijn dat anderen leidt. Wanneer een familielid getraind is in diepgaand luisteren en vriendelijk spreken, kan hij zijn oefening met iedereen van de familie delen.Veel beoefenaars doen dit al. Er zijn families die één keer in de week bijeenkomsten hebben om met elkaar ‘Opnieuw Beginnen’ te oefenen, waarbij ze hun waardering voor elkaar tonen en hun berouw en gekwetstheden met elkaar delen.8 Er zijn werkplaatsen die ‘Licht Laten Schijnen’ op elkaar oefenen, waarbij ze de sterke punten van elke medewerker erkennen en 8. Voor een gedetailleerde beschrijving van de oefening ‘Opnieuw Beginnen’ zie Hoofdstuk 5.

60

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 61

praktische suggesties geven om zijn of haar zwakke punten te verbeteren.9 Dit is de ware oefening van vredig en vreugdevol samenleven. Het zestiende punt van bespiegeling Een monnik is halsstarrig en arrogant. Wanneer we halsstarrig zijn, staan we niet open voor het luisteren naar anderen of om de beperkingen in te zien van onze eigen denkwijze. We denken dat onze manier de beste is en dat onze ideeën de beste zijn.We worden misschien woedend wanneer de sangha een besluit neemt dat niet precies weerspiegelt wat wij wensen. Dit is het resultaat van onze halsstarrigheid en arrogantie.We zijn zo zeker van onszelf, zo zeker dat ons gezichtspunt het beste is. Dit is een obstakel voor het overwinnen van ons lijden en het vinden van vrede en geluk in het huidige ogenblik. Ik heb al vaak gezegd dat er in ware liefde geen plaats is voor trots. Ware liefde is een proces van nederigheid, van het loslaten van onze individuele ideeën en denkbeelden om een andere persoon of het sanghalichaam te kunnen omhelzen en er een mee te worden.Wanneer we trots zijn, kunnen we gemakkelijk gewond raken.We zijn als de grote droge grassprieten, die in het gezicht van de wind niet naar beneden buigen. In plaats daarvan proberen ze groot te blijven en in dat proces breken ze af. 9. Voor een gedetailleerde beschrijving van de oefening ‘Licht laten schijnen’ zie Hoofdstuk 5.

61

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 62

Onze trots is een obstakel bij de ontwikkeling van ons begrip, mededogen en onze grenzeloze liefde. Wanneer we nederig zijn, hebben we niets te vrezen, niets te verliezen.We stromen gemakkelijk mee met de omstandigheden waarin we ons bevinden en staan eindeloos open om te leren, te oefenen en onszelf te transformeren. Het zeventiende punt van bespiegeling Een monnik is gehecht aan werelds leven en vindt het moeilijk los te laten. Zelfs iemand die non geworden is, houdt misschien nog vast aan de wereldse gedragswijzen in haar dagelijks leven. Misschien kijkt ze nog steeds met plezier terug op haar vroegere leven, spreekt en handelt ze nog precies zoals ze deed voordat ze non werd. Iemand die monnik of non wordt, moet vierentwintig uur per dag wijden aan het pad van bevrijding, al zijn tijd en energie besteden aan het volgen van een leven in vrede, vreugde en vrijheid.Wanneer monniken en nonnen gevangen raken in wereldse beschouwingen, is dat een schande voor hen en voor iedereen die begeleiding en ondersteuning van hen verwachten. We hebben een oefening nodig in de kunst van het loslaten opdat we onze vrijheid en onze kalmte hervinden. Daartoe kunnen we onszelf op vele manieren aanbieden: onze familieleden helpen, assisteren bij sangha-activiteiten, ondersteunen van mensen in onze communiteit. Als lekenmensen kunnen we ook nadenken over de manieren waarop we misschien gevangen zitten in we-

62

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 63

reldse zaken. Gevangen zitten in de wereld betekent gecontroleerd worden door dingen zoals macht, geld, roem en seks. Wanneer we in deze dingen gevangen zitten, willen anderen op het spirituele pad niet bij ons in de buurt zijn. Zij zullen ons vermijden omdat zij er de voorkeur aan geven in de richting te gaan van mededogen, begrip en vrede. Zoals de lotusbloem de modder nodig heeft om te groeien, hebben wij de wereld nodig. Maar we kunnen in de wereld leven zonder in de valstrik van wereldse overwegingen te geraken.We kunnen in vrijheid en zekerheid leven in de wetenschap dat we een pad te betreden hebben, een pad van begrip en liefde, dat gemaakt is van concrete oefeningen en lessen.

De zeventien deugdzame eigenschappen van een monnik De eerwaarde Maoedgalyayana leerde zijn jongere broeders dat ‘deze de zeventien oorzaken zijn die een bhikshoe isoleert van de rest van de sangha, die het zijn medebeoefenaars onmogelijk maakt met hem te spreken, hem te instrueren en hem op zijn fouten te wijzen, totdat zij uiteindelijk hun vertrouwen in hem verliezen’. Deze lessen tonen dat de eerwaarde Maoedgalyayana zich goed bewust was wat er in zijn sangha gebeurde. Het lijkt erop dat ons sanghalichaam tegenwoordig niet veel verschilt van het sanghalichaam in Boeddha’s tijd. We hebben dezelfde problemen en zwaktes als zij hadden. Nadat hij had gesproken over de zeventien oorzaken die een bhikshoe geïsoleerd doen voelen, sprak de eer-

63

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 64

waarde Maoedgalyayana over de zeventien deugdzame eigenschappen die veroorzaken dat de sangha hun dharmavrienden iedere dag meer respecteren en liefhebben. Deze weldadige kwaliteiten stellen onze zusters en broeders van de sangha in staat ons te benaderen, ons te beleren en ons gemakkelijk onze fouten te tonen. Zij krijgen groot vertrouwen in ons. Deze zeventien heilzame kwaliteiten zijn eenvoudig de afwezigheid van de zeventien heilloze kwaliteiten waar we zojuist over gelezen hebben: ‘Mijn vrienden, om welke redenen wordt een bhikshoe gezien als iemand die gemakkelijk te benaderen is en met wie gemakkelijk te praten is? Mijn vrienden, als er een bhikshoe is die niet gevangen zit in heilloze verlangens en niet gecontroleerd wordt door onheilzame verlangens, maakt deze deugdzame kwaliteit het gemakkelijk voor zijn medebeoefenaars hem te benaderen en met hem te spreken. Hij prijst niet zichzelf en bekritiseert anderen niet. Hij is niet woedend en wordt niet gecontroleerd door zijn woede. Hij koestert geen wrok uit boosheid. Hij is niet slecht gehumeurd vanwege een wrok die hij koestert. Hij zegt geen dingen uit een slecht humeur, omdat hij geen wrok koestert. Hij veroordeelt zijn broeder niet die hem op zijn fout heeft gewezen. Hij veracht zijn broeder niet die hem op een fout heeft gewezen. Hij corrigeert niet op zijn beurt zijn broeder die hem op zijn fout heeft gewezen. Hij blijft geen vragen stellen aan zijn broeder die hem op zijn fout heeft gewezen. Hij gaat het onderwerp niet uit de weg, verandert het

64

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 65

onderwerp niet en stelt geen irrelevante vragen over zijn broeder die hem op zijn fout heeft gewezen. Hij toont geen irritatie en boosheid wanneer hij is gecorrigeerd. Hij kan zijn gedrag uitleggen tot tevredenheid van de broeder die hem op zijn fout heeft gewezen. Hij is niet onbewust en niet onwillig. Hij is niet jaloers en niet begerig. Hij is geen intrigant en is niet misleidend. Hij is niet halsstarrig en niet arrogant. Hij is niet werelds of gehecht aan werelds leven en kent de kunst van het loslaten. Mijn vrienden, dit zijn de deugdzame eigenschappen die een bhikshoe maken tot iemand die anderen gemakkelijk kunnen benaderen en met wie ze gemakkelijk kunnen spreken.’ De eerwaarde Maoedgalyayana vervolgde: ‘Mijn vrienden, een monnik heeft andere broeders in de sangha nodig om zich mee te vergelijken en de volgende gevolgtrekking te maken: ‘Ik vind een broeder die heilloze verlangens heeft en wordt gecontroleerd door heilloze verlangens onaangenaam om mee samen te zijn. Het is moeilijk voor mij zo’n broeder te mogen. Op dezelfde manier zullen anderen mij onaangenaam vinden om mee samen te zijn en zullen mij niet mogen, als ik heilloze verlangens heb en gecontroleerd word door heilloze verlangens.’ Dit advies bemoedigt ons diep in onszelf te kijken. We kunnen op deze manier voortgaan met alle zeventien goede kwaliteiten te doorschouwen.

65

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 66

Kijkend in een spiegel onszelf helder zien Het soetra vervolgt: ‘Mijn vrienden in de oefening, als een diep schouwende beoefenaar helder inziet dat deze heilloze toestanden nog niet getransformeerd zijn, dan moet hij doorgaan ijverig te oefenen teneinde ze te transformeren.Als een diep schouwende beoefenaar helder inziet dat deze heilloze toestanden getransformeerd zijn, kan hij zich hierover verheugen en zijn ijverige beoefening voortzetten om deze heilzame toestand te voeden en te cultiveren. Mijn vrienden, stel je een jong persoon voor die gek is op het zich mooi maken en die veelvuldig in een heldere, gladde spiegel of in een kuip met helder, rustig water kijkt. Als hij een vies vlekje op zijn gezicht ziet, wil hij het onmiddellijk schoonmaken. En als hij geen smetje ziet, voelt hij zich gelukkig en zegt in zichzelf: ‘Goed, mijn gezicht is schoon.’ Op dezelfde manier, mijn vrienden, als we diepgaand schouwen en heilloze toestanden zien die nog niet zijn getransformeerd, dienen we ijverig te oefenen teneinde ze te transformeren. Als we diepgaand schouwen en inzien dat alle heilloze toestanden al getransformeerd zijn, kunnen we ons daarover verheugen en ijverig doorgaan met oefenen om deze heilzame toestand te voeden en te cultiveren.’ De sangha is onze spiegel, onze medebeoefenaars zijn

66

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 67

onze spiegel en onze familieleden zijn onze spiegel. Door bescheiden en met openheid te oefenen, kunnen we grote vooruitgang boeken door gebruik te maken van de spiegels die anderen ons voorhouden. Wanneer we geconfronteerd worden met onze zwakheden en wegen vinden deze te overwinnen, voelen we ons licht. Wanneer we een bepaald gedrag in onszelf opmerken, kunnen we anderen om ondersteuning vragen: ‘Beste oudere broeder, beste jongere zuster, help me alsjeblieft. Wanneer je ziet dat ik me zo en zo gedraag, geef me dan een teken.’ Wanneer we op deze manier ondersteuning vragen, zullen onze familieleden of onze sanghaleden groot respect voor ons hebben en ons liefhebben en zullen zij bemoedigd worden hetzelfde te doen.

Het dharmamedicijn accepteren Sommige mensen weten niet hoe ze een geneesmiddel moeten innemen wanneer ze een lichamelijke of mentale ziekte hebben. Wanneer de medicatie gegeven is, vinden ze manieren om deze te ontwijken. Zo zijn sommige mensen bang om te luisteren naar een dharmatoespraak of een soetra te lezen omdat ze bang zijn dat het misschien pijnlijke snaren in hen aanraakt. Het is de aard van de dharma zich direct met de werkelijkheid in te laten. Wanneer een dharmarede zulke pijnlijke snaren aanraakt, voelen we dat ons geluk verdwenen is.We willen misschien wegrennen of alleen nog maar luisteren naar abstracte theorieën.

67

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 68

Maar soms zullen we bij het lezen van een soetra of het luisteren naar een dharmarede het soort genezing vinden dat we diep in ons weten nodig te hebben. Als we, wanneer we de lessen horen die ons het meest kunnen helpen, alleen maar met ons denken in kringetjes blijven ronddraaien, voorkomen we misschien dat de dharmaregen ons kan doordringen en ons kan genezen. We denken misschien dat de les goed zou zijn voor onze broeder of onze vrouw, maar dat we het zelf niet nodig hebben. Of we denken misschien dat omdat de les lang geleden werd gegeven, het niet relevant is voor onze huidige situatie. De lerende woorden van Boeddha worden genoemd ‘het alles omhelzende geluid’. Dit betekent dat de woorden de aard hebben van volheid, en dat ze alle soorten van menselijke toestanden raken. Allesomhelzend geluid betekent dus dat de woorden van Boeddha het kenmerk hebben voor alle toehoorders passend te zijn. Omdat het een alomvattend geluid is, kan het onze werkelijke situatie raken. Om het alomvattend geluid te ontvangen, dienen we ons vermogen te ontwikkelen met openheid, met ontvankelijkheid en stilte te luisteren. Als we op deze manier luisteren, zullen we zeker het geneesmiddel ontvangen dat we nodig hebben.

68

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 69

3 Harmonie en geluk scheppen

DE VINAYA, DE VERZAMELING regels, is de basis voor de leidraden van de sangha en levert het fundament voor de harmonie en het geluk van het sanghalichaam.

De ontwikkeling van de drie verzamelingen van boeddhistische geschriften Boeddha’s lessen werden tijdens zijn leven niet op schrift gesteld. In plaats daarvan leerden zijn leerlingen ze allemaal uit hun hoofd en gaven ze van generatie tot generatie mondeling door. Dit begon drie maanden nadat Boeddha het nirwana was binnengegaan en in het achtste jaar van het bewind van koning Ajatasattoe, toen de eerwaarde Kassapa10 besloot een concilie bijeen te roepen van de vijfhonderd oudste leerlingen van Boeddha, die voortreffelijk waren in hun beoefening en hun studies. Ze waren gekozen door de verschillende bhikshoesangha’s en kwamen naar de hoofdstad Rajagriha om alle lessen van de Boeddha op te zeggen en te verifiëren. 10. De eerwaarde Kassapa werd algemeen gerespecteerd in de sangha als de vierde van de grote leerlingen van Boeddha, komend na de eerwaarden Kondañña, Saripoetra en Maoedgalyayana.

69

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 70

Koning Ajatasattoe zegde toe de verificatie voor zijn rekening te nemen. De grote vergadering opende bij het begin van de regentijd en duurde zes maanden. In de grote vergadering werd de eerwaarde Oepali, die bekend stond om zijn studie van de aandachtstrainingen11, gevraagd het hele monastieke reglement voor te dragen, de Vinaya Pitaka genoemd, voor zover het in die tijd bestond12. Met behulp van vragen van de eerwaarde Kassapa en de sangha kon de eerwaarde Oepali zich alle beweegredenen en omstandigheden herinneren die Boeddha gevoerd hadden tot elke aandachtstraining. Daarna nodigde de vergadering de eerwaarde Ananda uit alle dharmavoordrachten, soetra’s genoemd, op te zeggen die Boeddha gehouden had. Dankzij de vragen en ondersteuning van de eerwaarde Kassapa en de 500 bhikshoe’s, die inzicht en verworven kundigheid in de 11. In Plum Village spreken we liever van ‘aandachtstrainingen’ dan van regels. Hierdoor zien we dat de regels een training zijn in bewuste aandacht. Zij zijn niet een absoluut goed of fout, maar eerder een richting waarin we gaan. Ze zijn als het noorderlicht dat we gebruiken als een gidsend licht dat ons meeneemt in de richting van begrip, liefde en mededogen. Ook kan het woord ‘regels’ een zware bijbetekenis hebben voor degenen met een christelijke achtergrond, die misschien het gevoel hebben dat ze van buitenaf opgelegd worden. In werkelijkheid vinden we dat de aandachtstrainingen, wanneer we ze diepgaander beoefenen, echt een product zijn van onze eigen ervaring en wijsheid die we gewonnen hebben uit het beoefenen van bewuste aandacht in het dagelijks leven. 12. Letterlijk:‘De Mand van Lessen Gegeven over Discipline.’ De Vinaya Pitaka, zoals we het nu hebben toegevoegd sedert de tijd dat het werd voorgedragen door de eerwaarde Oepali bij het Eerste Concilie.

70

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 71

dharma hadden, was ook Ananda in staat alle details weer te geven omtrent tijd, plaats en situatie waarin Boeddha elke lezing had gehouden. Bij dit eerste concilie werd het totaal van de lessen van Boeddha opgezegd en verzameld in de ‘drie manden’ van lessen, genoemd de soetra’s, de Vinaya, en de shastra.13 Dit was mogelijk dank zij de eerwaarden Oepali en Ananda en de 500 bhikshoe’s, die voortreffelijk waren in hun studie en beoefening. Honderd jaar later ontmoetten zevenhonderd arhats elkaar nogmaals. Er was 236 jaar later nog een derde concilie voor het reciteren en aanvullen van de lessen van Boeddha.Volgens de Theravada of Zuidelijke School van het boeddhisme vergaderde een groep arhats nogmaals in het jaar 83 v.Chr. onder de regering van koning Vatta Gamini Abhaya van Sri Lanka in Aloevihara, een kleine stad ongeveer 30 km van Kandi op het eiland Sri Lanka.14 Dit was de vierde vergadering van de leiders van Boeddha’s sangha en de eerste keer dat de drie pitaka’s neergeschreven werden in het Pali op palmbladeren. Wanneer dit in deze tijd in boekvorm zou worden ge13. De drie manden of pitakas van de lessen van de Boeddha bevatten ook de vraaggesprekken met Boeddha, Sutta Pitaka; de aandachtstrainingen die de levensweg van de sangha bepalen, Vinaya Pitaka; en de geschriften die de lessen van Boeddha gesystematiseerd en becommentarieerd hebben, Abhidamma Pitaka, of shastra. 14. Er zijn twee overdrachten van Boeddha’s lessen en wel de noordelijke en de zuidelijke. De zuidelijke heeft zijn basis in Shri Lanka en de noordelijke in Kashmir.

71

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 72

publiceerd, zou het ongeveer elf maal dikker zijn dan de christelijke bijbel.

De monastieke constituties Boeddha zei tegen zijn leerlingen:‘Nadat ik ben overgegaan in het nirwana zullen de regels en de constituties mijn plaats innemen als jullie leraar. Overal waar de kloosterlijke verordening met de aandachtstrainingen is, daar ben ik. Als de sangha de aandachtstrainingen op de juiste manier oefent, zullen mijn lessen generatie na generatie blijven bestaan. Zo niet, dan zullen de oefeningen die ik jullie heb gegeven geen lang leven beschoren zijn.’ Daarom is het zo belangrijk voor beoefenaars die een sangha willen opbouwen dat zij de kloosterlijke verordening bestuderen en begrijpen. De vinaya vormt de basis voor de voorschriften in de sangha, waardoor deze een toevluchtsoord kan zijn. Deze regels die in overeenstemming zijn met de dharma, zorgen ook voor de vestiging van harmonie en geluk van het sanghalichaam. Een groot aantal jaren nadat hij zijn ontwaken gerealiseerd had, legde Boeddha de oefeningen in bewuste aandacht voor zijn sangha niet vast. In plaats daarvan gaf hij passende waarschuwingen aan zijn monniken en nonnen, wanneer deze nodig waren. Dan, na enige tijd, begon hij regels te maken of aandachtstrainingen, als heldere richtlijnen voor het kloosterleven, die door alle monniken en nonnen gevolgd konden worden. Zo ont-

72

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 73

stond geleidelijk de kloosterlijke verordening. De tekst van de verordening bevat beschrijvingen van alle redenen en de verschillende omstandigheden waarvoor de Boeddha elke aandachtstraining vastlegde.We dienen de oorsprong te kennen van elke aandachtstraining en ook de omstandigheden waaronder deze was opgezet, zodat we wanneer we deze oefening uitvoeren, niet in de verkeerde richting zullen gaan en het niet onjuist toepassen. In de vinaya vinden we ook beschrijvingen van verschillende voorbeelden van bekentenissen en boetvaardigheden, of Opnieuw beginnen, binnen de sangha. Twee van de termen die we gebruiken zijn ‘aandachtstrainingen’ en ‘monastieke verordening’. Soms combineren we deze twee tot ‘trainingen en verordening’. Niettemin zijn de ‘trainingen’ iets anders dan verordening. ‘Aandachtstrainingen’ heten in het Sanskriet ‘sila’. Sila betekent handelingen, oefeningen en gedragsnormen in ons dagelijks leven. Sinds enige tijd vertalen we sila met ‘aandachtstrainingen’. Deze richtlijnen helpen ons op het juiste pad te blijven, onze veiligheid te waarborgen en onze vrijheid te beschermen. De monastieke verordening wordt in het Sanskriet genoemd: ‘vinaya’. Deze omvat de vele specifieke voorschriften, statuten en regels die de monastieke gemeenschap helpen in harmonie en geluk te leven. Ze helpen de lessen van Boeddha in praktijk te brengen en onze moeilijkheden en verwarring te overwinnen. De monastieke verordening is heel breed. Het bevat de aandachtstrainingen, maar dekt een veel breder gebied. De vinaya kan worden genoemd de constitutie van de sangha. We

73

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 74

moeten het regelmatig bestuderen om er volledig meester over te worden. In de monastieke communiteit worden degenen die volledig meester zijn over de monastieke constituties, ‘vinayameesters’ genoemd. Voor een hoge kwaliteit van een sangha zijn er vinayameesters nodig die deel uitmaken van de communiteit. In Vietnam is er zowel in het verleden als in het heden altijd een aantal monniken en nonnen die bedreven zijn in de vinaya. Om de verordening volledig te beheersen, moet je minstens vijf jaar louter aan de studie van vinaya besteden. Volgens de boeddhistische teksten moeten er minstens vier bhikshoe’s of bhikshoeni’s zijn die de monastieke verordening, de Pratimoksha, reciteren. Deze vier personen moeten de oepasampada, dat is de volledige wijding, hebben ontvangen. Monniken ontvangen de 250 aandachtstrainingen van een bhikshoe, en nonnen ontvangen de 348 aandachtstrainingen van een bhikshoeni. Een dergelijke sangha is de kleinst mogelijke ‘officiële’ sangha. Natuurlijk kunnen we voortgaan met de studie en de oefening, maar volgens de monastieke verordening hebben we niet het recht bepaalde functies uit te voeren. Er is zelfs een nog grotere sangha nodig om functies te kunnen uitvoeren zoals de volledige wijdingsceremonie of de paravarana-ceremonie aan het eind van iedere regentijdretraite.15 Een sangha van minstens twintig bhikshoe’s en bhiks15. De paravana, of uitnodiging, ceremonie wordt in Plum Village voortgezet onder de naam ‘Licht laten schijnen.’ Zie Hoofdstuk 5.

74

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 75

hoeni’s is gerechtigd alle functies uit te voeren die in de Vinaya Pitaka staan beschreven.

De monastieke code actualiseren Op 31 maart 2003 hebben de kloosterlingen van Plum Village aan de Sangha Universiteit te Seoul in Korea, een herziene versie van de Pratimoksha uitgegeven. Dit is een revolutionaire stap, want het is de eerste keer in 2600 jaar dat de vinaya geactualiseerd werd naar de situaties en noden van onze hedendaagse monastieke communiteiten. Ik ben er vast van overtuigd dat de Boeddha moedige leerlingen nodig heeft voor het voortzetten van zijn onderwijzingen en om de boeddhistische traditie levendig en vitaal voor de jonge mensen van vandaag te maken. Boeddhisme is een levende werkelijkheid. Als bij een boom waarvan de dode takken gesnoeid moeten worden om nieuwe scheuten de kans te geven te groeien. De nieuwe scheuten zijn de lessen die passend zijn voor deze tijd en cultuur.Technologische ontwikkelingen zijn doorgedrongen in de monastieke wereld. Misstanden in verschillende monastieke, zowel boeddhistische als nietboeddhistische, ordes zijn op vele plaatsen duidelijk zichtbaar. Een herziene Pratimoksha was dringend nodig om deze situaties het hoofd te bieden.Auto’s, computers, televisie, elektronische spelletjes en internet worden alle genoemd in de 250 regels van de herziene Pratimoksha. Het uitgeven van de herziene Pratimoksha is een culture-

75

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 76

le gebeurtenis die van belang zou moeten zijn voor veel spirituele tradities. In de herziene Pratimoksha is een aandachtstraining opgenomen, waarin staat dat we binnen een jaar na ontvangst van de volledige wijding naast de traditionele Pratimoksha ook de herziene versie moeten bestuderen. Het bestuderen van de traditionele Pratimoksha brengt ons in verbinding met de oorspronkelijke sangha van de Boeddha, omdat de regels en de situaties die ertoe geleid hebben deze regels te scheppen, in de tijd van Boeddha bestonden.We voelen ons erg nederig bij het zien van de fouten die de monniken en nonnen in die tijd maakten. Door hun fouten en tekortkomingen had de Boeddha de gelegenheid veel aandachtstrainingen aan te bieden om ons te helpen moeilijkheden op het pad van de oefening te vermijden. De herziene versie werd ook geschapen als antwoord op echte situaties, fouten en tekortkomingen van kloosterlingen in onze huidige tijd. Veel van de traditionele trainingen zijn gebleven, hoewel de taal ervan geactualiseerd werd en helderder is gemaakt. Een aantal aandachtstrainingen werd toegevoegd om omstandigheden aan te spreken die in Boeddha’s tijd niet bestonden. Zo ook zijn trainingen geschrapt die niet meer slaan op onze huidige situatie. Maar we hoeven niet het gevoel te hebben dat we iets hebben verloren, omdat de traditionele Pratimoksha nog steeds voor ons beschikbaar is om te raadplegen en te bestuderen. Ik vind het aanbevelenswaardig dat elke twintig jaar een aantal kloosterlingen bijeenkomt om de Pratimoksha

76

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 77

en de actuele noden van de monastieke communiteit diepgaand te bestuderen, om de regels te herzien en levendig en fris te houden.Wanneer de aandachtstrainingen zo geformuleerd zijn dat we ze gemakkelijk kunnen begrijpen en toepassen, ontvangen we meer energie voor onze oefening.

Besluitvorming voor geluk en harmonie van de communiteit De manier waarop we over allerlei zaken die in de sangha opkomen, besluiten nemen, wordt genoemd de ‘sanghakarman’-procedure. Dit is een uitstekende oefening voor het bereiken van overeenstemming met onze broeders en zusters. De persoon die een oefengemeenschap leidt, moet de details van deze procedure beheersen. De sanghakarman-procedure helpt de sangha met succes het leven van spirituele oefening te organiseren en harmonieus besluiten te nemen. Karma betekent ‘handeling’ of ‘activiteit’. De Chinese woorden voor deze procedure luiden fa ban shi, wat betekent ‘handeling nemen’. In onze taal zouden we kunnen zeggen ‘een besluit vormen’. ‘Handeling’ is hier collectief bedoeld, niet individueel, omdat het besluit een collectief besluit is dat door de hele communiteit genomen wordt. Alle besluiten in een boeddhistische oefengemeenschap moeten gebaseerd zijn op de sanghakarman-procedure. Deze procedures vindt men in de vinaya. Het succes van de meeste sangha-activiteiten hangt af van de toepassing van de sanghakarman-procedure. Tel-

77

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 78

kens wanneer er over een belangrijke aangelegenheid in de sangha moet worden beslist, ook als het niet mogelijk is de hele sangha voor een vergadering bijeen te krijgen, moeten we een spoedvergadering van bhikshoe’s en bhikshoeni’s beleggen, die allen tegelijk aanwezig moeten zijn, teneinde een sanghakarman-procedure te kunnen verwerkelijken. Hoe dringend de zaak ook is, we laten geen enkele belangrijke beslissing aan één persoon over, zelfs niet aan de abt of het hoofd van de communiteit. Er zijn drie vormen van karman-procedure. De eerste wordt genoemd de ‘mentale karman-procedure’. Deze procedure wordt in onze geest doorgevoerd als we alleen zijn. Bijvoorbeeld wanneer we ons in een situatie bevinden dat we in ons eentje moeten oefenen, kunnen we de karman-procedure uitvoeren. In dit geval zien we dat de regels behoorlijk ruim zijn en veel mogelijke omstandigheden omvatten. We houden bijvoorbeeld gewoonlijk een karman-procedure om het begin van de regenretraite aan te kondigen of om aan te kondigen dat we de aandachtstrainingen zullen reciteren. Met de mentale karman-procedure kunnen we deze functies nog steeds verrichten wanneer we alleen zijn. We maken een diepe buiging voor de Boeddha en de Sangha in onze harten en dan reciteren we in de geest de karman voor onszelf. De tweede vorm van karman-procedure wordt genoemd de ‘karman tegenover elkaar.’ We gebruiken de karman tegenover elkaar wanneer we maar met zijn tweeën of drieën zijn. Hoewel ook dit niet helemaal wordt beschouwd als conform de monastieke verorde-

78

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 79

ning van de Boeddha, is het toch bruikbaar wanneer we met minder dan vier tezamen zijn. De derde karman-procedure wordt genoemd de ‘sanghakarman’. Dit is de karman-procedure die het meest overeenkomt met de onderwijzingen van de Boeddha, omdat we daarbij minstens met drie andere bhikshoe’s of bhikshoeni’s tezamen zijn. De sanghakarman-procedure zelf heeft eveneens drie verschillende vormen. De eerste wordt genoemd de ‘eenpersoons aankondiging karman’ of in Pali natti kamma. In de dagelijkse activiteiten van de sangha zijn er veel eenvoudige zaken die beslist moeten worden. Hiertoe luidt de sanghakarman-meester of een andere persoon die de verantwoordelijkheid heeft over de betreffende zaak de gong, gaat voor de communiteit staan en doet een eenvoudige aankondiging over de beslissing.Als niemand een aanmerking uit, is de beslissing automatisch geldig voor de gehele sangha. Bijvoorbeeld nadat de sangha het middagmaal heeft genuttigd, staat een zuster op, luidt de gong en deelt mee:‘Waarde sangha, vandaag zal er niet zoals gebruikelijk theemeditatie plaatsvinden aangezien we de grote wijdingsceremonie moeten voorbereiden.’ In dit geval kan het zijn dat een of twee personen vragen: ‘Waarom kunnen we niet zowel de theemeditatie als de voorbereiding hebben?’ De zuster die de aankondiging deed, zal uitleggen waarom en omdat de zaak niet zo belangrijk is, zal de communiteit geen behoefte hebben aan een vergadering om tot overeenstemming te komen. Er zijn enkele traditionele kloosters waar juist door het toepas-

79

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 80

sen van de ‘eenpersoonsaankondiging-procedure’ de bhikshoe’s en bhikoeni’s de helft van alle beslissingen omtrent de dagelijkse sangha-activiteiten kunnen oplossen. Een belangrijk aspect van deze procedure is dat altijd iemand deze besluiten aan de sangha meedeelt. Als onze broeders of zusters niet weten wat besloten is, kunnen ze ons benaderen en vragen waarom we iets deden zonder het eerst aan te kondigen. Dit is een beginsel dat we moeten respecteren om de sfeer van harmonie, vrede en geluk in de sangha te waarborgen. De tweede vorm sanghakarman-procedure heet ‘dubbele aankondiging karman’ of in het Pali natti dutiya kamma. Dit betekent dat een aankondiging tweemaal gedaan moet worden en deze wordt gebruikt voor belangrijkere besluiten waarvoor een heldere toestemming van de hele sangha nodig is. Bijvoorbeeld een broeder kan zich na de maaltijd tot de sangha wenden met de woorden:‘Waarde sangha, wegens een dringende aangelegenheid heeft een aantal verantwoordelijken voor de organisatie van de communiteit voorgesteld dat we de aandachtstrainingen volgende dinsdag reciteren in plaats van deze vrijdag zoals gebruikelijk. Deze verandering geldt slechts voor één week. Ik leg dit voorstel aan jullie voor.’ In deze sanghakarman-procedure leggen we eerst het voorstel en de reden helder voor. Daarna delen we mede: ‘Dit is de verwoording van de aankondiging. Is dit duidelijk?’ Dit wordt de eerste aankondiging genoemd. Als het duidelijk is, zal de sangha antwoorden: ‘Dui-

80

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 81

delijk.’ Daarna wordt de aankondiging herhaald zoals het de eerste keer werd uitgesproken. Nadat het herhaald is, vragen we: ‘Waarde sangha, kunnen jullie dit voorstel met een gerust hart accepteren?’ Dit is de tweede aankondiging. Degenen die bezwaar hebben tegen het voorstel, moeten zich melden. In dit geval moeten we het besluit opschorten en de discussie voortzetten. Als iedereen zwijgt, zeggen wij: ‘De sangha zwijgt. Daarom weten we dat de sangha het voorstel heeft aangenomen en we begrijpen dat we voort kunnen gaan en het ten uitvoer kunnen brengen.’ Het reciteren van de aandachtstrainingen in dit voorbeeld is een belangrijke oefening. Als iemand niet aanwezig is bij de recitatie en zich niet door een ander laat vertegenwoordigen, heeft deze broeder of zuster de regels overtreden. Daarom moeten we de sanghakarman-procedure met dubbele aankondiging voor dit belangrijke besluit toepassen. In de vinaya van de Dharmagoeptaschool16 worden zevenenzeventig gevallen genoemd waarin de sangha de dubbele aankondigingsprocedure moet toepassen. De derde soort sanghakarman-procedure wordt genoemd ‘viervoudige aankondiging’ of in het Pali: natti catuttha kamma. Dit bevat een aankondiging van de kwestie waarover een besluit genomen moet worden, gevolgd door drie herhalingen. Er worden in de vinaya 16. Deze Vinaya Pitaka wordt opgevolgd door de monniken en nonnen van China,Vietnam en alle kloosters in Europa en Amerika die door Vietnamese en Chinese meesters zijn gesticht.

81

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 82

veertig gevallen genoemd waarin de sangha deze aankondigings-procedure moet toepassen. Het wordt gereserveerd voor heel belangrijke beslissingen, waarvoor de sangha tijd nodig heeft om over na te denken, zoals de beslissing of iemand kan worden toegestaan een wijding te ontvangen (als novice of de volledige wijding) of om toegelaten te worden tot lid van de communiteit op lange termijn. Dit zijn belangrijke beslissingen, want of iemand de regels kan ontvangen of een langdurige medebewoner wordt, hangt nauw samen met het geluk van de hele sangha.

Is er harmonie in de sangha? Hier volgt een voorbeeld van een viervoudige aankondigingssanghakarman-procedure die plaatsvindt vanwege de wijding van novice monniken en nonnen. Sanghakarman-meester: ‘Is de hele gemeenschap bijeen?’ Vergaderingsleider: ‘Ja, de hele gemeenschap is bijeen.’ Sanghakarman-meester: ‘Is er harmonie in de gemeenschap?’ Vergaderingsleider: ‘Ja, er is harmonie in de gemeenschap.’ Sanghakarman-meester: ‘Waarom is de gemeenschap vandaag bijeengekomen?’ Vergaderingsleider: ‘De gemeenschap is vandaag bijeengekomen om spirituele ondersteuning te geven aan de

82

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 83

wijdingsceremonie en de sanghakarman uit te voeren van de overdracht van noviceregels.’ Sanghakarman-meester: ‘Waarde bhikshoe’s en bhikshoeni, luistert. De ordeleden met de volgende dharmanamen verzoeken de noviceregels te mogen ontvangen en zij hebben de eerwaarde ... (voornaam) ... (achternaam) gevraagd hun Oepadhyaya17 te zijn. De ordeleden, wier namen voorgelezen zijn, hebben laten zien dat zij de aandachtstrainingen beoefenen en dat er geen bezwaar is tegen hun wijding. Als u vindt dat dit de juiste tijd voor de wijding is en dat er geen obstakel is om die te doen plaatsvinden, stemt u dan alstublieft toe, eerwaarden, dat deze ordeleden de noviceregels ontvangen. Dit is de aankondiging. Is deze aankondiging duidelijk?’ De hele communiteit: ‘Duidelijk.’ Sanghakarman-meester: ‘Waarde bhikshoe’s en bhikshoeni, luistert. De ordeleden met de volgende dharmanamen verzoeken de noviceregels te mogen ontvangen en zij hebben de eerwaarde ... (voornaam) ... (achternaam) gevraagd hun Oepadhyaya te zijn. De ordeleden, wier namen voorgelezen zijn, hebben laten zien dat zij de aandachtstrainingen beoefenen en dat er geen bezwaar is tegen hun wijding. Als u vindt dat dit de juiste tijd voor de wijding is en dat er geen obstakel is om dit te doen plaatsvinden, stemt u dan alstublieft toe, eerwaarden, dat 17. De Voorganger is degene die de regels doorgeeft tijdens een regeltransmissie ceremonie, zij het voor de vijf aandachtstrainingen, de veertien aandachtstrainingen, de noviceregels of de volledige regels van een bhikshoe of bhikshoeni.

83

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 84

deze ordeleden de noviceregels ontvangen. Degenen, die dit voorstel aannemen, zwijgen alstublieft en degenen die het voorstel niet aannemen, nemen alstublieft het woord. Dit is de eerste keer dat het gevraagd wordt.’ Sanghakarman-meester: ‘Waarde bhikshoe’s en bhikshoeni, luistert. De ordeleden met de volgende dharmanamen verzoeken de noviceregels te mogen ontvangen en zij hebben de eerwaarde ... (voornaam) ... (achternaam) gevraagd hun Oepadhyaya te zijn. De ordeleden, wier namen voorgelezen zijn, hebben laten zien dat zij de aandachtstrainingen beoefenen en dat er geen bezwaar is tegen hun wijding. Als u vindt dat dit de juiste tijd voor de wijding is en dat er geen obstakel is om dit te doen plaatsvinden, stemt u dan alstublieft toe, eerwaarden, dat deze ordeleden de noviceregels ontvangen. Degenen, die dit voorstel aannemen, zwijgen alstublieft en degenen die het voorstel niet aannemen, nemen alstublieft het woord. Dit is de tweede keer dat het gevraagd wordt.’ Sanghakarman-meester: ‘Waarde bhikshoe’s en bhikshoeni’, luistert. De ordeleden met de volgende dharmanamen verzoeken de noviceregels te mogen ontvangen en zij hebben de eerwaarde ... (voornaam) ... (achternaam) gevraagd hun Oepadhyaya te zijn. De ordeleden, wier namen voorgelezen zijn, hebben laten zien dat zij de aandachtstrainingen beoefenen en dat er geen bezwaar is tegen hun wijding. Als u vindt dat dit de juiste tijd voor de wijding is en dat er geen obstakel is om dit te doen plaatsvinden, stemt u dan alstublieft toe, eerwaarden, dat deze ordeleden de noviceregels ontvangen. Degenen, die dit voorstel aannemen, zwijgen alstublieft

84

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 85

en degenen die het voorstel niet aannemen, nemen alstublieft het woord. Dit is de derde keer dat het gevraagd wordt.’ Sanghakarman-meester: ‘Edele Sangha, de bhikshoe’s en bhikshoeni’s hebben gezwegen na driemaal gevraagd te zijn. Daardoor weten we dat iedereen het voorstel aanvaardt. De sanghakarman-procedure voor de wijding van de novicen is daarom uitgevoerd.’ Iedere keer dat we een sanghakarman-procedure uitvoeren, vragen we of er harmonie in de sangha is. Dit mag geen loze vraag zijn. Harmonie is de wezenskern van een sangha, een oefengemeenschap. Harmonie is niet iets wat we volledig kunnen bereiken, maar net als de aandachtstrainingen is het een licht dat ons de weg wijst, in welke richting we oefenen en ons bewegen.Alle activiteiten van de sangha hebben tot doel harmonie te bewerkstelligen.Wanneer we samen stil zitten te mediteren, samen koken, samen schoonmaken en samen besluiten nemen, bouwen we onze harmonie op en ook ons vermogen elkaar als broeders en zusters te begrijpen, te aanvaarden en lief te hebben. In harmonie zijn betekent niet dat we het nooit oneens zijn of geen fouten maken en ons geen gelegenheden laten ontgaan elkaar te begrijpen. Het betekent dat we ons best doen dat er geen verdeeldheid of splitsing komt binnen de sangha. We oefenen ijverig de weg van bevrijding en vrede voor onszelf en voor elkaar.We vergeten nooit onze verbintenis aan elkaar en aan onszelf om dag en nacht bewuste aandacht te oefenen en

85

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 86

gelukkig in het huidige moment te verwijlen. Dat is de leer van het soetra over de kennis van de betere weg alleen te leven.18 Harmonie is onze dagelijkse oefening; het is onze meest wezenlijke oefening.

Het bereiken van overeenstemming in de sangha Er zijn gevallen dat de sanghakarman-procedure niet verwerkelijkt kan worden, omdat iemand het tegendeel voorstelt. In dit geval kan de betreffende zaak geen doorgang vinden. Elke bhikshoe of bhikshoeni die de aandachtstrainingen op de juiste manier beoefent, heeft het recht in de geest van de aandachtstrainingen zijn of haar tegenwerping tegen de motie te uiten. Dit is het recht van veto.Wanneer dit plaatsvindt, schorsen we de bijeenkomst. Als we geen overeenkomst in de kwestie kunnen vinden, maken we geen haast om de sangha opnieuw bijeen te roepen. We nemen de tijd te luisteren naar de gezichtspunten van iedereen die het aangaat, tot een overeenkomst is bereikt en de sanghakarman-procedure weer ingezet kan worden. Over het algemeen is het het beste de mening en het advies van een aantal mensen van de communiteit in te winnen om uit te vinden of er binnen de sangha meningsverschil heerst, voordat een sanghakarman-proce18. Zie Thich Nhat Hanh, Our Appointment with Life (Berkeley: Parallax Press, 1990) voor de volledige tekst en het commentaar op het Soetra over het Kennen van een Betere Weg om Alleen te Leven.

86

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 87

dure plaats zal vinden. Dat betekent dat de ideeën en het inzicht van leden van de communiteit zijn inbegrepen in het voorstel dat we bij de communiteit willen indienen. We kunnen officieel vergaderingen beleggen waarin iedereen bijeenkomt en elk lid zijn of haar mening geeft over het voorliggende thema. Wanneer bijvoorbeeld de communiteit overweegt of zij een aspirant non zal wijden of niet, kunnen alle nonnen van die communiteit samenkomen. Iedere non zal haar gezichtspunt over de aspirant verklaren en meedelen of ze haar wijding zal ondersteunen of niet. Als ieder communiteitslid haar gezichtspunt heeft gegeven en als een of meer zusters ertegen zijn, kunnen anderen van de gemeenschap proberen hen te overtuigen de meerderheid te volgen. Misschien veranderen deze echter al van mening nadat zij de gezichtspunten van hun zusters hebben gehoord. Of anders kunnen zij zeggen dat ze de sangha zullen volgen. Dat wil zeggen dat zij, ofschoon zij enkele bedenkingen hebben, de sterke mening van de meerderheid zullen accepteren en niet tegen de beslissing zullen ingaan. Als er eenmaal eensgezinde goedkeuring is, is het duidelijk dat de wijding van de aspirant geaccepteerd kan worden. In andere gevallen kan het nodig zijn dat de sangha een beslissing moet uitstellen, teneinde de situatie zich te laten ontwikkelen en meer informatie te verschaffen. Pas nadat een duidelijke consensus binnen de communiteit heerst, kan een beslissing genomen worden. Dus op het moment van de wijding, wanneer de sanghakarmanprocedure plaatsvindt, zijn de monniken en nonnen al door een proces heengegaan van het delen en harmoni-

87

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 88

seren van hun gezichtspunten en zijn zij zich bewust van het voorstel dat gemaakt gaat worden. De sanghakarman-procedure is zodoende een geformaliseerde verklaring van een beslissing die al enige tijd bedacht is en waarvoor een overeenstemming binnen de communiteit reeds bereikt is. We kunnen zeggen dat de sanghakarman-procedure de beslissing van de sangha wettigt. Wanneer een sanghakarman-procedure wordt gewettigd, buigt iedereen en zegt hardop:‘verwerkelijkt’.Aldus biedt iedereen met een woord of gebaar zijn of haar instemming en ondersteuning aan de actie die genomen is. Dit is een krachtige verklaring van eenheid en deelname aan het sanghaleven.

Het stemrecht en het vetorecht Traditioneel heeft het hoofd van de communiteit het vetorecht. Hij of zij zal een meester van de monastieke verordening zijn en de leer zeer diepgaand begrijpen. Wanneer het hoofd van de communiteit ziet dat de sangha een beslissing neemt die niet conform de leer is, kan hij de beslissing blokkeren.Wanneer ik in het verleden gezien heb dat de beslissing van de sangha niet overeenkwam met de geest van de traditie, heb ik soms gezegd:‘Waarde bhikshoe’s en bhikoeni’s, ofschoon jullie over deze zaak consensus hebben bereikt, zijn er enkele aspecten die niet helder gezien zijn. Laten wij een beslissing vandaag uitstellen. Als ik kans heb gezien de sangha te helpen de zaak helderder te zien, zijn jullie in

88

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 89

een veel betere positie om een juiste beslissing te nemen.’ Het hoofd van een communiteit mag alleen in heel ernstige gevallen van het vetorecht gebruikmaken. Als we iedere keer bij een beetje ziekte ons lichaam zouden opereren, zouden we veel pijn lijden en niet erg sterk zijn. Het beste wat een abt of abdis kan doen, is de sangha een dag uitstel te vragen, zodat hij of zij de kans heeft zijn of haar gezichtspunt en lange ervaring van de boeddhistische monastieke traditie mee te delen.Wanneer zij meer tijd krijgt haar inzicht te presenteren, kunnen haar zusters misschien inzien dat hun beslissing niet juist was. Er zijn ook grenzen aan het vetorecht. Een novice heeft geen recht op veto van een beslissing door bhikshoe’s of bhikshoeni’s, tenzij deze novice reeds is geaccepteerd voor de volgende volledige wijdingsceremonie. Zo ook heeft geen bhikshoe of bhikshoeni – zelfs geen sanghalid dai de aandachtstrainingen zuiver beoefent –, die niet in het klooster aanwezig is op het tijdstip dat een bijeenkomst plaatsvindt, het recht een stem uit te brengen of het recht van veto. Noch heeft hij of zij het recht op te bellen, te schrijven, te mailen of andere communicatiemiddelen te gebruiken om tegen een voorstel van de vergadering te stemmen. Wanneer bijvoorbeeld een bhikshoeni niet op tijd in het klooster kon zijn, omdat de trein vertraging had, heeft zij geen vetorecht, al is haar mening nog zo belangrijk. Dit is neergelegd in de tekst over de monastieke verordening van Boeddha. Evenzo moeten alle sanghaleden, wanneer een sanghakarman-procedure plaatsvindt, tijdens de vergadering

89

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 90

dicht genoeg bij elkaar zitten om elkaar te kunnen aanraken. Als iemand vijf of zeven meter van de ander weg zit, heeft die persoon niet het recht te stemmen of vetorecht. Dit is een gewoonte, die is neergelegd in de monastieke ordening van Boeddha. Misschien is dit zo opdat iedereen dichtbij genoeg is om elkaar duidelijk te verstaan en om hun fysieke steun en aanwezigheid aan de sanghabijeenkomst te tonen.Wanneer we te ver weg zitten van de Sangha – bij een dharmarede, bij een vergadering of tijdens een maaltijd –, delen we mede dat we van de sangha afstand nemen. Soms moeten we wat ruimte nemen binnen het sanghalichaam. Dat is niet verkeerd. Maar met betrekking tot een belangrijke sanghabijeenkomst moeten we onze volle aanwezigheid en aandacht schenken, zodat de harmonie en saamhorigheid bewaard blijven en het besluit zonder bezwaar genomen kan worden.

Het bereiken van harmonie in inzichten in de sangha Dezelfde geest van consensus die rond 2600 jaar geleden in de sangha leefde, duurt tot op heden voort. Dit komt omdat, wanneer we een sanghakarman-procedure organiseren teneinde een belangrijke beslissing in de sangha te nemen, degenen die de verantwoordelijkheid voor de bijeenkomst dragen, eerst de verschillende meningen onder hun broeders en zusters moeten begrijpen en hen op het juiste tijdstip samenbrengen. Iedereen in de sangha moet de gelegenheid krijgen zijn gezichtspunt te de-

90

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 91

len en zijn ideeën voor te stellen. Een bijeenkomst samenroepen om naar ieders verklaring van zijn ideeën te luisteren is een fundamentele en noodzakelijke oefening. Degenen die al lang gewijd zijn, hebben de plicht hun jongere broeders en zusters te bemoedigen hun meningen uit te drukken. Pas wanneer de jongere leden van de sangha in staat zijn op een natuurlijke manier en met gemak hun meningen te uiten, kunnen goede besluiten worden genomen. Wanneer de jongere leden van de communiteit leren hoe ze hun inzichten over het runnen van de sangha kunnen bijdragen, heeft de sangha toekomst. Het idee dat ‘kinderen alleen gezien en niet gehoord mogen worden’ is zowel in de familie als in de sangha fnuikend. Luistert u alstublieft met de oren van Boeddha naar alle leden van de sangha. Wanneer we op deze manier oefenen, zal een bijeenkomst slagen in het teweegbrengen van vrede en geluk in de communiteit. Tijdens een vergadering moge iemand, zij het zelfs de abt, denken dat een beslissing die getroffen is, niet helemaal klopt. Zelfs als dat zo is, is het toch belangrijk voor ons allemaal om in te stemmen met het opvolgen van de besluiten van de sangha. De sangha heeft sangha-ogen en sangha-oren en treft over het algemeen de beste beslissing. Na een tijdje kan het zelfs zo zijn dat we inzien dat de sangha gelijk had en wij ongelijk. We hebben toevlucht genomen tot de sangha, dus moeten we er ook vertrouwen in stellen. Het toevlucht nemen tot de gemeenschap, zij het in het klooster of in de familie, is niet zomaar een aankondiging of een streven. Het is on-

91

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 92

ze dagelijkse oefening. Als iedereen volgens dit principe oefent, zijn vrede en vreugde mogelijk. Dit betekent niet dat je je mening niet zou kunnen geven. Je zult je verloren voelen als je niet alles hebt kunnen delen wat je tijdens de vergadering op je hart had. Maar als je alles wat je op je hart had, hebt kunnen delen, stem je erin toe de sangha te volgen, zelfs als de beslissing niet overeenkomt met jouw mening. Je weet dat jouw bijdrage gehoord is en je hebt vertrouwen in de wijsheid van het collectieve inzicht dat voortkomt uit ieders inbreng. Je vertrouwt ook de oudere leden van de communiteit alle verschillende meningen in zich op te nemen en een harmonisch resultaat te vinden dat de hele communiteit te goede komt. Wanneer je je eigen idee opzij kunt zetten ten behoeve van de harmonie in de sangha, is dit de oefening van de harmonie van ideeën. Wanneer bijvoorbeeld de meerderheid tot een consensus is gekomen en jij bent het er niet helemaal mee eens, kun je toch met de consensus meegaan, zodat de harmonie van de sangha niet in gevaar komt. Dit gebeurt vaak in Plum Village. Zelfs als senior leraar binnen de communiteit ben ik het soms niet helemaal eens met een idee van de sangha, maar ik zeg tegen mezelf: ‘Deze beslissing is goed genoeg. De sangha dit besluit te laten treffen, zal de sangha helpen te groeien.’ Een andere belangrijke oefening wordt genoemd: ‘saamhorigheid van inzichten om vreugde te brengen’. Zo vaak we kunnen, moeten we met zoveel mogelijk

92

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 93

van ons samenkomen, teneinde elkaar steeds beter te leren kennen. Dit zal het ons mogelijk maken gemakkelijker de juiste beslissing voor de communiteit te treffen. Als we meer tijd nodig hebben om een besluit te vinden dat iedereen gelukkig maakt, moeten we geduldig genoeg zijn om nog eens bij elkaar te komen om meer ideeën te horen. Welke beslissing er ook uitkomt, als er nog steeds iets is waarvan je voelt dat het noodzakelijk is dat het gedeeld moet worden met de sangha, moet je het tijdstip vinden om dit later te doen. Je kunt zorgen voor een gelegenheid je inzicht mee te delen, zodat de beslissing een volgende keer beter zal zijn. Als je je mening vriendelijk meedeelt en met de juiste motivatie, zul je een mogelijke twist en oppositie, die het leven van de sangha kan beschadigen, uit de weg gaan.

93

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 94

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 95

4 De zeven methodes om conflicten op te lossen

De zeven wegen om twisten en conflicten op te ruimen DE LAATSTE ZEVEN VAN de 250 regels voor een monnik kunnen worden genoemd ‘De zeven wegen om twisten en conflicten op te lossen’ in de sangha. Als we weten hoe we deze onderwijzingen en oefeningen kunnen toepassen, kunnen we helpen bij het herstellen van harmonie, geluk en vreugde in de sangha, in de familie en zelfs in de gemeenschap van alle volkeren. De eerste oefening om conflicten op te ruimen Alle partijen dienen aanwezig te zijn om tijdens een bijeenkomst hun pijn mee te delen. De eerste oefening is dat alle partijen aanwezig moeten zijn in een bijeenkomst, zodat iedereen de kans heeft te vertellen wat hij of zij op het hart heeft – de pijn die hij of zij heeft doorstaan. De hele sangha oefent dan goed te luisteren.Tijdens het luisteren wordt niet gediscussieerd. Dit is heel anders dan een vredesconferentie, waarin één persoon iets zegt en de andere partij antwoordt. De volledige aanwezigheid van alle partijen is heel belangrijk.

95

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 96

Ook moet de hele communiteit aanwezig zijn opdat iedereen de kans heeft te zeggen wat hij op het hart heeft, speciaal zijn lijden. Dit kan worden geoefend in allerlei soorten gemeenschappen. Als de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties bijvoorbeeld denkt dat de aanwezigheid van de leiders van twee met elkaar oorlogvoerende landen nodig is, dan nodigen zij beide leiders met hun assistenten uit naar een bijeenkomst te komen. De gemeenschap van alle volkeren dient alleen maar samen te zitten en te luisteren. Zij zouden moeten luisteren naar elk van de leiders – naar zijn lijden, zijn zorgen, zijn angsten, waarom hij gedaan heeft wat hij in het verleden heeft gedaan, waarom hij overdenkt wat hij nu gaat doen enzovoort. Iedere afgezant zou zonder vooroordeel moeten zitten luisteren, want het doel is niet vast te stellen wat juist of onjuist is; het doel is diepgaand te luisteren. In een sangha waar de mensen bewuste aandacht oefenen, is deze oefening van goed naar elkaar luisteren misschien niet zo moeilijk.We weten hoe we met mededogen moeten luisteren om de waarheid te horen, zonder tegen de ene kant te zijn en voor de andere kant. Denkt u dat de afgezanten van de VN in staat zijn op zo’n manier te luisteren? Als ze niet daarin geoefend zijn, zullen ze de ene kant ondersteunen en tegen de andere kant zijn. Dat is geen vrede, maar het tegenovergestelde ervan. Als we echt gemotiveerd zijn vrede in de wereld te scheppen, als we diep in ons hart een vreedzame oplossing wensen, dan zouden we onze gewoonte de ene par-

96

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 97

tij tegenover de andere te ondersteunen, moeten opgeven. Oefent u alstublieft diepgaand luisteren met gelijkmoedigheid en zonder vooroordeel.We hebben de neiging te denken dat alleen wij lijden, maar wanneer we goed zitten te luisteren naar de andere kant, zullen we ontdekken dat ook zij lijden. Als twee familieleden een conflict met elkaar hebben, kunnen we een dergelijke bijeenkomst met de familie organiseren. Als er een conflict is binnen onze communiteit, moeten we een vergadering bijeenroepen waarin beide partijen aanwezig zijn en we oefenen alleen maar diepgaand luisteren. Zonder tot een besluit te komen, kan die bijeenkomst van diepgaand luisteren al veel van de spanning en het misverstand oplossen in het bewustzijn van iedereen die te maken heeft met de aard van het conflict. Het oefenen van diepgaand luisteren zal veel van het verkeerd begrijpen en van verkeerde waarnemingen doen verdwijnen. Dit is reeds het pad van vrede. We kunnen de oorspronkelijk tekst van de regel aldus vertalen: Als het nodig is de gehele sangha bijeen te roepen in aanwezigheid van beide partijen teneinde de twist bij te leggen, roepen we de sangha bijeen om diepgaand naar de twee betreffende partijen te luisteren. Misschien zou iedere toekomstige ambassadeur van de VN naar een internationaal trainingsinstituut moeten gaan voor diepgaand luisteren en vriendelijk spreken. Na ontvangst van dat certificaat zal hij gekwalificeerd zijn voor zijn benoeming als ambassadeur. Het is aan ons te beslissen. Je hoeft geen boeddhist te zijn om deze oefening te waarderen. Er was een tijd dat je in veel Aziatische landen, zoals

97

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 98

Thailand, niet kon trouwen als je niet een jaar in een tempel was geweest om een spirituele dimensie aan je leven toe te voegen. Ook de prins moest voordat hij koning kon worden, eerst een oefenjaar in een tempel ondergaan. Dit is een uitstekende regeling. Hier hebben we geen tempel nodig, maar we hebben een soort instituut nodig waarin politici een tijd kunnen doorbrengen om de zaden van mededogen en van woede te leren herkennen, en om te proberen de basiselementen zoals bewust aandachtig ademen, bewuste omgang met onze boosheid enzovoort, te oefenen. Dat kunnen we beschaving noemen. Als u een goed auteur bent, schrijft u dan alstublieft een artikel hierover en vertel de mensen dat men geen boeddhist hoeft te zijn om dit te ondersteunen. Een internationaal instituut voor diplomaten en politici is mogelijk. Het Europees Parlement zou dit op de agenda kunnen zetten en het thema over zo’n instituut bespreken. De tweede oefening om conflicten op te ruimen Alle partijen moeten zich de details van het conflict herinneren en deze uitvoerig vertellen. De tweede oefening is herinnering. Luisteren is de kunst de betroffen partijen te helpen minder te lijden en het gevoel te geven door anderen begrepen te worden. Het is mogelijk dat het nodig is een bijeenkomst bijeen te roepen om de betroffen personen te bemoedigen zich alles te herinneren wat in het verleden is gebeurd. Op deze manier kan alles wat zij hebben gezien, gehoord en

98

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 99

gedacht aan de communiteit worden geuit.Voordat een persoon in het openbaar spreekt, moet deze rustig stilzitten en zich herinneren. Leden van de sangha kunnen hem of haar vragen zoveel mogelijk details van de basis van het conflict te herinneren en te leveren. Dit is een manier om iedereen, ook de betroffen partijen, te helpen diepgaand te kijken. In de eerste oefening hoef je alleen maar te vertellen wat in je bewustzijn is, je lijden. De tweede oefening is de persoon dringend te verzoeken zich te herinneren en te zien hoe het lijden is ontstaan. Dit is een gelegenheid in te zien dat het lijden niet alleen komt door het gedrag van de andere persoon, maar ook komt door onze eigen onhandigheid en onze manier van denken. De sangha heeft de kans licht te laten schijnen op het gebeurde, zodat de persoon zichzelf en de andere partij beter kan begrijpen. De tekst van de tweede oefening luidt als volgt: Als het nodig is een bijeenkomst samen te roepen om de andere persoon dringend te verzoeken zich te herinneren en ons te vertellen wat hij heeft gedacht, wat hij heeft gehoord, wat hij heeft gedaan, wat hij heeft gezien omtrent het conflict, dan zullen we die bijeenkomst samenroepen. De eerste oefening kan de vrucht van verzoening teweegbrengen. Als de eerste oefening heeft geholpen, maar niet voldoende het resultaat heeft gebracht dat we wensten, dan kunnen we de tweede oefening gebruiken zodat iedereen kan zien wat zijn of haar verantwoordelijkheid is in het conflict in plaats van louter de andere persoon de schuld te geven van zijn of haar eigen lijden.

99

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 100

De derde oefening om conflicten op te ruimen Er moet vastgesteld worden dat geen van beide parijen geestelijk ziek is. De derde oefening is het vaststellen van de gezondheid. Je moet er zeker van zijn dat de betroffen partij niet geestelijk ziek is. Wanneer je mentaal niet gezond bent, kun je dingen doen en zeggen die lijden scheppen voor de andere persoon en voor jezelf. Als een persoon zegt dat hij zich niets herinnert omdat hij in een toestand van diepe verwarring verkeerde, zal de sangha een eind maken aan de bespreking. De sangha kan zoiets zeggen als:‘Je zou deze persoon niet moeten veroordelen, omdat hij in een geestestoestand verkeerde waarin hij geen controle had over zichzelf.’ De vierde oefening om conflicten op te ruimen De partijen dienen hun eigen onhandigheid te bekennen. De vierde oefening is zelfbekentenis.Als het nodig is een vergadering bijeen te roepen, opdat de betroffen partij kan spreken over de ongeschiktheid en het gebrek aan bewuste aandacht, waardoor hij of zij dingen deed of zei, die binnen de sangha schade hebben berokkend, dan moeten we een vergadering organiseren, zodat de betroffen persoon dit kan doen. Dit is erg goed. In elk conflict ligt de tendens het conflict te laten escaleren. Je beschuldigt de andere persoon en hij of zij beschuldigt jou en je escaleert de graad van boosheid, maar deze oefening is anders. De betreffende persoon zegt misschien

100

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 101

zoiets als: ‘Beste sangha, lieve vrienden, het was mijn fout. Ik was niet erg aandachtig, ik was niet erg mededogend, ik was niet handig en daarom heb ik zoiets gedaan wat bij hem misverstand opriep. Ik heb iets gezegd dat mijn broeder of zuster gekrenkt heeft. Het spijt me zeer. Ik zou graag mijn spijt willen betuigen.’ Dit doen we in onze oefening van Opnieuw Beginnen.19 We nodigen de andere partij uit hetzelfde te doen. De andere persoon, onze tegenstander, kan zien dat we kunnen de-escaleren. We kunnen iets van onze zwakte en onhandigheid erkennen en hij zal bemoedigd zijn hetzelfde te doen. Dit zal onze woede en het conflict de-escaleren. Deze oefening is vooral goed wanneer we broeders en zusters zijn die dicht bij elkaar wonen. Wanneer we ongeschikt zijn en we laten onze gevoelens over ons heersen, kunnen we de oefening toepassen om onze onhandigheid toe te geven, teneinde het gevoel van broederschap en zusterschap, de ware vriendschap tussen ons, weer te betuigen. Dit is de oefening van de-escalatie. De de-escalatie van de ene partij zal de de-escalatie van de andere partij oproepen. Niemand van ons is volmaakt. Onze leiders zijn niet volmaakt. Geen volk is volmaakt. We hebben onszelf kwaad gedaan, we hebben onze medevolkeren kwaad gedaan. Als we diepgaand luisteren willen oefenen, is dit helemaal niet moeilijk. Amerika kan zeggen: ‘We zijn niet volmaakt. We hebben veel fouten gemaakt in onze 19. Voor een gedetailleerde uitleg van de oefening ‘Opnieuw beginnen’ zie Hoofdstuk 5.

101

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 102

buitenlandpolitiek.Als we jullie hebben doen lijden, verontschuldigen we ons daarvoor. Vertel ons alstublieft meer over onze onbekwaamheid.’ Als Amerika iets dergelijks zou kunnen zeggen, zouden andere landen zoiets ook kunnen doen. Dat is de-escalatie. Het kan worden gedaan binnen de gemeenschap van alle volkeren, de Verenigde Naties. Als we onszelf als beschaafde mensen beschouwen, waarom zijn we dan niet in staat zo te handelen? In onze oefening van Opnieuw Beginnen komen we altijd naar voren en betuigen eerst onze spijt en dit kalmeert ieders gevoelens. De vijfde oefening om conflicten op te ruimen Een commissie vergadert om de aard van het conflict te onderzoeken. De vijfde methode voor de oplossing van een conflict is meer onderzoek naar de aard van het conflict en de foutieve daad. Als er behoefte is de zaak voor een jury, een groep mensen, te brengen om de zaak te bestuderen en in alle details te begrijpen, dan moeten we dit doen. Als de sangha niet genoeg tijd heeft om dieper op de vele details van het conflict in te gaan, vooral als het conflict al lang bestaat, dan zal de sangha een groep mensen aanwijzen die een diepe studie van de zaak moeten maken. Na enige tijd, zij het drie weken of twee maanden, zal die jury een volledig rapport indienen en de sangha zal een beslissing nemen naargelang van dit rapport. In het geval van de situatie in het Midden-Oosten zouden de Verenigde Naties een groep mensen kunnen

102

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 103

aanstellen om de conflicten diepgaand te bestuderen. De groep zou kunnen bestaan uit experts voor internationale zaken, waaronder juristen, politici en spirituele leiders, want we hebben ook een spirituele dimensie nodig in het proces. Die jury zou door de sangha en speciaal door de mensen die deel hebben aan het conflict, aanvaard moeten worden.We moeten het werk aan die jury overlaten. De Verenigde Naties kan hun besluiten baseren op het inzicht van die jury en dit zal helpen de conflicten op te lossen. De zesde oefening om conflicten op te ruimen Een meerderheidsstemming wordt toegepast om het conflict op te lossen. De zesde methode is het toepassen van een meerderheidsstemming om het probleem op te lossen. Als het rapport van de jury niet iedereen tevredenstelt, zullen de Verenigde Naties het probleem moeten oplossen met een meerderheidsstemming. Hetzelfde geldt voor de sangha. Stel dat de broeders die waren aangewezen de zaak te bestuderen, dit hebben gedaan en daarna de zaak hebben gerapporteerd.Als de broeders zeggen:‘We hebben niet het gevoel dat de hele waarheid op tafel is gekomen, maar we weten dat de jury haar best heeft gedaan’, dan moeten de broeders samenkomen en door een stemming een eind maken aan het dispuut. Hierna wordt de zaak beschouwd als gesloten. Als eenmaal een uitspraak is gedaan, heb je geen enkel recht meer de oude zaak op te pakken en als thema in te brengen.Vol-

103

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 104

gens de boeddhistische code is dit een overtreding. In boeddhistische samenhang is het beter als er een eensgezinde stemming is. Als je werkelijk het toevlucht nemen tot de sangha beoefent, moet je je gezichtspunt loslaten. Als je broeders een grote meerderheid hebben en jij geeft jouw gezichtspunten niet op, zou je de communiteit kunnen splitsen. De sangha splitsen is een grove overtreding.Als je een aantal mensen vraagt jouw standpunt als tegenstemmer te volgen en je blijft bij deze situatie van een minderheid tegenover de meerderheid, bega je de overtreding van het splitsen van de sangha. De Boeddha maakte deze regel om iedereen te bemoedigen zijn best te doen harmonie te bewaren in de gemeenschap.We weten dat de harmonie in de gemeenschap de solide basis is voor ons geluk en voor de transformatie en genezing van alle communiteitsleden. De zevende oefening om conflicten op te ruimen Gerespecteerde seniorleden van de communiteit worden uitgenodigd een algemene amnestie te verklaren. De zevende oefening is een algemene amnestie. Dit betekent zand erover, met stro de modderige grond bedekken. Het is niet aangenaam over een modderig pad te lopen.Wanneer er veel modder ligt op het pad zullen je schoenen nat worden. Zo was de situatie vijftien jaar geleden in Plum Village. Nu hebben we ons best gedaan paden te maken waar je op kunt lopen. In die tijd hadden we echter niet genoeg stro, dus gebruikten we houten planken.We gebruikten alles wat we konden vinden

104

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 105

om over de modder te doen, zodat we erover konden lopen. De zevende methode voor het oplossen van conflicten is hetzelfde. Je belegt een vergadering. Je nodigt de meest gerespecteerde ouderen van je gemeenschap uit aanwezig te zijn, zelfs als hij of zij heel oud is. De oudere wijzen komen omdat zij zien dat je het probleem niet kunt oplossen. Je hoeft alleen maar te luisteren naar de wijzen en deze zullen zoiets zeggen als volgt: ‘Wij zijn allemaal broeders en zusters van dezelfde familie.We moeten elkaar vergeven. We moeten stro op het modderige pad leggen, zodat we samen kunnen lopen. Ik stel een algemene amnestie voor.’ Iedereen die betrokken was in het conflict gaat voor de wijzen in prostratie op de grond liggen en vergeet het conflict. Ik weet niet of ze zo’n oefening zouden kunnen doen in de Verenigde Naties. Zij zouden een hoogst gerespecteerde oudere moeten hebben, die vol mededogen is.Wanneer je zo iemand hoort spreken, buig je gewoon op de grond en je volgt wat aangeraden wordt, welke partij je ook ondersteunt. Het zaad van mededogen in je is aangeraakt en je aanvaardt die persoon en je aanvaardt de amnestie. Je hebt er geen behoefte meer aan dat die andere persoon wordt gestraft. Dit is de weg van Boeddha. De kloosterlingen hebben al 2600 jaar deze zeven wegen van het oplossen van conflicten gereciteerd. Dit is een wonderbaarlijke les en oefening die nu nog steeds bruikbaar en effectief is. Als u een jurist bent, een advocaat of een auteur, schrijft u dan alstublieft een artikel over deze zeven wegen ter

105

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 106

oplossing van twisten, want het licht van Boeddha kan nog steeds worden gebruikt om de problemen van onze tijd op te lossen.

106

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 107

5 Voor elkaar zorgen

PLUM VILLAGE IS EEN meditatiecentrum dat in 1982 werd opgericht. Het ligt een uur rijden van Bordeaux in Zuidwest-Frankrijk. In de eerste jaren werd het meditatiecentrum Persimmon Village genoemd vanwege de vele dadelpruimenbomen. Later kwamen er jonge Vietnamese beoefenaars uit de hele wereld en zij gaven hun zakgeld om 1250 pruimenbomen te planten als symbool voor de 1250 kloosterlingen in de oorspronkelijke Sangha van Boeddha. Sindsdien heet het centrum Plum Village of in het Frans Le Village des Pruniers. De ‘worteltempel’ van Plum Village is de Tu Hieu Tempel in Vietnam, waar onze meditatielijn begon.20 Wij van 20. De volledige naam is Tu Hieu Tempel Genoemd op Koninklijk Bevel. Tu betekent ‘liefhebbende vriendelijkheid’ en Hieu betekent ‘kinderlijke vroomheid’. De Tu Hieu Tempel ligt op de heuvel van Duong Xuan in het Huong Thuy district van de provincie Thua Thien. Hij werd gesticht door zenmeester Hai Thieu Cuong Ky, een leerling van de eerste patriarch van de school, zenmeester Nhat Dinh. In 1848 herbouwde meester Hai Thieu Cuong Ky, samen met eunuchen van het paleis in Hue, de ‘Gevoed door Vrede Hermitage’ en maakte er een groot klooster van. Zij deden dit om hun bewondering uit te drukken voor de oefening van de eerste patriarch Nhat Dinh, die bekend stond om zijn kwaliteiten van liefhebbende vriendelijkheid en mededogen, zijn trouw aan zijn ouders en zijn diepe wens alle wezens te helpen. Koning Duc Tong, ook bekend als Tu

107

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 108

Plum Village zijn de afstammelingen van de Tu Hieu Tempel. Ik herinner me nog de dag dat ik als jonge novice de tuin rond het halve maanvormige meer voor de tempel zat te wieden. Zelfs nu nog kan ik in mijn geest helder het beeld zien van de vroege morgen met de nevel zwevend over het lotusmeer door de drie poorten van de tempel. Nu in Plum Village ben ik een oudere in onze lijn, en na dertig jaar beoefening van sangha-opbouw omvat het sanghalichaam van Plum Village monniken en nonnen van vele verschillende nationaliteiten in vele landen. Plum Village is als een nieuwe tak aan de grote, oude boom van de Tu Hieu-lijn. De dharmapoorten van Plum Village heeft zijn onderwijzingen, die afstammen van de Lin Chi school in China21, helderder en meer aanvaardbaar voor mensen uit de tegenwoordige tijd gemaakt. Plum Village heeft een traditie van meditatieoefening gevestigd die zowel door boeddhisten als door degenen die zich geen boeddhist noemen, volop wordt geaccepteerd.Tienduizenden mensen uit Europa,Amerika, Rusland, Australië, China, Japan, Korea, Israël en andere landen in de hele wereld hebben gevraagd de vijf aandachtstrainingen te mogen ontvangen en brengen deze in praktijk. Er zijn meer dan achthonderd lokale sangha’s Duc, noemde deze tempel Tu Hieu om de liefde, het mededogen en het diepe vertrouwen van de eerste patriarch ten aanzien van zijn ouders te eren. Sindsdien heeft de tempel de naam gedragen Tu Hieu Tempel Genoemd op Koninklijk Bevel. 21. Deze school werd in China in de negende eeuw gesticht door meester Lin Chi. Leraren van deze school kwamen in twee golven naar Vietnam: eerst in de dertiende eeuw en daarna in de achttiende eeuw.

108

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 109

die in de traditie van Plum Village oefenen en meer dan tweehonderd vaste bewoners in de overzeese hoofdoefencentra van de Tu Hieu-lijn. Veel leden van deze lokale sangha’s behoren tot de Tiêp Hiên Orde (de orde van interzijn) en hebben de veertien regels van de orde ontvangen. Al deze broeders en zusters behoren tot de drieënveertigste generatie van de Lin Chi school en tot de negende generatie van de Lieu Quang22 Dharmalijn. Plum Village bestaat uit vier behuizingen (hamlets), die het hele jaar gebruikt worden: de Upper Hamlet of Dharma Wolk Tempel, voor monniken en mannelijke leken in Thénac; de New Hamlet of Liefhebbende Vriendelijkheid Tempel, waar de nonnen wonen, ligt in het dorp Dieulivol; de Lower Hamlet of Dharma Nectar Tempel, ook voor nonnen, is gevestigd dicht bij het dorp Loubès Bernac. Vrouwelijke leken wonen ook in deze beide hamlets. Het meest recent werd de Voet van de Berg Tempel opgericht aangrenzend aan de Upper Hamlet. Los van deze vier hamlets zijn de West Hamlet, de Middle Hamlet en de New Hamlet’s Gate House en Hillside House alleen open tijdens de grote retraites. De Plum Village sangha omvat ook twee centra in de Verenigde Staten. Het Vermont Centrum omvat het klooster Maple Forest, gesticht in september 1997, en het centrum Green Mountain Dharma, gesticht in april 1998. Het Green Mountain Dharmacentrum wordt gereserveerd voor nonnen en lekenvrouwen, terwijl het 22. Deze lijn begon in Midden-Vietnam in de achttiende eeuw als een nieuwe tak van de Lin Chi school.

109

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 110

Maple Forestklooster, ook Stone Boy Hamlet genoemd, wordt gereserveerd voor monniken en lekenmannen. Het tweede centrum in de V.S. heet Deer Parkklooster en is in juli 2000 opgericht. Het ligt in Zuid-Californië dicht bij Escondido, dat betekent ‘verborgen achter de bergen’, dus wordt het genoemd het Klooster Hidden among the Mountains. Het heeft twee behuizingen: Solidity Hamlet voor de monniken en Clarity Hamlet voor de nonnen. Er is ook een kleine ‘hamlet’ in Berlijn in Duitsland, waar de monniken en nonnen een deel van het jaar komen om de lokale sangha’s hun steun te bieden. Deze kloosterlingen houden de winterretraite daar niet, dus is het geen voltijds klooster. Het heet Bron van Mededogen of in het Vietnamees Suoi Thuong.

De structuur van de Plum Village-sangha In de praktijk van de opbouw van de sangha in Plum Village combineren we de geest van anciënniteit met de geest van democratie. De traditie van anciënniteit binnen het boeddhisme leert dat degenen die langer gewijd zijn, meer ervaring hebben in het monastieke leven. Gewoonlijk is hun inzicht groter en kunnen zij betere besluiten nemen. In ieder klooster worden de ouderen, genoemd Mahathera of Thera, vertrouwd vanwege hun ervaring en wijsheid. Wanneer we ons op hen verlaten om beslissingen te treffen voor de communiteit, passen we het principe van anciënniteit toe.Volgens de democratische geest vertrouwen we er ook op dat iedereen, zij

110

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 111

het ervaren of onervaren, een bijdrage leveren kan aan het besluit van de sangha. In Plum Village combineren we de beginselen van anciënniteit en democratie zodat iedereen van de communiteit het recht heeft zijn ervaring en ideeën in te brengen. In de oude traditie beslisten de ouderen en vooral de abt gewoonlijk alles. In de huidige democratieën wordt iedereen aangemoedigd zijn gezichtspunt te uiten. In onze communiteit hebben we een abt of abdis, een zorgdragende raad en een raad van dharmacharya’s. Er is ook een comité van bhikshoe’s en bhikshoeni’s. Het lijkt op een constitutionele monarchie met een monarch, een parlement en een regering. De regering voert de wetten uit die ontstaan uit de besluiten die het parlement heeft getroffen. De monarch heeft tot taak er op te letten dat de mensen gelukkig zijn en tegelijkertijd steun te verlenen aan het parlement en de regering zoals een oudere bloedverwant of een liefhebbende vader of moeder. Dit model wordt sedert vele jaren in Plum Village toegepast en heeft veel geluk in de sangha gebracht. Ik heb voorgesteld voor de opbouw van een sangha in de nieuwe centra hetzelfde model in te stellen.

De zorgdragende raad Iedere hamlet in Plum Village heeft een eigen zorgdragende raad. De zorgdragende raad brengt de besluiten ten uitvoer die door de sanghakarman-procedure (zie hoofdstuk 3) getroffen zijn en kan deze besluiten niet ver-

111

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 112

anderen zonder een nieuwe vergadering van het comité van bhikshoe’s en bhikshoeni’s. Zusters of broeders worden gevraagd voor de zorgdragende raad vanwege hun kwaliteiten die nodig zijn in de organisatie van de sangha. In de raad zijn zowel novicen als monniken en nonnen die hun bhikshoe en bhikshoeni regels hebben ontvangen. Zij hoeven geen ouderen naar leeftijd of seniorleden van de communiteit te zijn. Leken kunnen ook gekozen worden voor de raad om andere leken te vertegenwoordigen. De zorgdragende raad vertegenwoordigt ons allen en de leden worden door de sangha genomineerd en gekozen voor een specifieke ambtsperiode. Soms is de zorgdragende raad van het klooster nog onervaren. Oudere broeders en zusters zien dit misschien en proberen het werk van de zorgdragende raad over te nemen, maar dit is een onjuiste praktijk en niet overeenkomstig met wat in de monastieke verordening wordt geleerd. De ouderen kunnen niet het werk van de raad doen, maar wel hebben zij het recht hun mening te geven of een helpende hand te bieden. Alle oefencentra en hamlets van Plum Village volgen dit principe. We weten dat een zorgdragende raad in het begin misschien niet erg sterk is, maar door de oefening groeit geleidelijk de ervaring en sterkte.We vertrouwen het gezegde:‘Leer mij en ik zal vergeten, toon mij en ik zal me herinneren, laat het me doen en ik zal begrijpen.’ Er zijn jonge zusters en broeders die in het begin dachten dat ze niet veel konden bijdragen, maar later werden zij heel handige leden van de sangha. Zij dachten: Laat de ouderen dit werk doen. Wij zijn nog zo onervaren en we kunnen

112

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 113

deze belangrijke taak niet op ons nemen. Toen we hun de gelegenheid gaven het roer in handen te nemen, groeiden zij heel snel en werden zij goede leiders. Bijeenkomsten van de zorgdragende raad kunnen heel eenvoudig zijn. De leden zitten bijvoorbeeld bij elkaar met een pot thee en besluiten in korte tijd met veel vreugde en geestdrift welk werk gedaan moet worden om een of andere gebeurtenis voor te bereiden. De bhikshoe’s en de novicen van de Upper Hamlet drinken bijvoorbeeld vaak thee met elkaar en wisselen hun inzichten uit. Dan wordt, wanneer de tijd gekomen is voor een formele vergadering, de uiteindelijke beslissing snel bereikt. Op een keer toen ik iemand hoorde kritiek leveren op deze monniken die een beetje te veel thee dronken, heb ik geglimlacht en gezegd: ‘Als de monniken met bewuste aandacht thee drinken en broederschap opbouwen, is dit soms effectiever dan uren lang zitmeditatie of soetra’s reciteren zonder naar elkaar te kijken.’ Iedere oefening die helpt moeilijkheden op te lossen en communicatie tussen sanghaleden tot stand te brengen, is zeer kostbaar. Zulke oefeningen kunnen zelfs de ‘zes saamhorigheden’ 23 mogelijk maken. 23. Saraniya-dhamma in het Pali en liu he in het Chinees. Dit zijn zes manieren die door de Boeddha zijn onderwezen om de harmonie in de sangha te bewaren: 1) harmonie van het lichaam door samen te leven, 2) harmonie van het woord, die twistgesprekken vermijdt, 3) harmonie van mededeelzaamheid, zodat iedereen er profijt van kan trekken, 4) harmonie van de regels, die iedereen samen beoefent, 5) harmonie van ideeën, die vreugde brengt, en 6) harmonie van gezichtspunten, die leidt tot collectief inzicht.

113

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 114

De verschillende zorgdragende raden in de hamlets van Plum Village werken niet allemaal op dezelfde manier, en iedere raad kan veel leren van de andere raden. Er is een Vietnamees gezegde:‘Als de oudere zuster valt, helpt de jongere zuster haar weer op.’ De zorgdragende raden van de verschillende hamlets brengen de geest van dit gezegde in praktijk door elkaar wederzijdse hulp en genegenheid te bieden. Dit helpt het werk van onze hele communiteit vloeiend te laten verlopen. Een belangrijk beginsel van de zorgdragende raad is de kunst flexibel te zijn en niet gevangen te geraken in kleinere formaliteiten. Zoals de vliegweg van een vliegtuig de grenzen van de treinrails niet heeft, lijkt de flexibiliteit van een zorgdragende raad op een vogel vliegend in de uitgestrekte blauwe lucht.

De abt of abdis De abt of abdis van iedere tempel of hamlet wordt benoemd door de vaste bewoners en wordt geassisteerd door de zorgdragende raad. De rol van de abdis is erg belangrijk voor het geluk van de sangha. Haar eerste plicht is te zorgen voor alle leden van de sangha, van de oudste tot de jongste.Wanneer zij ziet dat een jongere zuster in de sangha niet erg gelukkig is, komt ze zoals een moeder of oudere zuster zou doen, naar haar toe en vraagt hoe het haar gaat, troost haar en ondersteunt haar. De abdis zorgt voor het geluk van de sangha door vierentwintig uur per dag aanwezig te zijn.

114

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 115

De tweede verantwoordelijkheid van de abt of abdis is het vinden van wegen om de talenten en kundigheden van iedere persoon in de sangha te ontwikkelen. Iedereen heeft een of ander talent. Misschien kan ze niet goed typen, maar wel goed zingen. Ofschoon hij niet in staat is mooie meubels te maken, heeft hij misschien veel ervaring in organisatie. Wanneer de abt weet hoe hij de talenten van zijn broeders kan herkennen en hun de gelegenheid geeft deze talenten te verwerkelijken, zal dat de sangha als geheel erg gelukkig maken. Er bestaat geen mooiere taak dan zijn tijd te besteden aan dit werk van liefde, talenten te ontdekken van iedereen in de sangha. De abt of abdis heeft ook de plicht de zorgdragende raad te ondersteunen en ideeën en energie in de raad te stoppen, terwijl deze de besluiten van de sangha uitvoert. Wanneer ze een moeilijkheid ziet die moet worden opgelost, kan ze stappen nemen om te helpen bij de oplossing. Ze kan echter noch de plichten van een zorgdragende raad overnemen noch iets doen namens de zorgdragende raad. Ze laat de zorgdragende raad diens volledige verantwoordelijkheid. Soms zal de abdis zien dat een belangrijke zaak een bijeenkomst van de gehele communiteit verlangt, en zij zal dan degene zijn die de vergadering bijeen roept. Of ook kan de abdis een eenvoudige manier suggereren om de zaak op te lossen.Als een zuster bijvoorbeeld plotseling ziek wordt en naar het ziekenhuis moet, kan de abdis als vertegenwoordigster van de sangha de verantwoordelijkheid nemen voor het besluit.

115

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 116

De dharmacharyaraad Een andere structuur in Plum Village is de dharmacharyaraad. Deze omvat monniken en nonnen die de ‘lamp transmissie’ hebben ontvangen en dharmaleraar zijn. De dharmacharyaraad is verantwoordelijk voor de training van alle monniken en nonnen, lekenbroeders en lekenzusters in de oefening. Dharmacharya’s moeten al hun tijd en aandacht besteden aan het leraarschap. De dharma onderwijzen is iets dat ons hele wezen vereist. Iedere stap en iedere ademhaling wordt een dharmarede. Dharmacharya’s onderwijzen niet alleen met woorden, maar ook door de manier hoe ze hun dagelijks leven leven, hoe ze met harmonie en liefde spreken en hoe ze met bewuste aandacht lopen. Dharmacharya’s worden voorbeeld voor hun jongere broeders en zusters en voor iedereen die met hen komt oefenen. Zij moeten zoveel mogelijk mensen helpen te profiteren van de diepe en wonderbaarlijke onderwijzingen van de Boeddha, want zoveel mensen hunkeren ernaar de dharma te ontvangen.

Wekelijkse bijeenkomsten van bhikshoe’s en bhikshoeni’s Nog niet lang geleden heb ik de volledig gewijde leden van de communiteit aangemoedigd eens in de week samen te komen om het geluk en de harmonie van de communiteit veilig te stellen. De bijeenkomst hoeft niet langer te duren dan een uur, opdat we het niet vermoeiend vinden. De regelmatigheid van de samenkomst

116

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 117

helpt een voortdurende verbinding en stroom van communicatie tussen ons te behouden. De bhikshoe’s en bhikshoeni’s vormen het hart van de communiteit. Het is belangrijk dat zij eensgezind zijn met elkaar en dat zij de gelegenheid hebben om met elkaar te praten en zorg te dragen voor belangrijke zaken. We kunnen thema’s met elkaar delen zoals financiën, wijdingen, bouwprojecten enzovoort. Maar het belangrijkste waar ze over praten is het welzijn en het geluk van de zusters en broeders in onze communiteit. De bijeenkomst hoeft niet alleen voor discussie te zijn. Het zou ook een lichte en verrijkende tijd met elkaar moeten zijn.We kunnen beginnen met een lied of een gedicht dat inspirerend is voor ons en dat ons helpt bij de oefening. We kunnen wat thee schenken. Een zuster of broeder wordt gevraagd de bijeenkomst te modereren. Na enkele minuten genieten van de thee en het samenzijn, zal de moderator de zusters en broeders vragen te beginnen iets mee te delen. Over het algemeen is het goed vooraf een lijst te hebben met onderwerpen die besproken zullen worden, zodat we weten dat we genoeg tijd hebben en dat ieder thema passend is voor de bijeenkomst. Als iemand zich niet goed voelt in de sangha, is dit een goede gelegenheid zijn of haar situatie voor te leggen en suggesties te bieden hoe hij of zij geholpen kan worden.Als er een conflict in de communiteit is, al is het nog zo klein, kunnen we dit ook voorleggen en mogelijke routes aangeven om verzoening te vinden. Tijdens de bijeenkomst moet iedereen zijn of haar adem volgen

117

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 118

en alleen rustig en met liefdevolle vriendelijkheid spreken. Op deze manier voelt iedereen zich op zijn gemak om zich te uiten en tezamen in de geest van een spirituele familie diep te schouwen. De besluiten die genomen worden, zijn veel minder belangrijk dan het effect dat onze zin voor broederschap en zusterschap wordt gevoed. Met dit fundament zullen we gemakkelijk wegen vinden om elkaar te helpen en moeilijkheden en ongemakken binnen de sangha op te lossen. Wanneer we de warmte en saamhorigheid van onze zusters en broeders voelen, zullen welke dingen dan ook waarvoor gezorgd moet worden, gemakkelijk en natuurlijk zonder krachtsinspanning en conflict verlopen. Onze broederschap en zusterschap zijn werkelijk het fundament voor een harmonieus samenleven als sanghalichaam. Deze oefening is het meest recente aanbod dat ik aan het sanghalichaam in Plum Village heb gedaan, zodat het enige tijd zal vergen om zich te ontwikkelen. Waarschijnlijk zal iedere hamlet een enigszins afwijkende manier vinden in de structuur van de wekelijkse bijeenkomsten zodat het past bij de communiteit en de omstandigheden. Het wezenlijke is het openhouden van de communicatie en het welzijn en geluk van het sanghalichaam te waarborgen. Parallel aan de bijeenkomsten voor de bhikshoe’s en bhikshoeni’s zijn er bijeenkomsten voor de novicen en voor de leken. En het ‘onderlinge delen’ in elk van deze bijeenkomsten zal op zijn beurt het wederzijdse begrip en geluk kweken en voeden.

118

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 119

In een gezin kunnen we ook een wekelijkse samenkomst afspreken. Als we op deze manier bij elkaar zitten, kunnen we met elkaar dingen bespreken die voor ons geluk belangrijk zijn.Als een zoon of een dochter moeilijkheden heeft op school of als moeder of vader een dilemma op het werk heeft, kan dit worden verteld en het hele gezin kan voorstellen doen over hoe de situatie kan worden verbeterd. Een gezin dat oefent, is werkelijk net een sangha en een sangha is net een familie, dus het is vanzelfsprekend dat ze op dezelfde manier functioneren. Je hoeft jezelf geen boeddhist te noemen om deze praktijken in je leven toe te passen. Ze zijn gewoon een kwestie van vrede en vreugde in je familie en je communiteit. Op je werk is een wekelijkse bijeenkomst ook belangrijk. In feite hebben veel bedrijven al zo’n bijeenkomst. Maar het komt aan op de manier waarop de bijeenkomst wordt geleid of het aan ons geluk bijdraagt of niet.Weest u alstublieft creatief met uw bijeenkomst zodat iedereen zich betrokken en gelaafd voelt. Wanneer mensen een gevoel van betrokkenheid met elkaar hebben, zullen ze met meer vreugde en succes samen kunnen werken. Wanneer we een dergelijke bijeenkomst hebben, zullen we merken dat de energie op de werkplaats stijgt. De volgende meditatietekst lezen we voor iedere sanghabijeenkomst in Plum Village. Misschien kunt u een vergelijkbare tekst schrijven die geschikt is voor uw eigen bijeenkomsten met de sangha of familie of op het werk.

119

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 120

Meditatie voor de bijeenkomsten: Heer Boeddha en al onze voorouderlijke leraren: Wij beloven in een geest van saamhorigheid deze bijeenkomst te beleven, waarbij we alle ideeën in ogenschouw nemen en verzamelen om tot een eensgezind begrip of consensus te komen.We beloven de methodes van vriendelijk spreken en diep luisteren toe te passen teneinde het succes van deze bijeenkomst tot stand te brengen als offer aan de Drie Juwelen. We beloven niet terughoudend te zijn met het delen van onze ideeën en inzichten, maar beloven ook niets te zeggen wanneer een gevoel van irritatie in ons is. We zijn vastbesloten geen spanning in deze bijeenkomst te laten opkomen. Als iemand van ons het begin van een spanning bespeurt, zullen we onmiddellijk stoppen en direct Opnieuw Beginnen beoefenen, opdat weer een sfeer van saamhorigheid en harmonie ontstaat.

Jonge leden van de sangha bemoedigen Soms hebben de jonge leden van een familie of sangha een zicht op de situatie dat van meer inzicht getuigt dan het gezichtspunt van de ouderen.We moeten de jongere leden van de communiteit aanmoedigen zich te uiten, want zelfs als het niet overeenkomt met de meerderheid van wat de ouderen denken, kan hun inzicht een bijdrage leveren aan het sanghalichaam. De ogen van één persoon, zelfs als deze al een lange tijd heeft gestudeerd en

120

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 121

geoefend, zijn nog steeds slechts de ogen van een individu. Maar de ogen van het sanghalichaam kunnen het verst en het diepst kijken.Wanneer een sangha een zaak moet oplossen, moet het op de sangha-ogen steunen bij het zoeken naar een oplossing, nooit op de ogen van alleen maar een individu. Vaak zijn jongere sanghaleden bang om wat te zeggen waar de ouderen het niet mee eens zijn of ze voelen zich te onervaren en verlegen om voor een groot gehoor te spreken. Het is belangrijk voor ouderen dat ze goed kunnen luisteren naar de jongere generatie en dat ze hen aanmoedigend zeggen:‘Jongere broeder, vertel alsjeblieft je idee. Misschien is het afwijkend van wat oudere broeders denken, maar houd je alsjeblieft niet in. Het is je plicht als lid van de sangha je te uiten. Wees alsjeblieft dapper en draag bij aan het geluk van de sangha door je idee naar voren te brengen.’ Deze soort bemoediging is altijd nodig om jongeren te helpen zich te uiten. Het moet dagelijkse praktijk zijn van de oudere broeders en zusters van de sangha. Een dergelijke praktijk leidt tot een gemakkelijke communicatie en tot openheid binnen de sangha. Het verlicht de drukkende atmosfeer die ontstaat wanneer mensen het gevoel hebben dat zij zich niet kunnen uiten.Wanneer we het gevoel hebben dat we onze ideeën die we op het hart hebben, kunnen uitspreken, voelen we ons niet meer bezwaard en ingesnoerd. Dit doet het geluk in de sangha snel groeien. Na slechts een week oefening kan het geluk in de sangha verdubbeld zijn. Wanneer een jongere haar idee voor de sangha heeft

121

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 122

kunnen uitspreken, voelt ze dat ze een bijdrage heeft geleverd aan de gang van zaken in de sangha. Als gevolg daarvan voelt ze zich niet door de stroom meegetrokken of naar de marge van het sanghaleven geduwd. Veel generaties van ouders, leraren, oudere broers en zusters hebben de meningen van kinderen als onbelangrijk beschouwd. Ze hadden het gevoel dat kinderen niet genoeg ervaring hebben en dat wat zij denken er niet toe doet. Ouderen denken al gauw dat zij het beste weten wat goed is voor de jongere broeders en zusters. Dat is niet noodzakelijkerwijs waar.Als de ouderen de moeilijkheden en de diepe wensen van hun jongere broeders en zusters niet volledig hebben begrepen of er niet goed naar hebben geluisterd, kunnen ze hen niet echt liefhebben. Liefde moet voortkomen uit begrip. Wanneer liefde niet op begrip is gebaseerd, is ze schadelijk. Zonder zich er bewust van te zijn, doen ouders hun kinderen gewoonlijk pijn en oudere broers en zusters doen de jongere pijn. Novicen zijn niet slechts novicen en kinderen zijn niet slechts kinderen. Ze zijn altijd in een proces van ontwikkeling en we moeten hun de gelegenheid geven te rijpen.Wanneer we novicen en kinderen helpen op te groeien, hebben we een toekomst. In de laatste jaren zijn we in Plum Village erg gelukkig geweest te zien hoe snel jonge monniken en nonnen nieuwe vaardigheden hebben ontwikkeld. In het begin heeft niemand zich kunnen voorstellen dat deze monniken en nonnen de positie van coördinator van het werk of van abt zouden kunnen innemen. Maar omdat zij nieuwe inzichten en technieken hebben, kunnen zij dingen doen die de voor-

122

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 123

gaande generatie niet kon, waardoor het kloosterleven soepeler kan verlopen. De oudere generatie moet dit helder inzien en ophouden te denken dat de jongere generatie te onervaren is om dingen met succes te volbrengen. In veel tempels zijn er ouderen die denken: zonder mij gaat alles fout. Wanneer ouderen zo denken, is er geen hoop voor de toekomst.Als jongeren niet in staat zijn te groeien, is dat onze fout. De oudere generatie moet de jongere mensen trainen en ondersteunen opdat zij langzamerhand de rol kunnen spelen die de ouderen nu spelen en hen kunnen vervangen. Als de Boeddha niet zo zou hebben gehandeld, zou de sangha niet gestaag zonder hem hebben kunnen doorgaan, nadat hij het nirwana was binnengegaan. Wanneer de ouderen leiding of de helpende hand bieden, dienen zij te weten hoe zij vriendelijke woorden moeten gebruiken en hun jongere broeders en zusters niet voor hun fouten berispen. In Plum Village hebben we ontdekt dat strenge woorden nutteloos zijn. De enige geschikte methode is het tonen van liefde en ondersteuning. Het gezicht van een jongere zuster dat een beetje verdrietig staat, is als de bel van bewuste aandacht om ons wakker te schudden. We zouden ons moeten afvragen: Wat is er gebeurd dat mijn kleine zuster zo bedroefd kijkt? We zouden haar niet moeten afschepen door te zeggen: Iedereen heeft zijn ups en downs, zoals het weer soms zonnig en soms regenachtig is. Het ongelukkige gezicht van een jongere zuster kondigt de moeilijkheden aan waar ze doorheen gaat.We zouden naar de jongere zuster toe moeten gaan en haar vragen hoe het

123

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 124

met haar gaat en haar aanmoedigen over de moeilijkheden te praten. Het kan zijn dat de novice zich eerst niet aan haar oudere zuster wil toevertrouwen omdat ze bang is dat haar oudere zuster boos wordt voor het geval dat wat ze te zeggen heeft waarschijnlijk niet overeenkomt met de manier waarop de oudere zuster de dingen ziet. Om dezelfde reden zijn kinderen bang zich aan hun ouders toe te vertrouwen. Als de jongere al haar gevoelens voor zichzelf houdt, zullen ze een knoop in haar vormen, die haar humeurig en gesloten maakt, waardoor iedereen zal lijden. De ouderen moeten geduldig en openhartig zijn. Ze moeten bewijzen dat ze het vermogen hebben goed te luisteren, zodat de jongere zuster of broeder genoeg vertrouwen krijgt te zeggen wat zij of hij werkelijk denkt. De ouderen die dit niet kunnen, spelen nog niet volledig de rol van een oudere. De droevige uitdrukking op het gezicht van onze jongere broeder of kind geeft ons ook de gelegenheid ons gedrag te onderzoeken en te kijken of we een of andere fout hebben begaan. Een jonger lid van onze sangha gelukkig maken, betekent onszelf gelukkig maken. Als onze jongere broeder kan glimlachen, is dat ons succes. Als de kinderen gelukkig zijn, is dit het succes van de ouders.

Oefenen met de driehoek In onze dagelijkse activiteiten als een sangha, ontwikkelt zich dikwijls uit een relatie wat wij noemen een ‘drie-

124

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 125

hoek’. Dit is iets wat het geluk van de sangha in gevaar brengt. De driehoek wordt geschapen wanneer een persoon van de sangha ongelukkig of geïrriteerd is of zich opwindt over een andere persoon en dan naar een derde persoon gaat om zich te beklagen. Degene die geïrriteerd is, heeft nog niet geleerd haar lijden te transformeren, haar hart te openen, goed te luisteren of de kunst van vriendelijk spreken te beoefenen. Zij is nog niet in staat regelrecht naar de persoon te gaan, die volgens haar de oorzaak is van haar lijden en het met hem te bespreken. Dus klaagt ze tegen haar vriend(in) over degene die haar pijn heeft gedaan en spuugt al haar gal over hem uit. Zo’n driehoek kan overal worden opgezet, in iedere gemeenschap. Het kan ook in onze eigen familie gebeuren. Deel van het opbouwen van een sangha is het voorkomen van het vormen van zulke driehoeken. We moeten een manier vinden om deze knop, zolang het nog maar een knop is, niet tot bloei te laten komen. Wanneer we pijn lijden en niet weten hoe we met ons leed moeten omgaan, zoeken we iemand die naar ons zal luisteren. Dit is natuurlijk. Onze moeilijkheden met een vriend delen kan heel heilzaam zijn. Wanneer we een persoon vinden die goed kan luisteren, voelen we ons al een beetje beter. Als we niet over onze moeilijkheden mogen spreken en onze pijnlijke gevoelens niet mogen uiten, kunnen ze knopen in ons worden. Maar als onze broeder of zuster voor ons partij kiest en net als wij de derde persoon de schuld geeft, zullen we, ook al voelen we ons misschien wat beter, toch een driehoek vormen. Wanneer we bij iemand klagen en hij kiest voor ons par-

125

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 126

tij, helpt het ons niet noodzakelijk minder te lijden. Wanneer we de zaden van boosheid en onwetendheid in ons water geven, zullen deze zaden niet de gelegenheid en de juiste voorwaarden hebben om te worden getransformeerd. Daarom moeten we diep schouwen, wanneer we de behoefte voelen ons bij iemand te beklagen. Wij hebben allemaal wel eens een vriend gehad die bij ons kwam klagen. Misschien hebben we de fout gemaakt met deze vriend mee over een derde broeder of zuster onvriendelijk te spreken. Daarom moeten we oefenen hoe we kunnen voorkomen een driehoek te vormen. We mogen ons niet afkeren van onze lijdende vriend en hem zeggen: ‘Sorry, ik kan niet naar je klacht luisteren.’ Wanneer iemand die lijdt naar jou toekomt, beoefen dan alsjeblieft diep luisteren met een open en meelevende geest. Door goed te luisteren, zullen we ontdekken wat zich in het hart van onze lijdende vriend afspeelt. Terwijl we geen partij kiezen, kunnen we ook proberen die persoon te helpen, die onze vriend heeft gekwetst. Het kan zijn dat onze vriendin in haar verhaal de waarheid een beetje verdraait vanwege verkeerde waarnemingen, en nadat we goed naar haar hebben geluisterd, kunnen we haar helpen helderder te zien, zodat ze minder pijn lijdt. Doordat we onze liefde voor onze zuster uitdrukken, kunnen we haar helpen haar verkeerde waarnemingen bij te stellen en haar eraan te herinneren dat de andere persoon misschien op een bepaalde manier onhandig is geweest, maar dat hij ook veel goede kwaliteiten heeft.Wanneer we dit op een juiste manier doen, zal haar hart zich verzachten en zal ze

126

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 127

minder pijn hebben.We kunnen ook voorstellen dat onze zuster en broeder elkaar ontmoeten met ons erbij om hen te helpen vrede en vreugde te vinden en te helpen het geluk van de sangha te herstellen. Soms merken we ook dat wij buiten een driehoek staan.Vroeger of later zal de driehoek het geluk van onze communiteit of familie beschadigen en zullen ook wij lijden. In deze tijden kunnen we ook sangha-opbouw beoefenen door met onze broeders en zusters van de driehoek te praten. Of wanneer we het gevoel hebben dat we dit niet zelf kunnen beoefenen, kunnen we er iemand anders bijhalen, misschien onze leraar of een oudere die dat beter kan, en hem vragen te helpen het probleem op te lossen. In welke sangha dan ook, zij het die van leken of van kloosterlingen, is de driehoek een taai loot dat voortspruit uit het zaad van verdeeldheid en ongeluk in de communiteit. Als het loot uitgroeit, zal de communiteit steeds ongelukkiger worden. Iedereen van de sangha heeft de plicht de driehoek te ontwortelen voor hij kan groeien. Dit is het werk van sangha-opbouw dat nu reeds vele jaren in Plum Village wordt uitgevoerd.

Meer oefeningen ter opbouw van de sangha Het tweede lichaam Het tweede lichaam systeem is een oefening van sanghaopbouw in Plum Village. In een grote sangha is het niet

127

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 128

mogelijk bij iedereen in de buurt te zijn en daarom is iedereen van ons een ‘tweede lichaam’ gegeven waar we speciaal voor zorgen. Je eigen lichaam is je ‘eerste lichaam’ en een dharmazuster kan jouw ‘tweede lichaam’ zijn. Haar ‘tweede lichaam’ kan een andere zuster zijn enzovoort. Op deze manier heeft iedereen iemand om voor te zorgen, en iedereen wordt door iemand anders verzorgd. ‘Zorgen voor’ betekent voor ons tweede lichaam zorgen en het helpen, wanneer het lichamelijk ziek is of mentaal aangeslagen of overwerkt is. Wanneer jullie bijvoorbeeld samen reizen, ben je er verantwoordelijk voor dat jouw tweede lichaam niet achterblijft. Wanneer de stemming van je tweede lichaam down is, kun jij een manier vinden om het op te monteren. Wanneer je tweede lichaam niet kan glimlachen, kun je het helpen te glimlachen. Wanneer hij griep heeft, kun je hem eten en medicijnen brengen. Als dat nodig is, kun je ook de hulp inroepen van een oudere broeder of zuster of een lekenvriend in de sangha. We gebruiken het tweede lichaam systeem in alle oefencentra van Plum Village en het is iets wat we heel serieus nemen. Deze oefening doet de kwaliteit stijgen van ons geluk samen te leven.Veel leken sangha’s beoefenen ook dit tweede-lichaamsysteem. Het kan een prachtige manier zijn om in contact te blijven met de hele sangha door te zorgen voor slechts één lid van de sangha. In een grote familie kunnen we hetzelfde doen.

128

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 129

Het mentorsysteem Een andere oefening die we gebruiken is het mentorsysteem. Een mentor is iemand die al enige tijd heeft geoefend.Vanwege zijn of haar ervaring is hij of zij toeverlaat voor jongere zusters en broeders voor wie de oefening nog iets nieuws is. Het Chinese woord voor mentor luidt yi zhi shi en betekent iemand tot wie we toevlucht nemen kunnen. In het Frans is het woord voor mentor tuteur, dat betrekking heeft tot de stok die we gebruiken ter ondersteuning van een pas geplante jonge boom.We steken deze stok naast de jonge boom in de aarde, zodat de jonge boom ertegenaan kan leunen wanneer hij slap is. Met de steun en begeleiding van de stok wordt de jonge boom geholpen rechtop en sterk te groeien. Iemand die vele jaren heeft geoefend, ook een leek, kan mentor worden voor meerdere andere beoefenaars. In de tijd van Boeddha konden monniken die goed oefenden, mentor worden voor tien of twintig nieuwkomers en er waren er zelfs die dertig of veertig begeleidden. In onze tijd in Plum Village zijn de senior monniken en nonnen over het algemeen mentor voor vier tot tien mensen. In gezinnen zijn de ouders mentoren. Soms kunnen in grotere families de oudere broers of zusters de rol spelen van mentor voor de jongere verwanten. Het Chinese di zi wordt gewoonlijk vertaald met ‘leerling’, maar betekent ook jongere broer en zoon. Dit is een erg goede uitdrukking, want onze jongere dharmabroeder is ook als onze zoon, onze jongere dharmazuster is ook als onze dochter.Wanneer we voor hen

129

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 130

zorgen, zorgen we ook voor onszelf. De persoon voor wie gezorgd wordt, heet een ‘mentie’. Een mentor zorgt voor de kwaliteit van de oefening en het spirituele leven van een mentie en moet begrijpen wat er op deze gebieden plaatsvindt. Hij hoeft niet alle aspecten van begeleiding en onderwijzing van een mentie in zijn mars te hebben. In Plum Village zijn er monniken en nonnen die slechts drie of vier jaar praktijkervaring hadden, toen zij benoemd werden tot mentor voor hen die pas gewijd waren. Zij geven goede begeleiding. Als een mentor moeilijkheden ondervindt die hij niet in zijn eentje kan oplossen, kan hij ook hulp vragen bij een oudere broeder of zuster, die meer ervaring in de oefening heeft of die meer op zijn of haar gemak, vreugdevol en tevreden is. Een mentor dient iedere maand verslag uit te brengen aan de raad van dharmacharya’s over de vooruitgang van zijn mentie, zodat de dharmacharya’s weten welke lessen er nodig zijn in de sangha.Wanneer een leraar een dharmarede geeft, moet hij of zij weten wat er in het dagelijks leven van de sangha gebeurt, om te kunnen onderwijzen wat voor de sangha nuttig zal zijn in praktijk te brengen.

Licht laten schijnen Een andere methode voor sangha-opbouw is de oefening ‘Licht laten schijnen’ of ‘Begeleiding bieden’. Het is gebaseerd op de traditionele paravana-ceremonie ter af-

130

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 131

sluiting van de regenretraite, waarin de kloosterlijke sangha de oefening van ieder lid diepgaand beschouwt, waardoor die persoon weet hoe hij of zij dient te oefenen om vooruitgang te boeken. Gebaseerd op de uitdrukkingen ‘Boeddha-ogen’, ‘wijsheidsogen’ en ‘dharma-ogen’ die we in de soetra’s vonden, hebben we de term ‘sangha-ogen’ uitgevonden. Dit zijn de collectieve ogen van de hele sangha, die de waarheid helderder en dieper kunnen zien dan de ogen van een enkele broeder of zuster en die licht kunnen laten schijnen op de oefening van iedere broeder en zuster afzonderlijk. De oefening ‘Licht laten schijnen’ in Plum Village verschilt iets van de traditionele paravana of uitnodigingsoefening. In de traditionele ceremonie zet zich iedere monnik (of non) voor een oudere broeder en nodigt deze van ganser harte uit hem de tekortkomingen te beschrijven die hij heeft waargenomen in zijn jongere broeder in verloop van de drie maanden durende regenretraite. In Plum Village nodigen we plechtig iedere broeder of zuster van onze eigen hamlet uit – of ze nu ouder of jonger zijn – en verzoeken hun licht op ons te schijnen. Zij brengen niet alleen tekortkomingen op het tapijt, maar vertellen ons allereerst waarin we uitgeblonken hebben. Daarna bieden ze ons concrete oefeningen aan om onze goede kwaliteiten te handhaven en te verbeteren, terwijl dat wat heilloos is, getransformeerd wordt. We ontvangen ook een brief die we ter aanmoediging voor onze oefening kunnen lezen en om ons eraan te herinneren wat nodig getransformeerd dient te worden. Voor iedere bijeenkomst ‘Licht laten schijnen’ lezen

131

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 132

we hardop de volgende brief voor de gehele sangha voor opdat we erover reflecteren en de sfeer van wederzijds respect en liefde helpen te bewaren: Heer Boeddha en al onze voorouderlijke leraren: Vandaag willen we het licht laten schijnen over onze oudere broeders en zusters en onze jongere broeders en zusters.We weten dat wij allen verschillende delen van één sanghalichaam zijn en dat wij het vlees en bloed zijn van hetzelfde sanghalichaam. Dit beseffend zijn we ons ervan bewust zijn dat in het laten schijnen van het licht op de oefening van om het even welk lid van de sangha, we het licht laten schijnen op onze eigen oefening.We beloven dat we de oefening van het licht laten schijnen met al onze liefde en ons begrip zullen doen. We beloven dat alles wat we zeggen, uit de heilzame intentie voortkomt om een zo nauwkeurig mogelijk inzicht te geven over onze broeder of zuster en concrete oefensuggesties te opperen die onze broeder of zuster kunnen helpen in het proces van ware transformatie.We beloven te vermijden dat onze boosheid of verkeerde waarnemingen onze gezichtspunten vervormen. We beloven dat ieder woord dat door ons wordt gesproken, voortkomt uit een kern van liefde in ons. We weten dat door het licht te laten schijnen op een lid van de sangha, wij ook het licht laten schijnen op ons eigen wezen. Aldus zal de oefening van het ‘Licht laten schijnen’ ook zeer heilzaam zijn voor ons allen afzonderlijk. We vragen de Heer Boeddha en al onze

132

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 133

spirituele voorvaderen ons te beschermen en te steunen, zodat deze bijeenkomst ‘Licht laten schijnen’ een groot succes zal zijn. De sanghaleden mogen niet de oefening van het licht laten schijnen misbruiken om elkaar te bekritiseren en te beschuldigen. Het is erg belangrijk dat alles wat we zeggen over een broeder of zuster voortkomt uit een liefhebbend hart. Als er een zweem van boosheid of irritatie in ons is, is het beter niets te zeggen.We schijnen het licht op onze broeder omdat we hem de hoogste vruchten van de oefening willen laten verwerkelijken. In het proces van het licht laten schijnen, combineren we onze ideeën en onze inzichten. In het proces van luisteren naar wat anderen meedelen, veranderen we misschien onze eigen ideeën. Luisterend naar wat onze zusters en broeders meedelen over degene over wie het licht wordt geschenen, kan ons helpen onze verkeerde waarnemingen over die persoon los te laten. Onze inzichten worden ook gestimuleerd door te luisteren naar wat anderen zeggen. Dit zijn belangrijke voordelen van het licht laten schijnen. Terwijl we luisteren, leren we meer over de werkelijkheid van onze broeders en zusters en ook over onze eigen werkelijkheid en daardoor hebben we een gelegenheid onszelf beter te begrijpen. Gewoonlijk zijn we in staat te erkennen dat de sterktes en de tekortkomingen van de andere persoon ook in onszelf kunnen worden ontdekt. In dit proces kunnen we diep schouwen en ons laten transformeren.

133

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 134

De kunst de bloemen water te geven Ik herinner me nog een jaar dat vele families naar Plum Village kwamen vanuit Toulouse en Bordeaux om deel te nemen aan een viering van Boeddha’s verjaardag. In mijn dharmarede op die dag sprak ik over de kunst van het bloemen water geven als een boeddhistische oefening. ‘Bloemen water geven’ betekent iemand die we goed kennen, te bemoedigen zijn goede kwaliteiten te tonen en onze waardering over deze kwaliteiten uit te spreken.Tijdens het spreken zag ik bij een vrouw onder de toehoorders tranen in de ogen komen. Na de loopmeditatie sprak ik haar man aan en zei: ‘Mijn vriend, jouw bloemen hebben water nodig.’ Hij luisterde naar wat ik te zeggen had en onderweg naar huis naar Bordeaux oefende hij de kunst van het bloemen water geven.Toen ze thuis aankwamen, was zijn vrouw een ander mens geworden. Ze was veel gelukkiger dan voorheen. De man had al vaak de lessen gehoord over de kunst van het bloemen water geven om jezelf en anderen gelukkig te maken, maar hij had het nog nooit in praktijk gebracht. Lange tijd had hij niet gezien wat voor een kostbaar juweel hij had in zijn vrouw. Hij was als de zoon in het Lotus soetra, wiens vader een kostbaar juweel in de zoom van zijn zoons jas had genaaid. De zoon was zich niet bewust van dit geschenk en zwierf overal heen op zoek naar rijkdom. Het is altijd goed om onze geliefden eraan te herinneren hoezeer we hen waarderen. Zij zijn kostbare

134

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 135

schatten die niet altijd bij ons zullen zijn. Geef alsjeblieft de bloemen van je geliefden water. Zij hebben misschien net als je broeders en zusters in de sangha jouw woorden van waardering en bemoediging nodig. De oefening van bloemen water geven is een uitdrukking van dankbaarheid. Wanneer we dankbaar zijn, hebben we niet meer zoveel pijn.

Opnieuw beginnen In de traditie van kloosterleven bestaat ook de oefening van boetvaardigheid. Wanneer een monnik of een non iets verkeerds heeft gedaan, stelt hij of zij zich voor het sanghalichaam, werpt zich neer en knielt ter uitdrukking van zijn of haar spijt. Hij deelt zijn fout mee en vraagt om mededogen en ondersteuning van de medebeoefenaars om de oefening in de toekomst te verbeteren. In Plum Village hebben we buiten deze traditionele vorm van boetvaardigheid een modernere manier van beoefening geschapen. Dit noemen we de oefening van ‘Opnieuw beginnen’. We beginnen met het bloemen water geven zoals in de vorige paragraaf besproken is. Nadat we de mooie en weldadige kwaliteiten van de andere persoon hebben erkend en geloofd, kunnen we ofwel onze spijt over onze onhandigheid en fout betuigen of onze gekwetstheid meedelen die we hebben gevoeld door de onhandigheid van onze zuster of broeder. We kunnen in aanwezigheid zijn van de hele communiteit of van maar een paar beoefenaars om ons te onder-

135

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 136

steunen.We beoefenen kalm en vriendelijk spreken.We beoefenen diepgaand en open luisteren zonder te oordelen of te discrimineren over wat we horen. Op deze manier kan het proces van verzoening plaatsvinden. We moeten de eerste stap van het bloemen water geven niet onderschatten. Wanneer we echt de mooie kwaliteiten van andere mensen kunnen erkennen, is het erg moeilijk onze gevoelens van boosheid of gebelgdheid vol te houden. We zullen natuurlijk verzachten en ons perspectief wordt wijder en omvat eerder de hele werkelijkheid.Wanneer we niet meer gevangen zitten in verkeerde waarnemingen, irritatie en oordeel, kunnen we gemakkelijk een weg vinden ter verzoening met anderen in onze communiteit of familie. De kern van de oefening is het herstellen van liefde en begrip tussen de leden van de communiteit. De vorm die de oefening aanneemt moet overeenkomen met de situatie en mensen die erbij betrokken zijn. Het is altijd behulpzaam anderen te raadplegen die meer ervaring hebben met de oefening en door vergelijkbare moeilijkheden zijn heengegaan, teneinde van hun ervaringen te profiteren.

Onze leraar binnen brengen Op een morgen toen ik juist de deur wilde openen om buiten te wandelen, werd de deur plotseling van de andere kant geopend. Ik ontmoette een monnik die zo’n haast had dat hij de deur onbewust opende.Toen hij die geopend had, zag hij mij aan de binnenkant staat. Zo’n

136

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 137

monnik of non zegt misschien tegen anderen: ‘O, maar gewoonlijk loop ik erg aandachtig en open ik de deur erg bewust.Vandaag was ik voor de eerste keer zonder bewuste aandacht.’ Omdat ik wist hoe de monnik zich voelde, wilde ik hem geen standje geven. Ik glimlachte alleen.Voor mij was het voldoende dat hij zich bewust was van zijn gebrek aan aandacht. Laten we niet gevangen zitten in uiterlijke omstandigheden en wachten tot onze leraar in levenden lijve aanwezig is teneinde hem ons nabij te voelen. Ik werd toen ik 16 jaar was door mijn eigen leraar onderwezen, hoe je ontspannen en met bewuste aandacht een deur opent. Nu is mijn leraar altijd in me aanwezig omdat hij zichzelf in mij heeft doorgegeven. Jouw leraar is in jou omdat hij zichzelf in jou heeft doorgegeven. Jouw leraar is al in iedere cel van jouw lichaam. Telkens wanneer je in bewuste aandacht loopt of staat, loopt en staat jouw leraar met jou. In een van mijn gedichten wordt gezegd: ‘Mijn kind, laat op je weg naar huis je voetstappen in vrijheid zijn.’ Dat is de oefening dat te doen waarvan je hebt gezien hoe je leraar het heeft gedaan. Als je diep schouwt, zul je zien dat de ware weg voor een werkelijk diepe relatie met je leraar is, dat je net zulke bewuste stappen zet als je leraar.Wanneer je zo je stappen zet, zal de energie van je leraar krachtig zijn en in jou over stromen. Je zult inzien dat jij en je meester één zijn. Je hoeft niet zoveel stappen te zetten; je hoeft maar één stap te zetten in alle ontspanning en vrijheid die mogelijk is. Die stap zal jou bij je leraar terugbrengen en dan zul je zien dat je hem werkelijk nabij bent.

137

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 138

In het Vajracchedika Soetra, de Diamant die de illusies doorklieft 24, leerde de Boeddha: ‘Als je me in de vorm zoekt, dan beoefen je niet het juiste pad en kun je de Tathagata niet zien.’ We kunnen deze woorden ook omzetten in: ‘Als je me alleen in de vorm zoekt...’. We voegen het woord alleen toe om het helderder te maken. Misschien vraag je:‘Nu ja, waarom kunnen we Boeddha niet ontdekken in de uiterlijke vorm? Hoe kun je beweren dat de tweeëndertig gunstige kentekenen en de tachtig kleinere kentekenen, de naam Siddhartha en de persoon op de Gierentop niet werkelijk de Boeddha is?’ Gedeeltelijk heb je gelijk, maar de betekenis in het soetra is dat de Boeddha niet alleen maar in zijn lichaam is. Als je alleen naar Boeddha in zijn lichamelijke vorm zoekt, zit je gevangen in de vorm, gevangen in de verschijning.Als je weet hoe je naar de Boeddha moet zoeken in dingen die niet zijn fysieke vorm zijn, zit je niet gevangen in de vorm. Hetzelfde geldt voor je eigen leraar. Telkens wanneer je een stap zet in bewuste aandacht, in geluk en als een vrij iemand, zie je dat je leraar op dat moment in je aanwezig is. Wanneer je een broeder of zuster tegenkomt, die in haastige vaart langskomt, weet je dat hij of zij hun leraar niet in zich heeft. Er zijn mensen onder ons die zo nu en dan vanwege hun werk gehaast en onachtzaam worden en niet in staat zijn tot hun adem terug te keren of bewuste stappen te zetten. Je kunt hen eraan herinne24. Zie Thich Nhat Hanh, The Diamond That Cuts Through Illusion (Berkeley: Parallax Press, 1992).

138

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 139

ren door alleen maar je vinger op te steken en te glimlachen. Zo breng je het ware gelaat van de leraar terug in die persoon. Zelfs al ben je een jongere zuster of broeder, kun je dit doen om je oudere broeder of zuster te helpen. We hebben de plicht elkaar te helpen, omdat niemand volmaakt is in de oefening van bewuste aandacht. Zeg niet dat de andere persoon niet oefent. De ander oefent wel, maar zijn of haar oefening heeft alleen maar niet het hoogste niveau bereikt.Wij zijn net zo.We hebben misschien nog niet het niveau bereikt in onze oefening dat we zouden willen. Dus laten we elkaar als broeders en zusters op een vriendelijke manier helpen, zonder afkeuring of beschuldiging.We dienen ieder ogenblik van ons dagelijks leven met de Boeddha, onze leraar te zijn, dan zullen ons geluk en onze vrede groter worden.

139

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 140

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 141

6 Onze families voeden

DE PROBLEMEN DIE WE tegenkomen in een kloosterlijke sangha zijn ook problemen die in een gezin kunnen voorkomen, of het gezin nu een spiritueel pad beoefent of niet. Je kunt geluk brengen in je familie door de oefeningen van de kloostersangha in je gezinsleven te brengen. Als een familie bewuste aandacht beoefent, zal zij weten hoe ze met problemen moet omgaan en zal ze de stormen van disharmonie kunnen vermijden. Als de familieleden niet oefenen, zal de familie ongelukkig worden en geen plezier meer hebben. Het leven binnen een sangha kan model staan zodat families ook vreugdevol samen kunnen leven. We kunnen bijvoorbeeld onze vader beschouwen als een abt en onze moeder als een abdis. Vaders en moeders dienen hun kinderen toe te staan deel te hebben aan besluiten die gevormd worden met betrekking tot het geluk van de hele familie. Dit zal ieders leven binnen de familie gelukkig maken en de kinderen helpen snel en gemakkelijk volwassen te worden. Een gezin, zelfs zo’n kleine van maar twee mensen, kan het familieleven democratisch organiseren. Ouders mogen niet denken dat hun kinderen omdat ze nog zo jong zijn, niet intelligent zijn. Kinderen hebben goede ideeën en willen die met ons delen. Het is erg belangrijk voor het 141

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 142

familiegeluk dat de ouders weten hoe ze goed moeten luisteren naar hun kinderen.Wanneer je weet hoe je goed naar je kinderen luistert en de waarde van hun meningen accepeteert, zullen je kinderen ook weten hoe ze goed naar jou kunnen luisteren en je beter begrijpen.

De driehoek in het gezin De ‘driehoek’ die in hoofdstuk 5 werd beschreven, komt ook vrij vaak voor in een gezin. Onze kinderen zijn nog erg onschuldig. Wanneer ze hun moeder horen spreken over de slechte gewoontes en de ongelukkige manieren van hun vader, geloven ze dat alles waar is wat zij zegt. De kinderen worden slachtoffer van de pijn die hun moeder lijdt. Zij lijden met hun moeder mee omdat ze twijfelen over hun vader en omdat ze zien dat hun moeder en vader niet gelukkig met elkaar zijn. Het ergste is wanneer de kinderen voor hun moeder partij trekken tegen hun vader. Misschien doet de vader verkeerde dingen, maar hij heeft meer begrip en mededogen nodig dan afkeuring. Het is niet moeilijk voor een van de ouders een klein kind te verlokken partij voor haar of hem te trekken, omdat kinderen nog geen onafhankelijk gezichtspunt hebben. Als je kind van jou houdt en je het aanmoedigt de andere ouder niet te mogen, misbruik je de liefde van je kind voor jou en iedereen zal pijn lijden. Als de familie eenmaal in deze driehoek is geraakt, verdwijnt het geluk – of de driehoek nu door de vader of de moeder is gevormd. Deze situatie kan vele maanden

142

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 143

of zelfs jaren voortduren. Het kan uiteindelijk leiden tot een breuk in de familie, die zowel pijnlijk als schadelijk is. De sleutel tot het terugbrengen van geluk in de familie is de aanwezigheid van een sangha. Als de familie oefent met een lokale sangha, kunnen moeder, vader of kinderen om hulp vragen bij de sangha. De ogen van de sangha zullen zien hoe de driehoek wordt gevormd en ze zullen helpen deze te doorbreken als middel om het geluk te ondersteunen. Wanneer vrienden op bezoek komen, kunnen zij met de kinderen praten over de positieve kanten van hun vader, waardoor de kinderen hun vader helderder kunnen zien. De sanghavrienden zullen ook zien dat hoewel de moeder erg vriendelijk is, er ook tijden zijn dat ze erg ongeschikt is in de manier waarop zij hun vader behandelt. Ze kunnen tegen de kinderen zeggen: ‘Jullie moeten je moeder helpen je vader aardiger te behandelen en opgewekter te zijn in zijn aanwezigheid.’ Kinderen hebben hiervoor meer dan genoeg talenten. Met behulp van de sangha kunnen wij de vreugde terugbrengen in de familie.

Wanneer ouders ruzie maken Het is gemakkelijk jonge meisjes en jongens gelukkig te maken. Maar er is één ding waar kinderen echt bang voor zijn en dat is het ruzie maken van hun ouders. Wanneer ouders hun humeur verliezen en elkaar doen lijden, lijden de kinderen het meest. Wanneer ouders twisten, schijnen ze vaak te vergeten dat hun kinderen

143

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 144

met hen in huis zijn en ze zien niet hoe hun kinderen lijden.Volwassenen hebben een dikkere huid en kunnen het lijden gemakkelijker dragen dan hun kinderen. De harten van jonge kinderen zijn nog erg open, en wanneer ze zien hoe hun vader en moeder naar elkaar schreeuwen, is dit hartverscheurend voor hen. Soms moeten de kinderen wegrennen en een plaats zoeken waar ze zich kunnen verstoppen voor hun ouders. In vroeger tijden toen de mensen nog op het platteland woonden, was er altijd wel een tuin met appelbomen of sinaasappelbomen of een vijver rond het huis. De kinderen hadden een plek waar ze konden ontsnappen aan de verstikkende atmosfeer, en ze konden spelen of vlinders of waterjuffers vangen. De kinderen konden ook vluchten naar het huis van de buren en daar met hun vriendjes spelen. Tegenwoordig hebben we niet meer zo’n omgeving. De meeste mensen wonen in steden met hoge flatgebouwen en gevaarlijke straten.Wanneer vader en moeder boos zijn op elkaar hebben de kinderen geen plek waar ze naartoe kunnen rennen.Velen van hen moeten naar de badkamer of de slaapkamer en huilen daar in hun eentje. De wonden die kinderen op deze manier opdoen, zijn ernstig en kunnen vele jaren ter genezing vergen. Kinderen dragen deze wonden in hun hart met zich mee, zelfs wanneer zij volwassen geworden zijn. Er zijn vele kinderen die tegen zichzelf zeggen dat ze niet willen trouwen en geen eigen kinderen willen hebben, doordat ze hebben geleden onder de ruzies van hun ouders. Er zijn kinderen die pas zeven of acht jaar zijn, die dit be-

144

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 145

sluit al hebben genomen. Ouders moeten hun best doen dat dit ongeluk hun kinderen niet overkomt. Ouders moeten ervoor zorgen dat ze geen ruzie maken voor de ogen van hun kinderen.Wanneer de atmosfeer in de familie drukkend wordt, zoals bij donkere wolken voor een storm, moeten de ouders een weg vinden dat de storm heel snel overwaait en niet langere tijd in huis blijft hangen.

De ademruimte In Plum Village bieden we de oefening van de ademruimte aan. Ieder huis zou een kamer moeten hebben, die ademruimte genoemd wordt, of minstens een hoek van een kamer die voor dit doel wordt gereserveerd. In deze ruimte plaats je een laag tafeltje met een bloem, een kleine gong en genoeg kussens waarop iedereen van de familie kan zitten.Wanneer je je niet op je gemak voelt of verdrietig of boos, kun je naar deze kamer gaan, de deur dichtdoen, gaan zitten, de gong eenmaal luiden en bewust ademhalen oefenen.Wanneer je op deze manier tien of vijftien minuten hebt geoefend, begin je je beter te voelen. Als je niet op deze manier oefent, kun je je humeur verliezen. Dan begin je misschien te schreeuwen of met iemand ruzie te zoeken, waardoor je een reusachtige storm in je familie veroorzaakt. Tijdens een zomerretraite in Plum Village vroeg ik een jongen of hij enig idee had hoe hij zijn vader zou kunnen helpen, wanneer deze woedend is. De jongen

145

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 146

schudde zijn hoofd:‘Ik weet niet wat ik dan moet doen. Ik word heel bang en probeer weg te lopen.’ Wanneer kinderen naar Plum Village komen, kunnen ze horen over de ademruimte en leren hoe dat werkt, zodat ze hun ouders kunnen helpen wanneer deze boos worden. Ik vertelde de jongen:‘Je kunt je moeder of je vader uitnodigen in de ademruimte met jou te ademen.’ Dit is iets wat de familie van tevoren moet goedkeuren.Wanneer iedereen gelukkig is, is dat een goede gelegenheid je vader en moeder te vragen een overeenkomst te ondertekenen. Je zou kunnen zeggen: ‘Papa, mama, soms zijn jullie boos op elkaar en zeggen dingen die elkaar kwetsen. Dit maakt me vreselijk bang. Mag ik een volgende keer als dit gebeurt, naar de ademruimte gaan en de gong luiden om jullie eraan te herinneren te ademen, zoals we van onze leraar in Plum Village hebben geleerd?’ Als vader en moeder zich op dit moment erg gelukkig voelen, zullen ze allebei graag toestemmen. ‘Natuurlijk, jongen, de volgende keer dat je ziet dat we het niet met elkaar eens zijn, heb je het recht naar de ademruimte te gaan en de gong te luiden. Dit zal ons helpen eraan te denken samen te ademen, zodat niet de hele familie eronder hoeft te lijden.’ Als jonge kinderen zijn jullie nog heel fris. Je kunt je frisheid gebruiken om je ouders te helpen. Je kunt tegen je moeder zeggen: ‘Mama, telkens wanneer vader iets uit boosheid zegt wat je kwetst, zou je me kunnen volgen naar de ademruimte en kunnen we samen ademen in plaats van met papa te redetwisten.Wat vind je daarvan?’ Wanneer je moeder het daarmee eens is, dan ga je, wan-

146

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 147

neer je vader iets onvriendelijks zegt, naar je moeder, neem je haar hand en zeg je:‘Laten we naar de ademruimte gaan, mama.’Wanneer vader dit ziet, zal het hem wakker schudden. Hij zal bewondering voelen voor zijn vrouw en kind, omdat zij weten hoe ze in moeilijke ogenblikken kunnen oefenen. Je kunt hetzelfde met je vader doen.Wanneer je moeder iets onvriendelijks tegen je vader zegt dat hem van zijn stuk brengt, waardoor hij op het punt staat zijn humeur te verliezen, kun je naar hem toegaan, je vaders hand nemen en rustig zeggen: ‘Papa, wind je niet op. Laten we samen naar de ademruimte gaan.’ Als je eenmaal in de ademruimte bent, heb je het geluid van de gong en de Boeddha om je te beschermen. Iedereen van de familie kan een overeenkomst ondertekenen, die luidt:‘Wanneer we de gong horen klinken in de ademruimte, is dat het geluid van de Boeddha die ons roept. Iedereen in huis zal stoppen en ademen. Niemand zal nadien doorgaan met schreeuwen.’ De hele familie kan deze afspraak maken bij het geluid van de gong te stoppen en te ademen. Dit wordt genoemd ‘de overeenkomst over samenleven in vrede en vreugde’, die we aan iedere familie die in Plum Village komt, voorstellen. Als je deze methode thuis in praktijk kunt brengen, zul je na ongeveer drie maanden voelen dat de atmosfeer in huis veel plezieriger is geworden. De wonden in de harten van de kinderen zullen verzacht worden en langzamerhand genezen.

147

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 148

De cake die altijd wordt aangevuld Als je nog geen gong kon kopen of een ademruimte maken bij je thuis, kun je een cake gebruiken. Het is een heel speciale cake, die ik aan de kinderen doorgeef, die naar Plum Village komen, zodat ze hem mee naar huis kunnen nemen en er daar mee oefenen. Deze cake is niet gemaakt van meel en suiker zoals een biscuitcake. Je kunt ervan blijven eten en hij raakt nooit op. Het wordt genoemd ‘de cake in de koelkast’. Er komt een dag dat je in de huiskamer of in de eetkamer zit en je ziet dat je moeder en vader op het punt staan boos te worden op elkaar. Zodra de atmosfeer drukkend en onplezierig wordt, kun je de oefening toepassen van de cake om de harmonie in je familie te herstellen. Allereerst adem je drie keer in en uit om jezelf genoeg moed te geven en dan kijk je naar je moeder en zeg je haar: ‘Mama, mama.’ Je moeder zal naar je kijken en vraagt: ‘Wat is er, mijn kind?’ En jij zult dan zeggen: ‘Ik herinner me dat we een cake in de koelkast hebben.’ Het doet er niet toe of dit werkelijk zo is of niet. Je zegt dit om je moeder te helpen ruzie met je vader te vermijden. Zeggen ‘er is cake in de koelkast’ betekent in werkelijkheid: ‘Papa, mama, doe elkaar geen pijn meer.’ Wanneer ze deze woorden horen, zullen je ouders dat begrijpen. Je moeder zal je aankijken en zeggen: ‘Je hebt gelijk! Wil jij alsjeblieft buiten op de veranda de tafel dekken en de stoelen klaarzetten, dan zal ik de cake en de thee halen.’Wanneer je moeder dit zegt, heb je al een

148

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 149

weg uit de gevaarlijke situatie gevonden. Je kunt naar de veranda lopen en op haar wachten. Nu heeft je moeder een gelegenheid zich terug te trekken uit de twist met je vader.Voordat jij iets gezegd had, kon zij niet opstaan en weggaan. omdat dit heel onbeleefd geweest zou zijn en misschien meer olie op het vuur van je vaders boosheid had gegoten. Nu kan zij naar de keuken gaan.Terwijl zij de koelkast opent om de cake eruit te halen en het water kookt voor de thee, kan ze haar adem volgen zoals ze in Plum Village heeft geleerd. Als er geen echte cake in de koelkast is, hoef je je geen zorgen te maken. Je moeder is creatief en zal iets vinden dat de cake kan vervangen. Terwijl zij de cake en de thee klaarmaakt, kan ze fijntjes glimlachen waardoor ze zich naar lichaam en geest lichter voelt. Terwijl vader alleen achterblijft in de huiskamer, zal hij herkennen dat zijn vrouw en kind in praktijk brengen wat ze in Plum Village hebben geleerd. Hij zal bij zichzelf denken: ‘Als ik niet oefen, zal dat erg vreemd lijken. Het zal lijken alsof ik me niet herinner wat we allemaal samen hebben geleerd.’ Hij zal dus ook beginnen bewust aandachtig ademen te oefenen. Geleidelijk zal zijn boze stemming zakken en zal hij beginnen genegenheid tot zijn vrouw en kind te voelen. Nadat de thee en de cake op tafel zijn gezet, zal hij langzaam naar de veranda lopen en zich voegen bij het gezelschap van vrouw en kind in een atmosfeer die licht en vol begrip is. Als je vader aarzelt naar buiten te komen, kun je het huis inlopen, je vaders hand nemen, aan je wang houden en hem vleien door te zeggen: ‘Papa, hou je van me?

149

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 150

Papa kom en drink thee met cake met mij.’ Neem alsjeblieft deze oefening mee naar huis. Plum Village mee naar huis brengen betekent dat het leven in de familie vrediger wordt.

De onschatbare erfenis Ouders willen altijd dat kinderen in de toekomst gelukkig worden en daarom denken ze over het nalaten van zulke dingen als een huis, een stuk land of een spaarrekening voor hun kinderen. Ouders willen ook helpen door hun kinderen een opleiding te geven opdat ze gelukkig worden met een loopbaan als arts of ingenieur of een ander beroep. De liefde van de ouders drukt zich uit in hun verlangen dat hun kinderen een stevige fundering hebben voor een zekere toekomst. Het is heel natuurlijk dat ouders zulke wensen hebben, maar deze manier hun liefde te tonen, is niet de soort liefde die kinderen het meest nodig hebben. Over het algemeen hebben kinderen niet zoveel behoefte aan materiële zekerheid als de ouders denken.Wat de kinderen het meest van alles nodig hebben, is een vreedzaam leven in de familie. Wanneer de ouders in harmonie samenleven, zijn de kinderen onmiddellijk gelukkig en hebben ze tevens het fundament voor geluk in de toekomst. Jonge mensen die naar Plum Village komen, stemmen er allemaal mee in dat het meest kostbare geschenk dat ouders aan hun kinderen kunnen geven, hun eigen geluk is.

150

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 151

Wat echter nog belangrijker is, is dat wanneer de kinderen opgroeien en partners vinden, zij ook in staat zijn geluk in hun families te brengen. Toen zij bij hun ouders woonden, zagen zij hoe hun vader en moeder voor elkaar zorgden. Zij hoorden hun vader lieve dingen tegen hun moeder zeggen en ze hoorden hun moeder aardige dingen tegen hun vader zeggen.Vader en moeder maakten elkaar gelukkig door de manier waarop zij spraken en handelden. Ofschoon de ouders hun kinderen niet direct in woorden beleerden, onderwezen ze hun kinderen door de manier waarop zij zich tegenover elkaar gedroegen. Dat is de meest effectieve manier van onderwijs. In het boeddhisme wordt dit genoemd ‘onderwijzen door middel van onze persoon’. Hierdoor zullen de kinderen kunnen doen wat hun ouders hebben gedaan. De familie is een universiteit waarin de twee belangrijkste professoren vader en moeder zijn. Als vader en moeder elkaar kunnen begrijpen, elkaar liefhebben en elkaar gelukkig maken, scheppen zij een wonderbaarlijke atmosfeer voor hun kinderen om in geboren te worden en in op te groeien.Wanneer deze kinderen afstuderen op deze universiteit, zullen zij het vermogen hebben hen die zij liefhebben gelukkig te maken.Vader en moeder moeten eraan denken dat ze in de familie niet alleen de rol van vader en moeder spelen, maar ook die van professoren, die de les van liefde aan hun kinderen onderwijzen. Telkens wanneer de vader een fout maakt die bij zijn vrouw pijn veroorzaakt, dient hij te weten hoe hij zich

151

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 152

moet verontschuldigen. Na het avondeten zou de vader zijn vrouw en kind kunnen uitnodigen in de ademruimte, driemaal de gong uitnodigen te luiden en dan zeggen: ‘Sorry, moeder, sorry mijn kind, ik was vanmorgen erg boos en omdat ik niet aandachtig genoeg was, heb ik iets onaardigs tegen moeder gezegd. Ik beloof dat ik zal oefenen geen boze woorden meer te zeggen tegen moeder.’Als hij eenmaal iets dergelijks gezegd heeft, dient de hele familie te zwijgen, iedereen volgt zijn of haar adem en neemt het gevoel van liefde in de ruimte in zich op. Deze liefde is tevoorschijn gekomen omdat je wist hoe je de lessen van bewuste aandacht moest beoefenen. Nadat vader driemaal de gong heeft uitgenodigd te luiden, staat iedereen op en omhelst elkaar voor het verlaten van de ademruimte. Niemand hoeft verder nog iets te zeggen. Als de vader zoiets tegen moeder kan zeggen, zullen de kinderen grote bewondering en respect voor hun vader hebben. Als de moeder kan vergeven, tolerant kan zijn en vader een zoen kan geven, zullen de kinderen grote bewondering en respect voor hun moeder hebben. Ze zullen zien dat vader en moeder ideale modellen voor het leven voor hen zijn. Maar als vader zijn gezag gebruikt om tegen zijn kinderen te schreeuwen, terwijl hij hen verbiedt iets te zeggen, zullen de kinderen helemaal geen bewondering voor hem hebben. Je kunt alleen maar iets leren van mensen, die je bewondert. De ware autoriteit van vader en moeder ligt in het feit dat ze weten hoe ze elkaar kunnen respecteren en elkaar gelukkig maken.

152

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 153

De Boeddha leert ons over de kringloop van geboorte en dood, samsara. Dit is de kringloop waarin hetzelfde lijden zich herhaalt.Als we niet oefenen, zullen we er niet uit kunnen stappen. Misschien heeft je grootmoeder heilloze gewoonte-energieën gehad zoals woede of depressie, die ze overgedragen heeft op je moeder. Jouw moeder draagt deze gewoonte-energieën over op jou en jij kunt ze overdragen op jouw eigen kinderen. Dit wordt samsara genoemd. Het is een vicieuze cirkel, maar de oefening kan het transformeren. Als je bewuste aandacht oefent, zul je deze negatieve dingen niet in de toekomst op je kinderen en kleinkinderen overdragen. Het oefenen van bewuste aandacht is de enige manier om een eind te maken aan de vicieuze cirkels die zoveel generaties zijn doorgegeven. We kunnen de negatieve gewoonte-energieën, die we hebben ontvangen van onze vader en moeder transformeren en ze in de toekomst niet overdragen aan onze kinderen. Dit is de diepste manier onze dankbaarheid aan onze voorouders te tonen.

Diep schouwen in de familie Enige jaren geleden was er een man die meerdere maanden in de Upper Hamlet van Plum Village verbleef. In dat seizoen vroeg ik de bewoners van Plum Village, zowel kloosterlingen als leken, de volgende oefening te doen als middel om diepgaand in hun bloedverwantenfamilie te schouwen. Ik stelde voor dat iedereen een rustig plekje vindt om te zitten, zoals onder een boom of in

153

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 154

hun kamer, en dan alle positieve eigenschappen van hun moeder en hun vader op te schrijven. Genoemde man begon met de oefening. Eerst schreef hij alle mooie eigenschappen op die hij bij zijn vader had geobserveerd. Hij dacht: O, het is gemakkelijk goede kwaliteiten bij mijn vader te vinden, maar niet bij mijn moeder. Hij had veel moeilijkheden met zijn moeder gehad en hij kon zich niet voorstellen dat ze veel of weinig positieve kwaliteiten zou hebben.Toch ging hij door met de oefening en probeerde op te schrijven wat hij als positief in zijn moeder kon zien. Hij was nogal verrast dat de lijst voor zijn moeder uiteindelijk langer en langer werd. Hij had gedacht dat zijn moeder geen goede kwaliteiten had, maar toen hij goed keek, zag hij veel mooie dingen in zichzelf, waarvan hij wist dat ze niet van zijn vaders kant kwamen. Hij besefte dat die goede kwaliteiten van zijn moeder moesten komen. Op deze manier stelde de oefening van diep schouwen in zichzelf hem in staat de mooie dingen te zien die hij had ontvangen van zijn moeder. Na het erkennen van de vele goede dingen omtrent zijn moeder, besloot de man een lieve brief aan zijn moeder te schrijven. Zijn liefde en respect voor zijn moeder was hersteld en hij wilde haar dit direct meedelen. Hij schreef zijn moeder hoe hij de mooie kwaliteiten in haar had herkend en van haar had gekregen. Een tijdje later belde zijn vrouw hem in Plum Village op en vertelde dat zijn moeder heel gelukkig was met zijn brief. Na het lezen van de brief van haar zoon was ze zo ontroerd dat ze zich wenste een vergelijkbare brief aan

154

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 155

haar eigen moeder te kunnen schrijven. Jammer genoeg was haar eigen moeder reeds gestorven. De jongere man zei tegen zijn moeder:‘Je kunt toch nog een brief schrijven aan je moeder, omdat ze in jou nog leeft.Terwijl jij de brief schrijft, zal zij hem ontvangen.’ Het werk van verzoening is een grote gift die we onszelf, onze geliefden en onze voorouders kunnen geven. We verzoenen ons met onze moeder en vader binnenin ons, en we kunnen ook een geschikte weg vinden om ons met onze moeder en vader buiten ons te verzoenen. Het is nooit te laat vrede en genezing te brengen in onze familie van verwanten.

Weten hoe lief te hebben Als vader of moeder hebben we vaak het gevoel dat ouders veel wijsheid en ervaring hebben, terwijl kinderen nog jong zijn en heel weinig weten. Misschien dwingen we onze kinderen te doen wat wij denken dat het beste voor hen is, en dan breekt de communicatie tussen ons en onze kinderen af. Wanneer er geen communicatie meer is tussen ons, hoe kunnen we dan gelukkig zijn? Het belangrijkste is de communicatie tussen ouders en kinderen in stand te houden.Wanneer de deur van communicatie gesloten is, lijden zowel de ouders als de kinderen. Maar wanneer we een goede communicatie onderhouden, zullen ouders en kinderen hun levens als goede vrienden met elkaar delen, en dat is de enige manier echt geluk te vinden.

155

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 156

Het boeddhisme leert ons hoe we liefhebbend spreken en diepgaand luisteren als twee wonderbaarlijke methodes kunnen gebruiken om de deur van communicatie te openen. Als ouders zouden we niet de taal van gezag, maar van liefde moeten gebruiken als we met onze kinderen spreken. Wanneer we kunnen spreken met de taal van liefde en begrip, zullen onze kinderen bij ons komen en ons over hun moeilijkheden, pijn en angsten vertellen. Door deze vorm van communicatie zullen we onze kinderen begrijpen en slechts dan kunnen we hen werkelijk liefhebben. Daarvoor dachten we dat we onze kinderen liefhadden, maar onze liefde was niet gebaseerd op begrip. Hoe meer we liefhadden, des te meer voelden onze kinderen zich verstikt en ellendig. In Plum Village zeggen we vaak dat liefhebben zonder te weten hoe lief te hebben, de persoon die we liefhebben, kwetst. De persoon die we liefhebben, kan onze zoon zijn, onze dochter, onze vrouw of onze man. Over ware liefde kan de vader tegen zijn kind zeggen: ‘Mijn zoon, denk je dat ik je begrijp? Denk je dat ik je moeilijkheden en je pijn begrijp? Vertel het me alsjeblieft. Ik wil het weten, zodat ik je kan liefhebben op een manier die jou geen pijn doet.’ Wanneer een vader dit zegt, zal zijn zoon de gelegenheid hebben zijn hart voor de vader te openen. Hetzelfde geldt voor een moeder. Een moeder moet haar dochter vragen: ‘Lieveling, vertel me alsjeblieft de waarheid. Denk je dat ik je begrijp? Begrijp ik je lijden, je moeilijkheden en je diepste verlangens? Als ik je nog niet begrijp, help me dan alsjeblieft te begrijpen. Want als ik je niet begrijp, zal ik voortgaan je

156

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 157

pijn te doen in naam van liefde.’ Dit is wat wij noemen liefhebbend spreken. Wanneer ons kind spreekt, oefen dan alsjeblieft diepgaand luisteren. Soms zegt ons kind iets dat ons verrast. Het is het tegenovergestelde van hoe we zelf de dingen zien. Toch moeten we goed luisteren. We moeten ons niet ergeren aan haar, omdat we hebben beloofd goed naar onze kinderen te luisteren. Laat alsjeblieft je kind vrijuit spreken. Onderbreek haar niet wanneer ze spreekt en heb geen kritiek op wat ze zegt.Wanneer we diep en van harte luisteren – een half uur, een uur of zelfs drie uur –, zullen we beginnen haar diepgaander te zien.We zullen beginnen haar beter te begrijpen en zullen beginnen te beseffen dat hoewel ons kind nog erg klein is, zij enkele diepe inzichten heeft en haar speciale behoeftes. We beginnen misschien ook te beseffen dat we ons kind lange tijd pijn hebben gedaan. Ouders moeten diepgaand kijken naar hun kinderen. Zijn ze gelukkig of lijden ze pijn? Wanneer zij lijden, dan lijden wij ook.

Twee culturen laten harmoniëren Tegenwoordig leven we tussen mensen uit veel verschillende culturen.We moeten de kunst van het vreugdevol samenleven beoefenen en leren goed te kijken naar elkaars prachtige eigenschappen. We moeten vertrouwen hebben in onze eigen cultuur, maar we moeten ook de gewoontes van andere samenlevingen respecteren. Gewoonlijk onderwijs ik dit aan de vele Vietnamese fami-

157

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 158

lies die ik bezoek in Noord-Amerika en Europa, maar het is ook iets erg belangrijks voor mensen in alle culturen. Ik ontmoet veel kinderen van Vietnamese ouders die opgevoed zijn en opgroeien in een westerse omgeving. Zij gaan naar de lagere school, de middelbare school en de universiteit in het Westen en zij leren op een westerse manier te denken, te spreken en zich te gedragen. Misschien komen de kinderen op school en in de maatschappij in contact met aspecten van de westerse cultuur die niet zo heilzaam en mooi zijn. Dit maakt dat de ouders zich niet op hun gemak voelen als ze hun kinderen op westerse manier zien handelen en spreken. De ouders zijn vaak ongelukkig en hebben kritiek op de manier waarop hun kinderen zich gedragen. Het is niet juist de kinderen zo te berispen. Het kan verwarrend zijn voor de kinderen. Zij begrijpen niet waarom hun ouders hen verwijten dat ze als een Amerikaan spreken en niet de manieren hebben van een Vietnamees. Zij hebben de westerse cultuur op school onderwezen gekregen en wanneer ze de gewoontes van deze cultuur toepassen, worden ze thuis daarvoor bekritiseerd. Ouders moeten fair zijn, wanneer zij oordelen. De opvoeding, begeleiding en richtinggeving van jullie kinderen is ook jullie verantwoordelijkheid. Alle culturen zijn in bepaalde opzichten erg mooi. Soms komen ouders uit een cultuur die verschilt van de cultuur waarin zij leven en hun kinderen opgroeien. In dit geval moeten de ouders de mooie aspecten van hun oorspronkelijke cultuur in hun eigen levens in praktijk

158

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 159

brengen. Alleen zo zullen ze een weg vinden hun cultuur aan hun kinderen door te geven, zodat ook zij de mooie en goede aspecten van hun oorspronkelijke cultuur in hun eigen levens kunnen toepassen. De moeilijkheid is dat de ouders vaak te druk zijn met geld verdienen om auto’s en een groot huis te kopen. Zij hebben geen tijd om met hun kinderen door te brengen. Ze steken niet genoeg energie in kalme en vriendelijke gesprekken met hun kinderen. Wanneer de ouders in hun dagelijks leven niet de mooie en goede dingen van hun oorsprongscultuur kunnen uitdrukken, hoe kunnen ze dan hopen dat ze deze aan hun kinderen kunnen doorgeven? Als ouders graag willen dat hun kinderen het mooie en goede van hun oorspronkelijke cultuur in stand kunnen houden, moeten ze de deur van communicatie openen tussen henzelf en hun kinderen. Ook kinderen, van welke culturele oorsprong dan ook, kunnen hun relatie met hun ouders hernieuwen. We kunnen leren over de prachtige aspecten van de cultuur, waarvan we misschien niets weten. We kunnen onze ouders bij thuiskomst thee aanbieden. We kunnen met hen samen zitten en hun vertellen wat die dag op school is gebeurd. We kunnen hun vragen verhalen te vertellen over hun jeugd, hun moeilijkheden en hun geluk. Als we het ene weekend onze tijd besteden aan het bezoeken van onze vrienden, kunnen we het volgende weekend met onze ouders doorbrengen.Tijd besteden aan onze ouders en grootouders is voedend en genezend. Wanneer we leren hoe we onze ouders met liefde en respect behandelen, zal de hele familie geluk-

159

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 160

kig en vrolijk zijn.Wanneer moeilijke situaties ontstaan, zullen we weten hoe we deze samen onder ogen kunnen zien en we zullen elkaar bedreven en liefdevol kunnen ondersteunen.

Juwelen voor familierelaties in de Vietnamese cultuur Welke cultuur dan ook, zij het uit het Westen of het Oosten, heeft zowel kostbare juwelen als ongezonde elementen. Waar positieve eigenschappen zijn, zullen ook altijd negatieve eigenschappen zijn. We moeten ijverig oefenen om datgene wat positief is in onze cultuur steeds te hernieuwen. We moeten volhardend de juwelen van de culturen om ons heen leren kennen en deze in ons leven op nemen. Ik herinner jonge mensen die in Europa en Amerika leven er altijd aan dat er zoveel prachtige aspecten zijn in de Vietnamese cultuur. Ik wil graag wat vertellen over de manieren waarop jongeren en volwassenen in Vietnam met elkaar omgaan.Wanneer je in Vietnam met je vader of moeder wilt spreken, begin je altijd met het woord thua, wat betekent ‘met alle respect’. Bijvoorbeeld ‘Met alle respect voor mijn vader’ of ‘Met alle respect voor mijn moeder’. Als je iets aanreikt aan een volwassene – zoals een kop thee of een kom rijst – doe je dit altijd met twee handeen. Aan de eettafel beginnen de kinderen nooit voor hun ouders te eten, en voordat ze beginnen te eten, zeggen zij: ‘Moeder, vader, welkom bij deze maaltijd.’

160

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 161

Kinderen kunnen met alle zaken bij hun ouders komen, maar ze mogen nooit hun ouders tegenspreken. Tegenspreken en twisten zijn totaal verschillend van iets bespreken. Het verschil ligt in de manier waarop je de woorden gebruikt en in de toon van je stem.Wanneer je uitgaat, zeg je gewoonlijk: ‘Met alle respect voor mijn vader (of moeder), ik ga buiten spelen (of ik ga naar school of ik ga werken)’. Zodra je thuiskomt, zeg je:‘Met alle respect voor mijn vader of moeder, ik ben net thuisgekomen.’ Wanneer je ouders gasten thuis uitnodigen, moeten de kinderen komen om hen te begroeten: ‘Gerespecteerde oom die zojuist gekomen is’ of ‘Gegroet, oom’. Nadat je de gasten hebt begroet, kun je je vader of moeder helpen thee te schenken en dan toestemming vragen naar je kamer te gaan. Om te blijven en met de gasten te praten, moet je eerst uitgenodigd worden. Als je vrienden mee naar huis wilt nemen om te spelen, moet je over het algemeen eerst je ouders toestemming vragen. Wanneer je vrienden bij je thuis komen, moet je hen eerst bij je ouders brengen om hen voor te stellen, voordat je met hen iets anders kunt gaan doen. Er zijn zoveel andere mooie Vietnamese tradities en gebruiken, maar als Vietnamese kinderen alleen al kunnen doen wat hierboven beschreven is, zullen ze als heel beleefd worden beschouwd en het waard zijn trouwe kinderen van hun ouders te worden genoemd en goede leerlingen van hun leraar.

161

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 162

Alle oefeningen die ik in dit hoofdstuk heb beschreven, zijn dingen die de hele familie met elkaar kan beoefenen, waardoor ze momenten van geluk scheppen die zowel de kinderen als de ouders goed doen. Bewuste aandacht, concentratie en inzicht zijn de hulpmiddelen die ons worden geboden om ons, onze relaties en onze communiteiten te hernieuwen. We kunnen deze kwaliteiten ontwikkelen met alle concrete oefeningen die in dit boek zijn geboden. Of we nu als familie, een sangha of een volk samen oefenen, er zijn zoveel gelegenheden om te groeien in ons vermogen te begrijpen en lief te hebben. Ieder moment en iedere dag is een gelegenheid om opnieuw te beginnen, om de deur van ons hart te openen, en om samen te oefenen voor onze eigen transformatie en genezing en voor de transformatie en genezing van onze families en onze wereld. Op deze manier samen oefenend, ontdekken we het pad van vreedzaam leven in het huidige moment en met vreugde samen te leven.

162

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

Adressen

FRANKRIJK: Thich Nhat Hanh Plum Village, Lower Hamlet Meyrac, Loubès Bernac F-47120 Duras Tel. 0033-553947540 Fax. 0033-553947590 www.plumvillage.org e-mail: [email protected]

NEDERLAND: Stichting Leven in Aandacht p/a Van der Woudestraat 23 NL-1815 VT Alkmaar www.aandacht.net

e-mail: [email protected]

163

13:55

Pagina 163

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 164

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 165

Andere boeken van Thich Nhat Hanh bij Uitgeverij Ten Have Vrij zijn, waar je ook bent In een lezing voor Amerikaanse gevangenen vatte Thich Nhat Hanh de kern van zijn onderricht samen.Vrijheid moeten we zelf cultiveren, zo zegt hij, door met volle aandacht in het hier en nu te leven. 2e druk, gebonden, 88 blz. ISBN 90 259 5389 1

Aandacht is als zonneschijn 49 verzen om terug te keren in het nu Deze korte verzen (met commentaar) kun je opzeggen tijdens dagelijkse bezigheden. Ze helpen je te groeien in bewustzijn en aandacht. Dat levert vrede, vreugde en inzicht op, die we met anderen kunnen delen. Gebonden, 118 blz. ISBN 90 259 5431 6

samenleven 4e pr. 10-08-06

10-08-2006

13:55

Pagina 166

Vrede begint bij jezelf Je vindt en verspreidt innerlijke vrede als je verleden en toekomst loslaat, en leeft in het hier en nu. Dat deze theorie werkt bewees Thich Nhat Hanh samen met een groep Israëli’s en Palestijnen. Gebonden, 174 blz. ISBN 90 259 5526 6

Vrede binnen handbereik Vrede en innerlijke rust liggen voor iedereen binnen handbereik. Dat is geen kwestie van geloof, maar van oefening. Een visie op een nieuwe manier van leven en samenleven. Gebonden, 144 blz. ISBN 90 259 5522 3