Expositiones in Canticum Canticorum, In librum primum Regum 9782503014418 [PDF]

Zitiervorschau

EBJES LA'J GXEJ.V

-i-itw.:

»i«« i

)»s M*

ryBOGRABHI BSE

TVKNHbrri

TRENT UNIVERSITY

LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0144unse

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXLIV

i

C.C. CXLIV

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXLIV

GREGORIVS MAGNVS IN CANTICVM CANTICORVM IN LIBRVM PRIMVM REGVM

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIII

SANCTI

GREGORII MAGNI

EXPOSITIONES IN CANTICVM CANTICORVM IN LIBRVM PRIMVM REGVM

RECENSVIT

PATRICIVS VERBRAKEN O.S.B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIII

\-v-

mto. Cm

V

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PvBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

In note im.lncipir f aqiwf i t^mU caiue diftq&f pupielw dnf ni jiicebar. SupcaHroni

frmeyti ffdmmr tmbc rpban

lei. Qaie cumq; dyarruir uobif fame. fctdm opa nolne fiwtir. 0 wifi dicar. Uiiuwuna fum iirm^ulwrfpho^. fie utpndi funr ur uiei(Qmuf qmtmfiGir.uuef qnootr.W man pnunaar durtif. Vom mroAuof utuefhtHnftwiu. r) ^ 4 mmnferaur futir luptrapoco 1 )ucufip fritpr CrnieIhrtjup teqm cuta qetrnre libeuf ar retidmr corvtiwanvdi dmu' tulfwmf .mquo umm v.ibui dotovir fubftltf ludMn/.bV3"1 !7 (oqmf . ^ppbnidiraqaq rvqr ka anidkr utuu .otneaur unit; M mrficir moreafcuht t'rpep nr Cuil 'popts aqaq 'opnvQf '* apetpb; ouru mumcou. >ue(hb: ivanmb .'imuifif qup pulchin emm necuoluc/nnr diipdem &uicqiud mnlofuir -irpi'mu. hoc ^ct>u)^ri fiuir. Wrbu ucro dm fiur. HcuadP spcure attia letb rAemolm' utmifj ei f{o jvuraf ei rnoftkupilref ovipfi'' jliq^. Dprr q rmnfipvfiot' p tnobedimrui n'rmr. qmiplprr prfpnl dnipfapbu mufuuir Dnfqmie wj* f^ipa Aumf no }>araif mo cotup ifttf iptiiif _

*■

aUquiA . 1)ic ij tpfpctifc you deem ei’conaipt milt1 oftmhi.

CODEX CAVENSIS 9, fol. 237>\

BERNARDO CAPELLE IN REBVS GREGORIAN1S INSIGNITE VERSATO HVIVS EDITIONIS FAVTORI IN MEMORIAM

32011

INTRODUCTION En janvier 602, saint Gregoire le Grand envoyait au sousdiacre Jean de Ravenne une lettre concemant notamment des conferences qu’il avait donnees jadis aux moines du Mont Celius, au temps qu’il y residait : Praeterea quia isdem carissimus quondam filius meus Claudius, aliqua me loquente de Prouerbiis, de Canticis canticorum, de Prophetis, de libris quoque Regum et de Eptatico audierat, quae ego scripto tradere prae infirmitate non potui, ipse ea suo sensu dictauit, ne obliuione deperirent, ut apto tempore haec eadem mihi inferret et emendatius dictarentur. Quae cum mihi legisset, inueni dictorum meorum sensum ualde inutilius fuisse permutatum. Vnde necesse est, ut tua experientia, omni excusatione atque mora cessante, ad eius monasterium accedat, conuenire fratres faciat et sub omni ueritate quantascumque de diuersis scripturis chartulas detulit, ad medium deducant. Quas tu suscipe et mihi celerrime transmitte (Reg. Epist. XII, 6 ; M.G.H., Epist., t. II, p. 352). II apparait a ce passage que Gregoire fut empeche par la maladie de rediger lui-meme ses conferences. C’est un de ses auditeurs, le moine Claude, qui se chargea de les consigner par ecrit avec l’intention de soumettre ensuite son travail au pape en vue d’une Edition correcte. Gregoire estima que sa pensee n’avait pas toujours ete fidelement rendue. Apres la mort de Claude, il exige qu’on lui renvoie les notes au plus tot. II charge Jean de l’ex^cution de cet ordre. Rentre en possession du texte, Gregoire l’a-t-il effectivement corrige et edite? II ne semble pas : la mort ne devait pas lui en laisser le temps ; d’ailleurs, la liste des oeuvres de Gregoire publiees par ses soins ne comporte aucun commentaire des livres mentionnes dans la lettre a Jean de Ravenne. Cependant, le travail de Claude ne devait pas rester entierement vain. Malgre les precautions prises par Gregoire pour empecher la diffusion, on tira des copies du moins partielles. En effet, il s’est conserve un commentaire sur les huit premiers versets du Cantique des Cantiques et un autre sur les seize premiers chapitres du Premier Livre des Rois, dont le caractere repond bien a ce qu’ecrivait le pape au sous-diacre Jean : tout en presentant un aspect gregorien ind^niable, ces deux Merits se ressentent par endroits de l’intervention d’une autre main que celle du pape. L’origine grdgorienne a ete demontree, pour le Commentaire sur le Cantique par Dom Bernard Capelle dans la Revue Bene-

VIII

INTRODUCTION

dictine, t. XLI, 1929, p. 204-217, et par moi-meme pour le Commentaire sur les Rois dans la Revue Benedictine egalement, t. LXVI, 1956, p. 159-217. Les preuves produites n'ont pas et6 contestees. Passons done a la tradition du texte et aux normes suivies dans la presente Edition.

LE COMMENTAIRE SUR LE CANTIQUE DES CANTIQUES

Les manuscrits sont pr£sent£s et etudies dans la Revue Bene¬ dictine, t. LXXIII, 1963, nos 3-4. Certains criteres appliques conjointement autorisent un classement en deux grandes families. A ce propos, l’attention doit etre attude sur le titre que portent les meilleurs temoins de la premiere famille : In nomine domini incipit expositio in Canticis canticorum a capite de exceda releuata domni Gregorii papae urbis Romae. II offre toutes les garanties d’une origine contemporaine de saint Gr^goire. Le terme exceda, qui pourrait surprendre, est une forme vulgaire pour sceda ou scheda, qui signifie : feuille volante. L’ecrit a done ete tire des archives du pape. L'arret brusque du commentaire apres huit versets serdement est anormal. II a du se produire un accident dans la tra¬ dition manuscrite, a moins que le premier copiste n’ait trouve dans les papiers de saint Gregoire que ce debut. Une lettre de saint Colomban 6crite entre 595 et 600 et adress^e au pape (Epist. 1; Epist., t. Ill, p. 159) donne a penser que l’oeuvre entiere etait beaucoup plus etendue et comprenait au moins l’explication de la premiere moitie du Cantique, jusqu’au verset cinquieme du chapitre IV. Peut-etre faut-il voir un indice en ce sens dans les termes libri duo qui accompagnent le titre chez les plus anciens temoins. A un moment donne de la tradition, l’ceuvre etant r6duite a l’explication des huit premiers versets, un copiste, lisant toujours en t£te libri duo, aura cru devoir partager en deux sections le texte qu’il avait a transcrire : il pla$a une coupure au lemme Introduxit me du verset troisieme. On la retrouvera dans la plupart de nos manuscrits. Chacune des parties ainsi obtenues fut de¬ signee, ici par le terme omelia, la par celui de sermo. En principe, j’ai accords la preference a la premiere famille et, dans celle-ci, aux quatre manuscrits qui forment le groupe a; ce sont d’ailleurs les plus anciens. Cependant, l’autre fa¬ mille derive d'un hyparchetype dont l’age peut rivaliser avec celui de la premiere ; a ce titre, lorsqu’elles ne sont pas manifestement fautives, ses variantes propres, en particulier celles des manuscrits S1-2-3, doivent etre prises en consideration. Les deux manuscrits designs sous le sigle co offrent le texte

INTRODUCTION

IX

gr^gorien mais continue par le commentaire que Robert de Tombelaine composa dans la deuxieme moitie du XIe siecle. J’ai relev6 les variantes de ces temoins, parce que leur type de texte est a l’origine des Editions, celle de Heine except^. Les manuscrits a> se rattachent a un rameau secondaire de la premiere famille, rameau au surplus des plus mdidiocres, notamment pour la teneur des citations bibliques. II n’existe qu’une seule Edition purement gr^gorienne : celle que G. Heine a donn£e, en 1848, dans sa pr^cieuse Bi¬ bliotheca Anecdotorum. Son texte reflete, dans l’ensemble, celui de notre deuxieme famille. L’edition des Mauristes parut en 1705. Elle repose sur des manuscrits aujourd’hui perdus et ou le commentaire de Gr£goire se trouvait substitud au debut de celui de Robert. La Patrologie de Migne reproduit telle quelle l’edition b£n£dictine.

LE COMMENTAIRE SUR LE PREMIER LIVRE DES ROIS

Le texte fut imprime pour la premiere fois k Venise en 1537. A partir de cette date, on le trouve dans toutes les Editions des GEuvres completes : il figure deja dans celle qui parut a Lyon en 1539-1540 et les nombreuses editions et reimpressions qui se succedent entre le milieu du XVIe siecle et le milieu du XVIIe contiennent toutes le commentaire. L’edition parisienne de Pierre Goussainville (1675) ne precede que de trente ans celle des Mauristes, que Migne reprendra dans sa Patro¬ logie. Le manuscrit qui a servi de base k l’edition princeps est perdu. Les Editions subs^quentes n’ont pas utilise de nouveau temoin ; elles reposent toutes, en definitive, sur le texte vtinitien tel qu’il fut reproduit trois ans plus tard dans l’edition lyonnaise. D’edition en edition, malgre l’eiimination de quelques erreurs manifestes, le nombre des fautes va croissant. Quant aux Mauristes, qui ne disposaient pas davantage de manuscrit, ils ont mis en ceuvre trois editions : celles de Jean Gilot (Paris, 1571), de Sixte-Quint (Rome, 1588-1593) et de Pierre Goussainville. Ils ont fait un choix parmi les variantes et propose 9a et la des conjectures generalement heureuses. Par bonheur, il subsiste un manuscrit : Cava Badia 9, du debut du XIIe siecle. Copie en elegante minuscule Caroline italienne, il comporte actuellement trente-quatre cahiers de huit folios chacun ; il en comportait primitivement trentecinq, mais le premier a disparu, de sorte que le texte du com¬ mentaire debute fruste k electos Iudaeae, quos afud inferos repperit (I, 15 ; p. 64,1. 376). Le manuscrit de Cava est soigne. Il semble bien qu’il ait ete execute dans le scriptorium de cette

X

INTRODUCTION

abbaye. L’ecriture est claire et reguliere. Plusieurs indices trahissent un copiste consciencieux. II est impossible de de¬ terminer Page et les caracteres paleographiques du manuscrit qui a servi de modele. La superiorite de la copie de Cava sur celle qui a fourni la base de l’edition princeps se manifeste de diverses manieres. Dans la distribution originale en six livres, Cava seul a maintenu a sa vraie place la coupure entre le cinquieme livre et le sixieme, tandis que l’edition venitienne l’a reculee dans le corps du livre VI. A la difference de Venise, Cava offre une concordance soutenue entre les citations bibliques et les ex¬ plications du commentaire. Enfin, les omissions par homeoteleuton sont moins frequentes que dans Timprime et les variantes presentent souvent une lectio difficilior, qui, a l’epreuve, s’avere presque toujours excellente ; d’une maniere generale, le texte de Cava s’accorde le mieux avec le contexte immediat. A une epoque presque contemporaine de la premiere main, un correcteur est intervenu, qui a confronts le texte, soit avec le modele utilise deja par le copiste, soit avec un autre exemplaire, lui aussi de bonne qualite. Au XVIe siecle, on a recrit certains mots ou passages dont l’encre avait quelque peu pali. La presente edition repose, en principe, sur l’unique manus¬ crit. Certaines variantes de l’edition princeps ont 6te preferees les rares fois que Cava ne donne pas satisfaction. Les cor¬ rections par conjecture ont ete r^duites au minimum. II n’y avait aucune utilite a recueillir les fautes accumulees par les editions successives ; quant au texte des Mauristes, comme il est devenu usuel, il a ete signale dans l’apparat.

LA PRESENTE EDITION

Le Commentaire sur le Cantique est un texte continu; la division par homelies, que l’on trouve dans certains manuscrits, n’offre pas de garantie suffisante. Cependant, pour rendre la lecture plus aisee, une distribution en paragraph.es a ete introduite, qui s’adapte autant que possible au texte du Cantique. Quant au Commentaire sur les Rois, la repartition en six livres a 6te respectee, car elle est postulee par la presence de charnieres dans le texte lui-meme. Le manuscrit de Cava ne comporte pas de subdivisions. Les editeurs en ont place, qui ne sont pas d’accord entre elles et dont aucune n’est pleinement satisfaisante. Je ne pouvais me conformer au manuscrit; autrement, le texte eut et6 par trop compact. Pour faciliter la lecture, j’ai done d^limite des paragraphes a l’interieur de chaque livre.

INTRODUCTION

XI

A l’exception de l’une ou l’autre forme qui pourrait provenir des archetypes, l’orthographe a ete normalisee. Certaines graphies aberrantes offrant quelque interet ont ete recueillies dans l’apparat. On trouvera dans la marge de gauche, indiquees verset par verset, les references au texte commente ; dans celle de droite, les renvois aux colonnes de l’edition bentidictine et a celles de la Patrologie de Migne. Je remercie cordialement Dom E. Dekkers, de l’abbaye de Steenbrugge, d’avoir bien voulu accueillir mon travail dans le Corpus Christianorum, qu’il dirige avec tant de succes. Volontiers je lui associe son confrere Dom F. Rommel qui s’est g£n£reusement depense a la mise au point typographique du volume et a la confection des index. Chercheur qualifie du Fonds National de la Recherche Scientifique de Belgique, j’aime a rendre hommage a la munificence de cette Institution, grace a laquelle j’ai pu m’adonner librement a ma tache. Maredsous, Pentecote 1963.

EXPOSITIO IN CANTICVM CANTICORVM

SIGLES a

(8

accord des mss : a1

Carlsruhe Landesbibl. Aug. CCII (s. ix) Reichenau, fol. 69-75 v.

a2 a3 a4

Reims B. Ville no (x) Saint-Thierry, fol. 1-44V. Reims B. Ville 118 (ix) Notre-Dame, fol. 90V-102. Paris B. N. lat. 2384 (ix-x) Saint-Denis, fol. 147-152V.

accord des mss : Pl

Bruxelles B. R. 2750-65 (xi-xii) Stavelot, fol. 111V-130V.

P2

Berlin Staatsbibl. Phill. 1689 (xi) Met%, fol. 94V-110V.

Ps

Paris B. N. lat. 12262 (xii) Saint-Germain-des-Pres, fol. 120-13 5 V.

P*

Schlaegl Stiftsbibl. 4 (xii-xiii), fol. 84V-98.

P6

Leipzig Unit/. 315 (xii) Alt^elle, fol. 1-15V.

P*

Gand Unit>. 242 (xiii) Saint-Matbias de Treves, p. 2-62.

y

Rome Vat. lat. 650 (x) origine italienne, fol. 108-115.

S

accord des mss : 81

Barcelone Arch. Cor. Aragon Ripoll LII (x) Ripoll, fol. 202-

82

Angers B. Ville 282 (xi) Saint-Aubin, fol. 1-9.

83

Bruxelles B. R. 15111-28 (ix) Nord de la France, fol. 133-145.

S4

Bruxelles B. R. II 1050 (xi) Aulne, fol. 30-43.

85

Cambrai B. Munic. 420 (xii) Notre-Dame, fol. 1-10.

8*

Luxembourg B. N. 64 (xiii) Orval, fol. 1-17.

209V.

e

w

accord des mss : c1

Florence B. Med. Laur. Plut. XVII, 32 (xi) fonds Medicis, fol. 1-22.

t2

Florence B. Med. Laur. Conv. Soppr. 270 (xi) fol. 59-70V.

Vallombreuse,

accord des mss : to1

Laon B. Ville 186 (xii) Vauclair, fol. 93-107V.

w2

Wolfenbuettel Her%. Aug. Helmst. 903 (xii) Lamspring, fol.

75V-92. h

Commentarius Gregorio Magno adscriptus [G. Heine, Bibliotheca Anecdotorum seu Veterum Monumentorum ecclesiasticorum Collectio novissima, t. I, Leipzig, 1848, p. 168-186].

m

Sancti Gregorii Papae super Cantica Canticorum Expositio [Sancti Gregorii Papae I cognomento Magni Opera omnia. Edition des Benedictins de Saint-Maur, t. Ill, Paris, 1705, 2e partie, col. 397-414 (P.L., t. LXXIX, col. 471-492)].

IN NOMINE DOMINI INCIPIT EXPOSITIO IN CANTICIS CANTICORVM A CAPITE DE EXCEDA RELEVATA DOMNI GREGORII PAPAE VRBIS ROMAE

.

1 Postquam a paradisi gaudiis expulsum est genus humanum, in istam peregrinationem uitae praesentis ueniens caecum cor ab spiritali intellectu habet. Cui caeco cordi si diceretur uoce diuina : ‘Sequere deum’ uel ‘Dilige deum’, sicut ei in lege dictum est, semel foris missum et per torporem 10 infidelitatis frigidum non caperet, quod audiret. Idcirco per quaedam enigmata sermo diuinus animae torpenti et frigidae loquitur et de rebus, quas nouit, latenter insinuat ei amorem, quem non nouit. 2. Allegoria enim animae longe a deo positae quasi quandam 15 machinam facit, ut per illam leuetur ad deum. Interpositis quippe enigmatibus, dum quiddam in uerbis cognoscit, quod suum est, in sensu uerborum intellegit, quod non est suum, et per terrena uerba separatur a terra. Per hoc enim, quod non abhorret cognitum, intellegit quiddam incognitum. Rebus 20 enim nobis notis, per quas allegoriae conficiuntur, sententiae 5

m 397 PL 471/2

1/4 Inscriptio ea est codicum a1-3-4 /3* 1'4 us2 (incipit in nomine domini inu. jS4, cantici loco in canticis a1, exda sic fi\ reuelata loco releuata jS4 us2, urbis Romae om. us2') et uidetur genuina ; incipit super cantica canticorum super excedar eleuatum beati Gregorii pape e2 1 in nomine domini om. p2-3-3-3 §1.2 ei wi domini] sanctae trinitatis 8® incipit om. |33 82 2 expositio] om. y S1-2 b, explanatio f}2 8®, prologus us1 in canticis] in cantica /3® 83-4-6, super cantica p3 y S1-2-® e1 us1 edd. canticorum] Salomonis add. /32 3 a capite de exceda releuata legitur in solis codd. supra indicatis 4 domni] om. 81-2-® h, beati /32-3 S3'4 us1, sancti jS5'® 85 e1 m domni Gregorii papae urbis Romae om. y papae om. /36 S6 urbis Romae om. p3-3-3-6 gi-2.3.5 ei jyi Romae] libri duo add. a1-3"4 P1, quae uerba fortasse ex ipso autographo proueniunt 5 postquam] incipit I praem. p1, omelia prima praem. p2, prooemium praem. m. a] de e2 expulsum] expulsus e* 1 m. 5/6 humanum] humanam a1 6 peregrinationem] peregrinatione a1 1 m. 7 ab] a /34'6 a> m ab spiritali intellectu] ad spiritualem intellectum e2 habet] habuit p2 cordi] corde a4 1 m- p3 8 diceretur] dicetur a1 1 m. uoce diuina om. 81 h diuina] humana jS4-5 y us m uel dilige deum S6 in marg. dilige] diligere 83 deum] eum b 8 dictum est ei in lege inu. p2, ei dictum in lege est inu. 86 foris semel inu. p2 torporem] torporis e2 10 infidelitatis] insensibilitatis 8 e1, insensibilitatem e2 hidcirco sic 81 12 et de rebus ... bic incipit mutilus a2 insinuat] insinuet p2 2 m. 13 quem] quam 82 1 m. nouit] aperit add. e2 1 m. 14 allegoria] allegoriam 81-4'6-6 enim om. S3 longe om. us2 positae] infra praem. 8 eh quasi rescr. 8® 2 m. quandam] quadam pl 15 facit] fecit a1 1 "*• S1-2'3'4 per illam] per ilia a3-4, ilia a1-2 leuetur] eleuetur y 16 quiddam] quidam a11 ”>•2 84, quidem a1 2 m., quoddam p4, us m 17 sensu] sensum 83 intellegit] cognoscit y suum non est inu. e2, non suum est inu. m et om. p2 18 separatur a terra] sperantur aetema 8 b, requiruntur aeterna e1, praeparantur ad aeterna e2 18/19 non abhorret] habet e2 19 cognitum intellegit quiddam pl in marg. quiddam] quidam 81-2, quoddam P4 y as m 20 nobis om. y notis nobis inu. e2 notis om. c1

PL 473

4

IN CANTICVM CANTICORVM, 2-4

diuinae uestiuntur et, dum recognoscimus exteriora uerba, peruenimus ad interiorem intellegentiam. 3. Hinc est enim, quod in hoc libro, qui in Canticis canticorum conscriptus est, amoris quasi corporei uerba ponuntur : 25 ut a torpore suo anima per sermones suae consuetudinis refricata recalescat et per uerba amoris, qui infra est, excitetur ad amorem, qui supra est. Nominantur enim in hoc libro oscula, nominantur ubera, nominantur genae, nominantur femora ; in quibus uerbis non irridenda est sacra descriptio, 30 sed maior dei misericordia consideranda est : quia, dum mem¬ bra corporis nominat et sic ad amorem uocat, notandum est quam mirabiliter nobiscum et misericorditer operatur, qui, ut cor nostrum ad instigationem sacri amoris accenderet, usque ad turpis amoris nostri uerba distendit. Sed, unde se 33 loquendo humiliat, inde nos intellectu exaltat: quia ex sermonibus huius amoris discimus, qua uirtute in diuinitatis amore ferueamus. 4. Hoc autem nobis sollerter intuendum est, ne, cum uerba exterioris amoris audimus, ad exteriora sentienda remaneamus 40 et machina, quae ponitur ut leuet, ipsa magis opprimat ne leuemur. Debemus enim in uerbis istis corporeis, in uerbis exterioribus, quidquid interius est quaerere et, loquentes de corpore, quasi extra corpus fieri. Debemus ad has sacras nuptias sponsi et sponsae cum intellectu intimae caritatis, id

21 uestiuntur] rescr. /36, uertuntur S3,4,6'6 exteriora] diuinaprius y, corr. in marg. 22 interioram sic a* 1 intellegentiam interiorem inu. /J2 23 hinc] hie S3 enim om. 8 e h libro hoc inu. 8 9 libro om. S1'2 1 m- h canticis] cantica e2 23/24 cantiquorum ita fere semper S5 24 conscriptus] conscriptum a1-21 mest] sermone add. 81 h amores sic a4 1 m- /33 1 mquasi amoris inu. e2 corporei] corporea (36 1 m- 6, corpore j36 2 m., corporis y 25 torpore] cor¬ pore 84 1 m- e11 ”*• sermones] sermone 81-5 1 m• consuetudinis rescr. S6 2 m. 25/26 refricata] refrigata a1-2 1 m- 83, refrigerata jS3 1 m- 84 26 recalescat] calescat /39 qui] quae y e2 est] sunt e2 excitetur] excitatur ai1 m 27/28 oscula in hoc libro inu. /32 28 pr. nominantur om. /36 ubera rescr. S1 sec. tert. nomi¬ nantur om. /j9 84 29 femora] gene prius e1 discriptio sic a 83 30 quia] qui ft3 1 m., quae b 31 et om. 84 e1 ad amorem] nos praem. y amorem] rescr. S2, diuinum add. e1 uocat] nos praem. e1 est om. el 32 mirabiliter] miserabiliter/32 nobiscum fi3 in marg. 33 sacri] sacra a1'2 1 mamoris] amorem y 1 m. 34 uerba] se praem. to1 m distendit] ita a y to1 m ; descendit cett. codd. (discendit S3 1 m.) et b 35 intellectu nos inu. t1 intellectu] in praem. quia] qua a11 m- a>2 1 m• 36 huius] eius |36 qua] quia a3 1 ”*• 4 1 min om. 81 38 autem] enim j33 1 m. ne] nec a1 S5 1 m39 audimus] audiuimus j82 r1 ad exteriora sentienda remaneamus om. y exteriora] rescr. 82, interiora e2 sentienda] sentiendo 83 remaneamus] remanemus prius as1 40 et] ut y machina] machine 83 1 m., machene 2 m. leuet] leo et a1-2, leuetur a3 1 m. ne] ut S4 41 enim] ergo /?4 as m alt. in uerbis] et e1 42 est interius inu. e2 43 fieri] post praem. Sl debemus] ad praec. referunt /35,6 e m, enim add. 81 {sup. lin.) h sacras om. ft* co m 44 intimae] intimo y

m 398

IN CANTICVM CANTICORVM, 4

5

est cum ueste uenire nuptiali, necesse est: ne, si ueste nuptiali, id est digna caritatis intellegentia, non induimur, ab hoc nuptiarum conuiuio in exteriores tenebras, id est in ignorantiae caecitate, repellamur. Debemus per haec uerba passionis transire ad uirtutem inpassibilitatis. Sic est enim scriptura 50 sacra in uerbis et sensibus, sicut pictura in coloribus et rebus : et nimis stultus est, qui sic picturae coloribus inheret, ut res, quae pictae sunt, ignoret. Nos enim, si uerba, quae exterius dicuntur, amplectimur et sensus ignoramus, quasi ignorantes res, quae depictae sunt, solos colores tenemus. Littera occidit, 55 scriptum est, spiritus autem uiuificat. Sic enim littera cooperit spiritum, sicut palea tegit frumentum. Sed iumentorum est paleis uesci, hominum frumentis. Oui ergo humana ratione utitur, iumentorum paleas abiciat et frumenta spiritus edere festinet. Ad hoc quippe utilis est, ut mysteria litterae inuolu60 cris tegantur, quatenus sapientia requisita plus sapiat. Hinc enim scriptum est : Sapientes abscondunt intellegentiam : quia nimirum sub tegmine litterae spiritalis intellegentia cooperitur. Hinc rursum in eodem libro dicitur : Gloria dei celare uerbum. Menti enim deum quaerenti tanto deus gloriosius

45

43/48 cfr Matth. 22, 1-14. 64 Prou. 25, 2.

def. a1

54/55 cfr II Cor. 3, 6.

61 Prou. 10, 14.

63/

45 uenire ueste inu. wl 1 m. pr. nuptiali] nuptiale 83-9 1 "*• necesse est] om. f3- 8 2 si] zlpraem. 8 e bestia] bestias a3 1 m. 100/101 montem tetigerit inu. jS4 montem om. jS6 101/102 irrationabilibus] irrationalibus prius oi1 102 motibus] mentibus 83-4 dediti] deditis 83 / m.t de simpliciter y 1 m. sacrae scripturae inu. a>2 celsitudini] celsitudine e1 1 m. 102/103 propinquant] appropinquant jS4 103 earn] y sup. lin., hie om. ft* secundum quod debent] secundum sacra mysteria ut debent y intellegunt] earn hiepracm. fj* 104 uoluptatis] uoluntatis a2 /31,6 81'6'6 t2 (uoluntatis forte leg. coniciunt ni) 105 sensu] sensus c1 2 m. 100 lapidibus] lampadibus /36 1 m., zpraem. e2 ne¬ catur] enecatur jS4 107 sacra om. 81'2 uidelicet om.

PL 475

8

IN CANTICVM CANTICORVM, 5-6

spiritaliter replet, amoris igne succendit. Vnde scriptum est : Ignitum eloquium tuum. Vnde, cum uerba dei quidam in uia 10 ambulantes, dixerunt : Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, cum aperiret nobis scripturas ? Vnde per Moysen dicitur : In dextera eius ignea lex. Sinistra dei iniqui accipiuntur, qui in dextera parte non transeunt; dextera dei electi sunt, qui a sinistris separantur. In dextera ergo dei lex ignea est : quia in 15 electorum cordibus, qui ad dexteram ponendi sunt, flagrant praecepta diuina et caritatis ardore succensa sunt. Iste ergo ignis, quidquid in nobis est exterius rubiginis et uetustatis, exurat : ut mentem nostram uelut holocaustum in dei contemplatione offerat. 20 6. Nec uacue adtendendum est, quod liber iste non ‘canticum’ sed 'Canticum canticorum’ uocatur. Sicut enim in ueteri testamento alia sunt sanctaet alia sancta sanctorum, alia sabbata et alia sabbata sabbatorum, ita in scriptura sacra alia sunt cantica et alia Cantica canticorum. Sancta erant in 25 tabernaculo et quae exterius agebantur, sabbata erant quae et singulis ebdomadibus celebrabantur ; sed sancta sanctorum secretiori quadam ueneratione suscipiebantur, et sabbata sabbatorum nonnisi in suis festiuitatibus colebantur. Ita

109 Ps. 118, 140.

110/111 Luc. 24, 32.

lil/112 Deut. 33, 2.

109 ruum] uehementer add. or cum S5 sup. lin. 109/110 cum uerba ... am¬ bulantes] bic aduerte anacoluthon ; audirent post uerba dei add. g3-*-3-* y 3 w audirent post ambulantes add. g'"2 e, audientes post uerba dei add. a3 2 m. sup. lin. 109 uerba] uerbo g3 quidam] quidem y 109/110 ambulantes in uia inu. e2 109 uia] dei add. gl 110 nobis om. g* 111 Moisen sic 83 112 eius] 82 sup. lin., dei g* sinixtra sic S3 113 dextera parte] dexteram partem /32 2 ”*• y e parte om. 84 eclecti sic el qui a] quia uno calami ductu a2-3-4 gl 81-2 1 m-, quia a e1 114 sinistris] sinistra S4-5-9, in sinistra 81, om. co2 separantur] separabuntur 8 5-9 ergo om. 84 e2 dei ergo inu. ft* 83,5,9 lex 89 sup. lin. 115 flagrant] flagrat y 1 m., fraglant 84 116 diuina praecepta inu. g* w m ar¬ dore] igne g* succensa] succensi g3 1 m- e2 ai m iste] ignis sic 84 117 uetustates sic 8l 118 exurat] exurit e2 holochaustum sic a3'* in g* sup. lin. 118/119 contemplatione] contemplationem e 120 uacue] uane 85,9 adtendendum rescr. y 121 canticum] cantica g2 1 "*■ 9 y enim y sup. lin. in rescr. a2 121/122 ueteri] ueteris y 1 m. 122 et om. gl sec. alia] sunt add. g* 85'9 tert. alia] et praem. S3, sunt add. y 123 et om. y sacra rescr. a3 124 sunt om. g* et gl sup. lin. alt. alia] sunt add. g3 erant] erunt S9 1 m. 124/125 in tabernaculo] del. g2 2 m., quae praem. g3 2 m- 4 ca m 125 et] om. g2-3 1 m-, ea sic e1 quae exterius agebanmr sabbata erant om. per bomoeot. g2 126 et] ex y S3-3-9, om. g* 84 h singulis] in praem. g* ebdoma¬ dibus] diebus add. g2 2 m. sup. lin. celebrabanmr] rescr. e1, celebranmr 83 co2 127 secretiori] sacratiori y 128 colebanmr] celebrabantur g3 84 e2

m 400

IN CANTICVM CANTICORVM, 6-7

9

Cantica canticorum secretum quoddam et sollemne interius est. Quod secretum in occultis intellegentiis penetratur : nam, si exterioribus uerbis adtenditur, secretum non est. 7. Sciendum est etiam, quia in scriptura sacra alia sunt cantica uictoriae, alia cantica exhortationis et contestationis, alia cantica exultationis, alia cantica adiutorii, alia cantica 133 coniunctionis cum deo. Canticum uictoriae est, quod Maria, transacto mari rubro, cecinit dicens : Cantemus domino : gloriose enim honorificatus est, equum et ascensorem proiecit in mare. Canticum exhortationis et contestationis est, quod Moyses israhelitis ad terram repromissionis propinquantibus 140 dixit : Adtende, caelum, et loquar : audiat terra uerba ex ore meo. Canticum exultationis est, quod Anna, prospecta fecunditate ecclesiae in semetipsa, cecinit dicens : Exultauit cor meum in domino. Vbi per semetipsam figuram fecunditatem prolis ecclesiasticae expressit, cum dicit : Sterilis peperit pluri143 mos et, quae multos habebat filios, infirmata est. Canticum ad¬ iutorii Dauid post proelium cecinit dicens : Diligam te, domine, uirtus mea. Canticum uero coniunctionis cum deo hoc est canticum, quod in nuptiis sponsi et sponsae canitur, id est

130

136/138

ibid.,

def.es4

5.

Ex. 13, 1.

146/147

140/141 Ps.

Deut. 32, 1.

142/143

I Reg. 2, 1.

PL 476

144/145

17, 2.

129 cantica] canticum b et sollemne quoddam inu. g* m 130 est ow. us in B* 2 m. sup. eras. penitratur sic a1 S2 2 m131 si] et praem. 84 132 est om. 8' quia] quod g* c2 sunt] sint g2 133 alia] sunt add. y et contestatio¬ nis om. 81-2-4 contestationis] constantionis sic 85 1 m. 134 alia cantica exul¬ tationis om. per homoeot. g2 1 m. (alia exultationis 2 m. sup. lift.) 54, bis scripsit us2 1 m. tert. alia] et praem. ft3 sup. lin. tert. cantica om. ft1 135 canticum rescr. g3 2 m. uictoriae] uictoria 133 1 m. quod] quando 83 Maria] mare 83 1 m., Moises add. g3 2 m. sup. lin. 136 transacto rescr. £2 mari] maris y 1 m. cecinit rescr. to1 137/138 gloriose enim ... in mare] etc. simpliciter g* 137 honorificatus] magnificatus us2 137/138 equum et ... in mare om. ge 138 est om. 6'6 y 53.4.5.6 e2 w eiM horis sic Sl 254 enim fl3 2 m. sup. lin. sancta] sanctam c1 1 m. 254/255 mediatoris dei ... pro aduentu om. per homoeot. S3-4-5-8 255 dei et... aduentu redemptoris e2 sup. lin. pro aduentu redemptoris sui om. jS8 aduentu] aduentum a2 ad patrem om. S1'2

PL 478

IN CANTICVM CANTICORVM, 12-13

I,

1-2

uerba orationis facit, ut filium dirigat et sua illam praesentia inlustret, ut eidem ecclesiae non iam per prophetarum sed suo ore adlocutionem faciat. Vnde et de eodem sponso in euangelio scriptum est, cum sederet in monte et sublimium 260 praeceptorum uerba faceret : Aperiens autem Iesus os suum, dixit. Ac si dicatur : 'Tunc os suum aperuit, qui prius ad exhortationem ecclesiae aperuerat ora prophetarum’. 13. Sed ecce, cum suspirat, cum quasi absentem quaerit, subito intuetur praesentem. Habet enim hoc gratia creatoris 265 nostri, ut, cum de illo quaerentes eum loquimur, eius praesen¬ tia perfruamur. Vnde in euangelio scriptum est, quia, dum Cleopas et alius de illo in itinere uerba facerent, praesentem eum uidere meruerunt. Dum ergo sancta ecclesia incarnandum sponsum adhuc absentem desiderat, subito intuetur praesen270 tern atque subiungit: Qvia meliora svnt vbera tva vino et ODOR VNGVENTORVM TVORVM SVPER OMNIA AROMATA. Vinum fuit scientia legis, scientia prophetarum. Sed ueniens dominus, quia sapientiam suam per carnem uoluit praedicare, quasi fecit earn in carnis ubera lactescere : quam enim in 275 diuinitate sua capere minime poteramus, in incarnatione eius agnosceremus. Vnde non inmerito eius ubera laudantur : quia

260/261

def. a1

15

Matth. 5, 2.

266/268 cfr

Luc. 24, 13-35.

256 uerba orationis] orationis uerba inu. e2, orationem j84 a> m facit] fecit 81 h ut] et c1 dirigat] diligat S4 e1 w1 1 sua] suam a2 illam] rescr. y 2 m., ilium /S3 1 m., ilia w3 praesentia] praesentiae a3 1 m• 4 257 per] om. a2 $2,3,5 y, ora add. 8 e h (hora 81) prophetarum] prophetas a3 1 m. 258 hore sic S1 adlocutionem] collocutionem /34 faciat] facit ft2 1 m. 259 monte] montem y e2 1 msublimium] sublimum a2 260 autem] eras. h2,om. j36 e1 Iesus om. |34,6 u) m hos sic Sl 261 dixit] beati pauperes spiritu et cetera add. 86, etc. add. h dicatur] aperte praem. |34 y cu m hos sic 81 261/262 ad exhortationem] adhortationem o>2, ab exortatione 83 262 apperuerat sic a2 hora sic S1 263 pr. cum om. |34 quaeret sica2'31mi 264 subito] subdit )S3 1 m. 264/265 subito intuetur... creatoris nostri om. 85 •6 264 intuetur] inuenit e2 enim om. jS4 y S5,6 a) m creatoris] conditoris |35 265 eum] in illo /36 loquimur] alloquimur 85,6 eius] cuius a2 266 perfruamur] perfruitur rescr. 85 dum] cum /I5 267 Cleopas sic a2-3-4 /J2 y 82 2 m- 5 1 m-, Cleapas 82 1 m.y Cleophas cett. codd. et edd. in S5 sup. lin. uerba in itinere inu. j35 itinere] rescr. 82, uia e2 uerba] se. praem. expunxit ft3 uerba facerent] loquerentur jS6 e2 facerent] faceret y 268 uidere] om. e1, subito praem. 8 eh 269 absentem] absente y 1 m. intuetur] inuenit €2 270 quia aP in marg. tua] tuo /32 1 m. 270/271 et odor ... omnia aromata om. /34 271 hodor sic 82 1 m. ungentorum ita fere semper f}1-2'3'*-3 a»2 uinum] unum /S1 821 ”*• 272 legis] legi j32 alt. scientia] et praem. f}3 273 quia] qui a2 j31-2 , m- 3,5,6 suam om. co m carnem] suam add. j32 uoluit] noluit a2,3,4 fl1 2 m- 3 1 m- 4 (praedicare noluit inu. |34) praedicare] praedicari a3 2 m1,2,3 1 m- 5 274 earn] eum a3,4 carnis] came (S2 1 m. lactescere (lactiscere a2 /31 y)]latescere e1, latiscere a3,4 quam] quia y, quod e2, ut praem. S1,6 h enim om. S1,3,6 b 275 minime capere inu. aetatis iuuenilis /3 y 2 m- to edd. (iuuenilis aetatis inu. ft2) 455 fusus] effusus e2 to2 non es] manes /S3 quia] ergo add. fil et om.8l-2b 456 tuae om. jS3-4 m contines] contineris a2 e1, consistis e2 ; te praem. f}2-3 8 to1 edd. qui] quia /38'm- y e2 illis] aliis 84 summis om. 85,6 457 a] ad a2 83, om. 81,2 h iuuenalibus] ita a3 2 m- y 1 m- 82 1 m- 3, iuuenalis a3 1 m- 4, iuuenibus jS2 1 m- to1 1 m-, iuuenilibus cett. codd. et edd. aetatibus] et actibus f}1 458 funderis] fuderis a2-4 1 m•, effunderis c2 etiam] et a2 adulescentulis (aduliscentulis a2-3-4)] adolentulis sic to2, adolescentibus j32 S6-9 459 id est] hoc est /34 id est ab infirmis menti¬ bus om. y ab] to1 sup. lin., om. /34 81’2

m

406

IN CANTICVM CANTICORVM, 24-25 I, 3

I,

3

24. Sequitur : Trahe me. Omnis, qui trahitur, aut non ualens aut non uolens inuitus ducitur. Sed, qui dicit : Trahe me, habet aliquid quod uult, habet aliquid quod non ualet. Natura humana sequi deum uult ; sed, infirmitatis consuetudine superata, sicut debet, sequi non praeualet. Videt ergo 465 aliud in se esse quo tendit, aliud in se esse quod non ualet; et recte dicit : Trahe me. Quasi uolentem nec ualentem se uiderat Paulus, cum diceret: Mente seruio legi dei, came autem legi peccati; et : Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae. Quia ergo est in nobis aliud quod nos in470 citat, aliud quod grauat, dicamus : Trahe me. 25. Post te cvrremvs in odorem vngventorvm tvorvm. In odorem unguentorum dei currimus, cum donis eius spiritalibus afflati in amore uisionis eius inhiamus. Sciendum uero est, quia in eo, quod homines deum sequuntur, aliquando 475 ambulant, aliquando currunt, aliquando fortiter currunt. Quasi post deum ambulat, qui tepide sequitur ; currit, qui feruenter sequitur ; perfecte currit, qui perseueranter sequi¬ tur. Inmobile enim erat cor ad sequendum deum et post eum 460

467/468 Rom. 7, 25.

def. a1

25

468/469 ibid., 23.

460 trae sic 81 me] S6 sup. lin., post te add. fib y S6 {cfr l. 470/471) traitur sic 81 461 aut non uolens 85 sup. lin. ducitur] dicitur fi6 1 m- 82 1 m- 3, trahitur fi2-* - 6 gi.2-4-3>« 2 m./, qUO tendit aliud in se esse om. per homoeot. y g6 1 malt. aliud] et praem. 84 alt. in se 0m.fi2 alt. in se esse om. 84 quod] quo a2-3,4j83-4 c ualet] uolet S2 1 m. 466 uolentem] uoluntatem a2 e1 nec] non fi3 467 uiderat] uidered a2 dice¬ ret] dicit rescr. e1 legi (lege 83 1 m.) om. 82 1 m. legi dei] dei legi inu. fi6, om. S6 1 m., deo g6 2 m- 6 468 legi] lege a3-4 83 1 m- 5 1 m- e1 1 m469 lege sic fi1 est ergo inu. fi2 aliud est in nobis inu. fi* 2 470 grauat] nos praem. e2 470/471 trahe me, post te curremus] ita interpungunt a3'* fi2 e2 et quidem iure {cfr ll. 460, 489 ss.) ; trahe me post te, curremus fi1-*-3 y gi-2-3-3 ti w edd. fortasse ex archetypo ; de interpunctione ab a2 fi3-6 S4-5 adhibita non constat 471 post te] poste sic a3-* fi3 curremus (curri¬ mus a2,4 fi3 83)] curramus e1 odorem] odore fi1-*-6 a>2 ungentorum ita fere semper fi1-2-3-*-3 as2 471/472 unguentorum tuorum, in odorem om. per homoeot. 86 472/473 spiritalibus om. w2 spiritalibus afflati in amore uisionis eius om. per homoeot. g3 473 afflati] affligi fi3 amore] amorem a3 fi*-3-6 g3 to m eius] illius e2 474 uero] uerum a2 hominis sic a2 deum om. fi3 475 currunt aliquando ambulant prius inu. oi1 pr. currunt] currant fi6 1 m. 476 deum] dominum t1 ambulat] ambulant fi3 1 m- 84 sequitur] currit 85,6, currunt 84 currit] om. S4, bene praem. S6,6 476/477 qui feruenter ... perfecte currit om. per homoeot. y 477 feruenter] frequenter fi*-3-6 £> w m, fortiter fi3 478 deum] 86 in marg., dominum fi2 e1

PL 483

26

IN CANTICVM CANTICORVM, 25

ambulare nolebat, cum aduentus domini in mundo apparuit 480 et ab insensibili sua statione humanas mentes mouit. Vnde scriptum est : Pedes eius steterunt, et mota est terra. Hie autem non ‘motus’ sed ‘cursus’ dicitur : quia non sufficit, ut sequamur, nisi etiam desiderando curramus. Quia uero neque currere sufficit, nisi etiam perfecte curratur, Paulus dicit : Sic 485 currite, ut conprehendatis. Et nonnulli, dum nimis currunt, in indiscretione dilabuntur : plus enim, quam necesse est, sapiunt et se iam ei, quern sequebantur, praeferunt, dum suas uirtutes eligunt et eius, quern sequebantur, iudicia postponunt. Vnde bene, cum diceretur ‘currimus’, praemissum est ‘post te'. 490 Post deum enim currunt, qui eius iudicia considerant, eius uoluntatem sibi praeferunt et peruenire ad eum sub digna operatione discretione contendunt. Hinc propheta, uolunta¬ tem dei considerans et sequens, ait : Adhesit anima mea post te. Hinc Petro consilium danti dicitur : Redi post me, Satanas ! 495 Non enim sapis, quae dei sunt, sed quae liominum. Quia ergo perfectae animae summa cautela dei iudicia contuentur et neque per torporem neque per indiscretum feruorem praeuenire praesumunt, bene dicitur : Post te currimus in odorem unguentorum tuorum. Tunc enim ‘post te currimus’, quando

481 Hab. 3, 5-6 sec. LXX. 484/485 I Cor. 9, 24. 495 Marc. 8, 33 ; efr Matth. 16, 23.

def. a1

493 Ps. 62, 9.

494/

479 ambulare] ire e2 nolebat] noluerunt /33 domini om. /36 mundo] mundum /33 480 insensibili sua statione] insensibilis uastatione litteris male compactis a2 83, insensibili uastatione Si-2-*-5-6 e mouit] mouet /31-5 1 "*•, nouet a2 482 dicitur] dicuntur y 483/484 desiderando curamus ... nisi etiam om. per homoeot. y 483 uero] uere h neque uero inu. cu1 1 m. neque] nec j33 484 etiam om. g1 w2 perfecte] desiderando praem. 84 curratur] rescr. S2, currantur 83, curramus /32 sic] si a4 1 m. 485 et] sed 8 eh dum] cum 84, ut 83-5-6 1 m■ in] om. S3-4, sup. lin. 85-6 486 indiscretione] indiscretionem a3 2 m- /J2-4-6-6 g1-2-6 e2 edd. 490 deum] dominum gr 84 491 peruenire] praeuenire S6 1 m. 492 opera¬ tione] operationis g2 g1-4-5-6 h discretione] ac praem. /85, cum praem. e1, discretionis /36 82 2 m- e2 a)2, per discretionem f}3, om. y hinc] hie S2 1 m. 492/493 uoluntatem] uoluntate 83 493 dei om. a2 considerans] discurrens /33 et sequens om. g4 co m mea om. 85 494 hinc] hie 82 1 m. consilium danti] consilio dante j83 83 1 mdante sic a2 Sathanas e1, Satana 86 2 m495 enim om. g3 pr. quae] ea praem. f}2'3 496 summa] summe e2 1 m., suae 83 contuentur] contuetur e2 1 m., continentur j32 1 m., continent 2 m. 497/498 praeuenire] peruenire ge y 83 e1 498 dicitur] dicimus y currimus] curremus /J2.4.6 g1-2-5-6 e oj edd. odorem] odore 8l co2 h 499 tuorum 86 in marg. te] om. g2-3-4-4-* e> deum (82 81 h, eum j39 currimus] curremus /34

m 407

IN CANTICVM CANTICORVM, 25-26

27

500 et amando sequimur et timendo diuina iudicia non praeuenimus.

26.

Introdvxit me rex in cvbicvlvm svvm.

Exvltabi-

Ecclesia dei quasi quaedam domus regis est. Et ista domus habet portam, habet ascensum, habet 505 triclinium, habet cubicula. Omnis, qui intra ecclesiam fidem habet, iam portam domus istius ingressus est : quia, sicut porta reliqua domus aperit, ita tides reliquarum uirtutum ostium habet. Omnis, qui intra ecclesiam spem habet, iam ad ascensum domus uenit : spes enim eleuat cor, ut sublimia 510 appetat et ima deserat. Omnis, qui in ista domo positus caritatem habet, quasi in tricliniis deambulat : lata enim est caritas, quae usque ad inimicorum dilectionem tenditur. Omnis, qui in ecclesia positus iam sublimia secreta rimatur, iam occulta iudicia considerat, quasi in cubiculum intrauit. De 515 porta domus istius dicebat quidam : Aperite mihi portas iustitiae et ingressus in eas confitebor domino. De ascensu spei dicebat : Ascensus in corde eius disposuit. De tricliniis latis domus istius dicitur : Latum mandatum tuum nimis. In mandato lato specialiter caritas designatur. De cubiculo regis mvs et laetabimvr in te.

515/516 Ps. 117, 19.

517 Ps. 83, 6.

518 Ps. 118, 96.

500 sequimur] te praem. diuina] dei 84 diuina iudicia] diuino iudicio /33 non] scripsit del. a2, sup. lin. co1, om. /34-5 S5 co2 500/501 praeuenimus] explicit omelia prima add. a2-3,4 /31-2,3 83,4-6 ei> explicit liber primus add. a>~ 502 introduxit] incipit omelia secunda praem. a3-4 2 sup. lin. faceret] facere y 599 bona opera inu. S3-4,8'6 m pro amore] per amorem 81'4 h, dei add. t2 000/001 sed dulcedo ... scriptum est om. per homoeot. g* to

IN CANTICVM CANTICORVM, 31-32

32

scriptum est : Quam magria multitude) dulcedinis tuae, domine, quam abscondisti timentibus te, et perfecisti earn sperantibus in te ! Dulcedo enim dei timentibus deum incognita est, amantibus fit nota. Oui ergo per amorem studuerit rectus esse, per605 fecta dilectio illius est : ut iudicem uenientem non timeat, ut, quidquid de aeternis suppliciis audierit, non formidet. Vnde et Paulus, dum de aduentu iudicis spectaret, dum praemia uitae aeternae quaereret, dixit : Quae praeparauit dens non solum mihi, sed et omnibus qui diligunt aduentum eius. Praemia 610 enim aeterna diligentibus a iudice praeparantur : quia omnis, qui se opera mala agere scit, iudicem uenientem timet; qui uero de operibus suis praesumit, iudicis aduentum quaerit. Parantur ergo praemia expectantibus aduentum dei et diligentibus aduentum eius : quia non diligunt aduentum iudicis, 615 nisi de causa sua praesumentes. Omnis autem certitudo rectitudinis in dilectione est, et ideo recte dicitur : Recti diligunt te.

.

32

Nigra

svm

et

Formosa,

filiae

Hiervsalem,

sicvt

TABERNACVLA CEDAR, SICVT PELLIS SALOMONIS. NoLITE ME CONSIDERARE, QVOD FVSCA SIM ! QVIA DECOLORAVIT ME SOL. 620

Scimus quia in primordiis ecclesiae, dum praedicata fuisset gratia redemptoris nostri, alii crediderunt ex Iudaea, alii non

601/603 Ps.

30, 20.

608/609 II Tim.

4, 8.

601 domine] om. 82, deus y 602 earn] eum a3 1 m., ea 82,3,4,6 e> om. g2 81 co1 m sperantibus] timentibus e1, eis qui sperant ai1 m 603 deum timentibus inu. g* deum om. g3 604 nota] cognita 83 per amorem] pro amore a3.41 m. t>05 illius est dilectio inu. g1, illius dilectio est inu. /34 S 1 m. iudicem rescr. 86 607 pr. dum om. a3 1 m. de aduentu] it a a2'3-4 co2 ; aduentum g y S e co1 edd. iudices sic y 1 m. spectaret] expectaret S3 e oj edd. alt. dum om. 608 quaereret dixit ... abhinc denuo a1 (efr l. 196) dixit] dicit m 610 enim] S6 sup. lin., om. 81'2 h aeterna] aeteme a1, hie om. g* a> m a iudice] iudicem 8 h (S6 sup. eras.), ueniente iudice c praeparantur] aeterna hie add. g4 to m 611 se] in se g2, om. 82,4,6,6 mala opera inu. g2'3 e2 m agere scit] scit agere inu. to1, gessit 84-6,6 uenientem iudicem inu. g2 timet] timeat ge 1 m. alt. qui] quia a21 m. 612 aduentum rescr. a1 613 parantur] praeparantur el aduentum dei expectantibus inu. g5 dei] domini g4 y 615 nisi de] in fide sic S2 causa rescr. S3 sua a1 sup. lin. omnes sic a1 autem] om. S2, ergo g3 615/616 rectitudinis] certitudo praem. a3, rectitudo certitudinis g4 co2 m 616 in dilectione] dilectionis e2 in dilectione est om. 86 1 ni. est om. g3-5 recti] recte sic a2 617 nigra sum] sequitur praem. y et] ita, fortasse ex archetypo, a1 83,4 ; sed cett. codd. et edd. formonsa sic a3-4 filiae] filia g1 gi.3.6.6 fa 618 sicut pellis Salomonis om. y pellis] pelles 81 2 m- 2,3-6 2 m- e2 h Salemonis sic co2 nolite] noli 82 'm■ 3 618/619 nolite me ... me sol om. g4 619 sim] sum a3 e1 quia decolorauit me sol g3 in marg. decolorauit] decorauit a1 1 m. 621 pr. alii] aliqui g3 621/622 ex iudaea alii non crediderunt om. per homoeot. a g1-2-3-3 y 621 ex Iudaea om. g*'3 10 m alt. alii] et praem. to2

m

PL

409

486

IN CANTICVM CANTICORVM, 32

625

630

635

640

33

crediderunt ; sed hi, qui crediderunt, ab infidelibus despecti sunt et persecutionem passi quasi in uia gentium discessisse iudicati sunt. Vnde ecclesia in eisdem clamat aduersus eos, qui conuersi non sunt : Nigra sum, sed formosa, filiae Hierusalem. ‘Nigra quidem uestro iudicio, sed formosa per inlustrationem gratiaeb Quomodo nigra ? Sicut tabernacula Cedar. Cedar interpretatur tenebrae : Cedar enim secundus fuit de genere Ismahel; et Cedar tabernacula Esau fuerunt. Quomodo ergo nigra ? Sicut tabernacula Cedar : quia in conspectu uestro ad similitudinem gentium iudicata sum, id est ad similitudinem peccatorum. Quomodo formosa ? Sicut pellis Salomonis. Fertur Salomon, quando templum aedificauit, omnia ilia uasa templi factis pellibus cooperuisse. Sednimirum pelles Salomonis decorae esse potuerunt, quae tabernaculo aptae essent. Quae, si in tabernaculo eius fuerunt, nonnisi decorae esse potuerunt in obsequium regis. Sed, quia Salomon interpretatur pacificus, nos ipsum uerum Salomonem intellegamus : quia omnes animae adherentes deo pelles Salomonis sunt, macerantes se ipsas et in obsequium regis pacis redigen-

628/629 cfr Gen.

25,

13.

632/634 cfr?

622 pr. crediderunt om. yS8 dispecti sic a 81-2-3 623 et] quasi add. /3* * * 4 co m passi] sunt add. e1 quasi] bis 83 1 m., et praern. 81 h uia] uiam yS4 ai m, uias j85 discessisse] discessissent S1 b 624 sunt iudicati inu. tu2 unde] et add.y in eisdem ecclesia/««. to1 eisdem] eis dum 82 aduersus] aduersum S3-4 eos] eum a 625 non om. a /l1-3’4’5 y w sed] et 83 1 m. formonsa sic a3-4 filiae] filia gl 83 626 nigra] sum add. to1 m formosa rescr. 83 per] super y 627 tabernacula] tabemaculum yS5 628 interpretatur] interpretantur 628/629 de genere] uno calami ductu 82 e2, denegere sic a2 629 Ismahel a2-3-4 83, Hismahel a1 yS1 y, Hismael S1, Hismaelis rescr. 82 2 m. ta¬ bernacula] tabemaculum S3'4,5,8 tabernacula Esau] tabernacula sau litteris male compactis 82 1 m. Saulis corr. 2 m.) fuemnt] fuit 84 629/632 quomodo ergo ... similitudinem peccatorum om. per bomoeot. /36 6 30 ergo om. y34 82 1 ”*• tabernacula] tabemaculum S3-4-5-8 Cedar om. 84-6-8 quia] qui a1 conspectu rescr. e1 631 uestro] uestrum 83-5 631/632 gentium iudicata ... ad similitudinem om. per bomoeot. S5 1 m. 631 sum] sunt 82 632 peccatorum rescr. 86 formonsa sic a3 1 m. pellis] pelles y32 2 3-5-8 81-2'3,8 2 m- e2 h 633 Salemonis sic f}1 u>2, Solomonis yS2 fertur Salomon] ferunt Salomonem yS3 Salemon sic athedificauit sic 8l 634 ilia omnia inu. f}2 ilia om. cu2 uasa ilia inu. j8l pellibus] pellis y quooperuisse sic a2 81,2 635 pellis sic a1-2 /32 1 mSalemonis sic o>2 635/637 quae tabernaculo ... esse potuerunt om. per bomoeot. a g y at m 636 si] S5 sup. lin., sunt sic 82-3 in] 88 sup. lin., om. 82-5 637 Salemon sic o>2 638 uerum] uerus a2 Salamonem sic a2, Salemonem jS1 to2 638/639 intellegamus] intellegimus jS6-8 83 (Christum proem. [38), intellimus sic S6 639 animae om. /31 deo] deum a1-2 pelles] pellis yS2 1 m. Salamonissic a2, Salemonis yS1 to2 (sunt S. inu. yS1) 640 maceran¬ tes] macerentes yS2, animae praem. y38 se ipsas macerantes inu. w2 se ipsas] se ipsos 8' h regis om. y pacis] pacifici yS3 640/641 redigentes] scripsi cum j32-3'8-8 § b ; redientes a yS1 y, redeuntes a3 2 m- fd 01 m, reddentes t2, adherentes el

34

645

650

655

IN CANTICVM CANTICORVM, 32-34

tes. ‘Sum uero in iudicio uestro sicut tabernacula Cedar, quia quasi in uia gentium discessisse iudicor ; sed iuxta ueritatem sicut pelles Salomonis sum, quia in obsequium regis adhereo’. 33. Nolite me consider are, quod fusca sim : quia decolor auit me sol. Peccatricem adtendebat illam partem, quae Christo crediderat, pars ilia, quae non crediderat. Sed dicat ista : Nolite me consider are, quod fusca sim : quia decolor auit me sol. ‘Sol, ipse dominus, ipse ueniens decolorauit me’. Praeceptis suis ostendit, quia pulchra non fuit in praeceptis legis. Sol, quern arctius tangit, ipsum decolorat. Ita et dominus ueniens, quern per gratiam suam strictius tetigit, decolorauit : quia, dum plus appropinquamus ad gratiam, plus nos peccatores esse cognoscimus. Videamus Paulum ex Iudaea uenientem, in sole decoloratum : Quod si uolentes in Christo iustificari, inuenti sumus et ipsi peccatores. Oui se in Christo peccatorem inuenit, in sole se decoloratum inuenit. 34 Sed ecce, pars ista, quae ex Iudaea credidit, persecutionem ab infidelibus iudaeis passa est, afflicta multis tribulationibus pressa. Vnde sequitur : Filii matris meae pvgnave-

.

I, 5

660 rvnt contra me : quia filii synagogae, qui in infidelitate re-

654/655 Gal.

2,

17.

641 sum] summo S5 in iudicio] inimiudicior/V a1 uestro om. (3* w m quia] quae 134 w m 641/642 quia quasi] quasi quae 86,6 642 quasi] si 81-2 in om. |84 1 m. uia] uiam /34 w m iudicor] uideor /S6 1 tn., corr. 2 m. sup. tin. 643 pelles] pellis a3 2 m■ jS1-2-3-6-6 m Salemonis sic cu2 obsequium] obsequio /36 regis] regi 86 adereo sic f33 81 644 nolite] noli S3 considerare me inti. 85 considere sic 84 quod] quia co1 fusca rescr. e2 sim] rescr. a3, sum 81-2 decolorauit] decorauit ft3 1 m. 645 adtendebat rescr. w2 quae] quam /33 Christo] in praem. y 646pr. crediderat] tradiderat /33, adherebat S6 pars ilia quae non crediderat om. per homoeot. /34 o> m ilia om. S6 dicat] dicit /33, dicatur y ista om. /S4 1 m. 647 nolite] noli/35-6 S3 pr. me om. f$3 considerare me inu. 8s 647/648 quod fusca ... me sol om. /34 647 sim] sum 81 648 a//. ipse om. /32 me] om. S'.sol add. /36 (>48/64!) praeceptis suis ad proceed, referunt 81-3-4-5-6 e 649 non fuit pulchra inu. /33 fuit] fui a3-4 /32’4-5-6 y 822m-3-4,6 2 m. f2 2 m. legis om. jS5-6 sol] enim add. y 650 quern arctius] que martius litteris male compactis S1-2 1 m- 3 651 strictius] stricticius sic 82 1 m, districtius /?4 a> m 652/653 esse peccatores inu. (3* co m 653 cognoscimus] agnoscimus co1 m 654 in sole om. |S4 co m decoloratum] ratum sic a1 1 m- 2 uolentes] uolumus co1 (uel uolentes add. 2 m. sup. lin.), querentes [33 1 m., inquit add. 86 iustificari] inquit add. y 656 in sole se decoloratum inuenit om. per homoeot. S4-6-6 se om. f32 y 83 6 5 7 quae om. 84-5 1 credidit] crediderat f32 658 afflicta] et praem. f32,e c1 ; est add. j33 multis] rescr. S5, et praem. e1, multisque modis et /32 6 59 pressa] et praem. a1 2 m., ac praem. 8 h, om. f3* 157-

3001 quare et Samuhel corr. ipsa 1 m. 3070 templatiuae uitae inu. v Rachelis] Rachel v m 3091 Rachelis] Rachel

subiungens ait om. m 3068 trepidanti] trepidati sunt C, ergo] igitur v m 3074 scito] scio C 1 m. 3082 con¬ m signari om. v 3084 Rachelis] Rachel v m 3086 3087 quia] et praem. v m 3089 internae] supemae v m v m

IN LIBRVM I REGVM, IV, 157-159

377

Ne transgrediaris terminos, quos posuerunt patres tui. Quia ergo sancti praedicatores, cum summa contemplando uident, a fade! regula non discordant, sepulchrum, iuxta quod stant, esse in finibus Beniamin recte dicitur. 158. Qui profecto uiri in meridie magnas foueas saliunt : 3100 quia per feruorem perfectae caritatis, in qua adsumpti sunt, cuncta, quae uidentur, saeculi alta despiciunt. Quidquid enim in hoc saeculo altum cemitur, non est uera altitudo sed fouea, quae omnes, quos in sua ambitione recipit, ad inferna deponit. Alta ergo saeculi uiris spiritalibus uitanda, non appe3105 tenda sunt : quia ex occulto se aperiunt et, quos absorbendo recipiunt, ad inferna perducunt. Viri ergo spiritales foueas saliunt : quia, dum se per caeleste desiderium erigunt, terrena contemnunt. Velut enim uisis foueis saltum dant, quando, ut terrena contemnant, ad aetema bona concupiscenda se eleuant. 3110 In meridie ergo foueas saliunt: quia saeculum non possunt contemnere, nisi qui plenam lucem et ardorem supernae caritatis habent. Tunc ergo se unctum in principem Saul a domino intellegat, si isti sibi dicunt : Inuentae sunt asinae, quas quaerebas. Inuentas quippe Saul asinas dicunt, quando ad 3115 colligenda animarum lucra idoneum cernunt. Quasi aliter dicat : ‘Electum te a deo in ministerium praedicationis non ab hominibus credas, si illi hoc de te indicant, qui, dum dei spiritu pleni sunt, quae dicunt, non hum ana sed diuina esse sentiuntur.' Quia ergo de nobis non nobis sed nobis melioribus credendum 3120 est, apte Saul a uiris in meridie magnas foueas salientibus se a domino unctum in principem recognoscit. 159. Sed alius est, a quo ungitur, alii, qui ipsam unctionem esse a domino adtestantur : quia omne negotium sanctae ecclesiae, sicut collatione sanctorum patrum magis probatur, 3125 ita et magis robustum est. Quasi enim signum suae unctionis beatus Paulus tunc quaesiuit, quando uidere Petrum Hierosolimam uenit et cum eo et ceteris apostolis euangelium contulit. Non enim ab homine neque per hominem sed a caelo uocante domino Iesu apostolatum susceperat, et tamen ministerium 3130 unctionis suae per coapostolorum suorum collationem probabat. Nam de semetipso ait : Contuli cum illis euangelium, nein

3095

3095 Prou. 22, 28. 3131/3132 Gal. 2, 2.

3126/3127 cfr Gal. 1,

18

;

2, 1-2.

3128/3129 cfr Gal. 1, x.

3103 mabitione sic v 3105 ex occulto] exculto C 1 m. 3109 contemnant ad aeterna C 2 m. in marg. 3112/3113 Tunc ergo Saul unctum a domino in princi¬ pem se intelligat inu. v m 3112/3114 Saul a domino ... inuentas quippe om. per homoeot. C 1 m. 3113 si] quando v m dicunt] dicent v m 3114 quaerebas] quaerebat C (2 ml) asinas Saul inu. v m 3116 in C 2 m. sup. lin. 3117 in¬ dicant] iudicant C 3123 a domino esse inu. v m 3126/3127 Iherosolimam C, Hierosolymam v, Jerosolymam m 3128 uocante rescr. C 2 m. 3131 semet¬ ipso] seipso v m

PL

282

378

IN LIBRVM I REGVM, IV, 159-160

uacuum currerem aut cucurrissem. Praecursor etiam redemptoris discipulos unxerat; sed, ut signa suae unctionis agnoscerent, quasi ad salientem magnas foueas mittebat dicens : Tu es, qui 3135 uenturus es, an alium expectamus? Sciebat enim Iohannes, quem praedicauerat, quem baptizauerat; sed discipulos mittebat, ut, uisis signis quo firmius crederent, electionis suae indicia securius tenuissent. Qui ergo ad praedicationis ordinem idonei prouidentur, in signum suae electionis inuentas esse peccato3140 rum, quas quaerunt, animas recognoscunt. 160. Et, quia omnipotens deus non solum praedicatione sed etiam conuersatione electi doctoris gaudet, subdit atque ait : Et intermissis pater tuus asinis sollicitus est pro uobis et dicit: Quid faciam de filio meo ? Patrem Saulis Cis, qui durus nostro 3145 eloquio dicitur,eos designare diximus,qui uerbo et exemplo suo docent terrena despicere et ad caelestem patriam per duram et asperam conuersationem festinare. Hanc quoque caelestis uiae duritiam tarn in uerbo quam in uita nostri redemptoris agnouimus. Si ergo ad summam nostrae eruditionis adspici3150 mus, filii redemptoris sumus. Pater ergo noster dimissis asinis sollicitus est pro nobis: quia redemptor noster sic uult nos quaerere salutem alienam, ut non neglegamus nostram. Vult, ut uocentur peccatores ad paenitentiam; sed non uult, ut pereant hi, qui ipsos peccatores uocant. Vult, ut conuersus 3155 peccator iustitiam, quam non habuit, habeat; sed non uult, ut iustus earn, quam habet, iustitiae palmam perdat. Inter¬ missis ergo asinis pro filio sollicitus est : quia praedicatores suos uult ad horam ab aliorum sollicita intentione quiescere, ut sibi ipsis per quietem ualeant melius prouidere. Et, quia 3160 ipsa sollicitudo sanctae ecclesiae a bono rectore resumenda est, intermittitur quies nostra : quia praeuenit hanc sollicitudo prior, comitatur posterior. Electus ergo praedicator uacet utilitati subditorum, uacet suae ; sed sic suae curam habeat, ut statim ad earn, quam deserit, alienam recurrat : quia tunc condi3165 tor noster nos quasi filios diligit, cum et subditos nostros tamquam fratres diligimus et ipsum quasi patrem amamus ; dum per affectum sollicitudinis istis iungimur, ad ilium per quietem nostram, quam diligit, quasi ad patrem festinamus. Haec namque dilectio quietis nostrae exprimitur in hoc, quod dicit: Quid 3170 faciam de filio meo ? Hoc profecto pater dicit, qui tenere filium diligit. Hoc item non dicitur de praesente filio sed absente. Sed, qui perditas asinas patris quaerit, ei ualde dilectus est :

3134/3135 Matth. n,

3.

3145 cfr nn.

75-76.

3144 Saulis] Saul v m Chis C 3145 suo om. v m 3167 ad ilium] et proem, v m 3160 dicit] dicitur v m 3171 item] igitur v m 3172 qui] quia v m perditas] perditis C 1 m. dilectus] delectus v

m

232

IN LIBRVM I REGVM, IV, 160-162

3175

3180

3185

-4 3190

379

quia, qui peccatorum animas conuertere praedicando nititur, redemptori nostro iam in magna caritate copulatur. Qui certe per aliorum sollicitudinem ab eo quasi longe est, per quietem contemplationis et affectum orationis prope. Quia ergo nos sibi uicinos esse per contemplationem et orationem appetit, quasi diligens pater dicit: Quid faciam de filio meo? Quasi dicat: ‘Quomodo absentem ilium mihi praesentem exhibeo ?’ Quia ergo praedicationis nostrae sollicitudinem magni sanctae ecclesiae uiri laudant, sed sollicitudinis nimietatem uituperant, illi, qui inuentas esse patris asinas dicunt, sollicitum patrem pro filio asserunt. Signum ergo suae unctionis cognoscere electi possunt : quia nimirum tunc a deo ad sanctae ecclesiae culmen perducuntur, cum per uerba et exempla idonei sunt ad salutem alienam, per quietem studiosi ad suam ; et, cum peccatores ad caelum quaerunt, semetipsos ad saeculum non relinquunt. 161. Sequitur : Cvmqve inde abieris et vltra transieris ET VENERIS AD

QVERCVM THABOR,

INVENIENT TE

PL 283

IBI TRES

VIRI ASCENDENTES AD DOMINVM INBETHEL : VNVS PORTANS TRES HEDOS

ET

ALIVS

TRES

TORTAS

PANIS

ET

ALIVS

LAGVENAM

VINI ; CVMQVE TE SALVTAVERINT, DABVNT TIBI DVOS PANES, ET accipies de manv eorvm. Cum bene proficere in sancta conuersatione uolumus, necessarium nobis est, ut electorum plurimorum exempla colligamus. Nam et apes conponere mella nequeunt, si ea in floribus uariis nequaquam legunt. Bene ergo Saul a uiris aliis ad alios peruenit : quia exempla sanctorum quo copiosius cernimus, melius edocemur. Flores quippe 3200 aetemorum fructuum sunt opera sanctorum: quae dum superni amoris rore perfunduntur, ex eis carpimus, unde et ad nostram doctrinam et ad aliorum utilitatem repleamur. Inde etenim abit et ultra transit Saul, quando rudis praedicator per electorum exempla proficit et a conspecta uirtute unius ad explorandam 3205 alterius conuersationem uadit. Quern saepe delectat in aliis mirari laborem praedicationis, saepe in aliis fortitudinem boni m operis. Illos loquentes ueneratur, istos operantes imitari nititur. Illos adspicit, qua pulchritudine foris fulgeant; istorum splendorem non in exteriori conuersatione sed in intima 3210 perscrutatur. 162. Vnde et bene, cum transit, ad quercum Thabor uenire perhibetur. Quercus enim umbrosa est arbor et fortis. In qua profecto arbore secretior conuersatio sanctorum con-

3195

per contemplationem] et praem. v m 3179 exhibeo] exhibebo rectius forsatt m 3180 ergo] uero v m 3182 esse om. v m 3186 per quietem] et praem. v m 3189 cumque] cum v m 3190 tres ibi inu. m 3192 laguenam] scripsi (cfr l. 3368, et deinceps fere semper) ; languenas C 1 m., corr. languenam ipsa 1 m., fagenam v m 3196 plurimorum] nobis add. v m 3201 et om. v m 3213/ 3214 conuenienter om. v m 3177

233

380

IN LIBRVM I REGVM, IV, 162-164

uenienter exprimitur.

Huius namque conuersationis uiri,

3215 dum ad exteriora opera actiuae uitae non exeunt, quasi in umbra sunt: quia incendia temptationum sentire non possunt.

3220

3223

3230

3233

3240

3245

3250

Quia enim in caelesti desiderio requiescunt, quo longius amoti sunt ab amore mundi, eo et quietiores manent in umbra refrigerii. Sed umbra haec fortis est arboris : quia conuersatio sanctorum tanto ualidius terrena despicit, quanto purius in amorem caelestium surgit. F ortis est etiam: quia saeculi aduersa potenter tolerant, qui sola caelestia, quae uident, amant. Et, quia in magno lumine interni splendoris sunt, qui terrena respicere per amorem dedignantur, quercus ipsa Thabor esse dicitur. Thabor quidem ueniens lumen interpretatur. Lumen etenim uenit,quando electaementi se interna conditoris claritas aperit. Quercus ergo Thabor dicitur : quia secreta conuersatio terrena despiciendo agit, quod intimam conditoris lucem clarius adspicit. Secreti namque sumus, quando sensus nostros in dei timore custodimus. Et tunc quidem ueniens lumen cemimus : quia, cum bene reguntur membra corporis, menti nostrae refunditur gratia conditoris. 163. Et notandum, quia ad quercum Thabor uenire dicitur, qui a salientibus foueas sollicitum pro se esse patrem sciebat. Nam praedicatores sanctae ecclesiae plerumque uirtutes laudant, quibus ipsi uacare non possunt. Contemplatiuae quidem uitae secretum praedicant ; sed, dum solliciti sunt pro subditorum custodia, illius uitae adherere secretis uitant. Quasi ergo Samuhel dicat: ‘ Viri illi tibi contemplationis intimae studium laudant ; sed quia, quod laudant, tenere non possunt, in aliis quaerendum est.’ Inde ergo ad quercum Thabor transimus, quando a sanctis praedicatoribus contemplatiuae uitae studium laudabile noscimus, sed perfectionem eius in illis quaerimus, qui ad earn specialiter intendunt. 164. Tres ergo uiri, qui unctum regem ad quercum Thabor inueniunt, illos designant, qui contemplatiuae uitae studio perfecti sunt. Qui bene non inueniri a rege, sed regem illic inuenire perhibentur. Non enim inueniuntur, quia absconditi sunt. Ipsi uero nos inueniunt, quia lucem suae secretae conuersationis nobis aperiunt, cum dignantur. Non inueniuntur, quia uitam suam ab omnium hominum testimonio auferunt. Sed nos inueniunt, quia per affectum caritatis nobis ad imitandum aliquid suae lucis ostendunt. Quia item imitandas uir¬ tutes suas non proferunt nisi his, qui eas magno desiderio

3215 quasi] quas C 1 m. 3225 quidem] quippe v m 3228 quod] quo v m 3229 adspicit] aspiciat v m 3231 reguntur rescr. C 1 m. 3234 patrem esse inu. v m 3239 intimae om. v m 3243 laudabile] laudabilem C 2 m. 3244 specialiter] spiritualiter v m 3248 contemplatiuae] in praem. v m 3251 om¬ nium] omni forsan melius v m 3253 quia] qui v m 3254 magno desiderio eas inu. v m

PL 284

IN LIBRVM I REGVM, IV, 164-165

381

obtinere et exercere concupiscunt, prius oportet nos ad quercumThabor uenire,ut a uirisillis tribus ualeamusinueniri. Nam uelut iam in umbra uenientis luminis sumus, quando magnis summae contemplationis desideriis inflammamur. Tunc ergo nobis tres uiri apparent : quia, qui se nobis desiderantibus 3260 dignantur ostendere, in custodia locutionis, cogitationis et operis fortes sunt. Nam secretioris uitae esse non possent, si oculorum, cordis et oris ostia aperta tenuissent. Quia ergo cor ab inepta cogitatione, os ab otioso sermone, totum corpus a m 234 praua operatione custodiunt, tres sunt ; uiri autem, quia 3265 eandem custodiam fortissime obseruant. Tres ergo uiri nobis apparent : quia, cum tales cemimus, in eis robur uirtutis intuemur. Qui certe in umbra uenientis luminis sunt : quia uidere internam lucem conditoris tanto clarius possunt, quanto studiosius mundum cor a mundi inquinatione custo3270 diunt. Talibus quidem a mortuis resurgens apparuit dominus, tales repleuit spiritus sanctus. De illo etenim secreto dicitur : Cum sero esset die illo una sabbatorum et fores essent clausae, ubi erant discipuli propter metum iudaeorum. Et rursum : Post dies octo erant discipuli intus et Thomas cum eis, et uenit PL 285 3275 Iesus et stetit in medio eorum. De alio item illo secreto scriptum est : Dum conplerentur dies pentecostes, erant omnes discipuli in eodem loco. Et factus est repente de caelo sonus tamquam aduenientis spiritus uehementis et repleuit totam domum, ubi erant sedentes. Et apparuerunt illis dispertitae linguae tamquam 3280 ignis seditque supra singulos eorum et repleti sunt omnes spiritu sancto. Clausas quidem ianuas habent, qui contra humani lapsus neglegentiam officia corporis sub forti custodia stricta retinent. Intus etiam sunt, quia in interna dilectione supemae uitae requiescunt. Quibus profecto resurgens dominus 3283 apparet : quia eius gloriam tanto clarius adspiciunt, quanto per mundi contemptum passionis eius mysterium strictius sequuntur. Hi etiam repleri spiritu sancto quasi in domo pos¬ sunt : quia illi percipiunt abundanter gratiarum eius dona, qui ad ea percipienda sese uisibilia contemnendo parauerunt. 3290 165. Qui bene ad dominum in Bethel ascendere dicuntur. Bethel quippe dicitur domus dei. Domus uero dei quae est nisi lux illa,quam inhabitat, inaccessibilis ? Lux etiam inaccessibilis 3255

3272/3273 Ioh.

20,

19.

3274/3273 ibid.,

26.

3276/3281 Act.

2, 1-4.

3255 concupiscunt, prius] concupiscunt. Prius ereo v m nos oportet inu. v m 3261 possent] possunt v m 3267 sunt luminis inu. v m 3272 die illo om. v m una om. C 3273 erant] iterum praem. v m 3274 discipuli] eius add. v m alt. et om. v m 3275 Iesus] ianuis clausis add. v m eorum] om. v m ; et dixit eis pax vobis add. v m illo om. v m secreto] secretum C 3276 disci¬ puli] pariter add. v m 3277 tamquam om. v m 3280 supra] super v m 3292 lux] domus v m pr. inaccessibilis] lux praem. m

382

IN LIBRVM I REGVM, IV, 165

est reuelatio diuinitatis eius. Lux quippe est, quia a mundis cordibus qualitercumque uideri potest ; inaccessibilis autem, quia 3295 conprehendi a creatura non potest. Plenissima quidem in semetipsa replet omnia, sed abundanter replens uniuersa non capitur. Capitur quidem, ut repleat ; sed replens non capitur, quae repletis omnibus non expletur. Reuelatio itaque conditoris, quia tanta inmensitas lucis est, ut inluminet omnia 3300 et angustetur in nullo, dum uidetur et non conprehenditur, lux est et inaccessibilis. Viri ergo hi tres ad dominum ascendunt: quia, qui se in secretiori uita custodiunt, in diuinae lucis contemplatione sublimantur. Sed, quia ad ipsam dei omnipotentis speciem adhuc pertingere non possunt, in Bethel 3305 ascendere dicuntur. Quidquid enim de omnipotente deo humana mens potest cogitare, deus non est; sed, dum cogitando cuncta transcendit, dum quidquid potest intimae lucis, quidquid internae suauitatis et dulcedinis, quidquid spiritalis delectationis sibi fingere minus ilia esse credit, ad quandam 3310 lucem peruenit, quae non est deus, sed quam inhabitat deus. Et, quia tunc electi anima mirabiliter inluminatur, mirabiliter rehcitur, ineffabili delectatione fruitur, cogitare conpellitur, quam ineffabilis lux, dulcedo et delectatio ilia sit, quae ipse est, si tarn inmensa lux est ilia, quam inhabitat et non est ipse. Ad 3315 dominum quippe in Bethel Moyses ascenderat, quando cum eo in monte loquebatur. Sed, qui ad lucem peruenerat, quam inha¬ bitat deus, lucem, quae ipse deus erat, quaerebat ; nam obsecrat dicens : Ostende mihi faciem tuam. De quo etiam scriptum est, quia loquebatur dominus Moysi facie ad faciem. Quid est, m 235 3320 quod facie ad faciem Moyses cum domino loquitur et tamen dominum obsecrat, ut sibi faciem suam dominus ostendat ? Sed facies dei cognitio eius est. Cognoscitur autem deus per PL 286 speculum, cognoscitur per se ipsum : per speculum hie, per semetipsum ibi; per speculum in saeculo, per semetipsum 3325 in caelo. Speculum uero est ilia lux, quam habitat deus ; ipse autem lux ilia, quae ipse est. Moyses ergo, qui facie ad faciem deum uidere dicitur et eius faciem ad uidendum postulare, quid rectius designat quam perfectionem electorum, qui iam spe¬ culum illius summae lucis intuentur, sed tamen ad ipsam

3315/3316 efr Ex. 33, 11. 3318 ibid., 13. 3319 efr ibid., 11. efr I Cor. 13, 12. 3325/3327 efr Num. 12, 8 ; Ex. 33, u et 13.

3322/3325

3294/3295 inaccessibilis autem ... non potest om. per homoeot. v m 3295 plenis¬ sima] planissima v 3301 et om. v m 3309 credit] creditur v m 3310 lucem] tamen add. v m 3311 inluminatur] inflammatur v m 3312 ineffabili] ineffabiliter v m 3313 quam] ita, recte ut uidetur, v m ; quia C ilia om. v m 3317 quae] quam v 3317/3318 nam obsecrat om. v m 3319 Moysi domi¬ nus inu. v m 3321 sibi om. v m 3324 ibi; per speculum in saeculo, per se¬ metipsum om. per homoeot. v m 3326 ergo] autem v m

IN LIBRVM I REGVM, IV, 165-166

383

lucis ueritatem pertingere uehementer cupiunt ? Ista quidem cognitio lucis electorum desideria excitare nouit, satiare non nouit ; ilia uero, et excitare et satiare. Nam tam iucunda res est, ut ineffabiliter concupiscatur ,et tam plena, ut, qui semper hanc in magno desiderio uiderunt, semper ineffabili plenitudine 3335 satientur. Viri ergo, q ui ad dominum ascendunt, in Bethel ascendere dicuntur: quia, cum multum in ista uita proficimus, uidere ipsam lucem conditoris per speculum possumus, in se ipsa minime ualemus. 166 Et, quia ad hanc sublimem uisionem nonnisi humiles 3340 exaltantur, bene de eisdem uiris dicitur, quia unus tres hedos, alius tres tortas panis ferebat. Tres denique hedos portat, qui ore, corde et opere se deliquisse paenitendo considerat. Quia enim per hedos peccatores significantur, hi, qui in extremo examine ad sinistram aeterni iudicis statuendi sunt, hedorum 3345 nomine exprimuntur. Tres ergo hedos ad dominum portat, qui peccata operis, uerbi et cogitationis paenitendo considerare non desinit. Et uir quidem est et tamen hedos portat : quia peccare fortitercauet,sed quasi peccator non desinit satisfacere. Nam uir erat et hedos portabat, qui dicebat: In multis offendi3350 musomnes. Et quia peccata, quaeconfitentur, delere paenitendo satagunt, unus tres hedos, alius uero tres tortas panis portat. Tortam quippe panis superius ad affiictionem paenitentiae retulimus : quia, si panis aliquando delectationem praesentis uitae significat, panis torquetur, cum pro praeterita carnis 3335 delectatione cruciamur. Vnde et rex Hezechias, cum paenitendo conpungitur, delectationes regias se torturum promittit dicens: Recogitabo omnes dies meos in amaritudine animae meae. Quando enim carnalis mens in culpae delectationes resoluitur, quasi diem habet : quia hoc, quod agit, laetanter uidet. Dies 3360 ergo mentis reprobae sunt delectationes malae. Omnes ergo dies suos peccator recogitat : quia, cum per diuinam gratiam resipiscit, satisfacere pro uniuersis malis non desinit. Prius ergo dicitur unus portare tres hedos, deinde alius tres tortas panis ; ut electi cuiusque uirtus appareat, qui fortis est in bono opere, 3365 humilis per aestimationem, afflictus per contritionem paeni¬ tentiae. Et, quia tantae perfectionis esse nequeunt, nisi qui amore aeternorum bonorum temporalium obliti sunt, tertius 3330

.

3349/3350 lac.

3, 2.

3357 Is.

38,

13.

3331/3332 excitare nouit, satiare non nouit] satiare non nouit, sed excitare v m 3332 pr. et C 1 m. sup. lin. et satiare et excitare inu. v m 3333 semper] iam praem. v m 3337 se ipsa] seipsam v m ; autem add. v m 3338 ualemus] ualeamus C 1 m. 3358 enim] etenim v m. delectationes] ita C1 m. v m ; s expunxit C ipsa 1 m. ut uidetur 3359 laetenter sic v 3362 ergo] enim v m

384

IN LIBRVM I REGVM, IV, 166-168

laguenam uini portare dicitur. Laguenam quippe portat uini, qui mentem repleuit calore spiritus sancti, quo et anteriora for3370 titer currendo appetit, et ea, quae retro sunt, uelut in magnae ebrietatis obliuione derelinquit. Nam hedos portabat, qui PL 287 dicebat : Venit Christus uocare peccatores, quorum primus ego sum. Et, quia etiam tortam panis portabat, dicit : Castigo corpus meum et in seruitutem redigo. Sed quasi amphorae uino 3375 ebrius dicit : Quae retro sunt, obliuiscens, ad ea uero, quae sunt priora, extendens me, ad destinatum persequor brauium supernae m 236 uocationis dei in Christo Iesu. Viri ergo tres ad dominum ascendunt, sed tres hedos et tres panis tortas et uini laguenam deferunt: quia remotioris uitae studiis dediti in contemplatio3 380 nem ueri luminis surgunt ex merito humilitatis. 167 Sed, qui tales sunt in se, quales sint aliis, exponit dicens : Cumque te salutauerint, dabunttibi duos panes, etaccipies de manu eorum. Salutant nos uiri sancti, quando nobis bona aeternae salutis adnuntiant. Qui uero nos per corpus salutant, 3385 caput inclinant, ut reuerentiam salutatis exhibeant. Viris autem spiritalibus caput inclinare est mentem a summa contemplatione deponere. Nam, si caput non inclinant, salutare non possunt : quia nos salutari eruditione non instruunt, si mentem a summa intentione caelestium non deponunt. Tunc 3390 enim magnam nobis reuerentiam exhibent : quia eos, pro quibus ab alto suo culmine descendere dignantur, paruos esse non tenent. 168 Sed, dum futurus rex salutatur,duo ei panes tribuuntur. Duo enim panes ordinando praedicatori dantur, quando flere 3395 docetur peccata non solum sua sed etiam aliena. Habet ergo panem unum tortum, quando pro peccatis suis affligitur ; habet alium, quando subditorum peccata plangere conatur. Sed et hunc panem psalmista clarius insinuans ait: Surgite, postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Hinc domino confi3400 tetur dicens : Cibabis nos pane lacrimarum et potum dabis nobis in lacrimis in mensura. Panis ergo torta panis est doloris et panis lacrimarum. Et fortasse idcirco ille uir unus tres panis tortas portabat, quia tres erant, qui simul pergebant ; ut, cum

.

.

3372/3373 I Tim, i, 14. 3398/3309 Ps.

15. 126,

3373/3374 I Cor. 9, 27. 3400/3401 Ps. 79, 6.

3375/3377 Phil.

3, 13-

2.

3368 laguenam fere semper C, lagenam v m (cfr l. 3192) uini portat inu. v m 3369 anteriora] in praem. C 2 m. in marg. 3370 appetit] appetat v m in magnae] ita C ; in magna m, imagine v 3371 derelinquit] derelinquat v m 3376 me] meipsum v m 3378 sed] et v m 3379 in] ad v m 3381 qui tales] quales v m quales] uero add. v m 3382 duos panes] ita C (cjr 11. 3393 ss.) ; tres tortas panis v m 3384 aeternae] aeterna m 3387 inclinant] inclinat C 2 m. 3389 intentione] contemplatione v m 3390 nobis magnam inu. v m 3395 etiam om. v m 3401 alt. in] cum v m

IN LIBRVM I REGVM, IV, 168-169

385

inter se eos diuiderent, singuli singulos panes haberent. Quod etiam de hedis intellegi conuenienter potest. Qua in re quid notandum est, nisi quia remotioris uitae uiri, dum singularem conuersationem tenent, sollicitudinem aliorum non habent ? Vnum ergo hedum, unum panem habent, qui pro sobs suis peccatis conpunguntur et alienis per pastorale officium non 3410 grauantur. Et quia, qui eiusdem perfectae conuersationis sunt, in se ipsis afflictionem carnis aemulantur, bene tres panes unus et alius tres hedos et tertius uini laguenam portat. Velut enim unus portat, quod oblaturi aut comessuri sunt omnes ; et omnes manducant siue offerunt, quod portat unus, quando 3415 pia aemulatione eorum quisque succensus in se habet bona exempla pro aliis et bona, quae habent alii, non neglegit imitari. Et, quia feminino genere dicuntur tortae panis, hoc profecto insinuat quia, qui ex consuetudine conpungitur, ei nimirum ex lacrimis aliis aliae plures oriuntur. Quasi enim in 3420 femineo sexu fecunda est paenitentis affiictio : quia, quo saepius quisque conpungitur, eo et largiora ei lacrimarum fluenta ministrantur. Sauli ergo non unus panis sed duo dantur,quia here praedicatori pro se solo non sufficit. Accipiat de uirorum manibus duos panes, ut uidelicet flere exemplo 3425 perfectorum discat, sed fletum necessarium sibi et pro se et pro subditis recognoscat. Et, quia in manu aliquando potestas accipitur, uiri tres panes habent in manu: quia, qui perfecti sunt in arce contemplationis, fletum habent in uirtute potestatis. Quia enim nolunt uana laetitia dissolui, cum possunt, possunt 3430 merito flere, cum uolunt. Nos quippe infirmi et custodiam men¬ tis nostrae neglegentes, etiam cum conpungi et flere pro peccatis nostris uolumus, non ualemus. Quia enim ex magno feruore spiritus spiritales lacrimae producuntur, qui in neglegentiae nostrae frigore constringimur, incalescere cito ad 3435 lacrimas prohibemur. Bene ergo panes in manibus habere dicuntur, qui ad quercum Thabor futuro regi apparere perhibentur : quia, qui in contemplatiuae uitae puritate perfecti sunt, luctum habent subditum pro obseruatione uirtutum. 169 Et notandum, quia uncto regi Samuhel praecipit dicens : 3440 Et accipies de manu eorum. Cuius uerbi quae melior ratio colligi potest, quam ea, quae palam cernitur, quia uidelicet in sanctis uiris afflictionem non libenter aemulamur ? Nam, qui honorem praelationis et dignitatem ambiant, innumeri sunt ; qui uero laborem ministerii et afflictionem carnis de eadem praelatione 3405

.

3408 unum panem] etpraem. v m 3409 conpunguntur] compungitur C 3410 grauantur] grauatur C 3412 languenam C, lagenam v m 3413 comessuri] comesturi m 3414 siue] uel v m 3416 non bis C 1 m. 3422 Sauli] Saul v m 3423 accipiat] ergo add. v m 3425 alt. et pro om. vm 3427 perfecti] prouecti m 3428 arce] arcem m 3433 in om. v m 3437 contemplatiuae uitae puri¬ tate] contemplatione uitae priuatae v m 3438 luctum habent subditum] lucrum habent subditorum v m

PL 28*

m 237

386 3445

3450

3455

X, 5-6

IN LIBRVM I REGVM, IV, 169-170

appetant, pauci. Libenter quidem uolumus super alios sublimari, sed eorum plangere peccata uitamus. Tunc enim panes nobis oblatos uidemus, sed de manibus offerentium recipere nolumus: quia in electis uiris afflictionem cernimus, quam non imitamur. Praecipiat ergo prophet a dicens : Accipies de manu eorum ; ut, qui idoneus esse appetit rector ecclesiae, quod durum est, adsumere nequaquam uitet. Bene quoque Saul prius ad uiros salientes magnas foueas ducitur, deinde ad eos, qui panes, hedos et uinum portant ; ut rudis praedicator in aliis discat saeculi alta despicere, in aliis carnis afflictionem et lacrimarum hostias pro se et subditis omnipotenti domino offerre. 170 Sed et adhuc profectus eius summam insinuans propheta subiungit dicens : Post haec venies in collem domini, vbi

.

EST STATIO PHILISTHINORVM. Et, CVM INGRESSVS FVERIS VRBEM, OBVIVM HABEBIS GREGEM PROPHETARVM DESCENDENTEM 3460

DE EXCELSO ET ANTE EOS PSALTERIVM ET TYMPANVM ET TIBIAM ET

CITHARAM

IPSOSQVE

PROPHETANTES.

Et INSILIET

IN

TE

SPIRITVS DOMINI ET PROPHETABIS CVM EIS ET MVTABERIS IN virvm alivm. Collis altitudo est montis. Quid uero in colle hoc rectius accipitur quam sancta intentio scripturarum ? 3465 Altitudo quidem montis est : quia non iacet in piano litterae, sed nimis erecta est in spiritalium sensuum sublimitate. Recto igitur uirtutum itinere rudis praedicator innititur, si, postquam publicos praedicatores et remotos anachoretas uiderit, scripturae altitudinem uideat et agnoscat. Qua in re notandum 3470 est, quia Saulem in eo, quod ab humero et sursum supra omnem populum eminet, eruditum et magnae conuersationis uirum designare diximus. Quur ergo ad collem domini ascendat et ad scripturarum altitudinem ueniat, quam cognoscit ? Sed simili modo de eo quaeri potuit, quod ad uidendos uiros salien3475 tes magnas foueas iret, qui magnae conuersationis esse dicebatur. Ad quod dicendum, quia magnos uiros designare ostensus est in conuersatione sed in ministerio praedicationis rudes. Qui ergo per exempla meliorum proficere et in contemplationis puritate et officio praedicationis potest, redire ad altitudinem 3480 scripturarum debet : quia, quo altiori uita proficit, sublimitatem sacri eloquii ualde subtilius adtendit. Dicat ergo propheta : Post haec uenies in collem domini. Quasi dicat : ‘Cum perfectionem sanctorum uirorum perfecta imitatione conprehendis, in tantam scripturae sacrae intellegentiam proficis, 3470/3472 cfr I Reg.

9, 2

; n.

78.

3450 durum] dictum v m 3454 in aliis] et proem, v m 3455 domino] deo v m 3457 uenies] ueniens C 1 m. in] adtw 3459 descendentem] scripsi cum v m {uide tamen l. 3499 : uenientium) ; om. C 3407 itinere] itineri m innititur praedicator inu. v m 3470 Saulem] Saul v m 3472 designare] signare v m ascendat] ascendit v m et] ut v m 3473 ad om. C 1 m. 3475 iret] ierit v m 3477 alt. in om. v m 3482 in] ad v m 3484 proficis] i/a C 2 m. ; proficit C 1 m., proficies m, proficiscis v

PL

289

IN LIBRVM I REGVM, IV, 170-173

387

3485 ut planum iam esse uideas omne, quod in ea te sublimiter uidere cogitabas.’ 171 Ibi tamen est statio philisthinorum : quia, qui superbiae potu de caelo ceciderunt, iudaeis atque hereticis per scripturas inludunt. Stant ergo in colle : quia eorum corda, quae possident, 3490 in scripturis decipiunt intellegentiae falsitate. Quotiens ergo iudaei ad collem domini ascendere praesumunt, a philistheis ibi stantibus captiuantur. Dum enim scripturae sensum se subli¬ miter intellegere aestimant, eis in ascensu suo daemones obuiant et decipientes necant. Merito ergo Saul non statim sed 3495 prius uisis salientibus foueas et panes et uinurn portantibus ad collem domini ire praecipitur, quia ueri fideles magna et doctrinae meliorum et exemplorum tutela muniuntur. 172 Vnde et eidem Sauli dicitur : Obuium habebis gregern prophetarum uenientium de excelso. Quasi dicat: ‘Philisthinorum 3500 stationem timere tanto minus poteris, quanto ad securitatem obuios prophetas habebis.’ Et, quia grex prophetarum dicitur, magna defensorum nostrorum multitudo signatur. Timeat ergo iudaeus : quia, dum solus ascendit, interit. Quid enim idem prophetae nobis obuiam uenientes dicuntur ? Vae soli : quia, 3505 si ceciderit, non est, qui erigat eum. Solus namque est, qui a deo relinquitur. Hunc certe cadentem nullus erigit, quia relictum a deo sanctorum aliquis non adsumit. Electus ergo quisque securus ascendit, quia solus non est. Qui enim per nos loquitur, nobiscum est. Nam et repromittit dicens : Ecce, ego 3510 uobiscum sum omnibus diebus usque in consummationem saeculi. Solus quippe non erat, qui dicebat : Solus non sum, sed, qui misit me, mecum est. Solus item non erat, qui exquirebat dicens : An experimentum quaeritis eius, qui in me loquitur, Christi ? Quod non solum de domini spiritali praesentia, sed 3515 etiam de materiali electorum doctrina intellegi conuenienter potest. Sancti quidem praedicatores in collem domini, ubi est statio philisthinorum, ascendunt ; sed, quia prophetarum gregem habent obuium, ipsos philistheos nequaquam metuunt. 173 Qui uero sunt hi prophetae nisi magni praedicatores 3 5 20 sanctae ecclesiae ? Prophetae namque ministerium est et occulta reuelare et futura praedicere. Doctores autem sanctae ecclesiae, dum occultos scripturarum sensus ad communem scientiam trahunt, secreta, quae nesciuntur, aperiunt ; dum aeterna gaudia praedicant, futura reuelant. Prophetae ergo nobis

.

m 238

.

.

3504/3505 Eccl. 4, 3513/3514 II Cor.

10. 13,

3509/3511 Matth.

28,

20.

3511/3512 Ioh.

8,

16.

3.

3485 omne om. v m 3487 tamen om. v m 3496 ueri] uiri v m 3498 Sauli] Saul v m 3504 dicuntur] dicunt v m 3510 in] ad v m 3513 eius quaeritis inu. v m 3514 Christi] Christus m 3515 etiam de] ita C ; et de v, et simpliciter m 3520 et om. v m 3523 dum] et praem. v m

PL 290

388

IN LIBRVM I REGVM, IV, 173-174

obuiam ueniunt, quia doctores sanctae ecclesiae scripturae sacrae nobis ueritatem ostendunt. Dum ea, quae de sacro eloquio scire uolumus, nobis dicunt, per uiam, quam ad collem domini pergitur, euntibus occurrunt. Ibi ergo per occursum prophetarum securi sumus, ubi philisthei sunt : quia per 3530 auctoritatem sanctorum praedicatorum scripturae intellectum agnoscimus, in qua iudaei et heretici errorum suorum gladio a daemonibus perimuntur. Ecce enim, si ad legem Moysi recurrimus, collem profecto domini inuenimus. Ibi certe de tabernaculo, ibi de magno pontifice, ibi de hircorum et uitulorum 3535 simul et agni paschalis sanguine legimus. Iudaei hoc suo spiritu iuxta litteram intellegunt, in quo, quia nullum prophe¬ tarum secum habent, moriuntur. Ego, si ad hunc montem ascendere uolo, ante descendentes prophetas uideo, et securus ascendo. Et, ut nouos interim deseram, Esaias ascendenti prius 3540 occurrit dicens : Quasi ouis ad occisionem ducetur et quasi agnus coram tondente se non aperiet os suum. Hinc Paulus ait: Christus adsistens pontifex juturorum bonorum per amplius et perfectius tabernaculum non manu factum, id est non huius creationis, neque per sanguinem hircorum aut uitulorum, sed 3545 per proprium sanguinem introiuit semel in sancta, aeterna redemptione inuenta. m 174 Sed, si plures habere uolumus, in isto colle omnes pro¬ phetas requirentes inuenimus : quia, quod ueteres docto¬ res promiserant, hoc in redemptore nostro noui praedicato3550 res inpletum esse demonstrant. Quare et collis nomine redemptor humani generis conuenienter designari potest. Vnde et Esaias uaticinans dicit : Erit in nouissimis diebus praeparatus mons domus domini in uertice montium. Collis quidem dicitur pro sublimitate sanctitatis ; domini uero, 3555 quia summi est filii genitoris. In quo nimirum colle statio philisthinorum esse dicitur : quia et in signum natus est, cui contradicatur. Statio quidem philisthinorum est contrarietas hereticorum. Velut enim in colle stantes ad collem ascendentibus insidiantur, dum scripturas sacras male exponendo peruertunt 3560 et ad cognoscendum redemptorem neglegenter ascendentes perimunt. Electus ergo, ne trepidet, gregem prophetarum ascendens obuium habet : quia ei ipsum redemptorem adnun3525

.

3533/3535 efr Leu. 8 et 16, Ex. 11-12. 3552/3553 Is. 2, 2.

12.

3540/3541 Is. 53, 3556/3557 efr Luc. 2,

7.

3542/3546 Hebr.

9,

34.

3526 sacrae] sanctae v m ueritatem nobis inn. v m dum] enim add. v m 3527 quam] ita, attractions causa, C (efr l. 4110) ; qua v m 3536/3537 propheta¬ rum] prophetam C 2 m. (ru sublin.) 3537 ad hunc] adhuc C 3539 Esayas C 3552 et om. v m Esayas C 3555 filii] filius v m 3556 insignum uno uerbo C 3559 dum] et praem. v m 3560 et om. v m ascendentes rescr. C 2 m.

239

IN LIBRVM I REGVM, IV, 174

389

tiant omnes praedicatores testamenti ueteris, omnes doctores noui. Oui nimirum de excelso ueniunt : quia, quae in terra 3565 praedicent, in caelo uident. Vnde et Iohanni quasi uni ex electo grege prophetarum a caelo dicitur : Ascende hue et ostendam tibi, quae oportet peri post haec. Qui, cum ascendisset, agnum, quem Moyses occidendum figurauerat et ipse in cruce oblatum uiderat, iam regnantem conspexit et agnouit et, quantas 357° grates agerent ei hi, pro quibus fuerat occisus, didicit. De excelso igitur praedicatores ueniunt: quia, quod minoribus praedicant, in caelesti contemplatione didicerunt. Bene etiam grex prophetarum Sauli occursurus in ingressu urbis asseritur : quia summos praedicatores sanctae ecclesiae illic uidere possumus, 3573 ubi descendunt, non ubi sublimantur. Ea enim, quae nobis paruulis dicunt, audimus ; sed ea, quae uident in caelestibus, quomodo uideant aut quam dulciter ament, non uidemus. Paulusnamqueapostolusraptus est in paradisum et adsumptus est ad tertium caelum ; audiuit etiam archana uerba, quae non 3580 licet homini loqui. Quis ergo inuenire tantum praedicatorem possit in paradisum raptum aut adtertium caelum adsumptum ? Sed ista de se beatus Paulus coactus dixit. Vnde et in fine expositae sublimitatis se humilians ait: Factus sum insipiens, uos me coegistis. Quanta ergo fuerunt ilia, quae dicere noluit, si ad haec 3583 manifestanda coactus uenit ! Nam, qui audiuit et quae homini non licet loqui, uidit quae homini non licet scire, dixisset fortasse, si uellet, humana quomodo locutione dici posset illius tertii caeli pulchritudinem, intimae illius claritatis lucem referret, angelorum fulgorem inenarrabilem et inaccessibilem 359° claritatem, quam dulciter de plenitudine illius electi et beati illi aeterni ciues omnes accipiant, quam desideranter sumant, quam pleniter repleantur, quam suauiter diuinae bonitatis dulcedinem gustent, quam delectabili plenitudine satientur, qui splendores sint singulis de una ilia ineffabili luce conditoris, 3393 quae simul omnium de una ilia gloria pulchritudo, qua excellentia dignitatis alii praemineant aliis, qua sint boni melioribus ineffabilis laetitiae iucunditate subiecti. Ad hoc

3566/3567 Apoc. 4, 3583/3584 ibid., 11.

1.

3567/3570 efr ibid.,

6-14.

3578/3580 efr II Cor.

12, 4.

3563/3564 omnes doctores noui] et noui simpliciter v m 3565 praedicent] praedicant v m uni] ita C ; uno v, uero m 3567 quae oportet] quid oporteat vm 3570 grates] gratias m occisus fuerat inu. v m 3573 Sauli] ita C 2 m. sup. eras. ; Saul v m occursurus] occursus m 3577 quam om. v m 3582 coactus beatus Paulus inu. v m 3585 nam] et add. v m 3586 dixisset] dicas m 3587 humana] tamen add. v m locutione dici posset] ita C ; dici possent locu¬ tione v, dicere posset locutione m 3589 referret] referre m 3594 sint] sunt vm ineffabili ilia inu. v m 3596 sint] sunt m 3597 laetitiae] iustitiae m 26

C.C. CXLIV

PL

291

390

3600

IN LIBRVM I REGVM, IV, 174-175

ergo excelsum Paulum sequi non possumus; sed urbem ingredimur, in qua nobis uelut ab alto descendens obuiam uenit. Nam, qui cemere non possumus alta, quae praedicatores uident, uenerabiliter audire debemus plana, quae docent. 175 Sed, cum descendunt, ante se psalterium, tympanum, tibiam et citharam deferunt. Psalterium quippe habent, quia regnum caelorum adnuntiant. Tympanum habent, quiapraedicant mortificationem carnis. Tibiam habent, quia here subditos iubent pro adquisitione aeternae laetitiae. Citharam quoque habent, quiagaudere pios pro certitudine aeternorum bonorum edocent. Psalterium quidem, quia a superiori parte resonat, aeternorum gaudiorum praedicationem designat : quia, dum superna amare suggerit, quasi a superiori parte suae dulcedinis sonum mittit. Tympanum uero, quia de mortui animalis corio tenditur, in eo non inconuenienter carnis nostrae mortificatio figuratur. Tibiam autem quia in mortuorum hominum exequiis haberi soleat, de euangelio didicimus : quia, cum dominus archisynagogi filiam resuscitare uellet, de domo illius tibicines eiecit et turbam tumultuantem expulit. Quid ergo in tibia nisi sanctorum luctus exprimitur ? Nam, dum se ab ilia uita aeterna, quam appetunt, proiectos adspiciunt, semetipsos quasi mortuos plangunt. Cithara autem ualde laetum musicum instrumentum est. Quo nimirum instrumento uerbum solatii electorum apte figuratur : quia uelut ad sonum citharae hilarescimus, quando nos electi praedicatores inter erumnas praesentis exilii consolantur. Psalterium ergo primum in processione praedicatorum ponitur : quia ante omnia caelestis regni gloria praedicanda est, ut, dum bonum agnoscimus, quod amemus, laborare pro eodem bono adipiscendo cupiamus. Hinc est quod, cum euangelista Matthaeus principia dominicae praedicationis assereret, dixit : Coepit Iesus praedicare et dicere : Paenitentiam agite, appropinquabit enim regnum caelorum. Sed quia, cum caelestia noscimus, si ad ea peruenire uolumus, necesse est, ut passiones carnis mortificemus, praedi¬ catores ecclesiae uelut post psalterium sonum nobis tympani faciunt. Ipsa autem mortificatio corporis quid est aliud quam praeparatio aeternae beatitudinis? Caelestia ergo, quae praepa-

.

3605

3610

3615

3620

3625

3630

3614/3618 cfr Matth.

9, 23-25.

3628/3630 Matth.

4, 17.

3509 nobis hie om. v m obuiam] nobis hiepraem. v m 3609 aeternorum] etiam praem. v m 3614 cum] dum v m 3620 est instrumentum inu. v m 3623/ 3624 processione] promissione v m 3627 euangelista] in euangelio v m 3628 praedicationis] incarnationis v m Iesus] Iohannes m 3629 enim om. v m 3631 mortificemus] mortificamus C 1 m. 3632 ecclesiae] sanctae praem. v m psalterium] psalterii rectius forsan C 2 m. nobis om. v m 3634 quae om. v m 3634/3635 praeparari] praeparati C

m

PL

240

292

IN LIBRVM I REGVM, IV, 175-176

391

rari diligimus, ardentissimis fletibus postulare iubemur. Quasi enim tibia mortuos plangimus, quando uehementer dolemus : quia adhuc in ilia aeterna uita non uiuimus. Post tympanum ergo praedicatores nostri tibiam habent, quando et membra nostra nos docent mortificare et pro amore aeternae uitae 3640 ingemiscere. Citharam quoque post tibiam ducunt : quia praecipiunt sic deflere erumnas praesentis exilii, ut gaudeamus de promissione aeternae hereditatis. Nampsalteriuminsonabat propheta magnus, cum dicebat: Ones meae uocem meam audiunt et ego uitam aeternam do eis. Psalterium item percutiens ait : 3645 Exaltari oportet filium hominis, ut omnis, qui credit in ipsum, non pereat sed habeat uitam aeternam. Tympanum sonabat, qui dicebat : Mortificate membra uestra, quae sunt super terram, fornicationem, inmunditiam, libidinem, concupiscentiam malam. Tibiam sonabat, qui dicebat: Miseri estote et lugete, risus uester 3650 in luctum conuertatur et gaudium in moerorem. Tympanum sona¬ bat, qui dicebat: Propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut ones occisionis. Tibiam uero ante se habet, quia item deo loquitur dicens : Cibabis nos panem lacrimarum et potum dabis nobis in lacrimis in mensura. Tibiam ante se habebat dominus, 3655 cum dicebat : Amen, amen, dico uobis, quia plorabitis et flebitis uos, mundus autem gaudebit, uos autem contristabimini. Sed. uelut citharae sonum subiungens ait : Tristitia uestra conuertetur in gaudium. Quasi citharam nobis sonat ille, qui dicit : Gaudete in domino semper, iterum dico, gaudete. Modestia uestra 3660 nota sit omnibus hominibus. Dominus prope est. Citharam nobis sonat, qui ciuitatis nostrae nobis bona adnuntians ait : Gaudium et laetitia inuenietur in ea, gratiarum actio et uox laudis. Quia ergo praedicatores sanctae ecclesiae caeleste regnum adnuntiant et pro eodem regno adipiscendo mortificare 3665 camem, Here captiuitatem, in spe futurae beatitudinisnos exultare praecipiunt, prophetae ab excelso descendentes ante se psalterium, tympanum, tibiam et citharam habere perhibentur. 176 Et grex quidem prophetarum dicitur, quia multi sunt 3670 pastores sanctae ecclesiae et pastorem unum habent dominum Iesum Christum. Et notandum, quia psalterium. 3635

.

3643/3644 Ioh. io, 3649/3650 lac. 4, 9 3656 Ioh. 16, 20. Is. 51, 3.

27-28.

3645/3646 Ioh. 3, 14-15. 3647/3648 Col. 3, 5. 3651/3652 Ps. 43, 22. 3653/3654 Ps. 79, 6. 3655/ 3657/3658 ibid. 3659/3660 Phil. 4, 4-5. 3662/3663

3635 ardentissimis] et praem. v m postulare] eapraem. v m 3643 meae] meas v 3644 ego om. v m 3645 ipsum] eum v m 3648 malam om. v m 3649 et om. v m 3650 in luctum conuertatur] uertatur in luctum v m 3652 ut] sicut v m quia] ita C 1 m. ; qui melius forsan C 2 m. (a expunxit) v m 3653 panem] panel*® 3654 in lacrimis om.m 3655 amen una uice tantum v m 3656 alt. autem] uero v m 3657 uestra om. v 3657/3658 conuertetur] uertetur v m 3658 sonat ille qui dicit] sonabat qui dicebat v m 3661 alt. nobis om. v m

m PL

241 293

392

IN LIBRVM I REGVM, IV, 176-177

tympanum, tibiam et citharam ante se habere prophetae perhibentur, ut electorum praedicatorum forma uideatur. Reprobi namque post se ea, quae praedicant, habent: quia dicunt et non 3675 faciunt; neglegunt bona agere, quae cognoscunt. Vnde et ad hunc regem Saulem iam domini mandata contemnentem dicitur : Quia proiecisti sermonem domini, proiecit te dominus, ne sis rex.Hinc per prophetam de iudaeis dominus queritur dicens : Proiecerunt me post corpus suum. Sancti ergo doctores quia iter 3680 supernae conuersationis, quod praedicant, continuo incessu boni operis seruant, in eorum typo dicitur quia prophetae psalterium, tympanum, tibiam et citharam ante se descendentes habuerunt. 177 Possunt haec instrumenta ad praedicationem redem3685 ptorisreferri. Et, quia non ualde superius collem domini ipsum esse redemptorem diximus, organorum conuenientiam intueamur. Qui regni aeterni eum regem nominat, nobis profecto psalterium sonat. Et, qui disciplinam mortificationis nostrae in eo asserit, uelut tympanum ferit. Tibiam sonat, qui mortuum 3690 redemptorem pro salute mundi denuntiat. Citharam percutit, qui eum a mortuis surrexisse et ad caelos ascendisse dicit. Sed ad tantorum organorum iucunditatem hilarescimus, si ipsum prophetarum gregem insonantem audiamus. Dauid namque dicit : A summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad 3693 summum eius. Hinc item dicit : Adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes seruient ei. Velut enim psalterium in laude redemptoris tenuit, qui superiorem partem laudis adsumpsit et redemptoris aduentum a summo caelo esse praedicauit. Tym¬ panum mortificationis eius Esaias tetigit dicens : Et uidimus 3700 eum, et non erat adspectus ; et desiderauimus eum, despectum et nouissimum uirorum, uirum dolorum et scientem infirmitatem ; et quasi absconditus uultus eius et despectus ; unde nec reputauimus eum. Tibia mortis eius item insonans ait : Tamquam ouis ad occisionem ducetur et quasi agnus coram tondente 3705 se non aperiet os suum. Cithara resurrectionis eius Dauid increpitans ait : Commoueatur a facie eius uniuersa terra. Dicite in nationibus, quia dominus regnauit a ligno. Etenim firmauit orbem

.

3077/3678 I Reg. 15, 23. 3679 III Reg. 14, 9 ; Ez. n. 174. 3694/3695 Ps. 18, 7. 3695/3696 Ps. 71, 11. 3703/3705 ibid., 7 3706/3708 Ps. 95, 10.

23,

35.

3685/3086 cfr 3699/3703 Is. 5 3, 2-3.

3674 ea om. v m 3675/3670 ad hunc regem Saulem ... contemnentem] ita C ; adhuc regi Saul ... contemnenti forsan melius v m 3684 possunt] enim add. v m 3694 alt. eius om. v m 3695 eius om. v m 3696 laude] laudem recte forsan v m 3697 adsumpsit] obtinuit v m 3698 assummo sic C esse om. v m 3699 Ysaias C 3703 tibia] tibiam v m insonans] sonans v m 3704/3705 coram tondente se om. v m 3705 non aperiet os suum] obmutuit v m cithara] citharam v m eius om. v m 3707 nationibus] gentibus v m

IN LIBRVM I REGVM, IV, 177-179

3710

3715

3720

3725

373°

3735

393

terrae, qui non commouebitur. Citharam ascensionis etiam tangens dixit : Regna terrae, cantate deo! Psallite domino, PL 294 qui ascendit super caelos caelorum ad orientem ! Prophetae ergo de excelso descendunt, quando sancti praedicatores ilia sacramenta redemptoris nobis adnuntiant, quae alta contemplatione didicerunt. Et psalterium, tympanum, tibiam et citharam ducunt: quia redemptorem nostrum aeterni regni dominum asserunt et per humanam conditionem humiliatum et morte sua mundum redimere et resurgendo caelestia reparare. Quae nimirum laudis instrumenta ante se habent : quia ea, quae m 242 dicunt, intellegunt. E contra uero Caiphas et prophetare dicitur et ea, quae dixit, ignorare ; ut tibiam dominicae mortis, quam tetigit, non ut electus propheta haberet ante se sed post se. 178 Bene ergo de electis prophetis subiungitur : Ipsosque prophetantes : quia, dum uident, quae dicant, uelut ante se habent instrumenta, quae tangant, et, dum praedicant, illud proferunt, quod praeuidendo cognouerunt. Saul ergo ad collem domini uenit, quando electus et rudis praedicator spiritali scientia proficit et redemptorem humani generis non in piano humanitatis adspicit, sed in alta diuinitatis eius maiestate cognoscit. Tunc quidem prophetarum choros concinentes audit : quia omnes scripturas, quae de ipso sunt, perfecte intellegit. Qui igitur uiros magnas foueas salientes uidit, qui hedos et tortas panis et uini amphoram portantes adspexit, ad collem domini peruenit, quando is, qui per electorum exempla profecisse cognoscitur, ad culmen scientiae sublimatur et redemptorem sublimiter sciens ineffabiliter diligit, a quo, quod scire item de eo appetit, quasi familiaris amicus possit. 179 Bene itaque subditur : Et insiliet in te spiritus domini et prophetabis cum eis. Insilire spiritus domini dicitur, quia electorum corda donis eius subito replentur. Qui statim prophetare incipiunt : quia, qui diuino spiritu pleni sunt, dei magnalia tacere non possunt. Vel prophetaturus asseritur, cui Samuhel diuini uerbi gratiam pollicetur. Quod tale est, ac si dicat : ‘Qui modo sine ilia abundantia in te superuenientis spiritus loqui non potes, quando ilia se tibi plenitudo infuderit, loquendi copia abundabis.’ Hunc quippe insilientem spiritum

.

.

3740

3743

3709/3710 Ps.

67, 33-34.

3718/3719 cfr Ioh. n,

ji.

3740/3741 cfr Act.

2, 11.

3709 psallite domino om. v m 3712 redemptoris om. v m 3713/3714 ducunt] dicunt v m 3718 Cayphas C et om. v m 3719 ut] cum vm 3720 non ut] et praem. v m 3727 adspicit om. v m 3731 amphoram uini inu. v m 373a item scire inu. v m 3737 itaque om. m 3739 subito] subdito C 1 m. (d expunxit ipsa 1 m. ut uidetur) 3743 sine ilia] in ilia v m

394

3750

3755

IN LIBRVM I REGVM, IV, 179-180

discipulis promittens dominus ait : Cum uenerit ille spiritus ueritatis, docebit uos omnem ueritatem et, quae uentura sunt, adnuntiabit uobis. In eos quidem superueniens spiritus insiliuit, qui eorum corda repente ueniens inlustrauit. Et inlustrati prophetauerunt, quia redemptorem humani generis omni lin¬ gua praedicarunt. Quod certe in sancta ecclesia etiam nunc fieri cernimus : quia saepe, qui diuina loqui appetunt, ab eodem sancto spiritu subito docentur et loqui optime ea etiam possunt, quae praemeditatione nulla didicerunt. Pro custodia quippe mandatorum dei percipiunt gratiam uerbi in sublimi reuelatione redemptoris. Quid enim mirum, si lucem scientiae percipere subito possunt, qui per uitae puritatem sedes sancti spiritus semper sunt ? 180 Sed, quale esset sancti spiritus donum, si scientiam daret et affectum magnae caritatis non daret ? Qui enim illo spiritu replentur, caelestia praedicant ; sed, quae loquuntur, amant. Apte ergo subiungitur : Et mutaberis in uirum alium. Amor electae mentis quid est aliud quam inmutatio uetustatis ? Natura enim nostra per lapsum primi hominis sic damnata est, ut cotidie labendo deficiat et deficiendo ueterascat. Sed, qui in nobismetipsis deficimus, cum in nos ille spiritus insilit, renouamur : quia statim, quod non eramus, efficimur. Tepidus erat quis; sed repente uisitatus a spiritu feruens efficitur, incipit ardere per deuotionem, fortiter exerceri in bono opere. In uirum ergo alium mutatus est: quia esse coepit, quod ante insilientem in se spiritum esse non potuit. Iam bonae conuersationis est aliquis, caelestia amat, terrena despicit, sed pro his, quae sursum diligit, et pro his, quae odit in infimis, flere non praeualet : saepe uero flere appetit et non potest, qui plura, quae flere debeat, commisisse se recolit; sed, cum subito ille spiritus in¬ silit, in lacrimarum fontes erumpit. In uirum ergo alium muta¬ tus est, qui conpunctionis gratiam per aduenientem spiritum suscipit, quam ante aduentum eiusdem spiritus non habebat. Puritatem cordis quis obtinere appetit, caelestia cogitare, nullis curarum saecularium occursionibus inpediri ? Sed ad id, quod per deuotionem appetit, assurgere nequit per profectum puritatis. Repente autem raptus in uirtute superuenientis spi-

PL

295

.

3760

3765

377°

3775

3780

3746/3748 Ioh.

16, 13.

3748 eos] eo C 1 m. insiliuit] insiliit m 3749 qui eorum] quorum v m 3730 omni] omnis C 1 m. 3751 praedicarunt] praedicauerunt v m 3753 sancto om. v m 3762 subiungitur] subiungit v m 3771 spiritum in se inu. v m 3773 infimis] infinis sic C 3775 se om. v m recolit] reple pr'tus scripsit C quas litteras erasit 3776/3777 mutatus est] mutatur v m 3781 per profectum] scripsi cum C 1 m., quae tamen prius per proaffectum scripsisse uidetur ; per affectum v m

m

245

IN LIBRVM I REGVM, IV, 180-182

3785

3790

3795

3800

395

ritus, esse carnalis desinit, potenter saeculi curas abigit et in aeternorum contemplationem mira puritate consurgit. Miratur se tunc esse, quod non erat; miratur se tunc non fuisse, quod est. Nam, cum in spiritalibus talem se uidit, miratur, qui tabs est, quod tabs fuisse non potuit. In uirum ergo abum mutatus est, qui illud, quod non fuit, se uidet esse et illud, quod fuerat, non esse. Bene ergo de Saule dicitur: Mutaberis in uirum alium :quia praedicatores sanctae ecclesiae, cum gratiam diuinae praedicationis accipiunt, non accipiunt solam scientiam uerbi sed uirtutem amoris, ut per uerbum aliis prodesse ualeant et per uerbi amorem ipsi cotidie mebores bant. Quando etenim loquuntur, mutantur in uirum abum : quia, cum per eos spiritus loquitur, ipsa mira caritate eidem spiritui coniunguntur, ab eius uoluntate iam nec uerbo nec operatione dissentiunt. Talem namque uirum sacra scriptura conlaudat dicens : Qui adheret domino, unus spiritus est. Deo namque adheremus, quando spiritus sancti gratiam abundanter excipimus. Et unus spiritus cum eo efficimur, quando diuinae uoluntati mente, ore et opere concordamus. 181 Bene ergo propheta Samuhel subiunxit dicens: Qvando

.

X, 7

ERGO

VENERINT TIBI

OMNIA SIGNA HAEC, FAC, QVODCVMQVE

Haec quidem signa sunt, in quibus se praedicator agnoscat ; et tunc omne, quod disponit, agere audeat, cum certa experientia nouerit, quia in magna caritatis abundantia uirtutem suscepit spiritus sancti. Sed docere ea debet praedicator, quae agit, sicut de domino Lucas dicit : Quae coepit Iesus facere et docere 3810 usque in diem qua, praecipiens apostolis per spiritum sanctum, quos elegit, adsumptus est. Hinc Paulus ait: Non audeo loqui ea, quae per me non efficit Christus in oboedientia gentium uerbo et factis. Samuhel itaque uncto regi praecipit dicens : Fac, quodcumque inuenit manus tua : quia dominus tecum est. Quasi dicat: 3815 ‘Cum te diuina gratia plenum uideris, doce alios, quidquid facis: quia ex praesidente tibi eadem diuina gratia habes et optime uiuere et utiliter praedicare.’ 182 Sed tamen, quid ante haec omnia obseruare debeat, X, 8 subiunxit dicens : Et descendes ante me in Galgala. Ego invenit manvs tva : qvia dominvs tecvm est.

3805

.

3820

QVIPPE DESCENDAM AD TE, VT OFFERAS OBLATIONEM ET IMMO-

3798 I Cor.

def. C

6, 17.

3809/3811 Act.

1, 1-2.

3811/3813 Rom.

15, 18.

3783 abigit] abjicit v m 3788 mutatus est] mutatur v m 3789 Saule] Saul v m dicitur om. v m 3793 cotidie om. v m 3795 ipsa] ipsi melius forsan v m 3797 conlaudat dicens] collaudans dicit v m 3798 domino] deo v m 3799 excipimus] accipimus m 3803 ergo] enim v m 3804 inuenit] inuenerit C 2 m. 3807 suscepit] suscipit v m 3809 quae] quia v m 3812 efficit] effecit m Christus] deus v m 3814 quia dominus tecum est om. v m 3819 sub¬ iunxit] subiungit v m

PL

296

396

IN LIBRVM I REGVM, IV, 182-184

LES VICTIMAS PACIFICAS. SEPTEM DIEBVS EXPECTABIS, DONEC

3825

3830

3835

3840

3845

3850

3855

VENIAM ET OSTENDAM TIBI, QVAE FACIAS. Quid est, quod prius dicit: Fac, quodcumque inuenit manus tua, deinde subdit: Septem diebus expectabis, donee ueniam et ostendam tibi, quae facias ? Sed, qui signa perceperat, quibus se unctum regem a domino sciret, probandus erat, an ipsa signa cognosceret. Quod quidem magis spiritali quam historicae explanationi conuenit. Nam uenire in collem domini ad perfectam cognitionem et amorem redemptoris pertinere diximus ; prophetiae dono repleri, ad uirtutem spiritus sancti. Dicit ergo : Quando tibi omnia haec signa uenerint, fac, quodcumque inuenit manus tua : quia, qui certus est de intima inspiratione spiritus sancti, praesumere potest tarn de proposito boni operis quam de dispositione praedicationis. 183. Dicit item : Septem diebus expectabis me, donee ueniam et ostendam tibi, quae facias : quia summi pastores sanctae ecclesiae, dum de minorum perfectione dubitant, solliciti ualde sunt, ut hanc in eis certis indiciis recognoscant. Quae autem sunt indicia spiritus nisi excellentia dona humilitatis ? Sanctus quidem spiritus, quo maiori luce uirtutum electorum corda irradiat, eo et abundantiori dono humilitatis ditat. Quo enim celsiores sunt meritis, planiores sunt per uirtutem humili¬ tatis. Qui ergo ante prophetam in Galgala descendere et expectar e iubetur, ei nimirum pro cognoscenda humilitate oboedientiae onus iniungitur. Rectus quoque ordo electae conuersationis est, ut oboedientiam non iniungat aliis, quam ipse inpendere aliis non curauit. Expectare ergo praecipitur, ut, an sit uere humilis, agnoscatur. Si ergo signum perfecti praedicatorisrepletio est spiritus sancti et uirtus humilitatis signum ilbus plenitudinis, quid in laude humilitatis dicitur, nisi quia eius dona sunt signa signorum ? 184. Sed, quia immolaturus rex praeire propheta iubetur, ea, quae dicuntur, melius cernimus, si ex ordine uideantur. Galgala quidem interpretatur rota. Quid uero rota in isto loco signiheat nisi uitam oboedientium ? Rota quidem uoluendo graditur et modo alta petit, modo inferiora. Sic nimirum uita oboedientium, quia inferius agit, quod sursum pertrahit, et sursum uidet, quod inferius exhibet, quasi ad alta subleuatur et

3828/38:50 efr nn.

174,

179.

3821 expectabis] me add. v m 3824 expectabis] me add. v m et] scribendum putaui cum v m {efr ll. 3822, 3836, 3914, 3943) ; ut C. 3828 ad perfectam] an proem, v 3831/3832 manus tua inuenit inu. v m 3832 qui] quisquis v m sancti spiritus inu. v m 3835 dicit] dixit m 3837 perfectione] profectione m 3840 quidem] enim v m 3847 aliis impendere inu. v m 3849 est repletio sancti spiritus inu. v m 3852 praeire propheta] i/a C ; prophetam praeire v, per prophetam praeire m 3858 quasi] rota add. C 2 m. in mar.c.

m

PL

244

297

IN LIBRVM I REGVM, IV, 184-185 3860

3865

3870

3875

3880

397

ad ima deponitur. Nam, quod oboedientes inferius agunt, sursum tollunt : quia, quando praelatorum iussis oboediunt, terrena sunt, quae operantur ; sed de terrenis, quae faciunt, superna praemia praestolantur. Item, quod sursum habent, ad terram flectunt: quia, ut bene terrena agant, caelestia contemplantur et illud solummodo operantur, quod summae illi felicitati conuenire conspiciunt. Hanc profecto rotam flectere Moysi dominus praecipiens ait : Omnia fac, sicut ostensum est tibi in monte. Qui enim in summis uidit, quod fecit in infimis, nimirum superiorem rotae partem ad terram flexit. Inferiorem quoque partem ad superna extulerat, qui dicebat : Viuit dominus, in cuius conspectu sto. In imo quidem stabat per humilitatem oboedientiae, dum regi perfido exprobraret, sed planitiem operis in sublimitatem extulit diuinae contemplationis ; ut uelut currentem rotam optime uolueret, dum in terreno opere, quid caeleste mereretur, adspiceret. Haec profecto forma est electae oboedientiae, ut in omni, quod foris agimus, ad potentiam conditoris ubique praesentem respiciamus. Sic nimirum in subditione oboedientiae nostrae habere possumus et rectitudinem operis et incrementa deuotionis. Recti quidem tunc sumus opere : quia pro eo, quern cernimus, nos in labore oboedientiae exercemus. Deuoti etiam sumus : quia ei nos placere credimus, quern inspectorem nostrorum laborum adtendimus et largitorem aeternae retributionis. 185 Et, quia maiorum imperia perfecta humilitate obseruanda sunt, bene Sauli dicitur : Septem diebus expectabis me. Septenarius quippe numerus propter dona septiformis spiritus perfectus est. Septem ergo diebus doctores ecclesiae expectamus, quando per uirtutem septiformis spiritus tantam intimae deuotionis claritatem suscipimus, ut eorum praecepta nullatenus neglegamus. Quo in loco notandum, quia non dixit : m 245 ‘septem diebus eris in Galgala’ sed : Septem diebus expectabis me, postquam descenderis ante me. Ante praedicatorem descendimus, quando hoc agimus, quod eius nobis iudicio imperatur. Tunc quidem descendere dicimur, quia mentes nostras eorum imperio subiugamus. Septem uero diebus expectare est bonum oboedientiae omni luce cordis inplere. Quod tunc certe agimus, quando maiorum mandata nec dura nec lenia praeterimus. Nullam quippe dierumabhacexpectationeuocan-

.

3885

3890

3895

3866/3867 Ex.

25, 40.

3869/3870 III Reg.

17, 1.

3865 flectere rescr. C 1 m. 3869 superna] superiora v m 3872 sublimitatem] sublimitate v m 3879 obediendientie Ac C 3884 Sauli] Saul v m me om. v m 3886 perfectus om. 171 ergo 0771. v m 3889 notandum] est add. v m 3896 lenia] leuia v m 3897/3898 ab hac expectatione uocantem] ab hac luce uacantem v m

398

IN LIBRVM I REGVM, IV, 185-188

tern dominus esse uolebat, quando dicebat : Qui soluerit unum de mandatis istis minimis, minimus uocabitur in regno caelorum. 3900 186 Et, quia perfecta oboedientia, quam hominibus exhibemus, munus est creatoris, qui septem diebus expectat, oblationem offerre dicitur et pacilicas uictimas immolare. Oblatio quidem domini est: quia hominibus pro deo offertur, sed oblata hominibus a deo suscipitur. Victimae sunt obsequia oboedien390j tium: quia, cum hominibus pro deo subicimur, superbos spiritus superamus. Ceteris quidem uirtutibus daemones inpugnamus, per oboedientiam uincimus. Victores ergo sunt, qui oboediunt: quia, dum uoluntatem suam aliis perfecte subiciunt, ipsi lapsis per inoboedientiam angelis dominantur. 3910 187 Sed notandum est, quia Samuhel ante se Saulem in Galgala descendere praecepit, sine se autem eum offerre oblationem et uictimas noluit. Nam dixit : Ego quippe descendam ad te, ut off eras oblationem et immoles uictimas pacificas. Septem diebus expectabis me, donee ueniam ad te et ostendam tibi, quae 3915 facias. Quid est hoc, nisi quia ipsa bona nostra et ignorare sapienter et scire aliquando utiliter debemus ? Ignoranda quidem sunt, ne infirmis nobis elationem praebeant ; sed a perfectioribus scienda sunt, ut per deuotionem crescant. Vnde et bene in euangelio de Helisabeth praegnante dicitur, quia occul3920 tabat se mensibus quinque. Qui enim spiritales ac fortes adhuc esse nequeunt, per quinarium numerum designantur. Quae ergo nouiter concipit, quinque se mensibus celat, quia per sensus corporis bona agit; sed, quia spiritalis ac fortis in eodem bono opere nondum est, ea, quae agit, sapienter abscondit. Ille ergo 3925 uictimas deo, ille oblationem offert, qui septem diebus expectans uenientem prophetam recipit: quia tunc deo dignum est, quod inpendit, cum inpendens iustus est uirtute oboedientiae et diuinae inmensitatis consideratione timoratus, cum se aliud esse non credit, nisi quod maiorum probatione cognoscit. Quasi 3930 enim praesente propheta offerimus, quando ilia solummodo opera nostra digna esse diuina susceptione credimus, quae sanctorum praedicatorum iudicio conprobantur. 188 Et quia coram propheta immolare dicitur, hoc profecto significat, quia de operibus nostris sapientibus atque spiritali3935 bus uiris credere debemus. Quia item septem diebus expectat Saul, praedicator sanctae ecclesiae uirtutem subiecti disponere

.

.

.

3898/3899 Matth.

5,

19.

3919/3920 efr Luc.

1, 24.

3899 minimis] et docuerit sic homines add. v m 3901 munus] minus C 1 m. 3905 superbos] autem add. del. C 1 m. 3909 inoboedientiam] oboedientiam v m 3910 Saulem] Saul v m 3911 praecepit] praecipit m 3912 quippe] quidem vm 3917 nc] ncc C 7 m. (c expunxit ipsa 1 m.) 3918 et expunxit C 2 m. 3919 quia om. v m 3919/3920 occultabat] et praem. v m 3920/3921 esse nequeunt adhuc inu. v m 3921 ergo] autem v m 3923 eodem] hoc v m 3934 signi¬ ficat] signat v m de] ita C v ; om. m, in coni. maur.

PL

298

IN LIBRVM I REGVM, IV, 188-189

399

sapienter debet, ut coram eo eius bona non laudet, nisi quando laudis suae contemnere fauorem potest. Vnde et eadem oblatio et uictimae deo offerre Saul praedicitur, non sibi. Deo quippe 3940 uictimas offert, qui de uirtute, quam habet, inaniter non extollitur, sed omne, quod proficit, gratiae tribuit conditoris. Hoc etiam quia doctorum magisterio discimus, bene Samuhel sermonem concludens ait: Et ostendam tibi,quae facias. Expectanti m 246 quidem, quae faciat, indicat, quando is, qui perfecte oboedire 3945 cognoscitur, qualiter imperare aliis debeat, edocetur. Sed istud Sauli adhuc non exhibetur, sed promittitur. Non enim mittitur ad immolandum sed ad expectandum. 189 Et, quia sanctorum conlocutione proficimus, apte 9 inlatum est : Itaqve, cvm avertisset hvmervm svvm, vt 3950 ABIRET A SAMVHELE, INMVTAVIT El DEVS COR ALIVD. Cor enim aliud inmutatur, quando ad appetenda meliora dirigitur. Cor etiam inmutatur, quando ad malum deseritur. In Saule autem, qui prius bonus, postea malus fuit, quomodo potius intellegi ad litteram debeat, non ualde clarum est. Sed, si pro 3955 profectu eius dicitur, cor inmutatum habebat: quia, qui asinas PL 299 quaesierat, iam de regni dispositione cogitabat. Si uero malum cor tunc recepisse cognoscitur, coram propheta humilis fuit ; sed, ut coepit discedere, pariter coepit et superbire. In mente sua iam non se paruulum sed regem cogitabat. Adhuc non erat 3960 sublimis ordine, sed erat sublimis aestimatione. Sed, quia per hanc sacram historiam adhuc de eius superbia aperte nihil dicitur, rectius nos quoque agimus, si interim, quod de eo sinistrum uideri potest, reticemus. Quod uero adhuc manenti eius innocentiae suffragari potest, in sequentibus dicitur : quia 3965 filius unius anni erat Saul, et duobus annis regnauit super Israhel. Si enim duobus annis humilis rex fuit, inmutatum ei cor asseritur pro uigore propositi, non pro nouitate tumoris. In eo ergo, quod inmutatum cor habere Saul dicitur, nouis praedicatoribus sanctae ecclesiae similatur, qui, cum ordinem praelatio3970 nis accipiunt, per diuinam gratiam meliores hunt. Samuhel quippe Saulem in principem unxit, deus autem eicor aliud inmu-

.

X,

3955/3956 cfr I Reg.

9,

3

ss.

3965/3966 cfr I Reg.

13,

1.

3937 bona eius inu. v m 3939 offerre Saul praedicitur] offerri a Saul praedicuntur m non sibi] et praem. v m 3941 proficit] perficit v m 3942/3943 sermonem rescr. C 1 m. 3946 Sauli] Saul v m 3948 conlocutione] scripsi cum v m (collocutione) ; collacutione C1 m. ut uidetur ; quidnam rescripserit C 3 m., non constat (forte coUocatione) 3952 Saule] Saul v m 3954 pro C 2 m. sup. lin. 3959 se] esse v m 3965 Saul] cum regnare coepisset add. v m 3968 Saul habere inu. v m 3969/3970 praelationis] praedicationis v m 3971 Saulem] Saul v m

400

IN LIBRVM I REGVM, IV, 189-192

tauit : quia sacrorum ordinum sacramenta ab ecclesiae doctoribus foris accipimus, sed sacramentorum uirtute ab omnipotenti deo interius roboramur. Virtus uero sacramenti est 3975 gratia spiritus septiformis. Quam certe gratiam qui recipiunt, quasi alio accepto corde inmutantur : quia, quos gratia sua sanctus spiritusroborat, esse eosfacit protinus, quod non erant. Sic nimirum et redemptoris discipuli ante metuebant ; sed, ubi per aduentum sancti spiritus cor aliud eis inmutatum est, 3980 uerbum dei cum fiducia praedicabant. Aliud quippe cor eis deus inmutauit, quibus linguarum omnium peritiam tribuit ; aliud quippe cor eis inmutauit, quos mira caritate induit et uirtutum omnium splendoribus inlustrauit. 190 Et notandum, quia tunc ei deus cor aliud inmutauit, 3985 quando, ut abiret a propheta, humerum auertit. Quasi enim, ut abeat, humerum auertit, quando is, qui praedicationis ordinem suscipit, id, quod sibi de pastorali officio praecipitur, agere disponit. Disponit quidem, sed non praeualet, si deus ei cor aliud non inmutet : quia summus locus bene non regitur, 3990 nisi rectoris mens diuini muneris summa gratia repleatur. 191 Haec autem quia ei in futuro promittitur, subiunctum X, 9 est: Et venervnt ei omnia signa haec in die illa. Doctrina etenim electi praedicatoris quid est aliud quam dies eruditi discipuli ? Nam, qui in die ambulat, uidet et plana, quae 3995 ambulet, et praecipitia, quae declinet. Sic nimirum, dum sanctorum praedicatorum doctrinis inluminamur, quod agen¬ dum et quod uitandum est, patenter adspicimus. In illa ergo die, in qua propheta praedicat, bonus auditor suae electionis signa percipit, qui in se ea uirtutum dona conspicit, quae ante ei 4000 affutura suus praedicator ostendit. Signa quidem sunt : quia per haec se a deo elect os intellegunt, qui ad praedicationis ordinem promouentur. Vnctum ergo se aliquis in ecclesiae principatum non teneat, qui diei illius signa sibi adesse non uiderit in uirtute perfectionis. 4005 192 Primumergosignumpriusadtenteconspiciat,uidelicet si exemplo uirorum salire iam magnas foueas sciat. Sequens etiam signum cognoscat, scilicet si ad quercum Thabor tres uiros obuios habuit, quos hedos et panis tortas portare in Bethel ad dominum uidit, si panes duos de eorum manibus

.

.

.

3979/3980 cfr Act.

4, 31.

3981 cfr Act.

2, 6.

3973 uirtute] uirtutem C 3973/3974 omnipotenti] omnipotente v m 3974/ 3975 gratia est mu. v m 3975 recipiunt] accipiunt v m 3980 deus cor eis inu. vm 3981/3982 quibus linguarum ... eis inmutauit om.per homoeot. C 1 m. 3990 doctrinis] doctrinas C 1 m., corr. ipsa 1 m. ut uidetur 3998 in om. m 4002 in] ad v m 4003 sibi om. v m 4007 scilicet om. v m 4008 et C 2 m. sup. tin. panis] panes C 1 m. 4009 dominum] domum domini v m

m

PL

247

300

IN LIBRVM I REGVM, IV, 192-193

401

accepit. Tertium nihilominus uideat, si ad collem domini uenit, si prophetantes cuneos adspexit, si in eum domini spiritus insiliuit et in eorum medio prophetare iam possit. Et uiros quidem salientes foueas uidit, si perfectorum exemplo omnia saeculi confutare iam didicit. Ad quercum Thabor uenit, si contem4015 platiuae uitae fortitudinem atque amoenitatem experiri iam nouit. In qua et hedos et panis tortas et uinum ad dominum portantes adspexit, quia ab amatoribus uitae contemplatiuae iam didicit et peccatorem se indesinenter agnoscere et pro eisdem peccatis carnem affligere et afflictionis suae dolorem 4020 omnipotenti deo gratanter offerre. Ad collem domini uenit, si ad reuelatam intimam redemptoris gloriam aut scripturarum sublimem intellectum proficiendo conscendit. Obuium gregem prophetarum habuit.si praedicatorumsanctae ecclesiae concordem scientiam intellexit. In quorum medio insilientem in se 4025 spiritum domini sensit, si ilia ineffabili suauitate internae experientiae in se donum superuenientis diuinitatis agnouit et notae gratiae abundantiam loquendo effudit. Haec quotiens sancti praedicatores inperfectis nobis ostendunt, per doctrinam, qua nos inluminant, quasi clarissimum diem produnt. Et ista 4030 quidem omnia iam promoti praedicatores exponentibus ordinatoribus suis sciunt. 193 Quia ergo diem signorum habent, subtiliter adtendant, si promissa signa iam uideant. Nam, qui mundi gloriam contemnere nondum didicit, primum signum audire promissum 4035 potuit, sed non uidit ostensum. Si contemplatiuae uitae robur et dulcedinem nescit, sequentis signi bonum uidere non meruit. Si altitudinem scripturarum per intimae eruditionis notitiam non conscendit, ad collem domini nondum uenit. Si superue¬ nientis in se spiritus sancti uirtutem nondum habet, prophetare 4040 non potest. Sine illo etenim spiritu pastor carnalis est et, quod loquitur, non ad dignitatem praedicationis referri potest sed ad ausum temeritatis. Qua ergo formidine nos miseri terreri possumus ? Ecce enim aliorum ducatum suscepimus, qui uirtutem suscepti regiminis non habemus. Signa spiritalis 4045 praelationis audiuimus, quae in nobisperlucem experientiae non uidemus. Terrena concupiscimus, curis exterioribus occupamur et tanto longius a caelesti contemplatione repellimur, quanto terrenorum actuum sollicitudine praegrauamur. Hac quoque terrenae uitae mole depressi, quando ilium splendorem intimae 4050 gloriae redemptoris adtingere, quando ad altissimos sanctarum scripturarum sensus possumus peruenire? Sed et caelestia, quae nescimus, loqui quasi nota non possumus et, qui per quietem 4010

.

4011 spiritus domini inu. v m 4025 si ilia] in ilia m 4031 suis om. v m 4032 subtiliter] salubriter v m 4033 qui C 2 m. sup. lin. 4034 nomdum sic rescr. C 2 m. 4038 nomdum sic C 1 m. 4044 uirtutem] uirtute C 1 m. 4045 nobis] bonis C 1 m.

402

IN LIBRVM I REGVM, IV, 193-195

amori aetemae uitae uacare uolumus, insilientem in nos domini spiritum non sentimus. Nota ergo et non habita signa 4055 nos terreant, ut, cum pro neglegentiae nostrae inmensitate conpungimur, uirtutem suscepti ordinis per fletus et lamenta requiramus. Hinc psalmista uoce infirmorum deplorat dicens : Signa nostra non uidimus, iam non est propheta. Nam propheta est, cum iam dicta haec prophetiae signa ei adesse praeui4060 dentur. Qui ergo ad culmen praelationis adsumitur, non se teneat, quod est altitudine ordinis, sed quod est ueritate perfectionis. Dicat ergo : Signa nostra non uidimus, iam non est propheta. Quasi dicat : ‘Esse nunc prophetam dicerem, si dona spiritus cernerem, quibus prophetae persona fulgere 4065 debet.’ Qui ergo suscepti ordinis past oralis perfectionem audiuit, quam in se obtinere uiuendo non meruit, idoneus sanctae ecclesiae doctor non est. In primo igitur rege pastorum omnium sanctae ecclesiae profectus ostenditur, dum dicitur : Venerunt ei omnia signa haec in die ilia. 4070 194 Et, quia idem profectus electorum praedicatorum 11 mirabilis est, sequitur : Videntes avtem evm, qvi noverant

.

EVM HERI ET NVDIVSTERTIVS, QVOD ESSET CVM PROPHETIS ET PROPHETARET, DIXERVNT AD INVICEM I QVAENAM RES ACCIDIT

4075

4080

filio Cis ? Nvm et Savl inter prophetas ? Quid est, quod dicunt : Quaenam res accidit, nisi ualde ammirari, quod ab eis non poterat conprehendi ? Hominem hominis filium nouerant, prophetis sociatum uidebant; carnalem nouerant, spiritalem uidebant ; simplicem nouerant, prophetam uidebant. Dicunt ergo : Quaenam res accidit filio Cis, qui nosse quod fuerat poterant, quod erat qualiter esse posset ignorabant. Hiedenique pro¬ fectus ecclesiastici praedicatoris est ; ut, qui in communi uita aliquando notus est, in superiori ordine habeat, quod ignoretur. 195 Tres quidem gradus perfectionis ostensisunt, quia dicit: Heri et nudiustertius. In duobus quippe diebus praedicator agnoscitur ; in tertio habet, quod etiam hi, qui nouerant, non cognoscant. Primus namque dies auditoribuspertinet,secundus sodalibus, tertius est praedicationis. Primum namque diem

.

4085

4058 Ps.

73, 9.

4002/4003 ibid.

4053 aeternae] internae v m uolumus] nolumus v m 4054 spiritum domini inu. v m 4000 qui ergo] si ergo v m 4001 ueritate] uirtute v m 4068 pro¬ fectus] perfectus C dum dicitur om. per homoeot. C 4069 signa haec] in signa haec add. C 1 m., del. 2 m. 4072 esset C 2 m. sup. lin. 4073 quaenam res] quae¬ nam res est quae v m 4074 Chis C et om. v m 4075 quaenam res] quae res est quae v m 4077/4078 carnalem nouerant ... prophetam uidebant om. per homoeot. C 1 m. 4079 Chis C 4081 ecclesiastici] spiritalis v m 4084 quip¬ pe] quidem v m 4086 cognoscant rescr. C 2 m.

PL

m

IN LIBRVM I REGVM, IV, 195-196

403

pastor habuit, quando praelatis suis discipulus oboediuit. Quasi enim in magna luce cernitur, qui in uirtute oboedientiae 409° deuotus est. Secundum diem habuit, quando meliorum coadiutor esse iam coepit. Ista quippe claritas magnae conuersationis in electorum exemplo maximum diem facit.Hancdiem dominus insinuans ait : Sic luceat lux uestra coram hominibus, ut uideant uestra bona opera et glorificent patrem uestrum, qui in cadis est. 4095 Tertius uero dies insilientis spiritus est et prophetiae. In tertio quippe die pastor adspicitur, quando sublimitatem dignitatis suae adaequat splendore conuersationis, quando caelesti uirtute indutus ea uita, ea doctrina subditis lucet, ut uideri ab eis possit, discuti et iudicari non possit. Tabs quidem erat Moy4100 ses, quando lucidissimo uultu a monte descendit, cuius subditi fulgorem uidebant, sed in fulgentem claritatem intendere uisum non poterant. Tabs erat, qui gloriabatur dicens : Nos reuelata facie gloriam domini speculantes in eandem imaginem transformamur tamquam a domini spiritu. Tales utique erant, 4105 quos spiritus sanctus repleuerat. Vnde et, qui in Hierusalem conueniunt, ammirantes dicunt : Nonne isti, qui loquuntur, galilei sunt ? Et quomodo nos audiuimus unusquisque linguam nostram, in qua nati sumus ? Interrogabant quippe, ut scirent, quod audiebant, et scire non poterant. Qui ergo nouerant 4110 Saulem, de re, quam ei accidit, ammirantes interrogant : quia eos aliquando in humiliori ordine sanctae ecclesiae humiles et despectos cernimus, quos, dum sanctus spiritus ad ordinem praedicationis adsumit, et gratiarum suarum splendoribus induit et in eisdem splendoribus mirabiles ostendit. Sed 4115 bene sanctorum uirtutes ammiramur, cum eas bonitati conditoris adscribimus. Quare et Moyses deo confitens ait : Quis similis tibi in diis, domine ? Quis similis tibi, gloriosus in sanctis, mirabilis in maiestatibus, faciens prodigia ? Hinc psalmista dicit : Mirabilis deus in sanctis suis, ipse dabit uirtu4120 tem et fortitudinem plebi suae. 196 Bene subiungitur : Responditqve alter ad altervm X, 12 dicens : Et qvis pater eorvm ? Quid est, quod hucusque de

,

4093/4094 Matth. 5, 16. 18. 4106/4108 Act. 2,

4099/4102 cfr Ex. 34, 29-35. 4116/4118 Ex. 15, 11.

7-8.

4102/4104 II Cor. 3, 4119/4120 Ps. 67, 36.

4088 discipulus] ita C v m (aduerte notam maur. : In aliis editis legitur discipulis ; quod emendandum judicavimus) 4098 ea uita ea doctrina scripsi cum C 2 m. ; ea uita eaque doctrina v m, ea doctrina simpliciter C 1 m. (uita ea om. per homoeot. 1 m., quae uerba suppleuit 2 m. in marg.) 4101 infulgentem uno uerbo v 4102 po¬ terant] poterat C 1 m. nos] autem add. v m 4103 facie] faciem C 1 m. do¬ mini] dei v m 4105 jlherusalem C 4106 conueniunt] conuenerant v m 4107/4108 et quomodo ... nati sumus om. v m 4109 ergo] autem v rn 4110 Saulem] Saul v m quam] ita C v (cfr l. 3527) ; quae m 4113 et om. v m 4116 deo] domino v m 4118 maiestatibus] maiestate v m 4121 responditque] respondit v m ad C 2 m. sup. tin. 4122 hucusque rescr. C 2 m.

PL

m

302

249

404

4125

4130

4135

4140

4145

4130

4155

IN LIBRVM I REGVM, IV, 196-197

solo Saule dicebatur : Quaenam res accidit filio Cis, et nunc quasi de multis respondetur : Quis pater eorum ? Sed, si ad historiam intellegatur, stare nullo modo potest. Restat ergo, ut sensus, qui litterae demitur, in spiritali significatione requiratur. Cum ergo dicitur : Quis pater eorum, non solum Saul prophetans adtenditur sed omnis ille cuneus prophetarum. Qui nimirum prophetae omnes, quia ualde spiritales erant, non ex carnali propagine sed ex caelesti origine censebantur. Pater quidem prophetarum ille est, qui per Malachiam exquirit dicens : Si dominus sum, ubi est timor meus ? Et, si pater, ubi est amor meus ? Quia enim omnipotenti deoin magna caritate coniuncti sunt, eius, quern quasi patrem diligunt, filii nominantur. Quod nouae ecclesiae praedicatoribus tanto decentius conuenit, quanto ille eos in caelestem nobilitatem altius extulit, qui eis claritatem tanti generis in forma detexit orationis : Sic, inquit, orabitis : Pater noster, qui es in caelis. Quod tale est, ac si dicat: ‘Mirandi essent sancti praedicatores, si mira, quae agunt, sua uirtute perficerent.Nunc mirum non est, quod cernitur: quia per eos ille hoc agit, cui aliquid difficile non uidetur.’ Dicat ergo alter ad alterum: Et quis pater eorum? Quasi dicat: 'Quid mirum est, si mirabiliter doceant, cum non ipsi sint, qui loquuntur, sed spiritus patris eorum, qui loquitur in eis ? Non ergo dicitur : ‘quis pater eius,’ ne, quod pluribus conuenit filiis, unico conferatur. Solus etenim ille, qui natura hlius est, dicere audet : Pater meus usque modo operatur. Et item : Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Nam, ut utriusque digni¬ tatis differentiam promeret, Mariae Magdalenae loquitur PL 303 dicens : Ascendo ad patrem meum et patrem uestrum. Quotiens ergo unus praedicator mirabili uita aut praedicatione clarus adspicitur, in supema generatione non solus sed cum aliis innumeris uideatur : quia omnipotens deus, qui mirabilis in uno ostenditur, mirabiliorem ualde hominum ammirationem facit, cum innumerabiles adtenduntur, qui id, quod in uno mirantur, habuerunt. 197 Quod tamen ad detractionem carnalium referri conuenienter potest. Nam, cum spiritalium uirorum famam minuere temptant, eorum carnalia explorant, quae ad derogationem proferant. Et plerumque in sancta ecclesia miram sanctitatis

.

4160

4132/4133 Mai. i, 4147 Ioh. 5, 17.

6.

4137/4138 Matth. 6, 9. 4143/4144 cfr Matth. io, 4147/4148 Ps. 2, 7. 4150 Ioh. 20, 17.

20.

4123 Saule] Saul v m Chis C 4124 quis] et praem. v m 4130 propagine] progenie v m alt. ex] scribendum putaui cum v m ; et C 4132 pater] sum add. v m 4139 mira rescr. C 2 m. 4145 quod pluribus conuenit C 3 m. sup. eras. filiis] filius C 1 m. 4149 promeret] promereret v 4150 patrem uestrum] deum meum et deum uestrum add. v m 4153 uideatur] uidetur m

IN LIBRVM I REGVM, IV, 197-199

405

famam habent, qui saecularem altitudinem nullam habent. Cum ergo carnales quique aut carnis originem aut paupertatem in eis reprehendunt, qui in diuina generatione iam magni et diuites sunt, quasi subsannando de prophetarum patre sisci4165 tantur. 198 Et, quia pro re ualde noua habent, quod parui homines saeculi tarn magni uideri possunt, subiungitur : Propterea

.

X, 12

VERSVM EST IN PROVERBIVM : NVM ET SAVL INTER PROPHETAS ?

Quod nimirum, sioculis cordis recte inspicerent, pro nouare non 4170 haberent. More etenim suo agit spiritus sanctus, cum ad uirtutum culmen pauperes.simplices atque humiles erigit. Nam de eo scriptum est : Qui ponit humiles in sublimi et merentes erigit sospitate. Hinc omnipotens pater de eodem omnipotente suo spiritu per prophetam dicit: Super quem requiescet spiritus 4175 mens nisi super humilem ? Hinc Paulus ait : Non multi sapientes secundum carnem, non multi nobiles ; sed, quae stulta sunt mundi, elegit deus, ut confundat sapientes, et infirma mundi elegit deus, ut confundat fortia, et ignobilia mundi et contemptibilia elegit deus et ea, quae non sunt, ut ea, quae sunt, 4180 destrueret ; ut non glorietur omnis caro in conspectu dei. 199 Quod certe prouerbium etiam electis adscribi potest. Non enim minor ammiratio habita est de beato Paulo apostolo, quando auditum est ab ecclesia, quia ille euangelizaret, qui ecclesiam minando et caedendo solebat expugnare, nunc 4185 praedicando defendere. Tunc quidem hi, qui audiebant hoc, dicere poterant: ‘Num et Saulus inter apostolos ? Numquid ille Iesum praedicat, qui Iesum persequi solebat ?’ Sed hoc iam in electorum prouerbium uersum est. Prouerbium quidem est, quando in eo, quod dicitur, aliud occultatur. Conuersio autem 419° beati Pauli apostoli facta est prouerbium peccatoris. Audiat ergo unusquisque peccator beati Pauli conuersionem et non desperet de criminum multitudine. Paulus enim minarum et caedis spirans in discipulos domini, ubique electos affligebat.lapidatorum protomartyris Stephani uestimenta seruabat et uelut 4195 omnium manibus lapidabat, qui expeditos ad lapidandum omnes reddebat. Sed, qui tabs extitit Christum persequens,

.

4172/4173 lob 5, 4182/4185 cfr Act.

11. 9, 21.

4174/4175 Is. 66, 2. 4192/4194 cfr Act. 9,

1

;

4175/4180 I Cor. 7, 58 et 60.

1,

26-29.

4161 saecularem] secundum C lm., corr. 2 m. in marg. 4103 alt. in om. v m 4166 quod] quos C 4168 et om. v m 4169 recte om. m 4171 humiles atque simplices inu. v m 4172 sublimi] sublime v m 4174 requiescet] requiescit v m 4175 humilem] et quietum et trementem sermones meos add. v m 4177/4178 sapientes et... ut confundat om. per homoeot. v m 4178/4179 et contemptibilia om. vm 4179 et ea quae non sunt] ita C (non suppleui ego) ; om.forsanper homoeot. v m 4180 dei] eius v m 4184 expugnare solebat inu. v m nunc] non C 4185 hoc om. v m 4186 et om. v m Saulus] Saul C 1 m. 4192 Paulus] Saulus forsan rectius v m 4192/4193 spirans minarum et caedis inu. v m 4193/4194 lapidatorum protomartyris Stephani] lapidantium protomartyrem Stephanum v m 27

C.C CXLIV

m

250

406

IN LIBRVM I REGVM, IV, 199-201

ad Christum conuersus caput effectus est nationum : quia obtinuit totius ecclesiae principatum. Dum ergo tam magnum peccatorem conuersum, tam sublimi dignitate a domino honora4200 turn conspicimus, peccatorum nostrorum inuenire nos posse remissionem praesumamus. Prouerbium ergo nostrum id est, quod ad euangelizandum persecutor adsumitur : quia hoc mysterium continet, ut conuersus peccator non solum sperare a domino possit ueniam, sed quod uiriliter certando pertingere 4205 ualeat ad coronam. 200 Sed hoc distare inter carnales et spiritales praedicatores solet, quia carnales post alta uerba praedicationis ad ima descendunt praui operis, spiritales uero post sublimiora, quae loquuntur, in altiora ualde caelestis patriae desideria se X, 13 4210 sustollunt. Vnde et subditur : Cessavit avtem prophetare et venit ad excelsvm. Ad excelsum post prophetiae ministerium uenit, qui ad caelestia gaudia, quae praedicat, mentem erigit et illuc amando se subleuat, quae loquendo monstrat. Doctores quidem cum minoribus plana praedicant, cum eis, quos 4213 docent, quasi in piano sunt. Et, quia post uerba praedicationis ad promerenda ea, quae praedicant, se bonis operibus praeparant, ad excelsum uenire perhibentur. 201 Quicertesublimesuerboet operesunt, cogitationeelationis non sunt. Magna quidem semper agunt, sed magni uideri numX, 4220 quam appetunt. Bene ergo subiungitur : Dixit avtem patrvvs

PL

304

.

.

14-16

Savladevmetadpvervmeivs: Qvo abistis? Qvirespondervnt : Qvaerere asin as ; QVAS, cvm non repperissemvs, veniMVS AD SAMVHELEM.

Et

DIXIT El PATRVVS SVVS : INDICA MIHI,

QvIDTIBIDIXERITSaMVHEL.EtAITSaVLADPATRVVMSWMHn4223

DICAVIT NOBIS, QVIA INVENTAE SVNT ASINAE. SERMONEM AVTEM REGNI NON INDICAVIT El, QVEM LOCVTVS ILLI FVERAT SAMVHEL.

4230

4235

Sermo regni est honorabilis dignitas pastoralis. Ipsa enim repraesentatione sua loquitur : quia paruus non est, qui tanto ordine sublimatur. Verbum ergo regni rex non indicat : quia pastor ecclesiae magno diuinitatis splendore loquitur, sed elatione non loquitur. Qui uero uerbum non indicat, illud celat, quod loquitur. Verbum enim semper loquitur, cui uerbum est; alioquin uerbum non est. Verbum ergo regni habet, qui ea conuersatione fulget, quae exempla caelestis itineris aliis quasi loquendo praebet. Verbum ergo non indicat, qui magnitudinem sanctitatis per uanam gloriam non reuelat. Habet quidem, quod indicet ; sed, quod per se ipsum ostenditur, indicare non uult. Nam, qui magna dignitate, magna sanctitate

4199 peccatorem C 2 m. in marg. 4202 quia] quod v m 4203 ut] quia v m 4204 possit om. v m 4208 sublimiora] sublimia v m 4213 et illuc] et ad ea vm 4224 tibi om. v m 4226 illi] ei v m fuerat Samuhel] scripsi cum C ipsa 1 m., quae tamen prius Samuhel fuerat scripserat ; item Samuhel fuerat v m 4228 paruus] patruus v m 4238 alt. magna] magnaque v m

m

251

IN LIBRVM I REGVM, IV, 201-202

407

radiat, multa uiuendo ostendit, quae loquendo non dicit. Hoc 4240 profecto regni uerbum habere dominus praedicatorem uoluit, quando in ueste pontificis tintinnabula poni mandauit. Vestis quidem pontificis est ostensio bonae conuersationis. Quae quasi tintinnabulis multis inseritur, quando opera bona multiplicat, quae ad minorum exemplum clamant. Sed indicare 4245 rex regni uerbum non audet: quia praeceptum est sacerdotibus, ut coram domino uestis decorem portent. Coram domino qui¬ dem uestis ornatum portat, qui et bona ostendit, sed de ostensione bonorum operum non hominibus per uanitatem foris sed deo intus per amorem placere appetit. Tunc certe 4250 sacerdos tacet; sed, dum incedit, quod portat, clamat : quia electus praedicator se iactando non indicat, sed bene uiuendo loqui nequaquam cessat. Dicatur ergo de Saule, quia patruo suo de sermone regni non indicauit : quia electi uiri, cum splendorem dignitatis aut bonae uitae incrementa percipiunt, 4255 per exempla se proferunt, sed silentio occultantur. Et, quia aliis electis se esse meritis minores credunt, ille, cui sermonem non indicant, eius patruus dicitur. Patruus quippe dicitur frater patris.Redemptor autem generis humani,quotquot fidei suae et doctrinae sacramentis instituit, ad inmarcescibilem aeternae 4260 hereditatis gloriam tot filios fecit. Qui enim instituuntur in ecclesia, quasi paruuli, adhuc filii sunt. Sed, qui magnis meritis ei iam in uirum perfectum occurrit, frater est redemptoris. Tales nimirum beatus Paulus apostolus conlaudans ait : Heredes dei, colieredes autem Christi. Quia ergo perfecti praedica4265 tores electos alios perfectos tenent et se inperfectos, patruus Saul dicitur, qui de regni sermone eum interrogasse perhibetur. Eundem uero regni sermonem Sauli Samuhel dixerat : quia electi uiri spiritalem conuersationem, quam habent, maiorum locutione didicerunt. 4270 202. Sed rex, qui initiatus per unctionem fuerat, a populo 17 adhuc electus non erat. Vnde et sequitur : Et vocavit Samvhel popvlvm ad dominvm in Maspha. Maspha, ut dixi, speculatio interpretatur. In ordinatione autem regis populus in Maspha uocatur : quia, qui ad ordinandum sanctae ecclesiae 4275 pastorem conueniunt, eius spiritalia, non carnalia adtendere docentur. Speculari quidem est per form am sacrae scripturae

4241 cfr Ex. 28, 33-34. 4272 cfr lib. Ill, n. 148.

4245/4246 cfr Ex. 28.

4263/4264 Rom. 8, 17.

4247 omafum] decorem v m qui et om. v m sed] et v m 4246 deo C 2 m. sup. lin. 4250 incedit] incendit C 4252 Saule] Saul v m 4253 de sermo¬ ne] sermonem v m 4255 occultantur] occultant v m 4257 indicant] indi¬ cat v m pr. dicitur] essepraem. v m 4260 fecit] facit v m enim C 2 m. sup. lin. 4264 autem om. v m 4267 Sauli] Saul v m 4271 alt. et om. v m 4272 Maspha] Masphath semper m

PL

408

4280

4285

IN LIBRVM I REGVM, IV, 202-205

ordinandum praedicatorem cognoscere. Nam electorum specu¬ lum sacra scriptura est. Quasi enim per speculum noscitur pastor, quando moribus tabs ostenditur, qualis in sacro eloquio praedicatur. Bene igitur Samuhel inMaspha populum conuocat, ut electio boni antistitis non sit humano iudicio sed diuino; cum non tabs elegitur, qualis hominum arbitrio decerni potest, sed qualis in sacro eloquio declaratur. 201b Quod quia diuini muneris est, oportet, ut populus, qui a deo tarn magna expectare cognoscitur, a reatu suo per paenitentiae satisfactionem purgetur. Ipsa autern cognitio peccati praeparatio diuini muneris : quia saepe, cum nos eodem di¬ uino munere indignos credimus, id per humilitatem promeremur. Vnde et Samuhel eos, qui ad excipiendum regem conueniunt,

m

252

4290 prius ad peccatorum suorum considerationem conuertere sata-

X, 18-19

git, quia subiunctum est: Et ait Samvhel ad filios Israhel : Haec dicit dominvs devs Israhel : Ego edvxi Israhel de AeGYPTO ET ERVI VOS DE MANV OMNIVM REGVM, QVI AFFLI- PL 306 GEBANT VOS.

VoS

AVTEM HODIE PROIECISTIS DOMINVM DEVM

4295 VESTRVM, QVI SOLVS SALVAVIT VOS DE VNIVERSIS MALIS ET TRIBVLATIONIBVS VESTRIS, ET DIXISTIS : NEQVAQVAM, SED REX

Adtente quidem ostendit eis et bona, quae eis inpendit dominus, et mala, quae domino fecerunt ipsi ; ut tanto grauius se deliquisse cognoscerent, quanto ilium peccando offendere ausi sunt, a quo tanta bona perceperant. Quid uero sit abicere dominum et quabter secundum litteram et secundum spiritalem sensum intellegi debeat, superius late expositum est, ubi ad Samuhelem dominus ait: Non te abiecerunt sed me iuxta omnia opera sua, quae fecerunt a die, qua eduxi eos de Aegypto. 204. Sed, quia sancti praedicatores eos, quos arguendo conpungunt, docendo instruunt, subintubt dicens : Nvnc ergo STATE CORAM DOMINO PER TRIBVS ET FAMILIAS VESTRAS. Coram domino quidem stare praecipimur, quando maiorum praecepto corda nostra ad scienda eius mandata praeparamus. Vel coram domino stant electi,quando a summis uiris in spiritabbus uirtutibus considerantur, ut, qui melior in eis adspicitur, per pastoralem curam ceteris praeferatur. Et, quia plures sunt fidelium ordines, per tribus et famibas stare coram domino iubentur. 205. Quod profecto latius exequens, subdit dicens : Et ERIT svper nos.

4300

4303

X, 19

4310

X, 20-21

4313

applicvit Samvhel omnes tribvs Israhel et cecidit sors

4302/4303 cfr nn.

7-10.

4303/4305 I Reg.

8, 7-8.

4280 populum in Maspha inu. v m (Masphath m) 4287 praeparatio] est proem, forsan iure v m eodem om. v m 4280 conueniunt] conuenerant m, conuenerat v 4200 ad] ita C 1 m. (d expunxit ipsa 1 m. ut uidetur) v m considerationem] considcrationc C 4305 Aegypto] terra Aegypti v m

IN LIBRVM I REGVM, IV, 205 SVPER TRIBVM BENIAMIN.

Et APPLICVIT

409

TRIBVM BENIAMIN

ET COGNATIONES EIVSETCECIDITCOGNATIOMETRI ET PERVENIT vsqve ad filivm Cis. Stare omnes per tribus et familias fecit, ut omnes consideraret et consideratis omnibus utiliorem elegeret. Sed, quia ipse iam domino reuelante regem cognouerat eumque ipso praecipiente in principem unxerat, quid est, quod adhuc eligendum per tribus et familias quaerit ? Sed inuentus rex a solo propheta erat, a populo non erat. Inuentus 4325 ergo quaeritur, ut non inuentus a populo inueniatur. Sorte etiam quaeritur, ut eum, quern propheta elegeret, dispensa¬ tion diuina prouisus populus dubitare non posset. Quid ergo in hoc facto signatur, nisi quia sanctae ecclesiae principes multa consideratione eligendi sunt ? Summi etenim praedicatores in 4330 intemagratiasanctispiritus,quamhabent,magnoprouidentiae lumine pleni sunt. Et, quia ualde sunt humiles, de internae inluminationis suae magnitudine non praesumunt. Quare et ea, quae apud se bene ordinant, coram aliis probant. Solus enim propheta regem futurum noscit, quando summus sanctae 4335 ecclesiae rector personam ordinandi rectoris et merita conspicit. Quern etiam in principem ungit, quando eum donis spiritalibus plenum asserit. Tamen adhuc populum conuocat, per tribus et cognationes diuidit, sortes ponit et eum, quern nouit, quasi per artem inuenit. Tribus quidem et familiae quasi diuisae 4340 stant, quando in statu uirtutum diuersi sanctae ecclesiae or dines adtenduntur. Nam, cum perfectiones electorum plures intuemur, cum candorem uirginum, cum robur continentium, cum honesta ministeria clericorum, cum monachorum solitudinem uidemus, ueluti stantes tribus adtendimus. Et, quia in 4345 dei seruitio horum multa uarietas est, dum ea, quae sunt in singulis ordinibus, item uarietates adspicimus, quasi stantes non solum tribus sed etiam cognationes uidemus. Et sors super tribum cadit, quia utiliores uiri saepe in uno ordine quam in alio inueniuntur. Nam uelut sortem tribus accipit, quando hi, 4350 qui perfectiores sunt aliis, conuenire uidentur ministerio praedicationis.Sed non super personam adhuc sed super tribum sors cadit, quando plures sunt, in quibus persona digna reconditur. Adhuc itaque summis uiris remanet, quod inquirant. Bene ergo sors super tribum Beniamin cecidisse dicitur, 4355 Samuhel autem ipsam tribum et eius cognationes applicuisse 4320

4319 Chis C 4323 eligendum] eligendus corrigendum coni. maur. quaerit] quaeritur v m 4324 a populo non erat om. per homoeot. v m 4327 prouisus] prouisum m non posset dubitare inu. v m 4329 in] ext» 4333 aput rescr. C 2 m. 4341 perfectiones] profectiones C 4343/4344 solitudinem] sollicitudinem m 4344 ueluti] uelut m 4348 utiliores] meliores v m

m 253

PL 307

410

4360

X, 21-22

IN LIBRVM I REGVM, IV, 205-207

et ad Cis filium peruenisse : quia electi et summi uiri sanctae ecclesiae considerare uirtutes singulorum non desinunt, donee ad eum ueniant, qui ministerii pastoralis sorte dignus inueniatur. 200. Sed, qui digni sunt onus tanti ordinis suscipere, uehementer expauescunt. Vnde et sequitur : Ovaesiervnt ergo EVM ET NON EST INVENTVS. Et CONSVLVERVNT PRO EO DOMINVM,

VTRVMNAM

VENTVRVS

ESSET

ILLVC.

RESPONDITQVE

Abscondunt quippe 4365 se, ne inueniantur : quia subire dignitatem refugiunt, cuius oneri se esse inpares arbitrantur. Habet quippe spiritalis praelatio exteriorem gloriam dignitatis, habet et interioris magnitudinem oneris. Nam rector et honoratur a subditis et portat eos, a quibus honoratur. Cum honoris ergo principio causa 4370 nascitur oneris : quia, unde honor a rectore excipitur, inde illud suscipit, quo grauetur. Ouamquam ipse honor dignitatis per se ipsum magnum sit onus mentis, quia contemni debet, et placet. Contemni quidem debet, ne mentem per superbiam eleuet ; et suscipi debet, ut caelestia, quae doctor loquitur, 4373 subiecti uenerentur. Grauius ergo onus de honore nascitur : quia electus pastor magna animi uirtute ferre potest, ut illud despiciat in se, quod pro deo recipit in se ; ut uidelicet tabs pro deo sit, sed sibi tabs non sit; et semetipsum abneget, et non abneget; ut sit, quod est, pro deo et, quod est, pro seme4380 tipso non sit. Honor itaque oblatus a subiecto suscipitur, ut praedicatio commendetur. Honorem quoque oblatum praedicator despicit : quia non extollitur, quod honoratur, sed gaudet, quod uerbi dei ministerium commendetur. Hoc autem quam difficile agatur, cogitando melius quam loquendo con4385 prehenditur. Nam infirmis mentibus inpossibile est onus aliorum fortiter ferre et oblati honoris reuerentiam mentis uirtute disponere ; ut inter eiusdem honoris obsequia de profectu subditorum gaudere sciat, pro reuerentia sua tumere nesciat. Quia ergo electi uiri displicere deo nolunt, praela4390 tionis officium suscipere uocati refugiunt. 207. Sed et eandem fugam ministerii ad uirtutem humilitatis habent, non ad iacturam dignitatis. Nam, quantum possunt, fugiunt ; sed, si a domino prouisi sunt, delitescere nequaquam possunt. Quare et idem Saul domi absconditur, 4395 sed domino pandente monstratur : quia electi uiri exterioribus se sanctae ecclesiae ministeriis subtrahunt, sed tamen ad exteriora ministeria disponenda domino dispensante produdominvs : Ecce absconditvs est domi.

4350 Chis C 4302 est inuentus] inuenerunt v m 4308 oneris] operis m 4370/4377 despiciat illud inu. v m 4383 commendetur rescr. C 2 m. 4388 pro] et pracm. v m 4302 iacturam] iactantiam v m

m 254 PL 308

IN LIBRVM I REGVM, IV, 207-209

411

cuntur. Quia uero nunc in sancta ecclesia qui se subtrahant tantis honoribus pauci sunt, qui se ingerunt multi, notare qui 4400 se ingerunt debent, quia is, qui a propheta domi absconditus dicitur, non ad spiritalem ecclesiae dignitatem sed ad saecularem regni gloriam quaerebatur. Non enim in pontificem hunc quaerebant, sed regem facere uolebant. Videat ergo sacerdos, qua mente fugiendum sit culmen ecclesiae, si culmen saeculi 4405 conscendere reges tarn caute fugierunt. 208. Sed, quia sancti uiri, quo instantius suscipere ordinem praelationis refugiunt, a deuotis plebibus deuotius requiruntur, X, 23 sequitur : Cvcvrrervnt itaqve et tvlervnt evm inde. Post haec etiam subditur : Stetitqve in medio popvli. In medio 4410 populi stat praelatus, quando ab uniuersis subditis eius fortitudo conspicitur. Stare namque uirtutis est. Qui ergo bona instanter operatur, stat. Et, quia eadem bona opera exemplum minoribus praestant, in medio populi stare et non in solitudine cernitur. Quod etiam pro rectitudine bonae intentionis dictum 4415 esse conuenienter accipitur. Qui enim stat, rectitudine corporis caput in sublime tollit. Qui uero bona publice agit, non stat fortitudine operis, si rectitudinem non habet intentionis. In medio populi ergo stare rex dicitur, ut praelatorum sanctae ecclesiae forma monstretur : quia ad exemplum subditorum bona opera 4420 debet ostendere, sed de eodem bono opere suscipere mundi gloriam deuitare. X, 23 209. Sed et, quantus apparere debeat, subdit atque ait: Et ALTIOR ERAT OMNI POPVLO AB HVMERO ET SVRSVM. Late Supra ostendimus, excellens magnitudo corporis in praedicatoribus 4425 quod designet augmentum perfectionis. In medio ergo populi sublimis adspicitur, qui in uirtutum culmine positus a subditis non nescitur. Rectus quidem ordo electi praedicatoris est, ut ante sublimitatem ecclesiastici culminis culmen conscendat uirtutis, pro honore Dei culmen obtineat gloriae, sed maiori 443° sublimitate fulgeat in reuelata uirtutum perfectione. Tabs quidem pastor a perfectis uiris ualde praedicandus est, a mino¬ ribus cupiendus atque diligendus. Bene ergo subiunctum est :

4423/4425 cfr nn. 74-78.

4399 ingerunt] ingerant forte melius v m 4404 ecclesiae] sanctae praem. v m 4405 tam caute reges inu. v m fugierunt] fugere sic pro fucerunt v m 4408 cucurrerunt] concurrerunt m itaque om. v m 4412 instanter operatur] scripsi cum C ipsa 1 m., quae tamen prius operatur instanter scripserat ; item operatur instanter (aduerbium instanter ad uerbum stat explicite referentes) v m 4413 et om. v m 4414 bonae om. v m 4418 ergo populi inu. v m 4420 debet] debent forsan melius v m 4424 excellens] quod hie praem. v m praedicatoribus] sanctis praem. v m 4425 quod hie om. v m 4429 honore] honorem C 1 m. 4430 in om. m

412 X, 24

Et

IN LIBRVM I REGVM, IV, 209-211 ait Samvhel ad omnem popvlvm : Certe videtis, qvem

ELEGIT DOMINVS, QVOD NON SIT El SIMILIS IN OMNI POPVLO. Et

PL 309

4435 CLAMAVIT CVNCTVS POPVLVS : VlVAT REX !

X, 25

210. Sequitur :

Locvtvs est Samvhel ad popvlvm legem

De iure regio quia late superius diximus, hoc tantum de illo memoramus, quia ad historiam non praecipitur, sed ostenditur, quid acturi sint reges reprobi, quid uitaturi sint boni. A regibus quidem defendendi sunt subditi, non bonis propriis spoliandi. Auxilia praestare subiectis debent ; agros, uineas et oliueta et greges auferre non debent. Quod si non uitanda sed agenda scripta haec contendere quis uoluerit, tyrannorum ius pro eo rege scribitur, qui abiecto domino postulatur. Crudelis ergo lex regni ultio est deum abicientis populi. Non enim iniustum erat, ut agros et uineas perderet, qui regnantem super se dominum sponte perdebat. Cuncta ergo, quae contra aequitatem in hoc iure regio continentur, aequa esse cemimus, REGNI ET SCRIPSIT IN LIBRO ET REPOSVIT CORAM DOMINO.

4440

4445

4450 si in petendo rege, quidquid populus deliquerat, consideramus.

Nam quod magnum in diuinae aequitatis examine onus legis est, si filios et hlias in regis opere inuiti ponerent, quosadei libertate sponte tulissent ? Et quid inconueniens esse cemitur, si, quod ad ultimum ponitur, ipsi fierent serui hominum, qui abiciebant 4455 super se regnantem deum ? Dum ergo regni lex scribitur, perpetuae memoriae poena traditur, qua audaces puniantur; quae, quia per domini iustitiam lata fuerat, coram domino reponi perhibetur. 211. Sed fortasse ius illud aliud fuit quam lex ista, quae 4460 scribitur. Quod si uerum est, hanc Samuhel coram rege ad populum loquitur, ut rex sciat, a populo quid exquirat, sciat populus, quid exhibere suis regibus debeat. Quae lex in libro scribitur, ut pro futurorum memoria reseruetur ; coram domino ponitur, ut uenerabilis habeatur. Nos autem reges eccle4465 siarum esse sanctos praedicatores diximus, quibus aperte omnia conuenire ostendimus, quae in iure regio continentur. Hanc ergo legem Samuhel ad populum loquitur, quando electus doctor hdeles sanctae ecclesiae instruit, qua humilitate suis praepositis debeant subiugari. In libro etiam scri447° bit, quando in eorum mente haec firmiter inserit. Nam, qui sic loquitur, ut audita auditores eius obliuiscantur, ad popu4437/4438 cfr nn. 11 ss. et 46 ss.

4464/4406 cfr nn. 13 ss. et 46 ss.

4433 Samuhel om. v m 4437 reposuit] posuit v m de rescr. C 2 m. 4440 acturi] aucturi C (cfr l. 4521) alt. sint] sunt C 4442 auxilia] scripsi ego ; auxilio C, auxilium v m 4443 et greges om. v m 4444 contendere] contempnere C 1 m. 4446 deum] ita C ; dominum m, domini v 4452 ponerent] ponerentur v 4463 futurorum] furorum C 1 m. 4466 in om. m 4469/4470 scribit] scribitur v m

m 255

IN LIBRVM I REGVM, IV, 211-213

4475

4480

4485

4490 X, 25-27 4495

4500

4505

413

lum legem dicit, sed hanc in libro non scribit. Verba ergo, quae doctor loquitur, in libro scribere est auditorum suorurn mentibus adtente commendare. Quasi enim scribere dominus uolebat quae dixerat, quando dicebat : Mementote sermonis mei, quern ego dixi uobis : Non est seruus maior domino suo. Hinc Paulus locutam regni legem in libro describens ait : Mementote praepositorum uestrorum, qui uobis locuti sunt uerbum dei, quorum intuentes exitum conuersationis imitamini fidem. 212. Si uero et hie aliam legem quis esse praesignatam accipere uoluerit, illam adspiciat, quam beatus Paulus apostolus ostendit dicens : Qui euangelium adnuntiat, de euangelio uniat et, qui altario seruiunt, de altario uiuant. Hanc quippe legem regni dominus loquebatur ad populum, quando dicebat : Qui recipit prophet am in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet et, qui accipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. Et, ut arctius hanc in libro describeret, a minori uerbum roborans ait : Qui dederit uni ex minimis calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, amen, dico uobis, non perdet mercedem suam. 213. Sequitur : Dimisit Samvhel omnem popvlvm, singvLOS IN DOMVM SVAM. SED ET SAVL ABUT IN DOMVM SVAM IN Gabaa et abut cvm eo pars exercitvs, qvorvm TETIGIT DEVS CORDA. FlLII VERO BELIAL DIXERVNT I NVMQVID SALVARE nos poterit iste ? Et despexervnt evm. Si simplex historia quaeritur, quid umquam planius dici potuit ? Sed, si uim uerborum singulorum adtendimus, magna sunt, quae in hac simplicitate clauduntur. Nam populus in domum suam dimissus asseritur, rex autem in domum non esse dimissum sed abisse perhibetur. Separatim quoque de domibus populi et de domo regis dicitur, quia populus refertur dimissus in domum suam et rex abisse in suam. Prius tamen populus dimissus est, quam abiret rex. De abeunte etiam populo caute signatur, et non simul sed singuli abisse in domum suam referuntur. De his uero, qui regem secuti sunt, non dicitur : ‘abiit pars exercitus, singuli post regem' sed : Abiit cum eo pars exercitus. Ad extre¬ mum uero, qui regem sequuntur, eorum corda a deo tacta

4475/4476 loh. 15, 20. 4486/4488 Matth. 10, 41.

4478/4480 Hebr. 13, 7. 4480/4491 ibid., 42.

4483/4484 I Cor. 9, 13-14.

4474 enim om. v m 4474/4475 uolebat dominus inu. v m 4477 regni rescr. C 2 m. 4482 apostolus om. v m 4484 seruiunt] seruit v m uiuant] uiuat v m 4487 accipit] recipit v m 4480 minimis] meis add. v m 4490 amen dico uobis om. v m 4493 pr. in om. C et om. v m 4497 quid] qui C 1 m. 4499 simplicitate] uerborum add. v m 4500 dimissum] dimissus m

PL 310

m

256

414

IN LIBRVM I REGVM, IV, 213-214

referuntur ; qui regem spernunt, Belial filii nominantur. Hie 4510 profecto modus dicendi non simplex sed ualde ei subtilis est, qui considerare nouit, non quam simpliciter foris sonet, sed quam sapienter intus insinuet. Quid est ergo, quod rex in domum suam abire, populus uero dimitti dicitur ? Sed regem ecclesiae pastorem, populum subiectos designare ostendimus. 4515 Ire autem liberi est; dimitti eius, qui teneri potest. Rex ergo abire dicitur, ut in persona praedicatoris libertas animi praedicetur. Abire quippe doctores possunt, cum uolunt, et redire : quia fortes sunt in bono opere, sapientes in interna dispositione. Veniunt quippe, quando ad subditos exeunt aut exemplo 4520 boni operis aut uerbo praedicationis. Abeunt autem, quando ad mentis secretum redeunt et, quod foris acturi sunt, considerando disponunt. In qua nimirum consideratione quia cotidie permanent, quasi intra domum latent. Abire ergo in domum suam rex dicitur : quia praedicator aeternae uitae, 4525 operatione probatus, sapientiae doctrina securus, liber ad opera potest egredi et ad consilia mentis intrare. Populus autem in domum suam dimittitur : quia fideles subditi non sunt liberi ad disponenda, quae uolunt, sed ad ea, quae iubentur. Quasi tenti quidem dimittuntur, dum iussa praeci45?opiuntur agere, praesumere non iussa deuitare. Et, quia ad opera diuersa mittuntur, in suam domum eorum unusquisque dimittitur. Vt enim, quae nobis praecipiunt, bene perficiamus, priusquam appareamus in opere, intus recondimur in interna consideratione. Reges ergo nostri nos singulos in domum 4535 nostram dimittunt : quia ad ea, quae nobis iniungunt, nos per secretam mentis dispositionem ire praecipiunt. Bene quidem ipsi praecipiunt ; sed, si operationis nostrae modum praeuidere neglegimus, quae bene praecepta sunt, inconsulta mente dissipamus. Singuli ergo in domum suam redeunt, quando 454° unusquisque fidelis subditus opus oboedientiae, quod proponit, consilio mentis disponendo praeuenit. 214. Quia uero electo rege in domum suam ante populus dimissus, quam rex abisse asseritur, potest in hoc aliud designari. Qui enim regem excipiunt, in domum suam uadunt, 4545 quando se unusquisque subiectus considerando praeparat, ut ei, quern praeesse sibi petit, fidelem oboedientiam inpendat. In hoc ergo loco ire in domum suam non est imperata 4513/4514 efr nn. 15 ss. et 46 ss.

4509 spernunt] supernum C 1 m., corr. ipsa 1 m. 4511 quam] quod v m sonet] sonat v m 4512 quam] quod v m insinuet] insinuat m 4514 populum] populos v m 4515 teneri] retineri v m 4521 acturi] aucturi C (efr l. 4440) 4521/4522 considerando disponunt] intus disponunt v m 4527 subditi] subiecti v m 4532 quae] ea proem, v m 4537/4538 negligimus praeuidere inu. v m 4543 dimissus] in domum suam iterum add. C 4546 petit] petiit v m 4547 ire in domum suam om. v m

PL

IN LIBRVM I REGVM, IV, 214

415

considerare, sed imperandis se intima dispositione substernere. Regi quoque in domum suam abire est, ut discrete paratis 455°imperet considerare. Alia ergo est domus regis, alia populi subiecti : quia alta illi mente subditorum itinera disponenda considerant, isti praelatorum imperia exequi per intimi propositi robur parant. Vnde et domus regis in Gabaa sita perhibetur. Gabaa quippe sublimis dicitur. Domus ergo regis 4555 in Gabaa esse ostenditur : quia electus doctor non ima et terrena cogitando incolere, sed alta et caelestia meditari studet. Vnde et bene pars exercitus cum eo ire in Gabaa dicitur : quia hi, qui contra diabolum fortes sunt, electum pastorem suum ad uirtutum alta prosequuntur. Pars uero exercitus ire cum 4560 rege dicitur : quia in sancta ecclesia plerique fideles sunt, qui praelatis suis humiliter oboedire sciunt, alta cogitare nesciunt. Sciunt quidem imperata perficere, nesciunt aliis imperanda prouidere. Quasi enim huius partis milites memorabat Paulus, cum colossensibus scriberet dicens : Salutat uos Aristarchus 4565 concaptiuus mens et Marcus consobrinus Barnabae et Iohannes, qui dicitur iustus, qui sunt ex circumcisione. Hi soli sunt adiutores mei in regno dei. Item romanos adloquens ait : Salutate Priscam et Aquilam adiutores meos. Et post pauca : Salutat uos Timotheus adiutor mens et Lucas et Iason. Adiutores quippe 4570 suos discipulos uocauit, quia ordine minores erant sed laboris participes. Oboedientiae humilitate apostolo subiecti erant; sed, dum cum eo aetemi regni gloriam praedicarent, cum eo pariter ueritatem defenderent, infidelibus obsisterent, inlatas persecutiones fortiter sustinerent, quasi in bello dei milites 4575 regis erant. Cum rege in Gabaa ire dicitur : quia perfecti discipuli in alta dispositione sanctae ecclesiae magistrorum suorum coadiutores sunt, auxilia, quae possunt, per altitudinem uirtutis ferunt, sed eis, quos adiuuant, per humilitatem seruiunt. Et, quia hoc nonnisi illi possunt, qui spiritus sancti 4580 gratia praeuenti sunt, cum pars exercitus ire cum rege dicitur, bene subiungitur : Quorum tetigit deus corda. Quia enim digito tangere solemus, deus corda sanctorum tangit, quando eis spiritus sancti gratiam tribuit. Et eius tactum sentiunt, quia recepto internae uirtutis munere a carnalitatis suae debilitate 4585 commouentur. Qui protinus caelestis exercitus milites hunt, quia per uirtutem sancti spiritus infirma deserunt et ad agenda fortia in Christi bello praeparantur. Quia uero intra sanctam

4564/4567 Col. 4, 10-11.

4567/4568 Rom. 16, 3.

4568/4569 ibid., 21.

4548 se intima] intima se inu. v, infima se m 4556 cogitando] et praem. C 4559 uero] ergo v m 4562 perficere] proficere C 1 m.ut uidetur 4563 proui¬ dere] praeuidere v m memorabat] commemorabat m 4564 coloscensibus C 4575 ire] pars exercitus praem. v m 4581 deus tetigit inu. v m

m 257

PL 312

416

IN LIBRVM I REGVM, IV, 214-215

ecclesiam quidam praelatos suos despicere non uerentur, audiant quia, qui regem despiciunt, Belial filii dicuntur. Per 4590 superbiae quidem uitium in illiusimitationegenerantur, dequo scriptum est : Omne sublime uidet et ipse est rex super omnes filios superbiae. Qui aperte superborum mores insinuant, quia dicunt : Numquid iste saluare nos poterit ? Sancti etenim uiri, quia praesentia despiciunt, aeterna inquirunt, contemptum 4595 mundi, quern in mente retinent, proferunt etiam in exteriori conuersatione. Intus uenerabiles sunt, sed foris despicabiles uidentur. Superbi ergo, quia illud solum, quod in sanctis foris despici potest, adspiciunt, illud uero, quod ualde uenerandum est, cemere non merentur, dicunt : Numquid saluare nos 4600 poterit iste ? Quasi despiciendo interrogent : ‘A tarn paruo tarn grandia speranda sunt ? Iste tarn paruus nos tarn magnos, tarn debilis tarn fortes saluare posse credendus est ?’ Nam quid est aliud, quod dicunt : ‘iste’ et ‘nos’, nisi quod superbi et arrogantes semper paruos, debiles et insipientes esse alios 4605 credunt:, se autem magnos, fortes atque sapientes ? Merito igitur Belial filii dicuntur : quia, dum superbiendo se extollunt, illi se conformant, qui eodern modo cecidisse de caelo dicitur. X, 27 215. De quibus etiam regem despicientibus dicitur : Et non adtvlervnt ei mvnera. Si ad litteram ista discutimus, hoc 4610 profecto insinuant,quiaetterrarum domini et spiritales sanctae ecclesiae praelati exterioribus officiis honorandi sunt. Vnde et beatus apostolus elatos romanos adloquitur dicens : Reddite omnibus debita : cui tributum, tributum ; cui uectigal, uectigal. Hinc apostolorum princeps exhortans ait : Subiecti estote 4615 omni humanae creaturae propter deum, siue regi quasi praecellenti, siue ducibus tamquam a deo missis. Spiritalia uero munera rectoribus nostris tribuimus, quando debitam eis reuerentiam honoris offerimus et ea, quae dicunt, cum magna deuotione seruamus. Magna enim munera sunt reuerentia honoris et humi4620 litas subiectionis : quia, dum rectoribus nostris et intus per humilitatem subdimur et per exteriora obsequia foris honoris reuerentiam exhibemus, munus eis unum praebemus a corpore, aliud a corde. Vt ergo superborum typum insinuet, propheta non dicit : ‘non adtulerunt ei munus’ sed : Non adtulerunt ei 4625 munera : quia, dum elect os praedicatores despiciunt, eis utique honorem a corpore offerre dedignantur et humilitatem a corde. 4591/4592 lob 41, 25. 4616 I Pet. 2, 13-14.

4607 cfr Apoc. 12, 9.

4612/4613 Rom. 13, 7.

4614/

4591 rex] caput v m 4592 aperte] apte v m 4596 sed om. v m 4599 num¬ quid] iste hie add. v m 4600 iste bic om. v m 4604/4605 arrogantes semper ... alios credunt] arrogantes inspicientes (sic) alios semper paruos et debiles esse cre¬ dunt v m 4614 princeps] principes m 4615 propter deum om. v quasi] tamquam v m 4616 a deo] ab eo v m 4617 eis] ei v 4617/4618 honoris reuerentiam inu. v m 4618 dicunt] praecipiunt v m 4622 eis] ei v

m 258

IN LIBRVM I REGVM, IV, 216-217

417

216. Sed, cum electi praedicatores subditorum culpam cognoscunt, aliquando earn statim corrigere increpando gestiunt, aliquando hanc se nosse dissimulant, ut ad earn 4630 delendam congruum tempus quaerant. Vnde et de eodem X, 27 despecto rege protinus subditur : Ille vero dissimvlabat se avdire. Subditorum quidem prauitatem audit, qui noscit. Sed audit et non respondit, immo se audire dissimulat : quia plerumque causa exigente nota subditorum superbia incor4635 recta deseritur, ut opportuniori tempore quasi cognita feriatur. Quam profecto ecclesiasticae censurae discretionem bene in hoc ipso Israhelis rege cognoscimus, si regni tempora et acta diuersa uideamus. Nam rudis adhuc et nouiter ordinatus dissimulare se audire despicientium uerba dicitur; sed, confirmato 4640 regno super Israhel, ad dexteram et sinistram pugnare et, quocumque se uertebat, superare perhibetur. Culpa ergo, quae feriri digna seueritate non potest, dissimulanda, non exponenda est : quia audacius a subiectis delinquitur, si praelatorum infirmitas agnoscatur. 4645 217. Haec in quarto hums operis libro disputata sufficiant, ut per loquendi principium ad exponenda, quae restant, studium renouemus.

4639/4641 cfr I Reg. 14, 47.

4628 cognoscunt] agnoscunt v m cognoscimus] agnoscimus v m

4634/4635 incorrecta] incorrepta v m 4642 se ueritate duobus uerbis C

4637

PL 313

PL 314

LIBER QVINTVS 1. Cum sacrae historiae huius profunditatem asserere in

XI, 1-2

istius operis praefatione uoluissem, in eo potissimum uideri posse asserui, quod scripta fuerit a prophetis. Ipsi quidem mystica dicere non solum uerbis sed etiam rebus consueuerant, 5 plana proferre, sed alta signare. Quia enim per eos spiritus sanctus loquebatur, et planum erat, quod ipsi uelut homines dicebant, sed profundum et mysticum, quia locutionem hominibus summus et incircumscriptus spiritus suggerebat. Qui ergo propbetam Samuhelem loquentem exponimus, tanto io maiori studio indigemus, quanto ipse in spiritus sancti gratia sublimiter adsumptus exteriora dixit, sed interiora uidit; carnaliaplerumque asseruit, sed intima et spiritalia designauit. Sed, quia humano studio ad diuina peruenire inpossibile est, non est nobis confidendum de uiribus propriis sed de dignatione 15 spiritus sancti, qui a redemptore missus repleuit orbem terrarum et hoc, quod continet omnia, in omnibus iam scientiam habet uocis. 2. Quid ergo iam idem propheta de incoeptis israhelitarum gestis exequatur, audiamus. Et factvm est, in20 quit,

QVASI

POST

MENSEM

ASCENDIT

NAAS

AMMONITES

ET

PVGNARE COEPIT ADVERSVS IARES GaLAAD. DlXERVNT OMNES viri Iabes ad Naas : Habeto nos foederatos et serviemvs tibi.

Et

respondit ad eos Naas ammonites : In hoc feriam

VOBISCVM

FOEDVS,

VT

ERVAM

OMNIVM

VESTRVM

OCVLOS

25 DEXTROS PONAMQVE VOS OPPROBRIVM IN VNIVERSO ISRAHELIS.

Si historia quaeritur, nihil planius did nihilque facilius potest intellegi. Si uero spiritum sequi uolumus, Paulum prius loquen¬ tem audiamus, qui uetera intuens ait: Omnia in figura contingebant illis, scripta sunt autem propter nos, in quibus fines saecu30 lorum deuenerunt. Esse etiam spiritalia bella insinuat dicens : Non est nobis conludatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus princifies et potestates, aduersus spiritales nequitias in caelestibus. Cum ergo Naas ascendere et pugnare contra Iabes Galaad dicitur, interiora uitiorum proelia designantur. Quibus 35 nimirum uerbis sacrae historiae conueniens processus osten-

l/3, Sed iam, qui in uno internorum proeliorum triumphos 645 adspeximus, in altero iam pacis tempora mirabili aequitate decursa uideamus. Nam sequitur : Dixit avtem Samvhel

610

AD

VNIVERSVM

ISRAHEL

:

ECCE,

AVDIVI

VOCEM

VESTRAM

IVXTA OMNIA, QVAE LOCVTI ESTIS AD ME, ET CONSTITVI SVPER VOS REGEM. 650

Et

NVNC REX GRADIATVR ANTE VOS. EGO AVTEM

SENVI ET INCANVI. PORRO FILII MEI VOBISCVM SVNT. ITAQVE

612 illius om. v m 61iS triumplante sic C 618 quern] quc C 1 m. 621 con¬ stitutus coram domino inu. v m 624 pr. de om. C eo C 1 m. sup. lin. alt. alio omittendum coni. maur. 635 constituisse] constitutione C 1 m., corr. ipsa 1 m. 639 uel etiam] unde v m 641/642 splendorem] splendore C 1 m. 642 exem¬ pla] exemplum v m 644 proeliorum] proelio v m 646 nam sequitur om. v m

IN LIBRVM I REGVM, V, 26

435

CONVERSATVS CORAM VOBIS AB ADOLESCENTIA MEA VSQVE AD DIEM

HANC,

ECCE

PRAESTO

SVM.

LOQVIMINI

DE

ME

CORAM

DOMINO ET CORAM CHRISTO EIVS, VTRVM BOVEM CVIVSQVAM TVLERIM 655

660

665

670

675

680

685

690

AVT

ASINVM,

SI

QVEMPIAM

CALVMNIATVS

SVM,

SI

OPPRESSI ALIQVEM, SI DE MANV CVIVSQVAM MVNVS ACCEPI, ET CONTEMNAM ILLVD HODIE RESTITVAMQVE VOBIS. Cum reprobi pastores praesunt, principale eis propositum est in rapina subditorum. Quia enim aetemorum bonorum abundantiam adspicere nesciunt, quo praesentia ardentius concupiscunt, eo auidius oblata recipiunt, non oblata uiolenter tollunt, innocentibus insidiantur, debiles opprimunt, munera accipiunt iuraque peruertunt. De his namque pastoribus per prophetam dominus Iudaeae improperat dicens : Pastores tui lupi uespere, non relinquentes in mane. Calumniatores innocentium pariter et oppressores debilium item percutit dicens : Si quis non dedent in ore eorum quippiam, sanctificant super eos helium. Quapropter nox eis pro uisione erit et tenebrae pro diuinatione. Nam, dum iniquitatem cognoscunt, quam faciunt, per audaciam nequissimi operis cadunt ad caecitatem cordis ; ut per amorem lucem ueritatis ultra non uideant, per quam a prauitate resipiscant. Item munerum acceptionem reprehendit Esaias dicens : Omnes diligunt munera, sequuntur retributiones. Sanctus ergo uir, dum innocentiae suae simplicitatem ostendit, qua meritorum altitudine fuerit sublimis, apparuit. Quod quidem uirtutis praeconium in eo uno ostenditur, ut omnibus electis doctoribus eadem bonitatis conformitas ostendatur. Vitae quidem innocentiam pro nobis habemus, sed praelationis culmen pro aliis, non pro nobis ascendimus. Per innocentiae bonum ad aetemam patriam tendimus, sed per altitudinem praelationis in aliorum custodia uigilamus. In ilia uirtute securi sumus, istam uero celsitudinem cum magno metu possidemus : quia, qui nostrorum operum rationem reddere uehementer expauescimus, de eo, quod aliis praesumus, deo reddere rationes debemus. Si ergo electi uiri uolente etiam deo praelationis culmen inuiti conscendunt, uolente deo idem culmen deuotius deserunt. Sanctus ergo uir dicit: Ecce, audiui uocem uestram et constitui super uos regem. Et nunc rex graditur ante uos. Ego autem senui et incanui. Porro filii mei uobiscum sunt. Quasi aliis uocibus dicat : ‘Quia non pro me sed pro uobis uobis praefui, dignitatem, quam tenui, libenter alii dedi. In

063/664 Soph.

3, 3.

663/667 Mich. 3, 5-6.

672 Is. 1,

23.

655 et om. v m 658 abundantiam] habundantia C 662 namque om. v m 666 eos] ilium v m 669 ad] in v m 671 Ysaias C 679 sed om. v m 684 rationes] rationem v m deo etiam inu. v m 686 deuotius] deuotionis m 690 uobis om. v m

PL

327

436

695

700

705

XII, 4-6

IN LIBRVM I REGVM, V, 26-27

eadem dignitate iam senui et tamen longus usus praeminendi, quem tenui, obligatum me in sui ambitione non tenuit.’ Quid uero est, quod ait : Filii uobiscum sunt, nisi quia in sanctis uiris magna uis spiritalis amoris est, qua filiis ad culmen nascentibus ius auferunt successionis ? Sed, qui summam ordinis tam quietus deserit, qualis in eodem culmine mansit, ostendit. Quia enim rapinae uiolentiam non exercuit, dicit : Loquimini de me coram domino et coram christo eius, utrum bouem cuiusquam tulerim aut asinum. Item, quia nulli nocendi occasionem quaesiuit, subiunxit dicens : Si quempiam calumniatus sum. Item, quia debilibus grauis non fuit, dicit : Si oppressi aliquem. Item, quia de praelatione sua non terrena sed caelestia lucra quaesiuit, dicit : Si de manu cuiusquam munus accepi, et contemnam illud hodie restituamque uobis. 27. Quia uero in tanto contemptu rerum ab omnibus notus extiterat, sequitur : Et dixervnt : Non es calvmniatvs nos

m

271

NEQVE OPPRESSISTI NEQVE TVLISTI DE MANV ALICVIVS QVIPPIAM.

Dixitqve ad eos : Testis mihi dominvs adversvs vos et TESTIS CHRISTVS EIVS IN DIE HAC, QVIA NON INVENERITIS IN 710

MANV ADHVC

MEA

QVIPPIAM.

SVBDIT

Et

DICENS

:

DIXERVNT DOMINVS,

:

TESTIS !

QVI

FECIT

IPSE

VERO

MOYSEN

ET

Aaron et edvxit patres nostros de terra Aegypti, testis

Quo in loco notandum est, quia bona, quae fecit, uir sanctus non dixit, mala uero, quae non fecit, exposuit ; ut silendo ad aeterna lucra bona seruaret et loquendo odorem bonae opinionis non perderet, Paulus uero loquitur dicens : Christi bonus odor sumus in omni loco. Ipse etiam quosdam redarguens ait : Nomen dei per uos blasphematur inter gentes. Hinc item discipulum ammonet dicens : Oportet episcopum bonum testimonium habere ab his etiam, qui foris sunt. Dum ergo mala se tam caute uitasse asseruit et ingentia bona, quae fecerat, siluit, aperte uir beatus ostendit, in quanto culmine uirtutum stetit; dum mala reprobando ad electorum exemplum odorem seruauit bonae opinionis et occultando uirtutum opera praemia custodiuit aeternae retributionis. Sed notandum, quia, cum dominum suae innocentiae testem assereret, ipsum est ipse.

715

720

725

717 II Cor.

2, 15.

718 Rom.

2, 24.

719/720 I Tim.

3, 7.

692 quem] quam C 1 m. quem tenui sublin. C 2 m. 693uero] ergo v m filii] mei add. forsan iure (cfr ll. 650, 688) v m 693/694 in sanctis uiris] scripsi cum v m ; uir sanctus C{pro uiris sanctis ?) 696 mansit] manserit v m 703 lucra om.vm 706 nos om. v 709 inueneritis] inuenietis v m 712/713 ipse testis est inu. v m 717 Christi] Christus C 1 m., corr. ipsa 1 m. 719 oportet] etiam hie add. v m 720 etiam hie om. v m 722 fecerat] fecit v m 726 testem suae innocentiae inu. v m

PL

328

IN LIBRVM I REGVM, V, 27-29

73°

735

XII, 7

437

dominum fecisse Moysen et Aaron dixit. Quid est hoc aliud, nisi quia et uirtutis suae culmen ostendit, sed in tanto culmine solus apparere noluit ? Quasi latentibus sensibus dicat : ‘In tanta animi uirtute mirandus non sum, quia in ea solus non sum. Contemptum rerum in munere uirtutis habeo, sed hunc in intentione uanae laudis non habeo, in quo me ualde meliores atque sublimiores cerno.’ Et, quia ipsum Moysen et Aaron dominum fecisse asseruit, tale est item, ac si dicat: ‘Quod mala tarn fortiter cauere potui, illius debet gratiae adscribi, qui Moysen et Aaron tales fecit.’ 28. Sed, ad quid sanctus uir ista praemiserit, ostendit, quia subintulit dicens : Nvnc ergo, state et ivdicio contendam ADVERSVS VOS CORAM DOMINO DE OMNIBVS MISERICORDIIS,

XII,

Ordo summae rationis est, ut, qui bona agere non curat, mala in aliis nequaquam reprehendat. Sanctus ergo uir prius mala caute se uitasse asseruit, deinde ad reprehensionem aliorum prosiliuit ; ut electi praedicatoris mores insinuet, qui praedicationis fructum bene ferre non praeualet, nisi cum id, quod de aeternitate lucidum praedicat, splendida etiam conuersatione demonstrat. Dicit ergo : Nunc state et iudicio contendam aduersus uos de omnibus misericordiis domini. Stare quidem auditoribus est intentionem mentis ad uerbum praedicatoris erigere. Merito ergo stare praecipiuntur : quia doctor nihil exhortando proficit, si auditor mentem ad ea, quae loquitur, non intendit. 29. Et easdem misericordias domini enumerans ait : Qvo- m

8-11

modo ingressvs est Iacob in Aegyptvm et exclamavervnt

740 QVAS fecit vobiscvm et cvm patribvs vestris.

745

75°

272

PATRES NOSTRI AD DOMINVM ET MISIT DOMINVS MOYSEN ET 755 Aaron et edvxit patres vestros ex Aegypto et conloCAVIT EOS IN LOCO HOC.

Et,

QVIA OBLITI SVNT DOMINI DEI SVI,

TRADIDIT EOS IN MANV SlSARAE MAGISTRI MILITIAE ASSVR ET IN MANVS PHILISTHINORVM ET IN MANVS REGIS MOAB ET PVGNAVERVNT 760

ADVERSVS

EOS.

POSTEA

CLAMAVERVNT

AD

DOMINVM ET DIXERVNT I PECCAVIMVS, QVIA DERELIQVIMVS DOMINVM ET SERVIVIMVS BAALIM ET ASTAROTH. NVNC ERGO, ERVE NOS DE MANV PHILISTHINORVM ET SERVIEMVS TIBI.

Et

MISIT DOMINVS HlEROBAAL ET BARACH ET lEPTE ET SAMVHEL ET ERVIT VOS DE MANV INIMICORVM VESTRORVM PER CIRCVITVM

Has quidem misericordias factas secundum historiam idcirco commemorat, ut in eo, quod regem petiit, reum se coram domino populus agnoscat. Nam, qui ad omnia pericula summouenda dominum praesentem habuit, hominem super se regem necessarium non habuit.

765 et habitastis confidenter.

730 animi] anima C 1 m., corr. ipsa 1 m. 732 me om. m 733 ipsum] ipsam C 1 m., corr. ipsa 1 m. 742/743 se uitasse caute inu. v m 743 prosiliit v m 752 et om.vm domini om. v m 755 uestros] nostros v m 757 manu sic C v m fortasse ob initium uocis seq. 758 alt. in manus om. v m 759 eos] uos v m 703 leroboal v lepte ita semper Cvm 29

C.C. CXLIV

PL

329

438 77°

775

780

XII, 12

785

IN LIBRVM I REGVM, V, 29-30

Ipsam autem praesentiam domini per inpensas misericordias ostendit, dum de manu aegyptiorum per Moysen et Aaron et de manu Sisarae et philisthinorum et regis Moab per Hierobaal et Barach et Iepte et Samuhelem eos liberatos asseruit. Quo in loco ualde quaerendum est, quur petitio, qua rex petitur, tarn districte et reprehenditur, cum et ipsa diuinae misericordiae auxilia populo dei per praelatos homines inpensa esse doceantur. Qua in re quid respondendum est, nisi quia ualde diuersa est praelatio regum a praelatione iudicum ? Isti quidem ut pares praesunt, illi uero in potestate praeminendi arrogantiam exhibent dominationis. Isti innocentiae suae testimonium coram deo et omni populo commendant, quia nec aliquem opprimunt nec alienum aliquid in suis usibus tollunt; illi uero non solum propria subditis auferunt, sed etiam ipsas subditorum personas onere seruitutis premunt. 30. Subdens ergo ait : Videntes avtem, qvod Naas REX

FILIORVM

MIHI :

AMMON

VENISSET

ADVERSVS

VOS,

DIXISTIS

Neqvaqvam, sed rex imperabit nobis, cvm domi-

Quasi dicat : ‘Ad hoc uobis hominem elegistis, ad quod deum habere solebatis.’ Quern nimirum locum si spiritaliter discutere uolumus, hoc ex eo colligitur, quia, qui camalem sibi praeesse expetunt, diuinam gratiam a se repellunt. Nam, dum humilium doctorum exemplo uiuunt, uelut ab Aegypto liberantur : quia caliginem mundani amoris toto desiderio fugiunt. Qui etiam, quia omnium uitiorum tyrannidem eorum doctrina euadunt, uelut de manu Sisarae, philisthinorum et regis Moab missis ducibus liberantur. In quibus deus iam solus omnipotens regnat : quia, dum humiles pastores foris imitantur, regnantis intra se diuinitatis amorem gratanter excipiunt. Dicat ergo propheta : Dixistis mihi : Rex imperabit uobis, cum dominus regnaret in uobis ; ut ostendat, quia, qui carnalibus se imitando subiciunt, diuinae gratiae dignitatem perdunt. Notandum etiam, quia propheta Samuhel per uirtutem humilitatis ubique se electis ostendit in norma rectitudinis. Nam, cum israheliticae plebis liberationem assereret, non ait: ‘misit dominus Iepte et me’ sed : Misit dominus Iepte et Samuhel et emit uos de manu inimicorum uestrorum. Se quidem quasi alium nominauit, ut uirtus liberationis non adscriberetur personae missi hominis sed gratiae mittentis dei. Misit, inquit, dominus Samuhel, et emit uos. Quasi dicat : nvs regnaret in vobis.

790

795

800

805

772 regis Moab] de manu praem. v m Ieroboal v 773 Samuhelem] a Samuhele v m 775 cum om. v m 778 isti] iste C 781 deo] domino deo C 1 m. (domino del. ipsa 1 mi) ; domino v m 786 rex filiorum Ammon om. vm uenisset] ascenderet et pugnaret v m 786/787 dixistis mihi nequaquam] nequaquam dixistis v m 787 imperabit nobis] erit super nos v m 791 qui etiam quia] scripsi ego ; quia etiam quia C, quia etiam v m 798 regnantis] regnanti C intra] inter v m 799/800 rex imperabit uobis] nequaquam sed rex erit super nos v m 804 cum C 2 m. sup. lin. 805 misit dominus om. v m 808 hominis om. v m

IN LIBRVM I REGVM, V, 30-31 810

439

‘Quem uoluit, misit ; et, quod uoluit, per quem uoluit, fecit.’ Et fortasse de se quasi de alio loquitur : quia non ipse est, qui per se ipsum loquitur, sed spiritus sanctus. 31 Sed, quia permissione dei iam rege constituto uir domini ista loquebatur, ad hoc profecto loquebatur, ut regem et populum ad dei cultum dirigeret, non ut ipsam dignitatem regiam euacuaret. Vnde et subiungens ait: Nvnc ergo praesto

m

273

.

815

XII, 13-15

EST REX VESTER, QVEM ELEGISTIS ET PETISTIS. ECCE DEDIT PL DEVS VESTER VOBIS REGEM.

Si

TIMVERITIS DEVM ET SERVIE-

RITIS El ET AVDIERITIS VOCEM EIVS ET NON EXASPERAVERITIS 820

OS DOMINI, ERITIS ET VOS ET REX, QVI IMPERAT VOBIS, SEQVENTES DOMINVM DEVM VESTRVM.

Si

AVTEM NON EXAVDIERITIS

VOCEM DOMINI, SED EXASPERAVERITIS SERMONES EIVS, ERIT

825

830

835

840

843

MANVS DOMINI SVPER VOS ET SVPER PATRES VESTROS. Haec profecto non mystica sed historica omnibus sunt. Nam, ubi praelati et subditi reprobam uitam ducunt, diuinae ultionis poenam pariter subeunt. Sed, quia separatim ducuntur bona, separatim et ilia mala, pro quibus manus domini super eos futura praedicitur, subtilius consideranda sunt. Quid est ergo, quod ait : Si timueritis dominum et seruieritis ei, nisi quia plerique diuinae districtionis iudicia metuunt et tamen praua agere non desistunt ? Pauenti quidem corde futura iudicia cogitant, sed praesenti uoluptate deuicti mala committere nequaquam uitant. Bene ergo post timorem domini eius seruitia memorantur : quia ille solus timor probabilis est, qui, dum mentem concutit, ad boni operis studium trahit. Item, quia nonnulli sunt, qui per timorem domini quaedam mala respuunt, aliqua bona agunt, et tamen nec mala pleniter deserunt nec bona suffrcienter operantur, adiungitur : Et audieritis uocem eius. Qui uocem domini audit, et mala penitus deserit et bona pleniter agit. Eadem uero bona opera in delectatione suauitatis habenda sunt, non in aestimatione asperitatis. Nam, quibus semper dura et aspera uidentur, quae a domino praecipiuntur, paulatim deficiunt. Hinc enim per semetipsam ueritas dicit : Iugum enim meum suaue est et onus meum leue. Hinc Iohannes ait : Mandata eius grauia non sunt. Grauia quippe non sunt electis : quia, dum aeternae uitae gloriam magno desiderio appetunt, praecepta euangelica gratanter ferunt. Potest et os domini praedicatio perfectae caritatis intel844 Matth.

,

11

.

30

845 I Ioh. 5, 3.

810 quod uoluit] scribendum putavi ; quem uoluit C, om. v m 813 sed] et v m 816 ergo om. v m 819/822 et non ... uocem domini om. C 1 m. 820 rex] uester add. v m 824 omnibus sunt] sunt in omnibus v m 826 ducuntur] scripsi cum C ; dicuntur v, item dicuntur legendum coni. maur. 827 et ilia om. v m pro quibus] ilia praem. v m 828 est om. m 839/840 et mala ... pleniter agit] et bona pleniter (plene m) agit et mala penitus deserit v m 843 deficiunt] decidunt et praem. forsan recte v m semetipsam] semetipsum v 844 alt. meum] meus C

330

440

XII, 16-17

IN LIBRVM I REGVM, V, 31-33

legi. Quasi enim oris sui blandimenta uolebat ostendere, cum 850 dicebat : Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem sicut dilexi uos. Hoc quippe praeceptum domini, hoc iugum est diuinae suauitatis. Quid enim leuius aut umquam gratius quam amor fertur ? Quid praeterea graue non leuiter, qui amat, toleret ? Quidquid enim diligitur, cum magna deuotione por855 tatur. Quia ergo uinculum perfectionis est caritas dei et proximi, bene in ultimo loco propheta denuntiat dicens : Si non exasperaueritis os domini, eritis et uos et rex, qui imperat uobis, sequentes dominum deum uestrum. Quasi dicat : ‘Tunc bene diuinam uoluntatem perficitis, si et contemptum prauitatis et boni operis 860 studium in diuina caritate solidatis. Tunc ad summam aeternae uitae beatitudinem bene post redemptorem curritis, si ea, quae carnalibus aspera sunt, praecepta caritatis usque ad uitae finem cum iucunditate deducitis.’ 32. Sed, quia infirmis et carnalibus loquebatur,subsequenter 865 denuntians ait : Si autem non audieritis uocem domini, sed pl 331 exasperaueritis sermonem domini, erit manus domini super uos et super patres uestros. Manus domini diuinae est seueritas m 274 ultionis. Quae profecto manus super filios et patres extenditur, cum diuini contemptus merito et reprobi praelati et subditi 870 puniuntur. Eadem quoque manus ad ultionem extenditur, cum uox domini non auditur, cum eius sermones exasperantur: quia hi, qui diuina mandata quasi dura et inportabilia respuunt, intolerabili poenae onere in futuro deprimuntur. Stulta quippe audacia hominis, unde ad modicum subire ea, quae sibi uiden873 tur aspera, refugit, inde se asperioribus in aeternum subdit. Nam, si sapienter saperet, hoc sibi quod displicet suaderet, ut per dura et aspera huius breuissimi temporis dura et aspera euaderet futurae damnationis. 33. Haec profecto dura corda carnalium uelociter audi880 unt, sed per salubre consilium facile molliri non possunt. Bene ergo subiungitur : Sed et nvnc state et videte REM

ISTAM

GRANDEM,

CONSPECTV HODIE ? 885

Et

VESTRO.

QVAM

FACTVRVS

NvMQVID

NON

EST

MESSIS

DOMINVS TRITICI

IN EST

INVOCABO DOMINVM ET DABIT VOCES ET PLVVIAS.

scietis et videbitis,

qvia grande malvm feceritis

Quia tarn adtente et totiens ista petitio regis reprehenditur, hoc electis insinuat quia, qui ad culmen sanctae ecclesiae carnales prouehunt, grauissima peccati obligatione retinentur. Nam VOBIS IN CONSPECTV DOMINI PETENTES SVPER VOS REGEM.

850/851 Ioh.

,

15

.

12

855 cfr Col. 3,

.

14

850 est C 2 m. sup. tin. 853/854 qui amat toleret] tolerat qui amat v m 805 autem om. v m 860 pr. domini] eius v m 807 domini om. v 800 diuini] diuina C 1 m., corr. ipsa 1 m. 870 ad] a C 1 m. 872 qui] quia C 874 subire] fugere C 870 saperet] separet v

IN LIBRVM I REGVM, V, 33-35 890

895

XII,

900

18-19

441

peccata reliqua singularis poenae meritum obtinent ; qui uero carnalem praepositum constituit, tot incurrit poenarum merita, quot ille fidelibus subditis praebebat prauitatis exempla. Sed graue pondus criminis deponi non potest nisi austeritate magnae conpunctionis ; conpunctionis autem gratia menti non infunditur, nisi ipsa prius ei peccati magnitudo monstretur. Propheta ergo domini, ut ad congruae paenitentiae fructum peccantem populum prouocaret, per mirabilem motum aeris ei insinuat magnum peccatum transgressionis. 34. In messe quidem tritici pluuiae et tonitrua in ilia regione non fiunt. Bene ergo subsequenter adiunctum est : Clamavit Samvhel ad dominvm et dedit dominvs voces et plvvias in DIE ILLA ET TIMVIT OMNIS POPVLVS NIMIS DOMINVM ET SAMVHElem. Dixitqve vniversvs POPVLVS ad Samvhelem : Ora pro SERVIS TVIS AD DOMINVM DEVM TVVM, VT NON MORIANTVR.

905

ADDIDIMVS ENIM VNIVERSIS MALIS NOSTRIS, VT PETEREMVS

nobis regem. Quod sane si ad nostra tempora deducimus, ut populus ad cognitionem peccatorum ueniat, praedicatores ad dominum pro eis clamant, quia fidelium salutem magnis desideriis flagitant. Clamare quidem praedicatoribus est, electorum 910 salutem magna deuotione postulare. Ad quorum clamorem dominus uocem dat, qui peccatorum corda excitat, ut praui¬ tatis suae nequitiam recognoscant. Dat pluuias : quia excitata corda per infusionem supemae gratiae adiuuat, ut non solum deserat quisque mala, quae fecit, sed etiam bona PL 332 915 fortiter agat, quae appetit. Sed hoc in die messis tritici fieri dicitur, ut uirtus miraculi designetur. Non est quidem minus miraculum inmutatio cordis, quam perturbatio aeris. Non minus miraculum est arentia corda reuirescere, quam aestiuis ardoribus inusitato more pluuias inundare. Maius quippe 920 miraculum est intimo sonitu insensibilem mentem concutere, quam conlisis per uentum nubibus tonitruis insonare. 35. Sed rectus ordo conuersionis ostenditur in ordinata positione uerborum. Nam dicit : Dedit dominus uoces et pluuias et timuit omnis populus nimis dominum et Samuhelem. Ordi- m 275 925 natissima quippe conuersio est, cum malum deseritur, bonum in mente propagatur, cum conuersi mens bonum semen quasi per pluuiam nutrit et se deo et hominibus per oboedientiae

892 praebebat] praebet v m 89.1 prius ipsa inu. v m 899 messe] scripsi cum m (cfr ll. 883, 915) ; mense C v quidem] autem v m pluie sic C 900 ergo] autem v m 904 moriantur] moriamur (cfr l. 933) m 906 nostra] uestra v 907/908 ad dominum pro eis] pro eis ad deum vm 911 qui] quia v m excitat] excitant C 1 m. 913 infusionem] infusione C 1 m. 914 mala quisque inu. v m 917 quam C 2 m. sup. lin. 918 reuirescere] ita C 2 m. ; reuiscere sic C 1 m., reuiuiscere v m 921 tonitruis] ita C ; tonitruus v, tonitruum m 924/925 ordinatissima] ordinatissime C 1 m. 925 conuersio est] conuersione v m 926/927 quasi per pluuiam bonum semen inu. v m

442

IN LIBRVM I REGVM, V, 35-36

uirtutem subdit. Bene ergo dicitur : Timuit omnis populus dominum et Samuhelem : quia, qui summi spiritus aduentum 930 suscipit, et mala deserit et bona apprehendit et sic deo subditur, ut pro deo etiam hominibus substernatur. Et, quia praesumptionem in ipsa oboedientiae uirtute non habent, dicunt : Ora pro seruis tuis ad dominum, ut non moriamur. Cum spiritus uitae se menti infundit, protinus earn ad mortis pauorem erigit: 935 quia magisterium eiusdem spiritus est, ut timendo mens agat, ne quod timet inueniat. Sed sancti uiri pro eis orantes exaudiri possunt, qui et occulta peccata cordis per humilitatem reuelant confessionis. Vnde et subditur : Addidimus enim uniuersis malis nostris, ut peter emus nobis regem. Quia uero haec satis iam 94° exponendo uentilata sunt, sequentia uideamus. XII, 20 36. Dixit avtem Samvhel : Nolite timere. Vos fecistis VNIVERSVM MALVM

HOC.

VERVMPTAMEN

NOLITE

RECEDERE

Paenitentis mens tunc bene dirigitur, si diuina iudicia metuat et de dei omnipotentis miseratione 945 confidat. Timor quidem sine spe in desperationem praecipitat, sed, cum spei coniungitur, salutem mentis operatur. Quare et summo studio inuigilare optimus doctor debet, ut peccantem terreat et territum ad ueniae spem reducat, quatenus per metum peccare desinat et per spem impetrandae indulgentiae 930 diuinae misericordiae portum quaerat. Territos ergo subditos Samuhel ad spei uirtutem erigens dicit: Vos fecistis uniuersum malum hoc. Verumptamen nolite recedere a tergo domini. Quasi dicat : ‘Si peccare desinitis, ad obtinendam commissorum ueniam peruenire citius potestis. Nolite ergo recedere a tergo 955 domini.’ De iusti laude promittitur : Praeibis enim ante faciem domini parare uias eius. Hinc Helias ait: Viuit dominus, in cuius conspectu sto. Hinc psalmista dicit : Exultent iusti in conspectu dei. In conspectu quidem domini uel ante dominum stare est testimonio bonae conscientiae de amore conditoris 960 praesumere. Stant quidem in conspectu eius, qui ex merito magnae actionis de superna conditoris sui gratia securi sunt. Peccatores autem, cum mala committunt, a facie domini fugiunt; sed, cum redire paenitendo deliberant, quasi post tergum domini sunt : quia et discedere longius nolunt et tamen prae963 sumere de eo quasi amici non possunt. Hinc est, quod peccatrix mulier retro stetisse dicitur, ut et pedes domini deosculari mereretur. Retro etiam ilia stetit, quae fimbrias eius tetigit et a a tergo domini.

#55/956 Luc. 1, 7, 38.

cfr Luc.

. 956/957 III Reg. 967/968 cfr Matth. 9,

76

, 1. .

17

957/958 Ps.

,

67

.

4

965/967

20

929 et C 2 m. sup. lift. 945 confidat] confidit C 1 m. 951 ad spei uirtutem Samuhel inu. v m 960 ex merito] emerito C 1 m. 965 eo] deo v m non C 2 m. sup. lin. 966 ut et] ita C, qui tamen prius et ut et scripserat ; ut simpliciter v m 967 a C 2 m. sup. lin.

PL

333

IN LIBRVM I REGVM, V, 36-38

443

fluxu sanguinis sui curari meruit. Retro quidem stat pro uerecundia peccati, sed tangit per uirtutem spei. Quia ergo 970 pro commissis iniquitatibus semper erubescere debemus et ea, in quibus confundimur, deuitare, Samuhel peccatoribus imperat, ut a tergo domini non recedant. 37. Sed et, quia non sufficit conuerso peccatori mala non XII, 20 agere, subsequenter adiunxit dicens : Et servite domino in 975 Omni corde vestro. Tunc namque promereri ueniam possumus, si peccare desinimus et bonis operibus inheremus. In omni etenim corde domino seruire est peccandi nullam intentionem in mente retinere. Omne quidem cor ad seruitium conditoris inflectitur, quando sic bona agimus, ut mala per 980 propositum nulla teneamus. 38. Quod et propheta domini Samuhel aperte insinuat, cum XII, 21 subiungit : Et nolite declinare post vana, qvae non PRODERVNT VOBIS NEQVE ERVENT VOS : QVIA VANA SVNT. Ad litteram uana simulachra daemonum appellat. Nobis autem 985 uana ilia hie accipienda sunt, quae concionator noster ostendit dicens : Vanitas uanitantiwn et omnia uanitas. In conparatione etenim aetemorum bonorum uana sunt omnia, etiam bona temporalia. Quidquid enim in hoc saeculo laetum, delectabile, sublime aut prosperum cernitur, uanum profecto 99° est : quia difficile habetur et cito amittitur. Repente quidem alta saeculi corruunt, pulchra transeunt, laeta et prospera euanescunt. Nam, cum stare quasi in his floribus suis mundus blandiens cernitur, repentina fortuna turbatur aut festina et omnia deturbante morte concluditur. Vana ergo sunt gaudia 995 saeculi, quae quasi manentia blandiuntur, sed amatores suos cito transeundo decipiunt. Dicat ergo propheta Samuhel : Nolite declinare post uana, quae non proderunt uobis. Quasi dicat : ‘Stulte appetuntur bona saeculi, quae ab appetitoribus suis diutius non poterunt teneri.’ Etnotandum, quia de futuro 1000 dicitur : Non proderunt uobis : quia nimirum nunc prodesse cernuntur, sed, cum in futuro pro eis puniri coeperint, nequaquam prosunt. Vnde et apte subditur : Neque eruent uos, quia uana sunt. Quasi dicat : ‘Idcirco uos tunc non adiuuant, quia cum mundo deficiunt et post saeculum non habentur.’ Multum 1005 quidem saeculi bona durant, si cum amatore suo usque ad

986 Eccl. 1, 2.

971 ea om. v m 973 et om. v m conuerso] conuersio v m 973/974 mala non agere] ut peccata non agat v m 974 dicens om. v m 977/978 intentionem in mente] in corde intentionem v m 985 noster] scribendum putaui cum v ; uester om. m 986 uanitantium] uanitatum v m 987 -tione etenim ... omnia etiam om. C 1 m. 992 quasi om. v m 996 transeundo] transcendo sic C 1 m., corr. ipsa 1 m. 998 ab C 2 m. sup. lin. 999 non poterunt diutius inu. v m 1005 suo om. v m

C,

m

276

444

1010

1015 XII,

22

IN LIBRVM I REGVM, V, 38-40

extremum uitae perueniant. Post saeculum ergo non prosunt, quae finem uitae transire non possunt. In hac quidem uita suos amatores peccatis obligant ; sed tunc non eruent, ubi quidem per meritum sunt, sed per auxilium non sunt. Qua in re caute notandum est, quia eis temporalia bona non proderunt, qui post haec declinare perhibentur. Post bona etenim temporis declinare est in eorum appetitum defluere, amorem illorum diuino amori praeferre. Merito ergo his uana non pro¬ sunt : quia ea eo ordine, quo condita sunt, habere noluerunt. 39. Sed, quo fructu uana despiciant, insinuatur, dum subditur : Et non derelinqvet dominvs popvlvm svvm

PL

334

PROPTER NOMEN SVVM MAGNVM, QVIA IVRAVIT DOMINVS FACERE

Magnum malum haec uana post se declinantibus ingerunt : quia, dum inordinate terrena appetunt, a 1020 summo et omnipotenti deo ad sustinenda futura tormenta deseruntur. His ergo, qui declinare post uana prohibentur, merito propheta repromittit dicens : Non derelinquet dominus populum suum propter nomen suum magnum : quia, qui pro eius amore uana despiciunt, a ueris malis eruuntur et ex fide 1025 promissionis mercedem percipiunt supernae hereditatis. Popu¬ lum quippe suum dominus facit, quern ad aetemae beatitudinis gaudia sustollit. Ibi quippe ei reuelata maiestatis suae gloria praesidet, quern in mundo ab amore uanitatis per occultam gratiam adsumptum tenet. Iurare quidem domino repromittere 1030 est. Eum quoque populum suum facere dominus iurat, qui non declinat post uana : quia terrena despicienda sunt, ut aetemae hereditatis adipisci bona mereamur. Nec tamen ad ea his meritis posse se perduci aliquis credat, quia hie districte expressum est: Propter nomen suum magnum. Non enim boni1035 tate nostra sed dei fit, ut homo terrenus bonis caelestibus perfruatur. Donum quippe dei est, non ex nobis. 40. Sequitur : Absit avtem a me hoc peccatvm in domino, XII, 23 vt cessem orare pro VOBIS. Ille ista loquitur, cui superius de his, quibus loquitur dominus, ait : Non te abiecerunt sed me, 1040 ne regnem super eos. Ecce, abicitur propheta et abicientibus se loquitur dicens : Absit a me hoc peccatum in domino, ut cessem orare pro uobis. Et quidem si secundum legis praeceptum hoc discutitur, peccatum non esset, si pro abicientibus se non sibi popvlvm.

1039/1040 I Reg. 8, 7.

1000 perueniant] perueniunt v m prosunt] possunt C 1 m. 1013/1014 pro¬ sunt] proderunt v ni 1015 quo fructu] quem fructum C 1 m.ut uidetur despi¬ ciant] despiciantur v m 1023 qui] scribendum putaui cum v m ; om. C 1024 et C 2 m. sup. lin. 1025 percipiunt] accipiunt v m supernae] aetemae v m 1027 ei om. v m 1028 praesidet] illi praem. v m 1030 eum quoque] eumque v m facere C 2 m. sup. lin. 1033 posse his meritis inu. v m 1030 per¬ fruatur] praeferatur C 1042 et quidem] equidem v m

m

277

IN LIBRVM I REGVM, V, 40-42

445

oraret. Nam lex Moysi praecepit, dicens : Diliges proximum 1045 tuum et odio habebis inimicum tuum. Sed et, qui prophetam abiciebant, non amici sed inimici extiterant. Quid est ergo, quod dicit : Absit a me hoc peccatum, nisi quia uir sanctus ad caritatis uerticem sublimatus non solum diligebat amicos, sed ipsos etiam amplectebatur inimicos ? Legis quidem ueteris 1050 mandato instructus sed nouae gratiae fulgoribus inlustratus, licentiam uetustatis euangelica perfectione reprehendit. Quo nimirum in facto nos nobiscum facere rationes cogimur. Hinc enim per euangelium iubetur : Diligite inimicos uestros, benefacite his, qui oderunt uos. Quantum ergo nunc inimici dili1055 gendi sunt, cum praecipimur, si tunc amari potuerunt, cum odio haberi iubebantur ! 41 Et, quia non solum orare pro eis sed eos erudire cona- PL XII, 23 batur,subiungens ait: Et docebo vos viam bonam et rectam. Quur enim uiam diuini obsequii bonam dicit et rectam, cum 1060 bona non sit, si non sit recta, nec recta sit, si non sit bona ? Sed bona fuit uia, qua populus ab Aegypto ad terram repromissionis ascendit, et tamen, dum per eremum circuiuit, recta non fuit. Bona ergo uia est, qua ad supernam patriam tenditur ; recta, qua facile peruenitur. Via ergo bona et recta est, cum ad 1065 religiosam uitam conuertimur, diuina obsequia cum instanti feruore magnae deuotionis exercemus. 42. Vnde et bene eandem uiam Samuhel exponit dicens : XII, 24 Igitvr timete dominvm et servite ei in veritate et ex toto corde vestro. Haec quidem uia bona et recta est, quia 1070 ad aeternam uitam tendit et uelociter peruenit. Per timorem quippe domini deuitantur mala, seruiendo ei eius mandata conplentur. Cui nimirum in ueritate seruimus, quando eius praecepta pro sola supema retributione perficimus. Nam, qui de bono opere temporalem mercedem expetit, deo in ueritate 1075 non seruit, quern falso proposito in sua operatione non diligit. Qui autem in ueritate deo seruire cupiunt, totum cor in diuinis obsequiis ponere iubentur ; ut sic, quae dei sunt, agant, ut in mente aliquid, quod contra deum sit, non retineant. Haec profecto uia non solum bona sed recta est, quia ad salutem 1080 tendit et uiatorem suum ad perfectionem uelociter ducit. Velut enim altera uia terrae repromissionis ostenditur bona, quae perducat ; recta, quae diuerticulum caueat. Per hanc quippe

.

1044/1045 Matth. 5,

43

; cfr Leu.

,

19

.

18

1053/1054 Matth. 5,

.

44

1044 praecepit] praecipit v m 1049 ueteris] ueteri C 1 m. 1052 hinc] hunc C 1 m. 1056 iubebantur] uidebantur C 1 m. 1060 tert. sit om. v m 1061 qua] quia m 1061/1062 repromissionis] promissionis v m 1068 timete dominum et seruite ei] seruite domino et timete eum v 1074 mercedem] mercede C 1 m. ueritate] ueritatem C 2 m. 1080 ducit] deducit m

335

446

IN LIBRVM I REGVM, V,

42-45

unusquisque tanto rectius ad culmen uirtutum peruenit, quanto per neglegentiarum circuitus non diuertit. Haec quidem 1085 uia recta in ilia exprimitur, per quam dominus filios Israhel ducere ad terram repromissionis uoluisse perhibetur. Voluit quippe, ut illis labores deserti committeret et nobis post unigeniti sui uestigia feliciter gradientibus cursum tanti itineris leuigaret. Non enim audire adhuc poterant : Si uis 1090 perfectus esse, uende, quae habes, et da pauperibus et sequere me, m 278 et habebis thesaurum in caelo. Dum enim licentia rerum temporalium uetus populus per diuersa discurreret, quasi per circuitum laboris ad promissionis terram cito duci non potuit. Vt ergo nobis nouae uitae uiam propheta insinuet, uiam bonam 1095 et rectam esse dicit et deum metuere et ei in ueritate ex toto corde seruire : quia ad sublimitatem diuinae gratiae cito perueniunt, qui omnipotentem deum et bono opere et feruentibus desideriis inquirere non desistunt. 43. Et, quia eundem populum ad audienda praedicationis XII, 24 1100 uerba per miraculum adtentum fecerat, subdit: Vidistis enim MAGNIFICA, QVAE IN NOBIS GESSERIT DOMINVS. Quasi dicat : PL 336 ‘Ex his, quae uidistis, colligite, omnipotentem deum quam terribiliter metuere et quam deuote ei semper seruire debeatis. Quae profecto uerba si ad nos trahere uolumus, tanto nobis 1103 est et uenerabilius timendum et deuotius deo seruiendum, quanto in redemptore nostro mirabiliora perspeximus. 44. Sed quia, quod boni audiunt, audacter mali contemXII, 25 nunt, subiunxit dicens : Qvod si perseveraveritis in maliTIA, ET VOS ET REX VESTER PARITER PERIBITIS.

XIII, 1 i x xo

45. Sequitur:

Filivs vnivs anni erat Savl, cvm regnare

coepisset. Dvobvs avtem annis regnavit svper Israhel.

1113

Superius cum ordinandi regis negotium tractaretur, de eo, qui diuino iudicio praeferendus erat ceteris, dictum est, quia erat electus et bonus. Item de eo iam electo in regnum et in medio populi statuto Samuhel ait : Certe uidetis, quern elegit dominus, quoniam non est ei similis in omni populo. De eodem item rege nunc dicitur : Filius unius anni erai Saul; ut, dum adtente laudatur, a domino bonus electus fuisse sentiatur. Quur ergo unius anni esse filius dicitur, cum regnare coepit,

1089/1091 Matth. 24.

,

19

.

21

1112/1114 cfr I Reg.

,

9

.

2

1115/1116 I Reg.

,

10

1083 rectius] melius v m 1080 repromissionis] promissionis v m 1087 ut deserti] deserte C 1 m., corr. ipsa 1 m. committeret] committere v m et] scribendumputavi ; ut C 3 m. sup. eras, v m 1088 feliciter om. v m 1089 leuigaret] leuigarent C 2 m. adhuc audire inti, v m poterant] poterat C 1 m. 1093 terram promissionis inu. v m 1095 ex toto] et praem., forsan rede (cfr l. 1068/1069), v m 1103 et om. v 1105 timendum] metuendum v m 1110 sequitur om. v m 1119 filius om. v m coepit] coepisset v m om. v m

IN LIBRVM I REGVM, V, 45-47

447

1120 nisi ut eius innocentia praedicetur ? Nam ad litteram unius anni quomodo esse filius poterit, qui uniuerso populo ab humero et sursum eminebat ? Quod ergo secundum litteram intellegi non potest, intellegi per internae intellegentiae rationem debet. Vnius itaque anni rex esse describitur, ut donum 1125 pueritiae in persona regis innocentiae bonum signet. Vnde et aeterni regni filiis iubetur : Nolite pueri effici sensibus, sed malitia paruuli estote. Quod certe et ecclesiarum pastoribus ipsa ueritas comminatur dicens : Nisi conuersi efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum caelorum. De rege ergo, qui U3°prius bonus postea malus extitit, dicitur, quia unius anni fuit, cum coepit regnare, et duobus annis regnauit. Licet enim multis annis regnauerit, illis sobs regnare dicitur, in quibus innocens et humilis fuisse perhibetur. Nam postea superbus et inoboediens audiuit : Quia proiecisti sermonem domini, 1135 proiecit te dominus, ne sis rex. Se quidem proiectum a regno cognouit et tamen proiectus regnare non timuit. Quanta postea fortiter egit ! Sed ecce, omnia ilia tempora ad regnum ei deputata non sunt. Illo ergo solum tempore nos uixisse gaudeamus, quo innocenter et humiliter uiximus. Nam ilia tempora, 114° quae in saeculi uanitate et fluxa carnis uita consumpsimus, quasi perdita minime memorantur.

46. Sunt quoque adhuc, qui ad rapiendum culmen sanctae ecclesiae ingeruntur. De quibus per prophetam dominus queritur dicens : Regnauerunt, sed non ex me ; principes extiterunt et 1145 ego ignoraui. Qui nimirum, dum quaedam fortiter agunt, rapinam inuasi culminis a deo obliuioni traditam arbitrantur. Secum sua opera numerant et, quod praeter deum agunt, a deo remunerandum putant. Qui certe, ut rectius ea, quae agunt, enumerent, Saulis abiecti tot fortia facta numerent, 1150 quae diuinus numerus nequaquam tenet. Dicatur ergo de Saule : Duobus annis regnauit super Israhel ; ut de omnibus sentiatur, quia, quod nobis uiuimus, mercede uacuatur et nequiter praeesse non est ueritas praeminendi sed temeritas puniendae praesumptionis. XIII, 2 1135 47. Sed iam, quid unius anni rex fecerit, audiamus : Et ELEGIT SAVL TRIA MILIA DE ISRAHEL. Et ERANT CVM SaVL DVO milia in Magmas et in monte Bethel, mille avtem cvm Ionatha in

1121/1122 cfr I

Gabaa Beniamin.

Reg. 9, 2. 1134/1135 I Reg. 15, 26.

1121

Millenarius numerus, quia

1126/1127 I Cor. 14, 1144/1145 Os. 8, 4.

.

20

1128/1129 Matth.

, 3.

18

poterit] potuit v m 1122 quod] quid C 1 m. 1128 conuersi] fueritis et 1135 a regno proiectum inu. v m 1137 egit] egerit v 1142 adhuc quoque inu. v m 1144 sed] et v m 1148 certe rescr. C 2 m. 1149 Saulis] Saul v m 1150/1151 dicatur ergo de Saule] dicat ergo Saul v m 1157 Machmas C 1 m. 1158 quia] qui a m

add. v m

m

PL

279

337

448

IN LIBRVM I REGVM, V, 47-49

centenario decies collecto perficitur, summam perfectionis 1160 insinuat. Qui profecto cum ter repetitur, in eo electorum perfectiones uariae designantur. Saul ergo tria milia uirorum de Israhel elegit, quia praedicator ueritatis ad defensionem sanctae ecclesiae non infirmos et debiles sed robustos et ualidos bellatores ducit. Tria quippe milia esse perhibentur : quia in 1165 summa perfectionis facie uirgines proferunt, iuxta quos et continentes et ueritatis defensores ponunt. Dum enim exemplo uirginum ad summam incorruptionis alios accendunt, dum continentium uita alios a saeculi corruptionibus auferunt, dum humilium debilitatem per auxilia potentium defendunt, 1170 contra hostes sanctae ecclesiae boni doctores quasi cum tribus electorum uirorum milibus ueniunt. Viri autem dicuntur pro fortitudine, de Israhel esse referuntur pro diuina contemplatione. In summo enim perfectionis numero contineri non po¬ test, qui aut uirtute caret magni operis aut notitia internae 1175 uisionis. 48. Quid uero est, quod alii cum Saule, alii cum Ionatha ex electis uiris esse perhibentur ? Sed et ipsa locorum nomina, in quibus esse dicuntur, mysteriis uacua credenda non sunt. Ionathas, qui filius regis esse describitur et partem bellato1180 rum habet, eos profecto insinuat, qui in praedicationis ministerio doctorum adiutores sunt. Filii quippe eorum sunt : quia uehementer eos diligunt, quorum ministerio deo generantur. Sed parti bellatorum praesunt : quia sanctae ecclesiae curam gerunt et exemplo alios, alios uero exhortationibus ad amorem 1185 uirtutum prouehunt. Quasi enim magnus rex filium in exercitum miserat, qui corinthiis loquebatur dicens : Ideo misi ad uos Timotheum, qui est filius meus carissimus et fidelis in domino, qui uos commonefaciat uias meas, quae sunt in Christo Iesu, sicut in omnibus ecclesiis sanctorum doceo. Hinc item dicit: 1190 Cum uenerit Timotheus, uidete, ut sine tiniore sit apud uos ; opus enim domini operatur sicut ego. 49. Ionathas uero cum mille uiris in Gabaa Beniamin esse dicitur, Saul autem cum duobus milibus in Magmas et in monte Bethel. Gabaa, ut saepe iam diximus, sublimis interpretatur, 1195 Magmas humilitas, Bethel domus dei, Saul petitio, Ionathas columbae donum dicitur. Tria uero milia electorum uirorum de Israhel ad uirgines et continentes et ueritatis defensores retu-

1186/1189 I Cor. lib. IV, n. 214.

,

4

17. 1190/1191 I Cor. 1197/1198 cfr n. 47.

,

16

.

10

1194 r/r lib. Ill, a.

135

;

1160 repetitur] reperitur C 1 tn. 1173 perfectionis] defectionis m 1176 uero cm. v m Saule] Saul v m 1177 ex electis] ex lectis C 1 m. 1183 parti rescr. C 2 m. 1195 Ionatha C 1196 uirorum electorum inu. v m

PL

338

IN LIBRVM I REGVM, V, 49-50

449

limus. Dum ergo columbae donum Ionathas dicitur et inGabaa, id est sublimi, mille cum eo uiri esse perhibentur, quid aliud 1200 quam illos insinuat, qui lucidissimo uirginitatis exemplo aliis praebent eiusdem normam pudoris ? Bene autem columbae donum institutor uirginum dicitur : quia inconparabili gratia spirit us sancti efficitur, ut a manentibus in carne carnis corruptio nesciatur. Bene etiam in sublimi esse uirgines dicuntur : 1205 quia, quod naturam humanam supergreditur, in altissimo uirtutum culmine situm est. Vnde et uirgo ille dilectus Iesu locum uirginum insinuans ait: Vidi supra montem Sion agnum stantem et cum eo centum quadraginta quatuor milia habentes nomen eius et nomen patris eius scriptum in frontibus suis. Quos 1210 etiam ex luce propriae conuersationis insinuat dicens : Hi sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati ; uirgines enim sunt et sequuntur agnum, quocumque ierit. In monte quidem esse cum agno dicuntur : quia per meritum incorruptionis, quo a terrenis et carnalibus se delectationibus diuidunt, in superna 1215 redemptoris gloria sublimantur. 50. Cum Saul uero duo milia esse dicuntur in Magmas et in monte Bethel. Magmas, quae humilitas interpretatur, quid aliud quam continentium ruborem significat ? Nam, dum praeterita carnis oblectamenta recolunt, erubescunt. Sed, 1220 quia uiri fortes sunt, cum Saule esse referuntur et, dum experta saeculi blandimenta despiciunt, exemplo suae uirtutis innumeros alios ad eiusdem saeculi contemptum trahunt. Sed tamen Magmas inhabitant : quia, dum recolunt, quales fuerunt in saeculo, superbire non possunt de eo, quod magnos se 1225 esse uident in deo. Qui bene cum Saule esse referuntur, qui petitio dicitur. Praedicator etenim ueritatis tantae caritatis esse debet, ut instanti desiderio non petitor sed ipsa petitio esse sentiatur. Salutem quippe fidelium tarn instantius debet appetere, ut ex usu interni gustus omnem motum cordis in 1230 affectum deducat supplicationis. Cum quo mille uiri sunt, quia perfectiores auditores cum electis doctoribus in caritate conueniunt et pro salute fidelium omnipotentem dominum communiter deprecantur. In Magmas ergo cum rege sunt: quia humilitatem pro se incolunt, ut exaudiri pro aliis mereantur. 1235 Sed, dum electus doctor omnibus subditis utiliter praeest,

1207/1209 Apoc.

14, 1.

1210/1212 ibid.,

4.

1198 Ionatha C 1199 esse uiri om. v m 1202 inconparabili] inconparabilis C 1204 etiam] et v m 1208 quatuor om. v habentes] habenda v m 1214 delectationibus se inu. v m 1210 duo om. C 1 m. 1216 ss. Magmas] fere semper Maginas prius scripsit C 1 m., quod mendum pluries correxit ipsa 1 m. ut uidetur 1220 Saule] Saul v m 1225 uident esse inu. v m Saule] Saul v m 1227 ipsa om. v m 1229 gustus] ita, recte ut uidetur, v m ; gestus C 1230 de¬ ducat] ducat v m

m 280

450

IN LIBRVM I REGVM, V, 50-52

omnium uirtutes ad uictoriae coronas promouet. Nam cum humilibus supplicat, cum fortibus pugnat, cum remotis uiris orationibus insistit, cum expositis ecclesiae defensoribus debiles et infirmos protegit. Bene ergo non solum in Magmas 1240 sed etiam in monte Bethel esse Saul in bellatorum milibus dicitur : quia praedicator ecclesiae, sicut diuersis ordinibus electorum praeminet, ita eorum esse cooperator debet. Bethel quippe, id est dei domum, custodiunt, qui uerbi auctoritate sanctam ecclesiam defendunt. Cum enim quibusque tyrannis 1245 uoce liberae auctoritatis obuiant, cum contra huius saeculi potentes se erigunt, cum pro defensione humilium saeculi huius PL 339 potestatibus contradicunt, Bethel domum dei quasi regis bellatores custodiunt. Qui certe cum Saule esse referuntur : quia in defensione ecclesiae magnorum doctorum coadiutores sunt. XIII, 2 1250 51. Bene autem de reliquis dicitur : Porro cetervm popvLVM REMISIT VNVMQVEMQVE IN TABERNACVLA SVA. Ceterum populum dicit, quern millenarius numerus non concludit. In tabernacula quidem sua remittitur, quia ad summa et fortia opera inhrmi et inperfecti producendi non sunt. Nam nec m 281 1255 continentes nec uirgines nec martyres fieri debiles possunt. Illis quidem, ut ad eos praeterita carnis oblectamenta non redeant; istis, ut inexperta carnis blandimenta contemnant ; illis, ut aduersa mundi non metuant, maxima fortitudo necessaria est. In tabernacula ergo sua cetera plebs remittitur, ne 1260 de altioris uitae temeritate damnetur et uelut debilis et infirma in bello pereat, dum altae conuersationis fidem spondet, qui altae uirtutis robur non habet. Quasi enim in tabernacula sua unumquemque dimittebat beatus Paulus apostolus, cum dicebat : Propter fornicationem unusquisque suam uxorem 1265 habeat et unaquaeque suum uirum habeat. Velut enim peritus magister internae militiae ,et coronas uictoriae et pugnae considerans grauitatem, militum uires in belli pondere librabat, optimum iudicans infirmis, ut in urbibus uiuerent, ne acerbo marte perissent. Quare et item eos a castris fortium segregans 1270 ait : Reuertimini in idipsum, ne temptet uos Sathanas propter incontinentiam uestram. 52. Sed, remotis debilibus, quid in fortissima uirginum XIII, 3 acieagatur,exponitur,cum subiunxit: Et percvssit Ionathas

1264/1265 I Cor. 7, 2.

1270/1271 ibid., 5.

1240 etiam om.vm Saul] cumproem. v m 1241 dicitur] dicuntur v m 1244 defendant ecclesiam inu. v m enim om. m quibusque enim inu. v quibus¬ que] quibus C 1 m. 1248 Saule] Saul v m 1253 quidem] quisque m 1257 inesperta C 1 m. 1260 dapnetur sic C 1261 qui] ita C ; quae forsan rectius v m 1262/1263 unumquemque in tabernacula sua inu. v m 1264 uxorem suam inu. v m 1265 alt. habeat om. v m 1269 perissent] ita C ; perirent forsan rectius v m 1273 subiunxit] subiungit v, subiungitur m

IN LIBRVM I REGVM, V, 52-54

451

STATIONEM PHILISTHINORVM, QVAE ERAT IN GABAA. Sicut 1275 excellit ordine sponsi acies, ita et uictoriae titulos prima suscipit. Ionathas quippe stationem philisthinorum percutit : quia electa uirginitas de came continentiae arce sublimata motus turpes extinguit. Bene autem statio philisthinorum dicitur, quia in corpore uirginali camales motus non habent 1280 requiem delectationis sed statum certaminis. Stant quippe, quia inpugnant ; sed requiescere non possunt, quia mentem sanctam minime oblectant. Statio ergo philisthinorum in Gabaa percutitur, quando ab electis uirginibus carnis desideria penitus eneruantur et pacem triumphi obtinent, dum solita 1285 bella non habent. Ad quam profecto uictoriam quia maiorum exhortatione saepe proficiunt, mille uiri in Gabaa cum Ionatha sunt, sed Ionathas percutere philisthinorum castra perhibetur. 53. Et, quia exemplo aliorum saepe alii ad aemulationem XIII, 1290 uirtutis excitantur, sequitur : Qvod cvm avdissent phili3-4 STHEI, SAVL CECINIT BVCCINA IN OMNI TERRA DICENS t AvDIANT HEBRAEI ET VNIVERSVS ISRAHEL HVIVSCEMODI FAMAM ! PER- PL 340 CVSSIT SAVL STATIONEM PHILISTHINORVM ET EREXIT SE ISRAHEL ADVERSVS PHILISTHIIM. ClAMAVIT ERGO POPVLVS POST SAVL 1295 in Galgala. Percussa quippe philisthinorum statione, Saul buccina canit et post Saul populus clamat: quia auditas electorum uirtutes sancti doctores praedicant et subditorum corda ad exempla boni operis inflammant. Buccina quidem canere est et uictoriam nuntiare et exemplo uictorum aliorum mentes 1300 ad spiritalis belli propositum excitare. Populo etiam post Saulem clamare est de audita praedicatione magnae deuotionis ausum suscipere. Quo in loco notandum est, quia Ionathas stationem philisthinorum percussit, sed Saul tuba canens se percussisse eandem stationem perhibuit : quia nimirum ele1305 ctorum praedicatorum triumphis adscribitur, quod a subditis occulti aduersarii superantur. 54. Sed, quotiens alios hostes uincimus, necesse est, ut ad aliorum deuincenda certamina praeparemur. Omnipotens enim deus, quia electos suos copiosius remunerat, eos semper uult in 1310 pugna consistere, ut ipsi semper possint sibi aeterni muneris bona praeparare. Quare et, cum populus clamasse post SauXIII, 5 lem dicitur, subiunctum est : Et philisthei congregati m 282 SVNT AD PROELIANDVM CONTRA ISRAHEL TRIGINTA MILIA

1276 suscipit] suscepit v m 1290 quod cum audissent] Et percussit Ionathas stationem philisthinorum quae erat in Gabaa praem. v m 1291 bucina semper C 1292 Israhel] audiuit add.forsan iure m 1294 philisthiim] philistheos v m 1296 populus] populum C quia] qui C 1 m. 1297 doctores] praedicatores v m 1298 exempla] exemplum v m 1301 Saulem] Saul v m 1306 superantur] superentur v m 1309/1310 in pugna sic C 1311 quare C 2 m. sup. lift. 1311/ 1312 Saulem] Saul v m 1313 triginta] in praem. v

IN LIBRVM I REGVM, V, 54

452

CVRRVVM ET SEX MILIA EQVITVM ET RELIQVVM VVLGVS SICVT

Superius rex Saul tria milia uirorum sibi elegisse describitur. Si ergo partes utriusque exercitus conferre uolumus, contra unumquemque uirum Saulis decern currus philisthinorum et duo equites deputantur. Decies enim tria milia, triginta milia sunt. In i3zosenario quoque numero ternarius geminatur. Quo nimirum bello occultorum hostium tarn multitudo quam feritas desi¬ gnator. In curribus quidem et equis contra nos ueniunt : quia modo malas cogitationes electorum cordibus, modo eorum corporeis sensibus rerum uisibilium blandimenta noxia offerre 1325 moliuntur. Equi namque ad cursum celeres sunt, ad inpetum fortes. Quibus nimirum cogitationes malae apte conparantur, quae ad cor uelociter ueniunt et fortiter pungunt. Equites uero contra nos in proelium ueniunt, quando maligni spiritus nobis malas cogitationes et celeriter excitant et nos per eas 1330 ferociter inpugnant. Sed contra unumquemque fidelium duo equites ueniunt : quia, si occultas reproborum spirituum insidias in considerationis summa colligimus, illud eorum speciale propositum est, ut uidelicet principalem in nobis uirtutem feriant et caritatem dei et proximi penitus extin1335 guant. Eques uero unus saeuire cernitur, quando reproba cogitatione nobis malignus spiritus suggerit, ut proximus odio habeatur. Sed eques, qui solus cernitur, solus non est : quia deum nemo diligit, qui fratrem odit. Quia item diuina caritas cum nullo principali uitio in aliqua mente conuenit, quotiens 1340 spiritale uitium nobis daemonum fraude suggeritur, equitum saeuientium cauere debemus et uelocitatem nimiam et ferocitatem uiolentam. In conparatione quidem equitis sagittarii aut peditis ictus omnimodo debilis est. Inpetus uero equitis equi uiribus uiolentus est: quia nimirum uirtus maligni spiritus 1345 nulla est in electorum certamine, si ipse residere non permittitur in mala cogitatione. Quia ergo ualde fortes in bello hostes nostri sunt, quando insidere in intends cogitationibus permittuntur, in philisthinorum exercitu equitum turba numeratur. Currus uero decern electo unicuique in proelium deputantur. Quinque 135° enim nobis sunt sensus corporis, quibus experimentum accipimus delectationis. Sed maligni spiritus, quando per blan1315 ARENA,

QVAE

EST

IN

1315/1816 cfr I Reg. 13, 2.

LITORE

MARIS

PLVRIMA.

1337/1338 cfr I Ioh. 4, 20.

1318 Saulis] Saul v m 1325 inpetum] impetu C 1 m. 1328 uero om. v m 1330 ferociter] fortiter v m inpugnant] inpungant C 1 m. ut uidetur 1332 summa] summam forsan rede v m 1333 principalem in nobis] ita C ; in nobis principalem inn. v, nobis principalem m 1335 eques] equus v m saeuire] seruire C 1 m. 1337 eques] equus v m 133# aliqua om. v m 1341 pr. et om. v m nimiam] minimam v 1347 in om. v m 1348 exercitu] exercitum C 1 m. 134# unicuique electo inu. v m 1351 spiritus maligni inn. v m

PL 341

IN LIBRVM I REGVM, V, 54-55

453

dimenta carnis mentem decipere gestiunt, corporeis sensibus rerum species ostendunt, quas caro appetat, et per earundem rerum species suggerit, ut mens oblata concupiscat. Quasi 1355 enim in rotis suis currum aduersarius erigit, dum hinc rerum blandimenta offert, inde cogitatione tenet. Istam porrigit, illas inmittit, et quasi uoluendo se sublimem ad animam inuehit, dum contra electos se malignus spiritus erigit et per blandi¬ menta rerum et per artem suggestionum. Decern ergo currus 1360 sunt: quia contra singulos sensus corporis nostri habent species blandimentorum uisibilium, habent contra totidem sensus animae et deceptorias artes suasionum. 55. Quid est autem, quod reliquum uulgus sicut arena, quae est in litore maris, plurima esse memoratur, nisi quia ad duca1365 turn malorum spirituum innumerabilis contra nos saeuit turba uitiorum ? Velut enim subiectum uulgus currus et equites sequitur, quando daemonum insidiae mentem inpugnando praeueniunt, ut a subsequentibus uitiis quasi ab irrationabilis m 283 uulgi multitudine deuastetur. Bene autem prius currus et equi1370 tes, deinde uulgi numerositas in spiritali sanctorum pugna describitur: quia nimirum nulla est numerositas, nulla fortitudo uitiorum, si excitando et inmittendo non praecedat hanc malignorum turba spirituum. Quibus etiam uerbis innuitur, quam cauta et circumspecta debeat semper esse uita sanctorum. Nam, 1375 si uulgus reliquum arenae maris plurimae conparatur, innu¬ merabilis et fere ineuitabilis est multitudo iaculorum. Quamuis enim peritis fidelibus omnia nota sunt uitia, quantis tamen cor motibus pulsent, quibus modis aut quibus causis semper ad cor ueniant, omnino scire non possunt. Apertas quidem 1380 temptationum tenebras potenter abiciunt, sed saepe caliginem ignorantiae in rebus leuioribus quasi arenae minutias non euadunt. Semper fortitudinem ostendunt boni operis ; sed, qui magnos exercitus equitum magna uirtute superant, linguam penitus ab omni omnino locutione superflua non 1383 refrenant. Continuo usu corpus in dei omnipotentis seruitio dirigunt ; sed eorum mens, quae foris membra perfecte ordinat, cogitationes superfluas perfecte aliquando nequaquam uitat. Quid enim aliud tunc quam uulgi inportunam multitudinem sentiunt, qui currus et equites magna uirtute prostrauerunt ? 1390 Sed doctor egregius dicit: Diligentibus deum omnia cooperantur

1390/1391 Rom. 8, 28.

1353 quas] quae C 1355 currum] curruum v 1356 cogitatione] cogitationes m tenet] retinet v m istam] ista v m 1357 inuehit] inuenit v 1304 esse plurima inu. v m 1365 saeuit contra nos inu. v m 1374 semper esse debeat inu. v m 1384 omnino om. v m superflua locutione inu. v m 1380 per¬ fecte om. v m 3°

C C. CXLIV

454

IN LIBRVM I REGVM, V, 55-56

in bonum. Permittit quidem deus electos suos magnis temptationibus inpeti, ut magnificentissime in caelesti regno debeant coronari. Sed magna proelia praemittit, quae uincant, leuia excitat, in quibus cadant ; ut uictoria fortium magna sit, 1395 casus innoxius ; ut cadentes se facile erigant et eos fortia, in quibus uictores steterant, non extollant. Nam, etsi currus et equites uincimus, extolli de uictoria non debemus : quia innumerabilia sunt, quae cogitando, loquendo, uidendo, gustando et audiendo et operando committimus. Huius namque 1400 uulgi innumerabilis tela etiam ille uitare non poterat, qui dicebat : In multis offendimus omnes. Hinc item dilectus Iesu loquitur dicens : Si dixerimus, quia peccatum non habenius, ipsi nos seducimus et ueritas in nobis non est. Quis ergo iam quasi uictor extolli audeat, si tanti uiri peccatorum tela se omnino 1405 euadere non posse manifestant ? 56. Sed, quia haec in spiritali bello describuntur, non debe¬ mus nunc aestimare, quid patimur, sed qualiter hostium nostrorum inpetum infirmare ualeamus. Vulgus philisthinorum arenae conparatur, quae est in litore maris plurima : quia omnis 1410 uitiorum uirtus et numerus ex saeculi perturbationibus augetur. Mare quippe hoc saeculum designat : quia, dum magna rerum et temporum uarietate inpellitur, quasi uentis furentibus perturbatur. In litore autem, quando inpulsa maris aqua refunditur, innumerabilis arenae minutiae glomerantur. Quid 1415 est ergo litus maris nisi cor uniuscuiusque in spiritali conuersatione neglegentis ? Per ordinem quippe religionis quasi in solido stare cernitur ; sed, dum saeculares cogitationes non reprimit, quasi frangentes in se maris fluctus excipit et cumulos arenarum. Inde quidem inpelli fluctibus et obrui arena potest, 1420 unde mari appropinquare non timet: quia, si saeculi cogitatio¬ nes spiritalium rerum contemplatione reprimeret, uitia mentis et corporis, quae saeculi occupatio uelut arenas et fluctus inuehit, non sentiret. Quur ergo uulgus hostium arenae simile dicitur, nisi quia maligni spiritus eisdem uitiis electos Christi 1425 athletas inpugnant, quibus neglegentes superant ? Cum turba quidem saecularis strepitus contra eos ueniunt, qui saeculum in suis delectationibus spemere tota mente didicerunt. Pompas rerum uisibilium formant, contemptum iam saeculi amorem fingendo renouant, ut corda superno amore flammantia ad 143° noxias delectationes trahant. Sed sancti uiri, quia innumera-

1401 lac. 3, 2.

1402/1403 I Ioh. i, 8.

1393 praemittit] permittit v m 1410 uirtus uitiorum inu. v m vm 1418 exipit sic C 1 m. v m 1425 adhletas C

1395 casus rescr. C 2 m. 1390 etsi] si v m 1414 innumerabilis] innumerabiles forsan melius 1419 inde] et praem. v m 1423 simile] esse add.

PL 342

m 284

IN LIBRVM I REGVM, V, 56-57

455

bilem hanc nequam cogitationum turbam de saeculi peiago prodire considerant, saeculum tota mente fugiendo fieri litora maris uitant et tantum uulgus hostium iam non timent: quia, dum in intima contemplatione se retinent, ad eos uitiorum 1435 turba accessum habere non potest. £111, 5 57. Sequitur : Et ascendentes castrametati svnt in Magmas ad orientem Bethaven. Malignis spiritibus ascendere est ad decipienda sanctorum corda per caeleste desiderium alta conari. Bene autem dicitur: Castrametati sunt in Magmas: 1440 quia in illis cordibus resident, quae in alto amore caelestium sublimata non uident. Magmas quippe humilitas interpretatur. Humiliari uero in sacro eloquio pro defectu saepe uirtutis accipitur. Vnde et in hac eadem Regum historia Thamar Dauid regis filia, quam uiolasse Ammon frater eius legitur, humiliata 1445 perhibetur. Corrupta quidem humiliata est : quia sublimis steterat uirgo et, dum altum honoris uirginei culmen perdidit, uelut de sublimi ad planum et humilem locum uenit. De futura etiam superborum depressione dicitur : Omnis, qui se exaltat, humiliabitur: quia in examine superni iudicis corruunt, 145° qui uane de huius saeculi sublimitate gloriantur. Bene ergo in Magmas castra ponere philisthei perhibentur: quia per iniqua consilia in eis daemones habitant, qui alta uirtutum culmina tenere non curant. Nam, dum terrena quaerunt, uelut plana et humilia incolunt, ubi inuisibiles hostes castra ponere leuiter 1455 possunt. De quibus nimirum hostibus per prophetam dicitur : Qui dicunt animae tuae : Incuruare, ut transeamus. Erecta quidem sublimis est anima, incuruata humilis : quia per uirtu¬ tum celsitudinem et per caeleste desiderium in alta sustollitur ; sed, quando ad uitia uel ad saeculi amorem defluit, illuc qui1460 dem cadit, ubi hanc hostis irruens leuiter adterit. Dicunt ergo animae : Incuruare, ut transeamus : quia, si hanc ad agenda uel cogitanda terrena non humiliant, nec malignis persuasionibus penetrant nec uitiorum bello perturbant. Hinc ergo colligere possumus, quantum a saeculo actu, uerbo et cogitatione fieri 1465 longe debeamus. Verba quippe nostra, cogitationes et opera plana et humilia sunt, quando saecularia. Per haec quidem ibi sumus, ubi occultorum hostium castra libere ponuntur, ubi tanto facilius capi possumus, quanto nulla munitionis arce subleuamur. Quis enim iam fidelis nesciat, quia culpas uerbo1443/1445 cfr II Reg. 13, 14 et 19. 1461 ibid.

1448/1449 Luc. 14, 11.

1456 Is. 51, 23.

1434/1435 uitiorum turba ad eos inu. v m 1437 Bethaben C 1438 caeleste] caelestem C 1 m. 1439 conari] coronari C 1 m. 1448 depressione] depressionem C 1 m. 1450 qui] quia C 1452 daemones] daemonia v m 1457 quia] qua C 1458 caeleste] caelestem C 1 m. 1459 alt. ad] a C 1461 ani¬ mae] tuae add. v m 1464/1465 longe fieri inu. v m 1468 arce] arte C 1 m.

PL 343

456

IN LIBRVM I REGVM, V, 57-58

rum, cogitationum et operum nostrorum maligni spiritus colligant et ad accusationem nostram in aduentu uenturi iudicis seruent ? Vnde et hunc humilem atque despectum locum Magmas fugiendum nobis esse dominus insinuat dicens : Omne uerbum otiosum, quod locuti fuerint homines, reddent de 1475 eo rationem in die iudicii. Locus ergo hostium humilis dicitur, ut profecto nobis insinuet, quia uerbo, cogitatione et opere semper sublimes esse debeamus. 58. Et quia, dum in humili remissions uitae suae loco reprobi capiuntur, exempla prauitatis ostendunt, quae ab 1480 aliis imitanda proponantur, ab oriente Bethauen Magmas esse dicitur. Ab oriente quidem sobs lucem oriri cernimus. Reprobo- m 285 rum autem uita quamquam ueritatem obscuritatis habeat, qui hanc pro uana saeculi delectatione semper appetunt, nimirum uelut falsae lucis splendore falluntur. Vnde et per beatum lob 1485 dicitur : Auferetur ab inpiis lux sua. Modo quidem uelut lucidum eis placet blandimentum saeculi; sed, dum de saeculo exeunt, perpetuas subibunt tenebras, quas lucem esse crediderunt. Tunc uidebunt, quia lux non fuit.quando in aduersitatem prosperitas, lux in tenebras, risus in moerorem, dulcedo in PL 344 1490 uermem, decor in deformitatem, honor in dedecus, blandimenta in poenas et aeterna tormenta commutantur. Haec profecto quia nunc inpiorum corda non sentiunt, bonorum mores imitari refugiunt et exemplo perditorum, quidquid de saeculo eis placet, sumere nequaquam timent : quia illos 1495 imitantur, qui per uitam reprobam habitacula daemonum facti sunt. Vnde et merito domus inutilis dicuntur : quia saepe sanctorum praedicationem suscipiunt, sed uerbum, quod ab eorum ore audiunt, in se habitare per amorem nequaquam patiuntur. Inutilis ergo domus sunt, quia aptam in se deo 1500 habitationem non faciunt. Hanc inutilem domum per se ipsam ueritas in euangelio designat dicens : Vulpes foueas habent et uolucres caeli nidos / filius autem hominis non habet, ubi caput reclinet. Hinc iterum scriptum est: Spiritus sanctus disciplinae effugit fictum et non habitat in corpore subdito peccatis. Bene 1305 ergo inutilis domus habere in orientis parte Magmas dicitur : quia, qui sanctorum praedicationem spernunt, in reproborum 1470

1474/1475 Matth. 12, 36. 1504 Sap. 1, 5 et 4.

1485 lob 38, 13.

1501/1503 Matth. 8, 20.

1503/

1470 maligni spiritus om. v m 1473 insinuat dicens] insinuans dicit v m (insinuans prius scripsit C, quod tamen in insinuat correxit ipsa 1 m.) 1474/1475 de eo om. v m 1479 ab om. v m 1480 Bethaben C 1482/1483 qui hanc] tamen add. m 1489 moerorem] merore C 1 m. 1490 uermem] uerme C 1 m. deformitatem] deformitate C 1 m. 1497 praedicionem sic C 1500 se ipsam] semetipsam v m 1502 caput] suum add. v m 1503 disciplinae] scribendum putaui cum v m (cfr ll. II, 293 ; VI, 2104) ; om. C 1504 et om. C1 m. 1505 parte] partem C 1 m.

XIII,

IN LIBRVM I REGVM, V, 58-60

6

457

exemplo ima et terrena quaerentium uelut in magnae lucis exortu gratulantur. 59. Sed, dum loquentibus sacrae historiae mysteriis malo1510 rum conuersatio demonstratur, quam sit cauta sanctorum uita, subsequenter ostenditur. Nam sequitur : Qvod cvm vidissent VIRI ISRAHEL SE IN ARCTO SITOS, AFFLICTVS EST POPVLVS ET ABSCONDERVNT SE IN SPELVNCIS ET IN ABDITIS, IN PETRIS qvoqve et in antris et in ciSTERNis. In arcto quidem sumus, 1515 quando ab inmundis spiritibus intus temptamur et foris malorum hominum exempla conspicimus. Contra internam ergo malorum spirituum suggestionem bene dictum est : Afflictus est fioftulus, et contra exteriora exempla inpiorum hominum : Absconderunt se. Quia enim blanda et laeta nobis appetenda 1520 callidus aduersarius suggerit, numquam melius uincitur, quam si temptati ad deuotae orationis lamenta curramus. Et exempla prauorum uitare citius possumus, si ea etiam respicienda non esse iudicemus. Abscondi ergo sanctorum est reproba uidere dedignari. Et quia quinque sensus corporis a 1525 reproborum imitatione custodiunt, quinque etiam latibulorum genera describuntur : speluncae scilicet, abdita, petrae, antra et cisternae. Speluncae uero montium occulta sunt. Quia uero alta in caelesti desiderio sunt corda sanctorum malignis spi¬ ritibus clausa et inaccessibilia, speluncas ingredimur, quando 1530 ad mentium secreta recurrimus, ne uagantibus oculis foris concupiscenda uideamus. In abditis abscondimur, quando clausi oris silentia occulta seruamus. Petras ascendimus, quando tactum corporis in robusta operatione locamus. Vnde et de his absconditis per prophetam sub unius adsignatione dici1535 tur : Qui claudit oculos suos, ne uideat malum, et obturat awes, ne audiat sanguinem, et excutit manum ab omni munere, in excelsis habitabit; munimenta saxorum sublimitas eius. Antra et cistemas intramus, quando et olfactum ab obscenitatibus mundi et aures ab audiendis uaniloquiis custodimus. 154° Cisternas namque aquarum sunt sanctarum uerba scripturarum. In cisternis ergo abscondimur, quando ad sacri eloquii aquas ingredimur, ut per aurium officium mentium prata rigemus. 60. Bene ergo in electorum typo Israhelis latibula me-

1535/1537 Is. 33, 15-16.

1512 arto semper C 1514 alt. in orn. v m 1517 suggestionem] tentationem v m benedictum uno uerbo C 1519 enim om. v m 1520 numquam] qui praem. C 3 m. v m vicintur sic C 1521 curramus] curamus C 1 m. 1528 malignis] et praem. v m 1529 inaccessibilia, speluncas] inacessibilia sunt. Speluncas ergo v m 1533 tactum] actum forsan recte v m 1534/1535 dicitur sub unius assignatione inu. v m 1535 aures] suas add. v m 1536 manum] manus v m 1538 olfatum sic C v 1540/1541 sanctarum scripturarum uerba sunt inu. v m 1544 ergo] ita C ; enim v, autem m

M

286

PL 345

458

XIII,

7

IN LIBRVM I REGVM, V, 60-61

1545 morantur : quia, qui sensus corporis a delectationum carnalium inquinamento non protegit, occultorum hostium gladium non euadit. Dicat ergo occultae illius congressionis uictoriam, dicat :Afflictus est populus. Dicat aperte obiecti extra certaminis triumphos, dicat: Absconderunt se. Afflictio quippe i5 5oelectae mentis omnis diabolicae temptationis peremptorius mucro est. Nam, dum profunde conpungitur, in supemi gaudii amorem subleuatur et tanto iam fortius oblata sibi mundi oblectamenta respuit, quanto iam caelestia feruentius diligit, ad quae flendo conscendit. Doctor namque egregius 1555 dicit : Per multas tribulationes oportet nos introire in regnum dei. Qui certe regni caelestis introitus sic speratur in fine temporum, ut in cotidiana sanctorum uita sentiatur. Tribulatio quidem nostra superni gaudii introitus est. Merito igitur, quotiens electa mens in afflictionis suae lamento conpungitur, 1560 se utique tribulando intrat in contemplationem illius superni regni, in quo ineffabiliter gratuletur. Et, dum sancti uiri amatores mundi in flore transeuntis laetitiae uidere refugiunt, dum corporeos sensus suos ab eorum imitatione abscondunt, eorum, quae cernitur, non est fuga sed gloriosa uictoria. Actus 1565 quidem terrenos fugiunt, sed caelestes adsequuntur; mundo delitescere uidentur, sed caelesti gloriae reuelantur. Fugiendo igitur noxia hostes suos ualidius insequuntur et ualde nobilius triumphant, cum sic ad caelestia properant, ut eos aduersariorum polluta saeuitia non contingat. 157° 61. Sequitur : Hebraei avtem transiervnt Iordanem ad terram Gad et Galaad. Hoc profecto si prius iuxta litteram scire uolumus, hebraei isti et timore perterriti et ad hostes suos confugisse sentiuntur. Nam non multo post in aperta Ionathae uictoria scribitur: Hebraei, qui fuerant cum philisthiim 1575 heri et nudiustertius ascenderuntque cum eis in castris, reuersi sunt, ut essent cum Israhele, qui erant cum Saule et Ionatha. Quid uero in hoc facto signatur nisi, quod cotidie in sancta ecclesia fieri cernimus, bonorum esse tutam et cautissimam uitam, neglegentium praecipitem inpatientiam ? Infirmi 1580 quidem, et audaces sunt ; curiosi ad actiones saeculi, debiles ad tolerandum bellum temptationis. Et, si in his nostra discutimus, in monasteriis plerique tales inueniuntur. Intra portus 1555/1556 Act.

14, 21.

1574/1576 I Reg.

14, 21.

1545 a] ad Cl m. 1549 dicat om. v m 1552 sibi om. vm 1558 quidem] igitur v m igitur] ergo v m 1590 utique om. v m intrat] hoc obtinet ut intret v m 1566 delitiscere C 1568/1569 ut eos ... non contingat] locum obscurum autumant maur., qui siue eos expungendum, siue se uitia loco saeuitia legendum coniciunt 1568/1569 aduersariorum] aduersarios C 1 m., corr. ipsa 1 m. ut uidetur 1569 non] se praem. del. C contingat] contingant v m 1574 philistim v 1575 castris] castra v m 1576 Israhele] Israhelem C 1 m. (m expunxit ipsa 1 m. ut uidetur) ; Israel v m Saule] Saul v m

IN LIBRVM I REGVM, V, 61-63

459

quidem tranquilla inhabitant, sed aperti pelagi procellas et tempestatum turbines nequaquam pensant. Cumque foris quasi 1585 fortesagere se magna aestimant, ad grauissima temptationum proelia faciles exeunt, ad fortes aduersarios inpotentes. Ra¬ tione ergo inprouidi, robore infirmi, sicut astutae temptationis fraudes non intellegunt, ita et apertas blandimentorum decipulas non euadunt. Iordanem ergo transeunt, quia ad perpe159° tranda carnis flagitia incuruantur. Iordanis quidem descensus eorum interpretatur. Qui ergo iustitiam deserunt, ab alto monte uirtutum cadunt. Quia ergo infirmi quique libenter appetunt mundi blandimenta, quae cernunt, in eorum typo hebraei non trans Iordanem perlati sed Iordanem transire 1595 perhibentur. Transire quidem uolentis est. Iordanem itaque transeunt, qui ad carnales delectationes uoluntaria et festina deliberatione flectuntur. Possunt autem Iordanem transire intellegi, qui peccare nouiter incipiunt, sed aliorum peccatorum hominum nequitias peccando transcendunt. Ad descen1600 sum quippe eorum desinendo non transiendo pertingerent, si aliis aequalia mala facerent et non ea audendo superarent. 62. Et, quia in nequiori etiam uita pares suos inueniunt, bene ad terram Gad et Galaad trans Iordanem peruenire memorantur. Velut enim trans Iordanem habitant, qui per peccandi 1605 usum malis peiores hunt. Ab hoc descensu culpae erigere peccatores uenerat ille, de quo scriptum est : Venit in omnem regionem Iordanis, praedicans baptismum paenitentiae in remissionem peccatorum. Qui de omnibus culpis praedicare paenitentiam uenerat, in ornnes utique descensus regiones 1610 uenisse praedicatur. XIII, 63. Sequitur : Cvmqve adhvc esset Savl in Galgala, vni-

7-9

VERSVS

POPVLVS

PERTERRITVS EST,

QVI

SEQVEBATVR EVM.

Expectavit septem diebvs ivxta placitvm Samvhelem. Et NON VENIT SAMVHEL IN GALGALA DILAPSVSQVE EST POPVLVS 1615

ab eo.

Ait ergo Savl : Afferte mihi holocavstvm et

Hucusque quia de Saule, ut superius dictum est, electo et bono diuinus sermo locutus est, ratione uisum est, ut, quae de eo dicebantur, tarn per historiam quam per moralitatem, in bonam partem acciperemus. Nunc uero quia ad locum transgressionis eius peruenimus, nimirum necesse est, ut in eo ea etiam, quae sunt uitanda, pacifica. Et obtvlit holocavstvm.

1620

1606/1608 Luc.

,

3

.

3

1616/1618 cfr I Reg.

,

9

.

2

1587 ergo] quidem v m 1594 perlati] praelati C (2 m.) perlati sed Iordanem om. per homoeot. C 1 m. 1597/1598 intellegi Iordanem transire inu. v m 1598 nouiter peccare inu. v m 1600 transiendo] scripsi cum v ; transiendi C, transeundo m 1601 audendo] audiendo C 1 m. 1605 descensu] ascensu C 1 m. 1611 esset] esse C 1 m. 1613 expectauit] autem add. v m Samuhelem] Samuelis v m 1616 Saule] Saul v m 1618 ratione] rationabile m

PL

m

346

287

460

IN LIBRVM I REGVM, V, 63-64

uideamus. Sed quid umquam studiosius uitandum electis omnibus quam superbiae et inoboedientiae malum uideri debuit ? Haec quippe primi angeli sublimitatem deposuit, 1625 haec perditorum spirituum gloriam strauit. Haec primo homini felicitatem abstulit, haec captiuitatis humanae perpetuas erumnas inuexit. Et ecce primo angelo, primo homini, electi populi per inoboedientiam rex primus adiungitur ; ut, dum magna proruunt, minima erigantur. Bene quippe erigi1630 mur, si et illorum lapsus adspicimus et uitamus. Vbi ergo Saul cecidit, adtente considerandum est. Superius namque ei dixerat Samuhel: Descendes ante me in Galgala. Ego quippe descendant ad te, ut offeras oblationem et immoles uictimas pacificas. Septem diebus expectabis, donee ueniam ad te et ostendam PL 347 1635 tibi, quae facias. 64. Idcirco igitur per inoboedientiam cecidit, quia integris septem diebus, ut iussus fuerat, non expectauit. Nam in eodem XIII, loco repente subiungitur : Cvmqve conplesset offerens 10 holocavstvm, ecce Samvhel veniebat. Quo in loco trementi 1640 corde considerandum est, quam breuissimi temporis expectatione neglecta repulsus sit. Cum conplesset, inquit, holocaustum, ecce Samuhel ueniebat. Si ergo eo solum temporis paruissimo spatio expectaret, quo obtulit holocaustum, securus iam regni sui robur obtinere potuisset. Itaque, si tanta poena est, 1645 quando propheta despicitur, quid putamus de pelago illo diuinae animaduersionis incurritur, cum ipsa diuina praecepta dissipantur ! Et, quia in momento transit carnis delectatio et omnis peccatorum commissio, breuis quidem est hora transgressionis, non tamen breuis poena flagitii : quia, dum ad 1650 momentum in nobis regnum peccati erigimus, ilia regna perdimus omnium saeculorum. Statim enim post peccatum sermo propheticus uenit, ut increpet; qui adesset, si non pecca- m 288 remus, ut in bono roboraret. Polluta quidem conscientia habet iam diuinum eloquium contra se, quae, si pollui uitaret, ab 1635 eo adiuta et releuata proprio uigore subsisteret. Quid enim nobis aliud spiritaliter designat, quod dicitur : Cumque con¬ plesset offerens holocaustum, ecce Samuhel ueniebat ? Et, si non obtulisset holocaustum, nihilominus et Samuhel uenisset. Sic nimirum et, cum temptamur, diuina gratia iuxta est, quae sus-

16.12/16:55 I Reg. io, 8.

1623 superbiae] superbire v 1631 cecidit] ceciderit jorsan rectius v m 1632 descendes] descendas v m quippe] quidem v m 1633 oblationem] holo¬ caustum et proem, v m 1634 expectabis] me add. v m 1637 ut] sicut v m 1642 eo solum] eum solo v m 1642/1643 paruissimo spatio] breuissimo interuallo v m 1646 incurritur] incurratur v m 1649 breuis] et proem, v m 1654 quae] qui C 1654/1656 si pollui ... enim nobis om. C 1 m. 1656 nobis] scribendum putaui cum m ; uobis C (2 m.) v

IN LIBRVM I REGVM, V, 64-66 1660

1665

XIII,

11 1670

1675

1680

1685

XIII, 11-12

1690

461

tinentes adiuuet, iuxta et diuina iustitia, quae deficientes damnet. Vnde sacra scriptura nos expectare cohortans ait : Si spiritus potestatem habens ascendent super te, locum tuum ne deseras. Hinc propheta testificans ait: Dominus auxiliator mens et ideo non sum confusus. Hinc psalmista uicina eadeni auxilia respiciens ait : Prouidebam dominum in conspectu meo semper: quoniam a dextris est mihi, ne commouear. 65. Sed iam, propheta quid non expectanti dicat, quid is, qui expectare noluit, respondeat, audiamus. Sequitur : Locvtvsqve est ad evm Samvhel : Qvid fecisti ? Sciebat quidem propheta, quid fecerat, sed interrogando inoboedientiae factum reprobabat. Vnde et ad peccantem Adam in paradiso a domino dicitur : Adam, ubi es ? Potest etiam per hanc interrogationem magnitudo reatus intimari. Ac si aperte dicat : ‘Parum tibi uidetur, quod inoboediendo deliqueris ; sed a sublimigloriae tuae culmine delinquendo cecidisti.’ Nunc quoque plerique intra sanctam ecclesiam se flagitiis obruunt et, quasi qui nulla aut minima perdant, securi sunt. Dicatur ergo lapso, dicatur : Quid fecisti ? ‘Parum tibi uidetur, quod te peccati sorde pollueris : quia, quam aeternitatis gloriam perdideris, quam gehennae poenam merueris, non adtendis.’ Interrogatur quidem peccator, quid fecerit ; ut ad cor per lamenta reducatur, ut magna se incurrisse sciat et parum non doleat. 66. Sed, quia ex radice superbiae ipsa culpa inoboedientiae nascitur, solent inoboedientes et reatus sui magnitudinem obiurgantibus doctoribus audire, sed non humiliter conhtendo satisfacere. Nam, cum sublimes uideri appetunt, lapsus suos ostendere dedignantur, excusationes proferunt, iustitiam praetendunt : quia apparere peccatores erubescunt. Bene ergo subiungitur: Respondit Savl : Qvia vidi, qvod dilaberetvr POPVLVS A ME, ET TV NON VENERAS IVXTA PLACITOS DIES; PORRO PHILISTHIIM CONGREGATI FVERANT IN MAGMAS, DIXI : NVNC DESCENDENT PHILISTHIIM AD ME IN GALGALA ET FACIEM DOMINI NON PLACAVI. NECESSITATE CONPVLSVS OBTVLI HOLO-

1695

cavstvm. Ecce qui de magnae transgressionis temeritate arguitur, magnas causas iustitiae asserere non ueretur. Vidi, inquit, quod dilaberetur populus a me : ecce hie asseritur destitutus a populo. Porro, tu non ueneras iuxta placitos dies :

1661/1663 Eccl. io, Gen. 3, 9.

.

4

1663/1664 Is.

,

50

.

7

1665/1666 Ps.

,

15

.

8

1672

1662/1663 ne deseras] cito non deseras v m 1668 sequitur om. v m 1675 quoque] ergo v m 1682 reducatur] perducatur v m doleat] deleat C 1 m. 1684 et om. v m 1686 satisfacere] satisfacerent C 1 m. 1687 excusationes] et ideo praem. v m 1690 a me populus inu. v m 1691 philistim v dixi] dixique v m 1692 philistim v 1693/1694 holocaustum] sacrificium v 1694 qui de] scribendum putaui cum v m (efr l. 1702) ; quidem C 1697 tu om. v m

PL

348

462

XIII, 13

XIII, 13

XIII, 13-14

IN LIBRVM I REGVM, V, 66-69

hie se ostendit prophetae promissione fraudatum. Porro, philisthiim congregati fuerant in Magmas : hie pariter obicit 1700 inminens periculum congressionis. Quare ex ratione sua uerbum subinferens ait : Necessitate ergo con-pulsus obtuli holocaustum. Quasi dicat : ‘Tu me de magno reatu arguis, cum reatus tanto sit leuior, quanto non temeritate constat sed necessitate.’ 1705 67. Sed, qualem eum cognoscat propheta, qui se cognoscere noluit, subiungens ait: Dixitqve Samvhel ad Savl : Stvlte EGISTI NEC CVSTODISTI MANDATA DOMINI DEI TVI. Superbi quique, quia per tumorem cordis supra homines se esse arbitrantur, conpetenter arguuntur, cum eis diuina uoluntas obi1710 citur, quam offendunt. Saul ergo superborum more reprehenditur, qui domini dei sui mandata contempsisse perhibetur. Quod tale est, ac si superbientem et contemnentem terreat dicens : ‘Et si homines despicis, nunc non consilia hominum sed domini dei tui mandata dissipasti. Recte ergo tuum reatum 1715 pensas, si ilium, quern contemnis, trementi corde consideras.’ Et notandum, quia non ait : ‘non custodisti mandata dei tui’ aut ‘mandata domini tui’ sed: Non custodisti mandata domini dei tui. Ac si aperte dicat: ‘Ausus magnae transgressionis esset, si ille, cuius mandata despicis, tantum dominus tuus, non etiam 1720 deus existeret.’ Quantum ergo est, quod committitur, cum dei et domini mandata negleguntur! Quia item non dixit : 'domini dei mei’ aut ‘domini dei nostri,’ diuinae familiaritatis gratiam eum offendisse redarguit. Quasi dicat: ‘Eius praecepta contempsisti, qui, dum te de imo extulit, dum super alios con1725 stituit, dum regem fecit, per inpensionem tantorum munerum uelut specialiter tuus fuit.’ 68. Adhuc quoque subiungitur, unde transgressionis eius audacia maior esse doceatur : Qvae, inquit, praecepit tibi. Quaedam denique dei praecepta sunt communia omnium, non 1730 specialia aliquorum. Vt ergo audacem reum temeritatis suae patenti obiectione conuincat, non eum praecepta communia sed propria et singularia contempsisse demonstrat. Quae, ait, praecepit tibi. Ac si dicat : ‘Ilia dei et domini tui mandata contempsisti, quae non uelut communia omnibus sed uelut 1735 propria et soli tibi singulariter credita obseruare debuisti.’ 69. Sed et, quid mereatur, exponit dicens : Qvod si non feCISSES,

IAM

1699 philistim v 1701 ergo om. v m

PRAEPARASSET DOMINVS

REGNVM TVVM

SVPER

1700 ratione] it a C (-tione 2 m. in marg.) ; actione recte forsan v m 1706 dixitque Samuhel ad Saul om. v m 1707 domini] ita, recte ut uideturiefr l. 1716/1717), v m ; om. C 1708 tumorem] timorem v cor¬ dis om. v m 1709 uolumptas C 1710/1711 reprehenditur] arguitur v m 1713 consilia] consilium m 1724/1725 constituit] te praem. v m 1725 in¬ pensionem] impositionem v m 1731 obiectione] obiectionem C 1 m. con¬ uincat] scripsi cum m ; conueniat C v 1736 et om. v m

m

289

PL 349

IN LIBRVM I REGVM, V, 69-70

463

ISRAHEL VSQVE IN SEMPITERNVM. SED NEQVAQVAM REGNVM

Ecce quam magna perdid.it, qui, ut putabat, nulla contempsit. Ecce septem diebus prophetam sustinuit, sed, dum praestolari eum in fine diei desiit, gloriam tantae dignitatis amisit. Vnde et per prophetam dicitur : Vae his, qui perdiderunt sustinentiam ! Sustinentiam quidem perdunt, qui bona, quae inchoant, non consummant. Ouibus 1745 nimirum uae esse dicitur : quia non solum incoepti laboris mercedem perdunt, sed etiam apostatatus sui poena feriuntur. Poena autem superbi et inoboedientis regis declaratur, cum dicitur : Quod si non fecisses, iam praeparasset dominus regnum super Israhel amodo et usque in sempiternum. Sed non consurget. 175° Amodo et usque in sempiternum electorum regnum paratur : quia, qui temporalia bene ordinant, aetemae gloriae sibi sublimitatem parant. Modo quidem electorum regnum paratur, cum per diuinam gratiam recte eorum ministeria dispensantur. Quod amodo et usque in sempiternum proficit, quia de sublimi 1755 actione huius temporis sublimiorem illam aeternitatis gloriam promerentur in caelis. In finem itaque et reprobo regi dicitur : Regnum tuum nequaquam ultra consurget. Quasi dicat : ‘Dum a temporali rectitudine deficit, ad aeternitatis celsitudinem non pertingit.’ Vel idcirco ad litteram non consurgere dicitur, quia 1760 cum ipso corruit et post ipsum in eius filiis non remansit. 70. Sed et, ut liuoris poena feriatur, non solum repulsionem suam sed etiam electionem alienam audire conpellitur. Nam XIII, subiungens propheta ait : Qvaesivit sibi dominvs virvm tvvm vltra consvrget.

1740

14

IVXTA COR SVVM ET PRAECEPIT El, VT ESSET DVX SVPER POPVLVM 1765

1770

1775

Israhel. Per omnia uerba haec superbus eliditur. Quaesiuit, inquit, uirum iuxta cor suum. Quasi dicat : ‘Ideo m eum quaesiuit, quia tu iuxta cor suum esse noluisti.’ Quasi dicat : ‘Talem uirum populi sui ducem constituit, qui praeceptum diuini consilii exequatur uirtute deuotionis.’ Quia enim corde ea, quae agere uolumus, deliberare solemus, dum usu nostrae locutionis cor dei in sacro eloquio ponitur, per eum uoluntas eius intima designatur, quae a nobis tunc foris agnoscitur, quando in oboedientiae praecepto reuelatur. Iuxta earn uero sumus, quando hanc et per intellectum agnoscimus et per amorem custodimus. Bene ergo de domino propheta Samuhel dicit: Quaesiuit sibi uirum iuxta cor suum et praecepit, svvm

1743 Eccii.

,

2

.

16

1738/1739 regnum tuum om. v m 1744 consumant C v 1747 superbi] superbis m 1748 praeparasset iam inu. v m regnum] tuum add. v m 1750 electorum] electum m 1756 et om. v m 1758 rectitudine] rectitudinem C 1 m. 1761 et om. v m 1764 super om. C 1 m. 1773 in oboedientiae praecepto reuelatur] inoboedientiae praecepta reuelantur v m

290

464

IN LIBRVM I REGVM, V, 70-72

ut esset dux super populum suum : quia ille aliis utiliter praecipit, qui oboedire deo perfecte iam nouit, qui solum hoc prae- PL 350 cipit, quod ex consilio procedit intimae ueritatis. 1780 71. Sed quid est, quod quasi de praeterito dicitur : Quaesiuit sibi dominus uirum et praecepit ei, ut esset dux, cum non fuerit quaesitus nec ei, ut populo suo praeesset, iniunctum ? Nam, postquam Saul percussit Amalech, eidem prophetae dominus ait : Inple cornu tuum oleo et ueni, mittam te ad Isai Bethleemi1785 tem. Sed haec quaestio facile soluitur, si omnipotentis dei praescientia et praedestinatio uideatur. Ei quidem praedestinare facere est et apud ipsum iam facta sunt, quae ab ipso fieri praeordinata sunt. Vnde et de eo scriptum est, quia fecit, quae futura sunt. Sed quaesisse uirum deus dicitur, ut eligendorum 1790 antistitum forma hominibus praebeatur. Quaerere enim solemus, quae aut praesentia non cognoscimus aut absentia non uidemus. Deus autem, cui nihil est absens, nihil latens, non dicitur quaesisse uirum ut absentem aut absconditum ; sed quaesisse dicitur, ut omnis, qui ad sanctae ecclesiae culmen 1795 elegitur, discutiendus ab hominibus esse doceatur. Sed quaeri debet secundum cor dei, ut uidelicet non solum diuinam uoluntatemintellegat, sedetiam bonis operibus ostendat. Quia item electi uiri ad honorem primatus non ex ambitione ueniunt, sed coacti perducuntur, bene dictum est: Et praecepit ei, ut esset 1800 dux. Quasi dicat: ‘In honorem praelationis non per ambitionem subiit, sed coactus ascendit.’ Potest etiam intellegi ‘uir’ pro fortitudine, ‘secundum cor dei’ pro interna caritate. Quando igitur necessitas exigit, ad curam sanctae ecclesiae quaeratur uir, ut sit conuersatione fortis ; quaeratur secundum cor dei, 1805 ut per affectum magni amoris quasi unitus sit diuinae uoluntati. Praecipiatur ei, ut sit dux, quatenus sublimitatis ordinem conscendere ex cupiditate non ambiat, sed ex humilitate pertimescat sicque sibi humilis metuat, ut subdi praecepto dei deuotus agnoscat. 1810 72. Sed, quia his uerbis propheta lapsi regis uitam repreXIII, henderat.sequitur: Svrrexit avtem Samvhel et ascendit de 15 Galgalisin Gabaa Beniamin. Quasi ab alto ad planum sanctae ecclesiae rector uenit, quando peccatorum culpas redarguit. Et status sui sublimitatem curuat,cum ad discutienda malorum 1815 crimina se per affectum caritatis humiliat. Bene ergo de eo, qui peccatorem arguerat, dicitur : Surrexit et ascendit. Surgit quippe electus praedicator, quando ad altitudinem spiritalis 1784/1785 I Reg. 16, i.

1788/1789 cfr Is. 45, 11, sec. LXX.

1784 Ysay C 1784/1785 Bethelemitem v 1788 quia om. v m 1797 etiam om.vm 1799 benedictum uno uerbo C 1805 affectum] effectum m 1808/ 1809 deuotus] deuotius m 1813 rector] doctor v m 1817/1818 suae spiritalis inu. v m

IN LIBRVM I REGVM, V, 72-73

465

suae conuersationis se per intentionem erigit; ascendit autem, quando ad arduam eiusdem uitae suae celsitudinem per con1820 suetum opus uenit. Caelestia quidem desideria, spiritales uirtutes, bona opera in sublimi sunt; affectus terreni, concupiscentiae saeculares, uitia et peccata in infimis. Doctor uero, m 291 ut lapsos bene corrigat, prius culpas discutiendo inuenit, deinde inuentas ferit. Vt ergo, quae feriat, perspicue et aperte 1825 uideat, mentis oculos ad uidenda ima uulnera peccatorum curuat. Sed perspecta non ferit, si ad tangenda ea in infimis non descendit. Surgere ergo et ascendere propheta dicitur : PL 351 quia electi doctores sic ad ima nostra uidenda et emendanda plerumque ueniunt, ut redire statim ad alta conuersationis 1830 suae numquam obliuiscantur. 73. Quibus etiam uerbis sacerdotalis animi libertas asseritur. Nam plerique alios increpant, qui semetipsos ualidissimo irae bello perturbant, post increpatas uero culpas surgere et ascendere nequeunt: quia in semetipsis turbidi ad alta intimae 1833 quietisprogredinequaquam permittuntur. Quidam coercendas aliorum turpitudines audiunt; sed, dum ad cogitanda ima descenderint, noxia eorum delectatione sordidantur. Infirmi quidem et tanti ministerii uiribus inpares, dum soluere inferius aliorum nodos gestiunt, illos non liberant, sed semetipsos 1840 ligant. Quid ergo signat, quod de Samuhele dicitur : Surrexit et ascendit, nisi quod in perfectioribus uiris adspicimus, qui sic nostra inquinamenta respiciunt, ut ab eis nequaquam sordidentur ; sic nobis irascuntur, ut quieti alta intimi secreti sui conscendere celeriter possint ? Fortes namque et potentes 1843 sunt et, qui magna et fortia sua leuiter ferunt, nostris inffrmitatibus non grauantur. Et, quia in correptione nostra sanctae scripturae testimonia proferunt, a Galgalis surgere et ascen¬ dere perhibetur. Galgala quidem, ut plerumque iam dixi, rota nominatur. Testimonia uero scripturarum, quia per diuersos 1850 sensus in nostra eruditione uoluuntur, uelut rotae sunt. Et quia, cum sancti praedicatores subditorum sollicitudinem deserunt, in aeternae uitae contemplatione sublimantur, in Gabaa Beniamin Samuhel ascendere dicitur. Gabaa denique Benia¬ min collis filii dexterae interpretatur. Quis ergo est filius 1835 dexterae, nisi quern sancta euangelia confitentur ad caelos

1848/1849 cfr lib. Ill, nn. 170, 171 ; lib. IV, n. 184 ; lib. V, n. 25. cfr Marc. 16, 19.

1855/1856

1825 peccatorum uulnera inu. v m 1832 ualidissimo] ualidissimos C 1 m. 1835 permittuntur] promittuntur C 1836 dum] cum v m 1838 uiribus om. v m 1840 signat] significat v m 1841 in perfectioribus] imperfectioribus uno uerbo C 1843 quieti] quietis m alta intimi secreti sui] intus secreti sui alta v m 1844 celeriter] uelociter v m 1846 correptione] correctione v m 1848 perhibetur] perhibentur v m 1852 in aeternae] interne C 1 m.

466

i860

1865

1870

XIII,

IN LIBRVM I REGVM, V, 73-75

ascendere et ad dexteram dei patris sedere ? Collis igitur filii dexterae aetema celsitudo est redemptoris. Quando enim ima nostra sancti praedicatores deserunt, in alta ilia diuina redem¬ ptoris et per intentionem surgunt et per uisionem conscendunt. 74. Potest et secundum historicum sensum simplicius intellegi hoc, quod dicitur: Sun exit et ascendit, quia uidelicet in rege, quem arguerat, humilitatem paenitentiae, qua manere cogeretur, minime cognouit. Idem tamen rex in ministerio suo relinquitur, ut ipsa prophetae separatione corrigatur : quia plerumque, quos praedicationis uerba non corrigunt, diuidi a praedicatorum familiaritate uel a sanctae ecclesiae unitate pertimescunt. Iuxta praedicatores duri sunt, sed separati resipiscunt : et, qui inoboediendo peccauerant, oboedire deo iam humiliter parant. Vnde et rex Saul non multo post demoliri amalechitas praecipitur ; ut, si mandatum domini in eiusdem gentis caede perficeret, prioris inoboedientiae nexus enodaret. 75. Separatus quidem a propheta ea agere uisus est, ut ad agenda alia iuberetur. Quare et subditur : Et reliqvi popvli

15 1875 ASCENDERVNT POST SAVL OBVIAM POPVLO, QVI EXPVGNABAT illos, venientes ex Galgala in Gabaa Beniamin. Nonnulli sic in peccato corruunt, ut in bono opere nullo teneantur ; nonnulli uero, dum mala se perpetrasse recolunt, agere bona instantius conantur. Agendo quippe bona mala, quae relin1880 quunt, operiunt, ne ab aetemo iudice detecta iudicentur. Hoc nimirum, si factum Saulis in bonam partem deducimus, significari apertius uidemus quia, qui prius in sacrificio metuens prophetae mandata contempsit, postea uero ad eos, quos metuerat, conterendos populi dei aduersarios festinauit. Quo 1885 in loco etiam hoc notandum est quia, quem propheta deseruit, ad experienda bella hostium de Galgalis ascendit. Plerosque etenim peccatores iusta praedicatorum seueritas proicit, quos tamen diuinae scripturae memoria non relinquit. Solatia et adhortationes rectorum propter culpas amittunt ; sed sacras 1890 scripturas consulunt, propositum resumunt et, qui inoboe¬ dientiae malo uelut lapsi iacuerant, erecti per oboedientiae feruorem ad occultorum hostium bella procedunt. Bene ergo de Galgalis, id est de rotis, uenire memorantur : quia de sanctis scripturis accipiunt, unde aduersae partis militiam conprimere 1895 fortiter possunt. Quia uero perditae conuersationis altitudinem

1857 est celsitudo inu. v m 1850 pr. et om. v m 1863 suo om. v m 1865 praedicationis] praedicatoris v m 1868 peccauerant] peccauerunt v m 1870 in om. m 1871 caede gentis inu. v m 1877 in nullo bono opere inu. v m 1881 Saulis] Saul v m in bona parte C 1 m. 1881/1882 signlficari apertius uidemus] hoc inuenimus v m 1882 quia] scribendum putaui cum v m (cfr l. 1S85) ; om. C 1888 diuinae scripturae memoria] diuina memoria m 1890 et C 2 m. sup. lin. 1895 possunt] possint v m

PL 352 m 292

IN LIBRVM I REGVM, V, 75-78

XIII, 15

XIII, 16

XIII,

16

467

recuperare uincendo satagunt, in Gabaa Beniamin ascendere dicuntur. Quia item alii se in latibulis clauserant, alii ad hostes confugerant, reliqui populi uocantur, qui nullo sunt timore perterriti, sed cum rege suo ad locum festinant congressionis. 1900 Quod etiam nunc in ecclesia uidemus : quia uidelicet plerique quasi paruuli proficere per priuatae uitae studium proponunt, plerique fortes in expositis quoque maligni hostis certaminibus audaces sunt ; ut aperte uideant saeculi blandimenta, quae appetant, sed appetere uisa contemnant. Hi quidem non in lati1905 bulis sed in aperti certaminis campo consistunt expositi ad proelium, fortes ad triumphum ; qui pugnare possint, sed nequeant superari. 76. Vnde et per perfectum numerum designantur, cum subditur : Et recensvit Savl popvlvm, qvi inventvs fverat cvm 1910 eo, qvasi sexcentos viros. Septem quippe diebus hebdomada inpletur ; sed unus eorum ad operandum prohibitus est, sex uero in boni operis studio conceduntur. Centenarius autem numerus summam continet numerorum. In sexcentis ergo uiris qui alii designantur, nisi qui opere et cordis deliberatione 1915 robusti sunt ? Nam quidam fortia proponunt ; sed quia, quod proponunt, non faciunt, ad sexcentorum uirorum numerum non pertingunt. In sexcentis ergo uiris fortes operarii sanctae ecclesiae designantur, quia magna proponunt et rigorem propositi fortitudine conplent bonae operationis. Qui bene 1920 cum rege inuenti perhibentur, quia cum pastoribus sanctae ecclesiae in bona uoluntate et pia actione conueniunt. Cum eis namque sunt, a quibus nec uoluntate discrepant nec operatione discordant. 77. Qui sic conuenire dicuntur, ut excellere praedicato1925 rum dignitas sentiatur : quia, etsi idem bonum subditi, quod praedicatores uolunt, idem faciunt, illi tamen in eodem bono praecipui sunt, quorum, ut ordo est celsior, ita et ardentior uirtus animi, robustior nisus operationis. Quare separatim de rege et eius filio dicitur : Et Savl et Ionatha. 1930 Vt quid enim separatim rex et eius Alius nominatur, nisi quia actio boni praesulis claret esse singularis ? 78. Et, quia eorundem fidelium subditorum non est uniformis aequalitas, subditur : Et popvlvs, qvi inventvs est in Gabaa Beniamin. Satis replicatum est, quod Gabaa collis 1935 interpretetur. Collis uero non summitas montium sed montium 1910/1912 cjr Deut. lib. V, n. 49.

5, 13-14.

1934/1935 cfr lib. HI, n.

135

; lib. IV, n.

214;

1897 in latibulis se inu. v m 1904 contemnant] contemnunt v m 1906/1907 possint sed nequeant] possunt et nequeunt v m 1910 ebdoma sic C 1911 eorum bis C 1926 idem om. v m tamen] tarn sic C 1928 robustior] et praem. v m nlxus v m quare] et add. v m 1929 Ionathas forsati melius m 1932 eorundem] omnium v m 1933 subditur] sequitur v m est om. m 1935 interpretetur] interpretatur v m pr. montium om. v m

PL

m

353

293

468

IN LIBRVM I REGVM, V, 78-80

est altitudo summitati uicina. Quid uero in isto colie nisi alta et perfecta uita intellegitur fidelium subditorum ? Haec nimirum, quamuis praedicatorum celsitudini aequa non sit, tamen ab aliorum meritis ualde cernitur esse sublimis. Vnde 1940 et de quibusdam praecipuis electis in Apocalypsi dicitur : Nemo poterat dicere canticum, nisi ilia centum quadraginta quatuor milia. Quos et clarius demonstrans ait : Hi sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati : uirgines enim sunt et sequuntur agnum, quocumque ierit. Dum ergo spiritalia proelia 1945 describuntur, populus inuentus in Gabaa Beniamin specialiter recensetur : quia uirginum chorus contra inmundorum spirituum feritatem tanto uiolentus est, quanto nullo eorum uulnere saucius, nulla eorum suggestionis sorde pollutus. Liber quippe et integer, expeditus est ad occursum, fortis ad 1950 ictum. Annon in colie filii dexterae sunt, quos integritatis suae merito dilectus Iesu respicit dicens : Vidi supra montem Sion agnum stantem et cum eo centum quadraginta quatuor milia ? Sed et, nisi ualde fortes essent, ad tantam celsitudinem fatigati ascendere nequaquam possent. Item, nisi omnium cogita1955 tionum liberi essent, post agnum ubique currere non ualerent. Quia ergo in occulti certaminis triumpho uirgo quisque mirabilis est, dum ordo congressionis describitur, sub typo populi Gabaa uirginitatis specialis dignitas memoratur. XIII, 79. Sequitur : Porro philisthiim conscenderant in 16-18 i960 Magmas.

Et

egressi

svnt

PHILISTHIIM TRES CVNEI viam

Ephraim

ad

:

ad

praedandvm

de

castris

VNVS CVNEVS PERGEBAT CONTRA

terram

Savl,

porro

alivs

ingredie-

BATVR PER VIAM BETHORON, TERTIVS AVTEM VERTIT SE AD ITER TERMINI IN TERRA SABAIM INMINENTI VALLI

SEBOIM

Quid est, quod philisthei tres cuneos faciunt, nisi quia maligni spiritus cordi nostro, linguae et operi inserere peruersa moliuntur ? Quia enim cogitando uel loquendo siue faciendo omne peccatum committitur, tres sunt philisthinorum cunei : quia maligni spiritus inpellere ad 197° peccandum animas satagunt neglegentia cordis, effrenatione oris, audacia peruersi operis. 80. Vnde et primus cuneus contra uiam Ephraim pergere dicitur : quia expugnare innocentiam a corde incipiunt. Via quippe Ephraim, id est fructiferi cordis, bona cogitatio 1975 est. Contra uiam ergo Ephraim primus philisthinorum

1965

contra

desertvm.

1941/1942 Apoc.

14,

3.

1942/1944 ibid., 4.

1951/1952 ibid.,

1.

1940 dicitur] legitur v m 1940 recensetur] recensentur C 1 m. 1947 ferita¬ tem] ita C (feritate 1 m.) ; ferocitatem v m uiolentus] uiolentior v m 1951 Syon C v 1955 currerere sic v 1959 philistim v 1900 praedandum] praeliandum v m 1901 philistim v 1902 Effraim semper C v 1904 iter] uiam v m Sabaym C, Sabaa v m Seboym C 1974 uia] uiam v 1974/ 1975 est cogitatio inu. v m

IN LIBRVM I REGVM, V, 80-82

469

cuneus pergit : quia occulti aduersarii, si prius usum bonae cogitationis a mente non auferunt, ad eradicandos uirtuturn eius fructus peruenire non possunt. Contra Ephraim igitur uiam ueniunt, quando bonae cogitationi insidiantur. 1980 Quae uia ad terram Saul tendere dicitur. Quid enim est aliud mens electi discipuli nisi fructifera ualde terra doctoris ? Vnde et dominus in euangelio parabolam seminum exponens ait : Quod cecidit in terram bonam, hi sunt, qui corde optimo uerbum excipiunt et fructum referunt in patientia. Dicitur 1985 ergo de primo cuneo philisthinorum : Pergebat contra uiam Ephraim; ut, dum litterae sensum spiritalem percipimus, cogitationis aditum malignis spiritibus obstruamus. 81. Sed, dum cor munimus, linguam pariter a superfluis locutionibus refrenare conpellimur. Vnde et secundus cuneus 1990 per uiam Bethoron ingredi dicitur. Bethoron quippe domus irae interpretatur. Domus uero irae est mens usui seruiens linguae litigiosae. Quam certe domum sapiens ille insinuat, qui ait: Ira requiescit in sinu stulti. Per hanc quidem ad cor stulti hostes ingrediuntur : quia maligni spiritus, dum ad effrenata 1995 uerba linguam soluunt, iras accendunt et mutuam fidelium caritatem feriunt. Qui ergo cauere cogitationes noxias didicit, si oris custodiam tenere non nouit, unius cunei inpetum uicit, alterius non euasit. 82. Tertius uero cuneus uertit se ad iter termini. Quis est 2000 terminus cogitationis et uerbi nisi consummatio boni operis ? Nam idcirco bona cogitamus et loquimur, ut ea ad finem boni operis perducamus. Sed, cum antiquus hostis uerbis et cogitationibus nocere non praeualet, in fine laqueos tendit et bonum opus fidelium euacuare uel inpedire appetit. Quis 2005 uero est iter termini nisi studium bonae operationis ? Quia ergo multis insidiis maligni spiritus nituntur, ut studium boni operis deseratur, ad iter termini tertius cuneus uerti dicitur. Potest etiam in hoc termino uitae nostrae finis intellegi. Ad iter uero termini cuneus uertitur : quia interrumpere 2010 hostis bonum opus nititur, ne usque ad uitae finem perducatur. Vnde et psalmista lapsorum fletus in se exprimens ait : Funes extenderunt in laqueum pedibus meis, iuxta iter scandalum posuerunt mihi. Iuxta iter quidem scandalum ponitur, ut bona electorum opera ante huius uitae consummationem dese2015 rantur. 1983/1984 Luc. 8, 15.

1993 Eccl. 7, 10.

2011/2013 Ps. 139, 6.

1980 quae] qua m 1982 parabolam] parabola C1 m. 1983/1984 corde optimo] in corde bono et optimo v m 1984 referunt] afferunt v m 1985 pergebat] pergebant v m 1992 qui] quia C 2001 loquimur rescr. C 2 m. 2003 fine] finem forsan melius v m 2004 inpedire rescr. C 2 m. quis] ita,forsan pro quid, C v ; quod m 2005 quia] qui C 2010 opus bonum inu. v m 2014 ante om. C 1 m. 31

C.C. CXLIV

PL 354

m 294

470

IN LIBRVM I REGVM, V, 83-84

83. Quid est autem, quod ait : In terra Sabaim inminenti ualli Seboim contra desertum ? Sed haec nomina locorum ad designandum situm termini, quem dixerat, posita sunt. Sabaim uero in lingua nostra captiua dicitur, Seboim capreae 2020 nuncupantur. Quae est autem ista captiua nisi humana natura, quae in paradiso fuit posita et nunc ad perferendas huius mortalitatis erumnas in hunc saeculum est ligata ? Quae est autem terra captiuae huius nisi peregrinatio uitae temporalis ? Bene igitur, dum uerti cuneus dicitur, terra 2025 captiuae memoratur : quia maligni spiritus in hac terra peregrinationis nostrae proelia contra nos mouere possunt, in ilia uero uita nostra non possunt. Sed electorum praesens conuersatio, quamuis in hoc captiuitatis exilio posita sit, si iter PL 355 termini perfecte custodit, post termini huius angustias ad 2030 latitudinem inmortalitatis peruenit. Vnde et eius terrae Seboim, id est caprearum, inminere perhibetur. Vallis quippe caprearum est mors pretiosa sanctorum : quia, unde moriendo deponuntur, inde ad gaudia aeterna subleuantur. Capreae quidem uelociora animalia esse et magnos saltus dare quis 2035 nesciat ? Recte ergo sanctarum animarum dignitatem capreae designant, quae in morte corpora deserunt, sed quasi magnos saltus dantes per ingentia merita ad superna regna conscendunt. Dicat ergo, quia terminus terrae captiuae inminet ualli Seboim : quia, etsi damnata est humana conditio, sic tamen est 2040 in dei filio exaltata, ut, cum ad uitae temporalis terminum ducitur, in morte deponatur, sed in aeternae uitae celsitudinem subleuetur. Dicat, quia tertius cuneus ad iter se uertit termini in terra captiuae, quae inminet ualli caprearum ; ut malignos spiritus ad hoc electorum extrema bona peruertere 2045 conari asserat, ut ad superna gaudia non conscendant. Quae etiam uallis sita contra desertum dicitur. Quid deserti nomine hoc loco nisi infemus accipitur ? Desertum quidem recte intellegitur, ubi electorum nullus inuenitur. Desertum etiam dicitur, in quo erumnarum solatia nulla sentiuntur. Vallis 2050 ergo caprearum contra desertum sita perhibetur : quia san¬ ctorum mors diuersum omne ab infemi meritis habet, con- m 295 ueniens aliquid et dignum infemi poenis non habet. XIII, 84. Sequitur : Porro faber ferrarivs non inveniebatvr 19-20

IN

OMNI TERRA

ISRAHEL.

CAVERANT ENIM

PHILISTHIIM,

NE

201(5 Sabaim] Sabaa m 2017 Seboym C 2019 Sabaym C, Sebaim v, Sabaa m Seboym C 2022 hunc] scribendum putaui cum C v (cfr II. 2135, 2689) ; hoc m 202(5 mouere] monere v 2030 latitudinem] altitudinem m eius terrae] ter¬ mini huius terrae ualli v m 2031 Seboim] Saboym C perhibetur] perhibentur v m 2033 capreae] ita C v ; capreas forsan melius m 2034 uelociora] uelocia v m saltus rescr. C 2 m. 2039 Seboym C 2041 deponatur] damnatur v, datur m sed] ut v m 2042 dicat] ergo add. v m 2047 infemus] infernum v m 2051/2052 conueniens] et praem. v m 2054 philistim v

IN LIBRVM I REGVM, V, 84 2055

471

FORTE FACERENT HEBRAEI GLADIVM AVT LANCEAM. DESCENDEBAT ERGO OMNIS ISRAHEL AD PHILISTHIIM, VT EXACVERET VNVSQVISQVE

2060

2065

2070

2075

2080

2085

2090

VOMEREM

SVVM ET LIGONEM

ET

SECVREM

ET

sarcvlvm. Haec profecto omnia describuntur, ut modus subsecuturae uictoriae insinuetur. Armati quippe ab inermibus uicti sunt ; ut totum, quod uincitur, omnipotentis dei laudibus tribuatur. Nos autem, si more nostro spiritaliter ista prosequimur, mysteriis uacua non inueniemus. Quid est ergo, quod dicitur : Faber ferrarius non inueniebatur in Israhel, nisi quia ad spiritalia bella non per saeculares litteras sed per diuinas instruimur ? Faber quippe ferrarius in Israhel non inuenitur, quia fideles deum uidentes arte saecularis scientiae contra malignos spiritus nequaquam proeliantur. Fabri namque arte adiuti uincerent, si saecularis eloquentiae iacula occultis hostibus praeualerent. Quae profecto saecularium librorum eruditio etsi per semetipsam ad spiritalem sanctorum conflictum non prodest, si diuinae scripturae coniungitur, eiusdem scripturae scientia subtilius erudimur. Ad hoc quidem tantum liberales artes discendae sunt, ut per instructionem illarum diuina eloquia subtilius intellegantur. A nonnullorum cordibus discendi desiderium maligni spiritus tollunt, ut et saecularia nesciant et ad subtilitatem spiritalium non pertingant. Bene ergo dicitur : Cauerant philisthiim, ne forte facerent hebraei gladium etlanceam. Aperte quidem daemones sciunt,quia, dum saecularibus litteris instruimur, in spiritalibus adiuuamur. Cum ergo nos ea discere dissuadent, quid aliud quam, ne lanceam et gladium faciamus, praecauent ? Dicat ergo historica et studium electorum propheta exponat: Descendebat omnis Isra¬ hel ad philisthiim, ut exacueret unusquisque uomerem suum et ligonem. Ad philistheos descendimus, quando ad discendos saeculareslibros animum inclinamus. Et descensus dicitur, quia Christiana simplicitas in alto est. Sed et, quod saeculares litterae dicuntur, in piano est, modus uero dicendi sublimis. Quia enim caelestia nulla narrant et miro dicendi modo, quae proponunt, explicant, et narrando sublimantur et carnalia dicendo deponuntur. Quern profecto dicendi siue intellegendi modum qui scire appetit, descendat ad philisthiim, uomerem et ligonem acuat ; ut ad saecularium etiam carnalia audienda

2056 philistim v 2057 suum om. v m pr. et] aut v m securim v m 2066 deum] domini v m saecularis] saeculares C 1 m. 2068 iacula] iaculis v m 2072 erudimur] eruditur v m 2074 a nonnullorum] annon nullorum C 2076 nesciant] nesciunt C 1 m. subtilitatem] sublimitatem v m 2077 philistim v 2081 pr. et] aut v m 2082 exponat] insinuet ztpraem. vm omnisow. vm 2083 philistim v et] aut v m 2086 sed et quod] sed quid est quod v m 2087 dicuntur] dicunt C est] esse v m dicendi] docendi m 2088 enim] cum vm narrant] narrent v m modo] ordine v m 2080 proponunt] proponuntur v m 2091 philistim v uomorem C 1 m.

PL

356

472

IN LIBRVM I REGVM, V, 84-85

deponatur, qui eorum eloquentia instrui plenius nititur. Hanc quippe saecularem scientiam omnipotens deus in piano ante2095 posuit, ut nobis ascendendi gradum faceret, qui nos ad diuinae scripturae altitudinem leuare debuisset. Idcirco enim earn praemittere uoluit, ut in ipsa nos instrueret ad spiritalia trans¬ ire. Vnde et Moyses, qui nobis diuinorum eloquiorum principia edidit, non prius diuina didicit, sed, ut capere uel exprime2100 re diuina posset, in omni aegyptiorum scientia rudem animum informauit. Esaias etiam prophetis aliis eloquentior extitit, quia nec ut Hieremias anathothites nec ut Amos armentarius sed nobiliter instructus atque urbanus fuit. Paulus quoque uas electionis ante ad Gamalielis pedes instruitur, quam rapiatur 2105 in paradisum uel ad caeli tertii altitudinem subleuetur. Et ideo fortasse per doctrinam aliis apostolis excellit, quia futurus in m 296 caelestibus terrena prius studiosius didicit. 85. Sed iam, ut arbitror, ruralium instrumentorum proprietates spiritaliter exquirendae sunt. Quid ergo in uomere, qui 2110 praeeuntibus bubus trahitur, nisi affectus geminae caritatis insinuatur ? Et quid in ligone, quo solus quisque in agri cultura exercetur, nisi priuatae uitae studium ostenditur ? Quidam namque ut fortes ac dites ruricolae in bubus arant, quia et deum fortiter diligunt et per fratemum amorem animarum lucris 2115 diligentius intendunt. Vomerem igitur apud philisthinorum fabros acuunt, quia sanctae praedicationis studium de saeculari eruditione conponunt. Normulli uero ut pauperes ligone utuntur : quia, qui ad lucrandas aliorum animas se non posse sufficere arbitrantur, sibi solis non desinunt praeparare de 2120 aeternitate, quod possunt. Velut ligone quisque eorum utitur, quia agrum suae mentis diuino cultui praeparare non desinit. Et, quia in hoc etiam priuatae uitae studio ualde sibi saecularis eruditio prodest, ligonem, dum docetur, exacuit : quia in propriae uitae studio eruditus quisque subtilius intendit. 2125 Secure autem non terram fodimus, sed ramos arborum detruncamus. Quid ergo aliud signat securis nisi zelum bonae PL 357 aemulationis ? Nam, quando ad imitanda meliorum exempla succendimur, uelut ramos nobis incidimus, quibus ignem depellendis neglegentiae nostrae frigoribus nutriamus. Hanc secu-

2100/2101

cfr Act. 7, 22. 2101/2102 cfr Ier. i, i. 2102 cfr Amos 7, 14. Hoc elogium Isaiae quasi ad litteram sumptum uidetur ex Hieronymi Praef. in lib. Is. (P.L., t. XXVIII, c. 825). 2103/2105 cfr Act. 22, 3 ; II Cor. 12, 4 et 2.

2102/2103

2093 plenius] penitus v m 2095 ad] a C 2090 enim om. v m 2100 egypciorum C 2101 Ysaias C 2102 Ieremias C 2107 studiosius] studiosus m 2110 bubus semper C, bobus item semper v m 2111 ligone] ligonem C 1 m. 2113 ut fortes ac dites] et dites et fortes v m deum] dominum v m 2121 de¬ sinit] desinunt v m 2121 quisque] quaeque v m 2125 securi m

IN LIBRVM I REGVM, V, 85-87

473

rem nos tenere beatus Paulus apostolus praecipit dicens :Bonum aemulamini in bono omnes. Quae nimirum securis acuitur : quia eruditi fideles, sicut melius agnoscunt exempla fidelium, ita et feruentius imitari concupiscunt. Sarculum siue tridens subtilius terram perfodit, ita ut non tam fodere quam scalpere et glebas 2135 confringere cognoscatur. Quid per hunc tridens sarculum nisi uirtus discretionis exprimitur ? Per quam certe, dum acta uel agenda subtili consideratione discutimus, uelut serendae terrae nostrae glebas in tenuem puluerem conplanamus. Quod profecto sarculum tridens asseritur, quia uis discretionis non 2140 solum agenda sed etiam cogitanda et loquenda conponit. A manu quidem, corde et lingua cuncta noxia resecat ; ut semen, quod terrae mentis nostrae committimus, uberem fructum ferat. Apte itaque dicitur : Descendebat omnis Israhel ad philistheos, ut exacueret unusquisque uomerem suum, ligonem 2143 et securem et sarculum : quia affectum geminae caritatis, priuatae uitae studium, alienae perfectionis exempla in sacro eloquio legimus, sed eiusdem sacri eloquii profunditatem penetrare ignari saecularis scientiae non ualemus. XIII, 86. Vnde et rationabiliter subinferens ait: Retvsae itaqve 2130

21

2130

ERANT ACIES VOMERVM ET LIGONVM ET SECVRIVM ET TRIDEN-

tivm vsqve ad stimvlvm corrigendvm. Non dicuntur acies replicatae aut adtritae sed retusae. Nam, si replicatae essent uel adtritae, omnino nihil inciderent. Retusa uero acies, etsi celeriter non incidit omnia, quaedam obiecta in mora laboris 2135 secat. Sic nimirum sunt corda simplicium, quae, etsi subtiliter spiritalia non intellegunt, dum tam tarde quaedam intellegunt, acuitatem ingenii non acutam habent sed retusam. Saepe enim discutere obscura uolunt ; sed, dum uix diu cogitando ad ea etiam, quae sunt aperta, perueniunt, uelut retusa acie 2160 morando incidunt. Quod certe non solum in occultis sacramentis scripturarum ostenditur sed etiam in latentibus suggestionibus daemonum. Depellere quippe a se hostem nequeunt, quern cognoscere cito non possunt. Dum ergo magna mora cogitationis insidias malae suggestionis expellunt, uelut retusa acie 2165 secant, quod per acuitatem ingenii abscidere uelocius poterant. 87. Quid est autem, quod dicitur : Vsque ad stimulum corri-

2130/2131 Gal.

4, 18.

2130 beatus om. v m 2131 securis] securi C 1 m. 2132 et] ut v 2134 per¬ fodit] fodit v m non om. C 1 m. 2135 hunc] scribendum putaui cum C (cfr ll. 2022, 2689) ; hoc v m 2141 resecat] reserat v m 2144 philistheos] philistim v, philisthiim m 2145 pr. et om. v m 2147 eloquio] elegio praem. del. C ipsa 1 m. 2150 uomerum] uomerem C 1 m.,corr.ipsa 1 m. 2155 etsi] si v m 2156 tam] ita C v ; tamen forsan melius m 2165 abscidere] abscindere v m

m

297

474

IN LIBRVM I REGVM, V, 87-88

gendum ? Sed stimulus dicitur increpatio praelatorum. Vnde et scriptum est : Verba sapientium quasi stimuli. Stimulus quidem increpatio dicitur : quia, dum culpas arguit, mentem 2170 pungit. Sed retusus est stimulus, quando praelati languet intellectus, ut subditorum culpas nec cognoscendo reperiat nec inueniendo reprehendat. Bene ergo increpatio rectoris stimu¬ lus asseritur : quia tumores uitiorum pungere non praeualet, si eius mens erudita per scientiam pungenda non uidet. 2175 88, Vnde et in typo eruditorum praedicatorum bene subiunXIII, gitur : Cvmqve venisset dies proelii, non est inventvs en22

SIS ET LANCEA IN MANV TOTIVS POPVLI, QVI ERANT CVM SAVL ET

2180

2185

2190

2195

2200

IONATHA, EXCEPTO SAVL ET IONATHA FILIO EIVS. Quid per lanceam nisi sanctorum praedicatorum acuta prouidentia accipitur ? Et quid per ensem nisi eorum intellegentiae subtilitas demonstratur ? Per lanceam quippe longe nobis ante obiecta perfodimus. Per ensem uero uicini et fere coniuncti nobis hostes trucidantur. Bene ergo in lancea prouidentia electorum ostenditur, per quam occultos hostes percutiunt, antequam uicinum eorum inpetum patiantur. Dum enim futuras daemonum insidias cauendo praeueniunt, uelut a longe lancea feriunt, quorum uicinos excipere ictus nolunt. Vnde et beatus Paulus apostolus, dum a longe armatos fornicationis spiritus cerneret, coniugalem castimoniam quasi lanceam tenuit et eos accedere propius non permisit : Propter fornicationem, inquit, unusquisque suam uxorem habeat et unaquaeque suum uirum habeat. Vxori uir debitum reddat, similiter autem et uxor uiro. Et iterum reuertimini in idipsum, ne temptet uos Sathanas propter incontinentiam uestram. Hinc etiam de semetipso ait : Castigo corpus meum et in seruitutem redigo, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar. Qui enim, ne reprobus fieret, corpus castigauerat, nimirum lancea ante se hostes longiuscule positos perfodebat. Prouidentia ergo abstinentiae pro edomanda carnis libidine quasi lancea accipitur, per quam uenturi hostes feriuntur. Bene etiam per ensem intellectus exprimitur : quia, qui prauas maligni spiritus suggestiones in prae-

2168 Eccl. 12, 11. 2190/2194 I Cor. linum pertinere negant v m ; cfr l. 1270).

7, 2-3

et 5 (uerba et iterum ad citatum pau2195/2196 I Cor. 9, 27.

2167 sed om. v m 2168 sapientum v m 2170 est om. C 2172 non prae¬ ualet] ualet simpliciter C 1 m. 2175 praedicatorum] praelatorum v m 2177 erant] erat v m Saul C 2 m. sup. tin. 2190 propius non permisit] scripsi cum v m (proprius v) ; proprius non permansit C permisit] dicens add. v m in¬ quit om. v m 2191 uxorem suam inu. v m suum uirum habeat] uirum sim¬ pliciter v m 2192 pr. et om. v m 2195 forte om. v m 2195/2196 praedicans aliis inu. v m 2196 ipse om. v m 2197/2198 ante se hostes longiuscule positos perfodebat] hostes suos longiuscule positos ante se perfodebat v m (perfodiebat m) 2199 edomanda] ebdomada sic v

PL

358

IN LIBRVM I REGVM, V, 88-91

2205

2210

2215

2220 XIII, 23-

senti tempore cognoscit et abicit, uelut uicinum et iuxta se positum hostem ferit. Qui etiam uelut ense utraque parte acuto incidit, quia tam falsa bona quam uera mala reprehendit. 89. Quid uero est, quod in manu Saulis et Ionathae ensis esse perhibetur ? Sed in manu non sunt eorum, qui acute uicina et praesentia intellegunt et futura prouident et ad extinguenda ea fortia non exercent. Aperte sciunt, quia antiquus hostis maximam partem humani generis per robur carnis in fornicationem praecipitat, qui tamen carnem per abstinentiam castigare non curant. Sic etiam nonnulli praesentia mala aperte conspiciunt, sed haec uitare minime conantur. Hi nimirum ensem et lanceam habent, sed in manu non habent. Bene ergo in die proelii in manu Saulis et Ionathae ensis et lancea inuenitur : quia solum electi uiri sunt, qui et praesentia et futura mala intellegant et ea cordis intentione uincere ardentius concupiscant. Quod tamen in hoc loco non ideo dicitur, ut populus nihil in manu tenuisse doceatur, qui uomeres, ligones, secures et sarculos tenere ostenditur. His enim uerbis non electi distinguuntur a reprobis, sed hebetes a peritis. 90. Sed, quia iam armatos uiros ostendimus, modum certaminis explicemus. Sequitur : Egressa est statio philisthiNORVM,

XIV, 1

475

VT

ASCENDERET

IN

MAGMAS.

Et

ACCIDIT

QVADAM

DIE, VT DICERET IONATHAS FILIVS SAVL AD ADOLESCENTEM

2225

ARMIGERVM SVVM : VENI ET TRANSEAMVS AD STATIONEM PHI-

Philisthinorum statio egreditur, quando malorum spirituum turba electis mentibus per suggestiones noxias demonstratur. Quae nimirum idcirco statio dicitur, quia electorum bella describuntur. Stare 2230 quippe malignis spiritibus est in electorum pugna magnas uires exhibere. Nam stando ualidiusunusquisque quam sedendo conari ad aliquid faciendum potest. Philisthinorum igitur statio egressa dicitur, ut daemonum conatus in bello nostro aperte colligatur. Et, quia uelut se inferiores atque minores opprimere 2235 fideles cogitant, in Magmas ascendere egredientes parant. Vel in Magmas ascendere gestiunt, quando paruulorum corda decipere temptando moliuntur. Sed electi praedicatores, dum temptata corda subditorum intellegunt, ferre auxilia non morantur. Hos uelut in tuto reponunt, illos secum ad susti2240 nenda pericula bellorum ducunt. 91. Quid est, quod ad bella armiger ducitur, nisi quia per scientiam eruditi subditi ad interiorum certaminum sunt uictoriam promouendi ? Quidam namque artem physicam LISTHINORVM, QVAE EST TRANS LOCVM ILLVM.

2205 Saulis] Saul v m 2207 uicina] uicia C prouident] praeuident v m 2209 per] pro C 2214 Saulis] Saul v m 2217 in om. v m non orn. v m 2220 ebetes C v 2231 exhibere] exercere v m 2239/2240 sustinenda] sustentanda v m 2242 interiorum] intemorum v m 2242/2243 uictoriam promo¬ uendi sunt inu. v m 2243 fisicam C, phisicam v

m

PL

298

359

476

IN LIBRVM I REGVM, V, 91-92

sciunt, qui medendi experientiam nesciunt. Sic nimirum et in sancta ecclesia quidam sunt, qui artem interioris pugnae didicerunt, sed ad districtas necessitates certaminum adhuc perducti non sunt. Magnos uiros pugnantes audiunt ; sed proelia, quae magni magnifice tolerant, auditu sciunt, uirtute nesciunt. Tales quippe sunt, qui ad sequenda 2250 uestigia redemptoris inuitantur: Qui unit, inquit, uenire post me, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me. Arma uero Ionathae sunt hortamenta doctoris. Armiger uero arma portat, cum quibus non ipse sed alius pugnat. Sic nimirum sunt in sancta ecclesia, qui nouiter instruuntur. Dum enim uirtutes 2255 a doctoribus audiunt, quibus ipsi doctores contra malorum spirituum uersutiam proeliantur, illud nimirum habent in onere, quod nondum habent in uirtutis exhibitione. Dixit ergo Ionathas ad armigerum suum : Vent, transeamus ad stationem philisthinorum : quia electi doctores subditos suos docent non 2260 solum artem, qua dimicent, sed etiam ad bella pertrahunt, quae triumphent. Et, quia remissi pastores bella, quae insinuant, suscipere nequaquam curant, non dicit : ‘uade et transi ad stationem philisthinorum’ sed : Vent et transeamus. Alios quidem ad certamen prouocant, sed eadem certamina 2265 ipsi priores temptant. 92. Quid uero est, quod dicit : Quae est trans locum ilium ? Sed quidam locus in sancta ecclesia est, qui magnis proeliis clausus non expositus est. Possidere quidem bona saeculi, uxorem ducere, filios procreare, blandimenta de omnibus 2270 rebus licitis corporibus exhibere eo munitum ab hoste manere est, quo aliquid inpositum in eo ordine positis onerosum non est. Sed hunc locum si quis melioris uitae desiderio accensus transire nititur, necesse est, ut ad grauissima bella praeparetur. Diuitias namque contemnentes, paupertatem Christi ample2275 ctentes, spernentes coniugia, amorem pudicitiae semper amplecti debent. Habent isti continuo insurgentia grauissima bella carnis, illi inpugnationem cordis : quia nec paupertas leuiter fertur nec sine magnis agonibus pudicitiae corpora subiguntur. Vnde bene per quendam sapientem dicitur : 2280 Fili, accedens ad seruitutem dei praepara animam tuam ad temptationem. Quasi dicat: ‘Quia egredi uoluisti de loco muni2245

2250/2251 Matth.

16, 24.

2280/2281 Eccli.

2, 1.

2244 et om. v m 2249 sequenda] imitanda v m 2253 sunt] qui hie add. v m 2254 qui hie om. v m 2256 proeliantur] pugnant v m onere] ore m 2261 pr. quae] quo v m 2263 et om. v m 2270 lucitis sic C 2274/2275 amplectentes] scripsi cum v m ; om. C 2275 pudicie sic C 2276 continuo isti inu. v m 2277 bella] proelia v m 2278 leuiter] ita, recte ut uidetur, v m ; leniter C 2279 subiguntur] ita C (subiunguntur prius scripsit 1 m.) ; subiugantur v m 2280 praepara] sta in timore et praem. v m

m PL

299 360

IN LIBRVM I REGVM, V, 92-94

2285

XIV,

1

2290

2295

2300

2305

2310

XIV, 2

477

minis, necesse est, ut iam patenti bello contra fortissima castra hostium muniaris.’ Dum ergo ‘trans locum ilium’ non ‘istum’ dicit, doctorum Ionathas uirtutem insinuat, qui per singulare propositum religionis semper sunt in aperto campo certaminis. 93. Et, quia de omni, quod strenue dimicant, de omni, quod nobiliter triumphant, iactantiae et elationis uitium fugiunt, sequitur : Patri avtem svo hoc ipsvm non indicavit. Tacendae quidem sunt electorum uirtutes, ne per iactantiam dicantur ; sed aliquando ad dei gloriam eas manifestare culpa non est. Quia uero nos in Saule magnos praedicatores expressimus, hoc profecto, quod Ionathas patri pugnae initium celat, illud insinuat, quia magna, quae agimus, praepositis nostris quandoque per humilitatem laudabiliter celamus. Tales quidem iam facti per corruptionem sumus, ut boni uideri etiam ab his, qui praesunt nobis, sine elatione nequaquam ualeamus. Cum ergo de manifesto latens malum nascitur, sapienter bonum absconditur, ne malo superueniente maculetur. Sed inter haec scien¬ dum est, quia illi uirtutes celare praelatis suis ista necessitate possunt, qui bene cognoscere bonum, quod agunt, sciunt. Si enim nimis sunt simplices, saepe non est bonum, quod esse bonum arbitrantur ; et, dum uitium quasi uirtutem non indi¬ cant, in se absconditum hostem portant. Vnde et Ionathas, qui patri belli propositum texit, tantus asseritur, ut sub eius ducatu pars exercitus producta referatur : Erant, inquit, duo milia uirorum cum Saul in Magmas et in monte Bethel, mille autem cum Ionatha in Gabaa Beniamin. Dicatur ergo de Ionatha : Patri autem suo hoc if sum non indicauit: quia eruditi uiri, dum elationis uitium incurrere de magnis operibus suis metuunt, ea nimirum etiam ipsis abscondunt, a quibus adiuuari potuerunt. 94. Quae nimirum praedicatorum auxilia melius discimus, si ipsos in loco suae perfectionis uideamus. Nam sequitur : Porro Savl morabatvr in extrema parte Gabaa svb malo gra-

2315

Gabaa ut diximus interpretatur ; Magron ‘de fauce’ dicitur. Praedicatores autem sancti sublimes ualde sunt,non solum opere sed etiam contemplatione. Extrema ergo pars sublimitas ista est operis, intima uero ilia contemplationis. Per hanc quidem extremam partem suae celsitudinis nato, qvi erat in Magron.

2291 cfr lib. IV, n. 75. 2.105/2307 I Reg. 135 ; lib. IV, n. 214 ; lib. V, nn. 12, 73.

13, 2.

2315/2316 cfr lib. Ill, n.

2282 patenti] parenti C 2282/2283 hostium castra inu. v m 2281 singulare] singularem C 1 m. 2291 Saule] Saul v m 2292 Ionathas patri] patri Ionathas inu. v, patrem Ionathas m 2293 praepositis nostris om. v m 2295 his] illis v m 2296 nequaquam] numquam v m 2310 etiam om. v m 2312 praedicatorum] praedicatoris v m 2315 qui] quae m interpretatur] collis praem., forsan iure, m 2318 ista sublimitas inu. v m

478 2320

2325

2330

2335

2340

2345

2350

2355

2360

IN LIBRVM I REGVM, V, 94-95

ad exemplum a nobis conspiciuntur, per illam uero intimam in magno amore conditori coniuncti sunt. Hos quidem nobis in extrema parte sublimitatis suae propheta mirandos ostendit, quando ait: Qui sunt isti, qui ut nubes uolant et quasi columbae ad fenestras suas ? Volant quippe ut nubes, quia a grauedine culpae sunt leues et gratia sancti spiritus in bono opere ueloces. Quasi columbae uero sunt ad fenestras : quia ad exemplum per bona opera se nobis quasi per foramina porrigunt, sed de ostensa uitae munditia laudis appetitu nequaquam capiuntur. 95. Sed et sub malo granato rex residet, quia in umbra redemptoris praedicator requiem habet. Magno quidem labore fatigatur, sed uerborum domini consolatione reficitur. Vnde et eadem malus arbor in eo loco, qui ‘de fauce’ dicitur, morari perhibetur. Quid enim hoc loco istud, ‘de fauce’ quod dicitur, aptius quam sancti euangelii dulcedo designatur ? Sic enim nunc morari in umbra redemptoris possumus, si uidelicet uerba eius ad consolationem de euangeliorum meditatione capiamus. Sed in hoc residere quietius praedicatores possunt, qui, quo altius et propius illud diuinae faucis uerbum suscipiunt, dulcius saginantur. Haec etiam causa est, qua rex Saul non stare nec sedere sed morari sub malo granato Magron dici¬ tur : quia perfectus doctor dei docibilis est et, dum pascere cibo alios nititur, ipse multiformium deliciarum spiritalium dulcedine satiatur. Nam, dum redemptoris amoena singulariter adspicit, in miram contemplationem uirtutum surgit et quasi de uno cortice plurima grana colligit, dum per ea omnia, quae in redemptorem recolit, deliciosam mentem gratanter ducit. In hac quidem redemptoris amoenitate sponsa se requieuisse gloriatur, quae dicit : Sub umbra eius, quern desideraueram, sedi. In umbra quippe eius sedere est in eius contemplatione requiescere. Eius certe contemplatio umbra est : quia in eius uisione protegimur, ne diabolica temptatione uelut solis ardore denigremur. Qui ergo tarn sublimiter in domino requiescunt, ferre se consulentibus auxilia utiliter possunt. Sed tamen nonnulli electi subditi, dum infirmitatem propriam metuunt, dum solum deum agonis sui testem requirunt, tantorum hominum iudicia fugiunt, ut a solo deo in bona sua actione uideantur. Bene ergo et Saul in extrema parte Gabaa sub malo granato morari dicitur et Ionathas belli propositum ei non indicasse : quia, dum perfecte cauere elationem non possumus, bonum, de quo nasci potest, omnibus abscondi debet. 2323/2324 Is.

60, 8.

2348 Cant.

2, 3.

2322 in om. m 2323 culpae] a praem. C 2332 qui] ita v m ; quod C quod om. v m 2334 designatur] designat C 2340 nec] neque v m gron] in praem., forsan recte (cfr l. 2315), m 2350 in C 1 m. sup. lift. in domino om. v m

2333 Ma¬ 2352

PL

m

361

300

IN LIBRVM I REGVM, V, 96-98 XIV, 2

96.

479

Sequitur:ETERATPOPVLVSCVMEOQVASISEXCENTORVM

virorvm.

Hoc numero fortes uiros in bono

opere superius

designari diximus. Qui cum rege esse referuntur, quia per studium 2365

XIV, 3

2370

boni

operis

Concordes

sunt

uitae

doctoris

sui.

97. Sed habent praedicatores ecclesiae sub se, non solum qui magna agant, sed et uerbi comministros, qui summa doceant. Habent quidem uelut reges milites, qui uiriliter pugnent ; habent duces, qui ad bella feruentes roborent. Habent, qui audacter currant; habent, qui potenter protegant. Bene ergo subiungitur : Et Achias, filivs Achitob, fratris Ichabot, FILII PHINEES, QVI ORTVS FVERAT EX HeLI SACERDOTE DOMINI Silo, portabat ephod. Achias namque umbraculum nostro sermone dicitur. Quid uero per umbraculum hoc in loco nisi protectio designatur ? Qui ergo in sancta ecclesia minores quoslibet ab occultis aduersariis protegunt, per umbraculum recte designantur. Qui autem umbraculo residet, ardorem solis sentire non potest. Quur uero in sacro eloquio umbracula praedicantur, nisi quia et solem reprobum ostendunt, quo uiror mentis exuritur ? De quo nimirum sole ueritas in diuisione seminum dicit : Orto sole aruerunt. Feruens quippe ardor concupiscentiae sol est, qui uelut luce candeat, sed qui mentem, cui lucet, exurat. Dum ergo maiorum exhortationibus omnium concupiscentiarum blandimenta respuimus, quo alibi quam in umbraculi amoeno substemimur, ubi temptationum incendia declinemus ? Sed diminutiue umbraculum ecclesiae minister dicitur, ut redemptori nemo conparetur. De illius namque protectione sponsa in Canticis gloriatur dicens : Sub umbra eius, quem desideraueram, sedi. Et psalmista deprecans ait : Sub umbra alarum tuarum protege me. 98. Sed, unde tantus Achias iste procedat, exponitur : quia filius Achitob esse memoratur. Achitob ‘frater meus bonus’ dicitur. Quis igitur iste frater bonus intellegitur nisi redemptor noster ? Frater quippe, quia naturae nostrae particeps ; sed bonus, qui naturam nostram, quam suscepit, ab aeterna morte liberauit. Vel bonus, quia omnes nos mali sumus, dicente ipso : Si uos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis uestris. Achias ergo filius Achitob dicitur, ut, qui in ecclesia potentes sunt, eorum potentia ex sola redemptoris imitatione eis inesse in

2375

2380

2385

2390

2395

2.162/2363 cfr n. Ps. 16, 8.

76.

2380 Matth.

13,

6.

2387/2388 Cant.

2,

3.

2389

2361 et om. v m 2363 referuntur] referunt C 2367/2368 quidem uelut ... pugnent habent om. per bomoeot. v m 2370 et om. v m Achitop C 2372 portabat] rescr. C 2 m. ; qui praem. v m 2378 et] etiam v m 2381 candeat] canderat ut uidetur C 2382 exurat] excurat C 2384 umbraculi] umbraculo v m 2388 eius] illius v m 2390 procedat] procedit v m 2396 mali cum sitis inu. v m 2398 in esse duabus uerbis v

PL 362

m 301

480

IN LIBRVM I REGVM, V, 98-100

sentiatur. Idem uero Achitob frater Ichabot asseritur, quia a translatione gloriae nuncupatur : quia redemptor noster secun¬ dum carnem de iudaeorum gente natus est. A quo nimirum populo, quia omnis ornatus templi, omnes sacrificiorum ritus, omnia scripturarum mysteria ad gentilem populum transierunt, translatio gloriae in Achitob fratre recte memoratur. 2405 99. Ipse quoque Achitob Phinees fuisse filius dicitur : quia iudaicus populus in erroris sui perfidia, qua se mersit, eiusdem gentis suae doctores se ualde nequiores habuit. Vnde et idem Phinees os mutum siue ori parcens interpretatur. Os quippe dicitur, quia per eundem populum dominus locutus est. Sed 2410 mutum os nunc esse cognoscitur : quia, dum redemptorem repulit, loquentem in se olim spiritum pariter amisit. Qui etiam ori parcens recte dicitur : quia sic semel in reatu tanti sanguinis cecidit, ut per paenitentiam et confessionem ad eum conuerti nequaquam possit. Ori igitur parcens dicitur, quia confitendo 2415 pie erubescere dedignatur. Quo contra beatus lob et ex persona conuersorum promittit dicens : Non parcam ori meo, loquar in tribulatione spiritus mei. Sed, quia item religionis dignitatem in patriarchis et prophetis habuit, idem Phinees ex Heli sacerdote domini natus asseritur. Heli quippe deus meus, Silo missus inter2420 pretatur. Dii uero aliquando in sancta scriptura electi praedicatores intelleguntur. Vnde et ad Moysen a domino dicitur : Posui te in deum pharaonis, et in lege praecepit dicens : Diis non detrahes. Pater ergo Phinees deus meus dicitur : quia nimi¬ rum iudaicus populus eorum secundum litteram scripturas 2425 imitatur, qui uerbum dei et reuelata mente meruerunt cernere et theca litterae, ne a reprobis uideretur, occultare. Hos nimi¬ rum per semetipsam ueritas ostendit, cum uerba psalmistae exposuit dicens : Illos dixit deos, ad quos factus est sermo dei. In Silo autem natus asseritur : quia iudaicus populus, licet carna2430 liter, adhuc tamen in scripturis spiritalibus eruditur. Quia ergo electus quisque et sapiens in sancta ecclesia natum dominum ex iudaico populo per doctrinam sequitur, Achias, qui umbraculum dicitur, filius Achitob, fratris Ichabot, Phinees filii, filii Heli esse perhibetur. 2435 100. Qui etiam ephod portare describitur, ut aperte monstretur, quia protegere alios nequaquam potest, qui pulchritudine bonae conuersationis luce non fulget. 2400

2416/2417 lob cfr Ps. 81, 6.

7,

11. 2422 Ex. 7, 2428 Ioh. 10, 35.

1.

2422/2423 Ex.

22, 28.

2427/2428

2400 quia] nam v m 2401 est natus inu. v m 2412 parcens] parens C 2415 et om. v m 2421 a C 1 m. sup. lin. 2423 Finee C 1 m. 2420 teca C v a reprobis om. v m 2428 ad] a C 1 m. 2433 Achitop C Iechabot C filii Phinees inu. v m 2437 luce] lueeque v m non C 3 m. sup. lin. fulget] rescr. C 2 m., fulgeret 3 m.

PL

365

IN LIBRVM I REGVM, V, 101-102 XIV,

101. Sequitur :

3

Sed

et

popvlvs

ignorabat,

481 qvo

isset

m

302

Quid est, quod populus, quo eat Ionathas, nescit, nisi quia electus doctor ea, quae intendit agere, studet per humilitatem celare ? Vnde et in euangelio dominus dicit : Nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua. Si enim per dexteram aetema, per sinistram uero praesens uita figuratur, homines in sinistra, angelos ad dexteram habemus. Quando autem per bona opera ad consortium supernorum ciuium tendimus, dextera manus nostra operari perhibetur. Sinistra uero manus nostra opera nescit dexterae, si cooperatores nostros, fideles uidelicet sanctae ecclesiae, et adiutores habe¬ mus in opere et laudatores habere nolumus ad elationem. Bene ergo dicitur : Populus ignorabat, quo isset Ionathas : quia tunc solum bene agere magna nitimur, cum ea, quae agimus, pandere ad ostentationem uitamus. 102. Sed, quia ad exemplum electorum ista proferimus, non solum quo eat, sed etiam qua eat, explorare adtentius debeuius. Sequitur : Erant inter ascensvs, per qvos nitebatvr Ionathas.

2440

2443

2430

XIV, 4

2455

Ionathas

transire

ad

stationem

philisthinorvm,

emi-

nentes petrae ex vtraqve parte et qvasi in modvm denTIVM SCOPVLI HINC INDE PRAERVPTI ; NOMEN VNI BORES ET

2460

2463

2470

2475

nomen alter I Sene. Cum electorum uita alta sit meritis, ima uero conditio malignorum spirituum, quid est, quod ascensus esse dicitur, unde ad philisthinorum stationem Ionathas tendere conatur ? Nam de eisdem philistheis in typo daemonum non longe superius dictum est : Ascendentes castrametati sunt in Magmas. Sed super nos esse dicitur, quo minores fortitudine uidemur. Super nos etiam esse cognoscitur, quod penetrare per intellegentiam non ualemus. Quotiens ergo cum spiritibus reprobis certare proponimus, robur parare debemus ad ascensum : quia homines cum angelis pugnare contendimus. Vnde et ille athleta strenuus exhortans uehementer commilitones suos ait : Non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates, ad¬ uersus spiritales nequitias in caelestibus. Quia enim contra principatuum et potestatum spiritales nequitias se pugnaturum praenouerat, nimirum robur mentis ad altitudinis ascensum parabat. Peccatorum corda dum nequam spiritus sibi subiciunt, eis utique per multiformia uitia dominantur. Si ergo illuc quoque eos expugnare contendimus, ualde nos oportet ascen-

2442 Matth.

6, 3.

2463/2404 I Reg.

13, 3.

2470/2472 Eph.

6, 12.

2448 et om. v m 2452 ostentationem] ostensionem m 2456 philisthinorum] philistim v, philisthiim m 2457 et om. v m 2458 et om. v m 2463 ascendendentes sic C 2464 dicitur] dicuntur v m 2465 uidemur] uideamur v m 246!) exhortans] confortans v m 2472 spiritales nequitias] spiritualia nequitiae v m

PL

364

482

IN LIBRVM 1 REGVM, V, 102-104

dere, ut eorum possimus agmina potenter ferire. Aliter enim lubrici, aliter auari curandi sunt; aliter gulae dediti, aliter 2480 medendi sunt iracundi; aliter tristes, aliter saluandi sunt acediosi; aliter uaniglorii, aliter superbi. Vt uero ad haec omnia electus doctor possit sufficere, quia per assiduae meditationis acuta consilia mentem leuat, quasi ad ascensum philisthinorum se roborat. 2485 103. Bene autem non unus ascensus sed plures dicti sunt, quia innumeris hostibus multis itineribus occurrendum est. Quod tunc bene agitur, quando uitiis singulis congruentes et propriae curationes adhibentur. Nam, ut aliqua ex eis breuiter perstringamus, fornicationis spiritus continentiae uirtute 2490 depellitur ; sed tamen leuius superatur, si caro inpetum suum per abstinentiam minuat, ne se ui mundanae per concupiscentiam uicta substernat. Gula per abstinentiam frangitur ; sed abstinentiam ciborum corporalium habere non potest, qui mentem spiritalibus cibis non replet. Potenter enim cor2495 pus extenuat, qui amore caelestium cor inflammat : quia, dum spiritalia fortiter diligit, desideria carnis ualenter premit. Auaritiae quoque uitio bonum paupertatis uoluntariae contrarium est; sed pauper spiritu esse non poterit, qui amare adhuc aetemos thesauros nescit. Sic nimirum ira uincitur, si 2500 amore caelestium terrena omnia perfecte despiciantur : quia, unde irascatur, iam non habet, qui damnum temporale non timet. Sic sic quoque acediae uitium, id est taedium cordis, depellitur, si semper bona caelestia cogitentur. Taedere quidem mens nullatenus potest, quae tarn iucunda bona laetanter 2505 uidet. Tristitiae etiam angustiosum malum spiritalis laetitiae campo deuoratur ; sed tamen ipsa spiritalis laetitia se menti non infundit, quae temporalis uitae angustias transgredi contemplando non nouit. Bene quidem tristitia uincitur, si temporalium laborum praemia uideantur : quia, unde electa 2510 mens temporaliter se affligi considerat, inde gaudere in caelesti patria aetemaliter sperat. Quia ergo magna diuersitate consilii ad diuersos animarum morbos curandos praedicator utitur, quia idem consilium alta mentis consideratione conprehenditur, bene, unde Ionathas transire ad stationem phili2515 sthinorum appetit, ascensus esse perhibentur. 104. Et, quia ad expugnandos malignos spiritus a pecca-

2470/2480 auari curandi ... tristes aliter om. per homoeot. v m 2481 uaneglorii 2483 escensum sic C 2485 ascensus] asseriturx/V v m dicti sunt] ascensus add. v m 2491 ui] scribendum putaui cum C 1 m. ut uidetur ; om. v m 2491/2402 per concupiscentiam] per concupiscentia C 1 m. ; concupiscentiae v m 2493 abstinentiam] abstinentia C 2500 perfecte terrena omnia inu. v m 2502 sic una uice tantum v m accidiae v 2504 quae] qui C 2515 per¬ hibentur] ita, recte ut uidetur (cfr l. 2485), v m ; perhibetur C 2516 epugnandos

vm

sic C

m 303

PL 365

IN LIBRVM I REGVM, V, 104-105

483

torum cordibus plures difficultates obuiant, petrae inter ascensus esse memorantur. Quid enim per duas istas petras, uidelicet Bores et Sene, nisi concupiscentia et peccatum designa2520 tur ? Bores quippe in primatu dicitur, Sene sol siue auditio. Bene autem concupiscentiae primatus nomen conuenit : quia ipsa prior mentem occupat, quam se mens peccato substernat. Solis etiam nomine recte peccati delectatio figuratur, quia a ueritatis intuitu mentis oculos claudit et ad uanitatem aperit. 2525 Vnde et primis hominibus a seductore spiritu per serpentem dicitur : In quacumque die comederitis de ligno, quod est in medio paradisi, aperientur oculi uestri. In commissione quidem ilia peccati aperti sunt oculi transgressorum, ut falsae lucis radios in experientia delicti perciperent et a supernae claritatis 2530 alta contemplatione caligarent. In hac quippe luce aperire oculos psalmista refugiens, dominum obsecrat dicens : Auerte ocidos meos, ne uideant uanitatem. Hanc beatus lob alta mente despiciens perfectorum meritis se inseri exoptat, dicens : Nunc enim dormiens silerem et somno meo requiescerem, aut 2535 sicut abortiuum absconditum non subsisterem uel qui concepti non uiderunt lucem. Qui sunt isti, nisi qui peccare fortiter cauerunt ? Vnus ergo scopulus Bores, alter Sene dicitur : quia, si concupiscentia in mente sibi locum uendicat, eiusdem mentis oculos ad placidum peccati blandimentum quasi ad solis 2540 lucem uidendam leu at. Bene item petrae nominantur, quia iniquorum mentibus ista duo conueniunt et iam redire praedicatores ad se facile non admittunt. Sed et dicuntur scopuli: quia hinc et inde, uidelicet tam mente quam corpore, praeruptum retinent usum prauitatis. Dum enim nulla morum, nulla 2545 operum integritate solidantur, in modum scopuli hinc et inde praerupti sunt. Et quia dicitur : In modum dentium, quid dat intellegi nisi, quod saepe uidemus, quia qui praedicatorum hortamenta despiciunt, eorum uitam mordere detractionibus m conantur ? XIV, 5 2550 105. Sed de eisdem scopulis subditur : Vnvs prominens AD AQVILONEM EX ADVERSO MAGMAS ET ALTER AD MERIDIEM contra Gabaa.

2526/2527 Gen.

3,

5.

Ad aquilonem primus scopulus prominet, alter

2531/2532 Ps.

118,

37.

2534/2536 lob

3,

13

et

16.

2518 istas duas inu. v m 2519 Sene] Senes forte ob primam litteram uocis seq. Cv 2525 primis] in praem. v m 2527 commissione] comessatione v m 2528 peccati] peccando v m 2530 hac quippe luce] hanc quippe lucem m 2533 exoptat dicens] exoptans ait v m 2536 lucem. Qui sunt isti] scribendum putaui cum v m ; om. C 2538 uendicat] uendat prius scripsit C, quod correxit ipsa 1 m. 2540 uidendam rescr. C 2 m. 2541 et] ita, ut uidetur, C ; ut v m redire] scripsi cum m ; redditae C, reditae v 2542 admittunt] admittant v m 2543 et om. v m 2547 quia] scribendum putaui cum v m ; om. C 2552 scopulus] sicopulis sic C 1 m., scopulis 2 m.

304

484

2555

2560

2565

2570

XIV,

6

2575

IN LIBRVM I REGVM, V, 105-106

ad meridiem : quia per concupiscentiam feruor caritatis extinguitur et per peccatum ardor concupiscentiae augmentatur. Mens enim reproba, dum concupiscentiae subditur, caritate spoliatur et, dum peccare non metuit, acriora in se ualde peccandi desideria accendit. Quasi enim in summa diei suae altitudine et calore posita in fluxu peccati et inmoderate laetatur et ardenter resoluitur. Male ergo mederi concupiscentiae morbo satagit, qui ad hoc explereconcupiscentiaspeccando cogitat, ut quiescat. Tanto quidem erit post peccatum concupiscentia maior, quanto ipsa sibi esse incipit peccati delectatio gratior. Sed primus scopulus ex aduerso Magmas situs, alter contra Gabaa prominere perhibetur. Magmas, ut iam satis diximus, humilitas ; Gabaa collis interpretatur. Ex aduerso utique concupiscentia humilitatem habet, blandimentum uero peccati caelestem conuersationem. Omnis enim, qui uetita concupiscit, dum praeceptorem despicit, superbit. Ex aduerso itaque humilitatem habet, quam in oboedientiae deuotionem non retinet. Sed et, qui in peccati feruore uelut meridiana claritate resoluitur,contra Gabaa, id est collem,prominet: quia, dum aduersatur caelestibus, poenis tartareis praeparatur. 106. Sed, quia tales etiam ad aetemam uitam sanctorum praedicatione perducuntur, ipsorum praedicatorum studium in Ionathae facto uideamus. Nam sequitur: Dixit avtem IonaTHAS AD ARMIGERVM SVVM : VENI, TRANSEAMVS AD STATIONEM INCIRCVMCISORVM HORVM, SI FORTE FACIAT DOMINVS PRO NOBIS: QVIA NON EST DOMINO DIFFICILE SALVARE VEL IN MVLTITVDINE

Quae est statio philisthinorum nisi robur mali258ognorum spirituum ? Sancti etenim uiri, cum ad peccatorum correptionem se praeparant, aperte sciunt, quia cum de caelo lapsis angelis pugnant. Pugna ergo haec, quia angelorum est et hominum, pugnatur a fortibus cum infirmis, cum simplicibus ab astutis. Nam ab his fortibus insultum pertulerat, qui 2585 dicebat \ I rruer untin me fortes ; nequeiniquitas neque peccatum meum, domine. Astutias etiam lapsi angeli Paulus intuens ait : Non ignoramus eius astutias. Contra astutos igitur uia cautae rationis quaerenda est, contra fortes uero diuina sunt auxilia flagitanda. Vt ergo magna cautela praedicatio exhibenda esse 2590 sentiatur, Ionathasarmigerumadsecum transeunduminuitasse dicitur et, ut in expellendis hostibus de dei miseratione praesumatur, loquitur dicens : Quia non est deo difficile saluare vel in pavcis.

2564/2565 cfr nn.

49,

57.

2585/2586 Ps.

38, 4-3

2587 II Cor.

2,

11.

2553 concupiscentiam tcsct. C 2 th. feuor sic C 2554 augumentatur r 2569 inobedientiae uno uerbo C 2575/2576 dixit autem Ionathas ad armigerum suum

266 clementiam] misericordiam v m 267 peccati illorum] illius peccati v m 268 alt. pro] scribendum putaui cum v m ; om. forsan ob initium uocis seq. C

353

IN LIBRVM I REGVM, VI, 14-16

275

XV, 12

557

quod clamasse dicitur et dominus respondisse non dicitur, nisi quia ea, quam dixi, cordis inpaenitentis caligo in ilia, pro qua clamatur, Saulis culpa signatur ? Responderet quidem dominus, si uocem clamantis exaudiret. 15 Sequitur : Cvmqve de nocte svrrexisset Samvhel,

PL 423

.

VT IRET AD

SAVL MANE, NVNTIATVM EST

SAMVHELI, QVOD

VENISSET SAVL IN CARMELVM ET EREXISSET SIBI FORNICEM 280

285

290

trivmphalem. Quidnam est peccatoris uita nisi nox ? Et quid iusti uita aliud est quam dies ? Vnde et per Paulum conuersis peccatoribus dicitur : Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. De nocte ergo praedicatori surgere est ab alienae culpae susceptione affectum mentis erigere. Quasi enim in nocte iacet doctor, quando alieni peccati tenebras luget : quia ab alta innocentiae suae securitate deponitur, ut in imo alienae considerationis peccatorum caligo destruatur. De nocte ergo surgit, cum ab afflictione se erigit. Et mane ad reum uenire disponit : quia occulte per conpassionem plangit, aperta increpatione per zelum percutit. Nocte etiam luget doctor, sed mane ad arguendum uenit : quia intus peccantem subditum diligit, sed palam errantem arguere nequaquam erubescit. Quasi enim mane lucescit, cum doctor aperire crimen, quod latet, incipit. 16 Quid uero est, quod in Carmelum uenisse et fornicem sibi triumphalem erexisse is, ad quern uenit, asseritur, nisi quia profectus mali liquido praedicatur ? Post inoboedientiae quidem culpam triumphalem arcum uel fabricam erigere est mala agere et de eorundem malorum perpetratione superbire. Quasi enim triumphalia signa erigunt, cum quadam ostenta- m 354 tione ea proferunt, quibus aliis se excellere arbitrantur. Quod certe tarn arrogantibus quam lubricis doctoribus conuenit. Illi quidem, dum magna dicunt, se in sublime aestimationis eri¬ gunt et, quales se intus adspiciunt, per iactantiam et ostentationem foris innotescunt. Cumque et illud, quod per se alii proficiunt, ad fauorem propriae laudis trahunt, quid aliud uidentur agere, nisi altum uictoriae signum insigni titulo demonstrare ? Nonnulli uero et turpiter uiuunt et honestissime loquuntur. Considerant uerborum honestatem, non reputant propriae uitae turpitudinem. Cum ergo non rebus operum sed splendore uerborum apparere gestiunt, nimirum triumphalem locum fabricant, in quo se quasi uictores extollant. Et, quia

.

295

300

305

310

281/282 Eph. 5, 8. 272 dominus respondisse non dicitur] dominum non respondisse v m 273 quam] qua C 274 clamatur] clamat v m Saulis] Saul v m 280 uita] lux vm est om. v m 282 ergo] autem v m 288 conpassionem] conpassione v 288 aperta] et praem. v m 294 uero] ergo v m 299 cum] quando praem. v m 307 turpiter] cum praem. v m 308 non] tamen add. v m 311 locum] arcum vm

558

IN LIBRVM I REGVM, VI, 16-18

turpium uerbo alii turpes plerique resipiscunt, post expugnatum Amalech eis in Carmelum uenire et triumphalem fomicem erigere est de extincta in subiectis libidine inaniter 315 coram simplicibus gloriari. Carmelus quidem mollis siue tener interpretatur. Qui enim teneri huius nomine nisi in sancta conuersatione rudes intelleguntur ? Qui etiam molles uocantur, quia adhuc per usum uirtutis non sunt in inchoata bonitate solidati. In Carmelo igitur signum uictoriae erigunt : quia 320 rudibus et debilibus se ostendunt, ne a peritis fortibus, quales sunt in ueritate, uideantur. Hi enim non in uerbis sed in operibus fulgorem uictoriae quaerunt : quia arbores non in decore foliorum iudicant, sed in sapore pomorum probant. Vnde et dominus docens ait : A fructibus eorum cognoscetis eos. Quia 325 ergo laudari mendaciter appetunt, quia probatissimorum uirorum iudicia fugiunt et rudibus ac debilibus aliud, quam sunt, se esse mentiuntur, Saul in Carmelum uenisse et fornicem sibi triumphalem erexisse dicitur. XV, 12 17 Quid uero est, quod et in Galgala transit, nisi quia eo 330 modo, quo se simplicibus et religiosis ostendit, irreligiosis et doctis innotescere appetit ? Galgala quippe iam multotiens dixi, quia rota nominatur. Quidam uero intra sanctam ecclesiam et eruditi in sacra scriptura sunt et religiosi non sunt : quia uirtutem scripturae, uidelicet caritatem, non habent. Qui 335 uidelicet, dum loquentes facundos uiros et carnales audiunt, uerba, quae sciunt, ammirantur, sed discutere non possunt eorum occulta, quae nesciunt. Bene ergo Saul in Galgala transire dicitur : quia, qui fauorem de facunda locutione quaerunt, id, quod cupiunt, non apud eruditos religiosos sed 340 apud simplices et rudes aut apud irreligiosos sapientes inueniunt. 18 Sed summi uiri, cum reprobi bona docent, electis subditis magis timent, ne, quos lingua aedificant, manu, id est operatione, peruertant. Quia ergo diu in ministerio praedicatio345 nis lubrici doctores dimittendi non sunt, apte inlatum est : XV, 12 Venit ergo Samvhel ad Savl. Et Savl offerebat holo-

.

.

CAVSTVM

DOMINO

INITIA

PRAEDARVM, QVAE

ADTVLERAT

DE

Venit quippe ad Saul, ut superbum deponat, quern humilem ad regni culmen extulerat. Quern, qualis erat, inuenit, Amalech.

324 Matth. nn. 25, 73.

7, 20.

331/332 cfr lib. Ill, nn.

170,

171

; lib. IV, n.

184

; lib. V,

312 turpes plerique alii inu. v m 313 in C2m. sup. lin. uenire] est hie add. v m 313/314 fornicem triumphalem inu. v m 314 est hie om. v m 318 quia] nisi qui v m in] scribendum pulaui cum v m ; om. forsan ob initium uocis seq. C 321 in ueritate sunt inu. v m uideantur] inueniantur v m 325 mendaciter] inaniter v m 329 et om. v m 330 irreligiosis] ita C v (inreligiosis v) ; in religiosis m 331 iam] ut praem. m 332 quia om. v m 334 uidelicet om. v m 337 ergo] igitur v m 340 irreligiosos] in religiosos v

PL

424

IN LIBRVM I REGVM, VI, 18-20 350

355

360

365

370

375

XV, 13

non qualem se superbiae signis ostenderat. Quid est ergo, quod holocaustum domino Amalech primitias offert, nisi quia nonnulli et praue uiuunt et placere se deo per aliorum profectum arbitrantur ? Et, quia non parum placere credunt deo, quod offerunt, non sacrificium aut uictimam sed holocaustum offerre perhibetur. Initia uero praedarum dicuntur, ut in Samuhele summi et electi antistitis uigilans studium designetur, quo malorum principia uelociter conprimuntur. Quasi dicat : ‘Valde festinus occurrit, quo absente nec initiorum holocaustum habere liberum potuit.’ 19 Possunt initia praedarum intellegi electa quaeque de praedis. Quod aperto opere lubrici sed occulta caecitate percussi offerunt, quando inde se placere deo credunt, quod in auditoribus suis perimunt, in se autem uiuere permittunt. Quasi enim indiscrete offerentem apertius reprehendens, dicat: ‘Illud uiuum offerebat, quod melius offerret extinctum.’ Nam, si iuxta uerbum domini praedam omnem in Amalech extingueret, holocaustum omnino acceptabile omnipotenti deo obtulisset. Sic nimirum et doctor lubricus, si cuncta blandimenta carnis, quae loquendo reprobat, uolendo reprobaret, holocaustum conbureret, quod reprobari non posset. Quid est ergo, quod dicitur, quia offerebat praedarum initia, quae adtulerat de Amalech, nisi quia caeci cordis caligo damnatur, quod sic de eo reputat, quod prodest aliis, ut uidere neglegat, quod obest sibi ? Quasi dicat : ‘De illo quasi uictor gaudebat uictor in aliis, quod inse uniuit et inuictum portabat.’ 20 Et, quia plerumque tarn dementer insaniunt, ut etiam ipsis electis et summis praedicatoribus praetextum uirtutis offerre conentur, sequitur : Et, dvm venisset Samvhel ad

385

™

355

.

.

Savl, 380

559

dixit

Savl

:

Benedictvs

tv

a

domino !

Inplevi

domini. Verbum domini fuit, ut Amalech delere debuisset. Quid est autem, quod dicit: Inpleui uerbum domini, nisi quia culpa fornicationis, quo foedior cernitur, a reprobis studiosius occultatur ? Quia ergo hi, qui eidem fornicationis uitio subiecti sunt, semper latere appetunt, in eorum typo et Amalech Saul demoliri despexit et ad Samuhelem dixit : Inpleui uerbum domini. Quasi dicat: ‘Et in aliis libidinem domui verbvm

381 cfr I Reg.

15, 3.

352 prauae sic v 355 perhibetur] perhibentur m inicicia sic C 357 quo] a praem. v m 358/359 initiorum holocaustum] initium holocaustorum v m 360 quaeque] quae C 361 quod] quae v m opere] ore forsan melius v m 363 perimunt] ea praem. v m in se autem] quae in se v m 361 offerentem] afferentem v 366 uerbum] uerba v m 373 de eo] deo C 375 uictor] uicto C 1 m. uniuit] uiuum m 376 dementer] clementer ut uidetur C 381 dicit] dixit C, corr. ipsa 1 m. 382 a reprobis] eo praem. (cfr tamen l. 259) v m

PL

425

560

IN LIBRVM I REGVM, VI, 20-22

et in memetipso eius blandimenta peremi.’ Et, quia blanda adulatione summi uiri flectere mentem nititur, praemisit dicens : Benedictus tu a domino ! Quasi dicat : ‘Ego quidem hoc egi, 390 sed agere non meis uiribus sed tuis meritis et intercessionibus potui.' 21 Sed perfecti uiri audire laudes suas possunt, a rigore autem iustitiae flecti nequeunt. Inpurorum praetensas excusationes adspiciunt, sed eas accipere dedignantes causam XV, 14 395 transgressionis subtiliter inquirunt. Quare et subditur : Dixit-

.

qve Samvhel : Et qvae est haec vox gregvm, qvae resonat IN AVRIBVS MEIS, ET ARMENTORVM, QVAM EGO AVDIO ? Vox gregum et armentorum Amalech fama turpitudinum est. Quando enim de minoribus luxuriae culpis quilibet diffaman400 tur, uox gregum sonare dicitur; quando item de criminosioribus et obscenioribus accusantur, uox armentorum. Quasi sub falsae uirtutis suae simulatione reconditum denudet dicens : ‘Tu te proprio ore iustificas, sed inmunditiarum tuarum turbae per omnium ora clamant.’ 4°3 22 Sed iam, qui excusationes praetendere coepit, quibus defensionibus obiectae infamiae crimen euacuet, uideamus. XV, 15 Sequitur : De Amalech addvxervnt ea. Pepercit popvlvs

,

MELIORIBVS OVIBVS ET ARMENTIS, VT IMMOLENTVR DOMINO deo tvo ; reliqva vero occiDiMVS. Quid est, quod ait : De Amalech adduxerunt ea, et non dixit : ‘addiximus’ ? Sed quando reprobi arguuntur, culpas aliquando negando tegunt, aliquando in alios transferunt. Tegunt quidem negando, cum latere possunt ; sed, dum quasi in aperto deprehensi tenentur, quod negare nequeunt, aliis adscribunt. Horum siquidem mores 413 Saul insinuans ait: De Amalech adduxerunt ea. Pepercit populus m 356 melioribus ouibus et armentis. Quasi dicat : ‘Malum, quod auditur, ex populi fragilitate pensandum est, non ex uirtute pastoris.’ Peccata quidem subditorum in praelatorum conparatione despicienda sunt. Dicit ergo : De Amalech adduxerunt 420 ea. Quasi dicat : ‘Hoc, quod de turpi uita resonat, uerum est ; sed tamen eadem turpitudo in paruulis uiguit, non in magnis.’ Adhuc item eandem culpam leuigans ait : Pepercit populus melioribus ouibus et armentis, ut immolentur domino deo tuo. PL 426 Quasi dicat : ‘Vere peccauit populus, sed non ad mortem : 423 quia peccata operis iam me exhortante delere nititur humilitate confessionis. Greges quippe Amalech et armenta domino immolantur, quando lubrici et incontinentes ad confessionem 410

387 memetipso] meipso v m 389 hoc quidem ego inu. v m 393/385 inpuro¬ rum praetensas ... subtiliter inquirunt om. per homoeot. v m 394 causam] causa C 1 m. 399 enim om. v m 399/400 diffamantur] diffamatur v m 400 sona¬ re] resonare v m 401 accusantur] accusatur v m 400 euacuet] euadat v m 408 inmolentur] immolarent v m 409 uero om. v m 418 in praelatorum] impraelatorum sic C 423 immolentur] immolarentur v m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 22-23

561

ueniunt et, quod nequiter egerunt, paenitendo delere satagunt. Dicit ergo : Pepercit populus, id est peccato indulsit ; 430 sed : Adduxerunt ea, ut immolentur : quia, in quibus cecidisse se populus recolit, iam se confitendo et paenitendo conpungit. Meliores uero greges et armenta, ut supra, electiora peccata luxuriae designantur. Quasi dicat : ‘Etsi grauiter deliquit populus, arguendi non sumus : quia pro magnitudine criminis 433 lamentahabetconpunctionis.’Quid est, quod ait: Vt immolentur domino deo tuo ? Sed fallacium consuetudo per hoc ostenditur, quia, dum summis uiris latere appetunt, adulantur. Quid enim est, quod deum suum singulariter asserit, nisi quia eum familiarem dei amicum ostendit ? Domino, inquit, deo tuo. 440 ‘Non meo sed tuo : quia ego peccator, tu singulariter sanctus es.’ Sed mirabili usu fraudis fallaces sic se tegunt, ut proferant, et iustificant et accusant. Accusationis quoque modum sic temperant, ut accusando iusti appareant, ne excusando innotescant. Dum enim suum dominum dicit, ilium quidem extollit, 443 se minuit. Sed, dum adducta ab Amalech asserit, quae domino immolentur, tacite profert, non unde reprehendi debeat sed laudari. Et adhuc addens dicit : Reliqua uero occidimus. Occiduntur quidem peccata, quae dimittuntur. Viua quidem peccata sunt, quae aut in mente adhuc per concupiscentiam 450 regnant, aut quae per conuersionem contempta sed per paenitentiam adhuc non sunt deleta. Ilia quidem uiuunt adhuc ad uoluptatem, ista uiuunt ad poenam : quia, etsi iam peccare desiuimus, nisi commissa plangamus, commissorum obligatione retinemur. Sed maiora minoribus, leuiora maioribus 43 3 tribuit. Quid est ergo, quod dicit : Reliqua occidimus, nisi quia sunt paruissima peccata maioribus, quae sola confessione lauantur ? Quae doctores occidunt, quando humiliter confitentibus apostolica auctoritate dimittunt. 23. His enim uerbis omnibus quia se fallaces tegere nituntur, 460 non prodere, qua electorum praedicatorum auctoritate repro16 bentur, adiungitur : Dixit enim Samvhel ad Savl : Sine me ET INDICABO TIBI, QVAE LOCVTVS SIT DOMINVS AD ME NOCTE.

465

Quid est, quod ait : Sine me et indicabo tibi, nisi quia, dum fallaces uerbositati insistunt, examinantibus praelatis loquendi locum non tribuunt ? Quasi dicat: ‘Si a uerbositate non desinis, ea, quae audire debes, loqui me non permittis.’ Potest etiam 432/433 cfr nn.

6,

21.

430 immolentur] immolarentur v m 430/431 se cecidisse inu. v m 433 habet lamenta inu. v m immolentur] immolarentur v m 436 per hoc consuetudo inu. v m 438 quia] qui C 442 et accusant] ut accusent forsan rectius v m 444 dominum] deum v m 433 desiuimus] deseruimus v m 434/433 leuiora maioribus tribuit] scripsi cum v m ; om. C 433 quid est ergo] nam quid est v m 462 et om. v m 465 si] dum m

562

IN LIBRVM I REGVM, VI, 23-25

hoc uerbo adulatoris intentio derideri. Qui, dum blandimento laudis placere se credunt, eos, quos laudant, se quasi tenere eisdem laudibus arbitrantur. Tale est ergo, ac si laudatorem 470 suum electus praesul honesta grauitate derideat dicens : ‘Quia me laudas, loqui tibi dura non possum. Sine ergo, id est permitte me loqui; et ea, quae sum locuturus, intellige’. 24 Et quia, ut dixi, placere se laudando adulatores aestimant, audire ab eis dura, quos laudant, nequaquam putant. 475 Quasi ergo iam laeta et prospera auditurus subsequitur Saul XV, 16 dicens : Loqvere. 25 Sed electi uiri, cum laudes suas audiunt, inter fomenta laudis a rigore iustitiae non mollescunt. Nam, quia reproborum acta despiciunt, excipere uerba nequaquam possunt. 480 Quia ergo flecti laudibus nequeunt, sed laudatores inprobos et subtili ratione discutiunt et districtis sententiis insequuntur, XV, sequitur : Et ait Samvhel : Nonne, cvm parvvlvs esses in

.

.

17-19

OCVLIS TVIS, CAPVT IN TRIBVBVS ISRAHEL FACTVS ES VNXITQVE TE DOMINVS REGEM SVPER ISRAHEL MISITQVE TE DOMINVS IN 485

viam

et ait

PVGNABIS QVARE

:

Vade,

CONTRA

ERGO

NON

EOS

interfice VSQVE

AVDISTI

AD

VOCEM

peccatores Amalech INTERNICIONEM DOMINI,

SED

ET

EORVM ?

VERSVS AD

? His quippe uerbis superbi regis inoboedientia subtiliter examinatur : quia ei prius dona conlata obicit, deinde audaciam transgressionis per eiusdem culpae exquisitionem ferit. Subtilis namque examinatio est, quando sic uersutus quisque peccator discutitur, ut ei culpae excusatio nulla relinquatur ; ut hunc ad mortem flagitii quasi uictum dei sententia teneat, cui peccati confugium nullum restat. Vt ergo omnis uia fugiendi fallacibus superbis obstruatur, memoratur ei et sublimitas dignitatis et modus ministerii, cum dicit: Nonne, cum famulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israhel factus es et ait tibi dominus: Interfice peccatores Amalech ? Et, ut circumdatum iam et obsessum ratiocinationibus capiat, manum culpae inicit dicens : Quare ergo non audisti uocem domini, sed uersus ad praedam es et fecisti malum in oculis domini ? Quasi dicat : ‘Ecce quid eras, quid factus es, quid debuisti facere ; ecce quid fecisti, ecce quantum ab eo, quod debuisti exercere, recesseris. PRAEDAM ES ET FECISTI MALVM IN OCVLIS DOMINI

490

495

500

473 cfr n.

20.

468 credunt] credit v m laudant] laudat v m 469 arbitrantur] arbitrator v m 470 quia] qui v m 471 tibi C 2 m. sup. lin. 473/474 aestimant] credunt vm 478 quia] qui v m 480 sed om. v m 482 sequitur] unde praem. aliter interpung. v m 484 regem] in praem. v m 494 uictum] uinctum forsan recte (cfr l. 77) v m 496 memoratur] memorantur v m 498 esses] esse C 1 m. 502 in] coram v m

™ 357 PL

427

IN LIBRVM

1

REGVM, VI, 25-26

563

Dum ergo intulit dicens : Quare fecisti malum in oculis domini, quasi fallacem reum circumdando conprehendit. 26 Sed in hoc loco adnotandum est, quia, dum rex superbus arguitur, electionis eius tempora memorantur, ut tumor cordis sentiatur non adfuisse eligendo sed ex culmine creuisse prae510 lato. A domino quidem bonus electus est; sed, dum creuit ex culmine, decreuit elatione. Dicit ergo : Cum esses paruulus in oculis tuis, caput in tribubus Israhel factus es ; modo uersus ad praedam fecisti malum in oculis domini. Quasi dicat : ‘Per ueritatem humilitatis regnum promeruisti; sed nunc praetextu 515 humilis, ueritate tumidus, regnum perdis’. Quid enim sunt oculi cordis nisi adspectus rationis ? Nam, qui integros uisus rationis habet, perfecte inluminatus est. In oculis ergo suis est humilis, qui se et perfecte respicit et humilem perfecta uisione cognoscit. His ergo uerbis lapsi regis non solum prae520 terita humilitas sed etiam rationis acuitas commendatur : quia uidelicet tantus erat ratione, ut se perfecte cognosceret; tantus uirtute, ut se subtiliter intuens uere humilem uideret. Quia igitur, cum arguitur, eius praeterita memorantur, quid PL 428 aliud quam his, quae habebat, carere describitur ? Nam 525 superbire nequeunt, nisi qui prius oculos cordis perdunt. De libidinosis uero ualde clarius constat, quia in fornicationis barathro se numquam obruerent, si a luce intimae gloriae non ante caligarent. Qui, quia alta pudicitiae praecepta con- m 358 temnunt, etiam tumoris arguuntur. Qui ergo deponere prae530 positum regem uenerat, dicit: Cum esses paruulus in oculis tuis, caput in tribubus Israhel factus es ; nunc fecisti malum in oculis domini. Quasi dicat: ‘Superbus modo et caecus iuste deponeris, qui prius uidens et humilis regnum sortiri meruisti.’ Nam et superbi pharisaei ab ipsa ueritate caeci nominantur, quae ad 535 discipulos ait : Sinite eos ; caeci sunt, duces caecorum. Quae utique caecitas specialiter libidinosis adscribitur : quia nulla sunt uitia, quae spissiores tenebras menti ingerant quam libido. At nunc plerosque uideas stetisse clericos, sacerdotes corruisse. Quibus certe per Samuhelis improperium dicitur : Cum esses 54° paruulus in oculis tuis, caput in tribubus Israhel factus es. Quasi dicat: ‘Cum in minori ordine inluminato corde pudicitiae praecepta seruaueris, et nunc amissis oculis in fornicationis barathro corruisti. Ad praedam ergo uersus es, quia diuina praecepta uiolenta praesumptione rupisti.’ Quia enim pro505

.

535 Matth. 13, 14.

505 domini] tuis praem. del. C 1 m. 507 adnotandum] notandum v m 518 pr. et om. v m 522 tantus] et praem. v m 528 caligarent] caligarentur v pudicie sic C 533 uidens C 2 m. sup. eras. 535 duces] et praem. v m 539 im¬ properium] imperium v m 542 et om. v m 543 ergo om. v m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 26-28

564 545

550

hibente et quasi minis armato et obstante deo ad uiolandum sacrarium castitatis irrumpunt, quasi per rapinam praedae Amalech electa ad domini terram ducunt. Et quia, quantum possunt, lubrici praedicatoribus absconduntur, in conspectu domini malum fecisse reprehenditur. Quasi enim minans et terrens praedicator in carnis uoluptate lapso dicat : ‘Crimen inmunditiae hominibus quidem absconditur, sed uidenti omnia non celatur.’ 27 Haec quidem et his similia cum inpaenitentes audiunt, terreri nequaquam possunt. Vnde, etsi iam ratiocinatione capti sunt, uelut angues per lubricum dilabi a tenentis se manibus satagunt. Caudam proferunt, caput abscondunt : quia et uidentur iam extrema operum, sed earundem tegitur qualitas actionum. Vnde et sequitur : Et ait Savl ad Samvhelem :

.

555

XV, 20

IMMO

AVDIVI

VOCEM

DOMINI

ET AMBVLAVI

PER VIAM,

QVA

560 MISIT ME DOMINVS, ET ADDVXI AGAG REGEM AMALECH ET AMA-

Quasi enim occulta sua tegens, aliorum discooperta proferens, se lubricus doctor de profectu praedicationis commendet, dicens: ‘De subditorum culpa reprehendi non debeo sed laudari, quam in delinquentibus praedicando deleui. Amalech percussi, quia fornicationis spiritus in auditorum meorum cordibus linguae meae gladio corruit.’ Rex, etsi uiuit, adductus est : quia, etsi sensus carnis, quandiu sumus in came, omnino perdi non potest, captus est, ut capi potuit : quia praeualere rationi non potest. 28. Ipsos subditos correctos et peccata confitentes ostendere gestiens subiunxit dicens : Tvlit avtem popvlvs de lech interfeci.

565

57°

XV, 21

PRAEDA

OVES

ET

BOVES,

PRIMITIAS

EORVM,

QVAE

CAESA

Quando armatorum uiolentia alicuius proprium aliquid tollitur, praeda nominatur. Vitia autem carnis et animae, quia diabolo suggerente propagantur, eius uelut proprium sunt. Quisquis ergo in se nuper remissus, nunc autem uiolentius uitia destruit, praedam tacit : quia, quae aliena sunt, potenter rapit. Sed notandum, quia et caedere praedam dicitur, ut alia mortua relicta, alia uiua delata esse doceantur. Caeduntur quidem oblectamenta libidinis, quando uirtute supemae intentionis depelluntur a corde et contritione spiritus reciduntur a corpore. Sed uiua ad immolandum deducuntur : quia, etsi conuersione peccatoris camis aut mentis delectamentum deseritur, poena praeteritae delectationis penitus non deletur. CaedanSVNT, VT IMMOLARET DOMINO DEO SVO IN GALGALIS.

575

580

585

549 fecisse] Saul praem. v m 550 terrens] tremens v 556 et om. v m 561 sua om. v m 563 commendet] commendat v m 570 correctos] correptos v m 574 aliquid proprium inu. v m 577 uiolentius] uiolentus v m 578 sed] et vm 579 et caedere praedam] caedere et praeda v m 580 doceantur] doceatur m 582 contritione rescr. C 2 m.t contrictione v 584 delectamentum] delectamenta C 1 m.

PL 429

IN LIBRVM I REGVM, VI, 28-29

565

tur ergo uitia, primitiae uiuae ad immolandum nullatenus » seruentur ; ut, qui uim peccati in contemptu oblectationum potenter perimit, uiuere sibi ad immolandum timeat poenam delectationis. Primitiae ergo caesorum quid sunt nisi delecta390 tiones peccaminum ? Has quidem offerre dicitur, qui coram deo sacerdotibus confitetur. Et oblata immolantur, quando eorum poena paenitendo destruitur. Quasi enim in primitiis caesa offeruntur et per posteriora uiuunt, quando aliquis peccata confitetur et immolare, hoc est coram deo mactare, poenitendo 595 non nititur. Dum ergo caesorum primitiae reseruari ad immo¬ landum dicuntur, quorundam error confunditur, qui peccata deserunt nec tamen plangunt. Quia ergo non solum confitenda sunt peccata sed etiam paenitentiae austeritate delenda, dum boni doctoris Saul typum simulat, subiectos suos caesorum 600 primitias immolanda tulisse adseuerat. Quia etiam ratione scripturarum modus paenitentiae decernendus est, in Galgalis primitiae immolandae deducuntur. Boues autem non solum sed etiam oues ad immolandum reseruantur ; ut, qui circa salutem suam solliciti sunt, sic delere paenitendo magna studeant, ut 605 minora plangere non omittant. De superbis autem manifestum est, quia, cum semper magni uideri appetunt, notari peccatores erubescunt. Deprehensi etiam resistunt et in his etiam iusti apparere cupiunt, quae agunt. Quid est enim, quod ait : Immo audiui uocem Domini ? Samuhel quidem dicit: Sine me et 610 indicabo tibi, quae locutus sit ad me dominus node ; et post pauca : Quare uersus ad praedam es et fecisti malum in oculis domini ? Patet ergo, quam mirabiliter tumeat, qui tunc iustificare appetit, quando se reprehendere de peccato dominum recognoscit. 615 29. Si uero idcirco sic respondisse creditur, quia uerba prophetae non domini esse credidit sed prophetae, uidemus adhuc imitatores Saul, qui, dum in propria eruditione confidunt, maiorum iussa, quae audiunt, et per tumorem despiciunt et meliorare permutando credunt. Quid est ergo, quod 620 dicit: Immo audiui uocem domini et Amalech inter feci et adduxi Agag regem Amalech ? Sed tale est, ac si dicat : ‘Et quod praeceptum fuit, inplere studui et, quod minus erat, suppleui.’ Agendum fuit, ut Amalech percuteretur ; sed, quia deo auxi- PL liante uincitur, supplendum erat, ut, quae in eius immola625 rentur sacrificio, seruarentur ; quamquam aperte in superbis 586 nullatenus] scribendum putaui cum v m ; om. C 587 contemptu] contemtum v m 588 poenam] poena C 600 immolanda] immolandas v m 605 etiam] et v m reseruantur] seruantur v m 606 appetunt] appetant v m 608 enim] ergo v m 609 quidem] autem v m 610 quae] quid v m ad me] mihi v m 611 in] coram v m 612/613 iustificare] se praem. v m 613/614 quando dominum se reprehendere de peccato recognoscit inu. v m 616 credi¬ dit] crediderit m 618/619 despiciunt] in propria erudicione add. del. C 1 m. 620 et Amalech interfeci om. v m 625 quamquam] quod v m V

C.C. CXLIV

359

430

566

IN LIBRVM I REGVM, VI, 29-30

appareat, quia, cum apertam culpam celare non possunt, permutare aut minuere conantur. Quasi dicat : ‘Etsi iudicas apertas culpas operis, adtendenda est occulta simplicitas intentionis.’ Culpa quidem esset de Amalech aliquid afferre, 630 nisi allata deo deberent immolari. Hoc quidem saepe in monasteriis accidit, cum quisque nimis religiosus subditus spiritalium praelatorum imperiis adicere praesumit, cum regularem communemque uitam despicit et propriae sequitur arbitrium uoluntatis. Dum enim meliorasse uitam eligendo quam oboe635 diendo nititur,quid aliud quam apertam inoboedientiam intentione uirtutis colorare monstratur ? Quern profecto locum non solum subditi sed etiam praelati intueri subtiliter debent. Subiecti quidem notare subtiliter, quia ex eo Saul deo displicuit, quod deo immolare praeter prophetae praeceptum 640 temptauit. Subtiliter notent praelati, quia demoliendi Amalech prophetaregi praeceptum dedit. Sic enim debet doctor laudare communia, ut singulorum propria non contemnat. Ilia quidem communis uita laudatur, quae caritate coniungitur, uitiis mediantibus non fuscatur. Apostoli quidem sententia est, 645 quia unusquisque donum proprium habet ex deo, unus quidem sic, alius uero sic. Quorum ergo cibi et mensa communis est, debent adtendere non solum commune bonum refectionis sed proprietatem passionis ; ut pariter comedant, sed contra fomicationis stimulos certare per abstinentiam pariter non contem650 nant. Eius uero caro amplius domanda est, cui carnis stimulus magis infestus est. Iam ergo non excitare communis est uita, ubi communitas refectionis adtenditur, sed contra singularem pugnam pugnare singulariter perhibetur. Nec doctor bene praecipit, si non praecipit, unde Amalech percutitur, sed 655 unde uiuit. Praecipiat ergo doctor, sed ut fornicationis spiritus superetur. Non oboedire subiecti refugiant, sed ubi superbiae crimen incurritur, non unde mortis barathrum deuitatur. 30. Inoboedientes autem, dum tumenti corde maiorum iussa non faciunt, cum meliorare, quod eis iniungitur, conantur, 660 sua opera deo offerre dum cupiunt, semetipsos tollunt. Nam per alias uirtutes nostra ei inpendimus, per oboedientiam nosXV, 22 metipsos exhibemus. Samuhel ergo subiungens ait : Nvmqvid VVLT

DEVS

HOLOCAVSTA

ET

VICTIMAS

ET

NON

POTIVS,

VT

645/646 cfr I Cor. 7, 7.

626 appareat] apparet v m 635 communemque] communem v m 634 melio¬ rasse] meliorare v m 638 subtiliter] debent add. forsan rede v m 645 pro¬ prium donum inu. v m ex deo] a deo v m 646 communis est] communes sunt v m 647 debent] debet C 649/650 contemnant] contendant m 653 perhibetur] prohibetur C 657 barathrum mortis inu. v m

m

360

IN LIBRVM I REGVM, VI, 30

567

oboediatvr voci Domini ? Quid enim sunt bona electorum opera nisi uictimae et holocausta ? Cum ergo holocausta et uictimas per legem sibi offerri dominus praecepisset, quid est, quod dominus holocausta et uictimas nolle dicitur, uelle autem, ut ei oboediatur, pollicetur, nisi quia, quae praeter oboedientiam hunt, holocausta et uictimae non sunt ? Quasi dicat: ‘Tunc bona 670 sunt bona opera, quando a praepositorum conscientia non discordant.’ Si uero hoc ideo dicitur, ut uirtus oboedientiae commendetur, liquet, quam sublime bonum sit, quod uicti- PL mis et sacrificiis excellit. Quid est ergo, quod dicitur, quia uult, ut oboediatur uoci domini, nisi quia omnia bona opera post675 ponenda sunt his bonis, quae iubentur ? Nam, cum bene praelati iubent, bona, quae ex arbitrio subiecti eligunt, praelatorum imperiis postponuntur. Ipsa uero opera illis postposita holo¬ causta et uictimae nominantur, ut non solum sentiantur non esse conferenda maiorum imperiis minorum parua sed maxima. 680 Holocausta quidem eorum sunt, qui se omnino subtrahere uolunt a publico operis, ut deo se totos per amorem conbustos offerant in secreto contemplationis. Victimae sunt eorum, qui se a communi publico nequaquam separant, sed singulari uirtute agunt, ut uirtutes aliorum districtius uiuendo transcen685 dant. Haec quidem et huiusmodi, cum bonorum rectorum permissione aguntur, uictimae et holocausta sunt, quae deus probat ; cum uero sic hunt, ut propter haec maiorum praecepta neglegantur, audiant, qui offerunt, quod a domino missus ad inoboedientem regem propheta loquitur : Numquid uult deus 690 holocausta et uictimas et non potius, ut oboediatur uoci domini ? Quasi iussa patrum uelut minora despicientes et sua quasi maiora exhibentes terreat dicens : ‘Hoc quasi magnum agere putatis ; paruum et abiectum despicitis, si aperte cernitis, quia per hoc domino non placetis.’ Bene autem, dum super695 borum opus discutitur, propheta acute exquirit dicens : Num¬ quid uult deus holocausta et uictimas et non potius, ut oboediatur uoci domini ? Exquirit siquidem, ut superbiae tumor pastorali actoritate feriatur. Dicit : Numquid uult deus holocausta et uictimas : quia, qui sequi propriam uoluntatem eligunt, deo m 700 placere aestimant ; sed deus eorum opera, cum magna et ingentia sunt, nequaquam probat.

665

698/699 I Reg. 15, 22.

664 electorum] hominum add. v m 665 pr. et om. v 666 sibi om. v m 672 quod rescr. C 2 m. 673 quia om. m 679/680 maxima holocausta sine ulla interpmct. m 681 operis] opere m 686 permissione] promissione C 687 propter haec] per ea v m 688 quod] quid forsan recte v m 692 quasi] quia v m 693 si] sed praem. v m 694 quia om. v m 698 actoritate] sic C ; authoritate v, auctoritate m 700 aestimant] se putant v m

568

IN LIBRVM I REGVM, VI, 31-32

31. Sed iam, quibus laudibus oboedientia praedicanda sit, subiunxit atque ait : Melior est enim oboedientia qvam

XV, 22

VICTIMAE,

ET

AVSCVLTARE

MAGIS

QVAM

OFFERRE

ADIPEM

Quia enim superius ait: Numquid unit deus holocausta et uictimas, nunc utrumque oboedientiae laudibus subiciens, dum uictimas et arietum adipem posuit, in adipe holocaustum intellexit. Quidquid melius est, bono utique melius est. Ilia autem holocausta et illae uictimae, quas non uult deus, bona non sunt. Quid est ergo, quod in obedientiae laudes dicitur melior oboedientia quam uictimae, et auscultare magis quam offerre adipem arietum, nisi quia tunc oboedientia melior est, cum holocaustum et uictima mala non est ? Quasi ergo superbientes inoboedientesque ad tanti boni considerationem reducat dicens: ‘Etsi nihil a uobis per praesumptionem fieret, oboe¬ dientiae uirtus operibus, quae elegitis, melior est.’ Liquet ergo, quo sita sit culmine, quam diuinis oblationibus propheta uidit altiorem. 32. Quod si, ut supra, spiritalem sensum sequimur, uictimae ad magnae conuersationis austeritates, holocausta ad conpunctionem uitae secretioris referenda sunt. Melior est ergo oboe¬ dientia quam uictimae, et auscultare magis quam offerre adipem arietum : quia longe altioris meriti est propriam pl 432 uoluntatem alienae semper uoluntati subicere, quam magnis ieiuniis corpus adterere aut per conpunctionem se in secretiori sacrificio mactare. Quid est enim adeps arietum nisi pinguis et interna deuotio electoris ? Adipem ergo arietum offert, qui in studio secretae conuersationis deuotae orationis affectum habet. Melior est tamen oboedientia quam uictimae et quam offerre adipem arietum : quia, qui perfecte uoluntatem praeceptoris sui inplere didicit, in caelesti regno et abstinentibus et flentibus excellit. Hoc certe, quia contra superbientem atque aperte domini mandata contemnentem dicit, non confert bonum, quod fecit, bono, quod contempsit; sed boni simulationem destruit melioris boni ostensa ueritate. Quasi dicat : ‘Etsi pro excellentiori uirtutum gloria excellens bonum quaerebas, bonum oboedientiae, quod excellentibus etiam excellit, elegere potius debuisti.’

705 arietvm.

710

715

720

725

730

735

719 cfr n. 30.

704 abscultare sic C adipem] a diem sic v 70(i nunc] numquid m 709 illae om. v m 710 non] minime v m laudes] ita, recte ut uidetur, C 2 m. v m ; laude C 1 m. 711 melior] est add. v m ascultare sic C v magis om. v m 713 holocaustum] holocausta C, corr. ipsa 1 m. 716 est] esset forsatt melius v m 720 austeritates] austeritatem v m 721 sunt] est C ergo] enim v m 722 et bisv ascultare] sic C 723 arietum adipem inu. v m 724 magnis] magis C 1 m. 730 qui] ei praem. nescio quare C 736 pro excellentiori] procellentiori C

IN LIBRVM I REGVM, VI, 33-34 33. Sic

569

profecto loquens simulationem boni argumentando

740 destruit, sed subiugando patens inoboedientiae malum aperte

XV, 23

confundit dicens : Qvoniam qvasi peccatvm ariolandi est REPVGNARE ET QVASI SCELVS IDOLATRIAE NOLLE ADQVIESCERE.

Quidnam est, quod ariolis et idolatris repugnantes et adquiescere nolentes a propheta similantur, nisi quia arioli diuina 745 cognoscere atque absconsa diuinare nitebantur,idolatrae autem figmentis uenerando se subdiderunt ? Qui autem repugnant praelatorum imperiis, ideo utique repugnant, quia diuinam uoluntatem se scire melius aestimant. Quasi ergo peccatum ariolandi est repugnare : quia uelut contempto diuino altari 750 ad aras daemonum responsa percipiunt, dum cordis sui prestigiosis ac superbis adinuentionibus credunt et salubribus praelatorum consiliis contraria sentiendo refragantur. Nolle autem adquiescere idolatriae sceleri simile dicitur : quia nimirum in inoboedientiae suae obstinatione nemo persisteret, 755 si propositi sui figmentum in corde quasi idolum nongestaret. Dum enim agenda in corde concipit, quasi idolum facit et, dum conceptum mentis propositum se acturum deliberat, quasi ad adorandum simulachrum se inclinat. Quasi ergo scelus idolatriae est nolle adquiescere : quia, quisquis in 760 propria deliberatione obstinatus est, idcirco nimirum foris in maiorum contemptum erigitur, quia intus eis, quae fingendo statuit, propositi sui simulachris incuruatur. 34. Sed quaerendum ualde est, quur repugnare ariolandi peccato et nolle adquiescere sceleri idolatriae conparatur. 765 Scelus quippe nonnisi magnum peccatum dicitur ; peccatum uero etiam, quod leue est, nominatur. Sed, si ab ara dicebantur arioli, eo quod responsa percipere consulendo consueuerant, idolatriae peccatum in eius conparatione scelus erat : quia dementius erat lapides adorare, quam sub specie diuinorum 770 falsa bene uiuendi responsa percipere. Quur ergo repugnare peccatum per similitudinem esse dicitur, adquiescere autem nolle scelus ? Sed repugnare est ab imperantis uoluntate dissidere. Plerique autem ad horam repugnare cernuntur, dum statim praepositorum imperia non recipiunt, qui tamen eisdem 749/750 cfr I Cor. io, 20-21.

740 subiugando] subiungendo v m patens] parens m inoboedientiae] oboedientiae C 1 m. 742 idolatriae] ita C (hydolatriae) v ; idololatriae m 743 idolatris] idololatris m 745 nitebantur] nitebatur C idolatrae] ita C (ydolatrae) v ; idololatrae m 746 se uenerando inn. v m subdiderunt] ita (subdidere) v m ; subdere C 753 idolatriae] ita C (ydolatrie) v ; idololatriae m 754 in] scribendum putaui cum v m ; om. forsan ob initium uocis seq. C 755 idolum] ydolam C 1 m. 758 adorandum] adoranda C, corr. ipsa 1 m. 759 idolatriae] ita C (ydolatriae) v ; idololatriae m 760 nimirum om. v m 764 idolatriae] ita C (ydolatriae) v ; idololatriae m 768 idolatriae] ita C (ydolatriae) v ; idolo¬ latriae m 773 cernuntur] uidentur v m

m 362

PL 433

570

IN LIBRVM I REGVM, VI, 34-35

imperiis post modicum adquiescunt. Nolle ergo adquiescere quid est, nisi et iniunctae oboedientiae repugnare et in eiusdem repugnationis obstinatione persistere ? Non enim adquiescunt, qui in cordis sui proposito inuincibiles sunt et, quae decernunt agere, nullius auctoritate praetermittunt. Merito igitur in 780 conparatione repugnandi scelus nolle adquiescere dicitur, quod maius ualde atque horribilius peccatori esse iudicatur. 35. Quia ergo, qui huiusmodi sunt, rationibus non uincunXV, 23 tur, qua poena cohibeantur, propheta intulit dicens : Pro eo 775

ERGO, QVOD ABIECISTI SERMONEM DOMINI, ABIECIT TE DOMINVS,

785

790

795

800

805

810

sis rex. Quid est enim, quod Saul abicitur, nisi quia incorrigibilis iudicatur ? Quasi ergo dicat : ‘Quia cuncta salutis consilia respuis, pro culpa peruicaciae non debes uerbis ulterius corrigi, sed abiectionis poena damnari.’ Quantum itaque timeri debet inoboedientiae culpa, ostenditur, si hoc adtente consideretur, quia propter hanc etiam reges deponuntur. Quid est, quod ait: Quia proiecisti sermonem domini, proiecit te dominus ? Sed sermo proicitur, quando in sui sublimitate uenerabiliter non seruatur. Proicere enim est de manu aliquid labi in terram aut neglegenter sinere aut uiolenter iactare. Sermo autem domini, quia salubria loquitur, caelestis aut sublimis est. Qui in terram neglegenter proicitur, quando per desidiam non inpletur. Per contemptum uero proicitur, quando hunc superbi et inoboedientes tumenti corde repellunt et in manu opera¬ tion^ obseruare dedignantur. Quia uero non proicere sed abicere sermonem reprehenditur, hoc significat, quia, dum superbi proprium arbitrium sequuntur, a domino longe hunt. Abicere enim est aliquid longe repellere. Qui autem aliorum ducatum digne suscipiunt, non solum per oboedientiam deo uicini sunt, sed etiam illos ei uicinos faciunt, qui per uitia et scelera ab eo longe sunt. Tale est igitur, ac si dicat : ‘Longe ab ordine dignitatis expel) eris, quia dignitatis eiusdem merito praesens esse noluisti. ’ Meritum quippe dignitatis est obseruatio diuini uerbi. Quod cum abicitur, quia meritum dignitatis amittitur, ipsa quoque dignitas amouetur. Libet ergo intueri, quanta per inoboedientiam superbis pereunt, humiles quanta lucrantur. Illi, dum inplere propriae uoluntatis arbitrium gaudent, deo magnos operum labores exhibent et laborum praemia nulla habent ; isti, dum se deserunt, dum alienae uoluntatis ne

791/792

Hie legitur uersus 26 pro 23.

775 ergo] autem v m

778 et quae] scripsi cum v m ; om. C 1 m. ; quidnam scripserii ■C 2 m. sup. lin., incertum est 781 iudicatur] uideatur v m 784 ergo om. v m 789 debet] debeat v m 795 aliquid] aliquando m 798 in om. v m 800 significat] ita C v (signat v) ; signat m 802 autem] enim v m 800 expelleris rescr. C 2 m. 807 dignitatis] quaedam add. del. C 810 pereunt] pereant v m 811 lucrantur] lucrentur v m

m

363

IN LIBRVM I REGVM, VI, 35-37

571

arbitrium sequuntur, aetemae sublimitatis gloriam prome815 rentur. Vnde et per beatissimam Mariam domini redemptoris nostri genetricem dicitur : Defiosuit potentes de sede et exaltauit humiles. Potentes quidem de sede dominus deponit, cum inoboedientes superbos abicit ; et humiles exaltat, quia aeterna gloria oboedientes glorificat. Superbos autem uerba non corri820 gunt ; sed tamen, dum amittere honores trepidant, humilitatem, quam non habent, simulant, ne gloriae culmen perdant. XV, 24 36. Vnde et subditur : Dixitqve Savl ad Samvhelem : PeCCAVI,

QVIA PRAEVARICATVS

SVM

SERMONEM

DOMINI

ET

Quid est, quod Saul a propheta uocem domini 825 non audisse et malum in oculis eius fecisse reprehenditur et se peccasse minime fatetur, sed, cum abici de regno conspicit, se peccare et praeuaricasse domini sermonem et eius uerba fatetur ; nisi quia superbi ad contemnenda uerba humilium audaces sunt, sed honores, quos ambiunt, more electorum 830 contemnere non possunt ? Audaces sunt quidem, ut maiorum contemnant imperia ; sed parati non sunt, ut alta relinquant. E contra autem humiles ad maiorum imperia prompti sunt et ad alta perdenda securi. Quia enim non terrena sed caelestia appetunt, terrenae sublimitatis alta despiciunt, laborare pro 833 caelestibus conantur. Subdi libenter uolunt, praeferri refugiunt. Saulergo oboedire deo refugiens, perdere regnum timens, quid aliud nobis quam superborum mores insinuat : qui, cum praeualent, uideri parui aut peccatores uitant ; cum coguntur, humilitatis uirtutem simulant ? 840 37. Sed et, cum conpulsi confitentur, peccatum, quod accusant, loquendo minuunt. Quare et, qui se peccasse ser¬ monem domini praeuaricando perhibuit, eandem praeuaricationem dispensatione potius quam uoluntate se incurrisse XV, 24 memorauit dicens : Timens popvlvm et oboediens voci 845 eorvm. Quasi dicat : ‘Peccatum, quod me fecisse reprehendo, tanto leuiori poena feriri debet, quanto commissum non constat per malitiam sed per infirmitatem.’ Studio autem et uoluntate peccare magna praeuaricatio est; inhrmitate uero peccare tanto tolerabilius est, quanto is, qui peccato subia850 cet, eiusdem peccati uiribus inpar est. verba tva.

816/817 Luc. 1, 52. 818 humiles] quaedam add. del. C 820 tamen] ita legendum putaui ; tain C, tn v, tantum m 823 sermonem] ita C ; sermone sic v, sermones m 826 abici] se praem. v m 827 peccare] peccasse forsati melius v m 829 post audaces sunt baec adduntur a solo C : humilia uerba respuenda audaces sunt. Quod membrum, utpote manifeste superfluum, ab editoribus per homoeoteleuton omissum minime putauerim ; undenam haec bauserit scriba, nesoio ego 829/830 sed electorum more honores quos ambiunt contemnere inu. v m 830 quidem sunt inu. v m 840 et om. v m 841 accusant] accusat C 1 m. miniunt sic C et qui se] etsi m 845 me om. m reprehendo] reprehendor v m 846 commissum] commissurum C, corr. ipsa 1 m. ut uidetur 850 eiusdem peccati rescr. C 2 m.

PL 454

572

IN LIBRVM I REGVM, VI, 38-39

38. Et, quia eadem cordis sui uersutia se praeualere simplicum doctorum humilitati aestimant, quasi iam suasisset, subXV, 25 iunxit dicens : Sed nvnc porta, qvaeso, peccatvm mevm et revertere mecvm, vt adorem DOMiNVM. Corrigibilia peccata 855 portantur : quia, postquam a delinquentis uoluntate discedunt, purgari satisfactione salubriter possunt. Non autem portantur peccata eorum, in quorum mentibus per inpaenitudinem inuiscerata sunt. Vnde et Iohannes ait: Est -peccatum ad mortem, non pro illo oret quis. Peccatum quippe ad mortem 860 est, quod ab eo committitur, qui resipiscere numquam potest. Quod nimirum peccatum a praepositis non portatur, quia sacerdotum orationibus aut oblationibus non deletur. Saul autem per omnia superbos obstinatos designans et tumere non cessat et peccatum suum portari obsecrat. Inportabile 865 onus congerit et quasi leue portari petit. Hoc quidem totiens in ecclesia agitur, quotiens hi, qui magna scelera libenter committunt, eorum magnitudinem non adtendunt. Inportabilia congregant et haec leuia atque nullius esse ponderis pensant. Peccata sua suis praepositis abscondunt et, cum uix 870 inueniri possint et argui, quantum possunt, eadem peccata leuigant ; ut, qui eis praesunt, eorum grauedinem non adtendant. Ad peccandum etiam fortes sunt, ad flenda peccata debi¬ les. Volunt quidem peccati delectationibus resolui, sed paenitentiae nolunt acerbitate purgari. Quid est ergo, quod dicunt : 875 Porta, quaeso, peccatum meum, nisi quia et peccatorum dulcedinem in se ipsis excipiunt, sed onerare praelatos onere eorundem peccatorum uolunt ? Quidam etiam sponte ad confitendum ueniunt; sed, pro quibus se accusant, non ipsi lugent, sed paenitere alios obsecrant. Fide sola saluari aestimant, per 880 paenitentiam reuerti abiecti non curant. Vnde et subdit Saul dicens : Et reuertere mecum, ut adorem dominum. Quasi enim recedens est praedicator, cum inpudentes abicit. Dicit ergo : Reuertere mecum, ut adorem dominum, cum in eo tantum a communione electorum non diuidi putat, quod fidem commu885 nem seruat. Vel certe dominum adorare est subdi religioni fidei et custodiae bonae operationis. XV, 26 39. Quia uero finctos et hypochritas Saul insinuat, Ait

858/859 I Ioh. 5, 16.

851/852 simplicum] simplicium v m 852 suasisset] suasim m 854 corrigi¬ bilia] equidem add. v m 856 satisfacione C, satisfatione v 859 non] ita, ut uidetur, C (n) ; ne i'» 863 obstinatos] obstinatosque v m 869 cum] ut v m 871 ut] ne v m grauedinem] granditudinem v m non om. v m 872 pec¬ candum] peccatum v m 874 aceruitate sic C dicunt] dicit v m 875 quaeso om. v m 880 reuerti] reuertere v m Saul subdit inu. v m 883 in om. m 887 finctos] scribendum putaui cum C 1 m. ; fictos C 2 m. (n expunxit) v m 887/888 ait Samuhel] sequitur praem. v m

m 364

PL 435

IN L1BRVM I REGVM, VI, 39-40

573

Samvhel ad Savl : Non revertar tecvm, qvia proiecisti SERMONEM DOMINI, ET PROIECIT TE DOMINVS, NE SIS REX. Quid est ergo, quod propheta portare peccatum paenitentis regis rennuit, nisi quia hunc non uere paenitentem uidit, cui ea, quae prius abiectionis uerba respondit, quia eum inmutandum minime cognouit ? Qua nimirum prophetae constantia quidam nimis clementes huius temporis sacerdotes arguuntur, qui 895 conuersatione infirmi sunt, temeritate fortes. Sese uix sustinent et portanda suscipere onera aliorum audent. Leuia sua non ferunt et inportabilibus se subiciunt. Ecce, fortis propheta refugit suscipere onus regalis peccati, ut sacerdos ecclesiae timeat et peccatorum inportabilium pondera subire perti900 mescat. Plerumque autem sic aliena peccata suscipiat, ut tamen ea, quae expianda suscipit, here eum, a quo sunt commissa, permittat. Vnde et Samuhel portare peccatum regis minime promisit et tamen eum, quern repulit, abiectum planxit. Nam de eo post pauca scriptum est : Lugebat Samuhel 905 Saul, quoniam dominum paenitebat, quod constituisset eum regem super Israhel. Non quidem promisit ei portare pecca¬ tum regis, ut rex illud here studeret; sed tamen, quern repulerat, flebat, ut dominum eipropitium faceret. Adlitteram uero dum sententiam propheta ingeminat, irreuocabilem diuinae 910 aequitatis sententiam monstrat, qua sic peccator proicitur, ut redire ad diuinae misericordiae manum numquam permittatur. 40. Potest et aliter intellegi, quod reuerti secum prophetam, ut adoret dominum, rogat. Nam sancti uiri, qui dominum peccando non deserunt, ad eum necesse non habent, ut pae915 nitendo reuertantur. Reuerti enim abeuntis est. Quod nimirum peccatoribus per peccatum a domino recedentibus conuenit, iustis permanentibus non conuenit. Quid est ergo, quod reuerti cum peccante Saule iustus Samuhel petitur, nisi quia electi praedicatores pro lapsis subditis uelut paenitentes affliguntur 920 et quasi recedentes ueniunt, dum lapsos subditos paterna PL 436 afflictione comitantur ? Cum eis ergo reuertuntur, cum peccata subditorum et ipsi subditi, qui peccauerunt, et praelati, qui steterunt, pariter plangunt. Tale est igitur, ac si dicat : Tam te paternis uisceribus adherere mihi per increpationem praedi- m 365 923 cationis agnoui, quern nec longius peccando recedentem reliquisti. Quia ergo te obiurgante resipui, mecum redire te rogo : quia propriis uiribus ad tantae prauitatis magnitudinem delendam nequaquam sufficio.’ Sed tanti affectus preces recipiendae essent, si ex cordis ueritate procederent. Apte ergo 890

888 tecum, quia] ita interpungunt C v m (cfr tamen l. 932/933) 896 aliorum onera inu.vm 901 sunt] sint v m 903 repulit] retulit m 904 plansit sicv 907/ 908 repulerat] retulerat m 911 ad] a forsan ob primam litteram uocis seq. C 1 m. 918 Saule] Saul m 924/925 per increpationem praedicationis mihi inu. v m 925 peccando] peccare v m recedentem om. v m

574

IN LIBRVM I REGVM, VI,

40-41

930 hypochritae responsum est: Non reuertar tecum. Quasi dicat : ‘Pro te satisfacere deo nescio, quem ueritate humilitatis deo subditum non adtendo.' Et quae priora ingeminans ait : Quia proiecisti sermonem domini, proiecit te dominus, ne sis rex. Et, quia uersuti et abiciendi et deserendi sunt, sequitur : Et 935 CONVERSVS EST SAMVHEL, VT ABIRET. 41. In qua profecto maiorum discessione magis hypo¬ chritae amissionem temporalis honoris metuunt quam aeternae hereditatis. Vnde et quiescere etiam derelicti non possunt ; sed ea, quae agere per se non audent, im940 petrare aliis interuenientibus student. Bene ergo subiunXV, 27 gitur : Ille avtem apprehendit svmmitatem pallii eivs, qvae et scissa est. Quae sunt uestimenta doctoris nisi decorae sibi adherentium subditorum qualitates ? De quibus profecto uestibus magno pastori per prophetam repromit945 titur : Viuit dominus, quia his omnibus uelut uestimento uestieris ! Et per psalmistam canitur : Dominus regnauit, decorem induit. induit quippe decorem, qui ad se ipsum splendidas fidelium mentes quasi uestimenta coniunxit. Saul ergo Samuhelis pallium apprehendit, cum superbus quisque et abie950 ctus honorem culminis sibi deferriasummisuirispercoherentes sibi dilectos et familiares quaerit. Et, quia pro reprobo perfectorum auditorum nullus obsecrat, non pallium sed pallii summitatem, id est extremitatem, apprehendisse perhibetur. Sed eadem extremitas scinditur : quia, qui inutilia suggerit, 955 reprobatur. Cum enim minor indiscreta rogans repellitur, uelut uestimenti summitas scindi perhibetur. Velut enim pars pallii summi prophetae scissa est, quando male suggerenti Petro respondit dicens : Vade retro, Sathanas ; non enim sapis ea, quae dei sunt, sed quae hominum. Hinc item praecipit dicens : 960 Si manus tua uel pes tuus scandalizat te, abscide eum et proice abs te. Item : Si oculus tuus scandalizat te, erue eum et proice abs te. Quibus nimirum uerbis non solum summitas pallii sed etiam media abscidenda designantur: quia, cum male suggerunt, perfecti etiam auditores contemnendi sunt. Hinc namque est, 965 quod Zebedaei filii simul cum matre unus ad dexteram, alius ad sinistram redemptoris sedere petunt, sed quasi bonae

XV, 27

945/946 Is. 49, 18. 946/947 Ps. 92, 1. 958/959 Matth. 16, 23. Matth. 18, 8. 961/962 ibid., 9. 965/967 cfr Matth. 20, 20-23.

960/961

931 pro] per v satisfacere] sacrificare m 936 discessione] decessione m 937 metuunt] timent v m 942 et om. v m 943 decorae] docere m 946 uestieris] uestiris m 947 pr. induit] induit dominus fortitudinem add. v m 950 deferri] scripsi cum m ; deseri C v 954 eadem] ea m 958 retro] me add. v m Sathanas C, Sathana v, Satana m 960 abscide] abscinde v m 963 absci¬ denda] abscindenda v m designantur] designatur C 964 contepnendi sic C 965 alius] alter v m ; uero add. v m 966 bonae] uerbum quoddam add. del. C

IN LIBRVM I REGVM, VI, 41-42

970

975

980

985

990

995

1000

575

petitionis ignari repelluntur. Velut enim partem chlamidis PL 437 dominus scidit, cum ea membra, quae mouebant scandalum, increpando confutauit. Et notandum, quia non totum pallium sed pars pallii scinditur : quia, dum bonus mala suggerit, in eo, quod male suggerit, repelli debet et in eo, quod aliter bonus est, ex dilectione retineri. 42. Per uestimentum etiam rectoris conuersatio designatur, psalmista adtestante, qui ait: Sacerdotes tui induantur iustitiam. Summitas ergo pallii apprehenditur, quando doctor de magna sanctitate laudatur, cum illud in eorum laude dicitur, quod de¬ corum foris ostendunt. Sed, quia iustorum plura sunt bona, quae latent, pallii tantum summitas apprehendi potest : quia parum est, quod de electi doctoris iustitia cernitur, multum uero, quod occultatur. Ipsum uero parum, quod scitur, cum m 366 apprehenditur, scinditur : quia iusti suis laudibus non tenentur. Quia enim eas in momento contemnunt, quasi scissura pallii teneri nequeunt. Tenetur quidem pars scissa uestimenti, propheta non tenetur : quia uerum est, quod de iusti laude dicitur, et tamen iusti, dum contemnunt quod audiunt, quasi scissuram in tenentis manibus relinquunt. Maiorum ergo, quia quaedam sciri possunt, quasi pars apprehenditur. Cum uero totum scitur, quod a paruulis agitur, si laudatur, nihilominus abiciendum est : quia aliquid bonorum operum per uanitatem retinendum non est. Hinc namque est, quod, dum Iohannes adhuc adolescens conprehensum iam dominum sequitur, per pallium tenetur et relicto pallio nudus fugisse describitur. Per uestimentum namque adolescens capitur, quando de bonae conuersationis initio conlaudatur; sed relicta sindone nudus profugit, qui laudes, quas audit, uilipendit. Nudum namque fugere est laudabilem uitam habere, sed electae uitae laudem despicere. Quasi enim nudus fugit, qui de ornatu uirtutum sibi per uanam gloriam nihil adscribit. Potest etiam idcirco nudus fugisse intellegi, quia, qui per partes sindonis captus asseritur, reliquisse sindonem perhibetur : quia plerumque in electorum conscientia agitur, ut per hoc, quod ex parte laudantur, non pars meritorum sed omne bonae uitae meritum perisse suspicentur. Samuhel ergo pallium scinditur, quia laudes suas electi doctores uilipendunt.

974 Ps. 131, 9.

990/993 cfr Marc. 14, 51-5 2.

967 petitionis] petitiones C 1 m. clamidis C v, chlamydis m 976 eorum] eius v m quod] quo forsan ob primam litteram uocis seq. C 977 ostendunt] ostendit v m 988 a paruulis quod inu. v m agitur] agetur v m 990 retinendum] tenendum v m 992 per pallium] et praem. m 1001 electorum] electi C 1 m. 1003 perisse] perdidisse m Samuhel] Samuhelis v m

576

IN LIBRVM I REGVM, VI, 43-45

43. Et, quia laudibus non flectuntur, seueritatem prioris sententiae replicat dicens : Scidit dominvs regnvm Israhel a te hodie. Perfecti etenim uiri, quia a rigore iustitiae nulla laude mollescunt, tales ante quales post laudis suae testimo¬ nium sunt et, quae prius dixerant, eadem post repetendo 1010 confirmant. Sed quaerendum est, quid significet hoc, quod dicitur : Hodie. Si enim reproborum uita nox est, quid est, quod in die Saulis regnum scinditur ? Sed, si nox est uita pastoris reprobi, cum eius regnum scinditur, diem tacit. Dies quippe non fit, nisi cum nox recedit. Dicitur ergo : Hodie, quia caligo 1015 inoboedientis damnari perhibetur. Vnde et exeunte Iuda PL dominus dicit : Nunc clarificatus est filius hominis, quia noctem uitae illius uidit discedere et puram lucem iustitiae in aliis discipulis permanere. Dicitur etiam : Hodie, quia amoto superbo regi humili regnum tradebatur. Vnde et subXV, 28 1020 ditur : Et tradidit illvd proximo tvo meliori te. Cum ergo dies dicitur, non abiecti regis lucidum aliquid cernitur, sed substituti gloria praedicatur, qui de regni culmine magnae uirtutis debebat splendore radiare. 44. Et diuinae sententiae incommutabilitatem asserens subXV, 29 1025 dit dicens : Porro trivmphator in Israhel non parcet et paenitvdine non flectetvr. Quis enim huius triumphatoris nomine nisi conditor humani generis intellegendus est ? Nam occultos aduersarios quicumque superat, eius uirtute uincit, qui ei gratiam superandae temptationis inpendit. Quid est, 1030 quod triumphator non parcere dicitur, cum Samuhel rogatur, nisi quia, cum praedicatores peccantibus subditis irascuntur, cum superbos aut lubricos digna sententia feriunt, non inpetum furoris sui sed diuinae uoluntatis iudicium exequuntur ? Quasi certe dicat : ‘Ego quidem non meam sed illius senten1033 tiam protuli, qui, quod decernendo profert, reuocari non po¬ test. Non ergo parcit et paenitudine non flectitur ; sed eis, qui m nec a peccatis suis desinere nec peccatorum possunt, quae diligunt, paenitere. 45. Et causam subiciens ait : Neqve enim homo est, vt XV, 29 1040 agat paenitentiam. Quasi dicat : ‘Et uerum esse ei est, cui commutabilitas nulla est.’ Potest autem triumphatoris nomine substituti regis perfectio designari, qui et multorum triumphorum gloriam habiturus erat et contra uoluntatem condi1005

XV, 28

1016 loh. 13, 31.

1006 dicens rescr. C 3 m. scidit] scindit v m 1007 a te] de manu tua v m. 1008 laudis] laudi forsan ob primam litteram uocis seq. C 1 m. 1009 et] e C 1 m. 1011 alt. est om. C 1012 Saulis] Saul v m 1014 dicitur] dicit v m 1025 in om. v 1031 nisi om. v m praedicatores] praedicatoris C 1 m. 1032 digna] diuina v m 1032/1033 inpetum] impetu m 1034 sed] se v 1040 uerum] iterum v m 1041 commutabilitas] mutabilitas v m autem] etiam v m

438

367

IN LIBRVM I REGVM, VI, 45-46

577

toris parcere alicui non auderet. Vnde et in hoc ipso eodem libro de eo scriptum est: Et percutiebat Dauid omnem terrain nec relinquebat uiuentem uirum et mulierem. De quo etiam dicitur : Neque enim homo est, ut agat paenitentiam. Quid enim hoc loco homo nisi carnalibus passionibus subditus designatur ? Quasi adhuc superbum mordeat dicens : ‘Te modo proiectum 1050 paenitet, cum audaciae tuae sententiam percipis ; sed ille paenitentiam non aget, qui ut homo inoboedientiae et tumori non subiacet.' XV, 30 46. At ille adhuc in ore suo confitetur dicens : Peccavi. Ipsius autem confessionis qualitatem ostendit, quia subiunxit XV, 30 1055 dicens : Sed nvnc honora me coram senibvs popvli mei et coram Israhel. Liquet, quam paenitudinem gerat, qui adhuc honorari desiderat. Nam, si sui peccati hunc ueraciter paeniteret, inhonorari potius quam honorari concupisceret. Ammirari igitur libet proiecti cordis duritiam. Ecce, uir dei mandatum 1060 conditoris exequens dicit : Proiecit te dominus, ne sis rex ; e contra uero, qui abiectionis sententiam suscipit, per appetitum elationis honores quaerit. Quid est ergo, quod dicit : Peccaui ? Confessionem quidem peccati non honor aut gloria sed uilitas et contemptus sequi debet. Quid enim prodest 1065 confiteri flagitia, si confessionis uocem non sequitur afflictio paenitentiae ? Tria quippe in unoquoque consideranda sunt ueraciter paenitente, uidelicet conuersio mentis, confessio oris et uindicta peccati. Nam, qui corde non conuertitur, quid prodest, si peccata confiteatur ? Peccatum enim, quod dili1070 gitur, confitendo minime deletur. Nonnulli quidem sunt, qui peccata confitendo aperiunt, sed non conuertendo nequaquam detestantur. Hi profecto confitendo nihil agunt : quia, quod loquendo eiciunt, amando introducunt. Vnde et salubriter confiteri uolentibus scriptura insinuat dicens : Corde creditur 1073 ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Quid est corde credere ad iustitiam, nisi uoluntatem dirigere ad fidem per dilectionem operantem ? Cum ergo quis cordis intentionem ad iustitiam per amorem dirigit, per initium bonae uoluntatis fructum habet rectae conuersionis. Hie certe iam ad salutem 1080 confitetur : quia plus loquendo de uulnere eicit, quod conuersione conpunxit. Tertia ergo species, id est uindicta, quasi 1045

1045/1046 I Reg. 27, 9. 1076/1077 efr Gal. 3, 6.

1060 I Reg. 13, 26.

1074/1075 Rom. 10, 10.

1044 auderet] audere C 1049 proiectum] peccatorum v m 1051 inoboe¬ dientiae] et praem. v m 1053 at ille] sed nunc honora me coram senioribus populi mei et coram Israhel ut lemma praem. v at] et v m 1055 senibus] senioribus v m 1058 concupisceret] concupiuisset v m 1059 ecce] ita C ; et v, ut m 1060 e] et Cl m. 1061 uero] uos C 1 m. 1064 uilitas] utilitas m 1069 prodest] ita C ; ei add. (efr tamen l. 23 IS) v m enim om. v m 1079 rectae] bonae v m 1080 quod] quam v m

PL 439

578

IN LIBRVM I REGVM, VI, 46-47

medicina necessaria est ; ut apostema reatus, quod conuersione conpungitur, confitendo purgetur, afflictionis medicina sanetur. Ergo, qui corde ad iustitiam non credit, contessionem ad 1085 salutem nequaquam facit : quia uelut malae arboris folia ostendit, cuius altas figit radices in corde. Signum ergo uerae confessionis non est in oris confessione sed in afflictione paenitentiae. Tunc namque bene conuersum peccatorem cemimus, cum digna afflictionis austeritate delere nititur, quod loquendo 1090 confitetur. Vnde et Iohannes baptista male conuersos iudaeos m 368 ad se confluentes increpans ait : Genimina uiperarum, quis ostendit uobis fugere a uentura ira ? Facite ergo dignos fructus paenitentiae. In fructu ergo, non in foliis aut in ramis paenitentia cognoscenda est. Quasi arbor quippe bona uoluntas 1095 est. Confessionis ergo uerba quid sunt aliud nisi folia ? Non ergo nobis folia propter se ipsa sed propter fructum expectanda sunt : quia idcirco omnis confessio peccatorum recipitur, ut fructus paenitentiae subsequatur. Vnde et dominus arborem foliis decoram, fructu sterilem, maledixit : quia confessionis 1100 ornatum non recipit sine fructu afflictionis. Saul ergo, qui confitetur et honorari uult, non affligi et humiliari, quid designat nisi eos, qui confessionem sterilem habent et fructum non habent : quia decorem confessionis uerbis humilibus praeferunt, sed uerborum uirorem humilitate paenitentiae 1105 non sequuntur ? 47. Sed quid antiquos adtendimus, cum nunc tantam lapsorum regum multitudinem uideamus ? Cateruatim namque nunc in flagitia corruunt non solum subiecti debiles sed etiam praelati et sacerdotes neglegentes. Lubrica peccando 11 xo agunt, qui ordine ministerii sacramentis caelestibus deputati sunt. Sed plerique illorum, dum quodammodo ad corredeunt, PL 440 se errasse confitentur. Qui tamen sic uolunt contra se peccata proferre, ut uelint adhuc de officio sacri ordinis honorari. Turpes in secreto se proferunt, sed foris praeter ordinis celsitu1115 dinem uideri humiles erubescunt. Quid ergo isti nisi et abiectos se esse uident et tamen uelle honorari audent ? Saepe autem non a se ipsis ueniunt, sed inuiti capiuntur : abiectionis suae mandata percipiunt et tamen rogant, ut honorentur. Volunt quippe inmunda agere, sed audent sacris altaribus inherere. 1120 Ecce, quot Saules adtendimus, quot reges lapsos a sanctae 1091/1093 Matth. 3,7-8.

1098/1099 c/rMatth. 21, 19 ; Marc, n, 13-14.

1083 afflictionis] afflictionisque v m 1085 uelut C 1 m., uelud 2 m. 1086 radices figit inti, v m 1089 absteritate sic C 1090 et om. v m 1091 gemina sic C 1 m. 1093 tert. in om. v m 1096 expectanda] expetenda forsan rede v m 1099 maledixit rescr. C 2 m. 1103 quia] qui v m 1104 praeferunt] praefert C 1 m. 1104/1105 non humilitate paenitentiae inu. v m 1115 et om.vm 1116 esse om. v m 1117 inuiti] scripsi cum v m ; inuicti C

IN LIBRVM I REGVM, VI, 47-48

XV,

31

579

ecclesiae culmine contemplamur ! Quorum profecto singulis dicendum est : Quia -proiecisti sermonem domini, proiecit te dominus, ne sis rex ; ut ministerium caeleste non agant, quos terrena flagitia inquinare non cessant. Sed hoc profecto dicere 1125 possumus, lubricis ministris suadere non possumus. Nam Saul et abiectum se audiuit et regnauit : quia inmundi sacerdotes se sacerdotali culmine deiectos per luxuriae inquinamenta cognoscunt et tamen contra dei uoluntatem sacra mysteria temerare non desinunt. Sed rex contra domini uoii3oluntatem regnans non rex sed tyrannus fuit : quia sacerdos indignus, qui merito suae inquinationis abicitur, cum ministrare praesumit, ad tantae gloriae culmen damnandus ascendit. Vnde et tyrannos terrere uolens caeli ille magnus senator ait : Qui manducat panern et bibit calicem domini indigne, 1135 indicium sibi manducat et bibit. Plerumque autem instanti confessione agitur, ut confitentibus de cordis etiam conuersione credatur. Aliquando reproborum falsam humilitatem electi praedicatores excipiunt, ut exemplo eorum alii ad salutem perducantur. Duo quippe in hypochritis agnoscunt, 1140 unum intus, alterum foris ; intus quidem purum malum, foris bonum simulatum. Vtrumque detestantur ; sed saepe praetextum boni in eis tolerant, ut, qui bonum foris cemunt, ma¬ lum interius nesciunt, boni, quod adspiciunt, exempla sequantur. 1145 48. Bene ergo subiunctum est : Reversvs ergo Samvhel secvtvs est Savlem et adoravit Savl dominvm. Per malum quippe, quod interius latebat, audire meruit : Proiecit te do¬ minus, ne sis rex ; sed, ut praetextu boni ad eiusdem boni ueritatem alios traheret, Samuhel Saulem sequi uoluit et eum njoadorare dominum uidit. Quandoque etiam mala regum et terrae magnorum toleranda sunt, ne exasperati ad peiora dilabantur. Deos quippe gentium filii Israhel saepe coluerunt. Vnde et de conuersis a Samuhele superius dictum est : Abstulerunt filii Israhel de medio sui baalim et astaroth. Et fortasse, 1155 si abiectus rex secum ad adorandum dominum redeuntem prophetam non cerneret, daemonum simulachra adoraret. Et proicit ergo eum et cum eo reuertitur : quia in potentibus huius saeculi sic est damnanda iniquitas, ut bonum, quod habent, exasperati non perdant. Saepe enim mali sunt in occulto, et 1122/1123 I Reg. 15, 26. 1134/1135 I Cor. 11, 29. 26. 1153/1154 I Reg. 7, 4.

1147/1148 I Reg 15,

1125 lubricis] tamen add. v m 1129 temerare] tractare m 1130 non] est add. m 1134 ait om. v m panem] inquit add. v m calicem] sanguinem v m 1138 excipiunt] accipiunt v m 1142 tolerant] simulant v m 1140 Saulem] Saul v m 1148 sis] sit v 1149 Saulem] Saul v m 1155 redeuntem] reuertentem v m 1159 exasperati] ex aparati sic v

m

369

580

IN LIBRVM I REGVM, VI, 48-50

n6obonum, quod cernitur, alii deuotius imitantur. Mala certe PL 441 potentum saeculi magna eis mala sunt ; sed bona, quae proferunt, ad exemplum fidelium magis quam bona aliorum prosunt. Bene ergo Samuhel cum abiecto rege reuertitur, quia electi praedicatores potentes saeculi et pro iniquitate percu1165 tiunt et pro exemplo bona agere quaedam sinunt. XV, 32 49. Vnde et sequitur : Dixitqve Samvhel : Addvcite ad me Agag regem Amalech. Et oblatvs est ei Agag pingvissimvs tremens. Reges dominum adorant, quando superbi et contemptores se ad domini mandata facienda humiliant. 1170 Adorant lubrici, quando deo subiciuntur per oboedientiam castitatis. Aliquando autem adorare se simulant: quia nonnulli praetextum humilitatis aut castitatis habent, ueritatem non habent; sed, dum habere in ueritate bonum creduntur, alii per bonum, quod credunt, mali operis usum deserunt. Agag 1175 ergo regem Samuheli tradunt, quia sensualitatis suae uigorem confitendo proferunt. Quando enim confitentur peccata luxuriae, quae per uigorem carnis commiserunt, quid aliud quam Amalech regem interficiendum prophetis offerunt ? 50. Sed quid est, quod pinguissimus Agag dicitur ? Sed 1180 sensualitatis uigor in aliis pinguis, in aliis macer est. Quid est ergo, quod pinguis offertur, nisi quia a subditis regis reprobi ducebatur ? Nam saepe neglegentes sunt subditi; sed, dum electi past oris sui exempla conspiciunt, inter mala, quae faciunt, ingemiscunt. Per fragilitatem carnis ad inmunditias cadunt, 1185 sed percussi exemplis maiorum omnino gaudere inter inmunditiae oblectamenta non possunt. Vbi ergo pinguissimus est Agag, nisi de quibus dicitur : Laetantur, cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis ? Subiecti namque lasciui doctoris tanto audacius peccant, quanto maiorum suorum nulla coram 1190 posita habent exempla, quae uideant. Sed ualde dementius se praecipitant, cum in pastoribus suis bonum, quod sequantur, non uident et, cuius exemplo pereant, malum uident. In his quippe Agag pinguescit: quia gaudenter, secure et libere uigor carnis in luxuriae uoluptate distenditur, qui usu inlecebrae 1195 nulla re obuiante fraudatur. Pinguissimus ergo interficiendus offertur, quando illi conuertuntur, qui in uoluptate luxuriae ualde laetati sunt. Quasi enim traditur rex, quando is, qui menti imperabat, carnalis sensus Christi sacerdotibus per 1187/1188 Prou. 2, 14.

1162 exemplum] exempla C 2 m. 111!.! Samuhel] Saul manifesto errore C 1164 praedicatores] praedicator C 1 m. saeculi potentes inu. v m 1166/1167 ad me.om.vm 1168 reges rescr. C 2 m. 1172/1173 habent ueritatem non om. per homoeot. v m 1174 deserunt] perdunt v m 1178 confitentur] confitetur C 1178 offerunt] offeruntur v 1182 ducebatur] ducebantur C 1186 ubi] in quibus v m 1187 nisi] in illis add. v m 1195 obiante sic v

IN LIBRVM I REGVM, VI, 50-52

581

confessionem reuelatur. Nutrire etiam ignem pinguedo solet. 1200 Bene ergo amalechitae regi adscribitur : quia, dum mentem fornicationis spiritus obtinet, quo dulcius ac saepius illic per turpes cogitationes pascitur, ad augendum ignem concupiscentiae uberiora sibi fomenta tribuuntur. Tremens uero m 370 dicitur : quia carnalis sensus, quando spiritalibus uiris per 1205 confessionem traditur, infirmatur. Signum namque dat tre¬ mens, quia meinbrorum robur non habet. Dum ergo infirmari uigor sensualitatis incipit, quid aliud quam rex amalechitarum tremit ? Vel tremere dicitur : quia rigorem paenitentiae PL 442 plerique, dum conuerti incipiunt, expauescunt. 1210 51. Et, quia carnales quique relinquere oblectamenta carnis XV, 32 solita sine moerore non possunt, sequitur : Et dixit Agag : Siccine separat amara mors ? Hoc quippe dicere carnali sensui est mentem pro amissione uoluptatis solitae tristitiae conuersione pulsare. Quia enim magna amaritudinis tela nuper 1215 conuersi patiuntur, quasi rex, cui seruierant, de morte queritur : quia in eis carnalitas sine magna tribulatione minime necatur. Interrogare ergo de separatione mortis carnali sensui est tristem adhuc conuersi mentem de praeteritae delectationis amissione pulsare. Sed et modus separationis exquiritur, cum 1220 dicit : Siccine ? Quasi enim uisis austeritatibus, quibus subdenda est, dicat menti sensualitas sua : ‘Laeta pro tarn tristibus spemis ?’ Hanc certe uocem Samuhel audit, quia temptatum cor subditi quibusdam indiciis electus praedicator agnoscit. 1225 52. Sed quid prodest agnoscere, si contra id, quod intus in corde subiecti infremit, aliquid ipse non dicit ? Sequitur ergo : XV, 33 Et ait Samvhel : Sicvt fecit mvlieres absqve liberis glaDIVS TV VS, SIC ABSQVE LIBERIS ERIT INTER MVLIERES MATER

Quae est mater carnalis sensus nisi originalis culpa ? 1230 Quia enim ante peccatum primi hominis nulla membris libido inerat, rex amalechita non erat. Erat quippe sensus carnis, sed turpis ac libidinosus non erat. Sed, statim ut ad culpam cecidit, pruritum membrorum sensit : quia oboedientem motum carnis habere non potuit, quando ipse deo inoboediens fuit. 1235 Culpa ergo originalis mater contumeliosi sensus carnis recte intellegitur: quia ex ilia nascendo prodiit, qui esse ab ilia coepit. Vnde et apostolus quasi saeuissimi tyranni legem carnalis sensus exhorrens, non solum ipsum regem sed etiam matrem ostendit dicens : Itaque iam non ego operor illud, sed, quod tva.

1239/1240 Rom. 7, 17 siue 20.

1205 namque] ergo v m 1211 et dixit] dixitque v m Agag om. v m 1215 cui C 3 m. sup. lin. 1222 spernis] supemis sic C 1236 prodiit] prodit m 1237 saeuissimi] seuerissimi v m 1238 etiam om. v m 58

C.C. CXLIV

582 1240

1245

1250

1255

1260

1265

1270

1275

IN LIBRVM I REGVM, VI, 52-53

inhabitat in me, peccatum. Peccatum namque, quod se non operari perhibuit, motum carnis intellexit; peccatum uero in se inhabitans, originalem culpam. Quia ergo ex originali culpa fit peccatum motionis carnis, dum regem camalem sensum adtendimus, matrem eius esse primam culpam recte nominamus. Liberi autem huius matris sunt omnes concupiscentiae, peccata et uitia. Absque liberis utique fit mater, quando omnis a came, omnis a mente sic culpa remanere uideatur. Sine liberis namque tunc est : quia, etsi in carne nulla iam turpitudo est, si nulla iam regnat concupiscentia in mente, manens in nos ilia culpa nunc doctoris uirtute perdi non potest. Quid est enim, quod ait apostolus : Iam non ego operor illud, sed, quod inhabitat in me, peccatum ? Ex ilia quidem culpa, quam ex uitiosa naturae nostrae radice contrahimus, habemus, ut corrumpi uitiorum passionibus ualeamus. Lex ergo inordinata membrorum, quando praeter uoluntatem nostram membra mouet, nos non hoc operamur, sed, quod inhabitat in nos, peccatum. Velle quidem nobis tunc adiacet, sed adhuc PL 443 posse non inuenimus, siquidem uolentes, ut nobis inuitis aliquid in nobis moueri non posset. Et hi fortasse pessimae m 371 matris conceptus, quibus culpa ilia inpraegnatur, si in turpes actus et obscenos sinuntur effundi, quasi nasci perhibentur. Filii ergo sunt motus, qui non solum naturaliter intus sunt, sed qui in turpibus et obscenis operibus manifestantur. Mater ergo Agag sine liberis fit, quando originalis culpa sic restringitur, ut nullos actus aut motus turpes edere permittatur. Vel fortasse sine liberis fit, quia liberos habuit. Quando ergo peccatores conuersi esse turpes tarn actu quam gestibus luxuriae desinunt, quasi mater habitans in eis culpa filiis orbatur. 53. Et notandum, quia sine filiis fieri dicitur mater per conparationem : Sicut, inquit, sine liberis fecit mulieres gladius tuus, sic erit sine liberis mater tua. Virtutes mentis, ex quibus bona opera procedunt, matres sunt. Gladius uero Agag acutum luxuriae telum dicitur. Qui nimirum mulieres absque liberis facit, quia bona opera cuncta libido interficit. Vel certe mulieres fidelium mentes intelleguntur ; filii uero sanctarum mentium bonae cogitationes, uirtutes et bona opera sunt. Agag uero gladius matres absque liberis facit : quia delectatio luxuriae si euaginari quasi gladius sinitur, ab ea nimirum omnes bonae cogitationes, uirtutes omnes et bona opera necan1251/1252 Rom. 7, 17 siue 20.

1257/1258 cfr ibid., 18 siue 21.

1241 uero] autem v m 1247 sic] iam v m uideatur] uidetur v m 1248 in] a v m 1250 manens] tamen add. v m 1254/1255 in ordinata v 1258 uolentes] ueUemus v m 1261 sinuntur] non praem. C 1 m. 1265 turpes om. v m 1273 acutum om. v m 1274 cuncta bona opera inu. v m 1277 facit] fecit m 1278 ea] eis v m 1279 omnes uirtutes inu. v m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 53-55

583

1280 tur. Acuta quippe pestis huius delectatio si a mente recipitur, dum libet adtentius inmunda cemere, mundum et sanctum cogitare nihil potest et, dum ardenter ad nefarii operis expletionem pertrahit, uirtutis aliquid agere nihil permittit. Et, quia per eius conbustionem omnia pereunt, non solum Agag 1285 filii sed omnes mulierum filii trucidantur. Absque liberis ergo matres facit : quia delectatio luxuriae, ad instar gladii dum fructus mentium percutit, uirtutis, cogitationis aut operis bonum aliquid uiuere nequaquam sinit. Sicut ergo absque libe¬ ris facit matres, ita et mater eius fit absque liberis ; cum sic 1290 peccator conuertitur, ut praeter culpam nobis insitam naturalem nihil conuersis de obscenis operibus aut motibus remanere uideatur. XV, 33 54. Vnde et apte subiungitur : Et in frvstra concidit Samvhel Agag coram domino in Galgalis. Quod in frustra 1295 conciditur, per paruas particulas mortuum secatur. Agag quippe interficitur, quando carnis uigor abstinentiis, uigiliis ac spiritalibus meditationibus sic eliditur, ut nihil lasciuum, nihil libidinosum mouere sentiatur. Interfici quippe eius est carnem turpiter mouere non posse. Sed interfecti cadauer inte1300 grum est, quando eius motus remanet, libido non remanet, quando solo pondere mentem grauat ; cum uidelicet membris simplex ac naturalis insidet motus carnis, sed libidinosi nihil habet ardoris. Hoc ipsum autem, quia electorum mentes grauiter tolerant, quasi regis mortui integrum cadauer portant. 1305 55. Quid uero est, quod in frustra conciditur, nisi quia nec ipsi naturali motui relinquere uigorem uolunt ? In frustra ergo conciditur, qui, quotiens pulsat, necatur. Dum enim uices motuum conuenire non sinuntur, quasi cadauer Agag in frustra conciditur. Vel fortasse tabs est Agag iste, ut nisi 1310 concisus in frustra mori non possit. Vt enim superius dixi, more ignis libido succenditur et, si neglegenter extinguitur, adiacens stipula uelociter inflammatur. Magnus quoque ignis dispersus saepe extingui melius potest. Nam, cum in unum multi carbones conueniunt, ingentem massam prunarum fa1315 ciunt. Ne ergo extinguens conburatur, prunarum massa sapienter ante dispergitur, ut per singulorum carbonum frustra 1310 cjr n.

53.

1280 delectatio] delectationis v m 1281 inmunda] immundum m 1284 Agag C 2 m. sup. eras. 1287 cogitationis] cogitationes v m 1288 aliquid om. v m 1289 facit] fecit v m 1293 frustra] ita C (cfr l. V, 246) ; frusta v m 1294 Agag Samuhel inu. v m frustra] frusta v m 1295 mortuum] mortuus vm 1299/1300 integrum rescr. C 2 m. 1300 eius] eis C, corr. ipsa 1 m. ut uidetur remanet, libido] sic interpungendum conicio ; remanet. Libido C v m 1305 frustra] frusta v m 1306 frustra] frusta v m 1307 qui] quia v m enim] ergo v m 1308 sinuntur] sinunt C 1309 frustra] frusta v m 1310 frustra] frusta v m 1314/1315 faciunt rescr. C 2 m. 1316 ante sapienter inu. v m frustra] frusta v m

PL

m

444

372

584

IN LIBRVM I REGVM, VI, 55-56

uelociter extinguatur. Quid enim cogitationes luxuriae, quid sunt libidinosi corporis motus nisi carbones ignis ? Qui nimirum, si in corde aut in came conueniunt, conburere cito possunt, 1320 extingui facile numquam possunt. Dispergatur ergo ignis, in frustra concidatur Agag ; ut custodiatur mens, ut inmundas cogitationes dispergat, ne unam alteri adherere permittat. Quia enim agere non potest, ut innoxia numquam cogitet, agat, quod potest, ut statim cogitationem eiciat, quae negle1325 genter ad mentem intrat. Sic nimirum quasi ignem maximum in carbones singulos et uelociter diuidit et celeriter extinguit, si omnes flammas cogitationum sic separat, ut coniungi in mente neque per neglegentiam neque per desiderium sinat. Sic nimirum et motus corporis uigorem mentis reprimit, cum 1330 ad inuicem conuenire minime permittit. Motus quippe inlecebrosus carnis, si per cogitationes minime pascitur, conuenire cum altero non uidetur. Glutinum quippe inlecebrosorum motuum inmunda cogitatio est : quia, qui libenter inmunda uidet, statim carnem ad amata concupiscendo uiolenter mouet 1335 et, quo libentius ac morosius cogitat, quasi carbones carbonibus turpes turpioribus motus ligat. Teneat ergo fortem custodiam animi, qui potenter uult dispergere motus carnis. Intus quippe ante Agag diuiditur, ut foris pariter in frustra diuidatur : quia, qui cogitationes malas conuenire non patitur, 1340 ei nimirum turpes motus camis quasi in frustra diuiduntur. Sic nimirum Agag pinguissimus occiditur, si in frustra diui¬ ditur : quia sensum carnis in inmundis motibus tarn cordis quam animae tunc potenter extinguimus, si ad eius singulas insidias singulari intentione uigilemus. Vnde et sapiens ille 1345 diligenter ammonet dicens : Omni custodia senia cor tuum : quia ex ipso tiita procedit, de neglecto mors exit. Vita namque procedit, cum cor seruatur : quia, dum inmunditia omnis repellitur, ad uirtutes conuersorum spiritus animatur. In frustra ergo Agag a propheta conciditur, quando per doctorum 1350 consilium singulae inmunditiarum particulae et in corpore auditorum et in mente perimuntur. 56. Bene autem et coram domino et in Galgalis concidi perhibetur : quia illi minutias inlecebrosarum cogitationum et turpium motuum diuidere potenter possunt, qui et de omni1355 potente deo et de sanctis scripturis cogitare sapienter sciunt. 1345/1340 Prou. 4, 23.

1321 frustra] frusta v m pr. ut] et v m 1329 uigorem] uigore C 2 m. 1331 cogitationes] cogitationem v m 1335 et om. m 1338 frustra] frusta v m 1340 frustra] frusta v m 1341 frustra] frusta v m 1341/1342 diuiditur] di¬ uidatur v m 1342 in] ita C ; om. v, cum m 1342/1343 tarn cordis quam ani¬ mae] cum in corpore turn in anima m 1340 de neglecto] et praem. v m 1349 frustra] frusta v m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 57-58

585

57. Sed, ut dixi, simulata bona malorum saepe doctores non pro ipsis sed pro aliis sustinent : quia, quod simulate agunt, non simulatoribus sed uidentibus prodest. Saepe quidem electi simulata bona malorum uident : quia, qui corda nesciunt, i36obonum, quod fulgere uident exterius, imitantur. Saul ergo Samuhelem, ut secum ad adorandum dominum reuerteretur, rogauit; sed ille reuersus Agag in frustra concidit : quia electi doctores per opera, quae reprobi faciunt, electos ad bene uiuendi studia conuertunt. Sed, quia idipsum dispen1365 satiue, id est propter aliud, faciunt, cum dispensationis necessitas transit, ipsos reprobos, quos quasi ad bona opera sequuntur, ad reprobi cordis inpaenitudinem lapsos deserunt. XV, Bene itaque subditur : Abut avtem Samvhel in Ramatha, 34-35

PL 445

Savl vero ascendit in domvm svam in Gabaa et non vidit

Quae est domus transgressoris nisi consuetudo praui operis ? Quisquis enim in peruersa consuetudine clauditur, quasi in domo conuersatur. In domum ergo suam Saul ascendit, quando reprobus quisque post increpationem doctorum ad mali operis usum redit. Quasi enim ad plana descendit, quando humilitatem simulat, ut praesulum mandata cognoscat. 58. Quid uero est, quod prius Samuhel abire quam Saul in domum suam ascendere dicitur ? Sed, ut dixi, cum necessitas aliorum non est, manere cum uersuto electus praedicator non potest. Et, quia in absentia doctoris simulator proficit, Saul in domum non abiit, sed ascendit. Ascendere quippe reprobis est de malo ad peius proficere. Cum item discedere superbus dicitur, ascendere perhibetur. Ascendere quippe in domum suam superbo est superbiendo usque ad mensuram, qua damnandus est, se extollere. Domus namque superbi est nequitiae suae mensura. Dum enim per prospera saeculi agere tyrannidem, conturbare terram, premere bonos, innocentes afdigere permittuntur, quid aliud quam ascendere superbi uidentur ? Sed, quia praefinitum est a deo, quantum noceant, quantum saeuiant, quantum per tyrannidem se extollant, usque ad domum suam ascendere permittuntur. Domus namque eorum mensura nequitiae est, in qua semper erunt : quia, ubi ad plena flagitia uenerint, rapiuntur per mortem, per aeterna tormenta puniuntur. Quasi enim in domo manet.

1370 Samvhel Savlem vltra vsqve ad diem mortis svae.

1375

1380

1383

1390

1356 cfr n. 49.

1378 cfr n. 57.

1359 quia] sed praem. v m qui om. m 1360 fulgere] fulget v uident] uidetur m ergo om. v m 1362 frustra] frusta v m 1370 Samuhel SaulemJ ratione contextns scribendum conicio, nisi forsan simpliciter legendum sit Saulem (cfr 1. 1410) ; Samuhelem manifesto errore C v (cfr ibid.), Samuel m 1377 est uero inu. v m 1382 discedere] descendere v m 1384 qua] quam C 1387 contur¬ bare] turbare m 1394 per aeterna] et praem. C 2 m. v m

m

373

586

IN LIBRVM I REGVM, VI, 58-61

qui a conuersationis suae poenis egredi numquam potest. Quod non solum de superbis sed de luxuriosis et omnibus repro¬ bis conuenienter intellegi potest. In ascensu quippe et non in domo adhuc erant, de quibus dicitur : Nondum inpleta sunt peccata amorrheorum. Hinc item beatus Paulus apostolus dicit: 1400 Vt inpleat peccata sua. Ergo ad domum ascendunt, quando profectu mali ad opera nequiora proficiunt, pro quibus aeterna tormenta sustinebunt. 59. Samuhel autem in Ramatha abire dicitur. A reprobis quippe diuisi doctores non eunt, sed abeunt. Vadunt quippe, 1403 quando corrigendos deserunt : quia, quos uelut irati dimittunt, ab eispost modicum bona emendatione inuitati redeunt. Abire ergo doctoris est inpaenitentes inpios perpetua animaduersione deserere. Sic enim peccata ad mortem per inpaenitudinem operantes deserunt, ut ad eos redire ulterius non 1410 cogantur. Bene ergo dicitur : Non uidit Saulem usque ad diem mortis suae. Et, quia hoc esse agendum in summae ueritatis contemplatione percipiunt, in Ramatha abire memoratur. Consummata namque uisio est intimae ueritatis ratio perfecta. Ne ergo praedicatorum districtio nimia esse a carnalibus 1415 iudicetur,cum ab ecclesiae communione reprobos in perpetuum separant, audiant, quia Samuhel, postquam in Ramatha uenit, Saulem ultra non uidit : quia ilium doctor aeternaliter diuidit, quem pertinere ad electorum numerum non cognoscit. 60. Sed hoc fiducialius creditur, si in forma Samuhelis prae1420 dicatorum sanctae ecclesiae caritatis affectus esse districtius uideatur. Districtionis quippe zelus ostenditur, quia non uidisse Saulem usque ad diem mortis suae memoratur. De affectu uero caritatis subiunctum est : Vervmptamen lvgebat Samvhel 1395

35

Savl, qvoniam dominvm

paenitebat,

PL 446

qvod constitvisset

Quid enim est, quod luget, quem cernere dedignatur, nisi quia et cum zelo rectitudinis sancti doctores habent affectum magnae caritatis ? Ipsa autem caritatis magnitudo ostenditur, quia proiectum regem plangere perhibetur. Quo ergo affectu electorum subditorum peccata plangunt, qui pro proiectis reprobis plangere tarn affectuose didicerunt ! 61. Instantia namque luctus ostenditur, quia subiunctum

1425 regem Savl svper Israhel.

1430

1398/1399 Gen. 15, 16.

1400 I Thess. 2, 16.

1390 sed] et add. v m 1400 inpleat] ita C v ; impleant forsan melius (cfr Mor. XXV, 23 ; In E^ech. XI, 25) m 1401 proficiunt] perficiunt C 1406 post modicum] postmodum m 1409 redire] redirent v 1410 dicitur] dixit v m Saulem] Saul Samuelem manifesto errore (cfr l. 1370) v m ; ultra add. v m 1412 memoratur] memorantur C 1 m. 1416 postquam Samuhel inu. v m 1417 Saulem] Saul v m 1419 fiducialius] fiducialiter v m 1420 affectus] et praem. C esstom.vm 1422 Saulem] Saul v m 1427/1429 caritatis, ipsa ... perhi¬ betur ? interpung. m

m 374

IN LIBRVM I REGVM, VI, 61-62 XVI,

est:

1

587

Dixitqve dominvs ad Samvhelem : Vsqveqvo tv lvges

Savlem, cvm ego proiecerim evm, ne regnet svper Isra-

? Cui enim dicitur : Vsquequo tu luges, instanter lugere declaratur. Magnus ergo est affectus sanctorum, etiam cum austeritatem uindictae exterius proferunt. Nam foris saeuiunt, sed intus per amorem liquescunt. More matrum paruulos uerberant, sed affectu gemunt cum paruulis, quos castigant. Sed 1440 quid est, quod dominus ait : Vsquequo tu luges Saul P ‘An potest mater filium morientem cemere et per scissionem uiscerum nequaquam flere ?’ Mortuum sine luctu tolerat, quae moritur, cum ille non moritur sed infirmatur. Quid est, quod dicit : Vsquequo tu luges, nisi quia perditi nimie lugendi non 1445 sunt ? Nam saepe doctor de perditione subditi uehementer affligitur, sed respectu summae iustitiae consolatur. Hoc ergo dicere dei ad prophetam quid est, nisi praedicatoris mentem per internum solatium ab afflictione releuare ? 62. Et, quia lapsis praelatis electi per diuinam miseri1450 cordiam subrogantur, subiungens dominus ait : Inple cornv

1435 hel

XVI,

1

TVVM OLEO ET VENI, MITTAM TE AD

ISAI

BETHLEHEMITEM ;

FiLiis eivs mihi regem. Quasi enim lugentem consolans ait : ‘Quur proiecti persona plangitur, cum melior subrogetur ?’ Vnde et Saul non prouisus, Dauid autem prouisus ostenditur. Quantus ergo et qualis fuerit, tacita consideratione pensetur, qui iudicio et electione dei omnipotentis decernitur. Quid est autem, quod deus prouidet et propheta ad ungendum mittitur, nisi quia sanctae ecclesiae spiritales mores describuntur, quae constituere nulla cernitur, nisi quae praeeligere et praeordinare deum contemplatur ? Veni, in¬ quit, mittam te ad Isai bethlehemitem ; praeuidi mihi in filiis eius regem. Quasi dicat : ‘A te nihil praesumas ; sed ilium, quern praeuidi, ordinando subsequeris.’ Vnde et paulo post subdit dicens : Et unges, quern monstrauero tibi. Quid est hoc, nisi quia prophetae esse debent, qui in culmine ecclesiae alios uolunt ordinare ? Praeuisum namque a deo cognoscere possunt, si ad inueniendam personam eligendi pontificis sacras scripturas consulunt. Quasi enim loquente deo ostenditur, cum tabs pastor elegitur, qualis per sacrum eloquium commendatur. Ad litteram uero Samuheli ‘ueni’ a domino dicitur, providi enim in

1453

1460

1465

147°

1464 I Reg. 16, 3.

1433 dixitque] dixit v m 1434 Saulem] Saul v m 1442 tolerat] tolerant C 1 m., tollerat v 1443 moritur cum ille non om. per homoeot. m 1444 luges] Saul add. v m nimie] nimis m 14.il Ysai/erf semper C bethelemitem ita sem¬ per v 1454 subrogetur] subrogatur m 1455 quantus] quantum v tacita] citata m 1458 unguendum C 1461 praeuidi] ita C v (cfr //. 1463, 1466, 1536) ; prouidi m ; enim add. v m 1467 inueniendam] inueniendum m 1468 consulunt scripturas inu. v m deo C 2 m. sup. tin. 1470 ueni] uenire m

PL 447

588

IN LIBRVM I REGVM, VI, 62-65

ut a reprobi et abiecti regis conpassione reuocetur. Si uero luctu assiduo lapsi restitutionem poscebat, ei uenire fuit a tali intentione quiescere. 63. Et cornu suum oleo inpleuit, quia pastoralem sublimi1475 tatem in ungendo rege laudis nitore temperauit. Cornu quippe aspero Saulem inpetiit, quia peccantem uelut magno inpetu prostrauit dicens : Quia proiecisti sermonem domini, proiecit te dominus, ne sis rex. Quid est ergo, quod cornu inpleri oleo praecipitur, nisi quia ungendi regis iustitia commendatur ? 1480 Quasi dicat : ‘Rex, qui modo ungitur, non erit increpatione feriendus sed mirae laudis fauore praedicandus. Non eget inpeti sed foueri.’ 64. Ad Isai bethlehemitem mittitur, ut rex, qui elegitur, permansurus esse doceretur. Per patriarcham quippe Iacob 1485 longe ante regni mansuri status ostensus est, quia dixit : Non depciet sceptrum de Iuda et dux de femoribus eius, donee ueniat, qui mittendus est. In filiis Isai ergo rex prouisus asseritur, ut rex, qui ungi praecipitur, non ut Saul recessurus sed durabilis doceretur. Quasi prophetam in abiecti angustia 1490 tabescentem excitet dicens : ‘Quur abiectus pro culpa plangitur, cum tam laudandus subrogetur ?’ 65. Haec autem ad litteram tetigimus ; nunc sub litterae narratione praelatorum nostrorum electionem uideamus. XVI, 1 Quid est, quod cornu oleo inplere praecipitur, nisi quia tabs in 1495 sancta ecclesia pastor eligendus est, qui non argui uelut trans¬ gressor debeat, sed ad exemplum aliorum miris laudibus commendari ? Cornu namque telum animalium est. Auctoritas au¬ tem et increpatio summi antistitis quid sunt aliud nisi tela ? Cornu quippe feriunt, quando peccatoribus per increpationum i5ooacumina coniunguntur. Ferire etenim cornu est peccatores acute redarguere. Cornu ergo oleo inpletur, quando praedicatorum sublimitas non habet asperitatem minarum sed blandimenta fauorum. Vel cornu oleo inpletur, quando electo pastori simul datur et sublimitas culminis et uirtus unctionis ; 1505 quando et sublimis gradus ascenditur, sed, qui ad alta sustollitur, meritorum ubertate repletur. Cornu ergo pleno sacerdotes unguntur, qui ad summum gradum perueniunt cum plenitudine gratiarum. Quia uero in oleo ignis accenditur, oleum

1477/1478 I Reg. 15, 26.

1486/1487 Gen. 49, 10.

1471 abiecti] abiecisti C, corr. ipsa 1 m. 1475 unguendo C 1476 Saulem] Saul v m 1478 sis] sit v 1482 foueri] faueri m 1484 doceretur] scrips: cum C m (efr l. 1489) ; doceat v 1487 ergo Isai inti, v m prouisus] praeuisus vm 1489 doceretur] scripsi cum C (efr l. 1484) ; doceatur v m 1491 tam om. m laudandus rescr. C 2 et 3 m. 1499 increpationum] increpationem m 1501 ergo om. m 1501/1502 praedicatorum] praedicatoris v m 1508 uero C 3 m. sup. eras.

m

PL

375

448

IN LIBRVM I REGVM, VI, 65-67

589

doctoris amor est cordis. In quo ignis accenditur, quia in 1510 pinguedine oris uirtus et gratia ardet spiritus sancti. Quia ergo pinguedinem magnae caritatis habere doctor debet, rex, qui ungi praecipitur, pleno cornu ungi perhibetur. Dicitur etiam plenitudo cornu pro perseuerantia gratiarum. Nam, qui ante finem deficiunt, ungi cornu plenitudine non merentur. 1515 66. Adhuc quoque dicendum de cornu huius plenitudine est, quia idcirco praecipitur, quia magna unctione indiget, qui de sua plenitudine replere alios debet. Vnde et Moyses tarn plenus extitisse dicitur, ut de spiritu eius dominus tulisse et aliis dedisse doceatur. Vel cornu prophetae inpletur, cum 1520 pontificalis sublimitas ad perfectiora docenda praeparatur. Quando enim ecclesiae principes ordinantur, eis, quae agere debeant, semiplena praedicanda non sunt. Cornu ergo pontificesinplent, quando plenas atque perfectas uirtutes proferunt, quas electi ecclesiae principes imitentur. Quia uero ipsi, qui un1525 gunt, esse spiritales debent, cornu iubentur inplere. Cornu quidem de carne est, sed clausum in carne non est. Cornu ergo spiritalis conuersatio doctoris est. Cornu uero oleum effundit, cum ille alta praedicat, qui haec alta conuersatione demonstrat. Cornu ergo oleo inplere est praedicationem magna1530 mm uirtutum in alta conuersatione suscipere. Et in capite effundit, quando in mente illius inprimit, qui ad summum ordinem nouus uenit. Quando ergo electi promouentur, pleno cornu unguntur, qui ad altitudinem ordinis proficiunt uirtute perfectionis. XVI, 1 1535 67. Sed propheta ad Isai bethlehemitem mittitur, rex in eius filiis praeuidetur : quia ille pastor elegitur, qui ecclesiastica religione eruditus est. Bethlehem quippe, quae domus panis dicitur, quid rectius quam unamquamque designat domum religionis ? Panis namque nomine doctrina perfectionis osten1340 ditur, Paulo adtestante, qui ad conuersionem debiles excitans ait: Lac uobis potum dedi, non escam. Nondum enim poteratis, sed necdum potestis. Si enim lac paruulorum est, panis non est m 376 nisi perfectorum. Vnde et de perfecti uiri robore dictum est : In excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimitas eius, panis 1345 ei datus est. In domo ergo panis rex ad ungendum quaeritur : quia utiliter promouentur, qui in perfectae conuersationis ordine nutriuntur. Ille etenim facere fortes alios potest, qui 1517/1519 cfr Num. u, 25.

1541/1542 I Cor. 3, 2.

1544/1545 Is. 33, 16.

1509 ignis] igne C quia] qui C 1 m. 1513 perseuerentia sic C 1 m. 1516 unctione] ita, rede ut uidetur, v m ; actione C 1524 electi] ita, recte ut uidetur, v m ; electeC 1528 ille rescr. C 2 m. 1533 qui] qmzforsan melius v m 1535 Ysay C 1536 praeuidetur] ita C v (cfr l. 1461) ; prouidetur m 1537 Bethelem sic v quippe] igitur v m 1538 rectius] aliud v m 1544 excelsis] ecclesiis manifesto errore C

590

XVI,

1

IN LIBRVM I REGVM, VI, 67-70

remissa et neglegenti conuersatione nutritus non est. In domo igitur quaeritur panis, quia in promouendo antistite semper 155° quaerendum est robur conuersationis. 68. De congregatione quidem debili fere numquam accipitur persona uirtutis. Vnde bene in Isai filiis quaeritur, qui salus domini aut certe salus absolute nominatur. Salus quidem recte praelatus dicitur. Quid enim sunt peccata et uitia nisi 1555 languores animarum ? Electus autem praedicator per integritatem sanae doctrinae, per soliditatem innocentiae, per splendorem electae uitae salus domini recte nominatur. Alii quidem sunt doctores, quorum sermo serpit sicut cancer. De horum quippe familia rex non adsumitur : quia aegras i56omentes ad salutem non ducit, sed interficit. 69. Et notandum, quia Isai alio nomine Iesse dicitur. Duplex quidem nomen habet, quia bonus doctor non semper in pace est. In pacis quidem tempore salus domini dicitur, ut bellorum uulnera quasi intra domus secura uestibula sanare doceatur. 1565 In bello autem Iesse nomen habet, quia et se ipsum fortiter munit et alios ualenter protegit. Iesse quippe insulae leuamen dicitur. Quid autem insulae nomine nisi mentes temptationum fluctibus uallatae intelleguntur ? Insulae quidem sunt : quia, etsi magnos conflictus sustinent, non mouentur. Vnde et electo1570 mm uictoriam psalmista praedicans ait : Dominus regnauit, exultet terra, laetentur insulae multae. Dominus quidem regnat, quando eius sedem, electas uidelicet mentes, turbo hostium nullus inquietat. Sed laetatur terra, quia solida corda doctorum gratulantur. Laetantur insulae : quia, qui per eius gratiam 1575 temptamenta superant, maiorum auditores hilarescunt. Terra quidem est mens fortis et firma lingua doctoris. Insula uero dicitur cor forte subiecti, quod adhuc temptamentis inpetitur, sed non mouetur. Quid est ergo, quod Iesse leuamen insulae dicitur, nisi quia per robur doctorum minorum corda sublei58ouantur ? Nam inter tot fluctus temptamentorum corruerent, si non maiorum robore ad altae uitae desiderium eorum corda leuarentur. 70. In Isai ergo et Iesse filiis rex latere describitur : quia illi utiliter ad ecclesiae culmen ueniunt, qui electorum ma1585 gisterio et pacem custodire et disponere siue conficere spiritalia bella didicerunt. Bene ergo dicitur : Providi enim in filiis Eivs mihi regem. In his quippe, non in aliis, rex proui1570/1571 Ps. 96, 1.

1549 semper om. v m 1556 solitatem sic C 1 m. 1564 uulnera] munera m 1569 conflictus] confluctos C 1 m. 1570 ait] et praem. C 1571 exultet] exulte forsan ob primam litteram uocis seq. C 1 m. 1574 qui] cum v m per om. m 1576 lingua C 2 m. sup. lin. 1578 sed non] nec tamen v m 1583 filiis] filii v 1587/1588 prouidetur] praeuidetur v

PL 449

IN LIBRVM I REGVM, VI, 70-73

591

detur : quia ad culmen ecclesiae per diuinam gratiam nulli perueniunt, qui electorum magisterium per omnes temporum 159° ordines non sequuntur. XVI, 71. Sequitur : Et ait Samvhel : Qvomodo vadam ? Avdiet

2-3

enim Savl et interficiet me.

Et

ait dominvs : Vitvlvm de

ARMENTO TOLLES IN MANV TVA ET DICES ! Ad IMMOLANDVM DOMINO VENI.

1595

1600

1603

1610

1615

1620

1623

Et

VOCABIS ISAI AD VICTIMAM ; EGO OSTENDAM

Quid his uerbis ostenditur, nisi quia tyrannorum uersutia atque saeuitia quandoque est pia fraude deludenda ? Praecepto namque domini de armento uitulus tollitur, immolatio simulatur et ad regiam unctionem peruenitur : quia, dum nocere tyranni cupiunt, obicienda sunt eis quaedam, quae credant, ut nocendi aditum non inueniant. Sed sic tyranni deludendi sunt, ut caueatur culpa mendacii. Quod m 377 tunc bene perficitur, cum illud fit, quod asseritur, sed, quod fit, sic dicitur, ut celetur : quia ex parte dicitur, ex parte reticetur. Prophetae namque Samuheli praecipitur, ut ad ungendum regem uadat et se immolaturum domino, non regem uncturum asserat ; ut immolans uerum dicat et unctionem celans tyranni saeuitiam uera dicens deludat. Quia enim PL 450 immolaturus abiit, paulo post manifeste exponit, ubi dicit : Sanctificauit ergo Isai et filios eius et uocauit eos ad uictimam. 72. Sed iam melius agitur, si, quid spiritaliter designent ista, uideamus. Quid est ergo, quod uitulum in manu propheta tollit et sic ad ungendum regem peruenit ? Sed uitulus quid est nisi splendor imaginis redemptoris ? Quia enim eum, quern elegit, conformem facere redemptori studet, quando formam ipsam redemptoris praedicat, quasi uitulum portat. Et, quia splendorem dominicae conuersationis, quern praedicat, in uirtute operis monstrat, uitulum, quern de armento suscipit, per manum ducit. Vitulum namque in manu tollere est praedicationem dominicae conuersationis seruare in uirtute operis. Sic nimirum uadens non occiditur, aliter occiditur : quia, qui dicit et non facit, oris proprii gladio condemnatur. 7.3. Quid est, quod dicere iubetur : Ad immolandum domino ueni ? Quid est item, quia facit, quod dicit, dum uenit et immolat, nisi quia tantae debet esse efficaciae, qui alios promouet, ut bona non solum dicant sed etiam persuadeant ? Immolationis quidem uictima, quae in prophetae manu uidetur, in altari cognoscitur. Quid enim est cor electi auditores nisi

tibi,

QVID

facias.

1609 I Reg. 16, 3.

1613/1614 cfr Rom. 8, 29.

1592 dominus] Samuel praem. del. C 1594 ego] et praem. (cfr l. 1639) m 1599 eis] ei v 1600 sed om. v m 1603 alt. ex parte] et praem. v m 1614 elegit] eligit v m 1615 portat] in manu praem. v m 1620 aliter] alter C 2 m. occi¬ ditur] occideretur v m 1624 promouet] promouent C 2 m. 1625 dicant] dicat v m persuadeant] persuadeat v m 1627 est enim inu. v m

592

3630

1635

XVI, 3 1640

1645

1650

1635

1660

1665

IN LIBRVM I REGVM, VI, 73-75

altare dei ? Quando ergo bona doctor loquitur ore et ostendit opere, uitulus in manu est; quando autem et, quod dicit et agit, auditoribus persuadet, uictima in altari. Tunc ergo immolat, quando electa corda per amorem suscipiunt hoc, quod in uerbo et exemplo doctoris radiat de imitatione redemptoris. 74. Sequitur : Et uocabis Isai ad uictimam. Fortasse hoc locus iste insinuat, quod praeter praelatorum conscientiam subditi promouendi non sunt. Isai ergo prius ad uictimam uocatur, ut bonum, quod subire subiectus cernitur, prius in magistri sui mente fundetur. 75. Bene subiungitur : Et ego ostendam tibi, quid facias. Idipsum quoque exprimens ait : Et vnges, qvem monstravero tibi. Nisi enim Isai prius uocet, ei, quae facienda sunt, non panduntur : quia sine magistri uoluntate aliquid de subiecti persona faciendum non est. Illo ergo uocato, quod est facien¬ dum, ostenditur : quia cum uoluntate religiosi doctoris subiecti humilitas ad arcem sustollitur praelationis. Quid est autem, quod dicitur : Vnges, quem monstrauero tibi, nisi quia electi pastoris aequales discipuli omnes non sunt ? Sunt namque ex illis alii utiles ad oboediendum, alii et humiliter oboediunt et iubere discrete didicerunt. Dicitur ergo : Vnges, quem monstrauero tibi ; ut, cum ad culmen sacerdotii persona quaeritur, cum magna subtilitate requiratur. Quibus nimirum uerbis ordinatoribus ecclesiarum in electione aliorum nihil suum relinquitur : ‘Quem, ait, monstrauero, ilium unges.’ Qui sunt, qui ungunt, quos non monstrat deus, nisi qui carnali affectu ad ecclesiarum culmen ordinandos ducunt, qui non merita discernunt sed personas accipiunt ? Isti quidem reges ungunt, sed non qui a deo monstrantur. Quod suum est, faciunt; quod dei est, tollunt. Dei quidem personam monstrare est ordinatoris PL 451 praebere unctionem. Dum ergo ipsi sibi monstrant, quos m 378 ungant, et ipsi ungunt, quos eligunt, habere deum cooperatorem nolunt. Vnde et per prophetam Osee de talibus electis dominus conqueritur dicens : Ipsi regnauerunt, non ex me ; principes extiterunt et ego ignoraui. Dicitur ergo electis, quod audire non possunt reprobi : Vnges, quem monstrauero tibi ; ut nullus promoueatur, nisi qui dignus tanto ordine scriptu-

1662/1663 Os. 8, 4.

1628 ergo] enim v m 1630 altari] est add. v m 1631 immolat rescr. C 2 m. 1636 ergo om. v m 1637 prius om. m 1630 ego om. v m 1641 uocet] uocetur forsan melius v m 1642 panduntur] pandentur v m 1645 humilitas] humilitatis C 1 m. 1649 dicitur] dicit v m 1653 monstrauero] tibi add. v m 1654 qui] quia C 1 m. 1655 ordinandos] ordinando C 1659 praebere] est praem. secundo C 1660 et ipsi ungunt quos eligunt om. v m 1661 Oseam v m 1662 conqueritur] ita C ; quaeritur v, queritur m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 75-78

593

rarum sanctarum laude decernitur. In eis quidem dominus loquitur ; ibi, qualis et quantus esse debeat magister ecclesiae, memoratur. Ille ergo monstratus a domino elegitur, qualis per sacrum eloquium commendatur. 1670 76. Haec quidem mali rectores contemnunt, boni faciunt. XVI, 4 De bonorum ergo oboedientia recte subiungitur : Fecit ergo Samvhel, sicvt locvtvs est ei dominvs. Venit in Bethle¬ hem ET AMMIRATI SVNT SENIORES CIVITATIS OCCVRRENTES EI.

Ad historiam seniores ammirantur, quia illuc uenire propheta 1675 non erat solitus. Quo in loco fortasse signatur, quia electi doctores uix aliquando uideri in publico debent, esse frequentes in secreto, negotiis ciuilibus uacui, spiritalibus pleni. Miraculum ergo sit populi in publico uisa persona pastoris. Mirentur, quod exeat, quern secreti cultorem sciebant. Qui, 1680 quia in magna populi ueneratione sustollitur, seniores ciuitatis et ammirati et ei occurrisse referuntur. Quia uero non populus sed seniores ammirantur, perfecta doctorum uirtus ostenditur, qui non a paruulis et simplicibus sed a magnis et eruditis praedicatur. 1685 77. Qui etiam de pacifico ingressu prophetae sciscitantur. Quasi enim ingressum non pacificum minabatur, qui dicebat : Quid uultis, in uirga ueniam ad uos an in spiritu mansuetudinis ? XVI, 4 Quid est ergo, quod dicunt : Pacificvsne ingressvs tvvs ? nisi quia electi fideles, dum bene spiritalium doctorum acta 1690 considerant, in eis utique diuinam uoluntatem pensant ? Quia enim esse Samuhelem prophetam sciebant, sciebant utique, quia diuinae dispositionis secreta cognouerat. Dum ergo de pacifico ingressu interrogant, quid aliud interrogando faciunt, quam diuini consilii nosse secretum uolunt ? Vtinam 1695 et nos, quotiens sanctos uiros cernimus, inquirere de pacis nostrae securitate studeremus et diligenter ab eis scire, quales a deo cernimur, qui cognitionis nostrae oculos non habemus ! Pacificus ergo ingressus doctorum est, cum ad eos ueniunt, qui non sunt pro culpa feriendi sed pro iustitia praedicandi. 1700 78. Qui ergo promoturum iustum uenerat, respondit dicens : XVI, 5 Pacificvs. Ad immolandvm domino veni. Sanctificamini et venite mecvm, vt immolem. Cum doctoribus, ut immolent, 1687 I Cor. 4, 21.

1008 monstratus] monstrat C 1 m., monstratum 2 m. qualis] qui v m 1672 sicut] quod v m 1678 sit] fit v m 1679 mirentur] ita, ut uidetur, C ; mirantur v m 1680 substollitur C 1683 qui] scribendum putaui cum C v ; quae forsan rectius m 1086 enim] ergo v m 1688 dicunt] dicitur m pacificusne] pacificus m ; est add. v rn 1691 sciebant una uice tantum m 1692 dispositionis] ita C (disposionis) ; dispensation^ v m cognouerat] cognouerant C 1 m. 1694 secretum uolunt] uelle secretum v m 1696 et om. C 1 m. 1697 cerni¬ mur] cernamur v m 1698 ad eos] adeo siue a deo C 1700 promoturum] promotum m 1702 immolem] immolemus v m

594

1705

1710

1715

1720

1725

3730

XVI,

5

1735

IN LIBRVM I REGVM, VI, 78-81

uadunt, qui intentionem ad supema dirigunt. Et coram euntibus propheta immolat, quando id doctor, quod uerbo pronuntiat, in adsistentium cordibus per amorem ligat. 79. Sed, ut historiam paululum adtendamus, uigilanter est discutiendum, quod dicitur : Sanctificamini et uenite mecum. PL 452 Si enim interesse sacrificiis non audent nisi sanctificati, quid de sacrificantibus censendum est ? Sanctificare etenim purificare est. Quantum ergo puri docentur esse pontifices, ubi inuitatae ad sacrificium nonnisi sanctificatae admittendaesunt plebes ! Sanctificatio quippe corporis pudicitia est, sanctificatio mentis caritas et humilitas. Sanctificetur ergo ad sacri¬ ficium inuitatus ; sed magis ille cogitur, a quo inuitatur. Notent sacerdotes, quae inuitatis dicunt : Venite mecum. Secum quippe sanctificati ueniunt, si cum mundis plebibus ad m 379 dei obsequia mundi sacerdotes accedunt. Secum quippe ire est mundi cum mundis accedere. Nam si mundae sunt plebes, non mundi sacerdotes, secum non ueniunt : quia aequali puritatis or dine non incedunt. Au diant huiusmodi, quid alter propheta ammonet dicens : Mundamini, qui fertis uasa domini. Audiant item, quod dicit : Lauamini, mundi estote. Quia ergo mundandae sunt plebes, dicit: Sanctificamini. Quia item summi uiri in continuo munditiae suo statu semper debent permanere et ad formam suae puritatis alios trahere, subdit : Et uenite mecum. 80. Vel, quia seniores ad uictimam inuitantur, quid per typum demonstrat, nisi quia ad eligendum antistitem siue ad ungendum et consecrandum plures sapientes atque religiosi uiri uocandi sunt ? Qui nimirum sanctificantur et ueniunt, si proponunt, ut in electione ilia carnale aliquid non sequantur. Sanctificari quidem eis est ad praebenda dona spiritus sancti spiritalem et sanctam intentionem adducere. Bene autem in typo electorum et de Isai et eius filiis dicitur : Sanctificavit ergo Isai et filios eivs et vocavit eos ad sacrificivm.

81. Et, quia per sacra eloquia dominum eligendos antiXVI, 6-7

stites monstrare docuimus, iam, quales monstret qualesque reprobet, subsequenter loquentibus sacrae huius historiae mysteriis uideamus. Sequitur : Cvmqve ingressi essent.

1721 Is. 52, 11.

1722 Is. 1, 16.

1708 quid] quod v 1709 est om. v m etenim] enim v m 1709/1710 purificare] purgare v m 1710 puri] puros m docentur] decet v m 1714 in¬ uitatur] inuitantur C 1715 dicunt] dicant v m 1718 mundi] mundos m 1720 incedunt] accedunt m alter] aliter v 1724 suo] suae forsan melius v m statu] ita, recte ut uidetur, v m ; stratu C 1727 uel] ita C 1 m. ; expunxit 2 m., sed recte forsan v m 1728 demonstrat] demonstrant m 1729 consecrandum] consecrandam C 1 m. 1732 spiritus sancti] bis scripsit C 1 m. ; sancti spiritus inu. v m 1734 dicitur C 2 m. sup. eras.

IN LIBRVM I REGVM, VI, 81 1740

595

vidit Eliab et ait : Nvm coram domino est christvs eivs ? Et dixit dominvs ad Samvhel : Ne respicias vvltvm eivs NEQVE

ALTITVDINEM

STATVRAE

EIVS,

QVONIAM

ABIECI

EVM

NEC IVXTA INTVITVM HOMINVM IVDICO. HOMO ENIM VIDET EA, QVAE APPARENT ; DOMINVS AVTEM INTVEBITVR COR. Quid enim 1745 est sapientibus ingredi, nisi ad subtile discretionis sacrarium intrare ? Sed ingressus Eliab uidit : quia ilium esse dignum praelatione sanctae ecclesiae pastor agnoscit, qui et fortitudinem habet boni operis et scientiam ueritatis. Quid est autem, quod ei dominus nec staturam eius nec uultum 1750 adspicere praecipit, nisi quia in sancta ecclesia nec opus nec scientia sine humilitate praedicatur ? Quid est enim uultus alicuius nisi exterior conuersatio, per quam noscitur ? Et quid est statura eius nisi altitudo scientiae, per quam in superiora sublimatur ? Quos ergo Eliab rectius quam bona agentes et eru1755 ditos significat sed arrogantes ? Vnde et Eliab ‘deus meus pater’ interpretatur. Hoc quippe eis nomen est, quod audent praesumere. Quid namque est, quod ‘deus meus pater’ dicitur, nisi quia, dum fortiter bona agunt, spiritalia sapienter intellegunt, se per singulare meritum in filios dei transisse glo1760 riantur ? Nam ‘pater’ non ‘meus’ sed ‘noster’ omnipotenti do¬ mino dicerent, si per humilitatem se cum electis ceteris in supernae generationis ordine communiter uiderent. Merito ergo repellitur, quia in spiritali culmine nonnisi humiles praeferuntur. Subtiliter ergo propheta de ungendi persona exquirit 1765 dicens : Num coram domino est christus eius ? Modo hoc fit, quando summus doctor et uitam et intellegentiam eligendi cognoscit, sed adhuc de humilitatis uirtute perquirit. Sed uul¬ tum et staturam eius abiectum uidet, quando ei quidquid pulchrum habet in opere, quidquid altum in eruditione inesse 1770 ei absque humilitatis uirtute cognoscit. Merito igitur dominus dicit : Proieci eum nec iuxta intuitum hominis iudico : quia homo uidet in faciem, dominus intuebitur cor. Quasi dicat : ‘Homines solent magna opera et scientiae uerba laudare ; ego autem nec uerba nec opera laudo, quae in humilitate uera 1775 fundata non uideo.’ Indignitatis quippe suae repulsam, qui huiusmodi sunt, expauescerent, si adtente audire uellent, quod ad prophetam dominus dicit : Ne respicias uultum eius

1741

Samuhel] Samuelem v m 1743 hominum] scribendum putaui cum v m (cfr 1773) ; hominis rescr. C 2 m. (cfr l. 1771), quidnam babuerit 1 m. non constat 1740 ingressus] ingressum m 1748 est C 2 m. sup. /in. 1753 in] ad v m 1755/ 1756 meus pater bis scripsit C 1 m. 1756 hoc] haec C eis] eius m est om. v m 1759 filios dei] filiorum dei numerum v m transsisse C v 1760 non pater inu. C 2 m. 1768 abiectum] abiectam m 1769 inesse] rescr. C 2 m. ; inest v m, quidnam babuerit C 1 m. incertum est 1772 faciem] facie v m dominus] deus v m ; autem add. v m 1773 opera] scripsi cum v m ; om. C laudaure sic C 1 m. 1776 huiusmodi] eiusmodi v m

/.

PL

453.

m 380

596

IN LIBRVM I REGVM, VI, 81-84

neque altitudinem staturae eius, quia proieci eum. Pro magno namque habent, quod arrogantes faciunt ; sed ecce, tam uile 1780 esse a domino dicitur, ut nec respiciendum esse iudicetur. XVI, 8 82. Sed isto amoto, quid sequatur, ostenditur : Et vocavit Isai

Aminadab

et

addvxit

evm

coram

Samvhel.

Qvi

Aminadab interpretatur urbanus. Merito igitur domino consulto repellitur, quia sancta 1785 ecclesia ad regimen animarum non eligit negotiis saecularibus strenuum sed spiritali conuersatione decorum. Vrbani quidem sunt, qui postposita intentione caelestium exterioribus studiis se ostendere strenuos conantur. Nec hunc ergo elegit dominus : quia pii pastoris studio caelestia, non terrena prouideri fide1790 burn gregibus debent, non infima et labentia, sed sublimia et aeterna. XVI, 9 83. Addvxit avtem Sam a. De qvo et ait : Etiam hvnc non elegit dominvs. Sama audiens interpretatur. Quid ergo Sama designat nisi oboedientes et simplices ? Audire quidem 1795 eis est ea, quae a maioribus iubentur, oboediendo perficere. Vnde et de oboedientia gentilis populi per psalmistam dicitur : Populus, quem non cognoui, seruiuit mihi ; ab auditu auris oboediuit mihi. Quid est autem, quod non eligi a domino dicuntur, nisi quia in ecclesiae culmine non ponuntur inperiti humiles sed 1800 humiles sapientes, qui et facere iussa sciant et, quae facienda sunt, sapienter iubeant ? Facere quidem eum oportet et docere. Faciat ergo humiliter, doceat sapienter. Quia ergo, qui facere per humilitatem sciunt et iubere per eruditionem nesciunt, in dignitatem regiam adsumendi non sunt, Sama 1805 ad regnum a domino non eligi perhibetur. Hinc ergo, hinc sim¬ plices et inoboedientes colligant, quam poenaliter ad praeminendum se ingerunt, si omnipotens deus nec ilium ad regi¬ men suscipit, qui per humilitatem oboedientiae audiens uocatur. 1810 84. Et, quia plures sancta ecclesia huiusmodi tam simplices et bene uiuentes quam humiles sapientes habet, sequitur : XVI, Addvxit itaqve Isai omnes filios svos coram Samvhel. Et 10 ait Samvhel ad Isai : Non elegit dominvs ex istis. Quia in septenario numero soleat perfectio designari, testatur Esaias 1815 propheta, qui dona sancti spiritus in redemptore nostro manentia asserens ait : Requiescet super eum spiritus domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, dixit : Nec hvnc elegit dominvs.

1797/1798 Ps. 17, 45.

1810/1819 Is. n, 2-3.

1782 Samuhel] Samuele v m 1790 infima] infirma v C 1 m. 1796 dicitur om. v 1797 ab] ita C ; ob v, sup. tin. 1811 sapientes] et praem. C 2 m. sup. lin. m 1813 ad Isai om. v m 1814 Ysaias C, Esaias v,

m labentia] lambentia in m 1810 tam C 2 m. 1812 Samuhel] Samuele v Jsaias sic m

PL 454

IN LIBRVM I REGVM, VI, 84-85

597

spiritus scientiae et pietatis ; et replebit eum spiritus timoris domini. Quid est ergo, quod hi, qui a praedicationis officio 1820 repelluntur, septenario numero designantur, cum idem numerus perfectionem designet, quam aliquis nisi de sancti spiritus infusione non habet ? Sed conuenienter hoc asseritur, quia pluribus gratia spiritus sancti ad bene uiuendum datur, ad docendum non datur. Oui, quia plures sunt et in bona opera1825 tione perfecti, apte septenario numero continentur. Item, quia robusta faciunt et subtilia non intellegunt, a regni gubernatione repelluntur. Et septem ergo sunt filii et eorum aliquis m 381 ad animarum regimen non adsumitur : quia, etsi bene uiuendo regere fortiter semetipsos sciunt, tueri alios fortiter per doctri1830 nam nequaquam possunt. Numquam se tamen in ordinando praecipitet ordinator ecclesiae : quia, etsi plures habet, qui ad suscipiendam animarum curam non sint idonei, qui utiliter tamen praeesse possunt, ei deesse non possunt. Quaerat ergo doctor instanter, non deficiat quaerere, donee latentes possit 1835 inuenire. Magnae quidem electorum uirtutes quasi thesauri omnipotentis dei fere semper in occulto secreti sunt. More etenim timoratorum diuitum omnipotens deus facit : quia, ne uirtutum thesauros perdat, hos et in electis mentibus conlocat et ipsas mentes per secretum celat. Quaerat ergo, qui ordinare 1840 immo ornare ecclesiae caput cupit, occultos thesauros Christi. Sponsam ornare gestit ; sed non potest, nisi occultos thesauros sponsi ad eius ornatum producat et non desistat, donee laten¬ tes inueniat. 85. Sed quid hortor pastores quaerere, cum, nisi deus 1845 occultos proferat, nequeant inueniri ? Quid est enim aliud : Vnges, quem monstrauero tibi ? Tamen quaerendi sunt : quia, nisi quaesiti diu, minime monstrantur. Nam et dominus se monstraturum promittit et tamen propheta quaerere nititur, ut inuenire mereatur. Vnde et dominus quaerendi instantiam 1850 imperat dicens : Quaerite et inuenietis, petite et accipietis, pulsate et aperietur uobis. Quaerens ergo propheta et tot iam repulsis quaerere perseuerans quid nobis insinuat, nisi ut nulla dispensatione indigni ad culmen religionis uenire permittantur ? Nam, cum in plerisque sanctae ecclesiae negotiis 1855 salubris sit dispensatio, lethalis profecto et mortifera est, PL 455 1846 I Reg. 16, 3.

1850/1851 Matth. j, 7.

1821 aliquis] scribendum putaui cum C 2 m. ; aliis 1 m., alius v m 1830 tamen] tarn v m 1832 sint] sunt v m utiliter om. v m 1833 pr. possunt] possint recte fo'san v m 1836 secreti om. v m 1838 electis] electos C 1 m. 1840/1841 thesauros. Christi sponsam sic, recte forsart, interpungit m 1841/1842 sponsi thesauros inu. m 1845 occultos] oculos m (quod recte corrigendum coni, maur.) 1847 diu C 2 m. sup. lin. 1853/1854 permittantur] permittamur m (quod recte corrigendum coni, maur.) 1854 in plerisque] implerisque sic C 1855 sit bis scripsit C 1 m. 19

cc. exuv

598

XVI, 11

XVI, 11

IN LIBRVM I REGVM, VI, 85-87

ubi aut caeci per ignorantiam aut irreligiosi sapientes aut ad saecularia negotia proiecti ad aliorum primatum uenire permittuntur. Hi enim ignorando, illi sciendo et non faciendo subditorum animas perimunt; illi item neglegendo spiritalia, i860 sequendo carnalia et terrena. Illi quidem totis uiribuslaborant, ut laudentur, quae dicunt ; isti, quae dicant, nesciunt ; illi ad hoc omni intentione conantur, ut inter summos saeculi abundantius honorentur. Qui profecto tanto peiores prioribus sunt, quanto illi in spiritalibus, isti in carnalibus et saecula1865 ribus apparere sublimes uolunt. Horum finis desiderium est fulciri diuitiis, honoribus extolli, potentum huius saeculi familiaritatibus sublimari. De quibus omnibus reprobae men¬ tis affectibus oriri potest neglegentia animarum subdito¬ rum, contemptus Christi et ecclesiae dilapidatio facultatum. 1870 Quaerat itaque doctor, ut nulla dispensatione indignos praeferat; quia, quod lethiferum est, numquam permitti debet. 86. Vnde et subditur : Dixitqve Samvhel ad Isai : Nvmqvid conpleti svnt filii ? Quid est, quod alium quaerit, nisi quia non debet ante quaerens quiescere, quam mereatur inue1875 nire ? 87. Et, quia saepe abiecta foris et uilia intus excelsa sunt, sequitur : Qvi respondit : Adhvc reliqvvs est et pascit oves. Quid est reliquus nisi abiectus ? Abiectum dico a se, non a deo : quia a deo per superbiam quis abicitur ; a se 1880 abiectus, qui uilis et humilis aestimatur. Vel reliquus dicitur, qui in aliorum conparatione esse aliquid non uidetur. Abiectus ergo humilis dicitur : quia contemni se uidet et tolerat, ostendi m 382 nequaquam curat. Sed oues pascit, quia cogitationes simplices in contemplatione aeternae hereditatis nutrit. De his certe 1885 pascuis electorum a domino dicitur : Ingredientur et egredientur et pascua inuenient. Intus quippe habent pascua contemplatio¬ ns, foris pascua boni operis. Intus mentem deuotionibus inpinguant, foris se piis operibus satiant. Merito paruulus iste dicitur oues pascere : quia electus quisque humilis est et 1890 sterilis non est, qui cotidie magna agit, sed de se magna non sentit. Merito ergo non solum paruulus sed pastor asseritur : quia, qui uere humiles sunt, foris se humiliant, sed intus exaltantur. Foris se deiciunt, sed per internam satietatem in

1885/1886 Ioh. io, 9.

1871 letiferum C, laetiferum sic v, lethiferum m debet] debeat C 1 m. 1877 pascit] qui praem. v m 1878 abiectus] est add, v m 1882 tollerat sic v 1884 his] is C 1 m. (cfr l. 2006) 1888 satiant rescr. C 2 m. 1892/1896 foris se humiliant sed intus exaltantur] ita scribendum putaui ob parallelismum cum foris se deiciunt sed per internam ... inmorantur; foris humiliant sed intus exaltant sic C, deficiunt v m humiliant sed intus exaltantur, foris se om. per homoeot. v m 1893 satietatem] societatem v m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 87-90

599

summis et aetemis pascuis inmorantur. Nam scriptum est : 1895 Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Quae autem gratia, nisi ut summa uideant et cognoscant, cognoscant et diligant, atque ad uisa et dilecta quasi pingues et fortes currant ? 88. Hie itaque, quia ualde idoneus est, instanter exhiberi XVI, 1900 iubetur. Nam sequitur : Et ait Samvhel ad Isai : Mittite et 11

ADDVC

EVM.

NEQVE

ENIM

DISCVMBEMVS,

PRIVSQVAM

ILLE

Quid autem est : Non discumbemus, priusquam Me ueniat, quern requirit, nisi quia in obseruatione ieiunii celebranda sunt sacramenta unctionis ? Nobis autem non solum 1905 ipsa sacramenta sed uis sacramentorum adtentius consideranda est. Nam quidam cibi sunt, qui, si non cauentur, ungere bene reges nequaquam sinunt. Exteriora quidem ecclesiae negotia quidam cibi animae sunt, qui ab electis deuote amministrantur ; sed, si negotiorum multitudine anima saturetur, 1910 ad disponenda spiritalia intrare perfecte non sinitur. Cum ergo spiritalia instant, exteriora differantur : quia cum magna mentis quiete disponenda sunt. XVI, 89. Sequitur : Misit ergo et addvxit evm. Rex futurus 12 adducitur, quando ab occultationis suae latibulis humiles 1915 producuntur. Latent quidem, sed in pascuis : quia, etsi hominibus intra camis uilia et infirma se tegunt, magna est supemae contemplationis latitudo, in qua morantur. 90. Sed, qualis iam praelatus appareat, uideamus. Sequitur XVI, enim et dicit : Erat avtem rvfvs et pvlcher adspectv 12 1920 DECORAQVE facie. Quid est, quod tanta pulchritudo regis asseritur, nisi quia magnis uirtutum fulgoribus ornari debet persona doctoris ? Nam de redemptore dictum est : Spiritus eius ornauit caelos. Caeli namque sunt sublimes praedicatores. Qui profecto caeli a spiritu ornati sunt : quia uirtutes, quibus 1925 emicant, a spiritu sancto percipiunt. Quid est ergo, quod rufus asseritur, nisi quia in rubea saepe materia caritatis feruor designatur ? Vnde et in ueste pontificis coccus bis tinctus ponitur, ut duplici caritate uestiatur. Rufus ergo dicitur per ardorem caritatis : quia, dum ardentia praecepta caritatis exhibet, veniat.

1895 I Pet. 5, 5.

1922/1923 lob 26, 13.

1927/1928 efr Ex. 28 et 39 passim.

1897 ad uisa et dilecta] ad ipsa delicta v m 1900 mittite] ita C 1 m. v m ; mitte 2 m. (ti expmxit) 1901 adduc] adducite v m 1901/1902 quam ille ueniat, quid autem est, non C 2 m. sub ultima linea folii 260 v. 1902 est autem inu. v m discumbemus] discumberemus C ut uidetur 1903 ueniat ? Quern ita interpung. v m requirit] requirunt C 2 m. 1905/1906 adtentius consideranda] attendenda v m 1910 disponenda] suscipienda v m 1911 differantur] differant C 1916 uilia] uiua C 1 m. ut uidetur 1926 rubea] rubra v m 1927/1928 ponitur bis tinctus inu. v m 1928 uestiatur caritate inu. v m

PL 456

600

IN LIBRVM I REGVM, VI, 90-92

1930 quasi per calorem rubet. Quid item est pulcher adspectu nisi interna contemplatione conspicuus ? Quasi enim pulchrum adspectum habet, qui decore uisionis radiat in interna con¬ templatione. Quid ergo facies designat nisi exteriorem gloriam honestatis ? Nam, quia per faciem quisque cognoscitur, 1935 decor faciei est praeclara honestas conuersationis. Quasi enim per faciei decorem cemitur, qui in omni gestu corporis splendidus inuenitur. Rufus ergo amore est, pulcher adspectu per scientiam, decora facie splendidus honestate. 91. Quia uero caritatis feruor per sancta opera demonstra1940 tur, potest per ruborem ipse labor operis designari. Qui enim nimis laborat, faciei ruborem repraesentat : quia, dum intus incalescit, in uultu foris ruborem trahit. Sic namque est omnis spiritalis labor. Quia enim unusquisque, quanto amplius pro aetema uita laborare conatur, tanto feruentius ad laborandum 1945 sancti spiritus ardore succenditur, uelut inferuescendo ruborem excitat, quern foris portat. Rufus ergo est doctor labore pii operis, pulcher adspectu in fulgore contemplationis. Decor uero faciei ipsa est pulchritudo caritatis. Per alias quippe uirtutes formam sanctitatis accipimus, per caritatem ipsam formam i95onostram quasi mirabili decore uestimus. Illae aliae uirtutes corpus iustitiae sunt, caritas uero huius corporis facies recte intellegitur. Per faciem quippe, non per corpus unusquisque cognoscitur. Nam, si corpus uideas et faciem non uideas, eum, cuius solum corpus adspicis, non agnoscis. Quid uero est 1955 aliud, quod fatuis uirginibus respondetur a sponso : Nescio uos ? Ecce, per magnos labores uirginitas conseruatur, ipsa quoque uirginitas magna et inconparabilis uirtus agnoscitur. Quid est ergo, quod fatuae a sponso non cognoscuntur uirgines, nisi quia corpus habent, quo subsistunt, decorem uero non i960 habent faciei, quern sponsus agnoscat ? Habent quidem laborem in conseruando corpore, non habent decorem uultus in perfecta caritate. 92. Quae namque tria eo, quo ponuntur, ordine in electi conuersatione proficiunt. Nam pulchros contemplationis ad1965 spectus habere non praeualet, nisi qui prius se in labore pii operis uehementer exercet. Aeternae quidem lucis gaudia illius summi luminis inmensitas, aetemus uigor ille splendoris

1955/1956 Matth. 25, 12.

1930 item rescr. C 2 m. adspectu] aspectus C 1933 facies] faciei C 1 m. 1937 per] propter v m 1939 uero] enim praem. del. C 1941 ruburem sic C 1 m. 1942 foris in uultu inu. v m 1943 pro] per v 1945 in feruescendo sic m 1946 est ergo inu. v m 1949 caritatem] ipsam praem. primo m 1950 nostram] nobis v m 1951 caritas] caritatis C 1958/1959 uirgines a sponso non cognoscuntur inu. v m 1959 subsistunt] subsistant recte forsan v m 1963 quae] haec m 1967 ille uigor inu. m

m 383

PL 457

IN LIBRVM I REGVM, VI, 92-93

1970

1975

1980

XVI, 1985

12

1990

1995

2000

2005

601

ineffabilis, quo laboriosius quaeritur, se quaerentibus laxius aperitur. Qui ergo iam tabs est, idoneus quidem ad docendum cernitur ; sed, nisi decora facie fulgeat, nisi mentem caritatis perfectae radiis inlustratam gerat, dignus tanta celsitudine non probatur. Sit ergo rufus pastor, ut non sit remissus in opere ; sit pulcher adspectu, uidelicet sublimis in eo contemplatio ; sit decora facie, ut totum robur operis et altitudo contemplationis supernae maiestatis oculis notum sit per ineffabilem pulchritudinem caritatis. 93. Haec quippe tria inmensi decoris insignia quia omnis sanctae ecclesiae doctor habere debet, pro omnibus Petrus adsumitur et, an amet redemptorem, tertio interrogatur. Primo namque ei dicitur : Petre, amas me ? ut per amorem agere fortia studeat ; secundo, ut in contemplando alta cognoscat ; tertio, ut perfectae caritatis affectu et erga proximum ferueat et ad speciem conditoris feruentius inardescat. Tabs ergo ac tantus, tam pulcher, tam decorus puer quo testimonio proferatur, audiamus. Nam sequitur : Et ait dominvs : Svrge et vnge evm : ipse est enim. Quid est : Surge et unge eum ? An tantus erat paruulus, ut sedendo ungi non posset ? Sedendo quippe tangere alta non possumus. Magna ergo est uirtus, magna celsitudo humibum, si ad eorum summa nec prophetae pertingunt. Surgit ergo propheta, cum se pontifex in miram electi praedicatoris uenerationem erigit. Nam foris humilem quasi sedendo conspicit; sed interius eius meritum, nisi se in interna contemplatione erigat, non agnoscit. Surgere ergo rector praecipitur : quia, cui tanta uult sacramenta inpendere, eius ante cognoscere meritorum sublimitatem debet. Quid est ergo, quod dicitur : Surge et unge eum : quia ipse est, nisi : ‘Sublimi sublimia sacramenta sublimiter praebe’ ? Nam saepe indiscreti pastores neglegentem et reprobam accedentium uitam sciunt et eos promouerenon metuunt. Hiprofecto et ungunt et non surgunt : quia, quibus sacramenta unctionis tribuunt, in alto sitos meritorum loco non cernunt. Quando igitur doctor sublimis ostenditur, eius ordinator surgere monetur : quia ad ministerium tunc digne tribuuntur sacramenta unctionis, cum ungendus in alta respicitur sublimitate uirtutis. De quo nimirum ‘quia ipse est’ dicitur. Si ergo ipse est, alius non est : quia, nisi his uirtutibus fulgeat, necesse est, ut ordinem tantae celsitudinis non adtingat. Quern ergo mon1980 Ioh. 21, 17. 1970 mentem] mente C 1 m. 1972 ut] et m 1973/1974 in eo contemplatio] scripsi cum Clm.,ut uideiur, v m ; eo expunxit C, post contemplatio quaedam erasit C ; nisi forte in contemplatione legendum praeferas 1977 omnis om. v m 1980 dicitur] datur praem. del. C 1985 et ait dominus om. v m 1980 enim est inu. v m 1988 sedendo] uidendo v m 1994 rector] doctor v m 1998 pastores rescr. C 2 m. 2000 pr. et om. v m 2003 ad] per v m 2004 respicitur] conspicitur v m 2006 his] is C (cfr l. 1884) 2007 adtingat] antingat sic C

m 384

PL 458

602

IN LIBRVM I REGVM, VI, 93-94

straturum se dominus promisit, rufum et pulchrum adspectu et decora facie ostendit dicens : Ipse est enim : quia nullus 2010 debet subire culmen regiminis, qui robur non habet magni operis, scilicet contemplationis scientiam et feruorem caritatis. XVI, 94. Bene ergo subiungitur : Tvlit igitvr Samvhel cornv 13 OLEI ET VNXIT EVM IN MEDIO FRATRVM EIVS. Cornu olei tol2015 litur, ut tota uita pontificis spiritalis esse doceatur. Cornu olei tollitur, ut in excellenti liquore magister ecclesiae uir esse studeat magnae misericordiae. Oleo ungitur caput regis, quia lucere super candelabrum debet per flammam uerbi. Cornu oleum recipit, ut increpando purget et miserando per blan2020 dimentum trahat. Cornu etiam recipit in sublimitate ordinis, oleum ad fomenta uirtutis. Sed pleno cornu ungitur, ut uirtus pontificis perfecta doceatur. Cornu namque plenum in unctione sua habet, si tarn in uirtute misericordiae quam caritatis et uerbi perfectus est. Plenum etiam cornu in unctione sua habere 2025 cognoscitur, cuius omnis potestas per misericordiam dispensatur. Ipsa quippe auctoritas sanctae ecclesiae, cum sine misericordia est, nulla est : quia tunc spiritalis est rigor disciplinae, cum a linimento non uacat misericordiae. Cornu ergo et oleum simul ostenditur, ut disciplina semper cum miseri2030 cordia teneatur. Cornu namque oleo plenum dicitur, ut, ubicumque cornu acumen exhibet, exhibeat refusae gratiaeunctionem. Sed, dum ad ungendum regem unctio ducitur, cornu foris cernitur, intus plenitudo olei occultatur. Portet igitur propheta cornu foris, intus oleo repleat; foris textum insinuet, 2035 intus sacramenta declaret. Sciat ergo propheta, quod tribuat; sciat rex unctus, exhibita recipiendo quid agat. Quid est ergo, quod foris est cornu, intus oleum, nisi quia plerumque subditorum duritia meretur, ut pastoris increpationem sentiat, sed misericordiae eius aliquid non adtendat ? Rector ergo cornu 2040 exhibet, in quo oleum latet: quia, cum quis acriter ex caritate corrigitur, poena sentitur, caritas non uidetur. Saeuus rector adspicitur ; sic increpat, quasi qui non amat; quasi uehementer odiat, sic obiurgat. Quid tunc a conpunctis cernitur nisi cornu acumen, quo acrius feriantur ? Sed, quia ualde 2045 intus pius pastor diligit, quern foris arguendo ferit, quid aliud quam cornu increpando monstrat, oleum diligendo celat ? Plenum ergo cornu in unctione regis asseritur, ut in electo praedicatore perfectum utrumque esse doceatur. Nam acutus 2011 scilicet C 2 m. sup. lin. 2014 eius] suorum v m 2017 studeat] doceatur praem. del. C 2019 purget] purgat C 2021 uirtus] uirtutis C 1 m. 2022 perfecta] plena v m 2027/2028 disciplinae] dispensatione praem. del. C 2028 linimento rescr. C 2 m. 2031 acumen rescr. C 2 m. exhibet om. C 1 m. 2032 unctio] unctionem C, corr. ipsa 1 m. ut uidetur 2034 textum] textu C 1 m. 2039 adtendat] attendit C 2041 saeuus] enim add. v m 2042 sic] qui praem. v m alt. quasi] qui add. v m 2043 odiat] odit v m

PL 459

IN LIBRVM I REGVM, VI, 94-96

603

ad arguendum esse debet, mollis ad miserendum. Perfecte 2050 feriat, ut omnem uim morbi perfecte confodiat; perfecte per misericordiam ungat, ut plagas, quas pungit, ad sanitatem reducat. Si enim minus uiolenter, quam debet, ferit, pus, quod latet, non eicit. Et, si uiolenter ferit et abunde non ungit, m 385 percussum per austeritatem interficit et saluti non reddit. Sit 2055 ergo integrum cornu, integra olei plenitudo, ut austere per cornu feriantur uulnera et per oleum foueantur. 95. Sed quid est, quod in medio fratrum ungitur, nisi quia uirtutis exempla circumquaque spargere iubetur ? In medio fratrum ungitur, ut tantae unctionis participes fieri omnes 2060 possint. Qui enim in medio ponitur, ab omni parte uidetur. Oleo quippe in medio aliorum ungitur : quia, qui in aliorum exemplum positus est, nullam sui partem habere obscuram de¬ bet, ut hunc omnes adspiciant et ab eo lucis exemplum sumant. Vnde et sancta animalia in circuitu oculos habere describun2065 tur : quia electus doctor, dum ardorem caritatis, dum uirtutem misericordiae, dum zelum rectitudinis ex dono sancti spiritus recipit, quasi globum habitat luminis, qui eum ex omni parte circumstantibus fulgentem reddit. Vel in medio fratrum un¬ gitur, ut unctum et medium se esse semper arbitretur. Agno2070 scat ergo dignitatem suam et uim dignitatis exerceat, quia unctus est. Videat se medium et communis conditionis hominem, ut pares sibi esse eos, quibus eminet, recognoscat. In medio ergo ungitur, ut sit humilis et sublimis ; sublimis ordine, humilis aestimatione. In medio item ungitur, ut se 2075 priuato amore non diligat, sed ex omni, quod praeminet, lucra aliorum quaerat. Vnde et Saul solus in extrema parte ciuitatis unctus fuisse perhibetur. Quid est enim, quod solus a solo inungitur, nisi quia de culminis potestate per amorem priuatum debebat intumescere ? Dum enim de accepta dignitate 2080 se singulariter amare uoluit, uelut fomentum luminis solus tulit. Vnde et puer, qui comitabatur, praemittitur : quia electorum nullus exempla eius sequitur, qui diuina auctoritate reprobatur. Dauid ergo in medio fratrum ungitur : quia electus doctor de eo, quod singulari sublimitate sustollitur, 2085 singulari amore nequaquam gloriatur. 96. Et, quia per ministerium hominum spiritalia in electis XVI, rectoribus dona cumulantur, adiunctum est: Et directvs est 13 SPIRITVS DOMINI IN DAVID IN DIE ILLA ET IN RELIQVVM. Spiri2064/2065 cfr Ez. i, 18 ; io, 12 ; Apoc. 4, 6 et 8. 2081 cfr ibid.

2076/2077 cfr I Reg. 9, 27.

2050 per om. C 2052 pus] plus C 1 m. 2053 habunde C 2054 sit] si C 1 m. 2059 fieri participes inu. v m 2073 ergo] fratrum add. v m 2082 eius exempla inu. v m 2084 substollitur v 2088 Dauid] Deo manifesto errore v alt. in] a m

604

IN LIBRVM I REGVM, VI, 96

tus quippe domini post unctionem dirigitur : quia foris sacramenta percipimus, intus sancti spiritus gratia replemur. Foris namque homo, intus deus operatur, non homo. Foris namque homo surgit, intus se spiritus dirigit : quia ordinem religionis homo homini praebet; sed in eum, cui ordo datur, spiritus dirigitur, ut foris sublimitatem suscipiat ordinis et 2095 intus robur spiritus sancti. Foris ordo committitur, ut, quae dei sunt, agere debeat ; intus dirigitur spiritus, ut, quod iniungitur, potenter agat. Magnum quippe est onus ordinis, magna fragilitas carnis. Onus ergo tantum quia debili committitur, dirigitur spiritus, ut debilis roboretur et magnum onus tanto 2100 gratius ferat, quanto se omnipotens spiritus fortius ad ferendum iuuat. Sed dirigi spiritus dicitur, ut conuersus a rege superbo sentiatur. Se ergo spiritus in alterum dirigit, quando eiusdem spiritus gratia superbos ac fictos fugit. Vnde etiam scriptum est : Spiritus domini disciplinae effugiet fictum. Hinc 2105 etiam per semetipsum in euangelio ait : Spiritus, ubi unit, spirat, et uocem eius audis et nescis, unde ueniat aut quo uadat. Spiritus quidem uenit et uadit : quia reprobos deserit, electos adsumit. Et, quia iudicium omnipotentis dei inperscrutabile est, unde ueniat et quo uadat, homo nescit : quia sciri non 2110 potest, qui in gratia, quam recipit, perseuerare in perpetuum debet. Ab eo igitur, qui defecit, uenire spiritus dicitur, ire ad eum, qui perseueraturus est : quia alios in tempore deserit, et alios adsumit nec tamen deserit. Vnde et in typo electorum de Dauid dicitur : Directus est spiritus domini in Dauid a die 2115 ilia et in reliquum. In die quidem unctionis dirigitur, quando sic foris Christi sacramenta percipimus, ut intus sancti spiritus gratia repleamur. Et in reliquum dirigitur spiritus, qui a gra¬ tia, quam percipit, numquam recedit. Hanc quippe gratiam directi spiritus sic praedicatoribus adscribimus, ut omnibus 2120 ordinibus sanctae ecclesiae tribuamus. Quisquis enim redemptoris nostri fidem suscipit, cum ei per redemptionis nostrae baptismum renascitur, spiritus sancti gratia ab omni peccato redimitur. Vnde et electis redemptis eiusdem spiritus sancti donum insinuans apostolus ait : In quo signati estis in die 2125 redemptionis. Si ergo consideremus populum dudum in circumcisione superbum spiritum sanctum amittere, uidemus 2090

2104 Sap. 1, 5.

2105/2106 Ioh. 3, 8.

20110 intus] ut praem.

2124/2125 Eph. 4, 30.

vm replemur] repleamur v m 2091 non] et praem. v m 2094 foris] scripsi cum v m ; fortis ut uidetur C 1 m., foras 2 m. 2095 sancti spiritus inu. v m 2100 se] ita C ; ipsum rectius forsart v m 2101 iuuat] uiuat ut uidetur Cim. 2102 etiam] et v m 2105 etiam] et v m 2106 audis] audit C 2110 qui] quis m ; an praem. v m 2111 debet] debeat v m 2113 pr. et om. v m 2114 a die ita Com (cfr. tamen in die lin. seq.) 2115 et om. v m 2121 cum ei om. v m 2122 spiritus] et praem. v m 2124 apostolus] Paulus praem. v m

PL 460

m 386

IN LIBRVM I REGVM, VI, 96-97

2130

2135

2140

2145

2150

2155

2160

605

pariter in baptizatos eiusdem spiritus airectionem. In quo nos quidem dirigimur, quia per superbiam illi spiritus sancti gratiam perdiderunt. Quid est ergo, quod dicitur : In die ilia et in reliqnum, nisi quia sancti spiritus gratia sic recipitur, ut in ea electi usque in finem perseuerare doceantur ? Multi quidem post remissionem peccatorum peccata ad mortem faciunt, in quibus nimirum spiritus in reliquum dirigi non uidetur. Dirigitur ergo spiritus in electis tantum in die ilia in reliquum : quia reprobis in exortu fidei per spiritum sanctum peccata dimittuntur, sed spiritus sancti gratiam postmodum per iniquitatem perdunt. Dirigitur namque in reliquum, sed in Dauid : quia manu fortis interpret at ur. Manu quidem fortis est, qui diabolo praeualet et bonum, quod accipit, per perseuerantiam usque in finem tenet. De quibus certe dominus ait : Qui perseiierauerit usque in finem, hie saluus erit. Quod si uniuersalis ecclesiae status adspicitur, spiritus domini in Dauid in reli¬ quum directum uidemus : quia electos sanctae ecclesiae ab eiusdem ecclesiae primordiis spiritus sancti gratia replere coepit, quos usque ad mundi finem custodire non desinit. PL 461 97. Iam quippe iuxta propositum nostrum claudi liber ad finem deductus debet. Sed ad memoriam redit, quia principia uoluminis ad conuersationem retulimus redemptoris. Et, quia per Iohannem initium et finis idem redemptor noster asseritur, optimo liber fine clauditur, si in redemptoris nostri narratione consummetur. Dauid ergo manu fortis ipsum redemptorem humani generis insinuat, quia antiquo hosti praeualuit et de eius potestate electos tulit. Qui bethlehemitae Isai filius dicitur: quia de eo populo nasci uoluit, quern scripturarum sanctarum scientia quasi ex pane saturauit. Domus quippe panis Iudaea fuit, quae solidum scripturarum cibum in spiritali intellegentia quasi ex pane habuit. Quid uero Samuhel nisi, ut iam saepe diximus, nouorum praedicatorum ordinem signat ? Quid uero Dauid nisi redemptorem insinuat ? Ad eum ergo ungendum Samuhel mittitur. Vngere quippe eum est eius inconparabilem sanctificationem ignorantibuspraedicare.Nam quasi ungitur, quando nescientibus opinionis eius odor aperitur. Hunc namque ungebat, qui dicebat, quia ei se infudit omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Sed quid tantum m 387 2131/2132 efr I Ioh. 5, 16. n. 1. 2149 efr Apoc. 1, 8. 2164 Col. 2, 9.

2140/2141 Matth. 10, 22. 2147/2148 efr lib. I, 2157/2158 efr lib. I, n. 43 ; lib. Ill, n. 1. 2163/

2128 sancti spiritus inu. v m 2129 in] a m 2134 in reliquum] et praem. C 2 m. 2136 gratiam] gratia C 1 m. 2137 Dauid] scripsi cum v m ; Israbel manifesto errore C 2140 in] ita C 1 m. ut uidetur v m ; ad C 2 m. 2141 hie om. v m 2142 ad¬ spicitur] conspicitur v m 2147 deductus om. v m 2151 consummetur] scripsi cum m ; consumetur C v 2152 quia] qui v m 2157 quid rescr. C 2 et 3 m. 2168 nouorum praedicatorum bis scripsit C 2163 infudit] infundit m

6o6

IN LIBRVM I REGVM, VI, 97-98

2165 nouos praedicatores ad eius unctionem recipimus, cum eum etiam ueteres tam uenerabiliter unxisse uideamus ? Quid enim melius ac suauius redolet quam illud, quod in eo propheta Esaias effudit dicens : Requiescet super eum spiritus domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, 2170 spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris do¬ mini. Hie item, qui tenetur in manibus, Dauid ei loquens ait : Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis ; et post pauca : Vnxit te deus, deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Hunc autem Danihel unxit et omne unctionis 2175 sacramentum praebuit iudaeis dicens : Cum uenerit sanctus sanctorum, cessabit unctio uestra. Ad ungendum ergo pro¬ pheta mittitur : quia eius odor a paruulis numquam capitur, nisi per praedicatorum ora pandatur. Vnde et tres illae mulieres aromata praeparant, ut in sepulchro redemptorem 2180 ungant. In sepulchro quidem Iesus ungitur, cum resurrectionis eius gloria praedicatur. Vnde et, cum ueniunt, non inuenitur : quia, cum bene de dominica morte disputant, mortuum iam resurgentem monstrant et quasi ueniendo non inueniunt: quia, ubi bene mortis causam cognoscunt, et uitam 2185 esse redditam per illius mortem inueniunt. XVI, 1 98. Sed quid est, quod inplere cornu oleo iubetur ? Quid namque fuit austeritas legis nisi cornu acuitas ? Quasi enim cornu percussit, dum peccata non per misericordiam indulsit, sed poenam infligendo uindicauit. Cornu ergo oleo inpletur : 2190 quia talis rex ungitur, qui peccata hominum misericorditer dimittat, non per legis austeritatem puniat. Nam Moysi cornu praeferebant, qui de ea, quae in adulterio deprehensa fuerat, domino dicebant : Moyses iubet huiusmodi lapidare, tu quid dicis de ea ? Sed, qui pleno cornu unctus fuerat, dicit : 2195 Qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat. Quasi cornu feriendi et ille adsumpserat, qui dicebat : Hie, si esset propheta, sciret utique, quae et qualis est mulier, quae tangit eum : quia peccatrix est. Sed ex plenitudine cornu, qua unctus Iesus fuerat, totum remittebat dicens : Remittuntur ei 2200 peccata multa, quoniam dilexit multum. Hinc de peccatorum 2168/2171 Is. II, 2-3. 2172/2173 Ps. 44, 3. 2173/2174 ibid., 8. 2175/2176 Dan. 9, 24 ? 2178/2180 efr Marc. 16, 1 ; Luc. 24, 1. 2181/2182 efr Luc. 24, 3. 2193/2194 Ioh. 8, 5. 2195 ibid., 7. 2196/2198 Luc. 7, 39. 2199/ 2200 ibid., 47.

2165 recipimus] recepimus v 2168 Ysaias C, Esayas v, Isaias m 2173 deus una nice tantum v m 2174 omne] omnis v m 2175 iudaeis praebuit inn. v m 2178 pandatur] panditur C 1 m. 2179 ut] et m 2180 ungant] ungunt m 2181/2182 non inuenitur] Iesus praem. v m 2182 disputant] disputat C 1 m. 2183 monstrant] monstrat C 1 m. 2184 et om. v m 2190 qui] quia v 2192 adulterio rescr. C 2 m. 2195 illam] earn v m 2196 et om. v m 2197 utique om. v m mulier] haec praem. v m 2198 sed] qui add. v m qua om. v m

PL 462

IN LIBRVM I REGVM, VI, 98-100

2205

2210

2215

2220

2225

XVI, 1

2230

2233

2240

607

adsumptione murmurantibus dicit : Non ueni uocare iustos sed peccatores. Cornu ergo pleno ad ungendum Dauid propheta mittitur : quia ilium modo doctores praedicant, qui duritiam legis soluit et omne, quod rigidum praetulit, per gratiae suae fomenta temperauit. Annon ungebat eum ille ad eum ungen¬ dum missus, de quo dicitur : Fuit homo missus a deo, cui nomen erat Iohannes. Hie uenit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine ? Sed audiuimus, quomodo missus fuerat ; audiamus, quomodo ungat : Ecce, inquit, agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. 99. Potest per cornu, regni eius uidelicet, sanctae ecclesiae sublimitas designari, quae magna est, sed austera uel superba non est. De quo nimirum cornu superius per Annam Samuhelis matrem dicitur : Sublimabit cornu christi sui. Hinc namque per Zachariam dicitur : Erexit cornu salutis nobis in domo Dauid pueri sui. Cornu quidem salutis quid est nisi sublimitas ecclesiasticae potestatis ? Nam, quod antiquis nusquam dici¬ tur, modo uniuersali ecclesiae dicitur : Quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum et in caelis et, quodcumque solueris super terram, erit solutum et in caelis. Quod profecto cornu et erectum et oleo plenum dicitur, quia sancta ecclesia cum su- m 388 blimitate potestatis extendit uiscera miserationis. Et, quia per damnatae humanitatis uitium facilius in auctoritatem potestatis extolli possumus, quam flecti ad mollitiem pietatis, bene non cornu sed praeparare oleum iubetur. Qui enim : Inple cornv tvvm oleo dicit, cornu sine oleo esse signauit. Quid est hoc, nisi quia irasci et arguere etiam inconsulti pos¬ sumus, sed flecti ad misericordiam nisi ex magna meditatione non possumus ? Dicit ergo : Inple cornu tuum oleo. Quasi dicat: ‘Zelum, quern naturaliter habes, inple eo, quod, si non habes ex te, habere potes ex uirtute.’ Quod certe ei dicitur, qui ungere redemptorem mittitur ; ut, qui in officio praedicationis ponitur, diues esse misericordia semper conetur. 100. Potest hoc cornu mentis affectus ostendi. Quod certe cornu inpleri praecipitur : quia perfecte debet redemptoris nostri unctio, id est sanctificatio, ante sciri quam suflicienter ualeat praedicari. Cornu ergo inpletur, quando bene sanctitas redemptoris agnoscitur. Et pleno cornu ungitur, quando optime praedicatur. Nam et Iohannes, quia praedicando PL 463 ungere uenerat, quasi cornu inpleuit sciendo, ut eum ungere 2201/2202 Matth. 9, 13. 2206/2208 Ioh. 1,6-7. 2209/2210 ibid., 29. I Reg. 2, 10. 2215/2218 Luc. 1, 69. 2218/2220 Matth. 16, 19.

2214

2205 temperauit] reparauit v m 2212 designari quae C 2 m. sup. tin. uel] et v m 2219 caelis] caelo C 2 m. 2220 caelis] caelo C 2 m. alt. et om. v m 2229 dicit ergo ... tuum oleo om. v m 2230 inple eo] scripsi ego ; inpleo eo C, imple oleo v m 2239 et om. v m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 100-103

6o8

XVI, 2

XVI,

3-4

XVI, 3

XVI, 4

bene loquendo potuisset. Si autem scire inpletionem uolumus, audiamus, quod in euangelio dicitur: Factum est uerbum domini super Iohannem, Zachariae filium, in deserto. Cornu ergo pleno eum unxit, qui perfecte prius a uerbo doctus est, quam uerbi 2245 diuinitatem et adsumptam hominis naturam loqui potuisset. 101 Sed ueniens in manu uitulum habuit : quia, ut dignus praeco redemptoris fieret, carnem suam deo per abstinentiam mactauit. Potest etiam uituli appellatione ipse dominus designari. Quid est ergo, quod propheta in manu uitulum tulit, 2250 nisi quia, qui Iesum uult aliis praedicando ostendere,per mortificationem camis debet eius, quern praedicat, passiones imitari ? Vitulum quippe in manu tenere est similitudinem passionis Christi in uirtute operationis ostendere. Aliter enim, qui ad ungendum regem uenit, occiditur : quia nimirum in 2255 salutis suae periculum praedicat or ueritatis efficitur, qui uer¬ bum, quod ore praedicat, praua operatione conculcat. Samuhel itaque ad ungendum regem ueniens in manu uitulum tulit, quia praecursor domini se prius mirabilem per supernae conuersationis fulgorem praebuit et sic bonum tantae gratiae 2260 nescientibus indicauit. 102 Sed quid est, quod quaeri inter Isai filios iubetur, nisi quia et de ueteri populo nasciturus erat et aequalem nullum habiturus ? Quaeri itaque praecipitur, ut ei rationabiliter credamus. Et, quia per semetipsum dicit : Nemo uenit ad me, 2265 nisi pater, qui misit me, traxerit eum, bene Samuheli a patre dicitur : Vnges, qvem monstravero tibi. Quasi enim mon¬ stratum unxerat prius, qui ab eo, quern unxerat, audiebat : Beatus es, Simon Bar Iona : quia caro et sanguis non reuelauit tibi sed pater meus, qui in caelis est. In Bethlehem ergo mit2270 titur : quia, cum secundum carnem quaeritur Christus, natus ex iudaeorum populo inuenitur. Venit etiam in Bethlehem, quia ordo praedicatorum ante Iudaeam conuertere studuit et postea gentibus redemptoris fidem praedicauit. 103. Quid est autem, quod seniores mirantur ciuitatis, nisi 2275 quia, qui ad maturitatis sensum peruenerant, in tantae praedicationis nouitate stupebant ? Sed ammirantes ei occurrunt, quia praedicationem ueritatis libenter audiunt. Occurrere quidem praedicatoribus est uerbum fidei, quod praedicant, desideranter audire.

.

.

2242/2243 Luc. 3, 2. 2264/2265 Ioh. 6, 44. 2270/2271 cfr Matth. 2, 1.

2268/2269 Matth. 16, 17.

2241 scire] bene praem. v m 2242 domini om. v m 2249 ergo est inu. v m 2250 aliis om. v m 2254 unguendum v 2261 filios Isai inu. v m 2262 nul¬ lum] nullus v 2268 Symon Bariona C 2269 est in caelis inu. v m 2273 fidem] finem m, quod rede corrigendum coni. maur. 2274 ciuitatis mirantur inu. v m 2275/2276 praedicationis nouitate] nouitatis praedicatione v m

IN LIBRVM I REGVM, VI, 104-107 XVI, 4

609

.

104 Qui de pacifico ingressu eius interrogant. Quid est ingressus pacificus, nisi cum praesentia pacis uenerit ? Hanc item pacem ostendit, qui ait : Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum. Quid est ergo, quod de pacifico in¬ gressu interrogant, nisi quia patrum promissionem electo2285 rum iudaeorum corda desideranter expectabant ? Quasi nutantes, qui expectabant, dicant : ‘Numquid iam uenit pax, quae se uenturam tanto temporum spatio praecurrente praedixit ?’ 105 Et, quia noui doctores, quod antiqui patres promise2290 rant, exhibitum narrant, dicunt : Pacificvs. Quasi dicatur : ‘Nos non futura promittimus, sed praesentia pacis dona monstramus. In ingressu nostro praesens est, in uerbo nostro futura non est.' Iam iustus Simeon uidit, iam tenuit, adorauit dicens : Nunc dimittis, domine, seruum tuum in pace ; iam 2295 pastoribus apparuit ; iam, missa de caelis diu expectata pace, angelorum multitudo cantauit : Gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis ! 106 Et, quia non solum praedicare pacem uenerat sed etiam persuadere, subdit dicens : Ad immolandvm domino 2300 veni. Quid est sacerdoti immolare, nisi redemptori nostro corda electorum per amorem coniungere ? Quasi dicat : ‘Vos, an uenerit, scire uultis ; sed non prodest sciri, nisi prosit amari. Ad immolandum ergo domino ueni.' Hinc est, quod Paulus eos, in quibus immolare non poterat, expellit dicens : 2305 Qui non amat dominum Iesum, anathema sit! 107 Sed inuitatis ad uictimam dicitur : Sanctificamini et venite. Iudaei idcirco nobiscum ad fidei sacrificium uenire nequeunt, quia dominum Iesum ex scripturis iudicare nolunt, sed solo odio audire eius praedicationem refugiunt. Vnde per 2310 semetipsum dominus queritur dicens : Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Nunc autem excusationem non habent de peccato suo, quia uiderunt et oderunt et me et patrem meum. Quid est ergo, quod dicitur : Sanctificamini et uenite ? Sed sanctificari auditoribus est ad au~ 2315 diendum purae mentis secretum praeparare. Sanctificari quippe eis est odium de corde proicere et ad audiendum uerbum praedicationis intentionis puritatem parare. Sanctificatis ergo uenire praecipitur : quia uenire nihil prodest, qui

2280

m 389

.

XVI,

5

.

XVI,

5

XVI,

5

.

2282/2283 Eph. 2, 14. 2294 Luc. 2, 29. I Cor. 16, 22. 2310/2313 Ioh. 15, 24.

2296/2297 ibid., 14.

2305

2280 qui] quid m 2286 numquid iam] numquidnam recte forsan v m 2290 dicatur] dicat v m 2293 Symeon C adorauit] et praem. v m 2294 seruum tuum domine m. t< w in pace] secundum uerbum tuum praem. v m 2299 do¬ mino om. v m 2310 queritur] quaeritur v 2312 de peccato suo om. v m 2313 pr. et om. v m 2315 sanctificari] sanctificare C 1 m.

PL 464

6io

IN LIBRVM I REGVM, VI, 107-109

intentionis puritatem audiendo non habent. Et, quia per doctores sanctos sanctus spiritus loquitur, dicit : Venite mecum. Quasi dicat : ‘Sic loquentem adtendite, ut uobiscum credatis audientem : quia sic loquor, ut audiam, dum ipse sum, qui loquor et locutionem amministro. Et, quia in initio nascentis ecclesiae multi ex iudaeis et deuote audierunt et fideliter 2325 crediderunt, bene dicitur quia Isai et eius filii sanctificati a Samuhele sunt et ad uictimam inuitati. XVI, 108. Sed in septem Isai filiis rex non inuenitur. Quid enim 6-10 septem Isai filii nisi omnes sunt synagogae perfecti ? Qui ad prophetam ueniunt, sed eorum nullus elegitur : quia electus 2330 praedicator et perfectos synagogae filios adspicit et ex eis redemptorem humani generis nullum credit. Adducit ergo omnes priores filios, ut, cum perfectos omnes adspicimus, redemptoris excellentiam cogitemus. XVI, 109. Quibus profecto, nisi paruulus adducitur, rex esse a 11 2333 domino non monstratur : quia nimirum, cum redemptori nostro magnos uiros conferimus, quantum excellat eius dignitas, uidetur. Non inuenitur ergo in aliis, quia puri homines sunt. Quaeritur ergo in pascuis puer, qui pascit oues: quia usque ad mortem patri oboediendo se subdidit. Generationem eius m 390 2340 quis enarrauit ? Paruulus quippe dicitur : quia humilitatis eius gratia commendatur. Paruulus ergo dicitur, qui per psalmistam minoratus ab angelis perhibetur. Sed paruulus oues PL 465 pascit : quia per humilitatem est humilis, maiestate sublimis. Hie laborat et esurit, sed ibi de gloria maiestatis suae angelos 2343 pascit. Dum enim de plenitudine gloriae eius omnes accipiunt, quasi in illis beatissimis pascuis per puerum saturantur. Paruulus etiam pastor asseritur, quia de carnis eius adsumptione supemi ciues ineffabiliter gaudent. Gaudium quippe illud ineffabile beatorum ciuium quasi ouium cibus est. Hie 2350 ergo adduci instanter praecipitur; hie, donee ueniat, discubitus necesse est differatur. Discumberet quippe, antequam ueniret, si plebs in alium credidisset. Expectari ergo debuit, qui beatarum animarum singularis et unicus cibus fuit. Vnde et per semetipsum dicit : Ego sum panis uiuus, qui de caelo 2333 descendi. 2320

2323/2325 efr Act. 4, 4. 2341/2342 efr Ps. 8, 6.

2338/2339 efr Phil. 2, 3. 2339/2340 efr Is. 33, 8. 2345 efr Ioh. 1, 16. 2354/2355 Ioh. 6, 31.

2319 intentionis puritatem] intentionem puritatis v m 2320 loquitur spiritus inu.vm 2324 deuote] deuotae sic v 2330 alt. et om. C 2331/2333 humani generis ... redemptoris excellen- ob folium tabefactum scriptura C euanida est 2334 quibus] in praem. v m 2335 non] scripsi cum v m ; om. C 2339 subdidit] subdit v m generationem] generationes ut uidetur C 1 m. ; tamen add. v m 2340 enarrauit] enarrabit v m 2341 ergo] quippe praem. del. C 2341/2342 minoratus ab angelis per psalmistam inu. v m 2343 maiestate] per maiestatem v m ; et praem. v m 2347 quia] qui C 1 m. 2352 credisset sic v

IN LIBRVM I REGVM, VI, iio-m

611

110. Sed quia, qui descendit, ipse est, qui ascendit, illuc mittitur, ut adducatur. Mittere namque ad pascua est mentem supra angelos usque ad aequalitatem aeterni patris extendere. Et inuenire eum est summo patri eum per omnia aequa2360 lem credere. Adducit autem eum, qui etiam ad redemptionem humani generis per adsumptam humanitatem uenisse iam asserit. Miserat namque et adduxerat eum hie, ad quern in eius typo mittitur, cum dicebat: Qui de caelo uenit, super omnes est. Paruulum pascentem oues adducebat Esaias, cum dicebat : 2365 Paruulus natus est nobis et filius datus est nobis et uocabitur no¬ men eius admirabilis, consiliarius, deus fortis, pater futuri saeculi, princeps pads. Sed, quia doctoris fides ad salutem sibi tantum, non etiam auditoribus proficit, mitti et adduci praecipitur ; ut unusquisque fidem eius habeat, per quam 2370 saluari mereatur. Ire etenim singuli et adducere eum debent, quia firmiter debent eum credere per diuinitatem aeterno patri aequalem et per humanitatem naturae nostrae participem. XVI, 111. De cuius etiam descriptione dicitur, quia erat rufus et 12 2373 pulcher adspectu decoraque facie. Rufus quippe, quia lancea uulneratus ; rufus, quia ex passione rubicundus. Vnde et per prophetam ei dicitur : Quare rubrum est indumentum tuum ? Rufus quippe extitit, qui candorem tantae innocentiae pretiosi sanguinis rubore colorauit. Pulcher etiam adspectu fuit, 2380 quia et resurgendo a mortuis nos obliuioni non tradidit. Pul¬ cher ergo adspectu fuit, quia et resurgendo inmortalitatis pulchritudinem induit et mortales nos ex magna caritate respexit. Quasi enim adspectus sui pulchritudinem repro¬ mittens discipulis ait: Iterum uidebo uos et gaudebit cor uestrum. 2385 Hinc item repromittens ait: V ado par are uobis locum et ueniam et accipiam uos ad me ipsum, ut, ubi ego sum, et uos sitis. Quis est decor faciei nisi eius gloria maiestatis ? Facies namque eius perfecta cognitio est. Hanc etiam Paulus commemorans ait : Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem 2390 facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum. Decor ergo faciei quid est nisi splendor aeternae diuinitatis ? Qui nimirum decor modo creditur, non uidetur ; tunc non creditur, sed uidetur : quia apostolus ait : Cum apparuerit, similes ei erimus : quoniam uidebimus eum, XVI,

12

2356

226, 872/874

6

1787/179°

258, 2135/2136

219.

3.

1729/173°

196, 2981

833/835

225, 856

SS.*

272, 2679

7.

1

273» 2730/2732

7,

2

275, 2808/2809

4. 6-7

226, 880/882

275, 2811

4,

226, 896/897

275, 2813

«

226, 898/899 227, 912/913

4, 9 4, 10-11

227, 927/928

4, 12-13 4, 14

229, 1018/1021

227

943/946

7, 3 7, 4

276, 2816/2820

7. 5-6

280, 2983/2985

7,

280, 2996/2997

280, 2971/2972

579, 6

ii53/”54

230, 1068/1069

281, 3007

231, 1080

281, 3016/3017

4, 13

231, 1083/1085

4, 16

231,

4. 17 4. 18

234, 1188/1191

iioo/iioi

281, 3018

7. 7

282, 3048/3049

7. 8 7. 9

283, 3107/3109

233,1178

49, 15/16*

282, 3073/3075

283, 3112/3113 284, 3156

234, 1205/1207 235, 1257/1258

7, 9-10

311, 603/607

236, 1279/1285

7,

IO-II

285, 3165/3171

4, 21

237,

12

288, 3289/3292

3. 5> 3, 5. 5. 5. 5. 5, 3.

1-3 3 4 4-3 5

238, 1358/1363

7, 7,

13

289, 3325/3326

3.

10-11

4,

19-2°

1338/1340

239, 1400/1401 239, 1406/1408

289,

3345/3346 3359/3360 3385/3386 3405/3406

7, 14

290,

240, 1440/1441

7, 15

291,

292, 3432/3433 293, 3497/3499

29°,

239. 1414/1416

6

240, 1455

7, 16

7

242, 1516/1519

7, 17

8

242, 1524/1526

9

243,

I57i/i575

294, 3528 8, 1

261, 2237/2238 244, 1607/1612

315, 765 ss.* 316, 801 ss.*

8, 1-3

296,11/14

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I Regum : 8,

8,

3 4-5

8, 6

8,

7

I Regum : 316, 817 ss.*

9, 3-4

335, 15)8/1524

317, 844/845

9, 5

337, i593/)596

297, 57/62

9. 6

337, 1617/1620

297, 71/73

9, 7

339, 1668/1671

297, 76/77

9, 8

340, 1709/1712

433. 574/575

9, 9

444, 1039/1040 8,

7-8

621

252, 2185/2187 298, 113/117 408, 4303/4305

341, 1766 342, 1784/1786

9, 16

342, 1812/1813

9, IO-II

343, 1820/1823

9, 12

344, 1880/1881

8, 9

301, 219/221

9, *2-13

344, 1891/1897

8, 10-17

301, 225/238

9, 13

348, 2021/2022

8, 11

318, 895 ss.*

9, M

348, 2042/2045

318, 905 ss.*

9, 15-16

351, 2119/2125

319, 929 ss.*

9, >6

354, 2262/2264

319, 942 ss.*

9, i7

354, 2259/2261

320, 965/966 ___ * 321, 997 ss.*

9, 18

35 5, 2277/2278

9, 19

356, 2333/2335

321, IOIO ss.*

9, J9-20

360, 2486/2488

322, 1043 ss.*

9, 20

362, 2555/2556

322, 1061 ss.*

9, 21

363, 2600/2604

8, 13

323, 1077 ss.*

9, 22

364, 2627/2629

8, 14

318

9, 23-24

366, 2687/2692

324, 1130 ss.*

9, 25

368, 2761/2762

325, 1161 ss.*

9, 26

369, 2822/2829

8, 12

880/881

323, 1096/1097

8, 15

8, 16

366, 2676

326, 1186 ss.*

370, 2855

326, 1204 ss.*

370, 2856/2857

327, 1232 ss.*

9, 27

327, 1246 ss.*

371, 2886/2891 603, 2076/2077* 603, 2081*

328, 1260 ss.* 10, 1

371, 2886/2891

10, 2

376, 3061/3067

329, 1302/1304

10, 3-4

379, 3t89/3i94

331, 1382/1383

io, 5-6

386, 3457/3463

331, 1396

10, 7

395, 3802/3804

302, 258/262

10, 8

8, 17

328, 1266 ss.*

8, 18

3°9, 552/554

328, 1280

8, 19-20

373, 2977/2980

395, 3819/3823 460, 1632/1635

310> 572/576 10, 9

399, 3949/3950

311, 611

10, 11

402, 4071/4072

311, 623

10, 12

403, 4121/4122

10, 13

406, 4210/4211

3i4, 744/746

400, 3992

33°, I353/I357 8, 21

312, 666/667 330, 1359/1360 8, 22

312, 648/649

10, 14-16

406, 4220/4227

313> 679/681

10, 17

407, 4272/4273

10, 18-19

408, 4291/4297

331, 1380/1381

9, 1 9, 1-2 9, 2

405, 4167/4168

ro, 19

408, 4307/4308

313» 690/694

10, 20-21

408, 4315/4319

332, 1406/1409

10, 21-22

410, 4361/4364

334, 1474/1475

10, 23

411, 4408/4409

10, 24

412, 4433/4435

5 34, 4494

411, 4422/4423

334, 1476 310,

594/595*

446, 1115/1116

386, 3470/3472* 446, 1112/1114*

10, 25

447, 1121/1122*

9, 3 ss-

318, 893/894 412, 4436/4437

459, 1616/1618*

10, 25-27

413,

399, 3955/3956*

10, 27

416, 4608/4609

4492/4496

622

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

I Regum :

Regum :

13, 16-18

468, 1959/1965

13, 19-20

47°, 2053/2058

11, 1-2

433, 575/576* 418, 1-9/25

13, 21

”, 3

421, 121/124

13, 22

473, 2149/2151 474, 2176/2178

11, 4-3 11, 6-7

423, 210/214

13, 23

475, 2222/2226

14, 1

475, 2222/2226

11, 7 11, 8

424, 244/249 424, 266/267 425, 283/285

14, 2

477, 2313/2315

11, 9

426, 324/326

io, 27

417, 4631/4632

427, 371/373

477, 2288

479. 2361/2362 14, 3

479, 2370/2372 481, 2438/2439

11, 10

427, 375/377

11, 11

428, 410/413

14, 4

481, 2455/2459

430, 469/471

14, 5

485, 2550/2552 484, 2575/2579 485, 2598/2600

11, 12-13

432, 570/574

14, 6

11, 14-15 12, 1-3

433, 595/598

14, 7 14, 8-10

12, 4-6

436, 706/713

14, 11-12

486, 2664/2669

12, 7 12, 8-11

437, 738/740

14, 12

488, 2716/2718

437, 752/765

14, 13

488, 2732/2733

12, 12

438, 785/788

12, 13-15

439, 816/824

14, 14

12, 16-17

440, 881/886

14, 15

12, 18-19

445, 90o/9°6 442,. 941/943

491, 2835/2836

12, 21

443, 974/975 443, 982/983

492, 2866/2867

12, 22

444, 1016/1018

12, 23

444, 1037/1038

12, 24

12, 20

434

646/656

485, 2618/2623

489, 2759/2761 489, 2776/2778 491, 2816/2817 491, 2853

14, 16-17

493, 2911/2915

14, 18

494, 2941/2942

445,1058 445, 1068/1069

14, 19-20

494, 2965/2970

14, 20

495, 3002/3003

446, iioo/iioi

14, 21

458, 1574/1576

494, 2953/2954

12, 25

446, 1108/1109

13, 1

399, 3965/3966* 446, iiio/iiii

14, 22

497, 3063/3065 498, 3°9i/3°92

13, 2

447, 1155/1158 450, 1250/1251

14, 23

498, 3102/3103

452, 1315/1316*

14, 24

499, 3129/313° 499, 3i39/3i4i 500, 3189/3192

496, 3042/3045

498, 311 r

477, 2305/2307 13, 3

450, 1273/1274

14, 25-26

13, 3*4

45i, 1290/1295

14, 26

13, 5

451, 1312/1315

14, 27

5°i, 3230/3231 501, 3236/3240

455, 1436/1437 481, 2463/2464

14, 28

502, 3274/3277

457, 1511/1514 458, 1570/1571

14, 29 14, 29-30

5i7, 3846/3849

13, 6 13, 7

496, 3047*

503, 3302

503, 3311/3316

14, 31

504, 3359/336i 506, 3407

13, 7-9

459, 1611/1617

13, 10 13, 11

460, 1638/1639

14, 32

506, 3411/3413

461, 1668/1669

14, 33-34

5°7, 3450/3456

13, H-I2

461, 1689/1694

14, 34

509, 3516/3518

13, 13

462, 1706/1707

14, 35

509, 3527/3528

462, 1728

509, 35 30/3 53i

13, 13-14

462, 1736/1739

13, 14

463, 1763/1765

5io, 3554/35 57

13, 15

464, 1811/1812

510, 3584/3585

466, 1874/1876 467, 1909/1910 13, 16

467, 1929 467, 1933/1934

14, 36

51°, 3591/3592

14, 36-37 14, 38-39

511, 3597/36oo

14, 39

5i3, 37n/37r3 519, 3930*

512, 3657/3660

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I

I Regum :

Regum :

14, 40

515, 3762/3763

15, 23

14, 4i

515. 3776/3781 516, 3796

15, 24

14, 42

516, 3798/3799

14, 43

5i7, 3830/3831

44

5i7, 3842/3844 518, 3882/3883

14,

569, 741/742

570, 783/785 571, 822/824 571, 844/845

572, 853/854 15, 26

352, 2194/2195 373, 2959/2960

519, 3930* 14, 45

623

447, 1134/1135 572, 887/889

518, 3884/3888 5i4, 3716/3718

577, 1060

14, 46

520, 3954/3955 520, 3966

579, 1122/1123

M, 47

521, 3988/3990

14, 48

579, 1147/1148 588, 1477/1478

521, 3998/3999 522, 4048/4049

15, 27

574, 934/93 5 574, 941/942

4i7.

4639/4641*

15, 28

576, 1006/1007

524. 4115/4116 526, 4176 ss.*

15, 29

576, 1025/1026

576, 1020

576,

537, 4622/4623* 14. 49

527, 4211/4214

14, 5°

532, 4434/4435

14, 51

534, 4492/4493

533, 4462/4463

14, 52 1

15, i-3 15, 2

5 54, 181

15, 3

54i, 4758/476o

579, 1145/1146 580, 1166/1168

15, 33

581, 1227/1229

581, 1211/1212

583, 1293/1294 15, 34-35

585, 1368/1370

15, 35

586, 1423/1425

16, 1

464, 1784/1785

550, 29/30

587, T433/T435 587, 1450/1452 588, 1494 ss.4 589, 1535 ss.4

5 59, 381*

590,1586/1587

543, 4865/4866

606, 2186 ss.4

544, 4897/4898 15. 5 15, 6

15, 7 15. 9 15, IO-II

607, 2226

547, 4988/4989 547, 5007/5010

16, 2

548, 5052/5055

16, 2-3

549, 5060/5061

16, 3

49, 17/18*

15, 11

554, 190/193 556, 260/261

15, 12

557, 276/279 558, 329 ss.*

608, 2246 ss.4

591, I59I/I595 587, 1464 6o8, 2266 592, 1640/1641 597, 1846

16, 3-4 16, 4

608, 2262 ss.*

593, 1671/1673 593, 1688 608, 2274 ss.*

558, 346/348 15, 13

373, 2969/2971

550, 25/26

554, 173/175* 555, 225/226*

15. 4

577, r°53

15, 3i 15, 32

554, 184/185 537, 4614/4620

1039/1040

577, 1055/1056

535, 4537/4538 536, 4567/4568

15.

15, 3°

5 59, 378/380

609, 2200 ss.*

15. 14

560, 395/397

15, 15 15, 16

560, 407/409 561, 461/462 562, 476

594, 1734/1735

15, 17-19 15, 20

562, 482/488

609, 2290

564, 558/561

609, 2299

15, 21 15, 22

15, 23

16, 5

591,1609 593, 1701/1702

609, 2306

564, 571/573 566, 662/664

16, 6-7

567, 698/699

16, 6-10

568, 703/705

16, 8

596, 1781/1783

16, 9

596, i792/i793

16, 10

596, 1812/1813

49, 17/18* 392, 3677/3678

594, I739/I744 610, 2325 ss.*

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

624

lob :

I Regum : 16, 11

20, 5

598, 1877/1878

21, 13

173, 2055/2056

599, 1900/1902

23, 16

314, 718 157, 1424

610, 2335 ss.* 16, 12

24, 17

1913

26, 13

599, 1922/1923

31, 12

526, 4188/4189

3i, 37

213, 391/392

612, 2425 ss.* 6oi, 1985/1986

456,

38, 15

611, 2356 ss.*

40, 14

611, 2374 ss.*

40, 19

422, 159/160

602, 2013/2014

40, 23

324, 1135/1136

603, 2087/2088

41,

416, 4591/4592

25

523, 4084

162, 1619/1620*

i8,7

i35, 560

53°. 433I/4332*

1,

27»

577, 1045/1046

2,

3i» 4

49,

59, 202/204

3 7

212, 323/328* 404, 4147/4148

17/18*

3ii, 598/599* 11

Psalmi :

18, 17

9

8, 6

610, 2341/2342*

10, 5

170, 1929/1930

7 11, 9 15, 5 15, 8

159, 1484/1485 375, 3°35/3036

Regum :

7, 27

207, 115/116 122, 42/43 365, 2640

13. M

1485

300, 184/185

614, 2477/2478 17, 39 ss.

2053

1919/1920

599. 599,

16, 13

173,

598, 1872/1873

515, 3750/375i 5i5, 3753 455, 1443/1445*

11,

179, 2288/2289 461, 1665/1666

15, 10

179, 2289/2290

15,

179, 2282/2284

204, 34/36* III Regum :

11

3, 5

183, 2440/2441*

16, 8

11, 11-12

5i9, 3905/3908

17, 2 17, 7 17, 11 17, 12 17, 45 18, 5

9

14,

i7» 1

392, 3679 108, 2140/2142* 138, 666 397, 3869/3870

442, 956/957 18, 2

108, 2140/2142*

19, 8

429, 420/422*

21, 2 SS.

304, 320/321*

2, 8

20, 1 ss.

518, 3903*

24,

16

26, 8

30, 20

3i, 4 3i, 7 56,

1, 1

47/48

1, 20-22

326, 1181/1182*

3, 13 et 16

483, 2534/2536

3. 7.

11

405, 4172/4173

11

480, 2416/2417

11,

47-49

13. 14

63,

357/359*

121, 35/36

13, 22

133, 5°7/509

18, 15

107, 2100/2101

1730

77o/77i

131,

430/431 87, 1286

230, 1045/1046 32, 601/603 202, 3214/3215

304, 325/328*

lob :

340,

83, 1118/1119

121, 20/21 29, 12-13

21, 22-26

58, 125 3694/3695

373, 2972/2974

199, 3074/3077*

I Paralipomenon :

1797/1798

150, 1142/1143

223,

318, 899* 361, 2502/2503

34

19.

596,

392,

108, 2125/2126*

5, 8

80, 999/1000 8o, 1004/1006*

7

22, 5

2, 11

146/147

247, 1702/1704

219, 605/606 18,

21, 27 IV Regum :

479, 2389

9,

250, 1822/1823 250, 1841/1842

32, 6

107, 2077/2078

33, 12 35, 7 37, 6 37, 7 37, 9 37, 11 37, 19

361, 2499/2500

38, 2

337, 1607/1609

194, 2900/2901 178, 2246/2248 178, 2248 178, 2251 364, 2636 178, 2253/2256

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Psalmi :

39, 13 4i, 3

625

Psalmi :

514, 3747/3748 87, 1298/1299

73, 9 76, 3

138, 664/665

76, 4

402, 4062/4063 96, 1656/1657 96, x66o/x66i

41, 4 41, 6

95, 1609/1610

77, 12-27

109, 2154/2160

96, 1662/1664

79, 6

250, 1857/1858

41, 12

96, 1662/1664

42, 5

96, 1662/1664

384, 3400/3401

39i. 3653/3654

43, 22

391, 3651/3652

44, 3

56, 74/75 606, 2172/2173

81, 6-7

612, 2418/2419

83, 5

44, 8

81, 6

16, 284/285 83, 6

606, 2x73/2174

83, 8

545, 4926/4927

44, 14

5 53, 119/120’' 262, 2300/2301

44, H-15 44, 17

219, 607/608

27,517 164, 1721/1722 199, 3100/3101

5 34, 4506 85, 9

62, 313/315 76, 843/844

5 5 3, 119/120*

545, 4934/4935 545, 4928/4929 546, 4947 212, 339/340

142,836/837 101, 1833/1834 133,504/505

176, 2171/2172

44, i°

226, 903/904 480, 2427/242811

89, 14-15

251, 1873/1876

91, 5-6

264, 2394/2396

92, 1

574, 946/947

95, 1

247, 1719/1720

95, 8-10

247, 1718/1719

527, 4216/4217

95, 10

392, 3706/3708

44, 17-18 46, 2

116, 2437/2439

96, 1

590, 1570/1571

46, 2-3

105, 2007/2013

46, 10

247, 1713/1715 242, 15 34/1535

97, 3 97, 4-9 99, 2

247, 1715/1716

48, 13

42, 826/827

49, 3 50, 6

62, 311/312

202, 3198 250, 1849

105, 2001/2002

99, 2-3

106, 2054/2056

102, 14-15

230, 1043/1044

103, 3

5i. 97/98

50, 10

250, 1850/1851

5°, 13

79, 974 138, 663

50, 14

123, iio/iii

103, 15 103, 26

58,2

499, 3143/3144

103, 30

no, 2180/2x81

58, 4-5 60, 2-3

484, 2585/2586

109, 7 no, 9

547, 4990/4991

114, 4-5 116, 1

148, 1086/1087

247, 1700/1701

103, 4 103, 10

527, 4246/4247 264, 2378/2379 101, 1847’ 422, 156

202, 3209

62, 9

26, 493

65, 5

202, 3210/3211

65, 17 66, 6-7

101, 1855/1856

66, 7-8

101, 1849/1850

H7, 19

442, 957/958

117, 22

44, 864

117, 27

20, 377/378 21, 384

117, 28 118, 8

122, 69/70

67, 4 67, 18

58, 161/162

204, 23/25' 117, 13-14

322, 1035/1036 67, 33-34 67, 36

393, 3709/3710 403, 4119/4120 491, 2820/2822

68, 16

549, 5066/5067

68, 24

119, 2532/2533 76, 844/845

71, II

138, 685/686 72, 1-2

72, 25

118, 99 118, 113 118, 140

27, 5M/516 267, 2478/2479

135. 565 483, 2531/2532 27, 518 361, 2497/2498 176, 2174 8, 109 216, 5x1/512

202, 3216/3218

217, 515/516

134, 537/538 131, 9

384, 3398/3399 575, 974

131, 11 138, 17-18

496, 3032/3034

87, 1285 X2I, I9/IO

73, 9

118, 37 118, 96

134, 539/541

126, 2

392, 3695/369 72, 2

138, 690/691

402, 4058

59, 165/166

626

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Canticum Canticorum :

Psalmi : i39, 6

469, 2011/2013

140, 5

306, 432

141, 6

i44,

9

64,

1,4

35, 676/677 36, 684/685.687/688

379

38,

736.739/740

516, 3809/3810

1,4-5

32, 617/619

199, 3070/3071

1,5

34, 659/660

372, 144, 18

426,

2944

35, 666/667

344/345

36, 696.698/699

291, 3400

37, 710/711-720/721

3-7

490, 2782/2785

149, 5-8

169, 1886/1890

38, 742/743 39, 747.758/759

i47. 14 i49>

1, 6

40, 774/775-782/783

1,

7

42, 818/821

486, 2647/2648

1,

8

43, 850/851

580, 1187/1188

2,

3

Prouerbia : 2, 14

4,

23

5,

1

91, 1464/1465 384, 1345/1346 12, 195/196

2, 16-17

5, 61

3, 5

14, 10

98, 1728/1729

4, 8

16, 32

433, 585/386

18, 3

523, 4080/4081

23, I

377, 3°95 367, 2726/2728

526, 4203/4204

40, 776/777’

2, 17

io, 14

22, 28

478, 2348 479, 2387/2388

349, 2066/2067 12, 201

4, 12

526, 4200

5,

185, 2517

2

8, 8

60, 222 526, 4199

8, 13

367, 2729/2730 367, 2731/2732

243

1,

25, 2

5, 63/64

1,

4 4-5 5

27,

244,

7

1589/159°

52, 146/147

31, 10

73, 7i9

Ecclesiastes : 12, 198

1, 2

443, 4, 10

387,

7, IO

9.

2

986

35°4/35°5 469, 1993

5*4, 3478/3479

9, IO

169, 1920/1922

IO, 4

426, 327/328 461, 1661/1663

128, 293/294* 604, 2104 456, 1503/1504

6, 67/68 26, II

O

1,

5 56,

M

I495/I49^

24, l6

f-Cj O

159,

Sapientia : V-N

23, 1-2

1,

3,

418, 15/17*

7

2, 8-9

516, 3806/3808

325, 1152*

6

4, 8-9

163, 1656/1658

16, 20

114,

2353/2355*

Ecclesiasticus : 2, 1

476, 2280/2281

2, 14

262, 2294

2, 16

463,

7, 15

270, 2606

13, 2

33°, 1345 133, 489/490

22, 2 32, 6

1743

485, 2629/2630

486, 2653/2654 12, 11

474, 2168

Isaias : 1,

Canticum Canticorum : 1, 1

3

1, 16 14, 246 17, 310/311

1, 23 2, 2

18, 320 21, 389.392/393 94, 1560

139, 705/7°7 594, 1722 435, 672 58, 146/147 388,

3, 9 4, 2

3552/3553 486, 2649 59, 165

121, 22

5, 21

372, 2914/2915

1, 1-2

15,270/271 19,242/243

5, 22 7, 4 7, 13 9, 6

327, 1214/1215

1, 2

22,402/403 23,419/420.434 t>

3

61, 252/253 122, 70/72 611, 2365/2367

25,460.471

10, 22

158, 1469/1470

27,502/503

10, 27

257, 2113/2114

29,559

11, 1

58, 159/160

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Isaias :

II, 2-3

627

Ieremias : 596, 1816/1819

8, 16

606, 2168/2171

17, 1

II, 10

138, 688/689

17, 5 23, 23

1998/1999 426, 343/344

14,13-14

127, 234/236

23, 30

291, 34I4/34I5

24, 16

28, 520

31, 22

26, 10

118, 2528/2529

3i, 34

28,15

556, 252/253

204, 26/27*

170,'

1, 11

33, 16

338, 1631/1632

3,

35, 10

61, 264/268 179, 2280/2281

4

38,

15

40,

5

104, 1969/1970

40, 9

613, 2459/2460

178, 2237/2238 132, 433

1

no, 2204 383,

Baruch :

4, 36 5, 5

99, 1773/1774 99, 1773/1774

3357 Ezechiel : 263, 2318

9

1,

43, 19

126, 207/208

1, 12

43, 26

336, 1576/1577

1, 18

45, 11 49, 18 5°, 7 5i, 3

464, 1788/1789*

23

25

1544/1545

38,

5i,

55,

249, 1780/1782

Lamentationes :

457, 1535/1537

35, 4-6

142,827 io5,

1957

33, 15-16

589,

147,1027

336, 1555 34i,

1769/1770

603, 2064/2065*

574, 945/946

2,

3

354, 2244/2245

461, 1663/1664

3, 3,

8-9

332, 1431/1432 333, 1435/1436

133, 506/507

i5

12

179, 2277/2278

IO,

391, 3662/3663

18, 4

455, 455,

603, 2064/2065* 146, 987/988* 270, 2624

1456 1461

18,20

171, 1977/1978 176, 2181/2182

52, 10

104, 1969/1970

18, 21

52, 11

594,

1721

20,25

174, 2085

392, 3699/3703

23,35

392,

76/77 159, M93/I494

32, 28

53,

2-3

53, 4

56,

33,11

281, 3010

64, 369/371 286, 3226/3228

33, 12

392, 3703/3705 « 1

56, 10

610, 2339/2340* 129,

177, 2196/2197 40,

182, 2400/2401 427, 346

60, 8

285, 3180

432, 554/555

Daniel :

35

2,

478, 2323/2324 62, 5

349, 2075/2076

10, 5

63, 2

611, 2377

4

22i, 677/679* 128, 305/306

405, 4174/4175 68, 18

in, 2228/2229

5°7, 3469/34705 128, 279

7, 10

9, 9,

64,

298, 83/84

4

344/346*

58, 9

66, 2

135, 586/387* 176, 2181/2182

388, 3540/3541

53, 54,

148, 1078/1079 148, 1081/1082

335, 1528/1529

53, 7

3679

511, 3686/3687*

528, 4247'

23 24

606, 2175/2176 127, 257/259’

Osee : 2, 19-20

5, 2 8,4

10, 159/160

3433

506,

168, 1858/1859

447,

1 i44/i

145

592, 1662/1663

Ieremias : 1, 1

472, 2101/2102*

9,

8

146, 1007/1008

1, 2

no, 2205/2206

13, 11

354, 2238/2239

14, 3

100, 1825/1826

2, 2 2, 8 4, 22 5, 21

10, 160/161

395/396 536, 4579/4580* 214,

122, 41

Ioel : 1, 17

132,

454

628

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Ioel : 2, 14 2, l8

Matthaeus :

254, 1997

Amos :

3, 7

145. 966/967 212, 336/337

7, 14

4, 4

255, 2009/2010

4, 5, 5, 5,

17

390, 3628/3630

2

15, 260/261

5

505, 3373/3374

8

201, 3173/3174 348, 2008/2009

361, 2506/2507 472, 2102*

98, 1736/1737* 357, 2359/2360

5, 13

164, 1708/1709 200, 3121/3122

Ionas : 1. 7 3, 1 ss.

516, 3801*

3. 3, 5, 5,

5 5-6

5, 19

398, 3898/3899

70, 599/602

2

61, 249/251

5

290, 3387

5, 27-28 5, 28

5, 34-35 et 37 5, 43

Habacuc : 1, 16

3, 3. 3» 3.

2

3 5-6 15

3, 18

3. 19

327, 1223/1224

5, 44

145, 968/970 6, 3

481, 2442

6, 5

312, 635/637

44, 861/862

6, 9 6, 16

404, 4137/4138 501, 3233

104, 1979/1981

6, 19-20

182, 2416/2417*

118, 2508/2509

6, 20

104, 1972

69, 595/594

6, 22

262, 2298/2299

6, 23

183, 2456 278, 2919

7, 6

55, 26

7, 7, 7, 7, 7,

7

597, 1850/1851

12

174, 2095/2096

14 15

550, 14/15

18

184, 2487/2488

113, 2323/2325

138, 674/675

8, 20

456, 1501/1503

555, 220/221

8, 27

612, 2413

138, 677/679

9, 9 9, 10

327, 1239* 327, 1240*

59, 185

9, 12

5 58, 324

488, 2738/2739* 211, 305/306

1, 21

260, 2219

7, 20 8, 11-12

10, 158/159

Matthaeus :

z

246, 1656/1658 485, 2627/2628

138, 687/688

404, 4132/4133

1, 1

122, 53

435, 663/664

Malachias :

1, 11

122, 55

294, 3529/35 30

Zacharias :

1, 10

69, 563/564

26, 481

Aggaeus :

1, 6

69, 560/561

7, 95/96

6, 24

6, 12

69, 567/568

519, 3940/3941

445, 1053/1054

Sophonias :

2, 8

284, 3I45/3I47

445, 1044/1045

6, 21

3» 3

489, 2751/2753 200, 3129/3131 364, 2613/2614*

361, 2501/2502

435, 665/667

55i, 35/36 167, 1849/1851 403, 4093/4094

i99» 3°7i/3°75*

Michaeas : 2, 11

5, 16

266, 2442/2443

371, 2902/2903 488, 2740/2741

9, 13

6i, 284/286*

37i, 2901/2903 488, 2741/2742

2, I

608, 2270/2271*

3. 4 3. 7-8

332, 1428/1430

9, 15

11, 183/184

578, 1091/1093

9, 20

442, 967/968*

3. 10 3, 17 4. 2 4, 2-3

89, 1366/1368 56, 79/8o 429, 422/424*

55, 19*

607, 2201/2202

9, 21 9, 23-25 9, 37-38 10, 5

107, 2065/2066 390, 3614/3616* 241, 1471/1472 77, 888/890

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Matthaeus : 10, 14-15 io, 19 10, 20

629

Matthaeus : 228, 969/972

17, 5

358, 2407/2408

612, 2429* 612, 2430* 613, 2433/2434*

337, 2378/2379 404, 4143/4144*

17, 6

613, 2437*

555, 201/202*

17, 7 17, 9

613, 2443/2444* 508, 3477/3478

10, 22

135, 384/385* 605, 2140/2141

10, 23

246, 1658/1659

10, 37 10, 41

205, 55/56

10, 42

n, 3

613, 2443/2444* 18, 3

144, 923/924 447, 1128/1129

413, 4486/4488

18, 8

574, 960/961

413, 4489/4491

18, 9 18, 10

574, 961/962 170, 1932/1933

11, 12

378,3134/3135 319, 912/913

11, 25

224, 822/824

19, 12 19, 19

11, 25-26

355, 2283/2285

11, 27

57, 118/119 612, 2408*

11, 28

529> 4293/4294 439, 844 5°8, 3475/3476*

11, 30 12, 16 12, 36 12, 38 13, 6 13, 8 13, 16

13. 23 13. 43 13. 52

456, 1474/1475 145, 958/959 479, 2380 245, 1636* 182, 2418/2419 245, 1636* 120, 2588/2589

13. 24 13, 37 16, 13

108, 2125/2126*

341, 1772/1773 563, 535 214, 404/405

6, 78/79 6, 80

16, 16

154, 1321/1352

19, 28

i°4, 1953/1954 119, 2551/2552

20,20-23 21, 7 21,19

16, 19

16, 23

104, 1951/1952

578, 1098/1099* 89, 1370/1371

21, 43

89, 1362/1363 214, 408/409

21, 44 22,1-14

235, 1232/1233

22,13

169, I9H/I9I5

5, 43/48* 548, 5032/5033

22,30

120, 2587

22,37 22,59

209, 213/214

23,2-3 23,3

424, 267/268* 550, 10/11 170, 1954/1955 329, 1290/1291 354, 2251/2252

23,5

502, 3253/3254*

23,27

63, 346/349 152, 1225/1228 348, 2029/2032

118, 2516/2518 608, 2268/2269

574, 965/967* 335, 1537/1538*

21, 41

118, 2515/2516 16, 17

424, 267/268* 446, 1089/1091

339, 1687/1688

16, 15

174, 2087 326, 1189/1190

19, 21

85, 1196/1198 320, 983/985

14. 25 13. 14

19, 8

23, 28 24,22

214, 407/408 519, 3912/3913* 13°, 357/358*

154, 1323/1325 328, 1283/1285

24,31 24, 47

363, 2567/2568

607, 2218/2220

25,3

284, 3147/3149*

25,12

79, 965 600, 1955/1956

26, 494/495* 62, 292/293

574, 958/959 476, 2250/2251

25,23

500, 3171/3173

16, 24

25,33

291, 3391/3392*

17, 1

357, 2346/2347*

25,34 26,38

500, 3173/3175 288, 3279

17, 1 ss.

5°8, 3476/3477* 93, i539/i54i*

26,56

hi, 2249/2250*

17, 2

108, 2132/2134*

17, 3 17, 4

67, 517/518*

26, 73-74 28, 2

508, 3485/3486*

91, 1452/1453 i93, 2833/2835

28, 20

342, 1816

108, 2138/2139 108, 2140/2142* 508, 3476/3477*

4»

75, 831/832 214, 416/417 220, 665/666

193, 2837/2838

17. 5

hi, 2250/2251*

28, 30

387, 3509/3511 114, 2367/2368 C.C. CXUV

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

630

Lucas :

Marcus : 2, 14

327, 1239*

7, 44-45

2, 15

327, 1240*

7, 45

20, 373

2, 17

301, 198/199*

7, 47

106, 2063/2064

20, 364/366

6, 26-27

520, 3944/3946*

6, 56

109, 2163/2164

327, 1234/1235

7> 37

612, 2411/2412

606, 2199/2200

8, 8

339, 1687/1688

8,

33

26, 494/495 357, 2346/2347*

9, 1

193, 2854

9. 5 7

335, 1537/1538*

11. i3-J4

578, 1098/1099*

12, 31

177, 2219/2220

8, 8

195, 2911/2912

8, 15

469, 1983/1984

9, 23 9, 28 10, 16

168, 1875

13°,

357/358*

13, 30-31

221, 684/685

13, 32

211, 296/297

14, 34

288, 3279

300, 165

10, 18

5 5 5, 196/197 144, 922/923

10, 19

104, 1949/1951

202, 3201 T3> 27

53/54

328, 1288/1289

424, 267/268*

13, 26

205,

357, 2346/2347*

126, 229/230

287, 3254/3256 10, 23 10, 23-24

298, 85 ”4, 2347/2350

14, 51-52

576, 1007/1009*

10, 27

424, 267/268*

16, 1

53i, 4373/4374

10, 38

327, 1235/1236*

606, 2178/2180*

10, 39

529, 4324/4325*

16, 7

327, 1237/1238*

10, 40

53!, 4389/4390*

16, 15

524, 4106/4107

53L 4395/4396*

16, 15-16

214, 413/415

531, 4401

16, 16

228, 973/974

532, 4412/4413

16, 19

465, 1855/1856*

Lucas :

10, 41-42

532, 4427/4428

11, 13

84, 1165/1167

56, 49/50

11, 19

1, 17 1, 24

336, 1550/1551

12, 33

398, 3919/3920*

12,

1,

42

59, 169/170

1,

1,

5

87, 1291/1292

10, 42

35

119, 2553 182, 2416/2417* 5 5 5, 230/231

544, 4892/4893

52

571, 816/817

1, 69

607, 2215/2216

13, 7

1, 69-70

103, 1927/1928

14, 11

455, 1448/1449

76

160, 1545/1546 14, 21

498, 3114/3115

33

87, 1300/1301

1,

442, 955/956 2, 14

609, 2296/2297

2, 29

609, 2294

2,

34

388,

3556/3557*

3, 2

608, 2242/2243

3, 3

459, 1606/1608

3, 78

332, 1424/1426

4, 1-2

55, 19*

12,

37

500, 3183/3184 89, 1365

501, 5231

14,

205, 56/57 15, 8-10 19, 10

3°9, 535/536* 266, 2440/2441

335, i54°/i54i 19, 14

155, I330/I331

19, 35

335, 1537/1538* 228, 976/979

4, 14

333, 1450/1451

5, 24

109, 2163

21, 27

202, 3201

5, 27

327, 1239*

22, 27

184, 2460/2461

19,

43-44

5, 29

327, 1240*

23, 28-31

6, 19

109, 2165

23,

34

6, 24

283, 3092/3093

23,

43

6, 25

283,

6, 27

174, 2093/2094

24,

6, 31

174, 2095/2096*

24, 13-35

6, 38

101, 1866/1867

24, 19

7, 20

211, 302

7, 22-23

7, 38 7, 39

3°93/3°94

61, 271/274

177, 2221/2222

24, 1

606, 2178/2180*

3

606, 2181/2182*

24, 25-26 24, 32

442, 965/967* 606, 2196/2198

228, 981/986 148, 1069/1070

15, 266/268*

55, 31/32 260, 2220/2223 8,

iio/iii

358, 2409/2410 24,

49

91, 1466/1467

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Lucas :

631

Iohannes :

24, 49

ill, 2243/2244

8, 29

62,295

8, 33

106,2040/2041

27, 10

333, 1448/1449 329, 1299/1300

Iohaimes : 1, 1

1, 16

554, 158/159

8, 44

115, 2377 155, 1334

107, 2080/2081

222, 714/715

211, 308/309

1, 12

3°9, 557/558*

8, 36 81, 1034/1033 110, 2207/2209

1, 5 i, 6-7

8, 34

8, 47 8, 50

215, 439/44° 508, 3507 139, 7°2/7°3 107, 2087

119, 2530/2531

8, 56

607, 2206/2208

8, 58

103, 1947/1948* 106, 2048/2049

9, 4

219, 620 325, 1167/1168*

9, 24 9, 28-29 10, 9

49°, 2798/2799 141, 809/810 106, 2038/2040 235, 1234/1236 598, 1885/1886

359, 2428/2429 610, 2345*

10, 11

62, 299/300

1, 21

361, 2510/2511

10, 15

1, 29

283, 3118/3119

10, 17-18

57, 117 62, 296/299

i, 38

607, 2209/2210

10, 24

356, 2318

10, 27

356, 2320

10, 27-28

145, 957/958 542, 4820

3. 8

604, 2105/2106

1°, 35

39i, 3643/3644 480, 2428

3, 14-15

391, 3645/3M 220, 675/676

11, 34

336, 1571/1572

3, i5 3, 29

11, 182

L 39

358, 2386/2387* 3. 31

58, 124/125 266, 2445/2446

11, 43

336, 1573

11, 47-48

153, 1279/1282

11, 51 12, 19

393, 3718/3719* 153, 1282/1283

611, 2363

12, 35 12, 39-40

233, 1148* 206, 39/40*

33°, 1337*

13, 2

121, 31/33

13, 3i

5> 17

59, 187 404, 4147

5, 35

184, 2480

14, 2-3

158, 1456/1458

14, 6

230, 1055/1056

14, 9

356, 2321/2322

14, 21

181, 2283/2384

4, 1 4, 22

5, 39

153, 1255/1257

5> 46 6, 32

348, 2033

6, 41

158, 1447

502, 3258

181, 2377/2378

61, 258/259

263, 2350/2352

139, 7°i/7°2 109, 2146/2147* 109, 2152/2153

6, 38

576, 1016

611, 2385/2386

61, 256/258 113, 2303/2304

5, 44

14, 2

14, 3° 14, 31 15, 12

62, 293/294

174, 2091/2092 256, 2083/2084

113, 2319 266, 2444/2445

279, 2941 62, 328/329

44°, 850/851

6, 42

113, 2320/2321

15,16 15,20

6, 44 6, 51

608, 2264/2265

15,24

374, 3°°3/3°°4 413, 4475/4476

57, 122/123

56, 72/73 108, 2123/2124

159, 1491

148, 1051/1052

610, 2354/2355

148, 1053/1055

7, 39

145, 955/956 112, 2274/2275

374, 3°°2 508, 3505/3506

8, 5

613, 2446/2447 606, 2193/2194

7. 12

8, 7 8, 12 8, 16 8, 23

609, 2310/2313 16,2

606, 2195

16,13

183, 2448/2449

16,15

387, 35II/35I2 57, 120/122

16,20

205, 47/48* 394, 3746/3748 106, 2045/2046 64, 392/394 391, 3655/3656

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

632 Iohannes : 6, 20 l6, 22 16, 30 19, 34 20, 17

1

20, 19 20, 20, 20, 20, 21, 21,

21 22-23 23 26 17 20

39J> 3657/3M 611, 2384 612, 2409/2410 6n, 2375/2376* 404, 4150 532, 4442/4443 hi, 2254/2255* 381, 3272/3273 374, 3°°4 281, 3029/3031* 374, 3°°5/3°°6 381, 3274/3275 601, 1930 5°5, 3391/3392

Actus Apostolorum : 1, 1-2 395, 3809/3811 516, 3802* 1, 26 2, 1-4 381, 3276/3281 hi, 2256/2257* 2, 2 223, 774/776 358, 2411/2413 2, 6 400, 3931* 2, 7-8 403, 4106/4108 2, 11 393, 3740/3741* 71, 660/663* 2. 15 2, 22-23 55, 27/3° 2, 22-24 204, 29/32 2, 25-27 204, 34/36 2, 38 217, 526/527 2, 41 68, 540/541* 243, 1576/1577* 3, 22 60, 245/246* 68, 540/541* 4, 4 148, 1075 243, 1576/1577* 610, 2323/2325* 56, 81/82 4, 12 4, 20 72, 691 400, 3979/3980* 4, 31 87, 1293/1294 4, 32 425, 282 5, 14 243, 1576/1577* 72, 690 3. 29 72, 687/688* 5, 40 74, 792/793* 112, 2266/2267 5, 4i 6, 1 150, 1134/1136 243, 1576/1577* 6, 2 207, 134/i 3 5 6, 5-6 150, 1137/1141 6, 7 74, 794/795 156, 1384/1385 243, t576/i577 6, 10 224, 794 7, 22 472, 2100/2101* 60, 245/246* 7, 37 65, 409/410* 7, 53 7, 38 405, 4192/4194*

Actus Apostolorum : 405, 4192/4194* 7, 60 68, 546/547* 9, 1 405, 4192/4194* 9, 1-2 65, 435/439 233, II53/II55* 71, 668/669* 233, 1156/1157* 9, 3-4 44, 858/859 9, 5 232, 1138/1139 9, 6 9, 11-12 232, 1127/1129 232, 1130/1133 9, I3*I4 232, 1144/1145 9, 15 9, 15-16 64, 395/398 71, 668/669* 9, 20 405, 4182/4185* 9, 21 232, 1124/1126 9, 26 11, 2-3 36, 694/695* 35, 670/671 13, 26 35, 670/671 13, 46 75, 809/810 206, 85/86 217, 541/542 520, 3972/3973 13, 48 73, 728/729 14, 21 260, 2223/2224 458, 1555/1556 77, 885/886* 16, 6-7 520, 3974/3975* 22, 5 472, 2103/2105* 26, 14 44, 858/859 Ad Romanos : 1, 20 2, 24 3> 23 3,24-26 5,5 5,17 6, 12 6, 19 6, 21 6, 22 7, 17 7, 18 7, 18-19 7, 20 7, 21 7, 23

7, 23-24 7, 24

264, 2391/2393* 167, 1836/1837 436, 718 254, 1983/1984 279, 2942 279, 2944/2945 82, 1109/1110* 56, 69/70 244, 1592/1593 253, 1952/1954 25 5, 2026/2027 253, 1955/1957 255, 2028/2029 581, 1239/1240 582, 1251/1257 582, 1257/1258* 431, 499/501 581, 1239/1240 582, 1251/1252 582, 1257/1258* 368, 2768/2771 430, 490/491 539, 4676/4677 25, 468/469 263, 2319/2322 368, 2768/2771

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ad Romanos : 7, 7,

24-25 25

I Ad Corinthios : 539.

4677/4679

543.

4863

407, 4263/4264

3, 3,

1-2

8, 28

453.

8, 29

591, 1613/1614*

8, 29-30

520,

8,

35

8,

35-39 39

8>

139o/i

39i

589, 1541/1542

3, 3 3, 3-4 3, 7 8

59, 187/190

9, 16

158, 1455

4, 21

9, 20

299, 140/141

66, 456/458

9, 20-21

115, 2394/2397

10, 10

577,

1074/1075 206, 81*

11, 7-10

204, 10/11

11, 13

350, 2098/2099*

363, 2579/2580

3, 9 3, i5 3, i7 4, 4 4, 17

9. i-4 9. 2-3 9. 4-5

6,

3

274,

207, 116/117

5i4, 3734/3735 448, 1186/1189

289,

11, 25-26

125, 190 158, 1470/1472

593, 1687 3335/3336 49°,

6, 7

2759

178, 2230/2231

2781

207, 140/141 538, 4656

6, 9-10

299, 128

6, 17

487, 2675/2676 11, 20

76/77 393/394

6, 131,

362, 2561/2562

321, 1020/1021

43°. 492/493 74, 774/778

365, 2650

210, 248/249

3,

287, 3257/3263

368, 2775/2776

79, 952 162, 1627/1628

3973/3974 271, 2640*

365, 2645/2647

2

250, 1844/1845 505, 3384/3385

673/674

336, 1553/1554

533. 4444 8, 26

7i,

2, 16

25, 467/468

8, 9 8, 17

633

395, 3798 6, 18

538, 4652/4654

7,

345,

2

1906/1907

12, 3 13, 7 13. 9

82, 1104/1105

368, 2773/2775

416, 4612/4613

450, 1264/1265

13. I3-I4

257, 2086/2089

424, 267/268*

15, 8-9

204, 19/21

15, 9-11

204, 23/25

15, 11

138, 690/691*

15, 12

138, 688/689*

15, 18

5013

450, 1270/1271 474, 2190/2194

,

345,

3811/3813

4568/4569

7, 9 7, 19 7, 25

548, 5027 188, 2623/2624 345, 1908/1909

545, 4922

7, 34 7, 39

I Ad Corinthios : 405,

4i75/4i8o

332/333 79, 956/957 18,

212, 314/315

345, 345,

1904/1905 1911/1912

368, 2771/2772*

1909/1910

566, 645/646*

150, 1132/1133

415,

2, 6-7

547,

548, 5049/5050

16, 21

2, 6

4844/4846*

101, 1865/1866

243, 1 5 52/1 5 5 5

2, 2

543,

2190/2194

7, 7

415, 4567/4568

35

4835/4836

291, 3424/3425

15, 19-20

1,

7, 3 7, 4 7, 5

543, 474,

7 6

16, 3

1, 26-29

2-3

204, 26/27

395, 15, 19

7,

548, 5027

8, 1 8,

4

9, 9 9, 13-M 9, 14 9, 14-15

9,

22

30,

575*

488, 2707/2708 167, 1813

413, 4483/4484 167, 1812 70, 615/616

150, 1156/1157

212, 319/322

211, 310/311 368, 2777/2778

2,

9

120, 2576/2578

2

12

281, 3037/3038

9,

336, 1552/1553

9, 26-27

321, 1022/1024

9,

384,

,

221, 677/679

2, 14 2, 15

489, 2746/2747 24

26, 484/485

281, 3035/3036

3373/3374 43°, 487/489

298, 104/105

474, 2195/2196

297,

51/52*

27

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

634

I Ad Corinthios : 10, 3-4 10, 4 10, 11

10, 10, it, ii,

20-21 3 2-3 3 28 29

12, 3 12, 8-10 12, 51 13. * 13, 12

14, 20 15. 9 15, 15, 15. 15, 16, 16,

28 4i 47 34-55 10 22

Ad Corinthios : 1, 12 1, 23 2, 11 2, 15

2, 17 3. 6

3, 18 5, * 5. i7 6, 2 6, 14-16 9. 6-7 9. 7 10, 4*5 11, 2 11, 14

115, 2532/2336 507, 5465/3466 147, 1017/1018’ 252, 1903/1904 303, 285 2S71 418, 28/30 569, 749/750’ 150, 115S 1160 129, 52^/528 129. JJO JJX 172, 2003 2001 272, 2702 2705 579. 1x34/1135 6l5, 2440 2441 325. nhP 1173 274, 2745/2747 274. 2745/2747 57, 101/105 245, 162; 1624 280, 298-7 2988 382, 3322 5525’ 611, 2389 2591 44', 11*6 *x*7 271, 2642 2645 361, 250S 2509 170, 1938 362, 2562 2564 58, 126 289. 5332 5535 448, 1190 1191 609, 2505

150, 1161 1162 262, 2299 2300 184, 2468 2469 522, 1059 484, 2587 150, 1155 1156 219, 618 456. 7i7 22, 406 407 73. 75I/753 *57. 627 85, 1200 1201’ 559. 2440 5. 54/55’ 212, ji7 ; 19 403, 4102 4104 99, 1787/1790 288, 5284 *286 6, 84 170, 1923 278, 2920 2923 84, 116-7 1170 275. 2758 37, 7*5/7i6 II, 184/185 208, 184

II Ad Corinthios : 11, 22-23 11, 24-25 ii, 28 11, 29 12, I

12, 2

12, 2-4 *2, 3 12, 3-4 12, 4

204, 12/13 561, XJO4 *JOj 74, 780/781 493, 2905,2908

393. * 3 : * 334, *498 ijoo 614, 2467/2468* 472, 210; 2105* 559, 4681 4683* 76, 865 867* 145, 887 890* 554, 149S 1500 162, 1624/1625 28, 521 162, 1626/1627 554, 1502 1505

389. 3578 3J8o* 12, 7 12, II *3. 3

Ad Galatas : 1, 1 1, 8 1, 15-14 1, 2, 2, 2, 2,

18 1-2 2 17 20

3. 4, 4, 4,

6 3 4-5 18

4-;. 21 ; 2105* 614, 2467^468* 5 59, 4681 468 5* 389, 5585/5584 156, 625 626 219, 6i5/616 558, 2580 2581 387. 55*5/35*4

577, 512S 3129* 328, 1286 1287 65, 442/446 251, 1102/1106 377, 5*26/5127* 577, 3126/3127* 377, 5*3i/3i52 54, 654/655 150, 586/387 157, 1432/1435* 157, 1408/1409 156, 1403/1405 156, 1367/1368

170. 4, 26

4, 27 5, 6

5, 5, 6, 6, 6,

*4 18 8 10 14

6, 17 Ad Ephcsios : 2. 3

475, 2130/2131 37, 7H/7I2* 100, 1790/1791 120, ;42 ;4; 129. 544/346 86, 1268/1269* 566, 2680/2681* 577. 1076 1077* 424, 267/268* 558, 1649/1650 324, 1103/1104 88, 1 555/1336 64, 401/403 150, 585/386 64, 400/401

279. 2943

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ad Ephesios :

Ad Colossenses :

2, 6

133, 470/471

2, 8

279, 2951/2932

2,

106, 2047/2048

9

no, 2210/2211'

290, 3388

2, 14

532, 4455/4456

609, 2282/2283

2,

14 SS.

2, 20

136, 607/610* 151, 1198/1200 267, 2480/2482

3,

8

635

i33>

605, 2163/2164

3, 5 3, i4

391, 3647/3648

4, 10-11

415, 4564/4567

440, 855’

492/493

4, 10

611, 2356*

4, 13

80, 1024/1025* 199, 3101/3102

4, 23-24

256, 2084/2086

4, 3° 5, 2 5, 8

604, 2124/2125 62, 300/302 255, 2031/2032

35i,

2136

I Ad Thessalonicenses : 2, 16

5, 7 5, i7

586, 1400

233.

ii49/rl5o

97,

i7°4

I Ad Timotheum : 1,

13

71, 671/673 231, 1107/1108

557, 281/282 271, 2641/2642 36, 686/687 27

11, 185/186

6, 12

221, 698/700

5,

418, 31/33 481, 2470/2472 6, 14 6, 16-17

184, 2465/2466 221, 702/704

1, 2, 2,

15 4 5

495, 3°°4*

524, 4110/4111 139, 725/726*

436,

3, 7 4, 4 5, 6

719/720

357, 2365/2366* 172, 2035/2036 357, 2363

322, 1040/1042 6, 17

384, 3272/3273

5, 18

167, 1813

5, 22

367, 2736

Ad Philippenses : 78, 948

1, 23

143, 885/886 1, 24

78, 950/951

143, 2,

3

893/894

II Ad Timotheum : 2,

5

319, 913/914

2, 12

,

4 8

32, 608/609

610, 2338/2339*

2, 5-8

268, 2533/2538

2, 6-7

23, 428/430

2, 8

63, 329/330

Ad Hebraeos : 1,

3-5

9

57, 83/84 508,

57, 86/92 212, 323/328 612, 2419/2424

508, 3491/3492 2,

366, 2702/2703

1, 14

128, 276/278 128, 272/273*

3493/3495

2, 13

158, 1454

7, 26-27

286, 3234/3237

2, 15

255, 2033/2034

9, H-12

388, 3542/3546

12, 20

172, 2010/2011*

3,

13-14

3, 20

384,

3375/3377

7, 100/101

71, 651 88, 1332 122, 56/57 273, 2720/2721

13, 4 13, 7 13,

!4

538, 4654 413, 4478/4480 143, 890/891

294, 3517 321, 1018

4, 4-5 4, 12 4, 17

1, 2

516, 3811

1,

614, 2466

1,

391, 3659/3660

1, 24

15 t7

2, 8

420, 81

2, 20

70, 614

3, 2

Ad Colossenses : i» 19

Epistula Iacobi :

368, 2768

325, 1166/1167*

4, 9 5, 16

64, 399/400 366, 2710/2711

5, 20

I 12, 2268/2269

549, 5063* 210, 246/247 424, 267/268* 88, 1334

383. 3349/3350 454, 1401 391, 3649/3650 175, 2151/2152

i75, 2153 489, 2773/2775

636

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

I Petri : 2,

5

I Iohannis : 267, 2480/2482

2, 13-14

416, 4614/4616

2, 21

336, 2709/2710

4, 7 4, 8

347,

5, 5

221,

704/707:

1992/1993:

128, 295/296

3, 14 3, 15 4, 1

365, 2658/2659

4, 20

452,

5, 3

5,

8-9

1337/1338*

439, 845

5, 16

572, 858/859 605, 2131/2132*

335, 2287/2288

599, 1895 221, 704/707 375, 3036/3038

433, 591* 33°, 1336*

5,

18

533, 4475/4477 534, 4487*

522, 4029/4030 pocalypsis :

11

Petri : 1,

17

79/8o:

2,

4

2, 19

2, 22

1,

13

612, 2429

3, 21

612, 2430

4, 1 4, 4 4,6

613,2433/2434 1, 19

605, 2149*

1, 8 56,

534, 4480/4483 127, 241/243

4,

127, 259/261* 132, 467/468 389, 3566/3567 365, 2565/2566 603, 2064/2065*

6-14

389, 3567/3570*

4, 8

603, 2064/2065*

325, U43

5, 9-io

179, 2267/2268

526, 4180

12, 9

309,

549

244, 15 89/159°'

14,

1

416, 4607* 287, 3265/3267 449, 1207/1209

I Iohannis :

468, 1951/1952

1, 1

58, I34/I35

i, 8

454, 1402/1403

2, 1

81, io56/io57:

2, 15

130, 382/383

2, 19

222, 738/739

3.

2

544, 4868/4870 14, 2-3

288, 3275/3277*

14, 3 14, 4

468, 1941/1942 449, 1210/1212 468, 1942/1944

544,

58,137/138 120, 2571

19, 9

168,1873/1874

21, 2

249,1783/1784

21,

611,2394/2395

21, 8

5

4872/4873

11, 187/188 11, 188/189 126, 207/208*

253, 1945/1946

637 INDEX AVCTORVM Hieronymus

Augustinus

Aduersus louinianum :

De ciuitate Dei : xvn, 4

49, 22/25

De consensu euangelistarum :

1, 35

49, 26/30

Aduersus Pelagianos : 1, 22

1, 5

49, 26/30

376, 3082/3083

Praejatio in librum lsaiae : 472, 2102/2103

Benedictus

Kegula : 58

Nouatianus 330, 1336.1337

203, 3224 ss.

Sacramentarium Gelasianum :

Gregorius Magnus

n. 639

Epistulae : I, 5

376, 3082/3083 n. 479

Homiliae in E^echiel: II, 2, 10

177, 2202/2203

Sacramentarium Leonianum : 376, 3082/3083

Moralia in lob : VI, 64

177, 2202/2203

Sacramentarium Gregorianum :

n. 223

177, 2202/2203

Symbolum fidei : 376, 3082/3083

352, 2163/2164

CONSPECTVS MATERIAE

Introductio .

vii-xi

EXPOSITIO IN CANTICVM CANTICORVM

Sigla. Textus criticus.

2 3-46

IN LIBRVM PRIMVM REGVM EXPOSITIONVM LIBRI VI

Sigla.

48

Textus criticus Prologus . Liber primus. Liber secundus. Liber tertius . Liber quartus . Liber quintus . Liber sextus .

49-54

55-120 121-203 204-295 296-417 418-549 550-614

Indices Index locorum Sacrae Scripturae . Index auctorum.

617-636 637

Imprime par les Usines Brepols S. A. — Tumhout (Belgique) Printed in Belgium.

Date Due

PRINTED IN U. S. A.

fWf

CAT' NO. 23233

T UN VERS TY

0 1164 02 3480 7

lr

BR60

.C49

v.144

Corpus Christianorum Series

Latina.

ISSUED

TCI

32014