Ekologia dla każdego. 100 sposobów na to, jak każdego dnia dbać o środowisko naturalne 978-83-7596-157-7 [PDF]

Zitiervorschau

100 sposobów na to, jak każdego dnia dbać o środowisko naturalne Kim McKay i Jenny Bonnin

NATIONAL GEOGRAPHIC

Published by the National Geographio Society 1145 17th Street, N.W., Washington, D.C. 20036-4688 Copyright © 2006 True Green (Global) Pty Ltd

Copyright for Polish edition © 2011 True Green (Global) Pty Ltd. Ali rights reserved. National Geographic i żółta ramka są zarejestrowanymi znakami towarowymi National Geographic Society.

Design, layout and select images by Marian Kyte Edited by Tim Wallace

ISBN: 978-83-7596-157-7

Ali rights reserved. Reproduction ot the whole or any part ot the contents without permission is prohibited.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych - również częściowe - tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.

Tytuł oryginału: True Green Wydanie polskie: Wydawnictwo G +J RBA Sp. z o.o. & Co. Spotka Komandytowa Licencjobiorca National Geographic Society ul. Marynarska 15, 02-674 Warszawa Dział handlowy: tel. 22 360 38 42 Sprzedaż wysyłkowa: tel. 22 607 02 62 Tłumaczenie: Hanna Turczyn-Zalewska Redakcja: Maria Aleksandrów Korekta: erte Redaktor prowadzący: Małgorzata Zemsta Redaktor techniczny: Mariusz Teler Skład i łamanie: KATKA, Warszawa Druk: DRUK-INTRO SA

www.national-geographic.pl Towarzystwo National Geographic Największa na świecie naukowa i oświatowa organizacja - Towarzystwo National Geographic - została założona w 1888 roku, aby „pogłębiać i upowszechniać wiedzę geograficzną". Od tego czasu Towarzystwo finansuje wyprawy naukowe i prace badawcze oraz popularyzuje wiedzę o świecie wśród ponad 9 milionów swoich członków. Magazyn „National Geographic” oraz książki, programy telewizyjne, filmy, mapy i atlasy wydawane przez Towarzystwo National Geographic uczą i inspirują. Członkami Towarzystwa są wszyscy prenumeratorzy magazynu, którzy opłacają prenumeratę, współfinansując działalność Towarzystwa. Więcej na temat działalności Towarzystwa National Geographic można znaleźć na stronie www.national-geographic.pl oraz na lamach polskiego wydania magazynu „National Geographic".

spis treści

przedmowa

7

wstęp

8

w domu

10

w ogrodzie

44

w pracy

62

na zakupach

80

w podróży

100

w społeczności

112

źródta

122

o autorkach

126

podziękowania

126

stowo o ruchu Sprzątanie Świata

127

m t'

,

Przedmowa lan Kiernan, Oficer Orderu Australii prezes I założyciel fundacji Clean Ijp the World

ciągu ostatnich siedemnastu lat miałem to

Wkrótce wraz z grupą przyjaciół rozpocząłem kampanię

szczęście, że mogłem się osobiście przekonać,

jak bardzo społeczności na całym świecie dbają

Sprzątanie Australii, a następnie Sprzątanie Świata. Jednym z rezultatów zaangażowania się w sprawy

o środowisko. Czy to w Stanach Zjednoczonych,

środowiska i pozytywnego działania na tym polu jest

Ugandzie, Australii, Anglii, Polsce, na wyspach Pacyfiku,

niniejsza książka, ponieważ wszyscy czujemy potrzebę

w Chinach, czy w Chile, zwykli ludzie włożyli mnóstwo

przemian w zakresie ochrony dziedzictwa naturalnego.

wysiłku, aby wraz z programem Sprzątanie Świata

Klimat na świecie zmienia się o wiele drastyczniej,

poprawić stan środowiska. Miliony mieszkańców naszej

niż uważano choćby rok temu. To już nie jest tylko

planety, od dzieci po laureatkę Pokojowej Nagrody Nobla

przepowiednia. Dowody nie kłamią i jeśli czegoś nie

Wangari Maathai, przyłączyły się do akcji sprzątania

zrobimy, skutki mogą się okazać katastrofalne.

W

świata, co świadczy o tym, że wszędzie mamy te same cele. Pragniemy oddychać świeżym powietrzem, pić czystą wodę i żyć w zgodzie z naturą.

Dobra wiadomość jest taka, że możemy coś poradzić na niekorzystne zmiany klimatu planety. Nie oznacza to wcale, że musimy rezygnować ze sposobu życia, którym

Kiedy w latach 1986-1987 pływałem samotnie po świecie, zapragnąłem zrobić coś dobrego dla ochrony

się obecnie cieszymy. Moim zdaniem niezbędne zmiany są łatwe do osiągnięcia. Mam nadzieję, że przyłączycie

naszej przyrody. Płynąc przez Morze Sargassowe

się do mnie, wprowadzając w czyn choćby niektóre

w zachodniej części północnego Atlantyku, zdałem

wskazówki przedstawione w Ekologii dla każdego.

sobie sprawę, jak wielki wpływ mamy na świat. Tam, Moja rada: wybierzmy dziesięć głównych zmian, jakie

gdzie powinienem był spotkać jedynie ptactwo morskie i słynne tamtejsze wodorosty, ujrzałem najróżniejsze

wprowadzimy w życie dzisiaj, a w następnym tygodniu

wyprodukowane przez ludzi plastikowe przedmioty

dołączmy do nich kolejne. To proste, przyjemne

trwałego użytku, od grzebieni po wiadra, zaśmiecające

i opłacalne, bo każde z tych działań wiele zmienia na

ocean.

lepsze.

Wstęp Kim McKay i Jenny Bonnin

Każdego dnia telewizja i prasa donoszą o globalnym

dostępnych i rozwojowych źródeł energii odnawialnej,

ociepleniu i zmianach klimatu. Ze wszystkich stron

takich jak energia słońca i wiatru, aby zaspokoić

napływają informacje i czasem sprzeczne opinie

ogromne zapotrzebowanie świata na energię.

naukowców. W co mamy wierzyć i, co jeszcze

Rozwiązanie może znaleźć każdy z nas.

ważniejsze, co możemy z tym zrobić? Gdy na początku lat 90. XX wieku pomagaliśmy Ogromna większość czołowych ekspertów i uczonych zgadza się z tym, że globalne ocieplenie rzeczywiście następuje. Pytanie, które się nam wszystkim nasuwa, brzmi: jak żyć ze skutkami zmian klimatycznych i jak zmniejszyć ich przyszły wpływ? Już teraz widać skutki globalnego ocieplenia chociażby w postaci długotrwałych susz i gwałtownych huraganów. Jesteśmy także świadkami zakłócenia równowagi środowiska naturalnego w takich rejonach jak na przykład biegun północny. Władze i korporacje poszukują sposobów

organizować Sprzątanie Australii i Sprzątanie Świata, ruch ten stanowił reakcję na zbiorowe niezadowolenie lokalnej społeczności. Dlaczego nasze szlaki morskie są zapchane nieulegającymi rozkładowi odpadami dóbr konsumpcyjnych? Dlaczego nieoczyszczone ścieki bez przeszkód zalewają nasze plaże? Przekonaliśmy się osobiście, że bezpośrednie działanie społeczeństwa może to zmienić - istnieją dosłownie tysiące miejsc na całym świecie, w których lokalne społeczności doprowadziły do zlikwidowania źródeł zanieczyszczeń i oczyszczenia terenu. Taką

uniezależnienia się od paliw kopalnych, lecz nie

samą publiczną troskę widać także dzisiaj. Wierzymy,

czas na samozachwyt. Potrzebujemy natychmiast

że niebawem nadejdzie następna fala działań

I ty możesz wiele zmienić Ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej pochodzi lokalnych wspólnot, którym leży na sercu dobro

'A światowej emisji gazów cieplarnianych. Niezbyt

środowiska.

chwalebne dane dla kraju, który tak wiele może stracić w wyniku efektu cieplarnianego. Najlepsze,

Ekologia dla każdego pokazuje, w jaki sposób każdy

co do dziś zrobiono, to obniżenie dozwolonego

z nas może pozytywnie wpłynąć na środowisko,

poziomu emisji. Skażenie atmosfery nie jest winą tylko

wprowadzając trochę prostych zmian do swojego

dużych firm - w końcu podstawą dostatniego stylu

stylu życia. Spróbujmy zachęcić sąsiadów i przyjaciół,

życia nie tylko w USA, lecz także w innych krajach,

by się do tych działań przyłączyli. Nakłońmy rodzinę, aby zaczęła się stosować do praktycznych sugestii zawartych w tej książce. W końcu chodzi także o ich

jest wykorzystywanie taniej energii uzyskiwanej ze spalania zanieczyszczającego środowisko węgla i pieniądze zarabiane w wyniku eksportu produktów energochłonnego przemysłu wydobywczego.

środowisko, ich zdrowie i komfort życia. Zapewne

Gospodarstwa domowe odpowiadają za emisję

nie uda się wprowadzić w życie wszystkich 100 wskazówek od razu, ale razem z innymi ludźmi ze

Vs gazów cieplarnianych USA - ponad 80 ton szkodliwego dwutlenku węgla rocznie na każdą rodzinę

swojego otoczenia możemy szybko wiele zmienić.

- przy czym większości z tego dałoby się uniknąć,

Bawcie się dobrze, dajcie znać, jeśli coś nowego

Zacznijmy od dziś. Postanówmy, że od teraz zaczniemy

stosując proste wskazówki podane w tej książce. przyjdzie wam do głowy, i włączajcie w swoje

przestrzegać tych prostych zasad, co automatycznie

codzienne życie cele takich akcji jak True Green

zmniejszy nasz ślad ekologiczny,

i Sprzątanie Świata, dzięki którym świat ma szanse

www.betruegreen.com

być bardziej ekologiczny.

www.thegreenguide.com

Amerykanów często uważa się za tak zwanych konsumentów końcowych, czyli takich, którzy nie wykorzystują nabywanych dóbr do działalności gospodarczej. I nie bez przyczyny. Stany Zjednoczone są źródłem 1/4 światowej emisji gazów cieplarnianych, przy czym przeciętne gospodarstwo domowe generuje 80 ton szkodliwego dwutlenku węgla rocznie - to daje 22,5 tony gazów cieplarnianych na osobę. Dodatkowo przeciętna amerykańska rodzina zużywa 386 tysięcy litrów wody i wytwarza 3,3 tony śmieci, które trafiają na wysypisko. Problem ten dotyczy także innych krajów, w tym Polski.

11

unikaj kupowania zbędnych rzeczy omy, telewizory, żywność - wraz ze wzrostem

D

gabarytów towarów rośnie także popyt na

grunt. Ślad ekologiczny przeciętnego Amerykanina (obszar potrzebny do podtrzymania konsumpcji i pomieszczenia odpadów) wynosi ponad 10 ha - pięć razy więcej, niż można sobie pozwolić bez zakłócenia globalnej równowagi. Z łatwością możemy zmniejszyć swój ślad, ograniczając zbędną konsumpcję. Chcąc zrobić filiżankę herbaty, nie gotujmy wody na sześć filiżanek. Wychodząc z pokoju, nie zostawiajmy włączonego telewizora ani odtwarzacza. Nie kupujmy rzeczy, które nie są nam niezbędne. Te codzienne zachowania z pozoru nie mają znaczenia, lecz wzięte razem niebagatelnie wpływają na globalne ocieplenie.

Mniej zanieczyszczeń Mniejsza emisja węgla Oszczędność pieniędzy

w domu

Zdjęcie ©APL

Mniej odpadów

iększość dóbr, z których korzystamy, ląduje

W

w śmieciach po kilku miesiącach, tygodniach,

dniach, a nawet minutach. W Stanach Zjednoczonych najwięcej się marnotrawi. Na wysypiska trafia tu rocznie 236 milionów ton nieczystości stałych, czyli średnio ponad 2 kilogramy śmieci na osobę dziennie. Przedłużając cykl życiowy produktów, możemy zmniejszyć tę ilość. Starajmy się kupować rzeczy wielokrotnego użytku lub w opakowaniach do ponownego użycia i postarajmy się je wykorzystać powtórnie. Zanim coś wyrzucimy, upewnijmy się, czy papieru opakowaniowego nie da się jeszcze raz użyć, pojemnika napełnić na nowo, butów lub przyrządu - naprawić.

Zdjęcie ©APL

Mniej odpadów Mniej zanieczyszczeń Mniejsza emisja węgla Oszczędność pieniędzy

becnie dzięki akcjom odzyskiwania surowców

O

wtórnych każdego roku utylizuje się w USA

2,35 miliona ton szklanych butelek, 54 miliardy ton puszek aluminiowych oraz miliardy rozmaitych produktów plastikowych i papierowych. Recykling zmniejsza ilość śmieci i oszczędza zasoby: przetworzenie puszki aluminiowej zużywa jedynie 5 procent energii potrzebnej do wykonania nowej, przetworzenie szkta - 50 procent, każda tona przetworzonego papieru oszczędza zaś 60 procent energii, 17 drzew, blisko 27 tysięcy litrów wody i 27 kilogramów substancji skażających powietrze. Jednak wiele osób przyznaje się, że nie wie dokładnie, co trzeba utylizować, a czego nie. Pamiętajmy też, że wyrzucanie nieodpowiednich śmieci do kontenera ż posegregowanymi śmieciami może zanieczyścić całość i uniemożliwić recykling.

Mniej odpadów Mniejsza emisja węgla Mniej zanieczyszczeń

w domu

h

niemowlęta P

rzeciętne niemowlę potrzebuje w ciągu 2,5 roku życia minimum 6 tysięcy jednorazowych pieluch.

W USA zużywa się więc rocznie ponad 18 miliardów tych pieluch, z czego 92 procent ląduje na wysypiskach śmieci. Każdego dnia na śmietniska trafia szokująca liczba ponad 10 tysięcy ton jednorazowych pieluch, a na wyprodukowanie rocznej ich porcji potrzeba ponad miliona ton pulpy celulozowej i 75 tysięcy ton plastiku. Jednakże agencje środowiskowe i konsumenckie ustality, że równie niebezpieczne dla środowiska mogą być tetrowe pieluszki wielokrotnego użytku. Wszystko zależy od detergentów, których używamy do prania, i temperatury, w jakiej pierzemy. Pieluszki jednorazowe pogłębiają efekt cieplarniany w czasie procesu produkcji, a następnie zapełniają wysypiska śmieci, natomiast pieluchy wielokrotnego użytku wymagają ogromnych ilości wody, energii i detergentów w procesie prania i suszenia. Możemy zmniejszyć ten efekt, piorąc ręcznie i susząc na sznurku lub kupując

Zdjęcie © APL

pieluchy jednorazowe ulegające degradacji i wolne od skażeń chemicznych.

• Mniejsza emisja węgla • Mniej zanieczyszczeń

w domu

iorąc długi prysznic, dosłownie wylewamy zasoby

B

cennej wody do ścieków. W każdej minucie, którą

spędzamy pod standardowym natryskiem, zużywamy półtora litra wody. Kąpiąc się dłużej niż 5 minut, marnujemy też czas, a stojąc pod nim dłużej niż 10 minut, w ciągu roku możemy zmarnować dość wody, by napełnić basen, i wytworzyć tonę dwutlenku węgla z samej energii zużytej do ogrzania wody. Skróćmy czas kąpieli z 10 do 5 minut, a co roku zaoszczędzimy ponad 19 tysięcy litrów wody, obniżając tym samym swoje rachunki. Oszczędności będą jeszcze większe, gdy zaizolujemy zbiornik z gorącą wodą, co może zmniejszyć ilość gazów cieplarnianych o 0,5 tony każdego roku. Możemy też ustawić termostat na niższą temperaturę.

• Mniejsze zużycie wody • Mniejsza emisja węgla • Niższe rachunki za wodę i prąd

i

i

oszczędny prysznic P

rawie 25 procent zużycia wody w gospodarstwie domowym przypada na kąpiele pod prysznicem. Czteroosobowa

rodzina, której każdy cztonek kąpie się 5 minut dziennie, zużywa ponad 2,5 tysiąca litrów wody tygodniowo. Można zmniejszyć tę ilość, zakładając gtowicę prysznicową ze spowolnionym wypływem wody, która zmniejsza jej ilość o połowę, utrzymując wystarczająco duże ciśnienie. Przy standardowej główce zużyjemy od 15 do 22 litrów wody na minutę, a przy oszczędnej - od 5,5 do 7,5 litra. Na pięciominutowych kąpielach pod prysznicem z oszczędną głowicą czteroosobowa rodzina może Zdjęcie: dzięki uprzejmości Interbath-Australia

zaoszczędzić nawet do 75 tysięcy litrów wody rocznie i energię potrzebną do jej ogrzania, znacznie obniżając swoje rachunki. To z kolei zmniejszy emisję gazów cieplarnianych o ponad 136 kilogramów w ciągu roku. Szukajmy więc w sklepach oszczędnych elementów hydraulicznych z przyznawanym przez amerykańską Agencję Ochrony Środowiska certyfikatem WaterSense®.

• Mniejsze zużycie wody • Mniejsza emisja węgla • Niższe rachunki za wodę i prąd

w domu

woda w toalecie ylko 3 procent catej wody na świecie to woda stodka, a jedynie 1/3 tej ilości

T

nadaje się do spożycia przez ludzi. Mimo to każdego dnia Amerykanie

(i nie tylko) spuszczają cate masy tej wody do ścieków. Toaleta pochłania najwięcej, bo aż 40 procent catej wody zużywanej w domu. Każdego dnia w USA ponad 18 miliardów litrów wody trafia bezpośrednio do kanalizacji - to daje prawie 34 tysiące litrów na osobę w ciągu roku. Staroświecka, jednofunkcyjna spłuczka może zużyć ponad 13 litrów wody przy jednym spłukaniu, nowoczesne spłuczki zaś, zaopatrzone w redukcję wypływu wody, wylewają średnio niewiele ponad 3,5 litra. Wysoko oszczędne spłuczki z certyfikatem HET umożliwiają takie samo spłukanie jak tradycyjne, ale przy znacznej redukcji wody, dzięki czemu możemy zmniejszyć jej zużycie w domu o około 60 procent, co korzystnie odbije się na wysokości rachunków. Jeśli mamy starą spłuczkę, warto zmniejszyć jej objętość, umieszczając w środku jedną lub dwie napełnione wodą butelki po napojach. Kupując nową spłuczkę, szukajmy w sklepach takiej, która ma certyfikat HET i koniecznie naprawmy cieknącą toaletę: może ona marnować do 1000 litrów wody

• Mniejsze zużycie wody • Niższe rachunki za wodę i prąd

w domu

Zdjęcie © APL

dziennie.

ożemy szczycić się czystą kuchnią, lecz naszą matą

M

brudną tajemnicą pozostaje to, że zlewy i zmywarki

odpowiadają za 15 procent średniego zużycia wody w gospodarstwie domowym i emitują setki kilogramów gazów cieplarnianych podczas ogrzewania wody. Przeciętna zmywarka może zużyć w czasie jednego cyklu ponad 40 litrów wody; oszczędny model zużywa połowę. Włączajmy więc zmywarkę dopiero po całkowitym jej zapełnieniu, a zaoszczędzimy od 45 do 90 litrów wody dziennie. Zmywając naczynia ręcznie, możemy zużyć nawet mniej wody, zależnie od metody zmywania. Z kranu wylewa się około 10 litrów wody na minutę, więc zmywajmy i płuczmy wszystkie naczynia razem zamiast pojedynczo. Zmniejszmy wypływ wody o połowę, redukując ciśnienie wody i instalując niedrogie aeratory (perlatory, końcówki do nasycania wody powietrzem) lub zatykając zlew korkiem. Po umyciu starajmy się zostawiać naczynia na suszarce do obeschnięcia, zamiast włączać programator na suszenie w zmywarce. Kupując nową zmywarkę, szukajmy urządzenia z etykietą EnergyStar®; znacząco zmniejszy to nasze opłaty za wodę i energię elektryczną.

• Mniejsze zużycie wody • Mniejsza emisja gazów cieplarnianych • Niższe rachunki za wodę i prąd

II

dar słońca grzewanie wody stanowi spory wktad w emisję

O

gazów cieplarnianych wytwarzanych przez przeciętne

gospodarstwo domowe i odpowiada za 15 procent domowych rachunków za prąd. Każde 13 litrów wody ogrzanych w standardowym podgrzewaczu powoduje emisję ponad kilograma gazów. Istnieją bardziej wydajne sposoby podgrzewania wody, w tym podgrzewacze przepływowe i bojlery zasilane pompą cieplną. Jednym z najbardziej wydajnych rozwiązań jest wykorzystanie do tego celu promieni słonecznych. Jeśli mamy w domu elektryczny bojler, a na zewnątrz (na przyktad na dachu) niezacienioną płaszczyznę zwróconą na południe, rozważmy zainstalowanie paneli słonecznych do ogrzewania wody. Koszty instalacji są wyższe od konwencjonalnego systemu, ale solarny system grzewczy może pokryć ponad 90 procent zapotrzebowania na gorącą wodę i w ciągu pięciu lat zwrócić koszty instalacji (dotychczasowy bojler posłuży jako zapasowy, gdy zajdzie potrzeba). Wykorzystanie baterii słonecznej do ogrzania wody zmniejszy roczną emisję dwutlenku węgla o ponad 2,5 tony (w niektórych krajach na jej zainstalowanie można uzyskać dotację).

• Mniejsze zużycie wody • Mniejsza emisja gazów cieplarnianych • Niższe rachunki za wodę i prąd

m

w domu

nergię słoneczną można wykorzystać nie tylko

E

do ogrzania wody, ale także dzięki ogniwom

fotowoltaicznym do bezpośredniej produkcji prądu. Dawniej domowe panele słoneczne nie były opłacalne, lecz wraz z postępem techniki stają się coraz bardziej dostępne dla przeciętnego gospodarstwa domowego. Co prawda sama instalacja jest dość kosztowna, ale gotowy system fotowoltaiczny będzie generował energię przez 30 lat, a koszt instalacji zwróci się po ośmiu. Niedługo zaś panele słoneczne staną się tak tanie i wydajne, że koszty będą się zwracać po dwóch latach. Każda kilowatogodzina (kWh) energii elektrycznej, której zużycia unikniemy, zmniejsza emisję zanieczyszczającego powietrze dwutlenku węgla o prawie kilogram.

Mniejsza emisja dwutlenku węgla Zdjęcie © APL

Niższe rachunki za prąd

P ro m o w e systemy ogrzewania i chłodzenia w USA L _ /s ą odpowiedzialne za emisję 150 milionów ton gazów cieplarnianych rocznie. Ogrzewanie i klimatyzowanie domu to nawet 50 procent wysokości rachunków za prąd, a nieszczelne okna i drzwi - prawie 10 procent. Około 30 procent utraty ciepła następuje przy tym przez

sufity, ściany i podłogę. Materiały izolacyjne z celulozy, mikrowłókien, pianki, przetworzonego papieru czy słomy mogą utrzymać w domu przytulną i ciepłą atmosferę przez cały rok, zmniejszając zapotrzebowanie na ogrzewanie zimą i klimatyzację latem, a co za tym idzie, obniżając roczny koszt ogrzewania i chłodzenia do 30 procent. Poszukajmy informacji na temat izolacji najbardziej odpowiedniej dla naszej strefy klimatycznej. Mniejsza emisja dwutlenku węgla Niższe rachunki za prąd

w domu

szczelny dom ażdy stopień różnicy między temperaturą na

K

zewnętrz a wnętrzem naszego domu dodaje

10 procent do kosztów ogrzewania i chłodzenia. Starajmy się zaoszczędzić jak najwięcej energii, nie wypuszczając ciepłego powietrza zimą, a chłodnego latem przez szpary pod drzwiami, nieszczelne okna i szczeliny wokół otworów wentylacyjnych. Możemy też zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o ponad 450 kilogramów rocznie, stosując niedrogie uszczelki do okien i drzwi, umieszczając szyber w przewodach kominka, zamykając niepotrzebne otwory wentylacyjne i uszczelniając wszystkie szpary. Prawidłowe uszczelnienie domu kosztuje niewiele, a pozwala dużo zaoszczędzić.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

wiatraki w domu apotrzebowanie na energię osiąga szczyt w upalne letnie

Z

dni, kiedy w milionach firm i domów wtącza się klimatyzatory.

Gdy budując dom, troszczymy się tylko o wielkość i wygląd, a prawidłowe rozwiązania dotyczące pasywnego wykorzystania energii słonecznej i orientacji nie są brane pod uwagę, powstaje budowla, która latem przypomina piekarnię, a zimą chłodnię. Prawidłowo zaprojektowany dom nie potrzebuje żadnej klimatyzacji z wyjątkiem wiatraka sufitowego. W ciągu dnia wystarczy zamknąć i zasłonić okna, żeby nie dopuścić gorąca, a wieczorem i na noc je otworzyć, aby ochłodzić dom. Rozważmy zainstalowanie jednego wentylatora lub chłodzenie ewaporacyjne na cały dom. Jeśli musimy użyć klimatyzatora, ustawmy termostat na przyjemne 2 7 °C zamiast na 23 °C, a zmniejszymy zużycie energii prawie o 1A, i nie wyłączajmy wiatraka sufitowego - poprawi on wydajność klimatyzacji. Pamiętajmy też, że położenie odpowiedniej izolacji i zatkanie szczelin w domu dodatkowo zwiększy wydajność tych urządzeń.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

mieńmy sztuczne oświetlenie na naturalne źródło

Z

światła, dzięki któremu żarówki pozostaną wyłączone

do zmierzchu. Nowoczesna generacja świetlików rurowych pozwoli dostarczać energooszczędne oświetlenie przez sufit i oświetlić pomieszczenia wysokie

Zdjęcie dzięki uprzejmości VELUX Australia

nawet na dwie kondygnacje oraz mieszkania w starym budownictwie. Już samą prostą zasadę odbijania światła możemy w różny sposób wykorzystać do doświetlania domu. Ściany pomalowane na blade kolory nie absorbują tyle światła, co ciemne; do oświetlania wnęk używajmy żarówek o niskiej mocy z odblaskową powierzchnią wewnętrzną.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

świetlenie przeciętnego amerykańskiego domu

O

odpowiada za emisję okoto 2A tony gazów

cieplarnianych rocznie i 20 procent domowych rachunków za prąd. Często zdarza się, że oświetlenie jest zbędne, przy czym to nieprawda, że włączanie i wyłączanie światet zużywa więcej energii niż pozostawianie włączonych. Wyłączajmy światło w pomieszczeniu, kiedy opuszczamy je na dłużej niż minutę. Jeśli zapominamy o wyłączaniu światet, możemy zainstalować w miarę tani wyłącznik czasowy lub czujniki ruchu, które same będą gasić światło. Regulatory światła i małe lampki także pomogą nam zmniejszyć niepotrzebne zużycie prądu.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd w domu

rozwiązań wykta żarówka pozostaje najpopularniejszą formą

Z

oświetlania domu, gdyż jest niedroga. Jest jednak

również bardzo niewydajna, bo 95 procent przepływającego przez nią prądu zmienia się w ciepło. 20-watowa świetlówka energooszczędna (CFL) daje tyle światła, co tradycyjna żarówka 100-watowa, i działa około 8 razy dłużej. Mimo iż CFL jest około 10 razy droższa niż zwykła żarówka, przez cały czas działania, który wynosi średnio 5 lat, zużyje około 1/4 tej energii, co zwykta żarówka, i zaoszczędzi blisko 700 kilogramów gazów cieplarnianych. W sklepach z pewnością znajdziemy CFL lepszej jakości, działające do pięciu razy dłużej niż tania żarówka. Stosując nowoczesne technologie oświetleniowe, możemy zmniejszyć zużycie energii elektrycznej w domu o 25-50 procent - gdyby w każdym domu choć jedną zwykłą żarówkę zastąpiono żarówką kompaktową, zaoszczędzona energia mogłaby posłużyć do oświetlenia siedmiu milionów domów, a emisja gazów cieplarnianych zmniejszyłaby się o ilość, jaką wytwarza milion samochodów.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

przykręć ogrzewanie aloryfery i inne grzejniki zużywają takie ilości

K

energii, jakby już nie byto szans na przyszłość

przyjazną dla klimatu. Jeden grzejnik wytwarza co godzinę prawie kilogram gazów cieplarnianych. Przenośne dmuchawy miejscowo ogrzewają powietrze, które następnie często ucieka przez drzwi, okna i otwory wentylacyjne, i są bardzo niewydajne w większych pomieszczeniach. Najlepiej używać ich do ogrzewania ludzi, nie miejsc. Korzystniejszym rozwiązaniem jest ogrzewanie na gaz ziemny oraz pompy cieplne, gdyż wytwarzają one trzy razy mniej gazów cieplarnianych niż elektryczne kaloryfery, grzejniki i dmuchawy. Najlepiej jednak zaprosić kilkoro przyjaciół: każdy człowiek w domu wytwarza tyle ciepła, ile stuwatowy grzejnik.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

edną z najstarszych form izolacji - i wciąż najwydajniejszą

J

- są ubrania. Na dtugo przed tym, zanim staty się obiektem

mody, pomagały ludziom przetrwać w świecie, w którym nie istniało sztuczne ogrzewanie ani klimatyzacja, utrzymujące na przykład w dzisiejszych centrach handlowych stałą temperaturę 24 stopni. Ubierajmy się więc odpowiednio do pogody. Gdy jest nam zimno, włóżmy na siebie sweter, a na nogi grube skarpetki. Jeśli nadal marzniemy, otulmy się szalem lub spróbujmy podskakiwać przez minutę. W zimowe noce przykryjmy się dodatkowym pledem. Różnice temperatur są naturalną częścią życia i zdrowy organizm powinien czuć się komfortowo bez nadmiernego sztucznego ogrzewania czy chłodzenia. Każdy stopień temperatury, którego nie zniwelujemy sztucznym ogrzewaniem, przekręcając termostat w górę, zmniejszy nasz rachunek za prąd o jedną piątą. Dodatkowo, instalując programowany termostat, będziemy automatycznie oszczędzać energię, koszt urządzenia zaś powinien się zwrócić po jednym sezonie.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

lektryczna suszarka do belizny podczas jednego

E

cyklu suszenia przyczynia się do emisji 3 kilogramów

gazów cieplarnianych. Suszarka słoneczna, znana lepiej jako sznurek na pranie, nie ma tej wady. Gdy tylko można, wybierajmy naturalne rozwiązanie. Jeśli deszcz zacznie padać na rozwieszone ubrania, możemy to uznać za zmiękczające płukanie. Kiedy już musimy użyć suszarki na prąd, postarajmy się, aby pralka odwirowała jak najwięcej wody. Włączajmy suszarkę jedynie wówczas, gdy jest pełna, bo wtedy pracuje najwydajniej. Można również rozejrzeć się za rabatami na urządzenia energooszczędne, a kupując nową suszarkę, szukajmy takiej, która ma certyfikat Energy Star.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

pranie ralka przyczynia się do emisji prawie 90 kilogramów gazów

P

rocznie, a jeśli nastawiamy ją na wysoką temperaturę,

pranie bielizny naprawdę zanieczyszcza środowisko: 80-85 procent energii zużywanej podczas prania przypada na ogrzanie wody, a pranie w gorącej wodzie powoduje emisję pięciu razy więcej gazów cieplarnianych niż w zimnej. Zatem, gdy tylko można, pierzmy w zimnej wodzie, a za każdym razem emisja gazów będzie o 3 kilogramy mniejsza. Zaoszczędzimy też sporo na rachunkach. Nie trzeba niskiej temperatury kompensować większą ilością proszku: zwykle wystarcza sam ruch ubrań w pralce. Pod tym względem najbardziej wydajne są zwykle modele pralek ładowane od przodu. Już 100 gramów detergentu przyczynia się do emisji prawie 1,5 kilograma gazów cieplarnianych. Używajmy go zatem tylko tyle, ile potrzeba. Unikajmy prania ubrań, które nie wymagają

Zdjęcie © APL

tego często, na przykład dżinsów, i włączajmy pralkę tylko wówczas, gdy jest załadowana do pełna.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd w domu

m

ochłoń w lodówce rawie 20 procent amerykańskich gospodarstw

P

domowych ma przynajmniej dwie lodówki. Jeśli

nie mieszkamy na odludziu i nie musimy wyżywić catej rodziny Bradych z serialu Grunt to rodzinka, może to być luksus, na który naszej planety nie stać. Ilość energii zużywanej w samych tylko Stanach Zjednoczonych przez lodówki równa się produkcji sześćdziesięciu 300-megawatowych elektrowni. W przeciętnym amerykańskim domu prąd zużyty przez lodówkę odpowiada 14 procentom całej wykorzystanej elektryczności, a większe albo starsze modele potrafią pochłonąć setki dolarów rocznie, powodując emisję prawie 1,5 tony gazów cieplarnianych. Możemy zwiększyć wydajność lodówki, poprawiając szczelność i stawiając ją w chłodnym miejscu. Zamrażarki najlepiej nastawić na -1 7 do - 1 5°C, chłodziarkę zaś na + 4 stopnie. Aby zmniejszyć zużycie energii oraz rachunki za prąd przy kupnie nowej lodówki czy zamrażarki szukajmy takiej, która ma certyfikat Energy Star.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

r \r

gotowanie W

przeciętnym amerykańskim domu gotowanie przyczynia się do emisji pót tony gazów

cieplarnianych rocznie. Sprawa jest prosta jak parzenie herbaty czy kawy: każde 4 litry gotowanej wody powodują emisję pót kilograma gazów. Spróbujmy zmniejszyć zużycie energii, zwiększając wydajność gotowania: nie wylewajmy gorącej wody, tylko użyjmy jej ponownie, przykrywajmy garnki pokrywkami i nie nagrzewajmy piekarnika przed pieczeniem. Nie ustalono, jaką energię wydzielają kuchenki, ale pamiętajmy, że zwykły piekarnik powoduje emisję trzy razy większej ilości gazów cieplarnianych niż konwekcyjny, kuchenka elektryczna zaś dwa razy więcej niż gazowa czy mikrofalówka. Poza tym większe piekarniki są mniej wydajne niż matę. Gdy tylko można, korzystajmy z mikrofali lub tostera.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

nie daj się plastikowi ra plastiku postępuje wraz z erą ropy naftowej.

E

Nasze domy petne są przedmiotów zrobionych

z substancji petrochemicznych, takich jak polietylen, poliester, polichlorek winylu, polipropylen, nylon i akryl. Jednak to, co sprawia, że plastik jest tak wygodny - trwałość i odporność na degradację - sprawia również, że trudno się go pozbyć. Wybierajmy trwate meble i przedmioty domowego użytku, które mogą nam dtugo stużyć. Szukajmy alternatywnych dla plastiku przedmiotów z drewna czy papieru. Stosujmy naturalne impregnaty i substancje do wykańczania powierzchni drewna.

• Mniej zanieczyszczeń • Zdrowszy dom

w domu

meble ybierajmy meble z surowców

W

naturalnych, pochodzących z recyklingu

lub takich, które mogą zostać przetworzone i użyte ponownie - stoty z drewna z odzysku, zasłony ze 100-procentowej bawetny, kołdry z naturalnej wełny, świece z wosku pszczelego,

Meble zrobione z przetworzonych skorup z żywicy Recopola Zdjęcie dzięki uprzejmości Wharington International

naczynia z bambusa, pościel z lnu czy dywan z juty. Oszczędzajmy bogactwa naturalne zużywane do wytwarzania nowych materiałów, kupując meble używane. Są one o wiele bardziej wytrzymałe i o wiele ciekawsze niż meble zrobione z płyty wiórowej oklejonej fornirem. Możemy też kupie nowe meble z przetworzonych materiałów, takich jak plastik, stal, opony i materiały budowlane z recyklingu.

• Mniejsza konsumpcja • Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Mniej odpadów

w domu

domowe trucizny przeciętnym domu znajduje się więcej

W

chemikaliów niż w sklepie chemicznym

z początku XX wieku: pojemniki z aerozolem, farby, środki do polerowania drewna, kleje, środki czyszczące na bazie amoniaku, zmywacze do paznokci, smary i kwas w akumulatorach. Wprawdzie skutki działania prawie trzystu syntetycznych substancji chemicznych znalezionych w ludzkim organizmie wciąż nie są znane, ale udowodniono, że te domowe środki chemiczne po wyrzuceniu na wysypisko lub wylaniu do ścieków stają się dla środowiska naturalnego toksyczną mieszanką. Warto sprawdzić, czy i kiedy w naszym mieście odbywają się zbiórki odpadów chemicznych. Ośrodki recyklingu oraz niektóre sklepy z narzędziami przyjmują zwykle smary, farby, rozpuszczalniki i środki czyszczące.

• Mniejsze zanieczyszczenie • Zdrowszy dom w domu

P

owietrze we wnętrzach budynków jest trzy razy bardziej zanieczyszczone niż na zewnątrz, a głównymi winowajcami

są powszechnie używane farby. Ponieważ główne składniki farb i rozpuszczalników uzyskuje się z paliw kopalnych, powstają przy tym gazy cieplarniane, toksyczne odpady i zanieczyszczające powietrze lotne składniki organiczne (VOC). Kupujmy więc naturalne farby i pasty do polerowania lub farby wodne z niską bądź zerową zawartością VOC, ze śladową ilością rozpuszczalników z ropy naftowej lub całkiem ich pozbawione. Są nie tylko bardziej ekologiczne, lecz stanowią również alternatywę dla alergików, astmatyków, kobiet w ciąży i małych dzieci wrażliwych na niektóre chemikalia. Dostępne są też nowe, nietoksyczne i biodegradowalne substancje do usuwania powłok malarskich. W celu przedłużenia żywotności drewnianych podłóg i mebli używajmy naturalnych olejów. W przeciwieństwie do większości lakierów poliuretanowych można je nakładać na powierzchnie nieszlifowane wcześniej papierem

Zdjęcie © APL

ściernym.

drewno rewno jest doskonałym, odnawialnym i dającym się zrównoważyć

D

surowcem pod warunkiem, że nie zostało pozyskane

w rabunkowy sposób. Stany Zjednoczone, mające jedynie 4 procent lasów pierwotnych, są największym importerem i konsumentem drewna i produktów drewnianych na sumę 25 miliardów dolarów rocznie. Jednak nie całe importowane drewno zostało wycięte legalnie i w sposób kontrolowany. Aż 70 procent drewna przywożonego do USA z Indonezji wycina się nielegalnie, niszcząc środowisko naturalne, natomiast leżący po sąsiedzku Meksyk zajmuje drugie miejsce na świecie pod względem intensywności w yle sia n ia -tu ż po Indonezji. Warto zatem sprawdzić, czy kupowane przez nas drewno pochodzi z lasu odpowiednio zarządzanego według międzynarodowych etycznych, społecznych i środowiskowych standardów. Takie drewno ma certyfikat Forest Stewardship Council (FSC) nadawany przez takie organizacje jak World Wide Fund for Naturę, Friends of the Earth, Rainforest Alliance i Sierra Club.

• Ratowanie lasów pierwotnych • Zmniejszenie efektu cieplarnianego • Popieranie zrównoważonego przemysłu

w domu

T 7 C P

Jt? 0>v_

arcica z miejscowej, pozwalającej podtrzymać

T

równowagę w przyrodzie plantacji drzew ma

mniej szkodliwy wptyw na środowisko niż drewno importowane, a surowiec drewniany z recyklingu jeszcze mniejszy. Materiały z recyklingu pozwalają także zaoszczędzić pieniądze i nadać indywidualny charakter naszemu otoczeniu. Na targach staroci lub ztomowiskach znajdziemy cegty, dachówki, deski podłogowe, okna, drzwi, kominki i różne przybory. Nawet jeśli recyklingowane materiały nie są tańsze, nasz dom nabierze charakteru, a my wesprzemy handel surowcami wtórnymi, co zachęci innych do ponownego wykorzystania używanych materiałów. Nie szukajmy daleko, a zaoszczędzimy pieniądze i energię, które pochłonąłby transport. Tak więc, gdy tylko możliwe, kupujmy drewno z rynku wtórnego albo zrekultywowane bądź też odpady drzewne.

• Mniej zanieczyszczeń • Zaoszczędzone pieniądze

tratę ciepta przez szyby można zmniejszyć o 'A,

U

zawieszając na oknach ciężkie, udrapowane

zastony z lambrekinami lub falbanami. Drewniane ramy są szczelniejsze niż aluminiowe. Okna wychodzące na wschód i zachód warto zasłonić roletami lub okiennicami, nad południowymi zaś warto zaplanować okap dachu nachylony pod odpowiednim kątem lub markizę - dzięki temu latem będziemy mieli cień, a zimą odpowiednie nasłonecznienie. Wybór szkła powinien zależeć od klimatu i usytuowania domu względem stron świata. Wielu ludzi mieszka w klimacie, w którym odpowiednie szkło pozwoliłoby oszczędzać energię przez cały rok, bez względu na to, jak usytuowany jest dom.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

wdomu

okno na świat W

dobrze zaizolowanym domu okna stanowią najstabszy element - metr kwadratowy

standardowej pojedynczej szyby w słoneczny dzień daje tyle ciepła, co grzejnik. W chłodne dni to samo szkło traci zaś więcej ciepła niż obszar zaizolowanej ściany. Okna z szybą zespoloną - dwie tafle szkła z warstwą powietrza lub gazu między nimi - są prawie dwa razy droższe, lecz także dwa razy bardziej oszczędne. Zewnętrzna szyba zatrzyma niechciane promieniowanie słoneczne, wewnętrzna zaś zmniejszy utratę ciepła z pomieszczenia. Rozważmy zastąpienie okna o pojedynczej szybie takim z szybą niskoenergetyczną lub zaopatrzonym certyfikatem Energy Star. Jeśli nie ma takiej możliwości, to już samo korzystanie z okiennic może obniżyć koszt ogrzewania o 25-50 procent. Energooszczędne okna

Zdjęcie © APL

zmniejszą koszty ogrzewania i chłodzenia o 35 procent rocznie.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

M

1.J ..1s I

I

tryb czuwania o kojące czerwone lub zielone światełko w telewizorze,

T

odtwarzaczu DVD, wieży lub komputerze każdego roku

znacząco zwiększa nasz rachunek za prąd i powoduje emisję aż 85 kilogramów niepotrzebnych gazów cieplarnianych. Sprzęt domowy i urządzenia komputerowe w trybie czuwania mogą pobierać nawet do 40 procent energii zużywanej przez urządzenia włączone. Szacuje się, że w USA tryb ten, niemający zwykle żadnej istotnej funkcji (prócz zegarka), marnuje 5 procent energii elektrycznej wykorzystywanej w gospodarstwie domowym. Energia ta kosztuje właścicieli domów ogółem 8 miliardów dolarów rocznie. Zamiast biernie patrzeć, jak telewizor czy odtwarzacz, z których nie korzystamy, pobierają prąd, lepiej odłączyć je od zasilania. Kupujmy rozgałęziacze z pojedynczymi wyłącznikami, by móc wykorzystać je do kilku urządzeń jednocześnie i wyłączać te, z których akurat nie korzystamy. Ulepszając sprzęt komputerowy, szukajmy stacji dysków, monitorów i drukarek z oznaczeniem Energy Star, ponieważ zużywają połowę tej elektryczności, co zwykłe urządzenia biurowe, a przy wymianie komputera rozważmy kupno laptopa, bo zużywa on o wiele mniej prądu niż komputer stacjonarny.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

nergię produkuje się z zanieczyszczających

E

środowisko, nieodnawialnych paliw kopalnych i nie

zmieni się to, dopóki najważniejsze będą dla nas koszty jej wytworzenia. Dziś jednak źródła energii odnawialnej są tatwiej niż kiedykolwiek dostępne dla gospodarstw domowych. Coraz więcej ludzi poważnie poczuwa się do odpowiedzialności za przyszłe pokolenia. Coraz częściej szukają oni energii odnawialnej, aby mieć pewność, że nie przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych. Spróbujmy postawić na energię pozyskiwaną ze źródeł odnawialnych, jak na przykład energia słońca, wody i wiatru. Kosztuje nieco więcej, lecz pieniądze z nadwyżki przeznacza się na ważne inwestycje, mające na celu pozyskiwanie takiej energii. Kupując odnawialną energię na potrzeby własnego domu, możemy zmniejszyć roczną emisję dwutlenku węgla o 10 ton. Inwestycje takie w niektórych krajach, w tym w Polsce, są dotowane.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w domu

W USA aż 32 procent zużycia wody w gospodarstwach domowych pochłania pielęgnacja trawnika. Każdego dnia na podlewanie ogrodów i trawników zużywa się w tym kraju 30 miliardów litrów wody.

44

w ogrodzie

ycie miejscowej fauny zależy od roślin, z którymi

Z

wspólnie ewoluowała, ponieważ są one dla

zwierząt źródłem pożywienia i schronienia. Wprawdzie niektóre bardziej odporne gatunki przystosowały się do wprowadzonych przez ludzi zmian w naturalnym środowisku, ale większość miejscowych zwierząt nie czerpie zbyt dużo radości z importowanych trawników czy różanych ogrodów. Obce rośliny pochłaniają

nie szukaj daleko

też mnóstwo wody: jeden zraszacz zużywa w ciągu godziny 1000 litrów wody, a tradycyjny wąż ogrodowy nawet więcej. Rodzime rośliny nie tylko będą wabić ptaki i motyle, lecz pomogą zaoszczędzić na kosztach codziennego podlewania. Są to oszczędności nawet 50 procent wody zużywanej zwykle do podlewania roślin w ogrodzie. W wielu krajach istnieje duża różnorodność biologiczna, warto więc udać się do miejscowej szkółki lub kota ogrodniczego i zapytać, jakie rośliny są typowe dla

• Większa różnorodność biologiczna • Mniejsze zużycie wody • Niższe rachunki za wodę

w ogrodzie

Zdjęcie © APL

naszego miejsca zamieszkania.

układzie wzajemnych zależności, w którym każdy gatunek dostarcza korzyści innym gatunkom roślin i zwierząt. Na przykład drzewa jednym dają pożywienie, a innym schronienie. W naturalnych lasach występuje kilka zróżnicowanych pięter roślinności, w których żyją różne zwierzęta. Spróbujmy odtworzyć takie same warunki w swoim ogrodzie. Połączmy wysokie drzewa (jak sosna czy jawor) z mniejszymi drzewami i wysokimi krzewami (klon, wiśnia, magnolia, hortensja, wawrzyn), krzewami (bukszpan, jałowiec), niską zielenią (trawy i pnącza) oraz ściółką z liści, ułamanych gałęzi, pieńków i kamieni. Wydrążoną, spróchniałą kłodę może imitować terakotowa rura, która pozwoli małym ssakom i płazom schronić się przed naturalnymi wrogami, jakimi są psy i koty.

• Większa różnorodność biologiczna • Mniejsze zużycie wody • Niższe rachunki za wodę

koto 60-70 procent uzdatnionej wody pitnej

O

zużywa się do podlewania trawników, przy

czym każdy nawadniany trawnik przydomowy wchtania każdego lata blisko 4 tysiące litrów wody. Oszczędzajmy cenną wodę, zamieniając mato używane obszary porośnięte trawą na naturalny ogród, który zredukuje hatas uliczny i zwiększy prywatność. Tam, gdzie trawa stabo rośnie, może przetrwać ściótka. Utożenie mchu wokót roślin i na klombach może zmniejszyć utratę wody przez parowanie o 70 procent. Ogranicza także wzrost chwastów i poprawia jakość gleby. Na placykach zabaw dla dzieci można zaś utożyć korę sosnową: jest tak samo bezpieczna jak trawa, a nie wymaga podlewania.

• Mniejsze zużycie wody • Niższe rachunki za wodę

w cieniu ośliny nie tylko zmniejszają emisję gazów i stanowią

R

środowisko naturalne zwierząt. Mogą także zmniejszyć

zużycie energii w gospodarstwie domowym. Wysokie drzewa o gęstej koronie rosnące po zachodniej stronie domu zapewnią cień w słoneczne popołudnie. Krzewy, które przepuszczają rozproszone światło i lekki powiew wiatru, nadają się do zacieniania okien wschodnich i zachodnich, a drzewa liściaste i pnącza przydadzą się na południowej stronie domu. Latem dzięki gęstemu listowiu dadzą cień, a zimą ich nagie gałęzie przepuszczą światło i ciepło. Pamiętajmy też, żeby urządzenia klimatyzacyjne pozostawały w cieniu. Nawet niewielkie rośliny pomogą ochłodzić dom dzięki czynnemu parowaniu wody z liści, zwanemu transpiracją, a zimozielone drzewa mogą stanowić osłonę przed wiatrem, nie dopuszczając do domu zimnych podmuchów. Dzięki

Zdjęcie © APL

mądremu zaplanowaniu ogrodu da się znacząco obniżyć roczne koszty ogrzewania i klimatyzacji.

• Mniejsze zużycie prądu • Niższe rachunki za prąd

w ogrodzie

płynny kapitał yobraźmy sobie, że po każdej kąpieli tą samą wodą

W

podlewamy ogród, a myjąc ręce, jednocześnie

napełniamy spłuczkę toalety. Jedynie połowa wody używanej w przeciętnym domu musi być czysta i zdatna do picia. Wodę do spłukiwania toalety i podlewania ogrodu można odzyskiwać z kąpieli, pralki czy zlewu kuchennego. Wystarczy zastosować system odzyskiwania szarej wody. Podwyższona zawartość substancji chemicznych, takich jak fosfor czy azot, w szarej wodzie nie jest szkodliwa, stanowi bowiem źródło składników odżywczych dla roślin. System szarej wody może być dowolny, począwszy od zbiornika na wodę z prania po skomplikowany układ z użyciem roślin i mikroorganizmów żyjących w wodzie zgromadzonej ze wszystkich odpływów w domu. Coraz więcej miast w USA wdraża miejskie systemy wykorzystywania odzyskanej wody niezdatnej do picia. Właściciele domów mogą postępować podobnie, zbierając wodę z mycia i prania i używając jej do celów innych niż spożywcze.

• Mniejsze zapotrzebowanie na dostawy wody • Niższe rachunki za wodę

W w ogrodzie

iększość wody deszczowej na osiedlach

W

i przedmieściach sptywa do rowów odwadniających

lub wprost do studzienek ściekowych, nawet gdy poziom wody w zbiornikach retencyjnych opada. Wodę deszczową spadającą na dach naszego domu można zgromadzić w zbiorniku i zużyć do podlania ogrodu, napełnienia basenu, spłukania toalety, a nawet do mycia. Każdy przeciętny opad spływający z dachu może dostarczyć tyle wody, że wystarczyłoby jej na kilka tygodni całkowitego domowego zużycia. W ciągu roku można by uzbierać nawet 100 tysięcy litrów wody deszczowej.

• Mniejsze zapotrzebowanie na dostawy wody • Niższe rachunki za wodę

w ogrodzie

na powietrznym szlaku taki wnoszą do ogrodu życie - dają mu barwę, ruch, dźwięk,

P

a nawet nawóz, i nie dopuszczają do inwazji szkodników.

Każdego dnia zjadają tyle robaków, gryzoni, owadów i nasion chwastów, ile wynosi potowa masy ich ciała. W USA jedynie 3,7 procent powierzchni kraju przeznaczone jest na parki narodowe, a zniszczenia i degradacja środowiska naturalnego postępują w zastraszającym tempie. W tej sytuacji ogródek przydomowy staje się środowiskiem o coraz większym znaczeniu. Urządźmy go tak, żeby stat się upragnionym celem wielu gatunków ptaków, w tym migrujących ptaków śpiewających, gajówek i dzięciołów. Na założenie gniazda i wysiadywanie jaj ptaki potrzebują wysokich drzew, w krzewach znajdują owoce i kwiaty, a niezarośnięte miejsca wykorzystują do polowania na owady i poszukiwanie nasion. Stworzenie wolnego od zanieczyszczeń środowiska miejscowych roślin, ułożenie wydrążonych kłód czy postawienie karmników z ziarnem lub okruszkami i świeżą wodą zwabi do ogrodu rozmaite ptaki. Najlepiej też pozbyć się z ogrodu drapieżników. Jeśli zależy nam na zagnieżdżeniu się ptaków, a chcemy mieć kota, przyczepmy mu do obroży dzwoneczek i postarajmy się trzymać go przez pewien czas w domu. Gdy ptaki się zadomowią, wypuśćmy go, by mógł łapać myszy. Przyklejenie

• Większa różnorodność biologiczna • Mniej owadów • Ogród łatwy w utrzymaniu

w ogrodzie

Zdjęcie © APL

na okna naklejek zapobiegnie kolizjom ptaków z szybami.

ajnowszym symbolem statusu podmiejskiego ogrodnika są

N

dobre, tradycyjne - i ekologiczne - przybory, takie jak miotta

i grabie. Spłukiwanie liści z podjazdu i chodnika nie wchodzi w grę, bo pochłania nawet 200 litrów wody w ciągu 5 minut. Nie ma też mowy o zdmuchiwaniu liści z trawnika spalinową dmuchawą z dwusuwowym silnikiem. Spalinowe kosiarki, dmuchawy do liści czy podkaszarka do trawy są nie tylko źródtem hatasu dla sąsiadów, lecz także wyrzucają chmury spalin, których wdychanie jest szkodliwe. W ciągu godziny zanieczyszczają powietrze jak samochód, który przejechał drogę z Waszyngtonu do Atlanty. W każdy weekend 54 miliony Amerykanów przycina trawę spalinowymi kosiarkami, zużywając przy tym 3 miliardy litrów paliwa rocznie i wytwarzając tony dwutlenku węgla. Zamiast zwiększać zanieczyszczenie powietrza, wtóżmy w pielęgnację ogrodu trochę zdrowego wysiłku fizycznego - wyciągnijmy stare grabie lub miotłę, żeby oczyścić z liści podjazd czy patio.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Mniej hatasu • Więcej ruchu

w ogrodzie

awet nieprzetworzona żywność zawiera ukrytą energię -

N

paliwo i wodę wykorzystane podczas uprawy, zbiorów,

przewozu, magazynowania i sprzedaży. Im dłuższą podróż odbywają produkty spożywcze z pola na nasz talerz, tym więcej potrzeba na to energii, a co za tym idzie, wytwarza się więcej gazów cieplarnianych. Uprawianie wtasnej grządki warzyw i kilku drzewek owocowych nie tylko gwarantuje świeże, ekologiczne jedzenie, lecz jest także przyjazne dla środowiska oraz stanowi doskonalą motywację, aby wyjść na powietrze i trochę się poruszać. Ogród przykuchenny może stanowić źródło świeżych ziół do codziennego użytku. Jeśli jednak nie możemy uprawiać własnych produktów, odwiedzajmy miejscowe plantacje organiczne lub targowiska - będziemy kupować blisko domu, więc produkty będą miały zapewne mniej ukrytej energii, a przy okazji wesprzemy lokalną gospodarkę.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Lepsze jedzenie • Mniej pieniędzy wydanych na warzywa i owoce

w ogrodzie

1

naturalne środki ochrony rzyroda sama siebie reguluje. Ogród, w którym nie można się obyć bez

P

sztucznych nawozów i środków owadobójczych, jest z założenia wadliwy.

Nawozy, produkowane z paliw kopalnych lub wykopane ze złóż, jak fosfor, mogą zaszkodzić miejscowej przyrodzie, stymulując rozrost chwastów konkurujących z plonami o zasoby. Spływając do jezior, rzek i strumieni, sprzyjają też wzrostowi glonów, gdyż trują ryby. Pestycydy zabijają natomiast nie tylko szkodniki, lecz także pożyteczne owady, co może bezpośrednio zaszkodzić rozmaitym gatunkom. Jeśli tworzą one łańcuch pokarmowy, szkodliwe substancje są groźne także dla ludzi. Stosowane nieprawidłowo chemikalia mogą skazić ziemię i powierzchnię wody. Wybierajmy więc rozwiązania przyjazne dla środowiska. Rodzime rośliny przetrwają i bez nawozów. Zwierzęta owadożerne, głównie ptaki, oraz sadzone w pobliżu plonów odpowiednie rośliny chwastobójcze zmniejszą konieczność stosowania pestycydów. Aby pozbyć się mszyc i gąsienic, zastosujmy naturalne środki sporządzone z pieprzu tureckiego, czosnku lub chilli.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Zdrowsze otoczenie • Oszczędność czasu i pieniędzy przeznaczanych na pielęgnację ogrodu

w ogrodzie

powrót do korzeni S

ystemy nawadniające, które dostarczają wodę jak najbliżej korzeni, gdzie jest najbardziej potrzebna, mogą zmniejszyć

utratę wilgoci przez parowanie o 75 procent. Wydajnym i tanim w eksploatacji systemem nawadniania jest podpowierzchniowe nawadnianie kropelkowe. Sktada się ono z umieszczonych pod ziemią rurek z matymi otworkami, przez które woda wycieka kroplami w tempie 2, 4, lub 8 litrów na godzinę. Prosty podpowierzchniowy system nawadniania można wykonać z plastikowej butelki - odcinamy szyjkę i dziurawimy dno. Zakopujemy butelkę 20-30 centymetrów od podlewanej rośliny tak głęboko, by nalana do niej woda przedostawała się do gleby okoto 10 cm pod powierzchnią. Istnieje wiele innych oszczędnych sposobów nawadniania. Spytajmy o nie w sklepach ogrodniczych.

Mniejsze zużycie wody Niższe rachunki za wodę

w ogrodzie

ciągu dnia rośliny i gleba tracą wodę przez

W

parowanie. Podlewanie w porze, gdy robi się

chłodniej, pozwala na przesiąknięcie wody do korzeni roślin. Dlatego gdy jest gorąco, lepiej podlewać ogród wieczorami, jednak gdy noce są chłodne, na liściach może wytworzyć się grzyb - wówczas zaleca się K

;

s

podlewanie rankiem. Dobierajmy rośliny o podobnych wymaganiach i zapotrzebowaniu na wodę; rośliny wodolubne posadźmy razem i podlewajmy dłużej za jednym razem, ale rzadziej, aby pobudzić ich korzenie do wzrostu i zwiększyć odporność na suszę. Mądrze podlewając, możemy zaoszczędzić naprawdę dużo wody.

Mniejsze zużycie wody Niższe rachunki za wodę

w ogrodzie

powrót do ziemi esztki jedzenia i chwasty z ogrodu stanowią 1/4 nieczystości

R

stałych w USA. Gdy ta materia organiczna ląduje na wysypisku

i rozkłada się bez dostępu powietrza, powstaje metan - gaz cieplarniany 20 razy bardziej szkodliwy od dwutlenku węgla. Sterta kompostu lub hodowla specjalnych dżdżownic jest prostym i wydajnym sposobem, aby czysto i skutecznie przetworzyć odpadki organiczne w pożyteczny humus. Dzięki kompostowaniu można zmniejszyć ilość odpadków domowych o 50-75 procent. Każda tona materii organicznej, która nie trafi na wysypisko, pozwoli zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o Vs tony. Przy zlewie kuchennym ustawmy pojemnik na resztki jedzenia (nie wrzucamy tam mięsa ani przetworów mlecznych). Ściętą trawę najlepiej zostawić na trawniku, a ostrze kosiarki ustawić wyżej, żeby nie ścinała źdźbeł do gołej ziemi. Skoszona trawa szybko rozkłada się na bogaty w składniki odżywcze humus, który co roku może zaspokoić do 25 procent zapotrzebowania trawnika na nawozy. Kompost stanowi natomiast idealny naturalny nawóz zawierający składniki niezbędne do poprawienia struktury i mikrobiologicznej aktywności gleby przy zachowaniu odpowiedniej wilgotności. Ponadto jego produkcja pozwala zaoszczędzić cenne miejsce na wysypiskach.

• Mniej odpadków • Mniejsze wydatki na pielęgnację ogrodu

w ogrodzie

kształtujmy swój ogród w taki sposób, aby oszczędzić

U

jak najwięcej wody. Wykorzystajmy wodę spływającą

z pochyłych, kamienistych i wybrukowanych obszarów, obsadzając je roślinami, które lubią wodę. Wykopmy oczka wodne lub małe stawy, w których woda będzie mogła się zbierać, aby ponownie przesiąknąć do ziemi i uzupełnić zasoby wodne, zamiast spłynąć wprost do studzienki kanalizacyjnej. Niewielki staw jest cennym elementem ogrodowego ekosystemu, stanowi również atrakcję dla ptaków i żab. Obsadzając go odpowiednią roślinnością, możemy zapewnić siedlisko miejscowym gatunkom ryb, które z kolei będą zjadać komary i inne owady oraz glony. Można też rozważyć założenie ogrodu typu Xeriscape - coraz popularniejszego, wodooszczędnego sposobu kształtowania krajobrazu, w którym wykorzystuje się miejscowe oraz inne łatwo przystosowujące się do klimatu rośliny, by stworzyć piękne, niewymagające zbyt wiele wody otoczenie. Dobrze zaplanowany ogród typu Xeriscape może zmniejszyć zużycie wody

Zdjęcie © APL

o 60 procent.

• Mniej zmarnowanej wody • Zdrowszy ogród • Zdrowsze środowisko

w ogrodzie

d:

>achy jezdnie, podjazdy, chodniki oraz inne 'nieprzepuszczalne powierzchnie uniemożliwiają

wchłonięcie wody przez ziemię, a tym samym wykorzystanie jej przez rośliny czy też przesączenie się i przedostanie do wód gruntowych. Zamiast tego zanieczyszczona woda sptywa bezpośrednio do rzek, strumieni i jezior, zalewając ekosystem chemikaliami oraz innymi substancjami zanieczyszczającymi środowisko. Ilość wody, jaka marnuje się w kanatach burzowych, jest kilkakrotnie większa od średniego zapotrzebowania na wodę w ogrodach. Strat tych można uniknąć, zmniejszając ilość brukowanych powierzchni i wykładając powierzchnie przesiąkliwymi materiałami lub układając płyty z uwzględnieniem szczelin, aby woda deszczowa mogła przedostać się do gruntu.

Mniej zmarnowanej wody Zdrowszy ogród Zdrowsze środowisko

I

baseny wyniku parowania i nadmiernego czyszczenia,

W

z basenu może ulotnić się tyle wody, ile się w nim

mieści, czyli średnio 3700 litrów miesięcznie. Aby domowy basen nie pochłania) takich ilości doskonałej jakości wody, napełniajmy go wodą deszczową gromadzoną w zbiornikach. Poza tym możemy zainstalować system zbiorników do przechowywania wody z basenu do czasu, aż ulotni się z niej chlor. Taką odstałą wodą możemy podlać ogród, zamiast wylewać ją wprost do studzienki burzowej. Aby zminimalizować parowanie wody, zakrywajmy basen, gdy z niego nie korzystamy. Pomoże to o 50-80 procent zmniejszyć koszty podgrzewania wody, a także utrzymać go w czystości bez użycia chemikaliów. Zużycie chloru, który może być groźny dla środowiska i zdrowia człowieka, zmniejszymy, stosując alternatywne systemy czyszczące, na przykład jonizację wody. Więcej dowiemy się od przedstawiciela firmy zakładającej baseny.

• Mniej zmarnowanej wody • Zdrowsze środowisko • Mniejsze koszty wody i czyszczenia w ogrodzie

Drzewa wycięte z lasów pozwalają wyprodukować 71 procent zużywanego obecnie papieru biurowego, z czego 8 milionów ton to papier do kserokopiarek zużywany każdego roku w Stanach Zjednoczonych. Na jego wytworzenie potrzeba 188 milionów drzew.

w pracy

obiad z domu yć może kupując gotowy obiad, oszczędzamy

B

wodę i prąd, lecz jedzenie przynoszone z domu

jest z pewnością tańsze, a przy jego przygotowaniu powstaje mniej nieczystości statych niż przy produkcji dań typu fast food. W ogródkach restauracyjnych i innych miejscach może niekiedy zabraknąć kontenerów na surowce wtórne, więc szklane butelki, papierowe serwetki, plastikowe talerze i sztućce oraz resztki jedzenia trafiają do wspólnego pojemnika, który ląduje na wysypisku. Możemy zaoszczędzić zarówno surowce, jak i pieniądze, przynosząc ze sobą domowy obiad w opakowaniu wielokrotnego użytku. Zamiast wciąż kupować nowe plastikowe pojemniki, wykorzystajmy te, w które pakuje się jedzenie na wynos, a które zwykle wyrzucamy do kosza. Zamiast zaś wciąż kupować folię plastikową lub aluminiową, możemy kilkakrotnie wykorzystać torebki i inne plastikowe opakowania.

• Mniej odpadów • Oszczędność pieniędzy ^

w pracy

awa stata się nieodłącznym elementem

K

dnia pracy. Dlaczego jednak nie rozstać się

z jednorazowymi kubkami? Analiza cyklu życiowego tekturowych i polistyrenowych kubków wykazuje, że ceramiczne kubki są o wiele bardziej ekologiczne, nawet biorąc pod uwagę ilość wody potrzebnej do ich mycia. W ciągu catego jego istnienia kubek fajansowy wykorzystuje się 3 tysiące razy, co daje 30 razy mniej stałych odpadów i 60 razy mniejsze zanieczyszczenie powietrza niż przy wykorzystaniu 3 tysięcy tekturowych kubków jednorazowych. W większości kawiarni chętnie naleją nam ulubionego napoju do naszego własnego kubka - w końcu to dla obsługi oszczędność pieniędzy - i jest bardzo prawdopodobne, że za włożony wysiłek dostaniemy

Zdjęcie © APL

trochę więcej kawy.

na roźne ostrzeżenia przed powtórnym użyciem

G

pojemników z tuszem do drukarki sprawiają,

że co roku na wysypisko trafia 300 milionów ton tych plastikowych śmieci. Jest to około 8 sztuk na sekundę. Jeśli warunki gwarancji nie stanowią inaczej i producent nie przeznacza swojego wyrobu do jednorazowego użytku, nie ma powodu, dla którego pojemników tych nie można by napełniać ponownie, nawet do czterech razy. Zmniejszy to ilość odpadów i pomoże zaoszczędzić 90 procent kosztów zakupu nowego tuszu. Postarajmy się znaleźć uznaną firmę produkującą pojemniki na tusz, która gotowa jest dać pisemną gwarancję na pojemnik.

• Mniej odpadów • Oszczędność pieniędzy

I

imo zaawansowanych technologii, biuro bez papieru

M

pozostaje futurystyczną fantazją. Dziś przeciętny pracownik

w USA zużywa w ciągu roku 10 tysięcy kartek papieru - tyle powstaje z pulpy celulozowej uzyskanej z jednego dojrzałego drzewa. Większość tego papieru pochodzi ze starych lasów sosnowych i jest wybielana chlorem, co prowadzi do emisji toksycznych dioksyn. Najprostszym sposobem na zmniejszenie zużycia papieru jest drukowanie po obu stronach kartek. Ustawmy drukarkę i kserokopiarkę tak, aby trzeba było zmieniać ustawienia, jeśli nie chcemy drukować dwustronnie. Korzystajmy też z funkcji zmniejszania druku, by móc kopiować dwie strony na jednym arkuszu. Możemy też zmniejszyć odpady papierowe, trzymając papier w suchym miejscu i prawidłowo wkładając go do drukarki (to naprawdę wiele zmienia).

• Ochrona lasów • Mniej odpadów • Oszczędność pieniędzy

w pracy

pamiętaj, że to się robi z drzew apier stanowi prawie 3A odpadów biurowych,

P

zatem wystarczy stosować proste zasady

recyklingu, żeby znacząco zmniejszyć koszty wywozu śmieci w firmie. Drukujmy jedynie niezbędne rzeczy i sprawdzajmy dokładnie dokumenty na monitorze komputera, aby uniknąć niepotrzebnego dodrukowywania stron. Umieśćmy na biurku tackę, na której będziemy zbierać źle, ale jednostronnie zadrukowane kartki. Postużą nam do notatek na brudno lub wypróbowywania kserokopiarek. Pod biurkiem i wokót wspólnej dużej drukarki ustawmy kosz na papier, by zachęcić współpracowników do recyklingu.

• Mniej odpadów • Oszczędność pieniędzy

w pracy

Zdjęcie © APL

• Ochrona lasów

iuro nie bierze rzeczywistego udziału w procesie

B

recyklingu, jeśli nie kupuje przetworzonych

produktów. Wytworzenie papieru z surowców wtórnych pochłania 90 procent mniej wody i połowę energii w porównaniu z produkcją papieru z nowego drewna. Jednakże tylko niespełna 9 procent z 8 milionów ton papieru do drukarek i pisania pochodzi z surowców przetworzonych, choć przy ich produkcji powstaje 36 procent mniej gazów cieplarnianych. Pozostały papier pochłania rocznie 188 milionów dojrzałych drzew. Dawniej unikano papieru z recyklingu, ponieważ był brzydki i zatykał kopiarki, nie nadawał się także do archiwizacji. Dziś jednak trudno dostrzec różnicę, a producenci dostarczają przetworzony papier nadający

Zdjęcie © APL

się dosłownie do każdej biurowej funkcji.

• Ochrona lasów • Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Mniejsze zużycie wody i prądu

ostatni gasi światto wielu biurach górne światła palą się długo po

W

tym, jak pracownicy zgaszą swoje biurowe

lampki. Choć panorama miasta jest przez to piękniejsza, niezgaszone światła w połączeniu z całą masą komputerów pozostawionych w trybie czuwania mogą podwoić koszty energii elektrycznej w firmie. Same budynki komercyjne generują w USA 18 procent krajowej emisji dwutlenku węgla. Zbędne oświetlenie wytwarza także niepotrzebne ciepło, co sprawia, że wentylacja musi działać intensywniej, zużywając jeszcze więcej prądu. Zurbanizowane obszary USA wykorzystują 1/3 całego zużycia energii i odpowiadają za produkcję takiego samego ułamka gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń, z czego większość pochodzi z energii elektrycznej. Emisję gazów cieplarnianych z budynków biurowych można w dużym stopniu zmniejszyć - i to bardzo łatwo. Wystarczy poprosić gospodarza budynku, by gasił na noc światła lub zainstalował czujniki ruchu. Wykażmy też inicjatywę, umieszczając przy wyłącznikach światła na stanowiskach pracy kartki z przypomnieniem.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

w pracy

ktoś dzwoni Z

ładowarki telefonicznej korzystamy tylko kilka godzin w tygodniu, lecz pozostawianie jej na State w kontakcie powoduje, że caty czas zużywamy

prąd. To samo dotyczy ładowarek do innych urządzeń elektrycznych, takich jak laptopy, palmtopy, odtwarzacze mp3 oraz aparaty cyfrowe. Wyłączajmy ładowarki z prądu, gdy z nich nie korzystamy. Ponadto telefony zawierają toksyczne metale (w tym arszenik, antymon, beryl, kadm, miedź, ołów, nikiel i cynk), które nie ulegają degradacji. Należy zatem poddawać te urządzenia recyklingowi. Istnieje kilka programów promujących recykling przemysłowy, poszukajmy informacji na przykład n a www.wirelessrecycling.com oraz www.charitablerecycling.com, gdzie można oddać zużyty telefon. Będzie to korzystne nie tylko dla środowiska, lecz także dla czyjegoś życia. Stare telefony komórkowe, które wciąż nadają się do użycia, można eksportować do krajów rozwijających się, gdzie pomogą zasypać przepaść technologiczną, albo oddać na potrzeby jakiejś organizacji charytatywnej, by wspomóc osoby potrzebujące, bądź też nawet oddać na części, by mogły powstać z nich nowe produkty.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Mniejsze rachunki za prąd

'O W : - ' r -V: =V>‘

żywe rośliny szystkie sprzęty biurowe emitują potencjalnie groźne

W

toksyny, przez co powietrze w biurze może być bardzo

zanieczyszczone. Wedtug amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA) zanieczyszczone powietrze wewnątrz budynków stanowi w dzisiejszych czasach jedno z pięciu największych zagrożeń zdrowia publicznego. Powietrze w zamkniętym, klimatyzowanym budynku może być 25-100 razy bardziej zanieczyszczone niż na zewnątrz. EPA szacuje, że jego negatywny wptyw na zdrowie pracowników kosztuje gospodarkę USA 17-43 miliardów dolarów rocznie. Kwiaty doniczkowe stanowią naturalny filtr powietrza - nie tylko produkują tlen, lecz także wchłaniają zanieczyszczenia oraz neutralizują promieniowanie komputerów. Badania wykazały, że rośliny pokojowe mogą nawet do 30 procent zmniejszyć zmęczenie, kaszel, ból gardła i inne dolegliwości związane z przeziębieniem, co redukuje absencję w pracy. Rośliny wywierają też wymierny wpływ na poziom stresu, pomagając utrzymać spokój i radość w miejscu pracy. Poprawa jakości powietrza w pomieszczeniach zmniejszyłaby liczbę zwolnień lekarskich i poprawiła jakość pracy, zwiększając roczną wydajność pracowników o 30-150 miliardów dolarów rocznie.

• Mniejsze zanieczyszczenie powietrza • Zdrowsze środowisko pracy • Niższe rachunki za prąd

S

zacuje się, ze w USA jest co najmniej 55 milionów komputerów biurowych, przy czym wielu z nich nigdy się me wyłącza, przez co

niepotrzebnie zużywają prąd w ciągu nocy i w weekendy. Komputery i monitory zużywają więcej prądu niż wszystkie inne sprzęty biurowe razem wzięte. Przeciętny komputer, włączony przez caty dzień, zużywa prawie 1000 kilowatów energii rocznie i przyczynia się do emisji tony dwutlenku węgla. Dla porównania komputer wyłączany pod koniec dnia zużywa niespełna 250 kilowatów, co znacząco zmniejsza rachunki za energię elektryczną. Wyłączajmy sprzęt na noc, na weekendy i gdy nie korzystamy z niego w ciągu dnia. Jeśli na krótko opuszczamy stanowisko pracy, włączmy tryb czuwania lub oszczędzania energii, co zmniejszy zużycie energii o około 5 procent. By zaoszczędzić jeszcze więcej, kupujmy sprzęt komputerowy z etykietą Energy Star.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

S

trój biurowy, a zwłaszcza tradycyjny strój biznesmena ~ koszula z długimi rękawami, marynarka i krawat

- nie pasuje do rejonów, gdzie panuje cieplejszy klimat. Noszenie tych niewygodnych ubrań latem oznacza, że klimatyzację w biurach, a także sklepach i restauracjach, trzeba nastawiać na niższą temperaturę, co zużywa dużo energii elektrycznej i zwiększa efekt cieplarniany. Dobranie odpowiedniejszego stroju - koszuli z krótkimi rękawami i luźnym kołnierzykiem - latem, a w krajach o cieplejszym klimacie nawet przez cały rok, pozwoli pracować klimatyzacji w biurze na mniejszych obrotach. Każdy stopień wyżej na termostacie klimatyzatora oznacza obniżenie kosztów chłodzenia nawet o 20 procent.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Niższe rachunki za prąd

pranie na sucho ubimy odbierać z pralni świeże, czyste ubrania

L

biurowe... ale może spróbujmy dostrzec brud,

na jaki narażamy wówczas środowisko. Pralnie chemiczne używają dużych ilości trójchloroetylenu, silnie odtłuszczającego czynnika podejrzanego o działanie rakotwórcze oraz zaostrzanie objawów astmy i alergii, a na pewno zagrażającego środowisku. Podczas produkcji, transportu oraz stosowania trójchloroetylenu wydzielają się inne szkodliwe substancje chemiczne, jak toksyczny fosgen, które wchodzą w skład fotochemicznego smogu. Nim zdecydujemy się na pralnię chemiczną, zastanówmy się, czy nie lepsza będzie szybka przepierka w zimnej wodzie lub miejscowe zastosowanie odplamiaczy. Starajmy się też wybierać pralnie stosujące ekologiczny proces prania oraz wieszaki i torby wielokrotnego użytku.

• Mniejsza emisja dwutlenku węgla • Zdrowsze środowisko

w pracy

szersze myślenie astępnym razem, gdy weźmiemy się do przygotowywania

N

druku wizytówek, kupowania przyborów biurowych,

a nawet rezerwacji miejsca konferencji, pomyślmy ekologicznie. Weźmy pod uwagę emisję gazów cieplarnianych podczas transportu, zużycie energii, ochronę wody oraz sposoby zmniejszania ilości odpadów. Certyfikat LEED (The Leadership in Energy and Environmental Design) przyznawany przez amerykańską Radę Budownictwa Ekologicznego (Green Building Council) stanowi gwarancję, że budynek jest energooszczędny i ekologiczny. Nie poprzestawajmy jednak na tym: pytajmy dostawców o ich doświadczenie w zakresie ochrony środowiska i wybierajmy firmy, które używają i dostarczają towary z recyklingu. Nacisk ze strony firm kupujących pomoże stworzyć popyt na recykling i przyczynić się do spadku jego kosztów.

Mniejsza emisja dwutlenku węgla Mniejsze zużycie wody Mniej odpadów

m

v pracy

inwestuj w przyszłość iększość Amerykanów nie ma pojęcia, gdzie ani w jaki

W

sposób inwestowane są ich emerytury, ale nowe przepisy

wprowadzają możliwość wyboru funduszy emerytalnych, dzięki czemu mają szansę umieścić swoje pieniądze tam, gdzie mogą się najlepiej przystuzyć. Jednym z wariantów jest inwestowanie ich zgodnie z kryteriami odpowiedzialności za środowisko i społeczeństwo, które odzwierciedlają M M I

nasze własne wartości. Zgodnie z tymi kryteriami możemy inwestować w firmy zainteresowane ekologią i zdrowym środowiskiem, rozwijające takie technologie jak odnawialne źródła energii. Branżowe fundusze emerytalne, fundusze powiernicze czy usługi finansowe polegające na inwestowaniu w zgodzie z naturą (grupa funduszy SRI -- socially responsible investments) mogą oferować zyski porównywalne z tymi, jakie przynoszą tradycyjne fundusze, a nawet wyższe. Warto wiedzieć, gdzie inwestowane są nasze przyszłe emerytury, i wybrać etyczną opcję inwestowania.

• Wspieranie energooszczędnego przemysłu • Wyższe zyski

w pracy

poradź się konsultanta oprośmy zarząd firmy, aby zleciła kontrolę swojej

P

działalności oraz budynku, w którym pracujemy,

pod kątem wpływu na środowisko. Doświadczony konsultant środowiskowy oszacuje ilość energii, wody i materiałów zużywanych przez firmę, ustali też pochodzenie zasobów oraz to, gdzie trafiają po zużyciu. Taka kontrola pozwoli wskazać obszary obniżonej wydajności i nadmiernej produkcji odpadów oraz dostarczy rozwiązań, dzięki którym firma zmniejszy zużycie surowców i zaoszczędzi pieniądze. Jest to też skuteczne narzędzie obniżania ryzyka, dzięki któremu firma uniknie kosztownych kar i procesów za zanieczyszczanie środowiska.

• Zmniejszenie szkodliwości dla środowiska • Zwiększenie wydajności firmy w pracy

oraz więcej osób bierze pod uwagę wptyw, jaki ich zakupy

C

mają na środowisko i społeczeństwo. Ponad 92 procent

Amerykanów twierdzi, że chce, aby firmy i zaktady pracy robity więcej, niż tylko uzyskiwały dochody, płaciły podatki, zatrudniały ludzi i przestrzegały prawa, żeby poczuły się odpowiedzialne za zmniejszenie zużycia energii. Wybierając odpowiednie towary, możemy zachęcać firmy do ochrony środowiska i osłabiać te, które nic w tym kierunku nie robią. Każda firma skorzysta na wprowadzeniu polityki prośrodowiskowej, zatrudnieniu doradcy środowiskowego i informowaniu społeczeństwa o swoich celach i osiągnięciach. Jeśli nasza firma tak nie robi, możemy zapytać, dlaczego tak jest, i zgłosić się na ochotnika do zorganizowania komisji, która zbadałaby, jakie mogłyby być działania prośrodowiskowe firmy, i zdała z nich relację.

• Polepszenie reputacji firmy • Promowanie odpowiedzialności publicznej

Opakowania stanowią 1/s śmieci wyrzucanych przez Amerykanów. W USA trafia na wysypiska ponad 75 milionów ton opakowań i pudełek rocznie - 200 kilogramów na każdego mężczyznę, kobietę i dziecko. Z tego tylko niecałe 40 procent podlega recyklingowi.

mniej znaczy wiece ażdego dnia bombardują nas tysiące reklam

K

sugerujących, że jakość życia zależy od

konsumpcji. Dla nas kupowanie towarów może być czymś w rodzaju terapii, ale dla środowiska jest dotkliwą dolegliwością. Każdy z kupowanych artykułów stanowi „ucieleśnioną energię” - zawiera się w nim woda, paliwo i odpady z procesu produkcji, pakowania, transportu oraz wywozu śmieci. Zrównoważony sposób życia oznacza kupowanie mniejszych ilości wszystkiego. Zanim dokonamy zakupu, zastanówmy się, czy naprawdę potrzebujemy danego towaru. W większości przypadków życie nie będzie ani uboższe, ani bogatsze bez tej rzeczy, a każdy

• Mniejsze zużycie wody i energii • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Mniej odpadów • Zaoszczędzone pieniądze

na zakupach

Zdjęcie © APL

zaoszczędzony grosz zmniejszy nasz ślad ekologiczny.

r

rzy następnej wizycie w kiosku z prasą,

P

w księgarni czy w sklepie z ptytami DVD,

zadajmy sobie pytanie, czy naprawdę potrzebujemy na własność czegoś, co najprawdopodobniej przeczytamy lub obejrzymy tylko raz. Lepiej zapiszmy się do lokalnej biblioteki lub wypożyczalni wideo i zamiast kupować książki czy ptyty, wypożyczajmy je. Postarajmy się pożyczać innym i od innych (rodziny lub przyjaciół) rzeczy, których rzadko używamy elektronarzędzia, przybory kempingowe itp. Usługi zwykle mają mniej niekorzystny wpływ na środowisko niż towary. Warto więc wybrać się do kina, zamiast wydawać tysiące na sprzęt, który ma zapewnić nam we własnym domu te same wrażenia, co w kinie.

• Mniejsze zużycie wody i energii • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Mniej odpadów • Zaoszczędzone pieniądze

na zakupach

M

M

e wszystkich działań konsumenckich największy

Z

wptyw na środowisko ma - po żywności -

odzieży kupowanej przez przeciętną amerykańską

mmw

rodzinę zużywają w ciągu roku blisko 150 tysięcy

J

kupowanie odzieży. Produkcja i transport nowej

litrów wody. Spróbujmy oprzeć się sztucznie tworzonym trendom mody i pokazywać się we własnym, recyklingowym stylu. Zamiast kupować nową parę dżinsów, które poddaje się specjalnym procesom, aby nadać im wygląd znoszonych spodni, możemy kupić używane. Ubrania, które można znaleźć w sklepie z tanią odzieżą z drugiej ręki, często są lepsze od nowych produktów i kosztują ułamek ich ceny.

Mniejsze zużycie wody i energii Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla Mniej odpadów Zaoszczędzone pieniądze

wwMmMn

si

trwalsze jest lepsze akup najtańszego tostera, pralki, odtwarzacza DVD,

Z

żarówki czy baterii rzadko kiedy jest oszczędną opcją dla

naszego portfela - a tym bardziej dla środowiska. Produkty te robi się zwykle z części gorszej jakości, które szybko się niszczą i nie nadają się do wymiany - bezsensowna polityka projektowania zgodnie z „zaplanowaną żywotnością” , zapewniająca ciągte zapotrzebowanie kosztem cennych surowców i niepotrzebnych odpadów. Tanie wyroby zwykle uniemożliwiają efektywny recykling. Zainwestowanie w dobrze zaprojektowane, bardziej wytrzymałe artykuły, łatwe w naprawie, dające się ulepszyć, użyć ponownie oraz poddać recyklingowi, na dłuższą metę pozwala zaoszczędzić pieniądze. Doskonałym wyborem są baterie do ponownego naładowania, które można użyć nawet sto razy i za każdym razem korzystać z nich nawet dwa razy dłużej niż z jednorazowej baterii. Są o wiele ekonomiczniejszą opcją dla energochłonnych urządzeń, na przykład aparatów cyfrowych.

• Mniejsze zużycie wody i energii • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Mniej odpadów • Zaoszczędzone pieniądze

na zakupach

iągle rośnie ilość zużywanych przez nas opakowań,

C

począwszy od butelek na napoje gazowane, przez

torebki z cukierkami lub paluszkami serowymi, po folię, w którą pakowane są ogórki i inne warzywa. Każdego roku w USA wyrzuca się ponad 75 milionów ton opakowań i pudelek - przerażające 200 kilogramów na każdego mężczyznę, kobietę i dziecko - z czego mniej niż 40 procent podlega recyklingowi. Wszystkie wyroby plastikowe oznaczone liczbami od 1 do 7 teoretycznie nadają się do recyklingu. Mimo to niektóre miasta przetwarzają jedynie te z numerem 1 (politereftalan etylenowy), 2 (wysokiej gęstości polietylen) oraz 3 (polichlorek winylu). Dowiedzmy się, jakie plastiki zbiera się i przetwarza w naszej okolicy, i unikajmy opakowań, które wylądują na wysypisku śmieci. Kupujmy hurtem, co tylko można, i wybierajmy świeże produkty z lokalnych sklepów zamiast zawiniętych w plastik produktów z supermarketów. Unikajmy nadmiernego pakowania: ptaćmy za produkty, nie za opakowanie. Wybierajmy opakowania nadające się do recyklingu i używajmy ich wielokrotnie.

Mniejsze zużycie wody i energii Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla Mniej odpadów Zaoszczędzone pieniądze

m

nie” plastikowym torbom orby plastikowe są jednym z najbardziej

T

rozpowszechnionych produktów na catej planecie.

Amerykanie zużywają ich 380 miliardów rocznie, z czego okoto miliarda na same zakupy, a kosztuje ich to łącznie 4 miliardy dolarów. Potrzebne są nam przez kilka chwil, lecz istnieć będą przez setki lat. Mimo iż większość trafia na wysypiska śmieci - jedynie 0,6 procent podlega recyklingowi mniej więcej 100 milionów rocznie wala się po prostu po ziemi. Te, które lądują w wodzie, często zwane miejskimi chwastami, zatykają rynsztoki, cieki wodne, powodują śmierć ptaków i zalegają w żołądkach setek tysięcy wielorybów, żółwi i innych zwierząt morskich. Ocean jest pełen malutkich fragmentów plastiku, które powoli dostają się do łańcucha pokarmowego. Zabierajmy zatem na zakupy torby wielokrotnego użytku i odmawiajmy przyjmowania w sklepach torebek plastikowych.

• Mniejsze zużycie wody i energii • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Mniej odpadów • Zdrowsze środowisko

na zakupach

zrównoważona dieta o wyhodowania pót kilograma ziemniaków

D

potrzeba około 500 litrów wody, 1900 litrów

na pót kilograma ryżu i aż ponad 9 tysięcy litrów do uzyskania pót kilograma wołowiny ze zwierzęcia karmionego ziarnem. Bydto, owce i inne zwierzęta hodowlane powodują zatem olbrzymie zużycie wody do celów rolnych. Stanowi ono 87 procent całkowitego zużycia słodkiej wody w USA. Rolnictwo jest drugą co do wielkości gałęzią gospodarki wytwarzającą gazy cieplarniane tuż po sektorze energetycznym, a hodowla bydła i trzody przyczynia się do erozji gleby w Stanach Zjednoczonych. Zwierzęta niszczą środowisko, depcząc rośliny i ubijając glebę kopytami. Do jedzenia wybierajmy więc mięso mniej obciążające zasoby planety, jak drób, oraz jedzmy więcej zbóż, owoców i warzyw.

• Mniejsze zużycie wody i energii • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla

3

na zakupach

jgHMft arnowanie zasobów planety na pakowanie żywności

M

jest już wystarczająco złe, ale jeszcze gorsze jest

marnowanie jedzenia

marnowanie samego jedzenia, do którego produkcji zużywa się jeszcze więcej energii i wody. Zjadamy więcej, niż nam potrzeba - na co wskazuje zwiększający się obwód talii - i kupujemy więcej, niż jesteśmy w stanie zjeść. Zatrważająca ilość, bo aż 27 procent żywności, jaką produkuje się na potrzeby konsumpcji, trafia do śmieci. Daje to w USA 48 milionów ton marnowanego jedzenia rocznie, czyli 60 kilogramów na każdego mieszkańca. Dobra, warta ponad 31 miliardów dolarów żywność ląduje każdego roku na wysypiskach, co daje okoto 600 dolarów na każdą przeciętną czteroosobową rodzinę. Co gorsza, tym zmarnowanym jedzeniem mogtoby się najeść okoto 49 milionów ludzi. Weźmy sobie do serca odwieczne przykazanie naszych babć, żeby zjadać wszystko, co mamy na talerzu, i starajmy się wykorzystać resztki z obiadu.

Zdjęcie © APL

Kupujmy też tylko tyle, ile naprawdę potrzebujemy.

• Mniejsze zużycie wody i energii • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla

n na zakupach

dobry potów woce morza od dawna uważane są za ważny

O

element zdrowej diety, niedawno zaś naukowcy

odkryli zdrowotne walory oleju z ryb. Jednakże rosnąca konsumpcja coraz bardziej uszczupla zasoby ryb. Od początku lat 90. XX wieku nadmierne potowy przyczyniły się do znaczącego wzrostu liczby zagrożonych gatunków. Okoto 39 milionów ton ryb, które ztapaty się przypadkiem I nie są potrzebne, zostaje zabitych i wyrzuconych do morza, gdyż nie nadają się do sprzedaży. Przy obecnym tempie połowów wiele gatunków wyginie w ciągu najbliższego ćwierćwiecza. Zwracajmy uwagę na owoce morza, które spożywamy. Wybierajmy gatunki z ekologicznych hodowli, takie jak dzikie łososie z Alaski lub albakory (tuńczyki z Pacyfiku). Bardziej wyczerpujące informacje o owocach morza oferowanych przez lokalny sklep czy restauracje oferują spisy Seafood Choices Alliance, zawierające nazwy wielu gatunków, opisy metod zrównoważonej hodowli oraz charakterystykę obecnych warunków środowiskowych.

• Ochrona zagrożonych gatunków • Ochrona różnorodności biologicznej

jr|

na zakupach

eśli zależy nam na ekologicznych, ulegających

J

całkowitej biodegradacji opakowaniach

żywności, wybierajmy świeże owoce i warzywa. Ich skórki stanowią najodpowiedniejszą ochronę przy transporcie ze sklepu do domu i można je

iiiłiliii mmliii m

przetworzyć na kompost do ogrodu. Surowe warzywa i owoce, rośliny strączkowe i orzechy zużywają mniej wody i energii niż rafinowane i przetworzone produkty. Spożywanie większej ilości owoców, warzyw i nieprzetworzonego jedzenia jest zdrowsze, zmniejsza ryzyko nadwagi, alergii, chorób serca, raka oraz innych dolegliwości. Warto więc na nowo odkryć rozkosz wgryzienia się w soczyste jabtko zamiast w tabliczkę czekolady. Zyskamy zarówno lepsze

mm

samopoczucie, jak i wygląd.

m

Mniejsze zużycie wody i energii Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla Mniej odpadów Zdrowsze środowisko

W

I

USA wypija się 1/s światowych zasobów kawy. Więcej niż w jakimkolwiek innym kraju na kuli ziemskiej. Tylko

maleńka część przychodu ze sprzedaży wraca do tych, którzy ją uprawiają i trudnią się zbiorami. Zglobalizowana produkcja żywności często prowadzi do eksportu owoców pracy z eksploatowanych krajów Trzeciego Świata. Zakładane na tych terenach plantacje nie przypominają przy tym dawnych, uprawianych metodami tradycyjnymi: wycina się las tropikalny, aby uzyskać coraz więcej ziem uprawnych, a uprawa wyłącznie jednego produktu rodzi konieczność stosowania sztucznych nawozów i środków owadobójczych. Produkty oznaczone etykietą „FairTrade” uzyskuje się bezpośrednio od lokalnych spółdzielni, dzięki czemu więcej pieniędzy trafia bezpośrednio do osób zaangażowanych w uprawę i mogą one inwestować w ekologiczne rolnictwo oraz edukację swoich dzieci. W supermarketach, sklepach spożywczych i herbaciarniach szukajmy produktów, takich jak kawa, herbata, kakao

• Promowanie ekologicznego rolnictwa • Zmniejszenie nierówności • Zdrowsze odżywianie

Zdjęcie © APL

i czekolada, ze znakiem „Fair Trade” .

jak chciała natura rodukty ekologiczne, wytwarzane bez użycia nawozów

P

produkowanych z paliw kopalnych, syntetycznych środków

owadobójczych ani modyfikacji genetycznej, stają się coraz bardziej popularne, ponieważ coraz bardziej martwimy się wpływem na zdrowie przesyconych chemikaliami produktów żywnościowych. Rolnictwo ekologiczne, w przeciwieństwie do nieekologicznego, gdzie składniki odżywcze dodaje się do gleb w formie rozpuszczalnej, pozwala dbać o zdrowie gleby, aby rośliny mogły czerpać naturalne składniki odżywcze uwalniane z humusu przez drobnoustroje. Korzyścią, jaka z tego płynie, jest coraz większa różnorodność biologiczna na każdym poziomie łańcucha pokarmowego. Produkty ekologiczne często zawierają o wiele więcej niezbędnych witamin i minerałów. Zwykle także lepiej smakują.

• Mniejsze zużycie wody i energii • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zdrowsze środowisko • Zdrowsze odżywianie

na zakupach

jak najwyższa jakość mieszczanie metryczek informujących

U

o napięciu znamionowym jest obowiązkowe

na lodówkach, zamrażarkach, klimatyzatorach, pralkach i zmywarkach. Napięcie to świadczy o wydajności energetycznej urządzenia. Zależy ono między innymi od jego wielkości, więc większe urządzenie z mniejszym zużyciem i tak może zużywać więcej energii niż mniejsze urządzenie. Niektóre sprzęty, jak komputery, mają wbudowaną funkcję oszczędzania energii, którą trzeba jednak samodzielnie ustawić. Szukajmy produktów oznaczonych symbolem Energy Star, który wskazuje, że dany produkt jest przyjazny dla środowiska przez cate swoje życie.

• Mniejsze zużycie wody i energii • Niższe rachunki za prąd

na zakupach

cena czystości P

rodukty i procesy stosowane przy utrzymaniu w czystości wnętrza domu mogą się przyczyniać

do zanieczyszczenia atmosfery pomieszczeń, co nosi nazwę syndromu chorego budynku. Badania wykazały, że wiele środków czyszczących i powszechnie stosowanych odświeżaczy może wywoływać nie tylko zatrucia pokarmowe (najczęstsze u małych dzieci), ale w pewnych warunkach wydzielać toksyczne związki w ilościach zagrażających naszemu zdrowiu. Najczęściej spotykane symptomy to podrażnienie oczu, nosa i gardła, a także bóle i zawroty głowy oraz zmęczenie. Mogą też spowodować długofalowe lub narastające zanieczyszczenie środowiska, jak skażenie wód powierzchniowych i głębinowych. Do czyszczenia używajmy raczej tkanin z mikrofibry, ciepłej wody, odrobiny naturalnego mydła i trochę wysiłku fizycznego, a na trudniejsze plamy stosujmy takie substancje jak ocet, boraks, sok z cytryny i soda oczyszczona.

• Zdrowsze środowisko • Zdrowszy dom

na zakupach

P

rzeciętny cztowiek zużywa rocznie 4-20 kilogramów mydta, artykułów toaletowych i kosmetyków. Spreje do włosów, kremy do golenia, szampony,

dezodoranty, perfumy oraz inne artykuły higieny osobistej zawierają wiele aktywnych składników, które w większych dawkach mogą być szkodliwe. Okazuje się, że mnóstwo kosmetyków i przyborów toaletowych zawiera substancje chemiczne o stwierdzonym działaniu rakotwórczym. Wielu zaś jeszcze nie zbadano i nie znamy ich działania - z tysięcy sztucznych środków chemicznych używanych każdego dnia w postaci domowych artykułów higienicznych niespełna 20 procent zostało przebadanych pod kątem bezpośredniego działania, a mniej niż 10 procent pod kątem działania mutogennego, przewlekłej szkodliwości i wpływu na płodność. Choć małe ilości tych składników, które wchłaniamy przez skórę, mogą nie stanowić zauważalnego zagrożenia, to po spłukaniu do kanalizacji składniki te kumulują się nawet do poziomu równego środkom stosowanym w rolnictwie (gdzie ilość toksycznych i groźnych produktów chemicznych jest ogromna). Nie istnieją żadne uniwersalne badania określające bezpieczeństwo artykułów higieny osobistej i na dobrą sprawę każdy ze składników chemicznych może stanowić jakieś zagrożenie. Dla własnego zdrowia oraz dla środowiska wybierajmy alternatywne produkty naturalne.

• Zdrowsze środowisko • Zdrowszy dom

na zakupach

włókna naturalne hoć sztuczne wtókna, takie jak nylon, poliester i lycra,

C

produkuje się z paliw kopalnych, wybór naturalnych tkanin

wbrew pozorom nie zawsze jest wyborem całkowicie dobrym dla środowiska. Bawetna stata się obecnie rośliną wymagającą największej ilości chemii podczas uprawy - 10-18 oprysków środkami chwastobójczymi, owadobójczymi i grzybobójczymi - a także 15 tysięcy litrów wody na każde pót kilograma produktu. Uprawa bawetny odpowiada za 1/4 światowego zużycia pestycydów, natomiast produkcja wetny wymaga 85 tysięcy litrów wody na pót kilograma produktu i wiąże się z zadeptywaniem gleby kopytami owiec, stosowaniem pestycydów do usuwania wszy i pchet, skażeniem środowiska w wyniku wysokiego zapotrzebowania na pastwiska zależne od nawozów i wysoką emisją metanu. Najlepszym wyborem są naturalne wtókna - bawetna, len, wetna i juta - pozyskiwane w sposób ekologiczny bez środków chemicznych.

• Mniejsze zużycie wody • Mniej zanieczyszczeń • Zdrowsze środowisko

na zakupach

ie pozwólmy, by jedzenie podróżowało dalej niż my.

N

Przeciętny produkt z supermarketu jest przewożony

na odległość setek, jeśli nie tysięcy kilometrów. W ciągu ostatnich czterdziestu lat ilość jedzenia przewożonego drogą morską wzrosła czterokrotnie, gdyż gigantyczne supermarkety sprowadzają tanie produkty z biedniejszych krajów o niższych kosztach produkcji lub z bogatszych, które pozbywają się nadwyżek produktów rolniczych na rynku międzynarodowym. Jednak im dłuższa jest droga, jaką przebywa żywność, tym większa towarzyszy temu emisja dwutlenku węgla. Postarajmy się zmniejszyć liczbę kilometrów pokonywanych przez nasze jedzenie, kupując rodzime produkty w lokalnych sklepikach. Sprawdzajmy na etykietach, z jak daleka przybyły do nas produkty, i wybierajmy sezonowe owoce i warzywa, które nie

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zdrowsza ekonomia

na zakupach

Zdjęcie © APL

pochodzą z drugiego końca świata.

ostateczny rachunek ostrzegamy problemy ekologiczne spowodowane

D

przez przemysł ciężki, jak kopalnie i elektrownie,

lecz prawda jest taka, że działania i decyzje innych firm i zakładów także wpływają na środowisko. Na przykład bank czy firma ubezpieczeniowa mogą mieć na to wpływ, oferując lepiej oprocentowane polisy lub bonusy na ekologiczne, energooszczędne domy czy samochody. Sprawdzajmy stosunek do środowiska wszystkich firm, którym powierzamy swoje pieniądze, i porównujmy ich starania z działaniami konkurencji. Jeśli nie widać żadnego zaangażowania tych firm w sprawy środowiska lub, co gorsza, okaże się, że aktywnie działają wbrew takim inicjatywom jak Protokół z Kioto, przenieśmy swoje interesy gdzie indziej.

• Zdrowsze środowisko • Większe zadowolenie konsumentów

na zakupach

Sieć transportowa w USA jest największa na świecie i przyczynia się do emisji 1A gazów cieplarnianych wytwarzanych przez ten kraj. Jest to ponad 515 milionów ton dwutlenku węgla rocznie. Transport zużywa też blisko 70 procent ropy naftowej konsumowanej przez USA.

■

amochód przeciętnej amerykańskiej rodziny przebywa

S

rocznie okofo 24 tysięcy kilometrów, wytwarzając przy

tym 5,8 tony gazów cieplarnianych i powodując wydatek 2,5 tysiąca dolarów na samą tylko benzynę. Poza tym spaliny wydzielane przez pojazdy przyczyniają się do powstawania smogu, który każdego roku zabija 30 tysięcy Amerykanów - więcej, niż ginie rocznie w wypadkach drogowych. Środowisko na pewno będzie czystsze, jeśli zrobimy samodzielnie choć część z tych 10 tysięcy kroków, które powinniśmy przejść w ciągu dnia, aby utrzymać formę. Chodźmy na piechotę do pobliskich sklepów, zamiast jeździć samochodem do odległych centrów handlowych. Wyjazd samochodem na wieś zamieńmy na wędrówkę pieszą. Każde niewykorzystane w ten sposób 4 litry benzyny zmniejszą

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zaoszczędzone pieniądze • Więcej ruchu

SIS w podróży

Zdjęcie © APL

o ponad pót kilograma emisję gazów cieplarnianych.

lość gazów cieplarnianych emitowanych przez rodzinne

I

samochody - stanowiąca drugą co do wielkości

pozycję wkładu USA w globalne ocieplenie - rośnie szybciej niż w innych sektorach, ponieważ Amerykanie jeżdżą samochodami do pracy i na zakupy, odwożą nimi dzieci do szkoły, korzystają z nich, żeby odebrać

TGreenhouse int and Heritage

jedzenie na wynos i zwrócić kasety wideo. Połowa wszystkich samochodowych podróży nie przekracza 5 kilometrów. Badania wykazały, że w tym samym czasie pokonalibyśmy tę odległość rowerem, biorąc pod uwagę korki i trudności z parkowaniem samochodu. Jazda na rowerze nie zanieczyszcza środowiska i jest przyjemna. Zamiast jeździć samochodem do siłowni, spróbujmy codziennie pokonać rowerem drogę do pracy. Dziewiętnastokilometrowa przejażdżka rowerem dwa razy w tygodniu zmniejszy emisję gazów cieplarnianych o około pół tony rocznie.

Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zaoszczędzone pieniądze • Więcej ruchu IB 8

zostań pasażerem I imo że w USA jeździ 30 procent światowej liczby

M!

I samochodów, w kraju tym zużywa się prawie potowę

światowego zapotrzebowania na paliwo, co daje 9 milionów barytek ropy dziennie. Obecnie po amerykańskich drogach jeździ ponad 2 miliony samochodów osobowych i dostawczych. Zużywają one 40 procent rocznego wydobycia amerykańskiej ropy i odpowiadają za 20 procent krajowej emisji dwutlenku węgla. Choć sześciu na dziesięciu Amerykanów ma dostęp do transportu publicznego, jedynie 10 procent z nich korzysta z niego często, regularnie do pracy dojeżdża zaś w ten sposób tylko 4 procent (jeszcze mniej osób jeździ na rowerze i chodzi piechotą). W skali roku przejechanie autobusem, zamiast samochodem, dziesięciu kilometrów, jakie przeciętnie dzielą dom od miejsca pracy, pozwoliłoby uniknąć emisji dwóch ton dwutlenku węgla i zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza tlenkiem węgla i azotu, cząsteczkami pytu, lotnymi składnikami organicznymi oraz benzenem. Korzystanie z transportu publicznego wymusiłoby też poprawę jakości i wydajności tej usługi, a także zmniejszyłoby korki uliczne dzięki ograniczeniu liczby pojazdów. Warto też wziąć pod uwagę wspólne korzystanie z jednego samochodu przez kilka dojeżdżających osób. Zaoszczędzilibyśmy pieniądze, mniej byśmy jeździli i o całe tony zmniejszylibyśmy szkodliwą emisję.

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zaoszczędzone pieniądze

w podróży

ilość Amerykanów do samochodów nie jest tajemnicą

M

i nie zanosi się, by przeminęła. Amerykańskie samochody

przebywają rocznie większe odległości i zużywają 15 procent więcej paliwa niż samochody w innych krajach. Daje to aż 346 milionów ton dwutlenku węgla rocznie. Przemysł samochodowy USA zrobił duże postępy w kierunku redukcji zanieczyszczenia powietrza, ale szaleństwo na punkcie coraz większych i cięższych samochodów, głównie aut sportowo-użytkowych (SUV), z których większość nigdy nie zmierzy się z terenem bardziej wyboistym niż parking w centrum handlowym, niweluje efekty ulepszeń, których celem jest zmniejszenie zużycia paliwa. Duży SUV w miejskich korkach przejedzie na litrze paliwa około 5 kilometrów, wytwarzając przy tym w ciągu roku 13 ton dwutlenku węgla; tradycyjny sześciocylindrowy pojazd rodzinny odpowiednio 8 kilometrów i 8 ton dwutlenku węgla, a mniejszy, czteroosobowy sedan - 10 kilometrów i 6,5 tony dwutlenku węgla. Przeciętny samochód rodzinny wytwarza w ciągu swojego życia 60 ton dwutlenku węgla, a przeciętny S U V - 100. Jazda paliwożernym SUV-em przez rok kosztuje więcej energii niż pozostawienie kolorowego telewizora włączonego na 28 lat lub otwartych drzwi włączonej do prądu lodówki na 6 lat. Bardziej ekonomiczny samochód pozwoli zaoszczędzić 300-700 dolarów rocznie na paliwie i zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o 2 tony.

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zaoszczędzone pieniądze

w podróży jf jB |

1

zanieczyszczenia pod kontrolą A

by zneutralizować ilość gazów cieplarnianych, jaką wytwarza przeciętny SUV przejeżdżający w ciągu roku 24 tysiące kilometrów,

potrzeba okoto 35 średniej wielkości drzew. Za cenę mniej więcej jednego baku paliwa można przyłączyć się do takich organizacji jak National Arbor Day Foundation czy American Forests, by wspomóc

r

akcje sadzenia drzew i zalesiania, których celem jest zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze. Za 30 dolarów organizacja Trees for the Futurę zasadzi dla nas 300 drzew, które zrekompensują ilość gazów cieplarnianych, jaką nasz samochód wyemituje w ciągu swojego życia. Możemy też pójść dalej i spróbować policzyć, ile dokładnie tych gazów będzie. American Forests dysponuje kalkulatorem zmian klimatycznych, który powie nam, ile drzew trzeba zasadzić, aby wchłonęły dwutlenek

o

m

węgla wydalany przez nasz samochód do atmosfery. Drzewa zapobiegają także erozji gleby, poprawiają jakość wody i zapewniają

CD

środowisko naturalne rozmaitym gatunkom fauny i flory.

• Zrównoważenie samochodowej emisji zanieczyszczeń • Zwiększenie różnorodności biologicznej

©

w podróży

gy oy

'□n N'u

S

amochód hybrydowy jest jeszcze bardziej ekonomiczny niż najmniejszy ze standardowych

modeli spalinowych. Korzystając jednocześnie z silnika spalinowego oraz elektrycznego, może on tadować akumulatory zarówno za pomocą silnika spalinowego, jak i energii kinetycznej rozpraszanej podczas hamowania rozpędzonego pojazdu. Silnik elektryczny pomaga zaś rozpędzić pojazd i napędza go podczas zwykłej jazdy. Silnik spalinowy wtącza się wówczas, gdy wyczerpią

iteria + paliwo =

się akumulatory, a jego praca ląduje je podczas jazdy. Napęd hybrydowy zużywa około 4 litrów paliwa na 100 kilometrów i wytwarza dwa razy mniej zanieczyszczeń niż zwykły samochód podobnej wielkości. Rodzina jeżdżąca pojazdem hybrydowym wyda rocznie jedynie 800-1200 dolarów w porównaniu z 2500-2800 dolarów na paliwo do zwykłego samochodu. Na niektóre samochody hybrydowe oraz pojazdy na paliwo niekonwencjonalne w USA przyznawane są ulgi podatkowe.

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zaoszczędzone pieniądze

w podróży

spokojna jazda S

posób jazdy znajduje odzwierciedlenie w ilości zużywanej benzyny. Przyspieszając powoli i spokojnie, jeżdżąc ze

średnią prędkością i unikając ostrego hamowania, możemy znacząco zwiększyć dystans przejechany na litrze paliwa. Unikajmy dużych prędkości: przy 120 km/h samochód zużywa 15 procent więcej paliwa niż przy 104 km/h. Silnik samochodowy wytwarza także okoto 40 procent więcej gazów cieplarnianych, gdy nie jest rozgrzany, unikajmy zatem krótkich przejażdżek. Warto tak zaplanować podróż, by się wielokrotnie nie zatrzymywać i jeśli to możliwe, jeździć poza godzinami szczytu. Rezygnacja z 30 kilometrów jazdy w tygodniu zmniejszy emisję gazów cieplarnianych o 550 kilogramów rocznie. Jeśli zatrzymujemy samochód na dfużej niż 10 sekund, wyłączajmy silnik. Na biegu jatowym zużywa on więcej paliwa i wytwarza więcej dwutlenku węgla niż podczas zapalania. Wydajność można także zwiększyć, utrzymując samochód w dobrym stanie i pilnując, by opony byty odpowiednio napompowane.

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zaoszczędzone pieniądze

m

w podróży

rzy przejażdżki samochodowe na cztery odbywają się

T

z udziałem jednej osoby - kierowcy. Gdyby każdy pojazd

w USA wiózt o jedną osobę więcej, zaoszczędzilibyśmy rocznie ponad 30 miliardów litrów benzyny. Gdy jednak nie bierzemy pasażera, a odlegtość jest za duża, aby iść piechotą czy przejechać ją rowerem albo skorzystać z transportu publicznego, najlepszym pojazdem bytby maty skuter lub elektryczny motorower - zwłaszcza jako alternatywa dla drugiego samochodu. Skuter o pojemności 50 centymetrów sześciennych zużywa około 2 litrów paliwa na 100 kilometrów. Skutery są także tańsze i łatwiejsze do parkowania niż samochody. W deszczowe dni, mając zaoszczędzone tysiące dolarów na kosztach utrzymania samochodu oraz na emisji dwutlenku węgla, możemy zamówić taksówkę, a raz na jakiś czas na weekendową wycieczkę wynająć samochód.

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zaoszczędzone pieniądze

niewyczerpywalne paliwo N:

ie wszystkie paliwa powstają w taki sam

sposób. Każdy litr benzyny bezołowiowej

wytwarza podczas spalania prawie 2,5 kilograma dwutlenku węgla. Paliwo wysokooktanowe, które zawiera nawet o 1/3 mniej siarki niż zwykta benzyna, pozwala zaś uzyskać z silnika większą moc, jest wydajniejsze w użyciu i wydziela mniej toksycznych gazów. Wybierajmy benzynę zmieszaną z biopaliwem z odnawialnych źródet: etanolem ze zbóż i trzciny cukrowej lub bioolejem napędowym z olejów roślinnych oraz odpadów zwierzęcych. Mieszanka z 10-procentową domieszką etanolu wytwarza trzy razy mniej zanieczyszczeń niż zwykta benzyna. Kupujmy biopaliwo uznanych na rynku marek, aby mieć pewność, że zostało ono prawidłowo

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zdrowsze środowisko

i

w podróży

Zdjęcie © APL

wymieszane w rafinerii.

edną z najgorszych rzeczy dla środowiska są podróże lotnicze. Przelot

J

samolotem powoduje emisję takich ilości dwutlenku węgla, jakie

wyemitowałyby tącznie samochody wszystkich jego pasażerów, gdyby wybrali się w podróż własnymi pojazdami. Ponadto gazy emitowane przez samoloty w wysokich warstwach atmosfery trzy razy bardziej wzmagają efekt cieplarniany niż te z pojazdów drogowych. Jedna podróż ze wschodniego wybrzeża USA na zachodnie powoduje dodanie do atmosfery tony dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych na każdego pasażera. Jest to dwa razy tyle, ile wytworzylibyśmy, przemierzając Stany Zjednoczone wszerz SUV-em. Najlepszym sposobem na zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych emitowanych podczas naszych podróży jest wspieranie takich projektów jak rozwój metod pozyskiwania energii odnawialnej oraz oszczędzania energii. Pamiętajmy, że możemy jeszcze bardziej zmniejszyć zanieczyszczenia dwutlenkiem węgla, wspierając organizacje sadzące drzewa. Planując wakacje, bierzmy pod uwagę nie tylko samą podróż, ale i miejsce przeznaczenia, a dokądkolwiek się udamy, bądźmy ekologiczni: nie zabierajmy stamtąd niczego oprócz zdjęć i nie pozostawiajmy niczego oprócz śladów stóp.

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza • Zdrowsze środowisko w podróży

111

Redaktor gazety, który otrzyma 10 listów na ten sam temat, zainteresuje się nim; polityk, który otrzyma 100 listów, zwróci uwagę na sprawę.

w społeczności

niech nas policzą R

edaktor gazety, który otrzyma 10 listów na ten sam temat, zainteresuje się nim; polityk, który otrzyma

100 listów, zwróci uwagę na sprawę, a dyrektor generalny, który otrzyma 1000 listów, podejmie działanie. Decydenci otrzymują od społeczeństwa o wiele mniej informacji, niż byśmy się spodziewali, więc w ich odczuciu każdy otrzymany list przedstawia poglądy dziesiątek, jeśli nie setek osób, które nigdy do nich nie napisały. Ponadto, wbrew powszechnej opinii, urzędnicy państwowi często oczekują większego odzewu na swoje działania. Starajmy się napisać jeden list na miesiąc, a nawet na tydzień. Zamiast narzekać, przekażmy pozytywne sugestie. Nawet jeden pomysł opublikowany w lokalnej gazecie może stać się katalizatorem myśli i działań.

• Zmiana polityki • Zmiana opinii

i

w społeczności

podziel s|Q z innymi zielenie się z innymi jest nie tylko podporą

D

związków i społeczeństwa, lecz także

czynnikiem zmniejszającym nasz ślad ekologiczny. Dzielmy się narzędziami, zabawkami, czasem i - co najważniejsze - swoim domem. Wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw domowych najbardziej sprzyja zwiększaniu emisji dwutlenku węgla, ponieważ osoby żyjące w pojedynkę wytwarzają więcej odpadów niż osoba mieszkająca wspólnie z trzema innymi. Zwiększa się także zapotrzebowanie na sprzęty domowego użytku: pralki, sofy, mikrofalówki, telewizory, odkurzacze oraz przybory kuchenne, a tym samym rośnie ilość wyrzucanych śmieci.

• Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zmniejszenie ilości odpadów • Zmniejszenie konsumpcji

w społeczności

pieniądze -iii zakupiliśmy udziały w firmie bez pośredników, -ozwaźmy ich sprzedanie i zainwestowanie pieniędzy fundusz z grupy SRI (socially responsible imestment), który odpowiada: naszym społecznym i środowiskowym priorytetom. Rosnąca sita przebicia funduszy typu SRI jest ważnym czynnikiem napędzającym zrównoważone działania biznesowe. Ich inwestycje zapewniają fundusze niezbędne do prowadzenia badań i stymulowania wydajniejszego stosowania odnawialnych źródeł energii oraz recyklingu. Niższe ceny zwiększają popyt, a to z kolei prowadzi do odpowiedniego ukierunkowania gospodarki i w końcu obniża koszty produkcji. Zakładając rachunek oszczędnościowy, wybierzmy bank spółdzielczy lub kredytowy, który zapewnia w przystępnej cenie pożyczki przedsięwzięciom niedochodowym, takim jak usługi zdrowotne lub opieka nad dziećmi.

• Nagradzanie działań prośrodowiskowych • Rozwój handlu produktami ekologicznymi

i w społeczności

wspieraj działalność lokalną atę lokalne firmy są nie tylko podstawą

M

gospodarki, lecz stanowią także sitę napędową

społeczności lokalnych. Stwarzają więcej miejsc pracy, są odpowiedzialne za reinwestowanie większej ilości pieniędzy w społeczność i dają miejscowym producentom większe szanse zbytu niż duże sieci handlowe. Miejscowy handel pozwala także zmniejszyć zużycie energii na transport. Zamiast robić zakupy jednym supermarkecie, spędźmy trochę więcej , odwiedzając pobliski sklep spożywczy, rzeźnika Zakupy z pewnością będą przyjemniejsze i przekonamy się, o ile lepsze produkty kupimy w porównaniu z tymi, które hurtowo sprzedają giganci.

• Wspieranie lokalnej gospodarki • Zmniejszenie kosztów transportu • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla i ilości odpadów z opakowań

w społeczności

kooperuj ooperatywy i spółdzielnie powstają w różnych sferach

K

życia - od rolnictwa ekologicznego i spółdzielni

usługowych, przez spółdzielnie mieszkaniowe, po spółdzielcze instytucje kredytowe, spółdzielcze radiostacje oraz dostawców usług internetowych. Wszyscy ci producenci, konsumenci i pracownicy przyczyniają się wspólnie do dobrobytu całej społeczności, dokonując lokalnych inwestycji, świadcząc usługi i tworząc miejsca pracy (zmniejszając konieczność dojeżdżania do pracy). Co więcej, funkcjonowanie takiej społeczności opiera się na wspólnych wartościach samopomocy, równości i odpowiedzialności. Wszelkie dochody mogą być także ponownie zainwestowane w lokalną wspólnotę. Ponadto małe spółdzielnie mogą wytwarzać towary i świadczyć usługi, które większe firmy uznają za nie dość opłacalne, budując w ten sposób rynek dla bardziej zrównoważonych praktyk biznesowych. Na świecie około 800 milionów osób należy do lokalnych spółdzielni.

• Wspieranie lokalnej gospodarki • Zachęta do rozwijania zrównoważonego biznesu

i

w społeczności

alew medialnych doniesień o krajowych i międzynarodowych kwestiach

Z

oraz o globalnym znaczeniu zmian środowiskowych, przed którymi stoi cata

ludzkość, mogą wywołać w nas uczucie bezsilności. Zaczniemy myśleć, że wszelkie działania i tak są daremne. Jednakże problemy, z którymi przychodzi nam się zmagać, występują zwykle tuż koto naszego domu, jeśli nie właśnie w nim. Istnieje wiele lokalnych grup, których akcje i inicjatywy wiele zmieniają w środowisku. Prowadzą one sadzenie drzew i recykling, przetwarzają zużyty olej kuchenny w biopaliwo, oczyszczają plaże czy promują sprawiedliwy handel. Jeśli nie znajdujemy grupy, która odpowiadałaby naszym zainteresowaniom, możemy zebrać kilka osób o podobnych poglądach i rozpocząć własną działalność. W ten sposób - jako lokalne ruchy oddolne powstała większość najbardziej znanych grup środowiskowych.

• Wspieranie lokalnego środowiska • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Zachęta do rozwijania zrównoważonego biznesu

w społeczności

najważniejsza lekcja asady oszczędności, jakie wpajano nam w dzieciństwie, na

Z

przykład „nie marnuj, a nie będziesz w potrzebie” , okazują się

głęboko zakorzenioną mądrością chroniącą środowisko. Nawyki, jakich nabieramy w młodym wieku, zazwyczaj zostają na zawsze. Połączmy zaangażowanie społeczne z doświadczeniem naukowym, wspierając lub rozpoczynając inicjatywę zrównoważonego rozwoju w lokalnej szkole. Może to być ogród uprawiany zgodnie z zasadą permakultury (w którym tworzymy ekologiczne środowisko, naśladując wzory natury) lub serwowanie świeżych produktów w szkolnej stołówce. Możemy rozpocząć program „pieszego autobusu” , tworząc siatkę dorosłych wolontariuszy odprowadzających dzieci pieszo do i ze szkoły, spółdzielnię

mundurkami szkolnymi i książkami, a nawet zbieranie odpadów nadających się do recyklingu, aby zasilić finansowo szkołę lub cel charytatywny. Od najmłodszych lat uczmy dzieci odpowiedzialności społecznej; zasady te będą rosły wraz z nimi.

• Wspieranie lokalnego środowiska • Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla • Wspieranie zrównoważonego rozwoju

w społeczności

Rysunek wykonał Lachlan Changa

dostarczającą ekologiczną żywność lub sklep z używanymi

hociaż wiele aspektów naszej kultury rozwija

C

w nas przekonanie, że bogactwo i stawa są

ważne w życiu, to przeprowadzone w różnych krajach i kulturach szeroko zakrojone badania naukowe wykazały, że szczęście niewiele ma wspólnego z wydawaniem pieniędzy. Ludźmi najbardziej zadowolonymi są ci, którzy spędzają czas, pomagając innym i udzielając się w swoich

■:

społecznościach. Podejmowanie się rozmaitych zajęć na ochotnika, od obierania ziemniaków w garkuchni dla ubogich po świadczenie profesjonalnych, darmowych usług i branie udziału w akcjach charytatywnych, nie tylko zwiększa potencjał społeczny narodu, będący podstawą jego ekonomicznego dobrobytu, lecz także daje poczucie osobistego spełnienia w działalności, która nie obraca się wokół konsumowania surowców. Unikaj kupowania zbędnych rzeczy. Użyj powtórnie. Utylizuj.

• Uczyń świat lepszym • Zmniejsz swój ślad ekologiczny • Bądź szczęśliwszy i zdrowszy

źródta

Kalkulatory śladów

Ślad węglowy Kalkulator emisji węgla Ślad ekologiczny Kalkulatory energii

www.carbonfund.org www.americanforests.org www.myfootprint.org www.eere.energy.gov/consumer/calculators

Woda

Oszczędzanie wody - rady Etykieta WaterSense Mądre zużywanie wody

www.h2ouse.net www.epa.gov/watersense www.wateruseitwisely.com

Energia

Stowarzyszenie Oszczędzajmy Energię Oszczędzamy energię Organizacja The Power is in Your Hands Departament Energii Stanów Zjednoczonych Wydajność i energia odnawialna

www.ase.org/consumers www. energysavers.gov www.powerisinyourhands.org www. eere .energy.gov

Dom i ogród

Koalicja przeciwko niewtaściwemu użyciu pestycydów Ekologiczne farby EPA roślinność rodzima Żywe ogrody Dostawcy dla ogrodników USDA, oszczędność energii w domu - rady

www.beyondpesticides.org www.eartheasy.com www.epa.gov/greenacres www.gardensalive.com www.gardeners.com www.nrcs.usda.gov/feature/backyard

Nowe domy

Budujemy dom przyjazny dla środowiska Rada certyfikacji produktów leśnych Konstrukcje przyjazne dla środowiska Centrum domów przyjaznych Ai i ui yk> ii i1.kii i :;li iw; ii/yszenie producentów izolacji Amerykańska komisja zielonego budownictwa

www.build-e.com www.certifiedwood.org www.environproducts.com www.environmentalhomecenter.com www.naima.org www.usgbc.org

Serwisy informacyjne

Sieć EnvlroLlnk Zielone strony Dyrnklywn środowiskowa Zielone zasoby konsumenta

www.enviroiink.org www.greenpages.org www.environmentaldirectory.net www.thegreenguide.com

Ekologia w pracy

Recykling kompulerów Oszczędzamy drzowa Kalkulaloi śladu biura Zmniejszenie zużycia zasobów Redukcjo śmieci biurowych Prawdziwe Ziemia

www.computerrecyclingdirectory.com www.conservatree.com www.thegreenoffice.com www.reduce.org www.filebankinc.com/reports/reduction tips.html www.treeco.com

źródła

Etykiety produktów ekologicznych

Certyfikaty Energy Star NSF International (system certyfikacyjny)

www.energystar.gov www.nsf.org

Recykling lokalny

Nationwide Local Recycling Programs NSF's Recycling Guide

www.earth911.org www.nsf.org/consumer/recycling

Recykling komputerów

Earth 911 Stowarzyszenie producentów elektroniki

www.earth911.org www.eiae.org

Recykling telefonów

Collective Good International Program recyklingu Recykling urządzeń bezprzewodowych Fundacja recyklingu urządzeń bezprzewodowych

www.collectivegood.com www.charitablerecycling.com www.wirelessrecycling.com www.wirelessfoundation.org

Inwestycje

Fundusze społeczne SRI Forum inwestowania w fundusze społeczne

www.socialfunds.com www.socialinvest.org

Żywność

Zrównoważona wymiana Stowarzyszenie restauracji ekologicznych Ekologiczne owoce morza Sprawiedliwy transport USA Rynek ekożywnoścl

www.equalexchange.com www.dinegreen.com www.seafoodchoices.com www.transfairusa.org www.wholefoods.com

Zakupy

Zielone strony Ziemskie zwierzęta Ecomall - Centrum Zakupów Ekologicznych Sprawiedliwy handel/Fair Trade Jeden procent dla planety Odpowiedzialny klient sklepu Torby wielokrotnego użytku

www.coopamerica.org/pubs/greenpages/ www.earthanimal.com www.ecomall.com www.globalexchange.org www.onepercentfortheplanet.org www.responsibleshopper.org www.reuseablebags.com

Transport

Centrum zmian klimatycznych i przewidywania Informacja o samochodach - przebieg, hybrydy Pojazdy elektryczne Informacja ekologiczna o samochodach i ciężarówkach Transport - energia i zanieczyszczenia

www.climate.dot.gov www.fueleconomy.gov www.evaa.org

a

źródta

www.greenercars.com www.bicycleuniverse.info

Dla dzieci

Bobbio Wielka Stopu Org. dzieoląoa, eduku|i}nn w zukrefilu zmian klimatu Ziemia 9 II dla dzieci Kalkulator zużycia wody

www.kidsfootprint.org www.coolkidsforacoolclimate.com www.earthkids911.org www.ga.water.usgs.gov/edu/sq3.html

Zrównoważony styl życia

American Foreit Earth Easry Earth 911 Fundacjo Nrtrodownyn 1Iriln 1iizowa Stowarzytizenle ( Jchrony Cmków Drzewu dla przyazlolnl

www.americanforests.org www.eartheasy.com www.earth911.org www.arborday.org www.npca.org www.treesftf.org

Grupy i organizacje

Amarli inni i lunęli im Au i nmuy i fili inni 1oonomy Blue Ooean Initltiitn Chlldti:in'n 1 lunltli 1 nvinm iu n iiial ( i trdlilc iii Earthihdta i nvlrenmunl«i 1luiui i* i . Fund i nvlronmtini«l i'r>iii» iiitp Agunoy 1nvlroniiiBiilfll W< >ii-n■ Ftiduflnlnu i'mui' ItocKy Mi m iiim n Ihttlliutu stop Global Wm miny I hu ( li u m niyillli u i Pi ii ii 1 1lin Nulom i ' iiim m mu , lim ( li OWI l '