Wewntrzne dzieje Polski za Stanissawa Augusta, 1764-1794 : Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego. [Tom 6] [PDF]

Zitiervorschau

o o o a> C\J

O) co

WEWNTRZNE

DZIEJE

PObSKI za Stanisa^Hra Ausrusta

TADEUSZ KORZON. ///

WEWNTRZNE DZIEJE

POLSKI Au^usta

za Stanisa\2^a

(1704— 1794).

BADANIA HISTORYCZNE ze

stanowiska

ekonomiczneyo

i

administracyjnego.

T

WYDANIE DRUGIE, podng

pierwszego wydania Akademii Umiejtnoci z illustracyami i dodatkami.

w

Krakowie,

-^ '^m^w^ TOM

Z

VI. dwoma planami map.

KRAKÓW.

WARSZAWA

^

Ksigarnia L.

ZWOLISKIEGO

t^.6

i

P^akadem I

S-KI

jK

ilo3Bo.ieno Ueusypoio.

Bapraaea, 5 AerycTa 1896 ro;ia

7

9 U5 5 H

Drukarnia Artystyczna Saturnina Sikorskiego

w

Warszawie, Nowy-wiat

47.

ROZDZIAW Rzd Powstaczy

XVIL

1794

r.

mieszkaców obywatelów wojev^ództwa Krakowskiego" z dnia 24 marca Tadeusz jedynego uznany „za najw3'szego Kociuszko obrany rzdc caego zbrojnego powstania" z waNaczelnika runkiem zoenia Najwyszej Rady Narodowej z osób przez Aktem

104.

„powstania

i

i

i

i

samego W3'branych i z organizacy przez siebie przepisan. Rada taka ma by wykonawczyni jego rozkazów

siebie

i

W

razie jednak mierci lub innej przyczyny, urzdze. Kociuszk usuna, Rada obierze innego Naczel

któraby

ju

nika,

który

dyne

narzdzie

wion

zostaa

jej

rozkazom

celowi

nego.

Czas trwania tyci

powstania",

polski

siy,

powstaniu

zabezpieczona

i

zostanie".

nie

„ostrzedz

dzieje Polski

Korzona.

—

i

„je-

cliwili,

zbrojnej

cao

Wtedy Naczelnik obywatelów", iby T. TI.

„wi-

Kryminal-

do

i

obowizanym by Wewntrzne

miao nalee do Sdu wadz rozciga si mia

wszelkiej od obcego onierza oswobodzony przeciwnej,

jego

d

Jako

spenianyci przeciwko narodowi

temu

„kraj

bdzie. i

a karcenie zbrodni,

póki

podlega

Rady" ustanowykonawcze Naczelnika Komisya Porzdkowa Cywilno wojskowa,

granic z Ra-

narody 1

w

swoich

reprezentantach

szej swojej

Wic

w

t wadz:

„nie

zreszt frazes formalny,

gdy

i

Jedno

Polsce.

i

zie-

od wyganienia

czasów Bolesawowskich,

od

widziano

nie

zastrzeenie

tylko

uchwala adn^^ch takowych któreby stanowiy konstytucy narodow". By to

ograniczao aktów,

„o przy-

Powierzono Kociuszce

przyjmoway dyktatur.

jakiej

Piastów

stanowi

Krakowianie utworzyli, a inne województwa

mie kolejno

wadz,

móg

zebrany,

pónych pokole szczliwoci".

i

i

Kociuszko,

zgromadzenie krakowskie godzili si

otoczenie jego,

i

na wskrzeszenie Kon-

stytucji Trzeciego Maja. blisko wszystkie rozkazy

Przez miesic

wykonywane

tylko przez

Dembowski, kasztelan Czechowski cy Dembiski X.

Stan.

Józef

chory

X. Wincenty

acucki

której zasiedli: Stefan

Sebastyn syn jego, Igna-

Wojciech

Teodor

X.

Bogucki,

i

Andrzej

krakowski, Józef Jordan,

Mieroszewski,

byy

Komisy Porzdkow Wo-

jewództwa Krakowskiego w

ski,

Kociuszki

Linowski,

Soltyk

Piotr

l-

Bernier,

krakowski,

kanonik

Jan niadecki, Franciszek Schaidt,

pijar,

Radwaski, Józef Czech, Józef Soltykowicz, Teodor Dembowski, Fryd. Klosze, Ludwik Przanowski i Kasper MDnia 10 kwietnia wyszo urzciszewski, pióro trzymajcy. dowe zawiadomienie o akcesie do powstania województwa Feliks

Ruskiego,

ko

d.

Ziemi Chemslciej

i

powiatu Krasnostawskiego,

14 kwietnia wskrzeszon zostaa Komisya

Chemska

oywiona duchem nowy organ o rozlegym Zupenie

*)

Dyaryusz

dzie Archeolog.

pniejsz obecnie

Wayskiego,

ofiarnoci zakresie

i

i

ja-

Porzdkowa gorliwoci

*).

wielkiem nat-

biskupa chemskiego,

w

Przegl-

Godnem jest uwagi, e najpochodo powstania okazaa si szlachta chemska, która w ro-

Lwów

1882

r.,

str.

30.

ku 1793, zasyszawszy o zamierzonym rozbiorze wszystkich ziem Rzpltej, wystpia z adresem do Katarzyny II, oddawaa si pod jej opiek, „aby wespó z nowooderwanemi prowincyami sodyczy jej panowania koszto-

wa" w

{t.

V,

str.

260;

Pamitn. z XVIII

adres Ziemi Chemskiej w.,

wyd.

upask.

V,

428

i

powiatu Krasnostawskiego,

w

dodatkach).

eniu czjTinoci

przyb^i

dopiero

zw3'ciztwie, odniesionem nad stroma.

w

w

zawizaa si

Tymczasowa

o trzeci

rosyjsk

Warszawie wydziaaci

i

ucieczce Igel-

Rada Zastpcza i

20 czonkach jako

i

Wul-

Wgierski,

W}''-

Ciemniewski,

Szy-

Dziayski, Kocianowski, Aloe

Deboli,

to:

Mostowski, Maactiowski,

wydziale dyplomat^Tznj^m:

Dzieduszycki,

kiedy po

19 kwietnia,

d.

zaog

fers;

w

wydziale wojskowym:

Horain, Makarowicz,

bicki,

w

i

wydziale skarbowym:

dowski, Rafaowicz, Gautier Ignacy

dentem

on czynnym nietylko

Kiliski

i

*).

w

i

przez

nie-

nieograniczone powicenie.

By

magistracie,

stolicy

ofiar,

w

te

ale

Radach Za-

20

d.

kwietnia

ustanowion zostaa Ko-

Porzdkowa Nistwa Mazowieckiego,

znów wyznaczya trzy deputacye: wydawania paszportów opatrzenia

która

prezy-

okrzj^kniony

si dusz

sta

póniej Najwyszej Narodowej.

i

Niezwocznie

misy a

Zajczek,

W^^ssogota Zakrzewski,

m. Warszawy,

zmordowan pracowito stpczej

Mokronoski,

Tykiel;

i

jennych jak krajowych.

Pierwsza

„lista

przyjmowania

do

winiów

tak wourzdujcych"

osób

w Warszawie obejmowaa 114 nazwisk we wszystkich tych wadzach. Dnia 22 kwietnia n a

1

n

X

3'

kaskich), dniu

z

i

któr}^

t

zacz

istnienie

swoje

w a Mazowieckiego

Kr

}•

domu

m

i-

Pot-

w tj^-m Sdowi Kryminalnemu Woj

funkcyonowa do

ustpi miejsca

Sd (w

d.

23

sierpnia,

a

w e m u. Cay

skad tego sdu, idc za swoim prezesem jeneraem Zajczkiem, poda si do dymisyi skutkiem ula s

ko

skawienia biskupa Skarszewskiego

n

wie wrzenia

ny

*)

dowem.

przez

Gazeta

Kociuszk

Sd Najwyszy

wtedy zasiad pod prez\'dency Zakrzewskiego i

Wolna Warszawska

Nr.

1,

str.

w

poo-

K r 3^ mi-

dla W3-dania zaocz-

5,

w

ogoszeniu

urz-

nego wyroku na „hersztów spisku Targowickiego" magaa tym sdom Deputacya Indagac3'jna.

*).

Dopo-

Zastpcza ustanowia I< o m inad protokóem buclialtery powierzona G. M. Ciciockiemu, majorowi Orowskiemu i Czyewskiemu; dodana im Kancearya Centralna, zoona z 4-ch osób, dawniejszycli oficyalistów. Nadto urzlazaretów, 2) umundurodzone 4 Departamenty: 1) broni wania, 3) 3'wnoci i furaów, 4) koni i zaprzgu wszelkiego. Kady skada si z kilku wojsko wy ci cywiln^-ch „naczelDnia

25

Rada

kwietnia

soryat Wojenny

z 24 osób; dyrekcj^a

i

i

i

ników" oraz kilku oficyalistów i po 2-chi kancelistów. Do I-go Departamentu dodani z gosem dorcdczym: Kownacki d3Tektor fabryki kozienickiej

i

Czohaski

dyrektor

skadu e-

laznego skarbowego.

23 kwietnia, po wypdzeniu Rosyan przez Jasiskiego z Wilna, zgromadzeni w rynku obywatele zaprz^^sigli akt powstania Narodu Litewskiego; na pierwszym uniwersale Dnia

podpisali si:

Tyzenhauz chiory prezydent m. Wilna,

Ant.

Mici. Brzostowski starosta miski, D. Narbutt, M. Grabowski, St.

Woowicz,

W.

Mik. Sabba Cirapowicki,

Górecki, Bened.

Tad. WysoKocie, Kaj. Nagórski, Zawizaa si zagierd. Sam. Korsak, Jerzy Biaopiotrowicz. raz (25 kwietnia) Najwysza Rada Tymczasowa Zastpcza W. X. Lit. **); która si podzielia na kilka deputacyj, a dla Karpp,

M. Morawski,

J.

Szczsnego Potockiego,

*)

Fr. Xa\v. Branickiego,

Seweryna Rzewu-

Adama Moszczeskiego,

Jerzego Wielohorskiego, Ant. Zotnickiego,

skiego,

Jana Zagórskiego, Jana Suchorzewskiego, Michaa Kobyeckiego, Jana Swiej-

kowskiego str.

i

Franciszka Hulewicza.

Gazeta Rzd.

1794

r.

z dnia 26/9,

356. **)

22 maja: szewski,

Jako czonkowie

podpisali

jej

si na uniwersale

Stefan Niezabitowski, delegat Sonimski

podkomorzy

i

delegat

i

powiatu upitskiego,

14 z dnia

Nr.

prezydujcy,

Józef Sta-

Samuel Korsak, Tom.

Umiastowski, Kaz. Chlewiski, Jerzy Zabieo, Roch Przeciszewski, X. Marcin Poczobutt, rektor akad.

wileskiej,

Haraburda,

Józef

appa,

deleg. po-

wiatu starodubowskiego, Jerzy Tyszkiewicz, Ben. Karpp, M. Karpp Dep. X.

mudzkiego, Wincenty Mickiewicz

D. m. Wilna,

Ben. Haciski, Fr.

Muczy-

wszystkich wrogów powstania ustanokarania Targowiczan wia Deputacy Bezpieczestwa Publicznego. Za tym przykadem szy w miar monoci róne powiaty ustanawiay i

i

u

B

siebie Komisye Porzdkowe ezpieczestwa powiatowemi.

ju

istniay

Komis3^e Brzesko-Litewska

w

zasiadaa na zamku,

tnia

Przed i

samej

tej

Deputacyami

z

ta osta-

bya

która

sali,

maja

20

d.

Grodzieska;

wido-

wni smutnycli scen sejmu rozbiorowego. Sd Kryminalny litewski zacz sw czynno od wyroku powieszehetmana Kossakowskiego *). zdoamy wyliczy, ile byo czynnych Komisyj Po-

nia na

Nie

Na pocztku

rzdkowych.

w

istniao

lipca

w

14

ich

Litwie

Dokadnie wiemy o 10-ciu Komisyach we wszystkich Ziemiach Mazowsza: Czerskiej, Warszawskiej, i

16

**).

Koronie

Wyszogrodzkiej,

Wizkiej,

omyskiej, Róaskiej,

Ciechanowskiej,

Zakroczymskiej,

Liwskiej

i

Mamy

przed

oczyma

D. powiatu Grodziskiego,

sekretarz,

ckiej

województwa Sandomierskiego.

ski D.

m. Grodna,

Dom. Matkiewicz

Sty-

tudzie

Nurskiej,

Józef Narbutt. (Druk ze zbioru senatora Biaozierskiegoj.

Deputacya

*)

Bezpieczestwa Wileska krztaa si

sw

odbywaa

15 maja

t

40

sesy rann; prezydowa

Grabowski,

zasiadali: Jerzy

Bietsch,

Meyer, Walenty Górecki wojski wileski;

ski,

wiski, Patrz

b\'li:

St.

te

„Krótkie opisanie

w Wilnie."

w

któr_vm

z

Wilick,

Joachim Chreptowicz, z dnia

15,5

nastpi

Xr. 6,

i

i

Wileska,

nimska,

wieska,

6.

2.

14.

Bielska,

Grodzieska,

Mcrecka,

11.

w

J.

F.

Popaw-

Marcin Chole-

druku

24, mianowicie:

str.

Opoczyska

3.

spólczesnym.

Narodu

Li-

7.

3.

15. Drohicka,

Brzeska

Wokowyska,

Rossieska,

12.

8.

Lit.,

4.

9.

13.

13.

Ciechanowska

i

Ró-

Chemska, z powia-

16. Mielnicka.

Kobryska

Nowogrodzka,

Telszewska,

Krakowska,

1.

Chciska, 4. Radomska, 7. Warszawska z czci

Stycka z pow. Garwoliskim, 6. Czerska, województwa Rawskiego, 8. omyska Nurska, aska, 10. Liwska, U. Lubelska, 12. ukowska, 1.

b}'!

akt podniesienia

5.

tem Krasnostawskim,

pisarzem

d.

Dyz.

Plakat Rad. Zastp, druk).

Gazeta Rzd.

**)

Sandomirska

gdy

.-Ynt.

takieje Deputacyi powiatu Grodzieskie-

Józef Bobiski,

Ignacy Szaniawski (uniwersa

tewskiego

2.

W

sekretarzem Lud. Osztorp.

go komisarzami

niej

Mirski, Mich. Brzostowski,

Laclinicki, J.

pilnie,

w

9.

Szawelska,

W

Litwie:

Piska, 5. SoPreska, 10. Koi

14.

Upitska.

nazwiska komisarzy, mianowanych

d

Zastpcz

30 kwietnia przez Ra-

d.

powodu niemonoci odbycia sejmików. Na znajdujemy niektóre znane ju nam imiona jak np. Ma-

licie

owieskiego

z

sdziego,

do

korespondencyj

autora

Dziennika

Handlowego, pisanych pod imieniem „Wyszogrodzianina", Boskiego podkomorzego, który dawniej dzielnie prezydowa w Komisyi Czerskiej. Z litewskich wiemy jeszcze o Komisy Kowieskiej, w której prezydowa X. Juskiewicz a zasiadali: i

moe

Podlecki,

Essen,

szlachta:

Fergis

i

Chrapowicki,

czterech

innych

o Komisyi Preskiej.

Handlowego,

Dziennika

redaktor

Jakób

Gieysztor,

te na wzmianki

Natrafialimy

*).

burmistrz

Kudrewicz.

Ale skontrolowa czynnoci tych wszy-

wadz niepodobna dla braku akt. Szczliwy traf pozwoli nam wejrze bliej tylko v. dziaalno Komisyi Stycstkich

kiej,

Liwskiej

skiej,

której

i

rezolucye drukowane doszy lubelskiej,

caej czynnoci rkopimiennej, ale same druki

stateczne

wanie iczka

wyobraenie o pracach

i

liskim i

i

duchu

cigno

województwie, które

na

Liwska

przystpiy do

Odtd

10 maja.

dadz nam do

w

komisyi

tem

siebie zarzuty

Stycka

i

Za-

Garwo-

z powiatem

„zwizku Krakowskiego" w dniach Komisye Porzdkowe pracoway

ich

a

do dnia 11 i 4 padziernika, a dostarcz nam wielu cennych wiadomoci.

gorliwie

rk na-

paszportów

nawet Niemcewicza.

Ziemie:

7

Grodzieskiej z kompletnymi aktami oraz Lubel

znamy wprawdzie protokóów

szych. Nie i

i

24 uniwersa}'

liczne ich

ksigi

„Komisya Porzdkowa województwa Lubelskiego pod naczelnictwem Tad. Kociuszki" bya czynn ju d. 6 maja 1794 r. pod t bowiem dat wydaa zalecenie do X. Offic3'aa Generalnego Lubelskiego, aby wszelkie pisma, przeznaczone do ogaszania z ambon, niezwocznie rozsya via cursoria do wszystkich wali:

podwadnych

sobie

parafij.

Prezydo

w

maju

St.

Kossowski, Grabowski, Radzimiski,

*)

G

R

d.

a

z.

z

str.

56

i

obwieszczenia Rady Zastpczej.

w

lip-

CU X. Lewkowicz

w

Krzysztof Korn,

i

we wrzeniu Tomasz

dowski,

sierpniu

Armand Ba-

komisarze pod-

Dederko; jako

Komian, Wilczopolski, Kurowski, Rejnberger, Fink (znany kupiec obywatel miejwydziaem ywnoci kierowa Mich. Zglicz3'ski, wydziaem

pisywali si; X.

Korn, Greber, Weber, ski);

Instrukcyi X. Treffier,

i

departamentem

Z rozrzdze majowych widzimy,

Policyi Podhiorodeski.

e

zwanie do rusznikarzów, rozpuszczonych nicach

i

Koskich, aby przybywali

e

w

Kozie-

gdzie

znajd

zalecono plebanom

palety rekrutowe

jak najpieszniej

zrobione we-

z fabryk

do Lublina,

dostatkiem roboty do reparacyi broni;

rozsya

byo

po dworach;

e

zarczono sprawiedliw}' rozkad paletów ywnoci podug dymów, a gdy jedna poowa województwa bya ju (przed d. 13 maja) dwakro, druga raz paletowana, wic nastpi su szny obrachunek; wojskowym woluntary uszom wzbroniono brania furaów, broni, narzdzi wojennj^ch i koni bez paletu Komisyi lub komenderujcego jeneraa pod grob wizania i odstawiania winnych do Komisyi; e zalecono d, 12 maja obywatelom, aby zboe wszelkiego gatunku, siano, drwa i wiktuay spawiali do Warszawy, zagroonej „blizkiem ogo dzeniem". Nakazano przygotowanie narzdzi ratunkowych od

e

ognia po miastach i

skadach wojska

i

i

wsiach, donoszenie o wszelkich rzeczach

rosyjskiego; W3'dano przepisy paszportowe.

Dla ulenia kancelaryi swojej Komisya wyznaczya Deputacy

Bezpieczestwa Publicznego z obywateli m. Lublina (Millera, Liszk, Fraudzla i Adelta), która miaa wydawa paszporta najduej na termin miesiczn}', nie wymagajc opaty wikszej nad 1 grosz miedziany. Uniwersaem z d. 22 maja podzielia województwo i powiat Urzdowski na 24 dozorów wyznaczya z pomidzy szlachty tylu dozorców z obowii zkiem utrzymywania 4-ch ksig, objedania woci i miasteczek, baczenia na wykonanie zalece rzdow3'ch, odbierania skarg od ludu wiejskiego ode dworów w przypadku niepoi

suszestwa

lub niesfornoci ludu,

imania szpiegów,

miania o niebezpieczestwie od nieprzyjaciela

mocy emisary uszom rzdowym.

i

uwiadadawania po-

8

W

czerwcu wkroczy korpus

sza niepomylna

Wród

dla

rosj^jski

takici okolicznoci niepodobna

sau poborowego Rady Najwy.

Kotaja

i

Derfeldena

Polaków bitwa pod Cielmem

dat

podpisanego

(d.

byo wykona

i

uniwer-

Naród., rozwinitego

12 czerwca.

Zdaje si,

za-

8 go). przez

e

Ko-

czynnoci swoje. Dopiero d. 15 lipca wróciwszy do urzdowania swojego, rozesaa rzeczony uniwersa, ale musiaa odsun termin pacenia podatków i poboru nadzwyczajnego do d. 10 wrzenia. Poniewa jednak mis3'a zawiesia wted}-^

e

termin taki jest zbyt oddalony^ Rada Najw. Naród, uznaa, ukoczenia exakcyi na d. 10 sierpnia, przeto Komisya uniwersaem z d. 6 sierpnia nakazaa jak najpieszniejsze i

daa

wnoszenie podatków.

si

w

ju

w

Austryacy

sprawy sdowe,

od

Atoli

poowy

Lubelskiem; zrazu

lipca

nie

rozkwaterowali

wdawali si oni

póniej powstrzymali pobór podatków

ale

rozwizali Komisy. Wyszli oni z Lubelskiego we wrzeniu. Wtedy Komisya „wracajc si do swojej powinnoci" uniwersaem z d. 17 wrzenia ponowia rozkaz najrycilejszego uisz poborów, oraz nakazaa dostaw kouciów, czenia podatków sukman, butów, koszul z kadego dymu. Byo dolczonem

i

i

krótkici" (dugo okci 1 cali 10, rodku, u dou za ok. 3 c. 20); guzików na obydwie strony z ptelkami skórzanemi na kadej po sztuk 8; skóra miaa by dobrze wyprawna, wena wysoka; sukmany powinny by nowe i obszerne dla wygodnego okrycia; za kouchy wyznaczono cen 14 zp., za su-

kouciów

„spisanie miary

szeroko ok.

2

kman

buty

10, za

c.

3

w

6,

a koszula

z

kadego dymu miaa

by

dostarczon darmo. We dwa dni póniej (d. 19 wrzenia) wysza rezolucya dodatkowa, e kady wocianin z swojego dymu winien jest da koszul jedne za siebie, dwór za osobno czwart ogólnej liczby koszul, jak wocianie zobuty, kouciy sukmany przez same dwory zoone by

cz

;

maj.

i

zapowiada

Nadto

zsypki: po

1

korcu owsa,

nym rozkazem

z

teje

obecny i

yta

daty

uniwersa

przygotowanie

oraz po 8 garncy krup.

zalecono

In-

wszystkim plebanom

9 i

klasztorom

w

kocielne wraz

dniach czterech z ich

zoy

Komisy

przed

inwentarzem podug

srebra

ostatniej wizyty.

z temi sprawami poborowemi odbywaa ponawiana czynno uzbrajania moliwie Wiadomo zkdind, w maju na wielkich mas ludnoci. pocztku czerwca kilka tysicy wocian uzbrojonyci pilnowao Wisy. Wybieranie zapaletowanych ju rekrutów z 5-go dymu przerwanem zostao przez wkroczenie Austryaków do Lublina, ale po wyjciu ich. zebrawszy si znowu d. 15 lipca, Komisya nakazaa pod d. 23 lipca „tym, którzy dotd nie zupenie pomienionych rekrutów oddali, przystawi onych na Zarazem Komisya nakazywaa pospolite rud. 1 sierpnia". szenie do pomocy jenera-majorowi Potockiemu w bronieniu

Jednoczenie

si

po

kilkakro

e

Wis,

przejcia przez

moe

strzelców

niaków, tych

z

„Kady obywatel sucych, lub lokajów,

mianowicie:

domowych

z

broni nad

Wis

i

ile

mie

lub wie-

natychmiast dostawi ma;

kady obywatel dziedzic lub jakiejkowiek natury posesor... do Urzdowa Puaw stawi si ma na pospolite ruszenie na koniu, i

zbrojno z pistoletami

pik natychmiast

i

i

nansu G. M. Potockiego, wyjwsz}^ chorych

tam czeka ordywicej nad lat i

40 majcych, którzy za siebie po dwóch ludzi na koniach stawi maj a to pod utrat sawy, majtku obywatelstwa odpowiedzi w sdach kryminalnych". tydzie póniej i

W

i

dozorcom, aby wocianie uzbrajali si aby spisanem byo zboe, bydo, konie, skóry pótna, gdy zjecha od Rady Najw. Nar. Komisarz ywnoci dla ukadania si o cen zakupywania tych produktów. Zupenemu wykonaniu tych rozrzdze stano na przeszkodzie wkroczenie Austryaków. Ale d. 17 wrzenia odrodzona Komisya upomniaa si o niedostarczonych kantonistów pieszych konnych, groc kar po 100 zp. za pierwd.

31 lipca

w

kosy

i

zalecono

piki,

i

i

i

200 zp. za drugich w razie uchybienia terminu 30 wrzenia; do dawania zastpców obowizani zostali nawet duchowni i szlachta mniej ni 10 dymów majca; zastpcom przeszych

i

pisano umundurowanie ekwipa: kurtk bkitn z abszlegami czarnemi guzikami biaemi, odpowiednie rajtuzy i czapk i

i

10

bkitn

z

sakiem,

par

lamówk czarn

siodo dobre, zip.

cala,

ubosi plebani mogli

w

strzelców pieszych

z olstrami,

lederwerk

konia wartujcego 16 duk.,

tylko

18;

na T/o

szabl,

pistoletów,

dawa

z

mantel

skóry czarnej,

lenung

miesiczny

dwóch

za siebie po

uniformie zielonym strzeleckim.

Wydzia

Instrukcyi trzema uniwersaami (z d. 20 24 wrzenia) zaleca duchowiestwu ogasza o cofnieniu si króla pruskiego z pod Warszawy, zachca ludno do ofiar, obwieszcza wocian, rzd zarczonej im opieki dotrzyma pragnie, zbiera wiadomoci dokadne o obywatelach, którzy i

e

cnot oraz

powiceniem! przesya raporty

dla

i

sprawy narodowej odznaczyli si,

sekretne

o ludziach

wszelkiego stanu

„nieobywatelskiego ducha majcych". Niedugo potem,

w

pier-

wszych dniach padziernika, zaczy si manewry armii rosyjskiej Fersena, które doprowadziy do katastrofy Maciejowickiej.

dokumentów wiadczy, e Komisi zarzuca braku gorliwoci obyDwa razy w cigu pórocznego

Poczet przytoczonych sy! Lubelskiej watelskiej, istnienia skie.

ani

nie godzi energii.

przeryway bieg

zatrudnie wojska nieprzyjaciel-

jej

Ta okoliczno mogaby uniewinni

województwo LuZajczek Niemcewicz, jakie przebijaj si nawet w uniwersaach samej Komi syi. Ale ku ostatecznemu uregulowaniu tej sprawy nadmieni winnimy, województwo to zrobio powstanie jeszcze w kwietniu, przed Warszaw, musiao ponie koszta podbelskie z zarzutów,

jakiemi

je

i

obarczyli

i

e

e

czas

marszu jeneraa

Grochowskiego,

e

dostarczyo

ludu

e

zbrojnego

Zajczkowi, póniejsze rekrutowanie pomimo przeszkód od nieprz3'jaciela nie zupenie chybio, przekonamy

si bowiem

e

Zajczka pod d. 2 listopada 1794, na Pradze znajdowa si cay regiment grenadyerów lubelskich o 973 eh gowach oraz 63 onierzy z batalionu Lubelskiego; oba te korpusy pochodziy niewtpliwie z nowych zacigów, dokonanych przez Komis3'. z raportu

Komisya Porzdkowa Chemska, dzimy

z dziennika

jej

prezesa

(biskupa

jak

wi-

Wayskiego), ukon-

11

stytuowaa si

d.

okoo 50 osób

przy zjedzie

14 kwietnia

obywatelstwa okolicznego.

Zabrano si zaraz

do urzdzenia

wyniosy 2.328 zp. w gotoproduktów hojwinie, prócz sreber, kosztownoci, byda nie dostarczonycli, szczególnie przez Tomasza Wydg, mianowanego wkrótce jeneraem ziemiaskim. Zaatwiano

drukarni

i

zbierania ofiar, które

i

-

dostawy do obozu, np. d. 22 kwietnia 5.000 buek, 300 korcy owsa i 200 fur siana, dnia 29-go pótna do Lublina, 2 maja furau dla brygady Piskiej, 17 maja dla brygady Wyszkowskiego t. Uop. ono dla wieniaków „uniwersa peen ludzkoci"; urzdania

wojsk

o

i

dzono wydziaty, ustanowiono wszystkich dworów. Ale ju

rewizorów magazj-nowych do

17 maja przeprawianie si caa Kowojsk rosyjskich przez Bug rzucio taki popoch, misya wyjechaa w nocy do Krasnegostawu. zabrawszy kas d.

e

poborow

i

Wrócia

ofiary.

dopiero

d.

28 maja,

dedy

na-

deszy oddziay Haumana i Wedelstadta. Przyby te jenera Zajczek. Ten „do niegrzecznie przj^mawia o nieczu obj^wateli chemskich". Biskup broni si od tego zarzutu, ile móg. Dnia 31 maja na sesyi nadzwyczajnej, trzeciej (bo zwyczajnie odprawiano po dwie codziennie), Zajczek znów gromi „nieczuo ob3'vv^ateli" za to szczególnie, i rozpuszczono pospolite ruszenie. Komisya tedy zwoaa je powtórnie, pracujc przez ca noc nad uoeniem i przepisaniem uniwersau w 29 egzemplarzach podug liczby parafij. Potem podzielono na 7 wydziaów dla wikszego popiechu w pracy, a dnia 8 czerwca w Zielone witki odbya si ses3'a poranna podobno ostatnia, o poudniu bowiem, w czasie obiadu ozwa si strza alarmowy armatni i wszj-scy jeneraowie oraz Kope pospieszyli z miasta na pozycye. Zanie ustpi kroku nieprzyjacielowi, lecz jczek zapewnia,

o

—

e

o godzinie 5-tej spostrzeono odwrót wojsk polskich.

b3'o ucieka.

szy

za

Prezes Komisji

granic

austrj^ack.

49.250 zp., exaktor skup,

za

zdy Inni

43.200 zp.

doznajc rónych przykroci

w

zabra dwaj z

ofiary

Trzeba i

komisarze

pospieocalili

kasy skarbowej.

Galicyi,

Bi-

korespondowa

Rad

jednak z

sa

i

Narodow z Kociuszk, ofiary gotowoci zawsze si owiadcza,

Najw.

i

z patryotyczn

cia mu zabrano dom,

kopism Historyi Papieów

i

jednake Komisyi stworz3'

cio-

12-tomowy r-

arcliiwum,

bibliotek,

ode-

Wróci d. 21 sierpnia, móg z powodu obecnoci

wiosk. nie

w okolicy. Komisya Porzdkowa Powiatu Grodzie-

wojsk austryackici

skiego

„dzieo

ukaz3'wania si Rosyan

i

swe urzdowe rozpocza"

„w

uczynnionego 9 maja

skutek aktu akcesu,

10 maja na

d.

mnogiej

liczbie

pospólstwa w m. Sokóce, wykonanej tame przy wszystkici przytomny cli przysidze". Do Grodna przeniosa si dopiero 14 maja, gdy Xie Cycyanow W3'maszerowa do Niewiea. Prezydowali jej najpierw Fr. Bouffa, potem Ign. Lacinicki. Komisarzy byo przeszo 20 tu; wymienimy tylko,

urzdników,

w

kociele

szlacity, mieszczan

parafialnym

i

przy

jako najwybitniejszycli: Joaciima Cireptowicza, znanego stronnika Rosyi,

który

13 maja

d.

zoy

przysig,

a 9 czerwca

wiadectwo cnoty gorliwoci", lecz krótko zasiada, poniewa otrzymawszy polecenie do Kociuotrzyma od kolegów

„

i

wyjechia do Korony, oraz Teodora Wisockiego, opata Bazylianów supralskici, który odda drukarni do uytku

szki,

cz

Komisyi

sam

w

By

jeszcze jaki drugi opat Supralu (moe tytularny tylko) Leon Jaworowski, który odznaczy si w aktacli darowizn dwócli armat pótorafuntowycli. Komisya odrazu zamianowaa swoim generaem ziei

niej

zasiad.

w

miaskim Konstantego

Jelskiego,

pukownikiem

a

Kazanowskiego, lecz Kociuszko patentowa ja

w

tu

Grodzieskiego,

ka

obozie

batalionu

pod

Krzcicicami) a

Micliaa

strzelców

z

na

ici

Jdrzeja

obu

(30 ma-

genera- majorów

Trembickiego

na

powia-

pukowni-

upowanieniem do werbunku. Ka-

mia formowa puk konny woluntaryuszów. Komisya wydaa pod d. 17 maja wezwanie, aby „naród Tatar-

zanowski

by w pogotowiu do uycia siebie ku obronie kraju... iby pukownicy i rotmistrze tego narodu spisali ludzi bro."

ski

i

Gdy jednak ludno wsi skwapliwoci,

wic

tatarskich

nie

22 maja Komisya

objawia podanej

polecia Baranowskie-

13

Krzyczewskiemu Tatarom zwerbowa 40-tu towarzyszy liczb szeregowych w cigu 4ci tygodni. Odebrawszy doniesienia (przesadne) z majtnoci Hoa o kupieniu si wieniaków, porabowanych przez wojsko rosyjskie, i o pogrókach przeciwko panom, delegowaa 4-ch kolegów d 16 maja „dla przeoenia uwag wieniakom"; potem 2-ch do Karnickiego, który zanosi skarg „na poddastwo", a 25 do ludu wolno bdzie przemawia maja ogosia uniwersa, jedynie komisarzom porzdkowym, albo municypalnym, ozdobionym chustk ponsow na lewem ramieniu. Miaa zawiadomienie od Komisyi Porzdkowej Mereckiej d. 18 maja, w Xistwie mudzkiem dwory napastowane przez buraków; nie poddaa si jednak panice nie stracia spokoju. Ofiary w pienidzach, zbou, efektach etc. odbieraa obficie; najwiksze sumy wnieli: Chreptowicz 9.000 z., Ign. Lachnicki i Ign. Skarbek po 1.000 z. Bouffa z synem 450 zp. Gówna praca zasadzaa si na wykonywaniu zarzdze co do poboru rekruta wszelkich rodzajów onierza, tudzie na korespondencyi z generaami trzech dywizyj litewskich o ruchach nieprzyjaciela i z samym Kociuszk. „Dyaryusz kadodziennej sesyi" by prowadzony porzdnie od 10 maja do 12 lipca i zawiera kart dwustronnych in folio 50, same za decyzye i korespondencye stanowi dzia „Czynnoci" i obejmuj kart 226 *). O czynnociach Komisyi Porzdkowej Preskiej wcale dokadnych i wiarogodnych informacyj dostarcza nam pewien korespondent w sierpniu: dla potrzeb wojska wysya do Wilna codzie po kilkadziesit podwód z ywnoci; powiat na cyrkuów 10 podzielono „dozorców ludzi zacnych i cnotliwych ustanowiono, instrukcye dozorcom roztropne doskonae wydrukowano, porzdki na miasteczka rozpisano. Furmanki stae z najtroskliwsz usilnoci exekwuj si. Rekrut 50-dymowy (konny) i zastpcy pospolitego

mu z

i

tak

e

e

s

i

do

i

i

*)

MS

1216

w

jednej z

wikszych

bibliotek.

-

ruszenia

mimo tysicznych przeszkód wybieraj

pil>

c ca

c«

O C3

CE

CO

79

2^ o o >>

CL,

.

o

S

O^m.

TTct.

160

pod agorami.

powiatu Kowieskiego, si pomylnie pod Poszolatami. Poczona sia powiatów Kowieskiego, Upitskiego, Wilkomierskiego, Brasawskiego Xistwa mudzkiego ju w maju ma wynosi „przynajmniej 8.000 ludzi", liczc w tem wojsko regularne *). Wikomirskim jest oddzia Komara, zoony z 5-dymowycti obywateli, kosynierów pikinierów;

w

dziaa

jenera major

Prozor,

Bir,

okolicy

bije

i

i

W

s

i

woluntaryusze

mudzcy

ny juz nam z r. 1792 koniach), nad którym

Przeciszewskiego

Nagurski, zna-

**).

V str. 160 **""), wystawi puk o 500 obj komend w czerwcu przybyy

(t.

byy pose sejmu wielkiego, mianowany jeneraem Xistwa mudzkiego; poniewa jednak tyci 500 gów tylko 300 byo uzbrojonycli, wic przy-

z zagranicy syn Jan,

obecnie z

Warszawy

jeciia do

zakupu

broni

udawa si

u kupców, z

daniem

By

to

kwatermistrz Wiktoryn Wojtkiewicz dla

amunicyi,

i

puk

a

nie

mogc

Wydziau

do

dosta wszystkiego

paaszów kawaleryjskich, Xistwa mudzkiego ****).

100 I

Wojskowyci

Potrzeb

prochiu

i

oowiu.

Komisya Porzdkowa powiatu Ko\\deskiego wystawia w komplecie 692 góu' oprócz oficerów 100 gów jazdy, ubrany w uniform lekkici puków; póniej w lipcu formowaa jeszcze nowy oddzia 400 gów z pospolitego ruszenia. Radca magistratu Strauz wynalaz jakie bardzo tanie armaty, które przysposabiano niewiadomo z jakiem powodzeniem *****). batalion

i

Miclia skarbi w.

*)

**)

»*

*")1

****)

litt.

Ogiski,

Gaz. W. W., Gaz. W. W.

str.

w

póniej

Hadze,

Grodzieskiego,

zebra,

pod-

uzbroi

172, 2C0, 270, 214, 227.

Nr. 28,

str.

371.

Mylnie tam wydruko\van\' jako Zagórski. Plika

a.

35

Wojtkiewicza z dnia 15 *»*»» '*)

dawny pose

z epoki sejmu

Generaów maj Gaz. W. W. Nr. 21, str.

Rekwizycye 6.

Gaz. W. W.

Nr. 29,

str.

392.

i

czerwiec,

285.

memorya

161

i

utrzymywa wasnym kosztem 480-u

po wojnie pozostao tylko 40

W

strzelców, z których

*).

Grodnie dnia 19 maja przemówi

dzonych obywateli

gdy wytrway

i

caego ludu Joachim Chreptowicz.

stronnik Rosyi, obecnie komisarz

powiatu Grodzieskiego. Zaraz porobiono

ludno

spisano

od

lat

ustanowiono

sitki,

czule do zgroma-

w

miecie porzdki,

18 tu do 40-tu, podzielono

setników

tysiczników, a

i

nie-

porzdkowy

j na dziew prze:igu

wszyscy obywatele, uzbrobez rónicy stanów, tak szlachta, mieszczanie, jakote ydzi. Uszykowanych ogldaa z ukontentowaniem Komisya Porzdkowa; dozór porzdkowanie tej milicyi miejskiej podzielono midzy kupców, a komend poruczono tymczasowo Erekrajtzowi. Odtd exekwowane ostrono i warty surowo utrzymywane dni 6- u,

t.

j.

w bro

jeni

do 25 maja

ognist,

stanli,

albo

piki

kosy

i

i

i

byy

**).

wej

powiatu

Kociuszko, odpowiadajc na raport klasyfikacy

w

kantonistów

kaza poprawi

podug prawide,

przestrzeganj^ch

25

d.

Koronie; przystawia tych kantonistów

na

liniowym

Komisyi Porzdko-

maja,

Grodzieskiego z

najprzód korpusom

dokompletowanie, a z reszty

formowa

batalic-

jeneraów-majorów powiatowych; mie wszjstkich wocian uzbrojonych na zawoanie do pospolitego ruszenia; dzwony posya do Wilna, jeli tam jest ju urzdzona ludwisarnia, lub w przeciwnym razie, do Warszawy ***). Do d. 5 czerwca powiat Grodzieski dostarczy okoo 5.000 rekruta 5 -dymowego, którym kompletoway si regimenty II III Litewski, zabierajc w swoje szeregi okoo tudzie zasilay 3.000, si nowe oddziay, jako to: Socha-

ny

milicyi przez

i

*)

**)

***)

Ogiski:

Memoires

Gaz. W. W. a.

Nr. 13,

t.

I,

str.

547.

str.

174.

35 Rekwizj'^cye Generaów,

lipiec,

respons Kociuszki pod

30 maja.

Wewntrzne

dzieje Polski

Korzona

—

T. VI.

11

d.

162

40 konnych, których jeneraokaza Komisyi Porzdkowej na dziedzicu zamkowym w paradzie, umundurowanych, naleycie, uzbrojonych i nieco wymusztrowanych, a nastpnie tego dnia 7 czerwca wyprawi do obozu jeneraa Jasiskiego, Trbickiego pukownika strzelców batalion, któremu jeckiego strzelców 300 pieszych

ziemiaski Konstanty

niajor

dnake brako cztku

505 jeszcze na po-

sztuk

puk konny, który Warszawy 200 karabinów, „bo trudno niesychana"

jest

w

zamków

Andrzeja Kazanowskiego jeneraa-majora po-

Grodzieskiego

wiatu z

broni lub

sierpnia,

i

Jelski

kosy

lub

piki

Grodzieskiego

Oprócz

*). i

da w

rekrutów,

wiczy w

otrzyma

i

dostaniu broni

uzbraja

których

mustrze jenera-major powiatu

zbieraa si szlachta jako woluntaryusze,

Jelski,

w

poowie

poprowadzi do w celu sukkursowania jeneraa Karwowskiego: mia podzieli je wtedy gów 1.200 „z powiatu Grodzieskiego" ochocza, ale na trzy puki stosownie do uzbrojenia; „w bro goa", chciaa zapaci za 400 par pistoletów, byle je z Warszawy przysano, o co wanie proszono Rad Najw. których tene Jelski póniej

lipca

omy

i

mód

Narodow "**). mianowany gównym komendantem przejedajc przez Grodno czerwca, kaza podzieli kantonistów 5-dymowych

Micha

Wielhorski,

W,

Siy Zbrojnej

w

d.

12

X. Litewskiego,

na 7 batalionów, z których

a przynajmniej 4

miay stan

granicy pruskiej

w

5,

„na tamtej stronie Niemna od

miejscach

na magazyny przeznaczonych"; do wewntrznego za komendy tych batalionów kaza „zobligowa kadu i

Gaz.

*)

Przeó,

i

W Ol.

danie 505 sztuk broni G e n e r., lipiec, danie puk

W.

Nr.

15, str.

200

i

Nr.

18,

str.

lub

zamków

Plika 35

z dnia 7/8;

Kazanowskiego pod dniem

8,

plika

249;

raportaDptu Uzbrojenia odmowna

rozzale-

36i.

odpowied na

Rek w

a.

i

z.

transport broni na

jego dnia 12 lipca. **)

raów,

Raport Jelskiego z dnia 20;7 lipiec;

Gaz. W. W.

Nr.

15, str.

w

plice a.

200.

35

R

c k

w

i

z.

Gene-

163 z talentów wojskowych podpukownika Gimmela"; chwali przytem Kom. Porzdk. za urzdzenie magazynów *). cigu tych uzbroje wojska i powstacy litewscy

conego

W

stoczyli

13 potyczek,

tylko pod

wogóle

dosy pomylnych, gdy

Iwiecem sprowadzia znaczne

dziau Ogiskiego.

Dnia 27 czerwca

straty

i

jedna

rozbicie od-

wojsko litewskie

zajo

Libaw, gdzie ogoszono zaraz akt powstania, a jenera Mirbach mianowany komendantem Kurlandyi **),

Poniewa kompletowanie korpusów liniowych formowanie oddziaów nowj-ch nie byo ukoczone, wic niepodobna obliczy dokadnie caej masy rekruta, ochotników pospolitego ruszenia, powoanej do broni w cigu tego okresu i

i

Warto jednak pokusi si o rachunek przybliony. Tab. 319. Liczba ludzi uzbrajanych przed a)

Rekrut

obleniem Warszawy.

milicj'^e.

i

Rekrut 5-dj'mowy województwa Krakowskiego Milicya m.

.

.

9.000

.

Krakowa

3.000

Batalion Sandomierski

1.000

Powstanie Radomskie Rekruci

Puk Puk

i

i

Chemscy

....

4.000

Ziemiasko-Lubelski Zotej- Wolnoci

Batalion Milicyi

*)

1.000

Grenadyerowie Lubelsc}-

ju

230 200

(11/6)

Styckiej

300

Kopia ordynansu Wielhorskiego

w

plice a.

lipiec; za zgodno z oryginaem podpisa si Kom. Porzdk. Grodzieskiej. **) Dnia "29 kwietnia pod Niemenczynem; Michaliszkami,

Gawi,

Birami,

w

Rek wiz.

35

Piotr

Gen.

Moniuszko, regent

maju

Janiszkami;

pod Polanami.

w

czerwcu pod agorami, Zadzykami, Bijejkami, Iwiecem (Ogiski), Soami, Libaw. Co do daty zajcia Libawy zachodzi sprzeczno pomidz}'^ raportem pierwotnym, odebranym dnia 4 lipca w Radzie N. N. (Gaz. W. W. Nr. 21), oraz aktem powstania, noszc\'m dat 27 czerwca, a póniejsz3'm raportem Wawrzeckiego (G. W. W. Nr. 35). gdzie podany jest dzie 4 lipca jako data zajcia; ta ostatnia jest oczywicie omyk. Janiszkelami.

164

w

Milicya miejska

Lublinie.

Do regimentu Gwardyi

?

Pieszej

Koronnej

1.165

VI

7C0

X XV

1.763

XVI

951

761

XVII najmniej

„

254

„

XVIII

„

XIX

„

XX

„

Gwardyi Konnej

1.400 czyli batalion Sokolnickiego, najmilej

277

.

716

Kiliskiego

186

Do puku Gorzeskiego

49

Wirtemberga

„

Oddziay go,

91

Onialowskiego, Pgowskie-

Gadyszewskiego,

Rafaowicza

784

Puk Dbrowskiego ju

29 maja

300

Strzelców Dembowskiego, najmniej

150

Rawski Wojczyskiego, najmniej

246

300

Batalion Boskiego

Korpus Karwowskiego z batalionem Kwaniewskiego. milicya Policyi w Warszawie Warta obywatelska nowe kompanie pontonierów 73 i

Artyleryi 4

W

Wilnie

• .

Na mudzi, potrcajc

.

...

i

1.000 na regularnego

.

onierza

.

2.200

.

386

.

585

.

6.000

.

Powiat Grodzieski

Puk

7,000 '5.000

500

Nagurskiego

200 480

Kazanowskiego Strzelców Ogiskiego „

Szlachty grodzieskiej pod Jelskim

w w

Milicya miejska „

„

1.200

Wileskie

2 bataliony

?

Wilnie

3.000?

Grodnie

Strzelcy Sochackiego piesi

? i

340

konni

Razem okoo. b)

W W W W

.

.

57.000

Pospolite ruszenie.

Krakowskiem

4.500

Sandomierskiem pod Opocznem

4.500

834

Ziemi Styckiej

Lubelskiem

.\a

Mazowszu

W

Litwie

i

i

Chemskiem

najmniej

Narwi

najmniej

nad

6.000

5.100 ?

165

Dawnego onierza.

c)

Z doliczeniem przyb\-!ych

za kordonu (Xr. 308)

z

Straty rekruta

d)

Pod Racawicami

onierza do

i

.

d.

1

300 i

utraty

Krakowa

Powstanie Radomskie pobite dnia 15 czerwca Pod Starczyskami Madaliski dnia 29 czerwca

.

.

.

i

i

na

mudzi

e)

i

1.000

273 553*)

.

.

1.000

.

.

200 350

(pod Solami 215)

:

Razem okoo

Rekrut, milicj-e

12.000

.

.... ....

Pod Chemem Rozbiego si pod Chemem kos\-nierów przeszo Br\-gady Wyszkowskiego Piska w marszu okoo Z majorem Liberadzkim na Woyniu Litwie

lipca.

f^oacem

i

Skutkiem bitwy Szczekociskiej

W

31.000

.

.

.

ló.Oi^iO

Porównanie.

dawny onierz

a)

i

88.000

c)

16.000

Straty

Pozostao pod broni okoo.

prócz pospolitego

waciw3xh czasie nie

ruszenia,

które

operacyj wojennych

.

.

72.000

zbierao si chwilowo

uywanem

nigdzie

i

do

w owym

byo.

a

nadto silnym wobec pobiczu si d. 25 czerwca od rootrzymawszy skoro, syjskiego jeneraa Dehrfeldena raport o zblieniu si ku Wile zapytany o rozkazy, nie cign go do swego obozu, lecz III.

tego

Król pruski

Kociuszki,

i

wyprawi na Litw

*)

Biskup

W

**).

Wayski

istocie

oprócz korpusów,

które

donosi 'tylko o 173 polegych, gdy tylu nalipolskich Ciekoski palestrant.

czy przystawiony do grzebania trupów (Przegl. Arch. Lwów, t. II, 1883, str. 53). **)

wach.

ci

Tresko w

Mniemano wtedy

Warszaw

i

1.

w

cit.,

str.

101,

cofnie sie ku Litwie.

ju w PuaKociuszko opu"

102. Dehrfelden stal

gównej kwaterze

pruskiej,

e

166

walczyy pod Szczekocinami, bya druga silna kolumna w okolicach Skierniewic Sochaczewa pod dowództwem ksicia nastpcy tronu pruskiego, za pod owiczem Bia stali Rodo Radomia swemi komendami furaersyanie, sigajc}^ Gdy si zacz marsz pod Warszaw, nastpia konskiemi. centracya tych wszystkich kolumn. Póniej przybyway jeszcze Prusakom posiki np. d. 15 sierpnia 3 bataliony regimentu Hollwede, cika artylerya ze Szlzka etc. Stanli tedy pod i

i

a

Warszaw

w

41 szwadronów, polowych razem z oblniczemi (5 bateryj); Rosyanie we 20 batalionów, 44 szwadrony, 64 dziaa. Liczb gów, zapewne wedug bardzo lekkiej rachuby, oznacza v. Tresko w na 25 000 Prusaków 13.000 Rosyan, razem najmniej 38.000 *). Sia ta wystarczaa tjdko na opasanie Warszawy od strony zachodniej, od lewego brzegu Wisy. Praga pozostawaa woln; król pruski spodziewa si rychego nadejcia wojsk rosyjskich Repnina po stumieniu powstania na Litwie; zreszt sta jeszcze korpus pruski nad Narwi pod Modlin i Serock, zkd strzay dziaowe byy syszane w Warszawie; posunby si on niewtpliwie ku Pradze w cigu dnia jednego, gdyby nie by od-

Prusacy

27

sile

54 dzia batalionowych

batalionów,

40-u

i

i

a

pierany z

przez jeneraa

Có

przeciwko

póniej

Cichockiego, a

Karwowskim, Wojczyskim takiej

Jawiskiego

etc.

potdze

móg

postawi Kociu-

szko?

Wedug szaw okoo

relacyj pruskich

15.000

mia on

regularnej

14 lipca pod

d.

piechoty,

2.000

okoo 18.000 uzbrojonych wocian, wic 35.000

jazdy,

*)

Korpus rosyjski

pod owicza

z

przyszed

do

War-

regularnej

obozu

ludzi

Fersena

Klciem Pruskim poczy si król w NaZetknicie si z armi rosyjsk nastpio dnia 11

dnia 30 czerwca pod Drzewic, z darzynie lipca

dnia 9 lipca.

(Tresko

w,

str.

101,

106,

Prusse 7/8 1794

wydrukowany

06in. Cnó. 1875,

t.

XVI,

str.

23.

w

114).

Beilage

V.

Memoire du

roi

de

CóopiinKT, II.MnepaT. PyccKaro IlcTopim.

167

na szacach

i

Artylerya

\vy.

okoo 15.000 zbrojnych mieszkaców Warszaskada si miaa z 415 dzia, po wikszej

czci wielkiego wagomiaru. Pisarze polscy powtarzaj obrachunek Zajczka: 17.000 piechoty 5.000 jazdy, razem 22.000 gów, ale w tej liczbie znajdowao si ledwie 9.000 dawnego wiczonego onierza *). Wic wedle pierwszej rachuby Kociuszko przemaga oba wojska sprzymierzecze 12 tysicami i

ludzi

i

poowy

257 dziaami, wedle drugiej sia jego nie wynosia ani si nieprzyjacielskich.

Oddajem}' hod nasamprzód systematycznoci pilnoci, jak utrzymywan bya korespondencya subowa w armii pruskiej rysowane byy plan}- bitew, a nawet pomniejszych potyczek. Jedyny nam znany plan oblenia Warszaw}- poi

z

i

oblenie

chodzi ze sztabu pruskiego, chocia

chlubniejsz

a

wic

dowa

w

moe

w

kart

polskich archiwach

najdokadniejsze

i

XVni

wieku,

moe

kos po za lini

m

narodow

i

II,

e

nie wiedzie,

i

przeciwnika?

XMII

wieku,

powinnyby si

znaj-

byo

pruski,

dzia,

e bdc

polskich,

swojej

dla

opowieci.

oficer ile

armii,

piszcy

karabinów

przejty du-

sawnej cd

wierzy raportom przesadnym, pisanym

z natchnienia interesu osobistego, który

niepowodzenie, lub

stanowi naj-

to

z

Gdy jezachowali si wzgldem

plany

dziw,

forpocztów

Polski

literaturze

pisarze

i

uwielbieniem

czasów Fryderyka

i

raport}',

dnak polsc}' jeneraowie potomnoci niedbale, nie

w

historyi

zwiksza

saw

Dla nas pouczajcem

kaza usprawiedliwia ogromem si w kadym razie wy-

z\\'3'ciztw jest

szaców, oraz dyslokacji korpusów pruskich rosyjskich; bdziemy usiowali zebra najwiksz ilo danych, ab}' kto specyalnie uzdolniony w nauce wojkrelenie

bateryj,

redut,

i

*)

lipca

T

r e s

k o

w

1.

do 6 wrzenia 1794.

cit.,

str.

114

i

Zajczek:

plan

oblenia Warszawy od

Pamit.,

str.

152.

J.

27

Niemce-

wicz: Pamit. 1848, str. 212 powiada: „Cale nasze siy nie wynosiy jak okoo 17.C00 piechoty, zoonej po wikszej czci z kosynierów yrieniaków 5,000 jazdy". Podobnie Bronikowski. i

168

mono

skowoci, mia

nakrelenia podobnego planu od strony

polskiej.

wiadcz}^

w

oczach

to

zapewne

ni bya

sia

jego

na

zalet

dwakro

nieprzyjaciela

rzeczywista.

lub

stawa

groniejszym,

eby powzi

wyobraenie zblienia si armii

pod Warszaw w ciwili przytoczymy cliarakterystyczny

rzeczy

o stanie

oblniczej,

e

Kociuszki,

trzykro

Wy-

Józefa

list

Rady Najwyszej Narodowej przy obozie który si cofn z Bonia pod Marymont

bickiego, komisarza

Mokronoskiego, i

Powzki,

przytoczymy

a

dosownie,

zmieniajc

tylko

pi-

sowni Z obozu *).

d. 1 czerwca (omyka, zamiast 1 lipca). „Obóz pod komend jeneraa Mokronoskiego jak wszystk sw ufno skada w obj^watelstwie W^ydzialu Wojskowego, tak prosto do niego przezemnie w swoich udaje si potrzebach. Powiksza si komenda rónemi korpusami; wszystkie waleczne, ale nagie. Batalion Raczyskiego tymczasowo jeden prosi na 400 gów sukna granatowego w proporcy umun durowania guzików z numerem 6 koszul przynajmniej 200, bo drudzy, którzy jak Adamy chodz. Nie prosz na i

i

s

wszystkich, bo

ma

znam niedostatek pótna. Puk 3 ci tak liczne nowo mundurowany by powinien. Zredu-

potrzeby, jak

kowaem, eby

koszul przynajmniej 240, pótna na czechczery **) 1.200 okci, butów 200 par. Paaszów mocno i ko-

niecznie tak ten

puk, jako

i

szeregowi od narodowych

korpusa przynajmniej 200 paaszów potrzebuj

i

i

nowe

o te jak naj-

Kartuszów na wszystkie aski prosz komendanci przynajmniej 100, bo nowe korpusa w kieszeniach maj adunki. To Pana rozmieszy i ja si miej, ale to prawda, magazyn ywnoci amunicya w kieszeni. Jeszcze mocniej prosz.

e

*)

i

List oryginalny znajduje

Generaów w

lipcu 1794

r.,

si

w

plice a.

Dbowskiemu, prezesowi Potrzeb Woyskowych **)

Pantalony pócienne.

35

na kopercie Nr. 408

w

p. i

t.

^Rekwizycye

adres:

Obywatelowi

Naywysze}-

Radzie.

Do

str. 167,

tomu

VI,

Wewn. Dziejów

Polski przez T. Korzona.

n

//

/

%suiya/ Edmund /.nr

od Artyleryi ' ^

Wymieniem Komendantów Korpusów od nienem jeszcze doda, swoje

i w

tym dniu caa

Piecioty;

Infanter3''a

powinno.

w

Akc3'i

pod Brzeciem.

Podpukownik Kulesza od Batalionu Rafaowicza Major Kosmowski od Gwardyi Konnej' Rotm.istrz Romanowicz od Puku 3 Lit. Kapitan Daszkiewicz od Regimentu 3 (tak)

Porucznik Adjutant Sulejowski od Gwardji Pieszey

*)

Jest to autor

Pamitnika,

w

wydaniu upaskiego

t.

IX.

wi-

penia

256 od

Porucznil< Zugelioer

Gwardyi Konney

,

Kozowski

,

Puku

„

Leszczyski

„

Gwardyi Pieszey

Gumiski

„

Regimentu

1.')

»

»

»

„

„

„

Szymanowski Dbicki

„ „

Podporucznik Szwej-kowski

Miller

„

Kirkor

„

c r Smoczynskil

„

„

„

„

\

rar.ni

1

wedug powyszego raportu poniewa jednak obliczan bya zapewne

Strata ogólna

glów;

padziernika,

waa w wiem

wic moe tygodni

komend.

swycli

procederu

jest

mniejsz od

tej,

cigali si

dniu 8

rozproszeni

przy metodzie

i

8

gów.

m

Wiemy

e

jednak,

tego

Sierakowskiego

wania do raportów dziennyci tjiko liczby obecnych zie

ym

w cigu boonierze do

Z matematyczn cisoci obliczy

moemy

nie

wj-nosi 2.204

w

jaka si okazy-

pierwszycti dniaci po bitwie Brzeskiej,

trzeci

Ja.-^dy

„

Szaniawski

,

Chory

5 Lekkiej

poda-

w

obo-

midzy dniem 30 ym wrzenia

padziernika przybyo do rozbitychi pod Brzeciem ko-

Te wic moe nie byy ju objte uwzgldniajc je, uoymy dwojaki ra-

mend ogóem 441 gów. raportem z Tab. 352; chunek.

Tab. 353. Strata

i

pozostao

Sierakowskiego po porace

Brzeskiej.

Wszystkicli.

Byo Strata

dnia 14

wedug

wrzenia (Tab.

34i>)

raportu Tab. 3ri2

Pozostao

Gotow}'ci do

0.466

4.927

2.204

2.204

3.262

Odcigajc za

jeszcze

2.723

gów

441

ooo

Otrzymamy pozostao

9

A maximum

2.(545

stratv wyniesie

suby.

257

W

kadym

razie straty

byy

wielkie

Batalion Rafalowicza czyli

wienia.

7:^;

Królikowskiego

wypado wcieli do

regimentu V-go Fizylierów;

poow, z 2

znika

i

z

w

z królewskiej stajni

konie

nych kanonierów

XVIII

regiment

utraci

raportów korpusowyci

tkliwsz bez wtpienia bya

strata 28-iu i

batalionu

mocno

przetrzebionego

Kobryska stopniaa do 69

a kawalerya

lozakami

1

trudne do napra-

wywiczonego

dobrze

postrada blisko

resztki

i

Municypalny Warszawski

armat,

przeszo

ludzi

razem

A

najdo-

*).

zaprzonych

obsugiwanych przez wpraw-

**).

Kociuszko jecha zapewne osobicie do dywizyi Sieralecz dowiedzia si o ki

kowskiego dla objcia dowództwa,

w

sce

dnia 19 wrzenia i niezwocznie tego dnia ordynans Mokronoskiemu: „Jenera Sierakowski straci

Siedlcach

wysa

w

cz

infanteryi. znaczn ku Warprzysun Potrzeba, aby si z dywizy Grodziesk szawie by wsparciem nas, gdy inaczej Suworowa dywizy zczy si moe z Zawilan. T}^, jeli bdziesz

rejteradzie

wsz3'stkie

armaty

i

i

ca

i

rozrywajc jej, moesz by jeszcze wzmocniojeli nie ty im, to flannym przez Narwiaskie komendy, wzi moesz". z

si,

nie

e

k

Jak widzimy, wobec ciosu nader dotkliwego, strasznego istotnie, Kociuszko nie upada na duchu; owszem rozwija

wytrwa

godn Wilhelmów

Wróciwszy do Warszawy, wysa do Brzecia 1.000 piechoty z dwiema idzie 4.000 i tego 6-funtowemi armatami, a kaza gosi, energi,

Oraskich.

e

*)

dnia 30,9

Specyfikacya... Kawaleryi

w

1217

t.

II,

Kobryskiej podpisana przez Ruszczyca

karta 230.

e

nie da szwadroou do asePozbawiony puku, zosta wysany do Warszawy dla wiczenia nowyci zacigów; zastpi go pukownik Wojciechowski „nadstawny w juKonig tymczasem by wprowanackiej minie* (Z e n o w c z, str. 45). przez Krasiskiego, który mia obj dowództwo, lecz otrzydzony w **)

Strat armat przypisano Konigowi,

kuracyi.

i

bd

ma

ran zapewne Wewntrzne

w

chwili najkrytyczniejszej.

dzieje Polski

Korzona.

—

T

"VI.

17

258 (23 wrzenia)

dnia

pisa

Sierakowski

A

jest

do którego

wprowad subordynacy:

wzmocniony

„Wysaem ju

nazajutrz:

kowskiego,

teraz

i

i

ducha

„Dodaj

do Mokronoskiego:

mztwa

patryotycznego, odwagi,

korpus

rozproszone

(!)

i

pójdzie

naprzód".

na wzmocnienie Siera-

czci

codziennie przy-

okoo Biay, nasz korpus midzy Sielale za dwa dni spodziewam si, e si zupenie ureguluje, dlatego sam tam pojad. Korpus ten bdzie w stanie oprze si Suworowowi (?!). O Warszacliodz.

cami

i

Suworow

jest

Kockiem formuje si,

i

w

niespokojny,

nie jestem

byleby

ywno

dla miasta

i

ar-

przystawian bya" *). Zbliaa si chwila jej Kociuszko niewtpliwie czu stanowcza, ostateczna. nieniebezpieczestwa widzia jasno otaczajce go groz, bo dostateczno si swoich, ale si nie ugina. Moc ducha nadmii

zasanian

i

ca i

starczy chcia ubóstwu zasobów materj^alnych.

Bo czyli naprawd mniema, go,

e

zreorganizowany midzy Kockiem

zdolny

„pój

korpus Sierakowskiei

bdzie

Siedlcami,

naprzód", „oprze si Suworowowi"?

Wtpimy

wtpimy; jestemy pewni, e myla inaczej. kilka dni po wzmiankowanych listach Kociuszko pojecha do Grodna, gdzie ogosi napisan wasnorcznie odezw z d. 30 wrzenia do wojska litewskiego, któremu grozi kartaczowaniem za tchórzostwo w boju, potem wróci znów do Warszawy dla przygotowania nowej wyprawy Sierakowskiemu, zanim zdecydowa si pojecha do niego, jak to zapowiada dnia 24 wrzenia **). czyli raczej nie

W

*)

108,

10,

Siemieski:

Listy Kociuszki

Nr. 34, 36, 37, 38,

str.

106,

111.

**) N e m c e w ic z w Pamitn. Czasów moich. str. 217 pisze: „Kociuszko zwróci najprzód uwag na Litw i. wziwszj* [mnie z sob. bez adnej eskortj' puci si do korpusu Mokronoskiego pod Grodno. Biei

sw

tylko w Siedlcach u hetmanowej OgiPrzyjty jak najuprzejmiej... Wraz po ofeiedzie ruszylimy- w dalsz drog... Kocinszko, obejrzawszy nieliczny korpus Mokronoskiego dawszy

glimy poczt, zastanowiwsz}' si skiej.

i

259 g)

szawie,

dynym

Obaczmy co móg znale wtedy Kociuszko w Warktóra bya ju jedyn jego podstaw operacyjn, jezbiornikiem zasobów wojennyci?

Praca

postpowaa

organizacyjna

wnem nateniem: skompletoway si te nowe korpusy. i

Nie posiadamy

stanie wojsk, zgromadzonychi

uoy przy C3'i

mu

go sami

pomocy

korpusów

na podstawie

do

obfitycti

w owym

i

przerwy z ródawne, prz3'b3iy

tu bez

raportu

ogólnego

Warszaw,

pod

bogatego

jasnychi

o

liczbie

ale potrafimy

zbioru

wiadomoci

rekwizycyj. o dysloka-

czasie.

wróci do Warszawy. Kozac}' cudem si stao, emj' sciw}'tani nie byli... Zaledwie wrócilimy z podróy naszej z pod Grodna, gdy przj^bieg goniec od jeneraa Sierakowskiego bdcego w Brzeciu z doniesieniem, stocz3' bitw pod Krupczycami". Pami widocznie zawioda autora i poczya dwie podróe w jedn Siedlcach Kociuszko znajdowa si d. 19 9. jak wiadcz}' dat i treci list jego (Nr. 34, str. 106 u Siemieskiegok potem b\' w Warszawie w obozie pod Mokotowem, jak wiadcz ode rozkazy

i

instrukcye,

równie

spiesznie

wóczyli si po wszystkicli drogaci;

e

W

zwy

w

jego z dnia 22

Grodnie

by

dnia

i

24 (G. W. 30,9, jak

W.

Nr. 45,

wiadczy

str.

577

i

Nr. 46,

str.

594),

data na proklamacyi do wojska,

si fakt nieobecnoci w Warszawie dnia 1/10 w odpowiedzi Zajczka Berniardowi za darowane 4 pikne konie (a. 35, 8-ber). a stwierdza

20

ci

ctf-

m co

•O

O a.

G

Xl

(/}

261

o —o —

00

N

•

-^

c

CC

O

&

^

o

-^ '^

.

_

c

r~

_"—. O

ctf

C3

— 00

^ ^ •o

2

^T3

2

2

,3

^O

""^

/

00 '"'Hj

— ^ « ;0^

N 03

,,

g

2:

O -5

^ —

^

c5

c

__

&

^ > >

O o O

-t rf CO

^ aOo O o -- C —o

s^

c3

262

Uwaga.

Niektóre korpusy, jak batalion Januszkiewi-

Sandomierska

cza, milicye

skim nad Wieprz, nie

wesza te do

regimentu V-go,

s

nie

cz

rachiunku

gwardyi

wszystkie prawie

a

moe

Hemlinga,

i

poszy

Poni

z

te wprowadzone do sumy,

czyli

cz s

korpusy liczone

dug gów do umundurowania podawanyci,

gdy

a

ani

pieszej

bez

po

ofice-

uwaa naley za minimaln. Niepewn jest liczba gów w korpusie Strzelców Celnycli Floryana Dembowskiego; oparlimy j na nastpnej kombinacyi:

rów, zatem

sum

25.000

byo wy komenderowanych!

gów

kd? Pod Warszaw

zapewne nad niewiadomo do Kociuszko dnia 31/7 kaza im wyda

124 kartuszów

ad 35a.

Wis

pod Demblin,

dnia 14 6 150

dnia 14 7 jeszcze 120

(a. 35,

K.

W.

26);

w

sierpniu

Dem-

w

aziskach" (K o m isya Porzdk. C. W. Liwska ksiga 1. 2 pod dniem 8 '8): wic zwerbowa zapewne okoo 100 ludzi, razem tedy wypada okoo 500 gów, z których 281 znajdowao si pó-

znajdowa si „na werbunku

bowski

na Pradze

niej

ponie

dnia 2 11

pewn

musieli

w

si znajdowali dawniej pod

komend

po

Poniskiego.

Z

tego

to

zbiornika

ocaleli

moe

obozach nad

ci

Wis

lipcu,

i

czerpa

i

si wy-

znaleli

otrzymalimy

Kociuszko

gdzie

tylko, którzy

Przez odcignienie 270-ciu

komenderowanych w czerwcu 230 na oddzia warszawski.

wzmocnienia a potem

bitwie Maciejowickiej,

strat;

wanie

posiki

dla zreorganizowania czyli raczej

dla ufor-

mowania nanowo dywizyi

Sierakowskiego, zniesionej pod Brzeciem, przez co sia zbrojna, w Warszawie zgromadzona, uszczupla si zacza od poowy wrzenia. //)

Wrómy

któremu zbliajcych si szybko fatal

do korpusu Sierakowskiego,

teraz

przj'-pada najwaniejsza rola

w

nych wypadkach.

Wspomnielimy, Kniaziewicz wyruszy choty

zoon

(str.

e z

jeszcze

dnia

15

wrzenia jenera

Warszawy, wiodc kolumn „z piedo Brzecia, lecz, dochodzc

213, 248;

263 do Biay i

spotka

dnia 19 wrzenia,

uciekajcycli

powodu cofn si do osic.

z tego

pozostaa nietknit

rakowskim,

lecz

moga

i

bya

niezwocznie

poczy

sia za szczupa,

to

rozbitków

Kolumna jego

eby

si

przeto z Sie

go po klsce

poratowa moga. Kociuszko mia ju poprzednio nowy plan dziaa, zastosowany do zmienionej sytuacyi, wysa bowiem dnia 18-go wrzenia nastpny ordynans: „Pisaem po tylokrotnie, ab}zasoni t stron od Warszawy, eby baczno mie na kolumn moskiewsk (Suworowa), aby si nie przerzynaa do Wisy dla zczenia si z dywizy (Fersena), której pilnuje jenera Poniski, aby si nie przeprawia przez Wis pod GoBrzeskiej

i

biem

lub Kazimierzem.

w

Przeto

ostatnim przypadku, gdy-

—

by si przyszo rejterowa czego si nie spodziewam po mstwie Jego z przydanym sukursem (Kniaziewicza) masz si przeto uda nie ku Grodzieskiej stronie., ale ku Warszawskiej i od si z maymi po drodze korpusami, które Lublina ku Puawom po nadbrzeu Wisy rozstawione. Za lecam mocno, aby nie da przej kolumnie (Suworowa) po-

—

czy

s

i

midzy sob a Wis. Owszem potrzeba, aby Grodzieska wizy przybliya si ku niemu w przypadku wielkiej na

dynie

od nieprzyjació siy". Atoli

w

czasie pobytu

w

Siedlcach Kociuszko

dowie-

Trzeba byo nasamprzód Jako pod dniem 20 wrzenia

dzia si o porace Sierakowskiego.

pomyle pisa;

masz

o

ratowaniu

„Generale, i

co infanteryi?

go.

mi

nic

nie

donaszasz o kawaleryi,

wiele

Potrzeba mnie dokadnego raportu. Po-

saem, aby 4 szeciofuntowycli armat przysano poczt; pisaem, aby dwa puki (jazdy) forsownym marszem tu szy z Warszawy, take trzy bataliony, 4 dwunastofuntowych armat, 2 liaubic nerale,

z

t

i

2 szeciofuntowyci. Dlatego usuwaj si. Ge-

komend

resztujc

tak,

aby

nieprzyjaciel

nic

móg WPana dosign.

Z Radzynia, aby wraz do WPana nadcigna, naka. Brygada Kopcia Zabiera ka prowizy bydo za so

kawaerya infanterya dzi wyjdzie w nocy. b, take fura, aby nie zostawia i

i

nieprzyjacielowi.

Uyj

te

264 najwikszej

raz

roztropnoci do ocalenia

Warszawy

ciuszko. Zwracam si ja do

T. Ko-

garski.

tej

dla

urzdzenia

zno-

i

wu si powróc". Potem

d.

s

wysya Kociuszko

21 czy 22 (bo daty brak)

Ogiski

„Pisze mi

nowe dyspozycye:

midzy Wgrowem

i

Sokoowem;

Sokoowa,

z

przeto

bezpieczeniu ich... przed nieprz^^jacielem

e

armaty

myl WPan

o za-

nacierajcym usuwaj

WPan ku Warszawie z ostronoci tak, eby nie by w stanie zniesienia do reszty komendy wnoci furae staraj si WPan jak najpieszniej

si

ciel

i

nieprzyja-

Jego.

y-

do War-

bd

bardzo szawy wj^prawi, ile tylko moesz, bo nam tu Siedlec spiesznie do maszeruje Genera Hauman potrzebne. ma rozkaz zczenia si z WPanem. Pozycye zalecam jak cioby tylko na noc zabezpienajlepsze zawsze wybiera

i

i

czy

by w

bateryami, aby nie tylko

jaciela, ale

i

Armaty koo

go podug

zbicia

Wgrowa

Grodna, niech

id

Tad. Kociuszko.

jeli te

s, które

maj

destynacy do podpady w dro

jak najpieszniej; chybaby

dze na niebezpieczestwo, to

w obkane WPana staranie"

stanie odparcia nieprzy-

okolicznoci,

korpusa,

wróci one zatem

a

potrzeba.

wemiesz

Moe te w swoje

•

Dnia 22 wrzenia pisze Kociuszko wasnorcznie; „Ge forsowny marsz robi nera Kamiski ma si pieszy na Ojdo zczenia si z Generaem Sierakowskim czyzny zaklinam". Lecz od dnia 23 wrzenia nastpuje zmiana w instrukcyach: „Powtarzam zalecenie i rozkazuj jak najmocniej, aby

a

i

—

mio

sw

ruszy ze dywizy w praw stron natychmiast i stara si forsownym marszem by bliej Wisy, jak nieprzyjaciel, obra sobie mocn militarn pozycy". Nazajutrz kae wyranie stan pod Kockiem *). Sierakowski stosownie do tych rozkazów przyszed i

i

a

pod Chodów,

*)

Ksiga

nastpnie skrci ku poudniowemu wschodowi

1217.

t.

II,

karty 154.

158,

153.

164.

176.

179.

265

na Winiów, Sarnów do Kocka.

posya od

Stara si

mie wiadomoci

cztereci Tatarów, i ziemiaskiemu Urbaskiemu w Sokoowie oraz rotmistrzowi Sarneckiemu w Retelaci, aeby nieustannie ku Brzeciowi, osicom Biay patrolowali. Tymczasem nadchodziy wysyane z Warszawy posiki i armaty z Wgrowa; prosi jednak ze wzgldu na ze drogi w jesiennej porze, aby mu nie przysyano armat 12-funtowyci, a nawet jedn, tak zwan „penomocn" *), z Wgrowa otrzyman, cicia zwróci do Warszawy. Owiadcza przytem, ctitnie pójdzie na przebój, bo nic sobie bardziej nie yczy, „jak zemci si za cios, który mu zada Suwo-

o Suworowie:

dawa

siebie szpiega

generaowi

ordynanse

i

e

row

**).

Zdaje si.

rakowskiego,

W tym wród ska

e

Kociuszko

i

myla

Mokronoskiego

jak

o zwróceniu tak Sie-

przeciwko

Suworowowi.

przedsiwzi ryzykown podró do Grodna

zamiarze

uwijajcego si po drogach kozactwa. Ale widok

w^oj-

zapewne zrazi go do dziaa zaczepnych. byo poprzesta na skromniejszem dziaaniu: osonieWarszawy. Z Grodna, dnia 29 wrzenia pisa tedy do litewskiego

Trzeba niu

„Jedna dywizya Mokronoskiego

Sierakowskiego:

szu ku Bielskowi trzeba

Suworowa

i

druga si przybliy;

i

nie

detaszowa

chyba

nic,

posaem z zaleceniem pDnawiam, aby wzmocni baterj^ami

Jak

przeto

wczoraj

w

jest

z kawaleryi.

obrania pozycyi, i

mar-

pilnowa po-

liniami...

i

teraz

Genera Po-

niski cokolwiek da pomoc

i z nim miej regularn komuniGrabowskim, który jest w Gródku Krynkach, koo Bielska do którego przez Tyko-

kacy, jako te czyli

te

w

z

i

cin inne zbieraj

*)

Bya

Pawem

to

tych na Fryderyku

si korpusa".

armata II

zdobyta

niegdy,

biona „Ultima ratio regum

.

na Rosyanach

doskonale odlana

Objania

to

i

w

Warszawie,

a przez

napisem pruskim ozdo-

Zenowicz (Kampania

etc, str. 33

przypisek). **)

Raport do N. Naczelnika

Petersb. IV F.

163

w

kajecie karta

z 1.

Chodowa,

dnia 23,9

w

Bibl. Publ.

266 Pod Kockiem Sierakowski rozoy si na czas duszy, zwrócony podobno w stron Suworowa. Z odezwy Mokronoskiego, odebranej dnia 1 padziernika, wyczytawszy o zblieniu si korpusów litewskici, zaczyna mie nadziej, i i Suworow nie tak miao naciera na bdzie. „Z prapisa do Kociuszki nie mog wego skrzyda z frontu prawie by atakowanym, lecz ta pozycya dopóty tylko moe by dobra, dopóki Denisów (Fersen) nie przeprawi si na brzeg prawy Wisy", Obawia si te o Austryaków i co do nich decydujcej odpowiedzi: „bo wolabym mie teraz z nimi do czynienia, anieli póniej". Potem znów pisa o Austryakach pod dniem 3 padziernika: „Bo lepiej jest mie frontem

—

i

—

da

widocznego, anieli skrytego, który jednak, ci-

nieprzj^jaciela

skajc

e

niku,

caa sia moja a

przyjacielsk:

bym

Znasz,

szkodzi.

si

nie-

by

mogo, potrzebowai korpus Kwaniewskiego musia-

jeeliby to

zatem,

Najw. Naczelznasz

nie dociodzi 7.000;

zmocnienia; osobliwie

em da nie

nam

niezmiernie

nas,

Poniskiemu, który mi doniós, i jeeli jego dania to nie bdzie w stanie przeszkodzi nie-

uczyni zadosy,

Wis"

przyjacielowi przejcia przez

*).

Dnia 4 go padziernika (zapewne zrana) z Kocka Sierakowski Kopcia z

brygad Petyiorsk, jednym

wysa

batalionem

2- ma armatami traktem ku Lublinowi, „gdy tam Kozacy pokazali si byli od wiera". Brygadyer opowiada, poszed spiesznie, zabezpieczajc sobie komunikacy z gókwater przez konne poczty. „W Lublinie pod t por znajdowao si do kilku tysicy rekrutów austryackich, zna-

piechoty

i

e wn

*)

w

List

Kociuszki

w

zwa Poniskiego

znajduje

mio

eby mu

ojczyzny"

lub inny

si

s

1217,

Publ. Petersb. IV F.

Bibl.

t.

si

w

1217

usiuje...

Co moment

nie przedarli si,

mam, si",

ich

Wzmiankowana

6.

232

i

ode-

zawiera zaklcie ,na

pukownika Kwaniewskiego

coraz

W3'gldam

bo niepodobna

4,

k.

prz)'sano korpus

tylko

l/lo z Demblina.

II,

t.

z armatami, „bo nieprzyjaciel

rapoHy Sierakowskiego

kar. 210;

II,

163 kajelu, karty

bardziej

raportu, czy dalej

przez

Wis

ju kdy

wstrzyma

tak

cisn

przez Wi-

ma,

jak

267

czny zapas ywnoci, sukna, pócien i t. d., co wszystko zostaoby moim upem, gdybym nie odebra jednego po drugim dwócti rozkazów jeneraa Sierakowskiego, abym popiesza forsownym marszem pod Okrzej o 10 (waciwie okoo 7- u) mil odleg od gównej jeneraa Sierakowskiego kwatery... Zabrawszy przeto na przygotowane furmanki moj pieciot, zbliyem si jak najrychlej niedaleko placu bitwy Maciejowickiej"

*).

Powodem nagego odwoania by wypadek

wagi a gronycli nastpstw: przeprawienie si Fersena przez Wiw dniu 4 padziernika z caym tym korpusem, który bra udzia w obleniu Warszawy. Konieczn si staa zmiana planu dziaa. Zbliaa si wielkiej

s

katastrofa Maciejowicka.

Przystpujc do

i)

wywietlenia

katastrofy, uprze-

tej

dzi winnimy czytelnika, i ogoszone dotyciczas drukiem wiadectwa spóczesnycti wiadków i uczestników pene

s

e

sprzecznoci tak racych,

wytwarzaj

tylko

zamt

rozpa-

czliwy.

Niemcewicz, wyprawy

i

dokadnem,

zapowiedziawszy,

niewoli, bo,

e

opowiadanie bdzie

„niespodziewanym wypadkiem zachowane no-

wizienia mego na Moskwie

tatki

towarzysz jego

sekretarz Kociuszki,

cudem

przesiane zostay",

podaje szczegóowy opis bitwy, a na wstpie zaznacza: „Siy

nasze wtenczas dzi

21 dzia

i

w

pujc

9 padziernika)

(dnia

**).

Drzewiecki,

charakterze

wiadka naocznego

jeneraa Kamieskiego,

Dziennik

*)

J.

tak

wynosiy do 5.600 luzwany „szef", wyst-

by

któremu

Kopcia,

1863,

str.

i

powoujc si

na

powierzony „nadzór nad

57.

Niemcewicz: Pamitniki czasów moich. Pary 1848 r., str. w wydaniu za lipskiem Brockhausa 1868 r., str. 171; w doczonym **)

222;

do Pamitników ale

musi

to

ygowany.

by

upaskiego na om\'ka druku,

str.

gdy

25.5 cah''

opisie bitwy

wyjtek

jest

stoi

.5.800 ludzi',

bardzo niedbale ko-

268

obozem dniem przedtem" 6.200 ludzi

(8 czy

Szymon przez

Zabieli o, wedle wnuczk jego, twierdzi,

6.000

ludzi,

w

boju

a konie

18-tu

ustnej

e

kawaleryi

siy polskie nie przenosiy artyleryi

i

takiem wycieczeniu od marszu

nego braku furau,

jazdów

Kociuszko

forsownego

móg

nie

przybyy na i

plac

zupe-

wysa

nawet

roz-

brygadyer na zarzut, jakoby naczelnik

si dostatecznych! na pobicie jeneraa Fersena, odpo-

e

wiada:

i

Kope

**).

mia

nie

w

wymienia ?) tysicom Fersena *). trdy cy i, przechowanej

9 padziernika

dzia 24 przeciwko

i

„lubo nasz korpus po

rozstawieniu na stronie ma-

oddziaów nie liczy wicej nad 7.000 a dzia sztuk gdyby jednak wszed w dziaanie Poniski na czele 5.000

lycli

dzi

a

kilkunastu

i

wyszo

sztuk

talentów

dzia, to

naczelnika

moci za,

jakicli udzieli

wy

wanie

boju

bdcyci,

jest niejasny:

sicaci

oddziaów,

i

liczy przeszo 16.000

armat wikszego

i

na jednej

kalibru... i

tej

przy

•

baga-

onierza zdatnego do

sztuk 60" ***).

samej stronicy

Zajczek

mówi

pozwala przypuszcza 7 lub 9 tysicy

i

wiado-

przez oddzia rekonesanso

stray

Fersen „oprócz

Kopcia,

Wedug

skutku.

major sztabu generalnego rosjjskie-

go, Podczaski, sctiwytany

acli

lu-

dostateczne,

potga moralna onierza

i

byyby rkojmi dobrego

polskiego

baoby

wojsko

21,

o 6 ciu ty-

**"**).

F

e r-

Athenaeum J. I. Kraszewskiego 1849, t. V. str. 121. Tradyc3' t udzieli mi jenera Eug. Jaboski wedug opowieci

*)

**)

pani Laskar\'sowej.

Kopcia

***)

****)

Str.

Dziennik. Berlin, Betir,

Sam Zajczek odebra

17.3.

wysa

str.

65

i

52.

cofn

rozkaz:

oddzia Ponia-

wiczonej pieohot\% 10 szwadronów jazdy 12 armat prócz batalionowj'ch dla wzmocnienia Sierakowskiego, który zasoni si Wieprzem (?) w okolicy Sielcy (?); armia je go wynosia jeszcze 2.000. Kniaziewicz na czele l.OOO bitnych ludzi ju

*

)Wskiego

i

natj-chmiast

2.000

najlepszej

i

si zczy;

take korpusy od 3.000 nadcigay: jednak te 6.C0O ludzi 10 szwadronów jazdy) nie byy dostateczne

inne

(?2-|-2-|-l-]-2^7 oprócz przeciwko wróciwszy,

Moskalom...

A gdy Kociuszko,

do

obozu warszawskiego p )wysyaniem do

zatrudnia si wzmocnieniem Sierakowskiego

niego „drugici

2

tysicy"

(wic razem

9?

prosz

tu

i

wykona dodawanie

269

w

sen

dane,

swoim liczy Kociuszk na 12.000. Takie pochodzce od powag pierwszorzdnych. raporcie

Postpujc dalej ku wiadkom drugorzdnym, wiksze dziwy.

my

s

znajdzie-

jeszcze

Wawrzecki,

w

dowiedzia si

nastpca Kociuszki

w naczelnikostwde,

od jeneraa Poniskiego,

Bielsku

e

Kociu-

by pobity z 11.000 dobrego wojska*). Jenera Paszkowski, mogcy uchodzi poniekd za ródo, narachowa

szko

Kociuszce 11.000

ywany

jeniec polski Stefan

jc

ludzi

przeciwko 12.000 Fersena

Kostomarowa

przez

Dubowicki poda 10.500

gów w kadym

**).

Powo-

bliszych wskazówek

bez

ludzi,

wymienia-

S e u m e, który w Warszawie jako jeniec, ale jako oficer sztabowy móg w póniejszym czasie powzi dobre informa-

liczb

batalionie ***).

przebywa rosyjski

e

mówi,

cye,

kro

silniejsi

imienny,

oficer

do Fersena

i

za byli dwaPrusak bez-

Kociuszko mia 8.000, Rosy anie ****).

od Polaków

od huzarów,

czynny

w

Nareszcie

wysany od

bitwie, twierdzi,

e

hr. Schwerina schwytany przez

zagroony powieszeniem oficer polski wyzna, i Rosyan Kociuszko „sta z 18.000 w mocnej pozycyi koo MaciejoPoniski mia z 6.000 przyj na poudnie do wic, a elechowa"; od siebie za stawia wniosek, „i bez korpusu Xicia Poniskiego byli Polacy, jeli nie silniejsi, to z pewnokorpus Fersena nie móg lici równi si Rosyanom"; czy wicej jak 11.000, poniewa by to ten sam, który uczestniczy wspólnie z Prusakami w obleniu Warszawy, a wtei

Xi

e

e

chociaby bez owych 3.000, które „nadcigay"!). Pomidzy niezliczonemi warto zanotowa, e, wedug Zajczlia, bitwa Maciejowicka miaa

bdami

by

stoczon dnia *)

**)

***) str.

HTenia

W

4 padziernikal BI.

tablicy

06m. Hct. h

JtpesH.

KocTOMapoBT):

rTocTfeAHie

824. ****)

S

e

u

m

Pocc

pod tytuem: Porównauie

e op. cit,

str.

73,

79.

1867,

I,

67.

si.

roabi FiHnnocno.iHTOH,

1870

r.,

270

dy nigdy

móg

nie byl

raczej

w

dozna

wikszej

ubytku,

ni

sile

podawan}'

przyrostu

po odwrocie

i

*).

Byoby zbytecznem przetrzsa yciorysy

Kociuszki

rónych obcyci pisarzy, kiedy przegld powoanyci ju wiadectw dostarcza smutnego dowodu, e niemasz pomidzy niemi ani jednego, któreby mogo by w caoci przyi

podania

jtem na wiar; e ze wszystkicli liczb ogólnychi zawierajcych si pomidzy 5.600 a 18.000 po jednej, 11.000 18.000 po drugiej stronie, adna nie moe by za prawdziw uznana. Musimy przeto znów podj badanie archiwalne przez i

dokumenty urzdowe. Nie

snych

natrafilimj^

raportach; do

na

wykazy

obliczenia

si Fersena

jednak

w

posiadamy

wapowane

jego

podstawy:

Tab. 350.

Skad korpusu Fersena pod Maciejowicami podug wykazów z r. 1792 *^).

i

liczba

gów

271

W

r.

1792

Jednostek taktycznych

Nr. 2 3 „

Kozacy Denisowa Janowa Denisowa

Gów

,,

2800

po 400

Sierebrakowa

Grekowa Andreanowa

rygada Chruszczowa. 900 1700

5 szwadr. Jamburskich Kin-syerów (Potemkina?) Acht3'rskiego Lekkokonnego. t) „ 3 bataliony Dnieprowskie \ - g^,-, 5 2

C. li>

^•^^'^'

Uglickie

„

/

Brygada T o r m

szwadr. Smoleskich ,

2

„

w a. .

.

(^ ""/j)

.

.

Kijowskich (*" °i2) „ Muszkieterskie Nowogrodzkie {^'^°^j-2)

B

D.

r }•

g a d a

R a

h

c

m

a n o

w

„

:

-

.

Ekaterinosawskich Jegrów (w3''ej)

.

.

1

„

Jegrów

3050 3000 1600

Lekkiego

•

2 szwadr. Elizabet.

1500

4 4 2

.

Razem

Odcigajc

10

a.

ó szwadr. (Achtyrskiego) Charkowskiego (wyej) 6 szwadr. Woronezkich Huzarów ('^'^''/2) S bataliony Kurskich Muszkieterów (^*"''/2) 2

3625

''

a s o

Dragonów

4 batal. Grenadyerów Syber\'jskich

4

^ ^

.

Jamburs. Kir}'syerów

.

.

260 150

Ogóem

.

\

750 2700 28645

410

(

.

^8235

O ubytkach tej siy posiadamy tylko czstkowe wiadomoci. Tak od tego Smitta (z Tablicy do str. 433) dowiadujemy si, e dnia 18 lipca 1792 liczono 4 bataliony Ekaterynostawskie na 2.700,

4 bataliony Kijowskiego

puku na

Elizabetgradzkich Konnychi Jegrów na

szwadronów szwadronów w pukaci Actityrskim i Ciarkowskim na 1.400 i 6 szwadronów Woronezkicli na 700, a wic w tycli wszystkici pukaci o 1.600 gów czyli o 15^/o mniej. Stosu2.800, 10 1.110,

12

272

jc t sam skal

do caego

korpusu

otrzymam}'

na

strat

ogóln 4.235 ludzi. Przypuszczajc, e w cigu lat dwóch nie dosylano rekrutów z Rosy na kompletowanie braków ranni z czasem nie wrócili do szeregów; dodajc jeszcze 1.000 ludzi na zmarych mierci naturaln: moglibymy strci okrgo 5.000 gów zawnioskowa, e przed wybuchem powstania wojska te liczyy 23.200 ludzi, Z tego straci Igelstrom w Warszawie 3.848 gów. Z pozostaych 19.300 naley potrci strat Tormasowa pod Racawicami, Denisowa i

i

e

i

pod

Szczekocinami,

gów

tu

i

i

— co

móg

Podczaskiego,

i

Fersen postawi na

16.000 ludzi

samo

Przekonywa nadto

jest

w

doczonym

w

czna

nie prze-

linni

e

stray

prócz

bojowej:

i

dzia

60.

graficzne przedstawienie boju

kopii planie Fersena,

e

sia jego jest zna-

porównaniu z frontem wojska polskiego, a kady, co

ze strategi

wagi

moe

356

Nr.

na

wszystko

kilkadziesit

i

Z zupenem przeto bezpieczestwem powoane ju wiadectwa oficerów sztabo-

rosyjskich Seume'go

ciurów

Warszaw

t3'sicy.

przyj moemy wych

pod

ówdzie schwytanych

dwóch

nioso

Fersena

liczebnej

obeznany, rozumie,

niepodobnaby

ta

bez

znacznej

byo wykonywa obrotów

dlajcych z obu stron, atakowa z

Sia

e

frontu,

flanków

do chwili ustpienia z pod Warszawy

i

prze-

oskrzyz tylu.

bya

nie-

ubezwadniona, gdy z jednej stronj^ trzyma j na wodzy obóz Mokotowski, z drugiej Wisa stanowia kres jej porusze; od poudnia i zachodu stali Austryacy i Prusacy, wic Rosyanie nie mieli tu nic do czynienia. Obecnie, przeprawiwszy si przez Wis *), Fersen stawa si wielce szkoczynna,

Strzeone byy przez Poniskiego najbardziej Puawy, Demblin, tymczasem Fersen po rónyci falszywyci demonstracyaci ruszy od Kozienic pod Wymysów Holendry, ustawi baterye. przeprawi *)

Gob;

i

273

dliwym z

e

przecina jedn Warszawy ywnoci, a potem, e Suworowem, zajmujcym lini Buga. JaPodczaski z 10-ciu huzarami, jecha wa-

niebezpiecznym najprzód dlatego,

i

gównych

dróg zasilenia

si móg poczy z ko, pojmany oficer nie dla wynalezienia dogodnej

ku Brzeciowi.

drogi

Wiadomo o dokonanej przeprawie dosza do gównej kwatery Mokotowskiej dnia 5-go padziernika *). Kociuszko

e

uzna natychmiast,

potrzeba

znie, wrzuci do Wisy

kor-

przesyajc nowe rozkazy do Mokronoskiego, i, tego samego dnia zaznaczy zmian w planie swoim: „Za odebraniem tego listu rozkaesz, generale, aby dywizya jeneraa Meyena, zczona z dywizy Pawa Grabowskiego, wraz ruszya do Bielska. Moskale przeszli przez Wis i Sierakowski zbliy si tu musi: trzeba siy nasze w t3xh stronach koncentrowa" **). Powiedzia te Niemcewiczowi, nazajutrz o wicie we dwóch puszcz si spiesznie w drog. pus Fersena

e

Wieczór dnia 5 padziernika spdzi Kociuszko u Zakrzewskiego, zabawiajc si po raz ostatni rozmow z najbliszymi spótowarzyszami i spópracownikami sprawy narodowej: Ignacym Potockim, Kotajem, Mostowskim, Kochanowskim, Zajczkiem. Jeli nie wszyscy oni, to przynajmniej

na odziach

spdzi straniczy oddzia

piechot,

polski

i

nawprost kar-

czmy Czerwonej wystawi most w pobliu Maciejowic. (Tak opiewaj napisy na planie jego). Most kosztowa 2.050 rubli (12.300 zp.) wzitych sposobem kontrybucyi od m. Kozienic i by póniej oddany ,tameczn3rm obywatelom" (CóopHiiKi, IlMnepai. PyccK.

IIciop.

06m. Cnó. 1875,

t.

X\'I,

•

56.

str.

*) Dnia 4/10 rozwizaa si Komisya Porzdkowa; Sosnowski, penomocnik Rady Najw. Narodowej, zabierajc si do wyjazdu z elechowa,

wysa teli

(w

tego dnia plice Nr.

te we dwie Naczelnika

wic

raport

35

S

wiadomoci, powzit od kuryerów

Gów w

8-brze

godzin po otrzymaniu wiadomoci

do jeneraa Mokronoskiego (IV

i

z dalszego punktu. **)

z

Rekwizycye

a.

i

e

m

i

Wewntrzne

e

s k

F.

i

9-brzej.

wysa 163,

obywa-

i

Sierakowski

kuryerów do Najw

kar. 7), ale z

Doniós te zapewne Poniski. i:

Listy Kociuszki Nr. 43,

dzieje Polski Korzona.

—

T.

VI

str.

122. 18

Kocka,

274

Kotaj bitw}'

i

sil *).

Zajczek

i

byli

o zamiarze

zawiadomieni

podobno odradzali ze wzgldu Ale Kociuszko mia „zapewni

stoczenia

na niedostateczno ici,

e

armia Siera

poczy si

z ni kowskiego bdzie do 14.000 oddziau Zieliskiego, co sobie kokorpus Poniskiego i

niecznie

mocn,

cz

Przed odjazdem,

obiecywa".

wysa

czkowi, l^aza, jak si zdaje,

regiment

cie:

Sprawdmy

W

te

kancelaryi

pod

zabranej

raciuby.

obozowej

od

z któryci

moemy

dnia

niewtpliwie

Sierakowskiego,

Maciejowicami,

dziennych

zdajc komend Zaj-

jeszcze posiki, mianowi-

**).

Czapskiego

III

skoro

znajduje

si szereg raportów

wrzenia do 4 padziernika ***), koni w zestawidzie przja-ost gów 27

i

wieniu:

e

* Kociuszko jemu jedneNiemcewicz op. cit., str. 208 mniema, swój zamiar wj^jazdu, ale Zajczek (str. 174) powiada, powierzy mu wiedzia o zamiarze stoczenia bitwy i to jest naturalne, gdy otrzym}'wa w zastpstwie komend obozu gównego w Mokotowie wsz3^stkich kor-

e

i

pusów pod Warszaw. **)

Poniewa

w5'-raenia

Zajczka

Niemcewiczu, który powiada (op.

przyszy dwa pikne puki trzj' drugiego,

cit.),

piechot}';

e

w

,

a nie b3-o jej

niejasne,

wic

opieramy si na

dnia 9 padziernika do Kor3'tnicy

raportach jednak nie Milicya Brzeska

tylko jeden Czapskiego.

si pod Maciejowicami,

s

w

raportach

moemy

dopa-

miaa znajdowa

poprzednich Sierakow-

skieij;o.

''*)

W

228, 243, 253.

Sztabie

Gównym w

Petersburgu, 1217 tom

II,

karty 227

(?)

275

c

276

277

x:

o

o n o u

Cm

C

Ci

6 3

278

Jakime sposobem Kociuszko móg rachowa 14.000 który, jak wiemy z Nru 348, mia 3.500 Zieliskim, którego cay korpus nad Narwi w tym czasie (Tab. 326) liczji 1^65 gów? Oczywicie racliowa inaczej. Rozgldajc si w cyfraci Tablicy 357, przekonywamy si, e Sierakow^ski podawa zawsze liczb obecnych w dniu danym ludzi i koni, wyczajc wszelkie detaszowane chociaby chwilowo wysane lub w okolicy rozstawione komendy. Poniewa zniós w swych raportach rubryk „komende-

z

Poniskim,

i

i

rowanych"

b

i

inne pomniejsze, a tylko czasami .zaznacza

wic sumy

chorych,

jego nie

daj

licz-

rzetelnego pojcia o

si-

ach rozrzdzalnych o jakie przy koncentracyi w chwili stanowczej przed bitw mógby zgromadzi. kilku wypadkach zachodz nawet powane wtpliw^oci. Tak „najdzielniejszy" regiment X-y Dziayczyków wykazywany jest w liczbie 699 640 gów, a wic w skadzie jednego zaledwie batalionu, prócz jakiej setki czyli kompanii strzelców; wiemy za, e

W

i

e

dnia ,20 kwietnia (Tab. 316) liczy 807,

póniej kika razy

umia rycho natchn duchem onierskim, e na pocztku padziernika mia 1.388 ludzi do umundurowania w dwóch batalionach muszkieterskich oprócz przybiera

rekrutów,

strzelców,

których

wic

razem

powiada,

których

by

musiao 516. bo

tyle

czapek

dostali,

gów

nawet bez oficerów*). Zajczek **) Kniaziewicz prowadzi „trzy bataliony" a wic

1.904

e

oba muszkieterskie

wiemy

strzelców;

i

nadto,

ew

Warsza-

mogo pozosta okoo 200 gów strzelców pukownika Alycielskiego ***): gdzie si wic podziaa reszta, okoo tywie

*) Obrachowanie perceptjf y expensy sukna, pócien mentu X, podane z koszar Ujazdowskich przez Moczyskiego

ne dnia

9,

10 przez Departament

Umundurowania 8-ber kwizj-cyach Generaów

i

7-ber.

Umudurowania

w

Rekwizycya 516

9-ber.

Z

e

n o

w

i

c z op.

**)

Str.

172.

***)

191

znajdowao si przed szturmem

Czystem; zreszt stawieni: mogli

nie jest

plice a.

i

dla Regi-

zatwierdzo-

38 Departament

czapek dnia 29/9 cit.,

str.

Pragi

koniecznem przypuszczenie,

ocale z bitwy macie'Owickicj.

etc.

e

w

Re-

39 przyp.

w ci

dniu

2/11 pod

ludzie byli zo-

279

w adnym

sica gów, gdy nie znalelimy.

Podobnie rzecz si

innym

korpusie

Dziaycz} ków

Znamy doPotrzeb Wydziau bo memorya do

ma

z

regimentem XVI.

kument najpewniejszy, Wojskowych, podpisany przez samego pukownika i

Gisilera

dat 4-go padziernika. po rónych posterunkach,

kwatermistrza, porucznika Lebiusa z

e

Czytamy tu, regiment, „stojc odebra ordynans wymaszerowania ze swoich konsystencyj dla zczenia si z korpusem Sierakowskiego G. L., co ju nastpio". Potem znajdujemy danie asygnacyi na 1.048 paszczów, a wic tylu przynajmniej musiao by onierzy, oprócz oficerów. Jako w raporcie póniejszym (dnia 2 listopada na Pradze) znamy ten regiment w sile 1.168 gów.

Znów

Sierakowski

ted}^

poda

mniej o

gów

500,

nie obja-

niajc, gdzie si ci ludzie brakujcy znajduj? Brygada Piska Kopcia wedug raportu samego brygadyera z dnia 6 padziernika *) liczya ludzi 802 a koni 751,

w

raporcie

za Sierakowskiego jest ludzi tylko 731, a koni suby 689, czyli mniej o 51 ludzi o 42 konie.

gotowych do

i

Raport Ruszczyca z dnia 30 wrzenia **) wiadczy, z Kawaleryi

Kobryskiej pozostao jeszcze 69

gów

i

e

80 ko-

wzmianki u Sierakowskiego. Pukownik Kwaniewski znajdowa si pod rozkazami Sierakowskiego do dnia 2 padziernika, a mia zgór 300 ludzi jazdy (Tab. 330), lecz Sierakowski posa go Poniskiemu na pomoc w odpieraniu Fersena od Wisy ***). ni,

lecz niemasz o nich

a

empicki przyprowadzi do Miska lazaret rekwirowa on prowiant i fura na 300

Kapitan z rannymi ludzi

i

*)

**) ***)

i

bagae;

300 koni****).

1217

t.

Tame,

II,

Raporty powinne z daia 30,9

bliotece Publ. Petersb.,

****)

karta niezanotowana.

karta 230.

Komisya

C.

IV

t.,

l63 Nry 6

i

i

bez daty,

W. Stycka, ksiga

24/9, rezoluc3'a Komisyi dnia 25/9.

zapewne 4/10,

w

Bi-

7.

13,

list

Chelkowskiego pod

d.

280 .»

Porównywajc szczegóowe 4 padziernika Tab. 357

bami dwóch kolumn zmniejszenie

ogóem

z

kolumnie

odpowiedniemi najwyszemi

gów

442

licz-

teje Tablicy, dostrzeemy

poprzednich o

gów w

liczby

skutkiem jakich okoliczno

ci chwilowych, których Kociuszko przewidywa do rachuby swojej wprowadza nie móg. Skoro za zarzdzi je szcze wysanie regimentu III co najmniej 1.000 gów, wic rachunek jego okae si wcale nieprzesadnym, owszem oszczdnym, nawet bez czci oddziau Zieliskiego, jakoto: i

—

Tab 358. Siy, przygotowane przeciwko Fersenowi

wedug

obliczenia

Kociuszki.

Gów.

W

korpusie Sierakowskiego

wedug

raportu dnia 4

padziernika

Brakujcyci

w

tj^m

6 860 dniu

dla

okolicznoci

chwilo-

442

wycli

Regiment

Dziayczj^ków, opuszczony, oprócz pozostawionych w Warszawie 200 gów. III

.

Regimentu XVI bralcujcychi

500 51

Brygady Piskiej brakujcych Kawaleryi Kobryskiej Regiment

1.800

69 l.OOO

III

10.722

W

poczeniu

za

z

korpusem Poniskiego

.

.

3.500

Wypadnie ogó.

.

14.222

Rachunek ten wyjania zarazem zagadk, dlaczego Pomóg poda Wawrzeckiemu si Kociuszki pod Maciejowicami na 11.000, gdy sam nie bra udziau w bitwie. niski

Sia taka przy skoncentrowaniu cisem wystarczy mosi z Fersenem i nie widzimy adnego uzasadnienia w domysach, jakoby Kociuszko zostawia za wiele wojska w Warszawie dla utrzymania tam porzdku publicznego, zapobiegania wieszaniem, hamowania intryg „Hu-

ga

do zmierzenia

281

miay go doprowadzi do rozpaczliwego poszuka mierci w nierównym boju. Na utrzymanie pospólstwa w porzdku wystarczao przecie kilka szwadronów jazdy kilka armat, a gdyby Hugo Kotaj by tak gonistów", które stanowienia:

i

Kociuszko powieMokotowskim wszystkici warszawskich! liugonicie Zajczkowi? Domyla si raczej wypada, i czuwanie nad armi prusk, obsadzanie wszystkich posterunków dokoa Warszawy pod ujcie Narwi niemoliwem byo dla siy mniejszej, ni ta jaka pozostaa, tern bardziej, e z dawnyci wywiczonyci uzbrojonyci regimentów pozostaway tylko IV, VI, IX po jednym batalionie oraz nieznane nam bliej komendy z gwardyi pieszej Korondokuczliwym

i

niebezpiecznym,

rzy najwaniejsze dowództwo

w

czyliby obozie

i

a i

nej

i

moe

z regimentu V-go fizylierów

— reszta

za

piecioty

skadaa si z nowozacinego onierza, uzbrojonego przewanie w kosy piki. i

Z takiemi wiadomociami przygotowawczemi moemy ju pokusi si o wykad samej wyprawy. Sierakowski ciuszki

sam przed odebraniem rozkazów od Ko-

powzi te

zamiar uderzenia na Fersena.

wiadcz

dwoma goMoskaów przez kuryera, jako te

o tem bruliony nastpnych raportów jego: „Przed

odebran wiadomo o przejciu Wis doniosem ju N. Naczelnikowi przez G. L. Mokronoskiemu przez drugiego; przedsiwziem teraz z korpusem moim uda si ku generaowi Poniskiemu a to na Okrzej dla zczenia si z nim uderzenia natychmiast wspólnemi siami na nieprzyjaciela. Z ruszeniem si z pod Kocka zatrzj^muj si jeszcze, bo czekam na brygadyera Kodzinami

i

i

pcia,

dnym

któregom

wysa

dnia dzisiejszego z jego brygad, z je-

i 2-ma armatami traktem ku Lutam kozacy pokazali si byli od wiea... Skoro br3'gadyer powróci, rusz ku Okrzei i uderz na nieprzyjaciela, jeeliby z drugiej strony Suworow na mnie nie naciera, albowiem w tym przypadku musiabym si jeszcze dalej ku Warszawie posun, abym nie wpad midzy dwa ognie.

batalionem

blinowi,

gdy

piechoty

282

ju wiadomo N. Naczelnikowi, posiaem ger.tralowi Poniskiemu".

Jest

i

korpus Kwaniewskiego

Po w\Tuszeniu z Kocka, a wic dnia 5 czy 6 padzierKociuszki jego adjutant, major Fiszer z podobnym planem. Sierakowski napisa jeszcze jeden, zapewne

nika, przyb}'! od

„To co mi dzisiaj major Fiszer z rozkazu N. Naczelnika zleci, ju si uskutecznio, dowiedziawszy si albowiem o przejciu Moskali na t stron Wisy, ruszyem z korpusem moim do Okrzei dla zczenia si z generaem Poniskim. Jako zczyem si ju z czci korpusu jego pod komend generaa ziemiaskiego Radzimiskiego (patrz Tab. 330), spodziewam si nawet zczy jutro z caym korpusem jeneraa Poniskiego. Doniós mi on albowiem, i relyruje si ku mnie przez Kock, gdzie ja dla wzmocnienia retyrady jego zostawiem komend *). Nie wiedzc za, z której strony Wieprza ten genera postpuje, zostawiem mu most na ttj rzece. Posaem take umylnego kuryera do C. L. Mokronoskiego z wiadomoci o tern przejciu Moskaów przez Wis, proszc go przytem, aeby z swoj kolumnadciga ku Suworowi i przeszkadza mu uderzenia na mnie; inaczej albowiem wpadbym we dwa ognie **). ostatni raport:

n

Na tem si zakoczya korespondencya obozowa, gdy Kociuszko porozumiewa si ju ze swymi generaami ustnie. Dnia bowiem 6 padziernika o godzinie 5- tej zrana wyjechial on w towarzystwie jednego Niemcewicza z Mokotowa konno

jadc

i,

wci

galopem, zmieniajc konie chopskie z siodami

bez strzemion, z udzienicami bez mundsztuków, 5-ej wieczorem Znalaz si tu

w gównej

cz

*)

Czy

nie

Oba

raport}'

mianowicfe pierwszego:

si

w

5

7.

i

kwaterze Sierakowskiego

genera Poniski,

**)

regimentu XVI

s

stan

bez daty,

Kock dnia

ta

który,

i

co

w Okrzei.

zostawiwszy

swó

z kawaleryi?

jednak daje si oznacz}' z treci,

4,10, drugiego:

Bibliotece Publicznej Petersburskiej,

o g.

IV

F.,

Okrzeja 6/10;

znajduj

163 kajet brulionów Nry

283 korpus za Wieprzem, przyby osobicie po rozkazy.

maa

Odbjia

Niemcewicz dziwi si,

e

si

zaraz

nie

nakazano Poniskiemu niezwocznego poczenia si z Sielecz t zagadk wyjania sam Poniski: kazano

„rada wojenna".

rakowskim,

mu wraca Wieprzem

mona

do swego obozu, obra obronne pooenie za czeka dalszyci rozkazów dlatego, e wtedy nie

i

bj-o wiedzie, gdzie nastpi spotkanie z Fersenem? *V

Dnia 7 go padziernika

maa

armia polska posza przez

eleciów do Korytnicy **). „Czas by pikny, onierz we soy, piewajcy"; smutnym by tylko widok obu tych zrabowanych (zapewne przez Apraksina lub Derfeldena) miejsco-

W

stawi si major Mols[ KypcKaro MyiJUKeTepcKaro no.Ky CAtji.yKiTh ki. ropmrypMyioTT, saMOKT.. II

O.

BucTpoenie npaBaro .iaiira 1-ofi ^luriii, ci. ko" ero MtcTa oTKpuTa no iieiiplHTeitK) KaHonaja H OTpaKCHi no noRe.rfeHiK) AeHiicoBa b% nojKpsiLieiiie ilara.iioHT. rpenaiepcKaro KIkbcifaro n lu acKaapoin. cMOiencraro iparyn-

P.

BTopaa

Q.

Bce BoflcKo

cKaro no^KOB-B. .iiiHia nepciiicamu

n.iaTiiiiy

aTaKyeTt

00 «janri. iienpiaTc.ia. 110 onpocep.Keiijn HeiipisTe^H big-

riJiaH-

nepenpa

Hepea-b p-feKy BHCJiy PoeciftcKHX'

HMnepaTopoKHK- boAck-b h

OaTajiIa

npw MaHeieBH^ecKOM-b

6biBmHxi. noT* KOMaHjoK) reHepaji-B-nopyMHKa OapoHa OepaeHa 1794

Wycinefc

z

planu Jeneraa Fereena, obejmujcy

r.

bitw" pod Maciejowicami.

aaiMK-fe

njiaH- nepenpaabi nepea-b

p-feKy

Baejiy PocoiacKHKT. HMnepaTOpoKHx-i> boScki.

ObiBiijHx-b noH-B

h

OaTajilH npa

KomaHaoK) reHepaji-B-nopyiHKa OapoHa tCepsena 1794

MaMeleBHseeKOM-b aaMKt r.

291

dectwa wszystkich naszych pisarzy ródowych, nie miemy im przyzna pierwszestwa przed pismem, i Milicj^ Brzesk pozostawiamy w zawieszeniu pod wtpliwoci.

Porzdek bojowy zmieni si nieco skutkiem warunków, miejscowo nastrczya. Wyszedszy z lasu, armia polska skierowaa si ku panujcemu nad bagnist równin plaskowzgórzu zajmowaa lini od wsi Oronne pod Zamek, Awangarda staa si teraz skrzydem dzisiejsze Podzamcze. jakie

i

aryergarda lewem; lecz stawy, parowy nakazay zmieni rozmieszczenie puków, szczególnie jazdy. Zgrupowano te drobne komendy w bataliony szwadrony zbiorowe.

prawem,

rodkiem,

korpus

groble, bagno, las,

i

Porównywajc plany Floryana Dembowskiego, Niemcewicza, Fersena ze szczegóami akcyi, podanemi w pamit ni kach, wynajdziemy szyk nastpny: (patrz Tab. 365

w chwili stanowczej poow sabsza od tej,

Tak wic

str.

292).

znalaza si na placu

jak liczy Kociuwyjedajc z Warszawy, a bardzo nierówna sile nieGdyby przynajmniej moga si pokrzepi japrzyjacielskiej. dem, napojem, wypoczynkiem! Nie wiemy, jakie byy zapolska o

•sia

na

szko,

pasy

ywnoci;

o Komisoryacie

marszu wzmianki;

w nocy

rozpalone

o

adnym

byy

nie

znalelimy

komisarzu Rady

ogniska;

moe

w

ostatnim

syszymy; przy nich gotowaa si nie

zagodzonych koni z pewnoci niepodobna byo napa; wypoczynku onierz nie mia, stojc lub siedzc ju manowcaz broni w rku: a tymczasem Denisów rozbiera folwark Strych na sanie mi ku lewemu skrzydu drogi przez bagna w Olszynie za cegielni.

strawa;

ale

dy

i

Przed

witem, o

przy wsi Oronne;

atak

trzy

kwadranse na 5-t rozpocz si

niezwocznie

ruszy

ca

lini

sam

Fersen ku frontowi; potem brygada Tormasowa obesza skrzydo prawe; wreszcie szwadrony Rachmanowa ukaza}^ si na tyach. Poniski mia rozkaz maszerowania na Tyrzyn, nie

a

wic

wykona

i,

uderzenia na

pomimo

ty}'^

rosyjskie,

bohaterskich

lecz rozkazu tego

wysiie tak wodza,

jak

292

O — O iC rf

~t

--C

'

O

ro

f) 00 tt

M

•,;

o

LO CO co

^

O

to

•W

o :^

T3

3 W)

o — o

"

_:

o

>>

15

^

^ -

.

— -^

^

-p

c; if

=

o

•5? CS ;5 .S

1 § "^

CS

'J)

^ 2-

=> :

-^

^ E = C3 •

o

2S

b

i^

O

PLAN BITWY POD MACIEJOWICAMI,

293

92 en

o

-^ I

o —

ooo

&

rt ut t^ r:

— M 1

Jo

^^

-000 — 00 -

c: !^

CS

^•5; >>

C3

^

'^ i;

o

> O

O ^

c c ^

^

oc =>

rt

-=

O.

rt

-c g)-

c >> s:

-

294 wojska, nastpia o godzinie 1-szej klska okropna nie

doszcztne niemal caego wojska polskiego

i

zniesie-

*).

Po latach czterech jeszcze dom by w gruzach, piwnice dziedzicem kociami polegych zawalone, na caem pobojowisku przy kopaniu ziemi dobyway si wszdzie

przed

szcztki ludzi wystraszeni,

i

koni.

e

nie

We

mona byo

aby si o co zapyta

sw

czy

wsiach okolicznych

chlubn history,

—

chopa

Regiment

**).

X

lub

byli tak ludzie

dzieci

wywoa,

Dziayskiego zakogwardya Napoleoska

jak stara

z regimentu II Wodzickiego pod Waterloo znalazo si na Pradze tylko 54 ludzi, z regimentu III Czap-

leg co do nogi;

co okoo poowy, V

skiego

bo 666 gów, z batalionu KrólikowFizylierów 67, z XVIII ledwo 195;

skiego 28, z regimentu

Municypalny Warszawski Rafaowicza, puk V LekJazdy Kamieskiego zniky bez ladu. Jeca liczyli Ro-

batalion kiej

syanie 2.000,

maro

w

lekarskiej ***).

mao

w

i

duo

po-

Rosyan, skutkiem niedbaej obsugi

Pod sztandarami znalazo si

z

pod Maciejowic

co wicej nad

Nr. 1.000

366 ludzi,

naliczylimy bowiem pewnych tylko 956

sz

Rannych

2C0 oficerów.

liczbie

tej

nocy, Polaków

gów.

Najboleniej-

Szczer dla caego kraju bya utrata Kociuszki. boleci nacechowane s odezwy Rady Najwyszej Najeneraów komenderujcych do wojska; rodowej do ludu atoli

zaiste

i

Opis bitwj' patrz

*)

O

**)

Stanisaw

hr.

domoci o

rozebraniu

Zamoj-ski

w

dodatku

Str3'chu

i

B.

stanie

pobojowislia

wksice rkopimiennej

kluczu Maciejowickim",

z której

z roku

zapisa 1821

p.

Ordynat t.

„Wia-

wypis askawie mi udzielony

zosta. ***)

Pewn jak

noci Rady N. N. dnia

liczb rannych 17; 10).

odesa

Fersen do Kozienic. i^Czyn-

295

w

Warszawie objawio si

my pospólstwa eby Kociuszlc

umysów;

wielkie wzburzenie

a

podobno

biegy za miasto

daway si sysze

tu-

pod Jeziorne,

na jeRada widziaa potrzeb wydania nowej ode„kiedy zw}'' dnia 14 padziernilca, w której owiadczaa, zaprzez ni na nieprzyjacielu mówi, nie rozumie o zemcie cica do zemsty na ludziachi kraju mosldewskiego bezbron-

ców

odbija;

pogrozili

rosyjsl^ici.

e

nyci, los

w

icli

laka z

pojmaniu lub zabezpieczeniu narodowem zostajcyci;

szanowa walczcym

naley...

w

Idzie

o

zemst godn

cnot}^ Po-

boju nieprzyjacielem, a to przez rodki

walecznoci, rycerstwa

z naszej strony odwagi,

i

powolnoci

rzdowi". V. Dnia 14-go padziernika przed forpocztami polskiemi

pod

Warszaw stan

sowanym do

króla

kuryer rosyjski z listem Fersena, adre-

w

Stanisawa Augusta

nastpnycti

w^-

razachi

Najjaniejszy Królu. Zniszczenie prawie zupene korpusu, który sta

ku (wie tak zwana), wzicie

rów wszelkiego

stopnia,

wielkiej liczby

w

onierzy,

Zamolicye-

generaów komenderujcyci tego komenderowa, tego naczeli

nakoniec, który nimi wszystkimi nika rewolucyi 1794 roku

dziernika.

wróc si

— oto s i W.

Przewiadczona',

skutki akcyi dnia 10 pa-

K,

Mo

i

Rzplta Polska

do swoicli praw pierwotnych,

udaj si naprawnych wadz, domagajc si o uwolwszystkich generaów, oficyerów, onierzy sucych teraz

tychmiast do tych nienie

i

rosyjskich,

jako

dyplomatycznego

wzgldom,

jakie

te i

o uwolnienie osób,

nalecych do ciaa

zatrzyman3xh

kobiet,

mie naley

pr/:eciw

na prawo narodów.

wszelkim

Jest

mojem

daniem, aby te wszystkie osoby odesane byy do korpusu pod moj komend, a prdkie ich oddanie pomnoy we mnie

ch,

któr mam, uczyni

odemnie zalee bdzie

z mojej strony

etc.

tyle,

co

mog

i

co

296

Na

to

Stanisaw August odpowiedzia

Moci „Klska przez

cz

d.

15 padziernika:

Panie!

wojska polskiego na dniu 10 pa-

nam

dziernika poniesiona, jakkolwiek

jest bolesna, osobliwie

szacownego ze wszech miar ma, który ma t na nowo da pocztek niepodlegoci swojej Ojczyzny, nie moga jednak wzruszy staoci tycli, którzy przysigli albo zgin, albo odzj^ska wolno swoje. Nie zadziwi

przez strat

i

zasug,

to

Wm

i

Pana,

jeców

rosyjskich

czenia

losu

i

zakadów,

nam

proponujesz uwolnienie

które trzj^mamy dla zabezpie

Polaków do Moskwy zabranych,

przyzwoitym Jeeli

sposób, jakim

by

moe. Pan moesz stara si

Wm

wspóziomków

przez uwolnienie

da

Potrzeba

w

yciu swem

nia nigdy nie

ko podpis, a

W

o

wolno

zatrzymanych

Polaków, bardzobym chtnie wtenczas tecznienia

wcale dla nas

nie

w

swoich

jego kraju

przyoy si

do usku-

jego".

przypomina,

e

Stanisaw August

takich listów nie pisywa,

by zdolnym, tre bya mu

e

nigdy

do takiego pisa-

e

do niego osobicie naley podyktowana?

tyl-

Rada Najwysza Narodowa nie ugia si pod ju bowiem dnia 12 padziernika ogosia ludowi obiór nowego Naczelnika Siy Zbrojnej: Tomasza Wawrzeckiego Generaa - Lejtnanta i Radc w Radzie Najwyszej Narodowej, powtarzajc przytem „wite haso: zgin albo istocie

strasznym ciosem,

y

wolnymi".

Kociuszk uczcia

listem

kondolencyjnym,

propozycy wydania wszystkich jeców rosyjskich za uwolnienie jego osoby nareszcie decyzy, aby w sali posiedze by umieszczony wizerunek jego *). Tymczasem dowództwo i

naczelne

*)

wa w

byo powierzone Zajczkowi.

Portret

ów musia by gotów ju

dniu tym Rada zalecia W3'placi

za

dnia 21 padziernika, ponie-

du

sum 160 dukatów niet dat w Gaz. Rzd.

akiemu Kocielskiemu. (Czynnoci Rady Najw. N. pod Nr. 459).

Rzecz ciekawa, gdzie si znajduje obecnie ten portret?

297

Pooenie jednak byo nad wyraz

trudne, rzec

mona

Siy Zbrojnej, i to wyborowej, ubyo zgór 7.000: armaty, zaopatrz3'wszy Suworow, naprawiwszy swoje wozy si w ywno, ada dzie mia wyruszy z Brzecia, Derfel-

rozpaczliwe.

i

den

naciera

ju

nieopodal

od Narwi,

byo stacza

trzeba

rozpuszcza swoje rozjazdy

Fersen

od Warszawy, a z drugiej strony o mil

l*•

O

t- CO iC rf 00 •Ol

r-

t;

>> 5 - c

1 ^ agu o -o •5

li ^ - 00 Oi

M 13

-^1

:

fcdi

— — ^ r? cc o in oo ^I

O

tn

^

— in

-^

Si

> o

J2 -H

to t^ :S

s o >. o

>;^ 2

*->

>>X c3

-C>

o i; o

^oN Vo >>

rt ,

—

rt

>» TS C3

(U

c c o ~ o p

CJ

CS

t-

- o

ra

.

/::

e S

312

368

Nr.

18.600 ludzi do obrony Pragi.

Nie twierdzimy, lach, czyli,

e

mieszczanie

znajdowali si na wa-

na wskazanych im stanoznajdowali, bya to wina jego, jako wo-

jak powiada Zajczek,

wiskach; jeli si nie

te nie ta jedna wina ciy na nim. Ze szturmem Pragi wie si kwestya strasznej rzezi, zrzdzonej przez wojsko Suworowa, podobno przeciwko woli jego, wbrew instrukcyi agodnej i uczuciom szlachetnym, jadza, ale

kie i

wysawiaj

biografowie jego rosyjscy.

Ale opisy polskie

pene s scen, budzcych najwysz zgroz. Werachuby Suworowa, naliczono Polaków polegych 13.340,

pruskie,

dle

utono zgór

3.000;

jeców byo

12.860;

oczywicie

liczba

toncych nie moga by dokadn. Co do liczby ofiar jednakzachodz ogromne w rachubie rónice: jenera Paszkowski 12.000, Zajczek 15.000, v. Treskow 20.000, a Holsche z po

e

w

da, zebranych niewykonanie

dochodzi do 25.000.

roku 1802,

agodnego

§

15 instrukcyi

doskonale

wytómaczy duchem wpajanych onierzowi

Zreszt daje

si

rosyjskiemu za-

Suworow kaza powtarza „nauk ustn", w której pomidzy rónemi wiadomociami taktycznemi zawiera si taki aforyzm: „Zdobycz jest wita. Zdobdziesz

sad.

Codziennie

obóz

_ wszystko

wasze; zdobdziesz fortec

— wszystko

wa-

Nadto wojsko rosyjskie przejte byo mciwoci i oburzeniem na Polaków „za wiaroomstwo" (?!) Warszawy, t. j.

sze".

za bohatersk

walk

z Igelstromem

w

dniach 17

i

18 kwie-

onierze te, wdzierajc si na okopy Pragi, woali: „Suchajcie bracia! Niemasz litoci dla nikogo", a potem: „Nie dawa pardonu!" *). Z naszych materyaów da si rachunek ludzi, obecnych na Pradze: tnia;

uoy

*)

Haj-Ka noSiacAaib.

u Pietruszewskiego: nierzy

tame,

str.

cz

Suworow,

124, 66. 67.

2 t.

p. II,

t.

str.

C.iOBecHoe nojneHie co-ijaraM-b 4.59:

co do usposobienia

o-

313 Tab. 369. Wojska

13.637

najmniej

Mieszczan warszawskich

Ludno

3.200

spisu 1787

r.

(tom

1-y,

6.700

290)

str.

Ludno

wedug

Pragi

Pragi

nie,

przyb3'a po

1787, markieta-

r.

handlarze, robotnic}', ciurowie prz}'

obozie

i

t.

p

?

Ogól najmniej

.

23.500 do 25.000

biografów Suworowa np. Polewoja uciec moWarszawy najwyej 800 osób, wic ogó straty wyolcoo 23.000 cznie z tymi, l^tórzy utonli w Wile

Zdaniem

go

do

nosi

zburzenia mostu

skutkiem

ogniem z dzia rosyjskich.

Pozo-

s

wymie-

stali jednak przy yciu jecy, w liczbie nieni: jenera litewski Meyen, pukownik

którychi

Gesler (zapewne Gi-

Krupikomendant Kosynierów krakowskich, 3-ch czy 5-ciu innych pukowników i 438 oficerów; ta ostatnia liczba wydaje si nam zb3't wielk na 13 i pó tysicj^ wojska. Nie orze-

siler

regimentu X\l,

dawniej batalionu Skarbowego)

ski

kamy

blisko 13-tysiczna liczba ile wiarogodn jest gdy Suworow znanym bjl z przesady w raportach swoich; nie chcemy te stwierdza jego 16 tysicznej cyfry

te, o

jeca,

zabitych

i

utopionj^h.

w kadym

razie

byo

W

owej

straconych

dla rzdu polskiego okoo 23.000 ludzi. Pomi-

chwili

dzy polegymi znajdowali si: Jakób Jasiski, jenera-lejtenant, który wzi jeneraa Arseniewa do niewoli i wyzwoli Wilno, bdc pukownikiem od inynierów, Pawe Gra-

ten sam,

bowski jenera wojsk litewskich, Korsak dawniej pose sejmu wielkiego, co to przy rozprawach wykrzykiwa zawsze akcentem litewskim: „skarb i wojsko!", Kwaniewski pukownik jednego z najpierwej uformowanj^ch batalionów ochotniczych.

niwo

mierci byo obfite, a krew kobiet i niemowlt naznaczya znamieniem mczestwa ostatnie wysilenia stratowanej przez trzy mocarstwa Rzeczypospolitej Polskiej.

Na dymicych si rumowiskach ^wycizkim,

który siedzia

w

Pragi,

przed

wodzem

swoim namiocie na pniu

drze-

314 vva,

stana deputacya zagroonej bombardowaniem Warsza-

wy.

Stolica kapitulowaa, ale tyll20

objanienia.

bna

r81

1_

i

dopo-

=94992

Teil)lici ;S70 ck-^^ deil^^zy. Nazwy korpusów, poczynajc od roku 1791.

aj

WOJSKO LITEWSKIE,

pod Libaw 6/7 (Gaz. Wol- W, Nr. Tab, ;J4I.

272:

w

skompletowany 7,6 (G. W. W.

I

V

^

VI

,

VIII

tyleryi,

249i.

bat.

1

24),

I

a

I

K Mc K

Bula But

kor

Je eAsk

ChcYbk

Be aka GM Achma

mudzk

Nagu

k efcO

.

;

batalion

w

Tab.

bi!

si nod Solami (G.W.

a

u WoIko

po

\

atu

Je sk ego

.

S

Wgierska Trybunalska

[

sk

o V

.

-

(a.

lami 24/6 G. i

24/6 G.

Tab. Strzelcy Sochackiego

.

'

.... .

.

M

str.

483.

konn Sochack ego

G."

W. W. W,

Nr. 15

331.

548 czapek 25/10

Wolni Ogiskiego Xicstwa mudzkiego

ze c}

G

W. W.

100 koni 2.1/6+400. 20/7 (G.W. W. Nr. 24 i 29, list Waw Tab. 341, kocioków na 474, 27/10; doda oficerów.

cfisl

272, 333,

Batalion Strzelców Wolana Brzeski Lit. puków. ICutes .

30/10, pod Libaw4 7,8(G,\

;!41.

G. Hfl7;

ko pus S haatn .

341+45

Tab

po

szefostwa Grabowskiego. . Niesioowskiego , Sapiehy Cen. ArB Gieguda, St Grabowskiego.

Regiment V1!I Radziwillowski

6/11 Tab.

I

w

Tab. 367

741 giment

str.

J

I

W W

II

IV

W. W.

38j, doliczyC

W. W.

"' " Nr. 38,

:

;i4].

Umundurowani

uzbrojer

i

Tab. 367. 1217,

:-Jl;8 Nr.

'Tab.

t.

n.

31').

.

Szawelscy, Stcckiewicz G. M. Nagurskiego podkom.

mudz G. G.

I

.

W. W. W. W.

Nr. 37. sir.

172.

Tab. 354. 2/7

pod

2j7

G W. W. i

Jolianisitkielami

GWW

Nr.

izenifl

wociaskie

Nr. 28.

Od

ikego

pod agorami G. W. W. Nr

fp

li

u

Ip u

raporcie StarzefiskJcgo.

Radomsk ego

Zem Sei

zoonym

Opo

kej ego

z nsk

90(10 (Nr. 295)

c

str.

200.

317

wszake

które

z

wióra

grubszego

zaledwo

wykona

zdo-

amy. 1)

W

Wojsku Koronnem

puków

rech

cye 97

—

wielkopolskichi

nie

100); nie obliczone ani

wzmiankuj

znan

jest

nam

sia czte

powstania gostyskiego (pozy

i

puk Morawskiego,

o którym

Porzdkowej Cywilno -Wojskowej Liwskiej, ani puk Sokoa czyli Sokua, który bra udzia w dwóch bitwacti (pod Chiemem Gokowem), który miai w swoim skadzie kapitanów podpukownika, a wic liczy musia kilkaset koni. Sierzpisk zasuy na poctiwa w ra porcie Zajczka za rozwoenie rozkazów na niebezpieczne stanowiska, zowie si podpukownikiem od kozaków, liczymj' jednak pod nim tylko 30 ludzi, poniewa tylu wymieni sam dnia 6 lipca w nocie do Rady Najw. Narodowej, od której 600 dukatów na dalszy werbunek *). Utrzymalimy akta Komisy i

i

i

da

nisze liczby brygad:

aniskiego

szkowskiego

zamiast

now

(1.210

brj^gad Frankowskiego,

ciorzewskiego

okoliczno,

i

e

(994 zamiast 2.000)

1.673);

pomijamy

i

Wy-

formowan

szcztki dawnej brygady Su-

woluntaryuszów; wypuszczamy z raciuby regiment

X

t

Dziayskiego kompletowa si po

w bitwaci straty. Strzelcy w poczet kolumny Nadnarwiaby rachowany oddzielnie, jako Ka-

razy kilka, zapeniajc ponoszone

moe

Starzeskiego skiej,

weszli

Kowwacz musi

ale

w sile najmniej 100 gów, jako kapitan. Trudno przypuci, aby nadawano nazw batalionu stu kosynierom podpukownika Januszkiewicza **) albo nazw puku stu pikinierom Gadyszewskiego i 167 koniom Omiaowskiego. Na

liszanin,

*)

i

Plika

a.

35 Rekwizycye

przesano z Kancelaryi Gównej

Generaów

Rady

Naj. N.

w

lipcu;

not

Sierzpiskiego

do W3'dziau Potrzeb Woj-

skow}'cli. **)

Ten Januszkiewicz

skiego

w

oporu

strzelców

str.

482).

raporcie

by

wj'mieniony zaszczytnie przez Madali-

e pierwszj' z awangard pomimo przebrn rzek Narew. (Gazeta Wolna Warsz. Nr. 37,, z dnia 25 sierpnia,

318

wic oddziay, na skie doda winnimy

Sokola

te

na cztery

i

okoo

W

wielkopol

przynajmniej Nr.

2)

oddziay

371.

2.000

gów.

Wojsku Litewskiem znane oddziay

mudzkie,

szawelskie, wilkomierskie, rosyeskie, kowieskie, brasawskie

(pod numerami 118, 121, 122, 149,

nosz

wic

za w

5.600, liczono

na nieznane trzeba

bezpieczestwem, policzone

ju w 2.400

159,

160,

176)

wy-

maju zgór 8.000

gów

z

*).

tem wikszem

e

oddziay wilkomierskie zosta}'- podobno (w pozycyach szczegóowych w cyruszenia pod n-rem 176). Pomijamy puki

dwukrotnie

pospolitego

frze

nich

doda

150,

i

Zabiey, Lisowskiego, Baranowskiego, bo pod temi nazwami mieszcz si zapewne puki regularne Przedniej Stray, a niedokadno nomenklatury wynikn musiaa z chwilowej zmiany szefów czy komendantów w chwili przedpowsta czych reform wojska. Domyla si naley, i regimenty piesze byy doprowadzone do liczniejszych kompletów, lecz nie

posiadamy wskazówek do urzdzenia kompensat}'.

przestajemy zatem na doliczeniu wskazanych

Po-

wyej

Nr. 372. 2.400

gów.

Po wykonaniu tych uzupenie, otrzymamy zapisany na tablicy 370 ogó wojska obojga narodów:

kocu

Nr. 373. 94.2'29

Przekonywamy si

uchwaa

nan

e

pod dyktatur Kociuszki

sejmu czteroletniego o stutysicznem wojsku wyko-

zostaa,

')

tedy,

gów.

skoro

Gaz. W. W.

w

szeregach

Nr. 2S.

str.

371.

stawao

tylko o 4 tysice

Porównaj N.

3:3;

319 mniej wojowników,

V

1789 (tom

ni obejmowa

za

str. 56),

Warszawy

lud miejski

etat z dnia

Wilna, który

i

8 padziernika

o 7 tysicy wicej skoro doliczymy

Ma

zoy

dowody walecz-

warto miay usugi wojennoci w boju kilkakrotnie. ne gromad wociaskicli, powoanj^cli do pospolitego ruszenia tu wszake znajdoway si rce i piersi clitne do obrony kraju. O ile wicej potrzeba byo energii teraz, ni w roku 1792 do powoania pod bro ty cli stu tj-sicy ludzi, gdy poowa Litwy i trzy ludne województwa Ruskie nie

—

i

w

uczestniczyy

trudach

i

ofiarach

powstania,

a

na

territo-

uznajcem wadz Kociuszki, przeszkadzay wci wywiczeniem wojennem przemone liczb, rynsztunkiem

rium,

i

armie nieprzyjacielskie.

Wród

niezwykych trudnoci

i

nieu-

zapasów stutysiczna sia polska nie bya zebran ani w jednem miejscu, ani w jednym czasie: formowaa si do padziernika, czciowo niszczotu i ówdzie, od marca rozpdzana przez nieprzjjaciela. Co gorsza, brakowao na arsena warszawski Widzielimy, broni tej sile zbrojnej.

stannych

a

i

e

posiada

w

d.

17 kwietnia (Tab. 315) zaledwo 13.600 strzelb

wszelkiego gatunku

i

500 par

pistoletów;

wileski wieci pu-

stkami; zakupy z zagranicy bj^y nader szczupe, bo utrudnione:

po dworach

mao, nidze

znajdowao

gd}' szlachta Jelskiego

w

Warszawie.

si

strzelb}'

chciaa

nawet

kupowa

za

myliwskiej

wasne

pie-

Niepodobna przeto przypuci, aby si

znalazo wówczas broni palnej

czyli

„ognistej"

wszelkich ka-

wdcej ni na 50.000 ludzi. Tym sposobem poowa wojska obywa si musiaa tylko pik lub kos. Sdzimy, t bro bia do ostatniej chwili mona byo widzie nie

librów

e

a

w korpusach pikinierów, w regimentach zaliczonych

tylko

te

liczno sama z zarzutu,

e w

kosynierów, grenad3^erów, ale

do wojska liniowego.

Ta oko

-

wystarcza do oczyszczenia jeneraów polskich kilku razach nie skorzystali z liczebnej prze-

wagi nad pomniejszemi komendami pruskiemi lub rosyjskiemi; wogóle za mieli oni do czynienia z przeciwnikiem silniejszym nawet liczebnie.

DODATEK

B.

Bitwa pod Maciejowicami. Opisy

bitew

w

wchodz

nie

plan

dziea

niniejszego^

a brak wyksztacenia wojskowego nie pozwala mi na trakto-

naukowe

wanie

akcyi

jakiejkolwiek

strategicznej,

Maciejowicka obok niezmiernej wagi hiistorycznej

jest

bitwa

w szcze-

e

zmuszony jestem przedstauzbierane wiadomoci, a nawet sformuowa wasne wnio-

góacli tak

wi

mao znan,

ale

ski dla

le

i

uytku

Uo

specyalistów wojskowycli.

najprzód kanon faktu, a nastpnie roztrzsn py-

tania sporne

i

Zaciód

wtpliwoci.

soca

dzinie 5 -ej miinucie

W

17:

dniu 9 padziernika

wic

zaledwie

przypada o go-

spdzono

forpoczty ro-

utarczk o wie Uchacze i wskazano stanowiska wojsku, zapada noc ciemna, która przeszkodzia ukoKociuszko wszed do Zamku, bdcego czeniu okopów. syjskie, stoczono

wówczas

*)

(od

Zamek

r.

1793)

ten

dzi

paac, zwany Podzamczem.

wasnoci

nie istnieje:

ordynatowej

przebudowano go

Zamojskiej

w

*)

roku 1808 na

321

kaza poda wieczerz, a towarzyszcy mu Niemcewicz, wierny swej literackiej naturze, zabra si do biblioteki, zrabowa-

i

nej poprzednio przez nieprzyjaciela.

W jednej pozostaej

skrzy-

pene makaro nizmów aciskich peryody pobudzay go do miechu; wzi ni

znalaz stare

z nich

kilka

Wtpliw uwag od

gazet}',

czyta

i

przez

to

nadty

któryci

i

gono

wieczerzy

przy

styl

rozrywki.

dla

wywiadczy przysug, gdy odciga

Kociuszko wysia wprawdzie przed wieczorem ord3'nans do Poniskiego zapewne W3'rany; po niewiadomej nam treci, lecz nie Dopiero po pónocy wsta, AV'ieczerzy za pooy si spa. obudzi Niemcewicza kaza mu napisa drugi ordynans pod dat „10 8-bris o godzinie 1 pó o pónocy", aby Poniski przyszed do Tyrzyna *); zaleca ..najwiksz pilno w marspraw

pilniejszych,

wojskowych.

do

i

i

szu'"

**).

Tymczasem prz3'bywajcy póno

w

noc do obozu

syjskiego oficer pruski zasta Fersena z jeneraami

tami przy ognisku, a

wódz

wa

ca

armi

jego

rosyjski radzi przybyszowi

o wicie

w

szeregach, bez ogni,

Odczytawszy dorczony

z broni u nogi.

ma atakowa

ro-

adjutan

i

wraca

list

hr.

Schwerina,

popiesznie,

ponie-

Polaków, którzy tam stoj, gdzie

—

doda •wida byo lini ognisk. Przejedajc przez Wis po spaleniu mostu nie pozostaje mi przekonasz si pan, Poniewa nic do wyboru, jak zwyciy lub umrze" ***).

e

cytowany przez

Poniski,

*)

nazw

Paszkowskiego,

podaje

niewyranie

mona wic domyla si wzgldem strategicznym obie wsie maj

miejscowoci; Tyrzyn, T\-czyn. Siczyn;

albo Tyrzyna

TÓwn

albo

yczyna: pod

warto, lecz prawdopodobiestwo wiksze jest za Tyrzytam si odbya przeprawa. ynem. bo tam si znajdowa obóz Fersena prawie

i

czyna

za **)

wi,

e

o

dem do

Kociuszko

We w

2-j

nie

widzia po za lasami.

fragmencie, wydan\'m przez upaskiego, Niemcewicz mónocy przybieg goniec od Poniskiego. co miao by powo-

wj-dania

ordynansu poczenia si.

ale

tym odlegym wspomnie

niom wierzy niepodobna. ***)

spa'ony.

Jest

w

tych

lecz oddanj-

Wewutrzne

sowach maa niedokadno, most bowiem mieszkacom;

dzieje Polski

wtpi

Korzona.

—

nawet czy

T. "VL

by ju

nie

by

rozebrany, "21

322 jednak przejazd

e

by

woli pozosta

wielce trudny,

by

bitwie

i

dzia: „Clitnie na to pozwalam, jeli

si co zego

W

istocie

stanie,

akcya

w Korytnicy

ciuszk

bataliony strzelców

i

Prusak owiadczya Fersen odpowie-

mnie pan^

lecz nie obwiniaj

bo koci

bya

wic

przytomnym.

ju

le

na

stole".

Kozacy wytropili Ko-

zaczta.

przeprowadzili go do Maciejowic;

Woronezki puk iuzarów pod

i

dwa

komend

pukownika Tostoja zajy po utarczce wiosk Uchiacze dla obserwacyi; co waniejsza, o zmroku wyruszy jenera Denisów z 4-ma batalionami, 10 szwadronami 8 dziaami w kierunku 3xzyna, eby, trzymajc si na lewo od Okrzejki, pozostawiajc na prawo wiosk Godzisz, obej lewe skrzydo polskie. Reszta wojska otrzymaa dyspozycy ruszenia i

o godzinie

3-iej

lini

blizko

pó

na

mili

dug,

mianowicie:

prawe skrzydo jeneraa Cliruszczowa, ocierajc si o Kawenczyn, lewe jeneraa Tormasowa, dotykajc Wisy; we waciwym odstpie miaa si posuwa linia druga, a za ni re zerwa, przeznaczona do popierania gównego ataku od strony lewej. Pionierowie mieli torowa pukowi Chruszczowa przejcie przez bota. Furgony obozowe i park powinny byy posi wlad za wojskiem ku Kobylnicy. Wszystkie te obroty byy wyl^onane przede dniem; o godzinie trzy kwadranse na pit ozwa si strza dziaowy Denisowa; owsciodzie soca armia rosyjska staa ju w szyku bojowym. Fersen sucliy, wysoki, lat okoo 60-ciu wieku liczcy, jecia na

sun

we

przedzie

futrze

z

czerwonej

przynajmniej stu ludzi, oficerów

felpy, i

otoczony

orszakiem

onierzy.

W

Zamku Maciejowickim „o samym wicie", jak powiada Niemcewicz, zapewne przed pierwszym strzaem czyli przed trzema kwadransami na 5-t (wschód soca by wtedy o godzinie 6 m. 17) adjutant od sub}^ Kuniewski da zna,

dopiero

w

jak pisze

dniu poprzednim

sam Fersen

w

9

padziernika przeprawa

raporcie swoim.

ukoczon

zostaa^

323

e

nieprzyjaciel

w

szyku wojennym postpuje naprzód.

sko polskie wkrótce do przyjcia jego

byo gotowem.

nut Kociuszko by ju na

a postrzegszy

Woj-

W

mi-

wiosk, któr si lewe skrzydo opierao (Oronne), by jej nie opanowali Rosyanie, kaza j zapali. Wnet wznosz si kby czarnego dymu; wieniacy i kobiety z dziemi, bydo, ptactwo ucieka we wszystkie strony, napeniajc powietrze paczem jkami. koniu,

o

i

Pierwszy

uderzy Denisów „na lewego skrzyda

ostate-

czno" si przemon. Garstka strzelców Dembowskiego br^-gada Piska nie mogyby go wstrzyma; niewtpliwie musia tu dziaa pukownik Szuszkowski ze swymi dwoma i

zbiorowymi batalionami, poniewa Denisów dwakro hyl odpierany bagnetami, któryci strzelcy nie mieli. Niedugo Ciruszczow, przeszedszy z trudnoci przez bagno, ustawi swoje baterye

i

posa Denisowowi

leski oraz batalion

posiki:

cay puk dragonów SmoWic rodek

grenadyerów Kijowskich.

wojska polskiego znalaz si

w

i

ogniu.

Jednoczenie zbliay si powolnie szeregi rosyjskie ku skrzydu prawemu; Fersen omieli si rezerwy do zajcia miasteczka Maciejowic oczyszczenia lasu nad rzeczk

uy

i

Próbowaa szary jazda polska (zapewne puk V Kamieskiego), lecz przywitana kartaczami od bateryi majora von Berga zmieszaa si, pierzcina i ju nie pokazaa si ze strzelców.

w

cigu caej bitwy. Zagray te dziaa wielkiego kalibru rosyjskie. Ogromne kule z straszliwym oskotem, przedzierajc si przez drzewa krzaki, amay je okryway sztab polski gaziami. Skoro nieprzyjaciel zbliy si na strza armat 12-funtowycti, odpowiedziano mu; sam Kociuszko celowa z takim skutkiem, i wida byo chwiejce si szyki. i

i

sw dywizy pod Zamek. Dziaa wprowadzane po deskach na bagnist równin, ostrzeliway prawe skrzydo polskie, lecz zrazu bez naleytego skut ku, gdy strzay z powodu zbytecznej blizkoci celu góroway. Rachmanow tymczasem naprawia rozrzucone mosty Tormasow przysun

jego,

324 na rzece Okrzejce, a

hr.

dy

Tostoj

z

rezerw na

nieprzyjaciela.

rzek:

czelnika,

*).

do

mocny-

Sierakowski, przystpiwszy

do Na-

13otychczas przez trzy godziny Polacy czuli si

mi wobec

t}^!}''

e

„Zdaje si,

zabieraj si do

Moskaluszki

odwrotu".

Myli si. karabinowy.

Linie

Ogie stawa si prdszym i

gwidc

granatów,

coraz

i

niezwyk zacitoci.

z

na

miejsca,

lini

nikt

Nie

i

e

obiecywa,

nadcign wszake,

grenadyerski Sybirski

bataliony:

od

konie

pobito

Po-

chocia

gorce godzin3\

jeszcze trzy lub cztery

Nareszcie

opuszcza

nie

Kociuszko, przebiegajc

bojow, zagrzewa do wytrwaoci

niski wkrótce nadcignie.

atoli

Ju

walczy zacz.

którem

ju wypróniono amunicy.

miny

Grad kul

straszniejszym.

koo uszu, pada pomidzy Okrywaa si ziemia trupami;

nieustannie

garstk wojska polskiego. drgao powietrze od jków konania; dzia;

zbliyy si na strza

nieprzyjacielskie

ponawiay si

Ataki

i

muszkiete-

zoywszy syy^oje tornistry, paszcze, zabityci rannych pod gór, wdar si z nastawionym bagnetem misamym rodku jeden dzy piechot polsk koo Zamku. batalion, podobno regimentu III go ze swym pukownikiem ruszy Krzyckim, nie majc adunków, straci cierpliwo rów Kurskich, i

W

i

naprzód,

chcc uderzy na

ciel go pokotem

i

mieszaj

*)

pozycyi

Oficer pruski powiada,

od

polskiej

tyu

i

kosynierów

batalion

Ku

nadyerów Krakowskich. pem, przedzierajc si przez

strzay

nieprzyjaciela;

luce

tej

krzaki,

e

to

on

wypróbowa

czyli

pucia si wnet

poda m\-l Fersenowi obejcia

mono

konnicy

przeprawienia

Okrzejk. Dwaj kozacy z oficerem dostali si pomylnie na bar dzo stromy brzeg, a wtedy ju przeprawia si wiksza

prawj'^

cz

zdy, tracc jrdnego tylko utopionego konia.

ile

ze

prawi mosty, ciaby jedneóo

Opowie

ta

nie budzi

ja-

jednak

ze wzgldu na milczenie raportu urzdowego o zasudze wzgldu na waniejsz okoliczno, e Fersen rozkaza naa wic przeprawa odbywaa si zapewne bez topienia ctio-

zaufania nie tyle

Prusaka,

gre-

galo-

kawalerya nieprzyjaciel-

przez Jej,

armatnie

konia.

325

j odeprze Niemcewicz ze szwadronem litewzapewne Kazano wskiego *), lecz kula z pistoletu przepraw, a kawalerzyci jego pierzchnli. Co szya mu Chciit

ska.

skim,

rk

gorsza, uciek

pukownik Wojcieciowski, powiadajc, e musi Mirowskicti dla króla, dajc zy przy-

uanów kad caemu swemu

ocali swoich

i

liczcemu przeszo 700 ko**. Na lewem skrzj^dle Kope, usiujc torowa drog Ko ni ciuszce, dosta si do niewoli, odebrawszy trz}' rany; pozbaoddziaowi,

wiona asekuracyi artylerya strzelaa jednak do ostatniego naboju kanonierowie obracali dziaa bez zaprzgów' wród i

otaczajcego ici nieprzyjaciela. Bataliony muszkieterskie Dziayczyków legy co do nogi, a linia ich róowj^h rabatów

ótych naramienników na pobojowisku wiadczya, e nie Wród zamtu rzezi, która si najokrutniejsz staa w podwórzu zamkowem w samym Zamku od sal i

ustpili kroku.

i

i

a

ukazaa si jazda hr. Tostoja na tyach. Kociuszko przybieg jeszcze na skrzydo prawe usiowa utworzy czworobok; na gos jego zacz si popiesznie formowa nowy front dwójkami, ale wtem da si s}^sze glos trwogi. Obejrzaa si caa linia spostrzega liczne szwadron}^ nieprzyjacielskiej konnicy po za sob. Wted\' wsz}-pitrowych

do piwnic,

i

i

stko ju woajc

bjlo stracone. Jedni rzucali

bro

pardonu, drudzy uciekali na

rozleg równin po za

polem bitwy. Na

lecych

i

padali

na ziemi,

rzucia si piechota rosyjska

i

mor-

dowaa ich, krzyczc: „To za Warszaw! Pamitaj Warszaw!" Za uciekajc3^mi za pucia si w pogo kawalerj^a. O godzinie 1-ej umilky ostatnie strzay. sali Zamku

W

Maciejowickiego, napenionej jeneraami rosyjskimi, spotkali si

jako jecy:

Kope,

*)

wiemy,

Sierakowski,

Sam on

twierdzi,

nie znajduje

**)

Kope

si

e

komend

to

Kamieski, brygad3'er jego Niemce-

sekretarz

i

bj-a milic_va konna brzeska, lecz

w adnym

tak w

Wojciechowskiego.

w

raporcie,

wymienia gwardy konn,

liczc razem 800 koni; prawie

go pod

Kniaziewicz.

naczelnika Fiszer

adjutant

ta.

jak

adnej marszrucie.

uanów puk Kazanowskiego, bya sia oddziau, zostajce-

istocie

i

326 wicz.

pikach

ci

Okoo krwi

kozaków przynioso na

czterech

5-ej

okrytego Kociuszk.

Taka 1)

godzin}'

zbroczonego, nieprzytomnego, mierteln blado-

suma

jest

z raportu,

szczegóów wiarogodnych powiadczeniem podpisu

zebrana

,

opatrzonego

F^ersena

adresowanego do Repnina pod dniem 14 listopada 1794 z m. Drzewicy za n-rem 328, a przechowanego

i

pii

urzdowej

w

Petersburgu pod

prawy przez

Wis

Cz

st.)

w

ko-

archiwum Komitetu Naukowego przy Sztabie

Gównym w 1266.

(st.

i

n-rem 1221;

bitwy, znajdujcego

tego dugiego

i

z planu prze-

2)

si tame pod Nrem

farbami ozdobionego

czamy w

kopii,

Merczynga.

przerysowanej przez budowniczego

kalkowanej

inyniera

przez

planu za-

Henryka

p. p.

Edmunda

Zaremb, a nastpnie odbitej litograficznie: 3) z planów Flo ryana Dembowskiego i Niemcewicza; ten ostatni znajduje si

w

pamitnikach Leona Dembowskiego,

neum

1882. za

lipiec.

porównanie z tekstami

drukowanych

w

Ate-

Zestawienie wszystkich trzech planów,

mapami dao nam podstaw do uo-

i

enia wasnego planu

4) z opowieci Niemcewicza obrazowo -uczuciowej, poetycznej, oraz Kopcia militarnej rozumowanej logicznie; 5) z opowiadania anonyma oficera pru-

bitwy;

i

skiego to

w

ostatnie

„Militair

Wochenblatt" z roku 1829 N-ry 700—703;

pomidzy powoanych wiadectw

posiada z

naj-

b

niszy stopie wiarogodnoci; pan oficer podaje zawsze dne obliczenia wskazówki topograficzne, lekceway Kociuszk i okazuje niech do Polaków, wystawia efektownie wai

sne

pomysy

i

a które si nie

czyny,

godz

te omielilimy si

mow

których

o z

nikt

inny

nie

wzi

z niego

tylko

wspomina,

faktami.

To

trzy rzeczy:

roz-

wiadomemi na pewno

Fersenem w nocy przed bitw, ostatnie usiowanie Kociuszki do uformowania linii, nareszcie scen mordowania poddajcych si onierzy, której prawdopodobie siwo wzmacnia si przytoczeniem wykrzyków niezrozumia-

ych

z

samego autora i le wypisanych po polsku, a wic powtórzonych z rzeczywistego syszenia. Nie opatrywalimy swego wykadu cytacyami szczegóowemi, poniewa wszystdla

327

o

328 kle

powysze ródta

s

moe wykona

badacz

niewielkiej

objtoci, a zatem

kady

kontrol przez atwe porównanie z

za-

stosowaniem elementarnych zasad krytyki. Rozwamy teraz kwestye wtpliwe sporne. i

1.

map

Pozycya Podzamcze- Oronne czy bya dogodn do

si rozstrzygn jasno przy

Pytanie to daje

twy?

planów, a jeszcze

i

comy wanie

lepiej

bi-

pomocy

przez naoczne obejrzenie placu,

wykonali spoinie z jeneraem inynierem Eug.

bywa Jaboskim, który posiada wiadomoci strategiczne na wojnie. Okazuje si tedy, i o parset kroków przed wsi. Oronne zaczyna si wj^nioso pagórkowata, która panuje nad rozleg, obfit w moczary równin, cignc si ku Wile. Ztd Kociuszko widzia jak na doni armi rosyjsk obóz gówn}' pod Tyrzynem. Idc do paacu w Podzamczu,, jej znajdujemy wci okryte drzewami wzgórza coraz wysze; s jednak miejsca w rodku pozycyi przystpne dla jazdy nieprzyjacielskiej. Dzi niema ladu okopów; sam Fersen zreszt wiadczy, e baterye byy tylko zaczte, a wic ani wwozów zamkn, ani lewege skrzyda pod Oronnem umocni niezwynie zdono skutkiem ciemnoci, znuenia onierzy Boto „Duylas" powinno byo zabezpiekle ryciego ataku. frontu; skrzydo prawe mogo si broni czy znaczn v\ybornie na pagórku zamkowym, a caa pozycya przedstawiaa t dogodno, e moga by szczupem wojskiem obsai

i

i

cz

Jako wystarczyo

dzona.

mowanie

ale jedjmej,

zaledwo jeden

nito

Na

tyacti

pynie

czona bagnami, walce

Dl

•)

czyli

w

batalion,

puk

i

konnicy na ufor-

którj-ci, jak

armaty.

jazdy

i

trochi strzelców.

otoformujca stawy opowiada pocztylion miejscoZ trudnoci te po zacitej

rzeczka Okrzejka,

zatony jakie

wy,

polskiej piecioty

cigej okoo 2-ci wiorst dugoci majcej *), bo rezerwy prawie nie byo, a na przód wysu-

linii

•

zeszy bataliony Racimanowa

i

przez

wazk

Odlego od Oronnego do Podzamcza liczy si sni wedle notatki hr. S. Zamojskiego.

1333-5

na

grobl,

4.(X>0

okci,

Drukarnia Artyst.

S.

Sikorskiego.

ii' (r^

OKOLICE MACIEJOWIC podug Mjpy

szczególnej

Województwa Lubelskiego

przez Karolo dc Pcrtheei

^^^:

329

moga

a jazda jego

b3^

czynn

dopiero przy ciganiu rozbit-

przedzierajcych si na suclie pole

ków,

przez szeregi Deni-

Ta sama rzeczka stanowia teraz przeszkod do porzdnego odwrotu staa si przyczjm doszcztnego zniesie nia maej armii polskiej. Ostatecznie za wnioskowa wypada, e poz}'C3^a b}'ab}- dla Kociuszki wyborn, gdyb}' za mieni j na forteczk, gdyby nieprzyjaciela trzj^ma na wodzy nie bagnet nielicznego strudzonego onierza, ale sowa.

i

zdy

ma

i

szaniec, lub

okop

bateryi.

Jak by miaa

2-re.

i

jak

bjla rola Poniskiego pod-

czas bitwy Maciejowickiej?

wiemy dokadnie,

Nie

kowanej poprzednio

nam dle

instrukcye

i

pó w

wzity, czyli

tu

wa

sów

nocy,

w Okrzei

na wzmian-

znan te

wysanego przed wieczorem, we-

Domyla

Kopcia.

ostatni, z dnia

odsania jasno uderz3'

mianowicie:

Turzy n,

mówiono

e

si mona, si w

ogólnikowe co do poczenia

Lecz ordynans

boju.

co

283)' radzie wojennej? Nie

ord3'nansu,

wiarogodnyci

dane

1

tre

jest

(str.

10 padziernika godzina

plan,

przez

Kociuszk

ony

punkt wybornie Poniskiemu znany, poniewa

wróy sya

Wis,

obóz

po-

na Fersena z tyu, na Tj^rzj-n

si znajduje Karczma Czerwona, gdzie si odbya przez

byy

czasie

gdzie

niezawodne

ustawiony most, "gdzie

Pierwsz}' strza

rosyjski.

wszystkie

by

zwyciztwo;

swe

a

sil}'

oskrzydlenie z prawej

i

do

armatni

im mielej ostatniego

z lewej stron}'

w za

przepra-

b}'!

rozo-

tj^m punkcie

Fersen wy-

szwadronu

na

zamku Maciejowickie-

oczekiwaa go klska przy wziciu go we dwa ognie. Ale Poniski nie ukaza si wcale w Tyrzynie; przyszed o godzinie 3 pó do Korytnicy po skoczonej

go,

tem straszniejsza

i

bitwie

na

i

siebie

zbiera

ju

tylko rozbitków.

Nie dziw,

e cign

sd}' surowe a nawet pomawianie o zdrad.

Najostrzej oskara go w Pamitniku Damy Polskiej" *) Urszula Tarnowska, zarczajc, e ,,to, co oczy nasze .,

*)

Lwów, Gubrynowicz

i

Schmidt 18,6,

str.

82, 83, 86.

330 widziay rzetelnem jest opisaniem''. Poniski z podwadnymi sobie jeneraami Baranowsl13.

Jasieski kupiec II. 178. Jasieski off sk.. III. 394. 395:

VI.

19.

Jasiski Jakób puk.. G. III.

376.

L..

I.

490;

V. 125; VI. 82, 100, 107, 108, 162, 222, 243, 313. Jasiski pisarz wojskowy \'. 38.

365 Jasiski pose sandom. 111. 267. Jasiski Wojciech wonj' IV. 83. Jakiewicz Jan. U. 293: V. 28, 166, 195;

\L

Jaszewski p.

X..

I.

(Tab. 222

off.

Jaziewicz

v.

Jawiski

br}'gadyer,

II.

sk. IV. 209. Jarzewicz, II. 163.

419 (Tab.

III.

216); VI. 116, 166, 193, 195, 198, 302. 316. Jdrzejewicz, II. 161.

p

JelTreys.

181.

Jezierski

sk. V.

olT.

Jeleski. Y. 205

Jordan Józef, VI.

Jeleski pis. dekret. III. 296. Jeleski pose, 111. 156. Jeleski puk. V. 31.

Józef

Jelski

Stanisaw kom.

IV. 273; V.

sk.,

III.

403,

G. M., I. 491; II. 176, 177; III. 393; VI. 25, 47, 162, 193. 194, 196, 198, 200, 301. Jelski kasyer V. 22.

marszaek ihumeski V. 204. ksidz IV. 140. Jeneralno ydowska. I. 218, 222.

Jelski Jelski

II.

178, 335.

V. 92, 93. 111. 146.

Jerlicz bryg.

445; 267, 319, 392, 232, 347, 10;

22. 29.

cesarz,

2.

t.

7.

I.

266;

111

46. 267;

IV. 27,

166;

II.

V.

236.

Jelski Konst.

Jenni.

II

51, 75;

137.

124,

13,

417. 424, 264, 266, 292, 318, 385, 386, 164, 222, 328, 345, 235; V.

Jeziorkowski, V. 38.

186.

II.

ukowski,

VI. 33.

IV.

Jekiel Dr. autor.

87. 89,

89, 90, 219. 228, 255, 268, 352,

364, 375, 394, 395, 95, 227, 260, 269, 273, 279, 281, 320, 321, 374, 382, 393; 111. 147, 157, 254, 255, 256, 310, IV. 348. 349, 350:

186.

Jaworski

222

415

111.

t.

I.

90, 246. 417: II. 389. Jezierski Jacek kasztelan

15.

146); V.

134.

Jezierski Franc. X. autor.

Józefowicz Józefowicz 411, 413 Józefowicz

Teodor.

213.

I.

sekret, legacyi ros.

t.

III.

(Tab. 222 p. 33, 100). starosta merecki. 111. 194; V. 183, 262. Judycki G. L., II. 324; V. 75. 90, 96, 97, 105, 108, 114. 117, 119, 133, 144, 151, 157; VI. 298. Julius baron, IV. 24, 25. Juskiewicz VI. 13, 281. Justi VI. 33.

Jerzmanowski

Juszkiewicz V.

i:>.

K. Kabrvt bankier,

Kachanow, II. 356 Kach wski jenera 127, 128,

130,

Kaczanowski,

Kaczyski

III.

ros.,

V. 97, 106, 176, 260.

299.

t.

111.

315; IV.

245 (przyp.), 263.

12,

Kamieniecki ? VI. 315. Kamieski Ignacy G. M.. t. VI. 109, 111,128. 129, 135, 261, 264,285,

Kamiski

211. 325, 344; II. 175 (biogr.) 405, 411, 412, 417; III. 338, 340, 341. 351, 383, 385, 389, 419; V. 289; "off.

sk. IV.

Kaposztas Jdrzej, 144, 166, 174

—

58,

59,

153,

II.

str.

267,

269, 379, (przyp s.), 381 przypis.); IV. 303, 304 (przyp.); V. 2, 89 (prz3fp.) 241. Kalinowski parobek I. 478; 1\'. 29.

Kalk VI. 40, 98. Kalkowski 11. 178.

Kom. Ekonom. JKM.

patrz

Kamieniecki Dominik,

289, 292.

IV. 282.

Kadubicki VI. 83. Kahl III. 166. Kakowski IV. 211. Kaleski V. 250. Kalinka autor, t. I. str. 263, 441 (przypisek):

Kamera

237; V.

prz3'pisek.

156,

III.

166, 172 315, 349.

159.

II.

t.

334;

(biogr.) 208,

VI.

1.

15, 33, 46, 49.

Kara Kamierz 231;

t

III.

Karczewski Karol

Xi

kasztelan

16,

18.

IV.

147.

Saski

lewicz Polski, 205; \'. 50.

t.

i

wizki,

II.

Kurlandzki, kró-

111.

180, 196: IV.

366 Karol II Stuart kr. ang. IV. 257. Karol X kr. szwedzki, II. 213. Karol XII król szwedzki. II. 213. Karp Franc. Mauryc}', I. 420, 443, 444; 11. 27. Karp Benedykt VI. 4, IH.

Kiciski Tadeusz VI. 64. Kicki Onufry II. 384; III.

Karpowicz X. I. 387; V. 116. Karr puk. ros., I. 185; III. 46; IV.

Kiepsz V. 253.

47.

Karski Antoni pose pocki. 1V.72, 73. Karski Augustyn 111. 385. Karski ? VI. 133. (Tab. 312). Karnicki L. kasztelan wieluski, IV. 13; V. 31—33, 58. Karwicki szef V. 71, 91, 93, 156. Karwicki ? IV. 197. Karwowski Andrzej jenera, I. 488; V.

VI.

163;

152, 154, 166, 194, i97, 200, 239, 301, 302.

Ksinowski Katarzyna

148,

IV. 28.

102, 106. 173, 174, 179, 207. 224, 236, 329, 498; II. str.

126.

129.

t.

I.

1.30.

7,

143.

198,200,

181, 195,

237, 259, 261, 327, 30, 33, 36. 45, 47, 54, 61, 118, 151, 168. 327, 403; III. 8, 31, 37, 38, 40, 47, 51, 52, 54, 64, 74. 85, 87. 99, 147, 148, 322, 352, 407, 421; IV. 14, 46, 68, 90, 169, 260 290, 301, 306; V. 156 przyp., 174, 233, 236 95. 240. 242, 279, 2sO, 288; VI. 48, 116.

Kauderbach,

Kausch

III.

autor,

20.

I. 11, 278, 314; II. 329, 346. 350, 352, 353. Kaunitz II. 158. Kawecki 1. 438. Kazano wski Andrzej G. M.. I. 491; VI. 2.'3. 162, 216, 246, 253, 289, 290, 293.

Kazanowski V.

t.

rzdca dóbr

Radziwi.

122.

Kazimierz Jagielloczyk, Kazimierz Wielki, I. 222;

2.

I.

III.

IV. 314. Keyserling graf, ambasador,

37.

III.

375; IS,

Khodee

III.

25.

Kijaski puk. V. 92. Kijeski.

III.

411. (Tab. 222 p. 29);

21.').

IV.

Kiliski szewc puk., I. U; II. 174, 352, 408. 409, 411, 368; V. 289; VI.

15, 46, 186, 234,

3,

184.

49, 50.

106, 155,

Kirkor Turek. III. 26. Kirkor puk, VI. 83, 181. Kitowicz X. autor, I. 25, 269, 442; 266. 267, 272.

Kleczeski Joz. I. 279. Kleczkowski kap. VI. 107. Kleist adjut. V.

119. 501. Klikowicz V. 6. Klopman V. 50. Klosze Fryd. VI. 2. Klicki,

I.

Klugen major ros. VI. 106. Klugh Jan bankier. I. 284, 313; II. l,yj, 178, 305, 309, 313, 315,317, .350.

352.

Klemens XIV, t. III. 172. Kluszowski II. 319. Kmita III. 429. Knakfus II. 363. Kniaziewicz jenera IV. 185; VI. 248, 263, 278, 290.

Knoblauch II. 238. Knor II. 238. Knorring jenera ros.

t.

333;

II.

VI.

219, 222.

Kobyliski III. 431. Kochanowicz IV^. 27. Kochanowski M. pose sandomir. 212; 273.

II.

408;

III.

428;

Kocie pose oszmiaski,

VI.

t.

3,

III.

I.

1.5,

224;

Koenig puk.. IV. 300; VI. 149, 185,

116.

186. 205, 246, 247, 249. autor, I. 84, 118.

major, VI. 203.

Koeppen

X.. VI. 43.

Kiciski Pius szef gabin., t.

III.

,

VI. 4.

Kdzierski

ski,

5,

.3.S.

Kpiski

Kieps III. 429. Kierkor adjut. kr.

II.

Imperatorowa,

II

79

19, 68,

82, 101; V. 259. Kicki Jan IV. 13, 309. Kicki puk. IV. 182. Kiekiewicz VI. 34.

I.

str.

26;

III.

pose

liw-

22,

23,

2,

219, 260; IV. 23; V. 178.

Kohn III. 416 (Tab. 222 p. Kojaowicz M. autor. I. 172. Kolegium medyczne V. 184.

170).

173.

367 Kolenda Gabr. metrop. unicki Koliski \'. 28. Kotaj V. Koontay Hugo. t. 82,

235,

I.

36, 234, 441, 452;

II. 103, 104, 297, 298, 302, 402, 404; IV. 29, 30; V. 2, 179, 193, 206, 207, 292.

13,

I.

Komisye Porzdkowe Cywilno-Wojskowe t. I. '36, 70, 76, 369, 370,

266, 272, 429, 433, 434, 444; II. 17, 27, 36, 214, 215. 224, 226, 389, 390, 400, 403; III. 206, 214, 215, 378, 388, 389, 390, 401; IV. 233, 320; V. 5, 8, 30,

74,

330, 23,

379, 207, 400.

123,

87,

189; VI. 8,

124,

437, 459; II. 398; III. 309, 380, .396, 425; IV. 4, 11, 14, 28, 203; V. 3, 18, 20, 21, 26, 56, 59, 60, 80. 293: VI. 1, 2, 5, 31.

Komisya Porzdk.

19, 33, 40, 41,

15, 17,

47, 51, 273, 274, 281. Koomvski IV. 198.

Kolumb II. 20, 23. Koyszko brygadyer

489;

VL

VI.

t.

III.

65,

W.

C.

Bielska,

398 (Tab. 222

p.

I.

188);

152.

15,

Komisya Porzd. C. W. Bracawska, I. 453—454; V. 226. Komisya Porzd. C. W. Brzeska Lit,

112,

128, 233, 234," 299.

Komajewski V. 255.

295. 410, 411 (Tab. 222p. 11, 15, 20, 26, 31, 48); V. 45, 124. 125,

286; V. 229; VI. 30. C. W. Chemska, I. 454; V. 25, 225, 226. 231; VI. 2, 10, 58. 120. Komisya Porzdk. C. W. Czerska, I. II. III. 97; 369, 370, 453, 454; 241: IV. 29: V. 212. 213, 231. Komisya Porzd. C. W. Dobrzyska V. 231 Komisya Porzdk. C. W. Drohicka. VI. 29, 297.

133,

Komisya Porzdk.

Komar

VI.

III.

Kom. Porzdk.

160.

Komarzewski Jan jenera,

t. I. 26; 22, 72, 79, 198; IV. 291, 296, 304 (biogr); V. 2, 69, 109, 144, 211. 291; VI. 115.

III.

Komendant

Siy

Zbrojnej

Xistwa

Mazowieckiego VI. 36, 37, 38, 315. Komisoryat t. I. str. 225: II. 94: III.

135,

136,

142;

1.39,

26—36. Komisya Bankowa

159:

II.

t.

VI. 4,

III.

339;

359: IV.

186;

V. 268.

Komisya Brukovya, V.

II.

161.

Porzdku

282—286, 288;

273,

II.

t.

I.

36.

Komisya 10 go Grosza,

I.

Komisya Porzdk.

296, 341; 74, 320:

V.

Komisya Edukacyjna,

Kruszcowa, III.

IV.

188, 311. 312; V.

Komisya Mennicza III.

II.

478, V. 165, 231; I.

240: V. 19. Komisya Policyi

Departament),

V. I.

I.

473,

2.30;

VI.

14,

160,

C.

W. Krakowska 481, 492, 496;

VL

2,

85, 86, 94.

2-27.

Komisya Porzdk.

I

:

C.

W.

Lubelska,

485, 499, 501; V. 190, 227: VI.

6-8, I

'

(i

W. Kocia-

Komisya Porzdk. C. W. LiwskaVI. 6. Komisya Porzdk. C. W. om}'ska

179.

197, 204, 241; p. 32): IV.

Kijowska,

479,

Komisya Porzdk.

143: IV.

392 (Tablica 222

W.

W. Kowieska,

C.

404; V. 189, 241.

II.

Kwaternicza,

Kamieniec-

C.

II.

!

v.

W.

139.

Komisya Porzdk.

264."

Komisya Lokacyjna

C.

ska V. 231.

239, 241.

Komisya Likwidacyjna

Kaliska V.

Komisya Porzdk.

t. I. 36, 252, 398; II. 289,"' 361: III. 147; IV. 320. 322—327: V. 181, 193, 199, 217, 257, 289, 292. Komisya Ekonomiczna J. K. M, vel Kamera t. II. 61, 242; III. 7, 19, 72, 73, 89; IV. 299.

v.

W.

ko-Podolska I. 468. Komis3^a Porzdk. C.

236, 243, 248, 423.

Komisya Górnicza

C.

2.31.

IV. 314, 317; V. 215. III.

162, 241.

Komisya Porzdk.

182.

Komis}'a Dobrego

W- Gnienie-

C.

ska 'v. 231. Komis3'a Porzdk. C. W. Grodzieska I. 499. 500. 501; V. 28; VI.

32.

Komisya Porzdk.

C.

W. ucka.

I.

79, 408, 453; IV. 30; V. 224, 225,

231.

368 Komisya Porzdk.

W. Mazowiec-

C.

kiego Xist\va.

-'2(^.

I.

Komisya Porzdk.

C.

501; VI.

W.

.'3.

Merecka,

VI. 241.

Komisva Porzdk.

W. .Miska.

C.

V.

1.^7."

Porzdk.

ska"v.

W. Oszmia-

C.

2'An.

Komisva Porzdk II.

W. Piska.

C.

I.

C.

W.

Polocka.

C.

W. Poznaska

C.

W. Preska

V. 2:31.

Komisya Porzdk.

499. VI. 1:3. 241. Pomis3'a Porzdk. C. ska V. 231.

Komisya Porzdk. 485: VI.

i

Proszo'V-

W. Radomska,

C.

4.

W.

i.

96.

:35.

W. Radziejowska IV. 28; V. 205. 20S, 231.

Komisya Porzdk. C

C. W. Rawska. 144. 205. 20S

Komisya Porzdkowa II.

97; IV. 29;

V.

—

212, 231.

Komisya Porzdk.

W. Rosyeska.

C.

V. 229.

W

Komisya Porzdk.

W. Sochaczew-

C.

ska"v. 231. Komisi^a Porzdk.

C.

W. Stycka.

C.

W. Warsza.y-

ska"l. 500. V. 231.

Komisya Porzdk.

W. Wieluska.

C.

Komisya Porzdk. V.

C.

W. Wileska,

C.

W. Wschow-

157. 231.

Komisya Porzdk. ska'v. 231.

Komisya Porzdkowa

C.

W. Wyszo-

grodzka V. 227.

Komisya Porzd. ka

V.

Komisya Porzd. V.

C.

W. Zwinogrodz-

C.

W. ytomierska

162.

139.

Komisya Skarbowa Koronna ga Narodów I. 3(i, 64, 65. 76, •270,

i

Oboj-

68, 75,

79, 80.

219. 222. 225, 269, 373. 374, 4.39, 452. 456; II.

34. 58, 59. 63. 67. 69, 71, 72, 77, 83. 87.89. 95. 128. 138. 145-148, 150 155. 157. 158. 161. 16. 165,

—

8,

30.

II.

53.

107,

III.

—

202. 207. 210); I.

3.

IV. 3,

7.

179, 2 ;6, 269. 285

11, 21.

— 292,

174, 287

105,

22.

301; V. 30 - 104, 126, 133. 19, 203, 210. 212, 251, 257,

-286.

3.38;

VI.

17.

6.S.

73, 84, rO, 290, 293.

71.

Komorowska Gertruda (Marya Mal\'.

235.

Komorowski kasztelan 236; V.

V. 231.

3.

202, 353: IV. 24, 32, 73, 241. 286; V. 5-8. 70, 257, 267, 290. 291. Komisya Wojskowa i Wydzia Po2-^5, 294, trzeb Wojskowych. I. 318. 470; II. 270, 294, 295, 36+; III. 381. 382, 393,396,397,411 419 (Tablica 222 p. 41. 53, 78. 95. 118. 125. 136. 143, 151, 193. 87. .302;

70.

68.

czewskiego

Komisya Porzdk.

262. 263.

V.

248—254. 290. 594—596. Komisya Skarbowa Litewska

70.

VI. 6, 31.

— 242.

3.34;

44. 45. 58, 61, 68, 69, 70, 135— 150. 171. 184-187. 202. 218, 235.

81.

Komis}'a Porzdk. C. W. Sandomier2t)0; VI. 133. ska

IV. 4, 24. 25. 30.

174. 193

32. 81,

311, 319, 331,

2:".0.

Komisya Porzdk.

I.

358—397;

356.

72.

Komisya Porzdk.

W

147, 153, l.^sg. 162, KU. 16f 174. 179. 186, 202. 225, 232. 23i». 249. 251, 261. 262. 26+. 269. 281, 282. 285. 317, 322, 323.340.353.

140.

Komisva

:369"

197, 210, 226, 255, 262 290. 291, 295. 300, 303. 307, 308. 309 316, 341. 344, 356. 360. 361. 372. 387, 398; III. 44, 80. 81. 8 3. 122, !23, 131, 132, 13-^,

186, 194,

—275,

belzki.

Komorowski (?) V 259. Kompania Fabryki Póciennej wiczu

W.

17.

II.

w o-

263.

Kompania Gór Olkuskich U. 239. Kompania Handlów Wschodnich vel Czarnomorska II. 151. 152, 156. Kompania Kontrakt. -Skad. 11. 26+. Kompania .Manufaktur Wenianych. II. 231—236. 2.9, 263, 303. Kompania Morska Pruska II. 31. 42. 47. 49.

Kompania Solna Buska II. 238. Kompania Tahaczna II. 274; V. Konarski puk. V. 79. 277; VI. Konarski 11. 313. Konfederacya Barska 197.

-A.i^:

II.

34;

I.

IV.

Konfederacya Radomska. 283; IV. 46. 47,

1-15.

6. lr,5.

59. 191, 192.

145,

3. I.

17)2.

185:

552. II.

369 Konfederacya

143,

IV.

Konigsfeld

Koniski

172,

171,

118—120,

177,

183.

Kopczj^ski Onufry X., V. 193. Kope Józef brygady er, I. 127. 486; 49, 58, 109, Ul, 113. 114, 124, 128,245,266, 268, 279. 281, 290, 293. VI. 11,

118.

Kope

122,

porucznik brat Józefa VI. 124.

Korbut Illikiewicz I. 213. Kordziuk szambelan V. 254.

Korewa autor

109. 276, 278,

94,

I.

290.

Korkozewicz IV. 32, 33. Korn Krzysztof III. 394; VI. Korsak Stanisaw III. 432. Korniejew i. 238 245. Korsak Samuel pose, puk., 146:

III.

IV.

V.

65,;

13:

—

126—130,

—

132—136, 158, 161.

177, 187, 200, 211, 213, 219

—

201, 205, 208, 221, 224, 227, 229,231, 235,240, 243 - 245, 248, 249, 257 259, 262—265, 268, 269, 273, 274, 278, 280—284, 287, 288, 292. 295, 296, 318, 319, 320—342. Kosielski rotmistrz V. 278. Kosierski pisarz wojskowy V. 38.

—

Kosiski porucznik VI. 176. Kosmowski major, autor VI. 255. Kossakowski Józef biskup inflan.,

102, 110, 116, 123, 159, 247, 248. 251, 274, 278, 283, 287, 289; Vr. 5. 69,

405;

II.

VI.

4,

222, 313.

100.

Kossakowski Józef, owczy, Kossakowski Micha pis. pol.

VI, 82. lit.

podk.

Korulski II. 319. Korycki puk. III. 16.

Kossakowski

Korytowski III. 44, 45, 156. Korzeniowski I I. 414 (Tab. 222

222 Kossakowski, wojewoda witebski,

VI.

p.

Kociakowski pose 123.

124, 260;

III.

wilkom.,

III.

26. I.

194, 260,

82,

V.

Józef brygad.

VI. S3,

II.

71.

Kossakowski sekr. gabin. III. 16. Kossakowska z Potockich, kasztelanowa kamieska, IV. 47. 48, 52; VI. 47.

261.

Kocielski

III.

416 (Tab. 222

p. 168).

Kociuszko Siechnowicki sdzia pograniczny

III.

137.

Kociuszko Tadeusz jenera. N. N. I. 11, 24, 37, 214, 233, 273, 472, 473, 475, 476, 477, 480, 488, 490, 492, 496, 497, 502, 504, 505, 507; II. 176, 198, III. 406; 25, 94, 96, 308, 372, 374, 387, 390, 391, 392, 396, 402, 404, 406, 407, 417, 419, (Tab. 222 p. 106, 115, 168, 184. 185, 186, 196, 217, 218, 219);

S.

82.

66; IV.

129).

Korzeniowski odwierny

I.

261, 267, 476; III. 79, 86, 90, 224, 226, 231, 358; IV. 66, 71, 262; V. 57, 159, 247, 257, 261, 289; VI. 35. Kossakowski Jan koadjutor V. 257.

Kossakowski Szymon, jenera rosyjI. 471; V. 49, ski, hetman w lit.

25.

7,

—

165-168,170—172,

186,

190, 193, 195, 196, 202. 203, 210, 211, 241. Konopka V. 155, 189. Konrad mistrz Krzyacki V. 9. Kontrym, I. 262: III. 358, 261: V. 257.

68, 74, 76,

148, 152, 155

138, 139,

Jerzy biskup,

180,

V.

95—97,

—

26.

vel Konisski

285;

100, 127 132, 136, 145, 155, 162, 163, 169, 171, 172, 231, 274, VI. 1, 15 17— 30, 32; 33, 37—48, 50 55, 57, 59, 63,85 89, 93 96,99, 108,

27,

286.

III.

125,

77,

78, 84, 88, 91,

271,

III.

108; V. 28, 29, 34, 73, 78, 134, 163, 183, 189, 231, 245,

246—261,

I.

IV.

37,

I.

405; 366, 424;

40-t,

II.

354—361,

343, 64,

Targowicka,

471;

•i(31,

Z.

329, 481, 503, 405. 370, 394,

Wewntrzne

dzipje Polski

Kossowski Roch

z

Gogowy

podsk.

223, 248, 253, 262, 270, 271, 316, 317, 322, 351, 353; IV. 82, 89, 96, 127, 205, 215, 217— 137, 173, 175, V. 219, 220, 230-235, 255 331 15, 17, 21, 23, 63, 262, 2, 12, 264, 266, 269. Kossowski Stanisaw, starosta sieradz. (brat), IV. 218, 231, VI. 6. Kossowski Antoni, sekr. w. k. (ojciec), IV. 218, 231. Kossowska, ona Rocha, IV. 233, 238.

Korzona.

1.

—

157:

T. VI.

111.

16,

18, 35.

370 Kotowski,

115.

111.

Kostomarow, przypisek:

autor, 1.2)0. 211, VI. 269.

475

Krauze

Koster 11. 126. Kowalski, IV. 28.

134; VI. 4, 33.

Kowzan, III. 431. Kozakowski puk. kowieski.

Kozowski,

VI.

porucz..

V.

ir)9.

sekr. D. P.

IV.

G.

lii.

35,

81,

244, 267.

II.

V. 97, 10(5, 169, 279. Kreczmer, VI 176. 50;

Krempiski, 310:

M., regimentarz,

185 przypisek; IV. 179. Kraszewski, J. I., autor, I.

V.

30-

III.

podpuk.,

Królikowski,

123, 156.

115,

III.

428; VI.

59, 208, 247.

Kozowski,

Kajetan, 101, 340.

Komian

Kronemann.

skar., IV. 209.

olT.

Komian

autor,

I.

358:

II.

Krosno wski ir., I, 139. Krosnowski, puk., III. 156.

1.

Krugel Karol,

skarb. Ul. 393. 189: IV. 50 prz3'-p.

Kraft podpór., VI. 170.

Krumpek,

Krajewski Jan Cir}'z. inst. kor. IV. 45 przypisek, 163, 164. Krajewski Stanisaw Kostka inst. kor. isvn), IV. 164 (biogr.), 170. 171,

Krumpholtz.

off. off.

Policyi,

190.

\'l.

skarb..

IV.

212: V.

III.

16, 313. 262. 326;

24.

Krajewski, sekr. gabin Krasicki, biskup warm., .

IV. 13,

1.

marszaek

Trybunau

I\'.

13.

Krasnodembski 2:36;

pose.,

1.

328. 436:

IV. 75.

Krasnodembski,

oficer

artj'lervi

VI.

154.

Krasnodembski,

II.

317.

II.

306, 318, 346.

321.

Krupiski, 180,

III.

podpuk.,

III.

102,

\'l.

313. 238.

VI.

Krucki puk.,

III. 220. 350: IV. 332, 333. Krzycki, kons. konf. Targ., V. 259.

Krzycki podpuk.,

\"I.

95,

129,

133.

ISO. 283, 287. 292.

103.

Krasicki Franciszek, III. 405. Krasicki, major, VI. 188. Krasiski Adam, biskup, kamie., I. 166, 184 187, 192, 265, 266; II. 372; IV. 55, 87, 153. Krasiski Jan, starosta opinog. I. 4.30: 111. 224, 231, 232, 236. Krasiski Iz3'dor. podpór., jen., VI. .>0, 149, 197, 246, 247, 249, 251. Krasiski Kazimierz, obonv, IV. 87; V. 31, 39, 50.

Krasiski,

Kriiger,

180;

II.

166.

\'.

Kruszyski, jen., Krysiski, V. 90.

193: V. 264.

Krajewski Krajewski,

34.

\'I.

Kropiwnicki, IV. 211. Kropiski, III. 399.

off.

X., VI. 7.

Kouchowski, Kouchowski,

72.

418

—

IV. 265.

179.

III.

415, 206);

^09,

1Ó4, 205,

Kreczetnikow, jen. ros., I. 191, 198: III. 41, 48 przyp., 149; IV. 47

IV. 29.

Kozowski

Kraszewski

378;

429.

III.

22li "p-

64.

Kownacki, szamb. III. 25. Kowwacz VI. Tab. 365 p. 37.

Koliski,

Ul.

.-Uoizy,

(Tab.

Kownacki, dvr. fabr. broni, II. 237; III. 412 (t. 222 p. 80): V. 45,

Kozierowski,

Krasowski, III. 102. Krauz, II. 308, 317.

inspektor

fabr.,

II.

Krzysztofowicz, II. 161. KsaAyery X Saski, królevyicz pols. III.

184,

Kubecki.

II.

198.

407.

Kubicki obyw.. Kublicki. puk.

III.

342.

bryg.,

I. 72, 260, 438; II: 382. 383;' III. 60, 220, 229, 230, 233, 254, 259, 311, 338. 342; IV. 307; VI. 56, 112.

v.

Kublicki. budowniczy,

Kudrewicz,

\'I.

III.

60.

6.

Kulbakow, podpuk. ros

\'. 255. Kulesza, V. 217; VI 255. Kunicki, puk., IV. 73. Kurcj-usz podpuk. \I. 70, 109. Kurdwanowski. Makary, I\'. 288. Kurnatowski, IV. 211. Kuropatnicki hr., I. 272. Kurowski Mikoaj, abp. II. 1. ,

371 Kurowski, kup., Kurosz I. :',t9.

II.

162:

Kwaniewski Walenty, podpuk..

VI. 7.

410 fTab. 222

Kurp' patrz Karp'.

146,

Kurzeniecki, III. l56. Kiissel Jakób, II. 409; III. .385. Kuszewski, II. 70; \'. 14.

282. 313.

Lachowicz,

Kwilecki,

cki

I.

131.

103,

Adam, kasztelan

san., IV. 288,

Piotr. off. sk.,

pose

gost.,

\'.

259.

240: V. 10, 12, 22. IV.

139.

cki

92.

acucki

X.,

\'I.

,

156, 224; IV. off.

147.

129, 141,

sk. IV.

187.

Lasocki Dyonizy. IV^. 198. Lasocki Roch, reg. k. sk., IV. 210. Lasocki Franciszek, reg. k. sk. IV. 210. Lasocki, starosta gostyski, Latowicz. I. 370. Laudaski, \'. 257.

II.

I\'.

175.

VI. 111, 112,

128.

Le Brun. IV. 211. Lebius kap.. \'I. 279. Lediwary, jen. prus.,

26.

autor,

194, kap., V. 42. II.

I. 42, 57, 198, 244, 361,

"

Lengnich, autor, III. Leniewicz, I. 213. Lenkiewicz. III. 156. Lentulus. jen. prus., Lentz,

5;

IV.

I\'.

1.

57.

162.

Leonardowicz. jen. VI. 239 Leonhardy, U. 307, 313. Leopold I ces., 11, 51. Lesly, kap. ros., V. 255.

Leszcz\^ska Marya. III. 152. Leszczyski Bogusaw, podskarbi,

III.

Leszczyski

m.

,

pose

inowrocawski,

230.

Leszczyski Józef

Belina.

pose raw-

144. 211.

Leszczyski margrabia. IV. 89, 211. Leszczyski, aplikant sk., IV. 209.

162.

I.

116, "118,

Joachim, 155;

ski. 'V.

aniska. \'I. 11 L aniski bryg. 127:

III.

114."

de Launay, II. 40. Lawcewicz, IV. 282.

azarewiczowa.

162:

Leyman in.

Lemcke, V. 26. empicki. jen. adjut., •V. 176. empicki. kap. \'l. 279.

2.

Lange, II. 232: III. 428. Langfort in II, 69; IV. 227. Lascy, jen. ros. VI. 158, 209, 210. Laska, III. 427. Laskiewicz bank.. II. 159, 166. Lasopolski, III. 24, 191. Lasocki, off. sk., pose sochacz., III.

115,

v.

Lelewel

wojewoda brac.

Lanckoroski, podpuk.: V. 92.

Lasocki,

II.

Lehman IV.

Lanckoroski Ant., wojewodzie braci. kom. sk., III. 315 385(?): IV. 237, Lanckoroski,

Ledoux.

jen., III. 190; 224, 226: V. 42; VI. 33. Lejbowicz Chinin, II. 321. Lekulowicz, III. 431. Lelewel, kapit. sekr. Kom. Eduk., II. 361.

131, 208, 210, 264. Lczyski, aplikant, III. 83: V. 22. iv'

aganowscy,

347, 350.

II.

71.

'289.

aczyski

192. 193. 202. 266. 279,

Ledóchowski, II. 313: V. 225. Ledóchowski, puk. czer., I. 460. Ledóchowski. kasztelan, III. 83; IV.

102. 180, '260.

Lachnicki, autor,

III.

VI. 138, 142.

.

III.

JII.

7);

Kwiatkowski, VI. 170.

L,

Labarouillere.

154.

p.

\'I.

299.

Leszczyski, podpu :.. \'. 272. Leszczyski, major. \'I. 253. Leszek Czarny, II. 342. Lewandowski, I. 3, 363, 407, 408. Lewanidow. jen. ros., V. 125. Lewiski, bank.. II. 58, 178, 346.

372 Lewiski,

biskup

Lewkowicz Lex,

unie.

241;

I.

111.

224.

24; V.

X.,

7.

\'l.

pisek,

16;^

II.

Leaski.

403. Liberadzki, major, VI. 158,165, 302. Lichocki Filip, II. 406, 407; VI. 49, 111.

50, 92.

46 przyp.

2'2,

I,

Limanowski

Józef,

VL

V. 239;

Linowski Wojciech, VI.

Lipski z Lipego Tadeusz, czycki, IV. 236. 309; V. 74.

7.

pose. IV. 70:

\'.

Józef,

1. 489. Lojko, proboszcz,

ros.

284.

Loga,

Lojko

Felix,

160 (biogr.),

IV.

232; III. 138; 161 (-) portret.

opaciski, biskup, opatin,

213.

II.

Lokajewski, kupiec,

\'.

o

Lubieski. III 118. Lubomirski Aleksander, kasztelan 84,

128;

IV. 92;

V.

17,

kij.

222,

Lubomirski Antoni, wojew. lubels. III.

128;

Lubomirski III.

IV. 87.

236.

Franciszek,

128; V. 22.

350.

II.

\'I.

III.

118.

X. prymas,

I

63. 255; IV. 42, 84.

37.

\'.

Ludwik XI\', Ludwik XV,

H.

11;

III.

III.

34,

152.

M.

X.,

87.

III.

VI.

180. 290. 292.

294. 161.

189, 314.

ukaszewicz,

kor.

genera audytor

litw.

V. 38.

ukomski,

V. 259.

Lullie V. Lullier. pani.

III.

28. 32.

Lutomski. IV. 199; V. 268. Lusseau, III. 17.

uszczewski, III. 287, 403. ykoszyn, podpuk. ros., \'I. j^szkiewicz

miecz.

108.

34,

ukaszewicz Józef, autor, I. 283. ukaszewicz. vice-prezydent m. War.

106.

F«lix Ant, II. 231; IV. 52. Lossof, jen. prus., I\'. 56. Louis, III. 30. Lubaski X., V. 186. Lubatowski, lokaj. I. 141 (przyp.).

111.

I.

jen.,

ukasiewicz, kupiec, II. ukajewicz. pop. I. 367.

257.

238. Lopott, V. 265. II.

k.,

31.

III.

314.

11.

Lukke, major,

I.

Lósciin Gotthilf. autor,

259, 310;

ukasiewicz

162.

II.

III.

IV. 292; V. 92, 270. 271, 272, 275, 279 VI 111.

Ludwich, I.

kij.

Lucchesini, ambas. prus., II. 48, 157, 158, 306. 352; IIL 268, 318.

232.

II.

3,

128.

III.

ubieski Wadysaw

120.

VI.

au-

III.

choryna,

Tab. 365. ubieski, biskup krak.

obarzewski Ignacy ada, major. I.

II.

Lubraski.

jen. ros..

ksi, 99;

II.

marszakowa w.

Lubowidzki, Lubowidzki,

Luba.

25, 71, 86, 90.

Lniski, IV. 201.

ociocki

398;

380,

128.

31.

418;

239.

obanow.

IJI.

104.

156.

III.

18,

Lubomirska,

Lipski (?) Liske Xawery Dr. autor, I. 11, 278. Lisowski, podpuk., III. 432; VI. 83. I.

157, 181, 182; IV. 186, 212, 254, 322.

Lubomirska Karolina.

Lipski, jen. ziem., VI. 236, 238.

Littlepage,

I.

k.,

128,

Lubomirska Joanna, kasztelan

III.

.3ul:

50,

II.

Lubomirski Ksawery, wojewodz. (Smia), 1. 209; IV. 292.

2.

Lipnicki, VI. 1 76. Lipora. II. 178.

Liszk. VI.

156,

149,

tor.

209, 216;

225,

145.

Lubomirski Jan Tadeusz,

III.

39.

15,

220;

185.

82,

46.

I.

Aleksander,

Linowski

132,

Lubomirski, podskarbi. III. 109. Lubomirski Stanisaw, marsz. w. 146,

Lieven, jen. ros., V. 99. Like. II. 306.

101,

100,

271, 280; VI. 68, 78, 109.

I.

Liesganig

Litta,

Lubomirski Józef (szeO, V. 91. 9:^. Lubomirski Micha, jen. (Dubno), 11. 334; IV. 91; V. 75, 81, 86 przy-

1.

12,

151;

13

II.

v.

92.

Laskiewicz. bankier, 166, 192; III. 323; V.

373

M. Mach wic

Mczyski,

Maachowski Stanisaw, referend. marszaek sejmu. I. 370, 429, 445,

210.

IV.

Maciejowski W. A., autor. Mackiewicz IV. 33.

83.

175.

I\'.

pose

Madaliski.

I.

gniezn..

255,

III.

374.

Madaliski. bryg., jenera. III. 417 (Tab. 222 p. 184k V. 286; VI.

457; 458: II. 47, 97, 103, 203, 216, 318, 344, 350, 381, 400; III. 138, 218, 220, 222, 225, 233, 259, 287, 311, 312. 313, 314.315,318; IV. 60, 171: V. 7, 62, 63, 178. 225, 274.

68, 75, 85, 87, 96, 128. 165, 172, 198, 235, 238. 299. Madarski. II. 229.

Maachowski,

Magier

Maachowski

48.

67,

138,

autor.

.A.ntoni.

27:

9,

I.

II.

260, 3. jen. art. lit.. V. 278. Sapieha, hetman pol. lit., III. 432:

Sarnecki, VI.

Sd Sd Sd Sd

Samojow.

Sapieha Aleksander, kanc. w.

Schulten, U. 72. Schultz Fryd. Lieflander, autor, I. 9, 11, 90,' 222, 249. 250, 252, 278, 291, 294, 313, 316, 351, 352; U. 144,171, 244, 256, 258, 311, 317. 326 przvp., 329. 385, 404; III. 268: IV. 11, '36; V. 27, 94. Schultz Piotr, VI. 222. Schultz, furyer. III. 26. Schultz, sekr. poczty. II. 64.

383 Karol, bank., II. 171. 192 biogr.l. 308, 318, 368, 373. 374: III. 89. 316. 317. 428. Schwerin hr., jen. prus.. II. 405:. \'I. 63. 9S, 235, 269, 304. 305.

Schultz

V.

1.5H.

Szulc

17U.

16(1.

— Odrow,

Sedlnicki 110. 115.

podskarb..

III.

149.

148.

134: IV. S5,

VI.

69.

95.

III.

chop.

209; VI.

180. 112,

152.

jen., I. 489; III. 395. 399, 402. 406, 410, 412 (Tab. 222 p. 16, 57, 69): IV, 106; V. 42, 90, 130: VI. 6, 64, 80, 137, 157. 171, 178, 200, 201, 205 216, 218, 219, 244. 246, 247, 249, 250, 251, 256—258, 262, 263, 264.

—

266. 267, 273. 274. 286.

278—282,

285,

Sierakowski, sekr.. legacyi. V. 15. Sierakowski X. Wacaw, Ii. 306. 313. Sieroszewski, pk. iV. 320. V. 238. Sierzpiski. podpuk.. HI. 413 (Tab. •222 p. 49) VI. 122. 125.

ambasador,

262; II. 102, 159, 171, 173, 329. 373; ill. 60, 81, 85, 86. 87, 89. 93, 94, 152. 216, 356. 369, 371, 390; IV. 34, 68, portret. 69, 70—75. 77, 168, 169. 239; V. 257, 258. 260, 261—263, 278. 279. Simmler. li. 265. 317. Sievers.

I.

Simonienko. autor. I. 51. Simpel Anders. V. 15. Sirisa, autor. 1. 278. Siwicki pose. II. 394: 257. Skarbek. III. 208. Skaryski, III. 190.

II.

150. 200.

VI.

VI. 236, 238.

315.

Skrzetuski, autor, I. 13. 252. 344. 350, 357. 359.366, 375, 411.417. 4-18,

11.129 przyp.

VI. 2. 95.

134.

II. 1 Slepkogil Jan. Slizie. IV. 273. VI. 113. Somiski. major bryg. '

Siemitkowski. IV. 21. I.

jen.,

Slaski. ni. 222;

I.

Siemionów., autor. Sierakowski, puk.,

41.

443, 444. 445.

287, 300. 464. Siedmiogrodzki. III. 432. Siehe, V. 255. Sielicki, pose. I. 438. Siemianowski, podpuk.. V. Sibilski.

198. superinten. IV. 196 Skarszewski, biskup chemski. I. 154. 261, 264, 267: II. 159: III. 267: IV. 71: V. 183. 280: VI. 3. 40.

Skowroski, 104.

73.

—

Skaryski,

Skórzewski.

83, 89,

\'.

26S.

I. 488; 203, 205. Skirmunt, II. 68. Skórkowski. V. 257.

269, 272, 306.

Siarczyski.

7.K.

Skilski. jen.,

Segebarth II. 166: III. 102. Segur hr.. autor. \'I. 45. Seiouf. III. 31. Senapius. II. 308. 313. Seing, V. 146.

Seume. autor,

Skaryski, pose omyski.

10,

75.

I\'.

73:

V.

Sowiski, Sugocki.

162.

II.

III.

137.

Suewski. pose. IV. 72—74. Suewski. kanonik. I\'. 147. Smith Adam. autor, I. 15; II. 22. Smeth. III. 320—325, 368. 369. Smogorzewski,

I.

236, 242 portret.

Smolak Jan, III. 275. Smoleski, porucz.. IV. Smoleski Wad.. autor,

21.

97 przyp.

I.

27 przyp. Smorczewski Józef i Jan, Smulski. III. 428. 229;

I\'.

I.

500, 501.

Snarski. V. 110. Sniadecki Jan. V. 195; VI. 2. Sobczak, chop. IV. 29. Sobecki, kapit., VI. 107, 389, 392. Sobieszczaski Maks3'milian, autor. 1.

28S.

Sobolewski. II. 178. Sobolewski Ludwik, sdz.

Z.

Lidz..

V. 13.

Sobolewski Maciej, kasztelan warsz.. IV. 236.

Sobolewski, szarabel., III. 25. Sobolewski Mikoaj. oIT. sk.. IV. 139. V. 29.

Sochacki. I. 49: \'I. 161. Sochecki. IV. 224. Sokolnicki Micha, kap. puk.. \'. 42: VI. 37, 138, 183, 207. 233, 234. 237, 246, 289. Sokohiicki. pose pozn.. III. 266. 268. 427.

384 Sokoowski,

350, 359, .363, 381, 394;

16.

III.

Sokolski, IV. 209.

6,

Sokó, puk.,

27, .30— .35,

Solbach,

Soldenhof

lis,

VI.

317.

12."),

294.

II.

99,

Soldvnghofen, bar.

v.

jen.,

241, 242. Sollohub. i. .'>9. 11.

Sooniewicz,

Soowjew 181,

213.

I.

Sergiusz, autor, n.

Sotyk Kajetan, biskup, 11.

184,

226;

18Ó.

299, 428.

III.

lit.

165,

I.

180,

190, 265, 267;

187,

IV. 49, 50, 51,

149,

1.50,

2,S3.

Sotyk, 394;

pose

krak.,

273, 312;

I.

II.

58, 267; IV. 23. Józef, II. 318. 111.

Sotyk Sotyk Teodor X. Soty