Tarih Üstüne [PDF]

Zitiervorschau

kutuphaneci - eskikitaplarim.com

Bu geviriyi Ti.irk ozam

F. H.

~iri'nin

en bol soluklu

DAGLARCA'ya

ad1yorwn

lsmet Zekl EVOBOCLU

TARIH

UsrONE

FRlEDRiCH N1ETZSCHE

TARIH -

Ya§ama

i~in

USTUNE

tarihin yararht1a1,

yarars1zh~1

-

(von MUTZEN und Nachteil der HISTORI fUr des Leben)

Qeviren: !SMET ZEK!

EYtrBOOLU

OLU§I YAYINEv!

Beyaz Saray Kitap Qar§1s1 Beyaz1t - !stanbul

1965 y1h Agustos aymda BUyUk Matbaada bas1lm1§tir.

ONSOZ Benim emeg1m olmaks1z1n 9ogalan, kendince, ara2s1z olarak ya§ayan, bana i§lenmemi§, yahn9 bir nesne ogreten ne varsa bence tiksindiricidir. Bunlar Goethe' nin sozleridir, yUrekten bir ceterim censio (ayr1ca §lunu da soyleyeyim ki) nun dile getirildigi bu sozlerle bizim tarihin degeri, degersizligi Ustilne olan goril§Umilz ba§hyor. Gene bu sozlerle, bir ba§ka deyi§le, neden cans1z ogreti§, neden iginde gabanm tukendigi bilme, neden tarih, bize bilgiden _ a~kmhktan, gosteri§ten daha degerli gorilnilyor dogrusu, Goethe'nin sozUne gore tiksin. dirici oluy,or _ buyilzden o bizi en gerekli bi9imde ya. mlt1yor, o gereklilikler yav1smm en gekilmezidir. Biz, tarihi gereksiyoruz ag1k9a, yahn1z onu bilgi bah9esin. de dola§an kotu egitilmi!? ba§1bo§tan, ba§ka tilrl!i gerek. siyoruz, bu kimse bizim kabaca, yUreksiz gerekse. melerimize, yukardan bak1yor. Ba~ka deyimle, biz

tarlhi eylem iqin, ya§am i9ln gerekseriz, ya§am. dan, eylemden kolayca s1yr1hp el etek 9ekmek, oz tut. kulu ya§amm, kotU, ac1 eylemin bagda§t1r1lmas1 i9in gereksemeyiz. Tarih yalm1z ya§ama yard1mc1 olur, biz de ona yararhhk etmek isteriz: 9ag1m1zm onemli bir y1k1m belirtisinde (sympton) bizi denemeye gotUren, §lmdlllk gerekli blr gorUnU§ (phainomen) olarak ac1kh da olabilir bu. Ben, beni yeterince tedirgin eden bir duyguyu an. latmay1 gaze ald1m, onu ag1khga kavu§turarak ondan 6cUmU ahyorum. Seiki de degme kimseye bu anlatl§la bu duyguyu tan1d1gm1 bana a91klama kolayhg1 verile. eek, oysa ben onu salt, yeterince koklii bulmad1m, de. nemenin yara§1r kesinligi, olgunlugu ile a91klamad1m. Gene belki de biri, ya da ba§ka birka91 bana duygur.1un qokluk degi§mi§, do•gad1§1, igrentili, ki:itU, inanilrnaz oL dugunu soyleyecekler, ben bunlarla, bi:iyle gii91ii bir ta. rih zamani ·dogrultusu i9inde i:inemsiz gi:irUlmU§ olaca. cag1m, hani Almanlar arasmda son iki ku§agm tarihe bakt1g1 gibi. lmdi, duygumu (gi:irU§UmU) bir doga an. lat1m1 ile ortaya koymay1 gaze ald1g1m, bu yolla benim yetkin genel uygunluga y1k1m •getirdigim, az once si:izU edilen b3yle bi·r zaman dogrultusunda, gUzellikleri soy. lemek iqin birqo·k kolayhklar saglad1g1m ileri siiriiliiyor boyuna. Burada, benim iqin yetkin uygunluktan daha de. gcrll olan kazan9 zaman1m1z UstUne i:igretileni aQ1k9a, dosdogru saptam1§ olacag1md1r. Bu gorii§ dahi zamana uy·gun degildir, ben zamanm hakh olarak neye giivendigini, onun tarih ekinini, bu. rada zamanm siirekli y1k1m1, eksikligi, yitirim gormesi diye anlamaya 9ah§tlm, ben durmadan artan bir tarih s1tmas1 i9inde ac1 9ekiyor, bu acmm tarih iqinde bulun. dugunu, en azmdan da olsa, ogrenmemiz gerektigine

inaniyorum. Goethe pek yerlnde olarak, yan1lmalar1m1z1 bile erdemlerimizle kuruyoruz, deml§tlr, a§1r1 kurgul blr erdemin - gag1m1zm tarlh anlam1 olarak bana gorll. nen a§1ri kurgul bir onursuzluk glbi bir ulusun y1. k1h§mca y1k1lacagm1 bilmeyen yoktur: i§te beni llgi. lendiren de budur. Bana ac1 veren duygular1 k1m1ldatan denemeleri goklu,k kendimden gelenlerle ba§kalarmdan ald1klar1mm kar§1la§t1r1lmas1 sonunda vard1g1m bu yllk. ten kurtar1§ konusunda bile beni dogrulayan (sesini 91. karmayan) olmayacak, ben ancak eski gaglarm bir og. rencisiyim, ben kendim igin bile §imdiki zamanm bir gocugu olarak zamana uymayan denemelere giri§iyo. rum. Ben daha gok ugra§1m olan Klasik Fllologiden de.. lay1 §unu ag1klamak geregini duyuyorum: (iag1mr>cla Klasik Filologinin ne anlam tai,;1d1gm1 bilmiyordum, ben bu anlam1 bilmiyorsam onda zamana uymayan - ba§ka deyimle zamana kar§1, mutlu bir dilekle gele. eek uygun zamana - etkide bulunan bir yon vard1r••

Friedrich Nietzsche

-IBir bak onlinde yay1lan slirliye, ne dlinli bilir ne buglinli, bir o yana SIQrar, bir bu yana, glin aQ1rnmdan geceye degin s1Qrar durur glin glin, onun tadal!§la, al_ rnay1§la gok k1sa bir baglanbs1 vard1r, bir gozagnn!Ik ya§antmm 'kaz1gma bagl!d1r, bu ytizden ac1 da duyrnaz b1kkmhk da. Oysa s1kar ki§iyi bu durumu gormek, bi:iylesine ya§ayamaz ki§i, kendi ki§isoyu ile kurumla. mr hayvamn kar§1smda, a§1n bir istekle bakar kendi mutluluklanna, yal!mz mutluluk ister ki§i, b1kkmllk veren ac1lar iQinde ya§amak istemez hayvan gibi, bo_ :;:una da olsa ister, gene de hayvaJll gibi degil bu isteyi§. Ki§i pek yerinde olarak, neden mutlulugundan sozag_ mazsm, neden bakar durursun bana, diye sorar hayva_ na. ~unu soyleyesi gelir hayvamn bir kar§lhk olsun diye: ne varsa unuturum ben, soylemek istedigimi bile evet o bu kar:;:1hk vermeyi bile unuttu, sustu: yeniden §a§1p kald1 ki§i. §la§1yor insan unutmay1, 1boyuna ak1p giden olaylar Bir off, evet bir

kendi durumuna da, ogrenemiyor gegip gidenlere bagh kahyor: h1zla iQinde, olaylarla baghd1r insan gene. off iginde geQen ya§antid1r burada

10

FR1EDR1CH N!ETZSCHE

olagantistti dedigimiz, onti yokluk, sonu yokluk, bir dti§ gibi gelir daha sonraki ya§antmm tad1ru kagmr gider. Bir yaprak kopar zamanm tekerleginden, dU. §er, ugar, birdenbire geriye insarun kucagma dogru ugar. Sonra insan «ben kendimi anyorum» der, her ya§antida gergekten Olen, birden unutan, sise, karan. hga gomtilen, boyuna sondtigtinil gordligti hayvana imrenir. !§te bOyle tarihd1§1 ya§1yor hayvan: boyuna bir say1 gibi §imdinin igindedir, geride ilgiye deger bir iz b1rakmaz, nesnelerin ye:rini degi§tirmeyi bilmez, bir gozag1rnhk her ya§antida ne ise oyle gorilntir, gizlenir, daha QOk sayg1ya deger bir nesne olarnaz. Oysa insan btiylik olana, gegrni§lerin daha bliyilk ytikline kar§1 da. yarur: bu ylik insaru a§agi basar, bi1ker, yana dogru iter, bu ytik onun yolunu gorlinrneyen, karanhk bir ag-tr. hk olarak, b1gakla keser gibi keser, bu ag1rhg1 insan gortinlirde bir kez yads1yabildi, evet .bu ag1rhi5i insan gevrede, istegini uyandirrnak igin onun benze§ikleriyle iyice seve seve yads1d1. Bundan dolayi insan yitik ug. magi yeniden dli§linrnti§cesine, gtivenilir bir yakmhkta yayilan slirliyti, ya da gocugu gorlir dil§e kap1hr, ge(;. rni§i yads1rnaz, ge(;rni§in, gelecegin gitleri arasmda yti. ce bir rnutluluk gorrnezligi iginde oyuna dalar. Art1k oyunun bozulrnas1 gerekiyor: bu en uygun zarnanda unutulmu§luktan gelen bir gagnd1r: Sonra insan «O idi» sozilnil, insanlarda sava§a, ac1ya, b1kkmhkla ortaya g1kan, ne varsa gozlirnleyen bu sozU anlarnayi ogrendi, kokte duran varhgm ne oldugunu ona and1rrnak i«in boyle yetkin bir olup bitmi§lik gerekmez. Sonunda olUm gok istenen unutrnay1 ·getirdi, §imdiyi de yere ser. di, varhgi da, bu bilgiye varhgin ancak kesintisiz bir olup bitrni§lik oldugu darngasm1 vurdu, kendisi ytiziln.

TAR1H 'OSTONE

11

den ya§anan bir nesne kendini yads1r, tUketir, kendi kendine kar§1 koyar. Dirimde ya§ayam tutmak, durmaksizm ya§amaya itmek gibi bir mutlulugu, mutlulugun korunmas1 anlammda alan belkide Syniklerden daha dogru soyleyen bir bilge olamaz: en olgun Syniklerin, hayvamn mut_ lulugu Ustiine ortaya koydugu ttize, Synik tlizesinin ya§ayan kamtid1r. Kesintisiz olan, mutlu kllan en kUglik mutluluk, ·ba§kas1 ile kar§1la§tmlamayan en bii. ylik mutluluktur. Bu bir serliven, bir yaratlh§, pek g1l. gmca bir gokli§ olarak salt tats1zhk, tutku ile yoksul. luk arasmda gelir. En biiyUgtinde de, en kligligtinde de mutluluk birdir, mutluluk ancak mutlulukla gelir: bil. gince anlat1lan unutma giicU kendi sUresi boyunca ta. rihd1§1 olarak duyuldu. Bir gozag1mhk ya§antmm e§i. ginde bUtlin gegmi§leri unutarak b1rakamayan kimse, bir benekgik iizerinde bir ba§ari Tanr1gas1 gibi ba§1 don. meden, korkuya kap1lmadan durabilen kimse mutlulugu da bilmeyecek, daha kOtlisU mutlu k1lan ba:;ika nesne. Jeri de. Sozgelimi her yerde olu§u gorecegine inane;; ge. tirmi§ bir kimse dli§liniin: bByle .bir kimse kendi ozel olu§una inanmaz, kendi kendine de inarunaz, ne varsa tiimiinii devinen bir benek iizerinde, birbirinin yaruba. §mdan doklilmli§, bu olu§ ak1mmm iginde yitmi§ go_ rlir. !13-0yle bir kimse ancak Herakleitos'un gergek bir ogrencisi olur, parmag1m kald1rmay1 bile goze alamaz. Butlin davram§lar unutma ile baglantihdir. Bu ise di. rilerin ya§ammda 1§1k yok, ne varsa karanhktan dogu. yor demek gibidir. Yahruz, tariihlik olarak duymalt is. teyen bir insan olsa bu ya uykuya 1tilmi§ gib\, yada ya§ay1~ boyunca durmaks1zm gevi§ getiren bir hay. van gibi olacakti. !Bir hayvan igin ammsamadan mutlu

12

FR!EDR1CH NiE'rnSCHE

ya§amak 0Ias1d1r, unutmadan ya§amak ise elde degil. dir. Ben konuyu daha kolay ag1klamak igin §oyle deye. cegim: gevi§ getil'lllleden, tarih anlammdan dogan bir uykusuzluk a§amas1 vard1r, burada diri olan y1klm go. riir, sonunda goker gider, bunun ancak bir insan, bir ulus, yada bir ekin olmas1 gerekir. Bu a!;lll;lUarun arac1hgi ile belirlenecek s1rurda geg. mi§in unutulma gerekliligi vard1r, §imdiki gagin oliiler kuyusu olma gereginde kalmak istemeyen bir insarun, bir ulusun, 1bir ekinin plastik giiciiniin nedenli biiyiik oldugunu bilmesi gerekir, ben ge!;mi§i, yabanc1y1 de. gi§tirip yeni bir bigime sokmak, birle§tirmek, yaray1 sagiltmak, eksiyeni butiinlemek, kmhp dag1lm1§ bigim. leri onarmak igin bu giiciin kendi oziinden dogup ken. dine ver.gi bir tiirde geli!;!tigini dii§iiniiyorum. Az gok giicii .bulunan boylesi ki§iler vardir, onlar ozel bir olay, ozel bir aCI, gokluk ozel, ince bir haks1zhk kar§ISmda onulmazcasma kanayan pek kiigiik s1ynltilara benzer. ler, ote yandan oyle kinlseler de vard1r ki yabanc1l, pek korkung ya§am yik1mlar1, gergek kotiiliik eylemleri bi. le onlara bir tiirlii mutluluk, eglence, ig ag1kbgi verir, kill k1p1rdamaz onlann. Bir insanm igvarhgi nedenli giiglii kokler ta§1rsa gegmi§ onu o olgiide benimser, yada iter, bask1ya ahr. Pek .giiglii, pek korkung bir ya. ratik dii§iiniiliirse bu yolla, onun tarih anlam1 ig1n bir sm1nn konulmad1gi anla§1hr , boyle yap1s1 olan bir in.. sanm a§ir1 bigimde gogalarak y1k1m getirici oldugu go·. riiliirdii, i§te o zaman ozel, yabancll biitiin olup biten. ler kendiliginden ortaya g1kacak, igige girecek, boylece soy degi§ece:Wti. !Boyle bir dogaya iistiin gelmeyen onu g1ld1ras1ya unutur, art1k o yok demektir, gorii§ gevre. si kapanm1§tir biisbiitiin, ondan ibir nesne ammsana.

TAR:tH trsTtrNE

13

maz, o ancak oyle bir ki§inin, tutkulann, ogretinin, amaglann otesinde vardir. Bu genel bir yasadlr, her diri ancak bir gorti§ gevresi iginde saglam, gtiglti, ve. rimli olabilir, bir gorli§ gevresini kendi yoresinde ge. virmek, ozel yabanc1l ,bir bak1§1 alam igine almaya kal. k1§mak olacak i§ degildir, genel yasa bu konuyu boy. lesine soluk, pek h1zh bir bah§ iginde gorUyor. Aydin. hk, an duru bir igbilinci, sevingli eylem, gelecek olana gtiven • tfunii buna .bagh, durum bireyde de, toplumda da bOyledir, bir gizgi vardlr, kavranabilir ,bigimde ay. dmhgi aydmlatllmayandan, karanhktan ay1nr, i§te unutmanm yerliyerinde bilinmesi bu ytizdendir, amm. samanm ,gtinii gtiniine olmas1 bundand1r, 1::\u nedenle han. gi gtin tarihlik, hengi gtin tarihd1§1 olarak sezilmenin gerektigi gtiglti bir igg"idti ile anla§1hyor. Okuyucu §U yargiya iyi bakmahd1r, tarihd1§1, tarihlik olan, bir bi. reyin, bir toplumun, bir ekinin (killtiir) isagllg1 igin ge. reklidir boyuna. Bundan anla§1lan §udur: bir insanm tarihlik ibilgi. si (1), duyu§u pek sm1rh olabilir, kisiinin gorti§ gev. resi Alpoylumunun bir yerlisi gibi daralt1hmsitir, her yarg1da bir haks1zhk yapabilir, her denemede bir ya. mlma olabilir, .bu yamlma ilk denemede de bulunabilir • ki§i biitiln haks1zhga, yamlmaya kar§m altedilmez bir saghk, bir dinglik igindedir, geni§ bir dogrulukta, bir ogretimde yamlma gticii yitip toptan g0giince goz. ler sevingle 1si1Idar, onun gortiwevresinin gizgileri yeni. lerce boyuna yerinden oynat1hr, kald1nhr, insan kendi gergekliklerinin, dogruluklarmm gok ince orgtilU agin. dan g1k1p yeniden yabanc1l bir istege, kati bir tutku. (1)

das historische WISSEN

i4

FRiEDR1CH NiEnscHE

ya kap1lamaz. Buna kar§1hk bUsbi.itUn tarihd1§1 olan hayvamn benek bigimli bir gorliwevresi iginde kald1g1. m, kesin bir mutlulukla yetindigini, bir b1kkmhk, bir yerdegi§tirme gereksemesf duymaksizm ya§ad1gm1 go. rUyoruz. Biz belirli bir a§amada tarihd1§1 olam seze. bilecek yetideyiz, bunu en onemli, en koklii olam koru. mak igin yapmak geregindeyiz, bu pek onemli, pek kok. li.i olanm iginde lizerinde gergekten dogru, saglam, bi.i. ylik, dUpedtiz iruiana vergi olamn geli§ebilecegi bir te. mel vard1r. Bu tarihd1§1 olan kucaklay1c1 ·bir gevreye benzer, onun iginde bu gevrenin yokedili§i ile yeniden yitip gitmek ii;in dogurabilecek gi.igte olan ancak ya. §amdir. Gergek olan budur: ilkin bu yoldan gegen, dU. §linen, derine dalan, kar§1la§tiran, ayiran, bu tarihd1§1 ilkeyi bagla§1mh kllan insan s1mrhd1r. Gene bu yolla §U gevreleyici karanhk bulutun iginde k1v1lc1mlar sa. gan bir bir l§lk dogar, ilkin gi.igle gei;mi§ten, olup bit. mi§ olaylardan ya§am ii;in elveri;;;li bir tarih yap1llr, insan insan igin olur, tarihin a§in bollugu iginde in. san yeniden tUkenir, tarihd1§mm orti.isli olmasayd1 in. san ba§lam1§ olduguna yeniden ba§layacak, bunu goze alacakti. Daha 6nceden insam §U tarihd1§1 olmanm ho§ gorU§li igine girmeksizin gah§tlrabilecek eylemler ne. rede bulunuyor? GorUnUmleri bir yana b1rakmak, ola. yi bir ornekle belirtim iginde kavramak igin bir adam dli§linelim, bu adam1 bir kadm, yada bUylik bir dU. §lince yolunda olduki;a gi.iglU bir tutku evrenini de. gi§tirircesine c;;evreye iter si.irUkler olsun. Bu insan ar. kaya bakarak koreldigini sezer, yana dogru kulak ve. rince yabanc1yi bularuk, anlams1z bir ses gibi duyar, o geri;ekten duydugunu sandlgi bu sesi dogrusu bir kez bile alg1lamam1!.!tir1 oysa o ses ona duyulurcasma ya.

TARhI 'OST"bNE

l!i

km, boyam boyam gmlayic1, ayd.mlat1c1 gelir, onu bU. tun anlamlarla kavrad1g1ru samr. Blitiin deger gomi.i. leri degil)mi§, soysuzla§m1§t1r, insan birgoklarm1 artik kavrayamaz, onlari sezemez bile; kendi kendine uzun bir siiredir yabanc1 sozlerin, yabanc1 karularm delisi. miyim diye sorar durur, belleginin yorulmaksizm bir !,levrenti iginde doni.i.p durmasmdan dolay1 §a§1nr, bu gevrentiden bir s1gray1§ta g1kmak igin pek yorgun, bit. kin di.i.§ti.igi.i.ni.i. sezer. Evrenin dogurdugu en haks1z du. rum budur i§te, gegmi§e kar§1 s1k1, degerbilmez, kor. kular kar§ismda kor, belirtiler kar§1smda sag-Ir, ge. cenin, unutmanm oli.i denizinde kilgiik, diri bir gev. renti olmak: bu durum bile _ tarilld1§1, tarihlige kar. §1d1r gitgide _ yahruz haksiz degil pek gok hakh bit· giiniin dogum kucag-Id1r, e§'tiirden tarihdl§1 bir durum. da daha onceden istenmeden, var1lmak igin gabalan. madan bir sanatg1 amacma, bir kumandan ba§.:i.riyd., bir ulus ozgiirliige kaVU§amaz. Goethe'nin dedigi g\bi eylemde bulunan insan boyuna bilingsizdir, boyuna bil. meden gabalayand1r, birini yapmak iitin gogunu mrn. tur, arkasmda b1raktigma kar§1 haksizdir, bir tek hak tarur o da §imdi olmas1 gereken, kendi hakk1d1r. f§te boyle sever eylemde bulunan eylemini sonsuzca, o ey. lemin sevilmesi igin gah§1r: i§te en iyi eylemler sevgi. nin bOyle a§km bir galkaru§1 iginde ortaya g1kar, de. geri gozoniinde tutulmazsa bu eylemler sevgi igin de. gersiz kahr. Bir insan, iginde her biiyilk tarih olaymm ortaya g1ktigi bu tarih d1§1 gevreyi degi§ik durumlarda §oyle boyle soluyacak yetenekite olmahd1r, boyle bir kimse bilen bir varhk olarak belkide tarihdl§1 bir c.;1kl§yeri. nin Uzerine yiikselecek giigtedir. Niebuhr'un bir arahk

16

FR!EDRICH NiETZSCHE

onu tarih gozleyi§lerinin gerekli sonucu diye belirledi. gi. gibi. «Boyle bir sorunda en azmdan» diyor Niebuhr

«tarih, aQ1k, besbelli olarak kavranm1§sa yararhdir: insan bizim ki§isoyunun en bliylik, en yliksek tinleri. ni bilmeden, onlarm bigimlerini olasl.ya gozonline ge. tirdigini bilir, onlar bu bigimle gorlir, bu bigimle bli. tlincek gorlilmek istenir, onlarm bilim amac1 elden gel. digince apayn ibir bliyliklliktedir. Bunu iyice belirleme. yen, bir QOk dii§li§lerde bilerek kavrayan bir kimse bu dli§li§U gliglU bir tinin gorlinli§line bag·h k1lar, bu tin yliksek bir tutkuyu verilmi§ bir bigime sokar. «Boyle bir i;1k1!il ag1s1 tarihd1§1 diye adland1nlm1§ olayd1 bu•. na dayanan bir kimse tarihde bununla ya§am1 slirdlir. mede, i!;lbirligi yapmadaki aldanmay1 sezemezdi, i;Un. kli oyle bir kimse her olaym kO§Ulunu, eylemde bUlU. nanm anlay1§1 iginde bu korlligii, haks1zhgr tamm1§, bu ylizden de kendi kendini kurtarm1§ olurdu, i§te o .gun bUglindlir tarih gergekten geni§ oli;Ude ele ahnm1§, her insanda, her olayda Grekler yada TUrkler arasmda 1. yada 19. ytizyil ogretisinden gelen bir soruya kar ~1hk vermeyi .Ogrenmi§tir, bu da nedenli, nigin ya§an. d1grd1r. Kim, tamd1klarma son on, yada yirmi yih bir kez daha ya§amak isteyip istemediklerini sorarsa onlardan hangisinin bu tarihiistli Q1k1§ag1s1 iQin ornek oldugunu kolayca anlar: belkide ttimii yok diye kar§ihk verecek: yallmz yok'u degi§ik olarak temellendirecek. Bunlardan biri belkide avunarak: «gelecek yirmi y1! daha iyi olacak» der, onlar David Hume'un alay ederek s0zaQtlg1 kimselerdir: Umar o ta§km ilk ko§udan eli bO§ donen Bulamad1gm1 ya§am kalmbsmdan.

'rAR!H OSTO"NE

17

Biz onlara tarihlik kimseler ad1m vermek isteriz, gegmi§e bak1§ onlan gelecege iter, onlar1 ytireklendi. rir, daha uzun bir siire ya§amla bagll k1lar, umud ya. kar hak gelecek diye, mutluluk §u· tepenin arkasmda. d1r, der, onlan tepeye dogru yiiriittir. Bu tarihlik in. sanlar varhk anlammm siiregi iginde boyuna 1§1ga g1. kacagma inamrlar, bu amaQla bugtine degmki siirecin gozleni§i iQinde §imdiki gagr anlamak, gelecegi daha giiQlti bir tutkuyla ogrenmek igin geriye bakarlar, on. lar kendi tarihlerine kar§m nedenli tarihd1§1 dii§iindiik. lerini, davrandiklanm, tarihle ugra§malannm .bile salt bilginin degil de ancak ya§am.m i§ine yarad1gm1 bir tiirlti bilmezler. !lk kar§1hgim duydugumuz bu soru bir kez de ba§. ka tiirlti yamtlanabilir. Ancak yeni, ba§ka ttirltl temel. lendirilen .bir yok'la. Stireg iQinde kurtulu§ gormeyen tarihtistti insamn yadsrmas1 ile, bu insan Qokluk tek. gil bir ya§antida btittinlenmi§, sona varm1§tlr. Gegen on yil neyi ogretme gtictinden yoksunsa gelen on yil onu ,ogretmi§tir .. Ogretinin anlam1 bir baklma mutluluk, elgekme, yada su9tan donil§tilr, bunun iQinde tarihUstU insanlar bi11birleriyle birle§mi§ degildir. Onlar gegmi§in bUtlin incelenmelerine kar§1d1r, onlar bu y1gmm birliginde an. la§1yorlar: gegmi§, §imdiki zaman birdir, e§dir, daha dogrusu degi§mez degerlerin k1m1ldamadan duran bir varhk kurulu§unun, sonsuzca oldugu gibi kalan de.. gi§mez anlam orneklerinin tUmg~da§hgr olarak .bUttin bir tiirliiliik iginde .oozulmadan kaland1r. YUzlerce ayn ayn dil insanlann kesin kl§l gereksemelerine uygun geliyor, bunlardan biri bu gereksemeyi duyup bUtUn

F.: 2

18

FR1EDR!CH N.tETzSCHE

oteki dillerden yeni bir nesne ogrenmek gilctinde ol. mad1guu bildigi gibi tarihtistti dil§ilntir de uluslarm, bireylerin ttim tarihini onlann iginden g1kararak ay. dmlatiyor, ai;;1k 'bir gfuilcU!Ukle tur!U hierogliflerin kokanlamm1 bulup i;;1kanyor, adlm adrm durmaksizm yeniden dalgalamp ortaya g1kan belirtimlerini yorgun. luktan tlikenircesine ag1khyor: onun olgularm sonsuz bollugu iginde b1kkmhk, usanmak, tiksinti duymas1 ge. rekmez. 6yleki sonunda pek sayg1sizca bir durumla kar!iJila§mak da var i§in ii;;inde. Boyle bir kimse Gia. cono Leopardi ile kendi gon!Une ~yle seslenir: «Yok ya§ayan bir nesne, Bir degeri olayd1 9abalarm 9ekm.ezdi toprak i9ini. Ac1d1r, can s1kint1s1d1r bizim varhg1m1z, bir bagdrr evren ba§ka degil. Sus, sesini 91karma.»

6yleyse biz de tarihilstU insam kendi tiksintisi, kendi bilgeligi ile ba§ba§a b1rakalrm: bugiln birkez olw sun yilreklten gelen biLgisizligimizi mutlu k1lahm, ey. lemlerden, ilerlemelerden, silrece a§1n saygi duyma. dan s1ynlarak gilntimtizti giln edelim. Biz, yallmz bu kazancm iginde durmaksJ.Zm ilerlersek tarih gomtimilz Doguya vergi bir kazang olabilir.. Biz bunu dosdogru sUrekli olarak ogrenirsek tarihi ya§amm amac1 olmak. tan kurtanriz. TarihUstU olanlara ag1kga §unu soyle. yelimki onlann bizden gok bilgeligi vard1r, biz ya§am yonUnden · onlardan daha Usttintiz. Bizim bilgisizligimiz onlann bilgeliginden gok gelecegi , k~anacaktir. Boy. lece bilgelikle ya§am arasmdaki kar§1thgm anlam1 UstUne bir ku§ku kalm1yor. Ben, bu durumda eskiden kalma. jik iyi saptarurug lair denemeyi yarchma gag,..

'l'ARiH Lr.STfiNE

19

rip bir iki dil§ilnceyi dosdogru ortaya atmak isti. yorum ... Tarihlik bir o1gu salt, btitilnlenmi§ olarak billnip bir bilme olay1 iginde goztilmti§ttir, bu onu bilen, i;l>zen igin ollidiir. 0 kimse bu olaym iginde yarulmayr, haksJ.Z.. 11gi, kor tutkuyu, gergekten tiim olarak yeryiizilnde ge_ gen bir olaym karanhk gevresini, e§it durumda tarihlik erkini ogrenmi§tir. Bu erk §imdi onun igin, bilmekte olan igin, belki onun igin degil de ya§ayan ire bUtUn olu;p

TAR!H trSTtrNE

27

bitenler §imdilik amtg1 bir yap1da degildi, gagdal} sa. nat ilkin bu gerekseme, ikincileyin salt bir egilim, i.igi.incUleyin tarihin yetkilisi olarak gegip gidiyor. iBu. na karl}1hk onlan gene kendi i~gtidi.ileri yalanhyor, sa. natm ancak sanat ile oldtiri.ilebilecegini soylUyor, amtg1 olan iyiden iyiye yeniden ortaya g1kamaz, ·bu yi.izden ancak gegmi§ten dogan arutg1hk yetkisine bir kezlik olsun yararhj51 dokunmu§tur. Sanattan anlayanlar ooy. ledir i§te, onlar sanati bir yana atmak isterler, sana. ta kar§1 bir doktor gibi davrarur, bu sanattan anlar ki§iler i§in oztinde bir agu kan§Iffil aram1§ bir bak1. ma, onlar kendi dillerini, tadahl}larm1 boyle dtizenle. mi§tir, bunu kendi kotti ah§kanl!klarmdan dolay1 yap. t1lar, ag1klamak istediler boylece. Besleyici sanat be. sinin sundugu ne varsa almam1§lar, bu yUzden i§te. Bi.iytik'Un ortaya g1kmas1m istemezler: onlar igin (bak i§te Bilytik orda» demek tek g1kar yoldur. Ger. gekte bu Btiyi.ik olan az once oradayd1, ortaya g1kan gibiydi: onlann ya§am tamgi i§te bundan g1klyor. Arutg1 tarih bir yUzorUisildtir, onun iginde onlann gilgli.ilere kari;n, gaglarmm BUyi.iklerine, bu gUglUlerln doymU§ hayranhg1 igin, gegmi!il gaglarm '.Bi.iyi.ikleri igln tilketi. len blr hmg vard1r, bunun iginde onlara uygun gelen §U tarihlik gozlem ti.iri.intin kar§1 durumda ortaya ko. nan geri dondUrtilmli§lUglindeki ozel anlamd1r. Onlar bilmiyor, yada bilmiyormul} gibi davramrlar boyuna, §U atasBzii onlar igin sBylenmi§ gibidir: b1rak olUler dlrileri gBmsiinler .. ~imdi varolan bu Ug tarih tUrUnden tUmU de dos. dog-ru bir bBlge igindedir: 6tekilerin iginde tarih y1kin. blarda yeU~n delice otuna dBnmU§: :BUyUk'U yarat. mak isteyen insan geN;ekten gei:tnl§i gereksiyor, b6y.

28

FR1EDRiCH N!ETZSCHE

lece geQmi§in arac1hg1 ile amt!;1 tarihi ele ge!;iriyor, buna kar§!hk ah§kanhk i!;inde, eskiye sayg1 duyu§ i!;inde diretebilecek bir kimse ge!;mi§i eski!;agc1 (an_ tiquar) bir tarih!;i olarak besler, onun gogslinli ger!;ek bir yoksulluk s1kar, bu kimse her degeri, her yU_ kli kendiliginden atmak ister, onun ele§tiriye ozgU bir gereksemesi vard1r, bu da yarg1 verici, dogrulayan tarihtir. Dli§linlilmeden yap1lan e§kin a§1lamasmdan birolur y1k1m dogar: gereksemesiz ele§tirici, kutsuz eski!;agc1, Bliylik'Un gliclinden yoksun Bliylik bilen, i§te boyle delice otuna benzer kimselerdir, onlarm do_ gal anatopragmda bliylime yabanla§ir, buylizden soy_ suzla§ma ba§lar ...

-

III_,

ikincileyin t.i.rih koruyucuya, sayg1 duyana bagh. d1r, bu, bagl!l!kla; sevgiyle gegmi§e, geldigi varoldugu yere bakan bir kimsedir bu kimse sayg1 dol_ay1siyle kendi varhgma kar§1 borglu durumdad1r. Eskiden bu. yana ortaya g1kam koruyucu bir elle saklar, aralarm. da dogdugu ko§ullan kendinden sonra ortaya g1kmas1 gerekenleri korumak, onlara yard1mc1 olmak igin sak. Jar. Ataevinin dlizenini koruyacak kimse onun kavra. mm1 boyle bir tin iginde degi§tirir: onu elde tutacak olan odur ancak. Kliglik, sm1rh, gtirlimti§, ya§lanmI!il olan bu yolla kendi onurunu, dokunulmazhgi elde bu.. lund).lrur, eskigagc1 insamn yticeligi, koruyucu anlayi§I bu nesnelere geger, bunlarm iginde gizemli bir ag do. kur. Kentinin tarihi onda kendi tarihi olur, o, kaleyi, kalele§en kap1yi, yonetii:n kurulunu, ulusbayram1m kendi gengliginin resimlenmi§ bir amlar yaz1hg1 (def. ter) gibi anlar, bu durumlar igincle gtictinti, dU§linmli§ olayd1 evreni yaratmazd1. unut. mu§lugu, gerekseyen bu ya§am yava§ yava§ bu unut. mu§lugun zamanla yo·kedili§ini istedi, sonra onun da bir nesnenin, bir olaganlistU ayncahgin, bir bolUgtin, sozgelimi bir ba§bugun haks1z varhg1 gibi ag1k segik olmas1 gerekti, bu nesne bati§a pek gok yard1m etmi§. tir. Sonra oriun gegmi§i ele§tirici olarak incelendi, kok. leri b1Gakla kesildi, blltUn kutluluklann Uzerinden

TARiH 'OST'ONE tizUnttiyle ytirtintip giclildi. Ortada boyuna daha kor. kulu, evet ya§am iQin daha korkulu bir konu vardll': bu yolda ya§ama yarchm eden insanlar, zama.nla.r bir geQmi§e yonelmi§tir, boyuna korkulu, yikuna giden in.. sanlar, zamanlar vard1r. Biz daha onceki ku§&klann bir sonucuyuz, ,biz onlarm §a§kmhklanmn,, tutkulan.. run, yamlmalanrun, i§ledikleri agir SUQlann da birer sonucuyuz, bizim bu baglardan btii;btitiln soztilmemiz elde deg-ildir. Biz, bu §a§1rmalan onledigimizi, onlar. dan s1yr1ld1g1m1z1 sansak bile gene onlarda.n kurtul. mu§, yakamiz1 s1y1rm1§ olmayiz. !Biz, onu en iyi du. rumda kahtimla elegeQen, kokten gelen bir varhgm, bilgimizin bir kar§1 koyu§u igine, birbak1ma yeni, s1k1 bir bak1mm sava§1 ~inde eskiden gelme bir ahlja, do. guru§a kar§1 getiriyoruz, biz yeni bir ah§kanl1tm bit. kisini, yeni bir iggtidtiyti ikinci bir yaratig-i yeti§tirl. yoruz, daha dogrusu ilk yaratigi kurutuyoruz. Bu, gegmi§i deneysonras1 olarak (a posteriori) vermeye yonelen bir denemedir, bu gegmiiiten dogIDak da elde. dir, yoksa •gegmi§ten boyuna korkulu bir ara.§t1rma. da ortaya Q1ka:bilir, bu araiitirma geQmi§in yadsmmas1 iginde bir sm1r bulmak iQinse oldukQa ag1rd1r, ikinci ya.. raktiklar sokluk birincilerden daha gilgstizdUr. !yinin bilinmesinde bu s1k s1k gortiltir, oysa onsuz i§gormek bile istenir, bu daha iyi olanm bilinmesine kar§m onunla davramlmak istememesinden dolayidlr. Ge~i !;Jllrada burada ba§an kazamhr, bu ancak sa.va§a.nlar ~indir, bunlar ele§tirici tarihi ya§ama yard1mc1 kil. mak igindir i!>!te, yoksa onlar igin bu bir aV\Ultudur: onlar ilk yaratigm birkez de olsa ikinci yarabk oldu. gunu, bu ba§ar1 kazanmakta olan ikinci yaratigm ilk yaratlklardan biri olacag,ru bilmek isterler..

Bunlar, tarihin ya§am1 yonetebilecegini gosteren i§lerdir, her insan, her ulus amaglanna, gUglerine, be. lirtimlerine gore gegmi§in kesin 'bilgisini gerekser, bu birbak1ma amtg1 birbak1ma eskiye dtis;ktin, birbaklma da ele§tirici tarihtir: bu yai;;amm salt, gozleyici dU§U. nUrlerinden gelen bir sUrU gibi, bilginin gogah§1m bilme yoluyla amag edinen a§in tutkulu birey gibi degildir, bu arahksiz ya§amm ytiksek yonetimi egemenligi altm. da bulunan erege, yonelmedir. Bu bir gagm, bir eki. nin, bir ulusun tarihle olan dogaca baglantis1d1r, bun. Jar da aQhk yiizUnden ortaya g1k1§, gereksemelerin aiiam1 ile diizene kt'>yma, igte yerle§en bigimlendirici gUgle belli s1rurlar iginde tutmad1r _ gegmi§in bilgisi bUtUn gaglarda gelecegin, bugUnUn, yararma gall§. mak ister, btigUnUn gUgten kesilmesini, yas;ama gUcU olan gelecegin koklerinin sokUlmesini istemez: bun. laru1 tUmU de gergeklik gibi yalmgtir, bu gergeklik ta. rihlik .bir saptamay1 gerektirmeden insaru inand1ra. · bilir. !mdi gagim1za bir gozatahm h1zla: Korkar geri kaQarIZ: gozlerimizin onUnde duran bu sorun her ag1k. hgm, her dogaca olu§un, tarihle yai;;am salthgmm bu. lun~ugu yerde §a§kmhk, kari;;1 k1y1ya gegi§ iginde te. dirgin tedirgin dalgalamr. Sug bizde, biz gozlemciler_ demi