Αγχος, stress, καταθλιψη 960-7461-16-9 [PDF]

Zitiervorschau

Θεόδωρος Μπαλλής νευρολόγος-ψυχίατρος

ψυχοπροφυλακτική μέθοδος αυτο -χαλάρωσης

απλή και εύκολη στην εφαρμογή της με χρήση κασέτας ιδανική για την εξάλειψη του

stress

και του άγχους

έλεγχος αναπνοής

προετοιμασία για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων καταπολέμηση της αϋπνίας ψυχισμός και καρκίνος

Ι.ΝiΤΡΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α . ΣΙΩΚΗΣ

Η σωφρολογι_κή χαλάρωση μπορεί να γίνει οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Στο σπίτι, στη δουλειά ή στο δρόμο, σε θέση

ξαπλωμένη, καθιστή ή όρθια μπορούμε να χαλαρώσουμε για δέκα λεπτά, εμπειρία που είναι ίση με δυόμιση ώρες ξεκουραστικού ύπνου. Μερικά λεπτά δυναμικής χαλάρωσης αναζωογονούν τόσο τον ψυχικό-πνευματικό όσο και τον σωματικό τόνο.

Το βιβλίο αυτό, αποτέλεσμα της μακρόχρονης εμπειρίας του συγγραφέα, προτείνει διάφορες τεχνικές, εφικτές για όλους, που

περιγράφονται απλά αλλά και με ακρίβεια και μπορούν να γίνουν από τον καθένα.

Λίγες εβδομάδες εκπαίδευσης αρκούν για να μάθουμε "να ακούμε" το σώμα μας, καθένα μέλος ή σπλάχνο χωριστά, να ενεργοποιούμε οποιονδήποτε μυ και να απαλείφουμε τις γενικές ή τοπικές συσπάσεις και εντάσεις. Ακόμη θα καταφέρουμε να βελτιώσουμε τη συμπεριφορά μας και τον τρόπο σκέψης μας, με σκοπό να ζήσουμε καλύτερα με τον εαυτό μας και τους άλλους, επιτυγχάνοντας μία θετική μεταβολή του εαυτού μας.

Οι ασκήσεις της Σωφρολογίας χρησιμοποιούνται τόσο για θεραπευτικούς σκοπούς, ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση όλων των ψυχοσωματικών παθήσεων, όσο και για εκπαιδευτικούς σκοπούς, γι'

αυτό και ενδιαφέρουν τον καθένα μας και όχι μόνο αυτούς που νιώθουν άρρωστοι.

Νευρολόγος-Ψυχίατρος

Επίκουρος Καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Εργάστηκε για πολλά χρόνια σε διάφορα νοσοκομεία και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο θέματα κυρίως κλινικής νευροφυσιολογίας και επιληψίας . Με τη Σωφρολογία ασχολείται τα τελευταία δέκα χρόνια έχοντας διαρκή επαφή με το

Centre

Lyonnais de Sophrologie. Ασκεί στη Σωφρολογία φοιτητές και την ελεύθερη πελατεία του.

ISBN: 960-7461-16-9

Θεόδωροςl\1παλλής Νευρολόγος

- Ψυχίατρος

Επίκουρος Καθηγητής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Θεσσαλονίκης

/

αγχος

stress κατάθλιψη μία σύγχρονη αντιμετώπισή τους

με τη μέθοδο της Σωφρολογίας

ί

ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α. ΣΙΩΚΗΣ Θεσσαλονίκη

1996

Θεόδωρος Μπαλλής Νευρολόγος-Ψυχίατρος

Καρ. Ντηλ Τηλ.

30 - Θεσσαλονίκη 229.000

Τρόπος ακρόασης της κασέτας:

• Κάνετε τις ασκήσεις κατά προτίμηση το βράδυ, πριν τον ύπνο.

• Εάν οι ασκήσεις γίνουν στη διάρκεια της ημέρας, φροντίστε να μην ενοχληθείτε από το τηλέφωνο, το κουδούνι της πόρτας κλπ.

• Εγκατασταθεί τε κάπου άνετα, κατά προτίμηση ξαπλωμένοι ή σε μία πολυθρόνα.

• Δημιουργείστε ευχάριστο περιβάλλον. Μειώστε το φως και τους θορύβους.

• Ακούτε πάντοτε την κασέτα με ακουστικά, διαφορετικά υπάρχει πιθανότητα η ακρόαση να είναι δυσάρεστη.

•

Κάνετε τις ασκήσεις τουλάχιστο

3

φορές την εβδομάδα.

Την εικονογράφηση τον βιβλίου επιμελήθηκε ο Γιάννης Μπαλλής. Το εξώφυλλο σχεδίασε ο Τάσος Εφραιμίδης.

Copyήght

© 1996, Ιατρικές Εκδόσεις Α. Σιιοκης και

Θεόδωρος Μπαλλής

ISBN: 960-7461-16-9 Κεντρική Διάθεση: Ιατρικές Εκδόσεις Α. Σιώκης

Αλεξ. Σβώλου Τ.Θ. Τηλ.

54, 54621 Θεσσαλονίκη 50041, 54013 Θεσσαλονίκη (031) 230.257 - 287.016 Fax 281.014

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομέ­ νου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη σύμφωνα με το Νόμο

2121/1993

και τους κανόνες του

Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Στα παιδιά μου Γιάννη

Ευτυχία Μιχάλη

Πρόλογος

Σύνθεση της ανατολικής φιλοσοφίας και του σύγχρονου τρόπου σκέ­ ψης, η Σωφρολογία περιλαμβάνει στις ρίζες της την οικουμενικότητα

αλλά και την ποικιλία της προέλευσης του Ανθρώπου. Όντας συγχρό­ νως φιλοσοφία, τέχνη και επιστήμη, απευθύνεται σ'αυτόν μέσα στην

ολότητά του τη σωματική, την πνευματική, την αισθαντική, τη συναι­ σθηματική και, τέλος, τη μεταφυσική. Κληρονόμος της ανατολικής φιλοσοφίας, η Σωφρολογία δανείστη­ κε πολλά από τη Υ oga ή το

Zen.

Η ενσωμάτωση αυτών των μεθόδων

έδωσε βάσεις παραδοσιακές, γερά θεμέλια που στηρίζονται στην εμπει­ ρία αναρίθμητων περασμένων γενεών. Ενσωμάτωσε τις ανατολικές

τεχνικές και δημιούργησε μία μέθοδο προσαρμοσμένη στον άνθρωπο του ΧΧ αιώνα, που έχει γενετική κληρονομικότητα και πολιτισμική παράδοση διαφορετική απ'αυτή των

Yogi ή

των μοναχών

Zen.

Η Σωφρολογία άντλησε επίσης γνώσεις από την κληρονομιά της ανατολικής ύπνωσης, της αυτοεκπαίδευσης, καθώς και άλλων μεθόδων χαλάρωσης και σωματικής ή νοητικής άσκησης. Αλλά και εδώ ακόμη η Σωφρολογία δεν είναι ύπνωση ούτε απλά μία τεχνική χαλάρωσης. Η σύνθεσή της, που προέρχεται από μία τέλεια αφομοίωση, δημιούργησε μία προσέγγιση ή μέθοδο νέα και πρωτότυπη. Αυτό ήδη αντιπροσω­

πεύει για τη Σωφρολογία ένα κεφάλαιο γνώσεων και εμπειριών κολοσ­

σιαίο. Αλλά και η ίδια πρόσθεσε τη δική της πέτρα στην πορεία του ανθρώπου. Η Σωφρολογία είναι δυναμική και όχι στατική. Αυτή η κεφαλαιώ­

1 Ί

δης ιδιότητά της εμπλουτίζεται από τη διαρκή έρευνα των βαθύτερων ψυχικών στρωμάτων του καθενός μας, για να οδηγήσει σε μία εξέλιξη και μία καλύτερη προσαρμογή στο παρόν τόσο της Σωφρολογίας ως

μεθόδου όσο και του καθενός εκπαιδευόμενου. Το οικουμενικό παρελ­ θόν της Σωφρολογίας συμπίπτει με το προσωπικό παρελθόν του εκπαιδευόμενου. Χρησιμοποιούμενη για να υποβοηθήσει στην απαλλαγή από τα αρνητικά στοιχεία του παρελθόντος, η Σωφρολογία κατορθώνει να

ευνοήσει μία καλύτερη βίωση του παρόντος. Αυτό στη συνέχεια μπορεί να γίνει ένα δραστικό μέτρο για την προετοιμασία για το μέλλον. Τεχνικές όπως η φαντασίωση, ο θετικός προγραμματισμός, ο έλεγχος του

stress

συμμετέχουν σ'αυτή την προπαρασκευή για το μέλλον. Ο

σκοπός και το αποτέλεσμα είναι μία εναρμόνιση του ατόμου στον προ­ σωπικό του χώρο και χρόνο όπου περιλαμβάνονται το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του.

Αυτές οι διαπιστώσεις είναι δυνατό να φαίνονται αυθαίρετες και

Η εναρμόνιση αυτή στο παρελθόν-παρόν-μέλλον επιτυγχάνεται

εξωπραγματικές σε όποιον δεν ασκεί τη Σωφρολογία. Μόνο η βιωμένη

προς όφελος το.υ ίδιου του ατόμου αλλά και της ολοκλήρωσης της

ομάδας. Εκεί επίσης η Σωφρολογία είναι μία πολύτιμη μέθοδος για να βοηθήσει τον άνθρωπο να βγει από τη μοναξιά και την απομόνωσή του. Οι τεχνικές της δυναμικής χαλάρωσης της ομάδας είναι πάρα

ί

εμπειρία δίνει τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε όλο τον πλούτο και τις αμέτρητες δυνατότητες που μας δίνει η άσκησή της. Κάθε εκπαιδευ­

\

όμενος μπορεί να αντλήσει αυτά που έχει ανάγκη ανάλογα με τον χαρακτήρα του και τις προσωπικές του επιδιώξεις.

πολλές και δημιουργούν επικοινωνία λεκτική ή, ακόμη καλύτερα, επι­

Η καλύτερη γνώση των δυνατοτήτων της Σωφρολογίας είναι ο

κοινωνία χωρίς λόγο ... σιωπηλή. Μ'αυτόν τον τρόπο το άτομο ενώνε­ ται με την ομάδα και το περιβάλλον. Έτσι επιτυγχάνεται να ενσωμα­

τωθεί ο άνθρωπος στην ομάδα του, την οικογενειακή, κοινωνική, πολι­

τισμική, όπως περίπου ένα κύτταρο στον οργανισμό. Η ολοκλήρωση αυτή του ανθρώπου στο παρελθόν-παρόν-μέλλον

( ι.

αντικειμενικός σκοπός στον οποίο αφοσιώθηκε ο καθηγητής Θεόδωρος Μπαλλής.

Με μία ζωή πλούσια και ποικίλλη εξαιτίας των πλούσιων γνώσεών του, επιστημονικών αλλά συγχρόνως και ανθρωπιστικών, ο καθ.

συνοδεύεται οπωσδήποτε από βελτίωση της σχέσης σώματος-νου. Με

Μπαλλής είναι ακριβώς ο ικανός που θα μπορούσε να επιτύχει έναν

τη Σωφρολογία βιώνουμε το σώμα αλλά όχι μόνο νοητικά.

τέτοιο στόχο.

Να δώσει δηλαδή την ευκαιρία στον καθένα να διαθέτει:

Ταλαιπωρούμενο από τις ανάγκες μας, τις επιθυμίες μας και τα

συναισθήματά μας, το σώμα μας έχει ανάγκη να ακούγεται, να επιβε­

φυσικά ή ψυχικά, καταφέρνουν να δημιουργήσουν διαταραχές στη μία

- μία μέθοδο αυτογνωσίας - ένα μέσο για να αγωνιστεί ενάντια στο stress - μία δυνατότητα για την καλύτερη αντιμετώπιση

ή την άλλη περιοχή του σώματος. Η άσκηση της Σωφρολογίας εγκαθι­

την προετοιμασία του μέλλοντός του.

βαιώνεται, να ελέγχεται. Διαταραχές του παρελθόντος, ζορίσματα

Αυτά είναι οι σκοποί, φιλόδοξοι αλλά εφικτοί, που δίνονται από

στά μία γνήσια σωματοανάλυση που αποτελεί τον στόχο για το σώμα της ψυχανάλυσης. Κυρίως όμως βοηθά στην αποκατάσταση των σωμα­ τικών διαταραχών και με τη δημιουργία αντανακλαστικών βια-ανα­

δράσεων

(bio feed-back)

στην αποκατάσταση και των υποκείμενων

ψυχολογικών διαταραχών.

Ο εγκέφαλός μας, έδρα της σκέψης μας, θα αποδώσει κι αυτός μ(α

αυτό το αξιόλογο βιβλίο που εντάσσεται μέσα στην αρχαία ελληνική

.,

έμπνευση της αρμονίας.

1 ; ι

Ο όρος Σωφρολογία έλκει την ετυμολογία του από ελληνικές ρίζες: Σώος=αρμονία, Φρην=πνεύμα, ζωή, Λόγος=επιστήμη, μελέτη. Πουθενά αλλού πέρα από την Ελλάδα δεν συγκεκριμενοποιήθηκε καλύτερα η αρμονία του Ανθρώπου, της Φύσης, της Ζωής.

αρμονία από τη μία εξαιτίας της ισορροπίας στις λειτουργίες μεταξύ

των δύο ημισφαιρίων, του αριστερού και του δεξιού, και από την άλλη εξαιτίας του καλύτερου συντονισμού των λειτουργιών των επιπολής επιφανειακών και των εν τω βάθει σχηματισμών του.

Η Σωφρολογία εξισορροπεί την έννοια του αφηρημένου, του χώρου και του χρόνου, μέσα στην ενσυνείδητη εμπειρία. Ανοίγει συγ­

χρόνως μια πόρτα προς τα πιο βαθιά στρώματα του πνευματικού μας κόσμου.

Είναι γνωστό ότι διαθέτουμε στα εν τω βάθει στρώματα του εγκε­

φάλου μας νευρωνικούς σχηματισμούς, αυτό που αποκαλούμε αρχέγο­ νο εγκέφαλο ή ρινεγκέφαλο ή όπως αλλιώς λέγεται "του ερπετού", που σχηματίστηκε εδώ και

250

εκατομμύρια χρόνια, και που αποτελεί

πάντοτε τμήμα αναφαίρετο της ύπαρξής μας. Υπάρχουν και άλλοι

εγκεφαλικοί σχηματισμοί πιο πρόσφατοι που βρίσκονται πιο κοντά στην επιφάνεια του εγκεφάλου μας και αποτελούν την έδρα της λογι­ κής μας.

Οι μεταβολές του επίπεδου της συνείδησης που επιτυγχάνονται με

τη Σωφρολογία, μας δίνουν την ευκαιρία ενός γνήσιου ταξιδιού μύη­ σης σε βιώματα μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, καθώς και τη δυνατότητα να μισανοίξουμε πόρτες που συνήθως παραμένουν κλει­ στές, όταν βρισκόμαστε στη συνήθη κανονική συνειδησιακή μας κατά­ σταση.

του παρόντος και

Dr Jean-Louis Marcel

•

Ιδρυτής και Διευθυντής του

Centre Lyonnais de Sophrologie Φεβρουάριος, 1996

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

1 2 3 4

5

6 7

8 9

10

11 12

13 14

13

Σωφρολογία

17

Stress και

Άγχος

Αναπνοή

42

Αναμνηστικό

29

45

Αρχές και Νόμοι του Στατική Χαλάρωση

Caycedo 55

59

Δυναμική Χαλάρωση

98

Πρακτικά αποτελέσματα της Στατικής και Δυναμικής Χαλάρωσης Αντιστάσεις στην εκπαίδευση στη Σωφρολογία Παραλλαγή της αυτοεκπαίδευσης του Αϋπνία

131

Schultz 133

141

Καρκίνος και Ψυχισμός

149

Προετοιμασία αντιμετώπισης του Θανάτου 169 Πώς ασκείται η Σωφρολογία Επίλογος

181

Βιβλιογραφία

183

174

128

Εισαγωγή

Το βιβλίο αυτό καλύπτει τις ανάγκες ενός κοινού ευρέος φάσματος· άλλωστε φιλοδοξία μου είναι να μη μείνει μόνο στα

χέρια των ειδικών. Αποδέκτες του είναι όσοι ασχολούνται με την υγεία των συνανθρώπων μας, γιατροί, ψυχολόγοι, φυσικοθερα­ πευτές, μαίες, νοσηλευτές, αισθητικοί. Πιστεύω ότι θα βοηθηθούν

τόσο σε ατομικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Παράλληλα έχω την πεποίθηση ότι και οι εκπαιδευτικοί, οι γυμναστές, οι επι­ χειρηματίες θα βρούν σ'αυτό ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία.

Με τη μέθοδο της Σωφρολογίας άρχισα να ασχολούμαι από το

1985.

Βασικό κίνητρο υπήρξε η περιέργειά μου και το ότι, όπως

πολλοί γιατροί, είχα κουραστεί να χορηγώ φάρμακα και να συνι­ στώ ή να εφαρμόζω ψυχοϋποστηρικτικές μεθόδους που απαιτού­ σαν πολύ χρόνο και χρήμα. Άλλωστε στις μέρες μας ο περισσότε­ ρος κόσμος αναζητά για την υγεία του λύσεις ήπιες και φυσικές. Αυτή η τάση εξηγεί και την ιδιαίτερη άνθιση της 'Ίnedecine

douce" ή

"ήπιας ιατρικής", στην οποία εντάσσεται και η

Σωφρολογία. Στη Σωφρολογία βρήκα μία μέθοδο κλειδί. Μπορώ πια να δώσω μία θεραπευτική λύση στον εκπαιδευόμενο, που να μπορεί να την εφαρμόζει μόνος του στο σπίτι ύστερα από βραχυ­

χρόνια συνεργασία μαζί μου. Επιπλέον μ'αυτή τη μέθοδο ο εκπαι­ δευόμενος γίνεται ικανός να αντιμετωπίσει όχι μόνο το συγκεκρι­ μένο πρόβλημα αλλά και τα μελλοντικά του, αφού αποκτά δυνατό­ τητες "αυτοθεραπείας" και μ'αυτόν τον τρόπο θωρακίζεται. Επομένως από τη μέθοδο αυτή μπορεί να ωφεληθεί τόσο αυτός που θεωρεί τον εαυτό του άρρωστο όσο και ο υγιής. Ο καθένας θα βρει ασκήσεις που είναι εύκολες στην εφαρμογή τους, γίνονται από άτομα οποιασδήποτε ηλικίας, από

8

μέχρι

80 χρόνων,

και

απαιτούν λίγο χρόνο. Ο απαιτούμενος χρόνος κάθε ημέρα είναι μόνο είκοσι λεπτά της ώρας. Για την άσκηση της Σωφρολογίας δεν υπάρχει ανάγκη ιδιαίτερων εγκαταστάσεων ή μηχανημάτων, μόνο θέληση βελτίωσης. Τα

20'

που θα διαθέσουμε κάθε μέρα αποκλει­

στικά στον εαυτό μας δεν είναι πολλά, παρά την ανυπομονησία και το αίσθημα επείγοντος που μας κυνηγά. Κυνηγώντας το μέλ­

λον, μεταφέροντας σ'αυτό κάθε ικανοποίησή μας, χάνουμε το παρόν. Οι περισσότεροι συνάνθρωποί μας ζουν μια ζωή γεμάτη άγχος και ψυχική μιζέρια, χωρίς να θέλουν να παραδεχτούν ότι σφάλ-

13

λουν. Πολλές φορές όταν τους ρωτώ "Χαλαρώνετε ποτέ, νιώθετε

μεταξύ των ανθρώπων. Ακόμα ίσως χρήσιμη θα ήταν και η απλή

ήρεμος;", με κοιτάζουν σκεφτικοί και απαντούν "Όχι". Είναι

συμπάθεια, που κι αυτή λείπει. Δεχόμαστε σήμερα ότι ο ψυχικός

άραγε τόσο κακό να παραδεχτούμε την ύπαρξη του προβλήματος,

μας κόσμος είναι η βάση της υγείας ή της αρρώστιας μας. Ο

πως δηλαδή παρ'όλα όσα κατέχουμε (θέση, χρήμα, σπίτια κλπ.),

άνθρωπος δεν είναι αντικείμενο, και θα πρέπει να τον αντιμετωπί­

νιώθουμε λιγότερο ή περισσότερο δυστυχισμένοι; Ακόμη, συχνά

ζει κανείς, ιδιαίτερα στην αρρώστια του, με αγάπη, καλωσύνη και

συμβαίνει, μερικοί ασθενείς να προσπαθούν να με πείσουν ότι δεν

σεβασμό, σαν ξεχωριστή προσωπικότητα.

έχουν τίποτε, ότι όλα πάνε καλά με την οικογένεια, τη δουλειά, τους φίλους, τη σεξουαλική δραστηριότητα. Υποστηρίζουν ότι ο λόγος της επίσκεψης στο ιατρείο μου είναι κάποια μικροζαλάδα ή

αγκαλιάζει το πνεύμα και το σώμα του ανθρώπου σαν ένα όλο,

προκάρδια ενοχλήματα. Στο μεταξύ έχουν υποβληθεί σε σωρεία

χωρίς να θεωρεί "καθαρό" το πρώτο και "βρόμικο" το δεύτερο.

ιατρικών εξετάσεων, από τις απλούστερες έως τις πλέον σύνθετες.

Η Σωφρολογία παρουσιάζει μία καινούρια άποψη για τη σχέση

Παρόλο που όλες αυτές είναι αρνητικές, δεν θέλουν να παραδε­

σώματος και πνεύματος. Συνεισφέρει δραστικά στην προσπάθεια

χτούν ότι τα ενοχλήματά τους είναι ψυχογενούς αιτιολογίας.

του ανθρώπου να απαλλαγεί από χίλια καθημερινά μικροπροβλή­

Θεωρώντας οι ίδιοι τους εαυτούς τους "τέρατα" ψυχικής υγείας,

ματα, που ίσως να φαίνονται μικρά αλλά είναι αυτά που υφαί­

αδυνατούν να παραδεχτούν ότι έχουν νεύρωση.'Υ στερα από αρκε­

νουν τη ζωή του.

τή ώρα συζήτησης ή εάν υπάρχει και δυνατότητα συλλογής πληρο­

Απέναντι σ'όλα τα προβλήματα της καθημερινής ζωής η

φοριών από παριστάμενο μέλος της οικογένειας ή φιλικό πρόσω­

Σωφρολογία αντιπαραθέτει μία νέα στάση. Με τη βοήθεια της ηρε­

πο, αποκαλύπτεται μία άλλη αλήθεια, ότι δηλαδή υπάρχουν όχι

μίας, της χαλάρωσης και της θετικής φαντασίας δημιουργούνται

ένα αλλά πολλά προβλήματα που δε θέλει ούτε να τα σκεφτεί ο

νέες δυνατότητες απάντησης, πιό υγιείς. Ο Σωφρολόγος δεν προ­

ασθενής, που ουσιαστικά φοβάται να τα παραδεχτεί.

σπαθεί να απομακρύνει το άτομο από τις ευθύνες του. Αντίθετα,

Αρκετοί μπερδεύουν τη χαρά της ζωής με την κατανάλωση. Αυτό δεν είναι υγιές. Αναντίρρητα η οικονομική άνεση διευκολύ­ νει και απλοποιεί τη ζωή μας. Αλλά η χαρά της ζωής σε όλο της το

μεγαλείο και το βάθος πηγάζει απ'αυτό που μπορούμε να βρούμε

θέλει να το βοηθήσει να "πατήσει γερά στη γη" και να κρατήσει την υπεύθυνη δράση του μέσα στον κόσμο. Το καθοριστικό πρόβλημα του ανθρώπου απέναντι στην κοι­ νωνία, που το αντιλαμβάνεται αλλά δεν μπορεί να το ξεπεράσει,

μέσα μας και από τις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι ευθύνη μας να

είναι η προσαρμογή του. Είναι τόσες οι καινούριες πληροφορίες,

ανακαλύψουμε το πρώτο και να γίνουμε ικανοί για τις δεύτερες.

τεχνολογίες και αλλαγές που τον ξεπερνούν. Εδώ ακριβώς μπορεί

Όποιος σκοπεύει να χρησιμοποιήσει την τεχνική της Σωφρολογίας για τον εαυτό του ή για να βοηθήσει τους άλλους σε

να βοηθήσει η Σωφρολογία: στο ξεπέρασμα του προβλήματος αλλά και στη ρύθμιση των διαταραχών που έχουν αποκτηθεί ήδη,

επαγγελματικό επίπεδο, καλό είναι να αποκτήσει μία προσωπική

όπως αϋπνία, απαισιοδοξία, άγχος, προβλήματα από το γαστρε­

εμπειρία, εφαρμόζοντας τις ασκήσεις πρώτα στον εαυτό του. Η

ντερικό ή το ουροποιητικό, ευερεθιστότητα κλπ. Για να μπορέσει ο

διανοητική και μόνο προσπάθεια εκμάθησης της μεθόδου δεν

σημερινός άνθρωπος να αντιμετωπίσει τις ψυχοσωματικές του

αρκεί. Οφείλει κανείς να έχει και την εμπειρία, τα βιώματα.

παθήσεις και να ξεπεράσει τα προβλήματα από την ψυχική του

Παρά την ευρύτητα εφαρμογών της μεθόδου, δεν θα πρέπει να

σφαίρα όπως είναι οι πολλαπλές αναστολές και το συναισθηματι­

τη θεωρήσει κανείς πανάκεια. Εάν έχει ενοχλήματα σωματικά,

κό αδιέξοδο, χρειάζεται δραστικές και αποτελεσματικές μεθόδους.

οπωσδήποτε θα πρέπει προηγουμένως να συμβουλευτεί τον γιατρό

Η Σωφρολογία βάζει στη διάθεσή του τη βαθιά χαλάρωση (βασικό

του. Εάν πάλι πάσχει από βαριά ψυχική πάθηση, όπως π.χ. σχιζο­

σωφρονισμό), τους τρεις βαθμούς της δυναμικής χαλάρωσης, με τη

φρένεια, θα πρέπει να αποφύγει τη Σωφρολογία.

Θα ήταν άδικο να αρνηθεί κανείς τη χρησιμότητα της κλασικής Πανεπιστημιακής Ιατρικής και την αλματώδη ανάπτυξή της τόσο

συνειδητοποίηση του σώματος και των αισθητηριακών μηνυμάτων και τέλος την ενδυνάμωση του θετικού. Για να αναπτύξει κανείς τη θετική άποψη ή τοποθέτηση, θα

στον τομέα της τεχνολογίας όσο και της ανακάλυψης νέων φαρμά­

πρέπει να απαλλαγεί από την αρνητική αύρα που τον περιβάλλει

κων. Το μόνο που θα μπορούσε, ίσως, να αμφισβητηθεί είναι η

και παραμορφώνει την αντίληψη που έχει για τον εαυτό του, τους

εκδήλωση αγάπης προς τον άρρωστο εκ μέρους των θεραπευτών.

άλλους, τον κόσμο ολόκληρο. Στη συνέχεια θα πρέπει να ξαναμά­

Δεν αμφισβητώ την ύπαρξη ουσιαστικής αγάπης για τον πάσχοντα

θει να χαμογελά και να είναι χαρούμενος. Μόνο έτσι μπορεί να

συνάνθρωπο. Υπάρχει αναντίρρητα στην πλειονότητα των θερα­

απολαύσει τη ζωή του και να γευτεί τη χαρά κάθε στιγμής.

πευτών. Την εκδήλωσή της με τον καλό λόγο ή το χάδι δεν βλέπω συχνά· εννοώ, λοιπόν, την αγάπη όπως αυτή απλά εκδηλώνεται

14

Οι πιο πολλοί θεραπευτές σήμερα αντιμετωπίζουμε τα προβλή­ ματα των αρρώστων μας μέσα από μία "ολιστική" άποψη που

Η Σωφρολογία, μακριά από τα πολλά λόγια και τις κουραστι­

κές συμβουλές που διάφορες σχολές ή "φιλοσοφικά" συστήματα

15

προτείνουν, είναι μέθοδος. Πλήρης μέθοδος χαλάρωσης και αυτο­

γνωσίας. Μας διδάσκει ότι το να ζούμε το παρόν είναι πηγή αρμο­

νίας. Δεν αρνούμαστε το παρελθόν ή το μέλλον, αλλά κι αυτά τα

1

Σωφρολογία

αντιμετωπίζοι,με κάτω από μία θετική τοποθέτηση. Ο καθένας μπορεί να αποκτήσει την ηρεμία και την εσωτερι~ή δύναμη που είναι αναγκαίες για το "ευ έχειν". Το επίτευγμα αυτό εί;ιαι στις

δυνατότητες όλω-ν μας και όχι μόνο ορισμένων προικισμένων ατό­ μων. Ο καθένας μας έχει μέσα του απεριόριστες ικανόητες, άγνω­ στες και ανεκμετάλλευτες, που περιμένουν την ευκαιρία να ανα­

πτυχθούν και να του δώσουν τη δυνατότητα να νιώσει "Ιαλήνιος

Ο όρος σωφρολογία δημιουργήθηκε το

και ευτυχισμένος.

τρο

Alfonso Caycedo.

1960 από τον νευροψυχία­

Προέρχεται από την ένωση τριών ελληνι­

κών λέξεων:

Σώος: πλήρης, ακέραιος, ισορροπημένος, αρμονικός Φρην: πνεύμα Λόγος: αιτία, επιστήμη, λογική

Σύμφωνα με τον ορισμό του δημιουργού της, η Σωφρολογία είναι κατ'αρχήν η εφαρμοσμένη επιστήμη που μελετά όλες τις μεταβολές της συνειδησιακής κατάστασης του ανθρώπου που οφεί­ λονται σε αίτια ψυχολογικά, φυσικά και χημικά. Επιδίωξή της

είναι η ισορροπία και η αρμονία του πνεύματος.

ΟΑ.

Caycedo γεννήθηκε

το

1932 στην Bogota, πρωτεύουσα

της Κολομβίας, όπου και ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπου­ δές. Στη συνέχεια εγγράφηκε στην Ιατρική Σχολή της Μαδρίτης, και από το 4ο έτος των σπουδών του είχε την τύχη να γίνει δεκτός

ως συνεργάτης στην κλινική του

Lopez Ibor.

Από νωρίς ενοχλήθηκε ιδιαίτερα από τη χρήση ορισμένων θεραπευτικών μεθόδων της εποχής, όπως ινσουλινικό κώμα, ηλε­ κτροσόκ χωρίς αναισθησία, φάρμακα με πολλές παρενέργειες κλπ.

Έψαχνε, λοιπόν, να βρει αθωότερες θεραπευτικές μεθόδους. Την ίδια ενόχληση και απογοήτευση δοκίμασε και από την ψυχανάλυ­ ση, που τελικά είχε αποδειχθεί μία θεραπεία "για τους λίγους",

αφού απαιτούσε τεράστιες οικονομικές αμοιβές αλλά και τόσο χρόνο, που μόνο οι αργόσχολοι μπορούσαν να διαθέσουν. Αποφάσισε έτσι να εισαγάγει την ύπνωση ως θεραπεία στο Νοσοκομείο όπου εργαζόταν. Γρήγορα, όμως, ανακάλυψε τα όρια

• ετυμολογία της λέξης • ιστορία • η σωφρολογία επιστήμη • φιλοσοφία • αρχαίοίΕλληνες φιλόσοφοι

• η σωφρολογία είναι θερα­ πευτική μέθοδος

• τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου

• τι δεν είναι η σωφρολογία

16

της ύπνωσης, αλλά και τις υπερβολές και αναλήθειες που περιέ­ χουν οι θεωρίες των οπαδών της. Διαπίστωσε ακόμη ότι στο

μυαλό των περισσοτέρων η λέξη ύπνωση ήταν συνώνυμη της

μαγείας και των μυστικιστικών δραστηριοτήτων, γι'αυτό και αντι­ μετωπιζόταν με πολλή δυσπιστία. Μετά την απόκτηση της ειδικότητας της ψυχιατρικής πήγε στην Ελβετία όπου συνάντησε τον μεγάλο φαι νομενολόγο και ιδρυτή της υπαρξιακής ανάλυσης

Binswanger,

του οποίου τη διδασκαλία

περιγράφει ως εξής: "Έμαθα αυτή τη δύσκολη τέχνη, να παρατηρώ

τα φαινόμενα και να προσπαθώ από τη μία να τα γνωρίσω και από την άλλη να τα καταλάβω, και ίσως τέλος να τ'αγαπήσω".

17

Επηρεασμένος από τη γυναίκα του, που είχε ασκηθεί στις μεθό­

Binswanger αποφάσι­ διήρκεσε 2 χρόνια κατά

Εάν, για παράδειγμα, στη διάρκεια μίας χαλάρωσης, διαπιστώ­

δους της Υ oga, και με την παρότρυνση του

νω κάποια εντύπωση μουδιάσματος στις άκρες των δακτύλων, θα

σε να επισκεφτεί τις Ινδίες. Το ταξίδι του

σημειώσω αυτό το "φαινόμενο" χωρίς οπωσδήποτε να προσπαθή­

τη διάρκεια των οποίων επισκέφτηκε τις Ινδίες, την Κίνα και την

σω να το ερμηνεύσω. Εάν αυτό επανεμφανιστεί πολλές φορές, θα

Ιαπωνία όπου μελέτησε και δοκίμασε πολλές τεχνικές.

μπορούσα πράγματι να υποθέσω ότι το φαινόμενο αυτό είναι συν­

Το

1967

επανήλθε στην Ευρώπη, εγκαταστάθηκε στη

δεδεμένο με τη χαλάρωση. Θα προσπαθήσω τότε να το καταλάβω

Βαρκελώνη και επιδόθηκε στη μελέτη των σημειώσεων που είχε

και να το ερμηνεύσω μέσα στην ολότητά του, και όχι αποκλειστικά

κρατήσει στο ταξίδι του. Έτσι συνέλαβε τη δημιουργία των τριών

και μόνο σε καθαρά φυσιολογικό επίπεδο.

βαθμών της Δυναμικής Χαλάρωσης και εξαφάνισε κάθε ίχνος ύπνωσης από τη μέθοδό του.

Τον Οκτώβριο του

1972 οργάνωσε

της. Μπορεί ίσως να γίνει καλύτερα αντιληπτή με το παράδειγμα το

lo

Παγκόσμιο Συνέδριο

Σωφρολογίας στη Βαρκελώνη, όπου συμμετείχαν από

26 χώρες.

Η φαινομενολογική τοποθέτηση είναι δύσκολη στην κατανόησή

1500 σύνεδροι

Θεωρήθηκε τότε μεγάλη επιτυχία και απόδειξη της

εκτενούς και γρήγορης εξάπλωσης της καινούριας αυτής μεθόδου.

ενός ηλεκτρικού λαμπτήρα που φωτίζει. Εκείνο που διαπιστώνει

κανείς είναι το φαινόμενο "φως". Είναι αρκετό, για παράδειγμα, να μας επιτρέψει να διαβάσουμε, να κάνουμε τη δουλειά μας;

Αυτή η ιδιότητά του για την ώρα αρκεί. Η γνώση ότι αυτό το φως

Σήμερα η μέθοδος είναι πολύ γνωστή κυρίως στην Ισπανία, τη

εκπέμπεται από την πυράκτωση ενός σύρματος, την κίνηση ηλf­

Γαλλία, το Βέλγιο, τη Γαλλόφωνη Ελβετία και τις Ηνωμένες

κτρονίων μέσα σε ένα λεπτό σύρμα, κλπ., δεν αποτελεί τον άμεσο

Πολιτείες της Αμερικής.

σκοπό της φαινομενολογικής προσέγγισης.

Όπως κάθε μέθοδος που δεν διδάσκεται στο Πανεπιστήμιο, η

Σωφρολογία από άλλους αγνοείται και από άλλους υποτιμάται. Ο

C.G. Jung

μιλούσε ήδη για το φαινόμενο της απόρριψης καινού­

Καθορίσαμε ότι η Σωφρολογία είναι επιστήμη, φιλοσοφία και

θεραπευτική μέθοδος. Ας δούμε κάπως εκτενέστερα αυτές τις ιδιότητές της.

ριων ιδεών που το ονόμαζε μισονεϊσμό (μίσος του νέου). Είναι "το μίσος για κάθε τι που δεν είναι ήδη αναγνωρισμένο, για κάθε

1. Η Σωφρολογία

τι που είναι νέο". Οι "μεγάλοι" δεν πιστεύουν σε τίποτε που δεν

Η κατάσταση της συνείδησης μελετάται σε επίπεδο ψυχολογικό,

έχει εφευρεθεί ή μελετηθεί από τους ίδιους, στις δικές τους σχολές.

βιοχημικό, φαρμακολογικό και "κυβερνητικό" ( από την θεωρία της

Όποιος θέλει ν' ασχοληθεί άμεσα ή έμμεσα με τη Σωφρολογία

ή θέλει να γίνει Σωφρολόγος, θα πρέπει να ξέρει τί είναι αλλά κυρίως τί δεν είναι.

είναι επιστήμη

κυβερνητικής).

Ο τομέας της μελέτης αυτής, ιδιαίτερα ευρύς, αγκαλιάζει μέσα στην έννοια της ψυχοσωματικής ιατρικής όλα τα φαινόμενα που

είναι ικανά να προκαλέσουν μεταβολές της συνειδησιακής κατά­

Η Σωφρολογία είναι επιστήμη, φιλοσοφία και μία θερα­ πευτική μέθοδος.

στασης του ανθρώπου. Η Σωφρολογία συνθέτει όλες τις προηγούμενες από αυτή

ανθρωπιστικές θεωρίες. Μελετά ιδιαίτερα τις συνειδησιακές μετα­ Ο Α.

Caycedo,

που είχε ασκήσει τον υπνωτισμό και είχε μελε­

τήσει διάφορες θεραπευτικές μεθόδους, ξεκίνησε με διαφορετικές

ή το Ζεν, καθώς και αυτές που προκαλούνται από συστήματα

βάσεις. 'Ή Σωφρολογία" έγραφε, "πρέπει να γίνει μία καινούρια

μερικών πρωτόγονων λαών περισσότερο ή λιγότερο γνωστά. Όλες

Σχολή που θα ενσωματώσει όχι μόνο τα φαινόμενα που αποκα­

αυτές οι τεχνικές, συχνά εμπειρικές, έχουν ένα ενδιαφέρον, και η

λούνται υπνωτικά αλλά και τεχνικές χαλάρωσης

Σωφρολογία, χάρη στις επιστημονικές γνώσεις της εποχής μας, τις

Jacobson,

(Schultz,

κ.ά.) καθώς και όλες τις παρόμοιες καταστάσεις, στο

βάθος των οποίων υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής φαινομενο­ λογικός". Έτσι στη βάση της Σωφρολογίας υπάρχουν δύο μέθο­ δοι: η φαινομενολογία και η κλινική εμπειρία. Η φαινομενολογία δημιουργήθηκε από τον στα

1900,

μελετά για να κατανοήσει τους μηχανισμούς δράσης τους και τα αποτελέσματά τους. Κληρονόμος του παρελθόντος, χωρίς να είναι φυλακισμένη σ'αυτό, η Σωφρολογία είναι ανοιχτή πρώτα απ'όλα στις σύγχρο­

Husserl περίπου

σαν μία μεθοδολογία, ένας τρόπος ερμηνείας αντίθετος

νες τεχνικές.

Να τονίσουμε ότι παρά το γεγονός πως στη διάρκεια μιας

ή μάλλον συμπληρωματικός της Καρτεσιανής φιλοσοφίας. Στη

άσκησης Γιόγκα ένας Θιβετιανός καλόγερος, ή σε άλλη περίπτωση

φαινομενολογία ξαναγυρίζουμε στο φαινόμενο σαν οντότητα,

ένας πιστός του

αδιαφορώντας για κάθε λογική εξήγηση. Τοποθετούμε το φαινόμε­

που επιτυγχάνουν, δεν αποτελούν για μας ένα πρότυπο, και

νο μεταξύ παρενθέσεων, παραδεχόμενοι ότι η ερμηνεία του έχει

οπωσδήποτε δεν γίνονται οι δάσκαλοί μας, οι "γκουρού" μας.

πολλές παραμέτρους.

18

βολές που συμβαίνουν με τις Ανατολικές τεχνικές όπως η Γιόγκα

Vaudou,

μας εκπλήσσουν με τα αποτελέσματα

Είμαστε άντρες και γυναίκες του αιώνα μας, του δικού μας

19

πολιτιστικό-κοινωνικού περιβάλλοντος, και δεν έχουμε το γεννε­ τικό κώδικα, τις συνήθειες, το περιβάλλον ούτε την πνευματική κατάσταση ενός Ινδοϊστή. Βρισκόμαστε στον

200 αιώνα,

ζούμε μέσα σ'ένα τεχνολογικό,

βιομηχανικό και πληροφοριακό πολιτισμό που μας εντυπωσιάζει. Γεννημένοι στην εποχή μας, είναι σημαντικό να μείνουμε "μέσα" σ' αυτή, γιατί αλλιώς κινδυνεύουμε να τιμωρηθούμε με δυσαρμο­ νία με το περιβάλλον μας. Η Σωφρολογία εκμεταλλεύεται κάθε τεχνολογική δυνατότητα της εποχής μας, βελτιώνοντας έτσι τόσο τις μεθόδους έρευνας όσο και τις πρακτικές εφαρμογές της.

Ο ουσιαστικότερος στόχος της άσκησης της Σωφρολογίας

είναι να φτάσει κανείς στην κατάσταση συνείδησης που ονομάζου­ με "σωφρονική". Αυτός που το καταφέρνει νιώθει σε αρμονία με τον εαυτό του, τους άλλους, και το περιβάλλον. Αποκτά μία ιδιαί­ τερη ευκολία προσαρμογής, μία βαθιά γνώση των εσωτερικών του μηχανισμών και την αναγκαία γαλήνη, για την αντιμετώπιση των εξωτερικών γεγονότων ή μάλλον προβλημάτων. Γίνεται ισορροπη­

μένος τόσο φυσιολογικά όσο και ψυχολογικά. Η συνειδησιακή αυτή κατάσταση αποτελεί τον στόχο σωρείας άλλων μεθόδων που όμως είτε είναι δύσκολες είτε απαιτούν να γίνει κανείς οπαδός μίας πίστης, μίας φιλοσοφίας, ή να διαθέσει πολύ χρόνο κ.ο.κ.

11.

Η Σωφρολογία είναι φιλοσοφία

Η λέξη "επιστήμη" είναι συνήθως συνώνυμη του υλισμού, ενώ η φιλοσοφία υπονοεί ανθρωπιστικό περιεχόμενο. Η Σωφρολογία θεωρείται ιδιαίτερα η "επιστήμη της ανθρώπινης σκέψης". Στην

πραγματικότητα, ο ουσιαστικός της σκοπός είναι η αναζήτηση

μιας ισορροπίας της προσωπικότητας. Οδηγεί προοδευτικά το άτομο σε μία καλύτερη αυτογνωσία. Ευνοεί ιδιαίτερα την κατα­ νόηση της συμπεριφοράς του άλλου και διευκολύνει έτσι μία

καλύτερη κατανόηση και επικοινωνία του ανθρώπου με τον εαυτό του και το περιβάλλον του.

Όταν αναφερόμαστε σε φιλοσοφικά συστήματα που σκοπό τους είχαν πάντοτε τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου, είναι σχεδόν υποχρεωτικό να αναφέρουμε επιλεκτικά μερικούς Έλληνες φιλοσόφους των οποίων τα συστήματα έχουν σχέση με τη Σωφρολογία.

Ο Αρίστιππος, Κυρηναίος φιλόσοφος, γεννήθηκε στην Αφρική γύρω στα

435

π.Χ. Η σκέψη του επικεντρώνεται στην ικανότητα

του ανθρώπου να μπορεί να ζει τη στιγμή που φεύγει. Υποστήριξε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, ανάλογα με την ηλικία τους, ζουν ως εξής: "Ανέχονται την ύπαρξή τους, είτε χρονοτριβώντας στις

αναμνήσεις του παρελθόντος είτε με το να αρπάζονται από τις ελπίδες του μέλλοντος. Λιγοστά, ανώτερα όντα κατορθώνουν να ζήσουν βιώνοντας ολοκληρωτικά το παρόν". Έλεγε ότι "η ηδονή

είναι ένα αεράκι, η οδύνη μία θύελλα, η καθημερινή ζωή μία ενδιά­ μεση κατάσταση που μπορεί να συγκριθεί με τη νηνεμία, τη γαλή­ νη".

Ο Σωκράτης

(470-399

π.Χ.) υποστήριζε ότι σε κάθε άτομο

υπάρχουν τρεις ψυχές, διαφορετικές μεταξύ τους: 'Ή πρώτη, που του χρησιμεύει να συλλογιέται και που θα ονομάσω λογιστικό, η

δεύτερη το θυμοειδές που τον καθιστά ατρόμητο και η τρίτη που τον κάνει να ποθεί τον έρωτα, την τροφή και το νερό, που θα το ονομάσω επιθυμητό". Δεν θυμίζουν αρκετά το Υπερεγώ, το Εγώ και το Αυτό ή Υποσυνείδητο των ψυχαναλυτών; Οι πιο ενδιαφέρουσες, όμως, απόψεις του Σωκράτη, σε σχέση πάντοτε με τη Σωφρολογία, είναι αυτές που αναφέρονται στον Διάλογο του Πλάτωνα "Χαρμίδης ή Περί Σωφροσύνης

Πειραστικός". Εδώ ο Σωκράτης αναφέρει ότι στη Θράκη τον έκα­ ναν καλά όταν έπασχε από πονοκέφαλο, δίνοντάς του κάποιο φυτικό φάρμακο (φύλλον) που το συνόδευαν, όμως, με κάποιες επωδές. Οι επωδές αυτές είναι τα καλά λόγια. Στη συνέχεια ανα­ φέρει απόψεις που καλύπτουν πλήρως τη ψυχοσωματική και την

ολιστική θεωρία. Έτσι, διηγείται:

" ...

αλλά ο Ζάλμοξις έλεγε ο

Θραξ ιατρός, ο βασιλιάς μας, που είναι Θεός, λέγει ότι όπως δεν πρέπει να επιχειρεί κανείς να θεραπεύσει τους οφθαλμούς, χωρίς να θεραπεύσει την κεφαλή, ούτε την κεφαλή ανεξάρτητα από το σώμα, έτσι και το σώμα δεν πρέπει να θεραπεύεται ανεξάρτητα από την ψυχή. Αυτή είναι η αιτία που από τους Έλληνες ιατρούς δεν θεραπεύονται πολλά νοσήματα, γιατί αυτοί αγνοούν το όλον, για το οποίο πρέπει να φροντίζουν. Αγνοούν δηλαδή ότι, αν το όλον δεν είναι καλά, αδύνατο να είναι καλά το μέρος. Όλα, δηλα­ δή, έλεγε, πηγάζουν από την ψυχή, και τα κακά και τ' αγαθά για το σώμα και για όλο τον άνθρωπο ... ". Ο Επίκουρος

(341-270 π.Χ.),

πίστευε, πάνω από όλα, στη

φιλία, στην αρμονία με το περιβάλλον. Διέκρινε τις επιθυμίες σε φυσικές και αναγκαίες (να τρως, να πίνεις, να είσαι ζεστός ... ), φυσικές αλλά μη αναγκαίες (να τρως ή

να πίνεις, περισσότερο ή καλύτερα ... ) και μη φυσικές-μη αναγκαί­ ες (να ενδιαφέρεσαι για την κοινή γνώμη, να έχεις πλούτη ... ). Συμβούλευε να διερωτάσαι συνέχεια "Με συμφέρει ή δε με

συμφέρει" πριν από κάθε σου ενέργεια, και επίσης ότι "δεν πρέπει να σπαταλάμε τα παρόντα στην επιθυμία μας για τα απόντα". Θεωρήθηκε, κακώς, ηδονιστής, με τη σημερινή έννοια του όρου. Ο ίδιος υποστήριξε: "Όταν λέμε ότι η ηδονή είναι ο σκοπός της ζωής, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και τις αισθησια­ κές ηδονές, όπως νομίζουν κάποιοι, που αγνοούν, διαφωνούν ή

παρερμηνεύουν τις απόψεις μας. Εννοούμε την απουσία πόνου και ψυχικής ταραχής" (άγχους θα λέγαμε σήμερα). Τελειώνοντας αναφέρουμε το "Γνώθι σαυτόν" που ήταν γραμ­

μένο στο αέτωμα της εισόδου, στους Δελφούς, και αποδίδεται στον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο.

20

21

Από τα λίγα αυτά παραδείγματα Ελλήνων φιλοσόφων γίνεται

111.

Η Σωφρολογία είναι θεραπευτική μέθοδος

κατανοητό ότι πολλά από αυτά που σήμερα εμφανίζονται ως νεω­

Η Σωφρολογία είναι μία θεραπευτική τέχνη, προσαρμοσμένη

τερισμοί, είχαν ήδη ειπωθεί και υποστηριχθεί από τους προγόνους

ακριβώς στη δυτική νοοτροπία, παρόλο που αρκετά στοιχεία της

μας.

προέρχονται από τις ανατολικές φιλοσοφίες. Πρόκειται για μία

Η Σωφρολογία προτείνει στον σύγχρονο άνθρωπο μία φιλοσο­

μέθοδο απλή, ήπια, γρήγορη και παρόλα αυτά πολύ αποτελεσματι­

φία, έναν τρόπο ύπαρξης, την ευκαιρία για ανάπτυξη της προσω­

κή, που στοχεύει σ' αυτό που ο

πικότητάς του, που θα εμπλουτίσουν και θα αλλάξουν την ύπαρξή

έκφραση της θεραπευτικής τέχνης: την αρμονία".

του όχι με έναν εγωϊστικό τρόπο, αλλά μέσα στο πλαίσιο μίας

Caycedo ονόμαζε

"την πιο μεγάλη

Με τη Σωφρολογία έχουμε στη διάθεσή μας μία μέθοδο, καλά

αλληλοεξάρτησης με το περιβάλλον του και μίας καλύτερης προ­

οργανωμένη, για να αντιμετωπίσουμε αυτά που όλοι μας αποκα­

σαρμογής στον κόσμο.'Εχει τις δυνατότητες να προσφέρει στον

λούμε ασθένειες της εποχής μας, όπως το άγχος, τις νευρώσεις, τις

καθένα μας μία βελτιωμένη φυσική και πνευματική κατάσταση,

ψυχοσωματικές διαταραχές.

καθώς και μία καλύτερη κοινωνική ένταξη, οφειλόμενη σε μία καλύτερη προσαρμογή μας στις σχέσεις μας με τους ομοίους μας. Θα αναφέρουμε εδώ τον

Hans Selye που

μίλησε πρώτος για

Τα ψυχοφάρμακα, αναντίρρητα βοηθούν, εάν και όταν χρησι­ μοποιηθούν σωστά. Η απόρριψη από πολλούς κάθε φαρμακευτι­ κής αγωγής με ψυχοφάρμακα είναι αδικαιολόγητη και προφανώς

τον "αλτρουϊστικό εγωϊσμό". Ίσως ακούγεται παράδοξος ο συν­

προέρχεται από άγνοια τόσο των φαρμάκων όσο και της ελληνικής

δυασμός αυτών των δύο ιδιοτήτων. Ο εγωϊσμός εδώ θα πρέπει να

πραγματικότητας. Είναι αλήθεια ότι μεγάλο ποσοστό των πασχό­

θεωρηθεί με την έννοια της αγάπης και της αποδοχής του εαυτού

ντων που αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα θα μπορούσαν να

μας. Πιστεύουμε σήμερα ότι προϋπόθεση για την αγάπη και απο­

βοηθηθούν θεραπευτικά αν είχαν στη διάθεσή τους κάποιο ψυχοθε­

δοχή του συνανθρώπου μας είναι η αγάπη και αποδοχή του εαυτού

ραπευτή, κοινωνικό λειτουργό, ψυχολόγο κλπ. Είναι όμως αυτό δυνατόν στην ελληνική προαγματικότητα; Τι θα προτείνατε στην

μας.

Ας ρίξουμε τώρα μία ματιά στη λειτουργία ενός κυττάρου που

κυρία "Χ" που έρχεται από κάποιο απομονωμένο χωριό ή ακόμη

απεικονίζει θαυμάσια αυτό που συμβαίνει στο επίπεδο του ανθρώ­

και από μία γειτονιά της πόλης σας, ζητώντας βοήθεια γιατί

που στην κοινωνία. Για οποιοδήποτε κύτταρο ενός ζώντος οργα­

πάσχει από άγχος, νεύρωση, κατάθλιψη; Ψυχοθεραπεία οποιαδή­

νισμού, δύο χαρακτηριστικές ιδιότητες είναι αναγκαίες: να βρίσκε­

ποτε σχολής, όπως ψυχαναλυτικής, συμπεριφοράς κ.ο.κ.; Είναι

ται σε "καλή υγεία" και να επικοινωνεί σωστά με τα κύτταρα του

δυνατό αυτό; Σας ζητά βοήθεια εδώ και τώρα, με γρήγορα αποτε­

περιβάλλοντός του. Ο μηχανισμός αλληλεπίδρασης μεταξύ των

λέσματα και κυρίως περιορισμένου χρηματικού κόστους; Λογικά

κυττάρων γίνεται καλύτερα κατανοητός στην εποχή μας και συνει­

λοιπόν είστε υποχρεωμένος να χορηγήσετε ψυχοφάρμακα, και

δητοποιούμε τώρα τη βιολογική επικοινωνία ενός κυττάρου με τα

είναι ευτύχημα που το κράτος μας τα παρέχει δωρεάν. Οι άλλες

κύτταρα του περιβάλλοντός του. Κάθε στιγμή, στο σώμα μας, στο

προτάσεις (όπως ψυχοθεραπεία, κοινωνική βοήθεια, αλλαγές συν­

επίπεδο κάθε ιστού, κάθε οργάνου, μία πλειάδα πληροφοριών περ­

θηκών οικογενειακών ή εργασιακών κ.ο.κ.) είναι θεωρητικά ορθές,

νάει από κύτταρο σε κύτταρο, στο πλαίσιο αυτού που αποκαλούμε

αλλά θυμίζουν την αυτοκράτειρα της Γαλλίας Μαρία

βιοανάδραση

Αυτή είναι η φυσιολογική, η κανο­

Αντουανέττα, που όταν ρώτησε "γιατί διαμαρτύρεται ο λαός" και

νική λειτουργία των κυττάρων. Η αναρχία εμφανίζεται τη στιγμή

της απάντησαν "γιατί δεν έχει ψωμί να φάει" πρότεινε, μέσα στην

που ένα κύτταρο στερείται πληροφοριών. Αυτό συμβαίνει στην

άγνοια της πραγματικότητας που την διακατείχε: 'Έ! ας φάνε

περίπτωση π.χ. του καρκινικού κυττάρου. Αυτό διαθέτει μία μεμ­

παντεσπάνι". Θα μπορούσα να δεχτώ ίσως ότι τα ψυχοφάρμακα, ή

βράνη ιδιαίτερα παχιά που το στερεί από τις ρυθμιστικές πληρο­

και όλα τα φάρμακα γενικά, ανήκουν στα αναγκαία κακά, αλλά

φορίες που προέρχονται από τα γειτονικά κύτταρα, με αποτέλε­

οπωσδήποτε αναγκαία.

(bio feed-back).

σμα την άναρχη και καταστροφική λειτουργία.

Αυτό που συμβαίνει στο επίπεδο του κυττάρου συμβαίνει επί­

σης και στο επίπεδο του ανθρώπου, μέσα από μία ολιστική θεώρη­

Πέρα από τη θεραπευτική της ικανότητα, η Σωφρολογία μπο­ ρεί να χρησιμοποιηθεί στην πρόληψη ασθενειών αλλά και γενικό­ τερα στην εκπαίδευση του ατόμου, δίνοντάς του την ευκαιρία να

ση. Βρίσκεται σε σταθερή αλληλεπίδραση με ολόκληρο το περιβάλ­

αναπτύξει όλες τις δυνατότητές του για δημιουργία. Στη "σωφρο­

λον του, και ό,τι αυτό εμπεριέχει. Δεν είναι δυνατό να τον θεωρή­

νική κατάσταση" η φαντασία και οι δημιουργικές δυνατότητες

σουμε περιορισμένο στην ατομικότητά του.

απελευθερώνονται σε τέτοιο σημείο που μπορούν να χρησιμοποιη­

Μέσα στον σύγχρονο τρόπο ζωής, που στερεί την πραγματική

θούν πλέον σε ορισμένες ομάδες έκφρασης του ατόμου όπως η

επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, η προσφορά της Σωφρολογίας,

συγγραφή, η γλυπτική ή κάθε άλλη τέχνη. Ακόμα η "σωφρονική

τεχνικής που επιδιώκει την καλύτερη προσαρμογή και επικοινω­

κατάσταση" απαλλάσσοντας τον άνθρωπο από κάθε αναστολή που

νία, γίνεται ιδιαίτερα σημαντική, γίνεται κεφαλαιώδης.

22

23

προέρχεται από την παιδεία του ή τις απαγορεύσεις, του επιτρέπει

Αριστερό ημισφαίριο

να βρει στην έκφρασή του επίπεδα πιο βαθιά, πιο αληθινά.

Έδρα της γvώσης

-

Οι βλάβες του ημισφαιρίου αυτού μας επέτρεψαν να ανακαλύψου­ με τις λειτουργικές ικανότητές του. Όταν χαλάσει κάποιο τμήμα

Απελευθερώνοντάς τον από τα στενά όρια του χώρου και του

του ο άρρωστος παρουσιάζει μία συγκεκριμένη συμπτωματολογία.

χρόνου, τον καθιστά ικανό να βιώσει εμπειρίες που είναι δύσκολο

Μιλάει με πολλές δυσκολίες χρησιμοποιώντας φράσεις χωρίς συν­

να ερμηνευθούν επιστημονικά. Μία ορθή επιστημονική προσέγγιση

δέσμους με γραμματικά ή συντακτικά λάθη. Η ομιλία του είναι

είναι ότι η Σωφρολογία επιτρέπει μία απελευθέρωση και ανάπτυξη

αργή και ακατανόητη. Ο τόνος είναι μονότονος, σαν των ρομπότ,

του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, έδρας της αντίληψης των

χωρίς μουσικότητα, χωρίς ζωντάνια. Επιπλέον ο άρρωστος είναι

μορφών και της μελωδίας, που αποτελούν τις καλλιτεχνικές ιδιό­

ανίκανος να ονοματίσει τα αντικείμενα και να αποδώσει τα σωστά

τητες του ατόμου.

ονόματα στα γνωστά του πρόσωπα.

Θεωρούμε σκόπιμο σε αυτό το σημείο να αναφερθούμε με

Το αριστερό ημισφαίριο είναι προικισμένο με ικανότητες εκλο­

συντομία στη λειτουργία του εγκεφάλου του ανθρώπου και ιδιαί­

γίκευσης και συγκεκριμενοποίησης. Υπεύθυνο για το λόγο, κατέχει

τερα στις σύγχρονες απόψεις της λειτουργίας των δύο ημισφαι­

πλούσιο λεξιλόγιο, γραπτό ή προφορικό, ποικίλο και λεπτομερές,

ρίων του.

που το χρησιμοποιεί για να εκφράσει αφηρημένες ιδέες. Με τη

Από πού άραγε προέρχεται η διαφορά μεταξύ του εγκεφάλου

σύνταξη, τη γραμματική και άλλους κανόνες έκφρασης, έχει γίνει ο

του ανθρώπου και του ζώου; Είναι το μέγεθός του; Σίγουρα όχι,

λογικός εγκέφαλος. Φυσικά μαθαίνει ακόμη τους αριθμούς και

γιατί τα κήτη έχουν μέγεθος εγκεφάλου συγκριτικά μεγαλύτερο,

μπορεί να μετρά, να υπολογίζει. Μ' αυτό γινόμαστε ικανοί να

για το ίδιο σωματικό βάρος. Είναι μήπως η ποσότητα της φαιάς

καταλάβουμε ένα σχέδιο, αφού είναι ικανό να εκλογικεύει.

ουσίας, που αυξάνει σημαντικά από τις έλικες; Αλλά το δελφίνι

Το άτομο με "αριστερό εγκέφαλο" αναγνωρίζεται ως έξυπνο

είναι ανώτερο από τον άνθρωπο στο σημείο αυτό.

και λαμπερό. Είναι ο επιστημονικός εγκέφαλος που μετρά, αναζη­

Όπως είναι γνωστό, τα ζώα και ο άνθρωπος έχουν εγκεφάλους

τά και βρίσκει λύσεις στα προβλήματα, σ' έναν κόσμο ορθολογικό.

που αποτελούνται από δύο ημισφαίρια, το δεξιό και το αριστερό.

Ελάχιστα ευαίσθητο το άτομο αυτό στα συναισθήματα, κατατάσ­

Στο ζώο, τα δύο ημισφαίρια εκτελούν την ίδια ακριβώς λειτουρ­

σει, επιλέγει, συγκρίνει και κατασκευάζει με ψυχραιμία τα καινού­

γία, ενώ στον άνθρωπο κάθε ημισφαίριο έχει τη δική του λει τουρ­

ρια δεδομένα.

γία. Αυτή η διαπίστωση της διαφοροποίησης της λειτουργίας κάθε

Προκαλούμενος από νέα δεδομένα είναι ο εγκέφαλος της μάθη­

εγκεφαλικού ημισφαιρίου στον άνθρωπο, αποτελεί μία από τις

σης και της εφαρμογής. Χρησιμοποιεί εξίσου σωστά τα μαθηματι­

μεγαλύτερες σύγχρονες ανακαλύψεις.

κά και τις φιλοσοφικές έννοιες. Προσανατολισμένος στις επιστή­

Τα δύο ημισφαίρια, το αριστερό και το δεξιό, ενώνονται μετα­

μες και τις τεχνικές, την ορθογραφία και τη σύνταξη του γραπτού

ξύ τους με διάφορους εγκεφαλικούς συνδέσμους, ο κυριότερος

ή προφορικού λόγου, γνωρίζοντας υπολογισμό και μέτρηση, αντι­

των οποίων είναι το κάλεο. Αυτό μπορούμε να το φανταστούμε

λαμβάνεται την πραγματικότητα, τοποθετείται σωστά στον χρόνο

σαν μία γέφυρα ή μία τεράστια λεωφόρο που διασχίζεται από

και έχει την ικανότητα να "ξέρει να κάνει" και να "μπορεί να

μυριάδες νευρικές ίνες. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται η απο­

ξέρει".

τελεσματική επικοινωνία μεταξύ των δύο ημισφαιρίων.

Ας δούμε όμως και τα μειονεκτήματα του ατόμου με "αριστερό

Στη συνέχεια θα εξετάσουμε την ιδιαιτερότητα στη λειτουργία

εγκέφαλο": Η ομιλία του είναι μονότονη, χωρίς τονισμούς, χωρίς

καθενός ημισφαιρίου χωριστά, χωρίς να μας διαφεύγει ότι εργάζο­

μελωδία. Τραγουδά φάλτσα και δεν μπορεί να αναγνωρίσει εύκο­

νται σε απόλυτο συγχρονισμό, ότι το ένα έχει την ανάγκη του

λα ακόμα και μία πολύ γνωστή μελωδία. Η αντίληψή του των

άλλου, ότι επικρατεί αρμονία μεταξύ τους.

εικόνων είναι ελλειμματική, και του είναι δύσκολο να κατατάξει

Για πολλά χρόνια πιστεύαμε ότι μόνο το αριστερό ημισφαίριο

σωστά μία σειρά από γεωμετρικές εικόνες, όπως π.χ. τετράγωνα ή

είχε σημασία, γι' αυτό και το ονομάζαμε "επικρατούν ημισφαί­

κύκλους με μικρές διαφορές μεταξύ τους. Γενικά έχει κακή αντίλη­

ριο". Επειδή ελέγχει την κινητικότητα του δεξιού άνω άκρου, και

ψη των εικόνων και της εξωτερικής εμφάνισης των αντικειμένων.

είναι η έδρα της λειτουργίας του λόγefυ (στους δεξιόχειρες, που

είναι βέβαια η πλειοψηφία των ανθρώπων). Το δεξιό ημισφαίριο

Λεξιό ημισφαίριο

το ονομάζαμε "μη επικρατούν" και είναι γεγονός ότι δεν του δίνα­

Έδρα της αvαγvώρισης

με ιδιαίτερη σημασία.

Ο W. Sparry το 1950 και ιδιαίτερα ο V. Deglin το 1976 έβα­

24

-

Ένα από τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του δεξιού ημισφαιρίου φαίνεται ότι είναι η καθοδήγηση της καθημερινής μας ζωής, χάρη

στην ικανότητα που έχει να απομνημονεύει στοιχεία της καθημερι­ νότητας. Αποθηκεύει εικόνες γενικευμένες, αλλά και εικόνες από

λαν τις βάσεις της αναγνώρισης του διαφορετικού ρόλου που παί­

τοπογραφικά σχέδια ή δρομολόγια, από οικεία πρόσωπα και από

ζουν τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου μας.

συνηθισμένα αντικείμενα.

25

Αντιλαμβάνεται τον χώρο, υπολογίζει τις αποστάσεις και

ζωής, αλλά διαφέρουν σημαντικά. Η συμβουλή μας είναι να παρα­

ξεχωρίζει τις μορφές. Δεν χάνεται όμως στις λεπτομέρειες. Ρίχνει

μείνουμε με τα πόδια στερεά πάνω στη γη και το μυαλό μας σε

μία γενική άμεση ματιά στην κατάσταση και καταλαβαίνει χοντρι­

επαφή με τη γνώση και την πραγματικότητα, και να μη προσπαθή­

κά τις μορφές, τα χρώματα, την αρμονία, τις αισθήσεις που προ­

σουμε να ερμηνεύσουμε πράγματα που θα ερμηνευθούν ίσως

καλούνται από το σύνολο. Κάνει τη σύνθεση αυτών που νιώθει

κάποια μέρα.

χωρίς να προχωρεί σε λεπτομερή ανάλυση.

Από το ημισφαίριο αυτό ελέγχονται οι τέχνες (μουσική,

Η αγωνία πολλών ανθρώπων που νομίζουν ότι μπορούν να ερμηνεύσουν τα πάντα με το σημερινό επίπεδο γνώσεων, οδηγεί

ζωγραφική, γλυπτική και με κάποιο μέτρο ποίηση) και κυρίως οι

πολλές φορές σε αφελείς τοποθετήσεις. Μιλούν έτσι για κατάστα­

κινήσεις και η μιμική. Η κινητική επικοινωνία με τη σωματική

ση άλφα, βήτα ή δέλτα, λες και οι ηλεκτροεγκεφαλογραφικές εικό­

εκφραστικότητα ελέγχεται από εδώ και μπορεί να εκφράζει με τις

νες αντιστοιχούν ακριβώς σε μία και μόνη συγκεκριμένη ψυχική ή

εκφράσεις του σώματος τις διάφορες, ακόμη και πιο κρυφές ψυχι­

συνειδησιακή κατάσταση. Είναι γνωστό ότι πολλές οργανικές ή

κές καταστάσεις. Ωστόσο η ομιλία είναι φτωχή σε λέξεις και, εάν

ψυχικές καταστάσεις, τελείως διαφορετικές, είναι δυνατόν να

ζητηθεί να κατονομάσει ένα αντικείμενο, δεν μπορεί, ενώ γνωρίζει

έχουν την ίδια ηλεκτροεγκεφαλογραφική εικόνα. Θα μπορούσαμε

σαν παράδειγμα να αναφέρουμε ότι το ίδιο είναι δυνατό να συμ­

τη χρήση. Στην πραγματικότητα τα δύο ημισφαίρια συνεργάζονται, αλλη­

βαίνει με τον πυρετό. Είναι δυνατό μιά θερμοκρασία

39 °C

να

λοσυμπληρώνοντας το ένα το άλλο. Το καθένα διαθέτει το δικό

οφείλεται σε αμυγδαλίτιδα, πνευμονία, περιτονίτιδα, εγκεφαλίτι­

του λεξιλόγιο, τη δική του μνήμη, τη δική του συναισθηματική

δα, κ.ο.κ. Όλες αυτές οι καταστάσεις προκαλούν υπερπυρεξία,

συμμετοχή. Υποστηρίζεται ότι το παιδί στη γέννησή του διαθέτει

αλλά δε μοιάζουν σε τίποτε σχεδόν, πέρα από το ότι είναι αρρώ­

δύο "δεξιούς" εγκεφάλους, και η διαφοροποίηση του αριστερού

στιες. Ας δεχτούμε την άγνοιά μας. Τα περισσότερα μας είναι

ημισφαιρίου γίνεται στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του.

άγνωστα. Και ίσως όλες μας οι ελπίδες, για τη σωτηρία του

Γίνεται λοιπόν σαφές ότι τώρα πια δεν ισχύουν οι παλιές θεω­

ανθρώπινου γένους, βρίσκονται σ' αυτά τα άγνωστα.

ρίες που υποστήριζαν ότι υπάρχει ένα "επικρατούν" και ένα "μη

ΙΙ. Ένας Σωφρολόγος δεν είναι ιερέας, ούτε ασχολείται με

επικρατούν" ημισφαίριο. Ανάλογα με τις περιστάσεις, κάθε ημι­

μυστικιστικές τελετές. Έχει κάποια δύναμη, όπως όμως έχει κάθε

σφαίριο μπορεί να υπερέχει του άλλου. Ας πάρουμε για παράδειγ­

θεραπευτής και κάθε. προσωπικότητα. Η δύναμη του κάθε θερα­

μα έναν μαθηματικό που οδηγεί το αυτοκίνητό του. Όταν σκέφτε­

πευτή μπορεί να δράσει μόνο για το καλό του αρρώστου, και μόνο

ται τα μαθηματικά, εργάζεται κυρίως το αριστερό του ημισφαίριο.

εάν αυτός πιστεύει ότι μπορεί να βοηθηθεί.

Εάν εμφανιστεί ξαφνικά κάποιο εμπόδιο ή μια επικίνδυνη εικόνα,

ΠΙ. Μερικές τεχνικές της Σωφρολογίας, όπως είναι η δυναμική

τότε αναλαμβάνει τον κυρίαρχο ρόλο το δεξιό ημισφαίριο για να

χαλάρωση, έχουν ανατολική προέλευση. Η Σωφρολογία όμως δεν

λύσει το πρόβλημα.

είναι διαλογισμός, ούτε κάποια αίρεση του Ανατέλλοντος ηλίου.

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τις πνευματικές του ικανότητες παρά μόνο όταν τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου του εργάζονται σε πλήρη αρμονία. Το δεξιό ημισφαίριο μας κάνει

Η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική. Η Σωφρολογία σέβεται όλες τις φιλοσοφίες και όλες τις θρησκείες του κόσμου.

Η Σωφρολογία δεν είναι ύπνωση. Χρησιμοποιεί κυρίως

IV.

ικανούς να καθορίζουμε τη θέση μας στο χώρο και να αντιλαμβα­

την ετερο-και αυτο-υποβολή. Δεν επιβάλλει συγκεκριμένη κατά­

νόμαστε τον πλούτο των εικόνων και των μορφών που μας περι­

σταση στο άτομο. Ο Σωφρολόγος βοηθά, δεν επιβάλλει. Δεν είναι

βάλλουν. Το αριστερό ημισφαίριο μας επιτρέπει να τοποθετούμα­

απαραίτητη η επικράτηση της μίας θέλησης πάνω στην άλλη, όπως

στε σωστά στον χρόνο και παρέχει την αφηρημένη ερμηνεία της

συμβαίνει στην ύπνωση. Εκεί π.χ. επιβάλλεται κάτι στο άτομο, μία

συγκεκριμένης πραγματικότητας.

αίσθηση, μία κατάσταση κ.ο.κ. Στη Σωφρολογία το άτομο αφήνε­ ται τελείως ελεύθερο να επιλέξει.

Τι δεν είναι η Σωφρολογία

Η Σωφρολογία δεν έχει τίποτε το κοινό με την παραψυχο­

λογία. Οι τεχνικές της έχουν ανακαλυφθεί και εφαρμόζονται για

είναι η Σωφρολογία, είναι σκόπιμο να αναφερθεί και τι δεν είναι:

να βοηθήσουν και να θεραπεύσουν και όχι να παρουσιάσουν

Ι. Η Σωφρολογία δεν είναι μία θρησκεία που ανακαλύφθηκε

από τον

Caycedo ή

που εισήχθηκε από την Ανατολή. Υπάρχουν

παραψυχολογικά φαινόμενα.

VI.

Η Σωφρολογία δεν είναι ψυχοσωματική. Είναι κάτι πέρα

προφανώς πράγματα που δεν μπορούμε ακόμα να τα εξηγήσουμε.

από αυτό. Είναι μία φιλοσοφία που αντιμετωπίζει ολιστικά τον

Ασκώντας τη Σωφρολογία, την ενεργό αυτο- ή ετερο-υποβολή,

άνθρωπο.

ζούμε καταστάσεις που μοιάζουν με αυτές της καθημερινής μας

26

V.

Για αποφυγή παρεξηγήσεων, και αφού αναφέρθηκε πιό πάνω τι

VII.

Η Σωφρολογία διαφέρει σημαντικά από την ψυχανάλυση.

27

Κατ' αρχήν δεν απαιτεί τόσες πολλές συνεδρίες. Η ψυχανάλυση, όπως γενικά αποδεχόμαστε σήμερα, είναι απαγορευτική για την πλειονότητα των ανθρώπων, γιατί έχει μεγάλες χρονικές απαιτή­ σεις, π.χ. 2, 3 ή 5 συνεδρίες την εβδομάδα, και κατά συνέπεια και

2 Stress και Άγχος

οικονομικές απαιτήσεις δυσβάσταχτες.

Πέρα από αυτό, η ψυχανάλυση είναι κυρίως αποκαλυπτική, ενδιαφέρεται για την πιθανή αιτία της πάθησης. Η Σωφρολογία είναι κυρίως επικαλυπτική, ενδιαφέρεται για την άμεση αντιμετώ­ πιση του προβλήματος. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι το ακό­ λουθο: μπροστά σε μία φωτιά ενός δάσους η ψυχανάλυση ενδιαφέ­ ρεται για το πώς άρχισε το κακό, ενώ η Σωφρολογία ενδιαφέρεται για το σβύσιμο καταρχήν και μετά για τον τρόπο που άρχισε.

STRESS Ορισμός

"Το

είναι η μη ειδική απάντηση του οργανισμού σε οποιαδή­

stress

ποτε αιτία" (Η.

Τέλος η μεν ψυχανάλυση αναζητά στο παρελθόν τα αρνητικά κυρίως γεγονότα, τα ψυχοτραυματικά, ενώ η Σωφρολογία ενδια­ φέρεται για τα θετικά, ευχάριστα και επιβεβαιωτικά για το άτομο

Selye).

Η καλύτερη απόδοση του όρου

stress στα

ελληνικά είναι η λέξη "ζόρισμα".

Ο οργανισμός μας είναι ένα θαυμάσιο σύνολο, καμωμένο να δου­ λεύει με ακρίβεια για

γεγονότα.

40.000

ημέρες τουλάχιστον. Μπορεί να προ­

σαρμοστεί σε συνθήκες ζωής τελείως διαφορετικές, όπως το ψύχος της Αλάσκας ή ο καύσωνας του Ισημερινού, να ανεβεί στα Ιμαλάια

ή να κατεβεί στους βυθούς των Ωκεανών, να καταβάλει την υπερ­ βολική προσπάθεια ενός αθλητή ή να καταφύγει στην ήρεμη ακινη­ σία ενός αναχωρητή. Από τη γέννησή μας, αντιμετωπίζουμε διαφόρων μορφών αντι­ ξοότητες ή όπως τις λέμε σήμερα

"stress".

Αυτές απειλούν την

ισορροπία και την αρμονική λειτουργία του οργανισμού μας και

μπορούν να οδηγήσουν στην αρρώστια. Ο οργανισμός μας, για να τις αντιμετωπίσει, προσαρμόζεται στις διάφορες καταστάσεις χρη­ σιμοποιώντας τα αμυντικά του συστήματα, γνωστά υπό τον γενικό τίτλο "ανοσοβιολογικοί μηχανισμοί". Αυτοί περιλαμβάνουν ορμό­

νες, κύτταρα (όπως τα Τ-λεμφοκύτταρα, τα Μακροφάγα, τα ΝΚ­ κύτταρα) αντισώματα, κ.ο.κ. Όλα αυτά σχηματίζουν ορισμένες γραμμές άμυνας και μάχονται τους διάφορους εισβολείς (μικρό­ βια, ιούς, ουσίες, κακώσεις) μόλις αυτοί προσβάλουν κάποιο σημείο του οργανισμού μας. Στη συνέχεια αναλαμβάνουν να επι­ διορθώσουν τις βλάβες που έγιναν.

Οποιαδήποτε και αν είναι η φύση του

stress η

φυσιολογική

αντίδραση μοιάζει να είναι όμοια, δεν παίζει δηλαδή ιδιαίτερο ρόλο αν το

stress

είναι φυσικό, συναισθηματικό ή φανταστικό.

Μπορεί να είναι ένα

stress

"ευστρές"

ή δυσάρεστο "δυστρές"

(Eustress)

ευχάριστο οπότε μιλάμε για το

Ευχάριστο ή δυσάρεστο, το

(Dystress). stress πυροδοτεί μέσα στον

οργανι­

σμό αντιδράσεις ρυθμιστικές, αναγκαίες για μία καλύτερη προσαρ­

μογή σε μία καινούρια κατάσταση. Η δυνατότητα της προσαρμογής του οργανισμού είναι μία

• αιτίες • συνέπειες στον οργανισμό • τρόποι αντιμεηf>πισης του stress

κεφαλαιώδης έννοια για την επιβίωση του ατόμου ή ενός ζωϊκού

είδους. Αυτή η φυσιολογική αντίδραση είναι λοιπόν αναγκαία. Το

stress αποτελεί αναπόσπαστο

μέρος της ζωής μας και δεν

είναι δυνατό να το καταργήσουμε. Ακόμα καλύτερα μάλιστα μας

29 28

είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο, για να διατηρήσουμε και να αναπτύξουμε στον οργανισμό μας τις δυνατότητες προσαρμογής. Είναι παράγο­

Σύνδρομο γενικής προσαρμογής στο stress

ντας επιβίωσης.

Για να διατηρήσει όμως το stress όλο του το όφελος, είναι

ανάγκη να μπορεί το άτομο να αντιδράσει. Χωρίς αυτή τη δυνατό­ τητα, εγκαθίσταται η περίφημη "αναστολή της δράσης" που περι­

γράφηκε θαυμάσια από τον Laborit. Η αναστολή αυτή είναι πηγή πολλών διαταραχών και ασθενειών, όπως θα δούμε παρακάτω. Εάν ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει, το stress

διεγείρει λειτουργίες που όχι μόνο κάνουν το άτομο ικανό να αντιμετωπίσει το ζόρισμα, αλλά και το ενδυναμώνουν για το μέλ­ λον. 'Ετσι, το ίδιο stress, μπορεί να έχει διαφορετικά αποτελέσμα­

Αντίσταση του οργανισμού ή αγωνιστικότητα του ατόμου

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Ανήδραση

Στάδιο

Συναγερμού

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΟΡΓ ΑΝΙΣΜΟΥ

Ανήστασης

τα, είτε καλά είτε άσχημα. Αυτό εξαρτάται από την αντίσταση του

ατόμου, τη φυσική και πνευματική του προετοιμασία. 'Οταν ένας οργανισμός υφίσταται την επίδραση ενός ιδιαίτερα σημαντικού stress, υπάρχει μία αρχική περίοδος αρκετά δύσκολη που την ονομάζουμε "αντίδραση συναγερμού". Μετά ακολουθεί

μία περίοδος σχετικά σταθερή, κατά την οποία ο οργανισμός αντέ­ χει τις δυσκολίες, γνωστή ως "στάδιο αντίστασης". Τέλος μία "φάση εξάντλησης" στη διάρκεια της οποίας οι μηχανισμοί άμυνας του οργανισμού έχουν καταργηθεί (Σχήμα 1)

Η μεγάλη βοήθεια της Σωφρολογίας έγκειται στην αντιμετώπι­ ση του stress. Σκοπός είναι βέβαια όχι να καταργήσει τα stress,

πράγμα άλλωστε αδύνατο και ανεπιθύμητο, αλλά να ενδυναμώσει τις δυνατότητες προσαρμογής του οργανισμού στα

stress και να

τον βοηθήσει ν' αποφύγει τη φάση της εξάντλησης. Αιτίες του

stress

Αυτές μπορούν να είναι φυσικές ή ψυχικές, συγκεκριμένες ή

φανταστικές. Φυσικές είναι η ζέστη ή το κρύο, ερεθίσματα οπτικά, οσφρητικά ή ακουστικά (οι πολλαπλοί θόρυβοι που αυξάνουν συνέχεια), τραύματα, κ.ά.

Ψυχικές είναι οι οικονομικές ανησυχίες, τα οικογενειακά προ­ βλήματα, οι υπερβολικές φιλοδοξίες, οι δύσκολοι κοινωνικο-επαγ­

γελματικοί ανταγωνισμοί, οι συναισθηματικές αντιξοότητες, οι φόβοι επερχόμενης καταστροφής, κ.ά.

Στην αντιμετώπιση όλων αυτών των απειλητικών αιτιών, ο άνθρωπος σήμερα εμφανίζεται πολλές φορές αδύναμος να αντι­

δράσει σωστά. Η αδυναμία του αυτή αυξάνει συνέχεια, από λόγους φυσικούς:

• μεγάλη αύξηση του πληθυσμού • αύξηση της μόλυνσης του περιβάλλοντος • διαταραγμένοι βιολογικοί κύκλοι ή από λόγους ψυχικούς:

• κανόνες και κοινωνικές απαγορεύσεις και πιέσεις που συνέχεια αυξάνουν.

Ας εξετάσουμε σαν ένα απλό παράδειγμα όλων αυτών, τα καθημερινά μηνύματα που συνήθως ανταλλάσουμε μεταξύ μας. 30

ΧΡΟΝΟΣ Σχήμα

1 Το

90%

περίπου των διαλέξεων που έχουν περιεχόμενο κοινω­

νικο-οικονομικο-πολιτικό, είναι απαισιόδοξες. Αναφέρονται σε επικείμενες καταστροφές, εγκλήματα, οικονομικά αδιέξοδα, κακή οργάνωση, κ.ο.κ.

Παρακολουθώντας την τηλεόραση, τις εφημερίδες ή τις συζητή­ σεις στη Βουλή, σχηματίζει κανείς την εντύπωση ότι η χώρα μας κατοικείται απο1λειστικά και μόνο από κλέφτες, ψεύτες, τοξικο­ μανείς, και γενικά αρρώστους ή ανθρώπους με παθολογική προ­

σωπικότητα. Δημιουργείται η αίσθηση ότι δεν υπάρχουν πια νέοι με κέφι και όνειρα, άνθρωποι που δουλεύουν και παράγουν σωστά, άνθρωποι που αγαπούν. Ωστόσο οι καλές ειδήσεις υπάρ­ χουν ακόμη και εάν αποσιωπούνται: κάποιοι ερωτεύτηκαν, παιδιά γεννιούνται, κάποιος σώθηκε μετά από πολύωρη εγχείρηση και

αποδόθηκε υγιής σ' αυτούς που τον αγαπούν.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι αισιόδοξα μηνύ­ ματα ακούγονται από ανθρώπους από τους οποίους δεν θα το περίμενε κανείς, όπως, για παράδειγμα από τα μέλη του Συλλόγου Καρκινοπαθών Μακεδονίας-Θράκης, που ξέρουν να χαμογελούν παρόλα τα πρόβληματά τους!!!

Η προσπάθεια για θετική σκέψη κάνει ορισμένους να μιλούν για βιομηχανία της αισιοδοξίας, απορρίπτοντας τελικά κάθε μέσο ή προσπάθεια για να νιώσει κανείς καλά. Αναντίρρητα η εποχή μας, όπως όμως και όσες προηγήθηκαν, δεν είναι η τέλεια. Είναι άραγε αρκετός αυτός ο λόγος για τον οποίο θα πρέπει να είμαστε

διαρκώς ανήσυχοι, ανικανοποίητοι, δυστυχισμένοι; Μόνο η δυστυχία επιτρέπεται; Το κακό είναι ότι αυτό το μήνυμα περνά και στους νέους ανθρώπους που διστάζουν να φανούν εύθυμοι, από το φόβο μήπως χαρακτηριστούν χαζοχαρούμενοι. Μία άλλη αιτία που εμποδίζει τον σύγχρονο άνθρωπο να αντι­ δράσει σωστά είναι οι γρήγορες αλλαγές του πολιτισμού μας που

31

προσθέτουν με τη σειρά τους μία αστάθεια των συστημάτων ανα­

Και στις δύο περιπτώσεις ο οργανισμός ήταν αντιμέτωπος με

φοράς. Όταν υπάρχει παρατεταμένος δισταγμός μεταξύ πολλών

μία κατάσταση βίαιης δράσης και όφειλε να προσαρμοστεί γρήγο­

επιλογών και η προηγούμενη ατομική εμπειρία δεν βοηθά στην

ρα. Η δράση, φυγή ή αγώνας, χρησιμοποιούσε και συγχρόνως απε­

επιλογή μεταξύ αυτών, τότε δημιουργείται κατάσταση stress. Αυτό

λευθέρωνε αυτή την κατάσταση συναγερμού του οργανισμού. Η

γίνεται φανερό, όταν αναλογιστούμε το κακό που μας έκανε η

αντίδραση αυτή στο

κατάργηση της παράδοσης. Αυτή έδινε έναν κώδικα συμπεριφο­

και προσαρμοσμένη ακριβώς στο σκοπό της που είναι μία δράση

ράς, καταπιεστικό καμιά φορά, που μας απάλλασσε όμως από

άμεση και αποτελεσματική.

διλήμματα.

stress

ήταν, και εξακολουθεί να είναι σωστή,

Η κατάσταση όμως αλλάζει όταν η φάση του συναγερμού στην

Η νοσηρή επίδραση της δυσκολίας επιλογής μπορεί εύκολα να

οποία μπαίνει ο οργανισμός δεν ακολουθείται από δράση. Στην

διαπιστωθεί πειραματικά: εάν βάλουμε έναν σκύλο μπροστά σε κάποιο κύκλο, όπου βρίσκεται τροφή, και στον ίδιο χώρο ένα

κή αντίδραση που σκοπό της έχει να ακυρώσει την κατάσταση

τετράγωνο όπου υπάρχει τροφή αλλά μόλις την πλησιάσει δέχεται

συναγερμού. Ενεργοποιείται τότε το σύστημα αναστολής της δρά­

μία ηλεκτρική εκκένωση, πολύ γρήγορα ο σκύλος μαθαίνει να απο­

σης

φεύγει το τετράγωνο και να κατευθύνεται χωρίς δισταγμό στον

με τελικό αποτέλεσμα να δημουργούνται βλάβες στον οργανισμό.

κύκλο.

Μοιάζει με μία μηχανή που θέσαμε σε υπερλειτουργία, στη συνέ­

Εάν αντικαταστήσουμε προοδευτικά το τετράγωνο με πολύγω­ να που μοιάζουν όλο και περισσότερο σ' ένα κύκλο, φτάνει μία

περίπτωση αυτή, πυροδοτείται στον οργανισμο μία νέα φυσιολογι­

(Laborit).

Αυτό οδηγεί σε νέα κυκλώματα εκκρίσεων ουσιών

χεια όμως την αφήσαμε να δουλεύει στf} κενό. Ένα παράδειγμα από τα πειράματα του

Laborit σε

ινδόχοιρους

στιγμή όπου ο σκύλος είναι ανίκανος να διακρίνει μεταξύ της

αποδεικνύει θαυμάσια αυτή την ανάγκη για δράση σαν απάντηση

καλής και της κακής εικόνας. Δεν μπορεί πια να αποφασίσει από

στο

ποιο μέρος θα πάρει τροφή, χωρίς να δεχτεί τη δυσάρεστη ηλεκτρι­

της δράσης.

κή εκκένωση. Αποσύρεται τότε στη νεύρωσή του, εξαιτίας ακριβώς του stress που του προκαλεί η αδυναμία του να επιλέξει και αρνεί­

διαμερίσματα το καθένα, και μία πόρτα επικοινωνίας μεταξύ των

ται κάθε τροφή.

διαμερισμάτων.

Ο σημερινός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από την πληθώρα των

ψυχοσωματικών παθήσεων, αποτέλεσμα της τεχνολογικής προό­

stress,

και το κακό που δημιουργείται όταν υπάρχει αναστολή

Δύο επίμυες τοποθετούνται σε δύο ξεχωριστά κλουβιά, με δύο

Στο πρώτο κλουβί, ο επίμυς δέχεται ηλεκτρικά ερεθίσματα (φωτεινά ή ηχητικά), ενοχλείται, βρίσκει την πόρτα επικοινωνίας,

δου, της ταχύτητας μεταβολής των ηθών, της παρακμής των ηθι­

περνάει στο διπλανό διαμέρισμα όπου δεν δέχεται ερεθίσματα και

κών και θρησκευτικών αξιών. Η επιλογή του σημερινού ανθρώπου μπροστά σ' ένα δίλημμα είναι δύσκολη, γιατί έχει πολλαπλές επι­

ηρεμεί. Το πείραμα που διαρκεί επτά λεπτά κάθε μέρα, επαναλαμ­

λογές και βοηθιέται ελάχιστα από τις προηγούμενες εμπειρίες του

του επίμυος παραμένουν απόλυτα φυσιολογικές.

και το ηθικο-θρησκευτικό του πιστεύω.

βάνεται επί επτά ημέρες. Η συμπεριφορά και η αρτηριακή πίεση

Στο δεύτερο κλουβί, επαναλαμβάνονται τα ίδια με μία διαφορά· η πόρτα επικοινωνίας μεταξύ των δύο διαμερισμάτων

Συνέπειες τον

οργανισμό

stress στον

Το stress προκαλεί στον οργανισμό έκκριση διαφόρων ουσιών,

του κλουβιού είναι κλειστή. Με την πάροδο των ημερών το ζώο

κυρίως όμως αδρεναλίνης και κορτιζόνης. Η έκκριση αυτή θα προ­

γίνεται νευρικό. Είναι υποχρεωμένο να παραμείνει κλεισμένο, να

καλέσει με τη σειρά της αγγειοσύσπαση στην περιφέρεια και στα

δέχεται τα ερεθίσματα και να μην βρίσκει οδό διαφυγής. Στην

σπλάγχνα, αγγειοδιαστολή στους μυς και αύξηση των καρδιακών ρυθμών. Ενεργοποιείται αυτό που αποκαλούμε "άξονα υποθαλά­

κλουβιού όπου μαζεύεται σαν μία μπάλα και δείχνει εξαντλημένο.

μου-υπόφυσης-επινεφριδίων" που με τη σειρά του ενεργοποιεί

Η αρτηριακή πίεση αυξάνει προοδευτικά μέχρι κάποιο επίπεδο,

εκλεκτικά το ντοπαμινικό σύστημα του μεσεγκεφάλου και το

αλλά διατηρείται σ'αυτό ακόμα και μετά το τέλος του πειράματος.

νοραδρενεργικό σύστημα του μέλαινα τόπου.

Οι φυσιολογικές αυτές αντιδράσεις είναι πολύ καλά προσαρ­

Σ' ένα τρίτο, ίδιο κλουβί με δύο διαμερίσματα, κλείνουμε δύο επίμυες μαζί. Η πόρτα επικοινωνίας μεταξύ των δύο διαμερισμά­

μοσμένες στην προπαρασκευή του οργανισμού για δράση· οι μύες

των παραμένει κλειστή. Δίνουμε τα ίδια ενοχλητικά ερεθίσματα

αυξάνουν την τάση τους και η καρδιά είναι έτοιμη. Έτσι, στην

για την ίδια χρονική διάρκεια. Τα πειραματόζωα γίνονται επιθετι­

τελείως αρχική του χρήση, το

κά και αρχίζουν να μάχονται. Μετρώντας την αρτηριακή πίεσή

stress επέτρεπε στον άνθρωπο των

σπηλαίων, να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο που εμφανιζόταν με τη

32

αρχή είναι ευερέθιστο, στη συνέχεια καταφεύγει σε μία γωνία του

τους τη βρίσκουμε τελείως φυσιολογική. Δεν υπάρχει υπέρταση.

μέγιστη δυνατή επιτυχία. Μπορούσε είτε να φύγει γρήγορα, εάν ο εχθρός φαινόταν πολύ δυνατός είτε να τον αντιμετωπίσει με επί­

πρώτο και στο τρίτο κλουβί, τα πειραματόζωα είχαν μία δυνατό­

θεση.

τητα για δράση, και αυτή εμπόδισε την εμφάνιση διαταραχών

Ας δούμε τώρα την ερμηνεία αυτών των πειραμάτων. Στο

33

συμπεριφοράς ή οργανικών διαταραχών όπως είναι η αρτηριακή

άθληση και η γυμναστική (να τονίσουμε εδώ ότι το γρήγορο βάδι­

υπέρταση. Στο δεύτερο κλουβί, όπου το πειραματόζωο υποχρεώ­

σμα είναι η απλούστερη, ευκολότερη και τελείως ανέξοδη γυμνα­

θηκε σε αναστολή της δράσης του έγινε υπερτασικό, νευρικό και

στική), είναι απαραίτητα όχι μόνο για την καλή μας εμφάνιση

φοβισμένο.

αλλά και για την ηρεμία μας, την ψυχική μας γαλήνη.

Το νευρικό μας σύστημα προορίζεται για να δρα, να φεύγει ή

Η χαλάρωση είναι η βασική τεχνική της Σωφρολογίας και θα

να μάχεται. Τη στιγμή που η δράση του αχρηστεύεται, αυτοανα­

έχουμε την ευκαιρία να επανέλθουμε με περισσότερες λεπτομέρειες

στέλλεται και πυροδοτεί την αντίδραση του συναγερμού. Είναι η

στα αγαθά αποτελέσματα μίας απλής χαλάρωσης. Μπορούμε,

στιγμή που εμφανίζονται όλες οι ψυχοσωματικές βλάβες.

Στην πραγματικότητα η επίδραση του

stress

όμως, από τώρα να τονίσουμε ότι είναι η πιο αποδοτική και εύκο­

που προκαλεί την

λη μέθοδος που δεν απαιτεί ιδιαίτερους χώρου.ς και μπορεί να

υπερβολική έκκριση κορτιζόνης μέσα στον οργανισμό θα δημιουρ­

γίνει στις τρεις θέσεις του σώματος: την ξαπλωμένη, την καθιστή,

γήσει:

- στο

την όρθια. Απλές, αναπνευστικές βαθιές κινήσεις σε συνδυασμό με

σωματικό επίπεδο: αύξηση της χοληστερίνης, μείωση των

εξάλειψη των μυικών τάσεων, αποτελούν μία υπέροχη βαλβίδα

αντιστάσεων του οργανισμού, εμφάνιση διαφόρων ψυχοσωματι­

ασφαλείας για την αντιμετώπιση δύσκολων ψυχοσωματικών κατα­

κών ασθενειών, κ.ο.κ.

- στο

στάσεων.

ψυχικό επίπεδο: εμφάνιση αγωνίας και άγχους, αίσθημα επι­

κείμενου κακού, κατάθλιψη κ.ά.

Η αγωνία και το άγχος είναι φυσιολογικές εκδηλώσεις, όταν

ΑΓΧΟΣ

εμφανίζονται περιστασιακά και με παροδικό τρόπο στον υγιή άνθρωπο. Αποτελούν μέρος μίας αντίδρασης οργανωμένης προ­

Το άγχος θεωρείται μία σχετικά νέα έννοια, στην οποία το βιούμε­

σαρμογής.

νο συναίσθημα είναι δυσανάλογο με την αιτία που το προκάλεσε.

Αντίθετα οι συχνές επαναλήψεις του άγχους τείνουν να αποδυ­

Συνήθως, στον όρο "άγχος" δίνουμε δύο έννοιες.

ναμώσουν την ικανότητα προσαρμογής του ατόμου. Το άγχος

Σύμφωνα με την πρώτη έννοια ο άνθρωπος είναι αγχώδης μεν

γίνεται παθολογικό, συνοδεύεται από ευερεθιστότητα, ανησυχία,

αλλά γεμάτος από επιθυμία και κινητοποίηση για να προσπαθήσει

απώλεια του ύπνου και διαταραχές γαστρεντερικές, κυκλοφορια­

να πραγματοποιήσει κάτι που θέλει, που του είναι χρήσιμο.

κές, καρδιακές κλπ.

Υπάρχει εδώ ένας αυξημένος συναισθηματικός τόνος, αλλά αυτός

Τρόποι αντιμετώπισης του

Μερικοί από τους τρόπους αντιμετώπισης εκλύονται κατά κάποι­

stress

ον τρόπο ενστικτωδώς, οπότε ο άνθρωπος καταφεύγει:

• σε

κατευθύνεται προς τον σκοπό που θα πραγματοποιηθεί. Στην περίπτωση αυτή το άγχος έχει μία έννοια αυξημένης εγρήγορσης. Υπάρχει αναντίρρητα άγχος, αλλά ελέγχεται.

μία συναισθηματική αδιαφορία: αυτό ερμηνεύει το φαινόμενο

Η δεύτερη έννοια είναι αυτή που ενδιαφέρει τον θεραπευτή.

που στις μεγάλες πόλεις, ένα έγκλημα μπορεί να γίνει σε πλήρη

Εδώ ο άνθρωπος νιώθει μία γενική αναστάτωση, το πνεύμα του

ημέρα, σε πολυσύχναστο δρόμο, χωρίς κανένας θεατής να επέμβει

βρίσκεται σε αβεβαιότητα και νιώθει αιωρούμενος μέσα σε μία δια­

ή, ακόμη χειρότερα, να έχει την επιθυμία να το κάνει.

• στο άγχος:

ταραγμένη κατάσταση, φορτισμένος από ανησυχία. Αυτό το άγχος

γεγονός που ερμηνεύει την απίστευτη αύξηση της

κάνει τον άνθρωπο να νιώθει ανίκανος και παθητικός. Τον κάνει

κατανάλωσης των ηρεμιστικών.

• στην πλήρη

να υποφέρει.

άρνηση ενός αβίωτου περιβάλλοντος: αυτό θα εκδη­

Μερικοί ονομάζουν την πρώτη έννοια "φυσιολογικό" και τη

λωθεί με τον αλκοολισμό, την τοξικομανία ή την έκφραση τυφλής

δεύτερη "παθολογικό" άγχος. Η διάκριση δεν είναι εύκολη. Ίσως

βίας, που αυξάνουν αλματωδώς στις ημέρες μας.

Τα αποτελέσματα του

stress

θα ήταν προτιμότερο να θεωρούμε μη φυσιολογικό ή νοσηρό,

μπορούν να αντισταθμιστούν με

παθολογικό άγχος, εκείνο που δημιουργεί στον άνθρωπο την ανά­

δύο πραγματικά θετικά μέσα, τα αθλήματα και τη χαλάρωση.

γκη να απαλλαγεί από αυτό, γιατί είναι σοβαρό, επίμονο, διαρκές

Τα αθλήματα: η σωματική άσκηση ή η απλή γυμναστική επιτρέ­

και καταντά ανυπόφορο.

πουν να χρησιμοποιήσουμε και να καταναλώσουμε τις μυικές

τάσεις που προκαλούνται από τα

stress. Τα

Ένας απλός τρόπος για να κατανοήσουμε το άγχος, είναι να το

αθλήματα και γενικά η

αντιπαραβάλουμε με τη θερμοκρασία του σώματος. Γνωρίζουμε

άσκηση στις ημέρες μας δεν αποτελούν υπόθεση των λίγων. Έχουν

γίνει στοιχείο απαραίτητο για την επιβίωση του ατόμου, για το "ευ

έχειν" όχι μόνο το σωματικό αλλά και το πνευματικό. Αυξάνει καθημερινά ο αριθμός των ατόμων που αντιλαμβάνονται πως η

34

ότι φυσιολογικά έχουμε θερμοκρασία περίπου γύρω στους

• συμπτωματολογία • αντιμετιίιπιση • ψυχαναλυτική ερμηνεία • νευροφυσιολογική ερμηνεία

37 °C.

Πιο κάτω ή πιο πάνω είναι παθολογική. Έτσι και με το άγχος. Το πολύ δημιουργεί αρρώστια. Η πλήρης απουσία του δεν είναι συμ­ βατή με τη ζωή. Όπως χαρακτηριστικά λέγεται, μόνο οι νεκροί είναι απαλλαγμένοι από το άγχος.

35

Άλλος πολυχρησιμοποιούμενος όρος είναι το "stress". Έχει τόσες έννοιες που πολλές φορές μας μπερδεύει. Έγιναν κάποιες προσπάθειες να μη χρησιμοποιηθεί στην ιατρική, που όμως απέτυ­

νται, ελέγχονται αρκετά δύσκολα και σαν δόλωμα προσφέρουν την

χαν, γιατί σαν όρος έχει γίνει πολύ δημοφιλής.

ρευτικό περιβάλλον, συνήθειες, και δεύτερον εσωτερικές, το γνω­

Τελικά στην εποχή μας stress σημαίνει τόσο την αιτία ή το ερέ­ θισμα, όσο και την αντίδραση του οργανισμού, παρά το γεγονός ότι ο Η. Selye που τα περιέγραψε το 1936, τα είχε ξεχωρίσει.

όπου έχουν εγγραφεί εντολές γονέων, δασκάλων, εκκλησίας κ.ο.κ.

ηδονή (με τη γενικότερη σημασία της λέξης). Από την άλλη όμως

είναι οι απαγορεύσεις. Πρώτον εξωτερικές, όπως νόμοι, απαγο­ στό Υπερεγώ που περιλαμβάνει τον προσωπικό ηθικό κώδικα Ο αγώνας μεταξύ ενστικτωδών ενορμήσεων και απαγορεύσεων

Παρακάτω δίνονται δύο ερμηνείες για τον τρόπο δημιουργίας του άγχους. Η μία ψυχαναλυτική και η άλλη νευροφυσιολογική.

οδηγεί συνήθως σε σύγκρουση και καλείται το Εγώ να διευθετήσει

Οι ερμηνείες αυτές περιγράφονται πολύ περιληπτικά, γιατί η λεπτομερής ανάπτυξή τους απαιτεί πολύ χώρο. Δίνονται όμως

μπορεί να πάρει τη μορφή απειλής, δηλαδή ότι θα υποχρεωθεί το Εγώ να ικανοποιήσει απαράδεκτες ενστικτώδεις ορμές και να

γιατί πιστεύουμε ότι η γνώση, έστω και περιληπτική, της λειτουρ­

χάσει την εκτίμηση των άλλων ή την αυτοεκτίμησή του.

γίας των ψυχικών και νευροφυσιολογικών μηχανισμών, αυξάνει την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε και τη διαταραχή τους.

Δημιουργείται έτσι το "υποσυνείδητο άγχος" που αποτελεί ένα

τη διαφορά (Σχήμα

2).

Αυτό γίνεται σε υποσυνείδητο επίπεδο, και

"σήμα κινδύνου".Όταν ο αγώνας δεν διευθετείται, τότε το Εγώ βιώνει πια το "συμπτωματικό, έκδηλο άγχος", σαν έναν επαπει­

Ψυχαναλυτική ερμηνεία

Όπως είναι γνωστό, ο Freud ανέπτυξε τη δομική θεώρηση της προ­

λούμενο, αόριστο κίνδυνο. Μπορεί να διακριθεί σε άγχος από το

σωπικότητας και διέκρινε τρία τμήματα: το Εγώ, το Εκείνο (Αυτό,

Υπερεγώ (ενοχές από καταπάτηση του ηθικού κώδικα), σε άγχος

ID) και

αποχωρισμού (θα χάσει μία υποστηρικτική σχέση), άγχος από τις

το Υπερεγώ.

Το Εγώ παίρνει τα μηνύματα από τα άλλα δύο τμήματα και

ενορμήσεις (θα παρασυρθεί και θα ενεργήσει "σαν τρελός") κ.ο.κ.

προσπαθεί να βρει τις καταλληλότερες λύσεις, ακολουθώντας περισσότερο την "αρχή της πραγματικότητας" παρά την "αρχή της

Για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση, το Εγώ διαθέτει ορισμένους μηχανισμούς άμυνας όπως Απώθηση, Συνταύτιση,

ηδονής". Έχει έναν συνθετικό ρόλο. Από τη μία δέχεται τις ενστι­

Αναπλήρωση, Υποκατάσταση, Εξαυλωση ή Μετουσίωση, κ.ά.

κτώδεις απαιτήσεις από το Αυτό, και από την άλλη τις ηθικές εντολές του Υπερεγώ, και προσπαθεί να τις εναρμονήσει.

Το Εκείνο (Αυτό, ID) περιλαμβάνει τις ενστικτώδεις ορμές και βρίσκεται σε υποσυνείδητο επίπεδο. Είναι η έδρα των ενστίκτων

Αριστερά το ερέθισμα, που μπορεί να προέρχεται από το περιβάλ­

(Σχήμα

λον ή από μέσα μας από κάποια αίσθηση (πόνος, καρδιακή λει­

3)

τουργία, παράλυση κ.ά.) ή σκέψη. Το ερέθισμα ενεργοποιεί το νευ­

(ανάγκης για επιβίωση, αναζήτησης τροφής, επιθετικότητας, απο­

ρικό σύστημα, που θα δημιουργήσει τις αντιδράσεις που αποτε­

φυγής κινδύνων) και των ψυχικών αναγκών (αγάπης, μητρικότη-

λούν τη σωματική έκφραση του άγχους και συνοδεύονται φυσικά

τας).

από αυτό. Προσέξτε όμως! Οι αντιδράσεις αυτές που φαίνονται

Τέλος, το Υπερεγώ, το τρίτο τμήμα της προσωπικότητας,

στα δεξιά του σχήματος γίνονται με τη σειρά τους και οι ίδιες ερε­

καθορίζει την ηθική συμπεριφορά και τα ιδεώδη προς τα οποία

θίσματα, επανέρχονται σαν τέτοια στο νευρικό σύστημα και, ανά­

αποβλέπει και φιλοδοξεί να φτάσει το Εγώ.

λογα με την έντασή τους, θα το επηρεάσουν περισσότερο ή λιγότε­

'Ενα καλά προσανατολισμένο άτομο διαθέτει ένα σχετικά ελα­ στικό αλλά σταθερό Υπερεγώ και ένα ώριμο και ισχυρό Εγώ που

ρο. Αυτό πάλι θα δράσει σαν ενισχυτής, δηλαδή θα αυξήσει την

γνωρίζει καλά την πραγματικότητα και που επιτρέπει στις ενστι­

κύκλος, οπότε η απάντηση του νευρικού μας συστήματος γίνεται

κτώδεις απαιτήσεις του Αυτό να ικανοποιούνται λογικά, χωρίς να

αυθύπαρκτη και ανεξάρτητη από το αρχικό ερέθισμα, την αρχική

το κατακλύζουν.

αιτία.

Το Εγώ, ως βασικός εκπρόσωπος του συνειδητού εαυτού, προ­

σπαθεί συνέχεια να κρατά σε αρμονία το άτομο με το περιβάλλον του. Το περιβάλλον αυτό δεν είναι πάντοτε ευνοϊκό, ούτε ειρηνι-

ένταση των αντιδράσεων, κ.ο.κ. Δημιουργείται έτσι ένας φαύλος

Με μία πρόχειρη ματιά τώρα καταλαβαίνουμε ότι από τις αντι­ δράσεις μας που φαίνονται δεξιά, με τη θέλησή μας μπορούμε να ελέγξουμε μόνο δύο, τον ρυθμό της αναπνοής και τον μυϊκό τόνο,

κό.

με την προϋπόθεση βέβαια ότι έχουμε ασκηθεί σε αυτό. Ο έλεγχος

Βασικότεροι στόχοι του ανθρώπου είναι να διαιωνιστεί, να επιβιώσει, να έχει αυτοεκτίμηση αλλά και να χαίρει της εκτίμησης

αυτών των δύο θα σπάσει τον φαύλο κύκλο και θα επαναφέρει

των άλλων. Αυτοί οι στόχοι απειλούνται συνεχώς. Από τη μία

36

Νευροφυσιολοyική ερμηνεία

στην κανονική τους λειτουργία και τις άλλες απαντήσεις. Η ταυτοποίηση του εγκεφάλου με ηλεκτρονικό υπολογιστή,

είναι οι επιθετικές ενστικτώδεις ενορμήσεις ή ορμές, όπως π.χ. η

που γίνεται από πολλούς, δεν είναι σωστή. Ο υπολογιστής, κάθε

πείνα, η ανάγκη για κίνηση κλπ., καθώς και οι σεξουαλικές (το γνωστό Libido). Αυτές πιέζουν το άτομο για ικανοποίηση, βιάζο-

φορά που θα δεχτεί ένα συγκεκριμένο ερέθισμα, θα δώσει πάντοτε

37

την ίδια απάντηση. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο με τον εγκέφαλο.

Επιθετικές

------.... Σεξουαλικές

Αυτός αντιμετωπίζοντας δύο φορές την ίδια ακριβώς κατάσταση,

ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ

ΕΝΣΤΙΚΤΩΔΕΙΣ ΕΝΟΡΜΗΣΕΙΣ

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

--- 1

έχει κάθε δυνατότητα, αλλά και ελευθερία, να απαντήσει διαφορε­

..------Εξωτερικές

τικά, αφού δημιουργεί από μόνος του επιπλέον πληροφορίες και απαντήσεις. Ακόμη όμως και το αυστηρά καθορισμένο ερέθισμα

~Εσωτερικές (υπερεγώ)

βιώνεται διαφορετικά κάθε φορά. Σε αντίθεση τώρα, δύο διαφορετικές πληροφορίες ή ερεθίσμα­

τα είναι δυνατόν' αναγνωριστούν σαν όμοια, γιατί εκείνο που

Εγώ

μετράει για τον εγκέφαλο είναι η αποκωδικοποίηση που κάνει ο

Άνχος

ίδιος για την κάθε πληροφορία .

• •

Ο εγκέφαλός μας είναι περισσότερο ένα σύστημα που δημιουρ­ γεί παρά αναλύει πληροφορίες. Στη διαδικασία που γίνεται από

Μηχανισμοί Άμυνας

το ερέθισμα μέχρι την τελική απάντηση, παρεμβαίνουν χιλιάδες πληροφορίες, που δεν έχουν σχέση με το αρχικό ερέθισμα-πληρο­

Ψυχικά Συμπτώματα

Σχήμα

φορία. Πως γίνεται αυτό;

Ο εγκέφαλός μας αποτελείται από

2

16 δισεκατομμύρια νευρώ­

νες. Ο νευρώνας είναι η στοιχειώδης μονάδα του νευρικού μας συστήματος και θα πρέπει τον καθένα νευρώνα να τον φανταστεί κανείς σαν τον τελειότερο ηλεκτρονικό υπολογιστή. Τόσο τέλειο που ακόμη δεν έγινε δυνατή η αντιγραφή του. Άραγε θα γίνει στο μέλλον; Ο κάθε νευρώνας έχει μερικές δεκάδες χιλιάδες συνδέσεις με άλλους νευρώνες, γειτονικούς ή και πολύ απομακρυσμένους.

Ας υποθέσουμε ότι σε μία δεδομένη στιγμή, από αυτές τις συνδέ­ σεις λειτουργούν μόνο χίλιες. Αριθμός πολύ μικρός για την πραγ­

ματικότητα. Έρχεται τώρα και το ερέθισμα ή πληροφορία. Οι ΣΧΗΜΑ ΜΙΑΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΟΣ

πιθανότητες να επηρεάσει την λειτουργία του νευρώνα είναι

- ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ

1: 1000.

Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι η απάντηση πιο πολύ εξαρτά­

ται από τις άλλες πληροφορίες, από τη γενική κατάσταση του νευ­

ρώνα, παρά από την ίδια πληροφορία-ερέθισμα. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ Αύξηση αρτηριακής πίεσης Αύξηση καρδιακού ρυθμού Αύξηση ρυθμού αναπνοής

ΕΡΕΘΙΣΜΑ (εσωτερικό ή περιβαλλοντικό)

•

-

ΝΕΥΡΙΚΟ

ΣΥΣΤΗΜΑ

Αύξηση μυϊκού τόνου Υπεριδρωσiα

1

•

Ο τρόπος αυτός παρουσίασης της λειτουργίας του νευρικού

*

μας συστήματος είναι απλοποιημένος. Σκοπός του είναι να γίνει αντιληπτό, ότι οι απαντήσεις δεν ακολουθούν πάντοτε το συνήθη "ψυχολογικό" δρόμο. Δεν μπορεί κανείς βεβαίως να τον αρνηθεί

Αίσθημα θερμού ή ψυχρού

κι αυτόν. Αλλά απλά οφείλει να δεχτεί ότι πολλές φορές οι απα­

Αύξηση σακχαραιμiας

ντήσεις στα ερεθίσματα είναι αβέβαιες και δεν ανταποκρίνονται

Πολυουρία Ανακατεμένο στομάχι Σκέψεις (δηλ.φόβοι, διάφορες ερμηνείες κ.ο.κ.)

στο αναμενόμενο αποτέλεσμα. Έτσι, μπορούμε να απαντήσουμε και στην εξής απορία: γιατί με μάτια, μύτη, χέρια, αυτιά και γλώσσα που διαθέτουν του ίδιους υποδοχείς ερεθισμάτων, καθένας μας αντιλαμβάνεται την οποια­

δήποτε κατάσταση τελείως διαφορετικά από τον γείτονά του; Γιατί ο καθένας μας έχει μία μοναδική συνείδηση του περιβάλλο­ Σχήμα

3

ντός του; Ακριβώς γιατί ο καθένας μας, κάθε στιγμή, έχει ένα αυστηρά μοναδικό, προσωπικό, ψυχοδιανοητικό υπόστρωμα.

Αυτή η μοναδικότητα του καθενός μας είναι το μεγαλείο μας, είναι το προνόμιο που πρέπει να απολαύσουμε και να διατηρήσουμε, με δική μας ευθύνη.

38

39

Η συμπτωματολογία του άγχους ποικίλλει από τον ένα άνθρω­

Η αντιμετώπιση του άγχους γίνεται:

πο στον άλλο, στις εκδηλώσεις, στην έντασή τους, αλλά και στην

Ι. Με απλά μέσα: σωματική άσκηση, υγιεινοδιαιτητικά μέτρα,

αντίδραση του καθενός μας στην κατάσταση αυτή.

σωστή σεξουαλική ζωή, φιλία, πίστη και προσευχή κ.ο.κ.

Όταν βιώνει μία κατάσταση άγχους, το άτομο είναι δυνατό να

Π. Με ψυχολογικές θεραπείες: ψυχανάλυση (αποκαλυπτική, ψυχο­

νοιώθει τα ακόλουθα ενοχλήματα:

θεραπεία σχέσης, υποστηρικτική, βραχείες ψυχοθεραπείες) ψυχο­

α) Σωματικά: ανατριχίλες, τρεμούλα, υπερένταση, κόπωση, κινητι­

θεραπείες συμπεριφοράς (Σωφρολογία, έκθεση στο φοβικό αντι­

κή ανησυχία, εύκολο τρόμαγμα, κ.ά.

κείμενο, θεραπεία αποστροφής, τροποποιημένη συμπεριφορά, βιο­

β) Από το αυτόνομο νευρικό σύστημα: ιδρώτα, ταχυπαλμία,

ανάδραση) ομαδικές ψυχοθεραπείες (οικογενειακή, συζυγική),

ψυχρά και υγρά άκρα, στεγνό στόμα, ζάλη, αίσθημα άδειου στο

γνωστική θεραπεία,

κεφάλι, μουδιάσματα, ανακατεμένο στομάχι, συχνουρία, κόμπο

ΠΙ. Με φάρμακα, όπου τον κύριο λόγο έχουν τα αντιαγχώδη και

στο λαιμό, κοκκίνισμα ή χλώμιασμα, δυσκολία στη βαθιά ανα­

αντικαταθλιπτικά

πνοή, κ.ο.κ.

αυτά δεν είναι "ναρκωτικά" ή "τοξικά" και ότι η σωστή χρήση

γ) Αίσθημα ανήσυχης αναμονής: ανησυχίες, φόβοι, λίμναση της

τους δεν ενέχει κανένα κίνδυνο.

σκέψης, αναμονή κάποιου κακού που θα συμβεί στον ίδιο ή στους

.

Gestalt, διεξαγωγική

ανάλυση, κ.ο.κ.

Άλλη μία φορά τονίζεται εδώ ότι τα φάρμακα

Σημασία έχει να καταλάβουμε και να παραδεχτούμε ότι το

δικούς του.

άγχος αντιμετωπίζεται. Δυστυχώς οι περισσότεροι δεν το ξέρουν ή

δ) Κατάσταση συναγερμού και επαγρύπνησης: μεγάλη ένταση της

δεν θέλουν να το παραδεχτούν. Είναι γνωστή η φράση: "Τι να

προσοχής που καταλήγει σε διάσπαση της προσοχής, δυσκολία στη

κάνουμε, ο σημερινός τρόπος ζωής, οι μεγάλες και ποικίλες απαι­

συγκέντρωση, αϋπνία, αίσθημα ότι κάθεται "σε αναμμένα κάρβου­

τήσεις μας έχουν κάνει όλους αγχώδεις". Και πορεύονται έτσι,

να", ευερεθιστότητα, αδημονία.

παίρνοντας σα μοιραία κατάρα το άγχος, πιστεύοντας ότι είναι

Οι αγχώδεις διαταραχές μπορεί να παίρνουν διάφορες μορφές

αναπόφευκτο μέρος της καθημερινής τους ζωής.

όπως: αγοραφοβία, κοινωνική ή απλή φοβία, διαταραχή πανικού, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, ψυχαναγκαστική διαταραχή, δια­ ταραχή μετά από ψυχοτραυματικό

stress,

κλπ.

Συνθήκες που επηρεάζουν την εμφάνιση και εξέλιξη του

άγχους είναι το δίκαιο ή άδικο κάποιου γεγονότος, η ύπαρξη ή όχι μίας κοινωνικής ομάδας υποστήριξης, η ηλικία, η εκπαίδευση και γενικότερα η παιδεία του ατόμου, η δυνατότητα που έχει να προ­ σαρμοστεί κ.ά.

Το χρόνιο άγχος ενοχοποιείται για πολλές παθήσεις. Είναι

αυτές που αποκαλούνται γενικά ψυχοσωματικές. Ενδεικτικά ανα­ φέρονται ορισμένες τέτοιες παθήσεις από διάφορα όργανα: ανα­ πνευστικό (βρογχικό άσθμα, σύνδρομο υπέρπνοιας, αγγειοκι νητι­

κή ρινίτιδα), καρδιαγγειακό (υπέρταση, στεφανιαία νόσος), γαστρεντερικό (έλκος βολβού 12δακτύλου, σπαστική κολίτιδα), δέρμα (κνησμός, ψωρίαση, αλωπεκία), ουροποιογεννητικό (δυσμη­

νόρροια, αμηνόρροια, σεξουαλική δυσλειτουργία), ενδοκρινικό (υπερ-υπο-θυρεοειδισμός, απορρίθμηση σακχαρώδους διαβήτη), διαταραχές διατροφής (βουλιμία, παχυσαρκία, ψυχογενής ανορε­

ξία). Είναι, τέλος, αποδεδειγμένο ότι τα άτομα που βιώνουν έντο­ νο άγχος είναι επιρρεπή σε απλές καθημερινές παθήσεις, όπως τα κοινά κρυολογήματα, η γρίπη, το συνάχι κ.ο.κ. Για την αντικειμενική μέτρηση της έντασης του άγχους, έχουν

προταθεί διάφορες κλίμακες, αυτοβαθμολογούμενες

(Zuwcis, Hopkins Symptom Check List, HSCL κ.ο.κ.) ή ετεροβαθμολογού­ μενες (Hamilton Anxiety Scale, Holmes, κ.ά.), που μπορεί ο ενδιαφερόμενος να τις βρει στα ειδικά συγγράμματα.

40

41

θερμορυθμιστική λειτουργία. Ανάλογα με το κρύο ή τη ζέστη του

3

περιβάλλοντος και τις ανάγκες του σώματος, στέλνουν στους

Αναπνοή

πνεύμονες αέρα σε μία σταθερή φυσιολογική θερμοκρασία. Ακόμα ρυθμίζουν και εξασφαλίζουν μία υγρομετρική ισορροπία στην εισπνοή.

Η όσφρηση, που συχνά υπολειτουργεί στον σημερινό άνθρωπο, έχει ένα ρόλο που δεν είναι απόλυτα γνωστός, αλλά οπωσδήποτε

είναι προστατευτικός. Ας μην ξεχνάμε πόσα δυσάρεστα μπορούμε να αναγνωρίσουμε ή να αποφύγουμε με την όσφρηση. Ζωή σημαίνει αvαπvοή. Όταv δεv υπάρχει αvαπvοή, δεv υπάρχει ζωή.

σε δύο μεγάλους βρόγχους, έναν για τον κάθε πνεύμονα. Κάθε

Ένα από τα απαραίτητα στοιχεία για την ανθρώπινη ζωή είναι

λήγουν στις κυψελίδες, οι οποίες μπορούν να συγκριθούν με

κή υγεία.

μικρούς σάκους με τοιχώματα πολύ λεπτά και πορώδη. Στο τέλος

Συνηθισμένοι στη Σωφρολογία να αντιμετωπίζουμε τον

κάθε εισπνοής, ο αέρας γεμίζει έναν ορισμένο αριθμό κυψελίδων, οπότε το οξυγόνο και τα άλλα αέρια περνούν την πορώδη τους

και στην αναπνοή του. Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει σε μία κατά­

μεμβράνη, μετά τη μεμβράνη των τριχοειδών αγγείων που βρίσκο­

σταση διαρκούς άγχους, σε διαρκή συναγερμό αλλά και ανασφά­

νται γύρω και προσκολλώνται στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα ερυ­

λεια, και αυτό του απαγορεύει να αναπνεύσει σωστά. Δεν ξέρει να

θρά αιμοσφαίρια θα οδηγηθούν στη συνέχεια με τη ροή του αίμα­

το κάνει αλλά δεν έχει και το χρόνο. Είναι επομένως απαραίτητο

τος σε όλα τα τμήματα του σώματος, για να τα τροφοδοτήσουν με

να δώσουμε ορισμένες στοιχειώδεις πληροφορίες για την κεφαλαι­

το οξυγόνο και τα άλλα ζωτικά αέρια.

ώδους σημασίας λειτουργία της αναπνοής, μαζί με κάποιες οδη­ γίες για τη σωστή χρησιμοποίησή της.

από το

30%

Συνήθως διακρίνουμε τρία αναπνευστικά επίπεδα: το κατώτε­ ρο ή "διαφραγματικό", το μέσο ή "θωρακικό" και το ανώτερο ή

Γνωρίζουμε ότι μόνο ο εγκέφαλος καταναλίσκει περισσότερο του εισπνεόμενου οξυγόνου. Ξέρουμε, επίσης, ότι

"ωμικό ή των κορυφών". Υποστηρίζεται ότι οι γυναίκες χρησιμο­ ποιούν το ανώτερο επίπεδο την ημέρα και το μέσο τη νύχτα και οι

κάνουμε μέτρια χρήση αυτού του οργάνου, αφού υπολογίζεται ότι

άντρες αποκλειστικά και μόνο το μέσο επίπεδο. Και όμως, το

δεν χρησιμοποιούμε περισσότερο από το

κατώτερο επίπεδο που ενεργοποιεί τις βάσεις των πνευμόνων,

8%

των δυνατοτήτων

του. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει, στηριζόμενος σ' αυτό

και μόνο το δεδομένο, ότι η παροχή περισσότερου οξυγόνου στον

δηλαδή τον κύριο όγκο τους, δεν χρησιμοποιείται σχεδόν καθόλου.

Το διάφραγμα είναι ένας μεγάλος μυς που χωρίζει την κοιλιά

εγκέφαλό μας, θα αυξήσει τις ψυχοδιανοητικές μας ικανότητες και

από το θώρακα. Ο προορισμός του είναι κυρίως αναπνευστικός.

θα μας οδηγήσει σε ισορροπία και ψυχική αρμονία.

Όταν συσπάται και κατεβαίνει προς την κοιλιά, υποχρεώνει τον

Η αναπνευστική μας ικανότητα είναι

5 λίτρα

αέρα περίπου,

αέρα να γεμίσει τις βάσεις των πνευμόνων, ενώ συγχρόνως πιέζει

και ποικίλλει ανάλογα με τη σωματική διάπλαση. Ο υπολειπόμε­

τα κοιλιακά όργανα (εισπνοή). Όταν χαλαρώνει, ανεβαίνει προς

νος αέρας, αυτός που δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, είναι

τα επάνω, διώχνει τον αέρα από τους πνεύμονες και αφήνει χώρο

1,5

λίτρο. Έτσι εκτιμάται ότι η μέση φυσιολογική ικανότητα ανέρ­

χεται στα

3,5

λίτρα αέρα σε κάθε αναπνοή. Είναι εντυπωσιακό

στα σπλάχνα της κοιλιάς. Είναι μία κίνηση που θυμίζει κίνηση

εμβόλου. Αυτή η ρυθμική κίνηση από επάνω προς τα κάτω και

ωστόσο ότι η πλειονότητα των κατοίκων του "πολιτισμένου

αντίστροφα, αποτελεί μία διαρκή μάλαξη (ένα μασάζ) του στομά­

κόσμου" δεν χρησιμοποιεί παρά το ένα δέκατο της αναπνευστικής

χου, της χοληδόχου, του εντέρου μέχρι κάτω και της ουροδόχου

του χωρητικότητας, περίπου

κύστης. Η μάλαξη αυτή συμβάλλει στην καλύτερη λειτουργία τους.

0,5

λίτρο σε κάθε αναπνοή. Είναι

επομένως επιτακτική ανάγκη να μάθουμε να αναπνέουμε.

Η κυριότερη και φυσιολογικότερη οδός αναπνοής είναι η μύτη.

42

βρόγχος χωρίζεται σε μικρότερους, μέχρι τα βρογχιόλια που κατα­

το οξυγόνο, αναγκαίο τόσο για τη σωματική όσο και την πνευματι­

άνθρωπο σαν ένα όλο, δίνουμε μεγάλη σημασία εκτός των άλλων

• σημασία • αναπνευστικά επίπεδα • ασκήσεις ολικής αναπνοής

Όταν εισπνέουμε, ο αέρας περνά στην τραχεία, που χωρίζεται

Διάφοροι παρατηρητές μελέτησαν την αναπνοή των νεογέννη­ των, των πρωτόγονων που ζουν σε κατάσταση ημιάγρια στον

Το στόμα πρέπει να χρησιμοποιείται ως υποβοηθητική οδός, όπως

Αμαζόνιο, και των ζώων σε ελευθερία, στο φυσικό τους περιβάλ­

συμβαίνει για παράδειγμα σε μία έντονη σωματική προσπάθεια.

λον. Όλα αυτά τα όντα αναπνέουν αυτόματα με το κατώτερο επί­

Γιατί όμως η μύτη; Η μύτη διαθέτει τις τρίχες που αποτελούν ένα

πεδο, το "διαφραγματικό" ή, όπως κακώς ονομάζεται, με την

φράγμα για τα μεγάλα μόρια της σκόνης. Τα μικρότερα μόρια

"κοιλιακή αναπνοή". Φαίνεται ότι είναι η πιο φυσική αναπνοή.

συγκρατούνται πιο μέσα, από το βλεννογόνο, και έτσι αποφεύγε­ ται η συσσώρευσή τους στους πνεύμονες. Τα ρουθούνια έχουν μία

Ας έρθουμε τώρα στην εκμάθηση της σωστής αναπνοής, αυτής

που ονομάζουμε ''ολική αναπνοή".

43

Ξαπλώνουμε. (Γίνεται και στην όρθια θέση, αφού περάσει αρκετός χρόνος εξάσκησης, γιατί στην αρχή, εξαιτίας της αλκάλω­

σης, ίσως εμφανιστούν λίγες ζαλάδες που σιγά-σιγά με την εκπαί­

4

Αναμνηστικό

δευση εξαφανίζονται).

lος Χρόνος: Βγάζουμε όλο τον αέρα και βάζουμε μέσα την

κοιλιά. Μία καλή αναπνοή αρχίζει πάντοτε με εκπνοή. 2ος Χρόνος: Εισπνέουμε βαθιά, απο τη μύτη, βγάζοντας την

κοιλιά (ενεργοποιώντας το διάφραγμα). Φουσκώνουμε τους πνεύ­ μονες (μέσο επίπεδο). Μετά σηκώνουμε τους ώμους και γεμίζουμε με αέρα το επάνω μέρος των πνευμόνων (ωμικό επίπεδο).

ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ

Jος Χρόνος: Κρατάμε όσο μπορούμε, χωρίς όμως να υπερβάλ­ λουμε σε προσπάθεια.

Κάθε σωφρολογική εκπαίδευση, όταν βέβαια γίνεται από σωφρο­

4ος Χρόνος: Αφήνουμε τον αέρα να βγει σιγά-σιγά, να πέσουν

λόγο, αρχίζει πάντοτε με τη λήψη του αναμνηστικού. Είναι μία

οι ώμοι, να αδειάσει ο θώρακας, και τελευταία βάζουμε μέσα την

μακρά συζήτηση μεταξύ αρρώστου και σωφρολόγου, στη διάρκεια

κοιλιά έτσι, ώστε "να ακουμπήσει, αν είναι δυνατό, ο αφαλός

της οποίας ο θεραπευτής οφείλει να προσπαθήσει να καταλάβει τα

πίσω στη σπονδυλική στήλη".

προβλήματα και τις διαταραχές της συμπεριφοράς του αρρώστου

5ος Χρόνος: Κρατάμε όσο μπορούμε, με άδειους τους πνεύμο­

του. Ακόμη πιο πέρα, θα πρέπει να αποκαλύψει τις αιτίες τους για να επιδράσει πάνω σ' αυτές.

νες.

Είναι καλό να κάνουμε πολλές φορές την ημέρα, σε κάθε ευκαι­

Η θεραπεία μίας ψυχοσωματικής αρρώστιας, μίας ψυχικής δια­

ρία, αυτή την ολική αναπνοή. Όταν δεν έχουμε να κάνουμε τίποτε,

ταραχής ή μίας ανώμαλης συμπεριφοράς, περνά πρώτα από την

περιμένοντας στο τραπέζι, σε μία συνάντηση, στην ουρά. Σημασία

αποκάλυψη της αιτίας που τα προκάλεσε. Συχνά η αιτία αυτή έχει

όμως έχει να μην υπερβάλλουμε στην προσπάθεια. Η υπερπροσπά­

ξεχαστεί ή αγνοείται από τον άρρωστο. Για να τη βρούμε, δουλειά

θεια μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές. Εξάλλου ουδέποτε στη

που είναι μερικές φορές μακρά και σύνθετη, θα πρέπει να διαθέ­

Σωφρολογία υπερβάλλουμε σε προσπάθεια. Με την εκπαίδευση, σε

τουμε τις ιδιότητες καλού ψυχολόγου.

λίγο καιρό, η "κοιλιακή" αυτή αναπνοή γίνεται η φυσιολογική μας

Το αναμνηστικό παίρνεται μέσα σ' ένα κλίμα εμπιστοσύνης και

αυτόματη αναπνοή. Το να μάθουμε να αναπνέουμε σωστά είναι

άνεσης. Μερικές φορές μπορεί να μοιάζει με εξομολόγηση. Εδώ

εύκολο, οικονομικό και ουσιαστικό για την υγεία μας.

παίζει μεγάλο ρόλο η ατμόσφαιρα που επικρατεί στον χώρο. Η λήψη του αναμνηστικού μπορεί να διαρκέσει ακόμα και μία ολό­ κληρη ώρα και να καταναλώσει έτσι όλο τον χρόνο της πρώτης επίσκεψης. Βέβαια και από μόνη της η λήψη του αναμνηστικού

αποτελεί ήδη μία θεραπεία. Πόσες φορές δεν ακούμε: 'Ά! νιώθω κιόλας πολύ ξαλαφρωμένος μετά απ' αυτά που σας είπα" ή "Μετά

απ' αυτά που είπαμε την περασμένη φορά βρήκα αρκετές λύσεις σε προβλήματά μου" ή "Ποτέ μου δεν κατάφερα να μιλήσω έτσι σε

κάποιον". Το αναμνηστικό, όμως, δεν τελειώνει σε μία επίσκεψη. Σε κάθε

• αναμνηστικό • τερπνός λόγος • τεχνική σωφρολογισμού

συνεδρία ο άρρωστος θα δίνει καινούριες πληροφορίες, θα προ­ βαίνει σε καινούριες εμπιστευτικές αποκαλύψεις, που θα τον βοη­ με

περιστρεφόμενους ήχους

• μέθοδος καταγραφής κειμέ­

σωστή γνώση του εαυτού του.

Ο σωφρολόγος θα αποκτήσει από το αναμνηστικό πληροφο­

νων σε μαγνητοταινία

ρίες που θα του είναι πολύτιμες στην επιλογή των θεραπευτικών

(κασέτα)

του μεθόδων. Π.χ. μαθαίνει ότι ο άρρωστος έχει ήδη κάνει

• επένδυση με μουσική • υποδείξεις μουσικών κομ­ ματιών

• αυτοχαλάρωση 44

θούν να ξαναβρεί την ψυχική του ισορροπία μέσα από μία πιο

Σωφρολογία ή

Yoga

(άρα έχει μία θαυμάσια προπαρασκευή),

είναι δεξιόχειρας ή αριστερόχειρας (ιδιαίτερης σημασίας), ποιό είναι το αγαπημένο του χρώμα ή λουλούδι, εάν νιώθει πιο εύκολα το βάρος ή την ελαφρότητα στο σώμα του, πού κατά προτίμηση

45

περνά τις διακοπές του (βουνό ή θάλασσα), ποια είναι η προτιμό­

πράξεις: η μία καθαρά ιατρική που είναι η επίδεση της κνήμης, και

τερη γωνιά όπου ηρεμεί, ποια είναι τα κυριότερα ενοχλήματα από

η άλλη "μαγική", το σταμάτημα της αιμορραγίας με "μαγικά"

τα οποία θέλει να απαλλαγεί.

λόγια.

Στα ειδικά συγγράμματα δίνονται λεπτομερείς οδηγίες για τη λήψη του αναμνηστικού που φτάνουν μέχρι τις

90 ερωτήσεις.

Οι σοφιστές κατείχαν ήδη μία τεχνική, στοιχειώδη είναι αλή­ θεια, για τη θεραπεία δια του λόγου. Κυρίως είχαν κωδικοποιήσει την τεχνική του πειστικού λόγου. Ο Αντιφώντας θα μεταφέρει αυτό το δόγμα στην ιατρική και θα είναι ο πρώτος που θα τολμή­

ΤΕΡΠΝΟΣ ΛΟΓΟΣ

σει μία θεραπευτική που θα αποκαλούσαμε σήμερα "αποκαλυπτική υποστηρικτική ψυχοθεραπεία". Να πώς το παρουσιάζει ο

Ο

Caycedo δίνει

τον ακόλουθο ορισμό του τερπνού λόγου:

"Έίναι ένας τρόπος ομιλίας που βασίζεται στην πειστικότητα και

ση, ο Αντιφών, δημιούργησε μία τέχνη που επέτρεπε να θεραπεύει

τον αρμονικό τόνο με τον οποίο ο Σωφρολόγος καθοδηγεί τον

τη θλίψη με τον ίδιο τρόπο που χρησιμοποιούν οι γιατροί για να

σωφρονισμό". Είναι ένας ειδικός τρόπος ομιλίας που διαφορο­

θεραπεύσουν τις ασθένειες: στην Κόρινθο, πλησίον της Αγοράς,

ποιείται από την καθαρή υποβολή στην οποία "δεν υπάρχει καμιά

άνοιξε ένα χώρο όπου δίδασκε, και εκεί αποδείχτηκε ικανός να

λογική συμμετοχή της συνείδησης, ενώ ο τερπνός λόγος απαιτεί

ανακουφίζει τους θλιμμένους με τη βοήθεια της συζήτησης.

την αποδοχή του σωφρονιζόμενου".

Μαθαίνοντας τις αιτίες των πόνων τους ανακούφιζε και θεράπευε

Ο τερπνός λόγος τελικά αποτελεί ένα ήπιο και μονότονο ερέθι­ σμα, που προκαλεί μείωση του επίπεδου εγρήγορσης σε σημαντικό

τους αρρώστους'.

Κυρίως όμως ο Πλάτων στον Διάλογο "Χαρμίδης ή Περί

βαθμό. Δημιουργεί ακόμη μυϊκή χαλάρωση, ελαττώνει την εγκεφα­

Σωφροσύνης, Πειραστικός" κάνει τα αποφασιστικά βήματα προς

λική ετοιμότητα, μειώνει τη σημασία των εξαρτημένων αντανακλα­

μία πληρέστερη εδραίωση και θέτει έτσι τις βάσεις για μία γνήσια

στικών και επιτρέπει την προσαρμογή του οργανισμού σε μία άλλη

λεκτική ψυχοθεραπεία.

καλύτερη και προτιμότερη συμπεριφορά.

Στον διάλογο αυτό, ο Σωκράτης, που επιστρέφει από τη μάχη

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν διάφορα ονόματα για

της Ποτίδαιας, δέχεται να θεραπεύσει τον νεαρό και ωραίο

να περιγράψουν τα λόγια που είχαν θεραπευτική ικανότητα. Μία

Χαρμίδη που πάσχει από έντονους πονοκεφάλους. Γνωρίζει μία

πολύ γνωστή λέξη, από τον Όμηρο μέχρι τον Πλάτωνα, είναι η

δραστική μέθοδο. Πρόκειται για ένα φυτό, αλλά πρέπει να προ­

επωδή. Ο

στεθούν σ' αυτό και επωδές (καλοί λόγοι) για να επιτευχθεί το

Caycedo βασίστηκε στις

έρευνες γνωστών ιστορικών

που μελέτησαν την Αρχαία Ελλάδα, όπως οι

Dodds, Moulinier και Oniarns. Όπως

Lain Entralgo,

τονίζουν οι ιστορικοί αυτοί,

θεραπευτικό αποτέλεσμα. "Έμαθα δε αυτές (τις επωδές) εκεί, στο στρατό από έναν Θράκα ιατρό, ο οποίος ήταν ένας από τους

η ομιλία συνόδευε πάντοτε την επίδεση των τραυμάτων· ήταν

μαθητές του Ζαλμόξιδος, για τους οποίους λέγεται ότι γνωρίζουν

λόγια ενθάρρυνσης, παρηγοριάς, γοητείας και υποβολής.

να καθιστούν τους ανθρώπους αθανάτους. Μου έλεγε δε ο Θραξ

Στην Ιλιάδα ο Όμηρος αναφέρει τον τρόπο με τον οποίο ο

αυτός ότι οι Έλληνες ιατροί έχουν δίκαιο να ομιλούν καθώς προ

Πάτροκλος νοσήλευσε τον Ευρύπολο που είχε τραυματιστεί από

ολίγου ανέφερα. Αλλά ο Ζάλμοξις -έλεγε ο Θραξ ιατρός- ο βασι­

ένα βέλος. Σε ελεύθερη μετάφραση είναι ως εξής: 'Ό Πάτροκλος

λεύς μας ο οποίος είναι Θεός, λέγει ότι καθώς δεν πρέπει να επι­

μέσα στη σκηνή του ηρωικού Ευρύπολου, έμεινε καθισμένος, τον

χειρεί κανείς να θεραπεύει τους οφθαλμούς χωρίς να θεραπεύει

ηρεμούσε με τα λόγια του, και στην πονεμένη πληγή του επάνω,

την κεφαλήν, ούτε την κεφαλήν ανεξάρτητα από το σώμα, έτσι και

άπλωσε τα φάρμακα που θεραπεύουν τους μαύρους πόνους". Στην

το σώμα δεν πρέπει να θεραπεύεται ανεξάρτητα από την ψυχήν,

περίπτωση αυτή τα λόγια χρησιμοποιήθηκαν ως απλή ενθάρρυνση

αυτή δε ακριβώς είναι η αιτία να διαφεύγουν από τους /Ελληνες

και δεν φαίνεται να είχαν περιεχόμενο μαγικό.

Στην Οδύσσεια βρίσκουμε ανάλογη αναφορά. Ο Οδυσσέας είχε

46

Γοργίας: "Τους χρόνους εκείνους που είχε αφοσιωθεί στην ποίη­

τα περισσότερα νοσήματα, το ότι δηλαδή αγνοούν το όλο, για το οποίο πρέπει να φροντίζουν, αγνοούν δηλαδή ότι, αν το όλο δεν

πάει στο Πήλιο, όπου κατοικούσε ο Αυτόλυκος, παππούς του από

είναι καλά, αδύνατο να είναι καλά το μέρος. Όλα δηλαδή, έλεγε,

την μητέρα του, για να συμμετάσχει σε κυνήγι αγριογούρουνων.

από την ψυχή πηγάζουν και τα κακά και τα αγαθά για το σώμα και

Εκεί τραυματίστηκε και η σκηνή της νοσηλείας του περιγράφεται

για όλο τον άνθρωπο και απ' εκεί συρρέουν όλα προς το σώμα,

ως εξής, σε μετάφραση Ζήσιμου Σιδέρη: "Κοίταξαν τ'Αυτόλυκου

καθώς από την κεφαλή προς τους οφθαλμούς. Πρέπει λοιπόν εκεί­

οι γιοί το θεϊκό Οδυσσέα και την πληγή του δέσανε και τούπιασαν

νο πρώτα και κυριότατα να θεραπεύουμε για να εξασφαλίσουμε

το αίμα με ξόρκια κι ήρθαν έπειτα στο πατρικό τους σπίτι".

και την υγεία της κεφαλής και του άλλου σώματος. Θεραπεύεται

Σύμφωνα με την άποψη του

δε η ψυχή, έλεγε, με κάποιες επωδές. Αυτές δεν είναι οι καλοί

Lain Entralgo,

εδώ υπάρχουν δύο

47

1

λόγοι από τους οποίους γεννιέται μέσα στις ψυχές των ανθρώπων

ΤΕΧΝΙΚΉ ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΥ ΜΕ ΠΕΡΙΣΤΡΕΦΟΜΕΝΟΥΣ

σωφροσύνη. Ά.μα δε γενηθεί αυτή και παρευρίσκεται μέσα στην

ΗΧΟΥΣ

ψυχή, είναι εύκολο πια να φέρει την υγεία και στην κεφαλή και

στο άλλο σώμα. Όταν όμως ο Θραξ ιατρός μου μάθαινε το φάρμα­

Είναι η πρώτη μέθοδος που για να επιτύχει τη μείωση του επιπέ­

κο και τις επωδές, πρόσεχε μου είπε μη τυχόν και σε πείσει κανείς

δου εγρήγορσης χρησιμοποιεί τους ήχους αντί του τερπνού λόγου.

να θεραπεύσεις με αυτό το φάρμακο την κεφαλή τον, αν δε σου

Στην πραγματικότητα είναι μία τεχνική παραγωγής ήχων που

παραδώσει πρώτα την ψυχή τον να τη θεραπεύσεις με τις επω-

βασίζεται σε ανατομο-φυσιολογικά δεδομένα, και είναι γνωστή ως

δές ... ". Είναι αυτό που στη σύγχρονη ψυχιατρική καλούμε μεταβί­

η τεχνική του

βαση

(Transfer)

ότι η εμπιστοσύνη και η πίστη που δείχνει ο άρρωστος απέναντι

Γιατί όμως να διαλέξουμε

Κατ' αρχήν, για να απαντήσουμε σε ορισμένα κριτήρια ουδετερό­

στο θεραπευτή του έχουν κεφαλαιώδη σημασία για την αποτελε­

μία τεχνική χωρίς λόγια;

τητας και αποδοτικότητας. Για να εξαφανίσουμε ή να ελαττώσου­

σματική ίαση.

με στο ελάχιστο τις συναισθηματικές παραμέτρους που είναι

Όταν χρησιμοποιούμε τον τερπνό λόγο δεν διστάζουμε σε επα­

ναλήψεις λέξεων ή φράσεων, συχνά χωρίς λογικό περιεχόμενο,

πιθανό να εμφανιστούν από την επίδραση της φωνής του σωφρο­ λόγου. Και έπειτα γιατί με βάση αυστηρά όμοιες συνθήκες για τη

χωρίς δηλαδή φαινομενική λογική σειρά. Κι αυτό επειδή δεν προ­

μεταβολή του επιπέδου εγρήγορσης του ατόμου, θα μπορέσουμε

σπαθούμε, στις περιόδους αυτές, να ερμηνεύσουμε ή να εκθέσουμε

να κάνουμε ορισμένες αντικειμενικές μετρήσεις, που δεν θα επηρε­

κάποιες έννοιες στον άρρωστο, αλλά να τον ηρεμήσουμε με την

άζονται από τον τερπνό λόγο του σωφρολόγου. Τέλος, γιατί με τη

παρουσία μας, να τον κάνουμε να νιώσει προστατευμένος και,

μέθοδο αυτή μπορούμε να έχουμε μεταβολή του επιπέδου εγρή­

γιατί όχι, να τον νανουρίσουμε.

γορσης για χρονικό διάστημα διάρκειας πολλών ωρών, χωρίς επέ­

Η υποβολή στη Σωφρολογία απευθύνεται στα βαθύτερα στρώ­ ματα του Είναι, της προσωπικότητας. Από το

1905

ο

Bechterew

λευση του ύπνου. Να τονίσουμε εδώ, με την ευκαιρία πολλών οδοντο"ίατρικών περιπτώσεων, ότι για τις ανάγκες των εργασιών

είχε παρατηρήσει ότι, για να είναι αποτελεσματικές οι υποβολές,

που έπρεπε να γίνουν, οι άρρωστοι διατηρήθηκαν σε υπο-εγρή­

είναι απαραίτητο να καταργήσουμε την επέμβαση των ανωτέρων

γορση για έξι ή και περισσότερες ώρες.

επιπέδων του Εγώ, τη θέληση του Εγώ. Έγραφε: 'Ή υποβολή

Ο

Feijoo,

διάλεξε τους ήχους, γιατί πιστεύει ότι είναι μία

μπαίνει στη συνείδηση του ανθρώπου όχι από την κυρία είσοδο

παγκόσμια γλώσσα, στην περίπτωση που απευθύνονται στο νευρι­

αλλά από την είσοδο της υπηρεσίας, αποφεύγοντας τη θυρωρό,

κό σύστημα για να προκαλέσουν νευροφυτικές προβλέψιμες απα­

που είναι η κριτική".

ντήσεις.

Ο

Platonov υποστηρίζει

ότι είναι δυνατό να επηρεάσουμε με το

Η υπόθεση ξεκίνησε από τη διαπίστωση ότι όλα τα άτομα,

λόγο μία ολόκληρη σειρά νευροψυχολογικών λειτουργιών.

όταν με το σωφρονισμό φτάσουν στο "σωφροοριακό επίπεδο"

Σύμφωνα μ' αυτόν, χάρη στον λόγο είναι δυνατό να μεταβάλλουμε

έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: παρουσιάζουν μία παροδική

προηγούμενες εξαρτημένες καταστάσεις ή αυτοανακλαστικά, και

διαταραχή της χωρο-χρονικής αντίληψης.'Ετσι, εάν μία ηχητική

να σπάσουμε έτσι ορισμένους παθολογικούς, φαύλους κύκλους.

σύνθεση καταφέρει να μεταβάλει την έννοια του χρόνου και τις

Αρκεί γι' αυτό να επιτύχουμε μία ελαφριά ελάττωση του τόνου

σχέσεις με το χώρο του ατόμου, θα προκαλέσει μεταβολή του επι­

του εγκεφαλικού φλοιού, πράγμα που επιτυγχάνεται απόλυτα σε

πέδου εγρήγορσης.

Το πρόβλημα τεχνικά ήταν πολύ δύσκολο, αλλά ο

σωφρονική κατάσταση.

Ο εγκεφαλικός φλοιός όμως λαμβάνει όχι μόνο εξωτερικά ερε­

Feijoo

το

έλυσε με ένα πολύ έξυπνο τρόπο.'Ετσι σήμερα, με ειδικές κατα­

θίσματα ή μηνύματα αλλά και εσωτερικά. Βρίσκεται σε διαρκή

γραφές της μουσικής (πιο λεπτομερή περιγραφή τους μπορεί

σχέση με τον διεγκέφαλο, απ' όπου και η επίδρασή του στο ενδο­

κανείς να βρει στα ειδικά συγγράματα) δίνουμε στο άτομο την

κρινικό σύστημα, το νευροφυτικό, και όλο το υπόλοιπο του οργα­

εντύπωση από τη μία ότι ο χρόνος επιβραδύνεται και από την

νισμού. Όπως το είχε τονίσει ο

άλλη ότι το περιβάλλον γυρίζει γύρω από το κεφάλι του.

Barbiret,

η οδός που ακολουθεί ο

λόγος από την αρχική του αντίληψη μέχρι την κατανόησή του από τον φλοιό, μπορεί να πάει πολύ μακρύτερα και να επηρεάσει τη λειτουργία του διεγκεφάλου και του οργανισμού ολόκληρου. Ο

48

Jean Feijoo.

και ακόμα αυτό που αποδεχόμαστε όλοι σήμερα,

Pavlov

θεωρούσε την ομιλία ως το 2ο σύστημα σημασιολό­

Απαραίτητη προϋπόθεση βέβαια είναι να έχει τα μάτια κλειστά. Η "μουσική" αυτή ή οι ήχοι χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο από όσους ασχολούνται επαγγελματικά με τη Σωφρο­

λογία. Η επιλογή της μουσικής και η επεξεργασία της είναι ιδιαί­

γησης και πίστευε ότι είναι φυσικό να χρησιμοποιούμε στη θερα­

τερα χρονοβόρες. Υπολογίζεται ότι για να καταφέρει κανείς να

πευτική τις μεταβολές της ταχύτητας του τόνου της φωνής και τις

κάνει μία κασέτα διάρκειας

παύσεις.

ρο από

20-25

45'

θα πρέπει να δουλέψει περισσότε­

ώρες.

49

ΜΕθΟΔΟΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΕ ΜΑΓΝΗΤΟΤ ΑΙΝΙΕΣ (ΚΑΣΕΤΕΣ)

1 ,---Γ----τ-

'Γ

·--

"'

Είναι μία ενδιαφέρουσα δουλειά, πού δεν απαιτεί ιδιαίτερο τεχνο­

λογικό εξοπλισμό ούτε πολύ χρόνο. Σας δίνει την ευκαιρία να δια­

!

λέξετε τα κείμενα που εσείς θεωρείτε προτιμότερα, γιατί αυτά ται­ ριάζουν στην προσωπικότητά σας, στα προβλήματα που θέλετε να

λύσετε. Υπάρχουν στο εμπόριο έτοιμες μαγνητοταινίες με ανάλο­ γο περιεχόμενο. Ίσως να έχετε ήδη δοκιμάσει κάποιες. Η σύσταση

l---

Πριν ECTRl)F

Ht

Η

Ρ

είναι να κάνετε τις δικές σας, και να αξιολογήσετε μετά το αποτέ­ λεσμα συγκρίνοντάς τες με τις έτοιμες. Είναι παραπάνω από σίγουρο ότι οι δικές σας θα κριθούν αποτελεσματικότερες και άρα

j

1

προτιμότερες.

ι, ((" ffi}ν

Q' Q_ G-Gι-.\. ~ -

-

Εικ.2 Σύγκλιση των ματιών

GO

ri

Τεντώνουμε το δεξιό χέρι μπροστά με τον αντίχειρα όρθιο.

6.

- Χαλάρωση

Άσκηση συγχρονισμένης

αναπνοής Νο

1

.,;ι#

Εικ.3 Άσκηση συγχρονισμένης αναπνοής Νο

1

Καθηλώνουμε το βλέμμα στο νύχι του αντίχειρα, και λυγίζουμε

Παίρνουμε βαθιά αναπνοή, κρατάμε τον αέρα, σηκώνουμε αργά τα

σιγά-σιγά το χέρι, πλησιάζοντας τον αντίχειρα στη μεσόφρυα

χέρια μας με μία αρμονική κίνηση, τα φέρνουμε προς το πρόσωπό

περιοχή. Όταν ο αντίχειρας ακουμπήσει το μέτωπο κατεβάζουμε

μας και με τους αντίχειρες κλείνουμε τα ρουθούνια μας.

το χέρι χαλαρά. Εάν μας ενοχλεί η συνεχής παρακολούθηση του

Κρατάμε τον αέρα και αφήνουμε το σώμα μας να κάνει ελα­

αντίχειρα που πλησιάζει, μπορούμε να αφήσουμε το βλέμμα καθη­

φρές ταλαντώσεις μπροστά-πίσω, συνειδητοποιώντας κάθε αίσθη­

λωμένο στην αρχική του θέση ή να βλέπουμε προς το άπειρο.

ση απ' όλα τα μέρη του σώματός μας, με τους πνεύμονες γεμά­

Επαναλαμβάνουμε τρεις φορές με το κάθε χέρι και μετά κλεί­ νουμε τα μάτια, που θα παραμείνουν κλειστά μέχρι το τέλος της

τους .... Ζούμε το σώμα μας... ακούμε το σώμα μας ...

Μετά βγάζουμε τον αέρα δυνατά από το στόμα, ακόμα και φωνάζοντας, τινάζοντας τα χέρια μπροστά, και μετά αφήνοντάς

συνεδρίας.

τα να πέσουν χαλαρά, ενώ συγχρόνως σκύβουμε ελαφρά. Αποκατάσταση

102

- Χαλάρωση 103

Επαναλαμβάνουμε την άσκηση τρεις φορές, αφήνοντας λίγο χρόνο ενδιάμεσα για αποκατάσταση. Αποκατάσταση

7.

- Χάλάρωση

~Q~

Άσκηση συγχρονισμένης

αναπνοής Νο

2

ο

'

Εικ.5β Κυκλικές κινήσεις της κεφαλής

)

./

Σκύβουμε αργά και χωρίς μεγάλη προσπάθεια το κεφάλι μας μπροστά, μετά αργά προς τα πίσω, τρεις φορές συνέχεια. Συνειδητοποιούμε τα μηνύματα από τους μυς και όλη την περιοχή του αυχένα. Εάν ακούμε ελαφρούς κρι γμούς δεν ανησυ­

Εικ.4 Άσκηση συγχρονισμένης αναπνοής Νο

χούμε, είναι φυσιολογικοί.

2

Στη συνέχεια στρίβουμε το σαγόνι μας μία προς τον ένα και μία προς τον άλλο ώμο, αργά, τρεις φορές.

Εισπνέουμε βαθιά, σηκώνουμε αργά τα χέρια μας σε μία αρμονική

Μετά κάνουμε με το κεφάλι μας κυκλικές κινήσεις σαν να ακο­

κίνηση, τα φέρνουμε στο πρόσωπό μας και κλείνουμε τα αυτιά με

λουθούμε ένα φανταστικό κύκλο, δύο ή τρεις φορές, μία προς τη

τους αντίχειρες, βάζουμε τους δείκτες πάνω στα βλέφαρα και με

μία και μία προς την άλλη κατεύθυνση.

τα μικρά δάχτυλα κλείνουμε τα ρουθούνια.

(Εάν στις κινήσεις αυτές νιώσουμε κάποια ζάλη σταματάμε

Κρατάμε την αναπνοή μας όσο μπορούμε, γέρνουμε λίγο το

αμέσως και δεν τις επαναλαμβάνουμε. Τις κάνουμε πάντοτε αργά

κεφάλι μας προς τα πίσω, συνειδητοποιούμε οποιαδήποτε μηνύ­

και χωρίς μεγάλη προσπάθεια. Το εύρος των κινήσεων μπορεί να

ματα προέρχονται από το σώμα μας, και επαναλαμβάνουμε μέσα

είναι μικρό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η άσκηση έχασε κάτι από

μας τη φράση: "Είμαι δύναμη ... είμαι δύναμη". (Μερικοί αφήνουν

την αξία της).

να έρθει στη φαντασία τους μία εικόνα, σύμφωνα με την οποία το

Τελειώνουμε με το κεφάλι στη μέση φυσιολογική του θέση

σώμα τους είναι κάτι σαν βέλος που πηγαίνει ψηλά, προς τον

κάνοντας συσπάσεις των στερνοκλειδομαστοειδών μυών (μυς του

ουρανό).

λαιμού, μπροστά) δέκα φορές διαδοχικά.

Εκπνέουμε δυνατά, από το στόμα, με φωνή, τινάζουμε τα χέρια

μας μπροστά και τ' αφήνουμε να κρεμαστούν χαλαρά, ενώ συγ­ Αποκατάσταση

χρόνως σκύβουμε.

- Χαλάρωση

Επαναλαμβάνουμε την άσκηση τρεις φορές, αφήνοντας ενδιά­ μεσα κάποιο χρονικό διάστημα.

9. Αποκατάσταση

Άσκηση συγχρονισμένης

αναπνοής Νο

- Χαλάρωση

3

ο

~--,) 1 _..............~ ι

8.

Κινήσεις του λαιμού (με

ελεύθερη αναπνοή)

"=""

~

~g-~~-~~

Jl~ ~

Εικ.6 Κινήσεις εμβόλου με τους ώμους

Εικ.5α Κινήσεις του λαιμού με ελεύθερη αναπνοή

104

105

Κινήσεις "εμβόλου" με τους ώμους. Εισπνέονμε βαθιά και κρατά­

επιθετικότητα κ.ο.κ. Αυτά βρίσκονται εκεί πέρα μέσα σαν γυάλινες

με την αναπνοή μας. Κάνουμε κινήσεις των χεριών μας από τους

σφαίρες ... σαν δοχεία που τα περιέχουν κ.ο.κ. Με κάθε χτύπημα ο

ώμους, σαν να έχουμε δύο αντλίες κάτω από τα χέρια μας και να

σάκος σχίζεται όλο και περισσότερο και με το τελευταίο έχει κατα­

"πομπάρονμε". Κάνουμε τουλάχιστο είκοσι κινήσεις. Εκπvέονμε

στραφεί τελείως, μαζί με το περιεχόμενό του που έχει σκορπιστεί

δυνατά, σκύβοντας λίγο. Επαναλαμβάνουμε την άσκηση τρεις

στο πάτωμα. Έτσι, μετά το τελευταίο χτύπημα σκύβουμε, φαντα­

φορές.

ζόμαστε ότι τα παίρνουμε με τα χέρια μας, και συμβολικά τα σκορπίζουμε στον αέρα μπροστά μας ή προς τα πίσω μας.

Αποκατάσταση

- Χαλάρωση

Στο τέλος σκύβουμε και συμβολικά μαζεύουμε "τα σκουπίδια" που είτε τα πετάμε στον αέρα μπροστά ή πίσω μας είτε τα παρα­ χώνουμε στο έδαφος. Νιώθουμε ήρεμοι και απελευθερωμένοι.

10. Άσκηση του καράτε)

στόχου (ή

00

i1

Αποκατάσταση

11.

Άσκηση σωματικής επιβε­

- Χαλάρωση

Με κανονική αναπνοή.

Σηκώνουμε τα χέρια προς τον ουρανό, με τις παλάμες προς τα

Ιlηίωσης

επάνω, σε μία αρμονική, αργή κίνηση και μετά τα κατεβάζουμε αργά, αρχίζοντας να χαϊδεύουμε το σώμα μας: τριχωτό της κεφα­

Εικ.7 Άσκηση του στόχου ή καράτε

λής, αυτιά, πρόσωπο, λαιμό, θώρακα, κοιλιά, γεννητική περιοχή,

Φανταζόμαστε ότι μπροστά μας βρίσκεται ένας στόχος. Μπορεί

έσω επιφάνεια μηρών, κνημών, άκρων ποδών, από το μεγάλο

vάvαι ο κλασικός στόχος με τους κύκλους κλπ. ή ένας στόχος που

δάχτυλο πηγαίνουμε προς το μικρό, έξω επιφάνεια κνημών,

συμβολίζει ένα πράγμα από το οποίο θα επιθυμούσαμε να

μηρών, γλουτούς.

απαλλαγούμε· ένας καπνιστής μπορεί να φανταστεί ένα πακέτο

Σε όλη αυτή τη διάρκεια, ζούμε το σώμα μας, έχουμε την

τσιγάρων... αυτός που καταναλίσκει περισσότερο αλκοόλ απ' ό,τι

αίσθηση τον χαϊδέματος στα χέρια και στο σώμα, αφηνόμαστε να

πρέπει, ένα μπουκάλι με το ποτό που τον αρέσει, κ.ο.κ.

ζήσουμε οποιαδήποτε αίσθηση μας έρχεται.

Απαγορεύεται να φανταστούμε πρόσωπο υπαρκτό, π.χ. κάποιον

Επαναλαμβάνουμε τρεις φορές.

που δεν χωνεύουμε, ή που μας προκάλεσε κακό. Εισπνέονμε και φέρνουμε το δεξιό μας χέρι, με κλειστή τη γρο­

Αποκατάσταση

- Χαλάρωση

θιά, στο ύψος της μέσης ή τον ώμου.

Κρατάμε την αναπνοή μας και συγκεντρώνουμε όλη μας την προσοχή στο στόχο παν θέλουμε να διαλ ύσονμε, να καταστρέψου­

με. Φανταζόμαστε τις λεπτομέρειές τον, και αφήνουμε να αυξηθεί η επιθετικότητά μας.

Σκύβοντας ελαφρά εκτινάζονμε το χέρι μας μπροστά, τα δάχτυλα να χτυπούν τον στόχο και να τον ξεσκίζουν ... νιώθουμε

τη δύναμή μας να βγαίνει από τα δάχτυλα. Συγχρόνως βγάζουμε δυνατά τον αέρα, εκπνέονμε, ακόμη και φωνάζοντας.

Φέρνουμε τον κορμό στην όρθια θέση και κρατάμε το χέρι μας τεντωμένο για λίγο. Συνειδητοποιούμε αυτή τη θέση, μόνο το χέρι

μας τεντωμένο και το υπόλοιπο σώμα μας χαλαρό.

12.

Άσκηση συγχρονισμένης

αναπνοής Νο

4

ο

ο

~φJ

Ρ

Εικ.8 Πέταγμα πουλιού ή τροχός μύλου

Αφήνουμε το χέρι να πέσει.

Επαναλαμβάνουμε αυτή την άσκηση τρεις φορές με το δεξιό χέρι, τρεις φορές με το αριστερό, τρεις φορές και με τα δύο μαζί. Συνήθως οι περισσότεροι σωφρολόγοι συνιστούμε να φαντα­

106

Πέταγμα πουλιού ή τροχός μύλου. Εισπνέονμε βαθιά και κρατάμε τον αέρα. Τα χέρια μας είναι τεντω­ μένα ή τα φέρνουμε στους ώμους και αρχίζουμε να κάνουμε

στούμε έναν πλαστικό σάκο, που εμπεριέχει αυτά από τα οποία

κύκλους με τους αγκώνες. Την πρώτη φορά από πίσω προς τα

θέλουμε να απαλλαγούμε π.χ. ανασφάλεια, κατάθλιψη, δυσθυμία,

εμπρός, τη δεύτερη αντίθετα και την τρίτη πάλι από πίσω προς τα

107

εμπρός. Μπορούμε να φέρνουμε στη φαντασία μας ότι τα χέρια

Αναπνοή ελεύθερη.

μας είναι φτερά πουλιού που πετά.

Α νεβάζονμε τα χέρια μας μπροστά μας, αργά, αρμονικά και κλεί­

Κάνουμε όσες κινήσεις αντέχουμε (αποφεύγοντας πάντοτε την

νουμε τα δάχτυλα σε γροθιές. Αφήνουμε τα χέρια να πέσουν

υπερβολή, όπως εξάλλου σε κάθε άσκηση στη σωφρολογία) και

παράλληλα με το σώμα. Ζούμε όλη αυτή την κίνηση. Την επανα­

μετά φυσάμε δυνατά τον αέρα, σκύβοντας και αφήνοντας τα χέρια

λαμβάνουμε τρεις φορές.

μας να πέσουν χαλαρά.

Σηκώνουμε τα χέρια μπροστά μας με τις παλάμες ανοιχτές

Επαναλαμβάνουμε τρεις φορές. Αποκατάσταση

-

προς τα επάνω, σαν να θέλουμε να πάρουμε περισσότερο αέρα. Φέρνουμε σιγά τις παλάμες προς τους ώμους, και αφήνουμε μετά

Χαλάρωση

τα χέρια μας να πέσουν παράλληλα με το σώμα μας. Κάνουμε την

κίνηση τρεις φορές, αλλά την τρίτη κλείνουμε από την αρχή τα

13. Αλλαγή

θέσης σ6ιματος

δάχτυλά μας σε γροθιές.

Ξαπλώνουμε ανάσκελα, χωρίς vα ανοίξουμε τα μάτια. Αφηνόμαστε στην ευχαρίστηση της νέας θέσης. Τί μηνύματα παίρ­

νουμε από το σώμα μας στη νέα αυτή θέση; Συνειδητοποιούμε αυτή την καινούρια σωματική κατάσταση.

17.

Βαθιές (''ολικές") ανα­

πνοές

Α ναπvέονμε από τη μύτη, αργά και βαθιά, φουσκώνοντας πρώτα την κοιλιά, μετά τον θώρακα και μετά τις κορυφές των πνευμόνων

Βασικός σωφρονισμός, όπως περιγράφεται στη στατική χαλά­

(σηκώνοντας τις ωμοπλάτες).

ρωση. Σε κάθε εκπνοή νιώθουμε να κατεβαίνονμε σε βαθύτερα επί­

Κρατάμε όσο μπορούμε και αφή­

νουμε μετά τον αέρα να φύγει σιγά-σιγά με την αντίθετη σειρά της

πεδα της συνείδησής μας, η χαλάρωσή μας να γίνεται πιο βαθιά.

εισπνοής, και πάλι κρατάμε. Επαναλαμβάνουμε αρκετές φορές αυτή την αναπνοή.

14. Ένωση

με ουδέτερο αντι­

Όπως στην άσκηση

Νιώθουμε την αρμονία ... ενώνουμε την κοιλιά με τον θώρακα,

5.

ενώνουμε όλο μας το σώμα σε μία μονάδα με τις αναπνοές αυτές.

κείμενο

15. Μεταβολή

Νιώθουμε τη ζώνη της κοιλιάς, των γλουτών, τη γεννητική. Ζούμε θέσης του

τους συμβολισμούς παν φέρνουν στη μνήμη.

Όπως είμαστε ξαπλωμένοι σκεφτόμαστε, φανταζόμαστε τις κινή­

σεις που θα κάνουμε για να σταθούμε και πάλι όρθιοι, και αφή­

σ6ιματος

νουμε να έρθει στους μυς λίγος τόνος.

18.

Σηκωνόμαστε όρθιοι με τα μάτια πάντοτε κλειστά. Συνειδητοποιούμε την καινούρια θέση τον σώματός μας, και

Άσκηση συγχρονισμένης

αναπνοής Νο

5

αφήνουμε να έρθουν οι αισθήσεις ... όποιες και εάν είναι αυτές.

16. Κινήσεις χίων

των αντιβρα­

ο

ο

ο

~

Εικ.10 Άσκηση συγχρονισμένης αναπνοής Νο

5

Περιστροφικές κινήσεις της κοιλιάς. Εισπνέονμε βαθιά και κρατάμε την αναπνοή μας. Λυγίζουμε ελαφρά τα γόνατα, στηρίζουμε τις παλάμες μας σ' αυτά και αρχίζουμε να κάνουμε περιστροφικές κινήσεις της κοιλιάς

ο

~

μας.

Μετά βγάζουμε τον αέρα δνvατά αφήνοντας τα χέρια μας χαλαρά προς τα κάτω, ενώ μένουμε σκυφτοί για λίγο. Επανερχόμαστε στην όρθια θέση. Και αυτή την άσκηση την κάνουμε τρεις φορές. Την πρώτη κάνουμε στροφές από τα δεξιά προς τα αριστερά, τη δεύτερη αντί­ στροφα, και την τρίτη όπως την πρώτη.

Εικ.9 Κινήσεις των αντιβραχίων

108

109

Μπορούμε, εάν το θέλουμε, να επαναλάβουμε την άσκηση

Κίνηση με τα δάχτυλα σαv βεντάλια

άλλες τρεις φορές, με τους πνεύμονες άδειους, δηλαδή με εκπνοή. Αφήνουμε να νιώσουμε όλες τις αισθήσεις και τα μηνύματα

Εισπvέουμε και ανεβάζουμε τα άνω άκρα μας όπως στην προηγού­ μενη άσκηση.

από τη γεννητική και την πρωκτική περιοχή. Η άσκηση έχει ιδιαί­

Φέρνουμε τα χέρια μας τώρα προς τον θώρακα, με ανοιχτά τα

τερη βιολογική σημασία για τη λειτουργία του εντέρου, τη γεννητι­

δάχτυλα, κάνοντας κινήσεις στον καρπό προς τα μέσα και προς τα

κή, την οσφύ.

έξω, όπως θα κουνούσαμε μία βεντάλια για vα κάνουμε αέρα. Βγάζουμε τον αέρα δυνατά και αφήνουμε τα χέρια μας να

Αποκατάσταση

πέσουν παράλληλα με το σώμα.

- Χαλάρωση

Συνειδητοποιούμε τις αισθήσεις από τους καρπούς και τα δάχτυλα.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ Δ ΥΝΑΜΙΚΗΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ ΠΡΩΤΟΥ

Επαναλαμβάνουμε την κίνηση τρεις φορές.

ΒΑΘΜΟΥ - ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ (R.D.IB) Κίνηση με κλειστές τις γροθιές Βασικός σωφρονισμός σε

1.

όρθια θέση

Σε ορθοστατική θέση, παίρνουμε βαθιές αναπνοές και μετά χαλα­

Εισπνοή κλπ. όπως προηγούμενα.

ρώνουμε αρκετά βαθιά φτάνοντας στα όρια του ύπνον.

Κρατώντας τον αέρα φέρνουμε τα χέρια μας προς τον θώρακα

Εξυπακούεται ότι κρατάμε τα μάτια κλειστά.

με κλεισμένα τα δάχτυλα σε γροθιές.

/Ενωση με ουδέτερο αντικείμενο, όπως στην άσκηση 5 του πρώτου

Εκπνοή και αφήνουμε τα άνω άκρα κρεμασμένα στο πλάι. Συνειδητοποίηση των αισθήσεων από τον θώρακα και τα άνω

μέρους.

άκρα.

Επανάληψη τρεις φορές.

2.

~~

Άσκηση των καρπ