Praktikum Iz Fiziologije [PDF]

Zitiervorschau

PRAKTIKUM IZ FIZIOLOGIJE za studente medicine

UREDNIK Prof dr Siniša Ristić

AUTORI Prof dr Mara Drecun Prof dr Zvezdana Kojic Ass dr Bojana Letić Ass dr Jelena Ščekić Ass dr Lidija Blagojević Ass dr Milica Kunarac Ass dr Suncica Starović-Bajčetić Ass dr Bojana Lozo Djeric

1

PODRAŽLJIVA TKIVA I NEUROFIZIOLOGIJA

2

3

I VJEŽBA

čestice koja može proći kroz membranu“ (MWCO), a

Za razumjevanje i izvođenje vježbe student treba da

koja iznosi 20, 50, 100, 200 za svaku od tih membrana.

pripremi gradivo iz udžbenika Gajton i Hall:

To je razlog zbog čega ne prolaze sve supstance kroz sve

Medicinska fiziologija, poglavlje 4 i 5.

4 membrane. Treba izvesti eksperimente posebno sa svim supstancama i jonima koji su predloženi u vježbi, upotrebljavajući sve membrane. Pri tome treba uočiti

TRANSPORT KROZ MEMBRANU

selektivnost transporta kroz membranu koja je zavisna od

Svaka ćelija obavijena je ćelijskom membranom, koja

MWCO.

predstavlja njenu sponu i branu od ekstracelularnog prostora. Propustljivost ćelijske membrane za odredjene Zadaci i pitanja:

materije je selektivna tj. neke materije membrana

Koja dijalizna membrana propušta oba jona ( Na+ i

propušta lakše od drugih, što je razlog za različit sastav

.1

-

Cl )?

intracelularnog i ekstracelularnog prostora. Transport materija kroz ćelijsku membranu se

Koje materije su difundovale iz lijevog suda u desni i

obavlja na više načina, tako određene materije prolaze

.2

objasnite zašto se to dešava kod svake od membrana

kroz lipide, dok druge materije prolaze kroz proteine

koje u vježbi stoje na raspolaganju?

membrane. Male, nepolarne čestice (kao što su O2 i N2) i mali nenaelektrisani polarni molekuli, kao što je CO2 difunduju kroz lipide ćelijske membrane. Membrana je

Olakšana difuzija- demonstriranje

ograničene permeabilnosti za druge supstance, kao što su

Olakšana difuzija predstavlja oblik pasivnog kretanja

glukoza, urea, aminokiseline, peptidi i oni prolaze

čestica, tj. sa mjesta veće ka mjestu manje koncentracije,

posredstvom proteina membrane: vezikula, nosača, kanala

bez utroška energije, uz korištenje nosača što ga razlikuje

ili pumpi. Takođe, odredjene materija kroz membranu

od proste difuzije. Krajnji rezultat olakšane i proste

prolaze samo uz potrošnju određene količine energije (u

difuzije je isti.

obliku ATPa), dok transport drugih materija nije zavisan

Lijevi sud sadrži glukozu i Na+Cl- (po 9 mM obje

od potrošnje energije.

supstance), dok se u desnom sudu nalazi dejonizovana voda, a izmedju ovih sudova se nalazi nosač u koji mogu

Oprema: Virtuelna laboratorija – Physioex

da se umetnu četiri vrste membrane koje posjeduje 300, 500, 700 i 900 nosača glukoze.

Prosta difuzija- demonstriranje

Posmatrajte dinamiku kretanja glukoze i NaCl kroz

Prosta difuzija predstavlja kretanje čestica u

dijaliznu membrane.

rastvoru zahvaljujući kinetičkoj energiji, koju njihovi molekuli posjeduju. Difuzija kroz ćelijsku membranu

Zadaci i pitanja:

može se odvijati kroz proteinske kanale (npr. jonske

1. Objasni povezanost između naelektrisanja jona i

kanale) ili kroz lipide membrane. Difuzija je moguća

naelektrisanja membrane na površini ćelije u procesu

samo ukoliko je materija liposolubilna ili je kod

olakšane difuzije!

neliposolubilnih materija dijametar njene čestice manji od

Kako se mijenja vrijeme potrebno za postizanje

dijametra otvora proteina ćelijske membrane.

.3

ravnoteže između dva suda primjenom različitog

Liposolubilne čestice naročito lako difunduju, a brzina

broja nosača?

difuzije zavisi od stepena liposolubilnosti. U ovoj vježbi postoje dva suda, pri tome desni sud predstavlja intracelularnu tečnost, dok lijevi sud

Aktivni transport - demonstriranje

predstavlja ekstracelularnu tečnost. Između ovih sudova

Aktivni transport predstavlja transport materije

postoji držač za membranu u koji je moguće postaviti

sa mjesta manje na mjesto veće koncentracije, uz pomoć

četiri dijalizne membrane. Svaka od ove četiri membrane

nosača i utroška energije (najčešće ATP) nasuprot

ima različitu, tzv. „najveću vrijednost molekulske mase

koncentracijskom i električnom gradijentu.

4

Simulacija vježbe aktivnog transporta slična je kao i prethodna vježba, s tim da postoji dodatak ATP rezervoara na vrhu suda. ekstracelularni prostor

Na+ 145 mmol/L

K+ 5 mmol/L

++++++++

+++++++ Na+

_ _ _ _ _ _ _ _ _Na+

Na+

K+

+++

Na+

Na+ _________ K+

K+ K+

____

Na+ ATP Na+ 15 mmol/L

K+ 155 mmol/L

ATP intracelularni prostor

Na+/K+ jonska pumpa

5

Tabela 1: Oblici transporta materija kroz membranu Mehanizam

Kretanje

transporta

materija

Smjer kretanja

Nosač

pasivni

Osmoza aktivni POTENCIJALI CELIJSKE MEMBRANE

6

Energija

Kada ne celijsku membranu ne djeluju draz, ili ona nema

tecnosti. Pri tome se registruje vrijednost potencijala

osobine autoaktivacije, registrujemo membranski

membrane od - 75 mV.

potencijal mirovanja (MPM).

. Na joni: oba gradijenta su usmjerena u istom smjeru:

Kada na celijsku membranu djeluje neka draz ili ona ima

prema unutarcelijskoj tecnosti (u celiju): Pri tome se

osobine autoaktivacije, mozemo da registrujemo 1.

registruje vrijednost potencijala membrane od - 75 mV

elektrotonicke ili lokalne potencijale (ETP), 2. Akcione

- U situaciji da membrana nije propustna ni za jedan od

potencijale (AP).

pomenutih jona, njena vrijednost potencijala se krece oko

Koje sile omogucavaju pasivno kretanje jona kroz

- 65 mV.

membranu i stvranje ovih potencijala: sila koncentracionog gradijenta i sila elektricnog gradijenta. Koncentracioni gradijent je sila koja omogucava kretanje jona sa mjesta njihove vece ka mjestu njihove manje koncentracije, difuzijom kroz otvorene jonske kanale. Elektricni gradijent posljedica je razlicitog naelektrisanja obe strane membrane, on otezava prolazak istoimenog naelektrisanja a olaksava da prodju joni koji imaju razlicito naelektrisanje.

MEMBRANSKI POTENCIJAL MIROVANJA Karakteristika ekscitabilnih tkiva je da odgovaraju promjenom polariteta ćelijske membrane kada su izloženi različitim vrstama stimulacije. Mirujući membranski potencijal nervnih i mišićnih vlakana zavisi od vrste ćelija i kreće se u rasponu od –70 do –90 mV pri čemu je vanjska strana membrane elektropozitivna, a unutrašnja elektronegativna. U toku mirovanja postoji ograničeni tok

MEMBRANSKI POTENCIJAL

Na+ jona u ćeliju pod uticajem koncentracionog i električnog gradijenta i izraženiji tok K+ jona iz ćelije

Na+ 142 mmol/l

pod uticajem koncentracionog gradijenta i u ćeliju pod uticajem električnog gradijenta u uslovima vrlo bliskim

K+ 2-5 mmol/l

Izlazi zbog koncentracionog gradijenta

++++++++++++++++++++++++++++++

ekvilibrijum potencijalu za K+. Permanentni rad Na+/K+

_ __ __ __ _ _ _ _ ___ _ __ _ _

jonske pumpe koja izbacuje tri Na+ i ubacuje dva K+ održava približno stalne vrijednosti koncentracija jona i

Na+ 15 mmol/l

električne razlike na membrani.

Koncentracioni i električni gradijent za Na+ su usmjereni u ćeliju. Difuzija nije značajna.

U trenutku registrovanja MPM njegova vrijednost je posljedica: - prisustva organskih anijona s unutrasnje strane membrane koji ne mogu da prodju kroz membranu, pa se ne pojavljuje sila elektricnog a ni koncentracionog gradijenta. - hloridni joni: za njih su koncenracioni i elektricni gradijenti u ravnotezi – pa nema kretanja ovih jona kroz membranu - Joni K: koncentracioni gradijent je veci od elektricnog gradijenta, pa pri otvorenim jonskim kanalima dolazi do prodora ovih jona kroz membranu prema vancelijskoj

7

K+ 150 mmol/l

Uzlazi zbog električnog gradijenta

Koncentracioni i električni gradijent za K+ su suprotstavljeni. Difuzija je značajna i održava ravnotežu.

Parametar

Potencijal membrane

IC i EC K - fiziolosk, EC K - povecan/smanjen IC K 1

2

IC K - povecan/smanjen IC K

Parametar koji se mjenja

Potencijal membrane, IC K - fiziolosk, EC - fiziolosk,

TEMPERTURA

3

37

4

E c /koncentracioni gradijent/

=

Ee/

J K+ ( i e) = P K+ Δ CK+

Ec ~ ln

[ K+ e ]

[ K+ i ]

a od

nja

37

od

C

37 C

i)

MP

Ee = n z V F

Goldmanova jednacina

[ K+ i ]

Ec = nRT ln [ K+ e ]

Ma

električni gradijent/

JK+ ( e GK+ EK+

=

Vec

F – Faradejeva konstanta, 96 500 Kulona po molu R – gasna konstanta/ porast kinetičke energije od 8.316 J/mol za svaki stepen porasta temperature

T – apsolutna temperatura / 0 K = - 273 C

/

z – valencija n – broj čestica

ln – prirodni logaritam

Parametar

Potencijal membrane

EC K - povecan/smanjen IC K IC K - povecan/smanjen IC K Parametar

Potencijal membrane

IC i EC Na - fiziolosk, EC Na - povecan/smanjen IC Na IC Na - povecan/smanjen IC Na Parametar koji se mjenja

Potencijal membrane

IC i EC Cl - fiziolosk,

Nerstova jednacina

EC Cl - povecan/smanjen IC Cl Vjezba: izracunavanje potencijala membrane izracunata

IC Cl - povecan/smanjen IC Cl

preko Nerstove i Goldmanove jednacine

8

Druga vjezba

neurotransmiter

Na+

- 70 mV Jonski kanal

Za razumjevanje i izvođenje vježbe student treba da

Postsinaptički receptor

pripremi gradivo iz udžbenika Gajton i Hall:

EPSP ekscitatorni postsinaptički potencijal

- 70 mV

neurotransmiter Cl-

Medicinska fiziologija, poglavlje 5.

IPSP inhibitorni postsinaptički potencijal

LOKALNI I AKCIONI POTENCIJAL Membranski potencijal većine membrana je stabilan. Promjena potencijala i razdraženje se dešavaju pod uticajem stimulusa za razliku od ćelija koje imaju sposobnost autoaktivacije (ćelije sprovodnog sistema srca, neki neuroni retikularne formacije) čiji potencijal spontano klizi do nivoa okidanja. Stimulusi primjenjeni na

Akcioni potencijal se odvija kao pojava sve ili ništa. Veća

membranu dovode do promjene permeabiliteta membrane

hipopolarizacija od neophodne za depolarizaciju neće

za jone, što za posljedicu ima promjenu tokova jona kroz

povećati vrijednost akcionog potencijala, a manja neće

membranu i narušavanje razlike potencijala na membranu.

uopšte dovesti do akcionog potencijala.

Hiperpolarišući stimulusi dovode do povećanja razlike

Objasnite razlog zbog cega se draz, arteficijalno

potencijala između vanjske i unutrašnje strane membrane

aplikovana na akson, prenosi na obe strane aksona, a

(od –90 mV ka –95 mV, -98 mV itd. ) I tada je membrane

fizioloski akcioni potencijal se uvijek krece jednim

manje osjetljiva i manje podloža razdraženju. Ova

smjerom – od aksonskog brezujka ka aksonskom

promjena je lokalnog karaktera i širi se sa

terminal. Koji znacaj u tome ima fenomen refraktarnosti

dekrementom/opadanjem. Hipopolarišući stimulusi

membrane.

dovode do smanjenja razlike potencijala između vanjske i unutrašnje strane (od –90 mV ka –85 mV, itd. ), što je čini osjetljivijom. Podpražni stimulus stvara lokalno polje hipopolarizacije na membrani koje povećava njenu osjetljivost, ali ne dovodi do aktivacije/pojave akcionog potencijala. To je elektrotonički/lokalni potencijal čija je karakteristika lokalna pojava, podložnost sumaciji i širenje sa dekrementom, a takodje I zavisnost trajanja I amplitude promjene potencijala od trajanja I intenziteta draži (gradirani odgovor). Pod uticajem pražnog stimulusa, hipopolarizacija na membrani dostiže prag okidanja (kritičnu tačku depolarizacije) i nastaje akcioni potencijal. Kod voltažno zavisnih kanala koji su prisutni na membranama aksona i mišićnih vlakana, hipopolarizacija do praga okidanja izaziva konformacione promjene jonskih kanala I njihovo otvaranje sa eksplozivnim ulaskom Na+ u ćeliju pod uticajem električnog i koncentracionog gradijenta. To dovodi do depolarizacije i inverzije potencijala na membrane, pa vanjska strana postaje elektronegativna, a unutrašnja elektropozitivna. Porast permeabiliteta za K+ jone koji uslijedi dovodi do izlaska K+ i repolarizacije, pa vanjska strana ponovo postaje elektropozitivna, a unutrašnja elektronegativna.

9

LOKALNI ILI ELEKTROTONICKI POTENCIJALI KARAKTERISTIKE

LOKALNI

AKCIO

POTENCI

NI

JA

POTEN CIJ

Tijelo neurona sa dendritima

zona sabiranja postsinaptičkih potencijala

Inicijalni segment

zona nastanka akcionog potencijala

zona provođenja akcionog potencijala

Akson

Sumacija - prostorna i

Presinaptički završetak

..

zona sinaptičkog prenosa

vremenska Dinamička polarizovanost neurona

Gradirani odgovor/zakon sve ili nista - nema ga ili je maksimalan Sirenje sa dekremenra/bez dekrementa Hipopolarizacija/hiperpolariz acija

Zadaci i pitanja

Trajanje odgovara trajanju drazi/konstantno je Frekventni kod

Nacrtajte grafik akcionog potencijala nerva sa fazama: 1. Membranski potencijal mirovanja, 2. Elektrotonicka depolarizacija, 3. Prag okidanja (kritička tačka depolarizacije), 4. Depolarizacija, 5. Repolarizacija,

10

6 Postpotencijali

Širenje akcionog potencijala Nemijelinizovano vlakno +++++++++++ _ _ _ +++++++++++

PROMJENA PODRAŽLJIVOSTI

+++++++++++ _ _ _

NERVNO-MIŠIĆNOG PREPARATA PRI PROMJENI

+++++++++++

HEMIJSKOG SASTAVA ECT

Mijelinizovano vlakno Ranvijerov čvor

Nervno-mišićni preparat se održava u rastvoru čiji je hemijski sastav sličan ekstracelularnoj tečnosti (Ringerov

+ +

rastvor). Promjena koncentracije sastavnih dijelova rastvora izvan fizioloških granica ili dodavanje supstanci

-

+

+

-

+

+

Mijelinizovano vlakno – sirenje akcionog potencijala

koje prirodno ne postoje u ekstracelularnoj tečnosti, utiču na normalno funkcionisanje membrane, što se može odraziti na njenu osjetljivost i reaktivnost. Razlog za promjenu osjetljivosti membrane je narušavanje elektrohemijskih gradijenata za jone ili promjena permeabiliteta za jone, što utiče na tokove jona i na taj način na razliku potencijala na membrani. Mehanizmi kojima se postiže promjena osjetljivosti zavise od prirode hemijskog konstituenta, bilo da se mijenja njegova fiziološka koncentracija u ekstracelularnom medijumu ili on fiziološki ne postoji u ekstracelularnoj tečnosti, već se dodaje i ostvaruje interakciju sa membranom.

Zadatak 1 Ispitati uticaj povećane koncentracije K+ u inkubacionom rastvoru na podražljivost nervno-mišićnog mijelinizacija

preparata Kalijum je normalno prisutan u ekstracelularnoj tečnosti u koncentraciji od 4 mmola/l, dok je njegova intracelularna koncentracija 155 mmol/l. Membrane nervnih i mišićnih vlakana su u stanju mirovanja relativno dobro permeabilne za K+. Permeabilitet za K+ (2 x 10-6 cm/sec. ) je oko 100 puta veći u odnosu na Na+. To omogućava difuziju K+ iz ćelije na osnovu koncentracionog gradijenta. S obzirom da su organski anioni nedifuzibilni, oni ostaju u ćeliji tako da

Slika 86. kondukcija akcionog potencijala kroz

unutrašnja strana ćelijske membrane postaje sve više

mijelinizovana i nemijelinizovana nervna vlakna

negativna. To povećava električni gradijent koji uslovljava difuziju K+ iz ekstracelularnog prostora u ćeliju.

Pri vrijednosti mirujućeg membranskog potencijala obrnuti tokovi difuzije K+ na osnovu koncentracionog i električnog gradijenta su približno jednaki (ekvilibrijum potencijal za K+ je blizu vrijednosti mirujućeg membranskog potencijala). Zahvaljujući difuziji K+ održava s razlika potencijala na membrani na vrijednosti mirujućeg membranskog potencijala. Promjena ekstracelularne koncentracije K+ narušava koncentracione i električne gradijente i na taj način utiče na veličinu difuzije jona. Povećanje difuzije K+ iz ćelije u

11

ekstracelularni prostor povećava razliku potencijala i

Kalcijum je prisutan u ekstracelularnoj tečnosti u

dovodi do hiperpolarizacije membrane, dok smanjenje

koncentraciji 2, 5 mmol/l. Vanjska koncentracija

difuzije K+ iz ćelije dovodi do hipopolarizacije i

kalcijuma mijenja električnu ekscitabilnost nervnih i

povećanja osjetljivosti membrane.

mišićnih membrana. Kalcijumovi joni utiču na voltažnu zavisnost mehanizma za otvaranje jonskih kanala za Na+. Kod snižavanja vanjske koncentracije kalcijumovih jona

Oprema: Komorica, stimulator, kimograf, Ringerov

mogućnost da se Na+ kanali otvore pri bilo kojoj voltaži se

rastvor, rastvor sa koncentracijom K+ od 15 mmol/L,

povećava, što membrane čini ekscitabilnijim. Povećanje

nervno-mišićni preparat

ekstracelularne koncentracije kalcijumovih jona djeluje obrnuto. I z v o đ e nj e v j e ž b e Nervno-mišićni preparat postaviti u komoricu

I z v o đ e nj e v j e ž b e

ispunjenu do pola Ringerovim rastvorom. Sve pripremiti

Nervno-mišićni preparat se postavi kao za prethodnu

kao za prethodnu vježbu:

vježbu:

odrediti pražni intenzitet stimulusa za izazivanje )a

odrediti pražni intenzitet stimulusa za izazivanje )a

minimalne mišićne kontrakcije stimulacijom nerva

minimalne mišićne kontrakcije stimulacijom nerva i

(prebacivanje nerva preko elektroda) i direktnom

direktnom stimulacijom mišića;

stimulacijom mišićnih vlakana (prislanjanjem elektrode na mišić);

izvaditi Ringerov rastvor iz komorice i zamijeniti ga )b

izvaditi Ringerov rastvor iz komorice i zamijeniti ga )b

rastvorom u kome je koncentracija kalcijumovih jona povećana;

rastvorom u kome je koncentracija K+ 15 mmol/l;

odrediti pražni intenzitet stimulusa za izazivanje )c

odrediti pražni intenzitet stimulusa za izazivanje )c

minimalne mišićne kontrakcije stimulacijom nerva i

minimalne mišićne kontrakcije stimulacijom nerva i

direktnom stimulacijom mišića.

direktnom stimulacijom mišićnih vlakana.

Objašnjenje: Potreban je veći intenzitet stimulusa za

Objašnjenje

izazivanje mišićne kontrakcije, ako je ekstracelularna

Potreban je manji intenzitet stimulus za izazivanje mišićne

koncentracija kalcijuma povećana iznad fiziološke

kontrakcije ako se eksperiment izvodi sa rastvorom sa

granice. Pri tome se gubi odgovor i sa nerva i sa mišića.

povećanom koncentracijom K+. Smanjenje potrebnog

Kalcijumovi joni se vezuju za vanjsku stranu kanala i tako

intenziteta stimulusa se uočava i pri draženju nerva i pri

se stvara lokalno električno polje koje utiče na mehanizam

direktnom draženju mišića.

otvaranja jonskih kanala za Na+. Posljedica je

Koncentracija K+ od 15 mmol/l u ekstracelularnoj

stabilizovanje membrane, tako da je potreban snažniji

medijumu je tri puta veća nego normalna i značajno utiče

stimulus za pokretanje konformacionih promjena vezanih

na smanjenje koncentracionog gradijenta. To će kao

za otvaranje Na+ kanala.

posljedicu imati smanjenje difuzije K+ iz ćelije i narušavanje razlike potencijala na membrani u smislu

ELEKTROFIZIOLOŠKI EFEKTI LOKALNIH

hipopolarizacije: vanjska strana postaje manje

ANESTETIKA

elektropozitivna, a unutrašnja manje elektronegativna.

Bol je neprijatan, senzorni i emocionalni subjektivni

Membrana u stanju hipopolarizacije pokazuje povećanu

doživljaj, koji je udružen sa postojećim ili mogućim

osjetljivost, snižen je prag za podraživanje tako da

oštećenjem tkiva, nastalim kao posledica dejstva nadražaja

stimulusi manjeg intenziteta mogu da izazovu

prejakog intenziteta. To je zaštitni mehanizam čija je

razdraženja.

funkcija da organizam postane svjestan opasnosti i reaguje kako bi uklonio bolni nadražaj, međutim ukoliko se bolni Zadatak 2 ispitati uticaj promjenjene

nadražaj ne može ukoniti, javlja se hronični bol koji nema

koncentracije ca2+ u inkubacionom rastvoru na

više zaštitnu funkciju već dodatno opterećuje obolelog.

podražljivost nervno-mišićnog preparata

12

Lokalni anestetici djeluju inhibitorno na podražljivost

Kada se nervno-mišićni preparat inkubira u rastvoru

ekscitabilnih membrana. koriste se za reverzibilno

sa lokalnim anestetikom kakav intentzitet pražne

blokiranje nastanka i provođenja akcionog potencijala na

draži je potreban za izazivanje akcionog potencijala

nervnim vlaknima. Inhibitorni efekat se ranije ispoljava

u odnosu na intenzitet pražne draži potreban za

kod tanjih vlakana, pa su među prvim zahvaćena vlakna za

izazivanje akcionog potencijala u Ringerovom

bol.

rastvoru za hladnokrvne životinje? Objasnite

.2

dobijeni rezultat. ZADATAK 1. Ispitati uticaj lokalnog anestetika na

Da li lokalni anestetik utiče na membranu mišićne

podražljivost nervno-mišićnog preparata (n.

ćelije i kako mi to možemo dokazati koristeći

ischiadicus-m. gastrocnemius)

nervno mišićni preparat?Da li lokalni anestetik djeluje na funkciju nervno-mišićne veze?

OPREMA Nervno mišićni preparat žabe (n. ischiadicus-m.

-

gastrocnemius) (slika 4) Stimulator sa kimografom (slika 5)

-

Ringerov rastvor za hladnokrvne životinje

-

Ampula 2% rastvora lidokain hloridaIZVOĐENJE

-

VJEŽBE Nervno-mišićni preparat postaviti u komoricu sa Ringerovim rastvorom za hladnokrvne životinje (slika 5)Odrediti pražni intenzitet stimulusa za izazivanje minimalne mišićne kontrakcije: Direktnom stimulacijom nerva (slika 6) .a Indirektno stimulacijom mišića (slika 7) .b U Ringerov rastvor za hladnokrvne životinje dodati lokalni anestetik lidokain hlorid (ampula 2% rastvora) ili preparat direktno inkubirati u čašici sa sadržajem jedne

Slika 5. Kimograf sa stimulatorom Stimulacija

ampule lidokainaSačekati nekoliko minuta. Student sam

nervno-mišićnog preparata direktno preko nerva te

određuje potrebno vreme za delovanje lokalnog anestetika

indirektno preko mišića

započinjanjem stimulacije 2 minuta nakon inkubacije. ponovo odrediti pražni intenzitet za izazivanje minimalne mišićne kontrakcije: A. Direktnom stimulacijom nerva I B. Indirektno stimulacijom mišića. Nakon dovoljno duge inkubacije konstatovati potpunu nepodražljivost nervno-mišićnog preparata. Disocirani, pozitivno naelektrisani dio molekula lokalnog anestetika vezuje se za receptore kanala za Na+. Tim vezivanjem se smanjuje propustljivost kanala za Na+, smanjuje se ekscitabilnost i onemogućava nastanak akcionog potencijala. PITANJA Šta su lokalni anestetici?Objasni mehanizam dejstva

.1

lokalnog anestetika na podražljivost membrana ekscitabilnih tkiva?Koji jonski kanali su najosjetljiviji na dejstvo lokalnog anestetika?

13

.3

Slika 2. Konformaciona stanja Na+ kanala Slika 3. Receptorsko mjesto za lokalne anestetike na Na+ kanala

IZVOĐENJE VJEŽBE Izolovani periferni nerv postaviti u kadicu za nerv preko elektroda (slika 9). Stimulišući i registrujući par elektroda postaviti na udaljenost od 2. 5 cm. Na stimulatoru podesiti voltažu električnog impulsa na 5. 0 V i podražiti nerv. Registrovati na ekranu osciloskopa odgovor nerva na podražaj. izolovani periferni nerv inkubirati u rastvoru 0. 5 mmol/L lidokain hlorida 1 minut i ponoviti postupak stimulacije nerva i registracije odgovora. Nakon toga izolovani periferni nerv ponovo inkubirati u rastvoru 0. 5 Slika 4. Nervno-mišićni preparat (n. ischiadicus-m.

mmol/L lidokain hlorida 1 minut i ponoviti cjelokupan

gastrocnemius). Slika 8. Izolovani periferni nerv žabe (n.

postupak. Ponavljati postupak svakog minuta do momenta

ischiadicus)Slika 9. Oprema za ekstracelularnu

gubitka ogovora neva na stimulaciju. Zabilježiti vrijeme

registraciju

inkubacije potrebno za izazivanje potpune

ZADATAK 2. Ispitati uticaj lokalnog anestetika na

nepodražljivosti izolovanog nerva.

podražljivost izolovanog perifernog nerva (n. ischiadicus).

OPREMA Izolovani periferni nerv žabe (n. ischiadicus) (slika 8) Oprema za ekstracelularnu registraciju zbirnog

-

-

akcionog potencijala nerva (slika 9): Stimulator, Izolaciona jedinica, Kadica za nerv, Diferencijalni pojačivač, Digitalni osciloskop I Parovi stimulišućih i

Slika 10. Zbirni akcioni potencijal prije I poslije dejstva

registrujućih elektroda

lidokain hlorida

Ringerov rastvor za hladnokrvne životinje Rastvora 0. 5 mmol/L lidokain hlorida

OBJAŠNJENJE VJEŽBE

-

Stimulisanjem izolovanog perifernog nerva dražima pražnog i nadpražnog intenziteta dobija se zbirni akcioni potencijal, koji predstavljaju sumu svih akcionih potencijala nervnih vlakana jednog nerva (slika 10).

14

Nakon inkubacije izolovanog perifernog nerva u rastvoru lidokain hlorida dolazi do blokiranja nervnih vlakana. Prvo nastaje blokada najosjetljivijih nervnih vlakana. Međutim, ako se nerv inkubira duže vrijeme nastaje blokada i ostalih nervnih vlakana. Stoga se zbirni akcioni potencijal nerva smanjuje nakon dejstva lidokain hlorida (slika 11). Produžavanjem trajanja inkubacije doći će do

Na koji nacin moze da se odredi brzina provodjenja

potpunog gubitka zbirnog akcionog potencijala nerva, jer

AP kroz nervna vlakna

su blokirana sva nervna vlakna izolovanog perifernog nerva. Osjetljivost vlakana na dejstvo lidokain hlorida je veća ako su vlakna tanja (nezavisno od prisustva mijelina) i ako su nemijelinizovana.

PITANJA Nakon koliko vremena počinje djelovanje anestetika

.1

na preparat? Šta je zbirni akcioni potencijal izolovanog perifernog

.2

nerva? Objasni kako se mijenja zbirni akcioni

Grafik broj---- Vajs-La Pikova krivulja

potencijal nakon inkubacije izolovanog perifernog nerva u lokalnom anestetiku? kako lokalni anestetik djeluje na nervna vlakna u

Popunite narednu tabelu rezultatima

.3

.1

eksperimenta

zavisnosti od njihove debljine I od stepena mijelinizacije?

Pražni intenzitet

FIZIOLOŠKI USLOVI

stimulacija nerva mišićnih vlakana

NERVI NERSTOVA JEDNACINA – RAVNOTEZNI POTENCIJAL JONA Veličina potencijala koji sprečava dalju neto difuziju

prebačaj 0 mV

nekog jona u bilo kom smeru kroz membranu se naziva Nernstov potencijal za taj jon prag okidanja -75 mV -90 mV stimulus

Na+ K+ ++++++ --- +++ ++++++++ -- - ++ + + ----------- ++ -------------++ ----Na+ difuzija

K+ +++++++++ +++++++++ +

------------------------

aktivni transport

Akcioni potencijal

Objasnte zbog cega dolazi do progresivnog povecanja temperature u nervu tokom generisanja i prenos4nja niza akcionih potencijala

15

A

Na koji nacin moze da se odredi brzina provodjenja AP kroz nnervna vlakna

EKSTRACELULARNA REGISTRACIJA ZDRUŽENOG POTENCIJALA NERVA ( MONOFAZNI POTENCIJAL)

S1

S2

R1

N S1, S2 - elektrode za stimulaciju R1, N – elektrode za registraciju razorena ćelijska membrana

1.

prebačaj

AKCIONOG



0 mV

  

prag okidanja

RAZDVAJANJE VLAKANA PO OSJETLJIVOSTI ( PRAGU PODRAŽLJIVOSTI) I BRZINI KONDUKCIJE AKCIONOG POTENCIJALA

-75 mV -90 mV

Elektrotonicki potencijali - ETP stimulus

Definisite odnos trajanja ETP I trajanja drazi

Na+ K+ --- +++ ++++++++ -- - ++ + + ----------- ++ -------------++ ----Na+ ++++++

difuzija

-

K+ +++++++++ +++++++++ +

------------------------

Definisite odnos amplitude ETP I intenziteta drazi

-

Definisite nastanak depolarisuceg I repolarisuceg

-

aktivni transport

ETP

Akcioni potencijal

Objasnite tokove jona kroz membranu tokom generisanja AP. Definisite adaptaciju receptora

-

Razmislite – Objasnite nastanak slozenog akcionog potencijala – Definisite senzitivizaciju receptora

cAP.

KARAKTERISTIKE AKCIONOG I LOKALNIH POTENCIJALA AKCIONI

LOKALNI

POTENCIJAL

POTENCIJAL

Sirenje Refraktarnost Sumacija Odnos intenzitet drazi-amplituda potencijala

16

-

Odnos trajanja drazi i trajanja potencijala Trajanje zavisi od Amplituda zavisi od

Objasnite -

Efekte Blokada presinapt Ca kanala

Efekte AP na presinapt kompleks

Slika 86. Kondukcija akcionog potencijala kroz

Efekte blockade postsin kompleksa

amijelinizovana I mijelinizovana vlakna.

-

mehanizam Okidanje AP na postsinapt

-

kompleksu

Odredite ravnotezni potencijal za date vrijednosti konc jona K u ECT I ICT koristenjem Nerstove jednacine)

ECT konc C1

ICT konc C2

Ravnotezni potencijal

17

Treca I cetvrta vjezba Za razumjevanje i izvođenje vježbe student treba da pripremi gradivo iz udžbenika Gajton i Hall: Medicinska fiziologija, poglavlje 5-8.

REGISTRACIJA i ANALIZA PROSTE MIŠIĆNE KONTRAKCIJE Osnovna histološka jedinica mišića je mišićno vlakno, a osnovna funkcionalna karakteristika je sposobnost kontrakcije. Uslov koji je neophodan da bi došlo do mišićne kontrakcije je razdraženje koje izaziva promjene potencijala na membrani. Poprečno-prugasta mišićna vlakna izgrađuju skeletne mišiće. Mišićna vlakna su duge višejedarne ćelije složena paralelno. Unutrašnja struktura vlakna čine miofibrile, koje su građene od niza sarkomera koje se nastavljaju jedna na drugu. Poprečno-prugasti mišići imaju voljnu inervaciju. Inervišu ih motorni neuroni centralnog nervnog sistema čiji aksoni u sastavu motornih nerava dolaze do mišića.

Slika 1 Shema sarkomere u stanju relaksacije i stanju

Prelazak nervnog signala sa nerva na mišić ostvaruje se

kontrakcije

preko neuromuskularne veze. Neuromuskularnu vezu ili perifernu sinapsu izgrađuju aksonsko proširenje motornog

u određenom položaju glavica se odvaja i vraća u početni

nerva (presinaptička membrana) i specifično građena

položaj. Kontraktilni proces je energetski zavisan

membrana mišića (postsinaptička membrana ili motorna

isključivo od ATP. ATP obezbjeđuje energiju za kretanje

ploča).

glavice miozinskeg molekula, a takođe i za prestanak

Akcioni potencijal koji nastaje na mišićnoj

kontrakcije vraćanjem kalcijuma u cisterne

membrani širi se T tubulima u unutrašnjost vlakna. Pod

sarkoplazmatskog retikuluma.

njegovim uticajem povećava se permeabilitet membrane

Prosta mišićna kontrakcija je izolovana

cisterni sarkoplazmatskog retikuluma, što omogućava

kontrakcija koja nastaje pod uticajem jednog impulsa.

difuziju kalcijumovih jona u sarkoplazmu mišićnog

Može da se registruje jedino u eksperimentalnim uslovima.

vlakna. Kalcijumovi joni imaju ulogu funkcionalne veze

U fiziološkim uslovima u organizmu, mišići su pod

između električnog procesa (akcionog potencijala –

uticajem serije nervnih signala koji dovode do sumacije

nervnog impulsa) i odgovora mišića sadržanog u mišićnoj

kontrakcija.

kontrakciji. Kalcijumovi joni se vezuju za troponin izazivajući konformacionu promjenu troponin –

Zadatak: Registrujte prostu mišićnu kontrakciju i

tropomiozin inhibitornog kompleksa. Time se postiže

analizirajte trajanje njenih faza (faza latencije, faza

otkrivanje aktivnih mjesta na aktinskim filamentima i

kontrakcije i faza relaksacije)

mogućnost vezivanja glavice miozinskih molekula. Kontraktilni proces se zasniva na mehanizmu vezivanja glavice za aktin, njenom pokretanju prema sredini

Oprema: Komorica, stimulator, kimograf, Ringerov

sarkomere uz istovremeno povlačenje aktinskih niti u

rastvor, nervno-mišićni preparat

istom smjeru. Vidi sliku 1. I z v o đ e nj e v j e ž b e

18

Nervno – mišićni preparat se postavi u komoricu sa

To dovodi do podizanja pera i registrovanja uzlazne grane

Ringerovim rastvorom. Preparat se podražuje

miograma.

pojedinačnim električnim stimulusom maksimalnog

U fazi relaksacije kalcijumovi joni se odvajaju od

intenziteta, a krivulja se registruje na kimografu sa brzim

troponina, aktivnim transportom se vraćaju u cisterne

okretanjem. Odredi se intenzitet stimulusa kojim se dobija

sarkoplazmatskog retikuluma. Troponin – tropomiozin

maksimalna mišićna kontrakcija.

kompleks zauzima prvobitni položaj i onemogućava dalje vezivanje miozina za aktin. Sarkomera se vraća u prvobitni

Analiza krivulje proste mišićne kontrakcije

položaj, mišić se opušta, pero registruje silaznu granu na

Na kimografu će se registrovati prosta mišićna kontrakcija

miogramu.

(slika 2). Na krivulji proste mišićne kontrakcije treba odrediti trajanje latentne faze (1), faze kontrakcije (2) i

Zadaci i pitanja

faze relaksacije (3).

zbog čega pojačavanjem intenziteta stimulus do

Latentna faza traje od momenta primjene

odredjene veličine, dobivamo sve jaču (intenzivniju)

stimulusa do početka uzlazne grane miograma. U latentnoj

mišićnu kontrakciju

fazi se dešavaju električne i hemijske promjene neophodne

šta je razlog za ograničenje daljeg pojačavanja snage

za pokretanje kontraktilnog procesa. Akcioni potencijal

kontrakcije pri djelovanju stimulusa koji je doveo do

izazvan stimulacijom širi se duž membrane, kalcijumovi

mišične kontrakcije koju registrujemo kao

joni difunduju iz cisterni i vezuju se za inhibitorni troponin

kontrakciju maksimalne snage (intenziteta),

.1

.2

– tropomiozin kompleks, čime se otkrivaju aktivna mjesta na aktinu. Na registrovanom miogramu se ne može

Registrovanje efekata sumacije dejstva dvije draži na

automatski označiti momenat aplikacije stimulusa, tako da

mišić

se latentna faza može samo orijentaciono odrediti.

Kontraktilni proces podliježe sumaciji. Draži koje se primjene na mišić u malom vremenskom razmaku, prije nego što se prethodna kontrakcija završi mogu da dovedu do sumacije. Ako sljedeći stimulus pada u latentnu fazu prethodne kontrakcije, neće doći do

-

sumacije jer se mišićna membrana nalazi u stanju refraktarnosti izazvane prethodnim stimulusom. u fazu kontrakcije, registrovaće se jednogrba mišićna

-

kontrakcija veće amplitude u odnosu na prvobitnu. u fazu relaksacije, registrovaće se dvogrba mišićna

-

kontrakcija. Osnov za sumaciju mišićnih kontrakcija je povećanje nivoa kalcijumovih jona u sarkoplazmi izazvano pojedinačnim impulsima sa malim vremenskim razmakom. Na kontraktilni proces izazvan jednim Slika 81Shema sarkomere u stanju relaksacije i stanju

stimulusom nastavlja se kontraktilni proces izazvan

Slika 2 Prosta mišićna kontrakcija, 1. Latentni period. , 2.

drugim stimulusom. Ako je razmak između stimulusa duži

Faza kontrakcije, 3 faza relaksacije

od završetka relaksacije, kalcijumovi joni se povuku u cisterne tako da nema sumacije već se radi o dvije

U fazi kontrakcije (uzlazna grana miograma) dolazi do

odvojene kontrakcije.

vezivanja miozinskih glavica za aktivna mjesta na aktinu i

Oprema: Komorica, stimulator, kimograf, Ringerov

povlačenja aktinskih niti prema sredini sarkomere. Usljed

rastvor, nervno-mišićni preparat

toga dolazi do skraćivanja sarkomere, odnosno skraćivanja cijelog mišića, hemijska energija prelazi u mehanički rad.

19

Slika 3. Sumacija efekata dvije draži na mišić, A. drugi stimulus pada u fazu kontrakcije, B. drugi stimulus pada u fazu relaksaciji

Registrovanje različite oblike tetaničke kontrakcije, primjenom serije elektricnih stimulusa različite frekvencije i intenziteta Skeletni mišići u fiziološkim uslovima izloženi su seriji

Slika 4. Različiti oblici tetanusa, A. Potpuni tetanus, B.

stimulusa koji dolaze preko motornog nerva, tako da je

Potpuni tetanus sa prelazom u nepotpuni, C. Nepotpuni

njihov odgovor serija sumiranih kontrakcija ili tetanus.

tetanus, D. Nepotpuni tetanus sa prelazom u potpuni

U eksperimentalnim uslovima složene mišićne kontrakcije – tetanusi se mogu dobiti kombinacijom draži različite jačine i frekvencije. Draži velikog intenziteta i velike frekvencije izazivaju trajno potpuni tetanus. Svaki sljedeći stimulus pada u fazu kontrakcije prethodne kontrakcije. Draži malog intenziteta i male frekvencije

UTICAJ ZAMORA NA PROSTU MIŠIĆNU

daju trajno nepotpuni tetanus. Svaki sljedeći stimulus pada

KONTRAKCIJU

u fazu relaksacije prethodne kontrakcije. Potpuni tetanus

Zamor u mišiću nastaje kao posljedica dugotrajne ili

sa prelazom u nepotpuni dobije se sa dražima malog

intenzivne mišićne aktivnosti. Razlozi za nastajanje

intenziteta i velike frekvencije, a nepotpuni sa prelazom u

zamora su različiti od poremećaja lokalnog protoka krvi,

potpuni dobija se sa dražima velikog intenziteta, a male frekvencije (slika 4). Mijenjanje oblika sumiranih

nagomilavanja metabolita do slabljenja funkcije sinaptičke

kontrakcija je posljedica zamora koji utiče na promjenu

transmisije na neuromuskularnoj vezi.

trajanja pojedinih faza kontrakcije. Zadatak: Registrujte prostu mišićnu kontrakciju u Oprema: Komorica, stimulator, kimograf, Ringerov

uslovima zamora (nakon zamora) i ustanovite da li pri

rastvor, nervno-mišićni preparat

tome postoji razlika pri stimulaciji nerva i direktnoj stimulaciji mišića

I z v o đ e nj e v j e ž b e: mijenjati frekvencu i intenzitet Oprema: Komorica, stimulator, kimograf, Ringerov

stimulusa. Registrovati različite oblike tetanusa.

rastvor, nervno-mišićni preparat

I z v o đ e nj e v j e ž b e Registrovati prostu mišićnu kontrakciju. Stimulisati nerv preparata nekoliko minuta frekventnim stimulusima i nakon toga registrovati mišićnu kontrakciju stimulacijom nerva i stimulacijom mišića. Uporediti dobijene krivulje sa miogramom registrovanim prije zamora. Ustanoviti da je zamor izazvao produženje latentnog perioda, smanjenje amplitude kontrakcije i produženje faze relaksacije.

20

Ustanoviti da li postoji razlika u miogramima registrovanim nakon zamora pri stimulaciji nerva i stimulaciji mišića. Ukoliko razlike postoje, objasnite im razlog .

MAKSIMALNE MIŠIĆNE KONTRAKCIJE PRI Slika 5. Maksimalna mišićna kontrakcija pri opterečenju

OPTEREĆENJU Postoje dva tipa mišićnih kontrakcija, izometrijske i izotonične. Kod izometrijskih kontrakcija raste napetost u mišiću, ali se mišićna vlakna ne skraćuju, mišić ne obavlja vanjski rad. Kod izotonične kontrakcije napetost u mišićnim vlaknima raste, dok ne savlada silu protiv koje se obavlja mišićni rad. Mišićna vlakna se tada skraćuju, a mišić vrši vanjski rad, pokreće predmete u prostoru. Malo opterećenje na početku eksperimenta isteže sarkomere, dovodi aktomiozinski kompleks u povoljniji položaj tako da se efikasnost mišićne kontrakcije povećava. Sa povećanjem opterećenja smanjuje se amplituda kontrakcije, ali se ukupni rad mišića povećava. Dobije se serija izotoničnih kontrakcija sve manje amplitude. Kada opterećenje postaje tako veliko da mišić ne može da se skrati i pokrene pero, znak je da je kontrakcija prešla u izometrijsku formu

DIFERENCIRANJE INTENZITETA ELEKTRIČNE DRAŽI NA NERVNO-MIŠIĆNOM PREPARATU

Zadatak: Registrujte maksimalnu prostu mišićnu

Promjena polariteta ćelijske membrane pokazuje

kontrakciju tokom opterečenja mišića različitim masama

zavisnost od karakteristika stimulusa: intenziteta, trajanja i

tegova. Izračunati obavljeni rad iz formule: Rad =

brzine postizanja traženog nivoa intenziteta stimulusa. Za

opterećenje x amplituda kontrakcija. Prikazati rezultate

eksperimetalni rad je najpogodnija primjena električnih

tabelom i grafikonom

stimulusa zato što se oštećuje membrana, pa se isključivanjem stimulusa membrana brzo potpuno oporavi, a moguće je tačno normirati i mijenjati osobine stimulusa

Oprema: Komorica, stimulator, kimograf, Ringerov

za izazivanje razdraženja.

rastvor, tegovi, nervno-mišićni preparat

U eksperimentima se obično koriste pravougli stimulusi kod kojih se zadati intenzitet postiže velikom

I z v o đ e nj e v j e ž b e

brzinom. Osobine pravouglih stimulusa koje se odnose na

Podražiti mišić stimulusom koji daje maksimalnu

intenzitet i trajanje moraju biti prisutne u odgovarajućim

mišićnu kontrakciju i registrovati kontrakciju na

odnosima, da bi stimulus mogao da izazove razdraženje.

kimografu koji se ne okreće. Rukom okrenuti kimograf za

Minimalni intenzitet stimulusa sa kojim je moguće dobiti

1 cm, na pero za registraciju okačiti teg od 5 gr i ponovo

razdraženje (akcioni potencijal) naziva se pražni intenzitet.

stimulisati mišić i registrovati mišićnu kontrakciju.

Najkraće vrijeme trajanja takvog stimulusa je korisno

Postupak ponavljati sa sve većim opterećenjem sve dok se

vrijeme. Produžavanjem vremena trajanja stimulusa pri

registruje otklon pera, odnosno izotonična kontrakcija

istom intenzitetu neće se dobiti promjena u odgovoru.

(slika 5).

Međutim, smanjivanjem vremena trajanja stimulusa ispod vrijednosti korisnog vremena odgovor će izostati. Smanjenje vremena trajanja se može kompenzovati porastom intenziteta pri čemu se ponovo pojavljuje pražni

21

odgovor. Membrane ekscitabilnih ćelija se mogu

intenzitet stimulusa pri kome se dobije maksimalna

ograničeno prilagođavati promjenama karakteristika

kontrakcija. Konstatovati da dalje povećanje

stimulusa.

intenziteta stimulusa ne dovodi do povećanja

Odnos između minimalnih vrijednosti intenziteta

amplitude kontrakcije;

stimulusa, koji može da izazove razdraženje i vremena

Postupak ponoviti direktnom stimulacijom mišića i )3

trajanja može da se predstavi grafički

uporediti sa vrijednostima dobijenim stimulacijom

Weiss-Lapicque-ovom krivuljom. Minimalni intenzitet

preko nerva. (Prava direktna stimulacija mišića dobije

stimulusa neophodan za izazivanje razdraženja pri

se kod prekida nervno-mišićnog provođenja).

neograničenom trajanju naziva se reobaza, a minimalno

Objašnjenje Dešavanja na nivou motorne jedinice:

trajanje stimulusa sa intenzitetom dvostruke reobaze koji

Svaki motorni akson inerviše skup mišićnih ćelija. Takva

može da izazove razdraženje naziva se hronaksija.

struktura se zove motorna jedinica. Motorna jedinica

Odgovor mišićnog preparata na električnu

odgovara na stimulaciju po zakonu sve ili ništa. Prag

stimulaciju će se ispoljiti kao mišićna kontrakcija. To se

podražljivosti različitih motornih jedinica je različit.

može postići podraživanjem preparata preko nerva

Primjenom stimulusa podpražnog intenziteta izostaje

(prebacivanjem nerva preko elektroda) ili direktno

mišićna kontrakcija, jer elektrotonički potencijal ne može

stimulacijom mišića (prislanjanjem elektroda uz mišić). U

da izazove kontrakciju. Najmanji intenzitet, pri kome se

oba slučaja odgovor će se dobiti ukoliko stimulus može da

dobila vidljiva minimalna kontrakcija, dostigao je prag

izazove akcioni potencijal na nervu i mišiću. Akcionim

razdraženja najosjetljivijih motornih jedinica. Progresivno

potencijalom na mišićnoj membrani započinje niz

povećanje amplitude mišićne kontrakcije, pri povećanju

hemijskih i mehaničkih promjena u mišiću koji rezultuju

intenziteta stimulusa, rezultat je dostizanja pražnog nivoa

mišićnom kontrakcijom. S obzirom da su vidljivi i

razdraženja za motorne jedinice manje osjetljive i njihovo

mjerljivi efekti razdraženja – mišićna kontrakcija

pridruživanje odgovoru. Izostanak daljeg povećanja

posljedica generisanja akcionog potencijala, primjenjeni

amplitude odgovora, pri supramaksimalnom intenzitetu,

stimulus mora imati osobine koje omogućavaju njegovo

znak je da su sve motorne jedinice uključene u odgovor.

generisanje: odgovarajuće vrijeme trajanja i intenzitet.

Dešavanja na nivou jednog nervnog i mišićnog vlakna: Primjenom stimulusa podpražnog intenziteta doći će do

Zadatak: Odrediti intenzitet pražne draži i utvrditi

promjene potencijala membrane nerva i mišića, nastaće

karakteristike kontrakcije mišića pri primjeni draži

elektrotonični potencijal koji je nedovoljan da se izazove

pražnog i nadpražnog intenziteta

akcioni potencijal. Primjenom stimulusa pražnog intenziteta na membranu nervnog i mišićnog vlakna nastaje akcioni potencijal kao pojava sve ili ništa, a usljed

Oprema: Komorica, stimulator, kimograf, Ringerov

toga ne dolazi do povećanja odgovora zbog prirode

rastvor, nervno-mišićni preparat

akcionog potencijala (odgovora ili nema ili je maksimalan).

I z v o đ e nj e v j e ž b e Nervno-mišićni preparat postaviti u komoricu do pola napunjenu Ringerovim rastvorom. Nerv prebaciti preko elektroda. Stimulator podesiti za pojedinačne stimulus uz trajanja stimulusa na 10 msec. Započeti stimulaciju sa stimulusima najmanjeg )1 intenziteta i konstatovati da izostaje mišićna kontrakcija;Povećavati intenzitet stimulusa dok se ne dobije minimalna vidljiva kontrakcija i zabilježiti vrijednost pražnog intenziteta stimulusa; Povećavati intenzitet stimulusa i konstatovati )2 povećanje amplitude mišićne kontrakcije;Zabilježiti

22

voltažno-zavisnih Ca2+ kanala što povećava permeabilitet za kalcijumove jone membrane u presinaptičkom proširenju aksona (presinaptičke membrane) i dovodi do ulaska Ca2+ jona u citoplazmu nerva. Ćelijska membrana neurona i mišićnog vlakna razdvojene su uskim prostorom (širine 20 nm) koji se zove sinaptička pukotina. Difuzija kalcijevih jona omogućava kretanje vezikula i oslobađanje transmitera u sinaptičku pukotinu. Povećanje koncentracije Ca2+ u citoplazmi nerva omogućava fuziju vezikula u kojima se nalazi neurotransmiter (acetilholin ACh) sa presinaptičkom membranom, nakon čega uslijedi oslobađanje transmitera u sinaptičku pukotinu. Molekuli Ach potom difunduju sinaptičkom pukotinom i vezuju se za nikotinske holinergičke receptore na postsinaptičkoj membrane (motornoj ploči). Vezivanje ACh za receptore motorne ploče obezbjeđuje elektrotonički potencijal dovoljne jačine da odmah generiše akcioni potencijal na mišićnoj membrani. Svaka nervno-mišićna spojnica ima oko 5 000 000 ovih receptora, ali je aktivacija njih svega 500 000 dovoljna za mišićnu kontrakciju. Na taj način, postsinaptički potencijal, iako po prirodi elektrotonički potencijal, u fiziološkim uslovima uvijek je dovoljan da izazove mišićnu kontrakciju. Akcioni potencijal se zatim širi duž sarkoleme i sistema T-tubula, dovodi do otvaranja voltažno-zavisnih kanala i oslobađanja kalcijuma koji je neophodan za dalji proces mišićne kontrakcije iz sarkoplazmatskog retikuluma (tzv. povezivanje ekscitacije i kontrakcije). ACh se brzo hidrolizuje do acetata i holina pod dejstvom enzima acetilholinesteraze (AChE), koji se nalazi na motornoj ploči sarkoleme neposredno uz ACh receptore. Kad se jonski kanal ACh receptora zatvori, dolazi do repolarizacije motorne ploče. Natrijumovi kanali sarkoleme se takođe zatvaraju, a kalcijum se uz pomoć pumpe vraća u sarkoplazmatski retikulum, što

UTICAJ MIŠIĆNOG RELAKSANTA NA

dovodi

FUNKCIJU NERVNO-MIŠIĆNE VEZE

Mišićni relaksansi se dijele u dvije velike grupe:

Kontrakcija skeletnog mišića u fiziološkim uslovima

Depolarišući (leptosukcin) vezuju se za ACh receptor i

može da se izvede jedino pod uticajem nervnog signala.

izazivaju depolarizaciju. Kontrakcije nastale nakon

Na mjestu kontakta alfa motoneurona i skeletnog mišića

primjene depolarišućeg miorelaksanta su nesvrsishodne i

formira se neuromišićna veza ili nervno mišićna spojnica,

nekoordinisane i nazivaju se fascikulacijama. Kako ne

koja predstavlja perifernu sinapsu (sinapsu u perifernom

postoji specifičan i efikasan enzim za razgradnju

nervnom sistemu). Preko neuromišićne veze vrši se

depolarišućeg miorelaksanta (kao što je to AChE za

transfer nervnog signala sa alfa motoneurona na mišićno

ACh), depolarizacija duže traje, nekoliko minuta do

vlakno. Akcioni potencijal nerva dovodi do otvaranja

23

nekoliko časova, a za to vrijeme je postsinaptička

Slika 87 Nervnomišićni spoj

membrana u stanju apsolutne refraktarnosti i ne može da odgovori na nervne impulse. Zbog toga, nakon inicijalnih

IZVOĐENJE VJEŽBE:

generalizovanih fascikulacija slijedi period paralize, koji

a) Pripremimo nervno mišićni preparat, postavimo ga u

traje sve dok se relaksant ne razgradi (od 5-10 minuta, pa

kadicu sa Ringerovim rastvorom i odredimo pražni

do nekoliko sati).

intenzitet stimulusa stimulacijom nerva, a potom i

Nedepolarišući (tubokurare, pavulon) vezuju se za

direktnom stimulacijom mišića. Dobijene rezultate

ACh-receptor ne izazivajući depolarizaciju, ali zauzimaju

zabilježimo.

mjesto acetilholinu, što onemogućavaju njegovo

b) Nervno mišićni preparat izvadimo iz komorice, pa

vezivanje za receptor, a time i depolarizaciju. Blokada

inkubiramo u čašici sa 2 ml mišićnog relaksanta (pavulon,

razgradnje acetilholina (inaktivacija acetilholinesteraze -

leptosukcin) 1 minut, 2 minuta i 3 minuta. Nakon svake

AChE) onemogućava repolarizaciju motorne ploče I

inkubacije preparat vratimo u komoricu i odredimo pražni

dejstvo novog akcionog potecijala nerva na mišić (tzv.

stimulus stimulacijom nerva i stimulacijom mišića.

depolarizacioni blok) – ovako djeluje neostigmin i

Dobijene rezultate zabilježimo - pri kojoj dužini

fiziostigmin.

inkubacije u pavulonu prestaje odgovor mišića kao i da li

Prenos impulsa sa nerva na mišić može da se izmijeni ili

mišićni relaksans ima uticaja na sposobnost mišića da

blokira I na nivou presinaptičke membrane, tj.

odgovara na direktnu stimulaciju.

smanjenjem sinteze i sekrecije acetilholina, djelovanjem na Ca kanale. (prokain);

Oprema: Neuromišićni preparat žabe, Rastvor mišićnog relaksansa (Pavulon i Leptosukcin), Ringerov rastvor za

Zadatak je da utvrdimo

hladnokrvne životinje, Električni stimulator sa kadicom

a) pri kojoj dužini inkubacije u mišićnom relaksantu

za postavljanje preparata.

prestaje odgovor mišića na stimulaciju nerva; b) da li mišićni relaksant ima uticaja na sposobnost mišića

Pitanja i zadaci:

da odgovara na direktnu stimulaciju

Popunite narednu tabelu rezultatima

.1

eksperimenta Pražni intenzitet /

FIZIOLOŠKI

MIOR

STIMULACIJA

USLOVI

ELAK SANS

Nerva mišićnih vlakana Pri kojoj dužini inkubacije preparata u mišićnom

.2

relaksansu prestaje odgovor mišić ELEKTROMIONEUROGRAFIJA Slika 88 Mehanizam djelovanja kompetitivnih blokatora i

Elektromioneurografija /EMNG/ je neurofiziološka

depolarišućeg blokatora neuromuskularne transmisije –

metoda ispitivanja anatomskog i funcionalnog stanja perifernih nerava, neuromuskularne spojnice i mišića. Električnu aktivnost koja se odvija u mišiću moguće je registrovati putem površnih elektroda /najčešće se primjenjuju kod novorođenčadi/ i iglenih koaksijalnih elektroda /bipolarne i multipolarne/, koje se ubadaju u trbuh proprečno-prugastih mišića. Ovako dobijenu

24

električnu aktivnost u mišiću višestruko pojačavamo

M potencijal /mišićni potencijal na stimulaciju nerva/, H

pomoću pojačivača i registrujemo na ekranu osciloskopa.

refleks /Hoffman/ i F odgovor. U okviru ove metode

EMG metodom se dobijaju mišićni potencijali

ispituju se samo mijelinizovani nervi.

koji su posljedica aktivacije grupe miofibrila. To je makro

H refleks predstavlja monosinaptički refleks čiji

EMG metoda. U mogućnosti smo da posebnim

aferentni dio luka čine vlakna nervus tibialis posteriora

elektrodama registrujemo aktivnost samo jednog

(tip Ia). Refleksni centar je u nivou S1 segmenta kičmene

miofibrila /SFEMG-single fiber EMG/. Dobijeni prikaz

moždine, a eferentni dio luka su alfa motoneuroni istog

makro EMG metodom predstavlja zajednički mišićni

nerva. Latencija pojavljivanja iznosi 25-35 msec.

potencijal /compound motor unit action

Produžena latencija ili odustvo H refleksa je siguran znak

potential-cMUAP/. Fiziološki cMUAP je bifazan ili

oštećenja radiksa S1.

trifazan. Broj faza je rezultat električnih efekata talasa

F talas predstavlja centrifugalno pražnjenje

depolarizacije koji se kreću istom brzinom, ali kroz

motoneurona perifernog nerva na supramaksimalnu

miofibrile različitog dijametra i čiji je prag ekscitacije

antidromnu električnu stimulaciju perifernog nerva.

različit. Amplituda cMUAP-a je broj depolarizovanih

Električni impulsi koji izazivaju F talas prenose se alfa

miofibrila u jednoj motornoj jedinici poprečno-prugastog

motoneuronima do spinalnog centra i istim vlaknima se

mišića. Fiziološke vrijednosti amplitude su od 100 mikroV

vraćaju do mišića gdje se registruje. Latencije je 45-50

do 3 mV. Trajanje MUAP je vrijeme potrebno za

msec.

depolarizaciju kompletne motorne jedinice i ono zavisi od

Za mjerenje motorne brzine provođenja (slika 117)

veličine motorne jedinice. Fiziološke varijacije trajanja

uzimamo dvije referentne tačke na ekstremitet, distalnu (u

MUAP su od 3-10 msec.

nivou ručnog ili skočnog zgloba) i proksimalnu (u nivou lakta, odnosno koljenog zgloba). Moguće je i multisegmentalno ispitivanje nerva, praktično duž cijelog nervnog stabla. To ispitujemo na gornjim ekstremitetima od plexus brachialis-a do zgloba ručja, odnosno, za donje ekstremitete, od plexus lumbalis-a do skočnog zgloba. Na primjenjenu električnu draž stimulacionom elektrodom na stablo nerva, registracionom elektrodom detektujemo mišićni odgovor u vidu mišićne kontrakcije /M potencijal/. Dobijene vrijednosti latencije pojavljivanja M potencijala između distalne i proksimalne tačke stimulacije izražavamo u msec. Mjerenjem distance /rastojanje u mm/ između distalne i proksimalne stimulacione tačke, dobijamo brzinu provođenja kroz motorni nerv. Izražavamo ga m/s. Normalne vrijednosti distalnih latencija iznose od 3-5 msec, a proksimalnih do 10 msec. Brzine motornog provođenja za periferne nerve su 42-65 m/s. Ovako dobijeni rezultati se prezentuju tzv. motornim neurogramom. Za mjerenje senzitivne brzine provođenja

Slika MUAP

impulsa koristimo prstenaste elektrode, kao stimulacione. Postavljaju se na odgovarajući periferni dermatom

EMG metodom ispitujemo praktično svaki

senzitivnog nerva /kažiprst, mali prst, palac noge/, a dvije

poprečno-prugasti mišić u organizmu. Za procjenu

detekcione elektrode postavljamo na distalnu i

funkcionalnog statusa neuromišićne spojnice koristimo

proksimalnu tačku duž stabla senzitivnog nerva. Dobijeni

test repetitivne stimulacije. Elektroneurografijom

senzitivni potencijal je niskovoltiran i kratkog trajanja.

ispitujemo anatomski i funkcionalni integritet senzitivnih i

Izračunavanje brzine senzitivnog provođenja se dobija na

motornih nerava. Pored ovoga ENG metodom ispitujemo i

isti način, kao i motornog.

25

Zadatak: Demonstrirajte registrovanje I analizirajte elektromioneurogram

Izvodjenje: Registrujte senzitivni elektromioneurogrami I odredite brzinu senzitivnog sprovodjenja registrovanog nerva. Potom, registrujte senzitivni elektromioneurogram I odredite brzinu senzitivnog sprovodjenja registrovanog nerva

Slika 117. Motorni neurogram, sezorni neurogram

POPREČNOPRUGASTI MIŠIĆI

SRČANI

GLATKI

MIŠIĆ

MIŠIĆI

POLOŽAJ

skeletna muskulatura

srce

unutrašnji organi

HISTOLOGIJA

poprečnoprugasti

poprečnoprugasti

glatki, vretenasti

INERVACIJA

CNS, -motoneuron

VNS (simpatikus i parasimpatikus)

VNS (simpatikus i parasimpatikus)

POKRETI

voljni

nevoljni ( + - )

nevoljni

MOTORNA PLOČA

+

―

―

"SVE ILI NIŠTA"

―

+

―

KONTRAKTILNI ELEMENTI

aktin i miozin

aktin i miozin

aktin i miozin

pravilan,

pravilan,

A : M  2 :1

A : M  2 :1

―

BROJ JEDARA

~100

1

1

SARKOMERA

+

+

―

MITOHONDRIJE

+++

++

+

NEUROTRANSMITER

acetilholin

adrenalin i acetilholin

adrenalin i acetilholin

TESNE VEZE (GAP JUNCTION)

―

+

―

GEOMETRIJSKI RASPORED AKTINA I MIOZINA

26

SARKOPLAZMATSKI RETIKULUM

bogato razvijen

slabije razvijen

―

TRIJADA

+

―

―

DIJADA

―

+

―

SINCICIJUM

―

ELASTIČNOST

+

+

PLASTIČNOST

―

―

+

HIJERARHIJA

―

+

―

AUTOMATIZAM

―

+

1 – 2 ms

plato

―

+

+

―

+

―

+

―

AKCIONI POTENCIJAL

27

10 – 20 ms

5 VJEŽBA

Naložiti ispitaniku da zatvori oči, Započinje se



grubom procjenom očuvanosti osjeta, tako što jagodicama prstiju ispitivač prelazi preko simetričnih

Za razumjevanje i izvođenje vježbe student treba da

tačaka na obje polovine tijela (nadlaktice, podlakice,

pripremi gradivo iz udžbenika Gajton i Hall:

šake, grudni koš, trbuh, natkoljenice, potkoljenice,

Medicinska fiziologija, poglavlje i 47, 48, 49

stopala). ntenzitet dodira treba da bude takav da se

(senzibilitet) i 53 (uho)

koža ne ugiba, jer se u tom slučaju draže dublje strukture.

ISPITIVANJE SENZIBILITETA

Pregled se radi uvijek simetrično uz pitanje “da li je

Senzorni sitem analizira 4 aspekta stimulusa: modalitet (tip

ovo prirodan dodir ili ne i da li je isti s obje strane?

– npr. temperatura, ukus, zvuk, pritisak), intenzitet,

”Odgovor zavisi i od brzine draženja, pa se truditi da

lokalitet i trajanje. Kao rezultat stimulacije receptora

prilikom pregleda zadržimo konstantnim i ovaj

lociranih u koži, mišićima, tetivama, sluzokoži itd stvara se

parametar.

receptorski ili generatorski potencijal, a na nivou prvog

Grubi dodir se može ispitati glavom čiode (tupim

neurona mogu se generisati akcioni potencijali koji se šalju





vrhom),

duž nervnih vlakana do centralnog nervnog sistema, u

Gubitak osjećaja dodira se naziva anestezija, dok je

čijim senzitivnim područjima se projektuju.



snižen osjećaj hipoestezija, a povišen hiperestezija.

Pregled senzibiliteta se koristi da bi se otkrila područja

Ukoliko se utvrdi postojanje izmijenjenog osjećaja

izmijenjenog ili odsutnog senzibiliteta ukoliko postoje tip i

dodira, treba ograničiti zahvaćeno područje i uz

kvalitet promjene, kao i stepen zahvaćenosti određenih

pomoć vate preciznije odrediti granice izmijenjenog

regija. Pregled senzibiliteta uključuje evaluaciju različitih

osjećaja i stepen oštećenja.

tipova senzacija, uključujući bol, temperaturu, pritisak i

Ispitivanje osječaja toplote

pozicioni senzibilitet. Ispitivanje senzibiliteta možemo podijeliti na ispitivanje somatskog i ispitivanje kortikalnog

Ispitaniku naložimo da zatvori oči, pa ga naizmjenično

senzibiliteta, a somatski se još dijeli na površni (kožni) i

dodirujemo epruveto m sa toplom vodom (60o)ili hladnom

duboki.

vodom (ispod 10o, najbolje iz frižidera), zahtijevajući da nam kaže da li je osjetio toplo, hladno ili samo dodir.

Za pravilno izvođenje ovog pregleda simetrično je ključna riječ, tj poredimo lijevu i desnu stranu ispitanika, kako nemamo tabele s kojima bismo poredili

2. ISPITIVANJE DUBOKOG SENZIBILITETA

dobijene odgovore,

a) Vibracioni senzibilitet aktivirana zvučna viljuška C128, postavlja se na mjesta gdje

Zadatak: Ispitati površinski senzibilitet, odnosno osječaj

je koštana struktura prekrivena samo kožom, prvo na

dodira i toplote, duboki senzibilitet odnosno osječaj

distalnim, a zatim i na proksimalnim dijelovima tijela

vibracije i pozicije tijela kao i kortikalni senzibilitet.

(maleolusi, tibia, spina iliaca superior anterior, sternum, clavicula, processus styloideus ulnae & radii, spinozni nastavci kičmenih pršljenova, prsti, mastoid). Po pravilu,

Oprema: Vata, iglica, šestar, hladan, topao i vruć

odredimo lijevu i desnu stranu ispitanika ili njegov osjećaj

predmet (epruveta sa vodom odredjene temperature),

sa našim.

zvučna viljuška

Ako je osjećaj vibracije očuvan, ispitanik će osjećati “zujanje”, “struju”, “vibracije”. Takođe, treba da kaže i

Izvodjenje vježbe

kada prestane da osjeća vibracije. Poželjna je povremena

1. ISPITIVANJE POVRŠNOG SENZIBILITETA

“stimulacija” neaktiviranom viljuškom da se isključi

Ispitivanje taktilne lokalizacije - vrhom zašiljenog

sugestibilnost kod pojedinih bolesnika, koji će i u tom

komada vate ili papirom ili lakim dodirom jagodica

slučaju osjećati vibracije.

prstiju. b) Pozicioni senzibilitet

28

Rombergov test:

Naložiti ispitaniku da zatvori oči. Ispitaniku se stavi u šaku

bolesniku se naloži da stane pravo sa čvrsto sastavljenim

neki predmet iz svakodnevne upotrebe (ključ, upaljač,

stopalima i rukama ispruženim ispred sebe.

olovka, …), a od njega se traži da kaže koji je to predmet. Ispituju se obje ruke simetrično. Lakša forma poremećaja

Test je pozitivan ukoliko bolesnik nije u stanju da održi

je kada ispitanik nije u stanju da imenuje predmet, ali može

ravnotežu i pada na bilo koju stranu. Kod oštećenog

da ga tačno opiše (gladak, hrapav, okrugao, duguljast…)

pozicionog senzibiliteta jako je pozitivan kad se izvodi sa zatvorenim očima, a negativan sa otvorenim očima. Ukoliko je test pozitivan i sa otvorenim i sa zatvorenim očima, ukazuje na oštećenje centra za ravnotežu.

Orjentaciono odredjivanje pozicionog senzibiliteta na rukama i nogama pozicioni senzibilitet Naložimo ispitaniku da zatvori oči, a potom mu pomjeramo prste u zglobovima (držeći ih sa strane uz

Opisite

pomoć naša dva prsta). Od ispitanika zahtijevamo da kaže

sposobnost razlikovanja dvije bliske tacke u prostoru od

u kom smjeru smo pomjerili njegov prst (gore – dole).

strane senzitivnog sistema.

Ukoliko pokrete u zglobovima prstiju ne razlikuje, prelazimo na veće zglobove (ruke, lakta, ramena; skočni

Ispitivanje sluha zvučnim viljuškama

zglob, koljeno, kuk) – aktivira se veći broj receptora, a to

Zvuk je longitudinalno mehaničko titranje čestica neke

olakšava omogućava orijentaciju.

sredine, koje se kao područja zgušnjenja i razrjeđenja širi prostorom. Zdravo uho čuje zvukove čije su frekvencije

3. ISPITIVANJE KORTIKALNOG SENZIBILITETA

titranja između 20 i 20 000 Hz. Izvan tog raspona su

a) Grafestezija - mogućnost “čitanja” znakova (brojevi,

infrazvuk i ultrazvuk.

slova, krstić, kružić) “ispisanih” na koži. Ispitaniku

Oštećenje sluha - nagluhost, može biti posljedica

naložimo da zatvori oči. Tupim predmetom (štapić,

oštećenja provodnog aparata uha i tada govorimo o

zatvorena hemijska olovka…) ispisujemo brojeve ili slova

provodnoj (konduktivnoj) nagluhosti. . Oštećenjem

po njegovoj koži. Ukoliko se sumnja na abnormalnosti,

pužnice ili slušnog živca nastaje živčana (perceptivna)

prvo “pišemo” po onoj strani koja je potencijalno oštećena,

nagluhost. Svakako, moguća su i kombinovana oštećenja,

a zatim simetrično po suprotnoj strani.

pa govorimo o mješovitoj nagluhosti.

b) Ispitivanje sposobnosti prostorne diskriminacije -

Da bi se odredio intenzitet oštećenja, koriste se

sposobnost raspoznavanja dvije tačke kao odvojene

elektronički oscilatori - audiometri (audiometrija).

Naložiti ispitaniku da zatvori oči. U nepravilnim

Dijagnoza vrste nagluhosti (kvalitativna), tzv.

razmacima i bez reda se ispitanik naizmjenično dodiruje

akumetrija, može se odrediti uz pomoć zvučne viljuške.

jednim ili sa oba vrha Weberovog šestara (može i običan

Direktnim prislanjanjem ustitrale viljuške uz kosti

šestar sa tupim vrhovima) i od njega se zahtijeva da kaže

lobanje, titranje se prenosi kroz kost do tečnosti u pužnici,

da li je osjetio dodir na jednom ili dva mjesta. Razmak

pa se zvuk, provodi mimo provodnog aparata uha. Na taj

između vrhova šestara se postepeno tokom pregleda

način je moguće razlučiti oštećenja provodnog od

smanjuje, pa je tako moguće utvrditi najmanji razmak pri

perceptivnog dijela slušnog aparata. Fiziološki je put

kojem ispitanik još uvijek osjeća dvije tačke kao odvojene.

provođenja zvuka je kroz provodni aparat, preko sistema

Normalno, ovo rastojanje na jagodicama prstiju iznosi

slušnih koščica, dok se zvuk na granici vazduh-kost

2-4m, na dlanu 8-12mm, a na leđima 20-30mm. Najmanje

reflektuje i ne dovodi do osjeta sluha.

je na jeziku, svega 1mm. Zadatak: Ispitati sluh uz pomoć zvučne viljuške, odrediti (moguću) vrstu nagluhosti. c) Stereognozija -sposobnost prepoznavanja predmeta pipanjem.

29

Potrebna oprema: Zvučna viljuška s frekvencijom titranja

podjednako udaljena od oba uha. Osoba koju ispitujemo

256 ili 512 Hz.

treba da odgovori , odnosno lokalizuje mjesto gdje čuje ton. Kada je sluh normalan pacijent ima utisak da ton čuje u sredini glave. U tom slučaju kažemo da nema lateralizacije zvuka. Kod oštećenja konduktivnog tipa (sprovodnog) ton se jače čuje na bolesnom uhu odnosno weber lateralizuje na bolesnu stranu, a kod obostranog konduktivnog oštećenja ka uhu sa težim oštećenjem. Kod perceptivnog oštećenja sluha ton lateralizuje na zdravu stranu . Ako je u pitanju obostrano oštećenje lateralizovaće na zdraviju stranu. Bing-ov ogled se nastavlja na prethodni. Nakon što ispitanik prestane čuti ton ustitrale viljuške na tjemenu, treba prstom zatvoriti vanjski slušni kanal: ovim simuliramo začepljenje kakvo bi nastalo usljed provodne nagluhosti. Tako se spriječava da buka izvana ometa slušanje zvuka

Načini postavljanja zvučne viljuške: a) na tjemenu, b)

koji se prenosi kroz kost, te bitrebalo da se zvuk bolje čuje.

ispred vanjskog slušnog hodnika, c) na mastoidnom

Ako ispitanik ponovo odmah čuje ton - radi se o normalnom

nastavku

sluhu, a ako se tone desi, radi se o provodnoj nagluhosti. Razlog tome je što je zbog oštećenja provodnog aparata uha već bilo onemogućeno zaglušivanje vanjskom bukom, pa

Izvođenje vježbe

kada se prstom začepi vanjski slušni kanal, zapravo se ništa

Da bi se pristupilo utvrđivanju vrste nagluhosti, najprije, zapravo, treba ustanoviti postojanje nagluhosti. To se čini

nije promijenilo.

tako da ispitivač (za kog se pretpostavlja da ima normalan

Rinneov test se vrši upoređivanje koštane i vazdušne

sluh) postavlja naizmjenično ustitralu viljušku tik ispred

percepcije tona na ispitivanom uvu. Upotrebljava se

uha ispitanika (slika 89b) i ispred svog uha. U trenutku kad

viljuška od 512 hz . Osobe sa normalnim sluhom čuju bolje

ispitanik kaže da je prestao čuti ton, viljušku osluškuje

ton vazdušnom nego koštanom vodljivosti, odnosno zvuk se

ispitivač da bi utvrdio preostalu jačinu tona (ukoliko ona

duže čuje vazdušnim nego koštanim putem. Test se izvodi

postoji). Postupak se ponavlja za drugo uho ispitanika.

tako što ozvučenu viljušku stavimo ispitaniku na mastoidni

Ispitivač treba ustanoviti da li ispitanik ima nagluhost na

predio;kada bolesnik više ne čuje ton , zvučnu viljušku

jednom i/ili drugom uhu, tj. da li "čuje", "čuje skraćeno" ili

primaknemo ulazu spoljašnjeg slušnog kanala i pitamo

"čuje jako skraćeno". Zatim se pristupa ogledima kojim se

ispitanika da li još čuje ton ili ne. Možemo imati slijedeće

utvrđuje vrsta nagluhosti.

slučajeve

ovo je kvalitativna akumetriska metoda ispitivanja sluha.

- rinne pozitivan test: srećemo kod normalnog sluha

Zvučne viljuške predstavljaju specijalno konstruisani

(ispitanik će čuti zvuk duže vazdušnim putem)

metalni instrument u u obliku slova „u“ sa drškom na

-rinne negativan test: srećemo kod konduktivnog oštećenja

donjem kraju koji je može da proizvede čisti ton u

sluha (duže se čuje zvuk preko kosti)

određenoj frekvenciji :32 hz, 64 hz, 128hz, 256 hz, 512hz,

-rinne skraćeno pozitivan: srećemo kod perceptivnog

1024hz, 2084hz, 4096hz. Zvučnim viljuškama možemo

oštećenja sluha (odnos vazdušne prema koštanojj

ispitivati vazdušnu i koštanu vodljivost, tako možemo

vodljivosti ostaje isti kao kod normalnog sluha, međutim i

odrediti vrstu i mjesto ali ne i stepen oštećenja sluha .

jedan i drugi tip provođenja su skraćeni

Najčešći testovi koji se izvode zvučnim viljuškama

-lažno negativan rinne: srećemo kod jednostrane teške

su:weber-ov test, rinne-ov test, schwabach-ov test, bingov

perceptivne nagluvosti.

test.

Schwabachov test mjeri odnos koštane vodljivosti ispitivane

Weberov test ili test lateralizacije izvodi se na taj način što

osobe i ispitivača (pod uslovom da ispitivač ima normalan

se zvučna viljuška koja vibrira prisloni drškom na tjeme,

sluh). Test se izvodi na taj način što se ozvičena zvučna

čelo ili zube ispitivane osobe, u medialnoj lniji glave koja je

30

viljuška stavlja na mastoid ispitivača i pacijenta

Rinne-ov ogled Izvodi se tako da se ustitrala viljuška

naizmjenično dok jedan od njih ne prestane da čuje ton.

naizmjenično (svakih nekoliko sekundi) drži tik ispred

Schwabach skraćen test znači da osoba kojoj ispitujemo

vanjskog slušnog kanala ispitanika, a potom se drškom

sluh čuje kraće vrijeme ton od ispitivača-perceptivno

pritisne na mastoidni nastavak temporalne kosti (slika

oštećenje sluha

89c). To se čini sve dok se u jednom od tih položaja ne prestane čuti ton. Kod zdravog je uha duža vazdušna

Schwabach produžen test je kad osoba kojoj ispitujemo sluh

vodljivost (viljuška ispred uha). Ako je duža koštana

čuje duže od ispitivača-konduktivno oštećenje sluha

vodljivost (držak viljuške na mastoidu), radi se o

Schwabach normalan test: ispitanik i ispitivač u isto vrijeme

provodnoj nagluhosti (jer je zbog oštećenja provodnog

prestaju da čuju ozvučenu viljušku

sistema uha uticaj vanjske buke, u smislu zaglušivanja,

Rezultati ovih testova se zajedno bilježe jer se međusobno

manji, pa su uslovi percepcije tona kroz kost bolji).

dopunjuju i koriguju, i ni jedan nije dovoljan za tačnu

Ispitivanje se vrši za svako uho posebno. Koristi se u

diagnozu.

klinici da se odredi postoji li smetnja u provodnom aparatu uha.

Weber-ov ogled. Drška ustitrale viljuške čvrsto se prisloni

Schwabach-ov ogled Koristi se kod određivanja

na tjeme ispitanika (prethodno razmaknuti kosu) (slika

obostrane nagluhosti, jer je referentno zdravo uho

89a). Zvuk do unutrašnjeg uha sada dolazi kroz kost, jer

ispitivača (za razliku od jednostrane nagluhosti koja se

titranje viljuške, čvrsto prislonjene uz kost, uzrokuje

određuje u Weber-ovom ogledu, gdje je referentno zdravo

titranje kosti. Tako se zvuk provodi mimo provodnog

uho ispitanika). Izvodi se tako da se držak ustitrale

aparata uha. Ispitanik sa obostrano normalnim sluhom

viljuške naizmjenično stavlja na mastoid ispitivanog uha

lokalizovaće izvor zvuka u sredini glave. Ukoliko ispitanik

(ispitanika) i mastoid zdravog uha ispitivača. Ako oba

lokalizuje ton na stranu zdravog uha (tj. uha s boljim

prestanu čuti ton praktično istovremeno, ispitanik nema

sluhom), radi se o živčanoj nagluhosti (jer se zvuk, mada je

nagluhost (Sch. normalan). Čuje li ispitanik kraće od

mimoišao provodni sistem, ne može dalje prenijeti kroz

ispitivača, tada postoji oštećenje u perceptivnom aparatu

oštećenu pužnicu ili slušni živac). Ako ispitanik lokalizuje

uha ispitanika (Sch. skraćen). Ali ako ispitanik čuje duže

ton na stranu bolesnog uha, radi se o provodnoj nagluhosti.

od ispitivača, postoji provodna nagluhost kod ispitanika

Naime, zbog oštećenja provodnog sistema uha, uticaj

(Sch. produžen).

vanjske buke u smislu zaglušivanja je manji u bolesnom uhu, te se zvuk koji dolazi kroz kost do unutrašnjeg uha bolje percipira. Stoga se ogled ne smije provoditi u potpuno tihoj prostoriji (camera silenta), već u prostoriji s umjerenom bukom (oko 30 dB). Weber-ov ogled se koristi u klinici za jednostavno određivanje vrste nagluhosti, posebno jednostrane. Bing-ov ogled Ovaj se ogled nastavlja na prethodni. Naime, nakon što ispitanik prestane čuti ton ustitrale viljuške na tjemenu, treba prstom zatvoriti vanjski slušni kanal: ovim simuliramo začepljenje kakvo bi nastalo usljed provodne nagluhosti. Tako se spriječava da buka izvana ometa slušanje zvuka koji se prenosi kroz kost, te bi trebalo da se zvuk bolje čuje. Ako ispitanik ponovo odmah čuje ton - radi se o normalnom sluhu, a ako se to ne desi, radi se o provodnoj nagluhosti. Razlog tome je što je zbog oštećenja provodnog aparata uha već bilo onemogućeno zaglušivanje vanjskom bukom, pa kada se prstom začepi vanjski slušni nal, zapravo se ništa nije promijenilo.

31

Slika 89. Na~ini postavljanja zvu~ne vilju{ke: a) na tjemenu, b) ispred vanjskog slu{nog hodnika, c) na mastoid Uho

DL

DL

DL

DL

Sluh

čuje čuje

čuje skraćeno

čuje skraćeno

čuje skraćeno

Weber

W 

W

W

W

Rinne

++

+-

++

+-

Schwaba

norm. norm.

norm. produž.

norm. skrać.

norm. skrać.

uredan sluh

provodna

živčana nagluhost

mješovita

nagluhost

L

nagluhost

ch NALAZ

L

L

Tabela 57 Ispitivanje sluha zvučnom viljuškom organa do centra u kori velikog mozga. Razumljivo da ove dvije komponente oštećenja sluha mogu biti istovremeno

Pitanja i zadaci Zaokruzi svoj nalaz u prethodnoj tabeli

prisutne kada govorimo o mješovitom oštećenju sluha.



Ukoliko postoji oštećenje sluha pregledom i diagnostičkom obradom utvrđujemo vrstu, mjesto i jačinu oštećenja sluha FUNKCIONALNO ISPITIVANJE SLUHA

Funkcionalno ispitivanje sluha može biti

Sluh je senzorni modalitet koji omogućava

kvantitativno i kvalitativno. Kvantitativno daje samo grubu

percepciju zvuka a time omogućava i razvoj govora i

orjentaciju o veličini i vrsti oštećenja sluha a kvalitativnim

komunikacije .

se dobijaju precizniji podaci o vrsti, težini i mjestu oštećenja sluha.

Zvuk je longitudinalno mehaničko titranje čestica neke sredine, koje se kao područja zgušnjenja i razrjeđenja

Ispitivanje sluha može biti akumetrisko i

širi prostorom. Zdravo uho čuje zvukove čije su frekvencije

audiometrisko (u zavisnosti da li primjenjene metode imaju

titranja između 20 i 20 000 Hz. Izvan tog raspona su

tačno određene mjerne jedinice za kvalitete primjenjenih zvučnih pojava ili nemaju).

infrazvuk i ultrazvuk. Ispitivanjem sluha utvrđujemo ima li ispitanik

Metode za ispitivanje sluha možemo podijeliti i na

uredan sluh ili postoji oštećenje sluha (nagluvost ).

subjektivne i objektivne metode. Akumetrija, tonalna

Nagluvost dijelimo na konduktivnu i perceptivnu.

audiometrija i govorna audiometrija spadaju u subjektivne

Konduktivna nagluvost se karakteriše oštećenjem

metode ispitivanja sluha. U objektivne metode spadaju timpanometrija, kohleostapedialni refleks, otoakustička

provodnog aparata (od ušne školjke do senzornih ćelija Kortijevog organa). Perceptivna nagluvost je uzrokovana

emisija, audiometrija evociranih potencijala moždanog

oštećenjem slušnog puta od senzornih ćelija Kortijevog

stabla.

32

SUBJEKTIVNE METODE ISPITIVANJA SLUHA

Bing-ov ogled

AKUMETRISKE METODE ISPITIVANJA

Ovaj se ogled nastavlja na prethodni. Naime, nakon što

SLUHA(AKUMETRIJA)

ispitanik prestane čuti ton ustitrale viljuške na tjemenu,

Ispitivanje sluha šapatom i glasnim govorom.

treba prstom zatvoriti vanjski slušni kanal: ovim simuliramo

Ovo je kvantitativna metoda ispitivanja sluha koja

začepljenje kakvo bi nastalo usljedprovodne nagluhosti.

služi kao gruba orjentacija o stanju sluha osobe koju

Tako se spriječava da buka izvana ometa slušanje zvuka

ispitujemo. Danas se rijetko upotrebljava. Ispitivanje treba

koji se prenosi kroz kost, te bitrebalo da se zvuk bolje čuje.

vršiti šapatom , rijeđe glasnim govorom. Pri tome treba

Ako ispitanik ponovo odmah čuje ton - radi se o normalnom

osobi koju ispitujemo zatvoriti drugo uho i voditi računa da

sluhu, a ako se tone desi, radi se o provodnoj nagluhosti.

ne čita sa usana.

Razlog tome je što je zbog oštećenja provodnog aparata uha

Za procjenu oštećenja sluha služi rastojanje sa

već biloonemogućeno zaglušivanje vanjskom bukom, pa

koga ispitanik može da ponovi izgovorene riječi šapatom.

kada se prstom začepi vanjski slušni kanal, zapravo se

Normalno je to sa 6 metara . Na 4 metra se radi o lakom

ništanije promijenilo.

oštećenju sluha, na 1 metar o srednje teškom oštećenju, ako čuje uz samo uho radi se o težem oštećenju sluha . Ako se

Rinneov test

jedino razumije vikanje uz samo uho to je vrlo teško

Ovim testom se vrši upoređivanje koštane i vazdušne

oštećenje sluha ili praktično gluvoća.

percepcije tona na ispitivanom uvu . Upotrebljava se viljuška od 512 Hz . Osobe sa normalnim sluhom čuju bolje

Ispitivanje sluha zvučnim viljuškama

ton vazdušnom nego koštanom vodljivosti, odnosno zvuk se

Ovo je kvalitativna akumetriska metoda ispitivanja sluha.

duže čuje vazdušnim nego koštanim putem.

Zvučne viljuške predstavljaju specijalno konstruisani

Test se izvodi tako što ozvučenu viljušku stavimo ispitaniku

metalni instrument u u obliku slova „U“ sa drškom na

na mastoidni predio;kada bolesnik više ne čuje ton , zvučnu

donjem kraju koji je u stanju da proizvede čisti ton u

viljušku primaknemo ulazu spoljašnjeg slušnog kanala i

određenoj frekvenciji :32 Hz, 64 Hz, 128 Hz, 256 Hz,

pitamo ispitanika da li još čuje ton ili ne. Možemo imati

512Hz, 1024Hz, 2084Hz, 4096Hz. Zvučnim viljuškama

slijedeće slučajeve

možemo ispitivaati vazdušnu i koštanu vodljivost. Na taj

-Rinne pozitivan test:označava stanje koje srećemo kod

način možemo odrediti vrstu i mjesto oštećenja sluha ali

normalnog sluha(ispitanik će čuti zvuk duže vazdušnim

nismo u stanju da odredimo stepen oštećenja . Najčešći

putem)

testovi koji se izvode zvučnim viljuškama su:Weber-ov test,

-Rinne negativan test:kod konduktivnog oštećenja

Rinne-ov test, Schwabach-ov test, Bingov test.

sluha(duže se čuje zvuk preko kosti) -Rinne skraćeno pozitivan: viđamo od perceptivnog

Weberov test

oštećenja sluha(odnos vazdušne prema koštanojj vodljivosti

Weberov test ili test lateralizacije izvodi se na taj

ostaje isti kao kod normalnog sluha , međutim i jedan i

način što se zvučna viljuška koja vibrira prisloni drškom na

drugi tip provođenja su skraćeni9

tjeme, čelo ili zube ispitivane osobe i to u medialnoj lniji

-Lažno negativan Rinne:kod jednostrane teške perceptivne

glave koja je podjednako udaljena od oba uha. Osoba koju

nagluvosti.

ispitujemo treba da odgovori , odnosno lokalizuje mjesto gdje čuje ton. Kada je sluh normalan pacijent ima utisak da

Schwabachov test

ton čuje u sredini glave. U tom slučaju kažemo da nema

Ovim testom se mjeri odnos koštane vodljivosti ispitivane

lateralizacije zvuka. Kod oštećenja konduktivnog

osobe i ispitivača(pod uslovom da ispitivač ima normalan

tipa(sprovodnog) ton se jače čuje na bolesnom uhu odnosno

sluh)

kažemo da weber lateralizuje na bolesnu stranu, odnosno

Test se izvodi na taj način što se ozvičena zvučna viljuška

kod obostranog konduktivnog oštećenja ka uhu sa težim

stavlja na mastoid ispitivača i pacijenta naizmjenično dok

oštećenjem. Kod perceptivnog oštećenja sluha ton

jedan od njih ne prestane da čuje ton.

lateralizuje na zdravu stranu . Ako je u pitanju obostrano oštećenje lateralizovaće na zdraviju stranu.

33

Schwabach skraćen:znači da osoba kojoj ispitujemo sluh

izgovorenih reči, a na ordinati procenat korektno

čuje kraće vrijeme ton od ispitivača-perceptivno oštećenje

ponovljenih reči. Osoba sa normalnim sluhom ima 100%

sluha

razumljivost na pragu od 20 dB. To se

Schwabach produžen:osoba kojoj ispitujemo sluh čuje duže

predstavlja krivom normalnog govornog audiograma koja

od ispitivača-konduktivno oštećenje sluha

je u obliku izduženog slova S. Kod konduktivnih i

Schwabach normalan:ispitanik i ispitivač u isto vrijeme

perceptivnih oštećenja sluha dobijaju se krive različitih

prestaju da čuju ozvučenu viljušku

oblika i položaja u zavisnosti od stepena oštećenja sluha.

Rezultati ovih testova se obično zajedno bilježe jer se

OBJEKTIVNE METODE ISPITIVANJA SLUHA

međusobno dopunjuju i eventualno koriguju pošto ni jedan

OTOAKUSTIČNE EMISIJE (OAE)

sam za sebe nije dovoljan za tačnu diagnozu.

Otoakustična emisija (OAE) bilježi zvuk koji stvara unutrašnje uho, a nastaje kontrakcijama osjetnih ćelija

AUDIOMETRIJA

unutrašnjeg uha. . Može biti spontana i evocirana. U

Tonalna liminarna audiometrija

kliničkoj praksi je sve više u upotrebi metoda registrovanja

Tonalna liminarna audiometrija je u svakodnevnoj kliničkoj

spontane otoakustične emisije (SOE) koja se bazira na

praksi osnovno sredstvo za ispitivanje stanja sluha. Ona se

činjenici da samo zdravo uvo može odgovoriti na akustičnu

sprovodi pomoću elekroakustičnih aparata - audiometara,

stimulaciju. Ovakav tip provocirane aktivnosti je jedno od

koji su u današnje vreme u potpunosti digitalizovani.

svojstava očuvanih spoljnih ćelija Kortijevog organa u

Oni

proizvode čiste tonove u rasponu od 125 do 16000 Hz

unutrašnjem uvu. Metoda ima poseban značaj za ranu

i sa pojačanjem svake frekvencije za 1 ili 5 dB u

detekciju oštećenja sluha kod novorodjenčadi već nakon 72

opsegu od 0 do 120dB. Njima se ispituje vazdušna (preko

sata posle rodjenja.

slušalica) i koštana (preko vibratora) vodljvost zvuka. U rutinskoj kliničkoj proceduri ispituje se obično frekventni

AUDIOMETRIJA EVOCIRANIH POTENCIJALA

opseg od 125 do 4000 Hz (referentne frekvencije od 500,

MOŽDANOG STABLA (BERA;ABR)

1000, 2000 i 4000 Hz). Ovom metodom se praktično ispituje prag čujnosti čistim tonovima i u zavisnosti od

Audiometrija kojom se beleže evocirani potencijali

stepena pojačanja pojedinih frekvencija stanje sluha se

(BERA) predstavlja, kao i otoakustična emisuja, objektivni

može oceniti kao normalno (0-25 dB), blago oštećenje

način registrovanja aktivnosti pojedinih segmenata

(25-40 dB), umereno oštećenje (40-55 dB) umereno

akustičkog aparata, počev od kohleje do kore velikog mozga

ozbiljno (55-70 dB), ozbiljno (70-90 dB), veliko oštećenje

u kome su smešteni slušni centri. Princip ovakvog ispitivanja

(90 dB i više). Ispitivanje referentnih frekvencija ima

baziran je na registrovanju promena u elektroencefalogramu

najveći značaj s obzirom na to da se radi o području

koje nastaju nakon akustičnih stumulacija.

ljudskog govora i njihov pad ispod 40 do 50 dB onemogućava normalan socijalni kontakt. Vrednosti Slusni evocirani potencijal mozdanog stabla

pojačanja pojedinih frekvencija unosi se u mrežni koordinatni sistem koji se naziva audiogram. Prema izgledu

IMPENDASMETRIJA (TIMPANOMET

krivih za vazdušnu i koštanu provodljivost i njihovom medjusobnom odnosu procenjuje se kvalitet sluha (perceptivno, konduktivno, mešovito oštećenje). Govorna audiometrija Govorna audiometrija koristi se za procenu razumljivosti govora kao i procenu mogućnosti audiološke rehabilitacije. Izvodi se tako što se pacijentu na odgovarajućim intenzitetima, preko slušalica ili u slobodnom zvučnom polju, emituju uglavnom dvosložne reči koje on treba da ponovi. U vokalni audiogram se na apcisi upisuje intenzite

RIJA)

34

Za ispitivanje funkcije konduktivnog sistema čula sluha kao i registrovanje patoloških stanja u srednjem uvu u

HEMIJSKA ČULA

svakodnevnoj praksi se koristi impendancmetrija odnosno

ZADATAK 1 ispitati miris covjeka

timpanometrija. Ova metoda je naročito važna kod

Oprema: štoperica, vata, pepermintovo ulje, ulje od

ispitivanja konduktivne redukcije sluha koja se javlja kod

klincica, alkohol, kamfor, cedrovo ulje.

dece usled razvoja hroničnog sekretornog otitisa. Na osnovu ovih ispitivanja sluha, pored ostalih, donosi se odluka o načinu lečenju nastalog poremećaja.

Izvodjenje brzina adaptacije osjeta mirisa - vatu natopljenu

-

ispitivanom materije stavimo 10 cm od nosa, a SUPRALIMINARNA AUDIOMETRIJA

ispitanik drži oci zatvorenim I normalno diše. Mjeri

Supraliminarna audiometrija određuje oštećenje sluha u

se vrijeme koje protekne dok ispitanik prestane da

dubini slušnog polja .

osjeca njen miris. Rezultate ispitivanja unesite u obrazac za rezultate.

Materija

pepermintov

ulje od

o ulje

klincica

Alcohol

kamfor

cedrovo ulje

Adaptacija u sek naizmjenicno mu se daje mirisati pepermintovo ulje i ulje od klincica; b) postupak se ponovi s alkoholom i



uticaj jedne materije na percepciju druge: a) zatvori se

pepermintovim uljem, odnosno uljem od klincica.

jedna nosnica i ispitaniku daje da udiše kamfor do momenta kad više ne osjeca miris. U tom momentu Rezultate ispitivanja unesite u obrazac za rezultate. razlikuje (+)/ne ne

pepermintovo ulje



ulje od klincica

razlikuje (-) Kamfor Alcohol površina jezika. Na pincetu se namota smotuljak vate u koju se kapne kap jedne od pomenutih rastvora za

Zadatak 2 Ispitivanje osjeta okusa

izazivanje okusa, koja ispitaniku nije poznata. Jezik

oprema: povecalo, mala pinceta, epruveta od 1mL,

ispitanika dodirne se na jednom mjestu a ta osoba se

kapaljka, otopine (saharoza 0, 1 mol/L (35 g/L); natrij

zamoli da kaže koji je okus osjetila i kog je on

hlorid 0, 5 mol/L (30 g/L); kinin sulfat 0, 01 mol/L (7

intenziteta (nikakav, slab, umjeren ili jak).

g/L); sirčetna kiselina 0, 2 mol/L (12 g/L), posuda s

Registrovan osjet okusa upiše se u obrazac za

ledom, vodeno kupatilo, rastvor fenil-tiokarbamida 0,

rezultate. Potom ispitanik destilovanom vodom ispere

0001 mol/L (0, 015 g/L), kokain 0, 07 mol/L (20 g/L),

usta, a površina jezika se osuši filter papirom ili

destilovana voda, gaza ili filter papir, vata.

gazom. Ispitivanje se ponavlja na drugom kraju jezika. Istraže se najmanje tri tacke u svakom Izvodjenje Odredivanje smještaja receptora na jeziku provodi se

podrucju jezika (vrh, obe bocne strane, središnji dio i 

zadnji dio) za svaki ispitivani okus. Radi održavanja

upotrebom rastvora za odredivanje osjeta gorkog,

pažnje ispitanika povremeno se može upotrijebiti vata

kiselog, slanog i slatkog. Ispitanika zamolimo da

natopljena destilovanom vodom.

isplazi jezik i pomocu povecala mu se razgleda

35



Odredivanje praga za pojedine okuse provodi se istim

ne izgubi njen okus. Naknadne reakcije mogu se

načinom. Na mjesto jezika gdje se najbolje osjeca

dobiti nakon podraživanja jednog mjesta kiselinom

odredjen okus nanosi se redom, u progresivnim

ako se primjeni destilovana voda.

razrjedenjima, rastvora za testiranje (nekoliko

Sljepoća za okus fenil-tiokarbamida može se odrediti

uzastopnih peterostrukih razrjedenja osnovnih

višestrukim pokušajima otkrivanja osjeta gorkog,

rastvora).

nakon što se dotice jezik vatom navlaženom tom 

Utjecaj temperature ispituje se tako što se jezik brzo

materije.

osuši, nakon umakanja kroz desetak sekundi u

Anestezija okusnih receptora može se postici

otopinu niske (oko 0 C), srednje (oko 37C) ili visoke

premazivanjem jezika otopinom kokaina. Nakon toga

(oko 50C) temp.

se odreduje nestajanje osjetljivosti za pojedine okuse.

Vremenski odnosi u registrovanju okusa mogu se





Kojim redoslijedom išcezavaju osjeti nakon

zapaziti podraživanjem vlastitog jezika. Adaptacija

premazivanja površine jezika s kokainom: (1-6): bol,

osjeta okusa može se prikazati podraživanjem istog

gorko, slatko, slano, . kiselo, Dodir

mjesta jezika istom otopinom nekoliko minuta, dok se

Raspored osjetnih podrucja na jeziku Dio

Vrh

jezika

Bocna

Zadnja

strana

strana

1 Baza

Gorko Slano Kiselo Slatko 1 razrjedenja rastvora (mmol/l) za testiranje koje se još mogu registrovati 2 Subjektivni intenzitet osjeta (relativnog. intenzitet stepena 1) nastaje za Jak osjet okusa: +++, umjeren ++, slab +, a odsutnost

-

okusa 0

36

2



6 I 7 VJEŽBA

optotipu koji odgovara njegovoj udaljenosti od optotipa. Korekcija

Za razumjevanje i izvođenje vježbe student treba da

Cilindrična sabirna i rasipna sočiva se koriste za

pripremi gradivo iz udžbenika Gajton i Hall:

korekciju astigmatizma. To je pojava nejednake

Medicinska fiziologija, poglavlje 50 i 51, 52

zakrivljenosti soćiva ili rožnjače oka u jednoj od dvije optičke ravni. Kako akomodacija mijenja stepen zakrivljenosti sočiva u obe opticke ravni podjednako, ona

PREPOZNAVANJE SOČIVA

ne moze popraviti astigmatizam. Bez korekcije

Razlikujemo sferna i cilindrična sočiva. Sferna sočiva

cilindričnim sočivima odredjene jačine i osovine

predstavljaju odsječak kugle i imaju jednaku prelomnu

zakrivljenosti (tj ugla), kod astigmatizma jedan dio slike

moć u svim dijametrima. Cilindrična sočiva predstavljaju

je neprestano jasan, a drugi zamućen.

odsječak cilindra, i njihova prelomna moć se razlikuje u

komplet sočiva Potrebna oprema:

različitim dijametrima. Sferna i cilindrična sočiva mogu biti sabirna

Zadatak 1: Za dato sočivo odrediti vrstu (sferno,

(konveksna) i rasipna (konkavna), vidi sliku 90.

cilindrično,

Prelomna moć sočiva se izražava u dioptrijama, to je recipročna vrijednost žižne daljine sočiva izražena u metrima. Prelomna moć sabirnog sočiva izražava se u dioptrijama sa pozitivnim predznakom, a rasipnih sočiva sa negativnim predznakom. Sferna sabirna sočiva se koriste za korekciju dalekovidnosti (hipermetropija), dok se sferna rasipna sočiva koriste za korekciju kratkovidnosti (miopija). miopije i hipermetropije sfernim sočivima omogućava da lik predmeta pada tačno na žutu mrlju, pri čemu se stvara jasna slika posmatranog predmeta. Miopija je posljedica jake statičke refrakcije oka

Slika 90. Rasipna i sabirna sočiva

ili povećanog sagitalnog dijametra bulbusa. Posljedica miopije je da se paralelne svjetlosne zrake koje se u oko

Izvođenje vježbe

reflektuju iz predmeta «u beskonačnosti» sijeku ispred

Ako se posmatra neki pravougaoni predmet (okvir slike

mrežnjače. Miopno oko ne može akomodacijom stvoriti

ili prozora) kroz nepoznato sočivo koje se lagano rotira

jasnu sliku na retini, već pri tome dodatno pogoršava

oko centra, pa se uoči deformacija posmatranog objekta,

miopiju.

radi se o cilindričnom sočivu. Ako se pri rotaciji

Hipermetropija je posljedica slabe statičke

nepoznatog sočiva ne uoći deformacija posmatranog predmeta, radi se o sfernom sočivu.

refrakcije oka, ili kraćeg sagitalnog promjera bulbusa. Posljedica hipermetropije je da se paralelne svjetlosne zrake koje se u oko reflektuju iz predmeta u

Zadatak 2: Za dato sočivo odrediti vrstu (sabirno,

beskonačnosti sijeku iza mrežnjače. Hipermetropno oko

rasipno)

može akomodacijom stvoriti jasnu sliku na retini. Kao vrijednost korekcije hipermetropije

Izvođenje vježbe

odredjuje se najjače sabirno sočivo pri kome ispitanik

Prilikom posmatranja nekog predmeta kroz

jasno čita red simbola optotipa koji odgovara njegovoj

sabirno sočivo ustanovićemo da se predmet prividno

udaljenosti od optotipa.

pomjera u suprotno pravcu od pomjeranja sočiva

Za korekciju miopije koristimo najslabije rasipno

(desno-lijevo, gore-dole). Posmatramo li predmet kroz

sočivo pri kome ispitanik jasno čita red simbola na

rasipno sočivo, uočavamo njegovo prividno pomjeranje u pravcu pomjeranja sočiva.

37

Zadatak 3: Za dato sočivo odrediti jačinu prelomne

tačke (K1 i K2) odgovaraju centru zakrivljenosti u

moći.

prostom optičkom sistemu (K). U emetropnom oku se zadnja žiža (F2) uvijek nalazi u tački najjasnijeg vida (macula lutea). Zbog

Izvođenje vježbe

takvih osobina dioptričkog aparata oka, svi paralelni

Iz kompleta sočiva poznate jačine treba uzeti najslabije

zraci, tj. oni koji dolaze sa udaljenosti veće od 6 m ispred

sočivo suprotnog predznaka, staviti ga pred sočivo

oka, sijeku se i stvaraju oštar lik posmatranog predmeta u

nepoznate jačine i posmatrati prividno kretanje izabranog

žutoj mrlji (bez učešća akomodacije).

objekta. Postepeno treba koristiti jača sočiva sve dok posmatrani predmet ne prestane da se prividno pomjera

Lik datog predmeta u prostom optičkom sistemu

pri pomjeranju sočiva. Snaga sočiva koja se mora

obrnut je i umanjen (slika 91A) - utoliko manji što je

upotrijebiti da se spriječi prividno pomjeranje

predmet dalje od prednje žiže (F1). Lik datog predmeta u

posmatranog predmeta predstavlja jačinu nepoznatog

složenom optičkom sistemu takođe je obrnut i umanjen

sočiva suprotnog predznaka

(veličina je obrnuto srazmjerna udaljenosti predmeta od oka), a stvara se iza mrežnjače (slika 91B).

KONSTRUKCIJA LIKA U PROSTOM i SLOŽENOM OPTIČKOM SISTEMU

Zadatak: Konstruisati lik u prostom i složenom optičkom

U prostom optičkom sistemu konstrukcija lika nekog

sistemu.

predmeta moguća je na osnovu poznavanja položaja prve (F1) i druge (F2) žižne daljine, te centra zakrivljenosti (K).

Potrebna oprema: shema oka kao dioptričkog aparata,

Međutim, konstrukcija lika na mrežnjači oka otežana je

olovka, lenijar, pravougli trougao.

postojanjem različitih indeksa prelamanja i različitih zakrivljenosti četiri optičke sredine oka (cornea, humor

Izvođenje vježbe

aqueus, lens i corpus vitreum), kroz koje prolaze

Pri konstrukciji lika u prostom a I složenom optičkom

svjetlosni zraci na putu do mrežnjače. Stoga je predloženo

sistemu upotrebljavaju se 3 pomoćna zraka:

korištenje, tzv. šematizovanog oka za konstrukciju lika



nekog predmeta u složenom optičkom sistemu. Za ovo je

Prvi zrak - paralelan je sa optičkom osovinom i

potrebno poznavati položaj, tzv. kardinalnih tačaka

polazi iz vrha predmeta do druge glavne ravni, gdje

(Gaus-ove konstante), kojih emetropno oko ima 6, a

se prelama i prolazi kroz F2.

zračunate su na osnovu fizičkih karakteristika pomenutih

Drugi zrak - Polazi iz vrha predmeta i prolazi kroz

optičkih sredina i sve se nalaze na optičkoj osovini oka: prednja žiža (F1) = 17. 06 mm ispred prednje

F1 do prve glavne ravni, gdje se prelama i nastavlja

.1

paralelan sa optičkom osovinom.

površine rožnjače, prva glavna tačka (H1) = 1. 35 mm iza prednje

Treći zrak - je modificiran, polazi iz vrha

.2

predmeta do K1, a odatle dalje kroz K2, ostajući

površine rožnjače, druga glavna tačka (H2) = 1. 65 mm iza prednje

paralelan sam sebi. .3

površine rožnjače, prva čvorna tačka (K1) = 7. 05 mm iza prednje

.4

površine rožnjače, druga čvorna tačka (K2) = 7. 35 mm iza prednje

.5

površine rožnjače, zadnja žiža (F2) = 24. 385 mm iza prednje površine



.6

rožnjače. Kroz prednju i zadnju žižu (F1 i F2), kao i kroz prvu i drugu glavnu tačku (H1 I H2) prolaze odgovarajuće ravni (vertikale koje prolaze kroz ove tačke). Čvorne

38



Slika 91. Konstrukcija lika u A. prostom optičkom sistemu i u B. složenom optičkom sistemu

Pitanja i zadaci Gdje se sijeku paralelni zraci koji dolaze sa

.1 Slika 98. Marriote-ov ogled. ml- macula lutea, mc- macula

predmeta?

caeca, n- nazalno, t- temporalno U emetropnom oku druga žiža (F2) je u području

.2 Zatim ponovo lagano pribli`avati tablicu oku i konstatovati da se kru`i} opet vidi. On se sada projicira u

MARIOTTOV OGLED

podru~je retine nazalno od slijepe mrlje, gdje postoje

Ovim se eksperimentom dokazuje postojanje slijepe

fotoreceptori. U prvom pokušaju izvo|enje eksperimenta

mrlje (macula caeca) na retini. Slijepa mrlja je mjesto

obi~no ne uspijeva, ali se pri ponovljenim izvo|enjima

gdje opti~ki `ivac napušta bulbus oculi, i gdje nema

jasno do`ivljava iš~ezavanje kruga iz vidnog polja, kao i

fotoreceptora. Svjetlosne zrake koje padaju u to podru~je

njegovo ponovno vi|enje.

ne izazivaju osjet vida, te otud ime - slijepa mrlja (slika 97A) U odnosu na opti~ku osovinu oka, slijepa mrlja se nalazi nazalno, dok je na mjestu gdje prolazi ova osovina

ODREĐIVANJE OŠTRINE VIDA

smještena `uta mrlja (macula lutea), tzv. ta~ka

Sposobnost oka da dvije bliske tačke vidi odvojeno

najjasnijeg vida. U `utoj mrlji je najve}a koncentracija

predstavlja oštrinu vida. Najmanja udaljenost između

fotoreceptora (~unji}a).

takvih tačaka mijenja se sa promjenom njihove udaljenosti od oka, pa se ova vrijednost izražava kao - minimum separabile, ugao što ga zraci povučeni od posmatranih

Zadatak: Izvesti Mariotte-ov eksperiment primjenjujuci

tačaka zaklapaju u optičkom središtu oka (17 mm ispred

crnu tablica dimenzija 12 x 3 cm na kojoj se nalazi jedan

mrežnjače). Kod normalnog oka, pri gledanju slova i

bijeli krst i bijeli krug, udaljeni jedan od drugog oko 7 - 8

brojeva, minimum separabile iznosi 1 minut a ukoliko se

cm (slika 97B).

gledaju tačkasti izvori svjetlosti i kod optimalne osvijetljenosti, ta vrijednost može biti samo 26 sekundi.

Izvo|enje vje`be:

Oštrina vida se određuje pomoću Snellen-ovih

Tablicu uzeti u ipsilateralnu ruku i postaviti pred

tabela. Na njima su u 9 horizontalnih redova raspoređeni

odgovaraju}e oko na udaljenosti od oko 30 cm. Pri tom je

znakovi (optotipovi): slova i brojevi. Veličina znakova se

drugo oko zatvoreno. Pogledom treba fiksirati krsti}.

smanjuje idući nadole, a uz svaki red upisana je najveća

Tako }e tokom cijelog eksperimenta krsti} ostati na

udaljenost s koje emetropno oko može jasno da ih čita.

opti~koj osovini oka i projicirati se u žutu mrlju. Tablicu

Svaki se znak sastoji od 5 detalja u horizontalnom i

dr`ati tako da je kru`i} postavljen na temporalnu stranu

okomitom smjeru, a njihova veličina je takva da kad se

vidnog polja. U ovom se polo`aju vidi i kru`i} (ne tako

gledaju sa naznačene udaljenosti, njihovi rubni zraci

jasno kao krsti}), koji se zbog prelamanja svjetlosnih

zatvaraju ugao od 1 minute, dok rubni zraci čitavog znaka

zraka u dioptri~kom aparatu oka, projicira na nazalni dio

zatvaraju ugao od 5 minuta (slika 92). Naime, da bi se

retine, izme|u `ute i slijepe mrlje. Tablicu treba lagano

dvije tačke uočile odvojeno, zraci svjetlosti koji dolaze od

primicati oku do trenutka kad se više ne vidi kru`i} (na

njih moraju na retini podražiti dva fotoreceptora a da

udaljenosti od oko 20 cm). Svjetlosne zrake sa kru`i}a u

između njih ostane jedan nepodražen.

tom trenutku padaju u podru~je slijepe mrlje, gdje nema fotoreceptora (slika 98).

Zadatak: Odrediti oštrinu vida.

Potrebna oprema: Snellen-ove tablice (optotipi) (slika 93)

39

Izvođenje vježbe Oštrina vida određuje se za svako oko posebno. Ispitanik je na udaljenosti od 6 m od dobro osvijetljene tablice (na toj udaljenosti nije potrebna akomodacija oka, jer ona predstavlja "najdalju tačku jasnoga vida"). Ispitivač pokazuje znakove idući od velikih znakova ka manjim (odozgo prema dolje). Treba utvrditi posljednji red znakova koje ispitanik precizno očitava i zabilježiti naznačeni broj kraj njega

Slika 92. Znak (optotip) sa Snellen-ovih tabela . Oštrina vida se izražava razlomkom: V(visus)= d / D, "d" je udaljenost sa koje ispitanik čita - udaljenost od tablica (dakle 6). "D" je udaljenost sa koje emetropno oko jasno vidi i čita red slova ćija je vrijednost upisana uz taj red). Normalna je oštrina vida 6 / 6 = 1 (100 %) i oko čita sve redove na Snellen-ovim tablicama - ono je emetropno. U ovom slučaju, svi se paralelni zraci (koji dolaze sa udaljenosti 6 m i više), bez učešća akomodacije, sijeku u žutoj mrlji retine, koja je zadnja žiža (pogledaj vježbu "konstrukcija lika u prostom i složenom optičkom sistemu"). U slučaju da je, npr. d = 6, D = 12, Visus = 6 /12 = 0. 5 (50 %). Slika 93 Optotip, U slučaju grešaka refrakcije koristimo korektivna sočiva kod miopije (kratkovidosti) paralelni zraci se sijeku



ispred retine, te se za korekciju koriste konkavna sočiva kod hipermetropije (dalekovidosti) paralelni zraci



se sijeku iza retine, i korekcija se vrši konveksnim sočivima.

Slika 94. Korektivna sočiva: konveksno u slučaju hipermetropije, konkavno u slučaju miopije

Pitanja i zadaci 1. Odredi oštrinu vida za oba oka i unesi rezultate mjrenja u tabelu!

40

Oko

Desno

Ako pacijent ne opaža mahanje ruke, ispitujemo ima li

Lijevo

osjet svjetlosti (razlikuje li svjetlo od tame) i, ako ima, je li projekcija uredna. Osjet svjetla ili percepcija može

Udaljenost sa koje čita

postojati, ili biti nesigurna. U zamračenoj prostoriji pacijent

Udaljenost sa koje

upre pogled ravno ispred sebe, i na udaljenosti od 1 m

emetropno oko čita taj

pokazujemo mu baterijsko svjetlo u četiri kvadranta.

red znakova

Projekcija svjetla može biti uredna, a može postojati samo u nekim kvadrantima. Određivanje projekcije je ispitivanje periferne, a ne središnje mrežnice.

Oštrina vida Koja je dioptrijska moć sočiva

.1

Mjerenje vidne oštrine na daljinu pomoću Snellenovog optotipa

Vidna oštrina je sposobnost vida da jasno vidi dvije

1. Posjednite pacijenta na odgovarajuću udaljenost od od

odvojene točke. Najmanji kut pod kojim prosječno oko vidi

optotipa, na 6 m ako se radi o Snellenovom optotipu

dvije točke kao odvojene iznosi 1' (jednu lučnu minutu) i

odnosno 3m od od gledala ako je ogledalo na 3 m od

naziva se minimum separabile. On je fiziološki zadat

Snellenovog optotipa.

veličinom čunjića u makuli. Da bi se dvije točke vidjele kao

2. Ako pacijent nosi naočale za daljinu (“za vožnju”, “za

odvojene, moraju podražiti svaka barem po jedan čunjić

TV”) neka ih stavi. Isto vrijedi i za kontaktne leće, osim ako

između kojih je barem jedan nepodraženi čunjić. Na osnovu

postoji opasnost da se time pogorša stanje oka.

kuta od 1' izrađene su tablice za ispitivanje vidne oštrine ili

3. Pokriti pacijentu jedno oko i uputiti ga da čita od

optotipi. Na optotipu je 10 redova slova, najveća su na vrhu,

najvećih slova na vrhu tabele prema dolje, sve dok ne bude

a prema dnu sve manja. Slova su konstruirana tako da su

uspio pročitati ni jedno slovo u retku.

upisana u kvadrat od 5x5 kvadratića, i da gledana s udaljenosti upisane uz slovo, upadaju u oko pod kutem od

4. Zabilježite vidnu oštrinu (obično je upisana uz

5', dakle - da podraže 5x5 čunjića. Vidna oštrina se

odgovarajući redak na optotipu). Npr. VOD= 0, 7 s. c. (sine

izračunava po formuli V=d/D (V=vidna oštrina,

correctionem, tj. bez korekcije)

d=udaljenost s koje se vrši ispitivanje, D=udaljenost s koje

5. Ako pacijent nema kod sebe naočala za daljinu niti

normalno oko još raspoznaje slovo zadane veličine).

kontaktnih leća, pred oko mu stavite pločicu s otvorom

Primjer: ako pacijent može pročitati slova u retku s

(stenopeička pločica), pa neka nastavi čitati dok ne bude

oznakom 12 na udaljenosti od 6 m, znači da normalno oko

uspio pročitati ni jedno slovo u retku.

oko ta ista slova može pročitati s 12 m, pa je njegova vidna

6. Zabilježite najbolju moguću vidnu oštrinu s korekcijom

oštrina V=6/12=0, 5.

(cum correctione, c. c. ). Nalaz će izgledati npr. VOD=0, 7sc

U praksi su najčešće Snellenove tablice za udaljenost

s naočalama =1, 0

od 6 m. Imaju deset ili trinaest redaka. U prvom retku je

7. Ponovite postupak s drugim okom.

slovo koje odgovara vidnoj oštrini od 6/60 odnosno 0, 1

Ako pacijent ne vidi najveće slovo, znači da mu je vidna

normalnog vida. Drugi red odgovara 0, 2, deseti red iznosi

oštrina manja od 0, 1. Tada ispitujemo na kojoj udaljenosti

6/6=1 (odgovara prosječnom vidu), a najdonji, trinaesti,

može brojati prste ispitivača. Naime, prosječno oko može

odgovara vidnoj oštrini od 1, 3 (to je oštrina vida veća od

brojati prste na udaljenosti od 60 m. Ako ih pacijent broji na

prosječne, i često se sreće kod djece).

udaljenosti od 5 m, onda mu je vidna oštrina 5/60. Ako

Ako pacijent ne vidi najveće slovo, znači da mu je

pacijent ne može brojati prste niti na udaljenosti od 30 cm

vidna oštrina manja od 0, 1. Tada ispitujemo na kojoj

(vidna oštrina manja od 0, 3/60), ispitamo vidi li mahanje

udaljenosti može brojati prste ispitivača. Naime, prosječno

ruke pred okom.

oko može brojati prste na udaljenosti od 60 m. Ako ih

Ako pacijent ne opaža mahanje ruke, ispitujemo ima li osjet

pacijent broji na udaljenosti od 5 m, onda mu je vidna

svjetlosti (razlikuje li svjetlo od tame) i, ako ima, je li

oštrina 5/60. Ako pacijent ne može brojati prste niti na

projekcija uredna. Osjet svjetla ili percepcija može

udaljenosti od 30 cm (vidna oštrina manja od 0, 3/60),

postojati, ili biti nesigurna. U zamračenoj prostoriji pacijent

ispitamo vidi li mahanje ruke pred okom.

41

upre pogled ravno ispred sebe, i na udaljenosti od 1 m

tačke jasnog vida 1/PP – 1/PR i izražava se u dioptrijama

pokazujemo mu baterijsko svjetlo u četiri kvadranta.

(D – recipročna vrijednost žižne daljine u metrima, f).

Projekcija svjetla može biti uredna, a može postojati samo u

Akomodaciona širina je rastojanje unutar koga oko

nekim kvadrantima – zabilježimo u kojim kvadrantima.

akomodira i predstavlja razliku vrijednosti PP – PR, a

Određivanje projekcije je ispitivanje periferne, a ne

izražava se u centrimetrima. Kod mlađih osoba (starih 20

središnje mrežnice. . Ispitivanjem vidne oštrine baterijskom

– 30 godina) iznosi 10 – 15 dioptrija, a poslije 70-e

svjetiljkom u mračnoj prostoriji mogu se dobiti slijedeći

godine se gubi u potpunosti.

rezultati:- Percepcija i projekcija svjetla uredne, - Percepcija uredna, projekcija u samo nekim kvadrantima (navedemo),

Oprema: Snellenove tablice (optotip), komplet sabirnih i

- Nesigurna percepcija svjetla i - Bez percepcije svjetla.

rasipnih sočiva poznate jačine, probni okvir naočara,

itivanja vida u bolesničkom krevetu koristi se Jaegerov za

dijafragma.

čitanje na blizinu. Nemamo li optotipa, poslužit će i novine Kod isp- čitanje novinskog teksta odgovara vidnoj oštrini

ODREĐIVANJE NAJDALJE TAČKE JASNOG

od oko 0, 5.

VIDA:Najdalja tačka jasnog vida (punctum remotum)

Mjerenje vidne oštrine Način

Raspon

Optotip

1, 0 - 0, 1

Brojanje prstiju

5/60 - 0, 3/60

predstavlja onu najdalju tačku koju oko može jasno da vidi bez upotrebe akomodacije, koristeći samo statičku refrakciju oka. PR se nalazi kod emetropa na rastojanju 6m ili dalje, kod miopa je bliža od 6m, tj. između oka i 6m, a kod hipermetropa je nestvarna i nalazi se negdje iza mrežnjače (oni koriste akomodaciju i pri gledanju na

Mahanje ruke pred okom

daljinu).

6C02 + 6H20, RQ = 6/6 = 1. 0.

Zadatak: - Izračunati vrijednost bazalnog metabo1izma osobe koja za 1h potrosi 14 litara kiseonika, mase 70 kg, visine 180

-

Lipidi: 2C51H9806 + 14502 --> 102C02 + 98H20, RQ = 102/145 = 0, 7.

cm, ako se nalazi na režimu mjesovite ishrane. Zatim odredite DEP osobe istih parametara I to - zenske osobe koja se bavi

RQ proteina - prosječno 0. 82.

lakim radom, kao I muske osobe koja se bavi umjerenim

-

Izmedju RQ i TEK postoji odredjeni odnos.

radom

TEK

BMR:

-

DEP1

-

DEP2

-

19, 58 kJ

RQ 4, 68 kCal tj

- 0, 7

20, 00

4, 78

- 0, 78

20, 26

4, 82

- 0, 82

20, 50

4, 92

- 0, 90

21, 134

5, 05

- 1, 00

Bazalni metabolički promet (BMR - basal metabolic rate): Da

SASTAVLJANJE HRANJIVOG OBROKA

bi bilo moguće uporedjivanje intenziteta metabo1izma

Hranom u organizam moramo svakodnevno unositi: -

izmedju individua definisan je BMR ili bazalni metaboliza

energetske ekvivalentne i- nezamjenjive ili "esencijalne"

koji predstavlja intenzitet metabolizma pod dogovorom

materije - vodu, minerale i oligoelemente.

"bazalnim" uslovima. BMR kod ljudi stoji u dobroj korelaciji sa površinom tijela koja se može odrediti iz nomograma ako se zna: visina I masu. BMR se odredjuje na osnovu utroška 02 u "bazalnim" uslovima (u litrima) što se množi sa TEK za

Energetski ekvivalenti: - lipidi, proteini i glicidi mogu zamjenjivati jedan drugoga u zavisnosti od kalorijske vrijednosti (princip izodinamije)

mješovitu izbalansiranu ishranu (4, 82 kCal), i proračunava na

- lipidi i glicidi se u organizmu prvenstveno koriste za

1 h po 1 m2 površine tijela. BMR odrasle muške osobe iznosi

stvaranje energije ali imaju i gradivnu ulogu dok je uloga

36-38 kCal (150-160 kJ)/m2/h tj prosječno oko 2000

proteina je specifična (enzimi, gradivni elementi itd), ali se i

kCal/dan. Ako se BMR izrazi po kg tjelesne mase njegova

oni mogu koristiti za stvaranje energije u nedostatku glicida i

vrijednost iznosi 1 kCal/kg/h za odrasle muške osobe, a 0, 9

masti

217

Nezamjenjive (esencijalne) materije: esencijalne aminokiseline, esencijalne masne kiseline i vitamini ne mogu

Zadatak:

biti zamjenjene jedna drugom jer imaju specifične

1. Izračunati vrijednost dnevnog energetskog metabo1izma

metaboličke funkcije. Vitamini su organske materije, koje su u malim količinama neophodne za odvijanje metaboličkih procesa u organizmu, u kojima ne učestvuju ni kao energetski ni kao gradivni supstrati. Vitamini se ipak troše, a u organizmu se nedovoljno stvaraju/ne stvaraju te se svakodnevno moraju unositi. Dnevna potreba za svim

osobe koja za 1h potrosi 14 litara kiseonika, mase 70 kg, visine 180 cm, ako se nalazi na režimu mjesovite ishrane, a bavi se lakšim (1), umjerenim (2) I teškim (3) fizičkim radom osoba

1

2 osoba

vitaminima manja je od 20 mg sem za vitaminom C.

3 osoba

Pri sastavljanju dnevnog hranjivog obroka koji bi u

2.

potpunosti zadovoljio fiziološke potrebe organizma, potrebno

sastaviti svoj cjelodnevni obrok, uzimajući u obzir pol, -

je voditi računa da se nadoknade materijalni i energetski

starost, tjelesnu masu i profesiju.

gubici u toku 24h, koji zavisi od više faktora: pola, uzrasta,

. 1. Izračunavanje BMR I dnevnog energetskog prometa

fiziološkog stanja, profesije itd. Sastavljanje dnevnog hranjivog obroka: 1. nakon odredjivanja dnevnog energetskog prometa, izračuna

. 3. Raspodjela namirnica iz svake grupe u strukturi pojedinog obroka

se potreban unos energije u obliku proteina (15%), glicida (55%) i masti (25%) izraženo u gramima. U ishrani prvo bi trebalo udovoljiti zahtjevu za proteinima, a preostale kalorije raspodjeliti izmedju masti i glicida. Npr: muškoj osobi mase 70 kg, za umjerenu aktivnost je potrebno 2800 kCal/dan, pa treba da konzumira najmanje 100 g proteina, što odgovara 400 kCal, čiji dio treba da bude iz I klase proteina. Unos masti: dovoljno je 60-70 g/dan, a ostale energetske potrebe

Sastavite cjelodnevni obrok jednog mladjeg I jednog -

treba nadoknaditi glicidima.

starijeg člana vase porodice

2. Nakon toga se od izračunate količine energetskih ekvivalenata odabiraju namirnice iz odgovarajućih tablica. Planira se 3-5 dnevnih obroka: preporučuju se češći, a manji obroci, tako da unos hranjivih materija bude približno ravnomjeran. Obično se koriste tabele u kojima je prikazano 7 grupa hranjivih materija, prema biološkoj vrijednosti cime se postiže zastupljenost svih namirnica u ishrani. Pri sastavljanju obroka planira se bar jedna namirnica iz svake grupe, pri čemu se namirnice iz iste grupe mogu zamjenjivati, bez smanjenja njihove bioloske vrijednosti. Pri tome postoje tabelarni podaci o tome koliko energije treba da se unese iz odredjene grupe namirnica te masu svake odabrane namirnice koja odgovara izračunatoj količini energije. Učešće u energetskoj vrijednosti dnevnog obroka svake grupe namirnica: 30%: I grupa: hljeb i tjestetine: 30% 5 x po 10%: II grupa: meso, riba, jaja, IV grupa: vidljive masti, V grupa: povrče, VI grupa: vode: VII grupa: secer i slatkisi: 10% 20%: III grupa: mlijeko i mliječni proizvodi: 20%

218

. 1. Izračunavanje BMR I dnevnog energetskog prometa . 2. Raspodjela namirnica iz svake grupe u strukturi pojedinog obroka

Žaba, pribor za vivisekciju (daščica, makaze, Oprema

GASTROINTESTINALNI SISTEM

skalpel, pinceta), Ringer-ov rastvor, Petrijeva šolja, MOTORIKA GASTROINTESTINALNOG TRAKTA

acetilholin, noradrenalin.

U gastrointestinalnom traktu postoje dva osnovna pokreta propulzivni pokreti, koji dovode do kretanja hrane duž

Izvođenje vježbe

gastrointestinalnog trakta brzinom koja odgovara digestiji i

Uraditi dekapitaciju žabe, sondom razoriti kičmenu

apsorpciji i pokreti miješanja, koji miješaju sadržaj

moždinu, privezati žabu za daščicu leđima prema dasci i

gastrointestinalnog trakta.

otvoriti abdomen

Glatka muskulatura gastrointestinalnog trakta funkcioniše kao

Podvezati jednjak neposredno pred ulazak u želudac.

sincicijum, što podrazumijeva da kada nastane akcioni

Cijeli gastrointestinalni trakt pažljivo osloboditi od veze

potencijal bilo gdje u mišićnoj masi gastrointestinalnog trakta,

sa mezenterijumom, zatim ga izvaditi i staviti u Petrijevu

on se prenosi kroz mišić u svim pravcima. Glatka

šolju u kojoj se nalazi Ringer-ov rastvor zagrijan na 25C.

muskulatura gastrointestinalnog trakta ispoljava kontinuiranu,

Posmatrati motoriku gastrointestinalnog trakta i uočiti

sporu električnu aktivnost. Manifestuje se u vidu dva tipa

ritmičke pokrete segmentacije i peristaltičke propulzivne

električnih talasa, spori talasi i šiljati potencijali. Spori talasi

pokrete (slika 75).

određuju intermitentnu pojavu šiljatih potencijala koji

Dodati u Petrijevu šolju nekoliko kapi acetilholina i

izazivaju mišićnu kontrakciju.

posmatrati šta se dešava sa motorikom izolovanog

Gastrointestinalni trakt ima svoj sopstveni nervni sistem -

digestivnog trakta.

enterički nervni sistem. Sastoji se od mijenteričkog

Odliti rastvor iz Petrijeve šolje i staviti izolovani dio

(Auerbach-ovog) pleksusa i submukoznog (Maisner-ovog)

digestivnog trakta ponovo u Petrijevu šolju sa

pleksusa.

Ringer-ovim rastvorom, dok se ne uspostavi motorika kao

Pojedini dijelovi gastrointestinalnog trakta, zavisno od

na početku vježbe. Dodati nekoliko kapi noradrenalina i

funkcije, imaju specifične pokrete.

posmatrati šta se dešava sa motorikom izolovanog

- U želucu: deponovanje hrane, miješanje hrane i pražnjenje

digestivnog trakta.









želuca. - Pokreti tankog crijeva: kretnje miješanja - segmentalne kontrakcije i peristaltički propulzivni pokreti.

ULOGA ŽUČI U VARENJU i RESORPCIJI MASTI

- U debelom crijevu: pokreti miješanja - haustracije i

Jetrene ćelije stvaraju i izlučuju žuč koja žučnim vodovima

propulzivni pokreti - masovni pokreti.

otiče u duodenum ili se koncentriše u žučnom mjehuru. Dnevno se stvara 600-1200 mL žuči. Žuč se sastoji od žučnih soli, bilirubina, holesterola, lecitina, elektrolita i vode. Slika 75. Šematski prikaz Stimulus za lučenje žuči u duodenum je prisustvo hrane, pokreta segmentacije (A-simetrični naročito pokreti masti, u njemu. To inicira lučenje holecistokinina iz ćelija duodenuma koji dovodi do kontrakcije žučnog segmentacije,epitelnih B-asimetrični mjehura, ali i relaksacije Oddi-jevog sfinktera u čemu mu pokreti segmentacije, C-pojedinačnapomažu peristaltički talasi duž holedohusa i duodenuma. ima višestruku funkciju. Ima važnu ulogu u varenju i segmentacija,Žuč D- slabo apsorpciji masti pomažući emulgiranje masti, aktivira izražena segmentacija) pankreasnu lipazu i transportuje krajnje produkte varenja masti micelama. putem žuči izlučuju neki važni raspadni produkti iz krvi kao bilirubin, višak holesterola. Osim toga, žuč neutrališe kiselost himusa i stimuliše pokrete crijeva. Zadatak Pokazati uticaj žuči na resorpciju masti!

Utvrditi kako acetilholin i noradrenalin djeluju na Zadatak motoriku gastrointestinalnog trakta!

Žuč, epruvete, stalak za epruvete, lijevak, filter Oprema papir, biljno ulje, destilovana voda.

219

Izvođenje vježbe lijevak obložiti filter papirom nakvašenim destilovanom



vodom i staviti u epruvetu u stalku. Drugi lijevak obložiti filter papirom koji je nakvašen žuči



i takođe staviti u epruvetu u stalku. U oba lijevka uliti nekoliko mililitara biljnog ulja.



Ostaviti da stoji na sobnoj temperaturi 1-2 sata. Ulje će proći samo u onu epruvetu u kojoj je filter papir nakvašen žuči. Zadaci i pitanja Objasni rezultat izvedene vježbe!

220

.1



BMI >30 Debeli ENERGETSKI METABOLIZAM I ISHRANA

BMI