Podręcznik do nauki zawodu technik informatyk : systemy i sieci komputerowe 9788324631568, 8324631569 [PDF]

Zitiervorschau

bcLErfr:

•

Podręcznik do nauki zawodu

TECHNIK

INFORMATYK SYSTEMY I SIECI KOMPUTEROWE H® H °n

•dukacjo

I

Paweł Bensel

Spis treści ....................................... 1 1

W stęp R o z d z ia ł 1 . Z a s a d y p ra c y

z k o m p u te re m ................................. 1 3

1.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy

...............................................................

1 2. Normy prawne d o tyc ząc e ro zp o w s ze c h n ia n ia programów kom puterow ych io chrony p ra w a u to rs k ic h .....................14 ................ 14

1.3. Licencje............................................................................

1.4. Przestępczość k o m p u te ro w a ............................................ ........................ 1.5. Oprogram owanie do w irtualizacji z a s o b ó w k o m p u te ro w y c h . . . .1 6

R o zd zia ł 2. Budow a ko m p u te ra .

t

2.1. Elementy składow e k o m p u t e r a ..................................................................2 0 . Płyta g łó w n a ........................................................................................................................ H .......22

2 . 1 .2 . P am ięć............................................................................................ 2.1.3. Karty ro z s z e rz e ń 2 . 1 .4 . Urządzenia peryferyjne

. . •

24

......................................

2.2. System o p e ra c y jn y ........................................................................................... 2 6 2 .2 .1 . System y W in d o w s

p odstaw ow e in fo rm a c je . . .

.............

27

2 .2 .2 . Aplikacje d o m yśln e dla d a n e g o typ u p łi k ó w ............................................................30

2.2.3. Praca z d o k u m e n ta m i........................................................................................... 2 .2.4 Praca z m echanizm em schowka.......................................................... 2 .2 .5 . Bezpieczne zam ykanie s y s te m u .....................................

. 31 33 33

2.3. Aplikacje dostarczane z s y s te m e m o p e ra c y jn y m ' aplikacje d o d a tk o w e ..................................................................................... 3 4

R o z d z ia ł 3 . System y p lik ó w ................................. 3 . 1 . D y s k fiz y c z n y a d y s k lo g ic z n y ........................................... 3 .1 .1 . Tworzenie p a r ty c ji.................................................................. 3 .1 .2 . F o rm a to w a n ie d y s k ó w ..................................................

.................. .. ................ ..

.

3 . 2 . Z a r z ą d z a n ie p lik a m i i f o l d e r a m i ................................................ 3 . 2 . 1 . Ś c ie żk a d o s t ę p u .........................................................................................

........... ^

3 .2 .2 . S króty d o plików i f o ld e r ó w ................................................................... 3 .2 .3 . K o m p re s ja d a n y c h ............................................................................ 3 .2 .4 . A rc h iw iz a c ja .......................................................................................

. . 46

3 . 3 . C h a ra k te ry s ty k a s y s te m ó w p l i k ó w ......................................................

3 .3 .1 . S y s te m y F A T .................................................................................................................... 3 .3 .2 . S y s te m N T F S ................................................................................................................ ^ 3 .3 .3 . U p ra w n ie n ia N T F S ......................................................................................................... ......

3 . 4 . P ro g ra m y n a r z ę d z io w e d o o p ty m a liz a c ji, n a p r a w y i o c h ro n y d y s k ó w ............................................................................ 53 3 .4 .1 . P ro g ram y d o s k a n o w a n ia stru ktu ry d y s k u ............................................................. 53 3 .4 .2 . P ro g ram y d o d e fra g m e n ta c ji d y s k ó w ..................................................................... 54 3 .4 .3 . P ro g ram y a n tyw iru so w e i a n t y s p y w a r e ................................................................... 55

3 . 5 . H a r m o n o g r a m z a d a ń ......................................................................................57

R o z d z ia ł 4. O bsługa urządzeń w e jś c ia -w y jś c ia ............... 60 4 . 1 . D r u k a r k a ............................................................................................................................. 60 4.1 .1 . 4 .1 .2 . 4 .1 .3 . 4 .1 .4 .

R o d zaje d ru k a re k i ich p a r a m e t r y ............................................................................. 60 Instalacja i ko n fig u racja d ru karki lo k a ln e j................................................................ D ru ko w an ie w s y s te m ie W in d o w s ............................................................................. W yd ru k do p lik u ..................................................................................................................

CC

4 . 2 . M o n it o r ................................................................................................................................

cg

4 . 3 . K a rta d ź w ię k o w a ................................................................................................ 72 4 .3 .1 .

O d tw a rza n ie i n ag ryw a n ie d ź w ię k ó w ....................................................................

4 . 4 . N a p ę d y C D /D V D ................................................................................................ ^ 4 .4 .1 . N a g ryw an ie d an ych n a dysku C D /D V D .............................................................

4 . 5 . S k a n e r i a p a ra t c y f r o w y ............................................................................. 4 .5.1. S kanow anie w sy ste m ie W in d o w s ................................................................... 4 .5.2. A p arat c y fro w y ..............................................................................................

4 . 6 . C zy tn ik kart flash o ra z p a m ię c i typu p e n d r iv e ...........................

.76

78

78

.79

R o zd zia ł 5. Zarządzanie s y ste m e m W in d o w s . . . . . ■ • • • 82 5-1-

:a

;: ' i:;::::::::::::::::::::::«

5 1 . 2 . Active Desktop...................

5 2. p M zarejestrowane . n ie z a re je s .ro w a n e ............................................. 5 3. Wtaściwosei m enu Start ip a s k a z a d a d

. . . . . . • • • ; ; ; ; ; ; ; ; go

5 3 .1 . Dostosowanie menu S ta r t......................

5 .4 . Menu kontekstowe i ro zszerzan ie p o w to k i............................................. ^ 5 .5 . Rejestr systemu W in d o w s .......................... . . . . '

. . . ■.’ .’.'.95

5 .5 . 1 . Pliki rejestru ..............................................................

95

1

5 5.2. Edytor rejestru ................................................. ■ \ 07 5 .5 .3 . Eksportowanie i importowanie plików w pisów rejes r u ........................................ ^ 5.5.4. Kopia zapasowa re je s tru .................................................................................................

5 .6 . Lokalne konta użytkowników 1 g r u p ........................................................

qq

5 .6 . 1 . Zarządzanie kontami u ż y tk o w n ik ó w ........................................................................ 5.6.2. Zasady zabezpieczeń lo k a ln y c h ................................................................................

5.7. Narzędzia a d m in is tra c y jn e ........................................................................... 1 0 3 5 .7 . 1 . Zarządzanie przez k o n s o lę ............................................................................................"*05

R ozd zia ł 6. Architektura s yste m u W in d o w s ..........................1 0 8 6.1. Jądro sy s te m u o p e ra c y jn e g o

................................................................... 1 0 8

6.2. Pam ięć fizyczna, p a m ię ć w irtualna, plik w y m i a n y ........................... 1 0 9 6 .2 .1 . Konfiguracja pliku w y m ia n y ...................................................................................................1 0 9

6.3. W ydajność s y s te m u i try b y p ra c y p r o c e s o r a ...................................... 111 6 .3 .1 . Tryby pracy p ro c e s o ra ............................................................................................................. 111

6.4. Programy, p rocesy, w ą t k i .............................................................................1 1 2 6 .4 .1 . Z adania u ru chom ione w t l e .................................................................................................. 1 1 3 6 .4 .2 . W ielozad aniow o ść

.................................................................................................................. 1 1 3

[

I

6.4.3.................. Korzystanie z m e n e d ż e ra z a d a ń ................................................................. 1 1 3

.

I

6 .5 . Uruchamianie system u o p e r a c y jn e g o ................................................... 1 1 5

3 3

I

R 5 1 Et3Py uruchamiania s ystem u o p e ra c y jn e g o ..........................................................1 1 6 ^ Tryby urucho m ien ia s y s te m ó w W in d o w s .................................................................11 7 6.5.3. Folder A u to s ta rt. . .

*

I 9 1

M O

.Q

m

1

R o z d z ia ł 7 . Instalacja s y s te m u W in d o w s ..........................

Ro

7 . 1 . In s ta la c ja s y s te m u W in d o w s X P .......................................................... ....

1 0

7 . 2 . In s ta la c ja s ys te m u W in d o w s V is t a ......................................................... 7 . 3 . Z a a w a n s o w a n e m e to d y instalacji s y s te m ó w o p eracyjn ych. .

.133

.

10.

7 .3 .1 . Klonow anie d y s k ó w ...................................................................................................... .. 7 .3 .2 . Instalacja z d a l n a ..............................................................................................................

7 . 4 . In s ta la c ja s te r o w n ik ó w ................................................................................. 7 .4 .1 . M e c h a n izm pług and p la y ............................................................................................ 7 .4 .2 . M e n e d ż e r u rz ą d z e ń ......................................................................................................... 7 .4 .3 . R ęczn e d o d aw an ie s te ro w n ik ó w ............................................................................. ..

Ro 11.

7 . 5 . In s ta la c ja o p r o g r a m o w a n ia ...................................................................... 134 7 . 6 . A k tu a liz a c ja s y s te m u o p e r a c y jn e g o ...................................................... 135

R o z d z ia ł 8. Praca

w

trybie

M S - D O S .....................................................1 3 8

11.

8 . 1 . K o n fig u racja s y s te m u M S - D O S ..............................................................140 8 . 2 . P o le ce n ia s y s te m u M S - D O S ...................................................................... 142 8 .2 .1 . Pliki w s a d o w e ...................................................................................................................143 8 .2 .2 . Pom oc w system ie M S - D O S ...................................................................................... 146

8 . 3 . D yskietka s y s t e m o w a ................................................................................... I 46 8 . 4 . N a kład ki n a s y s te m D O S ........................................................................... 147 8 . 5 . D ru k o w a n ie z aplikacji D O S ...................................................................... 148

R o z d z ia ł 9 . K onfiguracja s ie c io w a s y s te m u W in d o w s . . . 152 9 .1 . K onfiguracja p o łą c z e ń s ie c io w y c h ............................................ 9 . 1 . 1 . P odłączenie do sieci E th e r n e t.................................................................. 9 . 1 . 2 . Podłączenie do sieci b e z p r z e w o d o w e j................................................ 9 .1 .3 . Połączenia m o d e m o w e i te le fo n ic z n e .................................................... 9 .1 .4 . Bezpośrednie p o łąc zen ie k a b l o w e .........................................................

9 .2 . P o d s ta w o w e usługi w sieci in t e r n e t .........................................

1 2

.

12. 1 2 .;

Ro

153

13.

153

1 3.1

________I 5 6

1 3 .:

..157 .. . . .I 59

1 3 .*

. .159

1 3 .*

.159

9 .2 .1 . Strony W W W .................................................................................................... " . . . 1 6 5 9 .2 .2 . Poczta e le k tro n ic z n a ..................................................................................... .169 9 .2 .3 . File Transfer Protocol — F T P ...................................................................... " . . I 71 .173 9 .2 .4 . Komunikatory in te rn e to w e .......................................................................... 9 .2 .5 . Grupy dyskusyjne............................................................................................

.

Ro

1 3 .6 1 3 .7

R ozdział 10. Praca w sieci ró w n o p ra w n e j........................... 177 1 0 . 1 . Log°w a n ie d o s ,e c l.........................................................................

178

1 0 2. udostęp nianie z a s o b ó w ....................................................................... 10.2.1. U d o s t ę p n ia n ie fo ld e ró w ....................................................... ^ 10.2.2. Mapowanie dysków................... ............................................................................. 10 2 3 Udostępnianie drukarek w s i e c . ......................................................................... 10.2.4. Podłączanie drukarek sieciow ych.....................................................................184

R ozdział 1 1 . Praca w sieci z s e r w e r e m ............................. 18 6 11.1. Domena Active D ire c to ry ........................................................................ 1 8 6 11.1.1. 11.1.2. 11.1.3. 1 1 . 1 .4.

Podłączenie do d o m e n y ......................................................................................... 187 Uwierzytelnianie u żytkow nika................................................................................188 Przeglądanie zasobów sieciow ych ......................................................................18 9 Konta użytkowników i kom puterów w d o m e n ie ........................................... 1 9 0

1 1 .2. Praca w sieci Novell N e t W a r e ............................................................... 191 11.2.1. Logowanie do sieci Novell....................................................................................... 193 11.2.2. Przeglądanie zasobów sieci N ovell...................................................................... 193 11.2.3. Drukowanie w środowisku N e tW a re ................................................................... 197

R o z d z ia ł

12. Instalacja system u L in u x ................................... 1 9 9

12.1. Dystrybucje sy s te m u L in u x .......................................................................

1 2 . 2 . Instalacja systemu Linux na p rzykład zie dystrybucji F e d o ra . .201 Program Grub i X W in d o w ......................................

R ozdział 1 3 . Architektura system u L in u x ......................g 13.1.

Zarządzanie p a m ię c ią ...............

13-2. System p lik ó w .......... m , , Jądro system u L i n u x 13.4.

206

I

interpreter p o le c eń

206 208

13-5. Konsola, t e r m in a l .....................

209

13'6 ’ u e i 0^ nlCy' 9 ru p y ' a u to ry z a c ja

B . uprawnienia w systemie U n i ........................................................................2 1 1

13-7. Procesy.

212 ....................................................................................... 2 1 4

7

R o z d z ia ł 1 4 . Praca w system ie Linux.

T

1 4 .1 .

..................

P o d s ta w o w e p o le c e n ia s y s te m u L in u x........................ 1 4 .1 .1 . P olecenia z w ią za n e z u zyskiw aniem p o m o c y ............... 1 4 .1 .2 . Polecenia związane z system em o p e ra c y jn y m ............. 1 4 . 1 . 3 . Polecenia z w ią za n e z plikam i i k a ta lo g a m i......................... 1 4 .1 .4 .

16.

2 ^1

.................. ................

A rch iw izacja, ko m p re sja i d e k o m p re s ja plików.

.

1 4 . 2 . O b s łu g a p ro g ra m u v i/v im ....................................................

23

.

1 4 . 3 . P o d s ta w y o b słu g i X W in d o w ............................................................. 1 4 .3 .1 . W yb ó r m e n e d ż e ra o k ie n .........................................................................

16.

*’

1 4 .3 .2 . K onfigurow anie pulpitu X W in d o w ............................................................

1 4 . 4 . K o rzy s ta n ie z p a k ie tu b iu ro w e g o i p ro g ra m u g raficzn eg o . .

230

231

1 4 .4 .1 . P ro g ram G IM P ........................................................................................................... ..

1 4 .5 .

16.

16.

In s ta la c ja o p ro g ra m o w a n ia w s y s te m ie L in u x ............................. 2 3 4 14.5.1. Pakiety d y s try b u c y jn e .............................................................................................234 14.5.2. Program y in s talac yjn e............................................................................................. 236 14.5.3. K om pilacja z plików ź ró d ło w y c h ........................................................................ 237

R o z d z ia ł 1 5 . A d m in is tra c ja s y s te m e m L in u x .....................240

16.

1 5 .1 . K o n fig u racja in te rfe js ó w s ie c io w y c h .................................................. 240 1 5 .2 . In s ta la c ja i k o n fig u ra c ja u słu g s ie c io w y c h ..................................... 242 1 5 .2 .1 . S erw er W W W .............................................................................................. 242

Ro

1 5 .2 .2 . S erw er p o c zto w y....................................................................................................... 244 1 5 .2 .3 . Instalacja i konfiguracja se rw e ró w SSH i SFTP ........................................ 245

17.

1 5 .3 . Z a rz ą d z a n ie u ż y tk o w n ik a m i.................................................................. 245 246 1 5 .4 . H a rm o n o g ra m z a d a ń w s y s te m ie ..........................................

R o z d z ia ł

1 6 .

W p ro w a d z e n ie d o sieci

1 6 .1 . R o d z a je s i e c i ......................................................................................... U f f i/ ;"

1 6 .2 . P o d s ta w o w e e le m e n ty s ie c i............................................................

17.

249 .250

260

1 6 .2 .1 . O kablowanie................................................................................. 1 6 .2 .2 . Karta s ie c io w a ...........................................................................................

262 253

16.2.3. W z m a c n la k . k o n c e n tra to r, p rz e łą c z n ik

25*

..

16.2.4. R o u te r.......................................... 16.2.5. Punkt dostąpow y sieci b e z p rz e w o d o w e j...................

25*

1 6 .3 . Topologie s ie c io w e ........................................................................... ’ .. .266

8

17.

249

k o m p u te ro w y c h

..

17.

16.3.1. Topologia m a g is tra li......................................................................... 16.3.2. Topologia pierścienia ........................................................

...

25

16.3.3. Topologia gwiazdy............................................................ 16.3.4. Topologia siatki i topologia m i e s z a n a ..........................

....25®

25'’

1 7 .J

....................................... 2 5 9

1 6 .4 . Model OSI " 1 6 5 Protokoły używane w sieciach LA

262 ■ ■ -.-.............................. 262

16.5.1 • Protokół ......................................... 16.5.2- Protokół IPX/SPX............................................. 16.5.3. 16.5.4. 1 6 ' 6 ' i^

262 262

......................................................

263

N e t B E U I ...........................................................................................

- >•* ■:

Íl6.1Protokoły w warstwie dostępu do s ie c i............................................................. 2 6 4

16 6 .2 . Protokoły warstwy internetowej ............................................................................. 26Q 1 6 .6 .3 . P ro to k o ły warstwy tra n s p o rto w e j ...............................................................................^

16.6.4. Protokoły warstwy aplikacji

..................................................................................

16.7. Narzędzia dla protokołów T C P /IP ...........................................................2 6 9 1 6 .7 .1 . Polecenie ipconfig

....................................................................................................

1 6 .7 .2 . Ping..................................................................................................................................27Q 1 6 .7 .3 . T ra c e rt..................................................................................................................................... 271 1 6 .7 .4 . N e t s ta t ......................................................................................................................... 1 6 .7 .5 . D N S ............................................................................................................................................ 2 7 2

16.8. Zasady transmisji w sieciach T C P / I P ................................................... 2 7 3 1 6 .8 .1 . Brama dom yślna.......................................................................................................... 273 1 6 .8 .2 . Protokoły routingu....................................................................................................... 274 1 6 .8 .3 . Gniazdo........................................................................................................................... 275

R ozd zia ł 17. A dresacja I P .......................................................... 2 7 8 17.1. Klasa a dresu IP .............................................................................................. 2 7 8 17.2. Adres sieci i a d re s ro z g ło s z e n io w y ........................................................ 2 7 9 17.3. M aska p o d s ie c i.............................................................................................. 281 17.4. A lgebra B o o le ’a ......................................................

282

1 7 .4 .1 . N e g a c ja ........................................................

282

1 7 .4 .2 . A lte rn a ty w a ................................................ 1 7 .4 .3 . Koniunkcja.....................................................

283

1 7 .4 .4 . Podział sieci na p o d s ie c i.................................................

284

17.5. D odatkow e in fo rm a c je o a d re s a c h IP . 17 -5 .1 . Pętla z w r o t n a ........................................

286 .......................................................

1 7 .5 .2 . Adresy pryw atne i adre s y p u b lic zn e ! ! ! ! ! ! ........................

‘ .w'-

17.5.3. Przydzielanie adresów IP 1 7 .5 .4 . Protokół IPv6

**

287

288

R o z d z ia ł 1 8 . In te rn e t...............................................................29o 1 8 .1 . Z a s a d a d z ia ła n ia in te r n e tu ...................................................................... .. 1 8 .2 . P o d łą c z a n ie d o sieci in t e r n e t .................................................................. 2Q1 1 8 .2 .1 . Tran slacja a d r e s ó w ....................................................................................................... 1 8 .2 .2 . K onfiguracja ro u tera b e z p r z e w o d o w e g o ....................................................... ....... 1 8 .2 .3 . U d o stęp n ia n ie p o łą c z e n ia s ie c io w e g o ............................................................ .......

1 8 .3 . B e z p ie c z e ń s tw o w in te r n e c ie .................................................................. 295 1 8 .3 .1 . T ran sm isje s z y fr o w a n e ............................................................................................ .. 1 8 .3 .2 . Sieci VPN.......................................................................................................... 296

18.3.3. Ściany ogniowe — fire w a ll.............................................................................296

R o z d z ia ł 1 9 . A dm inistracja s e rw e re m s ie c i lokalnej . . . 300 1 9 .1 . In s ta la c ja s e r w e r a ........................................................................................301 1 9 .2 . W y b ó r roli s e r w e r a ........................................................................................302 1 9 .2 .1 . Instalacja roli ko n tro le ra d o m e n y ........................................................................ 304 1 9 .2 .2 . D o d a w a n ie roli s e rw e ra p lik ó w ............................................................................. 305

1 9 .3 . Z a rz ą d z a n ie u ż y tk o w n ik a m i i g r u p a m i ............................................... 306 1 9 .4 . Z a s a d y g r u p y .................................................................................................. 309 1 9 .5 . M o n ito ro w a n ie z d a r z e ń .............................................................................310

R o z d z ia ł 2 0 . Zadania w y s tę p u ją c e n a e g z a m in ie potw ierdzającym k w a lifik a c je z a w o d o w e

313

B ib lio g r a f ia ........................................................................................ 322 S k o r o w i d z .....................................................................................

W stęp ■ -i „ » „ f

S ptcn ^ n ca k ^

d0 nauk. W zawodz m0" ' k u m

^

o g ą

-o

nowe. Podręcznik d o nauki zawodu technik i podręcznik ^ formatyk. Podręcznik jest zgodny z podstawą prograd ń e technik informatyk 3 1 2 (0 1 ). Treści zawarte w podręczm.

hw rowniez z powodzeniem wykorzystywane w przypadku innych kierunków byc rcH i samodzielnie poszerzają swą wiedzę z zakresu

S o ^

w

h

z grupy Windows. Linux oraz sieci komputerowych.

W Dodreczniku duży nacisk został położony na praktyczne stosow anie zdobyw anej wiedzv co przekłada się na dużą liczbę opisanych instrukcji postępow ania, dzięki ktorym czytelnik w łatwy sposób może wdrożyć je w system ie kom puterow ym . Podręcznik składa się z 19 rozdziałów om aw iających k olejn e zagadnienia programu nauczania oraz rozdziału zawierającego zadania w ystępujące na egzam inie potw ier­ dzającym kwalifikacje zawodowe z zakresu system ów operacyjnych i sieci. Rozdział 1. „Zasady pracy z kom puterem” zawiera in form acje dotyczące bezpieczeń­ stwa i higieny pracy, omawia zagadnienia związane z licen cjon ow an iem oprogram ow a­ nia oraz prezentuje oprogramowanie do w irtualizacji zasobów kom puterow ych, które może byc przydatne podczas przeprowadzania ćwiczeń opisanych w podręczniku. Rozdział 2. „Budowa komputera” om aw ia podstaw ow e elem en ty kom p u tera, różnice między pamięciami komputerowymi oraz przedstaw ia rodzaje oprogram ow ania kom ­ puterowego. Rozdział 3. „Systemy plików'” prezentuje system y plików , ich porów nanie, a także oprogramowanie narzędziowe do ochrony danych na dv'skach. Rozdział 4. „Obsługa urządzeń w ejścia-w yjścia” om aw ia konfiguracje urządzeń służąL C to omunikacji użytkownika z kom puterem . z konik ^ « ^ z ą d z a n ie systemem W indow s” prezentuje zagadnienia zw iązane kownilrwC,ą i,temu ° P eracyjnego, edycją rejestru systemowego, zarządzaniem użyt1 oraz narzędziami adm inistracyjnym i. cyjnych z em nvV u^atUfa s' stemu ^ indow s” przedstawia budowę system ów operaPracy procesom ^ 0 ° WS’ ° pisuie ^ d ro systemu, sposób zarządzania pam ięcią, trvbv oraz etapy uruchamiania systemu W indows. Ko^dział 7 i i S in e g o , i n C b d ^ w T W indows” zawiera ° P 'S typowej instalacji systemu opepr*>

narzędzi mechan^/m ' ° pro?ramowania’ a tak* instalacji z a a w a n s o w a n y ngo częścią), na którym je zainstalowana W przeciwieństwie do progi *"’1

___ Licencja na oprogramowanie to umowa na korzystanie z utworu, jakim jest program komputerowy, zawierana między podmiotem, któremu przysługują majątkowe prawa autorskie do utworu, a osobą, która zamierza z danej aplikacji korzystać. Określa ona warunki, na jakich użytkownik jest uprawniony do korzystania z programu, na przykład liczbę komputerów, na których program może być zainstalowany, oraz sposoby jego rozpowszechniania.

I-----------------------------------sprzedawanych jako wersje pu dełkow e, nie w olno go przenosić na in n e urządzenia ani odsprzedawać Najpopularniejsze rodzaje licencji na oprogramowanie kom puterow e to:

programy oparte na tej licencji mogą być używane bezpłatnie i bez żadnych ograniczeń. niezm ienionej formie. lic z e ń . Można iviozilei je jc rozpowszechniać — w -----------------

• Freeware -

- j l'"~ opłat, W aby oU m oł h v r wvnrńhoA Shareware — program rozprowadzany bez mń ógł być w ypróbow any przed zakupem. Przez czas testowy program jest darmowy, jego późniejsze w yko­ rzystanie wymaga zapłaty. Oprogramowanie na tej licencji m ożna rozpow szech­

niać niezmienionej --------form ie j r IlldC w---------------------Public domain — oprogramowanie oddane darm ow o na użytek ogółu, ja k o tzw. dobro publiczne. Dozwolona jest dalsza dystrybucja takich program ów bez zgody autora. i ‘

r ^

ia GPl lane General Public )se-L n k je j zasady określone zostały r S L r e Foundation. O program ow anie na l.cen cp G PL .

wadzane jest wraz z kodami źródłowymi, może byc zm iem * n® _ t

Trialware -

licencja na oprogramowanie pozw alaiąca nai korzy

^ ^

gramów przez określony czas, po którym jego fu n k q e zostaią c« ra,UCZOBf . ^ | program przestaje działać _ . ,

r

• Adware — licencje te obejm ują programy rozprowadzane bezpłatnie, i rzystanie jest możliwe dzięki wyświetlaniu reklam.

wy

1.4. Przestępczość k o m p u te r o w a 1’olski kodeks karny zawiera przepisy przewidujące odpow iedzialność k a m ą za p m stępstwa komputerowe, czyli te, do których użyto kom putera lub innego urzą ni komputerowego. Podstawowa klasyfikacja przestępstw kom puterowych ob ejm u je. • Przestępstwa przeciwko ochronie in fo rm a cji — obejm ują one w łam ania do systemów komputerowych i sieci (hacking), podsłuch komputerowy, bezpraw ne niszczenie danych oraz sabotaż przy użyciu sprzętu komputerowego. • Przestępstwa przeciwko mieniu — nielegalne uzyskanie programu kom puterowego (piractwo komputerowe), paserstwo programu komputerowego, oszustw a komputerowe i telekomunikacyjne.

n a

•

Przestępstw a przeciw ko bezpieczeństw u pow szechnem u na przykład za­ kłócenie pracy systemów komputerowych w środkach kom unikacji, fałszerstwo dokumentów.

W zależności od rodzaju popełnianego przestępstwa rozróżnia się następujących prZt>. stępców komputerowych: •

H aker (ang. hacker) — osoba w łam ująca się do system ów komputerowych.

•

C racker — osoba łam iąca zabezpieczenia oprogram ow ania oraz serwerów.

•

Pirat kom puterow y — osoba bezprawnie kopiująca i nielegalnie wykorzystująca oprogramowanie komputerowe. C zęsto term in ten używam jest w odniesieniu do osób handlujących nielegalnym oprogram ow aniem .

C 1 .5 . O p r o g r a m o w a n ie d o w ir tu a liz a c ji z a s o b ó w k o m p u te r o w y c h D EFIN IC JA

Wrtuairzacia zasobów komputerowych pozwala na jednoczesne uóostępr-ar^e ch welu programom, na przykład różnym systemom operacyjnym uruchomionym ecinoczesnte na tym samym komputerze

W niniejszym podręczniku wiele zadań dotycz \ konhgurow ania systemu operacyjne­ go. Jednak zmiana ustaw ień głównego systemu nie zawsze jest po./ąJana. W celu prze­ prowadzenia ćwiczeń najlepiej posłużyć się w irtualnsm systemem, uruchomionym w specjalnym programie, ktorv działa na głównym system ie o p erao jnsm . I ingramy do wirtualizacji emulują w oknie pełen s\>tem komputerowv — pozwalają na dostęp do dysków, urządzeń peryferyjnych i sieci komputerowe! przs użwiu zaso­ bów sprzętowych głów nego systemu operacyjnego, Do programów pozwalających na urucham ianie wtrtualnwh " stemow operao jn wh zaliczyć mo/na Virtual W firmy M icrosoft (rysunek M l , VM Ware czs Virtual Ba* >gram\ te różnią się między sobą, jednak zasada działania jest podobna — emuluią one w oknie pri>gramu pełen system komputerowy

c s L **» ) C Saj c

16

s

Ry«un«k 1 . 1 . Okno główne programu Virtu«' PC

1 5 Oprogramowanie d o w irtu a liza cji zasobów k o m p u te ro w y m .,

Aby uruchomić nowy system komputerowy w tego typu programie, należy skonfigu­ rować wirtualną maszynę — wybrać wielkość pamięci RAM, dysk twardy i sposób zapisu danych na dysku. okno programu Microsoft Virtual PC zawiera listę wirtualnych systemów kom ­ puterowych dostępnych w programie. A b y dodać nowy system, należy wybrać przycisk New, który umchomi kreator dodawania nowej maszyny w irtualnej (rysunek I 2) G łó w n e

R y s u n e k 1 .2 . K reator tw orzenia now ej m a s z y n y w irtu a ln ej

Ow»»»o* ^ «„i«.**»»«»*'4*•*“

n -~ u W oknie kreatora należy wybrać działanie, które ma zostać w ykonane. Aby dodać nową maszynę, należy zaznaczyć opcję Create a virtual m achin e oraz w ybrać przycisk

Next. W dwóch następnych oknach wybiera się nazwę w irtualnej m aszyny i m iejsce pfffee* chowywania plików z jej u s ta w ie n ia m i oraz w skazuje się system operacyjny, który będzie uruchomiony na wirtualnej maszynie (rysunek 1.3). Program ustaw i d o n y fłz it wartości pamięci operacyjnej i wielkości dysku. R y s u n e k 1 .3 . Okno wyboru s ys te m u o p e ra c y jn e g o w program ie Virtual PC

C S«»liullUthin* Wi/.rd «»owatng

Ott*

ptanl0„„i

r «mi** mostołmm***w C»ł*i "■ ■»v

M lKtKr. *1 2 MB

''"'M l**

»5 S*, MP

5”un*

HUmKaMMi)

—

.......

Kolejne okna pozwalają zatwierdzić lub zm ienić wielkość pam ięci operacy j tzystać dane z już istniejącej wirtualnej maszyny lub stw orzyć następny

j,

ny. Po zakończeniu pracy z. kreatorem nowa m aszyna w irtualna jest gotow a d o pracy.

r *

ï

i*•

î Ł

■

T O

*

ii H =

II

%

^

.

s

Ś J

>

2i i

4 -* ~ 2 ' = = i |

t %-

H —w a -

51

= if z z

Z — » oí. 1_

Ł=

if

¿

•/ .

£c > -K -C z ■*

"* 4

I-Ï

£

>

h Ą E'i

I

5

i

? í

Í

Í i!.

f i l

i,

á|¡ H

î

il

!

t | . -¡I

!

¡ii

lllinilimlliiili illüüihhílllUl * -»T» ♦ »»v*-"»**'!* ł '

r. X

t i l ż V = í i i '- z

* U - ëi

i ; : s

?

i

Ϋ

í /.

é

¿

X £.

M Z

r•* er -

2z Ł ^-

2. “

£i

* £

2-r

2 -

e*

> C

8

l

!f i

1 i. X - C -¿ = w X

6

i •*í Í«> ź Ł =■

£

✓

=

í

O'

z

> n

z •'• /

1

r — i ^

1.5 O pro g ram o w an ie d o w irtualizacji za so b ó w k o m p u te ro w y c h

1.

Zapoznaj się z programem do wirtualizacji zasobów komputera. Sprawdź, jakie parametn- wirtualnego systemu mogą być ustawione

,-kl p y t a n ia i p o l e c e n i a

kon tro ln e

1. Jaka ustawa reguluje zagadnienia związane z ochroną praw autorskich? 2 . Czym są przestępstwa komputerowe? Wymień ich rodzaje 3 . Czym jest licencja na oprogramowanie? 4 . Wymień najważniejsze sposoby licencjonowania oprogramowania. 5. Czym różni się licencja pudełkowa od licencji OEM? 6. Czym jest wirtualizacja zasobów komputerowych? 7. Jakie programy pozwalają na utworzenie wirtualnego systemu operacyjnego?

I

B udow a ko m p u te ra „Kom puter" to pojecie pow szechnie używ ane w odn iesien iu do zestawu urządzeń elektronicznych — jednostki cen traln ej (kom pu tera w łaściw ego), m onitora, klawi«». rv i myszki. Dopiero taki zestaw, do którego d ołącza siy odpow iednie oprogramowa­ nie, pozwala na swobodną kom u n ikację na linii u/vtkow nik komputer.

2 .1 . E le m e n ty s k ła d o w e k o m p u t e r a 2.1.1. Płyta głów na D EFIN IC JA

Podstawowym składnikiem komputera jest pfyta gtówr.a e le k tro v ."\ł pMa omko wana. na którei zamontowane są najważniejsze elementy ur.\jd.vn ¡ o o uzda do ich zainstalowania

I v n m T ' 1™ ', 1' I V U " ,;- /W ' ..... u 1W 5 prze/ tirmy Intel (rv «,n i '

TnhnoloXy)u d«s,w i o , ' u

komputer

"t?I opatentowali' ’ •' »■ / oślep ił o n s,otulani U ( a ,,*

/ailoniein płyty «łównei : , porty U SIt'" s|' r/v' " " '■ kontrolery ^......'" " k -tt |r kom ponentom komputer-’ kI I , ' PHr' i l>’ w'elu aplikacjom naraz. Aby " ne działanie wielu program Aw Zawieszamem Sl? aplikacji oraz zapewnie sj nia. Pozwala on, aby system ,ednocześnie> stworzono mechanizm wywłas ^ operacyjny wstrzymał aktualnie w y k o n y w a n e zada' 26

2.2. System operacyjny

ożliwił działanie innemu programowi. Wywłaszczenie zapobiega problemom związanym z zawieszaniem się systemu operacyjnego na skutek zawieszenia się po­ jedynczego programu. Wielowątkowe systemy operacyjne bez wywłaszczenia oczekiwały na zwolnienie zaso­ bów przez aktualnie wykonywany program, co w przypadku zawieszenia jednej apli­ k a c j i powodowało zawieszenie całego systemu operacyjnego. Przykładami systemów wielozadaniowych bez wywłaszczenia były W indows 3.x i wcześniejsze, a także MAC OS do wersji 9 włącznie. Do systemów wielozadaniowych z wywłaszczeniem zalicza się większość systemów UNIX oraz systemy W indows od wersji Windows 95. System operacyjny składa się z 3 zasadniczych części: jądra, powłoki i systemu plików.

Jądro (ang. kemel) to podstawowa część systemu operacyjnego, odpowiedzialna za wszystkie jego funkcje. Zawiera mechanizm szeregowania zadań (ang. scheduter), odpowiedzialny za wybór kolejności wykonywanych wątków, mechanizm przełączania zadań, algorytmy przydziału pamięci, a także m oduły odpowiedzialne za komunikację między uruchomionymi zadaniami oraz komunikację z urządzeniami zewnętrznymi. Powłoka systemowa (ang. sheli) to część systemu odpowiedzialna za komunikację jądra systemu operacyjnego z użytkownikiem. Interpreter komend systemu DOS jest przykładem powłoki tekstowej — system operacyjny, zgłaszając się tzw. znakiem za­ chęty (ang shell prompt), czeka na wprowadzenie komend przez użytkownika. W sys­ temach Windows funkcję powłoki systemowej pełni program Eksplorator Windows, który pozwala na dostęp do danych zapisanych na dysku, wyświetla pulpit, pasek Start, uruchamia programy. System plików (ang file system) to sposób zapisywania danych na dysku, zarządzania plikami, prawami dostępu do plików itp.

—

2 .2 .1 . S y s te m y W in d o w s p o d s ta w o w e in form acje Obecnie najbardziej rozpowszechnionym systemem operacyjnym w komputerach oso '»istych jest system Windows XP firmy M icrosoft. System ten, mimo iż zaprezento­ wany został w roku 2001, nadal cieszy się dużą popularnością. System dostępny jest w dwóch wersjach: Home l.dition

wersja dla użytkowników domowych;

n ° ^ SS'(^na' ~ wcrsia dla firm, zawierająca obsługę zasad zabezpieczeń IokaJyc i o iektów zasad grupy, zapewniająca obsługę wielu procesorów i oferująca mechanizm uwierzytelniania sieciowego. SySK: T Wmdows x p jest wydany w roku 2006 system Windows Vista, nowych funkcji system nie zdobył zbyt wielkiej popularności. Nowe opcje

p7n7iAL 2 ■

BiIdowa Komputera.

-------------

-

—

u j spowodowały zw ieszen ie minimalnych wymagań sprzętowych, pta, wydajnie na starszych kom puterach. System Windows Vista dostępny jest w kilku wers,ach: .

Home Basic (podstawowe wydanie systemu operacyjnego);

I

Home Premium (zawiera obsługę dodatkowych usług, takich ,ak telewizja wys«, kiej rozdzielczości - HDTV);

•

Business (dla zastosowań biznesowych);

.

enterprise (dla zastosowań biznesowych; zawiera m m. oprogramowanie MS Vi,, nial PC służące do w irtualizacji, wielojęzyczny m tertejs użytkownika oraz system R w a n i a danych Biti ocker);

• ultim ate (łączy wersje Home i Enterprise, zawiera dodatki zwiększające wydajność gier). Svstemv Windows XP oraz Vista opierają się na jąd rze N T (ang. N ew I«®*, TOCZarkowo opracowanym dla zastosow ań profesjonalnych. Było on o rozwijane równolegle do linii produktów / serii W indow s przeznaczonych sio zastosowań domowych. Windows XP w linii produktów NT oznaczony /ostał numerem 5.1. Jest on bezp nim następcą systemu W indows 2 0 0 0 (W indows N T 5 .0 ), z kolei system Windows Vista powstał na bazie jądra NT 6.0. W indows NT 6.1 określa wersję najnowszego svstemu Windows 7, którego premiera odbyła się w październiku 2 0 0 9 roku. Powłokę systemów z grupy Windows stanow i graficzny interfejs okienkowy Podstawo­ wym miejscem pracy jest obszar roboczy zwany pulpitem svstemu. Na pulpicie znajdu ją się ikony (obrazki) reprezentujące odnośniki do plików, folderów czy aplikacji.

28

2 2 System operacyjny

i dole pulpitu (rysunek 2.5) znajduje się pasek zadań z odnośnikami do aktualnie ^chomionych programów, dzięki którym istnieje możliwość przełączania się między UrU ' Zawiera on także przycisk Start (lub przycisk oznaczony znaczkiem Windows u 'svstemie Vista), umożliwiający dostęp do menu zawierającego odnośniki do aplika­ cji oraz elementów pozwalających na konfigurację systemu operacyjnego. Obok przy­ cisku znajduje się pasek Szybkie uruchamianie — zbiór ikon umożliwiających szybkie unichamianie dowolnych programów. Uruchamianie programów w systemach graficznych nie jest skomplikowane — należy znaleźć odnośnik do wybranej aplikacji w menu Start i kliknąć go, naciskając lewy przycisk myszy W podobny sposób uruchamia się programy znajdujące się na pasku szybkiego uruchamiania. Aby uruchomić program, do którego odnośnik znajduje się na pulpicie lub w dow ol­ nym folderze na dysku, należy go kliknąć podw ójnie (ang. double click — parametr ten może być zmieniony na pojedyncze kliknięcie). Dostęp do danych na dysku zapewnia program Eksplorator Windows. Pozwala on na swobodne przemieszczanie się między katalogami na dysku, zarządzanie nim i, two­ rzenie skrótów itp. Przeglądanie zasobów komputera umożliwia folder Mój kom puter , znajdujący się na pulpicie lub w menu Start. Aby ustawić opcje wyświetlania plików i folderów w Eksploratorze Windows, nale­ ży z menu Sarzędzia wybrać Opcje folderów. Zostanie uruchomione okno, w którym można ustawić następujące parametry: •

wyświetlanie paska umożliwiającego dostęp do popularnych zadań (część okna z lewej strony);

•

sposób przeglądania nowych folderów (w tym samym lub osobnym oknie);

•

sposób otwierania aplikacji/plików/folderów (pojedyncze lub podw ójne klik­ nięcie).

Zakładka Widok pozwala ustawić, jakie elementy mają być wyświetlane podczas przeglądania zasobów dyskowych (pliki ukryte, systemowe, rozszerzenia plików, ich rozmiar itp.). Zakładka lypy plików pozwala na definiowanie aplikacji skojarzonych ' danym rodzajem plików. dc okno systemu Windows składa się z następujących elementów; •

paska nazwy okna,

• paska menu, • paska narzędzi, • paska stanu, • pasków przewijania, • przycisku Minimalizuj,

ROZDZIAŁ 2

U

B udow a kom p utera

•

przycisku M a k sy m a liz u j! Przywrócenie w d o i,

•

przycisku Zaniknij.

Pasek menu zawiera dostęp do usług, które są oferowane przez okno reprezentujące program. Dostęp do elementów w pasku menu możliwy jest poprzez wskazanie myszą lub z kla­ wiatury. Każda pozycja w menu najczęściej zawiera jedną podkreśloną literę, która w kombinacji z lewym klawiszem Alt pozwala na wyświetlenie danego menu. Pasek narzędzi (ang. tool bar) składa się z ikon reprezentujących najczęściej wykony­ wane polecenia (dostępne również z menu). Pasek stanu (ang. status bar) zawiera informacje na temat stanu okna/programu (np. status ładowania strony internetowej, tryb wprowadzania tekstu itp.).

2 .2 .2 . Aplikacje d o m yśln e dla d a n e g o typu plików W systemach komputerowych informacje przechowywane są w plikach, czyli ciągach bitów zapisanych na dysku. W systemach Windows nazwa pliku składa się z dwóch części — nazwy właściwej i rozszerzenia. Trzyliterowe rozszerzenie wskazuje program, który został przypisany do przetwarzania pliku, na przykład pliki z rozszerzeniem Joc najczęściej przypisane są do edytora tekstów MS Word. O przypisaniu rozszerzenia do aplikacji informuje ikona reprezentująca plik; najczęściej jest to ikona programu. Aplikacje, zwane inaczej plikami wykonywalnymi, oznaczane są rozszerzeniem .exe. Dla każdego rodzaju plików można określić domyślną aplikację, w której dany plik ma być otwierany. Najczęściej dzieje się to automatycznie na etapie instalacji danego opro­ gramowania. Istnieje także możliwość zmiany domyślnej aplikacji przez użytkownika. Przypisanie domyślnej aplikacji do danego typu plików powoduje, że po dwukrotnym kliknięciu ikony danego pliku zostanie otworzony program przypisany do jego obsług' z wczytanym plikiem. Przykład 2.1. Zmiana domyślnego programu odtwarzającego pliki typu MP3

przycisk myszy nad wybranym ipnie w oknie Właściwości w zakład'-1 Ogólne kliknąć przycisk Zmień. W oknie Otu ieranie za pomocą należy wskazać vv>

2.2. System operacyjny

braną aplikację (w tym przypadku WinAmp) oraz zaznaczyć opcję Z aw sze używaj wybranego programu do otwierania tego typu plików , co pozwoli zachować wybór także dla innych plików z rozszerzeniem MP3.

2 .2 .3 . Praca z d o k u m e n ta m i W systemach komputerowych dane, które mają być przetwarzane, zapisywane są w plikach. Aby rozpocząć pracę nad tak zapisanym dokumentem, należy uruchomić odpowiednią aplikację — program, który jest przeznaczony do obsługi danego typu plików. Tabela 2.2 przedstawia typowe rodzaje plików, ich rozszerzenia oraz przykła­ dowe programy do ich przetwarzania. T a b e la 2 .2 . Tabela ro zsze rze ń

plików

Lp.

Rozszerzenie

Typ pliku

Program

1

DOC, RTF

Dokumenty edytora tekstu (zawierają tekst z elementami formatowania)

MS Word

2

TXT

Pliki tekstowe (tekst bez formatowania)

Notatnik

3

GIF, JPG, BMP

Pliki graficzne (mapy bitów)

Photoshop

4

HTM

Dokumenty hipertekstowe (np. strony internetowe)

Internet Explorer (przeglądanie) Front Page (edycja)

5

XLS

Arkusze kalkulacyjne

MS Excel

6

MDB

Bazy danych

MS Access

W indows może rozpocząć się; na Pierwsze polega na bezpośrednim wybraniu dokum entu, tory po ntwarc;e do­ niecki zostanie otworzony w wybranym programie. Drugi pozwą a . . _zoxc i kurnemu bezpośrednio z programu. W systemach W indows pasek me ę programów bardzo często zawiera menu Plik (ang. File), w którym znaj wska()twórz (ang. op en ). Jej kliknięcie powoduje otwarcie okna, w którym na zy zać dokument do wczytania. To samo menu zawiera opcję umoż iwiającą za wyników pracy — Zapisz (ang. Save) oraz Zapisz ja k o (ang. Save as), terwsz pozwala zapisać dane do aktualnie edytowanego pliku (zmiany zostaną na p w bieżącym pliku). Druga pozwala na wybranie nowej nazwy pliku, w torym konane zmiany mają być zapisane, wybór folderu, w którym plik ma zostać zapisań , j a także zmianę formatu danych. W systemach Windows istnieją aplikacje pozwalające na pracę tylko z i^ n y m do kumentem (np. Notatnik, Paint) oraz wielowątkowe, które mogą otwierać kilka do­ kumentów jednocześnie (np. Word, Photoshop, Excel). To drugie rozwiązanie znacz nie poprawia komfort pracy, zwłaszcza w przypadku profesjonalnego wykorzystania

RO ZDZIA Ł 2

■

Budowa kom putera

Menu Plik najczęściej zawiera również opcję pozwalającą zakonczyc aktualnie w y ^ nywany program, dostępną pod postacią komend U y/sac, Za oncz, Zamknij (ang Fxit, Quit). Svstemy z grupy Windows pozwalają na uruchamianie wybranych funkcji przy zastosowaniu klawiszy skrótów (ang. shortcut). Dzięki nim pewne zadania można wykonać be/ konieczności odszukiwania odpowiedniej opcji w menu czy na pasku narzędzi co zdecydowanie przyspiesza pracę na komputerze. Przykładami skrótów klawisz^ w\vh są kom binacje C trhO (omawiana wcześniej op cja Otwórz) lub CtrUS (Zapisz). Przełączanie między aplikacjami umożliwia kom binacja klawiszy Alt+Tab, zamknięcie bieżącego okna zapewnia A lt*F4. T a b e la 2 .3 . Lista najważniejszych skrótów klaw iszow ych wykorzystywanych w systemie W indows i w a plikacjach

Ctrl+A

Zaznacz wszystko (zaznacza wszystkie elem enty w bieżącym oknie).

Ctrl+C

Kopiuj (kopiuje dane do schow ka).

CtrUX

Wytnij (przenosi dane do schow ka).

Ctrl* V

Wklej (wkleja dane ze schow ka).

C trl*/

Cofnij (cofa ostatn io w ykonaną operację).

Ctrl+O

Otwiera okn o dialogowe otw ierania plików.

Ctrl+S

Zapisuje otw arty plik.

Ctrl+N

Otwiera nowy plik lub nowe o kn o programu.

Delete

Usuwa (kasuje) pliki lub foldery.

Sh ift* Delete

Usuwa (kasuje) pliki lub foldery bez przenoszenia do folderu

i

Kosz. Tab FI F2 F i/C trl+F l~4 FS

F6 FIO

i 1 rzechodzi do kolejnego elem entu w oknie. Pom oc Zmiana nazwy pliku. Otwiera okno wyszukiwania. Wyświetla listę paska adresu w programie Eksplorator Windows. Odświeża zawartość aktualnego okna.

1 i < S ri n v> Zi

4;

1 rzechodzi między kolejnymi elementami okna.

•

Uaktywnia pasek menu.

•

2.2. System operacyjny

si

Alt+F4

Zamyka bieżące okno.

Ctrl+F4

Zamyka bieżący dokument.

Alt+Enter

Otwiera okno właściwości wybranego elementu.

Alt+Tab

Przełącza między kolejnymi oknami.

Alt+Esc

Przełącza między poszczególnymi oknami w kolejności, w jakiej były otwierane

Windows

Wyświetla/wyłącza menu Start.

Windows+Pause

Uruchamia okno W łaściwości systemu.

Witidows+D

Wyświetla pulpit.

Windows+M

Minimalizuje wszystkie okna.

Windows+R

Wyświetla okno Uruchamianie (menu Start/Uruchom).

Windows+E

Uruchamia okno Mój komputer.

2 .2 .4 . P ra ca z m e c h a n iz m e m s c h o w k a sch ow ka, który zwiększa kom fort i efek­ tywność pracv poniew aż p o z w ala przenosić dane między dokum entam i, a naw et ró

tekstu lub obra/ów ze strony internetowej do edytora tekstu. Mechanizm schowka w a p l ik a c ja c h najczęściej udostępniony jest w menu Edit). Aby / niego skorzystać, należy najpierw zaznaczyć wybrany fragment ( w przy padku programu in te rn e t F.xplorer i edytorów tekstu należy przytrzymać e

iru

optuj Wytnij (Qr/+Xi. la o p erac ja spowoduje umieszczenie wybranego irz&nentu a a n >'c w schowku. (td\ w d o c e lo w e j ap lika cji wybrana zostanie opcja W klej ( tr + v na pi ich skopiow anie (dla o p cji Kopiuj) lub przeniesienie (dla opcji Wytnij).

I cisk mvszy i przesunąć nad tekstem kursor myszy) i wybrać opcję

2 .2 .5 . B ezp ieczn e z a m y k a n ie s ys te m u System Windows podczas pracy stale zapisuje inform acje na dysku twardym (pliki rejestru, plik wymiany). Ciągła komunikacja z dyskiem nie pozwala na wyłączenie napięcia w dowolnym momencie — jego zanik może doprowadzić do błędów i po wodować problemy przy kolejnych próbach uruchomienia systemu. Aby bezpiecznie zakończyć pracę w systemie W indows, należy wybrać z menu Start opcję Wyłącz Computer, która pozwoli wskazać jedną z następujących czynności: • Hibernacja, • Stan wstrzymania,

______

RO ZDZIA Ł 2

■

Budow a kom putera

•

Uruchom ponownie ,

•

Z am kn ij system.

Wybór pierwszej opcji powoduje przejście komputera w stan hibernacji: zawartość pamięci operacyjnej jest zapisywana na dysku do pliku hiberfil.sys, a napięcie^ wyk czane. Taka forma zakończenia pracy powoduje, że po ponownym włączeniu uzyska jemy komputer w stanie takim samym jak przed wyłączeniem (aplikacje są uruch0. mione, a okna otwarte).

Stan w strzym ania pozwala na zm niejszenie zapotrzebowania na energię elektryczna przy czym komputer nie zostaje wyłączony. Po wybraniu tej opcji wyłączony zostaje monitor, twarde dyski, zmieniony zostaje tryb pracy procesora, dzięki czemu istnieje możliwość szybkiego powrotu do pracy z komputerem. Tryb ten bardzo często wyko. rzystywany jest w urządzeniach przenośnych w celu oszczędzania energii zgromadzo­ nej w bateriach. Opcja Untchom ponow nie pozwala na bezpieczne wyłączenie i włączenie systemu ope­ racyjnego — wszystkie dane są zapisywane na dysk, a poszczególne aplikacje są wylączane. Po wybraniu tej opcji system zostaje uruchomiony na nowo. Wybór opcji Z am knij system powoduje, że system operacyjny zamyka wszystkie apli­ kacje, dokonuje niezbędnych zapisów na dysku w plikach systemowych i wyłącza komputer.

2 .3 . A p lik a c je d o s ta r c z a n e z s y s te m e m o p e ra c y jn y m i a p lik a c je d o d a tk o w e Podstawową funkcją nowoczesnych systemów operacyjnych przeznaczonych dla kom- ¿ puterów osobistych jest udostępnianie sprzętu użytkownikom. Wraz z sy stem a m i ^ stalowanych jest wiele aplikacji pomocniczych. W przypadku systemu W in d o w s . do takich aplikacji należą m.in. Internet Explorer, Paint, WordPad, Windows Me 13 Player czy Kalkulator. Programy te, w przeciwieństwie na przykład do p ro g ram u (p lecenia) c o p y , nie decydują o podstawowej funkcjonalności systemu o p e ra cy jn e ?1 jednak dla wygody użytkownika zostały dołączone do pakietów i n s t a l a c y j n y c h . Obecność programu Windows Media Player w systemach Windows była powod ^ oskarżenia firmy Microsoft o praktyki monopolistyczne. W wyniku działań wprowadzono specjalne wersje systemów operacyjnych, oznaczone literą N (nPdows Vista Home Basic N), które nie zawierały odtwarzacza Media Player. Systemy Windows zawdzięczają swoją popularność m.in. łatwości obsługi oraz stępności oprogramowania służącego zarówno do pracy, jak i r o z r y w k i. Oprogramowanie dostarczone z systemem operacyjnym dostępne jest bezpośrethń ^ jego zainstalowaniu. Aby skorzystać z aplikacji dodatkowych, należy je zainsta 0 w systemie operacyjnym. Większość rozbudowanych aplikacji zawiera tzw. prtV’ instalacyjny, który pozwala na zautomatyzowanie tego procesu. Istnieje także P

2 3 Aplikacje dostarczane z system em operacyjnym i aplikacje dodatkow e

o ’ramów, które nie wymagają instalacji — mogą być one uruchamiane bezpośredikTz dowolnego dysku. Dotyczy to w głównej mierze prostych programów niekorzysTających z zaawansowanych opcji takich jak wpisy do rejestru itp. Programy komputerowe można podzielić na kilka podstawowych kategorii: •

Edytory tekstu — umożliwiają przygotowanie dokumentów tekstowych (np. MS

•

Word). Arkusze kalkulacyjne — umożliwiają przeprowadzanie zaawansowanych obli­

•

czeń (np. MS Excel). Bazy danych — umożliwiają tworzenie baz danych oraz przechowywanie danych (np. MS Access).

•

Programy graficzne — umożliwiają obróbkę grafiki (np. Adobe Photoshop).

•

Oprogramowanie narzędziow e — programy w ykonujące zadania na rzecz syste­ mu operacyjnego (np. Norton Antivirus).

•

Oprogramowanie sieciow e — umożliwia korzystanie z zasobów sieci: przeglą­ darki internetowe, klienty poczty elektronicznej, komunikatory, oprogramowanie do pobierania plików.

•

Oprogramowanie m ultim edialne i ed u kacyjn e — aplikacje prezentujące treści multimedialne, na przykład słowniki języków obcych.

•

Środowiska program istyczne (np. środowisko Visual Studio).

•

Programy wspom agające p ro jek to w an ie — CAD (np. AutoCad).

•

Programy do zarządzania.

•

Programy dostarczające rozrywkę (np. gry komputerowe).

-

1

1 w^ b ^ b ê ê ê ê è ê è è ê ê ê ê ê ê ê

1. Sprawdź urządzenia zewnętrzne podłączone do Twojego komputera. Opisz, jakie porty zostały użyte przy podłączaniu. 2.

Uruchom system operacyjny, a następnie poprawnie go zam knij.

3 . /apoznaj się z elementami interfejsu systemu Windows. 4 . Zapoznaj się z programami dostarczanymi z systemem Windows — Kalku­ lator, Paint, Notatnik, WordPad. 5 . W programie WordPad napisz zdanie „Ala ma kota”, a następnie skopuj )i 10 razy przy użyciu mechanizmu schowka. Zapisz powstały dokument, /am n'i program, a następnie ponow nie go otwórz. 0 \\^ programie MS Paint stwórz dokument z imieniem napisanym przv użyciu nzęc zia At rutor. lak wprowadzony tekst skopiuj i wstaw i razy w doku* K l,tokrumu WordPad. Plik zapisz w folderze M oje dokutnenty.

7 . D om yślnie pliki graficzne JP G są o tw ie ra n e w program ie Podgląd obrazów i faksów. Z m ień go na program P ain t.

8 . Za p o m o cą skrótów klaw iszow ych o tw ó rz d o w o ln y d oku m en t w programie

Word Pad, w prow adź zm iany, a n a stęp n ie zapisz je rów nież przy użyciu skró­ tu klaw iszow ego. Z a m k n ij a p lik a cję o d p o w ied n ią k o m b in a c ją klawiszy.

YTANI A

I P O LECEN IA

KO N TRO LN I

1 . W ym ień podstawowe elementy k o m p u te ra . 2.

Wymień rodzaje pamięci k o m p u tero w y ch . C zym różni się pam ięć we­ w nętrzna od pamięci masowej?

3 . Scharakteryzu j rodzaje pamięci w e w n ę trz n e j. 4 . Jak nazyw a się element zarządzający k o m u n ik a c ją na płycie głów nej kom­ putera?

5 . Jak ie złącza na płycie głównej pozwalają n a p o d łą cz en ie karty graficznej? 6 . W ym ień porty znajdujące się na ty ln y m p an elu ko m p u tera. Jakie urządze­ nia mogą hyc podłączane d o każd ego z n ich ? 7 . Jakimi zasobami zarządza system operacyjny? 8 . Czym jest powłoka systemowa? Jaki p rogram p ełn i fu n k cję powłoki w systemach Windows? 9 . Wymień znane wydania system u W in d o w s XP oraz W indow s Vista. Czym różnią się między sobą? 1 0 . Scharakteryzuj poszczególne e le m e n ty d o w o ln eg o o k n a w systemie Win­ dows. 1 1 . (. zym są aplikacje d om yśln e dla d anego typu plików ? 1 2 . t zym jest rozszerzenie pliku? W y m ień zn an e Ci ro/s/erzenia oraz przs kł a dowe programy, które służą d o o b słu g i tak ich plików 1 3 . W jaki sposób d/iała m ech an izm sch ow ka? D o czego może być on w\ke rzystywany? 1 4 . Czym są skróty klaw iszow e? Ja k ie skróty p ozw alają na otw orzenie doku m em u, jego zapisanie, skopiow anie d an w h do schow ka i ich wklejenie 1 5 . Czym różni się stan w strzym ania od h ib ern acji system u operacyjnej!0 ro\U1'Cn * Sduuktervzui P °d staw ow e rodzaje oprogram ow ania komplir

Systemy plików ledmm z jHHistawowwh /.ułan systemów operacyjnych jest zapewnienie dostępu do danwh /apisanwh na dyskach dzięki obsłudze różnych systemów plików. System pli­ ków to sposoh organizacji danwh na dyskach i zarządzania nimi w sposób prosty i pr/eir/sst\ dla uż\ tkow n ik a.

W lyks/osv. sw em ow o p eta o inwh ma własny system plików (tabela 3.1). System MS U l o a i t i o n I j N c — tablica ll o lf C jl p lik ó w ), W ÜV ¡ v\>>non 1'owNiaic n.i u go i.uh.c wspierają s\ stem NTFS (ang. New Tech* n^r\\ hu sisf«7»;». w s\ sum ach 1 inu\ rozwijany jest system EXT (ang. Extended File >\s/* /'.•». sps linux

X X

X

Windows 9S OSR2/98/Mc (be/. OSR2)

X

X

X (tylko z Service Pack 4) X

X X

X

X

/ ll',su danych na dyskach można rozpatrywać w dwóch aspektach 'tym 1 logicznym.

X

li/wz-

R O /. /IAŁ 3

■

3 .1 . D ysk fizyczn y a d y s k lo g ic z n y rlrn itn u m . dysku twardego są magnetyczne talerze, o b r a c a ,* ,. t|jf ,k((Si H, „a l tóry«h zapisywane są dane. Nad talerzami przesuwają, ,u s,k.;i«lim h ramionach głowice odczytujące i zapisu,ące. Sektory, czyli ,clln0Ml(i w kl, lfwll a a t o p tą dane, układają się w ścieżki (są to sektory znajduj*. • stałei odlrgłou i od środka talerza, tworzące okręg), /.bior scie/ek zapisanych w ta k k i same, odległości od środka kolejnych talerzy nazywany jest cylindrem. Fi/yuny dostęp do danych na dysku polega na określeniu sektora na wskazanym cylindry który ma zostać odczytany przez wybraną głowicę. Kazds sektor składa się z S12 bajtów. Na poziomic systemu plików kilka sektorów łączonych |est w klastry (ung. cluster). Klaster może zawierać dane tylko jednego pij ko. nawet ,esli będ., one wypełniały go w niewielkiej części. System plików zawiera tablicę alokacji plików, czyli przypisanie, w których klastrach znajduje się dany plik Wielkość i lu/ha klastrow zależą od systemu plików i określają maksymalną możliwą do zaadresowania przestrzeń dyskową (wielkość partycji). I i/sc/na przestrzeń dyskowa w systemie operacyjnym jest dzielona na partycje (ang.

/hirtition). Jest to logiczna jednostka organizacyjna dysku, pozwalająca na lepsze zarzą­ dzanie danymi. Każda partyc ja twardego dysku może być sformatowana w dowolnym systemie plików Uszkodzenie danych na jednej partycji nie powoduje uszkodzenia danych na innej. I’r/yc/yny tworzenia partycji są następujące: •

ograniczenia techniczne systemów plików (maksymalna wielkość partycji);

•

konieczność zainstalowania kilku systemów operacyjnych;

• ograniczenie wielkości dostępnej przestrzeni dyskowej dla aplikacji. Informacje o partycjach przechowywane są w specjalnej części twardego dysku — pierwszym sektorze, zwanym M aster Boot Record. Zawiera on program startów' (ang. /xx)f lotulir) i główną tablicę partycji składającą się z 64 bajtów, podzielona na cztery 16-bajtowe części odpowiadające kolejnym partycjom. Rolę poszczególny1 bajtów w tablicy partycji przedstawia tabela 3.2. I artycjc dzielą się na dwa rodzaje: partycje podstawowe i partycje rozszerzone. Partycja poc stawowa to część dysku fizycznego, która może przechowywać dane lub sy**rtn /dWS/c /aw,e*ra tylko jedną partycję logiczną. Partycja rozszerzona nio# < h o w v Jw (.,na/ 'a wielc dysk,,w logicznych. Master Boot Record pozwala na partycją doty“ ących maksymalnie 4 partycji, z czego jedna może >. pa.rtytii ihuot u 'c,"r) “ wiera kod uruchomienia systemu « r przetwarzany j e s t t y i k ? , ''ams,;dowany na Partycji). Kod uruchomienia 'ysU 'cy, gdy party*ja ustawiona jt-st jako aktywna.

3.1. Dysk fizyczny a dysk logiczny T a b e la 3 2 . Rola p oszczegó ln ych b ajtów w tab licy partycji

lauü'w ——

Funkcja

Opis

Flaga aktywności

Określa tzw. aktywną partycję, czyli partycję, z której program rozruchowy powinien załadować system operacyjny.

Adres startowy partycji

Określa początek partycji w notacji cylinder-głowica-sektor.

Typ partycji

Określa partycję podstawową lub rozsze­ rzoną.

6 -8

Adres końcowy partycji

Określa koniec partycji w n o t a c ji der-glowica-sektor.

9 -1 2

Sektor początkowy

Określa adres pierwszego sektora.

1 3 -1 6

Liczba sektorów partycji

Określa liczbę sektorów należących

Numer bajtu 1

l1 - i*t 5

c y lin -

3 .1 .1 . T w o rz e n ie partycji Na etapie instalacji sy stem u o p e r a c y jn e g o wym agane jest

stworzenie podstawowej

partycji systemu. Jeśli zachodzi p otrzeba p o d ł ą c z e n ia d y sk u lub podziału

na partycje po zainstalowaniu logicznych. Aby je urucho­

systemu, należy sk orzy sta ć z na rz ę d z ia M enedżer dysków mię, należy:

1.

Wybrać

w panelu

s te ro w a n ia folder N arzędzia

administracyjne (w przypadku

widoku kategorii d o s tę p n y w W ydajność i konserw acja).

2 . Uruchomić aplet Zarządzanie komputerem (rysunek 3.1). 3 . Z listy Magazyn w y b ra ć Zarządzanie dyskam i. konpul.i.™

• M *•

«te»

MU

C te.

tw e

♦y- © » ci k q a ■ *«'«*»»kwn, (U*,) M tyctmoM« * 41

Uatei®fcl«Ł ZAo-w (Syłtaw)

v(f)

^l>T9ke

P*tyQ i PtxW^NC*v> HTF5 Partych Pod*«Mowy WTTS

Partych

rz,

•

Fksplt>mj,

•

Zmień literę dysku i >c iezki,

•

formatuj ,

•

i suń t/ysfc logiczne,

•

i /nor wolumin (tylko w przypadku dysków dynamicznych),

•

)V 7a'( iu n ś c i,

•

Pomoe.

(>|x ja Z.nuen literę dysku i śeieik i umożliwia zmianę litery dysku, pod którą cianv dysk ma b\v widoczny, a także pozwala zainstalować dysk w- wybranym folderze dvsku NU S. Opcja W hiśeiwości wyświetli okno właściwości dysku lokalnego.

3 .1 .2 . F o rm ato w an ie d ysków każda part>vja na dysku pr/od użyciem powinna zostać sformatowana w' odpowied­ nim systemie plików. Form atowanie to proces tworzący struktury n ie z b ę d n o do zapi­ su i odczytu danych, takie jak na przykład tablica alokacji p lik ó w . Aby sformatować dysk w systemach Windows, należy: 1. 2.

Otworzyć folder Mój komputer znajdujący się na pulpicie lub skrót stępny w menu Start.

d o niego

do­

Wybraną partycję kliknąć prawym przyciskiem myszy i z menu wybrać opcję

Formatuj. 3.

W' oknie formatowania (rysunek 3.2) wskazać system plików, w którym dany dv>k ma zostać sformatowany, ewentualnie wybrać wielkość jednostki alokacji (klasto R y s u n e k 3 .2 . O kno fo rm ato w an ia dysku

3 2 Zarządzanie plikami i folderam i

4

i)|h jonalnie n.ul.u etykietę dyskowi (nazwa la będzie widoczna w oknie Mój

5.

Z a tw ierd zić

komputer). iornutowanie przyciskiem Rozpocznij.

Istnieje możliwość vv\boni tzw. szybkiego form atow an ia. O pcja ta pozwala na przy­ gotowanie niezbędnych stmktur. jednak nie sprawdza błędów mogących wystąpić na dysku. tak jak c/Mtione to jest w przypadku pełnego formatowania.

3 .2 . Z a rz ą d z a n ie p lik a m i i fo ld e ra m i Oane w s\ stornach plików zapisywane są w plikach, pliki gromadzone są w katalo­ gach. katalog (ang. J i m tory) w systemach plików to jednostka organizacji danych na d\skn. ktoia mo/e /awiei.u podkatalogi (ang. sulhlirectory ) lub pliki (ang, /i/e). W s\ stema». li Windows katalogi zapisywane są w katalogu głow m m (ang. roof Jir a to n ) »lanego d\ sku l»>gic/nego, oznaczanego znakiem odwrotnego ukośnika — (ang, />.;,(■ s/as//). I\>s/e/eg»>lne partu je oznaczane są kolejnym i literami alfabetu. W sys­ temach 1 inu\ katalogi , apis\ wam- są w katalogu głównym całego systemu oznaczaiu'g«' . iiaku m ukośnika „ " tang. W.o/¡). P attw je mogą być przypisane do różnydt katalogów tw\stępuje t\ lk»> jeden katalog główny, niezależnie od liczby podłączonych dvsk»wv). Opetacja przepisania katal»\gu »lo p .u tw ji nazywa się montowaniem — od pol»\»'iua nunint.

3 .2 .1 . Ś c ie ż k a d o s tę p u ' golm, h plików wskazuje ścieżka dostępu lang.

'

-• ciąg

znaków okieslaj.KA położenie pliku lub katalogu na dysku. W systemach DOS/Win-

dows scie/ka dostępu ma postać: .ń ; \.l. W, t

Vi

ś : U , t ' ' :i\kstaloę2\plik.rot% na przykład:

\ \p •. ::m.*\|Vit*»lńe . dOC

u m» nu«, h l inn\ ścieżka dostępu przedstawiana jest w postaci • v. :. ,, na prz\ kład: s

\

p.M.u» i kliknięciu skrótu \f,• (lub wi ’ " ln/vl>,u^ u systemu Windows V istl) /naidiu.wogo się na pulpuie lub "n u Sr,nt, |mg ram ten umchomiC można ta k/o za pomocą |>olecenia s tort \fvir-6m »muwnb, „w ^

I •W M c-Zk na«. i f nm I

R y s u n e k 3 .7 . Kreator kopii zapasowej — wybór opcji dotyczących kopii zapasowej

ROZDZIAŁ 3

■

SystemyjDlików

, Po .—

^

r

h m ożna wybrać m iejsce zapisu pliku kopii zapasowej oraz ,ej „ ^ n a w ostatnim oknie kreatora pozwala na wyb,an„

rodzaju kopu:

. Q2nacza ^ k o n a n i e kopii zapasowej.

N annairn

.

ł

.^

Kopia - t w o r y

. •

w ykonania kopii zapasowej. .

nków , które zostały zmodyfikowane lub utworzo. kop lij i oznacza w ykonanie kopii zapasowej.

Przyrostami — tworzy ^

•

n e od czasu ^ R óżn icom — tworzy

.

o

" - " t o

j; i i e

p

,jków> kt6re zostały zmodyfikowane lub utworzone . ^ oznacza wykonam a kopii zapasowej. i ę

zapasową plik6w zmodyfikowanych tylko w da„yra

można

S ^ ^ n a d o łą c z e n ie koph zapasowe, d o harm onogram u zadań systemu operacyjne* (rysunek *.8). R ysu n ek 3 .8 . Km+f m kfćwykMMMkop*« omm MUi k •otęm .tąL'~txry~ąrmkopi :*o mo*+\ póT mi

J

k dn p l * w ^

,ądc.

K reator kopii zapasowej — ustalanie harmonogramu

Ow

D Q *D i

3 . C h a ra k te ry s ty k a s y s te m ó w p lik ó w s)1-'1 Systemy plików są rozwijane wraz z system ami operac\ jn> mi.• Windows in jawspiera inform3 temy FAT oraz system NTFS. Różnią się one sposobem pr/tk u "> o plikach, ale również atrybutami plików i prawami dostępu.

3 .3 .1 . System y FAT

^ ^

System plików FAT został zaprojektowany w latach 70. ubiegłego vwe takich r*0’ DOS. Określa on rozmieszczenie plików, katalogów i wolnej Przestrzell|liu jest tablica śnikach jak dyskietki i dyski twarde. Najważniejszym e l e m e n t e m systen ^ ni alokacji plików (ang. File Allocation Tubie), informująca o r o z m i e s z c z e n i ! partycji — od nazwy tej tablicy pochodzi nazwa systemu.

46

3 3 C h a ra k te r^ ty k a ^ y s te m ô w plików

W pierwszej wersji (FAT 12) system pozwalał na 4 0 9 6 jednostek alokacji (2'-’), co umożliwiało tworzenie partycji o pojem ności maksym alnej 16 MB. Wersja działająca Ut systemach DOS i Windows do wersji 95 (zwana FAT lub FAT 16) pozwalała na tworzenie partycji o wielkości do 2,1 C»B — było to 2 " klastrów po 32 Kb. System ten wprowadził identyfikację plików za pom ocą 8-znakow ej nazwy oraz 3-literowego rozszerzenia oddzielonych kropka. System FAT 16 nie pozwalał na tworzenie długich n i/w plików, ograniczona była również m ożliwość używania znaków narodowych. W celu zniesienia tych ograniczeń w systemie W indows 95 zaim plem entow ano roz­ szerzenie systemu plików VFAT (ang. YirUuil FM'). Wraz z wydaniem wersji W indows 95 O SR 2 zaprezentowany został system FAT 32, które pozwala na tworzenie partycji o rozmiarach do 2 TB (2 ' klastrów po 3 2 Kb) oraz obsługuje pliki o maksymalnej wielkości 4 GB. Największą zaletą systemów FAT jest prostota — tablica alokacji pliku umożliwia szybkie odszukanie pliku lub wolnego m iejsca na dysku. Wadą jest duża fragmentacja danych (plik może znajdow ać się w klastrach oddalonych od siebie, co wydłuża czas jego odczytu ).

Klaster ma zasadnicze znaczenie dla m aksym alnej w ielkości partycji, która stanowi iloczyn możliw ych do z a a d r e s o w a n i a k l a s t r ó w oraz ich w ielkości. Porównanie w ła s n o ś c i s y s te m ó w FAT przedstawia

tabela 3.3.

Tabela 3 .3 . Porowname w ielkości partycji w s y s te m a c h FAT

FAT 12

FAT 16

FAT 32

Rozmiar wpisu w tablicy FAT

12

16

12

Maksymalna liczba klastrów na partycji

2 ,2= 4096

2 U - 65 5 16

2' = 4 294 967 296

Minimalny rozmiar klastra

S 12 b

2 Kb

4 Kb

Maksymalny rozmiar klastra

4 Kb

12 Kb

32 Kb

Maksymalna wielkość partycji

16 MB

2 (»U

2 TB

3 .3 .2 . S ystem N TFS System N I PS (ang. N ew T echnology File System ) to system rozwijany wraz / limą syste­ mów Windows Nr. Pozwala na utworzenie partycji o m aksym alnym rozmiar/e 2 Sn I B 1^pisanie pliku o rozmiarze 16 TB. System ten jest systemem zdecydowanie bardziej zaawansowanym, zawiera wiele funkcji niedostępnych w system ach I AT, takiv.li jak na 1 r/> ad prawa dostępu dla użytkowników oraz grup czy dziennik /mian. ^formacje dotyczące poszczególnych plików przechowywane są w ta h lio Ml I (ang. zm•

lal)^ — ukrytYm P*'ku zapisanym na ka/dej partycji N l i s. Korzysta ona iani/mu drzewa binarnego, co umożliwia efektywniejsze wyszukiwanie danych.

W porównaniu z system am i FAI najw iększą wadą systemu jest duża nadmiarom danych związana z przechowywaniem dodatkow ych in form acji. System NTFS ma szereg nowych fun kcji, które nie w ystępow ały w systemie FAT o • .• Ut° ich lista: •

D yski dynam iczne. Dysk twardy m oże być podzielony na woluminy (ang. m e), a każdy z nich może zostać sform atow any i użyty jako dysk logiczny. Wolu m in może swoim zasięgiem o b ejm o w ać także inne dyski fizyczne, a jego wielkość m oże być dow olnie zm ieniana w trakcie pracy system u.

•

K om presja. Istnieje m ożliw ość kom presji zaw artości plików , folderów, a nawet całych partycji na poziom ie system u plików , dzięki czemu użytkownik nie musi wykonyw ać dodatkowych operacji podczas dostępu do danych.

•

D zien nik zm ian. M echanizm ten służy do przechow yw ania inform acji na temat wszelkich operacji (takich jak usuw anie, dod aw anie czy modyfikowanie) dokona­ nych na w olum inach NTFS. Dzięki dzienn ikow i system staje się bardziej odporny na błędy pow stające na skutek aw arii.

•

Szyfrow anie. Istnieje m ożliw ość szyfrow ania plików , co pozwala ograniczyć do nich dostęp.

•

Ind eksow anie. Funkcja ta przyspiesza w yszukiw anie plików.

•

Lista k on troli dostęp u (ang. Access Control List — ACL). Lista przechowuje konfigurację zabezpieczeń dostępu do plików. Każdy plik i folder zapisany na wolum inach NTFS ma sw oją listę kon troli dostępu, w której przechowywane są inform acje o prawach dostępu do nich .

•

Przydziały dyskow e. M ożna ograniczyć przestrzeń dyskową dla poszczególnych użytkowników'.

•

O dporność na błędy system u plików ’ i o b słu g a p arty cji o dużym rozmiarze.

Przy porównaniu systemów' NTFS oraz FAT w idać zdecydow anie więcej możliwośa po stronie pierwszego z nich. System ten pozw ala na zarządzanie uprawnieniami dc danych, przydzielanie m iejsca na dysku, kom presję danych, czego nie dostarcza system FAT. Mimo pewnych ograniczeń system FAT nadal jest popularny, w szczególności na nośnikach o mniejszej pojem ności, takich jak karty pam ięci czy pam ięci flash.

3 .3 . 3 . U p ra w n ie n ia N T F S Upraw nienia NTFS do folderów kontrolują dostęp użytkowników do folderów l)f 2ay art' c ^ nich plików i podfolderów. Mogą być one nadawane lub odbierane f* t a b e l e k ^ o r a n ^ ° m ° raz ^mpom użytkowników. Wykaz uprawnień zawier

3 3 C h a ra k te ry s ty k a s y s te m ó w pi.Ków

Tat>*la 3 -*- Uprawnienia NTFS cło folderów l praw m e n ie

Możliwości

Wyświetlanie zawartoSii folderu (/ o t htU er

W idok na/w plików i pod folderów w tolder/e.

( OfttffftS) t\ k w 1

\\ ułok plików i jkHifolderow w folderze oraz przeglądanie uprawnień i atrybutów folderu (Tylko Jo aderytu |Read-onł> 1, l knt\ |Hidden|, \rchiuulny JAnhiwe). Systemowy |N\\tem|).

i Rd/enie pr/e/ łolder\ prowadząve do plików i folderów, pr/\ braku uprawnień do folderów, przez które się pr/c* vbovł/i \\vkonvwatue działań, na które zezwalają uprawnienia o«k u h i w w w u-tlanie zawartości folderu. nawet

' u o r . «n u

Zapis i U ’//< 1

m m u h

p h k o w i p o d tn id c r ó w

w f o l d e r z e , zmiana

. t : \ I u h o w f o l d e r u «' raz p r z e g l ą d a n i e w ł a s n o ś c i i u p f J I W f l f c f t dOt ♦«' Ul em.

Mody fikać ta (AU\hf\)

‘

' i *’■

loKicm. w\konvwanie d ziid ań , n a któfeJK O T |tiq^.c

; ^

.piMi, o d c z y tu i w y k o n y w a n i a .

Pełna kontrola i Fuli

Contro/)

npi.oMiien, przejmowanie na własność O G K tittftrittit' p.\u.'uk iis\\ i plików, w ykonyw anie działań, na które zezwalają u d,

Uprawnienia N I I S d o plików T a b e la 3. 5 .

¡ ' . i u niema NTFS d o foidtlÓWL

kontrolują dostęp użytkowników do plików

.. \ T F S d o p lik ó w

l praw n i e m e

Możliwości

Odczyt (ReaJ)

i ki,

\ x p l i k u «'raz

przeglądanie jego własności, uprawnień i atry­

butów Odczyt i wykonywa­ nie (ReaJ \ I xecute) Zapis ( Wńte)

l u u h a m ia n ic ap lik ac ji,

wykonywanie działań, na które zezwala

upraw nienie o d c /\ tu. /.ustępowanie

(„nadpisyw anie") pliku, zmiana jego atrybutów własności i uprawnień do niego

o i a / p i/eg ląd an ic

Modyfikacja (MoJify) I Vł na k o n t r o l a

Control)

(Fuli

pliku, wykonywanie działań, na które zapisu, odczytu i wykonywania.

Mo d\ lik,u ja i usuw a n i e / e/wal ai ą u p r a w n i e n i a /im ana uprawnień i

przejmowanie na własność, wykonywanie pozostałe uprawnienia NTFS do

działań, na które zezw alają

plików. y Nzm itnić uprawnienia dla wybranego pliku lub folderu, należy kliknąć jego ikonę |rawpn przyciskiem myszy, a następnie z menu kontekstow ego wybrać opcję Właściu - Na zakładce Zabezpieczenia (rysunek 3.9) wyświetlane są dwie sekcje: N azwy

io tełdwu

0

Odczyt

0

Z tm

-

Sum ow anie upraw nień System NTFS sumuje nadane upraw nienia. C złonek dwóch grup, z których jedna ma przypisane uprawnienie Odczyt, a druga Zapis, może zarówno czytać, jak i li pisywać dane. Wyjątkiem jest prawo odm ow y — nadpisuje ono inne u p r a w n ie n ia es i grupa, do której należy, lub jego konto ma ustawioną odmowę dostępu, stal się ona efektywna nawet wtedy, gdy użytkownik jest członkiem grup, które tan uprawnienie mają.

Dziedziczenie upraw nień m 7v n L C“ \ ą sf ' ™ uprawnień jest ich dziedziczenie (rysunek 3 .1 0 ). nr r etC:. ° 0 m i nadrzędnego (rodzicielskiego) są domyślnie dziedziczone i

przestrzeń,ane na podfoldery i pliki zawarte w tym folderze

50 - r

3.3. Charakterystyka system ów plików R y s u n e k 3 .1 0 .

Z aaw ansow ane ustawienia zabezpieczeń

Aby zapobiec d z ied ziczeniu u p r a w n i e ń d o wybranego folderu, należy usunąć zazna­ czenie o d p o w ied n iej o p c ji w o k n i e

Zaawansowane u staw ien ia zabezpieczeń.

Aby wyświetlić o k n o Z aaw an sow an e u staw ien ia

zabezpieczeń , należy wybrać opcję

Właściwości z m enu k o n t e k s t o w e g o wybranego folderu, następnie w wyświetlonym oknie przejść d o za kład k i Z abezp ieczen ia i w y b r a ć p rz y c is k

Zaawansowane.

Uprawnienia — pozwala na Zezwalaj na propagowanie dziedziczonych uprawnień z obiektu nadrzędnego do tego obiektu i wszystkich obiektów podrzędnych. Uwzględnij je razem z wpisami tutaj zdefiniowanymi. Po usunięciu Okno to składa się z czterech z a k ła d e k . Pierwsza z nich —

przegląd i zm ia n ę u p ra w n ie ń s p e c ja ln y c h . W zakładce tej znajduje się opcja

zaznaczenia tej opcji d ziedziczenie uprawnień do podfolderów zostanie wstrzym ane Specjalne u p raw n ie n ia o b e jm u ją n a s t ę p u j ą c e o p c j e :

•

Przechodzenie poprzez fold er/ W ykon an ie p lik u ,

•

Odczyt atrybutów ,

•

Odczyt atrybutów rozszerzonych (m .in. atrybutów kom presji i szyfrowania),

•

I warzenie plików /Z apis dan y ch ,

•

I warzenie fold erów /D ołączan ie d an ych,

•

Zapis atrybutów ,

•

Zapis rozszerzonych atrybu tów ,

•

Usuwanie podfolderów i plików ,

•

Usuwanie,

•

Odczyt uprawnień,

•

Zmiana uprawnień,

•

Przejęcie na w łasność,

•

Pełna kontrola, Wyświetlanie zaw artości foldem /O dczyt danych.

ROZDZIAŁ 3 ■

Systemy plików

Zakładka Inspekcja pozwala ustalić, jakie zdarzenia zw iązane z wybranym obieU, maja byc zapisywane w dzienniku system ow ym czyli podlegać inspekcji. 2ak> f/ W łaściciel pozwala na przypisanie w łaściciela danego zasobu, na zakładce o ! ^ uprawnienia istnieje m ożliw ość spraw dzenia, jakie upraw nienia ma wybrany użytki nik po u w z g lę d n i e n i u sum ow ania i dziedziczenia. Należy pam iętać, że od m ów ien ie d anego praw a jest w ażn iejsze niż jego posiadan O dm ów ienie prawa n ad pisuje w szystkie u p raw n ien ia, zarów no jawne, jak i d^' dziczone.

Zasady przypisywania upraw nień Nadając uprawnienia do zasobów , n ależy przestrzegać reguł, które pozwalają na |ep. sze zarządzanie danymi: •

Uprawnienia należy przypisywać fold erom , a nie poszczególnym plikom.

•

Należy przyznawać użytkow nikom ty lk o taki poziom dostępu, który jest ko­ nieczny (zapobiega to n iep ow ołanem u dostęp ow i czy usunięciu danych).

•

Należy tworzyć grupy zgodnie z typem dostępu do zasobów , wymaganym przez ich członków , a następnie przypisyw ać tym grupom upraw nienia. Pojedyncze konta użytkowników nie pow inny być w ykorzystyw ane do przypisywania uprawnień.

•

Do folderów danych i folderów ap lik acji należy przypisyw ać uprawnienie odczy­ tu i wykonywania dla grup użytkow n ików i adm inistratorów .

•

Do folderów publicznych należy przypisyw ać u praw nienia odczytu, wykonywa­ nia i zapisu.

•

Należy odmawiać uprawnień tylko wtedy, gdy kon ieczn ie trzeba odebrać kon­ kretny typ dostępu konkretnem u kon tu użytkow nika lub grupie.

K opiow anie a u p ra w n ie n ia NTFS Podczas kopiowania lub przenoszenia pliku alb o folderu na wolum inie NTFS upraw­ nienia dotyczące obiektów mogą ulec zm ianie. Jeśli plik lub folder kopiowany jest na weec>aip W° Um*n NTFS, to dziedziczy on upraw nienia z nadrzędnego folderu doceO" unrawnipen° SZenie ^ ram ac^ te8 ° samego w olum inu pow oduje, że zachowywane uprawnienia przypisane do obiektu źródłowego. czTon^ min, 1 PrZC0 ° SZenie danych na inne w olum iny N TFS powoduje, że dzied^ NTFS na dvsk FAT/F. ' ^ Zędnych f°łderów docelow ych. Kopiowanie danych z >>

j

przez ten ^stem “

'

^

Upr3Wnień’ * dyŻ

° ne ° bSłUg

3 4 Programy narzędziowe do optymalizacji, naprawy i ochrony dysków

¡3 . 4 . P r o g r a m y n a r z ę d z io w e d o o p t y m a liz a c ji, n a p ra w y i o c h ro n y d y s k ó w l»r ,ca systemów operacyjnych powoduje nieustanny zapis inform acji na dyskach. Mo/e to powodować występowanie niekorzystnych zjawisk, takich jak fragmentacja dysku e/v niespójność dam ch. W celu poprawy funkcjonow ania dysków stworzone /o t >łv programy narzędziowe pozwalające na naprawę struktur danych na dysku oraz Uh ochronę przed działaniem złośliwego oprogram owania. Na deskach twardych występują dwa rodzaje uszkodzeń: •

Uszkodzenia fizyczne — związane z m echaniczną usterką nośnika lub problem a­

•

Uszkodzenia logiczne — polegają na naruszeniu integralności stmktury logicznej /apisanw h danych, a nie na uszkodzeniu samych nośników. M ogą być sp o w o d o ­ wane atakami wirusów komputerowych, przerwami w dopływ ie prądu elektrycz­ nego, nagłymi skokami napięcia lub błędam i w op rog ram ow an iu .

mi z układami elektronicznymi.

3 .4 .1 . P ro g ra m y d o s k a n o w a n ia s tru k tu ry d ysku (idv system operacyjny zostanie niepoprawnie zam knięty, na dysku może wystąpić niespojnoss danych, na przykład wskutek n iepopraw nych wpisów do tablicy FAT. Często występują również m echaniczne uszkodzenia dysku — na przykład na sku­ tek działania sił zewnętrznych głow ice m ogą zary so w ać magnetyczny talerz dysku, uniemożliwiając ich odczyt. Powstają w ów czas uszkod zone sektory (ang. had sector). Uszkodzenia te nie mogą hyc naprawione, jednak dysk można nadal wykorzystywać, o ile sektory te zostaną oznaczone jako uszkodzone. Uo systemów Windows dołączony został program CH K D SK pozw alający na napra­ wę logicznej struktury dysku, a także odzyskiwanie danych zapisanych w uszkodzonych sektorach (oraz ich oznaczanie). Aby uruchom ić spraw dzanie dysku logicznego, należy: •

W loldcr/c Moj komputer kliknąć prawym przyciskiem myszy w y brany dy sk.

•

/ menu kontekstowego wybrać \V7aściu\>sei%a następnie zakładkę N u / y / : w .

•

Kliknąć przycisk Sprawdź w celu uruchom ienia program u sprawdzającego.

W oknie Sprawdź dysk istnieje możliwość wybrania opcji \utomat\\ nie napraw / /e./i " 'K om plikon oraz Skonaj dysk i probnj odzyskać uszkthUonc sektorr. I ingiam sprawdzający może również hyc uruchom iony w trybie tekstow ym po w yda­ niu polecenia chkd.sk. Pełną funkcjonalność programu zapewnia użycie dodatkow ych napi.iwi., błędy na dysku; jeżeli jakikolw iek program korzysta z danego dysku, lawia mi, komunikat proponujący sprawdzenie dysku pr/\ kolejnym uruchom ieniu. podw as sprawdzania wyświetla nazw ę każdego spraw dza nego pliku.

RO ZD ZIA Ł 3

■

System y plików

________ __ __

wyszukuje uszkodzone sektory i stara się odzyskać z nich informacje.

,r

Następujących opcji należy używać tylko w odniesieniu do systemu plików Nyp^. x

wymusza odinstalow anie w olum inu, po czym wykonuje zadania takie jak pr

łącznik /f. t — przeprowadza prostszy test w pisów w indeksie (faza druga procesu sprawy nia), minim alizując czas działania program u. / c — pomija sprawdzanie cykliczności w strukturze katalogów, minimalizując CZis działania programu. / i : r o z mi a r — zmienia rozm iar pliku zapisującego transakcje NTFS. Jeśli pominiemy param etr ro zm iar, program wyświetli bieżący rozm iaru tego pliku. Program chkdsk w system ach DOS i W ind ow s do wersji 98 służył tylko do wyświe­ tlania informacji o dyskach. Za ich n ap raw ę odpowiedzialny był program scandis*, który nie występuje w system ach z rodziny NT.

3 .4 .2 . P ro g ra m y d o d e fra g m e n ta c ji dysków Fragmentacja to niekorzystne zjawisko w ystępujące n a d y sk a ch , zw iązane z nieciągło­ ścią zapisów plików. Dane są zapisyw ane w jednostkach a lo k a c ji zwanych klastrami. Ich wielkość zależna jest od systemu plików. Większe porcje d an y ch muszą zostać zapi­ sane w wielu klastrach. System operacyjny, zapisując d a n e , w y k o rzy stu je kolejne wol­ ne klastry, w tym także te, które znajdują się pomiędzy in n y m i, zapisanym i klastrami. Jeśli plik został zapisany w kolejnych klastrach, dostęp d o n ieg o jest szybszy niż wtedy gdy zapisany jest on w klastrach oddalonych od siebie (w iąże się to z koniecznością ponownej kalibracji — ustaw iania — głowicy dysku). Aby usunąć fragmentację dysku, wraz z systemami W in d o w s dostarczany jest pro gram Defragmentator dysków, pozwalający na fizyczne p rz en o sz en ie plików na d u w celu skrócenia czasu ich odczytu. Aby go uruchomić, należy: 1 . Wybrać folder N arzędzia adm inistracyjne w p a n e lu ste ro w a n ia . 2 . Uruchomić aplet Zarządzanie komputerem. 3 . Z listy Magazyn wybrać Z arządzanie dyskam i.

Program do defragmentacji dysku można rówmież uruchomić poprzez k lik n ięte oc[ wiedniej opcji na karcie N arzędzia. W tym celu należy: •

W folderze M ój kom puter kliknąć prawym przyciskiem m yszy w ybrany d>sk-

•

Z menu kontekstowego wrybrać W łaściw ości , a następnie zakładkę NarzędJ-

•

Kliknąć przycisk Defragmentuj w celu uruchomienia programu defragmentują

Pefragmentacja dysku możliwa jest z poziomu wiersza poleceń, dzięki konn a e r a g c i i t e r a _ a y s k u : > , dostępnej z następującymi opcjami: