Monety kolekcjonerskie 2002-2006 [PDF]

Zitiervorschau

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 A g oraz farby: czerwona, zielona i czarna lustrzany 32,00 mm 14,14 g 40.000 szt.

Awers: Z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, poni˝ej or∏a napis: 10 Z¸. Z prawej strony oznaczenie roku emisji: 2002 oraz odznaka Krzy˝a Pamiàtkowego Monte Cassino. Poni˝ej maki wykonane farbami: czerwonà, zielonà i czarnà. U góry pó∏kolem napis: m. RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony wizerunek genera∏a broni W∏adys∏awa Andersa. Z prawej strony ruiny klasztoru na Monte Cassino, powy˝ej napis: GENERA¸ / BRONI / W¸ADYS¸AW / ANDERS / 1892-1970.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 680.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek genera∏a broni W∏adys∏awa Andersa. Z lewej strony odznaka Krzy˝a Pamiàtkowego Monte Cassino. Wokó∏ napis: GEN. BRONI W¸ADYS¸AW ANDERS 1892-1970.

W dniu 6 listopada 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç genera∏a broni W∏adys∏awa Andersa, o nomina∏ach:

Na boku 8-krotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monety: Andrzej Nowakowski

• 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

W∏adys∏aw Anders urodzi∏ si´ 11 sierpnia 1892 r. w B∏oniu w powiecie kutnowskim. W zwiàzku z obj´ciem przez jego ojca obowiàzków administratora majàtku Taurogi, rodzina Andersów przenios∏a si´ na Litw´. W latach 1911-1914 studiowa∏ na Politechnice w Rydze. W po∏owie 1914 r. zosta∏ powo∏any do szko∏y podchorà˝ych rezerwy kawalerii armii rosyjskiej; po jej ukoƒczeniu

otrzyma∏ pierwszy stopieƒ oficerski. Skierowany na front walczy∏ m.in. wraz z 3. Pu∏kiem Dragonów w Prusach Wschodnich, dowodzi∏ szwadronem, a nast´pnie batalionem. Ju˝ wtedy by∏ wysoko oceniany jako dowódca, co zadecydowa∏o o skierowaniu go na kurs do Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu. Po jego ukoƒczeniu w dniu 7 lutego 1917 r. objà∏ stanowisko szefa sztabu 7. Dywizji Strzelców. W czasie walk by∏ trzykrotnie ranny. Za okazane w boju m´stwo odznaczono go jednym z najwy˝szych orderów rosyjskich – Krzy˝em Oficerskim Âwi´tego Jerzego. Od 1917 r. uczestniczy∏ w formowaniu i szkoleniu oddzia∏ów I Korpusu Polskiego w armii rosyjskiej genera∏a Józefa Dowbora-MuÊnickiego. W dzia∏aniach bojowych dowodzi∏ pu∏kiem, a nast´pnie zosta∏ szefem

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

sztabu 1. Dywizji Strzelców. Po rozwiàzaniu Korpusu powróci∏ do Polski, gdzie po odzyskaniu niepodleg∏oÊci rozpoczà∏ s∏u˝b´ w sztabie Armii Wielkopolskiej w Poznaniu, a nast´pnie objà∏ dowództwo 1. Pu∏ku U∏anów Wielkopolskich, który bra∏ udzia∏ w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Pu∏k ws∏awi∏ si´ w walkach nad Berezynà, gdzie podpu∏kownik Anders po raz kolejny zosta∏ ranny. W uznaniu zas∏ug zosta∏ odznaczony osobiÊcie przez marsza∏ka Józefa Pi∏sudskiego orderem Virtuti Militari V klasy. O niezwyk∏ej dzielnoÊci W∏adys∏awa Andersa Êwiadczy tak˝e fakt czterokrotnego odznaczania go Krzy˝em Walecznych.

na nacierajàce wojska Armii Czerwonej. Dwukrotnie ranny, genera∏ Anders dosta∏ si´ 29 wrzeÊnia pod Starym Samborem do niewoli radzieckiej. Przewieziono go do Lwowa, a nast´pnie do Moskwy, do wi´zienia NKWD na ¸ubiance.W niezwykle ci´˝kich warunkach, nieustannie przes∏uchiwany, sp´dzi∏ w wi´zieniach radzieckich 22 miesiàce. WolnoÊç odzyska∏ 4 sierpnia 1941 r. w wyniku podpisania uk∏adu radziecko-polskiego przewidujàcego utworzenie Armii Polskiej w ZSRR. 11 sierpnia 1941 r. otrzyma∏ nominacj´ na genera∏a dywizji.

wienia go polskiego obywatelstwa 26 wrzeÊnia 1946 r. przez Rzàd JednoÊci Narodowej w Warszawie; decyzj´ t´ w∏adze w Polsce anulowa∏y dopiero 15 marca 1989 r.

Po zakoƒczeniu wojny W∏adys∏aw Anders w latach 1921–1923 studiowa∏ w Ecole Supérieure de Guerre (Wy˝szej Szkole Wojennej) w Pary˝u. Po jej ukoƒczeniu zosta∏ dyrektorem kursu dla wy˝szych dowódców w Wy˝szej Szkole Wojennej w Warszawie. 15 sierpnia 1925 r. awansowano go na pu∏kownika. W latach 1925-1926 by∏ pierwszym oficerem Sztabu Generalnego Inspektoratu Kawalerii. Pu∏kownik Anders by∏ tak˝e Êwietnym kawalerzystà; kierowana przez niego polska ekipa zdoby∏a na mi´dzynarodowych zawodach jeêdzieckich w Nicei w 1925 r. kilka nagród indywidualnych oraz zespo∏owo Puchar Narodów. Podczas zamachu majowego w 1926 r. wierny przysi´dze ˝o∏nierskiej pu∏kownik Anders opowiedzia∏ si´ po stronie legalnego rzàdu oraz Prezydenta RP Stanis∏awa Wojciechowskiego. Jako szef sztabu dowództwa wojsk rzàdowych kierowa∏ dzia∏aniami obronnymi wokó∏ Belwederu, a nast´pnie bra∏ udzia∏ w przemarszu dostojników paƒstwowych z Belwederu do Wilanowa. Pomimo swej zdecydowanej prorzàdowej postawy nie by∏ represjonowany przez marsza∏ka Pi∏sudskiego, który – doceniajàc jego umiej´tnoÊci – wyznaczy∏ go w 1926 r. na dowódc´ II Samodzielnej Brygady Kawalerii w Równem. 1 stycznia 1934 r. W∏adys∏aw Anders zosta∏ awansowany na genera∏a brygady, a w 1937 r. objà∏ dowództwo Nowogródzkiej Brygady Kawalerii w Baranowiczach. Po ataku Niemiec na Polsk´ we wrzeÊniu 1939 r. Brygada, wchodzàca w sk∏ad Armii „Modlin", prowadzi∏a ci´˝kie walki w rejonie Lidzbarka Welskiego i P∏ocka, podczas których genera∏ zosta∏ ranny od∏amkiem bomby lotniczej. Nie opuÊci∏ jednak frontu i po za∏o˝eniu opatrunków dowodzi∏ dalej. Po wejÊciu jego brygady w sk∏ad Armii „¸ódê", od 12 wrzeÊnia dowodzi∏ grupà operacyjnà, która walczy∏a m.in. o zaj´ty przez Niemców Miƒsk Mazowiecki. Po rozpocz´ciu marszu na po∏udnie, ku granicy rumuƒskiej, oddzia∏y podleg∏e genera∏owi Andersowi do∏àczy∏y do Armii „Prusy", wokó∏ której zaciska∏ si´ ju˝ pierÊcieƒ wojsk niemieckich. 22 wrzeÊnia resztki Nowogródzkiej Brygady Kawalerii przebi∏y si´ w kierunku na Lwów, gdzie natkn´∏y si´

Tworzenie Armii Polskiej w ZSRR przebiega∏o z du˝ymi oporami - brakowa∏o broni, umundurowania i ˝ywnoÊci. Genera∏ Anders postawi∏ sobie za cel nie tylko formowanie si∏ zbrojnych, ale tak˝e uratowanie jak najwi´kszej liczby Polaków znajdujàcych si´ w Zwiàzku Radzieckim. Dzi´ki jego zabiegom uda∏o si´ ocaliç znacznà liczb´ ludnoÊci cywilnej, w tym tysiàce dzieci. Nie godzi∏ si´ na wysy∏anie na front pojedynczych, êle uzbrojonych jednostek. W 1942 r. przeprowadzi∏ uzgodnionà z w∏adzami radzieckimi ewakuacj´ Armii Polskiej do Iranu. Rozlokowane tam oddzia∏y otrzyma∏y miano Armii Polskiej na Wschodzie. Po okresie rekonwalescencji i intensywnym szkoleniu ˝o∏nierzy, ju˝ jako 2. Korpus Polski, oddzia∏y genera∏a Andersa zosta∏y przesuni´te w poczàtkach 1944 r. na front w∏oski, gdzie otrzyma∏y zadanie zdobycia Monte Cassino. W momencie podejmowania decyzji o udziale Polaków w tej bitwie genera∏ Anders mia∏ ÊwiadomoÊç jej miejsca w historii. Jak wspomina∏ po latach: „Zdawa∏em sobie jednak spraw´, ˝e Korpus i na innym odcinku mia∏by du˝e straty. Natomiast wykonanie tego zadania ze wzgl´du na rozg∏os, jaki Monte Cassino zyska∏o wówczas na Êwiecie mog∏o mieç du˝e znaczenie dla sprawy polskiej [...] Przynios∏oby du˝à chwa∏´ or´˝owi polskiemu”. Rozpocz´ta 12 maja bitwa zakoƒczy∏a si´ zdobyciem Monte Cassino w dniu 18 maja 1944 r. Zgodnie z przewidywaniami genera∏a, wieÊç o niej obieg∏a ca∏y Êwiat. Po otwarciu drogi na Rzym ˝o∏nierze 2. Korpusu pod jego dowództwem zdobywali Ancon´, prze∏amywali lini´ Gotów i walczyli o Boloni´. Jego zas∏ugi jako dowódcy na ca∏ym szlaku bojowym we W∏oszech zosta∏y docenione zarówno przez w∏adze polskie, jak i rzàdy paƒstw alianckich - genera∏ Anders otrzyma∏ najwy˝sze odznaczenia: order Virtuti Militari III klasy oraz brytyjski Order ¸aêni, przyznany mu przez króla Jerzego VI. Prezydent USA, Franklin Delano Roosevelt, nada∏ mu order Legion of Merit. Pod koniec wojny, w okresie od lutego do maja 1945 roku genera∏ Anders pe∏ni∏ obowiàzki naczelnego wodza, a od 24 wrzeÊnia 1946 r. do 4 lipca 1954 r. by∏ naczelnym wodzem i generalnym inspektorem Polskich Si∏ Zbrojnych na Zachodzie. Po zakoƒczeniu dzia∏aƒ wojennych przejawia∏ du˝à trosk´ o sprawy bytowe i socjalne ˝o∏nierzy, którzy pozostali na emigracji. M.in. ta w∏aÊnie dzia∏alnoÊç sta∏a si´ przyczynà pozba-

Genera∏ W∏adys∏aw Anders po wojnie zamieszka∏ w Londynie. Do koƒca ˝ycia by∏ uznawany za przywódc´ politycznego polskiej emigracji wojskowej. Organizowa∏ ˝ycie spo∏eczne polskiego wychodêstwa w Wielkiej Brytanii, inicjowa∏ powstawanie polskiego szkolnictwa, teatrów i wydawnictw. Przewodniczy∏ G∏ównej Komisji Skarbu Narodowego, by∏ prezesem Polskiej Fundacji Kulturalnej. W uznaniu swych zas∏ug wojennych zosta∏ awansowany 15 maja 1954 r. przez w∏adze emigracyjne do stopnia genera∏a broni. Swe wspomnienia z lat wojny opublikowa∏ w 1949 r. w ksià˝ce pt. „Bez ostatniego rozdzia∏u", wielokrotnie wznawianej za granicà, wydanej w Polsce poza cenzurà w 1983 r. Polskie w∏adze komunistyczne uwa˝a∏y go za jednego z g∏ównych wrogów, co wynika∏o zarówno z jego twardej postawy wobec nacisków Moskwy w okresie formowania Armii Polskiej w ZSRR, jak i negatywnego stosunku do postanowieƒ konferencji ja∏taƒskiej w sprawie polskiej oraz rzàdów komunistów w Polsce. Zmar∏ 12 maja 1970 r. w Londynie. Zgodnie ze swojà ostatnià wolà spoczà∏ wÊród swych ˝o∏nierzy na polskim cmentarzu wojennym pod Monte Cassino. W 1995 r. zosta∏ poÊmiertnie odznaczony Orderem Or∏a Bia∏ego.

Witold G∏´bowicz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 10 z∏ 925/1000Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 30.000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 620.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 10 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony pi´cioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Rewers: Popiersie króla Augusta II Mocnego. Z lewej strony odznaka Orderu Or∏a Bia∏ego. U góry pó∏kolem napis: AUGUST II MOCNY. U do∏u pó∏kolem daty: 1697-1706; 1709-1733.

Rewers: Popiersie króla Augusta II Mocnego. Wokó∏ napis: AUGUST II MOCNY 1697-1706; 1709-1733.

W dniu 4 wrzeÊnia 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce popiersie króla Augusta II Mocnego, o nomina∏ach:

Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

• 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze; • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

Monety stanowià kontynuacj´ serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r. Elektor saski Fryderyk August z dynastii Wettinów, zwany póêniej Augustem II Mocnym, urodzi∏ si´ 12 maja 1670 r. w Dreênie jako syn elektora Jana Jerzego III i Anny Zofii, ksi´˝niczki duƒskiej. Lata m∏odzieƒcze prze˝y∏ w okresie najwi´kszego rozkwitu wp∏ywów króla Francji Ludwika XIV, podró˝ujàc po dworach

zachodniej Europy. Bra∏ udzia∏ w wojnie z Francjà (w latach 1689-92) i Turcjà (w latach 1695-96). Postaç Ludwika XIV i absolutyzm w duchu francuskim stanowi∏y dla niego, jako elektora saskiego i póêniejszego polskiego króla, wzór do naÊladowania. W 1697 r. objà∏ tron saski. Realizujàc plany polityczne ojca (uzyskania przez Saksoni´ samodzielnoÊci w Rzeszy i niezale˝noÊci od Austrii), przeszed∏ na katolicyzm i podjà∏ starania o polskà koron´. Obj´cie w∏adzy w rozleg∏ym paƒstwie, liczàcym si´ w Europie i opromienionym s∏awà niedawnego zwyci´stwa nad Turkami pod Wiedniem, pozwala∏o Augustowi snuç marzenia o uniezale˝nieniu si´ od cesarzy Habsburgów drogà zdobycia dziedzicznej korony poza Rzeszà, np. w którymÊ z dawnych terytoriów lennych Rzeczypospolitej. Podczas elekcji, wi´kszoÊç szlachty wypowiedzia∏a si´ za kandydatem

– Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Francji, ksi´ciem de Burbon Conti, natomiast przeciwnicy Contiego zjednoczyli swe si∏y i przy poparciu Rosji i Austrii 27 czerwca 1697 r. og∏osili Fryderyka Augusta Wettina królem polskim. Polska elekcja ujawni∏a g∏ównà pozytywnà cech´ Augusta II jako polityka – konsekwencj´ i szybkoÊç dzia∏ania. Po elekcji – nie czekajàc na inicjatyw´ wybraƒca wi´kszoÊci, ksi´cia Conti – 27 lipca August zaprzysiàg∏ pacta conventa (tj. umow´ szlachty z nowo obranym królem, okreÊlajàcà g∏ówne zobowiàzania polityczne i finansowe elekta), a 15 wrzeÊnia koronowa∏ si´ na Wawelu jako August II.

sojuszniczy z Rosjà, w którym car Piotr I zapowiedzia∏ udzielenie Augustowi II dalszej pomocy, a po wojnie zapewnia∏ oddanie Inflant. W wyniku dalszych kl´sk Sasów i wkroczenia Szwedów do Saksonii August II wycofa∏ si´ z wojny i abdykowa∏ na rzecz Stanis∏awa Leszczyƒskiego, podpisujàc w 1706 r. traktat w Altranstädt. Dopiero zwyci´stwo rosyjskie pod Po∏tawà w 1709 r. umo˝liwi∏o Augustowi – po odwo∏aniu swojej abdykacji jako wymuszonej – powrót na tron polski. Traktat przymierza z carem Piotrem Wielkim zawarty w 1709 r. w Toruniu, uzale˝ni∏ jednak pozycj´ Augusta II od poparcia rosyjskiego.

W okresie panowania Augusta Mocnego nastàpi∏a kulminacja konfliktów powsta∏ych w czasach Jana III Sobieskiego. Dalszy upadek sejmu jako organu najwy˝szej w∏adzy, a tak˝e totalny kryzys gospodarczy oraz kryzys wartoÊci wÊród szlachty sprawi∏y, ˝e wi´kszoÊç panowania Augusta cechowa∏ g∏´boki upadek Rzeczypospolitej szlacheckiej we wszystkich dziedzinach.

Po obj´ciu rzàdów pragnà∏ przekszta∏ciç swoje paƒstwa na wzór monarchii Ludwika XIV. Marzy∏ o polsko-saskiej unii, dziedzicznym tronie dla Wettinów w Rzeczypospolitej, wzmocnieniu w∏adzy monarszej, a w konsekwencji o utworzeniu du˝ego, silnego cesarstwa pod ber∏em swych nast´pców. Plany te zawiera∏y wiele elementów korzystnych dla Rzeczypospolitej, m.in. zdobycie dla projektowanego cesarstwa Mo∏dawii, Âlàska, Inflant czy Kurlandii. Przy ca∏ej swej atrakcyjnoÊci nie uwzgl´dnia∏y jednak realiów mi´dzynarodowych. Z jednej strony w Polsce obawiano si´ przewagi ˝ywio∏u niemieckiego, z drugiej zaÊ fanatyczni religijnie Sasi obawiali si´ wymuszania konwersji religijnych (tj. zmiany wyznaƒ) przez Êwie˝o ochrzczonego w obrzàdku rzymskim króla. Powodzenie tych zamys∏ów utrudnia∏ równie˝ brak bezpoÊredniej granicy mi´dzy obu paƒstwami.

Po 1710 r. August II Mocny wróci∏ do planów wzmocnienia w∏adzy, podejmujàc program reform skarbowo-wojskowych oraz prób´ zniesienia liberum veto, a tak˝e kroki zmierzajàce do uwolnienia si´ od zale˝noÊci od Rosji, m.in. poprzez zbli˝enie do Francji. Próbowa∏ zaszczepiç w Polsce niektóre wzory saskie, a tak˝e – bez powodzenia – ograniczyç wszechw∏adz´ hetmanów; walczy∏ te˝ o zapewnienie sobie wp∏ywu na obsadzanie godnoÊci duchownych. Chcia∏ wzmocniç skarb królewski drogà racjonalnego zagospodarowania królewszczyzn. èróde∏ wzrostu zamo˝noÊci kraju upatrywa∏ w rozwoju handlu i rzemios∏a, stàd stara∏ si´ o rozszerzenie przywilejów miast, uzdrowienie polityki celnej, inicjowa∏ rozwój górnictwa. Du˝o jego pomys∏ów by∏o ciekawych i s∏usznych. Szlachta jednak w wi´kszoÊci odczuwa∏a g∏´bokà obaw´ przed wprowadzeniem tyranii królewskiej. Zdawa∏a sobie co prawda spraw´ z trudnej sytuacji kraju, ale nie akceptowa∏a w wi´kszoÊci reform z obawy, ˝e przyniosà one zag∏ad´ jej przywilejów.

W polityce zagranicznej August II kontynuowa∏ poczàtkowo dzia∏ania Jana III Sobieskiego, w polityce wewn´trznej zaÊ zmierza∏ do rozwini´cia handlu i przemys∏u, szkolnictwa i reorganizacji armii oraz do wzmocnienia pozycji monarchy. Plany te z powodzeniem realizowa∏ w Saksonii, która pod jego rzàdami prze˝ywa∏a okres rozkwitu gospodarczego i kulturalnego. W Polsce natomiast jego projekty, szczególnie wprowadzenia dziedzicznoÊci tronu i wzmocnienia w∏adzy królewskiej, wywo∏a∏y ostry sprzeciw ze strony przywiàzanej do swych przywilejów szlachty. Opór ten wzmóg∏ si´ po przystàpieniu Augusta II jako elektora saskiego do sojuszu z Rosjà. Ostatecznie projekty króla wplàta∏y Rzeczpospolità w d∏ugà i rujnujàcà wojn´ pó∏nocnà (1700-21) ze Szwecjà, rozgrywajàcà si´ w latach 1701-09 na terenie Polski, formalnie nie bioràcej udzia∏u w tej wojnie. August II na czele wojsk saskich zaatakowa∏ z terytorium Rzeczypospolitej szwedzkie Inflanty. Wojska saskie zosta∏y jednak rozbite, a Szwedzi wtargn´li w g∏àb paƒstwa polskiego. Opozycj´ przeciwko zamierzeniom reformatorskim i opór przeciwko udzia∏owi Polski w wojnie oraz sojuszowi z Rosjà wykorzysta∏ król szwedzki Karol XII do uzyskania poparcia cz´Êci szlachty, skupionej w konfederacji warszawskiej. Wypowiedzia∏a ona pos∏uszeƒstwo Augustowi II i przy poparciu szwedzkim dokona∏a 12 lipca 1704 r. elekcji Stanis∏awa Leszczyƒskiego. Leszczyƒski zawar∏ ze Szwecjà przymierze uzale˝niajàce Rzeczpospolità od Karola XII i odda∏ Szwecji Kurlandi´. Wi´kszoÊç szlachty, która nie uzna∏a rzàdów szwedzkich, pozosta∏a wierna Augustowi jako legalnemu w∏adcy i zawiàza∏a w jego obronie konfederacj´ w Sandomierzu. W 1704 r. jej przedstawiciele podpisali traktat

Absolutyzm nie cieszy∏ si´ poparciem starych rodów magnackich, dlatego te˝ August II tworzy∏ nowà magnateri´. To on podniós∏ rang´ starego rodu Czartoryskich, on te˝ wprowadzi∏ na scen´ politycznà bardzo utalentowanego szlachcica Stanis∏awa Poniatowskiego.

Tragedia rzàdów Augusta II wynika∏a z wielu niekorzystnych splotów polityki mi´dzynarodowej, niweczy∏a plany monarchy lub zgo∏a obraca∏a je przeciw niemu. Wielbiciel absolutyzmu musia∏ w haniebny sposób zrzec si´ korony. Planujàc poczàtkowo wykorzystaç Piotra I jako narz´dzie w∏asnej polityki, sta∏ si´ w koƒcu w∏adcà formalnie i faktycznie zale˝nym od Rosji. August Mocny nie tylko nie potrafi∏ realizowaç swych niejednokrotnie ciekawych zamys∏ów, ale wiele z nich przynosi∏o skutki wr´cz odwrotne do zamierzonych. Próby reform wzmocni∏y nastroje konserwatywne i niech´ç do wszelkich reform na d∏ugo zakorzeni∏a si´ w sercach i umys∏ach szlachty. August II odegra∏ du˝à rol´ jako mecenas sztuki, zw∏aszcza architektury; Drezno zawdzi´cza mu wiele pi´knych budowli, zw∏aszcza pa∏ac Zwinger, Warszawa zaÊ m.in. tzw. OÊ Saskà, pa∏ac i Ogród Saski oraz Pa∏ac Brühla. W∏adca udzieli∏ zgody pijarom na za∏o˝enie w Warszawie pierwszego czasopisma ogólnokrajowego „Kuriera Polskiego”. W 1705 r. August II ustanowi∏ pierwsze polskie odznaczenie – Order Or∏a Bia∏ego. August II Mocny odznacza∏ si´ niezwyk∏à si∏à fizycznà (stàd jego przydomek) i ognistym temperamentem, ˝y∏ z rozmachem i fantazjà. Zmar∏ w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1733 r. w Warszawie.

Kryzys gospodarczy i polityczny, zaogniony ekscesami wprowadzonych do Polski wojsk saskich, a tak˝e obawa szlachty przed zamachem absolutystycznym, doprowadzi∏y do zawiàzania przez szlacht´ w 1715 r. nowego ruchu antykrólewskiego – konfederacji w Tarnogrodzie na Lubelszczyênie. W celu unikni´cia rozlewu krwi w walkach domowych obie strony zgodzi∏y si´ na poÊrednictwo cara Piotra I i wkroczenie wojsk rosyjskich. Warunki porozumienia mi´dzy Augustem II i jego poddanymi zatwierdzi∏ w 1717 r. tzw. Sejm Niemy (w obawie przed zerwaniem obrad pozwolono na nim zabraç g∏os tylko marsza∏kowi i pos∏owi odczytujàcemu tekst konstytucji), utrwalajàcy protekcj´ rosyjskà nad Polskà. Car sta∏ si´ wtedy arbitrem w sporach mi´dzy polskim królem a jego poddanymi. Umowa uregulowa∏a stosunki mi´dzy Rzeczàpospolità a Saksonià. Oba paƒstwa mia∏a ∏àczyç jedynie osoba panujàcego. S∏aboÊç Rzeczypospolitej i k∏opoty króla spowodowa∏y kilkakrotne wysuni´cie przez Prusy propozycji rozbioru Polski, jednak nie zosta∏y one przyj´te przez Augusta II.

Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich", Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich" pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci" Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 10 z∏ 925/1000Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 33.500 szt.

Awers: Wizerunek Bronis∏awa Malinowskiego. Poni˝ej napis: Bronis∏aw / Malinowski / 1884-1942. Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2002, poni˝ej napis: 10 Z¸. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w Rewers: Scena przedstawiajàca mieszkaƒców Wysp Trobrianda przed spichlerzem. Na boku: napis: ETNOLOG, ANTROPOLOG KULTURY rozdzielony gwiazdkà.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 680.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

W dniu 6 marca 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce Bronis∏awa Malinowskiego, o nomina∏ach:

Rewers: Wizerunek Bronis∏awa Malinowskiego. Z lewej strony u góry pó∏kolem napis: Bronis∏aw / Malinowski. Poni˝ej dwa czó∏na oraz mieszkaƒcy Wysp Trobrianda. U do∏u pó∏kolem daty: 1884-1942.

•10 z∏ - wykonane stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonane stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Celem emisji monet jest przypomnienie dzia∏alnoÊci s∏awnego polskiego etnologa i antropologa spo∏ecznego, twórcy funkcjonalizmu w badaniach nad kulturà.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

Bronis∏aw Kasper Malinowski, urodzi∏ si´ 7 kwietnia 1884 r. w Krakowie. Mimo ci´˝kiej choroby oczu z odznaczeniem zda∏ matur´ jako eksternista, nast´pnie rozpoczà∏

studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagielloƒskiego. W ciàgu pierwszych dwóch lat studiów s∏ucha∏ wyk∏adów g∏ównie z fizyki, matematyki, chemii, ucz´szcza∏ równie˝ na wyk∏ady z filozofii. Powa˝na choroba (prawdopodobnie gruêlica) zmusi∏a go do zmiany kierunku studiów na filozoficzne. Nadal jednak s∏ucha∏ wyk∏adów z matematyki i fizyki. Jako student wiele podró˝owa∏ po Europie, od Finlandii po W∏ochy, by∏ te˝ w Azji i Afryce. W 1906 r. zda∏ egzamin doktorski z filozofii i z fizyki, przedk∏adajàc rozpraw´ doktorskà „O zasadzie ekonomii myÊlenia”. W 1908 r. rozpoczà∏ studia filozoficzne na Uniwersytecie w Lipsku, gdzie s∏ucha∏ wyk∏adów z filozofii i psychologii. W 1910 r. wyjecha∏ do Londynu. Na d∏ugie lata zwiàza∏ si´ z uczelnià London School of Econo-

Bronis∏aw Malinowski – Polscy podró˝nicy i badacze –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

mics and Political Sciences, stanowiàcà póêniej cz´Êç uniwersytetu londyƒskiego. Zaczà∏ od statusu doktoranta, nast´pnie by∏ lektorem, wyk∏ada∏ psychologi´ spo∏ecznà oraz prowadzi∏ wyk∏ady „Religia pierwotna a zró˝nicowanie spo∏eczne”. W 1911 r. opublikowa∏ pierwszy artyku∏ naukowy – rozpraw´ „Totemizm i egzogamia”, stanowiàcà krytyczne streszczenie dzie∏a znanego angielskiego etnologa J. G. Frazera. W 1912 r. og∏osi∏ pierwszy artyku∏ po angielsku, a w 1913 r. ksià˝k´ ”The Family among the Australian Aborigines” („Rodzina wÊród australijskich Aborygenów”). Zosta∏a ona dobrze przyj´ta przez krytyk´, a po pi´çdziesi´ciu latach wznowiona z entuzjastycznà przedmowà J. A. Barnesa, uznajàcà jà za epokowà w dziejach nauki. Znakomity debiut ksià˝kowy, wyk∏ady w uczelni londyƒskiej, dyskusje ze specjalistami bardzo u∏atwi∏y Malinowskiemu dalszà prac´ naukowà. W 1914 r. uzyska∏ z uniwersytetu londyƒskiego stypendium podró˝nicze im. Roberta Monda na przeprowadzenie badaƒ etnograficznych wÊród plemion Nowej Gwinei. Ekspedycja, planowana na oko∏o 2 lata, przed∏u˝y∏a si´ na skutek wybuchu pierwszej wojny Êwiatowej. Pierwszà wypraw´ skierowa∏ Malinowski do ludu Mailu, zamieszkujàcego po∏udniowe wybrze˝e Nowej Gwinei. W czasie mi´dzy ekspedycjami opracowa∏ monografi´ dotyczàcà tubylców Mailu. W 1916 r. na podstawie opublikowanych prac nadano mu w Londynie stopieƒ doktora nauk. W ramach dalszych badaƒ Malinowski odby∏ wypraw´ na Wyspy Trobrianda, gdzie biegle opanowa∏ j´zyk badanego przez siebie plemienia, oraz dwie ekspedycje na wyspy Amphlett, Dobu i Samarai oraz na po∏udniowe wybrze˝e Nowej Gwinei. Wyniki badaƒ przynios∏y mu Êwiatowy rozg∏os. Dzi´ki intensywnej pracy w terenie Malinowski rozporzàdza∏ bogatymi, wielostronnie opracowanymi materia∏ami naukowymi, które sukcesywnie opracowywa∏ i publikowa∏ w postaci artyku∏ów i ksià˝ek. Poza tym przywióz∏ cennà kolekcj´ przedmiotów kultury materialnej i sztuki. Jednà cz´Êç zbiorów z∏o˝y∏ w muzeum w Melbourne jako kolekcj´ im. Roberta Monda, a drugà przekaza∏ British Museum w Londynie. Praca w tropikach odbi∏a si´ na zdrowiu Malinowskiego. W 1920 r. wróci∏ do Europy i zamieszka∏ na Teneryfie, gdzie w ciàgu roku ukoƒczy∏ pierwsze du˝e dzie∏o, oparte na w∏asnych materia∏ach terenowych „Argonauci Zachodniego Pacyfiku” („Argonauts of the Western Pacific”). Zawar∏ w nim swe credo metodologiczne. Po powrocie w 1921 r. do Londynu Malinowski ponownie objà∏ wyk∏ady w School of Economics, a rok póêniej otrzyma∏ etat wyk∏adowcy antropologii spo∏ecznej. Zrezygnowa∏ wówczas z proponowanej mu przez Uniwersytet Jagielloƒski katedry etnologii. W 1924 r. otrzyma∏ nominacj´ na docenta, a w 1927 – tytu∏ profesora oraz objà∏ kierownictwo specjalnie dla niego utworzonej katedry antropologii spo∏ecznej na uniwersytecie w Londynie. Na zaproszenie Fundacji Rockefellera w 1926 r. Malinowski wyjecha∏ po raz pierwszy do Stanów Zjednoczonych. Wyk∏ada∏ wtedy na uniwersytecie kalifornijskim oraz

odwiedzi∏ Indian Hopi. Kilka razy odwiedza∏ Polsk´, a w latach 1930 i 1938 zosta∏ wybrany na zagranicznego cz∏onka korespondenta Polskiej Akademii Umiej´tnoÊci, nast´pnie na zwyczajnego cz∏onka zagranicznego. W 1934 r. prowadzi∏ samodzielne badania w Afryce po∏udniowej i wschodniej wÊród tamtejszych plemion. W latach 1926 – 1935, najbardziej produktywnym okresie swego ˝ycia naukowego, Malinowski wyda∏ ksià˝ki: „Crime and Custom in Savage Society” (”Zbrodnia i obyczaj w spo∏eczeƒstwie dzikich”), „Sex and Repression in Savage Society” („Seks i wstrzemi´êliwoÊç w spo∏eczeƒstwie dzikich”), „Sexual Life of Savage in North Western Melanesia” („˚ycie seksualne dzikich w pó∏nocno-zachodniej Melanezji”), „Coral Gardens and their Magic” („Ogrody koralowe i ich magia”). W 1936 r. zosta∏ delegowany przez uniwersytet londyƒski oraz Polskà Akademi´ Umiej´tnoÊci do Stanów Zjednoczonych z okazji 300-lecia uniwersytetu harvardzkiego, gdzie otrzyma∏ tytu∏ doktora honoris causa tej uczelni. W 1938 r. ponownie wyjecha∏ do Stanów Zjednoczonych. Wybuch drugiej wojny Êwiatowej zmusi∏ go do pozostania w Stanach. Podczas letnich wakacji 1940 i 1941 r. prowadzi∏ badania w Meksyku. By∏ pierwszym prezesem nowo powsta∏ego Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk (Polish Institut of Sciences and Arts) w Nowym Jorku. Wyk∏ada∏ na Yale University.

wyspiarzy melanezyjskich. Bogato udokumentowany, opatrzony cennymi komentarzami metodologicznymi, zbiór pism etnograficznych, sk∏adajàcy si´ z „Argonautów Zachodniego Pacyfiku”, „˚ycia seksualnego dzikich” oraz „Ogrodów koralowych i ich magii”, wszed∏ do kanonu humanistyki Êwiatowej. Od najm∏odszych lat bliskim przyjacielem Malinowskiego by∏ Stanis∏aw Ignacy Witkiewicz, który uczyni∏ go pierwozworem ksi´cia Nevermore w powieÊci „622 upadki Bunga”. Dla uczczenia pami´ci Malinowskiego od 1959 r. odbywajà si´ doroczne wyk∏ady w London School of Economics pod nazwà „Malinowski Memorial Lecture” („Wyk∏ad ku czci Malinowskiego”).

Zmar∏ nagle 16 maja 1942 r. w New Heaven. Malinowski by∏ dobrym wyk∏adowcà, jego ulubionà formà nauczania by∏y seminaria. Prócz studentów bra∏y w nich udzia∏ osoby, majàce poza sobà jakieÊ badania terenowe, urz´dnicy kolonialni, przedstawiciele dominiów brytyjskich, Amerykanie, emigranci niemieccy. Ch´tnie zaprasza∏ na seminaria wybitnych przedstawicieli ró˝nych dziedzin nauki, co bardzo o˝ywia∏o dyskusje. Malinowski uchodzi za wychowawc´ ca∏ego pokolenia etnologów brytyjskich oraz cz´Êciowo amerykaƒskich. Do koƒca ˝ycia intensywnie pracowa∏ naukowo. Mia∏ rozleg∏e zainteresowania naukowe: od fizyki poprzez filozofi´ a˝ do etnologii i ogólnej teorii kultury. Malinowski zapoczàtkowa∏ nowy typ badaƒ terenowych, polegajàcy na traktowaniu badanej zbiorowoÊci jako integralnej ca∏oÊci. W zakresie teorii spo∏eczeƒstwa sta∏ si´ wspó∏twórcà funkcjonalizmu, który z biegiem czasu przekszta∏ci∏ si´ w szeroki kierunek badawczy. Metoda funkcjonalna w naukach zajmujàcych si´ badaniem kultury polega na wyjaÊnianiu faktów antropologicznych poprzez ustalenie funkcji, jakà pe∏nià one w integralnym systemie kultury. Malinowski wywar∏ wp∏yw na folklorystyk´ i etnografi´ europejskà, socjologi´, religioznawstwo, j´zykoznawstwo, psychologi´, teori´ kultury i teori´ wartoÊci. W historii etnologii Malinowski pozostaje jako autor wzorowych dzie∏ analizujàcych zagadnienia kultury na podstawie wyników badaƒ terenowych, zw∏aszcza kultury

opracowano w NBP na podstawie „POLSKIEGO S¸OWNIKA BIOGRAFICZNEGO”, wydanego przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla, PAN, Warszawa-Kraków 1996, oraz êróde∏ encyklopedycznych

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 80.000 szt.

Awers: Pó∏postaç papie˝a Jana Paw∏a II. Z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. W tle postaç papie˝a Jana Paw∏a II. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002 * 10 Z¸. U do∏u pó∏kolem napis: m. JAN PAWE¸ II. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Postaç papie˝a Jana Paw∏a II widoczna z ty∏u na tle stylizowanej Bramy Âwi´tej Bazyliki Êw. Piotra w Rzymie. U góry pó∏kolem napis: PONTIFEX MAXIMUS. W dniu 27 maja 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Jana Paw∏a II, o nomina∏ach:

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

•200 z∏ - wykonane stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ - wykonane stemplem lustrzanym w srebrze, Jan Pawe∏ II, nast´pca Jana Paw∏a I (1978) oraz duchowy spadkobierca imion i misji dwóch jego bezpoÊrednich poprzedników, Jana XXIII (19581963) i Paw∏a VI (1963-1978), jest pierwszym od 455 lat papie˝em nie-W∏ochem. Obliczono, ˝e w dwutysiàcletniej historii KoÊcio∏a Êrednia pontyfikatu wynosi oko∏o siedem i pó∏ roku. Jan Pawe∏ II rozpoczà∏ dwudziesty czwarty rok pontyfikatu, a zatem ju˝ czwartà papieskà „kadencj´“. Jest tak mimo krwawego zamachu na jego ˝ycie, który mia∏ miejsce 13 maja 1981 roku na Placu Âw. Piotra w Rzymie. Jan Pawe∏ II jest pierwszym papie˝em Polakiem i zapewne pierwszym

papie˝em S∏owianinem. Obydwa te rysy sà dobrze widoczne w jego ˝yciu i pos∏ugiwaniu. Szczególnym wyrazem troski o pomyÊlnoÊç i wszechstronny rozwój Polski sta∏y si´ pielgrzymki do Ojczyzny, odbyte w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i 1999. Ka˝da mia∏a inny charakter, co by∏o zwiàzane ze zmieniajàcymi si´ uwarunkowaniami politycznymi, spo∏ecznymi i religijnymi, lecz ka˝da wzmocni∏a nadziej´ i zaowocowa∏a wieloma zmianami na dobre. Pielgrzymowanie do Polski wpisuje si´ w nurt bezprecedensowego pielgrzymowania po ca∏ym Êwiecie, dzi´ki któremu Jan Pawe∏ II jest s∏usznie postrzegany jako Papie˝ Pielgrzym. Jego sylwetka z charakterystycznym krzy˝em papieskim jest znana i ∏atwo rozpoznawana dos∏ownie wsz´dzie. Nie ma innej osoby na Êwiecie, która cieszy∏aby si´ tak wielkim i trwa∏ym uznaniem oraz popularnoÊcià. Osoba i pontyfikat Jana Paw∏a II wydatnie si´ przyczyni∏y do rozs∏awienia imienia Polski. W∏aÊnie Papie˝ jest najlepszym i najskuteczniejszym

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

„ambasadorem“ naszego kraju. DoÊwiadczyliÊmy tego zw∏aszcza w okresie tworzenia si´ „SolidarnoÊci“, w trudnych latach stanu wojennego, wielokrotnie póêniej i doÊwiadczamy dzisiaj. Wed∏ug staro˝ytnej ∏aciƒskiej formu∏y papie˝ jest nazywany „Pontifex Maximus“, tzn. „Najwy˝szy Kap∏an“, czyli „Arcykap∏an“. Nazwa „pontifex“ pochodzi od rzeczownika „pons“, tzn. most. Zadaniem ka˝dego papie˝a jako nast´pcy Êw. Piotra jest budowanie mostów, to znaczy przezwyci´˝anie napi´ç i konfliktów oraz tworzenie i umacnianie wi´zi mi´dzy ludêmi. Najbardziej podstawowy wymiar tej wielce odpowiedzialnej dzia∏alnoÊci obejmuje katolików i chrzeÊcijan innych wyznaƒ, lecz powo∏aniem religii i przywódców religijnych jest równie˝ kszta∏towanie i podtrzymywanie solidarnoÊci ze wszystkimi ludêmi. Zadanie „budowania mostów“ nabiera szczególnego znaczenia teraz, w kontekÊcie ˝mudnego procesu jednoczenia si´ Europy. Od poczàtku swojego pontyfikatu Jan Pawe∏ II czyni wszystko, aby ukazywaç i rozwijaç duchowà to˝samoÊç Starego Kontynentu. Do 1989 roku Europa by∏a silnie podzielona, zaÊ skutki zastarza∏ych podzia∏ów wcià˝ dajà o sobie znaç. Ojciec Âwi´ty bardzo skutecznie przyczyni∏ si´ do przezwyci´˝ania zadawnionych napi´ç, prze∏amywania barier dzielàcych narody i wspólnoty religijne oraz umacniania wi´zi mi´dzyludzkich. Tak urzeczywistnia misj´, w której znajduje odzwierciedlenie sama istota sprawowanej przez niego w KoÊciele w∏adzy. Pos∏uga Jana Paw∏a II bywa s∏usznie okreÊlana jako „pontyfikat prze∏omów“. W pierwszej kolejnoÊci chodzi o prze∏om czasów, w którym ˝yjemy, czyli prze∏om wieków i tysiàcleci. Jan Pawe∏ II przygotowa∏ KoÊció∏ i Êwiat do prze˝ywania Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, a nast´pnie przewodniczy∏ jego uroczystym obchodom. Dwa wydarzenia nabra∏y wyjàtkowego znaczenia: otwarcie Drzwi Âwi´tych w bazylice Êw. Piotra w Rzymie w nocy z 24 na 25 grudnia 1999 roku oraz ich zamkni´cie 6 stycznia 2001 roku. Sylwetka Jana Paw∏a II na tle watykaƒskich Drzwi Âwi´tych sta∏a si´ symbolem niezwyk∏ego prze∏omu, na który przypad∏o ˝ycie obecnego pokolenia. Drzwi Âwi´te stanowià zarazem wymowny znak symbol najwznioÊlejszych wartoÊci ∏àczàcych ludzi, które wyobra˝ane sà tak˝e przez mosty. Wielki Jubileusz Roku 2000 sta∏ si´ okazjà do g∏´bokiej odnowy ˝ycia osobistego i zbiorowego. Papie˝ wystosowa∏ liczne apele o przywrócenie w Êwiecie zachwianej sprawiedliwoÊci spo∏ecznej, a tak˝e o pokój. A chocia˝ nie wszystkie spotka∏y si´ z odzewem, na jaki naprawd´ zas∏ugujà, nie pozosta∏y jednak bez echa, bowiem poruszy∏y i nadal drà˝à sumienia przywódców politycznych i religijnych. W miesiàcach, które nastàpi∏y po zakoƒczeniu Wielkiego Jubileuszu, raz jeszcze sta∏o si´ jasne, jak wielkà wartoÊcià jest pokój. Kiedy zosta∏ on powa˝nie zagro˝ony, Jan Pawe∏ II nieustannie wzywa do wytrwa∏ego pokonywania wszystkiego, co dzieli oraz szukania tego, co mo˝e ludzi ∏àczyç i godziç ze sobà. W przemówieniu, wyg∏oszonym 22 wrzeÊnia 2001 roku w Astanie, podczas pielgrzymki do Kazachstanu, Ojciec Âwi´ty powiedzia∏: „Kwestii spornych nie nale˝y rozwiàzywaç si∏à zbrojnà, ale Êrodkami pokojowymi, to znaczy przez negocjacje i dialog. Zdecydowanie popieram ten kierunek dzia∏ania, odpowiadajàcy podstawowym wymogom solidarnoÊci i pokoju, których ludzie pragnà coraz bardziej Êwiadomie“. Trzy dni póêniej na lotnisku

w Erewanie w Armenii, Jan Pawe∏ II stwierdzi∏: „Pokój mo˝na zbudowaç jedynie na trwa∏ych fundamentach wzajemnego szacunku, sprawiedliwoÊci w relacjach mi´dzy ró˝nymi spo∏ecznoÊciami i wielkodusznoÊci ze strony silniejszych“. Troska o pokój znajduje wyraz w corocznym or´dziu Jana Paw∏a II na obchodzony 1 stycznia Âwiatowy Dzieƒ Pokoju. W ostatnim, otwierajàcym rok 2002, Ojciec Âwi´ty napisa∏: „Nie ma pokoju bez sprawiedliwoÊci, nie ma sprawiedliwoÊci bez przebaczenia“. Umiej´tnoÊç przebaczenia jako warunek sprawiedliwoÊci oraz zaprowadzanie sprawiedliwoÊci jako warunek pokoju - oto najwa˝niejsze wskazanie, które do wspó∏czesnego Êwiata kieruje Jan Pawe∏ II Pontifex Maximus. Ks. prof. Waldemar Chrostowski Uniwersytet Kardyna∏a Stefana Wyszyƒskiego

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000 Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 5.000 szt.

Awers: Popiersie papie˝a Jana Paw∏a II oraz faksymile jego podpisu. Z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002 * 200 Z¸. U do∏u pó∏kolem napis: JAN m. PAWE¸ II. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Postaç papie˝a Jana Paw∏a II widoczna z ty∏u na tle stylizowanej Bramy Âwi´tej Bazyliki Êw. Piotra w Rzymie. U góry pó∏kolem napis: PONTIFEX MAXIMUS.

N a r o d o w y

B a n k

P o l s k i

Moneta kolekcjonerska

Êwiadczy∏o powierzenie mu w 1363 r. roli rozjemcy w sporze Luksemburgów z Habsburgami. Kazimierz Wielki zmar∏ 5 listopada 1370 r. w Krakowie. Okres trzydziestosiedmioletniego panowania Kazimierza Wielkiego, dzi´ki pomyÊlnej realizacji ró˝nych przedsi´wzi´ç gospodarczych i prawnych, sta∏ si´ podstawà póêniejszej ÊwietnoÊci politycznej, gospodarczej i kulturalnej Polski Jagiellonów. Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich” pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 oraz êróde∏ encyklopedycznych.

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,0 g 2.400 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Popiersie króla Kazimierza III Wielkiego. Z lewej strony napis: KAZIMIERZ III / WIELKI, z prawej daty: 1333-1370.

Moneta zosta∏a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpiƒska

W dniu 6 lutego 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet´ kolekcjonerskà, o nominale 100 z∏, wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie - przedstawiajàcà popiersie króla Kazimierza III Wielkiego. Moneta stanowi kontynuacj´ serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r. Kazimierz III Wielki by∏ ostatnim w∏adcà Polski z dynastii Piastów. Urodzi∏ si´ 30 kwietnia 1310 r. w Kowalu w powiecie w∏oc∏awskim jako syn W∏adys∏awa ¸okietka i Jadwigi, córki ksi´cia wielkopolskiego Boles∏awa Pobo˝nego. Od najm∏odszych lat by∏ przeznaczony na nast´pc´ tronu, a w ostatnich latach panowania ojca bra∏ coraz wi´kszy udzia∏ w rzàdach. Zgodnie z wolà ojca, na mocy prawa dziedziczenia i za zgodà zjazdu dostojników koronowa∏ si´ w 1333 r. W∏adza nowego monarchy rozciàga∏a si´ jedynie na Ma∏opolsk´, Wielkopolsk´ oraz ziemie sieradzkà i ∏´czyckà. Poza granicami paƒstwa pozostawa∏y: podporzàdkowany Czechom Âlàsk, niezale˝ne Mazowsze oraz zagarni´te przez Krzy˝aków Pomorze NadwiÊlaƒskie, Kujawy i ziemia dobrzyƒska. Celem nadrz´dnym polityki Kazimierza Wielkiego by∏o wzmocnienie i przywrócenie ca∏oÊci Królestwa Polskiego. Silny sojusz czesko-krzy˝acki stanowi∏ powa˝ne zagro˝enie dla Polski - tym wi´ksze, ˝e trwa∏a wojna Polski z Zakonem, przerwana jedynie rozejmem, który wygasa∏ w 1335 r. Zdajàc sobie spraw´ z przewagi militarnej przeciwników, Kazimierz zdecydowa∏ si´ na dzia∏alnoÊç dyplomatycznà, zmierzajàcà do rozerwania wrogiego sojuszu. Na zjeêdzie w Wyszehradzie w 1335 r. uzyska∏ od króla czeskiego Jana Luksemburskiego zrzeczenie si´ roszczeƒ do polskiej korony.

– Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Moneta kolekcjonerska

Moneta kolekcjonerska

Swojà polityk´ zagranicznà król opar∏ na sojuszu z W´grami Andegawenów i papiestwem. W 1339 r. w Wyszehradzie zawar∏ z królem w´gierskim, Karolem Robertem uk∏ad, w myÊl którego w razie bezpotomnej Êmierci Kazimierza Wielkiego tron polski mia∏ przypaÊç Andegawenom, a w 1355 r. potwierdzi∏ ich prawa do sukcesji w Polsce. Nie mogàc wyegzekwowaç przychylnego dla Polski wyroku sàdu papieskiego w sporze z Krzy˝akami o zwrot zagarni´tych przez nich ziem, zawar∏ z nimi w 1343 r. w Kaliszu traktat pokojowy. Na mocy traktatu Krzy˝acy zwrócili Polsce ziemi´ dobrzyƒskà i Kujawy, zatrzymujàc Pomorze Gdaƒskie i ziemi´ che∏miƒskà. Wzmocni∏ swe wp∏ywy na Pomorzu Zachodnim poprzez zawarcie w 1343 r. przymierza z ksià˝´tami wo∏ogojskimi. W latach 1345-1348 walczy∏ bezskutecznie z Czechami. Zawar∏ z nimi pokój w Namys∏owie, w którym zrzek∏ si´ praw do Âlàska w zamian za zrzeczenie si´ ich pretensji do Mazowsza. W latach 1349-1352 opanowa∏, przy pomocy w´gierskiej, wi´kszoÊç Rusi Halicko-Wo∏yƒskiej. W 1356 r. podporzàdkowa∏ sobie Mazowsze, a w 1366 r. – ziemi´ be∏skà, che∏mskà, w∏odzimierskà oraz Podole, jako lenna. W 1365 r. zho∏dowa∏ Santok i Drezdenko. W 1368 r. odzyska∏ od Brandenburgii cz´Êç Nowej Marchii. W rezultacie terytorium paƒstwa wzros∏o ponad dwukrotnie, a liczba mieszkaƒców dwuipó∏krotnie. Wcielenie Rusi Halickiej do Królestwa Polskiego korzystnie sytuowa∏o kraj na skrzy˝owaniu dwóch wielkich szlaków handlowych, prowadzàcych do Ba∏tyku i do Morza Czarnego. Dà˝àc do kulturalnego i gospodarczego jednoczenia Rusi z Polskà, Kazimierz przeniós∏ stolic´ ksi´stwa z Halicza do Lwowa, nada∏ mu nowe prawa miejskie i uczyni∏ najwi´kszym oÊrodkiem handlowym tej prowincji, sprowadziwszy mieszczan z Krakowa, Âlàska i Niemiec. Lokowa∏ wsie i miasta na nieznanym na tych ziemiach prawie niemieckim. Za∏o˝y∏ sieç parafii KoÊcio∏a ∏aciƒskiego, nie naruszajàc przy tym praw Rusinów do wyznania prawos∏awnego i k∏adàc podwaliny pod znamiennà dla systemu polskich rzàdów tolerancj´ wyznaniowà. Tolerancja ta obejmowa∏a równie˝ inne narodowoÊci mogàce tu ˝yç wed∏ug w∏asnych praw – ˚ydów, Ormian, Tatarów i Wo∏ochów. W polityce wewn´trznej Kazimierz Wielki dà˝y∏ do centralizacji rzàdów, opierajàc si´ na dobieranej przez króla radzie królewskiej oraz na urz´dzie starostów. Pokona∏ przeciwnà centralizacji paƒstwa opozycj´ wielkopolskà – konfederacj´ pod przywództwem Maçka Borkowica. Po zapewnieniu trwa∏ego pokoju na granicach monarcha podjà∏ wysi∏ek zreformowania paƒstwa. Przeprowadzi∏ kodyfikacj´ niepisanego prawa zwyczajowego, ró˝nego dla poszczególnych dzielnic, wprowadzajàc dwa statuty: dla Ma∏opolski i dla Wielkopolski (wiÊlicki i piotrkowski) oraz dodatkowe przepisy obowiàzujàce w ca∏ym Królestwie. Równolegle przeprowadzi∏ reform´ sàdownictwa, tworzàc dla mo˝nych i rycerstwa sàdy karne starostów, tzw. sàdy grodzkie, a dla mieszczan i ch∏opów Sàd Wy˝szy Prawa Niemieckiego w Krakowie. Dà˝àc do wzmocnienia skarbu paƒstwa, dokona∏ reformy monetarnej, wprowadzajàc do obiegu — w miejsce dotychczasowych ró˝nych monet z mennic poszczególnych ksià˝àt dzielnicowych — grosz srebrny. Dla zagwarantowania sta∏ych

dochodów skutecznie zreformowa∏ podatki i wzmocni∏ system celny. W 1334 r. potwierdzi∏ i rozszerzy∏ przywilej dla ˚ydów, dajàcy im prawo do tworzenia w∏asnych samorzàdów, do swobody wyznania i do opieki królewskiej. Popiera∏ kolonizacj´ wewn´trznà poprzez rozwój miast i liczne nowe lokacje. Nadawa∏ miastom przywileje, pozwalajàce im czerpaç korzyÊci z wymiany mi´dzynarodowej, dzi´ki czemu powstawa∏y du˝e oÊrodki handlowe, przyciàgajàce rodzimych kupców i rzemieÊlników. Organizowa∏ na wielkà skal´ osadnictwo wiejskie, zw∏aszcza na Podkarpaciu. Wiele uwagi poÊwi´ca∏ rozwojowi górnictwa, szczególnie kopalni soli; popiera∏ tak˝e rozwój rzemios∏a i handlu. Prowadzi∏ szerokà dzia∏alnoÊç budowlanà, g∏ównie w celach obronnych. Na obszarach nadgranicznych oraz w sàsiedztwie stolicy wzniós∏ oko∏o 50 murowanych zamków warownych i otoczy∏ murami obronnymi blisko 30 miast, co wzmocni∏o bezpieczeƒstwo kraju. Zreformowa∏ wojsko, które zacz´∏o si´ liczyç jako powa˝na si∏a militarna Êrodkowej Europy. Zreformowa∏ królewskie dobra ziemskie, oddajàc je w Ma∏opolsce w zarzàd wielkorzàdcy, a na pozosta∏ych ziemiach - starostów. Odebra∏ tak˝e cz´Êç majàtków przyw∏aszczonych przez magnatów i klasztory. Do zarzàdzania tak zorganizowanym paƒstwem król powo∏ywa∏ wykszta∏conych prawników. W 1364 r. za∏o˝y∏ pierwszy w Polsce, a drugi w Europie Ârodkowej uniwersytet w Krakowie, który mia∏ zapewniç monarchii fachowych urz´dników. Akademia Krakowska mia∏a si´ sk∏adaç z 11 katedr, w tym a˝ 8 prawniczych. Z powodu Êmierci króla dzia∏alnoÊç uczelni zosta∏a jednak zawieszona. Stabilizacja wewn´trzna kraju, unormowanie stosunków z paƒstwem krzy˝ackim i Czechami, w∏àczenie do monarchii ziem ruskich oraz dobre stosunki z W´grami umo˝liwi∏y wzmo˝enie kontaktów handlowych z zachodnià Europà oraz intensyfikacj´ handlu m.in. z oÊrodkami nad Morzem Czarnym i na Krymie. Nastàpi∏ szybki wzrost gospodarczy kraju, wzrost zamo˝noÊci spo∏eczeƒstwa, nap∏yw zachodnich kapita∏ów i przedsi´biorców. Sprzyja∏o temu, oprócz reform przeprowadzonych przez króla, wielkie za∏amanie gospodarcze wy˝ej rozwini´tych paƒstw zachodniej Europy. Polska sta∏a si´ krajem niejednolitym etnicznie i wyznaniowo, równoczeÊnie jednak pojawi∏a si´ tolerancja religijna. Zacz´∏o si´ krystalizowaç nowe spo∏eczeƒstwo, wzrasta∏o poczucie wi´zi paƒstwowej wÊród Polaków. Przyj´to wówczas nowà nazw´ Polski — Korona Królestwa Polskiego. Paƒstwo przesta∏o byç w∏asnoÊcià dziedzicznà dynastii, a jego poj´cie oddzielono od osoby aktualnie panujàcego. Stabilizacja wewn´trzna, szybki rozwój gospodarczy oraz wzrost terytorialny paƒstwa polskiego zwi´kszy∏y mi´dzynarodowe znaczenie Polski. W 1364 r. odby∏ si´ w Krakowie zjazd monarchów z udzia∏em cesarza Karola IV, królów: W´gier, Cypru, Danii, oraz wielu ksià˝àt. Omawiano na nim m.in. sprawy Europy Ârodkowej i kwestie obrony przed niebezpieczeƒstwem tureckim. W koƒcowym okresie swego panowania Kazimierz Wielki sta∏ si´ po˝àdanym sprzymierzeƒcem dla najpot´˝niejszych w∏adców europejskich. O jego wielkim znaczeniu w Europie dobitnie

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

10 z∏ 925/1000Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 65.000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej

Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej ukoÊnie rok emisji: 2002. Z lewej strony stylizowane: fragment bramki oraz pi∏ka wykonana z bursztynu. U do∏u z lewej strony napis: 10 / Z¸. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w

Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Rewers: Wizerunek dwóch pi∏karzy oraz stylizowane: pi∏ka wykonana z bursztynu oraz fragment mapy Êwiata. U góry pó∏kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NO˚NEJ, poni˝ej napis: 2002, u do∏u napis: KOREA / JAPONIA.

Projektant monety: Robert Kotowicz

Rewers: Wizerunek dwóch pi∏karzy. U góry napis: KOREA / JAPONIA oraz logo Polskiego Zwiàzku Pi∏ki No˝nej, z lewej strony napis: 2002. U do∏u pó∏kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NO˚NEJ. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz

10 z∏ 925/1000Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 55.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej na tle stylizowanych fragmentów: mapy Êwiata oraz pi∏ki. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. U do∏u z lewej strony napis: 10 Z¸, z prawej rok emisji: 2002. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek pi∏karza na tle tablicy Êwietlnej, z wizerunkiem dwóch pi∏karzy, stylizowanej mapy Êwiata i napisu: 2002/KOREA/ JAPONIA. U do∏u pó∏kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NO˚NEJ.

Projektant monety: Robert Kotowicz

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

W dniu 8 maja 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, upami´tniajàce XVII Mistrzostwa Âwiata w pi∏ce no˝nej, o nomina∏ach: •100z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie; • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze i z bursztynem; • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze; • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. 31 maja 2002 r., rozpoczynajà si´ w Seulu XVII Mistrzostwa Âwiata w pi∏ce no˝nej. Sà one wyjàtkowe z co najmniej trzech powodów: sà to pierwsze w historii mistrzostwa na

kontynencie azjatyckim, pierwsze, które zorganizowa∏y dwa kraje - Korea i Japonia, i pierwsze w XXI wieku. Sà to te˝ mistrzostwa rekordowe pod wzgl´dem liczby uczestników i meczów rozegranych w eliminacjach. Do rywalizacji zg∏osi∏y si´ 193 kraje z 203 zrzeszonych w Mi´dzynarodowej Federacji Pi∏karskiej - FIFA. W eliminacjach, odbywajàcych si´ od marca 2000 r. do listopada 2001 r., na ca∏ym Êwiecie - od Europy, przez Ameryk´, po wyspy Pacyfiku - rozegrano 777 meczów. Wy∏oni∏y one 29 finalistów. Trzy dru˝yny mia∏y zapewniony udzia∏ bez eliminacji - Korea i Japonia jako gospodarze oraz Francja - mistrz z 1998 r. 1 grudnia 2001 r. w koreaƒskim mieÊcie Busan przeprowadzono losowanie, które przynios∏o nast´pujàcy podzia∏ na grupy:

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

A: Francja, Senegal, Urugwaj, Dania, B: Paragwaj, Republika Po∏udniowej Afryki, Hiszpania, S∏owenia, C: Brazylia, Turcja, Chiny, Kostaryka, D: POLSKA, Korea Pd., USA, Portugalia, E: Irlandia, Kamerun, Niemcy, Arabia Saudyjska, F: Anglia, Szwecja, Argentyna, Nigeria, G: Chorwacja, Meksyk, W∏ochy, Ekwador, H: Japonia, Belgia, Rosja, Tunezja.

Tylko dwaj ludzie zdobywali Puchar Âwiata jako pi∏karze i trenerzy - Brazylijczyk Mario Zagalo i Niemiec Franz Beckenbauer. Do innych wybitnych postaci turniejów fina∏owych nale˝eli futboliÊci znani ca∏emu Êwiatu: Urugwajczycy - Jose Leandro Andrade (1930), Juan Alberto Schiaffino (1950), Brazylijczycy - Didi, Garricha (1958-62), Gerson, Tostao, Revelino, Jairzinho (1970), Romario i Bebeto (1994), Ronaldo (1998), Niemcy - Franz Beckenbauer, Sepp Maier, Gerd Mueller (1974), Anglicy - Bobby Moore, Bobby Charlton (1966), Argentyƒczycy - Mario Kempes, Daniel Passarella (1978), Diego Maradona (1986), W∏osi - Giuseppe Meazza (1934-38), Silvio Piola (1938), Paolo Rossi (1982).

je w mediolaƒskiej pracowni jubilerskiej ze z∏ota i malachitu. Wr´czany jest kapitanowi zwyci´skiej jedenastki od 1974 r. Zastàpi∏ inny puchar, zwany oficjalnie Pucharem Rimeta, a potocznie - Z∏otà Nike. Zdobyty na w∏asnoÊç w 1970 r. przez Brazylijczyków, skradziony zosta∏ z siedziby federacji pi∏karskiej w Rio de Janeiro i najprawdopodobniej przetopiony przez z∏odziei. Pucharu Âwiata wr´czanego dziÊ nie mo˝na zdobyç na w∏asnoÊç. Stefan Szczep∏ek Redakcja „Rzeczpospolitej“

Francuzi dominowali przed czterema laty.W ich bramce gra∏ Fabien Barthez. Przed ka˝dym meczem kapitan dru˝yny, Laurent Blanc, ca∏owa∏ go rytualnie w ∏ysin´, co mia∏o przynieÊç (i przynios∏o) Francji szcz´Êcie. Jej obrona by∏a trudna do przejÊcia. W pomocy gra∏ najlepszy pi∏karz Êwiata - Zinedine Zidane. Nie by∏o akcji, w której nie bra∏by udzia∏u. Przeciwnicy nie mogli go powstrzymaç. Tych, którym Zidane podawa∏ pi∏ki, tak˝e nie. Najskuteczniejszy z nich - Thierry Henry mia∏ zaledwie 21 lat. Wi´kszoÊç pi∏karzy z tamtego turnieju Francja powo∏a tak˝e tym razem w Azji - i jest na pewno jednym z faworytów. Oceniajàc dru˝yny, fachowcy najcz´Êciej typujà na zwyci´zc´ Francj´ i Argentyn´. Jak zwykle groêni sà W∏osi, Anglicy i Niemcy, przechodzàcy jednak kryzys futbolu w swoich klubach. Coraz lepiej grajà reprezentacje krajów afrykaƒskich - Nigeria i Kamerun. Jak zawsze pojawi si´ ktoÊ, kogo wczeÊniej specjaliÊci nie traktowali powa˝nie. Takie zespo∏y decydujà cz´sto o atrakcyjnoÊci mistrzostw. Czy mo˝e to byç Polska? Trener naszej kadry - Jerzy Engel uwa˝a, ˝e tak.

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Na rozgrywki meczów w grupach A - D wyznaczono dziesi´ç stadionów w Korei Po∏udniowej, a na rozgrywki meczów w grupach E - H dziesi´ç stadionów w Japonii. Miejscem fina∏u 30 czerwca 2002 r. wybrano stadion w Jokohamie. Tytu∏u mistrzowskiego broni Francja, która w 1998 r., na stadionie Saint Denis pod Pary˝em pokona∏a w finale Brazyli´ 3:0. Dwa lata póêniej Francuzi zostali mistrzami Europy, podtrzymujàc opini´ najlepszej reprezentacji koƒca XX wieku. Obydwa kraje zajmujà szczególne miejsce w historii futbolu. Wprawdzie narodzi∏ si´ on w po∏owie XIX wieku w Anglii, ale to Francuzi nadali mu ramy organizacyjne, istniejàce do dziÊ. To z ich inicjatywy za∏o˝ono w Pary˝u w 1904 r. Mi´dzynarodowà Federacj´ Pi∏karskà - FIFA i to Jules Rimet, najs∏ynniejszy ze wszystkich prezydentów FIFA, doprowadzi∏ do zorganizowania mistrzostw Êwiata. Jego rodak - Henri Delaunay stworzy∏ mistrzostwa Europy. Dziennikarz paryskiego pisma sportowego „L’Èquipe“, Gabriel Hanot, wymyÊli∏ rozgrywki pomi´dzy europejskimi klubami, dajàc nam rozrywk´ w postaci „pi∏karskich Êród“, a od dziesi´ciu lat - tak˝e Ligi Mistrzów. Francuzom brakowa∏o jedynie sukcesów na boisku. Kiedy ju˝ im si´ powiod∏o, osiàgn´li od razu dwa w ciàgu dwóch lat - pierwsze miejsca na Êwiecie i w Europie. Jedynym krajem, którego reprezentacja bra∏a udzia∏ we wszystkich szesnastu fina∏ach mistrzostw jest Brazylia. Nikt te˝ nie zdoby∏ tylu tytu∏ów, co ona. Brazylijczycy, ze wzgl´du na ˝ó∏ty kolor koszulek zwani przez swoich kibiców „canarinhos“, wygrywali czterokrotnie: w latach 1958, 1962, 1970 i 1994. Z trzema pierwszymi tytu∏ami zwiàzane jest nazwisko najlepszego pi∏karza Êwiata wszech czasów - Pelego. To jedyny trzykrotny mistrz Êwiata. Kiedy w 1958 r., na boiskach Szwecji, cieszy∏ si´ z sukcesu po raz pierwszy, nie mia∏ jeszcze 18 lat i p∏aka∏ z radoÊci, podtrzymywany przez równie wzruszonych starszych kolegów. DwanaÊcie lat póêniej, w Meksyku, by∏ ju˝ najbardziej znanym pi∏karzem Êwiata, myÊlàcym o zakoƒczeniu kariery. Od tamtej pory na ˝ó∏tych koszulkach Brazylijczyków pojawi∏y si´ obok emblematu trzy gwiazdki, przypominajàce o osiàgni´ciu, którego nie dokona∏ nikt inny. W 1994 r., po sukcesie na boiskach USA, dosz∏a czwarta gwiazdka. Teraz po trzy majà narodowe dru˝yny W∏och i Niemiec. Dwa razy mistrzem Êwiata by∏ Urugwaj i Argentyna, raz - Anglia i Francja.

Polacy brali udzia∏ w pi´ciu fina∏ach. W 1938 r. odpadli po jednym, dramatycznym meczu z Brazylià, w którym strzelono 11 bramek! PrzegraliÊmy po dogrywce 5:6, a Ernest Wilimowski wbi∏ Brazylijczykom cztery gole. Prawdziwà furor´ Polacy zrobili w 1974 r., podczas mistrzostw w RFN. Zaj´liÊmy trzecie miejsce, ust´pujàc tylko Niemcom i Holendrom. Trenerem by∏ Kazimierz Górski. Kazimierz Deyna zosta∏ uznany za trzeciego pi∏karza Êwiata - po Niemcu Franzu Beckenbauerze i Holendrze Johanie Cruyffie. Grzegorz Lato zosta∏ królem strzelców, a Robert Gadocha - najlepszym lewoskrzyd∏owym Êwiata. Cztery lata póêniej, w Argentynie, Polacy zaj´li miejsce mi´dzy 5 a 8. Podczas Mundialu `82 w Hiszpanii „bia∏o-czerwoni“ powtórzyli sukces z boisk w Niemczech zajmujàc równie˝ trzecie miejsce, a Zbigniew Boniek zbiera∏ takie komplementy, jak Deyna osiem lat wczeÊniej. Ostatni udzia∏ w fina∏ach, w roku 1986, w Meksyku, nie przyniós∏ Polakom sukcesów. Z czterech meczów wygrali tylko jeden - z Portugalià. Z reprezentacjà tego kraju spotykamy si´ te˝ w Korei. Dwaj pozostali nasi przeciwnicy to Stany Zjednoczone i dru˝yna gospodarzy - Korea Po∏udniowa. Wszyscy grajà o jedno trofeum. Nosi ono nazw´ Pucharu Âwiata, ma 35 cm wysokoÊci, wa˝y oko∏o pi´ciu kilogramów. Wykonano

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 4.500 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej na tle stylizowanych: fragmentu mapy Êwiata oraz pi∏ki. Po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, u góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek pi∏karza. Z prawej strony napis: KOREA / JAPONIA / 2002. U góry pó∏kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NO˚NEJ.

Projektant monety: Robert Kotowicz

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 925/1000Ag oraz ceramika zwyk∏y 38,61 mm 28,28 g 51.000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 680.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej na tle panoramy zamku w Malborku. Z lewej strony or∏a oznaczenie roku emisji: 2002, z prawej napis: 20 / Z¸. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Rewers: Wizerunek zamku w Malborku od strony rzeki. Na jego tle Êredniowieczny portal z kaplicy Êw. Anny, wykonany z ceramiki. U góry pó∏kolem napis: ZAMEK W MALBORKU.

Rewers: Wizerunek zamku w Malborku od strony Baszt Mostowych. U góry napis: ZAMEK W MALBORKU.

W dniu 23 paêdziernika 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie „Zamek w Malborku", o nomina∏ach:

Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant monety: Roussanka Nowakowska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska

celu niesienie pomocy pielgrzymom oraz obron´ Ziemi Âwi´tej. Nieoficjalnie mia∏ te˝ reprezentowaç interesy cesarstwa niemieckiego. Bracia zakonni Êlubowali opiek´ nad ubogimi • 20 z∏ - wykonana stemplem zwy- i chorymi, a tak˝e obowiàzek walki k∏ym w srebrze, z niewiernymi. Da∏o to Krzy˝akom • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwy- pretekst do utworzenia w∏asnego k∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, paƒstwa w Polsce, do której trafili za tzw. Nordic Gold. sprawà Ksi´cia Konrada Mazowieckiego oko∏o 1226 r. Zamek Malborski, „Marienburg”, jest najwi´kszà ceglanà twierdzà w Euro- W∏aÊciwy podbój okolicznych ziem pie i uznaje si´ go powszechnie za rozpoczà∏ si´ w 1234 r., kiedy z udziajeden z najwybitniejszych przyk∏adów ∏em rycerstwa polskiego i niemiecarchitektury gotyckiej, zarówno pod kiego zorganizowano pierwszà wzgl´dem artystycznym, jak i nowa- wypraw´ krzy˝owà do Prus. W 1234 r. torskich rozwiàzaƒ budowlanych. papie˝ Grzegorz IX wyda∏ bull´, w której najpierw przejmowa∏ poW koƒcu XIII wieku niemieccy miesz- gaƒskie Prusy pod swojà jurysdykcj´, czanie za∏o˝yli w Palestynie Zakon a nast´pnie odda∏ we w∏adanie KrzyNajÊwi´tszej Marii Panny Domu ˝akom, bardzo dbajàcym o opini´ Niemieckiego w Jerozolimie, zwany obroƒców chrzeÊcijaƒstwa i spadkopopularnie Krzy˝ackim. Mia∏ on na bierców tradycji krzy˝owych.

– Zabytki kultury materialnej w Polsce–

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W latach 1275–1300 na naturalnym wzniesieniu nad brzegiem Nogatu stanà∏ na planie czworokàta zamek konwentualny (inaczej komturski lub dom zakonny). By∏ on przede wszystkim budowlà obronnà. Na I pi´trze mieÊci∏y si´ dwa najwa˝niejsze pomieszczenia: kapitularz (odbywa∏y tam si´ posiedzenia konwentu) i kaplica. Wy˝ej mieÊci∏o si´ tymczasowe dormitorium (tzn. sypialnia) dla braci, a piwnice przeznaczono na pomieszczenia gospodarcze. Rozbudowa trwa∏a 40 lat, a po jej zakoƒczeniu budowla przekszta∏ci∏a si´ w silnie umocniony Zamek Wysoki. Na II pi´trze po∏udniowego skrzyd∏a mieÊci∏ si´ refektarz – miejsce, w którym spo˝ywano posi∏ki oraz sp´dzano wolny czas. Kaplic´ rozbudowano do rozmiarów koÊcio∏a o dworskim charakterze. W przyziemiu znajdowa∏a si´ kaplica Êw. Anny, miejsce pochówku wielkich mistrzów. Braci grzebano na zakonnym cmentarzu po∏o˝onym przy wschodniej Êcianie Zamku, w sàsiedztwie kaplicy. Na wewn´trznym dziedziƒcu wybudowano kru˝ganki, s∏u˝àce do komunikacji mi´dzy skrzyd∏ami oraz jako miejsce procesji, a tak˝e scalajàce elewacje. Na przed∏u˝eniu po∏udniowo–zachodniego naro˝a wybudowano wie˝´ zwanà Gdaniskiem, po∏àczonà z resztà zamku drewnianym prz´s∏em. W czasach pokoju wie˝a pe∏ni∏a rol´ toalety zamkowej, a na czas wojny, w razie sforsowania murów obronnych przez nieprzyjaciela, po zburzeniu drewnianego ∏àcznika mog∏a stanowiç mocny punkt obrony przed najeêdêcà.

trowy spichlerz, stajnie, obory, stodo∏y oraz piekarnia, kuchnia, browar, szpital i mieszkania dla czeladzi.

Konrad Steinbrecht rozpoczà∏ rekonstrukcj´ scjentystycznà (czyli uwzgl´dniajàcà za∏o˝enia jednoÊci i stylu, poprzedzonà badaniami naukowymi). Do 1922 r. zrekonstruowano fragmenty murów obronnych z bramami i basztami, przywracajàc warowni wyglàd, jaki mog∏a mieç w czasach ÊwietnoÊci krzy˝ackiej. Dzie∏o Steinbrechta kontynuowa∏ Bernard Schmidt do 1945 r.

W 1309 r. wielki mistrz przeniós∏ swà siedzib´, a zarazem stolic´ paƒstwa zakonnego do Malborka. Zmiana charakteru Zamku Wysokiego wymusi∏a zmiany przedzamcza. Z czasem, gdy rola Malborka zacz´∏a rosnàç, po pó∏nocnej stronie dobudowano Zamek Âredni. Sk∏ada∏ si´ on z trzech skrzyde∏, z których najbardziej imponujàce by∏o skrzyd∏o zachodnie, mieszczàce Pa∏ac Wielkich Mistrzów. Podejmowano tam znamienitych goÊci, by mogli w pe∏ni doceniç pot´g´ paƒstwa krzy˝ackiego. Oficjalne ˝ycie toczy∏o si´ w refektarzach – Zimowym i Letnim. GoÊci witano w reprezentacyjnej Wielkiej Sieni. Na prywatne apartamenty sk∏ada∏y si´ m.in. tzw. garderoba z toaletà oraz kaplica Êw. Katarzyny. Wschodnià cz´Êç Zamku Âredniego zajmowa∏ komtur ze swoimi urz´dnikami, w Pó∏nocnej mieÊci∏a si´ infirmeria (izba chorych), najwi´ksza w ca∏ym paƒstwie zakonnym. Zamek Âredni pe∏ni∏ rol´ „hotelu” dla przybywajàcych z Europy goÊci. Wielki Refektarz, zwany Salà Rycerskà i mieszczàcy przy sto∏ach do 400 rycerzy, by∏ ogrzewany zimà za pomocà niezwyk∏ego „hypocaustum” (podobnie jak kapitularz): goràce powietrze, docierajàce z nagrzanych w piwnicach kamieni, za pomocà 36 otworów w posadzce ogrzewa∏o pomieszczenia do ok. 200C przy temperaturze na zewnàtrz –150C. W piwnicach mieÊci∏a si´ równie˝ kuchnia z wielkim piecem oraz przylegajàce do niej ma∏e mieszkanie kucharza. Naprzeciwko Wielkiego Refektarza by∏a ∏aênia, w której - zgodnie z nakazami regu∏y - co dwa tygodnie za˝ywano kàpieli w wannach albo w saunach. Na Zamku Ârednim by∏a te˝ toaleta dla goÊci Zakonu. Ostatnie powsta∏o Przedzamcze (Zamek Niski), stanowiàce zaplecze gospodarcze. Znajdowa∏y si´ tu: olbrzymi, czteropi´-

Zamek konwentualny otoczony by∏ fosà, do której wod´ doprowadzano za pomocà specjalnie wybudowanego kana∏u M∏ynówki z odleg∏ego jeziora. Fos´ t´ z czasem osuszono. W XIV wieku fortyfikacje zamkowe po∏àczono z miejskimi, Zamek Niski wzbogaci∏ si´ o dodatkowy element fortyfikacyjny – Karwan, w którym mieÊci∏ si´ najwi´kszy krzy˝acki arsena∏, a tak˝e kaplic´ Êw. Wawrzyƒca, mieszkania s∏u˝by i szpital. W tym samym wieku powsta∏y jeszcze mury obronne, tzw. linia lub wa∏ von Plauena (Wielkiego Mistrza). Fortyfikacja, wzbogacona o 5 bastionów, uwzgl´dnia∏a u˝ycie do dzia∏aƒ obronnych artylerii, tworzàc w ten sposób pot´˝nà twierdz´, niemo˝liwà do zdobycia w czasie wojny trzynastoletniej. Zespó∏ zamkowy budowano przez oko∏o osiemdziesiàt lat. ¸àcznie z fortyfikacjami zajmowa∏ obszar o kszta∏cie prostokàta o bokach 800 x 250 metrów. Tak rozbudowany zamek razem z ufortyfikowanym miastem tworzy∏ ogromny kompleks militarno-gospodarczy Êredniowiecznej Europy. W tym stanie, bez uszczerbku przetrwa∏ kilka wojen z Polskà i pot´˝ne obl´˝enie w roku 1410, po kl´sce zakonu pod Grunwaldem. W czasie wojny trzynastoletniej broni∏a go najemna za∏oga wojsk zaci´˝nych z Czech. Wobec zalegania przez Krzy˝aków z wyp∏atà ˝o∏du, Czesi przej´li zamek w zastaw, po czym ich dowódca, Oldrzych Czerwonka, odsprzeda∏ w 1457 roku twierdz´ królowi polskiemu Kazimierzowi Jagielloƒczykowi. Od tego czasu zamkowi nadano status czasowej rezydencji królów polskich. Najd∏u˝ej bawi∏ w niej Stefan Batory, gdy walczy∏ ze zbuntowanym Gdaƒskiem. Ostatnim polskim królem, który odwiedzi∏ Malbork, by∏ August II Sas. Przez 300 lat zamek by∏ miejscem obrad stanów. Na sta∏e przebywa∏a w nim 200-osobowa obronna za∏oga. Rezydowali tu starostowie, podskarbowie, skarbnicy i ekonomowie ziem pruskich. Pod polskim panowaniem zagospodarowanie zamku zmienia∏o si´ zale˝nie od potrzeb. Zamek pe∏ni∏ funkcj´ arsena∏u Rzeczypospolitej, a tak˝e by∏ jednà z twierdz na jej pó∏nocnych rubie˝ach. Od 1568 r. urz´dowa∏a w nim Komisja Morska – powo∏ana przez Zygmunta Augusta pierwsza polska admiralicja, a w latach 1584 – 1601 dzia∏a∏a mennica. Wraz z rozwojem sztuki wojennej, a g∏ównie rozwojem broni palnej, zamek stopniowo traci∏ funkcje militarne. Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzko-polskich Zamek Malborski zaczà∏ popadaç w ruin´. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Malbork dosta∏ si´ pod panowanie pruskie. Pomieszczenia przerobiono na niskie magazyny i mieszkania dla oficerów. Niskie – bo za pomocà drewnianych stropów utworzono a˝ pi´ç kondygnacji. W Pa∏acu Wielkich Mistrzów uruchomiono manufaktur´ bawe∏ny, w Wielkim Refektarzu odbywa∏y si´ zaÊ konne musztry wojska. W tym celu zniszczono portal, okna i ceramicznà posadzk´. Jednak ju˝ od poczàtku XIX wieku rozpocz´to tzw. rekonstrukcj´ romantycznà, wzorowanà na gotyku. W 1882 r.

W czasie II wojny Êwiatowej wojska niemieckie zmieni∏y Zamek Malborski w twierdz´, urzàdzajàc w niej punkt ostatniej obrony. Od stycznia do marca 1945 r. by∏a oblegana przez armi´ sowieckà. Atakujàce wojska rosyjskie, u˝ywajàc ci´˝kiej artylerii, zniszczy∏y du˝à cz´Êç zamku i prawie ca∏kowicie Starówk´, pozosta∏y tylko cz´Êciowo zniszczone dwie bramy miejskie, szko∏a ∏aciƒska, ratusz, mury obronne miasta oraz koÊció∏ Êw. Jana. Po ucieczce Niemców w 1945 r. Rosjanie jeszcze przez trzy dni ostrzeliwali zamek. Po zakoƒczeniu dzia∏aƒ wojennych nie brakowa∏o g∏osów, by zamek rozebraç, jako Êwiadectwo niemieckiego panowania na polskiej ziemi. Poczàtkowo, przez 5 lat, by∏ on w gestii warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego, a nast´pnie trafi∏ pod zarzàd Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. W latach pi´çdziesiàtych by∏ ju˝ udost´pniony do zwiedzania. W 1959 r. po˝ar zniszczy∏ dachy Zamku Âredniego. W celu odpowiedniej opieki nad zabytkiem w 1961 r. powo∏ano Muzeum Zamkowe w Malborku, a po kilku latach zespó∏ zamkowy zaliczono w poczet zabytków klasy „0”. W pierwszym etapie odbudowy zrekonstruowano bry∏y Zamku Wysokiego i Âredniego. Od lat osiemdziesiàtych trwa restauracja Przedzamcza oraz konserwacja wystroju wn´trz Zamków: Wysokiego i Âredniego. W 1994 r. na mocy zarzàdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zabytek zaliczono do najwa˝niejszych pomników historii Polski. Najwy˝szà godnoÊcià by∏o natomiast wpisanie zespo∏u zamkowego w Malborku w grudniu 1997 r. na list´ Âwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. Muzeum Zamkowe w Malborku jest w gestii Ministerstwa Kultury. Sk∏ada si´ z trzech cz´Êci: Zamku Wysokiego, Zamku Âredniego oraz Przedzamcza. Do zwiedzania udost´pnione sà zamki, a w nich wystawy, m.in. militariów, wyposa˝enia, rzeêby, witra˝y, architektury, biennale ekslibrisu, a tak˝e najwi´ksza i najcenniejsza na Êwiecie kolekcja wyrobów z bursztynu. W letnie wieczory odbywa si´ na zamku widowisko typu Êwiat∏o i dêwi´k pt. "Krzy˝em i mieczem” oraz impreza plenerowa pt. „Obl´˝enie Malborka”. Muzeum wspó∏pracuje z wieloma placówkami w kraju i za granicà, czego efektem sà m.in. wystawy eksponatów z Ermita˝u w Petersburgu. Jacek Spycha∏a Muzeum Zamkowe w Malborku

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie

stempel wymiary masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 A g oraz farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska lustrzany d∏ugoÊç: 4 0 , 0 0 m m szerokoÊç: 2 8 , 0 0 m m 28,28 g 57.000 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek obrazu Jana Matejki „Staƒczyk” („Staƒczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleƒska”). W prawym dolnym rogu wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó∏ or∏a napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002 oraz 20 Z¸. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony autoportret Jana Matejki, poni˝ej napis: JAN MATEJKO / 1838-1893. Z prawej strony fragment stylizowanego szkicu do obrazu Jana Matejki „Staƒczyk”. W prawym dolnym rogu paleta i trzy p´dzle. Na palecie farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 700.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z lewej strony paleta i dwa p´dzle. U do∏u napis: 2 Z¸, u góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Autoportret Jana Matejki, powy˝ej, z lewej strony Staƒczyk z obrazu „Ho∏d pruski”. U góry pó∏kolem napis: JAN MATEJKO, u do∏u pó∏kolem daty: 1838-1893. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

W dniu 11 grudnia 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Jana Matejki, o nomi- Matejko by∏ malarzem, który osiàgnà∏ w swoim ˝yciu najwi´ksze zaszczyty. na∏ach: By∏ honorowym cz∏onkiem wielu sto• 20 z∏ – wykonane stemplem lustrza- warzyszeƒ artystycznych, piastowa∏ godnoÊç cz∏onka Akademii Umiej´tnym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwy- noÊci w Krakowie, Instytutu Francuk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, skiego i Akademii Sztuki w Berlinie, by∏ doktorem honoris causa Uniwertzw. Nordic Gold. sytetu Jagielloƒskiego, kawalerem „By∏ tym, który ukaza∏ przed zdu- Legii Honorowej. W jego krakowskiej mionymi oczyma narodu polskiego pracowni przy ul. Floriaƒskiej z∏o˝y∏ widmo jego sumienia, jego cierpieƒ, mu wizyt´ cesarz Franciszek Józef. marzeƒ, chwa∏y, pot´gi, zbrodni W kraju w 1875 r. wr´czono mu i upadku, widmo tak ˝ywe, tak cu- wybity na jego czeÊç z∏oty medal – downie obecne, którego nie unicestwi dar pochodzàcy ze sk∏adek narodu. czas” – te s∏owa charakteryzujàce Trzy lata póêniej w magistracie znaczenie twórczoÊci Jana Matejki, Krakowa wr´czono ber∏o na znak wypowiedziane wiele lat temu przez panowania w sztuce, a w 1883 r. Stanis∏awa Witkiewicza, do dziÊ nie nazwano Rynek Kleparski Placem Matejki. straci∏y swej aktualnoÊci.

– Polscy malarze XIX/XX w.–

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Obok uwielbienia twórczoÊç jego budzi∏a kontrowersje, jednak do rodowodu wywodzàcego si´ z jego sztuki przyznawali si´ nie tylko jego bezpoÊredni uczniowie, ale malarze nast´pnych pokoleƒ, o zupe∏nie innych zainteresowaniach tematycznych i formalnych. „By∏ ma∏y jako ludzie cia∏em drobni i przygarbiony nie wiekiem lecz pracà [...] g∏ow´ chyli∏ w d∏ugich lokach, z oczu jego gorza∏ mu ˝ar – taki w prorokach” – pisa∏ o Matejce jego uczeƒ, Stanis∏aw Wyspiaƒski.

1879 wspó∏pracowa∏ z architektem Tomaszem Pryliƒskim przy restauracji Sukiennic, w tym czasie tak˝e wystàpi∏ przeciwko zburzeniu kaplicy królewskiej na Wawelu, nie dopuÊci∏ równie˝ do zniszczenia barokowego o∏tarza w katedrze. Nie zawsze jednak jego wysi∏ki by∏y uwieƒczone sukcesem. Rok przed Êmiercià odes∏a∏ radzie miejskiej dyplom honorowego obywatela Krakowa, oburzony zniszczeniem gotyckiej kaplicy koÊcio∏a Âw. Ducha.

ich stan uczuciowy, dba∏ o wierne odtworzenie realiów. „Staƒczyka” (pierwotny tytu∏ obrazu „Staƒczyk w czasie balu na dworze królowej Bony, kiedy wieÊç przychodzi o utracie Smoleƒska”) namalowa∏ Matejko w 1862 r., majàc zaledwie dwadzieÊcia cztery lata. Temat nadwornego b∏azna króla Zygmunta I interesowa∏ go ju˝ wczeÊniej; w czasie studiów w Monachium zrobi∏ szkice rysunkowe i obraz „Staƒczyk udajàcy ból z´bów”.

Obdarzony ogromnym talentem, by∏ niewàtpliwie jednà z najwybitniejszych indywidualnoÊci w sztuce polskiej dziewi´tnastego wieku. Jego wizja dziejów narodowych ukszta∏towa∏a historycznà wyobraêni´ Polaków na ca∏e pokolenia. To poprzez najbardziej znane obrazy Matejki – „Kazanie Skargi” (1864), „Rejtan na sejmie warszawskim” (1866), „Unia Lubelska” (1869), „Batory pod Pskowem” (1872), „Bitwa pod Grunwaldem” (1878), „Ho∏d pruski” (1882) czy „Âluby Jana Kazimierza” (1893) – widzimy najwa˝niejsze wydarzenia Rzeczypospolitej.

Zmar∏ 1 listopada 1893 r. Pochowany zosta∏ na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Obok malarstwa historycznego poch∏aniajàcego ca∏à inwencj´ artysty, zajmowa∏ si´ te˝ malarstwem portretowym, dziedzinà, do której nie przywiàzywa∏ du˝ej wagi. WÊród licznych przyk∏adów twórczoÊci portretowej szczególne miejsce zajmujà portrety najbli˝szej rodziny, ukochanej ˝ony i dzieci; w nich, obok doskona∏ego warsztatu, odnajdujemy liryczny, intymny ton, niespotykany w portretach reprezentacyjnych, w których modela, zgodnie z w∏asnym przekonaniem, cz´sto ubiera∏ w kostium historyczny.

Jan Matejko urodzi∏ si´ 24 VI 1838 r. w Krakowie; jego ojcem by∏ Czech, nauczyciel muzyki, matkà zaÊ córka krakowskiego siodlarza. Najwi´kszy wp∏yw na formowanie zainteresowaƒ oraz kierunek kszta∏cenia przysz∏ego malarza mia∏ jego starszy brat Franciszek, historyk, docent na Uniwersytecie Jagielloƒskim. WczeÊnie, w wieku czternastu lat rozpoczà∏ studia malarstwa w Szkole Sztuk Pi´knych, gdzie da∏ si´ poznaç jako „najpilniejszy, najzdolniejszy z uzdolnionych uczniów”. Uczy∏ si´ tam do 1858 r., bo w grudniu dzi´ki stypendium wyjecha∏ do Akademii Sztuk Pi´knych do Monachium. Po roku wyjecha∏ do Wiednia z zamiarem kontynuowania studiów, które zakoƒczy∏ jednak po oÊmiu dniach; w Wiedniu i Monachium, a tak˝e w Pary˝u i W∏oszech bywa∏ póêniej kilkakrotnie, zwiedza∏ muzea, zachwyca∏ si´ dzie∏ami Rubensa i malarstwa w∏oskiego. W Krakowie mia∏ pracowni´ przy ul. Krupniczej, a od 1873 r. w domu przy ul. Floriaƒskiej 17, gdzie obecnie znajduje si´ jego muzeum. Wiele uwagi i wysi∏ku poÊwi´ca∏ Szkole Sztuk Pi´knych, w której a˝ do Êmierci piastowa∏ stanowisko dyrektora; przeprowadzi∏ jej reorganizacj´, ustanowi∏ nowy statut, prowadzi∏ oddzia∏ malarstwa historycznego.

Pod koniec ˝ycia zainteresowa∏ si´ malarstwem monumentalnym i witra˝ownictwem. Ufundowa∏ nawet stypendium dla studenta specjalizujàcego si´ w tej dziedzinie. G∏ównym dzie∏em Matejki w tej dziedzinie malarstwa, zrealizowanym przez uczniów wed∏ug jego kartonów i pod jego nadzorem, jest polichromia koÊcio∏a Mariackiego (1889-1891), której nowatorstwo polega na wprowadzeniu do gotyckiego wn´trza wspó∏czesnej dekoracji i zharmonizowaniu jej w jednolità ca∏oÊç. Od tej polichromii datuje si´ poczàtek nowoczesnego malarstwa monumentalnego w Polsce.

W roku 1873 otrzyma∏ propozycj´ obj´cia stanowiska dyrektora Akademii Sztuk Pi´knych w Pradze czeskiej, jednak odmówi∏, uwa˝ajàc, ˝e miejsce jego jest w kraju. Jego obywatelskà postaw´ dokumentuje fakt, ˝e gmach krakowskiej Szko∏y wybudowano na parceli, którà ofiarowa∏ na ten cel, a cztery lata wczeÊniej, b´dàc w 1869 r. z wizytà we Lwowie, ufundowa∏ dwa stypendia: dla Polaka i Rusina, którzy chcieliby studiowaç w krakowskiej Szkole Sztuk Pi´knych.

Jego wiedza historyczna by∏a bardzo rozleg∏a, choç w tej dziedzinie by∏ samoukiem. Od dzieciƒstwa gromadzi∏ swoistà dokumentacj´ historycznà, którà uzupe∏nia∏ lekturami. Przerysowa∏ z dawnych sztychów i ilustracji drzeworytniczych portrety s∏awnych ludzi, ubiory, detale uzbrojenia, inne zabytkowe przedmioty. Ju˝ wówczas notowa∏ pomys∏y przysz∏ych kompozycji. Ka˝dy obraz poprzedza∏ skrupulatnymi studiami êróde∏ historycznych, póêniej rysowa∏ kolejne szkice, a˝ wy∏oni∏ si´ koƒcowy kszta∏t kompozycji. Jego obrazy jednak nie by∏y prostym odzwierciedleniem wydarzeƒ. Aby wzmocniç intelektualny i moralny przekaz swej wizji i nadaç jej w∏aÊciwà ekspresj´ i dramatyzm, artysta re˝yserowa∏ sceny, cz´sto Êwiadomie odst´pujàc od wiernego przedstawienia faktów historycznych. Perfekcyjnie odtwarza∏ charakterystyk´ psychologicznà postaci,

Z pasjà anga˝owa∏ si´ w ochron´ zabytków Krakowa. Uczestniczy∏ w pracach komisji i gremiów konserwatorskich, pisa∏ listy i memoria∏y; w 1872 r. nale˝a∏ do Komisji Akademii Umiej´tnoÊci, której celem by∏o opracowanie projektu ustawy o konserwacji zabytków sztuki i pomników historycznych. W latach 1875-

Matejko widzia∏ swojà rol´ artysty jako pos∏annictwo w s∏u˝bie narodu i paƒstwa; poprzez sztuk´ chcia∏ wychowywaç spo∏eczeƒstwo, oddzia∏ywaç na intelekt i uczucia i jednoczeÊnie przypominaç dawnà ÊwietnoÊç nieistniejàcego paƒstwa. Mia∏ subiektywnà wizj´ historii Polski i w∏asny osàd moralny dziejów narodowych. Do obrazów wybiera∏ wydarzenia z przesz∏oÊci, które wed∏ug jego przemyÊleƒ decydowa∏y o póêniejszych losach kraju, a jednoczeÊnie mia∏y odniesienie do bie˝àcej sytuacji.

Prace te nie mia∏y jeszcze g∏´bi historiozoficznej, którà prezentuje obraz z 1862 r. Wed∏ug êróde∏, genezy p∏ótna nale˝y szukaç w rozmowach artysty z przyjacielem, Izydorem Jab∏oƒskim-Paw∏owiczem, który mia∏ podpowiedzieç artyÊcie pomys∏ przedstawienia b∏azna w „kontraÊcie uczuç wewn´trznych z powierzchownoÊcià”, oraz w êródle literackim – utworze Seweryna Goszczyƒskiego „Król zamczyska” (1842). Ubrany w strój b∏azeƒski g∏ówny bohater utworu literackiego wypowiada s∏owa: „Twoim paƒstwem te gruzy; twojà pot´gà wielkoÊç ich przesz∏oÊci, zamieniona w boleÊç; twoje przeznaczenie panowaç przez cierpienie Êród uciechy”. Na obrazie Matejko przedstawia samotnego Staƒczyka, który jedyny rozumie gro˝àce krajowi niebezpieczeƒstwa po oddaniu wrogom Smoleƒska, podczas gdy grupa dworzan przedstawiona w dalszej perspektywie obrazu pozostaje ich nieÊwiadoma. Artysta identyfikowa∏ si´ ze Staƒczykiem; nada∏ b∏aznowi rysy w∏asnej twarzy, pe∏ne powagi i zadumy. On, tak jak Staƒczyk, czuje si´ osamotniony; jest tym, który lepiej rozumie aktualne wydarzenia i wynik∏e z nich konsekwencje. Obraz uderza dojrza∏oÊcià formy, wyra˝ajàcej si´ w konsekwentnej, pozbawionej zb´dnych szczegó∏ów kompozycjà, Êwietnie wydobytym nastroju, g∏´bokim studium psychologicznym i harmonijnym kolorycie. „By∏y po nim obrazy wi´ksze, Êwietniejsze, s∏awniejsze. Pi´kniejszych nie by∏o.” – napisa∏ w 1897 r. monografista Matejki, Stanis∏aw Tarnowski.

Irena Bal Instytut Sztuki PAN Warszawa

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

N a r o d o w y

Moneta kolekcjonerska

B a n k

P o l s k i

Moneta kolekcjonerska

Jagie∏∏o popiera∏ twórczoÊç artystycznà, lubi∏ zw∏aszcza dzie∏a malarzy ruskich. Zmar∏ 1 czerwca 1434 r. w Gródku, zwanym póêniej Jagielloƒskim. Pochowany zosta∏ w katedrze na Wawelu. Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich“, Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich“ pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci“ Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

W dniu 17 kwietnia 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet´ kolekcjonerskà o nominale 100 z∏, przedstawiajàcà popiersie króla W∏adys∏awa II Jagie∏∏y, wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie.

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,0 g 2.200 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Anna Wàtróbska-Wdowiarska

Moneta zosta∏a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Rewers: Popiersie króla W∏adys∏awa II Jagie∏∏y. Wokó∏ napis: W¸ADYS¸AW II JAGIE¸¸O. Poni˝ej, z prawej strony daty: 1386 / 1434.

Moneta stanowi kontynuacj´ serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich“, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r., i jest tematycznym dope∏nieniem dwóch srebrnych monet i jednej miedzioniklowej, przedstawiajàcych króla W∏adys∏awa II Jagie∏∏´, wyemitowanych w 1989 r. W∏adys∏aw II Jagie∏∏o, syn Olgierda Giedyminowicza, wielkiego ksi´cia litewskiego i Julianny, córki Aleksandra, ksi´cia twerskiego, urodzi∏ si´ prawdopodobnie w 1351 r. Po Êmierci ojca w 1377 r. objà∏ w∏adz´ zwierzchnià na Litwie, poczàtkowo dzielàc rzàdy ze swoim stryjem Kiejstutem, w∏adajàcym zachodnià Litwà, obroƒcà tradycji pogaƒskiej i wrogiem Zakonu Krzy˝ackiego. W 1382 r., po próbie Kiejstuta usuni´cia go z tronu, pozby∏ si´ stryja, obejmujàc samodzielne rzàdy

w paƒstwie. Zagro˝ony przez Krzy˝aków, do których zbieg∏ Witold, syn Kiejstuta, zawar∏ z nimi w 1382 r. rozejm nad rzekà Dubissà, w którym obieca∏ m.in. przyj´cie w ciàgu czterech lat chrztu wraz z ca∏à Litwà. Uk∏ad ten ju˝ w 1383 r. zosta∏ zerwany, a w 1384 r. pogodzony z Witoldem Jagie∏∏o podjà∏ zbrojnà wypraw´ przeciw Krzy˝akom. Realnà mo˝liwoÊç odparcia agresji krzy˝ackiej, a tak˝e realizacji w∏asnych ambicji uzyskania tytu∏u królewskiego i przewagi w rywalizacji z Witoldem na Litwie widzia∏ Jagie∏∏o w zwiàzkach z Polskà. Ponadto przyj´cie chrzeÊcijaƒstwa w obrzàdku zachodnim niepomiernie wzmocni∏oby pozycj´ Litwy zarówno wobec Krzy˝aków, jak i podporzàdkowanej jej prawos∏awnej Rusi. Wkrótce Jagie∏∏o nawiàza∏ kontakty z mo˝nymi w Ma∏opolsce, wyst´pujàc z ich inicjatywy jako pretendent do r´ki Jadwigi i do polskiej korony. W 1385 r. w Krewie zawar∏ uk∏ad o ma∏˝eƒstwie z Jadwigà oraz po∏àczeniu unià Wielkiego Ksi´stwa Litewskiego i Polski. Pó∏ roku póêniej zjazd panów i rycer-

W∏adys∏aw II Jagie∏∏o – Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Moneta kolekcjonerska

Moneta kolekcjonerska

stwa w Lublinie okrzyknà∏ Jagie∏∏´ królem. Zosta∏ wi´c polskim monarchà nie tylko dzi´ki umowie ma∏˝eƒskiej, ale i na mocy wyboru, czyli elekcji. W 1386 r. przyjà∏ w Krakowie chrzest i imi´ W∏adys∏aw, poÊlubi∏ Jadwig´ i zosta∏ koronowany na króla Polski. Potwierdzi∏ przywileje szlachty i zobowiàza∏ si´ odzyskaç utracone przez Polsk´ terytoria. Wkrótce przystàpi∏ do chrystianizacji swego ojczystego kraju. Ju˝ w 1387 r. ustanowiono w Wilnie biskupstwo dla Litwy, rozpocz´to budow´ katedry, powstawa∏y te˝ pierwsze parafie. Jagie∏∏o we w∏asnych dobrach darowa∏ KoÊcio∏owi ziemi´ i zwalnia∏ jà od podatków. Dzi´ki fundacji królowej Jadwigi, Litwini mogli kszta∏ciç si´ na ksi´˝y najpierw w Pradze, potem zaÊ w reaktywowanej Akademii Krakowskiej. Po kilku latach Jagie∏∏o trwale u∏o˝y∏ swoje stosunki z Witoldem: w 1392 r. zawar∏ z nim ugod´ w Ostrowie, oddajàc mu rzàdy w Wielkim Ksi´stwie Litewskim, a w 1401 r. - na mocy unii wileƒsko-radomskiej Jagie∏∏o uzna∏ Witolda jako wielkiego ksi´cia Litwy, zachowujàc nad nià zwierzchnictwo z tytu∏em najwy˝szego ksi´cia Litwy. Ju˝ na poczàtku panowania rozwinà∏ aktywnà polityk´ zagranicznà. W latach 1387-1388 wcieli∏ do Korony cz´Êç ziem ruskich, w 1387 r. przyjà∏ ho∏d lenny wojewody mo∏dawskiego, a wkrótce wo∏oskiego, nawiàza∏ te˝ przyjazne stosunki z ksià˝´tami mazowieckimi i s∏upskimi. Bezpotomna Êmierç Jadwigi w 1399 r. os∏abi∏a pozycj´ W∏adys∏awa Jagie∏∏y jako króla Polski, co sprawi∏o, ˝e w unii wileƒsko-radomskiej w 1401 r. potwierdzono stosunki mi´dzy Wielkim Ksi´stwem Litewskim a Polskà. W celu umocnienia swych praw do korony polskiej Jagie∏∏o poÊlubi∏ w 1402 r. wnuczk´ Kazimierza III Wielkiego, Ann´ Cylejskà. Stosunki z Krzy˝akami zaostrza∏y si´. Po uk∏adzie w Racià˝u w 1404 r. nastàpi∏ w 1409 r. najazd wojsk krzy˝ackich na ziemi´ dobrzyƒskà, rozpoczynajàcy tzw. wielkà wojn´ z Zakonem. 15 lipca 1410 r. dosz∏o do wielkiej bitwy na polach pod Grunwaldem, gdzie po ci´˝kich i krwawych zmaganiach Krzy˝acy zostali rozgromieni przez wojska polsko-litewskie dowodzone przez W∏adys∏awa Jagie∏∏´. Tryumf grunwaldzki mia∏ ogromne znaczenie dla Polski i Litwy. Po raz pierwszy za∏amujàc pot´g´ paƒstwa krzy˝ackiego, zahamowa∏ na kilka wieków niemieckà ekspansj´ na wschód, znacznie wzmocni∏ mi´dzynarodowe znaczenie paƒstwa polsko-litewskiego oraz pozycj´ samego W∏adys∏awa Jagie∏∏y. Znakomite zwyci´stwo nie zosta∏o jednak w pe∏ni wykorzystane politycznie, a realne korzyÊci wynikajàce z podpisanego w 1411 r. w Toruniu traktatu pokojowego by∏y niewielkie. Zgodnie z jego postanowieniami, ˚mudê mia∏a powróciç do Litwy na czas ˝ycia Jagie∏∏y i Witolda (po czym mia∏a powróciç do Zakonu, co zresztà nigdy nie nastàpi∏o). Polska uzyska∏a od paƒstwa zakonnego wysokie odszkodowanie, lecz powinna by∏a oddaç wielkiemu mistrzowi zamki krzy˝ackie zdobyte podczas wojny. Pokój toruƒski nie rozwiàzywa∏ sprawy krzy˝ackiej do koƒca, tote˝ dzia∏ania wojenne by∏y jeszcze kilkakrotnie wznawiane. Rozwiàzania sporów z Krzy˝akami, po bezskutecznych wojnach w 1414, 1419 i 1422 r., szuka∏ W∏adys∏aw Jagie∏∏o w mediacjach pokojowych i rozejmach, zakoƒczonych wreszcie pokojem zawartym nad jeziorem Melno (obecnie Me∏no) w 1422 r.

Wyrazem dalszego zacieÊnienia stosunków Polski z Litwà na zasadzie równorz´dnego, trwa∏ego zwiàzku by∏a unia w Horodle w 1413 r. Wzros∏y wp∏ywy Polski na Pomorzu, zwi´kszy∏a si´ zale˝noÊç od Polski ksià˝´cego Mazowsza. Pod wp∏ywem polskiego duchowieƒstwa, sam te˝ ˝ywo zainteresowany utrzymaniem dobrych stosunków z papiestwem, Jagie∏∏o odrzuci∏ w 1420 r. propozycj´ husytów obj´cia tronu czeskiego, a co wi´cej - w 1424 r. pod naciskiem episkopatu wyda∏ antyhusycki edykt wieluƒski. Zdecydowanie odcià∏ si´ w nim od husytyzmu, gro˝àc zaƒ najsurowszymi karami, odwo∏a∏ te˝ polskie posi∏ki dla husytów. Nie majàc m´skiego potomka, po Êmierci swej trzeciej ˝ony El˝biety Granowskiej, siedemdziesi´cioletni ju˝ Jagie∏∏o poÊlubi∏ w 1422 r. ruskà ksi´˝niczk´ Zofi´ Holszaƒskà. Po przyjÊciu na Êwiat w 1424 i 1427 r. królewskich synów W∏adys∏awa (zwanego Warneƒczykiem) i Kazimierza IV Jagielloƒczyka, Jagie∏∏o dà˝y∏ do zapewnienia im nast´pstwa tronu polskiego. PrzychylnoÊç dla tych dà˝eƒ mo˝now∏adców i szlachty polskiej zapewni∏o wydanie przez króla aktów gwarantujàcych szlachcie dawne przywileje oraz przynoszàcych nowe (przywilej czerwiƒski z 1422 r. i jedlneƒski z 1430 r.). W zamian król uzyska∏ zapewnienie elekcji jednego ze swoich synów. Panowanie Jagiellonów nie opiera∏o si´ na prawie dziedziczenia, ale na elekcji, nie wychodzàcej w praktyce poza potomków W∏adys∏awa Jagie∏∏y. By∏ wi´c za∏o˝ycielem dynastii, która swe panowanie zawdzi´cza∏a sta∏ej, przy ka˝dej zmianie tronu ponawianej, zgodzie stanów. W∏adys∏aw Jagie∏∏o by∏ zr´cznym politykiem, pe∏nym umiaru i wytrwa∏oÊci, a tak˝e wybitnym dyplomatà i wodzem. Poprzez rozsàdny kompromis potrafi∏ zneutralizowaç separatyzm litewsko-ruski oraz nawiàzaç trwa∏à, dobrà wspó∏prac´ z poczàtkowym rywalem, Witoldem. By∏ w∏adcà dbajàcym o interes paƒstwa i jego sprawy wewn´trzne. Rzàdy sprawowa∏ w du˝ym stopniu osobiÊcie i by∏ dost´pny dla swoich poddanych. Regularnie co roku obje˝d˝a∏ ziemie Królestwa, doglàdajàc monarszych w∏oÊci, rozstrzygajàc na miejscu spory, odbywajàc sàdy i kontrolujàc dzia∏alnoÊç starostów i urz´dników ziemskich. Sam niewykszta∏cony, rozumia∏ jednak potrzeb´ oÊwiaty i nauki - jego trwa∏ym dzie∏em by∏o odnowienie w 1400 r. za∏o˝onej przez Kazimierza Wielkiego Akademii Krakowskiej. Na ten cel przeznaczy∏a przed Êmiercià swoje klejnoty Jadwiga, ale zas∏ugà Jagie∏∏y by∏a realizacja tego dzie∏a, co do dzisiaj upami´tnia nazwa Uniwersytetu - Jagielloƒski. Dla odnowionej wszechnicy Jagie∏∏o uzyska∏ zgod´ papie˝a na otwarcie nowego wydzia∏u teologicznego - czego odmówiono swego czasu Kazimierzowi III Wielkiemu. Jagie∏∏o potrafi∏ wykorzystaç uczonych krakowskich do obrony Polski i Litwy na soborze w Konstancji w 1415 r., majàcym zakoƒczyç wielki roz∏am w KoÊciele ∏aciƒskim. Zab∏ysnà∏ na nim Pawe∏ W∏odkowic, przedstawiajàc doktryn´ suwerennoÊci paƒstw, równie˝ pogaƒskich, oraz poj´cie wojen sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Te ostatnie - wed∏ug niego - prowadzili Krzy˝acy napadajàc spokojnych ˚mudzinów i Litwinów pod pozorem nawracania ich na wiar´ chrzeÊcijaƒskà.

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 750.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2002, poni˝ej napis: Z¸ 2 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunki dwóch p∏ywajàcych ˝ó∏wi b∏otnych. Z lewej i z prawej strony stylizowane roÊliny. U góry pó∏kolem napis: ˚Ó¸W B¸OTNY - Emys orbicularis. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

W dniu 6 lutego 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z serii „Zwierz´ta Êwiata”. Sà to monety, przedstawiajàce ˝ó∏wia b∏otnego, o nomina∏ach:

(Skandynawii i obszarów na pó∏nocny zachód od zatoki Ryskiej) i Wielkiej Brytanii. Poza Europà ˝yje w zachodniej Azji i w pó∏nocno-zachodniej Afryce. Nale˝y do rodziny ˝ó∏wi b∏otnych (Emydidae).

• 20 z∏ - wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

˚ó∏w b∏otny jest gatunkiem g∏ównie nizinnym. Niekiedy zamieszkuje tak˝e wy˝yny i góry, do wysokoÊci 800 m n.p.m. Mo˝na go spotkaç w stojàcych zbiornikach wodnych obficie zaroÊni´tych szuwarem oraz w wolno p∏ynàcych ciekach wodnych. Jedynie na Krymie wyst´puje w górskich rzekach o rwàcym nurcie. W trakcie w´drówek od jednego zbiornika do drugiego bywa spotykany z dala (do 4 km) od wody. W Polsce najwi´ksza populacja ˝ó∏wia b∏otnego wyst´puje na Pojezierzu ¸´czycko-W∏odawskim. Jest to jednoczeÊnie najliczniejsze stanowisko tego ˝ó∏wia w Europie Ârodkowej. Poza tym ˝ó∏w b∏otny

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Celem serii jest zaprezentowanie powszechnie znanych gatunków zwierzàt zagro˝onych przez rozwijajàcà si´ cywilizacj´. ˚ó∏w b∏otny jest jedynym gatunkiem ˝ó∏wia wyst´pujàcym w Polsce. Jest to równoczeÊnie jedno z najrzadszych zwierzàt w naszym kraju. Gatunek ten wyst´puje w wi´kszoÊci Europy z wyjàtkiem jej pó∏nocnej cz´Êci

èó∏w b∏otny

– Zwierz´ta Âwiata –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

wyst´puje w naszym kraju nielicznie, w kilkunastu odizolowanych od siebie stanowiskach. Ich dok∏adna lokalizacja nie jest podawana do wiadomoÊci publicznej w obawie przed wy∏apaniem ˝ó∏wi.

Aktywna ochrona ˝ó∏wia b∏otnego prowadzona jest przez organizacje pozarzàdowe od lat 80-tych ubieg∏ego wieku. Obecnie istnieje jeden ogólnopolski program ochrony, majàcy za zadanie zmniejszenie ÊmiertelnoÊci najm∏odszych ˝ó∏wi. Równie wa˝nym zadaniem jest obj´cie szczególnà ochronà miejsc, gdzie ˝ó∏wie b∏otne jeszcze wyst´pujà.

Pancerz dojrza∏ych osobników zwykle osiàga d∏ugoÊç do 20 cm. Górna cz´Êç pancerza ˝ó∏wia b∏otnego ma kolor czarny, czarniawy lub bràzowawy (cz´sto oliwkowo-bràzowy). Na tym tle widoczne sà najcz´Êciej cienkie, krótsze i d∏u˝sze ˝ó∏tawe kreski, rozchodzàce si´ promieniÊcie z jednego miejsca na ka˝dej tarczy. Spodnia cz´Êç pancerza samców jest zwykle czarna, u samic zaÊ bràzowa, ˝ó∏tawa lub ciemna z jasnymi plamkami. Jasne plamki widoczne sà tak˝e na g∏owie, koƒczynach i ogonie u obu p∏ci. Ogon mierzy oko∏o 1/3 d∏ugoÊci górnego pancerza. Dzi´ki swojemu ubarwieniu ˝ó∏w idealnie stapia si´ z otoczeniem - ciemnà wodà i fragmentami roÊlin.

Joanna i Tomasz Mazgajscy Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

˚ó∏w b∏otny to gatunek ziemno-wodny: wi´kszà cz´Êç ˝ycia sp´dza w wodzie, wychodzàc na làd g∏ównie po to, aby si´ wygrzewaç, w´drowaç do innego zbiornika i - w przypadku samic - z∏o˝yç jaja. Wykazuje terytorializm, przy czym wa˝nà rol´ na terytorium danego osobnika odgrywa miejsce do wygrzewania si´ na s∏oƒcu. ˚ó∏w b∏otny jest gatunkiem drapie˝nym. Zjada d˝d˝ownice, wodne owady i ich larwy, Êlimaki, ryby, traszki i ˝aby. Wobec siebie samce ˝ó∏wi b∏otnych sà bardzo agresywne, natomiast wobec ludzi ˝ó∏wie sà bardzo p∏ochliwe. Gody ˝ó∏wia b∏otnego w Polsce przypadajà na prze∏om kwietnia i maja. ˚ó∏w b∏otny zapada w sen zimowy na dnie zbiornika wodnego, schowany w pancerzu. W Europie Ârodkowej sen tego gatunku przypada na okres od paêdziernika do marca - poczàtku kwietnia. W Polsce ˝ó∏w b∏otny wyst´powa∏ kiedyÊ doÊç pospolicie. Jeszcze w latach dwudziestych ubieg∏ego wieku mo˝na go by∏o obserwowaç w warszawskim Ogrodzie Saskim. Ca∏kowità ochronà prawnà w naszym kraju zosta∏ obj´ty w 1935 r. Niestety, mimo to obszar jego wyst´powania systematycznie mala∏. Najwi´kszym zagro˝eniem dla tego ˝ó∏wia jest niszczenie jego naturalnych siedlisk: osuszanie terenów podmok∏ych, regulacja ma∏ych rzek oraz zalesianie i przeznaczanie pod uprawy okolic zbiorników wodnych, przez co ˝ó∏wie tracà odpowiednie miejsca, w których mog∏yby sk∏adaç jaja. Poza tym jaja ˝ó∏wi i m∏ode osobniki sà zjadane przez ptaki krukowate i inne drapie˝niki (np. lisy, psy, jenoty). Czasami ˝ó∏wie ginà w czasie sezonowych w´drówek pod ko∏ami przeje˝d˝ajàcych samochodów. Zdarza si´ te˝, ˝e nieodpowiedzialni ludzie zabierajà je do domów, gdzie ginà z powodu z∏ej piel´gnacji i braku w∏aÊciwego po˝ywienia.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 38,61 mm 28,28 g 35.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2002, poni˝ej napis: Z¸ 20 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunki dwóch p∏ywajàcych ˝ó∏wi b∏otnych. Z lewej i z prawej strony stylizowane roÊliny. U góry pó∏kolem napis: ˚Ó¸W B¸OTNY - Emys orbicularis. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

N a r o d o w y

Moneta kolekcjonerska

B a n k

P o l s k i

Moneta kolekcjonerska

w rozkwicie gospodarczym i kulturalnym. Za jego panowania powsta∏a znakomita historia Polski Jana D∏ugosza oraz arcydzie∏o sztuki rzeêbiarskiej – o∏tarz Wita Stwosza w koÊciele Mariackim. W Akademii Krakowskiej post´powy humanizm wypiera∏ z wolna dawnà scholastyk´, dajàc poczàtek nowym pràdom w nauce i sztuce. Kazimierz IV Jagielloƒczyk zmar∏ 7 czerwca 1492 r. w Grodnie. W katedrze wawelskiej znajduje si´ póênogotycki nagrobek króla, d∏uta Wita Stwosza.

Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich", Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich" pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci" Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,0 g 2.300 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20–03, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w.

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpiƒska

Moneta zosta∏a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Rewers: Popiersie króla Kazimierza IV Jagielloƒczyka. Wokó∏ pó∏kolem napis: Kazimierz IV Jagielloƒczyk 1447–1492.

W dniu 7 maja 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet´ kolekcjonerskà, przedstawiajàcà króla Kazimierza IV Jagielloƒczyka, o nominale 100 z∏, wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie. Moneta stanowi kontynuacj´ serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r., i jest tematycznym dope∏nieniem dwóch srebrnych monet i jednej miedzioniklowej, przedstawiajàcych króla Kazimierza IV Jagielloƒczyka, wyemitowanych w 1993 r. Kazimierz IV Jagielloƒczyk, drugi syn W∏adys∏awa II Jagie∏∏y i Zofii – Sonki, córki Andrzeja ksi´cia Holszaƒskiego, urodzi∏ si´ 30 listopada 1427 r. w Krakowie. Dzieciƒstwo sp´dzi∏ u boku matki. Po zamordowaniu przez spiskowców w 1440 r. wielkiego ksi´cia Litwy Zygmunta Kiejstutowicza jako namiestnik swojego starszego brata W∏adys∏awa III – króla Polski i W´gier, w wieku 12 lat Kazimierz zosta∏ wys∏any na Litw´ i natychmiast przez mo˝now∏adców litewskich obrany na wielkiego ksi´cia litewskiego. Stanowi∏o to formalne zerwanie unii. W krótkim czasie uda∏o mu si´ – dzi´ki umiej´tnym kompromisom i wykorzystywaniu rywalizacji mi´dzy wielkimi litewskimi rodami mo˝now∏adczymi – w miar´ uspokoiç sytuacj´ w kraju i umocniç w∏asnà pozycj´ na tronie. Pi´ç lat póêniej, upewniwszy si´, ˝e król W∏adys∏aw III poniós∏ Êmierç pod Warnà, poselstwo polskie z udzia∏em wszechw∏adnego biskupa Zbigniewa OleÊnickiego wystàpi∏o do Kazimierza z proÊbà o obj´cie tronu polskiego. Dopiero we wrzeÊniu 1446 r. wyrazi∏ zgod´ na przyj´cie korony na podyktowanych przez siebie warunkach. Koronowa∏ si´ na króla Polski 25 czerwca 1447 r. w Krakowie. Po koronacji wznowi∏ uni´ personalnà z Litwà wystawiajàc akt, okreÊlajàcy zasady równorz´dnego partnerstwa Królestwa Polskiego i Wielkiego

Kazimierz IV Jagieloƒczyk – Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Moneta kolekcjonerska

Moneta kolekcjonerska

Ksi´stwa Litewskiego. Troszczàc si´ o Litw´, nie zaniedbywa∏ spraw Polski, skutecznie broniàc jej racji stanu. Ujawni∏o si´ to najlepiej w wojnie 13-letniej z zakonem krzy˝ackim w latach 1454–1466. Powodem tej wojny by∏o poddanie królowi ca∏oÊci ziem zbuntowanego przeciw Krzy˝akom Zwiàzku Pruskiego, tzn. z Gdaƒskiem i Toruniem, a nawet Królewcem. W 1454 r. Kazimierz Jagielloƒczyk proklamowa∏ w∏àczenie Prus do Korony. Wojna z Zakonem krzy˝ackim zacz´∏a si´ od kl´ski pod Chojnicami pospolitego ruszenia szlachty pod wodzà króla, które utraci∏o swe walory bojowe, zw∏aszcza wobec istotnych zmian techniki wojennej. Kazimierz Jagielloƒczyk ciàgle walczy∏ z brakiem pieni´dzy. Nie potrafi∏ zagwarantowaç sta∏ych êróde∏ dochodu, a dobra królewskie za jego rzàdów stopniowo si´ zmniejsza∏y. W tej sytuacji król móg∏ utrzymywaç wojsko zaci´˝ne tylko w czasie dzia∏aƒ wojennych, kiedy sejm uchwali∏ na ten cel podatki. W∏aÊnie za jego panowania wykszta∏ci∏y si´ formy parlamentaryzmu szlacheckiego. Ich fundamentem by∏y przywileje, wydane przez króla w 1454 r. w Cerekwicy i Nieszawie, pod naciskiem szlachty zgromadzonej na wypraw´ wojennà. Zapisano w nich, ˝e król nie zwo∏a pospolitego ruszenia ani nie wyda nowych praw bez uprzedniej zgody sejmików ziemskich. Od tego czasu rola sejmików ogromnie wzros∏a, bowiem dzi´ki przywilejom nieszawskim uzyskiwa∏y one wp∏yw na decyzje wagi paƒstwowej. Wobec trudnoÊci w uzgodnieniu stanowisk mi´dzy poszczególnymi sejmikami ros∏o znaczenie sejmu walnego, który póêniej wykszta∏ci∏ si´ ze zjazdów ogólnopolskich. Król zdawa∏ sobie spraw´ z potrzeby u˝ycia zaci´˝nej piechoty i artylerii, koniecznych do zdobywania silnie ufortyfikowanych zamków. Wymaga∏o to jednak znacznych nak∏adów finansowych. Monarcha po˝ycza∏ wi´c pieniàdze od mo˝now∏adców, pod zastaw oddajàc im liczne dobra królewskie, a tak˝e od miast, którym przyznawa∏ w zamian nowe przywileje. W ten sposób Kazimierz Jagielloƒczyk zdoby∏ Êrodki finansowe na w∏asne oddzia∏y zaci´˝ne. Wyp∏aci∏ te˝ zaleg∏y ˝o∏d nieop∏aconym przez Krzy˝aków ˝o∏nierzom najemnym, stanowiàcym za∏og´ Malborka, którzy w zamian otworzyli mu bramy zamku. Skuteczne dzia∏ania armii pod wodzà Piotra Dunina, odniesione przez niego sukcesy oraz rozbicie flotylli krzy˝ackiej przez okr´ty Gdaƒska i Elblàga przechyli∏y szal´ zwyci´stwa na stron´ Kazimierz Jagielloƒczyka. Wojna z Zakonem zakoƒczy∏a si´ w 1466 r. zwyci´skim pokojem toruƒskim. Na jego mocy zachodnie ziemie paƒstwa Krzy˝ackiego, zwane odtàd Prusami Królewskimi w odró˝nieniu od Prus Zakonnych, oraz dominium biskupów warmiƒskich z Lidzbarkiem i Olsztynem wesz∏y w sk∏ad Królestwa Polskiego. Polska zyska∏a dost´p do morza wraz ze znaczàcymi portami: Gdaƒskiem i Elblàgiem. W granicach Królestwa znalaz∏ si´ ca∏y bieg Wis∏y. Zmieni∏o to zasadniczo sytuacj´ ekonomicznà, a tak˝e polityczno-militarnà kraju. Wojna 13-letnia z Zakonem krzy˝ackim mocno ugruntowa∏a autorytet Kazimierza, dajàc mu s∏aw´ zwyci´zcy i w∏adcy jednoczàcego paƒstwo. Raz osiàgni´tych zdobyczy potrafi∏ skutecznie broniç. Kiedy niepopierany przez niego biskup warmiƒski, Miko∏aj Tungen, przy pomocy króla w´gierskiego Macieja i Krzy˝aków wszczà∏ wojn´ przeciw Polsce (tzw. popia wojna), król zmusi∏ go do uleg∏oÊci i proÊby o ∏ask´. Wielki Mistrz krzy˝acki by∏ zmuszony z∏o˝yç przysi´g´ lennà Jagielloƒczykowi, do tej pory celowo odwlekanà.

Król rozszerza∏ terytorium paƒstwa równie˝ drogà pokojowà. W 1456 r. zakupi∏ ksi´stwo oÊwi´cimskie i wzià∏ pod opiek´ ksi´stwo zatorskie (póêniej w∏àczone do Polski). W 1462 r., po wygas∏ej linii ksià˝àt mazowieckich, przy∏àczy∏ do Korony ksi´stwo be∏skie, ziemi´ rawskà i gostyniƒskà, a w 1476 r. ziemi´ sochaczewskà. Nie zdo∏a∏ natomiast przywróciç Polsce Âlàska, gdy˝ nie chcia∏ anga˝owaç si´ w wojn´ z Czechami, z którymi ∏àczy∏ go sojusz. Kazimierz Jagielloƒczyk przez ca∏e ˝ycie usilnie zabiega∏ o umocnienie swej pozycji wewnàtrz paƒstwa. Stale ryzykujàc otwarty konflikt z ma∏opolskà opozycjà mo˝now∏adczà, którà na poczàtku jego rzàdów stanowi∏a cz´Êç rady królewskiej, kierowana przez biskupa krakowskiego Zbigniewa OleÊnickiego, opar∏ si´ w du˝ej mierze na Êredniej szlachcie i stworzy∏ nowy zespó∏ doradców. Korzystajàc z królewskiego prawa do mianowania urz´dników, powo∏ywa∏ wiernych sobie ludzi na wy˝sze stanowiska paƒstwowe i do rady królewskiej. To oni pomagali realizowaç dà˝enia, zmierzajàce do centralizacji paƒstwa oraz przeprowadzenia niezb´dnych reform skarbowych i wojskowych. JednoczeÊnie podjà∏ zwyci´skà walk´ o prawo nominacji biskupów. By∏o to o tyle istotne, ˝e biskupi wchodzili w sk∏ad rady królewskiej, zajmowali wi´c wysokie stanowiska w hierarchii paƒstwowej. Król umia∏ godziç w∏asne zwyci´stwo z posuni´ciami, które, ∏agodzàc gorycz pora˝ki, nie przysparza∏y mu wrogów, ale jedna∏y nowych stronników. Nadawaniem urz´dów, dóbr czy dochodów potrafi∏ zjednywaç sobie nawet zaci´tych przeciwników. Zale˝a∏o mu te˝ na tym, by mieç KoÊció∏ po swej stronie. Du˝o uwagi poÊwi´ca∏ Kazimierz Jagielloƒczyk sprawom dynastycznym. Dzi´ki jego ma∏˝eƒstwu z El˝bietà Habsbur˝ankà, zwanà póêniej „matkà królów”, stary, lecz prowincjonalny ród Jagiellonów zyskiwa∏ wysokà rang´ w Europie. Zrodzone z tego zwiàzku liczne córki wychodzi∏y za ksià˝àt z sàsiednich krajów, co stwarza∏o korzystne dla Polski alianse polityczne. Umocnienie mocarstwowej pozycji Polski umo˝liwi∏o Kazimierzowi Jagielloƒczykowi wprowadzenie w 1471 r. swego syna, W∏adys∏awa Jagielloƒczyka na tron czeski, a w 1490 r. – na tron w´gierski. W ten sposób w koƒcu XV w. Jagiellonowie zasiadali na trzech najwa˝niejszych tronach Êrodkowo-wschodniej Europy, co wybitnie podnosi∏o presti˝ dynastii. Polityka dynastyczna Kazimierza Jagielloƒczyka nie prowadzi∏a jednak do ustanowienia czterocz∏onowego mocarstwa, lecz do wytworzenia wi´zi wynikajàcej ze wspólnoty rodowej. Do zas∏ug Kazimierza Jagielloƒczyka nale˝y zaliczyç dba∏oÊç o bezpieczeƒstwo paƒstwa. Rozumia∏ znaczenie floty morskiej i wchodzàc w porozumienie z kaprami gdaƒskimi utworzy∏ zalà˝ek polskiej si∏y zbrojnej na morzu, dobrze sprawdzonej w wojnie 13-letniej. Nie uda∏o mu si´ zatrzymaç jego ekspansji wobec rosnàcego w si∏´ Wielkiego Ksi´stwa Moskiewskiego. Za cen´ zachowania pokoju utraci∏ nawet drobne terytoria na pograniczu litewsko-ruskim, ∏agodzi∏ pograniczne konflikty. Potrafi∏ jednak utrzymaç pokój we wschodniej cz´Êci swego paƒstwa. Zawar∏ rozejm z Turcjà, utrzymujàc polskie zwierzchnictwo nad Mo∏dawià. Kazimierz Jagielloƒczyk dzia∏a∏ w sposób rozsàdny i rozwa˝ny, uczyni∏ wiele dla stabilizacji i modernizowania paƒstwa. By∏ jednym z wybitniejszych w∏adców Polski, a jego panowanie na trwa∏e zapisa∏o si´ w historii odzyskaniem ujÊcia Wis∏y. Pozostawi∏ Polsk´

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 45 000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 600 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 10 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony pi´cioma pere∏kami. Pod lewà m . ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Rewers: Popiersie króla Stanis∏awa Leszczyƒskiego. W tle portret córki Marii – królowej Francji. Z lewej strony pó∏kolem napis: STANIS¸AW LESZCZY¡SKI / 1704-1709 • 1733-1736, z prawej u góry ozdobny ornament.

Rewers: Popiersie króla Stanis∏awa Leszczyƒskiego. U góry pó∏kolem napis: STANIS¸AW LESZCZY¡SKI. Na prawym ramieniu króla ozdobny ornament. U do∏u herb Leszczyƒskiego – „Wieniawa”. Po bokach herbu lata panowania: z lewej strony 1704 / 1709, z prawej 1733 / 1736. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

W dniu 15 paêdziernika 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie przedstawiajàce króla Stanis∏awa Leszczyƒskiego, o nomina∏ach: 10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 40 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 10 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony pi´cioma pere∏kami. Pod lewà m . ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony pó∏postaç króla Stanis∏awa Leszczyƒskiego, z prawej w tle popiersie córki Marii – królowej Francji. Wokó∏ napis: STANIS¸AW LESZCZY¡SKI 1704-1709 • 1733-1736.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

•100 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, przedstawiajàcà popiersie króla; • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, przedstawiajàcà popiersie króla; • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, przedstawiajàcà pó∏postaç króla; • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold, przedstawiajàcà popiersie króla.

Monety sà kontynuacjà serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r. Stanis∏aw Leszczyƒski, jedyny syn Rafa∏a i Anny z Jab∏onowskich, urodzi∏ si´ 20 paêdziernika 1677 r. we Lwowie. Staranne wychowanie i obycie oraz osobiste walory powodowa∏y, ˝e ∏atwo zyskiwa∏ przyjació∏. Cechowa∏a go du˝a kultura i og∏ada towarzyska oraz typowa dla ludzi tej epoki powierzchowna, ale rozleg∏a wiedza z ró˝nych dziedzin. Dzia∏alnoÊç politycznà Leszczyƒski rozpoczà∏ od obj´cia funkcji poselskiej na sejmie konwokacyjnym

Stanis∏aw Leszczyƒski – Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

po Êmierci Jana III Sobieskiego i elekcyjnym w czerwcu 1697 r., kiedy to wybrano królem elektora saskiego Augusta II Mocnego. Zaledwie dziewi´tnastoletni Stanis∏aw Leszczyƒski mino braku doÊwiadczenia politycznego ju˝ wtedy wykaza∏ zr´cznoÊç w ∏agodzeniu sporów. August II pragnà∏ wzmocniç swà w∏adz´, kierowaç Rzeczàpospolità jak rodzinnà Saksonià i samodzielnie podejmowaç decyzje. Budzi∏o to opór nawet tych, którzy wprowadzili Augusta na polski tron. Porozumiewa∏ si´ zatem z paƒstwami graniczàcymi z Rzeczàpospolità, obiecujàc im w zamian za poparcie swych planów dynastycznych cz´Êç terytoriów polskich i litewskich. Saksonia sprzymierzy∏a si´ z Rosjà i Danià i August II na czele wojsk saskich zaatakowa∏ z terytorium Rzeczypospolitej szwedzkie Inflanty. Król szwedzki Karol XII rozbi∏ wojska cara Piotra I i Augusta II. Nast´pnie, mimo oÊwiadczeƒ polskich senatorów o neutralnoÊci Rzeczypospolitej, wkroczy∏ do Polski i bez oporu zajà∏ Warszaw´. Karol XII wykorzysta∏ opór przeciwko udzia∏owi Polski w wojnie oraz sojuszowi z Rosjà do uzyskania poparcia cz´Êci szlachty, skupionej w konfederacji warszawskiej. Postanowi∏ zdetronizowaç Augusta. Szuka∏ wi´c wÊród Polaków odpowiedniego kandydata do korony. Wobec uwi´zienia przez Augusta najpowa˝niejszych z pretendentów, synów Jana III Sobieskiego, wybór Karola pad∏ na Stanis∏awa Leszczyƒskiego. G∏osami konfederatów warszawskich, po wypowiedzeniu przez nich pos∏uszeƒstwa Augustowi II, pod presjà wojska szwedzkiego wybrano go na króla Polski na elekcji 12 lipca 1704 r. By∏ w∏adcà pozbawionym si∏y militarnej, zasobów materialnych i poparcia spo∏eczeƒstwa, ca∏kowicie zdanym na szwedzkiego protektora. Na ˝yczenie Karola XII koronowany 4 paêdziernika 1705 r. w Warszawie, zawar∏ nast´pnie ze Szwecjà przymierze, uzale˝niajàce Rzeczpospolità od Karola XII, i odda∏ Szwecji Kurlandi´. Rzàdy Stanis∏awa, zale˝ne od szwedzkich zwyci´stw, utwierdzone zosta∏y w 1706 r., kiedy Karol XII wkroczy∏ do Saksonii i zmusi∏ Augusta II do zrzeczenia si´ korony polskiej. Jednak kl´ska Szwedów w prze∏omowej bitwie z Rosjà pod Po∏tawà w 1709 r. rozstrzygn´∏a losy wojny na korzyÊç Rosji. August II og∏osi∏ swà abdykacj´ za niewa˝nà i przyby∏ do Rzeczypospolitej. Stanis∏aw zosta∏ zmuszony do opuszczenia kraju. Pozosta∏ jednak sojusznikiem Szwecji, zaÊ Karol XII osadzi∏ go w swojej nadreƒskiej posiad∏oÊci, gdzie Stanis∏aw zamieszka∏ wraz z rodzinà. August II zapragnà∏ odzyskaç samodzielnoÊç, a tak˝e pozbyç si´ znienawidzonego rywala. Organizowa∏ na Leszczyƒskiego zamachy, które zmusi∏y go do zmiany miejsca pobytu – w 1719 r. osiad∏ w alzackim Wissemburgu. W 1725 r. król Francji Ludwik XV, poÊlubi∏ jego córk´ Mari´, liczàc, ˝e dzi´ki temu zwi´kszy wp∏ywy francuskie w Polsce. Ludwik XV odda∏ teÊciowi do dyspozycji pa∏ac w Chambord i wyznaczy∏ sta∏à pensj´. Ma∏˝eƒstwo to poprawi∏o trudnà sytuacj´ Stanis∏awa Leszczyƒskiego na emigracji oraz wzmocni∏o jego pozycj´ w Polsce. Po Êmierci Augusta II w 1733 r. Francja popar∏a kandydatur´ Stanis∏awa Leszczyƒskiego na tron Polski, który w przebraniu kupca przejecha∏ przez Niemcy i przybywszy w sekrecie do Warszawy ukry∏ si´ w ambasadzie francuskiej. Ambasador francuski Monti po raz pierwszy ukaza∏ go t∏umnie zebranej w koÊciele szlachcie, która zjecha∏a

na elekcj´, w dniu 10 wrzeÊnia 1733 r. Król wygnaniec, w ubiorze polskiego szlachcica w opinii szlachty by∏ ucieleÊnieniem niepodleg∏oÊci. 12 wrzeÊnia przyt∏aczajàcà wi´kszoÊcià g∏osów okrzykni´to Stanis∏awa królem. Nowo wybrany elekt jako reprezentant niepodleg∏oÊciowych dà˝eƒ polskiego narodu stanowi∏ zagro˝enie dla interesów Rosji, Austrii i Prus. Paƒstwa te obawia∏y si´ równie˝, ˝e zwiàzki Leszczyƒskiego z Ludwikiem XV doprowadzà do wzmocnienia wp∏ywów Francji w tej cz´Êci Europy. Do Polski wkroczy∏y wojska rosyjskie i 5 paêdziernika 1733 r. zorganizowa∏y na Pradze nowà elekcj´, gdzie „wybrano” na króla Augusta III Sasa. Stanis∏aw Leszczyƒski osaczony przez wojska rosyjskie uszed∏ do wiernego sobie Gdaƒska w oczekiwaniu na spodziewanà pomoc Francji. Wobec kapitulacji miasta i biernej postawy dyplomacji Ludwika XV Leszczyƒski schroni∏ si´ na terenie Prus. Król pruski udzieli∏ mu goÊciny w Królewcu liczàc, ˝e w wyniku tych walk zwi´kszy swe posiad∏oÊci kosztem ziem polskich. W Europie rozp´ta∏a si´ tak zwana wojna sukcesyjna polska, trwajàca do 1736 r. Francuzi walczyli z Austriakami nie o polskà koron´, lecz o uzyskanie Lotaryngii. Po jej zdobyciu król francuski zgodzi∏ si´ na zakoƒczenie wojny. Polityka mocarstw uczyni∏a z Leszczyƒskiego przedmiot zabiegów dyplomatycznych. Jako jeden z ostatnich dowiedzia∏ si´ o podpisanych 5 paêdziernika 1735 r. w Wiedniu porozumieniach, przewidujàcych jego abdykacj´. Przyznano mu natomiast tron ksi´stwa Baru, a póêniej Lotaryngii oraz prawo u˝ywania tytu∏u królewskiego. Mia∏o to u∏atwiç w przysz∏oÊci wcielenie tych paƒstewek do Francji. W Rzeczypospolitej zwolennicy Leszczyƒskiego toczyli nierównà walk´ z wojskami Augusta III i rosyjskimi. Po krótkim oporze Leszczyƒski zgodzi∏ si´ na abdykacj´ 26 stycznia 1736 r. i uda∏ si´ do Lotaryngii, którà otrzyma∏ od Ludwika XV w do˝ywotnie w∏adanie. Ostatnie trzydzieÊci lat swego d∏ugiego ˝ycia Leszczyƒski sp´dzi∏ w Lunéville, gdzie zyska∏ uznanie jako dobry gospodarz oraz mecenas sztuki i nauki. Z jego inicjatywy powsta∏ w Nancy jeden z najpi´kniejszych w Europie zespo∏ów urbanistycznoarchitektonicznych. Na jego dworze w Lunéville bywali m. in. Monteskiusz i Wolter, za∏o˝ona przez niego w Nancy Academia Stanislai zyska∏a rozg∏os w Europie, a z utworzonej w Lunéville akademii rycerskiej wysz∏o wielu polskich wojskowych i dzia∏aczy politycznych. Leszczyƒski skupi∏ wokó∏ siebie grup´ emigrantów polskich, zwolenników reformy paƒstwa. W jego otoczeniu powsta∏ w 1743 r. anonimowy utwór „G∏os wolny wolnoÊç ubezpieczajàcy ”, jeden z najciekawszych traktatów politycznych postulujàcych g∏´bokà napraw´ Rzeczypospolitej. Autorstwo tego dzie∏a tradycyjnie przypisywano Leszczyƒskiemu; nowsze badania wykazujà, ˝e Leszczyƒski by∏ jego wydawcà. Stanis∏aw Leszczyƒski zmar∏ 23 lutego 1766 r. w Lunéville, pochowany zosta∏ w koÊciele Notre-Dame de Bon-Secours w Nancy. W 1814 r. szczàtki króla przewieziono do kraju, nast´pnie znalaz∏y si´ w koÊciele katolickim Êw. Katarzyny w Petersburgu, aby po wielu perypetiach spoczàç w podziemiach katedry na Wawelu. Stanis∏aw Leszczyƒski – dwukrotnie obrany król Polski, któremu nie dane by∏o panowaç – jest cz∏owiekiem nie∏atwym do oceny. Leszczyƒski dyplomata, pisarz polityczny, filozof, mecenas budzi∏ na prze∏omie

XVIII i XIX wieku w Polsce i Francji najwy˝szy szacunek i sympati´, podkreÊlano jego wielkà kultur´ umys∏owà, jego zalety jako reformatora paƒstwa i m´˝a stanu. Bystry i inteligentny, wierny w przyjaêni i polityce, jednoczeÊnie by∏ cz∏owiekiem sk∏onnym do kompromisów.

Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich” pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci” Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 2 500 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Popiersie króla Stanis∏awa Leszczyƒskiego. Z prawej strony orze∏ ze wst´gà z karty tytu∏owej traktatu „G∏os wolny wolnoÊç ubezpieczajàcy”. Poni˝ej or∏a lata panowania: 17041709 / 1733-1736.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 44.000 szt.

Awers: Wizerunki trzech czo∏gów. Z prawej strony u góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. U do∏u napis: RZECZPOSPOLITA / POLSKA / 10 Z¸ / 2003. Pod lewà ∏apà m or∏a znak mennicy: –– w. Rewers: Wizerunek genera∏a broni Stanis∏awa Maczka. Z lewej strony oznaka rozpoznawcza 1. Dywizji Pancernej oraz pó∏kolem napis: GEN. BRONI STANIS¸AW MACZEK 1892–1994.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 700.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20–03, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà m or∏a znak mennicy: –– w. Rewers: Wizerunek genera∏a broni Stanis∏awa Maczka. Z lewej strony napis: GEN. BRONI / STANIS¸AW / MACZEK / 1892–1994, poni˝ej dwa czo∏gi.

W dniu 7 maja 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç genera∏a broni Stanis∏awa Maczka, o nomina∏ach:

Projektant monety: Andrzej Nowakowski Na boku: 8-krotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie.

• 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Stanis∏aw W∏adys∏aw Maczek, jeden z najbardziej znanych i zas∏u˝onych genera∏ów Wojska Polskiego, urodzi∏ si´ 31 marca 1892 roku w Szczercu pod Lwowem.W latach poprzedzajàcych wybuch I wojny Êwiatowej studiowa∏ filozofi´ na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie i dzia∏a∏ w Zwiàzku Strzeleckim, polskiej organizacji wojskowo-niepodleg∏oÊciowej. W sierpniu 1914 r. Maczek, b´dàcy

podporucznikiem rezerwy piechoty armii austriackiej, zosta∏ zmobilizowany. Ukoƒczy∏ liczne kursy specjalistyczne, po czym przydzielono go do pu∏ku strzelców tyrolskich, walczàcego od grudnia 1915 r. na froncie w∏oskim. W listopadzie 1918 roku w obliczu rozpadu Austro-W´gier porucznik Maczek uda∏ si´ do Krakowa i wstàpi∏ w szeregi nowo powstajàcego Wojska Polskiego. Uczestniczy∏ aktywnie w walkach z oddzia∏ami ukraiƒskimi w Ma∏opolsce Wschodniej. 14 listopada Maczek objà∏ dowództwo ochotniczej kompanii z Krosna, a kilka dni póêniej, razem z innymi polskimi oddzia∏ami, wyruszy∏ na odsiecz Lwowa. Walczy∏ z powodzeniem w rejonie Chyrowa, dokonujàc niespodziewanych wypadów na skrzyd∏a i ty∏y wojsk nieprzyjacielskich. W maju 1919 roku utworzy∏ tzw. lotnà kompani´ 4. Dywizji Piechoty. Sukcesy w kolejnych walkach, b´dàce rezultatem nie tylko

Genera∏ broni Stanis∏aw Maczek

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

umiej´tnego dowodzenia, ale i osobistej odwagi, przynios∏y Maczkowi awans do stopnia kapitana. Jesienià 1919 roku zosta∏ przydzielony do Oddzia∏u Operacyjnego Frontu Wo∏yƒskiego. W 1920 roku kapitan Maczek uczestniczy∏ w walkach z wojskami bolszewickimi. Latem tego roku zorganizowa∏ batalion szturmowy 1. Dywizji Jazdy. Dowodzi∏ nim w czasie walk z oddzia∏ami Armii Konnej Budionnego pod miejscowoÊciami Oserdów i War´˝. Zawarcie rozejmu w paêdzierniku 1920 roku, poprzedzajàce podpisanie w Rydze w marcu 1921 roku traktatu pokojowego mi´dzy Polskà a Rosjà Radzieckà, rozpocz´∏o osiemnastoletni okres pokojowej s∏u˝by Maczka w Wojsku Polskim. W uznaniu jego zas∏ug w walkach o niepodleg∏oÊç i granice Ojczyzny odznaczono go Krzy˝em Srebrnym Orderu Virtuti Militari oraz Krzy˝em Walecznych. W 1922 roku Maczek awansowa∏ do stopnia majora. Poczàtkowo s∏u˝y∏ w sztabie 5. Dywizji Piechoty we Lwowie, a nast´pnie objà∏ obowiàzki dowódcy batalionu w 26. Pu∏ku Piechoty. W 1924 roku ukoƒczy∏ kurs doszkalajàcy w Wy˝szej Szkole Wojennej w Warszawie. Nast´pnie, ju˝ jako podpu∏kownik dyplomowany, przez trzy lata pe∏ni∏ funkcj´ szefa ekspozytury II Oddzia∏u Sztabu G∏ównego we Lwowie. W latach 1927–1929 Stanis∏aw Maczek by∏ zast´pcà dowódcy 76. Pu∏ku Piechoty w Lidzie, a nast´pnie do 1935 roku dowodzi∏ 81. Pu∏kiem Piechoty w Grodnie. W 1931 r. zosta∏ awansowany do stopnia pu∏kownika, a w 1935 roku objà∏ stanowisko dowódcy piechoty w 7. Dywizji Piechoty w Cz´stochowie. W paêdzierniku 1938 roku Stanis∏aw Maczek otrzyma∏ rozkaz obj´cia stanowiska dowódcy 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej, pierwszej w Wojsku Polskim du˝ej jednostki pancerno-motorowej. Pokonujàc rozliczne trudnoÊci organizacyjne i szkoleniowe, zdo∏a∏ w kolejnych miesiàcach zgraç poszczególne pododdzia∏y brygady i przygotowaç jà do dzia∏aƒ bojowych. We wrzeÊniu 1939 roku 10. BKZmot. wchodzi∏a w sk∏ad Armii „Kraków”. Pu∏kownik Maczek bardzo umiej´tnie dowodzi∏ jednostkà. Mimo olbrzymiej przewagi wojsk niemieckich nie dopuÊci∏ do rozbicia brygady i pomyÊlnie toczy∏ boje odwrotowe i manewry os∏onowe. ˚o∏nierze 10. Brygady odznaczyli si´ zw∏aszcza w pierwszych dniach wrzeÊnia w czasie walk w rejonie Jordanowa w Beskidzie Wyspowym. Oddzia∏y niemieckiej 2. Dywizji Pancernej i 4. Dywizji Lekkiej ponios∏y wówczas powa˝ne straty i nie zdo∏a∏y przedostaç si´ na ty∏y polskiej obrony. Kolejne walki obronne jednostka pu∏kownika Maczka toczy∏a w rejonie Rzeszowa, ¸aƒcuta, Jaros∏awia, Jaworowa, Janowa oraz Lwowa. 17 wrzeÊnia 1939 roku rozpocz´∏a si´ agresja wojsk sowieckich na wschodnie obszary II Rzeczypospolitej. W tej tragicznej sytuacji pu∏kownik Maczek, zgodnie z rozkazami otrzymanymi z Naczelnego Dowództwa, wyda∏ rozkaz przekroczenia granicy polsko-w´gierskiej. 19 wrzeÊnia ˝o∏nierze 10. BKZmot. wkroczyli na terytorium W´gier, gdzie zgodnie z wymogami prawa mi´dzynarodowego zostali internowani. W paêdzierniku 1939 roku pu∏kownik Maczek przedosta∏ si´ do Francji. Na rozkaz Naczelnego Wodza, genera∏a W∏adys∏awa

Sikorskiego, objà∏ poczàtkowo dowództwo oddzia∏ów Wojska Polskiego w obozie Cöetquidan. W uznaniu zas∏ug na polach bitewnych wrzeÊnia 1939 roku zosta∏ awansowany do stopnia genera∏a brygady, a póêniej tak˝e odznaczony Krzy˝em Z∏otym Orderu Virtuti Militari. W lutym 1940 roku genera∏ Maczek przystàpi∏ do formowania 10. Brygady Kawalerii Pancernej, kontynuujàcej chlubnà tradycj´ 10. BKZmot. z wojny obronnej 1939 roku. Niestety zabrak∏o czasu, by w pe∏ni zorganizowaç, uzbroiç i wyposa˝yç jednostk´. Wydzielona z brygady grupa bojowa otrzyma∏a w czerwcu 1940 roku zadanie zamkni´cia luki mi´dzy wycofujàcymi si´ na po∏udnie jednostkami francuskimi z 4. i 6. Armii. Polscy ˝o∏nierze wykonali w rejonie Champaubert i Montmirail lokalne kontrataki, przejÊciowo powstrzymujàc przewa˝ajàce si∏y niemieckie, które usi∏owa∏y wyjÊç na ty∏y wojsk francuskich. W nocy z 16 na 17 czerwca ˝o∏nierze 10. BKPanc. odzyskali nawet, zaskakujàcym uderzeniem, miejscowoÊç Montbard. Po kl´sce Francji genera∏ Maczek, podobnie jak i wielu jego ˝o∏nierzy, przedosta∏ si´ do Wielkiej Brytanii. Przystàpi∏ tam do odtwarzania 10. Brygady, czyniàc jednoczeÊnie starania o sformowanie pierwszej w historii polskiej dywizji pancernej. 25 lutego 1942 roku genera∏ W∏adys∏aw Sikorski wyda∏ rozkaz nakazujàcy utworzenie 1. Dywizji Pancernej, liczàcej ponad 16 tysi´cy ˝o∏nierzy, 300 czo∏gów, 473 dzia∏a i 4 tysiàce pojazdów mechanicznych. Dowódca jednostki, genera∏ Maczek, przez ponad dwa lata przygotowywa∏ swoich ˝o∏nierzy do inwazji na kontynent. W maju 1944 roku 1. Dywizja Pancerna osiàgn´∏a pe∏nà gotowoÊç bojowà. Po przeprawieniu si´ do Normandii jednostka wesz∏a do akcji w dniu 8 sierpnia 1944 roku w rejonie na wschód od Caen. Wtedy to genera∏ Maczek wyda∏ rozkaz do swych podw∏adnych, w którym napisa∏ znamienne s∏owa: I pami´tajcie wszyscy o jednym. ˚o∏nierz bije si´ o wolnoÊç wielu narodów, ale umiera tylko dla Polski. W nast´pnych dniach polscy ˝o∏nierze odegrali wa˝nà rol´ w zwyci´skiej dla aliantów bitwie pod Falaise. Jak pisa∏ o tej bitwie marsza∏ek B. L. Montgomery: Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja by∏a korkiem, którym jà zamkn´liÊmy. Dowodzeni przez Maczka ˝o∏nierze, podczas bardzo zaci´tych, okupionych krwawymi stratami walk, zdo∏ali opanowaç rejon Chambois i Mont Ormel, uniemo˝liwiajàc tym samym wycofanie si´ na wschód znacznych si∏ niemieckich. Podczas tych zmagaƒ, trwajàcych do 21 sierpnia, 1. Dywizja Pancerna wzi´∏a do niewoli ponad 5 tysi´cy jeƒców, zniszczy∏a 55 czo∏gów i ponad 200 innych pojazdów. W czasie kolejnych miesi´cy kampanii 1944/45 roku ˝o∏nierze genera∏a Maczka uczestniczyli w wyzwalaniu licznych miast, miasteczek i wsi we Francji, Belgii i Holandii. W histori´ Wojska Polskiego na trwa∏e wpisa∏y si´ walki o Axel, Bred´ i Moerdijk. Ostatnim akordem wojennej historii 1. Dywizji by∏o zaj´cie w maju 1945 roku Wilhelmshaven, jednej z g∏ównych baz Kriegsmarine. 20 maja 1945 roku genera∏ Maczek objà∏ stanowisko dowódcy I. Korpusu w Szkocji. 1 czerwca otrzyma∏ awans do stopnia genera∏a

dywizji. We wrzeÊniu 1945 roku powierzono mu dowództwo jednostek Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii. Genera∏ Maczek zamierza∏ poczàtkowo powróciç do kraju po zakoƒczeniu wojny, jednak w 1946 roku w∏adze komunistyczne pozbawi∏y go obywatelstwa polskiego. Przywrócono mu je w tajemnicy w 1971 roku, co ujawniono dopiero 15 marca 1989 roku, ju˝ w czasie trwania obrad Okràg∏ego Sto∏u. Po demobilizacji zamieszka∏ w Szkocji w Edynburgu. W∏adze brytyjskie nie przyzna∏y mu emerytury wojskowej, wskutek czego zosta∏ pozbawiony Êrodków do ˝ycia. Znany z dumy i poczucia godnoÊci genera∏ nie zwróci∏ si´ do nikogo o pomoc. Poczàtkowo utrzymywa∏ si´ pracujàc jako sprzedawca, nast´pnie by∏ barmanem w hotelu. W wyniku interwencji w∏adz belgijskich i holenderskich sytuacja w koƒcu si´ poprawi∏a. Unikajàc bezpoÊredniego zaanga˝owania w dzia∏alnoÊç politycznà emigracji, swà aktywnoÊç skupi∏ na organizacjach kombatanckich. Wielokrotnie odwiedza∏ miasta Belgii i Holandii, o których wyzwolenie bi∏a si´ 1. Dywizja Pancerna. Zawsze spotyka∏ si´ tam z entuzjastycznym przyj´ciem ze strony mieszkaƒców i w∏adz. Podejmowa∏ tak˝e starania, majàce na celu popularyzacj´ dokonaƒ ˝o∏nierzy polskich na frontach II wojny Êwiatowej. W 1961 roku opublikowa∏ w Wielkiej Brytanii swoje wspomnienia pt. Od podwody do czo∏ga. Ich pierwsze wydanie krajowe ukaza∏o si´ dopiero po upadku PRL. W listopadzie 1990 roku ostatni Prezydent RP na Uchodêstwie, Ryszard Kaczorowski awansowa∏ Maczka do stopnia genera∏a broni. W setnà rocznic´ urodzin genera∏a Prezydent RP Lech Wa∏´sa odznaczy∏ go Orderem Or∏a Bia∏ego. Stanis∏aw Maczek by∏ tak˝e kawalerem Orderu Wojennego Virtuti Militari 3., 4. i 5. klasy, Orderu Polonia Restituta 1. i 3. klasy, Krzy˝a Walecznych, Z∏otego Krzy˝a Zas∏ugi i wielu innych odznaczeƒ, w tym zagranicznych. WÊród tych ostatnich znajdowa∏y si´ m. in.: komandoria Legii Honorowej, komandoria Orderu ¸aêni i Distinguished Service Order. Genera∏ Stanis∏aw Maczek zmar∏ 11 grudnia 1994 roku w Edynburgu. Zgodnie ze swà ostatnià wolà, zosta∏ pochowany na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Bredzie w Holandii, wÊród swoich ˝o∏nierzy z 1. Dywizji Pancernej.

Witold G∏´bowicz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie

stempel wymiary masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 A g oraz farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska lustrzany d∏ugoÊç: 2 8 , 0 0 m m szerokoÊç: 4 0 , 0 0 m m 28,28 g 64.000 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek obrazu Jacka Malczewskiego „Âmierç". U do∏u, z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó∏ or∏a napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, oznaczenie roku emisji: 2003 oraz m. 20 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Autoportret Jacka Malczewskiego z obrazu „Autoportret w zbroi". U góry napis: JACEK / MALCZEWSKI, u do∏u daty: 1854-1929. W prawym dolnym rogu paleta i trzy p´dzle. Na palecie farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 600.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z lewej strony paleta i dwa p´dzle. U do∏u napis: 2 Z¸, u góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2003. Pod lewà ∏apà or∏a znak m. mennicy: –– w Rewers: Autoportret Jacka Malczewskiego z obrazu „Autoportret w zbroi". Wokó∏ napis: JACEK MALCZEWSKI 1854 – 1929. W dniu 10 grudnia 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Jacka Malczewskiego, o nomina∏ach:

Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

• 20 z∏ - wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

Jacek Malczewski, najbardziej znany malarz polski prze∏omu XIX i XX w., wybitny przedstawiciel M∏odej Polski, obdarzony szczególnà, bogatà wyobraênià, zawsze budzi∏ zachwyt i uwielbienie i na trwa∏e wpisa∏ si´ w histori´ malarstwa polskiego. Jego

dzie∏a sà ozdobà zbiorów muzealnych i cennymi okazami wielu kolekcji prywatnych. Ju˝ za ˝ycia artysty podrabiano jego p∏ótna; w 1912 r. w Krakowie odby∏ si´ proces sàdowy fa∏szerzy jego prac. Jacek Malczewski urodzi∏ si´ 15 lipca 1854 r. w Radomiu, wychowywa∏ w Êrodowisku zubo˝a∏ego ziemiaƒstwa o patriotycznych tradycjach i rozleg∏ych zainteresowaniach kulturalnych. Du˝y wp∏yw na wychowanie ch∏opca wywar∏ ojciec, cz∏owiek wszechstronnie wykszta∏cony, wielbiciel literatury Mickiewicza i S∏owackiego, amator sztuk pi´knych. Ojciec starannie dobiera∏ wychowawców syna. Jednym z nich by∏ utalentowany

– Polscy malarze XIX/XX w.–

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

pedagog i pisarz, uczestnik powstania styczniowego, Adolf Dygasiƒski, z którym póêniej ∏àczy∏a malarza wieloletnia przyjaêƒ. Zainteresowania sztukami pi´knymi Malczewski przejawia∏ ju˝ od dzieciƒstwa. Wype∏nia∏ wtedy zeszyty rysunkami roÊlin i zwierzàt, portrecikami, kopiami z rycin Juliusza Kossaka i Gustawa Doré. W 1871 r. przyby∏ do Krakowa, aby rozpoczàç nauk´ w gimnazjum Êw. Jacka w Krakowie. Od tego czasu zwiàza∏ si´ z tym miastem i jego Êrodowiskiem artystycznym na sta∏e. Ju˝ w czasie nauki gimnazjalnej w 1872 r. korzysta∏ z lekcji rysunku prowadzonych przez malarza Leona Piccarda, chodzi∏ te˝ jako wolny s∏uchacz do Szko∏y Sztuk Pi´knych. Nauk´ w gimnazjum porzuci∏ rok póêniej i za namowà Jana Matejki rozpoczà∏ regularne studia malarskie. Niezale˝nie od programu szko∏y dodatkowo çwiczy∏ rysunek anatomiczny, wykona∏ ilustracje do Lilli Wenedy S∏owackiego, Iliady i Odysei Homera. Studia krakowskie pod opiekà Matejki i akademicka metoda nauczania nie zadowala∏y jednak Malczewskiego. W 1876 r. na kilka miesi´cy wyjecha∏ do Pary˝a; tam w Ecole des Beaux Arts w pracowni Henri Lehmanna doskonali∏ swoje umiej´tnoÊci. Nie interesowa∏y go nowe kierunki w sztuce, daleki by∏ od uznania impresjonizmu, ceni∏ przede wszystkim rysunek i bry∏´. Jak mawia∏ póêniej – „Mg∏y nie maluj´ nigdy”. Zwiedza∏ muzea i galerie, rozczytywa∏ si´ w opisach „wi´zieƒ” syberyjskich amerykaƒskiego podró˝nika George’a Kennana i myÊla∏ o Polsce. Namalowa∏ wówczas szkice olejne i akwarelowe tematów inspirowanych utworami S∏owackiego, które póêniej wielokrotnie opracowywa∏. Po powrocie do Krakowa w 1877 r. ponownie zapisa∏ si´ do pracowni Matejki, jednak ucz´szcza∏ tam krótko, bowiem nie zgadza∏ si´ z jego podejÊciem do zadaƒ artysty. Uwa˝a∏, ˝e sztuka, zamiast ilustrowaç wydarzenia historyczne, powinna nawiàzywaç do aktualnych problemów.

Lata 90. artysta rozpoczà∏ od podró˝y do W∏och; ponownie by∏ te˝ w Monachium, gdzie interesowa∏ si´ twórczoÊcià symbolistów – Arnolda Bocklina, Hansa Thomy i Franza Stucka. W 1892 roku odwiedzi∏ Malczewskiego w jego pracowni Jan Matejko, wyra˝ajàc tym samym uznanie dla wczeÊniej zbuntowanego ucznia, a Êrodowisko krakowskie okrzykn´∏o Malczewskiego nast´pcà Mistrza Jana. Na lata 90. przypada poczàtek jego dzia∏alnoÊci spo∏ecznej. W 1891 r. by∏ wspó∏autorem odezwy o potrzebie utworzenia „powszechnego stowarzyszenia artystów”, które powsta∏o rok póêniej, a w 1894 r. zosta∏ cz∏onkiem zarzàdu organizacji. W 1897 r. za∏o˝y∏ wraz z innymi artystami Towarzystwo Artystów Polskich „Sztuka”, od 1902 r. by∏ cz∏onkiem Stowarzyszenia Artystów Polskich, a w latach 1897-1918 nale˝a∏ do wiedeƒskiego stowarzyszenia artystów Secession.

z kosà, anio∏ Thanatos o niewieÊcich kszta∏tach. Zawsze majestatyczna, wyra˝a si∏´, zdecydowanie, nieuchronnoÊç. Obraz Âmierç, prezentowany na monecie, jest najbardziej znanym w twórczoÊci Malczewskiego przedstawieniem tego tematu. Artysta namalowa∏ go w 1902 r. M∏oda dziewczyna, symbolizujàca anio∏a Êmierci, zamyka oczy zm´czonemu w´drowcowi, jest wyzwoleniem, koƒcem m´czàcej drogi. W tle widoczne zabudowania dworskie – to nawiàzanie do dworu w Wielgiem lub Gardzienicach, kraju lat dziecinnych artysty.

W 1880 r. po raz pierwszy wyjecha∏ do W∏och. Cztery lata póêniej wzià∏ udzia∏ jako rysownik w podró˝y Karola Lanckoroƒskiego do Grecji i Turcji, a pod koniec 1885 r. kilka miesi´cy sp´dzi∏ w Monachium. W latach 80. Malczewski rozwinà∏ w swej twórczoÊci, zapoczàtkowanà ju˝ w czasie pobytu w Pary˝u, tematyk´ patriotyczno-martyrologicznà. Malowa∏ wówczas sceny wywodzàce si´ z poematu S∏owackiego „Anhelli” – obraz Âmierç Ellenai (1881-82), pokazany w Krakowie cieszy∏ si´ wielkà popularnoÊcià. Malowa∏ te˝ obrazy bezpoÊrednio opowiadajàce o losie polskich zes∏aƒców na Syberii, o tragicznej codziennoÊci ich ˝ycia Na etapie (1883), Czytanie listów na Syberii (1884), Niedziela w kopalni (1884), Nocleg (1885-86), Âmierç na etapie (1891), Wigilia na Syberii (1892). By∏ to wa˝ny okres w jego ˝yciu prywatnym: 29 paêdziernika 1887 r. poÊlubi∏ Mari´ Gralewskà, w 1889 r. przysz∏a na Êwiat córka Julia, a w 1892 r. narodzi∏ si´ syn Rafa∏, w przysz∏oÊci znany malarz i pisarz. W 1887 r. za obraz Na etapie otrzyma∏ nagrod´ Polskiej Akademii Umiej´tnoÊci. By∏ to poczàtek rozlicznych nagród, dyplomów i medali, które otrzyma∏ w kraju i w Europie.

W tym czasie rozpoczà∏ prac´ jako pedagog. W 1896 roku Julian Fa∏at powo∏a∏ go na nauczyciela prowizorycznego w krakowskiej Szkole Sztuk Pi´knych (od 1898 r. Akademii Sztuk Pi´knych), a dwa lata póêniej na zast´pc´ profesora. Praca na Akademii nie trwa∏a d∏ugo; w 1900 r. Malczewski zrezygnowa∏ z niej z powodu konfliktu z Fa∏atem. Na stanowisko profesora ASP powróci∏, ju˝ po ustàpieniu Fa∏ata, w grudniu 1910 r.; w latach 1912-14 piastowa∏ godnoÊç rektora, a mury Akademii opuÊci∏ dopiero w 1921 r. Niezale˝nie od pracy w Akademii artysta naucza∏ jeszcze w ˚eƒskiej Szkole Sztuk Pi´knych dla Kobiet Toli Certowiczówny (od 1897 r.), na Wy˝szych Kursach dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego (1899-1912), w ˚eƒskiej Szkole Sztuk Pi´knych Marii Niedzielskiej (od 1908 r.). W Krakowie by∏ postacià popularnà i szanowanà, ka˝da jego wystawa gromadzi∏a t∏umy zwiedzajàcych.

Kilka lat przed Êmiercià Malczewski zaczà∏ traciç wzrok, w∏aÊciwie przesta∏ malowaç. Mieszka∏ wówczas u siostry w Lus∏awicach i u córki w Charzewicach. Zmar∏ 8 X 1929 r. w Krakowie. T∏umy, którym towarzyszy∏ dêwi´k dzwonu Zygmunta, odprowadzi∏y malarza na Ska∏k´, gdzie pochowano go obok sarkofagów Henryka Siemiradzkiego i Stanis∏awa Wyspiaƒskiego. Chocia˝ twórczoÊç Malczewskiego wyros∏a z klimatu M∏odej Polski, pozosta∏a na wskroÊ oryginalna i subiektywna. Trudno jà zakwalifikowaç, przypisaç jednoznacznie do okreÊlonego nurtu w sztuce polskiej. Niezwykle pracowity, obdarzony wybitnym talentem i niepowtarzalnà wyobraênià Malczewski stworzy∏ Êwiat w∏asnych symboli i znaczeƒ. Pozosta∏ jednà z najwi´kszych indywidualnoÊci polskiej sztuki prze∏omu XIX i XX wieku.

Irena Bal Instytut Sztuki PAN Warszawa

Oko∏o 1900 r. Malczewski zwiàza∏ si´ uczuciowo z Marià Balowà, która przez wiele lat by∏a jego muzà, idea∏em kobiety, modelkà, obecnà w wielu jego obrazach nawet po zerwaniu tej znajomoÊci. W latach 90. w twórczoÊci Malczewskiego rozpocz´∏a si´ faza dojrza∏ego symbolizmu, skupionego g∏ównie na zagadnieniach losu ojczyzny, cz∏owieka, artysty, tajemnicy egzystencji i sztuki. Namalowa∏ wtedy dwa wa˝ne obrazy – Melancholi´ (1894), w którym wàtek patriotyczny ∏àczy∏ z dekadenckimi nastrojami charakterystycznymi dla schy∏ku wieku, oraz B∏´dne ko∏o (1895-97), gdzie wyrazi∏ apoteoz´ sztuki, twórczoÊci artystycznej, roli artysty, jego pos∏annictwa i wolnoÊci. Te zagadnienia rozpatrywa∏ do koƒca swojej twórczoÊci w obrazach zatytu∏owanych Polonia, w cyklach Zatruta studnia, portretach, tematach zaczerpni´tych z mitologii czy w∏asnych interpretacjach wàtków biblijnych. Artyst´ uosabia∏ on sam, a do okreÊlenia sztuki czy niepokojów zwiàzanych z twórczoÊcià pos∏u˝y∏ si´ modnymi w koƒcu XIX w. motywami chimer, fauna i sfinksa. Tematem, który w ró˝nej formie przewija si´ przez ca∏à twórczoÊç artysty jest Êmierç. W okresie „sybirskim” i w obrazach „anhellicznych” tworzy∏ kompozycje ilustrujàce umieranie, w okresie symbolistycznym uosobieniem Êmierci jest kobieta, kobieta

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,5 g 2 100 szt.

Awers: Z prawej strony u do∏u wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z prawej strony u góry i w Êrodkowej cz´Êci stylizowana kompozycja urzàdzeƒ rafineryjnych i wiertniczych oraz d∏oƒ trzymajàca znicz. Z lewej strony napis: 150-LECIE / NARODZIN / PRZEMYS¸U / NAFTOWEGO / I GAZOWNICZEGO oraz napis: 200 Z¸. Poni˝ej oznaczenie roku emisji: 2003. U góry pó∏kolem napis: m. RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony wizerunek Ignacego ¸ukasiewicza. Z prawej lampa naftowa oraz dwa szklane naczynia laboratoryjne. U góry data pierwszego zapalenia lamp naftowych w szpitalu lwowskim: 31•VII•1853. U do∏u pó∏kolem napis: IGNACY ¸UKASIEWICZ 1822-1882. Projektant monety: Roussanka Nowakowska

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 600 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony m. szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek Ignacego ¸ukasiewicza trzymajàcego lamp´ naftowà. W tle stylizowana kompozycja urzàdzeƒ rafineryjnych i wiertniczych. U góry napis: 150-LECIE / NARODZIN / PRZEMYS¸U / NAFTOWEGO / I GAZOWNICZEGO. U do∏u data pierwszego zapalenia lamp naftowych w szpitalu lwowskim: 31•VII•1853. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 43 000 szt.

Awers: Z lewej strony u do∏u wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z prawej strony szosa. Powy˝ej stylizowana panorama miasta, nad nià sylwetki samolotów oraz Êmig∏owca. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Z prawej strony poni˝ej panoramy miasta oznaczenie roku emisji: 2003. U do∏u, na tle szosy m. napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z prawej strony wizerunek Ignacego ¸ukasiewicza. W Êrodkowej cz´Êci lampa naftowa. Z lewej strony stylizowana kompozycja urzàdzeƒ rafineryjnych i wiertniczych. U góry pó∏kolem napis: 150-LECIE NARODZIN PRZEMYS¸U NAFTOWEGO I GAZOWNICZEGO. U do∏u data pierwszego zapalenia lamp naftowych w szpitalu lwowskim: 31•VII•1853. Projektant monety: Roussanka Nowakowska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

W dniu 21 maja 2003 r. Narodowy – uzyskanie na prze∏omie 1852 Bank Polski wprowadza do obiegu i 1853 r. przez ¸ukasiewicza, monety kolekcjonerskie z okazji 150. przy wspó∏pracy Jana Zeha, odporocznicy narodzin przemys∏u nafto- wiednio oczyszczonego destylatu wego i gazowniczego o nomina∏ach: z ropy naftowej, na który 2 grudnia 1853 r. otrzymali w Austriackim • 200 z∏ – wykonana stemplem lustrza- Urz´dzie Patentowym w Wiedniu nym w z∏ocie, patent pn.: „Wynalazek dotyczàcy • 10 z∏ – wykonana stemplem lustrza- naturalnej kopalnej ropy naftowej nym w srebrze, na drodze chemicznej tak oczysz• 2 z∏ – wykonana stemplem zwy- czonej, ˝e zostaje ona przez to k∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, bezpoÊrednio stosowalna do celów tzw. Nordic Gold. technicznych”; – skonstruowanie przez ¸ukasiewicza Historia Polski obfituje w dokonania przy pomocy blacharza Adama wielu wybitnych postaci. WÊród nich Bratkowskiego lampy, w której poczesne miejsce zajmuje Ignacy zastosowany destylat dawa∏ jasne, ¸ukasiewicz – pionier polskiego niekopcàce Êwiat∏o. i Êwiatowego przemys∏u naftowego, Zastosowanie otrzymanej w wyniku wynalazca i przemys∏owiec, dzia∏acz ˝mudnych doÊwiadczeƒ nafty patriotyczny i konspirator, spo∏ecznik w skonstruowanej wed∏ug pomys∏u i filantrop. W 2002 r. obchodziliÊmy ¸ukasiewicza lampie naftowej, by∏o 180. rocznic´ jego urodzin oraz 120. rewolucjà w technice oÊwietleniowej rocznic´ Êmierci. po∏owy XIX wieku. JednoczeÊnie wskaza∏o kierunek dalszych prac O Êwiatowej karierze ropy naftowej badawczych nad wykorzystaniem zadecydowa∏y dwa wydarzenia, któ- produktów uzyskiwanych z przeróbki rych bohaterem by∏ Ignacy ¸ukasie- ropy naftowej. Wynalazek ten pozowicz: sta∏by zapewne ciekawostkà naukowà,

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

gdyby nie determinacja ¸ukasiewicza zastosowania nafty w praktyce. Destylacjà ropy naftowej zajmowa∏o si´ przed ¸ukasiewiczem wielu badaczy. ˚aden z nich nie zdo∏a∏ wprowadziç wyników swych badaƒ do u˝ytku publicznego, choç Józef Hecker by∏ bliski sukcesu. Sukces odniós∏ Ignacy ¸ukasiewicz, który z niespotykanym uporem pokonywa∏ podejrzliwoÊç w∏adz austriackich, poczàtkowà nieufnoÊç spo∏eczeƒstwa wobec nowego wynalazku. ¸ukasiewicz rozumia∏ i doskonale ocenia∏ swoje odkrycie, mówiàc: „Olej skalny to przysz∏e bogactwo kraju, to dobrobyt i pomyÊlnoÊç jego mieszkaƒców, to nowe êród∏o zarobku dla biednego ludu i nowa ga∏àê przemys∏u, która obfite wyda owoce”. Usilnie wi´c stara∏ si´ wdro˝yç swój wynalazek, a w tych przedsi´wzi´ciach korzysta∏ z pomocy wielu przyjació∏. 31 lipca 1853 r. lampami naftowymi oÊwietlono sal´ operacyjnà w lwowskim Szpitalu Powszechnym, na której dr Zaorski przeprowadzi∏ skomplikowanà operacj´, ratujàcà ˝ycie pacjenta. By∏ to donios∏y moment w dziejach cywilizacji, inicjujàcy „goràczk´ naftowà”. Producenci ropy 25 lat póêniej uznali t´ dat´ za narodziny przemys∏u naftowego. Wzrastajàce od 1853 r. zapotrzebowanie na nowy rodzaj oÊwietlenia by∏o powodem uruchomienia przez ¸ukasiewicza i Trzecieskiego w 1854 r. pierwszej na ziemiach polskich i jednej z pierwszych w Êwiecie kopalni ropy naftowej w Bóbrce ko∏o Krosna, a nast´pnie w 1856 r. pierwszej w Êwiecie rafinerii ropy naftowej w Ulaszowicach ko∏o Jas∏a. Ciàgle rosnàce zapotrzebowanie na naft´ powodowa∏o intensyfikacj´ poszukiwaƒ ropy, a osiàgni´te wówczas sukcesy by∏y podstawà za∏o˝enia (jednej z pierwszych w Êwiecie) spó∏ki naftowej do poszukiwaƒ i eksploatacji ropy ze z∏ó˝ Bóbrki z udzia∏em Karola Klobassy – w∏aÊciciela roponoÊnego terenu, Tytusa Trzecieskiego – wnoszàcego kapita∏ oraz Ignacego ¸ukasiewicza, wnoszàcego wiedz´ oraz doÊwiadczenie technologiczne. Wkrótce zacz´∏y dzia∏alnoÊç kolejne spó∏ki poszukujàce ropy naftowej na innych obszarach, a jednoczeÊnie ¸ukasiewicz budowa∏ nast´pne, doskonalsze destylarnie ropy w: Kl´czanach (1858 r. – dla braci E. i A. Zieliƒskich), Polance (1861 r.- wspólnie z T. Trzecieskim), Chorkówce (1865 r. – w∏asnà). Liczba szybów naftowych szybko wzrasta∏a; szybko ros∏a tak˝e liczba kopalƒ i destylarni, bardzo cz´sto budowanych przy uruchamianych kopalniach ropy naftowej. WieÊç o odkryciu skromnego polskiego aptekarza szybko rozchodzi∏a si´ w Êwiecie, zwracajàc uwag´ Georga Bissella – ojca amerykaƒskiego przemys∏u naftowego – oraz za∏o˝yciela amerykaƒskiego koncernu naftowego Standard Oil Company – Johna D. Rockefellera, który przys∏a∏ do ¸ukasiewicza swoich specjalistów w celu zapoznania si´ z procesem destylacji ropy, zastosowanym w rafinerii w Polance ko∏o Krosna. Tymczasem poszukiwania ropy i budowa rafinerii przenios∏y si´ na obszar Karpat Wschodnich, w rejon Borys∏awia, Drohobycza, S∏obody Rungurskiej i Schodnicy. Intensywnie prowadzono poszukiwania ropy naftowej w wielu regionach Êwiata. Nowy przemys∏ przyciàga∏ wielu ludzi – biednym dawa∏ zatrudnienie i mo˝liwoÊç zarobku, bogatym stwarza∏ szanse szybkiego wzbogacenia si´, a póêniej da∏ bogactwo pojedynczym ludziom i ca∏ym narodom. Szybko rosnàce wydobycie ropy na ziemiach polskich wymaga∏o wprowadzania nowych technik wiertniczych i eksploatacyjnych, doskonalenia technologii przeróbki. Gdy ¸ukasiewicz rozpoczyna∏

prace górnicze w okr´gu jasielskim, wydobywano zaledwie ok. 16 ton ropy naftowej rocznie, a w 1909 r. produkcja ropy w ówczesnej Galicji osiàgn´∏a szczytowà wartoÊç 2,075 mln ton, plasujàc si´ na trzecim miejscu w Êwiecie. Rozwijajàcy si´ przemys∏ naftowy wymaga∏ wykszta∏conych kadr i pilnego rozwiàzania wielu problemów naukowych i technicznych. Szczególnie mocno problemy te zacz´∏y si´ ujawniaç, gdy centrum galicyjskiego przemys∏u naftowego zacz´∏o si´ przesuwaç na wschód, w rejon Karpat Wschodnich. Ju˝ w kilka lat po narodzinach przemys∏u naftowego na ziemiach polskich Êrodowisko naftowe, inspirowane przez ¸ukasiewicza, stara∏o si´ utworzyç szkolnictwo naftowe na poziomie zasadniczym i wy˝szym. W wyniku wieloletnich staraƒ utworzono w 1885 r. w Ropiance Praktycznà Szko∏´ Wiercenia Kanadyjskiego, którà póêniej po∏àczono ze szko∏à w Borys∏awiu, a nast´pnie przekszta∏cono w 1908 r. w Krajowà Szko∏´ Górniczà i Wiertniczà. Wyk∏ady z górnictwa naftowego oraz technologii chemicznej nafty i wosku ziemnego by∏y prowadzone w Szkole Politechnicznej we Lwowie od 1892 r., a po odzyskaniu niepodleg∏oÊci w 1919 r. podj´to kszta∏cenie in˝ynierów dla przemys∏u naftowego w nowo utworzonej Akademii Górniczej w Krakowie. Poczàtki przemys∏u naftowego by∏y bardzo prymitywne. Do poszukiwaƒ i wydobycia ropy wykorzystywano studnie kopane do znacznej g∏´bokoÊci, drà˝one przez górników prowadzàcych podobne prace w górnictwie solnym i w´glowym. Jednak koniecznoÊç si´gania do g∏´bszych z∏ó˝ ropy naftowej wymaga∏a zastosowania coraz nowoczeÊniejszych urzàdzeƒ wiertniczych, sprawniejszych i wydajniejszych. Dzi´ki temu pod wyczerpanymi z∏o˝ami, odkrywano nowe, wielokrotnie wydajniejsze z∏o˝a ropy naftowej. Mówiono wówczas, ˝e „za czasów ¸ukasiewicza produkcj´ ropy naftowej mierzy∏o si´ garncami, po odkryciu z∏ó˝ w S∏obodzie Rungurskiej wydobycie okreÊlano beczkami, a po odkryciu z∏ó˝ w Schodnicy - wagonami”. Równie szybko doskonalono rafinerie. Poczàtkowe destylarnie, budowane w prymitywnych szopach, bardzo cz´sto p∏on´∏y w po˝arach, ale nast´pne by∏y doskonalsze i bezpieczniejsze. Pod koniec pionierskiego okresu galicyjskiego przemys∏u naftowego w biednej niegdyÊ Galicji, co trzeci mieszkaniec zatrudniony by∏ w tym przemyÊle. Tylko w Borys∏awiu w 1865 r. na powierzchni 11 ha by∏o w ruchu 6.000 szybów, produkujàcych zarówno rop´ naftowà, jak i wosk ziemny, natomiast w 1867 r. liczb´ wszystkich szybów szacowano tam na 15.000, zlokalizowanych na 32 ha. Kopalnia borys∏awska w 1873 r. zajmowa∏a ok. 84 ha, na których czynnych by∏o 12.000 szybów, a eksploatacjà ropy naftowej i wosku ziemnego zajmowa∏o si´ 75 przedsi´biorstw, zatrudniajàcych 10.500 pracowników. Na terenie ca∏ej Galicji zarejestrowanych by∏o 340 przedsi´biorstw, majàcych odwierty w 75 miejscowoÊciach.W pionierskim okresie burzliwego rozwoju przemys∏u naftowego w niektórych miejscowoÊciach funkcjonowa∏o po kilkadziesiàt destylarni. W Galicji oraz w Polsce mi´dzywojennej dzia∏a∏o w ró˝nych okresach ponad 100 wi´kszych rafinerii ropy naftowej, z których niektóre sà czynne do dziÊ. W 1912 r. rozpocz´∏a si´ kariera gazu ziemnego towarzyszàcego ropie naftowej. Wtedy to Marian Wiele˝yƒski i W∏adys∏aw Szaynok zbudowali w Borys∏awiu pierwszy w Galicji gazociàg o d∏ugoÊci 700 m, a dwa lata póêniej wybudowali tam pierwszà w Europie gazoliniarni´.

Ogromne zniszczenia II wojny Êwiatowej dotkn´∏y polski przemys∏ naftowy, podczas gdy zachodnie koncerny rozwija∏y si´ wówczas dynamicznie. Odbudowa przemys∏u przychodzi∏a z trudem, lecz wysi∏ki geologów, geofizyków, wiertników, eksploatatorów przynios∏y efekty w postaci odkryç nowych z∏ó˝ ropy naftowej w Karpatach, zapadlisku przedkarpackim, a póêniej na Ni˝u Polskim i na obszarze Ba∏tyku. Utworzono nowe przedsi´biorstwa poszukiwawcze (w JaÊle, Krakowie, Pile, Wo∏ominie i Zielonej Górze), geofizyczne (w Krakowie i Toruniu), eksploatacyjne (w KroÊnie, Sanoku i Zielonej Górze). W 150-letniej historii polskiego górnictwa naftowego odkryto 106 z∏ó˝ ropy naftowej i 187 z∏ó˝ gazu ziemnego, z tego zdecydowanà wi´kszoÊç po wojnie. W okresie powojennym odbudowano i zmodernizowano rafinerie w Czechowicach, Gorlicach, JaÊle, Jedliczu i Trzebini. W latach 60. wybudowano w P∏ocku zak∏ady rafineryjno-petrochemiczne, które po rozbudowie i systematycznej modernizacji nale˝à do grupy najwi´kszych i najnowoczeÊniejszych zak∏adów tego typu w Êwiecie. W latach 70. oddano do u˝ytku nast´pnà nowoczesnà rafineri´ w Gdaƒsku. Przemys∏ naftowy to najwi´kszy z przemys∏ów, które powsta∏y w XIX w. Przemys∏ ten zdominowa∏ i przeobrazi∏ cywilizacj´ XX w., zmienia∏ mi´dzynarodowe stosunki gospodarcze i polityczne. Inicjujàc obchody 150. rocznicy narodzin przemys∏u naftowego, Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Przemys∏u Naftowego i Gazowniczego, a nast´pnie Rada Krajowa Federacji Stowarzyszeƒ Naukowo-Technicznych NOT i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, przyjmujàc stosowne uchwa∏y o uczczeniu wybitnych osiàgni´ç Ignacego ¸ukasiewicza, wype∏niajà testament wypowiedziany przez Augusta Korczaka-Gorayskiego nad mogi∏à pioniera Êwiatowego przemys∏u naftowego: „Wielu by∏o Êwiatlejszych, g∏oÊniejszych od niego, ale o cnotliwszego trudno (...) Temu te˝ prostemu cz∏owiekowi dane by∏o zostaç twórcà wielkiego wynalazku oÊwietlenia naftowego. Z obowiàzku narodowego zaszczytu tego wydrzeç sobie nie pozwolimy, bo z góry przewidzieç mo˝na, i˝ nam go zechcà zaprzeczaç, z obowiàzku narodowego winniÊmy uczciç trwale nazwisko wynalazcy i przekazaç potomnoÊci jego zas∏ug´”. Testament ten wype∏nia równie˝ Narodowy Bank Polski, emitujàc w roku jubileuszowym 150-lecia narodzin przemys∏u naftowego trzy monety, przekazujàc nast´pnym pokoleniom pami´ç o tym wspania∏ym odkrywcy.

Dr in˝. Stanis∏aw Szafran Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 10 z∏ 925/1000Ag zwyk∏y 32,00 mm 14,14 g 47.000 szt.

Awers: W centralnej cz´Êci logo Wielkiej Orkiestry Âwiàtecznej Pomocy - serce z napisem: wielka orkiestra Êwiàtecznej pomocy. Z lewej strony oznaczenie roku emisji: 2003. Poni˝ej wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Po bokach or∏a s∏oneczniki oraz powy˝ej or∏a z prawej strony napis: 10 Z¸. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek siedzàcego ch∏opca grajàcego na flecie. W tle stylizowana pi´ciolinia, a na niej nuty, kwiaty i serce. Z lewej strony napis: 10 LAT. U do∏u napis: WIELKA ORKIESTRA / ÂWIÑTECZNEJ POMOCY oraz dwa stylizowane s∏oneczniki.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 7,74 g 2.500.000 szt.

Awers: W centralnej cz´Êci okràg∏y otwór. Wokó∏ na tle ozdobnego reliefu stylizowane rysunki dzieci´ce przedstawiajàce ch∏opca i dziewczynk´ fruwajàcych i grajàcych na tràbkach oraz figury geometryczne. U do∏u wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z lewej strony or∏a oznaczenie roku emisji: 2003, z prawej napis: 2 Z¸. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci okràg∏y otwór. Wokó∏ stylizowane rysunki dzieci´ce przedstawiajàce dzieci, figury geometryczne, serca. Z lewej strony ukoÊnie napis: 10 LAT. Wokó∏ napis: wielka orkiestra Êwiàtecznej pomocy. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monet: Robert Kotowicz Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

– 10 lat Wielkiej Orkiestry Âwiàtecznej Pomocy –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 8 stycznia 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z okazji 10 lat Wielkiej Orkiestry Âwiàtecznej Pomocy, o nomina∏ach:

Kolejne fina∏y to tak˝e najró˝niejsze symbole i tzw. gad˝ety, które ten fina∏ okreÊlajà i pozwalajà o nim pami´taç. 10 lat temu po raz pierwszy pojawi∏o si´ na licytacji z∏ote serduszko - ma∏y, blisko 5-gramowy wisiorek wykonany w Mennicy z bi˝uterii i z∏ota ofiarowanego podczas pierwszego fina∏u. Osiem lat temu po raz pierwszy pojawi∏a si´ z∏ota karta telefoniczna. Jest ich ka˝dego roku tylko 100 sztuk i osiàgajà bardzo wysokie ceny. Ukazujà si´ okolicznoÊciowe karty pocztowe, karty telefoniczne, okolicznoÊciowe plakiety i medale, a w 2003 roku po raz pierwszy ukazujà si´ monety kolekcjonerskie. Ten pomys∏ zaczà∏ rodziç si´ w naszych g∏owach ju˝ rok temu. Ale dopiero akcja zainicjowana przez Prezesa NBP Leszka Balcerowicza: zbieranie pieni´dzy wycofanych przez 12 krajów UE i ich wymiana na euro bez prowizji na rzecz Fundacji – spowodowa∏a, ˝e nasz kontakt z NBP sta∏ si´ bli˝szy. PozwoliliÊmy sobie w jednej z rozmów na wysuni´cie sugestii, czy mo˝na „upami´tniç” tak wspania∏e dzia∏ania Fundacji wydaniem monet kolekcjonerskich. Jaka by∏a nasza radoÊç, naprawd´ ogromna, kiedy otrzymaliÊmy informacj´, ˝e taki pomys∏ b´dzie przez NBP rozpatrywany. By∏oby to, myÊleliÊmy, ukoronowaniem wszystkich tych lat, które mamy za sobà i zach´tà do tego wszystkiego, co nas jeszcze czeka, bo powiedzieliÊmy sobie, ˝e gramy do koƒca Êwiata i jeden dzieƒ d∏u˝ej. Dlatego czuliÊmy, ˝e zas∏u˝yliÊmy na to, aby serduszko Orkiestry znalaz∏o si´ na monecie.

do oka, przez t´ w∏aÊnie dziurk´ mo˝na zobaczyç Êwiat lepszy, pogodniejszy i dajàcy wiar´ w to, ˝e ludzie potrafià nawzajem sobie pomagaç.

• 10 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Ju˝ od 10 lat gra Fundacja „Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy”, zbierajàc pieniàdze na zakup sprz´tu medycznego dla szpitali dzieci´cych. W styczniu 2003 roku przypada 11. Fina∏ Wielkiej Orkiestry. JedenaÊcie lat temu, kiedy rozpoczynaliÊmy to wielkie widowisko, bli˝ej byliÊmy jednorazowej akcji, której pomys∏ powsta∏ podczas realizacji programu telewizyjnego „Róbta co chceta”. Program prowadzi∏em w telewizji przez kilka lat, a jego odbiorcami byli g∏ównie m∏odzi ludzie. To ich w∏aÊnie chcieliÊmy wciàgnàç w dzia∏anie wolontariackie, tak bardzo obce pokoleniu poczàtku lat 90-tych. Razem z Telewizjà Polskà og∏osiliÊmy dat´ pierwszego Fina∏u, która by∏a pierwszà niedzielà Nowego Roku. Zimno, mróz, a my wystartowaliÊmy z tak szalonym pomys∏em, aby zbieraç pieniàdze przez ca∏y dzieƒ dla „ratowania ˝ycia dzieci z chorobami serca”. I okaza∏o si´, ˝e w ciàgu jednej niedzieli uzbieraliÊmy ponad 1,5 mln dolarów, za które kupiliÊmy bardzo nowoczesny sprz´t medyczny dla oÊmiu klinik kardiochirurgii dzieci´cej w Polsce. PokazaliÊmy, ˝e mo˝na takà akcj´ zorganizowaç, ˝e mo˝na dok∏adnie si´ rozliczyç, ˝e mo˝na w solidnym przetargu kupiç bardzo dobry sprz´t i ˝e mo˝na jeszcze z odsetek bankowych kupiç tego sprz´tu wi´cej. I tak si´ zacz´∏o. Kolejne fina∏y, kolejne tematy, kolejne wspania∏e polskie niedziele poczàtku roku. Ka˝da taka niedziela to ogromne pieniàdze, za które kupowaliÊmy i kupujemy sprz´t. Ka˝da niedziela mia∏a swój temat i poÊwi´cona by∏a osobnemu problemowi zwiàzanemu z ratowaniem ˝ycia dzieci. W ciàgu 10 lat kupiliÊmy sprz´t za ponad 39 mln dolarów. Jest to blisko 8 tysi´cy urzàdzeƒ, od niewielkich pulsoksymetrów po urzàdzenia rentgenologiczne i rezonans magnetyczny. Dzi´ki naszym zakupom o kilka promili spad∏a ÊmiertelnoÊç noworodków, dzi´ki naszym dzia∏aniom uruchamiamy medyczne programy narodowe, takie jak Program Powszechnych Przesiewowych Badaƒ S∏uchu u Noworodków czy Program Leczenia Retinopatii WczeÊniaczej. Po dziesi´ciu latach nie ma w Polsce szpitala dzieci´cego, gdzie nie by∏oby sprz´tu zakupionego przez Orkiestr´. Sta∏o si´ to wielkim narodowym Êwi´tem, w którym biorà udzia∏ niemal wszyscy.

Kolejne rozmowy, szybkie ustalenia, szybkie decyzje. Pomys∏ zaczà∏ si´ krystalizowaç, obejrzeliÊmy projekty. Monety sà inne, oddajà ducha niepokory i rock’n’rolla, jaki niesie Fundacja, a ju˝ naprawd´ du˝ym zaskoczeniem by∏ dla nas projekt monety z dziurkà w Êrodku. W ca∏ym wzorze ∏àczy elementy weso∏ego, nieco abstrakcyjnego i troch´ dzieci´cego charakteru, jaki tak˝e ma w sobie Orkiestra. Dlaczego dziurka? Poniewa˝ pomyÊlano sobie, ˝e mo˝na z tego zrobiç wisiorek i nosiç jà blisko serca. Takiej monety jeszcze w Polsce nie by∏o. Prawie ka˝dy z nas jako dziecko zbiera∏ „moniaki” z ca∏ego Êwiata. Niektóre bardziej znane, niektóre bardzo nietypowe z napisami, symbolami i rysunkami zupe∏nie dla nas niezrozumia∏ymi. MyÊl´, ˝e ca∏y czas dzieciaki na ca∏ym Êwiecie zbierajà takie monety. I tak sobie pomyÊleliÊmy, jak to b´dzie wspaniale, kiedy moneta z dziurkà trafi gdzieÊ daleko, daleko do czyjejÊ skarbonki albo zostanie po∏o˝ona na pó∏eczce, a mo˝e przylepi jà do deski rozdzielczej taksówkarz z ciep∏ych krajów. A my b´dziemy wiedzieli, ˝e z monety tej bije ˝ar wielkiej, ogromnej akcji, która nie ma nic wspólnego z politykà, z walkà, z „za i przeciw”, tylko, przyk∏adajàc jà

Nawet nie zdajecie sobie sprawy, jak bardzo si´ cieszymy, ˝e takie monety si´ ukazujà, ˝e w ten sposób mo˝emy podzi´kowaç wszystkim naszym wolontariuszom i tym, którzy wspierajà Orkiestr´. Obiecuj´, ˝e ja, moi przyjaciele, a byç mo˝e miliony Polaków b´dà t´ monet´ nosiç blisko serca, na szcz´Êcie, na powodzenie, na wiar´ i na mi∏oÊç do drugiego cz∏owieka za zupe∏nà darmoch´. Dzi´kuj´ wszystkim tym, którzy podj´li decyzj´ o wybiciu tych monet. To naprawd´ jest dla nas wielki, wielki dzieƒ. I pami´tajcie, ˝e gramy do koƒca Êwiata i jeden dzieƒ d∏u˝ej. Bàdêcie z nami! Dzi´ki! Sie ma!! Jurek Owsiak

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 20 z∏ 925/1000 Ag lustrzany kwadrat o boku 40,00 mm 28,28 g 83 000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 2 000 000 szt.

Awers: Z prawej strony postaç Jana Paw∏a II wspartego na pastorale, w tle stylizowane ga∏´zie. U góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, poni˝ej oznaczenie roku emisji: 2003. U do∏u napis: RZECZPOSPOLITA / m . POLSKA / 20 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Awers: Na tle stylizowanego krzy˝a: z prawej strony u do∏u wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej; poni˝ej, w Êrodkowej cz´Êci napis: 2 Z¸; nad or∏em napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA i oznaczenie roku emisji: 2003. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Rewers: Portret Jana Paw∏a II. Wzd∏u˝ boków monety po prawej stronie napisy: JAN PAWE¸ II, 25-LECIE PONTYFIKATU.

Rewers: Na tle stylizowanego krzy˝a: wizerunek Jana Paw∏a II wspartego na pastorale; u góry z prawej strony napis: 25-LECIE / PONTYFIKATU; u do∏u napis: JAN PAWE¸ II. W dniu 24 wrzeÊnia 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Jana Paw∏a II, o nomina∏ach:

Na boku 8-krotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel wymiary masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

• 200 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 20 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

31 lat i 7 miesi´cy, pontyfikat Piusa IX (1846-1878), na trzecim zaÊ trwajàcy 25 lat i 7 miesi´cy pontyfikat Leona XIII (1878-1903). Obchodzàc Srebrny Jubileusz, Jan Pawe∏ II sprawuje w∏adz´ pasterskà w KoÊciele d∏u˝ej ni˝ nast´pny w tym zestawieniu, a piàty z kolei, papie˝ Pius VI (1775-1799), którego pontyfikat trwa∏ 24 i pó∏ roku. Jest tak mimo krwawego zamachu na Ojca Âwi´tego, który 13 maja 1981 r. mia∏ po∏o˝yç kres jego ˝yciu.

Ze szczegó∏owych obliczeƒ bilansujàcych d∏ugà, bo liczàcà prawie dwa tysiàce lat, histori´ papiestwa wynika, ˝e pontyfikat Jana Paw∏a II jest od niedawna czwartym pod wzgl´dem czasu trwania. Wed∏ug tradycji starochrzeÊcijaƒskiej, Êw. Piotr, który otrzyma∏ w∏adz´ pasterskà w KoÊciele od samego Jezusa, sprawowa∏ jà przez oko∏o 33 lata. Na drugim miejscu znajduje si´ krótszy, trwajàcy

Wybór Polaka na papie˝a, dokonany 16 paêdziernika 1978 r. na konklawe w Kaplicy Sykstyƒskiej w Rzymie, stanowi zwieƒczenie tysiàca lat chrzeÊcijaƒstwa w Polsce. Naród w∏àczony w 966 r. przez chrzest do rodziny narodów Europy przeszed∏ d∏ugà i niezwykle burzliwà drog´. W drugiej po∏owie XX w., po okropnoÊciach i zniszczeniach II wojny Êwiatowej, ogromnà rol´ odegra∏

Jan Pawe∏ II – 25-lecie Pontyfikatu –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

kardyna∏ Stefan Wyszyƒski, znany jako Prymas Tysiàclecia. W tydzieƒ po pami´tnym konklawe, podczas specjalnej audiencji dla Polaków, nowo wybrany Papie˝ odda∏ mu ho∏d, mówiàc: „Czcigodny i Umi∏owany Ksi´˝e Prymasie! Pozwól, ˝e powiem po prostu, co myÊl´. Nie by∏oby na Stolicy Piotrowej tego Papie˝a – Polaka, który dziÊ pe∏en bojaêni Bo˝ej, ale i pe∏en ufnoÊci rozpoczyna nowy pontyfikat, gdyby nie by∏o Twojej wiary, niecofajàcej si´ przed wi´zieniem i cierpieniem, Twojej heroicznej nadziei, Twego zawierzenia bez reszty Matce KoÊcio∏a w Ojczyênie naszej, które zwiàzane sà z Twoim biskupim i prymasowskim pos∏ugiwaniem”. To wzruszajàce wyznanie najlepiej i najg∏´biej wyra˝a rodowód i treÊç okreÊlenia „Papie˝ – Polak”.

wszyscy jego poprzednicy razem wzi´ci. Do tego dochodzà tysiàce spotkaƒ z dostojnikami koÊcielnymi, paƒstwowymi i spo∏ecznymi, a tak˝e audiencje i spotkania z milionami zwyczajnych ludzi, nie tylko chrzeÊcijanami, lecz i wyznawcami innych religii. Bardzo dobrze zosta∏y przyj´te w Êwiecie liczne inicjatywy i wypowiedzi adresowane do wszystkich ludzi dobrej woli, w czym Jan Pawe∏ II poszed∏ Êladami Jana XXIII (1958-1963), „Papie˝a Dobroci”. Ich przejawem sta∏y si´ pami´tne spotkania modlitewne w 1987 i 2002 r. w Asy˝u. Wyjàtkowe znaczenie majà niezwykle ˝ywe i g∏´bokie kontakty Jana Paw∏a II z ˚ydami i judaizmem. Ich symbolem jest wizyta 13 kwietnia 1986 r. w synagodze rzymskiej oraz w marcu 2000 r. w Ziemi Âwi´tej. W Rzymie Papie˝ z Polski powiedzia∏: „JesteÊcie naszymi umi∏owanymi braçmi i – mo˝na powiedzieç – w pewien sposób naszymi starszymi braçmi”. A w Jerozolimie, w przemówieniu w Instytucie Pami´ci Yad Vashem: „Budujmy nowà przysz∏oÊç, w której nie b´dzie ju˝ ˝adnych uczuç anty˝ydowskich wÊród chrzeÊcijan ani uczuç antychrzeÊcijaƒskich wÊród ˚ydów, lecz raczej nastanie wzajemny szacunek, wymagany od tych, którzy wielbià jedynego Stwórc´ i Pana, a w Abrahamie widzà naszego wspólnego ojca w wierze”. Równie donios∏e i wa˝ne jest nauczanie na temat muzu∏manów i innych niechrzeÊcijan. Osobny i bogaty rozdzia∏ stanowià wysi∏ki ekumeniczne, zmierzajàce do pojednania mi´dzy zwaÊnionymi przez wieki wyznaniami chrzeÊcijaƒskimi, zw∏aszcza prawos∏awiem.

razy i przeszed∏ pi´ç powa˝nych operacji. W∏aÊnie znami´ cierpienia chyba najwyraêniej odró˝nia obecny pontyfikat od wszystkich, które go poprzedzi∏y. Jan Pawe∏ II cierpi i choruje na oczach Êwiata, ukazujàc cierpienie jako integralny sk∏adnik cz∏owieczego losu. Nie sposób wyliczyç wszystkiego, co sk∏ada si´ na çwierç wieku ˝ycia i aktywnoÊci Ojca Âwi´tego. Trzeba d∏ugiego czasu i ogromnego wysi∏ku, by to, kim jest i czego dokona∏, objàç, przedstawiç i w∏aÊciwie oceniç skutki. Jedno jest pewne: Srebrny Jubileusz Jana Paw∏a II to wielkie Êwi´to KoÊcio∏a i wszystkich ludzi dobrej woli, równie˝ wielkie Êwi´to Polski i Polaków.

Na çwierçwiekowà dzia∏alnoÊç Jana Paw∏a II sk∏adajà si´ ró˝norodne dokonania o prawdziwie historycznym przebiegu i znaczeniu. Najbardziej wyró˝niajà si´ podró˝e papieskie, zarówno mi´dzynarodowe, jak i po Italii. Jan Pawe∏ II odby∏ ponad 100 podró˝y apostolskich po ca∏ym Êwiecie, odwiedzajàc wi´cej ni˝ 130 paƒstw, wiele kilkakrotnie, przebywa∏ w ponad 620 miejscowoÊciach, w wielu po kilka razy. Obliczono, ˝e podczas pielgrzymek zagranicznych sp´dzi∏ poza Watykanem oko∏o 570 dni, przemierzajàc ponad 1,1 miliona kilometrów, co stanowi prawie trzykrotnà odleg∏oÊç Ziemi od Ksi´˝yca. Odby∏ te˝ ponad 140 podró˝y po ró˝nych regionach i diecezjach Italii, sp´dzajàc poza Watykanem i letnià rezydencjà w Castel Gandolfo oko∏o 390 dni. „Byç w Rzymie i Papie˝a nie widzieç?” – za pontyfikatu Papie˝a z Polski zdarza∏o si´ to doÊç cz´sto. Ale dzi´ki temu spotka∏y go miliony ludzi, którzy nigdy w Rzymie nie byli ani nie b´dà. Szczególne znaczenie majà pielgrzymki Jana Paw∏a II do Ojczyzny. Pierwsza odby∏a si´ w czerwcu 1979 r., kilka miesi´cy po wyborze na papie˝a, ostatnia zaÊ w sierpniu 2002 roku. Za ka˝dym razem ˝egna∏o Ojca Âwi´tego gromkie wo∏anie rodaków: „Zostaƒ z nami!”, on zaÊ ˝ywi∏ zapewne to samo uczucie, które opuszczajàc ostatnio Ojczyzn´ wyrazi∏ g∏oÊno: „˚al odje˝d˝aç!” Ka˝da pielgrzymka stanowi∏a wydarzenie ogromnej wagi historycznej, religijnej, spo∏ecznej i politycznej. W poczàtkach pontyfikatu by∏o to podnoszenie ducha narodowego, potem jego umacnianie i wskazywanie w∏aÊciwej drogi w pog∏´bianiu w∏asnej to˝samoÊci. W ostatnim okresie wielkà zas∏ugà Ojca Âwi´tego jest natomiast skuteczne wsparcie wysi∏ków, dzi´ki którym Polska znajdzie si´ we Wspólnocie Europejskiej. Ka˝da pielgrzymka obros∏a we wdzi´cznà pami´ç i legend´, przynios∏a b∏ogos∏awione owoce przemiany ludzkich serc i sumieƒ, dostarczy∏a bezcennych inspiracji i si∏, ukazywa∏a ˝ycie osobiste i spo∏eczne jako wielki dar i wyzwanie, które nale˝y odwa˝nie podjàç i wype∏niç. Wielkà nowoÊcià obecnego pontyfikatu sà obchodzone corocznie Âwiatowe Dni M∏odzie˝y, gromadzàce miliony dziewczàt i ch∏opców, którym Jan Pawe∏ II przypomina: „Wy jesteÊcie przysz∏oÊcià Êwiata! Wy jesteÊcie przysz∏oÊcià KoÊcio∏a!” W nurcie bogatej dzia∏alnoÊci Jana Paw∏a II wyró˝niajà si´ dokonania o charakterze religijnym. Nale˝y do nich bezprecedensowa liczba beatyfikacji i kanonizacji, dokonanych w Rzymie i poza Rzymem, podczas których Ojciec Âwi´ty og∏osi∏ Êwi´tymi i b∏ogos∏awionymi prawie 2.000 osób, czyli wi´cej ni˝

Nauczanie to kolejny wa˝ny nurt dzia∏alnoÊci Jana Paw∏a II. Wspó∏tworzà go liczne encykliki, adhortacje, listy apostolskie, a tak˝e przemówienia i homilie wyg∏aszane w ró˝nych okolicznoÊciach i miejscach. Od pierwszej encykliki, zatytu∏owanej Redemptor hominis (Odkupiciel cz∏owieka), dominuje wspólny wàtek, ten mianowicie, ˝e drogà KoÊcio∏a jest cz∏owiek, ka˝dy cz∏owiek. Wra˝liwy humanizm, silnie zakorzeniony w wierze w Boga oraz w intensywnym prze˝ywaniu jego obecnoÊci w cz∏owieku i Êwiecie, stanowi trwa∏e znami´ pontyfikatu prze∏omu XX i XXI wieku. DonoÊny wàtek nauczania Ojca Âwi´tego to wezwanie do „nowej ewangelizacji”, rozwijane zw∏aszcza w kontekÊcie przygotowaƒ i prze˝ywania Wielkiego Jubileuszu Roku 2000. Ca∏oÊç nauczania papieskiego jest osadzona w nauczaniu II Soboru Watykaƒskiego (1962-1965), przez co zosta∏o podj´te i jest rozwijane wielkie dzie∏o odnowy KoÊcio∏a, wychodzàce naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom wspó∏czesnego Êwiata. G∏ówne wàtki, do których Ojciec Âwi´ty przywiàzuje najwi´ksze znaczenie, to wzglàd na Mi∏osierdzie Bo˝e i kult NajÊwi´tszej Marii Panny. Widoczny wymiar pontyfikatu Jana Paw∏a II stanowi cierpienie. Nazajutrz po konklawe, 17 paêdziernika 1978 r., odst´pujàc od wczeÊniejszych zwyczajów, Ojciec Âwi´ty uda∏ si´ do rzymskiej kliniki Gemelli, by odwiedziç ci´˝ko chorego przyjaciela kardyna∏a Andrzeja Mari´ Deskura. Dwa i pó∏ roku póêniej ci´˝ko ranny papie˝ by∏ pacjentem tej kliniki, ca∏y Êwiat obieg∏a zaÊ fotografia pokazujàca go na szpitalnym ∏ó˝ku. Odtàd pontyfikat Jana Paw∏a II jest w szczególny sposób naznaczony cierpieniem. W klinice Gemelli przebywa∏ siedem

Ad Multos Annos, Ojcze Âwi´ty!

Ks. prof. Waldemar Chrostowski Uniwersytet Kardyna∏a Stefana Wyszyƒskiego

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 4 900 szt.

Awers: Postaç Jana Paw∏a II wspartego na pastorale, w tle stylizowane ga∏´zie. U góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z lewej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2003, z prawej strony u do∏u napis: 200 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak m. mennicy: –– w Rewers: Wizerunek Jana Paw∏a II siedzàcego w fotelu. U góry napis: JAN / PAWE¸ II. U do∏u pó∏kolem napis: 25-LECIE PONTYFIKATU.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 39 000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek drzwi gotyckiego koÊcio∏a NajÊwi´tszej Marii Panny, z lewej strony piecz´ç Przemys∏a I. Nad piecz´cià wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej oraz oznaczenie roku emisji: 2003. Poni˝ej piecz´ci napis: 10 Z¸. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z prawej strony fragment stylizowanego miedziorytu z XVII wieku przedstawiajàcy zabudow´ miejskà. Z lewej strony piecz´ç z herbem Poznania. Pod piecz´cià daty: 1253-2003. Z lewej strony pó∏kolem napis: 750-LECIE LOKACJI POZNANIA. Projektant monety: Urszula Walerzak

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 600 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek wie˝y ratusza poznaƒskiego na tle tarczy zegarowej. Po bokach g∏owy kozio∏ków. U góry napis: 750-LECIE, u do∏u pó∏kolem napis: LOKACJI POZNANIA. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

W dniu 5 marca 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z okazji 750-lecia lokacji Poznania, o nomina∏ach: 100 z∏ — wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie, 10 z∏ — wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, 2 z∏ — wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. W 2003 roku Poznaƒ obchodzi 750. rocznic´ nadania praw miejskich. Historia grodu jest jednak znacznie starsza ni˝ 1253 r. W 1999 r. archeolodzy z Instytutu Prahistorii UAM pod kierownictwem prof. Hanny Kóc∨ka-Krenz odkryli na terenie Ostrowa Tumskiego — najstarszej cz´Êci miasta, wyspy otoczonej wodami Warty i Cybiny — ruiny rezydencji Mieszka I. Gdy okaza∏o si´, ˝e budowla pochodzi z oko∏o 950 r. i stanowi najstarszy przyk∏ad monumentalnej architektury pa∏acowej na ziemiach Piastów, zrewidowano rol´ Poznania w poczàtkach paƒstwa polskiego. Wyniki badaƒ pozwoli∏y jednoznacznie stwierdziç, ˝e gród by∏ czo∏owym oÊrodkiem na ziemiach Mieszka I. Wa˝nà datà w historii miasta by∏ rok 966, kiedy to Mieszko I wraz z ca∏ym swoim otoczeniem przyjà∏ chrzest w obrzàdku ∏aciƒskim. Nie wiadomo jednak, gdzie nastàpi∏o to wydarze-

nie, byç mo˝e w Poznaniu lub na Ostrowie Lednickim. Pierwszà potwierdzonà êród∏owo datà zwiàzanà z Poznaniem jest 968 rok. Na Ostrowie Tumskim rezydowa∏ wówczas biskup dla ziem polskich — Jordan, któremu powierzono misj´ szerzenia nowej wiary. W roku 1000 powo∏ano arcybiskupstwo w Gnieênie, jednak biskup poznaƒski Unger zachowa∏ niezale˝nà pozycj´ i podlega∏ Stolicy Apostolskiej. Gród utrzymywa∏ swà dominujàcà rol´ w paƒstwie Piastów a˝ do 1038 r., kiedy ksià˝´ czeski Brzetys∏aw I spustoszy∏ ca∏à Wielkopolsk´, tak˝e Poznaƒ. W po∏owie XI wieku oÊrodek ten zosta∏ odbudowany i powróci∏ do dawniej ÊwietnoÊci. W czasie rozbicia dzielnicowego gród na Ostrowie Tumskim by∏ stolicà ksi´stwa i siedzibà wielkopolskiej linii Piastów. Kolejnym niezwykle istotnym wydarzeniem w dziejach Poznania by∏a jego lokacja na prawie magdeburskim w 1253 r., dokonana przez Przemys∏a I i jego brata Boles∏awa. Nowe miasto za∏o˝ono na lewym brzegu Warty, gdzie na wzgórzu wybudowano zamek ksià˝´cy. Nie znamy dok∏adnej daty tego wydarzenia, jednak wed∏ug tradycji przyj´to, ˝e nastàpi∏a ona 23 kwietnia. Od tego momentu Poznaƒ przesta∏ byç warownym grodem, a sta∏ si´ miastem na wzór zachodnioeuropejski. Centralnym

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

punktem sta∏ si´ rynek z ratuszem poÊrodku. Powsta∏ samorzàd miejski, mieszkaƒców obdarzono licznymi przywilejami, osiedlano rzemieÊlników i kupców. W 1264 r. nadano pierwszy w Polsce przywilej ludnoÊci pochodzenia ˝ydowskiego. W tym samym czasie Ostrów Tumski wraz z osadà targowà na Âródce sta∏ si´ w∏asnoÊcià biskupów poznaƒskich. Rozbudowano ich siedzib´, wznoszono domy dla kanoników i duchownych. Podzia∏ na cz´Êç koÊcielnà i Êwieckà miasta by∏ tak g∏´boki, ˝e w 1444 r. Ostrów Tumski uzyska∏ w∏asne prawa miejskie i tym samym sta∏ si´ osobnym miastem, otoczonym murami obronnymi. Dopiero w 1800 r. wysp´ ponownie w∏àczono w granice Poznania. Pomimo doÊç wyraênego rozdzia∏u w∏adzy duchownej od Êwieckiej w 1290 r. ustanowiono herb miasta przedstawiajàcy patronów katedry: Êw. Piotra i Paw∏a. Nied∏ugo po tym, choç przez krótki czas, Poznaƒ pe∏ni∏ funkcj´ stolicy ca∏ego paƒstwa Piastów. W 1295 r. król Przemys∏ II ustanowi∏ siedzib´ swojego paƒstwa w∏aÊnie w Poznaniu. Do dziÊ z otoczonego murami obronnymi Wzgórza Przemys∏a mo˝na podziwiaç poznaƒskà starówk´. Po przeniesieniu stolicy do Krakowa Poznaƒ straci∏ status najwa˝niejszego oÊrodka w paƒstwie. Sta∏ si´ wielkopolskim centrum w∏adzy królewskiej. Nie oznacza∏o to jednak upadku miasta. Ju˝ w 1303 r. powsta∏a pierwsza placówka oÊwiatowa, czynne do dziÊ gimnazjum Êw. Marii Magdaleny. W 1518 r. na Ostrowie Tumskim biskup Jan Lubraƒski powo∏a∏ Akademi´ o statusie gimnazjum akademickiego, zaÊ od 1573 r. dzia∏a∏o Kolegium Jezuickie. Kolegium to w 1611 r. na mocy edyktu Zygmunta III Wazy zosta∏o podniesione do rangi uniwersytetu. Niestety, wobec sprzeciwu Uniwersytetu Jagielloƒskiego papie˝ Pawe∏ V uniewa˝ni∏ w 1613 r. przywilej królewski i mimo posiadania realnych mo˝liwoÊci Poznaƒ doczeka∏ si´ pe∏noprawnej wy˝szej uczelni dopiero w 1919 roku. Poznaƒ to równie˝ miasto tolerancji. Osadnictwo niemieckie i ˝ydowskie na terenie miasta rozpocz´∏o si´ tu˝ po lokacji. Poznaƒ przez wieki stanowi∏ pomost kulturowy mi´dzy Polskà a Niemcami. Osadnicy przywozili wiele zwyczajów, nowinek technicznych i rozwiàzaƒ prawnych. Najwi´ksza fala osadnictwa z terenu Niemiec nastàpi∏a po zakoƒczeniu wojny pó∏nocnej, w wyniku której miasto i okolice zosta∏y znacznie zniszczone. W latach 1719-1753 na zaproszenie w∏adz Poznania w jego okolicach osiedlali si´ ch∏opi z okolic Bambergu w Bawarii. Jedynym warunkiem osadnictwa by∏a przynale˝noÊç do gminy rzymskokatolickiej. Warunek ten spowodowa∏ szybkà asymilacj´ Bawarczyków. Ju˝ pod koniec XVIII w. poznaniacy okreÊlali mianem Bambrów wszystkich ch∏opów, a na poczàtku XIX wieku, mimo zaboru, wi´kszoÊç osadników si´ spolonizowa∏a. Stosunkowo dobre stosunki Polaków z Niemcami za∏ama∏y si´ definitywnie po kl´sce Powstania Styczniowego, w wyniku zwiàzanych z nià represji. Nastàpi∏a fala germanizacji, która wywo∏a∏a opór mieszkaƒców i wzmocnienie popularnej od pierwszej po∏owy XIX w. idei pracy organicznej, jako najlepszej formy oporu wobec silnego zaborcy. Nie by∏a to jednak walka zbrojna, lecz konsekwentne podtrzymywanie to˝samoÊci narodowej ludnoÊci pochodzenia polskiego. Edukacji i wykszta∏ceniu we wszystkich warstwach spo∏eczeƒstwa postaw patriotycznych s∏u˝y∏y liczne inicjatywy spo∏eczne i kulturalno-oÊwiatowe. Najwi´kszymi filantropami tamtych czasów byli: dzia∏ajàcy ju˝ od 1838 r. Karol Marcinkowski — lekarz, który za darmo leczy∏ biednych mieszkaƒców miasta z gruêlicy — i Edward Raczyƒski, który dzi´ki swemu majàtkowi finansowa∏ wiele przedsi´wzi´ç kulturalno-oÊwiatowych, m. in. budow´ w 1829 r. wzorowanej na Luwrze Biblioteki Raczyƒskich. Innym niezwykle donios∏ym faktem by∏o za∏o˝enie i rozwój pierwszych banków spó∏dzielczych. Ogromny wysi∏ek Piotra Wawrzyniaka i Augustyna Szamarzewskiego zaowocowa∏ powstaniem jednej z najlepszych sieci banków spó∏dzielczych dzia∏ajàcych na terenie Niemiec. Represje po Powstaniu Styczniowym w 1864 r. spowodowa∏y, ˝e mieszkaƒcy wyrzekli si´ cz´Êci swej tradycji, jako zbyt przesiàkni´tej duchem germaƒskim. Mo˝na zatem zaryzykowaç twierdzenie, ˝e — paradoksalnie — zabór pruski przyczyni∏ si´ do unifikacji zwyczajów wielkopolskich z innymi regionami historycznie polskimi. W czasie zaboru, a˝ do obj´cia w∏adzy przez Wilhelma II, Poznaƒ by∏ traktowany przez Niemców jako miasto o charakterze militarnym. Poza wybudowaniem jednego z wi´kszych w Europie systemu umocnieƒ, fortu Winiary po∏àczonego z fortyfikacjami wokó∏ miasta, rzàd pruski nie podejmowa∏ ˝adnych inicjatyw o cha-

rakterze cywilnym. Pod koniec XIX w. stosunek ludnoÊci cywilnej do wojskowej wynosi∏ 3: 4, co czyni∏o Poznaƒ trzecià twierdzà ówczesnej Europy. Sytuacj´ zmieni∏ plan Wilhelma II, który z miasta–twierdzy pragnà∏ uczyniç swojà rezydencj´. Na podstawie planów najwybitniejszych architektów ówczesnej Europy powsta∏o reprezentacyjne Forum Cesarskie, w sk∏ad którego wchodzi∏y m. in.: zamek cesarski, budynek komisji kolonizacyjnej, ziemstwa, dyrekcji poczty, biblioteki, akademii królewskiej, instytutu higieny, teatru, muzeum i dyrekcji kolei. Ca∏à dzielnic´ wybudowano w stylu historycyzmu z licznymi nawiàzaniami do pot´gi cesarzy niemieckich. W za∏o˝eniu urbanistycznym najwi´kszà osobliwoÊç, równie˝ ze wzgl´du na póêniejsze dzieje, stanowi zamek. Wybudowany w stylu neoromaƒskim by∏ ostatnià monumentalnà budowlà w∏adców europejskich. W 1919 r. sta∏ si´ rezydencjà Prezydentów RP. Po ponownym zaj´ciu miasta przez Niemców w 1939 r., Adolf Hitler uczyni∏ z niego jednà ze swoich siedzib. Na jego rozkaz dotychczasowe wn´trza zosta∏y przebudowane w stylu III Rzeszy. Dzisiaj wn´trza zamkowe sà najwi´kszym z zachowanych przyk∏adów architektury III Rzeszy. Po wojnie zamek by∏ siedzibà w∏adz miasta, a od 1962 r. mieÊci si´ w nim centrum kultury Poznania. W XX-wiecznej historii Poznania na pierwszy plan wysuwajà si´ trzy wydarzenia: Powstanie Wielkopolskie, okres II wojny Êwiatowej i Powstanie w czerwcu 1956 r., eufemistycznie okreÊlane mianem „wydarzeƒ czerwcowych”. Powstanie Wielkopolskie z 1918 r., w∏aÊciwie przygotowane i zakoƒczone zwyci´stwem, jest wyjàtkowe w dziejach Polski. Pe∏ne zaskoczenie przeciwnika, szczegó∏owe zaplanowanie dzia∏aƒ powstaƒców i os∏abione morale ˝o∏nierzy niemieckich sprawi∏y, ˝e straty w ludziach by∏y stosunkowo niewielkie. W ca∏ej Wielkopolsce poleg∏o oko∏o 2000 osób. W 1939 r., w zwiàzku z koncentracjà wojsk polskich w centrum kraju, miasto szybko zosta∏o zaj´te przez Niemców i wcielone do III Rzeszy. Postanowienie o stworzeniu Kraju Warty ze stolicà w Poznaniu spowodowa∏o masowe przesiedlenia ludnoÊci pochodzenia polskiego do Generalnej Guberni — w sumie wywieziono oko∏o 100 tysi´cy poznaniaków, a 33 tysiàce zmuszono do pracy niewolniczej. Szturm wojsk sowieckich na miasto, b´dàce ostatnià wielkà twierdzà na drodze do Berlina, spowodowa∏ ogromne zniszczenia, si´gajàce 55 procent stanu z 1939 r. Czerwiec ‘56 r. stanowi punkt zwrotny w historii PRL-u. Ustalane co roku przez w∏adze wyÊrubowane normy pracy, podwy˝ki cen artyku∏ów spo˝ywczych oraz niewielkie zarobki by∏y przyczynà masowych wystàpieƒ robotniczych. 28 czerwca 1956 r. w najwi´kszej poznaƒskiej fabryce — ówczesnym ZISPO (obecnie Hipolit Cegielski Poznaƒ) wybuch∏ strajk, który szybko przeniós∏ si´ na ulice. Od wczesnych godzin rannych t∏um zbiera∏ si´ pod zamkiem. Oko∏o godz. 9.00 w centrum miasta by∏o ju˝ ponad 100 tysi´cy poznaniaków. O godz. 10.00 rozesz∏a si´ wiadomoÊç o aresztowaniu delegacji robotniczej. Informacja spowodowa∏a szturm na budynek Wojewódzkiego Urz´du Bezpieczeƒstwa Publicznego i rozruchy w mieÊcie. Do pacyfikacji powstania w∏adze skierowa∏y 10.300 ˝o∏nierzy, 400 czo∏gów i 30 transporterów opancerzonych. Walki trwa∏y do 30 czerwca. Powstanie upad∏o, ale wydarzenia czerwcowe ukaza∏y s∏aboÊç w∏adzy i si∏´ ducha Polaków. Od 1956 r. ka˝da znaczàca zmiana kursu PZPR by∏a odpowiedzià na niepokoje spo∏eczne. Wspó∏czeÊnie Poznaƒ jest jednym z najdynamiczniej rozwijajàcych si´ oÊrodków w Polsce. G∏ównymi atutami miasta sà: najwi´ksze centrum handlowe (Mi´dzynarodowe Targi Poznaƒskie majà ju˝ niemal 80-letnià tradycj´), drugi po Warszawie i najnowoczeÊniejszy w kraju port lotniczy, wiele atrakcji turystycznych (w mieÊcie reprezentowane sà wszystkie style budownictwa od romaƒskiego do modernizmu), dwa ogrody zoologiczne, najwi´ksza w Polsce i trzecia co do wielkoÊci palmiarnia w Europie, kilka jezior w obr´bie miasta, sztuczny stok i doskona∏a infrastruktura sportowa nad po∏o˝onym w centrum miasta Jeziorem Maltaƒskim. Poza tym jest to drugi po Warszawie rynek pracy, trzeci w kraju oÊrodek akademicki, piàte co do wielkoÊci miasto. Wszystko to przyciàga inwestorów i powoduje sta∏y wzrost zamo˝noÊci i zadowolenia mieszkaƒców. Rafa∏ Jaroszewski

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

100 z∏ 900/1000Au lustrzany 21,00 mm 8,0 g 2 100 szt.

Awers: Wizerunek stylizowanej ko∏atki z drzwi zachodnich katedry poznaƒskiej na Ostrowie Tumskim. Wewnàtrz ko∏atki napis: 100 / z∏. Z prawej strony fragment fasady frontowej gotyckiego koÊcio∏a NajÊwi´tszej Marii Panny. U do∏u wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. U góry pó∏kolem napis: m. RZECZPOSPOLITA POLSKA 2003. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek ratusza poznaƒskiego na tle tarczy zegarowej. Z prawej strony data: 1253. U góry pó∏kolem napis: 750-LECIE LOKACJI POZNANIA. Projektant monety: Urszula Walerzak

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

20 z∏ 925/1000 Ag oraz farby: niebieska, z∏ota, zielona i czerwona lustrzany 38,61 mm 28,28 g 44 000 szt.

Awers: Na tle ozdobnej firanki wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej oraz pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA wykonany farbà w kolorze z∏otym. U do∏u baranek, pisanki wykonane farbami w kolorach: niebieskim, z∏otym, zielonym i czerwonym oraz ga∏àzki wierzbowe. Z lewej strony oznaczenie roku emisji: 2003, z prawej strony napis: 20 / Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a m . znak mennicy: –– w Rewers: Scena przedstawiajàca dziewcz´ta i ch∏opców polewajàcych si´ wzajemnie wodà. W tle: studnia, chaty i fragment koÊcio∏a. U do∏u pó∏kolem napis: ÂMIGUS-DYNGUS.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 600 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà m . or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Scena przedstawiajàca ch∏opców polewajàcych wodà dziewcz´ta. W tle: studnia, dwie chaty i fragment koÊcio∏a. U góry pó∏kolem napis: ÂMIGUS-DYNGUS. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant monety: Robert Kotowicz

W dniu 16 kwietnia 2003 r. Narodowy 1. Êmigus – nazwa pochodzi prawdopoBank Polski wprowadza do obiegu dobnie z niemieckiego Schmechostern monety kolekcjonerskie „Âmigus- od s∏ów schmechen – biç, uderzaç dyngus”, o nomina∏ach: i Ostern – Wielkanoc, razem: biç na Wielkanoc, lub Osterspritzen = • 20 z∏ – wykonana stemplem lustrza- Ostern – Wielkanoc, spritzen – polenym w srebrze, waç, czyli razem: kropiç, polewaç na • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym Wielkanoc. Zwyczaj ten polega na: w stopie CuAl5Zn5Sn1, - uderzaniu si´, smaganiu lub tylko dotykatzw. Nordic Gold. niu zielonymi, najcz´Êciej wierzbowymi ga∏àzkami (o wierzbie mówiono, ˝e jest W ca∏ej Polsce Poniedzia∏ek Wielkanocny roÊlinà mi∏ujàcà ˝ycie, poniewa˝ roÊnie (zwany tak˝e lanym poniedzia∏kiem) w ka˝dych warunkach i na wiosn´ up∏ywa pod znakiem lejàcej si´ strumie- szybciej ni˝ inne drzewa zakwita niami wody. Najwa˝niejszym, najbardziej i okrywa si´ m∏odymi listkami); by∏ to charakterystycznym i znanym zwyczajem tzw. Êmigus zielony lub suchy, wyst´putego dnia jest bowiem Êmigus – dyngus, jàcy w Polsce pó∏nocnej, g∏ównie na powszechna zabawa, g∏ównie dzieci Pomorzu, a tak˝e na Âlàsku Cieszyƒskim, i m∏odzie˝y, polegajàca na wzajemnym gdzie najpierw oblewano wodà m∏ode oblewaniu si´ wodà. gospodynie i dziewcz´ta, a potem Pierwotnie nazwy Êmigus i dyngus dopiero suszono je, czyli bito je dla oznacza∏y dwa odr´bne i bardzo stare ˝artu korwaczami – batami uplecionymi obrz´dy: z witek wierzbowych;

Âmigus-Dyngus – Polski rok obrz´dowy –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

- na oblewaniu wodà, przede wszystkim dziewczàt i m∏odych m´˝atek. Âmigus w obydwu swych odmianach mia∏ sprzyjaç zdrowiu, zapewniaç urod´ i pobudzaç si∏y witalne. 2. dyngus – z niemieckiego dingen, co w wolnym przek∏adzie oznacza wykupywaç, szacowaç. W przesz∏oÊci tak nazywano weso∏e wielkanocne pochody i wypraszanie darów (najcz´Êciej malowanych jaj i ró˝nych Êwiàtecznych smako∏yków), czyli chodzenie po dyngusie lub inaczej chodzenie po wykupie. Niekiedy ∏àczy∏o si´ równie˝ z oblewaniem si´ wodà, co obchodom tym nadawa∏o zawsze charakter zalotów. Z czasem oba te obrz´dy po∏àczy∏y si´ pod wspólnà nazwà Êmigusa - dyngusa i chocia˝ mia∏y ró˝ne lokalne odmiany, to zdominowane zosta∏y przez ró˝ne zabawy z wodà, którà ch∏opcy w miastach i na wsi, chlustali – i chlustajà dotychczas – na ∏adne i lubiane dziewcz´ta. A im wi´cej tej wody si´ leje, tym wi´kszy jest honor dla panny. Zwyczaje te znane by∏y w Polsce od wieków i to we wszystkich stanach. W XVIII w. opisywa∏ je, z wielkà, w∏aÊciwà mu dok∏adnoÊcià i swadà, znakomity kronikarz polskich obyczajów, ks. J´drzej Kitowicz: „... By∏a to swawola powszechna w naszym kraju tak mi´dzy pospólstwem, jako te˝ mi´dzy dystyngowanymi; w Poniedzia∏ek Wielkanocny m´˝czyêni oblewali wodà kobiety, a we wtorek i inne nast´pujàce dni kobiety m´˝czyzn, uzurpujàc sobie tego prawa a˝ do Zielonych Âwiàtek. Oblewali si´ rozmaitym sposobem. Amanci dystyngowani, chcàc t´ ceremoni´ odprawiç na amantkach swoich, bez ich przykroÊci, oblewali je lekko wodà ró˝anà lub innà pachnàcà wodà po r´ce, a najwi´cej po gorsie... Którzy zaÊ przek∏adali swawol´ nad dyskrecj´... oblewali damy wodà prostà, chlustajàc garnkami, szklenicami, du˝ymi sikawkami. Po ulicach zaÊ w miastach i na wsiach m∏odzie˝ obojej p∏ci czatowa∏a z sikawkami i garnkami z wodà na przechodzàcych i nieraz chcàc dziewka oblaç jakiegoÊ gargasa, albo ch∏opiec dziewczyn´, obla∏ innà jakà osob´, s∏usznà i nieznajomà, czasem ksi´dza, starca powa˝nego lub starà bab´.” Na wsi Êmigus – dyngus przebiega∏ zawsze pod znakiem: jak najwi´cej wody. Na ∏adne, ˝wawe, lubiane dziewczyny wylewano ca∏e konwie i wiadra wody, albo nawet wrzucano je do sadzawek, stawów, koryt do pojenia byd∏a. Dziewcz´ta ucieka∏y z piskiem, ale w gruncie rzeczy by∏y zadowolone. Brak Êmigurciarzy, suche w∏osy i odzie˝ w lany poniedzia∏ek by∏y bowiem prawdziwym despektem dla panny. W Poniedzia∏ek Wielkanocny a˝ do po∏udnia, a czasami przez ca∏y dzieƒ trwa∏y wi´c gonitwy i szamotanina, krzyki i Êmiechy i nieprzerwanie la∏a si´ woda. W Polsce centralnej, w okolicach Rawy Mazowieckiej oraz w regionie ∏owickim, sieradzkim i ∏´czyckim, a tak˝e na Âlàsku i w Wielkopolsce (w okolicach Kalisza), kilkunastoletni ch∏opcy chodzili z kurkiem dyngusowym. Wybranego, dorodnego koguta karmiono ziarnem nasàczonym wódkà (bo oszo∏omiony alkoholem nie wyrywa∏ si´, za to g∏oÊno pia∏) i nast´pnie przywiàzywano go do wózka dyngusowego, pomalowanego czerwonà farbà, przybranego wstà˝kami, koralikami i ró˝nymi b∏yskotkami, z lalkami w regionalnych strojach, kr´càcymi si´ na tarczy, albo z parà traczy, którzy po uruchomieniu prostych mechanizmów ci´li swà pi∏à deseczk´. Z czasem ˝ywego koguta zastàpi∏ sztuczny – wypchany, wyci´ty z deski i oklejony pierzem, upieczony z ciasta, ulepiony z gliny itp.

Ch∏opcy chodzàcy z wózkiem dyngusowym nosili ze sobà zawsze koszyki na datki, sikawki (drewniane szpryce z t∏okiem, na wod´), ró˝ne „klekoty”, np. bociany kurcarskie – rodzaj klekoczàcych taczek, a tak˝e ˝mijki dyngusowe – straszaki ze sk∏adanych deseczek, zakoƒczone szpikulcem, do k∏ucia uciekajàcych z krzykiem dziewczàt. Ca∏y ten obchód by∏ wyrazem m∏odzieƒczych umizgów, bo ch∏opcy chodzàcy z kurkiem po dyngusie odwiedzali przede wszystkim domy, w których mieszka∏y panny na wydaniu. Mia∏ tak˝e u∏atwiç kojarzenie m∏odych par, a zam´˝nym, m∏odym gospodyniom zapewniaç liczne i zdrowe potomstwo. Towarzyszàce obchodowi weso∏e piosenki wychwala∏y p∏odnoÊç i czupurnoÊç koguta, np.: A i wy dziewuchy z∏ó˝ta po szeÊç groszy, puÊcimy koguta do jednej kokoszy. Bo ten nasz kogutek nie na darmo skoczy osiemnaÊcie kurczàt od razu wytoczy. Kogut od wieków by∏ bowiem symbolem urody m´skiej i potencji, si∏ witalnych i p∏odnoÊci. Po dyngusie chodzono tak˝e z traczykiem lub inaczej z barankiem. By∏ to umieszczony w umajonym ogródku tracz z drewna z pi∏à – pamiàtka tego, ˝e ma∏y Jezus pomaga∏ Êw. Józefowi – cieÊli w jego zaj´ciach. W Ma∏opolsce, g∏ównie w Limanowej i okolicach, chodzili przebieraƒcy zwani dziadami Êmigustnymi lub s∏omiakami, poniewa˝ nosili s∏omiane czapy i opasywali si´ powrós∏ami ze s∏omy. Obchodzili domy w milczeniu, tylko od czasu do czasu gwizdali lub turkali, dlatego ˝e – wed∏ug legendy – wyobra˝ali bowiem ˝ydowskich wys∏anników, którzy nie chcieli uwierzyç w zmartwychwstanie Chrystusa i og∏osiç ludziom dobrej nowiny i za kar´ utracili g∏os. W okolicach Mielca natomiast chodzi∏y dziady Êmigustne, tzw. mówiàce, i polewajàc gospodarzy wodà ze swoich sikawek, ˝yczy∏y im – cz´sto w formie zabawnych wierszyków – urodzaju, szcz´Êcia, licznego potomstwa i zdrowego, gospodarskiego przychówku. Po otrzymaniu datku – s∏odkiego, wielkanocnego pieczywa i przede wszystkim jajek, w´drowali do nast´pnego domu. Jajka bowiem by∏y tradycyjnym wykupem od oblewania i zwyczajowym darem dla wszystkich ch∏opców i m∏odych m´˝czyzn chodzàcych po dyngusie. W okolicach Krakowa chodzono z ogrojczykiem, czyli wózeczkiem ogrodzonym sztachetkami, wys∏anym mchem lub zielonà bibu∏kà. Wo˝ono w nim figurk´ Chrystusa Zmartwychwsta∏ego z czerwonà choràgiewkà i r´kà uniesionà w b∏ogos∏awiàcym geÊcie. Chodzàc od domu do domu, Êpiewano: Mi∏y gospodarzu puÊcie nas do izby, boç nas tu niewielu, nie zrobimy ci˝by! Stoimy za drzwiami, Jest Pan Jezus z nami. Do izby nas wpuÊcie, bo my po ÊmiguÊcie. A dajcie, co macie daç, Bo nam tutaj zimno staç.

W wielu regionach Polski Wtorek Wielkanocny, nazywany tak˝e Trzecim dniem Âwiàt, by∏ przed∏u˝eniem zabaw Êmigusa – dyngusa. Tym razem to m∏ode kobiety i dziewcz´ta przejmowa∏y inicjatyw´ i pierwsze oblewa∏y napotkanych m´˝czyzn, bioràc odwet za lany poniedzia∏ek. Tak˝e ˝eƒski Êmigus – dyngus szybko przemienia∏ si´ we wzajemne chlustanie na siebie wodà, które przeciàga∏o si´ na nast´pne jeszcze dni, zgodnie z przys∏owiem: a˝ do Zielonych Âwiàtek mo˝na laç si´ w ka˝dy piàtek. Niebawem okazywa∏o si´, ˝e wszystkie dni tygodnia, nie tylko piàtki, sà dobre do oblewania si´ wodà, zabawy i figlów, którym m∏odzi ludzie oddawali si´ z wielkà ochotà. Od najdawniejszych czasów woda by∏a nie tylko wa˝nym atrybutem i symbolem Êwiàt wielkanocnych, ale tak˝e wszystkich odwiecznych, tradycyjnych Êwiàt wiosennych. Woda – bez której nie by∏oby ˝ycia – czczona na ca∏ym Êwiecie od wieków zajmowa∏a niezwyk∏e miejsce w najstarszych polskich ludowych obrz´dach, rytua∏ach i magicznych praktykach rolniczych, w lecznictwie tradycyjnym i magii, a zw∏aszcza w magii mi∏osnej. Kropienie, obmywanie, oblewanie si´ i zanurzanie w wodzie, tak charakterystyczne dla cyklu Êwiàtecznego Wielkanocy, a tak˝e zwyczaje i zabawy Êmigusa – dyngusa, to niewàtpliwie relikty dawnych, starszych ni˝ chrzeÊcijaƒstwo – i poczàtkowo zwalczanych przez KoÊció∏ – zabiegów oczyszczajàcych, sprowadzajàcych potrzebny uprawom deszcz, majàcych zapewniç zdrowie, si∏´, mi∏oÊç i p∏odnoÊç. Pierwsze wzmianki o Êmigusie – dyngusie na ziemiach polskich, pochodzàce z XV wieku, to zakazy koÊcielne zabraniajàce zwyczaju pogaƒskiego, co si´ zwie dyngus, zawarte w ustawie synodu diecezji poznaƒskiej z 1420 r., pod nazwà Dingus Prohibeatur, sygnowanej przez biskupa Andrzeja ¸askarza. Surowy biskup praktyki Êmigusa – dyngusa uwa˝a∏ za grzech Êmiertelny i przykazywa∏ ksi´˝om podleg∏ej mu diecezji: „... zabraniajcie, aby w drugie i trzecie Êwi´to wielkanocne m´˝czyêni kobiet, a kobiety m´˝czyzn nie wa˝yli si´ napastowaç o jaja i inne podarki, co pospolicie nazywa si´ dyngowaç, ani do wody ciàgnàç.” Pomimo zakazów tych Êmigus – dyngus przetrwa∏ do naszych czasów, ale ju˝ tylko jako zabawa. W zwyczaju tym bowiem, podobnie jak w innych zwyczajach i obrz´dach cyklu Êwiàtecznego Wielkanocy, wyra˝a si´ si∏a i radoÊç ˝ycia. Harce z wodà pozosta∏y dotychczas ulubionà rozrywkà i zabawà Êwiàtecznà dzieci i m∏odzie˝y w Poniedzia∏ek Wielkanocny, chocia˝ niekiedy bywa ona ucià˝liwa dla oblanych przy okazji starszych i statecznych osób.

dr Barbara Ogrodowska Paƒstwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

sà

prawnym

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,0 g 2.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpiƒska

Moneta zosta∏a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie.

Projekt: DECORUM

Rewers: Popiersie króla W∏adys∏awa III Warneƒczyka. Z lewej strony daty panowania: 1434 / 1444. U góry pó∏kolem napis: W¸ADYS¸AW III WARNE¡CZYK.

Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

P o l s k i

Moneta kolekcjonerska

sobie ludzi mi∏ym obejÊciem. By∏ w∏adcà nie tylko niezbyt szcz´Êliwym, ale wr´cz tragicznym. Nigdy nie odnaleziono cia∏a króla. W 1935 r. w pobli˝u Warny, na miejscu historycznej bitwy, jeden z dwóch trackich kurhanów grobowych przekszta∏cono w pomnik – mauzoleum W∏adys∏awa Warneƒczyka. W katedrze na Wawelu znajduje si´ jego symboliczny nagrobek z poczàtku XX wieku. Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich” pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci” Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

B a n k

W dniu 5 lutego 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet´ kolekcjonerskà, przedstawiajàcà króla W∏adys∏awa III Warneƒczyka, o nominale 100 z∏, wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie. Moneta stanowi kontynuacj´ serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r., i jest tematycznym dope∏nieniem dwóch srebrnych monet i jednej miedzioniklowej, przedstawiajàcych króla W∏adys∏awa III Warneƒczyka, wyemitowanych w 1992 r. W∏adys∏aw III, zwany póêniej Warneƒczykiem, pierworodny syn W∏adys∏awa II Jagie∏∏y i Zofii – Sonki, córki Andrzeja ksi´cia Holszaƒskiego, urodzi∏ si´ 31 paêdziernika 1424 r. w Krakowie. Na zjeêdzie w BrzeÊciu Kujawskim w 1425 r. król uzyska∏ zapewnienie, ˝e nowo narodzony syn obejmie po nim tron w zamian za potwierdzenie starych i nadanie nowych przywilejów szlachcie. Po przyjÊciu na Êwiat w 1427 r. drugiego królewskiego syna, Kazimierza IV Jagielloƒczyka, Jagie∏∏o dà˝y∏ do zapewnienia im obu nast´pstwa tronu polskiego. PrzychylnoÊç mo˝now∏adców i szlachty polskiej dla tych dà˝eƒ by∏a uwarunkowana wype∏nieniem obietnic królewskich, lecz Jagie∏∏o nie spieszy∏ si´ z tym. Kilkuletnia walka monarchy z mo˝now∏adztwem o zapewnienie dziedzicznej, silniejszej w∏adzy zakoƒczy∏a si´ wpisaniem do wydanego w 1430 r. aktu jedlneƒskiego warunku, wprowadzajàcego zasad´ nietykalnoÊci osobistej szlachty bez wyroku sàdowego. W zamian król uzyska∏ zapewnienie elekcji jednego ze swoich synów. Przed Êmiercià Jagie∏∏o wyznaczy∏ na swego nast´pc´ starszego syna W∏adys∏awa. Do jego szybkiej koronacji dà˝y∏ pot´˝ny biskup krakowski Zbigniew OleÊnicki w trosce o zachowanie swej pozycji, straszàc widmem domowej niezgody, a nawet wojny.

W∏adys∏aw III Warneƒczyk – Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Moneta kolekcjonerska

Moneta kolekcjonerska

Koronacja odby∏a si´ 25 lipca 1434 r. Po koronacji dziesi´cioletni król zaprzysiàg∏ prawa, przywileje i wolnoÊci, formalnie rozpoczynajàc panowanie. Z uwagi na ma∏oletnioÊç króla (W∏adys∏aw zosta∏ uznany za pe∏noletniego, gdy ukoƒczy∏ 14 lat, na zjeêdzie w Piotrkowie w 1438 r.) ustanowiono rzàdy namiestników-opiekadlników (czyli opiekunów) w poszczególnych prowincjach. O losach kraju decydowa∏ jednak wszechw∏adny Zbigniew OleÊnicki i skupieni wokó∏ niego mo˝now∏adcy. Swoista regencja OleÊnickiego napotyka∏a powa˝ne przeszkody oponentów. Nasilajàca si´ w kraju anarchia, przy s∏aboÊci aparatu wykonawczego w∏adzy, przerodzi∏a si´ w otwartà wojn´ domowà, zakoƒczonà kl´skà skonfederowanych opozycjonistów pod Grotnikami w maju 1439 r. Zbigniew OleÊnicki od dawna myÊla∏ o zwiàzaniu W´gier z Polskà. Taki zwiàzek dawa∏by Królestwu mo˝liwoÊç rozszerzenia swych wp∏ywów w Europie Ârodkowej i Po∏udniowej oraz odegrania istotnej roli w rozwiàzywaniu wa˝kich i nabrzmia∏ych problemów chrzeÊcijaƒstwa. U schy∏ku panowania cesarza Zygmunta Luksemburskiego, zmar∏ego w 1437 r., zrodzi∏ si´ projekt powo∏ania króla polskiego na tron w Budzie. OleÊnicki, popierajàc antyhusyckà polityk´ cesarza, stara∏ si´ jednoczeÊnie zapewniç Jagiellonom sukcesj´ po nim w Czechach i na W´grzech. Biskup krakowski obawia∏ si´ gro˝àcego Polsce okrà˝enia przez si∏y luksembursko-krzy˝ackie. Planów tych nie uda∏o si´ urzeczywistniç, a tron w´gierski objà∏ zi´ç Zygmunta, Albrecht Habsburg. Strona polska podj´∏a wówczas dzia∏ania zbrojne w pó∏nocnych W´grzech (obecnie nale˝àcych do S∏owacji) w celu osadzenia nad Dunajem króla Polski, W∏adys∏awa Jagielloƒczyka. Âmierç Albrechta Habsburga w 1439 r., po dwuletnim panowaniu, postawi∏a znowu na porzàdku dziennym uni´ polsko-w´gierskà. W´grzy walczyli wówczas z naporem Turków osmaƒskich, którzy po zaj´ciu sàsiedniej Serbii atakowali granice ich paƒstwa. Coraz bardziej nara˝one na niebezpieczeƒstwo tureckie, W´gry stara∏y si´ znaleêç sojusznika. W przygotowywanej unii najtrudniejsze by∏o wyeliminowanie z rywalizacji o sukcesj´ wdowy po Albrechcie, królowej El˝biety, spodziewajàcej si´ dziecka, któremu chcia∏a zapewniç tron. Przewaga by∏a jednak po stronie zwolenników W∏adys∏awa. Z∏amano, jak si´ póêniej okaza∏o na krótko, opór królowej, która zgodzi∏a si´ na ma∏˝eƒstwo z W∏adys∏awem i jego wybór na króla W´gier nawet w wypadku, gdyby urodzi∏a syna. Popierana przez stronnictwo habsburskie, zmieni∏a jednak zdanie po powiciu syna-pogrobowca, którego jako kilkumiesi´czne dziecko koronowano, u˝ywajàc korony zawczasu wywiezionej potajemnie z Wyszehradu. Dzia∏ania te Êwiadczy∏y dobitnie o nieszczeroÊci obietnic ugody z W∏adys∏awem Jagielloƒczykiem. Po przybyciu króla polskiego do Budy wi´kszoÊç panów w´gierskich uzna∏a koronacj´ syna El˝biety za niewa˝nà i 7 lipca 1440 r. dokonano koronacji W∏adys∏awa na króla W´gier – wobec braku insygniów koronacyjnych – koronà zdj´tà z relikwiarza Êw. Stefana, patrona W´gier. Ale El˝bieta i jej zwolennicy nie skapitulowali. Dosz∏o do otwartej wojny domowej, tym groêniejszej, ˝e nad Ba∏kanami wisia∏o niebezpieczeƒstwo tureckie. Dwuletnie boje W∏adys∏awa z El˝bietà poczàtkowo nie uk∏ada∏y si´ pomyÊlnie dla stronników Jagielloƒczyka. Wojna wyczerpywa∏a si∏y obu stron, powa˝nie zm´czy∏a te˝ spo∏eczeƒstwo w´gierskie, które szczerze pragn´∏o jej zakoƒczenia.

Otwarty konflikt domowy na W´grzech nie by∏ jedynie sprawà Êrodkowoeuropejskà. Ku W´grom, nara˝onym na ataki tureckie, zwraca∏ swe zainteresowania KoÊció∏, prze˝ywajàcy trudne dni. By∏y to czasy dwuw∏adzy papie˝y: Eugeniusza IV i popieranego przez sobór bazylejski Feliksa V. Eugeniusz IV dà˝y∏ do zawiàzania ligi antytureckiej, której sukces wzmocni∏by jego mocno nadwàtlonà w∏adz´ i podbudowa∏ presti˝. Papie˝ ten, przyglàdajàc si´ uwa˝nie rozgrywkom na W´grzech, podjà∏ si´ akcji mediacyjnej. Wys∏any nad Dunaj legat papieski, Julian Cesarini, sk∏oni∏ El˝biet´ i W∏adys∏awa Jagielloƒczyka do niekorzystnego dla W´grów kompromisu, odpowiadajàcego natomiast planom papieskim. 14 grudnia 1442 r. zawarto ugod´ w Györ. Historycy domyÊlajà si´, ˝e has∏a krucjaty, które wys∏annik papie˝a przedstawi∏ W∏adys∏awowi, trafi∏y na podatny grunt. We wrzeÊniu 1442 r., jeszcze w trakcie toczàcej si´ wojny domowej, m∏odociany król nie baczàc na interesy W´gier, Polski i dynastii Jagiellonów, zaanga˝owa∏ si´ w niebezpiecznà wojn´ z Turcjà. Wyprawa, kierowana przez magnata i wybitnego wodza w´gierskiego, Jana Hunyady’ego, przynios∏a w koƒcu 1443 i na poczàtku 1444 r. kilka Êwietnych zwyci´stw (zaj´cie Niszu i Sofii, bitwy ko∏o Kruszewca i pod Zlatnicà). Wokó∏ tych zwyci´stw rozwini´to akcj´ propagandowà, wyolbrzymiajàcà ich znaczenie. W takiej atmosferze, aczkolwiek przy niech´ci do wojny zarówno na W´grzech, jak i w Polsce, podj´to rokowania pokojowe z muzu∏manami w Szegedzie. 1 sierpnia 1444 r. zawarto korzystny dla paƒstw chrzeÊcijaƒskich traktat pokojowy na dziesi´ç lat, zaprzysi´˝ony przez W∏adys∏awa. Na jego mocy Turcja mia∏a si´ wycofaç z Serbii i wszystkich zagarni´tych ziem w´gierskich oraz zap∏aciç kontrybucj´ 100.000 florenów w z∏ocie. Poparcie udzielone przez W∏adys∏awa papie˝owi Eugeniuszowi IV sprawi∏o, ˝e stosunki króla z magnatami polskimi, z biskupem OleÊnickim na czele, opowiadajàcymi si´ za soborem bazylejskim, znacznie si´ pogorszy∏y; utrudniony te˝ zosta∏ dop∏yw wojska i pieni´dzy z Polski. Pod wp∏ywem Cesariniego, który dà˝y∏ do nowej wyprawy, majàcej uratowaç Konstantynopol, ju˝ 4 sierpnia W∏adys∏aw z∏ama∏ ten uk∏ad i rozpoczà∏ wojn´ z su∏tanem Muradem II. Papie˝ uwolni∏ m∏odocianego króla od przysi´gi na pokój t∏umaczàc, ˝e traktat zawarty z niewiernymi Turkami jest niewa˝ny. PodkreÊla∏, ˝e nie mo˝na sojuszników pozostawiç ich losowi, Burgundia i Wenecja przygotowywa∏y bowiem flotyll´ do zablokowania cieÊnin czarnomorskich i odci´cia si∏ tureckich od pomocy z Azji Mniejszej. ¸udzono króla bliskim zwyci´stwem nad Turkami i ostatecznym wyp´dzeniem ich z Europy. W rezultacie W∏adys∏aw stanà∏ na czele êle przygotowanej drugiej wyprawy przeciw Turkom, która zakoƒczy∏a si´ ca∏kowità kl´skà: zawiod∏a flota wenecka, a armia chrzeÊcijaƒska, dowodzona przez Jana Hunyady’ego, pope∏ni∏a b∏´dy, których nast´pstw nie uda∏o si´ uniknàç. 10 listopada 1444 r. na polach Warny, podczas szar˝y na obwarowane fortyfikacjami polowymi ugrupowanie janczarów os∏aniajàcych su∏tana, poleg∏ król W∏adys∏aw, a w odwrocie Julian Cesarini. Bitwa ta przesàdzi∏a o losie Ba∏kanów i Konstantynopola. Tak odszed∏ ostatni krzy˝owiec Europy, król, za którego cz´sto decydowali inni, gdy˝ nie potrafi∏ zdobyç si´ na stanowczoÊç. By∏ uleg∏y, skromny, niedoÊwiadczony, ale przy tym dzielny, odwa˝ny, przepojony cnotami rycerskimi i ch´cià obrony wiary. Potrafi∏ jednaç

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 20 z∏ 925/1000Ag lustrzany 38,61 mm 28,28 g 28.000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 450.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2003, poni˝ej napis: Z¸ 20 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2003, poni˝ej napis: Z¸ 2 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w

Rewers: Na tle stylizowanego globu wizerunki dwóch w´gorzy, larwy w´gorza oraz napis: W´gorz europejski / Anguilla anguilla.

Rewers: Wizerunek dwóch w´gorzy. U do∏u pó∏kolem napis: W¢GORZ EUROPEJSKI Anguilla anguilla. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

W´gorz europejski – Zwierz´ta Âwiata –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 5 lutego 2003 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z serii „Zwierz´ta Êwiata”. Sà to monety, przedstawiajàce w´gorza, o nomina∏ach:

W okresie swojego osiad∏ego ˝ycia w´gorz wyst´puje w wodach Êródlàdowych i przymorskich prawie ca∏ej Europy. Jednym z jego osobliwych zwyczajów jest to, ˝e osobniki obu p∏ci ˝yjà w odmiennych Êrodowiskach. Samce na ogó∏ trzymajà si´ w wodach s∏onawych przy ujÊciach rzek, a samice w s∏odkich wodach Êródlàdowych. Zamieszkujà stawy, jeziora i wolno p∏ynàce rzeki, z mulistym dnem i bogatà roÊlinnoÊcià. W´gorz europejski, podobnie jak pokrewne mu gatunki, prowadzi skryty tryb ˝ycia, ˝eruje najcz´Êciej nocà z zasadzki, a dzieƒ sp´dza ukryty w mule, korzeniach i innych podwodnych schronieniach. Jego po˝ywieniem sà zwierz´ta wodne – bezkr´gowce, ryby i ich ikra, kijanki, raki w okresie lnienia, gdy pozbawione sà pancerzy. Niesprawdzone sà przypuszczenia o spo˝ywaniu padliny – w´gorz czasem szuka w niej jedynie kryjówki.

k∏ada si´ ju˝ w temperaturze przekraczajàcej 60°C, wi´c po obróbce termicznej (w´dzenie czy sma˝enie) w´gorz mo˝e byç spo˝ywany bez obawy.

• 20 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Celem serii jest zaprezentowanie powszechnie znanych gatunków zwierzàt zagro˝onych przez rozwijajàcà si´ cywilizacj´. W´gorz jest rybà zwyczajnà i powszechnie znanà, ale jego zwyczaje sà doÊç niezwyk∏e i tajemnicze. W´gorz europejski (Anguilla anguilla) jest jedynym wyst´pujàcym w Polsce przedstawicielem rodziny ryb w´gorzowatych (Anguillidae) w rz´dzie w´gorzokszta∏tnych (Anguiliformes). Jego bliscy krewniacy, 15 innych gatunków w´gorzy, w wi´kszoÊci sà mieszkaƒcami ciep∏ych mórz. Sà wÊród nich m. in. takie olbrzymy, jak osiàgajàce do 3 m d∏ugoÊci, przy masie prawie 100 kg, mureny oraz kongery. Najbli˝sze biologicznie naszemu w´gorzowi europejskiemu sà dwa inne Êródlàdowe gatunki – w´gorz amerykaƒski (Anguilla rostrata) i japoƒski (Anguilla japonica). Ten ostatni jest w Japonii hodowany w gospodarstwach stawowych. Nie ma tu natomiast ˝adnego pokrewieƒstwa z w´gorzem elektrycznym, który nale˝y do zupe∏nie innej grupy ryb. Charakterystycznà cechà wszystkich gatunków w´gorzy jest „w´˝owata” sylwetka. Nasz w´gorz wÊród swoich egzotycznych krewniaków wyró˝nia si´ geograficznym zasi´giem wyst´powania, ró˝norodnoÊcià zasiedlanych Êrodowisk oraz transoceanicznà w´drówkà. Zamieszkuje ca∏à Europ´ i Afryk´ Pó∏nocnà i czuje si´ dobrze zarówno w lodowatych wodach strefy Morza Bia∏ego, jak te˝ w ciep∏ych, m. in. przy ujÊciu Nilu. Ale nawet osobniki, które wychowa∏y si´ w Arktyce, w´drujà dla odbycia tar∏a do tropikalnego Morza Sargassowego. Takich zdolnoÊci przystosowawczych nie wykazuje ˝aden z krewniaków naszego w´gorza. W´gorze sà zwykle rybami osiad∏ymi, a ich wyst´powanie ogranicza si´ na ogó∏ do jednej strefy klimatycznej. W´gorz europejski ju˝ samym wyglàdem bardzo ró˝ni si´ od innych naszych ryb. Wyd∏u˝onym, ob∏ym kszta∏tem bardziej przypomina w´˝a ni˝ typowà ryb´. Charakterystycznà cechà jego sylwetki jest brak p∏etw brzusznych, natomiast grzbietowa, ogonowa i odbytowa tworzà jeden ciàg, ∏àczàcy si´ z ogonem. SpoÊród naszych ryb s∏odkowodnych tylko w´gorz ma takà „wst´g´” p∏etwowà. G∏owa w´gorza jest wàska, a liczne drobne z´by u∏atwiajà chwytanie zdobyczy. ¸uski pokrywajàce cia∏o sà tak drobne, ˝e prawie niewidoczne. Ubarwienie w´gorza jest zwykle ciemne z odcieniem bràzowym lub oliwkowym; w okresie tar∏a ˝ó∏tawy brzuch nabiera barwy srebrzystej. Zdarzajà si´ w´gorze prawie czarne, a niekiedy albinosy.

Po 7-9 latach (czasem d∏u˝ej) osiad∏ego ˝ycia w´gorze odbywajà w´drówk´ na tar∏o, w której przemierzajà tysiàce kilometrów mórz i Oceanu Atlantyckiego. Samice, ˝yjàce w wodach Êródlàdowych, p∏ynà rzekami do morza, po drodze cz´sto pokonujàc przeszkody, np. jazy, groble, a nawet krótkie odcinki làdu, gdy umo˝liwia to deszcz lub rosa. W morzu do∏àczajà do nich samce i odtàd razem kierujà si´ do Atlantyku. Ich w´drówka koƒczy si´ a˝ na zachodniej pó∏kuli. Tu w Morzu Sargassowym ko∏o Wysp Bermudzkich, na g∏´bokoÊci oko∏o 1000 m, europejskie w´gorze odbywajà tar∏o. Potem prawdopodobnie ginà – ich znikni´cie w morskich g∏´binach jest jednà z niewyjaÊnionych dotàd tajemnic tej ryby.

W´gorz jest rybà o du˝ym znaczeniu gospodarczym, cenionà ze wzgl´du na mi´so o wysokich walorach od˝ywczych i smakowych. W´gorz w naszym kraju nie ma okresu ochronnego – mo˝e byç ∏owiony przez ca∏y rok. Obowiàzujà jednak minimalne wymiary chroniàce przed wy∏awianiem osobników zbyt m∏odych. W zale˝noÊci od charakteru akwenu oraz innych okolicznoÊci wynoszà one od 40 do 55 cm. Podobne przepisy obowiàzujà w wi´kszoÊci krajów europejskich. LiczebnoÊç w´gorza w Polsce, podobnie jak w innych krajach szybko si´ zmniejsza. Du˝e zapotrzebowanie na Êwiatowych rynkach doprowadzi∏o do wytrzebienia populacji nadmiernymi po∏owami. Szkodliwe jest te˝ zanieczyszczenie wód. Jednak najwi´kszym zagro˝eniem sà zapory wodne, które uniemo˝liwiajà w´gorzowi odbywanie w´drówki na tar∏o. Z tej w∏aÊnie przyczyny znikn´∏y z naszych rzek jesiotr, ∏osoÊ i troç. Oby w´gorz nie podzieli∏ ich losu.

Prof. Maciej LUNIAK, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa Lechos∏aw CZAJKA, Polski Zwiàzek W´dkarski

Z ikry wyl´gajà si´ larwy, które swoim lancetowatym kszta∏tem tak bardzo ró˝nià si´ od doros∏ych w´gorzy, ˝e dawniej uwa˝ano je za zupe∏nie inny gatunek ryb. Najmniejsze znane larwy majà d∏ugoÊç oko∏o 7 – 15 mm. Przebywajà na g∏´bokoÊciach od 180 do 200 m, gdzie temperatura wody wynosi 20°C. Poczàtkowo rosnà bardzo szybko i w pierwszym roku ˝ycia osiàgajà d∏ugoÊç 2,5 cm. Larwy w zachodnim Atlantyku trafiajà w stref´ Pràdu Zatokowego, który przez trzy lata niesie je do brzegów Europy. Pod koniec tej transoceanicznej w´drówki, w której pokonujà odleg∏oÊç 6 – 7 tys. km, osiàgajà d∏ugoÊç oko∏o 7 cm i nabierajà kszta∏tu ma∏ego w´gorzyka, ale sà jeszcze przezroczyste i bezbarwne. Nast´pnym celem w´drówki sà rzeki ca∏ej Europy, gdzie w´gorzyki nabierajà ju˝ w∏aÊciwego ubarwienia. Samce na ogó∏ pozostajà przy ujÊciach, natomiast samice niestrudzenie p∏ynà dalej w gór´ rzek. Niektóre z nich docierajà a˝ do wód zlewiska Morza Czarnego i do ujÊcia Nilu, pokonujàc odleg∏oÊç ponad 10 tys. km od miejsca wyl´gu w Morzu Sargassowym. Czas osiad∏ego ˝ycia przed w´drówkà trwa siedem do kilkunastu lat. Proces dorastania trwa powoli, ale w´gorz mo˝e w tym czasie osiàgnàç d∏ugoÊç 2 m i ci´˝ar 6 – 7 kg, a nawet do 9 kg; samiec mierzy oko∏o 55 cm d∏ugoÊci. W Polsce najcz´Êciej spotyka si´ osobniki nie przekraczajàce 1 m i 2 kg. Jednà z osobliwoÊci w´gorza jest jego toksyczna krew o dzia∏aniu przypominajàcym kurar´. Jednak toksyna ta roz-

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,5 g 5 000 szt.

Awers: Fragment stylizowanego obrazu na sztaludze przedstawiajàcego dziedziniec Akademii Sztuk Pi´knych w Warszawie, u do∏u wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, poni˝ej napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA / 200 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak m. mennicy: –– w Rewers: Wizerunek konnego posàgu Bartolomea Colleoniego z dziedziƒca Akademii Sztuk Pi´knych w Warszawie. W tle: z lewej strony konary drzew, z prawej fasada budynku Akademii Sztuk Pi´knych w Warszawie. Z prawej strony posàgu napis: 100-LECIE / AKADEMII / SZTUK / PI¢KNYCH / W WARSZAWIE / 1904-2004. Projektant monety: Roussanka Nowakowska

Rewers: Na sztaludze stylizowany wizerunek barwnego obrazu przedstawiajàcego napis: ASP. Poni˝ej paleta z dwoma p´dzlami. W tle z lewej strony prasa graficzna i rzeêba kobiety; za nimi stylizowane obrazy na sztalugach. U góry pó∏kolem napis: 100-LECIE AKADEMII SZTUK PI¢KNYCH W WARSZAWIE. Projektant monety: Roussanka Nowakowska

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 850 000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek stylizowanego obrazu przedstawiajàcego dziedziniec Akademii Sztuk Pi´knych w Warszawie. Z prawej strony d∏oƒ na tle ozdobnego reliefu, poni˝ej obrazu d∏oƒ trzymajàca palet´ i dwa p´dzle. Wokó∏ napis: 100-LECIE AKADEMII SZTUK PI¢KNYCH W WARSZAWIE.

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag oksydowane oraz farby: czerwona, niebieska, zielona i ˝ó∏ta zwyk∏y 32,00 mm 14,14 g 75 000 szt.

Awers: W centralnej cz´Êci, na tle dziedziƒca Akademii Sztuk Pi´knych w Warszawie, wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej or∏a, z prawej strony oznaczenie

Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie

roku emisji: 2004. U do∏u napis: 10 Z¸ / RZECZPOSPOLITA / m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

B a n k

W dniu 18 paêdziernika 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, upami´tniajàce 100-lecie Akademii Sztuk Pi´knych w Warszawie, o nast´pujàcych nomina∏ach: • 200 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie; • 10 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w srebrze; • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold. Warszawska Szko∏a Sztuk Pi´knych od poczàtku swego istnienia nadawa∏a ton ˝yciu artystycznemu Warszawy, skupia∏a i kszta∏ci∏a wybitnych plastyków. Powsta∏a w sytuacji, kiedy

samodzielne istnienie jedynej publicznej szko∏y artystycznej Warszawy – Klasy Rysunkowej – by∏o zagro˝one. Po Êmierci jej za∏o˝yciela, Wojciecha Gersona, planowano bowiem przemianowanie jej na fili´ Akademii Petersburskiej. Mo˝na zatem powiedzieç, ˝e Szko∏a Sztuk Pi´knych powsta∏a nie tylko z troski o wykszta∏cenie artystyczne spo∏eczeƒstwa Warszawy, ale te˝ z pobudek patriotycznych. W Ustawie Warszawskiej Szko∏y Sztuk Pi´knych z 14 wrzeÊnia 1902 r. w artykule 1 okreÊlono cele przysz∏ej szko∏y: „Warszawska Szko∏a Sztuk Pi´knych ma na celu kszta∏cenie artystów: malarzy, rzeêbiarzy i rysowników dla potrzeb wytwórczoÊci

– 100-lecie Akademii Sztuk Pi´knych w Warszawie –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

artystycznej i artystyczno-przemys∏owej, a tak˝e ogólnie ma sprzyjaç rozwojowi artystycznemu ludnoÊci miejscowej”. Tym wartoÊciom ho∏dowano zawsze, niezale˝nie od losów szko∏y, jej reorganizacji czy zmian personalnych. W stuletniej historii uczelni odcisn´∏y si´ burzliwe dzieje XX wieku, wojny i zmiany ustrojowe naszego kraju. Szko∏a by∏a dzie∏em malarza Kazimierza Stabrowskiego, wychowanka Akademii Petersburskiej, i skupionych wokó∏ niego obywateli, przedstawicieli arystokracji, ziemiaƒstwa i wolnych zawodów. Pierwsze starania podj´to w 1902 r. Od poczàtku chodzi∏o o otwarcie szko∏y niepublicznej, poniewa˝ tylko taki status chroni∏ jà przed rusyfikacjà. SpoÊród ludzi zgromadzonych wokó∏ Kazimierza Stabrowskiego wielkie zas∏ugi przy organizacji szko∏y po∏o˝y∏ przyjaciel Stabrowskiego, in˝ynier Stanis∏aw Kierbedê. Oficjalnie uczelni´ otwarto 8 marca 1904 r. jako Szko∏´ Sztuk Pi´knych. Pierwszym Dyrektorem zosta∏ Kazimierz Stabrowski, a na czele Komitetu Opiekuƒczego Szko∏y stanà∏ Maurycy Zamoyski. Byli w nim te˝ inni znani obywatele, m. in. Adam Krasiƒski i lekarz dr Teodor Dunin. Szko∏a utrzymywa∏a si´ ze sk∏adek prywatnych – ju˝ kwietniu 1903 r. sto szeÊçdziesiàt osób ze sfer ziemiaƒskich, przemys∏owych i inteligenckich zadeklarowa∏o 45.610 rubli. Pierwszymi profesorami uczelni – oprócz Kazimierza Stabrowskiego – byli m∏odzi artyÊci, wybitni przedstawiciele polskiego modernizmu prze∏omu XIX i XX w., malarze: Ferdynand Ruszczyc, Konrad Krzy˝anowski, Karol Tichy i rzeêbiarz Ksawery Dunikowski. Ka˝dy z nich zajà∏ znaczàce miejsce w historii sztuki polskiej. Najd∏u˝ej pracowa∏ w Szkole Karol Tichy, do 1939 r.; inni opuÊcili jà po kilku latach, a ich miejsce zajmowali równie wybitni artyÊci. Zaj´cia odbywa∏y si´ w kilku miejscach Warszawy. Poczàtkowo g∏ówny budynek mieÊci∏ si´ przy ul. Wierzbowej 8 z kilkoma du˝ymi pracowniami malarskimi, pomieszczeniem dla warsztatów tkackich i salà do projektowania. Do tego dochodzi∏y jeszcze dwa pokoje przy ul. Ho˝ej 35, gdzie Karol Tichy i Ksawery Dunikowski mieli swoje pracownie. Taki stan trwa∏ do 1909 r., kiedy z powodu braku pieni´dzy zlikwidowano pracownie przy ul. Wierzbowej, a zaj´cia prowadzono tylko na Ho˝ej oraz w mieszkaniach profesorów. Problemy lokalowe znik∏y dzi´ki hojnoÊci Stanis∏awa i Eugenii Kierbedziów, którzy wydzier˝awili od miasta parcel´ i op∏acili budow´ budynku, zaprojektowanego specjalnie na potrzeby szko∏y. W 1915 r. przeniesiono si´ do nowego gmachu przy Wybrze˝u KoÊciuszkowskim 37. Od poczàtku Szko∏a cieszy∏a si´ du˝à popularnoÊcià; w 1904 roku przyj´to 157 uczniów. NowoÊcià by∏a koedukacja, nieznana wtedy Akademii Krakowskiej, gdzie dziewcz´ta oficjalnie dopuszczono do nauki dopiero w 1920 r. W warszawskiej SSP dziewcz´ta stanowi∏y cz´sto ponad po∏ow´ uczniów. Stabrowski w 1907 r. pisa∏: „Zgodnie z pierwotnym za∏o˝eniem podkreÊlano powiàzania Szko∏y z rzemios∏em. Wobec wysoko stojàcych i uprawiajàcych sztuk´ czystà Akademii, tak krakowskiej jak i petersburskiej, nie chcemy wy∏àcznie tego samego typu szko∏y otwieraç, a pragniemy w szerszej mierze uwzgl´dniç sztuk´ stosowanà do przemys∏u... Nie przeto, byÊmy poni˝aç chcieli poj´cie sztuki i rzemieÊlniczà jà uczyniç, lecz przeciwnie, rozwijajàc ku sztuce rzemios∏a”. Na tym w∏aÊnie oraz na koedukacji polega∏a programowa odr´bnoÊç uczelni. Zgodnie z deklaracjà programowà w Szkole, oprócz pracowni malarstwa i rzeêby istnia∏y dwie pracownie sztuki stosowanej: jedna od 1905 r. Tomasza Pajzderskiego, a rok póêniej druga – Edwarda Trojanowskiego. Wytwarzano w nich witra˝e, projekty aba˝urów i lamp, wzory kilimów, grafik´ reklamowà, ceramik´. Poza zaj´ciami praktycznymi z malarstwa, rzeêby, grafiki i sztuki stosowanej wprowadzono równie˝ przedmioty teoretyczne, takie jak anatomia, historia sztuki, którà wyk∏ada∏ Eligiusz Niewiadomski, nauka perspektywy, fizyka. W czasie letnich wakacji obowiàzkowe by∏y

plenery; Konrad Krzy˝anowski wyje˝d˝a∏ ze swymi uczniami do Arkadii, Zwierzyƒca, Istebnej, Ruszczyc urzàdza∏ je w Warszawie w ¸azienkach, na Solcu, Saskiej K´pie, we W∏ochach pod Warszawà, czy w Kazimierzu nad Wis∏à. Dzi´ki Eugenii Kierbedziowej, która ofiarowa∏a goÊcin´ studentom w swoim majàtku Rybiniszki w Guberni Witebskiej, mo˝liwe by∏y wyjazdy zimowe. Szko∏a prowadzi∏a tak˝e niedzielne i wieczorne kursy rysunku dla rzemieÊlników i dzieci. Trudne warunki ˝ycia w czasie pierwszej wojny Êwiatowej pogorszy∏y sytuacj´ finansowà Szko∏y, która b´dàc uczelnià prywatnà korzysta∏a g∏ównie z zasi∏ków ze strony miasta, a od 1919 r. z kasy paƒstwowej. Z∏a sytuacja materialna doprowadzi∏a do zawieszenia w∏aÊciwych zaj´ç w szkole. Budynek przy Wybrze˝u KoÊciuszkowskim wynaj´to w latach 1918-1921 na prowadzenie Paƒstwowych Kursów Pedagogicznych dla Nauczycieli Rysunku, organizowanych przez Ministerstwo Kultury. Prowadzili je profesorowie zwiàzani ze Szko∏à. Kierownikiem kursów i nauczycielem malarstwa by∏ Karol Tichy, rzeêb´ prowadzi∏ Tadeusz Breyer, a histori´ sztuki wyk∏adali Eligiusz Niewiadomski i Stanis∏aw Noakowski. JednoczeÊnie starano si´ o upaƒstwowienie Szko∏y. Paƒstwowà ju˝, Warszawskà Szko∏´ Sztuk Pi´knych powo∏ano w 1922 roku. JednoczeÊnie starano si´ o przyznanie Szkole statusu uczelni akademickiej. Tytu∏ Akademii otrzyma∏a w 1932 r., a w 1934 r. przyznano jej pe∏ne prawa akademickie. Do 1932 r. na czele szko∏y sta∏ dyrektor, nast´pnie zaÊ rektor Akademii. Pierwszym dyrektorem zosta∏ Karol Tichy, nast´pni to Józef Czajkowski, Mi∏osz Kotarbiƒski, W∏adys∏aw Skoczylas. Pierwszym rektorem by∏ Tadeusz Pruszkowski, kolejnym – do 1939 r. – by∏ W∏adys∏aw Jastrz´bowski. Poczàtkowo nauka trwa∏a pi´ç lat; trzy pierwsze lata to nauka ogólna, dwa nast´pne to nauka w okreÊlonej pracowni mistrza. W latach 30. skrócono nauk´, dzielàc studia na dwa lata wst´pne i dwa lata specjalizacji. Trzon Akademii stanowi∏y pracownie malarstwa, rzeêby, grafiki, sztuki stosowanej, a jako piàtà specjalizacj´ utworzono pedagogik´ artystycznà. By∏y te˝ zaj´cia z grafiki ksià˝ki, liternictwa, malarstwa dekoracyjnego, stolarstwa, tkactwa, ceramiki, dekoracji teatralnych. Program szko∏y by∏ jednym z najlepszych programów szkolnictwa artystycznego okresu mi´dzywojennego w Europie. Na Mi´dzynarodowej Wystawie Sztuk Dekoracyjnych i Przemys∏u Wspó∏czesnego w Pary˝u w 1925 r. w∏aÊnie za program nauczania Szko∏a Sztuk Pi´knych otrzyma∏a z∏oty medal, a dwanaÊcie lat póêniej na wystawie Êwiatowej „Sztuka i Technika” wielu jej absolwentów zdoby∏o wa˝ne nagrody. By∏a uczelnià prowadzonà przez wybitnych artystów i pedagogów, cz´sto tak˝e zaanga˝owanych w ˝ycie publiczne kraju. Nale˝eli do nich m. in. Karol Tichy, W∏adys∏aw Skoczylas, Tadeusz Pruszkowski, Wojciech Jastrz´bowski, Tadeusz Breyer, Stanis∏aw Bart∏omiejczyk, Leonard P´kalski, Felicjan Szcz´sny Kowarski. W ka˝dej dziedzinie artystycznej k∏adziono du˝y nacisk na nauk´ warsztatu i jednoczeÊnie samodzielnoÊç myÊlenia. Studenci wraz z profesorami tworzyli pr´˝ne Êrodowisko akademickie; s∏awne by∏y bale i szopki Akademii, letnie plenery w Kazimierzu nad Wis∏à czy w Nowym MieÊcie nad Pilicà. Kolejne roczniki uczniów Tadeusza Pruszkowskiego opuszczajàc Akademi´ tworzy∏y grupy artystyczne, które zdecydowanie zaznaczy∏y si´ w historii sztuki okresu mi´dzywojennego. Z warszawskiej Akademii wysz∏o wielu wybitnych malarzy, rzeêbiarzy, grafików, artystów zwiàzanych z ró˝nymi dziedzinami rzemios∏a, którzy wspó∏tworzyli warszawskà odmian´ stylu lat trzydziestych. Wybuch II wojny Êwiatowej przerwa∏ ˝ycie szko∏y. Zgin´li profesorowie: Mieczys∏aw Kotarbiƒski, Tadeusz Pruszkowski, Leonard P´kalski, zmar∏ Karol Tichy, a ostatni rektor uczelni, W∏adys∏aw Jastrz´bowski,

powróci∏ z emigracji dopiero w 1947 r. Pierwszym powojennym rektorem zosta∏ znany grafik, przedwojenny profesor uczelni, Stanis∏aw Ostoja Chrostowski; jemu te˝ powierzono organizacj´ zniszczonej uczelni. Sytuacja materialna szko∏y by∏a trudna. Gmach Akademii przy Wybrze˝u KoÊciuszkowskim 37 zosta∏ zniszczony. Zaj´cia odbywa∏y si´ w kilku miejscach miasta. Obecnà siedzib´ Akademii – pa∏ac Raczyƒskich przy Krakowskim PrzedmieÊciu – przyznano w 1947 r., ale dopiero w 1951 r. przekazano do u˝ytku ca∏y wyremontowany zespó∏ pa∏acowy. Poczàtkowo w reaktywowanej ASP przewa˝a∏y tendencje do rozwijania przede wszystkim sztuki czystej – malarstwa z grafikà i rzeêby. Ten kierunek reprezentowali profesorowie Jan Cybis, Eugeniusz Eibisch, Zbigniew Tomorowicz, dawni kapiÊci, wychowankowie Akademii Krakowskiej, którzy przed 1939 r. stali w opozycji do programu szko∏y warszawskiej. Ta sytuacja nie trwa∏a d∏ugo, poniewa˝ program nauczania narzuci∏y w∏adze partyjne. Na zjeêdzie rektorów i delegatów szkó∏ plastycznych w Nieborowie w kwietniu 1950 r. okreÊlono zasady realizmu socjalistycznego i ten kierunek uznano za obowiàzujàcy w sztuce, a wi´c równie˝ w Akademii. Wprowadzono dla studentów i profesorów dyscyplin´ pracy i szkolenia ideologiczne, odizolowano od kontaktów ze wspó∏czesnà sztukà Zachodu. W 1950 r. nastàpi∏a reorganizacja struktury szko∏y – Akademi´ Sztuk Pi´knych po∏àczono z Paƒstwowà Wy˝szà Szko∏à Sztuk Zdobniczych, uczelnià nastawionà przede wszystkim na sztuk´ u˝ytkowà. Zmieniono nazw´ Akademii na Akademi´ Sztuk Plastycznych, z oÊmioma wydzia∏ami: Malarstwa, Rzeêby, Grafiki, Architektury wn´trz, Konserwacji zabytków, Tkactwa, Scenografii i Pedagogiki. Zwolniono profesorów, którzy prezentowali niezale˝noÊç myÊlenia. Kolejne zmiany w ASP nastàpi∏y wraz z „odwil˝à” w 1956 r. W 1957 r. przywrócono tradycyjnà nazw´ Akademia Sztuk Pi´knych. WczeÊniej, w 1952 r., przywrócono do pracy Artura Nachta-Samborskiego, a w 1957 r. Jana Cybisa, profesorów o wielkim autorytecie artystycznym. Oznacza∏o to ponowne dojÊcie do g∏osu kierunku kolorystycznego w malarstwie zgodnie z dewizà Cybisa, ˝e „p∏ótno nie powinno byç wykonane, ale rozstrzygni´te po malarsku”, oraz ustala∏o hierarchi´ stosunków wewnàtrz uczelni opartych na relacji mistrz – uczeƒ. Rozszerzono i pog∏´biono kontakty mi´dzynarodowe. JednoczeÊnie w Akademii wzros∏o zainteresowanie sztukà abstrakcyjnà. Z uczelnià zwiàzali si´ m. in. Aleksander Kobzdej, Bogus∏aw Szwacz, Jerzy Tchórzewski, Roman Owidzki, Stefan Gierowski. W roku akademickim 1959/1960 rektorem zosta∏ Marian Wnuk, pod którego kierownictwem Akademia skonsolidowa∏a si´; podejmowano nowe inicjatywy. Rozwin´∏y si´ kierunki architektury wn´trz i wzornictwa przemys∏owego. Mi´dzynarodowà s∏aw´ zyska∏a polska szko∏a plakatu. W 1966 r. profesor Akademii, Józef Mroszczak powo∏a∏ do ˝ycia Mi´dzynarodowe Biennale Plakatu. W 1972 r. powsta∏o Podyplomowe Studium Scenografii, kierowane przez Józefa Szajn´. Dzisiejsza Akademia Sztuk Pi´knych jest spadkobierczynià Warszawskiej Szko∏y Sztuk Pi´knych. Ma szeÊç wydzia∏ów: Malarstwa, Rzeêby, Grafiki, Konserwacji i Restauracji Dzie∏ Sztuki, Architektury Wn´trz i Wzornictwa Przemys∏owego. Zatrudnia ponad 270 nauczycieli akademickich, wspó∏pracuje z wieloma uczelniami artystycznymi w Europie.

Irena Bal Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 45.000 szt.

Awers: U do∏u wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z lewej strony oznaczenie roku emisji: 2004. Z prawej strony napis: 10 Z¸. Powy˝ej or∏a napis: RZECZPOSPOLITA / POLSKA. Powy˝ej napisu zaprz´gi z reniferów na tle krajobrazu Syberii. U góry klucz ptaków. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Portret Aleksandra Czekanowskiego na tle krajobrazu Syberii. Z lewej strony portretu renifer, z prawej stylizowane: profil , r´ce, kompas, cyrkiel i mapa. U do∏u napis: ALEKSANDER / CZEKANOWSKI / 1833-1876.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 700.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Portret Aleksandra Czekanowskiego. W tle krajobraz Syberii oraz renifer ciàgnàcy sanie. Z lewej strony oraz u góry pó∏kolem napis: ALEKSANDER CZEKANOWSKI 1833-1876. Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monety: Roussanka Nowakowska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska

– Polscy podró˝nicy i badacze – Aleksander Czekanowski

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 19 marca 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce Aleksandra Czekanowskiego, o nomina∏ach:

w okolicach jeziora Bajka∏, nad Angarà i w Górach Sajan Wschodni na granicy z Mongolià. Usystematyzowa∏ i uporzàdkowa∏ zbiory Syberyjskiego Oddzia∏u Towarzystwa. W Ust’Baleju nad Angarà odkry∏ bogate z∏o˝a kopalnej flory i fauny jurajskiej. Jego badania stratygraficzne i paleontologiczne rzuci∏y nowe Êwiat∏o na na budow´ geologicznà tzw. Przybajkala; w 1870 r. otrzyma∏ za nie z∏oty medal Towarzystwa Geograficznego. Rezultatem jego badaƒ by∏a m. in. pierwsza mapa geologiczna guberni irkuckiej, nagrodzona z∏otym medalem na mi´dzynarodowej wystawie geograficznej w Pary˝u w 1875 r. Pierwsze znaczàce dzie∏o Czekanowskiego to wydana w 1874 r. monografia guberni irkuckiej, b´dàca podsumowaniem wyników badaƒ. Sta∏a si´ ona podstawà wiedzy o geologii tego terenu. Znakomite wyniki zach´ci∏y Czekanowskiego do obj´cia badaniami ca∏oÊci Wy˝yny Ârodkowo-Syberyjskiej, od granic Mongolii do Oceanu Lodowatego, prowadzonymi wzd∏u˝ dolin wielkich rzek na pó∏nocy, mi´dzy Jenisejem a Lenà. W latach 1873 – 1875 Czekanowski odby∏ trzy wyprawy geologiczno-geograficzne do pó∏nocnej i pó∏nocno-wschodniej Syberii – w dorzecza dolnej Tunguzki, Olenioka i Leny – docierajàc do Morza ¸aptiewów. Zebrane wtedy dane topograficzne i geologiczne zmieni∏y wyobra˝enie o tych obszarach. Odkry∏ m. in. liczne miejsca wyst´powania paleozoicznej oraz mezozoicznej kopalnej flory i fauny, udokumentowa∏ wyst´powanie rozleg∏ych obszarów pokryw lawowych (trapy), opracowywa∏ mapy. Podczas swoich wypraw Czekanowski zebra∏ 4 tysiàce okazów paleontologicznych, 18 tysi´cy zoologicznych i 9 tysi´cy botanicznych oraz du˝y materia∏ etnograficzny. Jego podró˝e zdoby∏y rozg∏os i uznanie w Petersburgu. W 1875 r. Towarzystwo Geograficzne uzyska∏o dla badacza amnesti´ i zwolnienie z zes∏ania. Wezwa∏o znakomitego podró˝nika do stolicy Rosji w celu opracowania wyników trzech podró˝y. Czekanowski podjà∏ prac´ kustosza i zamieszka∏ w Muzeum Mineralogicznym Petersburskiej Akademii Nauk, zajmujàc si´ rysowaniem map i opracowywaniem zbiorów w∏asnych, od wielu lat gromadzonych w Akademii. W 1876 r. na posiedzeniu Towarzystwa Geograficznego wyg∏osi∏ referat, streszczajàcy wyniki swych podró˝y; mia∏ on uzasadniç potrzeb´ dalszych wypraw w doliny wielkich rzek syberyjskich. Sprawozdanie zosta∏o przyj´te z ogromnym uznaniem; jednak wydano je ju˝ po Êmierci badacza.

naukowej. W najci´˝szych warunkach pracowa∏ nad jednym z najwi´kszych zagadnieƒ geologii – budowà i historià jednej z najstarszych cz´Êci skorupy ziemskiej. By∏ autorem wielu prac, publikowanych g∏ównie w j´zyku rosyjskim. Opracowaniem jego zdobyczy naukowych zajmowa∏o si´ wielu uczonych. Sporzàdzone przez niego mapy znacznie zmieni∏y i uzupe∏ni∏y map´ Rosji Azjatyckiej. Nazwisko Czekanowskiego upami´tniono licznymi nazwami gatunków flory i fauny kopalnej oraz wspó∏czesnej. Jego imi´ nosi te˝ jedna z gór za Bajka∏em, pasmo górskie mi´dzy deltà Leny a dolnym Oleniokiem w Jakucji, które bada∏, oraz osada w pobli˝u Bracka nad Angarà.

• 10 z∏ - wykonane stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonane stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Celem emisji monet jest przypomnienie dzia∏alnoÊci s∏awnego polskiego geologa i etnografa, badacza Syberii. Aleksander Piotr Czekanowski urodzi∏ si´ 12 lutego 1833 r. w Krzemieƒcu na Wo∏yniu. Jego ojciec, Wawrzyniec, utrzymywa∏ w Krzemieƒcu pensjonat oraz by∏ honorowym pomocnikiem przy gabinecie zoologicznym w liceum. W 1850 r. Czekanowski rozpoczà∏ studia medyczne na uniwersytecie w Kijowie. Nie majàc jednak zami∏owania do medycyny, skierowa∏ swe zainteresowania ku naukom przyrodniczym, zw∏aszcza geologii. Zach´ci∏y go nadto s∏awa niemieckich wyk∏adowców oraz mo˝liwoÊç specjalizowania si´ w ka˝dym dziale przyrodoznawstwa. W 1855 r. przeniós∏ si´ na uniwersytet w Dorpacie (obecnie Tartu w Estonii), gdzie na wydziale geologii przez dwa lata s∏ucha∏ wyk∏adów z mineralogii. JednoczeÊnie pracowa∏ nad oznaczeniem i usystematyzowaniem zbiorów petrograficznych uniwersytetu. Po ukoƒczeniu studiów w 1857 r. wróci∏ do Kijowa, gdzie pracowa∏ nad zbiorami miejscowego uniwersytetu. Przed powstaniem styczniowym 1863-1864 w jego mieszkaniu zbiera∏a si´ elita m∏odzie˝y. Podejrzany o udzia∏ w powstaniu, Czekanowski zosta∏ aresztowany w 1863 r. i zes∏any na Syberi´, poczàtkowo na Zabajkale w okolice Czyty, potem na zachód od jeziora Bajka∏. Ju˝ w drodze gromadzi∏ i porzàdkowa∏ zbiory, pos∏ugujàc si´ lupà sporzàdzonà ze st∏uczonej karafki. Po przeniesieniu go w okolice Bratskiego Ostroga nad Angarà kilka lat ˝y∏ w n´dzy. Mimo srogiego klimatu i ci´˝kiej pracy u ch∏opów Czekanowski nie porzuci∏ pracy naukowej. Studiowa∏ geologi´ tzw. Làdu Angary, dokonujàc obserwacji meteorologicznych za pomocà przyrzàdów w∏asnego pomys∏u. Z trudnej sytuacji wybawi∏ go w 1866 r. Fryderyk Schmidt, poznany jeszcze w Dorpacie, póêniejszy cz∏onek Akademii Petersburskiej. Naby∏ on zgromadzone przez Czekanowskiego zbiory oraz zamawia∏ dalsze, zaopatrywa∏ go tak˝e w ksià˝ki. Dwa lata póêniej uzyska∏ u w∏adz zwolnienie Czekanowskiego z prac przymusowych i przeniesienie go do Irkucka. W latach 1869-1871 Czekanowski prowadzi∏ na zlecenie Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego badania geologiczne na po∏udniu guberni irkuckiej –

opracowano w NBP na podstawie „POLSKIEGO S¸OWNIKA BIOGRAFICZNEGO", wydanego przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla, PAN, Warszawa-Kraków 1996, oraz êróde∏ encyklopedycznych

Czekanowski zmar∏ 18 paêdziernika 1876 r. Oderwany od ojczystego kraju, Czekanowski uczyni∏ Syberi´ terenem nies∏ychanie rozleg∏ej i ró˝norodnej pracy

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 o ra z f a r b y : bia∏a i czerwona lustrzany 38,61 mm 28,28 g 74 000 szt.

Awers: W centralnej cz´Êci wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó∏ or∏a wieniec do˝ynkowy z chlebem, warzywami i owocami przepleciony bia∏à i czerwonà wst´gà. Z lewej strony oraz z prawej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. U do∏u napis: 20 Z¸. Z lewej strony napisu pó∏kolem oznaczenie roku emisji: 2004. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Korowód w strojach ludowych niosàcy plony. U góry pó∏kolem napis: DO˚YNKI.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 850 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m . ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Korowód w strojach ludowych niosàcy plony. Z prawej strony korowodu napis: DO˚YNKI. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monety: Roussanka Nowakowska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska

Do˝ynki – Polski rok obrz´dowy –

Monety kolekcjonerskie

W dniu 10 wrzeÊnia 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie „Do˝ynki”, o nomina∏ach: • 20 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold. Do˝ynki – Êwi´to plonów Do˝ynki – nazywane tak˝e Okr´˝nem (od obrz´dowego obchodzenia, czyli okrà˝ania pól po ˝niwach), Wieƒcowem lub Wieƒczynami (od najwa˝niejszego artybutu – wieƒca do˝ynkowego, z k∏osów i p∏odów ziemi) – by∏y najwa˝niejszym Êwi´tem gospodarskim, obchodzonym po zakoƒczeniu ˝niw. Urzàdzali je dla czeladzi i wszystkich pracujàcych w polu kosiarzy najpierw w∏aÊciciele majàtków ziemskich, a póêniej tak˝e bogatsi gospodarze i wiejskie samorzàdy. ˚niwa i zebrane podczas nich plony by∏y – i pozosta∏y dotychczas – wydarzeniem wielkiej wagi, ukoronowaniem ca∏orocznego, rolniczego trudu, od którego zale˝a∏a ludzka egzystencja. By∏y zatem okazjà do uroczystego, zas∏u˝onego Êwi´towania. Do˝ynki zwykle odbywa∏y si´ na poczàtku wrzeÊnia, czasem wczeÊniej. Przy sprzyjajàcej pogodzie i sprawnym sprz´cie zbo˝a nast´powa∏y ju˝ 15 sierpnia, w Êwi´to Wniebowzi´cia – Matki Boskiej Zielnej, zgodnie z przys∏owiem: „Na Wniebowzi´cie – ukoƒczone ˝´cie”. Najcz´Êciej jednak bywa∏y to dwie odr´bne uroczystoÊci. Niektórzy polscy XVIII- i XIX-wieczni badacze oraz mi∏oÊnicy kultury ludowej i rodzimych tradycji, a tak˝e pisarze i poeci (np. Oskar Kolberg, Zygmunt Gloger, Ignacy Kraszewski) starali si´ dowieÊç, ˝e do˝ynki sà kontynuacjà pogaƒskich Êwiàt p∏odnoÊci i plonów, po∏àczonych z wielkimi biesiadami i ofiarami z p∏odów ziemi, sk∏adanymi bóstwom urodzaju. Nie ma jednak wystarczajàcych dowodów êród∏owych, które potwierdza∏yby te hipotezy. Prawdopodobnie do˝ynki sà uroczystoÊcià o wiele póêniejszà, zwiàzanà z dworem i gospodarkà folwarcznà. By∏y zatem obchodzone nie wczeÊniej ni˝ w XVI wieku. Jednak w niektórych towarzyszàcych im praktykach (np. z ostatnimi k∏osami) zachowa∏y si´ bez wàtpienia pewne relikty archaicznych obrz´dów wegetacyjnych i rolniczych. Do˝ynki, obchodzone na obszarze ca∏ej Polski, mia∏y wprawdzie wiele lokalnych odmian, ale w ich przebiegu mo˝na by∏o wyodr´bniç zawsze trzy podstawowe etapy: 1. Obrz´dowe Êci´cie ostatnich k∏osów. W ca∏ej Polsce szczególne znaczenie przypisywano ostatniej garÊci lub k´pce niez˝´tego zbo˝a, które przez jakiÊ czas pozostawiano na pustym ju˝ polu. Powszechnie wierzono, ˝e w tych ostatnich k∏osach,

Monety kolekcjonerskie

zwanych przepiórkà, kozà, p´pkiem, wiàzankà, równiankà, plonkopkà, garstkà, ukryte sà niezwyk∏e, tajemnicze si∏y, decydujàce o ciàg∏oÊci wegetacji roÊlin i obfitych plonach. K∏osy te Êcina∏ wi´c z namaszczeniem sam dziedzic, gospodarz lub najlepszy kosiarz. We wszystkich regionach Polski ostanie, rytualnie Êci´te k∏osy wk∏adano do ˝niwnego wieƒca. 2. Wicie wieƒca ˝niwnego – zwanego plonem – i pochód z wieƒcem do gospodarza do˝ynek (dziedzica, rolnika – najlepszego we wsi gospodarza, ksi´dza, so∏tysa, starosty, wojewody, a nawet prezydenta Polski). By∏a to najbardziej charakterystyczna, uroczysta i widowiskowa cz´Êç uroczystoÊci do˝ynkowych. Wicie wieƒca (symbolizujàcego plony) nale˝a∏o zawsze do najlepszych ˝niwiarek–przodownic i by∏o jednym z wa˝niejszych momentów uroczystoÊci do˝ynkowych. Do wieƒca, oprócz ostatnich k∏osów z przepiórki, wk∏adano tak˝e pasma ró˝nych, niem∏óconych zbó˝ (pszenicy, ˝yta, j´czmienia, owsa), owoce jarz´biny, warzywa, jab∏ka, kwiaty polne i ogrodowe, a tak˝e kwiaty z bibu∏y i kolorowe wstà˝ki. Wieƒce do˝ynkowe na ziemiach polskich miewa∏y ró˝ne kszta∏ty. By∏y to ozdobne snopki, bukiety, wielkie, barwne ko∏a. Najcz´Êciej jednak nadawano im form´ korony, którà przodownica nios∏a na g∏owie. Gdy kompozycja by∏a wi´ksza, nieÊli jà na drà˝kach ch∏opcy–przodownicy. Kiedy wieniec by∏ gotowy, formowa∏ si´ orszak z odÊwi´tnie ubranych ˝eƒców, z niesionymi na ramionach kosami i sierpami, ustrojonymi bukietami kwiatów. Na czele stawali przodownicy z wieƒcem–plonem, z kwartami orzechów i – zawsze – z wielkim chlebem upieczonym z màki tegorocznych zbiorów. Idàc, Êpiewano pieÊni z powtarzajàcym si´ refrenem:

Plon niesiemy, plon W gospodarza dom! ˚eby dobrze plonowa∏o Po sto k∏osów z ziarna da∏o Plon niesiemy, plon! Z czasem pieÊni do˝ynkowe sta∏y si´ swego rodzaju kronikà ˝ycia wsi, opowiadajàcà o ró˝nych lokalnych wydarzeniach. Do dzisiaj pieÊni te dawne i wspó∏czesne, sà przedmiotem zainteresowaƒ i badaƒ folklorystów, etnografów oraz j´zykoznawców. Idàcy ze Êpiewem orszak udawa∏ si´ najpierw do koÊcio∏a, gdzie wieniec Êwi´cono, aby podzi´kowaç Bogu za zebrane plony, a nast´pnie do gospodarza do˝ynek. Ten przyjmowa∏ wieniec z ràk przodownicy, z szacunkiem ca∏owa∏ chleb i spo˝ywa∏ jego czàstk´. Wieniec by∏ starannie przechowywany, w sieni lub w stodole, a˝ do nast´pnej wiosny, a wykruszone z niego ziarna dodawano zawsze do worków z ziarnem siewnym.

Monety kolekcjonerskie

3. Pocz´stunek i zabawa z taƒcami. Koƒczy∏y one tradycyjne uroczystoÊci do˝ynkowe. By∏a to nagroda dla ˝niwiarzy za dobrze wykonanà prac´. Obdarowany wieƒcem gospodarz dzi´kowa∏ im, prowadzi∏ do przygotowanych wczeÊniej, obficie zastawionych sto∏ów, osobiÊcie cz´stowa∏ odÊwi´tnym jedzeniem: mi´sem gotowanym w rosole, barszczem zabielanym Êmietanà, kie∏basà, kluskami pszennymi, ogórkami i ogórkowym kwasem, Êwie˝ym chlebem, piwem i wódkà. Nast´pnie zaprasza∏ na zabaw´ z taƒcami, a do pierwszego taƒca prosi∏ przodownic´. Potem wszyscy bawili si´ przy muzyce, taƒczyli i ucztowali a˝ do póênych godzin nocnych. Do˝ynki – chocia˝ w nieco zmienionej formie – przetrwa∏y do naszych czasów jako wielkie Êwi´to plonów, Êwi´to ca∏ego rolniczego stanu. Ju˝ w dwudziestoleciu mi´dzywojennym urzàdzano do˝ynki parafialne, gminne i powiatowe pod patronatem KoÊcio∏a, dzia∏aczy wiejskich oraz ró˝nych lokalnych instytucji i organizacji gospodarczych i spo∏ecznych, a przede wszystkim kó∏ Stronnictwa Ludowego. Tak˝e w okresie powojennym mieszkaƒcy wsi, a ÊciÊlej ich reprezentacje, uczestniczyli w oficjalnych do˝ynkach ró˝nych szczebli, od gminnych po centralne, oraz w organizowanych w ostatnich latach do˝ynkach prezydenckich i w ró˝nych odbywajàcych si´ przy ich okazji imprezach: wystawach, kiermaszach, wyst´pach artystycznych, konkursach na wieƒce do˝ynkowe i wielu innych. Po 1980 r. rozwinà∏ si´ – kultywowany ju˝ wczeÊniej, w okresie mi´dzywojnia – obyczaj pielgrzymowania ch∏opów po zakoƒczonych ˝niwach do miejsc kultu religijnego, przede wszystkim do najwi´kszego polskiego sanktuarium na Jasnej Górze w Cz´stochowie, gdzie religijne uroczyÊci do˝ynkowe celebruje prymas Polski. We wspó∏czesnych do˝ynkach zachowuje si´ wiele dawnych tradycji, zwyczajów, obrz´dów i akcesoriów. Przede wszystkim odbywajà si´ uroczyste pochody rolników, cz´sto w strojach regionalnych, z chlebem i wieƒcami, majàcymi nie tylko kszta∏t tradycyjnej korony, ale tak˝e serca, globusa, mapy Polski, u∏o˝onych z k∏osów herbów miast, sylwetek koÊcio∏ów i ró˝nych symboli narodowych i religijnych, improwizowane sà pieÊni i oracje.

Barbara Ogrodowska Paƒstwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 10 z∏ 925/1000Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 55.000 szt.

Awers: Z prawej strony u góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej or∏a z prawej strony napis: 10 / Z¸ oraz oznaczenie roku emisji: 2004. U góry oraz z prawej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Z lewej strony portret W∏adys∏awa Grabskiego oraz u do∏u pó∏kolem napis: W¸ADYS¸AW GRABSKI. U do∏u w Êrodkowej cz´Êci wizerunek awersu monety 1 z∏oty z 1924 roku. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers:Wizerunek rewersu monety 1 z∏oty z 1924 roku. U góry pó∏kolem napis: DZIEJE Z¸OTEGO na tle stylizowanych pi´cioramiennych gwiazd. Projektant monety: Andrzej Nowakowski

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 800.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek rewersu monety 1 z∏oty z 1924 roku. U góry pó∏kolem napis: DZIEJE Z¸OTEGO na tle stylizowanych pi´cioramiennych gwiazd. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

– Dzieje z∏otego –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 21 kwietnia 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z serii „Dzieje z∏otego” o nomina∏ach:

oÊmiokrotnie. Próba waloryzacji podatków nie powiod∏a si´ i Grabski ustàpi∏. Wróci∏ jednak do rzàdu i ponownie objà∏ tek´ ministra skarbu w styczniu 1923 roku. Do lipca Skarb powi´kszy∏ swój d∏ug ponad czterokrotnie. W tym samym stopniu wzrós∏ obieg pieni´˝ny, natomiast kurs dolara podskoczy∏ prawie szeÊciokrotnie. Program Grabskiego, zmierzajàcy do pokonania rozszala∏ej inflacji, nie uzyska∏ poparcia, wi´c znowu dosz∏o do dymisji. Zbli˝a∏a si´ ju˝ jednak katastrofa hiperinflacji. W ciàgu drugiego pó∏rocza 1923 roku d∏ug Skarbu wzrós∏ trzydziestosiedmiokrotnie, obieg pieni´˝ny trzydziestopi´ciokrotnie, a kurs dolara ponad szeÊçdziesi´ciokrotnie. W po∏owie grudnia 1923 roku W∏adys∏aw Grabski znów zosta∏ premierem – szefem jedenastego ju˝ gabinetu Drugiej Rzeczypospolitej. Zatrzyma∏ te˝ tek´ ministra skarbu – jako trzynasty ju˝ kierownik tego resortu w ciàgu troch´ wi´cej ni˝ pi´ciu lat. Nieco zmieni∏ swój plan antyinflacyjny. Zamierza∏ dà˝yç do równowagi bud˝etowej, zwi´kszyç opodatkowanie klas posiadajàcych i uniknàç po˝yczek zagranicznych w obawie przed koncesjami politycznymi. Hiperinflacja zmobilizowa∏a do dzia∏aƒ. Sejm w dniu 11 stycznia 1924 roku uchwali∏ szybko ustaw´ o naprawie skarbu paƒstwa i reformie walutowej. W krótkim czasie rzàd kierowany przez Grabskiego, na podstawie uzyskanych pe∏nomocnictw, przystàpi∏ do realizacji reformy. Nowà jednostkà pieni´˝nà sta∏ si´ z∏oty z parytetem równym frankowi z∏otemu (szwajcarskiemu). Nowy bank emisyjny, poprzednik Narodowego Banku Polskiego – Bank Polski SA – rozpoczà∏ dzia∏alnoÊç w dniu 28 kwietnia 1924 roku. Wymieni∏ marki polskie na z∏ote w relacji 1 800 000 marek za 1 z∏otego. Sukces reformy walutowej wydawa∏ si´ olbrzymi i nie do podwa˝enia jako podr´cznikowy wr´cz przyk∏ad wygranej z hiperinflacjà, która szala∏a po pierwszej wojnie Êwiatowej nie tylko w Polsce, ale tak˝e w Niemczech, Rosji, Austrii i na W´grzech.

zadania, bo by∏em uparty i jednostronny w swych dzia∏aniach, a optymistà w swych sàdach”.

• 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold. Monety te zapoczàtkowujà nowà seri´, której celem jest przedstawienie kolejnych etapów historii monetarnej Polski i funkcjonowania z∏otego. W 2004 roku mija osiemdziesiàt lat od uchwalenia przez Sejm s∏ynnej reformy walutowej W∏adys∏awa Grabskiego, rozpocz´cia dzia∏alnoÊci przez Bank Polski SA i wprowadzenia z∏otego do obiegu. Korzenie z∏otego si´gajà g∏´boko w przesz∏oÊç. W drugiej po∏owie XV wieku zacz´to stosowaç w Polsce nowà jednostk´ rachunkowà. By∏ nià z∏oty polski jako równowartoÊç trzydziestu groszy. Z∏otego polskiego u˝ywano w transakcjach handlowych, operacjach finansowych i codziennych rachunkach. Z czasem z∏oty polski sta∏ si´ monetà. By∏o to w 1663 roku, gdy wybito monety trzydziestogroszowe, a wi´c z∏ote polskie, nazwane tymfami od nazwiska dzier˝awcy mennic. W czasie insurekcji koÊciuszkowskiej, w 1794 roku, wydrukowano po raz pierwszy pieniàdze papierowe z nomina∏ami w z∏otych polskich. Od 1828 roku emisjà z∏otych polskich zajà∏ si´ pierwszy bank emisyjny – Bank Polski. Przywiàzanie do tradycji powodowa∏o, ˝e w∏aÊciwie do koƒca czasów porozbiorowych Polacy pos∏ugiwali si´ swojà jednostkà monetarnà. Z∏oty polski by∏ dla nich odpowiednikiem pi´tnastu carskich kopiejek. Paƒstwo polskie, odrodzone w listopadzie 1918 roku, przej´∏o od okupacyjnych w∏adz niemieckich Polskà Krajowà Kas´ Po˝yczkowà, a emitowane przez nià marki polskie zosta∏y uznane za obowiàzujàcy Êrodek p∏atniczy. Jednak ju˝ w grudniu 1918 roku zapowiedziano powo∏anie do ˝ycia nowego Banku Polskiego. Sytuacja z nazwà nowej jednostki monetarnej troch´ si´ skomplikowa∏a. Znaleêli si´ zwolennicy nowoÊci, proponujàcy wprowadzenie do obiegu piasta, szczerbca, polona lub lecha. W lutym 1919 roku w drodze ustawy zdecydowano, ˝e przysz∏ym pieniàdzem b´dzie z∏oty. Tradycji mia∏o staç si´ zadoÊç. Marka polska, która tymczasem by∏a w obiegu, odczu∏a wszelkie trudnoÊci finansowe i k∏opoty gospodarcze m∏odego paƒstwa. W paêdzierniku 1919 roku ministrem skarbu zosta∏ W∏adys∏aw Grabski. Funkcj´ t´ pe∏ni∏ do listopada 1920 roku, przy czym przez jeden miesiàc – w lecie 1920 roku – by∏ jednoczeÊnie premierem. Grabski doÊwiadczy∏ wszelkich s∏aboÊci ówczesnego paƒstwa i gospodarki. W ciàgu kilkunastu miesi´cy d∏ug Skarbu podskoczy∏ trzynastokrotnie, obieg pieni´˝ny powi´kszy∏ si´ jedenastokrotnie, kurs dolara wzrós∏ zaÊ

˚ycie okaza∏o si´ jednak wyjàtkowo ostrym egzaminatorem dla W∏adys∏awa Grabskiego, jego reformy walutowej i z∏otego. Nieurodzaj w rolnictwie (zbiory zbó˝ spad∏y o jednà trzecià) i kryzys w gospodarce (produkcja stali spad∏a o 40%) fatalnie wp∏yn´∏y na sytuacj´ w 1924 roku. W po∏owie 1925 roku konflikt polityczny z Niemcami na tle wzajemnej wymiany handlowej pogorszy∏ bilans handlowy i bilans p∏atniczy. Wszystko to oddzia∏ywa∏o na bud˝et, który ratowa∏ si´ emisjà paƒstwowych znaków pieni´˝nych, w tym bilonu, co wywo∏a∏o nawrót inflacji. Perturbacje w bilansie p∏atniczym, bud˝ecie i obiegu pieni´˝nym zachwia∏y kursem z∏otego w po∏owie 1925 roku. Z∏oty szybko straci∏ do dolara amerykaƒskiego oko∏o 20%. Gdy interwencje walutowe okaza∏y si´ nieskuteczne, Bank Polski, bojàc si´ spadku rezerw dewizowych, zaprzesta∏ obrony z∏otego. Ró˝nica zdaƒ mi´dzy Bankiem a rzàdem, domagajàcym si´ dalszych interwencji, skoƒczy∏a si´ dymisjà premiera Grabskiego w listopadzie 1925 roku. Póêniej „ojciec z∏otego” napisa∏, ˝e Bankowi „zabrak∏o ducha, by stawaç do walki z przeciwnoÊciami”. Samokrytycznie doda∏ jednak: „nie mog∏em spe∏niç swego

W∏adys∏aw Grabski – wybitny polityk, ekonomista, zwolennik zdrowej i silnej waluty, „ojciec z∏otego” – odszed∏. Z∏oty s∏u˝y∏ dalej Drugiej Rzeczypospolitej. Na pe∏nà kolekcj´ waluty z∏otowej okresu mi´dzywojennego sk∏ada si´ 271 biletów i monet, przy czym do obiegu wesz∏y 34 bilety i 92 monety. Obecnie wybite monety prezentujà wizerunek srebrnego z∏otego z 1924 roku. Moneta ta przesz∏a do historii jako „g∏owa dziewczyny”. W wersji obiegowej wa˝y∏a 5 gramów i zawiera∏a 3,75 grama czystego srebra. Jej si∏a nabywcza w dzisiejszych z∏otych wynosi∏aby oko∏o 5 z∏. To dobry symbol narodzin wspó∏czesnego z∏otego, który ma za sobà ju˝ osiemdziesiàt lat burzliwej historii.

dr Grzegorz Wójtowicz

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

N a r o d o w y

Moneta kolekcjonerska

B a n k

P o l s k i

Moneta kolekcjonerska

kierownika centralnego biura resortów pracy i Marka Kligiera, komendanta specjalnego oddzia∏u policji ˝ydowskiej, grupa lekarzy, in˝ynierowie, rzemieÊlnicy i pracownicy z Rynku Ba∏uckiego. Wys∏ano ich do obozów pracy w Dreênie i Königswürstenhausen ko∏o Berlina, gdzie doczekali si´ wyzwolenia. Ogó∏em OÊwi´cim i etapowe obozy prze˝y∏o od 12 do 15 tys. mieszkaƒców getta ∏ódzkiego.

Julian Baranowski starszy kustosz Archiwum Paƒstwowego w ¸odzi

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 925/1000 Ag oksydowane zwyk∏y 38,61 mm 28,28 g 64.000 szt.

W dniu 27 sierpnia 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet´ kolekcjonerskà o nominale 20 z∏, upami´tniajàcà ofiary getta w ¸odzi, wykonanà stemplem zwyk∏ym w srebrze.

Awers: U góry z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. W Êrodkowej cz´Êci na tle pionowego pasa muru z cegie∏ cieƒ modlàcej si´ postaci. U do∏u z prawej strony oznaczenie roku emisji: 2004 oraz poni˝ej napis: 20 Z¸. Z lewej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA, z prawej: m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci, na tle stylizowanego fragmentu pomostu ∏àczàcego dwie cz´Êci getta, wizerunek ch∏opca z Gwiazdà Dawida na piersi, trzymajàcego garnuszek i ksià˝k´. U góry nad pomostem napis: 1940 / 1944. Wokó∏ napis: PAMI¢CI OFIAR GETTA W ¸ODZI.

Moneta zosta∏a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpiƒska

Getto ∏ódzkie utworzone zosta∏o w dniu 8 lutego 1940 r. na mocy rozporzàdzenia prezydenta niemieckiej policji Johannesa Schäfera. By∏o to pierwsze getto na ziemiach wcielonych do Rzeszy i jako ostatnie zosta∏o zlikwidowane. Obejmowa∏o ono najbiedniejszà i najbardziej zaniedbanà pó∏nocnà cz´Êç ¸odzi – Ba∏uty i Stare Miasto. Poczàtkowo powierzchnia getta wynosi∏a 4,13 km kw., a w maju 1941 r. zmniejszono jà do 3,8 km kw. Z obszaru getta zosta∏y wy∏àczone arterie komunikacyjne biegnàce ulicami: Nowomiejska, Zgierska i Boles∏awa Limanowskiego. W ten sposób getto rozci´to na trzy cz´Êci. W celu umo˝liwienia ruchu ludnoÊci mi´dzy nimi zbudowano nad tymi arteriami trzy drewniane k∏adki. Od 12 lutego 1940 r. rozpocz´to akcj´ przymusowego przemieszczania ludnoÊci ˝ydowskiej do getta. Towarzyszy∏y jej terror i grabie˝ mienia. Przesiedlani mieli prawo zabraç tylko jednà walizk´ z odzie˝à i bieliznà oraz drobne pamiàtki rodzinne. Ostateczne zamkni´cie getta i jego Êcis∏e odizolowanie od reszty miasta nastàpi∏o 30 kwietnia 1940 r. Wokó∏ getta oraz wzd∏u˝ jego wydzielonych arterii przelotowych ustawiono zapory i zasieki z drutu kolczastego. Granic zamkni´tej dzielnicy strzeg∏y rozmieszczone co 50-100 m posterunki niemieckiej policji porzàdkowej (Schupo). Getto ∏ódzkie by∏o bardzo hermetyczne i lepiej strze˝one ni˝ pozosta∏e getta utworzone przez III Rzesz´. Jego teren nie by∏ skanalizowany, co uniemo˝liwia∏o nawiàzywanie ∏àcznoÊci przez mieszkaƒców tej

– Pami´ci ofiar getta w ¸odzi –

Moneta kolekcjonerska

Moneta kolekcjonerska

dzielnicy z otaczajàcym Êwiatem. Kontakty te utrudnia∏ dodatkowo fakt, ˝e ¸ódê by∏a zamieszkiwana przez ponad 120-tysi´cznà mniejszoÊç niemieckà, której indoktrynacja przenika∏a g∏´boko w spo∏eczeƒstwo ∏ódzkie. Wszystkie te czynniki wp∏yn´∏y na ca∏kowità izolacj´ getta ∏ódzkiego, co tragicznie odbi∏o si´ na ˝yciu jego mieszkaƒców. W getcie ∏ódzkim, wg urz´dowych danych z 12 czerwca 1940 r., zamkni´to 160.320 ˚ydów. Pó∏tora roku póêniej, tj. w okresie od 16 paêdziernika do 4 listopada 1941 r., na rozkaz Heinricha Himmlera deportowano do ¸odzi 19.945 ˚ydów z Niemiec, Austrii, Czech i Luksemburga. W okresie od 7 grudnia 1941 r. do 28 sierpnia 1942 r. w getcie umieszczono tak˝e 17.826 ˚ydów ze zlikwidowanych gett prowincjonalnych z obszarów Kraju Warty, m. in.: z W∏oc∏awka, Brzezin, ¸asku, Ozorkowa, Pabianic, Sieradza, Wielunia i Zduƒskiej Woli. ¸àcznie przez getto ∏ódzkie przesz∏o ponad 200 tys. ˚ydów. Getto pod wzgl´dem administracyjnym podlega∏o nadburmistrzowi miasta ¸odzi. BezpoÊrednià w∏adz´ nad ˝ydowskà dzielnicà sprawowa∏ Hans Biebow (kupiec z Bremy) jako kierownik samodzielnego Wydzia∏u Getta (Gettoverwaltung). Uczyni∏ z niej oparte na wyzysku mieszkaƒców, nadzwyczaj wydajne przedsi´biorstwo, którego produkcja w 80% by∏a ukierunkowana na potrzeby gospodarki wojennej III Rzeszy (mundury, p∏aszcze, kurtki, obuwie, kalosze s∏omiane, plecaki itp.). Podlega∏ mu tzw. samorzàd ˝ydowski, na którego czele sta∏ Prze∏o˝ony Starszeƒstwa ˚ydów (Der Aelteste der Juden in Litzmannstadt Getto) – Chaim Mordechaj Rumkowski. Mia∏ on du˝à w∏adz´ i samodzielnoÊç w rozstrzyganiu spraw wewnàtrz getta. Podleg∏à mu dzielnic´ przekszta∏ci∏ w marionetkowe paƒstewko z ogromnie rozbudowanym, pos∏usznym i sprawnie funkcjonujàcym aparatem administracyjnym (oko∏o 13 tys. urz´dników i funkcjonariuszy). Getto mia∏o w∏asny wymiar sprawiedliwoÊci, wi´zienie, s∏u˝b´ zdrowia, opiek´ spo∏ecznà, szkolnictwo oraz pieniàdze, policj´ i poczt´. Mimo niezwyk∏ej energii i niewàtpliwych osiàgni´ç w organizacji ˝ycia codziennego w getcie, Ch. M. Rumkowski nie zdo∏a∏ zapobiec zag∏adzie jego mieszkaƒców. O tym bowiem decydowa∏y centralne w∏adze III Rzeszy. Z chwilà zamkni´cia getta hitlerowskie w∏adze skupi∏y uwag´ na ograbieniu jego mieszkaƒców z resztek mienia. Akcjà tà obj´to ca∏à ˝ydowskà ludnoÊç, zmuszajàc jà do oddania wszelkich zasobów pieni´˝nych, kosztownoÊci, towarów i ubraƒ. Prowadzi∏y jà Zarzàd Getta (Gettoverwaltung), a w mniejszym stopniu policja kryminalna (Kripo) i tajna policja (gestapo). Akcja by∏a realizowana g∏ównie drogà skupu za poÊrednictwem utworzonego specjalnego banku skupu bàdê poprzez konfiskaty. Skup mienia ˝ydowskiego odbywa∏ si´ po bardzo zani˝onych cenach z ogromnym zyskiem dla okupanta. W okresie od listopada 1940 r. do sierpnia 1942 r. wp∏ywy z grabie˝y mienia ˝ydowskiego wynios∏y 18.781.600 marek, w tym 8.589.300 marek z poÊredniego przej´cia przekazów pieni´˝nych nades∏anych z zagranicy, 8.957.900 marek z grabie˝y dewiz i nale˝noÊci podatkowych, 835.000 marek z konfiskaty i skupu towarów, futer i ubraƒ oraz 399.100 marek z konfiskaty z∏ota i precjozów. W wyniku tej grabie˝y ju˝ w sierpniu 1942 r. oko∏o 70% ogó∏u mieszkaƒców getta prawie doszcz´tnie pozbawiono pieni´dzy, dewiz, kosztownoÊci, a tak˝e ˝ywnoÊci i ciep∏ych ubraƒ. Ta pauperyzacja spowodowa∏a gwa∏towny wzrost liczby zachorowaƒ i zgonów. Na systematyczne fizyczne wyniszczanie mieszkaƒców getta du˝y wp∏yw mia∏ tak˝e przymus pracy. Jej obowiàzek stopniowo nak∏adano na niemal ca∏à ludnoÊç getta w wieku od 10 do 65 lat. O ile w 1940 r. w 18 zak∏adach pracowa∏o blisko 7 000 robotników, o tyle w 1943 r. w 93 resortach pracy zatrudnionych by∏o ponad 70.000 osób, tj. 85% mieszkaƒców getta. Praca odbywa∏a si´ w ci´˝kich

warunkach lokalowych, przy zaostrzonym rygorze i dyscyplinie, a jej czas (10 godzin dziennie) cz´sto przed∏u˝ano do 12, a nawet 14 godzin. Za t´ niewolniczà prac´, przynoszàcà okupantowi ogromne zyski (na koniec 1943 r. – 27 mln marek miesi´cznie), robotnik otrzymywa∏ znikome wr´cz wynagrodzenie, które wynosi∏o 70 fenigów dziennie, podczas gdy kilogram ziemniaków na wolnym rynku kosztowa∏ od 2 do 7 marek. P∏aca ta nie pozwala∏a nawet na regeneracj´ si∏. WÊród form eksterminacji poÊredniej najdotkliwsza by∏a jednak narastajàca kl´ska g∏odu. W 1940 r. dzienna stawka ˝ywnoÊciowa mieszkaƒca getta równa∏a si´ racji wi´ziennej i wynosi∏a oko∏o 1.800 kilokalorii, to w po∏owie 1942 r. by∏a a˝ trzykrotnie mniejsza. G∏ód, nadmierne zag´szczenie, brak lekarstw i Êrodków czystoÊci oraz ci´˝ka, wyniszczajàca praca spowodowa∏y gwa∏towny wzrostu liczby zachorowaƒ na gruêlic´, zawa∏y serca i niewydolnoÊç uk∏adu krà˝enia, oraz wybuchy epidemii: tyfusu, duru brzusznego i czerwonki. ¸àcznie w getcie w latach 1940-1944 z g∏odu i chorób i zmar∏o ponad 43 tys. mieszkaƒców getta (21,75%). Przez ca∏y okres istnienia getta mia∏y miejsce liczne przypadki zabijania osób poruszajàcych si´ przy ogrodzeniu. Cz´sto tak˝e, w ramach tzw. kontroli zaciemnienia, strzelano do okien mieszkaƒ, rzekomo za przenikanie Êwiat∏a na ulic´. DoÊç powszechnym zjawiskiem by∏o te˝ urzàdzanie przez niemieckà policj´ „polowaƒ na ludzi”. W sumie we wszystkich tych przypadkach zastrzelono 181 mieszkaƒców getta. W celu zastraszenia ludnoÊci ˝ydowskiej hitlerowscy oprawcy przeprowadzili tak˝e wiele publicznych egzekucji, podczas których powieszono 21 osób. Do masowej zag∏ady mieszkaƒców getta przystàpiono wkrótce po podj´ciu przez w∏adze III Rzeszy decyzji o ostatecznym rozwiàzaniu kwestii ˝ydowskiej – „Endlösung”. W getcie ∏ódzkim akcj´ t´ rozpocz´to 16 stycznia 1942 r. wys∏aniem pierwszego transportu mieszkaƒców do obozu zag∏ady w Che∏mnie nad Nerem. Trwa∏a ona z przerwami do 12 wrzeÊnia 1942 r. ¸àcznie zagazowano 72.745 ˚ydów z getta, w tym 10.493 z Europy Zachodniej. By∏ to pierwszy etap likwidacji mieszkaƒców getta ∏ódzkiego, g∏ównie ludnoÊci niepracujàcej, starców i dzieci (w nomenklaturze niemieckiej „elementu zb´dnego”). JednoczeÊnie zakoƒczono przekszta∏canie getta w olbrzymi obóz pracy. W tej postaci przetrwa∏o ono do po∏owy 1944 r., kiedy w∏adze nazistowskie podj´∏y decyzj´ o ostatecznej likwidacji getta ∏ódzkiego. W okresie od 23 czerwca do 14 lipca 1944 r. z getta ∏ódzkiego do obozu zag∏ady w Che∏mnie nad Nerem odesz∏o 10 transportów z 7.196 osobami. 15 lipca, prawdopodobnie w wyniku interwencji ministra uzbrojenia i amunicji, Alberta Speera, który do sprawy dalszego wykorzystywania niewolniczej si∏y ˝ydowskiej zdo∏a∏ przekonaç Adolfa Hitlera, likwidacja getta zosta∏a wstrzymana. Przerwa jednak nie trwa∏a d∏ugo. Dwa tygodnie póêniej, w dniu wybuchu powstania warszawskiego, 1 sierpnia 1944 r., Prze∏o˝ony Starszeƒstwa ˚ydów zosta∏ powiadomiony o wznowieniu „ewakuacji ludnoÊci ˝ydowskiej w g∏àb III Rzeszy”. Jego liczne proÊby i apele w∏adz niemieckich o dobrowolne zg∏aszanie si´ na wyjazdy, powtarzane do 8 sierpnia, da∏y mierne rezultaty. Do punktów zbornych zg∏osi∏o si´ zaledwie kilkadziesiàt osób. W tej sytuacji w∏adze niemieckie 9 sierpnia przystàpi∏y do blokad kwarta∏ów ulic i ∏apanek. Akcja ta trwa∏a 3 tygodnie. Dnia 29 sierpnia 1944 r. do obozu koncentracyjnego w OÊwi´cimiu odszed∏ ostatni transport ˚ydów. Getto ∏ódzkie, liczàce jeszcze w lipcu 1944 roku oko∏o 70.000 osób, przesta∏o istnieç. Pozosta∏o w nim 840-osobowe komando do oczyszczenia getta (Aufräumungskommando). Na krótko te˝ w obozach zbiorczych przy ul. ¸agiewnickiej 36 i 63 zosta∏o zatrzymanych oko∏o 600 osób. By∏y to rodziny Arona Jakubowicza,

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 20 z∏ 925/1000Ag lustrzany 38,61 m m 28,28 g 56.000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 800.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2004, poni˝ej napis: Z¸ 20 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2004, poni˝ej napis: Z¸ 2 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w

Rewers: Wizerunki dwóch morÊwinów. U góry pó∏kolem napis: MORÂWIN. U do∏u na tle fragmentu stylizowanej mapy Polski napis: Phocoena phocoena.

Rewers: Wizerunki dwóch morÊwinów. U góry i z prawej strony pó∏kolem napis: MORÂWIN Phocoena phocoena. U do∏u fragment stylizowanej mapy Polski.

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

Na boku oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

W dniu 28 stycznia 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z serii „Zwierz´ta Êwiata”. Sà to monety przedstawiajàce morÊwina, o nomina∏ach:

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

• 20 z∏ - wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Srednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

Celem serii jest zaprezentowanie gatunków zwierzàt zagro˝onych przez rozwijajàcà si´ cywilizacj´.

MorÊwin (Phocoena phocoena L.) przedstawiciel ssaków morskich, jest jedynym gatunkiem waleni (Cetacea) wyst´pujàcym stale w Ba∏tyku. Nale˝y do z´bowców (Odontoceti) podobnie jak delfiny, orki i kaszaloty. Zamieszkuje przybrze˝ne rejony mórz i oceanów w umiarkowanych strefach klimatycznych pó∏kuli pó∏nocnej. ˚yje w niewielkich stadach, liczàcych zwykle 2-3 osobniki. Czasami, w okresie ˝erowania lub podczas w´drówek migracyjnych morÊwiny skupiajà si´ w wi´ksze stada, nawet do 50 sztuk. MorÊwiny sà najmniej-

– Zwierz´ta Âwiata – MorÊwin

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

szymi waleniami na Êwiecie. Ba∏tyckie dorastajà do 170 cm i ˝yjà maksymalnie do 15 lat. Do rozrodu przyst´pujà w ciep∏ej porze roku, w wieku 5-6 lat, rodzàc jedno m∏ode, zwykle co dwa lata. Cia∏o morÊwinów jest nagie; ubarwienie – czarne na grzbiecie i rozjaÊniajàce si´ do koloru bia∏ego na brzuchu i w dolnych partiach g∏owy. Wszystkie p∏etwy sà czarne.

Nie jest znana dok∏adna liczebnoÊç obecnej ba∏tyckiej populacji morÊwinów ani zasi´g jej wyst´powania. Ostatnie dane z 1994 roku dotyczy∏y jedynie Morza Pó∏nocnego oraz CieÊnin Duƒskich. WielkoÊç populacji Morza Pó∏nocnego oszacowano na ok. 200 tys. osobników, Kattegatu – ponad 40 tys., a Be∏tów – 6 tys. Rok póêniej podj´to prób´ uzupe∏nienia danych nt. Ba∏tyku w∏aÊciwego. Oszacowano, ˝e w przybrze˝nej strefie Ba∏tyku Niemiec i po∏udniowej Szwecji ˝yje ok. 600 osobników. Najnowsze szwedzkie szacunki mówià o zaledwie 100 osobnikach ˝yjàcych jeszcze w po∏udniowo-zachodnim Ba∏tyku.

natomiast roÊnie ha∏as wywo∏ywany przez systemy echolokacji, prac´ Êrub i silników, a tak˝e detonacje podwodnej amunicji na wojskowych poligonach. U˝ywane w ˝egludze, rybo∏ówstwie i wojsku echosondy i sonary dzia∏ajà na cz´stotliwoÊciach, na których porozumiewajà te morskie ssaki. Powoduje to, ˝e ich biologiczny system hydrolokacji nie dzia∏a prawid∏owo, a nawet doznaje trwa∏ych uszkodzeƒ, co sprzyja ich ÊmiertelnoÊci.

MorÊwin p∏ywa z szybkoÊcià 17-22 km/godz. Na powierzchni pojawia si´ zwykle na oko∏o 1-1,5 sekundy w celu wykonania wydechu i zaczerpni´cia powietrza. Nad wodà widaç wówczas niemal wy∏àcznie górnà powierzchni´ g∏owy oraz niewielkà trójkàtnà p∏etw´ grzbietowà. Gdy ˝eruje potrafi przebywaç pod wodà kilka minut. W polskich wodach od˝ywia si´ drobnymi rybami, ˝yjàcymi w przybrze˝nej strefie morza. Poluje na Êledzie, szproty, ryby babkowate i dobijakowate, czasami tak˝e na ma∏e dorsze oraz p∏astugi. MorÊwiny ba∏tyckie tworzà odizolowanà populacj´, prawdopodobnie nie krzy˝ujà si´ z morÊwinami ˝yjàcymi w CieÊninach Duƒskich i Morzu Pó∏nocnym. MorÊwiny rzadko wyst´pujà w polskiej strefie Morza Ba∏tyckiego. O ich bytnoÊci w tym rejonie Êwiadczà g∏ównie raporty o znalezieniu martwych osobników w sieciach lub na brzegu, zwykle bardzo m∏odych (do 2 lat). Wiedza o istnieniu i ˝yciu tych „ba∏tyckich delfinów” jest w polskim spo∏eczeƒstwie znikoma, mimo ˝e ˝y∏y u polskich brzegów od zarania naszego paƒstwa. Podobnie jak foki, morÊwiny by∏y celem polowaƒ od poczàtku istnienia ludzkiej cywilizacji u brzegów Morza Ba∏tyckiego. Jeszcze w XVIII i XIX wieku istnieli liczni ∏owcy morÊwinów skupiajàcy si´ w cechach. Szczególnie dobrze prosperowali w Danii. Konfiguracja cieÊnin i zatok pozwala∏a na zap´dzanie zwierzàt w p∏ytkie miejsca, skàd odgrodzone sieciami nie znajdowa∏y drogi odwrotu. Polowaniem na morÊwiny trudnili si´ tak˝e mieszkaƒcy wybrze˝y po∏udniowego Ba∏tyku. W przywileju z 1378 r., nadajàcym Helowi prawa miejskie, umieszczono zapis zobowiàzujàcy helan do p∏acenia rocznego podatku od z∏owionych morÊwinów przez ka˝dà z ∏ódek rybackich. W okresie mi´dzywojennym zwierz´ta te uznano za szkodniki, niszczàce rybostan i sieci. Z rybackich statystyk po∏owowych prowadzonych dla rejonu Zatoki Gdaƒskiej do lat 30., kiedy za zabicie morÊwina wyp∏acano nagrody, wynika, ˝e populacja tych ssaków by∏a bardzo liczna. Dzi´ki prowadzonej wówczas ewidencji wyp∏at wiadomo, ˝e w latach 1922-1939 w zasi´gu ∏owisk polskich kutrów i ∏odzi ofiarà sieci rybackich pad∏o co najmniej 720 morÊwinów. Od lat 50. liczba tych ssaków w Ba∏tyku z niewyjaÊnionych przyczyn drastycznie si´ zmniejszy∏a. Do dziÊ w ciàgu pó∏ wieku odnotowano ich zaledwie ok. 100.

Przypuszcza si´, ˝e wspó∏czeÊnie zasi´g wyst´powania ba∏tyckiej populacji morÊwinów jest ograniczony do po∏udniowo-zachodniego Ba∏tyku, podczas gdy w pó∏nocno-wschodniej cz´Êci morza ich obecnoÊç odnotowuje si´ sporadycznie. W Polsce morÊwiny najcz´Êciej wyst´pujà w rejonie Zatoki Gdaƒskiej i Puckiej. Mi´dzynarodowa Rada Badaƒ Morza (ICES) w 2000 roku stwierdzi∏a, ˝e liczba aktualnych obserwacji pochodzàcych z Zatoki Puckiej w porównaniu z nik∏à liczbà raportów z innych rejonów Ba∏tyku czyni Zatok´ wa˝nym miejscem egzystencji i przetrwania ba∏tyckiej populacji. Zagro˝enia dla przetrwania ba∏tyckich morÊwinów sà niezwykle powa˝ne. JeÊli nie spadnie ich ÊmiertelnoÊç w ciàgu kilkudziesi´ciu lat wyginà ca∏kowicie. Najwi´kszym wspó∏czesnym zagro˝eniem dla morÊwinów sà narz´dzia rybackie. W Polsce od 1990 roku odnotowano 61 przypadków Êmiertelnego przy∏owu, ale rzeczywista skala zjawiska jest du˝o wi´ksza. Zarówno morÊwiny, jak i inne ssaki morskie dostajàc si´ w sieci rybackie tracà dost´p do powietrza atmosferycznego i po kilkunastu minutach si´ duszà. W ciàgu ostatnich dziesi´ciu lat zdarzy∏y si´ tylko dwa przypadki uratowania przez rybaków ˝ywego zaplàtanego w sieci morÊwina. Zdecydowanie najwi´kszym zagro˝eniem sà pó∏dryfujàce sieci stosowane w przybrze˝nych po∏owach ryb ∏ososiowatych oraz denne sieci stawne. Narz´dzia te sà przyczynà Êmierci ok. 40% morÊwinów ginàcych w wodach Ba∏tyku. Wykonane z delikatnych, cz´sto niemal przezroczystych syntetycznych w∏ókien stanowià dla morÊwinów niezauwa˝alnà i trudnà do omini´cia przeszkod´. Oczka sieci sà na tyle du˝e, ˝e pysk wpadajàcego w sieç morÊwina zostaje bezpowrotnie w niej uwi´ziony. Na skutek rozpaczliwych prób uwolnienia si´ z pu∏apki, stresu i przy raptownym deficycie powietrza nieuchronnie powoduje to jego uduszenie.

Ochronie morÊwinów nadano status najwy˝szej koniecznoÊci. Sà gatunkiem ÊciÊle chronionym w Polsce i w Europie, m. in. na podstawie Rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dn. 26 wrzeÊnia 2001 r. i ratyfikowanych przez Polsk´ porozumieƒ mi´dzynarodowych, w tym Porozumienia ASCOBANS (Agreement on the Conservation of Small Cetaceans on the Baltic and North Seas), czyli Porozumienie o ochronie ma∏ych waleni Ba∏tyku i Morza Pó∏nocnego. Obowiàzkiem Polski jako strony Porozumienia ASCOBANS jest mi´dzy innymi ochrona i odpowiedzialne u˝ytkowanie akwenów, w których ˝yjà morÊwiny. JesteÊmy tak˝e zobowiàzani do prowadzenia badaƒ nt. populacji morÊwinów oraz identyfikacji istniejàcych i potencjalnych zagro˝eƒ dla tego gatunku. Porozumienie ASCOBANS obliguje nas tak˝e do prowadzenia edukacji nt. morÊwinów oraz gromadzenia danych o zaobserwowanych zwierz´tach i przypadkach wyrzucenia ich na brzeg. Rybacy powinni otrzymywaç informacje pomocne w meldowaniu o przy∏owach, a tak˝e dostarczaniu martwych zwierzàt do prac badawczych. JeÊli z∏owisz, znajdziesz na brzegu lub zaobserwujesz u polskich brzegów Ba∏tyku morÊwina lub delfina, zadzwoƒ do Stacji Morskiej Uniwersytetu Gdaƒskiego w Helu. Telefon ratunkowy (24h): 0 – 601 88 99 40. Do zwierzàt ˝ywych przyje˝d˝amy natychmiast!

Iwona Kuklik, Stacja Morska Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdaƒskiego

Kolejnym zagro˝eniem dla morÊwinów jest zanieczyszczenie morza, powodujàce spadek ich odpornoÊci i choroby. Na powierzchni morza wyraênie wzrasta niebezpieczeƒstwo kolizji morÊwinów z coraz wi´kszà liczbà szybkich jednostek: wodolotów, motorówek i wodnych skuterów. Pod wodà

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety kolekcjonerskie

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000 Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 6 000 szt.

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2004. Z lewej strony wizerunek Ateny trzymajàcej w d∏oni ga∏àzk´ oliwnà oraz napis: 10 / Z¸. U do∏u pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Rewers: Wizerunek amfory ze stylizowanymi postaciami trzech wspó∏czesnych biegaczy. U do∏u z lewej i prawej strony amfory stylizowane wizerunki antycznych biegaczy. W otoku napis: IGRZYSKA XXVIII OLIMPIADY, na amforze w górnej jej cz´Êci napis: ATENY / 2004.

Rewers: Na tle stylizowanego fragmentu Partenonu wizerunek dwóch szermierzy. U góry pó∏kolem napis: IGRZYSKA XXVIII OLIMPIADY. U do∏u napis: ATENY 2004 oraz poni˝ej stylizowana palmeta.

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 70 000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2004. Z lewej strony wizerunek Ateny trzymajàcej w d∏oni ga∏àzk´ oliwnà oraz napis: 200 / Z¸. U do∏u pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

B a n k

Projektant monety: Robert Kotowicz

Projektant monety: Robert Kotowicz

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ Awers: rdzeƒ: Ag 925/1000 platerowane Au 999/1000; pierÊcieƒ : Ag 925/1000 Rewers: rdzeƒ: Ag 925/1000; pierÊcieƒ: Ag 925/1000 platerowane Au 999/1000 lustrzany 32,00 mm 14,14 g 90 000 szt.

Awers: W centralnej cz´Êci wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej or∏a oznaczenie roku emisji: 2004 poprzedzone oraz zakoƒczone meandrami. Na tle stylizowanej bie˝ni u góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, u do∏u napis: m. Z¸ 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z prawej strony wizerunek dyskobola z amfory panatenajskiej. Z jego lewej strony pó∏kolem napis: IGRZYSKA XXVIII / OLIMPIADY / ATENY 2004. Projektant monety: Urszula Walerzak

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1 000 000 szt.

9 sierpnia 2004 r. – w dniu Êlubowania polskiej kadry olimpijskiej – Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie upami´tniajàce Igrzyska XXVIII Olimpiady. Sà one dost´pne w Narodowym Banku Polskim oraz pozosta∏ych punktach sprzeda˝y od dnia 11 sierpnia 2004 r. Monety majà nast´pujàce nomina∏y:

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek trzech biegaczy z malowid∏a na amforze panatenajskiej. Wokó∏ na tle stylizowanej bie˝ni napis: IGRZYSKA XXVIII OLIMPIADY ATENY 2004. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

• 200 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie; • 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, platerowanym z∏otem; • 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze; • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold.

Staro˝ytna Grecja, kolebka europejskiej kultury, która wyda∏a wspania∏ych filozofów, poetów, rzeêbiarzy, matematyków, stworzy∏a tak˝e pierwsze sportowe igrzyska. W 776 roku przed naszà erà zapisane zosta∏o nazwisko Koroibosa, zwyci´zcy biegu na dystansie jednego stadionu na igrzyskach w Olimpii. W staro˝ytnej Grecji organizowano liczne igrzyska ku czci bogów, z okazji Êwiàt religijnych i pogrzebów. Znane by∏y igrzyska panatenajskie, eleuzyjskie, istmijskie, nemejskie. Ale olimpijskie sta∏y si´ najs∏awniejsze. Dlaczego? Pod opiekà Zeusa w Olimpii najpe∏niej i najmocniej realizowa∏y si´ idea∏y cnoty, pi´kna, màdroÊci, walki (kalokagatia) oraz pokoju bo˝ego (ekecheiria), który nastawa∏ z czasem igrzysk.

– Igrzyska XXVIII Olimpiady • Ateny 2004 –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Jak stwierdza prof. Witold Dobrowolski, archeolog i historyk sztuki z Uniwersytetu Warszawskiego, „podczas gdy wszyscy inni uwa˝ali sport tylko za rozrywk´, Grecy potraktowali go do tego stopnia powa˝nie, ˝e urós∏ do rangi filozofii ˝yciowej, a wszelkiego rodzaju zawody sportowe sta∏y si´ podstawà wychowania”. Po utracie przez Grecj´ niepodleg∏oÊci, a nast´pnie w∏àczeniu jej do imperium rzymskiego nastàpi∏ powolny rozk∏ad paƒstwa i upadek sportu. W 393 roku naszej ery cesarz Teodozjusz I Wielki wyda∏ zakaz organizacji igrzysk olimpijskich. „Zgas∏a uroczystoÊç olimpiad, obchodzona co cztery lata” – zanotowa∏ w XI wieku kronikarz bizantyjski Georgios Kedrenos. Min´∏y wówczas 292 olimpiady, zaczàç si´ mia∏a dwusetna dziewi´çdziesiàta trzecia. Trzeba by∏o wielu stuleci, by wskrzesiç ide´ olimpijskà. Twórca nowo˝ytnych igrzysk, Francuz Pierre de Coubertin, wizjoner i romantyk, studiowa∏ histori´ i pedagogik´ na paryskim uniwersytecie, by∏ goràcym wielbicielem Grecji i kultury fizycznej. Na jego dzia∏alnoÊç mia∏y wp∏yw trzy czynniki: zafascynowanie Grecjà, wyniesione z czasów m∏odoÊci, a pog∏´bione odkopaniem ruin Olimpii, obserwacje pedagogiczne poczynione w krajach anglosaskich i przemyÊlenia wielkich myÊlicieli francuskich i brytyjskich. W czerwcu 1894 roku w Sorbonie na zjeêdzie przedstawicieli organizacji sportowych z kilku paƒstw, który przeistoczy∏ si´ w I Kongres Olimpijski, powo∏ano do ˝ycia Mi´dzynarodowy Komitet Olimpijski. Pierwsze nowo˝ytne Igrzyska Olimpijskie odby∏y si´ w dniach 6-15 kwietnia 1896 roku w Atenach. Startowa∏o w nich 245 zawodników (przeciwnikiem udzia∏u kobiet by∏ sam Coubertin) z 14 krajów. Program Igrzysk obejmowa∏ 10 dyscyplin. Pierwszym mistrzem olimpijskim zosta∏ Amerykanin James Connolly, który wygra∏ w trójskoku. Bohaterem Greków sta∏ si´ Louis Spiridon, zwyci´zca biegu maratoƒskiego. Co ciekawe, zwyci´zcy otrzymywali srebrny medal i koron´ z liÊci drzewa oliwnego. Polacy pod w∏asnym sztandarem pojawili si´ na letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1924 roku w Pary˝u. WczeÊniej, w 1919 roku powo∏ano do ˝ycia Polski Komitet Olimpijski. W stolicy Francji wystartowa∏a 77-osobowa ekipa. Polacy zdobyli dwa medale: srebrny – kolarze torowi w dru˝ynowym wyÊcigu na 4 km, bràzowy – jeêdziec rotmistrz Adam Królikiewicz na koniu Picador. Pierwszy z∏oty medal dla Polski wywalczy∏a Halina Konopacka w 1928 roku na Igrzyskach w Amsterdamie, rzucajàc dyskiem na odleg∏oÊç 39,62 m i ustanawiajàc rekord Êwiata. W Amsterdamie zdobyliÊmy drugi z∏oty medal. Kazimierz Wierzyƒski za zbiór wierszy „Laur Olimpijski” otrzyma∏ najwy˝sze wyró˝nienie w Olimpijskim Konkursie Sztuki. ¸àcznie w tych Konkursach polscy twórcy zdobyli 8 medali, w tym trzy z∏ote. Na Igrzyskach w Los Angeles w 1932 roku Janusz Kusociƒski odniós∏ heroiczne zwyci´stwo w biegu na 10 kilometrów, pokonujàc znakomitych Finów i potworny ból krwawiàcej, obtartej stopy. Drugi z∏oty medal wywalczy∏a na 100 m Stanis∏awa Walasiewicz. „Brunatna” olimpiada w Berlinie w 1936 roku nie przynios∏a nam sukcesu w postaci mistrzowskiego tytu∏u. Bràzowa medalistka w rzucie oszczepem, Maria KwaÊniewska, zosta∏a natomiast miss igrzysk. Po dwunastu latach przerwy, spowodowanej II wojnà Êwiatowà, skromna polska ekipa wystàpi∏a w 1948 roku w Londynie. Bràzowy medal zdoby∏ pi´Êciarz Aleksy Antkiewicz. W 1952 roku w Helsinkach, gdaƒszczanin, ˝o∏nierz armii gen. Andersa, Zygmunt Chych∏a, otworzy∏ chwalebny rozdzia∏ polskiego pi´Êciarstwa. Zdoby∏ pierwszy w tej dyscyplinie i pierwszy po II wojnie Êwiatowej z∏oty medal olimpijski.

W Melbourne w 1956 roku wystartowa∏a nowa generacja polskich sportowców. El˝bieta Duƒska-Krzesiƒska wyrówna∏a w∏asny rekord Êwiata w skoku w dal i stan´∏a na najwy˝szym podium. Janusz Sid∏o w fina∏owej kolejce u˝yczy∏ swojego oszczepu przyjacielowi Danielsenowi z Norwegii, a ten pos∏a∏ go najdalej z ca∏ej stawki. Polak zdoby∏ srebro. To jedyny medal, który zdoby∏ startujàc w pi´ciu igrzyskach olimpijskich. Dwa srebrne medale szablistów by∏y zapowiedzià przysz∏ych Êwiatowych sukcesów polskich szermierzy. W Rzymie w 1960 roku Polacy zdobyli 21 medali, w tym 4 z∏ote: Zdzis∏aw Krzyszkowiak w biegu na 3 km z przeszkodami, Józef Szmidt w trójskoku, Kazimierz Paêdzior w boksie i Ireneusz Paliƒski w podnoszeniu ci´˝arów. Igrzyska w Tokio w 1964 roku to kapitalny bieg w finale sztafety 4 x 100 m Teresy Ciep∏y, Ireny Kirszenstein, Haliny Góreckiej i Ewy K∏obukowskiej – zwyci´stwo nad Amerykankami i pobicie rekordu Êwiata. Trzy z∏ote medale zdobyli kolejno polscy pi´Êciarze: Józef Grudzieƒ, Jerzy Kulej i Marian Kasprzyk. Józef Szmidt wywalczy∏ – po ci´˝kiej kontuzji – swój drugi z∏oty medal. Meksyk, 1968 rok. Niesamowite Igrzyska na wysokoÊci ponad 2000 m nad poziomem morza. Irena Kirszenstein-Szewiƒska ustanowi∏a rekord Êwiata w biegu na 200 m i zdoby∏a swój drugi z∏oty medal olimpijski, podobnie jak Waldemar Baszanowski w podnoszeniu ci´˝arów i Jerzy Kulej w pi´Êciarstwie. Monachium, 1972 rok. Witold Woyda, florecista, jako pierwszy z polskich olimpijczyków zdobywa na jednych Igrzyskach dwa z∏ote medale. Polscy pi∏karze pokonujà w finale W´grów 2:1 i zdobywajà mistrzostwo olimpijskie. Józef Zap´dzki po raz drugi jest najlepszy w strzelaniu z pistoletu. W∏adys∏aw Komar, dwumetrowy kulomiot p∏acze ze szcz´Êcia stojàc na najwy˝szym podium. Te Igrzyska mia∏y te˝ tragiczny wymiar – atak terrorystów palestyƒskich i Êmierç izraelskich sportowców. Montreal, 1976 rok. Irennissima! Irena Szewiƒska, po wspania∏ym biegu na 400 m, ustanawiajàc nowy rekord Êwiata, zdobywa swój trzeci z∏oty medal. Ogó∏em wywalczy∏a siedem olimpijskich medali. 19-letni Jacek Wszo∏a urzek∏ swà m∏odzieƒczà radoÊcià i skutecznoÊcià, pokonujàc faworytów w skoku wzwy˝. „Jedziemy po z∏oto!” – zapowiada∏ przed Igrzyskami Hubert Wagner, trener siatkarzy. Dotrzymali s∏owa on i jego zawodnicy. Mistrzem w pi´cioboju zosta∏ Janusz Peciak. W Montrealu Polacy zdobyli 26 medali, w tym 7 z∏otych. W skoku o tyczce najlepszy by∏ Tadeusz Âlusarski. Moskwa, 1980 rok. Kryzys polityczny odbi∏ si´ na olimpijskim ruchu. Z Igrzysk wycofali si´ Amerykanie i kilka innych ekip. Dla nas najwspanialsze prze˝ycia to triumf W∏adys∏awa Kozakiewicza w skoku o tyczce, porywajàcy bieg Bronis∏awa Malinowskiego na 3 km z przeszkodami i niespodziewane zwyci´stwo jeêdêca Jana Kowalczyka. Los Angeles, 1984 rok. Na tych Igrzyskach zabrak∏o polskiej reprezentacji, podobnie jak kilku innych z tak zwanego bloku wschodniego. Znowu polityka wzi´∏a gór´ nad ideà olimpijskà. Seul, 1988 rok. Waldemar Legieƒ w judo i Andrzej Wroƒski w zapasach zdobyli z∏ote medale w tym samym dniu. Barcelona, 1992 rok. Bohaterami ekipy sà pi´cioboiÊci. Arkadiusz Skrzypaszek zdobywa dwa z∏ote medale: indywidualnie i w dru˝ynie. Waldemar Legieƒ ponownie staje na najwy˝szym podium. Pi∏karze, po porywajàcym pojedynku z Hiszpanami, zdobywajà srebrny medal. Atlanta, 1996 rok. Ju˝ w pierwszym dniu z∏oty medal zdobywa Renata Mauer w strzelaniu z karabinka pneumatycznego. Fantastycznie walczà zapaÊnicy w stylu klasycznym: W∏odzimierz Zawadzki,

Ryszard Wolny i Andrzej Wroƒski – zdobywajà trzy z∏ote medale. 19-letni Mateusz Kusznierewicz wygrywa w ˝eglarskiej klasie finn. Pawe∏ Nastula podtrzymuje z∏ote tradycje w judo. Artur Partyka stacza kapitalnà walk´ w skoku wzwy˝ z Charlesem Austinem. Robert Korzeniowski zdobywa swój pierwszy z∏oty medal w chodzie sportowym. Sydney, 2000. Bohaterem ekipy jest Robert Korzeniowski, który zdoby∏ dwa z∏ote medale. Drugie dwa dorzucili m∏ociarze: 18-letnia Kamila Skolimowska oraz Szymon Zió∏kowski. Renata Mauer-Ró˝aƒska, po niepowodzeniu w strzelaniu z karabinka pneumatycznego, zwyci´˝a w drugiej konkurencji, strzelaniu z trzech pozycji. Pierwszy z∏oty medal w wioÊlarstwie zdobywajà Robert Sycz i Tomasz Kucharski. W letnich Igrzyskach Olimpijskich Polacy zdobyli do tej pory 241 medali, w tym: 56 z∏otych, 73 srebrne i 114 bràzowych. A jak b´dzie w Atenach? Ateny ubiega∏y si´ o organizacj´ igrzysk olimpijskich jeszcze w 1996 roku, w stulecie nowo˝ytnych igrzysk. Cz∏onkowie MKOl. wybrali jednak Atlant´. Dopiero w rywalizacji o organizacj´ igrzysk w 2004 roku stolica Grecji pokona∏a wszystkich kontrkandydatów: Buenos Aires, Cape Town, Rzym i Sztokholm. Igrzyska XXVIII Olimpiady trwaç b´dà od 13 do 29 sierpnia 2004 roku. Wystartuje w nich 10.500 zawodniczek i zawodników z 201 paƒstw. Rywalizowaç b´dà oni w 37 dyscyplinach na 38 obiektach sportowych. Odb´dzie si´ 301 ceremonii wr´czania medali. Zawody olimpijskie zostanà rozegrane na nowych lub zmodernizowanych obiektach sportowych w Atenach. Jedynie mecze pi∏karskie zostanà rozegrane w Salonikach, Volos, Heraklio i Patras. Fina∏ zaÊ w Atenach. Konkurs pchni´cia kulà odb´dzie si´ na staro˝ytnym stadionie w Olimpii. Polsk´ reprezentowaç b´dzie oko∏o 200 zawodniczek i zawodników, którzy b´dà rywalizowaç w 21 dyscyplinach. Polacy wystàpià tylko w jednej grze zespo∏owej – pi∏ce siatkowej m´˝czyzn. W wiosce olimpijskiej zamieszka 16.000 sportowców, trenerów i dzia∏aczy. WÊród nich Jacques Rogge, przewodniczàcy Mi´dzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. W ramach przygotowaƒ do Olimpiady stolica Grecji wzbogaci∏a si´ mi´dzy innymi o obiekty sportowe z pi´knym stadionem na czele, nowoczesne lotnisko, autostrady i obwodnice, rozbudowano metro, powsta∏ tak˝e jeden z najpi´kniejszych Parków Olimpijskich, a w ca∏ych Atenach posadzono miliony krzewów i tysiàce drzew. Igrzyska obs∏ugiwaç b´dzie 21.500 dziennikarzy i techników, w tym 16.000 z radia i telewizji oraz 5.500 dziennikarzy prasowych i fotoreporterów. Nad bezpieczeƒstwem uczestników b´dzie czuwaç 45-tysi´czny personel, w tym 25.000 policjantów, 7.000 ˝o∏nierzy, 3.000 agentów bezpieczeƒstwa, 1.500 stra˝aków, 3.5000 prywatnych ochroniarzy oraz 5.000 wolonatriuszy.

Magdalena Janicka Polski Komitet Olimpijski

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag oraz niebieska farba lustrzany 32,00 mm 14,14 g 65 000 szt.

Awers: W centralnej cz´Êci wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej na tle ozdobnego reliefu. Z lewej strony fragment stylizowanej odznaki identyfikacyjnej Policji z wkomponowanym oznaczeniem roku emisji: 2004. Poni˝ej or∏a z lewej strony napis: 10 Z¸, z prawej – fragment wizerunku or∏a z piecz´ci Komendy G∏ównej Policji Paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA, u do∏u: POLSKA. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowana odznaka identyfikacyjna Policji z datà powo∏ania Policji: 24.07, umieszczonà na niebieskiej wst´dze. Z prawej strony u do∏u fragment stylizowanej piecz´ci Komendy G∏ównej Policji Paƒstwowej. Wokó∏ napis: 85. ROCZNICA POWO¸ANIA POLICJI. Projektant monety: Robert Kotowicz

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 760 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowana odznaka identyfikacyjna Policji na tle powi´kszonego jej dolnego fragmentu. U góry napis: 85. / ROCZNICA, U do∏u pó∏kolem napis: POWO¸ANIA POLICJI. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

W dniu 21 lipca 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, upami´tniajàce 85. rocznic´ powo∏ania Policji, o nomina∏ach: • 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold. Pierwszych Êladów dzia∏alnoÊci o charakterze policyjnym mo˝na doszukaç si´ w czasach najdawniejszych, kiedy istnia∏y takie urz´dy, jak: mincerz (sprawujàcy funkcj´ policjanta skarbowego), komes (urz´dnik ksià˝´cy odpowiadajàcy m.in. za sprawy porzàdku publicznego), justycjariusz (urz´dnik sàdowo–policyjny) czy hutmen (funkcjonariusz policji targowej i porzàdku miejskiego). W póêniejszych

wiekach wraz ze wzrostem przest´pczoÊci pospolitej w miastach tworzono stra˝e. W okresie panowania Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego podj´to na ziemiach polskich prób´ wprowadzenia szerokich reform spo∏ecznych, w tym tak˝e organów policyjnych. W 1775 roku Rada Nieustajàca utworzy∏a Departament Policji, natomiast w czasie obrad Sejmu Czteroletniego w 1791 roku powo∏ano Komisj´ Policji, w której gestii znalaz∏y si´ sprawy policji kryminalnej, porzàdkowej, obyczajowej i sanitarnej. Utrata niepodleg∏oÊci wskutek kolejnych rozbiorów Polski spowodowa∏a, ˝e na zaj´tych obszarach wprowadzono prawo, zwyczaje, instytucje i urz´dników paƒstw zaborczych. Podczas zrywów niepodleg∏oÊciowych w∏adze powstaƒcze tworzy∏y

– 85. rocznica powo∏ania Policji –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

m. in. oddzia∏y milicji wywodzàce si´ z pospolitego ruszenia, Gwardi´ Narodowà, Gwardi´ Miejskà, Stra˝ Bezpieczeƒstwa, a nawet Wydzia∏ Policji przy Rzàdzie Narodowym w 1864 r. Historyczny poczàtek rodzimych s∏u˝b policyjnych o konkretnych zawodowych kompetencjach przypada na rok 1914. Dzi´ki kszta∏towaniu si´ tych instytucji, choç jeszcze znajdowa∏y si´ pod kontrolà w∏adz zaborczych, ros∏a liczba wykwalifikowanych kadr policyjnych. W latach 1914–1919 na ziemiach polskich istnia∏y m. in.: stra˝e obywatelskie, miejskie, narodowe, milicje miejskie, ludowe, obywatelskie czy Policja Komunalna. Wraz z odzyskaniem niepodleg∏oÊci w kr´gach w∏adzy zrodzi∏a si´ myÊl stworzenia ogólnopaƒstwowej s∏u˝by policyjnej. Poczàtkowo projekt ustawy zak∏ada∏ powo∏anie nowej formacji pod nazwà „Stra˝ Bezpieczeƒstwa”. Ostatecznie Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24 lipca 1919 roku uchwali∏ ustaw´ o Policji Paƒstwowej. Zgodnie z nià Policja Paƒstwowa mia∏a byç paƒstwowà organizacjà, której g∏ównym zadaniem by∏a ochrona bezpieczeƒstwa, spokoju i porzàdku publicznego. W toku walk, plebiscytów i powstaƒ tego okresu kszta∏towa∏y si´ nie tylko granice Rzeczypospolitej, ale tak˝e zasi´g dzia∏ania i struktury Policji Paƒstwowej. ¸àcznie do 1922 roku utworzono szesnaÊcie komend okr´gowych i Komend´ G∏ównà Policji Województwa Âlàskiego. W∏adz´ naczelnà sprawowa∏ komendant g∏ówny, zale˝ny od ministra spraw wewn´trznych. Na szczeblu województwa dzia∏a∏y komendy okr´gowe, ni˝ej w strukturze znajdowa∏y si´ komendy powiatowe lub komendy w wydzielonych miastach oraz komisariaty i posterunki. Po wybuchu wojny z Niemcami hitlerowskimi w 1939 r., a nast´pnie napaÊci Zwiàzku Radzieckiego policjanci na terenach przygranicznych nie tylko pe∏nili s∏u˝b´ porzàdkowà, ale w wielu przypadkach podj´li zbrojny opór przeciwko agresorom. Wielu zgin´∏o, cz´Êci uda∏o si´ ewakuowaç za granic´. Do niewoli sowieckiej dosta∏o si´ oko∏o 12 tys. policjantów. Wi´kszoÊç z nich trafi∏a do ∏agrów i wi´zieƒ NKWD, z których nie by∏o powrotu. Ponad 6 tysi´cy zosta∏o zamordowanych wiosnà 1940 r. w Twerze (ówczesny Kalinin) i pogrzebanych w zbiorowych mogi∏ach w Miednoje. Na terenie okupowanym przez III Rzesz´ powo∏ywano do s∏u˝by miejscowà policj´. Rozkazem Wy˝szego Dowódcy SS i Policji z dnia 30 paêdziernika 1939 r. wezwano do s∏u˝by wszystkich funkcjonariuszy Policji Paƒstwowej znajdujàcych si´ na obszarze Generalnego Gubernatorstwa, pod groêbà kary Êmierci dla uchylajàcych si´. Formalnie 17 grudnia 1939 r. utworzono Policj´ Polskà, tzw. granatowà, która mia∏a byç s∏u˝bà pomocniczà w pionie niemieckiej policji porzàdkowej. Do sta∏ych czynnoÊci Policji Polskiej nale˝a∏y: patrole prewencyjno-interwencyjne, nadzór nad stanem sanitarnym, regulacja ruchu ko∏owego, s∏u˝ba na dworcach, a tak˝e nadzór nad biernà obronà przeciwlotniczà oraz podstawowe szkolenie ˚ydowskiej S∏u˝by Porzàdkowej, sprawujàcej wewn´trznà s∏u˝b´ w gettach. Znane sà tak˝e powiàzania policji granatowej ze wszystkimi liczàcymi si´ organizacjami wojskowymi i politycznymi z kraju oraz na emigracji. Koniec istnienia tej formacji nastàpi∏ w momencie wycofywania si´ wojsk hitlerowskich. Ponadto podczas okupacji istnia∏y struktury podziemne o charakterze porzàdkowym, to jest Paƒstwowy Korpus Bezpieczeƒstwa oraz Referat Policyjny przy Wydziale Bezpieczeƒstwa i Kontrwywiadu Oddzia∏u II Komendy G∏ównej AK. Paƒstwowy Korpus Bezpieczeƒstwa ujawni∏ si´ w trakcie Powstania Warszawskiego, przejmujàc komisariaty Policji Polskiej.

W drugiej po∏owie 1944 roku zosta∏a powo∏ana Milicja Obywatelska, gdy w Polsce trwa∏y jeszcze dzia∏ania wojenne, a Europ´ mia∏a wkrótce podzieliç „˝elazna kurtyna”. Milicj´ Obywatelskà formalnie powo∏ano 7 paêdziernika 1944 r. dekretem PKWN jako organ odpowiedzialny za ochron´ bezpieczeƒstwa, spokoju i porzàdku publicznego oraz dochodzenie i Êciganie przest´pstw. Milicja by∏a prawnopublicznà formacjà Ministerstwa Bezpieczeƒstwa Publicznego. Poczàtkowa autonomia, wyra˝ajàca si´ równorz´dnà pozycjà komendantów MO i szefów Urz´du Bezpieczeƒstwa Publicznego, nie trwa∏a d∏ugo. MBP wyda∏o rozkaz likwidujàcy niezale˝noÊç MO od aparatu bezpieczeƒstwa. Komendanci MO na szczeblu wojewódzkim i powiatowym zostali zast´pcami szefów urz´du bezpieczeƒstwa publicznego ds. milicji. 7 grudnia 1954 r. rozwiàzano MBP i utworzono dwa inne organy, tj. Ministerstwo Spraw Wewn´trznych oraz Komitet do spraw Bezpieczeƒstwa Publicznego przy Radzie Ministrów. Kolejne rozwiàzania organizacyjne wprowadzone po 1956 roku przetrwa∏y bez zasadniczych zmian a˝ do roku 1990. Jedynie w zwiàzku z wejÊciem w ˝ycie ustawy o dwustopniowej strukturze terenowych organów w∏adzy i administracji w czerwcu 1975 roku zlikwidowano komendy powiatowe MO i zastàpiono je komendami rejonowymi. Poza tym w 1983 r., w zwiàzku z przyj´ciem ustawy o urz´dzie Ministra Spraw Wewn´trznych, dotychczasowe wojewódzkie i rejonowe komendy MO przemianowano na wojewódzkie i rejonowe urz´dy spraw wewn´trznych. Zewn´trznym przejawem ca∏kowitego zerwania z tradycjami przedwojennej Policji Paƒstwowej by∏a zmiana nazwy, umundurowania oraz nazewnictwa stopni. Milicja Obywatelska zakoƒczy∏a swojà dzia∏alnoÊç wraz ze zmianà systemu w∏adzy. 6 kwietnia 1990 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej na mocy ustawy powo∏a∏ nowà formacj´ – Policj´. Zasadami funkcjonowania nawiàzuje ona do tradycji mi´dzywojennych. Powrócono te˝ do nazwy, oznaczeƒ stopni i stanowisk policyjnych. Istotniejsza jest jednak kontynuacja filozofii dzia∏ania, zak∏adajàca przede wszystkim wspó∏prac´ ze spo∏eczeƒstwem oraz apolitycznoÊç zarówno formacji, jak i poszczególnych funkcjonariuszy. Ustawa o Policji wprowadzi∏a do polskiego systemu prawnego rozwiàzania odpowiadajàce wymaganiom przewidzianym w postanowieniach i normach prawa mi´dzynarodowego. Policja ponownie sta∏a si´ pe∏noprawnym cz∏onkiem Mi´dzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnych Interpol. Warto przy tym zauwa˝yç, i˝ w okresie mi´dzywojennym Policja Paƒstwowa by∏a pe∏noprawnym cz∏onkiem Mi´dzynarodowej Komisji Policji Kryminalnej. W 1923 roku w Wiedniu Polska by∏a jednym z 20 krajów-za∏o˝ycieli tej organizacji, która stanowi∏a podwaliny dzisiejszego Interpolu, formalnie powo∏anego po drugiej wojnie Êwiatowej. Poza tym nasza Policja mia∏a du˝y wp∏yw na prace tej organizacji, a polski oficer Komendy G∏ównej Policji Paƒstwowej – nadinspektor dr Leon Nagler pe∏ni∏ funkcj´ wiceprezydenta Mi´dzynarodowej Komisji Policji Kryminalnej. Od 2001 r. polska Policja wspó∏pracuje te˝ z Europejskim Biurem Policji – Europol. Policja sk∏ada si´ z trzech podstawowych rodzajów s∏u˝b, tj. kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagajàcej jej dzia∏alnoÊç w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. Prze∏o˝onym wszystkich policjantów jest Komendant G∏ówny Policji, który jest centralnym organem administracji rzàdowej. Komendzie G∏ównej Policji podlega obecnie 16 komend wojewódzkich oraz Komenda Sto∏eczna Policji. Dalej w strukturze organizacyjnej znajdujà si´ komendy powiatowe (miejskie i rejonowe), komisariaty, posterunki oraz szko∏y policyjne.

W ramach demokratyzacji ˝ycia spo∏ecznego Policja przesta∏a byç w pe∏ni samodzielnà formacjà podleg∏à wy∏àcznie Komendzie G∏ównej Policji, a sta∏a si´ cz´Êcià tzw. wojewódzkiej i powiatowej administracji zespolonej. W∏adze samorzàdowe oceniajà prac´ jednostek Policji na danym terenie, natomiast ocenà pracy policjanta zajmujà si´ jego prze∏o˝eni. W Êlad za zmianami w ustawie o Policji zmienia si´ ca∏a formacja, jej organizacja, strategia oraz kierunki dzia∏ania. Celem reform policyjnych jest stworzenie formacji, której misjà b´dzie wykonywanie w jak najlepszy sposób zadaƒ okreÊlonych w ustawie. Wyzwaniem dla Policji w XXI wieku jest zmiana mentalnoÊci funkcjonariuszy Policji oraz ugruntowanie przekonania, ˝e podstawowym celem dzia∏ania jest profesjonalna s∏u˝ba, zgodna z oczekiwaniami obywateli i spo∏ecznoÊci lokalnych. Formacja ta ma byç coraz wa˝niejszym elementem spo∏eczeƒstwa obywatelskiego, organizacjà sprawnà, nowoczesnà, otwartà na oceny spo∏eczne oraz zapobiegajàcà przest´pczoÊci i zwalczajàcà jà. Wyzwaniem dla Policji jest tak˝e zwi´kszenie gotowoÊci do reagowania w sytuacjach kryzysowych, w tym zwalczania przest´pczoÊci zorganizowanej, transgranicznej, nielegalnego handlu narkotykami, a przede wszystkim zagro˝eƒ terrorystycznych. W celu zapobiegania przest´pczoÊci kilka lat temu Policja zainicjowa∏a wprowadzanie programów prewencyjnych i edukacyjnych. Strategia Policji w zakresie szeroko poj´tej prewencji polega na kompleksowym podejÊciu do poszczególnych grup wiekowych i zawodowych, w celu ograniczenia tendencji do pope∏niania przest´pstw oraz zapewniania bezpieczeƒstwa grupom najbardziej zagro˝onym. Powsta∏y programy majàce na celu zwi´kszenie bezpieczeƒstwa w mieÊcie (Bezpieczne Miasto, Bezpieczna Gmina), zapobieganie przest´pczoÊci nieletnich (dzia∏ania profilaktyczne zwiàzane z narkomanià), a tak˝e inne prewencyjne programy na rzecz bezpieczeƒstwa w Êrodkach komunikacji czy sytuacjach nadzwyczajnych. Wychodzàc z za∏o˝enia, ˝e na ograniczenie przest´pczoÊci wp∏ywajà nie tylko dzia∏ania policyjne, uznano za konieczne po∏àczenie tych przedsi´wzi´ç z pracà instytucji, organizacji oraz spo∏ecznoÊci lokalnych.

mgr Grzegorz Gryz Komenda G∏ówna Policji

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 92.000 szt.

Awers: Wizerunek kotwicy – symbolu Polski Walczàcej na murze z cegie∏. Na jej tle, u góry z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z lewej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA, z prawej: POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2004. U do∏u z lewej strony na tle ramienia kotwicy nam. pis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Portret powstaƒca na tle muru z cegie∏. W otoku napis: 60. ROCZNICA POWSTANIA WARSZAWSKIEGO. U do∏u pó∏kolem napis: 1944-2004 poprzedzony oraz zakoƒczony kwadracikiem.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 900.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek kotwicy – symbolu Polski Walczàcej na murze z cegie∏. W otoku napis: 60. ROCZNICA POWSTANIA WARSZAWSKIEGO, u do∏u pó∏kolem napis: 1944-2004 poprzedzony oraz zakoƒczony pere∏kà. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

W dniu 28 lipca 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, upami´tniajàce 60. rocznic´ Powstania Warszawskiego, o nomina∏ach: • 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold. Powstanie Warszawskie by∏o jednà z najwi´kszych bitew II wojny Êwiatowej. Dwumiesi´czna walka osamotnionej stolicy z pot´gà militarnà III Rzeszy, przy oboj´tnoÊci stojàcej u wrót miasta Armii Czerwonej i skàpej pomocy zachodnich aliantów, sta∏a si´ wydarzeniem bez precedensu nie tylko w dziejach Polski, ale i Europy.

Warszawa mia∏a byç poczàtkowo wy∏àczona z akcji „Burza”, polegajàcej na wzmo˝onych dzia∏aniach dywersyjnych na ty∏ach wojsk niemieckich w przededniu wkroczenia na ziemie polskie Armii Czerwonej. Jednak po fatalnych doÊwiadczeniach z kontaktów Armii Krajowej z Rosjanami na terenach wschodnich Rzeczypospolitej zapad∏a inna decyzja. Wyzwolenie stolicy Polski przez Armi´ Krajowà i wystàpienie przed Armià Czerwonà w roli gospodarza wydawa∏y si´ ostatnià szansà, by zwróciç uwag´ Êwiata na dà˝enie narodu polskiego do pe∏nej niepodleg∏oÊci. 31 lipca 1944 roku dowódca Armii Krajowej, gen. Tadeusz „Bór” Komorowski oraz komendant Okr´gu Warszawskiego AK, p∏k Antoni ChruÊciel „Monter”, przy po-

– 60. rocznica Powstania Warszawskiego –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

parciu Delegata Rzàdu na Kraj Stanis∏awa Jankowskiego, wyznaczyli termin wybuchu Powstania. 1 sierpnia o godz. 17.00 s∏abo uzbrojone oddzia∏y Armii Krajowej w sile oko∏o 25 tysi´cy podj´∏y walk´ z niemieckim garnizonem, liczàcym w Warszawie blisko 20 tysi´cy ˝o∏nierzy. Spektakularnym sukcesem godziny „W” by∏o zdobycie najwy˝szego budynku Warszawy – Prudentialu. Na dachu tego gmachu za∏opota∏a bia∏o-czerwona flaga. Niestety, wi´kszoÊç szturmów 1 sierpnia si´ nie powiod∏a. Krwawymi stratami okupiono prób´ zdobycia dzielnicy policyjnej w al. Szucha i lotniska na Ok´ciu. Nie opanowano mostów, a powstanie na Pradze szybko si´ za∏ama∏o. Niemniej jednak w nast´pnych dniach AK-owcy odnieÊli sporo sukcesów. Zdobyta zosta∏a Poczta G∏ówna na pl. Napoleona (obecnie pl. Powstaƒców Warszawy), Dworzec Pocztowy w Al. Jerozolimskich, opanowano ca∏y teren Elektrowni na PowiÊlu, a na Starym MieÊcie budynek Paƒstwowej Wytwórni Papierów WartoÊciowych. Najlepiej radzi∏y sobie skoncentrowane na Woli oddzia∏y Kedywu (Kierownictwo dywersji) pod dowództwem pp∏k. Jana Mazurkiewicza „Rados∏awa”. 5 sierpnia batalion „ZoÊka” opanowa∏ obóz koncentracyjny na „G´siówce”, uwalniajàc 350 ˚ydów. Niemcy szybko zmobilizowali dodatkowe si∏y do st∏umienia Powstania. Utworzono specjalny korpus pod dowództwem gen. SS Ericha von dem Bacha. Skierowana do pacyfikacji miasta brygada kryminalistów Oskara Dirlewangera dokona∏a rzezi na Woli. W egzekucjach w tej dzielnicy zgin´∏o oko∏o 40 tysi´cy osób. Bestialskich mordów na ludnoÊci Ochoty dopuÊci∏y si´ oddzia∏y kolaboracyjne RONA (Russkaja Oswoboditielnaja Narodnaja Armia) pod dowództwem gen. SS Kamiƒskiego. Zgodnie z rozkazem Adolfa Hitlera i dowódcy SS i Policji, Heinricha Himmlera, ka˝dego mieszkaƒca nale˝a∏o zabiç. Tymczasem w wyzwolonych dzielnicach, mimo skrajnych warunków, tworzy∏y si´ struktury wolnej Polski. 2 sierpnia ukaza∏ si´ pierwszy powstaƒczy numer „Biuletynu Informacyjnego” – organu prasowego Armii Krajowej. Trudno uwierzyç, ale w czasie Powstania wychodzi∏o ponad 150 tytu∏ów prasowych, w tym dwie gazetki dla dzieci drukowane na ˚oliborzu. Ujawni∏y si´ podziemne w∏adze cywilne, wydajàc zalecenia dotyczàce prowizorycznych pogrzebów oraz nakazujàce zabezpieczenie mienia poniemieckiego i zabraniajàce wszelkich samosàdów. Jawnie zacz´∏y dzia∏aç sàdy specjalne i w∏adze bezpieczeƒstwa. W poszczególnych kamienicach, tak jak we wrzeÊniu 1939 r., dy˝urowali przedstawiciele OPL (Obrony Przeciwlotniczej) i Stra˝y Porzàdkowej. Zapanowa∏ nies∏ychany entuzjazm; ludnoÊç Warszawy przystàpi∏a do budowy barykad i przejÊç piwnicami do sàsiednich kamienic. Ludzie solidarnie dzielili si´ zapasami, organizowano opiek´ nad dzieçmi, uchodêcami z dzielnic zaj´tych przez Niemców i pogorzelcami. Od pierwszych dni sierpnia dzia∏a∏a Harcerska Poczta Polowa. Listonoszami byli zawiszacy, ch∏opcy z najm∏odszej formacji harcerskiej, przewa˝nie w wieku 12-15 lat. Z korespondencjà docierali nie tylko do ludnoÊci cywilnej, lecz równie˝ do oddzia∏ów frontowych, nawet na najdalej wysuni´tych placówkach. Mimo ekstremalnych warunków obowiàzywa∏a zasada, ˝e w ÂródmieÊciu list dostarczany by∏ w dniu wys∏ania. 2 wrzeÊnia na przesy∏kach pojawi∏y si´ pierwsze powstaƒcze znaczki pocztowe. Swoje audycje nadawa∏a powstaƒcza radiostacja „B∏yskawica” i Polskie Radio. Do pracy przystàpi∏y te˝ przeszkolone jeszcze w konspiracji ekipy filmowców i fotoreporterów. Jednym z nich by∏ s∏ynny sportowiec

i olimpijczyk – Eugeniusz Lokajski, który poleg∏ 25 wrzeÊnia 1944 r. W wielu punktach miasta organizowane by∏y akademie i koncerty z udzia∏em znanych aktorów warszawskich. Wielkim powodzeniem cieszy∏y si´ piosenki Êpiewane przez Mieczys∏awa Fogga i Mir´ Zimiƒskà. Na PowiÊlu dzia∏a∏ teatrzyk kukie∏kowy. Na fali entuzjazmu garn´li si´ do walki ochotnicy. Ros∏y szeregi powstaƒców, niestety, dla wielu z nich brakowa∏o broni. Zrzuty alianckie, mimo poÊwi´cenia lotników polskich, brytyjskich i po∏udniowo-afrykaƒskich by∏y niewystarczajàce. Z pomocà pospieszy∏y oddzia∏y partyzanckie z Puszczy Kampinoskiej, wspomagajàc ˚oliborz. Z kolei na Mokotów przedar∏a si´ grupa z Lasów Chojnowskich. Sytuacja w ÂródmieÊciu poprawi∏a si´ w drugiej po∏owie sierpnia, po sprawnie przeprowadzonych akcjach. 20 sierpnia zdobyto budynek PAST-y przy ul. Zielnej, trzy dni póêniej KoÊció∏ Âw. Krzy˝a i Komend´ Policji przy Krakowskim PrzedmieÊciu. W obu przypadkach powstaƒcy zdobyli sporo broni i amunicji. Do legendy przeszed∏ heroiczny bój odci´tej Starówki. W za˝artych walkach o ka˝dy budynek i ka˝de pi´tro obie strony ponios∏y du˝e straty. W ogniu bomb i pocisków leg∏y w gruzach staromiejskie kamienice. Nie ocala∏ tu ˝aden dom. Obroƒcy Starego Miasta nie z∏o˝yli broni. 2 wrzeÊnia wycofali si´ kana∏ami do ÂródmieÊcia. Tragiczny okaza∏ si´ los rannych powstaƒców, pozostawionych w staromiejskich szpitalach. Wielu z nich Niemcy wymordowali i spalili. Gehenn´ przesz∏a te˝ st∏oczona w piwnicach ludnoÊç cywilna. Ci, co uchronili si´ przed bombami, padli ofiarà rabunków i gwa∏tów. Po upadku Starego Miasta, Niemcy zaatakowali PowiÊle, które pad∏o 6 wrzeÊnia. Sytuacja sta∏a si´ krytyczna. Powstaƒcy z trudem powstrzymali wroga nacierajàcego na ÂródmieÊcie Pó∏nocne od strony Nowego Âwiatu. Tymczasem po drugiej stronie Wis∏y ruszy∏ front. 14 wrzeÊnia wojska sowieckie, wspierane przez 1 Armi´ WP, zdoby∏y Prag´. Warszawiacy uwierzyli, ˝e tak d∏ugo oczekiwana pomoc wreszcie nadejdzie. Dwa dni póêniej, z rozkazu marsza∏ka Rokossowskiego, pierwsi ˝o∏nierze gen. Berlinga sforsowali Wis∏´, docierajàc na broniàcy si´ zaciekle i odci´ty od ÂródmieÊcia Czerniaków. Dalsze przeprawy w ogniu niemieckiej artylerii i broni maszynowej zakoƒczy∏y si´ kl´skà, podobnie jak próba uchwycenia przyczó∏ka na ˚oliborzu. Dla Stalina by∏a to akcja wy∏àcznie propagandowa, demonstracja dobrej woli w momencie, gdy losy Powstania by∏y ju˝ przesàdzone. W mieszkaƒców stolicy jeszcze raz wstàpi∏a nadzieja, gdy 18 wrzeÊnia pojawi∏y si´ nad Warszawà amerykaƒskie samoloty. Zasobniki na spadochronach wzi´to poczàtkowo za desant. Niestety, wi´kszoÊç zrzucanej broni spad∏a na tereny zaj´te przez Niemców. Pomoc by∏a spóêniona. 23 wrzeÊnia wygas∏y ostatnie walki na Czerniakowie. 27 wrzeÊnia skapitulowa∏ Mokotów. Tragiczna w skutkach ewakuacja kana∏ami do ÂródmieÊcia poch∏on´∏a wiele ofiar. Niemcy wrzucali do kana∏ów granaty i karbid. Pod wp∏ywem oparów ludzie doznawali szoku, prze˝ywali halucynacje. Wielu opad∏o z si∏ i uton´∏o. Do 30 wrzeÊnia broni∏ si´ ˚oliborz. Osamotnione ÂródmieÊcie zdecydowa∏o si´ na przerwanie walki. 2 paêdziernika dowództwo Armii Krajowej, po kilkudniowych pertraktacjach, podpisa∏o akt kapitulacji. W toku walk poleg∏o oko∏o 18 tysi´cy powstaƒców; straty ludnoÊci cywilnej wynios∏y co najmniej 150 tysi´cy zabitych. Straty niemieckie wynios∏y oko∏o 17 tysi´cy zabitych i zaginionych.

Pozostali przy ˝yciu powstaƒcy, zgodnie z umowà kapitulacyjnà, trafili do obozów jenieckich. LudnoÊç cywilna zosta∏a wygnana z miasta i skazana na poniewierk´. Powstanie Warszawskie by∏o bez wàtpienia najwa˝niejszym wydarzeniem w dziejach stolicy. Sytuacja mi´dzynarodowa sprawi∏a, ˝e Polacy zostali w tym nierównym boju osamotnieni. Stalin, wstrzymujàc ofensyw´ Armii Czerwonej, umo˝liwi∏ Niemcom pacyfikacj´ miasta. Bierna postawa zachodnich aliantów, akceptujàca podzia∏ stref wp∏ywów ustalony na konferencji w Teheranie w koƒcu 1943 roku, doprowadzi∏a w konsekwencji do zag∏ady stolicy Polski. Stanis∏aw Maliszewski Muzeum Powstania Warszawskiego

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

N a r o d o w y

Moneta kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Moneta kolekcjonerska nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,0 g 3.400 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Popiersie króla Przemys∏a II. Z lewej strony pó∏kolem napis: PRZEMYS¸ II, z prawej: 1295-1296.

W dniu 20 lutego 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet´ kolekcjonerskà przedstawiajàcà króla Przemys∏a II, o nominale 100 z∏, wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, przedstawiajàcà popiersie króla. Moneta jest kontynuacjà serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r.

Moneta zosta∏a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz

Przemys∏ II, syn ksi´cia poznaƒskiego Przemys∏a I oraz El˝biety, córki Henryka II Pobo˝nego wroc∏awskiego, urodzi∏ si´ 14 paêdziernika 1257 r., cztery miesiàce po Êmierci ojca. W prowincji wielkopolskiej panowa∏ ksià˝´ kaliski, jego stryj, Boles∏aw Pobo˝ny. Skupia∏ on w swych r´kach w∏adz´ nad ca∏à Wielkopolskà, w tym poznaƒskim ksi´stwem Przemys∏a I, i z tego tytu∏u objà∏ opiek´ nad ma∏oletnim bratankiem. Sam nie majàc syna, troskliwie wprowadza∏ Przemys∏a w arkana polityki, przygotowujàc do obj´cia w przysz∏oÊci niema∏ego dziedzictwa, którym by∏a Wielkopolska. W przeciwieƒstwie do rozdrobnionych

Przemys∏ II – Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Moneta kolekcjonerska

Moneta kolekcjonerska

Kujaw, Mazowsza i Âlàska stanowi∏a ona jednolità ca∏oÊç. Boles∏aw powierza∏ bratankowi wa˝ne zadania polityczne, jak nominalne dowództwo wyprawy na Brandenburgi´ w 1272 r., kiedy odzyskano strategiczny gród Drezdenko nad Notecià. Jednak˝e stryj nie chcia∏ dzieliç si´ z bratankiem ani w∏adzà, ani ksi´stwem, zwlekajàc z wydzieleniem Przemys∏owi ojcowskiego ksi´stwa poznaƒskiego, mimo ˝e ten osiàgnà∏ wiek 15 lat, ówczeÊnie umo˝liwiajàcy ju˝ samodzielne rzàdy. W 1274 r. Brandenburczycy spalili Poznaƒ. Ambitny bratanek nie chcia∏ czekaç na dziedzictwo i skupiwszy wokó∏ siebie stronnictwo mo˝now∏adcze, zbuntowa∏ si´ i korzystajàc z trudnoÊci stryja, wymóg∏ na nim oddanie dzielnicy ojcowskiej wraz z Poznaniem. Od razu uwik∏a∏ si´ w zatargi mi´dzy ksià˝´tami Êlàskimi, wspomagajàc Henryka IV Probusa, ksi´cia wroc∏awskiego. Po bezpotomnej Êmierci Boles∏awa Pobo˝nego w 1279 r. Przemys∏ otrzyma∏ jego dzielnic´ i w ten sposób ponownie po∏àczy∏ wszystkie ziemie Wielkopolski. Nie odwzajemniajàc przychylnoÊci Przemys∏a, Henryk IV Probus podst´pnie uwi´zi∏ go w 1281 r. i zmusi∏ do oddania ziemi wieluƒskiej, a trzy lata póêniej, wspierajàc rycerstwo buntujàce si´ przeciw wielkopolskiemu ksi´ciu, zajà∏ ziemi´ kaliskà. W 1282 r. Przemys∏ zawar∏ w K´pnie uk∏ad z MÊciwojem II, ksi´ciem gdaƒskim, zapewniajàcy Przemys∏owi obj´cie Pomorza Gdaƒskiego po Êmierci MÊciwoja. Sojusz ten zahamowa∏ agresj´ brandenburskà na Pomorzu. W 1287 r. Przemys∏ i MÊciwój zawarli w S∏upsku przymierze brandenburskie z ksi´ciem zachodniopomorskim Bogus∏awem IV. Przemys∏ odzyska∏ równie˝ ziemi´ kaliskà i rudzkà. W 1290 r. na mocy testamentu Henryka Probusa objà∏ rzàdy w Krakowie. Wkrótce jednak utraci∏ je na rzecz W∏adys∏awa ¸okietka, ksi´cia sieradzkiego, a nast´pnie króla Czech, Wac∏awa II. W celu opanowania Ma∏opolski, kluczowej dla ca∏ej Polski dzielnicy, Przemys∏ zawar∏ trójstronne przymierze z ksià˝´tami kujawskimi: W∏adys∏awem ¸okietkiem i Kazimierzem, ksi´ciem ∏´czyckim. W 1293 roku poÊlubi∏ Ma∏gorzat´, córk´ Albrechta III, margrabiego brandenburskiego. Zwiàzek ten umo˝liwi∏ mu po Êmierci MÊciwoja II obj´cie w 1295 r. bez przeszkód ze strony margrabiów brandenburskich zapisanego mu w testamencie Pomorza Gdaƒskiego. Przemys∏ sta∏ si´ w ten sposób najpot´˝niejszym z piastowskich ksià˝àt. Da∏o mu to realne mo˝liwoÊci zjednoczenia ziem polskich, tym bardziej ˝e tendencje zjednoczeniowe, g∏ównie wy˝szego duchowieƒstwa, popieranego przez rycerstwo i mieszczaƒstwo, stawa∏y si´ coraz silniejsze. Nie czekajàc na odzyskanie Krakowa, 26 czerwca 1295 r. w Gnieênie arcybiskup Jakub Âwinka koronowa∏ Przemys∏a na króla Polski. Koronacja ta – pierwsza od czasów Boles∏awa Âmia∏ego – podkreÊli∏a zasad´ jednoÊci paƒstwa i choç nie

doprowadzi∏a do ca∏kowitego zjednoczenia wszystkich ziem polskich, przywróci∏a jednak Królestwo Polskie. Koronacja napotka∏a opór w kraju – niektórych rodów mo˝now∏adczych – oraz za granicà. Cz´Êç mo˝nych wielkopolskich, zw∏aszcza Na∏´czów i Zar´bów, przyj´∏a akt koronacji jako zagro˝enie dla swych interesów i sprzymierzy∏a si´ z margrabiami brandenburskimi. Z ich polecenia, przy wspó∏udziale rodu Zar´bów, król zosta∏ zamordowany 8 lutego 1296 r. w Rogoênie. Pochowano go w katedrze poznaƒskiej. Przemys∏ by∏ trzykrotnie ˝onaty, z drugiego ma∏˝eƒstwa pozostawi∏ córk´ Ryks´ El˝biet´. Zbrodnia rogozieƒska przyczyni∏a si´ do gwa∏townego wzrostu nastrojów antyniemieckich w Polsce i prawdopodobnie wp∏yn´∏a na odwrócenie si´ wielkopolskiego spo∏eczeƒstwa od nast´pcy Przemys∏a, Henryka III G∏ogowskiego (który na mocy testamentu otrzyma∏ dzielnic´ Przemys∏a) ku ksi´ciu W∏adys∏awowi ¸okietkowi, znanemu z niech´ci do Niemców. Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich” pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci” Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 20 z∏ 925/1000 Ag oraz bursztyn lustrzany 38,61 mm 28,28 g 67 000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 760 000 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek sali posiedzeƒ Senatu. U góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z prawej strony napis: 20 / Z¸. U do∏u w Êrodkowej cz´Êci oznaczenie roku emisji: 2004 oraz poni˝ej pó∏kolem napis: m. RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m . ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Rewers: Z prawej strony wizerunek laski marsza∏kowskiej z bursztynem. W tle w Êrodkowej cz´Êci stylizowany wizerunek or∏a z p∏askorzeêby w siedzibie Senatu RP. Z lewej strony oraz u do∏u napis: 15-LECIE SENATU III RP.

Rewers: Z prawej strony wizerunek laski marsza∏kowskiej. W tle w Êrodkowej cz´Êci stylizowany wizerunek or∏a z p∏askorzeêby w siedzibie Senatu RP. Z lewej strony oraz u do∏u napis: 15-LECIE SENATU III RP.

Projektant monety: Andrzej Nowakowski

Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

– 15-lecie Senatu III Rzeczypospolitej Polskiej –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 24 maja 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, upami´tniajàce 15-lecie Senatu III Rzeczypospolitej Polskiej, o nomina∏ach:

wolnych wyborach. Sk∏ada si´ ze 100 senatorów, wybieranych na czteroletnià kadencj´. Pracami tego Senatu kierowali kolejno marsza∏kowie: Andrzej Stelmachowski, August Che∏kowski, Adam Struzik, Alicja GrzeÊkowiak, a w obecnej, V kadencji – Longin Pastusiak.

ustaw odnoszàcych si´ do ró˝nych dziedzin ˝ycia spo∏ecznego i gospodarczego; znaczna ich cz´Êç zosta∏a przyj´ta przez Sejm.

• 20 z∏ - wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold. Od poczàtku swego pi´çsetletniego istnienia polski parlamentaryzm ukszta∏towa∏ si´ jako system dwuizbowy, z∏o˝ony z izby poselskiej i senatu. Trzecim „stanem sejmujàcym” by∏ król. Dla uchwalenia konstytucji, czyli ustawy, potrzebna by∏a zgoda tych trzech stanów. Sk∏ad izby poselskiej opiera∏ si´ na wybieralnych cz∏onkach, w sk∏ad senatu wchodzili natomiast mianowani do˝ywotnio przez króla dostojnicy królestwa: wojewodowie, kasztelani i wysocy urz´dnicy paƒstwowi oraz najwy˝si dostojnicy koÊcielni. Senat mia∏ prawo veta, móg∏ wyst´powaç z w∏asnymi projektami konstytucji. Senat, b´dàcy cz´Êcià polskiej tradycji ustrojowej, utrzymano w XIX wieku w Ksi´stwie Warszawskim i Królestwie Polskim – organizmach paƒstwowych o ograniczonej samodzielnoÊci. Po odzyskaniu niepodleg∏oÊci po I wojnie Êwiatowej Senat zosta∏ reaktywowany na mocy konstytucji marcowej z 1921 r. Senat rozpatrywa∏ uchwalone przez Sejm ustawy i wnosi∏ do nich poprawki. Nie móg∏ natomiast proponowaç w∏asnych projektów ustaw. Sk∏ada∏ si´ ze 111 senatorów, wybieranych w województwach na 5 lat. Wed∏ug uchwalonej w 1935 r. konstytucji kwietniowej w izbie zasiada∏o 96 senatorów, przy czym 1/3 z nich mianowa∏ prezydent, a pozosta∏ych wybierali – za poÊrednictwem kolegiów elektorskich – obywatele spe∏niajàcy okreÊlone wymagania co do wykszta∏cenia, zas∏ug lub stanowiska. Senatorowie tworzyli razem z pos∏ami Zgromadzenie Narodowe, które wybiera∏o prezydenta. Ostatnie posiedzenie Senatu odby∏o si´ 2 wrzeÊnia 1939 r., przy huku bomb spadajàcych na Warszaw´. W 1946 r. rozpisano referendum, znane pod nazwà „3 x tak”. Jego pierwsze pytanie brzmia∏o: „Czy jesteÊ za zniesieniem Senatu?” Wyniki referendum zosta∏y sfa∏szowane przez ówczesne w∏adze. Na ich podstawie ustanowiono w Polsce parlament jednoizbowy. Senat zosta∏ przywrócony w 1989 r. w wyniku porozumieƒ Okràg∏ego Sto∏u i wybrany w pierwszych po wojnie ca∏kowicie

Senat RP pe∏ni wa˝nà funkcj´ w obowiàzujàcym w Polsce systemie sprawowania w∏adzy. Na mocy konstytucji wraz z Sejmem stanowi jedno z trzech ogniw tego systemu – w∏adz´ ustawodawczà. Jako organ przedstawicielski reprezentuje ró˝norodnoÊç poglàdów spo∏eczeƒstwa i jest powo∏ywany w wyborach powszechnych. Senat uczestniczy w procesie ustawodawczym, rozpatrujàc ustawy uchwalone przez Sejm. Mo˝e je odrzuciç, zaakceptowaç lub wnieÊç do nich poprawki. Ma inicjatyw´ ustawodawczà, czyli mo˝e wnosiç do Sejmu w∏asne projekty ustaw. Ma te˝ inne wa˝ne uprawnienia: wyra˝a zgod´ na powo∏ywanie i odwo∏ywanie wa˝nych urz´dników, np. prezesa Najwy˝szej Izby Kontroli czy rzecznika praw obywatelskich. Wraz z Sejmem tworzy Zgromadzenie Narodowe, zwo∏ywane m. in. do odbioru przysi´gi nowo wybranego prezydenta. Znaczna cz´Êç pracy Senatu toczy si´ w komisjach, w których senatorowie rozpatrujà przes∏ane z Sejmu ustawy. Ponowna, po poselskiej, dociekliwa analiza przepisów prawnych ma na celu wyszukanie uchybieƒ, zaproponowanie nowych rozwiàzaƒ, a w efekcie – ulepszenie ustawy. W komisjach tworzone sà tak˝e projekty nowych ustaw. Cz∏onkowie odrodzonego Senatu stan´li wobec koniecznoÊci dostosowania legislacji do g∏´bokich przemian ustrojowych. Takim wyzwaniem by∏o m. in. odejÊcie od modelu centralnego sprawowania w∏adzy i przekazanie jej na szczebel lokalny – do gminy, b´dàcej naturalnà wspólnotà mieszkaƒców danego terenu. Zas∏ugà Senatu I kadencji by∏o przygotowanie i wniesienie do Sejmu czterech ustaw dotyczàcych samorzàdu terytorialnego, przyj´tych przez Sejm w marcu 1990 r. Umo˝liwi∏o to m. in. szybkie przeprowadzenie wyborów do samorzàdów lokalnych. W nast´pnych kadencjach zg∏aszano projekty nowelizacji i projekty uzupe∏niajàce do ustawy samorzàdowej. Senat zg∏asza∏ do Sejmu inicjatywy ustawodawcze, które mia∏y na celu zadoÊçuczynienie moralne osobom pokrzywdzonym w poprzednim okresie lub dotyczy∏y spraw nie uregulowanych, ze wzgl´dów politycznych, za czasów Polski Ludowej. Od IV kadencji Senat coraz cz´Êciej wyst´powa∏ z projektami ustaw dotyczàcych Polonii na Êwiecie. Przez 15 lat przekazano do Sejmu ponad 100 senackich projektów

Senat RP pe∏ni funkcj´ mecenasa i patrona Polonii na Êwiecie. Nawiàzuje w ten sposób do przedwojennej tradycji, gdy marsza∏kowie Senatu przewodniczyli naczelnym organizacjom podtrzymujàcym ∏àcznoÊç polskiej diaspory z ojczyznà. Senatowi III RP przyznano znacznie szerszy ni˝ przed wojnà zakres dzia∏aƒ dla Polonii. W bud˝ecie Senatu umieszczono Êrodki finansowe na pomoc dla Polonii i Polaków za granicà. Problemy Polonii rozpatruje w∏aÊciwa merytorycznie komisja. Szczególnà uwagà i opiekà Senat otacza Êrodowiska polonijne na Wschodzie. Wspiera i finansuje budow´ oraz remonty polskich szkó∏, domów kultury, dzia∏alnoÊç organizacji oÊwiatowo-kulturalnych. Popiera w∏asne inicjatywy tych Êrodowisk w dziedzinie przedsi´biorczoÊci i doskonalenia zawodowego. Senat dba o utrzymanie wi´zi rodaków i polskiej diaspory z ojczyznà, rozszerzanie znajomoÊci j´zyka polskiego i polskiej kultury wÊród m∏odego pokolenia. Dba tak˝e o dokumentowanie i ochron´ dorobku materialnego i dziedzictwa kulturowego Polonii. Z inicjatywy Senatu uchwalono regulacje dotyczàce m. in. repatriacji, udzia∏u Polaków za granicà w drugiej turze wyborów prezydenckich oraz ustanowienia 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicà, a tak˝e powo∏ania Polonijnej Rady Konsultacyjnej.

dr Dorota Mycielska

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 10 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 56 000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, pod or∏em napis: Z¸ 10. W Êrodkowej cz´Êci wizerunek Bojowego Znaku Spadochronowego. Z lewej strony stylizowane: czasza spadochronu, na jej tle sylwetka spadochroniarza skaczàcego ze spadochronem. U góry stylizowane wizerunki dwóch samolotów. U do∏u pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2004. Pod lewà ∏apà or∏a znak m mennicy: –– w. Rewers: Z prawej strony popiersie genera∏a brygady Stanis∏awa F. Sosabowskiego. Z lewej strony stylizowane: sylwetki trzech spadochroniarzy skaczàcych ze spadochronem; nad nimi wizerunki dwóch samolotów. U do∏u napis: GEN. BRYG. / STANIS¸AW F. SOSABOWSKI 1892-1967. Projektant monety: Robert Kotowicz

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 850 000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma m pere∏kami. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w. Rewers: Popiersie genera∏a brygady Stanis∏awa F. Sosabowskiego. Z lewej strony napis: 1892 / 1967, z prawej, na tle popiersia genera∏a, wizerunek Bojowego Znaku Spadochronowego. U do∏u pó∏kolem napis: GEN. BRYG. STANIS¸AW F. SOSABOWSKI. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

W dniu 17 listopada 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç genera∏a brygady Stanis∏awa Franciszka Sosabowskiego, o nomina∏ach:

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz

•10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold.

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

Stanis∏aw Franciszek Sosabowski urodzi∏ si´ 8 maja 1892 roku w Stanis∏awowie, w tym czasie b´dàcym pod zaborem austro-w´gierskim. W rodzinnym mieÊcie ukoƒczy∏ szko∏´ realnà i gimnazjum matematyczno-

-przyrodnicze. Po Êmierci ojca w 1903 roku, ze wzgl´du na trudne warunki materialne, zaczà∏ zarabiaç na utrzymanie domu udzielaniem korepetycji. Jako 17-latek wstàpi∏ do Polskich Dru˝yn Strzeleckich. Matur´ zda∏ z odznaczeniem w 1910 roku, po czym wstàpi∏ do Wy˝szej Szko∏y Handlowej w Krakowie. JednoczeÊnie kontynuowa∏ dzia∏alnoÊç w Dru˝ynach jako instruktor w Komendzie krakowskiej. Po powrocie do Stanis∏awowa w 1911 roku podjà∏ prac´ urz´dnika bankowego oraz zosta∏ komendantem 24. Polskiej Dru˝yny Strzeleckiej w tym mieÊcie, a nast´pnie komendantem Okr´gu po∏udniowowschodniego. By∏ tak˝e organizatorem skautingu, do 1913 roku pe∏ni∏ funkcj´

– genera∏ brygady Stanis∏aw Franciszek Sosabowski –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

hufcowego w rodzinnym mieÊcie. W sierpniu 1914 roku zosta∏ zmobilizowany w stopniu chorà˝ego do s∏u˝by w 58. pu∏ku piechoty armii austro-w´gierskiej, wraz z którym walczy∏ pod PrzemyÊlem, w rejonie Zakliczyna, Prze∏´czy Dukielskiej i na Lubelszczyênie.

14 wrzeÊnia dowodzi∏ odcinkiem obrony „Grochów”. Za dzielnoÊç okazanà w czasie tych walk Stanis∏aw Sosabowski zosta∏ odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy. Swe doÊwiadczenia z tego czasu opisa∏ w artykule, opublikowanym w Londynie w 1941 roku „Z dziejów obrony Warszawy wrzesieƒ 1939”.

nast´pnej nocy ewakuowano brytyjsko-polskie zgrupowanie z pó∏nocnego brzegu Renu. W ostatniej fazie bitwy, jak to napisa∏ Genera∏ „oddzia∏om brygady znajdujàcym si´ na pó∏nocnym brzegu Renu przypad∏ honor os∏aniania odejÊcia oddzia∏ów brytyjskich”. Tym samym potwierdzi∏y si´ wczeÊniej zg∏aszane przez genera∏a Sosabowskiego wobec aliantów wàtpliwoÊci co do planowania i przeprowadzenia ca∏ej operacji. Na d∏ugo przed zrzutem brygady gen. Sosabowski sta∏ si´ wÊród Brytyjczyków niepopularny, gdy˝ na odprawach uporczywie domaga∏ si´ wyjaÊnienia, gdzie i w jakiej sile znajduje si´ nieprzyjaciel.To uporczywe, choç daremne, domaganie si´ przez Genera∏a przestrzegania elementarnych zasad planowania operacji przesz∏o do historii wojskowoÊci. Nale˝y jednak zaznaczyç, ˝e dzi´ki umiej´tnemu kierowaniu przez Sosabowskiego akcjà bojowà oraz jego dba∏oÊci o ˝ycie ˝o∏nierzy Brygada ponios∏a znacznie mniejsze straty ni˝ brytyjskie oddzia∏y spadochronowe. Po jego powrocie do Wielkiej Brytanii prezydent RP W∏adys∏aw Raczkiewicz 26 grudnia 1944 r. pod presjà Brytyjczyków odwo∏a∏ genera∏a Sosabowskiego z funkcji dowódcy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej i przesunà∏ go na stanowisko inspektora jednostek etapowych i wartowniczych. Genera∏ za dowodzenie Brygadà w czasie operacji „Market Garden” zosta∏ odznaczony Krzy˝em Walecznych.

Ci´˝ko ranny w nog´ we wrzeÊniu 1915 roku, przebywa∏ w szpitalach do maja 1916 roku. Za m´stwo okazane na polu bitwy zosta∏ awansowany na podporucznika w styczniu 1916 roku. Ze wzgl´du na stan zdrowia skierowano go do pracy sztabowej w 2. Armii we Lwowie (gdzie zawar∏ w tym czasie zwiàzek ma∏˝eƒski z Marià z Tokarskich) i Z∏oczowie, a nast´pnie w XI Korpusie i Grupie Frontu po∏udniowo-tyrolskiego oraz – ju˝ jako porucznik – w Generalnym Gubernatorstwie w Lublinie. Wspó∏kierowa∏ tam tajnà polskà organizacjà, u∏atwiajàcà ˝o∏nierzom i oficerom wst´powanie do Polskiej Si∏y Zbrojnej i Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1918 roku wstàpi∏ do Wojska Polskiego, otrzymujàc awans na kapitana. Poczàtkowo by∏ szefem Komisji Likwidacyjnej by∏ego Generalnego Gubernatorstwa w Lublinie, nast´pnie zosta∏ oddelegowany do G∏ównego Urz´du Likwidacyjnego. W sierpniu 1919 roku zosta∏ pracownikiem Ministerstwa Spraw Wojskowych; nast´pnie objà∏ kierownictwo wydzia∏u w IV Oddziale (zaopatrzenia i komunikacji) Sztabu Generalnego. Jako ekspert wojskowy bra∏ udzia∏ w konferencji w Spa w 1920 r. 9 listopada 1920 roku zosta∏ awansowany do stopnia majora. Od tego dnia do 15 marca 1921 roku by∏ cz∏onkiem Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Pary˝u. W czasie wojny polsko-bolszewickiej na apel Rady Obrony Paƒstwa zg∏osi∏ si´ do s∏u˝by w oddzia∏ach frontowych, jednak ze wzgl´du na przejÊciowe kalectwo oraz zaanga˝owanie w prac´ sztabowà nie wzià∏ udzia∏u w walkach na froncie. Jesienià 1922 roku rozpoczà∏ roczny kurs w Wy˝szej Szkole Wojennej, po którego ukoƒczeniu zosta∏ w listopadzie 1923 roku formalnie przydzielony do 15. Pu∏ku Piechoty. W rzeczywistoÊci powróci∏ do pracy w Sztabie Generalnym, gdzie w IV Oddziale przepracowa∏ do 1927 roku, zajmujàc si´ planowaniem materia∏owych rezerw strategicznych. W tym okresie opublikowa∏ kilka artyku∏ów z zakresu gospodarki paƒstwa i obronnoÊci oraz pracowa∏ w redakcji „Polski Zbrojnej”. Po otrzymaniu awansu na podpu∏kownika dyplomowanego w dniu 20 kwietnia 1927 roku zosta∏ przeniesiony na stanowisko dowódcy batalionu w 75. Pu∏ku Piechoty w Chorzowie. W dalszych latach by∏ Komendantem Garnizonu w Rybniku, a nast´pnie zast´pcà dowódcy 3. Pu∏ku Strzelców Podhalaƒskich w Bielsku. Po zdobyciu doÊwiadczenia w s∏u˝bie liniowej zosta∏ przeniesiony w 1930 roku do Wy˝szej Szko∏y Wojennej na stanowisko wyk∏adowcy, kierownika katedry s∏u˝by sztabów. W czasie pracy w Szkole pisa∏ podr´czniki dla dowódców pododdzia∏ów, m. in. „Wychowanie ˝o∏nierza obywatela”. Za opublikowanà w 1935 roku prac´ „Kwatermistrzostwo w polu” otrzyma∏ pierwszà nagrod´ Wojskowego Instytutu Naukowo-OÊwiatowego. W okresie s∏u˝by w WSW zyska∏ opini´ wybitnego oficera, charakteryzujàcego si´ samodzielnoÊcià i odpowiedzialnoÊcià. W styczniu 1937 roku, w wyniku wielu próÊb kierowanych do dowództwa, Sosabowski powróci∏ do s∏u˝by liniowej, obejmujàc dowództwo 9. Pu∏ku Piechoty Legionów w 3. Dywizji Piechoty Legionów w ZamoÊciu. Na tym stanowisku pozosta∏ do poczàtku 1939 roku, kiedy po Êmierci m∏odszego syna (zginà∏ w wypadku w 1938 roku) na w∏asnà proÊb´ zosta∏ przeniesiony do Warszawy. Od stycznia 1939 roku dowodzi∏ 21. Pu∏kiem Piechoty im. Dzieci Warszawy. 19 marca 1939 zosta∏ awansowany na pu∏kownika dyplomowanego. W dniu Êwi´ta 3 maja 1939 roku poprowadzi∏ w Warszawie ostatnià przed wojnà defilad´ piechoty. W kampanii wrzeÊniowej 21. pu∏k walczy∏ w sk∏adzie Armii Modlin, a nast´pnie broni∏ Warszawy, gdzie pu∏kownik Sosabowski od

Po kapitulacji Warszawy gen. Sosabowski zosta∏ wzi´ty do niewoli. Uciek∏ z niej i ju˝ w paêdzierniku 1939 roku wstàpi∏ do konspiracyjnej organizacji S∏u˝ba Zwyci´stwu Polsce. Z jego inicjatywy utworzono póêniej w Warszawie konspiracyjny kadrowy 21. Pu∏k Piechoty im. Dzieci Warszawy. Komendant SZP, genera∏ Micha∏ Tokarzewski-Karaszewicz, wys∏a∏ Sosabowskiego w po∏owie listopada 1939 roku do Francji w celu nawiàzania ∏àcznoÊci z Naczelnym Wodzem WP, genera∏em W∏adys∏awem Sikorskim. Po krótkim pobycie we Lwowie i Stanis∏awowie pu∏kownik Sosabowski przedosta∏ si´ w grudniu 1939 roku przez S∏owacj´, W´gry, W∏ochy i Szwajcari´ do Francji. Poczàtkowo pe∏ni∏ s∏u˝b´ przy generale Kazimierzu Sosnkowskim, nast´pnie od stycznia 1940 roku by∏ dowódcà piechoty dywizyjnej w 1. Dywizji Grenadierów, a potem w 4. Dywizji Piechoty. Po kl´sce Francji od 19 czerwca 1940 roku prowadzi∏ ewakuacj´ 4. Dywizji do Wielkiej Brytanii. Ju˝ od lipca 1940 roku p∏k Sosabowski organizowa∏ w Szkocji pierwszà jednostk´ kadrowà Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii, noszàcà od sierpnia 1940 roku nazw´ 4. Brygady Kadrowej Strzelców. Na jej bazie rozpoczà∏ organizowanie pierwszej w Wojsku Polskim jednostki powietrzno-desantowej. Dla jej przeszkolenia zbudowa∏ oÊrodek çwiczebny w Largo House, sam równie˝ przeszed∏ kurs spadochronowy. Od 9 paêdziernika 1941 roku jednostka ta otrzyma∏a nazw´ 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Zamiarem jej twórców by∏o przygotowanie si´ do wsparcia powstania w okupowanej Polsce. Jednak pod naciskiem w∏adz brytyjskich, domagajàcych si´ u˝ycia jej na froncie zachodnim, uzale˝niajàcych od tego jej zaopatrzenie i uzbrojenie, 6 czerwca 1944 roku Naczelny Wódz, gen. Sosnkowski odda∏ brygad´ pod zwierzchnictwo brytyjskie. Wkrótce potem, 15 czerwca 1944 roku pu∏kownik Stanis∏aw Sosabowski otrzyma∏ awans na genera∏a brygady. Po wybuchu Powstania Warszawskiego genera∏ Sosabowski zabiega∏ o przerzucenie Brygady do Warszawy, jednak Brytyjczycy nie wyrazili na to zgody. We wrzeÊniu 1944 roku 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa dowodzona przez genera∏a Sosabowskiego wzi´∏a udzia∏ w operacji „Market-Garden”. CzeÊç Brygady zosta∏a 21 wrzeÊnia zrzucona na spadochronach w pobli˝u Driel w Holandii w celu wzmocnienia brytyjskiej 1. Dywizji Powietrznej, walczàcej na drugim brzegu Renu. Niesprzyjajàca pogoda oraz z∏e rozpoznanie alianckie sprawi∏y, ˝e Polacy nie mogli skutecznie przeciwstawiç si´ lepiej uzbrojonym Niemcom. W bitwie tej genera∏ Sosabowski wykaza∏ odwag´ i zdolnoÊci dowódcze. W krytycznych momentach nie raz samà swà obecnoÊcià i autorytetem ratowa∏ sytuacj´. Do legendy przesz∏a jego jazda na damskim rowerze i okrzyk „Follow me!” skierowany do brytyjskiego dowódcy wozów rozpoznawczych, który wzbrania∏ si´ przed udzieleniem wsparcia polskim oddzia∏om. Wed∏ug planów polskie si∏y mia∏y byç przeprawione przez Ren promami dostarczonymi przez Brytyjczyków. W rzeczywistoÊci przeciwny brzeg rzeki by∏ obsadzony przez Niemców, a promy by∏y zniszczone. W tej sytuacji genera∏ Sosabowski zorganizowa∏ obron´ wokó∏ Driel. W dniach 22-23 wrzeÊnia, przy ogromnych stratach, uda∏o si´ przeprawiç jedynie cz´Êç Brygady. Nast´pna próba podj´ta w nocy z 24 na 25 wrzeÊnia nie zakoƒczy∏a si´ sukcesem.W rezultacie, pod naporem Niemców dysponujàcych bronià pancernà i artylerià,

Po zakoƒczeniu dzia∏aƒ wojennych gen. Sosabowski pozosta∏ na emigracji. W 1947 r. wstàpi∏ do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, pe∏niàc w nim do 1948 roku obowiàzki inspektora Jednostek Etapowych i Wartowniczych. Po demobilizacji zosta∏ bez Êrodków do ˝ycia. Od grudnia 1949 roku pracowa∏ jako magazynier w fabryce urzàdzeƒ elektrycznych do przejÊcia na emerytur´ w 1966 r. By∏ jednym z za∏o˝ycieli Zwiàzku Polskich Spadochroniarzy, skupiajàcego jego by∏ych podw∏adnych, nale˝a∏ te˝ do Ko∏a Genera∏ów i Pu∏kowników by∏ych Wy˝szych Dowódców. Pisa∏ artyku∏y i ksià˝ki (m. in. wspomnienia „Najkrótszà drogà” oraz „Droga wiod∏a ugorem”) oraz wyg∏asza∏ odczyty ukazujàce histori´ 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Przemawia∏ te˝ do kraju z londyƒskiego studia Rozg∏oÊni Radia Wolna Europa. Gen. Stanis∏aw Sosabowski zmar∏ 25 wrzeÊnia 1967 roku w Hillingdon pod Londynem. Jego prochy przywieziono do Polski i z∏o˝ono 14 listopada 1967 r. na cmentarzu Wojskowym na Powàzkach w Warszawie. Genera∏ Stanis∏aw Sosabowski by∏ odznaczony m. in. Krzy˝em Kawalerskim Odrodzenia Polski V kl., Krzy˝em Virtuti Militari V kl., Z∏otym Krzy˝em Zas∏ugi z Mieczami, Krzy˝em Niepodleg∏oÊci, Krzy˝em Walecznych, Orderem Korony Rumuƒskiej V kl. z mieczami, jugos∏owiaƒskimi orderami Or∏a Bia∏ego IV kl. i Âw. Sawy IV kl. oraz komandorià Orderu Imperium Brytyjskiego. Imi´ genera∏a Stanis∏awa Sosabowskiego przyj´∏a 6. Pomorska Brygada Desantowo-Szturmowa, na której placu koszarowym we wrzeÊniu 1992 roku ods∏oni´to popiersie patrona. Witold G∏´bowicz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,5 g 4 400 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej na tle stylizowanego krà˝ka z gwiazdkami. Wokó∏ napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA i oznaczenie roku emisji: 2004 oraz napis: 200 Z¸, rozdzielone m. gwiazdkami. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W Êrodku krà˝ek ze stylizowanà mapà Europy, z prawej strony stylizowana mapa Polski i na jej tle pi´ç pionowych linii biegnàcych przez ca∏à monet´. Wokó∏ napis: WSTÑPIENIE POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1 000 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowana mapa Polski oraz siedem gwiazd biegnàcych pó∏kolem od do∏u. U góry pó∏kolem napis: WSTÑPIENIE POLSKI oraz na tle mapy w dolnej cz´Êci napis: DO / UNII EUROPEJSKIEJ. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 A g oraz farby: bia∏a, czerwona, niebieska i ˝ó∏ta lustrzany 32,00 mm 14,14 g 78 000 szt.

Awers: W centralnej cz´Êci wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó∏ or∏a na niebieskim tle ˝ó∏te gwiazdy. W otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA i oznaczenie roku emisji: 2004 oraz napis: 10 Z¸ rozdzielone gwiazdkami. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci po∏àczone flagi: Polski i Unii Europejskiej. Wokó∏ napis: WSTÑPIENIE POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ zakoƒczony gwiazdkà.

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

– Wstàpienie Polski do Unii Europejskiej –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 26 kwietnia 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, upami´tniajàce wstàpienie Polski do Unii Europejskiej, o nomina∏ach:

W Preambule do uk∏adów europejskich zosta∏o zawarte credo Polski w sprawie jej przysz∏oÊci w Europie i przysz∏oÊci Unii Europejskiej. Polska zapowiedzia∏a dà˝enie do cz∏onkostwa w UE sprzyjajàce budowie silnej, spójnej i solidarnej Europy. Przes∏anie przyÊwieca∏o trudnym i d∏ugim negocjacjom o cz∏onkostwo Polski w UE. Rozpocz´∏y si´ one 31 marca 1998 r., zakoƒczy∏y – 13 grudnia 2002 r. Fina∏ polskich staraƒ o przyj´cie do UE nastàpi∏ 16 kwietnia 2003 roku w Atenach, gdzie zosta∏ podpisany traktat akcesyjny. Z chwilà ratyfikacji przez wszystkich dotychczasowych cz∏onków UE, otworzy∏ on Polakom – wolnemu narodowi europejskiemu – prawo pe∏nego cz∏onkostwa w Unii.

i drugà – po amerykaƒskiej – ustawà zasadniczà na Êwiecie. Osiàgni´cia polskiego systemu paƒstwowego zosta∏y zaprzepaszczone wraz z utratà niepodleg∏oÊci w koƒcu XVIII w.

• 200 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold.

Polska – Unia Europejska – Europa Od 1 maja 2004 r. Polska jest cz∏onkiem Unii Europejskiej. To wielkie wydarzenie w historii Polski oraz wa˝ny dzieƒ dla Europy. Wbrew wieloletniemu podzia∏owi Europy w maju 2004 r. UE przybierze kszta∏t, o którym marzyli europejscy ojcowieza∏o˝yciele, a jej historia b´dzie „stawa∏a si´” wraz z Polskà. Po 56 latach dochodzi do realizacji postulatów kongresu haskiego (8-10.05.1948 r.), podczas którego wolne narody europejskie domaga∏y si´ wolnoÊci dla zniewolonych komunizmem ludów europejskich, wo∏ajàc: „... nie zgadzamy si´ traktowaç jako sta∏ych barier, które dzisiaj dzielà nas od innych obywateli europejskich w pozosta∏ej cz´Êci kontynentu. Musimy nieprzerwanie mieç nadziej´ i pracowaç dla jednoÊci ca∏ej Europy”. Praca na rzecz stabilizacji i dobrobytu – w imi´ poszanowania praw cz∏owieka oraz godnoÊci obywatelskiej – przez lata obejmowa∏a tylko zachodnià cz´Êç Europy. Z powodu podzia∏u ja∏taƒskiego (4-11.02.1945 r.) oraz decyzji Zwiàzku Sowieckiego Polska i inne kraje Europy Ârodkowej nie mog∏y skorzystaç z planu Marshalla. Pojawi∏a si´ ˝elazna kurtyna oddzielajàca Europ´ Zachodnià od Europy Wschodniej. Krok po kroku pog∏´bia∏ si´ podzia∏ na biedny Wschód oraz bogaty Zachód. Dopiero polska rewolucja „SolidarnoÊci” (sierpieƒ 1980 r.) przeciwko w∏adzy komunistycznej oraz hegemonii Zwiàzku Sowieckiego zapoczàtkowa∏a szereg zmian w historii Polski oraz geopolityce europejskiej. Oficjalne nawiàzanie stosunków dyplomatycznych mi´dzy Polskà a Europejskà Wspólnotà Gospodarczà nastàpi∏o we wrzeÊniu 1988 r. 4 czerwca 1989 r. Polacy, po raz pierwszy od wielu lat, mogli dokonaç swobodnego wyboru i g∏osowaç za przynale˝noÊcià do demokratycznej wspólnoty paƒstw europejskich. 19 wrzeÊnia 1989 r. Polska podpisa∏a z EWG umow´ o handlu oraz wspó∏pracy gospodarczej. 9 listopada 1989 r. runà∏ symbol zimnej wojny – mur berliƒski. 16 grudnia 1991 r. zosta∏ podpisany Uk∏ad Europejski ustanawiajàcy stowarzyszenie mi´dzy Rzeczàpospolità Polskà a Wspólnotami Europejskimi i ich paƒstwami cz∏onkowskimi. Takie uk∏ady zawar∏y wówczas tak˝e W´gry i ówczesna Czechos∏owacja.

Europa i Unia Europejska to ró˝ne idee. Europa zrodzi∏a si´ w póênym Êredniowieczu i przybra∏a kszta∏t, który przetrwa∏ do dzisiaj. Unia Europejska jest dzie∏em organizacyjnym ludzi i narodów europejskich próbujàcych stworzyç optymalnà struktur´ dla pogodzenia ró˝nych interesów. Cel polityczny – osiàgni´cie pokoju, stabilizacji i umacnianie demokracji w zniszczonej wojnà Europie Zachodniej – postanowiono realizowaç poprzez integracj´ gospodarczà. Jej podstawà by∏y uk∏ady o Wspólnocie W´gla i Stali (18.04.1951) oraz o Euroatomie i Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (Traktaty Rzymskie, 25.03.1957). Od tego czasu Wspólnoty wprowadza∏y kolejno: uni´ celnà, gospodarczà, monetarnà. Europejska Wspólnota Gospodarcza, sk∏adajàca si´ z szeÊciu cz∏onków, przekszta∏ci∏a si´ w Uni´ Europejskà pi´tnastu paƒstw. Podpisano nowe traktaty, rozszerzajàce traktaty za∏o˝ycielskie: w Maastricht (7.02.1992 r.), Amsterdamie (2.10.1997 r.) i Nicei (26.02. 2001 r.). Osiàgni´cie nakreÊlonych celów politycznych by∏oby praktycznie niemo˝liwe, gdyby nie inicjatywy ojców – za∏o˝ycieli wspólnot europejskich: Jeana Monneta, Roberta Schumana, Alcide de Gasperiego, Konrada Adenauera. Polacy nie mogli byç wspó∏za∏o˝ycielami struktur europejskich, ale koncepcj´ zjednoczenia kontynentu europejskiego oraz uczestnictwa Polski w strukturach Europy – popieranà przez niemal wszystkie ugrupowania polityczne (oprócz komunistów) – lansowa∏ rzàd londyƒski premiera RP na emigracji gen. W∏adys∏awa Sikorskiego w trakcie II wojny Êwiatowej. O Józefie Hieronimie Retingerze, doradcy Genera∏a, twórcy Wspólnot mówià jako o autorze i pionierze zjednoczonej Europy. Wchodzàc do Unii Europejskiej Polska wnosi w∏asnà europejskà tradycj´ federalnà, wiernà zasadzie to˝samoÊci paƒstwowej. Jej symbolem jest Unia Lubelska z 1569 r. Wnosi równie˝ tradycj´ paƒstwa przestrzegajàcego nakazów parlamentaryzmu oraz konstytucjonalizmu. Dwuizbowy parlament – Sejm i Senat – jest od koƒca XV wieku najwy˝szym organem ustawodawczym w Polsce, a Konstytucja 3 Maja 1791 r. by∏a pierwszà w Europie

Cz∏onkostwo w Unii to wielka historyczna szansa, jakiej Polska nie mia∏a od chwili odzyskania niepodleg∏oÊci w 1918 r. OkreÊla na nowo geostrategiczne miejsce Polski w Europie, ugruntowuje demokracj´, przyznaje prawo do wspó∏decydowania o funkcjonowaniu UE, projektowania przysz∏oÊci Europy. Cz∏onkostwo w Unii otwiera gospodarcze szanse, które stajà si´ – jak dla wczeÊniejszych cz∏onków Unii – bodêcem do post´pu i zrównowa˝onego rozwoju. To krok w stron´ modernizacji i poprawy konkurencyjnoÊci gospodarki oraz wejÊcia do strefy euro. Wykorzystanie tych szans – w postaci pomocy strukturalnej, nap∏ywu inwestycji zagranicznych i g∏´bokiej restrukturyzacji wsi – le˝y po stronie Polski. Integracja europejska w znacznym stopniu osiàgn´∏a cele, które postawiono przed nià ponad pó∏ wieku temu. Dla przysz∏ych historyków 1 maja 2004 r. b´dzie oznaczaç poczàtek nowej Polski w nowej Unii Europejskiej, sk∏adajàcej si´ z 25 paƒstw. Miejmy nadziej´, ˝e wydarzenia od 1945 r. do 1 maja 2004 r. b´dà zapami´tane jako roz∏am w historii Europy, który stanie si´ przestrogà i mottem dzia∏aƒ wizjonerów XXI wieku. Nie powinni jednak zapominaç o s∏owach wielkiego Europejczyka, Paul-Henri Spaaka (1949 r.): „Nie bàdêmy przesadnie zadowoleni z samych siebie lub nadmiernie optymistyczni. Maszyneria Zjednoczonej Europy zosta∏a wprawdzie zaprojektowana, ale najbardziej ˝ywotne problemy wcià˝ czekajà na rozwiàzanie”.

Maria Dunin-Wàsowicz b. doradca Min. Jana Ku∏akowskiego, G∏ównego Negocjatora Polski z UE, Dyrektor Studiów Europejskich, WSHiFM, Warszawa

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie

stempel wymiary masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 925/1000 Ag oraz farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska lustrzany d∏ugoÊç: 4 0 , 0 0 m m szerokoÊç: 2 8 , 0 0 m m 28,28 g 80.000 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek obrazu Stanis∏awa Wyspiaƒskiego „Macierzyƒstwo” z 1905 r. U do∏u, z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó∏ or∏a napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, oznaczenie roku emisji: 2004 m. oraz 20 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Stylizowany wizerunek obrazu „Autoportret” Stanis∏awa Wyspiaƒskiego z 1902 r. U do∏u napis: Stanis∏aw Wyspiaƒski 1869-1907. W prawym dolnym rogu paleta i trzy p´dzle. Na palecie farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska. Projektant monety: Robert Kotowicz

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 900.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z lewej strony paleta i dwa p´dzle. U do∏u napis: 2 Z¸, u góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2004. Pod lewà ∏apà or∏a znak m. mennicy: –– w Rewers: Stylizowany wizerunek obrazu „Autoportret" Stanis∏awa Wyspiaƒskiego z 1902 r. U do∏u pó∏kolem napis: STANIS¸AW WYSPIA¡SKI 1869-1907. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

– Polscy malarze XIX/XX w.–

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 15 grudnia 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Stanis∏awa Wyspiaƒskiego, o nomina∏ach:

dostali si´ do Ecole des Beaux-Arts. Pobyt w Pary˝u by∏ dla obu twórców czasem poznawania dzie∏ sztuki dawnej i francuskiej sztuki wspó∏czesnej (Gaugain, Nabis, secesja).

• 20 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold.

Nast´pnym niepowodzeniem Wyspiaƒskiego by∏o odrzucenie projektu na konkurs dekoracji sali Rudolfinum w Pradze. Mno˝y∏y si´ dyskusje i problemy z projektami witra˝y dla lwowskiej katedry. Zakonnicy nie zaakceptowali „prymitywizmu”. Niezrozumia∏a by∏a dla nich ludowa stylizacja prac. To jedno z najwspanialszych dzie∏ Wyspiaƒskiego, ze szczególnie interesujàcym przedstawieniem „Polonii” (1893-1894), zdaniem zleceniodawców by∏o niestosowne. W kompozycji tej mo˝na rozpoznaç elementy, które wkrótce sta∏y si´ znakiem rozpoznawczym jego twórczoÊci: gi´tka, falista linia konturowa, wielkie zastyg∏e ornamenty roÊlinne (∏odygi, kwiaty, ga∏´zie).

pejza˝u pojawi∏ si´ w pracy 1904-1905 „Widok Kopca KoÊciuszki z pracowni artysty” (kilka wersji). O wszechstronnoÊci talentu plastycznego Wyspiaƒskiego Êwiadczà prace typograficzne dla czasopisma „˚ycie”, projektowanie wn´trz Êwieckich (mieszkanie rodziny ˚eleƒskich), projekt przebudowy Wzgórza Wawelskiego, projekt siedziby Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie, projekty pe∏nej scenografii i kostiumów do w∏asnych utworów dramatycznych.

Stanis∏aw Wyspiaƒski by∏ najwi´kszà indywidualnoÊcià w sztuce okresu M∏odej Polski. Z tzw. wielkiej czwórki (Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Witold Wojtkiewicz) by∏ twórcà najbardziej wszechstronnym i to w∏aÊnie Wyspiaƒskiemu uda∏o si´ pogodziç awangardowe konwencje ówczesnej sztuki europejskiej z polskà historià i tradycjà. Urodzi∏ si´ 15 stycznia 1869 r. w Krakowie jako pierworodny syn Marii z Rogowskich i Franciszka Wyspiaƒskiego. Ojciec – z wykszta∏cenia rzeêbiarz – mia∏ za sobà krótkotrwa∏y sukces artystyczny. Po przedwczesnej Êmierci matki Wyspiaƒski sp´dza∏ z ojcem czas wÊród rzeêb i prac rzemieÊlniczych. W 1880 roku Wyspiaƒski przeprowadzi∏ si´ do wujostwa Stankiewiczów. Ta szanowana krakowska rodzina, z którà przez d∏ugi czas utrzymywa∏ kontakty, przesiàkni´ta by∏a tradycjami patriotyczno-narodowymi; to one w∏aÊnie zadecydowa∏y o postawie (nie tylko artystycznej) Wyspiaƒskiego. Wyspiaƒski ucz´szcza∏ do klasycznego gimnazjum Êw. Anny w Krakowie. Jego przyjació∏mi byli m. in. Stanis∏aw Estreicher, Józef Mehoffer, Lucjan Rydel. Ówczesne ˝ycie uczniowskie wzbogaca∏y lektury, szkolne przedstawienia dramatyczne, wizyty w teatrach. Artysta by∏ przeci´tnym uczniem. Ocen´ celujàcà mia∏ jedynie z rysunku. To w∏aÊnie w latach szkolnych Wyspiaƒski sprecyzowa∏ swoje plany. Jeszcze przed maturà by∏ wolnym s∏uchaczem Szko∏y Sztuk Pi´knych, a jego szkolne szkice oglàda∏ ponoç z zainteresowaniem Jan Matejko. Polskà architektur´ i pejza˝ artysta pozna∏ doÊç wczeÊnie dzi´ki wycieczkom, które organizowa∏ prof. W∏adys∏aw ¸uszczkiewicz, historyk sztuki. Powsta∏y wtedy prace rysunkowe o charakterze dokumentacyjnym. Po maturze Wyspiaƒski wstàpi∏ na Uniwersytet Jagielloƒski, gdzie regularnie s∏ucha∏ wyk∏adów na temat sztuki dawnej. Przygodà i wa˝nym doÊwiadczeniem okaza∏ si´ udzia∏ w pracach nad polichromià w koÊciele N. M. P. w Krakowie (1889), zaproponowany Wyspiaƒskiemu przez Jana Matejk´. Pó∏rocze sp´dzone na rusztowaniach by∏o nie tylko doÊwiadczeniem technicznym, ale przygotowaniem do wielkich wizyjnych rozwiàzaƒ architektoniczno-malarskich artysty. Wbrew radom Matejki Wyspiaƒski wyjecha∏ do Pary˝a. „Wyjazd za wczesny nie ma korzyÊci” – grzmia∏ profesor. Ju˝ w 1891 r. s∏owa te okaza∏y si´ prorocze. Wyspiaƒski i Mehoffer nie

Pracujàc nad monumentalnymi projektami, Wyspiaƒski przez ca∏y czas malowa∏ ogromnà liczb´ pasteli – widoków Krakowa, portretów, autoportretów. Pierwszy sukces przyszed∏ wraz z zamówieniem (1897-1904) – i co wa˝niejsze z realizacjà – zespo∏u dekoracji dla koÊcio∏a Franciszkanów w Krakowie. Wn´trze gotyckiego koÊcio∏a „ubra∏” Wyspiaƒski w kostium awangardowy (secesyjny). W sk∏ad zespo∏u wesz∏y wizerunki postaci (b∏. Salomea, Êw. Franciszek, Bóg Ojciec) oraz wyobra˝enie czterech ˝ywio∏ów (woda, ogieƒ, ziemia, powietrze). Si∏a gestu i intensywnoÊç u˝ytych barw, przeÊwietlonych dodatkowo Êwiat∏em z zewnàtrz, uczyni∏y z tych prac jedno z najwi´kszych dzie∏ sztuki.

Kraków po˝egna∏ zaledwie 38-letniego artyst´ 28 listopada 1907 r. W kondukcie ˝a∏obnym z KoÊcio∏a Mariackiego przez Wzgórze Wawelskie do koÊcio∏a Paulinów na Ska∏ce towarzyszy∏o mu kilkadziesiàt tysi´cy osób. Wyspiaƒski by∏ niewàtpliwie najbardziej awangardowym przedstawicielem sztuki polskiej swoich czasów. Przez literatur´ okrzykni´ty „czwartym wieszczem”, dla sztuk pi´knych bezspornie pozostanie pierwszym. Z dorobku artystycznego Wyspiaƒskiego czerpano wiele razy i na wiele sposobów. NaÊladowano go niebywale cz´sto. Sta∏ si´ nieustajàcym êród∏em inspiracji, mi´dzy innymi dla Tadeusza Kantora i Andrzeja Wajdy. „Powinno si´ mówiç: Pan Wyspiaƒski to by∏ Wielki Pan” – Tadeusz Kantor. Anna Ziemba-Micha∏owska

Na Êcianach koÊcio∏a ukaza∏ si´ „zielnik” – olbrzymie nasturcje, lilie, ró˝e ÊciÊle wype∏ni∏y, zgodnie z duchem ówczesnej sztuki, wielkie powierzchnie naw Êwiàtyni. We wrzeÊniu 1900 r. artysta poÊlubi∏ Teodor´ Teofil´ Pytko. Ma∏˝eƒstwo by∏o dla artysty prze∏omowym wydarzeniem zarówno pod wzgl´dem prywatnym, jak i artystycznym. Powsta∏y liczne portrety ˝ony (cz´sto w stroju ludowym), autoportrety wraz z nià, a tak˝e – najbardziej popularne – portrety dzieci artysty. S∏ynne wizerunki: „Âpiàcy Mietek” czy „Helenka” (1900) sà najwybitniejszymi przyk∏adami portretów dzieci w polskiej szkole malarstwa. Mistrzostwo w uchwyceniu póz, mimiki mo˝emy odnaleêç w pastelach, których bohaterami sà znajome lub przypadkowo spotkane dzieci (portrety Elizy Pareƒskiej z 1905 r., „Dziewczynka gaszàca Êwiece” z 1893 r.). W cyklu prac „Macierzyƒstwo” lekkà, ale wyraênà kreskà artysta rysuje matk´ karmiàcà dziecko. W pracach tych mo˝na odnaleêç spokój, podziw i pewnà rzewnoÊç. Wype∏nionym intensywnymi barwami scenom cz´sto towarzyszà typowe dla Wyspiaƒskiego ornamenty. Ma∏e, skromne formy malarskie zdominowa∏y w ostatnich latach twórczoÊç artysty. Podejmowany ju˝ wczeÊniej motyw

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

N a r o d o w y

Moneta kolekcjonerska

B a n k

P o l s k i

Moneta kolekcjonerska nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 3.400 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Popiersie króla Zygmunta I Starego. U góry po obu stronach popiersia pod fragmentami wieƒca pó∏kolem lata panowania króla: z lewej 1506, z prawej 1548. Pod popiersiem pó∏kolem napis: ZYGMUNT I STARY.

W dniu 7 czerwca 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet´ kolekcjonerskà o nominale 100 z∏, wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, przedstawiajàcà popiersie króla Zygmunta I Starego. Moneta stanowi kontynuacj´ serii „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r. Jest te˝ tematycznym dope∏nieniem dwóch srebrnych monet i jednej miedzioniklowej, przedstawiajàcych króla Zygmunta I Starego, wyemitowanych w 1994 r.

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpiƒska

Moneta zosta∏a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Zygmunt I Stary, najm∏odszy syn Kazimierza IV Jagielloƒczyka i El˝biety Rakuszanki, urodzi∏ si´ 1 stycznia 1467 w Kozienicach. 20 paêdziernika 1505 r. objà∏ tron wielkoksià˝´cy w Wilnie po zmar∏ym bracie, królu Aleksandrze Jagielloƒczyku. Jeszcze tego samego roku, 8 grudnia, zosta∏ wybrany na króla Polski; jego koronacja odby∏a si´ 24 stycznia 1507 r. w Katedrze na Wawelu. Poczàtki panowania 40-letniego ju˝ monarchy by∏y trudne. Po swym poprzedniku odziedziczy∏ nierozwiàzane problemy zarówno w polityce zagranicznej, jak i wewn´trznej. W polskiej polityce zagranicznej najwi´ksze znaczenie mia∏y stosunki z dworem cesarskim Habsburgów, wp∏ywajàce na relacje z innymi krajami. Zygmunt I dà˝y∏ do utrzymania równowagi politycznej z Habsburgami i stara∏ si´ przeciwdzia∏aç ich próbom

Zygmunt I Stary – Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Moneta kolekcjonerska

Moneta kolekcjonerska

os∏abienia paƒstw jagielloƒskich, najsilniejszych konkurentów w Europie Ârodkowej. Zygmunt Stary mia∏ doÊwiadczenie w sprawowaniu w∏adzy – panowa∏ wczeÊniej w ksi´stwach g∏ogowskim i opawskim oraz na Âlàsku; by∏ ostro˝nym politykiem i cz∏owiekiem usposobionym pokojowo. Musia∏ jednak toczyç liczne wojny obronne z atakujàcymi Polsk´ i Litw´ Rosjà oraz Mo∏dawià. W ich wyniku Litwa utraci∏a w 1514 r. Smoleƒsk. Z kolei zawarty w 1466 r. pokój toruƒski, koƒczàcy 13-letnià wojn´ z Zakonem krzy˝ackim, nie zapobieg∏ kolejnym zatargom polsko-krzy˝ackim. Wobec niezatwierdzenia jego postanowieƒ ani przez papie˝a, ani cesarza rzymskiego nowy wielki mistrz Zakonu Krzy˝ackiego Albrecht Hohenzollern odmawia∏ z∏o˝enia przysi´gi lennej, cieszàc si´ przy tym poparciem cesarza Maksymiliana I Habsburga. Cesarz obieca∏ równie˝ zbrojnà pomoc wielkiemu ksi´ciu moskiewskiemu, Wasylowi III w toczàcej si´ w∏aÊnie wojnie Rosji z Litwà. W tej sytuacji Zygmunt zdecydowa∏ si´ na bezpoÊrednie rozmowy z cesarzem na uroczystym zjeêdzie w Wiedniu w 1515 r., zawarto uk∏ad. Maksymilian cofnà∏ swoje poparcie dla Moskwy i uzna∏ prawa Polski do lenna pruskiego. Wielki mistrz Zakonu, Albrecht Hohenzollern, nie zastosowa∏ si´ jednak do ustaleƒ zjazdu wiedeƒskiego i rozpoczà∏ przygotowania do rozprawy z Polskà, szukajàc zbrojnych posi∏ków w Rzeszy. W 1519 r. wybuch∏a wojna Królestwa Polskiego z Zakonem. W 1521 r. Polacy podeszli pod Królewiec i Zygmunt zgodzi∏ si´ zawrzeç czteroletni rozejm. Kres wojnom polsko-krzy˝ackim po∏o˝y∏ traktat podpisany w 1525 r. w Krakowie. Po przyj´ciu luteranizmu Albrecht rozwiàza∏ Zakon w Prusach i w jego miejsce stworzy∏ Êwieckie paƒstwo. W 1525 r. w Krakowie z∏o˝y∏ ho∏d lenny Zygmuntowi Staremu jako dziedziczny ksià˝´ pruski. Prusy Ksià˝´ce znalaz∏y si´ pod zwierzchnictwem monarchii jagielloƒskiej. Po Êmierci ostatnich Piastów mazowieckich Zygmunt wcieli∏ w 1529 r. Mazowsze do Polski. Kres walkom na pograniczu mo∏dawskim po∏o˝y∏o zwyci´stwo Polaków pod Obertynem w 1531 r. W 1533 r. zdajàc sobie spraw´, ˝e Polska nie ma dostatecznych si∏ na zmaganie si´ z pot´gà tureckà, Zygmunt zawar∏ z Turcjà traktat o wzajemnej przyjaêni, nienaruszalnoÊci terytorium i wymianie handlowej, zyskujàc w ten sposób zabezpieczenie po∏udniowej granicy paƒstwa. Stara∏ si´ tak˝e zachowaç poprawne stosunki z Habsburgami.

wiàzywa∏ do porzàdkowania prawa. Zleci∏ opracowanie projektu unifikacji praw w ca∏ym kraju, tzw. korektur´ Taszyckiego, który jednak odrzucono na sejmie w 1534 r. Wraz ze swymi doradcami zreorganizowa∏ s∏u˝b´ dyplomatycznà, stworzy∏ tak˝e zalà˝ek sta∏ego wojska.

Ju˝ od poczàtków swego panowania Zygmunt Stary du˝o uwagi poÊwi´ca∏ finansom Królestwa. Znacznie odd∏u˝y∏ skarb królewski, odzyska∏ do niego liczne dobra królewskie, zastawiane na niekorzystnych warunkach, zwi´kszajàc dochody skarbu. Wprowadzi∏ nowy system ce∏, usprawni∏ zarzàd ˝up wielickich, oddzieli∏ rachunkowoÊç dotyczàcà podatków publicznych od skarbu koronnego, zreformowa∏ system monetarny, zabiega∏ o rozwój miast królewskich. Sprawujàc rzàdy odwo∏ywa∏ si´ do rady senatorów i kompetentnych ministrów. Potrafi∏ równie˝ prawie co roku sk∏oniç sejm do uchwalenia podatku nadzwyczajnego, stanowiàcego podstaw´ utrzymania „obrony potocznej” na kresach po∏udniowo-wschodnich. Wraz ze swymi doradcami Zygmunt Stary prowadzi∏ polityk´ racjonalnie i realistycznie, unikajàc jednoczesnej walki z wieloma wrogami oraz wybierajàc rozwiàzania korzystne, lecz nie ryzykowne. Du˝à wag´ przy-

Po Êmierci swej pierwszej ˝ony, Barbary Zápolyi, pochodzàcej z mo˝now∏adczej rodziny w´gierskiej, Zygmunt Stary o˝eni∏ si´ w 1518 r. z siostrzenicà cesarza rzymskiego Maksymiliana, córkà ksi´cia Mediolanu, Bonà Sforza. Mia∏ z nià cztery córki i syna, Zygmunta II Augusta. Pochodzàca z ma∏ego ksi´stwa w∏oskiego o odmiennych zasadach ustrojowych, niepojmujàcà w pe∏ni charakteru paƒstwa, w którym król podlega∏ prawu i dzieli∏ w∏adz´ z parlamentem, królowa zmierza∏a do wzmocnienia w∏adzy królewskiej opierajàc si´ na grupie nowej magnaterii. Chcàc stworzyç podstawy niezale˝noÊci materialnej dynastii, wykupywa∏a dobra królewskie – przede wszystkim na Litwie. Z jej inicjatywy odby∏a si´ w 1529 r. pospieszna elekcja, a rok póêniej koronacja syna, 10-letniego Zygmunta Augusta na króla polskiego (jeszcze za ˝ycia ojca), nieco wczeÊniej wyniesionego ju˝ w Wilnie do godnoÊci wielkiego ksi´cia litewskiego. Polityczna rola królowej Bony coraz bardziej ros∏a, w miar´ jak starzejàcy si´ król traci∏ energi´. W 1544 r. stary król przekaza∏ synowi rzàdy na Litwie, zachowujàc w∏adz´ zwierzchnià. Mimo cz´stych starç króla z opozycjà, do koƒca ˝ycia cieszy∏ si´ znacznà popularnoÊcià. Wraz z Bonà Zygmunt Stary by∏ protektorem sztuki renesansowej, która zacz´∏a w Polsce rozkwitaç pod ich rzàdami. Sprowadzi∏ do Krakowa w∏oskich artystów, przebudowa∏ zamek na Wawelu i wzniós∏ grobowà kaplic´ Zygmuntowskà we w∏oskim stylu; ufundowa∏ równie˝ „dzwon Zygmunta”. Za jego panowania Polska sta∏a si´ najbardziej tolerancyjnym krajem w Europie. Zygmunt Stary zmar∏ 1 kwietnia 1548 r. w Krakowie. Zosta∏ pochowany w Katedrze na Wawelu.

Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich” pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci” Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych

Wszystkie monety kolekcjonerskie Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

sà

prawnym

Monety emisji 2005

N a r o d o w y

Monety emisji 2005

B a n k

P o l s k i

Monety nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 4.400 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, poni˝ej oznaczenie roku emisji: 2005 oraz napis: 200 Z¸. Z lewej strony pó∏kolem napis RZECZPOSPOLITA POLSKA. U do∏u z lewej strony stylizowane: go∏àb z ga∏àzkà oliwnà w dziobie oraz siatka kartograficzna. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wokó∏ napis 60. ROCZNICA ZAKO¡CZENIA II WOJNY ÂWIATOWEJ. Centralnie stylizowane: kula ziemska oraz sylwetki samolotów bioràcych udzia∏ w II wojnie Êwiatowej, w Êrodku napis: 1945. Poni˝ej stylizowana mapa Polski.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

– 60. ROCZNICA ZAKO¡CZENIA II WOJNY ÂWIATOWEJ –

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers:: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Na tle stylizowanego wizerunku Krzy˝a Walecznych stylizowane: he∏m bojowy wz. 40 umieszczony na karabinku automatycznym SWT–40, poni˝ej he∏m angielski Mk II umieszczony na pistolecie maszynowym STEN. Na lufie pistoletu go∏àb z ga∏àzkà oliwnà w dziobie. U góry stylizowana siatka kartograficzna, poni˝ej pó∏kolem napis: 60. ROCZNICA ZAKO¡CZENIA / II, u do∏u napis: WOJNY / ÂWIATOWEJ. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag oraz zielona farba lustrzany 32,00 mm 14,14 g 70.000 szt.

Awers: U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poni˝ej wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej stylizowane sylwetki ˝o∏nierzy z ró˝nych formacji wojskowych. U do∏u oznaczenie roku emisji: 2005 oraz m. poni˝ej napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: U góry pó∏kolem napis: 60. ROCZNICA ZAKO¡CZENIA poni˝ej II WOJNY / ÂWIATOWEJ. Poni˝ej stylizowane: ruiny i go∏àb z ga∏àzkà oliwnà w dziobie. Z lewej strony napis: 1945.

W dniu 6 maja 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety upami´tniajàce 60. rocznic´ zakoƒczenia II wojny Êwiatowej, o nast´pujàcych nomina∏ach:

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

• 200 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie; • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze; • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold. Druga wojna Êwiatowa, zapoczàtkowana 1 wrzeÊnia 1939 r. agresjà Niemiec na Polsk´, zapisa∏a si´ jako najwi´kszy i najkrwawszy kataklizm

w dotychczasowych dziejach cywilizowanego Êwiata. By∏ to konflikt globalny, który poza terytorium Europy objà∏ tak˝e Afryk´, Azj´ i Oceani´ oraz prawie wszystkie morza i oceany. W dzia∏aniach wojennych w latach 1939-1945 uczestniczy∏o 61 spoÊród 67 istniejàcych wówczas paƒstw. BezpoÊrednio lub poÊrednio w wojnie wzi´∏o udzia∏ 1,7 mld ludnoÊci, czyli niemal 80% populacji zamieszkujàcej kul´ ziemskà. Walki toczono na terytoriach ponad 40 paƒstw; szacunkowà liczb´ osób zmobilizowanych ocenia si´ na 100-110 milionów m´˝czyzn i kobiet.

Monety emisji 2005

OdpowiedzialnoÊç za wywo∏anie wojny i jej eskalacj´ ponosi∏y przede wszystkim nazistowskie Niemcy oraz sprzymierzone z nimi faszystowskie W∏ochy i militarystyczna Japonia, dà˝àce do panowania nad Êwiatem. Stosujàc w tym celu wszelkie dost´pne im Êrodki i metody, rzàdy tych paƒstw nie zawaha∏y si´ przed narzucaniem swojej woli poprzez zbrojnà agresj´ i masowe ludobójstwo. Wojna przynios∏a wielu narodom nie tylko utrat´ niepodleg∏ego bytu, ale równie˝ groêb´ zag∏ady biologicznej. W obronie najszczytniejszych wartoÊci, wolnoÊci i godnoÊci, walk´ wraz z Polskà podj´∏a szeroka koalicja paƒstw demokratycznych, wÊród których g∏ównà rol´ odgrywa∏y poczàtkowo Francja i Wielka Brytania, a od grudnia 1941 r. Stany Zjednoczone. Od czerwca 1941 r. kraje demokratyczne wspiera∏ równie˝ zaatakowany przez Niemcy Zwiàzek Sowiecki. Nale˝y jednak pami´taç, ˝e do momentu agresji Niemiec paƒstwo to ÊciÊle wspó∏dzia∏a∏o z III Rzeszà. W pierwszych latach drugiej wojny Êwiatowej wojska niemieckie wielokrotnie odnosi∏y zwyci´stwa militarne. Dopiero latem 1943 r. w walkach na terenie Europy nastàpi∏ wyraêny prze∏om i Wehrmacht zosta∏ zepchni´ty do defensywy. Od tego momentu inicjatywa strategiczna nale˝a∏a do si∏ alianckich. We wrzeÊniu 1943 r. skapitulowa∏y W∏ochy, jednak dzia∏ania wojenne w Europie dobieg∏y koƒca dopiero w maju 1945 r., kiedy ostatecznie z∏amano opór si∏ zbrojnych III Rzeszy. 7 maja 1945 r. w Reims, w kwaterze g∏ównej genera∏a Dwighta Eisenhowera, przedstawiciele niemieckich si∏ zbrojnych: genera∏ Alfred Jodl i admira∏ Hans von Friedeburg, podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. Dzia∏ania wojenne mia∏y zostaç zakoƒczone 8 maja o godzinie 23.01 czasu Êrodkowoeuropejskiego. Przy podpisywaniu dokumentu byli obecni przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Francji i Zwiàzku Sowieckiego. Jednak na ˝àdanie Stalina ceremoni´ kapitulacji powtórzono, tym razem pod przewodnictwem sowieckiego marsza∏ka Georgija ˚ukowa, w nocy z 8 na 9 maja w Karlhorst na przedmieÊciu Berlina. Stron´ niemieckà reprezentowa∏ marsza∏ek Wilhelm Keitel. W momencie podpisywania dokumentu w Moskwie dochodzi∏a ju˝ godzina 2 dnia 9 maja 1945 r. Dlatego w Zwiàzku Sowieckim i podporzàdkowanych mu krajach tzw. demokracji ludowej dzieƒ zwyci´stwa obchodzono w∏aÊnie 9, a nie 8 maja.Warto podkreÊliç, ˝e choç 8 maja 1945 r. zakoƒczy∏y si´ dzia∏ania wojenne w Europie, w Azji wojna trwa∏a dalej. Cesarska armia japoƒska stawia∏a zaciek∏y opór jeszcze przez kilka miesi´cy. Dopiero 2 wrzeÊnia 1945 r., po podpisaniu przez Japoni´ aktu kapitulacji, druga wojna Êwiatowa dobieg∏a koƒca. Bilans strat, jakie przynios∏a druga wojna Êwiatowa, przera˝a do dzisiaj. Dzia∏aniom wojennym towarzyszy∏y: masowy terror, mordy i deportacje, przesiedlenia ca∏ych grup ludnoÊci. Ze wzgl´du na niespotykanà liczb´ ofiar mo˝na tylko w przybli˝eniu obliczyç, ile istnieƒ ludzkich poch∏on´∏a wojna. Ocenia si´, ˝e zgin´∏o lub zosta∏o zamordowanych ponad 50 mln ludzi, w tym 20 mln ˝o∏nierzy. 35 mln innych osób zosta∏o trwale okaleczonych lub rannych. Szacowane straty ludzkie g∏ównych paƒstw alianckich, poza Polskà, przedstawia∏y si´ nast´pujàco:

Monety emisji 2005

Zwiàzek Sowiecki: 20 mln (11,7% ludnoÊci) Chiny: 2,2 mln (liczba ta obejmuje tylko poleg∏ych ˝o∏nierzy) Jugos∏awia: 1,7 mln (11,03% ludnoÊci) Wielka Brytania: 0,6 mln (1,27% ludnoÊci) Francja: 0,5 mln (1,19% ludnoÊci) Stany Zjednoczone: 0,3 mln (0,23% ludnoÊci) Przybli˝one straty ludzkie Niemiec, W∏och i Japonii przedstawia∏y si´ nast´pujàco: Niemcy: 9,7 mln (12,31% ludnoÊci) Japonia: 1,5 mln (liczba ta obejmuje tylko poleg∏ych ˝o∏nierzy) W∏ochy: 0,9 mln (2,06% ludnoÊci) Wojna przynios∏a równie˝ olbrzymie straty materialne. Tylko w krajach europejskich zniszczeniu uleg∏y dobra materialne o ówczesnej wartoÊci 260-300 mld dolarów. Paƒstwa zaanga˝owane w konflikt Êwiatowy musia∏y przeznaczyç oko∏o 70% dochodu narodowego na rozbudow´ i utrzymywanie ogromnych si∏ zbrojnych. BezpoÊrednie wydatki na dzia∏ania wojenne szacuje si´ na astronomicznà wówczas kwot´ 1,2 bln dolarów. SpoÊród paƒstw uczestniczàcych w wojnie wyjàtkowo bolesne straty ponios∏a Polska. W 1938 r. nasze paƒstwo liczy∏o 34,8 mln ludnoÊci i zajmowa∏o obszar 388.566 km2, natomiast w 1945 roku, nie tylko w wyniku dzia∏aƒ wojennych, ale i w konsekwencji narzuconych Polsce zmian terytorialnych, liczba ludnoÊci spad∏a do 24 mln, a powierzchnia ca∏kowita do 312.677 km2. Wed∏ug szacunkowych danych og∏oszonych w 1947 r. przez Biuro Odszkodowaƒ Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów, w czasie wojny zgin´∏o ponad 6 mln obywateli Polski. Wymowa tych liczb jest wstrzàsajàca, Êmierç ponios∏o oko∏o 20% mieszkaƒców Polski. Polska by∏a pierwszym krajem, na który dokonano zbrojnej agresji w II wojnie Êwiatowej. 1 wrzeÊnia 1939 r. naszà Ojczyzn´ zaatakowa∏y si∏y zbrojne III Rzeszy, a 17 wrzeÊnia 1939 r. wojska Zwiàzku Sowieckiego. Dysponujàc ogromnà przewagà si∏, agresorzy zdo∏ali z∏amaç opór Wojska Polskiego i zajàç nasz kraj. Wed∏ug szacunkowych danych, ofiarà masowego terroru i eksterminacji ze strony w∏adz niemieckich pad∏o przesz∏o 5 mln obywateli polskich. W wyniku represji ze strony w∏adz sowieckich, w masowych rozstrzeliwaniach, w wi´zieniach i ∏agrach, w czasie deportacji utraci∏o ˝ycie co najmniej 500 tys. polskich obywateli. Ponadto w nast´pstwie dzia∏aƒ wojennych zgin´∏o oko∏o 600 tysi´cy ludzi. Wojna i okupacja sprawi∏y ponadto, ˝e a˝ 800 tys. osób uleg∏o trwa∏emu inwalidztwu. Mniej bolesne w wymiarze ogólnoludzkim, ale dotkliwe, wp∏ywajàce na codzienny byt milionów pozosta∏ych przy ˝yciu, by∏y straty materialne. W wyniku dzia∏aƒ wojennych i planowej polityki w∏adz okupacyjnych majàtek narodowy Polski uleg∏ zniszczeniu w 39%. Polska odegra∏a znaczàcà rol´ polityczno-militarnà w czasie drugiej wojny Êwiatowej. Jej walka w obronie niepodleg∏oÊci we wrzeÊniu 1939 r. zapoczàtkowa∏a proces tworzenia szerokiej koalicji antyfaszystowskiej. Przez ca∏y okres walk w Euro-

Monety emisji 2005

pie pozostawa∏a aktywnym uczestnikiem tej koalicji. Wysi∏ek zbrojny Polski zapoczàtkowany w czasie wojny obronnej 1939 r. to równie˝ walka w konspiracji na okupowanych ziemiach polskich oraz dzia∏ania regularnych jednostek Polskich Si∏ Zbrojnych na Zachodzie i jednostek Wojska Polskiego na froncie wschodnim. We wrzeÊniu 1939 r. w obronie Ojczyzny stan´∏o 950 tysi´cy polskich ˝o∏nierzy. Okupowanie Polski przez hitlerowskie Niemcy i ZSRR nie oznacza∏o z∏o˝enia broni przez naród polski, który natychmiast przystàpi∏ do odbudowy swoich si∏ zbrojnych w postaci ruchu oporu w kraju oraz wojsk regularnych na emigracji. Na podstawie umów sojuszniczych z Francjà i Wielkà Brytanià sformowano Polskie Si∏y Zbrojne na obczyênie, rozlokowane w tych krajach oraz na Bliskim Wschodzie. Po agresji Niemiec na ZSRR powsta∏a mo˝liwoÊç formowania polskich oddzia∏ów tak˝e w tym kraju. Dowodzona przez genera∏a W∏adys∏awa Andersa, liczàca ok. 100 000 ludzi, Armia Polska w ZSRR – w wyniku nieprzychylnej postawy i dzia∏aƒ w∏adz sowieckich – zosta∏a ewakuowana na Bliski Wschód. Po ujawnieniu zbrodni katyƒskiej ZSRR zerwa∏ stosunki z rzàdem polskim i rozpoczà∏ formowanie polskich oddzia∏ów u boku Armii Radzieckiej. Ich pierwszym dowódcà by∏ pu∏kownik Zygmunt Berling. LiczebnoÊç regularnych jednostek Wojska Polskiego odtwarzanych u boku aliantów stopniowo ros∏a i w koƒcowym okresie wojny w walkach na frontach zachodnim i wschodnim bra∏o udzia∏ blisko 600 tysi´cy naszych ˝o∏nierzy. Warto podkreÊliç, ˝e Polska by∏a jedynym okupowanym krajem w Europie, w którym powsta∏y pe∏ne struktury paƒstwa podziemnego, z w∏asnym aparatem w∏adzy, administracjà, sàdownictwem, tajnym nauczaniem oraz w∏asnym wojskiem – konspiracyjnà Armià Krajowà, która w szczytowym okresie swojego rozwoju w 1944 r. liczy∏a 380 tysi´cy ˝o∏nierzy! Nie sposób wymieniç wszystkich bitew stoczonych przez ˝o∏nierzy polskich. Wspomnijmy przyk∏adowo tylko kilka z nich: Westerplatte, bitw´ nad Bzurà, Narwik, Tobruk, Monte Cassino, Falaise, Arnhem, akcj´ „Burza”, Powstanie Warszawskie, Lenino, Studzianki, Wa∏ Pomorski, Ko∏obrzeg, Budziszyn czy wspó∏udzia∏ w zdobyciu Berlina. Nale˝y pami´taç, ˝e w latach 19391945 poleg∏o ponad 120 tysi´cy polskich ˝o∏nierzy. Wysi∏ek zbrojny ca∏ego spo∏eczeƒstwa sprawi∏, ˝e polski wk∏ad w ostateczne zwyci´stwo w drugiej wojnie Êwiatowej nale˝y uznaç za najwi´kszy po wielkich mocarstwach: Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Zwiàzku Sowieckim.

Witold G∏´bowicz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 61.000 szt.

Awers: U góry: z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z lewej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA / POLSKA. Poni˝ej z lewej strony wizerunek awersu monety 5 z∏ z 1936 r., z prawej strony wizerunek ˝aglowca „Dar Pomorza”. Poni˝ej ˝aglowca oznaczenie roku emisji: 2005. U do∏u napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak m. mennicy: –– w Rewers: Wizerunek rewersu monety 5 z∏ z 1936 r. z ˝aglowcem. Na tle ozdobnego reliefu fragment stylizowanej ró˝y wiatrów i trzy gwiazdy. U do∏u, z lewej strony pó∏kolem napis: DZIEJE Z¸OTEGO. Na boku napis: 75-LECIE CHRZTU „DARU POMORZA”, rozdzielony gwiazdkà.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 950.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony m. szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Na tle ozdobnego reliefu wizerunek rewersu monety 2 z∏ z 1936 r. z ˝aglowcem. U do∏u z lewej strony pó∏kolem napis: DZIEJE Z¸OTEGO. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant monety: Andrzej Nowakowski

– DZIEJE Z¸OTEGO – ˚aglowiec

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 27 kwietnia 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z serii „Dzieje z∏otego” o nomina∏ach:

zas∏ugujà monety srebrne. SpoÊród nich wyró˝niajà si´ dwie „monety morskie”. Majà nomina∏y 5 z∏otych i 2 z∏ote i prezentujà „Dar Pomorza”. Dlaczego w∏aÊnie „Dar Pomorza”?

Monety, które zosta∏y wyemitowane w 1936 roku, wed∏ug projektu znanego medaliera Mennicy Warszawskiej, J. Aumillera, trzeba zaliczyç do bardzo udanych z artystycznego punktu widzenia. Ich wartoÊç kruszcowa by∏a jednak doÊç skromna. Z∏oty po dewaluacji w 1927 roku zawiera∏ mniej z∏ota, a w monetach obiegowych by∏o mniej srebra. Po zmianach wprowadzonych w latach 1927 i 1932 iloÊç srebra w monetach zmniejszy∏a si´ do 44% pierwotnej zawartoÊci z 1924 roku. Jednak ich si∏a nabywcza by∏a bardzo du˝a. Deflacja w okresie wielkiego kryzysu w pierwszej po∏owie lat trzydziestych wyraênie wzmocni∏a wartoÊç ówczesnego z∏otego. „Dar Pomorza” o nominale 2 z∏ by∏by dziÊ odpowiednikiem a˝ 15 z∏. Stosownie wi´ksza by∏aby wartoÊç pi´cioz∏otówki z ˝aglowcem (37,50 z∏otych obecnie).

• 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold. W 2004 roku, dok∏adnie rok temu, zosta∏a zapoczàtkowana emisja monet kolekcjonerskich z serii „Dzieje z∏otego”. Obecnie Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu nast´pne monety z tej serii, reprezentujàce kolejny etap historii monetarnej Polski i funkcjonowania z∏otego. TrudnoÊci gospodarcze w 1924 roku, a potem 1925 roku, za∏ama∏y kurs z∏otego. Dopiero poprawa sytuacji bud˝etowej i w bilansie p∏atniczym, wynikajàca z lepszej koniunktury, umo˝liwi∏a stabilizacj´ pozycji polskiego pieniàdza. W paêdzierniku 1927 roku zosta∏a dokonana ustawowa zmiana parytetu z∏otego, respektujàca rynkowe notowania polskiej waluty. Obni˝ono ambitny parytet z 0,2903 grama z∏ota do 0,1688 grama z∏ota, co oznacza∏o dewaluacj´ o 42%. Dalszà stabilizacj´ i wymienialnoÊç polskiej waluty wspar∏a dwudziestoletnia po˝yczka mi´dzynarodowa. Parytet z∏otego nie zmienia∏ si´ ju˝ do wybuchu wojny w 1939 roku. Gospodarka polska rozwija∏a si´ pomyÊlnie do 1929 roku. Potem przyszed∏ okres wielkiego kryzysu, który trwa∏ do 1935 roku. Produkcja obni˝y∏a si´ o ponad 20%. G∏´boki spadek popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego spowodowa∏ drastyczne obni˝ki cen. Katastrofalna deflacja wynosi∏a od 40% do 67%. Mimo powa˝nych trudnoÊci z równowa˝eniem bilansu p∏atniczego do 1936 roku utrzymywano swobod´ obrotów z zagranicà. W koƒcu zdecydowano si´ na zaostrzenie polityki i wprowadzenie ograniczeƒ dewizowych. Dzi´ki reglamentacji uda∏o si´ obroniç kruchà równowag´ p∏atniczà oraz z∏otego do wybuchu drugiej wojny Êwiatowej. Z monet emitowanych w koƒcu okresu mi´dzywojennego, ju˝ po wielkim kryzysie, na szczególnà uwag´

Polska, odrodzona po pierwszej wojnie Êwiatowej, mia∏a co prawda dost´p do morza, ale nasza granica morska ogranicza∏a si´ do 140 kilometrów. Rol´ „okna na Êwiat” móg∏ wówczas odgrywaç tylko Gdaƒsk. Jednak na mocy traktatu wersalskiego Gdaƒsk uzyska∏ status Wolnego Miasta i wkrótce okaza∏o si´, ˝e Polska ma wysoce utrudniony dost´p do us∏ug portu gdaƒskiego. Podj´to bardzo Êmia∏à decyzj´ o budowie portu w Gdyni. Ta ma∏a wieÊ rybacka, którà na poczàtku lat dwudziestych zamieszkiwa∏o tylko 1300 osób, szybko przekszta∏ci∏a si´ w du˝y oÊrodek portowy, jeden z najwi´kszych w Europie. W 1936 roku liczba mieszkaƒców Gdyni przekroczy∏a ju˝ 83 tysiàce. Od rozpocz´cia budowy portu min´∏o 15 lat. Ten w∏aÊnie jubileusz uczczono w 1936 roku emisjà srebrnych monet z „Darem Pomorza”. Ta trójmasztowa „bia∏a fregata” przez oko∏o 50 lat by∏a statkiem szkolnym Polskiej Marynarki Handlowej dla 150 praktykantów ka˝dorazowo zabieranych na jej pok∏ad. Jej historia jest wyjàtkowo bogata. ˚aglowiec zbudowano w 1909 roku w stoczni Blohm und Voss w Hamburgu i nadano mu imi´ „Prinzess Eitel Friedrich”. W 1920 roku ˝aglowiec zosta∏ przekazany Francji w ramach reparacji wojennych od Niemiec. Pod nowà nazwà „Colbert” mia∏ s∏u˝yç jako francuski statek szkolny. Jednak w 1927 roku fregata znalaz∏a si´ w posiadaniu barona M. A. de Foreste, jako rekompensata za jego utracony w czasie wojny jacht, podobno niezwykle luksusowy. W 1929 roku od barona jacht odkupi∏a Polska dzi´ki sk∏adkom zebranym od obywateli Pomorza. Ich godnà szacunku ofiarnoÊç nagrodzono kolejnym, nowym imieniem fregaty. Rozg∏os „Darowi Pomorza” przyniós∏ rejs dooko∏a Êwiata w latach 1934-1935, a potem op∏yni´cie przylàdka Horn w 1937 roku.

Obie monety przesz∏y ju˝ do historii, podobnie jak „Dar Pomorza”. Fregata zosta∏a internowana w 1939 roku i sp´dzi∏a ca∏à drugà wojn´ Êwiatowà w Szwecji. Potem przez d∏ugi okres s∏u˝y∏a m∏odym polskim ˝eglarzom. W latach 1972 i 1980 wygrywa∏a presti˝owe regaty Operacja ˚agiel. Od 1982 roku stacjonuje w Gdyni, kontynuujàc swà morskà s∏u˝b´ jako obiekt muzealny. Ta trójmasztowa „bia∏a fregata” by∏a „kolebkà nawigatorów”. W czasie swej wieloletniej s∏u˝by nauczy∏a ˝ycia na morzu ponad 13 tysi´cy marynarzy. „Dar Pomorza” jest bezspornie uwa˝any za jeden z najpi´kniejszych ˝aglowców w Êwiecie, a przedwojenne srebrne monety z „bia∏à fregatà” bez wàtpienia nale˝à do naj∏adniejszych polskich monet, stanowiàc ozdob´ kolekcji numizmatycznych.

dr Grzegorz Wójtowicz, Narodowy Bank Polski

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie

Rewers: Wizerunek pary ˝urawi. Z lewej strony wizerunek sosny oraz wzd∏u˝ lewego boku monety napis: EXPO. Wzd∏u˝ prawego boku monety napis: 2005 AICHI. Projektant monety: : Robert Kotowicz

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

B a n k

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 4.200 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek fragmentu pomnika Fryderyka Chopina z ¸azienek Królewskich w Warszawie. Poni˝ej z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Powy˝ej or∏a z lewej strony napis: 200 Z¸. Z lewej strony pó∏kolem oznaczenie roku emisji: 2005. U do∏u pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak m. mennicy: –– w Rewers: Stylizowane wizerunki: Zamku Nagoya na tle góry Fuji oraz ga∏àzki kwitnàcej Êliwy. U góry napis: EXPO / 2005 / AICHI. Projektant monety: Robert Kotowicz

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Stylizowany wschód s∏oƒca nad górà Fuji na tle ozdobnego reliefu. U góry wizerunek dwóch ˝urawi w locie. Z lewej strony pó∏kolem napis: EXPO, z prawej pó∏kolem napis: AICHI. U do∏u napis: 2005. Na boku: oÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany d∏ugoÊç: 43,40 mm wysokoÊç: 29,20 mm kszta∏t wachlarza o kàcie rozwarcia 100 stopni 14,14 g 80.000 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek fragmentu pomnika Fryderyka Chopina z ¸azienek Królewskich w Warszawie. Z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej oraz wzd∏u˝ lewego boku monety napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Wzd∏u˝ prawego boku monety oznaczenie roku emisji: m. 2005 oraz napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

W dniu 23 marca 2005 r. Narodowy Bank Polski, z okazji Âwiatowej Wystawy EXPO 2005, wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie o nast´pujàcych nomina∏ach:

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: : Robert Kotowicz

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel wymiary

• 200 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie; • 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze; • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, zwanym Nordic Gold.

Historia mi´dzynarodowych wystaw, prezentujàcych dorobek ludzkoÊci w poszczególnych dziedzinach nauki i techniki, datuje si´ od 1851 roku, od pierwszej wystawy w Londynie. Odtàd a˝ do II wojny Êwiatowej wystawy takie odbywa∏y si´ w ró˝nych miastach Europy i Stanów Zjednoczonych, zwykle w odst´pie kilku lat. Np. siedmiokrotnie miejscem wystawy by∏ Pary˝, dwukrotnie Filadelfia, a w 1893 roku Êwiatowa wystawa odby∏a si´ w Chicago, dla uczczenia

– Âwiatowa Wystawa EXPO 2005 – Japonia

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

400-lecia odkrycia Ameryki przez Kolumba. Z wystawami wiàza∏y si´ te˝ cz´sto wielkie przedsi´wzi´cia budowlane. Pierwszà wystaw´ londyƒskà upami´tni∏ Crystal Palace, dzie∏o Josepha Paxtona. W zwiàzku z wystawà w Pary˝u w 1889 roku wybudowano wie˝´ Eiffla. Symbolem pierwszej wystawy po II wojnie Êwiatowej – w 1958 roku w Brukseli – sta∏a si´ konstrukcja nazwana Atomium, odzwierciedlajàca budow´ atomu. Równie˝ od wystawy w Brukseli przyj´to ide´, by ka˝da nast´pna wystawa przedstawia∏a wspólny dla wszystkich uczestniczàcych krajów temat. Ustalono te˝ skróconà nazw´ takich wystaw – Expo.

si´ wi´c dopiero w 1970 roku, w Osace, a ÊciÊlej w mieÊcie Suita tu˝ ko∏o Osaki. Potem by∏y wystawy na Okinawie w 1975 roku i w Tsukubie w 1985 roku. Na miejsce kolejnej prezentacji dorobku ludzkoÊci w 2005 roku wybrano prefektur´ Aichi – teren w pobli˝u wielkiego przemys∏owego miasta Nagoya. Prefektura Aichi, po∏o˝ona w centralnej Japonii w pobli˝u wybrze˝a Pacyfiku, jest regionem niezmiernie wa˝nym z punktu widzenia historii, a tak˝e wspó∏czesnego ˝ycia Japonii. Na równinie Nobi, os∏oni´tej od pó∏nocy górami, dzi´ki ∏agodnemu oceanicznemu klimatowi zawsze kwit∏o rolnictwo. Pod koniec XIX wieku rzàd znacznie poszerzy∏ tereny uprawne dzi´ki budowie sieci kana∏ów, które doprowadzi∏y wod´ na mniej ˝yzne wy˝yny. Wspó∏czeÊnie jednak rolnictwo zesz∏o na drugi plan. Prefektura Aichi jest przede wszystkim trzecim w Japonii okr´giem przemys∏owym (po regionach Tokio – Yokohama i Osaka – Kobe). Miasto Nagoya, po∏o˝one przy najwa˝niejszym w historii Japonii szlaku komunikacyjno-handlowym, Szlaku Wschodniego Morza (Tokaido), w XIX wieku by∏o przede wszystkim oÊrodkiem prz´dzalnictwa i tkactwa. Tutaj w okresie modernizacji Japonii zaczà∏ si´ rozwijaç nowoczesny, zmechanizowany przemys∏ tekstylny. Tradycyjnie okolice Nagoi s∏yn´∏y te˝ z ceramiki artystycznej i u˝ytkowej (miasto Seto). Jednak szybko Nagoya sta∏a si´ oÊrodkiem przemys∏u metalurgicznego i chemicznego. W XX wieku w mieÊcie Toyota zacz´to produkowaç samochody. Powsta∏y rafinerie ropy naftowej, póêniej fabryki samolotów i przemys∏ zbrojeniowy. W∏aÊnie dlatego w 1945 roku Nagoya w wyniku nalotów amerykaƒskich bombowców praktycznie zosta∏a zmieciona z powierzchni ziemi. Wkrótce po wojnie odrodzi∏a si´ jednak jako nowoczesne miasto. Architekci odwa˝nie wykorzystali wolnà przestrzeƒ po usuni´ciu ruin i stworzyli szerokie ulice. Rozbudowano sieç autostrad i linii kolejowych. Wspó∏czesna Nagoya jest wielkim, dynamicznym miastem, którego ludnoÊç liczy obecnie 2 miliony 200 tysi´cy. Dla Japoƒczyków prefektura Aichi to jednak nie tylko wielki przemys∏. Teren Aichi obejmuje dwie historyczne prowincje: Mikawa i Owari. Stàd w∏aÊnie pochodzili trzej wielcy wojownicy, którzy odegrali wielkà rol´ w zjednoczeniu Japonii w szesnastym wieku, po trwajàcych prawie trzy stulecia feudalnych walkach o w∏adz´. Z prowincji Owari wywodzi∏ si´ Oda Nobunaga i kontynuator jego dzie∏a Toyotomi Hideyoshi, a z prowincji Mikawa – Tokugawa Iyeyasu, który w 1600 roku zjednoczy∏ Japoni´ pod swojà w∏adzà i da∏ poczàtek rzàdom shogunów z rodu Tokugawa, w∏adajàcych Japonià do 1868 roku. Na terenach Aichi ˝yje wi´c legenda walecznych samurajów z Mikawa, o której przypominajà liczne zabytki, zgromadzone zw∏aszcza w mieÊcie Okazaki, po∏o˝onym w pobli˝u terenów wystawowych Expo 2005. Wystawa Expo w Aichi b´dzie wi´c z pewnoÊcià prezentowaç nie tylko najnowsze zdobycze nauki i techniki, ale te˝ barwnà tradycj´ tych ziem i bogaty folklor, wytwory dawnej kultury i futurystycznà wizj´ Êwiata – zgodnie z wszechobecnym w Aichi duchem Êmia∏ej wynalazczoÊci i odwa˝nych dzia∏aƒ.

si´ m. in. pawilony mi´dzynarodowe. Stworzà one szeÊç skupisk zwanych Global Commons, reprezentujàcych kontynenty. ¸àczyç je b´dzie niezwyk∏y pasa˝ – chodnik, zwany Globalnà P´tlà. Jak obiecujà projektanci, umo˝liwi on dost´p do wszystkich sektorów bez zak∏ócania naturalnych form krajobrazu. Do cz´Êci Seto b´dzie prowadziç kolejka powietrzna, która pozwoli podziwiaç pi´knà, lesistà okolic´, bogatà w stawy i jeziorka. W tej naturalnej scenerii od 25 marca do 25 wrzeÊnia ponad 120 paƒstw i organizacji mi´dzynarodowych b´dzie prezentowaç swojà wizj´ Êwiata, a tak˝e technologi´ i kultur´. Japoƒscy organizatorzy wystawy dla ka˝dego uczestniczàcego w niej kraju wybrali miasto patronackie. W przypadku Polski jest to Gamagori. Polska znajdzie swoje miejsce w czwartym Global Common, razem z innymi krajami Europy Ârodkowej i Wschodniej, takimi jak Ukraina czy Litwa. Polska ekspozycja b´dzie si´ odbywaç pod has∏em „Dostrze˝ pi´kno”.

Powojenne wystawy mia∏y nast´pujàce tematy: Expo '58 w Brukseli – „Bilans Êwiata dla Êwiata bardziej ludzkiego”, Expo '67 w Montrealu – „Ziemia planeta ludzi”, Expo '70 w Osace – „Post´p w harmonii”, Expo '74 w Spokane (USA) – „Pokój przez dialog”, Expo '75 na Okinawie (Japonia) – „Ocean, jaki byç powinien”, Expo '85 w Tsukubie (Japonia) – „Mieszkanie i Êrodowisko – nauka i technika dla cz∏owieka w domu”, Expo '86 w Vancouver – „Âwiat w ruchu”, Expo '92 w Sewilli – „Stulecie odkryç – spotkanie dwóch Êwiatów” (w tej wystawie po raz pierwszy po wojnie wzi´∏a udzia∏ Polska), Expo '93 w Taejon (Korea P∏d.) – „Wyzwania na nowej drodze rozwoju”, Expo '98 w Lizbonie – „Oceany – dziedzictwo dla przysz∏oÊci”, Expo '2000 w Hanowerze – „Cz∏owiek – Przyroda – Technika”. Has∏em wystawy, która w marcu 2005 rozpocznie si´ w prefekturze Aichi w Japonii, jest „MàdroÊç natury”. To wyjàtkowo trafne has∏o dla kraju, którego mieszkaƒcy od niepami´tnych czasów starali si´ ˝yç w zgodzie z prawami przyrody, nie zawsze dla nich ∏askawej. W ˝yciu codziennym Japoƒczyków, a tak˝e w ich estetyce i sztuce ÊwiadomoÊç przyrody i zachodzàcych w niej przemian zawsze by∏a podstawowà sprawà, co mo˝emy obserwowaç równie˝ w dzisiejszej Japonii. Japoƒczycy zacz´li si´ interesowaç mi´dzynarodowymi wystawami w Europie jeszcze w czasach, kiedy byli ma∏o znanym krajem, po d∏ugiej izolacji od Êwiata. W 1862 roku po raz pierwszy, choç nieoficjalnie, na wystawie w Londynie pojawi∏y si´ japoƒskie wyroby z papieru i drewna. Oficjalnie Japonia pojawi∏a si´ na wystawie w Pary˝u w 1867 roku. Pod patronatem rzàdzàcego wówczas Japonià shoguna z rodu Tokugawa zbudowano na wystawie replik´ japoƒskiego domu. Prezentowane tam eksponaty – wyroby z laki, papieru i ceramiki – zdoby∏y nawet kilka nagród. Na wystawie w Wiedniu w 1873 roku japoƒskiej ekspozycji patronowa∏ ju˝ nowy rzàd, utworzony po 1868 roku po obaleniu shogunatu i restauracji w∏adzy cesarskiej. Oprócz tradycyjnych wyrobów japoƒskiego rzemios∏a pokazano tam mi´dzy innymi jednà ze z∏otych rzeêb wieƒczàcych dach zamku w Nagoi oraz model posàgu Wielkiego Buddy z miasta Kamakura. Z Japonii przyjecha∏o wówczas do Wiednia 77 mistrzów i instruktorów, by uczyç si´ nowej zachodniej techniki. W 1877 roku otwarto w Tokio pierwszà krajowà wystaw´ przemys∏owà. Odtàd takie wystawy odbywa∏y si´ co kilka lat i by∏y zwykle ∏àczone z masowymi imprezami rozrywkowymi. Od 1936 roku rzàd Japonii planowa∏ organizacj´ wielkiej mi´dzynarodowej wystawy, ale wydarzenia wojenne sprawi∏y, ˝e zrezygnowano z tych planów. Pierwsza japoƒska wystawa mi´dzynarodowa po wojnie odby∏a

Tereny wystawowe Expo Aichi sk∏adajà si´ z dwu obszarów – wi´kszego, o powierzchni oko∏o 158 hektarów, zwanego Nagakute, i mniejszego, 15-hektarowego Seto. Na terenie Nagakute znajdà

Organizatorem polskiego udzia∏u w wystawie jest Krajowa Izba Gospodarcza. Celem ekspozycji jest ukazanie Polski jako kraju màdrego wspó∏istnienia cywilizacji i natury, harmonii sztuki i stylu ˝ycia oraz dynamicznego rozwoju. Polska pragnie, aby zwi´kszy∏a si´ liczba turystów z Japonii odwiedzajàcych nasz kraj, aby wi´cej by∏o japoƒskich inwestycji oraz aby Japoƒczycy poznali nas bli˝ej. G∏ówne dzia∏y polskiej ekspozycji poÊwi´cone b´dà Fryderykowi Chopinowi i Wieliczce, a maskotkà i symbolem b´dzie ˝ubr, którego spoÊród wielu propozycji wybra∏y dzieci japoƒskie z partnerskiego miasta Gamagori. Jakkolwiek Expo nie jest wystawà produktów i firm, to zagadnienia gospodarcze b´dà wa˝nym elementem ekspozycji. Szczególne miejsce na wystawie b´dà zajmowaç regiony Polski – g∏ównie Wroc∏aw i Dolny Âlàsk, ale te˝ i województwa: pomorskie, wielkopolskie, ma∏opolskie, opolskie, kujawsko-pomorskie i lubelskie. Na 9 maja przewidziany jest Dzieƒ Polski. Podczas koncertów polskich artystów zostanie zaprezentowany fortepian fabryki Calisia, w pawilonie wystawowym b´dzie czynny sklep z polskà bi˝uterià, a w mieÊcie Nagoya odb´dzie si´ Tydzieƒ Polskich Produktów. Expo 2005 jest dla Polski – tak jak dla innych uczestniczàcych krajów – okazjà do zaprezentowania osiàgni´ç technologii i mo˝liwoÊci inwestycyjnych, ale tak˝e atrakcyjnoÊci naszej natury i kultury.

dr Krystyna Okazaki Zak∏ad Japonistyki i Koreanistyki Instytutu Orientalistycznego UW

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2005

N a r o d o w y

Monety emisji 2005

– Konstanty Ildefons Ga∏czyƒski, 1905-1953 –

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 3.500 szt.

Awers: Z lewej strony wizerunek or∏a, ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej oraz oznaczenie roku emisji: 2005. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Poni˝ej oznaczenia roku emisji stylizowany wizerunek doro˝ki z koniem. m. U do∏u napis: 200 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek Konstantego Ildefonsa Ga∏czyƒskiego, poni˝ej ukoÊnie odwzorowanie podpisu K.I. Ga∏czyƒskiego oraz pod nim napis: 1905-1953. W otoku napis: KONSTANTY ILDEFONS GA¸CZY¡SKI.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 850.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z prawej strony wizerunek Konstantego Ildefonsa Ga∏czyƒskiego. Z lewej strony stylizowane wizerunki g∏owy konia i g´si. W otoku napis na górze: KONSTANTY ILDEFONS GA¸CZY¡SKI, na dole: 1905-1953.

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 A g o ra z zielona farba lustrzany 32,00 mm 14,14 g 62.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, powy˝ej pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Poni˝ej or∏a stylizowany wizerunek doro˝ki i koni. Powy˝ej doro˝ki z prawej strony ukoÊnie oznaczenie roku emisji: 2005. m. U do∏u napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

nomina∏ metal

P o l s k i

Monety

Rewers: Z prawej strony wizerunek Konstantego Ildefonsa Ga∏czyƒskiego. Z lewej strony stylizowany wizerunek zielonej g´si. Z lewej strony pó∏kolem napis: KONSTANTY ILDEFONS, z prawej strony pó∏kolem napis: GA¸CZY¡SKI. Z prawej strony napis: 1905/1953.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

B a n k

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

W dniu 26 paêdziernika 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, przedstawiajàce postaç Konstantego Ildefonsa Ga∏czyƒskiego, o nast´pujàcych nomina∏ach:

najpi´kniejsze liryki mi∏osne K.I. Ga∏czyƒskiego, od tak znanych wierszy jak Portret panny Noel czy Serwus, madonna po PieÊni, stanowiàce rodzaj testamentu poetyckiego autora.

fizycznym, t∏umaczem, sanitariuszem, rzadko bywa poetà. W latach niewoli (1939-1945) K.I. Ga∏czyƒski napisa∏ jedynie szeÊç wierszy – m. in. tak znane jak Srebrna akacja, Dzika ró˝a, Pieʃ o fladze. Wszystkie by∏y drukowane w polskiej prasie podziemnej.

• 200 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold.

„… poezja to jest z∏oty szerszeƒ, co kàsa, wi´c si´ pisze wiersze có˝, cz∏owiek pisze tak, jak mo˝e …” Ten fragment jednego z Przekrojowych wierszy uznaç mo˝na za motto ca∏ej niezwyk∏ej twórczoÊci Konstantego Ildefonsa Ga∏czyƒskiego. ˚y∏ krótko, zaledwie 48 lat, ale za to niezwykle pracowicie i twórczo; pozostawi∏ po sobie setki zaczarowanych wierszy, wiele poematów, s∏uchowisk radiowych, powieÊci, niezapomnianych scenek z Najmniejszego Teatru Âwiata i felietonów spod znaku fio∏ka. Wiele wersów, powiedzeƒ wzi´tych z tej twórczoÊci wesz∏o na trwa∏e do j´zyka; jego wiersze pos∏u˝y∏y za teksty setek piosenek Êpiewanych od 50 lat przez najbardziej znanych wokalistów, ostatnio nawet dla raperów. W wielu wypadkach owe wersy i powiedzenia ˝yjà wÊród nas anonimowo. Czy mo˝e istnieç bardziej przekonujàcy dowód ciàg∏ej m∏odoÊci tej poezji, jej trwania, jej ponadczasowej aktualnoÊci – choç w tym roku obchodzimy stulecie jego urodzin? Zosta∏ klasykiem, ale jednoczeÊnie dla kolejnego pokolenia Polaków nie przestaje byç twórcà na wskroÊ wspó∏czesnym. Konstanty Ildefons Ga∏czyƒski (23 I 1905 r. – 6 XII 1953 r.) urodzi∏ si´ w Warszawie i z tym miastem wiàza∏y si´ wszystkie wa˝ne wydarzenia jego ˝ycia; tutaj ukoƒczy∏ gimnazjum i rozpoczà∏ studia na Uniwersytecie (anglistyka i filologia klasyczna); tutaj w roku 1923 wierszem Szturm debiutowa∏ w dodatku literackim do pisma „Rzeczpospolita”. O swoim rzeczywistym debiucie nie omieszka∏ w typowy dla siebie sposób poinformowaç w napisanym pod koniec ˝ycia Krótkim ˝yciorysie: „Mój pierwszy wiersz – Sonet do mi∏oÊci – powsta∏ w toku 1916 z tworzywa uczuç mi∏osnych. Nauczycielka botaniki mia∏a na imi´ Kazimiera”. W Warszawie zwiàza∏ si´ z „Kwadrygà” – drugà co do znaczenia grupà literackà w mi´dzywojniu. W roku 1926 rozpoczà∏ wspó∏prac´ z popularnym wówczas satyrycznym tygodnikiem „Cyrulik Warszawski”; na jego ∏amach opublikowa∏ wiele wa˝nych i dziÊ wierszy. Wspó∏praca ta trwa∏a osiem lat. W stolicy mia∏ miejsce debiut ksià˝kowy Ga∏czyƒskiego – fantastyczno-groteskowa opowieÊç Porfirion Osie∏ek czyli Klub Âwi´tokradców. Tu w maju 1929 roku pozna∏ pann´ Natali´ Awa∏ow, z którà w czerwcu nast´pnego roku, w cerkwi na Pradze, wzià∏ Êlub. Do Natalii adresowane b´dà wszystkie

Odnotujmy jeszcze pierwszy wieczór autorski m∏odego poety w sto∏ecznym Klubie Artystycznym wiosnà 1929 roku, pierwszà prac´ zarobkowà w Polskim Towarzystwie Emigracyjnym (upami´tnionà m. in. w Romancy o trzech siostrach emigrantkach), a nast´pnie w warszawskim Komisariacie Rzàdu na stanowisku… cenzora. Tutaj uda∏o mu si´ popracowaç zaledwie trzy tygodnie! Lata 1931-1933 to pobyt w Berlinie, gdzie Ga∏czyƒski pracuje jako referent kulturalny polskiego konsulatu. Ma∏o pisze, du˝o podró˝uje. W styczniu 1933 powstaje poemat Bal u Salomona (do dziÊ przez niektórych znawców literatury oceniany jako dzie∏o niezwyk∏e); w dwa miesiàce póêniej poeta samowolnie wraca do Warszawy. Praca w Berlinie by∏a ostatnim urz´dniczym zaj´ciem K.I. Ga∏czyƒskiego. Postanawia odtàd ˝yç wy∏àcznie z pracy twórczej. I choç do koƒca ˝ycia nie b´dà go opuszcza∏y k∏opoty finansowe, postanowienia nie zmieni. W latach 1934-1936 Ga∏czyƒscy mieszkajà w Wilnie; poeta nawiàzuje Êcis∏à wspó∏prac´ z wileƒskim radiem, drukuje w miejscowej prasie, a tak˝e w czasopismach ukazujàcych si´ w kraju. Z bardziej znanych utworów tego okresu nale˝y wymieniç poemat Ludowa zabawa, wiersze – Inge Bartach, List znad rzeki Limpopo, Modlitwa do Anio∏a Stró˝a, Kryzys w bran˝y szarlatanów, Pi´ç donosów. Ga∏czyƒscy zaprzyjaêniajà si´ z Hankà Ordonównà i jej m´˝em, Micha∏em Tyszkiewiczem. Dla aktorki i pieÊniarki poeta pisze wiersze, ca∏e rewie. Powrót do Warszawy to okres bliskiej wspó∏pracy przede wszystkim z dwoma tygodnikami – „Prosto z mostu” i „Szpilkami”. Drukuje w nich swoje najbardziej znane utwory – Skumbrie w tomacie, Opis domu poety, Ulic´ szarlatanów, poemat Noctes Aninenses i dziesiàtki liryków, satyr i groteski. W roku 1937 ukazuje si´ pierwszy tak obszerny tom wierszy K.I. Ga∏czyƒskiego – Utwory poetyckie jako V tom Biblioteki „Prosto z mostu”. Za ten zbiór poet´ uhonorowano w nast´pnym roku nagrodà tygodnika. Warto dodaç, ˝e jest to jedyna nagroda za twórczoÊç, jakà wyró˝niono K.I. Ga∏czyƒskiego w jego krótkim ˝yciu. 23 sierpnia 1939 r. K.I. Ga∏czyƒski otrzymuje kart´ mobilizacyjnà do jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza, znajdujàcego si´ na dawnych wschodnich terenach Polski. 17 wrzeÊnia dostaje si´ do sowieckiej niewoli i trafia do organizujàcego si´ obozu w Kozielsku. Stamtàd przez koleg´ wysy∏a do ˝ony (podobnie jak kilkanaÊcie dni wczeÊniej Pieʃ o ˝o∏nierzach z Westerplatte) wiersz Sen ˝o∏nierza. Pod koniec paêdziernika, wraz z ostatnià grupà polskich ˝o∏nierzy zostaje wymieniony na radzieckich obywateli pozosta∏ych po stronie niemieckiej. Tak trafia do stalagu Altengrabow pod Magdeburgiem. Jest robotnikiem

Do kraju K.I. Ga∏czyƒski wraca w marcu 1946 roku i natychmiast podejmuje wspó∏prac´ z krakowskim tygodnikiem „Przekrój”. Tu ukazujà si´ jego najbardziej znane utwory: Zaczarowana doro˝ka, Kolczyki Izoldy, pozornie absurdalna Zielona G´Ê, Listy z fio∏kiem. Poeta pisze i drukuje bardzo du˝o, m. in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Odrodzeniu”, „Szpilkach”, jakby chcia∏ nadrobiç szeÊcioletnie milczenie. Wspó∏tworzy kabaret „Przekroju” – „Siedem Kotów”. Spotyka si´ z czytelnikami na licznych wieczorach autorskich w ca∏ej Polsce. Prze˝ywa czas wielkiej popularnoÊci. Czytelnicza Polska zgn´biona socrealizmem, nadsztygarami i normami wydobycia rozchwytuje egzemplarze „Przekroju” i wydawane w skromnych nak∏adach tomiki Ga∏czyƒskiego. Czerwcowy zjazd pisarzy w roku 1950 og∏asza: za „bur˝uazyjne smaczki, formalizm, nienadà˝anie z duchem epoki, drobnomieszczaƒskie ciàgoty” w ca∏ej twórczoÊci Konstantego Ildefonsa obowiàzuje zakaz druku. Znikajà liryki, Zielona G´Ê, fio∏kowe listy. Jedynym lekarstwem na ci´˝kà depresj´, chorob´, za∏amanie stajà si´ Mazury: Warszawa jest daleko, a on ma jeszcze wiele do powiedzenia. W ciàgu pi´ciu mazurskich pobytów w Praniu powstajà poematy Kronika olsztyƒska, Niobe, Wit Stwosz, Spotkanie z matkà, PieÊn i, cykl wierszy satyrycznych Ezop Êwie˝o malowany, sporo pi´knych liryków i celnych utworów groteskowych. 6 grudnia 1953 r. przychodzi Êmiertelny trzeci zawa∏. Mia∏ zaledwie 48 lat. Sta∏ u progu nowych poetyckich odkryç, których mo˝liwoÊci pokaza∏ w PieÊniach. Zosta∏ pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powàzkach.

Moja poezja to sà proste dziwy – napisa∏ Konstanty Ildefons przed laty. Mo˝e dlatego wracamy dziÊ do owych dziwów, Êwiata zaczarowanych doro˝ek, do owych magicznych obrazów, otwierajàcych nam jego siódme niebo, do wcià˝ ˝ywej i jednako wzruszajàcej poezji Czarodzieja Konstantego. Kira Ga∏czyƒska

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2005

N a r o d o w y

Monety emisji 2005

B a n k

P o l s k i

Monety – 350-lecie obrony Jasnej Góry – 20 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 38,61 mm 28,28 g 69.000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z lewej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2005. Z prawej strony or∏a napis: 20/Z¸. Na tle stylizowanego fragmentu Klasztoru Ojców Paulinów na Jasnej Górze w Cz´stochowie napis: „Tutaj zawsze byliÊmy wolni” / JAN PAWE¸ II. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w Rewers: Na tle stylizowanego fragmentu sztychu Johanesa Bensheimera „Obl´˝enie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r.” z prawej strony stylizowany wizerunek Ojca Augustyna Kordeckiego z obrazu z koƒca XVII wieku. U góry pó∏kolem napis: 350-LECIE OBRONY JASNEJ GÓRY. Na boku: Trzykrotnie powtórzony napis: CZ¢STOCHOWA 2005, rozdzielony gwiazdkami.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Na tle stylizowanego fragmentu sztychu Johanesa Bensheimera „Obl´˝enie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r.”, z prawej strony stylizowany wizerunek Ojca Augustyna Kordeckiego z obrazu z koƒca XVII wieku. U góry pó∏kolem napis: 350-LECIE OBRONY JASNEJ GÓRY, pod nim oznaczenie roku: 1655. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

24 sierpnia 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, upami´tniajàce 350-lecie obrony Jasnej Góry, o nast´pujàcych nomina∏ach:

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

• 20 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze; • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold. Obrona Jasnej Góry w Cz´stochowie przed wojskami szwedzkimi, oblegajàcymi sanktuarium w listopadzie

i grudniu 1655 roku, nale˝y do najbardziej donios∏ych wydarzeƒ w polskiej historii. Obl´˝enie by∏o jednym ze znaczàcych epizodów wojny, którà w lipcu 1655 roku rozpoczà∏ przeciw Polsce król Szwecji Karol X Gustaw. Wojn´ polsko-szwedzkà 1655-1656, w polskiej tradycji zwanà „potopem”, rozpocz´∏o wkroczenie w lipcu 1655 roku do Polski i na Litw´ trzech szwedzkich armii, liczàcych oko∏o 55 tysi´cy ludzi. Polska by∏a os∏abiona konfliktami zbrojnymi

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

z Kozakami i Rosjà, a morale polskiej szlachty by∏o niskie. Szwedzi szybko zyskali przewag´ militarnà, a szlachta w wi´kszoÊci dobrowolnie sk∏ada∏a przysi´g´ wiernoÊci królowi Karolowi Gustawowi. Jeszcze w lipcu zosta∏ zaj´ty Poznaƒ, w poczàtkach wrzeÊnia Warszawa, a w paêdzierniku Kraków. Król Polski Jan Kazimierz schroni∏ si´ na Âlàsku i wydawa∏o si´, ˝e losy wojny zosta∏y przesàdzone na korzyÊç Szwedów.

Burchard Müller, widzàc, ˝e wojska szwedzkie ponoszà powa˝ne straty, zdecydowa∏ si´ zwinàç obl´˝enie, co nastàpi∏o w nocy z 26 na 27 grudnia 1655 roku. Jasna Góra by∏a uratowana.

„Pani Jasnogórska! Od szeÊciu stuleci wesz∏aÊ w naszà histori´ i pomagasz nam jà tworzyç, pomagasz nam zachowaç ciàg∏oÊç i to˝samoÊç”.

Obrona klasztoru jasnogórskiego przed Szwedami by∏a jednym z prze∏omowych momentów wojny, jeÊli nie w sensie czysto militarnym, to na pewno psychologicznym. Dla Polaków targni´cie si´ na Jasnà Gór´ by∏o równoznaczne z targni´ciem si´ na Matk´ Bo˝à, na religi´ katolickà i tym samym na istot´ polskoÊci. Powodzenie obroƒców by∏o zaÊ widomym znakiem opieki Bo˝ej nad polskim narodem. Wojna trwa∏a jeszcze d∏ugo i zakoƒczy∏a si´ ostatecznie podpisaniem pokoju w Oliwie w 1660 r., jednak jej losy rozstrzygn´∏y si´ wraz z bohaterskà obronà narodowego sanktuarium.

Obrona Jasnej Góry w 1655 roku szybko wesz∏a do polskiej tradycji, mi´dzy innymi dzi´ki opublikowaniu w 1657 roku przez o. Augustyna Kordeckiego dzie∏a o nazwie „Nowa Gigantomachia", opisujàcego obl´˝enie. W póêniejszych wiekach historia tego wielkiego czynu sta∏a si´ inspiracjà dla wielu dzie∏ literatury i sztuk plastycznych. Obecna, 350. rocznica obrony Jasnej Góry staje si´ okazjà do prawdziwej lekcji tak potrzebnego nam wszystkim patriotyzmu.

Jednà z twierdz na pograniczu Polski i Âlàska, która nie zosta∏a od razu zaj´ta przez wojska szwedzkie, by∏a Jasna Góra. Od Êredniowiecza sanktuarium na Jasnej Górze mia∏o rang´ ogólnonarodowà i znajdowa∏o si´ pod opiekà polskich monarchów, którzy cz´sto tu pielgrzymowali. Po 1620 roku, z woli Zygmunta III Wazy, budynki sanktuarium znalaz∏y si´ w obr´bie regularnej twierdzy z czterema bastionami na naro˝ach. Dzi´ki temu, a tak˝e dzi´ki za∏odze wojskowej, znacznej liczbie dobrych dzia∏ i systematycznie uzupe∏nianemu arsena∏owi Jasna Góra by∏a dobrze przygotowana do obrony. Przeorem i komendantem twierdzy by∏ w tym czasie wybitny duchowny i zarazem znakomity organizator, obdarzony przy tym zdolnoÊciami dyplomatycznymi, o. Augustyn Kordecki (1609-1673). W∏adze zakonu paulinów starannie przygotowa∏y klasztor do obrony. Paulini zdecydowali si´ te˝ na akcj´ dyplomatycznà i w koƒcu paêdziernika 1655 roku zwrócili si´ do szwedzkiego feldmarsza∏ka polnego Arvida Wittenberga z proÊbà o gwarancj´ bezpieczeƒstwa dla klasztoru. Podj´li tak˝e decyzj´ o wywiezieniu na Âlàsk, w obawie przed profanacjà, cudownego obrazu Matki Bo˝ej. Jednak staranie zakonników nie zapobieg∏o militarnej próbie zdobycia klasztoru przez Szwedów. Obl´˝enie Jasnej Góry rozpocz´∏o si´ 18 listopada 1655 roku. Szwedzi dysponowali w sumie korpusem liczàcym 2250 ˝o∏nierzy, ale ich dzia∏a nie mia∏y zbyt wielkiej mocy. Za∏og´ twierdzy klasztornej stanowi∏o 160 ˝o∏nierzy piechoty, 70 mnichów, 20 rodzin szlacheckich ze s∏u˝bà oraz 50 puszkarzy, za to oblegani mieli co najmniej 24 dzia∏a, w tym 12 ci´˝kich. Klasztor by∏ ponadto osadzony na litej skale, co praktycznie uniemo˝liwia∏o podkop. Na kronik´ obl´˝enia sk∏ada∏y si´ na przemian krótkie okresy ataku Szwedów i czas pertraktacji. Poczàtkowo najeêdêcy chcieli przekonaç obroƒców o swoich dobrych intencjach i proponowali kapitulacj´ na honorowych warunkach. Na szcz´Êcie paulini byli Êwiadomi, ˝e wejÊcie Szwedów do klasztoru b´dzie oznaczaç jego profanacj´ i rabunek. O. Kordecki wysy∏a∏ wi´c kolejne delegacje i pisma, grajàc na zw∏ok´ i opóêniajàc decyzj´ o poddaniu si´. Potem bardziej otwarcie zaczà∏ si´ przeciwstawiaç szwedzkim ˝àdaniom. Ataki na klasztor by∏y poczàtkowo ma∏o groêne, z czasem – po sprowadzeniu ci´˝kich dzia∏ – sta∏y si´ naprawd´ ucià˝liwe. Szwedzi rozpocz´li te˝ roboty minerskie. Obroƒcy klasztoru nie tylko odpierali szturmy i atakowali obóz szwedzki z dzia∏, ale te˝ przeprowadzali akcje zaczepne. Za∏oga klasztoru prze˝ywa∏a chwile zwàtpienia, jednak do ich pokonania nieoceniona okaza∏a si´ niez∏omna postawa przeora o. Augustyna Kordeckiego. Najci´˝sze chwile prze˝yli paulini w ostatnich dniach obl´˝enia – w czasie Êwiàt Bo˝ego Narodzenia 1655 roku. Jednak wkrótce potem genera∏

Klasztor paulinów na Jasnej Górze w Cz´stochowie ufundowa∏ ksià˝´ W∏adys∏aw Opolczyk w 1382 roku. Z∏o˝ony w darze przez owego ksi´cia cudowny obraz Matki Bo˝ej z Dzieciàtkiem, przywieziony z Be∏za na Rusi Halickiej w 1382 r., przyciàga∏ rzesze pàtników. Obraz namalowano technikà temperowà na pod∏o˝u z trzech desek lipowych oklejonych p∏ótnem. Jego wymiary wynoszà 121,5 x 81,5 cm. Nie ma pewnoÊci co do czasu powstania oraz autorstwa wizerunku. Najnowsze badania pozwoli∏y na stwierdzenie, ˝e obraz pochodzi z XIII wieku i pierwotnie znajdowa∏ si´ w ikonostasie ba∏kaƒskim. Pod obecnym malowid∏em sà Êlady wczeÊniejszej ikony, wykonanej zgodnie z kanonami sztuki wschodniej. W 1430 roku, podczas napadu rabunkowego dokonano Êwi´tokradztwa. Âwiadczà o tym blizny, pozostawione podczas XV-wiecznej renowacji. W 1717 roku, za pontyfikatu papie˝a Klemensa XI, odby∏a si´ uroczysta koronacja obrazu. Od najdawniejszych czasów obraz Bogurodzicy przybierano klejnotami – wotami, z∏otymi blachami, insygniami królewskimi: koronami, sukienkami. Najstarsze wzmianki pochodzà z XV-wiecznego r´kopiÊmiennego odpisu „Translacio tabulae”; trzykrotnie te˝ wspomina o nim wybitny polski dziejopis Jan D∏ugosz. Skuteczna obrona Jasnej Góry bezpoÊrednio przyczyni∏a si´ do niespotykanego wzrostu kultu maryjnego w Polsce i zwiàzania go na sta∏e z polskà paƒstwowoÊcià. Król Jan Kazimierz 1 kwietnia 1656 roku w katedrze lwowskiej obra∏ Matk´ Bo˝à za swojà patronk´ i uzna∏ jà za Królowà Korony Polskiej. Wkrótce tytu∏ ten zosta∏ powiàzany z Maryjà Jasnogórskà, której obraz w 1717 roku zosta∏ – jako pierwszy poza W∏ochami – koronowany papieskimi koronami. Dla Polaków, a˝ do dzisiaj, pobo˝noÊç maryjna i traktowanie Jasnej Góry jako narodowego sanktuarium to jedne z najwa˝niejszych elementów narodowej to˝samoÊci. W obrazie jasnogórskim polski naród czci NajÊwi´tszà Maryj´ Pann´ jako swojà Matk´ i Królowà. Ojciec Âwi´ty Jan Pawe∏ II udekorowa∏ go najwy˝szà watykaƒskà dystynkcjà – Z∏otà Ró˝à (1979) oraz z∏otymi koronami (2005). W 1982 roku powiedzia∏:

O. Jan Golonka OSPPE (Zakon Êw. Paw∏a Pierwszego Pustelnika) Kurator Zbiorów Sztuki Wotywnej na Jasnej Górze W zwiàzku z obchodzonym w 2005 roku jubileuszem 350-lecia obrony Jasnej Góry w Cz´stochowie przed najazdem szwedzkim realizowanych jest szereg przedsi´wzi´ç artystycznych i naukowych, których celem jest kultywowanie wartoÊci narodowych i patriotycznych. W realizacj´ tych wydarzeƒ zaanga˝owani sà szczególnie uczniowie cz´stochowskich szkó∏, instytucje kultury, artyÊci. Projekt jest skierowany zw∏aszcza do m∏odych ludzi, którzy poznajà histori´ Polski i Szwecji przez liczne wystawy, konkursy, prelekcje, a tak˝e filmy i Internet. Powo∏any komitet honorowy Jubileuszu sk∏ada si´ z przedstawicieli najwy˝szych w∏adz koÊcielnych, paƒstwowych, dyplomacji RP i Szwecji oraz naukowców, ludzi mediów. Od listopada 2004 r. do koƒca 2005 r., ka˝dego 18. dnia miesiàca podczas uroczystych nieszporów i procesji eucharystycznej na Jasnej Górze niesiona jest zabytkowa monstrancja – dar króla Zygmunta Starego z 1542 r., którà O. Augustyn Kordecki b∏ogos∏awi∏ walczàcych w obronie klasztoru. Odbywajà si´ równie˝ koncerty muzyki dawnej w Bazylice Jasnogórskiej oraz ogólnopolskie sympozja naukowe. 11 wrzeÊnia 2005 r. odb´dzie si´ wielkie widowisko muzyczno-teatralne na wa∏ach jasnogórskich, z udzia∏em wybitnych aktorów i muzyków.

Prezydent Miasta Cz´stochowy, Tadeusz Wrona Przeor Klasztoru O.O. Paulinów na Jasnej Górze, O. Bogdan Waliczek

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2005

N a r o d o w y

Monety emisji 2005

P o l s k i

Monety

oraz wydany w 1961 r. „Pami´tnik” malarza na trwa∏e spopularyzowa∏y twórczoÊç artysty. Jego obrazy sà cz´Êcià sta∏ej ekspozycji sztuki XX wieku pokazywanej w warszawskim Muzeum Narodowym. Kolekcja prac malarza ze zbiorów Muzeum mia∏a swojà odr´bnà wystaw´ w 2003 r.

– Polscy malarze XIX/XX w. –

Irena Bal Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

B a n k

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 900.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a, ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z lewej strony paleta i dwa p´dzle. U do∏u napis: 2 Z¸, u góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2005. Pod lewà ∏apà or∏a znak m. mennicy: –– w

nomina∏ metal

stempel wymiary masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ 9 2 5 / 1 0 0 0 A g oraz farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska lustrzany d∏ugoÊç: 28,00 mm; szerokoÊç: 40,00 mm 28,28 g 70.000 szt.

Rewers: Wizerunek Tadeusza Makowskiego. U do∏u z lewej strony pó∏kolem napis: TADEUSZ MAKOWSKI. Z prawej strony stylizowany fragment akwareli Tadeusza Makowskiego „Improwizowane Êwi´to” z oko∏o 1931 r., powy˝ej napis: 1882-1932. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

Awers: Stylizowany wizerunek obrazu Tadeusza Makowskiego „Skàpiec" z 1932 r. U do∏u, z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó∏ or∏a napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, oznaczenie roku emisji: 2005 oraz: m. 20 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Projektant monety: Urszula Walerzak

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Rewers: Stylizowany wizerunek Tadeusza Makowskiego z obrazu „Autoportret z paletà i ptaszkiem” Tadeusza Makowskiego z oko∏o 1919 r. W tle stylizowany fragment rysunku Tadeusza Makowskiego „Ma∏e modele w pracowni” z oko∏o 1931 r. U góry z prawej strony napis: 1882-1932. W prawym dolnym rogu paleta i trzy p´dzle. Na palecie farby: czerwona, ˝ó∏ta, zielona i niebieska. Z lewej strony palety napis: Tadé/Makowski.

W dniu 6 grudnia 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, przedstawiajàce postaç Tadeusza Makowskiego, o nomina∏ach: • 20 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold. Tadeusz Makowski jest jednym z najwybitniejszych i najbardziej cenionych malarzy polskich XX wieku. Stworzy∏ malarstwo w pe∏ni oryginalne i auto-

nomiczne w stosunku do wspó∏czesnej mu sztuki europejskiej. Szerokiej publicznoÊci znany jest jako malarz, który w swej twórczoÊci przedstawia∏ w sposób swoisty i nowoczesny Êwiat dziecka – jego radoÊci, smutki, zabawy i zaj´cia. Tadeusz Makowski sp´dzi∏ we Francji dwadzieÊcia szeÊç lat doros∏ego ˝ycia, nawiàza∏ wiele przyjaêni z artystami francuskimi i, jak ma∏o kto z polskich malarzy, wtopi∏ si´ w Êwiat paryskiej bohemy. Pozosta∏ jednak artystà polskim, zawsze czu∏ym na wiadomoÊci

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

z kraju. Krytycy francuscy podkreÊlali obecny w jego malarstwie liryczny, „s∏owiaƒski wdzi´k”. „Poprzez wszystkie moje wspomnienia m∏odoÊci widz´ Tadeusza Makowskiego – wysoki, szczup∏y, smuk∏y, ciemny, w berecie na g∏owie, palàcy fajk´, nieco powolny w ruchach i s∏owach, nie przez nonszalancj´, lecz z racji skupionej uwagi i jakiegoÊ zamyÊlenia. Makowski dzi´ki swej sztuce i swemu s∏owiaƒskiemu pochodzeniu przedstawia∏ si´ nam jako jakaÊ istota urzekajàca, ma∏o realna, pochodzàca z g∏´bi Polski m´czeƒskiej, ale nie uleg∏ej w zdobywaniu prawdziwych wartoÊci intelektualnych, moralnych i duchowych” – tak zapami´ta∏a artyst´ Clotilde Cariou, malarka i poetka francuska, w której rodzinnym domu w Bretanii bywa∏ artysta w latach 20. O ile twórczoÊç Makowskiego jest charakterystyczna i ∏atwo rozpoznawalna, o tyle ˝ycie malarza, z natury samotnika skupionego g∏ównie na pracy, wydaje si´ bezbarwne, monotonne, pozbawione spektakularnych wydarzeƒ. Urodzi∏ si´ w OÊwi´cimiu 29 stycznia 1882 r. By∏ wszechstronnie uzdolniony: plastycznie, literacko, muzycznie, matematycznie. Po maturze w Krakowie w 1902 r., wstàpi∏ na Uniwersytet Jagielloƒski na wydzia∏ filozoficzny, rok póêniej rozpoczà∏ równolegle nauk´ malarstwa w Akademii Sztuk Pi´knych. Materialnie by∏ ca∏kowicie zdany na siebie, poniewa˝ ojciec nie pochwala∏ jego ˝yciowych wyborów. Malarstwa uczy∏ si´ w pracowni Jana Stanis∏awskiego, a po Êmierci profesora w 1905 r. u Józefa Mehoffera. Po latach Makowski wspomina∏ z rozrzewnieniem Stanis∏awskiego, ich wspólne plenery w Tyƒcu i Zakopanem: „MalowaliÊmy na dworze i w Êniegu…. Rozmowy, sprzeczki, wspó∏zawodnictwa. Figle ˝artobliwe. I ulubione piosenki. Ukochany nasz profesor poÊród nas”. Akademi´ krakowskà ukoƒczy∏ ze srebrnym medalem i na prze∏omie 1908/09 wyjecha∏ przez Monachium do Pary˝a, aby tam przez rok uzupe∏niaç swoje umiej´tnoÊci. Nie wiedzia∏ wtedy, ˝e pozostanie w Pary˝u do koƒca ˝ycia. By∏ wówczas jeszcze pod silnym wp∏ywem krakowskich profesorów; malowa∏ pejza˝e w duchu Stanis∏awskiego oraz sceny rodzajowe i wn´trza zbli˝one do dekoracyjnego malarstwa Mehoffera. Pary˝ by∏ ju˝ wówczas g∏ównym oÊrodkiem artystycznym Europy; miejscem, gdzie rodzi∏y si´ nowe pràdy artystyczne. Przez rok artysta utrzymywa∏ si´ ze stypendium, póêniej sam boryka∏ si´ z k∏opotami finansowymi, gn´bi∏a go samotnoÊç. „M∏odzi malarze w kraju, którzy t´sknià za Pary˝em, nie domyÊlajà si´ nawet, jak wiele ci´˝kich momentów prze˝yç im tu wypadnie” – pisa∏ w 1911 r. w Pami´tniku, który zaczà∏ w∏aÊnie wtedy prowadziç. Notowa∏ tam swoje nastroje, precyzowa∏ refleksje na temat malarstwa, poddawa∏ analizie w∏asnà twórczoÊç. T´skni∏ za krajem, w dni szczególnego osamotnienia dr´czy∏o go sumienie, ˝e nie wraca do kraju, ale – jak pisa∏ – „artyÊci winni jednak ˝yç w Êrodowisku najwy˝szej kultury, która tak bardzo zale˝y od warunków spo∏ecznych”. Takà „wy˝szà kultur´” mo˝na by∏o znaleêç w∏aÊnie w Pary˝u. Zwiedza∏ Luwr, gdzie studiowa∏ dzie∏a Rembrandta i Nicolasa Poussina, oglàda∏ obrazy impresjonistów, zachwyca∏ si´ i analizowa∏ obrazy Cezanne’a. Odwiedza∏ galerie i modne kawiarnie, w których skupia∏o si´ ˝ycie towarzyskie artystów. Bra∏ udzia∏ w ˝yciu polonii – kontaktowa∏ si´ z domem W∏adys∏awa Mickiewicza, przyjaêni∏ z wnuczkà poety Marià, nale˝a∏ do Polskiego Towarzystwa Artystów, spotyka∏ malarzy polskich, wÊród nich starszego o pokolenie

W∏adys∏awa Âlewiƒskiego, z którym ∏àczy∏a go bliska za˝y∏oÊç. Jednak˝e coraz bardziej wtapia∏ si´ w Êrodowisko artystów francuskich. Zwierza∏ si´ w Pami´tniku: „Szkoda, ˝e od kolegów Polaków oddala mnie ró˝nica poglàdów i dà˝eƒ, to os∏abia wzajemne stosunki. Mimo to wolne chwile poÊwi´cam ch´tnie cudzoziemcom, mi∏oÊç do sztuki zaciera ró˝nice, a przywiàzuje g∏´boko”. Oko∏o 1910 r. zaprzyjaêni∏ si´ z przedstawicielem ruchu kubistycznego, malarzem Henri Le Fauconnierem. W jego pracowni spotyka∏ innych przedstawicieli awangardy, malarzy Alberta Gleizesa, Jeana Metzingera, Fernanda Légera, Pieta Mondriana, Petra Alm´, Conrada Kickerta, rzeêbiarza Aleksandra Archipenk´, a tak˝e pisarzy Julesa Romaina i Gaullaume’a Apollinaire’a.W tym czasie, w latach 1911-1913 Makowski opanowa∏ ju˝ kubistyczny sposób obrazowania. Namalowa∏ kilkanaÊcie pejza˝y, kompozycji figuralnych, studiów portretowych i martwà natur´, których kompozycja opiera si´ na uproszczonej, geometrycznej strukturze przedmiotów. Pokazane w 1913 r. w Salonie Niezale˝nych zyska∏y pochlebne recenzje, a ich autorzy przepowiadali artyÊcie dalsze wybitne sukcesy. Jednak kubizm by∏ tylko epizodem w twórczoÊci Makowskiego, szko∏à odmiennego widzenia i przedstawiania rzeczywistoÊci, çwiczeniem warsztatu. Jak twierdzi∏ sam Makowski: „Wziàwszy z kubizmu wszystko, co wydawa∏o mi si´ dobre, odsunà∏em si´. Wi´cej pociàga∏ mnie cz∏owiek”. Wybuch I wojny Êwiatowej zmieni∏ ˝ycie artystycznego Pary˝a. Makowski, który by∏ obywatelem Austrii (kraju wrogiego wobec Francji) musia∏ opuÊciç w∏asnà pracowni´ i ulubione miasto. W latach 1914-1915 przebywa∏ w Bretanii, poczàtkowo w domu zaprzyjaênionego z nim W∏adys∏awa Âlewiƒskiego w Doëlan, nast´pnie w pobliskiej wsi La Pouldu. Bretani´, jak i Owerni´ odwiedza∏ póêniej w czasie letnich wakacji. Malowa∏ zbli˝one do obrazów Âlewiƒskiego bukiety kwiatów i martwe natury, interesowa∏ go kolor i materia malarska przedmiotu. Po powrocie do Pary˝a nadal doskonali∏ swój warsztat. Szuka∏ wzorów w malarstwie Jeana-Baptiste’a Corota, Gustave’a Courbeta, a tak˝e w obrazach siedemnastowiecznych mistrzów malarstwa holenderskiego i Pietera Bruegela Starszego. Dalekie echa tego typu malarstwa widoczne sà w jego pejza˝ach i scenach z ˝ycia francuskiej prowincji malowanych w latach 20. Wszelkie fascynacje artystyczne Makowskiego by∏y podporzàdkowane dà˝eniu do wykszta∏cenia w∏asnego stylu, szukaniem Êrodków wyrazu, którymi móg∏by w pe∏ni wyraziç swojà indywidualnoÊç artystycznà. Mia∏ ÊwiadomoÊç w∏asnej odr´bnoÊci, ju˝ w 1914 r. pisa∏: „Wszystkim prawie Polakom nie podobajà si´ moje obrazy. Nie dziwi mnie to wcale. Nie wszyscy lubià g∏oÊno o tym mówiç. Malarze nawet sà dalecy od rozumienia wielu rzeczy. Czy˝bym by∏ rzeczywiÊcie dziwakiem? Dla mnie wszystko, co robi´ wydaje si´ jasne i proste. Otoczenie broni si´ przed wszelkim Êmielszym, niezale˝nym wysi∏kiem. Punkt widzenia mieszczaƒski, pospolity. Wol´ wszystko ni˝ przeci´tnoÊç. Tej, na szcz´Êcie, nikt mi nie zarzuca.” W∏aÊnie w tym czasie artysta zwiàza∏ si´ z grupà zaprzyjaênionych malarzy, powsta∏à z inicjatywy francuskiego malarza ekspresjonisty Marcela Gromaire’a, która w latach 1923-27 urzàdza∏a coroczne wystawy w galerii La Licorne i w Galerii Berthy Weill. Bertha Weill bardzo wysoko ceni∏a malarstwo Makowskiego, by∏ „oczkiem

w g∏owie”. Artysta mia∏ w jej galerii dwie wystawy indywidualne w 1927 i 1928 r. W przedmowie katalogu z 1928 r. autor wst´pu, Louis Léon-Martin, nazwa∏ Makowskiego „czystym, mocnym artystà, zdolnym t∏umaczyç jednoczeÊnie lirycznie i potocznie codziennoÊç ˝ycia ludzkiego”. Makowski by∏ cz∏owiekiem powszechnie lubianym, zwracajàcym uwag´ wszechstronnym wykszta∏ceniem, wra˝liwoÊcià i delikatnoÊcià usposobienia. „By∏o w nim coÊ z niewinnego dziecka, jakaÊ Êwie˝oÊç, naiwnoÊç… Ubóstwia∏ dzieci, by∏ nimi zawsze otoczony, szczególnie na wsi nie odst´powa∏y go”. Temat dzieci pojawi∏ si´ w jego twórczoÊci oko∏o 1918 r. Pierwszym znaczàcym obrazem, poprzedzonym licznymi szkicami, by∏a Kapela dzieci´ca, obraz z 1922 r., o lirycznonaiwnej atmosferze, uproszczonych kszta∏tach, rytmicznej kompozycji i wyraênym kolorycie. By∏ to jedyny obraz, który zakupiono do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie za ˝ycia artysty. Pod koniec lat 20. artysta wykrystalizowa∏ w∏asny, oryginalny na tle sztuki europejskiej, sposób obrazowania. Zawar∏ w nim wszystkie dotychczasowe doÊwiadczenia formalne: wprowadzi∏ jasnà, czytelnà kompozycj´, zgeometryzowa∏ kszta∏ty, uproÊci∏ bry∏´ do kuli, sto˝ka i walca, ograniczy∏ gam´ barwnà do bràzów rozbitych niekiedy czerwienià, rozÊwietla∏ ziemistà tonacj´ efektami luministycznymi. Tymi Êrodkami artysta przedstawia∏ Êwiat poetyckiej metafory, zakl´ty w figurkach dzieci, podobnych do drewnianych pajacyków, marionetek, kukie∏ek, o okràg∏ych g∏ówkach nakrytych trójkàtnymi, spiczastymi czapkami, oczkach-w´gielkach, bezbronnie patrzàcych na Êwiat. Najcz´Êciej pokazywa∏ je grupowo, na podwórku, we wn´trzu chaty lub w pracowni. Przebiera∏ je te˝ w stroje maskaradowe, nak∏ada∏ maski z ptasimi dziobami, budzàc nastrój niepokoju i grozy. Do najbardziej znanych nale˝à m.in. obrazy: Wiejskie podwórko, 1929; Dziecinne ZOO, 1929; Maskarada w mroku, 1931; Teatr dzieci´cy, 1931. Innà deformacj´ stosowa∏ w wypadku ludzi doros∏ych: postacie by∏y bardziej toporne, z karykaturalnym zniekszta∏ceniem twarzy wyra˝a∏y intensywnie brutalnoÊç Êwiata (Kolejarze, Dziad i baba, oba 1930, a tak˝e cykl p∏ócien stanowiàcych galeri´ zawodów – Szewc (Rzeêbiarz sabotów), Rybak, oba 1930). Ostatnim obrazem Tadeusza Makowskiego, który zapowiada∏, byç mo˝e, seri´ charakterologicznà obrazów jest Skàpiec. Ta monumentalna groteska o moralizatorskiej wymowie zamyka twórczoÊç artysty. Tadeusz Makowski zmar∏ w Pary˝u 1 listopada 1932 r. w wieku 50 lat, zosta∏ pochowany w Pary˝u na cmentarzu polskim w Montmorency. Po Êmierci artysty powsta∏o w Pary˝u pod przewodnictwem Marcela Gromaire’a Towarzystwo Przyjació∏ Tadeusza Makowskiego, którego celem by∏o propagowanie jego twórczoÊci. Dzi´ki staraniom Towarzystwa zorganizowano w Salonie Niezale˝nych wystawy malarstwa Tadeusza Makowskiego w 1933 r. oraz na XX Biennale w Wenecji w 1936 r. Ten sam zespó∏ 27 obrazów pokazano rok póêniej w Warszawie. Dzia∏alnoÊç Towarzystwa przerwa∏a II wojna Êwiatowa. Obrazy Makowskiego przetrwa∏y schowane w przechowalni mebli w Pary˝u. Do Polski sprowadzono je w 1954 r. Najwi´ksza ich kolekcja znajduje si´ w Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie w 1960 r. zorganizowano wystaw´ monograficznà Tadeusza Makowskiego, cieszàcà si´ wielkim powodzeniem. Wystawa ta

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 4.200 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA m. POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Popiersie króla Augusta II Mocnego. W otoku napis: na górze AUGUST II MOCNY, na dole 1697-1706 1709-1733.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 61.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 10 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony pi´cioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

W dniu 22 lutego 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce króla Augusta II Mocnego, o nomina∏ach:

Rewers: Pó∏postaç króla Augusta II Mocnego. Z lewej strony pó∏kolem napis: AUGUST II MOCNY, z prawej strony pó∏kolem napis 1697-1706 1709-1733.

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

elektora Jana Jerzego III i Anny Zofii, ksi´˝niczki duƒskiej. Lata m∏odzieƒcze prze˝y∏ w okresie najwi´kszego rozkwitu wp∏ywów króla Francji Ludwika XIV, podró˝ujàc po dworach zachodniej Europy. Bra∏ udzia∏ •100 z∏ – wykonanà stemplem lustrza- w wojnie z Francjà (w latach 1689-92) nym w z∏ocie; i Turcjà (w latach 1695-96). Postaç • 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrza- Ludwika XIV i absolutyzm w duchu nym w srebrze. francuskim stanowi∏y dla niego, jako elektora saskiego i póêniejszego polMonety stanowià kontynuacj´ serii skiego króla, wzór do naÊladowania. „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy W 1697 r. objà∏ tron saski. Realizujàc Bank Polski w 1979 r. Sà te˝ tematycz- plany polityczne ojca (uzyskania nym dope∏nieniem dwóch monet: przez Saksoni´ samodzielnoÊci srebrnej i ze stopu Nordic Gold, w Rzeszy i niezale˝noÊci od Austrii), przedstawiajàcych króla Augusta przeszed∏ na katolicyzm i podjà∏ staII Mocnego, wyemitowanych w 2002 r. rania o polskà koron´. Obj´cie w∏adzy w rozleg∏ym paƒstwie, liczàcym Elektor saski Fryderyk August si´ w Europie i opromienionym s∏az dynastii Wettinów, zwany póêniej wà niedawnego zwyci´stwa nad TurAugustem II Mocnym, urodzi∏ si´ kami pod Wiedniem, pozwala∏o Au12 maja 1670 r. w Dreênie jako syn gustowi snuç marzenia o uniezale˝-

August II Mocny – Poczet królów i ksià˝àt polskich –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

nieniu si´ od cesarzy Habsburgów drogà zdobycia dziedzicznej korony poza Rzeszà, np. w którymÊ z dawnych terytoriów lennych Rzeczypospolitej. Podczas elekcji, wi´kszoÊç szlachty wypowiedzia∏a si´ za kandydatem Francji, ksi´ciem de Burbon Conti, natomiast przeciwnicy Contiego zjednoczyli swe si∏y i przy poparciu Rosji i Austrii 27 czerwca 1697 r. og∏osili Fryderyka Augusta Wettina królem polskim. Polska elekcja ujawni∏a g∏ównà pozytywnà cech´ Augusta II jako polityka – konsekwencj´ i szybkoÊç dzia∏ania. Po elekcji – nie czekajàc na inicjatyw´ wybraƒca wi´kszoÊci, ksi´cia Conti – 27 lipca August zaprzysiàg∏ pacta conventa (tj. umow´ szlachty z nowo obranym królem, okreÊlajàcà g∏ówne zobowiàzania polityczne i finansowe elekta), a 15 wrzeÊnia koronowa∏ si´ na Wawelu jako August II.

zawar∏ ze Szwecjà przymierze uzale˝niajàce Rzeczpospolità od Karola XII i odda∏ Szwecji Kurlandi´. Wi´kszoÊç szlachty, która nie uzna∏a rzàdów szwedzkich, pozosta∏a wierna Augustowi jako legalnemu w∏adcy i zawiàza∏a w jego obronie konfederacj´ w Sandomierzu. W 1704 r. jej przedstawiciele podpisali traktat sojuszniczy z Rosjà, w którym car Piotr I zapowiedzia∏ udzielenie Augustowi II dalszej pomocy, a po wojnie zapewnia∏ oddanie Inflant. W wyniku dalszych kl´sk Sasów i wkroczenia Szwedów do Saksonii August II wycofa∏ si´ z wojny i abdykowa∏ na rzecz Stanis∏awa Leszczyƒskiego, podpisujàc w 1706 r. traktat w Altranstädt. Dopiero zwyci´stwo rosyjskie pod Po∏tawà w 1709 r. umo˝liwi∏o Augustowi – po odwo∏aniu swojej abdykacji jako wymuszonej – powrót na tron polski. Traktat przymierza z carem Piotrem Wielkim zawarty w 1709 r. w Toruniu, uzale˝ni∏ jednak pozycj´ Augusta II od poparcia rosyjskiego.

S∏aboÊç Rzeczypospolitej i k∏opoty króla spowodowa∏y kilkakrotne wysuni´cie przez Prusy propozycji rozbioru Polski, jednak nie zosta∏y one przyj´te przez Augusta II.

Po obj´ciu rzàdów pragnà∏ przekszta∏ciç swoje paƒstwa na wzór monarchii Ludwika XIV. Marzy∏ o polsko-saskiej unii, dziedzicznym tronie dla Wettinów w Rzeczypospolitej, wzmocnieniu w∏adzy monarszej, a w konsekwencji o utworzeniu du˝ego, silnego cesarstwa pod ber∏em swych nast´pców. Plany te zawiera∏y wiele elementów korzystnych dla Rzeczypospolitej, m.in. zdobycie dla projektowanego cesarstwa Mo∏dawii, Âlàska, Inflant czy Kurlandii. Przy ca∏ej swej atrakcyjnoÊci nie uwzgl´dnia∏y jednak realiów mi´dzynarodowych. Z jednej strony w Polsce obawiano si´ przewagi ˝ywio∏u niemieckiego, z drugiej zaÊ fanatyczni religijnie Sasi obawiali si´ wymuszania konwersji religijnych (tj. zmiany wyznaƒ) przez Êwie˝o ochrzczonego w obrzàdku rzymskim króla. Powodzenie tych zamys∏ów utrudnia∏ równie˝ brak bezpoÊredniej granicy mi´dzy obu paƒstwami. W polityce zagranicznej August II kontynuowa∏ poczàtkowo dzia∏ania Jana III Sobieskiego, w polityce wewn´trznej zaÊ zmierza∏ do rozwini´cia handlu i przemys∏u, szkolnictwa i reorganizacji armii oraz do wzmocnienia pozycji monarchy. Plany te z powodzeniem realizowa∏ w Saksonii, która pod jego rzàdami prze˝ywa∏a okres rozkwitu gospodarczego i kulturalnego. W Polsce natomiast jego projekty, szczególnie wprowadzenia dziedzicznoÊci tronu i wzmocnienia w∏adzy królewskiej, wywo∏a∏y ostry sprzeciw ze strony przywiàzanej do swych przywilejów szlachty. Opór ten wzmóg∏ si´ po przystàpieniu Augusta II jako elektora saskiego do sojuszu z Rosjà. Ostatecznie projekty króla wplàta∏y Rzeczpospolità w d∏ugà i rujnujàcà wojn´ pó∏nocnà (1700-21) ze Szwecjà, rozgrywajàcà si´ w latach 1701-09 na terenie Polski, formalnie nie bioràcej udzia∏u w tej wojnie. August II na czele wojsk saskich zaatakowa∏ z terytorium Rzeczypospolitej szwedzkie Inflanty. Wojska saskie zosta∏y jednak rozbite, a Szwedzi wtargn´li w g∏àb paƒstwa polskiego. Opozycj´ przeciwko zamierzeniom reformatorskim i opór przeciwko udzia∏owi Polski w wojnie oraz sojuszowi z Rosjà wykorzysta∏ król szwedzki Karol XII do uzyskania poparcia cz´Êci szlachty, skupionej w konfederacji warszawskiej. Wypowiedzia∏a ona pos∏uszeƒstwo Augustowi II i przy poparciu szwedzkim dokona∏a 12 lipca 1704 r. elekcji Stanis∏awa Leszczyƒskiego. Leszczyƒski

Po 1710 r. August II Mocny wróci∏ do planów wzmocnienia w∏adzy, podejmujàc program reform skarbowo-wojskowych oraz prób´ zniesienia liberum veto, a tak˝e kroki zmierzajàce do uwolnienia si´ od zale˝noÊci od Rosji, m.in. poprzez zbli˝enie do Francji. Próbowa∏ zaszczepiç w Polsce niektóre wzory saskie, a tak˝e – bez powodzenia – ograniczyç wszechw∏adz´ hetmanów; walczy∏ te˝ o zapewnienie sobie wp∏ywu na obsadzanie godnoÊci duchownych. Chcia∏ wzmocniç skarb królewski drogà racjonalnego zagospodarowania królewszczyzn. èróde∏ wzrostu zamo˝noÊci kraju upatrywa∏ w rozwoju handlu i rzemios∏a, stàd stara∏ si´ o rozszerzenie przywilejów miast, uzdrowienie polityki celnej, inicjowa∏ rozwój górnictwa. Du˝o jego pomys∏ów by∏o ciekawych i s∏usznych. Szlachta jednak w wi´kszoÊci odczuwa∏a g∏´bokà obaw´ przed wprowadzeniem tyranii królewskiej. Zdawa∏a sobie co prawda spraw´ z trudnej sytuacji kraju, ale nie akceptowa∏a w wi´kszoÊci reform z obawy, ˝e przyniosà one zag∏ad´ jej przywilejów. Absolutyzm nie cieszy∏ si´ poparciem starych rodów magnackich, dlatego te˝ August II tworzy∏ nowà magnateri´. To on podniós∏ rang´ starego rodu Czartoryskich, on te˝ wprowadzi∏ na scen´ politycznà bardzo utalentowanego szlachcica Stanis∏awa Poniatowskiego. Kryzys gospodarczy i polityczny, zaogniony ekscesami wprowadzonych do Polski wojsk saskich, a tak˝e obawa szlachty przed zamachem absolutystycznym, doprowadzi∏y do zawiàzania przez szlacht´ w 1715 r. nowego ruchu antykrólewskiego – konfederacji w Tarnogrodzie na Lubelszczyênie. W celu unikni´cia rozlewu krwi w walkach domowych obie strony zgodzi∏y si´ na poÊrednictwo cara Piotra I i wkroczenie wojsk rosyjskich. Warunki porozumienia mi´dzy Augustem II i jego poddanymi zatwierdzi∏ w 1717 r. tzw. Sejm Niemy (w obawie przed zerwaniem obrad pozwolono na nim zabraç g∏os tylko marsza∏kowi i pos∏owi odczytujàcemu tekst konstytucji), utrwalajàcy protekcj´ rosyjskà nad Polskà. Car sta∏ si´ wtedy arbitrem w sporach mi´dzy polskim królem a jego poddanymi. Umowa uregulowa∏a stosunki mi´dzy Rzeczàpospolità a Saksonià. Oba paƒstwa mia∏a ∏àczyç jedynie osoba panujàcego.

W okresie panowania Augusta Mocnego nastàpi∏a kulminacja konfliktów powsta∏ych w czasach Jana III Sobieskiego. Dalszy upadek sejmu jako organu najwy˝szej w∏adzy, a tak˝e totalny kryzys gospodarczy oraz kryzys wartoÊci wÊród szlachty sprawi∏y, ˝e wi´kszoÊç panowania Augusta cechowa∏ g∏´boki upadek Rzeczypospolitej szlacheckiej we wszystkich dziedzinach. Tragedia rzàdów Augusta II wynika∏a z wielu niekorzystnych splotów polityki mi´dzynarodowej, niweczy∏a plany monarchy lub zgo∏a obraca∏a je przeciw niemu. Wielbiciel absolutyzmu musia∏ w haniebny sposób zrzec si´ korony. Planujàc poczàtkowo wykorzystaç Piotra I jako narz´dzie w∏asnej polityki, sta∏ si´ w koƒcu w∏adcà formalnie i faktycznie zale˝nym od Rosji. August Mocny nie tylko nie potrafi∏ realizowaç swych niejednokrotnie ciekawych zamys∏ów, ale wiele z nich przynosi∏o skutki wr´cz odwrotne do zamierzonych. Próby reform wzmocni∏y nastroje konserwatywne i niech´ç do wszelkich reform na d∏ugo zakorzeni∏a si´ w sercach i umys∏ach szlachty. August II odegra∏ du˝à rol´ jako mecenas sztuki, zw∏aszcza architektury; Drezno zawdzi´cza mu wiele pi´knych budowli, zw∏aszcza pa∏ac Zwinger, Warszawa zaÊ m.in. tzw. OÊ Saskà, pa∏ac i Ogród Saski oraz Pa∏ac Brühla. W∏adca udzieli∏ zgody pijarom na za∏o˝enie w Warszawie pierwszego czasopisma ogólnokrajowego „Kuriera Polskiego”. W 1705 r. August II ustanowi∏ pierwsze polskie odznaczenie – Order Or∏a Bia∏ego. August II Mocny odznacza∏ si´ niezwyk∏à si∏à fizycznà (stàd jego przydomek) i ognistym temperamentem, ˝y∏ z rozmachem i fantazjà. Zmar∏ w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1733 r. w Warszawie, zosta∏ pochowany w katedrze na Wawelu.

Opracowano w NBP na podstawie: 1. „Poczet królów i ksià˝àt polskich”, Czytelnik 1978 2. „Ksi´ga królów i ksià˝àt polskich” pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià˝ki 1999 3. „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó∏czesnoÊci” Alicji Dybkowskiej, Jana ˚aryna, Ma∏gorzaty ˚aryn, PWN 1994 oraz êróde∏ encyklopedycznych.

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2005

N a r o d o w y

Monety emisji 2005

P o l s k i

Monety

Rewers: Stylizowane: fragment konturu mapy wybrze˝a Polski oraz poni˝ej wizerunki ludzi z flagami, z d∏oƒmi wzniesionymi w geÊcie zwyci´stwa. U góry pó∏kolem napis: 1980 NSZZ „SOLIDARNOÂå" 2005, centralnie logo obchodów rocznicy 25lecia NSZZ „SOLIDARNOÂå".

– 25-lecie NSZZ „SolidarnoÊç” –

Projektant monety: Ewa Olszewska-Borys

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

B a n k

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 4.600 szt.

Awers: U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z prawej strony napis: 200 / Z¸OTYCH. Poni˝ej or∏a napis: SOLIDARNOÂå. U do∏u oznaczenie roku emisji: 2005. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Na tle stylizowanego go∏´bia stylizowane wizerunki ludzi trzymajàcych si´ za r´ce. U góry pó∏kolem napis: 25-LECIE, u do∏u pó∏kolem napis: NSZZ „SOLIDARNOÂå". Projektant monety: Ewa Olszewska-Borys

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z prawej strony stylizowana d∏oƒ w geÊcie symbolizujàcym zwyci´stwo. Z lewej strony ukoÊnie napis: NSZZ / SOLIDARNOÂå. U góry pó∏kolem napis: 1980-2005. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. 10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 64.900 szt.

Awers: U góry z lewej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poni˝ej wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej or∏a z lewej strony napis: 10 Z¸. U do∏u stylizowany fragment napisu: SOLIDARNOÂå. Ni˝ej z prawej strony oznaczenie roku emisji: 2005. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Ewa Olszewska-Borys

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

W dniu 17 sierpnia 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, upami´tniajàce 25-lecie NSZZ „SolidarnoÊç”, o nast´pujàcych nomina∏ach: • 200 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold.

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

SolidarnoÊç – zwyci´˝a równie˝ dzisiaj

Poczàtek „SolidarnoÊci” da∏ strajk w Stoczni Gdaƒskiej im. Lenina, który wybuch∏ 14 sierpnia 1980 r., m.in. w obronie zwolnionej z pracy za dzia∏alnoÊç opozycyjnà Anny Walentynowicz. 16 sierpnia strajk w Stoczni przerodzi∏ si´ w solidarnoÊciowy protest kilkudziesi´ciu zak∏adów z Wybrze˝a. Powo∏ano Mi´dzyzak∏adowy Komitet Strajkowy, z Lechem Wa∏´sà na czele. Komitet przyjà∏ 21 postulatów, w tym najwa˝niejszy – o wolnych zwiàzkach zawodowych. 31 sierpnia komisja rzàdowa – pod presjà fali strajków, ogarniajàcej ca∏y kraj – podpisa∏a pierwsze w dziejach Polski Ludowej porozumienie z reprezentujàcym strajkujàce zak∏ady na Wybrze˝u gdaƒskim MKS. Gwarantowa∏o ono powstanie niezale˝nych od w∏adz zwiàzków zawodowych. Rozpoczà∏ si´ 16-miesi´czny okres dzia∏ania legalnej „SolidarnoÊci”. W listopadzie po d∏ugich wahaniach w∏adz zosta∏a ona zarejestrowana w Sàdzie Najwy˝szym, co by∏o wydarzeniem bez precedensu w obozie komunistycznym. We wrzeÊniu i paêdzierniku 1981 r. obradowa∏ I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „SolidarnoÊç”, który zatwierdzi∏ program i demokratycznie wybra∏ w∏adze zwiàzku – Komisj´ Krajowà i jej przewodniczàcego, Lecha Wa∏´s´.

nale˝a∏y Warszawa, Wroc∏aw, Gdaƒsk i Kraków. 22 kwietnia 1982 r. powo∏ano Tymczasowà Komisj´ Koordynacyjnà NSZZ „SolidarnoÊç” – konspiracyjne kierownictwo zwiàzku w zast´pstwie w∏adz statutowych. Do jej czo∏owych postaci nale˝eli m.in. szef konspiracyjnego Regionu Mazowsze Zbigniew Bujak, kierujàcy dolnoÊlàskim podziemiem W∏adys∏aw Frasyniuk i przedstawiciel gdaƒskiej „SolidarnoÊci” Bogdan Lis.

25 lat temu, w sierpniu 1980 roku, stoczniowcy walczyli o godnoÊç i prawo do WolnoÊci. Sprzeciw robotników wobec systemu komunistycznego by∏ pierwszym impulsem do powstania szerokiego ruchu spo∏ecznego skupionego w ramach NSZZ „SolidarnoÊç” – ruchu, który wp∏ynà∏ na rzeczywistoÊç i zakoƒczenie epoki zimnowojennej konfrontacji. „SolidarnoÊç” pozwoli∏a prze∏amaç strach, podnieÊç g∏owy, zmobilizowaç miliony i natchnàç serca nadziejà.

Nie l´kajcie si´! – wo∏a∏ do nas Papie˝ Jan Pawe∏ II. WstaliÊmy z kolan i upomnieliÊmy si´ o swoje prawa, a ówczesne w∏adze uÊwiadomi∏y sobie, ˝e wystàpi∏o przeciw nim oddolnie organizujàce si´ spo∏eczeƒstwo. To w∏aÊnie by∏a „SolidarnoÊç”. Niespotykana od dziesi´cioleci aktywnoÊç spo∏eczna. „SolidarnoÊç” przez du˝e „S”, która przyku∏a uwag´ Europy i Êwiata. Symbol, ikona rozgrywajàcej si´ na naszych oczach historii. 25 lat temu walczyliÊmy nie tylko o lepszy byt, ale te˝ o idee, o godniejsze ˝ycie, o wolnoÊç s∏owa, o spo∏eczeƒstwo obywatelskie. Ducha nadziei i ducha walki nie zdusi∏y stan wojenny i krwawe represje. Wo∏aliÊmy wtedy: Nie ma WolnoÊci bez „SolidarnoÊci”! I wywalczyliÊmy jà poprzez strajki i negocjacje – pokojowo. WywalczyliÊmy jà dla siebie i dla innych. Bo to w∏aÊnie Polski Sierpieƒ odegra∏ kluczowà rol´ w obaleniu poja∏taƒskiego porzàdku Europy i otworzy∏ bramy wolnoÊci w zniewolonych totalitaryzmem krajach. SolidarnoÊç doprowadzi∏a w Polsce do Okràg∏ego Sto∏u, pierwszych wolnych wyborów oraz pierwszego niekomunistycznego rzàdu. To by∏a polska pokojowa droga do demokracji. SolidarnoÊç sta∏a si´ tak˝e przyczynkiem do obalenia Muru Berliƒskiego, tzw. Jesieni Ludów roku 1989, i do rozpadu Zwiàzku Radzieckiego. Przemiany nastàpi∏y w ca∏ej zniewolonej komunizmem Europie Ârodkowo-Wschodniej. Duch SolidarnoÊci jest potrzebny i dzisiaj. Sà jeszcze miejsca, do których duch WolnoÊci nie dotar∏, i takie, w których zosta∏ z∏amany przez postsowieckà dyktatur´. Zawsze jesteÊmy blisko z tymi, którzy odzyskujà WolnoÊç. Niech SolidarnoÊç pozwoli podnieÊç g∏owy tym, którzy walczà o demokracj´, swobody obywatelskie, wolne s∏owo. To w∏aÊnie testament SolidarnoÊci: WolnoÊç!

Lech Wa∏´sa

Zwiàzek zawodowy od samego poczàtku by∏ wielkim ruchem spo∏ecznym, który zatrzàs∏ posadami rzàdów komunistycznych w Polsce. Szacuje si´, ˝e w latach 1980–1981 do „SolidarnoÊci” zapisa∏o si´ 10 milionów osób. „SolidarnoÊç” otwarcie nie kwestionowa∏a obowiàzujàcego w Polsce systemu. Jednak pojawienie si´ niekontrolowanej przez w∏adze si∏y spo∏ecznej by∏o na d∏u˝szà met´ nie do zaakceptowania dla rzàdzàcej krajem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i paƒstw bloku radzieckiego. Kolejne miesiàce 1981 r. up∏yn´∏y pod znakiem zaostrzajàcego si´ konfliktu mi´dzy niedemokratycznà w∏adzà a g∏oszàcà wolnoÊciowe postulaty „SolidarnoÊcià”. „Polska rewolucja” przyku∏a uwag´ ca∏ego Êwiata i coraz silniej wp∏ywa∏a na polityk´ mi´dzynarodowà wielkich mocarstw. Podj´te jeszcze w 1980 r. przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego pod wp∏ywem nacisków radzieckich nabra∏y tempa w 1981 r. 13 grudnia 1981 r. w ciàgu kilku godzin zatrzymano tysiàce zaskoczonych dzia∏aczy „SolidarnoÊci”, w tym wi´kszoÊç jej przywódców. Do koƒca 1982 r. przez obozy internowania przesz∏o oko∏o 10 tysi´cy ludzi. Przeciwko stanowi wojennemu spontanicznie strajkowa∏o wiele za∏óg w ca∏ym kraju. 16 grudnia 1981 r. w Kopalni W´gla Kamiennego „Wujek”, gdzie do strajkujàcych górników milicja otworzy∏a ogieƒ, zgin´∏o dziewi´ç osób. Z pracy i ˝ycia publicznego usuwano osoby zaanga˝owane w „SolidarnoÊç” przed wprowadzeniem stanu wojennego. Przez nast´pne lata kontynuujàcym w podziemiu dzia∏alnoÊç zwiàzkowà grozi∏y konfiskaty, aresztowania i wysokie kary wi´zienia. Wiele osób musia∏o si´ ukrywaç. Do po∏owy 1984 r. roku wi´ziono siedmiu przywódców „SolidarnoÊci” i czterech cz∏onków by∏ego Komitetu Samoobrony Spo∏ecznej „KOR”. Mimo represji w ca∏ym kraju zacz´∏y si´ odradzaç tajne struktury zwiàzku. W zak∏adach pracy dzia∏alnoÊç podtrzymywa∏y tajne komisje zak∏adowe, w wi´kszych skupiskach „SolidarnoÊci” powstawa∏y podziemne kierownictwa regionalne. Do najsilniejszych oÊrodków oporu

W latach 1982–1989 – zgodnie z og∏oszonym przez „SolidarnoÊç” programem budowy spo∏eczeƒstwa podziemnego – na szerokà skal´ rozwin´∏a si´ dzia∏alnoÊç niezale˝na. Niezliczona liczba ulotek i znaczków, kilka tysi´cy wydanych poza cenzurà ksià˝ek i tytu∏ów prasowych, konspiracyjne radiostacje powstajàce w regionach tworzy∏y drugi obieg informacji, ogarniajàcy ca∏y kraj. Wyrazem masowego poparcia dla „SolidarnoÊci”, niszczonej przez w∏adze, by∏y coroczne manifestacje 1 i 3 maja oraz 31 sierpnia. Organizowane w du˝ych miastach kraju skupia∏y tysiàce sympatyków „SolidarnoÊci”, by∏y gwa∏townie t∏umione przez milicj´. WolnoÊciowe dà˝enia „SolidarnoÊci” spotka∏y si´ z du˝ym uznaniem w ca∏ym demokratycznym Êwiecie, czego najbardziej spektakularnym dowodem by∏o przyznanie Lechowi Wa∏´sie pokojowej Nagrody Nobla w 1983 r. Dla podziemia w Polsce nap∏ywa∏a te˝ znaczna pomoc z Zachodu. Zwiàzek odegra∏ decydujàcà rol´ w upadku komunizmu w Polsce i ca∏ym regionie. W 1989 r. dosz∏o do negocjacji przy Okràg∏ym Stole mi´dzy opozycjà a w∏adzà (6 lutego – 5 kwietnia 1989 r.). Przeprowadzone na mocy porozumieƒ Okràg∏ego Sto∏u cz´Êciowo demokratyczne wybory 4 czerwca 1989 r. by∏y punktem zwrotnym w najnowszej historii Polski. Sukces wyborczy „SolidarnoÊci” przyspieszy∏ rozk∏ad PZPR i doprowadzi∏ do powo∏ania pierwszego w tej cz´Êci Europy rzàdu z niekomunistycznym premierem Tadeuszem Mazowieckim. Przemiany w Polsce i zachodzàce równolegle w Zwiàzku Radzieckim wywo∏a∏y lawin´ protestów spo∏ecznych przeciw re˝imom komunistycznym w innych krajach. Zaledwie dwa miesiàce po powo∏aniu rzàdu Mazowieckiego upad∏ mur berliƒski, b´dàcy silnie strze˝onym pasem umocnieƒ, rozdzielajàcym miasto na cz´Êç zachodnià i wschodnià, symbol podzia∏u Niemiec i Europy na dwa wrogie obozy. Równie˝ w listopadzie 1989 r. mia∏a miejsce „aksamitna rewolucja” w Czechos∏owacji, która w ciàgu paru dni doprowadzi∏a do pokojowej zmiany w∏adzy. 17 kwietnia 1989 r. – po ponad siedmiu latach nielegalnej dzia∏alnoÊci – Sàd Wojewódzki w Warszawie ponownie zarejestrowa∏ NSZZ „SolidarnoÊç”. Koniec komunizmu w Polsce, przypiecz´towany w 1990 r. wyborem przewodniczàcego „SolidarnoÊci” Lecha Wa∏´sy na prezydenta Rzeczypospolitej, zamknà∏ historyczny etap w dziejach zwiàzku. Oryginalne drewniane tablice, na których w 1980 r. zosta∏y spisane ˝àdania strajkujàcych, zosta∏y wpisane 16 paêdziernika 2003 roku na Âwiatowà List´ Dziedzictwa Kulturowego UNESCO pt. „Pami´ç Âwiata”.

dr Pawe∏ Sowiƒski, Instytut Studiów Politycznych PAN

Monety emisji 2005

N a r o d o w y

Monety emisji 2005

Rewers: Z lewej strony wizerunek Papie˝a Jana Paw∏a II. Z prawej strony stylizowany wizerunek fragmentu Bazyliki Êw. Piotra w Rzymie oraz napis: JAN / PAWE¸ II. U góry pó∏kolem napis: 1920-2005.

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag platerowane Au 999/1000 lustrzany 32,00 mm 14,14 g 176.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Powy˝ej pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Poni˝ej or∏a oznaczenie roku emisji: 2005. Poni˝ej oznaczenia roku emisji wizerunki dwóch d∏oni. U do∏u pó∏kolem napis: m. Z¸ 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony wizerunek Papie˝a Jana Paw∏a II. Z prawej strony stylizowany wizerunek fragmentu Bazyliki Mniejszej p.w. Ofiarowania NajÊwi´tszej Maryi Panny w Wadowicach. U góry pó∏kolem napis: JAN PAWE¸ II, u do∏u pó∏kolem napis: 1920-2005.

– JAN PAWE¸ II, 1920-2005 –

Projektant monety: Urszula Walerzak

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 4.000.000 szt.

Projektant monety: Urszula Walerzak Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony wizerunek Papie˝a Jana Paw∏a II. Z prawej strony stylizowany wizerunek fragmentu Bazyliki Êw. Piotra w Rzymie oraz napis: JAN / PAWE¸ II. U góry pó∏kolem napis: 1920-2005.

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 170.000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, powy˝ej pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2005. Z lewej strony stylizowany wizerunek fragmentu chrzcielnicy z Bazyliki Mniejszej

Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

P o l s k i

Monety

p.w. Ofiarowania NajÊwi´tszej Maryi Panny w Wadowicach. Na dole z prawej strony pó∏kolem napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w

nomina∏ metal

B a n k

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

W dniu 29 czerwca 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, przedstawiajàce postaç Papie˝a Jana Paw∏a II, o nast´pujàcych nomina∏ach:

Dorobek pontyfikatu Jana Paw∏a II jest imponujàcy. Podjà∏ i rozwinà∏ dokonania swoich wielkich poprzedników, których imiona przybra∏ – Jana XXIII (1958-1963) i Paw∏a VI (1963-1978) oraz przedwczeÊnie zmar∏ego Jana Paw∏a I (1978). Odby∏ 104 zagraniczne podró˝e apostolskie, odwiedzajàc 129 krajów na wszystkich kontynentach, a tak˝e 144 podró˝e po Italii, z∏o˝y∏ ponadto 784 wizyty w diecezji rzymskiej oraz w Rzymie i Castel Gandolfo. Podczas podró˝y po Êwiecie i po W∏oszech przemierzy∏ ∏àcznie oko∏o 1.271.000 km, co odpowiada 31 okrà˝eniom kuli ziemskiej. Og∏osi∏ 14 encyklik, 15 adhortacji, 11 konstytucji i 45 listów apostolskich oraz 30 motu proprio, czyli oficjalnych listów do ca∏ego KoÊcio∏a, do jego cz´Êci lub okreÊlonych osób. Wyg∏osi∏ 3.228 przemówieƒ, których wys∏ucha∏y niezliczone rzesze ludzi, zebrane nie tylko tam, gdzie Papie˝ przebywa∏, lecz tak˝e przed telewizorami i odbiornikami radiowymi. Zwo∏a∏ 15 zgromadzeƒ Synodu Biskupów, utworzy∏ wiele nowych diecezji i koÊcielnych jednostek terytorialnych. Dokona∏ 1.338 beatyfikacji i 482 kanonizacji, czyli ponad po∏owy wszystkich kanonizacji, które odby∏y si´ w ostatnich czterech stuleciach. Zapoczàtkowa∏ obchody Âwiatowych Dni M∏odzie˝y, które gromadzi∏y miliony m∏odych ludzi z ca∏ego Êwiata. Podczas cotygodniowych audiencji Êrodowych i niedzielnych odby∏ ogromnà liczb´ spotkaƒ z wiernymi. Cz´sto spotyka∏ si´ równie˝ z dostojnikami paƒstwowymi i religijnymi. Wniós∏ wielki wk∏ad w dzie∏o ekumenizmu, czyli zbli˝enia mi´dzy chrzeÊcijanami ró˝nych wyznaƒ, a tak˝e dialogu, czyli zbli˝enia z wyznawcami innych religii. Szczególnie widoczny jest Jego wk∏ad w dialog z ˝ydami i judaizmem; w ostatnim çwierçwieczu dialog ten poczyni∏ bezprecedensowe post´py. Og∏osi∏ Katechizm KoÊcio∏a Katolickiego i opublikowa∏ kilka w∏asnych ksià˝ek, w których podzieli∏ si´ tak˝e wielkà mi∏oÊcià do Polski i ojczystej tradycji. Przyczyni∏ si´ do tego, ˝e run´∏y mury zastarza∏ych podzia∏ów politycznych w Europie i na Êwiecie, natomiast inne mury i bariery zosta∏y powa˝nie nadwer´˝one. Dzi´ki temu miliony ludzi odzyska∏y i umocni∏y swojà godnoÊç osobistà i spo∏ecznà. Og∏osi∏ Rok Odkupienia (1983-84) i Rok Maryjny (1987-1988). Przygotowa∏ KoÊció∏ i Êwiat do prze˝ywania Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 oraz wprowadzi∏ chrzeÊcijan i ludzkoÊç w XXI wiek i trzecie tysiàclecie. Na kilka miesi´cy przed Êmiercià og∏osi∏ Rok Eucharystii (2004-05).

który swoim ˝yciem i nauczaniem pociàgnà∏ wielu do Boga, gotowy – jak Jezus Chrystus, któremu bezgranicznie zawierzy∏ – „oddaç ˝ycie za owce”.

• 100 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze platerowanym z∏otem, • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold. 2 kwietnia 2005 r. o godz. 21.37 przeszed∏ do wiecznoÊci Ojciec Âwi´ty Jan Pawe∏ II. Na pó∏tora miesiàca przed 85. rocznicà urodzin dobieg∏o kresu ziemskie ˝ycie Cz∏owieka, który tak wyraênie wp∏ynà∏ na losy wspó∏czesnego KoÊcio∏a i Êwiata, a pod wieloma wzgl´dami wytyczy∏ bieg wspó∏czesnej historii. Jan Pawe∏ II by∏ 264. papie˝em. Prze˝y∏ 84 lata 10 miesi´cy i 15 dni. Jego pontyfikat trwa∏ 26 lat 5 miesi´cy i 17 dni. Obliczono, ˝e Êrednia d∏ugoÊç trwania pontyfikatu dotychczasowych papie˝y wynosi oko∏o 7 i pó∏ roku. Papie˝ z Polski sprawowa∏ zatem, statystycznie rzecz ujmujàc, jakby cztery pontyfikaty. Sta∏o si´ tak mimo zbrodniczego zamachu, który 13 maja 1981 r. mia∏ po∏o˝yç kres jego ˝yciu. Jan Pawe∏ II (Karol Wojty∏a) urodzi∏ si´ 18 maja 1920 r. w Wadowicach. Dwa dni póêniej zosta∏ ochrzczony w miejscowym koÊciele parafialnym Ofiarowania NajÊwi´tszej Maryi Panny przez ksi´dza Franciszka ˚aka. Jako papie˝ trzykrotnie odwiedzi∏ rodzinne miasto: 7 czerwca 1979 r., podczas pierwszej pielgrzymki, 14 sierpnia 1991 r., podczas czwartej pielgrzymki, oraz 16 czerwca 1999 r., podczas siódmej pielgrzymki do ojczyzny. Za ka˝dym razem d∏ugo modli∏ si´ przy chrzcielnicy, a podczas ostatnich odwiedzin powiedzia∏: „Z g∏´bokà czcià ca∏uj´ ten próg domu Bo˝ego – wadowickiej fary, a w niej chrzcielnic´, przy której zosta∏em wszczepiony w Chrystusa i przyj´ty do wspólnoty KoÊcio∏a. W tej Êwiàtyni przystàpi∏em do pierwszej spowiedzi i Komunii Êw. Tu by∏em ministrantem.” Przerwawszy studia filologiczne z powodu wybuchu II wojny Êwiatowej i zamkni´cia Uniwersytetu Jagielloƒskiego przez nazistowskich okupantów, pracowa∏ jako robotnik w kamienio∏omach i w fabryce sody Solvay. W 1942 r. wstàpi∏ do tajnego seminarium duchownego i 1 listopada 1946 r. przyjà∏ Êwi´cenia kap∏aƒskie. Zosta∏ wys∏any do Rzymu, gdzie uzyska∏ doktorat z teologii, a po powrocie do Polski w 1948 r. pe∏ni∏ ró˝ne obowiàzki duszpasterskie i podjà∏ wyk∏ady akademickie. W 1958 r. zosta∏ biskupem pomocniczym w Krakowie, a w 1964 r. arcybiskupem tego miasta. Bra∏ czynny udzia∏ w obradach II Soboru Watykaƒskiego (19621965). W 1967 r. otrzyma∏ godnoÊç kardyna∏a. W 1978 r., znanym jako „rok trzech papie˝y”, po Êmierci Jana Paw∏a I, na konklawe 16 paêdziernika zosta∏ wybrany przez kardyna∏ów na papie˝a. W niedziel´ 22 paêdziernika uroczyÊcie zainaugurowa∏ pos∏ug´ Nast´pcy Êw. Piotra, wypowiadajàc s∏ynne s∏owa „Nie l´kajcie si´”, postrzegane i prze˝ywane powszechnie jako motto jego niezwykle wyt´˝onego nauczania i dzia∏alnoÊci.

Dotkliwe skutki zamachu, który mia∏ miejsce w 1981 r., wp∏yn´∏y na stan zdrowia Ojca Âwi´tego. Szczególnie bolesne i dramatyczne by∏y ostatnie miesiàce jego ˝ycia. Âwiat z podziwem patrzy∏ na Papie˝a z Polski zmagajàcego si´, w rzymskiej klinice Gemelliego i w Watykanie, z post´pujàcym os∏abieniem cia∏a, ale coraz bardziej m´˝nego duchem. W pami´ci milionów ludzi pozosta∏o b∏ogos∏awieƒstwo „Urbi et Orbi”, którego z okna Pa∏acu Apostolskiego udzieli∏ w ostatnià Wielkanoc swojego ziemskiego ˝ycia. Jan Pawe∏ II da∏ heroiczny przyk∏ad chrzeÊcijaƒskiego prze˝ywania i przyj´cia cierpienia. Jego wytrwa∏e m´stwo okazywane w staroÊci, chorobie, umieraniu i Êmierci potwierdza wo∏anie, z jakim wiele razy zwraca∏ si´ do Êwiata, o godnoÊç ka˝dego ludzkiego ˝ycia i szacunek dla niego. Da∏ si´ poznaç i zosta∏ zapami´tany jako Pasterz Dobry,

Âmierç i pogrzeb Ojca Âwi´tego wyzwoli∏y i wzmog∏y ogromnà energi´ duchowà. Sta∏o si´ to widoczne w Rzymie i na Êwiecie, zw∏aszcza w Polsce – ojczyênie Jana Paw∏a II. On ju˝ „przekroczy∏ próg nadziei” i znalaz∏ si´ w obj´ciach Matki, której zaufa∏, dajàc temu wyraz w swojej biskupiej dewizie „Totus Tuus”. Tu˝ przed Êmiercià wyszepta∏ „Amen”. Dzi´kujemy Ci, Ojcze Âwi´ty! Spoczywaj w pokoju!

Ks. prof. Waldemar CHROSTOWSKI Uniwersytet Kardyna∏a Stefana Wyszyƒskiego w Warszawie

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 18.700 szt.

Awers: Stylizowany wizerunek fragmentu Bazyliki Êw. Piotra w Rzymie. Z lewej strony wizerunek or∏a, ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z prawej strony napis: 100 / Z¸. Wokó∏ napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: m. 2005. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicyy: –– w Rewers: Z lewej strony wizerunek Papie˝a Jana Paw∏a II. Z prawej strony stylizowany wizerunek fragmentu chrzcielnicy z Bazyliki Mniejszej p.w. Ofiarowania NajÊwi´tszej Maryi Panny w Wadowicach. U góry pó∏kolem napis: JAN PAWE¸ II, u do∏u pó∏kolem napis: 1920-2005. Projektant monety: Urszula Walerzak

Monety emisji 2005

N a r o d o w y

Monety emisji 2005

B a n k

P o l s k i

Monety

Rewers: Pó∏postaç Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego. Z prawej strony królewski monogram. Z lewej strony pó∏kolem napis: STANIS¸AW AUGUST PONIATOWSKI, z prawej strony pó∏kolem napis: 1764-1795.

– Stanis∏aw August Poniatowski, 1764 - 1795 – nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 60.000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 10 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony pi´cioma pere∏kami. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony popiersie Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego oraz w tle cieƒ jego profilu. Powy˝ej napis: 3. Maia, / Roku 1791. Z lewej strony pó∏kolem napis: STANIS¸AW AUGUST, z prawej strony pó∏kolem napis: PONIATOWSKI. U do∏u z prawej strony napis: 1764-1795.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 990.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony popiersie Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego. Z prawej strony napis: 3. Maia, / Roku 1791. U góry pó∏kolem napis: STANIS¸AW AUGUST PONIATOWSKI. U do∏u z prawej strony pó∏kolem napis: 1764-1795.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 60.000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 10 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony pi´cioma pere∏kami. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

W dniu 18 listopada 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, przedstawiajàce króla Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego, o nomina∏ach: •100 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, przedstawiajàcà popiersie króla, • 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, przedstawiajàcà popiersie króla,

• 10 z∏ - wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, przedstawiajàcà pó∏postaç króla, • 2 z∏ - wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold, przedstawiajàcà popiersie króla. Monety stanowià zakoƒczenie serii „Poczet Królów i Ksià˝àt Polskich”, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r, prezentujàcej 23 w∏adców.

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

Monety emisji 2005

Stanis∏aw August by∏ jednym z najtragiczniejszych polskich monarchów. Prze˝y∏ w∏asne paƒstwo, patrzàc bezradnie jak sàsiednie mocarstwa cynicznie dzielà si´ Rzeczàpospolità. Po Êmierci zosta∏ surowo osàdzony. Nawet ˝yczliwi nazywajà go nazbyt familiarnie i nieco lekcewa˝àco „królem Stasiem”. Urodzi∏ si´ w Wo∏czynie (obecnie Bia∏oruÊ) 17 stycznia 1732 r. Na chrzcie otrzyma∏ imiona Stanis∏aw Antoni. Ojciec, potomek Êrednioszlacheckiego rodu Poniatowskich, cz∏owiek zdolny i rzutki, otrzyma∏ w 1752 r. najwy˝szy Êwiecki urzàd Rzeczypospolitej: kasztelani´ krakowskà. Matka, Konstancja, pochodzi∏a ze starego rodu Czartoryskich, który rosnàc wówczas w si∏´, tworzy∏ trzon stronnictwa politycznego, zwanego Familià. Stanis∏aw by∏ kszta∏cony w domu. U progu doros∏oÊci odby∏ podró˝ edukacyjnà po Europie, zakoƒczonà wyjazdem w poselstwie angielskim do Petersburga. 29 czerwca 1755 r. zosta∏ tam przedstawiony wielkiej ksi´˝nej Katarzynie. Spotkanie zapoczàtkowa∏o trzyletni romans. Stanis∏aw, mimo wyjazdu z Petersburga w sierpniu 1758 roku, pozosta∏ wierny Katarzynie do koƒca swego ˝ycia, co zawa˝y∏o na wielu jego decyzjach, tak˝e politycznych. Intymna znajomoÊç z Katarzynà, od 1762 r. imperatorowà Rosji, zadecydowa∏a, ˝e Familia, prowadzàca z Rosjà uk∏ady polityczne w zwiàzku z wolnà elekcjà, obok Adama Kazimierza Czartoryskiego, wysun´∏a jako kandydata na tron w∏aÊnie Stanis∏awa Poniatowskiego. Spraw´ przesàdzi∏a rezygnacja Czartoryskiego z kandydowania, a nie sentyment dawnej kochanki. W powszechnym odczuciu rzecz przedstawia∏a si´ jednak odwrotnie. Wybór Stanis∏awa na króla Polski poprzedzi∏, odbyty pod os∏onà wojsk rosyjskich, sejm konwokacyjny (maj – czerwiec 1764 r.). Uda∏o si´ przeprowadziç na nim pierwsze reformy polityczne: ograniczyç w∏adz´ hetmanów i wprowadziç cz´Êciowà kolegialnoÊç najwy˝szych organów administracji paƒstwa. Bagnety rosyjskie zapewni∏y tak˝e spokojny przebieg elekcji (7 X 1764 r.), oczywiÊcie to nie przysporzy∏o popularnoÊci m∏odemu w∏adcy. Stanis∏aw Antoni przybra∏ imiona Stanis∏awa Augusta. By∏a w tym polityczna aluzja – ch´ç z∏àczenia sk∏óconych politycznie rodaków po elekcjach: (podwójnej) Stanis∏awa Leszczyƒskiego i kolejnych Augustów saskich. Poniatowski pozbawiony silnego zaplecza politycznego, usi∏owa∏ jednoczyç u swego boku sk∏ócone ugrupowania Rzeczypospolitej. Umiej´tnoÊç zapominania i wybaczania niedawnym wrogom by∏a jego cechà charakterystycznà. Z jednej strony by∏ Êwiat∏ym, wykszta∏conym, ∏askawym w∏adcà, z drugiej – cz∏owiekiem pozbawionym charyzmy. Nie dostrzegano w nim „króla Piasta”, ale pogardzanego „Cio∏ka” (herb Poniatowskich). Sytuacja nowego w∏adcy by∏a bardzo skomplikowana. Zarówno Rosja, jak i Familia traktowa∏y go jak swojà marionetk´. On sam mia∏ wi´ksze ambicje, choç nie mia∏ doÊwiadczenia politycznego. Nic dziwnego, ˝e drogi króla i Familii szybko zacz´∏y si´ rozchodziç. Styl ˝ycia króla nie zaskarbia∏ mu sympatii i szacunku. By∏ rozrzutny. Z w∏asnej szkatu∏y finansowa∏ i odbudow´ warszawskiej ludwisarni, i d∏ugi karciane Casanovy. Przekracza∏ bud˝et, a pomocy szuka∏ zarówno u ambasadorów rosyjskich, jak i u w∏asnego lokaja. Ostatecznie uwik∏a∏ si´ w takà spiral´ zale˝noÊci finansowych, ˝e do koƒca ˝ycia by∏ wi´êniem w∏asnych d∏ugów. Ho∏dowa∏

zachodniemu stylowi ˝ycia, gardzi∏ tradycyjnym ubiorem, jego ˝ycie intymne budzi∏o dezaprobat´. Wszystkie te królewskie wady krytykowa∏a konfederacja barska. Ruch, zawiàzany w lutym 1768 r. w „obronie wiary i wolnoÊci”, obok wyraênie antyrosyjskiego charakteru, by∏ skierowany przeciw królowi. Og∏oszono jego detronizacj´ (paêdziernik 1770 r.), podj´to nieudanà prób´ porwania króla (3 XI 1771 r.). Czasy by∏y dla Stanis∏awa Augusta niebywale trudne – uk∏ady polityczne zmusza∏y go do wspó∏dzia∏ania z Rosjà w t∏umieniu konfederacji. Propaganda bar˝an by∏a odzwierciedleniem uczuç, jakie ˝ywi∏a doƒ wi´kszoÊç szlachty. Najbardziej dramatycznà konsekwencjà politycznà konfederacji by∏ pierwszy rozbiór Polski (sierpieƒ 1772 r.). Od poczàtku swego panowania Stanis∏aw August stara∏ si´ popieraç akcje zmierzajàce do modernizacji Rzeczypospolitej. Dzi´ki jego inicjatywie powstawa∏o wiele manufaktur, m. in. wytwórnia fajansu w Belwederze (1768 r.), Kompania Manufaktur We∏nianych (1765 r.), ludwisarnia w Warszawie (1765 r.) i Kamieƒcu Podolskim (1770 r.), mennica w Warszawie (1765 r.). Wspiera∏ te˝ przedsi´wzi´cia górnicze. By∏ zwolennikiem reformy prawa, tzw. Kodeksu Andrzeja Zamoyskiego (1776 r.). Za jego panowania rozpocz´to budow´ kana∏ów Ogiƒskiego, Królewskiego i Augustowskiego. Du˝e sukcesy odnosi∏ jako szczodry i obdarzony doskona∏ym smakiem mecenas. Na jego zamówienie przebudowano w Warszawie Zamek Królewski i Ujazdowski, powsta∏a klasycystyczna podmiejska rezydencja ¸azienki. Wspiera∏ polskich architektów i malarzy, ale goÊci∏ na swym dworze równie˝ wybitnych cudzoziemskich artystów. By∏ inicjatorem intelektualnego o˝ywienia, organizujàc tzw. Obiady Czwartkowe (od 1771 r.), w których uczestniczyli zaproszeni przez króla artyÊci i uczeni. Wspiera∏ powstanie „Monitora” (1765-85) i „Zabaw Przyjemnych i Po˝ytecznych” (1770-1777), pism propagujàcych reformy spo∏eczne w duchu oÊwiecenia i tolerancji. Jako wielbiciel teatru regularnie subwencjonowa∏ powsta∏à w 1765 r. scen´ narodowà. Patronowa∏ te˝ reformom edukacyjnym, tworzàc Szko∏´ Rycerskà (1765 r.) i wspierajàc funkcjonowanie Komisji Edukacji Narodowej (1773-1794), pierwszego nowoczesnego ministerstwa edukacji w Europie. Mimo sukcesów sytuacja Stanis∏awa Augusta na poczàtku obrad Sejmu Wielkiego (1788-1792) by∏a skomplikowana. By∏ postrzegany jako stronnik rosyjski, przeciwnik sojuszu z Prusami, a tym samym polityczny wróg stronnictwa patriotycznego. Upór, wiara w skutecznoÊç polityki ma∏ych kroków i elastycznoÊç doprowadzi∏y do wyjàtkowego sukcesu – uchwalenia Konstytucji 3 Maja (1791 r.). Stanis∏aw August Poniatowski by∏ jej g∏ównym twórcà. Tak˝e w obliczu wojny z Rosjà (1792 r.) król, choç osobiÊcie nie stanà∏ na czele wojska, da∏ dowód emocjonalnego zaanga˝owania ustanawiajàc order Virtuti Militari. Niestety, niefortunna decyzja o przystàpieniu do konfederacji targowickiej, ruchu przeciwników Konstytucji 3 Maja, przekreÊli∏a lata ˝mudnej pracy politycznej. Trzeba stanowczo powiedzieç, ˝e akces króla do Targowicy (lipiec 1792 r.) nie by∏ zdradà. Decyzj´ t´ podjà∏ po naradzie ze swymi najbli˝szymi konstytucyjnymi wspó∏pracownikami skupionymi w Stra˝y Praw. Zaakceptowali ten krok, poniewa˝ akces króla mia∏ byç elementem gry politycznej, zmierzajàcej do przej´cia kontroli reformatorów

nad konfederacjà. Manewr si´ nie uda∏, a dawni wspó∏pracownicy królewscy, przygotowujàcy grunt pod przysz∏e powstanie narodowe, obarczyli wszystkimi winami Stanis∏awa Augusta. Podpisanie aktu konfederacji targowickiej sta∏o si´ politycznà Êmiercià króla. Stanis∏aw August nie by∏ ju˝ w stanie przeciwdzia∏aç tragedii kolejnego rozbioru (czerwiec 1793 r.), nieÊwiadomy szczegó∏ów akcji powstaƒczej przez ca∏y czas Insurekcji (marzecpaêdziernik 1794 r.) by∏ tylko figurantem obawiajàcym si´ o w∏asne bezpieczeƒstwo. Trzeci rozbiór (paêdziernik 1795 r.) wymaga∏ odeƒ jedynie formalnego potwierdzenia bezprawia. Wywieziony do Grodna, szachowany groêbà odmówienia mu sp∏aty ogromnych d∏ugów, bez najmniejszego protestu zgodzi∏ si´ na abdykacj´ (25 XI 1795 r.) i wyjazd do Petersburga. Zmar∏ w Petersburgu 12 lutego 1798 r. Pochowany zosta∏ w polskim koÊciele Êw. Katarzyny. W 1938 r., wobec planowanego zburzenia koÊcio∏a, w∏adze sowieckie przekaza∏y jego prochy Polsce, trumn´ umieszczono w koÊciele w Wo∏czynie. Zapoczàtkowa∏o to ˝ywà dyskusj´ nad w∏aÊciwym miejscem jego pochówku. Symboliczny pogrzeb króla odby∏ si´ w katedrze Êw. Jana w Warszawie 14 lutego 1995 r. dr Ma∏gorzata Karpiƒska Wydzia∏ Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 4.200 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 100 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony popiersie Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego. Z prawej strony królewski monogram. W otoku napis na górze: STANIS¸AW AUGUST PONIATOWSKI, na dole: 1764-1795.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie 20 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 38,61 mm 28,28 g 61 000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 990 000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2005, poni˝ej napis: Z¸ 20 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà m ∏apà or∏a znak mennicy: –– w.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2005, poni˝ej napis: Z¸ 2 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w

Rewers: Wizerunki: doros∏ego puchacza oraz trojga pisklàt w gnieêdzie na soÊnie. U góry pó∏kolem napis: PUCHACZ – Bubo bubo.

Rewers: Wizerunki: doros∏ego puchacza oraz trojga pisklàt w gnieêdzie na soÊnie. U góry z prawej strony pó∏kolem napis: PUCHACZ - Bubo bubo.

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkamii. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

– Zwierz´ta Âwiata – Puchacz

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 15 marca 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z serii „Zwierz´ta Êwiata”. Sà to monety przedstawiajàce puchacza, o nomina∏ach:

ale w krajach o surowym klimacie odbywa sezonowe w´drówki. Prowadzi nocny tryb ˝ycia, a dzieƒ sp´dza ukryty w g´stych ga∏´ziach lub w cienistych za∏omach ska∏. Jednak równie˝ przy Êwietle dziennym widzi dobrze i swobodnie si´ porusza, np. gdy zostaje sp∏oszony.

utrzyma∏ si´ ju˝ tylko w du˝ych lasach wschodniej cz´Êci kraju i górach. Do jego zaniku przyczyni∏y si´ ubywanie i rozdrobnienie lasów oraz intensyfikacja gospodarki leÊnej, co pozbawia∏o go siedlisk. Innym, mo˝e nawet istotniejszym powodem wygini´cia puchacza w wi´kszoÊci kraju, by∏o przeÊladowanie go przez cz∏owieka. Zosta∏ uznany przez myÊliwych za szkodnika ∏owieckiego i t´piony wszystkimi sposobami, nawet przez zabijanie ptaków przy gniazdach i niszczenie l´gów. Rozpowszechni∏o si´ te˝ tzw. polowanie z puchaczem, do czego s∏u˝y∏y piskl´ta wybierane z gniazd i wychowane w niewoli specjalnie dla tej rozrywki.Wykorzystywano tu reakcj´ wi´kszoÊci gatunków ptaków leÊnych i drapie˝nych, które na widok sowy (jakiejkolwiek) zlatujà si´ do niej i n´kajà krzykiem. Uwi´zionego puchacza umieszczano na odkrytym miejscu, a przywabione w ten sposób ptaki by∏y ∏atwym celem dla ukrytego w budce myÊliwego. Sam puchacz s∏u˝àcy za przyn´t´ cz´sto te˝ by∏ przy tym raniony lub zabity, zast´powano go wi´c nast´pnym. Ten sposób polowania uprawiano u nas jeszcze do lat szeÊçdziesiàtych XX wieku. Obecnie cz´stymi przyczynami Êmierci puchaczy sà kolizje tych ptaków z napowietrznymi przewodami oraz pojazdami, a tak˝e pora˝enia pràdem na liniach energetycznych.

• 20 z∏ - wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ - wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Celem serii jest zaprezentowanie gatunków zwierzàt zagro˝onych przez rozwijajàcà si´ cywilizacj´. Puchacz Bubo bubo, najwi´ksza z sów ˝yjàcych u nas w kraju, jest powszechnie znany z ogrodów zoologicznych, gdzie zwraca uwag´ swoim charakterystycznym wyglàdem. Spopularyzowa∏a go tak˝e literatura pi´kna (np. Mickiewicz w „Dziadach”) u˝ywajàc jako rekwizytu dla tworzenia nastroju tajemniczoÊci i grozy. Jednak ma∏o kto mia∏ mo˝noÊç spotkaç si´ z nim w przyrodzie – choçby s∏yszeç jego nocne nawo∏ywanie – poniewa˝ jest on w naszym kraju rzadkoÊcià ornitologicznà, zamieszkuje w odludnych okolicach i prowadzi skryty, nocny tryb ˝ycia. Puchacz jest jednym z naszych najwi´kszych ptaków – rozpi´toÊç jego skrzyde∏ osiàga 160-188 cm, d∏ugoÊç cia∏a – 60-75 cm, ci´˝ar samców – 1,5–2,8 kg, a samic – 1,7 – 4,2 kg. Jego postaç wydaje si´ jednak okazalsza, bowiem mi´kkie, obfite upierzenie nie przylega do cia∏a, przez co sylwetka jest „puchata”. Upierzenie jest brunatno-rude z ciemnymi c´tkami. Charakterystycznà cechà wyglàdu puchacza sà wyd∏u˝one pióra na czubku g∏owy, wyglàdajàce jak „uszy”, które ptak w ró˝ny sposób stroszy lub k∏adzie. Zwracajà te˝ uwag´ du˝e jaskrawopomaraƒczowe oczy. Osobniki obu p∏ci ró˝nià si´ wielkoÊcià, samica jest nieco wi´ksza od samca, co jest cechà wielu ptaków drapie˝nych. Puchacz, pod wzgl´dem systematyki zoologicznej, nale˝y do rz´du sów (Strigiformes), a w nim do liczàcej oko∏o 170 gatunków i rozprzestrzenionej na ca∏ym Êwiecie rodziny puszczykowatych (Strigidae). Jego najbli˝szymi krewnymi jest 13 gatunków z tego samego rodzaju Bubo, zamieszkujàcych g∏ównie w Afryce i w po∏udniowo-wschodniej Azji. ˚aden z nich nie wyst´puje w Europie, natomiast w Ameryce Pó∏nocnej ˝yje bardzo podobny puchacz wirginijski Bubo virginianus. Nasz puchacz zamieszkuje wi´kszoÊç Europy, umiarkowanà stref´ Azji a˝ do Chin, a tak˝e pó∏nocnà Afryk´. Nigdzie nie jest gatunkiem licznym, a w niektórych regionach (np. w pó∏nocnej Francji, w Belgii, Holandii) wyginà∏ zupe∏nie. W Polsce populacj´ puchacza ocenia si´ obecnie na oko∏o 270 par. Najliczniejsze skupiska rozmieszczone sà w lasach Pomorza i pó∏nocnej Wielkopolski, pó∏nocnego Podlasia, Polesia Lubelskiego, w pasie Karpackim i na Âlàsku. Natomiast na ca∏ym ni˝u centralnej Polski puchacz nie wyst´puje, chocia˝ dawniej by∏ tu rozpowszechniony. Zamieszkuje ma∏o ucz´szczane kompleksy leÊne, nizinne lub górskie, najch´tniej w pobli˝u otwartych przestrzeni – wód, ∏àk, bagien. U nas jest ptakiem osiad∏ym, nie odlatuje na zim´, zwykle ca∏y rok trzyma si´ w tej samej okolicy,

Puchacz, podobnie jak inne nasze sowy, jest typowym drapie˝nikiem. Poluje zarówno na zwierz´ta niewielkie – myszy, norniki, je˝e, ptaki wielkoÊci sikorki, ˝aby, a tak˝e na du˝e owady, jak te˝ na znacznie wi´ksze ofiary – np. kaczki, czaple, zajàce, nawet na m∏ode lisy i sarny. Miejscem jego ∏owów sà zwykle ÊródleÊne polany, sàsiadujàce z lasem ∏àki, bagna, tereny nadwodne. Poluje, obserwujàc okolic´ z drzewa czy ska∏y albo patrolujàc jà powolnym bezszelestnym lotem. Para puchaczy, bez potomstwa, w ciàgu roku potrzebuje na swoje wy˝ywienie oko∏o 200 kg zdobyczy, na którà ptaki te polujà w strze˝onym przez siebie rewirze ∏owieckim – latem o promieniu do 4 km, a zimà – do 7 km. ObecnoÊç puchaczy (zwykle jest to para zajmujàca dany teren) naj∏atwiej odkryç po charakterystycznym nawo∏ywaniu, które s∏ychaç najcz´Êciej wczesnà wiosnà i jesienià, ko∏o zmroku i nad ranem. G∏os godowy samca brzmi jak g∏´bokie „puchu” (cz´sto powtarzane kilka razy), z bliska wydaje si´ niezbyt g∏oÊny, ale niesie si´ na du˝à odleg∏oÊç. Samica odzywa si´ podobnie, ale g∏osem wy˝szym, w którym wyraêniej oddzielone sà dwie sylaby. Innym znakiem bytnoÊci puchacza sà tzw. wypluwki. Ptak ten, tak jak inne sowy, wyrzuca niestrawione twarde cz´Êci swych ofiar (koÊci, sierÊç, pazury, dzioby, ∏uski) w postaci wypluwek, które sà wyraênie wi´ksze ni˝ u pospolitego w lasach puszczyka, a ich zawartoÊç pozwala poznaç, co by∏o jego zdobyczà. Pary u puchaczy ∏àczà si´ na wiele lat, zwykle do Êmierci jednego z partnerów i trzymajà si´ tej samej okolicy, jeÊli znajdujà w niej sprzyjajàce warunki bytowania. Ptaki te same nie budujà gniazd. Za miejsce odbycia l´gu mogà im s∏u˝yç gniazda innych, du˝ych ptaków (np. myszo∏owa lub bociana czarnego), gnie˝d˝à si´ w skalnych niszach, a cz´sto po prostu na ziemi pod os∏onà wykrotu drzewa, g´stych ga∏´zi lub zaroÊli. Samica sk∏ada w koƒcu marca lub na poczàtku kwietnia 2-4 jajka, bia∏e, prawie okràg∏e i wysiaduje je przez 31-37 dni, a samiec dostarcza jej w tym czasie po˝ywienie. Funkcj´ t´ pe∏ni tak˝e w pierwszym okresie po wyl´gu pisklàt, samica natomiast ogrzewa je i rozdziela pokarm. Puchacz jest ptakiem bardzo ostro˝nym; para niepokojona przy gnieêdzie porzuca je, nawet gdy sà w nim ju˝ piskl´ta. M∏ode opuszczajà gniazdo w wieku oko∏o pó∏tora miesiàca, ale jeszcze przez kilkanaÊcie dni nie sà zdolne do lotu. W tym czasie przebywajà w pobli˝u gniazda. Pe∏nà samodzielnoÊç osiàgajà oko∏o pi´ciu miesi´cy po wyl´gu, a wi´c w koƒcu lata. W∏asne ˝ycie rodzinne zaczynajà w wieku 2-3 lat. Najd∏u˝szy znany czas ˝ycia puchacza na wolnoÊci wynosi 21 lat; w niewoli do˝ywa∏y 60 lat. Jeszcze na poczàtku XIX wieku puchacz by∏ doÊç rozpowszechniony w ca∏ym kraju, tak˝e na Mazowszu i w innych regionach Êrodkowej Polski, gdzie obecnie nie wyst´puje. Na poczàtku XX wieku

W okresie powojennym, po obj´ciu puchacza Êcis∏à ochronà gatunkowà, jego stan w kraju powoli wzrasta, jednak nadal jest na liÊcie gatunków zagro˝onych wygini´ciem. Poza bezpoÊrednià ochronà samych ptaków i ich l´gów wprowadzono te˝ specjalne strefy ochronne wokó∏ gniazd – w promieniu 200 m od nich obowiàzuje w porze l´gowej (luty – lipiec) zakaz wst´pu, a w promieniu 500 m – zakaz prowadzenia prac leÊnych i innych, które mog∏yby niepokoiç gnie˝d˝àce si´ ptaki. W niektórych krajach Europy Zachodniej, gdzie stan puchacza zmniejszy∏ si´ podobnie jak u nas, stosuje si´ te˝ osiedlanie w odpowiednich Êrodowiskach osobników wychowanych w hodowlach. Zabiegi te przyczyni∏y si´ do odbudowy populacji puchacza na wielu obszarach, szczególnie w Niemczech, mimo ˝e ptaki pochodzàce z hodowli majà trudnoÊci z przystosowaniem si´ do ˝ycia w przyrodzie. Podobnego osiedlenia dokonano równie˝ w Woliƒskim Parku Narodowym i prawdopodobnie dzi´ki temu na wyspie Uznam zagnieêdzi∏a si´ para puchaczy. Wydaje si´, ˝e puchacz w Polsce i Europie ma ju˝ najgorszy czas za sobà. Trzeba jednak jeszcze wielu staraƒ, a tak˝e czasu, ˝eby g∏os tego ptaka przesta∏ byç w naszych lasach rzadkoÊcià, jak to jest obecnie.

Prof. dr hab. Maciej LUNIAK Muzeum i Instytut Zoologii PAN

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety kolekcjonerskie

N a r o d o w y

Monety kolekcjonerskie

B a n k

P o l s k i

Monety kolekcjonerskie nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000Au lustrzany 27,00 mm 15,5 g 3 600 szt.

Awers: W Êrodkowej cz´Êci ukoÊnie umiejscowione stylizowane g´sie pióro. Z lewej strony u góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej oraz pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2005. Z prawej strony napis: 200 / Z¸OTYCH. U do∏u faksymile podpisu m. Miko∏aja Reja. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Popiersie Miko∏aja Reja na tle fragmentów architektury. Z lewej strony pó∏kolem napis: 1505, z prawej 1569. Poni˝ej popiersia napis: 500. ROCZNICA / URODZIN / MIKO¸AJA / REJA. Projektant monety: Ewa Olszewska-Borys

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 850 000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-05, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Popiersie Miko∏aja Reja. Z prawej strony napis: 1505 / 1569. U góry pó∏kolem napis: 500-LECIE URODZIN MIKO¸AJA REJA. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Ewa Olszewska-Borys

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 60 000 szt.

Awers: W owalu: wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej oraz poni˝ej or∏a napis: 10. W otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2005, poprzedzony i zakoƒczony kropkà oraz napis: Z¸OTYCH. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Portret Miko∏aja Reja w owalu. Wokó∏ portretu napis: 500. ROCZNICA URODZIN MIKO¸AJA REJA 1505-1569, rozdzielony kropkami. Projektant monety: Ewa Olszewska-Borys

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

– Miko∏aj Rej –

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie

W dniu 20 stycznia 2005 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Miko∏aja Reja, o nomina∏ach:

Zetkni´cie si´ Miko∏aja Reja z reformacjà zaowocowa∏o przyj´ciem przez niego nowych idei. Wynika∏o z przekonania, ˝e KoÊció∏ katolicki sprzeniewierzy∏ si´ misji prowadzenia ludzi do zbawienia. Opowiedzenie si´ po stronie reformacji znalaz∏o wyraz w dzia∏alnoÊci sejmowej Reja, a tak˝e w zak∏adaniu zborów ewangelickich i szkó∏. G∏ównym terenem jego apostolstwa sta∏a si´ jednak twórczoÊç literacka i przek∏adowa. Reformacyjny nakaz przybli˝ania treÊci religijnych w j´zyku narodowym móg∏ tak˝e stanowiç motywacj´ do walki o j´zyk polski w literaturze.

åwierç wieku starszy od Jana Kochanowskiego, Miko∏aj Rej by∏ dla mistrza z Czarnolasu cenionym poprzednikiem na drodze pisarskiej, o czym Êwiadczy nast´pujàcy fragment elegii:

Do najwczeÊniejszych dzie∏ Reja nale˝à dialogi znane tylko z fragmentów, jak „Warwas” czy „Kostyra z Pijanicà”, zachowana w odpisie „Rozmowa Lwa z Kotem”, oraz znane tylko z tytu∏ów jak „G´Ê z Kurem”, a tak˝e pieÊni religijne i przek∏ady psalmów. Pierwszym utworem, którego dat´ druku znamy, jest „Krótka rozprawa mi´dzy trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem”, wydana w oficynie Macieja Szarffenberga w 1543 roku pod pseudonimem Ambro˝ego Korczboka Ro˝ka. Przedstawienie krytycznego obrazu stosunków panujàcych na wsi, Êwiadczàce o ich dobrej znajomoÊci, a tak˝e walory j´zykowe stawiajà „Krótkà rozpraw´” wÊród wa˝nych utworów z∏otego wieku kultury polskiej.

PopularnoÊci Reja w XVI wieku dowodzà wielokrotne wznowienia jego utworów, ale w wiekach nast´pnych nie by∏ ju˝ drukowany, bardzo rzadko te˝ wzmiankowano o nim. Dopiero wydanie „˚ywota cz∏owieka poczciwego” w 1828 roku przez Antoniego Ga∏´zowskiego i omówienie tego dzie∏a przez Adama Mickiewicza w Coll¯ge de France da∏y poczàtek ponownemu zainteresowaniu twórczoÊcià Reja. Sta∏ si´ tak˝e bohaterem dzie∏ literackich m. in. Juliana Ursyna Niemcewicza, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adolfa Nowaczyƒskiego, Ludwika Hieronima Morstina. Prace badawcze nad jego twórczoÊcià podj´li wybitni historycy literatury, m. in. Aleksander Brückner, Julian Krzy˝anowski, Konrad Górski, Tadeusz Witczak. Ostatnio gruntownej analizie zosta∏ poddany zwiàzek Miko∏aja Reja z reformacjà w dziele Janusza T. Maciuszki pod znamiennym tytu∏em „Miko∏aj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w.”.

• 200 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Wspó∏czesnym Polakom Miko∏aj Rej kojarzy si´ przede wszystkim z dwuwierszem:

A niechaj to narodowie w˝dy postronni znajà, I˝ Polacy nie g´si, i˝ swój j´zyk majà. Ten staropolski pisarz walczàcy w XVI wieku o j´zyk polski w literaturze, wyst´pujàcy przeciw prymatowi ∏aciny, znany jest tak˝e jako autor dzie∏a „Krótka rozprawa mi´dzy trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem”, nale˝àcego do kanonu lektur szkolnych. Dla publicznoÊci teatralnej lat pi´çdziesiàtych i szeÊçdziesiàtych XX wieku Miko∏aj Rej to tak˝e autor dramatu „˚ywot Józefa z pokolenia ˝ydowskiego, syna Jakubowego, rozdzielony w rozmowach person, który w sobie wiele cnót i dobrych obyczajów zamyka”, z powodzeniem wystawianego przez Kazimierza Dejmka najpierw w ¸odzi (1958), a póêniej w Warszawie (1965), pokazywanego równie˝ w wielu krajach europejskich. Miko∏aj Rej urodzi∏ si´ 4 lutego 1505 roku w ˚urawnie ko∏o Halicza nad Dniestrem. Jego edukacja sta∏a si´ przedmiotem nieporozumieƒ za sprawà ˝yciorysu, opublikowanego jeszcze za ˝ycia pisarza. Podpisa∏ go Andrzej Trzecieski, ale mo˝liwe, ˝e autorem by∏ sam Rej. Przedstawiono w nim przebieg kszta∏cenia póêniejszego autora „Krótkiej rozprawy”. Wymienia si´ w nim szko∏y w Skalmierzu, Lwowie i Krakowie, ale najwi´kszy nacisk k∏adzie na kontakt z przyrodà. Utrwali∏ on opini´ o Reju jako pisarzu niewykszta∏conym, ˝ywiàcym niech´ç do „zdech∏ej skóry”, czyli ksià˝ek. Obraz ten zmienia si´ jednak, jeÊli zwa˝yç na dokonania pisarskie Reja. Nie majàc gruntownej wiedzy zdobytej w szkole, podjà∏ póêniej znaczny wysi∏ek samokszta∏ceniowy, do czego znalaz∏ zach´t´ i sprzyjajàce warunki na dworze wojewody sandomierskiego, Andrzeja T´czyƒskiego. Dwór T´czyƒskich przygotowa∏ go tak˝e do dzia∏alnoÊci publicznej, a póêniejszy pobyt w otoczeniu wojewody Miko∏aja Sieniawskiego poszerzy∏ jeszcze jego umiej´tnoÊci i znajomoÊci. Po Êmierci ojca zosta∏ dziedzicem znacznego majàtku, w którego sk∏ad wchodzi∏y dobra w Ma∏opolsce (z rodowymi Nag∏owicami w∏àcznie) i na Rusi, powi´kszonego jeszcze o wiano ˝ony. Dzi´ki energii i nadaniom, m. in. otrzyma∏ od króla wieÊ Temerowce w nagrod´ za przek∏ad Psa∏terza, uda∏o mu si´ jeszcze powi´kszyç maj´tnoÊci oraz za∏o˝yç miasta: Rejowiec i Oksz´. Miko∏aj Rej wielokrotnie by∏ pos∏em. Na sejmach reprezentowa∏ poglàdy obozu egzekucjonistów, czyli zwolenników ograniczenia praw magnaterii i kleru, a tak˝e w∏adzy królewskiej.

Tak˝e z pierwszej po∏owy lat czterdziestych pochodzi przek∏ad prozà „Psa∏terza Dawidów”, dedykowany królowi Zygmuntowi I. Wierszowany „Catechismus to jest nauka barzo po˝yteczna ka˝demu wiernemu krzeÊcijaninowi”, b´dàcy przeróbkà dzie∏a Campensisa i opatrzony dedykacjà dla królowej Bony, datowany jest równie˝ na po∏ow´ lat czterdziestych. W 1545 roku w oficynie wdowy po Unglerze ukaza∏ si´ dramat „˚ywot Józefa”, oparty na biblijnych dziejach Józefa sprzedanego przez braci. W Królewcu natomiast wydrukowano w 1549 roku dramat „Kupiec, to jest Ksta∏t a podobieƒstwo Sàdu Bo˝ego Ostatecznego”. W 1557 roku zosta∏a wydana „Postylla” („Âwi´tych s∏ów a spraw Paƒskich kronika albo Postylla”). Jest to zbiór kazaƒ, a w∏aÊciwie homilii, zawierajàcy tak˝e przek∏ady fragmentów Pisma Êw., b´dàce dzie∏em samego Reja. By∏o to jedno z jego najcz´Êciej wznawianych, a tak˝e t∏umaczonych dzie∏. Doczeka∏ si´ równie˝ ostrych ataków, m. in. ze strony jezuity ksi´dza Jakuba Wujka (autora najwybitniejszego staropolskiego przek∏adu Biblii), ale i uznania nawet wÊród katolików; dostrze˝ono tak˝e artyzm tego dzie∏a. Z tego czasu pochodzi równie˝ „Wizerunk w∏asny ˝ywota cz∏owieka poczciwego” (1558), b´dàcy parafrazà dzie∏a Palingeniusa, ∏aciƒskiego poety w∏oskiego, i pierwszym w literaturze polskiej utworem przedstawiajàcym Êwiecki poglàd na Êwiat. Do ostatnich utworów Reja nale˝à „Apocalipsis, to jest Dziwna sprawa zakrytych tajemnic Paƒskich” (1565) oraz wydane prawie rok przed Êmiercià „˚wierciad∏o” (1567/68), w którym znalaz∏ si´ „˚ywot i sprawy cz∏owieka poczciwego”, zawierajàcy wzór ˝ycia szlachcica i b´dàcy utworem dydaktycznym. Miko∏aj Rej zmar∏ mi´dzy 8 wrzeÊnia a 4 paêdziernika 1569 roku prawdopodobnie w Rejowcu.

Szed∏ nià ju˝ Rej przede mnà, nie bez ∏aski Boga. I zdoby∏ chwa∏´ skargà, jak przez zawiÊç braci ˚ywot swój m∏odzieniaszek Józef niemal traci, Lub, gdy w Palingenowej muzy idàc Êlady, Cnót i wyst´pków m´skich wskazywa∏ przyk∏ady. (Jan Kochanowski, Elegie III, 13)

Wielkie rocznice Miko∏aja Reja: 400. rocznic´ urodzin w 1905 roku oraz 400. rocznic´ Êmierci w 1969 roku, uczczono sesjami, publikacjami i wa˝nymi decyzjami. Podczas obchodów pierwszej rocznicy postanowiono powo∏aç gimnazjum im. Miko∏aja Reja w Warszawie. Druga zaowocowa∏a ods∏oni´ciem pomnika pisarza i utworzeniem Muzeum Miko∏aja Reja w Nag∏owicach. Na sesji naukowej, zorganizowanej w 1953 roku w ramach obchodów Roku Odrodzenia, postulowano kontynuowanie krytycznego wydania ca∏ej spuÊcizny Reja. I tom „Dzie∏ wszystkich”, zawierajàcy „Krótkà rozpraw´” w opracowaniu Konrada Górskiego i Witolda Taszyckiego, ukaza∏ si´ w tym˝e 1953 roku. Na tym jednak prace przerwano. Nale˝y mieç nadziej´, ˝e obchody 500. rocznicy urodzin Miko∏aja Reja w 2005 roku b´dà tak˝e obfitowa∏y w znaczàce wydarzenia, a przede wszystkim przyniosà wzrost zainteresowania dzie∏em ojca literatury polskiej.

El˝bieta Kosieradzka Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie

Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

B a n k

P o l s k i

Monety – 30. rocznica Czerwca 1976 r. – 10 z∏ Ag 925/1000 lustrzany 32,00 mm 14,14 g 56.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Z lewej strony or∏a napis: 10, z prawej strony napis: Z¸. Poni˝ej or∏a stylizowany wizerunek przerwanych torów kolejowych. U do∏u pó∏kolem oznaczenie roku emisji: 2006. m. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Na tle stylizowanego wizerunku kordonu milicjantów w kaskach i z tarczami, stylizowany wizerunek kobiety i ch∏opca. U góry pó∏kolem napis: 30. ROCZNICA, u do∏u pó∏kolem napis: CZERWCA 1976. Projektant monety: Ewa Olszewska-Borys

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci napis:1976, poni˝ej napisu na tle stylizowanych sylwetek dwóch m´˝czyzn z uniesionymi w gór´ r´koma, z prawej strony stylizowany wizerunek d∏oni. Z lewej strony i u góry pó∏kolem napis: 30. ROCZNICA CZERWCA. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Ewa Olszewska-Borys

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 21 czerwca 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, upami´tniajàce 30. rocznic´ Czerwca 1976 r., o nomina∏ach:

W Radomiu demonstracja uda∏a si´ pod budynek Komitetu Wojewódzkiego partii i za˝àda∏a rozmów w sprawie projektu podwy˝ek. Kiedy w∏adze partyjne odmówi∏y, t∏um wtargnà∏ do budynku. Znalaz∏ tam w bufecie m.in. artyku∏y uwa˝ane wówczas za deficytowe czy luksusowe, co spot´gowa∏o gniew. Komitet podpalono. W Ursusie demonstrowali g∏ównie robotnicy fabryki traktorów. Zatrzymali oni przebiegajàcy opodal zak∏adów ruch kolejowy na jednej z centralnych, mi´dzynarodowych tras.

wrzeÊniu powsta∏ Komitet Obrony Robotników. WÊród jego cz∏onków byli przedstawiciele Êrodowisk katolickich, m.in. ksiàdz Jan Zieja, kombatanci Armii Krajowej, intelektualiÊci i niezale˝ni politycy pokolenia przedwojennego i wojennego oraz m∏odsi dzia∏acze, zaanga˝owani w studencki ruch protestu w 1968 r. W nast´pnych latach pojawi∏y si´ inne organizacje: Ruch Obrony Praw Cz∏owieka i Obywatela, Konfederacja Polski Niepodleg∏ej i Ruch M∏odej Polski.

• 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze; • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold. Pierwsza po∏owa lat siedemdziesiàtych przynios∏a Polsce wzrost poziomu ˝ycia. Opiera∏ si´ on jednak na nietrwa∏ych podstawach, wzrastajàcym zad∏u˝eniu zagranicznym oraz braku reform usprawniajàcych ˝ycie gospodarcze. Aby otrzymywaç kredyty, rzàdzàca ekipa Edwarda Gierka znacznie wzmocni∏a kontakty z paƒstwami zachodnimi, ale jednoczeÊnie nie szcz´dzi∏a wiernopoddaƒczych gestów pod adresem Moskwy. Dà˝enia do zmiany konstytucji, wprowadzenia do niej formu∏y o przodujàcej roli partii oraz trwa∏oÊci sojuszu ze Zwiàzkiem Radzieckim wywo∏a∏y w 1975 r. poruszenie, szczególnie w Êrodowiskach intelektualistów i studentów. Kiedy dosz∏o do pierwszych terminów sp∏aty po˝yczek, trudnoÊci gospodarcze nasili∏y si´. Znów pogorszy∏o si´ zaopatrzenie ludnoÊci w artyku∏y spo˝ywcze i przemys∏owe. Kierownictwo PRL zdecydowa∏o ustabilizowaç rynek przez wprowadzenie podwy˝ek cen. Wbrew zobowiàzaniom, podj´tym przez w∏adze po wydarzeniach z lat 19701971 mówiàce o tym, ˝e wa˝ne dla ludnoÊci decyzje nie b´dà podejmowane bez szerokich konsultacji spo∏ecznych, zacz´to dzia∏aç przez zaskoczenie. Propozycje zmian cen og∏oszono 24 czerwca 1976 r., a na konsultacje pozostawiono jeden dzieƒ. Mia∏y si´ one ograniczyç do sterowanych przez organizacje partyjne masówek w wielkich zak∏adach pracy. I sam projekt, i fikcyjnoÊç obiecywanych przed jego wdro˝eniem konsultacji, wywo∏a∏y oburzenie. 25 czerwca w ca∏ym kraju rozpocz´∏y si´ strajki. Obj´∏y one 97 zak∏adów, przewa˝nie wi´kszych, w wielu innych zagro˝ono strajkiem, je˝eli zostanà wprowadzone podwy˝ki cen. W Radomiu, warszawskiej dzielnicy Ursus oraz, na mniejszà skal´, w P∏ocku, strajki przekszta∏ci∏y si´ w uliczne manifestacje. Wydarzenia 1976 r. swym charakterem nie ró˝ni∏y si´ w zasadzie od protestów w 1956 r. i 1970 r. Skupia∏y przede wszystkim robotników, by∏y niezorganizowane i nie mia∏y ustalonych przywódców, a swe ˝àdania ogranicza∏y do cofni´cia niekorzystnych decyzji, które przynieÊç mia∏y obni˝enie poziomu ˝ycia.

Przeciw demonstracjom skierowano wyspecjalizowane w ich rozbijaniu formacje Zmechanizowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej, ZOMO. Dzia∏a∏y one z wielkà brutalnoÊcià, dwie osoby zgin´∏y. W przeciwieƒstwie do sytuacji w 1956 r. i 1970 r. nie u˝yto jednak broni palnej... Zawa˝y∏y na tym nie tylko skrupu∏y rzàdzàcych, ale i wczeÊniejsze doÊwiadczenia. Ci, którzy kazali strzelaç, tracili w rezultacie w∏adz´. Podczas zajÊç i bezpoÊrednio po ich st∏umieniu zaaresztowano kilka tysi´cy, czasami przypadkowych osób. Bito ich i p´dzono przez tzw. Êcie˝ki zdrowia (szeregi milicjantów pa∏kami ok∏ada∏o biegnàcych). Masowo zwalniano z pracy uczestników strajków, zw∏aszcza w Radomiu. Kilkuset osobom wytoczono sprawy przed kolegiami orzekajàcymi lub sàdami. Protesty czerwcowe spowodowa∏y, ˝e wieczorem 26 czerwca w∏adze wycofa∏y si´ z planu podwy˝ek cen, uzasadniajàc to zastrze˝eniami wniesionymi podczas konsultacji. Poniewa˝ zdawano sobie spraw´ ze swej kompromitacji, usi∏owano umocniç pozycj´ przez organizowanie wieców pot´piajàcych uczestników wydarzeƒ w Radomiu i Ursusie.

Po raz kolejny robotnicy przekonali si´, ˝e ich protest nie mija bez echa, ale – z drugiej strony – zap∏acili za to cierpieniem i represjami. Tak jak poprzednio, protest nie zdo∏a∏ doprowadziç do zmian w instytucjach, które gwarantowa∏yby w przysz∏oÊci kontrol´ poczynaƒ w∏adz. Dlatego te˝ dojrzewa∏a myÊl, ˝e w∏aÊnie takie zmiany sà niezb´dne. Z doÊwiadczeƒ Czerwca 1976 r. zrodzi∏o si´ pragnienie utworzenia Wolnych Zwiàzków Zawodowych. Mimo ró˝nych represji powsta∏y one w trzech oÊrodkach, a najwa˝niejszym z nich by∏o Wybrze˝e Gdaƒskie. Potrzeb´ lepszego organizowania robotniczych protestów najkrócej ujà∏ Jacek Kuroƒ: „Trzeba zak∏adaç komitety, a nie paliç je”. Czerwiec 1976 r. sta∏ si´ zaczàtkiem ruchów opozycyjnych, które mia∏y doprowadziç po czterech latach do powstania „SolidarnoÊci”.

Prof. Jerzy Holzer Instytut Studiów Politycznych PAN

Znaczenie Czerwca 1976 r. by∏o wielorakie. Do ÊwiadomoÊci Êrodowisk intelektualnych dosz∏o, ˝e niezb´dna jest ich wspó∏praca z szerszymi grupami spo∏ecznymi, a zw∏aszcza robotnikami, do ÊwiadomoÊci robotników – ˝e potrzebujà w swych protestach pomocy i rady intelektualistów. Zaczà∏ si´ te˝ kszta∏towaç nowy program dzia∏aƒ. Zrozumiano, ˝e odgórna przemiana systemu komunistycznego nie jest mo˝liwa, a ˝ywio∏owe protesty majà, z powodu okreÊlonej sytuacji politycznej, ograniczonà skutecznoÊç. Poczàtkowo solidarnoÊç z represjonowanymi robotnikami mia∏a charakter spontaniczny. IntelektualiÊci, studenci i harcerze protestowali, zbierali Êrodki na pomoc i jeêdzili na procesy. We

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

B a n k

P o l s k i

Monety

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 61.000 szt.

Awers: Z lewej strony u góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Powy˝ej pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Z prawej strony wizerunek awersu monety 10 z∏ z 1932 r. Powy˝ej z prawej strony oznaczenie roku emisji: 2006. W tle stylizowany wizerunek sali operacyjnej Narodowego Banku Polskiego z siedziby przy ul. Bielaƒskiej. m. U do∏u napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z prawej strony wizerunek rewersu monety 10 z∏ z 1932 r. U do∏u z lewej strony stylizowane wizerunki czterech pawich piór. U góry z lewej strony napis: DZIEJE Z¸OTEGO.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

– DZIEJE Z¸OTEGO – 10 z∏ z 1932 r. 2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m ∏apà or∏a znak mennicy:.–– w Rewers: Z prawej strony wizerunek rewersu monety 10 z∏ z 1932 r. W tle stylizowany wizerunek ga∏àzki wierzby. U góry pó∏kolem napis: DZIEJE Z¸OTEGO. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant monety: Andrzej Nowakowski

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 29 marca 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety z serii „Dzieje Z∏otego”, przedstawiajàce monet´ 10 z∏ z 1932 r. o nomina∏ach:

(szwajcarskiemu) budzi∏y zaufanie. Na wszelki wypadek wyemitowano równie˝ monety srebrne, co by∏o namiastkà kruszcowego blasku. Co prawda, w 1925 roku wybito te˝ troch´ monet z∏otych, ale nie wesz∏y one do obiegu.

7 obecnych z∏otych. Funkcjonowanie z∏otego od 1924 roku do 1939 roku to niezwykle pasjonujàcy temat, zw∏aszcza dla kolejnych pokoleƒ ekonomistów. Pozwala poznaç doÊç skomplikowane, wzajemne zale˝noÊci mi´dzy gospodarkà i pieniàdzem oraz wyciàgnàç wnioski, bardzo praktyczne tak˝e z dzisiejszej (i przysz∏ej) perspektywy ekonomicznej.

• 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonana stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold Emisja monet kolekcjonerskich z serii „Dzieje Z∏otego”, która zosta∏a zapoczàtkowana w 2004 roku i by∏a kontynuowana w 2005 roku, zainteresowa∏a bardzo wielu zbieraczy. Teraz jest do nich adresowana kolejna oferta – monety z wizerunkiem ciekawej dziesi´cioz∏otówki z okresu mi´dzywojennego. W ciàgu wielu stuleci u˝ytkownicy pieniàdza bardzo przyzwyczaili si´ do tego, ˝e do ich ràk trafia moneta kruszcowa, srebrna lub z∏ota. Wa˝ne by∏o dla nich te˝ to, ˝e srebra lub z∏ota powinno byç tyle, ile trzeba, zgodnie z nominalnà wartoÊcià monety. Gdy po potopie szwedzkim obieg pieni´˝ny w Rzeczypospolitej Obojga Narodów wype∏ni∏y miedziane szelàgi i z∏ote polskie z niewielkà zawartoÊcià srebra, oburzenie by∏o wielkie i powszechne. Niewielu wówczas rozumia∏o, ˝e nasz paƒstwowy skarb by∏ pusty, a srebra po prostu brakowa∏o. Potem zawsze z du˝à nieufnoÊcià przyjmowano coraz popularniejszy pieniàdz papierowy, nieco uspokajajàc si´ dopiero po przeczytaniu na banknocie, ˝e mo˝na wymieniç go bez ograniczeƒ na z∏ote monety. W odrodzonym po zaborach paƒstwie polskim do obiegu wesz∏y papierowe marki polskie. Umieszczony na nich napis rodzi∏ jedynie nadziej´ na przysz∏oÊç: „Paƒstwo Polskie bierze na siebie odpowiedzialnoÊç za wymian´ niniejszego biletu na przysz∏à walut´ polskà...”. Nadzieja nadziejà, a ˝ycie sz∏o swym wartkim nurtem. Z powodu potrzeb paƒstwa i gospodarki konieczne okaza∏y si´ olbrzymie emisje marek polskich. Ich skutkiem by∏ przybierajàcy na sile wzrost cen przekraczajàcy kilkadziesiàt procent miesi´cznie, czyli hiperinflacja. Marki polskie, jako obiegowy pieniàdz, stawa∏y si´ bezu˝yteczne. Zosta∏y one wymienione w 1924 roku na z∏ote, zaÊ z∏otemu przypisano wartoÊç 0,290322 grama czystego z∏ota. Sama nazwa waluty i jego z∏oty parytet, równy frankowi z∏otemu

TrudnoÊci gospodarcze, które wystàpi∏y po reformie walutowej 1924 roku, spowodowa∏y zmian´ ambitnego parytetu. Od jesieni 1927 roku, respektujàc rynkowe realia, obni˝ono wartoÊç z∏otego do 0,1687914 grama czystego z∏ota, czyli o 42%. Zwiàzek z∏otego ze z∏otem mia∏ ciàgle du˝e znaczenie psychologiczne. Doskonale rozumia∏ to Bank Polski, emitujàcy z∏ote, gdy pisa∏ w swym sprawozdaniu rocznym za rok 1929: „Misjà z∏ota w Banku Emisyjnym jest przede wszystkim wpajaç i utrzymywaç w spo∏eczeƒstwie przekonanie, ˝e pieniàdz narodowy jest dobry, ˝e mo˝na i nale˝y w niego wierzyç”. Z∏oto, stanowiàce pokrycie cz´Êci obiegu pieni´˝nego, by∏o wi´c gromadzone w bankowych skarbcach. Na co dzieƒ oko u˝ytkownika móg∏ cieszyç srebrny blask monet. W 1924 roku, gdy z∏oty wchodzi∏ do obiegu, przyj´to, ˝e jego odpowiednikiem jest 3,75 grama czystego srebra.W 1927 roku, gdy obni˝ano z∏oty parytet, obni˝ono równie˝ zawartoÊç srebra do 2,7 grama czystego srebra na 1 z∏otego. W koƒcu w 1932 roku raz jeszcze dokonano zmniejszenia iloÊci srebra przypadajàcego na 1 z∏otego do 1,65 grama czystego srebra. Zatem w ciàgu oÊmiu lat moneta srebrna straci∏a 56% swojej kruszcowej zawartoÊci. Równie˝ si∏a nabywcza monety – zwa˝ywszy na niespokojne czasy, w których gospodarka polska prze˝ywa∏a ró˝ne fazy rozwoju – ulega∏a dramatycznym zmianom. Oto w 1924 roku za 1 ówczesnego z∏otego mo˝na by∏o kupiç to, co dzisiaj kosztuje oko∏o 5 z∏otych. Potem by∏a kolejna inflacja. Ceny ros∏y i w 1928 roku si∏a nabywcza 1 z∏otego obni˝y∏a si´, liczàc w dzisiejszych z∏otych, do oko∏o 3,50 z∏. Od 1929 roku, w okresie wielkiego kryzysu, spada∏a produkcja, konsumpcja i inwestycje. Dosz∏o do g∏´bokiej deflacji. Ceny spada∏y; nawet o kilkadziesiàt procent. Najbardziej dramatyczny by∏ pod tym wzgl´dem rok 1933, ale spadek cen trwa∏ jeszcze d∏u˝ej, a˝ do roku 1936. Wówczas 1 ówczesny z∏oty mia∏ si∏´ nabywczà równà w dzisiejszych z∏otych 7,50 z∏. Do wybuchu drugiej wojny Êwiatowej zmiany cen nie by∏y ju˝ du˝e. Niska, nast´pna inflacja sprowadzi∏a si∏´ nabywczà 1 z∏otego do oko∏o

Wydaje si´, ˝e ten szczególny okres w dziejach z∏otego cieszy si´ ju˝ niema∏à popularnoÊcià wÊród coraz liczniejszych kolekcjonerów. DoÊç ciekawy zbiór tworzà monety srebrne – 43 obiegowe i 45 okolicznoÊciowych. Jednà z bardziej interesujàcych monet jest przypomniana teraz moneta wed∏ug projektu Antoniego Madeyskiego (nagrodzonego w konkursie jeszcze w 1925 roku) z wizerunkiem profilu g∏owy kobiety, w chuÊcie i z wieƒcem, umiejscowionym na tle k∏osów u∏o˝onych promieniÊcie. Monet´ t´, o nominale 10 z∏otych i zawartoÊci 16,5 grama czystego srebra, wybito w iloÊci 12,5 mln sztuk. Poczàtkowo, w 1932 roku, w mennicy londyƒskiej wyprodukowano 6 mln sztuk (wówczas gdy w krótkim terminie trzeba by∏o zapewniç odpowiednià iloÊç okreÊlonych monet w obiegu, zlecanie produkcji mennicom zagranicznym by∏o cz´sto praktykowane). Natomiast reszta nak∏adu powsta∏a ju˝ w mennicy warszawskiej, z czego 3,1 mln sztuk tak˝e w 1932 roku, zaÊ 3,4 mln sztuk w roku nast´pnym. Moneta mia∏a du˝à si∏´ nabywczà. W 1932 roku stanowi∏a równowartoÊç dzisiejszych 54 z∏. Potem, wskutek pog∏´biajàcej si´ deflacji, zdolnoÊç nabywcza dziesi´cioz∏otówki ros∏a, dochodzàc do 75 obecnych z∏otych w 1936 roku. Moneta pozostawa∏a w obiegu do wybuchu drugiej wojny Êwiatowej.

dr Grzegorz Wójtowicz Narodowy Bank Polski

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

– XVIII Mistrzostwa Âwiata w pi∏ce no˝nej NIEMCY 2006 –

Projektant monety: Urszula Walerzak

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ rdzeƒ: A g 9 2 5 / 1 0 0 0 platerowane Au 999/1000; pierÊcieƒ: A g 9 2 5 / 1 0 0 0 lustrzany 32,00 mm 14,14 g 80.500 szt.

Awers: Centralnie, wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó∏ or∏a pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2006. Wokó∏ stylizowana siatka bramki, na jej tle, poni˝ej oznaczenia m. roku emisji napis: 10 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Stylizowany wizerunek pi∏karza kopiàcego pi∏k´. Powy˝ej, na tle stylizowanego wizerunku s∏oƒca, stylizowany wizerunek pi∏ki no˝nej. Z lewej strony pi∏ki pó∏kolem napis: FIFA. W otoku napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NOèNEJ NIEMCY 2006. Projektant monety: Robert Kotowicz

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.200.000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Centralnie, na tle wizerunku stylizowanej pi∏ki no˝nej, stylizowana mapa Polski. W dolnej cz´Êci pi∏ki stylizowany napis: 2006/FIFA. W otoku napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NO˚NEJ NIEMCY. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 70.000 szt.

Awers: : Z prawej strony fragment stylizowanej pi∏ki no˝nej, na jego tle: z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z prawej - napis: 10 Z¸. Z lewej strony pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie m. roku emisji: 2006. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

P o l s k i

Monety

Rewers: Z prawej strony wizerunek biegnàcego pi∏karza na tle stylizowanego wizerunku Êrodkowej cz´Êci boiska pi∏karskiego. Z lewej strony u do∏u zmieniajàcy si´ w zale˝noÊci od kàta patrzenia wizerunek pi∏ki no˝nej. Z prawej strony pó∏kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NO˚NEJ. U góry z lewej strony napis: NIEMCY/2006. U do∏u z lewej strony napis: FIFA.

nomina∏ metal

B a n k

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 26 kwietnia 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, upami´tniajàce XVIII Mistrzostwa Âwiata w pi∏ce no˝nej, o nomina∏ach:

go nie odnaleziono. Nowe – Puchar Âwiata FIFA – zaprojektowa∏ W∏och Silvio Gazzaniga. Puchar ma 36 centymetrów wysokoÊci, wa˝y oko∏o 5 kilogramów i wykonany jest z 18-karatowego z∏ota.

• 100 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w z∏ocie; • 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, z efektem kàtowym; • 10 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze platerowanym z∏otem; • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold.

Legendarny król futbolu, Brazylijczyk Pele, jako jedyny pi∏karz trzy razy zostawa∏ mistrzem Êwiata. W 1958 r., gdy dokona∏ tego po raz pierwszy, nie mia∏ jeszcze skoƒczonych osiemnastu lat. Tylko dwóm osobom – Brazylijczykowi Mario Zagalo (1958, 1962 i 1970) oraz Niemcowi Franzowi Beckenbauerowi (1974 i 1990) uda∏o si´ wywalczyç tytu∏ najpierw w roli zawodnika, a nast´pnie trenera. Ten drugi jest teraz szefem komitetu organizacyjnego Mistrzostw. Jedynym trenerem, który mo˝e si´ poszczyciç dwoma tytu∏ami, pozostaje Vittorio Pozzo – zdoby∏ mistrzostwo z reprezentacjà W∏och w 1934 i 1938 r.

(najlepsze miejsca w spotkaniu fina∏owym) kosztujà 600 euro. Sprzeda˝ biletów, za poÊrednictwem Internetu, rozpocz´∏a si´ ju˝ 1 lutego 2005 r. Na pierwszà parti´ 812 tysi´cy kart wst´pu, przeznaczonych dla indywidualnych kibiców, nap∏yn´∏o ponad cztery miliony ofert z 195 krajów! O ich przydziale zadecydowa∏o losowanie. Jeszcze wi´cej by∏o ch´tnych na kolejne 250 tysi´cy biletów mo˝liwych do nabycia na poczàtku tego roku. Organizatorzy otrzymali na nie a˝ szeÊç milionów zamówieƒ!

9. czerwca mecz Niemcy – Kostaryka rozpocznie XVIII fina∏y Mistrzostw Âwiata w pi∏ce no˝nej. Mistrzostwa odb´dà si´ w Niemczech po raz drugi. Poprzednie rozegrano w tym kraju w 1974 r. W grudniu 2003 r. we Frankfurcie nad Menem odby∏o si´ losowanie grup eliminacyjnych, majàcych wy∏oniç 31 z 32 finalistów. Ostatnie miejsce zarezerwowano dla gospodarzy, tradycyjnie zwolnionych z kwalifikacji. W walce o prawo gry w mistrzostwach, do listopada ubieg∏ego roku, uczestniczy∏o a˝ 157 reprezentacji. Nast´pnie 9 grudnia w Lipsku dokonano losowego podzia∏u finalistów na nast´pujàce grupy: A: Niemcy, Kostaryka, Polska, Ekwador B: Anglia, Paragwaj, Trynidad i Tobago, Szwecja C: Argentyna,Wybrze˝e KoÊci S∏oniowej, Serbia i Czarnogóra, Holandia D: Meksyk, Iran, Angola, Portugalia E: W∏ochy, Ghana, Stany Zjednoczone, Czechy F: Brazylia, Chorwacja, Australia, Japonia G: Francja, Szwajcaria, Korea Po∏udniowa, Togo H: Hiszpania, Ukraina, Tunezja, Arabia Saudyjska Dwie najlepsze dru˝yny z ka˝dej z nich zakwalifikujà si´ do kolejnej rundy, w której walka o tytu∏ b´dzie prowadzona systemem pucharowym (przegrywajàcy odpada). Zawodnicy b´dà rywalizowali na dwunastu stadionach zbudowanych specjalnie na fina∏y lub gruntownie na ten cel zmodernizowanych. Niemcy wydali na to a˝ 1,4 miliarda euro. Najwi´cej – 242 miliony, na przebudow´ Stadionu Olimpijskiego w Berlinie (by∏ g∏ównà arenà Igrzysk Olimpijskich w 1936 r.), na którym odb´dzie si´ 9 lipca mecz fina∏owy. NajnowoczeÊniejszym obiektem jest stadion w Gelsenkirchen, z wysuwanà murawà i zamykanym dachem. Tytu∏u mistrzowskiego broni zespó∏ Brazylii, uwa˝any za faworyta imprezy (dru˝yna tego kraju jest najbardziej utytu∏owana w historii futbolu). W ostatnim finale, rozegranym przed czterema laty w japoƒskiej Jokohamie, pokona∏a Niemcy 2: 0. Brazylijczycy a˝ pi´ç razy byli mistrzami Êwiata (1958, 1962, 1970, 1994 i 2002). Jest to jedyna dru˝yna, która wyst´powa∏a we wszystkich turniejach fina∏owych. Trzykrotnie mistrzostwo zdobywa∏y reprezentacje W∏och (1934, 1938, 1982) i Niemiec (1954, 1974, 1990). Po dwa tytu∏y majà pi∏karze Urugwaju (1930, 1950) i Argentyny (1978, 1986). Raz mistrzami Êwiata byli Anglicy (1966) i raz Francuzi (1998). Zwyci´ski zespó∏ otrzymywa∏ do 1970 r. przechodni Puchar Rimeta, czyli Z∏otà Nike. Brazylijczycy zdobyli jà na w∏asnoÊç za trzeci tytu∏ mistrzowski. Niestety, bezcenne trofeum zosta∏o im skradzione i nigdy

Dariusz Kurowski dziennikarz sportowy Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Reprezentacja Polski po raz siódmy zagra w fina∏ach. Swoje wyst´py zapoczàtkowa∏a w 1938 r. we Francji. Przegra∏a po dogrywce z Brazylià 5: 6 i zosta∏a wyeliminowana z turnieju. Ernest Wilimowski zdoby∏ wtedy a˝ 4 bramki! Na nast´pny start Polacy czekali do 1974 r., zdobyli wtedy (na czele z trenerem tysiàclecia – Kazimierzem Górskim) trzecie miejsce. Grzegorz Lato zosta∏ królem strzelców imprezy (7 bramek). Kazimierza Deyn´ uznano za jednego z trzech najlepszych pi∏karzy turnieju (wyprzedzili go tylko – Holender Johann Cruyff i Franz Beckenbauer), a polskà dru˝yn´ za rewelacj´ Mistrzostw. W swoim trzecim starcie w Mistrzostwach w 1978 r. Polacy zaj´li 5-6 miejsce (zakoƒczyli udzia∏ w turnieju w II rundzie na 3. pozycji w jednej z dwóch grup eliminacyjnych). Cztery lata póêniej zakoƒczyli wyst´p w fina∏ach znów na medalowej, trzeciej pozycji. Dokonali tego pod kierunkiem trenera Antoniego Piechniczka, jedynego szkoleniowca, który poprowadzi∏ reprezentacj´ w dwóch fina∏ach. Próbowali tak˝e w 1986 r., choç ju˝ bez wi´kszego powodzenia (odpadli w 1/8 fina∏u). To by∏ po˝egnalny wyst´p W∏adys∏awa ˚mudy, który jest polskim rekordzistà – wzià∏ udzia∏ w czterech fina∏ach Mistrzostw Âwiata, wyst´pujàc podczas nich w 21 meczach. W trzech turniejach grali (w ka˝dym zdobywajàc bramki) – Grzegorz Lato i Andrzej Szarmach. Gdy przed czterema laty nasi pi∏karze, po szesnastoletniej przerwie, znów zakwalifikowali si´ do fina∏ów, radoÊç i oczekiwania zwiàzane z ich wyst´pem by∏y wielkie. Z pewnoÊcià zbyt du˝e, bo dru˝yna prowadzona przez Jerzego Engela zaj´∏a w grupie eliminacyjnej ostatnie miejsce. Dlatego trener Pawe∏ Janas, który w ubieg∏ym roku wywalczy∏ awans do niemieckich Mistrzostw, jest bardzo ostro˝ny w przewidywaniach i stawia sobie za cel podstawowy – wyjÊcie z grupy. Na pewno nie przekracza to mo˝liwoÊci jego dru˝yny. Poza tym niemieckie stadiony sà bardzo szcz´Êliwe dla Polaków. To na nich odnosili najwi´ksze sukcesy – zdobyli z∏oty medal olimpijski (1972) i trzecie miejsce w Mistrzostwach Âwiata (1974). Pi∏karskie Mistrzostwa Âwiata to najwi´ksza, obok letnich igrzysk olimpijskich, impreza sportowa. Jest organizowana co cztery lata i cieszy si´ niewiarygodnym zainteresowaniem kibiców. Dlatego zdobycie biletu na wybrany mecz tegorocznych Mistrzostw nie nale˝y do ∏atwych zadaƒ. Za najtaƒsze (najmniej atrakcyjne miejsca na meczach grupowych) trzeba zap∏aciç 35 euro. Najdro˝sze bilety

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 10.500 szt.

Awers: Centralnie, na tle stylizowanego fragmentu pi∏ki no˝nej, wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Powy˝ej or∏a, na kraw´dzi pi∏ki, stylizowane sylwetki szeÊciu pi∏karzy. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, oznaczenie roku emisji: 2006 oraz napis: 100 Z¸. Obok lewej ∏apy m. or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Na tle stylizowanego wizerunku Êrodkowej cz´Êci boiska pi∏karskiego, stylizowane wizerunki dwóch pi∏karzy oraz pi∏ki no˝nej. Powy˝ej napis: NIEMCY/2006. Z prawej strony napis: FIFA. Z lewej strony pó∏kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI¸CE NO˚NEJ. Projektant monety: Urszula Walerzak

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

B a n k

P o l s k i

Monety

stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ A g 9 2 5 / 1 0 0 0 o ra z b rà z o wa f a r b a lustrzany 38,61 mm 28,28 g 64.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej na tle stylizowanego drewna. Pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, oznaczenie roku emisji: 2006 oraz: m. 20 Z¸. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowany wizerunek koÊcio∏a w Haczowie na tle bràzowego stylizowanego drewna. Z lewej i prawej strony pó∏kolem napis: KOÂCIÓ¸ W HACZOWIE. Projektant monety: Urszula Walerzak

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci w owalu stylizowany wizerunek koÊcio∏a w Haczowie. Powy˝ej koÊcio∏a pó∏kolem napis: KOÂCIÓ¸ W HACZOWIE. Po bokach owalu stylizowane drewno. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Urszula Walerzak

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal

KoÊció∏ w Haczowie – Zabytki Kultury Materialnej w Polsce –

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 13 wrzeÊnia 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety „KoÊció∏ w Haczowie”, o nomina∏ach: • 20 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold.

KoÊció∏ wzniesiono z drewna jod∏owego, na kamiennej podmurówce. W poczàtku XVII w. zosta∏ otoczony ziemnym wa∏em, pe∏niàcym równie˝ funkcj´ obronnà. KoÊcielnà wie˝´, dobudowanà w 1624 r., wieƒczy izbica i dach z wie˝yczkà zwieƒczonà cebulastym he∏mem. KoÊció∏ obiegajà podcienia, tzw. soboty (niskie podcienia otaczajàce drewniane koÊció∏ki na Âlàsku, Morawach, w Ma∏opolsce. Soboty podparte sà s∏upkami i przykryte jednospadowym dachem. Z uwagi na cz´sto znaczne odleg∏oÊci niektórzy wierni przybywali na niedzielnà msz´ ju˝ w sobotni wieczór i oczekiwali do rana gromadzàc si´ wokó∏ koÊcio∏a. Soboty dawa∏y im schronienie przed opadami deszczu, wiatrem itp. – nazwa pochodzi od dnia tygodnia – soboty). KoÊció∏ nakryty jest strzelistym dachem o jednej kalenicy, pod którego okapem widoczne sà drewniane zaczepy rzeêbione na kszta∏t ludzkich twarzy. Dach koÊcio∏a ucierpia∏ podczas dzia∏aƒ wojennych w 1914 r.; odnowiony zosta∏ w rok pó˝niej. KoÊcielne dachy, zadaszenia i Êciany obite sà gontem. KoÊció∏ jest jednonawowy; od pó∏nocy z prezbiterium sàsiaduje zakrystia. Do nawy przylega skarbiec i kaplica Matki Boskiej, powsta∏a w koƒcu XVIII w. W wejÊciu do nawy zachowa∏ si´ ostro∏ukowy portal i drzwi z ozdobnymi okuciami z koƒca XV w.

konfesjona∏y, ∏awy o malowanych przedpiersiach oraz ambona. Wyposa˝enie koÊcio∏a dope∏niajà epitafium marmurowe Anny z Wybranowskich Trzebiƒskiej zmar∏ej w 1763 r. oraz portret kolatora (opiekuna i dobrodzieja) Ignacego Urbaƒskiego, zmar∏ego w 1824 r.

Drewniane, zr´bowe (wznoszone z poziomych bali drewnianych, po∏àczonych w naro˝nikach ∏àczeniami ciesielskimi) katolickie koÊcio∏y na ziemiach polskich sà Êwiatowym fenomenem, zjawiskiem unikalnym, ÊciÊle zwiàzanym z europejskimi wartoÊciami duchowymi i lokalnà tradycjà budowlanà. W 2003 r. koÊcio∏y w Binarowej, Bliznem, D´bnie Podhalaƒskim, Haczowie, Lipnicy Murowanej i S´kowej zosta∏y wpisane na List´ Âwiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Wybrane Êwiàtynie kryjà wyjàtkowo pi´kne wn´trza, obrazujàce przemiany sztuki europejskiej od gotyku po póêny barok i czasy nowo˝ytne, przemawiajàce do nas kompletnymi i jednorodnymi wystrojami z epoki. AtrakcyjnoÊç Êwiàtyƒ jest te˝ nieroz∏àcznie zwiàzana z po∏o˝eniem w malowniczych Êródgórskich dolinach, wÊród lasów i pól. Polskie koÊcio∏y drewniane to wyjàtkowe po∏àczenie cech kulturowych cerkiewnego Wschodu i koÊcielnego Zachodu. By∏y budowlami o szczególnym znaczeniu. Elitarnymi, lecz powszechnie obecnymi w krajobrazie. Swà kompozycj´ przestrzennà wywodzà z przej´tych wraz z katolicyzmem wymogów kanonicznych, a wszystkie od stuleci pe∏nià funkcje liturgicznà i kultowà. Sà materialnym znakiem to˝samoÊci miejscowej wspólnoty, a zarazem obiektem reprezentacyjnym, skupiajàcym niegdyÊ ambicje fundatorów i twórców. Przypomnieç tu trzeba, ˝e budownictwo drewniane na ziemiach polskich si´ga prehistorii. W dawnej Polsce z drewna wznoszono wszelkie budowle, tak˝e te rezydencjonalne i sakralne. Jednak stopniowo drewno jako budulec wychodzi∏o z u˝ycia. DziÊ budownictwo drewniane ginie, ale jego najlepsze przyk∏ady budzà zachwyt i szacunek. Szczególne miejsce wÊród tych wspania∏ych budowli zajmuje koÊció∏ pod wezwaniem Wniebowzi´cia NajÊwi´tszej Maryi Panny i Êw. Micha∏a Archanio∏a w Haczowie ko∏o Krosna (województwo podkarpackie). WieÊ Haczów zosta∏a lokowana przez Kazimierza Wielkiego oko∏o 1352 r. jako wieÊ królewska. Parafia by∏a wzmiankowana w êród∏ach po raz pierwszy w 1388 r. Tutejszy koÊció∏ parafialny nale˝y do najwi´kszych i najstarszych Êwiàtyƒ drewnianych w Europie i jest uznawany za najstarszà na Êwiecie Êwiàtyni´ drewnianà o konstrukcji zr´bowej. Gotycki koÊció∏ wzniesiono w po∏owie XV w. Poczàtkowo uwa˝ano, i˝ pochodzi z ok. 1624 r. i zosta∏ wzniesiony podczas odbudowy wsi po najeêdzie tatarskim. Odkrycie oryginalnej gotyckiej polichromii pozwoli∏o przesunàç datowanie koÊcio∏a na XV stulecie. KoÊció∏ wzniesiono w historycznym centrum wsi, na wysokiej skarpie nad korytem Wis∏oka. Strzelista bry∏a dominuje w panoramie wsi.

Strop oraz Êciany wn´trza haczowskiej Êwiàtyni pokrywajà polichromie pochodzàce z kilku okresów. Najstarsze sà malowane na zr´bie Êcian krzy˝e konsekracyjne (tzw. zacheuszki, czyli miejsca, które zosta∏y namaszczone przez biskupa podczas poÊwi´cenia koÊcio∏a) z po∏owy XV w. Monumentalna dekoracja figuralna, wykonana oko∏o 1494 r., pokrywa Êciany nawy i prezbiterium, a pierwotnie równie˝ pokrywa∏a stropy. W prezbiterium znajduje si´ cykl M´ki Paƒskiej, a na Êcianie pó∏nocnej prezbiterium sceny Zabójstwa Êw. Stanis∏awa, Koronacji NajÊwi´tszej Marii Panny i wizerunek Micha∏a Archanio∏a. W dolnej partii dekoracji wyst´pujà iluzjonistyczne draperie. Na Êcianach nawy umieszczono dekoracje figuralne z wizerunkami m. in. Êwi´tych Heleny, Marii Magdaleny, Ma∏gorzaty, Zofii oraz Êw. Sebastiana. Na Êcianie pó∏nocnej nawy dominuje monumentalna postaç Êw. Krzysztofa. Zachowa∏a si´ gotycka polichromia stropu, odkryta w formie 11 luênych desek na poddaszu koÊcio∏a, przedstawiajàca Chrystusa. Ruchome wyposa˝enie koÊcio∏a zosta∏o zdemontowane w zwiàzku z pracami badawczymi i konserwatorskimi. DziÊ trwa przywracanie jego pe∏nego blasku. Po konserwacji powróci∏y do wn´trza koÊcio∏a trzy barokowe o∏tarze z XVII w. S∏ynàca ∏askami gotycka Pieta z oko∏o 1400 r. oraz barokowy krucyfiks z belki t´czowej znajdujà si´ w nowym koÊciele. Tam te˝ przechowywany jest jeden z barokowych o∏tarzy. We wspó∏czesnym o∏tarzu g∏ównym drewnianej Êwiàtyni umieszczono póênogotyckà rzeêb´ Matki Boskiej z Dzieciàtkiem z poczàtku XVI w. Do kaplicy bocznej koÊcio∏a powróci∏ o∏tarz Chrystusa Mi∏osiernego, z koƒca XVII w., dzie∏o warsztatu kroÊnieƒskiego. Z kroÊnieƒskich warsztatów pochodzà te˝ barokowe

KoÊció∏ w Haczowie jest imponujàcym przyk∏adem naszego dziedzictwa kulturowego. Trwajàc od wieków w podgórskim krajobrazie nieustannie przypomina, ˝e budownictwo drewniane to nieod∏àczny element polskiego pejza˝u – tak˝e duchowego.

Roman Marcinek, Regionalny OÊrodek Badaƒ i Dokumentacji Zabytków w Krakowie

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

B a n k

P o l s k i

Monety Noc Êwi´tojaƒska – Polski rok obrz´dowy – nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

20 z∏ A g 9 2 5 / 1 0 0 0 oraz hologram lustrzany 38,61 mm 28,28 g 65.000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej napis: 20 / Z¸. W centralnej cz´Êci oraz nad or∏em wizerunki dziewczàt i ch∏opców taƒczàcych przy ognisku, na tle stylizowanych liÊci paproci. U do∏u pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2006. Pod lewà ∏apà or∏a znak m mennicy: –– w. Rewers: W centralnej cz´Êci hologram przedstawiajàcy stylizowany wizerunek kwiatu paproci, zmieniajàcy kolory w zale˝noÊci od kàta patrzenia. W otoku na tle ozdobnego reliefu stylizowane wizerunki dwóch skrzatów, u do∏u pó∏kolem napis: NOC ÂWI¢TOJA¡SKA.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m ∏apà or∏a znak mennicy:.–– w Rewers: Wizerunek taƒczàcej dziewczyny trzymajàcej w d∏oni wianek z kwiatów. U do∏u stylizowane liÊcie paproci. U góry pó∏kolem napis: NOC ÂWI¢TOJA¡SKA. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

Projektant monety: Robert Kotowicz

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 25 maja 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety „Noc Êwi´tojaƒska”, o nomina∏ach: • 20 z∏ – wykonanà stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold.

– w∏asnor´cznie upleciony z sezonowych zió∏ i kwiatów, przymocowany do deseczki, oÊwietlony przylepionà w Êrodku, p∏onàcà Êwieczkà i p∏ynàcy nocà z nurtem wodnym, by∏ nie tylko atrybutem ró˝nych dziewcz´cych wró˝b mi∏osnych. Stawa∏ si´ równie˝ darem dla wybranego ch∏opca, znakiem oddania i mi∏oÊci.A gdy ch∏opiec nie waha∏ si´ skoczyç do wody i wy∏owi∏ wianek, deklarowa∏ odwzajemnione uczucie i po˝àdanie, a czasem tak˝e powa˝niejsze ma∏˝eƒskie zamiary. W noc Êwi´tojaƒskà szczególnych w∏aÊciwoÊci ochronnych, ˝yciodajnych, czarodziejskich i oczyszczajàcych nabieraç mia∏ ogieƒ. Na polach, wygonach, wzgórzach, polanach leÊnych i nad wodami rozpalano wi´c wielkie ogniska, zwane sobótkami lub palinockami. Rozpalajàcy je m∏odzieƒcy zawsze krzesali iskr´ deskami (jest to stara technika rozpalania ognia przez tarcie). Wokó∏ sobótek taƒczy∏y nocà bia∏o ubrane dziewcz´ta, w wiankach na g∏owie, przepasane zielem bylicy. Ten malowniczy zwyczaj uwieczni∏ w XVI wieku Jan Kochanowski, poÊwi´cajàc mu poemat Pieʃ Êwi´tojaƒska o sobótce. Pozostawi∏ w nim tak˝e przekaz o uznanych w∏aÊciwoÊciach ochronnych ognia Êwi´tojaƒskiego, piszàc:

bylica pio∏unowa, uwa˝ana za pot´˝ny amulet i niezawodny Êrodek przeciwko czarownicom, czarom, chorobom i ka˝demu z∏u. Kobiety przepasywa∏y si´ nià w noc Êwi´tojaƒskà, pali∏y w ogniskach, zaszywa∏y jà sobie w obr´by spódnic i nosi∏y przez ca∏y rok. Prócz tego p´ki bylicy rzucano na dachy, wieszano na Êcianach domów i stajen, wk∏adano do poÊcieli rodzàcym, stosowano do okadzania chorych ludzi i zwierzàt. Podobne dzia∏anie i zastosowanie mia∏y ruta, dziewi´ciornik i ∏opian, którym wraz z poÊwi´conymi w koÊciele ga∏àzkami leszczyny, lipy i klonu majono domy na powitanie lata oraz wbijano w skiby zagonów na dobry wzrost i urodzaj zbo˝a i warzyw, a tak˝e przeciwko burzom i gradobiciom mogàcym zagroziç uprawom. W wigili´ Êw. Jana zbierano tak˝e ró˝ne zio∏a sprawdzone w domowym lecznictwie, przede wszystkim dziurawiec, zwany zielem Êwi´tojaƒskim, pio∏un, macierzank´, biedrzeniec, kwiaty czarnego bzu, kopytnik, rosiczk´ i wiele innych. Do najbardziej znanych i powszechnie stosowanych Êwi´tojaƒskich roÊlin mi∏oÊniczych nale˝a∏ nasi´êrzal. Za dnia dziewcz´ta wyszukiwa∏y jego krzaczki, rosnàce zwykle na obrze˝ach polan leÊnych, a o pó∏nocy rozebrane do naga, skàpane w nocnej rosie, zrywa∏y go wypowiadajàc znane w ca∏ej Polsce zakl´cie:

NOC ÂWI¢TOJA¡SKA Jest to najkrótsza w ciàgu roku noc (w porze letniego przesilenia s∏oƒca), z 23 na 24 czerwca, przypadajàca w wigili´ Êw. Jana Chrzciciela. W tradycji polskiej nazywana jest nocà Êwi´tojaƒskà (od imienia Êwi´tego), palinockà lub sobótkà (od zapalanych wieczorem i nocà ogni obrz´dowych zwanych niegdyÊ sobótkami), kupalnockà, kupalnicà, kupa∏à (byç mo˝e od imienia pogaƒskiego bo˝ka Kupa∏y, od nocnych kàpieli, rus. kupat’ = kàpaç si´; od imienia Kupa∏a lub Kupa∏o, jak na wschodnich rubie˝ach Polski zwano Êw. Jana Chrzciciela, który chrzci∏ ludzi zanurzajàc ich, czyli kàpiàc w wodzie). UroczystoÊci nocy Êwi´tojaƒskiej zwiàzane sà z archaicznymi obrz´dami powitania lata, dotyczàcymi kultu s∏oƒca i si∏ przyrody oraz z oczyszczajàcymi rytua∏ami ognia i wody, a tak˝e towarzyszàcymi im obrz´dami rolniczymi i obrz´dami mi∏oÊci i p∏odnoÊci, które zgodnie z dawnymi wierzeniami i obyczajem odbywa∏y si´ w czas przesilenia letniego, a wi´c w porze wielkiego Êwiat∏a, d∏ugo Êwiecàcego s∏oƒca, rozkwitu przyrody i ˝ycia. Przed przyj´ciem chrzeÊcijaƒstwa obrz´dy takie i rytua∏y by∏y znane i praktykowane prawie w ca∏ej Europie. Póêniej zaÊ powiàzane zosta∏y z kultem wielkiego Êwi´tego KoÊcio∏a Jana Chrzciciela i kalendarzem Êwiàt koÊcielnych. Mimo to liczne relikty odwiecznych wierzeƒ i obrz´dów powitania lata przez ca∏e stulecia trwa∏y w polskich, zw∏aszcza ludowych, obchodach nocy Êwi´tojaƒskiej, a otoczka chrzeÊcijaƒska tych obchodów by∏a bardzo nik∏a. Powszechnie wierzono, ˝e w t´ dziwnà, krótkà i tajemniczà noc dziejà si´ cuda: ziemia otwiera si´ i ukazuje ukryte skarby; czarodziejskich w∏aÊciwoÊci nabierajà woda, ogieƒ, ˝ar z ogniska, a tak˝e roÊliny, a ju˝ zw∏aszcza zio∏a lecznicze i roÊliny sprowadzajàce mi∏oÊç. Wierzono, ˝e ja∏owa zwykle paproç o pó∏nocy na chwil´ zakwita, a jej wielki i pi´kny, Êwiecàcy w nocy kwiat ma niezwyk∏à moc. Jednym z najwa˝niejszych atrybutów i jednoczeÊnie symboli ludowych obchodów Êwi´tojaƒskich by∏a woda. W ca∏ej Polsce obowiàzywa∏ zwyczajowy zakaz kàpieli w wodach rzek, strumieni i jezior przed 24 czerwca i nocà Êwi´tojaƒskà. WczeÊniejsza kàpiel mog∏a groziç utoni´ciem, porwaniem przez boginki wodne, duchy topielców, ukàszeniem wodnego gada, ró˝nymi chorobami. Dopiero woda „ochrzczona” przez Êw. Jana, „ogrzmiana” podczas czerwcowych burz i deszczów (nazywanych Êwi´tojaƒskimi) ogrzana i oczyszczona odbitym w niej za dnia Êwiat∏em s∏onecznym by∏a bezpieczna i nabiera∏a ˝yciodajnych mocy: dawa∏a si∏´, zdrowie, urod´ i powab, leczy∏a, g∏ównie choroby skóry i nawet op´tanie; wspomaga∏a praktyki mi∏osne. W ca∏ej Polsce powszechny by∏ zwyczaj kàpieli, zanurzania, brodzenia w wodzie w noc Êwi´tojaƒskà lub tarzania si´ nago po zroszonej trawie, w nocy i bez Êwiadków, co niekiedy czyni∏y spragnione mi∏oÊci dziewcz´ta. Sta∏ym elementem obchodów Êwi´tojaƒskich by∏o tak˝e puszczanie wianków na wod´ przez zakochane panny.Wianek (symbol dziewictwa)

„Pi´kna nocy ˝ycz pogody, Broƒ wichrów i nag∏ej wody... Tak to nam matki poda∏y, Samy tak˝e drugich mia∏y, ˚e na dzieƒ Êwi´tego Jana Zawdy sobótka palana...” Wed∏ug najdawniejszych wierzeƒ ogieƒ Êwi´tojaƒski mia∏ bowiem ob∏askawiaç ˝ywio∏y, deszcz, burz´ i huragany. Mia∏ tak˝e p∏oszyç i odp´dzaç czarownice, zw∏aszcza jeÊli pali∏y si´ w nim zio∏a (przede wszystkim bylica i pio∏un), którym przypisywano w∏aÊciwoÊci czarodziejskie. Ksi´˝a starali si´ zwalczaç palenie sobótek, nocne zabawy i swobodne, erotyczne zachowania m∏odzie˝y, na które w t´ jednà w roku noc zezwala∏y tradycja i obyczaj, widzàc w nich, nie bez pewnej racji, pozosta∏oÊç praktyk pogaƒskich. Zamiast tego starano si´ nak∏oniç wiernych do pobo˝noÊci i praktyk religijnych ku czci Êwi´tego m´˝a Jana. Mimo to ka˝dego roku przy nocnych ogniskach zbiera∏y si´ gromady ludzi, g∏ównie m∏odych: panien i kawalerów, ale tak˝e i osób doros∏ych: dojrza∏ych m´˝czyzn i zam´˝nych kobiet, które – podobnie jak dziewcz´ta – przepasywa∏y si´ bylicà, wierzàc, ˝e ochroni je od chorób, bólów krzy˝a i koÊci, zw∏aszcza podczas zbli˝ajàcej si´ ci´˝kiej pracy przy sianokosach i ˝niwach, zapewni im p∏odnoÊç i lekkie porody. Tworzàc kràg wokó∏ ogniska, kobiety ze Êpiewem wrzuca∏y w p∏omienie p´czki ziela. Do sta∏ego repertuaru spotkaƒ i zabaw sobótkowych nale˝a∏y skoki przez ognisko, którymi nad ranem popisywali si´ ch∏opcy, pragnàc wzbudziç podziw obecnych na sobótce dziewczàt. I by∏ to niewàtpliwie wa˝ny, utrwalony w tradycji, element zalotów. Prócz tego udany, wysoki skok przez ogieƒ wró˝y∏ goràcà, odwzajemnionà, szcz´Êliwà mi∏oÊç i szybki Êlub. Wed∏ug wierzeƒ ludowych, w noc Êwi´tojaƒskà szczególnej mocy leczniczej, czarodziejskiej i afrodyzyjnej (erotycznej) nabiera∏y roÊliny. Mia∏y wi´c szerokie i ró˝norodne zastosowanie w praktykach magicznych. Najwa˝niejsza wÊród nich by∏a, wspominana ju˝ wczeÊniej,

Nasi´ êrzele rw´ ci´ Êmiele, Pi´cià palcy, szóstà d∏onià, Niech si´ ch∏opcy za mnà gonià. W Êwi´tojaƒskich zabiegach mi∏osnych stosowany bywa∏ tak˝e popularny lubczyk, który zakochane dziewczyny dodawa∏y ch∏opcom do wódki, aby wzbudziç ich nami´tnoÊç. W obchodach Êwi´tojaƒskich najwa˝niejszy by∏ jednak kwiat paproci – kwiat, który istnieje tylko w legendzie, podaniach, baÊniach. W rzeczywistoÊci bowiem paproç nie kwitnie. Ten mityczny kwiat, zachwycajàcy barwà i blaskiem, purpurowy, b∏´kitny lub z∏ocisty, który w noc przesilenia letniego mia∏ zakwitaç w leÊnych ost´pach, w trudno dost´pnych uroczyskach dok∏adnie o pó∏nocy i na jednà tylko chwil´, zgodnie z legendà mia∏ posiadaç niezwyk∏à moc czarodziejskà. Szukano wi´c kwiatu paproci w noc Êwi´tojaƒskà, wierzàc ˝e temu, kto go znajdzie, umiej´tnie zerwie i zdo∏a zabraç ze sobà, przyniesie szcz´Êcie w mi∏oÊci, niezwyk∏à màdroÊç, wielkie bogactwo, wska˝e drog´ do ukrytych w ziemi skarbów, zapewni powodzenie we wszystkich przedsi´wzi´ciach, a nawet dar jasnowidzenia, a gdy zajdzie taka potrzeba – niewidzialnoÊç. Odnaleêç i zdobyç kwiat paproci mogli jednak wy∏àcznie ludzie wielkiej odwagi i prawoÊci, poddawani najpierw ci´˝kim próbom i gdy pokonali zwyci´sko ró˝ne, niebezpieczne przeszkody. W polskiej i tak˝e europejskiej tradycji legendarny kwiat paproci sta∏ si´ wi´c najwa˝niejszym i najbardziej wyrazistym symbolem obchodów Êwi´tojaƒskich i wszystkich cudów Êwi´tojaƒskiej nocy.

Barbara Ogrodowska Paƒstwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

– 100-lecie Szko∏y G∏ównej Handlowej w Warszawie –

200 z∏ 900/1000 Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 8.000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Nad or∏em oznaczenie roku emisji: 2006. Z lewej strony stylizowany wizerunek or∏a ze sztandaru SGH. U do∏u napis: RZECZPOSPOLITA / POLSKA / 200 Z¸. Pod m lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w. Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowany wizerunek logo SGH, poni˝ej napis: 1906-2006. U do∏u stylizowany wizerunek fasady budynku uczelni. W otoku napis: SZKO¸A G¸ÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci napis: SGH, poni˝ej stylizowany wizerunek fasady budynku uczelni, pod nim napis: 1906-2006. W otoku napis: SZKO¸A G¸ÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm (dziewi´ciokàt foremny wpisany w okràg) 14,14 g 59.000 szt. Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej na tle stylizowanego ostros∏upa. U góry oznaczenie roku emisji: 2006. Z lewej i prawej strony ukoÊnie napisy: 10 Z¸. Poni˝ej or∏a napis: RZECZPOSPOLITA/ POLSKA. Pod lewà ∏apà m. or∏a znak mennicy: –– w

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica

P o l s k i

Monety

Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowany wizerunek kuli ziemskiej, na jej tle z lewej strony stylizowany wizerunek logo SGH. U do∏u stylizowany wizerunek fasady budynku uczelni, poni˝ej napis: 1906-2006. Pó∏kolem u góry napis: SZKO¸A G¸ÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

B a n k

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 11 paêdziernika 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety upami´tniajàce 100-lecie Szko∏y G∏ównej Handlowej w Warszawie, o nomina∏ach:

Zmieniono równie˝ nazw´ na Szko∏a G∏ówna Planowania i Statystyki (SGPiS) oraz dostosowano jej program nauczania i badaƒ do potrzeb gospodarki centralnie kierowanej. Nowa, wydzia∏owa struktura organizacyjna, odpowiada∏a wàskiemu, bran˝owemu kszta∏ceniu ekonomicznemu.

Obraz Uczelni w opinii spo∏ecznej zaczà∏ ulegaç korzystnym zmianom. Gwa∏townie wzros∏o zainteresowanie m∏odzie˝y naukà w SGH, a liczba studiujàcych zbli˝y∏a si´ do rekordowego poziomu 12 tys. Niewàtpliwy wp∏yw na ten proces, poza reformami wewn´trznymi Uczelni, mia∏y nowe perspektywy, jakie przed ekonomistami otwiera∏a transformacja ustrojowa. Jej aspekt gospodarczy zwiàzany by∏ z koncepcjami oraz zdecydowanymi i odwa˝nymi dzia∏aniami wychowanka i nauczyciela akademickiego szko∏y – Leszka Balcerowicza. Wstàpienie Polski do Unii Europejskiej wymog∏o m. in. zmiany w systemie szkolnictwa wy˝szego. Zgodnie z nowymi regulacjami prawnymi SGH od roku akademickiego 2006/2007 wprowadzi∏a obligatoryjne kszta∏cenie na poziomie licencjackim, magisterskim i doktoranckim, na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych. Odpowiednio przebudowa∏a programy studiów, utrzymujàc szeroki zakres wyboru wyk∏adowców i wyk∏adów.

• 200 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold. Poczàtki Uczelni si´gajà 1906 r. Wtedy to, dzi´ki ograniczonej liberalizacji ˝ycia spo∏ecznego w zaborze rosyjskim powsta∏y Prywatne Kursy Handlowe M´skie Augusta Zieliƒskiego. Mia∏y one charakter wy˝szej szko∏y ekonomicznej, co potwierdzone zosta∏o w 1915 r. zezwoleniem okupanta niemieckiego na u˝ywanie nazwy Wy˝sza Szko∏a Handlowa (WSH). Po odzyskaniu niepodleg∏oÊci przez Polsk´ WSH otrzyma∏a osobowoÊç prawnà, a w 1924 r. prawa przys∏ugujàce szko∏om akademickim. Powo∏any zosta∏ senat uczelni, który by∏ w∏aÊcicielem szko∏y, a Rektorem zosta∏ Boles∏aw Miklaszewski. Miklaszewski, wzorujàc si´ na uczelniach zagranicznych, nie tylko stworzy∏ nowoczesne programy nauczania i dobra∏ kompetentnà kadr´ nauczajàcà, ale tak˝e stworzy∏ campus przy ulicy Rakowieckiej. Od 1933 r. uczelnia nosi∏a nazw´ Szko∏y G∏ównej Handlowej w Warszawie (SGH), co podkreÊla∏o jej centralnà pozycj´ w polskim szkolnictwie ekonomicznym. Uczelnia, jako bezwydzia∏owa, kszta∏ci∏a m∏odzie˝ na oÊmiu kierunkach studiów, mia∏a prawo nadawania tytu∏u magistra oraz stopni doktora i doktora habilitowanego nauk ekonomicznych. Jej wyk∏adowcami byli m.in. Ludwik Krzywicki, Jan Lewiƒski, Edward Lipiƒski, Stefan Starzyƒski, Stanis∏aw Wojciechowski i W∏adys∏aw Zawadzki. Do 1939 r. wydano ponad 1700 dyplomów ukoƒczenia studiów i ponad 500 dyplomów magistra. WÊród absolwentów uczelni znajdowali si´ dzia∏acze polityczni i gospodarczy (Edward Dro˝niak, Józef Poniatowski, Adam Rapacki), naukowcy (Jan Drewnowski, Stanis∏aw Skrzywan, Jan WiÊniewski), a tak˝e ludzie kultury i sztuki (Jan Dobraczyƒski, Stanis∏aw Dygat, Kazimierz Rudzki). Druga wojna Êwiatowa nie przerwa∏a dzia∏alnoÊci SGH, która pod oficjalnym szyldem Êredniej szko∏y zawodowej, prowadzi∏a zaj´cia na poziomie akademickim. Jej kadra i studenci uczestniczyli w strukturach paƒstwa podziemnego i wzi´li udzia∏ w powstaniu warszawskim. Uczelnia wznowi∏a dzia∏alnoÊç ju˝ w lutym 1945 r. Poczàtkowo, mimo post´pujàcych zmian ustrojowych, jej charakter nawiàzywa∏ do tradycji mi´dzywojennych. Radykalne przekszta∏cenia nastàpi∏y w 1949 r., kiedy decyzjami politycznymi upaƒstwowiono SGH.

Od drugiej po∏owy lat 50. dwudziestego wieku, rozpoczà∏ si´ proces podnoszenia poziomu naukowego i dydaktycznego SGPiS. Wyraêniej si´gano do Êwiatowego dorobku w dziedzinie ekonomii, rozszerzano nauk´ j´zyków obcych i rozwijano kontakty mi´dzynarodowe, modernizowano dydaktyk´. Pozycj´ uczelni wzmacnia∏a obecnoÊç w jej murach m. in. profesorów Andrzeja Grodka, Micha∏a Kaleckiego, Edwarda Lipiƒskiego, Jerzego Lotha, Józefa So∏daczuka i Aleksego Wakara. Absolwenci uczelni byli nieustannie obecni w strukturach gospodarczych i politycznych Polski oraz uczestniczyli w pracach organizacji i biznesu mi´dzynarodowego. Dyplomami SGPiS legitymujà si´ m. in. Leszek Balcerowicz, Henryka Bochniarz, Igor Chalupiec, Danuta Hübner, Krzysztof Kalicki, Marek Borowski, Grzegorz Ko∏odko, Bogus∏aw Kott, Andrzej Podsiad∏o, Andrzej Olechowski, Józef Oleksy, Jerzy Osiatyƒski, S∏awomir Sikora i Dariusz Rosati. Prze∏om polityczny w Polsce w 1989 r. umo˝liwi∏ przystàpienie do radykalnej reformy strukturalnej i programowej. Uczelnia wróci∏a w 1991 r. do swojej historycznej nazwy – Szko∏y G∏ównej Handlowej w Warszawie, ale nie odrzuci∏a charakteru szerokoprofilowej wy˝szej uczelni ekonomicznej, odpowiadajàcej standardom Êwiatowym. Zmiany strukturalne spowodowa∏y w 1993 r. likwidacj´ wydzia∏ów. Instytuty i katedry SGH zgrupowano w kolegiach: Analiz Ekonomicznych, Ekonomiczno-Spo∏ecznym, Gospodarki Âwiatowej, Nauk o Przedsi´biorstwie oraz Zarzàdzania i Finansów. M∏odzie˝y stworzono mo˝liwoÊç studiowania na odpowiadajàcych uczelniom zachodnim, nast´pujàcych kierunkach: ekonomii, finansów i bankowoÊci, gospodarki publicznej, metod iloÊciowych i systemów informacyjnych, mi´dzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych oraz zarzàdzania i marketingu. Od lat 90. rekrutacja na studia odbywa∏a si´ w trybie ogólnouczelnianym. Poczàtkowe 3 semestry (Studium Podstawowe) by∏y wspólne dla wszystkich studentów, którzy mieli prawo wyboru wyk∏adowców poszczególnych przedmiotów. Na semestrach 4-10 (Studium Dyplomowe) istnia∏a du˝a swoboda wyboru przedmiotów, których struktura okreÊla zainteresowania kierunkowe studentów. Studia mo˝na by∏o ukoƒczyç z dyplomem zawodowym (licencjat) lub magisterskim. Szeroko rozwini´te zosta∏y studia podyplomowe, doktoranckie i MBA. SGH znalaz∏a si´ w gronie najlepszych uczelni zarzàdzania w Europie, skupionych w CEMS (Community of European Management Schools).

Ranking szkó∏ wy˝szych, og∏oszony wiosnà 2006 r., potwierdzi∏ czo∏owà pozycj´ SGH nie tylko w szkolnictwie ekonomicznym, ale tak˝e w ca∏ym Êrodowisku akademickim kraju. SGH zaj´∏a 4 miejsce, za Uniwersytetem Warszawskim, Uniwersytetem Jagielloƒskim i Politechnikà Warszawskà. Na liÊcie uczelni ekonomicznych – zdecydowanie wyprzedza∏a paƒstwowe akademie ekonomiczne i uczelnie prywatne.

prof. Janusz Kaliƒski, Szko∏a G∏ówna Handlowa Przewodniczàcy Komitetu Organizacyjnego Obchodów 100-lecia Szko∏y G∏ównej Handlowej w Warszawie

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

100 z∏ 900/1000 Au lustrzany 21,00 mm 8,00 g 9.000 szt.

Awers: U góry wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni˝ej stylizowany wizerunek ksi´gi ze zwisajàcà piecz´cià oraz napis: 100 Z¸. Z lewej strony ksi´gi oznaczenie roku emisji: 2006. U góry pó∏kolem napis: m. RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Wizerunek kanclerza Jana ¸askiego trzymajàcego ksi´g´. Z lewej strony na stylizowanej tablicy napis: 500-LECIE WYDANIA STATUTU ¸ASKIEGO. Projektant monety: Roussanka Nowakowska

Projektant monety: Roussanka Nowakowska

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

500-lecie wydania Statutu ¸askiego

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.000.000 szt.

Awers: : Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Popiersie kanclerza Jana ¸askiego, z prawej strony stylizowany wizerunek ksi´gi ze zwisajàcà piecz´cià. U góry pó∏kolem napis: 500-LECIE WYDANIA STATUTU ¸ASKIEGO. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. 10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 57.000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, z lewej strony wizerunek wagi. Poni˝ej stylizowany wizerunek ksi´gi ze zwisajàcà piecz´cià oraz napis: 10 Z¸. Powy˝ej or∏a i wagi oznaczenie roku emisji: 2006. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

P o l s k i

Monety

Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowany wizerunek fragmentu drzeworytu przedstawiajàcy króla Aleksandra Jagielloƒczyka siedzàcego na tronie oraz kanclerza Jana ¸askiego trzymajàcego statut i t∏ok piecz´tny. Powy˝ej tronu pó∏kolem napis: 500-LECIE WYDANIA STATUTU ¸ASKIEGO. W otoku stylizowane wizerunki 23 herbów: paƒstwa, lenn i ziem sk∏adajàcych si´ na Królestwo Polskie.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

B a n k

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 6 listopada 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety upami´tniajàce 500-lecie wydania Statutu ¸askiego, o nomina∏ach:

(Powszechny s∏awnego Królestwa Polskiego przywilej zatwierdzonych publicznie konstytucji, zezwoleƒ i dekretów). Zbiór ten, potocznie nazywany Statutem ¸askiego, sk∏ada∏ si´ z dwóch cz´Êci: pierwsza zawiera∏a statuty, przywileje oraz inne êród∏a prawa polskiego i mia∏a charakter urz´dowy; cz´Êç druga obejmowa∏a przepisy prawa niemieckiego, m.in. Weichbild i Zwierciad∏o saskie. Statut ¸askiego nie wyczerpywa∏ wszystkich norm stanowionych, ale pozwala∏ po raz pierwszy ogarnàç wspó∏czesnym zasób bogatego ju˝ ustawodawstwa, co przyczyni∏o si´ znacznie do pog∏´bienia znajomoÊci prawa w Polsce.

praw Królestwa Polskiego jako „pieʃ ojczyênianà”, jak nazwa∏ jà dziejopis Jan D∏ugosz, pierwszy hymn Polski i Polaków. Nadaje to dzie∏u ¸askiego szczególnego znaczenia, podkreÊlajàc jego paƒstwowy charakter.

• 100 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w z∏ocie, • 10 z∏ – wykonana stemplem lustrzanym w srebrze, • 2 z∏ – wykonanà stemplem zwyk∏ym w stopie Nordic Gold. Jan ¸aski herbu Korab by∏ jednym z najwybitniejszych Polaków prze∏omu XV i XVI w. Urodzi∏ si´ w 1456 r. Nauki pobiera∏ w szkole przykoÊcielnej. Nie mia∏ wy˝szego wykszta∏cenia, nie jeêdzi∏ te˝ po nauki za granic´, jak wielu duchownych jego epoki. Âwi´cenia kap∏aƒskie otrzyma∏ w 1471 r. Oko∏o 1480 r. zosta∏ cz∏onkiem kancelarii Krzes∏awa z Kurozw´k, najwy˝szego sekretarza królewskiego, potem kanclerza, który z czasem wprowadzi∏ go na dwór Jana Olbrachta. W 1490 r., b´dàc ju˝ sekretarzem królewskim, by∏ wysy∏any na zagraniczne misje do Wiednia, Rzymu i Flandrii. Wielka kariera ¸askiego rozpocz´∏a si´ w 1501 r., gdy na tron wstàpi∏ Aleksander Jagielloƒczyk. ¸aski zosta∏ doradcà politycznym króla i zyska∏ jego zaufanie. W 1502 r. zosta∏ mianowany sekretarzem królewskim, a rok póêniej król wyniós∏ go na urzàd kanclerza wielkiego koronnego. Mia∏ du˝y wp∏yw na projekty nowych ustaw. By∏ wspó∏twórcà ustawy zakazujàcej piastowania przez jednà osob´ wielu urz´dów i godnoÊci (by∏o to przyczynà nadmiernego bogacenia si´ mo˝nych i wzrostu ich znaczenia). W du˝ej mierze dzie∏em ¸askiego by∏a te˝ uchwa∏a sejmu radomskiego z 1505 r. zwana Nihil novi (Nic nowego), mocà której nie mo˝na by∏o ustanawiaç nowych praw ani nowych podatków bez zgody króla, senatu i izby poselskiej. Ufajàc kompetencjom ¸askiego, Aleksander Jagielloƒczyk poleci∏ mu sporzàdzenie zbioru praw polskich. Potrzeb´ kodyfikacji prawa odczuwano w Polsce od dawna. Królewskie przywileje i statuty, konstytucje sejmowe, spisy prawa zwyczajowego, akta pokoju z Krzy˝akami i unii z Litwà oraz inne prawa by∏y bowiem znane tylko nielicznej grupie jurystów oraz kancelistów dworskich i ziemskich. W spo∏eczeƒstwie znajomoÊç prawa by∏a bardzo s∏aba. W stosowaniu przepisów panowa∏ chaos, a przeci´tny szlachcic nie móg∏ skutecznie dochodziç swoich racji lub broniç si´ przed oskar˝eniem. Opracowany przez Jana ¸askiego zbiór praw zosta∏ og∏oszony drukiem w 1506 r. w oficynie wydawniczej Jana Hallera w Krakowie. Nosi∏ tytu∏ Commune incliti Poloniae regni privilegium constitutionem et indultum publicitus decretorum approbatorumque

Zaletà Statutu by∏o wydanie go drukiem w wielu egzemplarzach. Mia∏ on rang´ urz´dowego druku paƒstwowego i jako taki otrzyma∏ godnà tego miana opraw´ edytorskà. Drukowany w formacie in folio (czyli arkusza raz z∏o˝onego), odznacza∏ si´ elegancjà, niemal wytwornoÊcià druku, któremu towarzyszy∏y wykonane w drzeworycie cztery ilustracje. Cz´Êç nak∏adu zosta∏a wydana na pergaminie, cz´Êç na papierze. Egzemplarze Statutu mia∏y byç rozes∏ane do starostów i sàdów ziemskich. Egzemplarz wzorcowy, oprawny w skór´ i opatrzony piecz´cià wielkà koronnà, zosta∏ z∏o˝ony w Archiwum Koronnym w Krakowie (obecnie znajduje si´ w zbiorach Archiwum G∏ównego Akt Dawnych w Warszawie).

Za rzàdów króla Zygmunta I Starego Jan ¸aski uzyska∏ najwy˝szà godnoÊç w hierarchii koÊcielnej – arcybiskupstwo gnieênieƒskie i tytu∏ prymasa Polski (w 1510 r.). W zwiàzku z tym z∏o˝y∏ piastowany dotàd urzàd kanclerza. Jego rzàdy w archidiecezji gnieênieƒskiej trwa∏y 21 lat. Wyjedna∏ od papie˝a Leona X korzyÊci dla diecezji gnieênieƒskiej i ca∏ego KoÊcio∏a polskiego, sporzàdzi∏ te˝ i og∏osi∏ drukiem kodyfikacj´ ustawodawstwa synodalnego prowincji gnieênieƒskiej. By∏ dwukrotnym koronatorem królowych polskich – kolejnych ˝on Zygmunta I – w 1512 r. Barbary Zapolyi i w 1518 r. Bony Sforzy. Zmar∏ 19 maja 1531 r. w Kaliszu. Upami´tnia go renesansowa p∏yta nagrobna z herbem Korab w katedrze gnieênieƒskiej.

Prof. dr hab. Stefan K. Kuczyƒski Instytut Historii PAN

Ilustracje Statutu znamionuje wysoki poziom sztuki graficznej. Zarazem sà noÊnikiem wa˝nych treÊci. Przedstawiajà Êwi´tych Wac∏awa, Wojciecha, Stanis∏awa i Floriana jako patronów Królestwa Polskiego oraz drzewo genealogiczne Jagiellonów, tj. potomstwo Kazimierza Jagielloƒczyka i jego ˝ony El˝biety Habsbur˝anki. Wyobra˝enia Êwi´tych symbolizujà opiek´ nad paƒstwem i narodem oraz ich ˝ywy kult w Polsce. Przedstawienie dynastii ma natomiast zwiàzek z dalekosi´˝nymi planami politycznymi Jagiellonów, zw∏aszcza w kontekÊcie ich rywalizacji z Habsburgami. Cz´Êç ilustracyjnà Statutu dope∏niajà dwa przedstawienia Jana ¸askiego w akcie wr´czania królowi dokumentu do opiecz´towania. Akt pierwszy odbywa si´ w komnacie i ma tylko dwóch aktorów – kanclerza i króla. Ten sam akt powtórzony jest wobec wielu widzów – obradujàcego Sejmu i Senatu, w otoczeniu wieƒca 25 herbów paƒstwowych, województw, ziem i lenn Królestwa. Herby majà ukazywaç zasi´g terytorialny w∏adzy królewskiej i wyra˝aç zasad´ jednoÊci paƒstwa w wieloÊci jego ziem, które zespala centralnie ukazana osoba króla. Natomiast kràg senatorów i pos∏ów to cia∏a przedstawicielskie spo∏eczeƒstwa, reprezentujàce demokracj´ szlacheckà. Wyra˝ony w ten sposób program ideowy Statutu ¸askiego uÊwietnia jeszcze pieʃ Bogurodzica. Jej tekst w∏àczono do zbioru

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

B a n k

P o l s k i

Monety – Zwierz´ta Âwiata – Âwistak – 20 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 38,61 mm 28,28 g 60.000 szt.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.400.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2006, poni˝ej napis: Z¸ 20 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2006, poni˝ej napis: Z¸ 2 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a m. znak mennicy: –– w

Rewers: Z lewej strony wizerunek doros∏ego Êwistaka stojàcego na tylnych ∏apach. Z prawej strony wizerunki dwóch m∏odych Êwistaków na górskiej skale. W tle stylizowany wizerunek krajobrazu górskiego. U góry pó∏kolem napis: ÂWISTAK - Marmota marmota.

Rewers: Z lewej strony wizerunek doros∏ego Êwistaka stojàcego na tylnych ∏apach. Z prawej strony wizerunek m∏odego Êwistaka, siedzàcego na górskiej skale. W tle stylizowany wizerunek krajobrazu górskiego. U góry pó∏kolem napis: ÂWISTAK - Marmota marmota.

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

W dniu 28 lutego 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety z serii „Zwierz´ta Âwiata”. Sà to monety przedstawiajàce Êwistaka, o nomina∏ach:

JeÊli w norze zimuje kilka osobników doros∏ych, to po obudzeniu rozchodzà si´ do nor letnich i przyst´pujà do sezonu godowego, przypadajàcego na drugà dekad´ maja. Po pi´ciotygodniowej cià˝y samica rodzi zwykle 2-5 m∏odych, czasem 7. Przez pierwsze 6 tygodni ˝ycia m∏ode przebywajà w norze intensywnie karmione przez matk´. Dopiero wi´c po oko∏o 40 dniach, w drugiej po∏owie lipca, mo˝na je zobaczyç i policzyç. Grupa rodzinna powi´ksza si´ zazwyczaj o 2-3 m∏ode, poniewa˝ ÊmiertelnoÊç noworodków jest doÊç wysoka.

w czasie zimy, a to oznacza dla hibernujàcych zwierzàt przedwczesne budzenie si´, cz´sto Êmierç. Nie jest to jedyne zagro˝enie dla tego gatunku wynikajàce z globalnego ocieplenia. Âwistakom, zwierz´tom wysokogórskim, uda∏o si´ znaleêç swoje miejsce do ˝ycia w bardzo surowych warunkach. Tym samym nie musia∏y obawiaç si´ konkurencji ze strony innych gatunków, nieprzystosowanych do ˝ycia w strefie górskich hal. ¸agodniejszy klimat sprawia, ˝e gatunki nizinne mogà osiedlaç si´ w wy˝szych partiach gór, zajmujàc tereny u˝ytkowane przez wysokogórskie zwierz´ta i zjadajàc ich pokarm. Te z kolei nie majà ju˝ dokàd si´ przenieÊç, aby uciec przed konkurentami, i stajà si´ pierwszymi ofiarami efektu cieplarnianego.

• 20 z∏ – wykonana w srebrze stemplem lustrzanym, • 2 z∏ – wykonana w stopie Nordic Gold stemplem zwyk∏ym. Celem serii jest zaprezentowanie gatunków zwierzàt zagro˝onych przez rozwijajàcà si´ cywilizacj´. Âwistak jest du˝ym gryzoniem zamieszkujàcym stref´ hal w wysokich górach Europy. Najliczniejsza populacja Êwistaka zamieszkuje Alpy, bardzo niewielka Tatry. Ponadto wyst´puje w Pirenejach, gdzie zosta∏ przez cz∏owieka introdukowany z Alp, oraz w rumuƒskiej cz´Êci Karpat, gdzie zosta∏ reintrodukowany (ponownie wsiedlony po wygini´ciu). W plejstocenie (epoce lodowcowej) Êwistaki zamieszkiwa∏y du˝e obszary trawiastych nizin europejskich, ale po ustàpieniu làdolodu zasi´g ich wyst´powania ograniczy∏ si´ do terenów wysokogórskich. W rejonie alpejskim Êwistak jest nadal doÊç pospolity, natomiast w Tatrach, w Polsce i na S∏owacji jest rzadki i zagro˝ony wymarciem. Âwistak tatrzaƒski stanowi odr´bny podgatunek (Marmota marmota latirostris). Jest mniejszy od swojego alpejskiego krewniaka i ró˝ni si´ od niego pewnymi cechami budowy oraz zachowania. Nasze doros∏e Êwistaki majà oko∏o 50 cm d∏ugoÊci, nie liczàc 15-centymetrowego, czarno zakoƒczonego ogona, ˝yjà w ma∏ych grupach rodzinnych tworzàcych lokalne skupiska i nale˝à do najrzadszych ssaków Polski. Ich populacja w ca∏ych Tatrach liczy oko∏o tysiàca osobników, z czego 1/5 ˝yje po polskiej stronie. Dlatego nie∏atwo jest je spotkaç, natomiast znacznie ∏atwiej us∏yszeç. Zaniepokojone wydajà donoÊny, ostry gwizd ostrzegawczy. Âwistaki, b´dàc mieszkaƒcami wysokogórskich siedlisk (obszarów o ostrym klimacie odznaczajàcym si´ krótkim latem i mroênà, Ênie˝nà zimà, o ma∏o ˝yznych glebach i skàpej roÊlinnoÊci), prowadzà specyficzny tryb ˝ycia, który umo˝liwia im przetrwanie w takim Êrodowisku. Wi´kszoÊç roku (ponad 7 miesi´cy) Êpià grupowo w norach pod grubà warstwà Êniegu. ObecnoÊç kilku osobników w norze, najcz´Êciej rodziców z dzieçmi, a tak˝e specyficzna pozycja, jakà przyjmujà w czasie snu (zwijajà si´ w k∏´bek), zapewnia im korzystne warunki termiczne i u∏atwia utrzymanie sta∏ej, wy˝szej od otoczenia temperatury cia∏a. Budzà si´ w maju i wygrzebujà spod kilkumetrowej warstwy Êniegu, który jeszcze zalega w wy˝szych partiach Tatr. Nie ustalono, co jest dla nich znakiem do rozpocz´cia aktywnego ˝ycia. Musi to byç jednak sygna∏ wewn´trzny (zapewne g∏ód), poniewa˝ w ich norze pod Êniegiem nadal panuje taka sama temperatura i mrok. Wychodzà na powierzchni´ wychudzone po wielomiesi´cznej g∏odówce (wa˝à wtedy oko∏o 3 kg) i zaczynajà intensywnie ˝erowaç w pobli˝u nory, zjadajàc trawy i zio∏a rosnàce w miejscach wolnych od Êniegu.

G∏ównà czynnoÊcià Êwistaków jest ˝erowanie. Muszà bowiem zregenerowaç organizm po zimowym Ênie, a samice tak˝e po wielkim wysi∏ku zwiàzanym z wykarmieniem potomstwa. Oprócz tego Êwistaki muszà zgromadziç pod skórà du˝y zapas sad∏a przed nadejÊciem zimy. Ich pokarmem jest niskokaloryczna, trudno przyswajalna i raczej skàpa w ich Êrodowisku zielona masa traw i zió∏. Dlatego Êwistaki wybierajà do ˝ycia stoki po∏udniowe, po∏udniowo-wschodnie lub po∏udniowo-zachodnie. Sà one pokryte najbujniejszà i najsmaczniejszà roÊlinnoÊcià, a ponadto stwarzajà dogodne warunki do wylegiwania si´ na ciep∏ych g∏azach i nietracenia energii na utrzymanie odpowiedniej temperatury cia∏a. Spokojne wylegiwanie si´ Êwistaków jest cz´sto zak∏ócane przez drapie˝niki. Stàd zwyczaj pe∏nienia „stra˝y” przez te gryzonie – cz´stego lustrowania terenu i stawania „s∏upkiem”, kiedy coÊ je zaniepokoi. Ich naturalnymi wrogami w Tatrach sà lisy, a tak˝e rysie i or∏y. Jednak najbardziej Êwistaki cierpià z powodu ludzi. Od najdawniejszych czasów Êwistacze sad∏o by∏o cennym lekiem stosowanym w medycynie ludowej na przezi´bienia, uporczywy kaszel, bóle reumatyczne i inne dolegliwoÊci. Cennym i ∏atwym ∏upem Êwistaki stawa∏y si´ we wrzeÊniu, sà bowiem wtedy najbardziej ot∏uszczone (osiàgajàc ci´˝ar ponad 6 kg) i niezgrabnie si´ poruszajà. Najch´tniej le˝à w jesiennym ciep∏ym s∏oƒcu do prze∏omu wrzeÊnia i paêdziernika, kiedy ostatecznie wchodzà do zimowych nor, wys∏anych jeszcze latem suchym, mi´kkim sianem i zapadajà w sen zimowy.

W Polsce Êwistak jest prawnie chroniony od drugiej po∏owy XIX wieku. Nie obroni∏o go to jednak przed k∏usownictwem, okresowo bardzo intensywnym. Obecnie figuruje w Polskiej Czerwonej Ksi´dze jako gatunek nale˝àcy do kategorii zwierzàt szczególnie zagro˝onych. Korzystne dla Êwistaków jest to, ˝e ca∏a ich populacja zamieszkuje teren parku narodowego, gdzie wszelkie dzia∏ania podporzàdkowane sà ochronie przyrody: Tatrzaƒski Park Narodowy zamknà∏ kilka szlaków turystycznych, które przebiega∏y przez miejsca zasiedlone przez Êwistaki. W mi´dzynarodowych uregulowaniach europejskich Êwistak, ze wzgl´du na dobrze zachowanà populacj´ alpejskà, nie podlega Êcis∏ej ochronie. Zosta∏ jednak wymieniony w Konwencji Berneƒskiej, która traktuje o ochronie gatunków europejskich.

Prof. dr hab. Joanna Gliwicz Muzeum i Instytut Zoologii PAN

Teraz na Êwistaki w Tatrach ju˝ si´ nie poluje, ale cz∏owiek jest nadal ich najwi´kszym, choç nie zawsze Êwiadomym tego, wrogiem. Rzesze turystów chodzàcych po szlakach w pobli˝u ich kolonii niepokojà je, przerywajà spokojne ˝erowanie i zmuszajà do krycia si´ w norach. Narciarze je˝d˝àcy do póênej wiosny po sztucznie naÊnie˝anych stokach zak∏ócajà ich sen, pierwsze dni aktywnoÊci i rytua∏y godowe. Obecnie do wymienionych zagro˝eƒ dochodzà nowe, zwiàzane z post´pujàcym globalnym ociepleniem. Âwistaki, podobnie jak wszystkie hibernujàce ssaki, dobrze prze˝ywajà zim´, jeÊli jest ona Ênie˝na. Gruba pokrywa Êniegu gwarantuje im sta∏e warunki termiczne i Êwietlne oraz t∏umi ha∏asy, co jest niezb´dne do niezak∏óconego snu. Skutecznie utrudnia równie˝ dost´p drapie˝nikom do bezbronnych, Êpiàcych zwierzàt. Cieplejsze zimy sprawiajà, ˝e pokrywa Ênie˝na nie jest trwa∏a, cz´sto zanika

Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

Monety emisji 2006

N a r o d o w y

Monety emisji 2006

– XX Zimowe Igrzyska Olimpijskie TURYN 2006 –

Projektant monety: Robert Kotowicz

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 71.400 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, powy˝ej stylizowany wizerunek snowbordzisty. Z lewej strony pionowo napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, oraz obok z lewej strony napis: 10/Z¸. Z prawej strony or∏a oznaczenie roku m. emisji: 2006. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Stylizowany wizerunek snowbordzisty. Z lewej strony stylizowany wizerunek znicza olimpijskiego oraz pionowo napis: TURYN/2006. Na tle ozdobnego reliefu stylizowane wizerunki p∏atków Êniegu. Z lewej strony u do∏u pó∏kolem napis: XX ZIMOWE IGRZYSKA OLIMPIJSKIE. Projektant monety: Robert Kotowicz

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

P o l s k i

Monety

Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowany wizerunek wyst´pujàcej solistki ∏y˝wiarstwa figurowego. Z lewej strony widoczne w zale˝noÊci od kàta patrzenia napis: TURYN lub oznaczenie roku: 2006. W otoku napis: XX ZIMOWE IGRZYSKA OLIMPIJSKIE.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

B a n k

2 z∏ stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk∏y 27,00 mm 8,15 g 1.200.000 szt.

Awers: Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà m. ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: W centralnej cz´Êci stylizowane wizerunki biegnàcego i strzelajàcego biathlonisty. Z lewej strony u do∏u pó∏kolem napis: XX ZIMOWE IGRZYSKA OLIMPIJSKIE. Z prawej strony pionowo napis: TURYN/2006, powy˝ej stylizowany wizerunek fragmentu tarczy strzelniczej. Na boku: OÊmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

10 z∏ 925/1000 Ag lustrzany 32,00 mm 14,14 g 72.000 szt.

Awers: : Z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Z lewej strony or∏a pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. W centralnej cz´Êci stylizowany wizerunek pary ∏y˝wiarzy figurowych. Z prawej strony napis: 10/Z¸, poni˝ej tego napisu oznaczenie roku emisji: 2006. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w

Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz W dniu 24 stycznia 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety, upami´tniajàce XX Zimowe Igrzyska Olimpijskie – TURYN 2006, o nast´pujàcych nomina∏ach:

Monety zosta∏y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA w Warszawie. Sk∏ad i druk: Drukarnia NBP

Projekt: DECORUM

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

• 200 z∏ - wykonanà w z∏ocie stemplem lustrzanym, • 10 z∏ - wykonanà w srebrze stemplem lustrzanym, • 10 z∏ - wykonanà w srebrze stemplem lustrzanym, z efektem kàtowym, • 2 z∏ - wykonanà w stopie Nordic Gold stemplem zwyk∏ym. 10 lutego 2006 r. na Stadionie Comunale Area w Turynie zap∏onie znicz XX Zimowych Igrzysk Olimpijskich, a prezydent W∏och Carlo Azeglio Ciampi wypowie formu∏´: Dwudzieste Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Turynie uwa˝am za otwarte. Dzieƒ póêniej rozpocznà rywalizacj´ zawodniczki i zawodnicy. O medale walczyç b´dà w biathlonie, bobslejach, kombinacji norweskiej, curlingu, narciarstwie

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

Monety emisji 2006

dowolnym, hokeju na lodzie, ∏y˝wiarstwie figurowym, ∏y˝wiarstwie szybkim, skokach narciarskich, narciarstwie alpejskim, narciarstwie biegowym, short-tracku, skeletonie, saneczkarstwie i snowboardzie. Igrzyska zostanà rozegrane w siedmiu miejscowoÊciach: Turynie, Bardonechcii, Cesanie, Pinerolo, Pragelato, Sauze d’Oulx, Sestriere. Po raz pierwszy w historii zimowych igrzysk sportowcy mieszkaç b´dà w trzech wioskach olimpijskich – Turynie, Bardonechcii i Sestriere. Zostanà rozdane 84 komplety medali, na starcie stanie 2.500 zawodników z blisko 90 krajów. Przewidziano udzia∏ 2.500 trenerów i oficjeli, 650 s´dziów i arbitrów, 10.000 przedstawicieli mediów. Igrzyska oglàdaç b´dzie 1,5 mln widzów na arenach sportowych. Widownia telewizyjna to dodatkowe 4 miliardy ludzi na ca∏ym Êwiecie. A jak zacz´∏a si´ zimowa rywalizacja olimpijska? 25 stycznia 1924 r. we francuskiej miejscowoÊci Chamonix, le˝àcej u podnó˝a Mont Blanc rozpoczà∏ si´ Tydzieƒ Sportów Zimowych. Zawody zorganizowa∏ Francuski Klub Alpejski, a patronowa∏ mu Francuski Komitet Olimpijski. Rok póêniej Mi´dzynarodowy Komitet Olimpijski podczas VIII Kongresu w Pradze uzna∏ oficjalnie Tydzieƒ za I Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Opóênienie w uznaniu Tygodnia za I Zimowe Igrzyska Olimpijskie by∏o spowodowane mi´dzy innymi sprzeciwem barona Pierre’a de Coubertina, twórcy nowo˝ytnych igrzysk olimpijskich, wizjonera i romantyka zafascynowanego staro˝ytnà Grecjà. Nawet jednak tak wielki autorytet nie by∏ w stanie przeciwstawiç si´ naporowi dyscyplin zimowych. Jako pierwsi o medale olimpijskie walczyli ∏y˝wiarze figurowi. Ta dyscyplina znalaz∏a si´ w programie letnich igrzysk olimpijskich rozegranych w 1908 r. w Londynie. Kolejna zimowa dyscyplina, hokej na lodzie, równie˝ zadebiutowa∏a na letnich igrzyskach – w Antwerpii w 1920 r. W Chamonix rywalizowa∏o w pi´ciu dyscyplinach (w bobslejach, jeêdzie figurowej, ∏y˝wiarstwie szybkim, hokeju na lodzie i biegach narciarskich) 258 sportowców (w tym 13 kobiet) z 16 krajów. W klasyfikacji medalowej bezkonkurencyjni byli Norwegowie zdobywajàc 4 z∏ote, 7 srebrnych i 4 bràzowe medale. Polska ekipa liczy∏a siedem osób; najlepsze, ósme miejsce zajà∏ ∏y˝wiarz Leon Jucewicz. W jeêdzie figurowej na lodzie wystartowa∏a m∏odziutka, niespe∏na 12-letnia Norwe˝ka Sonja Henie. Zaj´∏a ostatnie ósme miejsce, ale ju˝ wówczas przepowiadano jej wspania∏à karier´. Sprawdzi∏o si´ – zdoby∏a trzy z∏ote medale olimpijskie w St. Moritz (1928), Lake Placid (1932) i Garmisch-Partenkirchen (1936). Zimowe Igrzyska Olimpijskie po raz drugi zostanà rozegrane we W∏oszech. Pierwsze odby∏y si´ w Cortina d’Ampezzo w 1956 r. Gwiazdà tych igrzysk by∏ fenomenalny Austriak Toni Sailer, który wygra∏ wszystkie trzy konkurencje alpejskie. W Cortinie zadebiutowa∏a tak˝e reprezentacja Zwiàzku Radzieckiego i od razu zaj´∏a pierwsze miejsce w klasyfikacji medalowej, zdobywajàc 7 z∏otych, 3 srebrne i 6 bràzowych medali. Dla nas te Igrzyska tak˝e by∏y pami´tne, bowiem pierwszy medal Zimowych Igrzysk Olimpijskich dla Polski zdoby∏ Franciszek Gàsienica-Groƒ, który by∏ trzeci w kombinacji norweskiej. Polaka wyprzedzili Norweg Sverre Stenersen i Szwed Bengt Eriksson. W 19 startach w Zimowych Igrzyskach Olimpijskich polscy sportowcy zdobyli szeÊç medali, w tym jeden z∏oty – Wojciecha Fortuny (Sapporo w 1972 r.), dwa srebrne – Elwiry Seroczyƒskiej (Squaw Valley 1960 r.) i Adama Ma∏ysza (Salt Lake City 2002 r.), trzy bràzowe – wspomnianego wy˝ej Franciszka Gàsienicy-Gronia oraz Heleny Pilejczykowej (Squaw Valley 1960 r.) i Adama Ma∏ysza (Salt Lake City 2002 r.). Niespodziewany by∏ medal Wojciecha Fortuny, który znalaz∏ si´ w ekipie olimpijskiej dzi´ki naciskom ze strony mediów. W ostatniej chwili szyto dla niego strój olimpijski. Nie zawiód∏. 11 lutego 1972 r. na du˝ej skoczni Okurayama pokona∏ zaledwie o jednà dziesiàtà punktu Szwajcara Waltera Steinera i faworyta gospodarzy Yukio Kasay´. W pierwszym skoku Polak pofrunà∏ na odleg∏oÊç 111 metrów. Rekordowà not´ od s´dziów (130,4 pkt.) otrzyma∏ nie tylko za odleg∏oÊç, ale i za pi´kny styl.

Elwira Seroczyƒska startowa∏a w Squaw Valley na dystansach od 500 do 3000 metrów. Mia∏a ogromnà szans´ na zdobycie z∏otego medalu na dystansie 1000 m, niestety na 100 m przed metà upad∏a, tracàc swà medalowà szans´. Zdoby∏a srebro na 1500 m, ulegajàc jedynie fenomenalnej ∏y˝wiarce radzieckiej Lidii Skoblikowej. Trzecia na tym dystansie by∏a druga Polka Helena Pilejczykowa. Jest to jak do tej pory przypadek, kiedy na podium sta∏y razem dwie polskie zawodniczki. Co ciekawe, ma∏o brakowa∏o, a na Igrzyska wcale by nie pojecha∏y, bowiem nie by∏o ich w sk∏adzie, podobnie jak cztery lata wczeÊniej Franciszka Gàsienicy-Gronia. Udane zawody w Kazachstanie tu˝ przed Olimpiadà spowodowa∏y, ˝e trenerzy zaryzykowali... Adam Ma∏ysz by∏ naszym faworytem do z∏ota w Salt Lake City. By∏ wówczas w znakomitej formie. Zdoby∏ bràzowy medal na skoczni K-90 i srebrny na K-120. Dwa z∏ote medale zawis∏y na piersi 20-letniego Szwajcara Simona Ammanna. 19 czerwca 1999 r. podczas 109. Sesji MKOl. w Seulu cz∏onkowie Mi´dzynarodowego Komitetu Olimpijskiego wybrali Turyn jako organizatora XX Zimowych Igrzysk Olimpijskich. SzeÊç miast ubiega∏o si´ o ten zaszczyt: Helsinki (Finlandia), Klagenfurt (Austria), Poprad (S∏owacja, Tatry), Sion (Szwajcaria), w tym (po raz pierwszy w historii) polskie miasto Zakopane. Wygra∏ Turyn. P∏omieƒ olimpijski, od którego zapalony zostanie znicz olimpijski zap∏onà∏ 27 listopada 2005 r. w greckiej Olimpii, skàd zaw´drowa∏ do W∏och. Pochodnia o bardzo modernistycznych kszta∏tach zaprojektowana zosta∏a przez znanego twórc´ karoserii samochodów, Andre´ Pininfarino. Ogieƒ olimpijski pob∏ogos∏awi∏ papie˝ Benedykt XVI w czasie spotkania z wiernymi w Watykanie. Papie˝ powiedzia∏ mi´dzy innymi: „Raduj´ si´, ˝e mog´ pob∏ogos∏awiç pochodni´ olimpijskà, która wyrusza z Rzymu do Turynu. Niech ta pochodnia przypomina wszystkim o wartoÊciach pokoju i braterstwa, które le˝à u podstaw idei olimpijskiej.” Wzornictwo medali jest bardzo skromne (sà one okràg∏e, z wyci´tym w Êrodku otworem) – po jednej stronie znajduje si´ logo Igrzysk, natomiast na rewersie mo˝na rozró˝niç symbole ró˝nych dyscyplin sportowych. „Okràg∏e jak ko∏a olimpijskie, jednoczeÊnie symbolizujà ko∏o zwyci´stwa. Kiedy medal zawiÊnie na piersi sportowca, pusta przestrzeƒ wska˝e miejsce, gdzie znajduje si´ jego serce” – opisujà medal organizatorzy Olimpiady. Na Igrzyska b´dzie przygotowanych 1.026 medali. Dodatkowych 648 krà˝ków przewidziano na Paraolimpiad´. Przygotowane zostanie tak˝e oko∏o 35 tysi´cy medali pamiàtkowych. Maskotkami Igrzysk w Turynie sà Ênie˝ka „Neve” i lód „Gliz”, które symbolizujà pasj´, entuzjazm, elegancj´, kultur´, mi∏oÊç do sportu i Êrodowiska naturalnego. Autorem maskotek jest Portugalczyk Pedro Albuquerque. Wzorem staro˝ytnej Grecji, gdzie na czas olimpiady przerywano wszelkie wojny, zwiàzki zawodowe Turynu podpisa∏y „akt o „pokoju olimpijskim”, zobowiàzujàc si´ tym samym do unikania strajków podczas Igrzysk. Polska ekipa b´dzie liczyç 40-50 zawodniczek i zawodników. Na czele Misji Olimpijskiej stoi Zbigniew Pacelt, by∏y wiceprezes Polskiej Konfederacji Sportu. Liderami naszej reprezentacji sà: Adam Ma∏ysz, który twierdzi, ˝e b´dzie walczyç o medale; Justyna Kowalczyk, która po dyskwalifikacji wróci∏a na trasy biegowe i spisuje si´ rewelacyjnie; Tomasz Sikora, najbardziej utytu∏owany polski biathlonista, mistrz i wicemistrz Êwiata, który wielokrotnie stawa∏ na podium Pucharu Âwiata. Igrzyska w Turynie b´dà jego czwartym olimpijskim wyst´pem, podobnie jak Paw∏a Zygmunta, najlepszego naszego panczenisty, który powiedzia∏: „Chcia∏bym zakoƒczyç ten rozdzia∏ medalem!”. Liczymy tak˝e na dobre wyst´py naszych biathlonistek Magdaleny Gwizdoƒ i Magdaleny Grzywy, ∏y˝wiarskiej pary sportowej Doroty

Zagórskiej i Mariusza Siudka, biegacza Janusza Kr´˝eloka, snowboardzistki Jagny Kolasiƒskiej-Marczu∏ajtis i jej kolegi Mateusza Ligockiego. Czekamy tak˝e na mi∏e niespodzianki ze strony pozosta∏ych sportowców. Trudno wyobraziç sobie zmagania olimpijskie bez telewizji. G∏ównie ze wzgl´du na telewizj´ MKOl. zdecydowa∏ o rozgrywaniu od lat 90. letnich i zimowych igrzysk naprzemiennie z dwuletnià przerwà, zamiast w tym samym roku. Jakie b´dà XX Zimowe Igrzyska w Turynie? Odpowiedê zna ju˝ prezes W∏oskiego Komitetu Olimpijskiego (CONI), Gianni Petrucci, który stwierdzi∏ odwa˝nie: „Zaprezentujemy Êwiatu najpi´kniejsze Igrzyska Zimowe. Takich Igrzysk jeszcze nie by∏o. Turyn do∏o˝y∏ wszelkich staraƒ, by tak si´ sta∏o.” Wierzymy, ˝e tak b´dzie!

Magdalena Janicka Wszystkie monety emitowane przez NBP sà prawnym Êrodkiem p∏atniczym w Polsce.

nomina∏ metal stempel Êrednica masa wielkoÊç emisji (nak∏ad)

200 z∏ 900/1000 Au lustrzany 27,00 mm 15,50 g 7.000 szt.

Awers: Na dole z lewej strony wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, powy˝ej stylizowany wizerunek skoczka narciarskiego na rozbiegu. Z lewej strony u do∏u pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2006. U góry z prawej strony napis: 200 Z¸, poni˝ej na tle stylizowanej skoczni narciarskiej widoczne w zale˝noÊci od kàta patrzenia napis: TURYN/2006 lub stylizowany p∏atek Êniegu. Powy˝ej oznaczenia nomina∏u stylizowany fragment gór. Pod m. lewà ∏apà or∏a znak mennicy: –– w Rewers: Z lewej strony stylizowany wizerunek skoczka narciarskiego. Poni˝ej ukoÊnie napis: XX ZIMOWE / IGRZYSKA / OLIMPIJSKIE. Z prawej strony stylizowany wizerunek znicza olimpijskiego oraz pionowo napis: TURYN / 2006. Projektant monety: Robert Kotowicz