Medikal İngilizce Medikal Çeviri [1 ed.] [PDF]

Zitiervorschau

İngilizce - Türkçe

MEDİKAL İN GİLİZCE MEDİKAL ÇEVİRİ

Sedat Törel Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Görevlisi Yabancı Diller Bölüm Başkanı

GÜNEŞ KİTABEYİ YAYINI

Bu kitabın tüm haklan saklıdır. Yazarın izni olmaksızın kitabın tümü ya da herhangi bir bölümü aktarılamaz ya da çoğaltılamaz, yeniden baskısı ya da çevirisi yapılamaz. (Copyright Sedat Törel.)

Birinci Baskı : 1985

Genel Dağıtım : Güneş Kitabevi Cemal Gürsel Cad. 12/4 Sıhhiye - ANK AR A Tel : 31 14 85

GÜNEŞ KİTABEVİ Y A Y IN I

SUNUŞ M E D İK A L İ N G İ L İZ C E - M E D İK A L Ç E V İ R İ İn g ilizc e'd e n T ü rk çe 'y e çe viri alanında duyulan bir gereksinim i etkin b ir şekild e karşılam ak üzere uzun süren çalışm alardan sonra hazırlanm ıştır.

Kitapta biribirini tamamlayan beş ayn bölüme yer verilmiş, çeviri öğrencisi, öğretim elemanı ve uygulayıcının kitabı rahatlıkla kullanarak çeviri sorununa kesin bir çözüm bula­ bilmeleri yönünden özen gösterilmiştir. Kitapta yer alan bölümler sırasıyla şunlardır: 1— Tıbbi Çeviri'ye Sistematik bir Yaklaşım 1969 yılından bu yana geliştirilmiş Törel Çeviri Sistemi en ayrıntılı bir şekilde tıbbi alanda İngilizce'den Türkçe'ye işlenmekte ve birçok örneklemelere yer verilmektedir.

2—Tıbbi Çeviri Uygulamasına Giriş Tem el ve uygulamalı tıp literatüründe en sıkUkla karşılaşılan yaklaşık olarak 2500 deyiş, deyim ve kullanımın Türkçe karşılıkları verilmekte ve tıbbi çeviri adayıfıa son derecede yararlı metinsel bir dağarcık sunulmaktadır.

3— Sistematik Tıbbi Çeviri'ye Geçiş B u bölümde 130 örnek ya da m odel tıbbi cümle tüm aşamaları ile m etodolojik bir şekilde sunulmakta, Törel Çeviri Sistemi ile gerçekleştirilebilen sistematik çeviri, sağladığı kolaylık, doğruluk ve elde edilen çeviri ürünleri sergilenmektedir.

4— Açıklamalı ve Uygulamalı Tıbbi Çeviri Bu bölümde 25 tıbbi pasaj, sözcük dağarcıkları verildikten sonra, gramatik ve çeviri yönünden İncelenmekte, notlar sunulmakta, sistematik çeviri ile sonuca gidilmektedir. İşlenen tüm pasajların tam metin Türkçeleri verilmekte, estetik rötuş ve editing üzerin­ de durulmaktadır.

5— Tıbbi Yazışma Kılavuzu Türk hekeminin bir gereksinimini karşılayabilmek amacıyla tıbbi yazışma için mektup örnekleri ve Türkçelerine bu bölümde, sınırlı da olsa, yer verilmektedir.

Son derece hayati bir öneme haiz olan tıp öğrenim ve öğretiminde çeviri'nin gün geç­ tikçe daha da ağırlığını ortaya koyduğunu gözleyen bir öğretim elemanı olarak, bu çalışma­ nın tıbbi alanda üzerine düşen görevi yapacağına dair inancımı tazelerken, bu çalışmayı çocuklarımla birlikte Tıp öğrencilerime ithaf etmekten mutluluk duymaktayım. Kitabın dizgisini hazırlayan Bizim Büro ile kitabı yayınlayan Güneş Kitabevi Ltd. Şti.'ne, sayfa düzenlenmesi ve montaj işlerinde yardımcı olan Leylâ Aşıklar ve düzeltme işlerinde benimle çalışan eşimHaserie Törel'e sonsuz teşekkürü borç sayanm.

2 Ekim,1985

Sedat Törel

İÇİNDEKİLER Sayfa SUNUŞ

...................................................................................................................

V

BÖLÜM I I-

TIBBI Ç E V İR İ’YE SİSTEM ATİK BİR Y A K L A Ş IM

1.1 1.2 1.3

Ö nsöz Giriş ................... Genel B ilgiler.........................................................................

1.3.1

132

Ülkemizde Yabancı Dil ve Çeviri Tıp İngilizce'si ve Tıbbi Ç e v ir i

1.3.3

Geliştirilen Sistematik Yaklaşımda Terimbilgisi : Kullanılan

1.3.4 1.4

Terimler, İşaretler.............................. G eliştiren Sistematik Yaklaşımda Anahtarlar ve İşlevleri............................. Yöntem v? Gereçler : İngilizce'den Türkçe'ye Kaynak İngilizceMateryalin

16 19

1.5 1.6

Ç evirisi.......................................................................................................... Gözlem ve Bulgular........................ Tartışma : İnsan - aklına Dayalı Çeviri Yaklaşımının Çeviri İşlem ve

28 49

Süreçlerindeki Y e r i .......................................................................................

60

1.7 1.8 1.9

Sonuç ........................................................................................................... ö z e t ............................................................................................................... Summary (İngilizce ö z e t ) ..............................................................................

75 77 78

................................................................ .......................................................

IX - XI 3 7 7 13

BÖLÜM II II-

TIBBI Ç E V İRİ U YG U LA M A SIN A G İR İŞ : Y A K L A Ş IK O L A R A K 2500 TIBBİ D E Y İŞ , DEYİM VE K U L L A N IM ......................................................

79

11.1 11.2

Sunuş............................................................................................................. Tıbbi Deyiş, Deyim ve Kullanımlar................................................................

81 83

BÖLÜM I I I III-

SİSTEM ATİK TIBBİ Ç E V İR İ'Y E GEÇİŞ : TÜM A Ş A M A L A R IY L A U Y ­ G U LA M A LI 130 MODEL T IP CÜMLESİ......................................................

111.1 111.2

Sunuş...................................... Model Tıp Cümleleri........................................................................................

129 131 133

BÖLÜM IV IV -

A Ç IK L A M A L I VE U YG U LA M A LI TIBBI Ç E V İR İ : TIBBI PASAJLAR, GRAM ER VE Ç E V İRİ N O T L A R I, TAM METİN Ç E V İRİ ÜRÜNLERİ

IV .1 IV.2

VE ESTETİK RÖTUŞ İLE E D İT İN G ........................................................... Sunuş............................................................................................................. Tıbbı Pasajlar.................................................................................................

265 267 269

BÖLÜM V V-

TIBBI Y A Z IŞ M A K ILAV U ZU :T IP D O K TO R U N U N M E K T U P L A R I

393

V.1 V.2

Sunuş................................................................ İngilizce Mektuplar ve Çevirileri.....................................................................

395 397

VII

1.1

ÖNSÖZ

İngilizce'den Türkçe’ye çeviri'de karşılaşılan zorluklara bir çözüm yolu aramak ama­ cıyla başlatılan araştırmalar ve uygulamalar sonucu geliştirilen insan-aklına dayalı sistematik yöntemi burada sunarken, ince bir sanat olduğu kadar teknik bir çaba da gerektiren çeviri işlem ve süreçlerine karşı duyulan bir ihtiyacın giderilmesi yönünde sarfedilen çabalar ele alınacaktır. Genellikle ülkemizin birçok Tıp Fakültesinde (başta Hacettepe Tıp Fakültesi olmak üzere, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Anadolu üniversi­ tesi Tıp Fakültesi, 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi, Erciyes üniversitesi Tıp Fakültesi Cumhuriyet üniversitesi Tıp Fakültesi ve Hacettepe üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu, Ankara Sosyal Sigortalar Hastanesi, Türkiye Yüksek ihtisas Hastanesi v.b.) geniş-çapta yürü­ tülen uygulamalı çeviri araştırmalarımda geliştirilen bu sistematik yöntemin ilk denemele­ rinin yapıldığı 1960lardan bu yana oldukça ilginç gelişmeler gösterdiği ve Standard mekanik bir çeviri faaliyetini olanaklı kıldığı söylenebilir. Bugün eğitimden teknik bilime, haberleş­ meden sanat olaylarına çeviri yerleşmiş bulunmaktadır. Araştırmaların, en son bulguların yayınlanması, bunların hizmete sunulması çeviri yolu ile ülkeden ülkeye, insandan insana mümkün olmaktadır. Burs kazanmak, uzmanlık çalışmaları, dış dünyaya açılmak, tebliğ ve tez hazırlamak çeviriye ne denli bir gereksinim olduğunu açıkça göstermektedir. Bütün bu gerçeklere ek olarak, belki de çok daha anlamlı bir şekilde, çeviri'nin tıp alanında oyna­ dığı rol ve doğrudan doğruya insan hayatını, insan sağlık ve refahını etkilediği son derece hayati yönüdür. Tıbbi çeviri yoluyla ülkemize kazandmlan birçok eser, yine tıbbi çeviri ile en son yenilikleri, bulguları, insan hayatlarının kurtarılması için gereken hayati bilgileri il­ gililerin hizmetine sunabilmektedir. Tıp alanında kesin, doğru ve süratli çeviri yapabilmemi} dolayısıyla gerçekten çok ayn bir yeri vardır ve bu öncelik diğer bilim dallan ile tartışılma­ yacak bir şekilde yerini korumaya devam edecektir. Zaten bu temel görüş ve inanca dayana­ rak otuz yılı aşkın bir süre tıp alanında yoğun sayılabilecek çeviri deneme ve deneyleri yapıl­ mış ve bu uygulamalarda elde edilen bulgularla kazanılan deneyim özellikle ve öncelikle Tıp Dünyamızın,Türk Doktorunun hizmetine sunulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada Giriş'ten sonra geliştirilen yönteme ait kısa genel bilgilere yer verilecek, daha sonra da özgün bir sisteme dönüşen yöntemsel yaklaşım ayrıntılı olarak ele alınıp su­ nulmaya çalışılacaktır. İnsan-akima dayalı bu sisteme ilişkin çeviri işlem ve süreçleri, izlenil­ mesi gereken çeviri aşama ve safhaları sırasıyla ele alınarak uygulamada kullanılan yöntem ve metodoloji sunulacaktır. Bu çeviri safhaları kısaca aşağıdaki gibi özetlenebilir: (a) İngilizce'den Türkçe'ye tıbbi çeviri'de analiz : İngilizce cümle’nin sisteme göre parçalara ya da sözcük öbeklerine ayrılması ve kaynak dil olan İngilizce'den hedef dilimiz Türkçe'ye geçiş için çeviri işlemine yönelme, (b) Parçalama'dan sonra, sırayı bozmadan ve sözcük atlamadan, kurgu ve Türkçe'ye çeviri işlemi, (c) Gerekli (Ki) Rötuşu ya da Değişkenlik işlemlerinin uygulanışı, (d) Çift-işaretleme işlemleri, (e) Şn Küçük Ortak Kat işlemi, (f)

Tam-zamanlı fiil/fiillerin saptanması,

(g) Sentez için nihai sayısal işaretleme, (h) Denklemsel formülasyon ve nihai mot-â-mot çeviri ürününün elde edilmesi, ve(i)

Gerektiği taktirde, editing, dilbilgisel ve estetik rötuş işlemleri.

Bu çalışma içinde sunulacak çeviri işlemlerinde en ufak bir önyargı ihtimaline dahi neden olmamak gayesiyle, burada yararlanılacak materyal, sistemin açıklanması amacıyla özel olarak hazırlanmış birkaç cümle dışında, genellikle tıp dünyasında çok iyi tanınmış yabancı eserlerden alınarak sistematik çeviri işlemine sokulacak, örnekleme yapıldıktan sonra nihai çeviri ürünü sunulacaktır. Bu suretle, medikal çeviri işlemleri ve elde edilen so­ nuçlarla geliştirilmiş bu sistematik yaklaşım bir kez daha işlenecek ve sağladığı pratik uygu­ lama ile kolaylıklara ve başarılı olup olmadığına bu şekilde değinilmeye çalışılacaktır. Tek­ düze kalıpsal bir çeviri olayının, belirli kriter ve kesin ölçütler kullanan bir çeviri sürecinin hiçbir zaman insan düşüncesini yoketme ya da insanı robotlaştırma ile ilgili olmadığı, böyle bir tehlike taşımadığı, aksine çeviri sürecinde serbesti, sürat ve kesin doğruluk sağladığı da çeşitli örneklerle kanıtlanmaya çalışılacaktır. Başka bir deyişle, çeviri alanında uygulamalar, her bilim dalında olduğu gibi uygulamalı dil ve dilbilim alanında da, bilimsel ve pozitif bir yaklaşımla nasıl ve ne denli imkân dahilinde olup olmadığı yönünde kanıtlarıyla ortaya seril­ meye çaba sarfedilecek ve belki de ileride doğrusal bir çeviri sisteminin bilgisayara yüklene­ bilmesi yönünde de katkıları sergileyebilecektir. Medikal çeviri alanında geliştirilen, insanaklına dayalı bu sistematik yöntemin zamanla diğer bilim dallarında da daha yaygın uygula­ malarla edinilecek deneyim sonucu aynı etkinlikle kullanılabileceği de söylenebüir. Burada, bu ayrıntılı çalışmada sunulmaya çalışılan özgün çeviri sistematiği, çahşma'da da açıkça gözlenebileceği gibi, bir iddiadan kaynaklanmamaktadır; aksine, dinamik ve işler­ liği olan bu yaklaşım, 1960'lardan beri sürdürülen ve ülkemizin çeşitli tıp fakültesi ve hasta­ nelerinde deney ve uygulamaları yapılan bir araştırma ve geliştirme faaliyetinin sağlam temel ve müsbet verileri ile somut canlı delillerine dayanmaktadır. Uygulamalar sonucu bir ihtiyaca cevap verebilmek uğraşı ile geliştirilen bu sistemin bir ilk kaynak araştırması ürünü olması, bunun ne ülkemizde ne de yabancı bir ülkede yapılmamış olması (Hint-Avrupa Dil Ailesi ile Türk-Altay Dil Ailesi arasındaki çeviri ilişkileri ile değişim ve fikir iletişimi konusunda araştırma yapılmamış olması), bu alanda yayınlanan literatürde buna rastlanmamış olması nedenleriyle bu özgün çalışmada sık sık kişisel yayın ve çalışmalara atıfta bulunulmasını maalesef zorunlu kılmıştır. Bu nedenle, bu yönde olası eleştirileri peşinen karşılayabilmek amacıyla, sözkonusu referansların büyük bir iddiadan çok bu alanda gerçekten uygulanıp geliştirilmiş bulunan bir çeviri sistematiğinin kazandırılması amacını taşıdığını belirtmekte sonsuz yarar olduğuna inanıyorum. Asıl amaç, özellikle ülkemiz tıp bilim adamlarının da yakınen tanık olup yararlandığı bu mekanik çeviri sistemi, ülkemizde geliştirilmiş bulunan bu özgün çeviri sistemini sunabilme çabası olup, bilime ve bilimsel yaşama bir katkıda bulu­ nabilme arayışı ve uğraşıdır. Biraz önce yukarıda belirtilen birbirinden çok ayn bir yabancı dil ailesi arasında çeviri ilişki, değişim ve fikir iletişimine ilişkin bir inceleme veya araştırma ve, bu değişim ve fikir iletişimine yönelik herhangi bir diğer kaynak bulunamadığı içindir ki ilk kaynak araştırmalarına zorunlu referanslara büyük bir iddia ya da tatmin olma olarak çakılmamasını da zorunlu kılan bir nicelik ve nitelik aızetmektedir. Yabancı ülkelerde HintAvnıpa dilleri arasında mekanik çeviri uygulamalarının sürdürüldüğü günümüzde, bu yerli özgün çalışmanın amacı, ülkemizde yapılmış araştırma ve sonuçlarım değerlendirebilmek için sunmaya çalışmaktan ibaret olup, alçak gönüllü bir çalışmayı oluşturmaktadır. Böyle bir anlayış ve kapsam çerçevesinde burada sunulan bu çalışmanın belirtmeye çalıştığın amaçlarına hizmet edeceğini, tıbbi çeviri alanında arzu edilen olanaktan sağlaya­ X

bileceğini ve geliştirilen, insan-aklına dayalı bu sistematik yaklaşımın, ülkemizde varlığı herkes tarafından kabul edilen çeviri sorunlarına pozitif bir boyut çerçevesi içinde çözüm getireceğini, bilimsel yaşamımıza özgün bir katkıda bulunabileceğini umarım. Dünyamızda bu alandaki tek dil ailesine ait diller arasında diğer çalışmalar doğrultusunda, insan-aklma dayalı dillerarası bu mekanik çeviri sisteminin ileride daha da geliştirilerek kompütoradayalı bir programlamaya sokulabilecek bir düzeye geliştirilmesini dilemek, doğrusal (lineer) çeviri yönünde daha da geliştirilip yaygın bir şekilde uygulanmasını görmek ve bu alanda ekip çalışmalarının başlatılabilmesini arzulamak umutlarını da burada tekrar belirtmek ve bilimsel yaklaşıma inancımı tazelemek istiyorum.

XI

BÖLÜM I TIBBİ ÇEVİRİYE SİSTEMATİK BİR YAKLAŞIM

1.2

GİRİŞ

Çeviri sorununa çözüm arayan ilk yayınımda oldukça alçak gönüllü bir şekilde şöyle yaklaşmaya çalışmıştım: "On mütercim aynı materyali çevirirse ortaya on ayn çeviri çıkar. Bir paragrafı bir dilden diğerine aktarmak oldukça zor bir iştir. Çeviri materyali bir usta elinde aslından çok güzel, acemi elinde ise aslından tanınmıyacak kadar kötü olur. O halde tam ve doğru tercüme mümkün değil mi? " 1 Çok geçmeden, aslında sekiz yıllık bir araştırma ve uygulamadan sonra, sorduğum bu soruya diğer bir kitabımda şu cevabı vermeye çalışıyordum: "...Tercüme bir yanlış-doğru, boz-baştan yap veya uydur-uydur-yaz gayretine anlamdaş değildir. Çok iyi dil bilenlerin de doğal olarak çeviri yapabilecekleri varsayılaraaz. Dil bilmek ve çeviri yapmak iki ayn şeydir. Çeviri en az mühendislik kadar belirti ve kesin teknikleri gerektirir. Bir dilden diğer bir dile sağ­ lıklı bir geçiş için sağlam bir köprü gerekir. Mühendislik'te somut olan bu köprü, Lengüistik'te soyut bir kavramdır ve insan aklından insan aklına kurulan bir köprüdür. Bu nedenle çeviri işleminde uygulanabile­ cek bir köprü, bilimsel ve teknik bir yöntem, matematiksel uygulamayı da içeren bir sistem olabilir."2 Aslında çeviri sürecinde üçlü bir gerçeğin varlığı da anlaşılması zorunlu bir etkendir. Şöyle ki "Çeviri materyalinin değerlendirilmesi ele alınan pasajın birkaç kez okunmasından sonra yapılır. Aslında çeviri işlemine başlamadan önce pasajın anlamsal, zamansal ve yapısal anlamlarını iyice kavramak ve değerlendirmek zorunludur."3

1

Sedat Törel, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayını), s. 6

2—

Sedat Törel, H in t — Avru p a D illerin den T ü r k ç e 'y e Ç eviri vi Yayınları, 1976), s.6

3—

Sedat Törel, Ç eviri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara : Törel Yayınları, 1979), s. 10

3

(Ankara : Hacettepe Kitabe-

Asgari bir gereksinim olarak kabul edilmesi gereken bu gerçek bazı dilbilimcilerce4 de bir oranda dile getirilmiş olmasına rağmen, kimse, halk deyişi ile, "un var, şeker var, yağ var ama helva yapmasını bilmek lâzım" demek yoluna gidememiş, hatta bazıları sadece söz­ lüklerle, dil bilmekle, yöntemsiz tam-doğru bir çeviri yapılabileceğini iddia etmek yanıl­ gısına düşmüşlerdir. Oysa çeviri'ye belirli bilimsel ve teknik kriterler ve işlemlerie yaklaşmak sorunun çözümlenmesinde etkin olabilir, sürat ve sağlıklı verim kazanılabilir. Bu durum tıbbi çeviri olayında daha da sorumluluk yükleyen bir gereksinim ve uygulama şeklinde ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, çeviri’de uygulanabilecek, işlerliliği olabilecek ve sonuca götürebi­ lecek kesin kriterlere, işlem ve sürece olan ihtiyaç apaçık ortadadır, öyle bir teknik ki, hem doğruyu sağlayacak hem de insanı, insan düşüncesini robotlaştırmıyacak aksine serbest akı­ mını, etkin bir fikir iletişimini sağlayacaktır. Daha önceki bir yayınımda da belirttiğim gibi, çeviri'nin sistematik ve mekanik çeviri niteliğinde olması bekleniyorsa, bu şöyle olmalı: "Mekanik çeviri insan aklına veya kompütora-dayalı olup saptanan be­ lirli kriterlerle kaynak-dilden hedef-dile çeviri yapmaktır. Bunu yapar­ ken matematiksel formüller kullanılacağından dil bilimini çeviri işle­ mi sırasında uygulama pek gerekmiyecektir. Modem matematik ve mantık yaklaşımı çözüm getirecektir."5 Bu yaklaşımın sentaktik çeviri savunucularına6 ters düştüğünü söylemeye gerek yok­ tur. Ancak matematiksel lojik7 mekanik çeviri için çok daha uygun bir işlem getirmektedir. Dil'e ve özellikle çeviri'ye modern matematik ve mantık uygulanması ise, bilim adamına ol­ duğu kadar uygulayıcıya da çok somut bir işlem avantajı sağlamakta, sonsuzun saptanması varsayımına dayanan en son değerin ortaya konulması sonucu bire indirgenmiş öznesel iki tür soruyla başlangıç noktası ya da ilk değer elde edilebilmektedir. Bu işlemin uygulanma­ sından sonra da geri sayımla başlangıçtan sabitleştirilen sonsuza veya en son değer'e gidile­ bilmektedir.8 Sonsuzun sabitleştirilmesi ise tam-zamanlı fiile mevcut harfsal işaretlerin top4—

5— 6— 7—

8—

Ozcan Başkan sözcüksel an lam 'dan bahsederken (Bkz. Ozcan Başkan, "Dilbilim de Y o z -Y o ru m İş le m i" Türk D ili A ra ş tırm a Y ıllığ ı-B e lle te n 1975 - 1976 (Ankara: T D K , 1976 s. 73) anlamsal an lam 'm sağladığı boyut ve kapsamı değerlendirememiştir, örneğin, " h ıy a r " sözcüksel anlam'da sebze, "kaz " da kümes hayvanı olmasına karşın anlamsal anlam '» başka bir kavram da getirebilmektedir. A y n ı şekilde Berke Vardar zamansal anlam ı "dil'in bir süre içinde yer alıp, bir tarih içerdiği” görüşü ile (Bkz. Berke Vardar, D ilb ilim in T e m e l K avram v e tik e le ri (Ankara:Türk D il Kurumu, 1982 , s.14) dilin uzayan doğrusal niteliğine, geçmiş-geniş-gelecek zaman boyutuna önem vermemiş ve sınırlı bir kapsamı savunmaya çalışmıştır. Oysa bu ilişki yabancı aileye ait dillerarası fikir iletişiminde son derece önem li bir etkendir. Bkz. Sedat Törel, D oğru sal (L in e e r ) Ç eviri Sistem i, 1983. Sedat Törel, "Bilgisayarlarla Mekanik Ç eviri” , D ünya, İstanbul, Mart, 1975 s.2 ve Ç eviri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara: Törel Yayını, 1979), s. 65. Sentaktik kavram ve uygulamanın en başta gelen savunucularından biri de Noam Chomsky'dir. Bkz. N. Chomsky, S yn tactic Structures, (th e Hague: M o u to n , 1957). Matematiksel lojik İngiltere'de Cambridge Üniversitesi D il Araştırma Ünitesinde de kullanılmıştır. Claude Shannon, A M ath em atical T h e o r y o f C o m m u n ic a tio n (Amerika, 1966)adlı yapıtında konuyu etraflı bir şekilde ele almaktadır. İnsan-aklına dayalı, geliştirilen sistematik çeviri yaklaşımında çekimi yapılmış fiil, tam-zamanlı fiil olarak kabul edilmekte ve sonsuzun sabit bir şekle sokulduğa varsayı­ larak, (K im ? ), cevap alınmadığı takdirde (N e ? ) soruları ile başlangıç ya da ilk gerçek değer saptanabilmektedir. Arada kalan boşluk geri sayımla, veya doğrusal kapsamda sağdan-sola bir işaretleme ile, yani 2, 3, 4 v.b. gibi sayısal bir işaretleme ile doldurula­ rak, çeviri süreci tam bir geçiş ve doğru dönüşümle sonlandırılabilmektedir. Elde edilen nihai çeviri ürünü, dillerarası değişime rağmen, anlamsal, zamansal ve yapısal bir bütünlükle gerçekleştirilmiş olur. Bkz. Sedat Törel, H in t-A vru p a D illerin den T ü r k ç e 'y e Ç eviri (Ankara : Hacettepe Kitabevi Yayınları, 1976), s. 14.

lam sayısı verilerek ortaya konulabilmektedir.9 Geliştirilen insan-aklına dayalı sistematik çeviri yönteminin Hint-Avrupa dillerinde yapılan uygulamalardan ayrıcalık göstermesi doğal olarak modern matematik ve mantık yaklaşımı yanısıra üçüncü bir araç gereç araştırılmasına da yol açmıştır. Buna neden bir Hint-Avrupa dili olan İngilizce'de kullanılan sözcüklerin sözcüksel şekilleri öznesel ve tümleşsel fonksiyonlarda aynı kalmasına karşın Türkçe'de değişime uğramasıdır. İki basit İn­ gilizce cümle'de değişim süreci içinde olayı aşağıdaki gibi gözlemek olanağı vardır. İngilizce Cümleler 1— The doctor treated the patient. 2— The patient was operated. Birinci cümle'de "the patient" tümleç (object) olarak kullanılmaktadır. İkinci cümle'de ise "the patient” özne (subject) olarak kullanılmaktadır. Her iki cümie’de de sözcük­ ler sayısal ve biçimsel olarak aynıdır: "the patient” Şimdi iki İngilizce cümle'yi Türk­ çe'ye çevirelim: 1— Doktor hastayı tedavi etti. 2— Hasta ameliyat edildi. Türkçe birinci cümle'de "hastayı" (tümleç), ikinci cümle'de "hasta" (özne) olarak gerçekleştirilebilmiştir. Dilbilgisel ve işlevsel açıdan ayrı olan sözcük Türkçe'ye çeviri'de değişime uğramıştır. Bu basit olay İngilizce'den Türkçe'ye geçişte üç hedef olduğunu açıkça göstermekte­ dir. Çünkü hasta/hastayı/hastaya, "the patient" sözcüğünün çevirisi olabilmektedir. Bu da . iki dil arasındaki farklardan doğmaktadır.10 Anadili İngilizce ve Türkçe olan kişilerin farklı kafa çalışmasını ve işlemleri aşağıdaki örnekleme yeterince açıklayabilmektedir: "Örnek I: Türk öğrenci'nin İngilizce'ye yaklaşımı "İngilizce öğrenen Türk öğrencinin değerlendirmesi için burada iki küçük cümleyi ele alalım: " 1. Elmayı yedim. "2. Sinemaya gitti. "Bu cümleler Türk öğrencinin kafasında temel İngilizce yapı modelini" bilmesine rağmen, aşağıdaki gibi şekillenmeye başlar. " 1" 29—

" S (özne) - im -ti

V (Fiil) yedgit-

0 (Tümleç) -yı elma -ya sinema

Sedat Törel, Ç eviri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara : Törel Yayını, 1979), s. 8.

10— Hint-Avrupa Dilleri ve Türkçe'de düşünme şekli, başka bir deyişle kafamızın çalışması, çok farklı bir işlem göstermektedir. Bkz. Sedat Törel, K arşıla ştırm a lı İn g iliz c e D ilb ilg ia (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınları, 1978) s. 72 11— Sedat Törel, Ç eviri Sanatı (Ankara : Törel Yayını, 1964), s. 5

5

"Bu zorluk Türk öğrenciye aşılamıyan bir engel gibi görünür ve yabancı dil uygulamasında kafa çalışması kanşır. Hiç alışılmamış bir işlem gerçekten zor görünür. "örnek II: Ingiliz öğrenci'nin Türkçe'ye yaklaşımı "Şimdi aynı iki cümleyi Türkçemizdeki yapı modeline göre İngiliz öğ­ renciye verirsek, aşağıdaki iki küçük cümle'de oluşmaları kolaylıkları izleyebiliriz. Ama bu defa da İngiliz öğrenci güçlüklerle karşı karşıya­ dır. "1— I ate the apple. "2— He went to the cinema. "Tümleç "1— The apple " 2— to the cinema

Fiil

özne

ate went

I he

"Görülüyor ki gerek Türk gerekse İngiliz öğrenci dilden-dile geçişte iki dilin yapısal niteliklerinden dolayı bir bocalama içine düşmektedir. Tiirkçemizde daha esnek cümle yapı­ larını düşünsek bile, İngiliz öğrenci, bu cümleleri "Ben yedim elmayı" ve "o gitti/sinema/si­ nemaya" şeklinde çevirmekten kendini kurtaramıyacaktır. Kuşkusuz sonuç konuşulan ve yazılan Türkçe'den uzak olacaktır. "İşte bu sorunların çözümlenebilmesi herşeyden önce iki dili birbirine yaklaştırmak, en azından her birinin diğerine doğru yan yolu aşmasını sağlamak zorunludur."12 İşte böyb bir yaklaşımı sağlayabilmek için, İngilizce'den Türkçe'ye evvelâ belirli kesme veya parçalama kriterleri geliştirilmiş 13 , daha sonra serbest parçalama ve kolay­ lıklar geliştirilmiştir.14 Materyal ve yöntem bölümünde ele alınacak, insan-aklma dayalı olarak geliştirilen bu sistematik yaklaşım’da, Hint-Avrupa dillerinden Türkçe'ye çeviri'de kullanılan harfsal (a-z) ve sayısal işaretler (0-9) ile yetinilmemiş ve çizgisel işaretlerle üçüncü bir işaretleme ile

12—

Sedat Törel,

"İngilizce'de Karşılaşılan Yapısal Güçlükler

Ü zerine", Karşılaştırmalı

İngilizce Dilbilgisi, (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınları, 1978) s. 73 - 74. 13— İngilizce’den Türkçe'ye çevirilecek cümleyi parçalara ayırabilmek için her fiilden he­ men sonra ve her ilgi zamirinden (relative p ron ou n ) hemen önce parçalama işlemi uygulanır. Bkz. Sedat Törel, Çeviri Tekniği (Ankara : Törel Yayını, 1969) s. 13 14— Çeviri'de karşüıklı dil mantığım korumak amacıyla sıfat + isim , yardımcı fiil + fiil gibi kriterler dışında parçalama serbest bırakûmıştır. Bkz. Sedat Törel, Hint-Avrupa Dillerinden Türkçe'ye Çeviri (Ankara : Hacettepe Kitabevi Yayınları, 1976) s. 1 5 -1 7 .

6

iki dil ailesi arasında, dolayısıyla İngilizce-Tiirkçe arasında etkin ve kesin çözüme gidilmiştir. Buna neden a-z'ye harfler sonsuz sözcüksel oluşumlara, 0-9'a sayılar sonsuz sayısal değerlere gitmesine rağmen iki dil ailesindeki yapısal farklılaşmadan oluşan anlamsal farklılaşmanın kontrol altına alınarak tek-düze bir çözümü sağlamaktı. Çizgisel işaretlemenin mekanik çeviri'ye kazandırdığı bu boyut yeni bir katkı olup Hint-Avrupa dillerinde yapılan makine çevirilerinde kullanılmamıştır. 15 Daha sonra geliştirilen anahtarlarla16 çeviri işlem ve sürecinde sözcüksel biçimlemeden kaynaklanabilecek yanılgılar da bertaraf edilerek, (Ki) Rötuşu ya da Değişkenlik İşlemi ve Ortak Parantez gibi işlemle etkinlik kazandıran kesin kriterler geliştirilmiş ve İngilizce'den Türkçe'ye çeviriye son derece pratik, etkin ve doğru bir özellik kazandırılabilmiştir.

1.3

GENEL BİLGİLER

1.3.1

ÜLKEMİZ DE YABANCI DİL VE ÇEVİRİ

Bügün ülkemizde çeviri faaliyeti yabancı dil öğrenimine, yabancı dil'de kazanılan dü­ zeye bağlı olarak yapılmaya çalışılmakta ve çeviri'ye ne bir bilimsel statü ne de belirli teknik kriterler tanınmamaktadır. Başka bir deyişle, kişi çevireceği yabancı dili, anadilini, dilbil­ gisini ne denli iyi biliyorsa o denli iyi çeviri yapabileceği varsayımı ve görüşü noktasından hareketle çeviri'nin gerçekleşebileceğini savunur durumdadır. Oysa bu görüş doğru olmuş olsaydı, ülkemizde böylesine korkunç bir çeviri sorunu olmayacaktı. Ama Türk Dil Kurumu gibi söz sahibi bir kuruluş çeviri sorunun varlığını yaptığı özel sayı ile yinelemiş bulunmak­ tadır.17 Ancak bu özel sayıda sorunlar çeşitli güzel yazı ve makalelerle dile getirilmiş fakat hiçbir çözüm, hiçbir kriter ve bilimsel yaklaşım maalesef ortaya konulamamıştır. Yabancı dil bilgisi ile anadil bilgisine dayalı bir çalışma niteliğini geçmeyen çalışmala­ ra örnek olarak Çeviri adlı Hacettepe Üniversitesi yayını18 da gösterilebilir. Aynı ekolün bir temsilcisi olarak bu yapıtta birkaç çeviri, herhangi bir sisteme dayanmadan yapılmış ve çeviri için alıştırma olarak birçok pasajlar öğrenci ve okurun serbest bir şekilde uygulayabilmesi için sunulmuştur. Çeviri'ye bu yaklaşım, doğruyu söylemek gerekirse, sadece Hacettepe Üniversitesinde çeviri ve çeviri ders veya kurslarına özgü bir uygulama değildir. Ama bu tür uygulamanın da çeviri sorununu asla çözümleyemiyeceği, aksine sorunu daha bilinçli bir düzeyde ağırlaştıracağı da aşikârdır. Geleneksel çeviri örneklemesini bir başka yazarın özellikle tıp alanında ortaya koydu­ ğu ve geleneksel çeviri uygulamasında diğerlerine oranla daha etkin bir karakter taşıyan Medical English fo. Turks adlı kitaba19 bakalım. Alıştırmalarla dolu bu yapıt yine İngilizce 15— Labedev İngilizce'den Rusçaya çeviri'yi B E S M yüksek frekanslı elektronik beyinle gerçekleştim iştir. Bu mekanik çeviri'de Baudot Telgraf Kodları’na Latince harflerle işlem uygulanmıştır. Bkz. D. Yu Panov, A u to m a tic T ran slation (Londra : Pergamon Press, 1960). L eon Döstert de "B reif History o f Machine Translation Research (Am erika,1954) adlı çalışmasında lojik sistemler üzerinde durmuştur. 16— Sedat Törel, Ç eviri Sözlüğü (Ankara: Törel Yayını, 1978)ss. 1 0 - 11, 22 - 23 ve 75 -8 1 . 17— Türk D il Kurumu, "T ü rk D ili Ç eviri Sorunları ö z e l S a y ı" , 1978. .18— Bülent Bozkurt, Ç eviri (Ankara : Hacettepe Üniversitesi Yayını, 1982) 19— M eh m et Turçin, M edical English fo r T u rks (Ankara: öğretm enler Matbaası, 1980). Aslında M : Turçin, "Adından da anlaşılacağı gibi bu kitap, hekim, diş hekimi ve ecza­ cılara elden geldiğince kendilerine yabancı gelmeyecek bir ortamda İngilizce öğretm e amacını gütmekte olup kitaptaki tıp cümlelerinin bilimsel yönden hiçbir iddiası olanııyacağı aşikârdır" (Giriş, s. vi) derken doğruyu söylüyor çünkü kitapta çeviri öğretilmemektedir.

7

dilbilgisi esaslarına dayandırılmış çeviri için spesifik kriterler getirilmemiş, çeviri'nin sadece dili bilmekle yapılabileceği savunulmuştur. Aynı şey Medical Texts20 için de söylenebilir. A Summary o f English Grammar and Translation Methods21 adlı yapıt da İngilizce dilbil­ gisini gerçekten özetlemeye çalışmakta ancak çeviri yöntemi değil çeviri alıştırmaları içer­ mektedir. Bu tür çalışmalara İngilizce Test ve Çeviri Kılavuzu 22 adlı kitabı da ekleyebiliriz.Burada yazarlar birçok test örneklerini derledikten sonra, çeviri'ye salt dilbilgisel açıdan yaklaşmışlar konuya sistematik ya da yöntemsel olarak eğilememişlerdir. Bu tür çalışmalara paralel olarak birkaç kitap üzerinde daha durmakta yarar vardır. Tıbbi İngilizce adı altında Dr. Charles J. Hirsh ve Dr. James C. Curtin'den Opr. Dr. İlhan Bumin ve Opr. Dr. Fahri özdoğan tarafından dilimize çevirilip uyarlanan kitap ise amacını şöyle açıklamaktadır: "Doktorlara, tıp öğrencilerine ve hemşirelere tıbbi İngilizce'yi öğren­ mekte kolaylık sağlayacaktır... Dış memleketlere gitme imkânı olma­ yanlara, yeni eser ve çeşitli neşriyatı anlamakta öğretici, dışan gide­ ceklere yardımcı olacaktır..."23 Bu kitapta çeviri'ye herhangi bir yaklaşım yoktur. Çeşitli pratik alıştırmalar ve konuş­ ma örnekleri ile bunların Türkçeleri, İngilizce öğrenciye yabancı dil öğretmekten öteye gi dememektedir. English for Medical Students adlı kitabında Clive Brassnett24 daha açıkça ve belki de etkin bir tıp İngilizcesi öğretiyor denebilir. Yazar orijinal tıp pasajlarını ele alıp yine bunları İngilizce olarak sadeleştiriyor ve tıbbi İngilizce'ye daha gerçekçi bir yaklaşımla eğiliyor. English Through Pictures adlı kitapta yabancı dile simgesel bir yaklaşımla öğrenim kolaylaştırılmak isteniyor. Şöyle deniyor birçok dilde yazılmış önsözünde, "Bu kitabı okurken kendi lisanınızı mümkün olduğu kadar hatırınızdan çıkarmaya çalışınız. Resimler manalan vermeye kâfidir. Cümleleri kendi dilinize tercüme etmek, öğrenimi güçleştirmekten başka bir şey yapmaz."25 Bu yaklaşımda bir seri mantık hatası vardır. İnsanın kendi anadilini "mümkün olduğu kadar hatırdan çıkarması" demek, ayrılmaz bir benliğin parçalanması demektir. Sonra insan istese de istemese de kendi dil ve kültür bazına bağımlıdır, kurtulamaz bilinçaltı etkiden. "Tercüme etmek, öğrenimi güçleştirir" tablosu da büyük bir yanılgıdır. Çünkü resim aracılı­ ğı ile öğrenme gerçekleştiğinde bile, bu resimleri aklımız "tercüme" ederek öğrenme işlevini yerine getirmektedir. Kanımızca yine sorun, etkin, standardize, sistematik bir çeviri yak­ 20— Bedia Avunduk, Medical Texts. Bu kitap klâsik bir alıştırma kitabından öteye git­ memektedir. 21— Yılmaz Hasdemir, A Su m m ary o f English G ram m ar and T ra n slation M eth o d s (Izm ir : Serhan Matbaacılık, 1983). 22— A h m e t Kocaman, Ismail Boztaş ve Ziya A k soy, İn g ilizc e T e s t ve Ç eviri K ılavu zu (A n ­ kara; A rdıç Yayınları, 1984). 23— Charles J. Hirsh ve James C. Curtin, T ıb b i İn g iliz c e , Çev. İlhan Bum in ve Fahri ö z d o ­ ğan (Ankara : A y yıldız Matbaası, 1970) s. iii. 24— CUve Brasnett, English fo r M edical Students (L o n d o n : Methuen Educational, 1976). 25— I. A . Richards ve Christine M . Gibson. English T h rou g h Pictures (N e w York : Washington Square Press Inc., 1963), s. 83.

8

laşım sorunudur. Çünkü çeviri olayı sadece bir dilde iletişim değil, insanlararası, dillerarası bir iletişim, bir anlatma, anlama ve anlaşma döngüsüdür. O zaman da etkin bir sistemle a n a d i l i m i z i araç olarak kullanmak yeğlenmelidir. Bu bakımdan yabancı dil öğrenimini daha esnek tutmakta sonsuz yarar vardır. Hele ülkemizde sonuç almak istiyorsak, klâsik ve modası geçmiş yaklaşımlardan uzaklaşmakta sonsuz yarar vardır. Bakınız bu konudu bir dilbilimci ne diyor: "Üniversite öğrencilerinin yabancı dile yeni başlayan ortaokul öğrenci­ lerinden ayrılıktan, altı-yıl gibi bir süreyle yabancı-dil öğretimi görmüş olmaları, ve 'yabancıdil' denilen şeyden yeterince soğumuş olmalandır. Bu bakımdan, üniversite seviyesinde bir dil- öğretiminin ilk amaci, herşeyden önce, öğrencinin, bu umutsuzluk - duygusundan kurtulması, yabancı-dile ısındmlması, ve dil-öğrenmenin mümkün olduğuna inandı­ rılmasıdır. Bunu yapabilmek için de, öğrencinin karşısına, köklü-değişmelere uğramış ve yeni-baştan düzenlenmiş bir programla çıkmak gerekmektedir. Böyle yapılmayıp da geleneksel dil-öğretiminin kanalları içerisinden, ilerlendikçe, öğrenciye bir taze-ruh, hiç bir zaman gelmiyecek ve orta-dereceli okullarda okuduklarını, yüksek-eğitim yıllarında da sürdüren öğrencinin bütün amacı, kendini, yabancı-dil 'tragedya' sından, son bir sınavla bir kere daha kurtarmaya çalışmak olacaktır... Yıllar-yıh, yabancı-dilden söz edilmesini bıkkınlıkla karşılayan öğren ciye hiç bir şekilde ve biçimde, gramer-öğretimi yapılmamalıdır..."26 Nevarki çeviri sorununun çözümlenmesi için bu geleneksel yaklaşımının yeterli olabi­ leceği düşünülemez. Daha sonraları, genellikle Fransız ekolüne dayalı olarak2 7 dilbilimcilerin çeviri konu­ suna salt bilimsel açıdan eğilmeleri, edebiyatçıların tepkisine yol açmış ve bütün dünya'da olduğu gibi ülkemizde de gözlenen dilbilgisel-edebi tartışmalar çeviri sorununu çözümleye­ bilmekten çok konuyu mandaları ve etki alanları altına almak isteyenlerin çıkar ve çekişme­ leri ile yaratılan bir boşluğa doğru itmekten başka bir şeye hizmet edememiştir. Yapılan söyleşi ve yayınlarda N. Chomsky, F. de Saussure, A. Martinet gibi ünlü adlann izlenim-bırakıcı etkileri dahi ülkemizde çeviri sorununun çözümlenmesi yönünde en ufak bir katkıda bulunamamış, İngilizce-Türkçe (Hint-Avrupa dil ailesi-Türk Altay dil ailesi) çeviri ilişki, işlemlerine, değişim süreç ve fikir iletişimine somut bir teknik getirememiştir. Çeviri ülke­ mizde, bu tutumla, bu uygulamalarla, bu pedagojik yaklaşım ve eğitim sistemi ile sorun ol­ maya devam .etmiştir. Kariyer içinde, kariyer yapanlar arasında bu bilimsel fakat sorunu çözümleme yete­ neği olmayan faaliyetler sürdürülürken, kariyer dışında çeviri sorunuyla özgün bir çalışmanın yazan da ilgileniyor, çeşitli deney ve denemelerini sessiz ve alçak gönüllü bir şekilde yürüt­ meye çalışıyordu. Daha sonra kendi olanaklan ile yayınladığı konuyla ilgili ilk mütevazi yayınının önsözünde yer alan aşağıdaki cümle not etmeye değer bir nitelikte idi:

26— özcan Başkan, Y a b an cı -dil ö ğ r e t im i (İstanbul: İstanbul üniversitesi Edebiyat Fakül­ tesi Yayınlan, 1969), s. 60. 27— Berke Vardar'ın Ferdinand de Saussure'den Türkçe'ye çevirdiği G en el D ilb ilim Ders­ leri; C ilt 1 ve 2 (Ankara: Türk D il Kurumu, 1976, 1978) bu olaya ışık tutucu nitelik­ tedir.

9

"... Deneylerimi uygulayabilmeme fırsat veren Türk-İngiliz Kültür Merkezine aynca teşekkür ederim."28 Sessiz bir çalışma içinde ilk kez Türkçe-îngilizce çeviri işlem ve ilişkileri araştırılıyor ve beş yıl bir süreden sonra da Ingilizce-Türkçe çeviri işlemi ve ilişkileri üzerinde duruluyor­ du.29 Daha sonra Çeviri El Kitabı (TÖREL, 1974), Tıp literatüründe İngilizce (TÖREL, 1976, 1982), Hint-Avrupa Dillerinden Türkçe'ye Çeviri (TÖREL, 1976), Karşılaştırmalı İngilizce Dilbilgisi (TÖREL, 1978), Çeviri Sözlüğü (TÖREL, 1978), Çeviri Araştırma Geliş­ tirme (TÖREL, 1979) ve Çeviri Sanatı, genişletilmiş 2. baskı (TÖREL, 1981) kariyer dışı çeviri alanında, çeviri sorununa çözüm arayan bir seri özgün araştırma ve çalışmaların ürün­ leri oldu. Çeviri Tekniği'ninönsözünde, "Lengüistik alanda yüıütülen bu uygulamalı araştırmanın ortaya ç ı­ kardığı çeviri işleminin mekanik proçesi ve elde edilen spesifik, pratik sonuçlan sayesinde, tam, doğru ve aynı nitelikte Standard çeviri faali­ yeti imkân dahiline girmiş bulunmaktadır."30 denirken, Îngilizce-Türkçe çeviri konusunda diğer bir yapıtında ise şunlar vurgulanıyordu: "... Bu küçük kitap bu büyük iş konusunda, kariyer içinde yükselme veya akademik bir derece gayesi olmaksızın, yapılan uzun-süreli araştırmalannın diğer bir ürünüdür. Amacı, Çeviri alanında etkin bir meto­ doloji sunmak ve çeviri'ye-dayalı faaliyetleri kolaylaştmp hızlandır­ maktır."31 Aynı gerçek Çeviri Araştırma Geliştirme adlı çalışmanın "Sunuş "unda şöyle dile getiriliyordu: "Çeviri Araştırma Geliştirme bir gereksinime yanıt olarak doğmuştur. Bir tez hazırlayıp akademik bir ünvan kazanmak, bir proje geliştirip parasal çıkar sağlamak ya da görev sonucu bir yayın ortaya koymak gibi bir uğraşın ürünü değildir. Amacı, çeviri sorunlarına çözüm yollan aramak ve bu yönde ışık tutmaya çalışmaktadır. Doğal olarak etkin bir çeviri yöntemini, daha doğrusu çeviri bilimini sağlam bir temele oturtacak bilimsel ve teknik bir sistemi yeğlemektir."32 Kariyer dışında kendi olanaklan ile yayın yapabilmesine katkıda bulunanlara ithaı edilen bu ürün'de aşağıdaki sözler de ilginç ve açıklayıcı olsa gerek. "üniversite kariyerlerinde doktora, doçentlik, profesörlük için çeviri barajım aşabilmek amacıyla geliştirdiğim çeviri sistemlerini öğrenip uygulamalara katılmak suretiyle deneme çalışmalanm sırasında de­ neylerime sağladıkları tüm olanaklar için, çeşitli bilim dallarında 28— Sedat Törel, Ç eviri Sanatı

(Ankara: Törel Yayını, 1964) s.3

29— Sedat Törel, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayım, 1969). 30— Sedat Törel, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayını, 1969) 8.6 31— Sedat Törel, H int-Avrupa D illerin d en T ü r k ç e 'y e Ç eviri (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınlan, 1976) s. 6 32— Sedat Törel, Ç ev iri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara: Törel Yayını, 1979) s. (V ).

10

çalışan bu saygıdeğer dostlanma içtenlikle teşekkür eder, çeviri bilimi yönünde yayınladığım bu çalışmayı kendilerine ithaf ediyorum.’*33 Yukandaki gerçekten de anlaşılacağı üzere, çeviri denemelerim sırasında geliştirilen çeviri sistemlerini benimseyip birlikte uygulama yapan bilim adamlannın sağladığı maddi imkânlarla çeviri araştırmalarının rapor edilmesi mümkün olmuş ve elde edilen tüm veri ve bulgular, insan-eklına dayalı sistematik bir yaklaşım ülkemiz çapında yayım hizmeti ile hizmete sokulabilmiştir.

8 u çalışmaların ve elde edilen sonuçlann etkinliğine, özgün nitelik ve niceliğine, çevi­ ri sorunlarının çözümüne yaptığı aşikâr katkıya karşı saldırılarla, daha sonra yöneltilen dayanaksız eleştiriler yaprak dökümü gibi rüzgârın uğultusu arasında kaybolmaya mahkum­ dur. Şimdi kariyer içinde daha ayrıntılı bir şekilde hizmete sunulan ve gün geçtikçe geniş bir uygulama alanı bulan bu sistematik yaklaşım çeviri sorunlarına getirmeye çalıştığı etkin, pratik ve kolay bir çözümle, çeviri’nin dil ve edebiyattan ayn bir bilim dalı olarak eğitimi­ mizde oturtulmasını çok daha büyük bir zorunluluk olarak dile getirmeye çalışmakta, öncü­ lüğünü yapıp savunmaktadır. Bu nedenle, klâsik ve geleneksel çeviri uygulayıcılarının telâş ve endişelerini hoşgörü ile karşılayıp çeviri sistemlerini bir kez daha anlatabilmekte yarar olduğunu düşünüyorum. Ülkemizde halihazırda üniversitelerimizin biri dışında, daha açıkçası Cumhuriyet Üniversitesi dışında çevirinin geleneksel ve dilsel yaklaşımla öğretildiğini burada belirtmekte yarar vardır. Bu geleneksel çeviri öğretimini bir öğretim üyesi kitabında şöyle anlatmaktadır. "Çeviri derslerinde öğrencinin önüne çıkan ilk engel, önce yabancı dilleri sonra kendi dilinin salt dilbilgisi, sözcük bilgisi, yazım kuralları ve üslup açısından yeniden irdelenmesi zorunluluğudur. Bu durumda, özellikle ilk sınıflarda çeviri bir dil dersi görünümünü alır... "Sınıflar ilerledikçe çeviri'nin asıl amacına daha yakın bir uygulaması da söz konusu olabilecektir, öğrencinin yabancı dili kullanmadaki hü­ neri attığı oranda sanıfta, kültürlerarası etkileşim, bir uygarlığın, kültü­ rün, toplumun ürünlerinin aktarılmasındaki yarar ve benzeri kavram­ lardan söz edilebilecek, yüksek düzeyde çeviri örnekleri verilerek ince­ liklere ve ayrıntılara inilebilecektir. 1 34 Bu anlam ve yaklaşım çerçevesinde en zor çeviri türü olarak kabul edilen edebiyattan, tngiİiz Edebiyatının en ünlü kaleminden, Hamlet'tdeıı 35 bir mısrayı ve birkaç çevirisini ele alalım: "The wind sits in the shoulder of your sail" 36 Orhan Burian bunu şöyle Türkçe'ye aktarmakta :

'
n.C. S.

)

İç Kesme Açıcı) Normal cümle Sonuç /Sentez/Cümle Marja yazılır/işlem dışı

48— Sedat Törel, Ç eviri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara: Törel Yayım, 1979) s. 1 ve "T ıp İngilizce'si "C u m h u riy e t Üniversitesi T ıp Fakültesi D ergisi, 4:1 6 1 - 163, 1982.

16

E.K.O.K.

En Küçük Ortak Kat

E.R.

Estetik Rötuş

G.R. g.

Gramer Rötuşu/Dilbilgisel Rötuş gösterge (virgül, noktalı virgül, v.b., bağlaçlar)

Geliştirilen bu sistematik çeviri yaklaşımında kullanılan terimleri açıklamakta kuşku­ suz yarar vardır. Böylelikle sistem kavramları ortaya konan bu metodoloji'nin daha iyi an­ laşılması ve uygulanmasına katkıda bulunabilir. (a)

Parça

Parça terimi sistem kriterleri uyarınca ortaya konmuş sözcük öbeklerini anlatır. Bunlar fiil içerebilir ya da içermeyebilir. (b)

Çift • İşaretleme

Çift - işaretleme aynı anda yapılan harfsal ve sayısal işaretlemedir. İnsan aklına dayalı olarak yapılan bu işlem, parçalarda aşağıdan yukarıya doğru uygulanır. Her yeni fikir harfsal bir işaretlemeye, aynı fikrin parça'dan parçaya ilerlemesi durumunda sayısal işaretleme'ye tâbi tutulur. (c)

Tam-zamanlı fiil

Tam-zamanlı fiil, çekimi yapılmış anlamsal, zamansal ve yapısal anlam bakımından bütünlük gösteren fiildir, örneğin, gelir, geldi, gelmiştir tam-zamanlı fiil tanımına girerken, gelirs^gelince, gelirken tam-zamanlı fiil değildir. (d)

Normal Mekanik İşlem

Normal mekanik işlem, düşünce ve değerlendirme gerekmeden aşağıdan yukarıya doğru yapılan çift-işaretleme işlemidir. Bazan bu işlem, salt sayısal işlemler için de kullanı­ labilir. Ortak Parantez'de üniteleriçi işaretleme'de de uygulanır. (e)

Ters Mekanik İşlem

Ters mekanik işlem, düşünme ve değerlendirme gerekmeden, yukarıdan aşağıya doğru yapılan çift-işaretleme işlemidir. Bazan bu işlem, salt sayısal işlemler içir de kullanı­ labilir. Genellikle ters mekanik işlem Ortak Parantez'de ünitelerarası işaretleme'de kullanılır. (f)

Ortak Parantez

Ortak Parantez, kaynak metindeki cümle'yi hedef-dile çevirirken olası yanlış fikir akımım otomatik bir şekilde düzeltip doğru sonuca götüren matematiksel işlem için kullanılan bir terimdir. Ortak Parantez terimi yanlış bir fikir iletişiminin mekanik işlemle düzeltilmesi için yapılan işaretlemeler de kullanılan sisteme özgü önemli bir terimdir. (g)

Üniteleriçi İşaretleme

Üniteleriçi işaretleme bir Ortak Parantez'de ortaya çıkan ünitelerdeki elemanları arasında uygulanır. İşaretleme normal mekanik işlem gibi aşağıdan yukarıya doğru yapılır. Ortak Parantez içinde bu tür mekanik işaretlemeye üniteleriçi işaretleme denir. 17

(h)

ünitderaraa İşaretleme

Ortak Parantezdeki üniteler arasında uygulanan ters mekanik işlem için kul­ lanılan terimdir. Ters mekanik işlem, mekanikman yukarıdan aşağıya doğru yapılan işlem­ dir. (i)

En Küçük Ortak Kat

En Küçük Ortak Kat, çift - işaretleme işlemlerinden sonra ortaya çıkan indirgen­ miş alfabetik işaretlemenin yukarıdan aşağıya doğru yazılışı için kullanılan terimdir. (j)

Gösterge

Sistematik çeviri sisteminde gösterge terimi hudut taşı üzerinde yer alan tüm nok­ talama ve bağlaçlar için kullanılır.Ortak Parantezi ve hudutları saptayan bu kullanım çok kez kısaltılmış şekli (g.) ile belirtilir. (k)

(Ki) Rötuşu veya (Ki) Değişkenlik İşlemi

(K i) Rötuşu veya (Ki) Değişkenlik işlemi, kaynak metindeki fiil kullanımın hedef dilbilim fiil kullanımına, değişim sürecine verilen terimdir. (1)

Estetik Rötuş

Estetik Rötuş elde edilen nihai çeviri ürününde bazı sözcüklerin değiştirilmesi gibi uygulamalar için kullanılan bir terimdir. "Mühim" önemli, "tedbir" önlem olarak tek­ rar yapıldığında estetik rötuş yapılmış olur. (m)

Gramer Rötuşu ya da Dilbilgisel Rötuş

Gramer Rötuşu ya da Dilbilgisel Rötuş, çeviri sürecinde doğru sonuç olmasına karşın hedef dildeki kullanıma yabancı kalabilecek dilbilgisel rötuşları anlatan terimdir, örneğin, "The operation is över" İngilizce'de geniş zamanda olmasına rağmen Türkçe'de bunun dilbilgisel rötuşla geçmiş zamanda olması sağlanır ve çevirisi: "Ameliyat bitti/sona erdi." denir. (n)

Normal Cümle (n.c.)

Normal cümle (n.c.) bir tek tam-zamanlı fiil içeren yalın cümleler için kullanılan bir terimdir. Terim cümle birimlerinin, ortak Parantez varlığının açıklanmasında sıklıkla kullandır. (o )

Cümle Açıcıları

Cümle açıcıları terimi bir cümleyi sunan sözcük/ler için kullanılır. Bu tür cümle açıcıları marja yazılır veya işlem dışı bırakılır. (p)

İç Kesme

İç Kesme terimi haddinden fazla uzayıp çeviri zorluğu gösteren bir parçanın sistem kriterleri uyarınca kendi içinde de parçalanmaya tâbi tutulması işlemine verilen isim­ dir. Bu terim genellikle (Ki) Rötuşu terimi ile bağlantılır.

Başka hiçbir dilbilim çalışması ve çeviri kitabında gözlenemiyecek bu terimbilgisine ait bazı bilgiler daha önceki iki çalışmamda49 yer almış olmasına rağmen, ilk kez bu çahşma'da dedenmiş olup yöntem ve yöntemsel uygulamaların daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunabilmesi için bir çaba sarfedilmiştir. Böylelikle bu çalışma'mn daha kolay anlaşıla­ cağı umulmaktadır.

1.3.4 GELİŞTİRİLEN SİSTEMATİK YAKLAŞIM DA ANAH TARLAR VE İŞLEVLERİ Geliştirilen sistematik yaklaşımda anahtar ve işlevleri yayınımda ele alınan “ Ki Rötuşları" üzerinde şu görüşler yer alıyordu.

konusunda

ilk

"(K Î) ve her zamandaki fiiller -en, -an, -ğı, -ği, -ğu, -ğü takılan verilerek tekrar yazılır. (K İ) kaldmlır. "51 Kuşkusuz bu yaklaşım İngilizce'den Türkçe'ye çeviri'de önemli gelişmelere götüre­ cek başlangıç noktalarından biri olabilirdi. Çünkü dilbilgisel yaklaşımdan ziyade, dilbilgisi kuram ve araştırmalanna dayanmasına karşın, çeviri'ye son derece pratik ve dinamik bir yön kazandmyor ve uygulamayı kolaylaştırıyordu. Nitekim öyle oldu. Daha sonra Hint-Avrupa Dillerinden Türkçe'ye Çeviri'de (1976) anahtar fonksi­ yonlarına daha ayrıntılı bir yer veriliyordu. Bu çalışma'mn daha iyi anlaşılması bakımından burada oldukça kapsamlı bir alıntıya yer veımekte yarar vardır. Ayrıntılı bilgi aşağıdadır: "1— (K İ) ve Edilgen Durum Kestiğimiz bir parça da (K İ) ve (Fiil)'i varsa, 12. Anahtarımız edilgen fonksi­ yonludur. Başka bir deyişle, böyle bir parça'da edilgen durum -en, -an ortaya çıkacaktır. Aşağıdaki örneklere bakalım : (a) ki gitti giden (c) ki gitmiş (b) ki alır -»■ alan (d) ki elde edilecek öyleyse, ki + fiil = -en, -an.

-+■ gitmiş olan ->-elde edilecek (olan)

"2— (K İ) ve Etken Durum Parçalara ayırdığımız bir bölümde (K İ) ve (Fiil)'ine ek olarak (İsim, Zamir veya Fiil-isim) de varsa, 12. Anahtarımız etken fonksiyonludur. Yani, böyle bir parça'da 49—

Sedat Törel, H in t-A vru p a D illerin d en T ü r k ç e 'y e Ç eviri (Ankara: Hacettepe Kitabevi

50—

Ltd. Şti., 1981) s. 17. '( K i ) ' Rötuşları'na daha sonra ( K i ) D e ğiş k e n lik İşle m le ri terimi de kullanılmıştır.

Yayınları, 1976) s. 9— 10 ve Ç ev iri Sanatı (Ankara: Hacettepe ve Taş Kitapçılık

Bkz. Sedat Törel D oğrusal (L in e e r ) Ç eviri Sistem i, (Sivas: Törel Yayını, 1983) s. 1 6 -1 8 . 51—

Sedat Törel, Ç ev iri T e k n iğ i

Ankara: Törel Yayını, 1969) s. 27. Aslında T ö r e l

Ç ev iri Sistem lerin de -en, -an ve -ğı, -ği, -ğu, -gü Anahtar N o . 12 diye bilinmektedir. Bkz. Sedat Törel, Ç ev iri E l K ita b ı (Ankara : Törel Yayını, 1974), s. 121..

19

etken durum -ğı, -ği, -ğu, -ğü ile ortaya çıkmaktadır. Yine birkaç örnek alalım: (a) (b) (c) (d)

ki ki ki ki

Ali gitti onlar yapar aşın yemesi sebep oldu gazeteler yazacak

■+ Ali'nin gittiği/ni/n

-+ Onlann yaptığı/nı -*■ yaptıklan/nı/n -►aşın yemesinin sebepolduğu -*■ gazetelerin yazacağı

öyleyse, ki + isim/zamir/fiil - isim + fiil = -ğı, -ği, -ğu, -ğü "ELDE EDİLEN YENİ BULGULAR VE ÖRNEKLEME "Son günlerde anahtar fonksiyonlan konusunda elde ettiğimiz bazı bulgular gerçek­ ten ilginç olup Sistemin daha da geliştirilmesine katkıda bulunmuştur. Bu bulgulan burada rapor edelim.

(a) Bulgularımızdan biri Çeviri Yöntemimiz'de 17. Anahtar diye bilinen ve -sı/nı/nı, -si/ni/n, su/nu/n, -sü/nü/n olarSk belirlenen yapısal özelliğe aittir. Bu uygulama Türkçe-lngilizce Çeviri'de dört ayn seçenek olanağı vermesine karşın, Ingilizce-Türkçe Çeviri'de sadeleştirilerek tek işlemle halledilmiş bulunmaktadır. Şayet kestiğimiz parça'da (K İ) + (İsim/Zamir/Fiil-lsim) varsa fakat Fiil DİLEK KİPİNDE ise, elde edilen sonuç Anahtar No. 17 uygulaması ile ortaya çıkan tüm özellikleri taşır, örnek, olarak bir cümleyi burada birlikte çevirelim: (i)

We want I / that these results be mentioned / /in the report.

(ii)

isteriz/istiyoruz ki bu sonuçlar belirtilsin raporda

(üi)

istiyoruz /isteriz bu sonuçların belirtilmesini raporda

(iv) a g &2 a^ (v)

isteriz/istiyoruz □ bu sonuçların belirtilmesini raporda S = a (Rötuş gerekmiyor. Sentez kusursuz.)

Sonuç : Raporda bu sonuçların belirtilmesini istiyoruz. öyleyse, Ki + isim/zamir/fiil-isim + fiil (Dilek Kipi) = Anahtar No. 17 52

(b) Diğer bir bulgumuz da Yöntemimiz'deki Anahtar No. 25 ile ilgilidir. Ancak bu durum İngilizce'de fiil ve bunu hemen izleyen mastar'la ortaya çıkmaktadır. Halbuki aynı anahtar uygulaması Türkçe'de birbirinden aynlamıyan iki fiüin varlığı durumunda söz konu­ su oluyordu, örneğin, 52— Anahtar N o. 1 7, -m/nı/n, -si/ni/n, -su/nu/n,-sü/nü/n olarak tanımlanır. Bkz. Sedat Törel, Ç eviri E l K ita b ı (Ankara: Törel Yayını, 1974), s. 121.

20

İyileştiği bildirilen hastayı gördüm. Bununla beraber, İngilizce'deki anahtar (fiil + mastar) fonksiyon ve uygulaması en ufak bir ayrıcalık dahi göstermemektedir. İngilizce iki cümle alalım ve ortaya çıkan yapısal re anlamsal durumu açık bir şekilde belirtmeye çalışalım, 1—

(i)

I read the news / / about the engineers / / employed to build / / the bridge.

(ii)

haberleri okudum mühendisler hakkında/ki ki istihdam edildi inşa etmek köprii/yü

(iii) a4 a^ &2 a4

haberleri okudum □ mühendisler hakkında/ki inşa etmek için istihdam edilen köprüyü

(iv)

S=a

Sonuç : Köprüyü inşa etmek için istihdam edilen mühendisler hakkında/ki haberleri okudum. 2—

(i)

The man / / reported to have been lost / / was’ found / / dead.

(ii)

adam ki rapor edildi kaybolmuş olmak bulundu ölü

(iii) bı &2 a^

........ adam kaybolduğu bildirilen (Tapor edilen) bulundu □ ölü b

®

(iv)

S= b + a a 3

Sonuç : Kaybolduğu bildirilen adam ölü bulundu. Gözlemler Anahtar No. 25 'i içeren bu işlemlerde not edilecek gözlemler veya yapılacak uygu­ lamalar kısaca şu şekilde özetlenebilir : (a) Mastar ve fiil Türkçe'ye geçişte yer değiştirmektedir. Mastar aslında bu deği­ şim içinde fiile dönüşmektedir.

21

(b) Mastar ya kuvvetlenmekte (-тек - mak şeklinden -mek için veya -так için hüviyetini kazanmakta) veya Yöntemimiz'de kullanılan Anahtar No. 1 fonksiyonunu benim­ semektedir (-ğı, -ği, -ğu, -ğü). öyleyse, fiil + mastar = (-тек / -так için + Anahtar No. 12) veya Anahtar No.25 ®3 (K İ) BAĞLAÇ DURUMU VE ÖTESİ (K İ) çok kez bağlaç niteliğinde ortaya çıkmaktadır. İngilizce'de bunu ilgi zamiri ile karıştırmamak gerekir. Evvelâ bağlaç durumunu görelim : (i) He said / / (that) he is right. (Bu cümle'de that bağlaç olarak değerlen­ dirilmiş ve çeviri işlemi buna göre başlatılmıştır.) (ii) ki — (iii) b j a^

dedi / o dedi haklıdır/ o haklıdır

....... dedi □ ki — haklıdır а

Ш

ь

m

□

(iy)

(v)

S = (a) + (b)

Sonuç : Dedi ki haklıdır.

Aym cümleyi yine ele alalım fakat bu kez bölmeyi değişik yaparak Yöntemimizi, gene bilinen kriterler uyarınca, uygulayalım. (i)

He said / / that he is right. (Burada that bağlaç olarak alınmamıştır.)

(ii)

— - - dedi / söyledi ki haklıdır

(iii) *2 aj (iv)

-+

haklı olduğunu

söyledi □ haklı olduğunu S= a

Sonuç : Haklı olduğunu söyledi.

Görülüyor ki her iki durumda da sonuç doğrudur. Gerek analiz gerekse sentezin değişik olmasına rağmen aym, doğru ve tek anlam Yöntemimizle elde edilmiştir. Bununla beraber, "görülüyor ki" gibi bir kullanılışta "ki" bağlaç olarak çok ağır basmaktadır. Konuyu ele almışken, bu işlem üzerine değişik açıdan yaklaşımda sonsuz yarar vardır. Aslında (THAT/KÎ) Hint-Avrupa dillerinde fiilinden çok kez uzak düşebilmektedir. 53—

Sedat Törel, Ç eviri E l K ita b ı (Ankara : Törel Yayını, 1974), s. 121.

22

Böyle bir durumda (a) bağlaç olarak muamele görebilir veya (b) bağlı olduğu fiil ile ve de fiilinin bulunduğu ilgili parçasının sırasına göre ele alınabilir. Buna ilişkin bir örnek daha alalım : (a)

Bağlaç olarak İşlem

(i) It has been observed, / / in fact, / / (that) the rabbits / / injected / / witf streptococcus / / grown in certain media / / developed antibodies. (ii)

........ ki —

(iii)

müşahade edilmiştir. aslında tavşanlar ki enjekte edildi streptokokla ki belirli besiyerlerinde (ortamlarda) yetiştirildi antikor geliştirmiştir.

C2 Cj b^ ki — bg b£ b2 aj

müşahade edilmiştir □ adında tavşanlar enjekte edilen streptokokla belidi besiyerlerindeyetiştirilen antikor geliştirmiş/tir/lerdir □

c ..........

(iv)

b a (v)

El -----( 0)

1

H

S = (c) + (b + a)

Sonuç : Adında müşahade edilmiştir ki belirli bedyerlerinde streptokokla enjekte edilen tavşanlar antikor geliştirmiştir. (b)

(Kİ + Isim/zamir/fıil-idm + Fiil) Esasına göre İşlem

(i) It has been observed / /, in fact, / / that the rabbits / / injected / / with streptococcus / /grown in certain media / / developed / /antibodies. (ü - iü)

54—

C2 müşahade edilmiştir □ Cj adında b^ ........ tavşanlar/ı/n bg ........ (ki enjekte edildi) enjekte edilen b2 streptokokla

Bu daha sonra iç4cesm e olarak geliştirilmiş ve dinamik bir uygulama elde edilmiş­ tir. Daha önce de belirtildiği gibi, iç-kesme 'de kesin kesme kriterlerini uygulamak şarttır.

23

bj

(ki belirli besiyerlerinde yetiştirildi) belidi besiyerlerinde yetiş* tirilen (ki -onlar- geliştirmiş/tir/lerdir) geliştirdiği/geliştirdikleri antikor

&2 aj c

SI

(iv)

(v)

b

( 0)

1

a

2

t

S =b +a+c

Sonuç : Belirli, besiyerlerinde yetiştirilen stıeptokakla enjekte edilen tavşanların antikor geliştirdiği aslında müşahade edilmiştir/gözlenmiştir. (N ot)

Bu cümle'de "aslında" sözcüğü, daha evvel belirttiğimiz gibi, "cümle'yi açıcı nitelik­ te" değerlendirildiği takdirde, kriterlerimiz uyarınca cümlenin başına alınabilir.55

Geliştirilen sistematik yaklaşımda İngilizce'den Türkçe'ye çeviri'de kullanılan bu anahtar ya da anahtar sözcükleri, yukarıdaki bilgilerin ışığında, şöylece tanımlamak müm­ kündür : "I-

a)

Anahtar, bir parçanın ilk sözcüğüdür, örneğin, Students / /who study hard / / succeed.

"b) Anahtar, bir parçanın son sözcüğü de alabilir, örneğin, The students in the room / / are not successful. "II-

En önemli anahtar (K İ) anahtarıdır.

"III- İngilizce metinde yer alan anahtarlar Türkçe'ye çeviri'de Türkçe metin için­ de en son yeri alırlar. "IV- Anahtar kullanımı Türkçe'ye geçişte farklılaşmaya yol açabilir, örneğin: "a) The book is very expensive. (Kitap) "b ) I read the book. (Kitabı) "c) I heard that the book is very good. (Kitabın) "Bu özellikler gözönünde bulundurularak the book, kitap/kitabı/n olarak akta­ rılmalıdır.

Sedat Törel, H ind- A v ru p a D illerin d en T ü r k ç e 'y e Ç ev iri (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınlan, 1976) s. 17 — 23.

24

"V- (K İ) Anahtarından hemen önce gelen anahtar-sözcük, İngilizce'den Türkçe'ye çeviri işleminde düşer. 56 örneğin, The house in which I live is not far from Kızılay; in which Türkçe'ye (w tk h ) olarak geçer." 57 Yukarıda sıralanan bu tanımlara, Türkçe'den İngilizce'ye çeviri'de olduğu gibi, t u » ! işaretlerini 58 de ekleyebiliriz. Aslında tırnak işaretleri her zaman etkin bir anahtar olup içerdiği cümleler dahi her zaman ikincil bir statüde anlam kazanabilmektedir. Anahtarların tanımını yaptıktan sonra, işlevlerine de kısaca değinelim. İngilizce'den Türkçe'ye çeviri uygulamalarında Anahtarların altı önemli işlevi olduğu söylenebilir. Şöyle ki: "(i)

Birinci İşlev

"İngilizce'den Türkçe'ye çeviri işleminde parçanın en sonuna yazılan anahtarlar, sentez için devamlılığın saptanıp yöntemsel olarak çift işaretleme'nin uygulamasını sağlar. "En önemli anahtar olan (K İ), tam-zamanlı olmayan fiilleri de ortaya çıkardığından işlevsel olarak En Küçük Ortak Kat uygulamasında son işaretlemenin yapılmasını sağlar. "(ü) İkinci İşlev "Anahtarlar, bileşik cümlelerin saptanmasında rol oynar. Çizilen hudut ile yöntem­ sel uygulama kolaylaştırılır. "(iii) Üçüncü İşlev "(K İ) Anahtarı İngilizce fiil şeklinin Türkçe'deki uygulanma şekline dönüşmelini sağlar. "(iv) Dördüncü İşlev "Anahtarlar, En Küçük Ortak Kat uygulanmasında mekanik çözüme yol açar, "(v)

Beşinci İşlev

"Anahtarlar, mekanik hudut çizilmeksizin cümle içindeki sıra veya fikir öncelikle­ rinin düşünmeden doğru olarak Türkçe cümle 'de yer almasını sağlar. "(vi) Altıncı İşlev "Anahtarlar, Ortak Parantez'e yol açar. Başka bir deyişle, parçalar içinde iki veya 56—

Burada belirtilen anahtar no.ları daha önceki bir çalışmadaki sıraları

islemektedir.

Bkz. Sedat Törel, Ç eviri E l K ita b ı (Ankara: Törel Yayını, 1974), s. 69, 95 ve 121. "Birlikte ele alınan ilgi zamiri ve fiil parçalarında, ilgi zamirinden hem en önce yer alan edat (örneğin, f o r whom , in which, u n der which v.s.) Türkçe'ye geçişte düşü­ rülerek nazarı itibara alınmaz. "B k z . Sedat Törel, Hind A vru p a D illerin d en T ü r k ç e '­ y e Ç ev iri (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınları, 1976), s. 16. 57—

Sedat Törel, Ç eviri Sözlüğü (Ankara: Törel Yayını, 1978), s. 1 0 -1 1

58—

Sedat Törel, Ç eviri E l K ita b ı (Ankara: Törel Yayını, 1974), s. 69.

25

daha fazla aynı anahtar ve özellikler görüldüğü zaman, bu parçalar Ortak Parantez e alınarak ters işaretleme, yani yukarıdan aşağıya doğru işaretleme uygulanır. Bu uygulamada çift İşaretleme'nin ortaya koyduğu fikir üniteleri esas olarak kabul edilir. Başka bir deyişle, parçalaması çift işaretleme her zaman olduğu gibi uygulanır. Çok kez Ortak P.ırantez’i, En Küçük Ortak Kat uygulamasında işlemek kolaylık sağlar."5 9 Daha sonra yapılan uygulamalarda elde edilen ve yedinci işlev olarak belirtilebile­ cek bir fonksiyon da, anahtarların uzayan parçalarda iç-kesme işleminde etkinlikle kutla nımlandır. Ancak bu gibi durumlarda kesin kesme kriterlerine60 başvurmak zorunlu olu» ayn düşen sözcüklerin (K İ) durumuna göre önceliklerinin saptanması ile mümkün olur. Bu suretle (K İ) Değişkenlik İşlemi en etkin bir araç olarak kullanılıp zorlanan durumların ko­ laylıkla çözümlenmesini sağlar. Bu işleve ait işlem bu çalışmada daha sonra ayrıntılı olarak ele alınacaktır. (K İ) Değişkenlik İşlemi ile Türkçe'ye bağlaç olarak geçebilecek (K İ) lerin akıcı bir şekilde değişkenliğe uğratıbp daha güzel bir çeviri ürünü ve kuşkusuz daha güzel bir kompozisyon yönünde yaptığı katkı ile ilgili olarak bir örnek vermiştik. Bunu burada bir kez daha vurgulayarak örnekleyelim. "The doctor said that the patient recovered" cümlesini (a)

"Doktor dedi ki hasta iyileşti" olarak çevirebiliriz, tşlem şöyle olurdu. di

doktorO

d

c^

dedi O

c

bj

ki —

a^

®

hasta O

b

®

iyileşti □

a

Sİ

S = (d + c) + (b + a) Burada (K İ) bağlaç fonksiyonunda olurdu. Oysa bu cümleyi, "Doktor hastanın iyi­ leştiğini söyledi." olarak çevirmek de olanaklı. O zaman aynı yöntemsel işlem şöyle olurdu: bj doktor O &2..... ........ dedi/söyledi — söyledi ö ki hasta iyileşti -* hastanın iyileştiğini b ® ---

n S= b+ a

a Sİ

Kuşkusuz bu daha güzel ve akıcı bir çeviri ürünüdür. Son olarak İngilizce'den Türkçe'ye çeviride (K Î) Anahtarı uygulamasına ilişkin birkaç örnek üzerinde durmakta yarar vardır. Çünkü 59—

Sedat Törel, Ç ev iri Sözlüğü (Ankara: Törel Yayını, 1978) s. 2 2 — 23.

60—

Sedat Törel, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayını, 1969), s. 13.

2b

"Çeviri alanında kazanılan tecrübe ve uygulamalardan elde edilen bulguların ışığı altında, İngilizce'den Türkçe'ye analılar uygulamasında (KİjAnahtan'ııın sonuca götüren en önemli rolü oynadığını kesinlikle ortaya koymuş bulun­ maktadır... İşlevsel katkısını iyi değerlendirmek, tüm İngilizce - Türkçe çe­ virilerde bir pasajın Türkçeleştirilmesi6 1 yerine metnin doğru ve eksiksiz bir şekilde Türkçe'ye yansımasını sağlayabilmek için zorunludur..."62 İngilizce'den Türkçe’ye çeviri'de (K İ) Anahtarı örneklerini sunmadan önce siste­ matik işlemin mekaniğini özetleyelim. Kim "En son (sonsuz) + .................= 1 - Başlangıç” Ne Başka bir deyişle, örneğin parça adedi 501 olarak varsayılırsa, bu gerçek şöyle belirtilebilir. "5 0 1 +

Kim .................= 1 " Ne

öyleyse bunu yazarken, aşağıdaki doğrusal (lineer) uygulama'ya63 varmak müm­ kündür. 501

I 64

....................................................... 500 -e- «- 4 +- 3 -e 2

Bu bölümümüzü birkaç (K İ) Anahtar uygulaması ile sona erdirelim. 1—

The surgeon who operated... Cerrah ki ameliyat etti -* ameliyat eden cerrah (ki+ fiil)

2—

The patient whom Dr. Ahmet treated..... Hasta ki Dr. Ahmet tedavi etti (ki + isim + fiil)

3—

Dr. Ahmet'in tedavi ettiği hasta

because the nurse helped .... Çünkü (çünki) hemşire yardım etti tiğinden ( ki + isim + fiil)

61—

-*

■+ hemşire yardım ettiği için/ yardım et­

Bir pasajın Türkçeleştirilmesi, çeviri alanında en za yıf kategoride bir uygulamadır. G erçi bazen, Türkçeleştirme sonucu ortaya Nurullah Ataç u.b. yazarların ve 'çevir­ menlerin' ürünlerinde görüldüğü gibi akıcı ve hoş ürünler elde edilebilir; ancak, bun­ ların çeviri olduğu iddia edilemez. Bkz. Sedat Törel, Ç ev iri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara: Törel Yayını, 1979) s. 6 —7.

62—

Op. Cit. s. 7, 64.

63—

Sedat Törel, D oğrusal (L in e e r ) Ç ev iri Sistem i (Sivas: Törel Yayını, 1983),

64—

Sedat Törel, Ç eviri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara: Törel Yayını, 1979) s. 17.

27

s. 22.

4—

until the serum finished... tâ ki serum bitti

5—

-> serum bitinceye /kadar/ bitene dek ( —ki + isim + fiil)

when examining showed... ne zaman ki muayene etme gösterdi -* muayene etme gösterdiği zaman/gös­ terdiğinde/gösterince (—ki + fiil — İsim + fiil)

6—

The drugs given». İlâçlar ki verildi

7—

-> verilen ilâçlar (ki + fiil)

The disease, the etiology o f which is unknown... Hastalık ki onun etiolojisi bilinmiyor fiil)

8—

unless he is hospitalized... meğer ki o hastaneye yatınisın dıkça (ki + zamir + fiil)

9—

-* etiolojisi bilinmiyen hastalık (ki +

-> hastaneye yatırılmadığı sürece/yatınlma-

that they were subjected to a diet... ki onlar diyete tâbi tutuldular

diyete tâbi tutuldukları (ki + zamir + fiil)

10— who eats less loses weight... ki daha az yer zayıflar. -* daha az yiyen zayıflar, (ki + fiil)

1.4

YÖNTEM VE GEREÇLER : İNGİLİZCE’DEN TÜRKÇE’YE KAYNAK İNGİLİZCE MATERYALİN ÇEVİRİSİ

Bu çalışma'da materyalimiz kaynak dili oluşturan İngilizce cümleler ya da pasajlar olup bunlar sistematik yaklaşımı anlatmak için özel olarak yapılmış veya seçilmiş cümleler­ le ünlü tıp kitaplarından rastgele alınmış pasajlardır. Metot ya da sistematik yaklaşım ise, 1960'larda geliştirip 1969'da ülkemizde ilk kez yayınlanmış bulunan ilk kaynak araştırma­ larına65 dayanmakta ve bugün bu çalışmayı yapanın adıyla ülke çapında tanınmakta ve uygulanmaktadır. 66 65—

Sedat Törel, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayını, 1969).

66—

İlk kaynak araştırmaları sonucu geliştirilen insan-aklma dayalı bu çeviri sistemleri ve sistematik çeviri yaklaşımı bugün T ö r e l Ç eviri S istem leri olarak tanınmaktadır.

28

Çevirisi yapılacak materyali okuyup anladıktan, anlamsal anlamını67 kavradığımıza emin olduktan sonra, dil mantığına68 karşı çıkmamak koşulu ile cümle'mizi parçalara ayırıp çeviri sürecinde analiz işlemini gerçekleştiririz. Materyalimizi alarak, fazla ayrıntıya girmeden açıklamalı uygulama yapalım ve sistematik yaklaşımının temel uygulamasını izleyelim. Materyalimiz ve sistematik yaklaşı­ ma ilişkin metodoloji ile işlem safhaları ve açıklamalar aşağıdadır. IV.I

Materyali Okumak, Anlamak ve Değerlendirmek

Çeviri işlemine başlamadan önce çevirisi yapılması düşünülen pasajı birkaç kez okumak gerekir. Konuyu iyice anlamadan önce çeviri'ye kalkışmak başan oranını düşürecek, belki de istenilen düzeyde bir sonuç alamamamıza neden olacaktır. Aslında daha önceki bir çalışmamda da69 belirtmiş olduğum gibi değerlendirme başarıh bir çeviri için zorunludur. Materyali değerlendirirken çevirmenin ya da uygulayıcının yaklaşımı şöyle olmalıdır: Çeviri işlemine başlamadan önce pasajın anlamsal, zamansal ve yapısal anlamlarını iyice kavramak ve değerlendirmek zorunludur.70 Nedir bu anlamsal anlam, yapısal anlam ve zamansal anlam? İsterseniz yine bu kavramları yukarıda bahsettiğimiz çalışmadan alıntı olarak verelim. (a) "Çeviri materyalinde anlam, pasajda kullanılan sözcüklerin, terim ve deyimlerin doğru olarak değerlendirilmesini öngörür. Metin idindeki sözcükler çok kez sözlükte bulunan anlamlarından büyük ayrıcalıklar gösterir. Bu nedenle sözlük anlamı ile (veya yüzeysel olarak) sözcüklerin çevirisi çevirmeni anlamsal anlamdan uzaklaştırmış olur..."71 (b) "Çeviri materyalinde zamansal anlam, pasajda belirtilen fiillerin gerçek­ ten metindeki olay ve anlamla bağdaşıp bağdaşmadığını araştırmak ve çeviri uygulamasını buna göre yapmayı öngörür... Çeviri materyalini 67— A n lam sal anlam (Bkz. Sedat Törel, Ç eviri A ra ş tırm a G e liş tirm e , Törel Yayını,Ankara, 1979, s. 10—11) sözcüksel anlam değildir. N e de buna sözliiksel anlam diyebiliriz: Anlamsal anlamm boyutlarını her zaman metinsel çerçeve içinde aramak gerekir. Dolayısıyla, bu yaklaşımla sadece Tıp pasajlarının değil son derece edebi pasajların da çevirisi mümkün olmaktadır, örneğin,

"E ve " derken, Türkeçesi'nin "H a vva " mı

yoksa 'akşam ' mı, yoksa "a re fe" m i olduğunu metin içindeki yeri uyarınca saptamak anlamsal anlam 'dır. A y n ı şekilde 'bu t'm dilbilgisel işlevini de bu yolla saptayıp bunun bağlaç, edat veya sıfat olduğunu söylemek mümkündür. 68— Bu sistematik çeviri yaklaşımında dil mantığına karşı çıkmamak, som ut olarak şöyle tanımlanabilir: Parçalara ayırma işleminde sıfat + isim, yardımcı fiil + fiil, birlikte işleme sokulur, bunları ayırmak olanaksızdır. D iğer taraftan edatlar ayrı alınabilir. Yine dil mantığı çerçevesinde bu çalışmanın kapsamı dışında kalan bilgisayar yük­ lemleri için birçok çeşitli kolaylıklar geliştirilmiş ve anlamsal anlam

sıfıra indirgene-

bilmiştir. 69— Sedat Törel, Ç eviri A ra ş tırm a G e liş tirm e , (Ankara: Törel Yayını, 70—

îb id ., s. 10.

71—

Op. c it ., s. 1 0 -1 1

.

29

1979),s.10-15.

okuyup değerlendirirken, konu veya olayın hangi zaman boyutları için­ de yer almakta olduğuna büyük bir önem verilmeli ve bu yön iyice anla­ şılmalıdır..."72 (c)

"Çeviri materyalinde yapısal anlam doğrudan doğruya kurgu ve yazı stilini kapsar. Yapısal anlam açısından bir pasajı okurken cümle özellik­ lerine, özel yapı elemanlarına ve bunlardan doğan değişimlere dikkat etmek gerekir. Noktalama işaretleri de yapısal anlam içeriğidir ve bu kapsam içinde bazan bir pasajın anlamında büyük değişikliklere yol açar..."73

Görülüyor ki insan düşüncesinin ve fikir iletişiminin değerlendirilmesinde üç boyut­ lu anlamsal-yapısal zamansal anlamın çeviri materyalinin işlem ve işlenmesinde önemli bir rolü vardır. Buna yakın bir açıklamayı Berke Vardar biraz yüzeysel ve edebi bir genelleme ile şöyle dile getirmektedir. "... Her dil süre içinde yer alır, bir tarih içerir. Evrim boyutunun işe karışmasıyla dil olgusunun kapsamı da alabildiğine genişler. Her dil hem tarihsel bir kalıt, çağlar boyunca oluşmuş bir ürün görünümü sunar; hem de sürekli biçimde değişen, kullandıkça dönüşen, konuşuldukça ayrımlaşan devirgeıı bir düzen, kırılgan bir düzlem, geçici bir denge ku­ rumu, oluşum içinde bir etkinlik biçiminde algılanır..." Yalnız bu akıcı anlatım içinde birkaç önemli nokta atlanmış ya da kavranama­ mıştır. Çünkü söylenen ve yazılan, bir çeviri materyali içinde artık nihai şeklini, anlamını, tarihini ve yapısını ortaya koymuştırr. Kısaca statik bir durum, sonsöz, son düzen, son et­ kinlik yaratılmıştır, öyleyse belirli kriterlerle çeviri işlemlerini, fikir iletişimini gerçekleşti­ recek bir sistematik yaklaşım ya da çeviri sistemi bu son görüntüyü fotokopi gibi yansıtabi­ lecektir. Bunu bir bakıma hayat ve enerji dolu bir insanın, belirli zamanda çekilen ve sabit­ leştirilen pozuna da benzetmek mümkündür. Bu gerçeği özcan Başkan bir başka açıdan şöyle anlatmaya çalışmaktadır. "însan kafasındaki kavramlar soyut birimler olduklarından, bunların aktarılmasında somut 'dil göstergeleri' ya da sözcükler kullanılmakta ve böylece dildeki birimlerin, soyut 'anlam' ve somut biçim' olmak üze­ re iki yanı ortaya çıkmaktadır...”75 özcan Başkanın, bir dilin kavramlışma dair görüşleri ile, geliştirdiğimiz çeviri sis­ tematiğinde ilk değerlendirmemize, biraz noksan da olsa, en fazla yaklaşan bir dilbilimci ol­ duğunu belirtmek lâzım. 'Sözcüksel anlam' deyimi ile 'anlamsal anlam' boyutuna erişmeme­ sine, 'zamansal anlamı' değerlendirmemesine karşın, ’yapısal anlam' ile görüşleri bu çalış­ mayı yapan araştırıcının fikirlerine doğrusal bir ilişki göstermektedir. Bakınız bunu özcan Başkan nasıl dile getiriyor: "... Herhangi bir dilin yalnızca sözcüklerinin anlamını bellemekle o dilin kavranılmış olamıyacağmdan da anlaşılacağı gibi, tümcelerin kendi içle­ 72— Op. c it., s. 12. 73—

Op. cit,, s. 13.

74—Berke Vardar, D ilb ilim in T em el K avram ve tik eleri, (Ankara: Türk Dil Kurumu, 1982 73—

i. 14), özcan Başkan, "D ilb ilim d e Y o z -Y o r u m iş le m i" , Tiirk Dili Araştırma Yıllığt-Belleten 1975 - 1976, (Ankara : Türk D il Kurumu, 1976), s. 73.

30

rindeki sözcüklerin anlamlarının bir bir ve ardarda dizilmeleriyle çıkan sözcüksel anlam'dan ayn olarak, tümcelerin bir de bu sözcüklerin birbiriyle olan bağlantılarından oluşan bir yapısal anlam'ı bulunmaktadır.."76 Görüldüğü gibi, çeviri işlemine tâbi tutulacak materyali okumak, anlamak ve değer­ lendirmek üç-boyutlu bir yaklaşımı zorunlu kılmaktadır. Bu işlem materyalin etkin bir ana­ lizini, son derece önemli ön-hazıriık safhasını oluşturmaktadır. IV.2.

Analiz : Cümle'yi Parçalamak

Değerlendirilen çeviri materyalini, geliştirilen sistematik yaklaşımın öngördüğü şekilde parçalara ayırma, bölme ya da kesme işlemine tâbi tutanz. Bu uygulamanın kesin kesme kriterleri77 yerine daha pratik serbest bölme ölçütleri ile yapılması çeviri işlemlerin­ de son derece kolaylık, sürat ve doğruluk sağlayacak, soyut kavramların dahi somut bir şekilde aktarılmasını garanti edecektir. Kesme işlemi sırasında gözlenecek tek yasak, dil mantığım karşı çıkılmamasıdır. 78 Cümle'yi parçalama işleminde dil mantığı ile tutarlı bir bölme aşağıdaki gibi ger­ çekleştirilebilir. a)

Sıfatla isimler asla ayrılamaz ve parça içinde birlikte işleme sokulur.79

b)

Yardımcı fiil ile ana/kök fiiller her zaman birlikte işlem görür.80

c)

Cümle açıcıları marja yazılıp işleme sokulmaz, elde edilen denklemin başına getirilerek nihai çeviri ürünü ortaya konur. 81

Şimdi bu kesme işlemi ile ortaya konan sözcüklerarası ilişkiye ya da sözcüklerarası ilişkiden dolayı yapılan kesme işlemine bir örnek vererek konuyu biraz daha açıklayalım. Çözümde gözlenen işlemler biraz sonra ayrıntı ile ele alınacaktır. Bir cümle içinde sözcüklerarası ilişki İngilizce'den Türkçe'ye çeviri'de gerçekten ilginç bir görünüm arz etmektedir. Şimdi rastgele bir tıbbi cümle alalım ve İngilizce'deki sözcüklerde Türkçe'ye geçişte oluşan değişim sürecini izleyelim.

76— Op. cit., s. 73. 77— Kesin bölm e/kesm e/ parçalama kriterleri

ilk kez her fiild e n h em en sonra ve ilg i zam i­

rinden hem en ön ce olarak bir cümleyi parçalara ayırmayı öngören işlem olarak tam m lanmıştır. Bkz. Sedat Törel, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayını, 1969) s. 13 78— Sedat Törel, H in t-A vru p a D illerin d en T ü r k ç e 'y e Ç ev iri (Ankara: Hacettepe Kitabeni Yayınları, 1976), s. 11, 18—20. 79—

Buna bir örnek vermek gerekirse,

" The hungry man ate two green apples" gibi bir

cümlede sıfat-isim beraberliğini sağlamak amacıyla, cümle

"T h e hungry m anl/aiell

two green apples" olarak bölümlere ayrılır. 80—

"H e has been writing a letter since this m orn in g " gibi bir cümle'de "he has been w riting" bir parça o.~~ak işlem görür.

81—

"H ow ever, it is seen very rarely" cümlesinde, "h o w e v e r " marja yazılıp işlem sonucu elde edilecek denklemin başına getirilmelidir.

31

In posterior uveitis, the retina is almost always secondarily affected.82 Bu basit ciimle'de, görüldüğü gibi bir açıcı (in poterior uveitis), bir de yardımcı fiil (is) ile ana fiil (affected) araşma giren üç zarf (almost always secondarily) vardır. Açıcı dışa/maıja yazılıp elde edilen denklemin başına gelecek, yardımcı fiil ile fiil birbirinden ayrılamıyacaktır. Ancak fiil'i açıklayan zarfların da her zaman değişim süreci içinde sırasal konumlarım koruyarak fiiller veya fiili içeren parçanın başına gelmesi zorun­ ludur. Çeviri işlemini izleyelim. Arka uveitis'te bj

(

82

) retina

O

etkilenir tH hemen hemen her zaman sekonder olarak

b (D a

(2J

S=b+ a Çeviri ürünü Arka uveitis'te, retina hemen hemen her zaman sekonder olarak etkilenir. IV.3

Çeviri İşlemine Giriş - Safha I

Parçalara ayrılan cümlenin her birimini, biraz önce yukarıda da gözlenildiği üzere, parça sırasına bozmadan ve hiçbir sözcüğü atmadan, hudut taşı ( - ............. ) işaretini yaz­ dıktan sonra çeviririz. Her parça ayrı satıra yazılıp, tüm parçalar altalta yazılır. İşlem tıp bilimlerinden sosyal bilimlere, edebiyattan teknik bilimlere aynı şekilde hiçbir fark göster­ meden uygulanabilir. Rastgele bir cümle alıp bu sistematik yaklaşımı açaklamakla yetine­ lim, daha sonra da çeşitli örneklemeleri sunalım. The wounded soldiers were treated by Dr. Ahmet, (özel) The wounded soldiers/ /were treated/ / by Dr. Ahmet. Türkçe'ye Geçiş (İlk Safha) — — — IV.4,

yaralı askerler tedavi edildi(ler) Dr. Ahmet tarafından

Çeviri İşlemi - Safha II Şimdi çeviri işleminde ikinci safha'ya geliyoruz. Bu da çift-işaretleme'dir.

82— Daniel Vaughan ve ark.. Generai O p th a lm o lo g y (Amerika-.Lange Medical Publications, 1971), s. 94.

32

Çift-işaretleme, terimbilgiânde de açıklandığı gibi parçalara alfabetik (harfsal) ve nümerik (sayısal) işaretleme uygulamasıdır. Harfsal işaretleme daima yeni bir fikri saptar; sayısal işaretleme ise, saptanan bir fikrin devamlılığını gösterir. Geliştirilen insan-akima dayalı sistematik çeviri'de fikir devamlılığı kriterlerimiz uyarınca aşağıdaki durumlarda sözkonusu olamaz. (a) Devrik cümle varlığında, (b) Hudut taşı üzerinde gösterge varlığında ve— (c) Tam-zamanlı fiil saptandığında. Bu durumlara ilişkin işlem açıklaması daha ileride verilecek örneklerde ayrıntılı olarak sunulacağından, ele aldığımız örnek cümle'yi aşağıdan yukarıya doğru çift-işaret­ leme'ye tâbi tutmakla yetinelim. bj

yaralı askerler

&2 aj IV .5.

tedavi

edildi (ler)

Dr. Ahmet tarafından

Çeviri İşlemi - Safha IH

Aşağıdan yukarıya doğru uygulanan çift işaretlemeden sonra, uygulanacak işlem tam-zamanlı fiil'in ( □ ) saptanmasıdır. Daha önce de açıklandığı gibi tam-zamanlı fiil ( □ ), çekimi yapılmış, (K İ) Rötuşu ya da Değişkenlik İşlemi görmeyen fiillere verilen ve bu sistematik ^yaklaşım'da da kullanılan bir terimdir. İşlemi birlikte izleyilim. bj

yaralı askerler tedavi edildi(ler) □

a^ IV .6

Dr. Ahmet tarafından

Çeviri İşlemi - Safha IV

Tam - zamanlı fiil saptandıktan sonra, yukarıdan aşağı doğru en küçük ortak katı saptayıp yazarız. Böylelikle çift-işaretleme asgari düzeye indirgenmiş olacaktır. En Küçük Ortak Katımız Şöyledir : b a IV.7.

Çeviri İşlemi - Safha V En Küçük Ortak Katı yazarken, tam-zamanlı fiil 'i de işaretler, böylelikle nihai 33

işlem ya da senteze doğru işlem sürdürülmüş olur. Şimdi durum aşağıdaki gibidir: b a

□

En Küçük Ortak Kat değerlendirilmesinde, tam-zamanlı fiil'i içeren parça'ya En Küçük Ortak Kat'ın toplam sayısı verilerek, nihai işleme gidilir. En Küçük Ortak Kat'ta iki harf (a ve b) olduğuna ve □ göre, a (2) olarak değerlendirilir. Şöyle ki,

da a 'da bulunduğuna

b a

El

Bu işlemden sonra tam-zamanlı fiil kullanılarak evvelâ (Kim?), cevap vermezse (Ne?) diye soru sorulur ve alınan cevap (1) olarak işaretlenir. Rastlantı olarak burada geriye (b) kaldığı için doğal olarak (1) işareti de (b)'ye çevrilecektir. Yani, b

@

a

®

durumu ortaya çıkacak ve sentez, sonuç ve nihai çeviri ürünü için denklem aşağıdaki gibi olacaktır: S= b + a Ancak, En Küçük Ortak Kat beş elemandan oluşmuş olsaydı, aşağıdaki işlemler nasıl olacaktı? Bu varsayımı aşağıdaki gibi değerlendirelim: En Küçük Ortak Kat e d

□

e'de

c

0

b'de

b a □

e'de olduğuna göre, e = 5

0

b'de olduğuna göre, b = 1

Geriye kalan parçalar bu taktirde mekanik işlem görür. Aşağıdan yukarıya doğru düşünmeden işaretlenir. Bu durumda, En Küçük Ortak Kat değerlendirmesi aşağıdaki gibi olur: 34

e

T

d

4

c

3 t

b a

2 t

S=b+a+c+d+e rv. 7 .

Çeviri İşlemi - Safha V

Nihai çeviri ürünü genellikle kesin doğruluk ve düzgün kompozisyon göstermekte­ dir. Bununla birlikte, ender de olsa, bazan estetik rötuş ya da dilbilgisel rötuş gereksinimi onaya çıkabilmektedir. Bunun nedeni dillerarası eş-anlamlı sözcüklerin değişkenlik göster­ mesi ya da aynı bir kavramın dile göre sözcüksel bir farklılık göstermesinden doğmaktadır, örneğin, Türkçe'de 'teşhis/tanı koymak' kavramı İngilizce'de, 'to make a diagnosis' (tanı yapmak) şeklinde belirmektedir. Aynı şekilde 'Ankaraya vasıl olmak', 'to arrive in Ankara' ■Ankarada vasıl olmak) şeklinde ortaya çıkmaktadır. O zaman bu tür çeviri ürünleri estetik Teya dilbilgisel rötuşla düzeltilebilir. Aynı faktör doğrusal çeviri'de uygun eş-anlamlı anahtar uygulamaları ile peşinen giderilebilir.Başka bir deyişle, tanıkoymak.tomakeadiagnosis olarak kodlanıp estetik veya dilbilgisel rötuş gereği de ortadan kaldırılabilir. IV.8 .

Birden Fazla Tam-Zarranlı Fiil İçeren Cümleler için Çeviri İşlemi

Şimdiye dek üzerinde durduğumuz tek bir tam-zamanlı içeren cümleler için uygula­ nan çeviri işlemleri idi. Aslında bu uygulamanın temel çeviri uygulaması olduğu söylenebilir. Senteze götüren çözüm ise, daha önce de belirtildiği gibi, basit bir denklemle ortaya konabiür. Şöyle ki, En son

Kim + ............ = B aşla n g ıç83

Sonsuz

Ne

Bunun anlamı ise, parça sayısı örneğin 80 olsa, 80 en son rakam olarak kabul edil­ dikten sonra, 'Kim/Ne?' sorusuna cevabla 1 saptanır ve geriye kalan 2-79 rakamları altan yukarıya doğru mekanik bir işlemle halledilmiş olur. Bu basit, tek tam-zamanlı fıil'li cümle­ ler için geçerlidir. Birden fazla tam-zamanlı olduğunda, işlemler nasıl uygulanır? işlemler yine aynen uygulanacaktır. Ancak hudut taşı üzerinde gösterge ile sapta­ nan yerde/yerlerde hudut çizilerek birimler bağımsız olarak aynı işleme tâbi tutulacaktır, iki örnekle bu durumda yapılacak çeviri işlemlerini görelim. (i)

"The first result of perforation of the stomach due to peptic ulcer is chemical peritonitis, but infection soon follows."84

83— Sedat Törel, H in t A v ru p a D illerin d en T ü r k ç e 'y e Ç eviri 84— J.E.

Dunphy

ve

L.W.

Way

ve

ark.,

C urrent

Surgical

(California: Lange Medical Publications, 1979), s. 452.

35

D iagnosis and T rea tm en t

(ii)

The first result/ / of perforation of the stomach/ / due to peptic ulcer/ / is/ / chemical peritonitis/ /but infection/ / soon follows.

(iii)

eg

ilk sonuç/u

e2

mide delinmesinin

ej

peptik ülser nedeniyle/yüzünden

dj

dır/dir/dur/dür

Cj bj

kimyasal peritbnik/karın zarı iltihabı fakat- enfeksiyon

aj (iv)

çok geçmeden bunu izler/vukubulur. □

En Küçük Ortak Kat ve Değerlendirme e

I.

d e

IL

(v)

□

®

a 2 t

b

G>

a

a

S = (e + c + d) + (b + a)

Nihai Çeviri ürünü Peptik ülser yüzünden mide delinmesinin ilk sonucu kimyasal peritonittir fakat enfeksiyon çok geçmeden bunu izler. Estetik rötuşla "peritonittir fakat" kullanımı "peritonit olup/olmasına karşın" olarak belirtilebilir. Şimdi diğer bir örnek alıp bileşik cümle üzerindeki işlemleri görelim. (i)

"Chronic mitral stenosis commonly causes atrial fibrillation, and the latter may contribute to the development of atrial thrombi that can produce arterial embolization."85

(ii)

Chronic mitral stenosis/ / commonly causes/ / atrial fibrillation//, and the latter/ I may contribute/ / to the development o f atrial thrombi/ / that can produce/1 arterial embolization.

(iii) her zaman

d^

« k sık

c2 - - -- - olur

autad olarak Cj

Kronik mitral stenoz □

atrial fibrillasyon/a

b j - -ve - İkincisi

«5 • i—

C S i. *. 35-L

katk ıd a bulunabilir

□

gelişmesine ag

atrial kan pıhtılan /thrombüslerinin

a2

ki oluşturabilir.......... oluşturabilen

aj (iv) l-

M.

(v)

--—

arteriyel tıkanmalar/embolizasyon

En Küçük Ortak Kat ve Değerlendirme ..d .

®

c

II

b

G>

a

GO

S = (d + c) + (b + a)

Nihai Çeviri Ürünü Kronik mitral stenoz, mutad olarak atrial fibrillasyona neden olur, ve İkincisi alteriyel tıkanmalar oluşturabilen atrial kan pıhtılarının gelişmesine katkıda bulunabilir. Burada, yukarıdaki işlemden de gözleneceği gibi 'Commonly' fiil'in çift-işaretleme ile ortaya çıkan birimin başına getirilmiştir. Fiille beliren tüm zarfların böyle bir işleme tâbi tutulması estatik rötuş işlemine gerek bırakmamaktadır. İkiden daha çok fiil içeren cümlelerde işlem yine aynen uygulanmakta ve bu işlem sonucu ortaya çıkan birimler önceliklerini korumaktadır. IV. Geliştirilen bu sistematik yaklaşımda gerek kesme gerekse çift-işaretleme iş­ leminde kesin kriterlere bağlanmış bir durum da İngilizce'de (to be)'nin tam-zamanlı fiil olarak kullanıldığı cümlelerdir. Başka bir deyişle, bu tür cümlelerde (be) fiili yardımcı fiil veya yansıtıcı olarak kullanılmamaktadır. Bu gibi cümlelerde to be ayrı kesilmeli, yani tek bir parça'yı oluşturmalı ve çift-işaretleme’de ayn işaretlenmeli, fikir devamlılığı âşikar dahi olsa aşağıdan yürütülen çift işaretleme'de devamlılık yürütülen çift işaretleme'de de­ vamlılık göstermediği ortaya konulmalıdır. özellikle tıp literatüründe sık sık rastlanılan bu tür cümlelere ait iki örnek aşağıda bütün işlemleriyle sunulmaktadır. "These tumors are only slightly radiosensitive. Adjunctive therapy is similar to that suggested for other ovarian neoplasms."86 1)

These tumors / / are / /only slightly radiosensitive.

2)

Adjunctive therapy / / is / / similar to that suggested / / for other ovarian neoplasms.

86— Ralph C. Benson ve ark.. C urrent O b stetric and G y n e c o lo g ic D iagnosis and T re a tm e n t (California : Lange Medical Publications, 1980), s. 281.

37

Çeviri İşlemleri

1)

Cj

bu tümörler

bj

dır/di r/dur/dür

a^

sadece hafifçe radyoduyarlı

. .c

®

b

0

a

2 t

O □

S= c + a+ b Bu tömürler sadece hafifçe radyoduyarlıdır.

2)

Cj

birkaç yönlü tedavi

bj

dır/dir/dur/ - dür

a2

öne sürüleninkine/öne sürülentedaviye benzer

aj

diğer over yeni oluşumları /tümörleri için

c

(£

b

0

a

2

t

S —c + a + b Birkaç yönlü tedavi, diğer over tümörleri (yeni oluşumları) için öne sürülen tedaviye benzerdir -*• benzemektedir (E.R.). Bu cümle'de, estetik rötuşla, 'tedaviye benzerdir', "tedaviye benzemektedir” ola­ rak daha düzgün bir ifade şekline sokulmuştur. Bağımsız (to be) kullanışı 'there is'/ there are' ile başlayan cümlelerde ise 'there' sözcüğü ile 'vardır' kavramına dönüşmekte ve yine ayn bir antite oluşturmaktadır. IV. Bu sistematik yaklaşımın İngilizce'den Türkçe'ye çeviri'de zorunlu kesme kri­ teri getirdiği diğer bir cümle türü de, İngilizce cümlenin when, if gibi bir zarf, who, that gibi bir ilgili zamiri ve zaman gösteren, dolayısıyla zarfsal bir işlevi olan before, after ile başla­ yan cümlelerdir. Bu durumda ilk kesme İngilizce cümle'de yer alan ilk tam-zamanlı fiili de kapsayacak şekilde uygulanmalıdır. Bunu yine dört ayn örnekle açıklayarak materyalimiz üzerinde yöntemin nasıl uygulanabileceğini gösterelim. 1— " I f a parathyroid tumor, the usual cause, is found, it should be removed surgically."87 If a parathyroid tumor, the usual cause, is found/ /it should be removed / / surgically. 87— M .A .

Krupp

ve M . J. Chalton

ue ark. C urrent M edical

(California : Lange Medical Publications, 1981), s. 690

38

Diagnosis

and T re a tm e n t

bj

(Eğer /şayet) mutad nedeni olan paratiroid bir tümör bulunursa

a2 aj

çıkarılmalıdır □ cerrahi olarak b

İ t

a

0 O

O

S= b + a Mutad nedeni olan paratiroid bir tümör bulunursa, cerrahi olarak çıkarılmalıdır. 2—

"Tube feedings are employed when the patient to take food by mouth."88

is unable or unwilling

Tube feedings/ / are employed/ /when the patient is unable or unwilling to take food by mouth. bj

Tüple besleme(ler)

a2

kullanılır □

» 1

ne zaman ki hasta gıdasını ağızdan alamaz veya almak istemez -*• hasta gıdasını ağızdan alamadığından veya almak istemediğinde

b

a

d

O

S -b + a Tüple besleme, hasta gıdasını ağızdan alamadığında veya almak istemediğinde kul­ lanılır. 3—

The patient was operated after he had been hospitalized (özel) The patient/ /was operated/ / after he had been hospitalized. bj

hasta

a2

ameliyat edildi □

aj

hastaneye yatırıldıktan sonra _ b

a

O

d S= b+ a

Hasta, hastaneye yatırıldıktan sonra ameliyat edildi. 88— Op. a t . s. 773

39

Who keeps the doctor's advice recovers soon (özel). Who keeps/ / the doctor's advice/ / recovers/ / soon. --—

ki uyar -*■ uyan

bl

doktorun tavsiyesi/ne

a2

iyileşir □

al

erken/çok geçmeden b

©

a

121

O

S= b + c Doktorun tavsiyesine uyan erken/çok geçmeden iyileşir. Bu örneklerden de gözleneceği gibi sistematik yöntem uygulaması, son derece basit ve dinamik bir karakterdedir. Aslında dört model uygulama ile çözümlenemiyecek cümle olmamasına karşın, metot uygulamasında temel çözümün elde edilmesi için bazı kriterler geliştirilmiş ve çeviri işlemlerinde büyük kolaylıklar sağlanılmıştır. IV.

Sistematik Çeviri İşlemlerinde Geliştirilen Kolaylıklar

Sistematik çeviri işlemlerinde geliştirilen kolaylıklar, özellikle İngilizce'den Türkçeye daha kolay ve doğru çeviri yapılması yönünde geliştirilen kriterler (a)

İç Kesme, ve-

(b)

Ortak Parantez

uygulamaları olarak özetlenebilir. (a) İç Kesme, şimdiye kadar yapılan uygulamalarda, çok uzayan ve çevirisi zor­ laşan bir parça'yı daha da parçalayarak kolaylık sağlaması bakımından önemle üzerinde du­ rulmaya değer bir nitelik ve nicelik taşımaktadır. "The doctor said that the patient whom he had treated recovered" gibi bir cümleyi ele aldığımızda, bunu sadece aşağıdaki gibi kesmek veya parçalamak olanağı vardır: The doctor/ / said/ / that the patient whom he had treated recovered. Kabul edileceği gibi bu kesme, cümle'yi parçalama açısından bir avantaj sağlayama­ maktadır. üç parçanın ikisi çok kısa ( 1—2 sözcük), oysa son parça uzunca (8 sözcük) bir nitelik taşımaktadır. Başka bir deyişle, bu durumda cümle'yi kesme ve kesmeme arasında bir fark görünmemektedir. Yani böyle bir parçalama yerine cümle üzerinde ne gibi bir iş­ lemle çözüme götürecek kolaylık sağlanabilir'? Bu soruya cevap vermek kolaydır. Uzayan bir parça iç-kesme’ye tâbi tutularak, kesin kesme kriterleri89 uygulanır. 89—

Sedat Törei, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayım , 1969), s. 13

40

İngilizce'den Türkçe'ye çeviri'de (K İ) 'den ayrı düşmüş sözcük/ler (ki)'nin bulunduğu yere ve sıraya göre düzenlenerek, parça öncelikleri bu yolla saptanır. Şimdi biraz önce verdiğimiz cümle'yi iç -kesme ile tekrar yazalım. The doctor/ / said/ / that the patient (whom he had treated) recovered. Kesin kesme kriterleri, her ilgi zamirinden hemen önce ve her fiilden hemen sonra bir bölme'yi öngördüğünden, 'whom' 'dan önce, 'treated' 'dan sonra parçalama uygulanmış­ tır. Ancak 'recovered' cümle'nin en son sözcüğü olmasına karşın 'that' ile bağlantılı fiildir. (Kİ) ile (fiil) aynlamıyacağına göre, bu cümle'de parça sıraları, iç-kesme işleminden sonra aşağıdaki gibidir: The doctor said - - - - that the patient recovered whom he had treated Şimdi bu parçalan Türkçe'ye çevirip mekanik sistemimiz uyannca çeviri işlemleri­ ni uygulayalım. bj

doktor

ag

söyledi (dedi) ki hasta iyileşti

a^

-»hastanın iyileştiği/ni

ki o tedavi etmişti -> tedavi etmişolduğu/tedavi ettiği b

O

a

m

S= b+ a Şimdi elde edilen nihai çeviri ürününü yazalım: Doktor tedavi etmiş olduğu hastanın iyileştiğini söyledi. (b) Sistematik çeviri'de geliştirilen ikinci ve belki de çok daha önemli kolaylık Ortak Parantez uygulamasıdır.90 Ortak Parantez, daha önce -de belirtilmiş olduğu, iki ya da daha fazla ayn anahtar, veya bir listeleme özelliği ile karakterizedir. İngilizce cümle içinde, genellikle ya tam-zamanlı fiil'e kadar iner, ya da çıkar. Ortak Parantezde yer alan parçalar ünitelerarası ters, yani yukarıdan aşağıya doğru, üniteleriçi elemanlarda ise normal yani aşağıdan yukarıya doğru çift-işaretlemeye tâbi tu­ tularak sistematik çeviri'ye yüzde yüz mekanik bir işlem sağlar. 90— Sedat Törel, Ç ev iri Sözlüğü (Ankara: Törel Yayını, 1978), s. 20, 23; Ç ev iri A raştırm a G e liş tirm e (Ankara: Törel Yayını, 1979), s, 17-18; Ç eviri Sanatı (Ankara: Hacettepe ve Taş Kitapçılık Ltd. Şti., 1981), Genişletilmiş ikinci baskı„ s. 46.

41

D aha ile rid e ç e viri iş le m in e tâ b i tutulacak m a tery a ld e O rtak Parantez işlem i o ld u k ­ ç a gen iş-ça pta sergilen eceğin d en burada b ir örnek üzerinde uygu lam a ile m e t o d o lo jiy i a ç ık ­ layalım .

The bed rest given and the drugs taken were effective in this therapy (ö z e l). T h e bed rest/ / given/ / and th e drugs/ / taken/ / were/ / effective/ / in this th erap y.

1

1

yatak istirahati

ki verildi -+ verilen ilaçlar

ki alındı -► alınan j bl

idi

a2

etkin

al

bu tedavide c

G>

..b .

m

a

2

S = c + a + b.

Nihai Çeviri ürünü Verilen yatak istirahati ve alınan ilâçlar bu tedavide etkindi (etkin idi). Yanlış bir fikir silsilesini otomatik olarak düzeltebilen, nihai çeviri ürününde estetik rötuş gereksinimine yol açmayan Ortak Parantez uygulaması gerçekten bu çeviri sistemati­ ğini en etkin bir şekilde ortaya koymaktadır. Peşinen gözlenemiyecek Ortak Parantez varlı­ ğını, çift-işaretlemeden önce de mekanik olarak saptamak mümkündür. Çünkü parça için­ deki fiil sayısının gerektirdiğinden çok hudut taşı üzerinde beliren göstergeler Ortak Paran­ tez için bir işaret, bir semptomdur. Genellikle bileşik (2 □ ) cümleler için bir gösterge (1 g) gerekli iken, 2 g.'nin varlığı, ele alınan cümlenin bir bileşik cümle olduğunu ve bu cümle içinde bir Ortak Parantez varlığını kesinlikle ortaya koymaktadır. Bu nedenle normal cümle (n. c.) her zaman aşağıdaki denklemin sonucudur.

42

□

—

g

=■ n.C.

□

+ 1

g

= 1

+ 1

g

= 2 n.c.

öyleyse tijc.

+

I

ve

2 □

Bu anlatım ve açıklama ile materyal ve metot bölümümüze son vermeden önce, de­ ğişik kaynaklardan elde edilen .birkaç materyalin bu sistematik yaklaşımla çevirisi ek örnek­ leme olarak sunulmaktadır. "However, a gray zone exists where internal fixation is frequently necessary in females between the ages o f 12 and 14 and in males between the ages of 14 and 16 "91 Bu cümle sistematik çeviri'ye tâbi tutulduğu zaman sonuç yanlış olarak çıkmakta­ dır. Çeviri sistematiğinin işlemediği mi yoksa kaynak cümle'nin aslında yanlış olduğu mu araştırıldığında, İngilizce cümle’nin yanlış olduğu kolaylıkla gözlenebilir. Kaynak cümle'nin yanlış olması nedeniyle de mot-a-mot bir çeviri imkânı sağlayan sistemin yanlışlığı aynen Türkçe'ye aktardığı görülür. Kaynak cümle'de yanlışlık nedir? İngilizce cümle'ye bakıldığı zaman, ilgi zamiri olarak kullanılan "where" sözcü­ ğünün fiil olan "exists" den sonra kullanıldığı görülür. Oysa İngiliz dilbilgisi kurallarına göre bir ilgi zamiri bir isim, fiil-isim ve zamirden sonra kullanılabüir ve ilgi zamiri kendinden hemen önce gelen o sözcüğü temsil eder, açıklar ve bağlayıcı etkinlik gösterilebilir.92 0 hal­ de, anadili İngilizce olanlara özgü bu İngilizce cümle'yi İngilizce dilbilgisi kurallarına göre tekrar yazıp çeviri sistemimizi uygulamakta yarar vardır. Cümle düzeltildiğinde şöyle olur: "However, a gray zone where internal fixation is frequently necessary in females between the ages o f 12 and 14 and in males between the ages o f 14 and 16 exists." İkinci bir şık ise aynı doğrulukla şu şekilde gerçekleştirilebilir: "However, there is a gray zone where internal fixation is frequently necessary in females between the ages of 12 and 14 and in males between the ages of 14 and 16." Şimdi bu cümleler üzerinde mekanik çeviri sistemini uygulayarak sonuca gidip nihai çeviri ürününün doğru olup olmadığına bakalım. Birinci cümle'de çeviri işlem ve süreçleri :

91 — Teipner, William A . ve Mast, Jeffrey W., "Internai Fixation o f the Forearm Diaphyseal Fractures: D ou ble Plating Versus Single Compression (Tension Band) P la tin g

A

Comparative Study, " T h e O rth o p é d ie C linics o f N o r th A m e ric a , A m e rik a , 11:3,1980, s. 381. 92— Sedat T Ö R E L ,

"İngilizce'de İlgi Zamirleri ile İbare ve Cüm lecikler," K a rşıla ştırm alı

İn g iliz c e D ilbilgisi (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınları, 1978) s. 25 — 29.

43

Mamafih (*) gri bir dar bölge - ki sıklıkla dahili bir fiksasyon gereklidir sıklıkla gerekli olduğu

l-b^

dahili bir fiksasyonun

kadınlarda

12 ve 14 yaşları arasında r b A ve —

erkeklerde

t Lb

14 ve 16 yaşları arasında

bj

vardır b

©

a

tl

□

S= b+ a Nihai Çeviri ürünü Mamafih, 12 ve 14 yaşlan arasında kadınlarda ve 14 ve 16 yaşlan arasında erkekler­ de dahili bir fiksasyonunun gerekli olduğu gri bir dar bölge vardır. İkinci cümle'de çeviri işlem ve süreçleri : vardır

a7 Mamafih ( * .

) gri dar bir bölge

a6

- ki sıklıkla dahili bir fiksasyon gereklidir nun sıklıkla gerekli olduğu ~-ı kadınlarda

r~

a2

12 ve 14 yaşları arasında ve - -

erkeklerde

t 14 ve 16 yaşları arasında

44

dahili bir fiksasyo-

Nihai Çeviri ürünü

Mamafih, 12 ve 14 yaşlan arasında kadınlarda ve 14 ve 16 yaşlan arasında dahiü bir fıksasyonun gerekli olduğu gri dar bir bölge vardır. Her iki çeviri ürününde estetik bir rötuş yapmak zorunluluğu var: Söyleyiş olarak iki sözcü ya da iki kavram Tiirkçemizde tam oturmuyor. Başka bir deyişle, "12—14 yaşlan arası kadınlar" ve "14 - 16 yaşlar arası erkekler" biraz İngilizce kokuyor. Bunu nihai çeviri ürününde 12 — 14 yaşları arası kızlar ve 14 — 16 yaşlan arası erkek çocukları olarak rötuşlar­ sak, hedef-dildeki ürünümüz çok daha güzel olacaktır. "Among the different substances that are actively transported thrcugh celi membrane are sodium ions, potassium ions ete.."93 Devrik bir cümle niteliğinde olan bu İngilizce cümle'yi normal bir yapıya çevirip tek-düze pattem sağlanıldığı takdirde, çevirisi kuşkusuz çok daha kolay olacak ve devrik cümle uygulamalan normalleştirilmiş olacaktır. Ancak böyle bir yaklaşım, İngilizce devrik cümle'nin aynı sistematik yaklaşımla Türkçe'ye otomatik bir şekilde çevirilemiyeceği an­ lamında yorumlanmamalıdır. Bunu kanıtlamak için evvelâ tek-düze şekilde cümle'ye çevire­ lim, sonra kaynak metindeki devre yapısı ile sistemimizi uygulayalım? İngilizce devrik cümle'yi çeviri'de tek-düze pattem için hazırladığımız zaman, ma­ teryal aşağıdaki gibi olur : Sodium ions, potassium ions ete. are among the different substances that are actively transported through celi membane. Tek-düze Pattern'de Çeviri işlemleri Sodium ions, potassium ions ete. / / are/ / among the different substances/ / that are actively transported/ / through celi membrane. Cj bj

sodyum iyonları, potasyum iyonları v.b. O ........... dır/ -dir/ -dur/ -dür

□

ag

farklı/değişik maddeler arasında

a£

ki aktif olarak taşınır -*■ aktif olarak taşman

a^

hücre mebranı/zarı yoluyla (arasından) c

®

b

a

a

2 t

S= c + a +b 93— Arth u r C. G u yton , T e x tb o o k o f M edical P h y s io lo g y (Philadelphia; WJ3. Saunders Co, 1976), s. 40

45

Çeviri Ürünü Sodyum iyonları, potasyum değişik maddeler arasındadır.

iyonları v.b. hücre zan yoluyla aktif olarak taşman

Kaynak ■ Metindeki Devrik Şekli Korunarak Çeviri İşlemleri Among the different substances/ / that are actively transported/ / through celi membrane/ /are/ / sodium ions, potassium ions ete.. c3

farklı/değişik maddeler arasında

C£

ki aktif olarak taşınır ->■ aktif olarak taşman hücre membranı/zarı yoluyla (arasından)

bj

dır/-dir/-dur/dür

a^

□

sodyum iyonları, potasyum iyonlanv.b. c

2

O

t

b____a _ _ a

G>

S= a+ c + b

Çeviri ürünü Sodyum iyonlan, potasyum iyonlan v.b. hücre zan yoluyla aktif olarak taşman değişik maddeler arasındadır. Açıkça gözlenildiği gibi ilk çeviri uygulamasında denklemin S = c + a + b, ikinci çeviri uygulamasında ise denklemin S =>. a + c + b olmasına karşın, bu sistematik yaklaşımla elde edilen nihai çeviri ürünü mot-â-mot aynıdır. Bu da, kuşkusuz, sisteme dayalı bir çeviri sistematiğinin nasıl yüzde yüz kesin ve doğru sonuca götürdüğünün tartışma-götürmez bir kanıtıdır. Her iki nihai çeviri ürününde de yine aynı ve tek bir estetik rötuş uygulaması dü­ şünüldüğü taktirde, "maddeler arasındadır" ifadesini, "maddelerdendir" şeklinde tekrar yazmak olanağı vardır. Aslında böyle bir işleme editing de denebilir.

"It is the purpose of this chapter to explain how these differences are brought about by the transport mechanisms in the cell membrane."94 Kaynak cümlemiz İngilizce'de dayimsel bir kullanış içinde kaleme alınmış ya da devrik bir nitelik arzetmektedir. 'It is' , tıpkı 'there is/are' gibi birlikte alınmalı ve bir parça oluşturmalıdır. Ancak sistematik yaklaşımla çeviri için bunu daha etkin bir kurguya, tek-dü­ ze kalıpsal işleme hazırlamak da mümkündür. Bununla beraber kaynak metnin aynı, olduğu gibi, sistematik çeviri sistemine sokulamıyacağı anlamı çıkarılmamalıdır. Yine her iki şekil­ de çeviri işlemlerimizi uygulayalım ve elde edilecek çeviri ürününün ayrıcalık gösterip göster­ meyeceğini, mot-à-mot aynı olup olmayacağını görelim. 94— Arthur C. Guyton, T e x tb o o k o f M edical P h y s io lo g y , (Philadelphia : WJi. Saunders Co., 1976), s. 40.

46

İngilizce cümle'yi tek-düze pattern için gibi olur:

tekrar yazdığımızda, materyal aşağıdaki

"The purpose o f is chapter is to explain how these differences are brought about by the transport mechanisms in the cell membrane." Tek-düze Pattern'de Çeviri İşlemleri The purpose o f this chapter/ / is / / to explain/ / how these differences are brought about/ / by the transport mechanisms/ / in the cell membrane. Cj

bu bölümün amacı O

bj

-dır/-dir/-dur/-dür

a^

açıklamak/izah etmek

ag

□

ki nasıl bu farklar meydana dana getirildiği/ni

getirilir -*• bu farkların nasıl mey­

&2

taşıma mekanizmaları tarafından

aj

hücre zarında c

©

b

m

2 t

a S= c+ a + b Çeviri ürünü

Bu bölümün amacı, hücre zarında taşıma mekanizmaları tarafından bu farkların na­ sıl meydana getirildiğini açıklamaktadır. Kaynak - Metindeki Deyimsel/Devrik Şekli Korunarak Çeviri tşlemlen

It is I I the purpose of this chapter / / to explain / /how these differences are brought about / / by the transport mechanisms / / in the cell membrane. -dir/-dir/-dur/-diir

□

bu bölümün amacı

O

açıklamak/izah etmek ki nasıl bu farklar meydana getirilir dana getirildiği/ni taşıma mekanizmaları tarafından hücre zarında 47

-> bu farkların nasıl mey­

d

Lâ

e

®

..b .

3

a

2

S=c+a+b+d Çeviri Ürünü Bu bölümün amacı, hücre zarında taşıma mekanizmaları tarafından bu farklaıln nasıl meydana getirildiğini açıklamaktır. Yine gözlenildiği gibi, ilk çeviri uygulaması da denklemin S = c + a + b, ikinci çevi­ ri uygulamasında ise denklemin S = p + a + b + d olmasına karşın, çeviri sistemimize aayaıı işlemlerle elde, edilen nihai çeviri ürünü mot-à-mot aynıdır. Başka bir deyişle, serbest düşü­ nen ve yazan, iki ayrı kişinin düşünsel ürünü ya da düşünceyi tutsak etmeden, yoketmeden, insanı robotlaştırmadan ortaya konan iki ayrı uslupta kaleme alman cümleler çeviri siste­ matiğinin sağladığı mekanik işlemle aynı noktada tek-düze olarak birleşebilmiştir. Bu ile­ tişimin gerçekleştirilebilmesini sağlayan sistematik yaklaşım insanlararası fikirsel doğru­ sallığı da kanıtlayıcı ve düşünme mekanizmasının işleme tarzını ortaya koyucu bir açıklama niteliğindedir.

Bu nedenlerle ayrı uslupta veya edebi olan materyalin çevirisinin sistematik yakla­ şımla yapılamıyacağı kabul edilemez. Edebi pasajlar için bir gereksinim belki sadece sözcuksel ya da anlamsal açıdan ortaya çıkabilir. Ancak bu gereksinimi soyut kavramların bire indirgenmesi ile giderilebileceğini söylemek hiç de iddia niteliğinde değildir. Yalnız bir kılavuz çalışması ile bu gereksinim karşılanabilir. Çünkü sistematik çeviri'de anahtarlar (anahtar sözçükler) bilimsel ve teknik literatür için geliştirilenlerden hiçbir ayrıcalık taşıma­ maktadır. 95 Şimdi îngiliz Edebiyatında oldukça zor bir uslûbu ve derin kavramsal yaklaşımı ile tanınan modern bir romancı dan bir örnek üzerinde duralım : "It was done; it was finished. Yes, she mought, laying down her brus in extreme fatigue, I have had my vision."96 Virginia Woolf'un bu romanmmTürkçe'ye çevrisi serbest bir şekilde şöyle gerçek­ leştirilmiştir. ; "İşte olmuştu; tamamlanmıştı. Yorgun argın fırçasını bırakarak, "Evet" diye düşündü, "gördüm sonunda".97 Aslında genelde oldukça iyi sayılabilecek bu çeviri yapıtta, Virginia Woolf'un *bilinç akımı tekniği' Türkçe'ye aktarılamamış ve eser Türkçeleştirilmiştir. Romanın T o the Light House' olan adı da Türkçe'ye sadece 'Deniz Feneri' olarak aktarılmıştır. Oysa 95— Bkz. Sedat Törel, Ç eviri Sözlüğü (Ankara: Törel Yayını, 1978) s. 24 — 78. 96—

Virginia Woolf, T o the Lighth ouse (L ondra : Penguin M odern Classics, 1973), s. 236.

97— Bkz. Naciye Akseki öncül "un Virginia W o o lf'tan çeviri yapıtına: D en iz Fen eri (Istan­ bul :C a n Yayınları, 1982), s. 259.

belki 'Deniz Fenerine1 ile yetinmeyip 'Deniz Fenerine Ulaşmak' Woolf'un simgesel düşün­ cesini daha iyi açıklamış olacaktı. Sistematik çeviri'de kuşkusuz "to " atlanamıyacak ve sonuçta 'ulaşmak' kavramını estetik bir gereksinim olarak ortaya koyacaktı. Şimdi aynı pasajı sistematik yaklaşımla çevirerek nihai ürünümüze bakalım. dj Cj

nihayet olmuştu - - j -- gerçek olmuştu

□ □

bg .- - : - - Evet, diye düşündü □ b2

fırçasını yerine koyarak

bj

son derece bitkin bir şekilde

a^

- - î - - düşlediğim görüntü gerçek olmuştur □ i. il

d .

a c ..es

m.

b

IV.

a m

m

S - (d) + (c) + (b) + (a) Çeviri ürünü Nihayet olmuştu; gerçek olmuştu. Son derece bitkin bir şekilde fırçasını yerine koyarak, 'Evet' diye düşündü, 'düşlediğim görüntü artık gerçek olmuştu'.

1.5

GÖZLEM VE BULGULAR

Geliştirilen bu sistematik çeviri yaklaşımı ile son derece kesin ve doğru çeviri yap­ mak olanağı sağjanıldjğı söylenebilir. Bununla beraber, 1969'da da belirtmiş ö?iîuğumuz gözlem ve bulguların bugün için de geçerli olduğunu söylemek gerekir. Şöyle ki:

"... Bu metodlarla yetiştirilen gruplarda ilk 1-2 ay bir reaksiyon tesbit edildi. Bu reaksiyon özellikle klâsik dilbilgisi kurallannı kullanmadan çeviri yapmanın mümkün olduğunu gösteren 'yönteme' karşı oldu. Reaksiyon daha ziyade iyi dilbilgisine sahip olan kişilerden gelmişse de bu.'lann kurs sonuna doğru metodun en büyük müdafii.oldukları not edildi. Çeşitli imtihanlarda alınan sonuçlar iyi dil bilenlerle orta seviyede lisan bilenlerin aynı seviyede bir başan sağladıkları müşahade edildi."98

98— Sedat T ö r e l, Ç eviri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayını, 1969) s. 24.

49

Klâsik dilbilgisi kurallarını savunanlarla salt dilbilimci anlayışı ile çeviri'ye yönelen­ lerin bu reaksiyonu'nun kısa sürede kırılmasının nedenibulgularımıza göreuygulamalara getirilen sonderece pratik kolaylıklar olmuştur. Çünkü, yabancı dilin bir sorun olduğu ülke­ mizde yetişkin kişilere, özellikle üniversite mezunlarına, tekrar dilbilgisi öğretmek, bırakı­ nız çeviri 'yi yabancı dilden de soğumalarını ve başarısızlığa uğramalarını sağlamaktan başka bir şeye hizmet etmemektedir. Bu nedenle bu sistematik yaklaşım, çeviri yapmak isteyene, ilgi zamiri, etken, edilgen ve bir sürü dilbilgisi kuralını öğretmek yerine araştırma sonucu bu tür dilbilgisel kurallara dayanan (K İ) Değişkenlik Süreci'ni vermektedir. Ve, (1)

Ki + fiil'in

-an/-en’e

(ii)

Ki + isim /zamir / fiil - İsim + fiil'in de -ğı/nı/n, -ği/ni/n, -ğu/nu/n, -ğü/nü/n

gibi bir kolaylık getirmesi çeviri'de son derece pratik ve üstün uygulama yeteneıdi bulgu ola­ rak değerlendirebilmektedir. 9 9 1969'da da rapor edildiği gibi, bu sistematik yaklaşımda, "İngilizce ile Türkçe ara­ sındaki dilbilgisi farklarının anlaşılması daha kolaylaştırılmıştır" 100 Nedir bu dilbilgisel güçlükler? Elde ettiğimiz bulguların ışığı altında İngilizceden Türkçe'ye en büyük zorluk, dil­ bilgisel zamanların çeviri'de geçirdikleri değişimdir. Zamansal anlam iyi değerlendirildiği taktirde tngilizce’nin geniş zamanını çoğu kez Türkçe'de şimdiki zaman olarak kullandığı­ mızı not etmek ve uygulamak çeviride kolaylık sağlar. Bu, geçmiş zamanlar uygulaması için de söylenebilir.10 Bunları şöyle örnekleyebiliriz.

1 get up at.seven o'clocl in the morning and go to work by bus.

—

(Sabahlan yedide kalkıyorum (kalkanm) ve işe otobüsle gidiyorum (giderim). —

The man spoke and said, " I want to live" Adam konuşuyordu) (konuştu) ve diyordu, (dedi): " Sfaşamak istiyorum (isterim).

Diğer bir dilbilgisel zorluk da ilgi zamiri ve yardımcı fiil belirtilmeden İngilizce metinlerde kullanılan present ve past participle (İngilizce fiil'in 3. şekli ve -ing'li şekli) so­ runudur. 102 "İngilizce’den Türkçe'ye klâsik bir şekilde, sistemsiz veya serbest çevi­ ri yaparken, çevirmenin karşılaştığı çeşitli zoriuklan arasında birkaç yapısal özellik dikkati çekmektedir. Bu durumlann ortaya çıkardığı anlam sapmaları veya kaçalı anlamlar ise, çevirmenin İngilizce'den Türkçe'ye metin anlamından başka şeyle çık armasma, düzgün kompozis­ yon içinde yanlış bilgi akımına yol açmaktadır...''103

*

Çeviri Sözlüğü (Ankara: Törel Yayını, 1978) 8. 76. Çeviri Tekniği (Ankara: Törel Yayını, 1969), s. 24. 101— Sedat Törel, Çeviri Tekniği (Ankara: Törel Yayını, 1969) s. 42—4 3 ; Karşılaştırmalı İngilizce Dilbilgisi (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınlan, 1978), s.31—32

99— Sedat Törel, 100— Sedat Törel,

102— Sedat Törel, Karşılaştırmalı İngilizce Dilbilgisi (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınlan. 1978),s. 6 3 -7 1 i 03— A y. es. s.

63.,

Şimdi bunu örneklemek için bir cümle'yi ele alalım. "The patient operated was discharged from the hospital closed down for financial reasons."104 Bu cümle'de isim olan patient'den sonra fül'in 3. şeklinin gelmesi (operated), arada ilgi zamiri ve yardımcı fiilin saklı olduğuna işaret etmekte ve edilgen bir durum sergile­ mektedir. Yani cümle şu şekilde daha belirgin bir açıklığa kavuşturulabilir: The patient who was (who had been) operated ... Aynı durum "hospital closed" için de aynı nedenlerle sözkonusudur. Şöyle ki The hospital which was closed down ... Cümle'nin açık şekli öyleyse aşağıdaki gibi olmalıdır: The patient who was/had been operated was discharged from the hospital which was closed down for financial reasons. 105 Bizim bulgulanmıza göre bu durumu (ki + fiil) ile çözümlemek basit bir şeküde ya­ pılabilen bir işlem olup hangi zamanda olursa olsun doğru ve kesin nihai çeviri ürünü sağ­ lamaktadır. Aynı tür çeviri zorlukları isim/zamir/fiil -isimden sonra gelen present participle'lar (fıillerin-ing şekilleri) için de sözkonusudur. "The heart pumping blood" denildiğinde cümle’de isim (heart)'dan sonra gelen pr-p, pumping etken bir duruma işaret etmektedir: that pumps blood... yine (ki + fiil) bu kapalı ifadenin kolaylıkla çözümünü sağlayacaktır : 'kan pompalayan'... İngilizce'de fiil'den önce gelen present ve past participle ise, kullanılan fiilleri sıfat fonksiyonuna sokar. Şimdi bu gözlemler sonucu elde edilen bulgulara 106 ve bulguların sağladığı pratik kolaylıklara bakalım. 1.

The man eating fish (isimden sonra pr.p) (Balık yiyen adam)

2.

The man-eating fish (isimden önce pr.p) (Adam / insan yiyen balık)

3.

The solution used (isimden sonra p.p) Kullanılan çözelti (Taze solüsyon)

4.

The used solution (isimden önce p.p.) Kullanılmış çözelti (Bayat solüsyon)

5.

The fractured bone (isimden önce p.p) (Kınk kemik)

6.

Blood-producing nutrients (İsimden önce pr.p.)(Kanyapıcı besin maddeleri)

özellikle tıp dergilerinde sıklıkla karşılaşılan bu tür uygulamalara konacak tam ile 104— A y . es. s. 64. 105— A y . es. s. 64. 106— A y . es. s. 69.

(K î) Değişkenlik İşlemi nin uygulanması sağlanılacak ve yanılgıya düşmeden kolaylıkla çevi­ ri yapmak olanağı elde edilmiş olacaktır. Bu da Türklerin çeviri işlemlerinde karşılaştığı en büyük zorluklardan birini daha rahat bir şekilde çözümleyebilmelerine son derece yardımcı olacaktır. Geliştirilen bu sistematik yaklaşımda gözlemlerimiz ve bunlara dayalı elde edilen bulgular arasında önemli bir yer tutan, cümle'yi kesme işleminde uygulanabilecek bazı ko­ laylıkların belirtilmesinde yarar vardır. Bunlar kısaca aşağıdadır: 1—

Cümle içinde özne belirginse fiilden ayrı olarak kesilmelidir. a)

Ali/ /went / / to his clinic.

bj

Ali gitti

Û

_b _ © S —b + a

a-^

kliniğine

a

0

Ali kliniğine gitti. Belirgin özneyi fiille birlikte aynı parça içinde aldığımızda, kaynak dildeki fikir iletişiminde yanlışlık yapılacaktır. Bir anlam farkının ortaya çıkması kaçınılmaz bir son ola­ caktır. Şimdi yukarıda verilen aynı cümle'yi, özne belirgin olmasına rağmen, yanlış kesip fiille birlikte değerlendirelim ve yanlışlığı birlikte izleyelim. Ali went / /to his clinic . a2

Ali gitti

aj

kliniğine

S=a

Kliniğine Ali gitti Gözlenileceği gibi "A li kliniğine gitti" (doğru), "Kliniğime Ali gitti"(yanlış) olarak gerçekleştirilebilmiş ve nihai çeviri ürünü de yanlış olmuştur. Belirgin özneli iki cümle daha verelim. (b)

The drug/ / was / / long - acting. İlaç uzun etkiliydi

(c)

The operating theatre/ /was cleaned. Ameliyathane temizlendi.

2— özne belirgin değilse, yani bir zamir olarak belirirse, her zaman fiille aynı parça içinde değerlendirilir, örneğin, (a)

She studied / / medical history Tıp tarihi okudu /eğitimi yaptı.

(b)

It is 11 frequent. Sıktır.

(c)

He operated / / the patient. Hastayı ameliyat etti.

3— Cümle içinde fiilden hemen sonra mastar geliyorsa, ikisini birden aynı parça içinde çeviri işlemine tâbi tutmak, çeviride kolaylık sağlayacak ve kesinlikle doğru sonuca götürecektir. Çünkü bu gibi durumlarda mastar beş tür anahtara cevap verebilmekte fakat bu işlemle kesin anahtar ortaya konabilmektedir. 107 Bu olasılıkları birlikte izleyelim. (a)

It was found to be 11 malignant, Kötücül olduğu bulundu, (ğu)

(b)

The patient / /has to go / / on a diet. Hastanın diyet/perhiz yapması gerekir (-sı)

(c)

He tried hard to save / / the patient. Hastayı kurtarmak için sıkı çalıştı.(-mak için)

(d)

The nurse / /went to see / / her patients. Hemşire hastalarını görmeye gitti, (-ye)

(e)

She wanted to leave / / the hospital. Hastaneden ayrılmak istedi (-mak)

Aynı şekilde bir isim, zarf ve sıfattan sonra gelen mastarları da bu dilbilgisel yapı­ taşları ile birlikte almanın son derece kolaylık sağladığı çok önceden gözlenmiş olaylardan­ dır. 108 Çünkü isimden sonra mastar genellikle -cak/ -cek, zarftan sonra -mak/ -mek için ve sıfattan sonra da -sı/ -si/ -su/ -sü olarak çeviri ürününde yer alır; bu durumlarda mastar, tüm sözlüklerde gözlenildiğinin aksine -mak/ -mek değildir. Bunları da gözleyerek bulgularımızı not edelim. (a)

The surgeon has ten patients to operate. Cerrahın ameliyat edeceği on hasta/sı var ( -cek)

(b)

I have a lot o f work to do. Yapacak/yapılacak çok işim var. (cak)

(c)

He ran fast to catch the bus. Otobüsü yakalamak /otobüse yetişmek için süratli koştu (-mak/ • mak + için)

(d)

This drug is difficult to digest. Bu ilâcın sindirilmesi zordur. ( -si)

4— Genellikle, mümkün olduğu her zaman, bir parça'nın edatla başlatılması çe­ viri işleminde kolaylık sağlayacaktır. 107—

-sı/ -si/ -su/'-sü, (c ) -m ak / -mek için, (d ) Karşılaştırmalı İngilizce Dilbilgisi (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınlan, 1978), s. 70.

B eş tür anahtar (a ) -ğ ı/ -ğ i/ -ğ u / -ğü, ( b )

■ya/ -y e ve ( e ) -m ak/ -m ek olarak sıralanabilir. Bkz. Sedat Törel,

108-

A y . es. s. 7 0 -7 1 .

örneğin, He is working/ / at the Department o f Internal Medicine/ / o f the University Hospital. Üniversite Hastanesinin Dahili Hastalıklar Bölümünde çalışmaktadır. Gözleneceği gibi 'Department o f Internal Medicine' bölünememektedir. Aynı ör­ neklemeyi 'a cup o f tea a slice o f melon' için de yapabiliriz. Bunlar asımda Türkçemize geçerken edatlarım kaybetmekte ve sırasıyla "Dahiliye Bölümü", "bir fincan çay" ve "bir dilim kavun” olmaktadır. Dolayısıyla, daha önce de açıklandığı gibi bunlarda bölme'ye gitme dil mantığına karşı çıkmak olur. Ve sonuç almak imkânsızlaşır. isimden sonra gelen edatların çoğu kez -daki/ -deki olarak Türkçeleştiği de ilginç bir bulgu olsa gerek, örneğin, The patients in Room 5 will be discharged. Oda 5'deki hastalar taburcu edilecek (1er) dir. 5— Çeviri uygulamalarında elde edilen bir diğer bulgu da isimden hemen sonra gözlenen bir sıfatın ilgi zamiri ve yardımcı fiili kamufle ettiği olayıdır. Bir örnek verelim: It is a case/ / easy to treat. Tedavi edilmesi kolay (olan) bir vakadır.

6— Buna benzer bir bulgu da isimden sonra gelen isim veya zamir durumudur, iki örnekle bu gözlemimizi açıklayalım. a)

The patient the doctor treated recovered. The patient (whom) the doctor treated recovered. Doktorun tedavi ettiği hasta iyileşti.

b)

The doctor he consulted is a specialist. The doctor (whom/that) he consulted is a specialist. Başvurduğu doktor mütehassıs /uzmandır.

7— Devrik cümle'yi çift işaretleme sürecinde fikir devamlılığı olarak kabul etme­ diğimizi daha önce de belirtmiştik. Aynı gereksinim nedeniyle İngilizce'de beliren devrik cümle'yi çeviri işleminden önce normal bir statüye kavuşturduğumuz taktirde, çeviri işlemle­ rimizi daha kolay yapmak imkânı doğmuş olacaktır. örneğin, Never have I seen such a therapy gibi bir cümle İngilizce'de vurgulu bir cümle olma­ sına rağmen bunu aynen çevirmek bazı güçlüklere neden olabilir. O zaman İngilizce cümleyi S—V —O (Subject—Verb—Object) kahpsal çerçeve içinde işlemek, böyle bir cümleyi çevir­ mek kuşkusuz daha kolay olacaktır. Bu durumda ortaya çıkan tablo şöyle olur: s

V I

have never seen

54

0 such a therapy.

Bu cümle'yi şimdi parçalayıp Türkçe'ye çevirmek kolay olsa gerek. Şöyle ki I have never seen/ /such a therapy.

^2

........ asla görmedim,

aj

böyle bir tedavi

S- a Böyle bir tedavi asla görmedim.

8— Soru cümlelerinin çeviri işlemi için paralel bir uygulamanın her çeviri uygula­ masında kolaylık sağlayacağım da söylemek imkânı vardır. Yine olayı birlikte gözleyelim. Did the patient recover after the operation? Şimdi soruyu normal bir cümle/olumlu bir cümle olarak ele alalım ve çeviri işlemini gerçekleştirdikten sonra denklem'de belirecek fiil'in ses u y u m u n a göre mı/mi/mu/mü? ek­ leyerek nihai ürünü elde edelim. The patient did recover (recovered) after the operation. Parçalayıp çift-işaretlemeyi uygulayalım. The patient / / recoverd / / after the operation. b^

hasta

a2

iyileşti □

aj

ameliyattan sonra .

b

©

a

m

O

S =b + c

Hasta ameliyattan sonra iyileşti. Şimdi flil'in ses uyumuna göre (-mı/mi/ -mu/ -mü)ekleyelim ve soru şeklini elde edelim. Hasta ameliyattan sonra iyileşti mi? 9— Cümle açıcıian genellikle, bir cümle'nin yapısal bütünlüğü ile ilişkili olmadı­ ğından bunları marja yazıp elde edilen denklemin başına getirmek kolaylık sağlayacaktır. ömeğin : In our country, this disease is encounteredj n the easter n proyinces. In our country, this disease/ / is encountered / / in the eastem provinces.

55

ülkemizde (+) bu hastalık / hastalığa &2

rastlanır

a^

doğu illerinde b

©

a

d

S = b + a -►

b+a

Ülkemizde, bu hastalığa doğu illerinde rastlanır. Aynı şekilde,bir fiille birlikte kullanılan zarfınarja yazıhp çift-işaretlemeden son­ ra fiili içeren işaretlenmiş ünitenin başına getirilir ve bu suretle estetik bir rötuş gereksinimi ortadan kaldırılmış olur, örneğin, The surgeons/ / suddenly postponed / / the operation. b^ (+) aniden

&2

cerrahlar

O

- - - - - erteledi/ler □

a^

ameliyat/i .b. a

® ©

S =b+ ^

a

Cerrahlar aniden ameliyatı ertelediler. 10— Gözlemlerimize ve bunlara dayalı olarak elde edilen bulgularımıza göre kay­ nak bir cümle’de parçalama bazan, çok ender de olsa, işletilme'de ya da işlemlerin uygulan­ masında zorluk yaratabilmektedir. Bu zorlukların estetik rötuşla giderilebilmesi olanağı olmasına karşın, kaynak cümle'nin başka seçenekle kesilip denenmesinde yarar vardır. Çünkü yapısal olarak peşinen görünemiyen bir özellik böylelikle açığa çıkarılmış olacak ve çözüm rahatlıkla elde edilmiş olacaktır: Bunu basit bir örnekle burada açıklayalım. The meeting/ / was mit / /off. Yukarıdaki kesme'nin sonuç veremiyeceği aşikârdır. Çünkü cümleyi kısa parçalar halinde keserken fiilin bir uzantısı olup anlamını tamamlayın " o ff" sözcüğü'nün değerlen­ dirilmesi yanlış olarak yapılmıştır, öyleyse, cümle ikinci bir seçenek ya da değerlendirme ile, gerektiği durumlarda daha büyük parçalar halinde kesilerek kolaylıkla sonuca gidilebilir. Aslında bu bir değişkenlik işleminden çok, alternatif deneme'yi öngören bir uygulama serbestisıdir. Bu aşağıdaki gibi olur : The meeting / / was put off. bj

toplantı

O

a^

ertelendi

□

b

©

r

a

S= b + a ; 56

Toplantı ertelendi Geliştirilen bu sistematik yaklaşımda kaynak dildeki cümle'de iki nokta üstüste ile ilginç gözlemlerimiz ve bulgularımız da olmuştur. tki nokta üstüste, cümle'de ikinci tamzamanlı bir fiil olmamasına rağmen kesinlikle bir hudut getirmektedir. Dolayısıyla iki nokta üstüste hudut taşlan üzerinde açık bir şekilde belirtilmelidir. Yine durumu örnekleyelim. This therapy included the following: bed rest, diet and change of environment. This therapy/ / included/ / the following/ / : bed rest, / / diet/ / and change o f environment. bu tedayi

O

içeriyordu (içerdi)

□

aşağıdakileri/ni - -: - -

yatak istirahati/ni

- -, - -

diyet/perhiz/i

- -ve -

çevre değişikliği/ni

Gözlenildiği gibi burada tek tam-zamanlı fiil vardır. Ancak hudut taşı üzerinde iki nokta üstüste ( : ) bileşik bir duruma ya da ikiayn antiteye işaretetmektedir. Buna ek olarak virgül ( , ) ve (ve) sözcüğünün hudut taşlan üzerinde varlığı dadaha önceaçıklanmış bulunan ortak parantez durumuna işaret etmektedir. Nitekim gayret sarfetmeden duruma kritik olarak bakıldığında, bir liste ya da listeleme durumu kolaylıkla gözlenebilir. Bu gözlem ve bulgulara dayalı olarak, çeviri işlemleri aşağıdaki gibi uygulanarak doğru ve kesin çeviri'ye kolaylıkla gidilebilir. Cı

bu tedavi

t

b2

içeriyordu □

t

bj

aşağıdakilerini

i I

O

1a-.1 - - : - - yatak istirahati/ni

a2 - - , -- perhiz/i ag

- -ve - çevre değişikliği/ni

I.

c

®

b

d

IL a

I I

S —(c + b) + (a) Nihai Çeviri Ürünü Bu tedavi aşağıdakilerini içeriyordu : yatak istirahati, perhiz ve çevre değişikliği.

57

Elde edilen diğer bir bulgu da iki parantez ( ), iki çizgi........... ve bazan iki parantezarası veya parantez-içi ağırlığında kullanılan iki virgül, , arasında beliren durumlarla ilgi­ lidir. Böyle bir durum daha önce, Türkçe'den İngilizce'ye çeviri'de olduğu gibi 109 aynı yaklaşımla çözüme bağlanır. Çünkü bu şekilde saptanan sözcüklerin kaynak dilde veya hedef dilde cümle yapı bütünlüğü ya da yapısal devamlılığı ile hiçbir ilişkisi yoktur, öyleyse bunlar ayrı çözümlenir ve işaretlenen yere, monte (edilmek suretiyle çeviri işlemi tamamlan­ mış olur. Yine bunu da bir örnekle açıklayarak gözlem ve bulgumuzu sergileyelim. Both doctorsI I (I mean/ / Dr. Ahmet and Dr. Ali) made a definite diagnosis/ / about the onset/ / o f this insidious disease. bj

her iki doktor ( )

bg

kesin bir tanı koydu/lar

&2

başlangıcına ilişkin/başlangıcı ile ilgili olarak/başlangıcı hakkında

a^ ..İ » . a

bu sinsi hastalığın

® m

S=b()+a Ayrı işleme tâbi tutulan parantez içi kısım : demek istiyorum (demek isterim) a-^

Dr. Ahmet

ve Dr. Ali'yi

S=a öyleyse, nihai denklem : S = b (a) + a Elde edilen nihai çeviri ürünü : Her iki doktor (Dr. Ahmet ve Dr. Ali'yi demek istiyorum) bu sinsi ha langıcına ilişkin kesin bir tanı koydu.

lığın baş­

Geliştirilen bu sistematik yaklaşımda bu bölümün başlannda fiil'den sonra mastar geldiği taktirde ikisinin de birlikte alınmasının kolaylık sağlayacağı belirtilmişti. Ancak tek bir fiile bağlı başlayan ve iki veya daha çok ayn fikirleri belirten mastarla kurgularda önyar­ gı ile düşüncelerde yanılgıya meydan vermemek için fiil 'i ayn bir parça olarak değerlendi­ rip ortak parantez işlemini uygulamak büyük rahatlık sağlayacaktır. Kolaylıkla kesin doğm sonuç elde edilebilecek böyle bir durumu bildikte izleyelim. He went to see the doctor and (to) ask his advice on some drugs. He went/ /to see/ / the doctor/ / and ask his advice/ / on some drugs. 109—

Sedat Törel, Ç eviri Sanatı (Ankara: Hacettepe ve Taş Kitapçılık Ltd. 1981) s. 46 — 47.

5Q

ti. Yayını,

^

a6

f *

gitti ~ 1

görmek/ görmeye

doktor/u

al *>

-ve - sormak / sormaya t tavsiyesi/ni

a4

■a r

ı

ı

bazı ilâçlar hakkınt

S= a Nihai Çeviri ürünü Doktoru görmeye ve bazı üâçlar hakkında Estetik Rötuş Doktoru görüp ('görmeye ve' yerine) bazı ilâçlı

.ya gitti.

Gözlem ve Bulgular bölümüne son vermeden önce Tü .nizde sık sık kullanıp çe­ viri süreç ve işleminde rol oynayan (K İ) lerin en etkin ve büyük bir bulgu olduğunu bir kez daha belirtmekte yarar vardır.110 Bunlar üzerinde daha önceki ve bu çahşma'da yeterince durulduğundan bunlan burada tekrar etmeye gerek kalmamıştır. Bununla birlikte ilgi zamiri olarak beliren (K İ) lerin, hazan bağlaç ve hatta zarf olarak da işlev y a tığ ın ı gözlemekte yarar vardır, örneğin: (i)

He said that the patient will recover.

"Dedi ki hasta iyileşecek" gibi bir cümle'de (Ki) bir bağlaç fonksiyonu gör­ mektedir. Oysa (ki) Değişkenlik işlemi'ni uyguladığımızda bunu "Hastanın iyileşeceğini söyledi" olarak gerçekleştirmek olanağı vardır. (ii)

We had only set out when it started raining.

"Yola çıkmıştık ki yağmur yağmaya başladı" gibi cümlede ise, (Ki) zarf işlevini görmektedir. Bunu "yola çıktığımızda/ çıktıktan kısa bir süre geçince yağmur yağ­ maya başladı" diye söyleyebiliriz. Son olarak (that) anahtan'nın dilek kipi'ni İngilizce'den Türkçe'ye aynen aktar­ makta yaradı olduğunu söyleyebiliriz. 111 110—

Sedat Törel, Ç eviri Sözlüğü (Ankara: Törel Yayını, 1978) ss. 75 — 79.

111—

T ürkçe'ye tekil sayıda -sı/nı/n, -si/ni/n, -su/nu/n ve sü/nü/n, çoğ u l sayıda -lan/nı/ n ve -leri/ni/n olarak çevrilir. Bkz. Sedat Törel, H in t-A vru p a D illerin den T ü rk ç e 'y e Ç ev iri (Ankara:H acettepe Kitabevi Yayınlan, 1976) s. 18.

59

The doctor/ / asked/ / that the patient be hospitalized. doktor O b£

istedi □

aj

ki hasta hastaneye yatırdır -*■ hastanın hastaneye yatınlmasını . .b. . a

J® İD

S = b +c Doktor hastanın hastaneye yatınlmasını istedi. Geliştirilen bu sistematik çeviri yaklaşımı ile uygulama yapanlann, yabancı dil seviyeleri ne olursa okun, azami 3—4 aylık bir uygulama ile İngilizce'den Türkçe'ye kesin doğru çeviri yapabilecekleri gözlem ve bulgularımızın en önemlisini oluşturmaktadır. Nitekim Türk Bilim adamları arasında Türkiye genelinde yürütülen Anket 112 Sonuçlan da bu gözlem ve bulgumuzu onaylamaktadır. Bunun nedeni ise, hiç kuşkusuz, çeviri disiplinine getirdiğimiz pozitif, matematiksel yaklaşımdır.

1.6

TARTIŞM A : İN SA N —AK LINA D A Y A LI ÇEVİRİ YAK LAŞIM ININ ÇEVİRİ İŞLEM VE SÜREÇLERİNDEKİ YERİ,

Doğru ve olabileceği kadar kolaylıkla çeviri yapabilmek konuya her ilgi duyan gibi bu çalışmayı yapam da ilgilendirmiş, bir arayış içine sokmuş, sonradan çeviri hocası olarak öğrencilerinin "Her bilimde yol var yordam var, sistem var ycntem, çeviri'de yok mu?" diye sorulan113 bu araştırmalarına hız vermesini sağlamıştır. Gerçekten de ünlü dilbilimci Ferdinand de Saussure dilde biçimselliği, 114 yüzyılı­ mızın ün salmış dilbilimcisi Noam Chomsky dilde yapısallığı 115 savunurken, sayısız dil­ bilimciler de bunlan taklit ederken ve ortaya bir sürü kuramlar atılırken, hele hele bunlan, özellikle Saussure u dilimize çevirip uyarlamakla aynı doğrultuda, üstelik bir de sanki daha da anlaşılmaması için süper an bir Türkçe özentisi içinde, izlenim-bırakıcı bir havayla dilbi­ lim sunuları yapılırken ülkemizdeki çeviri sorunlarına eğilmek, pratik ve sistematik bir yak­ laşım yönünde araştırma ve deneyler yapmak hiç de kolay olmasa gerek. Çünkü böyle bir kuramsallık içinde çeviri'ye mekanik bir yaklaşım herhalde çoğu dilbilimcilere göre akıntıya karşı kürek çekmeyi anımsatıyor ya da somut yaklaşımlar soyutlamalar karşısında albeni bakımından daha az ilgi çekiyor olmalıydı, öyle ya soyut yüksekliklerden somut gerçeklere, ayaklarımızın yere basnasına varan bir derinleme iniş gerekirdi... Nevarki dünyamızda meka­ nik çeviri sistemleri üzerinde de çalışılıyor ve pratik sonuçlara gidiliyordu, üstelik bu siste­ 112—

Cum huriyet üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yön etim K ürulu'nun 82—63/43 sayılı ve 25.11.1982 günlü karan uyarınca Türk Bilim adamlan arasında T ö r e l Ç e veri S is te m le ri'n e ilişkin Anket, bu sistematik yaklaşımın çeviri'ye getirdiği etkin katkıyı doğrulamıştır.

113—

Bkz. Sedat T örel'in Ç ev iri Sanatı ( Ankara: Törel Yayını, 1964) adlı yayınma, s.2

114—

Ferdinand de Saussure, C ours d e L in g u is tiq u e G eneral (Paris:Payot, 1916), Türkçe Çev. Berke

Vardan G en el

D ilb ilim

D ersleri, C ilt I —I I (A n k : T .D .K . Yayınlan,

1978) ss. 2 9 -3 0 ,6 0 . 115—

Noam

Chomsky,

Syntactic Structures (T h e Hague: M o u to n , 1975) ss. 35—36.

60

matik yaklaşımlar ne biçimselliğe, ne de semantik gelişimi de içeren bir yapısallığa karşı değildi. Değildi çünkü bunlan da işlev ve işlemleri sırasında materyal ve harç olarak kulla­ nabiliyordu... İnsan düşüncesinin dil'den, sözden^ dilyetisinden ve daha bir sürü dilbilim gerçek­ lerinden çok önce var olduğu, değil insanlarda hayvanlarda bile bir iletişim olduğu ortaya konurken, insanlararası, dillerarası bir fikir iletişimin işleyiş tarzı, mekanizması da araştırıl­ maya lâyık önemli bir husustu ve bu alanda çalışmalar yapüıyor, sonuçlar almıyordu. 116 Bu nedenle salt dilbilim tartışmaları yavaş yavaş eski albenisi kaybediyor gibiydi. Çünkü günü­ müz insanı pratik, sonuç veren sistemlere daha çok önem veriyordu, veriyor. Bu ve ,buna benzer gerçeklerin ve geniş-çapta duyulan bir gereksinimin verdiği ce­ saretle, 1960lara doğru başlatılan araştırmaların çeşitli düzeyde yabancı dil üzerinde dene­ meye ve bir sistematik yaklaşım geliştirmeye başladım. Bu konuda kaynak olmaması, yapı­ lan çalışmaların hemen hemen tamamen Hint-Avrupa Dillerinde olması kuşkusuz ki işe ba­ şından başlamayı gerektiren en büyük etkendi. Bu koşullar altında, kendi olanaklarımla üniversite çatısı dışında çalışırken, ilk İngilizce'den Türkçe'ye çeviri yayınımı yaptım. 117 İtiraf etmeliyim ki henüz işin başında, büyük bir işin ya da şimşek-çekici bir uğraşım peşin­ de idim. Ama İngilizce'den Türkçe'ye çeviri nin TürRçe'den İngilizce'ye çeviriden daha zor olduğunu şaşırtıcı bir şekilde vurgulamaya başlıyordum. Peki niye bir Hint-Avrupa Dili üyesi olan İngilizce'den Türkçe'ye, bir yabancı dilden anadilimize çeviri daha zordu? Bunu nasıl haklı gösterebilirdik? Çeviri sorunlan konusunda Türkçe'den İngilizce'ye araştırmalan yayınlarken 118 tek kalıpsal ya da tek-düze biçimsel bir yapı ile soruna yönelmiştim. Oysa İngilizce'den Türkçe'ye çeviri'de sabite'nin (3) olarak saptanabümesine karşın, kaynak-dildeki tek bir noktadan çıkışa karşı hedef-dilde, Türkçe'de üç ayrı nokta vardı. Bunların bire indirgenmesi tek-düze bir sistematik için kaçınılmaz bir şarttı. Zorluk da buradaydı. Üç ayn hedef nasıl tek müşterek bir hedef olarak saptanabilirdi? Ük ürünlerin ortaya konulduğu 1969'dan ancak yedi yıl sonra bu soruya, önemli bir soruna cevap bulabildim ve bunu İngilizce'den Türkçe'ye çeviri için olduğu kadar tüm Hint-Avrupa Dillerinden Türkçe'ye çeviride geçerli olabileceğini rapor ettim . 119 Gerçekten bu ilk kaynak araştırmalan literatüre ilk kez geçiyordu ve özgün çalışmalar, derinliğine araş­ tırmalar on beş yıllık bir uğraştan sonra çeviri sorunlanna bir çözüm olarak ortaya konuyor­ du. İmkânsız gibi görünen bu sistematik yaklaşım ve yöntembilim, dilbilimi yanısıra modem matematiksel ve mantıksal etkenlerle sonunda insan aklına dayalı kesin bir iletişimi uygula­ yıcının yaranna, araştırıcının hizmetine sunuyordu, üç hedef nasıl tek hedef olabilmişti? İletişim nasıl doğrusal bir nitelik kazanabilmişti? Metot ve Materyal Bölümünde açıklandığı ve çeşitli örneklerle bu çalışmada da belirtildiği gibi, Uç hedefin tek hedefe indirgenebilmesi üç ayn işaretleme ve değerlendirme sonucu gerçekleştirilebilmiştir. Kesilen parçaların çift-işaretleme'ye tâbi tutulmalan sonucu indirgenerek en küçük ortak kat'ın değerlendirilmesi ile üç ayr. hedefin tek bir noktada kesişmesi sağlanmakta, böylelikle sonuca gidilmektedir. Bununla birlikte bazan doğrudan 116— 117— 118— 119—

Sedat Törel, "M e k a n ik Ç e v iri'n in sağlad ığı İm k â n la r ", D ünya Gazetesi, 9.10.1975, s. 2 Sedat Törel, Ç ev iri T e k n iğ i (Ankara: Törel Yayını, 1969). Sedat Törel, Ç ev iri Sanatı (Ankara: Törel Yayını 1964). Bkz. Sedat Törel, " Hindu-Avrupm Dillerden Türkçe'ye Çeviri yönünde geliştiril­ miş sistematik bir y ö n te m ", B ilim ve T e k n ik , Ankara, 8 (8 7 ): 2 6 —28, 1975.

dcğruya tek harfli bir denkleme gidilmesi, en küçük ortak katın bire indirgenmesi ile niye karşılaşılmaktadır? Bunun cevabı son derece basittir. Çünkü bazı matematiksel işlemlerle aynı kurgusal olasılığa ender de olsa, varmak mümkündür .Başka bir deyişle İngilizce ile Türkçe cümlelerin iki ayn dili temsil, etmelerine karşın fikirsel iletişimde benzer, hatta aym dcğrusaDığa sahib olmaları da olasıdır. Bir örnek verip bu paralel doğrusallığı birlikte göz­ leyelim. It has been reported/ / that these tumors are benign / in most cases, (özel) ag

rapor edilmiştir.

82

ki bu tümörler iyicildir -> bu tümörlerin iyicil oldukları

a^

olguların çoğunda

S= a Olguların çoğunda bu tümörlAin iyicil oldukları rapor edilmiştir. Bu tür kolaylıkla çözülen ve çoğu uygulayıcı'yı şahane yanılgıya sürükleyeli bu tip cümleler fikirsel iletişimde iki ayn dil arasında tek ortak kavşak nokta şeklinde belirdiği içindir ki en küçük ortak kat uygulamasına gerek kalmadan çözüm için denklem hemen ya­ zılabilmektedir. Ama yine bu şahane yanılgı yüzür-dendir ki, "İngilizce cümleyi sonundan tutun ve başa doğru gidin, çeviri olur" gibi tutarsız yönlendirmeler ülkemizde çeviri sorunu­ nu bir çıkmaza sokmuş ve bazı dilbilimcilerin bir sürü kuramsal, işlemez öğretileri sonucu doğru çeviri çok kez aranır bir çaba olmuştur. Oysa geliştirilen bu sistematik yaklaşımla, çeviri sorununu kökünden çözümlemek mümkündür.Böylelikle sözcük sözcük çeviri kesin doğrulukla yapılabilecek ve yanlışlıklar önlenebilecektir. Daha önceki bir kitabımda 120,da bir çeviri eser 121 hakkında söylediklerimi buraya aktarmak istiyorum: "Aslında bu alanda büyük bir hizmet olmasına karşın... bunun Türkçe'ye mealen ve çok kez ek bilgi katılarak aktarılmış olduğu hemen gözle­ nir." 122 Aynı gözlem birçok tıbbi çeviri kitapları içinde genellikle geçerli bir gözlemdir. Bu konuda bir örnek verelim. "Furthermore, extreme hyperventilation produces EEG changes and symptoms (dizziness, fainting) similar to those o f hypoxemia. Both the metabolic arid electroencephalographic abnormalities o f hypocarbia can be reversed by hyperbaric oxygenation." 123 İngilizce bu pasajı geliştirdiğimiz sistem uyarınca aşağıdaki işlem sonucu çözmek ve nihai çeviri ürününü elde etmek olanağı vardır. 12 120—

Sedat Törel, Ç eviri Sanatı (Ankara: Hacettepe ve Taş Kitapçılık Ltd. Şti., 1981) s. 291

121—

Bkz. Prof. Dr. N .K . M enteş ve D o ç . Dr. G. M e nteş in R e v ie w o f P h ysiological C hem istry (Am erika. Lange Medical Publications, 1973) adlı eserden Türkçe'ye çevirisi

122—

A y . es. s. 290—295 F iz y o lo jik K im y a 'y a B akış (İzm ir:, Ege Üniversitesi Yayını 1 9 7 6 ),s .l

122—

.Allan A . Smith,

"R ecen t Developm ents in Anesthesia", T h e Surgical C linics o f

N orth A m e ric a (A m erica: W.B. Saunders C o .) 55 (4 ) — 821. 124—

Bkz. Sedat Törel, Ç eviri Sanatı (Ankara: Hacettepe ve Taş Kitapçılık Ltd. Şti. V * ? r a , 1931)

s.

2 9 6 — 300.

üstelik (+) aşın hiperventilasyon O ac

oiuştumr jEEG değişiklikleri

al a4

□

semptomlar (baş dönmesi, bayılma)

- -ve t

ki benzer

benzeyen

hipoksemininkilerine

a2

0

S =\b + a

t>2 - - - - - gerek metabolik gerekse elektroensefalografık anormallikler/i

(anormal durumlan) O bj

hipokarbianın

82 — - - tersine çevrilebilir □ a^

hiperbarik oksijenasyonla b

® S —b + a

Bu işlemden sonra sonuçlanan çeviri ürünümüz : Üstelik, aşm hiperventilasyon EEG değişiklikleri ve hipoksemininkilere benzeyen semptomlar (baş dönmesi, bayılma) oluşturur. Hipokarbianın gerek metabolik gerekse elektroensefalografık anormallikleri (anormal durumlan) hiperbarik oksijenasyonla tersine çevrilebilir. 125 Aynı İngilizce metin serbest bir çeviri ile konunun bilim adamlannca aşağıdaki gibi çevrilmiştir: "Bundan başka, aşın hiperventilasyon EEG değişiklikleri yapar ve semp­ tomlar (baş dönmesi, bayılma) hipoksi semptomlanna benzer. Hipokarbinin hem metabolik hem de ensefalografik anomalileri hiperkarbik oksi­ jenasyonla tersine çevrilebilir."126 Bu tür farklı çeviriler Nelson ve Guyton gibi yazarlardan yapılan çeviriler için de söylenebilir. Çünkü çeviri yaparken sistem uygulamamak konuyu bilen bilim adamlannın kendi deneyim ve gözlemlerini de eklemesi rizikosunu büyük çapta davet etmektedir. Dene­ yimi daha az olanlar ise, sisteme dayalı çeviri yapmadıkları taktirde konuyu daha da zayıf 125—

Bkz. Sedat Törel, Ç eviri Sanatı (Ankara: Hacettepe ve Taş Kitapçılık Ltd. Şti.

126—

Refik Paykoç ve ark.. Cerrahi K ilin ik le ri, A n es te zik M ad d elerin K a lb e E tkisi (A n k a ­

Yayım, 1981) s. 299. ra: Güven Kitabevi, 1977), ss (4 ), 895.

63

bir çeviri ürünü olarak gerçekleştirmekle karşı karşıyadır ve maalesef bu tür çeviriler tıp li­ teratüründe tehlike yaratabilmektedir. Oysa geliştirdiğimiz çeviri sistemi, ele alman pasajın anlamını aynen, anlamına eklemeden ve anlamını eksiltmeden, Türkçe'ye çevirebilmemize olanak sağlamaktadır. Çeviri belirli kriterlerle gerçekleştirildiği için boşuna zaman kaybe­ dilmemekte ve en kesin doğru sonuca tek-düze işlemlerle vanlabilmektedir. Görüşlerimizi doğrulamak ve tartışmamızı örnekleme ile sürdürebilmek amacıyla oldukça zor bir dili olduğu tıp çevresinde kabul edilen Lehninger'den bir pasaj alarak bunu çevirelim. "There is a hierarchy in the organization o f the mammalian endocrine system. The hypothalamus secretes peptides called releasing factors and inhibitory factors, each o f which stimulates (or inhibits) the release of one o f the anterior-pituitary hormones, such as adrenocorticotropic hormone, thyrotropic hormone and the gonadotropic hormones. These in turn act on snecific target tissues. Some (possibly all) o f the hormones bind to specific hormone receptors, proteins located either on the cell surface or in the cytosol." Geliştirilen bu sistematik yaklaşımın ve elde edilen bulguların etkinliğini sözde bırakmamak ve tartışmamızın tutarlılığını göstermek amacıyla biraz önce sunulan tıbbi pasajda çeviri öncesi gözlem, bulgu ve hazırlıklarımızı birlikte yapalım. Biyokimya anabilim dalında oldukça zor olan bu materyal içinde çevirmeni bekle­ yen ne gibi zorluklar, hatta tuzaklar var? Bunları geliştirilen bu sistematik yaklaşımla nasıl açığa, anlaşılabilir biı duruma çıkararak yanılgı payı sıfıra indirgenebilir? sıralayalım. 1— "There is" ayrı kesilip, ayrı bir antite olarak çift-işaretlemeye tâbi tutulmalı­ dır. "There" sözcüğü İngilizce'de bu çerçevede deyimsel olarak kullanılmaktadır ve ancak "to be'"nin bağımsız şekli ile anlam kazanmaktadır. 2— "Called” fiilin üçüncü şekli "past participle" olup birisim olan "peptides", dan sonra geldiğine göre, "which are" sözcüklerini kamufle bir şekilde kullanmaktadır. Do­ layısıyla, "called" tam-zamanlı bir fiil olmayıp (K i) Değişkenlik işlemi sonucu doğru bir şekilde çözümlenebilir. 3— "Releasing" fiilin ing'li şekli (present participle) olup bir isim olan "factors" sözcüğünden hemen önce kullanılmaktadır, öyleyse, fonksiyonu bir sıfat işlevi olup -rak/-rek olarak çevirisi yapılamaz. Çevirisi ya -cı/-ci/ -cu/-cü veya Türkçe'ye uyumla -an/-en olarak gerçekleştirilebilir. 4— "Releasing factors and inhibitory factors" bir liste halidir ve Ortak Parantez uygulaması gerektirir. 5— Each o f which stimulates" sözcükleri (ki+fiil) olarak (K İ) Rötuşuna tâbi tutulmalıdır. Çünkü buradaki "each" sözcüğü "factors"'e refere etmekte ve bunun sonucu olarak da (K İ) Rötuşu kaynak dildeki sunu olan "which stimulates" yki+fiil) esasına göre gerçekleş ti tümelidir. 127—

A lbert L. Lehninger, B ioch em istry (N e w York : Worth Publishers, Inc., 1975), s.826.

64

6— "Or inhibits" parantez-içi olarak verildiğinden, sadece yeri işaretlenerek son­ radan montaj yoluyla Türkçe'ye aktardır. Başka bir deyişle Ortak Parantez işlemini uygula­ maya hiç de gerek yoktur. 7— "Such as . . . . . . . . . hormones" sözcükleri bir listeleme durumu olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Dolayısıyla "such as'"den sonra Ortak Parantez işlemi uygu­ lanmalıdır. Diğer taraftan, Ortak Parantez uygulamasından kaçınmak istenildiği taktirde, hepsinin de aynı parça içinde çeviri işlemine tâbi tutulması zorunludur.

8—

"These" belirgin özne olduğu için ayrı bir parça olarak çeviri işlemi görme­

lidir. 9— ” In turn" sözcükleri, virgülle belirtilmemiş olmalarına ve sırasal olarak cümle başında yer almamalarına rağmen açıcı nitelik ve niceliğindedir. Dolayısıyla bu sözcüklerin çeviri'de parça olarak işlem görmeyip, marja yazılmaları ve elde edilen nihai denklemde en başa yazılmaları sistem gereğidir. 10— "Some (possibly all) of the hormones" sözcükleri içinde "possibly all'"in parantez içi oluşu ve yam zamanda belirgin özne ünitesi "some o f the hormones'"un devam­ lılığını parçalayışı not edilmelidir. "Possibly all" parantez-içi olduğundan cümle'nin yapısal bütünlüğü ile ilgisi yoktur. Marj a yazılır ve işaretlenen yere çeviri sonunda montajı yapılır. "Some of the hormones’ belirgin bir özne olarak, ayrılmaz bir bütün olarak bir parça şeklin­ de işleme tâbi tutulur. 11— "Proteins” sözcüğü bir isimdir ve isim olan "receptors" sözcüğünden hemen sonra yer almaktadır. Yine gözlem ve elde edilen bulgularımıza göre bu iki isim arasında "which are" kamufle edilmiştir. Yani (Ki) Değişkenlik işlemine gereksinim vardır. Çünkü aslında buradaki tam-bilgi, "which are proteins" dir. 12— "Located" sözcüğü fiil'in üçüncü şekli (past participle) olup bir isim olan "proteins"'den hemen sonra gelmektedir, öyleyse, edilgen bir durum sözkonusu olup yine ilgi zamiri ve yardımcı fiil kamufledir. Bu gizli ilişki ya da çevirmeni bekleyen tuzağı açıkça yazdığımızda, bu "which are located " olarak belirtilir. 13— Gerek "proteins" gerekse "located" peşpeşe aynı anahtarı kullandığından ve fikirsel bir sıra olduğundan ortak parantez uygulaması gereklidir. "Either . . . or" ve bunu izleyen listeleme de açık bir şekilde Ortak Parantez uygulanması gereğini ortaya koyar. Bukadar kısa bir pasaj içinde bir düzineden fazla sorun abartılmış bir tablo suna­ bilmek gayreti gibi bir çabanın ürünü değildir. Ne de çeviri'nin çok çetin bir uğraş olduğu bir kez daha vurgulanmak istenmiştir. Sunulan açıklamalar, geliştirilen sistematik yaklaşı­ mın ne denli etkin ve kolaylık sağlayıcı olduğunu somut bir şekilde desteklemek, hatta ka­ nıtlamak içindir. Şimdi bu söylenenlerin de iddia ya da iddialı olmadığını sergilemek için bu tıbbi pasajın bütün cümlelerini teker teker ele alıp, çeviri işlemlerini ve elde edilen sonuç­ ları izleyelim. 1—

There is/ / a hierarchy/ / in the organization/ / o f the mammalian endocrine system. a^ —

vardır.

ag

bir hiyerarşi

—

^

&2

— —

düzenlenmesinde memeli hayvanların endokrin sisteminin S= a

Gözlenildigi gibi bu cümle'de En Küçük Ortak Kat ve değerlendirmeye dahi gerek kalmadan çöziim sağlanmıştır. The hypothalamus/ / secretes/ / peptides/ / called/ / releasing factors / / and inhibitory factors/ / each o f which stimulates (or inhibits) / / the release o f one o f the anterior-pituitary hormones, / / such as/ / adrenocorticotropic hormone,/ / thyrotropic hormone/ / and the gonadotropic hormones. bj t

t

—

hipotalam O

a^2 —

salgılar/ salgılamaktadır □

al l —

pep tidier

a^Q —

ki adlandırılır -*

adlandırılan /ki demir -»■ denen

I------------ 1

i

ag

—

ag

- ve-inhibe edici etkenler

salıcı etkenler

1_________ I y a da ki

f

a^

—

biri tarafın ­ a

(

)

-*■ biri tarafından uyarılan

dan inhibe ed ilen

ki biri uyarır

âg

— salınımı/nı/n —

a4

ön-pitüiter hormonların birinin

- - - gibi ı---------- 1

a^

—

adrenokortikotropik hormon

a2

-

ag

- ve - gonadotropik hormonlar

- tirotropik hormon

ı---------------

b

©

a

m

i

S =b + a

Daha önce açıklandığı ve burada açık bir şekilde gözlenildigi gibi 13 parçalık bir cümlede tek □ olup hudut taşları üzerinde göstergeler gözlenildiğinden Ortak Parantez endikasyonu vardır. Çift-işaretleme normal durumda aşağıdan yukarıya uygulanırken, Ortak Parantez'de ünitelerarası yukarıdan aşağıya doğru uygulanmış ve oldukça büyük bir cümle iki'ye indirgenebilmiştir. Burada "each o f which" Türkçe'ye uyum sağlamak amacıyla "biti ile uyarılan (inhibe edilen)“ olarak çevrilmiş olmakla beraber, kaynak dile göre uygulanan (K î) Değişkenlik işlemi sadece (which + fıil'e) dayanarak bu "uyaran (inhibe eden)" olarak da gerçekleştirilebilir. Bu cümle'de, Türkçe'ye uyum sağlamak amacıyla estetik bir rötuş

66

"denen" yerine "olarak bilinen" şeklinde uygulanabilir. Ancak biitün bu uygulanan , gözlenildiği gibi, geliştirilen sistematik yaklaşım çerçevesinde yapılmakta ve zor bir cümle'de azami kolaylık ve kesinlik sağlamaktadır. 3—

These / / in tum act/ /on specific target tissues.

Sırasıyla ^ b^ —

bunlar

a2 —

etki yaparlar (etkilerler) □

a^

belirgin hedef dokular üzerinde (belirgin hedef dokular/1)

—

O

. .b. a

® 0

S = b -f a

Bunu sözcük sözcük çevirdiğimiz taktirde "on/üzerinde" gerek kaynak gerekse he­ def dilde aynen kullanılabilir. Ancak İngilizce ve Türkçe'de fiillerin edat almaduruml ıda değişkenliği öngören durumlarda her dilde gerekeni yapmak lâzım. Nasıl ki Ingilizce'd Ali arrived in Sivas" denir, Türkçe'de de "Ali Sivas'a vasıl oldu demek" lâzım. Bu ise, çeviri ile ilişkisi olmayan dilbilgisel bir rötuştur. 4— Some (possibly ali) o f the hormones / /bind / / to specifichormone receptors,/ /proteins/ /located/ /either on the celisurface/ /or inthtecytosol. (hepsi mümkün)

b j - r- horm ani arın bazılan ( A

ag ag

ag

)

O

bağlanır/lar □ —

özgül hormon reseptörlerine /alıcılarına

—

ki proteindir

—

ki bulunur -*■ bulunan

protein olan

I------- 1 aj X

a2

- - ya - - hücre yüzeyinde

^5 sitosol içinde /sitosolda 1_____ 1

â

H

S =b + a

"Ki proteindir" sözcükleri Ki + isim + fıü olarak gözlenmesine rağmen, -an/-en ola­ rak Türkçe’ye geçmektedir. Bunun nedeni ise, geliştirilen çeviri sisteminde (K i) Değişkenlik İşlemi ya da (Ki)Rötuşunun daima kaynak-dildeki duruma göre yap'ıldığı gerçeğidir.Kaynak-

67

dildeki durum da (Ki + fiil) olduğuna göre, bu hedef - dile, Türkçe'ye -an/-en olarak geçer. Şimdi eide edilen nihai çeviri ürününü tam-metin olarak verdim. Memeli hayvanların* endokrin sisteminin düzenlenmesinde bir hiyerarşi vardır. Hipotalam adrenokortikotropik hormon, tirotropik hormon ve goriadotropik hormonlar gibi ön-pitüiter hormonların birinin salınımının biri tarafından uyarılan (inhibe edilen) salrcı etkenler ve inhibe edid etkenler diye bilinen peptidler salgılamaktadır. Sırasıyla bunlar belirgin hedef dokularını etkilerler. Hormonların bazdan (hepsi mümkün) ya hüc­ re yüzeyinde ya da sitosol içinde bulunan ve protein olan özgül hormon alıcılanna bağlanırlar. Sözcük sözcük (mot-a-mot) olarak gerçekleştirilen bu çeviri'de pasajın hakim uslûbu S = b + a olduğunu gözlemek olanağı vardır. Tek cümle'de sonucun S = a çıkması son derece normal ve tutarlıdır. Çünkü sondan başlayıp baş tarafa doğru ilerleme b + a'dan da kolaylıkla görülmektedir. Üslupta açıcdar ve ortak parantez tekrarlandığı gibi parantez-içi özellikler de vardır ve zor olan bir konu akıcı bir şekilde kaleme alınmıştır. Uygulanan sis­ tem orijinal pasajı aynen Türkçe'ye aktarabilmiş ve bir yerinde (one o f which) deyimini (by one) olarak açmıştır. Gözlenildiği gibi geliştirilen bu çeviri sistemi ne SaussureÜn biçimselliği128 ne de Chomsky'nin yapısallığı 'nı temel alarak ortaya çıkmıştır. Zaten bu ünlü dilbilimci­ ler çeviri işlemi ile değil bireysel Hint-Avrupa dillerinin (özellikle Fransızca ve İngilizce'nin) özellikleri, gelişimi, semantik olguları v.b. ilgilenmişler; fikir iletişiminde çeviri mekanizması tamamen alanları dışında kalmıştır. Zaten ülkemizde, özellikle Fransızca'nın etkisi altında kalan dilbilimcilerin Saussure'den esinlenen anlayışı ile geliştirilen bu çeviri sistemine gereği gibi eğilememelerinin nedeni de bu yüzden olmalı. Oysa geliştirilen çeviri sistemi ile ortaya konan nihai çeviri ürününü bu kriterlerini kullanarak ürünün dilini değerlendirmeleri mümkün olabilmesine rağmen, geliştirilen sistematiğe kendi işlerliği ve kapsamı içinde eğilmek zo­ runludur. Adında ortaya konan bu özgün yaklaşım, yöntem ve bir bütün olarak çeviri sistemi yerli malı özgün bir sistemdir. Hint-Avrupa dilleri ve Türkçe arasındaki ilişkiyi, bağıntıyı ve insan-aklına dayalı bir çeviri mekaniğini130 elde edilen başarılı bulgu ve verilere göre kabul etmemek ancak bir önyargı olabilir. Başlangıçta ve geniş-çapta tıp literatüründe kullanılan bu çeviri sisteminin her biüm dalında da etkin bir şekilde kullanılabileceği kuşku­ suzdur. Çünkü çeviri'ye hazırlık ve çeviri ürününü elde ettikten sonra dilsel özelliklerin değer­ 128—

129— 130—

Ferdinand de Saussure, C ours d e Linguistique G eneral (Paris:Payot, 1916). Türkçe çev. Genel Dilbilim Dersleri, cilt 1—2 (Ankara: Türk D il Kurum u Yayınları, 1978) ss. 5 9 -7 2 , 37—41. N oam Chomsky, S y n ta c tic Structures (T h e Hague: M o u to n 1957) ss. 35—65. İngilizce'den olduğu gibi Fransızca,-Almanca, İtalyanca ve İspanyolca'dan dolayı­ sıyla tüm Hint-Avrupa dillerinden T ürkçe'ye çeviri yönünde geliştirilmiş sistematik yöntem ilk kez Bitim ve Teknik Dergisinde rapor edilmiştir. (Bkz. Sedat Törel, "Hindu-Avrupai Dillerden Türkçe'ye Çeviri Yönünde Geliştirilmiş Sistematik B ir Y ö n t e m " Bitim ve Teknik, Ankara, 8 (8 7 ): 26—28, 1975) A y n ı konu'da Bkz. S. Törel, H in t-A vru p a Dillerinden Türkçe'ye Çeviri (Ankara: Hacettepe Kitabevi Yayınlan, 1976), ss. 8—14. Daha sonra Türkçe'den Hint-Avrupa Dillerine çeviri yapılabileceği rapor edilmiştir.Bkz. Sedat Törel, Ç eviri Sanatı (Ankara: Hacettepe ve Taş Kitapçılık Ltd. Şti. 1981) ss. 357—384.

68

lendirilmesi ya da değerlendirilmek istenmesi, çeviri işlem ve süreçleri sırasında hiçbir rol oynamamaktadır. Fikir iletişimi, değişkenlik ve geçişler tamamen geliştirilen kriterler uya­ rınca mekaniktir ve çeviri sistematiği kaynak dilden hedef dile yansıma kadar üstün bir et­ kinlikle, son derece pratik bir şekilde çeviri olanağı sağlayabilmektedir. Bütün mesele bu sade ancak çok değişik mekanizma'ya, yeni bir düşünce ya da açı'ya alışabilip uygulayabil­ me meselesidir. Çoğuna ters görünen soyut olan dilsel bîr olayın nasıl somut olarak gerçek­ leştirilebilmesidir. Ancak cebirsel yaklaşım, modern matematik ve mantık etkenlerinin de bu mekanizma'da rol oynadığı gözönünde bulundurulduğu takdirde, bunun karşı çıkılmak istenildiği gibi imkânsız olmadığı kabul edilecektir. Kaldı ki bugün dünyamızda Hint-Avnıpa Dilleri arasında mekanik çeviri sistemleri alanında bir hayli yol alınmış bulunmaktadır. Geliştirilen bu sistematik yaklaşımın etkinliğini bir başka açıdan da doğrulamak olanağı vardır. Biraz önce kullandığımız "yansıma" terimine dönerek, bu çeviri sisteminde kaynakdildeki metinlerde yapılan yanlışlıklam da aynen çeviri ürününe yansıdığım, yani yanlış bir materyali bu sistemle çevirdiğimiz zaman, yaklaşım sistematik veya mekanik ol­ duğundan, metne hiç müdahale yapmadan çeviri işlem ve sürecini tamamladığım rapor etmek tartışmamız için son derece destekleyici bir veridir. Bu gerçeği, başka bir açıdan alırsak, kesinlikle şu söylenebilir: Bu sistematik çeviri yaklaşımı ile kaynak metinde yanlışlık sapta­ nabiliyor ve bu saptama sonucu gereken düzeltmelere gidilebiliyor. Görüşümüzün iddialı ya da sansasyonel bir netilik taşımadığım tıp dünyasımn çok ünlü kitaplarından aldığımız çe­ şitli örneklerle kanıtlamak istiyoruz. Bu örneklerimiz aşağıdadır: 1— "More gradually after loss o f blood volume, other compensatory physiological mechanisms such as release o f antidiuretic, hormone and aldesterone are initiated which act to re-establish intravascular volume at the expense o f extravascular fluid"131 Cümle'yi parçalayıp çeviri işlemlerimizi uygulayalım. More gradually after loss o f blood volume132 other compensatory physiological mechanisms/ / such as release o f antidiuretic hormone and aldesterone/ / are initiated/ / /which act to re-establish/ / intravascular volume/ / at the expense o f extravascular fluid. (kan volümü kaybından sonra daha tedricen)+ C2

—

diğer fizyolojik kompensatuar mekanizmalar

cj

—

antidiüretik hormon ve aldesteron salınımı gibi

bjı

—

başlatılır/başlar

ag

—

ki tekrar tesis 'etmek için hareket eder için hareket eden

a2

—

intravasküler volüm/ü

aj

—

ekstravasküler sıvı/nm pahasma

O

□ -*

tekrar tesis etmek

131—

Sleisenger and Fordtran, Gastrointestinal Disease (Philadelphia : W.B. Saunders

132—

Burada bu açıcı olarak işleme sokulmuştur. Daha önce bu kısım normal parça ola­ rak da işlenmiş, yine ay m sonuç elde edilmişti„ (Bkz. Sedat Törel, Ç ev iri A ra ş tırm a G e liş tirm e (Ankara: Törel Yayım, 1979) s. 57.

Co., 1973), s. 196.

69

c

®

-t>.. *

□ 2 t

(+) S = c + a + b

Şimdi elde edilen nihai çeviri ürününü yazalım : Kan volümü kaybından sonra daha tedricen, antidiüretik hormon ve aldesteron salıntım gibi diğer fizyolojik kompensatuar mekanizmalar sıvı/nın pahasına intravasküler volümü tekrar tesis etmek için hareket eden başlatılır/başlar. Elde edilen nihai çeviri ürünü yanlıştır. İlk akla gelen, çeviri sisteminin her zaman işleyemiyeceği ya da bizim yanlış uygulama yapma ihtimalidir. Ancak her iki varsayım da yanlıştır. Yani sistem yine etkinle işlemiş bulunuyor, öyleyse? öyleyse, tekrar kaynak-dildeki materyala kritik bir gözle bakalım. İngilizce metin yanlış olabilir ve geliştirilen bu sistem materyali bir yansıma gibi aktardığına göre, İngiliz­ ce'deki yanlış aynen aktarılmış olabilir. İngilizce metin tekrar incelendiğinde, önemli bir yanlışın varlığı hemen ortaya konur: fiil "are initiated" dan hemen sonra ilgi zamiri "which" kullanılmıştır. Bu ise büyük bir hatadır. Çünkü herkesin de bildiği İngilizce dilbilgisi kurallarına göre, bir ilgi zamiri an­ cak bir i; îm/fiil - isim/ zamir'den sonra gelip bu sözcüğün yerini alarak anlamını açıklar. Bu olgu gerçekten önemlidir ve geliştirilen çeviri sisteminin üstünlüğünü kanıtlayıcı bir delildir. Çünkü bu sistemle değil mot-a -mot çeviri yapmak, kaynakdildeki gözden kaçan hatalar dahi saptanabiliyor ve gerekli düzeltmeler yapılabiliyor. Kuşkusuz iki dilde yazan bireyler için bu sistem çok etkin bir kontrol mekanizması işlevini de görebilir. Şimdi cümle'yi düzeltip tekrar çeviri işlemine tâbi tutahm. More gradually after loss o f blood volume) other compensatory physiological mechanisms/ / such as release o f antidiuretic hormone and aldesterone/ /which act to reestablish/ / intravascular volume/ / at the expense o f extravas&ilar Quid/ / are initiated. (kan volümü kaybından sonra daha tedricen) b5

- diğer fizyolojik kompensatuar mekanizmalar

b4

- antidiüretik hormon ve aldesteron sahnımı gibi

b3

- tekrar tesis etmek için hareket eden

b2

- intravasküler volümü

bl

- ekstra vasküler sıvı/nın pahasına - başlatılır/başlar

- -b

a

-

□ (+) l+J-S = b + a

®

_ m 70

O

Elde edilen nihai çeviri ürünü: Kan volümü kaybından sonra daha tedricen, «kstravasküler sıvı paha­ sına intravasküler volümü tekrar tesis etmek için hareket eden antidiüretik hormon ve aldesteron salınımı gibi diğer fizyolojik kompensatuar mekanizmalar başlatılır/başlar. Bu çeviri doğrudur ve biraz önce yaptığımız tartışmaları doğrulayıcı nitelikte olup geliştirdiğimiz çeviri sisteminin etkinliğini bir kez daha ortaya koymaktadır. Şimdi İngilizce tıp literatüründe çok karışık bir şekilde gözlenebilen cümleler arasından biri üzerinde duralım. Von Euler isolated a lipid fraction in 1936 which he felt was produced by the prostate, ergo prostaglandin. 134 Bu cümlenin, geliştirdiğimiz çeviri sistemi uyarınca ele alınmadan önce çalışma'da yapılan gözlem ve elde edilen bulgular doğrultusunda bir değerlendirmeye tutulduğu takdir­ de birçok düşüklük içerdiği ve bazı kapalı ifadelere yol açacak nitelikte olduğu gözlenebilir. Bunları kısaca şöyle özetleyebiliriz. (i)

"In 1936” aslında bir açıcıdır ve cümle başında yer alması gerekirdi. En azın­ dan cümle'deki şekliyle iki virgül arasında olmalıydı.

(ii)

"Which" ilgi zamiri olarak yanlış yerde kullanıldığı için yapısal ve anlamsal bozukluklara yol açacak niteliktedir.

(iii)

ergo prostaglandin" belki " ---------- - ergo prostaglandin" olarak yazıla­ bilirdi. Aslında bu sözcüklerin "a lipid fraction" sözcüklerinden sonra gel­ mesi hem dilbilgisel hem de yapısal bir zorunluluktu. Şayet bu şekilde yazıl­ mış olsaydı, isimden sonra isim sıralamasında arada gizli bir yardmcı fiil + ilgi zamiri olgusu da kolaylıkla ortaya konabilirdi.

Böylesine düşük bir cümle'yi çeviri işlemine tâbi tutmak hiç kuşkusuz biraz önceki örnekte de gözlenildiği gibi aynı hata yansımaları ile bir çeviri ürününe yol açacaktır, öyley­ se bu cümle'nin düzeltilmiş şeklini yazıp çeviri işlemlerimizi uygulayalım. In 1936) Von Euler/ / isolated/ / a lipid fraction,/ / ergo prostaglandin/ / which he felt was produced/ /by the prostate. (1936'da)+

b-L - - - V o n Euler

O

a^

□

- - - izole etti

- - - bir lipid fraksiyonu

83 - - - ki ergo prostaglandindir — >ergo prostaglandin olan - - - ki o hissetti oluşturuldu a^ - - - prostat tarafından

134-

b

©

a

m

S= b + a

L .M . Slotkoff, Angiology, 1978.

71

oluşturulduğu mı hissettiği

Alınan çeviri sonucu : 1936 'da, Von Euler prostat tarafından oluşturulduğunu hissettiği ergo prostaglandin olan bir lipid fraksiyonu izole etti. Alınan çeviri ürünü tartışmamızda belirtilen hususları doğrulayıcı karakterdedir. Üstelik İngilizce tıbbi pasajlarda "which" gibi ilgi zamirlerinin yanlış olarak kullanıldığını ortaya koymaktadır. Başka bir örnek alalım. In ametropia an optical defect exists which may be o f several varieties134 In ametropia an optical defect exists/ / which may be/ / o f several varieties. (Normal olmayan gözde)+ bj

—

optik bir bozukluk O

ag

—

vardır □

a2 —

ki olabilir — * olabilen

a^

birçok şekilde/çok çeşitli

—

b

©

a

E

+ S= b+ a

Nihai çeviri ürünüyanlıştır. Yine which yanlış kullanılmıştır. Cümleyi düzelterek yazalım ve işlemleri uygulayalım. In ametropia,) an optical defect/ / which may be/ / o f several varieties/ / exists (Normal olmayan gözde)+

^3 —

optik bir bozukluk

P2

ki olabilir - * olabilen

—

b^ — a^

O

çok çeşitli

- - - vardır

□

b

©

a

S

+ S= b + a

Normal olmayan gözde, çok çeşitli olabilen optik bir bozukluk vardır. Görüldüğü gibi çevirimiz doğrudur. Bu tür örneklemeleri bir örnek üzerinde daha durarak noktalayalım. 134—

Merck Manual, s. 1678.

72

"Even though the manner in which these preparations produce their effects is not known, and although other agents have been found which help to suppress rheumatoid disease, gold continues to have a favoured place in the therapeutic program for rheumatoid arthritis in many circumstances" 135 Gözleneceği gibi bu kaynak cümle'de "which" "found" fiilinden soTıra gelmekte ve yapısal olduğu kadar anlamsal bozukluğa da yol açmaktadır. Cümle Vi düzelttiğimiz za­ man şöyle olur: Even though the manner (in which these preparations produce their effects) is not known, / / and although other agents (which help to suppress rheumatoid disease) have been found,/ / gold/ / continues to to have/ /a favoured place/ /in the therapeutic program/ /for rheumatoid arthritis/1 in many circumstances. Cümle 'nin başında Ortak Parantez için gerekçe vardır. Ancak parçalarımız oldukça uzun olduğundan bunları iç-kesme’ye ( ) tâbi tutarak işlemlerimizi kolaylaştırmak olanağı vardır. Yine sistem kriterleri uyarınca işlemlerimizi düzeltilmiş cümle üzerinde yaparak nasıl kolaylıkla kesin doğru sonuca gidilebileceğini izleyelim. tarz/ı bilinmemekle beraber

ki bu preparatlar etkilerini oluştururlar lerini oluşturdukları

C1 c4

-

bu preparatlann etkile-

-ve- diğer etkenler bulunmuş olmasına rağmen t

ki römatoid hastalığı süprese etmek için yardım eder -► römatoid —j hastalığı süprese etmek için yardım eden bl

■- - altın O

a5

■- - sahip olmaya devam etmektedir

a4

■- - favori bir yer/e

a3

■- - tedavi programında

a2

•- - römatoid artrit için

al

■- - birçok durumlarda c

2 t

b

©

a

m

□

Elde Edilen Nihai Çeviri ürünü Altın bu preparatlann etkilerini oluşturduklan tarz bilinmemekle beraber ve röma135—

Joseph Lee Hollander ve Daniel J.MacCarty, Jr.,ed., Arthritis and Allied Conditions (A Textbook of Rheumatology) (Philadelphia: Lea Febiger, 1976), s. 445.

73

toid hastalığı süprese etmek için yardım eden diğer etkenler bulunmuş olmasına rağmen, birçok durumlarda römatoid artrit için tedavi programında favori bir yere sahip olmaya de­ vam etmektedir. Sonuç kuşkusuz doğrudur. Belki bazılarınca Ortak Parantez elemanları vurgulu görüldüğü taktirde, denklemi, yine geliştirilen çeviri sistemi uyarınca, S = c + b + a olarak yazarak istenilen vurgulama belirtilebilir. Tartışma Bölümümüzü sona erdirirken söylenecek söz ya da varılacak yargı, geliş­ tirilen bu çeviri sisteminin son derece pratik ve kolay bir şekilde çeviri uygulamalarında oynadığı pozitif rol oisa gerek. Bu sistematik yaklaşımın sağladığı yöntemsel yaklaşım, güven ve otokritik sayesinde en zor çeviri pasajlarım nihai çözüme götürmek mümkündür. Uzun süreli araştırma ve uygulama sonucu geliştirilen bu çeviri sistemi özgün bir yaklaşım olup çeviri sorunlarını çözümleyecek bir karakterdedir.

74

1 .7

SONUÇ

Geliştirilen bu sistematik çeviri yaklaşımının işlediğimiz çeşitli tıbbi pasajlardan da açıkça gözleneceği gibi çeviri'ye bir pozitif yaklaşım, bir disiplin getirdiği söylenebilir. Çok iyi yabancı dil bilenlerin bile doğal olarak çeviri, iyi ve doğru çeviri yapabilecekleri varsayılamıyacağma göre, çeviri'de belirli ve kesin teknikleri bilip uygulamak, bir dilden diğerine sağlıklı bir geçiş için kuşkusuz sağlam bir köprii vazifesi görebilecektir. "Mühen­ dislikte somut olan bu köprü, Lengüistik 'te soyut bir kavramdır ve insan akimdan insan ak­ lına kurulan bir köprüdür."136 Bu sistematik yaklaşımla çeviri olayına bilimsel olduğu kadar teknik bir tanım, bir kavram getirildiği rahatlıkla söylenebilir. Çünkü, "bilimsel çeviri, anlatılan fikir ve görüş­ leri hiçbir şekilde değiştirmeden, sözcük ekleyip çıkarmadan bir dilden diğer bir düe geçir­ mektir. Görüş 'aktarmak' bilimsel çeviri kavramının kesinlikle dışında bir olaydır. Başka bir deyişle, anladığımızı yazmak bilimsel çeviri değildir. Bir pasajda anlatılanı iletmek bilimsel çeviri kavramının başlıca ve tek nitelik ve niceliğidir."137 Bu sistematik yaklaşım da, verilen örneklerden de kolaylıkla izlenebileceği gibi, kaynak dildeki bir pasajı hedef-dile bir yansıma, bir fotokopi hassasiyeti ile geçirebilmektedir. Geliştirilen bu sistematik çeviri yaklaşımı kullandığı çift işaretleme (yeni fikirler için harfsal işaretleme, aynı fikirlerin devamlılığı için sayısal işaretleme) en geniş harf-rakam olanak ve olasılıklanndan yararlanmakla sonsuz işlemlere, fikir iletişiminde doğrusal bir uygulamaya, insanlararası daha iyi biri komünikasyona katkıda bulunacak nitelikler taşımakta, İngilizce ve Türkçe gibi (aslında tüm Hint-Avrupa dilleri ve Türkçe arasında) iki ayn dil arasında bir müşterek noktaya dönüşümü sağlamaktadır. Bunu yaparken son derece ussal, cebirsel denklem, modern matematik ve mantık kullanımı, insan aklına dayalı olmayan ve dünyamızda halihazırda birçok deneylere konu olan mekanik çeviri yönünde etkin bir katkıdır. Aslında, bu yaklaşımda felsefe açısından da tutarsızlık olmadığı söylenebilir. Çün­ kü ayn dil konuşan tüm insanlann ihtiyaçları, çevresel bazı gereksinimlerin daha ağır basması dışında, tüm zaman ve mekân boyutlan içinde aynıdır. Yani, hangi dilde olursa olsun bütün insanlar aynı ya da benzer şeyleri konuşmakta ve yaşamaktadır, örneğin: çay için insan hangi dilde konuşursa konuşsun, çayla ilgili düşüncelerini, beğenilerini, eleştirilerini ortaya koyacaktır. Bu da doğrusal bir fikir iletişiminde tek-düze bir düşünce vaıiığını ortaya koyar ki hayvansal içgüdü ile asla karşılaştırılamaz. Aynı nedenle, kaynak dilden hedef dile siste­ matik çeviri somut bir düşünce boyutunu farklı sözcüklerle (ki burada bunlar yabancı dil­ lerdir) insan aklından insan aklına geçirebilme yeteneğine sahib olsa gerek. Bütün mesele, bu yönde geliştirilen kriterler, ya da düşünce taşıyıcılarıdır. Aksi halde, sözlüklerden bulunan 136— 137—

Sedat Törel, Hint-Avrupa Dillerinden Türkçe'ye Çeviri (AnkaraHacettepe Kitabevi Yayınları, 1976), s.6. Sedat Törel, Çeviri Araştırma Geliştirme (Ankara: Törel Yayını, 1979), s.l.

75

sözcükleri sıralamakla da çeviri yapıldığı iddia edilmeye kalkışılabilir ki böyle bir şey ola­ maz. İşte bu nedenlerle, ne Saussure'ün tek-dil düzeyinde gözlediği ve ileri sürdüğü biçimsel­ lik, semantik gelişim ne de Chomsky'nin semantik bağıntılı sınırlı hareket kuramını içeren yapısalcılığı çeviri olayında sözkonusu olabilir. Dahası geliştirilen bu çeviri sistematiğinde bütün dilbilimcilerin aşırı duyarlılık gösterdikİeri dilbilgisel kurallar ve ilkeler de pek önemli değildir, önemli değildir, çünkü hiçbir dil ve düşünceyi taşıyan dil gramer'den sonra doğ­ mamıştır. Doğamaz da zaten. Dilbilgisi, dilleri inceleyip elde edilen bilgidir. Dilbilim de öyle. İnsan aklının nasıl çalıştığını gözlemek, düşünce mekanizmasını izlemek ve bunlan zaptetmeye, kaydetmeye çalışmak belki çeviri süreç ve işlemleri için daha doğru bir tanım­ lama ve yaklaşımdır. Böyle olunca, meseleye bu açıdan bakılınca, çeviri'nin neden bu denli çetin bir olay olduğu daha iyi anlaşılır. Bu yolla deyimleri daha kolaylıkla çözümlemek olanağı vardır. Çünkü önemli olan sözcük değil insanlararası taşman düşüncedir. Çeviri ise bütün düşüncelere kanat verecek bir uygulamadır. Belki bir zoriuk, Hint-Avrupa dillerinde­ ki benzer sözcüklere karşı dillerde, burada Türkçe'de bire indirgenecek anlamdaşların ortaya konulmasıdır tamamen makine çevirisinde. Ama insan-akhna dayalı bir çeviri sistematiğin­ de böyle bir zorluk zaten sözkonusu değildir. Bu nedenle geliştirilen bu sistematik yaklaşım en ufak bir fire vermeden, bir yansıma ya da fotokopiden farksız İngilizce'den Türkçe'ye geçiş sağlayabilmektedir. Çalışma boyunca verilen tüm tıbbi çevirilerde gözlenen bu olayın, bütün diğer disiplinler için de aynen olanaklı olduğu söylenebilir. Sonuç olarak, tıbbi çeviri için geliştirilen bu sistematik yaklaşımın çeviri alanında kolajdık, güven, doğruluk ve sürat getirdiği, çeviri'yi gelişigüzel uygulama ve yakıştırmalar­ dan kurtardığı ve bilimsel bir yaklaşımla bilime katkıda bulunduğu söylenebilir, özgün bir ilk kaynak araştırmasına dayanan ve uygulamalarla etkinliğini kanıtlayan Törel Çeviri Sis­ teminin geniş çapta benimsenmesi ve uygulanması sonucu çeviri sorunlarının çözümlenmesi yönünde de etkili olacağı rahatlıkla belirtilebilir.

76

1 .8

ÖZET

Bu çalışmada, 1960'lardan bu yana sürdürülen araştırma ve geliştirme faaliyetleri olduğu kadar deneysel çalışmalar sonucu geliştirilen bu özgün sistematik çeviri yaklaşımı özellikle tıbbi çeviri alanında son derece başarıyla kullanılmıştır. însan aklına dayalı bir çeviri sisteminin teknikleri ve süreci üzerinde de durulmuştur. Bu araştırmada işaret edildiği gibi, kesin kriterler ve işlemlerle gerçekleşti­ rilen çeviri, gelişigüzel çeviri uygulamasına son vererek, son derece kesin ve doğru sonuçlar ortaya koymaktadır. Birçok dilbilim ilkelerinin çeviri-öncesi safhada ya da çeviri'ye başla­ madan önce kullanılabileceğini öne sürmekte ve çeviri'ye sistematik bir yaklaşımın,Saussure ve Chomsky'nin ileri sürdüğü ilkelerden birçok boyutlarda nasıl farklı olduğunu göstermek­ tedir. Aynı zamanda, cebirsel denklemlerin, modem matematik ve mantık metodolojisi ile kullanımını açıklamakta ve çeviri sürecinde insan akimın mekanizması ile, farklı diller konu­ şan ve farklı kültürleri olan insanlar arasındaki düşünce iletişimini araştırmaya çaba sarfetmektedir. Son olarak, bu araştırma insan akima dayalı otomatik bir çeviri sistemini kuvvetle desteklemekte ve çeviri ile dilbilim arasında kesin sınırlar getirmektedir. Değişik dillerde benzer düşünceler arasında bir etkileşimden sonuçlanan bir fikir iletişimi olan çeviri'de sadece sözcük ve dil bilmenin yeterli olmadığı kesin bir şekilde vurgulanmaktadır. Bütün alanlarda bilgisayarlarla çeviri'nin başarılı bir şekilde geliştirilebileceği görüşü de sunulmak­ tadır

77

1.9

SUMMARY

In this work, an original systematic translation approach developed following research and development activities as well as experimental work since the 1960's has particularly been employed in the field o f medical translation with utmost success.lt has also been dwelled upon the techniques and process o f a translation system based on the human mind. As indicated in this research work, translation realized by definite criteria and procedures renders extremely precise and correct results, putting an end to random translation practice. It suggests that many linguistic principles may be used in the pre­ translation phase or before beginning translation and shows how the systematic approach to translation differs in many dimensions from the principles put forward by Saussure and Chomsky. It also explains the methodology and use o f algebraic equations, modem mathematics and logic and attempts to explore the mechanism o f the human brain during the process o f translation and communication o f thought among people speaking different languages and having different cultures. Finally, this research strongly supports an automatic translation system based on the human mind and introduces definite limits in between translation and linguistics. It firmly asserts that a mere knowledge o f words or language does not suffice for translation which is, in fact, a communication of thought resulting from interaction between identical thoughts in different languages. The view that machine translation can be developed with success in all fields is also presented.

78

BÖLÜM II TIBBİ ÇEVİRİ UYGULAMASINA GİRİŞ

Bu-Bölümde yer alan yaklaşık olarak 2500 deyiş, deyim ve kullanım temel ve uy­ gulamalı tıp bilim dallarında sık sık rastlanılan metinsel uygulamalardır. Kolaylıkla kabul edilebileceği gibi, çeviri yaparken, ya da düşüncemizi yabancı dil­ de iletmeye çalışırken yalın sözlük anlamı, kavram ve karşılıkları çoğu kez yeterli olamamak­ ta, dolayısıyla çeviri ya da yazmak istediklerimiz istenilen hedefe varamamaktadır. Bu tür uygulamalarda bir kavramı kalıp içinde görmek, değerlendirmek en etkin bir uygulama yo­ ludur. Sonuca götürücüdür. Çünkü sözcüklerarası anlamsal ilişki ancak böyle bir bağıntı ile anlamlı yapısal bir çerçeveye sokulabilir. Böyle bir yaklaşım ise, sistematik çeviri için en sağlam ve güvenilir bir hazırlık aşamasını oluşturacak nitelik ve niceliktedir. Burada sunulan tüm tıbbi deyiş, deyim ve kullanımlardan gerçekten etkin bir alıştırma serisi olarak yararlanmak olanağı da vardır. Bu suretle ileride çeviri uygulamaların­ da bunlardan ya da bunlara benzer kullanımlardan çeviri sürecinin gerçekleştirilmesinde büyük bir kolaylık sağlamak ve istenilen hedefe varmak mümkün olacaktır. Bu Bölüm'ün diğer bir avantajı da hiç kuşkusuz tıbbi İngilizce için sağladığı deği­ şik ancak pratik ve işlerliliği olan bir sözlüksel nicelik ve niteliğidir. Bölümde yer alan söz­ cüklerin sindirilmesi sonucu tıp alanında kompozisyon çabalarında da kolaylık sağlanabile­ ceği rahatlıkla söylenebilir.

81

A abréviations used : kullanılan kısaltma­ lar abdominal viscera, the : kannsal organlar ability to form, the : oluşturma yetene­ ği, kabiliyeti ability to permeate : geçirgen olma ye­ teneği above and below these degrees of temperatures : bu derecelerin üstün­ de ve altında abscess : abse abundant in freshwater fish : tatlı su balıklarında bol accelerate chemical reactions : kimyasal reaKsiyonlan hızlandırırlar accompany, to : eşlik etmek; refakat et­ mek accompanied by a secretion : bir salgı­ nın eşlik ettiği accomplished by : ile başarılan, ile ger­ çekleştirilen accomplish the biosynthesis : biyosentezi gerçekleştirir, başarırlar; biyosentez olabilir accomplish these : bunları başarırlar accounts for its chemical properties : Kimyasal özelliklerini açıklar accounts for such alterations : bu tür değişiklikleri açıklar account for, to : birşeyi açıklamak accumulation of excesstluid, the : fazla/ artık sıvının birikmesi accuracy of the assay : ölçmenin doğru­ luğu accurately determined : doğıu olarak tâ­ yin edilen achieved via : yoluyla başarılmış/başarı­ lan

acted on by pepsin : pepsinin üzerinde eiKt yaptığı acting as a limiting boundary : sınırlayı­ cı bir sınır olarak işlev gören acting in response to : a’ya/e'ye cevaben hareket eden/faaliyet gösteren action o f uncoupleds : birleşmeyenlerin etkisi, işlevi activated by : tarafından harekete geçi­ rilen, aktive edilen actively engaged : aktif olarak rol oyna­ yan acts as a coenzyme : bir koenzim gibi etki yapar/işlev görür acts as a metabolic antagonist : metabolik bir etki, nötralleştinci etken ola­ rak hareket eder; metabolik bir karşıt - etken (antagonist) olarak etki gösterir acts as a potent agent : kuvvetli bir ajan olarak etkiler/davranır acts as carrier : taşıyıcı olarak iş görür acute and chronic : akut ve kronik adequate supply, an : yeterli levazım, erzak, yiyecek adequate nutritional intake : yeterli be­ sin alınımı adhering to the culture dişli : kültür ku­ tusuna tutunan adhesions to the other organs : diğer or­ ganlara yapışıklıklar, yapışmalar adjacent : bitişik adjacent carbon, the : bitişik karbon adjacent tissues : bitişik/komşu dokular adjacent to : -a/ -e bitişik adjoining carbon, an : bitişik bir karbon adjustments brought about by : tarafmdan/ile meydana getirilen ayarlama­ lar adjusted to fit the requirements : gerek­ sinimlere uymak için ayarlanan adjustment to pH changes : pH değişik­ liklerine ayarlama administered by gastric intubation : gastrik entübasyonla verilen/mideye sokulan bir tüple verilen administration o f the hormone : 1ormonun verilmesi adsorbed by leukocytes : akyuvarlar ta­ rafından adsorbe olan

acid balance : asit - baz dengesi acid ■ ba.-ve butter, the : asit - baz tam­ ponu acid - forming conditions : asit oluştu­ rucu/ oluşturan koşullar acdify the unknown solution : bilinmiyen çözeltiyi asi t leş ti rir, asitleştirirter require the physiologic property : fizyo­ lojik özellik kazanırlar acquired or inherited : edinsel ya da ka­ lıtsal 83

advanced by : tarafından ileri sürülen, tarafından geliştirilmiş advanced stage, ar : ilerlemiş bir evre advanced the views : görüşlerini ileri sür­ dü advances made : yapılan ilerlemeler adverse effects : kötü etkiler affinity to : -a’ya/-e'ye afinite, yakınlık afflicted individuals : ıstırab çeken bi­ reyler afflicted with various abnormalities : çe­ şitle anormalliklerden muzdarip after a few years o f ingesting : birkaç yıl almadan/yemeden sonra after antigenic stimulation : antijenik uyandan sonra after the name : adına izafeten against the delirious effects : çılgın/çok şiddetli etkilerine karşı agents grown, the : üretilen etkenler aeerecate and settle : toplanıp çökerler, biraraya gelip/kümeleşip dibe çö­ kerler aggregation o f all the enzymes, the : bü­ tün enzimlerin toplanması aggregatioh o f bile salts : safra tuzlanmn birikimi aggressiveness : saldırganlık alert state, an : hazır, uyanık durum alimentary system/tract, the : sindirim sistemi/kanalı aliquot, an : bir kısım alleviated by : ile hafifletilmiş, ile gide­ rilmiş all forms o f life : bütün yaşam şekilleri all necessary end products : bütün gerek­ li nihai ürünler alljaf ^sudden : birdenbire, aniden allows_Iattv acids to form : yağ asitleri­ nin oluşmalanna müsaade eder, ola­ nak verir allows them to form : oluşmalarına/ oluşturmalarına müsaade eder ali posess : hepsi de sahiptir all that is known : bütün bilinen almost entirely : hümen hemen tamamen along the axes : eksenler boyunca alterations m tension : tansiyonda/ba­ sınçta değişiklikler alterations in the blood pressure : kan basıncında değişiklikler

altemativelv : alternatif olarak alternative routes : alternatif yollar alters the metabolic fate : metabolik so­ nucu değiştirir alters the rate : hızı değiştirir although many analogies may be drawn : birçok benzer durumlar ortaya ko­ nabilmesine karşın although there is no difference : fark ol­ mamasına ragmen, karşın amazing specificty, the : şaşırtıcı özgül­ lüğü amelioration o f the signs and symptoms: semptom ve işaretlerin iyileşmesi, iyiye doğru gitmesi amelioration o f the symptoms : semp­ tomların iyileşmesi, iyileştirilmesi ample Droof : bol delil analogous to ADP : ADP'ye benzeyen, ADP ile kıyaslanabilen analogous to the flow : akımına benzer anatomic lesions characteristics to : -a'ya -e’ye karakteristik olan anatomik lezyonlar and now : ve artık, ve şimdi anemia frequently occurs : kansızlık sık­ lıkla vukubulur anemia occuring in infancv : okul - çağı öncesi çocuklukta vukubulan kan­ sızlık anucleated cells : çekirdeksiz hücreler antagonists such as : gibi karşıt-etkenler antibodies which react : tepkime göste­ ren antikorlar antibody producing areas : antikor yapı­ cı/üretici alanlar antidotes developed : geliştirilen panze­ hirler antigens extracted : çıkarılan antijenler any given atom belirli herhangi bir atom apart from changes in : de/ki değişiklik­ lerden başka apart from these functions : bu işlevler­ den başka/ayrı olarak apparent lack of, the : aşikâr yoksunlu­ ğu appear as : olarak ortaya çıkar, görünür appeared normal : normal göründü/ler 84

are o f concern : endişelidir, endişe vericidir/ler are present in all proteins : bütün prote­ inlerde vardır are presumed to perform yaptıkları zannedilir are readily visualized : hemen görülür/ler are reportedly influenced : rapor edildi­ ğine göre etkilenmişlerdir are said to be subject to : -a' , -e'ye tâbi oldukları söylenir are shown in fig. 2 : Şekil 2’de gösteril­ mektedir/gösterilmiştir are somewhat dependent upon : bir ba­ kıma -a’ya/-e'ye bağlıdırlar are subject to a relatively rapid rate : nisbeten süratli bir hıza tâbidirler are synthesized in the liver : karaciğerde sentezlenirler are transported with : ile taşınırlar are treated with : ile işlem/muamele gö­ rürler are yet to be perfected : daha mükemmelleştirilecektir; henüz mükemmel değillerdir argued as : olarak iddia edilen arising from : -dan/-den çıkan aiıanged in rows : sıra sıra düzenlenen artificial electron acceptors and donors : suni elektron alıcı ve vericileri around the margins : kenarlar/ı etrafında as above : yukarıdaki gibi as a broad generalization : geniş bir ge­ nelleme olarak as a consequence : sonuç olarak; bir so­ nucu olarak as a consequence o f administration : ve­ rilmesi sonucu olarak, yapılması so­ nucu olarak as a consequence o f this : bunun bir so­ nucu olarak as a first approximation : ilk tahmin ola­ rak as a general rule : genel bir kaide/kural olarak

appears to be carried out : yapıldığı/ol­ duğu görünür appears to be concerned with : -na/-ne ilişkin olduğu görünür appears to be formed : oluştuğu/oluştu­ rulduğu görünür appears to be related to : -a/-e bağlı ol­ duğu görünür appears to be species • specific : türe öz­ gül olduğu (gibi) görünür appear to possess : sahip oldukları görü­ nür appetite is depressed, the : iştah bastinlır, iştah kesilir applies to the liver : karaciğer için geçerlidir approaches the final stages : son/nihaf evrelerine yaklaşır approach this problem, to : bu probleme yaklaşmak için, bu sorunu ele ala­ bilmek için approximately equal to : yaklaşık olarak -a/ya -e'ye eşit approximately 20 ml/min : yaklaşık ola­ rak 20 ml/dak. aptly termed : pek yerinde/uygun olarak adlandırılan aqueous environment, an : sulu bir çevre aqueous medium, an : sulu bir ortam arbitraray decisions : kayfı kararlar are anticipated : beklenir, öngörülür areas o f necrosis : nekroz alanları are believed to be related : ilişkili. iduklarma inanılır are broken by reduction : redüksiyonla parçalanırlar are derived from proteins : proteinlerden elde edilir/ler are early visualized : erken görülür/ler are entirely confined to : tamamen -a'ya - e'ye sınırlıdır Дат are envisaged : öngörülür/ler are inconvertible : dönüştürülemezler are independent, they : bağımsızdırlar are т о й readily swollen : hemen/çok çabuk/kolaylıkla şişerler are nonetheless derivatives : herşeye rag­ men türevlerdir

as a matter of fact : aslında as a result : sonuç olarak as a result o f ingestion : alınması, yenil­ mesi sonucu olarak 85

as a result o f photosynthesis : fotosentez sonucu as a simple means : basit bir yol/araç olarak as a way o f expressing : bir anlatım yolu olarak as below : aşağıdaki gibi as can be perceived : anlaşılabileceği gibi as compared to : ile karşılaştırıldığında ascribed to an inherited inability : kalıt­ sal bir yeteneksizliğe atfedilen/da­ yanan as described above : yukarıda târif edil­ diği gibi as described below : aşağıda târif edildi­ ği gibi as detected : izlendiği gibi as determined in the ultra centrifuge : ultra santrifiıjda tâyin edildiği gibi as discussed : tartışıldığı gibi as discussed above : yukarıda tartışıldığı gibi as far as its activity is concerned : aktivitesi sözkonusu edildiği sürece as far as renal mechanisms are concerned : böbrek mekanizmaları sözkonusu olduğu sürece as far as we know : bildiğimiz kadarıyla as follows : aşağıdaki gibi as has been mentioned : belirtilmiş oldu­ ğu gibi as in the case o f : durumunda olduğu gi­ bi as is clear : açık/belli olduğu gibi as is the case : olduğu gibi as is the case with : -in durumunda oldu­ ğu gibi as is true : doğru olduğu gibi as is well illustrated : iyi bir şekilde ör­ nekle rie açıklandığı gibi as its name suggests : adımn da telkin et­ tiği gibi as many as possible : mümkün olduğu kadar fazla sayıda as might be expected : beklenebileceği gibi as might be suspected : şüphe edilebile­ ceği gibi as much as : olduğu kadar as much as possible : mümkün olduğu kadar fazla miktarda

as new knowledge is acquired : yeni bilgi kazanıldıkça as noted above : yukarıda not edildiği gibi as proof : delil olarak assay o f the enzyme activity : enzim aktivitesinin ölçümü assessment o f the major discoveries : bü­ yük buluşların değerlendirilmesi as shown above : yukarıda gösterildiği gibi assist in the recognition q f : tanınmasın­ da yardımcı olurlar as small septic emboli : küçük septik emboliler halinde associated with : ile ilişkili; - a/-e'ye ilişkin; ile birlikte associated with clinical manifestations : kliniksel belirtilerle birlikte, klinik belirtilere ilişkin associated ,with the structure : yapıyla il­ gili as stated earlier : daha evvel belirtildiği gibi as such : buna benzer; bu gibi; böyle bir durumda assume highly ordered arrangements : son derece yüksek intizamlı dizilim­ ler gösterirler assure conversion ; dönüşümü temin ederler, dönüşümü sağlarlar as the axis : eksen olarak as the fat content declines : yağ içeriği düştükçe, azaldıkça as the name implies : adının da ima etti­ ği gibi; adından da anlaşılacağı gibi as the turn of the century : yüz yıl biter­ ken astrocytes : astrositler as well as : olduğu gibi as with hemoglobin : hemoglobinde ol­ duğu gibi as with other compounds : diğer bileşik­ lerde olduğu gibi as with the other syndromes : diğer sendromlarda olduğu gibi as would be expected : beklenilebileceği gibi asymmetrical carbon atom ; asitmetrik karbon atomu 86

at a constant pressure : deŞışmiyen/sabit bir basınçta at a far slower rate : çok daha yavaş bir hızda/oranda at an appropriate pace : uygun bir hızla at any given decline : belidi herhangi bir düşmede /azaimada/i nişte at any point within the stomach : mide içinde herhangi bir noktada at any rate : herhangi bir oranda, her halükârda at autopsy : otopside at least : en azından at necropsy : otopside atoms attached : bağlı olan atomlar atoms attached to : a'ya/-e'ye bağh olan atomlar atoms numbered, the : sayı ile işaretlen­ miş atomlar, sayılan atomlar at one point in its development : geliş­ mesinin bir noktasında/aşamasında at present : halihazırda, halen atrophy : bedenin zayıflayarak koruması­ nın şeklen bozulması at short intervals : kısa aralarla, fasılalar­ la attached to : -a'ya/-e'ye bağlı attachment to : -a/-e bağlılık, bağlanma, tutunma attains importance : önem kazanır attempts have been made : çabalar sarfedilmiştir attempt to reestablish, an : yeniden tesis etme çabası, tekrar meydana getir­ mek için çaba attempts to regulate : ayarlamak için ça­ balar attention was drawn : dikkat çekilmişti at the expense of : pahasına at the hairpin turn : karşıt yöne kıvrılan keskin dönemeçte at the junction between : arasındaki ke­ siştiği noktada at the junction o f : kesişme noktasında, kavşağında at the most : en çok; en iyi şekilde at the light microscopical level : ışık mikroskopu düzeyinde

at the point o f origin : çıkış noktasında, menşeinde at the same time : aynı zamanda at the termination o f : sonunda, bitimin­ de at times : bazan, arasıra attributable to the excess Vitamin A in­ take : aşın A vitamini alumna bağ■i nan; aşın A vitamini almak yiiziin.1 meydana gelen ittrib ted to : -a'ya/-e'ye atfedilen, bağ­ lanan autoimmune response, an ; otoimmün ce­ vap autopsy results displaying : gösteren otopsi sonuçlan autotrophic organisms : ototrofik orga­ nizmalar available options : mevcut seçmeler; mümkün olan seçme sonuçlan avoid drastic change : şiddetli değişiklik­ ten kaçınırlar avoid these undesirable side products, to : arzu edilmiyen bir yan ürünlerden kaçınmak için B bacillus/bacilli described : tarif edilen basil/ler bacteria classified as : olarak sınıflandırı­ lan bakteriler bacteria in the throat and mouth, the : boğaz ve ağızdaki bakteriler bacterial counts, the : bakteri sayından; bakteriyel sayımlar bacterial, parasitic or fungal diseases bakteriyel, paraziter ya da martU hast alıklan bacterium which has become resistant : dirençli hale gelen bakteri baffling enigma, a : çok şaşırtıcı bir muanjma baffling question, a : şaşırtıcı bir sor in bands marked, the : işaretlenen şeritler, bantlar

87

barrier to glucose : glukoza engel baaed on : dayanan, esaana dayanan based on a aeries studied by : tarafından incelenen bir seriye dayanan based on functional characteristics : iş­ levsel özetiiKienne göre/bağlı olarak basic living unit, the : temel /en küçük camı Dinm, ünite beam.of elections, a : bir elektron demeti bear a positive effect : olumlu bir etki yaparlar bear some resemblances : bazı benzerlik­ ler gösterirler bear strong similiarities, they : kuvvetli benzerlikler taşırlar, son derece biribirine benzerler because o f binding : bağlanma yüzün­ den, bağlanma nedeniyle because of the restrictions imposed : em­ poze edilen sınırlamalar yüzünden, nedeniyle become apparent on careful examination : dikkatli bir inceleme üzerine aşikâr olan beccme carcinogenous, to : kanserleş­ mek becomes exitus : ölür becomes visible ; göze çarpar, görünür, görünebilir before expectorating sputum : balgam çıkarmadan once before lo r« : çok geçmeden before terminating : soıılanmadan/sonIandırılmadan önce behave in a highly distinctive manner : hayli belirgin bir tarzda davranır­ lar, davranış gösterirler believed to be caused by pesticides : pestisidlerin (haşere ilâçlarının) ne­ den olduğuna inanılan belonging to series : seriye/serilere ait olan belong to a phylem, to : köke bağlı ol­ mak below the projection plane : projeksiyon düzeyinin altında benign in character : iyicil; iyi huylu/ Karakterde

better • documented changes : daha iyi kesin delillere dayanan değişiklikler

beyond our control : kontrolümüz dışın­ da/ötesinde biliary ducts, the : safra yo&an biliary stasis ; safra durgunluğu bind in order to be translated : değişe­ bilmek için bağlanırlar biochemists distinguish : biyokimyacı­ lar ayırt ederler bioenergetics or biochemical thermody­ namics : biyokimyasal reaksiyonlara eş­ lik eden enerji değişikliklerini ince­ leyen bilim dalı; biyoenerjetik ya da biyokimyasal termodinamik biologically active f orm, the ; biyolojik. olarak aktif olan şekil biological nature, the : biyolojik dav­ ranışı/tabiatı biopsy to be diagnostic : tanısaı olacak bir biyopsi; tanısal olması için blyop'rSi black spots : siyah noktalar, lekeler block to absorption : emilime engel blood is collected : kan toplanır blood perfusing the lungs, the : akciğer­ lere giren/akan kan blood serum/sera, the : kan serumu/selumian blood suckling insects/parasites ; kan emici böcekler/parazitler blood vessels being affected particularly ; özellikle etkilenen kan damadan; kan damarlan özellikle etkilendiğin­ den bodies observed in : -da/-de gözlenen ci­ simler bold solid lines : kesiksiz düz çizgiler bond-breaking mechanisms operating in biologic systems : biyolojik sistem­ lerde işlev gören bağ - parçalayıcı mekanizmalar bond dissociation energy : bir bağ oluş­ tuğunda mol başma salınan efterji miktarı borders are .prominent, the : hudutlar bellidir; sınırlar belirgindir both atoms and molecules : gerek atom­ lar gerekse moleküller; hem atomlar hem de moleküller both molecules ; her iki molekül de both molecules and other substances : gerek (hem) molekül gerekse (hem de) diğer maddeler'

bound to the matrix : matrikse bağlı/ bağlı olan brain stem, the : beyin sapı break a hydrogen bond, to : bir hidrojen bağım parçalamak (için) break down into molecules : moleküllere parçalanırlar, aynlııl ar breakdown of, the : parçalanışı, yıkımı breakdown o f phosphates : fosfotlann yıkımı, parçalanışı breast cancer : meme kanseri bridges have been broken, the : köprüler yıkılmıştır brief consideration, a : kısa bir inceleme, bakış bring about a loss of energy : bir enerji kaybı meydana getirirler brings about chronic hypertension : kro­ nik hipertansiyon meydana getirir/ oluşturur broadlv speaking : genelleme yaparsak; genelde broad subject area, the : geniş konu ala­ nı brought about gradually : tedricen/yavaş yavaş meydana getirilen brought about by : tarafjndan meydana getirilen brought up : yetiştirilen, büyütülen buffering : tamponlama buffering power o f a buffer system, the : bir tampon sisteminin tamponlama gücü buffers as well as alterations in tempera­ ture : tamponlar olduğu kadar sı­ caklıkta değişiklikler built-in mechanism for biologie control, a : biyolojik kontrol için yapısal bir mekanizma bulk of material : materyal kitlesi

by evaluating the equation : denklemi değendirerek bv iar : çok ötesinde by far the largest portion : mukayese ka­ bul etmiyecek kadar en büyük kısım by heating under acid conditions : asit şartlarda ısıtarak by mass action : kütle etkisiyle bv mean&of : yoluyla by means of a cytotoxicity assay : bir sitoksisite ölçümü/tâyini yoluyia bv no means ; asla, hiç de by 1935 : 1935 yılına gelindiğinde; 1 9 3 5 'de artık; 1 9 3 5 'e kadar bvDassimr the loops : halkaların yanın­ dan geçerek/geçen by placing : koyarak, yerleştirerek by reference to : koyarak, yerleştirerek b v refe ren c e to : -a'ye atıfta bulunarak; ile ilgili olarak by traumatic impact o f a solid : kati/sert bir cismin travmatik etkisiyle by two different pathways : iki ayrı yolla by vein invasion : venöz envazyon ile by virtue of : niteliklerinden dolayı by way o f the bile : safra yoluyla

bulk of. the bulk, the : bundle of. a by charring

can bind in oniy one way : sadece bir şekilde bağlar, bağlanır cancer of the maxilla, the : maksilla kanseri canned fond ; konserve yiyecek capable of bringing about : meydana getirme yeteneğine sahip olan capable of effecting : yapmaya yetenek­ li

C calcification in the lung : akciğerde kalsifikasyon calculated as : olarak hesaplanan calculate the pH of a solution : bir çö­ zeltinin pH'ını hesaplayınız calculus/tci1- u.li : taş/lar calculus/ciik .:1: in the iirine : Mrarda taş/1.: calibration lec'uiiques : ayarlama/kalibrasyon teknikleri

: özü, tümü büyük kısmı, kitle/si : demeti, bir demet/i : ısıttıktan sonra sülfürük asit

püskürterek bv chemical linkage : kimyasal bağlantı/ bağlanma ile bv contrast : karşıt bir mukayese ile by convention : konvansiyonel olarak, alışılagelmiş uygulama ile 89

cells o f the reticuloendothelial system, the : retiküloendoteyial sistem hücreleri cessation of growth, the : büyümenin duıması chain elongation : zincir uzaması, uzan­ tısı chain is folded, the : zincir katlanır challenge faced, the : karşılaşılan kritik durum; göğüslenen riziko, tehlike change probably takes place, the : de­ ğişiklik muhtemelen vukubulur characteristic o f a snecies : bir türe ilişkin karakteristik characterized by thickened capsules : ka­ lınlaşmış kapsüllerle karakterize chemical coupling : kimyasal çiftlenme/ bağlanma chemical mediator, a : kimyasal bir aracı circulation o f blood, the : kan dolaşımı circumstances occur in situations : du­ rumlarda haller vukubulur circumvented in the case o f : durumun­ da atlatılan/saptınlan/uğratılan de­ ğişme clarify, to : açıklamak; açıklığa kavuş­ turmak clarify the nature, to : niteliğini açık­ lamak için classical manifestation, the : klâsik be­ lirti ' classified according to : göre sınıflandı­ rılmış cleared from the circulation : dolaşım­ dan temizlenen/atılan clinical course, the : klinik seyir clinical picture, the : klinik tablo clinical stage, the : klinik durum close association, the : yakın ilişki closed system, a : kapalı bir sistem close examination, a : dikkatli bir tekik/incleme closely associated with : ile yakinen ilişkili closely linked to production : üretime sıkı bir şekilde bağlı olan clues to the cause : sebebe ilişkin ipuç­ ları coagulation time, the : pıhtılaşma zama­ nı

capable o f inducing tumours : tümör başlatabılen, tümör indükte etme yeteneği olan capable o f sustained activity : devamlı aktive yetenekli capillaries located, the : bulunan/olan kapillerler captured in the form o f : şeklinde ya­ kala nır/zaptedi lir/yakalanan carcinomas o f the head and neck region : baş ve boyun bölgesi kanserleri cardinal sign, a : başta gelen bir işaret; önemli bir işaret careful balance studies in man : insanlar üzerinde yapılan dikkatli denge ça­ lışmaları careful examination, a : dikkatli bir tet­ kik carried out on glass plates : cam tabak­ lar üzerinde uygulanan/yapılan carriers, the : portörler, taşıyıcılar cartilage : kıkırdak caseation : peynirleşerek bozulma, de­ jenere olma, peynirleşme cases o f gastric ulcers : mide ülserleri vakaları caseous degeneration : peynirimsi bozul­ ma catalyzed by specific enzymes : özgül/ enzimlerle katalize olan catalyzing enzymes, the : katalize edici enzimler catalytic efficiency, the : katalitik etkinlik cation exchange with protons : katyon proton mübadelesi, protonlarla kat­ yon mübadelesi causal fact zs : nedensel faktörler, etken­ ler . causative agents : neden olucu etkenler causative agents reported, the : bildirilen/ rapor edilen hastalık etkenleri causative agent, the : neden olucu etken causing it to accumulate : yığılmasına/ birikmesine neden olarak/olan caution : dikkat ceıı maturation, the : hücre olgunlaşma­ ması cell membranes ; hücre zarları cell pattern blending with, a : ile karış­ tırılan hücre şekli 90

composition, its : terkibi compositions of, the : terkipleri, yapılış şekilleri compounds o f diverse structures : farklı yapılı bileşikler compounds represented here : burada temsil edilen bileşikler compounds yielding these derivatives : bu türevleri Veren bileşikler comprehend the chemistry o f proteins, to : protein kimyasını anlamak için compress the bond angles slightly : hafif­ çe bağ açılarını sıkıştırır, ba'kılar comprise all the cells : bütün hücreleri içerir, içine alır comprised solely (of) : sadece içeren : sadece dan/den oluşan comprises the cleavage system : bölünme/ ayrılma sistemini içerir comprises the combination : birleşimini kapsar, birleşiminden oluşur comprise the water - soluble group : su­ da eriyen grubu içerir/kapsar conceive o f a deficiency, to : noksan­ lığı kavramak, noksanlığa anlam vermek concentrated fluids : özleştirilmiş sıvı­ lar concentration of proteins, the : protein­ lerin birikimi concentration of this fluid : bu sıvının yoğunluğu concepts outlined, the : anahatlan ile belirtilen kavramlar concerning the primary structure : pri­ mer yapıya ilişkin/ait conclusive evidence, a : kati/kesin delil concomitant influence, a : birlikte/eşlik eden bir etki; aynı anda vukubulan bir etki concomitant reduction, a : eşlik eden azalma, birlikte seyreden bir azalış concomitant rise, a : eşlik eden bir yük­ seliş, artış concomitant with this : buna eşlik eden concrete evidence : kesin delil conditions favouring breaking : parça­ lanmaya müsait olan şartlar

coated with : ile kaplı, ile kaplanmış cobweb : örümcek ağı coiüng : spiral şeklinde dönen coincide with : -na/-ne tesadüf eder coincided with the appearance of tumor : tümörün ortaya çıkışıyla aynı zama­ na rastladı/tesadüf etti/ler collagenous fibres, the : kollajen lifler collecting tubuli, the : toplayıcı tübeller collectively designated as : topluca... olaraıc kabul edilirler/tamamlanır! ar/ıarif edilirler combine in various ways : çeşitli ş -kilde birleşirler combusted in : içinde tutuşturulan, yaKiıan commences with the formation of : olu şuınu ile başlar commencing at this level : bu seviyede oaşıayarak common pathways diverge : mişterek yollar ayrılır common to all ; hepsinde görülen, tü­ münde müşterek/varolan common to many tissues : birçok douya özgül; birçok dokuda müşte­ reken bulunan comparatively little is know : karşılaş­ tırmalı olarak az şey bilinmekte­ dir, oldukça az şeyler bilinmekte­ dir comparatively unimportant : karşılaştır­ malı olarak önemsiz; kıyasla önem­ siz compared to/with : kıyasla complete entity, the : tam antite complete cessation, a : tam bir durma complete removal of the kidney : böbre­ ğin tamamen çıkarılması complex interaction o f enzymes, the enzimlerin karışık etkileşimi complex loops o f feedback : kompleks/ karışık geri itilim luplan, yol dir­ sekleri complex mixture, a : karışık bir karışım complications attendant upon this utiliza­ tion : bu kullanımdan doğabilecek komplikasyonlar complications observed : gözlenilen komplikasyonlar

conditions o f equilibrium, the koşullan 91

: denge

akıllı deli/kanıt considerable information adamakıllı bilgi considerable logic, a : adamakıllı mantık considerable loss of free energy : adam­ akıllı serbest enerji kaybı considering : düşünerek; nazarı itibara alarak consistency being compatible with : ile bağdaşan kıvamı, -na/-ne uygun olan kıvamı consistency of, the : kıvamı; yoğunluğu consistency, their : kıvamları, yapılan; yoğunlukları consisting o f chains : zincirlerden ibaret olan consists of : -dan/-dcn ibarettir, oluşur constantly flowing stream of an inert gas, a : devamlı bir şekilde akan kimyasal etkisi olmayan bir gaz akıntısı constant revision : sürekli gözden geçir­ me constituents of the saliva : tükrüğün yapı taşları

conditions prevailing, the : varolan şart­ lar; mevcut şartlar confer some degree of order, to : bir de­ receye kadar düzen getirmek için confer structures : yapılar verirler/oluş­ tururlar configuration of loops : halkaların şekil­ lenmesi, biçimlenmesi confined to only a single gene : sadece tek bir gene sınırlı olan confirmatory or sueeestive diagnostic evidence : tey id edici y a da telkin edici tanısal delil confirmed reports about : hakkında teyid edilmiş raporlar confluence of the major metabolic path­ ways' : başlıca metabolik yolların birlikte akışı conformation o f the structure, the yapı­ nın şekillenmesi, biçimlenmesi conform to this model : bu m odele uyarlat confused with cysts : kisitlerle karıştırı­ lan; kist oldukları zannedilen confusion arises : (zihinsel) karışıklık çıkar confusion in terminology : terminoloji karışıklığı: terimbilgisinde karışık­ lık/karmaşa congenital anomalies : konjenital/doğumsai anomaliler conical space, a : konik bir boşluk conjugate bases : kuvvetli bazlar connected by a peduncle : bir sapla bağlı olan connected by bilateral pathways : bila­ teral yollarla bağlı connected with each other : biribirine bağlı connecting the rings : halkaları birleşti­ ren connective tissue covers, the : bağ doku­ su Kapsar/kaplar conseauences of the asymmetrical action: asimetrik etkinin sonuçları

constitutes the major route : başlıca y o ­ lu teşkil eder consitutes the skeleton of the, villus : vil­ lus iskeletini teşkil eder consumed by means o f oxidation : yakı­ lıp sarf olunan consuming about 50 g. o f protein : tak­ riben 50 gram protein kullanan/ kullanarak contain : ihtiva eder; içerir contain a few atoms : birkaç atom içe­ rirler, ihtiva ederler container : kap containing an amino group : hir amino gnıbunu içeren contains as much as 6 %... : % 6 kadar çok.... içerir/ihtiva eder contains tubular remnants : tübüler ka­ lıntıları ihtiva eder/ıçerir continually undergoing : devamlı bir şe­ kilde geçiren continuous electrocardiographic monitor­ ing ; devamlı elektrokardiyografik izleme continuously or intermittently : devamlı ya da fasıl alı/aralıklı olarak continuum, a : bir devamlılık

conseauentlv : sonuç olarak conservation o f energy : enerji korunu­ mu conserved in the evolution : evrimde ko­ runan/muhafaza edilen considerable body of evidence, a : adam92

contracted kidney results, a : buruşuk böbrek sonuç olarak ortaya çıkar contraction o f the muscles : kaslânn ka­ sılması contribute, they : a'ya/e'ye katkıda bulu­ nurlar control may be exerted : kontrol uygula­ nabilir control o f these regulating factors : bu ayarlayıcı faktörlerin/etkenlerin kontrolü convenience dictates : uygun işlem ge­ rektirir; uygunluk zorunlu kılar convention, a : usul, adet; alışılagelmiş uygulama conversely : bunun aksi olarak

counted a minimum o f 300 cells per slide : lam başına/her lamda asga­ ri 300 hücre saydılar counteract _ cellular degeneration, to : nucre bozulmasına karşı koymak için coupled with an increase : bir artışın eşliğiyle, bir artışla beraber course of, the : seyri, sırası covalently bound sugar residues : çift bağlanmış şeker kalıntıları covered with a brown crust : kahverengi bir Kabuk ile örtülü (olan) criteria applied, the : uygulanan/izlenen Kriterler cross - sections prepared using various staining methods, the : çeşitli bo­ yama yöntemleri kullanarak hazırla­ nan enine kesitler crystallization may be achieved : kristal­ leştirme başarılabilir cultivated in solid media : katı besi yer­ lerine eKiien/yetiştirilen cultures obtained, the : elde edilen kül­ türler cumbersome : hantal, ağır; havaleli curability : kür şansı, tedavi edilebiliriiUK curative and preventive purposes : sağıuın/tedavi amaçlan ve koruyucu amaçlar curing or preventing rickets, : raşitizimi iyileştirerek/iyileştiren ya da önle­ yerek/önleyen current evidence : halihazırdaki delil/ler current interest in. a : halihazırdaki ilgi; günümüzde -a'ya/-e'ye karşı bir ilgi currently recommended methods, the halihazırda tavsiye edilen yöntem­ ler current view, a : halihazırdaki/günümüz­ deki bir görüş cut surface o f the kidney, the : böbre­ ğin kesit yüzü/yüzeyi cysts of the kidney : böbrek kistleri cytology : hücre bilimi, sitoloji cytophotometric investigation, a : sitofotometrik bir inceleme/araştırma

conversion into : a'ya/-e'ye dönüşen conversion to' Vitamin C : C Vitaminine dönüşüm converted into/to : -a'ya/-e'ye dönüştü­ rülen/dönüştü copper - containing enzymes : bakır içe­ ren enzimler core temperature monitoring : merkezi ısı ölçülmesi corpuscles : yapı taşları corrected by : ile düzeltilen correct this imbalance, to : bu dengesiz­ liği düzeltmek correlated with the intake : alınımla kar­ şılıklı olarak ilişkili olan correlation between, the : arasında karşı­ lıklı /birbiriyle ilişki, arasındaki ko­ relasyon correlation with/between, the : birbiriyle ilişki; arasındaki karşılıklı ilişki correspond in function : işlevde tekabül ederler, işlevsel olarak aynıdır correspondigly : uygun olarak, karşılıklı olarak corresponding motor cranial nerves, the : tekabül eden/eşdeğer motor kranial sinirler corresponding nerves, the : eşdeğerler/ tekabül eden sinirler corresponding to : -a/-e tekabül eden corresponding to coupling sites : eşlen­ me yerlerine tekabül eden correspond to reactions : tepkimelere tekabül ederler 93

depicted in Fig. 2 : Şekil 2'de gösterilen depicts a situation : bir durumu gösterir depleted of glycogen : glikojenden tü­ kenmiş, glikojeni hiç kalmamış depletes the body fluids rapidly : süratle vücut sıvılarım boşaltır/tüketir depletion of body stores : vücut depola­ rının boşalması derivatives o f seafoods : deniz ürünleri nin türevleri derived from : -dan/den türetilen, elde edilen described as : olarak târif edilen deserve retention : alıkonmayı/tutut­ mayı /retansiyonu hakeder designated as : olarak görevlendirilmiş, olarak tâyin edilmiş, olarak işlevi belirlenmiş; sıfatlandırılmış designates a fact : bir gerçeği tâyin eder designed to detect : bulup ortaya çıkar­ mak için geliştiren detailed discussion : ayrıntılı tartışma detached from : -dan,/-den ayılan detected ir the tissues : dokularda izle­ nen/ortaya çıkarılan detect the presence of protein, to : pro­ tein varlığını ortaya çıkarmak için determination by : ile tâyin determination o f the bacilia, the : basil­ lerin tâyini determined after sufficient time : yeter­ li zamandan sonra tâyin edilen determined as extinction values ; söndür­ me değerleri olarak saptanan developed cirrhosis : siroz geliştirdi developing from : -dan -den gelişen developed spontaneously : kendi kendi­ ne geliş ti/ler devoid o f : -dan -den yoksun diagnostic and prognostic purposes : tanısaı ve gelişime ilişkin amaçlar; diagnostik ve prognostik gayeler diagnostic tool, a : tamsal bir araç diagram ■ şekil, sema diagrammatic representation : diyagram olarak temsili, gösterilişi

D daily intake : günlük alınım dates back to : -a'ya/-e'ye kadar uzanır, genye gider deals exclusively with : özellikle ele al­ maktadır o debatable : tartışmalı, tartışılabilir aebuifating illness, a : halsiz bırakan bir hastalık decibitus ulcers : yatak yaraları decline in production : üretimde düşüş decomposes to form : oluşturmak için dekompoze olur dereased. production, a : azaltılmış/azal­ mış üretim defective blood supply : bozuk kan akı­ mı defence against infection : enfeksiyona karşı koruma/korunma defence against inf ectious agents : enfekte edici etkenlere karşı savunma defence mechanism, a : bir savunma me­ kanizması defence system, the : savunma sistemi deficiencies seldom occur : noksanlıklar pek nâdiren vukubulur defined single sinapses : tek sinapslan tanımladı/lar orm the sh’ape : şekli bozarlar degeneration of the glomeruli, the : glomerüllerdeki bozukluklar degree of deficiency, the : noksanlık de­ recesi deliverv of oxygen to tissues, the : do­ kulara oksijen sağlanıbnası/temini de novo synthesis, the : yeniden sentezi dependent upon : -a/-e bağlı depending on their degree of malignancy : malignite düzeyle rine'derecelerine göre/bağlı olarak depending on the pH : pH a bağlı olarak depending on the structural nature : ya­ pısal niteliğe bağlı olarak depe îding upon : -a/-e ye bağlı olarak depicted as patterns obtained ' elde edi­ len örnekler olarak gösterilen

94

diagrammed in figure 5: Şekil 5'de şema halinde verilen dietarv intake, the: diyetsel alınım: diyet olarak yenen difference in sex : cins farkı, ayrı cinsi­ yette different features: ayrı özellikler differentiation in this phase: bu safha­ da farklılaşma differentiation observed, the: gözleni­ len farklılaşma different vital activdms ; farklı hayati faaliyetler differ İq size: boyutta/u iyüklükte de­ ğişirler differ in spatial configuration:: uzaysal biçimde farklılık gösterirler differ only in the wav: sadece tarzında farklıdırlar differs in that1 bakımından ayrılır/ farklıdır diffuse : yaygın diffuse into: içine yayılırlar ilinse uniformly in the cells: aynı biçimde hücrelerde yayılırlar diffusion uf ions: iyonların diffizyonıt/yayılması digestion normally: normal olarak sin­ dirim digesti’ve tract, the : sindirim kanalı diminished binding, a: azalmış bir bağ­ lanma deminishes in intensity : şiddeti azalır directly proportional: doğrudan doğ­ ruya orantılı disappear after reduction in inkate: ahnimdaki azalmadan sonra kay­ bolurlar disintegı : ion of the naturally oc­ curring foodstuffs: doğal olarak oluşan gıdaların küçük parçalara ayrılması dispersed droplets: d ğınık/dağılmış dam­ lacıklar displaced from: -dan -den yeri oynatılan/ değiştirilen displaces this: bunu yerinden çıkarır, oynatır displacement o f it from Wood, the: bunun kandar çıkarılması

disposing factors: hastalığa yol acıcı etkenler/faktörler dissect, to: parçalara ayırmak dissipate the energy acquired edini­ len/kazanılan enerjiyi boş yere harcarlar/ısraf ederler distinct from: -dan/-den belirgin bir şekilde farklı distinguish, to : ayrt etmek, tefrik et­ men distributed more widely: daha geniş çapta dağıtılan/dağılmış distributed throughout the body: vüdun baştan başa her tarafına da­ ğılan distribution o f body fluids, the: vü­ cut sıvılarının dağılımı disturbances in metabolism: metaboliz­ madaki bozukluklar diverse and heterogenous : değişik ve çe­ şitli ve heterojen diversification o f the components: yapı­ taşlarının çeşitli oluşu diverting the course: seyrini/yolunu değiştirerek/değiştireıı divided into 2 ,major groups : iki ana/ büyük gruba ayrılmış domestic animals: evcil hayvanlar dominate the histological picture: his­ tolojik tabloya hakim olurlar donates proton: proton verir, proton katkısında bulunur dormant: faal/aktif olmayan dosage and doses: dosaj ve dozlar dotted lines reflect: noktalı çizgiler yansıtırlar double bonds shift: çift bağlar yer de­ ğiştirir double-stranded structure, a: çift-kollu bir yapı drop by drop: damla damla mops to minumum value: asgari değere düşer drugs that inhibit enzyme action: enzim etkisini iııhibe eden ilaçlar due to coiii-diniraüon: i:ir! y "-"rden due to the structure: yapı-. dolayı, ... n i-iw d '-ie 95

dumb • bell shape, a : her bir ucu ağır­ lıklı kısa çubukumsu bir şekil duplicate test wells : çift test kuyulan/ Kuyucukları during depletion ; boşalma sırasında dyes emlploved, the : kulamlan boyalar E early attempts to devise a system : bir sistem geliştirmek için ilk/başlan­ gıçtaki çabalar/girişimler early stages : erken evreler edema/s : ödem/ler edible vegetable oils : yenebilir/yemek­ lik nebati yağlar effect a response in a patient : bir hasta­ da bir cevabı meydana getirir effected by : tarafından yapılan, ile gerçekleştirilen effect is attributed to ; etki -a'ya/-e'ye atfediler, bağlıdır effective in vitro ; yapay olarak etkin effective surgical intervention, an : etkin cerrahi bir girişim/müdahale effectively prevents : etkin bir şekilde u ıııe r

effect o f acid • base balance, the : asitbaz dengesinin etkisi egg hatchability : yumurtadan civciv çıkabilme/çıkabilirlik elaborated by certain microorganisms bazı mikroorganizmalarla daha da iyi açıklanan elaborate in appearance : çok açık bir görünümde electrons of like spin : benzer dönüşlü elektronlar elements numbered according to : göre numaralanmış elementler elevated above normal values : normal değerler üstüne yükselmiş, çıkmış elevated levels o f serum : yükselmiş se­ rum seviyeleri elevated severaifold : birkaç misli yük­ selen/artan, yükseltilen/artırılan elevation in fever, an : ateşin yüksel­ mesi eliminated from the body : vücuttan atı­ lan, yokedilen cruse : *wd«*nl kaldırdı lar

elongations which reach : ulaşan uzantı­ lar elsewhere in this text : bu metinin başkı yerlerinde elucidated by : ile/tarafından aydınlatı­ lan, -nm ışık tuttuğu; ile daha iyi anlaşılan elucidated by chemical means : kimya­ sal yollarla açıklığa kavuşmuş embedded in the membrane : zara gö­ mülmüş embedded in the solution : solüsyona/ çözeltiye yatırılan embolic purulent inflammation : embolik irinli yangı/iltihab embolization of smaller pulmonary vessels : daha küçük pulmoner da­ marların embolizasyonu embryonated egg, an : embriyolu yu­ murta emphasize relationships, to ilişkileri vurgulamak emphasizes the importance : önemini vurgalar employed with : ile kullanilir/lar, ile kullanılan emotional movements : emosyenel /duy­ gusal hareketler enabling them to join : katılmalarını sağlayan encountered clinically : klinik /sel olarak rastalanan encountered in all age groups : bütün yaş gruplarında rastlanan; her yaş gru­ bunda rastlanan encroach on other structures : diğer yapuaıa tecavüz ederler, diğer yapılan envaze ederler endergonic reaction : serbest enerji sağ­ lanmasının eşlik ettiği süreçteki reaksiyon endoenzyme : hücreleriçi enzim, fagositîk hücrelerden elde edilen enzim endotoxins inactivated : inaktive edilen endotcksinler end products o f catabolism : yıkımın son/sonuçlanan ürünleri energy expenditure o f the body : vücu­ dun enerji harcaması energ>. generated : oluşturulan enerji, meydana getirilen enerji

u n p ' required : gereken enerji eaeıgy-requiring biologic process, a :eneı ji gereksinimli biyolojik bir süreç energy • reguiring systems : enerji gerek­ tiren sistemler enhances estérification: esterifıkasyonu kuvvetlendirir, artınr enlarges sufficiently: yeterince genişler/ büyür enormous gap, an: çok büyük bir açıkbk, uçurum enriched media: zenginleştirilmiş ortam­ lar enrichment o f foods, the: gıdaların zen­ ginleştirilmesi en route: yolunda, giderken ensuing situation, an: ortaya çıkan durum ensuring the completion: tamamlayışı garanti eden/ederek entail many basic physical principles : birçok fiziksel kuralları kapsarlar, prensiplerin gereğini öngörürler enters the body dermally and by inhala­ tion: deri ve soluma yoluyla vücuta girer enthalpy: ısı içeriği; E'nin sistemin da­ hili enerjisi, P'nin basınç ve V'nin vo­ lüm olduğu E -f- PV olarak tanımla­ nan termodinamik bir fonksiyon entity o f disease, an: hastalık birimi entire metabolism, the: tüm metabolizma entry into the body: vücuda giriş enumerate a few, to: birkaçını saymak, birkaçını sıralamak environmental effects: çevresel etkenler, dış etkenler envisaged as: olarak öngörülen, olarak düşünülen enzyme-catalyzed transformations: en­ zimle katalize olmuş dönüşümler enzyme-containing extracts: enzim içe­ ren ekstreler enzyme content o f human serum the : insan serumunun enzim içeriği enzyme is inhibited, the: enzim înmoe olur enzyme purification: enzim arıtılması, enzim saflaştırılması

enzymes in question: sözkonusu enzim­ ler enzymes o f clinical interest: klinik açı­ dan ilginç olan enzimler epithelial cells displaying: gösteren epitel hücreleri equations involving reactions : reaksiyonlan içeren denklemler equilibrated with: ile dengelenir; ile dengelenen equilibrium reactions: denge tepkimeleri equipped with an active mechanism: aktif/faal bir mekanizma ile donanmış equivalent to:a'ya/~«'ye eşit essential for the normal growth: normal büyüme için temel, elzem essential prerequisite, an: temel bir ön gereksinim, elzem olan ön ihtiyaç ya da şart essential to metabolism: metabolizma için elzem olan essentiality for the maintenance o f integrity: bütünlüğünün idamesi için elzem oluşu essentiallv the same : aslında aynı eventually it is distributed: sonunda da­ ğılır/dağıtılır eventually pass: en sonunda geçer/ler every other week: her hafta aşın; iki haftada bir evidence points to: delil ~a'ya/-e’ye işaret eder evidently : aşikâr olarak . evident on inspection : tetkik sonucu aşikâr evolution: evrim evolve from : -dan/den gelişir, çıkar exactly the opposite is true: tam zıddı/ aksi geçerlidir/doğrudur exact nature of, the: tam/kesin doğası, niteliği exact sequence o f events, the: olaylann kesin silsilesi examined under the light microscope: ışık mikroskobu altında incelenen examples include alcohols: örnekler alkol­ leri içermektedir; alkoller örneklere dahildir

97

exceeded the dietary intake: diyetsei alınımi aştı, geçti except for this: bu hariç, bunun dışında except primates: en yüksek düzeydeki memeliler hariç exceptions to the rule: kaideye istisnala excess amounts o f vitamins: aşın miktar­ da vitaminler excessively high intake, an: aşın derece­ de yüksek alınım excessive storage of iron: aşın miktarda demir depolanması exchange of gases: gaz alışverişi, gaz mübadelesi excited considerable interest: adamakıllı heyecanlı ilgi uyandırdı excites secretion: salgılamaya neden olur; salgılamayı tahrik eder/başlatır excluding : hariç, dışında exclusively for the biosynthesis: sadece biyosentez için özel olarak excrement : ifrazat, gaita excritio.. substances- maddelerin itrahı exemplified

c

a

b

2 t

a

a

- - - - - - • .

a S —( d + c + b ) + ( a ) Sonuçlanan Çeviri Ürünü

Kalb yaklaşık olarak 230 gr. ağırlığında olan oyuk ve huni şeklinde bir organdır ve vücudun pompası olarak işlev görür.

140

El tngilizce Q im le

The electron microscope makes use o f a beam o f electrons instead o f light waves and the object magnified can be examined in detail. Bolme The electron microscope / makes use / o f a beam o f electrons / instead o f light waves I and the object /magnified /can be examined / in detail. Parçaların Çevirisi — — — —• ve • — —- —

elektron mikroskop kullanır bir elektron demeti/ni ışık dalgalan yerine obje ki büyütülür incelenebilir ayrıntılı olarak

İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze d U

—- - elektron mikroskop O

c3

—

c2

--- bir elektron demeti/ni

C1

. - . ışık dalgaları yerine

bo

ve - obje O —

kullanır □

büyütülen

• - - incelenebilir □ — EKOK

d

aynntılı olarak Değerlendirme

d

©

c

c

m

b

b

©

a

a

m

S = (d + c) + (b + a) Sonuçlanan Çeviri ürünü Elektron mikroskop ışık dalgalan yerine bir elektron demetini kullanır ve büyütü­ len obje aynntılı olarak incelenebilir.

141

n o İngilizce Cümle In light microscopy, the image is formed as a result of the ability o f the object examined — the object absorbs, reflects and refracts the light waves. Bölme In light microscopy) / the image / is formed / as a result o f the ability o f the object/ examined / — the object absorbs, / reflects / and refracts the light waves. Parçaların Çevirisi Işık mikroskopisinde, (+) açıcı imaj/görüntü oluşur objenin yeteneği sonucu ki incelenir obje (ışık dalgalarını) absorbe\eder/soğurur (obje) (ışık dalgalarım) yansıtır - ve - (obje) ışık dalgalarını kırınımını sağlar işlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze Işık mikroskopisinde (+)

i

el

-----imaj /görüntü O

d3

-----oluşur □

d2

-----objenin yeteneği sonucu

dl

-----incelenen

C1

-----obje (ışık dalgalarını) absorbe eder/soğurur □

bl

(obje) (ışıkdalgalarım)yansıtır □

al

- ve - (obje) ışık dalgalarım kırınımını sağlar □

e

Değerlendirme

O O

e

_ (2>

d

d

d

c

c

®

b

b

(D O

a

a

0

□

O

S = +(e + d ) + ( c ) + ( b ) + ( a ) Sonuçlanan çeviri ürünü Işık mikroskopisinde, imiş/görüntü objenin yeteneği sonucu oluşur - - - obje ışık dalgalarını absorbe eder/soğurur, yansıtır ve kırınımı sağlar. 142

13 tngilizce Ciimle The study o f cell structure called cytology depends on developed examination techniques that are rather sophisticated since light and electron microscopy should be used effectively. Bolme The study o f cell structure / called cytology /depends /on developed examination techniques / that are rather sophisticated / since light and electron microscopy should be used effectively. Parçaların Çevirisi -

doku yapısının tetkiki/incelenmesi ki sitoloji denir/ diye bilinir dayanır geliştirilmiş inceleme teknikleri/ne ki oldukça karmaşıktır madem ki ışık ve elektron mikroskopi etkin bir şekilde kullanıl­ malıdır.

İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze bo

- doku yapısının tetkiki / incelenmesi O - sitoloji denen / diye bilinen - dayanır □ • geliştirilmiş inceleme teknikleri/ne

a2

- oldukça karmaşık olan

al

- ışık ve elektron mikroskopinin etkin bir şekilde kullanılması gerektiğine göre

EKOK

Değerlendirme

b

(D Sİ

S —b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü Sitoloji diye bilinen doku yapısının incelenmesi, ışık ve elektron mikroskopinin etkin bir şekilde kullanılması gerektiğine göre, oldukça karmaşık olan geliştirilmiş teknik­ lere dayanır.

143

E O İngilizce Cümle It is known that all spinal nerves contain both sensory and motor fibres. Bölme It is known / that all spinal nerves contain /both sensory and motor fibres. Parçaların Çevirisi bilinmektedir ki tüm omuriliği sinirleri içerir/ler hem/gerek duyu hem de / gerekse motor lifleri/ni İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze ag &2

biünmektedir □ -----tüm omuriliği sinirlerinin içerdikleri

a^ EKOK

hem /gerek duyu hem de/gerekse motor lifleri/ni

a

Değerlendirme

a

S=a Sonuçlanan Çeviri ürünü Gerek duyu gerekse motor liflerini tüm omuriliği sinirlerinin içerdikleri bilinmek­ tedir. Şimdi aynı cümleyi (K İ)'yi bir gösterge (bağlaç) olarak işleme koyalım. İngilizce Cümle'nin Parçalara Ayırımı It is known / that all spinal nerves /contain /both sensory and motor fibres. Parçaların Çevirisi bilinmektedir - ki - bütün omuriliği sinirieri içermektedir hem duyu hem de motor lifleri İşlemler : Çift İşaretlemeden Senteze Cj

bilinmektedir Q

bj

bütün omuriliği sinirleri O 144

&2

- - - - içermektedir □ hem duyu hem de motor lifleri

EKOK

c

Değerlendirme

c

Hl _

b

b

0>

a

a

[D

S=(c)+(b+a) Sonuçlanan Çeviri ürünü Bilinmektedir ki bütün omuriliği sinirleri hem duyu hem de motor lifleri içermek­ tedir.

15 İngilizce Cümle Tissues fixed and stained after death are generally examined as sections or film preparations. Bölme Tissues I fixed / and stained after death / are generally examined / as sections / or film preparations. Parçaların Çevirisi

(genellikle)

dokular - - - - ki (ölümden sonra) tesbit edilir - ve - ki ölümden sonra boyanır — - incelenir/ler - - - - kesit olarak ya da film preparatlar (olarak)

işlemler : (K i) Rötuşundan Senteze ^ bg

I bı (genellikle)

b2 1------- 1 t a3

EKOK

i b

a9 £j

dokular O —

(ölümden sonra) tesbit edilen

ve - ölümden sonra boyanan —

incelenir/ler □

—

kesit olarak

ya da film preparatlar (olarak)

Değerlendirme

a S=b +' ' a 145

b

®

a

[D

Sonuçlanan Çeviri ürünü ölümden sonra tesbit edilen ve boyanan dokular, kesit ya da film preparatlar olı rak incelenir/ler.

Ingilizce Ciimle The central part o f the human body is the trunk having two main cavities know as the thorax and the abdomen. Bölme The central part o f the human body / is / the trunk / having / two main cavities known I as the thorax and the abdomen. Parçaların Çevirisi insan vücudunun merkezi kısmı -dır/-dir/-dur/-dür gövde ki sahiptir iki ana /başlıca iki boşluk /boşluğa ki (diye) bilinir göğüs ve kann İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze c^ bj

insan vücudunun merkezi kısmı O dır/-dir/-dur/-dür □

a&

gövde

a^

sahiboian

ag

başlıca iki boşluğa diye bilinen

a^ EKOK

c

göğüs ve kann Değerlendirme

c

©

b

b

n

a

a

2 t

S- c+ a+b Sonuçlanan çeviri ürünü İnsan vücudunun merkezi kısmı, göğüs ve karın diye bilinen başlıca iki boşh^ sahiboian gövdedir.

[O İngilizce Cümle The fuels o f the body are carbohydrates, fats and proteins taken in the diet. Bölme The fuels o f the body / are / carbohydrates, fats and proteins / taken /in the diet. Parçaların Çevirisi vücudun yakıtlan -dır/-dir/-dur/-dür karbohidratlar, yağlar ve proteinler ki alınır diyette İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze

C1

-----vücudun yakıttan O

bl

—

»3

----- karbohidratlar, yağlar ve proteinler

a2

-----alınan

»1

----- diyetle

c

-dır/-dir/-dur/-dür □

Değerlendirme

c

®

b

b

13

a

a

2

S= c + a+ b Sonuçlanan Çeviri Ürünü Vücudun yakıtları diyetle alınan karbohidratlar, yağlar ve proteinlerdir.

18 İngilizce Cümle Epithelial tissue lining the body internally and covering it externally is attached to a basement membrane o f fibrous tissue. Bölme Epithelial tissue / lining / the body internally / and covering it externally / is attached / to a basement membrane o f fibrous tissue. 147

Parçaların Çevirisi epitelyal doku ki döşer içerden vücudu - ve - ki dışardan bunu örter bağlıdır fıbröz dokudan oluşan baz bir membrana İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze epitelyal doku O

32

----- bağlıdır □

a^ EKOK

fibröz bir dokudan oluşan baz bir membrana

b

Değerlendirme

b a

a

m

S= b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü İçerden vücudu döşeyen ve dışardan bunu örten epitelyal doku, fibröz bir dokudan oluşan baz bir membrana bağlıdır.

İngüizce Cümle The human body has three compartments which consist o f active tissue or mass cell, supporting tissue and the energy reserve. Bölme The human body / has, / three compartmerts / which consist / o f active tissue or cell mass /supporting tissue /and the energy reserve. Parçaların Çevirisi — — •- —

insan vücudu /nun sahiptir/vardır üç bölüm/e/ü ki ibarettir 148

----- aktif/faal doku ya da hücre kitlesinden ----- destek dokusundan - ve - enerji rezervinden İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze

C1

----- insan vücudu/nun O

bl

----- sahiptir/vardır

a4

----- üç bölüm/e/ü

a3

-----ibaret olan

)

aI 4 a2

1 EKOK

a3

□

1 ----- aktif/faal doku ya da hücre kitlesinden -----destek dokusundan ^ - ve - eneıji rezervinden

c

Değerlendirme

b

c

(D

b _ ..J ? . 2 t a

a S=c*a+b Sonuçlanan Çeviri tlriinii

İnsan vücudu aktif doku ya da hücre kitlesi, destek dokusu ve eneıji rezervinden ibaret olan Uç bölüme sahiptir. İnsan vvücudunun faal doku ya da hücre kitlesi, destek dokusu ve enerji rezervinden ibaret olan Uç bölümü vardır.

ÜO İngilizce Cümle The energy reserve consists o f fat found round the main internal organs o f the body as well as in the adipose tissue. Bölme TTie energy reserve / consists / o f fat / found / round the main internal organs of the body I as well as in the adipose tissue. Parçaların Çevirisi eneıji rezervi ibarettir yağdan ki bulunur 149

vücudun başlıca dahili organları etrafında plduğu kadar adipoz dokuda İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze enerji rezervi

bl

O

ibarettir □

a5 a4

yağdan

a3

bulunan )

vücudun başlıca dahili organları etrafında olduğu kadar adipoz dokuda

EKQK

b

Değerlendirme

b

Q

a

0

S= b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü Enerji rezervi vücudun başlıca dahili organları etrafında olduğu kadar adipoz do­ kuda bulunan yağdan ibarettir.

HO İngilizce Cümle

Corbohydrates which are the main source o f energy are absorbed into the blood stream in the form o f glucose which Is partially converted into glycogen and stored in the liver to be used when needed. Böhne Carbohydrates / which are the main source o f energy / are absorbed / into t a blood stream / in the form o f glucose / which is partially converted into glycogen / aa| stored I in the liver / to be used /when needed. Parçaların Çevirisi karbohidratlar ki başlıca enerji kaynağıdır absorbe olurlar /emilirler kan akımına / akımında glukoz şeklinde ki kısmen glikojene dönüşürler

15 0

- karaciğerde - kullanılmak üzere - ne zaman ki gerekir İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze j b2

karbohidratlar O başlıca enerji kaynağı dan

tg

absorbe olurlar /emilirler □ - • kan akımına /akımında - - glukoz şeklinde

al

Ikısmen glikojene dönüşen

a^

- ve -depolanan

a^

- -t - karaciğerde

ag

- - t . kullanılmak üzere t - - - ■gerektiğinde /gerekince/gerektiği zaman

ag EKOK

T I

b

Değerlendirme

a

b

@ 11

S- b + a Sonuçlanan Çeviri Ürünü Başlıca enerji kaynağı olan karbohidratlar, kısmen glikojene dönüşen ve gerektiği zaman kullanılmak üzere karaciğerde depolanan glukoz şeklinde kan akımında absorbe olur­ lar.

İngilizce Cümle Many patients with recurrent on chronic physical disorders experience depression that frequently agravates disability and sets up a vicious circle. Bölme Many patients / with recurrent or chronic physical disorders / experience / depression / that frequently agravates /disability /and sets up / a vicious circle. Parçaların Çevirisi — — —

birçok hastalar ki nüks/lü ya da kronik fiziksel bozukluğu vardır geçirirler 151

depresyon /bunalım ki sıklıkla daha da kötüleştirir sakatlık / sakatlığı - ve - ki oluşturur kısır bir döngü İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze - - birçok hastalar O

D1 a6 a5 *2

•• - nüks eden ya da kronik fiziksel bozukluğu olan - - geçirirler □ - - bunalım - - sıklıkla daha da kötüleştiren

al

- - sakatlığı

a4

ve - oluşturan

a3

—

EKOK

kısır bir döngü Değerlendirme

b

®

a

0

S= b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü Nüks eden ya da kronik fiziksel bozukluğu olan birçok hastalar, sakatlığı sıklıkla daha da kötüleştiren ve kısır bir döngü oluşturan bunalım geçirirler.

l u İngilizce Cümle There are two principal types of serologic tests which aid in the

diagnosis of

syphilis. Bölme There are / two principal types of serologic tests / which aid / in the diagnosis qf syphilis. Parçaların Çevirisi vardır başlıca iki serolojik test tipi ki yardımcı olur frengi tanısında

152

İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze vardır □ ag a2

başlıca iki serolojik test tipi -----yardımcı olan

a^ EKOK

frengi tanısında

a

Değerlendirme

a

S=a Sonuçlanan Çeviri ürünü Frengi tanısında yardımcı olan başlıca iki serolojik test tipi vardır.

İngilizce Cümle If adequate treatment is given to the mother before the end o f the fourth month of pregnancy , the fetus will not be infected. Bölme If adequate treatment is given / to the mother / before the end / o f the fourth month of pregnancy, / the fetus /will not be infected. Parçaların Çevirisi - - - - eğer/ki yeterli tedavi yapılır/sa anneye sonundan evvel gebeliğin dördüncü ayı/nın - ,- - fetüs — - enfekte olmayacaktır İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze c4 yeterli tedavi yapılırsa Cg

—

C2------c-^

EKOK

anneye

sonundan evvel

- - - - gebeliğin dördüncü oyının

b^•, - a^

-

fetüs —

O -

c

enfekte olmayacaktır□ Değerlendirme

b a S- b +c +a 153

c

2 t

b

0)

a

E

Sonuçlanan Çeviri ürünü Gebeliğin dördüncü ayının sonundan evvel anneye yeterli tedavi yapılırsa, fetüs enfekte olmayacaktır.

tngilizce Ciimle

The characteristic pharmacologic action o f all antihistamines is their ability block the effects o f histamine.

to

Bölme

The caharacteristic pharmacologic action / of all antihistamines /is /their ability \s to block I the effects o f histamine. Parçaların Çevirisi karakteristik farmakolojik etki/si bütün antihistaminleriri -dır/-dir/-dur/-dür yetenekleri bloke edecek histamin etkileri/ni İşlemler : Çift İşaretlemeden Senteze

EKOK

C2

karakteristik farmakolojik etkisi O

c^

bütün antihistaminlerin

bj

-dır/-dir/-dur/-dür □

a3 a2

yetenekleri

a^

histamin etkilerini

bloke edecek

c

c

b

Değerlendirme

b

m

a

a

2

t

S= c + a+ b Sonuçlanan Çeviri ürünü Bütün antihistaminlerin karakteristik farmakolojik etkisi, histamin etkilerini bloke edecek yetenekleridir.

154

Laçl izce Cümle Ques as to the kind of poison that has been taken may come from the history and from objects found in the immediate vicinity o f the patient such as remnants o f food, a drinking glasses, bottles, or other containers. Bobne Ques I as to the kind o f poison / that has been taken / may come / from uie history I and from objects / found / in the immediate vicinity [ o f the patient / such as remnants of food, / or drinking glasses, / bottles, / or other containers. Parçaların Çevirisi - - ip uçlan - - zehir türüne dair • - ki alınmıştır - - gelebilir / elde edilebilir -t- öyküsünden -- (hastanın) ve - nesnelerden / şeylerden - - ki bulunur - - hemen yakınında - - hastanın -- gibi - - gıda/yiyecek kalıntılan ya da içki bardaklan -, - - şişeler ya da diğer kaplar işlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze

t D3 t

b2

------ zehir türüne dair alınan

bl t

a12 a2

1.

al ‘ al l

i

------ elde edilebilir -----

öyküsünden

....

(hastanın)

□

- ve - şeylerden

a10

. . t . bulunan

a9

. . t . ' hemen yakınında

a8

. . t . hastanın

a7

. . t . gibi 155

ag

yiyecek kalıntıları ya da içki bardakları

35

- - - ■ şişeler ya da diğer kaplar

EKOK

Değerlendirme

b a

b

2 -----

hastalar O

bj

-----

hastaneye kabul edilen

ar

-----

itiraf ettiler □ 227

a4

-----

almış olduklanm

a3

-----

ilâçları

&2 -----

yasaklanmış olan verilen ilâçlar yerine

EKOK

Değerlendirme

b a

b

(3>

a

0

S= b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü Hastaneye kabul edilen hastalar, verilen ilâçlar yerine yasaklanmış olan ilâçlan almış olduklarını itiraf ettiler.

İngilizce Cümle Medical treatment has evolved from medicinal applications described in medical history, a vast source o f detailed information offering a guidance to all medical doctors of our time. Bölme lusdical treatment / has evolved / from medicinal applications / described / in medical history, / a vast source o f detailed information / offering a guidance / to all medical doctors I o f our time. Parçaların Çevirisi tıbbi tedavi gelişmiştir / çıkmıştır ilâçsal uygulamalardan ki târif edilmektedir tıp tarihinde ki çok geniş ayrıntılı bir bilgi kaynağıdır ki ışık tutar /ki rehberlik yapar bütün tıp doktorlanna zamanımızın/günümüzün/çağdaş İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze bj

-----

tıbbi tedavi

ag

-----

gelişmiştir

O □

228

arj -----

ilâçsal uygulamalardan

ag

-----

târif edilen

a5

-----

tıp tarihinde

*" *

EKOK

çok geniş ayrıntılı bir bilgi kaynağı olan

a3 —

ışık tutan

a2 &1 . . . .

bütün tıp doktorlarına zamanımızın

b

Değerlendirme

a

b

O

a

0

S= b + a

Sonuçlanan Çeviri ürünü Tıbbi tedavi, zamanımızın bütün tıp doktorlarına ışık tutan, çok geniş ayrıntılı bir bilgi kaynağı olan tıp tarihinde târif edilen ilâçsal uygulamalardan gelişmiştir.

İ98

I

İngilizce Cümle Although therepeutic facilities facilitate a return to normal, cases discharged with a report, 'as admitted’ are not too few to neglect in the practice o f medicine. Bölme Although therapeutic facilities facilitate a return to normal, / cases / discharged / with a report, 'as admitted' /are not / too few to neglect / in the practice o f medicine. Parçaların Çevirisi hemekadar ki tedavi imkânları normale dönüşü kolaylaştırır (+) olgular/vakalar ki taburcu edilir/ler 'haliyle' diye bir raporla değildir ihmal edilme) ecek kadar az tababet icraatında/tıbbi alanında tedavi

229

İşlem ler : (K i) Rötuşundan Senteze

tedavi imkânları normala dönüşü kolaylaştırmasına rağmen, (+) c3

EKOK

----

olgular/vakalar

c2 -----

taburcu edilen

ci

'haliyle' diye bir raporla

— ■

değildir

bl - — a2 -----

ihmal edilmeyecek kadar az

aı

tababet icraatında/tıbbi tedavi alanında

-----

c

Değerlendirme

c

b

b

m

a

a

2 t

(+) S - c + a + b Sonuçlanan Çeviri ürünü Tedavi imkânları normale dönüşü kolaylaştırmasına rağmen, 'haliyle' diye bir ra­ porla taburcu edilen olgular tıbbi tedavi alanında ihmal edilmeyecek kadar az değildir.

İ99

|

İngilizce Cümle Endemic foci o f diseases now and then constitute a concern to those engaged in community health and primary medical care. Bölme Endemic foci o f diseases / now and then constitute / a concern / to those engaged / in community health / an primary medical care. Parçaların Çevirisi

zaman zaman'+'

— -----

- ve -

endemik hastalık odakları teşkil eder / oluşturur bir endişe onlara ki çalışırlar toplum/halk sağlığında primer tıbbi bakım(da)

230

İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze

bj

----

endemik hastalık odaklan

zaman

ag

- - - - teşkil etmektedir / oluşturmaktadır

zaman

a^

----

bir endişe çalışanlara

EKOK

1 a^ ' -----

toplum/halk sağlığı

-t- &2 ' ve ‘

primer tıbbı bakımda/bakım alan(lar)ında

b

Değeriendirme

a

b

©

a

Cü

Sonuçlanan Çeviri ürünü Endemik hastalık odaklan zaman zaman toplum/halk sağlığı ve primer tıbbi bakım alanlannda çalışanlara bir endişe teşkil etmektedir.

100 İngilizce Cümle In essence, the Dick-Read thesis considers that fear, tendon and pain which constitute a vicious cycle can be broken only by eliminating the fear that starts the cycle. Bölme In essence, ) the Dick-Read thesis / considers / that fear, tension and pain (which constitute a vicious cycle) can be broken / only by eliminating / the fear / that starts the cycle. Parçaların Çevirisi esasta, Dick-Read tezi kabul etmektedir ki korku, gerginlik ve ağn kırılabilir/yokedilebilir/giderilebilir ki fasit bir daireyi teşkil eder / ki kısır bir döngü oluşturur sadece dimine ederek /yokederek korku/yu ki fasit daireyi/kısır döngüyü başlatır.

2 31

tşlemler : (K i) R ötuşundan Senteze

^

i,«

„! .. ..

Dick-Read tezi O

a6 -----

kabul etmektedir □

ag

EK OK

....

korku, gerginlik ve ağrının giderilebileceğini

a4

fasit bir daireyi teşkil eden

a3 —

sadece eümine ederek

a2

korkuyu

al

kısır döngüyü başlatan

b

Değerlendirme

b

(D

S= b + a Sonuçlanan Çeviri Ürünü Esasta, Dick-Read tezi kısır döngüyü başlatan korkuyu sadece elimine ederek fasit bir daireyi teşkil eden korku, gerginlik ve ağrının giderilebileceğini kabul etmektedir.

|101 1 İngilizce Cümle Although many monitoring devices have been introduced in recent years, the simple recording o f pulse, blood pressure, and respiration by palpation, observation and auscultation are still o f paramount importance. Bölme Although many monitoring devices have been introduced / in recent years / the simple recording / o f pulse, / blood pressure, / and respiration / by palpation, observation and auscultation / are / still of paramount importance. Parçaların Çevirisi x 1 ----- birçok izleme aletleri kullanılmaya başlanmışsa da x 2 ----- son yıllarda (+)

-, - • ve -

basit bir şekilde kaydı nabzın kan basıncının solunumun palpasyon, gözlem ve dinleme ile

232

-dır/-dir/-dur/-dür hâlâ daha çok büyük bir öneme haiz İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze [x l x2

birçok izleme aletleri kullanılmaya başlanmışsa da son yıllarda ] (+) basit bir şekilde kaydı O nabzın kan basıncının ■ve

C1 bl

-dır/-dir/-dur/-dür

al EKOK

solunumun palpasyon, gözlem ve dinleme ile □

hâlâ daha çok büyük bir öneme haiz Değerlendirme

c b

m

a

2

t

(+ ) S s = c + a+ b

Sonuçlanan Çeviri Ürünü Son yıllarda birçok izleme aletleri kullanılmaya başlanmışsa da, palpasyon, gözlem ve dinleme ile nabzın, kan basıncının ve solunumun basit bir şekilde kaydı hâlâ daha çok büyük bir öneme haizdir.

İl 02 İngilizce Cümle The electrocardiograph is not an absolute substitute for manual palpation o f the pulse because electrical activity may be recorded from the heart even though the peripheral pulse is impalpable. Bölme The electrocardiograph / is not / an absolute subsitute / for manual palpation / of the pulse / because electrical activity may be recorded / from the heart / even though the peripheral pulse is impalpable. Parçaların Çevirisi elektrokardiyograf değildir

233

kesin bir alternatif/kesinlikle yerine geçerli elle palpasyon/u için nabzın çünkü elektriksel aktivite/si kaydedilebilir kalbten hemekadar da bile periferik nabız palpe edilemez İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze dl

elektrokardiyograf O

C1

değildir □

b5 — b 4 ---

kesin bir alternatif /kesinlikle yerine geçerli

b3

nabzın

b2

elektriksel aktivite/si kaydedilebildiği için

bl

kalbten

ai EKOK

-

---

d

elle palpasyon/u için

periferik nabız palpe edilemezse bile Değerlendirme

d

©

c

0

b

3

a

2

S=d+a+b+c Sonuçlanan Çeviri üriinü Elektrokardiyograf periferik nabız palpe edilemezse bile kalbten elektriksel aktivite kaydedilebileceği için nabzın elle palpasyonu için kesin bir alternatif/kesinlikle yerine geçerli değildir.

103

Ingilizce Ciimle With experience, one can soon learn to appreciate small changes in the character o f the pulse which may not be detected by electronic devices. Bolme With experience, / one / can (soon) leam to appreciate / small changes / in the character /o f the pulse /which may not be detected / by electronic devices.

234

Parçaların Çevirisi

tecrübe/deneyim ile, (+) insan/kişi takdir etmeyi/ayırmayı öğrenebilir küçük değişiklikler/i nabzın nicelik ve niteliğindeki ki izlenebilemez elektronik araçlarla

çok geçme­ den (++)

işlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze tecrübe ile / deneyimle ^

°1 çok geçme­ den (+ +)

a5

takdir etmeyi/ayırmayı öğrenebilir □

a4

küçük değişiklikler/i

a3

nabzın nicelik ve niteliğindeki

a2 al EK OK

insan/kişi O

izlenebilemiyen elektronik araçlarla Değerlendirme

b

b a

a (+) S = b +

+) a

Sonuçlanan Çeviri ürünü Tecrübe ile, insan çok geçmeden elektronik araçlarla izlenebilemiyen nabzın nice lik ve niteliğindeki küçük değişiklikleri ayırmayı öğrenebilir.

[104 1 İngilizce Cümle Care must be taken in the application o f the cuff to the arm and in the positioning o f the stethoscope to ensure reliable recordings. Bölme Care must be taken / in the application / of the cuff / to the arm / and in the positioning o f the stethoscope /to ensure reliable recordings.

235

Parçaların Çevirisi

ve -

dikkat edilmelidir □ uygulanmasında uygulanmasına manşetin/tansiyon manşetinin kola stetoskoppozisyonunun ayarlanmasına güvenilir kayıtlan / ölçümleri garanti etmek için

İşlemler : Çift İşaretlemeden Senteze dikkat edilmelidir uygulanmasına -*■ takılmasına i *

a3

manşetin/tansiyon manşetinin

ao

kola

a5 aı EKOK

ve -I stetoskop pozisyonunun ayarlanmasına -----

güvenilir kayıtlan /ölçümleri garanti etmek için

a

Değerlendirme

Sonuçlanan Çeviri ürünü Güvenilir kayıtlan/ölçümleri garanti etmek için kola tansiyon manşetinin takılma­ sına ve stetoskop pozisyonunun ayarlanmasına dikkat edilmelidir.

Li o l ] İngilizce Cümle Although the direct recording o f pressure from a catheter inserted in an artery is a little more accurate, a definite risk of thrombosis exists and makes this method undesirable for the average patient. Bölme Although the direct recording o f pressure from a catheter (inserted in an artery) is a little more accurate,) ) a definite risk o f thrombosis / exists / and makes /this method undesirable / for the average patient. Parçaların Çerisi (((

hernekadar da ki kateterden basıncın direkt olarak/doğrudan doğruya kaydı biraz daha doğrudur ki artere sokulur)))

+

kesin bir tromboz rizikosu mevcuttur/vardır

236

- ve -

yapar bu metodu arzu edilmeyen (bir yöntem) vasat hasta için /hemen hemen her hasta için

işlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze ıi x 2

kateterden basıncın doğrudan doğruya kaydı/nm biraz daha doğruysa da / daha doğru olmasına karşın

x l

EKOK

bir artere sokulan ))) + c-^ -----

kesin bir tromboz rizikosu O

bj

-----

mevcuttur/vardır □

ag

- ve -

yapar □

a2 -----

bu metodu arzu edilmeyen bir yöntem

a^

hemen hemen her hasta için

-----

c

Değerlendirme

c

©

b

b

[1

a

a

Q)

(+) S = ( c + b ) + ( a ) içlanan Çeviri Üriinü Bir artere sokulan kateterden basıncın doğrudan doğruya kaydının biraz daha doğ­ ru olmasına karşın, kesin bir tromboz rizikosu vardır ve hemen hemen her hasta için bu me­ todu arzu edilmeyen bir yöntem yapar.

106 İngilizce Cümle In addition, it is frequently helpful to have a pressure gauge and a ventilation meter incorporated in the anaesthetic circuit. Bölme In addition, ) it is (frequently ) helpful to have / a pressure guage /and a ventilation meter / incorporated / in the anaesthetic circuit. Parçalann Çevirisi Buna ek olarak /ilâveten^ sıklıkla -►çoğu kez' '

---------

olması -» bulunması yararlıdır/yardımcı olur bir basınç göstergesi/nin 237

- ve -

ventilasyon saati/nin ki birleştirilir/ki eklenir anestetik dolaşımda/akımda -*■ dolaş ima/ak una

îşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze Buna ek olarak (+) Ç° ğU kez (++)

t *5 — 1 aş i ----ı

a4 -ve2j

t a2

-----

Olması -+ bulunması yararlıdır □ bir basınç göstergesi/nin ventilasyon saati/nin birleştirilen/eklenen anaste tik dolaşıma/akıma Değerlendirme

EKOK

a

(+) S - (++) a Sonuçlanan Çeviri Ürünü Buna ek olarak, çoğu kez anastetik akıma eklenen bir basınç göstergesi ve ventilas­ yon saatinin bulunması yararlıdır.

m İngilizce Cümle Primidone is rapidly converted to the active metabolites PEMA and phénobarbital, with approximately one-third o f an administered dose biotransformed to phénobarbital. Bölme Primidone / is (rapidly) converted / to the active metabolites PEMA and phénobarbital, / with approximately one-third of an administered dose / biotransformed to phénobarbital. Parçaların Çevirisi

süratle

primidon dönüştürülür aktif metabolitler PEMA ve fenobarbitale zerkedilmiş / enjekte edilmiş dozun yaklaşık olarak üçte biriyle ki biyolojik olarak dönüşür fenobarbitale

238

İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze

süratle^+)

primidon O

C1 b2

dönüştürülür □

bl

aktif metabolitler PEMA ve fenobarbitale

a3

zerkedilmiş/enjekte edilmiş dozun yaklaşık olarak üç biriyle

>2

biyolojik olarak dönüşen

al

fenobarbitale

EKOK

Değerlendirme

c b

□

a

2 t

S = c + a + (+)t Sonuçlanan Çeviri ürünü Primidon fenobarbitale biyolojik olarak dönüşen zerkedilmiş dozun yaklaşık olarak üçte biriyle, süratle aktif metabolitler PEMA ve fenobarbitale dönüştürülür.

108 Ingilizce Ciimle A short half-life as primidone requires frequent doses to maintain therapeutic levels throughout the day, but this also allows high doses to be given at bedtime to control nocturnal seizures, with phénobarbital providing protection during the remainder o f the diurnal cycle. Bolrne A short half-life as primidone / requires / frequent doses / to maintain therapeutic levels / throughout the day, / but this / also allows / high doses / to be given at bedtime / to control nocturnal seizures, / with phénobarbital / providing protection / during the remainder o f the diurnal cycle. Parçalann Çevirisi

fakat

primidon gibi kısa yanlanma zamanı gerektirir sız dozlar tedavi düzeylerini idame ettirecek bütün gün boyunca' bu

239

da müsaade etmektedir/imkân sağlamaktadır yüksek dozlar/a yatma zamanı verilecek gece nöbetlerini kontrol etmek için fenobarbitalle ki koruma sağlar gündüz siklusunun geriye kalan kısmı sırasında İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze dl c4 c3

------

primidon gibi kısa yanlanma zamanı O

-----

gerektirir □

-----

sık dozlar

c2 C1

------

tedavi düzeylerini idame ettirecek

....

bütün gün boyunca

bl

fakat

bu O

“7

«6 a5

-----

da müsaade etmektedir/imkân vermektedir □

------

yüksek dozlara

----

yatma zamanı verilecek

a4 - - - -

fenobarbitalle

a3

>

a2

-----

koruma sağlayan

-----

gündüz siklusunun geriye kalan kısmı sırasında

al EKOK

gece nöbetlerini kontrol etmek için

d

Değerlendirme

d

c b m

S-(d+c)+(b+a) Sonuçlanan Çeviri ürünü Primidon gibi kısa yanlanma zamanı bütün gün boyunca tedavi düzeylerini idame ettirecek sık dozlar gerektirir, fakat bu gündüz siklusunun geriye kalan kısmı sırasında koru­ ma sağlayan fenobarbitalle, gece nöbetlerini kontrol etmek için yatma zamanı verilecek yüksek dozlara da imkân vermektedir.

240

İngilizce Cümle Failure to observe this precaution may well result in such a profound sedation that the patient will refuse to take this medication. Bölme Failure to observe this precaution/may (well) result / in such a profound sedation / that the patient will refuse to take this medication. Parçaların Çevirisi bu önlemin alınamaması sonuçlanabilir gibi derin bir seriasyonla ki hasta bu ilâcı aımayı reddedecektir

pekâlâ

işlemler : (K i) Rötuşundan Senteze bu önlemin alınamaması O pekâlâ^+))

EKOK

ag

sonuçlanabilir □

a2

gibi derin bir sedasycnla

al

hastanın bu ilâcı almayı reddedeceği -*■ reddetmesi

b a

Değerlendirme

b

© H

Sonuçlanan Çeviri ürünü Bu önlemin alınamaması pekâlâ hastanın bu ilâcı almayı reddetmesi gibi derip bir sedasyonla sonuçlanabilir.

110 İngilizce Cümle Absorption from the gastrointestinal tract is rapid, with peak plasma levels occurring at 5 hours during chronic administration, but the amount o f absorption is variable.

Bölme

Absorption I from the gastrointestinal tract / is / rapid, /with peak plasma levels I occuring I at 5 hours / during chronic administration, / but the amount o f absorption / is / variable. Parçaların Çevirisi emilim gastroentestinal yoldan ........... dır/-dir/-dur/-dür süratli/hızlı plazma pik seviyeleri ile ki vukubulur beş saatte kronik zerk/ilâç alığımı sırasında , fakat emilim miktarı -dır/-dir/-dur/-dür değişken İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze *2

-----

*1 ----h

-----

el

-----

d4 -, - • d3 -----

d2 ----dl

-----

emilim O gastroentestinal yoldan -dır/-dir/-dur/-dür □ süratli/hızlı plazma pik sevyileri ile vukubulan beş saatte kronik ilâç alınımı sırasında

C1 , fakat emilim miktarı O bl

-----

-dır/-dir/-dur/-diir

al

-----

değişken

□

g

(D

f

f

H

e

e

3 t

d

d

2 t

c

c

G >~

b

b

m

a

a

2 t

g

_

Değerlendirme

242

S - ( g + d + e + f ) + (c + a + b) Sonuçlanan Çeviri Ürünü

Gastroentestinal yoldan emilim kronik ilâç alinımı sırasında beş saatte vukubulan plazma pik seviyeleri ile, hızlıdır, fakat emilim miktarı değişkendir -*■ değişkenlik gösterir.

E D İngilizce Cümle The principal importance o f rubella lies in Qie devastating effect this virus has on the fetus in utero, producing teratogenic effects and a continuing congenital infection. Bölme The principal importance / of rubella / lies / in the devastating effect / this virus has I on the fetus / in utero /, producing / teratogenic effects / and a continuing congenital infection. Parçaların Çevirisi başlıca önemi kızamıkçığın bulunmkktadır harabedici etkisinde - - - - ki bu virüs sahiptir fetüs üzerinde uterustaki - , - - oluşturarak teratojenik etkiler - ve - devamlı konjenital bir enfeksiyon İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze

d2 -----

başlıca önemi O

dl

kızamıkçığın

---

C1 b4 - - -

bulunmaktadır □ harabedici etkisinde

b3 b 2 -----

bu virüsün sahibolduğu

bj

uterustaki

- -

fetüs üzerinde

a3

oluşturarak

a2 - veı

devamlı konjenital bir enfeksiyon

teratojenik etkiler ı

243

EKOK

Değerlendirme

d

O

c

c

0

b

b

3 t

a

a

2 t

d

S=d+a+b+c Sonuçlanan Çeviri ürünü Kızamıkçığın başlıca önemi teratojenik etkiler ve devamlı konjenital bir enfeksiyon oluşturarak, uterustaki fetüs üzerinde bu virüsün sahibolduğu harabedici etkisinde bulunmak­ tadır -*■ etki sindedir.

(l 12 | İngilizce Cümle The manner in which the history is taken is important not only because it affects success in eleciting pertinent data but also because it may be of therapeutic value in itself. Bölme The manner / in which the history is taken / is / important /not only because it affects success /ineliciting / pertinent data / but also because itmay be / o f therapeutic value I in itself. Parçaların Çeviriri tarz ki öykü/anamnez alınır dır/-dir/-dur/-dür önemli sadece değil ki çünkü o başarıyı etkiler ortaya çıkarmaktaki /açıklamaktaki uygun veriler/i fakat ayr.. zamanda çünkü olabilir tedavisel öneme haiz başlı başına /haddi zatında tşiemler : (Ki) Rötuşundan Senteze ^

c2 cj

-----

tarz ® i -* anamnez alma tarzı öykünün/anamnezinalındığı!

bj

-----

-dır/-dir/-dur/-dür

□

244

önemli a3 sadece başarıyı etkilemesiyle değil

a2 al

.. t .

ortaya çıkarmaktaki/açıklamaktaki

..t.

uygun verileri

a6 fakat aynı zamanda olabilmesi nedeniyle a5 *4

..t.

tedavisel değere haiz

..t .

başlı başına /haddi zatında Değerlendirme

EKOK

a 2

t

S —c + a + b Sonuçlanan Çeviri ürünü Anamnez alma tarzı sadece uygun verileri ortaya çıkarmaktaki başarıyı etkilemesiy­ le değil fakat aynı zamanda başlı başına tedavisel değere haiz olabilmesi nedaliyle önemli­ dir.

Ingilizce Ciimle The patient's response to heparin must be observed closely by one o f these laboratory determinations, for the dose o f heparin required to maintain the clotting time at a therapeutic level may vary considerably with individuals or even the same patient at different times during the course o f treatment. Bolme The patient's response / to heparin / must be observed / closely / by one o f these laboratory determinations, / for the dose of heparin (required to maintain the clotting time at a therapeutic level ) may vary considerably / with individuals / or even the same patient / at different tiin».s /during the course of treatment. Parçaların Çevirisi hastanın cevabı heparine gözlenmelidir yakinen bu laboratuvar tâyinlerinden biriyle

245

çünkü heparin dozu adamakıllı değişebilir ki tedavi düzeyinde pıhtılaşma zamanını idame ettirmek için gerekir bireylerle -> bireylere göre ya da aynı hastayla bile aynı hastaya göre değişik zamanlarda tedavi süresi sırasında İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze

b2 bl *9

a8 a7

•6 a5

------------.... ---.... ...

al ' I a4 yada i ı GKOK

a« ” t*. J ..t.

a2 Zj

hastanın cevabı heparine gözlenmelidir yakinen bu laboratuvar tâyinlerinden biriyle heparin dozu adamakıllı değiştiğinden bir tedavi düzeyinde pıhtılaşma zamanını idame ettirmek için gereken bireylere göre aynı hastaya göre bile değişik zamanlarda tedavi süresi sırasında

b

Değerlendirme

a

b

@

a

0

S * b+a Sunuçlanan Çeviri ürünü Heparine hastanın cevabı bireylere göre ya da tedavi süresi sırasında değişik zaman­ larda aynı hastaya göre bile bir tedavi düzeyinde pıhtılaşma zamanını idame ettirmek için gereken heparin dozu adamakıllı değiştiğinden, bu laboratuvar tâyinlerinden biriyle yakinen gözlenmelidir.

[î 14 | İngilizce Cümle However, this type of cell change is not only non-specific but may also be artefactual, if only because it is hardly ever seen in comparable regions o f hypoxic change in the brains o f experimental primates fixed by perfusion in vivo.

246

Bölme

However,) this type o f cell change / is not only non-specific but may also be artefactual /, if only/because it is hardly ever seen / in comparable regions o f hypoxic change /in the brains o f experimental primates / fixed / by perfusion in vivo. Parçaların Çevirisi mamafih ((+) bu tip hücre değişikliği sadece non-spesifik değil fakat aynı zamanda bir artefakt/kalıntı ya da artıkla ortaya çıkan ancak doğru olmayan bir oluşum şeklinde de olabilir eğer ki o sadece dir çünkü o son derece nâdir görül Ur kıyaslanabilir hipoksik değişiklik bölgelerinde deney/sel -* deneysel olarak kullanılan memelilerin beyinle­ rinde/ki ki tesbit edilir canlıda perfüzyonla/doku içine sıvı verilerek İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze mamafih bu tip hücre değişikliği O

a? -----

sadece non-spesifik değil fakat aynı zamanda bir artefakt/kalmtı ya da artıkla ortaya çıkan ancak doğru olmayan bir oluşum şek­ linde de olabilir □

a6

olsa da / olsa bile

a5

son derece nâdir! görüldüğü için

a4

kıyaslanabilir hipoksik değişiklik bölgelerinde

a3

deneysel (olarak kullanılan) memelilerin beyinlerindeki

a2

tesbit edilen

al

canlıda perfüzyonla / doku içine sıvı verilerek

EKOK

Değerlendirme

b

G>

a

(S

S= b + a Sonuçlanan Çeviri Ürünü Mamafih, bu tip hücre değişikliği canlıda perfüzyonla tesbit edilen deneysel (olarak kullanılan) memelilerin beyinlerindeki kıyaslanabilir hipoksik değişiklik bölgelerinde son derece nâdir görüldüğü için olsa bile sadece non-spesifik değil fakat aynı zamanda bir artefakt şeklinde de olabilir. 247

115 İngilizce Cümle While the extent of neuronal destruction and that o f astrocytic proliferation are usually proportional, it must be borne in mind that when hypoxic damage attains the level o f infarction with total destruction of neurons, glia and even blood vessels, the associated astrocytic proliferation is then restricted to the periphery o f the necrotic region. Bplme While thé extent o f neuronal destruction and that of astrocytic proliferation are usually proportional, / it must be borne in mind / that, (when hypoxic damage attains the level of infarction with total destruction of neurons, glia and even blood vessels) the associated astrocytic proliferation is then restricted to the periphery o f the necrotic region. Parçaların Çevirisi ki o sırada nöronal harabiyet ile astrositik çoğalma çapı/miktan mutad olarak orantılıdır hatırda tutulmalıdır ki ilişkili astrositik çoğalma o zaman nekrotik bölgenin çevre­ sine sınırlıdır ne zaman ki hipoksik hasar nöronların, glia ve hatta kan damar­ larının total harabiyeti ile enfarktüs düzeyine erişir/çıkar İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze b^ ----ag

EKOK

-----

nöronal harabiyet ile astrositik çoğalma miktarı orantılı iken hatırda tutulmalıdır

a2 -----

ilişkili astrositik çoğalmanın o zaman nekrotik bölgenin çevre­ sine sınırlı olduğu

a^ -----

hipoksik hasar nöronların, glia ve hatta kan damarlarının total harabiyeti ile enfarktüs düzeyine çıktığı zaman

b

Değerlendirme

a

b

İ

t

a

d

O

S=b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü Nöronal harabiyet ile astrositik çoğalma miktarı mutad olarak orantılı iken, hi­ poksik hasar nöronların, glia ve hatta kan damarlarının total harabiyeti ile enfarktüs düzeyine çıktığı zaman, ilişkili astrositik çoğalmanın o zaman nekrotik bölgenin çevresine sınırlı oldu­ ğu hatırda tutulmalıdır. 248

116 İngilizce Cümle This is believed to be due to the fact that the series of transformations applied to

a sample containing a large proportion of identical values yields a large proportion o f zeros. Bölme This I is believed to be /due to tha fact /that the series of transformations (applied to a sample) (containing a large proportion of identical values ) yields a large proportion o f zeros. Parçaların Çevirisi bu/nu/n olduğuna inanılmaktadır gerçeği nedeniyle/yüzünden ki transformasyonlar serisi büyük oranda sıfıdar verir ki bir numuneye uygulanır ki büyük oranda idantik değerler içerir İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze

°1 a5 a4 a3

bu/nu/n olduğuna inanılmaktadır gerçeği nedeniyle/yüzünden transformasyonlar serisinin büyük oranda sıfırlar verdiği

a2

bir numuneye uygulanan

al

büyük oranda idantik değerler içeren Değerlendirme

EKOK

b

© m

S= b + a Sonuçlanan Çeviri Ürünü Bunun büyük oranda idantik değerler içeren bir numuneye uygulanan transformas­ yonlar serisinin büyük oranda sıfırlar verdiği gerçeği yüzünden olduğuna inanılmaktadır.

249

tngilizce Ciimle Since the inotropic response precedes the glycogenolytic response, it is evident that increased energy metabolism is a consequence o f increased heart work and not a causative factor. Bolme Since the inotropic response precedes the glycogenolytic response / it is evident / that increased energy metabolism is a consequence o f increased heart work / and not a causative factor. Parçaların Çevirisi

- ve -

madem ki inotropik cevap glikogenolitik yanıttan öncegelir aşikârdır ki artmış/artan enerji metabolizması artmış/artankardiyak ça­ lışmanın bir sonucudur ki o neden olucu bir faktör/etken değildir

İşlemler : (Ki) Rötuşundan Senteze inotropik cevap glikogenolitik yanıttan geldiğinden ag l i, I

EKOK

-----

önce geldiğinegöre;

aşikârdır O

ip

artan enerji metabolizmasının artmışkardiyak sonucu olduğu O

a2 - ve -

neden olucu bir etken olmadığı

çalışmanın bir

f_ l

b

Değerlendirme

a

b

İ t

a

İH

O

S=b+a Sunuçlanan Çeviri ürünü İnotropik cevap glikogenolitik yanıttan önce geldiğine göre, artan enerji metabo­ lizmasının artmış kardiyak çalışmanın bir sonucu olduğu ve neden olucu bir etken olmadığı aşikârdır. 118 Ingilizce Ciimle The available data suggest that increased tissue cyclic AMP levels resulting from catecholamine stimulation o f adenyl cycmase activity alter Catdiac mechanics by modulation of the basic calcium flux cycle o f the heart.

250

Bölme

The available data / suggest / that increased tissue cyclic levels (resulting from catecholamine stimulation o f adenyl cyclase) alter cardiac mechanics / by modulation / of the basic calcium flux cycle / o f the heart. Parçaların Çevirisi mevcut teknik bilgiler / veriler ileri sürmektedir / ortaya koymaktadır / telkin etmektedir ki artmış doku siklik AMP düzeyleri kardiyak mekanizmaya de­ ğiştirir ki adenil siklaz aktivitesinin kateşolamin uyarılmasından sonuç­ lanır modJlasyonu ile-/yoluyla temel kalsiyum akış siklusunun kalbin İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze

EKOK

bj

-----

mevcut veriler O

ag

-----

ortaya koymaktadır □

ag

-----

artmış dokiı siklik AMP düzeylerinin kardiyak mekanizmayı değiştirdiği/ni

a 4

-----

adenil siklaz aktivitesinin kateşolaminlerle uyarılmasından sonuçlanan

ag

-----

modülasyonu yoluyla

*2

-----

temel kalsiyum akış siklusunun

a^

-----

kalbin

b

Değerlendirme

a

b

a

IH

S = b +a Sonuçlanan Çeviri Ürünü Mevcut veriler, kalbin temel kalsiyum akış siklusunun modülasyonu yoluyla adenil siklaz aktivitesinin kateşolaminlerle uyarılmasından sonuçlanan artmış doku siklik AMP düzeylerinin kardiyak mekanizmayı değiştirdiğini ortaya koymaktadır.

119 lngilizce Ciimle The increased rate of tension development induced by catecholamines appears to

251

9+

be caused by an increased rate o f Ca influx across the sarcolemma during the plateau phase o f the action potential, whereas the increased rate of relaxation is probably attributable to an increased rate o f sequestration o f intracellular Ca by the sarcoplasmic reticulum. Bolme The increased rate o f tension development / induced / by catecholamines / appears to be caused / by an increased rate o f Ca influx / across the sarcolemma / during the plateau phase o f action potential, / whereas the increased rate o f relaxation is probably attributable to an increased rate o f sequestration of intracellular Ca - / by the sarcoplasmic reticulum. Parçaların Çevirisi tansiyon gelişmesinde artmış/artan hız/ı/a ki başlatılır / indükte edilir kateşolanimlerie/kateşdlaminler tarafından sebebiyet verildiği/verdiği görünümündedir/zannedilmektedir artmış kalsiyumun içe-akışı/nın/yla sarkolemmanın bir tarafından diğerine aksiyon potansiyelinin doruk devresi sırasında halbuki/oysa ki muhtemelen artmış relaksasyon hızı hücreleriçi kalsiyumun artmış hızına atfedilir sarkoplazmik retikulum yoluyla/aracılığıyla İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze tansiyon gelişmesinde artan hıza başlatılan

D1 “6

kateşolaminlerle

a5

artmış kalsiyumun içe-akışmın

a4

sarkolemmanın bir tarafından diğerine

a3

aksiyon potensiyelinin doruk devresi sırasında

a2

muhtemelen artmış relaksasyon hızının hücreleriçi kalsiyumun artmış hızına atfedilmesine karşın

sebebiyet verdiği zannedilmektedir

sarkoplazmik retikulum aracılığıyla EKOK

b

Değerlendirme

a S=b+a

252

b

(S

a

[D

Sonuçlanan Çeviri ürünü

Katoşolaminlerie başlatılan tansiyon gelişmesinde artan hıza, sarkoplazmik retikulum aracılığıyla muhtemelen artmış ralakasyon hızının hücreleriçi kalsiyumun artmış hızına atfedilmesine karşın, aksiyon potansiyelinin doruk devresi sırasında sarkolemmamn bir tarafından diğerine artmış kalsiyumun içe-akışmın sebebiyet verdiği zannedilmekte­ dir. Estetik Rötuş ve Editing 1—

2—

. muhtemelen sarkoplazmik retikulum aracılığıyla..." demek gerekir. Muhte­ melen bir zarftır ve tam-zamanlı fiil forsunda olan is + attributable kullanımı ile, sistem kriterlerine göre, a işaretinin başında yer almışı gerekmektedir. To cause ya da to be caused Türkçe’ye çeviri'de çatı değiştirmektedir. Kaynak metinde passive/edilgen çatıda gözlenen bu kullanım, Türkçe'de active/etken çatıda anlam kazanmaktadır.

120 İngilizce Cümle Incest refers to sexual activity or coitus between members o f the same family. Bölme Incest I refers / to sexual activity or coitus / between members of the same family.

1 Parçaların Çevirisi akraba aşkı atfeder/denir cinsel faaliyete ya da koitusa/cinsi münasebete aynı ailenin üyeleri arasında İşaretleme : Çift İşaretlemeden Senteze b-^ ----ag

-- --

a2 -----

akraba aşkı O atfeder/denir □ cinsel faaliyete ya da cinsi münasebete aynı ailenin üyeleri arasında

EKOK

b

Değerlendirme

a S=b + a

253

b

®

a

İH

Sonuçlanan Çeviri Ürünü

Akraba aşkı aynı ailenin üyeleri arasında cinsel faaliyete ya da cinsi münasebete denır.

121 İngilizce Cümle It usually refers to coitus between father and daughter, mother and son, or between siblings, but it may involve other close relatives such as stepchildren or uncles. Bölme It usually refers / to coitus / between father and daughter, / mother and son, /or between siblings, / but it may involve / other close relatives /such as stepchildren or uncles. Parçaların Çevirisi mutad olarak (+) atfeder/denir cinsel birleşime/koitusa baba kız arasında -, - - ana ve oğul (arasında) ya da kız-erkek kardeşler arasında fakat

içerebilir/kapsayabilir diğer yakın akrabaları üvey evlât veya amca/dayı/enişte gibi

işlemler : Çift işaretlemeden Senteze mutad olarak (+)

ı

—

atfeder/denir O

—

cinsel birleşime/koitusa □

—

baba kız arasında

,--

ana ve oğul (arasında)

4- bg ya da kız-erkek kardeşler arasında 1 ........ I ag fakat içerebilir/kapsayabilir □ diğer yakın akrabaları da O a^ . . . .

EKOK

b

üvey evlât veya amca/dayı/enişte gibi Değerlendirme

a 254

b

[2

0

a

GÖ

O

(+ ) S = b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü

Mutad olarak, baba kız, ana ve oğul ya da kız-erkek kardeşler arasında cinsel birleşime atfeder fakat üvey evlât veya amca, dayı, enişte gibi diğer yakın akrabaları da kapsayabilir.

1122 İngilizce Cümle Hie ban against incest is one o f the most stringent o f sexual prohibitions in all cultures. Bölme The ban / against incest / is / one of the most stringent o f sexual prohibitions / in all cultures. Parçaların Çevirisi yasaklama akraba aşkına karşı -dır/-dir/-dur/-dür en sert cinsel yasaklamalardan biri bütün kültürel toplumlarda İşlemler : Çift İşaretlemeden Senteze

c2 -----

EKOK

yasaklama O

C1

akraba aşkına karşı

bl a2 -----

-dır/-dir/-dur/-dür □ en sert cinsel yasaklamalardan biri

ax

bütün kültürel toplumlarda

c

Değerlendirme

c

b

b

a

a S = c +a +b

255

©

0 2t

Sonuçlanan Çeviri üriinii

Akraba aşkına karşı yasaklama, bütün kültürel toplumlarda en sert cinsel yasakl malardan biridir.

fÎ23~] İngilizce Cümle Surgery is followed by radiation therapy and sometimes additional chemotherap; Bölme Surgery I is followed / by radiation therapy / and sometimes by addition chemotherapy. Parçaların Çevirisi

- -- - ve -

cerrahi / ameüyat/ı izlenir ışın tedavisi ile bazan da ek kemoterapi /kimyasal tedavi ile

İşlemler : Dönüşüm, Çift İşaretleme'den Senteze bj

-----

ameliyatı / cerrahi girişimi O

ag

----

izler □

a^

----

ışın tedavisi

*2

- ve-

bazan da ek kemoterapi/kimyasal tedavi

(Not : İngilizce'den Türkçe'ye çeviri de 'is followed' da 'is caused' gibi passive voice (edilp çatı) yerine active voice (etken çatı) ile anlam kazanır. Bu farklılaşmaya neden iki dil ama daki ayrıcalıktır.) EKOK

b

Değerlendirme

a

b a

S= b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü Ameliyatı ışın tedavisi ve bazan da kemoterapi izler.

256

^ d

M ü İngilizce Cümle Unlike many solid tumours, metastatic breast cancer responds to a variety of chemotherapeutic agents. Bölme Unlike many solid tumours, ) metastatic breast cancer / responds / to a variety of chemotherapeutic agents. Parçaların Çevirisi Birçok sert/katı tümörlerin aksine ’(+) metastatik meme kanseri cevap verir -*■ cevap vermektedir birçok çeşit/çeşitli kemoterapötik etkenlere

İşlemler : Çift İşaretlemeden Senteze Birçok sert/katı tümörlerin aksine (+) bj

EKOK

-----

metastatik meme kanseri

a2 -----

cevap verir -*

a^

birçok çeşit / çeşitli kemoterapötik etkenlere

-----

cevap vermektedir

b

Değerlendirme

b

S= b + a Sonuçlanan Çeviri ürünü Birçok katı tümörlerin etkenlere cevap vermektedir.

aksine, metastatik meme kanseri çeşitli kemoterapötik

125 Ingilizce Ciimle Because o f their complexity, which is attributable to the considerable number of cell types involved in neoplasia and also to the variations found both within the major classes o f glioma and often in different parts o f one individual tumour, the problems entailed in their classificication have provoked considerable controversy. 257

Bölm e

Because of their complexity, / which is attributable / to the considerable number o f cell types / involved in neoplasia / and also to the variations / found / both within the major classes o f glioma / and often in different parts o f One individual tumour, / the problems / entailed / in their classification / have provoked / considerable controversy. Parçaların Çevirisi karmaşıklıkları nedeniyle ki atfedilebilir -— adamakıllı sayıda hücre tiplerine ki neoplazide/yeni oluşumda rol oynar ve aynı zamanda varyasyonlara/değişkenliklere ki bulunur gerek başlıca gliom sınıflarında gerekse çok kez bireysel bir tümörün farklı/değişik kısımlarında sorunlar ki karşı karşıya kalınır sınıflandırılmalarında tahrik/provoke etmiştir kaydadeğer/adamakıllı/hatırı sayılır bir polemik İşlemler ; (Ki) Rötuşundan Senteze karmaşıklıkları nedeniyle atfedilebilen adamakıllı sayıda hücre tiplerine neoplazide/yeni oluşumda rol oynayan ve aym'zamanda varyasyonlara/değişkenliklere bulunan gerek başlıca gliom sınıflarında çok kez bireysel bir tümörün farklı/değişik kısımlannda sorunlar O karşı karşıya kalınan , bl t a2 al EKOK

c

sınıflandırılmalarında tahrik/provoke etmiştir □ kaydadeğer bir polemik

Değerlendirme

b a 258

c

2

b

©

a

□

t

S= b + c+ a

Sonuçlanan Çeviri ürünü

Sınıflandırılmalarında karşı karşıya kalınan sorunlar, yeni oluşumda rol oynayan adamakıllı sayıda hücre tiplerine ve aynı zamanda gerek başlıca gliom sınıflarında gerekse çok kez bireysel bir tümörün değişik kısımlarında bulunan değişkenliklere atfedilebilen karmaşıklıkları nedeniyle, 1kaydadeğer bir polemik provoke etmiştir2. Estetik Rötuş ve Edi ti ne 1 —

Bu cümle'yi vurgulu bir şekilde ifade etmek de mümkündür. Böyle düşünüldüğü taktirde, (b) ile (c)'nin yerlerini değiştirmek yeterlidir. O zaman cümlemiz, "Yeni oluşumda rol oynayan......................... nedeniyle, sınıflandırılmalarında.......... so­ runlar kaydadeğer bir polemik provoke etmiştir" olur.

2 —

Bu cümleyi daha akıcı bir Türkçe ile noktalamak olanağı vardır : " .......... adamakıl­ lı bir polemik için tahrik /provokasyon olmuştur."

ÎÎ2 6 ~ İngilizce Cümle They then attempted to classifiy the tumours observed in terms o f the different morphological stages through which these cells pass in ontogenesis, using various metallic techniques to supplement ordinary staining methods. Bölme They (then) attempted to classify / the tumours / observed / in terms o f the different morphological stages / through which these cells pass in ontogenesis, / using / various metallic techniques / to supplement / ordinary staining methods. Parçaların Çeviriri daha sonra

-, - -

sınıflandırmaya çalıştılar tümörler/i ki gözlenirler) değişik morfolojik evreleri esas alarak ki ontogenezde bu hücreler geçirirler kullanarak çeşitli metallik teknikler takviye etmek için olağan boyama teknikleri/ni

259

İşlemler : (K i) Rötuşundan Senteze daha sonra

^ c3

sınıflandırmaya çalıştılar □

c2

bu tümörleri

C1

gözlenen

O

değişik morfolojik evreleri esas alarak ontogenezde bu hücrelerin geçirdikleri kullanarak a3

çeşitli metallik teknikler

a2

takviye etmek için

al

olağan boyama yöntemlerini

EKOK

Değerlendirme

c

[3

O

2 t 1 t

(+) S s= = a+b+ c Sonuçlanan Çeviri Ürünü Daha sonra, olağan boyama yöntemlerini takviye etmek için çeşitli metallik tek­ nikler kullanarak, ontogenezde bu hücrelerin geçirdikleri değişik morfolojik evreleri esas alarak gözlenen tümörleri sınıflandırmaya çalıştılar.

M 2 İngilizce Cümle Often it is the deeper parts o f the growth that show malignant change; this may be obvious to the naked eye but in some it is only demonstrated by the microscope. Bölme Often ) it is I the deeper parts o f the growth / that show malignant change; this I may be obvious / to the naked eye j but in some ) it is only demonstrated / by the microscope. Parçaların Çevirisi çoğu kez ( +) -dır/-dir/-dur/-dür büyümenin/oluşumun daha derin kısımlan 260

ki kötücül/habis bir değişiklik gösterir bu aşikâr olabilir çıplak göze/makroskopik olarak fakat bazıla­ rında (++) sadece (+++)

gösterilmektedir mikroskopla

İşlemler: (K i) Rötuşundan Senteze çoğu kez e

-dır/-dir/-dur/-dür □ büyümenin/oluşumun daha derin kısımları O

al

kötücül/habis bir değişiklik gösteren

C1

bu

O

aşikâr olabilir □ çıplak göze/makroskopik olarak fakat bazıla­ rında (++) sadece (+++)

EKOK

a2

gösterilmektedir □

al

mikroskopla Değerlendirme

e

e

d

d

i'TS = c + a + b (vi) b3

bir virüsün yeteneği O

b2

kontrol edecek

bl

....

a2 — * ai b

©

a

m

konakçının metabolik proçeslerini bağlıdır/dayanmaktadır □ gerek virüsün tabiatına/nicelik ve niteliğine gerekse konakçı hüc renin tipine

S= b+a (vii) replikatif siklüs sırasında/replikasyo n siklüsü sırasında bx ■* ■■

virüsler O 318

a5 -----

çeşitli farklı yöntemler

a4

iletmek için

a3

genetik bilgi

a2

bir nesilden diğerine

aı b

G>

a

m

kullanır/lar □

=b+a (viii) mamafih(+) temel tema/düşünce/yaklaşım O

C1

bl

....

a3 " * *

a2 al c

©

b

m

a

—dir/—dir/—dur/—dür □ ki spesifik mRNA 1ar geçiştirilmelidir -*• aktanlmalıdır/lar -*• spe­ sifik mRNA lann aktanlmalannm gerektiği viral nükleik asitten genetik bilginin başarılı bir ifadesi/belirtilişi ve düplikasyonu için

2t S= c + a+ b

(ix) C1

bı ■■■■ a3 ■ " * a2 al c

2t

b

©

a

0

bir defa/kez ki bu başarılır -*■ buj başarıldı mı/bu başarılmaya gör­ sün virüsler 0 kullanır/lar □ hücre komponentlerini/bileşenlerini mRNA'yı bir yerden diğerine geçirmek için/mRNA’nın yer deği­ şimini sağlamak için

S=b+ c+ a 319

V -

E L D E E D İL E N T A M M E T lN Ç E V İR İ Ü R Ü N Ü V İR Ü S / L E R lN R E P L İK A S Y O N U

Virüslerin çoğalmak için canlı bir hücreye ihtiyacı vardır. Konakçı hücre1 sadece enerji ve sentetik mekanizmayı değil fakat aym zamanda viral proteinlerin ve nükleik asit­ lerin sentezi için düşük moleküler ağırlıklı ön maddeleri de sağlamalıdır. Viral nükleik aat hayli örgütlenmiş bir şekilde bütün virüse özgül makromoleküller için kodlanacak genetik özelliği taşır. Birçok durumlarda, hücresel mekanizma viral nükleik asit konakçı hücreye2 girer girmez yeni virüs partiküllerinin sentezine doğru3 kendine özgü bir şekilde tekrar yön­ lendirilir. Mamafih, diğer olgularda, konakçı hücrenin4 metabolik süreçleri hücrenin vinl proteinleri ve nükleik asitleri sentez etmesine rağmen5 önemli olarak değişmemekteds. Bir virüsün yeteneği gerek virüsün nicelik ve niteliğine gerekse konakçı6 hücrenin tipine bağlıdır. Replikatif siklüs sırasında7, virüsler bir nesilden diğerine genetik bilgi iletmek için çeşitli farklı yöntemler kullanırlar. Mamafih, temel tema8, genetik bilginin başarılı belirti­ li şi ve duplikasyonu için viral nükleik asitten spesifik mRNAlann aktarılmalarının gerektiğidir9. Virüsler, bu başarıldı mı, mRNA mn yer değişimini sağlamak için hücre bileşenlenni kullanırlar. V I-

E S T E T lK R Ö T U Ş V E E D ÎT ÎN G

1-

Çeviri Notlan (b)'de de belirtildiği gibi konakçı hücre deyimi doğru değildir. Bun^ konak hücre ya da konak olarak işlev gören hücre demek gerekir. . . . konak hücreye... " . . . sentezi yönünde" demek daha iyi. . . . konak hücrenin... . . . sentez etmekle beraber.. . . . . konak__ Bu kullanımı açıp, "Aynı atasal yapıda yeni virüs oluşumu siklüsü sırasında,” &yebiliriz. "Esas görüş" demek daha yerinde olur. \ . . . asitten spesifik mRNAlann aktarılmalannın gerekli olduğudur."

2 3 4 5 6 7

-

89 -

320

PASAJ ONÜÇ Essential drugs are those that satisfy the health care needs o f the majority o f the Mpulation; they should therefore be available at all times in adequate amounts and in the ippropriate dosage forms. The choice o f such drugs depends on many factors, sucn as the pattern o f prevalent diseases; the treatment facilities; the training and experience o f the available personnel; the financial resources; and genetic, demographic, and environmental factors. Only those drugs should be selected for which sound and adequate data on efficacy and safety are available from adequate clinical studies and for which evidence o f performance in general use in a variety o f medical settings has been obtained. Each selected drug must be available in a form in which adequate quality, including bioavailability, can.be assured; its stability under the anticipated conditions o f storage and jse must be established.

(WHO, The Use of Essential Drugs, Geneva, 1983, p , 9)

SÖZCÜK DAĞARCIĞI essential drugs: temel droglar that satisfy: tatmin eden; karşılayan health care needs: sağlık bakım ihtiyaçtan ya da gereksinimleri the majority: çoğunluk population: nüfus therefore: dolayısıyla available: mevcut; piyasada mevcut at all times: her zaman adequate amounts: yeterli miktarlar appropriate dosage forms: uygun dosaj şekilleri the choice: seçimi selection: seçim depends on: - a'yaI -e'ye bağlıdır, dayanmaktadır such as: gibi the pattern o f prevalent disease: mevcut hastalık şekli treatment facilities: tedavi imkânlan training: staj experience: tecrübe, deneyim

321

available personnel: mevcut personel financial resources: man kaynaklar genetic, demographic and environmental factors: genetik, demografik ve çevre faktöıla only should be selected: sadece o droglar seçilmelidir sound and adequate data: sağlam ve yeterli veriler efficacy and safety: etkinlik ve emniyet clinical studies: kliniksel incelemeler evidence o f performance: kullanılabilirlik delili ya da kanıtı general use: genel kullanım a variety o f medical settings: çeşitli tıbbî durumlar to obtain: elde etmek quality: kalite including bioavailability: biyolojik yararlılık dahil to aşure: garanti etmek; temin etmek stability: dayanıklılık anticipated: beklenilen conditions o f storage: depolama koşullan must be established: tesbit edilmelidir

TAM METİN TÜRKÇE ÇEVİRİ Temel droglar nüfusun çoğunluğunun sağlık bakım gereksinimlerini karşılıyı droglardır; dolayısıyla, yeterli miktarlarda ve uygun dosaj şekillerinde her zaman mevo olmaları gerekir. Bu tür droglann seçimi mevcut hastalıkların şekli, tedavi imkânları, mevcut eleraa lann eğitim, staj ve deneyimi, malı kaynaklar ve genetik, demografik ve çevre faktörleri 0 birçok faktörlere dayanmaktadır. Yeterli kliniksel incelemeler sonucu etkinlikleri ve salimen kullanabileceklerine dİ sağlam ve yeterli verileri ortaya konulup çeşitli tıbbi durumlarda genel kullanımda k d nılabileceklerine ilişkin kanıtlan elde edilmiş olan droglar sadece seçilmelidir. Seçilmiş bulunan her drog, biyolojik yararlılık dahil yeterli kalitenin garanti e4 diği bir şekilde olmalıdır; beklenilen depolama ve kullanım koşullan altında dayanıkU( tesbit edilmelidir.

(Dünya Sağlık Teşkilâtı, Temel Drog Kullana Cenevre, 1983, s. 9) '

322

ONDÖRT Tracheotomy is done to form a temporary opening in the trachea. Traecheostomy, te wfcfch the trachea is brought to the skin and sewed in place, provides a permanent opening. Usually tracheostomy is done in connection with laryngectomy. Basically there are two groups of patients requiring tracheotomy. Occasionally tracheotomy is done in other patients for somewhat special reasons—for example to reduce the dead air space in a patient with chronic pulmonary disease or to provide a convenient and safe method o f administering positive pressure ventilation in a comatose or unconscious patient. Patients iirthe first group have an obstruction at or above the level o f larynx. The obstruction is caused by conditions such as carcinoma o f the larynx (Pig. 9—1), foreign bodies in the larynx, angioneurotic adema o f the larynx, severe infections o f the neck, larynx and oral cavity, and trauma to the mandible or tongue. Patients with tracheal stenosis or tracheosophageal fistula may also require tracheotomy. These patients are in danger o f asphyxia. All that is needded to restore an! air - way is to provide an opening into the trachea under the point o f obstruction.

(David D. DeWeese and William H. Saunders, Textbook of Otoloryngology, Saint Louis . The C. V. Mosby Co., 1968, s. 129.)

II -

SÖZCÜK DAĞARCIĞI

tracheotomy : trakeotomi; trakeamn ön duvarını kesitle açma is done: yapılır temporary opening: geçici bir açıklık/delik trachea: trakea tracheostomy: trakeostomi; trakeamn ön duvarında delik açma the skin: deri is sewed in place: yerine dikilir to provide: sağlamak a permament opening: kalıcı/devamlı bir açıklık/delik usually: mutad olarak, alışılagelmiş tarzda in connection with: ile ilgili olarak; ile bağlantılı olarak basically: temel olarak, esasen patients requiring...:... gerektiren hastalar occasionally: arasıra, zaman zaman for somewhat special reasons: oldukça özel nedenlerle

323

for example: örneğin, meselâ to reduce: azaltmak the dead air space: öKi hava alanı/mesafesi chronic pulmonary disease: kronik akciğer hastalığı a convenient and safe method: uygun/ kolay ve emin bir yöntem administering positive pressure ventilation: pozitif basınçlı havalandırma uygu laması/uygı layarak comatose or unconscious: komatoz ya da şuuru kapalı obstruction: obstrükâyon, tıkanma, engel at or above the level: seviyesinde ya da seviyesi üstünde is caused by: ile sebebiyet verilir conditions: durumlar, koşullar such as: gibi carcinoma o f the larynx: larenks karsinomu foreigh bodies: yabancı cisimler angioneurotic edema: anjionörotik ödem severe infections: şiddetli/ciddi enfeksiyonlar the neck, larynx, and oral cavity: boyun, larenks ve oral kavite trauma: travma the mandible or tongue: mandibula ya da dil tracheal stenosis: trakeal stenoz/darlik tracheoesophageal fistula: trakeoösofageal fistül in danger o f atphyxia: asfîksi tehlikesinde

III—

SİSTEMATİK ÇEVİRİ İLE IKI ÖRNEK CÜMLE

(i)

bg -----

trakeostomi O

bı

ki trakea cilde getirilir ve getirildiği yere dikilir -►trakeanm cilde getirilip getirildiği yere dikildiği

-----

sağlar/sağlamaktadır □ devamlı bir açıklık/delik EKOK

b

Değerlendirme

a

b

0

a

S

S= b +a (ii)

arasıra (+) b^ -----

trakeotomi O

Sj

yapılır □

j

324

z l" * 'l al |

•

^'^e r hastalarda oldukça özel nedenlede

— örneğ

a6

' - azaltmak için t ölü hava alanmı/mesafesini

a5 t a4

bir hastada

t krgnik akciğer hastalıklı

a3 ya da

sağlamak (için)

a10| t

uygun/kolay ve emin bir yöntem t pozitif basınçlı hava/landırma uygulamasında t ı EKOK

b

a7İl

komatoz ya da şuuru kapalı bir hastada

Değerlendirme

a

b

©

a

Ci

W s = b+a IV -

E L D E E D İL E N T A M M E T İN Ç E V İR İ Ü R Ü N Ü

Trakeotomi trakeaya geçici bir delik oluşturmak1 için yapılır. Trakeanın cilde getirilip getirildiği yere dikildiği trakeostomi devamlı bir açıklık2 sağlamaktadır. Mutad olarak, trakeostomi latengektomi ile bağlantılı olarak yapılır. Temel olarak, trakeotomi gerektiren3 iki grup hasta vardır. Arasıra, trakeotomi oldukça özel nedenlerle ------ örneğin kronik akciğer hastalıklı bir hastada ölü hava ala­ nını4 azaltmak ya da komatoz ya da şuuru kapalı bir hastada pozitif basınçlı havalandırma uygulamasında uygun5 ve emin bir yöntem sağlamak için yapılır. tik gruptaki hastaların larenks seviyesinde ya da üstünde bir obstrüksiyonlan vardır. Obstrüksiyona larenks karsinomu (Şekil 9—1), larenkste yabancı cisimler, larenksin anjionörotik ödemi, boynun, larenksin ve oral kavitenin şiddetli5 enfeksiyonu, ve mandibula ya da dil travmaları gibi durumlar neden olur6. Trakeal stenoz ya da trakeoösofageal fıstülü olan hastalar da trakeotomiye ihtiyaç gösterebilirler. Bu hastalar asfıksi tehlikesindedirler7. Hava yolunun restore edilmesi8 için gereken tüm uygulama, obstrüksiyon noktası altında trakea içine doğru9 bir açıklık sağlamaktır.

325

ESTETİK RÖTUŞ VE EDİTiNG

1— 2—

" . . . geçici bir delik açmak" demek daha iyi. . . . kalıcı bir delik... Bunu, "trakeotomi'ya ihtiyaç gösteren" olarak belirtmek daha doğru olur. . . . ölü hava mesafesi.. . "Şiddetli" yerine "ciddi" sözcüğünü kullanmak gerekir. Cause fiili, her zaman olduğu gibi Türkçe'ye geçişte çatı değiştirerek anlam kazan­ mıştır. Bu cümle Türkçe'de, "Bu hastalar asfiksi tehlikesi ile karşı karşıya bulunmaktadır" şeklinde daha güzel bir ifade ile belirtilebilir. "Restore edilmesi" yerine "düzeltilmesi" kullanılabilir. Sadece, "trakea'ya" da denebilir.

o> cn

CO

V -

7— 8— 9—

326

PA SA J ONBEŞ Whether the general anesthetic is administered by inhalation or intravenously, the desired effect is loss o f consciousness at a safe and controlled rate. The anesthetic achieves this by depressing the central nervous system and consequently altering the "normal respiratory pattern and interfering with the normal mechanism o f gas exchange.' ' Anesthetics are not immediately exhaled or excreted; therefore, their residual effects during the immediate postoperative period can significantly depress the medulla, the central control o f respiration. As a result, the respiratory drive is not as responsive to carbondioxide as it is in the unanesthetized patient, and varying degrees o f alveolar hypoventilation will occur. Hypoventilation can also result from the residual effects o f muscle relaxants such as sucdnylcholine chloride, tubocurarine chloride, pancuronium bromide, and gallamine. These are commonly used in conjunction with the general anesthetics and affect contrac­ tion o f the muscle at the neuromuscular junction.

(Association

of

Operating

Denver, 28 :6 , 1046, 1978.)

II -

SÖZCÜK DAĞARCIĞI

general anesthetic: genel anestetik is administered: verilir, uygulanır inhalation: enhalasyon; içe nefes alma intravenously: entravenöz olarak, ven içine the desired effect: arzulanan etki loss o f consciousness: şuur kaybı safe: salim, emin controlled rate: kontrollü hız to achieve, başarmak, gerçekleştirmek by depressing: deprese ederek, baskılayarak the central nervous system: merkezî sinir sistemi consequently: bunun sonucu olarak by altering: değiştirerek normal respiratory pattern: normal solunum şekli to interfere: kanşmak, müdahale etmek; to intervene: müdahale etmek mechanism o f gas exchange : gaz değişimi mekanizması immediately: derhal to exhale: dışa solumak

327

Room

Nurses,

to excrete: itrah etmek; at(il)mak therefore: dolayısıyla residual effects: kalıntısal etkiler immediate postoperative period: ameliyat sonrası sürenin hemen sonrası the medulla: ilik respiration : solunum as a result: bunun bir sonucu olarak the respiratory drive: solunum çabası responsive: cevap verici as it is: olduğu kadar unanesthetized patient: anestezi olmamış hasta varying degrees: değişen dereceler alveolar hypoventilation: alveolar hipoventilasyon to occur: vukubulmak can also result from: —dan/—den da/de sonuçlanabilir/olabilir muscle relaxants: kas gevşeticileri are commonly used: yaygın bir şekilde kullanırlar in conjunction with: ile bağıntılı olarak; ile birlikte to affect: etkilemek; to effect: uygulamak; an effect: bir etki contraction: kasılma the neuromuscular junction: nöromüsküler kavşak, kesişme/bitişme noktası III -

G R A M E R V E Ç E V İR İ N O T L A R I

(a)

Kaynak metinde "whether" ile başlayan cümlecik aslında dilek kipi espn ■.'inde­ dir. Bunu çevirirken, "ister . . . isterse” kullanımından ya da —sı - sı --su-sü Anahtarından yararlanmakta yarar vardır. İngilizce'deki ". . . .by depressing ,altering . . . and interfering., kullanımına dikkat etmek gerekir. Bu cümle'de "by" edatı üç yerde de geçerli olup tekrarlanma­ sı çeviri işlemlerinde Ortak Parantez işlemine işaret etmektedir. ". . . the medulla, the central control o f respiration" denirken isiu.o^n sonra sıfat durumunu gözlemek ve bunun aslında ". .. the medulla which is the central control o f respiration” olduğunu not etmek, çeviriyi buna göre yapmak gerekir. " . . . as responsive as it is" kullanımı birinci derecede iyelik durumunu örnekle­ mektedir. Aynı cümle de "is not" bağımsız tam - zamanlı bir fiil işlevini görmek­ tedir.

(b)

(c)

(d)

IV -

C Ü M L E C Ü M L E S İS T E M A T İK Ç E V İR İ 0) c„

- — - ister genel anestetik enhalasyon/içe soluma isterse veri içine yapıl­ sın

Cj

-.>-- arzulanan etki O

V

-----

9

—dır/dir/—dur/—dür

— - şuur kaybı

328

□

salim ve k on tro llü bir hızla -»■ hızda

aı c

®

b

[1

a

21 S = c + a+ b

(ü)

anestetik O bunu başarır -» gerç e k le ş tirir □ a^ P~-' • - ı

m erk ezi sinir sistem ini baskılayarak

ve bunun sonucu olarak '

" norm al solunum ş e k lin i" d e ğ iş tire re k

ve

kanşarak

t “ norm al gaz d e ğiş im i m ekanizm asına"

© a S = b + a ( iü )

dj

—

-

c-^

-- - -

an estetikler

O

hem en/derhal d ışa solunm az y a da atılm az kalıntısal etk ile ri

U1 a3

a2 al

□

O

a m e liyat sonrasını hem en izle y en süre iç in d e adam akıllı baskılarlar

□

iliğ i ki m erk e zi solunum kontrolüdür olan

a ©

S = (d + c) + (b + a) 329

-»■ m erk e zî solunum k on trolü

(iv )

bunun sonucu o l a r a k ^ solunum çabası O

C1

d e ğ ild ir □

dl

a yn ı oranda k a rb o n d iy ok site cevap verici

c3

o ld u ğu kadar

c2 C1

anestezi olm am ış hastada .ve

bl

vukubulacaktır □

al e

©

d

S

c

2t

b

©

a

a

d e ğ iş e n d erecelerd e alveolar h ip ova n tilasyon O

( + ) s = (c + a + b ) + (b + a) (v ) h ip ova n tilasyon O

bl

de son u çlanabilir □

a4

kas gevşeticilerin in kalıntısal etk ilerin d en

a3

gibi

a2

sukk inilk olin k lorid , tubokurarin k lorid , pan k u ron yu m b rom id

al

ve gallam in b

©

a

a S= b + a

(v i)

bunlar O yaygın olarak

(+)

b9

kullanılmaktadır

□

genel an estetiklerle b a ğ ın tılı olarak/birlikte ve, 3

a2

e tk ilerler □ kas kasılması/nı

330

a-^ ----c

• kasılmalardan koordine/uyumlu motor faaliyeti O

bl

vukubulur O

a2

dış kökenli ennervasyonun total yokluğunda

al d

EKOK I

Değerlendirme

d

0

c

c

0

b

b

©

a

a

0

S = (d + c) + (b + a)

(vi) barsak O alır □ ikili/çift bir ennervasyon

a4

otonomik sinir sisteminden

a3

parasempatetik kolinerjik aktivitenin genellikle barsak düz sının faaliyetini artırması sonucu

al ve

a2 EKOK

b

sempatetik adreneıjik faaliyetin bunu genellikle azaltması sonucu

Değerlendirme

a

b

©

a

0

S= b+ a

340

(vü) parasempatetik lifler O —dir/—dir/—dur/—dür □ preganglionik ve genellikle , „ - - - ..............sonlanır/lar U

“3

sinir hücrelerinde/hücreleri üzerinde

a2

miyenterik ve submukoz sinir ağlarının

al EKOK

d

Değerlendirme

c

d

0

c 'b 2 t

b

a

01

S = (d + b + c) + (a) (vüi) sempatetik lifler O —dır/—dir/—dur/—dür □ postganglionik ve

1

sinir hücrelerinde sonlanır/lar □

a3

i ı

EKOK

e

bunların çoğu/nluğu da O

hernekadar da ki bazıları kan damarlarını ennerve eder larının kan damarlarını ennerve etmelerine rağmen

2

ve

1

bazı­

hernekadar da ki diğerleri doğrudan doğruya barsak düz kası hücreleri üzerinde sonlanır gibi görünür -*■ diğerlerinin doğrudan doğruya barsak düz kası hücreleri üzerinde sonlanır gibi görünme­ lerine rağmen Değerlendirme

e

®

d

d

0

c

c 2t

b

b

0

a

a

0

S = (e + c + d) + (b + a)

341

T A M M E T İN Ç E V İR İ Ü R Ü N Ü G A S T R O E N T E S T İN A L Y O L U N E N N E R V A S Y O N U / S İN İR L E D Ö Ş E N M E S İ Gastroentestinal yolun yapısında varolan başlıca iki sinir lifi ağı vardır: dış boylam­ sal ve orta dairesel kas tabakaları arasında, miyenterik sinir ağı (Auerbach pleksusu); ve orta dairesel tabaka ve mukoza arasında, submukoz sinir ağı (Meissner pleksusu) (Şekil 26—l ) . 11 Sinir ağlan barsak ya da mukoza duvarının içindeki alıcılardan çıkan uzantılı sinir hücrele­ rini içerirler. Muhtemelen mukozal alıcılar barsaksal içeriklerin terkibini algılayan kimyasal alıcılar ya da barsak duvarının gerilimine duyarlı olan mekanik alıcılardır. Sinir hücreleri mukozadaki hormon - salgılayıcı hücreleri ve tüm; kas tabakalannı ennerve ederler. Sinir ağ­ lan peristaltik ve diğer kasılmalardan sorumludurlar ve2 uyumlu motor faaliyeti dış kökenli ennervasyonun total yokluğunda vukubulur. Barsak parasempatetik kolineıjik aktivitenin genellikle barsak düz kasının faaliye­ tini artırması ve sempatetik adrenerjik faaliyetin bunu genellikle azaltması sonucu otonomik sinir sisteminden ikili bir ennervasyon alır. Parasempatetik lifler preganglioniktir ve3> genel­ likle miyenterik ve submukoz sinir ağlannın sinir hücreleri üzerinde sonlanırlar. Sempatetik lifler postganglioniktir ve bunların çoğunluğu da, bazılannm kan damarlannı ennerve etme­ sine ve diğerlerinin doğrudan doğruya barsak düz kası hücreleri üzerinde sonlanır gibi görün­ melerine rağmen, sinir hücrelerinde sonlanırlar.41 E S T E T İK R Ö T U Ş 1—

2— 3— 4—

Bu cümleyi şu şekilde yazmak dilimiz açısından akıcılık sağlar: Dış boylamsal . . . . olmak üzere gastroentestinal yolun yapısında var olan başlıca iki sinir lifi ağı var­ dır (Şekil 26-1). . . . sorumlu olup uyumlu motor faaliyeti... . . . preganglionik olup genellikle . . . Bazılannm kan damarlannı rağmen, sempatetik lifler postganglionik olup sinir hücrelerinde sonlanırlar.

342

PASA J ONSEKlZ The magnitude o f the problem o f trauma in the United States is probably not adequately appreciated. In this country trauma is the leading cause o f death in the first three decades o f life. It ranks overall as the fourth leading cause o f death in file United States today; if arteriosclerosis is considered as a single entity, trauma is the third leading cause o f death. Fifty million injuries occur annually in the United States, over ten million o f them being disabling. Over 100,000 deaths occur each year from accidents. Automobile accidents alone kill more Americans each year than were lost during the entire Korean conflict. Unlike many serious disease entities in the United States, the incidence o f and mortality from injuries are increasing each year. Accident patients take up to 22 million hospital bed days a year in the United States — more than ara needed to take care o f the delivery o f all the babies in a given year, more than are needed by all the heart patients, and four times more than are needed by all cancer patients. Even during wartime, deaths from accidents always exceed battle deaths. In World War II, United States battle deaths were 292,000; accidental civilian deaths during the same period in the United States alone were 450,000. And more military personnel die from accidents than from combat during a period o f national involvement.

(Seymour 1. Schwartz ve ark.} Principles o f Surgery, Newyork: M cG ra w -H ill Book Co., 1979, Cilt I, s. 210.)

II - SÖZCÜK DAĞARCIĞI trauma: travma magnitude: büyüklük; önem is not adequately appreciated: yeterince takdir edilmemektedir the leading cause : en önde/başta gelen neden the first three decades o f life: hayatın ilk otuz yılı it ranks overall: tümünün başmda gelmektedir; tümü içinde ilk/ şurayı almaktadır; toplam olarak sırayı almaktadır. arteriosclerosis: arteryoskleroz; arterlerin sertleşip kalınlaşarak esnekliklerini kaybetmesi is considered as: olarak kabul edilmektedir a single entity: tek bir antite; kendine özgü belirtileri olan tek bir hastalık injuries: incinmeler, zedelenmeler, yaralar; wounds: yaralar to occur: vukubulmak annually: yılda; yıllık (olarak)

over ten million: on milyondan fazla to disable: sakat bırakmak accidents: kazalar automobile accidents alone: sadece otomobil kazalan to kill: öldürmek than were lost: hayatını kaybedenlerden; ölenlerden the entire Korean conflict: bütün Kore savaşında; conflict: mücadele; war: savaş unlike: aksine serioııs disease entities : ciddî hastalık antiteleri incidence: ensidans, sıklık mortality: ölüm each year: her yıl accident patients: kaza hastalan take up to: —a/—e kadar almaktadır/tutmaktadır 22 million hospital bed days: 22 milyon ıastane yatak/gün a year: yılda; bir yıl to need: ihtiyaç duymak, gerekmek to take care: bakım sağlamak; icab etmek delivery: doğum; doğum yap(tır)ma in a given year: belirli bir yılda heart patients: kalb hastalan cancer patients: kanser hastalan wartime: savaş sırası/nda to exceed: aşmak, geçmek battle deaths: savaş ölümleri accidental civilian deaths:kaza sonucu ölen halk the same period: ay m süre military personnel, asken personel combat: savaş national involvement: millî seferberlik III -

C Ü M L E C Ü M L E S İS T E M A T İK Ç E V İR İ (i)

b2 -----

travma problemininbüyüklüğü/önemi O A.B.D.'de

muhtemelen W a^

b

-----

yeterince takdir edilmemektedir □

(D S = b + ( +) a

(ii)

bu ülkedi+) c^

-----

b^ -----

travma O —dır/—dir/—dur/—dür □

344

en başta/en önde gelen ölüm nedeni

a2

hayatın ilk otuz yılında

aı c

®

b

□

a

2t (+>S = c + a + b

(W) d3 - -

d2 ---■ di

;■■■

c2 " " cı

----

bl

•■■■

al

■■■■

d

m

c

®

b

a

a

yer almaktadır O tümü içinde dördüncü başta gelen ölüm nedeni olarak bugün A.B.D.'de eğer arteryoskleroz bir antite olarak kabul ediliyorsa - - - - arteryoskleroz bir antite olarak kabul edildiği taktirde travma O —dır/—dir/—dur/—dür O üçüncü başta gelen ölüm nedeni

2t S = (d) + (c + a + b)

(iv)

cı

■■■■

bl

■■■■

a3 ■■■■

vukubulmaktadır yılda -*■ her yıl A.B.D.'de

a2 ai

elli milyon yara/lanma

" "

on milyondan çoğu sakat bırakıcı olmak üzere

c b

a

a

2t S= c+a+ b

345

(V)

100.000'nin üstünde ölüm

bl a3

- - --

a2 .......

®

a

0

her yıl kazalardan

ai b

vukubulmaktadır □

S= b+ a (vi)

C1 b3 - - --

sadece otomobil kazaları O

b2

daha fazla/çok Amerikalı

bı

her yıl

a2

hayatlannı kaybedenlerden

aı c

2>

b

[1

a

21

■■■•

öldürmektedir □

bütün Kore savaşı sırasında

S= c + a+ b (vii) A.B.D.'de birçok ciddî hastalık antitelerinin aksine

1 b1 1 -----

1bg

ve -----

yaralanma sıklığı ° yaralanmadan ölüm artmaktadır □

aj b

(D

a

E

-----

her yıl

(+ )S * b + a (vüi) c. t

-----

b^ -----

kaza hastalan O tutmaktadır □ 346

22 milyon hastane yatak/gün yılda A.B.D.'de ihtiyaç olandan daha fazla bebek doğumu bakımını çözümlemek için belirli bir yılda ihtiyacı olduğundan daha fazla bütün kalb hastalannm ihtiyacı olduğundan dört misli daha fazla tüm kanser hastalannm

©

S= c + a+ b (ix) her zaman (++)

savaş sırasında bile (+) kazalardan ölümler O aşmaktadır/geçmektedir □

a2

savaş ölümleri/ni

al b

©

a

s

(+)s =b + (++); ikinci Dünya savaşında ^ Amerika -*■ Amerikanın savaş ölümleri O

fl el

•••■

290.000

dı

kazalarda ölen sivil halk ©

c3 c2

idi □

•---

C1 •••■

aynı süre içinde sadece A.B.D.'de 347

idi □ 450.000 f

G>

e

m

d

2t

c

b

m

a

2t (+)s = (f + d + e ) + ( c + a + b ) v e (+ )

M

b1 - - - -

a4 a3 " "

a2 al

daha fazla/çok asken personel O ölmektedir □ kazalardan savaştan -»■ savaştakine kıyasla ulusal bir mücadele/seferberlik süresi içinde

b a

E (+)s = b + a

I V - E L D E E D İL E N T A M M E T İN Ç E V İ R İ Ü R Ü N Ü A.B.D.'de travma probleminin önemi muhtemelen yeterince takdir edilmemektedir. Bu ülkede travma hayatın ilk otuz yılında en başta gelen ölüm nedenidir. Bugün A.B.D.’de tümü içinde dördüncü başta gelen ölüm nedeni olarak yer almaktadır1; travma, arteryoskleroz bir antite olarak kabul edildiği taktirde, üçüncü başta gelen ölüm nedenidir. Elli milyon yaralanma, on milyondan çoğu sakat bırakıcı olmak üzere A.B.D.'de her yıl vukubulmaktadır2. 100.000'nin üstünde ölüm kazalardan her yıl vukubulmaktadır3. Sadece otomobil ka­ zaları bütün Kore savaşı sırasında hayatlınnı kaybedenlerden her yıl daha fazla Amerikalıyı öldürmektedir4. A.B.D.'de birçok ciddi hastalık antitelerinin aksine, yaralanma sıklığı ve yaralanmadan ölüm her yıl artmaktadır. Kaza hastalan — belirli bir yılda bebek doğumu bakımını çözümlemek için ih­ tiyaç olandan daha fazla, bütün kalb hastalannın ihtiyacı olduğundan daha fazla, tüm kanser hastalannın ihtiyacı olduğundan dört misli daha fazla — A.B.D.'de yılda 22 milyon hasta­ ne yatak/gün tutmaktadır5. Savaş şurasında bile, kazalardan ölümler her zaman savaş ölüm­ lerini geçmektedir, ikinci Dünya Savaşmda, Amerikanın savaş ölümleri6 290.000 idi; sade­ ce A.B.D.'de aynı süre içinde kazalarda ölen sivil halk7 450.000 idi. Ve daha fazla8 askerî personel ulusal bir seferberlik süresi içinde savaştakine kıyasla kazalardan ölmektedir. 348

e s t e t ik r ö t u ş v e e d it in g

"Bugün A.B.D.'de bütün ölüm nedenleri arasında, dördüncü başta gelen ölüm nedenidir" demek daha iyi. Cümle'yi şu şekilde sunmak daha akıcı olur: Her yıl A.B.D.'de on milyondan çoğu sakat bırakıcı/sakatlığa neden olucu olmak üzere, elli milyon yaralanma vukubulmaktadır. "Her yıl kaza sonucu 100.0OO'nin üstünde insan hayatlarını kaybetmektedir" daha anlamlı olur. "Her yıl, daha çok sayıda Amerikalı'nın ölümüne neden olmaktadır" Türkçe'de daha akıcı olur. Bu cümle'yi, çizgileri kaldırmak istediğimiz taktirde, şu şekilde de ifade etmek mümkündür: "Belirli bir yılda .... olan kaza hastalan, A.B.D.'de yılda........ yatak/gün işgal etmektedir." . . . can kayıplan... . . . kazalarda hayatlannı kaybedenlerin sayısı.. . Ve daha çok sayıda.. .

349

PASAJ ONDOKUZ C A T SCRATCH FE V E R (Benign Lym phoreticulosis) Cat scratch fever is characterized by malaise, fever, and regional lymphadenitis. A catscratch, cat bite, or merelycontact with cats generally occurs a few days before on­ set. The primary reaction may be acutaneous or vesicular lesion at the site o f scratch, followed by inflammation, and frequently suppuration, o f the regional lymph nodes. Lymphadenitis may persist for one - three weeks or longer. An ocular manifestation takes the form o f the oculoglandular symptom complex, similar to that which may occur in nocardiosis, tularemia, and tuberculosis. Heat-inactivated suspensions of infected lymph nodes or heat-inactivated pus from a bubo serve as skin-test antigens. They yield a tuberculin type o f erythematous reaction about 24 hours after inoculation into convalescents. The agent may belong to the Chlamydiae. Stained sections o f infected lymph nodes in some cases were reported to contain elementary bodies similar in appearance to those o f Psittacosis. Furthermore, convalescent sera from patients with cat scratch-fever sometimes fix complement in the presence o f Psittacosis-LGV group antigen.

ark., Review of California: Lange Publication, 1976, s. 459.) (E. Jawetz

Microbiology,

II -

S Ö Z C Ü K D A Ğ A R C IĞ I

cat scratch fever: kedi tırmığı hastalığı benign lymphoreticulosis: selim/iyi huylu lenforetiküloz is characterized with: ile karakterizedir malaise: kırıklık fever: ateş regional lymphadenetis: bölgesel lenfadenitis a cat scratch : kedi tırmalaması cat bite : kedi ısırması merely : sadece contact with cats : kedilerle temas a few days: birkaç gün onset: başlangıç the primary reaction: primer/başbca reaksiyon cutaneous or vesicular: kutanöz ya da veziküler at the site of: yerinde followed by: tarafından izlenen, izlediği inflammation: ihtihap, yangı, enflamasyon 350

ve

Medical Medical

frequently: sıklıkla, sık sık, sık olarak suppuration: süpürasyon, cerahat regional lymph nodes: bölgesel lenf bezleri may persist: ısrarla devam edebilir or longer: ya da daha uzun bir süre (için) ocular manifestation: göz belirtisi takes the form: şeklini alır oculoglandular symptom complex: okuloglandüler semptom kompleksi similar: benzer to that: —inkine vi). nocardiosis, tularemia, and tuberculosis: nokardiyozis, tu İaremi ve tüberküloz/verem tıeat • inactivated suspensions : ısı ile inaktive edilmiş süspansiyonlar infected lymph nodes: etkilenmiş/enfekte lenf bezleri pus from a bubo: bubon irini serve as: olarak hizmet eder/ler; işlev görür/ler skin • test antigen : deri - testi antijeni to yield: vermek; to yield a reaction: reaksiyon oluşturmak tuberculin type of erythematous reaction: tüberkülin tipi eritematöz bir reaksiyon inoculation: inökülasyon; aşılama convalescents: nekahat dönemindeki kişiler to belong: ait olmak the Chlamydiae: Klamid yalar stained sections: boyanmış/boyalı kesitler to contain: ihtiva etmek, içermek elementary bodies: elemanter cisimler furthermore: bundan başka; dahası convalescent sera : nekahat serumları fix complement: kompleman bağlar/lar in presence of: varlığında III -

G R A M E R V E Ç E V İR İ N O T L A R I

Bu metinde biri complex, diğeri bodies den sonra kullanılan similar sözcüğü, isimden sonra sıfat işlevini gördüğü için, arada sırası ile (which is) ve (which are) sözcükle­ rini saklı tutmaktadır. Çeviri uygulamasında her iki durum da —an/—en şekline dönüşüp bir cümlecik niteliğini ortaya koyacaktır. Pasajın birinci paragrafında to that ile sonuncu paragrafında to those kullanım­ larını da not etmek gereldr. Sırası ile tekil ve çoğul olarak beliren bu kullanımların Türkçe'ye çevirisi —ınkı/—inki/—unku/—ünkü Anahtarı ile olanaklıdır. Birinci paragraftaki, followed by kullanımında çatı değişimi de not edilecek önemli bir husustur. Edilgen olarak ifade edilen bu kullanımı kaynak metinden hedef metin olan Türkçe'ye çevirirken etken duruma dönüştürmek (en azından yapısal olarak) zorunludur. III -

C Ü M L E C Ü M L E S İS T E M A T İK Ç E V İR İ K E D İ T IR M IĞ I H A S T A L IĞ I (S elim Len foretikü loz) 0)

b^ -------

keditırmığıhastalığı O 351

a2 -----

karakterizedir □

al

kırıklık, ateş ve bölgesel lenfadenetis ile

b

©

a

a

■■■■

S= b + a (ü)

bı genellikle (+)

— ■

vukubulur/meydana gelir □

a2

başlangıçtan birkaç gün önce

al b

©

a

a

bir kedi tırmalaması, kedi ısırması ya da sadece kedilerle temas O

s = b + ( +) a (iü) primer/başlıca reaksiyon O

bl

olabilir □

bl a3

----

a2 al al c

©

b

d

a

2t

kütanöz ya da veziküler bir lezyon tırmalama yerinde tırmalama yerinde bölgesel lenf bezleri enflamasyonunun, ve sıklıkla süpürasyonunun izlediği

S= c + a+ b (iv) bl

a2 " " al b

©

a

0

lenfadenetis O ısrarla devam edebilir □ 1 - 3 hafta ya da daha uzun bir süre (için)

S= b + a 352

bir göz belirtisi O abr □ okuloglandüler semptom kompleksi şekli/ni ki benzer -* benzeyen ona ki vukubulabilir -* vukubulanınkine nokardiyozis, tularemi ve tüberkülozda

S= b+ a

enfekte lenf bezlerinin ısı ile inaktive edilmiş süspansiyonları ısı ile inaktive edilmiş bubon irini hizmet eder/işlev görür □ cilt testi antijeni olarak

S= b+ a

bunlar

O

verirler/oluştururlar

□

tüberkülin tipi eritematöz bir reaksiyon nekahat dönemindeki kişilere inokülasyondan yaklaşık olarak 24 saat sonra

S- b + a

353

(v İİU

b-^--- --a2

®

a

[1

O

•■• - ait olabilir □

a^------b

etken

klamidyalara

S= b + a (ix) b2 -----

enfekte lenf bezlerinin boyanmış/boyalı kesitleri/nin O

bj-------

bazı olgularda

a^

ihtiva ettikleri/içerdikleri bildirildi O

ag

-----

-- - • elemanter cisimler

a2-------

ki görünüşte/görünüm olarak benzer -* şeklen benzeyen

a-^---- ---

Psittakozisinkilerine

b

®

a

E S= b+ a

(x )

bundan başka nekahat serumları

b2

kedi tırmığı hastalıklı/hastalığı olan hastaların

bl bazan(++)

O

a2 - - - -

kompleman bağlar □

al

Psittakozis—LVG grubu antijeni varlığında

b

®

a

a

••••

354

IV -

E L D E E D İL E N T A M M E T İN Ç E V İR İ Ü R Ü N Ü K E D İ T IR M IĞ I H A S T A L IĞ I (S elim Len foretikü loz)

Kedi tırmığı hastalığı kırıklık, ateş ve bölgesel lenfadenitis ile karakterizedir. Bir kedi tırmalaması, kedi ısırması ya da sadece kedilerle temas genellikle başlangıçtan birkaç gün önce vukubulur. Primer reaksiyon bölgesel lenf bezleri enflamasyonunun, ve sıklıkla süpürasyonunun izlediği tırmalama yerinde kütanöz ya da veziküler bir lezyon olabilir. Lenfadenitis 1-3 hafta ya da daha uzun bir süre ısrarla devam edebilir. Bir göz belirtisi nokardiyozis, tularemi ve tüberkülozda vukubulanınkine1 benzeyen okuloglandüler semptom kompleksi şeklini alır. Enfekte lenf bezlerinin ısı ile inaktive edilmiş süspansiyonları ya da ısı ile inaktive edilmiş bubon irini2 cilt-testi antijeni olarak işlev göriir.3 Bunlar nekahat dönemindeki kişilere inokülasyondan4 yaklaşık olarak 24 saat sonra tüberkülin tipi eritematöz bir reak­ siyon oluştururlar. Etkin Klamidyalara ait olabilir5. Bazı olgularda enfekte lenf bezlerinin boyalı kesitlerinin Psittakozisinkilerine şeklen benzeyen elemanter cisimler içerdikleri bildirildi6. Bundan başka, kedi tırmığı hastalığı olan hastaların nekahat serumları bazan PsittakozisLGV grubu antijeni varlığında kompleman bağlar7 V 1—

2— 3— 4—

5— 6— 7—

E S T E T İK R Ö T U Ş V E E D İT İN G Bu çeviri kaynak metindeki kullanıma tamamen sadık olmasına karem, vukubula-. nmkine ifadesi Türkçe'de zorlanmış bir deyişe dönüşmüştür. Bunun yerine, sözcüğü açarak vukubulan belirtiye demekte yarar vardır: —inki = belirti. Kaynak metindeki kullanımı, bir bubo'dan kaynaklanan ısı ile inaktive edilmiş irin olarak da çevirmek olanağı vardır. . . . antijeni fonksiyonunu görür de denebilir. Bu cümleyi, Bunlar nekahat döneminde kişilerinaşılanmasından olarak başlamak yanlış olurdu. Bununla birlikte inokülasyon yerine aşılama sözcüğü aynı metinsel yapı içinde kullanılabilir. . . . . dahU olabilir. Çeviri ve dilbilgisel zaman doğru olmasına karşın, Türkçeüteratürdekullanılışları gözönünde tutarak bildirildi, bildirilmiştir şeklinde ortaya konabilir. Türkçe literatürde gözlenen dil uygulamalarını gözönünde bulundurarak bağlamak­ tadır demekle etkinlik kazanmak olanağı vardır.

355

I' A S A !

f IK M İ

D R U G D E L I V E R Y R A T E F R O M T H E D O SA G E F O R M A basic assum ption in formulating a sustained action product is that the calculated delivery and maintenance o f drug at the receptor site can be achieved by controlling the rate ai which drug moves from the dosage form to the d e p o t (see Fig. 14 - 2). This can be acm nipiished for m an y but not ail drugs. For sustained action, multiples o f what is required for single dose therapy m u st be cr.e:i. and when the form ulation adjuvants are included, drugs with required single dosages i ! ) * ) o f 2 0 0 mg. or more begin to present problem s with regard to the volume that e ist bi. swallowed by the patient at each dosing interval. This can be and has been overcome somev. hat by the preparation o f liquid forms where large dosing volumes are somew hat more acceptable. It would appear that dry sustained action dosage form s containing drugs with single dose requirements o f 1 mg. or more are inadvisable.

(L .

Laehman

ve

ark.,

The

T h e o ry

and

Practice o f Industrial Pharm acy, Philadelphia, 19 76, s. 445.)

II

SÖZCÜK DAĞARCI ĞI

a hasn. assum ption: temel bir varsayım in formulating: form ülasyonunda a sustained action p roduct: sürekli etkili bir ürün calculated delivery: hesaplanmış çıkış elde ediliş maintenance: idame, devam lılık drug: drog, ilâç at the receptor site: reseptör yerinde can be achieved: başarılabilir ler by controlling: kontrol ederek the rate: hi/ ı to m o ve: hareket etmek dosage form : dozaj şekli to the de p o t: depoya see- bak imz Fig. : Şekil can be accomplish ed: başarılabilir/let for sustained action: sürekli etki için multiples: birçokları; birçok katlan

fst,

of what is required: gerekenin/gerekli olanın single dose: tek doz therapy: tedavi formulation adjuvants: formülasyon yardımcı maddeleri to include: dahil etmek, eklemek; içermek 200 mg. or more: 200 mg. ya da daha fazlası to present problems:problem arz etmek/çıkarmak with regard to: ile ilgili olarak volume: hacim to swallow:yutmak at each dosing interval:her doz arasında; her ilâç almışı sırasında to overcome: üstesinden gelmek; gidermek somewhat: oldukça, bir dereceye kadar, bir bakıma preparation of liquid forms: sıvı şekillerinin hazırlanışı large dosing volumes: büyük dozaj hacimleri more acceptable: daha fazla/çok kabul edilebilir it would appear that: öyle görünüyor ki dry sustained action dosage forms: katı sürekli etkili dozaj şekilleri containing: ihtiva eden/ederek; iç eren/iç ererek are inadvisable: tavsiye edilemez/ler III -

C Ü M L E C Ü M L E S İS T E M A T İK Ç E V İR İ (i)

Cg

----

c-^

— - sürekli etkili bir ürün/ü, n

bj--- ----*-■

a2

----

a^

c

©

b

ti

a

2 t

formülasyonunda temel bir varsayım O

—dır/'—dir/—dur,-dür □ ki reseptör yerinde ilâcın çıkışı elde edilişi ve idamesi devamı başanlabilir -> reseptördeki ilâcın hesaplanmış çıkışı ve devamı­ nın başanlabildiği hızı kontrol ederek ki ilâç dozaj şeklinden de p o y a (bkz. Şekil 14-2) hareket eder ilâcın dozaj şeklinden d e p o y a (b k z. Şekil 14-2) hareket ettiği

S = c+ a + b

e.|

-- - -

bu O

b.;

-- - -

başarılabilir □

bj

--•

birçok ilaçlar ıçiıı İS7

fakat al c

©

b

0

a

m

(üi)

bütün il&çlar için başanlonaz □

S = (c + b) + (a)

sürekli etki iç in ^

e2 el dl

C1 bl a5 a4 a3

a2 al e

©

d

0

c

2t

b

©

a

m

-----

birçok katlan ne ki gerekir -* gerekenden birçok kat daha fazla dozaj O

-----

tek doz .tedavisi için

-----

verilmelidir □

»ve .

ne zaman ki formülasyon yardımcı maddeleri eklenir -*• formülasyon yardımcı maddeleri eklendiğinde

-----

200 mg. ya da daha fazla tek dozajlan (D *) gerektiren ilaçlar O

-----

problem çıkarmaya başlar □

-----

hacimle ilgili olarak

-----

ki yutulmalıdır -*■ yutulması gereken

-----

hasta tarafından

-----

her doz arasında -►her ilâç alınışı sırasında

(+)s = (e + d) + (b + c + a) (IV)

cı bl

....

bu O

-----

giderilebilir □

ve a4

giderilebilmiştir □

35X

bit' dereceye kadar o ld u k ça sıvı şekillerinin hazırlanışı ile

a^

ki orada büyük dozaj hacimleri bir bakım a daha fazla kabul edilir -> ■ büyük dozaj hacimlerinin bir bak ım a daha fazla kabul edildiği

al c

®

b

0

a

0

S = (c + b) + (a) (v) ag-------

öyle görünüyor/gibi görünmektedir

32

--

ki katı sürekli etkili dozaj şekilleri tavsiye edilemez -*■ katı sürekli dozaj şekillerinin tavsiye edilemiyeceği

aj^

--

ki 1 gm. ya da daha fazla tek doz gerektiren ilâçları ihtiva eder -* 1 gm. ya da daha fazla tek doz gerektiren ilâçları ihtiva eden

□

S=a IV -

E L D E E D İL E N T A M M E T İN Ç E V İR İ Ü R Ü N Ü D O Z A J Ş E K L İN D E N İL Â C IN Ç I K I Ş H IZ I

Sürekli etkili bir ürünün formülasyonunda temel bir varsayım, ilâcın dozaj şeklinden depoya (bkz. Şekil 14-2) hareket ettiği hızı kontrol ederek reseptördeki ilâcın hesaplanmış çıkışı ve devamının başanlabildiğidir1. Bu birçok ilaçlar için2 başarılabilir fakat bütün ilâçlar için 3 başarılamaz4. Sürekli etki için5, tek doz tedavisi için gerekenden birçok kat daha fazla dozaj6 verilmelidir, ve 200 mg. ya da daha fazla tek dozajlan (D *) gerektiren ilâçlar, formülasyon yardımcı maddeleri eklendiğinde, her ilâç almışı sırasında hasta tarafından yutulması gereken hacimle ilgili olarak problem çıkarmaya başlar7. Bu giderilebilir8 ve büyük dozaj hacimleri­ nin birbakıma daha fazla kabul edildiği sıvı şekillerinin hazırlanışı ile bir dereceye kadar9 giderilebilmiştir10. 1 gm. ya da daha fazla tek doz gerektiren ilâçları ihtiva eden11 katı sürekli dozaj şekillerinin tavsiye edilemiyeceği gibi görünmektedir12. V -

E S T E T İK R Ö T U Ş V E E D iT İN G

1—

Cümle yi, başarılabilmesidir ya da başarılabilmesine dayanmaktadır şeklinde de noktalayabiliriz. . . . ilâçlarda... . . . ilâçlarda.. . Kaynak metinde kullanılan tek olumlu fiil, bir olumlu bir olumsuz tümleç nedeniyle, Türkçe'ye olumlu ve olumsuz fiil şeklinde aktarılmıştır. Tek fiil kul-

2— 3— 4—

359

5—

6— 7—

8— 9— 10 — 11 —

lammına bağlı kalabilmek cümlenin yapısal şeklini değiştirmekle olanaklıdır. Böy­ le bir durumda Türkçe cümlemiz, "Bütün ilâçlarda değilse bile, bu birçok ilâc. larda başarılabilir." şeklinde gerçekleştirilir. "Sürekli etki amacıyla," demek daha iyi. Buna sadece, "gerekenden fazla/çok dozlar" demek yeterli. " . . . problem yaratmaya başlar" demek daha güzel. Bunun üstesinden gelinebilir... " . . . kadar da" daha etkin olur. . . . . üstesinden gelinebilmiştir. " . . . . ilâçları içeren" de denebilir.

360

PASA J YlRMİBİR Th e liver is the largest organ in the adult human body, weighing approxim ately 1.5 kg. It lies, as shown in Fig. 10-1, a b o u t level with and to the right o f the stomach. This reddish brown organ is covered with a capsule com posed o f connective tissue. On the under­ side—the visceral su rface—there is a deep transverse fissure—the p orta—where the supporting connective tissue enters into the substance o f the liver. This connective tissue branches extensively, and the portal vein, the hepatic artery, the bile duct, and one or more lymphatic vessels acc o m p an y these branches, providing path w ays fo r the m ovem ent o f materials to and from the liver. B loo d from the intestines is brought to the liver by the portal vein, and blood from the arterial circulation is brought by the hepatic artery; it is carried away by hepatic veins draining into the vena cava. The human liver is a m ass o f parenchymal cells arranged into plates one cell thick, as shown in Fig. 21-1. These plates form walls around the continuous spaces, or lacunae, that pervade the liver. Suspended within the lacunae are the specialized capillaries o f the liver known as sinusoids. The size o f the sinusoids is a function o f the am o u n t o f blood within them. T h ey differ from other capillaries in having a greater permeability for m acrom olecules, especially protein. Reticuloendothelial c e l l s - K u p f f e r cells—line the walls o f the sinusoids and by the increase in their size apparently assist in the passage o f large molecules through the sinusoidal walls.

Schottelius, Byron A. ve Dorothy Schottelius Physiology, S t Louis: The C. V. Mosby Co., 1978, s. 420. I -

S Ö Z C Ü K D A Ğ A R C IĞ I

liver: karaciğer largest: en büyük a du lt: yetişkin, erişkin human b o d y : insan vücudu weigh: tartm ak, ağırlığında olmak a pp roxim a te ly : y ak laşık olarak, takriben it lies: bulunur, —dır/—dir/—du r/—dür a s shown: gösterildiği gibi üzere veçhile fig. (figure): şekil a b o u t : y aklaşık olarak, hemen hemen level: düzey, seviye stom ach: mide

36!

reddıslı: kırmızımsı, kırmızımtırak covered with: ile örtülü, ile sarılı composed of: —dan —den mürekkep, —dan/—den oluşan, yapılı, içeren connective tissue: bağ dokusu underside: alt taraf the visceral surface: viseral yüzey deep: derin transverse fissure: transvers fıssür/yank porta: porta, giriş to support: desteklemek substance: madde to branch: dallanmak, dallara ayrılmak branch/es: dal/lar extensively: yaygın bir şekilde, yaygın olarak the portal vein: portal ven the hepatic artery: hepatik arter the bile duct: safra kanalı one or more: bir ya da daha çok/fazla lymphatic vessels, lenfatik damarlar to accompany: eşlik etmek, refakat etmek to provide: sağlamak pathways: yollar movement of materials: materyallerin hareketi to and from the liver: karaciğere ve karaciğerden blood: kan intestines: barsaklar is brought: getirilir, taşınır the arterial circulation: arteryal dolaşım to carry away: götürmek, taşımak to drain: drene etmek ya da olmak, boşalmak, boşaltmak parenchymal cells: parenşimal hücreler arranged into plates: plakalar halinde dizilmiş, tabakalar şeklinde düzenlenmiş one cell thick: bir hücre kalınlığında to form: oluşturmak continuous spaces: devamb aralıklar/boşluklar lacunae: lakünler, devamb boşluklar to pervade: yayılmak, istilâ etmek suspended: asıb, asılı duran specialized capillaries: özelleşmiş kapillerler ya da kılcal damarlar known as: olarak bilinen sinusoids: sinuzoidler size: büyüklük, boyut, hacim function: fonksiyon, işlev amount: miktar to differ: farkb olmak, ayrıcalık göstermek permeability: geçirgenlik macromolecules: makromoleküller especially: özellikle reticuloendothelial cells: retikuloendotelyal hücreler Kupffer cells: Kupffer hücreleri 362

to line:döşemek wall/s: duvar/lar increase in size: boyutta artış apparently: aşikâr bir şekilde to assist: yardım etmek, yardımcı olmak passage: geçiş through: arasından, —dan/—den; yoluyla II -

GRAMER N O TLARI

(a)

Weighing sözcüğünün aslında the liver'den sonra gelmesi gerekirdi. Çünkü isimden sonra kullanılan bir present participle işlevindedir ve which weighs yapı ve anla­ mındadır. Başka bir deyişle, bu cümle The liver weighing approximately 1.5 kg. is the largest organ. . . şeklinde doğru bir kurgu olurdu. Anlamsal olarak vücudun 1,5 kg. olamıyacağı hususu yanlışlık olasılığını oldukça azaltmaktadır. As shown, as + p.p. (past participle) kullanımı olup gösterildiği gibi/üzere/veç­ hile anlamındadır. It lies burada it is anlamında kullanılmaktadır. Composed o f isimden sonra gelen bir past participle'dır. Metin içinde which is composed o f olarak değerlendirilmelidir. Providing kullanımı metinde bağımlı bir present participle fonksiyonunu ve dola­ yısıyla fiile yakın bir işlevi göstermektedir. Bu sözcükten hemen önce virgül kulla­ nılmış olması bu işleve ışık tutmaktadır. To and from the liver daha açık yazıldığı taktirde, to the liver and from the liver olarak belirtilir. Draining isimden sonra kullanılan bir present participle'dır, aktiftir. Tam olarak belirtildiğinde, which drain olur. Arranged sözcüğü isimden sonra kullanılan bir past participle'dır. Tam yazıldığında, which are arranged olur. One cell thick, belki one-cell burada sıfat fonksiyonunda kullanılmıştır. Aynca sıfat olarak isim plates'den hemen sonra geldiği için, ilgi zamiri ve fiili gizlemiştir: which are bu kullanımda saklıdır. Tam olarak belirtilmiş olsaydı, plates which are one-cell thick.. . demek gerekecekti. Suspended within.. . ile başlayan bu cümle, devrik bir cümle yapısında olup vurgu­ lu bir ifade tarzıdır. Aslında bu cümleyi normal gramatik kurgu ile The specialized capilleries o f the liver suspended within the lacunae are known as sinusoids olarak ifade edilmemesinin olası nedeni, pasajın ilk cümlesindeki yanlış gramatik kurguya düşmemekten kaynak almaktadır. Çünkü past participle olarak suspended isimden sonra kullanılmalı ve yeri de capillaries sözcüğünden sonra olmalıdır. Oysa cappilleries o f the liver'i başka türlü ifade etmek olanağı yoktur. Bu nedenle devrik kurgu bu sorunu çözümlemede ve suspended sözcüğünün isim olan liver'den sonra gelmemesinde tek çıkış yoludur. Bkz. Gramer Notlan (a). In having. . . edat (prepostion)'dan sonra fiil - isim (verbal noun) kullanımıdır. Olmada ya da sahib olmada anlamına gelir. Aynı gramatik kullanım by the increase' de edattan sonra isim olarak gözlenebilmektedir.

(b) (c) (d) (e)

(f) (g) (h) (i)

(j)

(k)

363

Ill

—

(a) (b) (c)

(d)

(e)

(f)

(g) (h) (i)

(j)

(k)

IV -

Ç E V İR İ N O T L A R I Pasajın ilk cümlesindeki the liver . . . weighing. . . "ağırlığında olan karaciğer" ola­ rak çevirilecektir. Bkz. Gramer Notlan (a). It lies about level . . . Türkçe'ye yaklaşık olarak düzeyindedir ya da seviyesinde bulunur olarak çevirilir. As shown in Fig. 19-1 bir cümle açıcısıdır ve Şekil 19-1 'de gösterildiği gibi/üzere/ veçhile olarak Türkçe çeviri'de cümle başında yer alır. Bazan cümle açıcısını öz­ neden sonra da kullanıp çeviri'ye çeşni katmak olanağı vardır. Nitekim Şekil 21-1 için böyle bir varyasyon uygulanmıştır. . . . is covered with a capsule composed o f connective tissue Türkçe'ye bağ doku­ sundan meydana gelen/oluşan ya da bağ dokusu içeren bir kapsülle sanlıdır/örtülü­ dür olarak çevrilir. On the underside the visceral surface kullanımı bir bir cümle acısıdır. Türkçe cümle'de cümle başında yer alır. Metindeki çizgilerin metnin yapısal bütünlüğü ile bir ilişkisi yoktur. Çizgilerarası sözcüklerin çevirisi sonradan yapılıp yerine monte edilir ve açıklama aynı şekilde Türkçe'de de sağlanmış olur. Türkçe ürün, Alt tarafta — viseral yüzeyde — olur. Bu sözcükleri izleyen a deep transverse fissure ---- the p o rta kullanımı için de işlem aynıdır. Ancak bu kullanım cümle açıcısı değildir. Tüıkçe'ye derin transvers bir yan k porta---olarak geçer. Porta'yı giriş olarak da çevirmek olanağı vardır. Where the supporting............... enters kullanımı sistematik çeviri'de (ki) Rötuşu ya da Değişkenlik İşlemini gerektirmektedir. Hirkçesi destekleyici bağ dokusunun karaciğer maddesi içine girdiği (—ği Anahtarı) olur. Providing sözcüğünü tam fiil forsunda çevirmekte yarar vardır. Bkz. Tam Çeviri Metni'ne. Draining Türkçeye drene olan ya da boşalan olarak çevirilir. Arranged into plates one cell thick kullanımını Türkçe'ye çevirirken üstüste iki (K i) Değişkenlik İşlemi uygulamasına gerek vardır. Sonuçta elde edilen ürün, her hücre kalınlığında olan plaklar/tabakalar halinde düzenlenmiş/dizilmiş olan olur. Suspended. . . ile başlayan devrik cümleyi normal cümle şeklinde çevirmek çevi­ ri'de kolaylık sağlayacaktır. Sonuç, Lakünler içinde asılı karaciğerin özelleşmiş kılcal damarları sinuzoidler olarak bilinir olur. In having . . . edattan sonra bir fiil-isim kullanımı (Bkz. Gramer Notlan (k)) ol­ masına karşın, in'i Türkçe'ye bakımından olarak daha etkin bir şekilde çevirebi­ liriz. T A M M E T İN Ç E V İ R İ Ü R Ü N Ü

Yaklaşık olarak 1,5 kg. ağırlığında olan karaciğer erişkin insan vücudunda en büyük organdır. Şekil 19-1'de gösterildiği gibi, yaklaşık olarak mide ile aynı düzeyde mide­ nin sağ tarafmdadır. Bu kırmızımsı kahverengi organ bağ dokusundan oluşan bir kapsülle sanlıdır. Alt tarafta — viseral yüzeyde destekleyici bağ dokusunun karaciğer maddesi içine girdiği derin tansvers bir yank — porta (giriş) — vardır. Bu bağ dokusu yaygın bir şekilde dallara aynlır, ve portal ven, hepatik arter, safra kanalı, ve bir ya da daha çok len­ fatik damar bu dallara eşlik ederek karaciğere ve karaciğerden materyallerin hareketi için yollar sağlar. Barsaklardan kan portal venle karaciğere getirilir, ve arteryal dolaşımdan kan hepatik arterle taşınır; kan vena kavaya boşalan hepatik venlerle taşınır. 364

İnsan karaciğeri, Şekil 21-1'de gösterildiği gibi, bir hücre kalınlığında olan plaklar halinde düzenlenmiş olan parenşimal bir hücreler kitlesidir. Bu plaklar, karaciğere yayılan devamlı boşluklar, ya da lakünler, etrafında duvarlar oluşturur. Lakünler içinde asılı karaci­ ğerin özelleşmiş kılcal damarları sinuzoidler olarak bilinir. Sinuzoidlerin büyüklüğü içlerin­ deki kan miktarının bir fonksiyonudur. Makromoleküller, özellikle protein, için daha büyük bir geçirgenliğe sahib olmak bakımından diğer kılcal damarlardan ayrıcalık gösterirler. Retikuloendotelyal hücreler — Kupffer hücreleri — sinuzoid duvarlarını döşerler ve boyut­ larındaki artışla sinuzoid duvarlarından büyük moleküllerin geçişinde aşikâr bir şekilde yar­ dımcı olurlar.

365

PA SA J YİRM İlKt Determination of Primary Sequence The most important properties o f a protein are determined by the sequence oi amino adds in the polypeptide chain. We know the sequences for hundreds o f peptides and proteins largely through the use o f methods developed in F.Sanger's laboratory and first used to determine the sequence o f the peptide hormone insulin in 1953. The determina tion o f the order o f amino adds fundamentally involves the sequential removal and identification o f successive amino add residues from one or the other free terminals o f the polypeptide chain. However, in reality it is extremely difficult to get the required spedfic cleavage reaction o f the desired products to go with 100 percent yield. This raises problems when sequendng long polypeptides, because the fraction o f the total material o f minimum polypeptide chain length becomes constantly smaller as the successive removal o f the terminal residues proceeds. Conversely, the amino acid released from the minimum length chain becomes increasingly contaminated with amino acids released from previously unreacted chains. The fundamental chemical limitation is what determines the strategy o f amino add sequence determination. It involves breaking the polypeptide chain down into sequences short enough for the chemistry to produce reliable results and then reassembling the results to obtain the overall sequence.

( G eoffrey

Zubay,

B ioch em istry,

Addison -

Wesley Publishing Co., Amerika, 1983, s. 43.)

I-

SÖZCÜK DAĞARCIĞI

d eterm in ation : tâ y in ; tâyin ediliş/edilm e to establish: saptam ak; tesbit etm ek p rim a ry: p rim er; b irin d i sequence: sekans; silsile iç in d e k i sıra; d izi/ d izilim d ek i y eri w e k n o w . . . . f o r hundreds: y ü z le r c e ................... —a ’y a / e 'y e ait/ilişkin.................. b iliy o ru z la rgely : büyük ö lç ü d e , büyük çap ta th e use: kullanım d evelo p ed : g e liş ti(r )ild i; geliştirilen fir s t : b irin d ; ilk kez/defa used: kullandı/lar; kullanılan the o rd e r o f am ino acids : am ino asit sırası/sıralanması fu n d am en tally : tem eld e; esasen in vo lves: öngörür; gerek tirir

366

sequential: biribirini izleyen; pespeşe; ardışık olarak; sırasal removal: çıkarılış identification: belirleniş/belirlenme successive amino acid residues: biribirini izleyen amino asit kalıntıları free terminals:serbest terminaller/uçlar however, in reality: mamafih, aslında extremely: son derece to get the required specific cleavage reaction: gerekli özgül aynlma tepkimesini elde etmek desired products: arzu edilen ürünler to go with: sağlanabilmesi; uyum sağlamak yield: verim raises problems: problemler/sorunlar arzeder when sequencing: silsile içinde sıralandığında fraction: fraksiyon; parça, kısım total material: total/toplam materyal minimum : minimum; asgari ya da en düşük düzeyde constantly: devamlı bir şekilde becomes smaller: daha küçük olur; küçülür proceeds: devam eder; ilerler conversely: aksine released: serbest bırakıldı/bıraktı; serbest bırakılan/salman becomes increasingly contaminated: gittikçe/artan bir şekilde kontamine olur ya da kirlenir previously unreacted chains: daha önce reaksiyona girmemiş zincirler fundamental chemical limitation: temel kimyasal sınırlama strategy: strateji breaking down into: —a'ya/—e'ye parçala(n)ma short enough: yeterince kısa; short enough.. . to: —cak/—cek kadar kısa to produce results: sonuçlar vermek ya da ortaya koymak reliable: güvenilir to obtain: elde etmek; to g e t : almak overall: toplam, tam

III -

GRAMER NOTLARI

(a)

Developed sözcüğü isim olan methods'tan sonra kullanılan bir past paticiple'dır. Dolayısıyla arada which were sözcüklerini saklı tutmaktadır. Used da aynı kullanımı ve işlevi görmektedir; which were used olarak değerlendi­ rilmelidir. . . . difficult to get burada difficult to obtain anlamında kullanılmaktadır, üstelik bu fiil kullanımı get . . . go with ile yeni bir boyut kazanmakta ve ettirgen bir ey­ leme yol açmakla kalmayıp dilek kipi özellikleri göstermektedir Bir başka deyiş­ le, bu kullanımı bir açıdan have them perform gibi bir kullanımla kıyaslayabiliriz. When sequencing kullanımında sequence bir fiil forsunda kullanılmaktadır. Released sözcükleri her iki durumda da isimden sonra kullanılan p.p. (fiilin üçüncü şekli)'dir. Bununla birlikte birincisinin tekil, İkincisinin ise çoğul olduğu not edi­ lerek bunlann sırasıyla which is ve which are olarak değerlendirilmeleri gerekir. Burada to. break down, to break into pieces (parçalara ayırmak) anlamında kullanıl­ maktadır.

(b) (c)

(d) (e)

(f)

367

(g) (h)

Short enough isim olan sequences’dan sonra geldiği için isimden sonra gelen sıfat kullanımıdır ve arada which are sözcüklerini saklı tutmaktadır. Metinde kullanılan to produce, to give forsundadır.

IV -

ÇEVİRİ NOTLARI

(a)

. . . developed . . . and used iki aynı anahtar olduğu için Törel Çeviri Sistemi'nin târif ettiği Ortak Paranteze yol açmaktadır. Buna göre, ünitelerarası işaretleme ters, yani yukarıdan aşağıya doğru uygulanmalıdır. Ancak ikinci ünitede 4 eleman vardır. Bu da üniteleriçi işaretlemenin normal, yani aşağıdan yukarıya doğru yapılmasını gerekli kılmaktadır. Fundamentally tam-zamanlı fiil olan involves ile birlikte kullanıldığından, marja yazılıp fiil En Küçük Ortak Katta hangi harf içinde yer alıyorsa bunun başına ge­ tirilmelidir. However, in reality sözcükleri açıcı olarak metinde yer almaktadır. Bu nedenle marja yazılıp S'in başma getirilirler. . . . extremely difficult to get'i elde etmek son derece zor olarak çevirirken ettir­ genlik eylemine yol açan (Bkz. Gramer Notlan (c)) go with a 100 % yield'in Türkçe'ye çevirisi ancak % 100 bir verimin sağlanabilmesi için olarak gerçekleşti­ rilebilir. Belki de bunu kısaca % 100 bir verimle olarak çevirmek en iyi olur. Dikkat edilecek diğer bir husus da İngilizce'nin 100 %'ünün Türkçe'de % 100 olduğudur. Bu husus 17.70‘i Türkçe’de 17,70 yazmamızla da kıyaslanabilir. Conversely bir açıcıdır ve buna göre işlem görür. What determines bir (Ki) Rötuşu ya da (K i) Değişkenlik işlemi gerektirir. Ancak elde edilen sonucun yine de estetik rötuş ve editing'e gereksinimi olduğu rahatlıkla söylenebilir (Bkz. Estetik Rötuş ve Editing (9)). . . . . short enough. . . to .kullanımını çevirirken —cak/—cek kadar anahtannı kullan­ mak gerekir. Çevirimiz —cak/—cek kadar ya da yeterince kısa olabilir. Involves burada gerektirir olarak çevirilebilir. . . . breaking down . . . to produce and then reassembling.. . toobtain iki aynı anah­ tarlı bir kullanım sergilemektedir. Bu nedenle Ortak Parantez uygulaması yine endikedir. Cümle cümle yapılan sistematik çeviri uygulamasında da gözleneceği gibi çok - elemanlı ünitelerde, ünitelerarası çift işaretleme ters, üniteleriçi çift işaretleme ise normal olarak uygulanmakta ve tam sonuç alınabilmektedir.

(b)

(c) ■(d)

(e) (f)

(g) (h) (i)

IV -

CÜMLE CÜMLE SİSTEMATİK ÇEVlRl (i) bj

-----

bir proteinin en önemli özellikleri O

ag

-----

tayin edilir □

&2

-----

amino asitlerin silsiledeki sırası ile poüpeptid zincirinde

b

® S= b + a 368

(ü)

mmmm biliyoruz □ a8 a7

a6

-----

sekanstan O

-----

yüzlerce peptid ve proteine ait/ilişkin

-----

yöntemlerin büyük ölçüde/geniş çapta kullanılmasıyla

1 a1'|.---.J

a5 a4

.ve ...

ki ilk kez kullanıldı — > ilk kez kullanılan

.t..

tâyin etmek için

t. /3

a2

ki F.Sanger'in laboratuvannda geliştirildi — > F. Sangerin labora tuvannda geliştirilen

.t . . .

peptid hormon insulin sekansım 1953'de S= a

(üi) tâyini O amino asitlerin sıralanmasının □ temelde .+)

öngörür □ sırasal/peşpeşe/ardışık olarak çıkanlması/nı ve belirlenmesi/ni a3

a2 al

biribirini izleyen amino asit kalıntılannın bir ya da diğer serbest uçlan(m)dan polipeptid zincirin S= b +

(iv)

a

Mamafih, aslında ^ “4 a3

a2 al

almak/elde etmek son derece zordur

□

gerekli özgül ayınm/aynlma tepkimesi/ni arzu edilen ürünlerin %

100 bir verim sağlanılması için/% 100 bir verimle

(+> S 369

(V)

bu O arzeder □ sorunlar ne zaman ki uzun polipeptidler silsile içinde sıralanır polipeptidler silsile içinde sıralandığında

■uzun

çünkü minimum polipeptid zincir uzunluğunun total materyal fraksiyonu devamlı bir şekilde daha küçük o lu r > minimum polipeptid zincir uzunluğunun total masteryal fraksiyonu devamlı bir şekilde küçüldüğünden ki o sırada terminal kalıntıların peşpeşe çıkarılışı devam eder — > terminal kalıntıların peşpeşe çıkarılışı devam ederken c

©

b

m

a

2t S= c + a+ b

(vi)

Bunun aksine/*) amino asit O

b3 "

ki salınır — ^ salman

b2 " bl

"

a4

••

--

gittikçe kontamine olur/artan bir şekilde kirlenir □ amino asitlerle

a3 --

a2 " al b

©

a

a

"

minimum uzunluktaki zincirden

--

ki salınırlar — ^ salman daha önce reaksiyona girmemiş zincirlerden •

=b+a (vü)

cı

■■

bu temel kimyasal sınırlama

bl

-

—dır/- -dir/—dur/—dür

□

370

O

a2 al c

b

51

a

21

ne ki tayin eder — > tayin eden (husus) amino asit sekans tâyini stratejisini

S= c + a+ b (vüi) a7 ı — ı1 a a4 a3

a2 al

gerektirir

□

polipeptid zincirin parçalanması/m sekanslara kimya için yeterince kısa güvenilir sonuçlar vermek için ve sonra sonUçjarın tekrar biraraya getirilmesi/ni toplam sekansı elde etmek için S= a

V -

TAM METİN TÜRKÇE ÇEVİRİ Birincil Silsiledeki Sıranın Tâyini

Bir proteinin en önemli özellikleri polipeptid zincirinde amino asitlerin silsiledeki sırası1 ile tâyin edilir. F. Sanger'in laboratuvannda geliştirilen ve 1953'de polipeptid hormon insulinin sekansını tâyin etmek için ilk kez kullanılan yöntemlerin büyük ölçüde kullanılmalanyla2 yüzlerce peptid ve protein için3 sekansları biliyoruz. Amino asitlerin sıralanmasının tâyini4, temelde polipeptid zincirin bir ya da diğer serbest uçlarından biribirini izleyen amino asit kalıntılarının ardışık olarak çıkarılması ve belirlenmesini öngörür. Mamafih, aslında % 100 bir verimin sağlanabilmesi için 5 arzu edilen ürünlerin gerekli özgül ayırım tep­ kimesini elde etmek son derece zordur. Bu, terminal6 kalıntıların peşpeşe çıkarılışları devam ederken minimum7 polipeptid zincir uzanluğunun total materyal fraksiyonu küçüldüğün­ den uzun polipeptidler silsile içinde sıralandığında, sorunlar arzeder. Bunun aksine, mini­ mum uzunluktaki zincirden salınan amino asit daha önce reaksiyona girmemiş zincirlerden salman amino asitlerle gittikçe kontamine olur8. Bu temel kimyasal sınırlama, amino asit sekans tâyini stratejisini tâyin edendir9. Güvenilir sonuçlar vermek için 10 kimya için yete­ rince kısa sekanslara polipeptid ^incirinin parçalanmasını ve sonra toplam sekansı elde et­ mek için sonuçların tekrar biraraya getirilmesini gerektirir.

371

V I-

ESTETİK RÖTUŞ VE EDITING

1—

"Sequence"'! sekans olarak çevirmek belki de en kısa ve yerinde bir çeviri olur. Türkçe’de bu sözcüğün çoğu kez sıra, dizi ya da silsile olarak çevirildiği gözleniyor­ sa da aslında sequence'in getirdiği kavram bir silsile ya da dizilim içindeki sura ya da sıralanma'dır. Burada, kullanılmaları sonucu ya da kullanıldıklarından demek daha iyi olur. Metne sadık kalarak yapılan böyle bir çeviri Türkçe'de istenileni verememektedir: "için" yerine "ile ilgili" demek gerek. Tâyini sözcüğü yerine saptanmasını kullanmak yanlış olur. Bununla birlikte, burada bunu belki amino asit sekans saptaması şeklinde de belirtmek olanağı vardır. Ke­ sinlikle söylenecek şey, tâyin sözcüğünün bir laboratuvar deyimi olduğu ve ancak tâyinden sonra saptamanın (establishment/establishing) mümkün olduğudur. Böy­ le bir seçimde eski-yeni kullanım asla sözkonusu edilemez. . . . % 100 bir verimin sağlanabilmesi için yerine kısaca % 100 bir verimle demek daha iyi.

2— 3— 4—

5— CO C— CO c *

10—

En düşük ya da asgari düzeyde denebilir. . . . gittikçe kontamine olur yerine artan bir şekilde kirlenir denebilir. Bu kullanım burada İngilizce'ye özgü bir kullanımdır. Bunu biraz açarak. . . . tâyin eden husustan ya da tâyin eden şeydir demek yerinde olur. . . . . sonuçlar vermek için Türkçe'de etkin bir anlam taşımaz. Bunun yerine . . . sonuçlar almak ya da, daha iyisi, sonuçlar elde etmek için demek gerekir.

372

PA SA J YIRMİÜÇ Man's physical and mental health depends on the genetic and environmental factors that influence it. How the genes will manifest themselves will depend to a considerable extent on the human genetic constitution as a whole and on a variety o f changing environmental factors. It is understandable, therefore, that human behaviour must be considered as a complex product o f the interaction between these factors. From the time o f conception, individuals are exposed not only to a physical and chemical environment, and variations in climate, nutrition, and somatic health, but also to a series o f social, psychological, and cultural phenomena that influence and enrich the process o f learning and determine individual experience, character, and responses.

(W H O , H ealth Hazards of the E n viron m en t, Belçika, 1972, s. 152.)

II -

SÖZCÜK DAĞARCIĞI

Man : insan, insanoğlu physical and mental health : fiziksel ve mental sağlık depends on:—a'ya/—e'ye bağlıdır/dayanmaktadır genetic and environmental factors: genetik ve çevresel faktörler/etkenler to influence: etkilemek genes: genler to manifest: göstermek, ortaya çıkmak; manifestation: belirti to a considerable extent: adamakıllı/hatırı sayılır çapta human genetic constitution: insan genetik yapısı as a whole : bir bütün olarak a variety of: çeşitli, birçok changing: değişen; değiştirerek it is understandable:anlaşılabilir; anlamak imkânı/olanağı vardır therefore: dolayısıyla human behaviour: insan davranışı must be considered as:olarak kabul edilmelidir a complex product: kompleks/karmaşık bir ürün interaction: etkileşim from the time of conception: gebe kalma zamanından individual/s: birey/ler to be exposed to: —a'ya/-e'ye maruz kalmak/açık olmak chemical environment: kimyasal çevre variations: değişiklikler, değişen durumlar

373

Human

climate, nutrition and somatic health: iklim, beslenme ve vücut sağlığı social, psychological and cultural phenomena: sosyal, psikolojik ve kültürel fenomenler to enrich: zenginleştirmek, artırmak the process o f learning: öğrenme/öğrenim sürecini to determine: tâyin etmek experience, tecrübe, deneyim character and responses: karakter ve yanıtlar/cevaplar

III

—

ÇEVİRİ NOTLARI

(b)

. . that influence it" kulllanımı içinde it sözcüğünü Türkçe'ye çevirirken, "bunu" dememiz gerek. Genellikle İngilizce’den Türkçe'ye çeviri'de 'these' 'onlar' ve 'those' 'bunlar' olarak ters orantılı bir uygulama ile anlam kazanmaktadır. Bir tek cümle halinde kaleme alman ikinci paragrafın çözümünde Ortak Parantez kullanımı zorunlu bir uygulamadır. Üstelik aşağıdaki sistematik çeviri örnekleme­ sinde de gözleneceği gibi, bu paragraf Ortak Parantez içinde Ortak Parantez işlemi­ ni gerekli kılmaktadır.

IV -

SİSTEMATİK ÇEVİRİ İLE PARAGRAF II'NIN İŞLEM VE ÇÖZÜMÜ

(a)

gebe kalma zamanmdan(+) b^ -----

bireyler O

a7

maruz kalırlar/açıktırlar □

-----

1 sadece fiziksel ve kimyasal çevreye ve iklim, beslenme ve vücut sağlığındaki değişikliğe değil fakat f a6 *7 *

bir seri sosyal, psikolojik ve kültürel fenomenlere (de) ki etkiler ve zenginleştirir/artınr -*■ etkileyen ve zenginleştiren/ artıran öğrenme/öğrenim sürecini

ve

t EKOK

ı_ ^ 5 b

ki tâyin eder -* tâyin eden kişisel deneyimi, karakter, ve cevaplan/yanıtlan Değerlendirme

b

a (+ ) S s = =

b+ a

374

0

V -

ELDE EDİLEN TAM METİN ÇEVİRİ ÜRÜNÜ

İnsanın fiziksel ve mental sağlığı ounu etkileyen genetik ve çevresel faktörlere bağlıdır. Genlerin nasıl kendilerini ortaya koyacağı1 bir bütün olarak insan genetik yapı­ sına ve birçok değişen çevresel etkenlere adamakıllı çapta2 bağlıdır. İnsan davranışının bu faktörler arasındaki etkileşimin kompleks3 bir ürünü olarak kabul edilmesi gerektiğini anla­ mak olanağı vardır. Gebe kalma zamanından, bireyler sadece fiziksel ve kimyasal çevreye ve iklim, beslenme ve vücut sağlığındaki değişikliğe değil fakat öğrenim sürecini etkileyen ve zengin­ leştiren4 ve kişisel deneyime, karakter ve yanıtlan tâyin eden bir seri sosyal, psikolojik ve kültürel fenomenlere de maruz kalırlar.

VI -

ESTETİK RÖTUŞ VE EDlTlNG

1—

Buna, "genlerin nasıl belireceği" ya da“ ortaya çıkacağı"demek daha doğruolur. . . . hatırı sayılır derecede. . . "Karmaşık" denebilir. Belki de, 'zenginleştiren' yerine'artıran', hattâ 'hızlandıran' gibi birsözcüğün kul­ lanılması anlamı daha da açıklar.

2— 3— 4—

375

PASAJ YlRMlDÖRT ETIOLOGY OF BURNS Bums are caused by the application of heat to the body. The depth of the resulting bum injury will be dependent on the intensity and duration o f heat application and the conductivity o f the tissues involved. The most common heat sources are an open flame and hot liquid. In addition, thermal injury is frequently observed in patients who have been exposed to direct contact with hot metal, toxic chemicals, or high-voltage electric current. Damage as a result o f heat rarely occurs below 45°C. Between 45 and 50°C. grada­ tions o f cell injury may occur; and above 50°C. denaturation o f protein elements o f the cell becomes apparent. Laboratory accidents, civilian asssaults, industrial mishaps, and inexpert application o f agents used for medical purposes account for most o f the chemical bums in the civilian population. A principal difference between thermal and chemical injury is the length o f time during which tissue destruction continues, since the chemical agent causes progressive damage until inactivated by reaction with tissue, while thermal injury ceases shortly after removal o f the heat source. Tissue destruction associated with exposure to chemicals may be limited by the application o f neutralizing agents or by dilution with water. When compared to thermal injury, the severe, full-thickness chemical bum may appear deceptively superficial, with only mild bronze discoloration o f intact skin during the first few postbum days.

(Seymour I. Schwartz ve ark., Principles o f Surgery, Newyork: M cG raw -H ill Book Co., 1979, Cilt I.e. 285.)

I-

SÖZCÜK DAĞARCIĞI

etiology of bums : yanık/lann etiolojisi are caused by: —yla/—yle/ ile neden olunur; tarafından sebebiyet verilir application: uygula(n) ma heat: ısı depth: derinlik the resulting bum: sonuçlanan yanık bum injury: yanık yarası will be dependent on: —a'ya/—e'ye bağımh/bağlı olacaktır intensity and duration: şiddet ve süre

376

conductivity: iletkenlik the tissues involved: etkilenen/etkilenmiş olan dokular the most common: en sık, en yaygın, en çok karşılaşılan an open flame: açık bir alev hot liquid: sıcak sıvı in addition: ilâveten; ek olarak, buna ek olarak thermal injury: ısıdan kaynaklanan yara; yanık yarası is frequently observed: sıklıkla gözlenir to be exposed to: —a'ya/—e'ye maruz kalmak/açık olmak direct contact: direkt/doğrudan doğruya temas hot metal: sıcak metal toxic chemicals: toksik kimyasallar high - voltage electric current: yüksek voltajlı elektrik akımı damage: hasar gradations of cell injury : hücre yaraları dereceleri; derece derece hücre yaralan dénaturation: doğasının ya da nicelik ve niteliğinin bozulması becomes apparent: aşikâr olur laboratory accidents: laboratuvar kazalan civilian assaults: sivil saldırılar; halka karşı saldınlardan sonuçlanan yaralanmalar; patlama sonucu yanıklar industrial mishaps : beklenmedik endüstriyel kazalar; beklenmedik iş kazalan inexpert application o f agents used: kullanılan etkenlerin beceriksiz uygulanması/uygulanışı for medical purposes: tıbbi amaçlar için account for: tutarlar, açıklarlar chemical bums: kimyasal yanıklar the civilian population: sivü halk, halk a principal difference: başlıca bir fark; ana fark the length o f time: zaman süresi; length: uzunluk; period: süre tissue destruction: doku harabiyeti progressive damage: gittikçe artan hasar until inactivated: inaktive olana kadar reaction : reaksiyon, tepkime ceases: durur shortly after: hemen sonra; shortly: pek yakında removal: giderilme, gideriliş heat source: ısı kaynağı associated with: ile ilgili may be limited to: —a'ya/—e'ye sınırlı olabilir neutralizing agents: nötralize edici ajaniar/etkenler by dilution: seyreltme ile when compared with: ile kıyaslandığında severe: ağır, çok ciddî; şiddetli full - thickness chemical burn : üçüncü derecede ağır kimyasal yanık : full : tam, dolu; thickness : kalınlık deceptively superficial: aldatıcı tarzda yüzey (s) el mild bronze discoloration: orta derecede tunç renginde renk bozulması intact: bozulmamış, sağlam, sağlıklı skin: deri the first few postbum days: ilk birkaç yanık sonrası günler

377

II-

GRAMER VE ÇEVİRİ NOTLARI

(a)

Edilgen olarak kullanılan 'cause' fiilini aynı şekilde, edilgen olarak Türkçe'ye çe­ virmek mümkündür. Ancak bunun çatısını değiştirerek active, etken bir şekilde çevirmek Türkçe bakımından daha etkin ve akıcı olur. 'Application' sözcüğünde pasif bir hava olmamasına karşın, Türkçe’ye çeviri'de pasif olarak gerçekleştirilmesinde yarar vardır. Başka bir deyişle, uygulama yerine uygulanma demek gerekmektedir. "Civilian assaults” kullanımı son derece muğlaktır. Sözcüksel anlamı 'sivil saldırı­ lar' olmasına karşın, 'kimyasal yanıklar’ la ne ilişkisi olabileceği yoruma açıktır. Muhtemelen, bu kullanımla 'patlama sonucu olan yanıklar' ya da 'kavga sırasında meydana gelen yanıklar’ anlatılmak isteniyor. "The length o f time" ve "full - thickness chemical bum" kullanımlarını çevirirken uyarlamaya gereksinim ortadır. Bunlar sırasıyla, 'zaman süresi' ve '3. derecede ağır kimyasal yanık' ya da 'kası da içeren ağır derin yanık' olarak çevirilebilir. ". . . may appear deceptively superfıcial" kullanımını çevirirken, fiilden sonra an­ laşılmış olan to be'yi not etmekte yarar vardır. " . . . . olduğu görülebilir" denilmesi gerek.

(b)

(c)

(d)

(e)

III —

SİSTEMATİK ÇEVİRİ (i) bl a3

a2 aı b

il e t ü m c ü m l e l e r in iş l e m v e ç ö z ü m ü

-----

yanıklar/a O

-----

neden olunur □

-----

ısı uygulamasıyla

-----

vücuda

®

a S= b+ a (ü) sonuçlanan yanık yarasının derinliği O

bl H r

1

al

-----

bağımlı -*■ bağlı olacaktır □

-----

ısı uygula(n)masınm şiddeti ve süresine

ve a3 t a2 , b

®

a

0

dokuların iletkenliğine ki etkilenir ->• etkilenen

S= b+

378

UHJ

C1 bl

-----

en sık ısı kaynaklan O

-----

-dır/—dir/—dur/—dür □ açık bir alev

r ip

1a ı 2 c

©

b

0

a

2t

ve

sıcak sıvı

S= c + a+ b (iv)

ilâveten/ek olarak) bl

sıklıkla' ++)

a6 a5 a4 a3

la , 2, b

©

a

0

-----

yanık yarası O

-----

gözlenir/gözlenmektedir □

-----

hastalarda

-----

ki maruz kalmışlardır -+ maruz kalan

-----

direkt/doğrudan doğruya temasa

-----

sıcak metalle, toksik kimyasallarla

ya da

yüksek voltajlı elektrik akımı ile

(+)s = b + (++)a (v)

b2 bl nâdiren +)

a2 al

b

-----

hasar

-----

ısı sonucu olacak

---------

vukubulur 45 derece Santigradın altında

© 0

S = b + (+ + )

379

(vi)

45—50 derece Santigrad arasında derece derece doku zedelenmesi/yaralanması

Q1

vukubulabilir

C1

50 derece Santigrad üstünde

bo

protein elemanlarının nicelik ve niteliklerinin bozulması hücrenin

al e

S>

d

m

c

2t

—

aşikâr olur

b a

a S = (e+ d) + (b + c + a)

(vü) EZZZ

_

laboratuvar kazaları

b2

patlama sonucu kimyasal yanıklar

b3

beklenmedik endüstriyel kazalar

b5

ve

.t..

al b

©

a

a

tıbbı amaçlar için tu tmak tadır/aç ıklamaktadır

a3

a2

etkenlerin beceriksiz bir şekilde kullanılışı

-----

kimyasal yanıkların çoğu/nu

-----

sivil halk — > halk arasında

S=b+ a

380

(viii)

ısı kaynaklı yara ile kimyasal yara arasındaki başlıca fark O —dır/—dir/—dur/—dür □ zaman süresi/zaman süresinin uzunluğu b| -----

ki doku harabiyeti devam eder -+• doku harabiyetinin devam et­ tiği madem ki kimyasal etken progresif/gittikçe artan bir hasara ne­ den olur -*• kimyasal etken gittikçe artan bir hasara neden oldu­ ğuna göre/olduğundan

ag -----

tâ ki doku ile reaksiyonla inaktive edilir -*■ doku ile reaksiyonla inaktive edilene kadar

aj

ki bu sırada ısı sonucu meydana gelen yara durur/son bulur -*■ ısı sonucu meydana gelen yara son bulurken

-----

ısı kaynağının kaldırılmasından hemen sonra d

(D

c

0

b

31

a

21 S=d+a+b+c

(ix)

b2

doku harabiyeti O

b j -----

kimyasallara maruz kalma ile ilgili sınırlı olabilir □

a3

nötralize edici etkenlerin uygula(n)ması ile i . , !? .d.a su ile seyreltme ile l. {■ 1 b

®

a

0 S= b + a

(x) Cj

-----

ne zaman ki ısı yarası ile mukayese edilir -►ısı yarası ile muka­ yese edildiğinde

bj

-----

ağır» 3. derecede ağır kimyasal yanık O 381

a5 a4 a3

a2 al c

IV -

görülebilir □ aldatıcı bir şekilde yüzey(s)el (olduğu) sadece orta derecede tunç renginde bir renk değişimi ile/bozuk luğu ile bozulmamış/sağlıklı derinin yanık sonrasının ilk birkaç günü sırasında

2t

b

©

a

m

S= b + c + a

ELDE EDİLEN TAM METİN ÇEVİRİ ÜRÜNÜ YANIK/LARIN ETİOLOJİSİ

Yanıklara vücuda ısı uygulamasıyla neden olunur1. Sonuçlanan yanık yarasının derinliği2 ısı u ygulanmasının şiddeti ve süresine ve etkilenen dokuların iletkenliğine bağlı olacaktır. En sık ısı kaynaklan açık bir alev ve sıcak sıvıdır. Ek olarak3, yanık yarası sık­ lıkla sıcak metalle, toksik kimyasallarla ya da yüksek voltajlı elektrik akımı ile doğrudan doğruya temasa maruz kalan hastalarda4 gözlenmektedir. Isı sonucu olacak5 hasar nadi­ ren 45 derece Santigradın altında vukubulur. Derece derece doku zedelenmesi 45—50 derece Santigrad arasında vukubulabilir; ve hücrenin protein elemanlannm nicelik ve niteliklerinin bozulması 50 derece Santigrad üstünde aşikar olur. Laboratuvar kazalan, patlama sonucu kimyasal yanıklar, beklenmedik endüstri­ yel kazalar ve tıbbi amaçlar için etkenlerin beceriksiz bir şekilde kullanılışı halk arasındaki kimyasal yanıkların çoğunu tutmaktadır6. Isı kaynaklı yara ile kimyasal yara arasındaki başlıca fark, ısı kaynağınm kaldırılmasından hemen sonra ısı sonucu meydana gelen yara son bulurken7, doku ile reaksiyonla inaktive edilene kadar kimyasal etken gittikçe artan8 bir hasara neden olduğuna göre, doku harabiyetinin devam ettiği zaman süresinin uzunlu­ ğudur. Kimyasallara maruz kalma ile ilgili doku harabiyeti, nötralize edici etkenlerin uygu­ lanması ya da su ile seyreltme ile sınırlı olabilir9. Ağır, 3. derecede ağır kimyasal yanık ısı yarası ile mukayese edildiğinde10, yanık sonrasının ilk birkaç günü sırasında bozulmamış derinin sadece orta derecede tunç renginde bir renk bozukluğu ile aldatıcı bir şekilde yü­ z e y s e l olduğu görülebilir.

V -

ESTETİK RÖTUŞ VE EDlTlNG

1—

Sistematik çeviri ile her sözcüğün ve cümle yapısının tamamen doğru olarak değer­ lendirildiği bu cümle, Türkçe’de 'cause* un edilgenden etkene dönüşümü gerektiğin­ den en azmdan kulağımızı tırmalamaktadır. Cümle, "Vücuda ısı uygulanması yanıklara neden olur" ya da "Vücuda ısı uygulanması sonucu yanıklar oluşur" şeklinde ortaya konulmalıdır. 382

CO to Oî CJi 4^

7—

8— 9— 10—

"Yanık yarasının derecesi" demek daha iyi. Bunlara ek olarak,... . . . hastalarda da. . . Burayı "oluşacak olan" şeklinde açmakta yarar var. Cümle'yi "kapsamaktadır" olarak noktalamak daha etkin. Kaynak cümlede oldukça karmaşık yapı doğal olarak Türkçe’ye de yansımış bu­ lunmaktadır. * yaranın son bulmasına karşın” diyerek bunu biraz açabiliriz. ' İlerleyici'' demek daha güzel. "Sınırlandırılabilir" daha anlamlı görünmektedir. " . . . karşılaştırıldığında "

383

P A SA J YlRM İBEŞ THE SANITATION REVOLUTION The world would be saner place if, at this moment, its chief worries were th* functioning o f a new urban water and sanitation system in this city or the spread o f runl water supplies in that country. Amid today's political and ideological upheavals, how many people remember that; in many Third World countries, between three or four out o f every five children die before they reach the end o f childhood, and that a prime cause o f this mortality is polluted water. Nor is this the only risk. So long as parents experience the death o f their first children, they continue to bring more into the world not out o f folly or ignorance, but to maintain the family work force and against old age. By a paradox, proved not only in the industrialized world but also in many parts o f the Third World, when primary health care, the start o f education, clean water, and hope and work are introduced the birth - rate begins to stabilize. And with this change begins to fade the nightmare of a world which can no longer, without repeated famine, carry its population. These perceptions o f life and death make, so far, very little impression among the rich the rich North, the rich minorities in the South. The figures tell the tale. For military spending, the world is approaching US 500.000 million a year. Even the most ambitious schemes for clean water and sanitation approach that figure only over a whole decade o f work and involvement. Yet the deaths from contamination and pollution go on and the risks grow.

(Barbara Ward. "The Sanitation R evolution ",

Magazine o f the World Health Organizationr Cenevre: Dünya Sağlık Teşkilatı, 1980, s. 9).

I-

SÖZCÜK DAĞARCIĞI

sanitation: temizlik; sağlık koruma revolution: ihtilâl, evrim; evolution: evrim saner: daha akıllı, daha salim at this moment: şu anda chief worries: başlıca endişeler/kaygılar functioning: işleme/işleyiş: fonksiyon görme urban water: kent suyu sanitation system: sağlık kofuma sistemi

384

spread o f rural water supplies: kırsal su imkânlarının dağılımı amid: arasında political and ideological upheavals: siyasi ve ideolojik karışıklıklar Third World countries -.üçüncü Dünya ülkeleri out o f every five children: her beş çocuktan to die: ölmek before they reach the end: sonuna gelmeden önce childhood: çocukluk çağı prime cause: başlıca neden mortality: mortalite, ölüm polluted water: kirli su no r : ne de the only risk: yegâne/tek riziko/tehlike so long as: —ğı/—ği/—ğu/—ğü sürece experience: deneyim, tecrübe; to experience: tecrübe edinmek, geçirmek parents experience the death o f their first children: ebeveyn/anne ve babalar ilk çocuk­ larının ölümlerini görürler to bring more into the world: dünyaya daha çok çocuk getirmek/getirmeye; doğumları arartırmak/artırmaya not out of folly: çapkınlık/zevk nedeniyle değil ignorance: cehalet to maintain: idame ettirmek, devamını sağlamak family work force: aile iş gücü against old age: yaşlılığa/ihtiyarlığa karşı paradox: paradoks; çelişkili görünmesine karşı gerçek industrialized world: endüstrileşmiş dünya in many parts: birçok yerlerde/ülkelerde primary health care: primer sağlık bakımı start of education: eğitimin başla(tıl)ması clean water : temiz su hope and work : umut ve iş are introduced: sağlanılır/lar; olmaya başlar/lar birth-rate: doğum oranı/hızı begins to stabilize: degelenmeye başlar with this change: bu değişiklikle to fade: solmak: sönmek neightmare: kâbus, korkulu düş no longer: artık without repeated famine: tekrar tekrar/tekrarlayan kıtlık olmadan to carry: taşımak population: nüfus these perceptions: bu kavramlar, anlayışlar, görüşler life and death: yaşam ve ölüm so far: şimdiye dek/kadar impression: izlenim the rich: zenginler rich minorities: zengin/varlıklı azınlıklar figures: rakamlar tell the tale: öyküyü/durumu/olayı anlatırlar for military spending: asken harcama/lar için to approach: yaklaşmak 385

even the most ambitious schemes:en ihtiraslı plânlar bile only over a whole decade: sadece tam on yıldan fazla (bir sürede); sadece on yılın üstünde work and involvement: iş ve uğraş; çalışma ve angajman yet: buna rağmen from contamination and pollution: kirlenme ve kirlilikten; su ve hava kirliliğinden to go on: devam etmek risks grow: tehlikeler büyümektedir/artmaktadır i

II -

GRAMER VE ÇEVİRİ NOTLARI

(a)

Birinci cümle, aşağıda işlenmekte olan sistematik çeviri'de de rahatlıkla gözlenebile­ ceği gibi, devrik bir cümledir. Dolayısıyla parçaların sırası normal düzene sokul­ duktan sonra çeviri işlemine sokulmasında yarar vardır. Gramatik açıdan, esas ana cümlecik, ve cümlenin kendisi, The world would be a saner place'dir. Dilbilgisel kurallara göre, if cümleciğinin öncelik gerektiren durumu da not edilmelidir. Çe­ viri uygulamasında Ortak Parantez gereksinimi aşikârdır. tkin d cümle'yi çevirirken yine Ortak Parantez uygulamasına gereksinim vardır. Dördüncü cümle'nin çözümü yine Ortak Parantez uygulaması ile olanaklıdır. Beşind cümle'nin çevirisinde Ortak Parantez uygulamasını not ediniz. Altıncı cümlenin çevirisi için iç-kesme zorunlu olup, yapısal sıralama buna göre yapılmalı ve çeviri gercekleştirilmelidir. Buna rağmen, cümle açıcısını daha etkir kullanarak cümle devrik cümle niteliğinden arıtılıp daha kolay bir çözüme gidile­ bilir. Her iki durumu da aşağıda sistematik işlemlerde verilmektedir.

(b) (c) (d) (e)

III -

CÜMLE CÜMLE SİSTEMATİK ÇEVİRİ

0) c6

t

rc?

c3 şu anda(+)

c2

-----

(şayet/eğer ki) olsaydı

-----

başlıca endişeleri

-----

yeni bir kent suyu ve sağlık koruma sisteminin işleyişi

J

bu kentte

ve C5

.

kırsal su imkânlarının dağılımı

%•

°4, bl

î c

al

A

o ülkede

—

dünya O

—

daha akıllı/salim bir yer olacaktı □

2t © S ! = b + (+>c + a 386

(ii)

günümüzde siyasi ve ideolojik karışıklar arasında, 1+) kaç kişi hatırlamaktadır? □

î a5

ki her beş çocuktan 3.4 'ü ölür öldüğünü

*"■3 a,

her beş çocuktan 3-4'ünün

•çocukluk çağının sonuna gelmeden önce birçok üçüncü Dünya ülkelerinde ve

ki bu ölümün başlıca nedeni kirü sudur nedeninin kirli su olduğunu

bu ölümün başlıca

( +) S = a (iü)

ne de (+) bu O —dır/—dir/—dur/—dür □ yegâne/tek riziko/tehlike

c

©

b

m

a

(+ ) S - c + a + b Bu cümle’yi 'ne de' kuUanımmm getirdiği olumsuz anlamı gözönünde bulundurarak, aşağı­ daki işlemi daha kolaylıkla gerçekleştirebiliriz: bu O

c

b^ -----

değildir de □

a-,

tek tehlike

-----

O

b a

2t S= c + a+ b

(iv)

ebeveynler (ana babalar) ilk çocuklannm ölümlerini gördükleri sürece 387

devam ederler □ O dünyaya daha çok çocuk getirmeye/daha çok çocuk yapmaya çapkınlık/zevk ya da cehalet sonucu olmadan/cehalete bağh olmadan fakat -*■ve

5 T

idame ettirmeye

aile iş gücünü A

ve

yaşlılığa/ihtiyarlığa karşı (durumlarım)

L veya diğer bir çözümle

t

ebeveynler (ana babalar) ilk çocuklarının ölümlerini gördükleri sürece

bl ~ T

~1

5

...

a4 "■ --a

fakat ve

getirmeye devam ederler □ O dünyaya daha fazla çocuk çapkınlık ya da cehaletten değil aile iş gücünü idame ettirmek için yaşlılığa karşı (durumlarını korumak için)

1t

S= b + i (v) ( ( t x 3X1 '

bir paradoksla ki sadece endüstrileşmiş dünyada kanıtlanmamaşıtır endüstrileşmiş dünyada kanıtlanmamış (olan)

sadece

fakat aynı zamanda

X2 ......... - ................... - ki üçüncü Dünyanın birçok ülkelerinde de kanıt­ lanmıştır -*■ üçüncü Dünyanın birçok ülkelerinde (de kanıtlanmış olan) )) + C1

primer sağlık bakımı, eğitimin başlatılması, temiz su.ve umut ve iş sağlanıldığmda

bı

doğum oranı/hızı O

388

dengelenmeye başlar

aı c

2 '

b

®

a

m

□

(+>S = b + c + a

(vi) ve bı

sönmeye başlar □

a4

bir dünya kâbusu O

a3

ki nüfusunu artık taşıyamaz (olan)

a2

nüfusunu artık taşıyamayacak

tekrar tekrar/tekrarlayan kıtlık olmadan

al b

bu değişiklikle

İt O S= b + a

veya diğer bir çözümle ve bu değişiklikle(+)

b„

-----

bir dünya kâbusu O nüfusunu artık taşıyamıyacak

D1 al b

®

a

E

tekrar tekrar kıtlık olmadan sönmeye başlar □

Ws =b+a (vü) bu yaşam ve ölüm kavramları/görüşleri O }imdiye d e k ^

a^

çok küçük bir izlenim bırakmaktadır □ zenginler arasında

a2

zengin Kuzey 389

| ao “3 o

(D

ı

0

-

Güneydeki zengin/varlıklı azınlıklar

s = b + ( +) (viii) bj

-----

rakamlar O anlatmaktadır/ortaya koymaktadır □ olayı/durumu

b

a

SI S= b + a

(ix)

A askeri harcamalar için bj

-----

dünya O yaklaşmaktadır □ yılda 500.000 milyon dolar/a

c

21

b

©

a

SI S=c+a+b

(x) b^ -----

temiz su ve sağlık koruması için en ihtiraslı plânlar bile O

ag

yaklaşır □

-----

a2

° ^ u rakama sadece on yılın üstünde bir çalışma ve uğraşla

b

©

S= b + a (xi)

buna rağmen(+) dg -----

ölümler O

390

dj

-----

kirlenme ve kirlilikten/su ve hava kirliliğinden devam etmektedir □

bj

V6 -

-----

tehlikeler O büyümektedir □

d

®

c

S

b

®

a

E (+>S = (d + c) + (b + a)

V -

E L D E E D İL E N T A M M E T İN Ç E V İR İ Ü R Ü N Ü S A Ğ L IK K O R U M A E V R İM İ

Dünya, şu anda, başkca endişeleri ve bu1 kentte yeni bir kent suyu ve sağbk ko­ ruma sisteminin işleyişi ve o 2 ülkede kırsal su imkânlarının dağılımı olsaydı, daha salim bir yer olacaktı. Günümüzde siyasi ve ideolojik kanşıkhklar arasında, birçok üçüncü Dünya ül­ kelerinde beş çocuktan 3 4 ’ünün öldüğünü ve bu ölümün başlıca nedeninin kirli su olduğunu kaç kişi hatırlamaktadır? Bu tek tehlike değildir de3. Ebeveynler4 ilk çocuklarının ölümlerini gördükleri sürece, zevk ya da cehalete bağlı olmadan dünyaya daha çok çocuk getirmeye ve aile iş gücünü ve yaşbbğa karşı durumlarını idame ettirmeye devam ederler5. Sadece endüstri­ leşmiş dünyada kanıtlanmayıp6 aynı zamanda üçüncü Dünyanın birçok ülkelerinde kanıtlan­ mış bir paradoksla, doğum oranı primer sağlık bakımı, eğitimin başlatılması, temiz su, ve umut ve iş sağlanıldığında dengelenmeye7 başlar. Ve bu değişiklikle, tekrar tekrar kıtlık olmadan nüfusunu artık taşıyamıyacak8 bir dünya kâbusu sönmeye başlar9. Bu yaşam ve ölüm kavramları şimdiye dek zenginler arasında zengin Kuzey, Güneydeki varlıkk azınhklar — 10 çok küçük bir izlenim bırakmaktadır. Rakamlar du­ rumu anlatmaktadır. Dünya askeri harcamalar için yılda 500.000 milyon dolara yaklaşmak­ tadır. Temiz su ve sağlık koruması için en ihtiraslı plânlar bile sadece on yıbn üstünde bir çahşma ve uğraşla bu rakama yaklaşır. Buna rağmen, kirlenme ve kirlilikten ölümler devam etmektedir ve11 tehlikeler büyümektedir. VI -

E S T E T İK R Ö T U Ş V E E D lT lN G

Paramedikal yönleri de olan bu makale'nin çevirisinde, sistematik çeviri işlem ve uygulamalarında da gözlenildiği gibi, estetik rötuş ve editing tıbbî pasajlara kıyasla daha çok ıgırlık taşımaktadır. Pasajın başlığı dahi zorlayıcı bir nitelik taşımaktadır. Bu nedenle es­ tetik rötuş ve editing için iyi bir örnek sayılabilir. I -

Ashnda "bu" yerine bir kullanmak gerekir. . . . ve başka bir demek yerinde olur.

391

3— 4— 5—

6— 7— 8— 9— 10— 11 —

Aynı espriyi, 'Ne de bunun tek/yegâne tehlike olduğu söylenebilir' gibi bir cümk ile ortaya koymak olanağı vardır. Anne babalar demek daha iyi. Bu cümleyi, sistematik çeviri işlemlerinde de gözlenildiği gibi, çevirmek anlamı daha iyi yansıtabilir. Ana babalar ilk çocuklarının ölümlerini gördükleri sürece, çapkınlık ya da cehaletten değil fakat aile iş gücünü idame ettirmek ve yaşlılığa karşı durumlarını korumak için dünyaya daha fazla çocuk getirmeye devam eder­ ler. . . . kanıtlanmakla kalmayıp... . . . dengeli olmaya. . . . . . taşıyamıyacak gibi. . . . . . dünya kâbusu geçmeye başlar. Bunu, "zenginler — zengin Kuzey ve Güneydeki varlıklı azınlıklar arasında" ifade etmek daha iyi. Bunu, ya "devam etmekte olup" ya da "devam etmekte ve " olarak belirtmekte yarar vardır.

392

BÖLÜM V TIBBİ YAZIŞM A KILAVUZU

Adından da anlaşılabileceği gibi, bu Bölüm tıp öğrencisi ve hekiminin tıp alanında duyduğu önemli bir gereksinimi hedef almaktadır. Amacı ihtiyaç duyulan konularda, sınırlı da olsa, bir yazışma kılavuzunu hizmete sunmaktır. Bölümde yer alan tüm mektup örneklerinin çevirilerine de yer verilmiş, böylelikle ek bir çeviri alıştırma serisinden yararlanma olanağı yaratılmıştır. Sadece bir örnekte verilen adres v.b yazı kuralları diğer mektup örnekleri için de geçerli olabileceği düşüncesiyle tekrarına gerek görülmemiştir.

[O Dr. A. S.H., 44. Cadde No. 111/B, Ankara, Turkey. Ankara, Ankara, Ankara Ankara, Ankara,

lst/21st April, 1985. 2nd/22nd April, 1985. 3rd/23rd April, 1985. 4th — 20th/24th — 30th April, 1985. 31st May, 1985.

Dr. X. Brown, London, United Kingdom. Dear Dr. Brown, I read your article/report on spleenomegaly in t h e ....................... with great interest and would like to have a reprint if possible.

Journal

Thanking you in advance, I remain, Sincerely Yours, A.S.H., M.D.

Dr. A. S. H., 44. Cadde No. 111/B, Ankara, Türkiye. Ankara, Ankara, Ankara, Ankara, Ankara,

1 Nisan 1985 2/22 Nisan 1985 3/23 Nisan 1985 4 2 0 / 24 — 30 Nisan 1985 31 Mayıs 1985

Dr. X. Brown, Londra, İngiltere.

Saym Dr. Brown, .................., ......... Dergisinde dalak büyümesi konusunda makalenizi/raporu­ nuzu büyük bir ilgi ile okudum ve mümkünse bir ayrı baskı edinmek istiyorum. Peşinen teşekkürlerimi sunarım. Saygılarımla, Dr. A.S.H. 397

IO Ankara, 5th August, 1985

Dear Dr. Brow n,

Kindly send me a reprint of your article on spleenomegaly which appear« 'n t h e ....................................Journal at your earliest convenience without any obligation Thank you.

Sincerely Yours, Dr. A.S.H.

My address is : Dr. AJS.H., 44. Cadde No. 111/B, Ankara, Turkey.

Ankara, 5 Ağustos 1985

Sayın Dr. Brown, ................................. Dergisinde çıkan /yayınlanan dalak büyümesi konusun­ daki makalenizden bir ayrı baskıyı en uygun zamanınızda bana ücretsiz olarak göndermeniz rica ederim. Teşekkür ederim.

Saygılarımla, Dr. A. S. H.

Adresim aşağıdadır : Dr. A.S.H., 44. Cadde No. 111/B, Ankara, Türkiye.

398

Ankara, l l t h February, 1985

Dear Dr. Brow n,

I read your article, entitled "New Challenges in Hypertension" in the .............................Journal and would like to express my support on the views put forward. I think your approach will improve therapeutic techniques. Please send me a complimentary reprint when convenient. Thank you.

With best wishes,

Dr. A. Z.

Ankara, 11 Şubat 1985

Saym Dr. Brown,

............................ Dergisinde "Hipertansiyon Alanında Karşı Karşıya Bulun­ duğumuz Sorunlar" adlı makalenizi okudum ve ileri sürülen görüşleri desteklediğimi belirt­ mm mek istiyorum. Yaklaşımınızın tedavi tekniklerini geliştireceğini düşünüyorum. Lütfen uygun bir zamanınızda bana ücretsiz bir ayrı baskı gönderiniz. Teşek­ kür ederim.

En iyi dileklerle,

Dr. A.Z.

399

E H Ankara, 17th January, 1985.

Dear Dr. Brow n,

1 am writing to thank you for your reprint which I received a few days af Please accept a copy o f my work on the same subject. Kindest regards from Ankara.

Sincerely Yours,

Dr. A.Z.

Ankara, 17 Ocak 1985

Sayın Dr. Brown,

Birkaç gün önce aldığım ayn baskınız için size teşekkür etmek üzere yazıyı rum.

Lütfen aynı konuda çalışmamın bir kopyasını kabul ediniz. Ankara'dan candan selâmlar.

Saygılarımla,

Dr. A.Z.

400

ED A nkara, 3rd March, 1985.

D ear Dr. B row n,

I would like to acknowledge receipt o f your article on infectious diseases with thanks. I believe it is an effective contribution to medical literature. Kindly, place my name on your mailing list for further publications. Thank you very much. Best wishes from Turkey.

Sincerely Yours,

Dr. A.Z.

Ankara, 3 Mart 1985

Sayın Dr. Brown,

Bulaşıcı hastalıklar konusundaki makalenizi almış olduğumu teşekkürlerimle birlikte bildirmek istiyorum. Tıp literatürüne etkin bir katkı olduğuna inanıyorum. Daha ilerideki yayınlar için lütfen adımı posta listenize koyunuz. Çok te­ şekkür ederim. Türkiye'den en iyi dileklerle.

Saygılarımla,

Dr. A .Z .

401

\ n

Ankara, 7th M ay, 1985.

Dear D r. Sam,

I am writing to request once again that you send me a copy o f your wot that I've not yet received. I need this work very much as I'm carrying out some investigations in thi field. Looking forward to your favourable reply, I am,

Sincerely Yours,

Dr. H. T.

Ankara, 7 Mayıs 1985

Sayın Dr. Sam,

Henüz almamış olduğum çalışmanızın bir kopyasını bana göndermenizi rica etmek için tekrar yazıyorum. Bu alanda araştırma yaptığım için bu çalışmaya çok ihtiyacım vardır. Uygun cevabınızı bekliyorum.

Saygılarımla,

D r. H. T.

402

m A nkara, Septem ber 10 ,1 9 8 6 .

Dear Dr. Sam ,

1 would like to remind you about my request for a reprint o f your article on respiratory disorders, a subject o f great interest for me. It may be possible that you've not received my letter. Please look into the matter and let me have a copy as soon as possible. 1 am prepared to forward the necessary money, if required. Thank you.

Sincerely Yours,

Dr. H. T.

Ankara, 10 Eylül, 1986

Saym Dr. Sam,

Çok ilgi duyduğum bir konu olan solunum bozu Mukİ an üzerine makalenizin bir ayrı baskısı için ricamı size hatırlatmak istiyorum. Mektubumu almamış olmanız olasiliği olabilir. Lütfen meseleyi inceleyip mümkün olan en kısa zamanda bana bir nüsha gön­ deriniz. Gerektiği taktirde, gerekli parayı yollamaya hazırım. Teşekkür ederim.

Saygüanmla,

Dr. H. T.

403

Ankara, 2nd October, 1986.

Dear Sir,

I would like to place an order f o r .......................................... ; the latest edition Kindly send me a proforma invoice so that I can forward to you the payment required. Thank you.

Sincerely Yours,

D r.M .O.

Ankara, 2 Ekim 1986

Efendim,

'nın en son baskısını sipariş etmek istiyorum. Gereken ödemenin size gönderilmesi için bana bir proforma fatura gönder­ menizi rica ederim. Teşekkür ederim.

Saygılarımla,

Dr.M .O .

404

ID Ankara, November 1 ,1 9 8 6 .

Dear Sir,

from the .

Enclosed herewith please find my cheque N o.............. dated...................... . . Bank for the book ordered in my letter o f 19- . I will be pleased if you send the book to my address below/above without

any delay. Looking forward to receiving the book, I remain,

Sencerely Yours,

Dr. M. 0.

Ankara, 1 Kasim 1986

Efendim,

Bankasından

19.. tarihli mektubumda sipariş edilen kitap için ................. . sayılı v e .......................... günHi çekim ilişikte sunulmaktadır. Gecikmeksizin kitabı aşağıdaki/yukardaki adresime gönderirseniz memnun

olacağım. Sabırsızlıkla kitabı almayı bekliyorum.

Saygılarımla,

Dr. M. O.

405

ED Ankara, 3rd December,1986.

Dear Sir,

With reference to my letter of/dated............................ 19.., 1would like tc inform you that I've not yet received the book for which I've already sent a cheque to you I'D be pleased if you give me a reply by return o f mail and despatch the boot as soon as possible.

Sincerely Yours,

Dr, M. O.

Ankara, 3 Aralık 1986

Sayın Bay,

.................... günlü/tarihli mektubuma aften, size çekini yollamış olduğum kitabı henüz almadığımı bildirmek istiyorum. Posta dönüşü ile bana bir cevap verip mümkün olan en kısa zamanda kitabı sevkederseniz memnun olacağım.

Saygılarımla,

Dr. M. O.

406

ES Ankara, 15th December, 1986.

Gentlemen,

I would like to acknowledge receipt of your book and the invoice with it with thanks. I enclose herewith a cheque in settlement o f my account.

Sincerely Yours,

Dr. T. 0.

Ankara, 15 Aralık 1986

Sayın Baylar,

Kitabınızı fatura ile birlikte aldığımı bildirir, teşekkür ederim. Borcumun kapatılması için çeki burada leffen gönderiyorum.

Saygılarımla,

Dr. T. O.

407

Gentlemen,

I received your book a few days ago but unfortunately it had been damaged during despatch. For this reason, I am returning it to you under separate cover. I will be obliged if you change this with another copy. Thanking you in advance, I remain,

Sincerely Yours,

Dr.T. 0.

Sayın Baylar,

Birkaç giin önce kitabınızı aldım fakat maalesef sevkiyat sırasmda hasar gör­ müştü. Bu nedenle, bunu size ayn bir zarf içinde iade ediyorum. Bunu başka bir kitapla değiştirirseniz minnettar kalacağım. Peşinen teşekkürlerimi sunanm.

Saygılarımla,

Dr. T. O.

408

Dear Sirs,

I would like to subscribe (to periodical as from (as o f) 1st January, 19....

renew my subscription) to your journal/

Kindly send me a proforma invoice so as to forward to you a cheque in payment o f the subcription. My address is as follows :

Ankara, Turkey. Thank you.

Sincerely Yours, A.BJN., M.D.

Sayın Baylar,

1 Ocak 19.. tarihinden itibaren/başlamak üzere derginize/ süreli yayınınıza abone olmak (abone durumumu tazelemek)istiyorum. Abonelik ödemesi için size bir çek gönderebilmek amacıyla bana bir profor­ ma fatura göndermenizi rica ederim. Adresim aşağıdaki gibidir:

Ankara, Türkiye. Teşekkür ederim.

Saygılarımla, Dr. A. B. N.

409

n±u Gentlemen,

I am enclosing herewith my cheque N o....................... dated................. . made out in the name of your company for my annual subscription to your journal. ! Kindly forward the journals to my address below/above and let me know if I can place an order for the back issues. Thanking you in advance, I remain,

Sincerely Yours,

Encl. 1

Sayın Baylar,

Derginize bir yıl aboneliğim için şirketiniz adına y a z ılı................ . noJu v e .............................günlü çekimi burada leffen gönderiyorum. Lütfen dergileri aşağıdaki /yukandaki adresime gönderip eski sayılar için si­ pariş verip veremiyeceğimi bana bildiriniz. Peşinen teşekkürlerimi sunarım.

Saygılarımla,

Ek. 1

410

ETİ

Dear Sir,

I am writing to inform you that I have not yet received the March and April issues o f your journal. Kindly give attention to this matter and forward the journals to my address at your earliest convenience. Thank you.

Sincerely Yours,

Sayın Bay,

Derginizin Mart ve Nisan sayılarını henüz almadığımı size bildirmek için ya­ zıyorum. Lütfen bu meseleyi inceleyip dergileri en uygun zamanda adresime gönderi­ niz. Teşekkür ederim.

Saygılarımla,

411

D ear Sir,

I w ould like to inform y o u o f a change in m y address as from 30th June,19...

Kindly send me all catalogues, promotion material and information on future publications to the address given above. With best wishes from Ankara.

Sincerely Yours,

Efendim,

30 Haziran 19.. tarihinden itibaren adres değişikliğimi size bildirmek istiyo­ rum. Bütiin katalog, tanıtma materyali ve gelecek yayınlara ilişkin bilgileri yukarıda verilen adresime göndermenizi rica ederim. Ankara'dan en iyi dileklerle.

Saygılarımla,

412

HD D ear Sir,

I have come across your advertisement in the Press and would like/intend to attend the Congress to be held at the end of August this year. Please send me all accommodation and travel expenses.

relevant

information including admission fees,

I will also appreciate it very much if you can tell me about financial support for participation. Looking forward to your reply and thankingyou in advance, I remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

Basındaki ilânınızı bir rastlantı sonucu okudum ve bu yılın Ağustos ayı so­ nunda düzenlenecek Kongrenize katılmak istiyorum/niyetindeyim. Giriş aidatı, yerleşim ve seyahat masrafları dahil tüm ilgili bilginin bana gön­ derilmesini rica ediyorum. Katılma için mali destek hakkında da bana bilgi verebilirseniz bu çok mak­ bule geçecektir. Cevabımzı sabırsızlıkla bekler, peşinen teşekkür ederim.

Saygılarımla,

413

ÜEU Dear Sir,

I am in receipt of your detailed programme o f the symposium to be held in London on 3rd April, 19.. and would like to attend the meeting with one of my colleagues. I am forwarding to you under separate cover, two papers to be delivered at this symposium for inclusion in the minutes to be published in advance. Please find a cheque in settlement of all the expenses incurred. With best wishes, I am,

Sincerely Yours,

Efendim,

3 Nisan 19„ tarihinde Londra'da yapılacak sempozyumun ayrıntılı programı­ nı almış bulunmaktayım ve bu toplantıya meslektaşlarımdan birisi ile katılmak isityonım. Size, ayrı bir zarf içinde, önceden yayınlanacak toplantı tutanaklarında yer alması için bu sempozyumda sunulacak iki tebliğ gönderiyorum. Yapılan tüm masrafları karşılamak üzere bir çek ilişiktedir. En iyi dileklerle.

Saygılarımla,

4 14

E Dear Sir,

Please reserve a angle/double bedroom for me for the Conference as I plan to be there on the first day. I shall be flying by the Turkish Airlines, flight no..................... and will be pleased if someone meets me at the airport or terminal since it is my first visit to your country. I expect to be there at about 15.00 hrs/3 p.m.. Thank you. Hoping to meet soon, I remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

tik giin orada olmayı tasarladığımdan, lütfen Konferans için benim için tek/ çift yataklı bir oda ayırınız. Uçuş no.....................olan Türk Havayolları ile seyahat edeceğim/uçacağım ve, ülkenize ilk ziyaretim olduğundan birinin beni havaalanında ya da terminalde karşıla­ masından çok memnun olacağım. Saat 15 / öjs . 3'te orada olmayı bekliyorum. Teşekkür ederim. Yakında buluşmak/görüşmek umuduyla.

Saygılarımla,

415

20

Dear Sir,

Thank you very much for your invitation to participate in the meeting on congenital malformations to be held in Rome during the last week o f June. Although this meeting is very interesting, it will not be possible for me to attend because o f pressing work in my institution. On the other hand, if you can provide financial means, my assistants will be pleased to attend on my behalf. Hoping that you can give them an opportunity and wishing you success, I remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

Haziranın son haftası içinde Roma'da yapılacak konjenital malformasyon konulu toplantınıza katılmam için davetinize çok teşekkür ederim. Bu toplantıya, çok ilginç olmasına rağmen, kuruluşumdaki âcil işlerden do­ layı katılmam mümkiin olmayacaktır. Diğer taraftan, mali olanak sağlayabüdiğiniz taktirde, benim adıma asistanlarım toplantıya katılmaktan memnun olacaklardır. Onlara bir fırsat verebileceğinizi ümid eder, size başarılar düerim.

Saygılarımla,

416

HO

Dear Sir,

I am sorry to inform you that owing to some unforeseen circumstances, I will not be able to attend the meeting in May .Please cancel my participation and reservations and make a refund o f all the fees, if possible. I apologise for any inconvenience and wish you good success.

Sincerely Yours,

Saym Bay,

Daha önceden kestirilemiyen/bilinmesi olanaksız bazı durumlardan dolayı, Mayıs ayındaki toplantıya katılamıyacağımı size üzülerek bildiriyorum. Lütfen katılmamı ve rezervasyonları iptal edip, mümkünse, bütün ücretleri iade ediniz. Herhangibir zor dunım için özür, size başarı dilerim.

Saygılarımla,

417

22

Dear Secretary,

I am writing this letter to thank you for the kind hospitality shown during my stay in your country and indeed efficient organization of all the programme. I benefited very much from this participation as well as the visits arranged to various clinics and hospitals. I hope a similar congress will soon be held in my country to exchange views on several other aspects of this problem. Wishing a continued co-operation and exchange o f views, I remain,

Sincerely Yours,

Sayın Sekreter,

Bu mektubu, ülkenizde kaldığım süre içinde gösterilen nazik konukseverlik ve bütün programın gerçekten etkin organizasyonu için size teşekkür etmek için yazıyorum. Katılmamdan olduğu kadar çeşitli klinik ve hastanelere düzenlenen ziyaret­ lerden çok yararlandım. Bu sorunun birçok diğer yönleri üzerinde görüş/fikir alışverişinde bulunmak üzere ülkemde de benzer bir kongrenin yakında düzenleneceğini umanm. işbirliği ve fikir alışverişinin devamlı olmasım dilerim.

Saygılarımla,

418

23

Dear Miss Williams,

I am writing this letter to request an extra copy o f the Conference Minutes for my colleagues who could not attend the meeting for financial reasons. I am ready to make any payment due. With best wishes from Ankara,

Sincerely Yours,

Sayın Bn. Williams,

Mali nedenlerle toplantıya katılamayan meslektaşlarım için Konferans Tuta­ naklarından ekstra bir niisha rica etmek için bu mektubu yazıyorum. Gereken herhangi bir ödemeyi yapmaya hazırım. Ankara'dan en iyi dileklerle.

Saygılarımla,

419

24

Dear Sir,

I am a research assistant in the Department of Biochemistry o f .................... and am conducting research on blood poisoning. Unfortunately some chemicals are not available here so that the work is continued with success Besides sera such as...................... are lacking. I shall be pleased if you can supply me with these or tell me how I may obtain them. All the items are given below in detail.

Thanking you in advance, I remain,

Sincerely Yours,

Sayın Bay,

...........................'nin Biyokimya Bölümünde bir araştırma asistanı/görevlisi olup kan zehirlenmesi konusunda araştırma yürütmekteyim. Çalışmanın başarıyla yürütü­ lebilmesi için maalesef bazı kimyasallar burada bulunmamaktadır. A y n c a ........................... gibi serumlar da yoktur. Bunları bana sağlayabilir ya da nasıl elde edebüeceğimi bildirirseniz çok memnun olacağım. Bütün maddeler ayrıntılarıyla aşağıda verilmektedir.

Peşinen teşekkür ederim.

Saygılarımla,

420

25

Gentlemen,

I have read your book called............................. and would like to translate this into Turkish. My publishers in Turkey intend to publish 1000 copies for the first Turkish edition. Please let me know your copyright fees and any other terms. I wish to add that this edition will be directed to medical students and the price will be reasonable. I look forward to your favourable reply as soon as possible.

Sincerely Yours,

Sayın Baylar,

........... .. .adlı kitabınızı okudum ve bunu Türkçe'ye çevirmek istiyorum. Türkiye'deki yayıncılarım ilk Türkçe baskısını bin adet olarak yayınlamak niyetindedirler. Lütfen telif ücretleri üe diğer şartlarınızı bana büdiriniz. Bu baskının tıp öğrencilerine yöneltileceğini ve fiyatın da makul olacağını eklemek istiyorum. Mümkün olan en erken bir zamanda uygun cevabınızı sabırsızlıkla bekliyo­ rum.

Saygılarımla,

421

26

Dear Sir,

.

I am working at the Faculty o f...............................as a lecturer/an associate professor i n and would very much like to translate your work entitled ...................... into Turkish. I am prepared to pay a modest copyright fee but should prefer permission to translate it without any obligation. The book in Turkish will mainly be used by the students o f our newly • established university. Looking forward to your news and views in this respect, I remain.

Sincerely Yours,

Efendim,

...................... Fakültesinde...................... alanında bir öğretim görevlisi/ bir doçent olarak çalışmaktayım v e ................ ............ adlı eserinizi Türkçe'ye çevirmeyi çok istiyorum. Mütevazi bir telif hakkı ödemeye hazınm ancak bunu herhangi bir ödeme yapma­ dan çevirmek için izni tercih ediyorum. Türkçe kitap sadece yeni kumlmuş olan üniversite­ mizin öğrencileri tarafından kullanılacaktır. Bu konuda haberlerinizi ve görüşlerinizi sabırsızlıkla bekliyorum.

Saygılarımla,

422

um

'

Dear Sir,

Thank you very much for your letter of/dated.................................19... I am very pleased to learn that you have granted me permission to translate your b o o k , ........................into Turkish without any obligation/upon payment o f one hundred dollars. I will send you five complimentary copies as soon as the book is published. Thanking you once again, 1 remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

.................... 19.. tarihli mektubunuza teşekkür ederim. Ücret taleb etmeden / yüz doların ödenmesi üzerine........................... adlı kitabınızın Türkçe'ye çevrilmesi hususunda bana izin vermiş olduğunuzu büyük bir memnu­ niyetle öğrendim. Kitap yayınlanır yayınlanmaz size beş adet hediye olarak göndereceğim. Tekrar teşekkürlerimi sunarım.

Saygılarımla,

423

28

Dear Sir,

Thank you for your letter o f ............... ... 19... The copyright fees and terms you have offered are unfortunately too high For this reason, unless you make a reduction, it will not be possible to realize this project Awaiting your reply, I am,

Sincerely Yours,

Sayın Bay,

19..

günlü mektubunuza teşekkür ederim.

önermiş olduğunuz telif hakları ücreti ve şartlan maalesef haddinden fazlı yüksektir. Bu nedenle, indirim yapmadığınız sürece, bu projenin gerçekleştirilmesi olanakl olmayacaktır. Cevabınızı bekliyorum.

Saygılanmla,

424

29

Dear Sir,

I enclose herewith my article called................................for consideration for publication in your esteemed journal. Hoping to receive a favourable reply, I am,

Sincerely Yours,

Ends. 18

Efendim,

Saygıdeğer derginizde incelenip yayınlanmak ü zere................. adlı makalemi ilişikte gönderiyorum. Uygun bir cevabınızı bekliyorum.

Saygılarımla,

Ekler 18

425

30

Dear Sir,

I have graduated from the Faculty of Medicine o f ........................................ University.............................. Turkey and would like to pursue higher studies/postdoctoral studies in surgery in your University. I attach my transcript and curriculum vitae for your consideration. Kindly send me an acceptance so that I can complete the formalities required. Looking forward to your favourable reply, I am,

Sincerely Yours,

Ends. 3

Efendim,

T ü rk iy e,....................................................... üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun oldum ve üniversitenizde cerrahi alanında yüksek öğrenim/ doktoraüstü çalışmalar yapmak istiyorum. İncelenmek üzere transkiptimi ve hayat öykümü ilişikte gönderiyorum. Gereken formaliteleri tamamlayabilmek amacıyla bana akseptans/kabül edildiğime dair bir belge göndermenizi rica ederim. Olumlu cevabınızı sabırsızlıkla bekliyorum.

Saygılarımla,

Ekler 3

426

31

Curriculum Vitae Name and Surname : ................................. Date and Place of Birth : ........................... Nationality: Turkish Religion; Moslem Marital Status: Single/Married Permanent Address.:................................. Education Primary /Elementary School/s............ '........................ Secondary School/s................................................... University Education................................................. Postgraduate Studies................................................... Academic Titles /Degrees..................................................... Knowledge o f Languages Mother - tongue.......................................................... Foreign Languages............................................... .. Employment . . . . .............................................................. Publications......................................................................... Memberships to Scientific Institutions.................................... Any Other Inform ation........................................................ Hayat Hikâyesi /Yaşam öyküsü Adı Soyadı ........................................ Doğum Tarihi ve Y e r i ............................... Milliyeti: Türk D in i: İslâm/Müslüman Medeni Hali: Bekâr/Evli Devamlı Adresi: ........................................ Eğitimi îlkokul/lar................................................................ Ortadereceli okul/lar................................................... Üniversite eğitim i....................................................... Mezuniyet sonrası eğitimi............................................ Akademik ünvanlar/Dereceler.............................................. Dil Bilgisi Ana D ili ............................... ................................... Yabancı D ille r............................................................ Çalışma Hayatı ................................................................. Yayınlan. ....................................................................... Bilimsel Kuruluşlara Ü yelikleri........................................... Diğer Bilgiler . . . . ..........................................................

427

32

To Whom It May Concern

D r ............................ whom I have known since 19.. has been very laborious and keenly interested in his career. He has been co-operative with his colleagues and ready to help his patients. His social relations and understanding o f human nature have always attracted my attention. I have never seen him refuse urgent cases, even if these were referred to him during awkward times. D r who is a really promising man o f medicine has rightly won the admiration o f the hospital and appreciation of the administration. I have no hesitation at all in recommending him for higher studies in surgery. I believe he can be successful in his endeavours and contribute to our work upon his return to Turkey. His character is quite satifactory.

Dean/Rector

ilgililere

19.. tarihinden bu yana tanıdığım Dr...............................çok çalışkan olup, kariyerine karşı derin bir ilgi duymuştur. Meslektaşları ile işbirliği yapıp hastalarına yardı­ ma hazır olmuştur. Sosyal ilişkileri ve insan tabiatım anlayışı her zaman dikkatimi çekmiş­ tir. Olmayacak zamanlarda bile kendisine havale edilen âcil vakaları reddettiğini asla gör­ medim. Gerçekten istikbal vadeden bir tıp bilim adamı olan Dr................................. haklı olarak hastanenin hayranlığım ve idarenin takdirini kazanmıştır. Cerrahi'de ileri çalış­ malar yapması için kendisini tavsiye etmede asla hiçbir tereddüdüm yoktur. Gayretlerinde başarılı olacağına ve Türkiye’ye dönüşünde çalışmalarımıza katkıda bulunacağına inanıyo­ rum. Karakteri tamamen tatminkârdır.

Dekan /Rektör

428

33

Dear Sir,

I am a medical student/intern/doctor at the Faculty o f Medicine o f ............. ............. University,........................ , Turkey and wish to apply for any short-term training at your hospital. I prefer to come to your country in summer and stay for about three months. I am particularly interested in infectious diseases but I can also work in a virology laboratory to improve my knowledge and learn the new techniques. The University will pay my travel expenses but a room at the hospital will be appreciated. Kindly let me know if you can accept me and any other information you deem beneficial for me. Thank you.

Sincerely Yours,

Efendim,

Türkiye, Üniversitesi Tıp Fakültesinde tıp öğrencisi/intem/doktor olup hastanenizde kısa-süreli staj için müracaat etmek istiyorum, ülkenize yazın gelip üç ay kalmayı tercih ediyorum, özellikle bulaşıcı hastalıklara ilgi du­ yuyorum ancak bilgimi artırmak ve yeni teknikleri öğrenmek için bir viroloji laboratuvannda da çalışabilirim. üniversite seyahat/yol masraflarını ödeyecektir ancak hastanenizde bir oda makbule geçecektir. Beni kabul edip etmiyeceğinizi ve benim için yararlı gördüğünüz herhangi bir diğer bilgiyi bana bildirmenizi rica ederim. Teşekkür ederim.

Saygılarımla,

429

34

Dear Sir,

I have read your advertisement for a vacancy in internal diseases and wish to apply for appointment as a medical doctor. My knowledge o f English is sufficient and I have an experience o f ten years in internal diseases as pointed out in my curriculum vitae enclosed herein. Looking forward to your favourable reply, I am,

Sincerely Yours,

Encl. 1

Saym Bay,

tç Hastalıkları Bölümünde münhal yere ilişkin ilânınızı okudum ve tıp dokto­ ru olarak atanmak için müracaat etmek istiyorum. İngilizce bilgim yeterli olup mektupla birlikte gönderilen yaşam öykümde belirtildiği gibi dahili hastalıklarda on yıllık bir tecrü­ bem vardır. Olumlu cevabınızı sabırsızlıkla bekliyorum.

Saygılarımla,

Ek. 1

430

35

Dear Smith/Robert,

After a training o f three months (work for two years) ^n your country, I am back at home safe and sound. And I am writing this letter to you for heartfelt thanks for the kindness and warm hospitality shown to me. I hope I shall have the opportunity to have you with us in Turkey soon. I learned a lot and benefited very much during my work and, ask you to thank D r .............................. and Mr. and Mrs...............................for everything they have done for me. Please give my best regards to the Jones also. With kindest regards and, sincere compliments to your wife, I say goodbye for now. Let us keep in touch. Best wishes.

Sincerely Yours,

Sevgili Smith/Robert,

Ülkenizde Uç aylık hir staj'(iki yıUık bir çalışma)'dan sonra sağ salim yurdumdayım. Ve bana gösterilen iyilikle sıcak konukseverlik için içten/kalbten teşekkürlerim için bu mektubu yazıyorum. Umanm çok geçmeden sîzleri Türkiye'de aramızda görme fırsatı olacak. Çalışmam sırasında çok şey öğrenip çok yararlandım ve, benim için yaptık­ ları herşey için D r ile Bay veBayan.................... teşekkür etmenizi rica ederim. Aynı zamanda Joneslara candan selâmlarımı söyleyiniz. Candan selâmlarım ve, eşinize samimi komplimanlarımla, şimdilik Allahaıs­ marladık diyorum. Yazışıp haberleşelim. En iyi dilekler.

Saygılarımla,

431

Dear Sir,

I am writing this letter to request a certificate o f attendance to present tc my head of department. I hope you will send me this without any delay as my promotion will b< considered soon. Thanking you in advance, I remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

Bölüm Başkanıma sunmak/sunulmak üzere bana bir katılma belgesi vermeni­ zi rica etmek amacıyla bu mektubu size yazıyorum. Terfıim yakında sözkonusu olacağından bunu bana gecikmeden gönderece­ ğinizi ümid ederim. Peşinen teşekkürlerimi sunarım.

Saygılarımla,

432

Dear Colleague,

C.K. has been treated at our hospital but had to be discharged as admitted. Unfortunately, he has a little chance o f improvement. Nevertheless, I would like to refer this case to you for a final chance. I believe that your facilities are numerous and, perhaps a few years o f survival will bring happiness to the family. With best wishes and thanks in advance, 1 am,

Yours,

Sayın/Sevgili Meslektaşım,

C.K. hastanemizde tedavi edilmiş ancak haliyle taburcu edilmek zorunda kalındı. Maalesef, çok az iyileşme şansı vardır. Bununla birlikte, son bir şans için bu vakayı size havale etmek istiyorum. Çok sayıda olanaklarınız olduğuna inanıyorum ve, belki birkaç yıl hayatta kalabilme bu aileye mutluluk getirecektir. En iyi dileklerimi ve peşinen teşekkürlerimi sunarım.

Saygılarımla,

433

Dear Dr. K,

I will be pleased if you operate this patient at your hospital and let me know the result. Surgical facilities at your hospital have saved many such patients and 1 believe he too can recover and return to normal life. Kindest regards and best wishes from Turkey.

Sincerely,

Sevgili Dr. K,

Bu hastayı hastanenizde ameliyat edip scnucu bana bildirirseniz memnun olacağım. Hastanenizdeki cerrahi imkânlar bu tür birçok hastayı kurtarmış olup, bu­ nun da şifa bulup normal hayatına dönebileceğine inanıyorum. Türkiye'den candan selâmlar ve en iyi dilekler.

Saygılarımla,

434

39

Dear Dr. K,

I am writing this letter to thank you wholeheartedly for the care given to my patient referred to you. He has now fully recovered and enjoys good health. Please let me know if there is anything I can do for you. Kindest regards.

Sincerely,

Sevgili Dr.K,

Size havale edilen hastama bakımınız için size candan teşekkür etmek için bu mektubu yazıyorum. Şimdi tamamen, iyileşmiş olup / tam şifa bulup sağlığı iyidir. Sizin için yapabileceğim herhangi birşey varsa lütfen bana yazınız. Candan selâmlar.

Saygılarımla,

435

The medical apparatus,.......................we bought from your company a few months ago is not functioning as it should. Unfortunately, most o f results obtained seem to be wrong. We shall be pleased if you send a technician to see to the maintenance of this apparatus. If this is not possible, could we send two o f our technical staff for training in England? Awaiting your reply, I am,

Sincerely Yours,

Sayın Bay,

Birkaç ay önce sizden satın almış olduğumuz..........................................adlı tıbbi cihazgerektiği gibi çalışmamaktadır. Maalesef, elde edilen sonuçların çoğu yanlış görünmektedir. Bu cihazın bakımı için bir teknisyeninizi gönderirseniz çok memnun ola­ cağız. Şayet buna olanak yoksa, teknik kadromuzdan iki kişiyi staj için İngiltere'ye gönderebilir miyiz? Cevabınızı bekliyoruz.

Saygılarımla,

41

Dear Sir,

l a m a lecturer/member o f academic staff lecturing in ................................at the Faculty o f .............................. University,........., Turkey. I have seen/ read your book o n ...................... and would like to use it as a textbook. I will be very glad if you send me a free /complimentary copy which I can recommend for consideration as a book for the students. If this is not possible, I will appreciate a copy at a reduced price. Thank you in advance.

Sincerely Yours,

Sayın Bay,

Türkiye'de..................... üniversitesi..................... Fakültesinde................ alanında öğretim yapan bir öğretim görevlisi/öğretim üyesiyim............................ konusunda kitabınızı gördüm/okudum ve bunu okul kitabı olarak kullanmak istiyorum. öğrenci kitabı olarak incelenmek üzere tavsiye edeceğim ücretsiz/hediye bir adet gönderirseniz çok meıpnun olacağım. Buna olanak yoksa, indirimli fiyatla bir adet makbule geçecektir. Peşinen teşekkür ederim.

Saygılarımla,

437

ir « ı.J Dear Sir,

I would like to quote the chapter on tissues and reproduce the electron micrographs in our journal directed to our students at the University and, ask permission to do so without payment o f any copyright fees. As this is purely an educational activity, I do hope that you will be kind enough to grant such a permission. Thank you.

Sincerely Yours,

Efendim,

üniversite'de öğrencilere yöneltilen dergimizde dokular üzerine bölümü­ nüzü alıntı olarak vermek ve elektron mikrograflan tekrar basmak ve, herhangi bir telif hakkı/ucreti ödemeden bunu gerçekleştirmek için izin istiyorum. Bu sadece bir eğitim faaliyeti olduğu için, böyle bir izni vermek iütftmda bulunacağınızı gerçekten ümid ediyorum. Teşekkür ederim.

Saygılanmla,

438

43

Dear Sir,

Owing to previous engagements, it will unfortunately be impossible for me to attend the congressional meeting of our Society/Association for 1985. I f you send me a formal invitation for 1986, 1 can get a leave from the University and complete all the formalities for attendance next year. Meanwhile, I will be happy to receive the abstract book and 1985 minutes. Thank you. Wishing you good sucess, I remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

Daha önceki angajmanlar/işler nedeniyle, katılmam maalesef imkân dahilinde olmayacaktır.

Cemiyetimizin 1985 kongresine

1986 yılı için bana resmi bir davetiye gönderirseniz, üniversiteden izin ala­ bilir ve gelecek yıl katılmak için formaliteleri tamamlayabilirim. Bu arada, abstrakt kitabı ile 1985 tutanaklarım almaktan mutluluk duyacağım. Teşekkür ederim. Size başarılar dilerim.

Saygılarımla,

439

SH Dear Sir,

Kindly send me samples o f the medical instruments advertised in the Press for experimental test. Thanking you in advance, I remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

Deneysel test için basında reklâmı yapılan tıbbi cihaz numunelerinden bana göndermenizi rica ederim. Peşinen teşekkürlerimi sunarım.

Saygılarımla,

440

A s ........................ of the Faculty of Medicine, I am happy to invite you to our traditional Medical Ball held on the 14th of March every year. We shall be very happy to see you among us in Turkey We are also desirous to learn if development in intensive care when here.

ou can give a lecture on the recent

Looking forward to your visit, I remain,

Sincerely Yours,

Efendim,

Tıp Fakültesinin................................. olarak, her yıl 14 Mart'ta düzenlenen geleneksel Tıp Balosuna sizi davet etmekten mutluluk duymaktayım. Sizi Türkiye'de aramız­ da görmekten çok mutlu olacağız. Burada olduğunuz süre içinde yoğun bakımda en son gelişmeler konusunda bir konferans verip veremiyeceğinizi de öğrenmeyi arzu ediyoruz. Ziyaretinizi sabırsızlıkla bekliyoruz.

Saygü arımla,