Leercoaching in het hbo Student: Een kapstok om jezelf uit te dagen de regie over je leren te nemen 978-90-313-5312-5, 978-90-313-7618-6 [PDF]

Zitiervorschau

Leercoaching in het hbo Student

Leercoaching in het hbo Student Een kapstok om jezelf uit te dagen de regie over je leren te nemen Jette van der Hoeven

2e druk

Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopiee¨n uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 5312 5 NUR 841 Ontwerp omslag en binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist 1e druk 2007 2e druk 2009

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Inhoud

Woord vooraf

7

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6

Inleiding Wat is leercoaching? Voor wie is leercoaching? Hoe werkt leercoaching? Overzicht van de hoofdstukken Leercoaching in gebruik Opdrachten basiswerkwijze leercoaching

9 9 10 10 15 16 17

2 2.1 2.2 2.3 2.4

Leren Inleiding Leercoachgroepen en kwadrant Leren door reflecteren Opdrachten leren

21 21 21 24 26

3 3.1 3.2

Leercoachen Wat mag je van je leercoach verwachten? Opdrachten leercoachen

29 32 35

4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4

Kwadrant Inleiding Opdrachten vanuit het kwadrantmodel Opdrachten bij het kwadrant kunnen Opdrachten bij het kwadrant willen Opdrachten bij het kwadrant doen Opdrachten bij het kwadrant presteren

37 37 40 40 44 51 68

5 5.1 5.2

Leercyclus Inleiding Opdrachten leercyclus

76 76 78

6

Leercoaching in het hbo

6 6.1 6.2 6.3

Samenwerken Inleiding Samenwerkend leren Opdrachten samenwerkend leren

7 7.1 7.2

Zelfstandig werken en zelfstandig leren Leerstijlen en leren Opdrachten zelfstandig leren

101 1 04 1 08

8 8.1 8.2

In vijf stappen competent Inleiding Kenmerken van een competente student/ werknemer Opdrachten In vijf stappen competent

1 20 1 20 121 1 23

Bronnen en Literatuur

1 35

8.3

87 87 88 91

Woord vooraf

Je kunt slim zijn. Maar je moet dat wel willen. Uit onderzoek blijkt dat je kennis groter wordt als je je richt op wat je zelf wilt weten, als je goed kijkt naar de problemen die je tegenkomt, hierop reflecteert en je laat leiden door je eigen planning. Als het je lukt om dit te doen vanuit je eigen passie, vanuit een netwerk waarin je je goed voelt en je kunt communiceren over de toename van je kennis, dan zorg je er zelf voor dat je met plezier je werkzaamheden kunt uitvoeren. Hoe kun je nu zelf zorgen dat dit mogelijk wordt? Op welke manier kun je bovenstaande kenmerken ontwikkelen? Hoe kun je dat doen zodat je blijft leren en ontwikkelen? Leercoaching; een concept om leren en ontwikkelen te sturen en te ondersteunen. Jij leert een beroep, jouw leercoach geeft je de leercoaching die nodig is zodat jij je goed kunt ontwikkelen. Leercoaching krijgt in eerste instantie vorm door middel van samenwerkend leren en vanuit de invalshoeken: – Wat wil ik? – Wat kan ik? – Wat doe ik? – Wat presteer ik? De inzichten die deze benadering met zich meebrengt, maken het mogelijk je handvatten te bieden om naar jezelf te kunnen kijken op een manier zoals verwacht wordt van een gediplomeerd beroepsbeoefenaar. Je geeft feedback aan en krijgt feedback van je medestudenten. Je (toekomstige) collega’s. Vanuit de leercoachlijn krijg je de mogelijkheid jezelf vanuit het grote geheel te ontwikkelen in samenwerking met jouw (toekomstige) collega’s. Op deze wijze is het mogelijk dat je niet alleen leert met elkaar, maar dat je ook leert om elkaar te leercoachen bij het (toekomstige) leren op de werkplek. Elkaar leercoachen op de werkplek is volgens Berings en Van der Werf (2004) het geven van feedback aan elkaar op een bewuste manier, met als doel het verbeteren van kennis, vaardigheden of

passie & aantrekkelijk

samenwerkend leren

8

Leercoaching in het hbo

Het kwadrant kan, wil, presteer en doe

houding. Je zorgt er dus met elkaar voor dat je steeds beter je beroep uit kunt oefenen. Vanaf 2004 is leercoaching in ontwikkeling in het hoger beroepsonderwijs. Studenten en leercoaches geven het belang aan van een structurele opbouw in het samenwerkend en zelfstandig leren.

bewegen, verbinden en resultaat behalen

communiceren

Bij deze wil ik onder andere Peter Verberkt bedanken voor zijn enthousiaste inzet bij het tegenlezen van leercoaching en Lodewijk Kaanders voor zijn enthousiaste inzet. Zij hebben ruime ervaring in het begeleiden van hbo-studenten. De vele hbo-studenten (onder andere Wim Kamerling, Wilma Kreffer en Geerte van der Zee) wil ik bedanken voor hun bijdrage aan dit boek door middel van hun ervaringen. In het bijzonder wil ik Richard Troost bedanken voor de discussies die wij steeds hebben over hoe je bewegen, verbinden en resultaat kunt behalen vanuit de juiste reden. Deze lijfspreuk van hem betekent: terugdringen van de bureaucratie; het geld terug naar het primaire proces; en dat docenten gezamenlijk de regie over hun eigen onderwijs krijgen. Zowel de student als de docent zijn het hart van een opleiding. Zij gebruiken beiden alle hulpmiddelen uit leercoaching. Deze hulpmiddelen dragen bij tot het ontstaan van aantrekkelijke communicatie waarin zij vanuit gelijkwaardigheid het leerproces oppakken. Zowel van elkaar als van zichzelf met als doel dat zij kennis delen en vermeerderen. Rotterdam, januari 2009 Jette van der Hoeven1 1 De auteur wil graag blijven leren en ontwikkelen en daarbij gebruikmaken van aanwijzingen van gebruikers. In leercoaching zijn wetenschappelijke uitgangspunten verwerkt. Gezocht is naar een concrete invulling van deze uitgangspunten. Bij deze de uitnodiging om reacties te mailen naar [email protected].

1

Inleiding

1.1

Wat is leercoaching?

Leercoaching is een concept dat jou kan sturen en ondersteunen bij het leren. Jij leert een beroep, je wordt hierbij geleercoacht binnen je studie.

leren leercoachen

Leren + coachen = leercoachen Leren is een actief proces. Dat kun je alleen zelf doen. Je hoeft het echter niet alleen te doen. Leercoaching gaat ervan uit dat je een deel van je studie in een groepje leert, de zogeheten leercoachgroepen. In de leercoachgroep leer en werk je met studenten die verschillende leerstijlen hebben. De leerstijlen geven weer op welke wijze je gewend bent om te leren. Bewust zijn in de manier waarop je leert, zien wat studenten vanuit verschillende leerstijlen inbrengen, maakt dat je met elkaar kunt werken aan je manier van leren. De leercoach geeft je in dit proces de nodige sturing en ondersteuning. De leercoach zal waar nodig precies vertellen wat nodig is, dus sturen. De leercoach zal waar nodig de juiste ondersteuning bieden. Ondersteuning door met jou in gesprek te gaan. In paragraaf 1.3 wordt leren in leercoachgroepen verder toegelicht. In hoofdstuk 7 wordt de opbouw door middel van de juiste sturing en ondersteuning verder toegelicht. De uitgave bestaat uit een boek en een online gedeelte. In het boek staan kort de onderdelen beschreven waaruit het concept is opgebouwd. Ook vind je in het boek veel opdrachten die naar het online gedeelte verwijzen, je vindt daar aanvullende informatie, werkbladen en opdrachten waarmee je aan de slag kunt. De hoofdstukken van het boek komen overeen met het menu van het online gedeelte. (Om te kunnen werken met het online gedeelte moet je je eerst aanmelden. Aan de binnenkant van de kaft vind je de bijbehorende

leren in leercoachgroep

bewust leren

sturen en ondersteunen

boek en online deel

10

Leercoaching in het hbo

website en inlogcode. Het is het handigst als je je bij aanvang van je studie aanmeldt.) 1.2

beroepsgerichte studie

zelfregulatie

Regel je zelf je motivatie en affectie?

Voor wie is leercoaching?

Leercoaching is bestemd voor mensen die deelnemen aan het beroepsonderwijs. Het leerplan van het hbo is primair beroepsgericht. Dat betekent dat je vanaf het begin van je studie zoveel mogelijk een realistisch en representatief beeld krijgt van het beroep waarvoor je gekozen hebt. Zo mogelijk heeft elk onderdeel van je studie een relatie met realistische situaties uit de beroepspraktijk. Als student aan een hbo heb je een beroep gekozen dat je goed wilt leren uitoefenen. Dat leer je voor een gedeelte tijdens je studie, maar je zult je daarna in de praktijk verder moeten blijven ontwikkelen. De vraag is dan op welke manier jij ervoor kunt zorgen dat je steeds meer over je beroep te weten komt. Hoe kun jij leren je beroep steeds beter uit te oefenen, steeds beter zelf te bepalen wat je wilt, kunt, doet en presteert? Zowel tijdens als na je studie helpt leercoaching je om jouw leren te ontwikkelen. Leercoaching bereidt je dus voor op een leven lang leren. Het is een concept dat je helpt om leren een plaats te geven in je leven, naast alle andere activiteiten die je leuk vindt. Je maakt tijdens je studie kennis met leercoaching. In het begin zul je leercoaching alleen als student gebruiken. Als je verder bent in de studie kun je leercoaching ook gebruiken om anderen te begeleiden, ze te leercoachen in hun leren en ontwikkelen. Na je studie ga je ook collega’s begeleiden in hun persoonlijke beroepsontwikkeling. Daarnaast werk je samen met hen aan de ontwikkeling van je beroep. Ook hierbij kun je de hulpmiddelen van leercoaching gebruiken. Kortom, leercoaching biedt een gereedschapskist met hulpmiddelen aan iedereen die wil leren en ontwikkelen, die wil leercoachen of geleercoacht wil worden. 1.3

leren in een leercoachgroep

Hoe werkt leercoaching?

Door leercoaching leer je om in kleine groepjes samen te werken. Dit kleine groepje is een leercoachgroep.

11

1 Inleiding

Leren samenwerken doe je door: – samen opdrachten te maken; – samen te werken; – naar elkaar te kijken; – je mening te geven over de ander; – te luisteren naar de ander; – enzovoort.

Figuur 1.1 Leercoaching als gereedschapskist hulpmiddelen.

Om samenwerkend leren op te bouwen stelt leercoaching een aantal regels. Een van deze regels is dat je samenwerkt met deelnemers met verschillende leerstijlen. Een leerstijl is een manier van leren die bij jou past. Leer je bijvoorbeeld door boeken te lezen of door het eerst uit te proberen. Doordat in je leercoachgroep deelnemers met verschillende leerstijlen zitten, zie je hoe je leren ook aan kunt pakken. Je leert dan van elkaar door te ervaren wat de ander doet en daarover te praten met de ander. In figuur 1.2 staat in tien stappen de wijze waarop je leercoaching gaat gebruiken.

opbouwen samenwerkend leren

de tien stappen van leercoaching

12

Figuur 1.2 Opbouwen samenwerkend leren studenten.

Leercoaching in het hbo

1 Wat wil je leren? Je bent gestart met je HBO-studie. Je wilt dus een beroep leren. 2. Hoe ben je gewend om te leren? Je stelt vast hoe je leert door de opdracht ‘leerstijlen van Kolb’ te maken. Dit is opdracht 5 uit Leercoaching. 3. Hoe kun je prettig samenwerken? Wat verwacht je van de ander? Je gaat na wat jij belangrijk vindt als je samenwerkt met anderen. Je gebruikt hier opdracht 28 uit Leercoaching voor.

4. Met wie ga je samenwerken? Waarom ga je met de ander samenwerken? Leercoaching gaat ervan uit dat je gebruikmaakt van de kwaliteiten van elkaar. De leercoach zal om die reden bepalen wie met wie gaat samenwerken. De leercoach zal hierover uitleg geven. 5. Maken van leercoachgroepen. De leercoach maakt leercoachgroepen. Dit zijn groepen van ongeveer 4 studenten die gedurende de afgesproken tijd met elkaar samenwerken. 6. Maak met elkaar een samenwerkingscontract. Maak met je leercoachgroep een samenwerkingscontract. Je gebruikt hier opdracht 29 uit Leercoaching voor. 7. een logboek met je leercoachgroep 29Maak uit leercoaching voor. In het logboek staat wie wat doet, wat er gebeurt in de leercoachgroep, enz. Je gebruikt hier opdracht 30 uit Leercoaching voor. 8. Werk aan de activiteiten in je leercoachgroep. Je werkt aan de activiteiten van de opleiding. Maak een plan van aanpak vanuit de leercyclus. Stel vast wie welke rol en/of taak heeft. Geef elkaar feedback. Zie bijvoorbeeld opdrachten 27 en 31 uit Leercoaching. 9. Ga na wanneer je wat uit leercoaching gebruikt. Gebruik de hulpmiddelen uit Leercoaching op het juiste moment. Spreek met je leercoach wanneer wat gebruikt wordt. Spreek af wanneer wat besproken wordt. 10. Blijf puzzelen om je competenties te ontwikkelen. Je hebt gesprekken met je leercoach om jouw en jullie proces te bespreken. Dit aan de hand van het logboek, de verschillende opdrachten, de activiteiten van de opleiding enz. Je spreekt af wanneer je een gesprek hebt als leercoachgroep of als individu. Je gebruikt later in de opleiding de puzzel in Leercoaching als praatpapier. Zie hoofdstuk 8 en online gedeelte: ‘In vijf stappen competent’.

leerstijlen volgens Kolb

De eerste stap is natuurlijk je keuze die je gemaakt hebt door met deze studie te starten. De tweede stap is bepalen hoe je gewend bent om te leren. Nadat je je leerstijl volgens Kolb hebt geanalyseerd, ga je na wat je ervaringen zijn in het samenwerken (stap 3). Je maakt

1 Inleiding

hiervoor de opdracht Beginsituatie samenwerken uit leercoaching (zie online de opdracht ‘beginsituatie’ bij samenwerkend leren). Je schrijft op wat je belangrijk vindt in het samenwerken. Als je weet wat jij belangrijk vindt kun je dat vertellen tegen degene waarmee je gaat samenwerken. De leercoach zal de leercoachgroepen samenstellen als bekend is wie op welke wijze leert (stap 4). Dit gebeurt vanuit: – de gedachte dat er zoveel mogelijk resultaat van leren is als je leert vanuit onder andere verschillende leerstijlen; – procesmatige en praktische overwegingen en zijn deskundigheid in het samenstellen van groepen vanuit de inhoud. In hoofdstuk 6 wordt het opbouwen van samenwerkend leren verder toegelicht. Als bekend is wie met wie gaat samenwerken en je hebt onderzocht hoe je wilt samenwerken, is het tijd voor de volgende stappen. Stap 6 en 7 doe je elke keer opnieuw als je start in een nieuwe leercoachgroep. De andere stappen doe je wanneer dat nodig is in het proces. De leercoach zal aan dit proces sturing en ondersteuning geven. In opdracht 1 (§ 1.6) wordt toegelicht hoe de werkwijze van leercoaching is. Alle activiteiten die je met je leercoachgroep doet verzamelen jullie in je logboek (zie figuur 1.3). Door het bijhouden van een logboek worden patronen van de manier waarop jullie samenwerken duidelijk. Door langere tijd samen te werken leren jullie op welke wijze je hiermee het best kunt omgaan en op welke wijze jullie van elkaar kunnen leren. De tijd dat jullie met elkaar samenwerken is afhankelijk van de afspraken die je maakt met je leercoach en de mogelijkheden. Je kunt bijvoorbeeld gedurende het ene project met een groep samenwerken en het volgende project met een andere groep. Elke keer als je start in een zogenaamde leercoachgroep herhaal je opdracht 29 en 30 (zie online en stap 7 en 8 uit figuur 1.2). Je maakt dus elke keer opnieuw een samenwerkingscontract en een logboek. Het doel hiervan is dat je steeds beter kunt aangeven wat voor jou van belang is en dat je steeds meer uit de samenwerking haalt met de ander. Het gaat erom dat je steeds beter leert om elkaar op een goede manier feedback te geven, zodat je kennis, vaardigheden en houding kunt ontwikkelen en vermeerderen. Buiten de beginopdrachten van leercoaching zoals deze hierboven beschreven staan, zijn er nog veel meer opdrachten. Deze opdrachten maak je wanneer dat nodig is voor je studie. Elk hoofdstuk heeft zijn eigen opdrachten. Op de binnenkant van de kaften staan alle opdrachten per hoofdstuk. In het hoofdstuk zelf staat per opdracht

13

14

Leercoaching in het hbo

Figuur 1.3 Het logboek.

wat de opdracht oplevert, wanneer je de opdracht zou kunnen doen, wat het vervolg is, een toelichting en een werkwijze (waar de opdracht online te vinden is). Spreek met je leercoach af op welke manier je leercoaching binnen jouw studie gaat gebruiken. Plan in overleg met je leercoach wanneer je opdrachten van leercoaching gaat uitvoeren. Online staat bij

15

1 Inleiding

elke opdracht aanvullende informatie. Je kunt zelf bepalen of je bij een opdracht veel of weinig informatie nodig hebt. 1.4

aanvullende informatie

Overzicht van de hoofdstukken

De uitgangspunten van leercoaching zijn beschreven in hoofdstuk 1. Leren, coachen en het kwadrantmodel worden toegelicht in hoofdstuk 2 en 3. Het kwadrantmodel (hoofdstuk 4) zegt iets over de manier waarop je naar mensen kunt kijken.

kwadrantmodel

De volgende vier invalshoeken zijn vanuit het kwadrantmodel belangrijk: – Wat wil je? – Wat kun je? – Wat doe je? – Wat presteer je?

Hoofdstuk 5 gaat over de leercyclus (zie figuur 1.4). Je hebt het doel om deze studie te halen. Je hebt gekeken wat de studie inhoudt (orie¨nteren) en je hebt gepland hoe je deze studie gaat volgen. Nu ben je bezig met de studie (uitvoeren). Op een later tijdstip kijk je terug of dit de goede studie voor je is. Je hebt daarmee de vier stappen van een leercyclus doorlopen. In dit hoofdstuk leer je bewust met deze leercyclus om te gaan. doelen stellen

oriënteren en plannen

terugkijken/ evalueren

uitvoeren

Hoofdstuk 6 gaat over samenwerken. Je gaat samenwerken met je collega’s. Je bouwt vanaf de eerste dag een netwerk op binnen je studie. Samen maak je de studie tot een succes. In dit hoofdstuk onderzoek je wat voor jou belangrijk is bij samenwerken en netwerken. Je onderzoekt hoe je samen met je medestudenten (jouw toekomstige collega’s) kunt leren. Je leert om elkaar op een goede manier feedback te geven. Je leert een leercoachende houding aan te nemen waardoor je de ander prikkelt na te denken. Aan het einde

leercyclus

Figuur 1.4 Leercyclus met vier leeractiviteiten.

samenwerken

16

Leercoaching in het hbo

van je studie kun je de leercoachende houding uitbouwen tot leercoachen op de werkplek.

zelfstandig leren

anderen begeleiden

Van jou wordt verwacht dat je leren en ontwikkelen steeds zelfstandiger een plaats geeft in je leven. Het uiteindelijke doel is dat je er zelf voor kunt zorgen dat je je blijft ontwikkelen in je beroep. Tevens is het van belang dat je leert om anderen te stimuleren met jou mee te leren. Doelstelling is dat je de uitspraak ‘1 + 1 = 3’ met elkaar waarmaakt. Zelfstandig leren wordt in hoofdstuk 7 verder toegelicht. Je zult je hele leven leren en ontwikkelen, maar je zult niet je hele leven een studie volgen. Op enig moment ben je klaar met je studie en ga je je beroep uitoefenen. Je zult dan anderen gaan begeleiden om het beroep te leren. Hoofdstuk 8 gaat over de vijf stappen die je als competente beroepsbeoefenaar telkens weer doorloopt. Je kunt hierbij alle opdrachten, informatiebladen en werkbladen uit leercoaching gebruiken. Daarmee is leercoaching een concept dat je niet alleen tijdens, maar ook na je studie nog vaak zult hanteren. 1.5

opdrachten basiswerkwijze leercoaching

Leercoaching in gebruik

Bij het gebruiken van leercoaching pas je de opdracht of werkwijze toe op het moment dat het nodig is in het leerproces. Het is dus zeker geen concept om bij de eerste pagina te beginnen en door te werken tot de laatste pagina. Er wordt wel een basiswerkwijze beschreven, zodat een leercoachgroep een functionele samenwerking met elkaar kan aangaan. Deze basiswerkwijze heeft je studie voor jou als student concreet gemaakt (zie bij opdrachten basiswerkwijze leercoaching). Een overzicht van de opdrachten is terug te vinden op de binnenkanten van de kaften. De opdrachten zelf kun je op het online gedeelte vinden onder hetzelfde menu als de titels boven de opdrachten.

vorm opdrachten is verschillend vragenlijst werkblad

De vorm van de opdrachten is verschillend. Om de leerstijl volgens Kolb vast te stellen maak je gebruik van een vragenlijst. Door de vragen in te vullen heb je een analyse van je leerstijl. Bij de uitslag staat een opdracht die je kunt maken. De Beginsituatie samenwerking onderzoek je door een werkblad in te vullen. Hierbij geef je antwoord op open vragen.

17

1 Inleiding

Het samenwerkingscontract maak je op een manier die past bij je studie. Dit is een klassieke vorm van een opdracht. Alle opdrachten zijn bedoeld om zowel jezelf als je collega-student te leercoachen in het proces. Leercoaching bevat opdrachten (zie het online gedeelte) waarmee zowel de docent als de student actief aan de slag gaat. Vanuit een opdracht, die in het boek staat, wordt naar het online gedeelte verwezen. De gebruiker kan zelf bepalen of hij meer informatie nodig heeft. De aanvullende informatie kan hij in het online gedeelte vinden.

actief aan de slag met opdrachten online gelijk werken aan de opdrachten

1.6

Opdrachten basiswerkwijze leercoaching

Opdracht 1 Basiswerkwijze leercoaching studenten Voor wie – Student Werkwijze – Combinatie opdrachten 5, 28, 29 en 30 uit leercoaching Samenwerkend leren heb ik echt met leercoaching geleerd. Ik weet nu op welke wijze ik mij goed kan voelen en veel kan leren met mijn leercoachgroep. Ervaring van een student De conflicten waren er altijd als ik met anderen moest samenwerken. Mijn leercoach heeft de link gelegd met mijn leerstijl als denker en mijn Belbin-rol als ‘vormer’. Door dit te bespreken in mijn leercoachgroep en door de opdrachten uit leercoaching, snap ik nu beter hoe het bij mij werkt. Ik ga nu voor creatieve onrust zoals ‘Kessels’ dat beschrijft. Wel kritische vragen stellen en verder komen en tegelijkertijd naar anderen kijken en luisteren en doen wat werkt. Ervaring van een student Ik kan in mijn leercoachgroep mijn ei kwijt. Samenwerkend leren is niet gemakkelijk, maar we zijn wel samen aan het bouwen. Ervaring van een student

18

Leercoaching in het hbo

Wat levert het op? – Vanuit leerprincipes een samenwerking aangaan. – Kunnen praten over leren. – Kunnen zoeken naar de beste weg om goed samen te werken. Wanneer doen? – Als studenten in groepjes aan opdrachten werken en leren. – Als studenten gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor hun leerproces. – Als studenten tijdens het werk of stage met anderen verantwoordelijk zijn om kwaliteit te leveren. En dan? – Kun je de afspraken van de leercoachgroep expliciet maken. – Heb je taal om met elkaar in gesprek te gaan. – Kun je patronen doorbreken. – Neem je elkaar serieus. – Is er ruimte voor eigen inbreng. – Kunnen discussies plaatsvinden vanuit de behoefte van studenten. – Wordt de samenwerking tijdens het werk of stage dieper. – Kunnen andere hulpmiddelen uit leercoaching toegepast worden.

leercoachgroep

Toelichting Leercoaching gaat uit van functioneel samenwerkend leren. Vanaf het begin van hun studie leren en werken studenten een gedeelte ervan binnen de zogenaamde leercoachgroepen. Een leercoachgroep is een groep van ongeveer vier tot zes studenten die met elkaar gedurende langere tijd een functionele samenwerking aangaan. Dat kan bijvoorbeeld voor de duur van een project zijn. In figuur 1.2 zijn de tien stappen van leercoaching beschreven. Als je begint met leercoaching leer je op welke wijze je de samenwerking op kunt bouwen door opdracht 5, 28, 29 en 30 te doen. Opdracht 5 en 28 worden individueel gemaakt. Opdracht 29 en 30 maak je met je leercoachgroep. Kijk voor aanvullende informatie over de verschillende opdrachten bij de bijbehorende hoofdstukken.

1 Inleiding

De tijd dat je met je leercoachgroep samenwerkt bepaal je samen met je leercoach. Je werkt bijvoorbeeld gedurende een project met dezelfde leercoachgroep en bij een volgend project met een andere leercoachgroep. Doel is dat je met meerdere personen kunt samenwerken. Elke keer als je in een nieuw groepje start maak je opdracht 28, 29 en 30. Je leert: – te vertellen wat jij belangrijk vindt; – afspraken in het logboek te schrijven; – te bespreken wat goed gaat; – te bespreken wat niet goed gaat; – elkaar te helpen; – plezier te hebben met mensen die je niet zo goed kent; – ...enzovoort. Werkwijze 1 Start leercoaching online en klik op ‘Kwadrant’ in het menu. 2 Klik op ‘Leerstijlen volgens Kolb’ en maak de vragen om je leerstijl te analyseren. Sla de uitslag op in je portfolio. 3 Geef de uitslag van je leerstijl aan je leercoach. 4 Klik op ‘Samenwerken’ in het menu. 5 Klik op ‘Beginsituatie samenwerken’ en maak de vragen om je beginsituatie in het samenwerken te onderzoeken. Sla de uitslag op in je portfolio. 6 Klik op ‘Samenwerkingscontract’ in het menu ‘Samenwerken’ en lees de informatie. 7 Klik op ‘Logboek’ in het menu ‘Samenwerken’ en lees de informatie. 8 Zorg dat je weet in welke leercoachgroep je geplaatst wordt door je leercoach. 9 Maak een afspraak met je leercoachgroep. 10 Neem de uitslag van je leerstijl en je beginsituatie samenwerken mee naar je leercoachgroep als je een samenwerkingscontract en een logboek gaat maken. 11 Maak met je leercoachgroep een samenwerkingscontract (zie ook figuur 1.5) en het begin van jullie logboek (zie figuur 1.3).

19

20

Leercoaching in het hbo

12 Maak vanaf dat moment afspraken met je leercoachgroep op welke wijze jullie het logboek bijhouden en het samenwerkingscontract actueel houden. 13 Maak afspraken met je leercoach op welke wijze hij het proces met inhoud stuurt en ondersteunt. Figuur 1.5 Het samenwerkingscontract.

2

Leren

2.1

Inleiding

Leren is een actief proces. Je kunt dat alleen zelf doen. Je kunt echter meer uit je leren halen als je dat samen met anderen doet. Je gaat met medestudenten samenwerken en leren. In dit hoofdstuk wordt kort toegelicht hoe je leert en de manier waarop groepen samengesteld worden.

actief leren

Leren doe je overal. Je leert op je eigen manier tijdens confrontaties, van emoties, als je andere culturen tegenkomt, met wie je wel en niet een project wilt doen, met wie je graag wilt samenwerken, dat eigen doelen stellen leerzaam is, van de situatie om je heen, van reacties van anderen, uit boeken, van gesprekken, enzovoort. Je leert dus niet alleen binnen een opleiding, maar ook vanuit wat je dagelijks meemaakt. Aan jou de uitnodiging om na te gaan wat leren binnen je studie voor jou betekent.

je leert overal

Aan het begin van mijn studie besteedde ik weinig aandacht aan mijn professioneel ontwikkelingsplan. De doelen had ik onvoldoende smart beschreven. Hierdoor had ik de essentie van de te behalen competentie gemist. Ervaring van een student Deze student heeft geleerd dat het nuttig is om expliciet aandacht te schenken aan wat je wilt bereiken voordat je begint. 2.2

Leercoachgroepen en kwadrant

De vraag is: Welke betekenis geef jij aan jouw leerervaringen in het eigen maken van een beroep? Leren doe je zelf. Alleen jij kunt betekenis geven aan jouw ervaringen. Dat kan niemand van je overnemen. Wat wel kan is jou sturen en ondersteunen door middel

betekenis geven

22

Leercoaching in het hbo

zelfstandig sturen

van leercoaching om vanaf dag e´e´n van je studie structureel je leren en ontwikkelen vorm te geven. Leercoaching is een concept dat als doel heeft leren en ontwikkelen te stimuleren. Degene die leert wordt begeleid door een leercoach. De leercoach onderzoekt samen met de student wat deze wil, kan, doet en presteert en stemt zijn begeleiding daarop af. Uiteindelijk zal de student zelfstandig het eigen leerproces sturen en een professionele beroepsbeoefenaar worden en blijven. In figuur 2.1 is het basismodel van leercoaching schematisch weergegeven. Het basismodel wordt gebruikt om steeds in gesprek te gaan vanuit wat je wilt, kunt, doet en presteert. Niet alleen vanuit de opdrachten die bij het kwadrant zelf horen (zie ook hoofdstuk 4), maar ook vanuit alle andere opdrachten.

gereedschapskist vol hulpmiddelen

Figuur 2.1 Het kwadrantmodel.

Leren + coachen = leercoaching - Je leert een beroep. - Je krijgt sturing en ondersteuning van je leercoach. Leercoaching is een hulpmiddel dat je helpt om te leren. Samen met je leercoach kijk je naar hoe je leert, wie je kan ondersteunen en welke sturing je nodig hebt om de studie te halen. Leercoaching is een gereedschapskist vol met hulpmiddelen die je helpt om te leren.

kunnen

willen

presteren

doen

Leercoaching bestaat onder andere uit een van de basismodellen genaamd ‘kwadrant’. Vanuit het kwadrant bekijkt de leercoach samen met jou: - wat je wilt; - wat je kunt; - wat je doet; - wat je presteert. Deze informatie wordt verzameld in het kwadrantmodel. Jij en je leercoach gebruiken deze informatie om vorderingen in je leerproces te sturen en te ondersteunen zodat het beste in je naar boven kan komen.

Het proces om jouw leren zelf te sturen kun je leren.

Het proces van leren sturen betekent dat je: – de juiste manier van leren kiest die past bij jouw doelen, – jezelf stuurt tijdens het leren, – als je geen zin hebt, zin maakt om te gaan leren.

23

2 Leren

Leren is dus een proces van bewust omgaan met jouw doelstellingen, om vanuit de te behalen doelen je te orie¨nteren op de mogelijkheden om het gestelde doel te behalen. Als je een keuze hebt gemaakt uit de mogelijkheden om je doel te behalen kun je een planning maken. Vanuit de planning ga je het ook daadwerkelijk doen. Bij het doen blijft het wel eens steken. Als je de geplande activiteiten gedaan hebt ga je na of je ook echt de doelen hebt behaald.

bewust keuzes maken

Leren doe je samen. Ook in je beroep zul je samen met anderen verder leren. Jij en je collega’s zullen blijven leren van de dagelijkse werkzaamheden, bijvoorbeeld door te bespreken hoe je deze het best kunt uitvoeren. Op je werk zul je altijd tegen vragen aanlopen die ervoor kunnen zorgen dat je samen leert. In je beroep en studie kun je niet altijd kiezen met wie je samenwerkt. Tijdens de studie leer je in leercoachgroepen samen te werken met andere studenten en binnen je beroep werk je samen met collega’s. Je leert dat je niet per se vrienden van elkaar hoeft te zijn om goed samen te werken. Elke leercoachgroep heeft een eigen leercoach. In het begin van de studie worden de groepen door de leercoach samengesteld op basis van hoe de studenten leren. De leercoach spreekt met jou af hoe lang je in deze leercoachgroep zult samenwerken. Een groep wordt als volgt gesplitst (figuur 2.2).

samen leren

groep

coachgroep

leercoachgroep

leercoachgroep

coachgroep

leercoachgroep

leercoachgroep

coachgroep

leercoachgroep

leercoachgroep

De coachgroep kan gebruikt worden als er activiteiten zijn voor een groep van acht tot twaalf studenten. Dit zijn bijvoorbeeld de volgende activiteiten: uitwisselen van ervaringen tussen twee verschillende leercoachgroepen; project uitvoeren waar meer studenten bij betrokken worden; de ene leercoachgroep geeft een presentatie aan de andere leercoachgroep; enzovoort. .

. .

.

leercoachgroep

Figuur 2.2 Indeling leercoachgroepen. Elke leercoachgroep bestaat uit vier tot zes studenten.

24

Leercoaching in het hbo

In de leercoachgroep maak je opdrachten, geef je presentaties, verwerk je informatie, bereid je je voor op colleges, bereid je je voor op stages, enzovoort. In de leercoachgroep train je jezelf in het samenwerken en op een later tijdstip in het leren leercoachen van elkaar. Samen met je leercoach kijk je hoe het met je gaat en wat jij nodig hebt om te leren en te werken. leeractiviteiten

Figuur 2.3 Vier leeractiviteiten.

doelen stellen

Om te leren doorloop je de leeractiviteiten: doelen stellen, orie¨nteren en plannen, uitvoeren, terugkijken en evalueren elke keer weer opnieuw. Op deze manier kun je je werk op een gestructureerde manier aanpakken. doelen stellen

oriënteren en plannen

terugkijken/ evalueren

uitvoeren

Duidelijk stilstaan bij wat je wilt bereiken (doelen stellen), hoe je je orie¨nteert en plannen maakt, hoe je die vervolgens uitvoert en ten slotte terugkijkt of en hoe je je doelen bereikt hebt, noemen we hier leren. Leren betekent hier dus dat je vooraf weet wat je met informatie gaat doen en die vervolgens ook in praktijk kunt gebruiken. 2.3

Leren door reflecteren Een andere manier van leren In het schrijven van een reflectieverslag ben ik gedurende mijn studie flink gegroeid. Mijn reflectieverslagen kregen meer diepgang omdat ik mijn handelen niet alleen vanuit de praktijk bekeek, maar mijn handelen ook afzette tegen de theorie. Door het schriftelijk uit te werken heb ik geleerd om mijn opvattingen kort, bondig en duidelijk weer te geven. Ik heb geleerd om kritisch naar mijn werkzaamheden te kijken en een oordeel te vormen vanuit mijn visie. Ervaring van een student

Door reflecteren denk je na over wat er feitelijk is voorgevallen en wat dat voor jou betekent. Je zoekt bij jouw ervaringen een theoretische onderbouwing. Hierdoor wordt niet alleen vanuit je eigen ervaringen, maar ook uit ervaringen van anderen helder welke in-

25

2 Leren

formatie belangrijk is. Weten wat echt belangrijk is, maakt het mogelijk andere keuzen te maken. Dus een duidelijke andere manier van dingen aanpakken. Dit is in het kort een voorbeeld van leren door reflecteren.

reflecteren

Reflecteren is een belangrijke leervaardigheid om leren vorm te geven. Door reflecteren breng je diepgang in het leren. Je kijkt door te reflecteren kritisch terug op wat er gebeurd is en door welke oorzaken. Om reflecteren vorm te geven kun je gebruikmaken van de vijf stappen van reflecteren (zie figuur 2.4): 1 Een ervaring kiezen. 2 Terugkijken op wat er precies gebeurde. 3 Bewustwording van essentie¨le aspecten. 4 Alternatieven voor de aanpak ontwikkelen. 5 De alternatieven uitproberen in een nieuwe situatie. Figuur 2.4 Vijf stappen van reflecteren volgens Korthagen.

1 kies een ervaring 5 uitproberen in een nieuwe situatie

2 kijk terug wat gebeurde er precies? 4 alternatieven ontwikkelen voor de aanpak

3 bewustwording van essentiële aspecten

Andere leervaardigheden zijn: samenwerken, plannen, jezelf motiveren, aantekeningen maken, bepalen welke doelen jij belangrijk vindt, informatie onthouden enzovoort. Binnen leercoaching zal de leercoach je sturen en ondersteunen in het aanleren van deze leervaardigheden. Je krijgt zo nodig uitleg over de verschillende leervaardigheden en je krijgt opdrachten waarmee je de leervaardigheden kunt leren en oefenen.

26

Leercoaching in het hbo

2.4

Opdrachten leren

Opdracht 2 Kennisactiverende werkvormen Vorm Opdracht in het boek Ik heb met mijn leercoachgroep een spel gemaakt van het geven van feedback. Door het maken van een spel waren wij op een prettige actieve manier bezig met de regels van feedback. We hebben afgesproken dat wij het feedbackspel elke keer gebruiken als we de regels niet meer zo streng toepassen. Ervaring van een student Wat levert het op? – Nadenken over de wijze waarop je studie je uitdaagt. – Creativiteit van de leercoachgroep omzetten in praktisch bruikbare manieren om te leren. – Zelf ervoor zorgen dat je op verschillende manieren de leerstof eigen maakt. – Vanuit diversiteit leren vorm geven. – Afspraken en discussies over wat wel en niet werkt. – Taal ontwikkelen om tegen de leercoach te zeggen wanneer je wel en niet leert. – De leercoach uitdagen om op de juiste wijze het leerproces van jou te sturen en te ondersteunen. Wanneer doen? – Als je zelf ervoor wilt zorgen dat je het meeste uit je studie haalt. – Wanneer je actief je studie wilt doen. – Als je diversiteit wilt in het actief verwerken van studiemateriaal. – Als je collega’s bij wilt staan in het leren. – Als je aan wilt sluiten op verschillende leerstijlen. – Wanneer je een volledig leerproces wilt dat bij jou als persoon past. En dan? – Doe je een beroep op verschillende vaardigheden van jezelf. – Neem je de regie over je eigen leren. Word je eigenaar van je leren.

2 Leren

– Kun je gesprekken met leercoaches voeren zodat zij beter aansluiten op jou. Toelichting Leren is meer dan gewoon naar je opleiding gaan en horen wat je moet doen. Leren is meer dan luisteren naar een verhaal. Of je leert van het luisteren naar een verhaal kun je niet zo simpel beantwoorden. Dat hangt van vele factoren af. Een verhaal in de vorm van een monoloog zonder kracht van de verteller spreekt meestal niet zo aan. Een levendig ervaringsverhaal vanuit het beroep dat je graag wilt leren spreekt waarschijnlijk wel aan. In een grote kring zitten naast personen die je niet aanspreken, is waarschijnlijk slaapverwekkend. Juist naast de persoon zitten waar je erg in geı¨nteresseerd bent, zorgt er waarschijnlijk voor dat je op het puntje van je stoel zit. Of dat je van alles wilt vertellen. Een discussie waar je echt met je eigen mening naar voren komt, waar je door opbouwende argumenten van de aanwezigen zelf je mening aan kunt scherpen, zal je waarschijnlijk meer inspireren dan een discussie over.... (vul maar in). Vanuit deze opdracht ga je de discussie aan met je leercoachgroep op welke wijze jij actief kunt leren. Door dit te delen en te luisteren naar andere verhalen kun je met elkaar bepalen wat je nodig hebt. Je zorgt ervoor dat je zelf eigenaar bent van jouw leren. Een van de acties die je kunt ondernemen is het zelf maken van werkvormen. Door een werkvorm te maken kun je de wijze waarop je leert organiseren. Dat is niet gemakkelijk. Het is wel een duidelijk stilstaan bij wat jij nodig hebt. Voorbeelden van werkvormen zijn: – stellingen maken waardoor je kunt discussie¨ren over onderwerpen; – een presentatie maken waarin je uitlegt wat je waarom vindt; – een rollenspel doen vanuit wat je in de praktijk hebt meegemaakt en daarbij een observatieformulier maken, zodat degene die observeren naar het rollenspel kijken vanuit een opdracht die jij hebt gemaakt; – discussievragen maken bij wat je hebt bestudeerd; – een spel maken van onderdelen van wat je moet kennen en kunnen.

27

28

Leercoaching in het hbo

Werkwijze 1 Maak een afspraak met je leercoachgroep om te discussie¨ren over leren. 2 Stel vragen op die jullie kunnen helpen om over leren te discussie¨ren. De volgende vragen kunnen hierbij helpen. – Wat is leren voor mij? – Op welke wijze zorg ik dat ik zelf actief ben en de ander actief is in kennisvermeerdering? – Wat is activerend? Wat vindt de literatuur activerend? – Wil ik actief de inhoud verwerken? Zo ja, wat helpt mij daarbij? – Wat zie ik bij mezelf en andere studenten als wij echt leren? – Hoe kan ik ervoor zorgen dat wij leren? Welke actie doe ik? – Welke actie verwacht ik van de leercoach? – Welke werkvormen van leercoaches helpen mij om te leren? – Welke werkvormen willen wij maken en met welk doel? – Op welke wijze kunnen wij vanuit de leercyclus werken en leren? 3 Ga in gesprek met leercoaches over wat voor jullie activerend is. 4 Ga in gesprek over welke werkvormen goed zijn om te maken voor studenten en met welk doel. 5 Maak keuzes wat gemaakt wordt. 6 Maak kennisactiverende werkvormen die helpen om de regie te nemen over je eigen leren. 7 Bepaal je resultaten vanuit de leercyclus.

3

Leercoachen

Ik had verwacht meer tips/adviezen van mijn leercoach te krijgen over bijvoorbeeld welke literatuur ik het beste kon bestuderen. Of dat de leercoach zou ingrijpen als ik de verkeerde kant opging. Ik heb geleerd op welke manier ik hulp kan vragen aan zowel mijn leercoachgroep als aan de leercoach. Door eerst met medestudenten te overleggen en er samen uit proberen te komen, leer je meer dan dat je gelijk met je vraag naar de leercoach gaat. In het begin is dat wel lastig. Ik ben door deze werkwijze wel veel actiever geworden. Ik heb bijvoorbeeld extra literatuur opgezocht. Ervaring van een student Leercoachen is een manier van sturen en ondersteunen zodat jij richting kunt geven aan je leren en ontwikkelen. De sturing die jij nodig hebt hangt af van de situatie waarin je zit. Door sturing vertelt de leercoach precies wat van jou wordt verwacht. De leercoach zal je daarnaast de nodige ondersteuning bieden. Ondersteuning geeft de leercoach door met jou in gesprek te gaan. Het doel is dat jij uiteindelijk zelfstandig kunt bepalen waar en van wie je hulp kunt krijgen, enzovoort. Leercoachen houdt in dat jij samen met je leercoach actief op zoek gaat naar de begeleiding die je wilt hebben en naar hoe je je leren vorm kunt geven. De leercoach heeft als belangrijke taak om jou te sturen en te ondersteunen afhankelijk van de situatie waarin je zit. Als je hier zelf richting aan kunt geven, hoeft de leercoach je hierin niet te sturen. De leercoach zal jou zo nodig sturen en ondersteunen in het formuleren van leerdoelen, plannen van leeractiviteiten en feedback verzamelen en verwerken. Zie ook hoofdstuk 7, Zelfstandig werken en leren. De leercoach zal de student zowel individueel als in groepsverband leercoachen. De leercoachgroep als geheel heeft de rol om elkaar te ondersteunen in het leren. Dit proces zal de leercoach sturen en ondersteunen. In het voorbeeld van de student aan het begin van dit hoofdstuk, is een onderscheid gemaakt tussen het individuele leer-

actief op zoek

30

Leercoaching in het hbo

coachproces en het leercoachproces van de groep. Van hbo-studenten wordt steeds meer verwacht zelfstandig het leren vorm te geven. Studenten kunnen elkaar hierin goed ondersteunen. Zelfstandig leren betekent ook dat je op tijd hulp inroept. In het voorbeeld van de student aan het begin van dit hoofdstuk, komt naar voren dat zij geleerd heeft welke vragen zij moet stellen aan de leercoach als zij zelf geen richting kan geven aan haar leerproces. Nagaan welke literatuur het best bestudeerd kan worden naast de voorgeschreven literatuur, kan gedeeltelijk goed overgelaten worden aan een groep studenten. sturing

opdrachten maken

leren en ontwikkelen

Figuur 3.1 Leercyclus met vier leeractiviteiten.

In het begin van de studie zal de leercoach veel sturing en duidelijke opdrachten geven. Vanuit deze opdrachten bepaal jij onder andere welke leervaardigheden je in gaat zetten. De ene keer maak je schema’s, de andere keer is het handiger om te discussie¨ren met medestudenten. Zo zijn er meer verschillende leervaardigheden (zie tabel 5.1). Aan jou om na te gaan wat per onderdeel van je studie voor jou belangrijk is. Je maakt met medestudenten en je leercoach afspraken over de manier waarop je dat gaat doen. Samen met medestudenten je studie oppakken is van belang om je voor te bereiden op je beroep, want ook dan zul je met anderen samenwerken. Binnen leercoaching leer je om samen te werken en met medestudenten opdrachten te maken. Door samen te werken zul je ervaren dat je van elkaar kunt leren. Naarmate je verder bent in je studie, zul je jezelf steeds meer sturen en zul je steeds meer zelf bepalen wat voor jou belangrijk is om te leren voor je beroep. Je zult ook ontdekken dat je heel veel van elkaar kunt leren. Jij en je medestudenten zijn immers geı¨nteresseerd in dezelfde onderwerpen. Leercoaching is gericht op jouw leren en ontwikkelen. De toepassing van de leercyclus (fig. 3.1) zal hierin een belangrijke plaats innemen. De vier leeractiviteiten samen vormen de leercyclus. Steeds staat de vraag centraal wat jij nodig hebt om de leeractiviteiten uit te voeren zodat jij je kunt ontwikkelen. doelen stellen

oriënteren en plannen

terugkijken/ evalueren

uitvoeren

31

3 Leercoachen

Leren zal plaatsvinden door de cyclus vele keren te doorlopen. Elke keer opnieuw vraag je je af of je bereikt hebt wat je wilde bereiken, en of de manier waarop voor jou de goede manier is. De leercoach zal je hierover vragen stellen en je feedback geven in de leercoachgroep. In een later stadium zullen de leden van de leercoachgroep elkaar ook onderling leercoachen. Uiteindelijk zul je deze leeractiviteiten altijd meenemen in de uitoefening van je beroep. Je werkt dan grotendeels doelgericht.

Leercoachgesprekken De leercoachgesprekken die jij met je leercoach voert, zullen bestaan uit vijf gespreksfasen. 1 Doel van de leercoaching vaststellen Wat wil je bereiken? Je formuleert de vraag die je hebt en je gaat na welke redenen je hebt om deze doelstelling te willen bereiken. 2 Orie¨nteren op de realiteit Is het ree¨el wat je wilt bereiken? Je gaat na hoe de situatie nu is en of het realistisch is dat je je doelstelling in de toekomst zult bereiken. 3 Plannen Welke manieren zijn er om het doel te bereiken en wat is de beste manier? Je bedenkt zoveel mogelijk manieren waarop je je doel zou kunnen bereiken. Je bedenkt welke middelen je daarbij zou kunnen inzetten, zoals boeken, gesprekken met anderen, kijken bij anderen, samenwerken, websites bekijken, een deskundige raadplegen. Je kijkt welke middelen bij je doel passen. Hoe helderder je je doel voor ogen hebt, hoe beter je de middelen daarop kunt afstemmen. Je kunt ook aan medestudenten vragen wat zij zouden doen om de doelstelling te bereiken. 4 Een uitvoering kiezen en vormgeven Uit alle mogelijkheden die je bij fase drie bedacht hebt, kies je de manier die het beste bij jou past. Je geeft nu precies aan wat je gaat doen en hoe en wanneer je dat gaat doen. Ook stel je vast welke ondersteuning je nodig hebt en hoe je de benodigde steun gaat verkrijgen.

leercoachgroep

gespreksfasen

32

Leercoaching in het hbo

5 Terugkijken/evalueren Je spreekt af op welke manier je zult terugkijken op wat je gaat doen. Je hebt bij fase vier vastgesteld welke ondersteuning je nodig hebt. Bij de evaluatie ga je kijken of je je doel bereikt hebt en of de ondersteuning voldoende is geweest. Ook ga je in deze fase na wat wel en niet goed is gegaan en wat jij er eventueel aan had kunnen veranderen.

3.1

Wat mag je van je leercoach verwachten? Onze leercoach bekrachtigt gedrag positief. Dat nodigt mij uit tot beter presteren. Ervaring van een student In het begin dacht ik bij een opdracht: aan de slag. Nu heb ik door opmerkingen van de leercoach en de leercoachgroep geleerd eerst nog even na te denken hoe de opdracht aan te pakken. Ervaring van een student Van mijn leercoach verwachtte ik in het begin dat hij mij antwoord gaf op vragen. Hij ging echter aan mij vragen stellen. Dat vond ik in het begin erg lastig, maar nu merk ik dat ik daardoor veel meer doordenk en zelfstandiger ben geworden. Ik vind dit erg positief. Ervaring van een student

plan om je doel te bereiken

Voordat je uitvoerend aan de slag gaat, maak je een plan waarin je aangeeft wat nodig is om je doel te bereiken. Om dit plan te maken kun je het werkblad gebruiken dat online onder leercoachen staat. Van je leercoach mag je vervolgens verwachten dat hij je duidelijk ondersteunt, zodat jij je doel kunt bereiken. De leercoach zal de volgende activiteiten ondernemen: steun en vertrouwen geven; inhoudelijke terugkoppeling geven; helpen analyseren hoe jij leervaardigheden toepast; de samenwerking van studenten in de leercoachgroep ondersteunen; aanmoedigen dat je zelfstandig op een juiste wijze je studie aanpakt. . . . .

.

33

3 Leercoachen

Steun en vertrouwen geven Een vertrouwensbasis tussen de leercoach, leercoachgroep en student is belangrijk. Je moet elkaar vertrouwen om samen na te kunnen denken over wat jou bezighoudt, om problemen te kunnen bespreken en om over elkaars inzichten na te denken. Zonder wederzijds vertrouwen is het veel moeilijker om over dit soort dingen te praten. Bekijk wat jij kunt doen om een vertrouwensband op te bouwen. Inhoudelijke terugkoppeling geven De terugkoppeling richt zich op de wijze waarop jij vanuit het aanleren van je beroep zelfstandig je leren opbouwt. Een gedeelte van je studie zul je individueel doen. Een gedeelte doe je in de leercoachgroep. De leercoach zal vragen stellen, feedback geven en naar je (in je leercoachgroep naar jullie) standpunten luisteren. Jij zult je best doen om je aanpak te verhelderen, voor zowel je leercoach als voor je leercoachgroep, en na te denken over je mogelijkheden en beperkingen.

vertrouwensbasis

terugkoppelen

Figuur 3.2 Leercyclus met kwadrant.

Helpen analyseren hoe jij leervaardigheden toepast Jij gaat zelf onderzoeken op welke manier je het beste leert, welke leervaardigheden jij bij voorkeur toepast. Een manier van leren is bijvoorbeeld dat je alles leest, nog een keer leest en daarna probeert de kern van het verhaal na te vertellen. Deze manier vraagt erg veel tijd. Tijd die je als student niet altijd hebt. Een effectievere manier om te lezen is studerend lezen. Op deze manier weet je tijdens het lezen voor welk specifiek doel of specifieke taak je leest. Je bent dus erg doelgericht aan het lezen. Het doel wordt bepaald door de reden waarom je de tekst leest. Is het bijvoorbeeld de bedoeling dat je daarna opgaven kunt maken? Of, om kennis te verzamelen voor een project waarmee je bezig bent?

onderzoeken

34

kritische vragen stellen

samenwerken

leercoachgesprek

Leercoaching in het hbo

Studerend lezen kun je niet vanzelf, dat kun je wel leren. De leercoach kan door kritische vragen te stellen analyseren of jij studerend leest. Jouw medestudenten in de leercoachgroep kunnen ook kritische vragen over de tekst stellen. Op deze wijze leren jullie met elkaar. Jullie kunnen aan de leercoach handvatten vragen om deze vaardigheid beter toe te kunnen passen. De leercoach kan de discussie met de gehele leercoachgroep aangaan om te analyseren of jullie een leervaardigheid op de juiste wijze toepassen. De samenwerking van de studenten in de leercoachgroep ondersteunen De leercoach observeert jouw gedrag tijdens het werken in je leercoachgroep. Voor de leercoach is van belang om na te gaan op welke wijze jullie van elkaar leren, en op welke manier jullie op elkaar reageren. De leercoach zal zijn observaties met jullie bespreken om zo samen te bekijken wat van belang is. Het draait daarbij steeds om de vraag wanneer ondersteuning door de leercoach nodig is en wanneer ondersteuning door de leercoachgroep gewenst is. Het is de verantwoordelijkheid van de leercoachgroep en de leercoach om de samenwerking tussen de studenten plezierig en leerzaam te laten verlopen. Aanmoedigen dat je zelfstandig op de juiste wijze je studie aanpakt Voordat je een nieuwe leervaardigheid goed kunt toepassen, moet je haar een paar keer oefenen. De eerste pogingen zullen niet altijd vlekkeloos verlopen. De leercoach zal je juist in deze fase blijven aanmoedigen. In de leercoachgesprekken kun je aangeven door welke houding van de leercoach jij je aangemoedigd voelt. Door dit te bespreken kun je samen vormgeven aan een goede leercoaching.

35

3 Leercoachen

3.2

Opdrachten leercoachen

Opdracht 3 Voorbereiding leercoachgesprek student Gebruik het online werkblad Voorbereiding leercoachgesprek student voordat je een gesprek hebt met je leercoach Wat levert het op? – Je structureel kunnen voorbereiden op een leercoachgesprek. – Sneller de essentie kunnen bespreken tijdens een leercoachgesprek. Wanneer doen? – Voordat je een leercoachgesprek hebt. – Voordat je met je leercoachgroep een leercoachgesprek hebt. En dan? – Kun je zelf aangeven wat je belangrijk vindt. – Laat je je steeds minder verrassen door je leercoach. – Laat je zien je studie serieus te nemen. Toelichting Ook bij het voorbereiden op een leercoachgesprek gebruik je de leercyclus. Door deze cyclus structureel te gebruiken leer je methodisch je leercoachgesprekken vorm te geven. Je bent samen met je leercoach verantwoordelijk voor het goed verlopen van de leercoachgesprekken. Werkwijze 1 Start leercoaching online en klik op ‘Leercoachen’ in het menu. 2 Klik op het werkblad ‘Voorbereiding leercoachgesprek student’ en maak de vragen om je voor te bereiden op het gesprek met je leercoach. 3 Print de uitslag en neem de antwoorden mee als praatpapier tijdens je leercoachgesprek.

36

Leercoaching in het hbo

Opdracht 4 Voorbereiding leercoachgesprek leercoachgroep Gebruik het online werkblad Voorbereiding leercoachgesprek leercoachgroep voordat jullie als groep een gesprek hebben met je leercoach. Wat levert het op? – De leercoachgroep kan zich voorbereiden op een leercoachgesprek. – Sneller de essentie kunnen bespreken tijdens een leercoachgesprek met de leercoachgroep. Wanneer doen? – Voordat de leercoachgroep een leercoachgesprek heeft. En dan? – Kan de leercoachgroep zelf aangeven wat zij belangrijk vindt. – Laat de leercoachgroep zich steeds minder verrassen door de leercoach. – Laat de leercoachgroep zien de studie serieus te nemen. Toelichting Ook bij het voorbereiden op een leercoachgesprek gebruik je als leercoachgroep de leercyclus. Door deze cyclus structureel te gebruiken leer je methodisch leercoachgesprekken vorm te geven. Jullie zijn samen met de leercoach verantwoordelijk voor het goed verlopen van de leercoachgesprekken. Werkwijze 1 Start leercoaching online en klik op ‘Leercoachen’ in het menu. 2 Klik op het werkblad ‘Voorbereiding leercoachgesprek leercoachgroep’ en maak de vragen ter voorbereiding van het gesprek met de leercoach. 3 Print de uitslag en neem de antwoorden mee als praatpapier tijdens het leercoachgesprek.

4

Kwadrant

– – – – – –

4.1

Doe jij wat je wilt? Wil jij wat je doet? Doe jij wat je kunt? Presteer jij wat je kunt? Kun jij wat je presteert? Wil jij wat je kunt?

Inleiding

Het kwadrantmodel wordt gebruikt om te kunnen volgen wat je kunt, wilt, doet en presteert (figuur 4.2). Je hebt een voorstudie gedaan met de prestaties die daarbij horen. Je leercoach wil ook weten wat je wilt en hoe je dit doet. Hij wil weten of je op de goede plaats zit binnen deze studie. Als je je thuis voelt binnen je studie, is dat te zien aan je gedrag. Dit geeft de leercoach informatie over hoe het met je gaat. Het kan zijn dat je sturing en ondersteuning nodig hebt op een bepaald gebied om de studie op een prettige manier te volgen. Het is aan jou om aan te geven waarom je begeleiding wenst, niet alleen vanuit wat je kunt en wat je presteert, maar zeker ook vanuit wat je wilt en hoe je dit wilt doen. De leercoach zal begeleiding bieden door de juiste vragen te stellen en samen met jou vanuit alle kwadranten naar jou te kijken. De leercoach zal ook de leercoachgroep begeleiding bieden door vanuit het kwadrantmodel vragen te stellen waarin de groepsprocessen helder naar voren komen. Het kwadrantmodel helpt om de juiste vragen te stellen. De leercoach zal jou bijvoorbeeld vragen stellen die in tabel 4.1 staan. De vragen met dezelfde nummers horen bij elkaar. Alle vragen 1 gaan bijvoorbeeld over welke kennis je al hebt van het beroep (kunnen), op welke manier je deze kennis wilt vergroten (willen), op welke manier je je kennis echt vergroot (doen), en uiteindelijk welke prestaties dit

zit je op de goede plaats?

kwadrantmodel

38

Leercoaching in het hbo

Figuur 4.1 De kortste weg?

Tabel 4.1

Voorbeeldvragen vanuit het kwadrantmodel gekoppeld aan leeractiviteiten

Kunnen, doelen stellen

Willen, orie¨nteren en plannen

1 Welke kennis heb je over het beroep? 2 Wat weet je over leerstijlen? 3 Hoe weet je welke leerstijl handig is om te gebruiken? 4 Hoe weet je welke begeleiding nodig is? 5 Welke materialen kun je raadplegen om meer kennis te verzamelen? 6 Kun je zelf doelen bepalen?

1 Hoe wil je je kennis vergroten? 2 Hoe wil je je leerstijl inzetten? 3 Op welke manier wil je onderzoeken welke leerstijl handig is om te gebruiken? 4 Welk soort begeleiding past bij jou? 5 Welke materialen wil je gebruiken? 6 Op welke manier wil je zelf doelen bepalen en welke planning is van belang?

Presteren, terugkijken en evalueren

Doen, uitvoeren

1 2 3 4 5

1 Wat doe je om je kennis te vergroten? 2 Heb je je leerstijl bepaald? 3 Wat doe je om erachter te komen welke leerstijl het handigst is? 4 Wat doe je om erachter te komen welke begeleiding bij je past? 5 Welke materialen gebruik je? 6 Doe je wat je plant?

Waaruit blijkt dat je voldoende kennis hebt? Welke leerstijl heb je? Welke leerstijlen laat je zien? Vraag je op tijd begeleiding? Wat laat je zien door de materialen te gebruiken? Wat levert het jou op? 6 Wat is het resultaat van wat gepland is en ben je hiermee tevreden?

39

4 Kwadrant

Figuur 4.2 Het kwadrantmodel.

– Je hebt laten zien dat je toegelaten kunt worden tot het HBO. – Welke leerstijl zet je meestal in? Welke ondersteuning heb je nodig om je beroep succesvol te kunnen uitoefenen? Denk bijvoorbeeld aan specifieke kennis die je nodig hebt voor je beroep en de wijze waarop je deze kunt delen met anderen.

– – – –

Wat wil je? Hoe wil je het? Voel je je goed binnen je studie? Hoe voel je je in de praktijk?

Het willen is belangrijk om van de studie een succes te maken.

kunnen

willen

presteren

doen

– Welke prestaties/cijfers haal je? – Heb je herkansingen nodig? – Sluit de manier van leren aan op wat je zelf verwacht en wat van je verwacht wordt? Door na te gaan hoe jouw prestaties zijn en ze te bespreken met je coach weet je of je op de goed weg bent.

– Wat laat je zien? – Hoe ziet jouw leergedrag er uit? – Doe je actief mee met de werkzaamheden die van je verwacht worden? Deze punten geven inzicht in wat van jou als toekomstig beroepsbeoefenaar verwacht wordt en in wat jij van de studie verwacht.

met zich meebrengt (presteren). Op deze manier kun je altijd vanuit deze vier ‘kwadranten’ naar je leerproces kijken. Je kunt de kennis wel hebben en het beroep ook wel willen leren, als je gedrag iets anders laat zien zullen de prestaties tegenvallen. De vier kwadranten horen bij elkaar, je kunt ze niet los van elkaar beoordelen. Online staan opdrachten waarmee je kunt bepalen wat voor jou de inhoud is van de kwadranten kunnen, willen en doen. Aan de hand van die informatie wordt de inhoud van de leercoaching bepaald. Op deze manier is het mogelijk diepgang te geven aan wat jij wilt en laat zien. De leercoach zal aangeven wanneer je het best deze opdrachten kunt maken. Wil je meer informatie over deze opdrachten, kijk dan online.

opdrachten

40

Leercoaching in het hbo

4.2

praatpapier, hulpmiddel

De volgende opdrachten staan online onder Kwadrant. Je gebruikt de opdrachten als dat nodig is. Als je ze gebruikt, ga je bij elke opdracht na of je jezelf in de uitslag herkent. Gebruik de uitslag van de opdrachten als praatpapier en als hulpmiddel om je te ontwikkelen. 4.2.1

Figuur 4.3 Het kwadrant kunnen.

Opdrachten vanuit het kwadrantmodel

opdrachten bij het kwadrant kunnen

kunnen

willen

presteren

doen

Opdracht 5 Leerstijlen volgens Kolb Ik heb heel nauw samengewerkt met mijn maatje. De samenwerking verliep goed. We zijn beiden doeners. Later bleek dat we elkaar erg versterkten en dat daardoor de theorie minder aan bod kwam. Het was beter geweest als we met meerdere leerstijlen gewerkt hadden. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop je gewend bent om te leren. – Leercoachgroepen samenstellen waarin studenten zitten met verschillende leerstijlen zodat ieder kan leren van de leerstijl van een ander. – Begrip ontwikkelen voor leerstijlen van een ander en zodoende leren van de leerstijlen van elkaar. – Informatie over welke leerstijl je het best kunt ontwikkelen. Wanneer doen? – Voorafgaand aan het samenstellen van leercoachgroepen. – Wanneer je informatie wilt om je eigen leerstijl te ontwikkelen. En dan? – In overleg met de leercoachgroep nagaan welke leerstijl ontbreekt en in ieder geval op korte termijn aandacht schenken aan deze leerstijl.

41

4 Kwadrant

– Leerstijl(en) ontwikkelen waarbij je gebruik kunt maken van de opdracht ‘Een leerstijl ontwikkelen’ bij het menu zelfstandig leren (zie ook hoofdstuk 7). – Afspraken maken in de leercoachgroep op welke wijze je elkaar kunt ondersteunen om de leerstijlen volgens Kolb te ontwikkelen. – Tijdens het werken/leren met elkaar bewust omgaan met de inbreng vanuit de eigen leerstijl. Toelichting De uitslag wordt eerst gebruikt om leercoachgroepen te vormen. Het best kunnen zoveel mogelijk verschillende leerstijlen in een leercoachgroep zitten. Je kunt dan elkaar stimuleren om verschillende leerstijlen te ontwikkelen. Kolb geeft aan dat je pas een volledig leerproces hebt als je alle vier de leerstijlen gebruikt. Een aantal krachtige eigenschappen vanuit de verschillende leerstijlen zijn: – de denker is goed in denkvaardigheden, in het analyseren van ideee¨n; – de bezinner is goed in brainstormen, in het vormen van ideee¨n en denken in metaforen; – de beslisser is goed in de besluitvorming en het kiezen van goede oplossingen; – de doener is erg praktisch gericht en gaat ervoor. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Leerstijlen volgens Kolb’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag op in je portfolio. 4 Maak de opdracht die bij de uitslag staat.

verschillende leerstijlen ontwikkelen

42

Leercoaching in het hbo

concrete ervaring beslisser

doener

testen van gevolgen van begrippen

observatie en reflectie

denker

bezinner formuleren van abstracte begrippen

Figuur 4.4 Leerstijlen volgens Kolb.

Opdracht 6 Leerstijlen volgens Vermunt Het is leuk om te praten over hoe iedereen zijn studie oppakt. Daar leer ik veel van. Deze leerstijl liet zien dat ik het geleerde graag wil toepassen. Ervaring van een student Door mijn ongerichte leerstijl ben ik goed in brainstormen. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop je gewend bent om richting te geven aan leren. – Begrip ontwikkelen voor leerstijlen van een ander en zodoende leren van de leerstijlen van elkaar. – Informatie over welke leerstijl je het best kunt ontwikkelen.

4 Kwadrant

Wanneer doen? – Na de eerste ervaringen in de praktijk. – Als je informatie wilt over welke leerstijl je wilt ontwikkelen. En dan? – Leerstijlen met elkaar vergelijken in de leercoachgroep en discussie¨ren over de voor- en nadelen van de verschillende leerstijlen. – Leerstijl(en) ontwikkelen waarbij je gebruik kunt maken van de opdracht: ‘Een leerstijl ontwikkelen’ bij het menu ‘Zelfstandig leren’ (zie ook hoofdstuk 7). – Afspraken maken in de leercoachgroep op welke wijze je elkaar kunt ondersteunen om de leerstijlen volgens Vermunt te ontwikkelen. Toelichting Deze leerstijlenopdracht kun je het best maken als je al enige tijd de beroepsstudie volgt. De opdracht geeft inzicht in de manier waarop je richting geeft aan je leren. Leer je bijvoorbeeld alleen om je diploma te halen, of leer je om een beroep onder de knie te krijgen. De uitslag wordt onder andere gebruikt om te bespreken hoe gemotiveerd jij bent om deze beroepsstudie te volgen. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Leerstijlen volgens Vermunt’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag op in je portfolio. 4 Maak de opdracht die bij de uitslag staat.

43

44

Leercoaching in het hbo

Figuur 4.5 Leerstijlen volgens Vermunt.

4.2.2 Figuur 4.6 Het kwadrant willen.

opdrachten bij het kwadrant willen

kunnen

willen

presteren

doen

Opdracht 7 Studievragenlijst Mijn leercoach vroeg aan mij om de studievragenlijst in te vullen. Hij vroeg dit, zei hij, omdat hij graag met mij wilde praten over mijn motivatie voor de studie. Door de vragenlijst in te vullen, zei hij, kon hij meer diepgang brengen in ons gesprek. Bij het maken van de vragenlijst merkte ik dat de vragen zelf mij aan het denken zetten. Daarnaast vond ik het prettig dat mijn leercoach tijd voor mij had. Samen zijn we weer een stuk verder gekomen. Ervaring van een student We hebben elkaar weten te motiveren op de zware momenten. Ervaring van een student

45

4 Kwadrant

Wat levert het op? – Inzicht in jouw motivatie, welbevinden en zelfconcept in relatie tot de studie binnen het theoretische deel van je studie. – Een analysemiddel om te bepalen hoe het is met je motivatie, welbevinden en/of zelfconcept binnen het theoretische deel van je studie. Wanneer doen? – Als je informatie wilt over hoe het met je gaat binnen je studie. – Als de leercoach meer informatie wil hebben over hoe het met je gaat binnen je studie. En dan? – Als je wilt werken aan je motivatie, welbevinden en zelfconcept kun je de uitslag hiervoor gebruiken. – Als de uitslag rond de 12 is, is het raadzaam om hiermee iets te doen. – Vanuit de uitslag kun je (in overleg met je leercoach) leervragen opstellen zodat het mogelijk is om de juiste keuzes te maken. Je kunt gebruikmaken van de opdracht ‘Willen ontwikkelen’ (opdracht 37). – Je kunt de keuze maken om een van de onderdelen met andere studenten te bespreken. Toelichting Deze opdracht zegt iets over jouw motivatie, welbevinden en zelfconcept in relatie tot de studie binnen het theoretische deel van je studie. – Motivatie: Hierbij gaat het over de manier waarop jij je concentreert op je activiteiten binnen je studie; over hoe jij je voorbereidt voor de activiteiten die de studie van jou verwacht; over hoe jij je concentreert op de activiteiten in de leercoachgroep. – Welbevinden: De opdracht vraagt of jij het naar je zin hebt binnen het hbo; of je opgenomen wordt in de groep en hoe je je voelt tegenover je leercoaches. – Zelfconcept: Onderzocht wordt hoe jij je schriftelijk en mondeling kunt uiten; of je zelfvertrouwen hebt als je prestaties moet leveren; of je contact kunt maken met anderen.

activiteiten in de leercoachgroep

46

theoretisch deel studie

Leercoaching in het hbo

Deze vragenlijst kun je gedurende je studie meer dan eens invullen. Van belang is dat je de vragen beantwoordt vanuit het theoretische deel in gedachten. Het gaat erom hoe jij je voelt binnen het theoretische deel van je studie zelf. Om deze reden kun je de vragenlijst het best invullen als je een tijdje met je studie bezig bent. De uitslag wordt gebruikt om samen met jou te kijken naar hoe het gaat met jou binnen je studie en wat jij nodig hebt om je studie op een prettige manier te volgen. Naar aanleiding van de opdracht kun je bespreken op welke manier jij je kunt ontwikkelen en wat jij kunt doen om je goed te voelen. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Studievragenlijst’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag op in je portfolio. 4 Maak de opdracht die bij de uitslag staat.

Figuur 4.7 Wat kan ik? Wat wil ik? Wat presteer ik? Wat doe ik?

47

4 Kwadrant

Opdracht 8 Praktijkvragenlijst Fijn dat ik mijn ervaringen over mijn stage kan bespreken met mijn leercoachgroep. Ik merk dat zij met dezelfde dingen worstelen. Hierover praten zorgt ervoor dat ik meer zin heb om het nog een keer te proberen. Ik krijg hierdoor het gevoel dat we er samen wel uitkomen. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in jouw motivatie, welbevinden en zelfconcept in relatie tot de stage binnen het praktische deel van je studie. – Een analysemiddel om na te gaan hoe het is met je motivatie, welbevinden en/of zelfconcept binnen het praktische deel van je studie. Wanneer doen? – Als je informatie wilt over hoe het met je gaat op je stage/ werk. – Als de leercoach meer informatie over jou wil over hoe het gaat op je stage/werk. En dan? – Vanuit de uitslag kun je (in overleg met je leercoach) leervragen opstellen zodat het mogelijk is om de juiste keuzes te maken. Je kunt gebruikmaken van de opdracht ‘Willen ontwikkelen’ (opdracht 37). – Je kunt de keuze maken om een van de onderdelen met andere studenten te bespreken. Toelichting Deze opdracht zegt iets over jouw motivatie, welbevinden en zelfconcept in relatie tot de studie in de praktijk. – Motivatie: Hierbij gaat het over de manier waarop je je kunt concentreren op je werk (stage); over hoe jij je voorbereidt voor de activiteiten die de werksituatie van jou verwacht; over hoe jij je kunt concentreren op de activiteiten samen met je collega’s. – Welbevinden: De opdracht vraagt of jij het naar je zin hebt op je werk (stage); of je opgenomen wordt door je collega’s; hoe je je voelt tegenover je leercoaches.

in de praktijk

48

Leercoaching in het hbo

– Zelfconcept: Onderzocht wordt hoe jij je schriftelijk en mondeling kunt uiten; of je zelfvertrouwen hebt als je moet presteren; of je contact kunt maken met anderen. Deze vragenlijst kun je gedurende je studie meer dan eens invullen. Van belang is dat je de vragenlijst invult met je werk (stage) in gedachten. Het gaat erom hoe jij je voelt op je werk of stage. Om deze reden kun je de vragenlijst het best invullen als je een tijdje in de praktijk gewerkt hebt. De uitslag wordt gebruikt om samen met jou te kijken naar hoe jij je voelt op je werk en wat jij nodig hebt om je studie op een prettige manier te volgen. Naar aanleiding van de opdracht kun je bespreken op welke manier jij je kunt ontwikkelen en wat jij kunt doen om je goed te voelen op je werk. Figuur 4.8 Hoe voel je je?

49

4 Kwadrant

Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Praktijkvragenlijst’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag op in je portfolio. 4 Maak de opdracht die bij de uitslag staat.

Opdracht 9 Kernkwaliteiten Vorm – Werkblad Vanuit de rollen van Belbin ben ik een echte vormer. Mensen worden soms echt gek van mij. Vooral als ik in mijn valkuil stap dat ik dram. Dan probeer ik letterlijk mijn wil over te brengen op de ander. Hier wil ik iets mee doen. Ervaring van een student Mijn collega maakt als brononderzoeker gemakkelijk contact en reageert extravert. Dat wil ik ook graag leren. Hierin word ik belemmerd omdat ik graag rekening wil houden met iedereen om mij heen. Zijn valkuil zie ik ook, als het nieuwtje eraf is verslapt zijn aandacht en gaat hij op zoek naar nieuwe uitdagingen. Ik, als groepswerker, wil graag op positieve wijze de saamhorigheid bewaken zonder dat dat ten koste gaat van mijn regie. Door deze opdracht te doen hebben wij afspraken gemaakt op welke wijze wij elkaar aan gaan vullen. Ervaring van een student Het gemiddelde resultaat van de vragenlijst ‘3608 feedback, leergedrag’ liet zien dat ik volgens anderen goed ben ik feedback geven. Ik vind zelf dat ik daar vaak in doorschiet. Ik sta al met mijn mening klaar voordat ik de ander de kans heb gegeven om zelf na te denken. Deze opdracht ga ik gebruiken om met mijn leercoachgroep dieper in te gaan op wat ik doe. Ervaring van een student Wat levert het op? – Weten hoe je het beste uit je kernkwaliteiten kunt halen.

kwaliteiten verbinden

50

valkuilen, allergiee¨n en uitdagingen

Leercoaching in het hbo

– Bewust worden wat je valkuilen, allergiee¨n en uitdagingen zijn vanuit je kernkwaliteiten. – Een manier om te leren omgaan met voor jou lastige personen. – Afspraken met anderen om kernkwaliteiten te ontwikkelen. – Afspraken om de ander feedback te geven op zijn kernkwaliteiten Wanneer doen? – Als ik eraan toe ben om het beste uit mijn kernkwaliteiten te halen. – Wanneer ik expliciet naar mijn gedrag wil kijken. – Als ik merk dat er bepaalde kernkwaliteiten nodig zijn in het beroep waar ik voor leer. – Als ik een van de vragenlijsten uit leercoaching heb gemaakt en ik verder wil komen. En dan? – Kan ik steeds meer het beste uit mijn kernkwaliteiten halen. – Leer ik omgaan met mijn allergiee¨n, valkuilen en uitdagingen. – Kan ik anderen bijstaan in het leerproces. Toelichting Danie¨l Ofman heeft een model ontwikkeld om een kernkwadrant in te vullen vanuit kernkwaliteiten. Elke persoon heeft kernkwaliteiten. In de eerste ervaring hierboven is bijvoorbeeld de kernkwaliteit van de vormer (rol volgens Belbin) beschreven. De eigenschap daadkracht is bij deze persoon sterk aanwezig. Wanneer er te veel daadkracht is, kan dit doorslaan naar een valkuil. Namelijk drammerigheid. De daadkracht van deze persoon kan ervaren worden als drammerigheid. Daarnaast zal iemand met veel daadkracht zich ergeren aan passief gedrag. Zijn uitdaging is dan om het geduld op te brengen om het positieve van daadkracht te bekrachtigen zonder in zijn valkuil te stappen. Hij zal hiervoor zijn uitdaging geduld ontwikkelen. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Kernkwaliteiten’ en maak je kernkwadrant. 3 Bespreek de uitkomst met je leercoachgroep. 4 Maak afspraken met je leercoachgroep op welke wijze je elkaar bijstaat in ontwikkeling. 5 Leg je ontwikkeling vast in je portfolio.

51

4 Kwadrant

4.2.3

opdrachten bij het kwadrant doen

kunnen

willen

presteren

doen

Ik had me echt voorgenomen om deze keer op tijd te beginnen. Om deze keer de planning te volgen. Het stond zo goed op papier. Als ik het precies zo zou doen, zou ik precies genoeg tijd overhouden om ook nog leuke dingen te doen. Aan het einde moest ik nog ontzettend veel dingen tegelijk doen waardoor ik echt de schouwburgvoorstelling met mijn dochter af moest zeggen. Ervaring van een student Doe je wat je je hebt voorgenomen? Voordat je het weet zijn de gebeurtenissen van de week weer zo voorbij en begint er weer een nieuwe week. De opdrachten bij het kwadrant ‘doen’ helpen om inzicht te krijgen in wat je doet. Of je er dan daadwerkelijk iets mee doet is aan jou. Ben Tiggelaar (2003) beschrijft de drie belangrijkste redenen waarom je niet doet wat je je hebt voorgenomen (vrije vertaling naar studenten). 1 Je kijkt vaak te veel naar resultaten en te weinig naar gedrag. Om de resultaten te bereiken die je wilt bereiken is gedrag nodig om de resultaten daadwerkelijk te bereiken. Je kunt wel dromen over wat je dan bereikt hebt, maar het echte doen is niet altijd zo simpel. 2 Je managet vaak maar e´e´n kant van je gedrag. Ik had toen moeten beginnen met studeren. Ik had niet zoveel moeten drinken. Ik had ... Je gedrag wordt niet alleen bepaald door je bewuste voornemens, maar ook door allerlei prikkels uit de directe omgeving. Op een studentenavond is het ook gewoon gezellig. Ook al heb je de volgende dag een belangrijk assessment, en je hebt je voorgenomen dat ..., je gaat toch ... 3 Je werkt vaak ongeduldig, ongestructureerd en niet gefaseerd. Je kunt je voornemen om deze studie echt goed aan te pakken. Dat je het echt anders gaat doen dan op de vorige opleiding. De consequenties zijn dat je elke week structureel met je studie bezig bent. Je wilt echter snel succes. Van belang is dat je je mentaal voorbereidt om op een succesvolle wijze je beroepsstudie aan te

Figuur 4.9 Het kwadrant doen.

52

Leercoaching in het hbo

pakken. Als je uitgaat van wat je e´cht wilt, is de kans op een succesvolle verandering aanwezig.

feedback

De opdrachten 10 t/m 19 gebruik je om jezelf en/of anderen feedback te geven. Als je jezelf feedback geeft en je vraagt aan drie anderen op dezelfde wijze feedback, krijg je feedback vanuit vier kanten. Je krijgt dan 3608-feedback (zie figuur 4.11). Je kunt op deze manier feedback verzamelen over de manier waarop je leert en werkt. Door informatie te verzamelen bij verschillende personen (docenten, medestudenten, stageleercoaches, enz.) kun je je eigen oordeel vergelijken met de andere beoordelaars. Je kunt dan samen met je leercoach bepalen wat je met de informatie gaat doen.

Figuur 4.10 De doener.

Opdracht 10 3608-feedback, mijn leergedrag

discussie creatieve onrust

We zijn met de leercoachgroep gaan onderzoeken welke waarden en normen belangrijk zijn. Hierdoor kregen we een leuke discussie over het beroep. De creatieve onrust die onze leercoach teweegbracht tijdens ons onderzoek hielp om diepgang in onze discussie te krijgen. Ervaring van een student Ik durf nu door mijn leercoachgroep mijn eigen mening te geven. Ervaring van een student

53

4 Kwadrant

Met behulp van onze coach hebben wij in de leercoachgroep geleerd om sterke en zwakke kanten tegen elkaar te vertellen. Dit heeft mij geleerd dat ik niet alles tegelijk goed hoef te doen. Ik kan naar anderen kijken en leren hoe ik iets aan kan pakken. Wij staan elkaar nu goed bij in het leren. Samen zorgen we voor zelfregulatie. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop jouw gedrag overkomt op jezelf en op anderen binnen het volgen van je studie. Wanneer doen? – Met name in het eerste leerjaar van je studie. – Als je jouw leergedrag wilt analyseren en afspraken wilt maken op welke wijze je het leergedrag wilt ontwikkelen.

zelfregulatie

En dan? – De uitslag interpreteren en nagaan waarin je je wilt ontwikkelen. – Afspreken met je leercoach welk gedrag van jou verwacht wordt tijdens je studie. Toelichting Deze opdracht gaat over het zichtbare gedrag binnen je studie. Bijvoorbeeld: op welke manier volg je de hoorcolleges, workshops, presentaties en dergelijke en hoe ga je om met regels? De opdracht geeft informatie over de richting waarin jij je kunt ontwikkelen. Je zult deze vragenlijst voor jezelf invullen. Daarnaast zal je leercoach en eventueel nog iemand deze vragenlijst invullen. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘3608-feedback, mijn leergedrag’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag met voorbeelden die je zelf gegeven hebt op in je portfolio. 4 Verzamel de uitslagen van anderen, en bespreek de uitslagen met voorbeelden met je leercoach. 5 Sla de uiteindelijke uitslag op in je portfolio.

passie & aantrekkelijk

54

Leercoaching in het hbo

Opdracht 11 3608-feedback, leergedrag van de ander Vorm – Vragenlijst Dit is dezelfde vragenlijst als bij opdracht 10. Het verschil is dat je deze voor de ander invult.

Opdracht 12 Hoe werk ik samen? 3608-feedback Door te praten over hoe wij elkaar motiveren, leer ik veel. Ervaring van een student

communiceren

Maakt de leercoach zich aantrekkelijk voor jou in de communicatie?

Ik zie van alles waar ik het niet mee eens ben. Vroeger zei ik daar gelijk iets van. Het maakte mij niet uit of ik daar iemand mee zou kwetsen. Nu heb ik geleerd om naar de ander te luisteren. Hierdoor neemt de ander mij ook serieus. Ik kan hierdoor assertiever zijn. Ervaring van een student Door met mijn leercoachgroep te werken heb ik geleerd dat ik verantwoordelijk ben voor mijn eigen afspraken. Ervaring van een student Door leercoaching heb ik geleerd naar mezelf te kijken. Ik kan me daarom nu zelf motiveren als ik even vastzit in mijn studie. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop je de samenwerking in je leercoachgroep vormgeeft. Wanneer doen? – Na ongeveer zes tot tien weken samenwerking met de leercoachgroep. – Als analysemiddel om te bepalen welke onderdelen van samenwerken je wilt ontwikkelen. En dan? – Uitslag bespreken in je leercoachgroep.

55

4 Kwadrant

– Zo nodig het samenwerkingscontract van de leercoachgroep bijstellen. – Afspreken (in overleg met je leercoach) of je deze lijst nogmaals gebruikt of een van de vervolgopdrachten (teamrollen en kennis delen). Toelichting Deze opdracht wordt gebruikt om met jouw leercoachgroep te bepalen hoe jullie samenwerkend leren vormgeven. Het gedrag van de student wordt beoordeeld door medestudenten en de leercoach. Je wordt beoordeeld op de volgende punten: de anderen motiveren, samenwerken, zelfstandigheid, initiatief nemen, inleven en luisteren, assertiviteit en feedback geven.

samenwerkend leren

Jij maakt de opdracht eerst zelf en laat hem daarna door twee medestudenten en twee leercoaches invullen (figuur 4.11). Hoe je de uitslag van de opdracht verwerkt, staat online in de toelichting. De uitslag kun je gebruiken om met elkaar en in overleg met de leercoach afspraken te maken. Deze afspraken kun je vastleggen in het samenwerkingscontract. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Hoe werk ik samen? 3608-feedback’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag die je aan jezelf gegeven hebt op in je portfolio. 4 Vraag aan anderen de vragenlijst van opdracht 13 voor jou in te vullen. 5 Maak de vragenlijst voor anderen in je leercoachgroep en geef de uitslag aan hen. 6 Verzamel de uitslagen die anderen voor jou ingevuld hebben. 7 Maak de opdracht die bij de uitslag van de vragenlijst ‘Hoe werk ik samen? 3608-feedback’ staat.

reflecteren

56

Leercoaching in het hbo

Opdracht 13 Hoe werkt de ander met mij samen? 3608feedback Bij het bespreken van deze vragenlijst kregen wij van de leercoach de opdracht om gedrag alleen positief te bekrachtigen. Dat was lastig. Zeggen wat er niet goed gaat is veel gemakkelijker. Nu zijn we eraan gewend om juist gedrag op een positieve manier te benoemen. Dat geeft mij de mogelijkheid om te vertellen welk positief gedrag ik wil ontwikkelen zonder dat ik hoef te vertellen wat ik niet goed doe. Dat weet ik toch wel. Ervaring van een student Samen met mijn leercoachgroep ben ik actief met mijn beroep bezig. Het is een uitdaging geworden om goed op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen in het beroep. Ervaring van een student Samen met mijn leercoachgroep heb ik onderzocht hoe ik problemen op kan lossen. Ik merk dat wij nu steeds beter problemen vanuit meerdere invalshoeken kunnen bekijken en zelfstandig op kunnen lossen. Ervaring van een student Wat levert het op? – Anderen in je leercoachgroep de kans geven feedback te geven. – Inzicht in de manier waarop je samenwerkt in je leercoachgroep. Figuur 4.11 Het maken van een vragenlijst door jezelf en anderen.

57

4 Kwadrant

– Het gaat om inzicht in de volgende onderdelen: de anderen motiveren, samenwerken, zelfstandigheid, initiatief nemen, inleven en luisteren, assertiviteit en feedback geven. Wanneer doen? – Als je de samenwerking in je leercoachgroep wilt bespreken. – Na ongeveer zes tot tien weken samenwerking met de leercoachgroep. – Als je na wilt gaan welke onderdelen van samenwerken je wilt ontwikkelen met je leercoachgroep. En dan? – Kun je de uitslag bespreken in je leercoachgroep. – Kun je met elkaar bepalen wat je met de uitslag gaat doen. Gebruik hiervoor opdracht 4, ‘Voorbereiding leercoachgesprek leercoachgroep’ uit hoofdstuk 3. – Pas je eventueel het samenwerkingscontract aan.

aanpassen samenwerkingscontract

Toelichting Zie bij opdracht 12. Bij het bespreken van vragenlijsten gelden de volgende spelregels: – benoem positief gedrag vanuit de STAR-methode; – vertel niet tegen de ander wat deze moet ontwikkelen; – geef de ander de kans om te vertellen wat hij wil ontwikkelen vanuit de uitslag; – als de ander dat nog niet wil vertellen is het ook goed. Juist door het benoemen van wat je wilt bereiken in plaats van in te gaan op wat er niet goed gaat, kun je vanuit de positieve invalshoek de samenwerking verdiepen. Door middel van de vragenlijst heb je toch al kunnen aangeven wat wel en niet goed gaat. Het is aan de ander wat deze daarmee doet en wanneer. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Hoe werkt de ander met mij samen? 3608-feedback’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Geef de uitslag aan de ander. 4 Bespreek met de ander hoe en wanneer je de uitslag bespreekt. Betrek zo nodig de leercoach hierbij.

58

Leercoaching in het hbo

Opdracht 14 3608-feedback, het ‘doen’ van mijn leercoach De leercoach die ik nu heb reageert anders dan ik gewend ben. Door deze vragenlijst kon ik met mijn leercoach bespreken welk gedrag ik van hem verwacht. Het was prettig om gedrag te kunnen benoemen op een wijze dat wij elkaar serieus nemen. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop jij het gedrag van je leercoach ervaart. – Een keuzemogelijkheid om het geobserveerde gedrag van de leercoach te bespreken. – Je hebt de keuze om op gestructureerde wijze feedback te geven aan de leercoach over zijn gedrag. Wanneer doen? – Na duidelijke ervaringen met je leercoach. – Als de leercoach informatie wil over hoe zijn gedrag op jou overkomt. En dan? – Is het mogelijk om gedrag van de leercoach zo te bespreken dat er een win-winsituatie ontstaat. De leercoach kan van jou leren. Jij kunt van de leercoach leren. – Afspraken maken met je leercoach wat jij graag zou willen.

uitslag

Toelichting Zowel binnen je studie als in de praktijk word je gecoacht. Als je een tijd met je leercoach gewerkt hebt, kun je met deze opdracht nagaan op welke manier je de begeleiding en het gedrag van de leercoach ervaart. Nadat je de opdracht hebt gemaakt, kijk je of je je in de uitslag kunt vinden en of je die wilt gebruiken in een bespreking met je leercoach. Ook kan je leercoach je vragen de vragenlijst in te vullen. De informatie die dat oplevert, kan hij gebruiken om zichzelf te ontwikkelen. Door de opdracht wordt bekeken op welke wijze het gedrag van jouw leercoach leidend, helpend, begrijpend, meegaand, onzeker, ontevreden, corrigerend of streng overkomt.

59

4 Kwadrant

Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘3608-feedback, het doen van mijn leercoach’, maak de vragen en print de uitslag. 3 Bepaal of je de uitslag met je leercoach wilt bespreken en op welke manier. 4 Ga na welke win-winsituatie er ontstaat als je de uitslag bespreekt. 5 Geef de uitslag aan diegene waarvoor je de vragen gemaakt hebt.

Opdracht 15 3608-feedback, tijd- en energiemanagement Mijn tijd indelen. Het is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Wat ik van deze vragenlijst heb geleerd is hoe ik keuzes kan maken. Door duidelijke keuzes te maken hoef ik niet elke keer energie te stoppen in dat ik weer iets niet af heb. Ervaring van een student

zelfregulatie

Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop je met je tijd en energie omgaat. – Inzicht in de manier waarop je je zelfregulatie vormgeeft. – Kunnen bepalen welke onderdelen je wilt ontwikkelen. Wanneer doen? – Als je bewust om wilt gaan met je tijd en energie. – Als de volgende vragen naar voren komen: 1 Heb ik een effectieve planning? 2 Dragen mijn persoonlijke werkgewoonten bij tot succes? 3 Is mijn communicatie naar anderen helder? 4 Kan ik goed met anderen samenwerken zodat ik ‘1 + 1 = 3’ stimuleer binnen de samenwerking in de leercoachgroep? – Als analysemiddel om te bepalen op welke wijze je omgaat met je tijd en energie. En dan? – Met de leercoachgroep de antwoorden vergelijken en elkaar suggesties geven op welke manier jullie handiger met je tijd en energie om kunnen gaan.

1+1=3

60

Leercoaching in het hbo

– Duidelijke keuzes maken wat je wel en niet wilt doen met je tijd en energie. – Nagaan welke onderdelen je wilt ontwikkelen en hierin een keuze maken. – De manier waarop je met jouw tijd en energie omgaat binnen je studie vergelijken met je tijd en energie binnen je stage/werk.

elkaar kunnen managen in tijd en energie

Toelichting Deze opdracht wordt gebruikt om met jouw leercoachgroep te bepalen of jullie (studenten) elkaar kunnen managen in tijd en energie. Gaat jouw en jullie tijd aan de juiste dingen op? Je kunt deze opdracht voor jezelf invullen. Als je elkaar wat beter kent kun je ook aan anderen vragen de opdracht in te vullen. Een voorwaarde om de tijd en energie van anderen te managen is je eigen tijd en energie te managen. Een van de tien hbokernkwalificaties volgens de hbo-raad (zie www.hbo-raad.nl) is dat je door middel van een hbo de basiskwalificatie hebt om een managementfunctie uit te oefenen. Je kunt dus na je studie leiding geven. Leiding geven betekent onder andere dat je de tijd en energie die binnen een organisatie aanwezig is kunt managen. Tijdens je studie kun je je hier gedeeltelijk op voorbereiden door voor jezelf een duidelijke planning te maken en een actieve rol te hebben in de planning van je leercoachgroep. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘3608-feedback, tijd en energiemanagement’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag die je aan jezelf gegeven hebt op in je portfolio. 4 Vraag aan anderen de vragenlijst voor jou in te vullen. 5 Maak de vragenlijst voor anderen in je leercoachgroep en geef de uitslag aan hen. 6 Verzamel de uitslagen die anderen voor jou ingevuld hebben. 7 Bereken de gemiddelde scores op de verschillende uitslagen per onderdeel van de vragenlijst en teken deze uitslag op jouw grafiek.

61

4 Kwadrant

8 Maak de opdracht die bij de uitslag van de vragenlijst ’3608feedback, tijd en energiemanagement’ staat.

Opdracht 16 3608-feedback, kennis delen Kennis delen, dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Dat gaat mij het gemakkelijkste af als er studenten in mijn groep zitten die echt verder willen. Zeker met degene die net iets anders dan ik heeft uitgezocht. In onze leercoachgroep worden wij hier steeds beter in. De vragen bij deze opdracht helpen. Ervaring van een student

probleem oplossen

Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop je jouw kennis deelt en vermeerdert in samenwerking met anderen. – Inzicht in de manier waarop je kunt werken aan je kennis. Wanneer doen? – Als je richting wilt geven aan kennis delen. – Als je intensief een tijd in een leercoachgroep hebt samengewerkt waarin veel theorie verwerkt wordt. – Nadat je elkaar in de leercoachgroep feedback hebt gegeven over de samenwerking (zie opdracht 12 en 13). – Als analysemiddel om te bepalen welke vaardigheden je wilt ontwikkelen om kennis te delen en te vermeerderen. En dan? – In discussie met de leercoachgroep (met de leercoach) de verschillende uitspraken van de opdracht gebruiken om diepgang te krijgen. – Andere vaardigheden benoemen waardoor jullie kennis delen en vermeerderen. Toelichting Bepaal of jij je kennis met anderen deelt. Deze opdracht wordt gebruikt om met jouw leercoachgroep te bepalen hoe jullie (studenten) kennis met elkaar delen en kennis vermeerderen. Kennis delen wordt beoordeeld door medestudenten (eventueel de leercoach).

kennis met elkaar delen en kennis vermeerderen

62

Leercoaching in het hbo

Jij maakt de opdracht eerst zelf en laat hem daarna door medestudenten invullen waar je kennis mee deelt. Hoe je de uitslag van de opdracht verwerkt, staat online in de toelichting. Werkwijze Bepaal met je leercoachgroep hoe je de vragenlijst gaat gebruiken. Er zijn twee manieren. Keuze uit een aantal vragen 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Kies met je leercoachgroep welke vragen relevant zijn op dat moment. 3 Scoor elkaar op deze vragen. 4 Print de uitslag en bespreek deze in je leercoachgroep. Berekenen van een competentiescore 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘3608-feedback, kennis delen’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag van de feedback die je aan jezelf gegeven hebt op in je portfolio. 4 Vraag aan anderen de vragenlijst voor jou in te vullen. 5 Maak de vragenlijst voor anderen in je leercoachgroep en geef de uitslag aan hen. 6 Verzamel de uitslagen die anderen voor jou ingevuld hebben. 7 Maak de opdracht die bij de uitslag van de vragenlijst ’3608feedback, kennis delen’ staat.

63

4 Kwadrant

Opdracht 17 3608-feedback, teamrollen Vorm – Vragen om aan te vullen. Uit de uitslag (van de teamrollen) blijkt dat mijn samenwerkende kwaliteiten niet van nature bij mij horen. Ik ben geen groepswerker. Een echte groepswerker is coo¨peratief, mild, opmerkzaam en diplomatiek. Een groepswerker luistert, is opbouwend, voorkomt wrijving en brengt rust in de tent. Ik ben daar veel te ongeduldig voor. Ik breng eerder creatieve onrust door de dingen die ik doe. Door de eisen die ik aan mezelf en aan anderen stel. Door dit te erkennen en dit te bespreken met mijn leercoachgroep kunnen zij mijn gedrag beter plaatsen. Zij doen er nu hun voordeel mee en zeggen tegen mij wanneer ik echt te ver ga. Ervaring van een student

creatieve onrust

Als monitor ben ik nuchter, heb ik strategisch inzicht en een goed onderscheidingsvermogen. Ik zie alle opties en ben scherp in beoordelen. Wat ik minder goed kan is anderen motiveren. Zij vinden mij vaak erg kritisch. Ervaring van een student De voorzitter van onze leercoachgroep laat zien een echte voorzitter te zijn. Hij heeft veel zelfvertrouwen, verheldert doelen en versnelt de besluitvorming. Hij kan echter zo goed delegeren dat we soms het idee hebben dat hij iets manipulerends heeft. We zijn er echter zelf bij om het positieve van het manipuleren te zien. Ervaring van een student De plant (zie figuur 4.12) in onze leercoachgroep koesteren wij. Hij is creatief, heeft grote verbeeldingskracht en lost moeilijke problemen op. Hij gaat zo in zijn werk op dat wij voor de goede communicatie moeten zorgen. We kunnen hem daar nu gewoon op aanspreken. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in de teamrol waarin je je het best voelt. – Kwaliteiten van elkaar benutten.

communiceren

Is je communicatie aantrekkelijk?

64

Leercoaching in het hbo

– Een analysemiddel om te bepalen welke teamrol je wilt ontwikkelen. Ben je bijvoorbeeld een groepswerker of een vormer (zie figuur 4.12). – Inzicht in de rollen zoals deze aangenomen worden in de leercoachgroep, waardoor helder kan worden welke rol ontwikkeld moet worden om een evenwichtig team te vormen. – Inzicht in de rollen zoals deze aangenomen worden in de leercoachgroep waardoor afspraken gemaakt kunnen worden wie welke rol expliciet aanneemt/ontwikkelt.

Figuur 4.12 Vier teamrollen: de groepswerker, de plant, de monitor en de voorzitter.

65

4 Kwadrant

Wanneer doen? – Vanaf het moment dat je dieper op de rollen van een team in wilt gaan. – Als je al meerdere keren intensief hebt samengewerkt in een leercoachgroep (team). En dan? – Informatie zoeken over de rollen van Belbin. De teamrollen zijn hierop gebaseerd. – Reflecteren op je eigen rol binnen de samenwerking in de leercoachgroep en nagaan welke rol je wilt ontwikkelen. – Rollen uitproberen in de leercoachgroep. Met name rollen die van belang zijn in de toekomstige beroepsuitoefening. Toelichting Bepaal welke teamrol jij meestal op je neemt. Bepaal vervolgens welke teamrol jij wilt ontwikkelen. Gebruik je studie om uit te zoeken wat de voor- en nadelen zijn voor jou om een bepaalde teamrol in te zetten. Teamwerk in multidisciplinair samengestelde teams is volgens Reekers (2006) in organisaties noodzakelijk als standaardoplossingen niet (meer) werken. Al eerder is gezegd dat ‘kennis delen’ alleen kan in interactie met anderen. Je kunt dus zeggen dat je vanuit een team (de leercoachgroep) kennis gaat delen. Je zorgt ervoor dat de kwaliteiten van elkaar zoveel mogelijk worden benut. Van nature nemen individuen een bepaalde rol op zich. Deze opdracht kun je gebruiken om je bewust te worden van jouw sterke en zwakke elementen in de rol die je inneemt. Het is in het belang van het hele team te weten van welke kwaliteiten gebruikgemaakt kan worden. Tijdens je studie kun je experimenteren met verschillende rollen. Op deze wijze kom je erachter welke rol je ligt en welke rol je echt niet ligt. Jij maakt de opdracht eerst zelf en laat hem daarna door medestudenten invullen waar je kennis mee deelt. Hoe je de uitslag van de opdracht verwerkt, staat online in de toelichting. De uitslag kun je gebruiken om met elkaar en in overleg met de leercoach afspraken te maken over de rolverdeling bij verschillende opdrachten, projecten, enzovoort. Deze afspraken kun je vastleggen in het samenwerkingscontract.

rollen van Belbin

teamrol inzetten

experimenteren met verschillende rollen

66

Leercoaching in het hbo

Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Wat is mijn teamrol?’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag die je aan jezelf gegeven hebt op in je portfolio. 4 Vraag aan degenen met wie je al langere tijd hebt samengewerkt de vragenlijst van opdracht 18 voor jou in te vullen. 5 Maak opdracht 18 voor anderen in je leercoachgroep en geef de uitslag aan hen. 6 Verzamel de uitslagen die anderen voor jou ingevuld hebben. 7 Bespreek met je leercoachgroep op welke wijze jullie de verschillende teamrollen gaan ontwikkelen. Gebruik hierbij de werkbladen van opdracht 38 (zie hoofdstuk 7).

Opdracht 18 Hoe denk ik over de teamrol van de ander? Vorm – Vragen om aan te vullen. Dit zijn dezelfde vragen als bij opdracht 17. Het verschil is dat je deze invult voor de ander.

Opdracht 19 3608-feedback, leercoachende houding Vorm – Vragenlijst Door deze vragenlijst heb ik bewust na kunnen denken over welk gedrag ik bij mezelf en bij de ander zie rondom het werken in leercoachgroepen. Wij hebben in onze leercoachgroep de rol als leercoach een aantal keren geoefend. Elke keer hebben wij een aantal onderdelen uit de vragenlijst gebruikt om te bespreken. Wij merkten zelf dat wij vooruitgaan in het leercoachen. Ervaring van een student

4 Kwadrant

Wat levert het op? – Inzicht in de wijze waarop je een leercoachende houding aanneemt. – Als analysemiddel om te bepalen welke houdingsaspecten je wilt ontwikkelen om de rol als leercoach aan te kunnen nemen. Wanneer doen? – Als jullie als leercoachgroep eraan toe zijn om af te spreken dat een van de personen de rol als leercoach aanneemt. En dan? – Je kunt om en om de rol als leercoach aannemen. – Ervaringen uitwisselen. – Voor- en nadelen van een leercoachende houding bespreken. Toelichting Leercoachen is een belangrijke vaardigheid. Ook voor de student. Je kunt er baat bij hebben als je een leercoachende houding kunt aannemen. Dat betekent in ieder geval dat je elkaar stuurt en ondersteunt in het leren. Dat je vragen ter verdieping kunt stellen vanuit het positief bekrachtigen van gedrag. Je bent zelf het voorbeeld. Je bent nieuwsgierig naar wat de ander te vertellen heeft en je kunt dat proces plaatsen in waarmee jullie bezig zijn. In je toekomstige beroep zul je als hbo’er anderen leercoachen in hun werk. Door met elkaar te oefenen zorg je ervoor dat je steeds beter kunt leercoachen. Je stelt met elkaar vast of je een leercoachende houding aanneemt als hulpmiddel bij teamleren. Leren binnen de leercoachgroep betekent dat je met teamleren bezig bent. De vaardigheden die je als coach inzet zijn volgens Reekers (2006) uitermate bruikbaar als je in je team van en met elkaar wilt leren en als je kennis wilt ontwikkelen. In de opdracht kun je nagaan hoe jij een leercoachende houding denkt te laten zien. Door de opdracht door anderen in te laten vullen kom je erachter hoe jouw houding op anderen overkomt.

67

68

Leercoaching in het hbo

Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘3608-feedback, leercoachende houding’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Sla de uitslag die je aan jezelf gegeven hebt op in je portfolio. 4 Vraag aan anderen de vragenlijst voor jou in te vullen. 5 Maak de vragenlijst voor anderen in je leercoachgroep en geef de uitslag aan hen. 6 Verzamel de uitslagen die anderen voor jou ingevuld hebben. 7 Maak de opdracht die bij de uitslag van de vragenlijst ’3608feedback, leercoachende houding’ staat.

4.2.4 Figuur 4.13 Het kwadrant presteren.

opdrachten bij het kwadrant presteren

kunnen

willen

presteren

doen

Opdracht 20 Prestaties student Vorm – Overzicht van officie¨le documenten. Wat levert het op? – Inzicht in welke prestaties van jou als student verwacht worden. Wanneer doen? – In het begin van elke periode/fase van je studie. – Elke keer als je een overzicht wilt hebben van de prestaties die verwacht worden binnen de studie. – Als analysemiddel om te bepalen welke onderdelen je wilt ontwikkelen.

69

4 Kwadrant

En dan? – Kun je een duidelijk plan van aanpak maken om op jouw manier de prestaties te halen. Dit binnen de richtlijnen en de mogelijkheden van de studie zelf.

Figuur 4.14 Willen= presteren.

Toelichting Van jou als toekomstig beroepsbeoefenaar worden prestaties verwacht. Je gaat immers het door jou gekozen beroep goed leren uitoefenen. Je laat zien dat je dit goed kunt door het behalen van resultaten door het leveren van prestaties. Dit kunnen prestaties zijn in de vorm van projecten, stageopdrachten, oplossen van probleemstellingen, tentamens, enzovoort. Je studie geeft aan welke prestaties nodig zijn om te laten zien dat je het gekozen beroep op een competente manier leert uitoefenen. Omdat de gevraagde prestaties per studie verschillen, staat deze opdracht niet online. Wel staat er een verwijzing naar belangrijke onderdelen, per domein waar jouw beroepsstudie bijhoort. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘Prestaties student’. 3 Lees de informatie en bepaal wat je met de informatie gaat doen.

prestaties leveren

70

Leercoaching in het hbo

Opdracht 21 In vijf stappen competent Vorm – Informatie Figuur 4.15 Blijven doorstappen in vijf stappen.

Stap 5: Mijn conclusies. Welke conclusie trek ik uit voorgaande stappen? Is het geheel congruent?

Stap 4: Wat is de betekenis voor mij? Wat is de betekenis van mijn professionele ontwikkeling voor mij?

Stap 1: Wat wil ik? Waar liggen mijn drijfveren? Wat is mijn passie? Voor wie ben ik aantrekkelijk?

Stap 2: Presteer en doe ik wat ik wil en kan? Hoe ziet mijn ontwikkeling er tot nu toe uit?

Stap 3: Welke professionele ontwikkeling sluit op stap 1 + 2 aan? Op welke wijze wil ik mij professioneel ontwikkelen? Wat is mijn plan van aanpak?

Wat levert het op? – Een verzamelwijze van alle opdrachten van leercoaching. – Een gestructureerde werkwijze om vanuit persoonlijke wensen een professioneel ontwikkelingsplan te maken, hierop te reflecteren en conclusies te trekken. – Als analysemiddel om de grote lijn van je studie vast te kunnen houden. Wanneer doen? – Als je zicht wilt krijgen op de grote lijn van jouw ontwikkeling. – Als je goed zicht hebt op wat je wilt bereiken en je voortgang uit wilt stippelen. En dan? – In vijf stappen competent kan gedurende je gehele werkzame leven een hulpmiddel zijn. Gebruik de vijf stappen elke keer weer opnieuw.

71

4 Kwadrant

Toelichting Van jou wordt verwacht dat je je blijft ontwikkelen. Deze vijf stappen kunnen je ondersteunen in jouw ontwikkeling. Het is een manier waarop je je ontwikkeling vorm kunt geven (zie ook hoofdstuk 8).

blijven ontwikkelen

Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘In vijf stappen competent’.

Opdracht 22 3608-feedback, prestaties van mijn leercoach binnen het hbo Vorm – Vragenlijst Het verschil tussen twee leercoaches werd door deze vragenlijst erg helder. De ene leercoach kreeg het voor elkaar om mij echt te laten samenwerken. Bij de andere leercoach werkte dat niet. De uitslag van deze vragenlijst bevestigde dat. Ik had door deze vragenlijst wel de taal om in gesprek te gaan met leercoaches en uit te spreken wat ik nodig heb om de regie over mijn leren te kunnen nemen. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop de leercoach binnen je studie jou stimuleert om zelfstandig te leren. – Inzicht in de manier waarop de leercoach binnen je studie de leercoachgroep stimuleert om zelfstandig te leren. – De uitslag geeft jou de keuze om met je leercoach te bespreken wat jij nodig hebt om zelfstandiger te leren. Wanneer doen? – Als je een tijdje met je leercoach werkt. – Als je jouw leercoach binnen je studie feedback wilt geven over de manier waarop hij jou stimuleert om zelfstandig te werken. – Als jullie als leercoachgroep de leercoach binnen je studie feedback willen geven over de manier waarop hij jullie stimuleert om zelfstandig te werken.

zelfregulatie

Regel je zelf je motivatie en affectie?

72

opdracht 3 of 4 voor leercoachvoorbereiding

stimulans tot leren

Leercoaching in het hbo

En dan? – Kun je afspraken maken met je leercoach over wat jij nodig hebt om zelfstandig te leren. Gebruik hiervoor opdracht 3. Kijk ook naar de gespreksfasen zoals deze in figuur 4.16 staan. De leercoach gebruikt deze systematiek tijdens het leercoachgesprek. – Kun je afspraken maken als leercoachgroep over wat jullie nodig hebben om zelfstandig te leren. Gebruik hiervoor opdracht 4 met je leercoachgroep. Kijk ook naar de gespreksfasen zoals deze in figuur 4.16 staan. De leercoach gebruikt deze systematiek tijdens het leercoachgesprek. Toelichting Deze opdracht gebruik je om je leercoach feedback te geven over de manier waarop je studie jou stimuleert om te leren. Om een beroepsstudie te volgen heb je de steun van anderen nodig. Met deze opdracht kun je erachter komen wat je van jouw leercoach vindt. De opdracht gaat over: – de manier waarop jouw leercoach controle heeft over de activiteiten die hij van jou verwacht; – hoe duidelijk je leercoach is; – de manier waarop de leercoach jou stimuleert om actief met je beroep bezig te zijn; – de mate waarin je zelf mag kiezen op welke manier je je studie doet; – hoe je gestimuleerd wordt om met medestudenten samen te werken. Je kunt deze opdracht het best invullen als je een tijdje met je leercoach gewerkt hebt. Nadat je de opdracht hebt gemaakt, kijk je of je je in de uitslag kunt vinden en of je die wilt gebruiken in een bespreking met je leercoach. Ook kan je leercoach je vragen de vragenlijst in te vullen. De informatie die dat oplevert, kan hij gebruiken om zichzelf te ontwikkelen.

73

4 Kwadrant

Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘3608-feedback, prestaties van mijn leercoach binnen het hbo’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Bepaal of je de uitslag met je leercoach wilt bespreken en op welke manier. 4 Geef de uitslag aan diegene waarvoor je de vragen gemaakt hebt.

Gespreksfase 1 Terugkomen op het vorige gesprek. Bepaal samen het doel. Zorg voor voortgang vanuit het voorgaande.

Gespreksfase 5 Afspraken maken voor de volgende keer. Bepaal samen de observatiepunten en wie wat doet. Maak afspraken voor coördinatie en continuïteit.

Gespreksfase 2 Verduidelijken van de situatie. Oriënteer samen wat reëel is, wat bereikt kan worden.

Gespreksfase 3 Benoemen van verbeterpunten. Bespreek samen wanneer de verbeterpunten bereikt moeten zijn (planning).

Gespreksfase 4 Uitwisselen suggesties of alternatieven. Bepaal samen welke alternatieven er zijn, maak een keuze en ga na wat dat betekent voor de uitvoering.

Figuur 4.16 Koppeling tussen gespreksfasen en opzet coachgesprek student.

74

Leercoaching in het hbo

Opdracht 23 3608-feedback, prestaties van mijn leercoach in de praktijk Vorm – Vragenlijst Ik heb in de praktijk samengewerkt met studenten vanuit verschillende fasen van de studie gekoppeld aan vaste medewerkers. Wij samen vormden een leercoachgroep. Met de uitslag van deze vragenlijst zijn wij als leercoachgroep in gesprek gegaan met onze leercoach in de praktijk. Door het gesprek te plannen en helder te zijn in ons doel – een win-winsituatie cree¨ren – werd het een prettig gesprek. Wij kunnen nu duidelijk reageren wat voor ons goed is om de regie te nemen. Hierdoor merk ik dat de sfeer beter wordt. Ervaring van een student

communiceren

aantrekkelijke communicatie

regie nemen

win-winsituatie

Wat levert het op? – Inzicht in de manier waarop de leercoach in de praktijk jou stimuleert om zelfstandig te leren. – Inzicht in de manier waarop de leercoach in de praktijk de leercoachgroep stimuleert om zelfstandig te leren. – Keuzemogelijkheid om met de leercoach in de praktijk te bespreken wat nodig is om zelfstandig te leren te stimuleren. Wanneer doen? – Als je een tijdje met je leercoach werkt. – Als je jouw leercoach in de praktijk feedback wilt geven over de manier waarop hij jou stimuleert om zelfstandig te werken. – Als jullie als leercoachgroep de leercoach in de praktijk feedback willen geven over de manier waarop hij jullie stimuleert om zelfstandig te werken.

opdracht 3 of 4 voor leercoachvoorbereiding

En dan? – Kun je afspraken maken met je leercoach over wat jij nodig hebt om zelfstandig te leren. Gebruik hiervoor opdracht 3. Kijk ook naar de gespreksfasen zoals deze in figuur 4.16 staan. De leercoach gebruikt deze systematiek tijdens het leercoachgesprek.

4 Kwadrant

– Kun je afspraken maken als leercoachgroep over wat jullie nodig hebben om zelfstandig te leren. Gebruik hiervoor opdracht 4 met je leercoachgroep. Kijk ook naar de gespreksfasen zoals deze in figuur 4.16 staan. De leercoach gebruikt deze systematiek tijdens het leercoachgesprek. Toelichting Deze opdracht gebruik je om je leercoach feedback te geven over de manier waarop je in de praktijk wordt gestimuleerd om te leren. Om een beroepsstudie te volgen heb je de steun van anderen nodig. Met deze opdracht kun je erachter komen wat je van jouw leercoach in de praktijk vindt. De opdracht gaat over: – de manier waarop jouw leercoach controle heeft over de activiteiten die hij van jou verwacht; – hoe duidelijk je leercoach is; – de manier waarop de leercoach jou stimuleert om actief met je beroep bezig te zijn; – de mate waarin je zelf mag kiezen op welke manier je je studie doet; – hoe je gestimuleerd wordt om met medestudenten samen te werken. Je kunt deze opdracht het best invullen als je een tijdje met jouw leercoach gewerkt hebt. Nadat je de opdracht hebt gemaakt, kijk je of je je in de uitslag kunt vinden en of je die wilt gebruiken in een bespreking met je leercoach. Ook kan je leercoach je vragen de vragenlijst in te vullen. De informatie die dat oplevert, kan hij gebruiken om zichzelf te ontwikkelen. Werkwijze 1 Ga online naar Kwadrant in het menu. 2 Klik op ‘3608-feedback, de prestaties van mijn leercoach in de praktijk’, maak de vragen en ga na of de uitslag duidelijk is. 3 Bepaal of je de uitslag met je leercoach wilt bespreken en op welke manier. 4 Geef de uitslag aan diegene waarvoor je de vragen gemaakt hebt.

75

feedback geven aan je

Leercyclus

5

leercoach

Ik leerde vooral door het opdoen van ervaringen. Het zien en doen. Ik ging gelijk aan de slag en al gaandeweg kwam ik tot de essentie en kon ik de juiste producten aanleveren om mijn competentie aan te tonen. Dit werkte niet altijd efficie¨nt en effectief. Ik heb geleerd om eerst te denken, de essentie helder te hebben en dan pas te doen. Ervaring van een student Ik leerde vooral door het opdoen van ervaringen. Ik deed het gewoon. Totdat iemand aan mij vroeg: ‘Wat wil je nu eigenlijk doen? Hoe weet ik of wat jij doet goed gedaan is?’ Dat vond ik een erg moeilijke vraag. Dat heeft mij aan het denken gezet. Nu vraag ik het aan mezelf voordat ik begin. Ik merk dat ik zo op een bewustere manier bezig ben. Ervaring van een student 5.1

Inleiding

Effectief werken in je leercoachgroep betekent dat je als groep duidelijk voor ogen hebt wie wat doet en waarom. Daarnaast op welke wijze je de activiteiten zelf vormgeeft. De leercyclus kan daarin een goede bijdrage leveren. Figuur 5.1 De leercyclus en het kwadrantenmodel.

77

5 Leercyclus

In de beschreven ervaring van de student staat dat zij ervaringen wil opdoen. Zij leert door bewust of onbewust gedeelten van de leercyclus te gebruiken. Gaandeweg komt zij erachter dat het handig is om structureel de leercyclus te gebruiken. Hoe bewuster je de leercyclus gebruikt, hoe effectiever je leert. Door de leercyclus kun je je leren sturen. De leercyclus bestaat uit leeractiviteiten: doelen stellen, orie¨nteren en plannen, uitvoeren, terugkijken en evalueren (zie hoofdstuk 2). Bij elke leeractiviteit zijn verschillende leervaardigheden aan te leren. Leervaardigheden zijn de aan te leren vaardigheden om de leeractiviteiten vorm te geven.

leeractiviteit leervaardigheid

Bij elke aan te leren leervaardigheid kun je de volgende vragen stellen: 1 Kan ik het? 2 Wil ik het? 3 Doe ik het? 4 Presteer ik naar verwachting? Je koppelt hier dus het kwadrant aan de leercyclus (zie figuur 5.1).

Jij als student, waaraan eisen gesteld worden vanuit de gekozen studie, staat centraal. De doelstelling van je studie en de praktijk is om jou zo goed mogelijk te ondersteunen, zodat het optimale van jou naar boven komt. Jij hebt als rol om je passie en wederzijdse aantrekkelijkheid vorm te geven. Tabel 5.1 geeft een overzicht van belangrijke leervaardigheden die je gedeeltelijk beheerst en gedeeltelijk eigen gaat maken tijdens je studie en werkzame leven. Deze leervaardigheden kun je jezelf het best aanleren vanuit de inhoud van je studie. Voor projecten, opdrachten en/of leertaken maak je met behulp van deze tabel een plan van aanpak. Je beschrijft hierin op welke wijze je de leercyclus aanpakt. Met behulp van de bijbehorende werkbladen online kun je op verschillende manieren aan de slag. Je kunt per leeractiviteit aan de slag (zie opdracht 26) of vanuit de gehele leercyclus (zie opdracht 27). Als je een project, opdracht of ander onderdeel van je studie gaat aanpakken, is een van de eerste acties bij de leeractiviteit ‘doelen stellen’. Zo kun je jouw leerintentie om het doel te bereiken achterhalen. Je doet op deze wijze onderzoek naar je bereidheid en tijd om

passie & aantrekkelijk

78

Leercoaching in het hbo

energie te steken in het behalen van het gestelde doel. Voor welk onderdeel wel? Voor welk onderdeel niet? Door op deze wijze systematisch vanuit de werkbladen de gehele leercyclus te doorlopen leer je een helder plan van aanpak te maken. Online staat meer informatie over de verschillende leervaardigheden. 5.2

Opdrachten leercyclus

Opdracht 24 Reflecteren Vorm – Informatie en werkblad Met reflecteren maak ik voor mij nieuwe kennis eigen. Ik kan hierdoor nieuwe kennis plaatsen in mijn huidige ervaringen en betekenis geven wat ik er echt mee wil. Dat geeft mij ook richting in de theorie die ik opzoek om mijn ervaringen te verdiepen. Ervaring van een student Reflecteren blijf ik moeilijk vinden. Ik vind het wel leerzaam. Ervaring van een student Ik wil mijzelf ontplooien. Reflecteren in mijn leercoachgroep is daar een goede manier voor. Zeker omdat ik nu in een leercoachgroep zit waarin wij allemaal echt geleerd hebben om op de juiste manier feedback te geven. Ervaring student Wat levert het op? – Betekenis kunnen geven aan ervaringen waardoor je zelf meer richting kunt bepalen. Je leren meer kunt sturen. – Kunnen overzien welke betekenis het geheel van leren voor jou heeft. – Kunnen analyseren wat de essentie¨le aspecten voor jou zijn. – Achterhalen wat de essentie¨le aspecten zijn van anderen van soortgelijke ervaringen door middel van literatuurstudie en discussie¨ren over ervaringen. – Meerdere alternatieven kunnen ontwikkelen die voor jou werken. Zowel vanuit de literatuur als door het discussie¨ren over ervaringen van anderen. Wanneer doen? – Als je bewust stil wilt staan bij wat je doet en hoe je dat doet.

79

5 Leercyclus

Tabel 5.1

Overzicht van belangrijke leervaardigheden in relatie tot de leercyclus.

Leercyclus

Leervaardigheden Een juiste manier van leren kiezen

Voor begeleiding van de uitvoering

Emoties positief aanwenden

Doelen stellen

– eigen leerintenties onderkennen, invullen en verwoorden – door derden aangedragen doelen vergelijken en integreren

– reflecteren op eigen (verborgen) leerintenties en deze bewust maken – sturen en kiezen in een veelheid aan doelen

– weerstanden en belemmeringen om doelen te stellen overwinnen – je achter doelen stellen die door anderen zijn aangedragen

Orie¨nteren en plannen

– orie¨nteren op de leerstof – voorkennis activeren – relaties tussen oude en nieuwe informatie leggen – (deel)leerdoelen formuleren

– vooraf bedenken hoe het zal gaan – bepalen hoe je gaat werken, een aanpak kiezen – beoordelingscriteria opstellen – planning, een werkvolgorde bepalen

– aandacht richten – zelfvertrouwen aanbrengen – opvattingen over taak en eigen mogelijkheden onderkennen – je sterke en zwakke kanten inschatten

Uitvoeren

Onthouden: – uit het hoofd leren – gegevens verzamelen – aantekeningen maken – details herhalen – ezelsbruggetjes bedenken Integreren: – nagaan wat je al weet – vragen stellen – voorbeelden bedenken – studerend lezen – kritisch denken – leervaardigheden kiezen en toepassen Toepassen: – conclusies trekken – nieuwe leervaardigheden gebruiken

– proces en de eigen bijdrage aan de voortgang bewaken en aanpak bijstellen als het nodig is – doelstelling controleren en herformuleren als het nodig is – regelen hoe je op de juiste manier leervaardigheden inzet – reflecteren op eigen handelen en dat van de leercoachgroep – feedback geven aan jezelf en je leercoachgroep

– concentratie en inzet aanwenden en op peil houden – persoonlijke blokkades hanteren of oplossen – leergierige houding inzetten – fouten tijdig durven zien en herstellen

– eindproduct evalueren en beoordelen – leerdoelen voor de volgende keer bepalen

– proces evalueren en beoordelen – van fouten leren – het eigen leren evalueren, zelftoetsing – procesdoelen bepalen voor de volgende keer

– gevoelens over eigen ontwikkeling en leerdoelen onder woorden brengen – gevoelens over samenwerken met de leercoachgroep onder woorden brengen – samen leren en ontwikkelen

Door: – directe ervaring – praktijkleren – sociale interactie – abstracte informatie verwerken – instructies opvolgen – modelling – interne supervisie

Terugkijken/ evalueren

80

Leercoaching in het hbo

– Tijdens de gehele studie. Echter niet te vaak. Je kunt beter een keer per maand op een goede, doorgronde wijze naar je handelen kijken, dan dat je bij elk opdrachtje een reflectieverslag maakt. Bij elke opdracht hoort wel een evaluatie vanuit de leercyclus (zie opdracht 26 en 27).

rust & stabiliteit

reflecteren

diepgang in jouw leren

reflecteren

En dan? – Kun je de rode draad zien van jouw ontwikkeling. – Kun je de verschillende reflectieverslagen nalezen om na te gaan welke ontwikkeling je doormaakt. – Kun je diepgang brengen in je reflectie door steeds meer literatuur erbij te zoeken. – Kun je diepgang brengen in je reflectie door steeds meer de discussie aan te gaan over de inhoud. Over een werkwijze, een procedure, enzovoort. Toelichting Door te reflecteren geef je betekenis aan jouw ervaringen. Je kijkt terug op wat je hebt meegemaakt. Je denkt na en beschrijft wat er precies gebeurde. Vervolgens ga je precies na wat voor jou belangrijk was, hoe je je daarbij voelde en op welke manier je het vanuit de boeken aan moest pakken. Met deze kennis kun je bepalen hoe je de volgende keer met je ervaringen omgaat. Op deze manier kun je diepgang brengen in jouw leren. Reflecteren bevat niet alleen het handelen zelf, maar ook de emoties van jou en anderen zoals deze bij de handeling naar voren komen of gekomen zijn. De vraag voor jezelf komt dan aan de orde of jouw handelen overeenkomt met jouw gevoel. Doe je wat goed voelt? Zo ja, waar kwam dat door? Wil je op deze manier verder? Zo nee, wat maakte dat je je op deze manier voelde? Heeft dat met jezelf te maken of met de manier waarop anderen op jou reageerden? Gedrag roept gedrag op. Als jij laat zien meer te willen weten over een onderwerp, zorg je door je houding dat anderen eerder iets over dat onderwerp willen vertellen. Als jij afstandelijk gedrag hebt, hebben anderen ook eerder afstandelijk gedrag naar jou. Aan jou de uitnodiging om te reflecteren op jouw ervaringen om erachter te komen wat precies de kern is, wat dat met je doet en hoe je daar mee verder wilt. Dat is de kern van reflecteren.

81

5 Leercyclus

Er zijn verschillende manieren om te reflecteren. Welke manier je gebruikt is afhankelijk van wat je wilt en wat de eisen zijn van de reflectie. De verschillende manieren worden online uitgelegd. Een van de manieren is om de vijf stappen volgens Korthagen te volgen (zie figuur 5.2). Deze vijf stappen staan met toelichting online op het werkblad reflecteren. In het begin kun je dit werkblad gebruiken om structuur te brengen in je reflectie. Je kunt je verder verdiepen in reflectie door online de informatie te lezen. Figuur 5.2 Vijf stappen van reflecteren volgens Korthagen.

1 kies een ervaring 5 uitproberen in een nieuwe situatie

2 kijk terug wat gebeurde er precies? 4 alternatieven ontwikkelen voor de aanpak

3 bewustwording van essentiële aspecten

Werkwijze 1 Ga online naar Leercyclus in het menu. 2 Klik op ‘Reflecteren’. 3 Bepaal op welke wijze je wilt reflecteren. 4 Maak gebruik van het werkblad reflecteren als je volgens Korthagen wilt reflecteren. 5 Kies of je eerst informatie wilt lezen of gelijk het werkblad reflecteren gaat gebruiken. 6 Maak de vragen van het werkblad reflecteren volgens Korthagen. 7 Sla de antwoorden op in je portfolio. 8 Bespreek met je leercoach op welke manier je laat zien dat je kunt reflecteren.

82

Leercoaching in het hbo

Opdracht 25 Plannen Vorm – Informatie Eigenlijk wil ik alles tegelijk doen. Door te plannen krijg ik toch rust in de dingen die ik doe. Ervaring van een student Plannen blijf ik moeilijk vinden. En dan heb ik een planning gemaakt, en dan komt er weer iets tussen. Ik merk wel dat een planning werkt. Ik weet precies wanneer ik me niet aan de planning houd. Ik kan zo goed mijn prioriteiten stellen. Ervaring van een student

zelfregulatie

Wat levert het op? – Inzichtelijk kunnen maken op welke manier jij je tijd indeelt. – Een werkbare planning kunnen maken. – Met je leercoachgroep je tijd plannen. – De discussie met je leercoachgroep aangaan of de planning effectief is. Wanneer doen? – Als je efficie¨nt en effectief met je tijd om wilt gaan. En dan? – Discussie met leercoachgroep wanneer je welke leervaardigheid gebruikt en het effect daarvan. – Kun je na een tijdje vanuit een planning te werken opdracht 15 ‘3608 feedback, tijd en energiemanagement’ gebruiken. – Kun je door opdracht 15 in te laten vullen door je leercoachgroep, bespreekbaar maken wat wel en niet werkt en op welke wijze anderen omgaan met hun tijd. Toelichting Door te plannen bepaal je hoeveel tijd je wilt en kunt besteden aan alle activiteiten die je doet. Zonder planning gaat er mogelijk veel tijd verloren. Je dagelijkse planning schrijf je op in je agenda. In je agenda kun je elke dag schrijven wat je precies doet. Na verloop van tijd kun je dan gemakkelijk nagaan of je de tijd die je hebt goed gebruikt.

83

5 Leercyclus

Je maakt ook een planning met je leercoachgroep. Door in het logboek te schrijven wat jullie met elkaar plannen kun je samen nagaan of jullie planning effectief is geweest. Gebruik ook opdracht 15 om diepgang te krijgen in jullie planning.

planning

Figuur 5.3 Logboek.

84

Leercoaching in het hbo

Werkwijze 1 Ga online naar Leercyclus in het menu. 2 Klik op ‘Plannen’ en lees de informatie. 3 Bepaal op welke manier jij plant. 4 Bespreek op welke manier je met je leercoachgroep afspraken maakt rondom de planning. 5 Evalueer je planning met je leercoachgroep.

Opdracht 26 Leervaardigheden per leeractiviteit Vorm – Werkbladen van de vier leeractiviteiten Figuur 5.4 De leeractiviteiten koppelen aan wat je wilt, kunt, doet en presteert.

Wat levert het op? – Leervaardigheden kunnen kiezen die passen bij de activiteiten die van jou verwacht worden. – Nagaan wat je wilt, kunt, doet en presteert vanuit de leercyclus. – Met de leercoachgroep leervaardigheden kiezen die nodig zijn om de activiteiten met elkaar rond te krijgen. – Leren omgaan met de verschillende onderdelen van de leercyclus. Wanneer doen? – Als je op een efficie¨nte en effectieve wijze wilt leren.

85

5 Leercyclus

En dan? – Kun je nagaan of je alle invalshoeken gebruikt van de verschillende leeractiviteiten. – Kun je de leercyclus in zijn geheel benaderen. Je kunt ook gelijk naar de gehele leercyclus (opdracht 27). Toelichting Er zijn veel verschillende manieren om te leren. Afhankelijk van wat je wilt leren bepaal je welke leervaardigheid goed werkt. Zoek uit of jouw manier om te leren effectief is. Ga met je leercoachgroep na welke manier van leren je gebruikt. Wissel ervaringen met elkaar uit. Bespreek met elkaar welke manier van leren effectief en efficie¨nt is en is geweest. Effectief leervaardigheden inzetten betekent dat je leervaardigheden doeltreffend inzet. Efficie¨nt betekent dat je met zo weinig mogelijk hulpmiddelen en inspanning de leervaardigheden inzet. Vraag zo nodig hulp aan je leercoach. Gebruik de volgende werkbladen om vanuit de leeractiviteiten je leervaardigheden te ontwikkelen: – doelen stellen; – orie¨nteren en plannen; – uitvoeren; – terugkijken en evalueren. Tabel 5.1 met leervaardigheden staat ook online, zodat je altijd een overzicht bij de hand hebt als je met een werkblad bezig bent. Werkwijze – Ga online naar Leercyclus in het menu. – Klik op ‘Leervaardigheden per leeractiviteit’ en ga na op welke wijze je de verschillende werkbladen en het schema het best kunt gebruiken. Overleg zo nodig met je leercoach. – Ga na voor welke opdracht je de werkbladen gaat gebruiken. – Bepaal met je leercoachgroep welk werkblad jullie als eerste gaan gebruiken. – Maak een plan van aanpak wanneer je een van deze werkbladen gebruikt of gelijk de gehele leercyclus (zie opdracht 27).

effectief leervaardigheden inzetten

86

Leercoaching in het hbo

Opdracht 27 Omgaan met de leercyclus Vorm – Werkblad van de gehele leercyclus Figuur 5.5 De leercyclus met vier leeractiviteiten.

probleem oplossen

Maak jij je materiedeskundigheid productief door je probleemoplossend vermogen?

nieuwe doelen

Wat levert het op? – Vanuit de gehele leercyclus leren vormgeven. Wanneer doen? – Als je overzicht wilt hebben over wat je doet en waarom je dat doet. En dan? – Kun je je leren steeds meer structureel vormgeven. Toelichting Als je een planning maakt verwerk je daarin de gehele leercyclus. Bij opdracht 26 heb je geleerd hoe je de verschillende leeractiviteiten van de leercyclus vormgeeft. Bij elke activiteit zul je meer dan eens de hele leercyclus doorlopen. Als je terugkijkt op hoe je iets hebt gedaan, is het de bedoeling dat je weer nieuwe doelen stelt. Op deze manier kun je je steeds verder ontwikkelen. Gebruik het werkblad Omgaan met de leercyclus om te oefenen. Werkwijze 1 Ga online naar Leercyclus in het menu. 2 Klik op ‘Omgaan met de leercyclus’. 3 Maak met behulp van de vragen van de leercyclus een plan van aanpak voor de activiteit van je studie.

6

Samenwerken

Wat is het doel van je studie? 1 Zo snel mogelijk studiepunten halen en klaar zijn? 2 Een netwerk opbouwen van mensen met dezelfde interesse waar je je hele zakelijke leven plezier van kunt hebben? 3 Met elkaar leren en op deze wijze je eigen kennis verbreden? 4 Een mogelijkheid hebben om elkaar bij te kunnen staan en elkaar te stimuleren tijdens de ‘donkere tijden’ van de studie? 5 Een sociaal netwerk opbouwen waar naast gezelligheid geleerd kan worden? 6 Met anderen werken aan de opbouw van jouw kennis? 7 Met anderen werken aan het verbeteren van werkprocessen zodat je na je studie kunt meewerken aan de voortdurende verbetering van bedrijfsprocessen? 8 Na je studie met anderen bijdragen aan de innovatiekracht van Nederland? 9 Na je studie iets kunnen betekenen binnen ondernemend Nederland? 10 Enzovoort.

6.1

Inleiding

Wat wil jij? Wat is jouw doel? Wat je ook wilt, je kunt het nooit in je eentje bereiken. Je hebt altijd de personen om je heen nodig. Begin je studie daarom met het leren van vaardigheden waarmee je je kennis en vaardigheden kunt verbreden en verdiepen. Leer van de personen om je heen. Ga na op welke wijze jij het prettig vindt om met hun samen te werken, om ervoor te zorgen dat jullie met elkaar verder gaan. Ga na of je vanaf je studietijd al een netwerk op wilt en kunt bouwen.

verbreden en verdiepen

88

gezellig en leerzaam

Leercoaching in het hbo

Van samenwerken kun je op veel manieren profijt hebben. Samen iets ondernemen is gezellig en kan leerzaam zijn als je met elkaar iets wilt delen. Door te vertellen wat er gebeurt en door naar elkaar te luisteren kun je leren van de ander. Als je dan de juiste vragen kunt stellen, kom je weer een stapje verder. De juiste vragen stellen is nog niet zo simpel. Als je samen aan een opdracht werkt, moet je elkaar vragen stellen om erachter te komen wat precies bedoeld wordt.

Sta eens stil bij een contact met vriend of vriendin. – Wie stelt de vragen? – Stel jij de vragen die je wilt stellen? – Luistert de ander naar jou? – Hoe weet je dat de ander luistert? – Heb je wat geleerd van de antwoorden van de ander? – Ga je nu dingen anders aanpakken?

Kijk terug naar het gesprek vanuit de vragen die je in figuur 6.1 ziet staan. Figuur 6.1 Kwadrantenmodel en vragen stellen

Kun je vragen stellen?

Wat presteer je?

6.2

kunnen

willen

Wil je vragen stellen?

presteren

doen

Stel je vragen?

Samenwerkend leren Ik vind samenwerkend leren erg belangrijk. Ik vind het leuk en leerzaam om ervaringen uit te wisselen met medestudenten. Je zet elkaar aan tot denken waardoor er meer diepgang kwam in mijn leerproces. Daarbij vind ik het leerzaam omdat je leert samenwerken en dat is van belang voor later als je in een team werkt. Ervaring van een student

voordelen leercoachgroepen

Samenwerkend leren betekent dat je van en met elkaar leert. Je leert van samen leren in leercoachgroepen. Je leert feedback te krijgen en te geven, kennis te delen, elkaar te motiveren, hulp te vragen, met elkaar na te denken, problemen op te lossen, stil te staan bij de

89

6 Samenwerken

mening van iemand anders, problemen in een ander perspectief te zien, enzovoort. Door samenwerkend te leren kun je verder komen dan alleen: 1 + 1 = 3. In de uitoefening van je beroep heet dat werken in een team. Teambuildingsactiviteiten zorgen voor het beter functioneren van het team. Door middel van samenwerkend leren beginnen jullie aan teambuilding. Het team kan echter na een tijdje weer vervangen worden door een ander team. Het is ook aan te raden om niet je gehele studie met een paar personen te leren. Juist door in meerdere leercoachgroepen samenwerkend te leren heb je profijt van meerdere inzichten.

samenwerkend leren

Van belang is te weten dat samenwerkend leren binnen de leercoachgroep niet altijd gemakkelijk is. Van belang is dat je binnen je leercoachgroep de samenwerking bespreekbaar maakt en dat je door middel van leervragen concreet om hulp vraagt aan je leercoach. De leercoach zal ook gevraagd en ongevraagd advies geven over de samenwerking zoals jullie deze laten zien. Voordat je start met een samenwerkingsverband is het raadzaam dat je zelf onderzoekt wat voor jou belangrijk is om samen te werken. Voordat je in een leercoachgroep gaat samenwerken ga je dat dus eerst onderzoeken. Het gaat daarbij om vragen als: – Heb je al eens in een groep samengewerkt? – Welke verwachtingen heb je? – Hoe weet je welke verwachtingen de anderen in de leercoachgroepen hebben? – Hoe zorg je ervoor dat je prettig samenwerkt? – Hoe zorg je voor een goed leer- en werkklimaat? – Welke afspraken wil je maken met je leercoachgroep? – Wat doe je als afspraken niet worden nagekomen? – Kunnen er geldige redenen zijn om afspraken niet na te komen? – Enzovoort. Samenwerkend leren kun je niet vanzelf, dat moet je leren. Door leercoaching krijg je de gelegenheid om samenwerkend leren op te bouwen. Je leert om: – functioneel met elkaar samen te werken door gelijkwaardigheid, open communicatie, opbouwen van een onderlinge relatie; – vanaf het begin van de studie een netwerk op te bouwen;

oordeelsvermogen

Kijk jij om je heen?

90

Leercoaching in het hbo

– inzicht te krijgen in de kwaliteiten van elkaar en hoe hier het best mee om te gaan; – kwaliteiten van elkaar te versterken; – kwaliteiten van elkaar te gebruiken; – elkaar bij te staan om kwaliteiten te ontwikkelen; – te reflecteren op de opbrengsten van de leercoachgroep; – te reflecteren op het functioneren van de leercoachgroep. Figuur 6.2 Je hebt elkaar nodig.

Bij samenwerkend leren in een leercoachgroep spelen de volgende kenmerken een rol. – Studenten hebben elkaar nodig om de activiteiten met goed resultaat af te ronden. – Elke student in de groep is medeverantwoordelijk en levert een bijdrage. – De groep is heterogeen samengesteld, op basis van verschillende leerstijlen. – De rollen en taken van studenten worden afgesproken, vastgelegd en wisselen na verloop van tijd. – Elke student krijgt de mogelijkheid zijn leiderschapsrol te ontwikkelen. – De docent observeert, geeft gevraagd en ongevraagd feedback en advies. – Er is zo nodig instructie op taak, werkwijze, samenwerking en individuele bijdrage.

6 Samenwerken

91

– Er wordt regelmatig gereflecteerd op de mate waarin sociale vaardigheden ontwikkeld worden door de studenten in een leercoachgroep. – De processen binnen de leercoachgroep krijgen regelmatig en systematisch aandacht. 6.3

Opdrachten samenwerkend leren

Opdracht 28 Beginsituatie samenwerken Vorm – Werkblad Als we nu gewoon de taken verdelen is het toch goed? Uitspraak van een student Om echt meer te leren heb ik geleerd dat het goed is om ook over het proces van leren te praten. Dat vond ik in het begin vreselijk lastig. Maak maar eens helder hoe je dingen aanpakt. Ervaring van een student Tijdens de havo moest ik samenwerken. Dat ging echter helemaal niet goed. Mijn manier van leren paste helemaal niet bij hoe anderen wilden leren. Nu weet ik dat zij een andere leerstijl hadden. Door stil te staan bij hoe iemand leert, hier duidelijke afspraken over te maken, komen we samen verder. Dat vind ik een prettige gedachte. Ervaring van een student Wat levert het op? – Inzicht krijgen in wat jij belangrijk vindt in het samenwerken met anderen. Wanneer doen? – Voordat je gaat samenwerken in een leercoachgroep. En dan? – Kun je je mening geven als je met je leercoachgroep (en de leercoach) een samenwerkingscontract gaat maken. Toelichting Bepaal je beginsituatie met betrekking tot samenwerken.

beginsituatie samenwerken

92

Leercoaching in het hbo

Figuur 6.3 Iemand trakteert op gebak, omdat hij zich niet aan de afspraken gehouden heeft. Dat staat in het contract.

Maak online de opdracht over samenwerken. Je kunt hierdoor antwoord krijgen op onder andere de volgende vragen: – Wat is jouw beginsituatie in werken met kleine groepen? – Op welke manier kun jij al samenwerken? – Op welke manier wil je samenwerken? – Wat verwacht jij van je groepsleden om samen te werken? – Wat doe jij om duidelijk te maken wat jij verwacht? – Hoe weet jij of de samenwerking succesvol is? Werkwijze 1 Ga online naar Samenwerken in het menu. 2 Klik op ‘Beginsituatie samenwerken’ en maak de vragen. 3 Sla de uitslag op in je portfolio. 4 Bespreek de uitslag met je leercoachgroep (zie opdracht 29).

93

6 Samenwerken

Opdracht 29 Samenwerkingscontract Vorm – Informatie Door het opschrijven merkte ik dat er dan echt meningsverschillen zijn. De een wil dat we na een dag terugmailen, de ander vindt na vijf dagen vroeg genoeg. Door de afspraken zijn we bewust geworden van de verschillende verwachtingen. Dat alleen al maakte het waardevol om een samenwerkingscontract op te stellen. De reactie van de leercoach om alleen de grote lijn vast te stellen en dat je niet compleet hoeft te zijn in het begin gaf ook de ruimte om niet te veel tegelijk te willen. Ervaring van een student

bewust onbekwaam onbewust onbekwaam

bewust bekwaam onbewust bekwaam

Wat levert het op? – Een overzicht van de afspraken die je met je leercoachgroep maakt zodat je vanuit een positieve invalshoek kunt beginnen aan de samenwerking. Wanneer doen? – Voordat je daadwerkelijk gaat samenwerken in de leercoachgroep. En dan? – Kun je op afgesproken tijden stilstaan bij de manier van samenwerken vanuit regels die jullie zelf opgesteld hebben. – Kun je elkaar beı¨nvloeden in het positief samenwerken. – Kun je elkaar aanspreken op afgesproken gedrag. – Kun je ervoor zorgen dat je mogelijke conflicten voor bent.

94

Figuur 6.4 Samenwerkingscontract.

Leercoaching in het hbo

95

6 Samenwerken

Toelichting Online staat een opdracht waarmee je kunt bepalen hoe jij wilt samenwerken (sfeer en afspraken die van belang zijn komen terug in deze opdracht). Maak een samenwerkingscontract met je leercoachgroep door onder andere de volgende vragen samen te beantwoorden: – Welke afspraken zorgen ervoor dat je met elkaar op een goede manier kunt samenwerken? – Welke afspraken wil je in dit contract zetten? – Wat doen jullie als iemand zich niet aan de afspraken houdt? Werkwijze 1 Ga online naar Samenwerken in het menu. 2 Klik op ‘Samenwerkingscontract’ en bestudeer de informatie. 3 Maak met je leercoachgroep een samenwerkingscontract. 4 Gebruik de informatie van jouw beginsituatie in het samenwerken (zie opdracht 28). 5 Doe het samenwerkingscontract in het logboek van de leercoachgroep.

Opdracht 30 Logboek Vorm – Informatie Ik werk met drie anderen vaak samen op mijn stageplaats. Met hen houden we nu een logboek bij. Dat helpt ons allebei om bij de evaluaties terug te kijken wat we nu precies gedaan hebben. We merken dat onze leercoach het proces kan sturen. Hij maakt precies op het goede moment de goede opmerking. Ervaring van een student Het logboek helpt om patronen te doorbreken. We hebben zicht op de activiteiten en de afspraken zoals deze gevolgd worden. Ervaring van een student

samenwerkingscontract

96

Leercoaching in het hbo

Wat levert het op? – Inzicht in patronen waardoor het mogelijk is om deze patronen te doorbreken. – Afspraken maken om rollen te doorbreken. Wanneer doen? – Vanaf het begin van samenwerken in de leercoachgroep. En dan? – Kun je duidelijk zien wie wat wanneer doet. – Kun je een onderscheid maken in de rollen die een ieder aanneemt. Toelichting Ga na hoe je zelf met jouw logboek (je agenda waar je dagelijks in schrijft wat je doet) om wilt gaan. Bepaal met je leercoachgroep welke afspraken jullie maken over het logboek. Je kunt daarbij onder andere de volgende vragen gebruiken: – Wat is een logboek? – Wat is het doel van jullie logboek? Wat verwacht de hboinstelling? – Op welke manier gaan jullie je logboek samenstellen? Een papieren versie of via de elektronische leerweg? – Op welke manier gaan jullie je logboek gebruiken? – Hoe komt de individuele inbreng van de studenten in het logboek naar voren? Werkwijze 1 Ga online naar Samenwerken in het menu. 2 Klik op ‘Logboek’ en bestudeer de informatie. 3 Maak met je leercoachgroep een logboek. 4 Maak afspraken met je leercoach en je leercoachgroep over de manier waarop het logboek bijgehouden wordt.

97

6 Samenwerken

Figuur 6.5 Logboek.

98

Leercoaching in het hbo

Opdracht 31 Feedback en social software Vorm – Informatie Wij geven elkaar in de leercoachgroep feedback via een Wiki. Leuk om zo te werken. Alles is zichtbaar. Ervaring van een student bloggen

Doordat we via bloggen reacties kunnen geven op de gedachten van andere leercoachgroepen komen we zelf verder. Ervaring van een leercoach

skype

Door skype te gebruiken kunnen we als leercoachgroep tussendoor goed overleggen en/of feedback geven op elkaar. Hierdoor kunnen we effectief met onze tijd omgaan. Ervaring van een student Wat werken in leercoachgroepen mij opbrengt is dat ik meer na ga denken over de dingen die ik doe en hoe ik dat doe. We hebben afgesproken dat we volgens de regels van feedback elkaar feedback geven. Het blijkt dat ik dat toch niet altijd automatisch doe. Ervaring van een student

communiceren

Aantrekkelijk communiceren

Het bijzondere is dat leercoaching ook buiten de werkvloer zijn vruchten afwerpt. Dat hoor ik van studenten zelf en van ouders. De student wordt vaardig in het geven van feedback en het ontvangen daarvan. Hierdoor bloeien persoonlijke relaties. Ervaring van een leercoach Wat levert het op? – Feedback kunnen geven op het proces van samenwerken op de juiste wijze. – Leren van elkaar door feedback te geven op de inhoud van uitwerkingen. – Leren om het geven en ontvangen van feedback te voelen als een cadeautje. Wanneer doen? – Vanaf het begin van je studie.

99

6 Samenwerken

Figuur 6.6 Feedback voelen als een cadeautje?

– Wanneer je diepgang wilt brengen in je samenwerkingscontract en logboek. – Bij het maken van gezamenlijke inhoud, bijvoorbeeld in de vorm van een wiki.

wiki

En dan? – Kun je vanuit een positief-kritische houding je studie volgen waardoor je meer uit je studie haalt. – Heb je de mogelijkheid om te leren van de ander omdat hij kritisch naar jouw inhoudelijke uitwerkingen kijkt. – Zorg je ervoor dat je inhoudelijke uitwerkingen op een goede wijze van feedback kunt voorzien. Toelichting Geef feedback over het proces aan de leden van de leercoachgroep over hun bijdrage aan de samenwerking. Geef deze feedback als jullie al een tijdje met elkaar samenwerken. Gebruik de feedback om de samenwerking te verdiepen. Bespreek met elkaar bijvoorbeeld de volgende vragen: – Wat gaat goed? – Welk gedrag levert wat op? – Wat heeft ontwikkeling nodig? – Hoe willen jullie de samenwerking verdiepen? – Hoe leren jullie nog meer van elkaar? – Willen jullie meer ondersteuning bij het samenwerken?

feedback geven

100

Leercoaching in het hbo

– Welke middelen gebruiken jullie om contact te maken en feedback te geven?

probleem oplossen

Los je problemen op met social software?

weblog

Gebruik opdracht 12 en 13 (3608-feedback over het begin van samenwerken) online bij het kwadrant doen. Op een schaal van vijf kunnen jullie bepalen wat ieders inbreng is in de leercoachgroep. Bespreek de uitkomsten in het begin onder begeleiding met je leercoach. De leercoach kan dan als gespreksleider optreden. Later kun je afspraken maken dat een van de leercoachgroepleden de gespreksleider is. Gebruik een wiki om inhoudelijke uitwerkingen van elkaar van feedback te voorzien. Door middel van een wiki kun je via webpagina’s informatie bewerken. Een wiki is een verzameling gekoppelde webpagina’s. Elke bezoeker kan op eenvoudige wijze de informatie bewerken. Je bent op deze manier de regisseur van elkaar. Online staat aanvullende informatie. Feedback geven kan ook bijvoorbeeld door middel van een weblog. Je kunt dan informatie uitwisselen en reageren op deze informatie. Er zijn verschillende mogelijkheden om een weblog gratis aan te maken. Online is meer informatie opgenomen. Andere vormen van social software worden online toegelicht. Werkwijze 1 Ga online naar Samenwerken in het menu. 2 Klik op ‘Feedback en social software’ en bestudeer de informatie. 3 Ga na of je social software wilt gebruiken vanuit de leercyclus. 4 Maak met je leercoachgroep en je leercoach afspraken wanneer je feedback krijgt en geeft (zie opdracht 12 en 13). 5 Bespreek met je leercoachgroep en je leercoach op welke wijze feedback geven besproken wordt.

7

Zelfstandig werken en zelfstandig leren

Stuur zelf hoe je leert! De studie waarvoor je gekozen hebt stelt eisen aan jou. Deze eisen staan in relatie tot het gekozen beroep. Zelfstandig werken houdt in dat je zelf actief met de leerstof en de opdrachten aan de slag gaat. Je denkt na over hoe je de opdrachten die je krijgt gaat uitvoeren en over welke opdrachten jij nog meer wilt maken. Je gaat je eigen doelen bepalen. Zelfstandig leren betekent ook dat je actief ondersteuning zoekt en daarbij zelf bepaalt welke ondersteuning nodig is en van wie je deze wilt krijgen. Daarna zorg je er ook voor dat je de gewenste ondersteuning krijgt, bijvoorbeeld door de juiste vragen aan de juiste personen te stellen. In je beroep wil je toch ook steeds meer weten. Ook dan zorg je ervoor dat je steeds blijft leren.

eigen doelen bepalen

In je beroep blijf je leren door: – naar anderen te kijken; – vragen te stellen; – informatie op te zoeken; – te reflecteren op wat jij gedaan hebt; – dingen uit te proberen; – enzovoort.

Op die manier geef je vorm aan je eigen leerproces. Je stuurt op deze manier zelf je leren (zie figuur 7.1). Als je studie naar wens verloopt, kun je aan het einde van de studie je leren zelfstandig vormgeven en zul je je in je beroep volgens eigen plan blijven ontwikkelen, je leven lang. In dit hoofdstuk leer je hoe je kunt bepalen welke ondersteuning je nodig hebt. Daarnaast krijg je informatie over de manier waarop je leren vorm kunt geven. Je bepaalt je eigen leerstijl en kijkt hoe je met verschillende leerstijlen kunt omgaan.

blijven ontwikkelen

102

Leercoaching in het hbo

Figuur 7.1 Stuur zelf wat je leert.

reflecteren

Diepgang in leren door reflectie.

Waarom zelfstandig leren? Actieve, zelfstandige studenten presteren vaak beter dan studenten die niet zelfstandig leren. Onderzoek van Vermunt en Lowijck (1999) wijst dit uit. Volgens deze onderzoekers zorgt actief en zelfstandig leren ervoor dat kennis beter wordt onthouden en vaker wordt toegepast. Je kunt als het ware beter bij de kennis die je zelfstandig hebt verworven en je gebruikt die kennis vaker voor andere toepassingen. Je leert bijvoorbeeld op welke manier je kunt reflecteren. Eerst leer je welke stappen je kunt nemen om te reflecteren. Je leert dat je reflecteren vormgeeft door elke keer te zoeken naar de belangrijkste aspecten die je handelen bepalen. Door reflectie toe te passen in je beroep kun je je kennis steeds uitbreiden. Reflecteren doe je door: – een bepaalde systematiek te gebruiken, zoals het reflectiemodel van Korthagen (zie figuur 7.2); – na te gaan welke belangrijke informatie nodig is om goed te reflecteren; – je eigen gedachten te koppelen aan wetenschappelijke theoriee¨n; – mensen te zoeken die er verstand van hebben en je gedachten kunnen aanscherpen; – enzovoort. Zoek op wat voor jou werkt om je leren vorm te geven.

103

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

Figuur 7.2 Vijf stappen van reflecteren volgens Korthagen.

1 kies een ervaring 5 uitproberen in een nieuwe situatie

2 kijk terug wat gebeurde er precies? 4 alternatieven ontwikkelen voor de aanpak

3 bewustwording van essentiële aspecten

Zelfstandig leren betekent dat je de juiste vragen kunt stellen. De vragen die aansluiten bij wat je al weet en de vragen die je verder helpen. Dat zijn de vragen die voor jou belangrijk zijn. Zelfstandig leren betekent ook dat je je werk goed kunt plannen en daarbij rekening houdt met alle andere activiteiten die je wilt doen. Dat je in staat bent jezelf verder te ontwikkelen en met anderen kunt samenwerken. Als je hiertoe in staat bent, kun je er zelf voor zorgen dat je je goed voelt tussen al die anderen met wie je samenwerkt. Zelfstandig leren betekent ten slotte dat je zelf keuzes kunt maken in wat je wel en niet onderneemt. Hoe ziet zelfstandig leren er voor jou uit? Hoe nadrukkelijk je aandacht moet besteden aan zelfstandig leren, hangt heel erg af van je zelfstandigheid op dit moment. Het gaat om hoe zelfstandig je al kunt leren en welke begeleiding je wilt bij het leren. Je leercoach zal je sturen en ondersteunen in het aanleren van zelfstandig leren. Hij zal de informatie van tabel 7.1 en 7.2 gebruiken om jou duidelijk te maken welke leercoaching je krijgt. Samen bepalen jullie wanneer de ondersteuning meer of minder nodig is. Te weinig sturing is niet goed, omdat je dan het gevoel hebt dat je verdrinkt in alle informatie die op je afkomt. Te veel sturing is ook niet goed, want dan krijg je niet de kans zelf vorm te geven aan je leren. De uiteindelijke doelstelling is toch dat je zelfstandig kunt leren. Aanvullende informatie over de verschillende sturingsvormen kun je online vinden.

zelfregulatie

Zorg zelf voor je zelfregulatie. niet te weinig, niet te veel

104

Tabel 7.1

Leercoaching in het hbo

Vier vormen van sturing in relatie tot het aanleren van leervaardigheden. Leercoachgestuurd

Gedeelde sturing I + II

Studentgestuurd

In de hand houden

alle leervaardigheden

regulatievaardigheden

geen leervaardigheden

Activeren

voorbereidingsvaardigheden

verwerkingsvaardigheden

regulatievaardigheden

Overlaten

geen leervaardigheden

voorbereidingsvaardigheden

voorbereidingsvaardigheden verwerkingsvaardigheden

7.1

Leerstijlen en leren

Een leerstijl zegt iets over de manier waarop mensen leren. Jouw leerstijl zegt iets over je neiging om regelmatig uit eigen beweging dezelfde leervaardigheden te gebruiken als je leerstof moet bestuderen. Een leerstijl zegt iets over hoe je een manier van leren kiest, hoe je leren stuurt en hoe je leren ervaart en kan veranderen onder invloed van je persoonlijke ontwikkeling en die van je omgeving.

doener

denker

bezinner

beslisser

Vier leerstijlen Stel, je koopt een nieuw apparaat waarvan je niet weet hoe het werkt. De manier waarop je vervolgens met het apparaat omgaat, zegt iets over de leerstijl die je hanteert. Wil je het apparaat gelijk uitproberen, dan ben je waarschijnlijk een doener. Je gaat gelijk aan de slag (zie figuur 7.3). Vanuit concrete ervaringen ga je verder. Je wilt eerst ervaren wat het is. Bestudeer je eerst uitgebreid de gebruiksaanwijzing, dan ben je waarschijnlijk een denker. Je formuleert abstracte begrippen. Je bedenkt in je hoofd hoe het apparaat werkt. Onderneem je voorlopig even niets en ga je rustig zitten bedenken wat je allemaal met het apparaat kunt doen, dan ben je waarschijnlijk een bezinner. Als bezinner observeer je wat er allemaal kan met het apparaat. Je reflecteert op ervaringen van anderen. Gebruik je alleen de mogelijkheden die voor jou van belang zijn, dan ben je waarschijnlijk een beslisser. Je test gewoon alleen wat je op dat moment nodig hebt. Volgens Kolb (1994) heb je pas een volledig leerproces als je alle vier de leerstijlen doorloopt. Je hebt een concrete ervaring, je observeert en reflecteert hoe dat voor jou is, je gaat na of je genoeg kennis hebt en je beslist wat je precies gaat doen. Wat jij nodig hebt. Als je weet wat jouw leerstijl is weet je waar je het liefste wilt beginnen (zie figuur 7.3). Je zult daarna alle vier de leerstijlen doorlopen. De een doe je echter iets grondiger dan de andere. Op een later tijdstip ga je na welke leerstijl je het beste kunt ontwikkelen.

105

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

Tabel 7.2

Leervaardigheden tegenover activiteiten die de student onderneemt.

Leervaardigheden waarop het leerplan gebaseerd is

Leervaardigheden omgezet in activiteiten die van de student verwacht worden

Voorbereidingsvaardigheden (activiteiten die het leren voorbereiden)

Voorbereidingsvaardigheden (verwachte activiteiten van de student om het leren voor te bereiden)

– orie¨nteren op en plannen van het leren

– orie¨nteert zich door zichzelf vragen te stellen. Waar gaat het over? Wat weet ik al? Vind ik de leerdoelen en de gevraagde activiteiten zinvol?

– leerdoelen kiezen en formuleren

– formuleert eigen doelen en gaat na of de doelen van de studie zinvol zijn

– doelen concreet maken, relevantie van opdracht- en leerdoelen verhelderen

– verheldert en expliciteert leerdoelen en te maken opdrachten voor zichzelf

– kiezen en plannen van leervaardigheden

– kiest leervaardigheden en maakt zelf een planning, rekening houdend met moeilijkheden

– motiveren om inzet te leveren

– motiveert zichzelf om inzet te leveren

– aandacht richten

– richt aandacht op de opdracht, voorkomt afleiding

– aan de gang gaan

– besluit aan de gang te gaan

– vooraf geleerde in herinnering brengen

– activeert voorkennis

Verwerkingsvaardigheden (activiteiten die het leren begeleiden en activiteiten die tijdens en na het leren worden uitgevoerd)

Verwerkingsvaardigheden (verwachte activiteiten van de student om te leren, de activiteiten die tijdens en na het leren worden uitgevoerd)

– begrijpen (B)

– analyseert de leerstof

– integreren (I)

– legt relaties met begrippen in het geheugen en maakt een overzicht van waar hij mee bezig is en waarom

– toepassen (T)

– maakt kennis gebruiksklaar en past leervaardigheden toe

Regulatievaardigheden (activiteiten die het leerproces plannen en sturen en activiteiten die invloed hebben op het gedrag)

Regulatievaardigheden (de verwachte activiteiten van de student om het leren te plannen en te sturen. Activiteiten die invloed hebben op het gedrag)

– bewaken dat het

BIT-proces

functioneert

– bewaakt of hij leerstof begrijpt – bewaakt of hij leerstof kan onthouden – bedenkt eigen voorbeelden

– concentratie en inzet bewaken

– bewaakt tijd, concentratie en inzet

– zelfvertrouwen bevorderen

– reguleert emoties en frustraties

– toetsen, vragen stellen, feedback geven

– toetst zichzelf – maakt gebruik van feedbackmogelijkheden

– herstelmechanismen (herorie¨nteren corrigeren)

– reageert op struikelblokken door zich te herorie¨nteren of hulp te zoeken

– beoordelen en attribueren

– evalueert of de gekozen opdracht- en leerdoelen zijn bereikt – beoordeelt zichzelf en attribueert goed resultaten aan interne, stabiele factoren

106

Leercoaching in het hbo

concrete ervaring beslisser

doener

testen van gevolgen van begrippen

observatie en reflectie

denker

bezinner formuleren van abstracte begrippen

Figuur 7.3 Leerstijlen volgens Kolb.

Voorbeeld 1 Je zit op de havo en moet allerlei rijtjes uit je hoofd leren om de Engelse taal onder de knie te krijgen. Tijdens het leren denk je aan de mogelijkheden die je hebt als je de taal kunt spreken. In gedachten dwaal je af naar New York. Je ziet jezelf door Central Park hardlopen. Na het hardlopen ga je terug naar je hotel om te douchen en je geeft in perfect Engels door wat je die avond wilt eten. Vervolgens maak je een rondvaart om het eiland Manhattan. Je kunt de gids goed volgen. Je besluit daarna op Fifth Avenue kleding te kopen, wat geen enkel probleem is omdat je prima Engels spreekt. Je Amerikaanse vriendin geeft je een compliment voor je uitspraak.

In voorbeeld 1 stimuleer je jezelf Engels te leren door de concrete toepassing te zien en te beslissen dat Engels leren noodzakelijk is. Daarbij droom je over wat je allemaal met die kennis kunt doen. In feite combineer je in dit voorbeeld twee verschillende leerstijlen met elkaar, namelijk die van de beslisser en die van de bezinner.

Voorbeeld 2 Je gaat met je vriendin naar de stad en koopt ontharingscre`me. Jullie hebben dit beiden nodig en besluiten allebei een tube te kopen. Jij wilt de cre`me gelijk uitproberen, want de verkoper

107

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

zei dat dat geen enkel probleem is. Je vriendin zegt dat ze eerst de gebruiksaanwijzing grondig wil lezen. Dat vind jij nou onzin en dus ga je thuis gelijk aan de slag. Twee dagen later komen jullie elkaar weer tegen. Jij hebt een ontzettende huidirritatie door de ontharingscre`me. Jouw vriendin heeft de hele gebruiksaanwijzing doorgelezen en toen besloten de cre`me eerst uit te proberen. Ook zij kreeg uitslag van de cre`me, maar alleen op dat kleine plekje waarop ze het heeft uitgeprobeerd. Zij heeft de cre`me teruggebracht en een andere cre`me gekregen. Zij hoopt nu dat deze cre`me geen uitslag veroorzaakt.

Voorbeeld 2 laat de leerstijlen doener en denker zien. De doener wil gelijk aan de slag. De denker wil zich eerst een goede voorstelling maken van wat hij kan verwachten. De denker wil zelf uitzoeken wat goed voor hem is. Samenwerken met verschillende leerstijlen Wanneer studenten met verschillende leerstijlen samenwerken, heeft dat als voordeel dat zij van elkaar kunnen leren. Voor verschillende leervaardigheden zijn verschillende leerstijlen nodig. Je kunt bijvoorbeeld een vaardigheid als injecteren niet zomaar gaan doen, dat zou gevaren met zich meebrengen. Je zult eerst moeten nadenken over het hoe, wat en waarom van injecteren. Een doener wil leren samenwerken door te ervaren wat dat inhoudt, hij wil samenwerken gewoon uitproberen. Als de doener geı¨nteresseerd is, zal hij er vervolgens over willen lezen. Doordat de doener ervaren heeft wat het betekent om samen te werken, kan hij de informatie over samenwerken beter verwerken. Als een doener en een denker met elkaar samenwerken, kan er soms enig onbegrip ontstaan omdat ze zich niet goed in elkaar kunnen verplaatsen. De doener zal al gauw denken: waarom moet je nu eerst alles weten voordat je iets gaat doen. Laat mij maar alvast aan de slag gaan. De denker op zijn beurt zal eerst alles willen weten voordat hij ook maar iets gaat ondernemen. De denker zou tegen de doener willen zeggen: denk nou eerst eens na, voordat je wat doet. Uiteindelijk zul je in je beroep moeten nadenken over wat je aan het doen bent en welke doelstellingen je wilt bereiken. Je zult je een beeld moeten vormen van je toekomst en je zult moeten besluiten wat je wel en niet doet. En ten slotte zul je ook gewoon heel veel moeten doen. Kortom, je zult alle vier de leerstijlen moeten kunnen

communiceren

Communiceren vanuit diversiteit.

je in elkaar kunnen verplaatsen

een beeld vormen van je toekomst

108

Leercoaching in het hbo

gebruiken. Afhankelijk van de leerstijl die nu je voorkeur heeft, zul je dus meer of minder moeite moeten doen om je de andere leerstijlen eigen te maken. 7.2

leerstijl van Vermunt

leerstijlen van Kolb

Opdrachten zelfstandig leren

Online staan twee manieren om je leerstijl te bepalen met verdiepende informatie. Beide leerstijlen geven informatie over welke leerstijl je meestal inzet. Deze informatie gebruik je om na te gaan welke leerstijlen je gaat ontwikkelen. De leerstijl van Vermunt wordt gebruikt als je informatie hebt over het beroep waar je voor leert. Deze kun je dus het beste invullen als je een tijdje in de praktijk gewerkt (stage gelopen) hebt (zie opdracht 35 en 36). De leerstijlen van Kolb worden gebruikt om de beginsituatie te peilen. Je leercoach stelt de leercoachgroepen zo samen, dat verschillende leerstijlen met elkaar gaan samenwerken. Als student moet je je ervan bewust worden dat de verschillen in leerstijl van invloed zijn op het leren en op de samenwerking in een leercoachgroep. Verschillen in leerstijl kunnen mogelijk tot conflicten leiden. Zodra je als studenten de achtergrond van dergelijke conflicten onderkent, ontstaat de mogelijkheid om met elkaar te bepalen hoe jullie de samenwerking vorm kunnen geven. Zie ook opdracht 33 en 34.

Opdracht 32 Sturen en/of ondersteunen Vorm – Drie werkbladen

zelfregulatie

Ik vind niet dat al die uren leercoaching goed ingevuld worden. Ik wil van tevoren weten wat we gaan doen. Soms zitten we heel lang te praten wat en hoe we iets gaan doen. Dan is de tijd haast om en heb ik het gevoel dat we het al lang af konden hebben. Ervaring van een student Wat levert het op? – Duidelijk om hulp kunnen vragen. – Structuur brengen in het afnemen van sturing in jouw leren.

Zorg zelf voor je zelfregulatie.

109

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

Wanneer doen? – Vanaf het begin van je studie. En dan? – Kun je een werkwijze aanleren waardoor je efficie¨nt en effectief leert. Toelichting Online staan onder ‘Hulp’ werkbladen waarmee je kunt nagaan welke hulp jij nodig hebt. Gebruik daarvoor de werkbladen: – Voorbereidingsvaardigheden – Verwerkingsvaardigheden – Regulatievaardigheden

C3

C2

ondersteuning

II

ng stur i

stu

ge

es hg

tu ur d

t en s tu d

C4 observeren weinig

verhelderen

ac co

urd

aanmoedigen

gelegenheid tot vragen stellen

gI

vertellen overleggen

besluiten toelichten

in stur lde de e ge

helpen om besluiten te nemen denkbeelden

gede elde

veel

Afhankelijk van wat je wilt, kunt, doet en presteert is een sturingsvorm nodig. Je leercoach zal om die reden in gesprek met je gaan vanuit figuur 7.4.

C1 instrueren

volgen op afstand delegeren

specifieke instructie goed toezicht houden

weinig

veel sturing

In tabel 7.1 vind je een overzicht van mogelijke rollen van je leercoach en jezelf bij het aanleren van leervaardigheden. Waarschijnlijk kun je de verschillende vaardigheden nog niet zelfstandig uitvoeren, maar heb je daarbij de hulp van je leercoach nodig. Van jou wordt wel verwacht dat je door deze werkbladen te maken gerichte hulpvragen kunt stellen aan je leercoach.

Figuur 7.4 Vaardigheden van de leercoach in de vier leercoachstijlen.

110

Leercoaching in het hbo

Werkwijze 1 Ga online naar Zelfstandig in het menu. 2 Klik op ‘Sturen en/of ondersteunen’ en ga na welke hulp jij nodig hebt in het leren. 3 Gebruik de werkbladen die je nodig hebt voor een opdracht. 4 Bespreek met je leercoachgroep op welke manier jij de werkbladen inzet. 5 Bespreek door middel van een leercoachgesprek jouw voortgang in het zelfstandig leren. 6 Schrijf een verslag van je voortgang en neem dat op in je portfolio.

Opdracht 33 Herken de leerstijlen volgens Kolb Vorm – Informatie We hebben het spel ‘Spelen met Kolb’ gedaan. Leuk om te raden welke leerstijl iemand anders heeft. Daarna kon ik dit werkblad veel beter gebruiken om mijn leerstijl te herkennen. Ervaring van een student

leerstijl herkennen

Wat levert het op? – Je eigen leerstijl kunnen herkennen. – Bewust worden van de verschillen in leerstijlen in de leercoachgroep. Wanneer doen? – Als je wilt weten wat je leerstijl betekent. – Als je wilt weten wat de leerstijlen van medestudenten betekenen. En dan? – Kun je een besluit nemen welke leerstijl je gaat ontwikkelen. Toelichting Weten wat je leerstijl is, geeft niet genoeg informatie. De volgende stap is dat je nagaat wat jouw leerstijl betekent voor de activiteiten die van je verwacht worden. Zodra je weet of de

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

leerstijl past bij de activiteiten die je doet, kun je besluiten wat je met deze informatie gaat doen. Werkwijze 1 Ga online naar Zelfstandig in het menu. 2 Klik op ‘Herken de leerstijl volgens Kolb’. 3 Bestudeer de informatie en maak de opdracht. 4 Sla de antwoorden van de opdracht op in je portfolio.

Opdracht 34 Een leerstijl volgens Kolb ontwikkelen Vorm – Vier werkbladen, e´e´n per leerstijl. Mijn leerstijl heb ik de afgelopen twee jaar met behulp van verschillende leercoachgroepen ontwikkeld. Daar ben ik erg blij mee. Ervaring van een student Wat levert het op? – Een ontwikkeling van een van de leerstijlen van Kolb. Wanneer doen? – Als een van de leerstijlen niet in de leercoachgroep zit. – Als je een van de leerstijlen wilt ontwikkelen. – Als je merkt dat het nodig is voor je leerproces. – Als je een volledig leerproces wilt inzetten. En dan? – Kun je een volledig leerproces bewust doorlopen. – Kun je verschillende leerstijlen inzetten als dat nodig is bij de activiteiten die je doet. Toelichting Het is voor de bewustwording goed om te weten vanuit welke leerstijl je vertrekt. In een volledig leerproces gebruik je alle leerstijlen volgens Kolb. Je kunt zelf een keuze maken welke leerstijl je als eerste wilt ontwikkelen. Maak een keuze uit de verschillende leerstijlen. Leerstijl volgens Kolb: Ontwikkel jouw leerstijl als doener, denker, bezinner of beslisser als dat nodig is voor de activiteiten.

111

112

Leercoaching in het hbo

Figuur 7.5 Beslis welke leerstijl voor jou handig is om te ontwikkelen.

Werkwijze 1 Ga online naar Zelfstandig in het menu. 2 Klik op een van de werkbladen bij ’Een leerstijl volgens Kolb ontwikkelen’. 3 Maak de opdracht op het bijbehorende werkblad. 4 Bespreek met je leercoachgroep (en leercoach) op welke wijze jij je leerstijl gaat ontwikkelen. 5 Sla je plan van aanpak en de resultaten op in je portfolio.

Opdracht 35 Herken de leerstijl volgens Vermunt Vorm – Informatie De oefeningen van leercoaching kon ik toepassen in de praktijk. Daardoor voelde ik me op bepaalde momenten veel zekerder. Ervaring van een student Wat levert het op? – Je eigen leerstijl kunnen herkennen. – Bewust worden van de verschillen in leerstijlen in de leercoachgroep. Wanneer doen? – Als je wilt weten wat je leerstijl betekent. – Als je wilt weten wat de leerstijlen van medestudenten betekenen.

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

En dan? – Kun je een besluit nemen welke leerstijl je gaat ontwikkelen. Toelichting Weten wat je leerstijl is, geeft niet genoeg informatie. De volgende stap is dat je nagaat wat jouw leerstijl betekent voor de activiteiten die van je verwacht worden. Zodra je weet of je wel of niet de goede leerstijl gebruikt, kun je besluiten wat je met deze informatie gaat doen. Werkwijze 1 Ga online naar Zelfstandig in het menu. 2 Klik op ‘Leerstijl volgens Vermunt herkennen’. 3 Bestudeer de informatie en maak de opdracht. 4 Sla de antwoorden van de opdracht op in je portfolio.

Figuur 7.6 De leerstijlen volgens Vermunt. Wat pas jij toe?

113

114

Leercoaching in het hbo

Opdracht 36 Een leerstijl volgens Vermunt ontwikkelen Vorm – Vier werkbladen, e´e´n per leerstijl. Ik dacht altijd dat mijn ongerichte leerstijl alleen maar negatief was. Dat was tegen mij gezegd op de vorige opleiding. Deze leerstijl laat ook een kwaliteit zien. Ik kan namelijk erg goed brainstormen. Leuk om in gesprek te gaan vanuit mijn kwaliteiten en niet vanuit wat ik niet goed doe. Ervaring van een student Wat levert het op? – Een ontwikkeling van een van de leerstijlen van Vermunt: Ongerichte, Reproductieve, Betekenisgerichte en/of Toepassingsgerichte leerstijl. Wanneer doen? – Als een van de leerstijlen niet in de leercoachgroep zit. – Als je een van de leerstijlen wilt ontwikkelen. – Als je merkt dat het nodig is voor je leerproces. – Als je een volledig leerproces wilt inzetten. En dan? – Kun je een volledig leerproces bewust doorlopen. – Kun je verschillende leerstijlen inzetten als dat nodig is bij de activiteiten die je doet. Toelichting Het is voor de bewustwording goed om te weten welke leerstijl je gebruikt bij het leren. Afhankelijk van waarmee je bezig bent is een van de leerstijlen handig. Je kunt zelf een keuze maken welke leerstijl je als eerste wilt ontwikkelen. Maak een keuze uit de verschillende leerstijlen. Leerstijl volgens Vermunt: ontwikkel jouw ongerichte, reproductieve, betekenisgerichte of toepassingsgerichte leerstijl als nodig is voor de activiteiten. Werkwijze 1 Ga online naar Zelfstandig in het menu. 2 Klik op een van de werkbladen bij ’Een leerstijl volgens Vermunt ontwikkelen’.

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

115

3 Maak de opdracht op het bijbehorende werkblad. 4 Bespreek met je leercoachgroep (en leercoach) op welke wijze jij je leerstijl gaat ontwikkelen. 5 Sla je plan van aanpak en de resultaten op in je portfolio.

Opdracht 37 Ontwikkel je ‘willen’ Vorm – Drie werkbladen. Ik wil echt iets doen aan hoe ik met anderen een relatie opbouw. Het is goed om mijn medestudenten als proefkonijn te gebruiken. Zij zijn toch mijn netwerk. Uitspraak van een student

Figuur 7.7 Wat wil ik?

Wat levert het op? – Je motivatie, welbevinden en zelfconcept vanuit de praktijk of de theorie zelf kunnen verhogen.

116

Leercoaching in het hbo

– Duidelijke leervragen kunnen formuleren om samen met je leercoach aan te werken.

passie & aantrekkelijk

Wanneer doen? – Als je wilt werken aan je motivatie, welbevinden of zelfconcept. – Als je score op een van de onderdelen van de opdrachten van ‘willen’ rond de 12 ligt. – Als je een van de onderdelen extra aandacht wilt geven. – Als je wilt werken aan je motivatie, je welbevinden of je zelfconcept. En dan? – Krijg je dieper inzicht in jouw ‘willen’ om je beroep te leren. – Heb je meer taal om in de praktijk of in de theorie in discussie te gaan over wat jij wilt. Toelichting Om je studie op een prettige manier te doen is het nodig dat je: – voldoende motivatie hebt; – jezelf prettig voelt binnen je studie; – zelfvertrouwen hebt om je studie op een succesvolle manier te doen.

knelpunt

Tijdens je studie zijn er altijd momenten dat je minder motivatie hebt, jezelf niet zo prettig voelt en dat je je afvraagt of je het wel kunt. Op dit soort momenten kun je door middel van opdracht 3 of 4 analyseren waar precies het knelpunt zit. Deze opdracht is een vervolg op een van de opdrachten. Als je weet waar het knelpunt zit, kun je met behulp van een van de werkbladen een plan van aanpak maken wat jij gaat doen om je motivatie, welbevinden en/of zelfconcept te gaan ontwikkelen. Werkwijze 1 Ga online naar Zelfstandig in het menu. 2 Klik op een van de werkbladen bij ‘Willen ontwikkelen’. 3 Volg de instructies op het gekozen werkblad. 4 Sla je de antwoorden van de opdracht op in je portfolio.

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

Opdracht 38 Ontwikkel je teamrol Vorm – Acht werkbladen, e´e´n per teamrol. Als vormer ben ik dynamisch en functioneer ik onder druk het beste. Ik heb de gedrevenheid en moed om obstakels te overwinnen. Mijn valkuil is dat ik mensen overdonder. Ik ga soms als een olifant door een porseleinkast. Ik heb nu afgesproken met mijn leercoachgroep dat zij er iets van zeggen als ik te veel op een olifant ga lijken. Ervaring van een student Als bedrijfsman werk ik gedisciplineerd. Ik ben betrouwbaar, behoudend en efficie¨nt. Ik zet ideee¨n om in praktische handelingen. Ze moeten echter niet met te veel nieuwe ideee¨n komen. Als het toch goed gaat moeten we niet veranderen. Ervaring van een student Het is maar goed dat wij een zorgdrager in onze leercoachgroep hebben. Zij zorgt voor de puntjes op de i. Zij werkt nauwgezet, gewetensvol en is alert op vergissingen. Als we haar niet hadden, dan gingen de projecten niet zo goed. Uitspraak van een student Ik wil mijn tweede rol als brononderzoeker verder ontwikkelen. Een brononderzoeker is extrovert, enthousiast en communicatief handig. Ik zie haar elke keer nieuwe mogelijkheden onderzoeken. Ze legt hiervoor de meest vreemde contacten. Het is wel jammer dat zij na het eerste enthousiasme haar interesse vaak verliest. Ervaring van een student Wat levert het op? – Beter in kunnen zetten van een van de kwaliteiten die horen bij een bepaalde teamrol. – Ontdekken waar je sterke punten vanuit de teamrollen echt liggen. Wanneer doen? – Als je vanuit opdracht 9 weet welke teamrol je hebt en deze wilt ontwikkelen.

117

118

Leercoaching in het hbo

– Als je bepaalde eigenschappen van teamrollen wilt ontwikkelen. – Als je een rol krijgt binnen je leercoachgroep waar je ontwikkeling in nodig hebt. En dan? – Heb je meer taal om te discussie¨ren over de verschillende teamrollen. – Kun je mogelijk meer rollen op je nemen. – Kun je richting geven aan de ontwikkeling/verdieping van je eigen rol. Toelichting Volgens Belbin komen in de teamrol de talenten van iemand naar voren. De wijze waarop talenten ingezet worden geeft aan op welke wijze deze persoon zich ten opzichte van de ander gedraagt. De karakteristieke manier van iemand komt in de teamrol naar voren. Kennis hebben van deze teamrol geeft je de keuze om na te gaan of je juist deze teamrol verder wilt ontwikkelen of dat je een van de andere teamrollen gaat ontwikkelen. In het online gedeelte staat verdiepende informatie over de verschillende teamrollen. Werkwijze 1 Ga online naar Zelfstandig in het menu. 2 Klik op een van de werkbladen bij ’Ontwikkel je teamrol als...’ 3 Volg de instructies op het gekozen werkblad. 4 Sla de antwoorden van de opdracht op in je portfolio (zie par. 8.1).

7 Zelfstandig werken en zelfstandig leren

Figuur 7.8 Teamrollen

119

In vijf stappen competent

1 2 3 4 5

Wat wil ik? Hoe ziet mijn kwadrant eruit? Welke professionele ontwikkeling sluit aan op stap 1 + 2? Wat is de betekenis voor mij? Wat is mijn conclusie?

Figuur 8.1 In vijf stappen competent. Stap 5: Mijn conclusies. Welke conclusie trek ik uit voorgaande stappen? Is het geheel congruent?

Stap 4: Wat is de betekenis voor mij? Wat is de betekenis van mijn professionele ontwikkeling voor mij?

8.1

8

Stap 1: Wat wil ik? Waar liggen mijn drijfveren? Wat is mijn passie? Voor wie ben ik aantrekkelijk?

Stap 2: Presteer en doe ik wat ik wil en kan? Hoe ziet mijn ontwikkeling er tot nu toe uit?

Stap 3: Welke professionele ontwikkeling sluit op stap 1 + 2 aan? Op welke wijze wil ik mij professioneel ontwikkelen? Wat is mijn plan van aanpak?

Inleiding

Tijdens je studie zul je jezelf ontwikkelen tot een competente student en een toekomstige competente werknemer. Dat is iemand die in staat is zich te blijven ontwikkelen. Je hebt dan het gevoel dat je een leven lang mag leren. Om het gevoel te hebben dat je mag leren is de eerste stap dat je nagaat wat je zelf wilt. Als je aansluit op wat je zelf wilt ben je gemotiveerd om aan de slag te gaan. Bij stap 2 ga je na of je presteert

121

8 In vijf stappen competent

en doet wat je wilt en kunt. Je maakt een overzicht op welke manier je je tot nu toe ontwikkeld hebt. Vervolgens ga je bij stap 3 na op welke wijze je je professioneel wilt ontwikkelen. Je maakt een plan van aanpak dat bij jou past. Of de professionele ontwikkeling die je doormaakt echt bij je past kun je nagaan door te reflecteren, zodat je ontdekt wat voor jou de betekenis is van je professionele ontwikkeling. Ten slotte trek je conclusies over de wijze waarop je verder gaat. Met deze 5 stappen kun je starten tijdens je studie. Na je studie kun je dezelfde 5 stappen elke keer weer doorlopen. Je zorgt er dan voor dat je regelmatig stilstaat bij wat jij wilt en hoe je dat wilt bereiken. Vanuit je hbo-studie zullen er ook eisen aan je gesteld worden. De vijf stappen kun je ook hiervoor gebruiken. 8.2

Kenmerken van een competente student/werknemer

Een competente medewerker blijft met anderen zoeken hoe hij de puzzelstukken die samen zijn werkzaamheden uitmaken (figuur 8.2), het best in elkaar kan passen. Hij probeert zich alle kenmerken van een competente werknemer eigen te maken en zich zodoende blijvend te ontwikkelen. Je gaat je de puzzelstukken vanuit het middelste puzzelstuk eigen maken. Vanuit je interesse, nieuwsgierigheid en vanuit de vraag waardoor jij motivatie krijgt. Door op zoek te gaan naar waar jouw passie ligt, je interesse en nieuwsgierigheid, zorg jij ervoor vanuit jezelf je beroep te ontwikkelen. Daarnaast zul je met de mensen om je heen je leren vormgeven. Jij bent aantrekkelijk voor collega’s als je samen met hun toepassingen van het beroep ontwikkelt. Je collega’s zijn aantrekkelijk voor jou als zij met je willen werken vanuit het gekozen beroep. Een competente student is iemand die wegen zoekt om met anderen te leren. Je gebruikt hierbij de invalshoeken van de activiteiten die bij de puzzelstukken horen. De uitkomst van jouw leren is niet alleen de kennis en vaardigheden die jij zelf opdoet maar je leert ook van het proces zelf. Hieronder worden de negen puzzelstukken kort toegelicht.

puzzelstukken

122

Figuur 8.2 Onderdelen van een competente medewerker.

Leercoaching in het hbo

materiedeskundigheid

zelfregulatie

rust & stabiliteit

probleem oplossen

reflecteren

passie & aantrekkelijk

communiceren

creatieve onrust

oordeelsvermogen

Toelichting puzzelstukken Materiedeskundigheid Je zorgt dat je voldoende vakkennis hebt en dat je die actief kunt blijven verwerven in samenwerking met anderen. Probleem oplossen Je zorgt dat je actief manieren zoekt om de problemen die je tegenkomt binnen je studie op je werk goed op te lossen. Reflecteren Je reflecteert op de manier waarop je leren en ontwikkelen vormgeeft. Zelfregulatie Je regelt zelf je motivatie, welbevinden en zelfconcept rond het werken, leren en ontwikkelen. Je kunt niet slim zijn tegen je zin (Kessels, 2001).

8 In vijf stappen competent

Communiceren Je blijft je ontwikkelen in het samenwerkend leren en je zoekt actief naar wegen om aantrekkelijk te zijn voor anderen, om de inhoud van je beroep met anderen te delen. Je zorgt samen met anderen voor een sfeer waarin jullie goed kunnen werken. Rust & Stabiliteit Je weet voor jezelf wanneer rust nodig is om stil te staan bij wat er is en om verdieping te geven aan waar je mee bezig bent in relatie met anderen. Creatieve onrust Je zorgt voor vernieuwingen door bestaande zaken ter discussie te stellen en uit te leggen hoe het volgens jou beter kan. Oordeelsvermogen Je zorgt voor jezelf en voor anderen door naar anderen te kijken, door aan te voelen wanneer rust nodig is om stil te staan bij wat er is, door aan te voelen wanneer je discussies kunt voeren, door aan te voelen hoe je het beste kunt samenwerken. 8.3

Opdrachten In vijf stappen competent

Het stappenplan Om de kenmerken van een competente student/werknemer om te zetten naar concreet gedrag kun je het stappenplan In vijf stappen competent gebruiken (opdrachten 40 t/m 44). De puzzelstukken kun je daarnaast gebruiken. Online vind je uitgebreidere informatie over de competentiegerichte student en worden de stappen verder uitgediept. In figuur 8.3 staan de vijf stappen die je telkens weer volgt en verdiept, waardoor je je steeds verder kunt ontwikkelen. De opdrachten 40 t/m 44 behandelen ieder een stap uit het vijfstappenplan (figuur 8.3). Je kunt ze telkens weer gebruiken om jouw leren en ontwikkelen verder te ontwikkelen en te verdiepen.

123

124

Leercoaching in het hbo

Opdracht 39 Blijven puzzelen Vorm – Puzzel met negen puzzelstukken In een gesprek met mijn leercoachgroep hadden wij de puzzel voor ons liggen. Vanuit de puzzel hebben wij acties gepland per puzzelstuk. Uiteindelijke kregen we zo een compleet plan van aanpak. Ervaring van een leercoachgroep Wat levert het op? – Een manier om je kennis te vermeerderen. Figuur 8.3 In vijf stappen competent. Stap 5: Mijn conclusies. Welke conclusie trek ik uit voorgaande stappen? Is het geheel congruent?

Stap 4: Wat is de betekenis voor mij? Wat is de betekenis van mijn professionele ontwikkeling voor mij?

Stap 1: Wat wil ik? Waar liggen mijn drijfveren? Wat is mijn passie? Voor wie ben ik aantrekkelijk?

Stap 2: Presteer en doe ik wat ik wil en kan? Hoe ziet mijn ontwikkeling er tot nu toe uit?

Stap 3: Welke professionele ontwikkeling sluit op stap 1 + 2 aan? Op welke wijze wil ik mij professioneel ontwikkelen? Wat is mijn plan van aanpak?

– Diepgang in je leren vanuit de puzzelstukken in combinatie met het kwadrantmodel en de leercyclus. – Praatpapier om in gesprek te gaan. Wanneer doen? – Als je je competentie als kenniswerker wilt ontwikkelen. – Als je een plan van aanpak wilt maken. En dan? – Kun je vanuit de puzzelstukken de verbinding leggen met de vijf stappen zoals beschreven in opdracht 40 t/m 44. – Zorg je voor kennisvermeerdering vanuit passie en wederzijdse aantrekkelijkheid.

8 In vijf stappen competent

Toelichting De puzzelstukken bij elkaar geven de onderdelen aan waaraan je blijft werken als je leert. Gebruik de puzzel op verschillende manieren. Als praatpapier om richting te geven aan bijvoorbeeld een gesprek of plan van aanpak. Leg dan de puzzel in het midden op tafel als je in gesprek gaat. Online staat per puzzelstuk de volgende informatie: – Welke vragen je jezelf kunt stellen vanuit het gekozen puzzelstuk. – Wat het belang is van de bijbehorende activiteiten. – Welke acties je onder andere kunt ondernemen. Werkwijze 1 Bepaal bij welke activiteit je een of meer van de puzzelstukken wilt gebruiken zodat je doelgericht kunt werken. 2 Ga online naar Competent in het menu. 3 Klik op het puzzelstuk waarover je meer informatie wilt. 4 Ga na welke activiteiten je wilt doen. 5 Schrijf de kernwoorden op waarmee je iets gaat doen. 6 Bespreek de uitkomst en ontwikkeling met je leercoachgroep (leercoach). Gebruik hier opdracht 3 of 4 voor.

Opdracht 40 Stap 1: Wat wil ik en waarom? Vorm – Werkblad Fijn om hier met de leercoachgroep over na te denken. De vragen die de anderen stellen zorgen ervoor dat ik bewuster toe kan werken naar wat ik wil. Ervaring van een student Wat ik nu echt belangrijk vind is dat ik een manier vind om mijn planning zo te maken dat ik me er ook aan kan houden. Uitspraak van een student

125

126

Leercoaching in het hbo

Figuur 8.4 Stap 1.

Stap 1: Wat wil ik? Waar liggen mijn drijfveren? Wat is mijn passie? Voor wie ben ik aantrekkelijk?

Wat levert het op? – Bewustwording van wat jij wilt. Wanneer doen? – Als je wilt weten wat je echt wilt. En dan? – Kun je de volgende stap doen; nagaan of je presteert en doet wat je wilt en kunt.

passie & aantrekkelijk

Wat is jouw passie?

Toelichting Bepaal jouw beginsituatie. Waar liggen jouw drijfveren? Wat is je passie? Waar ben jij nieuwsgierig naar? Op welke wijze raak jij gemotiveerd? Waar ligt jouw ambitie? Wat wil jij leren en ontwikkelen? Denk regelmatig na of jij op de goede plek zit. Of de richting waar je naar toe gaat de juiste is. Bepaal telkens weer je beginsituatie aan de hand van de kwadranten kunnen, willen, doen en presteren. Gebruik hiervoor het werkblad online. Werkwijze 1 Ga online naar Competent in het menu. 2 Klik op ‘Stap 1’ en gebruik het werkblad om jouw beginsituatie te bepalen. 3 Sla de uitslag op in je portfolio.

127

8 In vijf stappen competent

Opdracht 41 Stap 2: Hoe ziet mijn kwadrant eruit? Vorm – Werkblad Door wat ik wil te koppelen aan het kwadrant kan ik een mooie analyse maken van waar ik sta. Ervaring van een student Als ik nadenk over hoe ik met mijn studie bezig ben vallen er wel een aantal dingen op: Ik wil dit beroep leren. Ik kan het ook. Ik houd mij alleen niet aan de planning. Verder laat mijn gedrag op school niet zien dat ik het ook echt wil. Het is goed dat mijn coach mij helpt om zo naar mij te kijken. Ervaring van een student

Figuur 8.5 Stap 2.

Stap 2: Presteer en doe ik wat ik wil en kan? Hoe ziet mijn ontwikkeling er tot nu toe uit?

Wat levert het op? – Een overzicht van: Wat wil ik? Wat kan ik? Wat doe ik? en Wat presteer ik? Wanneer doen? – Als je bewust stil wilt staan bij wat je doet en hoe je dat doet. – Als je een analyse wilt maken vanuit de kwadranten ‘kunnen’, ‘willen’, ‘doen’ en ‘presteren’.

128

Leercoaching in het hbo

Figuur 8.6 Het kwadrant.

kunnen

willen

presteren

doen

En dan? – Kun je de rode draad zien van jouw ontwikkeling tot nu toe.

CV

@picto online

Toelichting Schrijf je CV, analyseer belangrijke gebeurtenissen waaruit blijkt hoe jouw ontwikkeling er tot nu uit ziet. Beschrijf voor jou kenmerkende situaties en verzamel materiaal met bijbehorende achtergronden waaruit blijkt op welke wijze je jezelf tot nu toe hebt ontwikkeld. Ga na of je presteert en doet wat je wilt en kunt. Gebruik de opdrachten van de verschillende kwadranten en de opdrachten, projecten en dergelijke van je studie en werkervaringen om te analyseren wat je precies aan het doen bent. Door je CV weet je wat jouw persoonlijke geschiedenis is. Door de analyse vanuit wat je wilt, kunt, doet en presteert verzamel je de voor jou kenmerkende situaties waaruit blijkt hoe jouw lijn van ontwikkeling eruitziet. Wat is de rode draad? Gebruik het werkblad online als ondersteuning. Werkwijze 1 Ga online naar Competent in het menu. 2 Klik op ‘Stap 2’ en gebruik het werkblad om jouw kwadranten te analyseren. 3 Sla de uitslag op in je portfolio.

Opdracht 42 Stap 3: Welke professionele ontwikkeling sluit aan op stap 1 + 2? Vorm – Werkblad Ik kan nu echt een keuze maken van wat ik wil ontwikkelen. Juist het maken van een duidelijke keus zorgt ervoor dat ik mijn professionele ontwikkeling nu zelf kan uitbouwen. Ervaring van een student

129

8 In vijf stappen competent

Figuur 8.7 Stap 3.

Stap 3: Welke professionele ontwikkeling sluit op stap 1 + 2 aan? Op welke wijze wil ik mij professioneel ontwikkelen? Wat is mijn plan van aanpak?

Wat levert het op? – Een plan van aanpak vanuit persoonlijke wensen (stap 1) en vanuit een duidelijke analyse (stap 2). Wanneer doen? – Als je je volgende stap wilt maken in je professionele ontwikkeling. En dan? – Kun je de rode draad zien van jouw ontwikkeling. Toelichting Als je weet hoe jouw ontwikkellijn eruitziet, kun je bepalen of jouw lijn overeenkomt met wat je streven is in de toekomst. Ga je op dezelfde ontwikkellijn verder, of wil je het op een heel andere manier aanpakken? Aan jou de uitnodiging te onderzoeken hoe jouw plan van aanpak eruitziet om je professioneel verder te ontwikkelen. In jouw professionele ontwikkelingsplan staat hoe jij je verder gaat ontwikkelen in je beroep. Bij stap 1 heb je gekeken wat jouw persoonlijke drijfveren zijn. Bij stap 2 heb je geanalyseerd waar je nu staat. Je hebt de lijn van jouw ontwikkeling beschreven. Binnen je professionele ontwikkelingsplan ga je het werkblad gebruiken om doelen vast te stellen van je ontwikkeling als professional. Je orie¨nteert je en je maakt een planning. Je onderneemt de activiteiten om te komen waar je wilt zijn. Je

drijfveren

creatieve onrust

Heb je genoeg creatieve onrust?

130

Leercoaching in het hbo

evalueert de resultaten. Vervolgens reflecteer je op door jou gekozen ervaringen om na te gaan of je op de juiste weg zit. De uitkomsten verzamel je in jouw portfolio. Ook na je studie kun je doorgaan met het verzamelen van interessante onderdelen van je werk en welke rol je daarin gespeeld hebt. Gebruik het werkblad online als ondersteuning. Werkwijze – Ga online naar Competent in het menu. – Klik op ‘Stap 3’ en gebruik het werkblad om de cyclus voor je professionele ontwikkeling in gang te zetten. – Sla de voortgang van je ontwikkeling op in je portfolio. – Bespreek de voortgang van je professionele ontwikkeling regelmatig met je leercoachgroep (leercoach).

Opdracht 43 Stap 4: Wat is de betekenis voor mij?

reflecteren

Neem jij de tijd voor reflectie?

Vorm – Werkblad Reflecteren, het is niet zo gemakkelijk. We hebben nu afgesproken dat we e´e´n keer per maand een onderwerp pakken waarop wij echt reflecteren volgens de stappen van Korthagen. Zo kunnen we duidelijk het verschil maken met de planning en controlecyclus in de vorm van de leercyclus. Dat brengt rust. Ervaring student

Figuur 8.8 Stap 4.

Stap 4: Wat is de betekenis voor mij? Wat is de betekenis van mijn professionele ontwikkeling voor mij?

131

8 In vijf stappen competent

Wat levert het op? – Betekenis kunnen geven aan ervaringen waardoor je zelf meer je richting kunt bepalen en je leren meer kunt sturen. Wanneer doen? – Als je bewust stil wilt staan bij wat je doet en hoe je dat doet. En dan? – Weet je wat jouw ontwikkeling voor betekenis heeft voor jezelf. Toelichting Ontwikkel alternatief gedrag bij je aanpak vanuit voor jou belangrijke ervaringen uit je professionele ontwikkeling. De hectiek van alledag zorgt ervoor dat je vanuit je dagelijkse studie, werk en prive´ je ontwikkelt. Meestal onbewust. De vraag is dan: Op welke manier word je je bewust van wat je leert? Daarvoor is het nodig om rust te cree¨ren zodat je kunt overdenken waar je mee bezig bent. Je hebt vaak weinig tijd om echt stil te staan bij de onderdelen die je echt raken. De doelstelling van deze stap is om vanuit het puzzelstuk rust en stabiliteit stil te staan bij een ervaring. Haal een ervaring naar voren waar je dieper op in wilt gaan. Een ervaring waaraan je door te reflecteren diepgaandere betekenis kunt geven. Gebruik het werkblad online als ondersteuning. Werkwijze 1 Ga online naar Competent in het menu. 2 Klik op ‘Stap 4’ en gebruik het werkblad om te reflecteren op jouw ervaringen. 3 Bespreek je reflectie met je leercoach en sla de uitslag op in je portfolio.

alternatief gedrag

132

Leercoaching in het hbo

Opdracht 44 Stap 5: Mijn conclusies Voor wie – Student en leercoach Vorm – Werkblad

rust & stabiliteit

Mijn conclusie is dat ik goed zit binnen deze studie. We hebben een manier gevonden om de competenties als kenniswerker met elkaar te ontwikkelen. Bij de conclusie weten we welke keuze we maken voor de volgende ronde. Ervaring van een student

Reflecteer jij in rust? Wat levert het op? – Conclusies die iets zeggen over de wijze waarop je bezig bent. Je kunt je leren hierdoor beter sturen. Wanneer doen? – Na stap 1 t/m 4. Figuur 8.9 Stap 5.

Stap 5: Mijn conclusies. Welke conclusie trek ik uit voorgaande stappen? Is het geheel congruent?

passie & aantrekkelijk

Werk jij vanuit je passie?

En dan? – Kun je richting bepalen. – Weet je steeds beter waar je passie en aantrekkelijkheid liggen.

8 In vijf stappen competent

– Kun je weer bij stap 1 beginnen zodat een doorlopend proces zichtbaar is. Toelichting Trek conclusies uit de activiteiten van de eerste vier stappen. Bepaal op welke wijze je verder gaat. Als je de activiteiten van de opdrachten 40 t/m 44 hebt uitgevoerd, kun je conclusies trekken over hoe je verder wilt. Gebruik het werkblad online als ondersteuning. Werkwijze 1 Ga online naar Competent in het menu. 2 Klik op ‘Stap 5’ en ga na op welke wijze jij ontwikkeling ingezet hebt en de bijbehorende conclusies. 3 Sla de uitslag op in je portfolio.

133

Bronnen Bij de samenstelling van deze uitgave heeft de auteur gebruikgemaakt van de volgende bronnen: Leergedrag Uit: Gerrit Leusink, Toolkit Geschiktheidsbeoordeling basisperiode, in: Onderwijs en Gezondheidszorg 1, januari 2001. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Bewerking van de Attitude-beoordeling. Vragenlijsten: 3608 feedback ‘presteren’ coach, 3608 feedback ‘doen’ coach Uit: J. van Amelsvoort, Perspectief op instructie, motivatie en zelfregulatie. 2001, Nijmegen: Universiteit Nijmegen. Bewerking van Vragenlijst Instructiegedrag (VIG), p. 127, en Vragenlijst Interactioneel Leraarsgedrag (VIL), p. 173. Beoordelingsformulier voor de prestatie ‘coachen’ en Bijlage 1 Gespreksfasen en gesprekshandelingen coachingsdialogen Uit: A.J.A. Engelen en Th.C.M. Bergen, Meso focus: Op zoek naar de kwaliteit van coachingsdialogen, vol. 45. 2002, Kluwer. Gebaseerd op Bijlage 1, p. 48-50. Studievragenlijst Uit: H.C.M. Vorst, SchoolVragenLijst voor basisonderwijs en Voortgezet onderwijs. 1994, Lisse: Swets en Zeitlinger. Bewerking van de SchoolVragenLijst.

Literatuur Amelsvoort, J. van (2001) Perspectief op instructie, motivatie en zelfregulatie. Nijmegen: Universiteit Nijmegen. Arets, J., Heijnen, V. & Ortmans, L. (2005). Werkboek POP, 2e herziene druk. Den Haag: SDU Uitgevers. Berg, J. van den (1999). Nieuwe onderwijsmodellen in de bve-sector. ’s-Hertogenbosch: cinop. Berkel, A. van., Hofman, K., Kinkhorst, G. & Lintelo, L, te. (2003). Competentieassessment. De ontwikkeling en toepassing van self-, peer- en expertassessments in het hbo: een praktijkvoorbeeld. Utrecht: Lemma bv. Boekaerts, M. (1999). Metacognitive experiences and motivational state as aspects of self-awareness: Review and discussion. European Journal of Psychology of education, 14, 571-584. Boekaerts, M. & Simons, P.R.J. (1995). Leren en Instructie. Psychologie van de leerling en het leerproces. Assen: Van Gorcum.

136

Leercoaching in het hbo

Boekaerts, M. (2002). Motivation to learn. Chigaco: Universiteit Illinois. Bolhuis, S. (1995). Leren en veranderen bij volwassenen. Een nieuwe benadering. Bussum: Coutinho. Bolhuis, S.M. (2000). Naar zelfstandig leren. Wat doen en denken docenten? Apeldoorn: Garant. Bolhuis, S.M. & Kluvers, C. (1998). Procesgericht onderwijs. In J. Vermunt, & L. Verschaffeld (red.), Onderwijzen van kennis en vaardigheden, Onderwijskundig Lexicon lll (pp.87-106). Alphen aan den Rijn: Samson H.D. Tjeenk Willink. Bolhuis, S.M., Poortvliet, G.A. van, & Snoek, J.P.A. (1996). Reflecteren op stageervaringen. Utrecht: Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. Bolhuis, S.M., & Simons, P.R.J. (1999). Leren en werken. Deventer: Kluwer Bedrijfswetenschappen. Bolhuis, S.M., & Simons, P.R.J. (2001). Naar een breder begrip van leren. In J.W.M. Kessels, & R.F. Poell (Eds.), Human resource Development. Organiseren van het leren (pp. 37-52). Groningen: Samson. Bontius, I. (1999). Van Onderwijzen naar Leren: een verkenning. ’s-Hertogenbosch: cinop. Bontius, I., Boogert, K. den, & Huisman, J. (2001). Het leren van competenties: drie ideaaltypische opleidingsontwerpen. ’s-Hertogenbosch: cinop. Boogert, K. den, & Droste, J. (1998). Zelfstandig leren, leren; nieuwe rollen voor docenten en leerlingen. ’s-Hertogenbosch: cinop Brandhof, J.W. van den. (2004). Leer als een speer. Leer sneller, beter en leuker. Maastricht: BrainStudio. Brandsma, J. (1998) Een leven lang leren: een realistisch perspectief ? In Onderzoeksrapport in opdracht van de projectstaf ‘een leven lang leren’, (On)mogelijkheden en perspectieven van een leven lang leren (pp 115-124). Twente: OCTO. Brinke, S. ten, Valk, T. van der, & Heer, A. de (2003). Schokkende leerervaringen met het Studiehuis. Velon, 24 (3), 63-68. Caluwe´, L. de, & Vermaak, H. (2006). Leren veranderen. Een handboek voor de veranderkundige. Alphen aan den Rijn: Samson. Colo Ontwikkelingsplan Kwalificatiestructuur (2002) Relevante begrippen in de competentiegerichte kwalificatiestructuur. Zoetermeer. (www.colo.nl) Dekkers, M.A.F., Bouman, H., Frissen, V., & Houben, M. (1994). Het boek voor tutoren. Leiden: SMD Educatieve uitgevers. Dekkers, M.A.F., & Hogenboom, C.M.L. (2001). Het boek voor tutoren. Leiden: SMD Educatieve Uitgevers. Dellen, T. van. (2001). De humanistische Opleidingskunde. In J.W.M.Kessels en R.F. Poell (Red.), Human resource Development, organiseren van het leren (pp 67-101). Groningen: Samson. Dewulf, L. (2003). Gras groeit niet door er aan te trekken. Studie & Ontwikkeling, 16, (5), 6-15. Dirkse-Hulscher, S., & Noort, R. van (1998). 15 Miljoen mensen op dit hele kleine stukje aarde. Zelfsturing als sociaal gedrag. Studie & Ontwikkeling, 7/8, 5-7. Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2005). Samenwerkend leren. Praktijkboek. Groningen: Wolters Noordhoff. Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2005). Actief leren. Bronnenboek. Groningen: Wolters Noordhoff. Engelen, A.J.A., & Bergen, Th.C.M. (2002). Op zoek naar de kwaliteit van coachingsdialogen. Meso focus: Over schoolorganisaties en onderwijsmanagement, vol.45. Everwijn, S.E.M. (2003). Het hoe, wat en waarom van competentiegericht onder-

Bronnen en Literatuur

wijs. In K. Schlusmans, R. Slotman, C. Nagtegaal & G. Kinkhorst (red.), Competentiegerichte leeromgevingen (pp. 63-78). Utrecht: Lemma Grinsven, L.C.M. van. (2003). Krachtige leeromgevingen in het Middelbaar beroepsonderwijs: effect op Motivatie en Strategiegebruik bij zelfregulerend leren? Leiden: Universiteit Leiden. Grit, R., Guit, R. & Sijde, N. van der. (2004). Competentiemanagement. Persoonlijk ontwikkelplan. Groningen: Wolters Noordhoff. Harrison, R., & Kessels, J.W.M. (2004). Human Resource Development in a Knowledge Economy. An Organisational View. New York, N.Y.: Palgrave Macmillan. Hendrickx, V., & Petegem, P. van (2003). Waarom zijn de leerervaringen in het studiehuis ‘schokkend’? Velon: jaargang 24 (3), 69. Hendriks, P. & Schoonman, W. (2006). Handboek Assessment I. Gedragsproeven. Kenniskring & lectoraat assessment. Ontwikkeling, implementatie evaluatie. Assen: Van Gorcum. Huisman, J. (2001). Leren van competenties in het beroepsonderwijs. Programmeren, begeleiden en beoordelen. ’s-Hertogenbosch: Cinop. Hout-Wolters, B.H.A.M. van, Jongepier, P., & Pilot, A. (1990). Studiemethoden. Groningen: Wolters-Noordhoff. Jansen, T., Dam. G, ten. & Hout-Wolters, B, van. (2002). Vaardigheden voor zelfstandig leren. Een praktijkgericht overzicht van onderzoek. Assen : Koninklijke Van Gorcum BV. Jones, B.F. (1991). Thinking and learning: new curricula for the 21th century. Educational Psychologist, 26, 129-143. Jong, J. de, & Claude´, M. (2001). Vormen van studie op de werkplek. In J.W.M. Kessels, & R.F. Poell (Eds.), Human resource Development. Organiseren van het leren (pp. 181-194). Groningen: Samson. Kessels, J.W.M. (1996). Het Corporate Curriculum. Oratie. Leiden: Rijksuniversiteit. Kessels, J.W.M. (1999). Het verwerven van competenties: kennis als bekwaamheid. Studie & Ontwikkeling, 1/2, 20-22. Kessels, J.W.M. (2001). Verleiden tot kennisproductiviteit. Oratie. Enschede: Universiteit Twente. Kessels, J.W.M., & Keursten, P. (2001). Opleiden en leren in een kenniseconomie: Vormgeven van een corporate curriculum. In J.W.M. Kessels, & R.F. Poell (Eds.), Human resource Development. Organiseren van het leren (pp. 5-20). Groningen: Samson. Kolb, D.A. (1984). Experiental learning: experience as the source of learning and development. New Jersey: Prentice Hall. Korthagen, F.A.J. (1998). Leren reflecteren: naar systematiek in het leren van je werk als docent. In L. FonderieTierie, & J. Hendriksen (red.), Begeleiden van docenten. Baarn: Intro. Leermakers, S. (1996). De didactiek van leren en coachen, richtlijnen voor de nieuwe lespraktijk. Baarn: Intro. Lowyck, J. (2001). Ontwerpen van leertrajecten. In J.W.M. Kessels, & R.F. Poell (Eds.), Human resource Development. Organiseren van het leren (pp. 165-180). Groningen: Samson. Onderwijsraad (1998). Een leven lang leren in het bijzonder in de bve-sector. Den Haag: Onderwijsraad. Onstenk, J. (1997). Lerend leren werken: naar een integratie van leren, werken en innoveren. Proefschrift. Delft: Eburon Onstenk, J. (2000). Op zoek naar een krachtige beroepsgerichte leeromgeving. Fundamenten voor een onderwijsconcept voor de bve-sector. ’s-Hertogenbosch: cinop.

137

138

Leercoaching in het hbo

Onstenk, J. & Boogert, K. den. (2002). Profiel leercompetenties voor het Beroepsonderwijs. ’s-Hertogenbosch: cinop. Procee, H. (2003). Reflectie – een kleine systematiek. Syllabus. Enschede: Universiteit Twente. Reekers, M. (2006). Een + een = drie. Kenniscreatie in teams. Zaltbommel: Thema. Remmerswaal, J. (2001). Handboek groepsdynamica. Een nieuwe inleiding op theorie en praktijk. Soest: Nelissen. Sanden, J.M.M. (2001). Opleiden vanuit een constructivistisch perspectief. In J.W.M. Kessels, & R.F. Poell (Eds.), Human Resource Development. Organiseren van het leren (pp. 53-66). Groningen: Samson. Simons, P.R.J. (1997). Ontwikkeling van leercompetenties. Studie en Ontwikkeling, 9, 17-20. Simons, P.R.J. (1999a). Competentiegerichte leeromgevingen in organisaties en hoger beroepsonderwijs. In K. Schlusmans, R. Slotman, C. Nagtegaal, & G. Kinkhorst (Red.), Competentiegerichte leeromgevingen (pp.31-46). Utrecht: Lemma. Simons, P.R J. (1999b). Leervermogen: vaardigheden, belemmeringen, ontwikkeling. (Eds.) In Handboek Effectief Opleiden 19/73, pp. 1.01-1.19 Slaats, A. (1999). Reproduceren en construeren. Leerstijlen van leerlingen in het middelbaar beroepsonderwijs. Proefschrift. Tilburg: Katholieke Universiteit Brabant. Simons, P.R.J. (1989). Learning to learn. In P. Span, E. de Corte & B. van Hout Wolters (Red.), Onderwijsleerprocessen: strategiee¨n voor de verwerking van informatie (pp. 15-25). Amsterdam: Swets & Zeitlinger. Schlusmans, K., Slotman, R., Nagtegaal, C., & Kinkhorst, G. (2003). Competentiegerichte leeromgevingen. Utrecht: Lemma. Thijssen, J.G.L. (1997). Leren om te overleven. Over personeelsontwikkeling als permanente educatie in een veranderende arbeidsmarkt. Oratie. Utrecht: Universiteit Utrecht. Tiggelaar, B. (2003). Doen. Nieuwe, praktische inzichten voor verandering en groei. Utrecht: Het spectrum B.V. Verhoeven, W. (1994). De manager als coach. Coaching als managementstijl. Baarn: Nelissen. Verhoeven, W. (1999). De zelfsturende medewerker. Aarle-Rixtel: Associatie voor Coaching. Vermunt, J.D.H.M. (1992). Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger onderwijs. Naar procesgerichte instructie in zelfstandig denken. Amsterdam/Lisse: Zwets & Zeitlinger. Vermunt, J.D.H.M. (1994). Leerstijlen. In J.J. Peters, R.J.J.M. van Ommeren, P.W.J. Schramade & J.G.L. Thijssen (red.), Gids voor de opleidingspraktijk: Visies, modellen en technieken, (6.18/1-15). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Wagenaar, S. & Keursten, P. (2000). Ontwerpen van leerprocessen voor het cree¨ren van nieuwe kennis. In N. Nieveen., R. Poell., H. Dekker, S. Tjepkema, & S. Wagenaar (Eds.), Het ontwerpen van leertrajecten (pp. 45-55). Alphen aan den Rijn: Samsom. Wal, J. van der, Mooij. I. de, & Wilde. J. de (2001). Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Bussum: Coutinho. Zijlstra, N. (2002). Kwalificerend competentiegericht middelbaar beroepsonderwijs. Wageningen: Stoas.