Falklandy 1982 [PDF]

Zitiervorschau

Dom Wydawniczy Bellona prowadzi sprzedaż wysyłkową swoich książek za zaliczeniem pocztowym z rabatem do 20 procent od ceny detalicznej. Nasz adres: Dom Wydawniczy Bellona ul. Grzybowska 77 00-844 Warszawa Dział Wysyłki tel.: 022 45 70 306, 022 652 27 01 fax 022 620 42 71 Internet: www.bellona.pl e-mail: [email protected] www.ksiegarnia.bellona.pl

Opracowanie graficzne serii: Jerzy Kępkiewicz Ilustracja na okładce: Daniel Rudnicki Redaktor prowadzący: Ryszard Radziejewski Korekta: Hanna Rybak

© Copyright by Krzysztof Kubiak, Warszawa 2007 © Copyright by Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007

ISHN 97X-X3-1 I-10605-5

HISTORYCZNE BITWY KRZYSZTOF KUBIAK

FALKLANDY-PORT STANLEY 1982

Dom Wydawniczy Bellona Warszawa

Dyplomacja bez armii jest jak muzyka bez instrumentów Fryderyk Wielki

ROZDZIAŁ 1 FALKLANDY — WYSPY NA KOŃCU ŚWIATA

HISTORYCZNE TŁO KONFLIKTU O WYSPY FALKLANDZKIE

Dzieje sporu o Falklandy są długie i złożone. Korzeniami sięgają one epoki wielkich odkryć geograficznych. Co charakterystyczne, poglądy na temat osoby odkrywcy wysp w dużej mierze zależą od przekonań politycznych i sympatii badaczy. Brytyjczycy wiążą odkrycie Falklandów z osobą Johna Davisa, którego statek Desire zepchnięty został przez sztorm w pobliże wysp „nigdy przedtem niewidzia­ nych”. Miało to miejsce w 1592 r. Dwa lata później do Falklandów dotarł Richard Hawkins, który nadał im miano Ziemi Dziewicy. Ostateczna przyjęta w kartografii anglo­ saskiej nazwa archipelagu wiąże się z Johnem Stongiem, który pierwszy — w 1690 r. — przepłynął cieśninę od­ dzielającą wyspę wschodnią od zachodniej i ochrzcił archipelag imieniem Lorda Falklanda (skarbnika Admiralicji finansującego wyprawę). Badacze południowoamerykańscy przesuwają o kilka­ dziesiąt lat wstecz odkrycie wysp. Opinia, iż mógł je dostrzec już Amerigo Vespucci, którego sztorm zapędził w 1502 r. w rejon 52 równoleżnika, nie ma co prawda zbyt

wielu zwolenników, więcej ma ich pogląd o dotarciu na wyspy Estevao Gomeza. Gomez był szyprem San Antonio, jednego ze statków wchodzących w skład ekspedycji Magel­ lana i zdezerterował wraz z dowodzoną przez siebie jednostką przed wejściem hiszpańskiej eskadry na Pacyfik. Powracając do ojczyzny, miał on jakoby wylądować na wyspach i nanieść ich położenie na mapę. 19 lat później Falklandy widzieć mieli uczestnicy kolejnej wyprawy hiszpańskiej, żeglującej szla­ kiem Magellana. Swój wkład w wyprawy odkrywcze na wody południowego Atlantyku mieli również Holendrzy, do miana odkrywcy Falklandów pretenduje więc niderlandzki żeglarz Sebald van Weert, który dotarł do nich w roku 1598. Od jego imienia archipelag nazywano nawet przez pewien czas Wyspami Sebaldyńskimi (Sebaldine Island). Używana w literaturze południowoamerykańskiej nazwa archipelagu — Malwiny — wiąże się zaś z żeglarzami francuskimi. W 1706 r. u wybrzeży wysp kotwice rzucił statek z Saint Molo, którego załoga na cześć swego portu macierzystego nazwała je „Les lies Malouines”, co przyjęło się w transkryp­ cji hiszpańskiej jako Islas Malvinas. Z Francuzami wiążą się również pierwsze próby osadnic­ twa na Falklandach. Ponad pół wieku po śmiałkach z Saint Molo, w roku 1764, na Falklandy dotarli wraz z ekspedycją Bougainville’a osadnicy francuscy. Byli to ludzie wysiedleni z Nowej Szkocji w Kanadzie, którą Francja straciła w toku wojny siedmioletniej na rzecz Wielkiej Brytanii. Założenie stałego ufortyfikowanego osiedla na wyspach (nosiło ono nazwę Port Louis) spotkało się ze stanowczym sprzeciwem Hiszpanii. Już wcześniej Madryt uważał wyspy za część własnego terytorium, dając temu wyraz podczas przygotowań do wyprawy brytyjskiego komandora Ansona (1740-1744). Na skutek sprzeciwu dworu hiszpańskiego Brytyjczycy ominęli wówczas archipelag. Spór między Hiszpanią a Francją pośrednio rozstrzygnęli Brytyjczycy. Przybyła na wyspy w 1765 r. ekspedycja

dowodzona przez komandora Byrona założyła ufortyfiko­ wane osiedle nazwane Port Egmonton. Rok później Fran­ cuzi, zastraszeni przez demonstrację siły brytyjskiej fregaty Jason, zdecydowali się przekazać wyspy Hiszpanii. Port Louis zmienił wówczas nazwę na Port Soledad. W 1770 r. gubernator Buenos Aires zorganizował zbrojną wyprawę na Falklandy, przywracając suwerenność Madrytu nad archipelagiem. Wobec groźby wybuchu wojny z Wielką Brytanią Hiszpanie zgodzili się jednak na pozostawienie na wyspach brytyjskiej osady. Osadnicy z własnej woli po­ rzucili jednak Falklandy w 1774 r. Do 1806 r. na Falklandach rezydował hiszpański gu­ bernator i rozwijało się osadnictwo. Kiedy jednak po zajęciu Hiszpanii przez Napoleona przedstawiciele ad­ ministracji powrócili na kontynent, wyspy zaczęły się wyludniać. Wykorzystali to amerykańscy wielorybnicy i łowcy fok, zakładając swoje bazy. Rozpad hiszpańskiego imperium kolonialnego w Ameryce Południowej nie sprzyjał formalnemu uregulowaniu kwestii przynależności wysp. Będące sukcesorem Hiszpanii Zjednoczone Pro­ wincje La Platy nie miały sił, by sprawować efektywną kontrolę nad Falklandami. Ekspedycja wysłana w 1820 r. z Buenos Aires nie zdołała wymusić posłuchu wśród wielorybników, bowiem załoga fregaty, która miała na­ rzucić zwierzchnictwo młodego państwa nad archipe­ lagiem, została zdziesiątkowana przez szkorbut. Co cie­ kawe, w okresie poprzedzającym wyjście okrętu ku Falklandom urząd gubernatora wysp powierzono oby­ watelowi amerykańskiemu Davidowi Jewettowi. W 1828 r. Argentyna (taką bowiem nazwę przyjęły ostatecznie Zjednoczone Prowincje) poparła prywatną inic­ jatywę Francuza Luisa Vameta, który założył na Falklan­ dach osadę. Rok później Vamet otrzymał urząd Gubernatora Malwinów. Nie był on jednak nadmiernie lojalny w stosun­ ku do metropolii, gdyż zaczął emitować własną walutę

i rozważać ogłoszenie pełnej suwerenności (przeprowadził nawet rozmowy sondażowe dotyczące uznania niepodleg­ łości Falklandów przez Londyn). Kiedy jednak ambitny gubernator przystąpił do wykonywania swych obowiązków i w roku 1831 zatrzymał pod zarzutem kłusownictwa trzy amerykańskie statki łowiące foki (Harriet, Superrior, Breakwater), do akcji weszła marynarka amerykańska. 28 grudnia 1831 r., działając na polecenie amerykańskiego konsula w Buenos Aires, fregata Lexington wysadziła oddział desantowy, który zdobył i zniszczył Port Soledad, zagwożdżając działa i aresztując siedmiu mężczyzn pod zarzutem piractwa. Co więcej, administracja amerykańska zanegowała prawa Argentyny nie tylko do Falklandów, ale również do Patagonii i Ziemi Ognistej z przylądkiem Horn. W następstwie opisanych incydentów oba państwa zerwały stosunki dyplomatyczne, a przedstawiciele władz argentyń­ skich powrócili na wyspy dopiero w 1832 r. Precedens stworzony przez Amerykanów wykorzystali Brytyjczycy. W 1833 r. u wybrzeży Falklandów kotwicę rzuciła fregata Clio. Jej dowódca, kapitan Onslow, ignorując całkowicie szczupły garnizon argentyński, objął wyspy w posiadanie w imieniu korony brytyjskiej. Część argen­ tyńskich osadników wystąpiła przeciwko Brytyjczykom, rozpoczynając działania partyzanckie. Na czele powstańców stanął gaucho Antonio Rivera. Jego tak zwany oddział był jednak w większym stopniu bandą rabunkową, niż siłą powstańczą. Po około pół roku Brytyjczycy zlikwidowali grupę Rivery. Od tego czasu kolonia brytyjska rozwijała się bez przeszkód. W 1851 r. przywilej prowadzenia działalności gospodarczej i monopol na utrzymanie komunikacji z wyspami otrzymała Kompania Falklandzka. To z jej inicjatywy w 1852 r. na wyspy sprowadzono pierwsze owce. W 1878 r. w Port Stanley uruchomiono urząd pocztowy mający prawo emisji własnych znaczków.

W 1891 r. ludność archipelagu liczyła 1789 osób, w tym 123 nie-Brytyjczyków. W 1908 r. Brytyjczycy, którzy dotąd na Falklandach po prostu „byli”, uregulowali status formalny posiadłości na południowym Atlantyku, tworząc terytorium zależne obej­ mujące Falklandy, Południową Georgię, Sandwich Połu­ dniowy, Południowe Szetlandy, Południowe Orkady i Zie­ mię Grahama na Antarktydzie. W okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej brytyjska Royal Navy zorganizowała na Falklandach stację bunkrową (w Port Stanley utrzymywano transportowce z węglem) i prowizoryczną bazę wyposażoną, między innymi, w silną radiostację. Po bitwie pod Coronelem zorganizowano (1 listopada 1914 r.) prowizoryczny system obrony Port Stanley, wykorzystując okręt liniowy Conopus oraz wyokrętowany z niego oddział marynarzy wsparty przez 170 miejscowych ochotników. 7 grudnia 1914 r. wyspy osiągnął zespół admirała Strudee, który po uzupeł­ nieniu zapasów węgla rozgromił eskadrę admirała von Spee, biorąc w ten sposób rewanż za klęskę poniesioną przez Royal Navy pod Coronelem. W 1939 r. Buenos Aires podjęło decyzję o utworzeniu nowej jednostki administracyjnej — Argentyńskiego Sektora Antarktycznego. Obejmował on część brytyjskiego teryto­ rium zależnego utworzonego w 1908 r. W następnych latach Argentyńczycy rozszerzali swój sektor antarktyczny, włączając do niego (w 1948 r.) Południowe Szetlandy. Również w czasie II wojny światowej Falklandy odegrały poważną rolę jako punkt oparcia dla floty brytyjskiej. Było to szczególnie dobrze widoczne w grudniu 1939 r. podczas poszukiwań i pościgu za niemieckim rajderem, tak zwanym pancernikiem kieszonkowym Admiral Graf Spee. To właś­ nie w Port Stanley drobny remont przechodził krążownik Cumberlad i stamtąd przybył do ujścia La Platy, kiedy niemiecki okręt został osaczony w Montevideo. Niestety,

szczupłość sił Royal Navy uniemożliwiła Brytyjczykom utrzymywanie w falklandzkiej bazie stałego, silnego zespołu okrętów przeznaczonego do sprawowania efektywnej kon­ troli nad antarktycznymi wodami. W wyniku tego nie zdołali oni przeszkodzić przejściu przez Cieśninę Drake’a niemieckiego krążownika pomocniczego (duży, silnie uzbro­ jony statek handlowy przeznaczony do działań na liniach komunikacyjnych przeciwnika) Orion, który w maju 1940 r. przedostał się z Atlantyku na Pacyfik. Kolejny niemiecki rajder, krążownik pomocniczy Komet, pokonał cieśninę w październiku 1941 r. w odwrotnym kierunku, a kilkanaś­ cie dni później tą samą trasą przeszedł krążownik pomoc­ niczy Atlantis. Prócz tego na wodach wokół Południowej Georgii bezkarnie operował w marcu 1942 r. krążownik pomocniczy Thor. Po zakończeniu wojny, w związku z napiętą sytuacją na południowym Atlantyku i roszczeniami Argentyny oraz Chile do Zachodniego Półwyspu Antarktycznego, Południowych Orkadów oraz Południowych Szetlandów, Royal Navy skie­ rowała w 1948 r. do Port Stanley fregatę Snipe. Nie przyniosło to jednak zakładanego efektu odstraszającego i okręty obu państw południowoamerykańskich w dalszym ciągu wysadzały oddziały wojskowe i grupy naukowo-eksploracyjne na wy­ spach „Południowo-Amerykańskiej Antarktyki”. Równolegle odżyły stare argentyńskie pretensje do Falklandów i całych terytoriów południowych (włączając w to Południową Georgię i Sandwich Południowy). W celu wzmocnienia fregaty Snipe skierowano więc na południowy Atlantyk krążownik Nigeria z artylerią główną kalibru 152 mm. W zatoce Melchior Harbour na Półwyspie Antarktycznym, gdzie Argentyńczycy wybudowali osadę, doszło nawet do spotkania jednostek brytyjskich i argentyńskich. Dowódca Nigerii i dowódca zespołu złożonego z dwóch argentyńskich holowników oceanicznych stanowczo wówczas zaprotestowali przeciwko wzajemnej obecności. Do roku 1949 utrzymywano na

Falklandach okręt siostrzany Snipe, fregatę Sparrow. Lon­ dyn rozważał przeprowadzenie kolejnej zbrojnej demonst­ racji, jaką miała być podróż gubernatora Falklandów na Południową Georgię na pokładzie krążownika Glasgow. Urzędnikowi królewskiemu miał towarzyszyć dowódca obszaru Ameryki i Indii Zachodnich, admirał William Tennant. Ostatecznie jednak do rejsu Glasgow nie doszło, gdyż strony konfliktu uzgodniły, że nie będą kierować okrętów poniżej 60° szerokości geograficznej południowej (wyjątek stanowiło zaopatrywanie stacji badawczych i inne, tak zwane rutynowe czynności). Rok 1951 przyniósł kolejne działania argentyńskie okreś­ lane w Londynie jako „zawłaszczanie Antarktyki”. W grud­ niu tego roku Argentyńczycy zajęli porzuconą brytyjską bazę i stację meteorologiczną w Hope Bay leżącą na wyspie położonej przy końcu Półwyspu Antarktycznego (została ona założona w 1944 r., a po zakończeniu II wojny światowej ewakuowana). W lutym 1952 r. Argentyńczycy zmusili do ewakuacji — otwierając ogień w powietrze z broni ręcznej — grupę Brytyjczyków wysadzonych ze statku badawczego John Biscoe w celu podtrzymania obecności Korony w Hope Bay. Do Buenos Aires wysłano ostry protest, zaś HMS Burghead Bovy przebywający już w Port Stanley, został skierowany ku Antarktydzie, aby potwierdzić brytyjskie prawa do spornej bazy. Tym razem Argentyńczycy pozwolili grupie naukowców zejść na brzeg. Ministerstwo Spraw Zagranicznych sądziło, że napięcie udało się rozładować. Mimo to na Falklandy skierowano kolejny okręt, fregatę Veryan Bay z oddziałem 30 żołnierzy piechoty morskiej na pokładzie. Wiosną 1952 r. Argentyna ogłosiła publicznie założenie nowej bazy w Hope Bay oraz zapowiedziała „stopniowe zajmowanie” terytorium Antarktydy. Wobec tego na po­ czątku 1953 r. Brytyjczycy skierowali do Port Stanley krążownik Superb i podjęli decyzję usunięcia obiektów

argentyńskich i chilijskich bezprawnie rozlokowanych na Deception Island na Południowych Szetlandach. 10 lutego fregata Snipe zaokrętowała tak zwane Siły Falklandzkie, czyli liczący 33 żołnierzy pododdział piechoty morskiej w celu wysadzenia ich na Południowych Szetlandach. Zadaniem grupy desantowej było zburzenie baraków zbu­ dowanych przez Chilijczyków i Argentyńczyków w bezpo­ średniej bliskości brytyjskiego pasa startowego. Oba bu­ dynki zostały zniszczone, zaś przebywających w nich dwóch obywateli argentyńskich aresztowano. Gwałtowne pogorszenie warunków atmosferycznych zmusiło Snipe do odejścia na pełne morze. W rejonie pasa startowego pozostawiono jednak posterunek ochronny złożony z 13 żołnierzy piechoty morskiej. Następnego dnia na wyspie wylądował argentyński samolot, lecz Royal Marines nie zezwolili jego załodze na opuszczenie maszyny. Kilka dni później w rejonie wyspy pojawiły się argentyńs­ kie okręty, lecz dowodzący posterunkiem podoficer odmówił podjęcia jakichkolwiek rozmów z przysłanym parlamentariuszem. W zaistniałej sytuacji Snipe został wysłany z powrotem ku Deception Island. 25 lutego okręt osiągnął wyspę, jednakże z uwagi na pogarszającą się pogodę odszedł ku Hope Bay. Brytyjczycy zaobserwowali przy tym wzmożoną aktywność sił argentyńskich — wykryto 3 samoloty, maszynę transportową i dwa bombowce typu Lincoln oraz transporto­ wiec Bahia Aguirre (wyposażony w lądowisko dla śmigłow­ ca) płynący w kierunku Deception. Jednocześnie raporty wywiadu mówiły o możliwości argentyńskiego ataku na wyspę. Snipe powrócił więc ku Deception i mimo złej pogody wyokrętował pozostałych Royal Marines. Dowódca okrętu i dowódca piechoty morskiej zostali upoważnieni do użycia siły w przypadku podjęcia prób wyparcia ich z wyspy. Stan napięcia utrzymał się do połowy marca. Po chwilowym uspokojeniu sytuacji, gdy Brytyjczycy zredukowali swoją obecność militarną na południowym

Atlantyku do fregaty Nereide, narodził się problem Dundee Island leżącej na południe od Hope Bay. I tym razem obecność okrętu w rejonie spornej wyspy wystar­ czyła, by udaremnić próby jej obsadzenia. Epizody te zostały dokładnie omówione, gdyż to prawdopodobnie wtedy w Londynie zaczęło kształtować się przeświad­ czenia, że możliwe jest utrzymanie posiadłości na połu­ dniowym Atlantyku bez konieczności ponoszenia poważ­ niejszych wydatków na ich obronę. W 1957 r. Argentyńczycy rozszerzyli swój „sektor antarktyczny” o Ziemię Ognistą, tworząc w ten sposób Narodowe Terytorium Ziemi Ognistej. Było to posunięcie propagandowe ukierunkowane na „stworzenie więzi” mię­ dzy obszarami, do których wysuwano pretensje, a Argentyną kontynentalną. Po II wojnie światowej sprawa przynależności Falklan­ dów stawała kilkakrotnie z inicjatywy argentyńskiej na forum ONZ (1946, 1964, 1972). Decyzje podejmowane na forum Zgromadzenia Ogólnego nie satysfakcjonowały jednak Buenos Aires. Rezolucja 2065 z 18 listopada 1965 r. wskazywała na konieczność pokojowego uregulowania sporu w duchu rezolucji 1514 o dekolonizacji. Podkreślano równocześnie, że ewentualne zmiany w statusie wysp nie mogą wystawiać na szwank interesu miejscowej ludności. W 1965 r. strony sporu podjęły rozmowy dwustronne. Ich efekty były bardzo ograniczone. Po kilku latach, w 1971 r. podpisano w Buenos Aires deklarację zakładającą urucho­ mienie stałej komunikacji lotniczej między wyspami a Ar­ gentyną oraz łączności radiotelefonicznej, zwiększenie wymiany handlowej, a także utworzenie systemu stypen­ diów dla nauczycieli języka hiszpańskiego, podejmujących pracę na Falklandach. W kwestii zasadniczej, dotyczącej przynależności państwowej archipelagów, nie nastąpiło zbliżenie stanowisk. W takiej sytuacji Zgromadzenie Ogólne — w rezolucji z 14 grudnia 1973 r. — dało wyraz swemu

zaniepokojeniu oraz zarekomendowało stronom wznowie­ nie „konstruktywnego dialogu”. Połowa lat siedemdziesiątych była okresem znaczącego wzrostu napięcia wokół Falklandów. W lutym 1976 r. cywilny statek badawczy Shackleton został ostrzelany przez argentyński niszczyciel. Incydent ten spowodował czasowe zawieszenie działalności okrętu patrolu lodowego Enduran­ ce. Premier Callaghan żądał wówczas, aby symbolicznie uzbrojony patrolowiec został zastąpiony przez jednostkę o większym potencjale bojowym. Callaghan zażądał rów­ nież od resortu obrony przygotowania raportu dotyczącego możliwości obrony Falklandów. Sporządzony dokument (tak zwany raport Shackeltona) koncentrował się na trud­ nościach związanych z utrzymaniem większych sił na wyspach i olbrzymich kosztach tego przedsięwzięcia. Podkreślano w nim jednocześnie, że rozbudowa infrastruk­ tury obronnej, na przykład rozbudowa lotniska w Port Stanley, wywołać może natychmiastową reakcję zbrojną Argentyny. Autorzy dokumentu podkreślali jednocześnie, że w przypadku zajęcia wysp przez Argentynę, jedyną możliwością ich zbrojnego odzyskania będzie operacja desantowa prowadzona w odległości kilkunastu tysięcy kilometrów od metropolii. W grudniu 1976 r. śmigłowce z Endurance wykryły siły argentyńskie w Southern Thule, na wyspach Sandwich Południowy. Rząd brytyjski zaprotestował przeciwko temu, ale nie zdecydował się na działania przy użyciu siły, mimo że Royal Navy sformowała specjalną grupę operacyjną złożoną z krążownika Tiger, wielozadaniowego atomowego okrętu podwodnego Churchill oraz 5 niszczycieli i fregat. Ostatecznie drogą negocjacji zdołano skłonić Argentyń­ czyków do rezygnacji z ponownego obsadzania Southern Thule w następnym sezonie (na zimę stację ewakuowano). Fakt ten został jednak zatajony przed Izbą Gmin. Jesienią tego roku poziom napięcia ponownie wzrósł, gdy siły

argentyńskie podjęły akcję sprawdzania licencji połowo­ wych na wodach falklandzkich, choć do ich wydawania uprawniona była, zdaniem Londynu, lokalna administracja brytyjska w Port Stanley. Argentyńczycy nie honorowali jednak licencji falklandzkich, w wyniku czego doszło do ostrzelania i zatrzymania dwóch trawlerów bandery buł­ garskiej i radzieckiej jednostki rybackiej. Sytuacja zdawała się zbliżać do granic konfrontacji zbrojnej. Brytyjski połączony komitet wywiadów rozpoczął intensywną pracę ukierunkowaną na pozyskanie maksimum informacji o za­ miarach argentyńskich, zaś sztaby wojskowe podjęły proces planistyczny w celu opracowania rozmaitych wa­ riantów działań militarnych. Tym razem jednak napięcie wygasło samoistnie. W owym okresie Argentyna odniosła poważny sukces na arenie międzynarodowej. W styczniu 1976 r. roszczenia Buenos Aires poparła Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ. Przybrało to ostatecznie kształt rezolucji Zgromadze­ nia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z 26 kwietnia 1982 r. Stwierdzano w niej, że Argentyna ma pełne i niezbywalne prawo do zwierzchnictwa nad Malwinami jako sukcesor i spadkobierca hiszpańskiego wicekrólestwa La Platy. Tytuł prawny Hiszpanii do archipelagu został uzyskany od Francji na mocy traktatu z 1766 r. Wycofanie się Hiszpanii z Malwin w 1811 r. miało świadczyć o ich porzuceniu i pozostawieniu jako ziemi niczyjej (res nullius). Nastąpiło to w czasie, kiedy Hiszpania traciła swe kolonie. Brytyjczykom zarzucano, że zajęcie przez nich wysp w 1833 r. nie było działaniem w dobrej wierze, jak w przypadku Argentyny dziesięć lat wcześniej. Imperium brytyjskie zdołało długo utrzymać wyspy, mimo protestów Argentyny i uzyskało tytuł do ich stałego posiadania. Hiszpania zaś, nie wyrażając sprzeciwu wobec zajęcia Falklandów, dała Brytyjczykom prawo do ich włączenia do swych kolonii.

W 1977 r. rozmowy dwustronne zostały wznowione, lecz już rok później doszło do ich załamania na skutek pojawienia się pogłosek o odkryciu bogatych złóż ropy naftowej w obrębie akwenów przylegających do wysp. Przez cały czas trwała przy tym „wojna drobnych gestów” polegająca przykładowo na nadaniu wyspiarzom argentyń­ skiego obywatelstwa, odmiennym zaznaczaniu przynależ­ ności państwowej wysp w wydawnictwach kartograficznych itp. Spór o Falklandy nie stanowił przy tym przeszkody dla rozszerzania brytyjsko-argentyńskiej współpracy gospodar­ czej. Dotyczyła ona również dziedziny tak zależnej od uwarunkowań politycznych, jak dostawy broni i uzbrojenia oraz rozmaitych usług w sektorze obronnym. Przykładowo: Wielka Brytania sprzedała Argentynie dwa nowoczesne niszczyciele typu 42 (jeden z nich wyposażany w stoczni argentyńskiej stał się obiektem ataku terrorystycznego, co znacznie opóźniło termin jego wejścia do służby), a firmy brytyjskie uczestniczyły w programie modernizacji argen­ tyńskich samolotów typu A-4 Skyhawk. Ostateczny kształt polityki wojskowej wobec Argentyny sprecyzowano na trzech posiedzeniach Komitetu Obrony i Polityki Morskiej w grudniu 1977 r. Premier Callaghan zajął wówczas stanowisko, że obecność sił marynarki wojennej jest na wodach oblewających Falklandy niezbędna, w związku z czym postulował skierowanie na południowy Atlantyk atomowego, wielozadaniowego okrętu podwod­ nego. Zamysł ten wiązał się jednak z koniecznością wydzielenia do działań na tym akwenie co najmniej dwóch fregat odpowiedzialnych za retranslację łączności między stanowiskiem dowodzenia pod Londynem a okrętem pod­ wodnym. Wojskowi stwierdzali, że nie jest pożądane utrzymywanie obu fregat w bezpośredniej bliskości Wysp Falklandzkich i powinny one operować na otwartym oceanie, około 1000 mil morskich na północ od archipelagu. Za możliwe uznano utrzymywanie jednego okrętu na

morzu przez miesiąc. Okręt podwodny miał w tym czasie skrycie operować w bezpośredniej bliskości Falklandów. Zdaniem szefostwa admiralicji tak skonfigurowane siły byłyby zdolne do elastycznego reagowania na zaistniałą sytuację. Ponadto ustalono, że w razie konieczności zostanie ustanowiona tak zwana morska strefa identyfikacyjna, rozciągająca się 50 mil wokół wysp, wewnątrz której argentyńskie okręty miałyby każdorazowo deklarować powód swego przebywania. Pytanie zadawać miała pat­ rolowa jednostka nawodna lub stacja brzegowa, zaś w przy­ padku uchylania się od odpowiedzi lub podjęcia kroków nieprzyjacielskich intruz miał być atakowany przez działa­ jący w warunkach całkowitego zaskoczenia brytyjski okręt podwodny. W skład grupy wydzielonej do działań na południowym Atlantyku wszedł atomowy wielozadaniowy okręt podwodny Dreadnought oraz fregaty Alcarity i Phebe. Na podstawie dostępnych materiałów brytyjskich można stwierdzić, że fregaty rzeczywiście zostały rozmieszczone 1000 mil na północ od Falklandów, lecz brak wiarygodnych danych dotyczących ewentualnych działań atomowych wielozadaniowych okrętów podwodnych. PRZEDMIOT SPORU — FALKLANDY, GEORGIA POŁUDNIOWA, SANDWICH POŁUDNIOWY

Wyspy Falklandzkie (ang. Falkland Island, hiszp. Islas Malvinas) to archipelag na południowym Atlantyku, roz­ ciągający się między 51 a 53° (w przybliżeniu odpowiada to równoleżnikowemu położeniu Londynu na półkuli pół­ nocnej) szerokości geograficznej południowej oraz 57 i 62° długości geograficznej zachodniej złożony z dwóch dużych wysp noszących nazwy Falkland Wschodni (ang. East Falkland, hiszp. Gran Malvina) i Falkland Zachodni (ang. West Falkland, hiszp. Soledad) oraz około 700 mniejszych

wysp, o łącznej powierzchni 12 173 km2 (według danych lokalnej administracji, w publikacjach polskich występują w tej mierze bardzo poważne rozbieżności — największa wymieniana wartość wynosi 16 835 km2, najmniejsza to 12 073 km2). Największa odległość ze stolicy archipelagu Port Stanley do skrajnych zachodnich wysepek (wyspa New Island) Falklandów wynosi 238 km. Dwie duże wyspy stanowią około 98 proc. całości powierzchni archipelagu. Falkland Wschodni ma około 100 km długo­ ści i od 30 do 60 km szerokości, długość Falklandu Zachodniego wynosi około 120 km, a szerokość waha się od 10 do 60 km. Największe wyspy oddzielone są od siebie Cieśniną Falklandzką (ang. Falkland Sound, dłu­ gość około 100 km, szerokość 5 do 25 km). Skrajne wysepki archipelagu leżą w odległości około 483 km od wybrzeży Argentyny, Wyspa Zachodnia w odległości około 550 km. W 1982 r. ludność archipelagu liczyła około 1950 osób, głównie potomków szkockich kolonistów (zwanych Kelperami). Podkreślić należy, że populacja Falklandów sukcesywnie spadała. W 1931 r. na wyspach mieszkały 2392 osoby, w 1961 r. 2000 osób. Tendencję spadkową udało się powstrzymać, według danych z 1998 r. wyspy zamieszkiwało 2221 osób. Największą miejscowością Falklandów jest leżący na Wyspie Wschodniej Port Stanley będący stolicą archipelagu (około 1300 mieszkańców w 1982 r., 1636 w 1998 r.). Pozostali mieszkańcy żyją w samotnych farmach (określanych przez miejscowych jako „camp”). W kilku przypadkach farmy połączyły się, tworząc osady. Są to: Douglas, Port Louis, Fitzroy, Goose Green, Port Darwin, North Arm, Walker Creek, Bluff Cove, Port San Carlos, Jonsons Harbour, Port Salvador na Wyspie Wschodniej oraz: Port Howard, Port Stephens, Fox Bay, Spring Point, Roy Cove, Dunnose Head i Port Saunders na Wyspie Zachodniej.

Farmy i osady połączone są drogami grantowymi, a róg bitych jest na wyspach zaledwie kilka kilometrów. Językiem urzędowym jest angielski, środkiem płatniczym funt brytyj­ ski. Podstawą wyspiarskiej gospodarki jest hodowla owiec. W 1983 r. ich pogłowie wynosiło 669 000 sztuk, hodowane jest ponadto bydło (8000 sztuk) i konie (2300 sztuk). Wyspiarze uprawiają dla własnych potrzeb niewielkie ilości warzyw, owoców, ziemniaków i zbóż. Prowadzone są połowy ryb, wielorybów i kałamarnic, poluje się na foki. Dla lokalnych potrzeb są eksploatowane złoża torfu. Stosun­ kowo dobrze rozwinięty jest przemysł tłuszczowy (chłodnie, wytwórnie konserw). Podstawowe artykuły eksportowe to baranina, wełna i owcze skóry, przetwory rybne, focze futra i tłuszcz ssaków morskich. Podstawowymi organiz­ mami gospodarczymi były więc owcze farmy. W momencie rozpoczęcia wojny przeciętna farma miała około 250 000 akrów powierzchni (około 100 000 hektarów, 5 akrów uważane jest za niezbędne do wykarmienia jednej owcy). Właściciel zatrudniał do 20 pracowników (w tym często nauczyciela w pełnym wymiarze godzin). Robotnicy rolni zarabiali 5000-7000 USD rocznie, ale nie płacili właś­ cicielowi za mieszkanie, mięso i mleko. Rocznie farma produkowała około 150-160 ton wełny. Pod względem politycznym Falklandy w 1982 r. były kolonią korony brytyjskiej (i pozostają nią nadal, są poza tym terytorium stowarzyszonym z Unią Europejską). Wła­ dzę wykonawczą sprawował gubernator przy pomocy liczącej sześciu członków Rady Wykonawczej. Władza ustawodawcza należała do jedenastoosobowej Rady Usta­ wodawczej, której przewodniczył gubernator. Szczególnym tworem politycznym była tak zwana Dependencja1 Falklan­ dów obejmująca wyspy Georgia Południowa i Sandwich 1 Dependencja — zależność, zawisłość; kraj, państwo, miasto, majątek, instytucja itp., podległe drugiemu miastu, państwu itp. Por. Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1986, s. 160.

Południowy. Obecnie na wyspach obowiązuje konstytucja z 1985 r. Zgodnie z jej postanowieniami spośród mieszkań­ ców wyłania się drogą głosowania bezpośredniego ośmiu deputowanych do Rady Ustawodawczej. Spośród siebie wyłaniają oni trzech członów Rady Wykonawczej. Oprócz nich w jej skład wchodzą z urzędu: szef komitetu wykonaw­ czego i sekretarz finansowy. Prawo głosu w trakcie posie­ dzeń rady ma ponadto dowódca garnizonu falklandzkiego i królewski prokurator. Posiedzenia Rady Wykonawczej odbywają się raz w miesiącu. Radę Ustawodawczą tworzy wymienionych już ośmiu deputowanych pochodzących z wyborów powszechnych, dwóch członków mianowanych (analogicznie jak w przypadku Rady Ustawodawczej), zaś prawem głosu dysponują dodatkowo dowódca garnizonu i prokurator królewski. Przewodniczącym Rady jest guber­ nator. Rada Ustawodawcza zbiera się w zależności od potrzeb, nie rzadziej jednak niż cztery razy w roku. Mimo że sprawy obronne i zagraniczne archipelagu pozostają w kompetencjach rządu brytyjskiego, Falklandy mają własną (podległą administracji lokalnej) morską formację policyjną przeznaczoną do ochrony łowisk. Oprócz tego na wyspach stacjonuje silny garnizon brytyjski, zaś po wyzwoleniu Falklandów w Mount Pleasant na Falklandzie Wschodnim zbudowano nowoczesne lotnisko wojskowe zdolne do obsługi samolotów odrzutowych podstawowych klas (w tym przyjmowania ciężkich samo­ lotów transportowych). Powierzchnia wysp jest pagórkowata, z licznymi wypiętrzeniami. Najwyższe wzniesienia na Wyspie Wschodniej to pasmo wzgórz na zachód od Port Stanley (Mount Estancia, Mount Kent — 458 m n.p.m., Mount Challenger) oraz samotny Mount Usbom sięgający 705 m n.p.m., zaś na Wyspie Zachodniej Mount Adam o wysokości 700 m n.p.m. Falklandy są praktycznie pozbawione drzew, jedynie lokalnie występują kępy niskich, karłowatych zarośli.

Naturalne pokrycie terenu to łąki przechodzące we wrzosowiska. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu są torfowiska, piargi, liczne strumienie oraz tak zwane kamienne rzeki, czyli trudne do przebycia osypiska otoczaków. Szerokość owych „kamiennych rzek” dochodzi do 400 m. Linia brzegowa wysp jest niezwykle uroz­ maicona. Zatoki wrzynają się głęboko w ląd, przykładowo północna i południowa część Falklandu Wschodniego (tak zwana Lafonia) połączone są przesmykiem między zatoka­ mi o szerokości zaledwie 2-2,5 km. Brzegi są uroz­ maicone, od płaskich, lecz kamienistych i pociętych ujściami licznych strumieni, po klifowe. Wody okalające Falklandy są względnie płytkie, głębokości między kon­ tynentem a archipelagiem nie przekraczają na ogół 200 m, lokalnie jedynie rosnąc do 1000 m. Warunki klimatyczne Falklandów są determinowane zimnym powierzchniowym prądem z Antarktydy, znacznie chłodniejszym niż prąd podbiegunowy na półkuli pół­ nocnej. Klimat charakteryzuje się małą roczną rozpiętością temperatur. Maksymalna zanotowana temperatura stycznia wynosi 21,5°C, zaś średnia temperatura lipca — 5°C. Roczny opad na Falklandach wynosi 625 mm i nieco przewyższa wieloletnią średnią Polski (600 mm). Opady śniegu i śniegu z deszczem zdarzają się przez 8-9 miesięcy w roku. Szczególnie dokuczliwe są silne chłodne wiatry o zmiennych kierunkach. Na Falklandach nie ma rodzimych zwierząt lądowych, lecz występuje tu wielkie bogactwo ssaków i ptaków morskich żyjących w naturalnym środowisku. W porównaniu z akwenami leżącymi bardziej na południe, wody oblewające Falklandy są spokojniejsze, gdyż bariera Andów oddziela je od ruchów mas powietrza znad Pacyfiku. Dominują tu wiatry zawierające się między kierunkami: południowo-zachodnim a północno-zachodnim. Powszechne są gwałtowne szkwały. W lutym wiatry o sile przekraczającej

7 stopni w skali Beauforta notowane są w 10 proc. obserwacji na północ od wysp i w 20 proc. na południe od nich, w lipcu wartości te wynoszą odpowiednio 15 proc. na północny zachód od wysp i 30 proc. na pozostałych akwenach. Leżą zatem Falklandy w strefie, gdzie „ryczące czterdziestki” zastąpione zostały przez „wyjące pięćdziesiątki”. W rejonie Falklandów pływy praktycznie nie występują. W rejonach przybrzeżnych zauważalne zmiany poziomu wody wynikać mogą z warunków wiatrowych. Między Falklandami a wybrzeżem kontynentu płynie ku La Placie prąd morski zwany Prądem Falklandzkim. Stanowi on północne odgałęzienie wielkiego Południowego Prądu Oce­ anicznego. Jego prędkość jest największa w połowie odległości między wyspami a kontynentem, gdzie wynosi około 0,5 węzła. Prąd niesie chłodniejszą wodę z rejonów antarktycznych, co komplikuje warunki hydrologiczne w rejonie i ułatwia działania okrętów podwodnych. Temperatura wody na powierzchni waha się w lutym od 9oC na południe od wysp, do 11°C na północ od archipelagu, w lipcu obie wartości obniżają się odpowiednio do 4°C oraz 5-6°C. Wyspy przez cały rok znajdują się w rejonie zagrożonym górami lodowymi. Georgia Południowa (ang. South Georgia, hiszp. Isla San Pedro) to wyspa leżąca około 1500 km na południowy wschód od Falklandów (32° długości zachodniej, 54° szerokości południowej). Za jej odkrywcę uważa się Jamesa Cooka (1775 r.), choć wcześniej docierali do niej Europej­ czycy. Na początku XX w. była wielkim ośrodkiem wielorybnictwa i połowu fok, lecz do grudnia 1965 r. wszystkie firmy łowcze zaprzestały działalności. Jej powie­ rzchnia wynosi 4092 km2, długość około 180 km, szerokość waha się od 10 do 35 km. Georgia jest górzysta (najwyższe wzniesienie Mt. Paget ma 2934 m n.p.m., ponadto dwanaś­ cie szczytów o wysokości powyżej 2000 m), a jej wnętrze pokrywają lodowce. Klimat wyspy charakteryzują trzy

słowa: zimno, wilgoć i wiatr. Stacja pogodowa pracująca w King Edward Point w latach 1905-1982 zanotowała temperatury od -19°C do +24°C, przy średniej temperaturze 7°C. Średni roczny opad śniegu przekracza 1 m. Na północnym brzegu leżą dwa opuszczone osiedla wielorybnicze: Grytviken nad Zatoką Cumberland i Leith nad Zatoką Stomness. Wyspa nie ma stałych mieszkańców (przebywają na niej naukowcy i żołnierze brytyjskiego garnizonu). W skład Dependencji Falklandów wchodzą ponadto wyspy Sandwich Południowy. Jest to pozbawiony stałych mieszkańców archipelag o długości 400 km, złożony z 12 niewielkich wysp (Thule, Cook, Bellingshausen, Bristol, Mountagi, Sängers, Vindication, Candlemas, Visoki, Zavodski, Protector Shoal, Leskov), leżący około 2300 km na południowy wschód od Falklandów (25° długości za­ chodniej, 58° szerokości południowej). Łączna powierzchnia wysp to 337 km2. Sandwich Południowy, podobnie jak Georgia, leży w strefie klimatu subantarktycznego. Około 80 proc. powierzchni archipelagu pokrywają lodowce. Głębokości morza w ich pobliżu sięgają 2600 m. FALKLANDY — UWARUNKOWANIA GEOPOLITYCZNE

Falklandy mimo swego peryferyjnego położenia mają potencjalnie duże znaczenie strategiczne. Leżą na podej­ ściach do Cieśniny Drake’a, która rozciąga się między południowym krańcem Ameryki Południowej (Wyspami Ziemi Ognistej) a antarktycznym archipelagiem Szetlandów Południowych. Przy szerokości rzędu 900 do 950 km i maksymalnej głębokość 5248 m stanowi ona jedyne dogodne dla żeglugi naturalne połączenie między Atlan­ tykiem a Pacyfikiem. Aspekt ten zarówno w czasie wojny falklandzkiej, jak i obecnie miał jednak większe znaczenie dla Amerykanów, niż stron walczących o sporny archipelag. Jest to następstwem tego, że Kanał Panamski, jak każda

arteria żeglugowa tego rodzaju, jest stosunkowo łatwy do zablokowania, na przykład w wyniku nieprzyjacielskiego ataku, czy — co we współczesnym świecie jest chyba bardziej prawdopodobne — akcji terrorystycznej. Wniosek ten potwierdza zamknięcie dla żeglugi Kanału Sueskiego w latach 1967-1975 oraz wiązana z Libią próba zamino­ wania Zatoki Sueskiej w roku 1984. W przypadku Kanału Panamskiego podatność na uszkodzenia jest jeszcze więk­ sza, gdyż jest on kanałem śluzowym. Statki mogą pokonać różnicę poziomów między oceanami tylko dzięki skom­ plikowanym instalacjom hydrotechnicznym. Odbudowa uszkodzonej lub zniszczonej śluzy trwa zaś znacznie dłużej, niż podniesienie zatopionego na kanale statku czy wytrałowanie postawionych na podejściach do niego min. Uzależnienie drożności Kanału Panamskiego od systemu śluz usiłowali w latach II wojny światowej wykorzystać Japończycy, planując zniszczenie ich zaskakującym atakiem z powietrza (samoloty miały być dostarczone w rejon działań przez specjalnie w tym celu skonstruowane i zbu­ dowane okręty podwodne). Również Cieśnina Magellana nie może być uważana za pewne połączenie transoceaniczne. Podobnie jak arterię panamską, można ją względnie łatwo zablokować, a ponadto wciśnięta jest ona między Chile i Argentynę, państwa wysuwające wzajemne roszczenia terytorialne do obszarów leżących w jej strefie (spór o wyspy na Kanale Beagle został co prawda wygaszony, w mediacji uczestniczyła m.in. Stolica Apostolska, lecz nie można wykluczyć poja­ wienia się z obu stron nowych roszczeń). Szlak wytyczony przez Magellana ma oprócz tego opinię niebezpiecznego i bardzo trudnego z nawigacyjnego punktu widzenia. Poza tym Cieśnina Drake’a, z uwagi na swoją szerokość, stanowi część morza pełnego. Żadne państwo nie może rościć sobie prawa do objęcia jej swoją jurysdykcją, co czyni swobodę żeglugi niezależną od konfiguracji politycznych w państ­

wach przyległych. W sytuacji ekstremalnej łatwo dostępna droga między oceanami mogłaby prowadzić zatem jedynie przez Cieśninę Drake’a. Falklandy są jedynymi, nienależącymi do Argentyny lub Chile, wyspami leżącymi w rejonie Cieśniny Drake’a, na których można rozmieścić duże instalacje wojskowe. Nowa Georgia Południowa i Sandwich Południowy są położone zbyt daleko na południowy wschód, a poza tym ich ewentualne wykorzystanie wojskowe byłoby uzależnione w poważnym stopniu od bardzo trudnych warunków klima­ tycznych, charakteryzujących się m.in. dużą dynamiką zmian pogody. Wyspy leżące na południe od Falklandów — Szetlandy Południowe — wchodzą w skład Antarktydy. Ewentualna działalność wojskowa w tym rejonie oprócz przeszkód wynikających z warunków naturalnych napot­ kałaby na poważne bariery natury prawnomiędzynarodowej. W 1959 r. zawarto bowiem w Waszyngtonie Traktat Antarktyki uznający całe jej terytorium za obszar między­ narodowy, neutralny i zdemilitaryzowany, na którym za­ broniona jest całkowicie wszelka działalność wojskowa, próby z bronią jądrową i innymi rodzajami broni. Na zachodnich podejściach do Cieśniny Drake’a nie ma zaś wysp i archipelagów, których opanowanie mogłoby zagrozić wolności żeglugi. Aż do Nowej Zelandii ocean jest prak­ tycznie pusty. Do czasu wybuchu wojny falklandzkiej najpoważniej­ szym czynnikiem konfliktogennym w regionie był an­ tagonizm między Chile i Argentyną. Jego przedmiotem były trzy wysepki leżące na Kanale Beagle (wschodni wylot Cieśniny Magellana) noszące nazwy: Piston, Lennox i Nueva oraz przebieg granicy na obszarze Ziemi Ognistej (Tierra del Fuego). Zauważyć należy, że linie graniczne między oboma krajami wyznaczono jeszcze w roku 1856, ale nigdy nie wytyczono ich w terenie. Kiedy na przełomie XIX i XX w. obszar ten nabrał — za sprawą polowań na

lwy morskie i foki oraz tak zwanej malej gorączki złota — znaczenia gospodarczego, oba państwa zaczęły wysu­ wać coraz to nowe roszczenia. Temperatura sporu wzrosła zwłaszcza po roku 1952, kiedy to Argentyńczycy zinten­ syfikowali ekspansję w Antarktyce oraz proklamowali utworzenie Narodowego Terytorium Ziemi Ognistej (1957). W ślad za tym poszła rozbudowa osady Ushuaia na Ziemi Ognistej, na co Chile odpowiedziało zwięk­ szonym osadnictwem w rejonie Puerto Wiliams i Puerto Navarino, leżących na Wyspie Navarino, po przeciwległej — w stosunku do Ushuaia — stronie Kanału Beagle. Doszło wówczas do wielu incydentów między siłami zbrojnymi obu stron. Najpoważniejszy rozegrał się w roku 1958, kiedy grupa 80 żołnierzy argentyńskich zniszczyła chilijski nadajnik radiowy na wyspie Snipe. Pewne od­ prężenie przyniosła deklaracja z Ayacucho, na mocy której w roku 1973 strony oddały sporne sprawy pod arbitraż brytyjski. W 1977 r. występująca w roli arbitra królowa Elżbieta II, wspierana przez autorytety prawa międzynarodowego, przyznała wyspy na Kanale Beagle Chile. Rozmowy dwustronne ukierunkowane na przekazanie Argentynie choćby jednej ze spornych wysepek zakończyły się fias­ kiem. Argentyńczycy poczuli się „odcięci od Antarktyki” i rozpoczęli przygotowania do zbrojnego wsparcia swych roszczeń. Na początku jesieni 1977 r. Argentyna wydatnie wzmoc­ niła oddziały stacjonujące na Ziemi Ognistej, na co Chile odpowiedziało wzmocnieniem do 3000 żołnierzy stac­ jonujących tam jednostek obrony wybrzeża. Na południe skierowano ponadto silny zespół okrętów dowodzony przez wiceadmirała Raula Lopeza (krążowniki Latorre, Captain Pratt, O’Higgins oraz kilkanaście fregat, niszczycieli i mniejszych jednostek). Jego baza manewrowa znajdowała się w Kanale O’Briena, około 100 mil morskich na północ

od przylądka Horn. Strona argentyńska rozbudowała swoje siły na Ziemi Ognistej do około 12 000 żołnierzy, wspartych przez, około 120 samolotów. Sytuacja na krańcu Ameryki Południowej stanowiła poważne zagrożenie dla pokoju na całym kontynencie. W przypadku konfliktu z Argentyną Chile narażone było bowiem na uderzenie z północy, gdzie Peru i Boliwia mogły podjąć próbę odzyskania terenów utraconych podczas tak zwanej wojny o saletrę (1879-1884). Z kolei przeciwko Argentynie zapewne wystąpiłaby Brazylia dążąca do unie­ możliwienia nadmiernego wzmocnienia sąsiada z południa. Obszarem starcia między siłami zbrojnymi obu krajów stałby się zapewne Urugwaj. Na początku grudnia na południe skierował się zespół Okrętów argentyńskich złożony z lotniskowca 25 de Mayo, krążownika General Belgrano, okrętów osłony oraz kilku jednostek desantowych, na pokładach których znajdował się 4. batalion piechoty morskiej przewidziany do lądowania nu spornych wyspach. W dniach 20-21 grudnia oba zespoły (Chilijczycy otrzymali przy tym wzmocnienie w postaci dwóch okrętów podwodnych) manewrowały w swoim bezpośrednim zasięgu. Wojna wisiała na włosku. Jedna z brazylijskich kolumn zmechanizowanych wdarła się nawet na 40 km w głąb terytorium Urugwaju. 21 grudnia dowództwo chilijskie otrzymało informację od brazylijskiego wywiadu, że następnego dnia Argentyń­ czycy rozpoczną lądowanie na wyspach. Uniemożliwiło to jednak załamanie pogody. Huraganowy wiatr i sztormowe fale uczyniły desant morski niemożliwe. Wtedy to do chilijskiego przywódcy generała Pinocheta i prezydenta Argentyny generała Videli zadzwonił Jan Paweł II. Papież już wcześniej skierował do Ameryki Południowej swego emisariusza, ale w obliczu eskalacji kryzysu postanowił działać samodzielnie. Pinochet, dążąc do uniknięcia wojny, natychmiast przyjął papieską propozycję dobrych usług.

Videla się wahał. Wydaje się, że ostatecznie zadecydowała pogoda, a konkretnie fakt wycofania do bazy, ze względu na pogarszające się warunki, argentyńskiego lotniskowca. Dopiero wówczas prezydent wydał rozkaz odwołujący operację na Ziemi Ognistej. 9 styczna 1979 r. podpisano, przy pośrednictwie dyp­ lomacji watykańskiej, Akt z Montevideo, przywracający status quo sprzed kryzysu. W styczniu 1983 r., już po upadku junty, nowy prezydent Argentyny Raul Alfonsi wznowił proces pokojowy. 29 listopada 1984 r. w Watyka­ nie podpisany został Traktat o Przyjaźni i Pokoju ostatecznie kończący długoletni konflikt. Sporne wyspy pozostały pod jurysdykcją chilijską, ale Argentyna uzyskała swobodny dostęp do torów wodnych i łowisk. Na złagodzenie postaw stron z pewnością wpłynął fakt, że wcześniejsze doniesienia z rozpoznania geologicznego, mówiące o możliwości wy­ stępowania tam złóż ropy, okazały się nieprawdziwe. Niemniej jednak w roku 1982 Wielką Brytanię i Chile łączyła daleko idąca współpraca. Bez omówienia kulis chilijsko-argentyńskiego sporu zrozumienie tego aspektu kampanii falklandzkiej byłoby z pewnością utrudnione.

ROZDZIAŁ 2 MARSZ KU WOJNIE

BEZPOŚREDNIE I POŚREDNIE PRZYCZYNY WYBUCHU WOJNY

Problem przyczyn wybuchu wojny falklandzkiej doczekał się bardzo obfitej literatury. Większość autorów stoi na stanowisku, że zarówno bezpośrednich powodów argentyń­ skiej inwazji na Falklandy, jak i siły brytyjskiej reakcji militarnej należy poszukiwać w sytuacji wewnętrznej obu untagonistycznych państw. Argentyna w okresie powojennym była nękana per­ manentnymi kryzysami politycznymi, które w połączeniu z populistycznymi eksperymentami Perona i jego suk­ cesorów doprowadziły do załamania ekonomicznego tego zasobnego w okresie międzywojennym i dynamicznie rozwijającego się kraju. Ostatnim — przed wybuchem wojny — aktem dramatu było obalenie przez armię prze­ wodniczącego senatu sprawującego tymczasowo władzę prezydencką złożoną przez Marię Estelę (Ezabelitę) Peron. Wojskowym udało się w następstwie drakońskich oszczęd­ ności budżetowych ograniczyć inflację z około 450 proc. w roku 1976 do 120 proc. w 1982. Zapłacono za to wzrostem zadłużenia zagranicznego z 11 do 36,5 mld USD,

recesją (w 1981 r. poziom produkcji spadł o 6,1 proc.) i bezrobociem sięgającym 12 proc. ludności zawodowo czynnej. Bezpośrednie rządy generałów miały też drugą stronę. Był nią bezprzykładny terror polityczny. Machina represji uruchomiona w celu zwalczania lewackiej par­ tyzantki miejskiej, „monteneros”, pochłonęła kilkanaście tysięcy ofiar. Początek roku 1982 przyniósł zaś poważne ostrzeżenie dla wojskowej junty i stojącego na jej czele generała Leopoldo Galtieri. 30 marca w Buenos Aires wyszło na ulice kilkadziesiąt tysięcy robotników wezwanych przez liderów związkowych. Wojsko i policja rozpędziły co prawda demonstrantów (2000 osób zatrzymano), lecz wydarzenia świadczyły o postępującej konsolidacji opo­ zycji i fiasku „polityki stanu wyjątkowego”. W tej sytua­ cji junta rozpoczęła poszukiwanie czynnika, który z jed­ nej strony odwróciłby uwagę społeczeństwa od pięt­ rzących się problemów wewnętrznych, zaś z drugiej doprowadził do zjednoczenia obywateli wokół sprawują­ cej władzę ekipy. Odzyskanie spornych, symbolicznie przy tym bronionych, wysp zdawało się spełniać nakreś­ lone wyżej wymogi. Zauważyć trzeba, że z ówczesnej perspektywy argentyń­ skiej Wielka Brytania mogła być postrzegana jako kraj słaby, ustawicznie — od czasów wycofania się z Indii — „zwijający” świetne ongiś imperium, z którego na początku lat osiemdziesiątych pozostały już tylko okruchy. Podobne wnioski mogła nasunąć nie dość dokładna obserwacja brytyjskich sił zbrojnych. Pod kilkunastoletnimi rządami Partii Pracy budżet obronny ulegał ustawicznemu kurczeniu, co odbijało się bez wątpienia na liczebności i jakości armii, sił powietrznych oraz — co z argentyńskiej perspektywy najistotniejsze — floty. Po dojściu do władzy konserwatystów sytuacja uległa poprawie — przykładowo wydatki na Royal Navy realnie wzrosły o ponad 0,5 mld

GBP, lecz odrobienie wieloletnich zaniedbań w krótkim czasie nie było możliwe. Część autorów twierdzi nawet, że istotne znaczenie dla podjęcia decyzji o zbrojnym ob­ sadzeniu Falklandów miały doniesienia prasowe o plano­ wanej sprzedaży trzeciego — znajdującego się wówczas w budowie — lotniskowca typu Invincible oraz dalszej redukcji floty. Ogłoszone w 1981 r. zamierzenia przewidy­ wały zmniejszenie personelu sił morskich o 12 000 osób. W 1981 r. ze służby czynnej miały być wycofane: nisz­ czyciel London, fregaty Berwick, Brighton, Falmouth, zaopatrzeniowiec Stromnes. W roku następnym ten sam los miał spotkać: niszczyciel Norfolk, fregaty Naiad, Bacchante, Rhyl, okręt desantowy dok Intrepid, zbiornikowiec Tidepool, okręt patrolu lodowego Endurance. Na rok 1983 założono wycofanie: niszczyciela Glamorgan, fregat Achilles, Dido i Diomede, zbiornikowca Tidespring. W 1984 r. bandery miały opuścić: lotniskowiec Hermes, fregaty Lowesoft, Rothesay, Yarmouth, Plymouth oraz okręt desantowy dok Fearless. Planowano również zamknięcie stoczni marynarki (Naval Shipyard) w Chatham. W opinii argentyńskich wojskowych był to ostateczny dowód militarnej słabości Albionu i braku politycznej woli ponoszenia wydatków obronnych. Możliwość pod­ jęcia przez osłabioną Royal Navy skutecznych działań w odległości ponad 8000 mil morskich od metropolii i ponad 3500 mil morskich od najbliższej bazy etapowej, jaką mogła być Wyspa Wniebowstąpienia, wydawało się z punktu widzenia rządzących w Buenos Aires cał­ kowicie niemożliwe. W tym czasie w siłach morskich Argentyny zachodził proces odwrotny do tego w Wielkiej Brytanii. Na przykład na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych do służby wcielono dwa niszczyciele brytyjskiego typu 42, trzy fregaty francuskiego typu A 69, zaopatrzeniowiec Bahia Paraiso oraz nabyto samoloty Super Etandard wraz z rakietami przeciwokrętowymi

AM-39 Exocet. W stoczniach niemieckich zamówiono ponadto cztery klasyczne okręty podwodne typu TR 1700, zaś w kraju rozpoczęto przygotowania do budowy sześciu fregat typu Espora zaprojektowanych przez niemiecki koncern Blohm & Voss. Swoistą zachętą dla Argentyńczyków było bez wątpienia również to, że wspomniane już założenie w 1976 r. stałej placówki, określanej jako stacja naukowo-badawcza (obsadzonej jednak przez personel wojskowy) na wyspach Sandwich Południowy, nie wywołało zdecydowanej reakcji Londynu. Rząd Partii Pracy skierował wówczas co prawda na południowy Atlantyk atomowy okręt podwodny Dreadnaught oraz dwie fregaty, o czym poufnym kanałem poinformowano Argentynę. Ostatecznie skłoniło to Buenos Aires do ewakuacji personelu z Southern Tiule, co nie zmienia faktu, że Londyn przez kilka miesięcy akceptował obecność intruzów na swoim terytorium. Co ciekawe, rząd zataił na dwa lata przez Izbą Gmin informację o tym wydarzeniu, a informację o skierowaniu wówczas na południe okrętu podwodnego ujawniono dopiero w lipcu 2005 r. Krystalizację argentyńskich zamierzeń mogła też przy­ śpieszyć — prowadzona na łamach brytyjskiej prasy — dyskusja o zasadności utrzymywania na południowym Atlantyku patrolowca Endurance (rozważano nawet sprze­ daż okrętu... Argentynie), jedynej brytyjskiej jednostki stale przebywającej w tym rejonie świata i głośno ar­ tykułowany pogląd o konieczności jego odwołania w na­ stępstwie cięć w budżecie ministerstwa obrony. Istotny, choć pośredni wpływ na działania argentyńskie wywarła również ówczesna polityka amerykańska wobec Ameryki Południowej. Administracja Reagana dążyła do zacieśnienia więzi z antykomunistycznymi rządami kon­ tynentu, widząc w nich zaporę tamującą wpływy kubańskie i radzieckie. Argentyńska junta mogła więc nabrać prze­

świadczenia, że w aktualnych warunkach stosunki z drugim co do wielkości krajem kontynentu będą miały dla Waszyng­ tonu większe znaczenie niż tradycyjne „transatlantyckie” partnerstwo z Wielką Brytanią. Rządowi Wielkiej Brytanii kierowanemu przez Mar­ garet Thatcher zajęcie przez wojska argentyńskie brytyjs­ kiego terytorium stworzyło możliwość wykazania poli­ tycznej nieustępliwości oraz zdecydowanego i skutecz­ nego działania. Londyn nie był zainteresowany wybuchem wojny i nie podejmował wcześniejszych dzia­ łań ukierunkowanych na eskalację konfliktu (przykładem tego była rezygnacja z przedłużenia i poszerzenia pasa startowego w Port Stanley), lecz w sytuacji przymusowej zdecydował się na podjęcie działań zbrojnych. Z jednej strony była to manifestacja głębokiego przeobrażenia, jakie przeszła polityka brytyjska wraz z przejęciem steru rządów przez konserwatystów, z drugiej swoisty eks­ peryment z zakresu psychologii społecznej mający przy­ wrócić Brytyjczykom dumę narodową. Podkreślić należy, że rząd konserwatywny realizował w owym czasie dra­ koński program naprawczy gospodarki, któremu przeciw­ na była znaczna część ekonomistów z tytułami uniwer­ syteckimi. W 1981 r. podpisali oni nawet list otwarty, w którym domagali się od pani premier natychmias­ towego przerwania działań prowadzących — ich zdaniem — ku nieuchronnej katastrofie. Na czele gabinetu stała jednak Żelazna Dama, która nie obawiała się przeciw­ stawić własnym doradcom. W zaistniałej sytuacji moż­ liwość wykazania się nieustępliwością na arenie między­ narodowej była rządowi bardzo na rękę, zwłaszcza że wbrew opiniom rozmaitych kręgów intelektualnych twar­ dą politykę wobec Argentyny, z wojną włącznie, wspiera­ ło aż 69 proc. Brytyjczyków. W tym kontekście powszechne wśród generałów argen­ tyńskiej junty przeświadczenie o braku brytyjskiej reakcji

militarnej na zajęcie Falklandów wystawia bardzo złe świadectwo ośrodkom prognostyczno-analitycznym, per­ sonelowi placówek dyplomatycznych Republiki Argentyny działających na terenie Wielkiej Brytanii i stanowi przykład „politycznego myślenia życzeniowego”. Oprócz wymienionych przyczyn wybuchu wojny falklandzkiej — niewątpliwie najważniejszych — dopatrywać się można również innych. Mają one jednak w stosunku do przedstawionych uwarunkowań charakter wtórny i samois­ tnie nie doprowadziłyby do rozpoczęcia działań zbrojnych. W przypadku Argentyny zakończone sukcesem działania na Falklandach i trwałe inkorporowanie wysp mogło stanowić nowy atut w sporze z Chile o trzy wysepki leżące na kanale Beagle. Spór został co prawda załagodzony, lecz terytorialnego status quo nie można było nazwać „satys­ fakcjonującym strony rozwiązaniem”. Z brytyjskiego punktu widzenia ugięcie się przed argentyńską polityką faktów dokonanych stanowiłoby zachętę do podobnego potraktowania Belize (byłego Hondurasu Brytyjskiego) przez Gwatemalę roszczącą pretensje do całego jego terytorium. Pewną rolę — zarówno w działaniach brytyjs­ kich, jak i argentyńskich — odegrać mogły kwestie ekonomiczne. Jak już wspomniano wcześniej, był to okres pojawienia się informacji o bogatych złożach ropy od­ krytych w rejonie Falklandów. Przytaczano nawet wstępne szacunki zakładające możliwość wydobycia z nich około 2 min baryłek (1 baryłka = 158,987 litrów) ropy naftowej dziennie w ciągu 10 lat (do chwili obecnej nie rozpoczęto jednak zakrojonej na szerszą skalę eksploatacji, dopiero w 1995 r. administracja Falklandów wydała przepisy umożliwiające rozpoczęcie poszukiwań ropy na wodach wokół wysp). Obecnie trudno też ocenić, jaki wpływ na podejmowane w Londynie i Buenos Aires decyzje miały (jeżeli w ogóle element ten był uwzględniany) bogate łowiska rozciągające

się w rejonie Falklandów. Południowa Georgia i Sandwich Południowy, który bez wątpienia również zostałby zajęty przez Argentyńczyków w przypadku biernej postawy Zjednoczonego Królestwa, stanowią klucz do objętych roszczeniami Londynu obszarów Antarktydy. Traktat w sprawie Antarktydy z 1959 r. demilitaryzuje co prawda ten kontynent, lecz roszczenia terytorialne utrzymuje w mocy. Znajdują się tam, wstępnie co prawda roz­ poznane, lecz uznane za bogate, złoża: złota, manganu, chromu, diamentów, boksytów i uranu. Obecnie ich eksploatacja uznawana jest za nieopłacalną, lecz stan ten może się zmienić i oba zaangażowane w konflikt państwa mogły uwzględniać w swoich rachubach również ten czynnik. Oprócz wymienionych czynników Falklandy były łatwym celem. Lokalny garnizon brytyjski liczył około 40 żołnierzy (Naval Party 8901). W związku ze wzrostem napięcia międzynarodowego na początku 1982 r. wstrzymano, po przybyciu nowej tury marines, wyjazd żołnierzy ze „starej” załogi i zwiększono w ten sposób liczebność pododdziału do 98 ludzi. Oprócz tego marynarka utrzymywała na południowym Atlantyku tak zwany (wspomniany) okręt patrolu lodowego, czyli symbolicznie uzbrojony lodołamacz Endurance. Wyspy nie dysponowały lotniskiem umoż­ liwiającym przyjmowanie ciężkich samolotów transpor­ towych i maszyn bojowych, co wykluczało szybki przerzut sił wzmocnienia drogą powietrzną oraz interwencyjne wzmocnienie obrony drogą przebazowania wydzielonych jednostek ze składu sił powietrznych. INCYDENTY

Do kolejnego wzrostu napięcia na południowym Atlantyku doszło pod koniec roku 1981. Dwudziestego (według innych publikacji 15.) grudnia do Leith wszedł

lodołamacz argentyńskiej marynarki wojennej Almirantc Irizar. Dostarczył on grupę robotników oraz przedsię­ biorcę Sergio Davidoffa, który w 1979 r. nabył — po cenie złomu — od brytyjskiej firmy Christian Salvesen Ltd. wyposażenie porzuconej stacji wielorybniczej. Davidoff poinformował co prawda o zamiarze przybycia na Georgię ambasadę brytyjską w Buenos Aires, lecz nie uzyskał zgody na przeprowadzenie prac od przed­ stawiciela lokalnej administracji brytyjskiej rezydują­ cego w Grytviken. Pobyt Davidoffa na wyspie trwał jedynie kilka godzin i sprowadził się do wstępnej inwentaryzacji niszczejących urządzeń, które stanowiły ponad 30 tysięcy ton złomu. Bytność przedsiębiorcy na wyspie uznana została przez Brytyjczyków za niezgodną z prawem z co najmniej dwóch powodów: po pierwsze, nie uzyskał on zgody lokalnego urzędnika (co mogłoby jeszcze zostać przełknięte), a po drugie, przybył on na pokładzie argentyńskiego okrętu, którym był bez wąt­ pienia Almirante Irizar. Według relacji strony brytyjs­ kiej podczas kolejnej bytności w ambasadzie w Buenos Aires biznesmen został pouczony o niewłaściwości swego postępowania i zobowiązany do przestrzegania w przyszłości lokalnych przepisów. Sprawa pozornie wyglądała na zakończoną. Gabinet brytyjski rozważał jednak różne warianty postępo­ wania w przypadku powtórzenia się incydentów i prowokacji ze strony argentyńskiej. Po raz kolejny analizowano, między innymi, ewentualność skierowania na południowy Atlantyk atomowego wielozadaniowego okrętu podwodnego lub grupy złożonej z 2-3 fregat. Stwierdzono jednak, że efekt odstrasza­ nia można by osiągnąć jedynie przez długotrwałe utrzymywa­ nie w oddalonym rejonie wymienionych sił, co przy braku rozbudowanego zaplecza bazowego utrudniało realizację zabezpieczenia logistycznego ich działań i podwyższało koszty całego przedsięwzięcia.

9 marca1 1982 r. Davidoff poinformował ambasadę brytyjską w stolicy Argentyny o zamiarze skierowania na Nową Południową Georgię ekipy robotników. I tym razem robotnicy mieli być przewiezieni jednostką należącą do sił morskich Argentyny — transportowcem Bahia Buen Suceso. 19 marca transportowiec osiągnął Zatokę Stromness i wyokrętował rzekomych robotników, ignorując obowiązujące przepi­ sy brytyjskie. Termin „rzekomych” nie został użyty bez przyczyny. Licząca 41 ludzi grupa zachowywała się bowiem po zejściu na brzeg w sposób wyjątkowo prowokacyjny. Zamiast przystąpić do sortowania złomu, Argentyńczycy wznieśli maszt i oddając honorową salwę z broni ręcznej, podnieśli swoją flagę narodową (wśród ludzi Davidoffa znaleźli się komandosi ze składu Buzzo Tattico — formacji specjalnego przeznaczenia argentyńskiej marynarki wojennej, dowodzeni przez komandora podporucznika Astiza — którzy przeprowadzili rozpoznanie rejonu Leith pod kątem możliwo­ ści prowadzenia działań desantowych). Monitowany przez Londyn rząd w Buenos Aires oświadczył, że nie ponosi odpowiedzialności za działania podjęte na Południowej Georgii przez — jak to ujęto — „osoby prywatne”. W takiej sytuacji Margaret Thatcher, po konsultacjach z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, podjęła 20 marca decyzję o skierowaniu do Leith okrętu patrolowego En­ durance. Przed wyjściem na morze z Port Stanley przyjął on na pokład pluton (12 żołnierzy) piechoty morskiej z falklandzkiego garnizonu. Aby uniknąć jednak zaognienia sytuacji, co mogło nastąpić w efekcie prawdopodobnego 1 Dzień wcześniej, 8 marca, brytyjska premier Margaret Thatcher po raz pierwszy oficjalnie zapytała ministra obrony Johna Notta, ile czasu potrzebują okręty, aby mogły rozwinąć się w rejonie Wysp Falklandzkich, jeśli zajdzie taka potrzeba i które jednostki można najszybciej przerzucić w rejon archipelagu. Ministerstwo Obrony przedstawiło 12 marca wykaz okrętów wykonujących w tym czasie zadania na Karaibach i zachodnim Atlantyku oraz przedłożyło informację, że fregata ze wsparciem jednostki pomocniczej (zaopatrzeniowca) może osiągnąć wyspy w trzy tygodnie.

starcia marines z robotnikami argentyńskimi, 23 marca rozkazy dla Endurance zmieniono. Zamiast ku Leith, okręt skierował się do leżącego nad Zatoką Cumberland Grytviken. Tam 31 marca marines zeszli na ląd, a Endurance odszedł na otwarte morze. Argentyńczycy tymczasem, w nocy z 24 na 25 marca, wysadzili w Leith, z pokładu nowo przybyłego trans­ portowca Bahia Paraiso, pododdział około 50 żołnierzy piechoty morskiej, którzy stanowili wzmocnienie prze­ bywających tam już robotników. Po wykonaniu zadania jednostka natychmiast odeszła na morze, lecz w Zatoce Storomness pozostał Bahia Buen Suceso. Następnego dnia Brytyjczycy uzyskali informację, prawdopodobnie z amerykańskiego rozpoznania satelitarnego, o grupie okrętów argentyńskich zmierzających ku Południowej Georgii. Omawiający tę sprawę, gabinet ograniczył się do wycofania Endurance na północny wschód. Nie pod­ jęto żadnej decyzji o wysłaniu w najbliższym czasie sił wzmocnienia na Falklandy. Jedynym wnioskiem z dys­ kusji było stwierdzenie, że jawna obecność Royal Navy mogłaby zostać uznana przez Argentyńczyków za pro­ wokację. Jedynym pododdziałem brytyjskim na Georgii był w tym czasie pluton dowodzony przez porucznika Millsa, wysa­ dzony w Grytviken z Endurance. Licząc się z niekorzyst­ nym rozwojem wypadków, nie wykluczając wybuchu wojny, marines przeprowadzili rekonesans terenowy i zajęli dogodne pozycje u wejścia do południowego odgałęzienia Zatoki Cumberland, w rejonie określanym jako King Edward Point. Jednocześnie, aby wykazać determinację, Londyn 28 marca skierował na południowy Atlantyk wielozadaniowy atomowy okręt podwodny Spartan. Mimo że była to decyzja tajna, już następnego dnia odpowiednio spreparo­ wany przeciek do prasy uczynił z niej wiadomość publiczną.

W tym czasie Bahia Buen Sucesso opuścił Zatokę Stomness, lecz robotnicy pozostali na Georgii. Okręt podwodny brał udział w dorocznym ćwiczeniu brytyjskich sił morskich pod kryptonimem „Spring Train”, organizowanym w oparciu o bazę morską w Gibraltarze. Był on całkowicie sprawny technicznie, w pełni wyposażony i uzbrojony (przed wyjściem uzupełnił jednostkę ognia do norm wojennych, zdając na brzeg torpedy ćwiczebne i przyjmując bojowe z okrętu podwodnego Oracle). Mógł on dotrzeć w rejon Wysp Falklandzkich w ciągu 10 dni. Dwa inne wielozadaniowe okręty podwodne, które mogły być użyte na południowym Atlantyku — Splendid i Con­ queror — przebywały w tym czasie w szkockiej bazie Faslane. Admiralicja określiła ich gotowość do wyjścia na morze na 1 i 4 kwietnia. Duża część brytyjskiego establish­ mentu nadal jednak nie dostrzegała grozy sytuacji. 30 marca 1982 r. rząd brytyjski otrzymał od służb wywiadowczych informacje o wyjściu na morze zespołu argentyńskiego, w składzie którego znajdowały się jednostki desantowe (część publikacji twierdzi, że Brytyjczycy dyspo­ nowali także danymi przekazanymi przez Amerykanów, pochodzącymi z nasłuchu radioelektronicznego prowadzone­ go przez National Security Agency i z rozpoznania satelitar­ nego). Analitycy twierdzili, że należy liczyć się z możliwoś­ cią ataku na Falklandy. Podano nawet prawdopodobną datę — 2 kwietnia. Tego samego dnia, po naradzie w gronie najbliższych współpracowników, premier wezwała do swego gabinetu w parlamencie Pierwszego Lorda Morskiego, admirała sir Henry Leacha. Zapoznawszy się z sytuacją, stwierdził on, że w ciągu 48 godzin możliwe jest sformowanie zespołu zdolnego do podjęcia działań na południowym Atlantyku. Pani premier udzieliła admirałowi wszelkich niezbędnych pełnomocnictw. 30 marca Royal Navy rozpoczę­ ła więc przygotowania do wojny, która jeszcze nie wybuchła. Leachy poinformował o treści rozmowy dowódcę sił opera-

cyjnych Royal Navy, admirała Johna Fieldhouse, obser­ wującego — z pokładu niszczyciela Glamorgan — ćwi­ czenia „Spring Train”. Następnego dnia Fieldhouse we­ zwał do siebie kierującego ćwiczeniami kontradmirała Woodwarda (dowódcę 1. Flotylli Okrętów grupującej siły eskortowe, niszczyciele i fregaty) typowanego już wów­ czas na stanowisko dowódcy sił ekspedycyjnych. Obaj oficerowie przedyskutowali wstępny zarys prawdopodob­ nej kampanii na południowym Atlantyku. Następnie Wo­ odward wrócił na swój okręt flagowy (Antrim), zaś Fieldhouse do Londynu. Równocześnie Londyn podjął próbę wywarcia presji na Argentynę za pośrednictwem Stanów Zjednoczonych. Jak później ujawniono, prezydent Reagan istotnie podjął próbę rozładowania narastającego napięcia poprzez rozmowę telefoniczną ze stojącym na czele junty generałem Galtieri. Ten ostatni początkowo odmawiał podjęcia słuchawki, zaś zdecydowawszy się w końcu na ten krok, ograniczył się do zdawkowych zapewnień o swym umiłowaniu pokoju. SIŁY ZBROJNE STRON KONFLIKTU

Argentyna Wojska lądowe w 1982 r. liczyły około 175 000 żołnierzy zorganizowanych w: — pięć sztabów korpusów armijnych, — dwie brygady pancerne, — dwie brygady zmechanizowane, — pięć brygad piechoty, brygadę powietrznodesantową, — dwie brygady górskie, — brygadę szkoloną i wyekwipowaną do walki w dżun­ gli, — grupę artylerii (6 dywizjonów), — oddziały i pododdziały lotnictwa wojsk lądowych,

— oddziały i pododdziały zabezpieczenia bojowego i logistycznego. Wojska lądowe miały, m.in.: około 200 czołgów TAM produkcji krajowej, 100 austriackich czołgów (niszczycieli czołgów) SK 105 Kurasseir, 130 licencyjnych czołgów lekkich francuskiego typu AMX-13, około 600 wozów bojowych VCTP (skonstruowana na zamówienie argentyń­ skie wersja rozwojowa bwp Marder produkowana w Buenos Aires) i AMX-VCI, 300 transporterów opancerzonych BDX i M-113, 100 pancernych pojazdów rozpoznawczych (m.in. Panhard ERC 90), około 200 samochodów pancernych różnych typów (m.in. Panhard AML 90), 350 dział poło­ wy ch (holowanych i samobieżnych) kalibru 105-155 mm, 200 moździerzy 81-120-mm, kilkadziesiąt przeciwpancer­ nych i przeciwlotniczych zestawów rakietowych, około 80 śmigłowców różnych typów, 35 lekkich samolotów sztur­ mowych (tzw. przeciwpartyzanckich) IA-58A Pucara. W lotnictwie służbę pełniło około 19 500 ludzi. Siły powietrzne miały 14 dywizjonów bojowych: — dywizjon lekkich bombowców (9 samolotów Mk 62), — sześć dywizjonów myśliwsko-bombowych (68 A-4P, 28 IAI Dagger), — lekki dywizjon szturmowy (32 Macchi M.B 326 GB), — dywizjon myśliwski (21 Mirage III), — dwa dywizjony przeciwpartyzanckie (50 IA-58A Pucara), — dywizjon rozpoznania taktycznego (20 IA-35), — dwa dywizjony śmigłowców bojowych (43 śmig­ łowce). Ponadto w składzie sił powietrznych występowały trzy dywizjony transportowe i pomocnicze (53 samoloty i śmigłowce), zaś ośrodki szkolne dysponowały około 100 samolotami. W siłach morskich służbę pełniło 22 000 oficerów, podoficerów i marynarzy. Siły okrętowe bazowały w: Buenos

Aires (Darsena Norte), Rio Santiago (La Plata), Mar de Plata, Puerto Bdgrano, Ushaia, zaś lotnictwo morskie w: Rio Santiago, Puenta de India, Espora, Ezeiza. W skład floty wchodziły: — lotniskowiec Veintcinco de May o (brytyjski typ Colossus), — krążownik General Belgrano (amerykański typ Bro­ oklyn), — cztery okręty podwodne (dwa amerykańskiego typu Balao, dwa zachodnioniemieckiego typu 209/1200), — dziewięć niszczycieli (dwa brytyjskiego typu typ 42, trzy amerykańskiego typu Fletcher, trzy amerykań­ skiego typu Allen. M Sumer, jeden amerykańskiego typu Gearing FRAM II), — trzy fregaty (francuski typ A-69), — jedenaście okrętów patrolowych, — dwa kutry torpedowe (zachodnioniemiecki typ TNC), — okręt desantowy czołgów, — dwanaście kutrów desantowych, — sześć trałowców (brytyjski typ Ton), — siedem transportowców, — trzy zbiornikowce, — okręt szpitalny, — lodołamacz, — sześć jednostek ratowniczych/hydrograficznych, — czternaście holowników, — dwa żaglowce i cztery jachty szkolne. Ponadto służby techniczne marynarki miały siedem doków pływających oraz cztery dźwigi pływające. Kilka­ naście zaadaptowanych eksamerykańskich jednostek desan­ towych typu LCT było wykorzystywanych przez wojska lądowe do zaopatrywania wysuniętych garnizonów. Lotnictwo morskie miało: pięć samolotów Super Etendard (pierwsza część z zakupionych we Francji 14 maszyn), szesnaście samolotów A-4Q, osiemnaście Aer-

macchi MB-326B oraz Aermacchi MB 339 A. Zadania ZOP (zwalczania okrętów podwodnych) realizowało sześć ma­ szyn Grumman S-2E Tracker, a misje rozpoznawcze cztery Lockheed Neptune SP-2H oraz trzy Gates Learjet Sea Patrol. Marynarka miała ponadto samoloty treningowe, szkolne, łącznikowe: czternaście Embrarer EMB 326 Xavantes, jedenaście Beach T-34C, osiem Beech Super King Air 200, sześć Beech Queen Air, cztery Lockheed Elektra, trzy Fokker F-28, sześć Pilatus P-6, sześć Hawker Siddley 125-4(3). Grupę śmigłowców tworzyły cztery maszyny Sikorsky SH-3D, cztery S-61D, dwa S-61NR, jedenaście Alouette III, cztery Sea Lynx, trzy Pumy, sześć Hughes 500M. Integralną częścią argentyńskiej marynarki jest piechota morska. W 1982 r. zorganizowana była w: 1. Grupę Bojową Piechoty Morskiej (1. pułk piechoty morskiej w składzie: 3. batalion piechoty morskiej, 5. batalion piechoty morskiej), 2. Grupę Bojową Piechoty Morskiej, — 1. Brygada Piechoty Morskiej w składzie: 1. batalion piechoty morskiej, 2. batalion piechoty morskiej, — desantowa grupa rozpoznawcza, — 1. batalion artylerii polowej, — batalion moździerzy, — batalion przeciwpancerny, — batalion inżynieryjny, — batalion pojazdów amfibijnych, — batalion przeciwlotniczy, — batalion łączności, — sześć grup bezpieczeństwa piechoty morskiej. Piechota morska miała między innymi: 20 pływających transporterów opancerzonych LVTP-7 oraz piętnaście trans­ porterów opancerzonych LARC-5. Morska Straż Graniczna (Prefectrra Naval Argentyna, formacja policyjna podległa ministrowi spraw wewnętrz­ nych) miała: pięć dużych jednostek patrolowych, 18 małych

jednostek patrolowych, dziewięć kutrów patrolowych, 14 kutrów pilotowych, trzy jachty szkolne. Wielka Brytania Brytyjskie wojska lądowe liczyły w 1982 r. 177 000 żołnierzy. Na Wyspach Brytyjskich stacjonowała: — dywizja piechoty, — dziewięć samodzielnych brygad (w tym pięć skadrowanych), — oddziały i pododdziały różnych rodzajów wojsk i służb. Zasadniczym związkiem operacyjnym wojsk lądowych Wielkiej Brytanii był rozmieszczony w Republice Federal­ nej Niemiec 1. Korpus Armijny, czyli Brytyjska Armia Renu (British Army of Rhein). W jego skład wchodziły: — cztery dywizje pancerne, — brygada piechoty, — dywizja artylerii, — oddziały i pododdziały zabezpieczenia bojowego i logistycznego. Po dwa bataliony piechoty znajdowały się w Gibraltarze i na Cyprze (w brytyjskich enklawach Akoteria i Dhekelia), po jednym samodzielnym batalionie utrzymywano w Brunei i Belize. Oprócz tego brygada stacjonowała w Hongkongu. Armia brytyjska miała: 30 czołgów podstawowych Chellenger, 850 czołgów podstawowych Chieftain, 300 opan­ cerzonych pojazdów rozpoznawczych Scimitar i Scorpion, 500 jednostek artylerii kalibru powyżej 100 mm, 3000 transporterów opancerzonych Saracen, Trojan i Spartan. Lotnictwo wojsk lądowych miało ponad 300 śmigłowców różnych typów. W lotnictwie służbę pełniło 93 000 żołnierzy. Królewskie Siły Powietrzne miały:

— pięć eskadr bombowców strategicznych (48 samolo­ tów Vulcan B.2), — cztery eskadry bombowe (50 Bucaneer 52 A/B), — sześć eskadr myśliwsko-bombowych (72 Jaguar 6R1/T2), — trzy eskadry wsparcia wojsk lądowych (48 Harrier GR.3), — dziewięć eskadr myśliwskich (109 samolotów F-4 Phantom w linii i 40 w rezerwie), — pięć eskadr rozpoznawczych (eskadra na Vulcanach — 8 maszyn, dwie eskadry na Jaguarach — 24 samoloty, dwie eskadry na Canberrach — 22 samoloty), — eskadrę wczesnego wykrywania (12 Sheckelton AEW2), — cztery morskie eskadry rozpoznawcze i patrolowe (28 Nimrod), — dwie eskadry tankowania powietrznego (16 Victor), — eskadrę transportu strategicznego (11 VC-10), — cztery eskadry transportu taktycznego (45 G-130 Hercules w linii i 10 w rezerwie), — sześć eskadr śmigłowców transportowych (86 We­ ssex i Puma), — dwie eskadry ratownictwa lotniczego (9 Whirlwind, 9 Wessex, 8 Sea King), — siedem eskadr szkolnych i pomocniczych (ponad 100 samolotów i śmigłowców różnych typów). Łącznie RAF mógł wystawić około 540 samolotów bojowych i szkolno-bojowych. Personel Royal Navy liczył 68 000 żołnierzy. Banderę brytyjską podnosiły: — cztery atomowe okręty podwodne typu Resolution uzbrojone w rakiety balistyczne, — 11 atomowych wielozadaniowych okrętów podwod­ nych (pięć typu Swiftsure, dwa typu Valiant, dwa typu Churchill, jeden typu DreInouth), — 16 klasycznych okrętów podwodnych (13 typu Obe­ ron, trzy typu Porpoise),

— cztery lotniskowce (Hermes, 2 typu Invincible, z tego drugi w ostatniej fazie wyposażania — wszedł do służby 20 czerwca 1982 r. oraz Bulwark będący okrętem szkolnym przebudowanym wcześniej na tzw. Commando Carrier), — krążownik Blake, — 14 niszczycieli (jeden typu 82, sześć typu County — klasyfikowane przez część publikacji jako lekkie krążow­ niki, siedem typu Sheffield), — 56 fregat (cztery typu Broadsword, osiem typu Amazon, 26 typu Leander, trzy w służbie i trzy w rezerwie typu Tribal, dziewięć typu Rothesay, jedna typu Salisbury, jedna typu Leopard, jedna typu Whitby), — dwa okręty desantowe doki typu Fearless, — sześć transportowców desantowych typu Sir Bedivere, — dwa małe transportowce typu Ardennes, — 42 kutry desantowe rozmaitych typów, — okręt — baza śmigłowców, — 58 trałowców i niszczycieli min, — okręt patrolu lodowego, — kilkanaście jednostek patrolowych różnej wielkości, — trzy jednostki warsztatowe (w tym zdeklasowany lotniskowiec Triumph). Siłom morskim podlegała Królewska Flota Pomocnicza (Royal Fleet Auxiliary) grupująca jednostki pomocnicze. Miała ona: — pięć zbiornikowców floty, — dziewięć zbiornikowców, — osiem zaopatrzeniowców, — 16 holowników oceanicznych, — 7 zbiornikowców wody, — 40 innych jednostek roboczych. W skład marynarki wchodziła 3. Brygada Piechoty Morskiej, której organizacja przedstawiona zostanie w dal­ szej części pracy.

Podkreślić należy, że w owym czasie Wielka Brytania nie dysponowała „nadmiarem” wojsk lądowych zdolnych do tego skutecznie działać w specyficznych warunkach terenowych i klimatycznych Wysp Falklandzkich. Plany rządu brytyjskiego zakładały co prawda możliwość prowa­ dzenia akcji militarnej w oddaleniu od metropolii, w tym poza obszarem odpowiedzialności NATO, lecz zakładano, że będą one miały miejsce przede wszystkim na Środkowym Wschodzie, ewentualnie w Afryce lub w Ameryce Środ­ kowej (Belize). Scenariusz falklandzki nie był szczegółowo rozpatrywany. Poza tym swobodę dysponowania siłami zbrojnymi ograniczały zobowiązania sojusznicze wynikające z człon­ kostwa w Sojuszu Północnoatlantyckim wykluczające przy­ kładowo wycofanie większych sił ze składu stacjonującej na terenie RFN Brytyjskiej Armii Renu.

ROZDZIAŁ 3 ARGENTYŃSKA INWAZJA

Na podstawie dostępnych publikacji trudno jednoznacznie określić, kiedy rozpoczęły się prace koncepcyjno-planistyczne poprzedzające argentyńską inwazję na Falklandy, jednakże można założyć, że „opcja” zbrojna była rozpa­ trywana przez juntę już od kilku lat. Część autorów twierdzi nawet, że akcja przeciwko wyspom na kanale Beagle miała być próbą generalną do inwazji na posiadłości brytyjskie. W połowie marca wydzielone do udziału w operacji „Blue” (taki bowiem kryptonim otrzymały działania na południowym Atlantyku, na które składała się operacja „Rosario” — „wyzwolenie” Malwinów i operacja „Alfa” — zajęcie Południowej Georgii) okręty i pododdziały wojsk lądowych rozpoczęły koncentrację oraz okrętowanie stanów osobowych i sprzętu. Wybór czasu rozpoczęcia działań nie był przypadkowy. Na półkuli północnej rozpoczynała się zima. W rejonie subarktycznym oznaczało to występowanie silnych sztormów (z falami wysokości 10-12 m), częstych zadymek śnieżnych i gwałtownych opadów lodo­ watego deszczu lub deszczu ze śniegiem. Argentyńczycy mogli więc sądzić, że wobec pogarszania się warunków hydrometeorologicznych ewentualna reakcja brytyjska na­

stąpi dopiero wiosną. W okresie poprzedzającym rozpo­ częcie działań przeprowadzono tygodniowe ćwiczenia zgry­ wające sił okrętowych i wojsk lądowych w Zatoce San Roman. Przedsięwzięcia te utrzymywano w całkowitej tajemnicy. Dla przeprowadzenia operacji zajęcia Wysp Falklandzkich i Południowej Georgii kierownictwo argentyńskich sił zbrojnych powołało Dowództwo Teatru Operacyjnego Malwinów, na czele którego stanął generał dywizji Osvald J. Garcia. Do przeprowadzenia operacji zorganizowano na­ stępujące zespoły i grupy taktyczne: A. 40. Zespół Sił Lądowania (TF 40, dowódca kontr­ admirał Gualter O. Allara) przeznaczony do transportu morzem i wysadzenia na Falklandach desantu, ochrony grupy desantowej w czasie przejścia morzem i wsparcia wojsk desantu; w jego skład wchodziły: — grupa taktyczna wojsk desantu (2. batalion piechoty morskiej, pododdziały ze składu zgrupowania komandosów piechoty morskiej, grupa naprowadzania lotnictwa — łącz­ nie około 900 żołnierzy wyposażonych w broń strzelecką i moździerze oraz pływające transportery opancerzone i amfibie), — grupa transportowa (okręt desantowy dok Cabo San Antonio, lodołamacz Almirante Irizar, transportowiec lsla de los Estados), — grupa ochrony i wsparcia (niszczyciele Hercules i Santisima Trinidad, fregaty Drumond i Granville), — grupa specjalnego przeznaczenia (okręt podwodny Santa Fe wraz z zaokrętowanym pododdziałem specjalnego przeznaczenia marynarki wojennej), B 60. Zespół Sił Lądowania na Południowej Georgii (TF 60, dowódca komandor C. Trombetta) w składzie: — fregata Guerrico, — transportowiec Bahia Paraiso (ze śmigłowcem Alouette i śmigłowcem Puma),

— pluton piechoty morskiej ze składu 1. batalionu, — grupa „Alfa” (komandosi Buzzo Tactico w Leith). C. 20 Zespół Lotniskowcowy — (TF 20, dowódca kontradmirał Jose Lombardo) przeznaczony do osłony operacyjnej Zespołu Sił Lądowania, w składzie: — lotniskowiec Veintcinco de Mayo, — niszczyciele Segui, Comodoro Py, Piedro Buena, Hipolito Bouchard, — wyczarterowany zbiornikowiec Puenta Madanos, — okręt patrolowy (uzbrojony holownik oceaniczny) Alfrez Sobral. ZAJĘCIE FALKLANDÓW

Brytyjski gubernator Falklandów Rex Hunt 31 marca 1982 r. otrzymał informację o prawdopodobnej argentyńs­ kiej inwazji, która rozpocznie się w ciągu nadchodzących 48 godzin. W zaistniałej sytuacji wezwał on do Government House w Port Stanley dwóch starszych oficerów piechoty morskiej, by przedyskutować z nimi możliwe do podjęcia działania obronne. W owym czasie na wyspach stacjonował pododdział Royal Marines w sile wzmocnionego plutonu (Naval Party 8901). Jednakże w ostatnich dniach marca zamierzano przeprowa­ dzić wymianę garnizonu i w rezultacie na Falklandach znajdował się zdający służbę pododdział dowodzony przez majora Normana i przyjmujący służbę pododdział majora Notta. Łącznie liczyły one 67 żołnierzy piechoty morskiej, zaś dalszych 12 żołnierzy ze składu plutonu Notte’a (dowodzo­ nych przez porucznika Millse’a) znajdowało się na Południo­ wej Georgii. Major Norman jako oficer w dłuższym starszeńs­ twie przejął dowodzenie całością sił. Gubernator wezwał pod broń siły obrony terytorialnej Island — Volunteer Defence Force, liczące nominalnie 120 członków. Ze względu na znaczne odległości do czasu

lądowania Argentyńczyków w Port Stanley stawiło się zaledwie 23 ludzi. Było to pierwsze wezwanie ochotników pod broń od roku 1966, kiedy to na wyspach wylądował samolot porwany przez argentyńskich nacjonalistów, którzy zamierzali „wzniecić powstanie” — członkowie Defence Force otoczyli wówczas uprowadzoną maszynę i ubez­ pieczali załadunek „insurgentów” na statek, który depor­ tował ich do ojczyzny. Ponadto Norman dysponował dwoma oficerami i dziewięcioma marynarzami z załogi okrętu patrolowego Endurance. Do służby zgłosił się też ochot­ niczo Jim Airfild, kapral rezerwy Royal Marines, który po opuszczeniu służby osiedlił się na Falklandach. Wpadł on do koszar w Moody Brook, domagając się wydania broni i krzycząc, że „nie ma czegoś takiego jak eksmarines”. Inny ochotnik — Kanadyjczyk Bill Curtis (były kontroler ruchu powietrznego) otrzymał od Normana zadanie wyłą­ czenia lotniskowej radiolatarni kierunkowej w Port Stanley. Równocześnie Londyn nakazał dowódcy Endurance odejście z rejonu Wyspy Falklandzkie — Południowa Georgia — Sandwich Południowy, na północny wschód, poza strefę spodziewanej aktywności argentyńskiej marynar­ ki. Miało to uchronić okręt patrolu lodowego przed wy­ kryciem, przechwyceniem i zniszczeniem przez przeważa­ jące siły przeciwnika. Aby zabezpieczyć działanie En­ durance w warunkach prawdopodobnej utraty dotychcza­ sowych punktów bazowania, na południowy Atlantyk skierowano równocześnie jednostkę zaopatrzeniową Fort Austin. Wyszła na morze z Gibraltaru 26 marca1. 1 kwietnia Norman przystąpił do rozmieszczania swoich sił na stanowiskach bojowych. Ponieważ plan zakładał 1 Według innej wersji wydarzeń Fort Austin wyszedł na morze z zupełnie innych powodów. 26 marca resort obrony podjął jakoby decyzję o zaprzestaniu dalszego finansowania Endurance i odwołaniu okrętu patrolu lodowego do kraju. Zaopatrzeniowiec miał zabezpieczać jego powrót na Wyspy Brytyjskie.

przede wszystkim uniemożliwienie przeciwnikowi lądo­ wania w porcie i na lotnisku, tam skupiono większość sił. Swoich żołnierzy Norman rozmieścił następująco: — sekcja z karabinem maszynowym na południe od lotniska w celu osłony ogniem zapór z samochodów wzniesionych na pasie startowym oraz obrony plaży, — obsługa karabinu maszynowego (na motocyklach) w rejonie York Bay na północ od lotniska w celu prowa­ dzenia działań opóźniających, — dwie sekcje w rejonie Hookers Point za starym pasem startowym, — sekcja broni ciężkiej (ośmiu ludzi z granatnikami Carl Gustaw i LAW, jedyny 81-mm moździerz był nie­ sprawny) na skraju lotniska, — sekcja odwodowa około kilometra na północ od lotniska, — sekcja wyposażona w łodzie półsztywne Gemini w rejonie portu z zadaniem atakowania w miarę możliwości środków desantowo-przeprawowych przeciwnika, — posterunek obserwacyjny na Sapper Hill (żołnierz na motocyklu), — posterunek obserwacyjny na latami Pembroke (latar­ nik i ochotnicy), — kuter patrolowy Forrest obsadzony przez ochotników jako dozór w rejonie Port William. Równocześnie miejscowa policja, wzmocniona przez członków załogi Endurance, zatrzymała wszystkich oby­ wateli Argentyny przebywających w Port Satnley — łą­ cznie około 30 osób, głównie pracowników Argentina State Oil Company. W tym kontekście należy zauważyć, że Argentyńczycy czerpali informacje o warunkach naturalnych panujących na Falklandach i składzie stacjonujących tam sił od per­ sonelu linii lotniczych, które miały placówkę na wyspach. Uruchomiono ją w następstwie zawarcia wspomnianego

już porozumienia z Buenos Aires (1971 r.) traktującego o uruchomieniu stałej komunikacji lotniczej oraz łączności radiotelefonicznej między wyspami a kontynentem. Według późniejszej relacji gubernatora Hunta personel placówki realizował zadania rozpoznawcze na rzecz argentyńskich sił zbrojnych. Ponadto, by wykazać elastyczność i dobrą wolę, Brytyjczycy wyrazili na początku lat osiemdziesiątych zgodę na odwiedzenie Falklandów przez liczną (około 100 osób) grupę argentyńskich ekologów i przyrodników. Wydaje się, że właśnie tym sposobem dowództwo argen­ tyńskie pozyskało materiał rozpoznawczy o nieocenionej wprost wartości. 28 marca bazy opuściła argentyńska grupa lotniskowcowa. Według oficjalnych doniesień miała ona wziąć udział, wspólnie z siłami morskimi Urugwaju, w ćwi­ czeniach. 30 marca 1982 r. wyszły na morze siły de­ santowe. Jak wcześniej zauważono, mimo działań dezinformacyjnych podjętych przez Buenos Aires, fakt roz­ winięcia na morzu większości sił floty został zaobserwowany i prawidłowo zinterpretowany przez bry­ tyjskie służby wywiadowcze. Zespół Sił Lądowania na­ kazane rejony wyjściowe położone na południowy wschód od Falklandów osiągnął 1 kwietnia. Wobec pogorszenia warunków hydrometeorologicznych rozpoczęcie działań przesunięto jednak o 24 godziny. Z dostępnych danych wynika, że Argentyńczycy przyśpieszyli termin rozpo­ częcia działań pod wpływem doniesień napływających z Londynu. Główny wpływ na taką decyzję miała in­ formacja o skierowaniu na południowy Atlantyk ato­ mowego wielozadaniowego okrętu podwodnego. Lądowanie sił argentyńskich rozpoczęło się 1 kwietnia po zachodzie słońca. O 21.00 we wcześniej wyznaczonych punktach wylądowało 21 łodzi półsztywnych z 92 żoł­ nierzami formacji specjalnego przeznaczenia argentyńskiej piechoty morskiej (Companie de Commando Anfibios

- swoistą ironią jest przy tym to, że Brytyjczycy uczest­ niczyli kilkanaście lat wcześniej w szkoleniu tych od­ działów). Ich jednostką bazową był niszczyciel Santisima Trinidad, który rzucił kotwice około 500 m od brzegu. Lądowanie nie przebiegało bez zakłóceń — silny prąd pływowy zaczął znosić pontony. Aby dojść do brzegu, Argentyńczycy zmuszeni byli zwiększyć moc silników i wtedy to ich dźwięk usłyszał żołnierz pełniący służbę obserwacyjną na Sapper Hill. Nie rozpoznał on jednak poprawnie dźwięków i zameldował Normanowi o zbliżają­ cych się znad morza śmigłowcach. Po wylądowaniu koman­ dosi argentyńscy podzielili się na dwie grupy. Pierwsza skierowała się ku koszarom marines w Moody Brook, druga rozpoczęła marsz wokół Sapper Hill z zamiarem zaatakowania Government House. W tym samym czasie w rejonie wyspy Kidney wynurzył się argentyński okręt podwodny Santa Fe, który wysadził 10 żołnierzy morskich sił specjalnych (Buzzo Tactito). Przy użyciu trzech łodzi półsztywnych wylądowali oni na plaży leżącej na wschód od Yorke Point (argentyńska „Plaża Czerwona”). Santa Fe został jednak wykryty przez radar kutra Forrest i Norman dowiedział się o aktywności przeciwnika w tym rejonie. Niestety, nie dysponował on siłami umożliwiającymi podjęcie jakiejkolwiek reakcji. Przemarsz z miejsca lądowania do Moody Brook (6 mil) zajął Argentyńczykom 5 godzin. O 5.45 budynek miesz­ czący koszary marines został ostrzelany z broni auto­ matycznej i obrzucony granatami. Okazało się jednak, że był to próżny wysiłek — koszary były puste. Dowodzący grupą komandor podporucznik Sanches-Sabatos podjął wówczas decyzję o przyłączeniu się do ataku na Govern­ ment House. Licząca 16 żołnierzy grupa wydzielona do zajęcia Government House (dowódca porucznik Giachino) zajęła już wtedy pozycje wyjściowe. Giachino zamierzał zaatako-

wać budynek przez tylne drzwi i tam poprowadził trzyoso­ bową sekcję szturmową. Wejścia strzegło jednak trzech marines i w momencie, gdy Argentyńczycy wyłamali drzwi, rozległy się strzały z broni automatycznej. Dowódca grupy padł, gdy usiłował rzucić granat i leżał, ściskając granat w dłoni (zmarł po zakończeniu walk z upływu krwi), drugi argentyński żołnierzy został również ranny, a pozostali wycofali się za ukrycia i rozpoczęli ostrzał siedziby gubernatora. Brytyjscy obrońcy odpowiedzieli ogniem. Trzech żołnierzy grupy szturmowej, którzy wdarli się do budynku, zmuszonych było szukać schronienia w pomiesz­ czeniach gospodarczych, gdzie znaleźli ich Brytyjczycy. W tym czasie posterunek ochotniczy na latarni Pembroke i szyper kutra Forrest złożyli meldunki, że do Port William leżącego około mili na północny wschód od Zatoki Bay wszedł argentyński okręt desantowy dok Cabo San Antonio eskortowany przez niszczyciel Hercules i fregatę Drum­ mond. O godz. 6.20 rozpoczęło się desantowanie pływają­ cych transporterów opancerzonych LVTP 7 należących do kompanii E 2. batalionu piechoty morskiej. Wykorzystujący trasę oznaczoną wcześniej przez komandosów Buzzo Tactico, 15 wozów bojowych pierwszej fali wypełzło na brzeg, a kilka minut później podążyła za nimi druga fala złożona z transporterów kompanii D. Równocześnie wydzielona drużyna zajęła latarnię Pembroke. Po sformowaniu kolumny, argentyńskie wozy bojowe ruszyły ku Port Stanley przez stary pas startowy. Roz­ mieszczona tam brytyjska sekcja broni ciężkiej zdołała wówczas celnym pociskiem z granatnika Carl Gustaw zatrzymać jeden z pojazdów, ale przewaga wroga była zbyt duża i marines wycofali się w kierunku Government House. Odwrót rozpoczęła również zajmująca nadal pozycje w łodziach półsztywnych sekcja 6. Kryjąc się za kadłubem kotwiczącego przy brzegu polskiego statku przetwórni, komandosi wymknęli się z Port William i ukryli na lądzie.

Zaskoczony obroną Government House dowodzący silami argentyńskimi na wyspach admirał Busser polecił przerzucić śmigłowcami z lodołamacza Almirante Irizar do Port Stanley trzecią kompanię batalionu piechoty morskiej wraz z wyrzutnią 105-mm pocisków rakietowych. Gdy siły wzmocnienia zajęły pozycje, Brytyjczycy zrozumieli, że dalszy opór nie ma sensu. Przez pewien czas rozważano nawet przejście marines do działań partyzanckich w roz­ proszeniu, ale aby uniknąć ewentualnych represji wymie­ rzonych w ludność cywilną, pomysł ten zarzucono. Z pro­ pozycją podjęcia rozmów wysłany więc został eksargentyński oficer lotnictwa pracujący w lokalnym biurze Linea Aerea Del Estado, który nie został internowany wraz z innymi swoimi rodakami, lecz zatrzymany później i skie­ rowany do siedziby gubernatora. Propozycja rozpoczęcia negocjacji została przyjęta. Trwały one krótko — o 9.30 Brytyjczycy rozpoczęli składanie broni. Gubernatorowi Huntowi zezwolono na zachowanie oznak funkcji. Służ­ bowym samochodem udał się w argentyńskiej asyście na lotnisko i stamtąd na pokładzie samolotu C-130 Argentyń­ skich Sił Powietrznych odleciał do Montevideo. Brytyjscy żołnierze po rozbrojeniu zostali ustawieni przed siedzibą gubernatora, a następnie zmuszono ich do położenia się twarzą do ziemi. Była to specjalna „sesja zdjęciowa” dla argentyńskich fotoreporterów. Następnie marines, personel Royal Navy i zatrzymanych członków lokalnej milicji wyekspediowano na pokładzie C-130 do Montevideo. Oprócz jeńców w ręce zwycięzców wpadło kilka lekkich cywilnych samolotów oraz dwa kutry używane jako przybrzeżne patrolowce: wspomniany już Forrest oraz Monsunen. W tym czasie żołnierze sekcji 6. ukrywali się w rejonie Port Stanley. 4 kwietnia znaleźli schronienie w chacie pasterskiej w rejonie Estancia i od właściciela dowiedzieli się o kapitulacji garnizonu. Dowodzący sekcją kapral York

podjął decyzję o poddaniu się i za pomocą znajdującego się w chacie nadajnika radiowego powiadomił Argentyńczyków o swoim położeniu. Z Port Stanley przyleciał wówczas śmigłowcami pododdział żandarmerii dowodzony przez majora Dowlina, oficera irlandzkiego pochodzenia, który nie krył swej nienawiści do Brytyjczyków. Marines zostali brutalnie przeszukani i związani drutem. W Port Stanley wtrącono ich do cel na komisariacie policji, gdzie przeby­ wali do czasu repatriacji. Władze w Londynie przez długi czas nie były świadome wydarzeń rozgrywających się na Falklandach. Hunt nadał co prawda w momencie rozpoczęcia wymiany ognia alar­ mistyczny radiogram, ale na skutek fatalnych warunków propagacji fal radiowych nigdy nie dotarł on do odbiorcy. Dopiero depesza wyemitowana przez jednego z falklandzkich radioamatorów została odebrana przez Endurance (według innych publikacji niewymienioną z nazwy jedno­ stkę badawczą), którego dowódca powiadomił o zaistniałych wydarzeniach Admiralicję. ZAJĘCIE POŁUDNIOWEJ GEORGII

Następnego dnia, 3 kwietnia, wojna stanęła u wrót Antarktyki. Argentyńska Grupa Lądowania na Georgii osiągnęła podejścia do Zatoki Cumberland. Poprzedniego dnia komandor podporucznik Astiz, przebywający ze swo­ imi ludźmi w Leith, ogłosił przyłączenie wyspy do Argen­ tyny, ale nie miało to żadnego wpływu na działania przebywających w Grytviken marines. O świcie posterunek obserwacyjny na Jason Peak (ob­ sadzony przez dwóch żołnierzy) zameldował, że Bahia Paraiso tankuje argentyński okręt (była to fregata Guerrico). Po złożeniu meldunku, obsada posterunku wycofała się do Grytviken. Dowódca marines, porucznik Mills, wydał wówczas rozkaz zajęcia zamaskowanych stanowisk. Ma­

newr ten wykonano skrycie — załoga argentyńskiego śmigłowca wykonującego około godz. 10.00 lot rozpo­ znawczy nie wykryła żadnych śladów aktywności wojs­ kowej. Bahia Paraiso wszedł wówczas do Zatoki Cumber­ land, a przebywający na jego pokładzie dowódca zespołu sił lądowania komandor Trombetta powiadomił o kapitulacji Falklandów drogą radiową Steve Martina, szefa British Antarctic Survey, pełniącego obowiązki przedstawiciela korony. Martin wiedział, że sytuacja jest beznadzuejna, ale postanowił zyskać na czasie, by Endurance mógł się wycofać. W tym celu udawał, że szwankuje jego nadajnik VHF i przeszedł na pracę w zakresie HF, wiedząc, że okręt patrolu lodowego prowadzi stały nasłuch w tym zakresie. Dowódca argentyński stwierdził wówczas, że wysyła żoł­ nierzy na brzeg i zażądał, by Martin zebrał na plaży cały, liczący 13 osób, personel BAS. Brytyjczyk ripostował, iż próba lądowania ma charakter nielegalny i spotka się z brytyjską reakcją zbrojną, ale jego adwersarz, nieświado­ my obecności marines w Grytviken, potraktował to ostrze­ żenie jako blef. O godz. 12.00 z Bahia Paraiso wystartował śmigłowiec Alouette z siedmioma argentyńskimi żołnierzami na po­ kładzie, którzy wysadzeni zostali na King Edward Point. Gdy pierwsza maszyna powróciła na transportowiec, z jego pokładu wystartowała Puma z 15 żołnierzami. Maszyna przelatywała blisko pozycji brytyjskich i marines otworzyli ogień, uzyskując trafienia. Dwóch żołnierzy zginęło na­ tychmiast, lecz pilot zdołał wyprowadzić maszynę spod ognia. Awaryjne lądowanie zakończyło się jednak kraksą. W tym czasie siedmiu wysadzonych wcześniej żołnierzy posuwało się w kierunku Shackleton House (siedziba BAS), lecz ogień karabinu maszynowego przygwoździł ich do ziemi. Trombetta podjął wówczas decyzję o wprowadzeniu do zatoki fregaty Guerrico i rozstrzygnięciu starcia ogniem jej

100-mm armaty. Mills odczekał, aż okręt zbliży się na odległość 550 m do jego zamaskowanej pozycji i rozkazał otworzyć ogień z granatnika Carl Gustaw. 84-mm pocisk trafił w dziobową część okrętu tuż ponad linią wodną, zabijając jednego marynarza i raniąc kilku innych. Eksplozja przerwała również tor kablowy zasilający armatę, w kon­ sekwencji czego została ona wyłączona z działania. Argen­ tyńczycy usiłowali wówczas obsadzić 40-mm armaty prze­ ciwlotnicze, ale maries uniemożliwili im to, ostrzeliwując pokład z karabinu maszynowego. Pomost bojowy fregaty znalazł się zaś pod ogniem Strzelca wyborowego. W takiej sytuacji okręt rozpoczął odwrót. Zanim Guerrico opuścił zatokę, Brytyjczycy trafili go jeszcze trzykrotnie — pocis­ kiem wystrzelonym z granatnika Carl Gustaw we wspornik pojemnika startowego rakiety przeciwokrętowej Exocet i dwoma pociskami LAW-72 w kadłub. Kiedy na fregacie przywrócono do działania armatę, zaś śmigłowiec Alouette wysadził kolejnych żołnierzy poza zasięgiem brytyjskiego ognia, Mills podjął decyzję o kapi­ tulacji. Świadkami walki marines byli dwaj piloci śmig­ łowca Wasp, wysłanego z macierzystego okrętu na rekone­ sans. Dowódca Endurance ewidentnie nagiął wówczas rozkazy i zamiast przebywać 150 mil od wyspy, znajdował się nadal około 20 mil od niej. Wasp skrycie wylądował w górach i dwaj piloci obserwowali przebieg wydarzeń, a następnie powrócili na okręt złożyć meldunek (bez przerywania ciszy radiowej). Endurance oddalił się wów~ czas od Georgii. Marines z Georgii oraz cywilny personel BAS zostali umieszczeni pod strażą w kabinach na Bahia Paraiso i przewiezieni do Rio Grande. Mills i Martin byli następnie przesłuchiwani w bazie morskiej Bahia Blanca przez członków komisji powołanej dla oceny działań argentyńs­ kich na Georgii. Mills nie zgodził się jednak, by zeznawali jego podwładni i próba przesłuchania sierżanta Leach’a

zakończyła się kilkunastokrotnym wymienieniem przez niego nazwiska, stopnia i numeru ewidencyjnego. 16 kwietnia wszyscy Brytyjczycy z Georgii i żołnierze 6. sekcji, która poddała się na Falklandach dopiero 4 kwietnia, zostali przewiezieni do Urugwaju i stamtąd do Anglii, gdzie znaleźli się 16 kwietnia. Mills i jego ludzie wrócili na Georgię przez Wyspę Wniebowstąpienia, gdzie ku swej wielkiej satysfakcji pełnili rolę wartowników wobec Argentyńczyków wziętych do niewoli w czasie odbijania Georgii. Żołnierze Naval Party 8901 wrócili na wyspy w składzie 42 bpm. Po zajęciu Wysp Falklandzkich i Południowej Georgii większość okrętów bojowych marynarki powróciła do baz

— zespoły i grupy taktyczne zorganizowane w celu przeprowadzenia operacji „Rosario” zostały wówczas roz­ formowane. W Port Stanley (przemianowanym przez zdo­ bywców na Puerto Rivero) pozostał jedynie niszczyciel Hercules, który przy użyciu swoich środków obserwacji technicznej oraz rakiet przeciwlotniczych miał zapewnić siłom argentyńskim obronę przed ewentualnymi atakami z powietrza. Okręt wykonywał to zadanie do czasu roz­ mieszczenia na wyspach systemów przeciwlotniczych wojsk lądowych. ARGENTYŃSKI GARNIZON FALKLANDÓW

Natychmiast po zajęciu Wysp Falklandzkich Argentyń­ czycy przystąpili do przerzutu na archipelag sił wzmoc­ nienia, które tworzyć miały „garnizon Malwinów” i zastąpić przebywające tam pododdziały piechoty morskiej. Już 5 kwietnia do Port Stanley weszły transportowce Bahia Buen Successo, Rio Caracana oraz Formosa, ale zasadniczą rolę w transporcie wojsk odegrało lotnictwo. Nalot argen­ tyńskiego lotnictwa transportowego w czasie konfliktu wyniósł 2356 godzin (z czego 2947 godzin przypadło na transportowce wojskowe, pozostały czas na zarekwirowane i wy czarterowane samoloty cywilne). Łącznie drogą powie­ trzną dostarczono na wyspy około 9700 żołnierzy i 5422 tony zaopatrzenia. Przed rozpoczęciem działań ewakuowano około 700 rannych, chorych i kontuzjowanych żołnierzy. Na Falklandach znalazły się następujące związki taktyczne, oddziały i pododdziały: — III Brygada Piechoty (dowódca gen. bryg. Omar Parada) w składzie: sztab brygady z kompanią dowodzenia i zabezpieczenia, 4. pułk piechoty, 5. pułk piechoty, 12. pułk piechoty, 3. grupa artylerii, 3. kompania spe­ cjalnego przeznaczenia, kompania medyczna, pluton służ­ by uzbrojenia,

— IX Brygada Zmechanizowana (dowódca gen. bryg. Americo Daher) w składzie: sztab brygady z kompanią dowodzenia i zabezpieczenia, 8. pułk piechoty, 25. pułk piechoty, 9. kompania inżynieryjna, — X Brygada Zmechanizowana (dowódca gen. bryg. Oscar J. Jofre) w składzie: sztab brygady z kompanią dowodzenia i zabezpieczenia, 3. pułk zmechanizowany, 6. pułk zmechanizowany, 7. pułk zmechanizowany, kompania piechoty ze składu 1. pułku piechoty, — Grupa Bojowa ze składu 10. Zgrupowania Pancernego (dowódca mjr Alejandro Carullo) w składzie: dwa pancerne szwadrony rozpoznawcze ze składu 181. brygadowej grupy pancernej, 10. kompania inżynieryjna, 10. kompania łącz­ ności, 10. batalion zabezpieczenia logistycznego, — 3. grupa lotnicza, — 601. grupa artylerii przeciwlotniczej, — 1. batalion artylerii przeciwlotniczej piechoty morskiej, — 4. grupa artylerii ze składu IV Brygady Powietrznodesantowej, — bateria ze składu 101. grupy artylerii przeciwlotniczej, — 601. batalion lotnictwa wojsk lądowych, — 601. kompania specjalnego przeznaczenia, — 602. kompania specjalnego przeznaczenia, — sekcja wywiadu wojskowego Malvinas, — grupa dowodzenia służb logistycznych, — 601. kompania inżynieryjna, — kompania ze składu 181. batalionu łączności, — pododdziały kompanii zabezpieczenia technicznego lotnictwa wojsk lądowych, — pluton ze składu 181. kompanii żandarmerii, — szpital połowy Comodoro Rivadavia, — szpital połowy Malvinas. Łącznie — 9600 żołnierzy. Żołnierzy transportowano głównie drogą lotniczą, ciężki sprzęt drogą morską na pokładach jednostek desantowych

marynarki oraz wyczarterowanych statków handlowych. Większość wojsk argentyńskich została rozmieszczona na Falklandzie Wschodnim. Największe zgrupowanie zostało dyslokowane w rejonie Port Stanley. Stacjonowało tam: — siedem batalionów piechoty, — dwa pancerne szwadrony rozpoznawcze (12 kołowych wozów Panhard ERC 90 uzbrojonych w 90-mm armaty), — dwa dywizjony artylerii polowej (26 haubic 105-mm, cztery haubice 152-mm), — dywizjon artylerii przeciwlotniczej (10 podwójnie sprzężonych armat 3 5-mm Oerlikon Sky guard, 10 armat 30-mm Hispano Suiza), — grupa rakietowej artylerii przeciwlotniczej (zestaw Roland i zestaw Tiger Cat — sześć wyrzutni), — kompania saperów, — pluton żandarmerii. Łącznie — około 7100 żołnierzy. Silnie nasycony siłami argentyńskimi był również rejon Port Darwin-Goose Green. Pozycje zajmowały tam: — batalion piechoty, personel bazy lotniczej, — bateria artylerii (trzy haubice 105-mm), — pluton moździerzy (sześć moździerzy 120-mm), — bateria artylerii przeciwlotniczej (dwie podwójnie sprzężone armaty 35-mm), — sześć podwójnie sprzężonych armat 20-mm. Łącznie — około 970 żołnierzy. Na Falklanadzie Zachodnim siły argentyńskie zajmowały pozycje w Fort Howard (dwa bataliony piechoty — 1000 żołnierzy, bateria artylerii — trzy 105-mm haubice, trzy armaty przeciwlotnicze 20-mm) i Fox Bay (dwa bataliony piechoty, bateria artylerii — 1000 żołnierzy, cztery 105-mm haubice, cztery armaty przeciwlotnicze 30-mm, trzy armaty przeciwlotnicze 20-mm). Na Południowej Georgii znajdowała się wzmocniona kompania piechoty. Jej główna pozycja, obsadzona przez

100 żołnierzy, znajdowała się w Grytviken, zaś posterunek z załogą liczącą 16 ludzi w Leith. Poza tymi zasadniczymi elementami ugrupowania bojo­ wego w dogodnych punktach terenowych rozmieszczono posterunki obserwacji wzrokowej i technicznej wyposażone m.in. w stacje radiolokacyjne dozoru powietrznego i nawod­ nego. Najważniejszą rolę w rozwiniętym na wyspach systemie obserwacji technicznej odgrywała przerzucona z kontynentu stacja radiolokacyjna dozoru powietrznego AN/TPS-43 (zasięg wykrycia myśliwca na średnich i dużych wysokościach około 300 km), uzupełniana przez stacje Thomson TSR 2215/2230 oraz Selenia RAT 32S. Środki obserwacji technicznej zostały skonfigurowane w jednolity system określany mianem Super Fledermaus. Garnizon Falklandów dysponował własnym lotnictwem. Tworzyło je 10 samolotów Pucara (ze składu sił powietrz­ nych), 19 śmigłowców lotnictwa wojsk lądowych (dziewięć Bell UH-1H, trzy Agusta 109, dwa Chinook CH-47, pięć SA 330 Puma). Samoloty i śmigłowce rozmieszczono na lotnisku w Port Stanley oraz polowych lotniskach położo­ nych w rejonie Goose Green i na wyspie Pebble. Argentyń­ czykom, głównie za sprawą niskich temperatur uniemoż­ liwiających zastyganie betonu, nie udało się przygotować pasa startowego w Port Stanley do przyjmowania samolotów bojowych, poza lekkimi turbośmigłowymi Pucarami będą­ cymi de facto maszynami „przeciwpartyzanckimi” i włos­ kimi szkolno-bojowymi Macchi. Z tego samego względu nie budowano umocnień typu ciężkiego, zadowalając się ziemnymi fortyfikacjami. Tworząc system umocnień, Ar­ gentyńczycy szeroko wykorzystywali miny przeciwpiechot­ ne i przeciwpancerne. Praktycznie wszystkie umocnione pozycje osłonięte były polami minowymi, których po­ stawiono ponad 100 (o różnej wielkości i gęstości). Oprócz tego w rejonie Port Stanley obrońcy dysponowali improwizowanymi stanowiskami wyrzutni przeciwokręto-

wych kierowanych pocisków rakietowych MM 38 Exocet. W ramach obrony przeciwdesantowej stolicy archipelagu w cieśninie Berkeley i Zatoce Cow postawiono zagrody minowe. Rzeczywistą wartość zagród obniżało to, że Brytyjczycy znali ich pozycje, dzięki temu, że stawiający je okręt (Cabo San Antonio) został podczas wykonywania zadania minowego wykryty przez brytyjski okręt podwodny Spartan. Okręt podwodny zaczął następnie śledzić stawiacz min oraz zgrubnie określił współrzędne postawionej za­ grody. Miało to miejsce 12 kwietnia. Dyslokacja w rejonie Port Stanley artylerii polowej przystosowanej do strzelań morskich, przeciwokrętowych kierowanych pocisków ra­ kietowych oraz postawienie na podejściach zagrody mino­ wej dało części autorów publikacji powód do twierdzenia, iż strona argentyńska utworzyła „pozycję minowo-artyleryjsko-rakietową”. Prócz sił wojskowych na Falklandy rozmieszczono jednostki podległe morskiej straży granicznej (Prefectura Navala Argentina). W skład grupy wydzielonej wchodziło: 20 oficerów, 58 podoficerów i marynarzy oraz dwóch pracowników cywilnych. Dysponowali oni dwoma kutrami patrolowymi (Is las Malvinas, Rio Iguaza — przebazowane 13 kwietnia), dwoma samolotami patrolowymi Skywan (przebazowane 21 i 30 kwietnia), śmigłowcem Puma S.A. 330L (przebazowany 16 kwietnia) i samochodem terenowym. Całością sił na Falklandach dowodził 52-letni generał Mario Mendez (dotychczasowy dowódca 1. Korpusu stac­ jonującego w rejonie Buenos Aires) będący równocześnie gubernatorem archipelagu. Obrońcy rozmieścili więc na wyspach stosunkowo silne zgrupowanie bojowe, aczkolwiek wobec niemożności obro­ ny całego archipelagu rozmieszczenie tak znacznych sił na Falklandzie Zachodnim wydaje się nieracjonalne (podod­ działy z Falklandu Zachodniego nie wzięły udziału w dzia­

łaniach). Wartość „garnizonu Falklandów” obniżała jednak stosunkowo niska mobilność wchodzących w jego skład oddziałów i pododdziałów, które nie miały dostatecznej ilości pojazdów zdolnych do jazdy w bardzo trudnym terenie. Wymienione brygady zmechanizowane zostały spieszone — przerzucone na wyspy bez etatowych wozów bojowych. W momencie podejścia sił brytyjskich do wysp praktycznie ustało zaopatrywanie garnizonu. Od 1 maja transportem lotniczym zdołano dostarczyć tylko 435 ton zaopatrzenia, z czego 17,5 tony zrzucono na spadochronach. Ewakuowano ponadto 264 rannych i chorych żołnierzy. Ponadto należy pamiętać, że dla rządzącej Argentyną junty wojskowej zajęcie Wysp Falklandzkich było przede wszystkim aktem politycznym, który zamierzano zdyskonto­ wać głównie w wymiarze wewnętrznym. Z tego względu założono, że garnizon zdobytego archipelagu mają tworzyć siły wydzielone przez wszystkie okręgi wojskowe. W efek­ cie tych decyzji na wyspy przybył przykładowo 5. pułk piechoty stacjonujący dotąd w prowincji Corientes, leżącej w południowej, subtropikalnej części kraju. Żołnierze tego oddziału mieli bardzo poważne kłopoty z aklimatyzacją w nowych warunkach, a na wzrost zachorowalności wpłynę­ ło ponadto zakwaterowanie ich pod namiotami. Dowództwo, nie chcąc antagonizować ludności miejscowej, nie wyraziło zgody na rozmieszczenie żołnierzy w zabudowaniach nale­ żących do osób prywatnych, a poza kilkoma obiektami rządowymi innych budynków po prostu na Falklandach nie było. Bliskie prawdy jest zatem zdanie sformułowane przez jednego ze specjalistów brytyjskich, który stwierdził, że garnizon argentyński nie był jednolitym związkiem taktycz­ nym, lecz zlepkiem (dość przypadkowym) rozmaitych od­ działów i pododdziałów. Na morale żołnierzy wpływały też bez wątpienia czynniki wynikające ze struktury samej armii argentyńskiej. Kadra oficerska, przepojona duchem opacznie pojmowanej kastowości, odnosiła się w sposób wyjątkowo

„brutalny i pogardliwy do własnych żołnierzy, w większości poborowych marzących tylko o powrocie do kraju”2. Pod tym względem jednostki rozmieszczone na wyspach były typowe dla całej armii argentyńskiej. Choć wielu zawodowych oficerów i podoficerów charakteryzowało się odwagą i profesjonalizmem, to nie istniała więź między nimi a szeregowcami pochodzącymi z poboru. Składały się na to zarówno rozmaite przywileje zawodowców, na przykład przysługiwały im specjalne racje żywnościowe, jak i niski poziom dbałości o podwładnych, czy pogardliwy stosunek do nich. Szeregowców podzielić można na dwie grupy: pierwszą tworzyli młodzi żołnierze ze świeżego poboru, krótko po przeszkoleniu podstawowym, drugą, zmobilizowani rezerwiści, którzy już dość dawno zakończyli dwunastomiesięczną służbę zasadniczą. Wszystkie te czynniki, w połączeniu z tym, że począt­ kowo Argentyńczycy nie liczyli się z faktycznym lądo­ waniem Brytyjczyków na zdobytych wyspach (wyjście zespołu Woodworda uznane zostało jedynie za demonstra­ cję siły), determinowały przyjętą koncepcję obrony ar­ chipelagu. Zbudowano ją w oparciu o założenie, że przeciwnik będzie dążył do przeprowadzenia operacji desantowej w rejonie Port Stanley, zajęcia stolicy i szyb­ kiego zakończenia wojny. Zgodnie z tą oceną sytuacji rozmieszczono siły, czyniąc z Port Stanley „punkt ciężko­ ści” ugrupowania bojowego. Wojska rozmieszczone poza główną miejscowością wykonywały zadania o charakterze bardziej politycznym (demonstrowanie efektywnej władzy Buenos Aires nad całymi Falklandami) niż wojskowym. Wydaje się ponadto, że obrońcy nie wariantowali swoich planów i nie potrafili skutecznie reagować na rozwój wydarzeń odmienny od przyjętego w początkowych zało­ żeniach planistycznych. 2 Opinia mieszkańców wysp zamieszczona w „Le Monde” z 27 marca 1987 r.

Równocześnie trwała na Falklandach rewolucja nazewnicza polegająca na rugowaniu nazw angielskich i nadawa­ niu wszystkiemu nazw hiszpańskich. Zdobywcy nie byli przy tym konsekwentni w swoich działaniach, w wyniku czego stolica archipelagu zmieniała swą nazwę cztery razy: Port Stanley — Puerto Rivero, Puerto de las Islas Malvinas — Puerto Argentino (ostatniej zmiany dokonano 22 kwiet­ nia z okazji wizyty na wyspach szefa argentyńskiej junty gen. Galtieri).

ROZDZIAŁ 4 ALBION RUSZA NA WOJNĘ

Informacja o zajęciu przez Argentyńczyków Wysp Falklandzkich i Południowej Georgii dotarła do Londynu 2 kwietnia w godzinach popołudniowych miejscowego czasu. Natychmiast zebrał się gabinet. Jeszcze tego samego dnia około godz. 19.30 zapadła decyzja o odbiciu wysp. Decyzja o podjęciu akcji militarnej (przeforsowana przez premier w warunkach opozycji ze strony ministra obrony i pełnego poparcia przez Pierwszego Lorda Morskiego, którego minister jest politycznym przełożonym) została poparta zarówno przez posłów partii rządzącej, jak i przez deputowanych opozycyjnych w sposób niemal jednogłośny. Rząd poparła również królowa, oświadczając, że pełniący służbą na lotniskowcu Invincible książę Andrew weźmie udział w działaniach podobnie jak jego dziad, król Jerzy VI, który jako oficer Royal Navy brał udział w bitwie jutlandzkiej. Decyzja o skierowaniu sił na południowy Atlantyk nie stanowiła zaskoczenia dla Admiralicji. Wspomniano już, że 31 marca po rozmowie z panią premier Pierwszy Lord Morski podjął niejawne działania ukierunkowane na podniesienie gotowości bojowej w Royal Navy. Roz-

poczęto również skrytą inwentaryzację tonażu handlowego przydatnego do zabezpieczenia działań floty oraz transpor­ tu wojsk i techniki bojowej. Teraz jednak Admiralicja mogła działać jawnie. W trybie alarmowym kończono remonty i przeglądy na okrętach bojowych i pomocniczych jednostkach pływających. W ciągu 72 godzin stocznia w Portsmouth doprowadziła do końca planowy przegląd przeprowadzany na lotniskowcu Hermes, do służby przy­ wrócono odstawiony do rezerwy okręt desantowy dok Intrepid. Oprócz Intrepida prace ukierunkowane na przy­ wrócenie do służby rozpoczęto m.in. na trzech odstawio­ nych do rezerwy fregatach typu Tribal 1. ORGANIZACJA PIERWSZEGO RZUTU PIECHOTY MORSKIEJ

Drugiego kwietnia w godzinach rannych kierujący ćwi­ czeniami prowadzonymi w rejonie Gibraltaru kontradmirał J.F. „Sandy” Woodward otrzymał rozkaz sformowania okrętów w grupę interwencyjną i przygotowania ich do wyjścia na południe. Pomimo że nie było szczegółowej decyzji dotyczącej czasu wysłania zespołu, Pierwszy Lord Morski (dysponując jedynie ustnymi wytycznymi pani premier) w dyrektywie poufnej stwierdził, że siły interwen­ cyjne należy przygotować i niezwłocznie wysłać na morze. W chwili zajęcia przez Argentyńczyków południowoatlantyckich posiadłości brytyjskich większość sił eskor­ towych Royal Navy (niszczycieli i fregat) odbywała w re­ jonie Gibraltaru wspomniane już planowe ćwiczenia pod kryptonimem „Spring Train”. Uczestniczyły w nich m.in. niszczyciele: Glamorgan, Antrim, Sheffield (powracający z Zatoki Perskiej), Coventry, Glasgow, fregaty Arrow, Aurora, Dido, Eurylaus, Ariadne, Brilliant, Plymouth 1 Trwały one jednak zbyt długo, by okręty mogły wziąć udział w działaniach. Ostatecznie wszystkie trzy wcielone ponownie do służby okręty sprzedano Indonezji.

(mający po ćwiczeniach rozpocząć służbę na Morzu Karaib­ skim), Leander, Arrow, Battleaxe, Active. Z jednostek operujących w rejonie Gibraltaru sformowano pierwszy rzut zespołu interwencyjnego. W jego skład weszły: — niszczyciele Antrim i Glamorgan — typu County, — niszczyciele Sheffield, Coventry, Glasgow — typu 42, — fregata Brilliant — typu 22, — fregata Arrow — typu 21, — fregata Plymouth — typ 12. W następnych dniach zespół interwencyjny został wzmo­ cniony dwoma kolejnymi fregatami odwołanymi z rejsu szkoleniowego na Ocean Indyjski. Były to Broadsword (typ 22) i Yarmouth (typ 12). Za mało przydatne w plano­ wanych działaniach uznano fregaty typu Leander (Ikara Group): Aurora, Dido, Euryalus, niezmodemizowaną fregatę Ariadne (typu Leander). Do kraju odesłano też z Gibraltaru nowoczesną i bardzo wartościową, lecz wymagającą remon­ tu fregatę Battleaxe (typ 22) oraz fregatę Active (typu 21) wraz ze szkolnym okrętem lotniczym Engadine i zbior­ nikowcem Blue Rover. W większości publikacji twierdzi się, że pierwsze okręty Woodwarda wyszły na morze 5 kwietnia. Nie jest to prawdą. Już 4 kwietnia Gibraltar opuścił niszczyciel Antrim i fregata Plymouth. Po dołączeniu do zaopatrzeniowca Port Austin miały one popłynąć na Wyspę Wniebowstąpienia, gdzie zamierzano zaokrętować przerzuconą drogą powietrzną kom­ panię piechoty morskiej i zespoły sił specjalnego prze­ znaczenia. Następnie grupa złożona z trzech jednostek miała ruszyć ku Południowej Georgii i po dołączeniu do niej Endurance podjąć działania ukierunkowane na odzyskanie wyspy. Za nimi podążyły kolejne niszczyciele i fregaty, w tym Glamorgan, na którym Woodward podniósł swoją flagę Równolegle z organizowaniem zespołu okrętów bojo­ wych wyspecjalizowane służby Admiralicji, ściśle współ­ działając z właściwymi strukturami administracji państwo-

wej oraz brytyjskimi przedsiębiorstwami armatorskimi, rozpoczęły — według wcześniej sporządzonych planów — rekwirowanie i czarterowanie statków handlowych. Przedsięwzięcie to otrzymało kodowe oznaczenie STUFT — Ships Taken Up From Trade. Stocznie i warsztaty otrzymały taką ilość zamówień rządowych, że rozpoczęły pracę na trzy zmiany. Pogrążony w letargu brytyjski przemysł stoczniowy został zasilony potężnym zastrzykiem kapitału. Już 4 kwietnia stocznia w Southampton otrzymała kontrakt o wartości 0,5 min GBP opiewający na adaptację do zadań militarnych liniowca pasażerskiego Canberra. Z rejsu po Morzu Śródziemnym odwołany został do Gibraltaru statek pasażerki Uganda. W ciągu 56 godzin zaadaptowano go do pełnienia roli okrętu szpitalnego. Był to zaiste imponujący wynik, biorąc pod uwagę szeroki zakres przeprowadzonych prac (włącznie z urządzeniem lądowiska dla śmigłowców). Drugiego kwietnia również na okrętach bojowych stac­ jonujących w Metropolii rozpoczęto realizację przedsię­ wzięć przygotowujących je do wyjścia na morze i do walki. Wydzielone siły koncentrowano w Portsmouth. 5 kwietnia port ten opuściły lotniskowce Hermes i Invincible oraz fregaty Alacrity i Antelope, które miały się spotkać z siłami Woodwarda u brzegów Wyspy Wniebowstąpienia, okręt desantowy dok Fearless (z 3. batalionem piechoty morskiej na pokładzie), cztery okręty desantowe (transpor­ towce zaopatrzenia dla wojsk desantu). Na pokładzie Hermesa bazowało 12 samolotów Sea Harrier (pięć z jego etatowego 800. dywizjonu, cztery z rozwiązanego niedawno 899. dywizjonu, jeden wykorzystywany wcześniej do prób w locie nowego wyposażenia i dwa przywrócone do służby ze stałej konserwacji), dziewięć śmigłowców ZOP (zwal­ czania okrętów podwodnych) HAS Mk 5 Sea King z 826. dywizjonu, dziewięć śmigłowców transportowych HC. Mk 4 Sea King z 846. dywizjonu, śmigłowiec Lynx. Invincible

niósł osiem samolotów Sea Harrier (cztery z 801. dywizjonu i cztery z rozwiązanego 899. dywizjonu) oraz 11 śmigłow­ ców ZOP HAS Mk 5 Sea King z 820. dywizjonu. Wyjście zespołu z Portsmouth przerodziło się w olbrzymią pat­ riotyczną manifestację. Na nabrzeżach zebrały się tysiące ludzi. Ponad głowami tłumu wznosił się transparent: „Good luck Navy, giv’em hell” (Powodzenia floto, poślij ich do piekła). 9 kwietnia porty brytyjskie opuściła kolejna grupa okrętów, w tym wyczarterowany liniowiec Canberra z pod­ oddziałami powietrznodesantowymi na pokładzie. Z rejonu Morza Karaibskiego odwołano niszczyciel Exeter (w późniejszym okresie dla zamanifestowania popar­ cia dla polityki brytyjskiej Nowa Zelandia wyraziła wolę wysłania jednej ze swych fregat na Karaiby w celu zastąpienia jednostki brytyjskiej skierowanej na Falklandy). Przejście sił brytyjskich morzem zabezpieczały bazowe samoloty ZOP/patrolowe typu Nimrod MR 1 i MR 2P. Poza siłami dowodzonymi przez admirała Woodwarda na południowy Atlantyk skierowano natychmiast po roz­ poczęciu działań zbrojnych przez Argentynę atomowe wielozadaniowe okręty podwodne Splendid i Conqueror (z Metropolii). W ślad za nimi ruszył konwencjonalny okręt podwodny Onyx, którego głównym zadaniem miał być transport i skryte wysadzanie grup specjalnego prze­ znaczenia. Równolegle z przedsięwzięciami realizowanymi przez Admiralicję organizowano lądowy komponent sił interwen­ cyjnych. Zdecydowano się na sformowanie dwóch związ­ ków taktycznych (brygadowych grup bojowych) na bazie istniejących brygad „lekkich” — 3. Brygady Piechoty Morskiej i 5. Brygady Piechoty. Nadmienić można, że wyłączenie z planowanych działań pododdziałów pancernych i „ciężkiej” piechoty zmechani­ zowanej wynikało co najmniej z trzech przyczyn: po pierwsze, najbardziej wartościowe z nich znajdowały się

w podporządkowaniu dowództwa NATO, po drugie, ich transport w rejon konfliktu, a następnie zabezpieczenie działań (materiały pędne, amunicja, itp) wymagało znacznie większej ilości i tonażu, niż transport i zabezpieczenie działań „lekkiej” piechoty (co w warunkach linii komuni­ kacyjnych o długości przekraczającej 8000 mil morskich odgrywało rolę pierwszoplanową), po trzecie, potencjalną efektywność sił organizowanych i szkolonych do walki w Europie Środkowej uznano za problematyczną w realiach falklandzkich. Kierując się tymi przesłankami, Brytyjczycy uniknęli więc przesycenia rejonu działań siłami, czyli — w pewnym uproszczeniu — wprowadzenia większej liczby żołnierzy, niż w danych warunkach można skutecznie użyć (nie ustrzegli się tego na przykład Amerykanie na Grenadzie). W skład pierwszej grupy bojowej określanej — mimo poważnego wzmocnienia — nadal mianem 3. Brygady Piechoty Morskiej weszły następujące pododdziały ze składu Royal Marines: — dowództwo brygady wraz z kompanią łączności, — 40. batalion piechoty morskiej (w nomenklaturze brytyjskiej Royal Marine Commando), — 42. batalion piechoty morskiej, — 45. batalion piechoty morskiej, — dywizjon (integralny) lotnictwa piechoty morskiej (18 śmigłowców), — batalion logistyczny piechoty morskiej, — pododdział specjalnego przeznaczenia (Special Boat Squadron) wraz z pododdziałem specjalnych (szturmowych) środków pływających, — pluton przeciwlotniczy piechoty morskiej, — pluton rozpoznawczy piechoty morskiej, — pluton specjalnego przeznaczenia piechoty morskiej, — pododdział zbiorczy złożony z kadry i instruktorów realizujących szkolenie w warunkach arktycznych i górskich.

Ponieważ tak skonfigurowaną brygadę uznano za słabą do realizacji postawionych zadań, na czas operacji falklandzkiej dowództwu 3. BPM podporządkowano następujące oddziały i pododdziały ze składu wojsk lądowych: — 2. batalion powietrznodesantowy, — 3. batalion powietrznodesantowy, — 29. pułk artylerii wraz z 148. baterią korygowania ognia (wysuniętych obserwatorów artyleryjskich), — dwa plutony pancerne ze składu szwadronu B pułku Blues and Royals Dywizji Gwardii, — 9. powietrznodesantową kompanię saperów, — 43. baterię przeciwlotniczą ze składu 32. pułku Dowodzenia, — bateria T 12. pułku przeciwlotniczego (12 zestawów Rapier), — pułk zabezpieczenia. W rezultacie stworzono stosunkowo silną grupę bojową zdolną do prowadzenia samodzielnych działań. Stan liczeb­ ny tak wzmocnionej 3. Brygady Piechoty Morskiej liczył około 5500 ludzi. Dysponowali oni m.in. 18 działami kalibru 105 mm, 8 wozami bojowymi Scimitar i Scorpion (oraz dwoma wozami zabezpieczenia technicznego Samson), 18 śmigłowcami, rakietowymi zestawami przeciwlotniczymi Blowpipe i Rapier. Żołnierze byli bardzo dobrze wyszkoleni — brygada piechoty morskiej przewidziana była do wspar­ cia północnej flanki NATO i odbywała cykliczne ćwiczenia w arktycznych obszarach Norwegii. Pozwoliło to Royal Marines zebrać unikalne doświadczenia dotyczące prowa­ dzenia walki i bytowania w bardzo trudnych warunkach klimatycznych oraz dostosować uzbrojenie i wyposażenie do realiów arktycznego pola walki. Spadochroniarze, oprócz rutynowych przedsięwzięć szkoleniowych, pełnili cyklicznie służbę w Ulsterze. Czynnikiem negatywnym był fakt, że poszczególne elementy tworzące grupę bojową nie przeszły ćwiczeń

zgrywających szczebla brygadowego. Problem ten usiłowa­ no rozwiązać, organizując intensywne szkolenie w czasie przejścia morzem. Dotyczyło to zwłaszcza przydzielonych brygadzie oddziałów i pododdziałów wzmocnienia, które zapoznawano ze specyfiką działań desantowych i warun­ kami walki spodziewanymi na Falklandach. Z drugiej jednak strony wydaje się, że już wówczas dowództwo brytyjskie zakładało prowadzenie walki samodzielnymi batalionami wspomaganymi przez przydzielone ich dowód­ com jednostki wsparcia. W tej sytuacji brak tzw. zgrania poszczególnych batalionów odgrywał znacznie mniejszą rolę, niż w przypadku działań całości sił we wspólnym, jednolitym ugrupowaniu bojowym. Zgodnie z ustawodawstwem brytyjskim naczelnym do­ wódcą sił zbrojnych Zjednoczonego Królestwa jest monar­ cha. Praktycznie jednak całokształtem polityki obronnej, przygotowaniami do wojny oraz jej prowadzeniem kieruje premier oraz Komitet Obrony i Polityki Zagranicznej. Wszelkie przedsięwzięcia w dziedzinie wojskowej realizuje się poprzez Ministerstwo Obrony. Jego podstawowymi organami decyzyjnymi są Komitet Obrony i Komitet Szefów Sztabów. Organem wykonawczym Komitetu Szefów Szta­ bów jest Sztab Obrony zapewniający operacyjne kierowanie siłami zbrojnymi. Szef Sztabu Obrony jest faktycznym naczelnym dowódcą sił zbrojnych i doradcą ministra obrony w sprawach wojskowych. Szefowie sztabów wojsk lądo­ wych, sił powietrznych i Pierwszy Lord Morski są dowód­ cami operacyjnymi swoich rodzajów sił. Brytyjczycy przyjęli bardzo ciekawą organizację dowo­ dzenia siłami skierowanymi na południowy Atlantyk. Dowódcą Południowo-Atlantyckiego Teatru Działań Wojen­ nych został admirał sir John Fieldhouse (dowódca sił operacyjnych Royal Navy) podporządkowany bezpośrednio szefowi Sztabu Obrony admirałowi Lewinowi. Jego stano­ wisko dowodzenia znajdowało się w Northwood, na zachód

od Londynu. Podlegał mu kontradmirał Woodward jako dowódca sił nawodnych na Południowo-Atlantyckim TDW (317. Zespół Operacyjny), atomowe wielozadaniowe okręty podwodne (dowodzone bezpośrednio z Northwood, two­ rzące 324. Zespół Operacyjny) oraz generał major Jeremy Moore (Royal Marines) będący zastępcą Fildhousa i jedno­ cześnie dowódcą wojsk lądowych na Południowo-Atlan­ tyckim TDW. Dowódcą pierwszego rzutu wojsk lądowych był brygadier Julian Thompson (dowódca 3. Brygady Piechoty Morskiej). W odniesieniu do wojsk lądowych organizacja dowodzenia zakładała, że Thompson będzie dowodził działaniami na archipelagu do czasu lądowania głównych sił planowanego desantu. Następnie dowództwo nad całością wojsk lądowych miał przejąć przybyły z Wiel­ kiej Brytanii Moore. Najważniejsze decyzje polityczne wypracowywał tzw. gabinet wojenny. Oficjalnie organ ten nosił nazwę Komitetu południowego Atlantyku i oznaczony był skrótem OD (SA), co dawało mu status podkomitetu Komitetu Obrony i Polityki Zagranicznej. W skład OD (SA) wchodził premier, minister spraw zagranicznych, minister obrony, minister spraw wewnętrznych, przewodniczący większości parlamen­ tarnej, prokurator królewski oraz szef Sztabu Obrony. ORGANIZACJA DRUGIEGO RZUTU WOJSK LĄDOWYCH

Po wyjściu na morze okrętów i transportowców przewo­ żących pododdziały 3. BPM dowództwo brytyjskie przy­ stąpiło do organizowania drugiego związku taktycznego, który miał wziąć udział w działaniach bojowych na Wyspach Falklandzkich. Sięgnięto wówczas po 5. BP, będącą od roku 1981 jednostką przewidzianą do interwencji na obszarach zamorskich, w tym leżących poza strefą odpowiedzialności NATO. Ponieważ wcześniej już po­ zbawiono brygadę dwóch batalionów powietrznodesan-

towych, którymi wzmocniono 3. BPM, teraz dodano jej dwa bataliony piechoty ze składu Dywizji Gwardii (Guards Division). Dopiero w tej fazie reorganizacji brygada otrzymała przewidzianą etatem artylerię i pod­ oddział śmigłowców. Ostatecznie 5. Brygada Piechoty uzyskała następujący skład: — batalion piechoty 1/7 Ghurka Rifles, — batalion piechoty 1 st Battalion Welsh Guards, — batalion piechoty 2 nd Battalion Scots Guards, — 29. i 97. baterie ze składu 4. pułku artylerii, — wzmocniony dywizjon artylerii polowej (ze składu 49. pułku artylerii z elementami wzmocnienia ze składu Królewskiej Szkoły Artylerii), — 43. bateria (kierowania ogniem) ze składu 32. pułku artylerii, — elementy 656. eskadry śmigłowców, — zbiorczy batalion inżynieryjny (elementy 33., 36. i 38. pułków inżynieryjnych), — 205. kompania łączności, — elementy 14. i 30. pułków łączności oraz 2. pułku pocztowo-kurierskiego, — dywizjon artylerii przeciwlotniczej, — bateria rakiet przeciwlotniczych Blowpipe, — pododdziały zabezpieczenia i służby. Dowódcą brygady był brygadier A. Wilson. Forsowne ćwiczenia zgrywające zorganizowane w celu przekształcenia „zlepku oddziałów i pododdziałów” w pełnowartościowy związek taktyczny trwały osiem dni.

ROZDZIAŁ 5 PIERWSZE STRZAŁY

KU WYSPIE WNIEBOWSTĄPIENIA I DALEJ NA POŁUDNIE

Bazą etapową sił brytyjskich wydzielonych do udziału w działaniach na południowym Atlantyku była Wyspa Wnie­ bowstąpienia. Znajdujące się tam lotnisko Wideawake (będące instalacją amerykańską, na użytkowanie którego przez siły brytyjskie zgodę musiały wyrazić Stany Zjednoczone) zabez­ pieczało bazowanie bombowców typu Vulcan, samolotów tankowania powietrznego Victor, samolotów ZOP Nimrod. oraz zapewniało przyjmowanie samolotów transportowych typu C-130 Hercules i VC-10. W ciągu kilku dni od wybuchu wojny na tej sennej dotąd wysepce znalazło się ponad 1000 osób brytyjskiego personelu wojskowego. Byli to głównie żołnierze służb logistycznych odpowiedzialni za obsługę techniczną samolotów transportowych, ich rozładunek i przy­ gotowanie frachtu do załadunku na okręty i transportowce. Ważną grupę stanowili kontrolerzy lotów, którzy wespół z Amerykanami zorganizowali w trybie alarmowym system kontroli przestrzeni powietrznej, co było niezbędnym warun­ kiem bezpiecznych lotów samolotów transportowych. Dla dodatkowych „mieszkańców” zorganizowano obóz namiotowy,

gdyż brytyjskie osiedle wojskowe Traveller’s Hill nie mogło pomieścić takiej liczby ludzi. Rozkazy dotyczące odbicia Nowej Południowej Georgii zostały wydane 7 kwietnia — premier Thatcher wydała odpowiednie polecenia admirałowi Fieldhouse'owi. Ten zaś wydał rozkazy komandorowi Youngowi oraz szefowi sztabu Brygady Piechoty Morskiej pułkownikowi Prestonowi. Przewidywały one wydzielenie ze składu 42. bpm jednej kompanii — wraz z elementami wsparcia — przygotowanej i wyekwipowanej do prowadzenia działań w warunkach arktycznych. Miała on osiągnąć gotowość do wylotu na Wyspę Wniebowstąpienia w ciągu 6 godzin. Wymienione pododdziały zaokrętowane zostały na pokład zaopatrzeniowca Tidespring i niszczyciela Antrim, które wraz z fregatą Plymouth tworzyły Grupę Taktyczną 319.9 (Task Force 319.9) przewidzianą do odzyskania Południowej Georgii. Grupą dowodził dowódca niszczyciela Antrim komandor B.G. Young. Oprócz śmigłowców bazujących Plymouth TU 319.9 miała 4 średnie śmigłowce typu Wessex (3 transportowe na Tidespring oraz 1 w wersji ZOP na Antrim). 14 kwietnia doszło do spotkania grupy Younga z Endurance (który miał dwa dalsze śmigłowce). W związku ze zbliżeniem się do archipelagu pierwszego brytyjskiego wielozadaniowego atomowego okrętu podwodnego 7 kwietnia Londyn zapowiedział utworzenie dwustumilowej Morskiej Strefy Zamkniętej. W brytyjskiej proklamacji zapo­ wiedziano, iż: „[...] 12 kwietnia zostanie wprowadzona Morska Strefa Zamknięta wokół Wysp Falklandzkich (200 mil mors­ kich) [...] i każdy argentyński okręt lub pomocnicza jednostka pływająca, która znajdzie się w tej strefie, będzie traktowana jako wroga i będzie atakowana przez siły brytyjskie”1. W odpowiedzi władze Argentyny ogłosiły utworzenie 8 kwietnia 200-milowej strefy wokół Falklandów, Połud1 Cylat za: M a k o w s k i A . , U n i c k i M., Wojna na morzu we współczesnym prawie międzynarodowym, Warszawa-Toruń 1996, s. 101.

niowej Georgii oraz wzdłuż wybrzeża argentyńskiego, stanowiącej teatr działań wojennych, na którym w razie zaistnienia takiej konieczności mogły być prowadzone działania zbrojne w celu samoobrony. W dniu wejścia w życie postanowień dotyczących Mors­ kiej Strefy Zamkniętej (był to poniedziałek wielkanocny) brytyjskie jednostki wydzielone do działań na południowym Atlantyku (grupa gibraltarska) zaczęły rzucać kotwice u brze­ gów Wyspy Wniebowstąpienia, którą pełniący funkcję okrętu flagowego Glamorgan osiągnął dzień wcześniej. Równolegle z zainicjowaniem działań ukierunkowanych na odbicie Nowej Południowej Georgii u wybrzeży Wyspy Wniebowstąpienia przeformowano pozostałe siły okrętowe w ugrupowanie bojowe. Jego pierwszym elementem, swoistą awangardą sił głównych, była Grupa Taktyczna 317.8.2 (Task Unit 317.8.2) w składzie: niszczyciele Sheffield, Glasgow, Coventry, fregaty Brilliant i Arrow, zbiornikowiec Pearleaf. Task Unit 317.8.2 dowodzona była przez komandora J.F. Cowarda na HMS Brilliant. Zadaniem grupy było zajęcie pozycji na południowym Atlantyku, mniej więcej w jednakowej odległości od Port Stanley, Buenos Aires i Południowej Georgii. Poprzedza­ ła ona siły główne, realizując zarówno zadania stricte wojskowe, jak i odgrywając rolę czynnika nacisku w prowadzonych działaniach dyplomatycznych. W pierwszym wymiarze prowa­ dziła rozpoznanie przed siłami głównymi na najbardziej prawdopodobnym kierunku ataku, w drugim manifestowała zbrojną obecność brytyjską na południowym Atlantyku, stając się wyrazem determinacji Albionu. Po odprawieniu awangardy Woodward na Glamorgan dwukrotnie wychodził na północ na spotkanie lotniskowców i trzech towarzyszących im fregat: Broadsword, Alacrity i Yarmouth, które wyszły z Plymouth 5 kwietnia. Kiedy do tego doszło (14 kwietnia), admirał przeniósł swoją flagę na Hermesa, który był najlepiej wyposażony w sprzęt łączności. W tym samym dniu na Invincible ostatecznie zakończono

trwającą tydzień naprawę przekładni głównej. Aw'aria ta spowodowała zmniejszenie o połowę marszowej prędkości okrętu. 16 kwietnia ku Wyspie Wniebowstąpienia zbliżyły się okręty desantowe z flagowym Fearless. Postój na Wyspie Wniebowstąpienia był czasem uzupeł­ niania zapasów, przeprowadzania niezbędnych remontów, a także gorączkowej pracy sztabów przygotowujących zarys przyszłej kampanii. Woodward odbył naradę z komodorem2 Mikae’m Clappem dowodzącym grupą desantową i bryga­ dierem Julianem Thompsonem, dowódcą 3. Brygady Pie­ choty Morskiej. Rozważano wady i zalety różnych miejsc dogodnych do wysadzenia desantu. Pod uwagę brano: — Stevelly Bay na Falklandzie Zachodnim — dogodne do budowy lotniska polowego, lecz w toku dalszych działań pojawiłaby się konieczność forsowania Cieśniny Falklandzkiej, — Low Bay na Lafonii — dogodne kotwicowisko i teren sprzyjający rozwinięciu obrony przeciwlotniczej, ale Lafonia połączona jest z Falklandem Wschodnim wąskim przesmykiem łatwym do obrony, — Cow Bay w północno-wschodniej części Falklandu Wschodniego oferowało dogodne do lądowania plaże i małą odległość do Port Stanley, lecz nie miało osłoniętego kotwicowiska, — San Carlos nad Cieśniną Falklandzką umożliwiało szybkie wysadzenie na brzeg wojsk i dogodne kotwicowis­ ko, ale otoczone było wzgórzami, co utrudniało rozwinięcie 2 Termin „komodor” ma dwa znaczenia. Pierwsze oznacza oficera czasowo dowodzącego zespołem, np. komodora konwoju. W znaczeniu drugim, zastosowanym poniżej, to stopień w niektórych marynarkach wojennych tożsamy z najniższą rangą flagową. Wbrew potocznej opinii polskiej komodor jest „najmłodszym admirałem”. W marynarce amerykań­ skiej brytyjskiej randze „komodora” odpowiada stopień „rear armiral lower half’, czyli „młodszy — jednogwiazdkowy” kontradmirał. Drugi stopień admiralski odpowiadający brytyjskiemu „rear admiral” to „rear admiral upper half’, czyli „starszy — dwugwiazdkowy” kontradmirał. W literaturze polskiej niuans ten nie jest zauważany.

obrony przeciwlotniczej, a ponadto lądowanie tam wyma­ gało przeprowadzenia rozpoznania minowego w cieśninie, — Tal Inlet — zapewniało dogodne lądowanie blisko Port Stanley, lecz wejście do zatoki było wąskie i łatwe do zablokowania. Ostatecznie po zawężeniu liczby możliwości zadecydowano, że wszystkie dyskutowane rejony lądowania zostaną rozpo­ znane przez siły specjalne i dopiero wówczas zapadną ostateczne decyzje. Przedmiotem dyskusji było również tempo prowadzenia kampanii. Determinowane było ono z jednej strony możliwością utrzymania sił na południowym Atlantyku w oddaleniu od baz (Woodward twierdził, że koniec czerwca stanowi nieprzekraczalną datę zakończenia kampanii), z drugiej czasem reaktywowania okrętu desantowego doku Intrepid, niezbędnego — zdaniem uczestników narady — do prze­ prowadzenia operacji desantowej. Analizy wykazały, że najbardziej dogodna pora do wysadzenia desantu przypadała między 16 maja (kiedy Intrepid mógł dotrzeć na południowy Atlantyk) a 25 maja. Ponieważ planowano, że siły brytyjskie osiągną rejon Falklandów 1 maja, dawało to 16 dni na przeprowadzenie rozpoznania i przygotowanie szczegółowych planów operacji desantowej. Taki harmonogram działań niecelowe czynił więc włączanie w skład sił Woodwarda okrętów desantowych i transportowców w ówczesnej fazie działań. Podjęto więc decyzję, że pozostaną one u brzegów Wyspy Wniebowstąpienia, co zwolni okręty bojowe od konieczności zapewnienia im ochrony, a do rejonu działań bojowych przemieszczone zostaną bezpośrednio przed rozpo­ częciem operacji desantowej. Zamierzenia te zatwierdzone zostały następnie przez admirała Fieldhousa, który w tym czasie odwiedził Wyspę Wniebowstąpienia. Po krótkim odpoczynku załóg oraz przeprowadzeniu ostatnich przeglądów i doraźnych napraw, w poniedziałek 18 kwietnia oba lotniskowce wyszły na morze, kierując się ku Falklandom. W skład ich bezpośredniej ochrony

wchodziły: niszczyciel Glamorgan i fregaty: Alacrity, Yarmouth, Broadsword. Działania okrętów bojowych za­ bezpieczały jednostki Royal Auxilary Fleet: Olmeda i Re­ source. Wymienione okręty i jednostki pomocnicze two­ rzyły Grupę Taktyczną 317.8 (Task Unit 317.8). Wyjście sił na morze zakłócone zostało meldunkiem o wykryciu peryskopu przez zbiornikowiec Olmeda. Rozpo­ częło się poszukiwanie okrętu podwodnego. Operatorzy sonarów meldowali o tak szybkim przemieszczaniu się echa, że Woodward doszedł do wniosku, że może to być albo wieloryb, albo radziecki atomowy okręt podwodny. Ostatecz­ nie wątpliwości rozstrzygnął pilot patrolowego Nimroda, który wykrył stado wielorybów. W nadchodzących dniach wielkie ssaki morskie kilkakrotnie wywoływały jeszcze alarm, gdyż trasa brytyjskiego zespołu przecinała szlaki ich migracji. Czas przejścia ku Falklandom wynosił 12 dni. Woodward zakładał, że jego siły zbliżą się ku wyspom ze wschodu w ciemnej porze doby, przeprowadzając natychmiast atak siłami lotnictwa pokładowego na lotnisko w Port Stanley. 21 kwietnia o godz. 15.00, około 1500 mil morskich od Wyspy Wniebowstąpienia Brytyjczycy wykryli cel powietrzny przemieszczający się na dużej wysokości. Poderwany w po­ wietrze Harrier zidentyfikował go jako samolot komunikacyj­ ny Boeing 707 w barwach Argentyńskich Sił Powietrznych. Ponieważ wydane Woodwardowi rozkazy uniemożliwiały zestrzelenie intruza, pilot Harriera poprzestał na zmuszeniu argentyńskiego samolotu do zmiany kursu. O godz. 2.30 dnia następnego sytuacja uległa powtórzeniu, tym razem samolot argentyński palił światła kursowej maszyny pasażerskiej. Brytyjczycy zdali sobie sprawę, że jeżeli rozkazy dotyczące użycia uzbrojenia nie zmienią się, każdy ich ruch będzie skrupulatnie śledzony. O godz. 11.34 samolot argentyński pojawił się ponownie. Woodward uzyskał w końcu zmianę rozkazów i mógł zestrzelić samolot, ale ostatecznie do tego nie doszło. Następny cel, który pojawił się z kierunku

typowego dla maszyny rozpoznawczej, okazał się bowiem brazylijskim samolotem komunikacyjnym lecącym do Durbanu. Identyfikację przeprowadzono na kilkanaście sekund przed odpaleniem rakiet Sea Dart. W następnych dniach zespół brytyjski wszedł w obszar bardzo złej pogody i problem obecności samolotu rozpoznawczego rozwiązał się sam, gdyż widzialność spadła do 4 mil, a stan morza uniemożliwiał zarówno starty samolotów, jak i użycie uzbrojenia rakietowego. 23 kwietnia, w związku z przemieszczeniem sił brytyjs­ kich ku Falklandom, Londyn obwieścił utworzenie strefy obronnej wokół swego zespołu operacyjnego. O tym fakcie powiadomiona została ONZ i rząd Argentyny. W dokumen­ cie proklamującym utworzenie strefy stwierdzono: „[...] Rząd jej Królewskiej Mości pragnie jasno oświadczyć, że każde zbliżenie się argentyńskich okrętów, łącznie z okrę­ tami podwodnymi, pomocniczymi jednostkami pływającymi oraz wojskowymi statkami powietrznymi, które zagrażałoby wykonywaniu zadań przez siły brytyjskie na południowym Atlantyku, spotka się ze stosowną odpowiedzią. Wszystkie argentyńskie statki powietrzne, łącznie z cywilnymi, zaan­ gażowane w prowadzenie rozpoznania sił brytyjskich będą uważane za wrogie i zgodnie z tym pojęciem traktowane”3. ODBICIE POŁUDNIOWEJ GEORGII

Jak już wspomniano, rozkazy dotyczące odbicia Połu­ dniowej Georgii wydane zostały 7 kwietnia 1982 r., kiedy to premier Thatcher wydała odpowiednie polecenia admirałowi Fieldhouse’owi. Ten zaś wydał rozkazy komandorowi Youngowi, dowódcy Task Force 319.9 oraz szefowi sztabu Brygady Piechoty Morskiej pułkownikowi Prestonowi. Prze­ widywały one wydzielenie ze składu 42. bpm jednej kompanii — wraz z elementami wsparcia — przygotowanej i wyek3 Cytat za: M a k o w s k i A . , I l n i c k i M., Wojna na morzu we współczesnym prawie międzynarodowym, Warszawa-Toruń 3996, s. 101.

wipowanej do prowadzenia działań w warunkach arktycznych. Miała ona osiągnąć gotowość do wylotu na Wyspę Wniebowstąpienia w ciągu 6 godzin. Piechotę morską zamierzano ponadto wzmocnić 2. zespołem SBS i szwad­ ronem D 22 SAS. Dowództwo nad całością sił lądowych objął major Sheridan. Wymienione pododdziały, liczące łącznie 132 żołnierzy piechoty morskiej (kompania M z 42. bpm, obsługa 81-mm moździerza, czterech specjalistów łączności, dwie sekcje rozpoznawcze, dwóch ratowników medycznych i chirurg) oraz 24 żołnierzy sił specjalnych przerzucono drogą lotniczą (dwa samoloty VC-10) 10 kwietnia na Wyspę Wniebowstąpienia, gdzie zaokrętowane zostały one na zaopatrzeniowiec Tidespring i okręty bojowe. W trakcie przejścia morzem do grupy Younga dołączył okręt patrolu lodowego Endurance. Siły brytyjskie osiągnęły Południową Georgię 20 kwietnia. Następnego dnia na brzeg wysadzone zostały, przy użyciu śmigłowców startujących z niszczyciela Antrim i zaopatrze­ niowca Tidespring, grupy rozpoznawcze liczące łącznie 16 żołnierzy. Desantowanie udało się dopiero przy trzecim podejściu śmigłowców do punktów lądowania wyznaczonych na lodowcu Fortuna — piloci zdołali wykorzystać chwilową poprawę pogody. Zadania transportowe wykonywały śmigło­ wce Westland Wessex HAS 3, z których zdemontowano wyposażenie do poszukiwania okrętów podwodnych, w tym opuszczany przetwornik stacji hydroakustycznej. Oprócz komandosów z kompletnym wyposażeniem osobis­ tym śmigłowce przewiozły specjalne sanie (tzw. pułk) wyko­ rzystywane głównie do transportu sprzętu biwakowego i środ­ ków łączności o dużym zasięgu. Na skutek gwałtownego pogorszenia warunków atmosferycznych (wicher porwał jeden z namiotów i uniemożliwił rozbicie pozostałych) konieczne było ewakuowanie komandosów. Ponieważ zapadał zmrok, loty śmigłowców zawieszono i komandosi spędzili noc w śpiworach, w doraźnie przygotowanych ukryciach. Do

przeprowadzenia ewakuacji 22 kwietnia wykorzystany został śmigłowiec zwalczania okrętów podwodnych (ZOP) Lynx wyposażony w wysokiej klasy stację radiolokacyjną dozoru nawodnego. Dzięki temu środkowi obserwacji technicznej zdołał on wykryć w szalejącej zadymce śnieżnej obozowisko i naprowadzić na nie dwa transportowe Wessexy. Po starcie jeden ze śmigłowców został jednak rzucony huraganowym podmuchem wiatru na ziemię. Maszyna rozbiła się, lecz tylko jeden z komandosów został lekko ranny. W tej sytuacji znajdujące się w powietrzu śmigłowce zawróciły po załogę i komandosów przewożonych na pokładzie rozbitej maszyny. W toku dalszych działań ewakuacyjnych kolejny śmigłowiec zawadził o grzbiet wzgórza i skraksował. Tym razem również obyło się bez ofiar. Ostatecznie komandosów i załogi rozbitych śmigłowców dostarczyła na pokład HMS Antrim trzecia maszyna, która wykonała w tym celu trzy wyloty w niezwykle trudnych warunkach atmosferycznych. Wobec utraty dwóch śmigłowców Woodward podjął decyzję o wzmocnieniu grupy Younga fregatą Broadsword ze składu TU 317.8 dysponującą dwoma maszynami typu Lynx. Kolejne pięć grup rozpoznawczych (15 żołnierzy) wysa­ dzono z Antrim przy użyciu łodzi półsztywnych Gemini, 22 kwietnia w godzinach rannych, a więc równolegle z ewakuo­ waniem komandosów z lodowca Fortuna. Było to możliwe, gdyż wypiętrzony wysoko ląd osłaniał przyległe akweny od podmuchów antarktycznego wiatru. Ich zadaniem było rozpo­ znanie miejscowości Leith i jej okolic. W trakcie przejścia morzem na trzech łodziach odmówiły posłuszeństwa silniki, w związku z czym zostały one wzięte na hol przez dwie sprawne jednostki. Przy wysokiej fali jeden z holi zerwał się i dwie łodzie rozpoczęły dryf w kierunku otwartego morza. Załoga jednej zdołała jednak dotrzeć do brzegu gorączkowo wiosłując pagajami, komandosi z drugiego dryfującego pon­ tonu zostali ewakuowani przez śmigłowiec. W taki sam sposób zakończyła się próba wysadzenia grup SBS z kierunku

południowo-wschodniego. W trakcie żeglugi w paku lodowym pontony doznały uszkodzeń i komandosi zostali dopiero 25 kwietnia ewakuowani przez śmigłowiec. Kolejne dwie grupy SBS wysadzono więc przy użyciu śmigłowca startującego z HMS Antrim. Podkreślić należy, że dowództwo brytyjskie zorganizowało na rzecz Task Force 319.9 rozpoznanie lotnicze. Zadanie to wykonywały samoloty tankowania powietrznego Victor z 55. i 57. dywizjonu RAF. Pierwsze cztery Victory przebazowane zostały na Wyspę Wniebowstąpienia 18 kwietnia, zaś kolejne czteiy przybyły następnego dnia. W ramach przygotowania samolotów do działań nad południowym Atlantykiem część z nich miała doraźnie zmodernizowane bezwładnościowe systemy nawigacyjne, stacje radiolokacyjne dozoru nawodnego i środki do prowadzenia rozpoznania fotograficznego. Załogi Victorów pośpiesznie przeszkolono w prowadzeniu rozpo­ znania morskiego oraz uzupełniono nawigatorami-operatorami stacji radiolokacyjnej dozoru nawodnego ze składu rozformowywanego właśnie 27. dywizjonu rozpoznawczego RAF (wyposażonego w samoloty Vulcan Mk 2). Pierwszy lot rozpoznawczy przeprowadzono 20 kwietnia. Uczestniczyło w nim sześć samolotów rozpoznawczych i pięć maszyn tankowania powietrznego zabezpieczających ich działanie. Powietrzne tankowce działały sposobem potokowym, to znaczy, że ostatni w ugrupowaniu tankował w nakazanym czasie maszynę rozpoznawczą i pozostałe tankowce, po czym wracał do bazy. Następnie całą operację powtarzano, aż do momentu, gdy samolot rozpoznawczy pozostał sam. Pierwszy lot rozpoznawczy trwał 14 godzin i 40 minut. Do momentu wylądowania sił brytyjskich na wyspie zorganizowano i prze­ prowadzono jeszcze dwa takie loty rozpoznawcze. Na marginesie zauważyć można, że zaangażowanie większości brytyjskich samolotów tankowania powietrznego w działania na południowym Atlantyku wpłynęło na goto­ wość bojową sił powietrznych NATO na Europejskim

Teatrze Działań. Zmusiło to Amerykanów do przebazowania do Mildenhall w Anglii 10 samolotów tankowców KC-130 należących do US Air Force. W tym czasie Wessex z HMS Antrim, który wracał na okręt po wysadzeniu na wyspie grupy specjalnej, wykrył na podejściach do Grytviken argentyński okręt podwodny Santa Fe. Zgodnie z otrzymanymi rozkazami Santa Fe transportował zaopatrzenie dla garnizonu Georgii, następnie zaś miał przejść w rejon położony na południe od Falklandów i działając sposobem krążowniczym zwalczać brytyjskie okręty i trans­ portowce. Po przejściu, wykonanym głównie w położeniu nawodnym w trudnych warunkach hydrometeorologicznych, okręt dotarł do Grytviken. Po wyładunku zaopatrzenia jego dowódca podjął decyzję o wyjściu na morze. Zauważyć należy, że obecność argentyńskiego okrętu podwodnego w rejonie Południowej Georgii nie była dla Brytyjczyków zaskoczeniem. Według starszych publikacji Santa Fe sam się ujawnił, nawiązując na podejściach do Grytviken łączność radiową z garnizonem wyspy. Według niektórych autorów 23 marca Endurance przechwycił zako­ dowaną depeszę nadaną przez okręt podwodny manewrujący w odległości ok. 100 mil morskich od wyspy, co przyczyniło się do wzmożenia czujności na wszystkich brytyjskich okrętach i wzmocnienia zespołu wydzielonego do zajęcia Georgii wspomnianą już fregatą Brilliant. Ponadto prawdopodobny rejon przebywania okrętu podwodnego przeciwnika patrolować zaczął wielozadaniowy atomowy okręt podwodny Conqueror. Wczesnym rankiem 25 kwietnia Plymouth przechwycił jakoby kolejny radiogram, zaś wykonane namiary wykazały, że źródło emisji (czyli okręt podwodny) znajduje się w Zatoce Cumberland. Nie można również wykluczyć wykrycia argen­ tyńskiej jednostki przez Nimrody prowadzące loty rozpo­ znawcze (ten aspekt kampanii nadal okrywa utrzymywana przez Brytyjczyków tajemnica). W każdym bądź razie Brytyjczycy wykryli okręt podwod­ ny przeciwnika we wschodniej odnodze Zatoki Cumberland

na płytkim, ograniczonym akwenie, co zasadniczo zmniej­ szało możliwości jego skutecznego uchylenia się od sił ZOP. Wessex, który jako pierwszy wykrył Santa Fe, natychmiast zaatakował przeciwnika bombami głębinowymi. Obramowały one cel, jednak piloci nie stwierdzili żadnych poważniejszych uszkodzeń, a okręt dalej kierował się ku otwartemu morzu. Nie mając już środków rażenia, Wessex pozostał w rejonie i naprowadził na cel Lynxa z HMS Broadsword4. Ten zaatakował okręt torpedą Mk 46. Ponieważ cel manewrował na powierzchni, a torpedy ZOP wyposażone są w zabez­ pieczenia uniemożliwiające rażenie celów nawodnych (dla bezpieczeństwa własnych okrętów nawodnych), przeszła ona pod stępką Santa Fe. Mimo że okręt nie został trafiony, to nie mógł się już jednak zanurzyć, gdyż torpeda ZOP nadal wykonywała cyrkulacje, poszukując celu. W tej sytuacji do walki włączyły się śmigłowce Wasp z Endurance i Plymouth. Zaatakowały one wrogą jednostkę kierowanymi pociskami rakietowymi AS-12, uzyskując jedno trafienie. Uszkodzenia spowodowane eksplozją nie były poważne — pocisk trafił w szczytowy element kiosku wykonany z tworzyw sztucz­ nych i nie eksplodując, przebił go na wylot. Mocny kadłub OP nie ucierpiał. Do walki włączył się wówczas drugi Lynx z HMS Brilliant. Oba Lynxy ostrzelały cel z broni maszyno­ wej i po wyczerpaniu amunicji powróciły na macierzysty okręt. Santa Fe pozostał sam. Dowódca, oceniając rozmiary uszkodzeń, stwierdził, że pierwsza salwa bomb głębinowych spowodowała uszkodzenia kadłuba mocnego i rozszczelnienie zbiorników paliwa. Wobec braku możliwości (a być może również woli) usunięcia uszkodzeń jednostkę doprowadzono do prowizorycznego nabrzeża w Grytviken. Tam załoga zeszła na ląd, a okręt powoli zatonął. Taki stan rzeczy stwierdził brytyjski śmig4 Według części publikacji śmigłowiec ten miał wystartować z HMS Antrim, na którym bazować miały nie Wessexy, jak to stwierdzono wcześniej, ale właśnie Lynxy.

łowiec przeprowadzający kontrolne rozpoznanie rejonu Grytviken około dwóch godzin po pierwszym ataku. Santa Fe tkwił głęboko w wodzie z olejową plamą przy burcie. Mimo to przerzucony śmigłowcem oficer z Brillianta wszedł w kom­ binezonie płetwonurka do wnętrza kadłuba argentyńskiej jednostki i założył tam ładunek wybuchowy. Jego zdetonowa­ nie wykluczało możliwość przeprowadzenia doraźnego remon­ tu jednostki. Po zakończeniu działań Santa Fe został pod­ niesiony przez dwie brytyjskie jednostki warsztatowe (wyczarterowane serwisowce platform wiertniczych) Stena Seaspread i Stena Inspector. Po opróżnieniu jednostki z amu­ nicji, paliwa i innych substancji niebezpiecznych wyholowano ją na pełne morze i zatopiono. Wyeliminowanie z działań Santa Fe było poważnym sukcesem Brytyjczyków, lecz opisana akcja bojowa do­ prowadziła też do utraty atutu zaskoczenia, na którym opierał się plan odbicia wyspy. W takiej sytuacji dowódca lądowej grupy bojowej major Sheridan podjął decyzję o natychmiastowym rozpoczęciu działań zaczepnych na lądzie. Okręty sformowały szyk torowy i rozpoczęły ostrzał pozycji argentyńskich. Komandosi brytyjscy już wcześniej przeprowadzili rozpo­ znanie argentyńskiej obrony, ze szczególnym uwzględnieniem dyslokacji stanowisk broni maszynowej i moździerzy, co w zasadniczy sposób wpłynęło na powodzenie brytyjskiego ataku przeprowadzonego 25 kwietnia siłami kompanii piechoty morskiej i sił specjalnego przeznaczenia. Do szturmu na pozycje argentyńskie rzucono około 70 żołnierzy. Pierwszy rzut dotarł na brzeg, wykorzystując łodzie półsztywne i wylą­ dował około 2 km od Grytviken. Następnie, około godz. 14.45, śmigłowce wysadziły siły główne desantu na połu­ dniowy zachód od miejscowości. Desant śmigłowcowy, nie nawiązując kontaktu bojowego z przeciwnikiem, opanował dominujący nad miejscowością grzbiet, zaś pluton SAS, przy wsparciu moździerzy przerzuconych śmigłowcami oraz

artylerii okrętowej korygowanej przez śmigłowiec Wasp z Endurance (Brilliant, Plymouth i Antrim rozchodowały 235 sztuk amunicji kalibru 114 mm) zaatakował wzdłuż linii brzegu ku zabudowaniom. Argentyńczycy stawiali symboliczny opór i po kilkunastominutowej wymianie ognia o 17.15 wywiesili białe flagi. Następnego dnia dwa plutony SAS i grupa SBS przerzucone zostały w rejon Leith, gdzie przeciwnik utrzymywał posterunek obsadzony przez 16 żołnierzy. Nie stawiali oni oporu. Łącznie podczas działań na Południowej Georgii siły brytyjskie wzięły do niewoli 156 argentyńskich żołnierzy i zatrzymały 38 cywilnych obywateli tego państwa. Operacja „Paraquet” zakończyła się pełnym sukcesem. W późniejszym okresie, za sprawą jednego z argentyńskich oficerów wziętych do niewoli na Południowej Georgii, Wielka Brytania stała się stroną złożonego sporu o charak­ terze dyplomatyczno-prawnym. Okazało się bowiem, że dowódca garnizonu kapitan Astiz jest poszukiwany między­

narodowym listem gończym. Ciążyły na nim zarzuty, że jako członek formacji wojskowych zwalczających przeciw­ ników argentyńskiej junty dopuścił się kilku mordów na cudzoziemcach. Według Amnesty International miał on osobiście zastrzelić siedemnastoletnią Szwedkę i dwie fran­ cuskie zakonnice. Astiz po wzięciu do niewoli został więc przetransportowany na Wyspę Wniebowstąpienia, a później do Londynu. Rząd francuski wystąpił o jego ekstradycję. Jednakże doradcy prawni rządu brytyjskiego stwierdzili, że dostał się on pod jurysdykcję brytyjską jako jeniec, który nie dopuścił się zbrodni wojennych. Ponieważ zaś III konwencja genewska z 12 sierpnia 1949 r. zakazuje przekazywania jeńców wbrew ich woli państwu trzeciemu uznano, że Astiz nie może zostać wydany Francuzom. Ostatecznie oficer ten odesłany został do kraju5. Już po opanowaniu Południowej Georgii doszło do tragicznego incydentu na pokładzie Santa Fe. Brytyjczycy wprowadzili na pokład grupę personelu argentyńskiego, który — pod nadzorem żołnierzy piechoty morskiej — ob­ sługiwać miał niektóre mechanizmy. Jeden z Argentyń­ czyków zaczął wówczas odkręcać zawory w centrali. Brytyjski żołnierz, który nie wiedział, czemu te czynności mają służyć, wezwał go do ich zaprzestania. Pomimo kilku wezwań, Argentyńczyk nie podporządkował się poleceniu. Żołnierz brytyjski oddał wówczas strzał i zastrzelił jeńca.

5 Kompromitacja na Południowej Georgii nie zahamowała kariery kapitana Astiza. Mimo upadku junty nadal awansował i, mimo że w 1987 r. trafił na kilka miesięcy do aresztu, został ostatecznie zwolniony na mocy amnestii ogłoszonej przez prezydenta Alfonsina. Jeszcze w 1995 r. Astiz miał zostać awansowany na stopień kontradmirała, ale protesty opinii publicznej i francuskie naciski dyplomatyczne doprowadziły do unieważ­ nienia nominacji. Obecnie Astiz nie opuszcza Argentyny, gdyż po­ szukiwany jest przez Interpol. Nadmienić należy, że w 1990 roku został on in absentia skazany przez francuski sąd na karę dożywotniego więzienia.

ROZDZIAŁ 6 WALKA O PANOWANIE NA MORZU

Dowództwo brytyjskie 28 kwietnia przydzieliło atomowym okrętom podwodnym operującym w rejonie Falklandów rejony działania. Conqueror otrzymał rozkaz działania na południe od wysp („ćwiartka południowo-zachodnia i południowo-wschodnia”), Spartan na północny zachód, Splen­ did na północny wschód. Dwa okręty podwodne zostały więc rozwinięte na kierunku największego zagrożenia ze strony sił nawodnych przeciwnika. Dowódcom okrętów podwodnych zabroniono przekraczania granic przydzielo­ nych im rejonów. Wynikało to w dużej mierze z obecności na morzu argentyńskich okrętów podwodnych — przy opisanym sposobie działania wykryty cel podwodny z pew­ nością nie był jednostką własną. Okręty podwodne dowo­ dzone były bezpośrednio z brzegowego stanowiska w Nortwood i admirał Woodward nie był przełożonym ich dowódców. Mimo jego nalegań (Hermes dysponował sprzętem umożliwiającym dowodzenie z jego pokładu okrętami podwodnymi), tego elementu organizacji dowo­ dzenia nie zmieniono. Brytyjskie Harriery wykryły 20 kwietnia w pobliżu sił okrętowych jednostkę rybacką, która drogą radiową przed-

stawiła się jako kanadyjski rybacki statek badawczy Narwal. Ponieważ Brytyjczycy, po epizodzie z brazy­ lijskim samolotem komunikacyjnym, za wszelką cenę unikali incydentów, statek pozostawiono w spokoju, choć wobec podejrzeń, że jest to argentyńska jednostka rozpoznawcza, fregata Alacrity ostrzegła ją przed po­ dążaniem śladem sił brytyjskich. Na przełomie kwietnia i maja dwie brytyjskie grupy taktyczne (TU 317.8 i TU 317.8.2) osiągnęły rejon położony na południowy wschód od Wysp Falklandzkich. Tam dołączyły do nich okręty uczestniczące w działaniach na Południowej Georgii. Przed lotniskowce wysunięto wówczas o 20 mil morskich trzy niszczyciele typ 42 przeznaczone do prowadzenia dozoru radiolokacyjnego i dalekiej obrony przeciwlotniczej. Dowódca brytyjski rozpoczął wówczas działania dezinformacyjne, których celem było utwierdzenie przeciwnika w przekonaniu, iż Brytyjczycy zamierzają natychmiast po przybyciu w rejon Wysp Falklandzkich przeprowadzić desant w rejonie Port Stanley. Tym sposobem zamierzano skłonić Argentyńczyków do skoncentrowania wokół stolicy archipelagu większości posiadanych sił, dzięki czemu znacznie bezpieczniejsze stałoby się wysadzenie desantu w jakimkolwiek innym rejonie. Aby utwierdzić przeciwnika w przekonaniu, że w skład zespołu brytyjskiego wchodzą okręty desantowe, posłużono się fortelem tyle prostym, co skutecznym — po wykryciu argentyńskiego samolotu rozpoznawczego (był to na ogół ten sam Boeing 767 wyposażony w radar pogodowy) stawiano radiolokacyjne cele pozorne. Na ekranie stacji radiolokacyjnej argentyńs­ kiego samolotu (podkreślić należy, że nie była to typowa stacja dozoru nawodnego), prowadzącego obserwację ze znacznego dystansu, obłoki dipolowe wyglądały jak okręty. W ten sposób Brytyjczycy „zwiększali” liczbę jednostek zespołu z 15 do 25.

Po przybyciu sił brytyjskich w rejon Falklandów 28 kwietnia, zmienił się status oblewających wyspy wód. Proklamowana 12 kwietnia Morska Strefa Zamknięta zastąpiona została Strefą Całkowicie Zamkniętą (obowią­ zującą w stosunku do tego samego obszaru, czyli w pro­ mieniu 200 mil morskich od wysp). Postanowienia o wpro­ wadzeniu strefy obowiązywać miały od godziny 11.00 GMT 30 kwietnia. Notyfikując utworzenie nowego obszaru zamkniętego, Londyn stwierdził, iż: „[...] Strefa ta będzie miała zastosowanie nie tylko w odniesieniu do argentyńs­ kich okrętów i pomocniczych jednostek pływających, ale również do każdej jednostki marynarki wojennej lub handlowej, które działają w celu wsparcia nielegalnej okupacji Wysp Falklandzkich przez siły argentyńskie. Strefa ta ma również zastosowanie do jakiegokolwiek innego statku powietrznego, wojskowego lub cywilnego, działającego w celu wsparcia argentyńskiej okupacji. Jakikolwiek okręt i statek powietrzny, wojskowy lub cywilny, który znajdzie się w strefie bez zezwolenia Ministerstwa Obrony z Londynu, będzie uważany jako działający w ramach wspierania nielegalnej okupacji, a zatem będzie uważany za wroga i będzie atakowany przez siły brytyjskie”1. Następny dzień przyniósł reakcje argentyńską. Buenos Aires oświadczyło, że obszary morskie wymienione w do­ kumencie z 8 kwietnia są wodami argentyńskimi i wszystkie jednostki brytyjskie przebywające w ich obrębie będą atakowane. Po zbrojnym akordzie na Południowej Georgii konflikt wszedł w kolejną fazę „wojny gestów i oświad­ czeń”. Nie trwała ona jednak długo. Plan brytyjski na 1 maja zakładał połączenie działań lotnictwa bazowego, lotnictwa pokładowego i artylerii okrętowej w celu wyłączenia z użytkowania pasów star1 Cytat za: M a k o w s k i A . , U n i c k i M., Wojna na morzu we współczesnym prawie międzynarodowym, op. cit., s. 101-102.

towych w Port Stanley i Goose Green. Zamierzano je uszkodzić przynajmniej w takim stopniu, by nie mogły z nich korzystać odrzutowe samoloty bojowe. Zgodnie z tym planem lotnictwo przystąpiło do realiza­ cji pierwszej misji w ramach operacji „Black Buck”, podczas której bombowce Vulcan B.2 atakowały cele położone w rejonie Port Stanley. W działaniach uczest­ niczyły maszyny z 44., 50. i 101. dywizjonów RAF, przebazowane na Wyspę Wniebowstąpienia. W trakcie przygotowań do akcji przeciwko Port Stanley trzy wyty­ powane bombowce otrzymały instalacje do tankowania paliwa w locie (zdemontowane kilkanaście lat wcześniej), zasobnik walki radioelektronicznej ALQ-I01B (montowany na prawym skrzydle pod pylonem służącym pierwotnie do przenoszenia pocisków Skybolt), zaś ich komory bombowe przystosowano do przenoszenia 21 bomb o wagomiarze 453 kg. Ponieważ doktryna brytyjska nie przewidywała wykorzystywania Vulcanów jako bombowców taktycz­ nych, ich załogi nie były szkolone do wykonywania tego rodzaju zadań, nie szkolono ich również w zakresie tankowania powietrznego. W zmienionej sytuacji pomi­ nięcie tych zagadnień w szkoleniu bojowym stanowiło poważny problem, który nawet mógł uniemożliwić prze­ prowadzenie zaplanowanej operacji. W trybie „alarmo­ wym” zorganizowano więc dla wytypowanych załóg „krótki kurs bombardierski” na poligonie lotniczym Gar­ vey Island. W skład ich załóg włączono ponadto instruk­ torów tankowania powietrznego. Trzy doraźnie zaadaptowane do wykonywania nowych zadań Vulcany 29 kwietnia osiągnęły Wyspę Wniebo­ wstąpienia. Ze względu na brak miejsca na zatłoczonym lotnisku Widewake jeden samolot (w planach miał on pełnić rolę maszyny rezerwowej) odesłano na Wyspy Brytyjskie. Pierwsza misja operacji „Black Buck” rozpo­ częła się w nocy z 30 kwietnia na 1 maja. Od pasa

startowego na Wyspie Wniebowstąpienia oderwały się dwa bombowce, z których jeden zbombardować miał pas startowy w Port Stanley. Drugi pełnił rolę maszyny rezer­ wowej. Szybko okazało się, że z uwagi na usterkę technicz­ ną w samolocie przewidzianym do wykonania ataku ma­ szyna rezerwowa musi przejąć prowadzenie działań. Jej lot zabezpieczały trzy samoloty rozpoznawcze (patrolowe) Nimrod i aż jedenaście latających tankowców Victor. Cztery tankowce stanowiły pierwszą grupę maszyn wsparcia i po zatankowaniu pozostałych Victorów i bombowca powróciły na lotnisko. Sytuacja ta powtarzała się, aż przy Vulcanie pozostała tylko jedna maszyna tankowania powietrznego. Przedsięwzięcia zabezpieczające obfitowały w wiele dra­ matycznych epizodów. Jedna z maszyn tankowania powiet­ rznego (XL 189) przekazała paliwo samolotowi bom­ bowemu i zamierzała przystąpić do zatankowania Victora XH 669, który towarzyszyć miał Vulcanowi w dalszym locie. Jednak podczas czynności łączenia przewodem giętkim maszyny tankującej z tankowaną — odbywało się to w niezwykle trudnych warunkach meteorologicznych, w gęstych burzowych chmurach — doszło do złamania sondy ze stożkiem wlotowym na XH 669. Dowódca formacji podjął więc decyzję o zamianie samolotów. XH 669 przekazał swoje paliwo ponownie na XL 189. W trakcie ponownego przetaczania paliwa jego część wyciekła, czego nie uwzględniono w pierwotnych planach. W rezultacie XL 189 miał po zatankowaniu bombowca znacznie mniej paliwa niż to pierwotnie zakładano. Pojawiła się koniecz­ ność jego dotankowania w locie. Na Wyspie Wniebo­ wstąpienia przygotowano więc jeden z Victorów pierwszej grupy. Ruszył na spotkanie XL 189. Tym razem przekazy­ wanie paliwa w locie przebiegło bez komplikacji i oba samoloty szczęśliwie powróciły na lotnisko. Tymczasem Vulcan kontynuował swoją misję. Ostatnie tankowanie powietrzne przeprowadzono 480 km od celu.

Następnie samolot zmniejszył pułap z 9000 m do 75 m. Miało to zapobiec wykryciu bombowca przez argentyńskie środki obserwacji technicznej rozmieszczone na wyspach. Bezpośrednio przed atakiem pilot wyciągnął maszynę na 3000 m i z tego pułapu nastąpił zrzut uzbrojenia. Bezpo­ średnie szkody wywołane bombardowaniem nie były wielkie. Pas startowy został jedynie częściowo uszkodzo­ ny. Z drugiej jednak strony zademonstrowana przez Brytyjczyków możliwość rażenia celów położonych o kil­ ka tysięcy kilometrów od baz (w tym obiektów położo­ nych na kontynencie) spowodowała jakoby anulowanie decyzji o rozmieszczeniu na Falklandach samolotów myśliwskich2. Miało to duże znaczenia dla dalszego przebiegu działań. Po wykonaniu bombardowania Vulcan bez przeciw­ działania ze strony całkowicie zaskoczonego przeciwnika wzniósł się na 12 500 m i rozpoczął powrót do bazy. Towarzyszyły mu cztery Victory i Nimrod. Szczególnie istotna była rola tego ostatniego samolotu — dzięki wyposażeniu w nowoczesne systemy nawigacyjne napro­ wadzał on bombowiec i maszyny tankowania powietrznego na rejony spotkań. Wspomniana już wyżej nieplanowana utrata części paliwa podczas tankowania dotknęła również Vulcana, po 15 godzinach i 45 minutach lotu bombowiec lądował na resztce paliwa. Siły główne zbliżyły się do Falklandów na odległość 140 mil morskich od Falklandu Wschodniego w kierunku „północny wschód ku wschodowi” 1 maja, o godz. 1.30 GMT, umożliwiając użycie samolotów pokładowych do zwalczania celów brzegowych. Do działań przeciwko 2 Typowe samoloty myśliwskie nie mogły bazować na Falklandach z powodu ograniczonej długości pasa startowego. Akcja Vuelana mogła więc co najwyżej wywrzeć wpływ na decyzje dotyczące dyslokacji włoskich odrzutowych maszyn szkolno-bojowych typu Macchi 326B

i Aermacchi MB 339A.

obiektom argentyńskim na brzegu wydzielono 12 samolotów z Hermesa (z 14 znajdujących się na pokładzie, przy czym już na początku działań założono, iż dwie maszyny będą pełnić rolę „rezerwy” części zapasowych), podczas gdy Sea Harriery z Invincible realizowały obronę powietrzną zespołu (na Invincible, mającym najnowocześniejszy sprzęt do naprowadzania samolotów na cele, zorganizowano stanowisko dowodzenia obrony przeciwlotniczej). Wyko­ rzystując zaskoczenie spowodowane atakiem Vulcana na lotnisko Port Stanley, dziewięć samolotów rzucono z zada­ niem powtórnego zaatakowania tego obiektu, a siłami trzech samolotów zaatakowano połowy pas startowy w Go­ ose Green. Samoloty atakujące Port Stanley podzielone zostały na grupę obezwładniania obrony przeciwlotniczej, która zrzuciła bomby odłamkowe na stanowiska ogniowe artylerii przeciwlotniczej rozmieszczone w rejonie Wzgórza Mary i Wzgórza Conopus oraz grupę uderzeniową, która przy użyciu bomb burzących zaatakowała pas startowy. Atakujący nie ponieśli strat w samolotach (tylko jeden Sea Harrier został uszkodzony), niszcząc w Goose Green argentyńską Pucarę kołującą do startu. Owe pierwsze działania admirała Woodwarda były rozpoznaniem walką ukierunkowanym na zmuszenie Argentyńczyków do pod­ jęcia aktywnych działań i ujawnienia tym samym swych mocnych i słabych stron. Ataki Vulcana i Harrierów na cele lądowe stały się również przedmiotem swoistej batalii propagandowej. Media argentyńskie, opierając się na do­ niesieniach napływających z wysp, odtrąbiły wielki sukces obrońców, którzy mieli jakoby zestrzelić 11 (sic!) samolo­ tów. Doniesienia te zdezawuował korespondent BBC za­ okrętowany na Hermesie, stwierdzając, że liczył samoloty startujące i lądujące, a według jego rachunków obydwie liczby są takie same. Tego samego dnia, zgodnie z opracowanym wcześniej planem, okrętowa grupa ogniowa złożona z niszczyciela

Glamorgan oraz fregat Alacrity i Arrow zbliżyła się do wysp i rozpoczęła ostrzał pozycji argentyńskich rozmiesz­ czonych w rejonie Port Stanley, utrzymując odległość około 3 mil morskich od brzegu. Arrow był pierwszym brytyjskim okrętem, który otworzył ogień do celu brzego­ wego leżącego na zajętych przez Argentyńczyków wyspach. Ogień artylerii okrętowej korygowały śmigłowce pokładowe lub wysadzani przez nie na stały ląd obserwatorzy ar­ tyleryjscy. Ochronę powietrzną zapewniała okrętom para samolotów Sea Harrier, które odpędziły cztery TurboMentory marynarki argentyńskiej, próbujące zaatakować jednostki prowadzące ostrzał. W trakcie przerzutu obserwatora artyleryjskiego w rejon Mount Low śmigłowiec Lynx z fregaty Alacrity wykrył w rejonie Kidney Island (podejścia do Port Stanley) dwa argentyńskie kutry patrolowe. Była to przebazowana z kontynentu należąca do Morskiej Straży Granicznej (Prefectura Navala Argentina) jednostka zachodnioniemieckiego typu Blohm and Voss Z-28 nosząca od niedawna nazwę Islas Malvinas oraz zdobyczny kuter Forrest wykonujący uprzednio zadania patrolowe na rzecz lokalnej administracji falklandzkiej. Śmigłowiec ostrzelał Islas Malvinas z karabinu maszynowego, na pokładzie kutra było kilku rannych. Pierwszy kuter zawrócił wówczas do Port Stanley, a ogień otworzył Forrest, trafiając przeciw­ nika sześcioma pociskami z karabinu maszynowego. Nie spowodowały one poważniejszych uszkodzeń, śmigłowiec oddalił się, wykonał zwrot i rozpoczął zejście na cel. Awaria urządzenia spustowego uniemożliwiła jednak otwar­ cie ognia i Lynx kontynuował lot ku Mount Low. Tam jednak okazało się, że jeden z pocisków przebił zbiornik paliwa. W tej sytuacji maszyna powróciła na okręt, zabiera­ jąc też obserwatora artyleryjskiego, który korygować miał ogień okrętowej grupy ogniowej. Po kapitulacji Argentyń­ czyków Islas Malvinas stał się brytyjską zdobyczą wojenną

— wyremontowany kuter wcielono do służby jako Tiger Bay. Wobec braku wiarygodnej informacji o przeciwniku i jego zamiarach dowództwo argentyńskie postanowiło przeprowadzić rozpoznanie siłami lotnictwa. Zadanie to otrzymała para startujących z kontynentu samolotów myśliwskich Mirage III. Ich piloci po napotkaniu Har­ rierów uchylili się jednak od walki. Inne nierozstrzyg­ nięte spotkanie Sea Harrierów i Mirage nastąpiło po południu. Dane uzyskane z rozpoznania lotniczego skłoniły dowó­ dztwo argentyńskie do zorganizowania ataku na brytyjskie okręty zbliżające się do Falklandów siłami najnowszych samolotów lotnictwa morskiego — nabytych we Francji Super Etendardów. Już 19 kwietnia pięć samolotów przebazowano do położonej daleko na południe bazy lotniczej Rio Grande. Pierwotnie planowano użycie ich z lotniska w Port Stanley, jednakże nie zdołano na czas wykonać niezbędnych prac związanych z utwardzeniem pasa star­ towego. Zwiększenie odległości macierzystego lotniska od rejonów manewrowania sił przeciwnika spowodowało ko­ nieczność użycia w działaniach samolotów tankowania powietrznego KC-130 należących do sił powietrznych. Na nieszczęście — dla Brytyjczyków — piloci Etendardów wcześniej przeszli szkolenie w zakresie uzupełniania paliwa w locie. Z wymienionych maszyn do walki przygotowano cztery. Piąta pełniła funkcję rezerwy części zamiennych (było to konieczne ze względu na objęcie Argentyny przez europejskich sojuszników Wielkiej Brytanii — w tym Francję — embargiem na dostawy sprzętu wojskowego. 1 maja para Super Etendardów wystartowała w swój pierwszy lot bojowy po powrocie samolotów rozpoznaw­ czych na lotniska kontynentalne. Jednakże ze względu na problemy techniczne z latającą cysterną KC-130H misję przerwano.

W tym czasie ku wybrzeżom Wysp Falklandzkich zbliżyły się kolejne okręty brytyjskie. Tym razem była to okrętowa grupa poszukująco-uderzeniowa złożona z fregat Brilliant i Yarmouth. Poszukiwały one — wykorzystując własne pokładowe śmigłowce ZOP i maszyny tej klasy z Hermes — okrętu podwodnego San Luis, który zgodnie z oceną sytuacji dokonaną przez admirała Woodwarda manewrować miał w bezpośredniej bliskości wysp, nieco na północny wschód od nich, powyżej osady Berkeley (czyli na północ od zagrody minowej postawionej przez Argentyńczyków na wschodnich podejściach do Port Stanley). Informacje dotyczące aktywności bojowej argentyńskich okrętów podwodnych są wyjątkowo niejasne, w dostępnych publikacjach występuje wiele rozbieżności, a nawet sprzecz­ ności. Poniższy opis sporządzony został na podstawie różnorodnych, względnie wiarygodnych materiałów. 1 maja argentyński okręt podwodny San Luis (przebywał on prawdopodobnie na morzu od początku kwietnia, manew­ rując na północ od Falklandów w odległości około 450 mil morskich od swej bazy w Mar del Plata), wykorzystując trudne warunki hydrometeorologiczne, zbliżył się do okrę­ tów brytyjskich. Z pomocą pracującej pasywnie stacji hydroakustycznej wykryto wówczas cel grupowy. Prze­ prowadzona klasyfikacja wykazała, że nawiązano kontakt z grupą okrętów przeciwnika w składzie: niszczyciel typu 42, fregata typu 21 i fregata typu 22. Nie czekając na wypracowanie pełnych danych do strzelania, znając jedynie hydroakustyczny namiar na cel i kierunek jego przemiesz­ czania się, Argentyńczycy wystrzelili wówczas z odległości ok. 10 000 m torpedę telekierowaną niemieckiego typu SST-4. Automatyczny system kierowania ogniem był nie­ sprawny i dane do strzelania przygotowywano „ręcznie”, wyliczając elementy ruchu celu. Torpeda, również na­ prowadzana ręcznie, opuściła wyrzutnię bez problemów,

jednakże po ok. 3 minutach operator utracił z nią kontakt (prawdopodobnie połączenie zostało zerwane na skutek manewrowania okrętu). Część autorów twierdzi, że torpeda naprowadziła się na hydroakustyczny cel pozorny Groseby Mk 128 postawiony przez fregatę Arrow. Brytyjczycy wykryli atak i rozpoczęli długotrwałe, trwające 24 godziny, nękanie okrętu podwodnego. San Luis manewrując w re­ jonie o głębokościach 150-200 m nie został jednak wy­ kryty i zdołał uchylić się od sił ZOP. Główną rolę w poszukiwaniu argentyńskiego OP odegrały śmigłowce, które zużyły co najmniej jedną torpedę Mk 46 i około 20 bomb głębinowych. Brytyjskie okręty nawodne utrzy­ mywały się w znacznej odległości od prawdopodobnego rejonu przebywania San Luis3. W tym miejscu należy zauważyć, że z czterech argen­ tyńskich okrętów podwodnych w momencie wybuchu wojny o Falklandy w gotowości operacyjnej znajdowały się jednak tylko dwa. Santiago del Estero był w tak złym stanie technicznym, że wykorzystywano go w charakterze rezerwua­ ru części zamiennych dla Santa Fe. Salta znajdował się w remoncie średnim i do chwili kapitulacji argentyńskiego garnizonu archipelagu nie zdołano przywrócić go do linii. Potencjał bojowy sił podwodnych marynarki argentyńskiej obniżało dodatkowo to, że najbardziej doświadczeni oficero­ wie i podoficerowie przebywali w momencie rozpoczęcia działań w RFN, gdzie przechodzili przeszkolenie przed objęciem dwóch budowanych dla Argentyny w stoczni Thyssen Nordseewerker okrętów podwodnych typu TR 1700 (bud. 1980-1985). Ich odwołanie przed rozpoczęciem opera­ cji „Rosario” nie wchodziło w grę, gdyż krok taki zdekonspi3 Podkreślić należy, że admirał Woodward w swoich wspomnieniach nie potwierdza tej wersji wydarzeń, negując fakt wystrzelania przez Argentyńczyków torpedy 1 maja, a twierdząc, że po atakach prze­ prowadzonych przez siły brytyjskie na cel sklasyfikowany jako „praw­ dopodobnie okręt podwodny” na powierzchni pojawiła się plama ropy.

rowałby prawdopodobnie przygotowania do zajęcia Fal­ klandów. Nie odwołano ich również, gdy na południowym Atlantyku trwała wojna. Tym razem zadecydowały wzglę­ dy polityczne. Próba wyjazdu doświadczonych oficerów z RFN mogłaby spotkać się z przeciwdziałaniem władz tego państwa pozostającego z Wielką Brytanią w sojuszu wojskowym. Buenos Aires, z uwagi na rozległe kontakty zarówno ekonomiczne, jak i wojskowe, nie było za­ interesowane komplikowaniem stosunków z Bonn. W efe­ kcie tego San Luis wyszedł jednak na morze z nie­ doświadczonym dowódcą i załogą. Dowództwo argentyńskie na podstawie posiadanych szczątkowych informacji zinterpretowało obserwowaną aktywność sił okrętowych przeciwnika jako przygotowania do wysadzenia desantu morskiego. Do przeciwdziałania spodziewanemu desantowi wydzielono większość znaj­ dujących się w gotowości bojowej samolotów — łącznie 56 bombowców Canberra, samolotów szturmowych Skyhawk oraz myśliwców Mirage III i Dagger (część Daggerów działać miała w wariancie myśliwsko-bombowym). Było to klasyczne uderzenie w próżnię. Lotnicze grupy uderzeniowe chronione przez myśliwce nie zdołały bo­ wiem odnaleźć głównych sił brytyjskich, które manew­ rowały poza promieniem taktycznym samolotów bojowych startujących z kontynentu. Jedynie grupa trzech samolotów Dagger (według części publikacji były to Mirage III) zaatakowała Glamorgana, Alacrity i Arrow, nie uzyskując jednak trafień bombami (choć spadły one blisko Glamor­ gan). Dziewięć pocisków z działka raziło jednak Arrow (jeden marynarz został ranny, ale fregata uniknęła poważ­ niejszych uszkodzeń) i Glamorgan. Odpierając atak, Glamorgan wystrzelił pocisk rakietowy Sea Cat, który nie zdołał trafić szybkiego celu przemieszczającego się na niskim pułapie. Na wszystkich okrętach brytyjskich stwier­ dzono przy tym, że ich stacje radiolokacyjne dozoru

powietrznego i kierowania uzbrojeniem nie są w stanie utrzymać śledzenia celów dynamicznie manewrujących na tle lądu. Po zapadnięciu zmroku Woodward odwołał grupę ostrzeliwującą Port Stanley i grupę ZOP, które powróciły do sił głównych. Znaczącą rolę w odparciu argentyńskiego uderzenia odegrały samoloty Sea Harrier naprowadzane z punktów dowodzenia lotnictwem myśliwskim rozmieszczonych na Brilliant, Coventry i Glamorgan. Wykorzystując przewagę zasięgu uzbrojenia rakietowego klasy powietrze-powietrze, Brytyjczycy zestrzelili Mirage’a, Daggera i Canberrę. Kolejny Mirage zestrzelony został przez argentyńską artylerią przeciwlotniczą, kiedy pilot usiłując ratować uszkodzoną maszynę, podchodził do lądowania na pas startowy w Port Stanley. Nastąpiło to wówczas, gdy pilot postanowił zrzucić awaryjnie dwa pozostałe po walce pociski rakietowe Matra 550, by zmniejszyć masę okale­ czonej maszyny. Ten pierwszy bój powietrzny miał istotny wpływ na przebieg dalszych działań. Argentyńscy piloci myśliwscy zaczęli unikać angażowania się w walki powietrzne z Harrierami, zwłaszcza na małych wysokościach, gdzie wolniejszy przeciwnik dysponował zdecydowaną przewagą zwrotności. Wszystkie następne uderzenia lotnicze Argen­ tyńczyków były organizowane tak, aby uniknąć brytyjskich patroli powietrznych (stref dyżurowania w powietrzu lotnictwa myśliwskiego). Tymczasem już między 15 a 17 kwietnia marynarka argentyńska przystąpiła do rozwijania na morzu swoich sił. Ostateczne ugrupowanie bojowe przyjęto 27 kwietnia. Najważniejszym elementem floty były manewrujące wspól­ nie Grupa Taktyczna 79.1 (lotniskowiec Veinticino de Mayo) i Grupa Taktyczna 79.2 (eskorta lotniskowca, niszczyciele typu 42 Hercules i Santisima Trinidad). Na lotniskowcu bazowało wówczas około 12 samolotów sztur-

mowych A-4Q Skyhawk, 2-4 samoloty zwalczania okrętów podwodnych S-2A Tracker i 3 śmigłowce S-61D Sea King. Każdy z niszczycieli uzbrojony był w cztery rakiety przeciwskrętowe MM 38 Exocet. Siły te ma­ newrowała na północny wschód od Falklandów i utrzy­ mywały kurs południowo-zachodni zapewniający zbliżenie do okrętów brytyjskich. Na południowy zachód od wysp manewrowała Grupa Taktyczna 79.3 (krążownik General Belgrano, niszczyciele Hipolito Bouchard i Piedra Buena amerykańskiego typu Allen M. Summer). Zespół przemieszczał się w tym czasie wzdłuż południowo-zachodniej granicy „strefy wojennej”. Niszczyciele argentyńskie miały po cztery rakiety MM 38 Exocet. Według części publikacji tego typu krążownik uzbrojony był w co najmniej cztery rakiety. Po brytyjskich atakach na obiekty położone w rejonie Port Stanley 1 maja utworzono Grupę Taktyczną 79.4 — środkowe ostrze argentyńskiego trójzębu wymierzonego w siły brytyjskie. Manewrowała ona na północny wschód od wysp, a tworzyły ją trzy małe fregaty francuskiego typu A 69 (nazywanego też D'estines D’orves): Drummond, Guerrico, Granville. Każda z fregat uzbrojona była w cztery przeciwokrętowe pociski kierowane MM 38 Exocet (według części publikacji Guerrico wyokrętować miała swoje rakiety w Port Stanley na Falklandach, kiedy wracała na kontynent remontować uszkodzenia odniesione w walkach o Połud­ niową Georgię). Siły argentyńskie wydzielone do działań przeciwko Brytyjczykom dysponowały więc co najmniej 28-34 pocis­ kami rakietowymi w jednej salwie (z tego co najmniej 16 na okrętach zbliżających się z północy) i dwunastoma samolotami uderzeniowymi. Cel argentyński był stosun­ kowo klarowny — zamierzano zaatakować przeciwnika z trzech stron. Uderzenie wstępne wykonać miały samoloty pokładowe (ich celem głównym miały być lotniskowce

przeciwnika), następnie do akcji wejść miały okręty uzbro­ jone w kierowane pociski rakietowe. W przypadku osiąg­ nięcia sukcesu w pierwszych dwóch etapach działań nie wykluczano rozwinięcia powodzenia przez okręty artyleryj­ skie. Zasadniczą rolę odegrałby wówczas General Belgrano. Jeżeli wcześniej Argentyńczycy zdołaliby zniszczyć, bądź ciężko uszkodzić lotniskowce przeciwnika, wówczas krą­ żownik dysponując działami dużego kalibru i dzięki opan­ cerzonemu kadłubowi mógłby okazać się dla Royal Navy bardzo trudnym przeciwnikiem. Brytyjski dowódca oceniał, że w przypadku ataku z kierunku północnego jego siły byłyby w stanie zestrzelić 5-6 samolotów, ale wobec braku praktycznych doświadczeń nie pokusił się o prognozowanie skuteczności rakiet Exocet. Północna i środkowa grupa argentyńska 1 maja o go­ dzinie 18.55 GMT uzyskały zgodę na rozpoczęcie działań bojowych przeciwko desantowi, który według dowództwa argentyńskiego miał być przygotowywany do wysadzenia w rejonie Port Stanley. W tym czasie pokładowy samolot rozpoznawczy Tracker dostarczył danych o przeciwniku — brytyjskie siły główne znajdowały się około 300 mil morskich na południowy wschód od lotniskowca. Do wschodu słońca 2 maja Veinticino de Mayo zmniejszyć mógł ten dystans o dalsze 120 mil morskich. W ciągu nocy zespół argentyński kontynuował zbliżanie do prze­ ciwnika. 2 maja o wschodzie słońca zatankowane i uzbro­ jone w 224-kilogramowe bomby Skyhawki stały już na pokładzie startowym, zaś piloci zajęli miejsca w ka­ binach. Dowodzący grupą lotniskowca admirał Allara nie wie­ dział jednak, że położenie jego sił nie jest już tajemnicą dla Brytyjczyków. Już 29 kwietnia wielozadaniowy atomowy okręt podwodny Spartan wykrył i następnie rozpoczął śledzenie trzech fregat typu A 69. Wszelkie informacje o ruchach przeciwnika (kurs, prędkość itp.) przekazywane

były za pomocą kanału łączności satelitarnej do centrum operacyjnego Royal Navy w Northwood w Anglii (zwanemu też HMS Warrior). Z centrum operacyjnego pozyskane informacje otrzymywał admirał Woodward. W tym samym dniu amerykański satelita rozpoznawczy typu KH-11 wykrył argentyńską grupę lotniskowcową. Ponieważ w zakresie rozpoznania Stany Zjednoczone ściśle współpracowały w czasie wojny falklandzkiej z Wielką Brytanią, informacje 0 położeniu najbardziej niebezpiecznego zgrupowania argentyńskiego natychmiast przekazano Londynowi. Umo­ żliwiło to naprowadzenie na siły przeciwnika okrętu podwodnego Splendid, który rozpoczął ich śledzenie (również 29 kwietnia). Według części autorów Splendid nie prowadził śledzenia grupy lotniskowcowej, lecz jedynie uchwycił przejściowy kontakt hydroakustyczny, dzięki stacji wyposażonej w holowaną antenę, z niszczycielami eskorty. Podkreślić należy, że w ówczesnej fazie wojny okręty brytyjskie miały zakaz atakowania sił przeciwnika poza 200-milową strefą wojenną. 30 kwietnia zasadę tę uchylono jedynie w stosunku do lotniskowca. Mógł być on atakowany na południe od 35 równoleżnika 1 na wschód od 48 południka, poza argentyńskimi wodami terytorialnymi. Do ataku na lotniskowiec nie doszło, gdyż śledzący go Splendid wcześniej utracił kontakt z celem lub, jak mówią inne publikacje, z braku „woli politycznej” jego zatopienia. Dowódca okrętu podwodnego widział go jakoby przez peryskop, lecz nie otrzymał zgody na atak. Druga z przytoczonych wersji jest jednak zdecydowanie mniej wiarygodna. Według ujawnionych do tej pory informacji Brytyj­ czycy wykorzystywali w czasie wojny falklandzkiej dane dostarczane przez co najmniej sześć amerykańskich satelitów rozpoznawczych należących do typów KH-11 (Key Hole), KH-9 i LASP (Low Alitude Space Platform, zwane też Big Bird). Dysponując danymi o położeniu

przeciwnika, Woodward zmienił wieczorem 1 maja kurs, by oderwać się od argentyńskiego lotniskowca. Na kierunku spodziewanego zagrożenia rozwinięto pary samolotów dyżurujące w powietrzu w wyznaczonych strefach. Dalsze maszyny, przewidziane do wsparcia patroli powietrznych, utrzymywano w gotowości star­ towej na pokładzie. Realizację argentyńskiego planu uniemożliwiła jednak pogoda. 2 maja wiał bardzo słaby wiatr (sytuacja na tym akwenie niezwykła) i nawet gdy lotniskowiec szedł pod wiatr z prędkością maksymalną 24-25 węzłów obciążone Skyhawki nie mogłyby oderwać się od pokładu. Jedynym rozwiązaniem byłoby zmniejszenie zapasu paliwa, lecz wtedy szanse pilotów na powrót byłyby praktycznie równe zeru. Około godz. 4.00 GMT Allara otrzymał informację, że odległość do przeciwnika zwiększyła się do 180 mil morskich i wzrasta dalej. W takiej sytuacji argentyński admirał zmienił kurs na północny. Zmiana kursu przez lotniskowiec nie zmieniła w zasad­ niczy sposób trudnego położenia sił brytyjskich. Na północ od archipelagu nadal bowiem pozostawały na morzu dwie silne grupy argentyńskich okrętów, zaś od południa zbliżał się krążownik z eskortą. Podobnie jak inne argentyńskie grupy taktyczne i 79.3 śledzona była przez brytyjski wielozadaniowy atomowy okręt podwodny Conqueror naprowadzony na cel dzięki danym z amerykańskiego rozpoznania satelitarnego. ZATOPIENIE KRĄŻOWNIKA GENERAL BELGRANO

Okręt podwodny, wykorzystując stację hydroakustyczną z holowaną anteną 30 kwietnia, wykrył argentyński zbiorni­ kowiec, do czego przyczyniły się dźwięki emitowane przez zużyte łożyska tej jednostki. Po położeniu się na kurs zgodny z namiarem na wykrytą jednostkę, Conqueror uzyskał o godz.

13.00 GMT kontakt wzrokowy ze zbiornikowcem i argen­ tyńską grupą okrętów bojowych, której ów hałaśliwy zaopat­ rzeniowiec towarzyszył. 1 maja w godzinach rannych dowódca Conquerora zameldował, że krążownik i towarzyszące mu niszczyciele uzupełniły paliwo ze zbiornikowca Puerta de Rosalies. Dla brytyjskiego dowództwa był to sygnał jedno­ znacznie świadczący o tym, że grupa „południowa” zamierza przeprowadzić uderzenie na siły brytyjskie skoordynowane z działaniami grup taktycznych manewrujących na północ od Falklandów. Pojawił się problem zatopienia krążownika. Admirał Woodward zażądał wówczas zaatakowania okrętu, mimo że znajdował się poza 200-milową Strefą Całkowicie Wyłączoną. Postulat admirała przedstawił Gabinetowi Wojen­ nemu szef Sztabu Obrony admirał Terence Lewin, przy­ chylając się jednocześnie do wniosku Woodwarda4. Takie same stanowisko zajął admirał Fildhause. Problem ataku na 4 Według Erica Grova już rano 2 maja o godzi. 7.10 GMT Woodward, wyraźnie naruszając swe kompetencje, przekazał do Northwood sygnał przeznaczony dla Conquerora nakazujący mu atakować Belgrano. Rozkaz nie dotarł jednak na okręt podwodny, gdyż anulował go oficer operacyjny okrętów podwodnych, kontradmirał Peter Herbert. Co więcej, następny sygnał wysłany do Conquerora o godz. 9.15 GMT stwierdzał, że Belgrano nie powinien zostać zaatakowany, dopóki reguły podjęcia działań przy użyciu siły (ROE) nie zostaną zmienione. Wobec tego nie budzi zdziwienia, że komandor Wreford-Brown upewnił się, że te reguły w istocie zostały zmienione. Admiral Fieldhouse miał upomnieć Woodwarda, że przekracza swoje kompetencje, lecz ten podtrzymał swe stanowisko. W istocie o konieczności zatopienia krążownika przekonany był zarówno Fildehouse, jak i admirał Levin. Wszyscy zaangażowani w sprawę dowódcy już wówczas zakładali, że strata Belgrano może zdemoralizować argentyńskie siły nawodne i spowodować ich wycofanie się z działań. Por. G r o v e E.J., op. cit.. s. 366-367. Tę wersję wydarzeń podtrzymuje admirał Woodward, twierdząc, iż z pełną premedytacją przekroczył swoje kom­ petencje, by w ten sposób przyśpieszyć pracę machiny biurokratycznej w Nortwood i Londynie. We ocenie admirała była to niesubordynacja, ale zgodna z najlepszymi tradycjami Royal Navy. Por. W o o d w a r d S., R o b i n s o n P., One hundred days. The memories of the Falkland Battle Group Commander, Annapolis 1997, s. 153-156.

argentyński krążownik był przedmiotem intensywnych konsultacji pani premier z doradcami. Ponieważ poprze­ dniego dnia siły brytyjskie w rejonie Falklandów były z dużą intensywnością atakowane przez lotnictwo, zaś eksperci wojskowi w działaniach argentyńskich upatrywali zamiar przeprowadzenia koncentrycznego ataku na zespół brytyjski, zapadła decyzja o zaatakowaniu wrogiego okrętu. Proces decyzyjny, od wykrycia krążownika do podjęcia decyzji o ataku trwał przy tym 30 godzin, w ciągu których Conqueror nie tylko śledził cel, ale również utrzymywał dwustronną łączność. Zwłoka, oprócz kontrowersji politycz­ nych, które rozgorzały w łonie gabinetu, wynikała również z powodów technicznych — konieczności zajęcia właściwej pozycji przez satelity, za których pośrednictwem utrzymy­ wano łączność z okrętem podwodnym. Niektórzy autorzy twierdzą też, że wyniknęła ona z nadziei na odzyskanie przez Splendid kontaktu z grupą lotni skowcową. W takiej sytuacji obiektem ataku stałby się Veinticino de Mayo. 2 maja o godz. 8.00 GMT Belgrano i towarzyszące mu okręty zmieniły kurs na zachodni, o czym dowódca Conquerora niezwłocznie zameldował. O godz. 14.00 GMT po podniesieniu masztu w celu przeprowadzenia kolejnego seansu łączności Conqueror otrzymał znie­ kształconą wiadomość mówiącą o zmianie zasad użycia siły i zezwalającą na atakowanie argentyńskich okrętów również poza strefą 200 mil od Falklandów. Dowódca okrętu komandor porucznik Wreford-Brown zdecydował, by przed rozpoczęciem działań upewnić się co do treści nowych rozkazów, mimo że anteny jego okrętu były uszkodzone przez wysokie fale. W tym czasie Belgrano kontynuował marsz na zachód, aby znaleźć się na płyt­ szych wodach. Zmiana zasad użycia siły została potwier­ dzona. Odnośną depeszę odebrano na Conquerorze o godz. 17.00 GMT (14.00 czasu lokalnego). 30 minut później dowódca okrętu potwierdził nowe rozkazy i zameldował,

że zamierza atakować. Była ku temu najwyższa pora, gdyż grupa argentyńska zbliżała się do płytkowodnego obszaru zwanego Burdwood Bank, gdzie zwiększało się ryzyko utraty kontaktu, zaś okręt podwodny miałby większe trudności z uniknięciem wykrycia i ewentualnym uchyla­ niem się od sił ZOP. Planując atak, brytyjski dowódca dysponował pięcioma wyrzutniami torpedowymi (w szóstej znajdowała się najprawdopodobniej torpeda uniwersalna Mk 24 prze­ znaczona do samoobrony okrętu w przypadku pojawienia się okrętu podwodnego przeciwnika, która nie powinna być użyta do innych celów). Do trzech z nich załadowane zostały typowe torpedy do zwalczania celów nawodnych typu Mk 8, do pozostałych dwóch torpedy uniwersalne (do zwalczania celów nawodnych i podwodnych) Mk 24 Tigerfish Mod. I. Krążownik miał być zaatakowany ciężkimi torpedami Mk 8, zaś Tigerfish’ów zamierzano użyć prawdopodobnie w przypadku konieczności od­ pierania kontrataków niszczycieli argentyńskich. Mające cięższą głowę bojową Mk 8 stwarzały ponadto większą szansę poważnego uszkodzenia lub zatopienia dużego okrętu z pancernym pasem burtowym i rozbudowanym system obrony przeciwawaryjnej. Okręty argentyńskie szły w tym czasie w szyku klina. Belgrano tworzył jego wierzchołek, zaś niszczyciele około pół mili za nim, z lewej i prawej burty. Stacje hydroakustyczne niszczycieli były wyłączone, bądź pracowały w re­ żymie pasywnym. Wykorzystując dane dostarczane przez kompleks hydroakustyczny oraz, co w przypadku atomowego okrętu podwodnego uznać należy za ewenement, prowadząc ob­ serwację przeciwnika przez peryskop, dowódca brytyjski wypracował dane do ataku. Bez przeciwdziałania ze strony niszczycieli Conqueror wyszedł na pozycję odpalenia salwy

torpedowej i z odległości zaledwie 1200-1300 m wystrzelił o godz. 18.57 GMT cztery torpedy. Szły one do celu pięćdziesiąt pięć sekund. Dwa z brytyjskich pocisków trafiły krążownik w część dziobową (między kluzą kot­ wiczną a dziobową wieżą) i śródokręcie, trzeci przeszedł za jego rufą. Czwarta torpeda trafiła niszczyciel Hipolito Bonchard, lecz nie wybuchła na skutek wadliwej pracy zapalnika. Okręt został jednak uszkodzony. Belgrano otrzymał śmiertelny cios. Eksplozja pierwszej torpedy spowodowała oderwanie się dziobu (identyczne uszkodzenie odniósł bliźniaczy krążownik USS Helena trafiony w nocy z 12 na 13 lipca 1943 r. w boju w Zatoce Kula japońską „długą lancą”), druga rozerwała poszycie kadłuba na śródokręciu. W ciągu kilku minut zalane zostały co najmniej trzy przedziały wodoszczelne. Okręt zaczął nabierać przechyłu na lewą burtę. Oby temu przeciwdziałać, na przeciwległą burtę obrócono lufy dwóch wież artylerii głównej. Nie dało to jednak wiele, gdyż załoga nie zdołała zahamować, czy też choćby znacząco ograniczyć przedostawanie się wody do niezalanych jeszcze przedziałów wodoszczelnych. W ciągu około godziny General Belgrano pogrążył się w falach. Według danych argentyńskich zginęło 368 ludzi (część publikacji mówi o 321 ofiarach), 879 przyjęły na swoje pokłady oba okręty eskorty. Podkreślić należy, że po­ szukując brytyjskiego okrętu podwodnego, niszczyciele dopuściły do rozproszenia rozbitków przez fale — ostat­ nich żywych podjęto z wody prawie dobę po zatonięciu krążownika. Po odpaleniu torped i odnotowaniu dwóch eksplozji, Conqueror rozpoczął wycofywanie się z rejonu działań sił przeciwnika. Brytyjczycy twierdzą, że nisz­ czyciel Piedra Buena rzucił kilka serii bomb głębino­ wych, lecz nie znajduje to potwierdzenia w publikacjach argentyńskich.

Zatopienie krążownika złamało ducha argentyńskiej marynarki. Grupa lotniskowcowa i fregaty pozostały na morzu jeszcze sześć dni, lecz już nie próbowały zbliżyć się do przeciwnika. Następnie okręty powróciły do baz. Grupę Skyhawków stanowiącą główne uzbrojenie Veintcinco de

Mayo przebazowano na lotniska położone w południowej Argentynie. Z całej marynarki argentyńskiej na morzu pozostał tylko okręt podwodny San Luis. Strona argentyńska przez cały czas stoi na stanowisku, że zatopienie krążownika było jeżeli nie zbrodnią wojenną, to na pewno działaniem bezprawnym. Według materiałów udostępnionych przez siły morskie tego państwa krytycz­ nego dnia okręt wracał już do swojej bazy w Ushuaia, a i wcześniej otrzymał rozkaz trzymania się poza 200-milową strefą wojenną. Jego zadaniem było jakoby pa­ trolowanie południowej granicy tej strefy Wcześniej, krytycznej nocy z 1 na 2 maja, Brytyjczycy prowadzili również działania innego rodzaju. Wtedy to na Falklandach wysadzono pierwsze grupy dywersyjno-rozpoznawcze. Przerzut zwiadowców zabezpieczały śmi­ głowce Sea King, których piloci wyposażenie byli w gog­ le noktowizyjne. Lądowiska wyznaczono w bezludnych miejscach oddalonych o około 8-10 godzin marszu od przydzielonych poszczególnym grupom do rozpoznania obiektów i rejonów. Dobór odległości wynikał z dążenia do tego, by komandosi mogli je osiągnąć w ciągu jednej doby marszu. Łącznie w pierwszych dniach maja na wyspach znalazło się około 80 żołnierzy brytyjskich sił specjalnego przeznaczenia. Prowadzili oni rozpoznanie sił przeciwnika, praktycznie do zakończenia walk, ope­ rując często po kilkadziesiąt dni w oderwaniu od sił własnych5. Podczas działań rozpoznawczych Brytyjczycy stosowali specyficzną taktykę. Grupa specjalna składała się na ogół z czterech żołnierzy. Obserwację przeciwnika prowadziło za dnia dwóch z nich, zajmując pozycję na zamaskowanym posterunku. Kolejnych dwóch koman­ 5 Jedyny przypadek rozbicia przez Argentyńczyków grupy dywersyjno-rozpoznawczej miał miejsce zaledwie cztery dni przed kapitulacją Port Stanley. Zginął wówczas dowódca grupy, zaś ranny radiotelegrafista dostał się do niewoli.

dosów ubezpieczało obserwatorów z pozycji wyczekiwa­ nia. W sprzyjających warunkach jeden z ubezpieczają­ cych mógł w ciągu dnia spać. Po zapadnięciu zmroku cała grupa wycofała się do wcześniej urządzonej bazy na odpoczynek. Czuwał wówczas jeden komandos. Przed świtem ponownie wracano na punkt obserwacyjny i pozycje wyczekiwania. Do kolejnej potyczki między argentyńskimi okrętami nawodnymi a brytyjskim lotnictwem pokładowym doszło 3 maja. Śmigłowiec Sea King z 826. dywizjonu patrolujący Strefę Całkowicie Zamkniętą w poszukiwaniu argentyńs­ kich fregat typu A 69, których rejonu manewrowania nie znano, wykrył około godz. 4.00 w odległości 70 mil morskich na północ od Falklandów jednostkę nawodną. Podczas zbliżanie się do wykrytego obiektu w celu przeprowadzenia jego identyfikacji wzrokowej śmigłowiec został niecelnie ostrzelany z broni maszynowej. Sea King oddalił się poza zasięg ognia i wezwał wsparcie. Z nisz­ czycieli Glasgow i Coventry poderwały się dwa śmigłowce typu Lynx uzbrojone w dwa przeciwokrętowe pociski kierowane Sea Skua każdy. Na skutek awarii radiostacji maszyna z Glasgow pozostała w rejonie wyczekiwania, zaś drugi śmigłowiec ruszył ku Sea Kingowi. Po osiąg­ nięciu rejonu manewrowania celu Lynx, naprowadzany przez Sea Kinga utrzymującego kontakt radiolokacyjny z jednostką przeciwnika, rozpoczął atak. Z odległości 8 mil morskich wystrzelone zostały, z kilkusekundowym interwałem, obie rakiety. Uzyskano dwa bezpośrednie trafienia. Ponieważ załoga śmigłowca z Coventry usunęła awarię łączności, do działań włączył się kolejny Lynx. Początkowo otrzymał on zadanie podjęcia rozbitków z zatopionej wcześniej — jak sądzono — jednostki. Zbliżając się do nakazanego rejonu, śmigłowiec wykrył niezidentyfikowany obiekt, który sklasyfikowany został jako uszkodzona wcześniej jednostka. Po zmniejszeniu

odległości, śmigłowiec został ostrzelany, wobec czego zwiększył dystans i w odstępie 7 sekund odpalił rakiety, dwukrotnie trafiając. Ponieważ na śmigłowcach kończyło się paliwo, a ponadto zwiększało się oblodzenie maszyn, wróciły one na macierzyste okręty, nie przeprowadzając rozpoznania rezultatu ataków. Brytyjczycy, na podstawie meldunków pilotów, przyznali maszynie z Glasgow trafienie patrolowca Comodoro Somerella, zaś pilotom z Coventry uszkodzenie patrolowca Alfrez Sobral. Do­ piero po jakimś czasie wyjaśniło się, że oba śmigłowce dwukrotnie atakowały ten sam okręt, czyli Sobrala. Uszkodzona jednostka (m.in. całkowicie zniszczony pomost) z siedmioma zabitymi na pokładzie (w tym dowódca) dotarła 48 godzin później do bazy w Puerto Deseado. Analiza powojennych relacji argentyńskich wykazała zaś, że był on jedynym okrętem uczestniczącym w walce ze śmigłowcami. W nocy z 3 na 4 maja przeprowadzona została druga misja bojowa w ramach operacji „Black Buck”. Ten sam Vulcan, który uprzednio bombardował lotnisko w Port Stanley, ponownie zaatakował 453-kilogramowymi bom­ bami pas startowy. Dało jednak o sobie znać niedoszkolenie załóg w zakresie tego rodzaju zadań — wszys­ tkie bomby chybiły. Przedsięwzięcia zabezpieczające (tankowanie powietrzne, naprowadzanie) zostały tym razem przeprowadzone bez jakichkolwiek komplikacji. Kolejna wyprawa Vulcana nad Falklandy („Black Buck 3”) została przerwana na skutek silnego, przeciwnego wiatru powodującego większe od założonego zużycie paliwa. W trakcie lotu nad Wyspy Falklandzkie bom­ bowiec ośmiokrotnie był tankowany w powietrzu. Vulcan z ładunkiem bojowym złożonym z 21 bomb o wagomiarze 453 kg i zabezpieczające jego działania Victory oraz Nimrody zużywały paliwo wystarczające do zatankowania 600 Sea Harrierów. Łącznie w trakcie tankowań powiet-

rznych w czasie jednego lotu nad Port Stanley przekazy­ wano w powietrzu około 180 ton paliwa. Podkreślić należy, że Argentyńczycy posłużyli się wówczas przemyślnym fortelem, by odwieść przeciwnika od dalszych bombardowań lotniska. Na pasie startowym usypane zostały kręgi z piasku wyglądające na zdjęciach lotniczych jak niezasypane leje po bombach. Brytyjscy specjaliści od interpretacji danych z rozpoznania foto­ graficznego w istocie uznali, że lotnisko jest wyłączone. Nie było ono więcej bombardowane, choć do końca konfliktu operowały z niego lekkie samoloty śmigłowe. ZATOPIENIE NISZCZYCIELA SHEFFIELD

W nocy z 3 na 4 kwietnia siły brytyjskie przyjęły ugrupowanie bojowe zbliżone do zastosowanego w oczeki­ waniu na atak argentyńskiej grupy lotniskowcowej: — niszczyciele Sheffield, Coventry, Glasgow — wy­ sunięte około 20 mil morskich przed siły główne z za­ daniem prowadzenia dozoru radiolokacyjnego na spo­ dziewanym kierunku największego zagrożenia i zwalczania wykrytych celów powietrznych przy użyciu rakiet prze­ ciwlotniczych Sea Dart, — niszczyciel Glamorgan, fregaty Arrow, Alacrity, Yarmouth — rozmieszczone około 12 mil morskich za pierwszą grupą z zadaniem przechwytywania i niszczenia celów powietrznych (samolotów i kierowanych pocisków rakietowych), które zdołały przeniknąć przez pierwszą strefę obrony, — jednostki zaopatrzeniowe Resource i Olmeda manew­ rujące około 4 mil morskich za drugą grupą; jednostki te, mające dużą skuteczną powierzchnię odbicia radiolokacyj­ nego, stanowiły swego rodzaju „fizyczną” barierę przed lotniskowcami, liczono, że utrudnią one rozpoznaniu ar­ gentyńskiemu — prowadzonemu za pomocą środków

radiolokacyjnych — rozeznanie się w sytuacji, zaś w sytu­ acji ekstremalnej miały się na nie naprowadzić kierowane pociski rakietowe przeciwnika, — siły główne — lotniskowce Invincible i Hermes z ochroną bezpośrednią złożoną z fregat Brilliant i Broad­ sword uzbrojonych w rakiety przeciwlotnicze Sea Wolf — rozmieszczone około 4 mil morskich za jednostkami pomocniczymi. W odległości około 50 km na północny zachód od grupy przedniej (poza zasięgiem rakiet przeciwlotniczych Sea Dart) wyznaczono strefę dyżurowania parze samolo­ tów Sea Harrier. Samoloty manewrowały na wysokości 3000 m z prędkością 460 km/h. W razie konieczności mogły one lądować na lądowiskach dla śmigłowców najbliższych okrętów osłony. Po otrzymaniu danych z roz­ poznania o wykrytym celu powietrznym, samoloty zwięk­ szały prędkość do 1100 km/h i podejmowały próbę jego przechwycenia. Druga para Harrierów znajdowała się w trzyminutowej gotowości do startu na lotniskowcach. Zmiana pary dyżurnej następowała co 40 minut. Samoloty brytyjskie nie miały wysokiej jakości stacji radiolokacyj­ nych dozoru powietrznego, w związku z czym piloci wykrywali cele wzrokowo (piloci nazywali to sposobem „na Czerwonego Barona”, co było określeniem tyle sarkastycznym, co gorzkim) lub naprowadzani byli na nie przez stanowisko dowodzenia rozmieszczone na lotnis­ kowcu. Spływały na nie — poprzez zautomatyzowany system transmisji danych — informacje z okrętów dozoru radiolokacyjnego. Wadą stosowanego rozwiązania było to, że zautomatyzowane systemy łączności taktycznej (transmisji danych) zainstalowane na części okrętów brytyjskich miały charakter prototypowy, z czym związana była ich duża awaryjność. Powierzenie okrętom typu 42 zadania prowadzenia dozoru radiolokacyjnego wynikało z braku w składzie

brytyjskiego lotnictwa pokładowego samolotu dozoru radio­ lokacyjnego i wczesnego wykrywania. Zarówno na Hermesie, jak i na Invincible nie mogły bazować wcześniej eks­ ploatowane przez Royal Navy samoloty typu Fairey Gannet AEW. Mk 3 (ze względu na brak odpowiednich okrętów wycofano je ze służby w 1978 r.). Pośpiesznie (11 tygodni) opracowanego śmigłowca Sea King AEW. Mk 2 wyposażo­ nego w stację radiolokacyjną Thom-EMI nie zdołano zaś bojowo zastosować w czasie wojny. Stacje radiolokacyjne typu 965R dozoru powietrznego, w które wyposażony był Sheffield i jednostki bliźniacze, zapewniały wykrycie celu grupowego lecącego na dużej wysokości w maksymalnej odległości około 300 km. Odległość wykrycia celów lecących na małych i średnich wysokościach była ograniczona do 30 km (praktycznie była ona jeszcze mniejsza — około 20 km — ze względu na duże zakłócenia powstające w wyniku odbijania się fal o powierzchnię oceanu).

Argentyńczycy nie dysponowali wiarygodnymi danymi rozpoznawczymi o rejonach manewrowania sił okrę­ towych przeciwnika. Rozpoznanie lotnicze prowadzone przez lotnictwo (zarówno typowe morskie samoloty roz­ poznawcze, jak i przez doraźnie dostosowane maszyny transportowe) cechowała mała efektywność. Główną tego przyczyną była zbyt mała liczba samolotów w stosunku do wielkości obszarów morskich, które miały być spraw­ dzone. W tej sytuacji z pomocą Argentynie prawdopodo­ bnie pośpieszył Związek Radziecki. Według nowszych publikacji traktujących o wojnie falklandzkiej zaintereso­ wany klęską i upokorzeniem Brytyjczyków Kreml rozpo­ czął przekazywanie Buenos Aires danych z rozpoznania satelitarnego dotyczących ruchów zespołu Woodwarda. Podkreślić w tym miejscu należy, że radziecki zwiad kosmiczny przejawiał olbrzymie zainteresowanie konflik­ tem — już po rozpoczęciu działań skorygowano orbity (umożliwiając obserwację peryferyjnego dotąd obszaru, jakim był południowy Atlantyk) satelitów Kosmos 1345 i 1346 (rozpoznanie radioelektroniczne, korekcja orbit 31 marca), Kosmos 1347 (rozpoznanie fotograficzne, korek­ cja orbity 1 kwietnia) oraz Kosmos 1350-1353, Kosmos 1355-1357, Kosmos 1364, Kosmos 1366-1367, Kosmos 1369. Informacje przekazane przez Związek Radziecki miały umożliwić Argentyńczykom wstępne określenie położenia sił brytyjskich, a następnie skierowanie w ich rejon samolotu rozpoznawczego w celu przeprowadzenia szczegółowego rozpoznania. Jednocześnie argentyńskie lotnictwo morskie podjęło przygotowania do posłużenia się w walce swym atutowym asem — francuskimi pociskami przeciwokrętowymi AM-39 Exocet. 4 maja o godz. 5.07 z lotniska Rio Grande wystartował samolot rozpoznawczy SP-2H Neptune. Po około 2 go­ dzinach i 30 minutach lotu zajął on wyznaczoną strefę

patrolowania położoną około 185 km na południowy zachód od Falklandów. O godz. 9.30 maszyna wykryła jednostki brytyjskie, a konkretnie ich awangardę złożoną z niszczycieli typu 42. O 9.40 z bazy Rio Grande wystartowały dwa, utrzymywane w pełnej gotowości bojowej, samoloty Super Etendard. Piloci Etendardów należeli do grupy najbardziej doświadczonych pilotów lotnictwa morskiego specjalnie dobranych do wykony­ wania ważnych zadań z wykorzystaniem pocisków przeciwokrętowych. Argentyńskie samoloty przenosiły pod lewym skrzydłem przeciwokrętowy kierowany pocisk rakietowy AM-39 Exocet, zaś pod prawym zbiornik paliwa o pojemności 1100 litrów. Ponieważ wykryte cele manewrowały na granicy promienia taktycznego Super Etendardów, samoloty musiały uzupełnić paliwo w locie z samolotu tankowania powietrznego KC-130 Hercules. Manewr przekazywania paliwa rozpoczął się o godz. 10.04 w odległości około 250 km od bazy. Samoloty uderzeniowe przyjęły po 1000 kg paliwa każdy. O godz. 10.30 Neptune po raz ostatni przekazał dane samolotom uzbrojonym w pociski przeciwokrętowe. Następnie piloci zmniejszyli pułap i kontynuowali zbliżanie się do celu. Do obiektu ataku samoloty argentyńskie po­ deszły z kierunku południowego z prędkością 900 km/h. W odległości około 46 km od jednostek bry­ tyjskich argentyńskie samoloty na około 30 sekund zwiększyły pułap do 150 m, by ich pokładowe stacje radiolokacyjne mogły uchwycić cele. Na ekranach stacji o godz. 11.02 zaobserwowano dwa cele nawodne: niszczyciel Sheffield i fregatę Yarmouth. Po wpro­ wadzeniu danych o celu do pokładowego systemu kierowania uzbrojeniem, z odległości 37 km odpalono rakiety Exocet. W momencie odpalania rakiet pokładowe urządzenia ostrzegawcze sygnalizowały pilotom argen­ tyńskim, że ich samoloty są opromieniowane przez

stację radiolokacyjną. Piloci bezpośrednio po ataku zeszli na wysokość 30 m i wyprowadzili samoloty ze strefy rażenia rakiet przeciwlotniczych Sea Dart. Jeden z pocisków uchwycił niszczyciel z odległości 12-15 km i obniżył wysokość do 2-3 m, drugi z pocisków na­ prowadzał się na fregatę. Samoloty uderzeniowe po­ wróciły na lotnisko o 12.15. W momencie ataku na dwóch okrętach brytyjskich obarczonych zadaniem prowadzenia dozoru radiolokacyj­ nego nie działały stacje radiolokacyjne dozoru nawodnego. Na Coventry urządzenie to było niesprawne, na Sheffieldzie wyłączono stację, by nie zakłócała prowadzonego przekazu satelitarnego (według części autorów stacja była włączona i nie wykryła nadlatującej rakiety, zaś informacje o jej wyłączeniu na czas transmisji satelitarnej były dezinfor­ macją ukierunkowaną na zatajenie słabych stron środków obserwacji technicznej niszczycieli typu 42). Dowódca okrętu przebywał w tym czasie w swojej kabinie6. Argen­ tyńskie samoloty uderzeniowe wykrył jednak niszczyciel Coventry (samoloty przeciwnika wykryła stacja radio­ lokacyjna, a urządzenie sygnalizujące o opromieniowaniu zidentyfikowało emisję ich radarów pokładowych, okreś­ lono nawet namiar na cel — 238°) i fregata Yarmouth, o czym inne okręty powiadomione zostały przy wykorzys­ taniu zautomatyzowanych systemów transmisji danych. Brytyjczycy nie zinterpretowali jednak prawidłowo infor­ macji o krótkotrwałym kontakcie radiolokacyjnym z dwo6 Admirał Woodward napisał później: „[...] nieobecność dowódcy, który bezpośrednio po lunchu przebywał w swojej kabinie, w bojowym centrum informacyjnym, była przypadkowa i nie świadczy o złym dowodzeniu. Miał on pełne prawo być w kabinie. Dowódcy nie wolno próbować pozostawać w stanie alarmu i na wachcie przez czas nieokreślony i bez końca, jeżeli ma być dowódcą skutecznym. Musi nauczyć się zachowywać z rozwagą i polegać na swoich wachtach”. Por. W o o d ­ w a r d S . , R o b i n s o n P., It was a bit Tight, „USNI Proceedings” 1992, nr 3, s. 62.

ma niezidentyfikowanymi obiektami. Przypuszczano na­ wet, że mogły to być własne Harriery lub Skyhawki przeciwnika zamierzające zaatakować uzbrojeniem bombardierskim. Oficer obrony powietrznej z Invincibla, który przeżył już w ciągu swojej wachty cztery fałszywe alarmy, również nie chciał uwierzyć, że tym razem ma do czynienia z rzeczywis­ tym atakiem. Mimo to Glasgow i Yarmouth postawiły radiolokacyjne cele pozorne. Nadlatujące pociski wykryte zostały wzrokowo jednocześnie przez pilota Sea Lynxa z Glasgow i obsadę pomostu na Sheffieldzie oraz przez stację radiolokacyjną na Glasgow. Niszczyciel usiłował nawet wystrzelić do nich rakiety Sea Dart, ale stacja śledzenia celu systemu rakietowego nie przyjęła wskazania tak małych celów. Nawet w takiej chwili oficer operacyjny obrony powietrznej z Invincibla był przekonany, że ma do czynienia z fałszywym alarmem. Miało to miejsce zaledwie sześć sekund przez uderzeniem rakiety. Exocet trafił Sheffie­ ldu w prawą burtę na śródokręciu, około 2-2,5 m ponad linią wodną, przebił burtę i eksplodował w centrali obrony przeciwawaryjnej. Należy przy tym podkreślić, że eksplodo­ wało jedynie niezużyte paliwo, zapalnik głowy bojowej nie zadziałał. Wybuchł pożar, który błyskawicznie rozprzestrze­ niał się we wnętrzu nadbudówki. Płomienie rozprzestrzenia­ ły się po palnych izolacjach kabli energetycznych, płonęły płyny hydrauliczne wyciekające ze zniszczonych instalacji i oleje spożywcze. Po kilku minutach zaczęły palić się wykonane ze stopów lekkich aluminiowo-magnezowych nadbudówki. Temperatura w krótkim czasie sięgnęła 1000 stopni. Od dymu zginęła obsada centrali obrony przeciw­ awaryjnej, która zbyt długo pozostała na stanowiskach, usiłując uruchomić systemy gaśnicze oraz jeden ze starszych podoficerów, który chciał się przebić przez gryzący dym do pomieszczenia ze sprzętem awaryjnym. Według później­ szych opinii brytyjskich walkę z ogniem utrudniał brak

nowoczesnego i wydajnego sprzętu przeciwpożarowego, który na ogół jako pierwszy był skreślany z listy potrzeb podczas poszukiwania oszczędności w budżecie obronnym. Zemścił się również brak w Royal Navy nowoczesnego ośrodka szkoleniowego przeznaczonego do treningów grup obrony przeciwawaryjnej w warunkach maksymalnie zbli­ żonych do rzeczywistych. Drugi pocisk, naprowadzający się na fregatę Yarmouth, przechwycił radiolokacyjny cel pozorny postawiony przez ten okręt wszedł w obłok dipolowy i wpadł do morza po wyczerpaniu paliwa. Odległość utrzymywana między okrętami brytyjskiej awangardy uniemożliwiła sąsiednim jednostkom stwier­ dzenie, co stało się z Sheffieldem. Dopiero po pewnym czasie fregaty Arrow i Yarmouth otrzymały rozkaz udzielenia pomocy niszczycielowi. Nie wpłynęło to jednak w istotny sposób na przebieg akcji ratowniczej. Brytyjczycy obawiali się bowiem, że argentyński atak lotniczy skoordynowany został z działaniami okrętów podwodnych i obie fregaty rozpoczęły poszukiwanie OP wokół dryfującego niszczyciela. Napięcie sięgnęło zenitu, gdy Yarmouth uchwyciła niepewny kontakt hydroakustyczny i na wszelki wypadek przeprowadziła atak bom­ bami głębinowymi. Uszkodzony okręt zachował pływal­ ność, lecz jego śródokręcie było całkowicie wypalone. Zdołano tylko ocalić pokładowy śmigłowiec Lynx, który ewakuowany został na Hermesa. Rozmiar uszkodzeń w połączeniu z groźbą eksplozji komór amunicyjnych (nie działały systemy ich zraszania) oraz zagrożeniem ze strony okrętów podwodnych spowodowały, że dowódca niszczyciela, komandor Salt, podjął decyzję o opusz­ czeniu okrętu. Nastąpiło to o godz. 17.51. Ocalałych 224 członków załogi przyjęła fregata Arrow. Zginęło 20 członków załogi Sheffielda, a 24 odniosło poważne obrażenia.

Początkowo rozważano odesłanie niszczyciela do Wiel­ kiej Brytanii, fregata Yarmouth rozpoczęła nawet holowanie do punktu spotkania z pośpiesznie wezwanym holownikiem oceanicznym Salvageman. Gwałtowne pogorszenie pogody udaremniło jednak ten zamysł — 9 maja pozbawiony załogi Sheffield zerwał się z holu, przewrócił i zatonął. Próby odholowania niszczyciela i późniejsza penetracja wraku przez specjalistyczne jednostki badawcze dały asumpt przypuszczeniom, że na jego pokładzie znajdowała się broń nuklearna, wspominano przede wszystkim o atomo­ wych bombach głębinowych. Brytyjskie czynniki oficjalne nigdy nie ustosunkowały się do tych podejrzeń, tłumacząc przeprowadzoną penetrację wraka koniecznością wydobycia elementów systemów łączności i dowodzenia. Oceniając atak na Sheffielda, stwierdzić trzeba, że był on wykonany w sposób śmiały i nieszablonowy. Brytyjczycy wyraźnie przy tym nie docenili przeciwnika, przyjmując, że piloci argentyńskiego lotnictwa morskiego nie opanowali tankowania powietrznego. Po uszkodzeniu pasa startowego w Port Stanley przyjęto więc, iż siły okrętowe rozmiesz­ czone na południe od wysp znajdują się poza promieniem taktycznym maszyn tego typu. O pewnym lekceważeniu przeciwnika (nie zaś jak twierdzą niektórzy autorzy o nie­ korzystnym splocie okoliczności) świadczy również utrzy­ mywanie w dozorze radiolokacyjnym okrętu z niesprawną stacją dozoru powietrznego i jednoczesne wyłączenie tego urządzenia na Sheffieldzie. Dowództwo brytyjskie nie uwzględniło ponadto jeszcze jednego czynnika — Argentyńczycy doskonale znali niszczy­ ciele typu 42, gdyż sami mieli dwie takie jednostki (Hercules i Santisima Trinidad), które często brały udział we wspólnych ćwiczeniach z Super Etendardami. Umożliwiło to właściwy wybór profilu lotu samolotów uderzeniowych uniemożliwia­ jący ich wykrycie przez stację dozoru powietrznego przeciw­ nika i uzyskanie zaskoczenia.

Tego samego dnia siły brytyjskie poniosły jeszcze jedną stratę. Podczas atakowania z lotu koszącego pozycji prze­ ciwnika w rejonie Goose Green zestrzelony został przez artylerię przeciwlotniczą Harrier. Pilot, por. Taylor, zginął. Mimo to zgodnie z planem wysadzono na wyspach grupy rozpoznawcze ze składu SBS i SAS. Z perspektywy lat zadać można pytanie, czy rze­ czywiście rozwinięte na morzu siły argentyńskie, zwła­ szcza grupa lotniskowcowa, stanowiły poważne zagro­ żenie dla Brytyjczyków. Dysponując obecną wiedzą, można zaryzykować tezę, że raczej nie. Lotniskowiec był w stanie jednorazowo wysłać w powietrze 12 (być może 14) samolotów szturmowych uzbrojonych w kla­ syczne bomby lotnicze. Prawdopodobieństwo osiągnięcia przez nie celów było niewielkie. Krytycznego dnia Bry­ tyjczycy uszykowali swoje okręty w sposób podobny do zastosowanego 4 maja, w dniu zatopienia Sheffielda, przy czym okręty dozoru radiolokacyjnego rozwinięto nie na kierunku zachodnim (wybrzeże Argentyny), lecz północno-zachodnim (grupa lotniskowcowa). Zespół bry­ tyjski był w stanie utrzymywać jednorazowo w powietrzu trzy do czterech par Harrierów, z których każdy przenosił 2 rakiety powietrze-powietrze. Kierunek ataku argen­ tyńskiego był łatwy do określenia. Uwzględniając pro­ mień taktyczny Skyhawków i odległość obu zespołów, przyjąć można, że Argentyńczycy zbliżaliby się do prze­ ciwnika po najkrótszej trasie. Zatem w odległości około 80-100 km od celu głównego (czyli lotniskowców) ma­ szyny argentyńskie napotkałyby 6 do 8 Harrierów uzbro­ jonych w 12-16 rakiet powietrze-powietrze. Jeżeli z ja­ kichś przyczyn część atakujących maszyn sforsowałaby pierwszą linię obrony, atakujący weszliby w zasięg sy­ stemów Sea Dart o zasięgu 40 km, w które wyposażone były trzy fregaty Woodwarda. Przyjmując, że szturmowce leciałyby na małym pułapie, to zostałyby wykryte (w

wariancie najmniej korzystnym dla Brytyjczyków) w od­ ległości około 35 km od okrętów. Zatem utrzymując prędkość rzędu 1200 km/h (założenie optymistyczne) samoloty znajdowałyby się w zasięgu Sea Dartów przez około 90 sekund. W tym czasie możliwe było wystrzelenie co najmniej dwunastu rakiet. Bezpośrednio przed jedno­ stkami pierwszej linii obrony okrętowej samoloty napot­ kałyby ogień artylerii 114-mm. Następnie do akcji weszły­ by rakiety Sea Cat i artyleria fregat drugiej linii, a bezpo­ średnio przed lotniskowcami bardzo skuteczne rakiety Sea Wolf. Owa pobieżna kalkulacja pomija poza tym zestawy Sea Slug oraz Sea Darty Invincibla i Sea Caty Hermesa. Czy Argentyńczycy mogli rozegrać batalię o panowaniu na morzu inaczej? Zgodnie z ówczesnymi opiniami brytyj­ skimi, podtrzymywanymi nadal w oficjalnych publikacjach, największe zagrożenie stwarzała groźba koncentrycznego argentyńskiego ataku z dwóch kierunków przeprowadzone­ go rakietami MM-38 Exocet. Wymagało to zmniejszenia dystansu, jednakże możliwości sił Woodworda w zakresie zwalczania celów nawodnych były ograniczone i sprowa­ dzały się do własnych Exocetów (Argentyńczycy mieli przewagę w tej klasie uzbrojenia), śmigłowców uzbrojonych w rakiety Sea Skua (których skuteczność w zwalczaniu dużych jednostek była ograniczona, co potwierdza przykład Sobrala) i samolotów Harrier uzbrojonych w bomby lotnicze. Śmigłowce i samoloty stanowić mogły pewien problem dla południowej grupy argentyńskiej (słaba obrona przeciwlotnicza oparta na artylerii i przestarzałe zestawy Sea Cat), jednakże grupy północne dysponowały zestawami Sea Dart i możliwością — co prawda ograniczoną — wy­ korzystania Skyhawków do obrony przeciwlotniczej. Część autorów posuwa się nawet do stwierdzenia, że w przypadku zmniejszenia dystansu argentyński krążownik mógłby wy­ korzystać swój główny w ówczesnej sytuacji, lecz po­ chodzący ze zgoła innej epoki atut, jakim było opancerzenie.

Taki scenariusz pozostanie jednak tylko w sferze spe­ kulacji. Jego realizację przerwały prawdopodobnie torpedy Conquerora. Według danych argentyńskich 5 kwietnia samolot Tracker z powracającego do bazy lotniskowca Veintcinco de May o wykrył manewrujący w rejonie grupy lotniskowcowej okręt podwodny. Miał on zostać następnie zaatakowany torpedą przez pokładowy śmigłowiec ZOP. Brytyjczycy nie potwierdzają jednak wykrycia jakiego­ kolwiek własnego okrętu podwodnego przez przeciwnika, a tym bardziej zaatakowania go.

ROZDZIAŁ 7 BLOKADA

Straty poniesione 4 maja miały istotny wpływ na dalsze działania brytyjskie. Ujawniły one konieczność dokonania zmiany w ocenie zagrożeń. Do tej pory za najgroźniejszego przeciwnika uznawano argentyńską marynarkę wojenną. Rzeczywistość pokazała jednak, że naprawdę liczącym się przeciwnikiem jest lotnictwo. Okoliczności utraty Sheffielda ujawniły też braki w wyposażeniu sił bry­ tyjskich, przede wszystkim w zakresie środków obserwacji technicznej (pokładowe samoloty lub śmigłowce dozoru radiolokacyjnego i wczesnego wykrywania). Woodward zdawał sobie przy tym sprawę, że możliwości prowadzenia przez niego skutecznych działań bojowych zależą od dwóch lotniskowców — jeśli jeden z nich zostałby uszkodzony i wyłączony z działań, wtedy skuteczność bojowa całego zespołu uległaby rozpaczliwemu ogra­ niczeniu. Ograniczenie możliwości reagowania militarnego musiałoby zaś determinować toczącą się wokół wysp rozgrywkę polityczną. Zarówno okręty, jak i samoloty musiały być zatem wykorzystywane wyjątkowo rozważnie, by nie powiedzieć „oszczędnie”. Założenie to zdeter­ minowało dalszy przebieg działań bojowych. Zespół

okrętów nawodnych utrzymywany był w znacznej odległo­ ści od kontynentu, zaś Harriery ograniczały się do bombardowań z dużych wysokości (początkowo z 3600, później nawet z 5000 m. Dowództwo argentyńskie podjęło 6 maja próbę prze­ prowadzenia rozpoznania — ukierunkowanego na okreś­ lenie rejonu manewrowania brytyjskich sił głównych — si­ łami samolotów szturmowych wyposażonych w dodatkowe zbiorniki paliwa. Dwa wydzielone do wykonania tego zadania samoloty typu Skyhawk, lecące na wysokości 300 m, przechwycone zostały przez Harriera dyżurującego w nakazanej strefie na wysokości około 1600 m. Prowa­ dzący pary argentyńskiej rozpoczął manewr zwiększenia wysokości połączony z zamiarem wyjścia w tylną półsferę przeciwnika, lecz pilot brytyjski, wykorzystując lepsze właściwości manewrowe swojego samolotu, udaremnił ten zamiar, zajmując pozycję na jego ogonie. Umożliwiło to skuteczne użycie pocisku Sidewinder. Prowadzony pary argentyńskiej nie włączył się do walki i odleciał w kierunku kontynentu. Tego samego dnia siły brytyjskie straciły w niewyjaś­ nionych okolicznościach dwa samoloty Sea Harrier. Według najbardziej prawdopodobnej wersji wydarzeń w warunkach ograniczonej widzialności (według publikacji brytyjskich mgła 6-8 maja była tak gęsta, że obsada pomostu na Hermesie nie mogła dostrzec pokładu startowego) doszło do kolizji w powietrzu maszyny pilotowanej przez kpt. Eytona-Jonesa i samolotu por. Curtise’a. Obaj piloci zginęli. Woodward utrzymywał swoje okręty z dala od Falklan­ dów aż do 8 maja. Dopiero wtedy w godzinach wieczornych fregata Brilliant ostrzelała Port Stanley, fregata Alacrity przeprowadziła rozpoznanie północnych podejść do Cieś­ niny Falklandzkiej, zaś fregata Alacrity ostrzelała rejon Port Darwin. W trakcie wychodzenia z cieśniny, około godz. 19.00, nu Alacrity wykryto szum torpedy w odległości

około 2800 m od okrętu. Fregata manewrowała wówczas z prędkością siedmiu węzłów. Natychmiast zwiększono prędkość, postawiono hydroakustyczne cele pozorne i wy­ konano manewr uchylenia. Okazało się to niepotrzebne, gdyż po kilkunastu sekundach zanotowano silną eksplozję, co świadczyło prawdopodobnie o tym, że operator argen­ tyński nie zdołał zapanować nad torpedą i uderzyła ona w dno lub w inną naturalną przeszkodę podwodną. Był to drugi w czasie wojny falklandzkiej przypadek użycia uzbrojenia torpedowego przez argentyński okręt podwodny. Podobnie jak kilka dni wcześniej, atak zakończył się niepowodzeniem, gdyż operator nie zdołał naprowadzić torpedy na cel. Po eksplozji torpedy brytyjski okręt rozpo­ czął poszukiwanie przeciwnika, lecz San Luis zdołał uniknąć wykrycia. Brytyjczycy nie zamierzali jednak ograniczać swojej aktywności do godzin nocnych, kiedy prawdopodobieńst­ wo skutecznego ataku lotnictwa przeciwnika było prak­ tycznie równe zeru. Po analizie dotychczasowych do­ świadczeń Woodward podjął decyzję o organizowaniu grup taktycznych złożonych z niszczyciela typu 42 i fre­ gaty typu 22. Grupa taka dysponowała dużymi możliwoś­ ciami w zakresie wykrywania celów powietrznych środ­ kami obrony przeciwlotniczej średniego i bliskiego zasię­ gu, 114-mm armatami umożliwiającymi skuteczne zwalczanie obiektów brzegowych oraz śmigłowcami, które mogły być użyte zarówno do korygowania ognia artylerii, jak i zadań ZOP. Ponadto jednostki obu typów dys­ ponowały zautomatyzowanymi systemami transmisji da­ nych, co znakomicie ułatwiało organizację współdziałania i kompensowanie słabych stron okrętu jednego typu wysokimi walorami taktycznymi jednostki partnerskiej. Pierwsza taka grupa, oznaczona kodowo jako „Combo”, weszła do akcji 9 maja w rejonie Port Stanley i od razu odniosła sukces. Coventry wykrył podchodzący do Port

Stanley

argentyński samolot transportowy C-130 Her­ Wystrzelono do niego dwa pociski Sea Dart. Maszyna znajdowała się jednak w znacznej odległości, jej pilot zdołał wykonać manewr uchylenia i obie rakiety chybiły. Samolot jednak nie wylądował, lecz zawrócił w kierunku kontynentu (według danych argentyńskich nigdy nie powróciły one do baz, być może bliskie eksplozje rakiet spowodowały uszkodzenia rozleglejsze, niż wynikałoby to z ocen brytyjskich). Epizod ten miał duże znaczenie, gdyż uświadomił obrońcom, że lotniczą komunikację z Argentyną zwalczać mogą nie tylko Harriery periodycznie przebywające nad wyspami, ale również okręty. Kilkanaście minut później Coventry wykrył kolejny cel powietrzny. Tym razem był to śmigłowiec typu Puma S.A. 330L ze składu stacjonującego na wyspach pododdziału lotnictwa argentyńskich wojsk lądowych (Battalion de Aviacion de Combate 601). Został on zestrzelony rakietą. Tego samego dnia Argentyńczycy mogli się raz jeszcze przekonać o skuteczności „Combo”. Coventry wykrył parę samolotów Skyhawk, wezwanych prawdopodobnie przez dowództwo falklandzkiego garnizonu w celu odpędzenia intruzów. W ich kierunku wystrzelono kolejne dwie rakiety Sea Dart. Dalszy przebieg wydarzeń nie jest do końca jasny, gdyż okręt zgłosił zestrzelenia, lecz po zakończeniu działań uznano, że oba samoloty rozbiły się, wykonując manewr przeciwrakietowy w trudnych warunkach meteoro­ logicznych. Przed zapadnięciem zmroku Coventry wykrył statek rybacki Narwal. Ponieważ już wcześniej stwierdzono, że posuwa się ona za okrętami brytyjskimi, a tym razem przebywał on ponadto w obrębie MEZ, podjęto decyzję o ataku. Ponieważ jednostka znajdowała się poza zasięgiem ognia artyleryjskiego i szybko zmierzała w kierunku lądu, posterunek dowodzenia lotnictwem rozmieszczony na nisz­ cules.

czycielu naprowadził na nią samolot Harrier z Hermesa, który użył bomby o wagomiarze 1000 funtów. Została ona zrzucona z tak niskiego pułapu, że nie wybuchła, lecz wybiła dziurę w burcie jednostki. Kolejny samolot ostrzelał statek ogniem z broni pokładowej (zginął jeden marynarz, dziewięciu odniosło rany), w rezultacie Narwal stanął w dryfie. Następnie zbliżyły się do niego śmigłow­ ce Sea King (3), które wysadziły grupę abordażową złożoną z komandosów SBS. Zgodnie z przewidywaniami okazało się, że Narwal (zbudowany w roku 1962, pojem­ ność 1398 BRT) był jednostką rozpoznawczą. Po zabez­ pieczeniu znalezionych dokumentów i ewakuacji żoł­ nierzy sił specjalnych oraz jeńców (załogę tworzyło 13 osób, szczególnie cenną zdobyczą był oficer argentyń­ skiego wywiadu wojskowego) Narwala pozostawiono, by zatonął. Doszło do tego osiem godzin później. Po zapadnięciu zmroku do działań włączyły się inne okręty brytyjskie. Prowadziły one nękający ostrzał pozycji argentyńskich, odchodząc na wschód przed świtem. Na­ stępnego dnia fregata Alacrity, pod osłoną przeciwlotniczą realizowaną przez „Combo”, weszła — jako pierwszy brytyjski okręt od wybuchu konfliktu — w Cieśninę Falklandzką. Okręt prżeprowadził nękający ostrzał pozycji argentyńskich oraz przechwycił wykryty wcześniej przez lotnictwo argentyński transportowiec Isla de los Estados. Fregata w istocie wykryła transportowiec, a następnie otworzyła do niego ogień artyleryjski. W ładowni ostrzeli­ wanego statku doszło wówczas do eksplozji (część autorów twierdziła później, że eksplodowały przygotowane do postawienia miny, ale okazało się to nieprawdą, gdyż wybuchły beczki z paliwem lotniczym), w następstwie której Isla de los Estados zatonął. Prócz tego Alacrity wykonała jedno jeszcze zadanie o charakterze kluczowym dla planowanych działań desantowych — przeprowadziła rozpoznanie minowe w Cieśninie Falklandzkiej. Wobec

braku typowych okrętów przeciwminowych Woodward zmuszony był wprowadzić na akwen dogodny do użycia min jednostkę klasy fregata mającą jedynie ograniczone możliwości prowadzenia obserwacji minowej za pomocą podkilowej stacji hydroakustycznej. Taka była jednak wojenna konieczność i admirał zdecydował się na powie­ rzenie tego zadanie jednostce, na której utratę mógł sobie w ostateczności pozwolić (nie miała ona ani systemów przeciwlotniczych dalekiego zasięgu sprzężonych ze sta­ cjami radiolokacyjnymi, ani efektywnych pocisków blis­ kiego zasięgu). Manewrowanie Alacrity w Cieśninie Falklandzkiej ujawniło podstawową słabość argentyńskiego garnizonu Falklandów — całkowity brak mobilności (ruchliwości taktycznej) rozmieszczonych na wyspach sił. Okręt opero­ wał w cieśninie przez kilka godzin nie napotykając przeciwdziałania, gdyż stosunkowo silna argentyńska artyleria połowa (na przykład cztery 105-mm haubice w Darwin) nie dysponowała ciągnikami, by zmienić stanowiska ogniowe. W nocy z 10 na 11 maja siły brytyjskie zanotowały ostatni w czasie wojny falklandzkiej kontakt z okrętem podwodnym przeciwnika. Około godz. 1.30 na Alacrity wychodzącej z Cieśniny Falklandzkiej wykryto torpedę w odległości około 4600 m. Okręt zwiększył prędkość, postawił cele pozorne i oddalił się z niebezpiecznego rejonu. Z uwagi na ciężkie warunki hydrometeorologiczne nie podjęto poszukiwania OP siłami śmigłowców po­ kładowych. Po trzecim, nieskutecznym ataku dowódca San Luis przerwał ciszę radiową i zameldował dowództwu o nieskuteczności posiadanego uzbrojenia. W rezultacie nakazano mu powrócić do bazy. W Mar de Plata prze­ prowadzono gorączkowe poszukiwania przyczyn wadliwej pracy torped, lecz okręt nie zdążył wejść do działań przed zakończeniem wojny. W publikacjach z połowy ubiegłej

dekady pojawiły się informacje rzucające nowe światło na problem nieskuteczności San Luis. Dokładny przegląd jednostki miał mianowicie wykazać, że przyczyną utraty kontroli nad torpedami była „niewspółosiowość selsynu przekazującego dane z kompleksu hydroakustycznego i pe­ ryskopu na pulpit kierowania strzelaniem torpedowym”. Sprawcą usterki okazał się podoficer, który w trakcie przeglądu urządzenia podczas realizowanej na pokładzie procedury diagnostycznej nieprawidłowo połączył rozłą­ czone uprzednio przewody... 11 maja Brytyjczycy po raz pierwszy użyli nad południo­ wym Atlantykiem bazowego samolotu patrolowego i wczes­ nego wykrywania Nimrod wyposażonego w instalację do pobierania paliwa w locie. Samoloty te, działając przy wsparciu Victorow, prowadziły rozpoznanie, poszukując okrętów nawodnych przeciwnika. Ich zasadniczym zada­ niem było jednak zapewnienie ochrony jednostkom desan­ towym i zaopatrzeniowym podczas przejścia z Wyspy Wniebowstąpienia do rejonu działań bojowych, gdzie przejmowały je fregaty i niszczyciele admirała Woodwarda. Nimrody nie mogły jednak prowadzić — z uwagi na odległość, ograniczoną liczbę samolotów patrolowych i ma­ szyn tankowania powietrznego — stałego dozoru radio­ lokacyjnego na rzecz sił uderzeniowych operujących w re­ jonie Wysp Falklandzkich. Dwa dni później, 12 maja, grupa „Combo” złożona z niszczyciela Glasgow i fregaty Brilliant ostrzeliwały lotnisko w Port Stanley. Celem działań było zmuszenie przeciwnika do przebazowania na polowe pasy startowe samolotów Pucara. Kiedy Glasgow otworzył ogień, operatorzy jego systemów obserwacji technicznej wykryli kilkanaście samolotów przeciwnika. Okręty brytyjskie zaatakowane zostały wówczas przez 12 samolotów Skyhawk, działających w trzech grupach po cztery maszyny. Na Glasgow doszło do awarii systemu Sea Dart — na

skutek pokrycia solą jednej z prowadnic wyrzutni niemoż­ liwe okazało się załadowanie rakiety. Oprogramowanie systemu kierowania nie przewidywało otwarcia ognia z jedną rakietą na wyrzutni i komputer, nie potrafiąc rozwiązać tej sytuacji, zawiesił się. Jedynym sprawnym środkiem ogniowym na niszczycielu pozostała 114-mm armata i artyleria małokalibrowa. Brilliant zajął więc pozycję między Glasgow a lądem, biorąc na siebie obronę okrętu z niesprawnym rakietowym zestawem przeciwlotniczym. Początkowo potyczka przebiegała zgodnie z oczekiwaniami Brytyjczyków: przy użyciu rakiet Sea Wolf Brilliant zestrzelił dwa samoloty, zaś trzeci rozbił się, próbując awaryjnie lądować w Port Stanley po uszkodzeniu przez odłamki z zestrzelonej kilka sekund wcześniej maszyny. Kiedy rozpoczął się atak drugiej grupy argentyńskich maszyn, odmówił posłuszeństwa komputer systemu kierowania strzelaniem rakietowym. Prawdopodobną tego przyczyną było wy­ krywanie przez stacje dozoru powietrznego pocisków artyleryjskich strzelanych przez Glasgow i zapchanie dotyczącymi ich danymi systemu komputerowego. Okrę­ tom pozostała jedynie artyleria. Ostatecznie Glasgow trafiony został jedną bombą, która nie eksplodując, przebiła się przez maszynownię i wpadła do wody. Na okręcie wyłączyły się turbiny marszowe, sprawny pozo­ stał jeden generator prądotwórczy, a przez otwór w burcie przedostawała się woda. Trzy dalsze bomby zrzucone z niskiego pułapu odbiły się od powierzchni wody i przeleciały ponad okrętem. Grupy awaryjne zdołały uszczelnić przebicie, lecz okręt nadal miał bardzo ogra­ niczoną możliwość ruchu (turbiny uruchomiono, lecz okazało się, że uszkodzone są przewody paliwowe). Brilliant uniknął bezpośrednich trafień. Trzecia fala argentyńskich samolotów, widząc straty poniesione przez poprzedników, zrezygnowała z ataku.

Po tych wydarzeniach oprogramowanie zestawu rakiet Sea Wolf zostało stosunkowo szybko naprawione i po­ prawione zarówno na Brilliant, jak i na innych okrętach

tego typu. Dokonali tego zaokrętowani przed wyjściem na południowy Atlantyk cywilni programiści z firmy produku­ jącej ten typ uzbrojenia. Przedstawione wydarzenia za­ chwiały wiarą brytyjskiego dowództwa w skuteczność koncepcji „Combo” i Woodward zrezygnował z dziennego ostrzału pozycji argentyńskich. Poważne uszkodzenie Glas­ gow zredukowało do jednego liczbę okrętów wyposażonych w systemy radiolokacyjne dalekiego zasięgu. Co prawda w drodze na Falklandy znajdowały się dwa kolejne nisz­ czyciele typu 42 (Exeter idący z Karaibów i Cardiff będący dwa dni na południe od Wyspy Wniebowstąpienia), ale do czasu ich przybycia możliwości brytyjskie w zakresie wykrywania celów powietrznych były nader ograniczone. Oceniając przyczyny uszkodzenia Glasgow, po raz kolejny podkreślono przy tym, że podstawową przyczyną strat w okrętach (zarówno Sheffield, jak i Glasgow) był brak pokładowego samolotu wczesnego wykrywania i dozoru radiolokacyj nego. W takiej sytuacji sprzęt techniczny musieli zastąpić ludzie. Wieczorem 17 kwietnia Invincible zapuścił się głęboko na zachód od wysp i z pomocą śmigłowca z 846. dywizjonu wysadził na terenie Argentyny liczącą ośmiu ludzi grupę dywersyjno-rozpoznawczą SAS. Komandosów wyposażono w najnowocześniejszy sprzęt łączności, zaś ich głównym zadaniem było meldowanie o startach argen­ tyńskich samolotów. Komandosi pozostali na kontynencie aż do upadku Port Stanley, a następnie ewakuowani zostali przez okręt podwodny Onyx. Śmigłowiec transportowy z powodu złej pogody (wersja oficjalna) nie mógł wrócić na Invincible, musiał więc lądować w Chile, gdzie został spalony przez załogę.

Akcja SAS na kontynencie, mimo upływu czasu, nadał okryta jest tajemnicą. Pewne jest to, że śmigłowiec Sea King HC Mk 4 (numer burtowy ZA 290) został znaleziony (co do daty występują już rozbieżności, wymieniany jest 18 lub 20 maja) przez żołnierzy chilijskich około 10 mil morskich na południe od Puenta Arenas (108 mil od bazy lotniczej Rio Gallegos i 121 mil od bazy lotniczej Rio Grande). Przy maszynie zatrzymano trzyosobową załogę. Uszkodzenia śmigłowca w istocie wskazywały, że nie padł on ofiarą kraksy, lecz zniszczony został przy użyciu materiału wybuchowego już po wylądowaniu. W związku z tym pojawiła się hipoteza, że porzucenie i zniszczenie śmigłowca było planowanym elementem akcji specjalnej przeprowadzonej w celu rozmieszczenia obserwatorów — zwiadowców w rejonie argentyńskich kontynentalnych baz lotniczych. Brytyjczycy zdawali sobie sprawę, z jakim ryzykiem wiąże się zbliżenie okrętu do wybrzeży kon­ tynentu na odległość umożliwiającą przelot śmigłowca transportowego do rejonu wysadzenia grupy specjalnej i jego powrót, w związku z czym założyli, że maszyna transportowa wykona lot tylko w jedną stronę. Promień taktyczny śmigłowca wystarczał przy tym, by osiągnął on kontynent, dokonał skrytego wysadzenia grup rozpoznaw­ czych w rejonie obu baz lotniczych przeciwnika (piloci wykorzystywali gogle noktowizyjne i w tej fazie akcji lecieli na wysokości 10-15 m, co dodatkowo zwiększało zużycie paliwa), a następnie osiągnął terytorium Chile w takim oddaleniu od rzeczywistych obiektów działań komandosów, by nie zagrozić ujawnieniem ich misji. Według szczątkowych i trudnych do sprawdzenia informacji w rejonie obu argentyńskich baz lotniczych wysadzone zostały dwie czteroosobowe grupy specjalne. Nie ma przy tym pewności, jak długo grupy rozpoznawcze działały w rejonie lotnisk. Według innej wersji wydarzeń komandosi przeprowadzili jednorazowy rekonesans, a następnie — wo-

bec rozpoczęcia przez przeciwnika działań poszukiwaw­ czych — wycofali się na terytorium Chile. Dane rozpo­ znawcze uzyskane przez zwiadowców utwierdziły jedno­ cześnie dowództwo brytyjskie w przekonaniu, że rezygnacja z wcześniej planowanej akcji specjalnej przeciwko argen­ tyńskim bazom lotniczym była decyzją słuszną. Jednym z najmniej znanych epizodów wojny falklandz­ kiej jest planowana akcja specjalna SAS przeciwko kon­ tynentalnej argentyńskiej bazie lotniczej Rio Grande (Rio Gallegos?). Bezpośrednio po zatopieniu Sheffieldu narodziła się jakoby koncepcja zniszczenia argentyńskich samolotów Super Etendard na macierzystym lotnisku. Szczegółowe plany akcji miał przygotować dowódca szwadronu B SAS. Zakładał on, iż zespoły SAS wylądują dwoma samolotami C-130 Hercules upozorowanymi na samoloty przeciwnika bezpośrednio na pasie startowym argentyńskiego lotniska. Następnie z transportowców miały wytoczyć się terenowe Land Rovery, a komandosi — wykorzystując do ma­ ksimum zaskoczenie — przystąpiliby do niszczenia ar­ gentyńskich samolotów. Według słów jednego z bry­ tyjskich oficerów miało to być „drugie Entebbe”. Zdaniem Graema Stewarta planowana operacja specjalna uzyskała nawet aprobatę Margaret Thatcher. Przygotowania do akcji przerwano jakoby bezpośrednio przed zajęciem przez komandosów miejsc w samolotach transportowych, które czekały już — całkowicie przygotowane — na Wyspie Wniebowstąpienia. O rezygnacji z operacji prze­ ciwko bazie lotniczej na kontynencie zdecydować miały raporty wywiadu, z których wynikało, że pododdziały obrony przeciwlotniczej lotniska, dysponujące zarówno lufową, jak i rakietową artylerią przeciwlotniczą, utrzy­ mują — po rajdach Vulcanöw na Port Stanley — wysoki poziom gotowości bojowej. W zaistniałej sytuacji uznano, że bezpieczne lądowanie Herculesów jest mało praw­ dopodobne. Argentyńczycy ściągnęli też do ochrony

lotnisk dodatkowe pododdziały wojsk lądowych, co nawet w przypadku szczęśliwego lądowania czyniło z całego przedsięwzięcia misję samobójczą. W związku z obserwacją argentyńskich lotnisk na kon­ tynencie ponownie pojawia się wątek planowanych działań z okrętu podwodnego. Komandosi ze Szwadronu B SAS zaokrętowani zostali na OP Onyx, który ruszył ku Cieśninie Magellana z zadaniem wysadzenia zwiadowców w rejonie argentyńskich lotnisk. Realizację misji przerwano po kapi­ tulacji Port Stanley. Wcześniej — w nocy z 15 na 16 maja — miała miejsce jedna z najciekawszych w całym konflikcie falklandzkim akcja śmigłowców pokładowych, w której uczestniczyły dwie maszyny z HMS Brilliant. Obiektem działań był argentyński transportowiec Bahia Buen Suceso zakotwi­ czony w Fox Bay East. Ponieważ Brytyjczycy dysponowali ograniczoną ilością rakiet Sea Skua, zdecydowano się na uzbrojenie jednego ze śmigłowców w improwizowaną „bombę” z zapalnikiem czasowym. Miała ona zostać bezpośrednio dostarczona na pokład atakowanej jednostki, a następnie eksplodować. Drugi śmigłowiec przenoszący Sea Skuy ubezpieczał „bombowiec”, a jednocześnie bloko­ wał transportowcowi drogę ucieczki. Argentyńczycy nie dali się jednak zaskoczyć. Śmigłowiec z „bombą” na pokładzie powitany został gęstym ogniem przeciwlotniczym i nie wykonał zadania. Również drugi śmigłowiec nie zdołał użyć uzbrojenia, gdyż na tle stromego klifowego brzegu urządzenia samonaprowadzające rakiet Sea Skua nie zdołały uchwycić celu. Bahia Buen Suceso wyszedł z opresji obronną ręką. W działaniach nękających siły przeciwnika przez cały czas brało udział lotnictwo pokładowe. Oprócz bombar­ dowania z wysokiego pułapu pozycji argentyńskich wojsk lądowych Sea Harriery atakowały cele morskie. 16 maja para samolotów wykryła kotwiczący w rejonie Port King

transportowiec przeciwnika Rio Caracana. Harriery zaata­ kowały jednostkę bombami, uzyskując dwa trafienia. Jednostka została uszkodzona, na jej pokładzie wybuchł pożar i dowództwo brytyjskie uznało, że jest ona niezdatna do żeglugi. W związku z tym zrezygnowano z jej dalszego atakowania. Argentyńczycy zdołali jednak ugasić pożar, wykonali najpotrzebniejsze naprawy i oczekiwali na sprzyjające warunki, by wyjść na morze i podjąć próbę przedarcia się ku wybrzeżom kontynentu. Tego samego dnia Harriery atakowały, uszkodziły i w konsekwencji unieruchomiły inny argentyński transportowiec, który później zidentyfikowany został jako Bahia Buen Suce so (w nocy atakowany nieskutecznie przez śmigłowce Lynx z Brillianta). RAJD NA WYSPĘ PEBBLE

Jednym z najbardziej spektakularnych epizodów wojny falklandzkiej był rajd brytyjskich sił specjalnych na wyspę Pebble. Według danych z rozpoznania lotniczego Argen­ tyńczycy urządzili tam polowe lądowisko, na którym bazowały samoloty przeciwpartyzanckie Pucara. W przy­ padku wysadzenia desantu stanowiły one potencjalnie duże zagrożenie dla brytyjskich okrętów, transportowców i ope­ rujących na wyspach wojsk lądowych. Z uwagi na staranne zamaskowanie miejsc postoju samolotów argentyńskich ich zniszczenie atakiem z powietrza było niezwykle trudne, zwłaszcza że po pierwszej takiej akcji przeciwnik przebazowałby prawdopodobnie ocalałe maszyny na inne polowe lądowiska. Zadanie neutralizacji lądowiska na Pebble powierzono więc SAS. Był to pierwszy obiekt działań uderzeniowych komandosów brytyjskich w czasie konfliktu. Lotnisko polowe położone było na wyspie leżącej w pół­ nocnej części archipelagu, oddzielonej kilkusetmetrowej szerokości Cieśniną Tamar od Falklandu Zachodniego.

Atak poprzedzony został szczegółowym rozpoznaniem pozycji przeciwnika. W nocy z 9 na 10 maja zaplanowano wysadzenie na Pebble dwóch czteroosobowych grup rozpoznawczych. Miały one dotrzeć w rejon prowadzenia działań przy użyciu łodzi półsztywnych (ze względu na ich duże rozmiary zrezygnowano jednak z łodzi na rzecz składanych kajaków). Z uwagi na wysoki stan morza zrezygnowano jednak z akcji. Następnej nocy koman­ dosów przerzucono śmigłowcami na Falkland Zachodni. Dzień obie grupy przeczekały w ukryciu, zaś nocą przedostały się na Pebble przy użyciu składanych kaja­ ków. Po osiągnięciu wyspy jeden z zespołów pozostał — wraz z kajakami — na brzegu, zaś drugi przeprowadził rozpoznanie lotniska. Wykryto na nim 11 samolotów, w tym osiem maszyn bojowych. Z uwagi na ukształ­ towanie terenu, niedającego możliwości wycofania się przy świetle słonecznym, komandosi z grupy rozpo­ znawczej cały dzień przeczekali w ukryciu pod płachtami maskującymi i dopiero po zapadnięciu zmroku wrócili na brzeg. Informacje rozpoznawcze przekazano dowódz­ twu 13 maja rano. Po ostatecznym uszczegółowieniu planów podjęto decyzję o zaatakowaniu lotniska w nocy z 13 na 14 maja. Do akcji wydzielono 50 żołnierzy ze szwadronu D SAS (w skład grupy uderzeniowej włączono również sekcję korygowania ognia i sekcję moździerzy 81-mm). Wsparcie komandosów miał zapewnić niszczyciel Glamorgan ogniem swej artylerii. Zadanie główne — zniszczenie samolotów — wykonać miał tak zwany pluton górski (jego szkolenie optymalizowane było pod kątem walki w terenie górskim), zadania zabezpieczające powierzono plutonowi mobilnemu (szkolonemu do działań z wykorzystaniem samochodów Land Rover) i plutonowi powietrznodesantowemu. Grupy już znajdujące się na Pebble ochraniać miały stanowiska ogniowe moździerzy. Żołnierze uzbrojeni byli w amerykań­

skie karabinki M-16 z trzema zapasowymi magazynkami. Prócz tego każdy z nich zabierał 200 sztuk amunicji niezaładowanej do magazynków i dwa 81-mm granaty moździerzowe. Część komandosów zabrać miała, oprócz indywidualnej broni strzeleckiej, granatniki przeciwpancerne LAW M-72. Całość sił zamierzano przerzucić na wyspę trzema śmigłowcami Sea King z 846. dywizjonu lotnictwa Royal Navy. Podczas podchodzenia lotniskowca Hermes (okręt bazo­ wy akcji) do Falklandów pogorszenie pogody wymusiło wprowadzenie do planów poważnych korekt. Bardzo silny wiatr zmniejszył prędkość okrętu, w związku z czym dotarłby on do zaplanowanego rejonu wyjściowego z opóź­ nieniem. Oprócz tego wysoki stan morza ograniczył skutecz­ ność systemów przeciwlotniczych ochraniających lotnisko­ wiec fregaty Broadsword, co wymusiło utrzymywanie tego cennego okrętu poza promieniem taktycznym operującego z kontynentu lotnictwa argentyńskiego. Akcja stanęła pod znakiem zapytania, gdy okazało się, że sztormowy wicher utrudnia rozłożenie łopat wirników. Problem ten rozwiąza­ no, ale ostatecznie śmigłowce transportowe startować więc miały w odległości około 400 mil morskich od wyznaczo­ nych na wyspach lądowisk. Ponieważ akcja i odwrót musiały być — ze względu na występujące w ciągu dnia zagrożenie maszyn transportowych ze strony argentyńskich sił powietrznych — przeprowadzone w ciągu jednej nocy, wpłynęło to na skrócenie czasu pozostającego w dyspozycji komandosów. Z tej przyczyny zrezygnowano z pierwotnego zamiaru zniszczenia, prócz samolotów, infrastruktury lot­ niskowej. W nocy z 13 na 14 maja na wytyczonym przez zwiadow­ ców lądowisku, oddalonym o około 7 km od lotniska, wylądowały śmigłowce transportowe. Glamorgan zajął w tym czasie pozycję ogniową w odległości 4-5 mil morskich od Pebble. Forsownym marszem komandosi

zbliżyli się do obiektu akcji. O godz. 2.30 czasu lokalnego, przy wsparciu artylerii niszczyciela, rozpoczął się atak. Pociski oświetlające wystrzelone z okrętu rozerwały mrok nocy. Obrońcy byli całkowicie zaskoczeni, co umożliwiło Brytyjczykom najpierw ostrzelanie znajdujących się na ziemi maszyn huraganowym ogniem broni strzeleckiej i granatników, a następnie dotarcie do samolotów i roz­ mieszczenie na ich kadłubach ładunków wybuchowych. W ciągu 15 minut zniszczono 6 samolotów Pucara, jeden samolot transportowy Skywan i 2 samoloty szkolne Turbo Mantor (zapisane na konto SAS), skład materiałów pędnych i stację radiolokacyjną (zniszczone ogniem artylerii okrę­ towej). Według szacunków brytyjskich zginęło i odniosło rany ponad 50 żołnierzy ze stuosobowego garnizonu. Straty atakujących wyniosły dwóch rannych. Kontakt bojowy z przeciwnikiem przerwano o godz. 7.30, kiedy pododdział brytyjski przegrupował się i rozpo­ czął wycofywanie ku oczekującym na lądowisku śmigłow­ com. Na sukces odniesiony na Pebble ponurym cieniem położyła się katastrofa śmigłowca Sea King, który 19 maja przewoził komandosów SAS z lotniskowca Hermes na okręt desantowy dok Intrepid. Podchodząc od strony rufy do okrętu śmigłowiec zaczepił wirnikiem o inną maszynę stojącą na jego pokładzie i zwalił się do morza. Zginęło dwóch członków załogi i osiemnastu komandosów. Brawurowa akcja przeciwko Pebble pozbawiła siły argentyńskie stacjonujące na Falklandach znacznej części lotnictwa. Samoloty Pucara mogły się okazać szczególnie przydatne do prowadzenia rozpoznania i zwalczania brytyj­ skich wojsk lądowych operujących na wyspach. Porażka na Pebble zachwiała też morale żołnierzy, którzy do tej pory karmieni byli patriotyczną propagandą głoszącą bliskie i łatwe zwycięstwo. W ostatniej dekadzie maja doszło do poważnych tarć między dowództwem sił na południowym Atlantyku a do­

wództwem RAF, które organizowało na rzecz Woodwarda rozpoznanie siłami samolotów Nimrod. Ich przyczyną było podawanie przez pilotów fałszywie zinterpretowanych danych ze stacji radiolokacyjnych dozoru nawodnego, co prowadziło do niepotrzebnego podnoszenia gotowości bo­ jowej na okrętach brytyjskich oraz zaciemniało obraz sytuacji na teatrze działań wojennych i mogło mieć fatalny wpływ na podejmowane decyzje. Miał na przykład miejsce przypadek złożenia meldunku o wyjściu na morze argen­ tyńskiego lotniskowca, który okazał się kontenerowcem o dużej skutecznej powierzchni odbicia radiolokacyjnego. Dowódca zażądał w następstwie tego, by piloci informowali o wykrytych kontaktach, a nie interpretowali uzyskane dane.

ROZDZIAŁ 8 DESANT POD CARLOS

Wobec niepowodzenia prób przywrócenia brytyjskiej zwierz­ chności nad Falklandami podejmowanych na płaszczyźnie dyplomatycznej, Gabinet Wojenny podjął decyzję o prze­ prowadzeniu desantu. Została ona zatwierdzona 19 maja. Dowódcy brytyjscy po rozważeniu wszystkich opcji, skłaniali się ku lądowaniu w San Carlos. Jednak podjęcie ostatecznej decyzji wymagało przeprowadzenia rozpoznania minowego w Cieśninie Falklandzkiej, gdyż warunki natural­ ne akwenu umożliwiały użycie min. Zadanie to wykonała fregata Alacrity (o czym wspomniano). Pozytywny rezultat misji Alacrity ułatwił podjęcie decyzji. Po ponownym rozważeniu wszystkich opcji zdecydowano się na lądowanie w San Carlos. Operacja desantowa otrzymała kodową nazwę „Operacja Sutton”. Pierwsza odprawa planistyczna poświęcona lądowaniu pod San Carlos odbyła się 13 maja (a więc jeszcze przed połączeniem grupy desantowej z siłami Woodwada) na pokładzie Fearless. Prowadził ją brygadier Julian Thomp­ son, dowódca 3. BPM. Przyjęto wówczas wstępne plany działań. Już następny dzień postawił jednak całą koncepcję pod znakiem zapytania, gdyż rozpoznanie radiowe prze­

chwyciło argentyńską korespondencję radiową między niezidentyfikowanym pododdziałem rozmieszczonym w re­ jonie San Carlos a dowództwem w Port Stanley. Meldunek podpisany był EC Hermes, w związku z czym jeden z oficerów znających język hiszpański postawił hipotezę, że jest to skrót od „Equipo Combare” (grupa bojowa), który to pododdział nie powinien być silniejszy od kom­ panii. Rozpoznanie przeprowadzone przez siły specjalne potwierdziło to przypuszczenie — EC Hermes był to wzmocniony pluton (60 ludzi) ze składu 25. pułku piechoty. Ich zadaniem było prowadzenie obserwacji rejonu. Ze składu EC Hermes wydzielono ponadto liczącą 20 osób sekcję uzbrojoną w 81-mm moździerz i 105-mm działo bezodrzutowe. 17 maja Hermes wraz z jednostkami zaopatrzeniowymi Fort Austin i Resource ruszył na spotkanie grupy desan­ towej. Do spotkania doszło 18 maja — grupa desantowa, dowodzona przez komandora M.C. Clapp’a połączyła się z grupą bojową Woodwarda. W jej skład wchodził okręty desantowe doki Fearless, Intrepid (zmobilizowany z rezer­ wy), okręty desantowe Sir Galahad, Sir Geraint, Sir Lancelot, Sir Percival, Sir Tristram oraz wyczarterowane i zarekwirowane statki handlowe — liniowiec pasażerski Canberra, prom Elk, prom ro-ro Norland, prom Europie Ferry i inne — łącznie 21 jednostek. Wraz z nimi przybyła pomocnicza jednostka wsparcia lotniczego Atlantic Con­ veyor transportująca samoloty i niezbędne w planowanych działaniach lądowych śmigłowce. Grupa desantowa organizowana była na Wyspie Wniebo­ wstąpienia w miarę przybywania kolejnych jednostek z żoł­ nierzami i sprzętem. Ochronę transportowców w czasie przejścia z baz brytyjskich na Wyspę Wniebowstąpienia realizowały bazowe samoloty patrolowe oraz fregaty Antelope i Ardent (typ 21) oraz Argonaut (Leander Exocet Group). Do sił ochrony dołączył również wydzielony z grupy Woodwarda

niszczyciel Antrim, który przybył na Ascension w celu wyokrętowania jeńców wziętych do niewoli na Połu­ dniowej Georgii. Ponieważ z przyczyn politycznych (aby osiągnąć ma­ ksymalny efekt polityczny) transportowce bardzo szybko opuszczały metropolię, zakres prac wykonywanych w bazie etapowej był naprawdę bardzo duży. Przede wszystkim należało przeładować statki tak, by rozmieszczenie podod­ działów wojsk lądowych i sprzętu zgodne było z planowaną organizacją wysadzania desantu. Na wyspie przeprowadzo­ no również ćwiczenia zgrywające pododdziałów 3. BPM oraz przydzielonych brygadzie pododdziałów wzmocnienia. Koncentracja sił brytyjskich w bazie etapowej przebiegała następująco: 30 kwietnia Wyspę Wniebowstąpienia osiąg­ nęło 5 okrętów desantowych, 6 maja kotwice rzuciły Canberra i Elk, zaś do 8 maja przybyły pozostałe jednostki. Dużą rolę w planowanych działaniach przypisano kon­ tenerowcowi Atlantic Conveyor, zaadaptowanemu na po­ mocniczą jednostkę wsparcia lotniczego. Przybył on z Wiel­ kiej Brytanii 25 kwietnia. Na jego pokładzie znajdowały się cztery ciężkie śmigłowce transportowe Chinook, sześć Wessexow i jeden Lynx. Na statek zaokrętowano dodatkowo sześć Harrierów GR.3 ze składu 1. Dywizjonu RAF. Pierwszą partię sześciu Harrierów GR.3 przebazowano na Wyspę Wniebowstąpienia drogą powietrzną bezpośrednio z bazy lotniczej St. Mowgan z Komwalii. Był to rekordowy przelot na trasie 7400 km zabezpieczany przez samoloty tankowania powietrznego Victor. Taką samą trasę poko­ nało w dniach 30.04-02.05 osiem samolotów Sea Harrier (z nowo utworzonego 809. Dywizjonu FAA), które również zaokrętowano na kontenerowiec. Spośród wszystkich za­ okrętowanych samolotów jeden Sea Harrier przewożony był na pokładzie w celu zapewnienia transportowcowi osłony myśliwskiej podczas przejścia na południe. Załado­ wane na Wyspie Wniebowstąpienia samoloty typu Harrier

GR.3 były maszynami przeznaczonymi przede wszystkim

do wykonywania zadań szturmowych (zwalczania celów naziemnych). Decyzję o ich przerzuceniu podjęto, gdy realna stała się konieczność wysadzenia desantu na Falk­ landach. Ponieważ ich piloci nie mieli doświadczenia (nie byli szkoleni) w operowaniu z pokładów lotniskowców, zamierzano je po dostarczeniu w rejon Falklandów przebazować na Hermesa, a stamtąd na lądowisko polowe, które zorganizowane miało być natychmiast po uchwyceniu przyczółka w rejonie San Carlos. W realizacji tego przed­ sięwzięcia dużą rolę odegrała pomoc amerykańska, gdyż z USA Brytyjczycy otrzymali specjalne maty umożliwiające budowę pasa startowego bez konieczności prowadzenia czasochłonnych i wymagających specjalistycznych maszyn inżynieryjnych robót ziemnych. Wszystkie samoloty prze­ niosły się na lotniskowce Hermes i Invincible, kiedy transportujący je statek osiągnął 52° szerokości geograficz­ nej południowej. Przed ostatecznym zatwierdzeniem decyzji wojskowych przez czynniki polityczne, 17 maja rozpoczęło się końcowe przygotowanie do przeprowadzenia operacji desantowej. Przede wszystkim z Canberry przeładowano — wyko­ rzystując chwilową poprawę pogody — na okręty de­ santowe i mniejsze transportowce 40. bpm i 2. bpd (Fearless) oraz 3. bpd (Intrepid), zaś z Atlantic Conveyor przebazowano na lotniskowce samoloty. 45. bpm pozostał na zaopatrzeniowcu Stromness wyposażonym w lądowisko dla śmigłowców. Rolę odwodu pełnił 42. bpm zaokrę­ towany na transportowcu Canberra. 19 maja siły in­ terwencyjne wzmocnione zostały przez kolejne cztery Harriery GR.3 z 1. dywizjonu RAF, które przyleciały z Wyspy Wniebowstąpienia wspierane przez samoloty tankowania powietrznego. Łącznie Brytyjczycy mieli więc 20 maja 25 Sea Harrierów zdolnych do realizacji zadań myśliwskich (14 na Hermesie i 11 na Invincible) oraz

10 Harrierów GR.3 przeznaczonych głównie do zwal­ czania celów naziemnych (wszystkie na Hermesie). Przygotowując plany lądowania desantu, Brytyjczycy szczegółowo rozważyli problem miejsca (rejonu) jego wysadzenia. Rozważano dwie zasadnicze możliwości. Pier­ wsza zakładała lądowanie w bezpośredniej bliskości Port Stanley. Dawało to szansę szybkiego zakończenia wojny poprzez rozbicie zasadniczego zgrupowania sił przeciwnika. Realizacja takiego wariantu wymagała jednak pokonania silnej, rozbudowanej pod względem inżynieryjnym i nasy­ conej artylerią obrony, z czym wiązało się ryzyko ponie­ sienia dużych strat w ludziach i sprzęcie. Możliwość druga zakładała lądowanie w rejonie oddalonym od silnych zgrupowań przeciwnika, dzięki czemu nie wystąpiłaby konieczność prowadzenia tak zwanej „walki o lądowanie desantu”, będącej najtrudniejszą i najbardziej krwawą fazą każdej operacji desantowej. Następnie wysadzone wojska miały przemieścić się drogą lądową w rejon Port Stanley, niszcząc siły przeciwnika rozmieszczone na trasie ich marszu. Mankamentem tego wariantu było przeciągnięcie działań w czasie, zwłaszcza że wojska lądowe musiałyby pokonać około 70 km w trudnym terenie, nie dysponując dostateczną liczbą pojazdów. Ostatni problem — deficyt pojazdów — dowództwo brytyjskie zamierzało rozwiązać, przerzucając na Falklandy dodatkowe śmigłowce (transpor­ towane na Atlantic Conveyor). Po przeanalizowaniu obu wariantów, podjęto decyzję o lądowaniu w rejonie oddalonym od Port Stanley. Doko­ nując wyboru miejsca wysadzenia desantu, Brytyjczycy dysponowali szczegółowymi danymi zarówno o siłach przeciwnika, jak i warunkach naturalnych panujących na wyspach. Ich podstawowym źródłem były operujące od kilkudziesięciu dni na Falklandach grupy specjalne ze składu SBS i SAS (na Falklandach działało cały czas 8-10 czteroosobowych patroli SAS i podobna liczba patroli

SBS)1. Ostatecznie wybrano Zatokę San Carlos leżącą po zachodniej stronie Falklandu Wschodniego, połączoną z Cieśniną Falklandzką. Zatoka usytuowana jest południkowo, ma około 1,5 km szerokości i 6 km długości. Głębokości umożliwiają swobodne manewrowanie dużych jednostek pływających. Wybrane miejsce jest ponadto okolone wzgórzami (z wyjątkiem strony południowowschodniej), co zdaniem dowództwa brytyjskiego unie­ możliwić miało zaatakowanie sił desantu kierowanymi pociskami rakietowymi Exocet. Szczyty wzgórz tworzyły ponadto podstawę do rozbudowy obrony przyczółka. W re­ jonie lądowania nie było też większych osiedli, które mogłyby zostać wykorzystane przez Argentyńczyków jako punkty oporu. Co prawda konfiguracja terenu ułatwiała skryte wyjście nad zatokę lotnictwa szturmowego, lecz założono, że system obrony przeciwlotniczej złożony z samolotów Sea Harrier, okrętowych zestawów przeciw­ lotniczych oraz zestawów przeciwlotniczych wojsk lądo­ wych Rapier (miały być one rozmieszczone na przyczółku natychmiast po jego uchwyceniu) będzie w stanie skutecznie odeprzeć ataki przeciwnika. W nowszych publikacjach pojawiły się ponadto sugestie, że na taki wybór rejonu lądowania wpłynęła niemożność zlokalizowania i znisz­ czenia argentyńskich okrętów podwodnych. Manewrowanie okrętów desantowych i transportowców w cieśninie usuwało je bowiem z akwenów zagrożonych przez okręty podwodne. W przypadku ześrodkowania jednostek desantowych poza nią niezbędne byłoby zorganizowanie — prócz obrony przeciwlotniczej — również obrony przed okrętami pod­ wodnymi. Siły przeciwnika w rejonie lądowania były słabe 1 Tak duża intensywność działań rozpoznawczych prowadzonych na stosunkowo niewielkim obszarze niosła za sobą niebezpieczeństwo wzajemnego wykrywania się przez grupy rozpoznawcze wystawiane przez siostrzane formacje. Podczas jednego z takich incydentów zginął w czasie intensywnej wymiany ognia podoficer SBS.

— jedynie w osadzie Port San Carlos (nie należy mylić osady Port San Carlos leżącej nad północną odnogą zatoki, z osadą San Carlos leżącą nad odnogą południową) stac­ jonowały dwa argentyńskie plutony. 20 maja (D-l) rozpoczęło się przejście sił wydzielonych do udziału w operacji desantowej do zatoki San Carlos położonej w północno-zachodniej części Falklandu Wschod­ niego. Pogoda była dokładnie taka, jakiej potrzebowali Brytyjczycy — deszcz, mgła, burza i widzialność nieprzekraczająca trzech mil morskich. Argentyńczycy nie spo­ dziewali się przeprowadzenia w takich warunkach za­ krojonych na większą skalę działań desantowych. Przyjęto następującą organizację Zespołu Sił Lądowania (ZSL): — grupa okrętów desantowych i transportowców w składzie: okręty desantowe doki Fearless i Intrepid, okręty desantowe Sir Galahad, Sir Lancelot, Sir Tristram, Sir Percivale, zaopatrzeniowce RFA Stromness, Fort Austin, wyczarterowane transportowce Canberra, Norland, Europie Ferry,

— grupa ochrony: niszczyciel Antrim, fregaty Brilliant, Broadsword, Yarmouth, Plymouth, Ardent i Argonaut, — grupa piechoty morskiej: 3. BPM z pododdziałami wzmocnienia. Lotniskowce wraz z eskortą, pełniące rolę osłony opera­ cyjnej Zespołu Sił Lądowania, manewrowały w odległości 120-150 mil morskich na południowy wschód od Wysp Falklandzkich. Wieczorem, bezpośrednio przed planowanym lądowa­ niem desantu, Brytyjczycy rozpoczęli realizowanie za­ krojonych na szeroką skalę działań demonstracyjnych i pozornych ukierunkowanych na rozproszenie uwagi prze­ ciwnika. W pierwszej kolejności z niszczyciela Antrim wysadzono z pomocą śmigłowca grupę dywersyjno-rozpoznawczą (zespół SBS wsparty 60 mm moździerzem wypo­

życzonym wraz z obsługą z SAS), która ogniem broni strzeleckiej zneutralizowała posterunek przeciwnika na Fanning Head. Po forsownym marszu z rejonu lądowania do obiektu działań zespół SBS osiągnął o godz. 2.15 rubież wyjściową położoną około 900 m od argentyńskiego posterunku ob­ serwacyjnego na Fanning Head. Dowodzący zespołem kapitan Mc Manners przekazał wówczas sygnał „otworzyć ogień” na niszczyciel Antrim. Z powodu awarii 114-mm armaty było to jednak niemożliwe i ostatecznie komandosi ostrzelali przeciwnika tylko z moździerza. Podkreślić należy, że wcześniej jeden z żołnierzy argen­ tyńskich zameldował dowódcy posterunku, porucznikowi Reyesowi, o odgłosach przelatującego śmigłowca, ale ten, wybity ze snu, rozkazał jedynie oddać jeden strzał z działa bezodrzutowego w kierunku San Carlos. Nie wywołało to żadnej reakcji i porucznik zameldował o możliwej „aktyw­ ności Brytyjczyków w San Carlos” dowodzącemu EC Hermes porucznikowi Estebanowi, po czym położył się ponownie spać. O godz. 4.30 ogień otworzył w końcu Antrim. 20 pocisków zmusiło Argentyńczyków do porzucenia pozycji i panicznej ucieczki w kierunku rozwiniętych na stoku Brytyjczyków. Komandosi natychmiast otworzyli ogień, zabijając i raniąc sześciu żołnierzy przeciwnika. Następnie przerwali ogień i wezwali Argentyńczyków do poddania się. Czterech z nich wstało z podniesionymi do góry rękoma, lecz pozostali, wykorzystując przerwanie ognia, ponownie obsadzili punkt obserwacyjny i otworzyli do Brytyjczyków ogień z karabinu maszynowego. Mc Manners ponownie poprosił więc o ogień z morza. Po zmasowanym ostrzale poddało się kolejnych czterech żołnierzy, lecz dowódca posterunku wraz z niedobit­ kami zdołał się wycofać. Największe znaczenie dla powodzenia operacji desan­ towej miały działania demonstracyjne SAS w rejonie leżącej

około 40 km na południe od rejonu lądowania desantu miejscowości Goose Green obsadzonej przez silny garnizon argentyński. Pięćdziesięciu komandosów ze szwadronu D już 19 maja przerzuconych zostało śmigłowcami z Her­ mesa na okręt desantowy Intrepid. Następnej nocy szwadron przetransportowany został dwoma śmigłowcami Wessex w rejon oddalony około 8 km na południe od obiektu działań. Resztę trasy komandosi pokonali w ciągu godziny forsownym nocnym marszem. Po zajęciu pozycji na góru­ jących nad Goose Green wzniesieniach żołnierze SAS otworzyli huraganowy ogień z broni maszynowej, granat­ ników przeciwpancernych, moździerzy. Obrońcy (dwa bataliony piechoty wsparte przez baterię 4 haubic 105-mm — łącznie około 970 żołnierzy) nie podjęli próby kontrata­ ku, meldując, że są atakowani co najmniej przez batalion i „nieustępliwie trwają na pozycjach”. Meldunki z Goose Green dodatkowo zaciemniły dowództwu argentyńskiemu obraz sytuacji i utrudniły rozeznanie się w rzeczywistym przebiegu działań brytyjskich. Dodatkowo ostrzał pozycji przeciwnika w rejonie Goose Green-Darwin prowadziła fregata Ardent oraz niszczyciel Glamorgan. Komandosi SAS oderwali się od przeciwnika (wysadzając przedtem zbiorniki paliwa lotniczego) i przed świtem rozpoczęli marsz na północ, by połączyć się z desantem morskim. W tym czasie inne grupy SBS wylądowały w kilku punktach położonych nad zatoką San Carlos. Wyznaczyły one lądowiska dla śmigłowców i oznakowały punkty lądowania. Swoistą dezinformacją przeprowadzoną przez służby prasowe brytyjskiego rządu na rzecz sił przygotowujących się do wysadzenia desantu było wydane 20 maja oświad­ czenie Ministerstwa Obrony. Stwierdzono w nim, że wojska brytyjskie nie zamierzają przeprowadzić operacji desantowej na Falklandach, a aktywność swą ograniczą do nękających rajdów o charakterze dywersyjnym i rozpo­ znawczym.

Pierwsze okręty brytyjskie (Column One — Fearless, Intrepid, Yarmouth), idące z kierunku północnego, zakot­ wiczyły u wejścia do San Carlos około północy czasu lokalnego (1.45 GMT), czyli około godziny później, niż przewidywał to plan. Było to następstwem pogorszenia się warunków hydrometeorologicznych. Okręty i transportowce sztormowały pod fale dochodzące do 8 m wysokości. Po wejściu w Cieśninę Falklandzką, morze uspokoiło się, lecz fale nadal były wysokie, nawet w osłoniętej od wiatru zatoce San Carlos. Wiał wiatr z prędkością dochodzącą do 10 m/s, temperatura powietrza wynosiła -3°C, temperatura wody oscylowała wokół 0HC, padał deszcz ze śniegiem, zaś nad powierzchnią wody przetaczały się tumany mgły. Przez pewien czas dowództwo brytyjskie rozważało nawet rezygnację z wysadzenia desantu, lecz obawa przed utratą atutu zaskoczenia przeważyła i zdecydowano się rozpocząć działania zaczepne. Dalsze opóźnienia zostały spowodowane usterką pompy balastowej na Fearless i przedłużającym się zaokrętowaniem 2. bpd (nieszkolony w nocnym załadunku) na okręt desantowy Intrepid stojący obok. Ostatecznie 40. bpm, cztery pancerne pojazdy rozpoznawcze Scorpion i pojazd inżynieryjny transportowane na Fearless zostały załadowane na cztery kutry desantowe typu LCUs i cztery mniejsze typu LCVP, zaś 2. bpd na cztery kutry typu LCU. Jako pierwsze na brzegu stanęły plutony rzutu szturmowe­ go lądujące za pomocą szybkich łodzi desantowych Right Rider i śmigłowców. Rzuty szturmowe opanowały przyczółki na wszystkich wyznaczonych punktach lądowania. Po zwodo­ waniu kutrów desantowych siły główne desantu ruszyły do brzegu pod ochroną artylerii fregaty Yarmouth. Lądowanie przebiegło bez przeciwdziałania ze strony przeciwnika i innych komplikacji. Spadochroniarze osiągnęli wyznaczony punkt lądowania („Blue Beach Two”) około godz. 8.30 GMT, zaś kilka minut później 40. bpm obsadził punkt lądowania „Blue Beach One” położony na północ od San Carlos.

Jednostki desantowe wróciły teraz ku transportowcom, aby zabrać 45. bpm ze Stromness (wraz z Canberra, Norland, Fort Austin i Plymouth wchodził on w skład Column Two przybyłej 40 minut po pierwszej grupie) i 3. pbd z Intrepid. Marines wylądowali około godz. 2.30 GMT w punkcie „Read Beach” położonym w Ajax Bay naprzeciw San Carlos, zaś spadochroniarze w „Green Beach” na północnym brzegu wejścia do Port San Carlos (północna odnoga zatoki). Było to jedyne miejsce, gdzie napotkano opór Argentyńczyków w sile około pół kompanii. Zajmowała ona pozycje blisko 600 m od brzegu i została łatwo odrzucona w głąb lądu przez spadochroniarzy po­ suwających się zdecydowanie naprzód przy wsparciu artylerii okrętowej i etatowych moździerzy batalionu. Do wschodu słońca na brzegu znajdowało się już około 2000 żołnierzy brytyjskich, którzy intensywnie rozbudowywali inżynieryjnie zajmowane pozycje. Z nastaniem świtu środki desantowo-przeprawowe pono­ wnie podeszły do transportowców. Rozpoczął się przeładu­ nek ciężkiego sprzętu transportowanego przez Column Three (Sir Galahad, Sir Geraint, Sir Lancelot, Sir Percivale, Sir Tristram, Europie Ferry, Broadsword, Argonaut), która przybyła 4 godziny po pierwszej grupie. Najważniejsze były zestawy przeciwlotnicze Rapier przewożone na okręcie desantowym Sir Geraint, przy których pomocy zamierzano zorganizować obronę przeciwlotniczą przyczółka. Śmig­ łowcami przerzucono z okrętów desantowych na ląd 105-mm haubice. Przed pozycjami piechoty rozmieszczono pojazdy Scimitar i Scorpion. Wojska brytyjskie w ciągu kilku godzin zajęły silną pozycję i gotowe były odeprzeć argentyńskie przeciwuderzenie. Równolegle z umacnianiem zajmowanych pozycji pododdziały saperów przystąpiły do budowy pasa startowego przeznaczonego dla samolotów Harrier GR.3. Było to bardzo ważne zadanie, gdyż piloci tych maszyn (należących do RAF) przeznaczonych do

zadań szturmowych nie byli szkoleni w zakresie działań z pokładów okrętów. Do budowy pasa startowego wyko­ rzystano specjalne stalowo-aluminiowe maty dostarczone przez Amerykanów. Rakietowa artyleria przeciwlotnicza szybko zajęła stano­ wiska ogniowe, co było dużym sukcesem, gdyż wcześniej nie przeprowadzono rekonesansu terenowego, ale mimo to brytyjski plan obrony powietrznej przyczółka załamał się ze względu na niesprawność zestawów Rapier. Po ośmiu tygodniach przechowywania w ładowniach transportowców dała o sobie znać korozja. Przed wyładunkiem nie prze­ prowadzono przeglądu sprzętu. Usuwanie usterek trwało kilkanaście godzin. Gdy zlikwidowano uszkodzenia me­ chaniczne, okazało się, że radiolokacyjny system kierowania strzelaniem jest niekompatybilny z okrętowymi środkami obserwacji technicznej — stacje radiolokacyjne Rapierów i okrętów zakłócały się nawzajem. Podjęto decyzję o przej­ ściu na rezerwowy, optyczny system naprowadzania. Jego wykorzystanie uniemożliwiał osadzający się okularze celo­ wniku lód. Problem zlikwidowało wprowadzenie specjal­ nych podgrzewaczy i wentylatorów. Likwidacja wszystkich tych problemów trwała jednak do 23 maja. Przez ten czas brytyjski system obrony przeciwlotniczej rejonu San Carlos pozbawiony był najbardziej wartościowego komponentu lądowego. W trakcie przerzutu zastawów Rapier na ląd ponownie uaktywniła się grupa żołnierzy argentyńskich, którzy zdołali wycofać się z atakowanego przez SBS posterunku obserwacyjnego Fanning Head. W ich pobliżu przelatywał śmigłowiec Sea King transportujący pociski rakietowe, eskortowany przez śmigłowiec uzbrojony Gazelle. Argen­ tyńczycy otworzyli ogień do maszyny eskorty, uzyskując wiele trafień. Pilot Gazelle został śmiertelnie ranny, ale jeszcze odleciał z rejonu i wykonał awaryjne lądowanie w wodzie. Dwóch członków załogi zdołało wówczas

opuścić wrak, jednak argentyński ogień uniemożliwił im wyjście na brzeg. Kilka minut później tą samą trasą leciała kolejna Gazelle. Żołnierze argentyńscy ponownie otworzyli ogień, zestrzeliwując maszynę bry­ tyjską. Polegli dwaj członkowie załogi. Argentyńczycy zdołali się wycofać i dołączyli do sił dyslokowanych w rejonie Goose Green. Przedstawione wydarzenia zmusiły Brytyjczyków do przeprowadzenia zakrojonych na dużą skalę poszukiwań argentyńskich niedobitków. W ich trakcie doszło do przy­ padkowej wymiany ognia między dwoma pododdziałami brytyjskimi, ale odszukano też i pojmano kilku argentyńs­ kich żołnierzy. Ku zaskoczeniu Brytyjczyków nosili oni sorty mundurowe Royal Marines zdobyte w koszarach Moody Brook. Prócz niedobitków EC Hermes wzięto też do niewoli grupę żołnierzy argentyńskiej piechoty morskiej, których przerzucono śmigłowcem w rejon Chata Hill z zadaniem prowadzenia rozpoznania i ewentualnego za­ atakowania elementów systemu obrony przeciwlotniczej przeciwnika. Strata dwóch śmigłowców wynikała po części z tego, że wiropłaty działające w rejonie San Carlos nie mogły liczyć na ochronę i wsparcie samolotów. Przed rozpoczęciem działań desantowych, aby zapobiec incydentom zwanym „bratni ostrzał”, dokonano bowiem podziału stref od­ powiedzialności obrony przeciwlotniczej między zestawy rakietowe i lotnictwo myśliwskie. Woodward określił „prostopadłościan” o przekątnej podstawy 16 km i wysoko­ ści 3200 m zakazany dla własnych samolotów. Rejon lądowania znajdował się w centrum „prostopadłościanu”. W jego „wnętrzu” mogły operować jedynie śmigłowce, zaś wszystkie samoloty mogły być zwalczane, gdyż z pewnością były to maszyny argentyńskie. Podział taki ułatwiał również zadanie brytyjskim myśliwcom, gdyż bez dodatkowej identyfikacji mogły one atakować wszystkie samoloty

wylatujące ze „strefy zakazanej” oraz operujące poza nią śmigłowce. Po wschodzie słońca fregata Plymouth wchodząca w skład ochrony grupy desantowej zajęła pozycje u wylotu zatoki, pozostałe okręty rozpoczęły manewrowanie w Cieś­ ninie Falklandzkiej. Z taktycznego punktu widzenia słabą stroną brytyjskich sił okrętowych wydzielonych do ochrony okrętów desantowych i transportowców w rejonie lądowania desantu było to, że w ich składzie znajdowały się tylko dwa okręt wyposażone w nowoczesne rakietowe środki przeciw­ lotnicze przeznaczone do obrony bezpośredniej. Były to fregaty Broadsword i Brilliant. Ich wydzielenie do tego zadania odbyło się kosztem osłabienia bezpośredniej ochro­ ny lotniskowców, gdyż w składzie zespołu Woodwarda znajdowały się jedynie trzy okręty tego typu. Pozostałe fregaty brytyjskie wyposażone były w uznawane za prze­ starzałe zestawy Sea Cat, zaś niszczyciel Antrim (znaj­ dowało się na nim stanowisko dowodzenia lotnictwem myśliwskim) w zestaw Sea Slug, zupełnie nieprzydatny w warunkach Cieśniny Falklandzkiej. Po wschodzie słońca z lotniskowców brytyjskich wystartowały dwie pary Har­ rierów, które zajęły pozycje w dwóch strefach dyżurowania. Pierwsza z nich znajdowała się nad wyspą Pebble, druga około 50 km na północny zachód od rejonu lądowania desantu. Pary dyżurne zmieniały się co 10-15 minut. Krótki czas dyżurowania wynikał z tego, że lotniskowce manewrowały około 280-320 km na wschód od wysp, poza promieniem taktycznym samolotów Super Etendard star­ tujących z kontynentu. System ochrony przeciwlotniczej rejonu lądowania nie zapewniał pełnej ochrony strefowej, sektory obserwacji radiolokacyjnej radarów okrętowych nie pokrywały (ze względu na ukształtowanie terenu) wszystkich podejść do zatoki San Carlos. Dotyczyło to zwłaszcza celów przemieszczających się na małych wysoko­ ściach. Jedna z par brytyjskich Harrierów, zmierzając do

nakazanych rejonów dyżurowania, wykryła lądowisko ar­ gentyńskich śmigłowców w rejonie wzgórza Kent i bez wahania je zaatakowała, niszcząc na ziemi dwie Pumy i maszynę typu Chinook. Wojenne szczęście wkrótce się jednak odwróciło — Brytyjczycy stracili Harriera GR.3 zestrzelonego ogniem artylerii przeciwlotniczej z Port Howard oraz dwie Gazelle. OKRĘTY PRZECIW SAMOLOTOM

Dowództwo argentyńskie nie posiadało wiarygodnych informacji o działaniach przeciwnika. Meldunki patroli wypartych przez Brytyjczyków z rejonu San Carlos nie dały obrazu rozwoju sytuacji, głównie z uwagi na prowadzone przez siły specjalnego przeznaczenia przeciwnika działania demonstracyjne. O świcie Argen­ tyńczycy poderwali więc w powietrze — bazującą w Goose Green — Pucarę, która rozpoznać miała rejon San Carlos. Pilot Pucary nie wykonał jednak zadania. Maszyna została zestrzelona przy użyciu pocisku Stinger przez grupę specjalną SAS (był to szwadron D powracający po przeprowadzeniu działań demonstracyjnych w rejonie Goose Green-Darwin). Drugi samolot wchodzący w skład pary wyznaczonej do prowadzenia rozpoznania nie zdołał wystartować, gdyż pas startowy znalazł się pod ogniem artylerii, korygowanym przez śmigłowiec, fregaty Ardent. Dezorientację dowództwa argentyńskiego spotęgował mel­ dunek otrzymany około o godz. 8.00 o prowadzeniu przez okręty brytyjskie ostrzału wybrzeża w rejonie północnego wylotu Cieśniny Falklandzkiej. Opóźniło to o kilka godzin uzyskanie przez przeciwnika wia­ rygodnych informacji o działaniach brytyjskich. Bry­ tyjczykom podarowano cenny czas... Dopiero około 10.00 Argentyńczycy zdołali rozeznać się w sytuacji. Kolejna Pucara zdołała przedrzeć się nad rejon

wysadzania desantu i jej pilot zameldował o obecności w zatoce kilkunastu okrętów i transportowców. Pierwszy atak na siły przeciwnika lotnictwo argentyńskie prze­ prowadziło około 10.09. Samolot Aermacchi 339 startujący z Port Stanley2, lecąc na bardzo niskim pułapie, znalazł się w martwych sektorach środków obserwacji technicznej (w „cieniu radiolokacyjnym” rzucanym przez otaczające zatokę wzgórza) i niewykryty przedarł się nad rejon lądowania desantu. Na osi jego lotu znalazła się fregata Argonaut, którą zaatakował ogniem 30-mm działek pokładowych i 127-mm niekierowanymi pociskami rakietowymi. Okręt odniósł nieznaczne uszkodzenia, trzech członków jego załogi odniosło rany. Mimo otwarcia ognia przez brytyjską artylerię przeciwlotniczą (odpalono pocisk Blowpipe z Canberry, pocisk Sea Cat z Intrepid, Plymouth otworzyła ogień z armaty 114-mm) samolot zdołał skryć się za wzgórzami. Około godz. 12.35 atak na siły brytyjskie przypuściły samoloty startujące z baz na kontynencie. Sześć Daggerów wyszło nad zatokę San Carlos od północy, omijając strefę dyżurowania pary Harrierów nad wyspą Pebble i zaatako­ wało brytyjskie okręty w Cieśninie Falklandzkiej, lecąc na wysokości 15-20 m przez przewężenie między Fanning Head i Chancho Point. Argentyńczycy wykryli wzrokowo trzy okręty. Prowadzący formację rozpoczął wówczas atak przy użyciu bomb i działka pokładowego na fregatę Broadsword, druga para zaatakowała fregatę Argonaut, zaś 2 Według części publikacji maszyna wystartowała z kontynentu z za­ daniem przeprowadzenia rozpoznania nad Falklandami (wariant mało prawdopodobny ze względu na jej ograniczony promień taktyczny). Jej lot nie był skorelowany z wcześniejszymi działaniami rozpoznawczymi prowadzonymi przez samoloty Pucara. Te ostatnie podlegały bowiem dowódcy sił na wyspach generałowi Mendezowi, podczas gdy Macchi prowadzić miał rozpoznanie bezpośrednio na rzecz admirała Lombardo, dowódcy Południowo-Atlantyckiego Teatru Operacyjnego. Według innych publikacji kilka samolotów Aermacchi (3-4) przewieziono na Falklandy z celu wsparcia komponentu lotniczego tamtejszego gami/onu.

trzy pozostałe samoloty niszczyciel Antrim. Ogień otworzyły okrętowe środki przeciwlotnicze. Nieatakowana fregata Plymouth zestrzeliła pociskiem Sea Cat jeden z samolotów przeciwnika, jednak pozostałe kontynuowały atak. Antrim trafiony został dwoma 453-kilogramowymi bombami, z któ­ rych jedna odbiła się od dziobówki i eksplodowała w wodzie, zaś druga przeszła — nie eksplodując — przez wylot wyrzutni rakiet Sea Slug i utkwiła w konstrukcji nadbudówek. Okręt zmuszony był opuścić zajmowaną pozycję i wejść do zatoki San Carlos, gdzie niewybuch został rozbrojony i usunięty z pokładu przez saperów. Niszczyciel trafiony został również około czterdziestoma pociskami z działek. Ciężkie rany odniosło dwóch marynarzy. Czasowe wyłączenie Antrim z działań mogło mieć poważ­ ne konsekwencje, gdyż na okręcie tym rozmieszczono stanowisko dowodzenia obroną przeciwlotniczą. Jednakże Argentyńczycy nie zdołali wykorzystać tego faktu, gdyż zadania Antrim w tym zakresie przejęła fregata Brilliant. Uszkodzenia od ognia działek pokładowych odniosła też fregata Broadsword (29 trafień), tracąc 14 rannych i drugi pokładowy śmigłowiec Lynx (pierwszego Lynxa uszkodziła kilka dni wcześniej sztormowa fala, tak że na okręcie sprawna pozostała jedynie maszyna „pożyczona” z Brillianta). Odpie­ rając atak, Antrim odpalił w kierunku Daggerów pocisk Sea Slug, lecz był to strzał „techniczny” (system naprowadzania nie działał). Argentyńczycy zaatakowali następnie zaopatrze­ niowiec Fort Austin. Był on praktycznie bezbronny — załoga obsadziła dwa karabiny maszynowe, zaś na pokładzie górnym stanowiska ogniowe zajęło 24 ludzi uzbrojonych w karabinki automatyczne. Ostatecznie o fiasku ataku zdecydowała fregata Brilliant, która mimo odniesionych uszkodzeń zdołała zestrzelić atakujący Fort Austin samolot, eksplodował on w powietrzu zaledwie 900 m od zaopatrzeniowca. W trakcie ataku szóstki Daggerów na okręty w rejonie pojawiła się para Harrierów. Argentyńscy piloci, którzy

nie zdążyli jeszcze wyjść na pozycje zrzutu uzbrojenia, zwolnili wówczas bomby i rozpoczęli odwrót. Brytyjskie samoloty nie mogły dojść pozbawionych obciążenia samo­ lotów przeciwnika. Około godz. 12.00 Ardent zniszczył — „raczej przez przypadek” — jak stwierdził dowódca okrętu, Pucarę przygotowującą się do startu w Goos Green. Przed godz. 13.45 próbę zaatakowania sił brytyjskich podjęła para argentyńskich samolotów typu Pucara z Goose Green. Obiektem działań argentyńskich samolotów turbo­ śmigłowych były przy tym nie okręty, lecz śmigłowce transportowe pracowicie przewożące na przyczółek ciężki sprzęt i zaopatrzenie oraz śmigłowiec korygujący ogień artyleryjski okrętów ostrzeliwujących ich macierzyste lot­ nisko. Zostały one przechwycone przez trzy Harriery wracające ze strefy dyżurowania na Invincible, naprowa­ dzone przez rozwinięte na Brilliant stanowisko dowodzenia lotnictwem. Brytyjskie samoloty wykryły przeciwnika, lecąc na pułapie około 4500 m, po czym dwa z nich zaatakowały w locie nurkowym, zestrzeliwując jedną Pucarę. We wczesnych godzinach popołudniowych z lotnisk na kontynencie wystartowała grupa czterech Skyhawków. Miały one uzupełnić paliwo w locie z samolotu tankowania powietrznego KC-130 Hercules. Udało się to jednak tylko dwóm pilotom, dwie pozostałe maszyny musiały zawrócić. Wychodząc nad Cieśninę Falklandzką, piloci wykryli duży cel. Był to argentyński transportowiec Rio Caracana porzucony przez załogę kilka dni wcześniej po uszko­ dzeniu przez lotnictwo brytyjskie. Prowadzący pary zdołał zidentyfikować cel, lecz prowadzony zaatakował jedno­ stkę, zużywając wszystkie bomby (bez trafień), po czym zawrócił do bazy. Pojedynczy szturmowiec kontynuował lot wzdłuż wschodniego brzegu cieśniny. Po kilkunastu sekundach wykrył i zaatakował skrzydłową brytyjską fregatę Ardent. Załoga okrętu wykryła samolot w od­ ległości zaledwie 3500 m. Obsługa 114-mm armaty nie

zdążyła nawet skierować lufy w kierunku celu i cały ciężar obrony przeciwlotniczej spadł na 20-mm działko. Okręt rozpoczął wykonywanie wówczas zwrotu „na samolot”. Pilot Skyhawka zaatakował dwoma bombami, nie uzys­ kując trafień, ale uszkodził antenę radaru dozoru powietrz­ nego, zahaczając o nią podwieszanym zbiornikiem paliwa. Stanowisko dowodzenia lotnictwem skierowało wówczas nad Cieśninę Falklandzką dwa Harriery z zadaniem prze­ chwycenia samolotu atakującego Ardent. Piloci nie zdołali co prawda wypatrzeć Skyhawka, lecz wykryli za to formację czterech maszyn tego typu. Argentyńskie szturmowce minęły właśnie linię brzegową Falklandu Zachodniego. Brytyjczycy zaatakowali z tyłu i od dołu, odpalając z pułapu około 60 m dwa pociski typu Sidewinder. Oba były celne, dwa samoloty argentyńskie zostały zestrzelone, dwa pozo­ stałe zrzuciły bomby, wykonały zwrot i odleciały na zachód. Z powodu braku paliwa Brytyjczycy nie ścigali przeciwnika. Obawiając się zintensyfikowania działań lotnictwa prze­ ciwnika, Brytyjczycy zwiększyli liczbę Harrierów dyżuru­ jących w powietrzu z czterech do sześciu. Było to posunię­ cie jak najbardziej zasadne. Już około godz. 16.30 do wysp zbliżyła się grupa czterech Daggerów. Samoloty zostały wykryte przez jeden z okrętów manewrujących w Cieśninie Falklandzkiej, co umożliwiło wysłanie na ich przechwycenie pary Harrierów. Samoloty brytyjskie, dysponując tym razem przewagą wysokości, zestrzeliły jedną wrogą maszynę. Pozostałe Daggery, które zdołały „zrzucić z ogonów” samoloty brytyjskie, zaatakowały jednak fregatę Ardent. Argentyńskie maszyny zbliżyły się do okrętu od strony rufy. Dowódca polecił wykonanie zwrotu, by umożliwić otwarcie ognia z 114-mm armaty. Okręt jednak nie zdążył się obrócić, zaś pocisk rakietowy Sea Cat zaciął się na wyrzutni. Obronę przeciwlotniczą prowadziły jedynie 20-mm działka. Daggery uzyskały jedno bliskie trafienie (około 10 m od burty) i dwa trafienia bezpośrednie bom­

bami 453-kg. Już pierwsza eksplozja spowodowała rozległe uszkodzenia, część urządzeń, w tym wyrzutnia rakiet Sea Cat, została wyrwana z fundamentów. Kolejna bomba eksplodowała na rufie, zrywając dach hangaru i niszcząc śmigłowiec oraz zabijając pilota i obserwatora śmigłowca, którzy spontanicznie obsadzili karabin maszynowy. Kolejna bomba, która utkwiła w przedziale mechanizmów pomoc­ niczych, okazała się niewypałem. W następstwie odniesio­ nych uszkodzeń fregata została wyłączona z walki. Jej pływalność nie była zagrożona, okręt utrzyma! zdolność ruchu z prędkością do 15 węzłów, pożary ugaszono, lecz utracił on wyrzutnię rakiet przeciwlotniczych i nie mógł użyć armaty głównego kalibru (uszkodzenie podajnika amunicyjnego). Dowódca Ardent podjął wówczas decyzję o wejściu na zatokę San Carlos, gdzie okręt liczyć mógł na ochronę innych jednostek. Kiedy Daggery atakowały Ardent grupa sześciu Skyhawków, które nie zostały przechwycone przez brytyjskie samoloty dyżurujące w powietrzu, obrała za swój cel fregatę Argonaut. Dowodzony przez kmdr. por. Laymana okręt, intensywnie manewrując, zdołał uniknąć dwóch bomb, dwie inne odbite od powierzchni wody przeleciały ponad fregatą. W trakcie kolejnego manewru, kiedy ster wychylony był maksymalnie na prawą burtę, okręt trafiony jednak został dwiema bombami 453-kg, które nie eks­ plodowały. Mimo to uszkodzenia były znaczne. Pierwsza bomba przebiła burtę poniżej linii wodnej, przerwała rurociąg parowy i utkwiła w przekładniach maszynki sterowej, druga wpadła do komory amunicyjnej pocisków Sea Cat, powodując eksplozję dwóch z nich. Zginęło dwóch marynarzy. Aby upewnić się, że sytuacja w komorze amunicyjnej jest opanowana, do zalanego pomieszczenia kilkakrotnie nurkował wówczas ppor. Morgan (wyróżniony później za swój czyn Krzyżem za Wybitną Służbę — DSC). Uszkodzony został zbiornik paliwa do generatorów prądo­

twórczych, które zanieczyszczone zostały wodą morską. Niesterowny i pozbawiony energii elektrycznej okręt zaczął dryfować w stronę odległego o 200 m skalistego brzegu. Artyleria pozbawiona zasilania naprowadzona została na cel ręcznie. Aby zwiększyć gęstość ognia przeciwlotniczego, dowódca polecił wydać załodze broń strzelecką, którą również wykorzystano do strzelań przeciwlotniczych. Prak­ tycznie w ostatnim momencie zastopowano maszyny i rzu­ cono ręcznie kotwicę, dzięki czemu fregata uniknęła wejścia na skały. Do Argonauta podeszła wówczas fregata Ply­ mouth, by chronić uszkodzoną jednostkę przed atakami z powietrza. Już w trakcie działań na Brilliant połączono radar dopplerowski kierowania strzelaniem rakietowym (zamiast typowej stacji radiolokacyjnej dozoru powietrznego) z sys­ temem komputerowym i zautomatyzowanym systemem transmisji danych. Dzięki temu wszystkie okręty brytyjskie uzyskały odwzorowanie sytuacji taktycznej pochodzące ze środka obserwacji zdolnego do wykrycia celów na bardzo małych wysokościach. Olbrzymim kunsztem wykazał się też oficer naprowadzania lotnictwa z Brilliant (kpt. Hulme), który bardzo sprawnie kierował przydziałem celów dla dyżurujących w powietrzu Harrierów. O godz. 16.45 kolejna grupa pięciu samolotów sztur­ mowych Skyhawk zlokalizowała i zaatakowała fregatę Brilliant. Lecący tuż nad szczytami wzgórz, piloci argen­ tyńscy nie mieli jednak czasu na precyzyjne celowanie i umiejętnie manewrujący okręt uniknął bezpośrednich trafień bombami lotniczymi, odniósł jednak lekkie uszko­ dzenia od broni pokładowej samolotów. Jeden z pocisków ranił trzech ludzi przebywających w bojowym centrum informacyjnym (zostali oni natychmiast ewakuowani śmig­ łowcem na Ugandę), uszkodzone zostały też niektóre urządzenia elektryczne. W czasie odpierania ataków obsługa urządzeń radiolokacyjnych na Brilliant stwierdziła, że stacje

śledzenia celu nie są w stanie wykonywać swojego zadania, gdy cel przemieszcza się na tle lądu. Argentyńskie samoloty były w takich sytuacji zbyt mało kontrastowe. Innym czynnikiem utrudniającym skuteczne użycie ra­ kietowego uzbrojenia przeciwlotniczego był ekstremalnie krótki czas od wykrycia celu do zrzutu przez atakujący samolot uzbrojenia, wynoszący w niektórych przypadkach 5-7 sekund. Podczas gdy Skyhawki atakowały cele nawodne, para Harrierów odbywająca drugi już tego dnia patrol bojowy przechwyciła nad Falklandem Zachodnim trzy Daggery. Atakujący z tylnej półsfery Brytyjczycy zestrzelili wszystkie wrogie samoloty pociskami Sidewinder, po czym powrócili na okręt uzupełnić paliwo i amunicję. Równocześnie trzy kolejne Skyhawki zaatakowały jedno­ stki znajdujące się w zatoce San Carlos z kierunku wschodniego. Pierwszym obiektem ich ataku stała się uszkodzona i praktycznie bezbronna fregata Ardent (z okrętu prowadzono tylko ogień z broni strzeleckiej, karabin maszynowy obsługiwał cywilny dzierżawca kantyny okrętowej, żołnierz rezerwy wojsk lądowych John Leake). Tym razem Argentyńczycy użyli amerykańskich bomb Snakeye o wagomiarze 227 kg przeznaczonych specjalnie do ataków z lotu koszącego. Pierwszy samolot w odległości około 800 m od celu poderwał się w górę i z pułapu 90 m zaatakował czterema bombami, uzyskując co najmniej jedno bezpośrednie trafienie. Drugi pilot, powtarzając manewr poprzednika, również zdołał umieścić w kadłubie fregaty co najmniej jedną bombę, trzeci Argentyńczyk nie uzyskał trafień. Brytyjski okręt został śmiertelnie ranny. Wyłączyły się mechanizmy napędowe, okręt został po­ zbawiony energii elektrycznej i szybko nabierał wody. W tej sytuacji dowódca podął decyzję o opuszczeniu tonącej jednostki. Do burty Ardent podeszła fregata Yar­ mouth i przyjęła na swój pokład ocalałych członków

załogi. Na Ardent zginęło dwudziestu dwóch ludzi. Po­ rzucony okręt zatonął 11 godzin później. Po przeprowadzeniu najbardziej skutecznego ataku tego dnia Skyhawki rozpoczęły odwrót, lecąc nad Cieśniną Falklandzką na małej wysokości. Zostały jednak wykryte wzrokowo przez dwa Harriery przelatujące nad Goose Green do wyznaczonej strefy dyżurowania. Brytyjczycy z pułapu 3000 m przeszli do lotu nurkowego. Szturmowce odrzuciły wówczas dodatkowe zbiorniki paliwa w nadziei na zwiększenie prędkości. Nic to jednak nie dało. Pre­ cyzyjnie odpalone Sidewindery zniszczyły dwa samoloty, trzeci uszkodzony ogniem działka (być może wcześniej został uszkodzony przez artylerię przeciwlotniczą fregaty) zaczął szybko tracić paliwo i jego pilot katapultował się nad Port Stanley. Ostatni atak na brytyjskie okręty przeprowadzony tego dnia miał miejsce kilkanaście minut później. Trzy Skyhawki nie uzyskały jednak bezpośrednich trafień bombami, nie ponosząc jednocześnie strat. Siły powietrzne i lotnictwo morskie 21 maja wykonały, według ówczesnego dowódcy sił powietrznych gen. Ernesto Krespiny, 68 lotów bojowych przeciwko siłom brytyjskim operującym w rejonie zatoki San Carlos. Straty bojowe atakujących wyniosły 14 samolotów (pięć Skyhawk i sześć Dagger z kontynentu oraz trzy turbośmigłowe Pucara z wysp). Dziewięć maszyn zostało zestrzelonych pociskami Sidewinder przez Harriery, jeden zestrzelił okrętowy zestaw przeciwlotniczy Sea Cat, jeden zestaw Sea Wolf, jeden zniszczyła grupa dywersyjno-rozpoznawcza pociskiem Stin­ ger, jeden pilot katapultował się po uszkodzeniu samolotu przez działko Harriera lub artylerię przeciwlotniczą fregaty Ardent, jedna maszyna zniszczona została ogniem artylerii na ziemi w czasie próby startu. Rozmaite straty niebojowe lub pośrednio związane z działaniami (np. kraksy przy lądowaniu) pociągnęły za sobą stratę dalszych 8 maszyn. Brytyjczycy utracili jedną fregatę {Ardent), niszczyciel

i fregata zostały poważnie uszkodzone (Antrim, Argonaut), zaś kolejna fregata odniosła lekkie uszkodzenia (Brilliant). Lekkie uszkodzenia odniosły ponadto okręty desantowe Sir Galahad i Sir Lancelot. Oceniając działania argentyńskie z kilkunastoletniej perspektywy, nasuwa się wniosek, że określony przez dowództwo 21 kwietnia priorytet wyboru celów był błędny. Argentyńscy piloci skupili cały wysiłek na zwalczaniu okrętów, podczas gdy najważniejszym, najbardziej wartościowym celem były w zaistniałych warun­ kach operacyjno-taktycznych okręty desantowe i transpor­ towce. Należy jednak zauważyć, że Argentyńczycy, nie dysponując sprawnym i wydajnym systemem rozpoznania, mieli bardzo ograniczone możliwości wyboru celów. W wię­ kszości przypadków grupy samolotów dokonywały nie tyle świadomego wyboru celów, co atakowały pierwszą wykrytą wzrokowo jednostkę pływającą. Wielu autorów pisało, komentując wojnę falklandzką, 0 nieskuteczności uzbrojenia przeciwlotniczego okrętów. Jednak nie można zapominać, że to właśnie ogień okrętów zmusił samoloty argentyńskie do latania na tak małych wysokościach, że duża część bomb się nie uzbrajała. Co więcej, samoloty atakujące na małej wysokości musiały pokonać barierę ognia przeciwlotniczego okrętów manew­ rujących na Cieśninie Falklandzkiej, by przedrzeć się w rejon kotwiczenia transportowców i okrętów desan­ towych. Okręty nawodne były więc równorzędnym z Sea Harrierami komponentem obrony powietrznej, zwłaszcza że to oficerowie naprowadzania zaokrętowani na nisz­ czycielu i fregatach przydzielali cele myśliwcom, wykorzys­ tując do tego okrętowe środki obserwacji technicznej 1 łączności. Po zmroku Plymouth odholował uszkodzonego Argo­ nauta (metodą „burta w burtę”) w głąb Zatoki San Carlos i podał na jego burtę kable, zasilając okręt w energię elektryczną. Dzięki temu w ciągu nocy grupy awaryjne

zdołały uruchomić generatory prądotwórcze. Przed świtem fregata została przeholowana przez trzy kutry desantowe na osłonięte kotwicowisko, gdzie załoga kontynuowała doraź­ ne usuwanie uszkodzeń. Bomba nadal jednak tkwiła w ko­ morze amunicyjnej. SKYHAWKI I EXOCETY

W nocy na ląd wysadzono odwodowy 42. bpm, zaś transportowiec Canberra, na którym pododdział był dotąd zaokrętowany, wycofano na otwarte morze. Plan wykorzys­ tania tego statku jako jednostki sanitamo-ewakuacyjnej został zarzucony. Wraz z Canberrą zatokę San Carlos opuściły transportowce Norland i Europie Ferry, eskor­ towane przez Antrim. Dowództwo brytyjskie uznało, że w zaistniałej sytuacji większe zagrożenie dla obu statków stanowi lotnictwo niż okręty podwodne przeciwnika. Oba transportowce odeszły jednak z rejonu lądowania przed zakończeniem wyładunku, a wraz z nimi odpłynęła znaczna część zapasów wojsk desantu. Następny dzień, 22 maja, był względnie spokojny. Wieczorem Brilliant i Yarmouth otrzymały rozkaz od­ nalezienia i opanowania małego argentyńskiego statku zaopatrzeniowego Monsunen, używanego do żeglugi kabo­ tażowej wzdłuż południowego wybrzeża wysp między Cieśniną Falklandzką i Post Stanley. Próba zajścia jednostki przez grupę specjalną na śmigłowcu Lynx z Brilliant nie powiodła się z powodu silnego ognia, lecz ostatecznie śmigłowiec zmusił jednostkę do wyrzucenia się na brzeg. Nie była ona później używana przez Argentyńczyków. Ponieważ statek był zarekwirowaną jednostką falklandzką, Brytyjczycy nie otworzyli do niego ognia, by nie narażać na szwank życia i zdrowia poddanych Korony, którzy mogli znajdować się na jego pokładzie. Tego rodzaju zastrzeżeń nie było już w stosunku do wykrytej tego

samego dnia przez Harriery jednostki patrolowej argentyń­ skiej straży wybrzeża (Prefectura Navala Argentina) Rio Iguazu (zachodnioniemiecki typ Blohm and Voss Z-28). Manewrowała ona w rejonie Button Bay w Cieśninie Falklandzkiej (konkretnie w stanowiącej jej odnogę Cieś­ ninie Choiseul). Samoloty zaatakowały patrolowiec ogniem z broni pokładowej. Akcję przerwano, kiedy załoga po­ rzuciła okręt, a on sam osiadł na skałach. Sukces odniosły również Harriery GR.3 prowadzące wymiatanie polowych pasów startowych na Falklandzie Zachodnim. Nie odnalazły one co prawda żadnych samolotów, ale wykryły kolejne lądowisko śmigłowców w rejonie Shag Cove i zniszczyły trzy maszyny typu Puma i jedną typu Augusta 109. Tego samego dnia Woodward podjął decyzję o roz­ mieszczeniu na zachód od Wysp Falklandzkich grupy „Combo” złożonej z niszczyciela Coventry i fregaty Broad­ sword. Zadaniem niszczyciela było wykrywanie zbliżają­ cych się samolotów argentyńskich, powiadamianie o tym stanowiska dowodzenia i zwalczanie ich rakietami Sea Dart. Fregata prowadzić miała obronę bezpośrednią nisz­ czyciela. Ze względu na konieczność utrzymania nieza­ kłóconej łączności okręty utrzymywano stosunkowo blisko brzegu, co wpływało na zasięg stacji dozoru powietrznego Coventry.

W dniu rozpoczęcia działań desantowych zespół Wood­ warda wzmocniony został niszczycielem Exeter, zaś dwa dni później w rejon działań bojowych dotarły fregaty Ambuscade i Antelope (typ 21) oraz okręt patrolowy Leeds Castle. Antelope została prawie natychmiast wysłana na wody Cieśniny Falklandzkiej, by zastąpić uszkodzoną fregatę Ardent. 23 maja siły powietrzne przeciwnika wznowiły ataki na okręty brytyjskie. Szczególnie groźne okazały się samoloty Skyhawk, które w odróżnieniu od Daggerów dysponowały większym zapasem paliwa i ich piloci mogli podejmować

próby manewrowania i unikania Harrierów. Mimo brytyjs­ kiej blokady Argentyńczycy podjęli próbę ewakuowania unieruchomionych na Falklandach transportowców, zwłasz­ cza że po lądowaniu desantu zagrożone zostały zdobyciem przez Brytyjczyków. Wykorzystując związanie okrętów brytyjskich przez własne lotnictwo z Port King, wyszedł na morze (uszkodzony wcześniej) statek Rio Caracana. Został on wykryty przez śmigłowiec Lynx z fregaty Argonaut. Z nieujawnionych przyczyn (prawdopodobnie cel był niedostatecznie kontrastowy radiolokacyjnie na tle wyso­ kiego brzegu) pociski rakietowe Sea Skua nie zdołały uchwycić celu i załoga śmigłowca zmuszona była zrezyg­ nować z ataku. Przeciwko transportowcowi skierowano wówczas śmigłowiec pokładowy z fregaty Antelope. Tym razem rakiety Sea Skua nie zawiodły i statek otrzymał dwa trafienia. Unieruchomiona, płonąca jednostka stanęła w dryfie, zaś załoga ewakuowała się na ląd. Później bezwładny Rio Caracana osiadł na skałach. Kiedy śmigłowiec z An­ telope atakował argentyński transportowiec, jego macierzys­ ty okręt stał się obiektem ataku grupy czterech szturmowych Skyhawków.

Fregata manewrowała w tym czasie u wylotu Zatoki San Carlos, na osi „alei Skyhawków”, broniąc okręty desantowe przed atakami lotnictwa przeciwnika. Pierwsza para argen­ tyńskich samolotów zaatakowała z prawej burty na pułapie około 10 m. Jedna ze zrzuconych z tej wysokości bomb przeleciała nad fregatą, druga, nie eksplodując, utkwiła w rufowej części okrętu. Argentyński pilot, który jako drugi wykonywał zejście na cel, nie zdołał wyprowadzić samolotu z lotu koszącego (być może jego maszyna uszkodzona została ogniem artylerii), zahaczył o maszt okrętu i rozbił się o powierzchnię morza około 1000 m za Antelope. Druga para Skyhawków przeprowadziła dwa zejścia na cel z lewej burty. Za pierwszym razem atak został przerwany w gęstym ogniu artylerii przeciwlotniczej,

lecz w czasie kolejnego ataku okręt otrzymał dwa trafienia — zrzucone ze zbyt niskiego pułapu bomby utkwiły w konstrukcji nie eksplodując. Mimo to fregata została dość poważnie uszkodzona, gdyż płyny wyciekające z rozer­ wanych instalacji spowodowały pożar. Został on jednak ugaszony. Dopiero wtedy na pokładzie mógł wylądować śmigłowiec. Ze względu na istniejące nadal zagrożenie podjęto jednak decyzję o jego przebazowaniu najpierw na ląd (do Ajax Bay), a następnie na okręt desantowy dok Fearless.

W ciągu dziewięciu minut po trafieniu Antelope okręty brytyjskie zaatakowane zostały przez osiem kolejnych Skyhawków. Pod bombami znalazły się Broadsword i Yar­ mouth, ale atakujący nie uzyskali trafień. Kolejna próba ataku podjęta przez trzy Daggery udaremniona została przez Harriery, które zestrzeliły jeden samolot, zaś pozo­ stałe zmusiły do odwrotu. Uszkodzona fregata przeszła na kotwicowisko, gdzie przebywał już uszkodzony Argonaut. Podczas gdy na pokładzie drugiego z wymienionych okrętów nadal roz­ ważano najbezpieczniejszy sposób usunięcia niewybuchu bomby, saperzy przerzuceni na Antelope zabrali się do pracy z marszu. Podczas próby rozbrajania bomba jednak wybuchła: zginął saper i dwóch marynarzy, okręt ogarnął niemożliwy do opanowania pożar, a wyrwany otwór w po­ szyciu sięgający głęboko poniżej linii wodnej przesądził o losie fregaty. Po około godzinie okazało się, że okrętu nie można uratować. Dowódca podjął decyzję o ewakuacji załogi. Pięć minut później eksplodowała komora amunicyjna rakiet Sea Cat, a dziesięć minut później komora amunicyjna 114-mm armaty. Po około półgodzinie okręt zatonął. Z Argonaut opuszczono wówczas łódź, która podjęła część rozbitków. Po tragicznym doświadczeniu z Antelope Brytyj­ czycy przystąpili do usuwania bomby z Argonauta wyjąt­ kowo ostrożnie. Na ląd ewakuowano zbytecznych członków

załogi, na okręcie po/ostał dowódca i grupy awaryjne. Za pomocą aparatów spawalniczych wycięto otwory w gro­ dziach i poszyciu kadłuba, tworząc „bombowy korytarz”, przez który niebezpieczny ładunek usunięty został za burtę. Dopiero wówczas doraźnie naprawiony okręt opuścił kotwicowisko, przechodząc na wschód od wysp w rejon manewrowania jednostek warsztatowych. Na szczęście dla Brytyjczyków do sprawności technicznej przywrócono rozmieszczone na lądzie wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych Rapier, które natychmiast włączyły się do walki. Po raz pierwszy rakiety Rapier użyto właśnie podczas odpierania ataku na Antelope. Do argentyńskiej maszyny prowadzono również ogień z 20-mm armaty oraz z zestawu Sea Wolf z fregaty Broadsword, nie ma więc pewności, który z wymienionych środków ogniowych jest odpowiedzialny za jego zestrzelenie. Lotnictwo brytyjskie poniosło 23 maja dotkliwą stratę niebojową. Po starcie z HMS Hermes z niewiadomej przyczyny eksplodował w powietrzu Sea Harrier. Pilot zginął. Kolejne ataki lotnictwa argentyńskiego przeprowadzane zgodnie ze schematem wypracowanym w dniach poprzed­ nich przyniósł 24 maja. Dramatyczny bój z samolotami przeciwnika stoczyła wówczas fregata Arrow skierowana w rejon Zatoki San Carlos w celu wzmocnienia obrony przeciwlotniczej okrętów desantowych i transportowców. Jednostka była dwukrotnie atakowana przez argentyńskie samoloty, ale szczęśliwie wymanewrowała zrzucone bomby. Arrow pobił swoisty rekord nieprzerwanego przebywania w rejonie lądowania desantu — manewrował tam 14 dni. Rejon zatoki San Carlos zyskał wśród Brytyjczyków miano „alei bomb” lub „alei Skyhawków” (aluzja do „alei Mig-ów” z czasów wojny koreańskiej). Rozpoznanie sił brytyjskich przeprowadził tego dnia samolot Boeing 707 wykryty przez manewrujący u wybrzeży wyspy Pebble niszczyciel Coven­

Argentyńska maszyna znajdowała się jednak poza zasięgiem pocisków Sea Dart, w związku z czym prze­ prowadziła swą misję bez przeciwdziałania. Tego dnia Argentyńczycy zaatakowali siłami dziewięciu Skyhawków (2 fale — 5 i 4 samoloty) oraz ośmiu Daggerów (2 fale po 4 samoloty). Pierwsza fala Skyhawków wykonała obszerny łuk i nadleciała znad Lafonii (samoloty jako pierwsi wykryli spadochroniarze). Argentyńczycy trafili bombami okręt desantowy dok Fearless i okręt desantowy Sir Galahad. Druga fala uszkodziła okręt desantowy Sir Lancelot. Sukces ten okupiony został stratą Skyhawka zestrzelonego nad San Carlos przez okręty (rakiety przeciw­ lotnicze i artyleria) oraz trzech Daggerów zniszczonych przez Sea Harriery rakietami Sidewinder. Sukces lotnictwa był też w dużej mierze udziałem grupy „Combo” manew­ rującej w rejonie wyspy Pebble — wszystkie Harriery, które odniosły tego dnia zwycięstwa w walkach powietrz­ nych, naprowadzone zostały na cele przez „Combo”. Następnego dnia, 25 maja, przypadało święto narodowe Argentyny. Licząc się w związku z tym ze zmasowanym atakiem argentyńskiego lotnictwa, Woodward przesunął lotniskowce bliżej wysp, by wydłużyć czas przebywania Sea Harrierów nad Falklandami. Niefortunnie na nisz­ czycielu Coventry doszło tego dnia do poważnej awarii. W godzinach rannych okazało się, że uszkodzeniu (za­ kleszczeniu przez osady soli) uległ system automatycznego zamykania włazów między podajnikiem a wyrzutnią rakiet Sea Dart. Każdorazowo po załadowaniu rakiet na wyrzutnię włazy (chroniące pociski znajdujące się na podajniku przed gazami wylotowymi startujących rakiet) musiały być więc zamykane ręcznie. Wykonujący tę czynność marynarze chronili się następnie do nadbudówki, by uniknąć poparze­ nia. Wszystko to zmniejszało szybkostrzelność zestawu przeciwlotniczego. W konsekwencji Coventry nie zdołał załadować rakiet na wyrzutnię tak szybko, by wystrzelić je try.

do wykrytego na wysokim pułapie samolotu rozpoznaw­ czego. Był to prawdopodobnie C-130 wysłany specjalnie z zadaniem rozpoznania pary jednostek manewrujących w rejonie Pebble, które poprzedniego dnia wykazały się znaczną skutecznością. Znaczenie grupy taktycznej „Com­ bo” unaoczniły również wydarzenia, które rozegrały się kilkadziesiąt minut później. O godz. 11.30 Coventry ze­ strzelił Skyhawka z czterosamolotowej grupy zbliżającej się do Falklandów. Pierwsza maszyna zniszczona została rakietą Sea Dart jeszcze nad morzem, co jak się wydaje spowodowało rezygnację z ataku. Kolejny atak argentyńs­ kiego lotnictwa miał miejsce trzy godziny później. Cztery Skyhawki ominęły grupę „Combo” i zaatakowały kotwicowisko San Carlos od północy. Jeden z samolotów zestrzelony został pociskiem Sea Cat przez fregatę Yar­ mouth, pozostałe wykonały niecelne ataki. W trakcie odwrotu Argentyńczycy utracili kolejny samolot zestrzelony przez niszczyciel Coventry ze składu grupy „Combo”. Meldunki składane przez pilotów skłoniły dowództwo argentyńskie do zorganizowania uderzenia ukierunkowane­ go wyłącznie na eliminację grupy „Combo”. Coventry i Broadsword manewrowały wówczas około 15 mil na zachód od Pebble Island, kiedy zaatakowane zostały o 17.00 przez dwie pary Skyhawków (pierwotnie do działań wy­ znaczono sześć maszyn, ale dwie nie zdołały pobrać w locie paliwa z samolotu Hercules). Pierwsza para argentyńskich samolotów kierowała się ku Coventry, lecz ostatecznie jeden samolot zmienił kurs i zaatakował Broadsword. W momencie gdy jeden cel (para samolotów) śledzony przez stację radiolokacyjną fregaty „rozdzielił się” na dwa, odmówił posłuszeństwa (zawiesił się) komputerowy system kierowania strzelaniem zestawu Sea Wolf. Z wyrzutni nie zeszła ani jedna rakieta. Pilot Skyhawka nie zmarnował okazji i przeprowadził skuteczny atak. Bomba uderzyła, odbijając się od powierzchni morza, w burtę okrętu, przeszła

przez pokład startowy i wpadła do morza za okrętem, zabierając ze sobą dziób pokładowego śmigłowca Lynx. Następna para zaatakowała Coventry. Na skutek zakłóceń od lądu stacja radiolokacyjna systemu Sea Dart „nie widziała samolotów” i dowódcy okrętu pozostała jedynie armata. W tym czasie na Broadsword uruchomiono system komputerowy, ale wzajemne rozmieszczenie okrętów unie­ możliwiało otwarcie ognia do zbliżających się na eks­ tremalnie małej wysokości samolotów. Argentyńczycy w tym czasie kontynuowali atak. Trzy bomby trafiły w okręt i eksplodowały. Coventry przechylił się i zatonął po dwudziestu minut. Zginęło 21 członków załogi, a 23 dalszych odniosło rany. 170 rozbitków podjął Broadsword. Uratowani członkowie załogi Coventry zostali następnie ewakuowani na ląd na pokładzie kutra desantowego. Opuszczając fregatę, wznieśli trzykrotny okrzyk na część okrętu, który ich ocalił. Argentyńczycy, analizując dane rozpoznawcze (pocho­ dzące głównie z rozlokowanej w rejonie Port Stanley stacji radiolokacyjnej Westinghause AN/TPS-43F moni­ torującej aktywność brytyjskich samolotów pokładowych, ostatni argentyński Neptune wycofany został ze służby 15 maja), wiedzieli o przesunięciu na zachód lotniskowców (manewrowały one około 70 mil na północny wschód od archipelagu) i postanowili wykorzystać nadarzającą się szansę ich zniszczenia. Około godz. 14.30 z bazy lotniczej Rio Grande (in Tierra del Fuego) wystartowały dwa samoloty Super Etendard uzbrojone w rakiety Exocet. Po dwukrotnym uzupełnieniu paliwa z samolotu tan­ kowania powietrznego (była to najdłuższa misja bojowa Etendardów, trwająca ponad 4 godziny) maszyny ude­ rzeniowe zeszły na pułap 25 m i rozpoczęły zbliżanie się do brytyjskich sił głównych. Według części publikacji wskazania stacji radiolokacyjnej w tej fazie działań były retransmitowane przez samolot transportowy doraźnie

dostosowany do prowadzenia rozpoznania morskiego. Brytyjczycy wiedzieli jednak o zbliżającym się niebez­ pieczeństwie, co potwierdza tezę o obserwacji konty­ nentalnych baz lotniczych przeciwnika przez grupy spe­ cjalne. Z okrętów eskortujących lotniskowce poderwały się śmigłowce Lynx i przystąpiły do stawiania z dużą gęstością radiolokacyjnych celów pozornych (swoistej „bariery dipolowej”). Dzięki uzupełnieniu paliwa w locie samoloty argentyńskie mogły zbliżyć się do przeciwnika z najmniej oczekiwanego kierunku, z północy. W odległości około 60 km od celu Etendardy zwiększyły pułap do 150 m, zaś ich piloci ujrzeli na wskaźnikach swych stacji radiolokacyjnych jedno duże echo otoczone przez kilka mniejszych. Był to Hermes z eskortą. Rakiety wystrzelono około 48 km od lotniskowca o godz. 18.32, następnie Etendardy rozpoczęły odwrót, lądując w macierzystej bazie o 18.37. Fregata Ambuscade wykryła za pomocą stacji radiolokacyjnej wykonujące zwrot na zachód Etendardy. Dysponując doświadczeniami uzys­ kanymi podczas ataku na Sheffielda, dowódca okrętu natychmiast polecił postawić radiolokacyjne cele pozorne. Fregata uniknęła trafienia, zaś obie rakiety „weszły” w „barierę dipolową”, mijając lotniskowiec. Na nieszczęście po przebiciu się przez cele pozorne ich urządzenia samonaprowadzające działały nadal i naprowadziły pociski na transportowiec Atlantic Conveyor. Prawdopodobnie został on trafiony dwoma rakietami. Jedenastu członków załogi zginęło na miejscu. Na trafionym statku wybuchł niemożliwy do opanowania pożar. Próby gaszenia ognia doprowadziły do tego, że w pułapkę ognia wpadła licząca 13 osób grupa awaryjna. Została ona ewakuowana przez śmigłowiec. Z uwagi na to, że statek transportował 600 bomb kasetowych zagrożonych przez płomienie, nie można było podjąć pozostałych 134 rozbitków metodą „burta w burtę”. Musieli oni skakać do

lodowatej wody i wchodzić na tratwy. Zginął wówczas kapitan statku, 62-letni Ian North, który w czasie II wojny światowej był dwukrotnie zatopiony. Silny wiatr znosił jednak tratwy ratownicze na płonący wrak. Sytuację urato­ wał dowódca Alacrity, który ryzykując swoim okrętem zbliżył się do rozbitków i podał na tratwy linę holowniczą. Na szczęście dla sił ekspedycyjnych na pokładzie kon­ tenerowca nie było już Harrierów, lecz ogień strawił trzy śmigłowce Chinook, Lynxa, pięć Wessexow, wyposażenie polowego lądowiska Harrierów (m.in. sprzęt diagnostyczny i naprawczy), kilka tysięcy zimowych namiotów i inne cenne wyposażenie. Najbardziej dotkliwa była jednak utrata śmigłowców transportowych, na których opierał się brytyj­ ski plan zaopatrywania walczących na wyspach wojsk lądowych. Spośród ciężkich maszyn transportowych ocalał tylko jeden Chinook z 18 dywizjonu RAF, odbywający lot próbny po założeniu łopat wirników3 dosłownie kilkanaście minut przed argentyńskim atakiem. Po opanowaniu pożaru, w nocy z 28 na 29 maja, odzyskano część ładunku (w tym jednego Wessexa), lecz statku nie można już było uratować. Zatonął 31 maja. Szczęśliwym dniem dla argentyńskiego lotnictwa byl 25 maja. Kosztem trzech Skyhawków (trzecia maszyna zestrzelona została przez artylerię okrętową nad San Carlos) zatopiono nowoczesny niszczyciel i ważną je­ dnostkę zaopatrzeniową. Mimo to nie zdołano zdezor­ ganizować brytyjskich działań na morzu w stopniu po­ wodującym poważne reperkusje w działaniach wojsk 3 Do działań na Falklandach dowództwo brytyjskie wydzieliło śmig­ łowce Chinook należące do RAF, które nie były dostosowane do operowania z pokładów okrętów, na przykład nie miały składanych (do hangarowania) łopat wirników. Aby rozmieścić śmigłowce na pokładzie transportowca, zdemontowano więc łopaty. 25 maja obsługa techniczna instalowała właśnie ponownie łopaty, co było jedną z najcięższych prac podczas przygotowywania Chinooków do lotu.

lądowych. W rejonie San Carlos pośpiesznie ukończono lądowisko i Harriery GR.3 z 1. dywizjonu RAF przystąpiły do skutecznego wspierania działań zaczepnych 3. BPM. 26 maja do zespołu Woodwarda dołączyły siły wzmoc­ nienia. Pełniący rolę jednostki flagowej niszczyciel Bristol przyprowadził niszczyciel Cardiff (odwołany z Zatoki Perskiej, z tak zwanego patrolu Armilla), fregaty And­ romeda, Minerva, Penelope, Active i Avenger. W trakcie przejścia morzem od Wyspy Wniebowstąpienia do rejonu działań bojowych Bristol i Cardiff wystrzeliły rakiety Sea Dart do prowadzącego rozpoznanie argentyńskiego Boeinga 707. Po przybyciu wzmocnienia Woodward mógł zor­ ganizować skuteczną strefową obronę przeciwlotniczą re­ jonu działań bojowych bez konieczności osłabiania bezpo­ średniej obrony lotniskowców. Oprócz okrętów nawodnych na południowy Atlantyk skierowano dwa dodatkowe ato­ mowe wielozadaniowe okręty podwodne Courageous i Va­ liant. Co interesujące, prócz typowych zadań okręty pod­ wodne rozwinięte między Falklandami a kontynentem były prawdopodobnie wykorzystywane również jako jednostki dozoru radiolokacyjnego. W następnych dniach intensywność działań lotnictwa przeciwnika znacząco spadła. 27 maja okręty desantowe doki Fearless i Intrepid zestrzeliły Skyhawka ogniem 40-mm armat. Dwa dni później zestawowi Rapier przyznano prawdopodobne zestrzelenie Daggera. Wykorzystując spa­ dek zagrożenia z powietrza, brytyjskie siły okrętowe rozpoczęły nękanie pozycji argentyńskich i wsparcie wojsk lądowych ogniem artylerii. 26 maja fregata Plymouth prowadziła ostrzał Fox Bay. Następnego dnia okręt zmie­ niony został przez fregatę Yarmouth, która wykonała podobny atak we wczesanych godzinach rannych następ­ nego dnia. 28 maja fregata Arrow wsparła ogniem 2. bpd atakujący pozycje argentyńskie w rejonie Goose Green-Darwin. Co ciekawe, owe trzy dni udowodniły, że

starsze armaty Mk 6 montowane na okrętach typu 12 są skuteczniejsze w zwalczaniu celów brzegowych, niż nowo­ czesne działa Mk 8 okrętów typu 21. Tego samego dnia Brytyjczykom udało się zestrzelić prowadzący rozpoznanie samolot C-130 Hercules. Dokonała tego para Sea Harrierów naprowadzana przez fregatę Minerva. Mimo utraty Herculesa w późniejszym okresie Argen­ tyńczycy nadal wykorzystywali maszyny tego typu (oraz Boeingi 707) do prowadzenia rozpoznania. Od 1 maja do 19 czerwca wykonały one 466 lotów rozpoznawczych, spędzając w powietrzu około 2200 godzin. Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo wykrycia przez przeciwnika, samoloty Hercules latały z wyłączoną stacją radiolokacyjną na wysokości około 15 m. Jedynie na 3-4 minuty piloci zwiększali pułap do 150 m i uruchamiali stację. Następnie maszyna ponownie zmniejszała wysokość lotu i zazwyczaj powracała do bazy. 30 maja Argentyńczycy zorganizowali ostatni atak na brytyjskie okręty siłami dwóch samolotów Super Etendard. Jeden samolot przenosił pocisk przeciwokrętowy Exocet (ostatni znajdujący się w dyspozycji Argentyny), drugi towarzyszył mu w celu ewentualnego przejęcia naprowa­ dzania Exoceta w przypadku awarii pokładowego radaru pierwszej maszyny. Oprócz tego do działań wyznaczono cztery Skyhawki przenoszące po trzy bomby o wagomiarze 227 kg. Dane o położeniu okrętów brytyjskich uzyskano, analizując trasy przelotów samolotów pokładowych prze­ ciwnika monitorowane przez wymienioną wcześniej stację radiolokacyjną AN/TPS-43F. Dane przekazywano następnie do stanowiska dowodzenia lotnictwem rozwiniętego w Comodoro Rivadavia. Wszystkie samoloty uderzeniowe wystartowały o godz. 12.30 z lotniska Rio Grande, a w odległości około 380 mil morskich od wybrzeża uzupełniły one paliwo z dwóch samo­ lotów tankowania powietrznego typu C-130H (wystartowały

11.25 z Rio Gallego). Organizując atak, zastosowano bardzo interesujące, nieszablonowe rozwiązanie taktyczne. Skyha­ wki, lecąc w zwartym szyku, maskowały przemieszczające się za nimi, na znacznie niższym pułapie Etendardy. Samoloty argentyńskie minęły Wyspy Falklandzkie od południa (w odległości około 250 mil morskich) i w odleg­ łości około 560 mil morskich od wybrzeża skierowały się na północ ku rejonowi manewrowania lotniskowców prze­ ciwnika. Według oficjalnych danych maszyny naprowa­ dzane były na cel w oparciu o dane pozyskane przez stację radiolokacyjną rozmieszczoną na Falklandach, lecz w wielu publikacjach ponownie pojawia się — w kontekście tego ataku — wątek danych z rozpoznania satelitarnego przeka­ zanych jakoby Argentynie przez ZSRR. Samoloty uzbrojone w pociski rakietowe nie zostały wykryte przez Brytyjczyków. W owym czasie brytyjska grupa lotniskowcowa (lotniskowce Invincible, Hermes, okręt desantowy dok Intrepid, niszczyciel Glamorgan, fregaty Plymouth i Penelopa) manewrowała około 180-200 mil morskich na północny wschód od wysp. Około 20 mil na zachód przed siłami głównymi manewrowały okręty dozoru radiolokacyjnego — niszczyciele Exeter i Cardiff, zaś około 17 mil na południowy zachód od lotniskowców znajdowała się fregata Avenger. Ostatni z wymienionych okrętów otrzymał zadanie wysadzenia — po zapadnięciu zmroku — na Zachodnim Falklandzie, naprzeciw San Carlos, grupy specjalnej SBS. Komandosi wykonać mieli wyjątkowo ważną misję polegającą na odszukaniu i eliminacji argentyńskich patroli, które operując na brzegu Cieśniny Falklandzkiej mogły naprowadzać na cele własne lotnictwo. Avenger zrealizować miał postawione zadanie pod osłoną grupy taktycznej „Combo”, którą w godzinach popołudniowych zamierzano zorganizować z niszczycieli Exeter i Cardiff. O godz. 13.31 samoloty argentyńskie zwiększyły pułap do 200 m i uruchomiły pokładowe stacje radiolokacyjne.

Po zorientowaniu się w sytuacji i zidentyfikowaniu naj­ większych wykrytych celów ponownie zeszły na około 30 m. Na niszczycielu Exeter wykryto emisję stacji radio­ lokacyjnej przeciwnika, lecz zawiódł zautomatyzowany system transmisji danych i Avenger nie został ostrzeżony o ataku. Fregata znajdowała się wówczas na kursie samo­ lotów przeciwnika, w odległości około 30 mil morskich, 15-17 mil morskich za nią manewrował Invincible. Wystrzeliwszy rakietę, dwa Super Etendardy wykonały zwrot na południowy zachód, ku rejonowi manewrowania latających tankowców. Próba ich przechwycenia przez parę Sea Harrierów poderwaną z lotniskowców zakończyła się niepowodzeniem. W chwili przekazania sygnału alarmo­ wego z niszczyciela na Invincible wysłano w powietrze śmigłowiec Lynx wyposażony w urządzenia do stawiania radiolokacyjnych celów pozornych. Cele pozorne stawiały również brytyjskie okręty nawodne. Zmyliły one urządzenie samonaprowadzające rakiety, która prawdopodobnie spadła do wody. Nie można tego jednak uznać za fakt niezbity, gdyż nie udało się tego zaobserwować (dowódca Avenger twierdził, że jego okręt zestrzelił Exoceta przy użyciu 114-mm armaty). W tym czasie argentyńskie Skyhawki podążające „w śladzie torowym” Exoceta zlokalizowały cel morski, który uznany został za lotniskowiec. Piloci z uwagi na małe doświadczenie, niski pułap lotu oraz niezwykle trudne warunki hydrometeorologiczne popełnili jednak błąd — ich samoloty zmierzały ku fregacie Avenger. Okręt przywitał samoloty ogniem 114-mm armaty. Równocześnie wsparcia fregacie udzielił niszczyciel Exeter, strzelając w kierunku celów powietrznych dwie rakiety Sea Dart. Jedna z rakiet przeleciała niebezpiecznie blisko Lynxa stawiającego cele pozorne i trafiła jeden ze szturmowców. Pozostałe trzy kontynuowały jednak atak. Z pokładu okrętu włączyły się wówczas do walki dwa karabiny maszynowe, lecz ze

względu na kąt, z którego prowadzono atak oraz niski pułap samolotów przeciwnika, milczała wyrzutnia rakiet Sea Cat. Piloci Skyhawków wykonali zejście na cel, nie uzyskując jednak trafień. Avenger kontynuował więc reali­ zację swojego zadania, wysadzając przy użyciu śmigłowca Lynx z Ambuscade (jego własny był uszkodzony) grupę specjalną w pobliżu Mount Brisbane. W trakcie opisanego ataku Argentyńczycy stracili jeszcze jeden samolot, który prawdopodobnie wpadł do morza podczas powrotu do bazy. Piloci ocalałych Skyhawków zameldowali o wykona­ niu ataku na lotniskowiec, „który uprzednio trafiony został przez rakietę i stał w płomieniach”. Tego samego dnia argentyński samolot transportowy realizujący zadania rozpoznawcze i patrolowe na południowy wschód od Falklandów wykrył brytyjski zbiornikowiec British Wye (jeden z trzech wyczarterowanych statków dostosowanych do przekazywania paliwa w morzu). Hercules nieskutecznie zaatakował statek bombami, po czym odleciał w kierunku zachodnim. Brytyjski śmigłowiec pokładowy Lynx z fregaty Minerva 31 maja dostarczył grupę inspekcyjną na pokład argentyń­ skiego okrętu szpitalnego Bahia Paraiso. Po przeprowa­ dzeniu kontroli jednostki, która wykazała, iż na jej pokładzie znajdują się wyłącznie materiały medyczne i nie przewozi ona sprzętu wojskowego broni oraz amunicji (śmigłowiec Alouette III był nieuzbrojony i oznakowany czerwonymi krzyżami, podobnie jak znajdujący się w ładowni pancerny pojazd ewakuacyjny CAB 601 Puma), dowództwo brytyjskie dopuściło jednostkę do działań w strefie konfliktu. Weszła ona następnie do Port Stanley. Działanie grupy inspekcyjnej ubezpieczał śmigłowiec Lynx z fregaty Arrow uzbrojony w karabiny maszynowe. 27 maja przybył na Południową Georgię drugi rzut wojsk lądowych. Tworzącą go 5. Brygadę Piechoty wraz z siłami wzmocnienia transportował liniowiec pasażerski

Queen Elizabeth II. Na południowym Atlantyku jednostkę transportową ochraniał niszczyciel Antrim i okręt patrolu lodowego Endurance. U wybrzeży Południowej Georgii przeokrętowano żołnierzy, wykorzystując zmobilizowane w charakterze trałowców trawlery rybackie, z Queen Elizabeth na transportowce Norland i Canberra. Mimo bardzo trudnych warunków hydrometeorologicznych (wy­ soki stan morza, wiatr dochodzący do 36 m/s) okręty 11. Dywizjonu Trałowców (Northella, Farnella, Junella, Cor­ delia, Piet) i dwa patrolowce (Leeds Castle i Dumbarton Castle) sprawnie przewiozły żołnierzy z liniowca na transportowce. Następnie, 29 maja, Queen Elizabeth wyru­ szył w drogę do kraju, zabierając zbędnych członków załóg zatopionych okrętów. Pododdziały 5. Brygady Piechoty przewieziono następnie do San Carlos, gdzie po zejściu na ląd wzmocniły wojska lądowe nacierające na Port Stanley. 30 maja dowództwo całości sił lądowych objął generał Jeremy Moore. W pierwotnych planach brytyjskich zaopatrywanie wojsk lądowych realizować miały głównie śmigłowce. Utrata Atlantic Conveyor wraz z trzema Chinookami, Wessexami i Lynxem poważnie skomplikowała sytuację i spowodowała zmniejszenie tempa działań na lądzie. Wojna zaczęła się ślimaczyć. W zaistniałej sytuacji Royal Navy zorganizowała w oparciu o szkolne śmigłowce ZOP (z 706. dywizjonu) nowy 825. dywizjon transportowy4. Na wszystkich wcho­ dzących w jego skład Sea Kingach usunięto opuszczane stacje hydroakustyczne. Dywizjon przerzucono do rejonu działań bojowych na pokładzie transportowca Queen Eliza­ beth II i pomocniczej jednostki wsparcia lotniczego Atlantic 4 Część maszyn dywizjonu przygotowana została do wsparcia działań specjalnych. Śmigłowce mające transportować komandosów do rejonów działań bojowych pozbawiono m.in. rejestratorów (tzw. czarnych skrzy­ nek), by w przypadku zdobycia maszyny lub jej szczątków przez przeciwnika niemożliwe było odtworzenie szczegółów misji.

Causeway (bliźniak Atlantic Conveyor). Atlantic Causeway miał ponadto na swoim pokładzie część śmigłowców 847. dywizjonu, który po uzupełnieniu maszynami z rezerwy 5 maja uzyskał gotowość operacyjną. Na Falklandy skiero­ wano też 845. dywizjon śmigłowców. Jego śmigłowce bazowały na kilku wyposażonych w lądowiska i hangary jednostkach RFA.

ROZDZIAŁ 9 DZIAŁANIA NA LĄDZIE OD SAN CARLOS DO FITZROY

Brytyjski desant w Zatoce San Carlos osiągnął pełne powodzenie. Poza krótkotrwałą potyczką stoczoną z poste­ runkiem argentyńskim przez 3. bpd nie zanotowano żadnych działań ze strony przeciwnika. Argentyńczycy zachowywali się biernie. Gen. Mendez jeszcze w godzinach rannych 21 maja nie był pewien, czy ma do czynienia z zakrojonymi na dużą skalę działaniami desantowymi, czy też z rzeczy­ wistym lądowaniem desantu. W celu rozpoznania zamiarów brytyjskich postanowił więc przerzucić w rejon San Carlos kompanię ze składu sił specjalnego przeznaczenia. Koman­ dosi załadowali się na pokłady dwóch śmigłowców, Chinooka i Pumy, które dostarczyć ich miały w rejon działań. Obie maszyny zostały jednak przechwycone przez Sea Harrirey i zestrzelone. Sparaliżowało to argentyńskie wojska lądowe, które nie podjęły więcej prób zaatakowania sił przeciwnika na przyczółku. Do świtu na brzegu znalazło się już ponad 2000 żołnierzy piechoty morskiej i spadochroniarzy. Wraz z nimi na ląd przerzucono śmigłowcami pododdział łączności ze składu 30. pułku, którego zadaniem było zorganizowanie utajnione­ go połączenia fonicznego i telegraficznego ze stanowiskiem

dowodzenia w Northwood. Użyto do tego urządzeń łączno­ ści satelitarnej Racal TSC 502. W pierwszej fazie działań na lądzie wojska brytyjskie miały wiele problemów z or­ ganizacją taktycznej łączności radiowej. Początkowo za­ mierzano ją zorganizować w oparciu o radiostacje UKF typu Clasman. Szybko okazało się jednak, że w warunkach terenowych panujących w rejonie lądowania nie zapewniają one łączności z czołowymi pododdziałami. W takiej sytuacji dowództwo podjęło decyzję o przejściu na urządzenia KF, które zapewniały ciągłość dowodzenia. Saperzy przystąpili do urządzania polowego pasa startowego dla samolotów Harrier GR.3 oraz polowej stacji paliwowej przeznaczonej do tankowania samolotów i śmigłowców. Brytyjski plan obrony przeciwlotniczej rejonu lądowania zawierał współdziałanie środków okrętowych (zestawów rakietowych i artylerii lufowej) z rakietowymi zestawami Rapier wojsk lądowych. Z tego względu ich transport na ląd i rozmieszczenie na stanowiskach ogniowych otrzymały bardzo wysoki priorytet. Niestety, okazało się, że Rapiery nie są zdolne do działania. Równolegle z lądowaniem ciężkiego sprzętu i środków przeciwlotniczych pododdziały powietrznodesantowe ob­ sadziły wzgórze Sassex i osadę San Carlos (8 gospodarstw, 30 mieszkańców). Około godz. 10.00 przyczółek miał około 25 km2. Na lądzie znajdowało się ponad 5000 żołnierzy, 105-mm haubice, wozy bojowe Scimitar i Sco­ rpion oraz (nadal niesprawne) zestawy przeciwlotnicze Rapier.

Brygadier Thompson polecił przejść podległym siłom do działań zaczepnych 26 maja. Opracowany plan zakładał, że 3. bpd i 45. bpm nacierać będą na prawym skrzydle z zadaniem opanowania Douglas i Teal Intel, w centrum ugrupowania posuwać się miał 42. bpm, zaś na prawym skrzydle, z zadaniem opanowania rejonu Darwin-Goose Green, działać miał 2. bpd. Ostatni z wymienionych

pododdziałów otrzymał najważniejsze i najtrudniejsze za­ razem zadanie. Miał rozbić słabszymi siłami dysponujące artylerią połową zgrupowanie argentyńskie zajmujące roz­ budowane pod względem inżynieryjnym pozycje obronne. Siły przeciwnika stacjonujące w Darwin-Goose Green były (mimo niskiej ruchliwości) poważnym zagrożeniem dla brytyjskiego skrzydła oraz linii komunikacyjnych podod­ działów przemieszczających się w głąb lądu. Oprócz tego znajdujący się w Goose Green pas startowy przyjmować mógł samoloty Pucara. O ile w działaniach przeciwko celom morskim nie były one zbyt groźne, o tyłe dla piechoty stanowić mogły poważny problem. Względy te determinowały rangę zadania realizowanego przez 2. bpd. BÓJ POD GOOSE GREEN

O siódmej rano 27 maja kolumna 2. bpd dotarła do Camilla Creek House — opuszczonej farmy, której za­ budowania leżały w zagłębieniu terenu oddalonego o około 5 km od najbliższych pozycji argentyńskich, a 15 od Goose Green. Kompania C wysłała wówczas patrole wzdłuż strumienia Camilla, które uzyskały precyzyjne informacje o pozycjach nieprzyjaciela. O dziesiątej proces planistyczny zakłócony został przez wiadomość podaną w serwisie informacyjnym BBC, że: „batalion wojsk powietrznodesantowych jest na stanowiskach, gotów do ataku na Darvin i Goose Green”. Argentyńczycy również słuchali brytyjskiego radia, ale generał Mendez uznał, że ma do czynienia z niezbyt wysublimowaną próbą dezinformacji. Przyzwyczajony do standardów własnej armii oficer nie był w stanie uwierzyć, że Brytyjczycy, nie dysponując śmigłowcami i pojazdami w dużej ilości, tak szybko byli w stanie przerzucić siły pod Goose Green. Podkreślić należy, że sprawę przecieku dokładnie wyjaśniono, nie pomijając nawet Downing Street. Winni

zarówno w służbach prasowych rządu, jak i w BBC zostali ukarani. Kilkanaście minut później brytyjski patrol przechwycił zarekwirowany cywilny samochód terenowy marki Land Rover zbliżający się szlakiem od Goose Green. Znajdował się w nim dowódca argentyńskiego plutonu rozpoznawczego i trzech żołnierzy. Nie spodziewali się oni zastać Brytyj­ czyków tak blisko własnych pozycji i byli całkowicie zaskoczeni dostając się do niewoli. Zdobyczne auto wyko­ rzystano później do dowozu amunicji w pobliże pierwszej linii. Dowódca batalionu podpułkownik Jones zorganizował ostatnią odprawę tuż przed zapadnięciem zmroku 27 maja i o siedemnastej 2. batalion Para wyruszył szlakiem prowadzącym z Camilla Greek House do Goose Green. Z powodu braku środków transportu (śmigłowce trans­ portowe spłonęły na Atlantic Conveyor) batalion dys­ ponował tylko dwoma (zamiast ośmioma przewidzianymi etatem) moździerzami kalibru 81 mm z ograniczonym zapasem granatów. W San Carlos pozostawiono ponadto — poza personelem medycznym — plecaki, zapasowe lufy i trójnogi do karabinów maszynowych oraz trzy wyrzutnie Milan. Spadochroniarzom przydzielono pododdział przeciw­ lotniczy Royal Marines wyposażony w rakiety przeciwlot­ nicze Blowpipe oraz trzy 105-mm haubice, które dostar­ czono wraz z amunicją na wskazane stanowiska ogniowe śmigłowcami (12 lotów). Wolne obsługi moździerzy wyko­ rzystano do niesienia amunicji. Oprócz tego w nocy, gdy nie istniało zagrożenie ze strony argentyńskiego lotnictwa, spadochroniarze mogli liczyć na wsparcie fregaty Arrow. Okręt musiał jednak opuścić rejon ogniowego manew­ rowania z takim wyliczeniem, by przed wschodem słońca dotrzeć do San Carlos, gdzie możliwości w zakresie odpierania ataków lotniczych były znacznie większe. Odpowiedzialny za obronę bazy lotniczej w Goose Green pułkownik Piaggi zbudował silny system umocnień polo­

wych rozciągający się w głąb przesmyku. Haubice zaj­ mowały stanowiska w zagłębieniu terenu w pobliżu osady, gdzie było je trudno wykryć. Cywilna ludność Goose Green została zamknięta pod strażą w ratuszu, natomiast między domami umieszczono magazyny i inne tyłowe instalacje, wychodząc z założenia, że siły brytyjskie nie zbombardują osady, by nie spowodować ofiar wśród własnej ludności cywilnej. Przed brytyjskim batalionem stało więc bardzo trudne zadanie. Miał on zdobyć wąski przesmyk niedający pola do manewru, za to posiadający rozbudowaną w głąb obronę. Oznaczało to serię frontalnych ataków. Z meldunków rozpoznania wiadomo było, iż co najmniej kompania argentyńskiej piechoty zajmie stanowiska w pół­ nocnej części przesmyku w rejonie Bumside Mouse, a obecność innych sił podejrzewano na wschodnim wy­ brzeżu w rejonie cypla Koronacyjnego. Na grzbiecie Darwin widać było linię okopów przecinającą przesmyk od osady Darwin do zachodniego brzegu. Na południe od niej, w pobliżu zachodniego brzegu, w rejonie, w którym znajdowały się pozostałości farmy Boca House, rozpoznano stanowiska plutonu piechoty. Ponadto zakładano, że na tyłach pierwszej pozycji znajdują się co najmniej dwie kompanie piechoty — jedna rezerwowa w Goose Green, druga na pozycjach w południowej części przesmyku. Rozbudowane pozycje obronne, dysponujące wsparciem artylerii przeciwlotniczej małego kalibru, istniały ponadto w rejonie lotniska i osady Goose Green. Batalion zmuszony był więc atakować na otwartym terenie przeciwnika, który dysponował czasem, by przygotować obronę. Przyjmowano zwykle, że w takim przypadku atakujący powinien mieć co najmniej trzykrotną przewagę, by myśleć o sukcesie. Pod Goose Green obrońców było niemal dwakroć więcej niż atakujących. Plan działań opracowany przez podpułkownika Jonesa zakładał wykonanie zadania w sześciu etapach. Pierwszym

było podejście batalionu z terenu farmy na pozycje wyj­ ściowe do ataku. Drugi, czyli atak na stanowiska argentyń­ skie, miał się rozpocząć 28 maja o drugiej w nocy. Po nim miały nastąpić etapy trzeci, czwarty i piąty, polegające na opanowaniu kolejnych pozycji obronnych, a później etap szósty, to jest zdobycie Darwin i Goose Green. Ostatni etap miał zacząć się nie wcześniej niż o godz. 6.30, gdy światło dzienne zmniejszało prawdopodobieństwo przypadkowych ofiar wśród ludności cywilnej. W ciemnościach marsz odbywał się powoli, prowadząca kompania A wyszła na pozycje wyjściowe z półgodzinnym opóźnieniem. Znajdowała się na lewym skrzydle, zaś celem jej działań był Burnside House i sąsiednie stanowiska obrońców, które miała zaatakować od wschodu. Zostały one oświetlone przez flary wystrzelone z Arrow i ostrzelane z broni maszynowej. Kiedy rozpoczęto atak, okazało się, że Argentyńczycy wycofali się, pozostawiając dwóch zabitych. Kompania A bez przeszkód dotarła więc do cypla Koronacyjnego, co nastąpiło około czwartej. Tutaj także zastała opuszczone stanowiska obronne. Nacierająca na prawo od niej kompania B musiała poczekać na pozycjach wyjściowych, dopóki kompania A nie zajęła Burnside House, by nie znaleźć się pod jej ostrzałem, toteż zaczęła natarcie o 3.10. Cztery minuty później otrzymano meldunek z fregaty Arrow o zacięciu armaty, w związku z czym kompania weszła do walki, dysponując tylko wsparciem haubic i karabinów maszyno­ wych kompanii wsparcia batalionu. Kierunek natarcia prowadził kompanię na stanowiska argentyńskiej kompanii piechoty na północnym skraju przesmyku. Żołnierze brytyjscy wdarli się do transzei przeciwnika i zdobyli je w zaciętej walce. Dowódca kompanii major Crosland zebrał swoich ludzi o piątej. W tym czasie w lukę między kompaniami A i B weszła kompania D i związała się walką, oczyszczając wcześniej niezauważony system oko­

pów. Kompania C i kompania wsparcia szły w drugim rzucie. O godz. 6.30 Jones polecił kompanii A opuścić cypel Koronacyjny i zająć następny wyznaczony cel, to jest osadę Darwin. Na prawo atakująca kompania B pono­ wnie wyszła na czoło natarcia, kierując się ku Boca House. Równocześnie Argentyńczycy obsadzili pododdziałami odwodowymi z Goose Green linie okopów na grzbiecie Darwin, gdzie dołączyły do nich resztki kompanii pokonanej wcześniej przez Brytyjczyków. W ten sposób na głównej linii obronnej znajdowało się około dwustu argentyńskich żołnie­ rzy. Trasa kompanii A przebiegała obok szerokiej zatoczki znajdującej się na północ od Darwin. Major Farrar-Hockley pozostawił na jej północnym brzegu 3. pluton, powierzając mu zadanie wspierania ogniem ataku, a resztą sił kompanii zaatakował osadę od zachodu. Planowana trasa natarcia prowadziła przez zagłębienie terenu porośnięte jałowcem, biegnące od zatoczki przez zbocze wzgórza Darwin ku osadzie. O 6.45, gdy Brytyjczycy zbliżali się do wylotu żlebu, zostali wykryci przez obrońców i znaleźli się pod ciężkim ostrzałem broni maszynowej z pozycji na ostrodze i grzbiecie z prawej. Większość kompanii dobiegła do żlebu, gdzie znalazła schronienie, lecz część żołnierzy z tyłu szyku musiało szukać osłony w martwej strefie ostrzału w pobliżu brzegu. Argentyńczycy wykopali okopy w prawej ścianie żlebu, ale zostały one szybko oczyszczone ogniem karabinów maszynowych, rakiet i granatami. Natomiast każda próba wyjścia ze żlebu i dotarcia do skalnej ostrogi udaremniana była celnym ogniem. Równocześnie kompania B nacierająca dwoma plutona­ mi, z trzecim w rezerwie, około tysiąca metrów na zachód od kompanii A w dół zbocza została niespodziewanie ostrzelana z broni maszynowej. Ogień był silny i pochodził z dwóch miejsc — z grzbietu Darwin i z rejonu Boca Mouse, bezpośrednio przed frontem kompanii. Major Crosland rozkazał czołowym plutonom dotrzeć do pasa zarośli

przecinających przesmyk, a plutonowi odwodowemu wy­ cofać się na szczyt wzniesienia. W pozycje spadochroniarzy zaczynała się wstrzeliwać artyleria, a oni nie mogli ruszyć do przodu. O 7.30 natarcie całego batalionu zostało więc skutecznie powstrzymane. Około ósmej trzy samoloty szturmowe typu Pucara zaatakowały Camilla Creek House i stanowiska brytyjskich haubic, nie wyrządzając jednak szkód. Jedna z atakujących maszyn została poważnie uszkodzona przez rakietę Blowpipe, ale zdołała dolecieć do Port Stanley. Brytyjczycy nie mogli liczyć na wsparcie lotnicze, bowiem morze było zbyt wzburzone, by start Harrierów był możliwy. Sytuację pogarszało wyczerpywa­ nie się amunicji do dwóch batalionowych moździerzy. Sytuację uratował dopiero śmigłowiec, który dostarczył granaty moździerzowe. Dla pułkownika Jonesa najważniejsze było wznowienie natarcia, toteż wraz z grupą dowodzenia przedostał się, mimo ostrzału, do stanowisk kompanii A, zbierając po drodze rozproszonych żołnierzy. Do żlebu dotarł około godz. 8.30. Jones uważał, że na odcinku kompanii A naj­ łatwiej będzie przerwać argentyńską obronę, w związku z czym odrzucił przekazaną przez radio sugestię majora Neame’a, iż mógłby on oskrzydlić przeciwnika, prowadząc kompanię D wzdłuż zachodniego brzegu przesmyku. Podob­ ny los spotkał też propozycję dowódcy kompanii wsparcia, majora Hugha Jenneza, dotyczącą podciągnięcia na pierwszą linię wyrzutni ppk Milan i zniszczenia przy ich użyciu gniazda argentyńskich karabinów maszynowych. Krótko potem Jones polecił dowódcy kompanii A zająć skalną ostrogę usytuowaną na prawo od żlebu. Atak załamał się w krzyżowym ogniu, a niedobitki wycofały do żlebu. Wśród zabitych byli między innymi: kapitan Wood, adiutant batalionu, i zastępca dowódcy kompanii kapitan Dent. O 9.30 Jones zdecydował, że osobiście poprowadzi kolejny atak wokół ostrogi do następnego żlebu. Gdy wspinał się

ku okopowi w towarzystwie chroniącego go stale sierżanta Normana, został śmiertelnie ranny serią z karabinu maszy­ nowego (próba ewakuacji rannego dowódcy batalionu zakończyła się fiaskiem, argentyńska artyleria przeciwlot­ nicza zestrzeliła śmigłowiec Scout piechoty morskiej, cała załoga zginęła). W tym czasie Brytyjczycy powoli zyskiwali przewagę. Czynnikiem decydującym okazały się wyrzutnie rakiet LAW. W dziesięć minut po śmierci pułkownika Jonesa odpowiedzialne za to stanowisko argentyńskiego karabinu maszynowego zostało zniszczone, a po nim kolejno pozo­ stałe, dopóki obrońcy dalszych się nie poddali. Do 10.30 grzbiet został oczyszczony z obrońców — okazało się, że pozycja składała się z dwudziestu trzech połączonych transzejami stanowisk ogniowych bronionych przez dzie­ więćdziesięciu dwóch żołnierzy. Osiemnastu z nich, w tym oficer dowodzący, zostało zabitych, a trzydziestu dziewięciu rannych. 2. bpd stracił sześciu zabitych (w tym trzech oficerów) i jedenastu rannych, ale do tych liczb trzeba dodać jeszcze jednego zabitego oficera i jednego poważnie rannego spadochroniarza, którzy zginęli, gdy lecący po rannych helikopter medyczny został zestrzelony przez argentyński samolot z Port Stanley. Zastępca dowódcy 2. batalionu, major Keeble, znajdował się wraz z rezerwową grupą dowodzenia około 1500 m od pierwszej linii, gdy dowiedział się o śmierci dowódcy. Natychmiast połączył się przez radiostację kolejno z każdym dowódcą kompanii, informując, że przejmuje dowodzenie i dowiadując się, jakie jest aktualne położenie każdej z nich. Kompania A właśnie wyeliminowała obrońców wschodniej części grzbietu, ale miała znaczne straty i nadal nie dołączył do niej 3. pluton. Kompania B poniosła mniejsze straty, lecz nadal pozostawała przyduszona ogniem przeciwnika w zachodniej części grzbietu. Kompanie C i D nie nawiązały kontaktu z siłami argentyńskimi

i pozostawały do dyspozycji, podobnie jak wyrzutnie rakiet, kompanii wsparcia. Następnym krokiem było wyeliminowanie obrońców zachodniej części grzbietu oraz Boca House. By to zreali­ zować, Keeble skorzystał z odrzuconej przez Jonesa propo­ zycji użycia rakiet kompanii wsparcia oraz wysłania kom­ panii D wzdłuż wybrzeża, gdzie istniały niewielkie co prawda, ale dające jednak osłonę nierówności terenu. Do przełamania obrony wystarczyło zaledwie kilka ppk Milan, bardziej dzięki efektowi psychologicznemu, niż fizycznemu. Nad niezniszczonymi jeszcze stanowiskami pojawiły się białe kawałki materiału. Po oczyszczeniu stanowisk na grzbiecie pod osłoną karabinów maszynowych spadochro­ niarze kompanii B zajęli pozycje argentyńskie w rejonie Boca House. Znaleziono dwunastu zabitych i piętnastu rannych żołnierzy oraz zauważono około dziesięciu ucie­ kających w stronę lotniska. W ten sposób krótko po dwunastej zdobyto ostatnie pozycje głównej linii obrony sił argentyńskich. Pułkownik Piaggie poprosił wówczas generała Menendeza o posiłki. W tym samym czasie, gdy kompania B zdobyła Boca House, na zachód od Goose Green śmigłowce argentyńskie wysadziły osiemdziesięciu czterech żołnierzy, których zdołał zebrać generał Menendez. Puł­ kownik Piaggi posłał ich na wewnętrzną linię obrony tworzoną w miarę pogarszania się sytuacji. Opierała się ona na budynku szkoły stojącym przy wejściu do zatoczki między Darwin i Goose Green, po czym biegła na zachód ku lotnisku i wznoszącemu się terenowi w środkowej części przesmyku. W tym czasie major Keeble przywracał tempo natarciu i adaptował plan Jonesa do zmienionych warunków. Kompania A miała pozostać na wzgórzu Dar­ win, kompania C wzmocniona 3. plutonem kompanii A miała nacierać w dół stoku grzbietu Darwin ku lotnisku, kompania D zaś powinna nacierać przez przesmyk na

południowy wschód z Boca House, kierując się na Goose Green. Kompania B po obejściu pola walki powinna skręcić na wschód i odciąć osadę Goose Green od południa, kompania wsparcia zaś winna przesunąć stanowiska broni maszynowej i wyrzutni ppk Milan za linię częściowo spalonych zarośli. Kiedy kompania C ruszyła w dół opadającego zbocza grzbietu Darwin, znalazła się pod silnym ostrzałem nie tylko karabinów maszynowych, lecz także sprzężonych działek przeciwlotniczych z rejonu zarówno lotniska, jak i osady. Straty były jednak niewielkie, gdyż większość żołnierzy zdążyła ukryć się w korycie płytkiego strumienia płynącego u podnóża łańcucha wzniesień. Batalionowe moździerze i wyrzutnie rakiet zaczęły zresztą natychmiast ostrzeliwać stanowiska działek przeciwlotniczych, które szybko zostały zneutralizowane. Korzystając ze znacznego osłabienia argentyńskiego ognia, kompania C ruszyła korytem strumienia ku zatoczce i szkole. W ten sposób osie natarcia kompanii C i D stały się zbieżne i lewoskrzydłowy pluton kompanii D szedł śladem kompanii C. Dzięki temu obrońcy szkoły zostali szybko pokonani i zmuszeni do opuszczenia stanowisk po serii improwizowanych ataków przeprowadzonych przez elementy obu kompanii. Reszta kompanii D dotarła do lotniska i zajęła się zdobywaniem systemu argentyńskich okopów. W trakcie walki stało się oczywiste, że choć część obrońców zamie­ rzała nadal stawiać opór, wola walki większości została złamana, co doprowadziło do znamiennego incydentu. Dowódca jednego z plutonów wbrew wcześniejszym roz­ kazom ruszył do przodu, by przyjąć kapitulację grupy argentyńskich żołnierzy, podczas gdy inna, z oficerem na czele, nie chciała zaprzestać walki. W czasie dyskusji, która się w związku z tym wywiązała, załoga jednego z karabinów maszynowych mających stanowisko w okolicy pasa zarośli otworzyła ogień, widząc jedynie odległą grupę

postaci, którą wzięła za wrogów. W odpowiedzi na długą serię Argentyńczycy także zaczęli strzelać, zabijając nie­ zdyscyplinowanego dowódcę brytyjskiego plutonu i dwóch żołnierzy. Wywiązała się wymiana ognia, w trakcie której zabitych zostało kilku Argentyńczyków i dopiero wybuch podręcznego składu amunicji spowodował, iż obie strony się wycofały. Wbrew licznym sugestiom nie był to jednak przejaw wiarołomstwa, lecz efekt zbiegu okoliczności. Generał Menendez nadal starał się wesprzeć pułkownika Piaggiego. Około piętnastej dwa odrzutowce Aermacchi nadleciały z południa i ostrzelały z broni maszynowej kompanię D. W kierunku argentyńskich maszyn wystrzelo­ no rakietę Blowpipe i jeden z pilotów wykonał tak gwał­ towny unik, że stracił panowanie nad sterami i uderzył w ziemię w pobliżu kompanii B. O godz. 15.10 z północ­ nego zachodu nadleciały dwa samoloty Pucara, ponownie obierając za cel kompanię D. Maszyny wleciały w kurtynę ognia broni automatycznej i jedna została na tyle poważnie uszkodzona, że pilot musiał się katapultować. Samolot spadł w rejonie kompanii B, opryskując spadochroniarzy paliwem z rozbitych zbiorników. Druga maszyna także została uszkodzona, ale zdołała zrzucić dwa pojemniki z napalmem na pozycje brytyjskie. Oba na szczęście nie trafiły w cel. Major Keeble nakazał majorowi Neame’owi przerwać natarcie, ponieważ pogoda poprawiła się na tyle, że zdołały wystartować brytyjskie samoloty. Harriery miały zniszczyć sprzężone działka przeciwlotnicze kalibru 35 mm ustawione na cyplu w pobliżu osady i znajdujące się poza zasięgiem rakiet, którymi dysponowali spadochroniarze. Dzięki zaś usytuowaniu na cyplu działka nadal ostrzeliwały budynek szkoły i jego okolicę. Ponadto Brytyjczykom zaczęło brakować amunicji. Spadochroniarze zamieniali z koniecz­ ności swe pistolety maszynowe na zdobyczne karabiny, które ładowano amunicją zabraną rannym i zabitym Argen-

tyńczykom. 2. batalion rozpaczliwie domagał się co naj­ mniej dwóch wozów z amunicją do broni strzeleckiej. Wobec niemożności szybkiego podciągnięcia w rejon działań artylerii lub wozów bojowych dowódca wojsk lądowych zdecydował się na użycie niesprawdzonych jeszcze w działaniu bomb naprowadzanych laserowo. 2. bpd był wyposażony w podświetlacze LTMR (Laser Target Marker and Ranger), co umożliwiło precyzyjne wskazanie celów (dokładność rzędu 5 m przy odległości podświetlenia nie większej niż 10 km). Po określeniu przez spadochroniarzy węzłowych punktów pozycji prze­ ciwnika i zajęciu pozycji przez grupy wskazania celu przekazano sygnał na okręty. Start czterech Harrierów w wersji uderzeniowej i czterech maszyn osłony my­ śliwskiej nastąpił o godz. 19.00. Ze względu na odległość dzielącą rejon manewrowania lotniskowców od rejonu działań bojowych samoloty mogły przebywać nad wyspami przez czas umożliwiający wykonanie tylko jednego zejścia na cel. Precyzja ataku była więc sprawą wyjątkowo ważną. Dwie pary samolotów osłony myśliwskiej znalazły się nad wyspami przed maszynami uderzeniowymi i zajęły nakazane strefy dyżurowania na wysokości 2500 i 4000 m, utrzymując prędkość 450 km/h. Samoloty uderzeniowe sformowały w tym czasie kolum­ nę i położyły się na kurs bojowy, utrzymując prędkość 1020 km/h i wysokość około 150 m. Sześć kilometrów przed celem piloci wprowadzali maszyny w lot wznoszący pod kątem około 30° i zrzucali bomby — tor ich lotu przebiegał nad szczytem znajdującego się na kursie wznie­ sienia i wchodził następnie w wiązkę laserową odbitą od celu. Po zrzucie uzbrojenia samolot wykonywał zwrot i oddalał się, unikając ognia przeciwlotniczego przeciwnika. Z czterech zrzuconych bomb dwie trafiły w cele, dwie zrzucono zanim obserwator na ziemi zdążył włączyć laserowy podświetlacz, w związku z czym bomby chybiły.

Nalot wywarł olbrzymi efekt psychologiczny i do reszty podkopał w obrońcach wolę walki. Widząc, jakie znisz­ czenia powoduje to nowe i przerażające doświadczenie, wielu stacjonujących w osadzie wpadło w panikę i wyło przeraźliwie przez cały nalot. Świadczą o tym zgodne relacje mieszkańców. Atak bombowy przeprowadzony 0 godz. 19.25 zdezorganizował obronę przeciwnika i Brytyj­ czycy wyparli go z zajmowanych pozycji, zajmując pozycję do bezpośredniego szturmu Goose Green. Większość żołnierzy argentyńskich opuściła stanowiska, kierując się do Goose Green. Wielu porzuciło też broń. Spadochroniarze pozwolili im w większości przypadków odejść. Tuż przed zapadnięciem zmroku na południe od Goose Green wysadzono ze śmigłowców kolejne posiłki, ostatnie, na jakie mógł liczyć pułkownik Piaggi. Było to stu ludzi z kompanii B 12. pułku piechoty. Maszyny transportowe natychmiast wystartowały, natomiast gdy żołnierze zebrali się przed wyruszeniem do osady, brytyjskie działa wystrzeliły piętnaście pocisków, które trafiły w sam środek miejsca zbiórki. Po zachodzie słońca ze względu na braki amunicji działania jednak przerwano. Dostawę zorganizowano do­ piero po zapadnięciu zmroku — śmigłowce Scout na­ prowadzane na lądowiska za pomocą ręcznych latarek dostarczyły amunicję bezpośrednio na pierwszą linię. W nocy pozycje argentyńskie ostrzeliwała fregata Arrow. Przed świtem awaria wyłączyła co prawda z akcji armatę okrętową, lecz ogień z morza nie dawał obrońcom ode­ tchnąć przez większą część nocy. Dla większości spadochroniarzy była to trzecia noc bez snu. Zaczął padać śnieg i zrobiło się nadspodziewanie zimno. Miało to jedną dobra stronę — najprawdopodobniej uratowało życie części rannych, tak Argentyńczyków, jak 1 Brytyjczyków, ponieważ spowolniło upływ krwi, a musieli czekać po parę godzin na ewakuację. Brygadier Thompson /

powiadomił dowódcę batalionu, że rano w rejon działań przerzucona zostanie kompania J ze składu 42. RMC oraz trzy dodatkowe haubice. Następnego dnia nie doszło jednak do szturmu Goose Green. 29 maja rano major Keeble zablefował. Zwolnił bowiem dwóch jeńców i wysłał ich do dowódcy sił argentyńskich z propozycją kapitulacji. W przeciwnym wypadku zagroził przeprowadzeniem zmasowanego bom­ bardowania oraz ostrzału przez artylerią połową i okrętową (dysponując w momencie formułowania ultimatum około 20 granatami na moździerz). Dowódca garnizonu, komandor Wilson Mendoza z argentyńskiego lotnictwa morskiego, przystał na brytyjską propozycję. Pierwszy z zachowaniem pełnego ceremoniału poddał się liczący 250 ludzi oddział sił powietrznych, potem około ośmiuset zdolnych do walki piechurów. Przed złożeniem broni i hełmów piechota argentyńska wykonała pożegnalny gest — dokładnie zanie­ czyściła je kałem. Wśród jeńców byli żołnierze 2. pułku IV Brygady Powietrznodesantowej (IV. Brigada de Infanteria Aerotransportada). Brytyjscy spadochroniarze trak­ towali ich poprawnie, lecz arcypogardliwie. Uwolnieni mieszkańcy obu osad — Goose Green i Darwin — powitali zmęczonych wyzwolicieli kubkami gorącej herbaty i ciast­ kami lub innymi słodyczami. Tak dla cywilów, jak i dla spadochroniarzy był to wzruszający moment. Zginęło około 150 Argentyńczyków, 140 odniosło rany. 2. bpd miał 18 zabitych (w tym 4 oficerów i 8 podoficerów, co świadczy najlepiej jak osobisty przykład stanowi o wy­ niku walki) i 35 rannych. Podpułkownik Jones został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wiktorii. Po zakończeniu walk Brytyjczycy rozpoczęli ewakuację jeńców w rejon San Carlos, gdzie urządzono prowizoryczny obóz. Zadanie to realizował jedyny ocalały Chinook o syg­ nale wezwawczym Bravo-November. Maszyna zabierała 60 ludzi w jednym locie.

Bezpośrednią konsekwencją bitwy było to, że aby wzmocnić garnizon Goose Greek, generał Menendez ogołocił z obrońców sektor Mount Kent, dzięki czemu góra 2 czerwca została bez walki zajęta przez wojska brytyjskie. A stanowiła ona kluczowy element zewnę­ trznego pierścienia obrony Port Stanley. Podkreślić należy, że w owym czasie lotnictwo po­ kładowe działało w szczególnie trudnych warunkach atmo­ sferycznych. Pogarszające się warunki pogodowe, kilku­ metrowe pionowe przemieszczenia pokładów startowych owocowały uszkodzeniami, a nawet stratami samolotów. Przykładowo 29 maja stoczył się z pokładu startowego do morza przygotowany do startu Sea Harrier. Pilot ocalał katapultując się. MARSZ PRZEZ FALKLAND WSCHODNI

W czasie gdy 2. batalion powietrznodesantowy łamał opór przeciwnika pod Darwin i Goose Greek, 3. bpd i 45. bpm posuwały się forsownym marszem przez podmokłe wrzosowiska na wschód i północny wschód. Spadochronia­ rze maszerowali bezpośrednio w kierunku Teal Intel. Nie napotykając oporu osiągnęli swój cel 29 maja. 45. bpm w pierwszej fazie działań posuwał się na Douglas, która to miejscowość zajęta została 28 maja. Następnie marines ruszyli w kierunku południowo-wschodnim i połączyli się ze spadochroniarzami 30 maja nad brzegami zatoki Teal. 3. bpm pokonał około 50 km w dwóch nocnych marszach, żołnierze piechoty morskiej przeszli ponad 60 km. Następnie 3. bpd ponownie ruszył naprzód i po pokonaniu około 25 km okopał się w nocy z 31 maja na 1 czerwca w rejonie Estancia House (Mount Estancia). Wydarzenia te po raz kolejny dowiodły, że w trudnych warunkach klimatycznych i terenowych jedynie oddziały złożone ze sprawnych fizycznie żołnierzy są w stanie zdobyć i utrzymać inicjatywę

taktyczną. Tężyznę tę zdobywa się zaś poprzez szkolenie, szkolenie i jeszcze raz szkolenie. W interesujący sposób zorganizowano „marszowe” współdziałanie piechoty ze śmigłowcami. Prócz wozów bojowych do prowadzenia rozpoznania na trasach przemarszu wojsk oraz skrzydłach kolumn stosowano lekkie śmigłowce. Dowódca 3. BPM dysponował sześcioma śmigłowcami Scout i dziewięcioma Gazella. Po wygaśnięciu działań pod Goose Green i Darwin działały one na rzecz batalionów przemieszczających się na wschód. Podczas omawianych działań „najgroźniejszym przeciw­ nikiem” obu brytyjskich batalionów były problemy zaopat­ rzeniowe. Śmigłowce transportowe wykorzystywane były z pominięciem większości pokojowych zasad bezpieczeń­ stwa, lecz mimo to nie zdołano zaspokoić wszystkich potrzeb spadochroniarzy i marines. Piechota morska posia­ dała cztery bardzo dobrze spisujące się w terenie „wszędołazy” produkcji szwedzkiej Bv 202 z zimowym wyposaże­ niem. Używano ich do transportu ciężkiego sprzętu jako wozy łączności i do przewozu zaopatrzenia z lądowisk śmigłowców do pododdziałów na pierwszej linii. Możliwo­ ści transportowe tych wozów zaspokajały jednak tylko ułamek potrzeb. Nie sprawdziły się, całkiem skądinąd dobre, samochody terenowe Land Rover. Mimo napędu na cztery koła często grzęzły aż po osie. Ich rola ograniczała się do holowania, po uprzednio rozpoznanych i wytyczo­ nych trasach, wyrzutni rakietowych zestawów przeciwlot­ niczych Rapier. Oprócz tego służyły one obsługom jako wozy mieszkalne i warsztatowe. W zaistniałej sytuacji poważną, lecz zupełnie dla siebie nietypową rolę w zaopat­ rywaniu wojsk odegrały wozy bojowe Scimitar i Scorpion oraz wóz pogotowia technicznego Samson. Przewoziły one amunicję, często z „desantem na pancerzu” operowały przed czołem i na skrzydłach maszerujących kolumn, ubezpieczając ugrupowanie i prowadząc na jego rzecz

rozpoznanie. Pewne, choć nie można ustalić jak duże znaczenie miały ponadto ciągniki z przyczepami dostar­ czone wojskom brytyjskim przez Falklandczyków. Na przyczepach przewożono zaopatrzenie, ciągniki czasami holowały też artylerię. Co najmniej w dwóch przypadkach cywilne traktory wyposażone w lemiesze użyte zostały do budowy stanowisk ogniowych dla artylerii. W związku z tym wyjście wojsk brytyjskich nad zatokę Intel miało istotne znaczenie dla dalszego przebiegu działań. Wraz z przesuwaniem się działań lądowych w kierunku Port Stanley wydłużały się bowiem linie zaopatrzeniowe łączące przyczółek w San Carlos z pierwszoliniowymi batalionami. Zaopatrywanie walczących wojsk stawało się coraz trudniejsze. W takiej sytuacji postanowiono zor­ ganizować w zatoce Teal Intel wysuniętą bazę logistyczną. Dostęp do zatoki możliwy był z kierunku północnego przez wąski przesmyk (leży nad nim osada Port Salvador). Utworzenie etapowej bazy skróciło linie zaopatrzeniowe wojsk brytyjskich co najmniej o połowę. Po opanowaniu wybrzeża zatoki przez siły lądowe okręty desantowe rozpoczęły więc transport zapasów. Pobierały one ładunki materiałów wojennych z zaopatrzeniowców manewrujących na wschód od wysp, a następnie dostarczały je do bazy. Przejścia planowano z takim wyliczeniem, by maksymalnie wykorzystać noce zapewniające najlepszą ochronę przed atakami lotnictwa. Wraz z rozwinięciem w rejonie Teal Intel punktu wyładunku zaopatrzenia przebazowano tam — przy użyciu śmigłowców — pluton rakiet przeciwlot­ niczych Rapier ze składu baterii chroniącej dotąd San Carlos. Kolejny pluton rozwinięto w rejonie lotniska Goose Green, gdzie bazowała część Harrierów GR.3 (lądowisko zwane zgodnie z tradycją Royal Navy HMS Sheathbill). Jeszcze przed opanowaniem brzegów zatoki Teal dowódca 3. BP otrzymał informację od grup rozpoznawczych ze składu szwadronu G SAS, że wzgórze Kent, następny znajdujący się

na trasie marszu brygady ważny obiekt terenowy jest nieobsadzony przez przeciwnika. Było to o tyle niezrozu­ miałe, że wzgórze wraz z sąsiednimi wzniesieniami umoż­ liwiało stworzenie silnej rubieży obronnej na kierunku Port Stanley (Mount Kent odległe jest o 16 km od stolicy archipelagu). Owa korzystna dla Brytyjczyków sytuacja nie zmieniła się nawet wówczas, gdy batalion spadochronowy i Royal Marines wdzierali się w głąb Wschodniego Falk­ landu. W tej sytuacji 27 maja w rejon wzgórza Kent przerzucono dalsze grupy SAS. Odparły one kilka niewykazujących zapału bojowego argentyńskich patroli oraz wybrały lądowiska dla śmigłowców. 30 maja podjęto decyzję o obsadzeniu wzgórza Kent siłami szwadronu D SAS wspartego trzema 105-mm haubicami. W nocy z 30 na 31 maja z lotniska Goose Green wystartowały trzy śmigłowce Sea King przewożące komandosów oraz jedyny brytyjski Chinook przewożący na pokładzie dwie haubice i 25 żołnierzy, a na podwieszeniu zewnętrznym jeszcze jedną haubicę. Lądowanie zabezpieczały operujące w rejonie Mount Kent grupy specjalne. Śmigłowce bez przeciw­ działania ze strony przeciwnika osiągnęły rozpoznane wcześ­ niej rejony wyładunku i dopiero po opuszczeniu maszyn komandosi wdali się w walkę z argentyńskim patrolem. Haubice z zapasem amunicji wyładowano wprost na prze­ widzianych dla nich stanowiskach ogniowych, mimo że za drugim podejściem rufa śmigłowca zapadła się w grząskie torfowisko i nie można było otworzyć zablokowanej klapy ładunkowej. Podczas opanowywania wzgórza Kent Brytyj­ czycy nie ponieśli strat w ludziach, zajmując ważny punkt terenowy. Szwadron SAS utrzymywał pozycje sześć dni, do nadejścia 42. bpm. Wyjątkowo brawurową akcję przeprowadziła 31 maja grupa żołnierzy piechoty morskiej ze składu Royal Marines Mountain and Arctic Warfare Cadre. 30 maja grupa specjalna marines wykryła grupę 16 żołnierzy argentyńskich

lit specjalnych (602. kompania) maszerujących w kierunku Odosobnionych budynków nazywanych Top Mało Hause. Próba zniszczenia przeciwnika atakiem z powietrza zakoń­ czyła się fiaskiem z powodu gwałtownego załamania się pogody — Harriery nie mogły wystartować. W tej sytuacji do akcji rzucono 19 marines przetransportowanych w rejon działań przeciwnika śmigłowcem Sea King. Natychmiast po wylądowaniu Brytyjczycy zaatakowali argentyńskich komandosów, zabijając pięciu z nich i biorąc do niewoli sześciu. Pozostali uciekli, lecz argentyńska grupa specjalna przestała być zorganizowanym pododdziałem. W starciu rany odniosło trzech marines. Wraz z opanowaniem Mount Kent i zajęciem pozycji w rejonie Estancia House 3. BPM zbliżyła się do Port Stanley od zachodu i północnego zachodu. Z kierunku południowo-zachodniego operować miała 5. BP przebywa­ jąca od 1 czerwca w rejonie San Carlos w gotowości do działania. Po zakończeniu walk o Goose Green dowódcy brygady ponownie podporządkowano 2. bpd. Zadaniem pośrednim 5. BP było opanowanie Bluff Cove i Fitzroy na południowo-wschodnim wybrzeżu Falklandu Wschodniego. Z tego rejonu zamierzano zaatakować Port Stanley. Brytyj­ czykom brakowało jednak śmigłowców, by przerzucić większość sił brygady w planowany rejon i przez żoł­ nierzami stanęła perspektywa mozolnego, 60-kilometrowego marszu. Na szczęście grupa rozpoznawcza przerzucona śmigłowcem około 25 km na wschód od Goose Green odnalazła opuszczony punkt pocztowy. Żołnierze zadzwonili do Fitroy, gdzie przypadkowo telefon odebrał jeden z cywil­ nych mieszkańców. Od niego to zwiadowcy dowiedzieli się, że Argentyńczycy opuścili rejon Fizroy-Bluff Cove. Informacje rozpoznawcze pozyskane w tak nietypowy sposób zweryfikowała następnie grupa dywersyjno-rozpoznawcza SAS, które w pełni potwierdziła relację cywilnego informatora. Przed dowództwem brygady stanęła unikatowa

szansa opanowania ważnego punktu terenowego bez walki. Aby to osiągnąć, niezbędny jednak był pośpiech, w związku z czym 2 czerwca w godzinach popołudniowych po­ stanowiono przerzucić 2. bpd do Bluff Cove transportem lotniczym. Zasadniczą rolę w planowanej akcji odegrał jedyny brytyjski Chinook. Wykonał on dwa przeloty, zabierając za pierwszym razem 81, a za drugim 75 żołnierzy w pełnym oporządzeniu i z zapasem amunicji. Transport żołnierzy drogą powietrzną do Bluff Cove był bardzo niebezpieczny, gdyż przeloty wykonywano po trasach, które nie zostały wcześniej rozpoznane. Zagubiony argentyński pluton przyczajony gdzieś na trasie Chinooka wystarczył, by poważnie skomplikować działania. Na szczęście dla Brytyjczyków do niczego takiego nie doszło. W trakcie obu lotów ciężka maszyna transportowa sprowa­ dzana była do lądowania przez lżejsze śmigłowce. Było to niezbędne ze względu na bardzo niską podstawę chmur i ograniczoną widoczność. Po otworzeniu tylnej furty żołnierze w ciągu około 15-20 sekund opuszczali maszynę i zajmowali stanowiska ogniowe. Wydaje się, że argentyń­ skie rozpoznanie nie zarejestrowało lotów śmigłowców i obsadzenia przez przeciwnika pozycji na południowo-wschodnich podejściach do Port Stanley. W celu zwiększenia potencjału bojowego pododdziałów przetransportowanych do Bluff Cove generał Moore podjął decyzję o wzmocnieniu ich dwoma pancernymi plutonami rozpoznawczymi działającymi dotąd w składzie 3. BPM. Dowództwo oceniło, że poruszając się rozpoznanymi trak­ tami, wozy bojowe dotrą z rejonu Mount Estencia do Bluff Cove w ciągu 36 godzin. Pancemiacy zdecydowali się jednak na mocno ryzykowny skrót i osiągnęli cel marszu już po sześciu godzinach. Opanowanie Bluff Cove pozwoliło na stworzenie za­ grożenia dla Port Stanley również z południa. W ten sposób przeciwnik zmuszony został do rozproszenia sił. Nadal

jednak obrońcy dysponowali liczebną przewagą nad ata­ kującymi. Dowództwo brytyjskie gorączkowo poszukiwało więc sposobu wprowadzenia do walki zasadniczych sił 5. BP. W ramach zabezpieczenia działań lotnictwa oraz sił okrętowych operujących w bezpośredniej bliskości Wysp Falklandzkich dowództwo brytyjskie zaplanowało, zor­ ganizowało i przeprowadziło kolejne działania samolotów bombowych Vulcan. Celem misji „Black Buck 4” i „Black Buck 5” było zniszczenie argentyńskiej stacji radiolokacyj­ nej dozoru powietrznego, rozmieszczonej na wzgórzu Supper Hill górującym nad Port Stanley. Instalacja ta miała zostać zaatakowana rakietami przeciwradiolokacyjnymi AGM-45A Shrike. Podczas organizacji omawianych działań do Wielkiej Brytanii odesłane zostały dwa Vulcany przy­ stosowane do przenoszenia uzbrojenia bombardierskiego, zaś ich miejsce na Wyspie Wniebowstąpienia zajęły dwie maszyny wyposażone w belki podskrzydłowe dla czterech pocisków Shrike. Pierwszy atak miał zostać przeprowadzony w nocy z 28 na 29 maja, jednakże z uwagi na uszkodzenie instalacji do tankowania w locie bombowiec musiał po­ wrócić na lotnisko. Następnej nocy lot przebiegał już bez zakłóceń. Vulcan, przy wsparciu Victoröw i Nimroda, osiągnął rejon odpalenia rakiet, uchwycił wiązkę stacji radiolokacyjnej przeciwnika i wystrzelił pociski. Do dnia dzisiejszego nie udało się jednoznacznie określić skutecz­ ności tego ataku. Brytyjczycy twierdzą, że stacja radio­ lokacyjna została zniszczona, lecz część autorów stwierdza, że Argentyńczycy wykryli nadlatujący pocisk i wyłączyli urządzenie. Rakieta miała w wyniku tego chybić (ewen­ tualnie trafiona została mniejsza stacja systemu obrony powietrznej), a stację stanowiącą obiekt brytyjskich działań zniszczyła jakoby jej obsługa bezpośrednio przed kapitulacją Port Stanley. Drugą z omówionych wersji przebiegu wyda­ rzeń potwierdzają dalsze działania Brytyjczyków. 2 czerwca

powtórzono bowiem atak na urządzenia radiolokacyjne przeciwnika. Vulcan pomyślnie osiągnął rejon odpalenia rakiet, lecz w trakcie tankowania w drodze powrotnej złamano sondę systemu pobierania paliwa w locie. W takiej sytuacji brytyjski bombowiec skierował się do Rio de Janeiro, gdzie szczęśliwie wylądował. Po kilkudniowej procedurze dyplomatycznej (Brazylia rozważała nawet internowanie samolotu i załogi) bombowiec został jednak zwolniony i powrócił na Wyspę Wniebowstąpienia. 1 czer­ wca „sukces” odniosła obsługa rakietowego zestawu prze­ ciwlotniczego Roland dyslokowanego w rejonie lotniska Port Stanley — zestrzeliła brytyjskiego Sea Harriera. DRAMAT POD COVE BLUFF

W pierwszych dnach czerwca brytyjskie siły okrętowe wykonywały czynności, które określić można mianem rutynowych. Fregaty konwojowały jednostki zaopatrzeniowe między TRALA (Tug, Repair and Logistic Area — obszar holowania, remontów i logistyki) położonymi na wschód od Falklandów i u wybrzeży Południowej Georgii a San Carlos, gdzie rozmieszczono główną bazę zaopatrzeniową. Ponadto Yarmouth eskortował okręty desantowe Sir Galahad i Sir Bedivere przewożące zapasy do bazy etapowej w zatoce Inlet Teal, Active, Ambuscade i Cardiff wykony­ wały rozmaite zadanie ogniowe przeciwko celom położo­ nym na Falklandzie Wschodnim, Avenger prowadził ostrzał lotniska na wyspie Pebble, by uniemożliwić przebazowanie tam jakichkolwiek statków powietrznych, Plymouth nękał garnizon Port Howard, Exeter zajmował stanowisko w re­ jonie Port Stanley, uniemożliwiając wykorzystywanie lot­ niska. Sytuacja była na tyle spokojna, że zdecydowano się na wprowadzenie do San Carlos (po raz pierwszy od 21 maja) transportowca Canberra. Do kraju odesłano uszko­ dzoną fregatę Argonaut.

W tym czasie na wyspach znalazła się już 5. Brygada Piechoty. Ponieważ dwa (1. Welsh Guard, 2. Scottish Guard) z czterech jej batalionów pełniły bezpośrednio przed wybuchem konfliktu funkcje ochronne i reprezen­ tacyjne w Londynie, dowodzący siłami lądowymi generał Jeremmy Moore miał poważne wątpliwości co do ich kondycji marszowej. Aby nie obniżać zdolności bojowej żołnierzy długotrwałym marszem przez wyspy, a jedno­ cześnie przyśpieszyć włączenie się obu oddziałów do działań, wysunął propozycję przerzucenia żołnierzy morzem z San Carlos w rejonie Fitzroy-Bluff Cove. Stosunek admirała Woodwarda do koncepcji dowódcy wojsk lądo­ wych był początkowo bardzo wstrzemięźliwy. Nie był przekonany co do konieczności realizowania przedsię­ wzięcia angażującego dużą liczbę okrętów, jeśli finalnie miało ono zaoszczędzić 2-3 dni marszu dwóm batalionom piechoty. Przeciwko koncepcji lądowania pod Fitzroy przemawiała również konfiguracja terenu — był to stosun­ kowo płaski obszar dogodny do działań lotnictwa przeciwko celom lądowym i morskim. Ostatecznie jednak możliwość przyspieszenia działań lądowych oddaliła wątpliwości. Przygotowania do przeprowadzenia działań przerzuto­ wych rozpoczęły się od załadunku w San Carlos batalionu gwardii szkockiej na okręt desantowy dok Intrepid. W nocy z 5 na 6 czerwca, eskortowany przez fregatę Plymouth, Intrepid wysadził gwardzistów w rejonie Lively Island, u wylotu Choiseul Sound. 560 żołnierzy zajęło tam miejsca w czterech kutrach desantowych typu LCU, na pokładach których pokonać mieli pozostałe do punktu lądowania 35 mil. Okręt desantowy odszedł następnie do San Carlos, gdzie ryzyko ataku powietrznego było znacznie mniejsze. W tym samym czasie demonstracyjny ostrzał pozycji na Falklandzie Zachodnim prowadziła manewrująca w rejonie Fox Bay fregata Avancer, a daleką obronę przeciwlotniczą rejonu lądowania realizowała fregata Yarmouth, rozwinięta

na północ od Cieśniny Falklandzkiej i niszczyciel Exeter manewrujący w rejonie Grantham Sound. Rutynowy ostrzał Port Stanley prowadziły Cardiff i Yarmouth. Doszło wów­ czas do tragicznej pomyłki — Cardiff zestrzelił brytyjski śmigłowiec Gazella, który wleciał w „strefę zakazaną” dla własnych maszyn. Kilkadziesiąt minut później sytuacja mogła się powtórzyć. Cardiff wykrył grupę małych jedno­ stek pływających, które wstępnie sklasyfikowane zostały jako argentyńskie kutry patrolowe. W świetle opadających na spadochronach flar rozpoznano je jednak poprawnie — były to cztery kutry desantowe z Intrepid, o obecności których dowódca niszczyciela nie został powiadomiony. Punkt wysadzenia gwardzistów wybrany został na pod­ stawie danych dostarczonych przez komandosów SBS. Oni też oznakowali miejsce wyokrętowania żołnierzy. Wyładu­ nek żołnierzy przebiegał sprawnie, bez przeciwdziałania ze strony przeciwnika i zakończył się przed wschodem słońca. Powodzenie działań transportowych przeprowadzonych w nocy z 5 na 6 czerwca skłoniło dowództwo brytyjskie do powtórzenia przerzutu wojsk morzem następnej nocy. Zdecy­ dowano jednak, że okręt desantowy dok jest zbyt cenny, aby go narażać, w związku z czym gwardia walijska zaokrętować się miała na jeden z okrętów desantowych. Ponieważ jednak Sir Geraint zaangażowany był w transport zaopatrzenia do Teal Inlet, Sir Tristram przewoził amunicję do Bluff Cove, ostatecznie jedyną wolną jednostką okazał się Fearless. Przyjął na pokład dwie kompanie gwardii walijskiej wraz z pododdziałami wzmocnienia. Zamiar brytyjski zakładał, iż okręt desantowy spotka się w rejonie Lively Island z kutrami desantowymi, przeładuje żołnierzy i w eskorcie fregat Avenger i Penelope wróci do San Carlos. Kutry nie osiągnęły jednak nakazanego rejonu na czas i Fearless wrócił do San Carlos z żołnierzami na pokładzie. Po wschodzie słońca Exeter zestrzelił argentyński samolot rozpoznawczy typu Lear Jet. Równocześnie dokonano

zmian w planach przerzutu morzem piechoty. Postanowiono, że część żołnierzy zaokrętowana zostanie na Sir Galahad i przewieziona za dnia do Port Pleasant (obszerna zatoka, pięć na sześć mil morskich), między Fitzroy a Bluff Cove, gdzie zamierzano ich wysadzić na ląd. Okręt desantowy wykonać miał zadanie pod osłoną złej pogody i niskich klifów. Do realizacji skorygowanych planów przystąpiono natychmiast i o godz. 10.00 Sir Galahad wszedł do Port Pleasant, gdzie dołączył do Sir Tristram, który poprzedniego dnia dostarczył piechurom amunicję. Błędy w organizacji łączności, brak doświadczenia dowódców piechoty w za­ kresie prowadzenia prac rozładunkowych spowodowały jednak poważne opóźnienia w przerzucie wojsk na ląd. W rezultacie Sir Galahad pozostawał w pełni załadowany w pobliżu osady Fitzroy przez 5 następnych godzin, i to w warunkach zasadniczej poprawy pogody. Pierwszy kuter desantowy przybył o godz. 15.30, ale okazało się, że ma on uszkodzoną furtę dziobową i rozładunek się nie rozpoczął. Była to wymarzona sytuacja dla Argentyńczyków, którzy ze stanowisk położonych na wzgórzach widzieli topy masztów obu brytyjskich okrętów desantowych. Lotnictwo argentyńskie nie zmarnowało okazji i rzuciło do walki 14 samolotów Dagger i Skyhawk. Falklandy osiągnęło 10 maszyn, z których pięć Daggerów nie dotarło jednak nad Fitzroy. Grupa ta nad Cieśniną Falklandzką (Argentyńczycy lecieli nisko nad morzem, by uniknąć wykrycia przez brytyjskie radary i przechwycenia przez Harriery) natknęła się na fregatę Plymouth. Okręt otworzył ogień ze wszystkich posiadanych środków przeciwlotniczych. Piloci argentyńscy przystąpili do wykonywania kolejnych ataków na okręt, zużywając w ten sposób uzbrojenie przeznaczone pierwotnie do zwalczania jednostek desantowych. Plymouth otrzymała cztery trafienia bombami, z których żadna nie eksplodowała. Największe uszkodzenia spowodowała bomba, która trafiła w rufowy miotacz bomb głębinowych Mk 10. Od uderzenia

eksplodował pocisk znajdujący się w prowadnicy miotacza, wywołując pożar. Ogień został jednak szybko opanowany i fregata wyszła z opresji tylko z 5 rannymi. Nad Fitzroy dotarło więc tylko 5 samolotów typu Skyhawk. W pierwszym zejściu na cele minęły one okręty desantowe. Prawdopodobnie ich piloci nie dostrzegli celów. Błąd ten skorygowany został dopiero po wykonaniu zwrotu. W trakcie ponownego ataku dwa samoloty, przy słabym przeciwdziała­ niu ze strony brytyjskiej, zbombardowały okręty desantowe Sir Tristram i Sir Galahad. Drugi z wymienionych okrętów został najpierw obramowany dwiema bombami, które nie spowodowały poważniejszych szkód, a następnie trafiony dwiema kolejnymi. Na obu jednostkach wybuchły pożary. Na Tristramie udało się opanować płomienie, lecz los wypełnio­ nego żołnierzami Galahada był przesądzony. Szczęśliwie w pobliżu znajdowało się dość środków ratunkowych — czte­ ry śmigłowce, kuter desantowy, dwie łodzi ratunkowe z Tristrama i łodzie ratunkowe z Galahada. W ciągu półgodziny wszyscy żywi zostali ewakuowani z płonącej jednostki. Argentyński atak kosztował Brytyjczyków 50 zabitych i zaginionych oraz 57 ciężko rannych. Kolejna grupa argentyńskich samolotów złożona z czte­ rech Skyhawków przechwycona została nad Choiseul Sound przez parę Harrierów, które strąciły pociskami Sidewinder trzy wrogie samoloty. Argentyńczycy ponowili ataki 8 czerwca, ale ogień rakiet Rapier zatrzymał pierwszą grupę Skyhawków jeszcze nad morzem, zaś trzy maszyny drugiej grupy zostały odpędzone przez Sea Harriery z Hermesa. W trakcie kolejnych ataków Argentyńczycy wykryli jednak, w godzi­ nach popołudniowych, manewrujący w Choiseul Sound okręt desantowy dok Fearless. Okręt przyjmował na pokład rzut sztabu 5. BP, który następnej nocy miał być wysadzony pod Fitzroy. W momencie ataku Fearless miał zalaną komorę dokową i otwarte wrota, w które wpływał kuter

desantowy Foxtrot 4 z wozem dowodzenia na pokładzie. Celna bomba zniszczyła kuter w chwili, gdy wchodził do komory. 6-8 czerwca Brytyjczycy ponieśli najwyższe straty w czasie wojny falklandzkiej. W następstwie ataków argentyńskiego lotnictwa zginęło 97 ludzi, zaś 62 zostało rannych. Utracono ponadto okręt i kuter desantowy. Wysoka skuteczność argentyńskiego ataku miała kilka przyczyn. Pierwszą, było niedocenienie przeciwnika przez Brytyj­ czyków i zbagatelizowanie zagrożenia ze strony lotnictwa, drugą, błędy organizacyjne powodujące opóźnienie roz­ ładunku, trzecią — brak samolotu dozoru radiolokacyjnego, co umożliwiło Argentyńczykom skryte podejście do rejonu lądowania i wykonanie zaskakującego uderzenia. 8 czerwca, około 480 mil morskich na południowy wschód od Falklandów, doszło do incydentu, którego kulisy do dzisiaj nie zostały jednoznacznie wyjaśnione. Amerykań­ ski superzbiornikowiec Hercules o pojemności 220 000 DWT zaatakowany został niekierowanymi pociskami ra­ kietowymi przez niezidentyfikowany czterosilnikowy sa­ molot. Statek odniósł nieznaczne uszkodzenia, w wyniku których nabrał sześciostopniowego przechyłu na prawą burtę. Po ataku statek skierował się do Rio de Janeiro, gdzie usunięto tkwiący w konstrukcji kadłuba niewybuch pocisku kalibru 127 mm. Według relacji kapitana jednostki bezpośrednio przed atakiem Hercules otrzymał polecenie skierowania się do portu argentyńskiego pod groźbą użycia broni. Atak nastąpił po zignorowaniu ultimatum. Można z tego wnioskować, że sprawcą zaatakowania zbiornikowca był argentyński C-130, być może prowadzący poszukiwanie brytyjskich jednostek logistycznych utrzymujących komu­ nikację między Nową Południową Georgią a zgrupowaniem bojowym operującym w rejonie Falklandów. Buenos Aires odrzuciło takie sugestie, twierdząc, że atak na amerykański statek był „brytyjską prowokacją”.

ROZDZIAŁ 10 KOŃCOWA FAZA KAMPANII

Dziewiątego czerwca z rejonu Goose Green-Darwin prze­ rzucono pod Fitzroy trzeci batalion 5. Brygady, 1/1 Ghurka Rifles bez kompanii C i plutonu saperów. Kompania B przewieziona została na pokładzie okrętu desantowego do Bluff Cove. Dziesiątego czerwca większość sil brytyjskich znajdowała się więc na pozycjach wyjściowych do ataku na wojska argentyńskie rozmieszczone wokół Port Stanley (3. BPM opuściła swe stanowiska w rejonie Mount Kent 3 czerwca i przemieściła się na wschód). Plan opracowany przez gen. Moore’a zakładał, że decydujące uderzenie wykonane zostanie z kierunku północno-zachodniego przez 3. BPM. Rolę jej odwodu pełnić miał 2. bpd przerzucony 11 czerwca śmigłowcami z Bluff Cove w rejon Mount Kent. W tym czasie Brytyjczycy podciągnęli pod Port Stanley większość posiadanej artylerii. Haubice zostały dostarczone śmigłow­ cami, które dowoziły również amunicję z etapowych punktów logistycznych zorganizowanych w zatoce Intel i pod Fitzroy w pobliże stanowisk ogniowych. Podczas gromadzenia zapasów amunicji ponownie dał o sobie znać brak ciężkich śmigłowców transportowych —jedyny Chino-

ok zabierał jednorazowo 300 pocisków 105-mm, podczas gdy Sea King zaledwie 60. Mimo to Brytyjczycy dys­

ponowali przewagą ogniową i stworzyli jednolity system wsparcia piechoty, w skład którego weszła artyleria połowa, artyleria okrętowa i lotnictwo szturmowe. Plany wsparcia i prowadzenia ognia przygotowywały dwa sztaby dywiz­ jonów artylerii pozyskujące dane o celach z rozpoznania lotniczego, rozpoznania ogólnowojskowego, grup specjal­ nych oraz ze stacji obserwacji pola walki Cymbeline. Początek działań zaczepnych wyznaczono na wieczór 11 czerwca. Moore zdecydował się ponownie na stoczenie nocnego boju, chcąc w ten sposób maksymalnie wykorzys­ tać przewagę wyszkolenia swoich żołnierzy. Po zachodzie słońca pododdziały 3. BPM rozpoczęły wykonywanie postawionych zadań. Wsparcie zapewniało im pięć baterii 105-mm haubic (30 dział), trzy plutony moździerzy oraz niszczyciel Glamorgan i fregaty Yarmouth oraz Avenger, manewrujące na południe od Stanley (armaty Avenger szybko przerwały ogień z powodu awarii). 42. bpm, wykorzystując dane dostarczone przez grupy specjalne, uniknął frontalnego natarcia na pozycje argentyńskie ob­ chodząc od północy wzgórze Mount Harriet, co doprowa­ dziło do okrążenia ponad 300 argentyńskich żołnierzy. Działający w centrum 45. bpm w toku całonocnych walk wyparł przeciwnika ze skalistych bliźniaczych wzniesień określanych mianem Two Sisters. Batalion rozwinął swoje trzy kompanie około godz. 23.00. Następ­ nie kompania X ruszyła południowym skrajem przy­ dzielonego batalionowi pasa działania, zajmując niższe ze wzniesień tworzących Two Sisters. W tym czasie kom­ panie Y i Z zbliżyły się od północnego zachodu, a następ­ nie rozdzieliły się, atakując z dwóch kierunków kolejny szczyt. Do godz. 8.00 wzniesienia zostały opanowane. Marines stracili jednego zabitego i trzynastu rannych, biorąc ponad 300 jeńców.

Najtrudniejsze zadanie wykonywał operujący na północ­ nej flance brygady 3. bpd. Atakował wzniesienie Mount Longdon, którego obrońcy dysponowali wsparciem roz­ mieszczonych w rejonie Port Stanley czterech haubic kalibru 155 mm. Ich ogień korygował punkt obserwacyjny roz­ mieszczony na stoku Mount Tumbeltown. Pozycje argentyński osłonięte były ponadto polami mino­ wymi, lecz brytyjskie patrole zdołały wytyczyć przejścia przez niebezpieczny teren. Plan dowódcy batalionu zakładał przeprowadzenie ataku dwoma kompaniami: kompania A na­ cierać miała po północno-zachodnim stoku z zamiarem obejścia pozycji przeciwnika, kompania B atakowała bezpo­ średnio szczyt wzniesienia. W odwodzie pozostała kompania C. Obie pierwszorzutowe kompanie wsparte zostały doraźnie zorganizowanymi grupami wsparcia ogniowego wyposażony­ mi w wyrzutnie przeciwpancernych pocisków kierowanych Milan i ciężkie karabiny maszynowe. Batalion rozpoczął działania o godz. 21.00. Obie kompanie posuwały się do przodu pod ogniem broni maszynowej i moździerzy. Olbrzy­ mią rolę w działaniach odegrały wyrzutnie ppk. Umożliwiały one rozbijanie argentyńskich bunkrów ze znacznej odległości, co pozwalało na uniknięcie strat w ludziach i dezorganizowa­ ło system obrony. Walka była mozolnym wypieraniem przeciwnika z dobrze zamaskowanych skalnych stanowisk, a jej uwieńczeniem był atak na bagnety. Brytyjczycy zajęli Mount Longdon kosztem 23 zabitych i 47 rannych. Utraciw­ szy tę pozycję, Argentyńczycy wycofali się jednak na główną rubież obrony wyznaczoną przez wzgórza Wirless Ridge, Mount Tumbletown i Mount William. Dużą rolę w tym sukcesie odegrały wozy bojowe Scorpion użyte tej nocy w pasie działania 3. bpd. Był to pierwszy — od początku kampanii — przypadek ich zastosowania zgodnie z przezna­ czeniem. W trakcie walk o Mount Longdon doszło do jedynego wiarygodnie udokumentowanego przypadku naruszenia

przez żołnierzy brytyjskich praw i zwyczajów wojny. Jeden z rannych Argentyńczyków został odciągnięty przez spado­ chroniarza w ustronne miejsce i zastrzelony. Fakt ten ujawnił w audycji telewizyjnej oficer rezerwy brytyjskich wojsk powietrznodesantowych. Sprawca zbrodni uniknąć miał przy tym kary. Po zgłoszeniu opisanego faktu przełożonym, podjęto decyzję o przeniesieniu go do innej jednostki. Podczas wykonywania wsparcia ogniowego wojsk lądo­ wych Glamorgan wystrzelił rakietę przeciwlotniczą Sea Slug do obiektów położonych w rejonie lotniska Port Stanley. Efekty tego nietypowego użycia pocisku przeciw­ lotniczego nie są znane. W nocy z 11 na 12 czerwca doszło do trafienia nisz­ czyciela Glamorgan pociskiem Exocet wystrzelonym z lądo­ wej wyrzutni. Okręt po zakończeniu ostrzału pozycji argentyńskich w rejonie Port Stanley odchodził na wschód i znalazł się w zasięgu improwizowanej baterii nadbrzeżnej. Operatorzy na brytyjskim okręcie wykryli i prawidłowo sklasyfikowali emisję stacji radiolokacyjnej użytej do wypracowania danych do strzelania dla rakiety, ale ponie­ waż był to radar Rasit używany przez wojska lądowe, fakt ten został uznany za mało ważny. Po wyliczeniu parametrów ruchu celu obsługa wystrzeliła rakietę. Brytyjczycy wykryli ją wzrokowo i dowódca zdołał jeszcze odwrócić okręt rufą do nadlatującego pocisku. Zwiększył prędkość do 24 węzłów i postawił radiolokacyjne cele pozorne. Pocisku nie udało się jednak zmylić. Exocet trafił więc w hangar, powodując pożar śmigłowca napełnionego paliwem i amuni­ cją. Maszyna eksplodowała, zniszczeniu uległa wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych Sea Cat. Zginęło 13 ludzi. Pożar opanowano w ciągu kilkunastu godzin i niszczycielowi nie zagrażało zatonięcie, ale był on prawdopodobnie najpoważ­ niej uszkodzonym okrętem brytyjskim. Pierwsze prace remontowe przeprowadziły na nim brygady ze specjalis­ tycznej jednostki Stena Seasprad.

Argentyńskie improwizowane rakietowe baterie nadbrzeż­ ne powstały z konieczności. Ich stworzenie było odpowiedzią grupy dynamicznych oficerów marynarki na pasywną po­ stawę floty. Wkrótce po powrocie większości okrętów do baz zaczęto rozważać możliwość zdemontowania z nie­ przydatnych w zaistniałej sytuacji jednostek kompletnych systemów rakietowych. Okazało się to jednak utopią — de­ montaż zająłby bowiem co najmniej cztery tygodnie, a ta­ kiego czasu Argentyńczycy nie mieli. Odrzucono więc wszystkie ograniczenia eksploatacyjne czasu pokoju i zale­ cenia producenta, demontując jedynie kontenery — pojemniki startowe i urządzenia absolutnie niezbędne do odpalenia rakiet. Następnie samolot transportowy C-130 dostarczył zdemontowane Exocety na Falklandy. Łącznie na wyspach znalazło się cztery lub pięć rakiet (publikacje nie są zgodne w tej kwestii). Na miejscu kontener zamontowano na zwykłej przyczepie samochodowej, zaś skrzynkę przyrządów wyko­ nano w polowym warsztacie. Ów „system” rakietowy był niesłychanie prymitywny, czas niezbędny do wyznaczenia właściwego momentu odpalenia rakiet odmierzano na przykład stoperem. W cha­ rakterze stacji radiolokacyjnej dozoru nawodnego użyto radaru obserwacji pola walki Rasit produkcji firmy Thomson CSF (według innej wersji wydarzeń rakiety, które użyto w wyrzutni brzegowej, zdemontowane zostały z fregaty Guerrico, w czasie gdy zawinęła ona do Port Stanley wracając z Południowej Georgii, gdzie uszkodzili ją brytyj­ scy marines). Po osiągnięciu przez wyrzutnię gotowości bojowej, rozpoczęto poszukiwanie stanowiska ogniowego. Ostatecznie znaleziono w rejonie Port Stanley odpowiednie miejsce, jednak ze względu na ukształtowanie terenu możliwe było odpalanie z niego rakiet jedynie w sektorze 15°. Z uwagi na zagrożenie ze strony brytyjskiego lotnictwa i grup specjalnych wszelkie manewry wyrzutnią wykony­ wano tylko w nocy. Pierwsza próba bojowego użycia

Exocetow z wyrzutni brzegowej zakończyła się fiaskiem. Błędnie wyliczone parametry celu i źle określone poprawki doprowadziły do tego, że rakieta chybiła. Na szczęści przeciwnik nie zorientował się, że obrońcy wysp dysponują rakietami nadbrzeżnymi. Druga próba użycia pocisków Exocet zakończyła się uszkodzeniem Glamorgana. Na dalsze stosowanie tej wysoce skutecznej broni Argentyń­ czykom zabrakło czasu. Trzy lub cztery niewykorzystane Exocety stały się zdobyczą wojenną Brytyjczyków. Wraz ze wschodem słońca działania zaczepne podod­ działów brytyjskich zostały przerwane. Spadochroniarze i marines zajęli stanowiska obronne, przygotowując się do odparcia ewentualnego kontrataku. Atakujący przystąpili do planowania i organizowania decydującego natarcia na Port Stanley. Pauza operacyjna trwała do wieczora 13 czerwca. Opracowane przez gen. Moore’a plany zakładały, że obrona argentyńska skruszona zostanie dwoma silnymi uderzeniami przeprowadzonymi w pasie działań 3. BPM i 5. BP. Na odcinku 3. BPM kluczową pozycją argentyńską było Wireless Ridge, długie i stosunkowo niskie wzniesienie będące wcześniej polem antenowym (od których to instalacji wzięło swą nazwę). Rejonu tego bronił argentyński pułk dysponujący dobrze przygotowanymi pod względem in­ żynieryjnym pozycjami i wsparciem artylerii rozmiesz­ czonej wśród cywilnych budynków w Port Stanley. W pasie działania 5. BP rolę punktu węzłowego argentyńskiego systemu obronnego odgrywały wzgórza Tubmeltown i Mount William. Decydujące uderzenie na Wireless Ridge wykonać miał niebiorący udziału w walkach w nocy z 11 na 12 lipca odwodowy 2. bpd. Przygotowania brytyjskie opóźnił nie­ spodziewany atak czterech argentyńskich Skyhawków na stanowisko dowodzenia 3. BPM. Silny ogień przeciwlot­ niczy uchronił brygadę od poważniejszych strat, ale prze­ dłużyło się przygotowywanie planu wsparcia ogniowego

oraz opisywanie koordynat celów dla haubic i moździerzy. Zadanie zdobycia Mount Tumbletown powierzono 2. bata­ lionowi gwardii szkockiej oraz 1/7 batalionowi Ghurków. Przygotowany przez dowódcę 5. BP szczegółowy plan przewidywał, że w pierwszej fazie oba bataliony będą działały na kierunkach równoległych — gwardziści wzdłuż południowego stoku Mount Tumbletown, Ghurkowie wzdłuż zachodniego. Zadaniem batalionu gwardii było zneutralizowanie trzech umocnionych pozycji przeciwnika, podczas gdy Ghurkowie po skrytym marszu mieli zaatako­ wać z zaskoczenia, zająć stanowiska argentyńskiej artylerii rozmieszczone na wschodnim krańcu grzbietu Tumbletown, a następnie — atakując rozbieżnie dwoma kompaniami — zająć Mount William i wzniesienie położone na północ od pierwotnej osi natarcia. Plan wsparcia ogniowego nacierających pododdziałów zakładał, że na ich rzecz ogień prowadzić będzie łącznie sześć baterii haubic, sześć plutonów moździerzy i dwie fregaty. W działaniach miały też zostać użyte wszystkie wozy bojowe. W batalionach zorganizowano, w wyniku pozytywnych doświadczeń uzyskanych dobę wcześniej, nieetatowe grupy wsparcia ogniowego wyposażone w prze­ ciwpancerne pociski kierowane i ciężkie karabiny maszyno­ we. Dowódcy batalionów, pomni problemów z dostawami amunicji, jakich doświadczył 2. bpd pod Goose Greek, zorganizowali z żołnierzy służb tyłowych specjalne grupy „tragarzy” odpowiedzialnych za donoszenie amunicji bez­ pośrednio na pierwszą linię. W 2. batalionie spadochrono­ wym „grupa Sherpów” liczyła 36 ludzi. Ostateczne rozkazy ze sztabów brygad wydzielone do działań bataliony otrzy­ mały 13 czerwca około godz. 14.00. Zorganizowano wówczas końcowe bliskie rozpoznanie rejonu działań siłami etatowych plutonów rozpoznawczych (szczęśliwie się przy tym złożyło, że ich dowódcy powrócili do macierzystych jednostek po szkoleniu w SAS).

Do działań dywersyjnych na tyłach przeciwnika wy­ znaczono trzy plutony SAS (dwa ze szwadronu G i jeden ze szwadronu D) i sześcioosobową sekcję SBS. Pierwotny plan zakładał, że żołnierze przerzuceni zostaną śmigłowcami w rejon składu amunicji usytuowanego między Port Stanley a wschodnim krańcem grzbietu Wireless. Pogorszenie się pogody uniemożliwiło jednak użycie śmigłowców i ostate­ cznie środkiem transportu komandosów stały się cztery szybkie łodzie szturmowe piechoty morskiej Rigid Raider. W związku z tym zmieniono również cel działań: zamiast zniszczenia składu amunicji, komandosi upozorować mieli lądowanie desantu powietrzno-morskiego bezpośrednio w Port Stanley. Podejście do brzegu z kierunku północno-zachodniego śmigłowców transportowych pozorować miały pokładowe Lynxy, stawiając radiolokacyjne cele pozorne. Rajd na Port Stanley rozpoczął się w zatoce, nad którą leży stolica archipelagu, pod osłoną ogniową grup specjalnych rozmieszczonych na jej północnym brzegu. Równocześnie postawione zadania zaczęła wykonywać grupa demonst­ racyjna śmigłowców, a niszczyciel Antrim rozpoczął ostrzał obiektów brzegowych. Wdarcie się czterech łodzi do zatoki oraz kilkanaście celów powietrznych obserwowanych na ekranie stacji radiolokacyjnej odwróciło uwagę obrońców od rzeczywistego kierunku natarcia brytyjskiego. Garnizon Port Stanley przygotowywał się do odparcia desantu, obrońcy grzbietu Wirless stanęli wobec groźby walki na dwa fronty. W trakcie przenikania w głąb zatoki łodzie szturmowe zostały oświetlone przez reflektory argentyńs­ kiego okrętu szpitalnego Bahia Paraiso. W tej sytuacji, znajdując się pod gęstym ogniem, komandosi rozpoczęli odwrót, wykonawszy de facto postawione zadanie, jakim było odciągnięcie uwagi przeciwnika od działań 2. bpd. Wykorzystanie jednostki szpitalnej do oświetlenia łodzi grupy rajdowej było potem przytaczane przez Brytyjczyków jako przykład jaskrawego pogwałcenia praw i zwyczajów

wojny. Argentyńczycy ripostowali zarzutem, że komandosi ostrzelali jednostkę szpitalną, na co oficjalne czynniki brytyjskie stwierdziły (powołując się na przeprowadzoną po zakończeniu działań wizję lokalną), że Bahia Paraiso w istocie został trafiony, lecz przez prowadzących ogień z brzegu żołnierzy argentyńskich. Wykorzystując odwrócenie uwagi przeciwnika przez działania dywersyjno-demonstracyjne SAS, 2. bpd opuścił umocnione pozycje położone na północny zachód od Mount Longdon i ruszył ku obiektowi ataku. Miejsce zbiórki wyznaczono za stromą skarpą dającą ochronę przed spora­ dycznym ogniem artylerii argentyńskiej. Na rubieży wyj­ ściowej dowódcy kompanii otrzymali ostatnie dane z roz­ poznania, m.in. o argentyńskich polach minowych i wyty­ czonych przez nie przejściach. O godz. 21.15, zgodnie z planem, rozpoczęło się przygotowanie artyleryjskie, a o godz. 21.45 kompania D rozpoczęła działania zaczepne, kierując się ku niewielkiemu wzgórzu położonemu na północny wschód od pozycji batalionu. Jego zajęcie usuwało groźbę ostrzelania ze skrzydła pododdziałów nacierających na głównym kierunku. Osiągnąwszy obiekt ataku, dowódca kompanii zameldował, iż przeciwnik opuścił pozycje. Naprzód ruszyły wówczas kompanie A i B, pokonując słaby opór przeciwnika. Brytyjczycy wzięli 17 jeńców, a w okopach znaleziono kilka trupów. Czołowe kompanie okopały się wówczas (okopywanie się natychmiast po zajęciu terenu lub budowanie prowizorycznych ukryć z kostek torfu i kamieni było charakterystycznym elemen­ tem taktyki brytyjskiej piechoty na Falklandach). Pomogło to obu pododdziałom przetrwać silny ostrzał artyleryjski prowadzony przez następne dziewięć godzin. W zaistniałej sytuacji dowódca batalionu skorygował pierwotny plan działań i zmienił kierunek natarcia. Kompania D obeszła od zachodu grzbiet wzniesienia, zaś grupa wsparcia ognio­ wego i wozy bojowe przesunęły się na zachodnie skrzydło,

by ubezpieczać dalsze działania. Kompania D bez oporu opanowała zachodnią część grzbietu o długości około 300 m, następnie przegrupowała się, a obserwatorzy ar­ tyleryjscy przekazali bateriom haubic koordynaty celów rozmieszczonych na wschodniej części grzbietu. Dowódca batalionu otrzymał wówczas meldunek z roz­ poznania, że pozycje na wschodnim krańcu Wirless Ridge obsadza nie kompania, jak pierwotnie oceniano, lecz dwie kompanie argentyńskie. Nie wpłynęło to jednak na jego zamierzenia. Kompania D kontynuowała działania zaczepne. Argentyńczycy stawali jednak twardy opór, podrywając się do kontrataku. Załamał się on jednak w ogniu broni maszynowej. Atakująca kompania dostała się następnie pod ogień prowadzony ze wzgórz Tumbletown i William, które nie zostały jeszcze zdobyte przez 5. BP, ale miało to znikomy wpływ na przebieg działań. O świcie Argentyń­ czycy poderwali się do ostatniego kontrataku — w rejonie Moody Brook około z 40 żołnierzy prowadzonych przez kapitana zaatakowało spadochroniarzy. Brytyjczycy po­ wstrzymali przeciwnika celnym, choć rzadkim ogniem. Spadochroniarzom kończyła się bowiem amunicja i przy­ gotowywali się do odpierania kolejnych kontrataków gra­ natami ręcznymi i bagnetami. 2. bpd wykonał postawione zadanie, tracąc trzech zabitych i jedenastu rannych. Straty argentyńskie wyniosły siedemnastu jeńców, około stu zabitych i trzystu rannych. Gwardia szkocka rozpoczęła działania o godz. 21.00. Kompanie C i G posuwały się powoli naprzód, neutralizując obronę ogniem broni maszynowej, granatników i przeciw­ pancernych pocisków kierowanych. Niebagatelną rolę ode­ grały wozy bojowe 4. plutonu pancernego. W ciemnościach jeden z nich wjechał co prawda na minę, lecz załoga nie doznała poważniejszych obrażeń, a pozostałe wozy kon­ tynuowały wsparcie piechoty. Po północy warunki atmo­ sferyczne gwałtownie pogorszyły się, na skutek gwałtów-

nego opadu deszczu skały stały się śliskie, a ze stoków spływać zaczęły strumienie błota. Spowodowało to spadek tempa działań. Tak więc dopiero około godz. 2.30 gwardzi­ ści dotarli do głównej pozycji argentyńskiej, którą przeła­ mali atakiem na bagnety. Przeciwnik nadal jednak nie ustępował. Ostatni żołnierze argentyńscy wyparci zostali ze wzgórza dopiero około godz. 8.00. Gwardia straciła dzie­ więciu zabitych i 41 rannych. 1/7 batalion Ghurków wszedł do działań 14 czerwca o godz. 1.00. Na skutek intensywnych opadów deszczu Nepalczycy osiągnęli zaplanowaną rubież wyjściową nie o 2.00, lecz o 4.30. Atak na pozycje argentyńskie zakończył się pełnym sukcesem, Ghurkowie z zaskoczenia zajęli stanowiska ogniowe artylerii, a następnie rozdzielili się, atakując kompanią A Mount William, a kompanią B wzgó­ rze leżące na północ od grzbietu Tumbeltown. Wykonując postawione zadania, batalion stracił jednego zabitego. Wydaje się, że batalionowi pomogła w działaniach bojo­ wych ponura sława, jaką Ghurkowie cieszyli się wśród żołnierzy argentyńskich. Szeptane relacje pełne były opisów okrucieństw, jakich drobni Azjaci dopuszczać się mieli przy użyciu swych słynnych noży khukri. Opowieść o za­ jęciu pierwszej linii okopów, odcięciu głów zabitym, rannym i jeńcom oraz wrzuceniu ich do drugiego pasa transzei należała do najbardziej delikatnych. Grozę latynos­ kich macho budziła też inna nieco ewentualność, w której lubować się jakoby mieli nepalscy górale. Panika wywołana wizję nadciągających Ghurków była tak duża, że obrońcy Port Stanley rozpoczęli walkę z nieistniejącym przeciw­ nikiem w ciemnych ulicach miasteczka. Wraz z opanowaniem Mount Tumbletown, Moutn Wil­ liam oraz Wirless Ridge Brytyjczycy przełamali ostatnią rubież obrony zorganizowaną wokół Port Stanley. Argen­ tyńczykom pozostały dwie ewentualności: kapitulować, bądź bronić się w mieście. Nadmienić należy, że wcześniej,

13 czerwca, obie strony przystały na propozycję Czer­ wonego Krzyża, by w centrum Port Stanley zorganizować „Strefę Neutralną”, w której schronić się mieli cywilni mieszkańcy stolicy archipelagu. Podkreślić należy, że również Brytyjczycy nie byli zainteresowani kontynuowa­ niem walk. Żołnierze byli zmęczeni, zaczęło brakować amunicji, zwłaszcza artyleryjskiej (w nocy z 13 na 14 czerwca artyleria zużyła ponad 6000 sztuk pocisków kalibru 105 mm) i granatów moździerzowych. W pierwszorzutowych kompaniach żołnierzom zostało średnio po sześć sztuk amunicji na karabin. Walki w terenie zur­ banizowanym wiązały się z ryzykiem powstania dużych strat w ludziach, zarówno wśród żołnierzy walczących stron, jak i wśród ludności cywilnej. W tej sytuacji gen. Moore wysłał do argentyńskiego gubernatora gen. Mario Mendeza parlamentariusza z propozycją kapitulacji. Funk­ cję tę pełnił dowódca 22. pułku SAS ppłk Rose. Wynegoc­ jował on zawieszenie broni, a następnie rozpoczął roz­ mowy o warunkach kapitulacji. Początkowo Mendez dążył do wyłączenia z umowy sił argentyńskich stacjonujących na Falklandzie Zachodnim (praktycznie dotąd nienaruszo­ nych), lecz wobec zdecydowanego sprzeciwu Brytyj­ czyków wycofał się z tego warunku i wobec niejasnych instrukcji otrzymywanych z Buenos Aires zgodził się na bezwarunkową kapitulację. Do podpisania aktu kapitulacji doszło 15 czerwca przed północą. Ze strony brytyjskiej parafował go gen. Moore. Jeszcze przed oficjalnym podpisaniem dokumentu kapitułacyjnego, a po ogłoszeniu zawieszenia broni, 2. bpd i 45. bpm wkraczały do Port Stanley. Żołnierze obu pododdziałów twierdzili później, że wkroczyli do stolicy archipelagu jako pierwsi. Lotnictwo argentyńskie przeprowadziło ostatni atak na brytyjskie siły okrętowe 13 czerwca. Do dzisiaj pozostaje on jednym z najbardziej tajemniczych epizodów tej wojny. Wiąże się z tym, że już po rozpoczęciu działań argentyńskie

służby specjalne podjęły intensywne próby zakupu nowo­ czesnego uzbrojenia na międzynarodowym czarnym rynku. W ich wyniku pozyskano co najmniej jeden przeciwokrętowy pocisk kierowany izraelskiego typu Gabriel Mk 2. Do jego przenoszenia doraźnie adaptowano średni bombowiec typu Canberra. To właśnie maszyna tego typu zaatakowała fregatę Penelope ochraniającą transportowiec Nordic Ferry. Pocisk nie sięgnął jednak celu, gdyż zestrzelony został przez artylerię małokalibrową. Podobny los spotkał nosiciela — Canberra zestrzelona została przez niszczyciel typu 42 rakietą Sea Dart. Według części autorów Canberra przenosiła nie rakietę Gabriel, lecz argentyński pocisk przeciwokrętowy Martin Pescador (o zasięgu 5 km). Prace nad nim zakończono bezpośrednio przed wybuchem wojny — w 1981 r. za­ prezentowano go w czasie paryskiego salonu lotniczego jako wariant uzbrojenia śmigłowca A-109. Poszczególne oddziały argentyńskie rozbrajane były do 4 lipca. Brytyjczycy woleli złożyć odpowiedzialność za utrzymanie dyscypliny w zgrupowaniu na Falklandzie Zachodnim na argentyńskich oficerów, niż organizować dodatkowe obozy jenieckie. Jeńców sukcesywnie odsyłano na kontynent, dzięki czemu wojska brytyjskie pozbywały się poważnego problemu aprowizacyjnego i kwaterun­ kowego. Po zakończeniu działań Woodward skierował grupę okrętów złożoną z fregaty Yarmouth, okrętu patrolowego Endurance, zbiornikowca Olwen i holownika Solvagman w rejon wysp Sandwich Południowy. Zadaniem jednostek brytyjskich było zlikwidowanie placówki argentyńskiej znajdującej się w Southern Tule. Mieszany, wojskowo-cywilny personel argentyński nie stawiał oporu. Argentyńczycy skapitulowali, gdy brytyjskie siły ok­ rętowe zbliżały się do kresu swoich możliwości. Spośród wszystkich okrętów jedynie na trzech nie wystąpiły roz­ maite defekty eksploatacyjne, potencjał sił eskortowych

zredukowany został w ocenie Woodwarda do 45 proc. nominalnego, rejon TRALA chroniony był przez uszko­ dzony niszczyciel Glamorgan, zaś Południowa Georgia przez uszkodzony Antrim i okręt patrolu lodowego En­ durance, liczba jednostek zdolnych do udzielenia wsparcia ogniowego wojskom lądowym zmalała do dwóch. Ponadto na półkuli południowej zaczynała się zima. W dniu kapitu­ lacji temperatura spadła do 16°C poniżej zera. Możliwości długotrwałego utrzymania sił na morzu w warunkach oderwania od baz praktycznie nie było.

ROZDZIAŁ 11 LOGISTYKA BRYTYJSKA W CZASIE WOJNY FALKLANDZKIEJ

Kampanię falklandzką na równi z załogami okrętów i żoł­ nierzami pierwszoliniowych pododdziałów stoczyły tysiące marynarzy floty handlowej i specjalistów logistyki zabez­ pieczających każde ogniwo zaopatrzeniowego łańcucha sił ekspedycyjnych. Bez ich olbrzymiego wysiłku kampania prawdopodobnie wcale by się nie zaczęła. Z uwagi na oddalenie rejonu działań bojowych od macierzystych baz (ponad 13 000 km, średnio 21 dni żeglugi) bardzo istotną rolę w procesie zabezpieczenia logistycznego działań sił brytyjskich odegrały zarekwiro­ wane i wyczarterowane przez odpowiednie służby Royal Navy statki handlowe. Proces pozyskiwania tonażu cywil­ nego zainicjowany został wraz z otrzymaniem przez Brytyjczyków informacji o prawdopodobnym lądowaniu sił argentyńskich na Falklandach. Czas do rozpoczęcia działań zbrojnych wykorzystany został na uaktualnienie danych o położeniu jednostek znajdujących się w obrębie zainteresowania sił morskich, sprawdzenie obowiązujących procedur i przeprowadzenie innych przedsięwzięć przygo­ towawczych. Dzięki temu po wybuchu wojny możliwe

było natychmiastowe rozpoczęcie pozyskiwania cywilnych jednostek pływających dla potrzeb wojskowych. Całością przedsięwzięć z tym związanych kierowała grupa operacyjna sztabu marynarki dowodzona przez oficera w stopniu komandora. W ścisłym współdziałaniu z dowódcą marynarki określała ona potrzeby sił morskich odnośnie niezbędnych typów jednostek, które powinny zostać zarekwirowane lub wyczarterowane, określała za­ kres prac adaptacyjnych i stawiała zadania w tym zakresie organowi wykonawczemu — Komitetowi Wsparcia (Sup­ port Committee). Przewodniczący komitetu (również oficer w stopniu komandora) dokonywał podziału zleconych zadań między poszczególne piony komitetu. Szefowie pionów mieli pełne uprawnienia decyzyjne (w tym również finansowe) niezbędnye do zorganizowania i przeprowa­ dzenia czynności, za które byli odpowiedzialni. Umoż­ liwiło to skrócenie czasu podejmowania decyzji — np. decyzję o uruchomieniu środków finansowych na rozpo­ częcie prac adaptacyjnych na statku pasażerskim Canberra podjął 4 kwietna oficer operacyjny komitetu, informując jedynie swoich przełożonych o tym fakcie. Wartość robót wynosiła około 0,5 min GBP. Pozyskiwanie jednostek cywilnych określane jako STUFT (Ships Taken Up From Trade — statki zabrane z żeglugi handlowej) realizowano dzięki zastosowaniu konkurencyj­ nych stawek frachtowych przy pełnej współpracy armato­ rów. Ze służbami wojskowymi ściśle współpracował także Departament Handlu i towarzystwo klasyfikacyjne Lloyd Register. Umożliwiło to dostęp do dokumentacji technicznej statków i oszacowanie ich przydatności dla potrzeb mary­ narki przy uwzględnieniu wymogów bezpieczeństwa. Przed podjęciem ostatecznej decyzji o czarterze dokonywano obliczeń dotyczących możliwości dodatkowego obciążenia jednostek, zapasu stateczności w przypadku uszkodzenia itp. W kilku przypadkach w ich następstwie podjęto decyzję

0 wyposażeniu jednostek w dodatkowe grodzie, kilkanaście statków odrzucono, mimo że spełniały w zakresie bez­ pieczeństwa surowe wymagania Departamentu Handlu 1 Lloyd Register. Podczas tych obliczeń szeroko wy­ korzystywano komputer Wydziału Okrętów Royal Navy (Ship Department RN) będący w owym czasie praw­ dopodobnie największą i najlepiej oprogramowaną ele­ ktroniczną maszyną obliczeniową stosowaną w światowym okrętownictwie. W późniejszym okresie była ona wy­ korzystywana m.in. do rozmieszczania ładunków na po­ szczególnych statkach, a nawet do obliczania chara­ kterystyk statecznościowych jednostek uszkodzonych w trakcie działań wojennych. Projekty prac adaptacyjnych przygotowywane były przez zespoły inżynierów, którzy następnie kierowali ich realizacją w stoczniach. W wielu przypadkach członkowie tych zespołów przerzucani byli na jednostki znajdujące się jeszcze w morzu, na podejściach do portów brytyjskich, tak że roboty rozpoczynano natychmiast po wejściu jednostek do stoczni. Średni czas przygotowywania projektu wynosił 5 dni, zaś czas prac adaptacyjnych 4 dni. Dążono do maksymalnego przyśpieszenia adaptacji jednostek, na przy­ kład roboty na serwisowcu platform wiertniczych Stena Seaspread rozpoczęto w Portsmouth, gdy w komorze dekompresyjnej statku przebywali jeszcze nurkowie. Statek przerabiany był na jednostkę warsztatową. Łącznie w czasie trwania wojny falklandzkiej marynarka brytyjska zarekwirowała i wyczarterowała: 4 statki pasażer­ skie, 22 zbiornikowce materiałów pędnych, zbiornikowiec wody słodkiej, statek ro-ro, 7 promów, 7 kontenerowców, 4 drobnicowce (w tym chłodniowiec), 2 serwisowce plat­ form wiertniczych, 4 holowniki oceaniczne i jednostki ratownicze, 1 kablowiec, 5 trawlerów. W Gibraltarze statek pasażerski Uganda w ciągu 60 godzin dostosowano do pełnienia roli jednostki szpitalnej.

Roboty obejmowały m.in.: zabudowę lądowiska dla śmig­ łowca, sal operacyjnych, poszerzenie wewnętrznych ciągów komunikacyjnych, przerobienie kabin na sale dla 300 rannych, instalację dodatkowego oświetlenia pokładów i oznakowanie Ugandy zgodnie z wymogami konwencji genewskiej. W Portsmouth podobne prace przeprowadzono na jednostkach hydrograficznych: Hecla, Hecate, Hydra i Herald. Na Canberze, oprócz przystosowania statku do roli transportowca wojska, zainstalowano ponadto dodat­ kowe wyposażenie medyczne, dzięki czemu mogła ona pełnić w pewnym zakresie rolę jednostki sanitarno-ewakuacyjnej. Do zadań medycznych dostosowano m.in. nocny klub (przebudowany na pomieszczenie do mycia rannych), bary (urządzono w nich apteki i laboratoria medyczne) i chłodnię prowiantową (zaadaptowano ją na bank krwi). Skomplikowane prace adaptacyjne przeprowadzono w Portsmouth na promie Norland przebudowywanym na transportowiec wojska. Jednostkę dostosowano do przewozu 300 żołnierzy. Otrzymała ona lądowisko dla śmigłowca, urządzenia uzdatniające wodą morską, urządzenia łączności i nawigacji satelitarnej, dodatkowy sprzęt ratowniczy, urządzenia do przyjmowania paliwa i ładunków suchych na morzu, dodatkowy zbiornik paliwa, awaryjne generatory prądotwórcze i dodatkowy sprzęt do obrony przeciwawaryjnej. Roboty o podobnym zakresie przeprowadzono na statku pasażerskim Rangatira, z tym że jednostka ta (przewidziana do transportu 1000 żołnierzy) otrzymała również dwie dodatkowe grodzie wodoszczelne. Zakres prac prowadzonych na Queen Elizabeth II był znacznie mniejszy, ograniczył się do zdemontowania części wystroju wewnętrznego i zainstalowania dodatkowych środków łączności. Prace adaptacyjne na większych statkach handlowych wykonywane były w Devonport. Tam przebudowywano m.in. kontenerowce na pomocnicze jednostki wsparcia

lotniczego. Jako pierwszy przebudowie poddany został kontenerowiec Atlantic Conveyor. W ciągu 9 dni od przejęcia przez marynarkę (23 kwietnia 1984 r.) dostoso­ wano go do transportu 12 samolotów pionowego startu i 11 śmigłowców. Brygady stoczniowe wzmocniły konstrukcję kadłuba i usunęły z pokładu zaczepy do mocowania kontenerów. Przed nadbudówką zbudowano ze standar­ dowych kontenerów pozbawiony dachu hangar, śródokręcie (pełniące rolę pokładu startowego) pokryto niepalnym tworzywem. Na rufie zabudowano dodatkowe lądowisko dla śmigłowców, w następstwie czego całkowita długość jednostki wzrosła o 5 m. W celu zaokrętowania dodat­ kowego personelu latającego i technicznego na pokładzie posadowiono 12 kontenerowych modułów mieszkalnych. Statek otrzymał ponadto dodatkowe zbiorniki na paliwo lotnicze, instalację do pobierania paliwa na morzu, dwie 40-mm armaty Boforsa oraz wojskowe urządzenia nawiga­ cyjne i łączności. Pracom adaptacyjnym o podobnym zakresie poddano też kontenerowiec Atlantic Causeway. Zabudowany na nim hangar otrzymał jednak dach. Umoż­ liwiło to zaciemnienie jednostki i prowadzenie prac na­ prawczych i obsługowych przy sprzęcie latającym w strefie działań bojowych również w nocy. Pod koniec konfliktu adaptacji poddano jeszcze dwa kontenerowce —Astronomer (zbudowany w 1978 r. w stoczni im. Lenina w Gdańsku) i Contender Bezant. O wyborze drugiego z wymienionych statków zadecydowało to, że miał on nadbudówkę z most­ kiem umieszczone na dziobie, co ułatwiało przeprowadzenie konwersji. Po zakończeniu przebudowy Contender Bezant przyjął na pokład dziewięć śmigłowców i cztery samoloty oraz 6000 ton ładunku. Prace adaptacyjne trwały na obu statkach po 6 dni. W trakcie robót na czterech wymienio­ nych kontenerowcach zużyto łącznie 600 ton stali, położono 130 000 m spawów. Stocznia pracowała na trzy zmiany przez 7 dni w tygodniu. O roli pomocniczych jednostek

wsparcia lotniczego w konflikcie falklandzkim świadczą następujące dane: z pokładu Contender Bezant wykonano 4000 startów i lądowań, na Astronomerze wykonano od 26 czerwca remonty 14 śmigłowców typu Wessex. Prace adaptacyjne o dużym zakresie przeprowadzono też na dwóch serwisowcach platform wiertniczych przebudo­ wanych na jednostki warsztatowe. Stena Seaspread i Stena Inspector (wyczarterowany w amerykańskim porcie Savan­ nah, przebudowany w stoczni w Charleston) otrzymały specjalistyczne wyposażenie remontowe, takie jak: ob­ rabiarki, aparaty spawalnicze oraz generatory prądotwórcze umożliwiające zasilanie innych jednostek. W skład załogi warsztatowców wchodziło 112-120 techników marynarki wojennej i kontraktowych specjalistów cywilnych, dla których zabudowano kontenerowe moduły mieszkalne. Ponieważ obie jednostki wyposażone były w system dyna­ micznego utrzymywania pozycji, były również wykorzys­ tywane jako pływające nabrzeża przeładunkowe. Stena Inspector uczestniczył w trakcie wojny i po jej zakończeniu w remontach 16 jednostek i w podniesieniu argentyńskiego okrętu podwodnego Santa Fe, Stena Seaspread prowadził prace remontowe na 35 jednostkach. Konieczność adapto­ wania obu serwisowców na jednostki warsztatowe wynikała z tego, że największy brytyjski okręt tej klasy Triumph (przebudowany lotniskowiec typu Colossus) został wycofa­ ny ze służby po 10 latach przebywania na stałej konserwacji w Chatham i w grudniu 1981 r. odholowano go do hiszpańskiej stoczni złomowej. Przejęcie przez marynarkę pięciu trawlerów rufowych odbyło się, podobnie jak większości innych jednostek, zgodnie z planami przygotowanymi w czasie pokoju — Royal Navy gotowa była do przejęcia nawet 50 statków rybackich w przypadku zaistnienia takiej potrzeby. Northella, Farnella, Junella, Cordelia, Piet — po niespełna dwóch tygodniach robót adaptacyjnych zorganizowano je

w 11. Dywizjon Trałowców i w połowie kwietnia skiero­ wano na Falklandy. W odróżnieniu od innych zmobilizo­ wanych jednostek, na których pozostawiono dotychczasowe załogi, dodając jedynie kilkuosobowe grupy specjalistów marynarki, załogi trawlerów składały się w całości z mary­ narzy z okrętów obrony przeciwminowej i jednostek obrony rybołówstwa (zaadaptowanych do zadań patrolowych tra­ łowców typu Ton). Spośród pozostałych wyczarterowanych i zarekwirowa­ nych jednostek poważniejsze prace adaptacyjne przeprowa­ dzono jedynie na trzech zbiornikowcach, które wyposażono w urządzenia do przekazywania paliwa na morzu. Statki te wykorzystywane były w rejonie działań bojowych. Pozostałe zbiornikowce odbywały wahadłowe rejsy między Met­ ropolią a Wyspą Wniebowstąpienia, gdzie ich ładunek przejmowały specjalistyczne zbiornikowce RFA zaopat­ rujące na morzu okręty i inne jednostki pomocnicze. Podkreślić należy, że dzięki zamówieniom wojskowym pogrążone w głębokiej recesji stocznie brytyjskie otrzymały zastrzyk gotówki i utrzymały zatrudnienie. Przyczyniło się to do znacznego spadku napięć społecznych. Równolegle z pozyskiwaniem jednostek cywilnych służby logistyczne Royal Navy rozpoczęły ponowne wcielanie do służby jednostek odstawionych do rezerwy, zorganizowano przyśpieszenie prac remontowych i wykańczanie jednostek znajdujących się w budowie. W ciągu sześciu dni reak­ tywowano znajdujący się w rezerwie okręt desantowy dok Intrepid, lotniskowiec Hermes (przechodzący rozszerzony remont bieżący połączony z zakrojonymi na szeroką skalę pracami dokowymi) opuścił stocznię w ciągu 72 godzin, wykańczany w stoczni Tyne lotniskowiec Illustrious prze­ kazany został marynarce w dwa i pół miesiąca przed zakładanym terminem. Prócz Intrepida prace ukierun­ kowane na przywrócenie do służby rozpoczęto m.in. na trzech odstawionych do rezerwy fregatach typu Tribal.

Trwały one jednak zbyt długo, by okręty mogły wziąć udział w działaniach. Tartar wrócił do kampanii 17 lipca, Gurkha 24 lipca, zaś Zulu 7 sierpnia. By zabezpieczyć części zamienne dla reaktywowanych okrętów, procesowi kanibalizmu technicznego poddano przebywający w rezer­ wie Eskimo. W działaniach nie uczestniczyły też: reak­ tywowany w okresie wojny lotniskowiec śmigłowcowy (według nomenklatury brytyjskiej Commando Carrier) Bulwark, fregaty Londonhery, Falmouth i Rothesay, trzy okrętry patrolowe (Beachampton, Wasperton, Yarnton — przebudowane z trałowców typu Toń), dwa trałowce (Crafton i Norton) oraz dwa kutry patrolowe (Waterwitch, Woodlarch — przebudowane z drewnianych trałowców redowych typu HAM). Większość z wymienionych jedno­ stek ponownie skierowano do rezerwy w latach 1983-1984. W przyśpieszonym trybie przygotowywano też do ponow­ nego wprowadzenia do służby oraz modernizowano samo­ loty i śmigłowce. Ze stałej konserwacji wycofano i przy­ wrócono do służby ponad 90 śmigłowców i samolotów. Do użycia w warunkach bojowych przygotowano śmigłowce typu Lynx uzbrojone w lekkie przeciwokrętowe kierowane pociski rakietowe Sea Skua, mimo że rakiety nie przeszły jeszcze pełnego zakresu prób i testów. Samoloty Sea Harrier dostosowano w ciągu 12 dni do przenoszenia nowych pocisków powietrze-powietrze typu Sidewinder AIM-9L. W ciągu kilku dni zaprojektowano, wykonano i sprawdzono podwieszaną lotniczą radiostację retranslacyjną przeznaczoną dla śmigłowców Wessex. Cztery kompletne urządzenia wraz z dokumentacją eksploatacyjną i sprzętem diagnostycznym dostarczono w ciągu 17 dni. Cztery skierowane na południowy Atlantyk śmigłowce Chinook otrzymały urządzenia sygnalizujące opromieniowanie przez stację radiolokacyjną. Większość śmigłowców wyposażona została w umieszczone we włazach mocowania przegubowe dla karabinów maszynowych, a kilkanaście

w dodatkowe wyrzutnie niekierowanych pocisków ra­ kietowych. Istotnym elementem przeprowadzonej po wybuchu wojny modernizacji samolotów było ich dostosowanie do tan­ kowania w locie. Na przykład doposażanie Nimrodów w takie urządzenia rozpoczęło się 18 kwietnia. Prace przy pierwszej maszynie ukończono po sześciu dniach. Próby w locie wykazały jednak pewną niestabilność doposażonego samolotu, w związku z czym ponownie powrócił on do warsztatów. Kolejne próby w locie przeprowadzono 28-30 kwietnia, ich uwieńczeniem było zatankowanie eksperymen­ talnego Nimroda przez samolot Victor. Samolot wrócił do służby 2 maja, lecz do działań bojowych wszedł dopiero w połowie miesiąca. Ogółem podobne prace przeprowa­ dzono na 13 samolotach typu Nimrod. Instalacje do pobierania paliwa w powietrzu otrzymało ponadto sześć bombowców Vulcan i siedem samolotów transportowych C-130 Hercules. 4 dalsze Herculesy zaadaptowano na samoloty tankowania powietrznego (zakończony sondą wąż paliwowy mocowany był do podłogi i wyprowadzany na zewnątrz przez tylne drzwi ładunkowe). Do roli powietrz­ nych tankowców przystosowano też sześć Vulcanöw. Jednym z najważniejszych przedsięwzięć logistycznych realizowanych w czasie wojny falklandzkiej było zaopa­ trywanie sił operujących w rejonie działań bojowych w paliwo (materiały pędne i smary). Jak już wspomniano, bazą etapową była Wyspa Wniebowstąpienia, dokąd pa­ liwo transportowane było przez zbiornikowce cywilne wy czarterowane przez marynarkę. Prócz zadań transpor­ towych pełniły one również, stojąc na kotwicy u brzegów Ascenscion, funkcje magazynowe, gdyż na wyspie nie było zbiorników o odpowiedniej pojemności. Średnio na pokładach zbiornikowców znajdowało się cały czas około 420 000 m3 rozmaitych materiałów pędnych. Na kotwicowisku odbywał się przeładunek na specjalistyczne

zbiornikowce RFA. Jednostki te zaopatrywały na morzu okręty i towarzyszące im transportowce. Łącznie prze­ prowadzono ponad 1500 tankowań na morzu. Ładunki suche również dostarczane były na okręty przez specjalis­ tyczne jednostki RFA, w toku wojny takich operacji przeprowadzono ponad 500. Do zaopatrywania okrętów wykorzystywano ponadto pięć wymienionych wcześniej pomocniczych trałowców (11. Dywizjon Trałowców), któ­ re przewoziły ładunki między zaopatrzeniowcami manew­ rującymi poza promieniem taktycznym lotnictwa a okrę­ tami operującymi w rejonie działań bojowych oraz okręty patrolowe Leeds Castle i Dumbarton Castle odbywające m.in. wahadłowe rejsy między Wyspą Wniebowstąpienia a zespołem operacyjnym. Istotną rolę w realizacji zabezpieczenia logistycznego odegrało lotnictwo transportowe. W pierwszej fazie kon­ fliktu wykorzystano je to przerzutu środków materiałowo-technicznych (w tym części zamiennych) i sprzętu na­ prawczego na Wyspę Wniebowstąpienia. Tam pobierane były one przez okręty zmierzające do rejonu działań bojowych. W czasie trwania konfliktu samoloty transpor­ towe C-130 Hercules i VC-10 wykonały ponad 850 lotów na Wyspę Wniebowstąpienia, przewożąc około 7000 ton rozmaitych ładunków. Po wyposażeniu części Herculesów w instalacje do pobierania paliwa w locie, przy ich użyciu dostarczano ładunki o mniejszej masie i kubaturze bezpośrednio siłom okrętowym operującym na południowym Atlantyku. Średnio od pierwszej dekady maja samoloty transportowe wykony­ wały 2 loty dziennie z Wyspy Wniebowstąpienia w rejon Falklandów, przewożąc najbardziej potrzebne części za­ mienne, wyposażenie i pocztę. Ładunek, zapakowany w wodoodporne pojemniki, był zrzucany na spadochronach do wody, skąd podejmowały go śmigłowce transportowe. Podczas jednej misji zaopatrzeniowej Hercules znajdował

się w powietrzu około 20 godzin. W charakterze tankowców powietrznych zabezpieczających loty samolotów transpor­ towych wykorzystywano zarówno samoloty typu Vulcan, jak i KC-130 Hercules. Po 11 maja, kiedy do służby wszedł pierwszy bazowy samolot patrolowy Nimrod wyposażony w instalację do pobierania paliwa w locie, również samoloty tego typu wykorzystywane były do dostarczania niewielkich ładunków okrętom operującym w rejonie Falklandów. Ważnym przedsięwzięciem z zakresu zabezpieczenia logistycznego było przeprowadzanie remontów okrętów, które odniosły uszkodzenia eksploatacyjne lub bojowe. W trakcie przejście zespołu okrętów nawodnych do rejonu działań bojowych przeprowadzono na przykład bardzo poważną naprawę na lotniskowcu Invincible. Na początku kwietnia na okręcie stwierdzono uszkodzenie prawoburtowej przekładni głównej, której zasadniczym elementem było sprzęgło o masie 2,5 tony. Na okręt przerzucono wówczas śmigłowcem Chinook sprzęgło wraz ze specjalistami re­ prezentującymi producenta. 7 kwietnia odstawiono wał napędowy prawej burty i przystąpiono, siłami załogi i specjalistów cywilnych, do naprawy. Trwała ona do 16 kwietnia. W trakcie wojny na Invincible przeprowadzono też wymianę jednej z turbin gazowych napędu głównego. Ponieważ jeszcze w fazie planowania działań zakładano zaistnienie takiej konieczności (urządzenie zbliżało się do końca resursu międzyremontowego) zapasowa turbina zo­ stała dostarczona na pokład jeszcze przed wyjściem okrętu na południowy Atlantyk wraz z całym niezbędnym wypo­ sażeniem i sprzętem. Podkreślić należy, że możliwość wykonywania tak poważnych napraw na morzu przewi­ dziana została już podczas projektowania okrętu i wymo­ gowi temu podporządkowano strukturę wewnętrzną kadłuba. Sprzęt remontowy znajdujący się na Invincible wykorzys­ tany został później podczas doraźnej naprawy niszczyciela Glasgow uszkodzonego przez argentyńskie bomby. Przy

ich użyciu zabezpieczono nadwyrężoną konstrukcję ka­ dłuba, naprawiono część rurociągów okrętowych i torów kablowych. Z braku innych materiałów kanały ssawne powietrza turbiny gazowej połatano sklejką. Prócz In­ vincibla sprzęt remontowy znajdował się również na okrętach desantowych dokach Intrepid i Fearless. Po­ służono się nim m.in. podczas naprawy uszkodzonej przez lotnictwo przeciwnika fregaty Argonaut. Największą rolę w prowadzeniu doraźnych remontów uszkodzonych jednostek odegrał jednak, wspomniany już, warsztatowiec Stena Seaspread adaptowany z serwisowca platform wiertniczych. Brygady remontowe z tej jednostki prze­ prowadziły m.in. naprawy poważnie uszkodzonego ni­ szczyciela Glamorgan i fregaty Plymouth. Roboty prze­ prowadzone na niszczycielu obejmowały m.in. załatanie otworu w pokładzie, naprawę turbiny parowej, wyso­ koprężnych generatorów prądotwórczych, kotłów pomo­ cniczych, urządzeń hydraulicznych na pokładzie, chłodni i kuchni. Do działania przywrócono ponadto prawoburtową wyrzutnię rakiet Sea Cat. Znaczenie Stena Seaspread było tym większe, że na Wyspie Wniebowstąpienia nie było portu, zaś ze względów politycznych Brytyjczycy nie byli zainteresowani wykorzystaniem zaplecza portowo-stoczniowego w Republice Południowej Afryki. Wię­ kszość prac remontowych przeprowadzano więc na morzu, w rejonie położonym na wschód od Falklandów, poza zasięgiem lotnictwa przeciwnika, oznaczonym jako obszar holowań, napraw i logistyki (Tug, Repair and Logistic Area — TR AL A). Prócz prac remontowych prowadzono tam większość przedsięwzięć zaopatrzeniowych, takich jak: przekazywanie paliwa, ładunków suchych itp. Miejscem zbiórki jednostek uszkodzonych, które zamie­ rzano remontować dopiero po zakończeniu działań zbroj­ nych, był Grytviken na Południowej Georgii, a następnie Port Stanley. W Port Stanley na przykład poddano doraź­

nemu remontowi ciężko uszkodzony okręt desantowy Sir Tristram. Prace ukierunkowane były na zapewnienie jedno­ stce pływalności. Dopiero po zakończeniu wojny została ona przetransportowana do Wielkiej Brytanii na pokładzie półzanurzalnego statku do przewozu ładunków wielko­ gabarytowych (ciężarowca) Dan Lofter. Po dokładnej ocenie uszkodzeń przeprowadzonej przez specjalistów ze stoczni Yarrow podjęto wówczas decyzję o przeprowadzeniu re­ montu okrętu. Była to praktycznie całkowita rekonstrukcja jednostki. Została ona przedłużona o 9 m, otrzymała zupełnie nową nadbudówkę, wzmocnione lądowisko dla śmigłowców i rufową rampę ładunkową. Przy pracach remontowych trwających 310 dni znalazło zatrudnienie 250 robotników. Okręt ponownie wcielono do służby 9 października 1985 r. Konflikt falklandzki był prawdopodobnie pierwszą wojną morską, w trakcie której tak istotną rolę odegrała popraw­ ność funkcjonowania różnorodnych systemów komputero­ wych. Brytyjczycy liczyli się z możliwością wystąpienia problemów ze sprzętem komputerowym, jak i oprogramo­ waniem. Z tego względu w skład ekip remontowych włączono informatyków i programistów (głównie personel cywilny z firmy Marconi). Dzięki ich obecności jeszcze w trakcie działań zmodyfikowano na przykład oprog­ ramowanie systemu przeciwlotniczego Sea Wolf. Na przy­ kład w początkowej fazie działań kierowana komputerowo wyrzutnia po każdorazowym wystrzeleniu pocisku wracała do położenia początkowego (centralnego) i w przypadku atakowania kolejnego celu zachodziła konieczność przyjęcia (przez system kierowania ogniem zestawu) jego wskazania od stacji radiolokacyjnej dozoru powietrznego. Owa skom­ plikowana procedura ograniczająca szybkostrzelność została skorygowana w sposób umożliwiający płynne przenoszenie ognia na różne cele. Zmienione zostało oprogramowanie optycznego systemu śledzenia celu. Pierwotnie obraz celu

zasłaniany był przez znacznie silniejszy i jaśniejszy obraz lecącej w jego kierunku rakiety. Trajektorię lotu pocisku zmieniono więc w ten sposób, aby nie przeszkadzał on operatorowi. O wysokim poziomie zabezpieczenia technicznego realizo­ wanego na rzecz sił okrętowych i lotnictwa świadczy to, że żaden okręt nie został wycofany z działań z powodu uszkodzeń niebojowych. Śmigłowce utrzymywano w gotowo­ ści operacyjnej, mimo że w ciągu 3 miesięcy wykonały one średnio 270 godzin lotu, czyli roczny nalot realizowany w warunkach pokojowych. Przykładowo nalot śmigłowców Sea King HAS 5 wyniósł 6500 godzin, tylko w maju nalot 826. dywizjonu z Invincible osiągnął niebotyczny wymiar 1650 godzin. Maszyny Wasp HAS 1 wylatały w czasie wojny około 1000 godzin. Obsługę techniczną samolotów i śmigło­ wców realizował wspólnie personel Royal Navy i RAF. Grupa techniczna na Invincible liczyła przykładowo 110 specjalistów marynarki i 20 ze składu sił powietrznych. Żołnierze technicy pracowali średnio 85 godzin tygodniowo (ponad 12 godzin na dobę). Średni współczynnik operacyjne­ go wykorzystania sprzętu latającego (procent statków powiet­ rznych zdolnych do wykonywania zadań) wynosił 80 proc. Podczas realizacji remontów bieżących w wielu przypad­ kach posługiwano się improwizowanym sprzętem i wypo­ sażeniem. W opublikowanych relacjach można znaleźć informację, że do naprawy stacji radiolokacyjnych dwu­ krotnie wykorzystano elementy domowego tostera, silnik elektryczny z uszkodzonym komutatorem wykorzystano podczas remontu stacji zakłóceń aktywnych, z braku elektrod do spawania stali nierdzewnej posłużono się z powodzeniem zwyczajnymi nożami kuchennymi. Swoisty rekord długotrwałości przebywania na morzu pobił Invin­ cible, który przez 155 dni nie zachodził do portu. Zabezpieczenie medyczne działań realizowane było w czasie wojny falklandzkiej w oparciu o statek szpitalny /

Uganda, transportowiec Canberra (dostosowany do peł­ nienia roli jednostki sanitarno-ewakuacyjnej) i trzy zaadap­ towane na jednostki sanitamo-ewakuacyjne okręty hydro­ graficzne: Hecla, Hydra i Herald. Wszystkie te jednostki obsadzone zostały personelem etatowej służby zdrowia brytyjskich sił zbrojnych, przykładowo: tylko Szpital Ma­ rynarki Wojennej w Plymouth skierował na statek szpitalny i jednostki sanitamo-ewakuacyjne 12 lekarzy, stomatologa, 13 pielęgniarek i 41 sanitariuszy. W trakcie przejścia morzem personel medyczny organizował treningi w zakresie przyjmowania rannych z okrętów oraz ich transportu przy użyciu śmigłowców, a także prowadził szkolenie medyczne załóg i żołnierzy wojsk lądowych. Szkolenia połączone były z dobrowolnym oddawaniem krwi. Bank krwi zor­ ganizowany był na Ugandzie. W okresie poprzedzającym rozpoczęcie działań desan­ towych rannych i kontuzjowanych z zatopionych i uszko­ dzonych okrętów dostarczano śmigłowcami bezpośrednio na Ugandę. Podczas lądowania w zatoce San Carlos selekcja rannych odbywała się początkowo na Canberze. Lżej rannym udzielano pomocy na miejscu, ciężko rannych przewożono na statek szpitalny. Pozwoliło to na wyelimi­ nowanie nieuzasadnionych przyczynami medycznymi lotów śmigłowców sanitarnych. Kiedy dowództwo brytyjskie podjęło decyzję o wyprowadzeniu Canberry z zatoki, punkt medyczny (z personelem liczącym 24 osoby) odpowiedzial­ ny na udzielanie pierwszej pomocy i selekcję rannych zorganizowano na lądzie. Następnie w Zatoce Ajax, w bu­ dynkach opuszczonej chłodni, siłami batalionu logistycz­ nego 3. BPM zorganizowano szpital połowy. Dużą rolę przywiązywano do szybkiej ewakuacji ciężko rannych do szpitali lądowych. Jednostki sanitarno-ewakuacyjne adaptowane z okrętów hydrograficznych transpor­ towały więc rannych do Montevideo, skąd samolotami VC-10 przewożono ich do Belize, gdzie brytyjskie siły

zbrojne dysponowały nowoczesnym szpitalem. Podkreślić należy, że służby medyczne obu stron konfliktu współ­ pracowały ze sobą. Jeszcze w czasie wojny miały miejsce przypadki repatriowania rannych jeńców argentyńskich na argentyńskie jednostki szpitalne oraz zaopatrywania w sprzęt i materiały medyczne statków szpitalnych przeciw­ nika przez Brytyjczyków. Mało znanym aspektem wojny falklandzkiej jest zaopat­ rywanie sił brytyjskich w żywność. Tymczasem dzienne potrzeby załóg okrętów i żołnierzy wojsk lądowych (po dotarciu do rejonu działań bojowych 5. BPD) wynosiły około 60 ton. Półprodukty do przygotowywania racji żywnościowych dostarczane były przez około 30 brytyjskich firm. Gotowe racje (zestawy dla jednego, trzech i dziesięciu ludzi) gromadzone były w magazynach Royal Navy pod Southampton. Tam przygotowywano je do wysyłki i na­ stępnie drogą lotniczą transportowano na Wyspę Wniebo­ wstąpienia, skąd żywność zabierana była przez transpor­ towce. Podczas ekwipowania wojsk lądowych wydzielonych do udziału w operacji „Corporate” służby logistyczne brytyjskich sił zbrojnych zmuszone były doposażyć stany osobowe (praktycznie wszystkich pododdziałów, poza Royal Marines) w ciepłą odzież, obuwie i bieliznę oraz inne niezbędne w klimacie falklandzkim artykuły. W przypadku braku odpowiednich artykułów w magazynach wojskowych lub wyczerpania zapasów dokonywano zakupów na wolnym rynku, z pominięciem normalnej, obowiązującej w takim przypadku, procedury przetargowej. Łącznie zamówienia różnych służb Ministerstwa Obrony realizowało około 50 firm branży kaletniczej, dziewiarskiej i odzieżowej. Szybkie realizowanie zamówień w tym zakresie stało się szczególnie ważne po zatopieniu kontenerowca Atlantic Conveyori wraz z którym utracono znaczną część zapasów kwatermil* trzowskich, w tym kilka tysięcy namiotów zimowych.

ROZDZIAŁ 12 ARGENTYŃSKA OPERACJA SPECJALNA W EUROPIE

Kiedy 17 maja Hermes wyruszył na spotkanie zespołu desantowego, na południu Hiszpanii Guardia Civil aresz­ towała członków argentyńskiej grupy specjalnej, którzy przygotowywali się do zaatakowania brytyjskich sił, głównie jednostek logistycznych, zachodzących do Gibraltaru. Głów­ ną rolę w operacji specjalnej mieli odegrać przy tym nie żołnierze sił zbrojnych Argentyny, lecz osoby prywatne, a ściśle skruszeni Monteneros (byli członkowie lewackiej partyzantki, którzy przeszli na stronę władz). Na czele grupy stał Maximo Nicoletti (syn żyjącego w Argentynie weterana włoskich morskich sił specjalnych z czasów II wojny światowej). Na początku lat sie­ demdziesiątych Nicoletti, już wówczas wysokiej klasy płetwonurek, przyłączył się do peronistowskiego ugru­ powania Monteneros. Kiedy jednak Peron powrócił z emi­ gracji i objął władzę, we wrześniu 1973 r. okazało się, że jego cele rozmijają się w znacznym stopniu z dążeniami radykałów z jego własnego obozu. Tendencja ta nasiliła się po śmierci prezydenta w lipcu 1974 r. i objęciu funkcji głowy państwa przez wdowę po nim, Isabelitę. Monteneros wystąpili wówczas przeciw państwu,

rozpoczynając partyzantkę miejską. Postępujący rozpad struktur władzy stał się jedną z przyczyn wojskowego zamachu stanu. Armia, która wyszła na ulice w marcu 1976 r„ wypowiedziała Monteneros brutalną wojnę. Na terror odpowiedziano kontrterrorem, lecz ostatecznie ugru­ powanie zlikwidowano do końca 1977 r. W tych burzliwych latach Maximo Nicoletti stał się jednym z najbardziej aktywnych członków ruchu Mon­ teneros. Cieszył się niewątpliwie zaufaniem kierownictwa organizacji, gdyż w 1973 r. został wysłany na kurs działań dywersyjnych na Kubę. Tam prawdopodobnie doskonalił również swoje umiejętności płetwonurka, poznając tajniki ich bojowego wykorzystania. W późniejszych latach był podejrzany o udział w akcji, w trakcie której za pomocą ładunku wybuchowego uszkodzono budowany w stoczni Rio Santiago niszczyciel Santis ima Trynidad (okręt budo­ wano na licencji brytyjskiej). Akcja ta miała miejsce 22 sierpnia 1975 r. Nicoletti zaprzeczał co prawda jakim­ kolwiek związkom z uszkodzeniem niszczyciela, lecz wątpliwości pozostały. Podobnie rzecz się miała z zama­ chem na Alberto Villara, szefa policji w mieście Tigre. W listopadzie 1974 r. zginął on na swojej łodzi rozerwanej silnym ładunkiem wybuchowym. W związku z tą akcją również wymieniano nazwisko Nicolettiego, choć niczego mu nie udowodniono, a on sam zdecydowanie zanegował swoje zaangażowanie w tę sprawę. Po wojskowym zamachu stanu, do którego doszło w mar­ cu 1976 r., Nicoletti został aresztowany. Przetrzymywano go w owianej ponurą sławą Szkole Mechanicznej Marynarki Wojennej (Escuela de Macanica), gdzie swoją siedzibę urządził wywiad sił morskich. Z relacji innych więźniów wynika, że Szkoła Mechaniczna była katownią, gdzie w celu wymuszenia zeznać stosowano wyjątkowo brutalne i okrutne tortury. O części z przewiezionych tam osób nigdy więcej nie usłyszano, zaginął po nich wszelki ślad.

Dopiero niedawno ujawniono, że osadzeni uznani za zbędnych wyrzuceni byli na przykład do oceanu ze śmig­ łowca lecącego na wysokości 1000 m. Nie wiadomo, w jaki sposób traktowany był Nicoletti, czy zastraszono go, czy też kupiono, ale po zwolnieniu w 1978 r. był on już lojalnym współpracownikiem wywiadu argentyńskiej marynarki wojennej. Ze szczątkowych infor­ macji można się domyślić, że uczestniczył, między innymi, w przygotowywaniu planów akcji specjalnej przeciwko okrętom chilijskim podczas kryzysu w związku ze sprawą przynależności państwowej trzech wysp położonych na kanale Beagle. Wiosną roku 1982 Nicoletti przebywał w Stanach Zjed­ noczonych, ale po podjęciu przez wojskowych decyzji o zbrojnym opanowaniu Wysp Falklandzkich, wezwany został do Buenos Aires. Argentyński wywiad morski planował wówczas operację specjalną przeciwko brytyjskim siłom morskim, w której były więzień miał do odegrania kluczową rolę. Wraz z dwoma innymi skruszonymi Mon­ teneros (będącymi również wyszkolonymi płetwonurkami) miał się udać do Hiszpanii, by z terytorium tego państwa zaatakować siły brytyjskie stacjonujące w Gibraltarze. Znana jest tożsamość jednego tylko z towarzyszy Nicolettiego. Były Monteneros, znany pod pseudonimem Pelado Diego, nazywał się w rzeczywistości Nelson Armando Latorre. W przypadku trzeciego członka grupy specjalnej znany jest tylko pseudonim, jakim posługiwał się podczas akcji przeciwko Gibraltarowi — El Marciano. Podkreślić należy, że z punktu widzenia wywiadu mors­ kiego Argentyny posłużenie się byłymi Monteneros było rozwiązaniem znacznie lepszym, niż skierowanie do działań personelu sił specjalnych. Przede wszystkim grupa Nicolettiego miała działać na terytorium państwa trzeciego. W przypadku zatrzymania żołnierzy przez Hiszpanów groziło to bardzo poważnymi reperkusjami dyplomatycznymi.

Aresztowanie osób prywatnych, a takim statusem dys­ ponowali eks-Monteneros, było wydarzeniem, które w znacz­ nie mniejszym stopniu mogło skomplikować relacje między Madrytem a Buenos Aires. Podkreślić należy, iż Argentyń­ czycy od początku zakładali zanegowanie jakichkolwiek związków z grupą Nicolettiego w przypadku przedwczesnego ujawnienia całej operacji. Dla mediów opracowano nawet wersję o samorzutnym przedsięwzięciu argentyńskich pat­ riotów. Akcję oznaczono kryptonimem „Algeciras”. To, co z punktu widzenia państwa było pozytywem, w znaczącym jednak stopniu komplikowało sytuację bez­ pośrednich wykonawców planowanej akcji specjalnej. Zgod­ nie z prawem międzynarodowym, w przypadku aresz­ towania, strona, która dokonała zatrzymania, mogłaby ich bowiem potraktować jak pospolitych bandytów, czy też terrorystów. Oceniając zresztą cały zamiar w tym aspekcie, trzeba jednoznacznie stwierdzić, że działanie argentyńskie miało wszelkie znamiona tzw. zwanego sponsorowania terroryzmu, lub wręcz terroryzmu państwowego. Nicoletti i jego dwóch towarzyszy (grupa „Albatros”) przybyli do Hiszpanii 8 kwietnia jako turyści spragnieni wrażeń związanych z nurkowaniem. W ich bagażu znaj­ dowały się kombinezony, aparaty oddechowe produkcji włoskiej i reszta niezbędnego osprzętu. Z ramienia wywiadu morskiego ich działania nadzorował oficer znany jako porucznik Hector (jego nazwiska nie ujawniono) dys­ ponujący paszportem dyplomatycznym. Jego zadaniem było dostarczenie płetwonurkom min wyposażonych w zaczepy magnetyczne, za pomocą których zamierzano uszkodzić, bądź zatopić brytyjskie okręty. Dotarły one do ambasady Argentyny w Madrycie jako przesyłka dyplomatyczna (miny należały do włoskiego typu Mk 430, miały po około 40 cm średnicy i zawierały 15 kg materiału wybuchowego). Trójka Argentyńczyków, działając w sposób pozornie niezależny, 17 kwietnia 1982 r. wynajęła samochody i opuś-

ciła Madryt, udając się na południe Hiszpanii. Ich celem była miejscowość La Linea de Concepcion przylegająca do strefy zdemilitaryzowanej oddzielającej obszar „Skały” od teryto­ rium hiszpańskiego. Po przeprowadzeniu wstępnego rekone­ sansu okazało się, że mimo wojny toczącej się na południo­ wym Atlantyku Brytyjczycy nie wzmocnili w zasadniczy sposób ochrony Gibraltaru. Posterunki wartownicze były w znacznej części nieobsadzone, nie wprowadzono też patroli jednostek strażniczych na kotwicowisku. Obserwacje te nie do końca były prawdziwe. Z dostępnych danych wynika, że Brytyjczycy wobec szczupłości posiadanego personelu zrezy­ gnowali z ochrony strefowej całej bazy, koncentrując się na najbardziej wartościowych (i podatnych na uszkodzenia) elementach infrastruktury oraz jednostkach pływających. Próba przeniknięcia w bezpośrednią bliskość okrętów lub transportowców mogłaby się więc okazać znacznie trudniej­ sza, niż to się Argentyńczykom wydawało. W zaistniałej sytuacji Argentyńczycy podjęli decyzję, że najprostszym sposobem przeprowadzenia akcji będzie prze­ niknięcie w obręb portu gibraltarskiego przy użyciu małej łodzi gumowej wyposażonej w silnik zaburtowy, a następnie zejście pod wodę w celu skrytego założenie min w pod­ wodnej części kadłuba wybranych jednostek. Nicoletti nabył turystyczny ponton w sklepie ze sprzętem sportowym w El Corte Ingles. Dysponując już środkiem transportu, jego grupa bez problemów wniknęła do Gibraltaru i bez przeciwdziałania się wycofała. Był to jednak tylko rekone­ sans przed akcją bojową. Po założeniu ładunków wyposażonych w zapalniki czaso­ we grupa zamierzała się rozdzielić i wynajętymi samo­ chodami przemieścić się do Barcelony, a stamtąd ku granicy francuskiej. Do kraju Argentyńczycy zamierzali udać się z Włoch. To, iż w czasie pierwszej infiltracji Gibraltaru nie zaata­ kowano żadnej z brytyjskich jednostek, wynikało z faktu, że

grupie specjalnej nie wolno było tego uczynić bez rozkazu. Tymczasem Buenos Aires najwyraźniej obawiając się eskalowania konfliktu, wahało się. Kiedy wreszcie 17 maja porucznik Hector otrzymał odpowiednie dyspozycje doty­ czące ataku na należący do British Petroleum zbiornikowiec British Tamar, było już za późno. Tego bowiem dnia cała argentyńska grupa specjalna została aresztowana przez hiszpańską policję. Według późniejszych słów Nicolettiego podczas owego jałowego okresu oczekiwania na rozkazy utracono możliwość poważnego uszkodzenia, lub nawet zniszczenia, kilku wartościowych jednostek brytyjskich, w tym, między innymi, jednej z fregat włączonych w skład brytyjskich sił interwencyjnych. Wersję płetwonurka potwierdził admirał Anaya, w 1982 r. dowódca marynarki, a jednocześnie jeden z członków rządzącej Argentyną junty. Przyznał on, że otrzymał trzy raporty, w których porucznik Hector domagał się zgody na przeprowadzenie akcji specjalnej w gibraltarskim porcie. Pierwszy dotyczył ataku na transportowiec, drugi na fregatę, a trzeci, który ostatecznie rozpatrzono pozytywnie, na zbiornikowiec. Podkreślić należy, że akcja hiszpańskiej Guardia Civil nie była bynajmniej związana z celem działań grupy Nicolettiego. Służby policyjne od dłuższego czasu prowa­ dziły bowiem poszukiwania gangu argentyńskich włamy­ waczy na gościnnych występach, zaś grupa specjalna doskonale wpisywała się w obraz rabusiów. Po aresztowaniu porucznik Hector posłużył się swoim dyplomatycznym paszportem, co podgrzało atmosferę zarówno w hiszpańskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, jak i w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Ostatecznie po kilku godzinach spędzonych w celach koszar Guardia Civil wszystkich Argentyńczyków zapakowano do samolotu lecącego do Madrytu, a następnie do kolejnej maszyny, tym razem lecącej do Buenos Aires. Hiszpanie nie przejawiali ani

woli, ani nie dostrzegali potrzeby drążenia sprawy ewen­ tualnej akcji specjalnej przeciwko Gibraltarowi, zadowalając się uznaniem Argentyńczyków za osoby niepożądane na swoim terytorium. Tymczasem Brytyjczycy, mimo że w obrębie bazy gibraltarskiej nie podjęto nadzwyczajnych środków ostroż­ ności, byli świadomi działań południowoamerykańskiego przeciwnika co najmniej od momentu lądowania grupy Nicolettiego w Madrycie. Kluczową rolę w monitorowaniu jego działań odgrywał brytyjski wywiad radioelektroniczny kryjący się pod dość enigmatyczną nazwą Rządowe Dowódz­ two Łączności (Government Communication Headquarter — GCHQ). Służba ta rutynowo przejmowała i poddawała dekryptażowi depesze wymieniane między ambasadą ar­ gentyńską w Madrycie a Buenos Aires. W części publikacji znaleźć można informacje, że pierwsze depesze przechwycił i rozszyfrował francuski wywiad radiowy i to on właśnie naprowadził Brytyjczyków na trop całej sprawy. Po otrzymaniu informacji o planowanej operacji argentyń­ skiej, rząd brytyjski stanął przed poważnym dylematem. Nie znano mianowicie stosunku Hiszpanów do całego przedsię­ wzięcia. Nie były to obawy bezpodstawne. Madryt, dążący do zajęcia pozycji lidera wśród krajów iberyjskiego kręgu kulturowego, nader niechętnie odnosił do brytyjskiej akcji zbrojnej na południowym Atlantyku. Sympatie ulicy były, choćby z racji bliskości językowej, jednoznacznie po stronie argentyńskiej. Poza tym istniała również kwestia Gibraltaru. Począwszy od roku 1964 Hiszpania zaczęła w coraz ostrzej­ szy sposób domagać się zwrotu „Skały”. Po referendum, w którym mieszkańcy Gibraltaru zdecydowanie odrzucili możliwość zerwania więzów z Koroną Brytyjską i przejścia pod suwerenność północnego sąsiada (10 września 1967 r.), sytuacja zaogniła się na tyle, że dwa lata później Madryt wprowadził blokadę Gibraltaru, zamykając przejścia lądowe i zrywając bezpośrednie połączenia morskie z brytyjską

kolonią. Dopiero w 1982 r. przywrócono ruch pieszy na przejściach lądowych. Ostatecznie podjęto decyzję, że Londyn nie będzie interweniował w Madrycie w sprawie działań Nicolettiego, zadowalając się obserwacją działań Hiszpanów i monitoro­ waniem aktywności radiowej grupy „Albatros”. Nadzwy­ czajne środki bezpieczeństwa w bazie zamierzano wprowa­ dzić dopiero, gdy płetwonurkowie otrzymają zgodę na przeprowadzenie akcji. Ostatecznie nie okazało się to konieczne. Ze sposobu rozwiązania sprawy przez władze hiszpańskie Brytyjczycy wywnioskowali, że Madryt nie tylko nie współdziałał w tej sprawie z Argentyną, ale prawdopodobnie nie był również świadomy, iż na terytorium Hiszpanii prowadzona jest operacja specjalna wymierzona w Gibraltar. Dzięki aresztowaniu grupy „Albatros” „Skała” nie była po raz kolejny sceną konfrontacji między płetwonurkami bojowymi a siłami ochrony bazy. Odłamki wojny falklan­ dzkiej nie wyrządziły szkody Gibraltarowi.

ROZDZIAŁ 13 WOJNA I DYPLOMACJA

2 kwietnia 1982 r., po zajęciu Południowej Georgii i Fal­ klandów, władze w Buenos Aires wydały oficjalne oświadczenie o przejściu Wysp Malwińskich, wyspy San Pedro i wysp Sandwich Południowy pod suwerenne władanie Argentyny. Jednocześnie ustanowiony został urząd gubernatora, który objął generał Mario Beniamin Mendez. Już pierwsze rozporządzenia Mendeza uderzały w prawa ludności archipelagu i ograniczały uprawnienia wyspiarskiej legislatury. Na Falklandach została wpro­ wadzona godzina policyjna, zapowiedziano przejęcie przez administrację argentyńską pełnej kontroli nad wymiarem sprawiedliwości, oświatą i innymi sprawami publicznymi. Językiem oficjalnym na wyspach stał się hiszpański. Jak już wcześniej zaznaczono, argentyńska inwazja na Falklandy nie stanowiła zaskoczenia dla Londynu. Infor­ macje o wzmożonej aktywności Armada Republica Argen­ tina na południowym Atlantyku od kilkunastu już dni docierały różnymi kanałami na Downing Street. Kiedy więc „przemówiły działa”, premier i gabinet byli w pewnym stopniu przygotowani.

Na płaszczyźnie dyplomatycznej najważniejszym zada­ niem stojącym przed Brytyjczykami było takie pokierowa­ nie spodziewaną debatą w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, by doprowadzić do przyjęcia rezolucji potępiającej Argen­ tynę i zobowiązującej ją do wycofania swoich wojsk z archipelagu. Uwzględniając antykolonialne nastawienie większości państw członkowskich ONZ, nie było to zadanie łatwe. Kolejnym istotnym zagadnieniem było zapewnienie poparcia dla wybranej opcji zbrojnej ze strony najważniej­ szych sojuszników: Stanów Zjednoczonych, państw Wspól­ noty Europejskiej i krajów Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Na skutek wysiłków podejmowanych przez ambasadora Zjednoczonego Królestwa przy ONZ Tony Parsona, Albion odniósł pierwszy sukces w batalii dyplomatycznej. 3 kwiet­ nia Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję nr 502 wzywa­ jącą Argentynę do bezwarunkowego opuszczenia Falklan­ dów. Za przyjęciem rezolucji głosowało dziewięciu człon­ ków rady, przeciw była Panama, od głosu wstrzymały się: Polska, Hiszpania, Związek Radziecki i Chińska Republika Ludowa. Dokument potwierdził izolację Argentyny na arenie międzynarodowej, a zarazem ułatwiał Brytyjczykom podjęcie działań zbrojnych, gdyż mogły one zostać przed­ stawione jako egzekwowanie woli ONZ. Rząd odniósł również poważny polityczny sukces we­ wnętrzny. Zarówno Izba Gmin, jak i Izba Lordów zdecy­ dowaną większością poparły zamierzenia gabinetu. Rów­ nocześnie jednak media poszukiwały winnych zaistniałej sytuacji. Szczególnie ostro atakowany był minister spraw zagranicznych lord Carrington. Ostatecznie zdecydował się on na złożenie dymisji. Jego następcą został Francis Pym. W Waszyngtonie 5 kwietnia zebrała się na wniosek Argentyny nadzwyczajna sesja Organizacji Państw Amery­ kańskich (OPA). Większość delegacji poparła roszczenia Argentyny do archipelagu, choć na przykład Brazylia zdystansowała się od siłowych metod rozwiązywania spo­

rów terytorialnych. Pełne poparcie dla aneksji Falklandów wyraziły Wenezuela, Kuba, Peru i Salwador. 6 kwietnia rząd brytyjski, pod przewodnictwem pani premier, przeprowadził zasadniczą debatę określającą kie­ runki działania Wielkiej Brytanii na forum międzynarodo­ wym. Za kluczowe dla rozwoju wydarzeń uznano stanowis­ ko Stanów Zjednoczonych. W związku z tym pani Thatcher rozpoczęła starania o nałożenie przez USA sankcji ekono­ micznych na Argentynę. Waszyngton, obawiając się utraty wpływów w Buenos Aires oraz podkopania pozycji prezy­ denta Galtieri postrzeganego jako zdeklarowanego antykomunistę, zdecydował się na rozwiązanie połowiczne — przerwano dostawy broni, amunicji i części zamiennych do sprzętu wojskowego. Amerykanie wyrazili ponadto wolę przeprowadzenia misji dobrych usług i pośredniczenia między stronami konfliktu. Postawa USA była w owym czasie o tyle nie sprzyjała brytyjskiej wizji rozwiązania sporu, że Waszyngton zainteresowany był osiągnięciem kompromisowego porozumienia. Dzięki temu administracja Reagana uniknęłaby konieczności dokonywania wyboru między sprawdzonym sojusznikiem zza Atlantyku a waż­ nym państwem południowoamerykańskim. Mimo to Wa­ szyngton zgodził się na wsparcie zbrojnego wysiłku Brytyj­ czyków najnowszymi typami uzbrojenia (m.in. kierowanymi pociskami rakietowymi klasy powietrze-powietrze AIM-9L Sidewinder, przenośnymi zestawami przeciwlotniczymi Stinger, 150 000 yardów kwadratowych sztucznego po­ krycia lotniskowego) i danymi z rozpoznania satelitarnego oraz wyraził zgodę na wykorzystywanie przez siły brytyj­ skie amerykańskiego lotniska i innych instalacji woj­ skowych na Wyspie Wniebowstąpienia (sama wyspa była posiadłością brytyjską, lecz lotnisko znajdowało się w dys­ pozycji amerykańskiej). Taką postawę administracji ame­ rykańskiej potwierdził prezydent Reagan, który w trakcie konferencji prasowej uchylił się od odpowiedzi na pytania

o ewentualne działania amerykańskie w przypadku kon­ frontacji zbrojnej, wyrażając jednocześnie pełne poparcie dla postanowień rezolucji nr 502. Misja mediacyjna amerykańskiego sekretarza stanu Alexandra Haiga rozpoczęła się 6 kwietnia. Zainicjowała ją długa rozmowa z argentyńskim ministrem spraw za­ granicznych Nicanorem Costa Mendezem. Oświadczył on stanowczo, że jego kraj nie będzie czynił z su­ werenności nad Malwinami przedmiotu negocjacji, wy­ rażając jednocześnie opinię, że możliwe jest osiągnięcie „honorowego i sprawiedliwego pokoju”. Haig przekonał jednocześnie swego rozmówcę, by Argentyna zrezyg­ nowała ze zwrócenia się o pomoc do sygnatariuszy Międzynarodowego Traktatu Wzajemnej Pomocy (TIAR, znanego też jako Traktat z Rio, podpisanego w 1947 r., m.in. przez USA). W godzinach wieczornych Margaret Thatcher wydała oświadczenie, w którym stwierdziła, iż warunkiem rozpoczęcia negocjacji pokojowych jest wycofanie wojsk argentyńskich z Falklandów. Tego samego dnia Londyn zaapelował do szefów państw i rządów Wspólnoty Europejskiej, Stanów Zjednoczonych, Japonii, Australii i Nowej Zelandii o objęcie Argentyny całkowitym zakazem dostaw broni i sprzętu wojskowego, całkowitym lub choćby częściowym zakazem importu, zaprzestanie udzielania wsparcia kredytowego eksporterom oraz bezpośrednio Argentynie. Brytyjczycy uzyskali wpro­ wadzenie przez Wspólnotę Europejską miesięcznego em­ barga na import towarów argentyńskich, do sugestii Lon­ dynu dostosowały się również kraje Wspólnoty Brytyjskiej (choć Indie jedynie częściowo). Dwuznaczną postawę przyjęła Japonia. Z państw Ameryki Środkowej i Połu­ dniowej Wielką Brytanię poparło jedynie Chile. Londyn 7 kwietnia zapowiedział utworzenie dwustumilowej Morskiej Strefy Zamkniętej. W dniu następnym do Londynu przybył amerykański sekretarz stanu Alexander

Haig. Oferta mediacji złożona przez Haiga została jednak — z wymienionych wcześniej powodów — przyjęta nad wyraz wstrzemięźliwie. Sukcesem Brytyjczyków było jed­ nak uzyskanie zapewnienia szefa delegacji amerykańskiej, że nie przedłoży żadnej propozycji bez skonsultowania jej z Londynem. Pani Thatcher odrzuciła z kolei koncepcję Haiga zakładającą wycofanie się Argentyńczyków z wysp i przejęcie kontroli nad nimi przez neutralną, tymczasową administrację złożoną z Amerykanów i Kanadyjczyków. Ów swoisty mandat miał być utrzymany do czasu ostatecz­ nego określenia przyszłości archipelagu, co miało się odbyć do końca roku 1982. Brytyjska premier po raz kolejny jednoznaczne stwierdziła, że podstawą jakichkolwiek roz­ mów z Argentyną musi być przywrócenie brytyjskiego zwierzchnictwa nad wyspami, zaś wszystkie zamierzenia co do ich przyszłości uwzględnić muszą wolę Keplersów. Z Londynu Haig udał się do Buenos Aires. Początkowo wydawało się, że misja przyniesie choćby drobny sukces w postaci symbolicznych ustępstw argentyńskich, co stano­ wić mogłoby punkt zaczepienia dla dalszych rozmów. 11 kwietnia, bezpośrednio przed wyjazdem amerykańskiego mediatora, wszystkie poczynione wcześniej ustalenia zostały anulowane. Haig wrócił do Londynu 12 kwietnia. Przedstawił wów­ czas Brytyjczykom zbiór propozycji mających w jego opinii doprowadzić do zażegnania konfliktu. Zawierały one siedem głównych elementów: 1. Wielka Brytania i Argentyna wycofują swoje siły z Falklandów. 2. Strony zaprzestają wzmacniania swoich sił na wyspach i w ich rejonie, zaś siły wycofane wracają do swoich typowych (rutynowych) czynności. 3. Obowiązki gubernatora przejmie specjalnie powołana komisja, w skład której wejdą przedstawiciele: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Argentyny.

4. Sankcje gospodarcze i ekonomiczne nałożone na Argentynę zostaną zniesione. 5. Na Wyspach Falklandzkich przywrócony zostanie lokalny samorząd oraz organa ustawodawcze i wykonawcze, w skład których wejdą również przedstawiciele społeczności argentyńskiej. 6. Komisja podejmie działania na rzecz wznowienia i zacieśnienia połączeń komunikacyjnych i związków handlowych między wyspami a Argentyną. 7. Negocjacje w sprawie trwałego porozumienia prowa­ dzone będą „w zgodzie z celami i pryncypiami Karty Narodów Zjednoczonych”. Wielka Brytania nie odrzuciła propozycji amerykańskich, stojąc na stanowisku, że zawierają one wartościowe elemen­ ty. Za takie uznano możliwości rzeczywistego usunięcia Argentyńczyków z wysp bez konieczności podejmowania działań wojskowych. Zatem Londyn wyraził wolę szczegó­ łowego rozpatrzenia amerykańskiego planu rozwiązania konfliktu. Co interesujące, w toku rozmów Haig posłużył się argumentem, że Galtieri i jego junta nie utrzymają się przy władzy, jeżeli zobowiążą się do pośpiesznej ewakuacji wysp, co pani premier skontrowała zdaniem, że ona z kolei nie przetrwa w Izbie Gmin, jeżeli wstrzyma na tym etapie rozmów operacje wojskowe. Następnie Haig skontaktował się telefoniczne z ministrem spraw zagranicznych Argentyny Costa Mendezem. Argentyńczyk stwierdził, że jego kraj stanowczo domaga się gwarancji, że w okresie przejś­ ciowym gubernatorem wysp pozostanie osoba mianowana przez Buenos Aires, zaś argentyńska flaga podniesiona będzie nad jego siedzibą. Stanowisko takie w zasadzie przekreślało sens prowadzenia przez Haiga dalszej mediacji. W następnych godzinach stanowisko władz argentyńskich uległo jednak pewnemu złagodzeniu, w związku z czym Amerykanin uznał, iż istnieją przesłanki, by kontynuować misję. Argentyna uzależniła podporządkowanie się rezolucji

nr 502 od: wycofania brytyjskiej eskadry interwencyjnej, zniesienia blokady archipelagu, przywrócenia przez Wielką Brytanie normalnych stosunków ekonomicznych z Argen­ tyną, pozostawienia argentyńskiej flagi na archipelagu jako symbolu suwerenności. Rada Ministrów Spraw Zagranicznych OPA 13 kwietnia zaoferowała Argentynie i Wielkiej Brytanii pomoc w po­ kojowym rozwiązaniu konfliktu. Wiarygodność propozycji OPA obniżyły jednak duże rozbieżności, które ujawniły się wewnątrz tej organizacji, rzutujące na obiektywizm poten­ cjalnej mediacji. O ile państwa kontynentalne (hiszpańskoi portugalskojęzyczne) w zasadzie popierały Argentynę, o tyle kraje karaibskie (w dużej części byłe kolonie brytyjskie) sympatyzowały z Londynem. Izba Gmin kontynuowała „debatę falkłandzką” 14 kwietnia. Gabinet przedstawił wówczas pryncypia polityki brytyjskiej, w oparciu o które prowadzone są negocjacje. Były nimi: — wycofanie wojsk argentyńskich z Falklandów i dependencji, — rolę nadrzędną w określeniu przyszłości wysp odegra wola jej mieszkańców. 15 kwietnia Haig złożył kolejną wizytę w Buenos Aires. Londyn poinformowano jednocześnie, że prezydent Reagan odbył telefoniczną rozmowę z generałem Galtieri, z której wynikać miało, że Argentynie zależy na umknięciu kon­ fliktu. Haig z kolei sformułował opinię, iż władze w Buenos Aires przejawiają większą skłonność do kompromisu, niż w czasie jego poprzedniej bytności. Okazało się jednak, że nadzieje na istotne przewartościowanie stanowiska argen­ tyńskiego okazały się płonne. Buenos Aires nadal domagało się bezwarunkowego uznania swojej suwerenności nad wyspami i wycofania sił brytyjskich z południowego Atlantyku jako warunku wstępnego podporządkowania się rezolucji 502. W następnych dniach, kiedy Brytyjczycy

rozpoczęli działania na Georgii, do Waszyngtonu udał się brytyjski minister spraw zagranicznych Francis Pym. Przed­ stawione mu propozycje amerykańskie nie uwzględniały stanowiska brytyjskiego, zostały określone przez panią premier jako „warunkowa kapitulacja” i odrzucone. Za­ kładały one, między innymi, zatrzymanie brytyjskich sił ekspedycyjnych w znacznej odległości od wysp i, co ważniejsze, ich rozformowanie w ciągu 15 dni. Tym samym Londyn utraciłby wszystkie instrumenty nacisku wojskowego w późniejszej batalii dyplomatycznej. Na usztywnienie stanowiska zajmowanego przez Downing Street bez wątpienia wpłynął sukces odniesiony przez brytyjskie siły zbrojne na Południowej Georgii. Warunki brytyjski w zasadzie nie uległy zmianie. O pewnej ewolucji stanowiska Londynu świadczyła jedynie zgoda na ustano­ wienie na wyspach — po ewakuacji wojsk argentyńskich — mieszanej, brytyjsko-amerykańskiej administracji przej­ ściowej oraz dopuszczenie możliwości wspólnej z Argen­ tyną eksploracji bogactw naturalnych. Nie zmienił się fundamentalny element brytyjskiego stanowiska zakładają­ cy, że o przyszłości wysp zadecyduje suwerenna wola ich mieszkańców. Gabinet brytyjski ogłosił utworzenie kolejnej Zamkniętej Strefy Morskiej i obowiązujących w niej zasad podjęcia działań przy użyciu siły 26 kwietnia. W tym okresie propozycję mediacji zgłosił prezydent Meksyku Lopez Portillo, w sprawę zażegnania sporu zaangażował się też sekretarz generalny ONZ Perez de Cuellar. W Wielkiej Brytanii część opozycji parlamentarnej (Partia Pracy) zaczęła skłaniać się ku postawom antywojennym. Położenie polityczne rządu Margaret Thatcher, zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i międzynarodowym, zaczęło się niebez­ piecznie komplikować. Społeczeństwo brytyjskie, niezależ­ nie od rozgrywek parlamentarnych, manifestowało jednak poparcie dla polityki rządu. Badania opinii publicznej

wykazały, że 80 proc. badanych popiera wysłanie sił morskich na południowy Atlantyk, 68 proc. respondentów akceptuje wszystkie dotychczasowe działania gabinetu, 50 proc. opowiada się za zniszczeniem argentyńskiej floty i godzi się z ponoszeniem strat w ludziach w przypadku zaistnienia konieczności zbrojnego odbicia archipelagu, 77 proc. popiera prawo wyspiarzy do samostanowienia. Równocześnie do martwego punktu zbliżyły się wysiłki mediacyjne Alexandra Haiga. Po zajęciu Południowej Georgii argentyński minister spraw zagranicznych od­ mówił dalszych spotkań z amerykańskim negocjatorem. Argentyna nie zareagowała też na kolejne propozycje pokojowe opracowane w Waszyngtonie. Po sesji Orga­ nizacji Państw Amerykańskich, kiedy relacja amerykańska o dotychczasowych wysiłkach mediacyjnych przyjęta zo­ stała zdecydowanie niechętnie, dyplomacja waszyngtońska zaczęła sobie zdawać sprawę, że dalsze oscylowanie między stronami konfliktu okaże się prawdopodobnie niemożliwe. Na tej samej sesji OPA Argentyna usiłowała wystąpić z wnioskiem o przyjęcie an ty brytyjskich sankcji ekonomicznych, lecz na skutek zakulisowych działań amerykańskich nie udało jej się uzyskać wymaganego poparcia (2/3 głosów, czyli 14 państw). Ostatecznie Costa Mendez zaapelował jedynie, by kraje OPA wezwały Wie­ lką Brytanię do wycofania wojsk z południowego At­ lantyku i anulowania wymierzonych w Argentynę sankcji. Przemawiający w następnej kolejności Haig obciążył z ko­ lei Buenos Aires odpowiedzialnością za wybuch konfliktu i stwierdził, iż do czasu zakończenia amerykańskiej misji pokojowej mediacyjne inicjatywy OPA są bezprzedmio­ towe. Sesja zakończyła się wynikiem patowym. 28 kwie­ tnia przyjęto rezolucję wzywającą Wielką Brytanią do zaprzestania działań zbrojnych przeciwko Argentynie i apelującą do obu stron o rozejm, podjęcie negocjacji pokojowych i powstrzymanie się od działań mogących

zaostrzyć konflikt. Wyrażono również ubolewanie z po­ wodu objęcia Argentyny sankcjami ekonomicznymi i pod­ trzymano poparcie dla suwerennych praw tego kraju do spornego archipelagu. Dokument przyjęto 17 głosami przy czterech wstrzymujących się (USA, Chile, Kolumbia, Trynidad-T obago). Argentyna formalnie odrzuciła propozycje amerykańskie 29 kwietnia, w związku z czym misja Haiga praktycznie się zakończyła. 30 kwietnia Stany Zjednoczone jednoznacznie opowiedziały się po stronie Wielkiej Brytanii, przyłączając się do sankcji wymierzonych w Argentynę. Obejmowały one m.in.: zawieszenie eksportu broni, sprzętu wojskowego i części zamiennych do niego, wstrzymanie pomocy finanso­ wej i gwarancji pożyczkowych udzielanych przez takie instytucje, jak: Export-Import-Bank i US Comodity Credit Corporation. Był to bez wątpienia największy dyplomatyczny sukces Londynu od początku wojny falklandzkiej. Zatopienie argentyńskiego krążownika General Belgrano zainicjowało kolejny etap batalii dyplomatycznej wokół Wysp Falklandzkich. Rząd Irlandii zażądał zwołania Rady Bezpie­ czeństwa ONZ poświęconego „brytyjskiej agresji”. Brytyjska dyplomacja udaremniła ten zamiar, ale Londyn spotkał się z naciskami ze strony Francji i Niemiec, ukierunkowanymi na przerwanie ognia i rozpoczęcie negocjacji pod auspicjami ONZ. Istniał również problem peruwiańskiej propozycji pokojowej przedstawionej Haigowi przez prezydenta tego kraju, do której rząd brytyjski jeszcze się nie odniósł. Ostatecznie, mimo promowania przez Amerykanów, została ona odrzucona 3 maja przez Argentynę1. 1 Tego samego dnia peruwiański minister obrony zadeklarował, że jego kraj gotów jest udzielić Argentynie wszelkiej pomocy, zarówno logistycz­ nej, jak i w ludziach oraz sprzęcie wojskowym. Argentyna nie zwróciła się jednak o taką pomoc. Również gorączkowe próby zakupu w Brazylii samolotów rozpoznawczych nie przyniosły efektu przed zakończeniem konfliktu.

Aby nie sprawić wrażenia braku woli kompromisu, Brytyjczycy zaprosili jednak do Londynu sekretarza general­ nego ONZ, który przedstawić miał nowe propozycje „unik­ nięcia rozstrzygającej bitwy”. Zainteresowanie jego propozyc­ jami wyraziła również Argentyna. Ponieważ jednak stanowis­ ko argentyńskie nie uwzględniało postulatów brytyjskich dotyczących poszanowania woli mieszkańców wysp (Londyn mógł być przy tym pewny, że optować będą oni na rzecz Wielkiej Brytanii), wysiłki mediacyjne zakończyły się fias­ kiem. Innym punktem spornym było to, że Londyn kładł nacisk na szybkie wycofanie sił argentyńskich z Falklandów, podczas gdy druga strona wyraziła gotowość zawarcia rozejmu i podjęcia negocjacji bez podjęcia deklaracji co do ewakuacji garnizonu z wysp. Sprawa samostanowienia, czyli de facto uznania za wiążącą w kwestii przynależności państwowej decyzji mieszkańców Wysp Falklandzkich, stała się tym samym fundamentem stanowiska brytyjskiego wobec wszystkich dalszych inicjatyw dyplomatycznych. Premier prowadziła konsultacje w sprawie Falklandów z prezydentem Francji Mitterandem 17 kwietnia. Sądzić można, iż poczynione wówczas ustalenia miały duży wpływ na przedłużenie przez Wspólnotę Europejską sankcji wobec Argentyny. Były one jednak kontynuowane na zasadzie dobrowolności, w wyniku czego Hiszpania i Włochy wznowiły część wymiany handlowej z Buenos Aires. Gabinet podjął decyzję polityczną o lądowaniu na Falklan­ dach 18 kwietnia. Do ostatniej praktycznie chwili trwały rozmaite wysiłki mediacyjne. 21 maja Brytyjczycy wysadzili desant pod San Carlos. 26 maja Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję nr 505 udzielającą sekretarzowi generalne­ mu mandatu umożliwiającego podjęcie starań ukierunkowa­ nych na przerwanie ognia i wprowadzenie w życie postano­ wień wcześniejszej rezolucji nr 502. Brytyjczycy, osiągnąwszy powodzenie na przyczółku i wygrawszy bitwę o Goose Greek, nie byli już zaintereso-

wani mediacją pokojową. Stanowisko prezydentów Stanów Zjednoczonych i Brazylii, że zawarcie pokoju jest możliwe przed ostatecznym upokorzeniem Argentyny nie znalazło pozytywnego oddźwięku w Londynie. Presja na zawieszenie broni, przede wszystkim ze strony ONZ domagającej się od Brytyjczyków zawieszenia broni, stanowiła wówczas najpoważniejszy problem dyplomatycz­ ny, z jakim borykał się Londyn. Ostatecznie jednak propozycje Hiszpanii i Panamy, zakładające przyjęcie rezolucji wstępnej wzywającej do zaprzestania walk, nie zostały przyjęte na skutek weta Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Duże znaczenie dla Wielkiej Brytanii miały ponadto rozmowy i konsultacje dotyczące Falklandów przeprowa­ dzone przez panią premier w trakcie odbywającej się w Paryżu konferencji G-7. Mimo dogłębnego wyjaśnienia stanowiska brytyjskiego nie udało się jednak zmienić niechętnego Londynowi stanowiska Japonii. Brytyjsko-amerykańskie weto w ONZ (3 czerwca) wobec projektu rezolucji wzywającej do natychmiastowego prze­ rwania ognia było ostatnim akordem na dyplomatycznej płaszczyźnie wojny falklandzkiej. Z projektem wystąpiły wspólnie Hiszpania i Panama, poparło go dziewięć państw, od głosu wstrzymała się Francja, Gujana, Jordania i Togo, Propozycja hiszpańsko-panamska była rezultatem sprawo­ zdania z misji mediacyjnej przedłożonego dzień wcześniej przez de Cuellara, w którym stwierdził, że stanowiska obu stron wykluczają wypracowanie kompromisu umożliwiającego wstrzymanie ognia. Argentyna gotowa była bowiem zaakceptować natychmiastowe wstrzymanie ognia pod auspicjami ONZ, Londyn żądał natychmiastowej ewakuacji sił argentyńskich. Dalsze wydarzenia wojskowe potoczyły się w takim tempie, że inicjatywy mediacyjne stały się bezprzedmiotowe. Garnizon argentyński kapitulował,zaś Wielka Brytania przywróciła swą suwerenność na wyspami

bez żadnych ograniczeń przewidywanych we wszystkich praktycznie propozycjach pokojowych. Raz jeszcze siła militarna lepiej zabezpieczyła poszanowanie interesów państwa niż dyplomacja. Zadaniem tej ostatniej było w czasie wojny falklandzkiej swoiste „zabezpieczenie” działań wojskowych. Podkreślić należy, że wygrana wojna nie przerwała debaty falklandzkiej toczącej się w Izbie Gmin. Tym razem jej przedmiotem była jednak przyszłość wysp. Starły się w tej materii trzy różne poglądy. Pierwszy, sformułowany przez D. Healega, przywódcę Partii Pracy, określić można mianem „utopijno-pacyfistycznej”. Postulował on bowiem wycofanie wojsk brytyjskich z Falklandów i przekazanie suwerennej władzy nad wyspami ONZ. Lewe skrzydło Partii Konserwatywnej postulowało umiędzynarodowienie sporu poprzez oddanie kontroli nad wyspami komisji międzynarodowej, w skład której wchodziłoby co najmniej jedno państwo południowoamerykańskie. Państwa zasiada­ jące w komisji miały skierować na Falklandy oddziały wojskowe. Do realizacji przyjęto jednak wariant trzeci, popierany przez większość Partii Konserwatywnej i zgodny ze wskazaniami zawartymi w opracowanym w 1976 r. przez lorda Shackeltona tzw. raporcie fałklandzkim. Londyn zdecydował się na utrzymywanie na wyspach 3000-5000 tysięcy żołnierzy, silnej grupy lotnictwa (po odpowiednim rozbudowaniu infrastruktury) i wzmocnienie obecności Royal Navy na południowym Atlantyku.

ROZDZIAŁ 14 FALKLANDY — PRÓBA OCENY

STRATY

Straty w ludziach podczas wojny falklandzkiej wyniosły po stronie brytyjskiej 265 zabitych (z tego 84 osoby personelu marynarki), 1 zaginiony, 384 ciężko i lżej rannych żołnierzy. Zginęło też trzech cywilnych miesz­ kańców wysp. Royal Navy straciła dwa niszczyciele, dwie fregaty, wyczarterowany kontenerowiec. Uszkodzenia odniosło 17 okrętów, z czego jeden bardzo ciężkie (Sir Tristram), zaś dalsze siedem ciężkie. Straty brytyjskie w sprzęcie latającym wyniosły sześć samolotów Sea Harrier należących do FAA i cztery Harriery GR.3 RAF, 21 śmigłowców morskich i trzy śmigłowce RAF. Inte­ resującego materiału porównawczego dostarczają brytyjs­ kie dane dotyczące finansowych kosztów zaangażowania militarnego na Falklandach. Według źródeł oficjalnych prowadzenie działań zbrojnych kosztowało 900 min GBP (ponad pokojowy budżet Ministerstwa Obrony), 700 mln GBP pochłonęły zamówienia na nowy sprzęt przeznaczony na pokrycie strat wojennych (prawie 90 proc. tej kwoty otrzymały firmy brytyjskie), 424 min GBP kosztowała

rozbudowa infrastruktury obronnej na wyspach i utrzyma­ nie tam powiększonego garnizonu (koszt utrzymania garnizonu do 1984 r.). Łączne straty bezpośrednie i po­ średnie poniesione przez Falklandczyków oszacowane zostały na 200-250 min GBP. Złożyły się na nie: zniszczone mienie wyspiarzy (w samym Port Stanley zniszczeniu uległo 7 budynków mieszkalnych, a uszkodzenia wy­ kluczające zamieszkanie odniosło 20 dalszych), przerwa w eksploatacji łowisk i utrata opłat za licencje połowowe, straty wynikające z ograniczenia działalności rolniczej na wyspach z uwagi na zagrożenie od min itp. Podczas wojny falklandzkiej średnie straty w ludziach na brytyjskich okrętach wyniosły 5,8 zabitego i 8,3 rannego podczas każdego zdarzenia zakończonego zatopieniem lub uszkodzeniem jednostki. Dla porównania, analogiczny wskaźnik dla działań amerykańskich w czasie II wojny światowej wyniósł 38 zabitych i 35 rannych na okrętach bojowych klasy niszczyciel i większych oraz 11 zabitych i 16 rannych na okrętach desantowych i pomocniczych. Średnie brytyjskie straty w okrętach zatopionych i wyłą­ czonych ze służby na skutek uszkodzeń wyniosły 1,34 okrętu na 100 okrętodni. Dla porównania średnie straty amerykańskie za cały okres działań na Pacyfiku w czasie II wojny światowej wyniosły 0,32 okrętu na 100 okrętodni, ale w czasie walk w rejonie Wysp Salomona sięgnęły poziomu 6,36 okrętu na 100 okrętodni. Argentyna straciła podczas wojny około 1000 żołnierzy i marynarzy (z tego 635 na Falklandach). Do niewoli dostało się 8994 żołnierzy i funkcjonariuszy straży granicznej (557 oficerów, 1770 podoficerów, 8994 szeregowców), w tym około 3000 rannych. Brytyjczycy internowali też około 40 cywilnych obywateli Argentyny zatrzymanych na Południo­ wej Georgii, Falklandach i wyspach Sandwich Południowy. Siły morskie (marynarka i straż graniczna) utraciły krążow­ nik, okręt podwodny, dwa kutry patrolowe, trzy transportow­ ce, dwie zarekwirowane jednostki falklandzkie. Wiarygodnie

udokumentowane straty sil powietrznych (lotnictwo wojs­ kowe i straż graniczna) wynoszą 80 maszyn różnych typów, choć twierdzi się, że łączne straty przekroczyły 100 samolotów i śmigłowców. Garnizon falklandzki utracił całe uzbrojenie i ciężki sprzęt. W części został on wcielony do służby przez Brytyjczyków (stacja radiolokacyjna w rejonie Port Stanley, armaty przeciwlotnicze, śmigłowce Chinook i Agusta), w części przewieziony na Wyspy Brytyjskie w charakterze trofeów wojennych (np. dwie 155-mm haubice eksponowane w Airborne Forces Museum w Aldershot, czy dwa pancerne wozy rozpoznawcze Panhard), lecz większość zdobyczy Brytyjczycy zniszczyli, topiąc je w mo­ rzu. Wysiłek finansowy Argentyny związany z wojną falklandzką szacowany jest na 3 mld USD. WPŁYW KAMPANII FALKLANDZKIEJ NA BRYTYJSKIE SIŁY ZBROJNE

W ciągu następnych sześciu miesięcy, które upłynęły od zakończenia wojny falklandzkiej, doświadczenia z niej wynikające poddane zostały drobiazgowej analizie przez brytyjskie Ministerstwo Obrony. W końcu 1982 r. ukazał się aneks do Białej Księgi Ministerstwa Obrony (rodzaj cyklicznie sporządzanego raportu o stanie sił zbrojnych) zatytułowany „Kampania falklandzka”. W dokumencie tym stwierdzono, że kampania uzasadnia konieczność posiadania „floty zrównoważonej” (zbalansowanej) zdolnej do samodzielnego prowadzenia działań bojowych również poza obszarem odpowiedzialności NATO. Bardzo ważną rolę przypisano okrętom podwod­ nym, które określono mianem „czynnika rozstrzygającego”. W podrozdziale zatytułowanym „Przyszłość” zapowia­ dano wygospodarowanie dodatkowych środków finanso­ wych na cele obronne. Umożliwiło to zarówno pokrycie kosztów wojny falklandzkiej (w tym uzupełnienie strat

w sprzęcie), jak i zainicjowanie kilku nowych programów zakupów i modernizacji sprzętu (zwiększenie tempa zaku­ pów rakiet Sidewinder, przyspieszenie wprowadzania pocis­ ków Sea Skua, zakup kierowanych pocisków rakietowych UGM-84 Sub-Harpoon dla wielozadaniowych atomowych okrętów podwodnych, gruntowna modernizacja oprogra­ mowania zestawów przeciwlotniczych Sea Wolf, zakup artyleryjskich zestawów obrony bezpośredniej Vulcan Pha­ lanx, modernizacja środków obserwacji technicznej i zau­ tomatyzowanych systemów transmisji danych, modernizacja środków obrony przeciwawaryjnej na okrętach i zwiększenia środków oraz czasu na szkolenie załóg w tym zakresie). Dla Royal Navy najważniejsza była jednak rezygnacja ze sprzedaży Australii lotniskowca Ark Royal. Czynniki woj­ skowe zdołały przekonać polityków, że trzy okręty lotnicze to absolutne minimum, by zapewnić polityce brytyjskiej skuteczne wsparcie przez czynnik militarny. Falklandzka Biała Księga zapowiadała też zamówienia na nowe okręty. Do ośmiu zbudowanych już fregat typu 22 dodano, aby uzupełnić straty wojenne, cztery okręty, co razem z dwoma zaplanowanymi wcześniej podniosło ich ogólną liczbę do czternastu. Cztery ostatnie fregaty tego typu zostały przy tym zmodernizowane — tak zwana seria 3 otrzymała 114-mm armaty na dziobie, rakiety przeciwokrętowe Harpo­ on, artyleryjskie zestawy obrony bezpośredniej oraz nową stację hydroakustyczną z holowanym przetwornikiem. W do­ kumencie oznajmiono, że w celu zastąpienia utraconego Sir Galahada zostanie zbudowany nowy okręt tej klasy, zaś Sir Tristram (poważnie uszkodzony, pełniący wówczas rolę tymczasowych koszar w Port Stanley) będzie remontowany. Falklandy miały poważny wpływ na przyszłość brytyjs­ kich sił desantowych. Wojna ocaliła przewidziane do wycofania ze służby okręty desantowe doki Fearless i Intrepid i zainicjowała rozważania o ich następcach (mimo że na początku lat osiemdziesiątych jednostek takich

w ogóle nie zamierzano budować). Obecnie zastąpiły je HMS Albion i HMS Bulcoock. Piechota morska prezen­ towała przy tym pogląd, że specjalistyczne okręty desantowe są absolutnie niezbędne jako trzon sił desantu, zarówno w ramach NATO i poza nim, podczas operacji narodowych. Opinię taką uzasadniono przebiegiem ćwiczeń „Bold Gaunet” przeprowadzonych we wrześniu 1984 r„ kiedy na poważne trudności napotkało wysadzanie desantu ze statków ro-ro i kontenerowców. W przypadku specjalistycznych okrętów desantowych problem polegał na kosztach. Politycy nie zamierzali ich ponosić. W Białej Księdze z 1985 r. stwierdzono jasno, że nowe jednostki desantowe nie będą budowane, dopóki istniejące nie osiągną kresu swej plano­ wanej eksploatacji. Na początku 1986 r. zainicjowano prace studyjne, w ramach których rozważano dalszą modernizację Fearless i Intrepid. Zakończyły się one jednak konstatacją, że byłoby to przedsięwzięcie nieefektywne i w lipcu 1986 r. przyznano pierwsze fundusze na nowe jednostki desantowe. Wstępne koncepcje opracowywały równolegle stocznia Harland & Wolf i Swan Hunter. W dokumencie stwierdzono, że koncepcja „statków zebranych z handlu” (STUFT), do której stosunek marynarki przed konfliktem falklandzkim był sceptyczny, sprawdziła się nadspodziewanie dobrze. Po zakończeniu wojny wróco­ no więc do wykorzystywania w składzie floty zaadap­ towanych jednostek cywilnych. W celu zastąpienia zato­ pionych okrętów desantowych wynajęto (do czasu remontu Sir Tristrama i budowy następcy Sir Galahada) dwa kontenerowce, którym nadano nazwy Sir Lamorak i Sir Caradoc. W 1984 r. Royal Navy wcieliła przykładowo do służby w charakterze oceanicznych jednostek patrolowych trzy serwisowce platformy wiertnicze przejęte od armatora Seaforth Maritime Ltd: Protector (eks-Seaforth Saga), Guardian (eks-Seaforth Champion), Sentinel (eks-Seaforth Warrior). Po doposażeniu w wojskowe urządzenia łączności

i dozbrojeniu w dwie 40-mm armaty wykorzystywane były na wodach falklandzkich. W 1983 r., po gruntownej moder­ nizacji przeprowadzonej z wykorzystaniem doświadczeń amerykańskiego programu Arapacho, do służby wcielono pomocniczą jednostkę wsparcia lotniczego Reliant A-131 (eks-Astronomer). Otrzymał on na dziobie wykonany z kon­ tenerów zadaszony hangar, na rufie za nadbudówką zabu­ dowano kompleks socjalny. Na jednostce uzbrojonej w czte­ ry 20-mm armaty i doposażonej w środki WRE (walki radioelektronicznej) bazowało pięć śmigłowców Sea King. Mogła ona prowadzić ponadto obsługę techniczną samolo­ tów Sea Harrier. W 1986 r. do służby wcielono kolejny statek eksploato­ wany w czasie wojny falklandzkiej. Po gruntownej adaptacji banderę RFA podniósł Argus (eks-Contender Bezant) dostosowany do bazowania sześciu śmigłowców typu Sea King i transportu dwunastu samolotów Sea Harrier. W trak­ cie robót dostosowujących jednostkę do nowych zadań zdemontowano dźwignicę bramową, zabudowano pod po­ kładem warsztaty naprawcze sprzętu lotniczego i zbiorniki paliwa. W 1984 r. Royal Navy przejęła kolejny statek wykorzystywany wcześniej w czasie wojny falklandzkiej. Diligence (eks-Stena Inspector) przeznaczony został do zabezpieczenia remontów okrętów brytyjskich stacjonują­ cych na Falklandach w ramach powojennego zwiększenia obecności zbrojnej na południowym Atlantyku. W 1983 r. brytyjskie siły morskie ponownie przejęły trawler Northella, wykorzystywany początkowo jako okręt cel, zaś później jako jednostka szkolna. Koncepcja STUFT ponownie wykorzystana została w wa­ runkach bojowych już na początku 1984 r., kiedy to na Morze Śródziemne skierowano grupę okrętów przeciw­ minowych (Gavinton, Kirkliston, Brinton i Bossingtoń). Działania ich zabezpieczał — jako pływająca baza — wyczarterowany od armatora cywilnego statek. Jednostki te uczestniczyły następnie w likwidacji zagrożenia minowego

na Morzu Czerwonym. W tym samym roku Reliant i Fear­ less uczestniczyły w działaniach u wybrzeży Libanu. W lotnictwie morskim natychmiast po wojnie na Falk­ landach przeprowadzono program modernizacji i wzmoc­ nienia konstrukcji Sea Harrierów. Skrzydła samolotów otrzymały wzmocnienia i dodatkowe belki podskrzydłowe na dodatkowe zbiorniki paliwa i kolejne pociski Sidewinder AIM-9L. Maszyny otrzymały ponadto nowe urządzenie sygnalizujące opromieniowanie przez stację radiolokacyjną. Kiedy jesienią 1982 r. Illustrious wychodził na Falklandy, by przejąć służbę bojową od Invincible, 10 jego Harrierów z 809. dywizjonu było już doprowadzonych do nowego standardu. Ponadto FAA zamówiło siedem Sea Harrierów w celu uzupełnienia strat bojowych. Ponieważ na lotniskowcach brytyjskich nie mogły bazować samoloty wczesnego wykrywania i dozoru ra­ diolokacyjnego, których brak w ugrupowaniu floty był jedną z zasadniczych przyczyn wysokich strat w siłach okrętowych, podjęto decyzję o stworzeniu takiego systemu w oparciu o śmigłowiec. O wysokim priorytecie prac świadczy to, że firma Westland (producent śmigłowców) i Thora Eni (producent systemów radiolokacyjnych) wywiązały się z tego zadania w ciągu ośmiu tygodni, dostarczając flocie śmigłowiec Sea King HAS 2 AEW wyposażony w stację radiolokacyjną Searchwater. Ma­ szyny tej wersji otrzymały też urządzenie MIR-2 prze­ znaczone do wykrywania i lokalizacji źródeł emisji elektromagnetycznej oraz prowadzenia technicznej analizy (obróbki) wykrytego sygnału. Duże znaczenie zaczęto przywiązywać do wykorzystania śmigłowców w obronie przeciwrakietowej okrętów nawod­ nych. Większość brytyjskich śmigłowców pokładowych wyposażono w wyrzutnie radiolokacyjnych celów pozor­ nych, zaś pilotów poddano stosownemu szkoleniu w za­ kresie ich stawiania.

WPŁYW KAMPANII FALKLANDZKIEJ NA ARGENTYŃSKIE SIŁY ZBROJNE

Bezpośrednio po zakończeniu wojny falklandzkiej Argen­ tyna przystąpiła do intensywnej rozbudowy swoich sił zbrojnych, ze szczególnym uwzględnieniem marynarki wo­ jennej. Flota otrzymała m.in. cztery zbudowane we własnych stoczniach fregaty zachodnioniemieckiego typu MEKO140A16 i cztery zbudowane w RFN jednostki tej samej klasy typu MEKO-3602H. W RFN nabyto ponadto dwa klasyczne okręty podwodne typu TR-1700. Budowę czterech dalszych podjęto na licencji w kraju. Opracowano też i zaczęto realizować bardzo ambitny program modernizacji lotniskow­ ca. Wojska lądowe zakupiły kilkadziesiąt rakietowych zesta­ wów przeciwlotniczych RBS-70 i RBS-90, szczególnie przy­ datnych do zwalczania celów powietrznych manewrujących na małych wysokościach. Modernizację i zakupy sprzętu kontynuowało lotnictwo. Najważniejszym jednak rezultatem wojny falklandzkiej była decyzja o przekształceniu w pewnej perspektywie czasowej sił zbrojnych w armię zawodową. Kres większości ambitnych projektów położyła jednak drastyczna redukcja wydatków obronnych. Jeżeli bezpo­ średnio po wojnie wynosiły one około 11 mld USD, to pod koniec dekady ograniczono je do 2 mld USD. Marynarka zarzuciła więc modernizację lotniskowca, a nawet zmuszona była wystawić na sprzedaż dwa, zaawansowane w około 70 proc. , okręty podwodne. Najciekawszym, a jednocześnie najmniej chyba znanym aspektem rozbudowy potencjału militarnego Argentyny po wojnie falklandzkiej był zainicjowany przez ten kraj narodowy program rakietowo-jądrowy. Wiadomo, że prace nad bronią jądrową prowadzono w Centro Atomico Barlioche w San Bias, wykorzystując własne złoża uranu. Już w 1985 r. na paryskim salonie lotniczym Argentyna za­ prezentowała rakietę balistyczną Condor o zasięgu około

450 km. Następnie opracowano jej udoskonalony wariant o zasięgu około 950 km, nazwany Condor-2 i Condor-3 o zasięgu 1500 km. Siły zbrojne otrzymały około 30 pocisków Condor-2. Program nuklearny przerwano jednak ze względu na trudności finansowe i naciski amerykańskie. Wiadomo, że jego przejęciem zainteresowany był Iran, do czego jednak prawdopodobnie nie doszło. W prasie specjalistycznej pojawiły się jednak informacje, że poszukując źródeł finansowania programu rakietowego, Argentyna sprzedała Irakowi, jeszcze przed wojną w Zatoce Perskiej, licencję na produkcje rakiet Condor-2, gdzie otrzymać miały one oznaczenie Badr-2000. W 1990 r. siły zbrojne Argentyny wycofały się z projektów rakietowych, ale wiadomo, że instytucje cywilne rozwijają rakietę Condor-3, którą zamie­ rza się wykorzystać do wynoszenia na orbitę satelitów. FALKLANDY A ROZWÓJ SZTUKI WOJENNEJ

Wojna falklandzka była konfliktem ograniczonym pod względem rozmachu przestrzennego, użytych środków walki, a przede wszystkim pod względem realizowanych przez siły zbrojne stron celów politycznych. W żadnym momencie nie była zagrożona niepodległość biorących w niej udział państw. Mimo to dostarczyła ona wielu interesujących wniosków dotyczących zarówno strategii, sztuki operacyjnej, jak i taktyki, użytych środków walki oraz konstrukcji okrętów. Oceniając siły morskie biorące udział w konflikcie falklandzkim, stwierdzić należy, że zespół brytyjski miał charakter „zespołu zbalansowanego”. W jego skład wcho­ dziły jednostki stosunkowo nowe lub zmodernizowane, zdolne do wykonywania szerokiego spektrum zadań. Pod­ kreślić należy, że strona brytyjska unikała bezzasadnego zwiększania liczby jednostek operujących na południowym Atlantyku, ograniczając się do okrętów o wysokim jedno­

stkowym potencjale bojowym. Pozwoliło to na stworzenie stosunkowo silnego zgrupowania operacyjnego, przy utrzy­ maniu na umiarkowanym poziomie potrzeb zaopatrze­ niowych. Przykładem takiego właśnie postępowania było wyłączenie ze składu sił interwencyjnych fregat typu Leander uzbrojonych w rakietotorpedy Ikara (tzw. Leander Ikara Group), uznanych przez Woodwarda za mało przy­ datne w warunkach wojny falklandzkiej. Pomimo cięć budżetowych okresu pokojowego, personel brytyjskiej marynarki był dobrze wyszkolony zarówno pod względem ogólnomorskim i eksploatacyjnym, jak i taktycznym oraz operacyjnym. Co interesujące, w ostatecznym kształcie zgrupowanie brytyjskie przypominało radziecki zespół okrętów bojowych zorganizowany wokół „krążowników lotniczych” typu Kijew (brak lotniskowców uderzeniowych) obarczony dużą liczbą jednostek pomocniczych i działający w oderwaniu od własnych baz. Siły morskie Argentyny dysponowały w pierwszej fazie konfliktu podobną liczbą okrętów, co zgrupowanie Wood­ warda i działały w bezpośredniej bliskości baz. Ich zdolność bojową osłabiało duże zróżnicowanie typów w obrębie poszczególnych klas okrętów i będące tego pochodną duże zróżnicowanie w zakresie uzbrojenia i wyposażenia. Słabą stroną marynarki argentyńskiej były siły ZOP, w tym zakresie poziom porównywalny z brytyjskim prezentowały tylko dwa niszczyciele typu 42. Na potencjał bojowy marynarki argentyńskiej w bardzo istotny sposób wpłynął poziom profesjonalnych umiejętności załóg. Szeregowi marynarze, zwłaszcza poborowi, byli słabo wyszkoleni w zakresie swych podstawowych obowiązków. Lepiej kształtowała się sytuacja w obrębie korpusu podoficer­ skiego, lecz i tutaj były to raczej umiejętności i nawyki dotyczące pokojowej eksploatacji sprzętu, niż jego użycia w warunkach bojowych. Na marynarce argentyńskiej mścił się archaiczny sposób szkolenia polegający na przyuczaniu

marynarzy i podoficerów do obowiązków bezpośrednio na okręcie przy braku centralnych, nowocześnie wypo­ sażonych ośrodków szkoleniowych. Oficerowie byli dobrze przygotowani pod względem ogólnomorskim, lecz ich umiejętności operacyjno-taktyczne pozostawiały wiele do życzenia. Podczas działań nie potrafiono zorganizować skutecznego współdziałania między siłami okrętowymi a lotnictwem. Na niskim poziomie stało zabezpieczenie logistyczne jednostek operujących w oddaleniu od baz — tylko jeden argentyński zbiornikowiec dostosowany był do przekazywania paliwa na morzu1. Wykorzystując dostępne materiały, można podjąć próbę zdefiniowania zadań stojących przed siłami morskimi stron konfliktu. Obejmowały one: WIELKA BRYTANIA — wywalczenie panowania na morzu i w powietrzu oraz ustanowienie bloka­ dy Wysp FalkJandzkich. — niszczenie sił okrę­ towych i transportow­ ców przeciwnika, — ochrona sił desantowych w czasie przejścia mo­ rzem, — przeprowadzenie opera­ cji desantowej, — zabezpieczenie wsparcia lotniczego i artyleryj­ skiego wojskom lądo-

ARGENTYNA — zwalczanie sił okrętowych przeciwnika w celu nie­ dopuszczenia do blokady Wysp Falklandzkich i przeprowadzenia działań desantowych, — zwalczanie okrętów desan­ towych i transportowców w czasie przejścia morzem i podczas prowadzenia działań desantowych, — zapewnienie ciągłości ko­ munikacji morskiej i po­ wietrznej między Falklan­ dami a kontynentem,

1 Interesujące uwagi dotyczące porównania sił morskich Argentyny i Wielkiej Brytanii uczestniczących w konflikcie falklandzkim zawiera: M a k o w s k i A., Sity morskie współczesnego państwa, Gdynia 20(X), s. 297-298.

wym w czasie lądowania — zwalczanie wojskowej desantów i działań na komunikacji morskiej lądzie, przeciwnika. — utrzymanie ciągłości woj­ skowej komunikacji mor­ skiej. Działania marynarki brytyjskiej cechowała daleko posunięta konsekwencja w realizacji wymienionych działań, podczas gdy faza aktywnych działań argentyńskich sił nawodnych praktycznie zakończyła się w momencie zatopienia krążownika General Belgrano. Mimo względnej równowagi sił marynarka argentyńska nie potrafiła związać sił przeciwnika i zadać im strat. Niska skuteczność działań okrętów podwodnych była przede wszystkim następstwem niskiego poziomu wyszkolenia dowódców i załóg. W późniejszym okresie ciężar prowadzenia działań przeciwko brytyjskim siłom okrętowym przejęło lotnictwo. Główny ciężar działań prowadzonych w czasie wojny falklandzkiej spoczywał na brytyjskich okrętach nawodnych. Tylko one zdolne były do osiągnięcia zasadniczego celu wojny, jakim było zablokowania, a następnie zajęcie Wysp Falklandzkich. Tym samym po raz kolejny potwierdziła się zasada, że jedynie „flota zbalansowana” (złożona z wszy­ stkich rodzajów sił w proporcjach adekwatnych do pro­ gnozowanych zagrożeń) zdolna jest do skutecznego re­ alizowania celów państwa na morzu. Spośród okrętów nawodnych zasadniczą rolę odegrały lotniskowce. Dzięki nim zespół brytyjski mógł zorganizować względnie skuteczny system obrony powietrznej oraz dysponował dużymi mo­ żliwościami udzielenia wsparcia wojskom lądowym (w tym walczącym w znacznym oddaleniu od wybrzeża). Największym zagrożeniem dla okrętów nawodnych okazały się kierowane pociski rakietowe. Mimo że rakiety przeciwokrętowe porównywalne z francuskim Exocetem znajdowały się w uzbrojeniu kilkunastu flot świata, a sama Royal Navy

dysponowała Exocetami, problem obrony przed tą klasą uzbrojenia nie był rozpatrywany w czasie pokoju z należytą uwagą. Poważnym mankamentem większości okrętów brytyj­ skich był brak stacji radiolokacyjnych zdolnych do wykrywania i śledzenia celów przemieszczających się na małych i bardzo małych wysokościach. To samo dotyczy środków obrony przeciwrakietowej. Jedynie zestaw Sea Wolf mógł zwalczać cele poniżej wysokości 15 m, charakteryzując się przy tym bardzo krótkim czasem reakcji wynoszącym 5-6 s. Poważnym błędem Royal Navy była też rezygnacja z wyposażania okrętów w szybkostrzelną artylerię małego kalibru. Konflikt falklandzki potwierdził duże znaczenie okrętów podwodnych we współczesnych działaniach bojowych na morzu. Dzięki posiadaniu jednostek tej klasy Brytyjczycy mogli skutecznie realizować blokadę na zachód od Falklan' dów, gdzie siły nawodne narażone byłyby na intensywne ataki lotnictwa przeciwnika. Zatopienie krążownika General Belgrano było punktem zwrotnym w działaniach argentyńskich sił nawodnych. Utrata krążownika unaoczniła dowództwu argentyńskiej floty zagrożenie stwarzane przez brytyjskie okręty podwodne i słabość własnych sił ZOP, co w rezultacie doprowadziło do rezygnacji z aktywnych działań zaczepnych i odwołania zespołów okrętów nawodnych do baz. Z drugiej strony niemożność wiarygodnego stwierdzenia miejsca przebywania okrętów podwodnych przeciwnika zmu­ siła Brytyjczyków do zorganizowania obrony przed nimi lotniskowców, a później zespołu desantowego. Zatem jeden argentyński okręt podwodny, przez sam fakt przebywania na morzu, wiązał około 50 proc. sił eskortowych przeciwnika. Nieskuteczność działań jedynego argentyńskiego okrętu podwodnego zwraca uwagę na jeszcze jeden problem — no­ woczesne okręty nie czynią jeszcze zdolnej do efektywnego działania floty. Zasadniczą rolę odgrywa czynnik ludzki. Wysoki poziom wyszkolenia na wszystkich szczeblach i we wszystkich aspektach, od operacyjno-taktycznego, po tech­

niczno-eksploatacyjny, jest warunkiem niezbędnym do uzys­ kania powodzenia w boju. Lotnictwo odegrało w czasie wojny falklandzkiej rolę bardzo istotną, a być może nawet kluczową. Siły powietrzne Argentyny prowadziły głównie działania samodzielne, w przypadku lotnic­ twa brytyjskiego dominowało działanie na rzecz innych rodza­ jów sił (okrętów nawodnych, wojsk lądowych) i służb (zadania logistyczne). Główne zadania wykonywane przez lotnictwo to: walka o wywalczenie panowania w powietrzu, obrona powiet­ rzna zespołów okrętów w czasie przejścia morzem i w rejonach działań bojowych, zwalczanie celów morskich (udział w blo­ kadzie wysp) i lądowych, prowadzenie rozpoznania, udział śmigłowców w wysadzaniu desantów morskich i grup dywersyjno-rozpoznawczych, wsparcie wojsk lądowych, transport zaopatrzenia, bojowe ratownictwo morskie. W działaniach myśliwskich Brytyjczycy dysponowali przewagą wynikającą z technicznej wyższości posiadanego uzbrojenia. Samoloty Sea Harrier wykonały ponad 1500 lotów bojowych, samoloty Harrier GR.3 ponad 160. Żaden samolot nie został utracony w walkach powietrznych. Brytyjczycy wystrzelili około 25 rakiet Sidewinder, uzyskując minimum 19 trafień. Samoloty wykonywały ponadto ataki na cele naziemne przy użyciu bomb o wagomiarze 454 kg, bomb kasetowych BL 755 i JP 233 oraz bomb naprowadzanych laserowo Mk 13/18. Przeciętnie samoloty wykonywały po sześć lotów bojowych na dobę, średni czas trwania lotu wynosił 90 minut. Działania przeprowadzone 21 kwietnia i w dniach następnych z całą ostrością unaoczniły słabe strony argen­ tyńskiego lotnictwa. Piloci byli dobrze wyszkoleni pod względem pilotażowym, lecz ich umiejętności taktyczne były słabe. Kolejne ataki były w znikomym stopniu skoordynowane ze sobą. Można nawet postawić tezę, że Argentyńczykom nie udało się zorganizować ani jednego uderzenia jednoczesnego, grupy samolotów wykonywały uderzenia kolejne, co bez wątpienia negatywnie odbiło się

na ich efektywności. Samoloty myśliwskie nie podejmowały prób ochrony samolotów uderzeniowych, choćby poprzez związanie walką Harrierów. Piloci argentyńscy po wcześ­ niejszych doświadczeniach nie nawiązywali nawet walki z Harrierami. Działo się tak głównie za sprawą wyposażenia samolotów brytyjskich w znacznie nowocześniejsze od argentyńskich kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze typu AIM-9L Sidewinder. Nie można jednak pominąć faktu, że lotnictwo argentyńskie działało w ekstremalnie trudnych warunkach. Średnia odległość baz kontynentalnych od rejonu działań bojowych wynosiła ponad 750 km (Comodoro Rivadavia — Port Stanley 1023 km, Rio Gallegos — Port Stanley 750 km, Rio Grande — Port Stanley 690 km). Nawet zabierając dodat­ kowe zbiorniki paliwa (Mirage III — jeden zbiornik o pojem­ ności 1700 litrów, Dagger — dwa zbiorniki o pojemności 1300 litrów), mogły one przebywać nad wyspami 6-10 minut. Piloci samolotów Mirage nie mogli używać dopalaczy. Do tankowania w powietrzu dostosowane były zmoder­ nizowane samoloty szturmowe Skyhawk, lecz w tym przypadku pilotom często brakowało umiejętności, by uzupełnić paliwo w locie. Ponadto lotnictwo argentyńskie używało w większości przypadków klasycznych bomb lotniczych o wagomiarze 453 kg dostosowanych do zrzutu z większych wysokości. W wielu przypadkach, zwłaszcza przy atakach z pułapu 10-15 m, bomby nie wybuchały, gdyż pułap użycia uzbrojenia był zbyt mały, by mogły się one uzbroić. Nowoczesnego uzbrojenia bombardierskiego, jakże skutecznego w trakcie drugiego ataku na Ardent, było po prostu rozpaczliwie mało. Pewna część bomb zrzucanych w locie koszącym odbijała się od powierzchni wody i przelatywała nad celami. Gdyby wszystkie bomby trafia­ jące brytyjskie okręty eksplodowały, straty Royal Navy byłyby wyższe o co najmniej pięć jednostek zatopionych lub poważnie uszkodzonych. Eksperci zwracają też uwagę,

że duża część trafień bombami przypadła na rufowe części okrętów, co mogłoby oznaczać, że piloci sił powietrznych nie potrafili uwzględniać ruchu okrętów podczas celowania. Eksponowana we wcześniejszych opracowaniach skutecz­ ność użycia przestarzałego uzbrojenia bombardierskiego wy­ nikała ze szczególnych warunków rejonu działań. Większość skutecznych ataków bombowych wykonana była w bezpo­ średniej bliskości brzegu, samoloty wychodziły na cel zza wzgórz, w związku z czym systemy obrony przeciwlotniczej miały bardzo ograniczony czas na reakcję. Z tego względu przesadne eksponowanie roli uzbrojenia bombardierskiego i niekierowanych pocisków rakietowych na podstawie do­ świadczeń wojny falklandzkiej wydaje się być błędem. Wojna wykazała, że najbardziej skuteczną klasą uzbro­ jenia lotniczego przeznaczonego do zwalczania okrętów są kierowane pociski rakietowe umożliwiające zwalczanie celów spoza zasięgu rażenia okrętowych środków przeciw­ lotniczych. Ich skuteczne użycie wymagało jednak prze­ prowadzenia wielu przedsięwzięć zabezpieczających z za­ kresu rozpoznania, maskowania i bezpośredniej ochrony grup uderzeniowych wykonujących zadanie główne. Konflikt potwierdził też, że jeżeli we współczesnych warunkach nie zostanie zdobyta, a następnie utrzymana trwała przewaga lub panowanie w powietrzu, nie będzie możliwe osiągnięcie pomyślnego rezultatu operacji morskiej. Duże straty poniesione przez brytyjskie siły okrętowe w wyniku ataków lotnictwa były następstwem: braku samo­ lotów wczesnego wykrywania i dozoru radiolokacyjnego, małej liczby myśliwskich samolotów pokładowych, które nie były zdolne do zaspokojenia wszystkich potrzeb wynikających z zasad organizacji obrony powietrznej, małej ilości systemów przeciwlotniczych bliskiego zasięgu o krótkim czasie reakcji. Konflikt wykazał, że żaden zespół okrętów nie jest zdolny do wykonania zadania bojowego w warunkach konfliktu o śred­ niej i dużej intensywności bez niezawodnej i pewnej osłony

powietrznej, gdyż „najlepszym środkiem przeciwlotniczym jest własny samolot myśliwski”. Postawić można nawet w związku z tym tezę, że praprzyczyną względnie wysokiego poziomu strat brytyjskich w okrętach nawodnych była podjęta w połowie lat sześćdziesiątych decyzja o rezygnacji z budowy klasycznych lotniskowców. Niemniej wyposażenie okrętów brytyjskich w systemy średniego zasięgu i zorganizowanie „awangardy” z okrętów wyposażonych w nowoczesne stacje radiolokacyjne dozoru powietrznego zmusiło pilotów argentyńskich do wykony­ wania przelotu do rejonów działań bojowych na małych wysokościach, co zwiększało zużycie paliwa i ograniczało promień taktyczny samolotów. Organizację obrony powietrznej ułatwiał ponadto fakt, że argentyńskie samoloty nie były (z wyjątkiem Super Etendardów) dostosowane do wykonywania lotów w trud­ nych warunkach atmosferycznych i w nocy. Ograniczało to możliwości ich wykorzystania i zapewniało bezpieczeństwo siłom okrętowym przeciwnika w ciemnej porze doby. Przewaga w zakresie rozpoznania, zarówno szczebla taktycznego, jak i operacyjnego, odegrała w czasie wojny falklandzkiej rolę pierwszorzędną. W wymiarze operacyjnym Brytyjczycy dysponowali danymi pozyskiwanymi z systemu rozpoznania kosmicznego USA. Pewne dane z rozpoznania kosmicznego uzyskiwali również od ZSRR Argentyńczycy. Wydaje się jednak, że były one „dozowane i racjonowane” tak, że nie można było na ich podstawie planować działań. Rozpoznanie taktyczne realizowane było na zdecydowanie wyższym poziomie przez Brytyjczyków2. Wykorzystywali 2

Stwierdzenia te nie oznaczają, że brytyjski system rozpoznania był doskonały. W trakcie działań stwierdzono przykładowo wyjątkowo wadliwe działanie podsystemu obiegu informacji rozpoznawczych. Na przykład zdjęcia pozycji argentyńskich na Falklandach wykonane prze/, samoloty pokładowe w kilku przypadkach dotarły na stanowisko dowo­ dzenia rozwinięte na Fearless „już” po 72 godzinach. Był to klasyczny

oni do tego celu lotnictwo bazowe z Wyspy Wniebo­ wstąpienia, samoloty i śmigłowce pokładowe, okręty nawod­ ne i podwodne, siły specjalne. Rozpoznanie brytyjskie miało charakter ciągły. Rozpoznawcze przedsięwzięcia argentyńskie cechowała periodyczność. Loty typowych morskich samolo­ tów rozpoznawczych organizowano w celu zabezpieczenia konkretnego zadania bojowego. W pozostałych przypadkach rozpoznanie prowadziły doraźnie dostosowane samoloty transportowe lub nawet cywilne maszyny komunikacyjne. To właśnie brak wiarygodnych informacji rozpoznawczych opóźnił reakcję na desant w Zatoce San Carlos, a później zmuszał pilotów do improwizowania polegającego na samo­ dzielnym poszukiwaniu celów. Szczególną rolę „obosiecznego środka rozpoznania” ode­ grały media — wojna była pierwszym brytyjskim powojen­ nym konfliktem tak dokładnie relacjonowanym przez środki masowej komunikacji. W czasie kampanii falklandzkiej współpraca między brytyjskimi czynnikami wojskowymi a mediami układała się wyjątkowo źle. Można nawet postawić tezę, że praktycznie jej nie było, a przekazy telewizyjne oraz wywiady z nieodpowiedzialnymi politykami były wartościowym źródłem informacji dla... Argentyń­ czyków. Klasyczny przykład takiej sytuacji miał miejsce w czasie walk o Goose Green. Minister obrony John Nott w rozmowie z dziennikarzem BBC podał wówczas orien­ tacyjny czas i kierunek brytyjskich działań. Dowódca 2. bpd dowiedziawszy się o tym, stwierdził, że po zakończeniu wojny zamierza oskarżyć kierownictwo BBC o zdradę, zaś ministra o ludobójstwo. Niestety, podpułkownik Jones nie miał okazji wnieść obu spraw na wokandę, zginął pod Goose Green, prowadząc swoich ludzi do walki. Katastrofalny efekt mogło też przynieść upowszechnienie przez media informacji, że podczas działań w rejonie San Carlos wiele argentyńskich bomb okazało się niewybuchami. przykład problemu natury organizacyjnej, który uniemożliwiał efektywne wykorzystanie posiadanych sił i środków.

Zdaniem wielu brytyjskich oficerów doniesienie to, które z pewnością oglądał argentyński personel dyplomatyczny w Londynie, przyczyniło się do wprowadzenia poprawek w ustawieniu zapalników' bomb. Pojawiły się nawet opinie, że fakt, iż eksplodowały wszystkie trzy zrzucone z lotu koszącego bomby, które trafiły Coventry’, należy wiązać z opisaną wcześniej beztroską mediów i urzędników Mini­ sterstwa Obrony odpowiedzialnych za przygotowywanie serwisów informacyjnych. Wojna falklandzka była pierwszym konfliktem morskim, w trakcie którego zastosowano na szeroką skalę wiele rozmaitych przedsięwzięć określanych wspólnym terminem „walka radioelektroniczna”. Brytyjczycy powszechnie sto­ sowali środki pasywne, głównie radiolokacyjne cele pozor­ ne, osiągając w ramach obrony przeciwrakietowej zadowa­ lające rezultaty. Radiolokacyjnymi celami pozornymi po­ służono się ponadto w działaniach dezinformacyjnych, pozorując w jednym przypadku zbliżanie się do wybrzeża desantu śmigłowcowego. Zakłócenia aktywne stosowano w celu zachwiania stabilności pracy argentyńskich środków obserwacji technicznej rozmieszczonych na wyspach. Miały one być przyczyną niezadowalającej skuteczności systemu dozoru przestrzeni powietrznej. Ponadto strona brytyjska podejmowała próby ogniowego porażenia środków obser­ wacji technicznej przeciwnika, przeprowadzając ataki pocis­ kami przeciwradiolokacyjnymi Shrike na stacje radioloka­ cyjne rozmieszczone w rejonie Port Stanley. Wojna unaoczniła rolę tak zwanej „kompatybilności elektro­ magnetycznej” rozmaitych systemów technicznych. Jednym z powodów utraty Sheffielda było zakłócanie przez stację radiolokacyjną satelitarnego systemu łączności. Wokół San Carlos okazało się, że stacje dozoru powietrznego okrętów i stacje radiolokacyjne zestawów Rapier również zakłócają się wzajemnie, sygnały urządzeń rozpoznawczych (IFF — Identyfication Friend or Foe) instalowanych na brytyjskich samo­

lotach i śmigłowcach „pokrywały” lecące na małych wysoko­ ściach samoloty przeciwnika. Urządzenia IFF wyłączono więc, wprowadzając obowiązek prowadzenia lotów — w re­ jonach rozmieszczenia zestawów Rapier — wyłącznie w na­ kazanych korytarzach z włączonymi światłami lądowania. Mimo to zorganizowanie zintegrowanego systemu obserwacji technicznej i łączności obejmującego wszystkie rodzaje sił zbrojnych stało się jednym z powojennych priorytetów. Wydaje się, że podczas działań Brytyjczycy posłużyli się też monoimpulsowymi laserami neodymowymi do oślepiania optoelektronicznych urządzeń pokładowych samolotów argentyńskich, a także bezpośrednio pilotów poprzez podświetlanie przezroczystych owiewek kabin. Wywoływało to zjawisko fluorescencji i uniemożliwiało pilotowi prowadzenie obserwacji wzrokowej. Moc laserów neodymowych była zbyt mała, by wywołać trwałe uszko­ dzenia wzroku. Nadmienić można, że podobnie działali Rosjanie przeciwko samolotom P-3C Orion śledzącym przebieg ćwiczeń Floty Północnej „Ocean”. Zupełnie nową jakość stworzyło posłużenie się przez Brytyjczyków zautomatyzowanymi systemami transmisji danych. Były one wykorzystywane do przekazywania w czasie rzeczywistym zobrazowania sytuacji taktycznej między okrętami dozoru radiolokacyjnego a stanowiskiem dowodzenia obrony powietrznej rozmieszczonym na lotnis­ kowcu Invincible oraz do przekazywania sygnałów alar­ mowania i ostrzegania w ramach grup „Combo”. Podkreślenia wymaga fakt, że Argentyńczycy nie dys­ ponowali środkami walki radioelektronicznej zdolnymi zakłócić stabilność brytyjskiego systemu dowodzenia i trans­ misji danych. Miało to duże znaczenie zwłaszcza podczas odpierania ataków argentyńskiego lotnictwa, gdyż nieza­ kłócone funkcjonowanie systemu dowodzenia umożliwiło efektywne wykorzystanie szczupłego lotnictwa myśliws­ kiego do zadań obrony powietrznej.

Stosunkowo rzadko w kontekście Falklandów poruszana była kwestia taktycznej broni jądrowej rozmieszczonej na okrętach Royal Navy. Tymczasem zespół idący na połu­ dniowy Atlantyk dysponował około 75 proc. uzbrojenia tej klasy. Były to nuklearne bomby lotnicze o mocy kilku­ dziesięciu kiloton (WE 177) przeznaczone dla samolotów bazujących na lotniskowcach i głębinowe ładunki jądrowe dla śmigłowców zwalczania okrętów podwodnych. Liczba tych ostatnich szacowana jest na około 24, rozmieszczone na fregatach i lotniskowcach. Według źródeł oficjalnych Gabinet Wojenny podjął jednak decyzję o wyokrętowaniu broni jądrowej przed wejściem sił okrętowych do strefy działań wojennych. Marynarka nigdy nie potwierdzała ani nie zaprzeczała, czy okręty były wyposażone w broń jądrową, czy też nie. W związku z tym w niektórych publikacjach uparcie przewija się teza, że nie wszystkie ładunki zostały usunięte z okrętów i dopuszczano możliwość przeprowadzenia „nuklearnej demonstracji siły” w sytuacji zagrażającej dalszemu istnieniu sił interwencyjnych. W 2005 r„ po odtajnieniu kolejnej porcji „akt falklandzkich”, opublikowano informację jakoby zespół brytyjski miał cztery atomowe bomby głębinowe. Miały one znaj­ dować się na pokładach fregat Brilliant i Broadsword3. W odróżnieniu od działań na morzu operacje na lądzie nie dostarczyły wniosków powodujących radykalne prze­ wartościowania w taktyce i sztuce operacyjnej. Na Falklan­ dzie Wschodnim starły się ze sobą dwie zupełnie różne armie — argentyńska złożona z poborowych i zawodowa armia brytyjska. Brytyjski żołnierz zawodowy wykazał swą niezaprzeczalną wyższość nad żołnierzem z poboru zarówno 5 Wielu nowych informacji dotyczących kampanii falklandzkiej dostar­ cza zwłaszcza unikatowe opracowanie Lawrance Friedmana noszące tytuł: The Official History of the Falklands Campaign: The 1982 Falklands War and Its Aftermath (Cabinet Office Series of Official Histories), vol. 1-2, Oxford 2004.

poziomem wyszkolenia, kondycją fizyczną, odpornością na trudy zimowego pola walki, jak i morale. Charakterystyczną cechą działań na lądzie była bierność Argentyńczyków (przypominająca jako żywo postawę wojsk hiszpańskich na Kubie podczas wojny amerykańsko-hiszpańskiej w 1898 r.). Mendez nie podjął ani jednej próby zaatakowania maszerujących przez wyspy bata­ lionów brytyjskich, mimo że ruchliwość wojsk brytyjskich i argentyńskich była praktycznie taka sama — pod­ stawowym środkiem transportu były żołnierskie nogi. Dobrze umocnione, rozbudowane pod względem inży­ nieryjnym i chronione polami minowymi pozycje były bronione zaskakująco słabo. Brytyjczycy przełamywali je przy dwu-, a nawet trzykrotnej przewadze liczebnej obrońców, co stanowi najlepszą rekomendację forsownie szkolonej armii zawodowej. Zatem wojna po raz kolejny potwierdziła zasadę, że zwycięstwo uzyskuje nie strona liczebnie silniejsza, lecz ta, której wojska prezentują wyższy poziom wyszkolenia i prowadzą uporczywe, poprawnie zaplanowana i dobrze realizowane działania bojowe, dysponując jednocześnie adekwatnym do sytuacji wsparciem oraz zabezpieczeniem bojowym i logistycznym. Kolejnym doświadczeniem płynącym z wojny falklandz­ kiej jest wzrost znaczenia starannie zaplanowanych i profes­ jonalnie przeprowadzonych działań specjalnych. Brytyjskie grupy dywersyjno-rozpoznawcze odegrały rolę niewspół­ mierną do swej liczebności, dostarczając aktualnych i wia­ rygodnych danych rozpoznawczych (w tym zastępując częściowo brak w ugrupowaniu brytyjskim środków obser­ wacji technicznej dalekiego zasięgu), prowadząc różnorodne działania demonstracyjne i pozorne oraz wykonując za­ skakujące rajdy dywersyjne na różnorodne obiekty. Reasumując — falklandzki sukces brytyjskich wojsk lądowych był przede wszystkim sukcesem brytyjskiego systemu szkolenia. Od co najmniej trzydziestu lat jest on

ukierunkowany na ustawiczne podnoszenie poziomu umie­ jętności praktycznych szeregowców, podoficerów i młod­ szych oficerów. Żołnierzy zawodowych tworzących brytyj­ skie siły zbrojny cechował nie tylko wyższy poziom profesjonalizmu, ale również wyższe morale oraz szczegól­ na więź zespalająca oddziały i pododdziały. Żołnierze piechoty morskiej i wojsk lądowych zdolni byli do działania zarówno w szykach pieszych, jak i w składzie desantu śmigłowcowego i morskiego, pokonywali w ugrupowaniu pieszym do 50 km w ciągu 48 godzin w niezwykle trudnych warunkach klimatycznych i terenowych, z ob­ ciążeniem przekraczającym 50 kg. Takiego żołnierza otrzy­ muje się tylko w jeden sposób — poprzez forsowne, lecz przemyślane szkolenie, i jeszcze raz szkolenie. FALKLANDY A BUDOWNICTWO OKRĘTOWE

Wojna falklandzka dostarczyła wielu wniosków do­ tyczących budownictwa okrętowego oraz uzbrojenia i wy­ posażenia okrętów, które wykorzystane zostały przez Royal Navy i inne floty w procesie modernizacji starszych jednostek oraz w trakcie projektowania i budowy nowych okrętów. Część doświadczeń wojennych wykorzystana została już podczas remontów jednostek uszkodzonych pod Falklandami. Na przykład na fregatach typu 27 wzmocniono konstrukcję kadłuba poprzez naspawanie w rejonie śródokręcia pasów blachy na poszyciu. Jako pierwsza wzmocnienie otrzymała fregata Arrow, której remont główny ukończono we wrześniu 1983 r. Bezpośrednio po wojnie falklandzkiej Brytyjczycy skory­ gowali projekty znajdujących się w budowie fregat typu 22 trzeciej serii, podejmując decyzję o dozbrojeniu okrętów w 114-mm armaty Mk 8. Poważnie ograniczono stosowanie w konstrukcji okrętów stopów lekkich. Projekt wspomnianych fregat skorygowano w taki sposób, że wszystkie nadbudówki, które pierwotnie miały być wykonane ze stopów aluminio­

wych, ostatecznie zbudowano z blach stalowych. Tendencja ta rozszerzyła się następnie na okręty innych typów i na inne floty. Znacznie większą rolę przywiązano do dobom tworzyw sztucznych wykorzystywanych na okrętach, od izolacji kabli energetycznych poczynając, a na piankowych wypełnieniach foteli kończąc. Celem tych działań było całościowe zmniej­ szenie ilości materiałów palnych. Zrezygnowano z rozwiązań konstrukcyjnych ułatwiających eksploatację jednostek w cza­ sie pokoju, lecz potencjalnie zabójczych dla okrętów w czasie wojny, np. z umieszczania zbiorników rozchodowych paliwa powyżej linii wodnej. Zdecydowanie większe środki prze­ znaczono na wyposażenie okrętów w sprzęt obrony przeciwawaryjnej (OPA) i szkolenie załóg w tym zakresie. Pokłosiem Falklandów była modernizacja ośrodków szkoleniowych OPA, które obecnie uważa się za najlepsze i najbardziej realistyczne na świecie. Zdecydowano się także na modernizację środków obserwa­ cji technicznej na części okrętów — łącznie 37 jednostek (w tym niszczyciele typu 42, fregaty typu 23, fregaty typu 21, lotniskowce typu Invincible) otrzymało nowe, trój współrzęd­ ne stacje radiolokacyjne dozoru powietrznego typu 996, zintegrowane z systemami rakietowymi Sea Dart i Sea Wolf. Niska skuteczność działań ZOP prowadzonych w czasie wojny falklandzkiej — przede wszystkim w odniesieniu do argentyńskiego okrętu podwodnego San Luis — wymusiła gruntowną modernizację wyposażenia hydroakustycznego. Nowa stacja hydroakustyczna typu 2050 zastąpiła starsze urządzenia na fregatach typu 22, 23 oraz fregatach typu Leander trzeciej serii. Zagrożenie, jakie dla jednostek pływających stanowią kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-woda, woda-woda i ziemia-woda, zaowocowało wzmożonymi wy­ siłkami ukierunkowanymi na skonstruowanie skutecznych środków przeciwdziałania. Po wojnie falklandzkiej wszy­ stkie czołowe floty zwiększyły środki finansowe prze­ znaczane na budowę systemów walki radioelektronicznej

oraz artyleryjskich rakietowych zestawów obrony przeciwra­ kietowej. W toku planowych remontów wszystkie okręty brytyjskie wyposażane więc były w nowe, zintegrowane kompleksy walki radioelektronicznej obejmujące urządzenia ostrzegające o opromieniowaniu przez obcą stację radioloka­ cyjną i przeprowadzające techniczną analizę emisji, aktywne urządzenia zakłócające oraz sprzężone z nimi wyrzutnie radiolokacyjnych i termicznych celów pozornych. Ponadto Royal Navy podjęła decyzję o uzbrojeniu swoich okrętów w artyleryjskie zestawy obrony bezpośredniej. 20-mm amery­ kańskie zestawy Vulcan-Phalanx otrzymały lotniskowce typu Invincible, niszczyciel Newcastle, zaś 30-mm zestawy Goal­ keeper (produkcji holenderskiej) zainstalowano na fregatach typu 22 trzeciej serii i nowych fregatach typu 23. Zwiększeniu uległa liczba instalowanych na okrętach armat kalibru 20-40 mm. Przeprowadzono gruntowne zmiany w oprogramowaniu systemów kierowania strzelaniem zestawów Sea Wolf, w wy­ niku czego uzyskały one możliwość zwalczania rakiet przeciwokrętowych. Poważne środki finansowe przeznaczone zostały na moder­ nizację i doskonalenia zautomatyzowanych systemów trans­ misji danych, które dowiodły swej przydatności podczas organizacji obrony przeciwlotniczej zespołu brytyjskiego na Falklandach i podczas działań grup taktycznych Combo. Wojna falklandzka była pierwszym konfliktem zbrojnym, w którym wzięła udział tak duża liczba okrętów napędza­ nych turbinami gazowymi. Turbiny Rolls-Royce stanowiły napęd główny lotniskowca Invincible oraz niszczycieli i fregat typów 21, 22 i 42. Turbiny gazowe sprawdziły się w trudnych warunkach południowego Atlantyku, wykazując niezawodność i dużą „podatność diagnostyczno-remontową”. Z taktycznego punktu widzenia ich największą zaletą była możliwość bardzo dynamicznego manewrowania prędkością: z nastawy „wolno naprzód” maksymalną moc osiągano już po 90 sekundach.

ROZDZIAŁ 15 FALKLANDY PO WOJNIE

Bezpośrednio po zakończeniu działań zbrojnych Brytyjczycy przywrócili na wyspach administrację cywilną. Na jej czele stanął ponownie Rex Hunt. Za likwidację skutków konfliktu i rozbudowę infrastruktury wojskowej na Falklandach od­ powiedzialny został gen. Moore. Przed dowódcą wojskową stanęły cztery podstawowe zadanie: przeprowadzić rozmino­ wanie najważniejszych rejonów, odbudować łączność w ob­ rębie archipelagu oraz przywrócić łączność z Londynem, określić liczebność i skład garnizonu oraz rozbudować infra­ strukturę w stopniu umożliwiającym przyjęcie sił wzmocnienia. Do realizacji pierwszego zadanie skierowano pododdziały wojsk łączności. Łączność na Falklandach zorganizowano początkowo z wykorzystaniem radiolinii, następnie od­ tworzono połączenia przewodowe. Komunikację z Lon­ dynem nadal zapewniał system satelitarny przesunięty jednak z San Carlos (gdzie rozwinięto go w czasie działań desantowych) do Port Stanley. Dużo bardziej żmudne i niebezpieczne było rozminowanie Falklandów. Argentyń­ czycy postawili około 30 000 min. Na mapach sztabowych zaznaczono ich jednak tylko około 12 000. Pozostałe postawione zostały bez wymaganej w takich przypadkach

dokumentacji. Pierwsza faza rozminowania trwała 18 miesięcy, lecz do chwili obecnej nie można całych Falk­ landów uznać za wolne od zagrożenia minowego. Po wojnie Brytyjczycy stanęli wobec konieczności wzmoc­ nienia swojej obecności wojskowej na południowym Atlanty­ ku. Przez kilka następnych lat w rejonie Falklandów utrzymy­ wano do pięciu okrętów bojowych i 2-3 jednostki pomocni­ cze (zbiornikowiec, zaopatrzeniowiec, jednostka warszta­ towa). Wzmocnieniu uległ też stały garnizon archipelagu, rozbudowano znajdującą się tam infrastrukturę wojskową. Po zakończeniu wojny Londyn utrzymywał na Falklandach około 3000 żołnierzy. Na wyspach rotacyjną służbę bojową pełniły dywizjony myśliwców F-4 Phantom ze składu sił powietrznych oraz śmigłowce ze składu lotnictwa wojsk lądowych. W grudniu 1982 r. utworzono Garrison Army Air Squadron Falkland Island z dwiema bazami w Port Stanley i Goose Green. Poszczególne dywizjony AAC pełniły tam służbę w cyklu czteromiesięcznym. Kosztem ponad 200 min GBP rozbudowano lotnisko w Port Stanley (dwa betonowe pasy startowe o długości 2164 i 1524 m) oraz od podstaw zbudowano bazę lotniczą March Ridge nazywaną przez brytyjskich żołnierzy „Gwiazdą śmierci” (z dwoma pasami o długości 2895 m). Jednym z ważnych elementów tworzenia infrastruktury obronnej na wyspach była budowa w Port Stanley specjalistycznych urządzeń rozładunkowych dla statków ro-ro wraz ze specjalnymi drogami dojazdowymi. Zamówiona przez Ministerstwo Obrony Wielkiej Brytanii instalacja umożliwia rozładunek statków o szerokości do 25 m oraz przyjmowanie pojazdów o ciężarze do 30 ton. Oprócz przedsięwzięć natury wojskowej Londyn, odrabiając wieloletnie zaniedbania, podjął również kroki ukierunkowane na ekonomiczną aktywizację wysp i podniesienie stopy życiowej Falklandczyków. Nowo powołanej Korporacji Roz­ woju Wysp Falklandzkich przyznano 45 min USD dotacji, które zużytkowane miały zostać na rozwój hodowli i prze­ twórstwa. Działania te przyniosły zamierzony efekt, powstało

ponad 50 nowych farm, lecz prawdziwą żyłą złota okazał się ocean. W roku 1984 na wodach oblewających wyspy odkryto wysokowydajne łowiska kałamarnic. Po proklamowaniu w 1986 r. przez Wielką Brytanię „strefy rybołówstwa” o promieniu 150 mil, roczne dochody z wydawania licencji połowowych (dla około 220 jednostek rocznie) sięgnęły 500 min USD. Wykorzystując subsydia rządowe, Korporacja stworzyła 12 spółek joint venture z podmiotami z: Wielkiej Brytanii, Tajwanu, Japonii, Korei Południowej i Hiszpanii. Działalność połowową cechuje przy tym bardzo wysoka rentowność — statek łowczy kosztował w 1988 r. około 2 min USD, zaś zysk z rocznych połowów kałamarnic szacowany jest na 1,5 min USD. Podmioty inwestujące na Falklandach są przy tym zwalniane z podatków. Gospodarczy sukces nie wpłynął jednak na zmianę stanowiska Londynu i Buenos Aires w kwestii przyszłości Falklandów. Do roku 1988 nie toczyły się w tej sprawie żadne poważne negocjacje. Wojna gestów posunęła się do granic groteski. Brytyjczycy nie wpuszczali na Falklandy obywateli Argentyny, jeżeli ci legitymowali się swoim ojczystym paszportem, ale nie stwarzali problemów, gdy przedkładali oni służbom imigracyjnym paszport jakiegokol­ wiek państwa trzeciego. Odnowienie stosunków argentyńsko-brytyjskich nastąpiło dopiero w 1989 r. za prezydentury Carlosa Menema, kiedy podpisano porozumienie zezwalające Czerwonemu Krzy­ żowi na organizowanie wyjazdów na Falklandy członków rodzin poległych żołnierzy argentyńskich. Negocjacje na temat przywrócenia pełnych stosunków dyplomatycznych odbywały się w dwóch turach: w 1989 r. w Nowym Jorku oraz w Madrycie, gdzie oba państwa złożyły formalną deklarację o zakończeniu działań wo­ jennych — i zapewniły, że szanując zasady Karty Narodów Zjednoczonych, gotowe są rozwiązywać wszystkie kwestie sporne między nimi środkami pokojowymi. Utworzono wówczas dwie grupy robocze:

— zadaniem pierwszej było wypracowania środków budowy zaufania na południowym Atlantyku oraz procedur służących zapobieganiu incydentom zbrojnym, — prace drugiej koncentrowały się na uregulowaniu problemów rybołówstwa. Obie komisje rozpoczęły prace w 1989 r. w Montewideo i w Paryżu. W efekcie przeprowadzonych rozmów w miejsce dotychczasowego jednostronnie ustanowionego przez Brytyj­ czyków reżimu wokół Falklandów (Falkland Islands Protec­ tion Zone — FIZ) ustanowiono Interim Reciprocal Informa­ tion and Consultation System (IRCIS) w celu zwiększenia zaufania między Wielką Brytanią i Argentyną. Aby zmniej­ szyć prawdopodobieństwo zaistnienia incydentów zbrojnych i stworzyć kanał służący informowaniu się o aktywności wojskowej w regionie, ustanowiono bezpośrednią łączność między władzami wojskowymi obu stron. Zawarto także porozumienie o koordynacji działań poszukiwawczych i ra­ tunkowych (SAR) oraz o wymianie informacji dla celów bezpieczeństwa nawigacji morskiej i lotniczej. Po długotrwałych i trudnych negocjacjach prowadzonych w Madrycie rozwiązano też sprawy związane z ochroną stad migrujących, przyjmując w listopadzie 1990 r. wspólne oświadczenie w Sprawie Ochrony Zasobów Rybnych i usta­ nawiając Komisję do spraw Rybołówstwa na Atlantyku Południowym (South Atlantic Fisheries Commission — SAFC) z udziałem przedstawicieli obydwu państw. Do jej zadań należało m.in. wydawanie rekomendacji dotyczących najbardziej wartościowych gatunków ryb i stad migrujących — zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami prawnomiędzynarodowymi. Ustanowiono obszar wyłączony całkowicie z połowów (Falklands Outer Conservation Zone — FOCZ) o statusie utrzymywanym do 1993 r., kiedy to zakaz połowów został zniesiony. Początkowe sukcesy w normalizacji nie oznaczały jednak, że toczyć się ona będzie bez napięć. Kontrowersje w stosun­ kach dwustronnych budziła zwłaszcza kwestia eksploatacji

dna morskiego wokół wysp. Już wcześniej — w 1986 r. — sprzeciw Argentyny wywołały jednostronne decyzje rządu brytyjskiego dotyczące prawnej regulacji granic szelfu kontynentalnego wysp. Kiedy w roku 1991 identyczne stanowisko zajęły władze lokalne, zagroziło to całemu procesowi przywracania normalnych stosunków między Londynem a Buenos Aires. Na kwestię przebiegu granic szelfu nałożyło się wówczas rozszerzenie strefy wyłącznego rybołówstwa na północ od Falklandów. Dopiero dzięki spotkaniom przedstawicieli obydwu stron sporu (zinstytuc­ jonalizowanym jako High Level Group) wypracowano dokument pt. „Joint Declaration on Cooperation over Off­ shore Activities in the South West Atlantic” podpisany 27 września 1995 r. w Nowym Jorku. Obydwa rządy uzgodniły podjęcie współpracy w dziedzinie badań i eks­ ploatacji zasobów naturalnych na ściśle określonym ob­ szarze wód południowo-zachodniego Atlantyku, określo­ nych jako Specjalna Strefa Współpracy na obszarze około 20 tys. km2 (Special Cooperation Area — SCA). Ustanowiono wspólną komisję złożoną z przedstawicieli obydwu państw z szerokimi kompetencjami, m.in. w zakresie koordynowania badań i eksploatacji złóż naturalnych w sześ­ ciu wydzielonych strefach. Zgodnie z przyjętą w 1990 r. formułą „parasola nad suwerennością”, rządy obu państw zobowiązały się do podjęcia odpowiednich działań adminis­ tracyjnych wspomagających wprowadzanie w życie po­ stanowień tej deklaracji, zapewniając jednocześnie udział obu krajów w eksploatacji złóż oraz przekazywanie sobie wzajemnie informacji o poszukiwaniach i eksploatacji złóż zasobów naturalnych. Argentyna zobowiązała się ponadto udostępnić podmiotom brytyjskim i spółkom joint venture swój terminal naftowy w porcie Comodoro Rivadavia. Mimo postępów we współpracy ekonomicznej stanowisko stron w sprawie przynależności państwowej Falklandów pozostaje jednak niezmienne. Przy okazji wizyty, którą w 1998 r. złożył w Londynie prezydent Argentyny Carlos

Menem, brytyjski minister spraw zagranicznych ponownie stwierdził, że status wysp może się zmienić wyłącznie wówczas, gdy zażądają tego ich mieszkańcy. Ci, mimo wysiłków propagandowych Buenos Aires, nadal uważają się za poddanych Korony Brytyjskiej. W lipcu 1999 r. szefowie dyplomacji Wielkiej Brytanii i Argentyny, Robin Cook i Guido di Telia, podpisali w Lon­ dynie czteropunktowe porozumienie zakładające m.in. przy­ wrócenie komunikacji lotniczej między wyspami a kontynen­ tem, rezygnację z utrudnień wobec Argentyńczyków prag­ nących odwiedzić wyspy (jest to szczególnie ważne dla rodzin 234 pochowanych w Darwin argentyńskich żołnierzy), budowę pomnika poległych żołnierzy argentyńskich. Obaj politycy podkreślili jednak, że ich kraje nie zmieniają stanowis­ ka w sprawie przynależności państwowej Falklandów. Zmiany sytuacji nie przyniosła też wizyta Tony Blair’a w Argentynie na początku sierpnia 2001 r. Brytyjski premier nie pojechał nawet do stolicy, Buenos Aires, pamiętając o powitaniu, jakie zgotowano tam w 1995 r. księżnej Dianie — została ona obrzucona wyzwiskami przez demon­ strantów. Blair i prezydent Argentyny De la Rua spotkali się więc poza stolicą, a „kwestia Malwinów nie figurowała w programie rozmów”. Proces pojednania posuwa się jednak bardzo powoli. W kwietniu 2003 r. gubernator Falklandów, Howard Pearce, odmówił wyrażenia zgody na lądowanie na wyspach argentyńskich samolotów komunikacyjnych. Sprawa przynależności Wysp Falklandzkich wypływa przy najróżniejszych okazjach. Na przykład gdy w Europie toczyła się dyskusja na temat konstytucji UE, Argentyna, wspierana przez Brazylię, ostro protestowała przeciwko rozciągnięciu postanowień tego dokumentu na Falklandy. Oba południowo­ amerykańskie państwa twierdziły przy tym bez ogródek, że wzmocni to brytyjskie roszczenia do wysp. Z punktu widzenia Buenos Aires wojna z 1982 r. niczego jeszcze definitywnie nie przesądziła...

BIBLIOGRAFIA

PUBLIKACJE ZWARTE

Arcangelis

M . , Electronic Warfare from the Battle of Tsus­ hima to the Falkland and Lebanon Conflicts, N e w York 1985. B e n e d y c z a k W . , Samotni wojownicy, Warszawa 1995. C i e p l i ń s k i A . , W o ź n i a k R . , Encyklopedia współczesnej broni palnej, Warszawa 1994. Encyklopedia Lotnictwa. Technika. Typy. Dane, Bielsko-Biała 1993. Encyklopedia prawa międzynarodowego i stosunków między­ narodowych, Warszawa 1976. Falkland Armoury, Dorset 1985. F r i e d m a n L., The Official History of the Falklands Campaign: The 1982 Falklands War and Its Aftermath (Cabinet Office Series of Official Histories), vol.l, vol. 2, Oxford 2004. G o t o w a ł a J., Kamieniem z nieba. Lotnictwo bojowe w konflik­ tach lokalnych, Warszawa 1994. G o t o w a ł a J., Splątane wiraże, Warszawa 1992. G r o v e J . , Vanguard to Trident. British naval policy since World War II, London 1987. H a r t - D a v i s D., Ascension: The Story of a South Atlantic Island, Doubleday 1973. H a s t i n g s M . , J e n k i s S., The Battle for the Falklands,

London 1983.

„Jane’s Fighting Ships”. „Jane’s InfantryWeapon”. „Jane’s Radar and Electronic Warfare Systems”. „Jane’s Underwater Weapon Systems”. „Jane’s World Aircrafts”. K o c h a ń s k i S., Broń strzelecka lat osiemdziesiątych, War­ szawa 1991. K r a m a r s k i I „ M o c z u l s k i L., Harrier, Warszawa 1994. K u b i a k K., Falklandy, Warszawa 1993. K u b i a k K„ Wojnafalklandzka 1982, Gdańsk 2002. K u b i a k K., Ewolucja morskiej sztuki wojennej po II wojnie światowej, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2003. Ł u k a s z u k L„ Współczesne spory i konflikty międzynarodowe dotyczące obszarów morskich (Wybrane zagadnienia prawne i połityczne), Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia 2004. M a k o w s k i A . , I l n i c k i M„ Wojna na morzu we współczesnym prawie międzynarodowym, Warszawa-Toruń 1996. M a k o w s k i A., Siły morskie współczesnego państwa, Gdynia

2000. M i d d e l b r o o k M . , The Fight for the „Malvinas The Argen­ tine Forces in the Falkland War, New York 1989. M i l l e r D . , F o s s Ch. F., Współczesna wojna lądowa, War­ szawa 1993. M i l l e r D . , M i l l e r Ch., Współczesna wojna morska, War­ szawa 1994. Modern Ełite Forces, London 1986. M o l o e z n i c M. P., La actuacion de la Prefectura Navala Argentina a la luz del Informe Rattenbach, Buenos Aires 1996. M o r o R.B., Historia del conflicto del Atlantico sur, Buenos Aires 1986. M u n o z J., Los Tigres del Mar, Buenos Aires 1984. Prefectura en Malvinas, Buenos Aires 1997. P r i c e A., Podniebne bitwy. Dramatyczne akcje lotnicze, War­ szawa 1998. S a r a n e c k i L, Konflikt zbrojny argentyńsko-brytyjski o Falkłandy/Małwiny, Wojskowa Akademia Polityczna, Warszawa 1983. S o k o ł o w s k i T., Wielka Brytania. Informator, Warszawa 1993.

S t e w a r t G., SAS. Elita wojsk brytyjskich, Warszawa 1999. T h a t c h e r M., Lata na Downing Street, Gdańsk 1996. The British Army In the Falklands, 1982, Edinburgh 1983. The Falkland Campaign: The Lessons, London 1982. W e s t N . , The secret war for the Falklands. The SAS, MI 6, and the war Whitehall nearly lost, London 1997. War in the Falklands. The Campaign in Pictures, London 1982. Vi 11 ar R., The Merchant Ships at War, Annapolis 1984. W e i n b e r g e r C., Fighting for Peace, New York 1990. W o o d w a r d S . , R o b i n s o n P,. One Hundred Days, London 1991. Z a l e w s k i M.J., Falklandzka pułapka, Warszawa 1982. ARTYKUŁY

Air

Defense

Missiles

Limited

Tactics

of

Argentine

Aircraft,

„Aviation Week and Space Technology”, 1982 Julyl9. Awiacja

protiw

korabliej

(K

anglo-argentinskomu

konfliktu),

„Morskoj Sbornik”, 7/1982. B a c k e r A.D. III., Aircreft Carriers in the Falkland, „USNI Proceedings”, 2/1984. B e a v e r R., Post Falklands. Amphibious Warfare, „Navy Inter­ national”, 8/1983. B r u n e r R.M., Soviet military Science and the Falkland Conflict, „USNI Proceedings”, 11 i 12/1985, 1/1986. Brytyjskie

rakiety

przeciwlotnicze

w

konflikcie

falklandzkim,

„Wojskowy Przegląd Zagraniczny”, 6/1982. C o t a u-B e g ar i e H., Wojna morska o Falklandy w świetle komentarzy, „Wojskowy Przegląd Zagraniczny”, 5/1983. C z w a r t o s z G., Operacja „Black Buck”, „Skrzydlata Polska”, 31/1988. Der Falklandkonflikt, „Internationale Wehr Revue”, 8 i 9/1982. D o c e n k o W., Falklandzkaja diesantnaja opieracija, „Vojennyj Viestnik”, 6/1983. D o c e n k o W., Morskije diesanty w lokalnych wojnach, „Morskoj Sbomik”, 10/1985. D o d d N.L., Erfahrungen aus dem Falklandkrieg, „Österreichis­ che Militärische Zeitschrift”, 6/1982.

łotnictwa w konflikcie brytyjsko-argentyńskim, „Wojs­ kowy Przegląd Zagraniczny”, 1 i 2/1985. E1 s e r G., Operation Corporate — Leichte Kampftruppen im Falkland — Feldzug 1982, „Truppendiest”, 5/1983. E n g l i s h A., The Argentine Navy: Post Falklands, „Navy International”, 3/1983. Falkland — Malvines Konflikt, „Marine Rundschau”, 7 i 8/1982. F i n t z e 1 T.W., Argentyńskie okręty podwodne w operacji „Rosario”, „Przegląd Morski”, 6/1999. G a l k i n J„ Protiwowozdusznaja oborona anglijskich ekspiedicjinnych sił, „Zarubieżnoje Wojennoje Obozrienije”, 3/1983. G o s s 1 e r G. W., Britisches Weissbuch zur Falkland-Ope radon, „Marine Rundschau”, 2/1983. G r a c z i e w A„ Transportnoj flot w angło-argientinskom konfliktie, „Morskoj Sbornik”, 1/1985. H o d g s o n B., The Falkland Islands. After War, „National Geographic”, 3/1988. H o r 1 i c k T„ South Atlantic 1982. Naval Engineering Operations, „Navy International”, 9/1983. Ja s k u ł a A.M., Wykorzystanie statków handlowych we współ­ czesnej wojnie, cz. 1, „Budownictwo Okrętowe”, 1/1985 i cz. II, 12/1985. J e w g i e n i e w N., Podwożnyj tył anglijskich WMS w Jużnom Atłantikie, „Morskoj Sbornik”, 4/1983. Kałłaur J., Niewypowiedziana wojna. Argentyńsko-brytyjski konflikt zbrojny o Małwiny, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, 1/1983. K a p i t a n c e w I., Roi flota w anglo-argientinskom konfliktie, „Morskoj Sbornik”, 2/1983. K o b u r g e r C.W., Argentina in the Falklands. Glory Manque, „USNI Proceedings”, 5/1983. K o b u r g e r C.W., The Fcdklands. Lessons in Modem Naval Warfare, „Navy International”, 1/1983. K o ż u c h a r o w A., Diesanty w chodie jużno-atlanticzeskogo krizisa, „Morskoj Sbornik”, 7/1996. K o ż u c h a r o w A., Protiwvizdusznyj boj korabielnogo sojedinienia (po opytu lokalnych wojn), „Morskoj Sbomik”, 9/1999. K u b i a k K., Powrócimy na Malwiny, „Komandos”, 9/2002. Działania

Kubiak

K., Falklandy. Ryk Lwa Albionu, „Mówią Wieki”,

6/2002. K u b i a k K., Wojna falklandzka, chronologia wydarzeń, „Morza, Statki i Okręty”, 2/2002. K u b i a k K., Komandosi przeciwko fregacie. Zajęcie Południowej Georgii przez argentyńskie wojska lądowe, „Morza, Statki i Okręty”, 2/2002. K u b i a k K., Porażka i odwrót argentyńskich sił nawodnych, „Morza, Statki i Okręty”, 2/2002. K u b i a k J . , K u b i a k K., Wojna falklandzka. Wybrane aspekty zabezpieczenia logistycznego sił brytyjskich, „Przegląd Morski”, 7-8/2001. K u b i a k K., Nadbrzeżna artyleria. Granatniki przeciwpancerne, „Komandos”, 8/2000. K u b i a k K., Militaryzacja tonażu handlowego w konflikcie falklandzkim, „Przegląd Morski”, 6/1989. L a n d a b u r u F.G.C., Der Kampf um die Malwinen. Die mili­ tärischen Ereignisse aus argentinischer Sicht, „Österreichische Militärische Zeitschrift, 6/1982. L a y m a n C.H., Duty in Bomb Alley, „USNI Proceedings”, 8/1983. L o n n w o r t h B . , Solution to the shallow-water challenge, „Jane’s Navy International”, 6/1996. Ł a z M., S e n k o w s k i R . , Etendard/Super Etendard, „Lotnictwo Wojskowe”, 2/2000. Laz M., Super Etendard w lotnictwie Argentyny, „Lotnictwo Wojskowe”, 6/1996. M a r c i n k o w s k i Cz., Brytyjskie operacje desantowe w kon­ flikcie falklandzkim, cz. I i II, „Myśl Wojskowa”, 4 i 5/1988. M a r c i n k o w s k i Cz., Działania brytyjskich grup specjalnych w konflikcie falklandzkim, „Myśl Wojskowa”, 1/1988. M e i s t e r J„ Der Kampf um die Malvinas. Die Argentinische Version, „Marine Rundschau”, 3/1983. M o c z u l s k i L., Victor, „Przegląd Konstrukcji Lotniczych”, 1/1999. M o r i s o n S.L., Falklands (Malvinas) Campaign: A Chronology, „USNI Proceedings”, 10/1983. N o 11 J., The Falkland Campaign, „USNI Proceedings”, 5/1983.

N o w a k o w s k i R., Rozpoznanie satelitarne w wojnach lokal­ nych, „Myśl Wojskowa”, 5/1989. Operation Corporate — Leichte Kampftruppen in Falkland Feldzug, „Truppendienst”, 5/1983. P a w e l e c J., Łączność w wojnie falklandzkiej, „Myśl Woj­ skowa”, 11/1989. P r o k o f i e w S., Siły spiecialnych opieracij suchoputnych wojsk Wielikobritanii, „Zarubieżnoje Wojennoje Obozrienije”, 3/1999. R h o d e s J., South Atlantic Air War... The Other Side of the Coin, „Air International”, 3/1983. R o c h o w i c z R . , Zatopienie „Shejfielda”, „Morza, Statki i Ok­ ręty”, 3/1997. Ro di o no w B., N i k i t i n E., Radioeliektronnaja borta na Jużnom Atlantikie, „Morskoj Sbornik”, 1/1983. R o s c h P., Konteneryzacja okrętów wojennych i statków hand­ lowych dla potrzeb sił zbrojnych, „Wojskowy Przegląd Za­ graniczny”, 5/1986. R u s i e c k i M., Westland Lynx — zastosowanie na morzu, „Nowa Technika Wojskowa”, 12/1998. Sea Harrier, Falkland deployment and combat record, „World Airpower”, vol. 41, Summer 2000. S ł a b g o r o d s k i j A . , D o c e n k o W . , M e s s o i l i d i W., Matieriałnoje obiespieczieniie sił w lokalnych wojnach, „Morskoj Sbornik”, 3/1988. S m o l a r e k Z., Lotniczo-morska wojna o Falklandy (Malwiny), „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej Kraju”, 4/1983. Ś m i g i e l s k i A., Konflikt falklandzki — wojna morska, „Prze­ gląd Morski”, 3/1993. Ś m i g i e l s k i A., Wojna powietrzna o Falklandy-Malwiny, „Przegląd Morski”, 12/1982. Ś m i g i e l s k i A., Wykorzystanie kierowanych pocisków rakieto­ wych w konflikcie falklandzkim, „Przegląd Morski”, 2/1983. The Falkland Conflict, Part 2: missile operations, „International Defense Review”, 9/1982. The lesson of the San Luis, „Jane’s International Defence Review”, 8/1997. T u r n e r S . , The Unobvious lessons of the Falklands War, „USNI Proceedings”, 4/1983.

Tym

J.S., Operacja „Corporate”. Aspekty militarne konfliktu falklandzkiego, Uniwersytet Poznański, „Kwartalnik Historyczny

Historia Militaris”, 1-2/1993. Tym J.S., Doświadczenia i lądowego brytyjskich sił porate” podczas konfliktu

wnioski z działania komponentu ekspedycyjnych w operacji „Cor­ fałkłandzkiego, „Zeszyty Naukowe

AON”, numer specjalny, 3 (56)A z 2004. U s i k o w A.B., Morskaja i vozduszna blokada w lokalnych wojnach, „Wojennaja Mysi”, 2/1989. U s i k o w A.B., Uroki anglo-argientinskogo konfliktu i roi nadwodnych korabliej w borbie na morie, „Morsko Sbornik”, 11/1982. U s i k o w A.B., Niekotoryje uroki i wyvody iz anglo-argentinskogo vojennogo konflikta, „Wojenno-istoryczieskij żumal”, 4/1983. V e g o M., The Falklands. A Soviet View, „Navy International”, 9/1993. W i t k o w s k i I., Falklandy 15 lat później, „Nowa Technika Wojskowa”, 6/1998. Wolny A., Operacje desantowe w wojnach lokalnych (1946-1986), „Myśl Wojskowa”, 8/1987. W o o d w a r d S . , R o b i n s o n P., It was a bit Tight, „USNI Proceedings”, 3/1992. Zumatij W., Opieracija Korporjejt (WMS Wielikobritanii w anglo-argientinskom konfliktie 1982 g.), „Morsko Sbornik”, 10,11,12/1999.

WYKAZ MAP

Falklandy ......................................................................................... 21 Południowoatlantycki Teatr Wojny ................................................. 27 Inwazja Falklandów ......................................................................... 60 Walki o Grytviken ........................................................................... 65 Rozwinięcie sił brytyjskich .............................................................. 85 Odbicie Georgii ................................................................................ 98 Działania argentyńskich sił nawodnych ........................................ 121 Ugrupowanie brytyjskie ................................................................ 127 Bitwa o Goose Green ..................................................................... 209 Walki o dominujące pozycje w rejonie Port Stanley ..................... 226

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ 1 Falklandy — wyspy na końcu świata ................................................ 7 Historyczne tło konfliktu o Wyspy Falklandzkie .......................... 7 Przedmiot sporu — Falklandy, Georgia Południowa, Sandwich Południowy .................................................................................. 19 Falklandy — uwarunkowania geopolityczne .............................. 26 ROZDZIAŁ 2 Marsz ku wojnie ............................................................................... 33 Bezpośrednie i pośrednie przyczyny wybuchu wojny ................ 33 Incydenty ..................................................................................... 39 Siły zbrojne stron konfliktu ......................................................... 44 Argentyna ................................................................................ 44 Wielka Brytania ....................................................................... 48 ROZDZIAŁ 3 Argentyńska inwazja ........................................................................ 52 Zajęcie Falklandów ..................................................................... 54 Zajęcie Południowej Georgii ....................................................... 62 Argentyński garnizon Falklandów .............................................. 66 ROZDZIAŁ 4 Albion rusza na wojnę ..................................................................... 74 Organizacja pierwszego rzutu piechoty morskiej ........................ 75 Organizacja drugiego rzutu wojsk lądowych .............................. 82 ROZDZIAŁ 5 Pierwsze strzały ............................................................................... 84 Ku Wyspie Wniebowstąpienia i dalej na południe ...................... 84

Odbicie Południowej Georgii ...................................................... 91 ROZDZIAŁ 6 Walka o panowanie na morzu ........................................................ 100 Zatopienie krążownika General Belgrano ................................... 116 Zatopienie niszczyciela Sheffield ............................................... 125 ROZDZIAŁ 7 Blokada .......................................................................................... 137 Rajd na wyspę Pebble ............................................................... 149 ROZDZIAŁ 8 Desant pod Carlos .......................................................................... 154 Okręty przeciw samolotom ....................................................... 168 Skyhawki i Exocety ...................................................................... 178 ROZDZIAŁ 9 Działania na lądzie od San Carlos do Fitzroy ................................ 195 Bój pod Goose Green ................................................................ 197 Marsz przez Falkland Wschodni ............................................... 211 Dramat pod Cove Bluff ............................................................. 218 ROZDZIAŁ 10 Końcowa faza kampanii ................................................................ 224 ROZDZIAŁ 11 Logistyka brytyjska w czasie wojny falklandzkiej ........................ 239 ROZDZIAŁ 12 Argentyńska operacja specjalna w Europie ................................... 255 ROZDZIAŁ 13 Wojna i dyplomacja ................................ ..................................... 263 ROZDZIAŁ 14 Falklandy — próba oceny .............................................................. 276 Straty .......................................................................................... 276 Wpływ kampanii falklandzkiej na brytyjskie siły zbrojne 278 Wpływ kampanii falklandzkiej na argentyńskie siły zbrojne 283 Falklandy a rozwój sztuki wojennej .......................................... 284 Falklandy a budownictwo okrętowe .......................................... 298 ROZDZIAŁ 15 Falklandy po wojnie ...................................................................... 301 Bibliografia .................................................................................... 307 Wykaz map .................................................................................... 314