Πολιτικά (1977 - 1979) [PDF]

Zitiervorschau

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

© Εκδόσεις θεμέλιο ΕΠΕ, 1980 Ακαδημίας 63, τηλ. 360 81 80, Αθήνα

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΑ •

1977

·

-

·

1979

ΘΕΜΕΛΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1977 ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Τα «κατά» και τα «μετά»

15

ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ Η Εκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Κύπρο, θα «εκθέσευ> την Ευρώπη;

20

ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΐΝ; Τεχνητοί άνθρωποι και τεχνητή αγα>ν(α

25

«ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ» ΚΑΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Η αχό θέμ ιδος παιδεία

29

Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ Ή «Τα μυστήρια της Τριπόλεως»

33

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ) ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ Και η (τυπική) καταχθόνια μηχανή αφανισμού των «αντιφρονούντων»

38

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

44

ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΑΠΡΙΛΗΣ Αφιέρωμα σε καρτερικούς και μη

54

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΕΠΙΜΥΘΙΟ Α πολογίες και ομολογίες συνηγόρων

60

ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΚΡΑΜΣΙ Σαράντα χρόνια απ’ το θάνατό-του

66

ΦΩΝΗ ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΕΡΠΕΡΑΝ Ή οι ρεαλισμοί μιάς παλιάς Ουτοπίας

71

ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ «Φτωχές» και «πλούσιες» χώρες

76

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΙΛΑΡΟΤΡΑΓΩΔΙΑ

85

ΤΑ «ΑΣΥΝΗΘΗ» ΚΑΙ ΤΑ «ΑΗΘΗ» Ανοιχτό γράμμα στο νέο πρεσβευτή των ΗΠΑ κ. Schaufele

91

«ΠΤΩΣΗ» ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Μύθοι και επιμύθια της «αλλαγής» Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Διελκυστίνδα βίας και αίματος

97 102

«ΕΙΣ ΤΗΝ ΔΥΣΙΝ...»

107

ΟΙ «ΤΕΩΣ» Ή η παρ’ αμαρτωλών σωτηρία«μας

113

ΜΙΑ ΝΕΑ «ΑΝΙΕΡΗ» Συνωμοσία των ισχυρών κατά των λαών

118

ΠΟΣΟ «ΕΚΛΟΓΕΣ»; Μέθοδοι που στρεβλώνουν την εκλογική διαδικασία -και την ίδια τη Δημοκρατία

123

ΚΑΙ ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ!... Επιστήμονες του ολέθρου και όλεθρος της Επιστήμης

128

1978 «ΑΕΙ ΠΑΙΔΕΣ» Σε ποιους πρέπει το εδώλιο;

135

«ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΟΥΛΕΣ» Παλιές ιστορίες «μικρών» για «μεγάλους»

139

ΛΕΙΨΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Γύρω στη συζήτηση για τα κρατικά μέσα επικοινωνίας

145

ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Τηλεοπτική επωδός

149

ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ Εμπειρίες ενός κορυφαίου

1S3

ΤΑ ΝΕΑ ΑΜΦΙΑ Ο Λευκός Οίκος και οι «ζοφερές καινούριες πραγματικότητες»

157

«ΠΟΤΕ!» Η αντίσταση της Δεξιάς στην Αντίσταση

162

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

167

Η «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ» Δείγματα απ' την Ιταλία, παραδείγματα για μας

171

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ «ΜΗ ΟΥΣΗΣ»... Επικρίσεις κι αποκρίσεις

175

Η «ΛΑΒΗ» Παρωδία και παλινωδία του «εμπάργκο»

181

Ο ΥΠΕΡΙΤΗΣ Αυτοχειριασμοί διεθνών οργανισμών

186

ΤΟ «ΠΤΩΜΑ» Εκτελέσανε τη Δημοκρατία οι σφαίρες της τρομοκρατίας;

191

Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ Κοντινές και μακρινές «εστίες»

196

ΑΡΓΕΝΤΙΝΟ «ΑΙΝΙΓΜΑ» Αναγνώριση και αναγνωρίσεις ενός αποτρόπαιου καθεστώτος

201

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ

206

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ Οι τετραγωνισμοί του Πενταγώνου

211

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ Ισοροπίες, διαιρέσεις και αθροίσματα

216

ΤΟ «ΑΝΟΙΓΜΑ» Παρένθεση ή στροφή;

220

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ» «Δαβίδ» και Ανταλκίδας

224

ΚΛΗΡΟΥ ΛΗΡΟΙ

229

Ο ΠΥΡΙΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΣ Δημοσθένης και Δημοκρατία. Πολιτικό πάθος και ήθος

234

ΟΙ ΑΛΙΕΙΣ ΤΩΝ ΦΑΣΙΣΤΩΝ Μιά όπερα-μποΰφφα για ανάλογο κοινό

239

ΕΞ ΟΙΚΕΙΩΝ... Οταν το δεύτερο δικτατορικό άγος έκρινε το πρώτο - και αυτοκρινόταν

244

Η ΑΠΙΘΑΝΗ «ΕΝΩΣΗ» Και η «ατίμωση» των προφητών

249

1979 ΒΙΒΛΙΑ Η υπεραγορό της «γνώσης» κι η αγοραστική απόγνωση

255

«... ΨΕΥΔΗ ΩΣ ΑΛΗΘΗ...» Ή οι «σερίφηδες» της Δημοκρατίας-μας

260

10

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΔΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΟΒΟΥ... Εκ της Περσίας δώρα

264

«ΝΕΚΡΟΙ ΓΑΜΟΙ» Γράμμα από έναν «άγαμο σε ώρα γάμου»

269

Ο (ΑΣΤΥ)ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΥΠΟ Τα «ευγενή» πρότυπά-του - και κάκοια (αλλοτινά) σχόλια

273

ΔΥΟ ΒΗΜΑΤΑ ΜΠΡΟΣ, ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ; Ποιό θα είναι το «Αύριο» της περσικής επανάστασης - για κείνην και για τους άλλους;

280

ΟΙ «ΧΑΜΕΝΕΣ» ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ Οι όψεις του περσικού νομίσματος

285

Η ΠΡΟΟΔΟΣ Ή περί «μηχανών» και κανιβάλων

290

«ΚΑΤΑΚΡΙΣΕΙΣ» ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ Κρίση «ιερών» θεσμών και κρίσεις «ανίερων» πολιτών

294

Η «ΜΑΣΤΙΞ» Ο Κοραής και η ελευθερία έντυπου λόγου και ελέγχου

298

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ «ΠΡΟΑΣΠΙΣΤΕΣ» Μιά ελληνική «παράδοση»

304

Η ΦΥΣΑΛΙΔΑ Πυρηνική ενέργεια και ειρωνική νέμεση

310

«ΑΤΛΑΝΤΙΔΕΣ» Η ατέρμονη αναζήτηση της ουτοπίας

315

ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ Μερικά «ασεβή» σχόλια γύρω σ’ ένα ιδανικό πολίτευμα

320

ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ Αναστάσεις και αποκαταστάσεις του ολοκληρωτισμού

325

ΤΟ «ΕΛΝΤΟΡΑΝΤΟ» Ή περι «φιλοτουρκισμού», «φιλελληνισμού» και άλλων

329

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ Η Rosa Luxemburg και ο «Υπαρκτός Σοσιαλισμός»

335

ΠΕΡΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Κοινή Αγορά και κοινή λογική

341

Η ΑΠΑΘΕΙΑ «Αντίδοτο» των ηγετών κατά των λαών

346

Η «ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ» «Χαμός» των χαμένων και «αλλοίωση» των αλλοιωμένων...

350

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

11

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ Ό τα ν μηδενίζονται οι «διδάχοι» και εκμηδενίζονται οι νόμοι

355

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΩΝ Και τα απελπισμένα τεχνάσματα των «πυροσβεστών»

360

ΤΑ ΤΕΡΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ Μαύρος χρυσός και μαύρες Ερινύες

365

ΟΙ «ΚΡΥΦΟΙ ΣΤΟΧΟΙ» Παίζοντας τους «κλέφτες κι αστυνόμους» του πετρελαίου

369

ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΦΥΓΗ Η διαφυγή και η διαφύλαξη των μεγάλων εγκληματιών

374

•OSTPOLITIK. Και η διπροσωπία των «ανησυχούντων»

378

ΔΟΛΙΟΤΗΤΕΣ 'Οταν οι «προστάτες» αντιγράφουν αλλήλους

384

ΟΙ «ΦΡΟΥΡΟΙ» Τα φανερά μυστικά των μυστικών υπηρεσιών

389

ΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ Ή περί «υπομονής» των υπονομευτών

395

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Απελευθέρωση 1944 - Προσδοκίες 1979

399

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ Παρεπόμενα και παραλειπόμενα του «ανοίγματος»

403

ΜΕΘ’ ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ' ΗΜΩΝ Η αιωνιότητα της δολιότητας

408

ΠΡΟΠΕΤΗ ΠΡΟΠΕΤΑΣΜΑΤΑ Τα απομνημονεύματα ενός «αλάθητου»

413

ΤΑ ΣΑΡΔΟΝΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ Σχόλιο στην Αμερικανο-Περσική κρίση

420

ΠΥΡΑΥΛΙΚΑ Μιά καινούρια «ευλογία» για την Ευρώπη

427

ΤΑ ΕΡΧΟΜΕΝΑ Μπρος στην καινούρια δεκαετία

434

1977

Μ ΗΝΥΜ ΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜ ΟΚΡΑΤΙΑ Τα «κατά» και τα «μετά» « Υ π όθεσις μεν ουν της δη μοκρ α τική ς πο λιτείας ελευθερία... Ε λευθερίας δε έν μ εν τ ο ε ν μ έ ρ ε ι ά ρ χ ε σ θ α ι κ α ι ά ρ χ ε ι ν » [Βασική αρχή του δη μο κρ ατικο ύ πο λιτεύμα το ς είναι η ελευθερία... Και τη ς ελευθερίας μιά εκδή λω ση είναι να άρχει και να άρχεται καθένας μ ε τη σειρά-του] ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Π ο λιτικά . 1317 α, 40-1317 β, 3

ΑΡΑΙΝΕΣΕΙΣ προς Δημοκράτες ήταν, και φέτος, τα πρωτο­ χρονιάτικα μηνύματα των κορυφαίων του κράτους. Κι οι παραινέσεις είναι πάντα χρήσιμες. Ο χι μόνο επειδή μ π ο ρ ε ί να «συνετίσουν» τον «παραινούμενο». Αλλά κι επειδή συμπυκνώνουν όιαφωτιστικά την «πολιτική φιλοσοφία» και την προβληματική του «παραινούντος»...

Π

Π ω ς τόσο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας όσο κι ο Πρωθυπουργός επιθυμούν ειλικρινά να ριζώσει και να στεριώσει η Δημοκρατία, είναι πέρα από κάθε αμφιβολία. Το ερώτημα που γεννιέται, άλλη μιά φορά, είναι για π ο ι ά Δημοκρατία μιλάνε, πώς βλέπουν τ ο ρ ό λ ο - τ ο υ ς σ’ αυτήν και πώς αντιμετωπίζουν τ ο ρ ό λ ο τ ω ν ά λ λ ω ν . θεμέλιο της Δημοκρατίας -μας είπαν και μας λένε ολοένα- είναι «το μέτρ ον, η μεσ ό τη τα , η π ρα ό τη τα » -κ ι εχθρός-της, η « υπερβολή», οι « πολιτικές ο ξύ τη τες» , οι «κοινω νικές αναταραχές»... Να πούμε κι εμείς -πά λι και πά λι- πόσο ουτοπική, αλλά και πόσο αντιφατική είναι αυτή η συλλογιστική; Ο υ τ ο π ι κ ή , επειδή σε κα­ μιάν εποχή της πολυκύμαντης Ιστορίας και σε καμιά χώρα του ταραγμένου-μας κόσμου δεν βασίλεψε π ο τ έ αυτό το «μέτρον» κι αυτή η «αταραξία». Οσο οι άνθρωποι θα χωρίζονται σε «έχοντες» και «μη έχοντες», σε κατέχοντες την εξουσία και καταπιεζόμενους απ’ την

16

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

εξουσία, σε διψαλέους για την ε?χυΟι;ρία-(τους) και σε τρομαλέους μπρος στην ελευθερία (των άλλων), τούτη η γη δεν θα πάψει ν’ ανεμο­ δέρνεται από «οξύτητες», «αναταραχές» και «υπερβολές». Υ π ε ρ ­ β ά λ λ ε ι , εξ ορισμού, όποιος «έχευ>. Και, παλεύοντας ν’ αποχτήσει «τα εαυτού», υ π ε ρ β ά λ λ ε ι κι όποιος «δεν έχει». Μιά ματιά στην κοντινή και μακρινή Οικουμένη-μας, φτάνει για να δείξει του απλού τούτου λόγου το αληθές. Α ν τ ι φ α τ ι κ ή , πάλι, είναι η συλλογιστική αυτή, επειδή -το εί­ παμε, συχνά, κι άλλοτε- η πολιτεία-μας που τόσο ευαγγελίζεται το «μέτρον», τ ο π α ρ α β α ί ν ε ι πρώτη η ίδια. Γιατί το «μέτρον» είναι αδιανόητο χωρίς την ι σ ό τ η τ α , την ισότροπη (όπως θά ’λεγε ο κ. Τσάτσος) μεταχείριση όλων. Ενώ η κυβέρνηση ακολουθεί δ ι α φ ο ­ ρ ε τ ι κ ά «μέτρα και σταθμά» απέναντι στους λογής - λογής πολίτες: αυστηρά για τους «αντιπαθείς», επιεική για τους «συμπαθείς». Εστω κι αν, συχνότατα, οι πρώτοι είναι πραγματικά περιπαθείς εραστές της Δημοκρατίας κι οι δεύτεροι εμπαθείς μνηστήρες της ανωμαλίας... Και πάρα πέρα, η κυβέρνηση παίρνει πολλές φορές «μέτρα», που α υ τ ά προκαλούν τις οξύτητες, α υ τ ά συδαυλίζουν τις αναταραχές, επειδή ακριβώς παραβιάζουν την «ισονομία» και :ην ισοπολιτεία («Π ανταχού δια το άνισον η σ τ ά σ ις », έλεγε πάλι ο Αριστοτέλης'). Και η δραματική ειρωνεία για την κυβέρνηση: όπως η δίχρονη πείρα μας έχει δείξει (και τ η ς έχει δείξει, ελπίζουμε), τις οξύτητες και τις αναταραχές τις προκαλούν πολύ περισσότερο οι «χαϊδεμένου) της Δημοκρατίας ε χ θ ρ ο ί-τ η ς, παρά οι «παραπεταμένου> της Δη­ μοκρατίας ζηλωτές-της. Γιατί οι δεύτεροι αξιώνουν καλύτερη Δημο­ κρατία για να ζ ή σ ο υ ν και να ζήσουμε ό λ ο ι , ενώ οι πρώτοι απερ­ γάζονται δ ι ό λ ο υ Δημοκρατία για να ζήσουν αυτοί καλύτερα κι εμείς δ ι ό λ ο υ... Π ε ρ α , λοιπόν, απ’ το «μέτρον» και τα «μέτρα», πέρα απ’ τις «μεσό­ τητες» και τις «πραότητες», ά λ λ α είναι τα σίγουρα θεμέλια της Δη­ μοκρατίας. Αμέτρητες φορές έχει τονιστεί, από χρόνους παλαιότατους, πως απαράβατοι όροι της Δημοκρατίας είναι η «ελευθερία» και η «ισονο­ μία». Αλλά το μέγα πρόβλημα είναι π ώ ς πραγματώνονται και υλο­ ποιούνται και δ ι α τ η ρ ο ύ ν τ α ι οι όροι αυτοί. Γνώρισμα και δύναμη της Δημοκρατίας -και μιά ακόμα βασική «ει­ δοποιός διαφορά»-της απ’ τη δικτατορία- είναι η δ ι ά ρ κ ε ι α και η σ υν έχ ει ά -τη ς, αν εξά ρτη τα από πρ όσωπα ή κόμματ α . Στην πραγματικά «υγιή» Δημοκρατία, τα κόμματα και τα πρόσωπα έρχονται και παρέρχονται, αλλά το πολίτευμα μένει. Ενώ οι 1. Πολιτικά, 1301. β. 27.

ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

17

δικτατορίες κ α τ α ρ έ ο υ ν μαζί με τα πρόσωπα ή τα δήθεν «κόμμα­ τα», που τις έχουν χαλκεύσει κι «εναρκώσει». Οποιος, λοιπόν, θέλει ειλικρινά να θεμελιώσει γ ν ή σ ι ο και θ ιώ σ ι μ ο δημοκρατικό πολίτευμα, πρέπει να δημιουργήσει θ ε σ μ ο ύ ς , μ η χ α ν ι σ μ ο ύ ς και κ λ ί μ α , που να ε ξ α σ φ α λ ί ­ ζ ο υ ν αυτή την αδιατάρακτη συνέχεια και διάρκεια, ό π ο ι ο ι κι α ν θ α ε ί ν α ι κ ά θ ε φ ο ρ ά ο ι φ ο ρ ε ί ς τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς . Δη­ μοκρατία, που η επιθίωσή-της «κρέμεται» από ένα πρόσωπο ή ένα κόμμα... δημοκρατία, που κλονίζεται και απειλείται (και καταλύεται) όταν μιά ά λ λ η παράταξη ανέβει νόμιμα στην εξουσία... δεν είναι Δημοκρατία «υγιής», αφού τόσο εύκολα παύει να είναι καν Δημοκρα­ τία... Και δεν φταίνε -ή δεν φταίνε τόσο- τα ά λ λ α πρόσωπα, οι ά λλ t: ς παρατάξεις για τούτη την καχεξία της Δημοκρατίας. Φταίνε -ή φταίνε προπάντων- εκείνοι που, ασκώντας καιρούς και καιρούς την εξουσία, νομοθετώντας, στελεχώνοντας τον κρατικό μηχανισμό, δεν φρόντισαν να ε ξ ο π λ ί σ ο υ ν το πολίτευμα με τις κατάλληλες ασφαλιστικές δικλίδες και ν α ε μ π ν ε ύ σ ο υ ν σ’ όλους τους κρατι­ κούς λειτουργούς, ένστολους και άστολους, τη θεμελιακή πίστη πως υπηρετούντο διαχρονικό π ο λ ί τ ε υ μ α τ ο υ λ α ο ύ , κ α ι μ ό ν ο . Και πως ο λαός αυτός, και μ ό ν ο ς , έχει δικαίωμα ν' αποφασίσει π ο ι ό ς θα τον κυβερνήσει -έστω κι αν «κάνει λάθος», κατά τη γνώμη των λειτουργών. «Είναι ιερό δικαίω μα κάθε λαού να κακοκυβερνηΟεί. αν έτσ ι του αρέσει », έλεγε ο Mahatma Gandhi... Αν όμως, οι «θεμελι­ ωτές» δεν έχουν την πρόνοια (ή την ανιδιοτέλεια, θά ’λεγε άλλος) να οχυρώσουν έ τ σ ι το πολίτευμα και να μεταδώσουν α υ τ ή την πί­ στη, τότε θεμελιώνουν τη Δημοκρατία όχι πάνω σε άμμο, αλλά πάνω σε πυριτιδαποθήκη...

«Τα Π Ρ Ο Σ Ε Χ Η δύο χρόνια -είπε στο μήνυμά-του ο ΠρωθυπουργόςΟα είναι χρόνια δοκιμα σία ς για το μέλλ ο ν του τόπου-μας. Γ ια τί, κα τά το διάστημα αυτό, Οα ηρέπει να κατοχυρα>θούν οι δη μ ο κρ α τικο ί θεσμο ί...» . Τί έγινε, όμως, στα δύο χρόνια π ο υ π έ ρ α σ α ν ; Επιβλήθηκαν δημοκρατικοί θεσμοί -που πολύ αμφισθητήθηκαν, άλλωστε- αλλά διατηρούνται δομές και πρόσωπα, που ξ ε θ ε μ ε λ ι ώ ν ο υ ν κι αυ­ τούς ακόμα τους αμφιλεγομένους θεσμούς. Πάνω απ’ όλα. όμως, διαχέεται, άμεσα ή έμμεσα, η πεποίθηση πως μ ό ν ο η π α ρ ά τ α ξ η που κυβερνά τώρα και -ακόμα πιο πολύμ ό ν ο ο Π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς που άρχει τώρα, μπορούν να μας εξ­ ασφαλίσουν δημοκρατική διακυβέρνηση: Απ’ τη μιά, καλλιεργείται η άποψη πως κ α ν έ ν α ά λ λ ο κόμμα δεν είναι άξιο ν’ αναλάθει και να κρατήσει την εξουσία. (Κι αυτό π έ ρ α απ’ τις σημερινές αδυναμίες της Αντιπολίτευσης ή τις αλλοτινές θα­

18

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΛΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νάσιμες αμαρτίες-της, ιδιαίτερα στην περίοδο 1964-65)... Απ’ την άλ­ λη, δηλώνεται ρητά (ιδιαίτερα απ’ τον συμπολιτευόμενο Τύπο) ότι με κανέναν τρόπο η σημερινή παράταξη δ ε ν θ α π α ρ α δ ώ σ ε ι τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σε κόμμα που δεν θα είναι «της αρεσκείας-της»... Τέλος, στη συνείδηση του λαού αναδεύουν βαθύτατες ανησυχίες για τη σ τ ά σ η εκείνων των τμημάτων του κρατικού μηχανισμού που μπο­ ρούν να επιβάλουν «δυναμικές λύσεις», αν τυχόν κερδίσει τις ό­ ποιες εκλογές ένα κόμμα που δεν θα είναι τ η ς δ ι κ ή ς - τ ο υ ς «αρεσκείας»... Ο απλός πολίτης -που λαχταρά τη Δημοκρατία όχι σαν παρένθεση ή σαν δώρημα, αλλά σαν πάγιο πολίτευμα και σαν δικαίωμά-τουκατατρύχεται απ’ το ερώτημα: «Μετά τον Κ α ρ αμ α νλ ή, τί;». Ο χι π ο ι ό ς -αναντικατάστατος δεν είναι κανένας- αλλά τί; Τ ί θ α γ ί ν ε ι ; Οι κάθε λογής «ισχυροί» του κράτους-μας θα «δ εχ θ ο ύ ν» ν’ αναλάβει άλλο κόμμα την εξουσία; Κι αν δεχθούν, θα « κ α τ α δ ε χ θ ο ύ ν » να υπηρετήσουν αυτήν την «άλλη» κυβέρνηση, όπως είναι χρέος-τους, υπακούοντας στις εντολές-της, κι όχι αξιώνον­ τας να της υπαγορεύουν α υ τ ο ί τις επιθυμίες-τους; Κι αν καταδε­ χθούν, για πόσον καιρό θα «α ν ε χ θ ο ύ ν» μιά κυβέρνηση που τυχόν δεν θα στοιχίζεται με τις «εθνικές», πολιτικές, οικονομικές ή άλλες απόψεις-τους και συμφέροντά-τους; Αλλ’ αυτό το «κλίμα» και το δίλημμα, αυτές οι δηλώσεις κι οι υπο­ δηλώσεις, αυτή η ανησυχία κι η φοβία, δεν π α ρ α λ ύ ο υ ν τη Δημο­ κρατία, αφού κ α τ α λ ύ ο υ ν ουσιαστικά την ελεύθερη βούληση του «κυρίαρχου λαού»; Που, ακριβώς επειδή θ έ λ ε ι Δημοκρατία, αναγ­ κάζεται τελικά να ψηφίζει όχι εκείνους που προτιμά, αλλά εκείνους που προτιμούν όσοι έχουν τη δύναμη να του επιβάλουν με τη βία τις θελήσεις-τους. Αυτή όμα>ς η ύπαρξη ενός «υπερκράτους» κι ενός «υπερλαού», που παίζει ρόλο υπέρτατου ρυθμιστή των τυχών-μας, δεν αποτελεί γοερή ά ρ ν η σ η τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς εν μέση Δημο­ κρατία; Μ ίΛ Ω Ν Τ Α Σ στη Σχολή Εθνικής Αμύνης, ο κ. Αθέρωφ είπε, σωστά, πως «ο λαμβάνω ν π ο λ ιτικ ή θέση ένοπλος κα θ ίστα τα ι επ ικίνδυνο ς». Και, στην πρωτοχρονιάτικη ημερήσια διαταγή-του στις Ενοπλες Δυνάμεις, πρόσθεσε πως «αρκεί η αφροσύνη τω ν ο λίγω ν για να προκληθή η συμφορά τω ν π ολλώ ν, η βλάβη τω ν εθνικώ ν συμφ ερό ντω ν »2. Μπορεί, με το χέρι στην καρδιά, να βεβαιώσει η κυβέρνηση πως ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω σ ε αυτούς τους «επικίνδυνους» και τους «άφρονες»; Τα πρόσφατα επεισόδια στην κηδεία του Μάλλιου, μαρτυρούν πως, 2. Βλ. «Βήμα». I και 5.1.1977.

ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

19

ακόμα κι αυτή, δ ε ν ε λ έ γ χ ε ι καίρια τμήματα του κρατικού μηχα­ νισμού. Οταν. λοιπόν, η σ η μ ε ρ ι ν ή κυβέρνηση δεν μπορεί να «συμμορφώσει» τους «άφρονες», πόσο πιο «επικίνδυνοι» θα είναι αυ­ τοί οι «ολίγοι», άμα ά λ λ η κυβέρνηση πάρει στα χέρια-της την εξ­ ουσία; Ποιός είναι υ π ε ύ θ υ ν ο ς γ ι’ αυτή την «αμέλεια» και την «ανυπο­ ταξία» των «αμετανόητων», το ξέρει ο καθένας-μας. Και πάνω απ’ όλους, το ξέρει η ί δ ι α η κυβέρνηση που έχει την ευθύνη για τη θεμελίωση αληθινής, βιώσιμης Δημοκρατίας -κ ι ωστόσο επιχειρεί να μας πείσει πως χτίζει Δημοκρατία με πρωτομάστορες της Δημοκρα­ τίας τους δυναμιτιστές! Αν, λοιπόν, θέλει ν’ ανταποκριθεί στον ιστορικό ρόλο-της, αν θέλει να υπηρετήσει τον τόπο και το λαό, δεν φτάνει να εξασφαλίσει την λειτουργία του πολιτεύματος μ ό ν ο για όσο διάστημα κυβερνά α υτ ή . Εχει ύψιστο χρέος να διασφαλίσει τη Δημοκρατία σε « α π έ ­ ρ α ν τ ο β ά θ ο ς χ ρ ό ν ο υ», πέρα από άτομα ή παρατάξεις. Τότε, και μόνο τότε, θα μπορεί να καυχιέται πως «θαυματούργησε». Γιατί «θαύ­ μα» δεν είναι η ομαλή μετάβαση απ’ τη δικτατορία στη Δημοκρατία. Αλλά η κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η της Δημοκρατίας έτσι που και ομαλά να λειτουργεί πάντα, και τους εραστές της ανωμαλίας να μπορεί αυτό­ ματα ν’ αποκρούει. Πριν ενάμιση μήνα, ο κ. Καραμανλής δήλωνε στο περιοδικό «Ti­ me»: «Η ρθα σαν ελπίδα . Τώ ρα αντιπροσονπεύω την εγγύηση». Αλλά η «εγγύηση» θα είναι ουσιαστική και πολύτιμη μόνο αν κα­ τορθώσει να «εγγυηθεί» το α π ρ ό σ ω π ο μέλλον της Δημοκρατίαςμας. Οταν περιορίζεται στη φυσική παρουσία ε ν ό ς α τ ό μ«ο υ, δεν «εγγυάται» τίποτα, και εγκυμονεί «αναταραχές»» πολύ πιο σεισμικές απ’ αυτές που εξορκίζει κάθε τόσο ο Πρωθυπουργός. «Η χώ ρ α που ε ξ α ρ τ ά τα ι α πό ένα ά το μ ο , δ ια τ ρ έ χ ε ι κ ά θ ε μ έ ρ α τ ο υ ς κ ι ν δ ύ ν ο υ ς ε ν ό ς χ α ρ τ ο π α ί χ τ η » , έλεγε ο

Simon Bolivar. Αλλά οι τύχες ενός λαού είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να κρεμαστούν απ’ τις ιδιοτροπίες της «τράπουλας»· Κι άλλωστε, οι πραγματικοί δημοκράτες αποστρέφονται, όπως είναι γνωστό, και τους Ρηγάδες και τους Βαλέδες... [9.1.1977]

Λ Υ Δ Ι Α Λ ΙΘ Ο Σ Η Εκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Κύπρο, θα «εκθέσει» την Ευρώπη; «... quippe u b ifa s versum atque n e fa s...· [... εκ εί όπου το δίκιο α λλά χτη κε μ ε τ ’ άδικο... ] ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ, Γ εω ργικά , I, 505 ΜΕΤΡΗΤΕΣ φορές, οι Διεθνείς Οργανισμοί βρίσκονται μπρο­ στά στην «ώρα της αλήθειας»-τους. Μ’ άλλα λόγια, μπροστά στο δίλημμα ανάμεσα στο Δ ί κ α ι ο καί στο « δ ί κ α ι ο τ ο υ ι σ χ υ ­ ρ ό τ ε ρ ο υ » . Οταν το πρώτο είναι με το μέρος μιάς «μικρής» χώρας και το δεύτερο με το μέρος μιάς «μεγάλης» -φυσικά!- ή μιάς προστατευόμενης των «μεγάλων», ο Διεθνής Οργανισμός που έχει ταχθεί να λύνει τις διακρατικές διαφορές, αντιμετωπίζει όχι μόνο ηθικά και νο­ μικά προβλήματα, αλλά και κυριολεκτικά πρόβλημα ε π ι β ί ω σ ή ςτ ο υ : Αν αναγνωρίσει το δίκαιο του «μικρού», θα δυσαρεστήσει τον ή τους «μεγάλους» και, το χειρότερο, η απόφασή-του κινδυνεύει να μεί­ νει ανεκτέλεστη. Αν, πάλι, κλείσει τα μάτια μπρος στην κατάφωρη αδικία, αν ενδώσει στις πιέσεις και στη «σκοπιμότητα», ναρκοθετεί μόνος-του την ίδια την υπόστασή-του και υπογράφει την αυτοκαταδίκη-του - έστω με αναστολή... Ε τ σ ι αυτοχειριάστηκε η «Κοινωνία των Εθνών» στο μεσοπόλε­ μο... Ε τ σ ι αιμοροούν ολοένα οι διάφοροι «Οργανισμοί» και «Συμ­ βούλια Ασφαλείας», που έχουν αναλάθει τώρα -«κοινή συναινέσει (και υποκρισία) των υψηλών συμθαλλομένων μερών»- να εξασφαλί­ σουν στον κόσμο όχι μόνο την Ειρήνη αλλά και τη Δικαιοσύνη... όχι την «ειρήνη» μ ε τ η β ί α , αλλά το Δίκιο χ ω ρ ί ς θ ί α... Το Συμβούλιο της Ευρώπης, που ιδρύθηκε το 1949, μπόρεσε να ξεφύγει, ώς τώρα, απ’ αυτό το θλιβερό κανόνα και να μην απιστήσει στην «Διεθνή Σύμβαση για την Προάσπιση των Ανθρώπινων Δικαι­ ωμάτων και των Βασικών Ελευθεριών», που υπογράφτηκε στη Ρώμη στις 4.11.1950. Η απολάκτιση της απριλιανής δικτατορίας απ’ τους

Α

ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ

21

κόλπους-του, το 1969 -γ ια να περιοριστούμε στα «δικά-μας»- στάθηκε μιά πανηγυρική νίκη του Δίκιου κ α ι τ ο υ ί δ ι ο υ - απέναντι, μά­ λιστα, στις καταθλιπτικές πιέσεις που είχαν ασκήσει πάνω-του οι «Ατλαντικοί» και υπερατλαντικοί προστάτες της χουντικής «δημο­ κρατίας». Α Λ Λ Α οι «δοκιμασίες» ενός τέτοιου Οργανισμού ποτέ δεν έχουν τέ­ λος! Και η Ελλάδα είναι, ξανά, το κριτήριο. Την περασμένη Δευτέρα, το B.B.C. έφερε στο φως τα πορίσματα της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη «διαγωγή» των Τούρκων στην Κύπρο μετά την εισβολή του «Αττίλα». Και η Εκθεση αυτή δ ι κ α ι ώ ν ε ι πέρα για πέρα τις καταγ­ γελίες της κυπριακής κυβέρνησης -αλλά και την «έμπνευση» της τουρκικής να δώσει στην «ηρωική» επιχείρησή-της το όνομα του αιμοχαρέστατου εκείνου αρχηγού των θύννων: Πολλαπλές παραβάσεις έξι βασικών άρθρων (2, 3, 4, 5, 8 και 14) της Σύμβασης της Ρώμης διαπίστωσε η Επιτροπή, καταγγέλλοντας τους Τούρκους σαν «ενόχους π ά θ ο υ ς φ ό ν ω ν , β α σ α ν ι σ μ ώ ν , β ι α σ μ ώ ν , λ ε ­ η λ α σ ι ώ ν , συσ τη μ α τική ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς περιουσιώ ν και α π ε λ ά ­ σ ε ω ν χιλιά δω ν Ε λλήνω ν»...

Εκπληξη δεν αποτελούν - γ ια μας- αυτές οι διαπιστώσεις. Εκπληξη αποτελεί η... έκπληξη του διεθνούς Τύπου για τους τουρκικούς βασιβουζουκισμούς -που είχαν, άλλωστε, στηλιτευθεί κι απ’ την παλιότερη έκθεση της UNESCO. Κι ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη -γ ια μας, πάντα- η παρατήρηση πως «η υπόθεση χαρ ακτηρ ίζετα ι σα ν π ρ ω τ ο φ α ν ή ς κα τά την 26ετία που πέρασε από τό τε που η Τουρκία και τ ' άλλα 18 μ έλη του Σ υμβουλίου της Ε υρώ πης υπογράψανε τη Σ υνθή κη για τ ' Ανθρώ πινα Δικαιώ ματα».

«Πρωτοφανής» -όταν, δεκαετίες ολόκληρες, η Τουρκία έχει επιδοΟεί στην οργανωμένη εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στην επικράτειά-της; «Πρωτοφανής» -όταν, απ’ τις 130.000 Ελληνες που ζούσαν, πριν 30 χρόνια, στην Πόλη, στη Σμύρνη, στην Ιμβρο, στην Τένεδο, δεν έχουν απομείνει σήμερα παρά δ ώ δ ε κ α (12) χιλιάδες; «Πρωτοφανής» -όταν οι συμμορίες των «αλητών της Πόλης» έδειξαν, το 1956, τις βανδαλικές ικανότητές-τους, καταστρέφοντας και λεηλα­ τώντας «μέχρι καρφίου» τα σπίτια και τα καταστήματα των Ελλήνων (με αποτέλεσμα να «μαλώσει» ε μ ά ς ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Foster Dulles για την «αδιαλλαξία»-μας); Και «πρωτοφανής» -όταν α υ τ ή ήταν η π ά γ ι α «πολιτική» και η τακτική των «Οσμανλήδων» από τότε που μπήκαν στο χώρο της Ιστο­ ρίας; Μόνο η ιστορική αμνησία ή άγνοια επιτρέπουν τέτοιες «εκπλή­ ξεις»...

22

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΛΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Δ ι α κ ό σ ι α χρόνια πριν απ’ την άλωση της Πόλης, ο Δημήτριος Κυδώνης -σύμβουλος και «μεσάζων» (γραμματέας της επικρατείας) του Ιωάννη Καντακουζηνού και του Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου- έδινε μιά πρώτη «γεύση» του αφανισμού των Ελλήνων απ’ τα τουρκικά στίφη που είχαν κατακλύσει τη Μικρασία: «... Μ ιά και βρεθείς κά τω α π ’ την ω μή εξουσία αυτώ ν τω ν βαρβάρων, δεν υπάρχει συμφορά που να μ η ν την περιμένεις... Γ ια τί α π ’ τις π ό λεις που σκλαβ ώ θη κα ν σ ' αυτούς το υς βαρβάρους,άλλες κα τα στράφ ηκα ν ολό τελα ... και jot κ άτοικ οί-τους πουλήθηκαν δούλοι ή μ ετο ικ ίσ τη κ α ν όσο γινόταν πιο μακριά, όσοι βέβαια μπό ρεσ α ν να ξεφύγουν τη σφ αγή, τη φυλακή ή το θά­ νατο από ά λλες ταλαιπω ρίες, ενώ ά λλες πό λεις, που φαίνονται ότι υπάρχουν ακόμα, μακαρίζουν αυτές που κα τα στράφ ηκα ν α π ’ τά θεμέλια και οι κάτοικ οί-το υς θα επιθυμούσαν ν ’ ανοίξει η γη να τους καταπιεί. Τέτοιες είναι οι συνθήκες τη ς ζω ή ς-το υς, ώ σ τε δεν υπάρχει συμφορά που να μ η ν τη δοκιμάζουν λ»1.

Η πολυστέναχτη Κύπρος θα γνώριζε, δυό αιώνες αργότερα, την πρώτη «ευλογία» του οθωμανικού πολιτισμού. Ενας Κύπριος αρχιμαν­ δρίτης, ο Κυπριανός Κουριοκουρίτης, εικονίζει με οδυνηρή παραστα­ τικότητα τους «παραδαρμούς» της μεγαλόνησου, όταν χύμηξαν απάνω-της (1570) οι ορδές του Μουσταφά πασά: «... ο εχθρός δεν άφηνε ζω ντανόν μ ή τε άνδρας μ ή τε γυναίκας μ ή τε βρέ­ φ ο ς· τέλος πάντων, ό ,τι ηπάντει ηφάνιζε μ ε την μ ά χα ιρ α ν και ην ιδείν εις μίαν στιγμ ή ν την ω ραιοτάτην εκείνην πό λιν (τη Λευκωσία) ένα άμορφον θέαμα, εις τους δρόμους να τρέχη το αίμα, και να κο κ κινίζη το έδα φος■και εις κάθε ολίγον διάσ τη μα βουνά από θανατω μένους. Π οιω ν αι κεφαλαί, ποιω ν τα χέρια, ποιω ν ποδάρια διαχω ρισμένα, ποιω ν ο εμυαλός έξω , ποιω ν τα εντόσθια χυμένα εις την γην και μεμιγμένα μ ετά τω ν χο ίρω ν, εις τους οποίους ή τον η ίδια τύχη μ ετά τω ν πο λιτώ ν. Α ι φωναί, τα δάκρυα, οι ολολ υγμοί, οι αναστεναγμοί εβοούσαν, α γχολόγουν, ανέβαινον έω ς εις τον ου­ ρανόν. αλλά δεν ήτον ευσπλα γχνία , δεν ήτον σ υ μπά θ εια ...' ... Εκείνος τας φω νάς τω ν βρεφώ ν, και παιδιώ ν, οπού αρπάζοντο από τας αγκάλας τω ν μ η τέ ρ ω ν τω ν παρθένων αι κρα υγαί από την βίαν, και δυναστείαν τω ν ασελγεστά τω ν ν ικ η τώ ν τω ν νέων την β ία ν ποιος να κλαίει τον α ποχω ρισμόν του πα τρό ς, του φίλου, του συγγενούς, τη ς μ η τρ ό ς, τη ς α δελφ ής· και όσους μ ε δυσκο λία ν υπ ο τά σ σο ντο , ευθύς η μάχαιρα εις τον λ α ιμ ό ν τω ν γερόντω ν και γ ραίω ν έκο π το ν τα ς κεφαλάς δια δο κιμή ν τω ν σπα()ίω ν-τους· και δή σα ν τες π ο λλο ύ ς έπ λη ττο ν , έσυρνον όπου ήθελον. Α υ τή η φοβερά σφ αγή και αρπαγή εβά στα ξε σχεδό ν τρεις η μέρ α ς...» 2.

1. Γράμμα-του σε θεσσαλονικιΑ φίλο-του. Μεταφρ. Λ*. Βακαλ6κουλου στην Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη, 1961, τομ. Α', σελ. 121. 2. Ιστορία χρονολογική της νήσου Κόχρου. Βενετία, 1788, σελ. 275 ε*. Και σε 1C. Σάθα, Τουρκοκρατουμένη Ελλάς, 1869, σελ.. 131. εκ.

ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ

23

Δεν παραθέσαμε τ’ αποσπάσματα αυτά -σταγόνες μέσα σε ωκεανούς άλλα- για να «κάνουμε ιστορία». Αλλά μόνο και μόνο για να θυμί­ σουμε - σ ’ όσους θ έ λ ο υ ν να το ξεχνάνε- πως οι Αττίλες του 1974 77 δεν είναι παρά αντάξιοι απόγονοι των ευκλεών προγόνων-τους. Και πως οι σημερινοί «Κυδώνηδες» ή «Κυπριανοί» δεν θα είχαν ν’ αλλά­ ξουν ούτε «ιώτα εν» απ’ τις τραγικές περιγραφές του 1350 και του 1570... Α Λ Λ Α το καίριο, τώρα, θέμα είναι άλλο: Τ ί θ α κ ά ν ε ι τ ο Σ υ μ ­ β ο ύ λ ι ο τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς μετά την αναμφισβήτητη διακρίθωση των αποτρόπαιων τουρκικών εγκλημάτων; Η μόνη αποτελεσματική ποινή που μπορεί να επιβάλει ο Οργανι­ σμός αυτός στους παραβάτες της ρωμαϊκής Σύμβασης, είναι η α π ο ­ π ο μ π ή -τους από το «καφενείον η Ευρώπη» (όπως τ’ ονόμαζαν οι εδώ χουντολείκτες, τον καιρό της χουντοκρατίας). Και οι θηριωδίες των Τούρκων εισβολέων στην Κύπρο, δεν δικαιολογούν μόνο αλλά ε π ι β ά λ λ ο υ ν , όχι μιά αλλά δέκα φορές, την άμεση α π ο θ ο λ ή - τ ο υ ς απ’ τον Οργανισμό, που αποστολή-του έχει την «εξημέρωση» των διεθνών σχέσεων. Μιά τέτοια ποινή, μάλιστα, θα ήταν ιδιαίτερα επώδυνη για την Τουρκία, που «έχει περί πολλού» τη συμμετοχή-της στο Συμβούλιο της Ευρώπης: α υ τ ή η συμμετοχή δί­ νει στη «γείτονά»-μας «διαβατήριο» για τη χορεία των ευρωπαϊκών κρατών - γΓ αυτό κι είναι η μοναδική χώρα που στα διαβατή ριά-της αναγράφεται η ένδειξη «μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης»... Θα τ ο λ μ ή σ ε ι , όμως, ο Οργανισμός να προχωρήσει στην απο­ πομπή των βιαστών γυναικών και συμβάσεων; Οπως ομολόγησε ο αν­ ταποκριτής του BBC στο Στρασβούργο, «μιά τέτοια ενέργεια πρέπει μ ά λλο ν ν ’ αποκλείεται, επειδή δεν πρόκειτα ι να βρει ενθάρρυνση από τις ισχυρές χώ ρες - μ έ /J) του Σ υμβουλίου τη ς Ε υ­ ρώ πη ς και του Ν Α Τ Ο » .

Και φυσικά, οι «ισχυροί» αυτοί, για να σώσουν τους ευνοούμενούςτους δορυκτήτορες, επιστρατεύουν επιχειρήματα α ν ά λ ο γ α μ’ εκείνα που είχαν επικαλεσθεί το 1969, για να διασώσουν τους περιούσιούς-τους δικτάτορες: «Τ ο ενδεχόμενο μ ιά ς κα τα δίκ η ς της Τουρκίας 0α μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις πιθανότητες επα να '/^ψ εω ς τω ν διαπραγματεύσεω ν για το κυ­ πριακό κ λ π . κ λπ.».

Κανένας-τους δεν αναλογίστηκε, βέβαια, και δεν «σκοτίστηκε» για τ’ απλούστατα τούτα: Αν π α ρ α μ ε ί ν ε ι στο Συμβούλιο της Ευρώπης η Τουρκία, μετά τις επίσημα βεβαιωμένες παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, π ώ ς θα παραμείνει σ τ η ζ ω ή το Συμβούλιο της Ευρώπης σαν πρό­ μαχος των δικαιωμάτων αυτών;

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

24

Και τί «πιθανότητες» επιτυχίας μπορεί να έχουν οι «διαπραγματεύ­ σεις» μ' ένα «συνομιλητή», που όχι μόνο π ο δ ο π α τ ά κυνικά και συστηματικά όλες τις αποφάσεις των διεθνών οργανισμών, αλλά και μένει α τ ι μ ώ ρ η τ ο ς για την ασύστολη καταπάτηση κάθε συνθήκης, κάθε σύμβασης και κάθε διεθνούς «νομίμου»; Αλλά κι αν έχουν κάποιο νόημα οι διαπραγματεύσεις αυτές, δεν αποτελεί σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η π ρ ά ξ η δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς να φτάσει στην «τράπεζα των συνομιλιών» ο αδικημένος -η Κύπρος- οπλισμένος μ’ όλα τα ν ό μ ι μ α τ ε κ μ ή ρ ι α του δίκιου-του; Και τι μεγαλύτερο τε­ κμήριο υπάρχει από ένα « π ι σ τ ο π ο ι η τ ι κ ό ε γ κ λ η μ α τ ι κ ή ς δ ι α γ ω γ ή ς » του αντιδίκου-του, κυρωμένο από έναν διεθνή οργανι­ σμό, που έβαλε επίσημα το χέρι-του στον «τύπον των τουρκικών ήλβ>ν», που σταύρωσαν την Κύπρο; Αυτό το «πιστοποιητικό» στηριγμένο στην Εκθεση της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, οι ανιδιοτελείς «ισχυροί» θα κινήσουν γη και ουρανό για να το σ κ ί σ ο υ ν πριν καν υπογράφει. Αλλά το Συμ­ βούλιο της Ευρώπης; Ε δ ώ θα δοκιμαστεί, περισσότερο παρά ποτέ,η συνέπειά-του, ο αυτοσεθασμός-του - και το αίσθημα αυτοσυντήρησής-του. Αν «μιλήσει» όπως επιβάλλεται, θα δ ι κ α ι ώ σ ε ι τ η ν ύ π α ρ ­ ξ ή - τ ο υ και θα επαληθεύσει τον Jean de Rotrou που πίστευε πως «η αδικία είναι βουβή, κι η δικαιοσύνη φω νάζει»3. Αν «σωπάσει» όπως θα προσπαθήσουν να του το επιβάλουν, θ ’ α υ τ ο κ α τ α ρ γ η θ ε ί και θα δικαιώσει τον «ρεαλιστή» Θρασύμαχο που υποστήριζε ότι «είναι το δίκαιον ουκ ά λλο τι ή το του κρ είττο νο ς (δυνατότερου) συμφέρον»*. Ανάμεσα στην έντιμη «φωνή» και στην επαίσχυντη «σιωπή»... ανά­ μεσα στη δύναμη και στο δίκιο, θα κριθεί κι η δύναμη και το «ήθος» του Συμβουλίου της Ευρώπης - κ α ι τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , βέβαια, ο λ ό κ λ η ρ η ς ... [23.1.1977]

LaSoeur,ΠοΧιαία.

3. κράξη Ε', σκ. 3. 4. Πλάτων. 338 c.

ΦΡΑΝΚ.ΕΝΣΤΑΪΝ; Τ εχνητοί άνθρωποι και τεχνητή αγωνία «Βάρβαρος είναι, πρώ τα - πρώ τα , εκείνος που π ι σ τ ε ύ ε ι σ τη βαρβαρότητα»

CLAUDE LEVI - STRAUSS, Φυ/jj και ιστορία ΟΝ ΗΘΗΚΑΝ πάλι οι ευαίσθητες ψυχές από μιά τρομαχτική είδηση: Οι δημοτικές αρχές του Cambridge στη Μασσαχουσέτη δώσανε την άδεια στο Πανεπιστήμιο του Harvard και στο Τεχνο­ λογικό Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης (Μ.Ι.Τ.) να κάνουν πειράματα γενετικής για σύνθεση γονιδίων (των βασικών φορέων της κληρονο­ μικότητας), δηλαδή για τη δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ζ ω ν τ α ν ώ ν ο ρ γ α ν ι ­ σμών. Κι ευθύς, σοφοί και άσοφοι διακήρυξαν urbi et orbi τις ανησυχίες και τις αγωνίες-τους: τα πειράματα αυτά, λέει, μπορεί να οδηγήσουν «στη δημιουργία τερά τω ν τύπου Φ ρανκενστάιν», που θ’ απειλήσουν την ίδια την υπόσταση του ανθρώπινου γένους... Δεν έχουμε, θέθαια, καμιάν αρμοδιότητα να κρίνουμε τα ίδια τα πειράματα. Αλλά, όσο «βέβηλοι» κι αν είμαστε, έχουμε το δικαίωμα να κρίνουμε την « α γ ω ν ί α » των επικριτών-τους. Κι αν γινόταν να μας ακούσουν, θα τους λέγαμε:

Δ

Ε Υ ΓΕ Ν ΙΚ Ο Ι φιλάνθρωποι! Στ’ α λ ή θ ε ι α φρικιάτε για τα «τέρατα» που μ π ο ρ ε ί ί σ ω ς να δημιουργήσει η επιστήμη των ανθρώπων και που μ π ο ρ ε ί ί σ ω ς να εξολοθρεύσουν τους ανθρώπους; Και ΔΕΝ φρικιάτε για τις τ ε ρ α τ ω δ ί ε ς που έκανε και κάνει το «τελειότερο πλάσμα της δημιουργίας», ο ί δ ι ο ς ο ά ν θ ρ ω π ο ς ; Αλλά τότε, τί είναι, για σας, η Ιστορία κι η Πραγματικοήτα; Μνήμη, πείρα και δί­ δαγμα... ή αμνησία, τυφλότητα και φενάκη; Κοιτάξτε πίσω-σας το μυριόχρονο Χτες, κοιτάξτε γύρω-σας το μυριώνυμο Σήμερα. Από τότε που ο άνθρωπος στήθηκε στα δυό-του πό­

26

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δια κι έγινε homo sapiens, τί πάνω απ’ όλα σημαδεύει την πορεία-του; τί άλλο παρά αίμα κι έγκλημα; Ποιός χειροποίητος οργανισμός θα μπορέσει ποτέ να εξολοθρεύσει τους ανθρώπους τ ό σ ο α π ο τ ε λ ε ­ σ μ α τ ι κ ά κ α ι μ α ν ι α κ ά , όσο ο «θεοποίητος» άνθρωπος εξολόθρευσε κι εξολοθρεύει τον άνθρωπο; Πολύ πριν ο ανθρώπινος νους κατασκευάσει (α ν θα κατασκευάσει) ανθρωπόμορφα κι ανθρωποφάγα «τέρατα», ο ίδιος νους είχε μπεί στην υπηρεσία της πιο ανελέητης ανθρωποφαγίας. Κι ο πραγματικός κίνδυ­ νος για την ανθρωπότητα δεν βρίσκεται μέσα στους πειραματικούς σωλήνες του Harvard και του Μ.Ι.Τ. Βρίσκεται και βρισκόταν πάντα, μ έ σ α σ τ η ν ί δ ι α τ η ν α ν θ ρ ώ π ι ν η κ ο ι ν ω ν ί α , που διαμορ­ φώθηκε έτσι, ώστε να γίνει κοινωνία τεράτων, ανθρωπόμορφων και μή... Δ Ε Ν παραγνωρίζουμε βέβαια -κάθε άλλο!- την απίστευτη απόσταση που χωρίζει τον «άνθρωπο των σπηλαίων» απ’ τον άνθρωπο των δια­ στημικών ταξιδιών, την «πέτρινη εποχή» απ’ την πυρηνική. Δεν ξε­ χνάμε τα μοναδικά που κατόρθωσε των ανθρώπων ο μόχθος κι η φαν­ τασία, η σκέψη κι η τέχνη, η θέληση και το «δαιμόνιο»... Δεν αγνο­ ούμε πως αυτός, «το πιο αδύναμο κα λά μι μ ες σ τη φ ύ σ η » ', μπόρεσε να γίνει μόνος-του «το πιο θαυμαστό α π ' τα θαύματα», που «με τη σοφία-του μηχανεύεται τέχνες π ' ούτε μπο ρο ύσ ε να ελπίσ ει κανείς» [«Σ οφόν τι το μηχανόεν τέχνας υπέρ ε λ π ίδ ' έχω ν ...»*].

Σίγουρα, ο ά ν θ ρ ω π ο ς ε ί ν α ι α υ τ ό π ο υ π ρ ά τ τ ε ι . Κι αν οι πράξεις-του σταματούσαν ε κ ε ί , θά *χε κάθε δικαίωμα στον ορισμό που τού ’δωσε ο Ηράκλειτος: « θ ε ό ς θ ν η τ ό ς » 3. Αλλά πλάι στα με­ γάλα και τα σπουδαία που πύργοισε μέσα στους αιώνες, πόσα τ’ α π α ί σ ι α και τα φ ο β ε ρ ά , που ντροπιάζουν και στρεβλώνουν κι εξουθενώνουν τα θαυμαστά εκείνα! Α ΤΕΛ ΕΙΩ ΤΑ κι ατέλειωτα κι ατέλειωτα, η ανθρώπινη θέληση κι ικανότητα για δημιουργία μεταμορφώνεται σε οίστρο κ α τ α σ τ ρ ο ­ φ ή ς των άλλων... η σκέψη που, ελεύθερη, αποκρυπτογράφησε όλα τα «μυστήρια», θυσσοδομεί την υ π ο δ ο ύ λ ω σ η τ η ς σ κ έ ψ η ς των άλλων... ο μόχθος για την επιβίωση διαστρέφεται σε μόχθο για την α λ λ ο τ ρ ί ω σ η κ α ι τ η ν ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η τ ο υ μ ό χ θ ο υ των άλλων... η τέχνη που «ερμήνευσε» τον κόσμο στον άνθρωπο, καταντά ό ρ γ α ν ο δ ι α β ο υ κ ό λ η σ η ς των άλλων... η επιστήμη που ύψωσε το ανθρώπινο σκουλήκι σε αφέντη της φύσης, απεργάζεται τη μετα­ μόρφωση της φύσης και του ανθρώπου σε σκουλήκια... 1. ·ί.' homme n' est qu un roseau. le plus foible de la nature; mail e’ est un roseau pensant·. Pucal, Pensies. VI, 347. 2. Σοφοκλής, Αντιγόνη, σι. 332, 364. 3. Ακοσκ. 62.

ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΪΝ

27

Κι είναι,στ’ αλήθεια, « τρα γικά παράδοξο πως οι ίδιες οι ιδιό τη τες που οδήγησαν σ τ ις κ α τα π λ η κ τικ ές επιτυχίες του ανθρώ που, είναι εκείνες α κρι­ β ό ς που, πιθανότατα, Οα προκα λέσουν την καταστροφή-του»*.

Δ ε ν ήταν Φρανκενστάιν των εργαστηρίων εκείνοι που, αιώνες κι αι­ ώνες, επινόησαν κι εφάρμοσαν κι εφαρμόζουν την πιο δαιμονική «πο­ λιτική του φόνου και της σφαγής»... τις γενοκτονίες και τα ολοκαυτώ­ ματα... τους δογματικούς διωγμούς και τη φυλετική παραφροσύνη... τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα βασανιστήρια... την τρομοκρατία του «όχλου» και τα «ψυχιατρεία» για τους «ενοχλητικούς»... Τ ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο και τί χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο μπορεί να μηχανευτούν τα «τέρατα» της γενετικής; Από τους Μήδους που ξεκλήρισαν ολόκληρο το έθνος των Ασσυ­ ριών, ώς τις σημερινές μηχανές μαζικού αφανισμού, που μπορούν να σκοτώσουν εκατό εκατομμύρια ανθρώπους (αν πιστέψουμε τον πρό­ εδρο Carter·)... ο άνθρωπος δεν αποδείχτηκε «λύκο ς για το ν άνθρω πο», όπως έλεγε ο Καικίλιος, κι η ανθρωπότητα δεν απόδειξε πως «είναι μιά σπείρα δολοφόνω ν», καθώς έγραφε ο Freud; Κι όχι, βέβαια, η πρωτόγονη, «ζωώδης», «βάρβαρη» ανθρωπότητα μόνο. Τον ζούμε, τον ξέρουμε, τον δοκιμάζουμε στο πετσί-μας κάθε μέρα, το λόγο του Δοστογιέβσκη: «Ο πο λ ιτισ μ ό ς έκα νε τον άνθρω πο αν όχι πιο αιμοβόρο, ο πω σδή πο τε πιο α π ο τ ρ ό π α ια

α ι μ ο β ό ρ ο από ά λ λο τε» 9.

Α Λ Λ Α π ώ ς μπορούσε να γίνει αλλιώς - αφού ο θαυμαστός κόσμοςμας κυβερνιέται απ’ την επιδίωξη του συμφέροντος με κάθε μέσο, του κέρδους με κάθε θυσία των άλλων;... Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς -αφού ο άνθρωπος δεν είναι παρά α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο για τον άνθρωπο, μ η χ α ν ή για οφέλη, α γ έ λ η για διαπραγμάτευση;... Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς -αφού η κοινωνία δεν είναι αρμονία ανθρώπων που ν’ αποβλέπει στην ανάπτυξη του καθενός κι όλων μαζί, αλλά κ ά τ ε ρ γ ο για τους πολλούς «αδύναμους», που ψωμίζει την ε υ ω χ ί α των λίγων «δυνατών»; Εκθαμβος ο Pascal αναρωτιόταν,πριν τρεις αιώνες: « Τ ί χίμαιρα είναι, λοιπόν, ο άνθρω πος; Τ ί πρω τόφαντο πλά σμα , τ ί τέ­ ρας, τ ί χάος. τ ί φω λιά αντιφάσεω ν, τ ί θαύμα! Κ ριτής τω ν πάντω ν, ηλίθιο σκ ο υ /jjKi της γης. Ο εματοφύλακας τη ς αλήθειας, βόθρος από α βεβαιότητες και πλάνες: δόζα και απόρριμμα του Σ ύμπα ντο ς!» 7.

Οι «ουμανιστές» όλων των εποχών, απ’ τους Ελληνες ως τον Dide4. Amhooy Sion, Human Aggression. Λονδίνο 1968, Εισαγωγή. 5. ·Βήμω>, 9.2.1977. 6. Το Υπόγειο. Α' Μέρος, 7. 7. Penstts. VII, 434.

28

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

rot, κι απ' τον Rabelais ως τον Goethe, προσπάθησαν ν’ απαντήσουν στο ερώτημα τούτο. Αλλά τί απάντηση μπορεί να δοθεί όταν δεν αντι­ μετωπίζεται καταπρόσωπο η ρίζα του κακού, όταν αποσιωπούμε (ή παραδεχόμαστε σαν «φυσικό» και «δεδομένο») τη δουλεία του σώμα­ τος ή τη δουλεία της εργασίας, την απομύζηση και την καταπίεση τεράστιων τάξεων, τον εξανδραποδισμό ολόκληρων λαών, τη σφαγήτους και την εξώθησή-τους στην αλληλοσφαγή; Πάει καιρός πολύς που αποδείχτηκε πως «οι ουρανοί μένουν βου­ βοί» και πως τη λύση μόνο οι άνθρωποι μπορούν να τη δώσουν στους ανθρώπους. Τη λύση ή, αντίθετα, την κ α τ ά λ υ σ η και την α υ τ ο ­ κ α τ ά λ υ σ η . Κι αν η επιστήμη κατασκευάσει κάποτε ανθρωποκτόνα «τέρατα», δεν (Ια κάνει τίποτ' άλλο παρά να π ρ ο ε κ τ ε ί ν ε ι την αν­ θρώπινη τερατωδία σε ανθρώπινα δημιουργήματα... δεν θα κάνει τί­ ποτ' άλλο παρά να φτιάξει όντα «κατ' εικόνα και ομοίωσιν» του α ν θ ρ ώ π ο υ . . . δεν θα κάνει τίποτ’ άλλο παρά να φανεί α ν τ ά ξ ι α του ώς τώρα εαυτού-της σε πολλά και για πολλούς... Μ η ν ανησυχείτε, λοιπόν, ευγενικοί φιλάνθρωποι, για τους κινδύ­ νους που περικλείνουν τα πειράματα της γενετικής. Ανησυχείστε -επιτέλους!- όχι για τα όντα που θα πλάσει τυχόν ο άνθρωπος, αλλά για τις π ρ ά ξ ε ι ς που ο άνθρωπος κ ά ν ε ι . Αν έχετε δύναμη, καθώς λέτε, χρησιμοποιείστε-την για να στομώ­ σετε την άδικη δύναμη... αν έχετε σοφία, καθώς νομίζετε, αρνηθείτε να την κάνετε όργανο της απληστίας και της τυραννίας -όπω ς τόσες φορές δ ε χ τ ή κ α τ ε να την κάνετε ώς τώρα... Κι αντί να προσπαθείτε να εμποδίσετε τη φ α ν τ α σ τ ι κ ή επιδρομή των τεχνητών Φρανκενστάιν, προσπαθείστε, όσο μπορείτε, να εμποδίσετε την π ρ α γ μ α ­ τ ι κ ή κι α π α ι ώ ν ι α επιδρομή των α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν^Φρανκενστάιν εναντίον της ανθρωπότητας... Προσπαθείστε να εμποδίσετε τον άν­ θρωπο ν' αφανίζει τους ανθρώπους με τον πόλεμο ή με την «ειρήνη», με τη βία και με τον τρόμο, με την απάτη και με την οργανωμένη αυταπάτη... Προσπαθείστε, αφού τόσο νοιάζεστε για το ανθρώπινο γέ­ νος, να ζυγώσετε -να ζυγώσουμε ό λ ο ι- το «δέον» του Albert Camus, «ξαναπλάσουμε τον άνθρω πο σ τ α μ έ τ ρ α του ανθρώ που και υ π ε ύ ­ θ υ ν ο για τους ανθρώ πους».

Ολα τ’ άλλα - η ανησυχία για τα «τέρατα», που συμπορεύεται με τον εφησυχασμό και την αδιαφορία για τ' ανθρώπινα τερατουργήματα δεν είναι παρά α φ έ λ ε ι α ή υ π ο κ ρ ι σ ί α . Και συμπαθείστε-μας αν πιστεύουμε πως είναι πιο πολύ το δ ε ύ τ ε ρ ο παρά το πρώτο. Που Οα πει ότι «αγωνιάτε» μπρός στους π λ α σ τ ο ύ ς Φρανκενστάιν, για να κρύψετε πως είσαστε λίγο ή πολύ σ υ ν έ ν ο χ ο ι των α λ η θ ι ν ώ ν . . . [13.2.1977]

«ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ» ΚΑΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Η από Θέμιδος παιδεία « Η δε δικαιοσύνη πο λιτικό ν...»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Π ο λιτικά . 1253α, 38 Ν ΠΙΣΤΕΨΟΥΜΕ κάποιους επίσημους «αφορισμούς», οι Ελ­ ληνες χωρίζονται σε δυό κατηγορίες, που ωστόσο φαίνεται ότι συχνά διασταυρώνονται: τους α π α θ ε ί ς και τους α π ε ι θ ε ί ς . Οι πρώτοι αποτελούν τη λεγάμενη «σιωπηλή πλειοψηφία» -που καυτηριάζεται άνωθεν,επειόή παρακολουθεί αδρανής «μιά μικρή δυ­ ναμική μειοψηφία» να «θορυβεί», να «κυριεύει τα σωματεία και τα συνδικάτα», και «ν’ απειλεί τη γαλήνη, την τάξη και την προκοπή του τόπου»... Στη δεύτερη δεν ανήκει μόνο η δυναμική αυτή και «αντεθνική» μει­ οψηφία, αλλά -φ αίνεται- κι ένα σημαντικό μέρος της νωθρής και «εθνικής» πλειοψηφίας. Γιατί συχνά οι άρχοντές-μας δηλώνουν πως ο ελληνικός λαός είναι (στο σύνολό-του) πολιτικά απαίδευτος, και διαόηλώνουν το «χρέος»-τους ν α μ α ς ε κ π α ι δ ε ύ σ ο υ ν στη δημο­ κρατική σκέψη, συμπεριφορά και διαβίωση. Μέσα στον αξιέπαινο παιδευτικό ζήλο-τους, όμως, οι κυβερνήτεςμας δεν θα 'πρεπε να ξεχνάνε τα βασικά τούτα:

Α

Η ΠΑΙΔΕΙΑ των πολιτών (α ν παιδεία χρειάζονται) δεν πραγματώνε­ ται μόνο με λόγους, με «συμβουλές» και με αποφθέγματα, αλλά προ­ πάντων με έ ρ γ α. Κι η πιο καρποφόρα δημοκρατική αγωγή είναι η δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή δ ι α γ ω γ ή τ ω ν ί δ ι ω ν των Αρχόντων και των Αρχών. Και μιά απ’ τις σπουδαιότερες «διδακτικές» Αρχές για ένα λαό, είναι η Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η - τ ο υ . Γιατί -χρειάζεται, τάχα, να το πούμε;- ο δικαστής δεν είναι μόνο «φύλακας των νόμων» της πολιτείας. Είναι και δ ά σ κ α λ ο ς των πο­ λιτών. Δεν «παιδεύει» -δεν τιμωρεί- μόνο τους αδικητές. «Παιδεύει»

30

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

-διδάσκει- κ α ι τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς να τηρούν και να σέβονται το δίκιο, τόσο για το όικό-τους συμφέρον όσο και, προπάντων, για το συμφέρον της πολιτείας. Και τη «διδασκαλία» αυτή την ασκεί ο δικαστής μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο που εφαρμόζει τους νόμους. « Π ιστεύω -έλεγε στους “ στρατοδίκες” του καιρού-του ο Λυσίαςπως έργο του χρ η σ το ύ πο λίτη και του δίκαιου δικ α στή είναι να ερμηνεύει τους νόμους, έτσ ι ώ σ τε ν α ω φ ε λ ή σ ο υ ν κ α ι μ ε λ λ ο ν τ ι κ ά τ η ν π ό λ η » [«Δ οκεί μοι και πο λίτο υ χ ρ η σ το ύ και δικ α στο ύ δικαίου έργον είναι ταύτη τους νόμους διαλαμβάνειν, όπη εις τον λοιπόν χρόνον μ έ λ )χ ι συνοίσειν τη π όλει»'].

Τ Η Σ «ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ» αυτής πρώτη αρχή είναι, βέβαια, η διάκριση ανάμεσα στο « ν ό μ ι μ ο » και στο « π α ρ ά ν ο μ ο » . Κι αν σ’ άλλες περιπτώσεις το ξεχώρισμα τούτο παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες, σε μ ι ά τουλάχιστο περίσταση δεν παρουσιάζει κ α μ ι ά : στην κρίση για τη δικτατορία και τα «έργα»-της. Γιατί το απριλιανό «καθεστώς» ήταν (και μένει, φυσικά), απ’ την αναίσχυντη αρχή-του ώς το επαίσχυντο τέλος-του, π α ρ ά ν ο μ ο ...καθεστώς «επιβληϋέν διά της βίας και τη ς απάτης», που μοναδικός σκοπός-του ήταν «ο σφ ετερ ισμ ό ς της εξουσία ς και τω ν κυρια ρχικώ ν δι­ καιω μάτω ν του Λαού» -σύμφωνα με το Ψήφισμα της 8.1.1975 της Ε' Αναθεωρητικής Βουλής. Και, αυτονόητα, «αν δ Γ α πά της άρζη τις ή βί­ ας, ήδη δο κ εί τούτο είναι τ υ ρ α ν ν ί ς» 2.

Κάθε πράξη, λοιπόν, εναντίον ενός τέτοιου βίαιου και απατηλού (δηλαδή π α ρ ά ν ο μ ο υ ) καθεστώτος, όχι μόνο δεν είναι «έκνομη», αλλά αντίθετα είναι πράξη ν ο μ ι μ ό τ α τ η , αφού κατατείνει στην κατάλυση της παρανομίας και στην αποκατάσταση της νομιμότητας. Κάτι παραπάνω μάλιστα: αποτελεί δ ι κ α ί ω μ α απαράγραπτο και χ ρ έ ο ς πρωταρχικό των πολιτών... «δικαιούμενω ν και υποχρεουμένω ν κατά το νεαρό-μας Σύνταγμα - ε ι ς τ η ν δ ι α π α ν τ ό ς μ έ σ ο υ α ν τ ί σ τ α σ ι ν κατά οιουδήποτε επιχειρούντος την βιαίαν κα τά λυσ ιν αυτού» (άρ­ θρο 120, παρ. 4). Κ ι όμως: όχι σπάνια, αλίμονο, ακούμε «λειτουργούς της θέμιδος» να χαρακτηρίζουν « π α ρ ά ν ο μ η ε ν έ ρ γ ε ι α » την εκπλήρωση του υπέρτατου αυτού πολιτικού χρέους - την αντίσταση κατά των τυράν­ νων και των βιαστών3. Μ’ άλλα λόγια, οι «θεμιστοπόλου) αυτοί θε­ 1. Κατά Αλκιβιάόοο λακοταξίοο, 4. 2. Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1313ο, 10. 3. Βλ. κ.χ. την αγόρευση του Εισαγγελία Εφετών Δ. Πακαίημητρίου στη δίκη για τους σφαγείς του Πολυτεχνείου, ·Βήμα*. 17.2.1977.

«ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ» ΚΑΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

ωρούν όχι ν ό μ ο ς ήταν η τυραννία, και χ ρ έ ο ς των κρατικών οργά­ νων η υπεράσπισή-της. Και, άρα, είναι α θ ώ ο ι όσοι την υπερασπί­ στηκαν -μ ε το αίμα των ά λ λ ω ν . Ο ίδιος ο Λυσίας έλεγε στους δικαστές της ίδιας εκείνης δίκης: «... Και βέβαια, αν νομίζει κανένας-σας πως η τιμω ρία είναι μ εγά λη και ο νόμος ηολύ α υστηρός, πρέπει να θυμά στε πω ς δεν ήρθατε εδώ για να νομο­ θετή σ ετε, αλλά για να εφ ο ρμό σ ετε τους νόμους... ο ύ τε (ήρθατε) για να σ π λα χν ισ τείτε τους α δικ ητές, α λλά αντίθετα, οργισμένοι εναντίον-τους, ν α β ο η θ ή σ ε τ ε ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν π ό λ η , μ ε την πεποίθηση πω ς τ ι μ ω ρ ώ ν τ α ς τ ο υ ς λ ί γ ο υ ς για τα χτεσ ιν ά εγκλή μα τά -το υς, θα κάνετε π ο λ λ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς αύριο πιο δίκαιους και πιο πρόθυμους να κινδυνεύ­ σουν (για την πόλη)» [«Κω μεν δη, ω άνδρες δ ικ α στώ , ει τω δ ο κ εί μεγά λη η ζημία είναι και λίαν ισ χυρό ς ο νόμος, μεμνήσθαι χρ ή ό τι ου νομοθετήσοντες περί αυτώ ν ή κετε, α λλά κα τά τους κειμένους νόμους ψηφιούμενοι, ουδέ τους αδικούντας ελεήσ ο ντες, α λλά πολύ μά λλο ν αυτοίς οργιούμενοι και όλη τη πόλει βοηθήσοντες, ευ ειδό τες ό τι υπέρ τω ν πα ρεληλυθότω ν ο λίγους τιμω ρησάμενοι, π ολλούς πο ιή σετε κ ο σ μιω τέρο υς εν το ις μέλλο υ σι κινδυνεύ­ ε ι ς «].

Κι ένα άλλος Αθηναίος ρήτορας, ο Α ισχίνης, πρόσθετε: « Α πό σα ς εζαρτάτα ι αν οι νόμοι θα είναι χρ ήσ ιμ ο ι ή άχρηστοι. Γ ια τί αν τιμω ρείτε τους αδικ ητές, τό τε οι νόμοι θα είναι και κ α λ ο ί κ α ι ω φ έ ­ λ ι μ ο ι . Α ν όμω ς τους αθω ώ νετε, τότε οι νόμοι θα είναι κ α λ ο ί μονάχα, αλλά δ ε ν θ α ω φ ε λ ο ύ ν σ ε τ ί π ο τ α » [«Τούτους μ έντο ι το υς νό­ μου ς είναι χρ ησ ίμους ή αχρ ήσ το υς ε φ ' υμίν ε σ τ ιν εάν μ εν γαρ κο λά ζη τε τους αδικούντας, έσονται υμίν οι νόμοι κ α λ ο ί και κύριοι, εάν δ ' αφιήτε, κ α λ ο ί μεν, κύριοι δε ο υ κέτι» 5].

Π ω ς , λοιπόν, θα διδαχτεί να φέρεται δημοκρατικά ο απλός πολίτης, όταν ορισμένοι «διδάχοι»-του - εκπρόσωποι της Δικαιοσύνης, παραφέρονται αντιδημοκρατικά; Πώς θα συμμορφωθεί ο «απαίδευτος» λαός με τις συνταγματικές, υποχρεώσεις-του, όταν ο ι πεπαιδευμένοι νομικά « α γ ν ο ο ύ ν » το Σύν­ ταγμα, που επιβάλλει στον πολίτη να υπερασπίζεται τη Δημοκρατία, ενώ αντίθετα αυτοί θ ά λ λ ο υ ν εναντίον των υπερασπιστών της Δη­ μοκρατίας; Πώς θα μάθει ο πολίτης να σέβεται τους νόμους της Δημοκρατίας, όταν μερικές «φωνές της Δικαιοσύνης» κάνουν τους νόμους αυτούς «άχρηστους και ανώφελους», αναγορεύοντας νόμιμο το παράνομο, παράνομο το νόμιμο, ανεύθυνα τα φονικά «όργανα» των παράνομων και υπεύθυνα τα θύματά-τους; 4. Κατά ΑΧκιβιάΛον αστραχαας. 9. 5. Κατά Τιμάρχοο. 36.

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

32

Ενας άλλος «πεπαιδευμένος», ο Αριστοτέλης, έλεγε άλλοτε: «... Α π ' όλα όσα είπαμε, το πιο ση μα ντικό για τη σω τηρία του πο λιτεύ ­ μ α το ς - και που όλοι σήμερα το π α ρ α μ ε λ ο ύ ν - είναι ό τ ι π ρ έ π ε ι η α γ ω γ ή τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν να ε ί ν α ι σ ύ μ φ ω ν η μ ε τ ο π ο λ ί τ ε υ ­ μ α ... Γ ια τί η παρεκτρο π ή ε ν ό ς κ α ι μ ό ν ο , έχει ολέθρια επίδραση πάνω σ ' ο λ ό κ λ η ρ η την πόλη» [«Μ έγιστον δε πάντω ν τω ν ειρημένω ν προς το όιαμένειν τας πολιτεία ς, ού νυν ολιγω ρούσι πά ντες, το παιδεύεσθαι προς τας πολιτείας... Ε ίπερ γαρ εστιν ε φ ’ ενός ακρασία, έσ τι και ε π ί πόλεως»*].

Και, φυσικά, η επίδραση αυτή είναι α σ ύ γ κ ρ ι τ α π ι ο ο λ έ ­ θ ρ ι α , όταν αυτός ο «ένας και μόνος» δ ε ν ε ί ν α ι έ ν α ς μ ό ν ο ... και δεν είναι απλός πολίτης αλλά νομοφύλακας και θεματοφύλακας. Σ’ αυτούς, λοιπόν, τους «λειτουργούς» που έχουν ά λ λ ε ς αντιλή­ ψεις για τη Δημοκρατία και για το ρόλο της Δικαιοσύνης στο πολί­ τευμα, η κυβέρνηση θα ’πρεπε να θυμίσει (α ν το θυμάται κι η ίδια) πως «η συμμόρφω ση του βίου (των πολιτών) μ ε το πολίτευμα δεν είναι δου­ λεία, αλλά σω τηρία» [«ου γαρ δει οίεσθαι δουλείαν είναι το ζην προς την πολιτείαν αλλά σω τηρ ία ν» 7].

Εκτός, βέβαια, αν οι αρμόδιοι πιστεύουν πως η κρίση για θέματα εξαιρετικά αμφιλεγόμενα (όπως η υπόθεση Πόλε) αποτελεί « π ρ ο ϊ ό ν ή α σ υ γγνώ σ το υ α μ ε λ ε ί α ς » . . . αλλά δ ε ν α π ο τ ε λ ε ί η κρίση για θέματα τόσο α ν α μ φ ί λ ε κ τ α , όπως η παρανομία της δικτατορίας και η νομιμότητα της αντίστασης εναντίον-της. Τότε, όμως, ας μη μιλάμε ούτε για «πολιτική παιδεία», ούτε για Δη­ μοκρατία καν -αφού το πολίτευμα δ έ χ ε τ α ι α δ ι α μ α ρ τ ύ ρ η τ α να περιφρονούνται οι νόμοι-του και να «παιδεύονται» οι πολίτες στην περιφρόνησή-τους... κ ο υ φ ό τη το ς

[20.2.1977]

6. Ποϊιτικά. 1310α, 10. 7. Ο.*., 1310η, 35.

Η Α Θ Η Ν Α ΣΤΗ Α Ι Β Υ Η Ή «Τα μυστήρια της Τριπόλεως» «Τω ν δ ' έργω ν την υπόνοιαν η αλήθεια βλάψει»

[ Τη φανταστική εικόνα για τα έργα-τους, η a)jj0eia θα την γ κ ρ ε μ ίσ ει ] ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ. Β, 41 Κ ΛΙΒΥΗΣ, λοιπόν, το φως! Διακηρύξεις στην Αφρική, δη­ λώσεις στην Αθήνα, ανταποκρίσεις και αναλύσεις, μας πλη­ ροφορούν έξαλλες ή εκΟαμθες για το πολιτικό «θαύμα» που συντελείται στη χώρα των Βεδουίνων. Ο ίδιος ο συνταγματάρχης Καντάφι διαλάλησε, πριν 13 μέρες, στο «Γενικό Λαϊκό Συνέδριο» της Σιμπά, πως η χώρα-του «πρα γμα τοποιεί

Ε

σήμερα ένα η ε ί ρ α μ α μ ο ν α δ ι κ ό στο ν κό σ μο , ό π ω ς ο ε λ λ η ν ι ­ κ ό ς λ α ό ς σ τη ν α ρ χ α ιό τη τ α » .

Εστι δε τα στοιχεία του πειράματος τάδε: «Λαϊκή εξουσία», «άμεση δημοκρατία», «σοσιαλισμός», «αταξική κοινωνία», «κατάρ­ γηση των κομμάτων», υπεράνω δε όλων το Κοράνιον... Και επειδή το «πείραμα» προβάλλεται τώρα κι από δ ι κ ο ύ ς - μ α ς πολιτικούς αρχηγούς (και μη) σαν «η π ι ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή πορεία σ τις μέρες-μας... μ ε π ρ ό τ υ π ο τ ο ν Δ ή μ ο τ ω ν α ρ χ α ί ω ν Α θ η ν α / ω ν » , αξίζει τόν κόπο -νομίζουμε- να «σπουδάσουμε» το υποδει­

γματικό τούτο πολίτευμα, που θ’ αναστήσει την αθηναϊκή «Εκκλησία» κάτω απ’ τον ίσκιο των κυρηναϊκών μιναρέδων. Ο ΐ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ, όμως, αρχίζουν πριν καλά - καλά ξεκινήσουμε την αφρικανική μαθητεία-μας. Γιατί το κανταφικό «πείραμα» γ ρ ο θ ο κ ο π ι έ τ α ι ά γ ρ ι α τόσο με το αρχαίο «πρότυπό»-του, όσο και με την τωρινή πραγματικότητα. Ο σύμβουλος λ.χ. του Καντάφι, «σοφός Αιγύπτιος ελληνιστής» Μπαντάουιϊ, θα έπρεπε να είχε ψιθυρίσει στον εργοδότη-του πως η αθηναϊκή δημοκρατία ο ύ τ ε «αταξική» ήταν ποτέ, ο ύ τ ε «ακομματική». Και οι εδώ θαυμαστές του προφήτη της «Τρίτης Παγκό­

34

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σμιας Θεωρίας» θα έπρεπε να θυμούνται απ’ τα θρανία-τους, πως οι τ ά ξ ε ι ς δεν έλειψαν ποτέ απ’ το Αστυ, ακόμα και στις δημοκρατικό­ τερες ώρες-του. Η μήπως δεν υπήρχαν στην Αθήνα αριστοκράτες κι αγρότες, μεγαλοχτηματίες και ακτήμονες, τεχνίτες κι έμποροι; Η μήπως δεν χωρί­ ζονταν οι Αθηναίοι (ανάλογα με τις οικονομικές-τους δυνάμεις) σε Πεντακοσιομέδιμνους, Ιππείς, Ζευγίτες και θή τες (προλετάριους); Η μήπως έλεγαν ψέματα ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης, τόσοι άλλοι, όταν περιγράφανε τα οικονομικά και πολιτικά «πάθια» των Αθηναίων αγροτών; Οπως: «Τ ο ύ τ' εστίν ειλικρινώ ς γεω ργός Α ττικ ό ς' π έτραις μαχόμενος θύμα φερούσαις και αφάκον, οδύνας ε π ισ π ά τ ' ουδέν αγαθόν λαμβάνων» [«Σ ω σ τός γεω ργός της Α τ τικ ή ς , αλήθεια [είναι τούτος]· μ ε βράχους πολεμά, που βγάζουν μόνο θυμάρι, α ΰ φ α σ κ ιά και τ/'-ο τ ' άλλοπαιδεύεται και τίπο τα δεν παίρνει»'].

Κι ας μη μιλήσουμε, βέβαια, για τους δ ο ύ λ ο υ ς , που αποτελούσαν τη βάση της αρχαιοελληνικής οικονομίας -και το πιο μελανό σημείο του «ελληνικού θαύματος»... • Αλλά ούτε α-κομματική ήταν η αρχαία Αθήνα! Τί άλλο παρά κ ό μ μ α τ α ήταν οι ενώσεις που οι Αθηναίοι ονόμαζαν «σ τά σ εις» και «μερίδες» και «μοίρες» και «α φ έσεις» και «εταιρείες»; Και μετά τον Κλεισθένη (511), οι πολίτες δεν χωρίζονταν, κομματικά, σε αδιάκοπα αντιμαχόμενους δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς -που κι αυτοί χαραχτηρίζονταν με πλήθος ονόματα; « Δ ήμος», « πολλοί», «πλήθος», «δημο­ τικοί» κλπ. οι πρώτοι -« ο λίγο ι» , «πλούσιοι», «ευγενείς», «εύποροι», «επι­ φανείς» κ.α. οι δεύτεροι; Ονομασίες, άλλωστε, που ολοφάνερα σημα­ δεύουν όχι μόνο τις κομματικές αντιθέσεις, αλλά και τις τ α ξ ι κ έ ς... • Την πιο κραυγαλέα, όμως, αντίφαση με το «αθηναϊκό πρότυπο» αποτελεί η π ν ε υ μ α τ ι κ ή θεμελίωση της νεόκοπης λαϊκής δημο­ κρατίας. Ποιός «σοφός» ή άσοφος, «ελληνιστής» ή μαθητής, δεν ξέρει ότι ακρογωνιαίος λίθος του ελληνικού πολιτισμού (και της αθηναϊκής δημοκρατίας,φυσικά) ήταν ο ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς λ ό γ ο ς , δ ι ά λ ο γ ο ς κ α ι έ ρ ε υ ν α . . . η απόριψη κάθε δογματισμού και κάθε μύθου... η αδιάκοπη διαλεκτική αναζήτηση της αλήθειας... η παντοκρατορία του Ν ο ύ και του Λ ό γ ο υ; Α υ τ ή δεν ήταν η π ρ α γ μ α τ ι κ ή ε λ ε υ ­ θ ε ρ ί α των Ελλήνων, το « κά λλιστο ν και γονιμώ τα τον λόγω ν νάμα», που έτρεφε «τα φρονήματα τω ν μεγα λοφρόνω ν»2... και α υ τ ή δε στάθηκε η 1. Μενάνδρου, Δύσκολος, στ. 604, μεταφρ. θρ. Σταύρου. 2. Ανώνυμου, Πιρί ύψους. XUV. 2 και 4.

Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ

35

«παγά λαλέουσα», η κελαρυστή πηγή του ανεπανάληπτου ελληνικού σελαγίσματος; Για τον «αΟηναιολάτρη» Καντάφι, όμως, τέτοιες απόψεις αποτελούν βλάστημα φληναφήματα. Ολη η σοφία, όλη η γνώση, όλη η πείρα έχουν -γΓ αυτόν- κλειστεί μιά και καλή σ τ ο... Κ ο ρ ά ν ι, που δίνει την απάντηση στα πάντα και για πάντα. Φανατικός και άτεγκτος μου­ σουλμάνος, στηρίζει τη «δημοκρατία»-του σε μιάν αδιαπέραστη θ εο κ ρ α τ ί α, και αναγορεύει το «ιερό βιβλίο» απαραβίαστο καθοδη­ γητή της πολιτικής, πνευματικής και καθημερινής ζωής των «Αθηναίων»-του. Η έρευνα, η αναζήτηση, η «απορία» (οι μητέρες της Γνώσης3) είναι -γ ι' αυτόν- όχι μόνο περιττές, αλλά και «θανάσιμα αμαρτήματα». «Ο Α λ λά χ του φτάνει», όπως λέει το Κοράνι -ο Αλλάχ, που είναι «ο μόνος Α υνατός και Σ οφός»... που «ξεπλανεύει όποιον Ε κείνος θέλει, και οδη γεί όποιον Ε κείνος αποφασίζει»... που « κρατάει τον ουρανό να μη ν πέσει πάνω σ τη γη»... και που «ανταμείβει τους πισ το ύς-το υ μ ε μαυρομάτικα ουρί, όμοια με τ ' αληθινά μαργαριτάρια»*.

Αν το')ρα τολμούσατε να θυμίσετε σ’ αυτόν και τους συν αυτώ σοσι­ αλιστές πως οι πατέρες του επιστημονικού σοσιαλισμού αποκαλούσαν τις θρησκείες «όπιο του /Λού», ή πως ο σοσιαλισμός στηρίζεται στη Γνώση κι όχι στην «Αποκάλυψη», σίγουρα θα σας περνούσαν «εν στόματι μαχαίρας», όπως οι πρόγονοί-τους περνούσαν τους «άπι­ στους» για να δοξαστεί ο Αλλάχ... Α υ τ α , όμως -η «δημοκρατία αθηναϊκού τύπου», που δεν έχει κ α μ ιά σ χ έ σ η με την Αθήνα ούτε κατά τύπους- μπορεί να θεωρηθούν «δασκαλίστικες σχολαστικότητες». Το δυστύχημα είναι πως, κ α ι ά σ χ ε τ α με το «αθηναϊκό πρότυπο», οι λιθυκές επαγγελίες δεν προ­ καλούν λιγότερο «θάμπος». • Α μ ε σ η δημοκρατία -λ έε ι- θα επιβάλει ο Καντάφι. Και επειδή δεν μπορούν, βέβαια,τα 2.500.000 των συμπατριωτών-του να παίρνουν μέρος στην «Εκκλησία του Δήμου» όπως στην Αθήνα, την εξουσία θα την ασκούν «λαϊκές επιτροπές», «λαϊκά συνέδρια» και «συνδικάτα»... Π ώ ς τώρα ένας λαός που αποτελεί ται ακόμα από «βιβλικούς βεδουίνους» και «νεογέννητο προλεταριάτο», απόχτησε ξαφνικά τόση πολιτική ωριμότητα και αυτοσυνείδηση... και π ώ ς θα λειτουργήσουν αυτά τα «συνέδρια», όπου α π α γ ο ρ ε ύ ο ν τ α ι τα κόμματα, δηλαδή οι αντι­ θέσεις (ταξικές και άλλες) και οι αντιρήσεις... αυτό είναι ένα μυστή­ ριο, που μόνο το Κοράνι μπορεί να το λύσει... 3. ·Χρη yap αι μάλα πολλών ίστορας φιλοσόφους άνόρας tivai· [flpexei οι φίλοι της σοφίας να έχουν ερα>νήσα χολλά], έλεγε ο Ηράκλειτος (Αχοσκ. 35). 4. Κοράνι. κεφάλαια («σουράτες»), IX 59, XIV 4. XXII 4, LVI 22-23.

36

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

• Οπως μυστήριο παραμένει, τί είδους «λ α ϊ κ ή εξουσία» θα είναι αυτή -όταν ολόκληρη η π ρ α γ μ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α βρίσκεται στα χέρια μ ι ά ς μ ι κ ρ ή ς ο μ ά δ α ς , που ως τα χτες ονομαζόταν «Ηγε­ τικό Συμβούλιο της Επαναστάσεως» (τί μας θυμίζει, τί μας θυμίζει;) και που τώρα μεταθαφτίζεται σε «Γενική Λαϊκή Επιτροπή»... • Τρίτο, ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο, αποτελεί η βεβαίωση πως « ο α τ ρ α τ ό ς δεν Οα έ χ ΐ ’ κ α μ ι ά α ν ά μ ι ξ η στη ν πο λιτική». Και, αυτό, την ώρα που τα μέλη του τέως «Συμβουλίου» και νυν «Επιτροπής» είναι ό λ α σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ί ! Μπορεί, βέβαια, οι ίδιοι να θεωρούν (όπως οι ημέτεροι απριλιανοί «επαναστάτες») πως είναι οι κάτωθεν εντολοδόχοι του λαού και οι άνωθεν «Απόστολοι» του Αλλάχ επί της γης. Αλλά τούτη η αυτοχειροτονία δεν αλλάζει σε τίποτα την έ μ ­ π ρ α κ τ η κυριαρχία του στρατού πάνω στη φ ρ α σ τ ι κ ή «λαϊκή κυ­ ριαρχία»... • Τέταρτο, και μέγιστο μυστήριο, η α τ α ξ ι κ ή κοινωνία της λιβυκής δημοκρατίας. Κονιορτοποιώντας όλους τους ιστορικούς και κοι­ νωνικούς νόμους και τις πραγματικότητες, ο Καντάφι τάζει μιά κοινω­ νία χωρίς τάξεις, την ώρα που οι φεουδαρχικές δομές είναι ολοζώντα­ νες ακόμα στη Λιβύη... την ώρα που συμφέροντα και αντιθέσεις υπάρ­ χουν άπειρες στη χώρα... την ώρα που τίποτα δεν έχει αλλάξει ακόμα στις σχέσεις εργασίας και κεφαλαίου... Που θα πει, ότι ο Καντάφι «αποφάσισε» να καταργήσει τις τάξεις με την ίδια απλή μέθοδο που κατάργησε την πάλη το>ν τάξεων ο ημέτερος υπουργός Απασχολήσε­ ι ς : με τα λ ό γ ι α ή, κορανιστί, με φ ι ρ μ ά ν ι α... • Τελευταίο, και ανεξιχνίαστο, μυστήριο, οι σχέσεις της «σοσιαλι­ στικής» αυτής δημοκρατίας με τον απανταχού της γης φ α σ ι σ μ ό . Το καθεστώς, όπου «τα πάντα (Οα) προέρχονται απ’ το λαό και (θα) γυρίζουν στο λαό», έχει γίνει από καιρό το στοργικό λιμάνι και ο απλόχερος χρηματοδότης όλων των αντιλαϊκών, νεοφασιστικών, νεονατσιστικών οργανώσεων και συμμοριών. Εκεί φωτίζονται και εκεί σιτίζονται οι (ξένοι και ημέτεροι) ζηλωτές της αυταρχίας, της βίας και της τρομοκρατίας, για να επιβάλουν στους λαούς, με «φωτιά και τσεκούρι», την «παντοδυναμία των εκλεκτών». Πιστός στα ρήματα του Περικλή, ο Καντάφι «αποκτά φίλους, όχι ευεργετούμενος, αλλά ευεργετώ ντας» [«ου πά σ χο ντες ευ, αλλά δρ ώ ντες κτώ μεβα φίλους»]. Και δε χωράει καμιά αμφιβολία ότι, καθώς οι Αθη­ ναίοι δάσκαλοί-του, έτσι κι εκείνος «βοηθάει άφοβα τους άλλους, όχι από συμφέρον, αλλά α π ό π ί σ τ η σ τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α » [«ου του ξυμφέροντος μ ά λλον λ ογισ μώ , ή της ελευθερίας τω πισ το ί αδεώ ς τινα ωφελούμεν»6). Προπάντων, όταν αυτή την «πίστη στην ελευθερία» την εν­

σαρκώνουν οι Μασσαγκράντες, οι Ναστούληδες και οι άλλοι αρχάγ­ γελοι της « Ζ ο φ ε ρ ή ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς »... 5. Θουκυδίδης, Β, 40 (Επιτάφιος).

Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ

37

Τ ί ΔΗΛΟΙ, λοιπόν, ο μύθος της λιβυο-αθηναϊκής, λαϊκο-στρατιωτικής, σοσιαλ-θεοκρατικής δημοκρατίας; Απλούστατα: πως οι μυστικιστές της Τρίπολης επινόησαν μιάν άλλη ρητορική φόρμουλα, για να δικαιολογήσουν και ν’ αποκρύψουν την ε σ α ε ί κ α τ α κ ρ ά τ η σ η τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς απ’ το στρατιωτικό «Επαναστατικό Συμβούλιο». Ούτε και πρωτοτυπούν, άλλωστε. Μήπως κι οι «δικοί-μας» ένθεοι κι ελληνολάτρες «πειραματιστές» δεν ρέκαζαν πως « σ κ ο πό ση μό » -τ ους ήταν (ελλείψει Κορανίου) η « Ε λλά ς Ελλήνοιν Χ ριστια νώ ν», και πως «η δημοκρατία του ΙΙερ ικ /χο υ ς ανεγεννήϋη εις την χώ ρα ν η οποία την εγέννησεν»:

Μ Π Ο Ρ Ε Ι, βέβαια, να μας παρατηρηθεί πως, την ώρα που «καίγεται το σπίτι-μας», εμείς ψέλνουμε λιθυκούς αμανέδες. Κι ωστόσο, δεν εί­ ναι τόσο άσχετο με τις «οικίες»-μας το κανταφικό «μοντέλο». Πρώτα - πρώτα, επειδή η «λαϊκή δημοκρατία» της Λιβύης έχει γίνει η «αμπάριζα» τόσων και τόσων «δρομώνων» του δ ι κ ο ύ - μ α ς παρα­ κρατικού υπόκοσμου. Εξυμνώντας λοιπόν ε κ ε ί ν η ν , τί άλλο κά­ νουμε παρά να ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ μ ε ε τ ο ύ τ ο υ ς ; Υστερα, επειδή αυτό το «μοναδικό πείραμα» χρησιμοποιεί παρα­ πλανητικές μεθόδους διόλου μοναδικές -που κ ι ε δ ώ εφαρμόστηκαν πρόσφατα, και τόση ευγενής προσπάθεια γίνεται για να εφαρμοστούν πάλι. Δοξολογώντας λοιπόν ε κ ε ί ν ο, τί άλλο κάνουμε παρά να δ ο ξάζουμε ετούτες; Τέλος, επειδή οι ε δ ώ «σοσιαλιστικοί» ενθουσιασμοί για το εγχεί­ ρημα του Καντάφι προκαλούν μελαγχολία βαθύτατη. Γιατί μαρτυρούν πόση σ ύ γ χ υ σ η υπάρχει, ακόμα και γύρω στις πιο στοιχειώδεις αρ­ χές και του σοσιαλισμού και της δημοκρατίας και της πολιτικής. Α ν, βέβαια, για σύγχυση πρόκειται... Αλλά το πολύ βαρύτερο είναι η ζ η μ ι ά που η σύγχυση τούτη προκαλεί, νοθεύοντας και τις «ιδέες» αυτές και την πολιτική σκέψη των Ελλήνων γενικότερα. Ετσι κι αλλιώς, οι λογής - λογής «θαυμαστές» θα 'πρεπε, τώρα που ενοιτίσθηκαν τη μουσουλμανική σοφία, να θυμούνται πότε - πότε την αραβική παροιμία: «Μ η θαυμάζεις πόσο άσπρο είναι το τουρμπάνι. Μ π ο ρεί το σαπούνι που το άσπ ρισ ε να 'ναι κ/χμένο » ...

[13.3.1977]

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ Και η (τυπική) καταχθόνια μηχανή αφανισμού των «αντιφρονούντων» ΡΙΝ εικοσιπέντε χρόνια, η λέξη «Πρεσβεία» είχε πάρει δια­ στάσεις αποτρόπαιου συμβόλου. Οχι συμβόλου της ξένης επέμβασης, όπως θα μπορούσε να νομιστεί, αλλά των τ ρ ο μ ε ρ ώ ν β α σ α ν ι σ τ η ρ ί ω ν σ ε π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο υ ς . Γιατί μ' αυτό το όνομα είχαν βαφτίσει σαρδωνικά οι ίδιοι οι βασανιστές το δωμάτιο του Αερονομείου Π. Φαλήρου, όπου τυραννούσαν ανελέητα τα θύματά-τους, για να τους αποσπάσουν «ομολογίες» φανταστικές και καταδόσεις τερατώδεις. Συνέχιζε, έτσι, η «Πρεσβεία» το «ευγενές έργον» του μεταξικού «ρετσινόλαδου», της κατοχικής οδού Μέρλιν και της «αναμορφωτικής» Μακρονήσου -για να παραδώσει αργότερα την καθαρτήρια σκυτάλη στην δικτατορική «ταράτσα» της Ασφάλειας και στα κολαστήρια του ΕΑΤ/ΕΣΑ... Η λέξη, όμως, είχε πάρει και μιάν άλλη, πλατύτερη, προέκταση. Συμβόλιζε όχι μόνο τις «ανακριτικές» και «πειθαρχικές» μεθόδους, αλλά και μιά γενικότερη π ο λ ι τ ι κ ή μ ε θ ο δ ο λ ο γ ί α . Τη μεθοδο­ λογία που χρησιμοποιούν οι κάθε καιρού αντιδραστικές δυνάμεις για να εξολοθρέψουν τους αντιπάλους-τους, ν" αποτρέψουν το παραμικρό έστω βήμα προς τη δημοκρατική διαβίωση κι ενότητα του τόπου, και ν’ ανατρέψουν τους «εθνικώς υπόπτους» φορείς μιάς τέτοιας πορείας. Γ ι’ αυτό, δεν είναι μόνο μιά ανατριχιαστική ιστορική αναδρομή ο «φάκελος» για τη σκευωρία του 1952 στην Αεροπορία, που «άνοιξε» ξανά « Το Β ή μα »'. Ούτε η ανακίνησή-της κατατείνει μόνο στην α π ο κ α τ ά σ τ α σ η των τραγικών θυμάτων μιάς εγκληματικής μηχανοραφίας. Αποτελεί και πολύτιμο, για όλους, δ ί δ α γ μ α . Επειδή, ούτε τα «ιδανικά», ούτε οι μέθοδοι των «εθνοσωτήρων» αλλάζουν. Τις συναντάμε και θα τις συναντάμε αδιάκοπα μπροστά-μας. Κι όσο καλύ­ τερα τις γνωρίζουμε (και τις κολάζουμε), τόσο ευκολότερα θα μπο­ ρούμε ν’ αμυνθούμε σε κάθε υποτροπή-τους.

Π

I. Βλ. την τεκμηριωμένη έρευνα του Π. Λσυκάκου, καθώς και τα σχετικά γράμματα και δηλώσεις, «Βήμα», 6-20.3.77.

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

39

Η

«ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ανατροπή (ή αποτροπή) ανεπιθύμητων κυβερνώντων» γίνεται με τέσσερις, καθώς ξέρουμε, τρόπους: Η « δ ι ά τ ο υ λ α ο ύ» - μ ’ εκλογές, γνήσιες ή, πιο σίγουρα, νόθες... Η « υ π έ ρ (τάχα) τ ο υ λ α ο ύ » -μ ε σκηνοθετημένες «αντεθνικές συνωμοσίες», που κλονίζουν τη λαϊκή εμπιστοσύνη σ ’ αυτούς... Η « ε ρ ή μ η ν τ ο υ λ α ο ύ » -μ ε «αποστασίες», που αφαιρούν την εμπι­ στοσύνη της Βουλής απ’ αυτούς... Η, τέλος,ξεκάθαρα « ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ λ α ο ύ » -μ ε πραξικοπήματα, που αφαιρούν τα πάντα απ’ τους πάντες. Μέσα σε 16 χρόνια (1951-1967), ο τόπος-μας «ευτύχησε» να γνωρί­ σει όλες αυτές τις σωστικές μεθόδους, που έχουν μόνιμα την ίδια αφε­ τηρία και τον ίδιο στόχο: τη διατήρηση, την ανάκτηση ή την κατάκτηση της εξουσίας μ’ όλα τα μέσα. Κι όταν δεν φτάνουν τα «ελάσσονα» -τα κοινοβουλευτικά, τα παρασκηνιακά, τα συνωμοτικά- βγαίνουν στο προσκήνιο τα «έσχατα»: τα άρματα. Δεν είναι τυχαίο, βέβαια, πως ο κύκλος της 16ετίας ά ν ο ι ξ ε κι έ κ λ ε ι σ ε με τα «έ σ χ α τ α» αυτά: με το (αποτυχημένο) πραξικόπημα του ΙΔΕΑ (31.3.1951) και με το («ευτυχισμένο») απριλιανό πραξικό­ πημα -που οι πρωτεργάτες-του ήταν γέννημα - θρέμμα της πατριωτικότατης εκείνης οργάνωσης. Τις « α π λ έ ς » λύσεις προτιμούν πάντα οι περιπαθώς γλιχόμενοι της Εξουσίας που έχουν όπλα στην εξουσία-τους. Στο μεσοδιάστημα, δεν παραμελήθηκαν, ωστόσο, οι άλλες, οι « ε λ ά σ σ ο ν ε ς » μέθοδοι -και, προπάντων, οι σκηνοθετημένες «συν­ ωμοσίες» με το αιώνιο «πασπαρτού» της «κομμουνιστικής απειλής». Δραματικά αποκορυφώματα της τελευταίας αυτής μεθόδου, η σκευο>ρία στην Αεροπορία το 1952 και η σκευωρία του ΑΣΠΙΔΑ το 1965, βρήκαν τη «δικαίωση» και την «αποθέωσή»-τους στη σκευωρία του 1967 -που υλοποίησε ό,τι χρόνια οραματίζονταν οι «εθνοσώστες», και πολτοποίησαν τον τόπον ολόκληρο. Π Ο ΙΟ ήταν -και είναι- το άγχος των «υπερεθνικοφρόνων» του 1952, του 1965 -και κάθε εποχής; Μ η ν α π ο μ υ θ ο π ο ι η θ ε ί κ ι ε ξ α ν ε μ ι σ θ ε ί τ ο « κ ό κ κ ι ν ο φ ό β η τ ρ ο » , που πάνω-του στήριζαν και στηρίζουν την υπόσταση και την επιβίωσή-τους. Χάρη σ ’ αυτό, και εκλογική πελατεία εξασφάλιζαν, τρομάζοντας τους «φιλήσυχους πολίτες»... και τα «στεγανά» της Εξουσίας διατηρούσαν ανέπαφα απ’ τους «εθνικώς διαβλητούς» πολιτικούς... και τις δικές-τους ατασθαλίες δικαιολογούσαν στο όνομα της «εθνικής σωτηρίας».·· και την ίδια την εξουσία υπεξαιρούσαν, όταν χρειαζόταν... Αλλά το ετοιμόροπο απ’ την κατάχρηση σκιάχτρο χρειάζεται δεκα­ νίκια για να σταθεί ακόμα στα πόδια-του. Και τί πιο ιδανικά δεκανίκια από τις «κομμουνιστικές συνωμοσίες» -όταν μάλιστα «ανακαλύπτον­

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ται» μέσα στα ίδια τα σπλάχνα της ασπίδας του έθνους: τ ι ς Ε ν ­ ο π λ ε ς Δ υ ν ά μ ε ι ς ; Και τί ευκολότερο παρά να κ α τ α σ κ ε υ ­ ά σ ε ι ς «δολιοφθορές» και προδοτικούς «πυρήνες» μέσα το Στράτευ­ μα, που έμενε αδιαφιλονίκητο κι ανεξέλεγκτο φέουδο των «ορθοφρονούντων» -ακόμα κι όταν βρισκόταν στην εξουσία κάποια «εθνικώς άφρων» κυβέρνηση; Τότε, ο «ακραιφνής» Τύπος έχει όλη την άνεση να ολολύζει πως η «συνοδοιποριακιj» κυβέρνηση «εχαλάρω σε τα μέτρ α εθνικής α σφαλείας», καθώς έκρωζε λ.χ. ο «Ε θνικός Κήροζ» το 1952 (15.4) ή πως «η κυβέρνησ ις αποσυνθέτει την εθνικήν άμυναν», καθώς ρέκαζε, απ’ τις αρχές του 1965 (20.1), στην Α π ο γ ε υ μ α τιν ή » ο «θεωρητικός της δικτατορίας». (Τ α ί δ ι α , άλλωστε, δεν μηρυκάζει και σ ή μ ε ρ α;) Και τότε, «υγιή» κόμματα και «υγιείς» εφημερίδες έχουν εθνικό χρέος να ορύονται πως «πρέπει να φύγουν οι υπονομευτές του Εθνους» απ’ την Εξουσία -για να την αρπάξουν ανενόχλητοι του Εθνους οι σκυλευτές. « Υ ψ η λ έ ς », φυσικά, είναι οι διασυνδέσεις που έχουν αυτοί οι «πρόμαχοι της πατρίδος». Η «αόρατη κυβέρνηση» της Βασιλικής Ασυλίας και της Ξενικής Ασυδοσίας έστεκε πάντα ο συνεργάτης κι υπερασπιστής-τους, όταν δεν ήταν ο εμπνευστής-τους. Τον αποδιοπομπαίο Πλαστήρα του 1952 λ.χ. τον είχε χαρακτηρίσει, απ’ το 1950 κιόλας, ο Αμερικανός στρατηγός Van Fleet, « . Π έ μ π τ η φ ά λ α γ γ α τ ο υ ε χ θ ρ ο ύ » 2. Και δυο χρόνια αργότερα (την εποχή της σκευωρίας) οι Αμερικανοί «θεωρούσαν την πο λιτική -του ύ π ο π τ η γ ι α τ ο Ν Α Τ Ο » 3... Τον αποδιοπομπαίο Γ. Παπανδρέου του 1965, τον αποκαλούσαν η Αυλή και οι ΗΠΑ «επικίνδυνο συνοδοιπόρο» και υποστηρικτή « δικτατορία ς ελεεινής μορφής». Κατηγορίες, άλλωστε, που οι σκευωρίες τις «απόδειξαν» περίτρανα... Κι όπως το 1965-67, το «πλέγμα» μοχθούσε για ν’ αποτραπεί η εκ­ λογική νίκη της «Ενώσεως Κέντρου», έτσι και το 1952 μεθόδευε τον εξοβελισμό του Πλαστήρα και τον ενθρονισμό της Δεξιάς, με ηγέτη και «σύμβολο» τον Παπάγο. Ο ίδιος ο πρεσβευτής των ΗΠΑ Purefoy δεν δίστασε να γίνει, δημόσια, ο διαπρύσιος κομματάρχης του στρα­

2. Συνομιλία-του, όταν έφευγε α*’ την Ελλάδα (17.7.50), με τον Μ. Αυλάρχη, Δ. Λεβίδη. Βλ. Ε. Γρηγοριάδη, Ιστορία της Σαγχρόχκ ΕλΧάΛος, Αθήνα, 1975. τομ. Δ', σελ. 40. Πρέκει, ωστόσο, να σημειωθεί Κως -εξαίρεση σκάνια- ο Πλαστήρας είχε, τον καιρό εκείνο, τη «συμκάθεια» της Αυλής. Οχι βέβαια εχειδή οι «άνακτες» είχαν καταληφθεί οκό κρίση δημοκρατικότητας. αλλά εκειδή τον έβλεπαν σαν «αντίλαλο δέος» στον Πακάγο κου, για κροσωκικούς λόγους, τον αντικαθούσαν,τότε βαθύτατα. 3. Βλ. Α. Παχανδρέου, Η Δημοκρατid στο αχόσκααμα, Αθήνα, 1974, σελ. 137.

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

τάρχη, υπαγορεύοντας ακόμα και το εκλογικό σύστημα που ευνοούσε τον ευνοούμενό-του4! Α υ τ ό ήταν, άλλωστε, και το όνειρο του στρατιωτικού παρακρά­ τους. Γιατί -καθώς βεβαιώνει ο «επίσημος ιστορικός» του ΙΔΕΑ- ενώ η οργάνωση «ουδεμίαν ουδέποτε ε π ί σ η μ ο ν επαφήν έλαβε μ ε τ ' αυτού (: του Παπάγου),κατ ώρΟωνεν ό μω ς δια στενώ ν συνεργατώ ν-του να ε π η ρ ε ά ζ η τούτον προς λύσεις και αποφάσεις συμφώ νους προς τας γραμμάς του ΙΔ Ε Α , αίτινες όμω ς ήτα ν πά ντο τε α διάβλητοι»6'.

Και ο κότινος της νίκης έστεψε αυτές τις εργώδεις προσπάθειες. Δυο μήνες μετά την καταδίκη των «συνωμοτών» αεροπόρων απ’ το Αεροδικείο, θριάμβευε στις εκλογές της 16.11.52 ο Παπάγος κι άνοιγε η εντεκάχρονη «κοινοβουλευτική βασιλεία» της Δεξιάς. Ενώ η «συν­ ωμοσία» του ΑΣΠΙΔΑ στάθηκε το πρόσχημα για του Παπανδρέου την αποπομπή, που άνοιξε το δρόμο στην εφτάχρονη δικτατορία των Δεξιότατων και Αξιότατων... Τ Η Ν ταυτότητα μέσων και σκοπών των τριών σκευωριών επιβεβαι­ ώνει και η ταυτότητα των π ρ ο σ ώ π ω ν : πολλοί πρωταγωνιστές της «συνωμοσίας» στην Αεροπορία, στάθηκαν και πρωτομάρτυρες στη δίκη για τη «συνωμοσία» του ΑΣΠΙΔΑ και πρωτομάστορες στη συν­ ωμοσία του 1967. Τα π ρ ο σ ω π ι κ ά κίνητρα, άλλωστε, συμπλέανε με τα π ο λ ι ­ τ ι κ ά . Κι όπως έδειξε σαφέστατα η έρευνα του «Β ήμα τος», οι ανιδι­ οτελείς εκείνοι πατριώτες χάλκευσαν την «προδοσία των αεροπόρων», κ α ι για να «θέσουν εκποδών» α σ ύ γ κ ρ ι τ α ι κ α ν ό τ ε ρ ο υ ς συναδέλφους-τους, να πάρουν α υ τ ο ί τις ανώτατες θέσεις-κλειδιά και, από κει, να πραγματοποιήσουν τη « μ ε γ ά λ η ιδέα »-τους. Συνεπής στην «ιδέα» αυτήν, ο Γ. Α ν τ ω ν ά κ ο ς (που ήταν όχι μόνο ο επόπτης της σκευωρίας, αλλά και μέλος του Αεροδικείου!) εμ­ φανίστηκε την 21 Απριλίου στο Πεντάγωνο -αρχηγός της Αεροπορίας πια- κραδαίνοντας πολυβόλο και κράζοντας χαρούμενα κι ηρωϊκά: « Σ κοτώ νω και σκοτώνομαι»*'.

Απ’ την άλλη, ο αρχιβασανιστής των αεροπόρων Π. Μ η τ σ άκ ο ς ομολόγησε στο στρατηγό Πετρίδη πως «αρκετόν χρόνον προ του πρα ξικο πή μα το ς είχε μετά σ χει εις μυ σ τικ ή ν σ ύ σ κεψ ιν , (όπου) μ ε τείχε και ο Σ άββας Κ ω νσ τα ντό πο υλο ς» 7.

4. Βλ. λ_ζ· τις δηλώσεις-του, 19.8.1952. 5. Γ. Καραγιάννη, Το δράμα της Ελλά&ος. IAEA. Λβήναι, 1932, σελ. 264. 6. Κατάθεση του Ναυάρχου Εγκολφάχουλου στη δίκη των ««ρωταιτίον», 30.7.1975. Βλ. Οι Δίκες της Χούντας, τομ. Α', σελ. 132. 7. *3ήμα». 8.11.1974.

42

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Και δεν χρειάζεται πολλή φαντασία για να μαντέψει κανένας τ ί ε ί δ ο υ ς σύσκεψη ήταν αυτή... με τέτοιου είδους «συνομιλητές»... (Αλλο αν τόσο ο Αντωνάκος όσο κι ο Μητσάκος έπεσαν αργότερα στη «δυσμένεια» των άλλων «πιστολέρος», επειδή πήραν μέρος στο αντιπραξικόπημα της 13.12.67). Τέτοια «ολισθήματα» δεν έκανε το τρίτο και σκοτεινότερο μέλος της τριανδρίας, ο Σ κ α ρ μ α λ ι ω ρ ά κ η ς -που ο στρατηγός Περίδης στιγματίζει την «κακοποιόν δράσιν-του εις την Α εροπορία ν », ενώ ο στρατηγός Παπαδάτος βεβαιώνει ότι «μετείχε της συνω μοσίας (των Απριλιανών) μ α ζί μ ε τον Π αλαιό λόγο ν» 6. Ο ίδιος, άλλωστε, φρόντισε να μην αφήσει καμιάν αμφιβολία γΓ αυτό, αφού δήλωσε γαυριώντας: «ΩραματίσΟην, εμόχθησα δ ι' αυτήν και τέλο ς είχον την τιμή ν να ζή σ ω την γέννησιν τη ς εθνεγερσίας της 21 Α πριλίο υ » 9.

Υπάρχουν, όμως, και γραφικότερες λεπτομέρειες του ύψους και του ήθους των προσώπων: Τον Μ η τ σ ά κ ο τον χαρακτήριζε ο «θεωρη­ τικός» της δικτατορίας, «ένα ε κ τω ν πλέον διακεκριμένω ν α ξιω μα τικώ ν της αεροπορίας »10. Μόνο που ο «διακεκριμένος» είχε, παλιότερα,κριθεί «ένοχος δια παράβασιν του νόμου π ερί συνα λλά γμ ατος, α λ λ ’ απηλλάγη πάσης ποινής, διότι τη ν πράξιν ταύτην εξετέλεσεν εις κα τά στα σ ιν αναίτιου σ υγχύσεω ς τω ν αισθήσεω ν και του νοός λό γω β λα κ εία ς» '1!

Δεν είναι λιγότερο «συναρπαστική» η πληροφορία που μεταφέρει ο Στ. Ρουσσέας για τον Σ κ α ρ μ α λ ι ω ρ ά κ η : « Υ π οκλοπή τω ν τη/χφ ω νη μά τω ν του Σ κα ρμα λιω ρά κη είχε διατάξει η κυβέρνηση Καραμανλή, που είχε αντιληφθεί ό τι ο πτέρα ρχος π λ η ρ ο φ ο ­ ρ ο ύ σ ε τ η ν C I A σ χ ετικ ώ ς μ ε κινή σεις του Ε λλη νικο ύ Σ τρ α το ύ σε περί­ π τω σ η ελλη νοτουρκικο ύ π ο λ έμ ο υ » '2...

Τοιούτοι έδοξαν ημίν αρχιερείς της του Εθνους σωτηρίας... Φυσικά, είναι περιττό να προσθέσουμε πως κι αυτοί κι οι συνεργοί-τους χαί­ ρονται, εν πλήρει Δημοκρατία, όλες τις τιμές και τις απολαυές της άψογης αποστρατείας-τους -φιγουράροντας μάλιστα, από πάνω, και σαν «αντιστασιακοί»! Ακόμα καλύτερα: Πρόεδρος του πρόσφατου Συμβουλίου Επανακρίσεων διορίστηκε ο Αρχηγός της Αεροπορίας τον καιρό της «συνωμοσίας», πτέραρχος ΚελαΙδής, που είχε α δ ι ­ α μ α ρ τ ύ ρ η τ α δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι πως οι αεροπόροι βασανίζονταν απ’ τους καταχθόνιους σκευωρούς... 8 «Βήμα», 8.11.1974 και 1.6.1975. 9. Ακοχαιρετιστήρια ομιλία-του σαν Γ. Γραμματέα του Υχουργείου Πολιτισμοί^!), «Ελαίθιρος Κόσμος», 13.12.1973. 10. «Απογευματινή», 15.1.1964. 11. Ακόφαση 12/1947 του ειδικού Δικαστηρίου Πλημμελειοδικών Αθηνών του Ν. 710/1945. Βλ. και την εισήγηση του Αρχηγού ΑερσκορΙας Αντικτεράρχου Δ. θεοδοσιάδη για την ακοστράτευση του Μητσάκου, «Ελαθιρια», 12.4.1964. 12. Στ. Ρουσσέα, Ο θάνατος μιας Δημοκρατίας. Η Ελλάδα και η αμερικανική συνζΐόηση. Μετάφρ. Κ. Ιορδανίδη, Αθήνα. 1975, σελ. 54. σημ. 2.

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

43

Τ η ν ίδια ώρα, οι ά λ λ ο ι

ζουν ( ό σ ο ι ζουν ακόμα) «α κ ο σ ιπ έντε

χρόνια μέσα σ ' ένα τάφο», καθώς λέει ένας απ’ αυτούς.

Δικαστικά (ακόμα και φυσικά) δολοφονημένοι... τσακισμένοι σωμα­ τικά και ψυχικά απ’ τα βασανιστήρια... στιγματισμένοι πάντα απ’ την αμνηστία της 6.10.1955 (που δ ι α τ ή ρ η σ ε την «ατιμία» πάνω στα θύματα, ενώ έ σ ω σ ε απ’ την ατιμία τους θύτες), περιμένουν του κάκου, ένα τέταρτο αιώνα, τη δικαίωσή-τους. Να προσθέσουμε κι εμείς πως η αποκατάσταση-τους αποτελεί χ ρ έ ο ς τιμής για τη Δημοκρατία-μας; Είναι αυτονόητο. Και πρέπει να το κάνει όχι μόνο γ ι α κ ε ί ν ο υ ς αλλά και γ ι α κ ε ί ν η ν , αν θέλει νά 'ναι πραγματικά πολίτευμα της Αλήθειας και του Δίκιου. Αλλιώτικα -και με τις αθρόες απολύσεις κι αθωώσεις απριλιανών «ηρώων», που πυκνώνουν ολοένα- θα πιστέψουμε πια όλοι πως, στη Δημοκρατία-μας, δεν έχουν διαβατήριο παρά οι βασανιστές, οι πλάνοι, οι προδότες, ενώ οι βασανισμένοι, οι πλανημένοι, οι προ­ δομένοι θα μένουν πάντα σε «καραντίνα» απ’ την εθνική ζωή... Και το ακόμα βαρύτερο: με την ευμένειά-της στους κάθε λογής «πρεσβευτές» και τη δυσμένειά-της στα θύματά-τους, η Δημοκρατίαμας θ’ αποδείξει ότι προσφέρει «στάδιον δόξης λαμπρόν» σε καινού­ ριες σκευωρίες και σε καινούριες «πρεσβείες»— [27.3.1977]

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ1 ΕΥΦΗΜΙΣΜΟΣ είναι μιά απ’ τις συνηθισμένες αδυναμίες -και πανουργίες- των ανθρώπων. Ντύνουμε, συχνά, με «ωραία» ονόματα, πράγματα που δεν είναι διόλου ωραία... ή -το χειρότεροπράγματα που επιδιώκουν κρυφά στόχους α ν τ ί θ ε τ ο υ ς από κεί­ νους που φανερά διαλαλούμε... Βαφτίζουμε λ.χ. «κοινό αγαθό», εκείνο που τροφοδοτεί τα «αγαθά» μιάς μικρής αλλά πολυδύναμης ομάδας. Η βαφτίζουμε «εθνικό συμφέρον», εκείνο που εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιάς τέτοιας τάξης... Μεταμφίεση πολύ χρήσιμη, βέβαια, για ν’ απο­ κρύψουμε το γεγονός πως οι επιδιώξεις της «κάστας» αυτής α ν τ ι σ τ ρ α τ ε ύ ο ν τ α ι συχνά και του κοινού τ’ αγαθά και του έθνους τα συμφέροντα... Ευφημισμός -σ ε μεγάλο βαθμό- έχει καταντήσει κι ο όρος «μέσα μαζικής ενημέρωσης» ή «μαζικής επικοινωνίας». Γιατί, πολύ συχνά, τα μέσα αυτά, αντί να πλουτίζουν την ενημέρωση, τη σ κ ο τ ί ζ ο υ ν . Αντί να ευκολύνουν την επικοινωνία, την ε μ π ο δ ί ζ ο υ ν . Αντί να είναι εργαλεία γνώσης, γίνονται εργαλεία α γ ν ω σ ί α ς . Κι αντί να ενώνουν τους ανθρώπους, τους χ ω ρ ί ζ ο υ ν... Η «διαστροφή» αυτή είναι αναπότρεπτη, αφού η «μαζική επικοινω­ νία» (η μετάδοση στο πλατύ κοινό πληροφοριών, απόψεων, επιμόρ­ φωσης, ψυχαγωγίας) βρίσκεται στα χέρια μιάς κ υ ρ ί α ρ χ η ς τ ά ­ ξ η ς (στις καπιταλιστικές χώρες) ή μιάς « δ ι ε υ θ ύ ν ο υ σ α ς ο μ ά ­ δ α ς » (στις «λαϊκές δημοκρατίες»). Γιατί α υ τ ή η τάξη ή α υ τ ή η ομάδα κατέχει την εξουσία, α υ τ ή ελέγχει τους κοινωνικούς μηχανι­ σμούς, α υ τ ή έχει την οικονομική, πολιτική, τεχνική δυνατότητα να συντηρεί τα «μέσα επικοινωνίας», να τα επιβάλλει και, τελικά, να τα μονοπωλεί -για να υπηρετούν τις «θέσεις»-της και τις «υποθέσεις»της. Βέβαια, έξω απ’ αυτό το κύκλωμα υπάρχουν και κάποιες «π α ρ ά-

Ο

I. Μερικά an' τα θέματα του άρθρου αυτού ανακτύχθηκαν σε ομιλία χου δόθηκε στην «Εταιρία Σκουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας» (19.11.1976).

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

45

τ α ι ρ ε ς» φωνές: οι επικριτές, οι αμφισθητίες, οι πολέμιοι του «συ-' στήματος» -εκείνοι που «α εί τι κινούσι των μ η κα)χός εχόντω ν». Αυτές οι «φωνές», όμως, δεν έχουν ούτε το μυριοστό απ’ τις οικονομικές και άλλες δυνατότητες, που διαθέτει τόσο άφθονες το «κύκλωμα». Και πα­ ρουσιάζεται τούτο το (φαινομενικά) οξύμωρο: ενώ αγωνίζονται για τα δικαιώματα των «πολλών», αποτελούν μιά μικρή αναιμική μειοψηφία απέναντι στον αριθμό και τον πλούτο των μέσων που έχουν οι «λίγου>. Και το οξύμωρο γίνεται ακόμα πιο «δραματικό», επειδή πάρα πολλοί απ’ τους «πολλούς» -ναρκωμένοι κι αλλοτριωμένοι απ’ το «σύστημα»α δ ι α φ ο ρ ο ύ ν για τους αγώνες της μειοψηφίας αυτής, που μάχεται για τ α δ ι κ ά - τ ο υ ς , των πολλών, τα συμφέροντα!

Επιβολή απόψεων και αποβολή ιδεών Ε νημερώ νομαι, άρα υπάρχω ...

Ε ν ΑΡΧΗ ην, φυσικά, η ανάγκη του ανθρώπου για γ ν ώ σ η (και τ έ ρ ψ η ) . Αλλ’ αν οι «ειδικοί», οι επιστήμονες, αποσπούν αυτή τη γνώση με την έ ρ ε ι- ν α, το μεγάλα κοινό αντλεί τις περισσότερες γνώσεις-του απ' τις π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς που παίρνει και που του δί­ νουν. «Π ληροφορούμαι -λέει ο Jean !e Due- σημαίνει ε ν η μ ε ρ ώ ν ο μ α ι για όσα συμβαίνουν γύρω-μου. Ε νημερώ νομαι σημαίνει δ ι α μ ο ρ φ ώ ­ ν ο μ α ι . δηλαδή τελικά μ ο ρ φ ώ ν ο μ α ι πώ ς να βλέπω και να κα τα ­ νοώ τα πράγματα, τους ανθρώ πους, το σύμπαν».

Το πρόβλημα, όμως, είναι π ώ ς ι κ α ν ο π ο ι ο ύ ν οι «πολλοί» αυτό τον πόθο της γνώσης -κ α ι πώς οι «λίγοι» τον ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ­ ο ν τ α ι για τους δικούς-τους σκοπούς και βλέψεις. Το πρόβλημα εί­ ναι αν η πληροφόρηση, η ενημέρωση προσφέρει πραγματική «δια­ μόρφωση» και «μόρφωση» στους ανθρώπους -ή , αντίθετα, καταλήγει σε π α ρ α μ ό ρ φ ω σ η της εικόνας του κόσμου, αλλά και της ίδιας της κρίσης-τους. Το πρόβλημα είναι αν η ενημέρωση πλαταίνει την όραση -ή , αντίθετα, κατασκευάζει καινούριες π α ρ ω π ί δ ε ς . Το πρόβλημα, τέλος, είναι αν το «δικαίωμα στις πληροφορίες» συντελεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου -ή , αντίθετα, αποτελεί ένα άλλο μέσο (έντεχνης και αδιόρατης) υ π ο δ ο ύ λ ω σ ή ς-του... Στη διαλεκτική σχέση «ενημερώνω» (το κοινό) και «ενημερώνομαι» (από μιά πηγή) υπάρχει ένα σημείο όπου, τόσο το κοινό («ο δέκτης») όσο και τα «κέντρα πληροφοριών» (ο «πομπός») συμφωνούν: το κοινό θ έ λ ε ι ν α π ά ρ ε ι πληροφορίες, για να ικανοποιήσει τα ενδιαφέροντά-του-ο «πομπός» θ έ λ ε ι ν α δ ώ σ ε ι πληροφορίες, για να υπηρετήσει τα συμφέροντά-του. Αλλά εδώ ακριβώς αρχίζει η (φανερή ή κρυφή) αντίθεση και σύγ-

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κρούση: Το κοινό θέλει να πάρει ό λ ε ς τις πληροφορίες που το ενδι­ αφέρουν. Αντίθετα, η «πηγή» θέλει να δώσει μ ό ν ο τις πληροφορίες που την συμφέρουν... Το κοινό θέλει, οι πληροφορίες που παίρνει να είναι ακριβείς, να βρίσκονται όσο γίνεται πιο κοντά στην α λ ή θ ε ι α . Η «πηγή» θέλει να δίνει πληροφορίες που «θεραπεύουν» μόνο τη δ ι κ ή-τ η ς «αλήθεια»... Και η πολυμήχανη προσπάθεια της «πηγής» είναι να φτάσει σε τούτο το «ιδανικό» αποτέλεσμα: ν α ε ν δ ι α φ έ ­ ρ ο υ ν το κ ο ι ν ό μ ό ν ο οι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς πο υ σ υ μ φ έ ­ ρ ο υ ν σ ’ ε κ ε ί ν η ν κα ι να ε π ι β ά λ ε ι σ τ ο κ ο ι ν ό σ α ν απ όλυ τη αλ ήθ εια τις δι κές -τ ης «αλήθειες»... S.EPOYM E πια καλά π ώ ς πραγματώνεται και π ώ ς μεθοδεύεται αυτή η διοχέτευση κι αυτή η επιβολή ιδεών και απόψεων. Δυο, βασι­ κά, είναι οι τρόποι: Απ’ τη μιά, η ακατάπαυστη άνωθεν π α ρ ο χ ή τ η ς ε π ι θ υ μ η ­ τ ή ς ενημέρωσης -εκείνης, δηλαδή, που είναι σύμφωνη με τις βλέψεις και την «ιδεολογία» των κρατούντων. Απ’ την άλλη, ο άνωθεν έ λ ε γ χ ο ς κι η εκμηδένιση κάθε άλλης, α ν ε π ι θ ύ μ η τ η ς , εν­ ημέρωσης -εκείνης, δηλαδή, που δεν πηγάζει απ’ τους κρατούντες και που μπορεί να τους «ενοχλήσει». Ο πρώτος τρόπος -η π α ρ ο χ ή ενημέρωσης κλπ.- μπορεί να πά­ ρει, κι αυτός, διάφορες μορφές. Η πιο ωμή κι απροκάλυπτη -η π ρ οπ α γ ά ν δ α - είναι κι η λιγότερο αποτελεσματική πια. Προπάντων, όταν απευθύνεται σε κοινό, όπως το δικό-μας, που την έχει γευτεί μ’ όλες τις συνταγές και σ’ όλη τη βαρβαρότητα και γελοιότητα-της. Πολύ πιο τελεσφόροι είναι οι άλλοι, οι «δ ι α κ ρ ι τ ι κ ο ί» τρόποι που χρησιμοποιεί η κρατούσα «ιδεολογία» για να επιβληθεί στο κοι­ νό. Και δεν χρειάζεται καν να δ ι α σ τ ρ ε β λ ω θ ε ί μιά είδηΓη (όπως τόσο συχνά γίνεται, άλλωστε) για να παραπλανήσει. Ακόμα και μιά «σωστή», «άθικτη» πληροφορία μπορεί να υπηρετήσει αυτό το σκοπό -όταν διαμορφωθεί και σερβιριστεί «κατάλληλα». Απ’ τη μιά, η π α ρ ά λ ε ι ψ η των «δυσάρεστων» ειδήσεων ή η ε λ α χ ι σ τ ο π ο ί η σ ή-τους (ένα μονόστηλο χαμένο σε μιά «χαμέ­ νη» σελίδα, δυό φευγαλέα λόγια στο δελτίο ειδήσεων) και, απ’ την άλλη. η π ρ ο β ο λ ή , η έξαρση, η διόγκωση των «ευχάριστων» ειδή­ σεων. α λ λ ο ι ώ ν ο υ ν και α ν α τ ρ έ π ο υ ν την πραγματική σημασία-τους. Στην εποχή-μας, μάλιστα -με τον κατακλυσμό των «νέων», με τα πολυσέλιδα των εφημερίδων, με τον βομβαρδισμό από εικόνες και λόγια στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση- ο τ ρ ό π ο ς που θα προβληθεί μιά είδηση καταντά πιο κ ρ ί σ ι μ ο ς απ’ την εί­ δηση την ίδια. Γιατί ο τρόπος αυτός τραβάει (ή όχι) την προσοχή του θεατή ή του αναγνώστη, και κάνει την είδηση «σημαντική» ή «ασή­ μαντη». Ετσι, δεν είναι η σπουδαιότητα του γ ε γ ο ν ό τ ο ς που κα­

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

47

θορίζει την έκταση της παρουσίασής-του και την προβολή-του, αλλά αντίθετα η έ κ τ α σ η και η π ρ ο β ο λ ή ορίζουν αν ένα γεγονός εί­ ναι σπουδαίο ή όχι. Η μ ο ρ φ ή διαμορφώνει την ουσία, κι ό χ ι η ο υ σ ί α τη μορφή... Κι έτσι, η λεγάμενη «αντικειμενική πληροφό­ ρηση» είναι, πάρα πολλές φορές, τόσο λίγο αντικειμενική και τόσο λίγο πληροφόρηση! Δεν ανακαλύπτει την πυρίτιδα, βέβαια, ούτε «συκοφαντεί», ο Dale Minor, όταν λέει πως «το έν σ τικ το τω ν κυβερνήσεω ν δεν είναι να δίνουν πληροφορίες, α λλά να τις "μαγειρεύουν" για να προκαλούν την επιθυμητή εντύπω ση » 2.

Αλλωστε, ο ίδιος ο άλλοτε υπουργός Στρατιωτικών της Αμερικής, Robert MacNamara, υποστήριζε σεμνότατα πως «η κυβέρνηση έχει το δικαίω μα να λέει ψ έμα τα »3.

Και ξέρουμε, από άμεση πείρα, πόσο ανεξάντλητο είναι το σχετικό οπλοστάσιο των κατά καιρούς και τόπους κυβερνώντων -όταν παρέ­ χουν ολοένα πληροφορίες που, πολύ σύντομα, δ ι α ψ ε ύ δ ο ν τ α ι... ή όταν διαψεύδουν πληροφορίες άλλων και, ακόμα πιο σύντομα, δ ι α ψ ε ύ δ ο ν τ α ι ο ι δ ι α ψ ε ύ σ ε ι ς - τ ο υ ς ... Ωστόσο, αυτή η παραποιημένη και παραπλανητική πληροφόρηση δεν μπορεί να σπαρθεί και να καρπίσει, αν δεν έχει προηγηθεί μιά γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η παραποίηση και παραπλάνηση της γνώσης, της σκέψης, της κρίσης του κοινού. Και σ’ α υ τ ό κατατείνει η όλη δό­ μηση της λαϊκής διαπαιδαγώγησης: στην κατασκευή π ε ι θ ή ν ι ω ν και ά κ ρ ι τ ω ν πολιτών, έτοιμων και πρόθυμων να δεχτούν σαν αυ­ ταπόδεικτες αλήθειες καθετί που εκπορεύεται απ’ το στόμα ή το μεγά­ φωνο των κρατούντων. Ετσι, η Παιδεία ξεχερσώνει το έδαφος απ’ τους «τριβόλους», για να περάσει ανενόχλητο το άροτρο της άρχουσας «ιδεολογίας»4...

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ τρόπος επιβολής ιδεών και απόψεων είναι η α π οβ ο λ ή των ιδεών των άλλων. Ο έ λ ε γ χ ο ς , δηλαδή, της ενημέρω­ σης που προέρχεται από άλλες, κι όχι τις «κρατούσες», πηγές. Πασίγνωστη, φυσικά, είναι η ακραία μορφή αυτού του ελέγχου, η λ ο γ ο κ ρ ι σ ί α -που «η α κραία-τη- μορφή είναι η δολοφονία»,

καθώς έλεγε ο George Bernard Shaw». Κι αν όχι η δολοφονία του σώματος, οπωσδήποτε η δολοφονία του νου, της κρίσης, της αξιοπρέ­ πειας των ανθρώπων, από ανθρώπους που δεν διαθέτουν ούτε κρίση, 2. 7Λγ Inforrruitiim War. Nlu Υόρκη. 1970 3. Σ' αυτό. άλλωστε, μιμήθηκε τον... Πλάτωνα, κου υκοστήριζε κως οι άρχοντες έχουν το δικαίωμα να "ψεύδονται cn' tufcXia της κόλαος·: Πολιτεία. 389 β. 4. Βλ. και Μ. Πλωρίτη. Ποντικά. Β', «Η Παιδεία και οι στόχοι-της».σελ 370 εκ. 5. The Rejected Statement, Α' Μέρος.

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ούτε νου, ούτε αξιοπρέπεια. Είναι πέρα για πέρα χαρακτηριστική η ιταμή φράση του αρχιλογοκριτή Παπαδόπουλου στους δημοσιογρά­ φους: «Χ ρη σιμοποιώ (: στην Υπηρεσία Λογοκρισίας) η λ ι θ ί ο υ ς , μόνο και μόνο για να σας ε ξ ε υ τ ε λ ί σ ω»β. Υπάρχουν, βέβαια, πάμπολλες ά λ λ ε ς μέθοδοι, πιο «κομψές» απ’ τη λογοκρισία, αλλά όχι λιγότερο καρποφόρες, για τον εκφοβισμό και τον έλεγχο των μέσων επικοινωνίας και του Τύπου ειδικότερα: Δρα­ κόντειοι νόμοι... πολιτικές πιέσεις... οικονομικοί εκβιασμοί... δωρο­ δοκίες και μυστικές επιδοτήσεις... συστηματικές μηνύσεις... παρεμπόδιση της κυκλοφορίας των «ενοχλητικών» εφημερίδων -ιδιαίτερα στην επαρχία, όπου ή δεν φτάνουν ποτέ ή «εξαφανίζονται» μόλις φτάσουν... Δεν είναι, όμως, μονάχα η άμεση κυβερνητική επέμβαση που εξ­ ασφαλίζει τον έλεγχο πάνω στα μέσα επικοινωνίας. Ο κλοιός γύρωτους είναι καί π λ α τ ύ τ ε ρ ο ς σε δυνατότητες και β α θ ύ τ ε ρ ο ς σε διαβρώσεις: Απ’ την ώρα που ο Τύπος έγινε βιομηχανία, η χ ρ η μ α τ ο δ ό τ η σ ή - τ ο υ και η επιδίωξη κ έ ρ δ ο υ ς πήρε μεγαλύτερη σημασία απ' την πληροφόρηση. Για να κινηθεί και να επιζήσει, χρει­ άζεται κεφάλαια -κ α ι εξαρτάται από το κεφάλαιο (διαφημίσεις φανε­ ρές ή αφανείς κλπ.)... Και η εξάρτηση αυτή γίνεται ακόμα βαρύτερη, επειδή κάθε εφημερίδα - βιομηχανία αντιμετωπίζει όχι μόνο τον αντα­ γωνισμό των υ π ό λ ο ι π ω ν βιομηχανιών-εφημερίδων, αλλά και τον ασύγκριτα σκληρότερο ανταγωνισμό μιάς ά λ λ η ς , ασύγκριτα πιο πολυδύναμης, και μάλιστα μ ο ν ο π ω λ ι α κ ή ς , βιομηχανίας: της Τηλεόρασης και του Ραδιοφώνου. Αποτέλεσμα: ο Τύπος ελέγχεται, όλο και περισσότερο, απ’ το κεφά­ λαιο. Και αποτέλεσμα του αποτελέσματος: «£»ώ τα κεφάλαια μπορούν να διαλέγουν ιδέες, αντίθετα μόνο μερικ ές ιδέες μπορούν ακόμα να βρουν κεφά /Λ ία»7.

Και. φυσικά, κεφάλαια μπορούν να βρίσκουν, πολύ ευκολότερα, οι ιδέες που α ρ έ σ ο υ ν στα κεφάλαια... Στο Συνέδριο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων που έγινε το Μάη του 1975 στην Αθήνα, ο Πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτρο­ πής, Helmut Krush. κατάγγελνε απερίφραστα: « Γ ’ όλο τον κ ό σ μο , το κεφάλαιο έχει εξα πολύσει επίθεση εναντίον της ελευθεροτυπίας. Μ ’ αυτό τόν τρόπο, διακυβεύεται όχι μόνο η τύχη τω ν δη­ μοσιογράφω ν, αλλά και η ίδια η λχιτουργία της Δ η μο κρ α τία ς »β... 6. «Ταχυδρόμο;». 3.10.1974. 7. Georges Burdeao. Traite de Science Potiriqur, Παρίσι. 1968. Βλ. και Γερ. Λύχνου, Ο Τύηος, Κέρκυρα. 1972. 8. «Λόΐσμευτη Γνώμη». 13.5.1975.

49

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Οσο για τις χώρες που έχουν μ ό ν ο τ ο ό ν ο μ α της «Δημοκρα­ τίας», εκεί δεν υπάρχει καν πρόβλημα: ο έλεγχος πάνω σ ’ όλα τα μέσα επικοινωνίας είναι τόσο α π ό λ υ τ ο ς , ώστε καταντά απόλυτος ευ­ φημισμός να μιλήσει κανένας για «ελευθεροτυπία» και «ενημέρωση» και άλλα περιττά παρόμοια...

Ψυχαγωγία και δουλαγωγία « Τέρηειν άμα και όιόάσκειν»'....

Α ν η παραπλανητική «ενημέρωση» σ τ ρ ε β λ ώ ν ε ι τη γνώση και την κρίση του αναγνώστη ή του θεατή, η αποπλανητική ψυχαγωγία σ τ ο μ ώ ν ε ι ολότελα και την κρίση και τη γνώση-του. Συγκλίνοντας στον ί δ ι ο τελικό στόχο με την απατηλή πληροφόρηση, την ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε ι και την «τ ε λ ε ι ώ ν ε ι». Ετσι που μεταμορφώνει το κοινό σε παθητικό και άλογο «δέκτη»... όχι μόνο ανήμπορο να «μάθει» και ανίκανο να κρίνει αυτά που του προσφέρουν, αλλά και «ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο» και μακάριο τόσο για την προσφορά, όσο και για την αγνωσία-του και την ακρισία-του...

Η

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και το ραδιόφωνο -μονοπωλιακό προνόμιο του κράτους, δηλαδή των κρατούντων, και με «δέκτες» το σ ύ ν ο λ ο σχε­ δόν του πληθυσμού- πετυχαίνουν αυτή την «ουδετεροποίηση» του κοινού στο μέγιστο και στο «τέλειο». Ωστόσο (τα του Καίσαρος τω Καίσαρι). το φαινόμενο αυτό δεν είναι επινόηση της εποχής-μας -έστω κι αν δεν είχε φτάσει π ο τ έ σ ε τ έ τ ο ι α και τ ό σ η «επιτυ­ χία». Η χ ε ι ρ α γ ώ γ η σ η της κοινής γνώμης μεσ’ απ’ την ψυχαγωγία, στάθηκε πάντα ένα απ’ τα πρώτα μελήματα των κρατούντων κάθε και­ ρού και κάθε τόπου. Απ' την ώρα που η ανθρώπινη κοινωνία απαρνήΟηκε την πρωτόγονη κοινοκτημοσύνη και χωρίστηκε σε τάξεις, οι «δυνατοί» και (κατά τεκμήριο) «σοφοί» χρησιμοποίησαν κ α ι την τέρψη, για να υποβάλουν στους «αδύναμους» κι «άσοφους» τις απόψεις-τους. και να επιβάλουν τις θελήσεις-τους. Ας μην ξεχνάμε πως τα Ομηρικά Ε π η -πέρα απ’ την έξοχη ποι­ ητική αξία-τους- ήταν κι ένα μέσο για την επικράτηση μιάς «ιδεολο­ γίας»: της ιδεολογίας μιάς «αριστοκρατικής» κοινωνίας, που την κυ­ βερνούσαν οι «άρχοντες των όπλων». Εξαίροντα; τουο ηρωισμούς κ έ μ α θ α ν όσα άλλοτε ήξεραν μόνο οι ηγεμόνες... και τα «θύματα» είναι πια τ ό σ ο ξύπνια όσο κι οι θύτες. Ετσι, σήμερα, όσοι «παρασύρονται», «πιστεύουν», «ξεγελιούνταυ> από τους «χρηστά μεν σαφώς εκαγγελομένους, δι ’ έργων

7. Πολιτεία. 3896. μεταφρ. Ι.Ν. Γρυκάρη. 8. Lucien Leuwen. κεφ. 39. 9. Ο Ηγεμόνας, κεφ. XVIII, σελ. 91. 10. Ο.κ., σελ. 89.

210

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δε φαύλα δρώ ντας»", το παθαίνουν όχι επειδή δε μπορούν, αλλά επειδή δ ε θ έ λ ο υ ν να δουν την απάτη, θεόπνευστη ή μη. Που θα πεί πως η ευθύνη των «απατημένων» δ ε ν ε ί ν α ι μ ι κ ρ ό τ ε ρ η απ’ την ευθύνη των απατεώνων... [25.6.1978]

II. Αίσα»ος, Λ.Ιώπηξ και ίροχόμος.

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ Οι τετραγωνισμοί του Πενταγώνου «Για τους κατασκευαστές αυτοκρατοριών, οι άνθρωποι δεν είναι άνθρωποι αλλά όργανα» ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΕΝ είχε κανένας-μας καμιάν αμφιβολία! Κι ο υπουργός Αμύνης των ΗΠΑ κ. Brown δεν έκανε τίποτ’ άλλο παρά να επιβε­ βαιώσει επισημότατα αυτό που έχει γίνει τ ό π ο ς κ ο ι ν ό τ α τ ο ς σ’ αυτόν εδώ τον «κρανίου τόπον». Απαντώντας προχτές σ ’ ερώτηση ενός γερουσιαστή για τις (τυχόν) επιπτώσεις της (τυχόν) άρσης του «εμπάργκο» πάνω στην ε σ ω τ ε ρ ι κ ή - μ α ς κατάσταση -και ειδικό­ τερα, για το ενδεχόμενο ν’ α ν α τ ρ α π ε ί , εξαιτίας της άρσης, η ελ­ ληνική κυβέρνηση- ο κ. Brown δήλωσε με «θείαν απλότητα»: «Εχουμε όλων των ειδών τα σχέδια για όλων των ειδών τις καταστά­ σεις»1. Οπως τα καταστήματα έτοιμων ρούχων, το Πεντάγωνο έχει κοστού­ μια για όλες τις διαστάσεις και για όλες τις περιστάσεις. Μόνο που, ώρες-ώρες, οι φορεσιές-του μοιάζουν φοβερά με στολές -και, όχι σπά­ νια, με στολές φυλακισμένων...

Δ

Ε ί ν α ι , σίγουρα, όχι μόνο δικαίωμα αλλά και χρέος κάθε κράτους να ενημερώνεται για τα τρέχοντα, να προβλέπει τα ενδεχόμενα και ν’ αντιμετωπίζει τα επερχόμενα. Πρέπει «να ξέρει, για να προβλέπει, για να μπορεί» (Savoir pour prevoir pour pouvoir). Και κανένας δεν σκέφτηκε να κατακρίνει μιά κυβέρνηση επειδή έχει έτοιμα κάποια σχέδια για την αντιμετώπιση πιθανών διεθνών περιπλοκών, που την αγγίζουν άμεσα ή έμμεσα. Το θέμα και ο κίνδυνος και ο ψόγος αρχίζουν αλλού: όταν τα «σχέ­ δια» αυτά δεν αποσκοπούν ν’ αντεπεξέλθουν σε μιά κατάσταση που 1. «Βήμα», 28.6.78, αντακ6τρ*ση του Στ. Ευσταθιάίη ακό τη Ν4α Υόρκη.

212

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ί σ ω ς δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί σ ε μίάν άλλη χώρα, αλλά στοχεύουν να δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ ν ε κ ε ί ν α στη χώρα αυτή, μιά κατάσταση που να κάνει « α π α ρ α ί τ η τ η » την ε π έ μ β α σ η των «σχεδιαστών» ή οπωσδήποτε, να τους ω φ ε λ ε ί... Η διαφορά, φυσικά, είναι τεράστια. Στην πρώτη περίπτωση, ένα κράτος εκπονεί σχέδια για ν’ α π ο τ ρ έ ψ ε ι δυσμενείς εξελίξεις εις βάρος-του -στη δεύτερη περίπτωση, για να π ρ ο κ α λ έ σ ε ι εξελί­ ξεις δυσμενείς για τρίτους... Στην πρώτη περίπτωση, πρόκειται για νόμιμη «ά μ υ ν α» μιάς χώρας εναντίον κινδύνων ανεξάρτητων απ’ τη θέληση-της- στη δεύτερη, για έκνομη «ε π ί θ ε σ η» εναντίον άλλης χώρας και για κ α τ α σ κ ε υ ή κ ι ν δ ύ ν ω ν , όπως τους θ έ λ ε ι η «σχεδιάστρια»... Και δε χρειάζεται να προσθέσουμε πως, στην πρώτη περίπτωση, οι «προμηθείς» αντιμετωπίζουν τους άλλους σα χώρα α ν ε ξ ά ρ τ η τ η και λαόν ε λ ε ύ θ ε ρ ο -ενώ στη δεύτερη τους μεταχειρίζονται σαν χώρα υ π ο τ ε λ ή και σα λαό α ν δ ρ α π όδ ω ν ... Αλλο τόσο περιττό, βέβαια, είναι να καθορίσουμε σε π ο ι ά ν απ’ τις δυο περιπτώσεις υπάγεται η πάγια διαγωγή των «προστατών»-μας απέναντι-μας. Τριάντα χρόνια «συμμαχίας», 150 χρόνια «ελεύθερου βίου», μας έχουν μάθει π ο ύ βρίσκονται τα πραγματικά «κέντρα απο­ φάσεων», π ο ι ό ς ελέγχει τις εξελίξεις και π ώ ς χαλκεύονται οι «καταστάσεις» στην -κ α ι για την Ελλάδα... Α ν υπάρχει κάτι «καινούριο» στην τωρινή εκδήλωση της αμερικά­ νικης «πρόνοιας» είναι οι ε ι δ ι κ έ ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς που θέλουν ν’ αντιμετωπίσουν (ή να προκαλέσουν) τα «σχέδια» του Πενταγώνου και των παραφυάδων-του. Η πείρα του παρελθόντος και η γνώση του πα­ ρόντος μας επιτρέπουν να τις φανταστούμε: Α) Ανατροπή της σημερινής κυβέρνησης από τη λ α ϊ κ ή δ υ σ φ ο ρ ί α,που θα προκαλέσει η άρση του «εμπάργκο», η συνακόλουθη αποθράσυνση των Τούρκων κι η αποχαλίνωση της αρπακτικότητάςτους. Στην περίπτωση αυτή, οι ΗΠΑ θα μπορούν να διαλαλήσουν πως είναι πέρα για πέρα «αθώες», αφού η ανατροπή θα είναι έργο του «κυ­ ρίαρχου ελληνικού λαού». Ά λ λ ο το θέμα, βέβαια, αν την ανατροπή αυτή θα την έχει προκαλέσει η π ο λ ι τ ι κ ή τ ω ν Η Π Α σ τ ο χ ώ ρ ο - μ α ς καί σε θ ά ρ ο ς - μ α ς -πολιτική τόσο κραυγαλέα μερο­ ληπτική όσο και αβυσσαλέα σκανδαλώδης... Ισως αντιταχθεί, εδώ, πως μιά τέτοια εξέλιξη δεν θα ήταν επιθυμητή στο Λευκό Οίκο, αφού η τωρινή κυθέρνησή-μας είναι αδιάλλακτα φι­ λοδυτική, ενώ η (εκλεγμένη απ’ τον αγαναχτισμένο λαό) διάδοχός-της θα είχε, σίγουρα, άλλους προσανατολισμούς. Αλλά τα ουασινγκτόνια σχέδια είναι ανεξάντλητα, καθώς ξέρουμε

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ

213

και μαθαίνουμε ολοένα. Οι ΗΠΑ έχουν χίλιους και έναν τρόπους για να « ε π η ρ ε ά ζ ο υ ν » τις εκλογές ( ό τ α ν γίνονται), όπως έκαναν αδίσταχτα όχι μόνο στη μικρή «πελάτισά»-τους Ελλάδα άλλοτε, αλλά και στη μεγάλη Γαλλία και Ιταλία, προχτές μόλις, απειλώντας και τρομάζοντας τους ψηφοφόρους... Κι αν, παρά πάσαν ελπίδα, οι «σ υ μ βο υ λ ές» -το υς δεν εισακουσθούν κι εκλεγεί κυβέρνηση « α σ υ μ π α θ ή ς», υπάρχουν άλλες τόσοι μέθο­ δοι για να ε ξ ο β ε λ ι σ τ ε ί κι αυτή, με το καλό ή με το ζόρι. Τα «σχέδια» νάν' καλά -τα «σχέδια» που καταστρώθηκαν τόσο σοφά κι εφαρμόσθηκαν τόσο αποτελεσματικά σε τόσες και τόσες χώρες, απ’ την Περσία ώς τη Χιλή... Β) Ανατροπή της κυβέρνησης (που αντιδρά στην άρση του «εμπάρ­ γκο») από ελληνικές (πάντα!) ενέργειες -που θα τις «ε μ π ν έ ε ι» ή, έστω, θα τις ε γ κ ρ ί ν ε ι η Ουάσινγκτον. Οι ενέργειες αυτές μπορεί να έχουν είτε «κοινοβουλευτική», είτε αντικοινοβουλευτική μορφή. Ηγουν μπορεί να υλοποιηθούν είτε με α π ώ λ ε ι α της κυβερνητικής π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς στη Βουλή, είτε με στρατιωτικό π ρ α ξ ι κ ό π η μ α . Το δεύτερο θα είναι ίσως λιγότερο επιθυμητό (για την ώρα) στους στρατοκράτες της αμερικάνικης δημοκρατίας. Υστερ’ απ’ την ολέθρια στρατιωτική δικτατορία, που καταγγέλθηκε απ’ όλες τις μεριές σαν κατασκεύασμα των ΗΠΑ, μιά 5k. 1965. σ. 15.

214

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

« Σ τ έ μ μ α » κι οι άνθρωποί-του, η Α κ ρ ο δ ε ξ ι ά κι οι υπάνθρωποίτης -που τόσο αγγελικά συνοδοιπορούν τώρα. Αυτοί είναι, πάντα, ο πιο πρόσφορος μοχλός για την ανατροπή «ενοχλητικών» κυβερνή­ σεων ή καθεστώτων, και για την αποτροπή «δυσάρεστων» εξελίξεων... Και όλα δείχνουν πως η Ουάσινγκτον τους διατηρεί σαν εφεδρεία για τη θεραπεία των «κακών πληγών» της Δημοκρατίας. Εχουν αποδείξει, οι αγαθοί, τί σπουδαίοι θ ε ρ ά π ο ν τ ε ς είναι... Α Π Α Ν Τ Ω Ν Τ Α Σ στον κ. Brown, ο Πρωθυπουργός δήλωσε: «Το θέμα της Κυβερνήσεως της Ελλάδος είναι θέμα του ελληνικού λαού και επί του θέματος αυτού κανένας ξένος δεν μπορεί να έχει γνώμη». Ποιος δεν επικροτεί και δεν χειροκροτεί; Αλλά... ξέρουμε, δυστυχώς, πολύ καλά πως και γ ν ώ μ η έχουν οι ξένοι, και « μ η - ξ έ ν ο υ ς » βρίσκουν για να δίνουν φωνή και σάρκα «ελληνική» στη γνώμη αυτή. Η στοιχειώδης, λοιπόν, άμυνα του τόπου γενικά και της κυβέρνη­ σης ειδικότερα υπαγορεύει την α π ο δ υ ν ά μ ω σ η και τον α φ ο ­ π λ ι σ μ ό αυτών των «μή-ξένων», ώστε να ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω θ ο ύ ν τα όποια «σχέδια» των ξένων. Αλλά η κυβέρνηση, τέσσερα χρόνια τώρα, κάνει ακριβώς το α ν τ ί θ ε τ ο : «Προσφέρεται» στους ξένους σαν φίλος χωρίς όρους... και προσφέρει στους «μη - ξένους» άνεση δράσης χωρίς όρια. Ολοι, ή σχεδόν όλοι, όσοι έχουν διαπρέψει στην ξενοδουλεία, διαλάμψει στη θρονοδουλεία, διακριθεί στην τυραννοδουλεία βρίσκουν άσυλο και ασυλία στους κυβερνητικούς, κρατικούς και παρακρατικούς κόλ­ πους... Η κυβέρνηση δεν μπορεί να ξέχασε τα «πεπραγμένα» των κυρίων αυτών. Δεν μπορεί ν’ αγνοεί πόσο εύκολα ε ξ α γ ο ρ ά ζ ο ν τ α ι και πόσο πρόθυμα υ π η ρ ε τ ο ύ ν τους κάθε λογής δυνάστες του τόπου. Δεν μπορεί να μην υποψιάζεται τί « π έ μ π τ η φ ά λ α γ γ α » αποτε­ λούν για μιά καινούρια «αποσταθεροποίηση» -που πρώτο-της θύμα θα είναι η κυβέρνηση η ίδια. Κι όμως, όχι μόνο δεν τους εξουθενώνει, αλλά και τους δίνει όλα τα μέσα, όλες τις θέσεις ή όλη την ασυδοσία για να την εξουθενώσουν αυτοί! Δεν είμαστε οπαδοί της κυβέρνησης. Αλλά δε δεχόμαστε -κανένας Ελληνας δημοκράτης δε δέχεται- άλλο τρόπο αποχώρησής-της από την εξουσία παρά την θ έ λ η σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν , ε λ ε ύ θ ε ρ α ε κ φ ρ α σ μ έ ν η με τ ι ς ν ό μ ι μ ε ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς δ ι α δ ι ­ κασίες. Για τους «σχεδιαστές» της Ουάσινγκτον, βέβαια, αυτά είναι υπερφί­ αλες αξιώσεις ανεδαφικών «ιθαγενών». Οι προνοητικοί αυτοί κύριοι πιστεύουν πως είναι ελεύθεροι να κάνουν τα πάντα εναντίον πάντων, ενώ οι άλλοι είναι «ελεύθεροι» να μην κάνουν τίποτα. Εχουν ξεχάσει

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ

215

τί έλεγε και τί έταζε urbi et orbi ένας άλλος Πρόεδρός-ΐους, ο John F. Kennedy, στον πρώτο προεδρικό λόγο-του (20.1.1961): «Ας μάθει κάθε έθνος... πως Οα κληρώσουμε όποια τιμή, Οα σηκώσουμε όποιο φορτίο, 0 ' αντιμετωπίσουμε όποια δυσκολία, θα υποστηρίξουμε όποιο φίλο, θ' αντιταχθοϋμε σ ' όποιον εχθρό, για να εξασφαλίσουμε την επιβίωση και το θρίαμβο της ε/χυθερίας». Αλλά ξεχνάμε κι εμείς πως ο Πρόεδρος αυτός δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε . Από Α μ ε ρ ι κ α ν ο ύ ς . . . [2.7.1978]

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ Ισοροπίες, διαιρέσεις και αθροίσματα «Μη μεταχειρίζεστε την ξένη λέξη "Ιδανικά”. Έχουμε τη θαυμάσια δική-μας λέξη "ψέματα"...» Η. IBSEN, Η Αγριόπαπια,Ε' Πράξη ΕΡΕΜΙΑΔΕΣ, απειλές, σήματα συναγερμού για έναν καινούριο παγκόσμιο πόλεμο διασταυρώνονται, όλο και πιο πυκνά, τον τελευταίο καιρό. Οι Ηνωμένες Π ολιτείες κατηγορούν τη Σοβιετική Ενωση πως οδηγεί τον κόσμο σε έκρηξη... η ΕΣΣΔ κατηγορεί τις ΗΠΑ πως υπονομεύουν τη διεθνή ύφεση... η Κίνα κατηγορεί και τις δυό πως, με την επεκτατική-τους απληστία και με τον ξέφρενο αντα­ γωνισμό σ’ εξοπλισμούς, κατρακυλάνε καλπάζοντας σ ’ ένα αδιέξοδο, απ’ όπου ο πόλεμος θα ’ναι η μόνη έξοδος -προς το μ η δ έ ν, βέβαια... Αλλά δε θα μιλήσουμε, τώρα, για τις πιθανότητες ενός παγκόσμιου ολοκαυτώματος, ούτε θ’ αποδυθούμε κι εμείς σε προφητείες -που μοι­ άζουν, πότε-πότε, αρκετά «ύποπτες»· θ α σταματήσουμε σ ’ ένα τυπικό χαραχτηριστικό της διελκυστίνδας των «μεγάλων» -που μαρτυράει πως, όσο κι αν «βελτιώθηκε» τρομαχτικά η τ ε χ ν ι κ ή της διεθνούς διαμάχης, δεν άλλαξε διόλου η τ α κ τ ι κ ή - τ η ς . Και το χαραχτηριστικό αυτό είναι η εμμανής προσπάθεια των «υπερδυνάμεων» όχι μόνο να δυναμώσουν τις δικές-τους θέσεις και όπλα, αλλά και ν’ α π ο δ υ ν α μ ώ σ ο υ ν υλικά και ηθικά τους αντιπάλους-τους. Πράγμα που πετυχαίνουν σίγουρα, κ α λ λ ι ε ρ ­ γ ώ ν τ α ς ή και π ρ ο κ α λ ώ ν τ α ς τ η δ ι α ί ρ ε σ ή - τ ο υ ς . Ετσι και τώρα, οι Ρώσοι καταγγέλλουν τους Αμερικανούς πως προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την Κίνα εναντίον της ΕΣΣΔ... οι Αμερικανοί καταγγέλλουν τους Ρώσους πως προσπαθούν να στρέψουν τον Πρώτο (τον ευρωπαϊκό) και τον Τρίτο Κόσμο εναντίον του αμερι­ κανικού Δεύτερου... και η Κίνα καταγγέλλει και τους δυό, προσπα­ θώντας ταυτόχρονα να τους μιμηθεί...

Ι

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ

217

Η

ΜΕΘΟΔΟΣ αυτή -ακόμα και τα «λυκόπουλα» το ξέρουν- είναι πανάρχαιη και πανανθρώπινη. Το πιο οικτρό, όμως, είναι πως τη «δι­ αίρεση» αυτή την εφαρμόζουν πρώτα ο ι ( δ ι ο ι οι ενδιαφερόμενοι σ τ ο ν ε α υ τ ό - τ ο υ ς , προσφέροντας έτσι στους αντιπάλους-τους το πιο έτοιμο και πρόθυμο έδαφος. Ολόκληρη η «Ιλιάδα» δεν είναι η ιστορία μιάς τέτοιας «διχοστασί­ ας» ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα,και δεν διεκτραγωδεί τις συμφορές που γεννάει η «άπαντα ζεφρενιασμένη Αμάχη»'\ Κ,αι μ’ όλο που το ομηρικό έπος ήταν το αναγνωσματάριο και το εντρύφημα των Ελλήνων, η διδαχή-του δεν έμεινε άκαρπη και οι διασπασμένοι Ελληνες δε στάθηκαν εύκολη λεία για βαρβάρους και για αλλήλους; Ετσι που ο Α ριστοτέλης θα πει -όταν θα είναι πια α ρ γ ά για τις πόλεις - κράτη: «Ζα ελεύθερο (το γένος των Ελλήνων) και κυβερνιέται ηολύ καλά και θα μπορούσε ν'άρχει πάνω σ ’ όλους, αν ήταν πολιτικά ενωμένο» {«Ελεύθε­ ρον δια τελεί και βέλτιστα πολιτευόμενον και δ υνάμενον άρχειν πάντων, μιάς τυγχάνον πολιτείας»2]. Α Λ Λ Α η «μεγάλη πολιτική» κι η «υψηλή διπλωματία» δεν μπορούν να περιμένουν π ό τ ε και α ν θα ξεπηδήσει μ ό ν η - τ η ς απ’ τα σπλάχνα των αντιπάλων-τους η «διχόνοια η δολερή» και θα τους ανοί­ ξει τις κερκόπορτες. Ανάγκη, λοιπόν, ν α τ η ν π ρ ο κ α λ έ σ ο υ ν ε κ ε ί ν ε ς , κι όταν ακόμα δεν υπάρχει. Οι Ρωμαίοι πολιτικοί και δορυκτήτορες διαπρέψανε ιδιαίτερα σ’ αυτή την τακτική δ ι α ί ρ ε σ η ς τ ω ν α ν τ ι π ά λ ω ν -που ο μιμογράφος-τους Publilius Syrus εικόνιζε παραστατικά: «Χώρισε τη φωτιά στα δυό, και θα τη σβήσεις εύκολα». Στο Machiavelli χρεώνουν οι περισσότεροι το περιβόητο « Δ ι α ι ρ ε ί κ α ι β α σ ί λ ε υ ε » (Divide et impera ή Divide ut imperes ή Divide M regnes). Αδικα, ωστόσο. Γιατί πάμπολλοι ήταν οι αρχηγοί κρατών, βασιλιάδες, στρατηγοί, πολιτικοί, που το εφάρμοσαν στην πράξη π ρ ι ν απ’ αυτόν -όπω ς και μετά, βέβαια- με αδιάπτωτη ευσυνειδησία. Κανένας όμως και πουθενά δεν του έδωσε τόσο άρτια «επιστημο­ νική διατύπωση» και τόσο «εύστοχη» πρακτική εφαρμογή όσο οι Αγ­ γλοι. Στα χρόνια, ίσια-ίσια, του Machiavelli, ο καρδινάλιος Wolsey (πρωθυπουργός του Ερρίκου Η' απ’ το 1509) διατύπωσε κι εφάρμοσε το δόγμα της « ι σ ο ρ ο π ί α ς τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν » , που από τότε έγινε ο Π ολικός Αστέρας της βρεταννικής πολιτικής. Ηγουν: «Πρέπει να εμποδίζουμε κάθε ευρωπαϊκό κράτος να γίνεται πάρα πολύ

1. «£/>ις άμοτον μιμανία...· (Δ, 440). 2. Πολιτικά. 1327 θ. 31.

218

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δυνατό... και να φροντίζουμε να διατηρούμε δυό ομάδες κρατών περίπου ισοδύναμες, υποστηρίζοντας πότε τη μιά και πότε την άλλη». Τούτη η τόσο σοφά βελτιωμένη έκδοση του «Διαιρεί και βασίλευε», συνοδευόταν κι από ένα άλλο πάνσοφο (κι αυτονότητο) αξίωμα: «Ο πιο επίφοβος εμπορικός αντίπαλος πρέπει να θεωρείται και κυριότερος πολιτικός εχθρός». Και ποιός δεν ξέρει πως αυτά τα δόγματα και τ' αξιώματα των «διαι­ ρέσεων» πληρώθηκαν με π ο λ λ α π λ α σ ι α σ μ ό σ τ ο ά π ε ι ρ ο των δεινών του κόσμου; Γ ΙΑ Τ Ι θυμηθήκαμε, τώρα, τούτες τις παλιές ιστορίες; Επειδή δεν εί­ ναι δ ι ό λ ο υ π α λ ι έ ς . Εποχές και συστήματα μπορεί ν’ αλλάζουν, αλλά η Μεγάλη της Διεθνούς Πανουργίας Σχολή διατηρεί την ίδιαν «ύλη» και το ίδιο «πρόγραμμα». Καθένας απ’ τους δυνατούς ή υπερδυνατούς του καιρού-μας -και κάθε καιρού-, θρηνώντας πάντα πως απειλείται θανάσιμα και πως εί­ ναι υπαρξιακή-του ανάγκη ν’ αμυνθεί, πασχίζει να πετύχει μιάν «ι σ ο ρ ο π ί α» που να είναι α ν ι σ ό ρ ο π η π ρ ο ς ό φ ε λ ό ς - τ ο υ , και μιά δ ι α ί ρ ε σ η των άλλων που να π ρ ο σ θ έ τ ε ι δυνάμεις σε κ ε ί ν ο ν . Η «φιλοτιμία»-τους αυτή θα μπορούσε να είναι λογικά σεβαστή, αν δεν ήταν τραγικά επικίνδυνη: γιατί οι αγωνιώδεις ακροβατικές ισοροπίες καταλήγουν μόνιμα σε σεισμικές α ν α τ ρ ο π έ ς και οι κατα­ χθόνιες διαιρέσεις σ ε θ ρ υ μ μ α τ ι σ μ ό των πάντων. Και, τούτη τη φορά, δεν υπάρχει πιθανότητα να επιβιώσουν ούτε «διαιρετέοι», ούτε «διαιρέτες»... Αλλά το πιο θλιβερό και το πιο άθλιο είναι πως όλα αυτά -τεχνά­ σματα και αφανισμοί- διαπράττονται και ετοιμάζονται σ τ ’ ό ν ο μ α ι δ ε ώ ν κ α ι ι δ α ν ι κ ώ ν : Μόνο και μόνο για να σωθεί η «δημοκρα­ τία» απ’ την απειλούμενη εισβολή του «ολοκληρωτικού σοσιαλι­ σμού»... μόνο και μόνο για να σωθεί ο «σοσιαλισμός» απ’ την επικεί­ μενη επιδρομή του «ιμπεριαλισμού»... μόνο και μόνο για να σωθεί ο «άλλος σοσιαλισμός» απ’ τον ασφυκτικό αποκλεισμό που του έχουν επιβάλει «ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός κι ο σοβιετικός σοσιαλιμπεριαλισμός»... μηχανεύονται και μεθοδεύουν ο ένας την εξόντωση του ά λ λ ο υ - κ α ι τ ω ν ά λ λ ω ν ό λ ω ν . . . Κρατικές βλέψεις, οικονομικά συμφέροντα δ ε ν υπάρχουν... το παλιό αγγλικό αξίωμα «ο εμπορικός αντίπαλος είναι και πολιτικός εχθρός» έχει π ε θ ά ν ε ι για πάντα. Μονάχα ευγενείς ι δ έ ε ς ελαύνουν αυτούς τους σύγχρονους Σταυρο­ φόρους. «Βρισκόμαστε πάλι σ ' εποχή θρησκευτικών πολέμων -αλλά τώρα η θρησκεία ονομάζεται "ιδεολογία"», έγραφε σαρκαστικά, τον καιρό του ψυχρού πολέμου, ο Bertrand

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ

219

Russell3. Και, φυσικά, ο «ιδεολογικός οίστρος» που υποκινεί αυτούς τους πολέμους, είναι τόσο γ ν ή σ ι ο ς όσο και το «θρησκευτικό πά­ θος» που τροφοδοτούσε τις σφαγές του παλιού καιρού...

Το

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ θύμα αυτού του ασελγούς βιασμού και της φονι­ κής εκμετάλλευσης των ιδεολογιών είναι, φυσικά, ο ι ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς ο ι ί δ ι ε ς . Χρησιμοποιώντας-τις για να σκεπάζουν τις πανοπλίες-τους και για να εξιδανικεύουν τις ραδιουργίες-τους, οι επίδοξοι κοσμοκρά­ τορες τ ι ς δ ι α σ ύ ρ ο υ ν κ α ι τ ι ς δ ι α φ θ ε ί ρ ο υ ν ανεπανόρθωτα. Οταν η «δημοκρατία» όχι μόνο στηρίζεται εσωτερικά στην εκμε­ τάλλευση και την αλλοτρίωση, αλλά και συμμαχεί εξωτερικά με τους πιο λυσσώδεις πολέμιους της Δημοκρατίας και τους πιο δυσώδεις κοντοτιέρους του ολοκληρωτισμού... όταν ο «σοσιαλισμός» όχι μόνο καταπατά εσωτερικά τ’ ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και συνεταιρίζε­ ται εξωτερικά με τους πιο βάναυσους διώκτες του Σοσιαλισμού και τους πιο βάρβαρους κήρυκες του φασισμού... τ ί π ε ρ ι θ ώ ρ ι ο ιδε­ ολογικής πίστης αφήνουν στον απλό πολίτη; Η δικαιολογία πως οι αποκρουστικές αυτές επιλογές είναι «χρήσι­ μες» για την επιβίωση του (κάθε) συστήματος, για την άμυνα κατά των αντιπάλων-του και για τη «διαίρεσή»-τους, δεν πείθει κανένα πια. Τί ζείδωρο οξυγόνο για τη Δημοκρατία ή το Σοσιαλισμό μπορεί ν’ αποτελέσουν οι ασκοί της αυταρχίας, των βασανιστηρίων, της απάτης; Και σε τί άλλο παρά σε τερατογονία οδηγεί ο υμέναιος με τους τυράν­ νους; «Μπορείς να πάρεις φωτιά μέσα στον κόρφο-σου και να μην κάψεις .το ρούχο-σου;». [«Αποόήσει τις πυρ εν κόλπω. τα δε ιμάτια ου κατακαύσει;»], λένε οι βιβλικές «Παροιμίες» (Στ. 27). Και στην άλλη άκρη των και­ ρών και των ιδεών, ο Λένιν -πού δεν αρνιόταν διόλου τους «συμβιβα­ σμούς»- τόνιζε ωστόσο πως τότε μόνο είναι δεκτοί, «όταν είναι αναπότρεπτοι κι όταν το επαναστατικό κόμμα μένει πιστό στις αρχές-του, στην τάξη-του, στην επαναστατική-του αποστολή και στην εκπαίδευση των μαζών για την επαναστατική νίκη»4. Ποιά «ιμάτια» έχουν μείνει άκαφτα, ποιές αρχές αλώβητες, με τις σημερινές προσθέσεις απίθανων «φίλων»,τις διαιρέσεις των αληθινών φίλων, τους μηδενισμούς κάθε συνέπειας κι αξιοπιστίας; [9.7.1978]

3. Philosophy tnd Politics, σε: Unpopular Essays, 1950.# 4. Oeuvres completes. Μόσχα · Παρίσι, Editions sociiks. τομ. 25. σελ. 333.

ΤΟ « Α Ν Ο Ι Γ Μ Α » Παρένθεση ή στροφή; «Ας μη διαπραγματευόμαστε ποτέ. μόνο και μόνο επειδή φοβόμαστε. Α λ λ ’ ας μη φοβόμαστε ποτέ να διαπραγματευθούμε». JOHN F. KENNEDY. 20.1.1961 Ο «ΑΝΟΙΓΜΑ ΐφος τη Μόσχα» που «αποτόλμησε» η κυβέρ­ νηση, δυό πιθανότητες μελλοντικής συνέχειας έχει: ή να μεί­ νει ένα απλό « ι σ τ ο ρ ι κ ό π ε ρ ί ε ρ γ ο » στις διεθνείς σχέσεις της χώρας-μας... ή να σταθεί η απαρχή μιάς σ η μ α ν τ ι κ ή ς σ τ ρ ο φ ή ς της εξωτερικής-μας πολιτικής. Μιλάμε για «ιστορικό περίεργο», επειδή το χτεσινό ταξίδι του κ. Ράλλη και το αυριανό του κ. Καραμανλή πραγματοποιήθηκαν με απί­ θανη καθυστέρηση και από απίθανη κυβέρνηση: είναι οι πρώτες επί­ σημες ελληνικές επισκέψεις στη Σοβιετική Ενωση, ύστερ’ από διπλω­ ματικές σχέσεις 54 χρόνων... και επιχειρούνται από μιά κυβέρνηση και παράταξη ρητότατα αντικομμουνιστικού προσανατολισμού... (Φυ­ σικά, στην Ελλάδα, ακόμα και σήμερα, μόνο μιά κυβέρνηση «αδι­ άβλητης εθνικοφροσύνης» -δηλαδή, δεξιοφροσύνης-> μπορεί ν’ αποκοτήσει τέτοια διαβήματα. 'Οποια άλλη θα είχε ακαριαία κεραυνοβοληθεί για «εθνική προδοσία», για «παράδοση της χώρας στο σλαυοκομμουνισμό» και άλλα πονηρά παρόμοια). Αλλ’ αυτή η «ιδιοτυπία» κι αυτή η «τόλμη» θ’ αποδειχτεί πραγμα­ τικά τολμηρή,μόνο αν σημάνει μιά ρ ι ζ ι κ ή α λ λ α γ ή στό χειρισμό των κρισιμότατων εθνικών θεμάτων και α ξ ι ο π ο ι η θ ε ί ο υ σ ί ­ α σ τ ι κ ά για την ενίσχυση του εθνικού-μας «οπλοστάσιου». Δεν κατέχουμε, φυσικά, τη σοφία που καταυγάζει τα άδυτα του υπουργείου Εξωτερικών. Θα τολμήσουμε όμως, κι εμείς, να οριοθετή­ σουμε κάποιες π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γι’ αυτή την αξιοποίηση - σε μιάν ώρα, μάλιστα, όπου η χαίρα-μας βάλλεται απ’ τους συμμάχους γείτονές-μας, προσβάλλεται απ’ τους υπερατλαντικούς προστάτες-μας και διαθάλλεται απ’ τους αυριανούς Ευρωπαίους εταίρους-μας.

ΤΟ «ΑΝΟΙΓΜΑ»

221

Π ΡΟ Ϋ Π Ο Θ ΕΣΗ ΠΡΩΤΗ: Απαλλαγή από τα αντιφατικά «πλέγματα» που στοιχειώνουν την εθνική-μας ζωή. Πασίγνωστοι ιστορικοί λόγοι μας έχουν καλλιεργήσει το γνωστό­ τατο «πλέγμα κατωτερότητας» απέναντι στους ξένους -που οδηγεί απ’ τη μιά στην έκθαμβη ξενομανία-μας, κι απ’ την άλλη στον αντίποδάτης, στο «πλέγμα ανωτερότητας» και περιφρόνησης για τους «κουτόφραγκους». Αποτέλεσμα, πασίγνωστο επίσης και ασύγγνωστο: α π λ ο ϊ κ ή ε υ π ι σ τ ί u στους λόγους των ξένων -και, ταυτόχρονα, πεποίθηση πως οι ξ έ ν ο ι είναι απλοϊκοί και εύπιστοι... Παίρνουμε κατά γράμμα τις αλλογενείς διαβεβαιώσεις «καλής θέλησης» -τις θεωρούμε, μάλι­ στα, και χ ρ έ ο ς της παγκόσμιας κοινότητας απέναντι στο κλέος των προγόνων-μας και στο δαιμόνιο των απογόνων. Κι ενώ απογοητευ­ όμαστε αδιάκοπα με τον πιο οδυνηρό κι αιματηρό τρόπο εξαιτίας-τους κι εξαιτίας-μας, δεν παύουμε να συντηρούμε αυτή την πυροστιά της βεβαιότητας για τον (υποχρεωτικό) φιλελληνισμό των ξένων αλλά και για την ικΒνότητά-μας να «περιγράφουμε» τους φιλέλληνες... Ατράν­ ταχτα σίγουροι για τη δική-μας οξύνοια και για τη δική-τους κουφόνοια, ανακαλύπτουμε κάθε τόσο κατάπληκτοι πως γινόμαστε παίγνια της «εύνοιάς»-τους και της άνοιάς-μας. Καιρός, λοιπόν, να ενωτισθούμε την απλήν αλήθεια, πως τόσο περισσότερο καλόπιστοι είναι οι άλλοι, όσο λιγότερο εύπιστοι είμα­ στε εμείς... και τόσο περισσότερο «έξυπνοι» είμαστε εμείς, όσο λιγότερο αφελείς νομίζουμε τους άλλους... ΠΡΟ Ϋ Π Ο Θ ΕΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Απαλλαγή από τους τεχνητούς και υποκριτικούς «ενδοιασμούς». Ποιός αγνοεί πως, στην αρένα της διεθνούς αλληλομαχίας, δεν υπάρχουν ούτε «συμπάθειες» ούτε «ιδεολογίες»... και πως όσο πιο με­ γάλη είναι μιά χώρα, τόσο πιο μικρό περιθώριο «συναισθηματισμών» και «ιδεαλισμών» αφήνει στον εαυτό-της και στους άλλους; «Οι συνθήκες τηρούνται όσο βρίσκονται σε αρμονία με τα συμφέροντα», έλεγε ο διόλου «αφελής» Ναπολέων, και πρόσθετε: «Πολεμάμε πιο άγρια για τα συμφέροντά-μας παρά για τα δίκια-μας»'. Κι εμείς, που βρισκόμαστε ανάμεσα στις Συμπληγάδες «Δύσης» κι «Ανατολής», θα ’πρεπε να ξέρουμε καλά -ύστερ’ απ’ τις εμπειρίες των τελευταίων μάλιστα χρόνων- πως το πρώτο μέλημα και της μιάς και της άλλης δεν είναι βέβαια η «προάσπιση της φιλελεύθερης Δημο­ κρατίας» ή η «διάδοση του επιστημονικού Σοσιαλισμού», αλλά το σ υ μ φ έ ρ ο ν-τους σαν κρατών, κυβερνήσεων και φορέων εξουσίας. Η τόσο συχνά αντιδημοκρατική πολιτεία της μιάς, η τόσο πυκνά αντι(1804- 1815).

222

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σοσιαλιστική διαγωγή της άλλης, μόνο στους τυφλούς τα τ’ ώτα τον τε νουν... αφήνουν ακόμα αμφιβολίες. Την ικανοποίηση των συμφερόντων-τους οι μεγάλοι αυτοί την επι­ διώκουν -όπω ς όλοι οι μεγάλοι όλων των καιρών- με το «αποστομω­ τικό επιχείρημα» της δ ύ ν α μ η ς . Των μικρών δύναμη δεν είναι, αλί­ μονο, το δίκιο-τους (πόσο καλά το ξέρουμε πια αυτό!) αλλά η δ ι χ ό ­ ν ο ι α τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν . Ατρωτοι απ’ τους «νάνους», οι «γίγαντες» γίνονται τρωτοί όταν περιπλακούν σε μεταξύ-τους διελκυστίνδα, αλληλοφθορά και συγκρούσεις. Είναι η μόνη ελπίδα επιβίωσης των μι­ κρών κι επικράτησης του δίκιου-τους. Φτάνει να ξέρουν όχι μόνο να το διεκδικήσουν,αλλά και να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ο ύ ν τις διενέξεις των μεγάλων. Κι ας μην κακίσει κανένας Φαρισαίος την «ανηθικότητα» αυτής της στάσης και τακτικής. Οταν οι κυρίαρχοι έχουν κάνει κανόνα πίστεως το «διαίρει και βασίλευε», έχουν κάθε δικαίωμα οι κυριαρχούμενοι να ε π ω φ ε λ ο ύ ν τ α ι απ’ τις διαιρέσεις, όχι για να. βασιλεύουν βέβαια, αλλά για να επιζούν μόνο. Κι όταν η μ ό ν η η θ ι κ ή των ισχυρών είναι η ωμή δ ύ ν α μ ή - τ ο υ ς , μοναδική ά μ υ ν α των ανίσχυρων εί­ ναι η ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η τ η ς ό π ο ι α ς α δ υ ν α μ ί α ς τ ω ν δ υ ­ ν α τ ώ ν . Και την άμυνα τη δικαιώνουν και την καταξιώνουν όλοι οι φυσικοί και ανθρώπινοι νόμοι. Την ώρα τούτη, η Νοτιανατολική Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή είναι ένα απ’ τα πιο κρίσιμα πεδία «ψυχρής» αλλ’ ανελέητης αναμέ­ τρησης των «υπερδυνάμεων». Στη σύγκρουση αυτή, η Ελλάδα δυό επιλογές έχει: Η να μείνει α ν υ π ε ρ ά σ π ι σ τ ο ς « π ε λ ά τ η ς » του ε ν ό ς μεγάλου και να θ υ σ ι α σ τ ε ί στη βουλιμία του γειτονικού «συμμάχου»-της... Η να ε π ω φ ε λ η θ ε ί α π ’ την αντίθεση των μεγά­ λων και να εξασφαλίσει όσο γίνεται περισσότερα π λ ε ο ν ε κ τ ή ­ μ ατα κι α π ’ το ν ένα κι α π ’ το ν ά λ λ ο ν . Ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο, οι Τούρκοι σωβινιστές που έχουν όλα τ’ άδικα και τα εγκλήματα στη ράχη-τους, πέτυχαν να «δικαι­ ώσουν» τα άδικά-τους και ν’ «αγιάσουν» τα εγκλήματά-τους. Πόσο αδικαιολόγητοι θα 'μαστέ αν αποτύχουμε, εμείς που ’χουμε όλα τα δί­ κια μαζί-μας!... Οι δυνατοί δε σέβονται παρά τη δύναμη και την ικανό­ τητα. Μην έχοντας την πρώτη, ας αναπτύξουμε όσο γίνεται τη δεύτε­ ρη, εμείς οι εξ ορισμού «έξυπνοι»... ΠΡΟ Ϋ Π Ο Θ ΕΣΗ ΤΡΙΤΗ: Απαλλαγή απ’ την ψυχολογία (και τη θέ­ ληση) της εξάρτησης. Στους πολέμιους και στους κατήγορους της εξάρτησής-μας απ’ τους ξένους, οι «σοβαροί» κι οι πονηροί αποκρίνονται πάγια: «Μα στο ση­ μερινό κόσμο, δεν υπάρχει χώρα πραγματικά ανεξάρτητη». Σωστά -περίπου. Και τόσο πιο πολύ είναι εξαρτημένο ένα κράτος

ΤΟ «ΑΝΟΙΓΜΑ»

223

όσο πιο α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή είναι η εξάρτησή-του από μ ι ά χώρα αφού αυτή η χώρα αποτελεί τη μοναδική πηγή «ευημερίας» κι «ελευΟερίας»-του. Και αντίστροφα: η πιο σίγουρη οχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας είναι οι ι σ ό τ ι μ ε ς κ ι α μ φ ί δ ρ ο μ ε ς σχέσεις με π ο λ λ έ ς χώρες. Τότε, όχι μόνο δεν ικετεύεις ε σ ύ την εύνοια ενός δυνατού, αλλά οι αντιμαχόμενοι δυνατοί συναγωνίζονται και πλειδοτούν για ν’ αποσπά­ σουν τη δ ι κ ή - σ ο υ «ευμένεια»... Το ερώτημα, όμως, είναι: τ η θ έ λ ο υ μ ε αυτή την απαλλαγή απ’ την εξάρτηση; Τη θέλει, δηλαδή, η Δ ε ξ ι ά - μ α ς που κυβερνά και που στήριξε πάντα την εξουσία-της, την κατάκτηση και την κατοχή της Εξουσίας, πάνω στην «εγκάρδια συνεννόηση» με κάποιον «προστάτη» - δηλαδή, στην εύτακτη συμμόρφωση με τις επιθυμίες κι επιταγές-του; Κι ωστόσο, ένας απ’ τους κορυφαίους της κυβερνητικής παράταξης, που είναι σήμερα Πρόεδρος της Δημοκρατίας-μας, έχει γράφει, σε κοντινούς σκοτεινούς καιρούς: «Οταν παύη μιά πολιτεία να ορίζη αυτόνομα την εζωτερική-της πολιτική και συνακόλουθα τη δράση των ενόπλων δυνάμεών-της, είναι φανερό πως έχει απεμπολήσει το ουσιαστικότερο τμήμα της πολιτικής-της ελευθερίας»2. Αυτή τη ζωτική αυτονομία και συνακόλουθα την πολιτική ελευθε­ ρία ε ξ α σ φ α λ ί ζ ο υ ν , όσο γίνεται, τα «ανοίγματα» -και την ε ξ ­ α ν ε μ ί ζ ο υ ν οι εγκλεισμοί σε αποκλειστικές «σφαίρες» όπου «ανήκομεν»... [17.9.1978]

2. Κ. Τούτσου, Δημοσθένης. Αβήναι, 1971, οΑ . 83.

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ» «Δαβίδ» και Ανταλκίδας «Τις γαρ ουκ οίδεν, ότι συνθήκαι μεν εισίν αίτινες αν ίσως και κοινώς αμφοτέροις έχωσι, προστάγματα δε τα τους ετέρους ελαττούντα παρά το δίκαιον;» [Ποιός δεν ξέρει πως οι συνθήκες στηρίζονται στην ισότητα και δικαιοσύνη και για τους δύο συμβαΜομένους, ενώ οι διαταγές ζημιώνουν τον ένα αντίθετα προς το δίκιο;] ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Πανηγυρικός. 176. ΠΟΡΕΙ ποτέ η ειρήνη, οι προσπάθειες έστω για ειρήνη, να είναι αποκρουστικές κι αποκρουστέες, επίμεμπτες κι επιζήμιες; Κι όμως: η «συμφωνία - πλαίσιο» που χαλκεύθηκε πριν 13 μέρες στο «Camp David» για την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή, στιγματίζεται αδιάκοπα και λιθοθολείται λυσσαλέα από εκείνους ίσα - ίσα που σκο­ πεύει να ειρηνέψει... Αλλά σκοπεύει π ρ α γ μ α τ ι κ ά ; Τα αμφιλεγόμενα -και πώς!- χαραχτηριστικά της συμφωνίας είναι γνωστά: α) Ν ο μ ι μ ο π ο ι ε ί και μονιμοποιεί τα «τετελεσμένα γεγονότα» των ισραηλινών «κατακτήσεων» -αντιγράφει, δηλαδή, την «ειρηνοποιό» πολιτική των ΗΠΑ στην Κύπρο... θ) Α γ ν ο ε ί τις διεκδικήσεις και τα συμφέροντα των αραβικών χω­ ρών και λαών, και ιδιαίτερα των Παλαιστινίων, που μένουν κυριολε­ κτικά «εκτός νυμφώνος» -όπω ς ακριβώς αγνοήθηκαν κι αγνοούνται τα δικαιώματα των 200.000 Ελληνοκύπριων π ο υ . ξεριζώθηκαν βπ’ τις εστίες-τουζ... γ) Επιβάλλει σαν « μ ε σ ο λ α β η τ ή » και « ε γ γ υ η τ ή » («κοινής -λ έε ι- αποδοχής») τις ΗΠΑ - που προσφέρουν, κι εδώ, αφιλόκερδα τις «καλές υπηρεσίες»-τούς, αφού βέβαια φρόντισαν πρώτα να συδαυ­ λίσουν την κρίση και να εξασφαλίσουν θεράποντες... δ) Δ ι χ ά ζ ε ι τους Αραβες σε δυό στρατόπεδα (των «μαλακών» που

Μ

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ»

225

δέχονται τη συμφωνία και των «σκληρών» που την αρνιούνται), ευκολύνοντας έτσι περίλαμπρα την επιβολή του Ισραήλ και τις επιβουλές των ΗΠΑ σ ’ ολόκληρη τη Μέση Ανατολή... Ολα αυτά μας αγγίζουν, βέβαια, άμεσα. Οχι μόνο επειδή γίνονται «έξω απ’ την αυλή-μας», αλλά κι επειδή οι αντίχτυποι κάθε μεσανατο­ λικής αναταραχής φτάνουν ώ ς μ έ σ α στο ελλαδικό και κυπριακό σπίτι-μας: ποιός ξεχνάει λ.χ. τί καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο «πόλεμος των 6 ημερών» στην έκρηξη του απριλιανού πραξικοπήματος και στην επιβολή της δικτατορίας; Ωστόσο, αυτή η « π ρ ω τ ο φ α ν ή ς π ρ ο δ ο σ ί α » -όπω ς χαραχτήρισαν οι «σκληροί» Αραβες τη «συμφωνία - πλαίσιο»- δεν είναι δ ι ό λ ο υ πρωτοφανής, θυμίζει, σε πάρα πολλά, τη συνθήκη που υπο­ γράφτηκε πριν 2365 χρόνια ανάμεσα στα ελληνικά κράτη - πόλεις και το βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη Β' τον Μνήμονα, μ’ εμπνευστή και πρωταθλητή τον Σπαρτιάτη στρατηγό Ανταλκίδα. Κι ήταν τέτοια η αθλιότητά-της, που ακόμα και σήμερα ο όρος « α ν τ α λ κ ί δ ε ι ο ς ε ι ρ ή ν η » παραμένει συνώνυμος της αισχρής και ντροπερής συνθή­ κης. Η Τ Α Ν τα πικρά χρόνια μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέ­ μου, μετά την κατάρευση της αθηναϊκής ηγεμονίας και της πολιτικής και πνευματικής αλκής του «Αστεος». Η Σπάρτη -που τη φέρνει συχνά στο νου το σημερινό Ισραήλπροσπαθούσε να επιβάλει τη δική-της ηγεμονία πάνω στην Ελλάδα. Αντιμετώπιζε όμως την έχθρα και την άρνηση όχι μόνο των «έκπτω­ των» Αθηναίων αλλά και των Βοιωτών, των Κορίνθιων, των Αργείων, ώσπου να βρεθεί αντιμέτωπη με τους «ανερχόμενους» Θηβαίους. Ο πόλεμος των πόλεων δεν είχε τελειωμό -κατά τα ειωθότα... Κι έκανε «ενδοξότατον και μέγιστον» τον πολέμαρχο-βασιλιά της Σπάρτης Αγη­ σίλαο, προκαλώντας ωστόσο το φθόνο των ολιγαρχικών αντιπάλωντου μέσα στην ίδια τη Σπάρτη. Ενας απ’ αυτούς, ο πιο πανούργος απ’ αυτούς, ο Ανταλκίδας, είχε γίνει διαπρύσιος κήρυκας της «ειρήνης» -που θα στέριωνε τη σπαρτι­ ατική κυριαρχία και θα στερούσε απ’ τις πολεμικές δάφνες τον Αγη­ σίλαο. Για να επιβληθεί όμως η ειρήνη, χρειαζόταν ένας αποφασιστι­ κός ε ξ α ν α γ κ α σ μ ό ς , που δεν μπορούσαν να τον εξασφαλίσουν μόνο τα όπλα των Λακεδαιμονίων. Ο εξαναγκασμός αυτός (σκέφτηκε ο Ανταλκίδας, όπως είχαν σκεφτεί κι άλλοι άλλοτε Ελληνες, αλίμο­ νο!) δεν μπορούσε να ενσαρκωθεί παρά από την «υπερδύναμη» της εποχής: την Π ε ρ σ ί α . Μιά συμφωνία της Σπάρτης με τον «μεγάλο βασιλέα» και μιά υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ή συνθήκη με τις άλλες ελληνικές πόλεις, θ’ αποδυνάμωνε και θα εξουδετέρωνε τους ανυπότακτους... Τα ανταλλάγματα, όμως, για τη συμφωνία αυτή ήταν όχι μόνο βαρύ­

226

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΏΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τατα αλλά κι α τ ι μ ω τ ι κ ά : οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας π α ρ α δ ί ν ο ν τ α ν στους Πέρσες, που τόσο τις ορέγονταν πάντα... ενώ οι πόλεις του ελλαδικού χώρου κηρύσσονταν « α υ τ ό ν ο μ ε ς » , μ’ άλλα λόγια τους α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν να ενώνονται σε ο μ ο ­ σ π ο ν δ ί ε ς , πράγμα που τις κ ο ν ι ο ρ τ ο π ο ι ο ύ σ ε πολιτικά και στρατιωτικά. Και η «λακωνική» κατακλείδα: την ε π ί β λ ε ψ η για την τήρηση της συνθήκης αυτής θα την επωμιζόταν βέβαια η Σπάρτη, που και στρατιωτική δύναμη είχε και σύμμαχος του Πέρση «προστά­ τη» ήταν... Το κείμενο της συμφωνίας, που επιβλήθηκε το 387 στις ελληνικές πόλεις, έμεινε «μνημείο ονείδους» για τους Ελληνες, προπάντων όμως για τούς Σπαρτιάτες που την εμπνεύστηκαν: «Αρταζέρξης βασιλεύς νομίζει δίκαιον τας μεν εν τη Ασία πόλεις εαυτού είναι και των νήσων Κλαζομενάς και Κύπρον, τας δε άλλας ελληνικός πό­ λεις και μικράς και μεγάλος αυτονόμους αφείναι πλην Λήμνου και Ιμβρου και Σκύρου■ταύτας δε ώσπερ το αρχαίον είναι Αθηναίων [: αυτές, όπως και παλαιότερα, θ’ ανήκουν στους Αθηναίους]. Οπότεροι δε ταύτην την ειρήνην μη δέχονται, τούτοις εγώ πολεμήσω, μετά των ταυτά βουλομένων [: μαζί μ' εκείνους που δέχονται τη συμφωνία] και πεζή και κατά θάλατταν και ναυσί και χρήμασιν»'. Με την «ειρήνη»-του αυτή, ο Ανταλκίδας «κατόρθωσε» να δ ι α σ π α σ θ ο ύ ν και ν’ αποδυναμωθούν τα ελληνικά κράτη... να “ υψωθεί” η Σπάρτη σε « χ ω ρ ο φ ύ λ α κ α » της Περσίας μέσα στην Ελλάδα... να υ π ο δ ο υ λ ω θ ο ύ ν οι μικρασιατικές ελληνικές πόλεις στον Αρταξέρξη... και ν’ αναγορευθεί ο τελευταίος « δ ι α ι τ η τ ή ς » των ελ­ ληνικών υποθέσεων -έτσ ι που έμεινε παροιμιακή η έκφραση «εν βασιλεί τα των Ελλήνων» [στα χέρια του βασιλιά βρίσκονται οι υποθέσεις των Ελλήνων]. Κάθε ομοιότητα με σύγχρονες «παραδόσεις» κλπ. δ ε ν είναι τυ­ χαία... Σ ή μ ε ρ α , οι Αραβες ονομάζουν τη συμφωνία Carter - Sadate - Beguin «προδοσία» και «μαχαιριά στην πλάτη των Αράβων» και «απάρνηση των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού» και «συνωμοσία κατά των λαών της Μέσης Ανατολής»... Δεν ήταν μικρότερο το μένος των Ελλήνων, πριν 24 αιώνες, για την «ανταλκίδειο» ή «βασίλειο [βασιλική] ειρήνη». Στον σύγχρονό-της «Πανηγυρικό»-τθΌ, ο Ισοκράτης διεκτραγωδεί την αθλιότητα που έφερε στις ελληνικές πόλεις η ειρήνη τούτη: «Τόσο λείπει απ’ τις πολιτείες η ελευθερία κι η αυτονομία, ώστε άλλες βρίσκονται κάτω από τυραννικό καθεστώς, άλλες κατέχονται από (λακε­ 1. Ξενοφών, Ελληνικά. Ε, I, 31. Βλ. και Διόβωρο Σικελιώτη, ΙΔ. 110 και ΙΕ, 19.

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ»

227

δαιμόνιους)αρμοστές, μερικές καταστράφηκαν και σ ' άλλες έχει επιβληθεί η κυριαρχία των βαρβάρων...» [«Τοσούτον δ ’ απέχουσι της ελευθερίας και της αυτονομίας, ώ σθ’ αι μεν υπό τυράννους εισί, τ ας δ ' αρμοστώ κατέχουσιν, ένιαι δ'ανάστατοι γεγόνασι, των δ ’ οι βάρβαροι δεσπόται καθεστήκασιν...»2\. Και πιο κάτω, υποστηρίζει πως η συνθήκη είναι «άκυρη» και «πρέπει να καταργηΟεί μονομερίς» \«χρή αναιρείν και μηδέ μίαν εάν ημέραν» J, επειδή είναι « ε π α ί σ χ υ ν τ η » και στην πόλη»... κι όπου «λογαριαζόταν ά χ ρ η σ τ ο ς όποιος δεν έπαιρνε μέρος στα κοινά» *. Κι όσο για την κατάρευση της αθηναϊκής δημοκρατίας, δεν την προκάλεσαν προπάντων οι μηχανοραφίες και οι προδοσίες των ο λ ι ­ γ α ρ χ ι κ ώ ν (των αριστοκρατών γαιοκτημόνων), που δε δίσταζαν να συμμαχούν με τους Σπαρτιάτες για να καταλύσουν το μισητό «δήμο» και να ξαναπάρουν τα προνόμιά-τους; Και προεξάρχοντες ανάμεσα στους «μισόδημους» δεν ήταν συγγε­ νείς και φίλοι του Πλάτωνα; («οικείοι τε και γνώριμοι ετύγχανον εμοί», λέει ο ίδιος 4). Και σαν άρπαξαν, ελέω σπαρτιατικών όπλων, την εξου­ σία, κι επιβάλανε την ειδεχθή τυραννία των Τριάκοντα, κάλεσαν το νεαρό Πλάτωνα να συνεργαστεί μαζί-τους, κι αυτός δέχτηκε -επειδή, 3. Πολιτάα. 494α. 4. Β, 37,3 και 40.2. 5. Ζ ' Επιστολή, 324,d.

ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ

323

λέει, παρασυρμένος απ’ τις νεανικές-του φαντασιώσεις, πίστευε πως οι τύραννοι θα οδηγούσαν την πόλη απ’ τον άδικο ώς τότε βίο στο δί­ καιο! [ν μαζών στην άσκηση της εξουσίας, είναι τόσο αδιανόητος όσο και λαϊκή επανάσταση χωρίς λαό. Πολύ πριν απ’ την οκτωβριανή επανάσταση, το 1904, η R.L. έγραφε στη ρώσικη εφημερίδα «Ισκρα» και στη γερμανική «Νέα Εποχή»·. «Το μόνο “υποκείμενο” που το βαρύνει σήμερα ο ρόλος του ηγέτη, είναι το συλλογικό "ε-/ϋ>" της εργατικής τάξης» (σ. 14). Ο χι, όμως, ένα «εγώ» που «εκπροσωπείται» από μιά ηγετική ομάδα χωρίς να ερωτηθεί και που κατευθύνεται «από πάνω» χωρίς ν’ ακουστεί: 1. Οι καρακομκές. στις σελίδες της ελληνικής έκδοσης: Αθήνα, Ανδρομέδα, 1978. 2. 7ο Κιφάλαιο. τ. Λ ' (εκδ. 195S), σ. 2α. 3. Μετ. Γ. Βιστάκη, Αθήνα, Αναγνωστίδης, σ. 126. 4. Βλ. Γκ. Σερεμχριάκοθα, Ο Νέος Προμηθέας Κάρολος Μάρξ. μετ. Κ. Σεκλειζιώτη, Αθή­ να, «Σύγχρονο Βιβλίο», σ. 455 εκ. 5. Βλ. Σ. Ράγγα, Τι tint ο Μαρζ για την iXtuOtpia και τη δημοκρατία, Αθήνα, Σωκράτης, 1979, σ. 191.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ

337

«Δίχως τη συνειδητή θέληση και τη συνειδητή δράση της πλειοψηφίας του προλεταριάτου, δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι σοσιαλισμός», διακήρυττε η R.L. στο πρώτο φύλλο (18.11.1918) της εφημερίδας «Rote Fahne» (Κόκκινη Σημαία) (σ. 10). Και στη Ρωσική Επανάσταση, εξ­ ηγούσε: «Οσο πιο δημοκρατικοί είναι οι θεσμοί, τόσο ζωηρότερος και δυνατότε­ ρος είναι ο παλμός της πολιτικής ζωής των μαζών, τόσο αμεσότερη και πληρέστερη η επίδρασή-της». Ενώ η γενική κατάργηση της Δημοκρατίας («το φάρμακο που ανακά­ λυψαν ο Λένιν και ο Τρότσκυ, για να θεραπεύσουν τις αόυναμίες-της»), «καταστρέφει αυτή την ίδια τη ζωντανή πηγή, α π' όπου μπορεί να διορ­ θωθεί κάθε ατέλεια των κοινωνικών θεσμών: την ενεργό, ανεμπόδιστη, δραστήρια πολιτική ζωή όσο το δυνατόν πιο πλατιών λαϊκών μαζών του έθνους» (σ. 62-63). Και η R.L. επιλέγει σαρκαστικά: «Ο σοσιαλισμός, από τη φύση-του την ίδια, δεν μπορεί να παραχωρήθεί, δεν μπορεί να εγκαθιδρυθεί με ουκάζια» (: τσαρικά διατάγματα) (σ. 71). Ούτε με τάνκς, βέβαια...

Τ ο ΠΙΟ πολυσήμαντο και το πιο «αγέραστο» μέρος του βιβλίου είναι σίγουρα, το So κεφάλαιο με τον τίτλο «Δημοκρατία και Δικτατορία». Με αληθινό οίστρο -αλλά και με βαθιά πίκρα για τις «εκτροπές»αναλύει εκεί η R.L. την αποφασιστική σημασία της ελευθερίας και της δημοκρατίας, που αποτελούν «απαράβατον όρο» για την πολιτική παιδεία των μαζών και για την πρόοδο μιάς σοσιαλιστικής κοινωνίας. Αλλά τί είναι «ε λ ε υ θ ερ ί α» για τη R.L. -κα ι για τόσους άλλους; Εδώ θα πει το περιλάλητο πια: «Η ελευθερία μόνο για τους οπαδούς της κυβέρνησης και για μόνα τα μέλη του κόμματος... δεν είναι ελευθερία. Η ε λ ε υ θ ε ρ ί α ν ο ε ί τ α ι π ά ν τ α ε λ ε υ θ ε ρ ί α για κ ε ί ν ο ν π ο υ σ κ έ φ τ ε τ α ι δ ι α φ ο ρ ε ­ τ ι κ ά ... Η "ελευθερία” χάνει την αποτελεσματικότητα-της όταν καταντάει προνόμιο» (σ. 69-70). Αυτή η ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ελευθερία (όχι η ελευθερία της εκμετάλλευσης, όπου εδράζεται ο καπιταλισμός) γίνεται η Μεγάλη Σχολή για το άτομο και την κοινωνία: « (Η) εντατική πολιτική εκπαίδευση των μαζών και (η) συσσώρευση πείρας δεν είναι ποτέ δυνατή χωρίς πολιτική ελευθερία» (σ. 69). «Ο μοναδικός δρόμος προς την αναγέννηση είναι το σχολείο της δημό­ σιας ζωής, η απεριόριστη και όσο το δυνατόν πλατύτερη δημοκρατία, η κοινή γνυ')μη» (σ. 72). «Στην επανάσταση, ο μόνος σωτήριος κι εζυγιαντής ήλιος είναι αυτή η ίδια η επανάσταση, και αναγεννήτρα αρχή-της. η πνευματική ζωή, η δρα­ 22

338

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

στηριότητα, η υπευθυνότητα απέναντι των μαζών, πράγμα που προϋποθέ­ τουν την πιο πλατιά πολιτική ελευθερία» (σ. 75-76). Μόνο έ τ σ ι μπορεί να υλοποιηθεί το ιδανικό του σοσιαλισμού, που είχαν ευαγγελιστεί ο Marx κι ο Engels στο Μανιφέστο-τους: «Μια ένωση, όπου η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων»... Το αντίθετο, η κ α τ ά λ υ σ η της ελευθερίας και της δημοκρατίας, οδηγεί απαρέγκλιτα στην πνευματική εκμηδένιση και στην πολιτική οπισθοδρόμηση: «Με τον αποκλεισμό της δημοκρατίας, καταστρέφονται οι ζωντανές πη­ γές κάθε πνευματικού πλούτου και προόδου (σ. 72). Και δε μιλάει, φυσικά, η R.L. για την «τυπική αστική ελευθερία», που την κατακεραυνώνει όσο κι ο Λένιν και ο Τρότσκυ: «Ξεσκεπάσαμε -λ έε ι- το γλυκό περίβλημα της τυπικής ισότητας και ελευθερίας, όχι για ν' απορρίψουμε αυτές τις τελευταίες, αλλά για να συν­ ηθίσουμε την εργατική τάξη να μην ικανοποιείται με το περίβλημα, αλλά να κατακτήσει την πολιτική εξουσία, για να το γεμίσει μέ νέο κοινωνικό περιεχόμενο. Να δημιουργήσει, στη θέση της αστικής δημοκρατίας, τη σο­ σιαλιστική δημοκρατία, και όχι να καταστρέψει κάθε δημοκρατία» (σ. 78). Πώς ενσαρκώνεται, ωστόσο, και πώς εξασφαλίζεται αυτη η δημο­ κρατία; Με τις «δημοκρατικές εγγυήσεις», απαντά η R.L., «που είναι οι σπουδαιότερες για μιά υγιή πολιτική ζωή και για τη δρα­ στηριότητα των εργαζόμενων μαζών: την ελχυθερία του Τύπου και του δι­ καιώματος του συνεταιρίζεσθαι και συνέρχεσθαι... (Χωρίς αυτές) είναι εν­ τελώς αδύνατο να εννοηθεί η κυριαρχία των μεγάλων λαϊκών μαζών» (σ. 68). «Χωρίς γενικές εκλογές, απεριόριστη ελευθερία του Τύπου και των συγ­ κεντρώσεων, ελεύθερη πάλη των ιδεών, η ζωή ξεψυχάει μέσα σ ' όλους τους δημόσιους θεσμούς, γίνεται μιά ζωή επιφανειακή, όπου η γραφειοκρατία μένει το μόνο ενεργό στοιχείο» (σ. 73). Γράφοντάς-τα αυτά, θα θυμόταν, δίχως άλλο, τον Marx, που παρα­ τηρούσε στα νιάτα-του: «Ο λογοκριμένος Τύπος -ένας κακός Τύπος- παραμένει κακός και όταν ακόμα αποδίδει καλά αποτελέσματα. Ενας ελεύθερος Τύπος παραμένει κα­ λός κι όταν ακόμα αποδίδει άσκημα αποτελέσματα... (Ο λογοκριμένος Τύ­ πος είναι) μια πλαδαρή καρικατούρα χωρίς ελευθερία, ένα πολιτισμένο τέ­ ρας, μια φρίκη, κι ας είναι ραντισμένος με ροδόσταμο» β. Κ Α ΤΑ ΛΥ ΣΗ της ελευθερίας και των δημοκρατικών εγγυήσεων, πα­ ρωδία εκλογών, κατάπνιξη των ιδεών, λογοκρισία, «κυνήγι μαγισσών», καταλήγουν πάντα σε (και εκπορεύονται από)

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ

339

«μιά κυβέρνηση κλίκας... δικτατορία μιάς χούφτας πολιτικών, δηλαδή μιά δικτατορία με αστική έννοια» (σ. 73). Αναπότρεπτοι, φυσικά, και αυτονόητοι είναι οι καρποί μιάς τέτοιας διακυβέρνησης: αυταρχία, δεσποτισμός (που «μιά σκέψη έχει μόνο: να περιφρονεί τον άνθρωπο», καθώς έλεγε ο Marx), διαφθορά, τρομοκρατία, εγκλήματα: «.Οσο παρατείνεται το καθεστώς της τρομοκρατίας, αναπόφευκτα οδηγεί στην αυθαιρεσία, και κάθε αυθαιρεσία ασκεί πάνω στην κοινωνία φθορο­ ποιό επίδραση»... «Η τρομοκρατία είναι εκείνη που διαφθείρει»... «Μιά τέ­ τοια κατάσταση αναγκαστικά παράγει μιά αύξηση της αγριότητας στη δη­ μόσια ζωή: δολοφονίες, εκτελέσεις ομήρων κλπ.» (σ. 72-75). Υπέρτατο όργανο και ουσιαστικός κυρίαρχος γίνεται, τότε, η γ ρ α ­ φειοκρατία, «ο γραφειοκρατικός θώρακας, που στερεώνουν (στο εργατικό κίνημα), για να δημιουργήσουν ένα αυτόματο, που το μανουβράρει μιά "Επιτροπή"» (σ. 14). Αυτόν το «θώρακα» αναθεμάτιζε κι ο Marx, ονομάζοντάς-τον «θεσμική έκφραση της αλλοτρίωσης του ατομικού και του γενικού συμ­ φέροντος» (που καταντά να) «κατέχει την ουσία του κράτους... Το κράτος γίνεται ιδιοκτησία-του». Γ Γ αυτό και καθόριζε σαν «προκαταρκτικό όρο κάθε πραγματικής επανάστασης... να τσακίσει τη γραφειοκρατική - στρατιωτική μηχανή» 7. «Πτωματική» υποταγή σε ηγετικές ομάδες, σε κλίκες και σε γρα­ φειοκρατικούς Λεβιάθαν, αποτελεί αναίρεση του σκοπού που είχαν τάξει οι πατέρες του επιστημονικού σοσιαλισμού: «Ε/χυΟερία σημαίνει να πάψει το κράτος να είναι όργανο ανώτερο απ' την κοινωνία και να γίνει όργανο εξαρτημένο ολοκληρωτικά απ' αυτήν» β. Δ ε Ν ήταν «προφήτης» η Rosa Luxemburg, όταν, σκιαγραφώντας έτσι το σοβιετικό καθεστώς, πρόλεγε τις δραματικές συνέπειες των «παρεκτροπών»-του, που πήραν τεράστιες διαστάσεις στα κατοπινά χρόνια. Η κριτική-της και οι «μαντείες»-της πήγαζαν, απλούστατα, απ’ την πιο κρυστάλλινη λογική κι απ’ την αμετακίνητη συνέπειά-της στις πιο φωτεινές αρχές του σοσιαλισμού. Το δίχως άλλο, οι συνθήκες, -στα πρώτα εκείνα, τα «μαχητικά» χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, που είχε να παλαίψει με τό­ σους εσωτερικούς εχθρούς- εξηγούν ως ένα σημείο αυτούς τους «εκτροχιασμούς». Τους εξηγούν, αλλά φυσικά δεν τους δικαιώνουν. Προ­ 7. Βλ. Σ. Ράγγα, ο.κ., σ. 30 και 191. 8. Κριτική των προγραμμάτων Γκότα και Ερψοόρτης. μβτ. Κ. Σκλάβου, Αθήνα, ΜαρήςΚοροντζής, σ. 39.

340

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΏΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

πάντων όμως, μένουν «ανεξήγητοι» και αδικαίωτοι τώρα πια, όπου το καθεστώς έχει κλείσει 60 χρόνια αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας κι έχει μεταβληθεί σε παγκόσμια υπερδύναμη. Και γίνονται ακόμα πιο βλα­ βεροί κι επιζήμιοι, όταν η «υποχρεωτική» αυταρχία του 1918 υψώνε­ ται, σήμερα ακόμα, σε δόγμα. «Ο κίνδυνος -λέει η Rosa Luxemburg- αρχίζει από τη στιγμή που. μετα­ βάλλοντας την ανάγκη σε αρετή, αποκρυσταλλώνουν θεωρητικά την αναγ­ καστική... τακτική-τους και θέλουν να την επιβάλουν στο διεθνές προλετα­ ριάτο σαν αξιομίμητο πρότυπο σοσιαλιστικής τακτικής» (σ. 80). Πόσο ο «κίνδυνος» αυτός έγινε πραγματικότητα, και πού οδήγησε η ανύψωση της αλλοτινής «ανάγκης» σε «δογματική αρετή», το ξέρει πια ο καθένας... [20.5.1979]

ΠΕΡΙ Α Ν Ε Ξ Α ΡΤ Η ΣΙΑ Σ Κοινή Αγορά και κοινή λογική «Τοσούτου άξιος εκαστός εστιν, όσου άξιά εστι ταύτα, περι ά εσπούδακεν» [Τόσο αξίζει ο καθένας, όσο αξίζουν εκείνα για τα οποία κοπιάζει] ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, Εις εαυτόν. Ζ,3 ΠΟ αύριο, λοιπόν, η χώρα-μας μπαίνει επίσημα στην «ευρω­ παϊκή ορχήστρα», όπως λέγαν άλλοτε. Εμείς -η στήλη τούτη, δηλαδή- δε θα μπούμε στο λαβύρινθο των ατελεύτητων συζητήσεων για τη χρησιμότητα και τη σκοπιμότητα της ένταξής-μας στην Ε.Ο.Κ. Συζητήσεων και αντεγκλήσεων, που έχουν προκαλέσει περισσότερη σύγχυση παρά διαφώτιση γύρω στο περιλάλητο αυτό πρόβλημα, μιά και άλλοι υμνολογούν με πάθος την είσοδό-μας στην Κοινότητα σαν «πανάκεια», ενώ άλλοι την αναθεματίζουν με ισάξιο μένος σαν «πα­ νωλεθρία». θ α περιοριστούμε σε μιάν ειδική πτυχή του θέματος, που έχει όμως γενικότερη σημασία.

Α

Απ·

τον καιρό που οι Ελληνες -εδώ και 30 αιώνες!- συγκροτούσαν ομοσπονδίες των μικροσκοπικών πόλεων - κρατών-τους (τις «αμφικτι­ ονίες» και τα «κοινά») ώς την εποχή-μας με τις χρεωκοπημένες «Κοι­ νωνίες των Εθνών», τις θνησιγενείς «Πανευρώπες» και τους πελαγο­ δρόμους Ο.Η.Ε., σκοπός των ενώσεων αυτών ήταν βέβαια η διασφά­ λιση της ειρήνης και της ελευθερίας των κρατών - μελών-τους και η εξασφάλιση της πολιτικής και οικονομικής προόδου-τους. Είναι πασίγνωστο πόσο απλησίαστος αποδείχτηκε, μέσα στους αι­ ώνες, αυτός ο στόχος. Οι «άτακτοι» δεν έπαψαν ν’ «ατακτούν», οι άπληστοι δε σταμάτησαν ν’ αρπάζουν -κ α ι κανένας «ιερός πόλεμος» του παλιού καιρού, καμιά «κύρωση», κανένα «μέτρο» του σημερινού, δεν μπόρεσαν ούτε να τους αναχαιτίσουν, ούτε να καταλύσουν τον πανάρχαιο «σιδερένιο νόμο»: πως το «δίκιο», δηλαδή η θέληση και η όρεξη, του π ι ο δ υ ν α τ ο ύ στέκεται πάνω από ομοσπονδίες και συμμαχίες και συνθήκες. Ισα - ίσα, μάλιστα, χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τις ειρη­

342

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛίΙΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νικές αυτές ενώσεις, για να πετύχει πιο εύκολα τους δόλιους σκοπόύς-του. Διδαγμένη απ’ αυτή την πείρα, η ΕΟΚ ακολούθησε άλλον, πιο «μετριόφρονα» και πιο «ρεαλιστικό», δρόμο: απόθλεψε στην ο ι κ ο ν ο ­ μ ι κ ή συνένωση των ευρωπαϊκών χωρών -σ το κυρίαρχο συμφέρον, μ’ άλλα λόγια- συνένωση που θα μπορούσε αργότερα να οδηγήσει και στην π ο λ ι τ ι κ ή «συνεννόησή»-τους. Ενα απ’ τα επιχειρήματα που συχνά προβάλλουν οι υπέρμαχοι της ένταξής-μας στην ΕΟΚ είναι πως, έτσι, όχι μόνο θα εξασφαλίσουμε πλούσια οικονομικά οφέλη, αλλά και θ’ αποχτήσουμε μεγαλύτερη πο­ λιτική α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α , πως δε θα είμαστε πια αποκλειστικά κι αποπνικτικά εξαρτημένοι απ’ τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Κι εδώ ακριβώς θα θέλαμε να σταθούμε.

ΑΝ ΕΞ Α ΡΤΗ ΣΙΑ των μελών μιάς ομάδας, μιάς ένωσης, ενός «όλου», προϋποθέτει φυσικά πως κ α ι τ ο « ό λ ο ν » είναι ανεξάρτητο. Π ό σ η ν , όμως, ανεξαρτησία έχει η ί δ ι α η Ευρωπαϊκή Κοινότητα; Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά , πρώτ’ απ’ όλα. Ποιός δεν ξέρει τις πολυποίκιλες, φανερές κι αφανέρωτες, εξαρτήσεις της ευρωπαϊκής οικονομίας απ’ την αμερικανική; Ποιός αγνοεί ότι το αμερικανικό κεφάλαιο έχει «διαβρώσει» το ευρωπαϊκό, ότι πελώριες ευρωπαϊκές βιομηχανίες, εταιρίες, τραστ βρίσκονται, λίγο ή πολύ, άμεσα ή έμμεσα, σε αμερι­ κανικά χέρια ή επηρεάζονται αποφασιστικά απ’ τους εκατόγχειρες της Wall Street; Ποιός αμφιβάλλει πια για τον καταλυτικό ρόλο που παί­ ζουν οι «πολυεθνικές» (δηλαδή, αμερικανικές βασικά) εταιρίες; Και ποιός δεν έμαθε πως οι αμερικανικοί οικονομικοί και πολιτικοί εγκέ­ φαλοι προκαλούν ακόμα και σεισμικές τ ε χ ν η τ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς (όπως η κρίση του πετρελαίου, πριν λίγα χρόνια) για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά-τους; Μπορεί μερικές ευρωπαϊκές χώρες ν’ «ανθούν» οι­ κονομικά. Πόσο α υ τ ό ν ο μ η , όμως, είναι η άνθισή-τους; Και πόσο μπορούν ν ’ α ν τ έ ξ ο υ ν σ ’ έναν κηρυγμένο ή ακήρυκτο οικονομικό πόλεμο με τα υπερατλαντικά μεγαθήρια -που, φυσικά, δε θα δίσταζαν να «βγάλουν έξω τα νύχια-τους» στην παραμικρή υποψία απειλής για την παντοκρατορία-τους; Α Κ Ο Μ Α πιο αμφίβολη είναι η π ο λ ι τ ι κ ή ανεξαρτησία της ΕΟΚ αποτέλεσμα, άλλωστε, της οικονομικής εξάρτησής-της. Τα περισσότερα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας είναι και μέλη της Α τλαντικής Συμμαχίας. Που, φυσικά, οριοθετεί όχι μόνο την «αμυντική» πολιτική-τους, αλλά και τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή - τ ο υ ς γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α σύμφωνα με τ’ αμερικανικά desiderata. Μπορεί οι αρχισχεδιαστές της Ουάσινγκτον, ο κ. Vance κι ο κ. Brzezinsky, να υπο-

ΠΕΡΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

343

κρίνονται τώρα τις μετανοούσες Μαγδαληνές. Μπορεί ο πρώτος να ομολογεί πως «όεν είναι όυνατή η επιστροφή σε μιάν εποχή όπου πιστεύαμε ότι κάθε πρόβλημα επιδεχόταν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή λύση». Μπορεί ο δεύτερος να παραδέχεται πως «ο κόσμος ζεί την εμπειρία μιάς οικονομικής και πολιτικής αφύπνισης χωρίς προηγούμενο στην Ιστορία... Οποιαδήποτε απόπειρα παρεμβολής τε­ χνητών προσκομμάτων για να μη διαταραχθεί το statu quo, θα μεγαλώσει την απομόνωση των ΗΠΑ και θα τις απομακρύνει από την αδήριτη πρα­ γματικότητα»1. Στην πραγματικότητα, όμως, και τις «αμερικανικές λύσεις» προσ­ παθούν άτεγκτα να επιβάλουν, και «τεχνητά προσκόμματα» να παρεμ­ βάλουν, και την «αφύπνιση» των άλλων να καταπνίξουν. Η δική-μας εμπειρία αποτελεί το πιο γοερό παράδειγμα. Στο θεμελι­ ακό εθνικό-μας θέμα, την ελληνοτουρκική κρίση, όχι μόνο οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, αλλά και (κατ’ επιταγήν-τους) τα περισσότερα κράτη της ΕΟΚ δεν πήραν θέσεις και δεν εξαπόλυσαν επιθέσεις, που φτά­ νουν ν ’ α π ε ι λ ο ύ ν την ίδια την εθνική-μαςυπόσταση; Και τα μέλη της ΕΟΚ δ ε ν χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι απ’ τις ΗΠΑ για ν’ αμνη­ στεύεται, να ψωμίζεται και να εξοπλίζεται «εξ αριστερός χειρός» η Τουρκία -πράγμα που, φυσικά, όχι μόνο δεν την συνετίζει για το πα­ ρελθόν, αλλά και την αποθρασύνει όλο και πιο πόλύ για το μέλλον, το δικό-της, το δικό-μας και το δικό- τ ο υ ς ; Α λ Α Α και πολύ μεγαλύτερα ευρωπαϊκά κράτη από μας, γεύονται την «στροφή του τιμονιού» των ΗΠΑ, κατά Brzezinsky: Είναι τάχα μύθος πως η στρατιωτική και οικονομική πολιτική-τους χαράζεται με γνώ­ μονα τις «προδιαγραφές» της Ατλαντικής Συμμαχίας και, συνακόλου­ θα, της υπερατλαντικής Συμπολιτείας; Είναι μύθος οι ανοιχτές αμερι­ κάνικες επεμβάσεις στην εσωτερική πολιτική-τους - όπως λ.χ. ο καταιγισμός εκείνος από πολιτικές και οικονομικές α π ε ι λ έ ς εναν­ τίον των χωρών που θα «επιτρέπανε» στα κομμουνιστικά-τους κόμ­ ματα να πάρουν μέρος στη διακυβέρνηση του τόπου; Είναι τάχα μύθος το καταπελτικό «επιχείρημα» που αντιπροσωπεύουν οι αμερικανικές β ά σ ε ι ς στον ευρωπαϊκό χώρο, οι προσβάσεις που οι φανερές και μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ έχουν στα πολιτικά και στρατιωτικά π α ρ α σ κ ή ν ι α ή οι διασυνδέσεις-τους με τα πιο αντιδραστικά στοι­ χεία του υ π ο σ κ η ν ί ο υ ; Οταν, λοιπόν, οι «ενήλικοι» Ευρωπαίοι κατατρύχονται από τόσες «δουλείες» απέναντι στις ΗΠΑ, π ώ ς μπορούμε να ελπίζουμε, μείρακες εμείς, σε «ανεξαρτητοποίηση» της χώρας-μας; Πολύ περισσότερο I. .Time·. Μάης 1979.

344

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

που, εδώ, η υποχέλεια κι η ξενοκρατία έχουν τόσο μακρόχρονη κι ευγενή παράδοση, τόσο βαθιές και πολύφερνες (για τους άλλους) ρί­ ζες... Κ α ι πάρα πέρα: λέμε (λένε, δηλαδή) πως η ένταξη στην ΕΟΚ θ’ αποτελέσει ασφαλιστική δικλείδα για τη δ η μ ο κ ρ α τ ί α και την π ο λ ι τ ι κ ή π ρ ό ο δ ο στην Ελλάδα. Ακόμα κι αν παραμερίσουμε τον αρνητικό ρόλο που παίζει η αμερι­ κανική επιβολή και σ ’ αυτόν τον τομέα, πώς γίνεται ν’ αγνοήσουμε ότι, στα ί δ ι α τα μεγάλα κράτη της ΕΟ Κ ,οι οιωνοί δεν είναι και πάρα πολύ ενθαρρυντικοί; Η απρόσκοπτη αναβίωση του φασισμού και του νατσισμού, η έκθυμη υποστήριξη που τα ευρωπαϊκά ορμητήριά-του προσφέρουν στα δικά-μας «μολυντήρια», δεν αποτελούν βέβαια τους καλύτερους στυλοβάτες για τη νεοπαγή δημοκρατία-μας. Και το βαρύτερο: η πιο πλούσια και δυναμική χώρα της ΕΟΚ, η Δ. Γερμανία, γνωρίζει τα τελευταία χρόνια μιάν επικίνδυνη στροφή στον αυταρχισμό -κ ι έφτασε στο ανατριχιαστικό σημείο, τα 30% των κατοίκων-της να δηλώνουν σε πρόσφατη δημοσκόπηση πως «ο Νατσισμός ήταν. κατά βάση. πολύ καλή ιδέα, που ωστόσο εφαρμό­ στηκε άσκημα»2'. Και το επιστέγασμα: να εκλεγεί Πρόεδρος της Γερμανικής Δημο­ κρατίας ένας «αρχισυντηρητικός της άκρας δεξιάς», που ήταν μέλος των χιτλερικών Ταγμάτων Εφόδου και του Νατσιστικού Κόμματος! Πράγμα που έδωσε φτερά στον διαβόητο κοντοτιέρο της «Μαύρης Δι­ εθνούς», τον Strauss, να εξορμήσει για την εκπόρθηση της Καγγελαρίας του Δ' Ράιχ... ΤΙ αίσια προοπτική, αλήθεια, να διΕυΟύνουν αύριο τη «ραχοκοκκαλιά» της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, δυό πιστοί της πιο αποτρόπαιης μισαλλοδοξίας, του πιο υστερικού σωβινισμού και της πιο εγκληματικής αυταρχίας που γνώ­ ρισε η ήπειρός-μας και ο κόσμος-μας! Μ Ε Σ Α σ ’ όλα αυτά τα πλέγματα π ώ ς θα διασωθεί και, ακόμα περισσότερο, π ώ ς θα προωθηθεί η «ανεξαρτησία»-μας; Δεν είναι πολύ πιο πιθανό πως, αντίθετα, θα γίνει α κ ό μ α π ι ο εξαρτημένη τόσο από τη μόνιμη (αμερικανική) προστάτισά-μας, όσο και από τα ευρωπαϊκά παρακλάδια-της; Την ώρα τούτη, η ειρήνη και η εδαφική-μας ακεραιότητα απειλούν­ ται ασύστολα απ’ την ίδια την εταιρία του ΝΑΤΟ, με τις ευλογίες των καινούριων εταίρων-μας... Την ώρα τούτη, η εθνική κυριαρχία-μας φαλκιδεύεται απ’ τις πιέσεις και τους εκβιασμούς των «καλοπροαίρε­ 2. *Κβθημερι*ή·. 23.5.79.

ΠΕΡΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

345

των μεγάλων φίλωνη-μας... Την ώρα τούτη, η ζωή-μας έχει γίνει οικο­ νομικά αβίωτη κάτω απ’ τις πελώριες υποχρεώσεις που η πολιτικήτους μας έχει επιβάλει για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε εθνικά... Γ ι α π ο ι ά , λοιπόν, «ανεξαρτητοποίηση» μιλάμε; Μοιάζει σαν, τρέχοντας για να γλυτώσουμε από μιά πλημμύρα και πέφτοντας στη θά­ λασσα, να ελπίζουμε πως δ ε ν θα βραχούμε... Ας ξέρουμε, τουλάχι­ στο, πόσο «μουσκεμένοι» είμαστε, κι ας μη βαυκαλιζόμαστε μ' αυτα­ πάτες. Ε τ σ ι ή αλλιώς, η ένταξή-μας στην ΕΟΚ. είναι πια γεγονός. Πέρα από πανηγυρισμούς ή θρηνωδίες, το μέλλον θα δείξει πόσο θετικός και πόσο αρνητικός θα είναι ο θερισμός από το σπόρο που ρίχνεται αύριο στο Ζάππειο. Αλλά το μέλλον βρίσκεται, κατά μεγάλο μέρος, στα δικά-μας χέρια. Ο δ ι κ ό ς - μ α ς χειρισμός θα καθορίσει τελικά π ό σ α θα είναι τα οφέλη που θ’ αποσπάσουμε, π ό σ η η πολιτική, οικονομική, πνευματική ανεξαρτησία που θα διαφυλάξουμε. Κ,αι το ποσοστό αυτό θα είναι τόσο μεγαλύτερο όσο πιο αποφασισμένοι θα είμαστε να γίνουμε ε τ α ί ρ ο ι της Κοινότητας κι όχι ε τ ε ρ ο κ ί ν η ­ τ ο ι . «Εσωθεν γαρ εστι και απώλεια και βοήθεια», έλεγε ο Επίκτητος [Από το εσωτερικό-μας πηγάζει και η απώλεια και η σωτηρία3]. Από το εσωτερικό κάθε ανθρώπου και κάθε τόπου... [27.5.1979]

3. άιαχριβή. 4, 9, 16.

Η ΑΠΑΘΕΙΑ «Αντίδοτο» των ηγετών κατά των λαών «Σεμνοί δ ' ev αρχαίς ήμενοι κατά πτόλιν φρονούσι δήμου μείζον, όντες ουδένες· οι δ ' εισίν αυτών μυρίω σοφώτεροι, ει τόλμα προσγένοιτο βούλησίς θ ' άμα» [Μεγαλόπρεπα θρονιασμένοι σ τ' αξιώματα οι ηγέτες της πόλης θαρρούν πως είναι ανώτεροι α π' το λαό. ενώ είναι τιποτένιοι. Οι άλλοι είναι μύριες φορές σοφότεροι, μόνο τους λείπει η θέληση κι η τόλμηJ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, Ανδρομάχη, στ. 699 - 702 Ι ΣΧΕΣΕΙΣ κράτους και πολίτη, κυβέρνησης και πολίτη, δε θα πάψουν βέβαια ν’ αποτελούν αντικείμενο διαμάχης και αμφιλογίας, όσο θα υπάρχουν πολίτες, κράτη και κυβερνήσεις. Οι πρώτοι αναζητάν πάντα την «ιδανική» μορφή κρατικής οργάνωσης και διακυ­ βέρνησης, αποβλέποντας στην εξασφάλιση των καλύτερων συνθηκών ατομικής και κοινωνικής διαβίωσης. Το κράτος, πάλι, προσπαθεί να διαμορφώσει τον «ιδανικό» τύπο πολίτη, αποβλέποντας στην απρό­ σκοπτη λειτουργία της κρατικής μηχανής. Κι είναι, φυσικά, πασίγνωστοι τόσο οι απαιώνιοι αγώνες των πολι­ τών για τη διαμόρφωση «συντεταγμένης πολιτείας» που να διασφαλί­ ζει τα δικαιώματά-τους, όσο και η «διαστροφή» της πολιτείας που, ενώ θεωρητικά υπάρχει γ ι α τους πολίτες, καταντά αυτοσκοπός, έτσι που τελικά να υπάρχουν οι πολίτες γ ι ’ α υ τ ή ν και για τα δικαιώματά-της. Αλλο τόσο γνωστή είναι η αιτία αυτής της «παράλογης» διαλεκτι­ κής σχέσης: η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν πολίτη και κρά­ τους - ό χ ι επειδή το άτομο και το σύνολο έχουν αντίμαχα συμφέροντα, αλλά επειδή το κράτος «λόγω μεν» είναι όργανο του συνόλου, «έργω δε» όργανο μιά τάξης, μιάς «έΐΐΐβ», ή μιάς ηγετικής ομάδας, που ε π ι ­ β ά λ λ ο υ ν στο σύνολο τις απόψεις-τους και τις θελήσεις-τους, δη­ λαδή τα διαφέροντα και τα συμφέροντά-τους.

Ο

Η ΑΠΑΘΕΙΑ

347

Το ΠΡΩΤΟ μέλημα, λοιπόν,

των κρατούντων είναι να πετύχουν τη « σ υ γ κ α τ ά θ ε σ η » του λαϊκού συνόλου ή έστω την α δ ρ ά ν ε ι ά του. Ο «σύμφωνος» πολίτης ή ο «σιωπηλός» πολίτης αποτελούν το ποθούμενο (και το ενεργούμενο) για τους κάθε είδους κυθερνώντες. Εστω κι αν τα μέσα για την επίτευξη αυτής της συμφωνίας ή της σ ι­ ωπής ποικίλλουν ανάλογα με τη μορφή του πολιτεύματος. Ποικίλ­ λουν, όμως, « κ α τ ά π ο σ ό ν » , όχι «κατά ποιόν». Γ ιατί ο εξαναγκα­ σμός, η κρατική βία, οι περιορισμοί στην ελευθερία του λόγου, η «πλύση εγκεφάλου» και η παραπλάνηση της κοινής γνώμης (με την παιδεία, τα μέσα επικοινωνίας κλπ.) δε λείπουν από κανένα καθεστώς, όσο «φιλελεύθερο» κι αν είναι. Τα περιθώρια που αφήνονται στην ελεύθερη δράση, έκφραση, σκέψη ακόμα, του πολίτη, στενεύουν ως την εξαφάνιση, ωμά και άμεσα, στα αυταρχικά καθεστώτα. Αλλά και στις δημοκρατίες, τα «ατομικά δικαιώματα» κουτσουρεύονται, πλάγια κι έμμεσα, λίγο ή πολύ, σύμφωνα με τις περιστάσεις και με τους «κιν­ δύνους» που απειλούν κάθε τόσο τους κρατούντες. Σ ε ΠΑΛΙΟΤΕΡΟΥΣ καιρούς και για πολλούς καιρούς, ένα απ’ τα πιο αποτελεσματικά μέσα για την αδρανοποίηση των λαϊκών μαζών ήταν η π ε ν ί α-τους, η ψτώχεια-τους, η εξαθλίωσή-τους. Ο εξοντωτικός μόχθος για τον γλίσχρο επιούσιο κι η σκοτεινή αμάθεια που αναπό­ σπαστα τον συνοδεύει, δεν αφήνουν βέβαια περιθώρια και δυνατότη­ τες για όπσιαν άλλη δράση και σκέψη -κ ι ακόμα λιγότερο, σκέψη και δράση π ο λ ι τ ι κ ή . Πράγμα που κάνει ακόμα πιο άνετη κι ανεμπό­ διστη την εκμετάλλευση του πολλαπλά αδύναμου απ’ τον πολλαπλά δυνατό. Αλλά το νόμισμα αυτό αποδείχτηκε, από πολύ παλιά, πως έχει κι άλλην όψη. Αν η ανέχεια των κρατούμενων αποτελεί όπλο για τους κρατούντες, όταν φτάσει στο απροχώρητο γίνεται δ ί κ ο π ο μ α ­ χ α ί ρ ι , και φονικότατο, στα χέρια των κρατούμενων. Ποιός δεν ξέρει πως ο πρώτος «σύμβουλος» των λαϊκών εξεγέρσεων στάθηκε πάντα η οικονομική αθλιότητα; Καθώς έλεγε, απλά, το παλιό δίστιχο, «Οταν πεινάει ο λαός κι όταν στενοχωρείται, κανένα όεν εντρέηεται, κανένα όεν φοβείται»... Στην εποχή-μας, ωστόσο -και μιλάμε, προπάντων, για τις «προ­ ηγμένες» χώρες»- τα «υλικά αγαθά» σαν μέσο εξουδετέρωσης των μα­ ζών, χρησιμοποιούνται με τον α ν τ ί σ τ ρ ο φ ο τρόπο. Ο χι η στέρησή-τους, αλλά η θεαματική α φ θ ο ν ί α-τους εξασφαλίζει την απολιτικοποίηση του «όχλου». Η προσφορά και ο «μαγνήτης» των αγαθών αυτών που είναι «προσι­ τά στον καθένα», η έντονη κι έντεχνη συγκέντρωση της λαϊκής μέρι­ μνας στην απόχτησή-τους (μέριμνας που την υποδαυλίζει νυχτοήμερα ο καταιγισμός της διαφήμισης) αποπροσανατολίζουν τη σκέψη και

348

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νεκρώνουν κάθε φροντίδα γι [Μέγιστος σεβασμός οφείλεται στο παιδί] JUVENALIS, Σάτιρες, XIV, 47 Ο ΘΕΑΜΑ των εκπαιδευτικών και παρα-εκπαιδευτικών που οδηγούνται στην ανάκριση με χειροπέδες... το θέαμα του αστυνομικού κλοιού γύρω στους χώρους των Πανελλήνιων Εξετάσε­ ων... το θέαμα της «ηλεκτρονικής φρούρησης» των ευάλωτων θεμά­ των... το θέαμα του άγχους και της αγωνίας δεκάδων χιλιάδων παιδι­ ών... δεν εξομοιώνει μόνο τις πόλεις-μας με οικισμούς κινηματογρα­ φικού «γουέστερν». Συμβολίζει και ολόκληρου του τόπου-μας την «κακοήθη αναιμία». Γιατί, στο βάθος, οι χειροπέδες δεν περάστηκαν μονάχα σε λίγους χρυσοθήρες εκπαιδευτικούς, αλλά και στην Ε κ π α ί δ ε υ σ ή - μ α ς ολόκληρη... η αστυνόμευση (από τα ΜΑΤ ώς τα φακελώματα) έχει γίνει ό ρ ο ς ολόκληρης της ζωής-μας... και το καίριο Θέμα δεν είναι οι ερωτήσεις στ’ Αρχαία ή τα Μαθηματικά αλλά το ερώτημα «Πού πάμε;» -ένα ερώτημα, που κρατά σε αγωνία όλους τους Ελληνες και που κανένας ηλεκτρονικός εγκέφαλος δεν μπορεί να το λύσει...

Τ

« Ε Ι Ν Α Ι καταδικαστέα η δημαγωγική προσπάθεια να δοθούν πολιτικές προεκτάσεις στην εγκληματική ενέργεια λίγων κακοποιών», τραυλίζει πε­ λαγωμένη η κυβέρνηση. Υπάρχει, όμως, θέμα περισσότερο π ο λ ι τ ι κ ό απ’ την κυβερνη­ τική πολιτική στον ακρογωνιαίο τομέα της Παιδείας, στον τομέα που στοιχειοθετεί το παρόν και το μέλλον του τόπου; Τον ίδιον ισχυρισμό δεν προβάλλει μονότονα και μονόχορδα η κυβέρνηση, κάθε φορά που

356

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

θ’ αποκαλυφθεί κάποιος δύσοσμος «οχετός» σε κάποιον κλάδο της δι­ οίκησης; Και οι εκάστοτε εγκληματικές ενέργειες των εκάστοτε «λίγων κακο­ ποιών» αποτελούν τάχα μοναχικά κρούσματα, αυθύπαρκτα αδικήματα «διεστραμμένων» ατόμων ή, αντίθετα, είναι α π ό τ ο κ ο ι της όλης συνειδητής κυβερνητικής «φιλοσοφίας» και στάσης απέναντι στη λει­ τουργία του πολιτεύματος και του κρατικού μηχανισμού; Οι κάθε φυ­ ράματος Ράμμοι, ένστολοι και άστολοι, θα μπορούσαν να θαυματουρ­ γήσουν, αν δεν είχαν την ανοχή, την προστασία, την κάλυψη των «πολλά ισχυόντων», κι αν δεν βρίσκονταν σε αγαστή αρμονία με το κ λ ί μ α που επικρατεί σ ’ όλους τους κυβερνητικούς τομείς; Ενα κλί­ μα, που νόμος-του είναι η ευνοιοκρατία και η οικογενειοκρατία, η ρουσφετολογία κι η προχειρολογία, η διασπάθιση του δημόσιου χρή­ ματος και η περιφρόνηση του δημόσιου συμφέροντος; Ενα κλίμα, όπου οι πιο σίγουροι τίτλοι για προαγωγή και προώθηση είναι το βε­ βαρημένο πολιτικό -κα ι συχνά, ποινικό- μητρώο: Πόσοι λ.χ. κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν ο ι για βασανιστήρια ένστολοι ή για δοσιλογισμό άστολοι δεν επιβραβεύονται με τοποθετήσεις σ ’ επίζηλες θέσεις... και πόσοι τροφοδότες και τροφολήπτες της δικτατορίας δεν αμείβον­ ται με χρυσοφόρες αναθέσεις τεράστιων κρατικών έργων; [Είναι αυτοί που η στάση-τους στον πρόσφατο δικτατορικό μεσαίωνα, θυμίζει το Χορικό απ’ το Φονικό στην Εκκλησιά του T.S. Eliot: «Τίποτα δε γυρεύουμε να γίνει. Εφτά χρόνια ζήσαμε ήσυχα. Πετύχαμε να μη μας προσέχουν, Ζώντας και ψευτοζώντας. Είχαμε τυραννία και χλιδή. Είχαμε φτώχεια και παραλυσία. Είχαμε ακόμη και κάποιες αδικίες Ωστόσο πηγαίναμε ζώντας, Ζώντας και ψευτοζώντας» 1. Μόνο που οι «δικοί-μας» δεν «ψευτόζησαν» στην εφταετία, μα κ α λ ό ζ η σ α ν . Και καλοζούν κ α ι τ ώ ρ α , και ονειροπολούν και πασχίζουν να καλοζήσουν α κ ό μ α π ι ό π ο λ ύ σε μιάν αναβίωση τους καθεστώτος της «τυραννίας», χλιδής, παραλυσίας και αδικίας»]. Μ ι λ ώ ν τ α ς στην τηλεόραση (14.6) για την «ατιμία», την «αναισχυν­ τία», την «παλιανθρωπιά» της υποκλοπής των θεμάτων, ο υπουργός Παιδείας είπε αγγελικά: «Οι εγκληματίαι ή εχρηματίσθησαν ή βάλλουν εναντίον της εκπαιδευτι­ κής μεταρρυθμίσεως... Διότι μη γελιόμαστε, υπάρχουν ορισμένοι κύκλοι, οι 1. Μίταφρ. Γ. Σεφέρη, Αθήνα. Ικαρος 1963.

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ

357

οποίοι, από διάφορα συμφέροντα κινούμενοι, επιδιώκουν ν’ ανατρέψουν την μεγάλη προσπάθεια που έχει αναλάβει η κυβέρνησις στον τομέα της Παιδεί­ ας». Και βέβαια δε γελιόμαστε. Γελιέται όμως οικτρά ο υπουργός, αν νομίζει πως ξεγελάει το κοινό με τέτοια «άλλοθι». Γιατί όλοι πια ξέ­ ρουν π ο ι ό ς τοποθέτησε τον «από διάφορα συμφέροντα κινούμενον» πενταθεσίτη Ράμμο στη θέση του Διευθυντή Εφαρμογής Προγραμμά­ των... κι όλοι ξέρουν π ο ι ο ι περιθάλπουν (ή και υποθάλπουν) τα κάθε λογής «σταγονίδια», που η πασιφανής πια επιδίωξή-τους είναι ν’ ανατρέψουν όχι μόνο τις όποιες «κυβερνητικές προσπάθειες», αλλά και το πολίτευμα ολόκληρο. Τα βέλη που δέχεται η κυβέρνηση, προ­ έρχονται εξ οικείων και οικειοτάτων και ανοικειοτάτων α ν α σ τ η μ ά τ ω ν - τ η ς . Οι ψόγοι, λοιπόν, που εξαπολύουν οι υπουργοί-της, δεν ταιριάζουν παρά στην ίδια και στους ίδιους, για την «άψογη στάση»-τους απέναντι στους δοκιμασμένους δολιοφθορείς του τόπου. ΚΑ Υ Χ ΙΕΤΑ Ι συχνά η Δεξιά-μας πως «τα πιο προοδευτικά ελληνικά νομοθετήματα είναι έργο συντηρητικών κυβερνήσεων». Ακόμα κι αν είναι έτσι (και σε μερικά θέματα, είναι), τα ωχρά «ρι­ ζοσπαστικά» μέτρα που παίρνει πού και πού η Δεξιά, ξ ε ρ ι ζ ώ ­ ν ο ν τ α ι στην εφαρμογή α π ’ τ η ν ί δ ι α . Παίρνοντάς-τα «με βα­ ριά καρδιά» κάτω απ’ την ασφυκτική πίεση των εξελίξεων, αλλά μη μπορώντας να λυτρωθεί απ’ την αντιδραστική νοοτροπία-της και τις «δουλείες»-της, αναθέτει την υλοποίησή-τους σε πρόσωπα που φύσει και σκέψει αποτελούν κραυγαλέα ά ρ ν η σ η κάθε, και της παραμι­ κρής, προόδου. Οι σωστοί νόμοι και οι ωραίοι λόγοι μένουν έτσι νε­ κρά χαρτιά και κενοί ήχοι. Και το χειρότερο: με τη σκόπιμα λειψή εφαρμογή-τους και την υπονόμευσή-τους, τα μέτρα αυτά δ υ σ φ η μ ο ύ ν τ α ι στη συνείδηση του κοινού -που μπροστά σε παταγώδεις αποτυχίες όπως η προχτεσινή, τ α υ τ ί ζ ε ι κάθε αλλαγή με την αστοχία και τη συναλλαγή. Και α υ τ ό ς α κ ρ ι β ώ ς είναι ο υψηλός στόχος των βυσσοδόμων: όχι μόνο ν’ ανατρέψουν τις τωρινές άτολμες μεταρρυθμίσεις, αλλά και ν’ α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν κ ά θ ε μελλοντική τόλμη για άλλες ουσιαστικότερες... Η ΑΝΤΙΦΑΣΗ τούτη (αν αντίφαση υπάρχει) γίνεται ακόμα πιο κατάφωρη στον τομέα της Παιδείας. Και πήρε, φυσικά, εκρηκτικές διαστάσεις με τη «βόμβα» της διαρροής. Αν κάθε Παιδείας στόχος είναι όχι μόνο η μόρφωση των νέων, αλλά και η διαμόρφωση σωστών πολιτών, της δικής-μας Παιδείας στόχος ήταν σχεδόν πάντα η διάπλαση υπηκόων πειθήνιων στην Εξουσία και πιστών στους «στύλους» του καθεστώτος: την Οικογένεια, το Σχολείο, την Εκκλησία, την Ελεύθερη Οικονομία.

358

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Π ο ι ό ς , τώρα, θρυμματίζει αυτά τα ερείσματα, αν όχι η Εξουσία η ίδια κι οι ίδιοι οι «στύλοι»; Τί διδάγματα πήραν τα παιδιά απ’ τη Με­ γάλη του Αίσχους Σχολή, όπου φοίτησαν αυτές τις μέρες; Τί υπακοή «σπούδασαν» σε μιά Πολιτεία, που κατεξευτελίζεται από μιά σπείρα λωποδυτών, απλωμένη σ’ όλη τη χώρα; Τί εμπιστοσύνη σ ’ ένα Κρά­ τος, που εμπιστεύεται το μόχθο και το μέλλον των νέων σε σεσημα­ σμένα «φιλοχρήματους» λειτουργούς, που είχαν κριθεί «ακατάλλη­ λοι» απ’ το ίδιο; Τί σεβασμό σε «διδάχους» (και «αγίους»), που -σ το όνομα, βέβαια της ελεύθερης οικονομίας- εμπορεύονται θέματα και λείψανα, κι εκμεταλλεύονται αναίσχυντα τους θώκους-τους και τους «θρόνους»-τους; Οχι μόνο τα παιδιά που έζησαν στο πετσί-τους την αγωνία και τον ταλανισμό των εξετάσεων, των ακυρώσεων και των επανεξετάσεων, αλλά και κ ά θ ε ν έ ο ς (και κάθε Ελληνας, βέβαια) διδάχτηκαν άλλη μιά φορά πως τα πάντα είναι αντικείμενα εμπορίου ...πως η Παιδεία είναι χρηματιστήριο για ιταμούς κερδοσκόπους ...πως οι «αξίες» που τους κανοναρχούν οι μεγάλοι, δεν είναι παρά φενάκες και παγίδες ...πως το στοργικό κράτος και οι φορείς-του αντιμετωπίζουν τους νέ­ ους σαν ανθρωπάρια και πειραματόζωα, σαν ανυπόταχτα κι ενοχλη­ τικά ζωάρια που πρέπει να δαμαστούν και να ραγιαδοποιηθούν, σαν αγέλη που αγοράζεται και πουλιέται απ’ τους πιο «έξυπνους» και τους πιο αδίστακτους... Β ά λ λ ο υ ν και ξανα-βάλλουν οι «σώφρονες» κατά της «χαλασμέ­ νης» νεολαίας του καιρού-μας, που «δε σέβεται τίποτα, δεν πιστεύει σε τίποτα και αμφισβητεί τα πάντα». Π ο ι ό ς , όμως, της υπαγορεύει κάθε μέρα αυτή την «ασέβεια», την «απιστία, την «αναίδεια», αν ό χι εμείς οι αιδήμονες αξιοσέθασττοι αναξιόπιστοι; Π ο ι ό ς «κλονίζει τα θεμέλια της κοινωνίας», αν όχι οι φαρισαίοι στυλοθάτες-της; Πώς θέλουμε να πεισθούν οι νέοι στα πομπώδη λόγια-μας, όταν εμείς τα ξεκουρελιάζουμε με τα ερεβώδη έργα-μας; Και τι έχει περισσότερη διδακτική εμβέλεια -τα φραστικά διδάγματα που τους μεταδίνουμε ή τα «πρακτικά» π α ρ α δ ε ί ­ γ μ α τ α που τους δίνουμε; Στους «χρυσούς καιρούς» ακόμα, ο διόλου «επαναστάτης» Πλάτων έλεγε: «Νομίζουμε πως η επίπληξη στους νέους για την αναίδειά-τους είναι ο καλύτερος τρόπος για να τους διορθώσουμε. Τίποτα τέτοιο όμως δεν πετυχαίνεται με τις παραινέσεις που συνήθως κάνουν σήμερα στους νέους, λέγοντάς-τους πως πρέπει να σέβονται τους πάντες. Ο συνετός νομοΟέτης πρέπει πολύ περισσότερο να σ υ μ β ο υ λ ε ύ ε ι τ ο υ ς μ ε γ ά λ ο υ ς να σ έ β ο ν τ α ι τ ο υ ς ν έ ο υ ς , και προπάντων να προσέχουν αυτοί, οι μεγά­ λοι, μην τους δει ή τους ακούσει κανένας νέος να κάνουν ή να λένε κάτι

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ

359

αισχρό. Γιατί εκεί όπου οι μεγάλοι αναισχυντούν, εκεί αναπότρεπτα και οι νέοι είναι αναιδέστατοι. Η καλύτερη διαπαιδαγώγηση των νέων -αλλά και των ίδιων των μεγάλων- δεν πετυχαίνεται με νουθεσίες, αλλά όταν εφαρμό­ ζεις σ ’ όλη-σου τη ζωή αυτά που νουθετείς τους άλλους» [«οιόμεΟα δ ' επιπ/ήττοντες τοις νέοις αναισχυντούσι, τούτο καταλείψειν το δ ' έστιν ουκ εκ του νυν παρακελχύσματος τοις νέοις γιγνόμενον, ό παρακελεύονται λέγοντες ως δει πάντα αισχύνεσΟαι τον νέον. Ο δε έμφρων νομοθέτης τοις πρεσβυτέροις αν μάλλον παρακελεύοιτο αισχύνεσΟαι τους νέους, και πάντων μάλιστα ευλαβείσΟαι μη ποτέ τις αυτόν ίδη των νέων ή και επακούση δρ μιά χώρα που αυτοαποκαλείται «προστάτισα της δημοκρατίας και της ειρήνης». Η φαρμακερή πείρα του Βιετνάμ έχει προκαλέσει τόσην αποστροφή στον κόσμο όλο και τόσα τραύματα στους ίδιους το ι^ Αμερικανούς, ώστε μιά υποτροπήτης θα καταράκωνε ανεπανόρθωτα το αμερικανικό κύρος- πολύ περισσότερο μάλιστα, που δεν θα υπήρχε τώρα καμιά «πρόσκληση για βοήθεια» από κάποια κυβέρνηση - αντρείκελο, τύπου Ντιέμ και Σία. 3. 7V Devil's Dictionary (1886-1906), στη λ. «Bade». 4. «Βήμα», 8.7.1979, «Μα», 12.7.1979.

372

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Κι όμως... Το χρυσάφι, κίτρινο ή μαύρο, έχει το χάρισμα, και τις αποστροφές να στομώνει και τις πληγές να επουλώνει. Μ’ άλλα λόγια, η ενεργειακή κρίση έφερε και τούτο το «καλό»: Προκάλεσε (στο μέσο Αμερικανό, προπάντων) τόση δ υ σ φ ο ρ ί α για τους περιορισμούς που του επιβλήθηκαν και τόση α γ α ν ά χ τ η σ η για τους «αχόρτα­ γους» Ά ραβες που υποβάλλουν τον κόσμο σε τέτοιες «δοκιμασίες», ώστε κ α ν έ ν α θεραπευτικό μέσο να μη θεωρείται πια απαράδεκτο ή ανήθικο. Η αφθονία προηγείται της ηθικής, και η ηθική προσαρμόζε­ ται στην καλοπέραση... Ετσι, σήμερα, όχι μόνο ο «καλός» μέσος Αμερικανός, αλλά κι ο «καλός» μέσος Ευρωπαίος, κάθε άλλο παρά τραυματίζονται ή οργί­ ζονται, όταν ακούν «γεράκια» σαν τον στρατηγό Haig, να διακηρύσ­ σουν: «θα πρέπει ν' αποβάλουμε την τραυματική συμπεριφορά-μας, που χαρα­ κτήριζε την μετά το Βιετνάμ περίοδο, θα πρέπει ν’ αναπτύξουμε μια σφαι­ ρική στρατηγική, βασισμένη στα ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα... Η έσχατη ηθική (sic) είναι η προστασία αυτών των συμφερόντων» * Και με το ίδιο πνεύμα και στον ίδιο τόνο μιλάνε τώρα αδίσταχτα γερουσιαστές ή υπουργοί των ΗΠΑ, και μάλιστα οι αρμοδιότατοι υπουργοί Ενεργείας κι Εξωτερικών, Schlesinger και Vance, που δηλώ­ νουν απερίφραστα πια: «θα υπερασπισΟούμε με κάΙΙε μέσο, ακόμα και με στρατιωτική επέμβα­ ση, τα ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα στις αραβικές χώρες» β. Οσο για τη «φιλοσοφία» της πολιτικής αυτής, την εξηγεί πειστικό­ τατα ο Haig πάλι: «Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι ΗΠΑ οφείλουν να εξακολουθήσουν να κρατάνε την ηγεμονία (του κόσμου). Η Ιστορία (sic) έβαλε στους ώμουςμας αυτό το φορτίο, και δεν πρέπει ν' απαλλαγούμε». Η ηρωική αυτοθυσία και αυταπάρνηση μπρος σ τις επιταγές της (δύσ­ μοιρης) Ιστορίας είναι θέαμα αληθινά σπαραξικάρδιο... Α υ τ η , λοιπόν, η ευτυχής διασταύρωση ενεργειακής κρίσης και κρίσιμων ενεργειών, υστερικής κατανάλωσης και ιστορικής αποστο­ λής, ελέω Θεού ηγεμονίας και συμφερόντων των ηγεμόνων του πετρε­ λαίου, δημιούργησαν το κατάλληλο κ λ ί μ α , ώστε οι Αμερικανοί (και άλλοι) να δεχτούν μιά στρατιωτική επέμβαση στις αραβικές χώ­ ρες όχι καν με απάθεια αλλά με συμπάθεια, όχι πια με οργή και κατα­ κραυγή αλλά με ανακούφιση και ζητωκραυγές... Πόσα «τρυγόνια» θα πιάνονταν μ’ ένα τέτοιο «σμπάρο»! Οι «άπι­ στου» της Μ. Ανατολής και του Περσικού Κόλπου (Παλαιστίνιοι, 5. «Newsweek», Ιούνιος 1979. 6. «Νέα». 12.7.1979.

ΟΙ «ΚΡΥΦΟΙ ΣΤΟΧΟΙ»

373

Πέρσες κλπ.) θα δαμάζονταν... οι «σκληροί» Αραβες θα λύγιζαν... τα λαϊκά κινήματα θα συντρίβονταν... τα πετρέλαια θα ελέγχονταν πια απόλυτα απ’ τους Αραβες και Αμερικανούς εμίρηδες... οι εξοπλισμοί των «χωροφυλάκων» (που τόσο συμφέρουν στο στρατιωτικό - βιομη­ χανικό σύμπλεγμα) θα κορυφώνονταν... η «αναιδής» Ευρώπη θα υπο­ ταζόταν... η Pax Americana θα βασίλευε αδιατάραχτη... και, φυσικά, η δημοτικότητα του Carter (που θα είχε λύσει το «πρόβλημα του αι­ ώνα») θ’ ανέβαινε σαν βέλος στο ζενίθ... Οσο για την τυχόν αντίσταση των «κακών» Αράβων σε μιά τέτοια επέμβαση, πρόκειται για αμελητέα ποσότητα, που έχει προθλεφθεί σχολαστικά η εξουθένωσή-της. Κι όσο για την αντίδραση των Σοβι­ ετικών, δεν χωράει αμφιβολία πως θα εξασφαλισθεί η «ουδετερότητά»-τους -όπω ς είχε εξασφαλισθεί η ουδετερότητα των ΗΠΑ, πριν 11 χρόνια, κατά την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία. Η ευγένεια υποχρεώνει, προπάντων όταν την επιβάλλει η Ιστορία- που τη γρά­ φουν οι «μεγάλοι» και την προσυπογράφουν οι «μικροί» άθελά-τους.... Ε Π Ε ΙΤ ’ απ’ αυτά, γ ι α τ ί να μην αποτολμήσουμε την υπόθεση πως δ ε ν είναι η ενεργειακή κρίση που προκάλεσε την ανάγκη μιάς στρα­ τιωτικής και άλλης επέμβασης, αλλά αντίστροφα: πως η σ τ ρ α τ η ­ γ ι κ ή « α ν ά γ κ η » μιάς επέμβασης για να εξασφαλιστούν τα «ζωτικά συμφέροντα» των ΗΠΑ, υ π α γ ό ρ ε υ σ ε την έ ν τ ε χ ν η π ρ ό ­ κ λ η σ η μ ι ά ς ε ν ε ρ γ ε ι α κ ή ς κ ρ ί σ η ς , και μάλιστα τόσο έντο­ νης, ώστε να «δικαιωθεί» a priori η προσφυγή σε έσχατες δυναμικές λύσεις; Μπορεί ο Marx να έλεγε πως «ένας άγιος σκοπός, που χρειάζεται άτιμα μέσα, είναι άτιμος σκοπός». Οταν όμως ο σκοπός είναι τ ό σ ο άγιος, όπως η ευμάρεια μιάς υπερκαταναλωτικής κοινωνίας, ο υπερπλουτισμός μιάς πολυεθνικής κοινοπραξίας κι η εσαεί ηγεμονία μιας υπερδύναμης, τότε ό λ α τα μέσα γίνονται μεμιάς αξιότιμα κι αξιέπαινα. Στούς καιρούς-μας, τα πάντα κρίνονται πια με γνώμονα όχι την ποιότητα, αλλά την π ο σ ό ­ τ η τ α . Ποσότητα άνεσης, ποσότητα κέρδους, ποσότητα δύναμης, ποσότητα αγιότητας -ποσότητα αθλιότητας... [15.7.1979]

ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΦΥΓΗ Η διαφυγή και η διαφύλαξη των μεγάλων εγκληματιών «θα σκοτώσω όλο τον κόσμο, κι ύστερα θα φύγω» ALFRED JARRY, Ο βασιλιάς Υμπύ ΕΣΑ σ’ έξη μήνες, άλλη μιά τυραννία κατάρευσε κι άλλος ένας τύραννος δραπέτευσε. Μετά τον Ρεζά Παχλεθή, ο Somosa σα­ ρώθηκε από μιά λαϊκή επανάσταση, και σώθηκε «διά της φυγής». Αυτό ακριβώς το «σώθηκε», είναι που προκαλεί σκέψεις, και π ρ ο κ α λ ε ί . Γιατί αποτελεί πρόκληση, βέβαια, η σωτηρία των λο­ γής - λογής «σωτήρων» - που, αφού θύσουν και απολέσουν, καταφέρ­ νουν σχεδόν πάντα να διαφεύγουν αλώβητοι, είτε φεύγοντας απ’ τον τόπο που αναίσχυντα σύλησαν, είτε μένοντας εκεί αλλά ξεφεύγοντας κάθε τιμωρία για τις ανόσιες πράξεις-τους.

Μ

■ΞΕΡΟΥΜΕ, φυσικά πως όσο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο είναι ένα έγκλημα τόσο λ ι γ ό τ ε ρ ο τιμωρείται - για να μην πούμε πως, συχνά, ε π ι ­ β ρ α β ε ύ ε τ α ι κι από πάνω... Ο υπεξαιρέτης μερικών χιλιάδων δραχμών χαραχτηρίζεται «κλέφτης» - ο σφετεριστής πολλών εκατομ­ μυρίων θεωρείται «δαιμόνιος επιχειρηματίας»... Ο συζυγοκτόνος, ο παιδοκτόνος, ο πατροκτόνος λιθοβολούνται σαν «στυγεροί φονιάδες» - ο τύραννος και π α τ ρ ι δοκτόνος θαυμάζεται όσο κρατάει η θασιλεία-του, και γεύεται ανενόχλητος όσα άνομα θέρισε, μ ε τ ά απ’ αυτήν... Το φαινόμενο είναι πανάρχαιο και παγκόσμιο. Πριν 25 αιώνες, ο Δημοσθένης διαπίστωνε οργισμένος πως «οι επιτυχίες είναι ό,τι χρειάζεται για να σκεπάζουν παρόμοια αίσχη» [«α* γαρ ευπραζίαι δεινοί συγκρύψω τα τοιαύτ' ονείδη»').

\. Β'Ολονθιακός. 20.

ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΦΥΓΗ

375

Αλλά τα αίσχη δεν «σκεπάζονται» μόνο. Εξωραΐζονται ως την αντι­ στροφή και μεταμορφώνονται σε τίτλους τιμής: «Το πετυχημένο και τυχερό έγκλημα ονομάζεται αρετή», έλεγε πικρά ο Σενέκας2. Και, στις μέρες-μας, ο ονομαστός Γάλλος βι­ ολόγος και ηθολόγος Jean Rostand υπερθεμάτιζε: «Α ν σκοτώσεις έναν άνθρωπο, είσαι δολοφόνος. Α ν σκοτώσεις ένα εκα­ τομμύριο, είσαι καταχτητής. Αν σκοτώσεις τους πάντες, είσαι θεός»3. Ο απεριόριστος ή αόριστος αριθμός των θυμάτων α π ο π ρ ο σ ω π ο ι ε ί τα μεγάλα εγκλήματα και α ν α ι σ θ η τ ο π ο ι ε ί την κοινή γνώμη... οι «εθνικές προθέσεις» του δράστη και οι καταπιεστικές ικανότητές-του τ α ε λ α χ ι σ τ ο π ο ι ο ύ ν... η «πολιτική σκοπιμότη­ τα» και οι διεθνείς διασυνδέσεις (και συνενοχές) τα ρίχνουν στη λ ήθ η, όταν δεν τα «δ ι κ α ι ώ ν ο υ ν»... Και η Δικαιοσύνη θριαμβεύει, και η Υψηλή Πολιτική δίνει μέγα δίδαγμα ηθικής στούς πολίτες, που μαθαίνουν πως εγκληματίας δεν είναι όποιος εγκληματεί, αλλά όποιος α τ υ χ ε ί εγκληματώντας... O l Somosa - που τους παίρνουμε για τυπικό παράδειγμα μόνο - «ευ­ τύχησαν» κάπου μισόν αιώνα κατά του τόπου-τους και του λαού«τους». Ευτύχησαν όχι μόνο πολιτικά, αλλά και οικονομικά: σε δισε­ κατομμύρια δολάρια υπολογίζεται η περιουσία αυτής της «εθνικόφρονος» οικογένειας, που διαθέτει από φυτείες μέχρι τράπεζες, από εργο­ στάσια και πλοία μέχρι τηλεοπτικά δίκτυα και τεράστιες επενδύσεις στις ΗΠΑ. Ό λ α αποκτημένα με ιδρώτα και αίμα - των πενόμενων Νικαραγουανών, φυσικά... Τίποτα το πρωτότυπο σ ' αυτά, άλλωστε. Οι Somosa δεν παράλλαζαν διόλου, και σε τούτο τον τομέα, απ’ τους κάθε καιρού και τόπου τυράννους κι άρπαγες, που τους σκιαγραφούσε έτσι ο Πλούταρχος: «Όποιος παράνομα κερδίζει χρήματα του δημοσίου, κλέβει από ιερά, από τάφους, από φίλους, με προδοσίες, με ψευδομαρτυρίες, αυτός είναι αναξιόπιστος σύμβουλος, επίορκος δικαστής, άρχοντας που δωροδοκείται - με δυό λόγια, βουτηγμένος σε κάθε είδους αδικία» [«τον από δημοσίων χρηματιζόμενον, αφ' ιερών κλέπτειν, από τάφων, από φίλων, εκ προδοσίας, εκ ψευδομαρτυρίας, σύμβουλον άπιστον είναι, δικαστήν επίορκον, άρχοντα δωροδόκον, ουδεμιάς απλώς καθαρόν αδικίας»4]. Είχαν κρονοήσει, άλλωστε, οι Somosa - όπως όλοι οι όμοιοί-τους για τη δυναμική διατήρηση και την ανεμπόδιστη αποδοχή της επιθολής-τους: Μιά και τους είχαν φέρει στην εξουσία τα όπλα (τ’ αμερικανικά), με τα ό π λ α (τα πραιτωριανά) θα διαιώνιζαν την 2. Hercules Fyrens. Λ ων ουκ έστι αριθμός. Και ξ ε χ ν ά ν ε τους ασύστολους βιασμούς της ελληνικής και λαϊκής «κυριαρχίας», που διαπράξανε με τους διπλωμα­ τικούς αντιπροσώπους-τους, τους εστεμένους εκπροσώπους-τους και τους ένστολους διπροσώπους-τους... Αν οι στοιχειωδέστατες «αξιώσεις»-μας να διατηρούμε την εδαφική-μας ακεραιότητα αποτε­ λούν «εκβιαστικά όπλα», μοιάζουν τόσο με τα δικά-τους όσο τ’ αγι­ οβασιλιάτικα πιστολάκια με τους διηπειρωτικούς πυραύλους. 7. ο.«.

382

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Και ξ ε χ ν ά ν ε , ακόμα, τους εκβιασμούς που η πεφιλημένη-τους Τουρκία ασκεί αδιάκοπα και αδιάντροπα όχι μόνο στην ανυπάκουη Ελλάδα, αλλά και στην ευήκοη Αμερική. Αλλο, βέβαια, αν οι εκβι­ ασμοί αυτοί είναι, στο μεγαλύτερο μέρος-τους, σ κ η ν ο θ ε τ η μ έ ν ο ι απ’ τους μηχανοράφους του Λευκού Οίκου και της Αγκυρας - για να πεισθεί το αμερικανικό κοινό και το Κογκρέσσο πως κινδυνεύουν να «χάσουν» τον τουρκικό «κυματοθραύστη», αν δεν βουλώσουν τα χάσματά-του και το στομάχι-του με ελληνικά εδάφη, αμερικανικά όπλα και διεθνή χαρτονομίσματα. Μ’ άλλα λόγια: οι αμερικανικές κατηγορίες για ελληνικούς «εκβι­ ασμούς», θυμίζουν τους νυχτερινούς λωποδύτες, που ληστεύουν κά­ ποιο διαβάτη και, άμα εκείνος φωνάξει «βοήθεια», τον κατηγορούν για εξύβριση και διατάραξη της κοινής ησυχίας!... Π ω ς το «άνοιγμα προς την Ανατολή» μπορεί να μας είναι πολλαπλά ωφέλιμο, το βλέπει ο καθένας. Ωφέλιμο οικονομικά (επενδύσεις, δά­ νεια, πετρέλαιο κ.λπ.), ωφέλιμο στρατηγικά (επέκταση των χωρικών υδάτων-μας από 6 σε 12 μίλια), ωφέλιμο προπάντων δ ι α π ρ α γ μ α ­ τ ε υ τ ι κ ά - αφού μας δίνει «δυνατότητες ελευθερίας κινήσεων και ελι­ γμών» στην «αντιδικία»-μας με την Τουρκία, το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ. Και α υ τ ό , φυσικά, «ανησυχεί» τους στοργικούς-μας φίλους: λιγότερη εξάρτηση σημαίνει λιγότερη υπακοή, και λιγότερη υπακοή ισοδυναμεί με περισσότερα εμπόδια στην πραγμάτωση των μεγαλεπήθολων αμερικανικών σχεδίων για τη νομή και την κάρπωση της πλουτοφόρας Μ έσης Ανατολής. Εκείνο, ωστόσο, που «ανησυχεί» εμάς δεν είναι μόνο οι προσπά­ θειες των «συμμάχων»-μας να τορπιλλίσουν το «άνοιγμα» και να υπο­ νομεύσουν την ελληνική πολιτική και την ελληνική πολιτεία γενικό­ τερα. Αλλά και οι δ ι κ έ ς - μ α ς δυνατότητες ν’ αξιοποιήσουμε αυτό το «άνοιγμα» όσο και όπως πρέπει. Οι εκκολαπτόμενες επαφές-μας με τις ανατολικές χώρες πραγματο­ ποιούνται μέσα σε κλίμα κ α ι περισσότερο κ α ι λιγότερο «αίθριο» από τις πάγιες σχέσεις-μας με τους «παραδοσιακούς συμάχους»-μας. Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο «αίθριο», επειδή είναι απαλλαγμένες απ’ τις πολύ­ χρονες δεσμεύσεις κι εξαρτήσεις, τα πολύτροπα πλέγματα και τραύμα­ τα, τις πολύπονες αυταπάτες κι εξαπατήσεις, που σφραγίζουν τη συμ­ βίωση με τους δυτικούς «αδερφούς»-μας. Λ ι γ ό τ ε ρ ο «αίθριο», επειδή είναι φορτισμένες με ά λ λ ε ς οδυνηρές μνήμες και, προπάν­ των, με την ακλόνητη δ υ σ π ι σ τ ί α (αν όχι αποστροφή), που η κυ­ βερνητική παράταξη νιώθει για τον κομμουνιστικό κόσμο... Απέναντι στη Δύση, έχουμε όλη την πίκρα και την αγανάχτηση του απατημένου, ταλαιπωρημένου συζύγου μιάς γυναίκας που τη νόμιζε πάναγνη και πανάγαθη. Απέναντι στην Ανατολή, έχουμε την προσδοκία, αλλά

-OSTPOLITIK-

383

και τη φιλυποψία του υποψήφιου εραστή μιάς (εξ ορισμού) «αμαρτω­ λής»... θέλουμε, ωστόσο, να ελπίζουμε πως, από τα θετικά και τ' αρνητικά αυτού του «κλίματος» και αυτού του «υμέναιου», η «Οστπολιτίκ»-μας θ' αποσπάσει το κ α λ ύ τ ε ρ ο . Που είναι και το πιό απλό. Γ ιατί -ποιός δεν το ξέρει πια;- οι ανατολικές δυνάμεις και υπερδυνάμεις είναι, πρώτα και πάνω απ’ όλα, κ ρ ά τ η που αποβλέπουν στο « ί δ ι ο ν σ υ μ φ έ ρ ο ν » . Αδιαφορώντας για ιδεολογίες και «αισθή­ ματα», για ανθρώπινα και εθνικά δικαιώματα. Ο π ω ς α κ ρ ι β ώ ς και οι δ υ τ ι κ έ ς ομόλογές-τους. Και ο μόνος «ρεαλισμός», η μόνη «Realpolitik» της «Ostpolitik», είναι η ν η φ ά ­ λ ι α α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ή - τ ο υ ς , χωρίς αρνητικές «ιδεολογικές» προ­ καταλήψεις, χωρίς «συναισθηματικές» απωθήσεις, χωρίς δυτικομανίες και ανατολικοφοβίες, χωρίς άλογες δυσπιστίες, αλλά ούτε και παρά­ λογες ευπιστίες. Αν αυτοί - ό λ ο ι , δυτικοί και ανατολικοί- δ ε ν δ ί ­ ν ο υ ν παρά για να π ά ρ ο υ ν πολλαπλά, κι εμείς μ ό ν ο αν π α ί ρ ­ ν ο υ μ ε πρέπει να δίνουμε, απλούστατα. Αν ο υπολογισμός και ο κυ­ νισμός είναι ο μοναδικός Πολικός Αστέρας-τους, ναυαγούμε οικτρά όποτε διαλέγουμε ά λ λ ο ν δείκτη πλεύσης - είτε η «μεγάλη Ά ρκτος» είναι αυτός, είτε ο φτερωτός «Πήγασος». Έ νας Κινέζος ποιητής, ο Τεχύι Χσιέ, έγραφε πριν 30 χρόνια: «Η Δύση μπορεί να διδάξει την Ανατολή πώς να κερδίζει τα προς το ζειν. Αλλά η Ανατολή πρέπει να διδάξει στη Δύση πώς να ζει»Β. Εμείς, που βρισκόμαστε στο μεταίχμιο των δύο, είναι καιρός να δι­ δαχτούμε πώς να σ υ ζ ο ύ μ ε μ ε τούτους και με κείνους... [9.9.1979]

8. Tehyi Hsieh. Chinese Epigrams Inside out and Proverbs. 1948, 588.

ΔΟΛΙΟΤΗΤΕΣ Όταν οι «προστάτες» αντιγράφουν αλλήλους « Ένα καθαρό γάντι κρύβει συχνά ένα βρώμικο χέρι» Αγγλική παροιμία ΝΤΙΔΡΩΝΤΑΣ στις αμερικανικές «αντιρήσεις» για ταξίδιτου στην ΕΣΣΔ, ο Πρωθυπουργός στηλίτευσε προχτές «διάφο­ ρες και, μερικές φορές, δ ό λ ι ε ς ε ρ μ η ν ε ί ε ς , που δίδονται σ ’ ένα γεγο­ νός απλό και φυσικό»'. Ταυτόχρονα, ο αρχηγός της αξιωματικής Αντι­ πολίτευσης δήλωσε πως «θα σταθεί στο πλευρό του κ. Καραμανλή, όσο εκείνος θα εξακολουθεί ν’ αντιστέκεται στις πιέσεις και να να λέει " ό χ ι ” στις απαράδεκτες αξιώσεις για παραχωρήσεις κυριαρχικών-μας δικαιωμά-

Α

Αγαλλίαση, θέθαια, μεγάλη προκαλεί η σύμπνοια των πολιτικών ηγετών ενός τόπου - τόσο απαραίτητη και αυτονόητη, άλλωστε, σε ώρες κρίσιμες, όπως οι σημερινές. Παράλληλα, όμως, οι ίδιες οι δια­ τυπώσεις των δύο πολιτικών, έρχονται να μας θυμίσουν, άλλη μιά φο­ ρά, πόσο «μονότονη» είναι η μέθοδος των πιέσεων και του δόλου, που μετέρχονται οι «σύμμαχοί»-μας σε τέτοιες αποφασιστικές για τη χώρα-μας στιγμές. Αμέτρητα είναι, φυσικά, τα σχετικά παραδείγματα, αρίφνητα τα δεί­ γματα «αβρής και άδολης» διαγωγής των κατά καιρούς «κεχαγιάδων»-μας. Θα περιοριστούμε, σήμερα, σ ’ ένα μόνο. Ό χ ι επειδή είναι το πιο εξοργιστικό - κάθε άλλο, γνωρίσαμε και πολύ χει­ ρότερα. Αλλά επειδή ερχόταν, τότε, σαν σαρδονική συνέχεια του άλ­ λου «όχι» (της 28.10.1940) κι επειδή σχετίζεται με θέματα, που μας ταλανίζουν και τώρα: τον «φιλελληνισμό» και την «τουρκοφιλία», το Αιγαίο και τα νησιά-μας, τη «βοήθεια» και την κακοήθεια - που επι­ δαψιλεύονται «άνωθεν» τόσο «ισόμετρα», δηλαδή τόσο άμετρα... \.*Βήμα·. 13.9.1979.

ΑΡΑΙΟΤΗΤΕΣ

385

Ε ί χ ε περάσει μήνας σχεδόν απ’ την ιταλική επίθεση κατά της χώρας-μας, όταν η Τουρκία βεβαίωνε Αγγλους αλλά και Γερμανούς: «Εάν η Γερμανία κινηθή (με στρατεύματα) μέσω Βουλγαρίας, η Τουρ­ κία θα θεωρήση ότι πρόκειται για ενέργεια που στρέφεται κατά της Ελλά­ δος και της ίδιας και θα κηρύξη πόλεμο»2. Η αλήθεια είναι πως η Ά γκυρα δ ε ν είχε τέτοια ν ο μ ι κ ή υπο­ χρέωση απέναντι στην Ελλάδα. Δηλαδή, δεν είχε π ι α : η εθνοσώτειρα μεταξική δικτατορία είχε φροντίσει να την απαλλάξει από πα­ ρόμοιες ενοχλητικές δεσμεύσεις. 'Οπως γράφει ο Εμμ. Τσουδερός (πρωθυπουργός απ’ τον Απρίλη 1941), «επί Μεταξά, το τελευταίο Ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας και μη επιΟέσεως είχε κ α τ α ρ γ ή σ ε ι την προϋπάρχουσα σε προηγούμενη συμφω­ νία τέτοια υποχρέωση. Την δικτατορία ενδιέφερε περισσότερο η διάταξη της νέας συμφωνίας περί εκδόσεως των πολιτικών φυγάδων στην ΤουρΜπροστά στην άμυνα κατά των ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν π ο λ έ μ ι ω ν του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού», τί σημασία μπορούσε να έχει η άμυνα της χ ώ ρ α ς σε ώρα π ο λ έ μ ο υ ! Οπωσδήποτε, και πέρα από «υποχρεώσεις», η τουρκική διαβεβαί­ ωση προς τους μεγάλους εμπόλεμους ήταν ρ η τ ή . Και άδολη, βέβαια. Τόσο άδολη, ώστε κράτησε σαν τα ρόδα: Οσο οι Ά γγλο ι αγωνίζονταν να πείσουν την Ά γκυρα να προσχω­ ρήσει στο συμμαχικό στρατόπεδο, άλλο τόσο οι Γερμανοί πάσχιζαν να την κρατήσουν ουδέτερη. Ο ίδιος ο Hitler έγραφε στη διαταγή-του 44.074 της 13.1.1941: «Προς εξασφάλισιν του περιορισμού του πεδίου των μαχών, πρέπει να επιδιώξωμεν την σύναψιν συμφώνου μη επιθέσεως μεταξύ Βουλγαρίας, Τουρκίας και Γερμανίας, ως και Βουλγαρίας - Γιουγκοσλαβίας»4. Έ να ανάλογο «μέτωπο» επιδιώκανε, απ’ την πλευρά-τους, και οι Ά γγλο ι - με μιά παραλλαγή, φυσικά: την Ελλάδα στη θέση της Βουλ­ γαρίας. Στα Απομνημονεύματά-του, ο Churchill καθορίζει: '«Η μόνη δυνατή πολιτική γραμμή και μοναδική-μας ελπίδα κατά την φάση αυτή του πολέμου... ήταν να εφαρμοσθή ένα οργανωμένο σχέδιο ενώσεως των δυνάμεων της Γιουγκοσλαβίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας»*. Και αργότερα (28.3.1941), σε μήνυμά-του στον υπουργό-του των Εξωτερικών Eden, εξηγούσε τις ελπίδες-του:

2. Υκόμνημα του Foreign Office, 21.11.1940, Σε: Τα μοσχικά xαν Φάρεί» Όψψκ. Πάκυρος, 1971, σελ. 187-8. 3. Δικίχομαχικά παρασκήνια 1941-1944. Αθήνα, 1949, σελ. 79-81. 4. Βλ. Σκ. Αιναρβάτου. Ο χόΧίμος χου 1940-4] και η μάχη της Κρήτης, Αθήνα, Διάλογος, 1976, τομ. Βα, σελ. 177-8. 5. Λ ηομνημοναύμαχα. μεταφρ. Μ. Μακκά, Αθήνα, Ίκαρος, 1950, τομ. Γα', σελ. 45. 25

386

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«... Είναι πολύ πιθανόν ότι η επίδοσις τριπλής νότας από τας τρεις Βαλ­ κανικός δυνάμεις Οα είχεν ως αποτέλεσμα την διατήρησιν της ειρήνης ή σημαντικήν καθυστέρησιν της γερμανικής προελάσεως... Υπάρχουν, λοι­ πόν, προβλέψεις ότι δεν Οα επιχειρηθή εισβολή προς νότον από τον εχθρόν, αν ενωθούν οι τρεις Σύμμαχοι. Αυτό ακριβώς επιθυμούν και οι Τούρκοι. Αυτή είναι η καλύτερα ευκαιρία της Τουρκίας να αποφύγη τον πόλεμον»*. Για να ενισχύσει, μάλιστα, τα επιχειρήματά-του, ο Churchill είχε γράψει στον Τούρκο πρόεδρο Ινονού (31.1.1941), προσφέροντάς-του στρατιωτική και τεχνική β ο ή θ ε ι α : «Σας προτείνω. Κύριε Πρόεδρε... να στείλη (: η Κυβέρνησίς-μου) εις Τουρκίαν, ευθύς ως είναι δυνατόν, δ έ κ α τουλάχιστον σμήνη καταδιωκτι­ κών και βομβαρδιστικών αεροπλάνων, π/jjv των π έ ν τ ε σμηνών ήδη εν δράσει εν Ελλάδι... Επί πλέον, είμεΟα έτοιμοι να σας στείλωμεν εκατόν αντιαεροπορικά πυροβόλα, τα οποία ευρίσκονται ήδη εις Αίγυπτον ή καθ' οδόν δια την χώραν αυτήν»7. Ή γουν: η Αγγλία «πρόσφερε» στην απόλεμη Τουρκία β ο ή θ ε ι α π ο λ λ α π λ ά σ ι α απ’ όσην είχε δώσει στην εμπόλεμη Ελλάδα - που, τρεις μήνες τότε, μαχόταν κάτω από τραγικές συνθήκες για την «υπό­ θεση των Συμμάχων», όντας ουσιαστικά ο μοναδικός σύμμαχος της Αλβιώνος!... Και αυτό, την ώρα που ο Eden χαραχτήριζε «την στάσιν των Ελλήνων σταΟεράν... (ενώ) η τουρκική πολιτική καθί­ σταται ολονέν περισσότερον ε π α μ φ ο τ ε ρ ί ζ ο υ σ α»β... Και αυτό, την ώρα που τόσο ο Churchill όσο και ο Eden είχαν τη χειρότερη γνώμη για την πολεμική ετοιμότητα και παρασκευή του τουρκικού στρατού, που την αποκαλούσαν «θλιβερή», «αστεία». «πρω? τόγονη», «αξιοθρήνητη»9. Αλλά η στάση της Τουρκίας δεν ήταν καν «επαμφοτερίζουσα». Απαντώντας, με τον «κλασικό» τρόπο-της, στις εκκλήσεις του Churchill, η Αγκυρα συμμορφώθηκε με τις επιθυμίες του... Hitler - και υπόγραψε στις 17.2.1941, σύμφωνο «φιλίας και μη επιθέσεως» με τη... Β ο υ λ γ α ρ ί α... Ο στόχος των Νατσήδων (η ουδετερότητα της Τουρκίας) είχε επιτευχθεί - και οι Βρετανοί έμεναν με τις άστοχες «ελπίδες»-τους... Ο Υ Τ Ε και τότε όμως, απελπίστηκαν ή συμμορφώθηκαν. Είχε ολοκληρωθεί πια η γερμανική εισβολή στην ηπειρωτική Ελ­ λάδα και η ελληνική κυβέρνηση είχε καταφύγει στην Κρήτη, όταν προβλήθηκε ένα «μεγαλοφυές» στρατηγικό σχέδιο: 6. O.K.. σελ. 188. 7. O.K.. σελ. 42-43. 8. Λιναρϋάτος. τομ. Βθ . σελ. 281. 9. Churchill, ο.κ.. σελ. 45. Λιναρδάτος. τομ. Βα'. σελ. 176-7. Βλ. σχετικά καί: Φώαλλος Ελλάς. Τα μνστικά αρχεία τον ΦάρΟν Οψψις. Αθήνα. Νέα Σύνορα. 1972, σελ. 81-84.

ΔΟΛΙΟΤΗΤΕΣ

387

«Στις τελευταίες ημέρες του Απριλίου - γράφει ο Τσουδερός - ο πρέσβυς της Αγγλίας με είχε προϊδεάσει ότι στην Τουρκία εφρόνουν πως θα συνέφερε στον συμμαχικό αγώνα να κ α τ α λ η φ θ ο ύ ν αι Ε λ λ η νι κ α ί ν ή σ ο ι τ ο υ Α ι γ α ί ο υ α π ό τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς πριν να τις πάρουν οι Γερμανοί» 10. Στην καταστροφή της Ελλάδας και στην κατάρευση του συμμαχι­ κού βαλκανικού μετώπου, οι ανυστερόβουλοι γείτονές-μας είδαν μιά ουρανόσταλτη ευκαιρία για να υπεξαιρέσουν - καλή ώρα! - τα ελλη­ νικά νησιά του Αιγαίου... Πολύ φυσικό-(τους), άλλωστε. Το αφύσικο και το α π ο κ ο ρ ύ φ ω μ α της «συμμαχικής» δ ο λ ι ό τ η τ α ς ήταν άλλο: την «όρεξη» την είχαν βάλει οι Τούρκοι, αλλά η «συντα­ γή» για το μαγείρεμα του εδέσματος ήταν α γ γ λ ι κ ή ! «Μετά δύο ημέρας (3.5.194!) - συνεχίζει ο Τσουδερός - εμάνθανα από την Άγκυρα ότι η π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α της παραδόξου και ατυχούς αυτής σκέψεως ανήκε εις τον εκεί ' Α γ γ λ ο ν π ρ έ σ β υ ν , που. προεξο­ φλώντας την συγκατάθεσή-μας, είχε προωθήσει το ζήτημα πέραν του δέον­ τος». Αλλά η πραγματικότητα ήταν ακόμα ωραιότερη και γλαφυρότερη: Το περινούστατο Foreign Office όχι μόνο «υπέβαλε» τη φαεινή ιδέα στην Αγκυρα, αλλά και σχεδόν... ι κ έ τ ε υ ε τους Τούρκους να την προβάλουν, και - το ιταμότερο - ζητούσε απ’ τους Έ λληνες να... ι κ ε τ ε ύ σ ο υ ν κι εκείνοι τους Τούρκους να καταλάβουν τα νησιάμας! Εφ’ ω και το Λονδίνο έστειλε στον Βρετανό πρεσβευτή στα Χα­ νιά (τον Μ. Palairet) τούτο το μεττερνίχειο (ή μπερτόλδειο) τηλεγρά­ φημα: «Ζωτικώς επάναγκες να προληφθή η γερμανική κατάληψις Λήμνου Μυτιλήνης - Χίου. Ελ.πίζεται να καταστή όυνατόν να π ε ι σ θ ο ύ ν οι Τούρκοι (sic) να καταλάβουν προσωρινώς τας νήσους αυτάς, τόσον δι' ίδιον συμφέρον, όσον και προς το συμφέρον Άγγλω ν και Ελλήνων. Ζητή­ σατε παρά της ελληνικής κυβερνήσεως να ζ η τ ή σ η τ ο ύ τ ο ε π ι σ ή μ ω ς (sic) παρά της Τουρκίας»... Ή γουν: πρωτοπόροι, κι εδώ, οι παλιότεροι «π ρ ο σ τ ά τ ε ς»-μας, σ κ η ν ο θ ε τ ο ύ σ α ν (μεταξύ Λονδίνου και Αγκυρας) εκβιαστικές παραχωρήσεις των νησιών-μας στην Τουρκία - όπως ακριβώς, σήμε­ ρα, Αγκυρα και Ουάσινγκτον σκηνοθετούν τους λογής - λογής εκβι­ ασμούς των Τούρκων απέναντι σ ’ εμάς και στις ίδιες τις ΗΠΑ (τάχα)... Δεν απορεί, βέβαια, κανένας ούτε για των Τούρκων το «ταμάχι», ούτε για των Αγγλων τα τεχνάσματα. Διαπορεί, όμως, για £ην α φ έ ­ λ ε ι α των τελευταίων. Που πίστευαν πως η κατάληψη των ελληνι­ κών νησιών απ’ την ουδέτερη Τουρκία, θ α ε μ π ό δ ι ζ ε τη χρησιμοποίησή-τους απ’ τα γερμανικά στρατεύματα! Και αυτό, την 10. Ο.κ. Βλ. και Λιναρβάτο. τομ. Ββ , σελ. 464-7.

388

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ώρα που ο ίδιος ο Palairet είχε πληροφορήσει τον Τσουδερό πως «η Τουρκία εζήτησε την σ υ γ κ α τ ά θ ε σ η τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς να καταλάβη τας νήσους του Αιγαίου Πέλαγους». Και δεν χρειάζεται, φυσικά, να είσαι δαιμόνιος Βρετανός διπλωμά­ της για να μαντέψεις πόσο θ α σ έ θ ο ν τ α ν οι Νατσήδες την «ουδε­ τερότητα» των νησιών - που θα είχαν καταληφθεί με την άσμενη και άδολη συγκατάθεσή-τους... Το ευτύχημα είναι πως, τις δραματικές εκείνες ώρες, ο Τσουδερός διείδε αμέσως τους κινδύνους, που θα συνεπαγόταν μιά τέτοια «προσωρινή» κατάληψη των νησιών-μας απ’ την Τουρκία. Και αρνήθηκε κατηγορηματικά να ενδώσει στις αγγλικές πιέσεις. «Προτιμότερον ήτο - γράφει - να καταληφθούν οι Νήσοι από τους Γερμανούς και μεταπολεμικώς να έχουν και αυταί την τύχη της υπολοίπου Ελ­ λάδος, παρά να περάσουν τώρα στην Τουρκία, χωρίς όφελος για τον Συμ­ μαχικό αγώνα, και ύστερα από τον πόλεμο, σε περίπτωση νίκης των Συμ­ μάχων, η κατοχή αυτή των Τούρκων να γεννήση συζητήσεις και προστριβάς σοβαρός της Τουρκίας με την Ελλάδα». Η παλιά' και νεότατη πείρα επιτρέπει να φανταστεί ακόμα και ο πιο αμβλύνους, πόσο π ρ ό θ υ μ α θα επιστρέφανε οι Τούρκοι τα νησιά που θα είχαν «πρόσκαιρα» ενσωματώσει, υπείκοντας στις παρακλή­ σεις Αγγλων, Γερμανών και Ελλήνων! Και είναι αληθινά θλιβερό (ίνα μη τι χείρον είπωμεν) πως η λύση του «προβλήματος» δόθηκε «αυτόματα» απ’ την εχθρική όχθη: «Η επελθούσα κατάληψη των Νήσων από τους Γερμανούς - καταλήγει ο Τσουδερός - ετερμάτισε κάθε συζήτηση για το δυσάρεστο αυτό επεισό­ διο». Ό που η κατάληψη εθνικού εδάφους από τους εχθρούς, καταντά προτιμότερη απ’ την κ α τ α λ η ψ ί α που κυριεύει τους μεγάλους «φίλους»...

Οΐ

ΑΛΛΟΤΙΝΟΙ Βρετανοί είχαν, ωστόσο, το «ελαφρυντικό» πως περνούσαν τις πιο ζοφερές ώρες του πολέμου κι αναζητούσαν απεγνω­ σμένα σανίδες σωτηρίας - όσο σαθρές κι αν ήταν, όσο ολέθριες για τους «πιστούς συμμάχους-τους». Αλλά οι σημερινοί Αμερικανοί; Οι παντοδύναμοι, που, σε καιρό αι­ θρίας και ειρήνης, έχουν αντικαταστήσει το βρετανικό «διπλωματικό γάντι» με γάντι του μποξ - κρύβοντας, ωστόσο (κατά την αγγλική πα­ ροιμία), χέρια α ν ά λ ο γ η ς καθαρότητας και χρηστότητας; Η μόνη απάντηση, φυσικά, και η μόνη άμυνα σε τέτοιου είδους δολιότητες είναι η δική-μας σθεναρότητα κι ενότητα. Κοινός γαρ ο τό­ πος ότι, η εθνική ευψυχία χαλυθδώνεται απ’ τη λαϊκή ομοψυχία, και η ομοψυχία τονώνεται απ’ την κοινή ευψυχία. [16.9 .1979]

Ο Ι « Φ Ρ Ο Υ Ρ Ο Ι» Τα φανερά μυστικά των μυστικών υπηρεσιών «Αποτελεί τρομερή καινοτομία η μεταφορά της τεχνικής των μυστικών υπηρεσιών κατασκοπείας στις εσωτερικές διαδικασίες μιάς χώρας». STEWART ALSOP ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ μιάς «σταρ» του κινηματογράφου, που έχει διαγράψει πια την τροχιά της καρριέρας-της και της δό­ ξας, δεν είναι, δυστυχώς, διόλου σπάνιο φαινόμενο και διόλου ανεξή­ γητο. Κατακόρυφες -συνήθω ς- πτώσεις, ύστερ’ από κατακόρυφο -συνηθέστατα- μεσουράνημα, προκαλούν στους «άτυχους τυχερούς» τέτοιους ψυχικούς κλονισμούς, που δεν μπορούν να τους αντέξουν, έτσι απροετοίμαστοι κι «ανώριμου», καθώς είναι οι περισσότεροι.. 'Οταν οι προβολείς αποτελούν το μοναδικό «φως» ενός ανθρώπου, το σβήσιμό-τους τον αφήνει σε τέτοιο σκοτάδι απόγνωσης, που λύτρωση άλλη δεν μένει παρά το σκοτάδι της ανυπαρξίας. Η περίπτωση, ωστόσο, του αυτοχειριασμού της αμερικανίδας ηθο­ ποιού Jean Seberg, πέρα απ' την ανθρώπινη δραματικότητά-του, προ­ βάλλει ένα άλλο, πολύ γενικότερο, «δράμα» και πρόβλημα: τον κατα­ στροφικό ρόλο που παίζουν οι Μυστικές Υπηρεσίες.για τους πολίτες που έχουν ταχθεί να προστατεύουν, αλλά και για την πολιτεία που (υποτίθεται) υπερασπίζονται: Αμέσως μετά την αυτοκτονία της νέας ακόμα (μόλις 40 χρονών) ηθοποιού, ο άλλοτε άντρας-της, γνωστός γάλλος συγγραφέας Romain Gary, αποκάλυψε πως αιτία της ψυχικής κατάρευσής-της δεν ήταν οι όποιες καλλιτεχνικές απογοητεύσεις-της, αλλά η δ υ σ φ η μ ι σ τ ι κ ή ε κ σ τ ρ α τ ε ί α που είχε εξαπολύσει εναντίον-της το FBI, το αμερικα­ νικό «Ομοσπονδιακό Γ ραφείο Ερευνών». Και αιτία της αιτίας, η «αν­ θρωπιστική - προοδευτική» δραστηριότητα της Seberg και, προπάντων, η ανάμιξή-της στην κίνηση για τα δικαιώματα των έγχρωμων στις ΗΠΑ. Για να την εξουδετερώσει, λοιπόν, το FBI διάδωσε πως η ηθο­ ποιός «είχε μείνει έγκυος από ένα μέλος του δυναμικού κινήματος "Μαύροι

Η

390

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Πάνθηρες”». Πράγμα που τσάκισε νευρικά την Seberg και την οδήγησε στο «απονενοημένο διάθημά»-της. Και για να μη μείνει καμιά σε κανέναν αμφιβολία, λίγες μέρες αρ­ γότερα, ο τωρινός διευθυντής του FBI, Webster, π α ρ α δ έ χ τ η κ ε πως το προβλεπτικό ίδρυμά-του «προσπάθησε, το 1970, να καταστρέφει την εικόνα της Seberg, επειδή η ηθοποιός υποστήριζε το κίνημα των μαύρων». Και πρόσθεσε παρθενικά: «Πέρασαν οι μέρες όπου το FBI χρησιμοποιούσε δυσφημιστικές πλη­ ροφορίες... Το σταματήσαμε για πάντα»'. Ομολογία αποκαλυπτική για το παρελθόν - και υπόσχεση διόλου καθησυχαστική, βέβαια, για το μέλλον! Πώς να πιστέψεις ότι μιά Υπηρεσία, που πάντα χρησιμοποίησε τόσο ασύστολα το ψέμα και τη λάσπη, δ ε ν θα εξακολουθήσει να τα χρησιμοποιεί (πιο «συνεσταλμέ­ να». ίσως) και τώρα και για πάντα; Φ Υ Σ ΙΚ Α , η «δυσφήμιση» της Seberg δεν είναι παρά μιά τ υ π ι κ ή εκδήλωση της δραστηριότητας του FBI -όπω ς και το FBI δεν είναι παρά μιά τ υ π ι κ ή περίπτωση Μυστικής Υπηρεσίας, έστω και περίπυστη. Σ’ ό λ ε ς τις χώρες του -κόσμου, όποιο κι αν είναι το καθεστώς-τους, οι Υπηρεσίες αυτές εμφορούνται απ’ το ί δ ι ο πνεύμα κι άκολουθούν τις ί δ ι ε ς μεθόδους, με μικρές παραλλαγές. Οι «ύπο­ πτοι», οι «αμφισβητίες», οι «απείθαρχοι», οι «διαμαρτυρόμενοι» αντι­ μετωπίζονται μ ε - και αντιμετωπίζουν πανομοιότυπες «διαδικασίες» εξουδετέρωσης κι εξουθένωσής-τους. Αν στα αυταρχικά, ολοκληρωτικά, δικτατορικά καθεστώτα, η διαδι­ κασία τούτη φτάνει στα ακρότατα και ωμότατα όρια, οι διαφορές με την «προληπτική» τεχνική των «δημοκρατικών» κρατών είναι π ο ­ σ ο τ ι κ έ ς , όχι ποιοτικές. Από την απλή «παρακολούθηση» και το «φακέλωμα», από το άνοιγμα της αλληλογραφίας και την παγίδευση των τηλεφώνων, από τους «χαρακτηρισμούς» και τις «δυσμενείς ανα­ φορές», η λογική και η (αστυ)νομοτέλεια της «φρούρησης» του κρά­ τους κατά των «εσωτερικών εχθρών», οδηγεί αναπότρεπτα στις «προ­ βοκάτσιες» και τις δυσφημίσεις, στις σκευωρίες και τους εκβιασμούς, στην τρομοκράτηση και στα κρατητήρια. Για να φτάσει -σ ε «εθνικά κρίσιμες» ώρες και σε «εθνικά χρήσιμα» καθεστώτα- ώς τα βασανι­ στήρια και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα «ψυχιατρεία» και τα καταναγκαστικά έργα, τα «Γκουλάγκ» και τις «νόμιμες» ή λαθραίες εκτελέσεις... Μπορεί τους λαούς να τους χωρίζουν φυλετικές, εθνικές, γεωγραφι­ κές, θρησκευτικές, πολιτιστικές διαφορές. Τους «φρουρούς», όμως. I ,·Νέα». 15.9.1979.

ΟΙ «ΦΡΟΥΡΟΙ»

391

όλων των χωρών τους ε ν ώ ν ε ι ταυτόσημη «ιδεολογία» και μεθοδο­ λογία. Που συνοψίζεται σε τούτο: η μόνη υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει στον τόπο-του ένας («ανήσυχος») πολίτης, είναι να γίνει ό ρ γ α ν ο ή θ ύ μ α της Υπηρεσίας. Και -φτύνοντας στην ακραία «λογική» συνέπεια του διεθνούς αυτού συστήματος- όχι μόνο «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», αλλά και τα μ έ σ α κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο υ ν τ ο σ κ ο π ό : δεν υπάρχουν οι Υπηρε­ σίες για να κατοχυρώνουν την ασφάλεια των πολιτών -υπάρχουν οι πολίτες γ ι α ν α δ ι κ α ι ώ ν ο υ ν την υπόσταση των Υπηρεσιών. Ά ρα, όσο π ι ο π ο λ λ ο ί είναι οι «ένοχοι», τόσο πιο α π α ρ α ί ­ τ η τ η είναι και των Υπηρεσιών η ύπαρξη. Και -άρα του άρα- αποτε­ λεί «εθνική ανάγκη» (η, απλούστερα, ανάγκη αυτοσυντήρησης) να θεωρούνται ό λ ο ι οι πολίτες «ύποπτοι», ώστε να εξασφαλίζεται η επιβίωση των «φρουρών» και η επιβολή-τους πάνω στους πολίτες και στην πολιτεία ολόκληρη... Ο Τ Α Ν τα θύματα αυτού του συστήματος είναι επώνυμα... όταν ο αριθμός-τους ξεπεράσει το «επιτρεπόμενοι) όριο»... όταν τα καθε­ στώτα γίνουν απροκάλυπτα τυραννικά κι εγκληματικά... όταν οι μέθοδοί-τους φτάσουν σε παροξυσμούς απανθρωπιάς... τότε ξεσπάει κάποιος σάλος για κάποιο διάστημα. Τύπος, οργανώσεις, οργανισμοί, επιτροπές, διαμαρτύρονται όσο αντέχουν, ερευνούν όσο μπορούν, ανακρίνουν όσο τους το επιτρέπουν... για να σκεπάσει σε λίγο το «σκάνδαλο», μιά καινούρια «επικαιρότητα» και η πανδαμάτωρ λήθη... Πόσα εκατομμύρια α φ α ν ε ί ς πολίτες, όμως, σ ’ όλα τα μέρη του κόσμου και σε καθεστώτα λιγότερο «προκλητικά», δεν δοκιμάζουν την τρυφερή φροντίδα των Υπηρεσιών, χ ω ρ ί ς ποτέ να μαθαίνεται τίποτα; Πόσες ζωές τσακίζονται, πόσα άτομα αφανίζονται ή εξαφανί­ ζονται, χ ω ρ ί ς ν’ ακούγεται τίποτα; Η ανωνυμία-τους, ο εθισμός της κοινής γνώμης, οι ενοχές των άλλων κρατών αλλά και των ατόμων, αποτελούν το πιο αποτελεσματικό καταπραϋντικό για τις «εξεγέρσεις των συνειδήσεων» και το πιο προστατευτικό προπέτασμα καπνού για τους ασυνείδητους... Η ίδια η «ρουτινιέρικη» επανάληψη της «διαδι­ κασίας» σε μυριάδες αντίτυπα, αντί να ξεσηκώσει, ν α ρ κ ώ ν ε ι την αγανάχτηση και σ τ ο μ ώ ν ε ι τις ευαισθησίες. Ο Brecht, που τόσο τη γνώρισε στον τόπο-του, έγραφε, εξόριστος πια, το 1935: « Όταν οι κακουργιες πέφτουν σαν βροχή, κανένας πια δεν φωνάζει: Σταματήστε! Ό ταν σωρεύονται τα εγκλήματα, γίνονται αόρατα. Όταν οι πόνοι γίνον­ ται αβάσταχτοι, δεν ακούγονται πια οι κραυγές. Και οι κραυγές πέφτουν κι αυτές σαν καλοκαιρινή βροχή»2... 2. Ποιήματα. Μεταφρ. Μ. Πλωρίτη. θεμέλιο, 1978, σελ. 49.

392

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Μ ίΚ Ρ Ε Σ σταγόνες απ’ αυτές τις ατέλειωτες «βροχές»: Μιά έρευνα που έκανε, πριν τρισήμιση χρόνια (Απρίλης 1976), Ει­ δική Επιτροπή της αμερικανικής Γερουσίας, μ’ επικεφαλής τον γε­ ρουσιαστή Church, αποκάλυψε πως το FBI διατηρεί «φακέλους» για S00.000 άτομα... και πως 300.000 απ’ αυτά έχουν καταχωρηθεί στο «μαύρο πίνακα» των «διαφωνούντων», δηλαδή των «αεί κινούντων» τα κακώς έχοντα3... Ακόμα πιο εποικοδομητική ήταν η αποκάλυψη πως « ό λ ο ι οι Πρόεδροι των ΗΠΑ απ' το 1936 κι εδώ. χρησιμοποίησαν το FBI και άλλες μυστικές υπηρεσίες, για να κατασκοπεύουν τους κομματι­ κούς αντιπάλους-τους και να παρεμποδίζουν την πολιτική-τους δραστηρι­ ότητα». Και το πιο χαρακτηριστικό, όσο και κοινότοπο: «Οι φάκελοι γέμιζαν με ονόματα, χωρίς να υπάρχουν δικαιολογητικά... Δεν περιείχαν συγκεκριμένα επιβαρυντικά στοιχεία για τα άτομα αυτά, εκ­ τός από τη συμμετοχή-τους σε οργανώσεις (όπως το Απελευθερωτικό Κί­ νημα Γ υ ν α ικ ώ ν ! ) σε συγκεντρώσεις πολιτικής διαμαρτυρίας». Αλλά τέτοιες «αοριστίες» δεν εμπόδισαν τις εργώδεις Μυστικές Υπηρεσίες να κάνουν διαρήξεις, ληστείες, απαγωγές, δολοφονίες... να χρησιμοποιούν πόρνες, κακοποιούς, συνδικάτα του εγκλήματος... για να «ξεσκεπάζουν», να «εκθέτουν», να εκβιάζουν τους ενοχλητικούς... Ακόμα και για τις δολοφονίες του Προέδρου Kennedy, του αδερφούτου, του Martin Luther King, έχει κατηγορηθεί το FBI. Ακόμα κι ο άλ­ λοτε διευθυντής της CIA, William Colby, ομολόγησε πρόσφατα πως «είναι χρήσιμη η διαφθορά» στην υπηρεσία-του... πως οι προκάτοχοίτου συνεργάστηκαν με τη Μαφία... και πως σχεδίαζαν να δολοφονή­ σουν τον Fidel Castro και άλλους4... (Η αλήθεια είναι πως, σε άλλες χώρες -ανατολικές και δυτικές, άσπρες, κίτρινες ή μαύρες- δεν αποτελεί «επιβαρυντικά στοιχείο» η συμμετοχή σε συγκεντρώσεις. Για τον απλούστατο λόγο πως συγκεν­ τρώσεις δ ε ν γίνονται, επειδή α π α γ ο ρ ε ύ ο ν τ α ι ολότελα... Ούτε καν «επιτροπές έρευνας» υπάρχουν εκεί. Υπάρχουν μόνο ε π ί τ ρ ο ­ ποι...). Και δεν θ’ απορήσει κανένας, βέβαια, με την άλλη αποκάλυψη της Επιτροπής Church: οι ιθύνοντες του FBI, μ’ επικεφαλής τον «αδιάφθο­ ρο», πανίσχυρο, Η. Hoover (που το διοίκησε 48 ολόκληρα χρόνια, ως το 1972 που πέθανε) διαπρέπανε σε κάθε είδους δωροληψίες, κατα­ χρήσεις, σεξουαλικές διαστροφές... και χρησιμοποιούσαν τα «στοι­ χεία» της Υπηρεσίας-τους για να ε κ β ι ά ζ ο υ ν τους πάντες, απ’ τον

3. Βλ. ·Βήμα*. 30.4.1976. ·Κοβημΐρ>νή·. 6.5.1976. ·Νέα·. 7.5.1976. 4.'Καθημερινή,. 19.9.1979.

ΟΙ «ΦΡΟΥΡΟΙ»

393

έσχατο δηλωσία ως τον Πρόεδρο των ΗΠΑ... Σε τέτοιο σημείο που ένας Αμερικανός αξιωματούχος αναφώνησε: «Δεν μπορεί να συγκρατηθεί μιά κοινωνία και να διατηρήσει το νόμο σε ισχύ, όταν οι άνθρωποι που έχουν έργο-τους να τηρούν το νόμο και την τάξη, είναι εντελώς παράνομοι. Ολόκληρο το σύστημά-μας θα καταρεύσει»*... Ο Υ Τ Ε οι αποκαλύψεις, όμως, ούτε οι Ιερεμιάδες διόρθωσαν ποτέ τί­ ποτα - ε κ ε ί και π α ν τ ο ύ . Οι Μυστικές Υπηρεσίες φροντίζουν να εξασφαλίζουν, με την επίκληση του «εθνικού συμφέροντος», το απα­ ραβίαστο των φακέλων-τους- και το απαραβίαστο των Υπηρεσιών με την επίκληση, δηλαδή την απειλή, των φακέλων - λαιμητόμων. Φακε­ λώνοντας κάθε πιθανό ή απίθανο επικριτή-τους, τον «κρατάνε στο χέ­ ρι», όσο άμωμος κι αν είναι. Για μιά υπηρεσία, που εδράζεται στην περιφρόνηση κάθε νόμου και δικαιώματος, δεν υπάρχει φυσικά τίποτα ευκολότερο απ’ τη χάλκευση ενοχών και ενόχων. Ο διάδοχος του Hoover, Clarence Kelly, παραδέχτηκε τότε: «Το FBI βρίσκεται στα χέρια ανθρώπων, που έχουν δημιουργήσει κλίκες και στεγανά, και έχουν εξαφανίσει έγγραφα και μαρτυρίες, που θα μπορού­ σαν να φωτίσουν την πραγματική κατάσταση»*. Αυτό έλειπε να μη «δημιουργούσαν» οι μεγαλουργοί και να μην «εξαφάνιζαν» οι αφανιστές! Αλλά δεν είναι μόνο οι Υπηρεσίες που διασφαλίζουν, με τον ένα η άλλο τρόπο, την ασυλία-τους. Το ίδιο το Κ ρ ά τ ο ς - ο φρούραρχος των φρουρών- κατοχυρώνει την α τ ι μ ω ρ η σ ί α-τους. Ακόμα και ομολογημένα εγκλήματα μένουν και θα μένουν ακόλαστα. Γιατί το Κράτος χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι τους «φρουρούς»-του όσο, τουλάχιστον, χρει­ άζονται ετούτοι εκείνο. Μ ’ α υ τ ο ύ ς επιβάλλει το «κράτος»-του έστω κι αν οι Υπηρεσίες γίνονται, συχνά, κραταιότερες απ’ το Κράτος το ίδιο. Καθώς, μάλιστα, η σύγχρονη τεχνολογία έχει τελειοποιήσει στο έπακρο τα μέσα που διαθέτουν οι Υπηρεσίες για την επικράτησή-τους, δικαιώνεται παρά ποτέ ο χειμαρρώδης λόγος του Pierre-Joseph Proudh­ on, πριν ενάμιση σχεδόν αιώνα: «Είμαι “κυβερνώμενος" θα πει, παρακολουθούμαι, επιτηρούμαι, κατα­ σκοπεύομαι, κατευθύνομαι. νομοθετούμαι, κανονίζομαι, μαντρώνομαι, κα­ τηχούμαι, ελέγχομαι, ζυγίζομαι, χαραχτηρίζομαι, λογοκρίνομαι, διατάζομαι, από άτομα που δεν έχουν ούτε αρμοδιότητα, ούτε γνώση, ούτε αρετή... Κω -στην παραμικρή αντίσταση, στο πρώτο παράπονο- διώχνομαι, κροστιμάρομαι, εξευτελίζομαι, καταπιέζομαι, καταδιώκομω, καταχερίζομαι, τσακί­ 5. *Νέα». 11.8.1976. 6. Ο *.

394

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ζομαι, αφοπλίζομαι, αλυσοδένομαι. φυλακίζομαι, τουφεκίζομαι, δικάζομαι, καταδικάζομαι, θυσιάζομαι, πουλιέμαι, προδίνομαι, και -το αποκορύφωμαεμπαίζομαι, περιπαίζομαι, βρίζομαι, ατιμάζομαι...»7. Η εποχή-μας κατάφερε να π ρ ο σ θ έ σ ε ι μερικά ακόμα π α θ ή τ ι κ ά ρήματα στον ρηματικό καταιωνισμό του Proudhon, για να πλου­ τίσει τη γλώσσα, τις γνώσεις και τα πάθη των κυθερνώμενων... ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Η περίπτωση της Seberg έχει και μιάν άλλη θλι­ βερή πτυχή: δείχνει πως ακόμα και οι «συμπαθούντες» τα απελευθερω­ τικά κινήματα (φυλετικά και άλλα) δεν καταφέρνουν πάντα ν’ απελευ­ θερωθούν απ’ τις προλήψεις. Η ηθοποιός που αγωνιζόταν για την ισό­ τητα μαύρων κι άσπρων, «τσακίστηκε» επειδή την κατηγόρησαν πως περίμενε παιδί από ένα μαύρο! Είναι τόση η δύναμη των «κοινωνικών ταμπού», ώστε ο ύ τ ε οι πολέμιοί-τους δεν μπορούν να τ’ αψηφήσουν; Αλλά, τότε, πώς αγωνίζονται ενάντια σε «φόβητρα», που οι ίδιοι τα σέβονται στο βάθος ή, έστω, τα φοβούνται; [23.9.1979]

7. Idie ginirale dt la revolution au XJXe siicle. σε Oeuvres Computes. Παρίσι. 1868, τομ. IX. σελ. 24.

ΤΟ Π Ε Ρ Ι Θ Ω Ρ Ι Ο Ή περί «υπομονής» των υπονομευτών «Ου παντελώς δει τοις πονηροίς επιτρέπειν, α λλ' αντιτάσσεσθαι» [Λεν πρέπει ποτέ να υποχωρείς στους πονηρούς, αλλά να τους αντιστέκεσαι] ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ, Αδελφοί (Ανθολ. Στοβαίου, ΜΔ 3) ΟΣΟ ευγενική είναι η ανησυχία για την ειρήνη και την ιδεολογική καθαρότητα του κόσμου... πόσο συγκινητική είναι η ανυπομονησία για τη γαλήνη και την εθνική αγνότητα ενός τόπου! Προπάντων, όταν διατυπώνονται από τους εξ ορισμού (δηλαδή εξ α υ τ ο δ ι ο ρ ι σ μ ο ύ ) φύλακες της παγκόσμιας ή εσωτερικής ευκοσμίας κι ευνομίας... Τούτο τον καιρό, μάλιστα, και σε τούτη τη Μεσογειακή λεκάνη γεννήτρα τόσων πολιτισμών και τόσων κατακλυσμών - οι «ανησυχί­ ες» παίρνουν διαστάσεις επιδημίας. Δεν «ανησυχούν» μόνο στην Ουάσινγκτον για το ελληνικό «άνοι­ γμα προς την Ανατολή», που απειλεί τους δεσμούς της χώρας-μας με τη Δύση. Δεν ανησυχούν μόνο, στην Αθήνα, οι σεσημασμένοι αγωγοί του ατλαντισμού και προαγωγοί του χουντισμού, για την επικείμενη «μόλυνσή»-μας απ’ τον «ερυθρόν ιόν». Ανησυχούν και αλλού. Ό χ ι για μας; βέβαια, μα γι’ αυτούς. Αλλά με τον ίδιο τρόπο. Και με τον ίδιο στόχο... Διαβάστε, λογουχάρη, τις διακηρύξεις κάποιων στρατηγών: «άεν υπάρχει αμφιβολία ότι η χώρα-μας α σ θ ε ν ε ί», λέει ο ένας. «Υπεβλήθη σε μιά θεραπεία, που όμως δεν είχε τα αποτελέσματα που ελπί­ ζαμε». «Η χώρα-μας φαίνεται πως π ε θ α ί ν ε ι , ελλείψει αποτελεσματικών εν­ εργειών εκ μέρους της υπεύθυνης εξουσίας», λέει ο άλλος. «Η α ν η σ υ ­ χ ί α των αξιωματικών μεγαλώνει κάθε μέρα, εξαιτίας της ελλείψεως ασφαλχίας στους δρόμους των πόλεών-μας» 1.

Π

\.·Λκρίκολις*. 21.9.1979.

396

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Δεν αντιγράψουμε μοιρολόγια της Δεξιάς-μας τις παραμονές του απριλιανού πραξικοπήματος. Δεν μεταφέρουμε θρηνωδίες των χουντι­ κών εντύπων και των χουντικών «εντίμων» για τη σημερινή Ελλάδα. Οι «ανησυχούντες» είναι δυό ισπανοί στρατηγοί, που άδραξαν την ευ­ καιρία (τη δολοφονία δυό αξιωματικών από Βάσκους αυτονομιστές), για να ξεσπαθώσουν ατρόμητοι κατά της κυβέρνησης Suarez - και κατά της Δημοκρατίας, βέβαια. Κι άλλο τόσο «ανησυχούν» οι ομόλο­ γοι και ομόφρονές-τους στην Ιταλία, στην Πορτογαλία, στην Τουρ­ κία, και όπου αλλού γης το «έθνος» έχει συμπυκνωθεί αποκλειστικά κάτω απ' τις επωμίδες μερικών οπλοφόρων... Η Ισπανία, λοιπόν, είναι «ασθενής» - ενώ έσφυζε από υγεία κάτω απ’ τη ζείδωρη τυραννία του «Καουντίλιο»... Η Ισπανία «πεθαίνει» ενώ σπαρταρούσε από αλκή, όταν βρισκόταν η μισή στις φυλακές ή στην εξορία, χάρη στο φρανκικό σανατόριο... Ό πω ς ακριβώς «ασθε­ νεί» και «ψυχοραγεί» η σημερινή Ελλάδα - που ευεκτούσε τα μέγιστα στα εφτά χρόνια της «κούρας»-της απ’ τους Απριλιανούς Ασκληπιάδες... Η «θεραπεία» της Ισπανίας - η δημοκρατία - αποδείχτηκε τόσο αναποτελεσματική όσο και της Ελλάδας... Και τώρα, η τάξη, η ανε­ ξαρτησία, η ακεραιότητα των δυό χωρών κ ι ν δ υ ν ε ύ ο υ ν απ’ τον «κόκκινο δράκοντα», που τα πλοκάμια-του τις περισφίγγουν απ’ έξω κι από μέσα... (Ακραίο δείγμα της ξεδιάντροπης υποκρισίας των εδώ «αγωνιούντων» είναι και τούτο: Φρίττουν στην ιδέα πως μερικοί αξιωματικοί και ναύτες των σοβιετικών εμπορικών ή βοηθητικών πλοίων μπορεί ν’ αποβιθασθούν ή και να εγκατασταθούν στη Σύρο. Και δεν φρίττουν δ ι ό λ ο υ που ό λ α τ α μ υ σ τ ι κ ά τ η ς ά μ υ ν ά ς - μ α ς κ α ι των αμυντικών-μας εγκαταστάσεων βρίσκονται στα χέρια του ΝΑΤΟ δηλαδή, τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , που απειλούν με αποβάσεις και καταλή­ ψεις τα νησιά και τις θάλασσές-μας!). Υ σ τ ε ρ · απ’ αυτές τις ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού «ανησυχίες» θεραπευτών και θεραπόντων, το συμπέρασμα βγαίνει ακάθεκτο: «Οι στρατιωτικοί έ χ α σ α ν τ η ν υ π ο μ ο ν ή - τ ο υ ς » . . . (Και περι­ μένουν) «να στραφή η Ισπανία προς αυτούς για να διαφυλάζουν τα πεπρωμένα-της». Επειδή, μάλιστα, η Ισπανία είναι γνωστή ράθυμη κυρία και μπορεί ν’ αργήσει στη «στροφή»-της, βιάζονται να τη «στρέψουν» μόνοιτους: «Ανώτατοι αξιωματικοί», λέει προχτεσινή είδηση απ’ τη Μαδρίτη, «ζήτησαν από το βασιλιά Χουάν Κάρ/Λς να επέμβει και να εγκαθιδρύσει μία ν έ α δ ι κ τ α τ ο ρ ί α στη χώρα»2... 2. United Press: ·Νέα». 28.9.1979.

ΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ

397

Οπως ακριβώς είχανε «χάσει τήν υπομονή-τους» οι «ημέτεροι» στρατιωτικοί συνωμότες του 1967... και, βασιλική κατανεύσει, «διαφύλαξαν τα πεπρωμένα-μας» στο ψυγείο της τυραννικής φαυλότητας... για να τα πραγματώσουν θριαμβευτικά στο βάραθρο της κυπριακής προδοσίας... Εφ’ ω και, με την αυταρέσκεια της αναισχυντίας, ανυπομονούν να «στραφεί» προς αυτούς η Ελλάδα, ή να τη «στρέψουν» α υ τ ο ί συνεταιρισμένοι με το «στέμμα», για να ολοκληρώσουν τα πεπρωμένα-μας και τα πεπραγμένα-τους... Είναι τάχα ανάγκη να θυμηθούμε πάλι το λόγο του Ισοκράτη; «Χειρότεροι απ' όλους και άξιοι της μεγαλύτερης τιμωρίας είναι εκείνοι, που τολμούν να κατηγορούν τους άλλους για όσα αυτοί οι ίδιοι είναι ένοχοι» [«Πάντων πονηροτάτους είναι και μεγίστης ζημίας άξιους, οίτινες οις αυτοί τυγχάνουσιν όντες ένοχοι, ταύτα των άλλων τολμώσι κατηγορείν»3]. Π ω ς «ανυπομονούν» οι χειρουργοί και χειρο π ρ ά κ τ ο ρ ε ς , είναι αυτονόητο. «Δεν υπάρχει μεγαλύτερος πόνος παρά να θυμάσαι τους ευτυ­ χισμένους καιρούς μέσα στη δυστυχία-σου», καταπώς έλεγε ο Dante4. Και οι δαντικοί εωσφόροι, οπλοφόροι και κοντυλοφόροι βιάζονται ν’ απα­ λύνουν τον «πόνο» της έκπτωσής-τους με το δ ι κ ό - μ α ς βιασμό, που θα τους «ευτυχήσει» πάλι. Το σημαντικό - αν και διόλου άγνωστο, βέβαια - είναι πόσο βρί­ σκουν σύμφωνους και σύμμαχους ά λ λ ο υ ς (ένστολους και άστολους) αρχίατρους. Σημαντικό, επειδή οι «Γαληνοί» τούτοι εκφράζουν την πολιτική της γαληνότατης προμάχου της διεθνούς υγείας. Ένας απ’ αυτούς, λογουχάρη - ο αμερικανός στρατηγός της αερο­ πορίας Richard Bowen, διευθυντής του Γραφείου Ευρωπαϊκών Υποθέ­ σεων του ΝΑΤΟ στο Πεντάγωνο - , καταθέτοντας στην Υποεπιτροπή Ευρώπης και Μέσης Ανατολής της Βουλής σχετικά με την αμερικα­ νική βοήθεια στην Ελλάδα και την Τουρκία, είπε πριν εφτά μήνες (28.2.79) τούτα τα διαφωτιστικά: «... Ό ποτε οι πολιτικοί παράγοντες μπήκαν στο π ε ρ ι θ ώ ρ ι ο , είχαμε πάντα θ α υ μ ά σ ι ε ς σ χ έ σ ε ι ς οι στρατιωτικοί με τους στρατιωτι­ κούς. Η στρατιωτική π'/χυρά κ α τ α λ α β α ί ν ε ι πού βρίσκεται ο κ ί νδ υ ν ο ς περισσότερο παρά οι ιδιώτες στην πολιτική πλευρά, παίρνει όμως διαταγές από τους πολιτικούς και τότε είναι που έχουμε προβλήμα­ τα»Λ. Και αφού κίνδυνοι (για τα αμερικανικά συμφέροντα) πάντα υπάρ­ χουν - κι αν δεν υπάρχουν, κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο ν τ α ι - ...αφού οι πο­ 3. Περί αηιύόαεως. 14. 4. -Nasun maggior dotore /Che ricordarsi del tempo felice / Nella miseria»: θεία Κωμωδία Κόλαση, άσμα Ε, 121. 5. Βλ. nArth. 17.3.1979, σελ. 6.

398

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

λιτικοί είναι α ν ί κ α ν ο ι να καταλάβουν τους κινδύνους, ενώ οι στρατιωτικοί είναι ι κ α ν ό τ α τ ο ι να «μας» καταλάβουν... μοναδικό γιατροσόφι απομένει, να βάλουν οι δεύτεροι τους πρώτους στο π ε ρ ι 0 ώ ρ ι ο , για ν’ αποφύγουμε τους «κινδύνους» που εγκυμονούν κάτι «ανοίγματα» και κάτι νεώρια... Για τους νατοϊκούς, πενταγωνικούς, τετραγωνικούς «εγκεφάλους», η καλύτερη πολιτική είναι πάντα η κ α τ ά ρ γ η σ η της πολιτικής και των πολιτικών, και η αντικατάστασή-τους με την α-πολιτική μερικών πειθήνιων στρατιωτικών - που δεν ξέρουν παρά να εκτελούν διαταγές των «μεγάλων» και να εκτελούν τους «μικρούς»... Ο ΐ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ, οι «μικροί», ανησυχούν φυσικά γ ι’ αυτές τις «ανησυχίες», και χάνουν την υπομονή-τους, πραγματικά, μπροστά σ’ αυτές τις ιταμές «ανυπομονησίες». Ολέθριο, όμως, θα ήταν αν έχαναν την ψυχραιμία-τους και την καρτερία-τους. Ξέρουμε όλοι π ώ ς σκέφτονται και π ώ ς δρουν οι ά λ λ ο ι . Ο μόνος τρόπος για ν’ αλλάξουν νοοτροπία και μεθόδους, είναι να μ η ν αλλάξουμε εμείς. Ή όποτε αλλάζουμε, η αλλαγή να μην υπαγορεύεται απ’ τα δικά-τους προστάγματα, αλλ’ απ’, τα δ ι κ ά - μ α ς συμφέροντα. «Του καλού κυβερνήτη (καραβοκύρη) δουλειά είναι να προσαρμόζεται στις μεταβολές των ανέμων, και του σοφού στις μεταβολές της τύχης» [«Κυβερνήτου μεν έργον αγαθού α ς τας των πνευμάτων μεταβολάς αρμόσασθαι, ανδρός δε σοφού προς τας της τύχης»*]. Η ε υ ε λ ι ξ ί α είναι, σίγουρα, σπουδαία κυβερνητική αρετή. Αλλά κανένας δεν μπορεί να είναι ευέλικτος, αν δεν είναι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς στις κινήσεις-του. Και δεν είσαι στις κινήσεις-σου ελεύθερος, αν δεν είσαι ελεύθερος στη θέληση και στο πνεύμα-σου. Τ ό τ ε μ ό ν ο προσαρμόζεσαι στους ανέμους, στα «πνεύματα», που ε σ ύ διαλέγεις και δε γίνεσαι έρμαιο των όποιων (θαλασσινών, στρατοκρατικών, ιμ­ περιαλιστικών) «πνευμάτων». Και τ ό τ ε μ ό ν ο μπορείς να πεις όπως ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος: «κυριαρχώ πάνω στις περιστάσεις και δεν κυριαρχούμαι απ' αυτές»: « Έ χ ω κ α ι ο υ κ έ χ ο μ α ι » 7... Πονηρές κινδυνολογίες, δόλιες υπονομεύσεις, έμμεσες απειλές, ξε­ νόδουλες πατριδοκαπηλείες, μας περικυκλώνουν αδιάκοπα. Θ’ αποδειχθούν τόσο λιγότερο τελεσφόρες, όσο περισσότερο εμείς θα δειχθούμε έ χ ο ν τ ε ς και ό χ ι ε χ ό μ ε ν ο ι . Τώρα, μάλιστα, πιο πολύ παρά ποτέ. [30.9.1979] 6. Αριστώνυμος, σε Λ νθολόγιον Στοβαίου, Γ. 40. 7. Βλ. Οράτιου, Επιστολές. I, 1, 18.

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Απελευθέρωση 1944 - Προσδοκίες 1979 «Αφού ο πόλεμος αρχίζει στο νου των ανθρώπων, πρέπει στο νου των ανθρώπων να χτιστούν τα οχυρά της ειρήνης» Καταστατικός χάρτης της UNESCO, 1945.

Σ

Ε ΛΙΓΕΣ μέρες, - στις 12 του Οχτώβρη - κλείνουν 35 χρόνια απ’ την απελευθέρωση της Αθήνας και το «επίσημο» τέλος της Κατοχής. Καινούριοι εορτασμοί, καινούριοι λόγοι θά ’ρθουν να προστεθούν στους αμέτρητους εκείνους που, όλ’ αυτά τα χρόνια, δο­ ξολόγησαν τη μεγάλη επέτειο. Λόγοι, που «τιμούν» την «Ανάσταση του Εθνους» - ενώ, συχνά, υποτιμούν και τους αγώνες των Ελλήνων και τη νοημοσύνη των ακροατών. Δεν σκοπεύουμε, φυσικά, να προσθέσουμε ένα ακόμα υμνολόγιο στα τόσα άλλα. Ο χι μόνο επειδή έχουμε επίγνωση της δικής-μας «υμνητι­ κής αδυναμίας». Αλλά κι επειδή θεωρούμε α δ ύ ν α τ ο ν’ αποδοθεί το κλίμα και το ήθος εκείνης της ανεπανάληπτης στιγμής. Καμιά περιγραφή - όσο «πλήρης», όσο πολύπλευρη, όσο υψηλότονη - δεν μπορεί να μεταδώσει τη μεθυστική γεύση και την υψηλήν έξαρση της Απελευθέρωσης σ ’ όποιον δεν την έζησε... και δεν την έζησε α π ό μ έ σ α . . . και δεν την έζησε α φ ο ύ είχε ζήσει τα π ρ ι ν . . . Κανένας δεν μπορεί να νοιώσει την εξωτερική και, προπάν­ των, την εσωτερική διάσταση της Μεγάλης Μέρας, αν δεν είχε διανύσει - εξωτερικά κι εσωτερικά, σ’ όλη-τους την ένταση και την απαν­ τοχή - τις 1625 μέρες της τρομερής κατοχικής νύχτας. Η έ ξ ο δ ο ς απ’ αυτές στοιχειοθετούσε τη μέθη της ώρας εκείνης. Και οι α γ ώ ν ε ς κι οι ε λ π ί δ ε ς που είχαν ανθίσει μες στην ατέ­ λειωτη κατοχική έρημο, οριοθετούσαν τη μέθεξη στον πανηγυρισμό... Σπάνια, στην ιστορία του τόπου-μας και του κόσμου, οι ζ ω ν τ α ν ο ί άνθρωποι γνώρισαν (κι έχτισαν με πόνο κι αίμα) τόσες φωτεινές προσδοκίες, βυθισμένοι στο έρεβος της δουλείας και του θανάτου. Γ ι’ αυτό και, σπάνια, π ρ ο σ γ ε ί ω σ η στάθηκε τόσο οδυνηρή - όταν, σε λίγο, οι προσδοκίες προδόθηκαν άθλια και οι ελπίδες ερειπώθηκαν οικτρά...

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Γ ΙΑΤΙ τα θυμηθήκαμε όλ’ αυτά -

τα πολύ γνωστά, άλλωστε; Ίσω ς για τη «θ ε ί α ν α φ έ λ ε ι α ν » που έκλειναν όλες εκείνες οι απαντοχές. Οχι μόνο οι «τςάντοτ' ευκολόπιστοι» Έλληνες, μα κι ό λ ο ι οι κα­ λόπιστοι άνθρωποι του κόσμου είχαν, τότε, την πεποίθηση πως το απαίσιο Σήμερα του πολέμου θα το διαδεχθούν, με την ειρήνη, τα «Αύριο που τραγουδάνε»... Πίστευαν όλοι στις καλές προθέσεις των ηγετών του κόσμου - τουλάχιστο, των «καλών» ηγετών, που μάχονταν ενάντια στους κακούς... Πίστευαν στο γνήσιο πόθο-τους για έναν «ει­ ρηνικό, δίκαιο, ελεύθερο κόσμο»... Πίστευαν στην ειλικρίνεια των «αδελφικών» επαγγελιών-τους - όπως λ.χ. του Προέδρου Franklin Ro­ osevelt: «Το έμβλημα του πολέμου είναι: "Ας επιζήσουν οι δυνατοί οι αδύναμοι ας πεθάνουν". Το έμβλημα της ειρήνης είναι: "Ας βοηθήσουν οι δυνατοί τους αδύναμους να επιζήσουν"»1. Και η πίστη αυτή τους έκανε όχι μόνο να πολεμήσουν μ’ όλες-τους τις δυνάμεις τις «Δυνάμεις του σκότους», αλλά και να τους αντισταθούν π ά ν ω απ’ τις δυνάμεις-τους, ακόμα κι όταν είχαν νικηθεί και καταχτηθεί. Συντριμμένοι, βουλωμένοι, σκελετωμένοι, επαλήθευαν τα λόγια του Montaigne: « Υπάρχουν ήττες θριαμβευτικές, που τις ζηλεύουν οι νίκες»2. Κι όσο πιο πολύ βάθαιναν τα Τάρταρα, τόσο πιο πολύ σελάγιζαν οι χίμαιρες στους ουρανούς των λαών. «Οι πιο ακραίες ελπίδες γεννιούνται μέσα στην πιο ακραία δυστυχία», θά ’λεγε αργότερα ο Bertrand Russell3. Πολύ γρήγορα όμως, οι λαοί θ’ ανακάλυπταν π ό σ η είναι η καλο­ σύνη των «καλών»... π ό σ η η λαχτάρα-τους για ειρήνη, δικαιοσύνη, ελευθερία των άλλων... π ό σ η η έγνοια-τους για την «επιβίωση των αδύναμων». Πολύ γρήγορα θα ξαναθυμίζονταν το μάθημα, που μας έχουν υπαγορεύσει οι αιώνες και που τόσο πεισματικά αρνιόμαστε να μάθουμε: « Ο πόλεμος είναι ένα παιχνίδι, όπου οι ηγέτες νικούν πότε - πότε, οι λαοί ποτέ»4. Τα «Αύριο» της ειρήνης, που έγιναν τώρα πια «Σήμερα» και «Χτες», ε ί δ α μ ε τ ί μ α ς έ φ ε ρ α ν . Το μόνο που ακούστηκε απ’ τα τραγού­ δια που δεν τραγουδήθηκαν ποτέ, είναι η θλιβερή επωδός: η απιστία, η δυσπιστία έστω, στις «καλές προθέσεις» και στις απλόχερες υπο­ σχέσεις. Μόνο που, αυτό, αποτελεί μιάν άλλη, ακριβή, ω ρ ι μ ό τ η-

1. Λόγος-του στο Κογκρέσσο της Βραζιλίας, Ρ(ο ντε Τζσνέιρο, 27.11.1934. 2. Essais - -Des cannibales·. 3. Unpopular Essays - •The future of Mankind·, 19S0. 4. Charlei Caleb Colton, Lacon, 1823, 1.534.

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

401

Η

ΠΙΟ σημαντική διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους (και μάλιστα, τους νέους) του Τότε και του Σήμερα, είναι - νομίζω - τούτη: Εκείνοι, εμείς, είχαμε την «απλοϊκότητα» να πιστεύουμε και να «οραματιζόμα­ στε». Κι αυτό έδινε ατέρμονη καρτερία, θάρρος, αποκοτιά, ακόμα και στους πιο αδύναμους. Για τον καθένα, η ζωή-του δεν είχε καμιάν αξία και, ταυτόχρονα, είχε αξία τεράστια: Κ α μ ι ά ν αξία, επειδή έβλεπε κάθε στιγμή πόσο ε ύ κ ο λ α αφανίζονταν μυριάδες ζωές. Και τ ερ ά σ τ ι α αξία, επειδή πίστευε πως και η ζωή και ο θάνατος του καθενός ήταν χ ρ ή σ ι μ ο ι για ένα μεγάλο σκοπό... Σήμερα, νέοι και μη νέοι, «ξέρουμε» πολύ περισσότερα και προσ­ δοκούμε πολύ λιγότερα. Γίναμε πιο «σοφοί» - γι’ αυτό και πιο «κυνικοί» - και πιο οχυρωμένοι. Αν οι νέοι προπάντων του καιρού εκείνου ήταν πιο « α ξ ι ο λ ύ π η τ ο ι » για την «αμάθειά»-τους και για τις κα­ κουχίες που περνούσαν, ήταν μαζί και πιο « α ξ ι ο ζ ή λ ε υ τ ο ι » για την ορμητική-τους πίστη και τη δύναμη της αυταπάρνησης. Ζούσαν, τότε, «στο εμείς, όχι στο εγώ»... Οι σημερινοί - οι περισσότεροι, του­ λάχιστο - είμαστε « α ξ ι ο ζ ή λ ε υ τ ο ι » για την ευμάρεια και τη «γνώση»-μας, αλλά κι « α ξ ι ο λ ύ π η τ ο ι » για τον απογοητευμένο σκεπτικισμό-μας και τον απογοητευτικό εγωκεντρισμό-μας. Ό ,τ ι κερ­ δίσαμε σε «μάθος», χάσαμε σε «πάθος». Εξαιτίας, θέθαια, των παθών και των παθημάτων-μας...

Το

ΔΙΧΩΣ άλλο, είχε δίκιο ο Εκκλησιαστής λέγοντας πως « ό π ο ι ο ς α π ο χ τ ά γ ν ώ σ η , α π ο χ τ ά it ό ν ο υ ς » [«Ο προστιθείς γνώσιν προσθήσει άλγημα»: Α, 18]. Ά λ λο τόσο δίκιο είχε, όμως, κι ο Francis Bacon, όταν έγραφε πως «η γ ν ώ σ η ε ί ν α ι δ ύ ν α μ η»β. Το ζητούμενο είναι α ν και π ώ ς θ’ αξιοποιήσουμε τη δύναμη τούτη, την τόσο αλγεινή. Η γνώση που μας «δώρησαν» οι μεταπολεμικές δοκιμασίες, μας θω­ ρακίζει απ’ τις αφέλειες και τις ευπιστίες. θ ’ αποτρέψει, τάχα, ά λ λ α λάθη, όχι λιγότερο αλγεινά και ολέθρια; Τί χρησιμεύει η πικρή «σοφία» της «ειρήνης»-μας, αν δεν μας προφυλάξει από άλλους «ψυχρούς», «θερμούς» ή τοπικούς πολέμους, απ’ τον αποδεκατισμό λαών και ατόμων ή απ’ τον εξολοθρεμό της Φύσης και της ανθρωπότητας, απ’ τον ίλιγγο της «αφθονίας», που οδηγεί στην αθιταμίνωση της διαβίωσης και της ζωής ολόκληρης; Αν δεν μας μάθει, τουλάχιστο, πως τα «οράματα» και οι «προσδοκίες» των (κατά Roosevelt) «αδύναμων» που σ τηρίζονται στην «καλή προαίρεση» των δυνατών, είναι το πιο πρόσφορο εργαλείο για τη δ ι α θ ο υ κ όλ η σ η και την ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η των πρώτων απ’ τους δεύτε­ ρους; 5. MedUtuionts sacrae - -De Hcnclitus· (1)97). 26

402

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Γ ι α μας, ιδιαίτερα, που τόσο «πλούσιο παρελθόν» έχουμε σε αυταπά­ τες κι εξαπατήσεις, αποτελεί α π α ρ ά θ α τ ο ν ό ρ ο βίου κι επιβί­ ωσης αυτή η διδαχή. Και σαν ν’ αρχίζουμε - επιτέλους! - να «σωφρο­ νιζόμαστε» τώρα τελευταία - στην «επίσημη πολιτική»-μας, φυσικά, γιατί στην ανεπίσημη ο «σωφρονισμός» έχει πραγματοποιηθεί από καιρούς. Η προχτεσινή αποστροφή του Πρωθυπουργού προς τους ηγέτες της ΕΣΣΔ, λίγο πριν απ' τις συνομιλίες της Μόσχας, είναι δεί­ γμα ευοίωνο: «Λεν θα συζητήσουμε τίποτα εις βάρος των αυμφερόντων-σας και όεν πρόκειται να προσφέρουμε τίποτα εις βάρος των ιδικών-μας»*. Φυσικά, ο κ. Καραμανλής μίλησε έτσι στη σοβιετική ηγεσία, επει­ δή, απέναντί-της, δεν δεσμεύεται από τα π λ έ γ μ α τ α που βαραίνουν τις σχέσεις-μας με τις ΗΠΑ και τις άλλες δυτικές δυνάμεις. Είναι ανάγκη, όμως, επιτακτική και υπαρξιακή, τ ο ί δ ι ο π ν ε ύ μ α να πρυτανεύσει στη στάση-μας απέναντι σ ’ ό λ ο υ ς τους «δυνατούς» ή «αδύναμους», που τα συμφέροντά-τους διασταυρώνονται με τα δικάμας. Αφού μ ό ν ο α υ τ ά λογαριάζονται στη διεθνή κοινωνία, και μόνο η α ν υ π ο χ ώ ρ η τ η α π ό φ α σ η να τα διαφεντέψουμε μπορεί να τα κάνει σεβαστά στους άλλους. Αλλο τόσο ευχόμαστε όλοι να μη μείνει λόγος κενός, αλλά να κυ­ ριαρχήσει προς ό λ α τα «αζιμούθια» η διάθεση «ισότιμης συνεργασί­ ας», «ειρηνικής συνύπαρξης» και «επαφής των δύο κρατών σε περίπτωση απειλής κατά της ειρήνης», που τόσο τονίστηκαν στις συνομιλίες αυτές. Οι «μικροί» πόλεμοι, οι «μικρές» συγκρούσεις δεν είναι λιγότερο καταστροφικοί απ’ τους «μεγάλους» - προπάντων για τα «μικρά» κρά­ τη, που πληρώνουν πανάκριβα και τούτους κι εκείνους. Η αποφυγή ή η κατάπαυσή-τους αποτελεί βιοτική επιταγή. Η συνεννόηση, το μόνο σωσίβιο. «Πρέπει να μείνουμε όλοι ενωμένοι, ειδεμή Οα βρεθούμε όλοι κρεμασμέ­ νοι χωριστά», είπε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος υπογράφοντας τη Διακήρυξη της Ανεξαρ­ τησίας (4.7.1776). Κι αυτό ισχύει τόσο για την ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ύπαρξη των κρατών, όσο και για τη δ ι ε θ ν ή συνύπαρξη. Αν αποτύχουμε, η ανθρωπότητα δε θα βρει ίσως ούτε σκοινί για να κρεμαστεί θ’ αφανιστεί αυτοστραγγαλισμένη. Αν πετύχουμε, θα πραγματώσουμε τήν α λ η θ ι ν ή α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η - που τη «χάσαμε», κι εμείς κι ο κόσμος όλος, πριν 35 χρόνια... [:7.10.1979]

6. «Βήμα». 4 και 5.10.1979.

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ Παρεπόμενα και παραλειπόμενα του «ανοίγματος» «Ό πω ς η ευτυχία του λαού είναι ο μοναδικός σκοπός μιάς κυβέρνησης, έτσι και η συγκατάθεση του λαού είναι το μοναδικό θεμέλιό-της». JOHN ADAMS, διακήρυξη, 1774. ΥΤΗ τη φορά, η επιστροφή του Πρωθυπουργού δεν συνοδεύ­ τηκε απ’ την «κλασική» επωδό: «Έξω πάμε καλά. Μέσα δεν πάμε καλ.ά». Πολύ δικαιολογημένα, άλλωστε, αφού το «μέσα», όχι μόνο συμπαραστάθηκε ομόθυμα στην «Ostpolitik» του κ. Καραμανλή, αλλά και στάθηκε απόλυτα «εύτακτο» σ' όλη τη διάρκεια της απουσίας-του: Ούτε απεργίες, ούτε διαδηλώσεις, ούτε άλλες «άκο­ σμες» εκδηλώσεις ήρθαν ν’ αμαυρώσουν το βορινό σέλας του πρωθυπουργικού ταξιδιού... Μόνο που, αυτή τη φορά, το « μ έ σ α » είναι εκείνο που αναμέλπει το δίτροπο «μοτίθο». Σε μιά παραλλαγή, όχι πιο δύστροπη, αλλά πιο ρεαλιστική: «Έξω πάμε καλύτερα. Μέσα πάμε χειρότερα»... Η πάγκοινη αυτή διαπίστωση θα βοηθήσει τάχα την κυβέρνηση να μεθοδεύσει σωστότερα την πολιτεία-της και προς τα έξω και προς τα μέσα; Ή , αντίθετα, οι εξωτερικές επιτεύξεις και η σύψυχη εσωτερική επίνευση θα τονώσουν την κυβερνητική αυταρέσκεια και αυτοϊκανοποίηση, θα της δώσουν την αίσθηση πως είναι άβλητη και αδιάβλητη; Ή μήπως -ακόμα χειρότερα- η έξω «ευπραγία» θα χρησιμοποιηθεί για να στομωθούν και ν’ αποπροσανατολισθούν οι διαμαρτυρίες για τη μέσα δυσπραγία;

Α

Π Ο Σ Ο δικαιώθηκαν όσοι, καιρούς τώρα, καυτηρίαζαν τη μονομέρεια της εξωτερικής-μας πολιτικής, το μαρτυρεί η ίδια η «στροφή» του Πρωθυπουργού προς την Ανατολή. Πόσο « υ π ο ζ ύ γ ι ο » θεωρούν πάντα την Ελλάδα οι αμερικανοί προστάτες-μας κι οι οθωμανοί επιστάτες-τους, το μαρτυρεί η έκθαμβη απορία κι η ιταμή δυσφορία

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

της Ουάσινγκτον, του ΝΑΤΟ και της Ά γκυρας για το ελληνικό «τόλ­ μημα». Απερίφραστα φερέφωνα αυτής της παγιωμένης αντίληψης, ο αμερικανός ναύαρχος Sears (αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων της Νότιας Ευρώπης, παρακαλώ) που βρήκε «όχι ευπρόσδεκτη» τη συμφω­ νία για το Νεώριο Σύρου, και ομολόγησε πως «προσπάθησε να βάλει στο χέρι ένα αντίγραφό-της. αλλά δεν τα καχάφερε» (πράξη και διατύπω­ ση, αντάξιες των λαμπηδόνων του Σικάγου). Και καταπόδας-του, η Ά γκυρα θεώρησε «απαράδεκτη» την προσέγγιση της Ελλάδας με την ΕΣΣΔ - ενώ ε κ ε ί ν η την είχε πρώτη πραγματοποιήσει1. Οι μόνοι που δεν απορούν είναι οι Έλληνες, βέβαια. Μας είναι τόσο γνώριμη αυτή η αβρή διπλωματική γλώσσα (και πράξη) των ξέ­ νων, που δεν ξενίζει πια κανένα. Ποιός δε θυμάται λ.χ. -γ ια να περι­ οριστούμε στη μνήμη της γενιάς-μας- τον περιβόητο άγγλο πρε­ σβευτή Reginald Leeper, που έλεγε τον Απρίλη του 1945: «Κανένας Έλληνας πρωθυπουργός, δεδομένης της εζαρτήσεως της χώρας-του απο την βρεταννική βοήθεια, δεν έχει το δικαίωμα ν’ ακολουθεί δικό-του δρόμο, ανεξάρτητα από την βρεταννική κυβέρνηση».. Ποιός δε θυμάται τους αμερικανούς συναδέλφους-του που «διόρι­ ζαν» τους πρωθυπουργούς-μας, ή τον αρχηγό της αμερικανικής οικο­ νομικής αποστολής Paul Porter, που δήλωνε το Γενάρη του 1947: «Η διαφορά μεταξύ τεχνικών συστάσεων και συστάσεων ά λ λ ο υ ε ί ­ δ ο υ ς είναι αρκετά ρευστή». Τόσο ρευστή, μάλιστα, ώστε κορυφαίοι αμερικανοί πολιτικοί σχο­ λιαστές να μιλάνε για « δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η της Ελλάδας απ' το δόγμα Τρούμαν» (Walter Lippman, Μάρτης 1948) ή για την « α γ ω ν ί α της Ελλάδας κάτω απ' την ι μ π ε ρ ι α λ ι σ τ ι κ ή - μ α ς κ α τ α π ί ε σ η » (Irving Stone, 1970)2... Αφού, λοιπόν, τίποτα δεν άλλαξε στη νοοτροπία-τους, καιρός ήταν ν’ αλλάξει πια η δ ι κ ή - μ α ς . Στό αεροδρόμιο του γυρισμού, ο Πρωθυπουργός βεβαίωσε πως «η Ελλάς δεν δέχεται από οπουδήποτε κηδεμόνευση των κυριαρχικών-της δι­ καιωμάτων». Ευφρόσυνη για όλους μας, η δήλωση. Αλλά για ν’ αποτιναχθεί οποιαδήποτε έφεση κηδεμόνευσης απ’ τους άλλους, πρέπει ν’ αποταχθεί οριστικά κι ολοκληρωτικά α π ό ε μ ά ς κάθε διάθεση υ π ο χ ώ ρ η σ η ς στις ε π ι κ υ ρ ι α ρ χ ι κ έ ς προθέσεις-τους. Και δεν αποτάζεται, όσο επιμένουμε να υ π ο β α θ μ ί ζ ο υ μ ε τη σημασία και τις δυνατότητες του ανοίγματος προς την Ανατολή, αλλά και τους

1. Βήμα». 9 και 12.10.1979. 2. Βλ. και Αχ. Χατζόκουλου, Οι Προαχάχα;. 1943 - 1949, Αθήνα, Πακαζήσης. σελ. 100, 295, 320.

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ

405

κ ι ν δ ύ ν ο υ ς που μας δημιουργεί το «κλείσιμο» μέσα στ’ ατλαντικά τείχη. Κάθε μέρα, σε κάθε ευκαιρία, διαπιστώνουν κι οι πιο εθελότυφλοι α π ό π ο ύ έρχεται η π ρ α γ μ α τ ι κ ή απειλή για τα «κυριαρχικά-μας δικαιώματα». Αν όμως το όπλο των «συμμάχων»-μας είναι τα ό π λ α - τ ο υ ς που υπάρχουν ολόγυρά-μας, το δ ι κ ό - μ α ς όπλο είναι τα ό π λ α - τ ο υ ς που υπάρχουν στον τ ό π ο - μ α ς . Η Τουρκία έδειξε πόσο αποτελεσματικό επιχείρημα αποτελεί το «κλείσιμο» των αμερι­ κανικών βάσεων - για να εξασφαλιστεί η αμερικανική ευμένεια και ο εξ Αμερικής χρηματισμός. Τέτοια «επιχειρήματα» διαθέτουμε άφθονα κι εμείς. Αφού, λοιπόν, αυτά τα «φιλικά» όπλα δεν μπορούν, δηλαδή δε θέλουν, να μας προστατεύσουν απ’ τους μικρούς γειτονικούς εχθρούς-μας, ας μας προστατεύσουν, μ η θ έ λ ο ν τ α ς , απ’ τους ίδι­ ους τους «μεγάλους φ ί λ ο υ ς »-μας... Κ ά θ ε ξένο όπλο σε μιά μικρή μάλιστα χώρα ομοιοκαταληκτεί με κίνδυνο. Αλλ’ αποτελεί α υ τ ο ­ κ τ ο ν ί α η ανοχή των ξένων όπλων στο χώρο-μας, όταν στρέφονται ουσιαστικά ε ν α ν τ ί ο ν - μ α ς . . . Σ υ μ φ υ τ ο με το «έξω» είναι, φυσικά, το θέμα του «μέσα». Ποιός δεν ξέρει ότι, πάρα πολύ συχνά, τα εξωτερικά προβλήματα που γίνονται, ώρες - ώρες, προβλήματα εθνικής επιβίωσης ή π α ­ ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι σαν τέτοια- αποτραθάνε την προσοχή της κοινής γνώμης από τα άμεσα εσωτερικά προβλήματα της καθημερινής διαβί­ ωσης; Ά λ λο τόσο γνωστό είναι πως οι κυβερνήσεις μ ε γ α λ ο π ο ι ­ ο ύ ν τις διεθνείς περιπλοκές για ν’ α π ο δ υ ν α μ ώ ν ο υ ν τις ιθαγενείς εμπλοκές και ν’ αποτρέπουν τις «συμπλοκές». Τέχνασμα, που εκμε­ ταλλεύονται στο έπακρο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, φτάνοντας και σε πολεμικές συγκρούσεις ακόμα, για ν’ αποτρέπουν εσωτερικές εξ­ εγέρσεις. Το «αμύνεσθαι (τάχα) περί πάτρης» είναι το πιο χρήσιμο άλ­ λοθι για το «αμύνεσθαι περί φ α τ ρ ί α ς » . . . Αλλά κ α μ ι ά εξωτερική πολιτική -ό σ ο εύστοχη κι αν είναι- δεν μπορεί να ορθοποδήσει μακροπόθεσμα αν δεν εδράζεται σε ο ρ θ ή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή . Η Ιστορία καταγράφει πάμπολλες περι­ πτώσεις μεγάλων και μικρών κρατών και ηγετών, που «ευτύχησαν» για ένα διάστημα στα διεθνή και στα πολεμικά μέτωπα. 'Οπότε, όμως, παραγνώρισαν το ε σ ω τ ε ρ ι κ ό μέτωπο, ή το παραγκώνισαν σκόπιμα και απατηλά, καταρεύσανε αργά ή γρήγορα, παρασύροντας συχνά στον όλεθρο και τον τόπο-τους ολόκληρο. Και τόσο πιο αναπότρεπτη είναι αυτή η πορεία πρός τον Καιάδα, όσο πιο αντιλαϊκό, απολυταρ­ χικό, είναι το καθεστώς. Η κυβέρνησή-μας επιμένει, ωστόσο, ν’ αψηφά αυτόν τον απαιώνιο νόμο. Φοβόμαστε μάλιστα -καθώς υποδηλώσαμε στην α ρ χή - πως η πανεθνική κατάφαση για τα εξωτερικά-της επιτεύγματα θα της δώσει

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

την ψ ε υ δ α ί σ θ η σ η πως έχει και την παλλαϊκή επικράτηση για τα εσωτερικά-της «κατορθώματα». Ενώ συμβαίνει ακριβώς το α ν τ ί θ ε τ ο . Ό σ ο ομόθυμη είναι η έγκριση για τα πρώτα, τόσο ομόφωνη είναι η κατάκριση για τα (περισσότερα απ’ τα) δεύτερα. Αλλά η κυβέρνηση, κωφεύοντας, επιμένει. Επιμένει σε μιά οικονο­ μική πολιτική τόσο αντιφατικά προγραμματισμένη, ώστε να καταντά απρογραμμάτιστ ι -εκτός αν «πρόγραμμα» είναι το νερό που κουβα­ λάει στο μυαλό του πληθωρισμού με τα υστερικά «μέτρα»-της... Επι­ μένει σε θεωρητικές επαγγελίες για «εξυγίανση» της Δ ιοίκησης- και σε πρακτικότατες ταχυδακτυλουργίες για τον εκφαυλισμό-της... Σ’ επιταγές λιτότητας για τους «κάτω» -και σε ακατάσχετη σπατάλη απ' τους «άνω»... Σε πλατωνικές συστάσεις για την προστασία του περι­ βάλλοντος και της υγείας των πολιτών- και σε νόμους (για τα δάση κλπ.) που καταντάν «σύσταση» και συνωμοσία για την καταστροφήτους... Σε ατελεύτητες υποσχέσεις για τη βελτίωση της Παιδείας και την ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής μεταρύθμισης -και σε παχυλή ν ακηδία για την Εκπαίδευση, που μεθοδεύει το «ξεδόντιασμα» της μεταρύθμισης (όπως τάζουν εμπιστευτικά ανώτατοι «αρμόδιοι»)... Σε όρκους για «ιδανική κάθαρση» της κρατικής μηχανής απ’ τους επί­ βουλους- και σε σπαραξικάρδια στοργή και περίθαλψη των επίορκων, έτσι που και δραπετεύσεις απ’ τις φυλακές να σχεδιάζουν, χωρίς καμιά Αρχή να μπορεί ούτε την «αρχή τελέσεως» των σχεδίων-τους να «βά­ λει στό χέρι», όπως θά ’λεγε ο κομψολόγος ναύαρχος Sears... Τί χρειάζεται όμως η απαρίθμηση των αμαρτημάτων που κάθε μέρα μας «πληγώνουν» και μας θυμώνουν; Έ να είναι βέβαιο: η κυβέρνηση πλανιέται οικτρά, αν νομίζει πως μπορεί να πραγματοποιήσει αληθινά τολμηρούς διεθνείς χειρισμούς, χωρίς ν’ αναθεωρήσει άρδην τον τρόπο διαχείρισης των εσωτερικών θεμάτων. Από μ έ σ α αντλούν οι ηγέτες τη δύναμη για να κινηθούν αποτελε­ σματικά προς τα έξω - δεν παίρνουν απ’ έξω τα προσχήματα για ν' α κ ι ν η τ ο π ο ι ο ύ ν τα μέσα. Ακόμα και η πιο «μεγαλόπνευστη» εξ­ ωτερική πολιτική χτίζεται στην άμμο, όταν δεν έχει τη λαϊκή συγκα­ τάθεση όχι μόνο για τη συγκεκριμένη «εθνική στάση», αλλά και για την ό λ η κυβερνητική συμπεριφορά απέναντι σ’ ό λ α τα καίρια προβλήματα. Στο κάτω - κάτω, δεν έχει άδικο ο Ερμής που λέει στον αριστοφανικό Πλούτο: «Πατρίδα είναι εκεί όπου ο καθένας ευτυχεί» «Πατρίς yap εστι πάσ' ίν’ αν πράττη τις ευ»: στ. 1151]. Την πιο αδιαπέραστη ασπίδα για τον τόπο-τους προσφέρουν οι πο­ λίτες που «ευ πράττουν» στον τόπο-τους. Κι όταν είναι τόσο ομόφωνα διαπιστωμένη η «κακοπραγία», όπως εδώ, μόνο η ριζική αλλαγή νο­ οτροπίας και πορείας μπορεί να εξασφαλίσει και την ομόγνωμη άμυ­ να.

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ

407

«Ένα κράτος (και μιά κυβέρνηση, φυσικά) που δεν έχει δυνατότητες αλλαγής, δεν έχει και δυνατότητες διατήρησης» έγραφε ο Edmund Burke3. Έστω κι άν η διατήρηση αυτή αναφέρεται στη «συντήρηση»... ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Ευχάριστη, βέβαια, είναι η «ειδυλλιακή» ατμόσφαιρα που επικράτησε στην ενημέρωση του αρχηγού της Αξιωματικής Αντι­ πολίτευσης απ’ τον Πρωθυπουργό. Μιά απορία, ωστόσο: Γιατί αυτή η ενημέρωση τυλίχτηκε με τέτοιον πέπλο σιωπής και μυστηρίου; Τα άλλα κόμματα κι ο λαός ολόκληρος είναι α ν ά ξ ι ο ι αυτής της τιμής; Καταδικάζουμε τη μυστική διπλωματία, αλλά δεχόμαστε τη μυστική ι:ξωτερική πολιτική; Σωστά, βέβαια, λέγεται για τις ιδιωτικές υποθέ­ σεις «τα εν οίκω μη εν δήμω». Οταν όμως τα εν (πρωθυπουργικώ) οίκω αναφέρονται στην ίδια τη ζωή και τις τύχες του Δήμου, ο απο­ κρυφισμός αποτελεί περιφρόνηση και προς το Δήμο και προς τη Δη­ μοκρατία... [21.10.1979)

3. Reflections on the French Revolution. 1790.

(.

ΜΕΘ’ ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ’ ΗΜΩΝ Η αιωνιότητα της δολιότητας «... οις η πρόθεσίς εστιν αδικείν, παρ' αυτοίς ουδέ δίκαια απολογία ισχύει» [Σε ανθρώπους αποφασισμένους ν’ αδικήσουν. ούτε η δίκαιη απολογία έχει πέραση] ΑΙΣΩΠΟΣ, Μύθοι -221. Λύκος και αρνί. ΑΠΟΙΕΣ υπομνήσεις ίσως να είναι ο πιο επίκαιρος «πανηγυ­ ρισμός» για τη σημερινή επέτειο. Υπομνήσεις της αδίσταχτης κ α κ ο π ι σ τ ί α ς και των ασύστολων ε κ β ι α σ μ ώ ν που χρησι­ μοποιούνται για να πεισθεί ή να πιεσθεί μιά (μικρή) χώρα να ενδώσει στις βουλήσεις μιάς άλλης, μεγάλης ή γειτονικής. Σήμερα, οι δυό τε­ λευταίες ιδιότητες μοιράζονται ανάμεσα σε μιάν υπερφίαλη υπερδύναμη και σε μιάν υπεράξιά-της εγκάθετη. Τότε, στα 1939-1940, συγ­ κεντρώνονταν κι οι δυό στη φασιστική Ιταλία, που ο Duce-της οραμα­ τιζόταν δάφνες δορυκτήτορα και θρόνους ιμπεράτορα. Αν αλλάζουν, όμως, οι καιροί, και οι ρόλοι, δεν αλλάζουν μεθόδους οι κατά καιρούς «κύριοι» του κόσμου τούτου...

Κ

Τ η ν α ϋ π ν ί α που του είχαν στοιχίσει τα πολεμικά τρόπαια του αυταδέλφου-του Hitler, ο Mussolini πάσχιζε - όπως είναι πασίγνωστο να τη γιατρέψει με δικές-του κατακτήσεις, όσο πιο ανώδυνες για τον ίδιον, βέβαια. Και, φυσικά, τα πιο ευκολόπιστα «υπνωτικά» ήταν η ατροφική Αλβανία πρώτα, που την εκπόρθησε ηρωικά τον Απρίλη του 1939, κι η λυμφατική Ελλάδα ύστερα, που γλιχόταν να την καθυποτά­ ξει πανηγυρικά τον άλλο χρόνο κιόλας. Μπορεί, βέβαια, να είχε υπογράψει απ’ το 1928 σύμφωνο «φιλίας και ειρηνικού διακανονισμού» με την Ελλάδα... μπορεί η χώρα-μας να κρατούσε «άψογη στάση» απέναντι στη γειτόνισά-της των «8 εκατομ­ μυρίων λογχών». Αλλά οι ευγενείς συνθήκες και οι ευπρεπείς στάσεις υπάρχουν ή δεν υπάρχουν ανάλογα με τις περιστάσεις και τα συμφέ­

ΜΕΘ· ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ’ ΗΜΩΝ

409

ροντα. Σημασία είχε, τώρα, να βρεθούν οι π ρ ο φ ά σ ε ι ς που θα δη­ μιουργούσαν το κλίμα και τις συνθήκες για μιά τροπαιοφόρα επίθεση και ανέξοδη αρπαγή μιάς εύχυμης (γεωγραφικά) λείας. Εφ’ ω και οι σχεδιαστές του Palazzo Venezia δεν άργησαν ν’ αρχί­ σουν προπαρασκευαστικά πυρά, τόσο με διπλωματικές διαμαρτυρίες, όσο και με βίαιους δημοσιογραφικούς λιθέλλους, για τις «παραχωρή­ σεις» που έκανε η Ελλάδα στον αγγλικό στόλο. (Δεν υπήρχε, τότε, το Νεώριο της Σύρου...). Την 1.6.1940 λ.χ., ο εδώ ανταποκριτής της ·Ροpolo di Roma- και της -Stampa· τηλεγραφούσε στις κατευθυνόμενες εφημερίδες-του: «Εις την ελληνικήν θάλασσαν, μεταξύ των ελληνικών νήσων και εμπρός εις τους ελληνικούς όρμους, διασταυρούνται κυρίαρχα τα αγγλικά πολεμικά. Εκτός των πολεμικών αυτών, υπάρχουν και αι στερλίναι. Ιδού, με ολίγος λέξεις, η πολιτική της Ελλάδος... Δεν δύνανται ακόμη οι Ελληνες να συν­ ηθίσουν με την ιδέαν μιάς Ανατολικής Μεσογείου και ενός Αιγαίου ελευθέ­ ρων από κάθε ηγεμονίαν σημαίας ή νομίσματος, πράγμα το οποίον θα έπρεπε να αποτελή ελληνικόν εθνικόν πόθον...»1. Πόθον, βέβαια, αποτελούσε και αποτελεί. Στο μεταξύ, ήταν περισ­ σότερο από βέβαιο πως αυτή την «ελεύθερη από κάθε ξένη ηγεμονία» Μεσόγειο δεν μπορούσε να την εξασφαλίσει παρά μόνο η η γ ε μ ό ­ ν ε υ σ η του «mare nostrum» απ’ την ιταλική (και κάθε άλλη) ανιδι­ οτέλεια...

Ο

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ, άλλωστε, καημός του Mussolini ήταν μην κακο­ πάθει η ελληνική ανεξαρτησία και κυριαρχία. Γι’ αυτό και - όπως τηλεγραφούσε, την άλλη μέρα, ο Έλληνας πρεσβευτής στη Ρώμη I. Πολίτης - ο φασιστικός Τύπος παρουσίαζε με φιλική αγωνία «την Ελλάδα έρμαιον των ξένων επιρροών και την ελληνική κυριαρχία ήδη μειωμένη ν». Και ήταν, βέβαια, ασυγχώρητη η καχυποψία του I. Πολίτη, που πρόσθετε: «Η Ελλάς προφανώς αποτελεί εις την ιταλικήν αντίληψιν πεδίον ανοικτόν εις τους πολεμικούς συνδυασμούς της Ιταλίας. Δ ι' ό και προπαρασκευάζεται δια του ιταλικού Τύπου δικαιολογία δι' ην περίπτωσιν θα εκρίνετο σκόπιμος ή αναγκαία η παραβίασις της κυριαρχίας της Ελλάδος»2. Κατά τα ειωθότα, καρδιοχτυπούσαν οι αγαθοί μην «παραβιασθεί η κυριαρχία»-μας από άλλους - για να μπορούν να την παραβιάζουν ανενόχλητα ε κ ε ί ν ο ι... Και δίνοντας διέξοδο στις ανησυχίες-τους, επιδίδονταν σε ατέρμονα 1. Βλ. Η Ιταλική ΕκΙθαηζ κατά τψ; Ελλά&ος. εκδ. Ελληνικού Υκουργείου Εξωτερικών, Λθήναι, 1940, σελ. 51. 2. Ο.*., σελ. 53.

410

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

διαβήματα για την «παρουσία αγγλικών πολεμικών στις ελληνικές θά­ λασσες» - παρουσία, που οι εδώ αρμόδιοι διαψεύδανε αδιάκοπα, ζη­ τώντας αποδείξεις που δεν προσκόμιζαν ποτέ οι Ιταλοί διαμαρτυρόμενοι. Πράγμα που δεν τους εμπόδιζε να συνεχίζουν το αναμάσσημα των αιτιάσεων για « ε ρ ω τ ο τ ρ ο π ί ε ς της Ελλάδος με την Αγγλίαν». (Η διπλωματική γλώσσα δεν έχει, φαίνεται, πλουτίσει το λεξιλόγιό-της από τότε. Μόνο που το «ανεπίτρεπτο άνοιγμα» γινόταν, τότε, προς τη Δύση...). Αγιάτρευτα φιλύποπτος, ωστόοο, ο I. Πολίτης ερμήνευε έτσι τα σπλαχνικά εκείνα «παράπονα»: «Πρόκειται περί γενικωτέρας αιτιάσεως. περιλαμβανούσης και την εκ μόνης της ουδετερότητος ημών και της γεωγραφικής θέσεως της Ελλάδος στέρησιν πλεονεκτημάτων δια την ιταλικήν άμυναν. Το κέντρον βαρύτητος του διαβήματος ευρίσκεται εν τω πολιτικώ πεδίω. Η έννοια αυτού είναι: " μεθ' ημών ή καθ' ημών"».. 3. Μια αρχή που, αιώνες κι αιώνες, εφαρμόζουν οι ισχυροί σαν βρόχο στο λαιμό των πιο αδύναμων, για να πετύχουν τους στόχους-τους. Κάθε παρέκκλιση απ’ το απόλυτο «μεθ’ ημών», αποτελεί «απαράδε­ κτη» παρασπονδία, που πρέπει να κολασθεί χωρίς έλεος - για το καλό, φυσικά, της παγκόσμιας ειρήνης και του ίδιου του «ακολαστήσαντος»... Τ ο ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΜΑ αυτής της εκστρατείας απάτης στάθηκαν οι ουρανομήκεις ιερεμιάδες του επίσημου ιταλικού πρακτορείου Stefani (11.8.1940) για ένα «τρομερόν έγκλημα διαπραχθέν εις την ελληνοαλβανικήν μεθόριον. Ο μέ­ γας αλβανός πατριώτης Χότζα εδολοφονήθη αγρίως επί αλβανικού εδάφους π/ησίον των συνόρων. Το πτώμα αυτού ευρέθη ακέφαλον. Εγνώσθη αργότερον ότι οι δολοφόνοι ήσαν 'Ελληνες πράκτορες... κλπ. κλπ.»*. Και το αμερόληπτο πρακτορείο παρουσίαζε τη δολοφονία του Χότζα «ως ev επεισόδιο ν των σφαγών και άλλων ανήκουστων μέσων, δια των οποίων η Ελλάς επιδιώκει τον εζελ/ηνισμόν του πληθυσμού του υπό την κυριαρχίαν-της αλβανικού εδάφους»6. Η πραγματικότητα, βέβαια, ήταν «κάπως» διαφορετική. Ο Νταούτ Χότζα δεν ήταν παρά ένας ε π ι κ η ρ υ γ μ έ ν ο ς λ η σ τ ή ς , που είχε δολοφονηθεί στις 14.6 από δυό νεαρούς συμπατριώτες-του για λόγους καθαρά προσωπικούς6... Γ ι α τ ί , τώρα, οι φασιστικές αρχές θυμήθη­ 3. Ο.κ. σελ. 67. 4. Ο.κ., σελ. 87. 5. Ο.κ.. σελ. 112. 6. Ο.κ.. σελ. 89. 91.

ΜΕΘ’ ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ' ΗΜΩΝ

411

καν ξαφνικά αυτό το «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» δ υ ό ο λ ό κ λ η ­ ρ ο υ ς μ ή ν ε ς α ρ γ ό τ ε ρ α , το μαντεύει ο καθένας. Ό πω ς ο καθένας μπορεί να συσχετίσει τα αλλοτινά ελληνικά «εγκλήματα» κατά των αλβανικών πληθυσμών, με τις τωρινές «διώξεις» των Τούρκων της ελ­ ληνικής Θράκης ή της Κύπρου πριν ακρωτηριασθεί απ’ τους ειρηνοποιούς του Αττίλα. Για το Palazzo Venezia, όμως, ο φόνος του «μεγάλου αυτού πατρι­ ώτη» δεν ήταν - όπως έγραφε ο διαβόητος Gayda στην - Giornale