DENİZ, Bir İsyancının İzleri / Bir Belgesel [PDF]

Zitiervorschau

YAŞAM VE ANILAR DİZİSİ Dizimizin bu kitabm ı Deniz’e ayırıyoruz: Bizim Deniz. Deniz 60’lı yıllarda yükselen g en çlik h areketin in sem bolü oldu. Ülkenin insanları D en iri ço k sevdi. Deniz’ler Türkiye’nin h er yanından geçm işlerdi. D ağlarından, düzlerinden, kentlerin den , kırların d an ... onların öykülerini din lem ek m üm kündü, m üm kündür. 1991’d e H akkari'ye gidenler, oralılardan D en izlerin asi Zap’a yaptığı köprünün öyküsünü dinlediler. Köprünün yapıldığı 1969’da Deniz’in h a p iste oluşunun a rtık bir ön em i yoktu. Deniz yaşayan bir efsaneydi. Bunun bed eli ise ardı kesilm eyen tu tu klam alar olmuştu. K ısa yaşam ının son iki yılınım büyük "bölümü cezaevlerinde geçti. İsm et İn ön ü ’den M ahir Ç ayan’a d e k uzanan geniş bir yelpazede, insanlar D en irlerin aşılm am ası için h er düzlem de olağanüstü çaba harcadılar. M ah irlerin can verdiği K ızıldere eylem i D en izi kurtarm ayı am açlıyordu. Ve Deniz’in kim liğinde, devrim ci gen çlik cezalan dırılm ak istendi. Ama Deniz’in kabarışı a n c a k 12 Eylüllerle dizginlenebildi! DentTin g en çlere bıraktığı miras, kararlılık ve m ü dahele edilm esi g erek en e anın da m ü d ah ele refle k s i idi. Bir avuç da olsan yapılm ası g ereken yapılm alıydı. H afta tek başına olduğunda bile. V e ölüm an ın d a k i son m esa jı ile g elecek dön em e sesleniyor, ik i halkın kardeşliğin i haykırıyordu. D eniz’tn yaşam ı zam anla bir yarıştı sanki. K ısa öm rüne dev Olaylar sığdırdı. Bu belg esel çalışm a, g en ç arkadaşım ız 'Turan Feyizoğlu’nün yıllar süren, bir çeşit ‘ark eo lo jik ’ çalışm asının ürünü. Bu tür çalışm aların d erin leştirilerek artm ası düeğiyle.

DENİZ, Bir İsyancının İzleri / B ir Belgesel / Turan Feyizoğlu / Düzelti: Ayşe ve Cihan Deniz Zarakolu / Baskı:' Gülen Ofset Kapak Düzeni: Yusuf Aslan / Cilt: Emek Mücelllthanesi / BELGE ULUSLARARASI YAYINCILIK : Başmusahip Sokak, Talaş Han 16/302 Cağaloglu - İSTANBUL / T e l: 511 63 20

BELG E YAYIN LA RI: 133 Birinci Baskı: Eylül 1991

Turan Feylzoglu

DENİZ Bir isyancının izleri

XAŞAM VJ5 ANILAR

MARE NOSTRUM En uzun koşuysa elbet Türkiye’de de Devrim O, onun en güzel yüz metresini koştu En sekmez lüverin namlusundan fırlayarak... En hızlısıydı hepimizin. En önce göğüsledi ipi... Ama aşk olsun sana çocuk, AŞK olsun! CAN YÜCEL

İ Ç İ N D E K İ L E R BİRİNCİ BÖLÜM Çocukluğu Ailesi İstanbul'a Geliş Haydarpaşa Lisesi İronist Sevgi ve Aşk Mahallesindeki Deniz İlk Siyasi Arayışlar Üniversite Öğrenciliği Üniversite İşgalleri Üniversiteyi Kazanamayanlar Disiplin Yönetmeliğinin Dokuzuncu Maddesi Üniversiteden İhraç Parti Üyeliği Gençlik Gençlik Duvar Yazısı Çata - Pat Atılan Taş, Yarılan Baş Sen - Ben - Bizim Oğlan Onbir Onbir Onbir «Devrimci Gençlere Silah Çekildi» İki Yüz Elli Lira Çürük Yumurta «Alman Televizyoncuları» Gençlik Eylemlerinin Bitim Noktası

9 11 15 16 19 29 36 40 50 53 66 67 71 89 99 106 112 118 120 122 126 127 129 131 132

EKLER Devrimci Hukuklular Örgütü Tüzüğü Devrimci öğrenci Birliği Tüzüğü

136 140

Demokratik Devrim Derneği Görev BölQşUmQ Türkiye İsçi Partisi Devrimci Grup Bildirisi ... Gençlik ve Antl-emperyallst Kavga (Deniz Gezmiş) Birinci Bölümün Notlan

144 145 148 150'

İKİNCİ BÖLÜM İç Savaş Başlamıştır ... Hedefimiz Siyasi İktidar öğrenci Polis Kıyasıya Çatıştı Çatışma Savaşa Dönüştü Program ... Devrimciyim Sonun Başlangıcı Gençlik Bakanlığı «Benim Cezam İdamdır» ... ...„ İddianame Kelle İstemek İçin Hazırlanmıştır Olay Anma Törenleri Açlık Grevi ... Gözaltına Alınma Tutuklanma T a rifle ri ve Yatırılan Cezaevleri İstem

161 165 177 179 186 196 207 214 226 233 246 248 249 251

EKLER Deniz Gezmiş: «Bizi Meşru Savunmaya Zorlamış Oldular» (Ahmet Kahraman) «Deniz Gezmlş’le Saklandığı Yerde Konuştuk» (Yurdaer Acar) «Gençlik Lideri Deniz Gezmiş le Bir Konuşma» (Uluç Gürkan) «Gezmiş Efsanesi» (Can Pulak) ... «Deniz Gezmiş. Clay’e Üzüldü» (Teoman Erel) Gezmiş Menteşeoğlu Sorgu ... İdam Cezaları Kaldırılsın / İmza Verenlerin Listesi Deniz’in, Babasına Mektubu İkinci Bölümün Notlan

KAYNAKÇA

254 256 259 263 266 269 271 284 299 30ü 307

ÇOCUKLUĞU Ayaş, eski Istanbul-Ankara bir numaralı devlet karayolu üzerinde Ankara'ya bağlı ve- 55 kilometre uzaklıkta 3.500 nüfuslu küçücük bir kasabadır. Ayaş çayının ikiye böldüğü, ılıca sularıyla ünlü, orta kısmı tepelerle kaplı, çaym geçtiği vadide bağ­ ların ve meyve bahçelerinin uzandığı bu şirin kasa­ bada tek katlı evlerin birisinde soğuk bir kış günü, bir anne ikinci erkek çocuğunu dünyaya getirmekte­ dir. Baba Cemil Gezmiş, o günü yıllar sonra şöyle an­ latmaktadır: «Karlı bir şubat sabahı Ayaş’ta dünyaya gözleri­ ni açtığın zaman ilk işin ağlamak olmuştu»1. Gezmiş ailesinin yeni doğan bu çocuğu nüfus ida­ resi kayıtlarında şu bilgilerle yer almaktadır: ADI: Deniz SOYADI: Gezmiş BABA ADI: Cemil ANA ADI: Mukaddes DOĞUM YERİ: Ayaş DOĞUM TARİHÎ: 1947 NÜFUSA KAYITLI OLDUĞU İL: Erzurum İLÇE: Ilıca MAHALLE-KÖYÜ: Öznü-Beypınan CİLT NO: 5 SAYFA NO: 129 HANE NO: 27 Not: Cemil Gezmiş'in verdiği bilgiye göre Deniz, 27 Şubat 1947 Perşembe günü doğmuştur. 9

Deniz, çocukluğu için şu bilgileri vermektedir: M >OT *

£Ajn£et*i»cı _ Stbm'İH /$ke/e a j ¿V* S&f

*-

& ****. hC u f -

H'+jyV&stA. M i /6 -

_

/^S'- -,T~I

I) f tPTi.ı.» ■• f«««t ««*•'.•••» .* *4c* k***:’.;► « ı.| * «|4t

Ift TMa KtrUu UıW¿MmI

•!*«.»•ir* 4 «A«J

-«m < 4 ^ | 4 $ l l C l ı £ ^ i ii l )< 1 fia*rine gaaeteeiler*, « I? ytt Ct.Vda ( Amerikan Me ekeri letthba. I ra t T fş k ilih ) çatıştun» de­ miştir. B u .arad a. Amerikan BtVyükelçhdBİn İçinde bniom dııtn »anılan bir -*«ak. Ve»ılkky'dd’ taşlama t*: p reieB* jrSuterileri »onanda i# f» n j n eısret altına alınmıştır. r.e«ı«ier, ÎTİ Sayılı Kanıma a tk ın davı am# Iddiautyîc, ü» | 8 b A d l l jt j* TeriieeeltMr,

İSTA\’BtH,’J>A

Siy i* *;«*»Böç. yefeDr, a*aÖ 5ir «eerr kindar ■iıyeeifüB ü tıM r.o , y a n a Hav» ş u ttu m ]

Saat. ,I9M* geleçagi «ans,

9.

b^dirilen

Kasım 1 9 6 8 1 Deniz yine en önde.

Al! AkgilV

61dm fob-'

10. İstanbul'da kızgın yaz. Polis tarafı len Vedat Demircioğlu için dlizenfe Deniz konuşuyor. (1968).

\mdan atılarak öldürülik cenaze töreninde

13. İ.Ü. Hukuk Fakültesinden disiplin cezası alarak atılan Deniz Dekan Orhan Aldıkaçtı ile tartıştıktan sonra bir kez daha tutuklanı­ yor.

14. Aralık 1969 / Faşistler tarafından öldürülen Battal Mehetoğlu 'nun başında.

15. Sayısız tutuklamalardan birinde Cihan Aalptekin ile birlikte. Ci­ han yaşamının son anına kadar Deniz'in kurtulması için uğraş ver­ di. Kızıldere olayı ile sonuçlanan 3 İngiliz teknisyenin kaçırılması­ nın amacı Deniz'in idam edilmesini önlemekti.

16. Deniz, SBF öğrenci yurdunda kalırken, Eylül 1969

17. THKO'nun 1971'deki Amerikalıları kaçırma eylemlerinin aktüel basında yansıması.

19. Deniz Gemerek’te yakalanıyor.

21.

Deniz Gemerek'ten Ankara'ya getiriliyor.

22. Mamak Cezaevinde Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ile birlikte.

D E K i l O T S U F .İ N A N : fea plisi kir bir gU r g M e te fa t a t o mstiaİBjB ve bafim\i/lifı i p maıfim. fes lannığ« ta ana kadar prefle la p ta ; te a to .\»ıra 6a fcı»r^ı lirkiıe S i m eraart e ® }« m iman İHite îekojlöler K a m t a Fışiffl,

î

IduıiıTıriıie Mit» bıniftulifl. yapa»M m/küs-lz8iB«i» YSte Ideaifljisi, îa»',s8 İM ve ö r t lialkianı» fo p & ı/M S i s M e â

fta Halkıaıa ta | i« B İı| n Balistep i|ia şerefisie bir letâ M ». ' mısiziisiİBİzk. S f tfa

•bı.Tmi.üiffidia&'i/

I.ı6r#ta8«|ieb'â&*' mmmm

fjM F ISLftS

ît k p ’Bİfl | la p fö ilî|» lıı te^a,6irşej.KlPB«#u'imsPİH’pİP 1 tro p rik ıu ıE m p m a iiS K tt

vi1i\kiriik(ilN wtoraıj ı ı ı ı f e f e verdik. Busiafl j

iyi olâmâpR korkanmıraz. 3 Önaaacakişblrükçlîer |

dişaMiiB ve a«ak «1ar i cafiiniB t e i i ş ı » di^sSsler

fp bea 24ya§iBdavtea kesdiai Titije'H İB t a § w J ı i » , *um$u et»eta mm to rtu m *.

i k f w M düşaatesisi mma kafer g ttn K g ı. O LİG ARŞİ 1 M A Y IS T A BAŞLATTIĞI PROVO KASYO NU 6 M A Y IS T A S Ü R D Ü R M E K İSTEDİ 30 M art K im D E R E DtREN İŞİ'ni daha yeni aldık.. 6 M ayı* D İREN İŞİ'«! da aynı beyacenla eniyoruz... Ç ünkü. 30 M art bir başlan »'***. 6 M ayıs bunun bir devam ıdır... • Çünkü 30 M art’ta 10 yiğit d evrim ci, idam seh pasın « gotu.-uiroek iste n en 3 yoldaşın« kurtarm ak istedikleri için katledilm işlerdi, Teslim olm ay. d eğ il,, direnm eyi terc ih ettik le« için öldürülm üşlerdi. ..... Ç ünkü, İ M ey ıs’ta d evrim ciler* layık tavır »tu kez idem s a h p a la m d a devem Kızıldare direnişi, idam sehpalarında DENİZ'in YU SU Furı MOSEVtN'ln sürdürdüğü direnişi« 8 M ayıs a kopm az bağiarta bağlan m ış O « « . .. t Ista b u yüzden, her yıl 30 M a rt't» ve 6 M ayıs ta olıgarşin.n kirli yüreği iki kez ağzına ğehr. Oligarşi iki kez «miat çaresizliğini. . , _ . . , 6 M a y « IŞTT'de d e, d eğişen bir şey yoktu: O iip r ş ı^ n a r ta n korku su « devrim cilerin yükselen m ü cad ele a t nü. Üeteük, 1 M ayı# ta tezgahladığı kan« katliam d an h em en so nra, bp iğrenç provokasyonla halk yığınlarım yıigmlrğa v»

m uhalafatîni kan la terötla bastırm a siyasetini, b u kaz yaydığı yalan ve uydı

• Onlar A BD Emperyalizmine karşı dövüştüler! # Onlar arkalarında sadece çiçek getirilen bir tümsek değil, devrimci yolu aydınlatan bir ışık , uyuyanları uyandıran bir

YASAM VE ANILAR - 6 "Genç araştırmacı Turan Feyizoğlu birkaç yılı kaplayan belgesel çalışmasında, Deniz Gezmiş'in izlerini, anlatı ve anılar, gazete küpürleri, dergi, bildiri ve diğer belgeler maya çalışıyor. Bu belgeselde Deniz'in kısa ama dopdolu onurlu yaşamına, kararlılığına, müdahaleciliğine tanıklık ediyoruz. Türkiye'nin insanları onu çok sevdi. 6 Mayıs'ta halkın yüreğinde birşeyler derinden sarsıldı. O yapılması gerekeni hiç bir zaman ertelemedi. O bir isyancıydı."