Avondland en Identiteit 9789461536709 [PDF]

Zitiervorschau

Avondland en Identiteit

Sid Lukkassen

Avondland en Identiteit

Uitgeverij Aspekt

Avondland en Identiteit © 2015 Uitgeverij ASPEKT © Sid Lukkassen Amersfoortsestraat 27, 3769 AD Soesterberg, Nederland [email protected]  -  http://www.uitgeverijaspekt.nl Eerste druk: januari, 2015 Tweede druk: juli, 2015 Derde druk: juni 2017 Omslagontwerp: Maarten Bakker Binnenwerk: Maarten Bakker Illustratie: Ross Rubino

ISBN: 9789461536709 NUR: 612/680/600 Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (postbus 882, 1180 AW, Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) van deze uitgave in bloemlezingen, readers, en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912), dient men zich tot de uitgever te wenden.

Wijsheid bestond eertijds hierin / dat heilig, profaan, publiek, privé gescheiden werd, / het huwelijksrecht de vrije seks beteugelde, / men steden bouwde, wetten kraste in ‘n plaat van hout. – Horatius, Ars Poetica1

1

396-399, vert. P. Schrijvers, 1980.

5

Ook minister-president Mark Rutte nam een exemplaar van de eerste druk in ontvangst.

Inhoudsopgave

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Voorwoord door Thierry Baudet Inleiding Marxisme en cultuurmarxisme De epistemologische wortels van cultuurmarxisme Sociaal Atomisme Een zielsdiep gat in de Westerse beschaving Kunst, cultuur en kapitaal Wilhelm Reich Seksuele marktwetenschap Seksueel marxisme Europa: vertoog over zelfverloochening en vooruitgang Een Episch Europa Doodsdrift Nabespiegeling door Derk Jan Eppink Index van plaatsen, personen en begrippen

7

I 9 21 33 75 85 99 121 125 189 255 277 291 293 299

VOORWOORD DOOR THIERRY BAUDET

Voorwoord door Thierry Baudet Niet zo lang geleden stelde de Britse politicus Boris Johnson dat moslimterroristen stuk voor stuk ‘seksueel gefrustreerde rukkers’ zijn. Dat zou hun gedrag verklaren: hun agressie, hun destructiedrang. De opmerking sluit aan bij een algemeen gevoel in onze tijd, dat seksuele bevrijding goed is – en omgekeerd: dat wie zijn driften onderdrukt, wie ‘seksueel gefrustreerd’ is, niet goed terecht komt. Weinigen zullen betwisten dat er van alles misgaat bij fundamentalistische moslims, en het is tamelijk evident dat seksuele frustratie in die kringen endemisch is. Maar is er ook een causaal verband? Lange tijd zou zoiets bizar hebben geklonken. Eeuwenlang werd algemeen aangenomen dat zulke frustratie juist het beginpunt zou zijn van cultivering, scheppingsdrang en waardigheid. Gedurende het grootste deel van onze geschiedenis werd seksuele onderdrukking gezien als voorwaarde voor beschaving. Dit zien we al terug bij Maria die – juist omdat ze nog maagd is – het kind van God kan baren. Ook Jezus blijkt vervolgens zonder driften, en juist daarin toont zich zijn goddelijke afstamming en zijn kracht. Verzaken we onze kuisheid, zoals de decadente keizers deden in het Romeinse rijk, dan gaat de boel ten onder. Vele Europese mythen en verhalen bevatten een versie van deze moraal. Faust sluit een pact met de duivel om de bevallige Grätchen te kunnen schaken; Madame Bovary richt zichzelf (en haar Charles) te gronde door haar vele affaires; het graalslot uit het Parsifal-verhaal is grauw en onvruchtbaar geworden omdat koning Amfortas zich liet verleiden en zo zijn plicht verzaakte. Tegelijk hadden onze helden – de Christelijke heiligen en de vrome ridders van de Tafelronde, de

I

VOORWOORD DOOR THIERRY BAUDET

heroïnes Pénélopé, Lucretia, Susanna en de maagd Jeanne d’Arc – stuk voor stuk hun driftleven volledig onder controle. Het goede was het beheerste; het slechte het losbandige. Dit idee is pas zeer recent gekanteld. Waar de Freudiaanse cultuurtheorie nog uitgaat van de noodzaak van onderdrukking om via ‘sublimatie’ tot grote cultuurschepping te komen, daar leert zijn leerling Wilhelm Reich enige decennia later dat het de onderdrukking van de seksuele – vooral oedipale – drift is, die de patriarchale verbanden in stand houdt en de bloei van de vrije, open samenleving tegenhoudt. Geen wonder dat Narziss en Goldmund – en trouwens het hele oeuvre van Hermann Hesse – zo graag en zo veel werd gelezen door de Nieuwe Generatie. Geen wonder dat die arme Jake uit The Sun also Rises, impotent uit de Eerste Wereldoorlog gekomen, als laatste slachtoffer van de Oude Wereld werd beweend. Philip Larkin had eenvoudigweg gelijk toen hij dichtte dat ‘seks begon in negentiendrieënzestig’ – het jaar waarin Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band verscheen. In Eros en Civilisatie (1955) bekritiseert Herbert Marcuse, heraut van de Nieuwe Orde, “Sigmund Freud’s gedachte dat beschaving gebaseerd is op de voortdurende onderdrukking van menselijke instincten.” Hij hekelt de opvatting dat “de vrije bevrediging van menselijke instincten onverenigbaar [is] met een beschaafde samenleving”, en dat “afzwering en uitstel de voorwaarden [zouden zijn] voor vooruitgang.” Het project dat hij onderneemt is “het heropenen van de discussie […] Is een niet-repressieve beschaving mogelijk?” Marcuse gelooft dat het antwoord bevestigend luidt – sterker nog, dat de enige beschaving die haar naam waardig is, niet-repressief is. Dit idee heeft grote navolging gevonden, zoals opnieuw bleek uit de opmerking van Boris Johnson. Terroristen, dat moeten wel “seksueel gefrustreerde rukkers” zijn. Vrije jongens en meisjes doen anderen geen narigheid, die zijn goed en lief en brengen de wereld verder. II

VOORWOORD DOOR THIERRY BAUDET

Precies dat waagt Sid Lukkassen echter te betwijfelen. In navolging van Houellebecq stelt hij dat de vrije liefdesmarkt – een onvermijdelijke consequentie van de vrije seksuele moraal – ons uiteindelijk te gronde richt. We worden er ongelukkig van doordat we atomiseren, vereenzamen, en “moederziel alleen in een nursing home” eindigen, zoals hij in de gitzwarte laatste pagina’s van Avondland en Identiteit schrijft. Bovendien, en daar is het Lukkassen eigenlijk om te doen, het zou onze cultuur doen verslappen, we denken alleen nog aan vandaag – niet aan de toekomst – en laten ons, deels geopolitiek, deels demografisch, overwoekeren door andere, minder hedonistische culturen.1 Het boek prikkelt door de soepele eruditie van de auteur. Tegelijkertijd vertrekt Avondland en Identiteit vanuit aannames die je als lezer gerust in twijfel kunt trekken. Want is er wel echt zoveel seksuele bevrijding? Of zien we juist hernieuwde preutsheid? Hoe zou men tegenwoordig reageren op Jan Wolkers’ Turks Fruit? Terwijl ik dit schrijf komt het nieuws binnen dat scholieren na het sporten uitsluitend nog met hun onderbroekjes aan willen douchen. De gemiddelde Nederlander heeft niet meer dan zes, hoogstens zeven, bedpartners in zijn leven. Of is dat precies wat de auteur bedoelt – dat we leven in de schijn van volkomen vrijheid, terwijl deze geneugten ondertussen aan het grootste deel van de bevolking voorbijgaan? En hoe zit het met de vereenzaming en atomisering? Een bekende conservatieve filosoof zei ooit tegen me dat hij moest toegeven dat mensen ‘lang niet zo ongelukkig’ waren als hij ‘graag had gewild’. 1

Ter onderstreping van de door dr. Baudet genoemde demografische ontwikkeling voorspelde Eurostat dat het aantal kinderen in Europa tussen de 0 en 14 jaar daalt van ruim 78 miljoen in 2010 tot 66 miljoen in 2050. Van de 500 miljoen inwoners in de EU werkten er in 2010 239 miljoen, in 2050 zal dat afnemen tot circa 188 miljoen. Bron: http://www.europa-nu.nl/id/vhscjefsjypz/vergrijzing_ in_de_europese_unie (10 juni 2015). Afrika, ter vergelijking, had in 1950 zo’n 230 miljoen mensen, wat in 2050 vertienvoudigd zal zijn naar 2,2 miljard en zal stijgen tot 3,5 miljard mensen aan het einde van deze eeuw. Alleen al het land Nigeria zal rond 2050 met 440 miljoen inwoners een grotere bevolking hebben dan de Verenigde Staten. Bron: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, World Populations Prospects: 2012 revision. III

VOORWOORD DOOR THIERRY BAUDET

Houellebecq beschrijft een belangrijke menselijke emotie – eenzaamheid, verdrietigheid – maar hij beschrijft niet noodzakelijkerwijs de werkelijkheid. En de problematiek rondom de eenzame ouderen, heeft die niet ook een simpele, demografische oorzaak? Nooit eerder waren verhoudingsgewijs zoveel mensen oud. Het is een enorme uitdaging om voor al die mensen te zorgen, maar doen we het echt zo slecht? Een derde vraag, ten slotte: is onze cultuur, onze beschaving, er als geheel wel echt zo slecht aan toe als Lukkassen suggereert? Is het vijf voor twaalf, is er sprake van een collectieve ‘doodsdrift’? Of zou je in het mensenrechtendiscours, dat toch mondiale ingang vindt, een soort geseculariseerd Christendom kunnen terugvinden? Is er in de plaats van de militaire expansie van vroeger, tegenwoordig sprake van spirituele, of ethische hegemonie van het Westen? En groeit de mensheid daardoor wellicht heel langzaam – met vallen en opstaan – naar elkaar toe? Zien we binnen onze landsgrenzen niet ook steeds meer voorbeelden van geslaagde integratie – van Ahmed Aboutaleb tot Umberto Tan tot Nasrdin Dchar? Door zijn titelkeuze plaatst Lukkassen zich in de traditie van Oswald Spengler en andere, met name Duits-romantische, cultuurpessimisten. Dat waren kinderen van het negentiende-eeuwse gymnasium waarin het Latijn met extreme toewijding werd bestudeerd en waarin dientengevolge grote nadruk lag op het Romeinse Rijk. Het verval van de antieke beschaving was voor deze mensen niet alleen zeer vertrouwd – het werd als fatum gevoeld. Ze identificeerden zich met Cicero en wilden hun eigen, grootse einde profeteren. Als gevolg daarvan dikten ze het drama van de ‘val’ van Rome sterk aan – eerder dan een historisch feitenrelaas werd het een epos, een tragedie (waarin zijzelf een heldenrol vervulden). Men negeerde het Byzantijnse rijk, dat toch nog zeker duizend jaar na de val van Rome bleef voortbestaan; en men wilde niet weten van de verschillen tussen toen en nu – zo spreekt Der Untergang des Abendlandes met geen woord over de Verenigde Staten van Amerika, een Westerse macht IV

VOORWOORD DOOR THIERRY BAUDET

die juist opkwam aan het begin van de twintigste eeuw en nog altijd getuigt van indrukwekkende vitaliteit. De traditie van ‘avondlandse ondergangsprofeten’ heeft dus grote zwaktes; tegelijk is het ongetwijfeld terecht om te stellen dat onze beschaving voortdurend wordt bedreigd en uitgedaagd. Decennialang was onze belangrijkste tegenstander het communisme – en nauwelijks verslagen doemt alweer een nieuwe op: de imperialistische Islam.2 Maakt onze promiscuïteit ons kwetsbaar? Komt het door de seksuele bevrijding (voor zover die er geweest is) dat we steeds weer in het nauw worden gedreven? Of is de persoonlijke en seksuele vrijheid van het Westen juist onze unieke kracht – datgene wat ons onderscheidt van onze tegenstrevers en ons samenlevingsmodel uiteindelijk het meest aantrekkelijk, vitaal en levensvatbaar maakt? Waar ligt de balans tussen sublimatie en losbandigheid, bij welke verhoudingen vinden we een optimum? Met dit soort vragen bleef ik zitten na het lezen van Avondland en Identiteit – en ik zie het vermogen van de auteur om twijfel te zaaien als een grote kwaliteit. Wat heeft alles nu precies met alles te maken? Waar gaat het precies om? Welk element van welke ontwikkeling is nu precies problematisch voor wat? Met zijn brede, cultuurfilosofische blik nodigt Lukkassen uit tot een potje intellectueel worstelen op niveau.

2

Tekenend voor wat dr. Baudet beschrijft is de recente documentaire over professor Ruud Koopmans, werkzaam voor het Centrum voor Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek in Berlijn. Hij onderzocht de opvattingen van moslims in West-Europa en concludeerde dat minstens vier van de tien islamitische gelovigen fundamentalistische opvattingen hebben. In het programma Brandpunt verklaarde Koopmans: “Daar hebben we gevonden dat bijvoorbeeld 70% van de Nederlandse moslims meent dat de regels van de Koran belangrijker zijn dan de Nederlandse wetten, of 75% meent dat er maar één interpretatie van de islam mogelijk is waar elke moslim zich aan moet houden. Typische aspecten van een fundamentalistisch geloofsbeeld.” (uitzending 21 september 2014) V

VOORWOORD DOOR THIERRY BAUDET

Thierry Baudet (Heemstede, 1983) is jurist en historicus, schrijver en commentator. Hij promoveerde in 2012 aan de Rechtenfaculteit Leiden op een proefschrift over soevereiniteit. Hij was columnist van NRC Handelsblad en publiceerde acht boeken, waaronder Conservatieve Vooruitgang, De Aanval op de Natiestaat, Oikofobie en de roman Voorwaardelijke Liefde.

VI

1 Inleiding Iedere goede filosoof is het slechte geweten van zijn eigen tijd. De dromen van de generatie ‘68 hebben niet gebracht wat velen ervan verwachtten. De zogenaamde ‘bevrijding’ is omgeslagen in een vernietiging – een vernietiging van waarden, deugden en erfgoed. De culturele en sociaal-economische symptomen hiervan zijn in zowel de Verenigde Staten als in Europa wijdverbreid maar worden nauwelijks benoemd, juist omdat ze de meeste zichtbare schade veroorzaken onder lageropgeleiden. Dit boek gaat echter niet over de verheffing van de onderklasse dankzij hogeropgeleiden. Ook dát is de cultuurmarxistische2 vernislaag die de culturele rot afdekt die sinds ‘68 is ingetreden. Verschillende intellectuelen zijn het hier inmiddels over eens. Denk aan Michel Houellebecq, Roger Scruton, Christopher Caldwell en Theodore Dalrymple. Zelfs zwarte intellectuelen delen de bevinding. Zo zijn daar Dambisa Moyo, Ben Carson en Thomas Sowell, evenals de politicus Allen West. Doorbraken ontstaan pas als er andere vragen gesteld worden. Dit boek gaat over de doorwerking van de christelijke schuldcultuur via het cultuurmarxisme, en over hoe de interactie tussen cultuurmarxisme en seksualiteit resulteert in zijn tegendeel, namelijk een ongelijke en geatomiseerde samenleving. Dit boek draagt bij aan een eventuele doorbraak door een ander paradigma te bieden binnen de stroming van de cultuurkritiek. 2

Met ‘cultuurmarxisme’ bedoel ik dat het marxisme de culturele bovenbouw haatte omdat deze de aristocratische waarden weerspiegelde. Dat hield in: een hiërarchische verhouding tussen werkgever en werknemer, tussen ouder en kind, tussen docent en student, tussen het Westen en de rest van de wereld. Dit waardepatroon stond haaks op het marxistische gelijkheidsstreven en moest daarom worden geperverteerd zodat het ziek werd. Als de bovenbouw eenmaal ziek was kon deze worden ‘geruimd’. 9

Met onderliggend schrijven poog ik een maatschappelijk debat te ontketenen over een groot taboe: de groeiende seksuele ongelijkheid binnen de West-Europese samenleving. Een ongelijkheid die door politieke en culturele structuren wordt versterkt. Deze structuren worden gelegitimeerd met een appèl op het beschermen van de zwakkeren. Ook het bekritiseren van degenen die als zwakkeren worden waargenomen, evenals de goede intenties van hun voorvechters, is namelijk taboe. Ik kan u niet beloven dat wat u leest alle antwoorden bevat op de vragen die tot op heden niet of nauwelijks zijn gesteld – wél dat de vragen meer zichtbaar zullen worden. De politieke wijsbegeerte heeft sinds haar ontstaan amper rekenschap afgelegd van de macht die uitgaat van de seksualiteit; dit kwam omdat men macht gelijkstelde aan economie en staatsinrichting. In dit boek zal ik deze lacune aanvullen. De nasleep van ‘68 De generatie ‘68 verloste ons van verplichtingen, rollen en voorbeeldfiguren. Twee politieke stromingen die samenhangen met deze omwenteling zijn het libertarisme en het socialisme. Beiden hebben tot gevolg dat kwantitatieve, niet kwalitatieve, structuren het aangezicht van een samenleving gaan bepalen. Om te blijven bestaan heeft een cultuur een verenigend richtpunt nodig en dat kan niet voortkomen uit de grillen van de massa of de persoonlijke smaak van het individu. Of je het nu links- of rechtsom bekijkt: sinds ’68 is het consumentisme in opkomst en dat is gericht op de directe bevrediging van behoeften; het speelt in op wat ‘hip’ is en maakt gevoelig voor verleiding, afleiding en groepsdruk. Vaak is de bevrediging kortstondig. Het consumentisme vlucht van de grotere vraagstukken in de verstrooiing van onmiddellijk genot. Het verruilt de overkoepelende rationaliteit voor de impulsen van het individu, en die volstaan niet als steunpilaren van een beschaving. Consumentisme is, kortom, te zwak om een beschaving te dragen – dit zal ik nader uiteenzetten in het hoofdstuk ‘Kunst, cultuur en kapitaal’. In de West-Europese staat blijft weinig over om je mee te identificeren buiten de subjectieve consumentenvoorkeur van het individu om. Ik praat over een gevoel van onbestemdheid, het gevoel over10

gelaten te zijn aan je lot. Je gaat door het leven zonder ergens een bijdrage van belang aan te kunnen leveren, zonder je gewaardeerd te voelen wegens je talenten. Je bent niet in de eerste plaats burger maar consument. Mensen worden geboren in West-Europa, in staten met veel vrijheid, verdraagzaamheid en gelijkheid. Toch is het gevoel van onbestemdheid – een gevoeld gebrek aan bezieling en beklijving – evenals de losheid en de apathie die hier heersen, blijkbaar voldoende om een minderheid van jongeren aan te zetten tot een religieuze oorlog tegen het Westen.3 Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 legde Geert Wilders zijn publiek de volgende vraag voor: “Willen jullie meer, of minder Marokkanen?” Deze uitspraak – hoewel we de onevenredige criminaliteitscijfers onder allochtonen absoluut niet mogen negeren – verhult een dieper, onderliggend probleem: de vervaging en ontankering van Westerse waarden. Ikzelf weiger te berusten in een stervende beschaving. Tenslotte doen maar vier vragen er werkelijk toe: “Hoe te leven en waarvoor te leven? Hoe te sterven en waarvoor te sterven?” Zoals Friedrich Nietzsche al stelde betekent een goed leven leiden ook sterven op het juiste tijdstip, wat allereerst veronderstelt dat je überhaupt in het juiste tijdsgewricht geboren bent.4 Inmiddels kan vrijwel nergens binnen onze samenleving het leven, de luxe en de waardigheid nog op het spel worden gezet voor een zaak die het privégerief overstijgt en die raakt aan de toekomst van volk en vaderland. Het leven kan zijn tijdelijke, subjectieve, vergankelijke dimensie overstijgen doordat het in dienst gesteld wordt van 3

4

Uit een hedendaags onderzoek blijkt dat bijna drie kwart van de Nederlandse moslims de jongeren die naar Syrië vertrekken om daar te vechten beschouwt als helden. Slechts 19% van de islamitische jongeren is van mening dat ronselaars voor die strijd moeten worden bestraft, tegenover een meerderheid van de autochtonen die die mening wèl is toegedaan. Zie: http://altijdwat.ncrv.nl/nieuwsblogs/driekwart-nederlandse-moslims-ziet-syrië-gangers-als-helden. Zie ook: http://www.elsevier.nl/Nederland/nieuws/2013/5/Driekwart-Nederlandse-moslims-vindt-Syrie-gangers-helden-1266504W/ (geraadpleegd op 20 oktober 2013). “Van de respondenten zegt 72 procent dat het goed is dat Nederlandse moslims naar Syrië vertrekken om te vechten, terwijl 8 procent van de autochtonen dit goedkeurt. 73 procent van de moslims typeert de Syrië-gangers zelfs als helden.” Het onderzoek is gedaan door Motivaction in opdracht van het NCRV-programma Altijd Wat. Friedrich Nietzsche, Also sprach Zarathustra, (1883-1885) S. 89. 11

iets dat nóg grootser en waardevoller is dan het zelf en diens leven: een mens ervaart op die manier trots en voldoening doordat hem de kans geboden wordt zich waardig te bewijzen. Nu hebben wij veel van wat men van het leven mag verlangen, maar het ontbreekt ons aan een waardige zaak om het leven voor op het spel te zetten. Hoewel we onze ambities nog kunnen uiten in extreme sporten, voetbalcompetities en de politieke spelletjes binnen het bedrijfsleven, lijkt het er hier meer om te draaien dat onze oerdriften in goede, beter gezegd amorele, banen worden geleid om de schade naar de buitenwereld toe te beperken. De postmoderne man is afgericht, gedomesticeerd. Op de zojuist genoemde vragen ontbreekt het de Europeaan aan antwoorden – de kernwaarden van zijn beschaving vervluchtigen. Nieuwe tijden vergen nieuwe vragen en nieuwe antwoorden. Tegelijkertijd, echter, staan Europeanen in hun eigen landen tegenover groepen die wel spirituele ankers en onderlinge samenhang kennen. Dat komt bedreigend over. Maar het is juist de ‘pro-immigratie’ ‘68golf geweest die de Westerse tradities op de hak nam, zodat niets het individu nog in de weg kon staan bij zijn zoektocht naar genot. Als we eerlijk zijn heeft de ’68 stroming het Westerse intellectuele landschap al vijftig jaar gedomineerd zonder een coherent ‘rechts’ antwoord, dat wil zeggen buiten het wijzen op het empirisch succes van de vrije markt. Nu de ene bank-bailout de andere opvolgt stuit zelfs dat succes inmiddels op zijn grenzen. Dit onvermogen tot het formuleren van een coherente respons kwam mede doordat liberalen, conservatieven en nationalisten zich baseerden op in het Westers denken bijzonder diep verankerde religieuze denkbeelden die met het voortschrijden van kennis en technologie achterhaald raakten. Hoewel mijn analyse de ‘progressieve klasse’ van ’68 zeker tegen de haren in zal strijken, kan ik mijn werk toch niet eenduidig als ‘conservatief ’ bestempelen. Mijn analyse toont namelijk aan hoe typisch conservatieve denkbeelden, zoals het religieus begrip van de ziel en de Victoriaanse opvatting van romantiek en relatievorming, bijdroegen aan de problemen. Door christendom, kolonialisme en socialisme ontwikkelde Europa namelijk een obsessie met slachtof12

fers – de blanke heteroseksuele man is de boeman van de geschiedenis. In het christendom ligt meer dan in andere religies een nadruk op nederigheid, medelijden en de eigen zondigheid. Dit verklaart hoe feminisme en militant antiracisme in de jaren ‘60 zo gemakkelijk wortel konden schieten. Dit alles schaar ik onder de noemer ‘cultuurmarxisme’ – een beweging die zich aangetrokken voelt tot alles wat zwak en weerloos lijkt; de bescherming van minderheden beantwoordt aan een diepe geestelijke behoefte. Daarentegen schrikt alles wat kracht en autoriteit uitstraalt cultuurmarxisten af. In de eerste hoofdstukken licht ik toe hoe het cultuurmarxisme in de jaren ’60 de dominante stroming in West-Europa werd. Enerzijds zijn sinds de ‘vrolijke revolutie’ allerlei vormen van afwijkende seksualiteit openlijk geaccepteerd geraakt, anderzijds is er anno 2014 een groeiend politiek draagvlak om de prostitutieleeftijd in Nederland en Duitsland te verhogen naar 21 jaar. Terwijl Europa het schandalig acht dat Rusland homoseksuele voorlichting aan jongeren bemoeilijkt, gaat de vrijgevochten heteroseksualiteit in het ‘liberale’ Westen weer terug de taboesfeer in. Mannen mogen er op 18-jarige leeftijd wel voor kiezen zich als soldaat bloot te stellen aan vijandelijke strijders in Afghanistan, vrouwen mogen er op dezelfde leeftijd niet voor kiezen om hun lichaam aan mannen bloot te stellen in ruil voor geld. Dit komt doordat het Victoriaanse beeld van de tere, pure, kwetsbare vrouw ondanks de seksuele revolutie gemeengoed is gebleven. Het feminisme en het Victoriaanse, geromantiseerde beeld van relaties bepalen de heersende cultuur. Daarbij wordt het gevoel verheven tot toetssteen der waarheid: emotie acht men superieur aan het benoemen van feiten en consequenties moeten wijken voor intenties. Of het nu gaat om multiculturalisme, vrouwenrechten of milieuactivisme: ‘progressieve’ denkbeelden zijn welhaast boven kritiek verheven en er is een cultuur van politieke correctheid ontstaan die ten nadele is van intellectuele masculiniteit. Een cultuur die ik wil doorbreken. Seksualiteit als nieuwe scheidslijn In mijn geest is het begin ontstaan van wat de Franse schrijver Houellebecq een “metafysische omwenteling” noemt. Ik bedoel hier een 13

omslag in onze maatschappij mee die vergelijkbaar is met de golven opgewekt door Marx of Freud. Gevestigde ideologieën als liberalisme en socialisme wortelen in de Verlichting en slaan op het bezit en de verdeling van productiemiddelen. De technologie leidde de afgelopen eeuw echter tot een algemene welvaartsstijging waardoor verschillen in welvaart aanzienlijk zijn genivelleerd. Vroeger telefoneerde je bij de buren, tegenwoordig heeft ieder kind een mobieltje. Bezit werd zo minder belangrijk als criterium voor narcistische differentiatie, oftewel als bron van statusverhogende onderscheidingskenmerken van het individu. De productiemiddelen – en de vraag of deze particulier of collectief bezit dienen te zijn – vormden traditioneel de scheidslijn tussen de maatschappelijke klassen. Bezit definieerde grotendeels het aanzien van eenieder in de samenleving. Of je rijk of arm was bepaalde in hoofdzaak hoe goed men zich over zichzelf voelde, en hoe men zich profileerde. De scheidslijnen tussen kasten en klassen vervagen. In de Westerse landen bepalen niet langer geloof (katholiek versus protestant) of sociale klasse (proletariër tegenover bourgeois) het onderlinge verhouden, maar de profilering van het individu – in het bijzonder zijn of haar seksuele marktwaarde. Als kinderen op school worden buitengesloten of worden gepest, hangt dit minder vaak samen met de kerk waartoe iemand behoort of diens sociale klasse. Meer dan ooit draait het om de eigenschappen van het individu, en dan met name diens aantrekkelijkheid in de ruime zin van het woord. In The Culture of Narcissism (1979) beschrijft de Amerikaanse historicus Christopher Lasch hoe de verheerlijking van het individu sinds de ontkerkelijking om zich heen grijpt: van plastische chirurgie tot obsessies met health food en fitness. Naarmate tradities wegvallen raakt de Westerling verwikkeld in een darwinistische strijd die draait om schoonheid, jeugd en gezondheid. Hoe je als tiener je aantrekkelijkheid ervaart, bepaalt grotendeels je levenspad. Des te populairder je bent, hoe seksueel zekerder je jezelf voelt, en hoe gemakkelijker je jezelf later in onvertrouwde situaties durft te begeven. Je zult meer vervulling uit je leven putten en gemakkelijker nieuwe uitdagingen oppakken. Hoe hoger de seksuele 14

marktwaarde van het individu, hoe groter diens kring van potentiële partners. Terwijl de grote politieke vragen gaan over het verdelen van welvaart, heeft het seksuele aspect van het leven minstens zoveel impact op het levensgeluk. Hoewel de seksuele marktwaarde van het individu bepalend is voor zijn of haar levensbeleving, is de samenleving hierover in voortdurende ontkenning – het is althans taboe. Doordat de productiemiddelen een kleinere rol spelen, keren we eigenlijk terug naar het dierlijke stadium van de oermens, waarin voortplanting een voorrecht is van de meest aantrekkelijken. Het is weer een competitie, waarbij degenen die niet tot de top behoren – of die niet stoer of mooi genoeg zijn – al tijdens hun tienerjaren leren een onderdanige of afwachtende houding aan te nemen tegenover de groep en uiteindelijk het leven. De filosofen, laboranten en ingenieurs op wiens genialiteit en innovatie de Westerse beschaving gegrondvest is, degraderen we in onze beeldvorming tot boekenwurmen, nerds, of suffe intellectuelen. De in de Renaissance gewortelde Europese intellectuele masculiniteit raakt verdrongen door de (macho) Amerikaanse gangster-rap en een (feminiene) boyband masculiniteit. Europese masculiniteit Uit dit alles vloeit voort dat alleen minderheden nog masculiniteit mogen bezitten. Denk aan het opdringerige machogedrag dat we zien in rapclips. De doorsnee Europeaan krijgt de Victoriaans/christelijke boodschap mee dat hij meisjes teder en respectvol moet behandelen, maar in de praktijk geeft de vrouwelijkheid zich over aan de agressieve masculiniteit, die flirtcoaches ook wel als ‘alfamannetjesgedrag’ omschrijven. Ondertussen wordt de Europese masculiniteit – die in feite de wereldzeeën bedwong, de aarde in kaart bracht en de vader was van de hedendaagse natuurwetenschappen – systematisch gedegenereerd. Als ik denk aan de Europese masculiniteit dan denk ik aan de stijlvol geklede aristocraat die vastberaden in de onstuimige golven staart. De Europese masculiniteit is niet alleen daadkrachtig en rationeel, maar ook vindingrijk, intellectueel, en artistiek. De Europese masculiniteit is door het multiculti-denken echter weggezet als boeman van de geschiedenis. 15

Karl Marx had het mis: niet het bezit van de productiemiddelen maar dat van de seksuele selectiemacht is drijfkracht van beschavingen. In Europa ligt die macht eenzijdig bij de vrouw; de vrouw droomt ervan veroverd te worden, maar wenst wel verkend te worden op háár tempo. Het is de man die de toenaderingspoging doet, het is de vrouw die afwijst of groen licht geeft. Wie deze dynamiek niet accepteert overtreedt grenzen. De seksuele selectiemacht bepaalt welke elementen zullen worden overgedragen aan de toekomst. Extrapoleer, en u kunt het karakter van de volgende generatie voorspellen. Op straat gelden als pinnacle of attraction de ‘Justin Bieber pretty boy’ naast de ‘50 Cent ganstah thug’. Het gevoel van onbestemdheid leidde in combinatie met het ondermijnen van de Europese masculiniteit tot teruglopende Europese geboortecijfers. De man raakte zijn status als gezinshoofd kwijt; zijn identiteit als ambachtsman werd ontmanteld tot flexibele arbeid. Hij voelt zich niet onmisbaar en ervaart daardoor geen noodzaak tot het stichten van een gezin. Vergrijzing en ontgroening nemen toe waardoor demografen wel van een “stervend Europa” spreken. Liberalisme en socialisme wortelen in de Verlichting. Verlichtingsopvattingen waren destijds zeer radicaal, maar zijn heden ten dage mainstream geworden; of het nu gaat om atheïsme, de scheiding tussen kerk en staat, vrijhandel of democratie. Op het gebied van seksualiteit en relaties hebben de christelijk-Victoriaanse zinnebeelden echter stand gehouden; hoewel mensen er minder naar handelen, getuige het aantal scheidingen en alleenstaande ouders, leven ze in het bewustzijn echter nog steeds voort. De verlokking van de kosmopolitische, vrijgevochten seksualiteit is tegelijkertijd niet zonder gevolgen voor zaken als loyaliteit, hechting en binding – met name voor het onderklassegezin heeft dit consequenties. In de VS wordt drieënzeventig procent van de zwarte kinderen geboren uit een ongehuwde, laagopgeleide moeder.5 Een vader die als rolmodel kan fungeren ontbreekt vaak. Tel daar de hiphop-cultuur bij op, die het slachtofferschap, het afgewezen zijn door de maatschappij verheerlijkt, en het op drift raken van jongeren is het gevolg. 5

Leon de Winter, ‘Angstaanjagend doortrapt’, in: Telegraaf (27 juli 2013) 9. 16

In het verzuilde Nederland bakenden zaken als klasse, welstand, religie en de reputatie van de familie het aantal mogelijke sekspartners af. Hoewel de materiële competitie via overheidsregulatie is verzacht, is juist op seksueel gebied een bikkelharde concurrentie ontstaan. Daardoor hebben sommigen gevarieerde sekslevens met vele exotische partners – anderen hebben nauwelijks seks maar leven wel in een op en top geseksualiseerde maatschappij (denk alleen al aan reclames). De seksuele selectiemacht blijkt inderdaad ongereguleerd. Een kwestie die door Plato, Montesquieu en tegenwoordig Houellebecq is aangeduid als de achilleshiel van vrije samenlevingen. Seksualiteit zal een belangrijke scheidslijn worden binnen de conflicten van de eenentwintigste eeuw – conflicten die vaak mondiaal zullen zijn. De doorsnee verwarmingsinstallateur/vrachtwagenchauffeur kan namelijk steeds minder opbieden tegen de stijgende verwachtingen van de steeds hoger opgeleide vrouw, en zoekt zijn toevlucht in afspraakjes met vrouwen uit traditionele niet-Westerse culturen. Feministen zien dit als bedreigend omdat dit hun monopolie op de seksuele selectiemacht doorbreekt. De strijd om de seksuele selectiemacht wordt gevoerd onder de vlag van de maakbare samenleving. Nadat de ‘progressieven’ eerst de seksuele bevrijding bezongen ontketenden zij vervolgens, in naam van de zwakkeren en de weerlozen, een intense oorlog tegen prostitutie.6 Filosoof Bart Croughs merkte bijvoorbeeld op dat bij mannelijke sekstoeristen steevast honend de aandacht gevestigd wordt op hun lichaamsomvang, kaalheid en gevorderde leeftijd, terwijl vrouwelijke sekstoeristen van deze behandeling verschoond blijven.7 Dit baseerde hij op een reportage over vrouwelijk sekstoerisme in Vrij Nederland, waarbij Westerse zestigplussers naar Gambia afreisden 6 Zie: De slag om de wallen, door: Brandpunt Reporter, 27 maart en 3 april 2014: “De gemeente uitte harde beschuldigingen die ze niet kon waarmaken. De wet Bibob leverde niks op, want criminele activiteiten konden niet worden aangetoond. Van het afpakken van vergunning kwam niets terecht. De gemeente Amsterdam heeft tot nu toe 30 raambordelen kunnen sluiten. Maar moest daarvoor diep in de buidel tasten. Voor de aankoop van de prostitutiepanden betaalden de gemeente en woningcorporaties het volle pond. Ruim 31 miljoen euro.” 7 http://www.meervrijheid.nl/?pagina=1297 (11 juni 2014). 17

om met behulp van een goed gevulde portemonnee een Afrikaanse jongeman aan de haak te slaan. Bij vergelijking worden mannen die naar streken als Thailand of de Filippijnen afreizen om een echtgenote te zoeken dikwijls in dezelfde categorie geplaatst als vrouwenmisbruikers of pedofielen. Mijn werkhypotheses luiden als volgt: 1. Het feit dat steeds meer Westerse mannen hun heil zoeken bij vrouwen uit traditionele culturen, kan verklaard worden uit de invloed op lange termijn van cultuurmarxisme op man-vrouw relaties binnen de Westerse cultuur. 2. Het feit dat de Europese cultuur zo gevoelig is voor cultuurmarxisme – de obsessie met minderheden, slachtoffers en schuldgevoelens – is verklaarbaar vanuit het christendom. De consequentie van punt twee is een hiërarchie van slachtofferschap. De zieligste is het heiligste. De blanke vrouw moest volgens de achtenzestigers worden vrijgevochten, want zij was slachtoffer van de blanke man en diens paternalisme. Maar botsen de belangen van de Europese vrouw met die van de Noord-Afrikaan die haar op straat uitscheldt voor blonde hoer, dan prevaleren de belangen van de Noord-Afrikaan want die is zieliger: hij zou worden onderdrukt op de Westerse arbeidsmarkt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) documenteerde sinds 1974 in de arrestantenbestanden en sinds 1983 in de criminaliteitsstatistieken geen etnische afkomst meer. Zulke gegevens noemde men bij het CBS laakbare entiteiten. De Surinaamse onderzoeker Ruben Gowricharn trachtte dit taboe te doorbreken met zijn boek Tegen beter weten in (1992). Afkomstig uit een land waar niemand moeilijk doet over culturele verschillen, constateerde Gowricharn dat in Nederland de cultuur van de onderzochte groep nimmer mocht worden aangemerkt als mogelijke medeveroorzaker van achterstanden. De betrokkenen waren per definitie “ontmoedigd, gediscrimineerd, belemmerd door de overheidsinstanties, negatief beïnvloed door hun sociale omgeving, ziek, te oud, of poogden door fraude de aantasting van hun eigenwaarde 18

door de langdurige werkloosheid tegen te gaan”.8 Pas in de jaren negentig werden de richtlijnen van het CBS herzien. Tekenend is de recente weigering van het Sociaal en Cultureel Planbureau om de criminaliteitscijfers van allochtonen te betrekken bij een onderzoek naar de werkloosheid binnen deze groep.9 Het eerste rapport over activiteiten van Marokkaanse jeugdbendes in de binnenstad van Amsterdam, opgesteld in 1988 door een onderzoeker van de gemeente, mocht van toenmalig burgemeester Van Thijn überhaupt niet worden gepubliceerd. De onderzoeker kreeg een spreekverbod en ontving meerdere telefoontjes waarin hij voor ‘Janmaat-maatje’, oftewel racist, werd uitgemaakt. Een ander voorbeeld betreft twee lesbiennes die werden terechtgewezen omdat zij stonden te zoenen in een supermarkt; vervolgens bood de supermarkt verontschuldigingen aan. Volgens een onderzoek in de krant oordeelde een meerderheid van respondenten dat homoseksuele mensen zich over het algemeen snel op hun teentjes getrapt voelen.10 De Franse expert in staatsinrichting Pierre Rosanvallon constateert dat slachtofferschap een steeds grotere rol speelt bij het bereiken en aanspreken van kiezers. Hij merkt daarbij op dat dit zich slecht verdraagt met het ontwikkelen van een positief politiek staatsburgerschap – eerder worden gevoelens van verongelijktheid versterkt.11 In februari 2014 schreef de 7-jarige Charlotte Benjamin, wellicht op suggestie van haar ouders, een brief naar speelgoedbedrijf Lego. Daarin klaagde ze dat de meisjes in de Lego-wereld vooral winkelden en thuis zaten, terwijl de mannen levens redden. In oktober 2013 wekte een folder van Bart Smit, waarin jonge meisjes met huishoudspullen als strijkijzers en stofzuigers speelden, onder gefeminiseerd Nederland een vergelijkbare volkswoede op.  In latere hoofdstukken toon ik echter aan dat de Westerse beschaving afstevent op een situatie waarin mannen niet meer bereid zijn de kolen voor vrouwen uit het vuur te halen. Om misverstanden te voorko8 9

Herman Vuijsje, ‘Verboden voor onderzoek’, (NWO 1996). In maart 2014 werd dit aangegeven door de voorzitter van het SCP en PvdA’er Kim Putters. 10 Telegraaf, 20-02-2014. 11 Pierre Rosanvallon, Democratic Legitimacy, (Princeton 2011) 189-90. 19

men merk ik hier alvast op dat het proces dat de feminisering van de Westerse cultuur omschrijft weliswaar samenhangt met sociaal-politiek feminisme, maar er geen een op een gevolg van is. Feminisering slaat allereerst op het falen van de balans tussen masculiene en feminiene waarden, deugden en kwaliteiten binnen een cultuur. Het verdwijnen van deze balans in Europa heeft meerdere oorzaken, die ik in de hoofdstukken van dit boek uiteenzet. Een Europese beweging Het is zeer de vraag of de tot nu toe uitgedachte filosofische theorieën en politieke systemen het tij kunnen keren. Vooral omdat het politieke denken zelf reeds in de ban is van slachtoffercomplexen, morele verontwaardiging, en de daaruit voortvloeiende passieve agressie. De oplossing ligt minder in politiek dan in cultuur. Want overal waar de politiek geen standpunt inneemt over cultuur, laat men andermans cultuur de eigen politiek overnemen en bepalen. Wat we nodig hebben is een Europese beweging, een elite in bewustzijn. Wat we nodig hebben is geen partijprogramma maar een filosofie. Want waar partijprogramma’s bedoeld zijn om mooi over te komen tijdens verkiezingstijd voert een filosofie een intellectuele oorlog die voortduurt totdat de waarheid aan het licht komt. Deze beweging zal in West-Europa maar langzaam doorsijpelen; het is ironisch genoeg vooral in Oost-Europa dat zij haar momentum vinden zal. Mogelijk zal het IJzeren Gordijn zich achteraf bewijzen als een blessing in disguise. De communistische isolatie zorgde er namelijk voor dat het cultuurmarxisme, en daarmee de anti-Westerse ‘weg met ons’ mentaliteit, in Oost-Europa nauwelijks doordrong.12 Het einddoel is het hervinden van de Europese eigenwaarde en het in balans brengen van de polariteit tussen de seksen.

12 Wat waarschijnlijk ook meespeelt is dat Oost-Europese landen in tegenstelling tot West-Europese geen koloniën bezaten, waardoor hen het trauma van de dekolonisatie bespaard bleef. 20

2

Marxisme

en cultuurmarxisme

Marxisme is zowel een economisch als een filosofisch systeem; het is een (berekenende) poging om politieke macht te verkrijgen in naam van de zwakken en vertrapten. In dit hoofdstuk belicht ik de transformatie van marxisme tot cultuurmarxisme. Marxisme is als economisch project mislukt, maar wist toch te overleven door zich op cultuuranalyses toe te leggen. Zo smolt het marxisme samen met de Westerse hogere cultuur en legde aldus de basis voor de hedendaagse politieke correctheid en het beheersen van de publieke opinie. Volgens Marx draaide zijn leer om de economische strijd om de productiemiddelen – die tussen de arbeidersklasse en de burgerij. Ethische, culturele en filosofische kwesties – zoals de vraag naar het goede leven – waren voor hem van ondergeschikt belang. Immers, wiens brood men eet diens woord men spreekt. Erst kommt das Fressen und dann die Moral. Dit axioma, bekend als de basis-bovenbouw theorie, is een fundament van het marxisme. De basis omvat de productieverhoudingen, de bovenbouw vloeit daar uit voort. Al die grootse gedachten die volgens humanisten zowel de beschaving dragen als de vooruitgang voortstuwen – van esthetische schoonheid tot morele rechtvaardigheid – zijn voor Marx epifenomenen van de economie. Hierdoor is het marxisme anti-humanistisch. Het marxisme kent geen vrijheid van denken of onafhankelijkheid van geest. Iedere poging tot een objectieve waarheidsbevinding is a priori een uiting van klassenbewustzijn. Vanaf de jaren twintig van de twintigste eeuw pasten de marxistische denkers hun theorie steeds minder toe op economische en politieke kwesties. Het marxisme stopte met schrijven over haar meest kenmerkende thema: de economie (op te vatten als markt21

en productieverhoudingen). Het marxisme spitste zich steeds meer academisch toe op cultuur en de analyse en deconstructie van kunstzinnige uitingen. Wat eerst slechts een bijproduct van productieverhoudingen zou zijn, werd omgedoopt tot hoofddoelwit – in deze omschakeling toont zich het parasitaire karakter van het marxisme. Een uitzondering op deze thematische overgang was de Italiaan Antonio Gramsci, de laatste marxistische denker die de klassenstrijd in zijn werken nog met empirische feiten probeerde te staven. Anders dan de overige Westerse marxisten vatte hij de levensvatbaarheid van de culturele bovenbouw op als een politiek probleem dat theoretische behandeling verdiende. In tegenstelling tot in Rusland berustte het kapitalisme in Europa op instemming van de volksmassa’s. Daardoor was weinig dwang vereist om het volk onder controle te houden, waardoor er geen rebellie op gang kwam. Gramsci onderzocht de economische en culturele oorzaken van deze instemming in relatie tot de instandhouding en ondergraving van de sociale orde. Hij concludeerde dat in Europa de macht over de arbeid via consensuele structuren werd uitgeoefend. Wij kennen dit als het Rijnland-model, waarbij werkgever en overheid zich tezamen over de arbeider ontfermen en er ruimte is voor overleg en onderhandeling. Een revolutie naar het voorbeeld van de bolsjewieken zou in Europa niet werken (zo mislukte de revolutie die in Nederland werd uitgeroepen door de sociaal-democraat Troelstra – deze riep juist koningsgezinde demonstraties op als tegenreactie). Gramsci besefte dat de verspreiding van het marxisme een zaak zou worden van een lange aanloop en vooruitgeschoven posten. In Europa zou de strijd gevoerd moeten worden door geheime verenigingen binnen organisaties, door vakbondsmensen, journalisten, onderwijzers en academici – de beruchte ‘vijfde colonne’. Om het kapitalisme ten val te brengen moesten de cultuur, de tradities en de bronnen van geestelijke houvast worden ondergraven. Niet alleen de economische productiemiddelen maar ook mediamacht en het beheersen van de beeldvorming werd inzet van de strijd. Men sprak wel van “de lange mars door de instituties”, een uitdrukking die verwijst naar Mao Zedong, die met zijn communistische leger een lan22

ge omtrekkende beweging moest maken voordat hij de macht kon grijpen in China. In Amerika werd deze fakkel gedragen door Saul Alinsky, die zich richtte tot de rebelse generatie. In Rules for Radicals (1971) zette hij agitatietechnieken uiteen om gangbare waarden en tradities te breken via het bespelen van de media. De marxistische voorspellingen van de klassenstrijd werden bovendien gefrustreerd door de groeiende welvaart van de jaren vijftig en zestig. In plaats van dit empirisch te onderzoeken pasten denkers als Adorno en Horkheimer het marxisme aan de ontstane situatie aan. Zij verwierpen niet het marxistische onderzoeksprogramma, maar verlegden de strijdlijn van economie naar cultuur. Zo ontstond het cultuurmarxisme. Niet langer werd de kapitalistische onderdrukking gezien als een tegenstelling tussen arm en rijk, maar als een onderdrukking van de mens zelf. Dat wil zeggen: een onderdrukking van de natuur van de mens, diens impulsen. De verwaarlozing van het economische thema maakte de weg vrij om andere denkers bij de marxistische theorie te betrekken – denkers zoals Sigmund Freud. De mens kende een natuurlijk erotisch driftpotentieel – het kapitalisme had deze goede en natuurlijke kracht onderdrukt om de mens productiever te maken. Voortaan werd de omverwerping van het kapitalisme neergezet als een psychologische bevrijding. Instituties als het gezin, het mannelijk kostwinnerschap en bijvoorbeeld justitie dienden ondermijnd te worden. Zo ontstond wat Adorno en Horkheimer als “kritische theorie” benoemden. Veel theorieën die men vandaag de dag op universiteiten doceert wortelen in deze kritische theorie – de metafysische omwenteling van de generatie ’68. Denk aan een vak als genderstudies. Daarbij stellen sommige onderzoekers zich ten doel de tegenstellingen te ontmantelen tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid in de Westerse historische overleveringen. Het doel van kritische theorie is de deconstructie van cultuurgoed. Oftewel het terugbrengen van waarheidsclaims tot relativisme, zodat de Westerling iedere grond onder de voeten verliest. Ook het multiculturalisme – dus de import van niet-Westerse en zelfs an23

ti-Westerse culturen – maakt deel uit van deze agenda. Zo wordt de Westerling in een vrije val gebracht, een levensbeschouwelijk vertigo, om van daaruit te vertrekken vanaf een nulpunt. Op deze wijze proberen cultuurmarxisten de Westerse burger ontvankelijk te maken voor de maakbare samenleving. In dit model is de mens een tabula rasa, een onbeschreven blad binnen een niet-repressieve maatschappij waarin het driftpotentieel de vrije loop krijgt. Deze gedachtegang treffen we in feite nog vóór Marx al aan bij Rousseau. Het betreuren van een door technologie en beheersingsdrift verloren geraakte natuurlijke en ongerepte puurheid. Rousseau hoopte dat de Franse Revolutie deze puurheid kon herstellen – voor Marx was dat de opstand van de arbeidersklasse. Net als Rousseau richtten de cultuurmarxisten hun venijn tegen de Verlichting. De Verlichting had de natuur met de rede geïdentificeerd; de natuur kende echter ook brute en wrede elementen. Deze elementen wraakten zich via het fascisme – volgens de cultuurmarxisten een voortvloeisel uit de rationele Westerse maatschappij, zoals ook de guillotine, de Holocaust en de atoombom voortvloeiden uit het Westerse rationalisme. Niet alleen was de Verlichting fascistisch, ook de inspiratiebronnen van de Verlichting waren fout: de Griekse en Romeinse Oudheid. De oudste verhalen van Homerus, waarbij de held Odysseus zich aan de scheepsmast liet vastbinden om de sirenenzang te kunnen horen, waren volgens Adorno en Horkheimer al uitingen van beheersingsrationaliteit. Het cultuurmarxisme van Adorno en Horkheimer wordt ook wel samengevat onder de noemer ‘de Frankfurter Schule’. Hun kritische theorie blijkt niets anders dan een intellectuele oorlog tegen de Westerse beschaving, de Westerse geschiedenis en de Westerse rationaliteit. Waar het marxistische credo “Ieder werkt naar vermogen en ontvangt naar behoefte” luidde, luidt het credo van het cultuurmarxisme: “Ieder lid van de samenleving is van gelijke waarde voor de samenleving.” Als theoretisch uitgangspunt is dit credo heilig. Als 24

we naar de praktische uitwerking kijken, zien we echter dat sommigen succesvolle ondernemingen uit de grond stampen, anderen niet. Wat leert ons deze vergelijking tussen theorie en praktijk? Ze leert ons dat hoewel het verlangen naar comfort gelijkelijk verdeeld is over mensen, de bereidheid om risico’s te nemen dat niet is. Vandaar dat het cultuurmarxisme zo intiem verstrengeld is met de verzorgingsstaat. De politieke oproep om voortdurend te nivelleren kan de gewenste welstand zo alsnog binnen bereik brengen van de minder productieven. Ook internationaal is dit nivelleringsprincipe de drijvende kracht achter het cultuurmarxisme. Het begint er altijd mee dat een bepaalde minderheidsgroep zich uitroept als slachtoffer, en de blanke Westerse man vervolgens aanwijst als dader en onderdrukker zodat schadeclaims kunnen worden ingediend. Zoals in het geval van de Caraïbische eilanden, die in 2013 van landen als Nederland en Frankrijk vergoedingen eisten voor slavenhandel die eeuwen geleden plaatsvond. Het cultuurmarxisme speelt zo in op de gevoeligheid van de Europese cultuur ten aanzien van slachtofferschap. Het cultuurmarxisme is dan ook niet los te zien van Europa’s christelijke wortels – een religie waar de nadruk ligt op zondigheid, zelfreflectie, inschikkelijkheid en nederigheid. Hierdoor konden in de jaren ‘60, onder het mom van ‘positieve discriminatie’, militant antiracisme en feminisme zo diep wortel schieten. Een treffend voorbeeld van de macht van het cultuurmarxisme in de publieke opinie komt naar voren in een artikel dat in maart 2012 geschreven werd door Europarlementariër Derk Jan Eppink. Niet omdat het artikel het cultuurmarxisme bewierookte – in tegendeel – maar omdat het feminisme bekritiseerd werd: “Het feminisme vernielde de ‘feminiteit’, het recht op vrouwelijkheid. De vrouw die zich modebewust kleedde werd afgeschilderd als een bourgeois of erger. Vrouwen moesten zich kleden en gedragen als mannen, want ze waren gelijk [...] Militant feminisme bleef vooral beperkt tot een Amerikaans, Noordwest-Europees (protestants) verschijnsel. Vrouwen uit Latijns-Europa lieten zich hun feminiteit niet afnemen. Vrouwen uit Oost-Europa zagen feminisme als voortzetting van 25

socialisme. Toen de Muur viel, kregen zij ruimte voor vrouwelijke expressie.”13 Deze oprechte kritiek konden de vrijdenkers van ’68 echter niet verdragen, met als gevolg dat Eppinks kritische artikelen stilletjesaan verdwenen. Dit toont dat het hier om kritiek gaat die men èn niet beantwoorden kan, èn niet kan negeren. Of het nu gaat om klimaatverandering, vrouwenstudies, kunst en cultuur, immigratiebeleid of ontwikkelingsstudies: hoewel het woordgebruik wijzigt keert de tegenstelling dader – slachtoffer steeds terug. De bepleiters van de goede zaak tegenover de kapitalistische klasse, inmiddels opgerekt tot de Westerling in het algemeen en in het bijzonder de blanke Europese man. Via diverse sectoren wordt zo toegewerkt naar een nieuwe morele orde waarin je niet meer kunt zeggen wat je denkt. Vrijheid van meningsuiting wordt vrijheid van toegestane meningsuiting. Een voorbeeld van deze politiek correcte cultuur is de affaire rond professor Wouter Buikhuisen, die in 1978 het verband tussen criminaliteit en genetica wilde onderzoeken. Dit was olie op het vuur, want volgens de achtenzestigers werd criminaliteit veroorzaakt door de kapitalistische ongelijkheid en de autoritaire stijl van opvoeden. Hugo Brandt Corstius klom daarom in de pen en omschreef Buikhuisen in Vrij Nederland als een malle nazi, waarop een nationale hetze tegen de professor volgde. Verder promoveerde Philomena Essed in 1990 op het proefschrift Understanding everyday racism, waarin ze stelt dat Nederland tot op het bot doordrongen was met alledaags racisme. Het empirisch materiaal bestond uit interviews met achtentwintig door Essed zelf uitgekozen zwarte vrouwen in Nederland over hun ervaring met racisme. Hoewel het empirisch materiaal nauwelijks representatief genoemd kan worden werd het boek door de meeste recensenten lovend besproken. Bij NRC Handelsblad werd uiteindelijk een redacteur van Indische afkomst gepushed om een kritische bespreking te overwegen. Meer recentelijk kan de journalist Peter Sissons genoemd worden, die zich niet kon verenigen met de eenzijdige berichtgeving over 13 Derk-Jan Eppink, ‘De bevrijde vrouw’ in: De Morgen (06/03/12). 26

klimaatverandering door de BBC. In 2011 vermeldde hij dat in een besloten vergadering was vastgesteld dat sceptici geen spreektijd meer kregen – van het betreffende beraad waren zelfs geen notulen of een gastenlijst beschikbaar. Dit beleid bleef zelfs overeind toen een Britse hoge rechter oordeelde dat de klimaatdocumentaire An Inconvenient Truth minstens negen wetenschappelijke onwaarheden bevatte, en daarom niet zomaar meer op scholen mocht worden vertoond. In 2014 noemde het Hogerhuislid Nigel Lawson het BBC-beleid zelfs “stalinistisch”. Een redactielid zou een lobbybedrijf excuses hebben aangeboden omdat Lawson, een bekend scepticus over klimaatverandering, überhaupt in een programma verscheen. “Mensen die klimaatverandering sceptisch bezien zet de BBC als ‘onwetenschappelijk’ weg, terwijl ze regelmatig lieden van het andere kamp aan het woord laten die daarvoor evenmin zijn opgeleid.”14 Verder is er het lot van David Lowe, een radioman die in mei 2014 per ongeluk een oud liedje draaide waarin het woord niggers voorkwam. Hoewel dit woord veelvuldig gebruikt wordt in hedendaagse rapmuziek reflecteerde het betreffende lied een andere tijd. De radioman verontschuldigde zich, maar tevergeefs. Hij diende “in zijn eigen zwaard te vallen”, zo gaf de BBC hem te verstaan. Cruciaal voor het begrip van dit alles is dat de marxisten de strijd om de onderbouw – dus om de productiemiddelen – al aan het begin van de twintigste eeuw verloren. Daarom sloegen ze hun haken in de bovenbouw – dus in het beheersen van vertogen over kunst, cultuur en sociale omgangsvormen. Zoals gezegd ontstond zo het cultuurmarxisme. Nog steeds beïnvloedt dit het Westerse denken. Denkt u aan terloops gemaakte uitspraken als “Wij Europeanen zijn ook alleen maar rijk geworden door andere landen leeg te roven en gekleurde mensen tot slaaf te maken.” In de kasboeken van de VOC staat echter te lezen dat er verlies werd gedraaid op slavenhandel en dat men er om die reden al vroeg mee stopte. Niet de slavenhandel, maar de Hanze, de Vlaamse lakenindustrie en de moedernegotie (de Hollandse vaart op graan en hout uit Oost-Europa) gaven het startschot voor de Europese welvaart. Hoewel dit soort ‘blame the West’ statements dus niet op feiten berusten, rust er een groot taboe 14 Nigel Lawson, geciteerd door Raziye Akkoc, in: The Telegraph, 9 juli 2014. 27

op om ze publiekelijk tegen te spreken – het taboe van het ‘heilige slachtoffer’. Een treffende illustratie van het taboe op het heilige slachtoffer vinden we in het boek De buurman (2012) van de Nederlandse schrijver Voskuil. Daarin beschrijft hij hoe zijn vrouw hem veroordeelt omdat hij zich terughoudend opstelt tegenover zijn homoseksuele buurmannen Petrus en Peer. Zijn vrouw weigert namelijk hun valse karaktertrekken te erkennen omdat zij hen niet ziet zoals ze als personen zijn – ze ziet haar buurmannen enkel als slachtoffers van de homofobe maatschappij. Ook media en beeldvorming worden voor een groot deel door cultuurmarxisme gekleurd. Bij militaire missies naar ontwikkelingslanden wordt in praatprogramma’s als Pauw en Witteman voortdurend gezegd: “Maar homo’s worden er onderdrukt, maar vrouwen mogen er niet naar school.” Vanuit een morele chantage die plaatsvindt in naam van social engineering en progressivisme worden we zo oorlogen ingemanoeuvreerd. Maar als de Europese geopolitieke belangen werkelijk in het geding raken – zoals in Oekraïne voortdurend wordt geprovoceerd om de Russische invloedssfeer op te rekken – schrikt men ervoor terug om de confrontatie aan te gaan. Het christelijke slachtoffer- en cultuurmarxistische onderdrukkings-denken leiden ertoe dat strijd alleen gevoerd mag worden uit medelijden met de underdog. Strijd om zelf een upperdog te blijven is kapitalistisch en dus taboe. Dit is hoe de Europese beschaving door feminiene en passief-agressieve waarden wordt beïnvloed. Dit is hoe wereldrijken ten onder gaan. Na het aanwijzen van dader en slachtoffers volgen het onderhandelingsproces en het officiële excuus. Behalve voor geldelijke schadeclaims maakt dit de weg vrij voor het herschrijven van de geschiedenis. Denk aan voormalig staatssecretaris Jet Bussemakers, die stelde dat er bij de bevrijding meer aandacht moest zijn voor de rol van Marokkanen en andere allochtonen (interessant is het hier ons af te vragen of een gelijkwaardige belangstelling zou uitgaan naar de KNIL – het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger). Langzaam 28

verschuift het Europese begrip van de overkoepelende natiestaat naar Amerikaans communitarisme, waarbij men verkiezingen wint door homoseksuelen, gehandicapten en etnische minderheden op hun deelbelangen aan te spreken. In 2004 verscheen al een dergelijk boekje van het Niod, Allochtonen van nu & oorlog van toen. “Wie het verleden beheerst, beheerst de toekomst” schreef George Orwell, “Wie het heden beheerst, beheerst het verleden.” Een nieuwe morele orde ontstaat waarin oude woorden en gebruiken ineens verdacht worden. Minderheden krijgen ingeprent dat de meerderheid wat aan hen verschuldigd is. Ook Orwelliaans is het schrappen van woorden – Newspeak noemde hij dat. Denk aan Zwarte Piet, negerzoen, zigeunersaus en patatje oorlog. Probleemwijken worden “prachtwijken”, probleemjongeren worden “jongeren met kansen”. We benoemen een trend als “enkele incidenten” en bestempelen rellen als “baldadigheid”. Problemen opgelost. De ziekte die het cultuurmarxisme altijd weer met zich meebrengt is dat intenties – hoe een bepaalde groep zich ergens over voelt – superieur worden verklaard aan feiten en consequenties. Gevoelens van morele verontwaardiging krijgen prioriteit boven reëel te verwachten gevolgen. “Iedereen is gelijk” is het uitgangspunt – als de resultaten in de praktijk tegenvallen wordt er belasting geheven en genivelleerd; in het onderwijs worden lapmiddeltjes ingezet zodat de onderpresteerders alsnog een voldoende halen. De wereld van de macht raakt vervangen door de wereld van het woord. Politieke correctheid komt neer op het bepleiten van een heilig geloof in een maakbare wereld die alleen op papier bestaat. Mensen die de wereld benoemen zoals deze is en het maakbaarheid-dogma afwijzen, zijn als het jongetje dat riep: “Maar de keizer is naakt, hij heeft geen kleren aan!” Een probleem bij het aantonen van dit fenomeen is dat het cultuurmarxisme inmiddels zo veelomvattend en alomtegenwoordig is dat iedere selectie van bewijzen zou overkomen als ontoereikend en daardoor willekeurig. Wel kunnen we het immigratiebeleid opvoeren als voorbeeld van de bredere trend, evenals de milde maatschappelijke reactie op extreemlinks activisme. 29

Tijdens de presentatie van het jaarverslag van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) op 14 april 2014 bleek dat Nederland meer asielzoekers een verblijfsvergunning gaf dan de rest van de Europese landen. 675 kinderen en hun familieleden kregen een verblijfsvergunning op basis van het kinderpardon. De PvdA-leiders spraken hier hun teleurstelling over uit: ze hoopten dat het er 800 zouden zijn. Al eerder schrapte het kabinet de strafbaarstelling van illegaliteit. Maar liefst 58 procent van de asielaanvragen werd ingewilligd. Ter verklaring gooide staatssecretaris Teeven het op de Europese regels, die landen verplicht stelt asielzoekers op te nemen uit landen waar bijvoorbeeld een repressief beleid wordt gevoerd ten aanzien van homoseksualiteit. In de naam van diversiteit en pluriformiteit dwingt Europa zich zo tot het absorberen van die elementen van de maatschappij die in andere culturen niet welkom zijn. Democratieën zijn gevoelig voor een beroep op medelijden, waardoor toelatingsregels ad hoc kunnen worden opgerekt. Regels die zijn opgesteld om de bevolking, cultuur en sociale zekerheid van Nederland in balans te houden, wankelen zodra het immigratiebeleid in de media met een onschuldig ogende persoonlijkheid als Mauro wordt geconfronteerd. Hierdoor vervagen de toelatingscriteria en daarmee de integriteit van het Nederlands staatsburgerschap. Om nog maar niet in te gaan op de aanzuigende werking. Want juni 2014 verklaarde Hans Gualthérie van Weezel, voorzitter van het CITT (Commissie Integraal Toezicht Terugkeer) dat “na ruim zes jaar de commissie tot het oordeel gekomen is dat bij de huidige stand van zaken het effectief uitzetten van vreemdelingen – mede door alle waarborgen, rechtsregels en rechtshulp – een schier onmogelijke opgave is geworden voor alle bij de uitzetting betrokken medewerkers.” Veel van de uitgewezen asielzoekers komen gewoonweg niet opdagen bij hun terugvlucht, dienen op de trap van het vliegtuig een nieuw gerechtelijk verzoek in, of maken amok zodat de gezagsvoerder weigert hen aan boord te laten. Mede door het kinderpardon is het aantal asielzoekers dat vrijwillig meewerkt volgens Van Weezel gedaald. In 2013 werden bijna 4200 asielzaken uitgevochten tot de hoogste rechter – de Immigratie- en Naturalisatiedienst 86 procent van de 30

beroepsprocedures. Per zaak krijgt de advocaat een vast, door de belastingbetaler opgehoest bedrag, ongeacht de tijd die men erin steekt. Door de advocaten wordt bij de asielzoekers een bepaalde verwachting gewekt die meestal niet uitkomt. Maar een verloren zaak levert meestal een beroepsprocedure op, wat voor de advocaat neerkomt op extra uren en inkomsten. De IND verscheen in 2013 maar liefst 51000 keer in beroepszaken voor de rechter. Vandaar dat de raadslieden op straat protesteerden toen het kabinet plannen ontvouwde voor een no cure, no pay fee om de overdreven verwachtingen te temperen. Stichting Vluchteling besteedde in 2012 ruim 1,2 miljoen aan lobbywerk en strikte als boegbeeld niemand minder dan Femke Halsema, die haar kinderen van een zwarte school haalde maar wel het VOC-verleden van Nederland veroordeelde. Echter, meer nog dan het politieke proces verklaart het juridisch proces de toestroom aan niet-Westerse immigranten. Als het volk klaagt dat rechters te mild straffen, dan verklaart de cultuurmarxist met geheven vingertje “dat we hier in een réchtsstaat leven.” Maar wijzen rechters asielzoekers uit, dan spreekt hij van “geïnstitutionaliseerd racisme” en is de “menselijkheid” in het geding. Er bestaan advocatennetwerken die hun brood verdienen door uitgewezen immigranten te steunen bij gesubsidieerde rechtszaken tegen de staat. Netwerken die nauw verweven zijn met de progressieve kant van het politieke spectrum. Zo opereert de genoemde ‘vijfde colonne’ in de praktijk. In vergelijking met 2006 is in 2008 het aantal VVD stemmers onder rechters gedaald van 15 naar 12 procent. D66 komt uit op 24 procent, PvdA op plaats twee met 20 procent en GroenLinks is goed voor maar liefst 14 procent.15 Het cultuurmarxisme is er dus in geslaagd de bovenbouw te infiltreren. Tot deze ‘infiltranten’ behoren gerenommeerde politici. Marcus Bakker steunde bijna alle misdaden in de Sovjet-Unie en Paul Rosenmöller steunde het stalinistische bewind van Albanië. André van der Louw, voorzitter van de NOS en burgemeester van Rotterdam, legde rozen op het graf van Mao; het feministisch Europarlementslid Hedy d’Ancona nam het op voor het “Killing Fields” regime in 15 VN enquête in Vrij Nederland, 11 oktober 2008. 31

Cambodja. De val van de Berlijnse Muur maakte direct duidelijk dat het communisme enorme ravages had aangericht. Ondertussen hadden de sympathisanten van dit gedachtegoed ter Westerzijde van de Muur zich opgewerkt naar invloedrijke banen in de academische, ambtelijke en culturele sector. Frits Bolkestein stelde de vraag waarom aanhangers van rechtse dictators met pek en veren besmeurd waren, terwijl de aanhangers van Pol Pot, Mao en Stalin dit lot bespaard bleef.16 Dit komt doordat de communistische revolutie een revolutie van intenties is. Zijn alle mensen gelijk? Nee, maar het is een principekwestie, dus ja. Omdat zij handelen vanuit ‘juiste bedoelingen’ kunnen linkse dictators met meer wegkomen dan rechtse. Consequenties, zoals de Holodomor (het doodhongeren van miljoenen Oekraïners door de Sovjet-Unie), maken daarbij niet uit. Overigens is dit gebrek aan realiteitszin iets dat het communisme gemeen heeft met het feminisme: toen Thierry Baudet de tekortkomingen van het feminisme proefondervindelijk omschreef, werd hem vanuit linkerhoek “gebrek aan idealisme” verweten.17 Welk ideaal is nu mooier dan dat van een vrij land waar geen enkele stroming – dus ook het feminisme niet – boven kritiek is verheven? Aldus is aangetoond hoe het marxisme, toen het oorspronkelijke onderzoeksprogramma vastliep op de taaiheid van het kapitalisme, zichzelf voortzette als kritische theorie. Deze kritische theorie speelde in op slachtoffergevoelens en gaf opmaat voor een politiek correcte cultuur, die zowel de wetenschappelijke objectiviteit als het politieke debat ondermijnt.

16 Nieuwe Revu, 27 juni 1995. 17 “‘Ik zeg gewoon wat ik om me heen zie’, legde ik dan ook uit aan Simone van Saarloos die me voor nrc.next interviewde. ‘Hij noemt dat empirisch’, stelde ze, maar ‘ik vind dat een gebrek aan idealisme’.” http://cult.thepostonline.nl/2014/12/01/ terugblik-op-de-affaire-julien-blanc/ (01/12/2014). 32

3

De

epistemologische

wortels

van cultuurmarxisme

Het oordeelsvermogen Hoe heeft de in het vorige hoofdstuk beschreven ‘weg met ons’-mentaliteit überhaupt voet aan de grond gekregen? De verklaring ligt in het postmodernisme. Kort gezegd kunnen we stellen dat het christendom de Westerse beschaving gevoelig heeft gemaakt voor schuld- en zondebesef. Zo is een reflex tot boetedoening ontstaan die in de ontkerkelijkte natie tot uiting komt als cultuurmarxisme. Via social engineering werkten de achtenzestigers toe naar een cultuur waarin de intrinsieke validatie middels het oordeelsvermogen plaats maakte voor een politiek correcte wereld waar intenties de maatstaf zijn. Om vooruit te komen in het leven is de mens aangewezen op diens oordeelsvermogen – op het vermogen om de realiteit te identificeren. Wie de wetten van de natuur kan identificeren, kan water- en elektriciteitsleidingen aanleggen. Hij kan bedreigingen identificeren en zich er tegen wapenen. Maar volgens het cultuurmarxisme is het oordeelsvermogen slecht – gij zult immers niet oordelen! Het oordeelsvermogen zou leiden tot uitsluiting. In de Middeleeuwen had men de ketter uitgesloten, in de moderne tijd de geesteszieke. Zo waren categorieën gecreëerd van mensen die ‘anders’ waren. Om het uitsluiten te stoppen moest het oordeelsvermogen worden ondergraven. Noties als ‘waarheid’, ‘objectiviteit’ en ‘universele geldigheid’ werden als gevaarlijk bestempeld, als een uiting van een Westers superioriteitsgevoel. Zelfs de logica werd door de achtenzestigers aangemerkt 33

als inherent gewelddadig.18 Want de logica maakte onderscheid tussen ‘waar’ en ‘onwaar’, wat kwetsend kon zijn voor wie dit opvatte als een tegenstelling tussen ‘superieur’ en ‘minderwaardig’. Waarheid leidde tot autoriteit, en autoriteit zorgde er voor dat sommige groepen hun identiteiten niet konden vormgeven. Zo bleef het vrije, inherent goede menselijke potentieel beteugeld. Maar door de Westerse tradities te ondergraven konden de sluizen naar deze energieke driften worden geopend. “Hey ho, hey ho, Western culture’s got to go” werd door studenten en multiculturalisten als Jesse Jackson geroepen. Volgens de postmodernen was ‘de waarheid’ altijd een bron van persoonlijke macht voor wie die waarheid kende. “Dat is jouw waarheid”, zegt de postmodernist. Maar een waarheidsaanspraak steunt op feiten en is juist dankzij het oordeelsvermogen toegankelijk en publiekelijk controleerbaar. Wie de waarheid bezit is arm, want diegene moet voortdurend delen om niet als leugenaar te worden versleten. De belofte van vooruitgang Het Verlichtingstijdperk begon in de zeventiende eeuw met een wijdverspreide overtuiging dat wetenschap en filosofie de mensheid naar een nieuw beschavingsstadium zouden voeren. Men nam afstand van de christelijke Middeleeuwen, waarin de mens gehoorzaamde aan de religieuze dogma’s en het verstand ondergeschikt was aan mysteriën. De feodale versnippering van de vorstenhuizen met hun willekeur maakte plaats voor de efficiënt georganiseerde natiestaat, waarin naast de adel nu ook de burgerij meepraatte. “Verlichting is het uittreden van de mens uit 18 Johan Galtung, ‘Cultural Violence’ in: Journal of Peace Research, vol 27, no 3, 1990, pp. 291-305. “If mathematics is viewed as a formal game with one basic rule, that a theorem T and its negation –T cannot both be valid, then there may be violent consequences […] This means that mathematics disciplines us into a particular mode of thought highly compatible with black-white thinking and polarization in personal, social and world spaces” (p301). In hetzelfde artikel (p299) geeft Galtung talen als Italiaans, Spaans en Frans als voorbeeld van cultureel geweld. Ze zouden de vrouw onzichtbaar maken omdat ze hetzelfde woord gebruiken voor beide geslachten. Dat dit tevens de man onzichtbaar maakt, is iets dat onvermeld blijft. 34

de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft”, schreef Immanuel Kant in 1784.19 Uitvindingen als de stoommachine en de ontdekking van elektriciteit dreven dit enthousiasme op. In de negentiende eeuw werden de eerste en tweede hoofdwet van de thermodynamica uitgewerkt voor geluid, licht, warmte, elektriciteit en magnetisme. De toepassing van wetenschappelijke kennis op het dagelijks leven bracht de mens grote voordelen: uitvindingen als de telegraaf, de telefoon, de stoommachine en de bacteriologie. In 1873 werden de thermodynamica, het elektromagnetisme en de mechanica in een alomvattend systeem samengevat. Deze Verlichtingsgedachten bleken niet zonder problemen. De achttiende-eeuwse filosoof David Hume omschreef namelijk het inductieprobleem. Dit wilde zeggen dat oorzaak-gevolg relaties – voor de natuurwetenschap zeer belangrijk – geen voorspellende waarde hadden. Een experiment kon zich honderd keer proefondervindelijk herhalen met hetzelfde resultaat, maar nooit kon logisch worden vastgesteld dat de natuurwetten zich in de toekomst ook zo zouden gedragen. Zo werd onverklaarbaar hoe bijvoorbeeld de zwaartekrachttheorie adequate voorspellingen kon doen. Een domper op het optimisme. Kant filosofeerde hierover en besloot dat factoren als tijd, ruimte en oorzaak-gevolg relaties géén eigenschappen waren van de natuurlijke kosmos maar van het menselijke verstand. Dit markeerde het begin van het subjectivisme. Het zoeken naar objectieve waarheid kwam in het geding. Preciezer gezegd werd het problematisch om stellingen te toetsen aan een werkelijkheid die als onafhankelijk van de menselijke waarneming werd voorgesteld. Dit deed afbreuk aan de blijmoedige boodschap van vooruitgang in de geschiedenis die de Verlichtingsdenkers eerder verkondigden. Om onbevooroordeeld naar het verleden te kunnen kijken om te oordelen of er al dan geen vooruitgang was, zou de geschiedschrijver eigenlijk als een godheid boven de menselijke geschiedenis uit moeten stijgen. Als een baron van Münchhausen zou 19 Immanuel Kant, ‘Beantwoording van de Vraag: Wat is Verlichting?’ in: Het licht der rede. De Verlichting in brieven, essays en verhalen, Cyrille Offermans, (Amsterdam 2000) 453. Origineel: 1784. 35

hij zich aan zijn pruik omhoog moeten trekken uit het moeras van zijn eigen tijd. Volgens Kant was dat onmogelijk. Deze moeras-redenatie werd voortgezet door Karl Popper: “De wetenschap rust niet op een solide stenen bodem” stelde hij, “De wetenschap is een gebouw dat drijft op een moeras. Het staat op pijlers waar we voorlopig tevreden mee zijn.”20 Zo werd er in de natuurkunde het ‘beginsel van de onbepaaldheid’ geïntroduceerd waarbij, om waargenomen te kunnen worden, een object een hoeveelheid van diens energie moest overdragen op de waarnemer. De waarnemer werd zo onderdeel van de waarneming. Bertrand Russell hoopte een solide stenen bodem te vinden in de wiskunde, die zuiver tautologisch was. Maar ook dit optimisme werd de grond in geboord toen Kurt Gödel in 1931 aantoonde dat met wiskundige axioma’s een onbewijsbare stelling toch kon worden bewezen. Popper begon toen maar te verkondigen dat alle kennis feilbaar was, dat geen enkel bewijs definitief kon zijn en dat we hooguit theorieën konden weerleggen. Anything goes De Westerse beschaving zelf had gefaald, was de teneur. De wetenschap had de mens verraden. Bewezen de gruweldaden van twee wereldoorlogen dat niet? Gifgas, kanonnen die soldaten van kilometers afstand konden doden... Tegenwoordig vuren straaljagers kogels af die sneller reizen dan het geluid – wie er door gedood wordt zal ze nooit horen aankomen. De machine had de mens overtroffen en de mens moest nu ook machine worden: een tandwieltje binnen het geheel van de staat. In de kampen van de sovjets en de nazi’s werden mensen op een fabrieksmatige manier afgevoerd, te werk gesteld en ter dood gebracht. Toen het censuskiesrecht werd afgeschaft begonnen marxistische bewegingen te groeien. Vakbonden kregen meer inspraak in de politiek en arbeiders kregen meer te zeggen in bedrijven. Geleidelijk ontstond een afkeer van autoriteit die zich uitbreidde tot een afkeer van de politieke gezagsdragers, de politie, het leger, de wetenschap, 20 Karl Raimund Popper, The Logic of Scientific Discovery, (New York 1959) 11. 36

het onderwijs en religie. Door de industrialisatie en de auto namen mobiliteit en welvaart toe; jongeren kregen meer te besteden en vormden zo een commerciële doelgroep met een gedeelde belevingswereld. De nieuwe verzorgingsstaat maakte overheidsbanen toegankelijk en zorgde ervoor dat mensen minder afhankelijk waren van hun naasten. Door de televisie maakte men kennis met andere opvattingen dan die van de eigen levensbeschouwing. Traditionele sociale banden werden doorbroken. Er kwamen meer banen in de dienstverlening beschikbaar. Het duurde niet lang tot studenten op de barricades klommen en via zogenaamde ‘sit-ins’ en ‘teach-ins’ medezeggenschap eisten binnen universiteiten. In deze ontzuilde situatie losten verschillen in rangen en standen langzaam op. En hoe meer mensen op elkaar lijken, hoe onverdraaglijker ieder voorrecht is. Arbeiders staakten, studenten demonstreerden. Egalitarisme werd het nieuwe geloof. De golf van ’68 was geboren. Geleerden begonnen de autoriteit van de Westerse wetenschappen doelbewust te attaqueren. Zo beweerde wetenschapsfilosoof Paul Feyerabend in Against Method (1975) dat de Westerse geneeskunde gelijkwaardig was aan regendansen en voodoo. Alles was immers een kwestie van paradigma, discours en perspectief. Waardevrije wetenschap bestond niet – wetenschappelijke neutraliteit was immers zelf een waarde. Het Westerse kennisgebouw moest zijn arrogante pretenties opgeven of zou terugvallen in de fouten van de Franse Revolutie, de Holocaust en de atoombom – drie gruwelijke uitwassen waarin wetenschappelijke vooruitgang gebruikt werd om efficiënter te doden. De wetenschap – in de Verlichtingstijd een baken van licht, hoop en vooruitgang – belandde in een kwaad daglicht. Wetenschapsfilosofen stuitten op nieuwe paradoxen als de ‘theoriegeladenheid van observatie’ en de ‘onderbepaling van hypothesen door data’. Deze vergrootten het scepticisme en de zelftwijfel nog verder. Dit was tevens de tijd waarin de overheid groeide en Europa overging van een agrarisch-industriële samenleving naar een diensteneconomie. Steeds meer mensen gingen studeren en kwamen op universiteiten terecht. De wetenschap was duidelijk in een epistemologische crisis 37

geraakt – wat is kennis, wat is betrouwbare kennis en hoe komt men daartoe? Tekenend voor deze crisis is het artikel ‘Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity’, dat door hoogleraar Alan Sokal werd gepubliceerd in een progressief blad. Sokal wilde toetsen of de postmodernen een compleet onzinnig artikel zouden publiceren en dat bleek het geval. Dit verminderde de geloofwaardigheid van de wetenschap als instituut. De Sokal-affaire is vergelijkbaar met de Climategate van 2009, waarbij emails en documenten van de Universiteit van East Anglia uitlekten. Wetenschappers die sceptisch stonden tegenover klimaatverandering werden expliciet geweerd van universiteiten en wetenschappelijke tijdschriften. Waarheidsvinding bleek ondergeschikt te zijn aan het aansturen op links-ideologische conclusies. Kortom: de sociale wetenschappen vierden hoogtij en het heersende relativisme van de epistemologie – de kenleer – sijpelde door in het mensbeeld van de generatie die werd opgeleid. Dit verklaart de moreel- en cultuurrelativistische denkbeelden die kenmerkend zijn voor de ‘progressieve’ verzorgingsstaat. Epistemes In 1968 barstte de rebellie in Frankrijk los. Dat jaar werd bovendien DSM II uitgegeven – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders  – waarin diverse geestelijke aandoeningen werden gediagnosticeerd. Homoseksualiteit was een van die aandoeningen. Naarmate de homo-emancipatie vorderde werd deze diagnose echter geschrapt. De Franse homoseksuele filosoof Michel Foucault trok hier een belangrijke conclusie uit: de psychologie creëerde het subject en zou het ook opheffen. Psychiaters stelden lijsten samen met symptomen van geestesziekten. Mensen gingen nu thuis aan de slag met deze lijsten en begonnen zichzelf ermee te vergelijken. Ze probeerden hun persoonlijkheid te definiëren en te begrijpen aan de hand van begrippen en categorieën die door de psychiatrie werden aangeleverd. Zo vonden ze nieuwe wijzen om te bestaan als subject – de psychiatrie leverde een nadere invulling van hun identiteit. Vóór de psychiatrie opkwam die homoseksualiteit als ziekte definieerde vonden misschien homoseksuele handelingen plaats, maar ‘de homoseksueel’ was geen identiteit. 38

Toen de homo-identiteit eenmaal bestond en stevig was verankerd keerde de gegroeide groep homo’s zich tégen dat medische ‘discours’: ze wilden juist normaal gevonden worden. Uiteindelijk zouden dergelijke marginale groepen zich samenbundelen tegen het keurslijf van de Westerse tradities, instituties en autoriteiten. Waar Marx het kapitaal als de motor van de revolutie zag, was dat voor Foucault de psychiatrie. De analyse die Foucault maakt vindt steun in brieven van de Nederlandse dichter Hans Lodeizen, in wiens poëzie jonge homoseksuelen een mogelijkheid tot identificatie vonden. In april 1949 hield Lodeizen zich op in het Haagse Bos, waar straatjongens rondhingen die zich voor een paar centen prostitueerden. Hij werd echter door de politie gesnapt met een jongen van 16 jaar, waardoor hij als crimineel werd geregistreerd. “Ik heb niet alleen vader en moeder tegen me, maar het hele Hollandse goevernement”, schreef Lodeizen naar aanleiding van dit voorval in een notitieboekje.21 Zijn droom om als diplomaat politieke invloed uit te oefenen werd zo getorpedeerd, maar hij besloot middels maatschappijkritische liefdeslyriek zijn streven naar een omwenteling voort te zetten. Hij wilde iets “doen om de mensen wakker te schudden, ontzettend te choqueren (sjokkeren), om eindelijk eens een geweldige lachbui te voelen opkomen.”22 De Oudgriekse dichter Homerus had lange tijd als mond van de Europese volkeren gesproken, schreef Lodeizen, maar die tijd was nu ten einde. De nieuwe poëzie zou een poëzie van de opstand zijn: van de sloebers en abnormalen aan de zelfkant van de samenleving. “Wij hebben allemaal de staat en de politie tegen ons: het beste is maar om dit feitelijk openlijk ‘in het gezicht’ van staat + politie te aanvaarden. Wij zijn outcasts, allemaal, onze werkelijke gedachten zouden ons de doodstraf op het lijf halen.”23 De film zou het medium worden van de omwenteling: “Ja: een toekomst in de film. Daar is een groot gedeelte van het leven. Er is het grote complot waar wij allen aan meewerken: het complot tegen de staat en de politie, het complot om het mooie en lichte te bewaren, een com21 In Collectie Hans Lodeizen NLMD. Map A XXI. 22 Brief Hans Lodeizen aan Adriaan Morriën, 19 november 1949, Collectie Adriaan Morriën van Rob Molin. 23 Dagboek 9 december 1949, Collectie Hans Lodeizen NLMD. 39

plot samen met de opstandigen (en de lichtelijk abnormalen).”24 Werp anno 2014 een blik op populaire series en u ziet dat Lodeizen gelijk heeft gekregen. Game of Thrones, True Blood, House of Cards, Penny Dreadful, The Borgias, Vikings: allemaal bevatten ze openlijke beelden van homoseksualiteit of biseksualiteit en zelfs incest. Hans Lodeizens werk luidde voor zijn generatie een ogenblik van bewustwording in; hij was “een moedig martelaar voor een eeuwen lang durend onbegrip.”25 Gevoelens van martelaarschap had Lodeizen inderdaad: “In Barcelona word ik misschien door een grote dronken neger doodgestoken met een mes. Wat een heerlijke dood!”26 Een goed voorbeeld is ook Frédéric Mitterrand die in 2005 het autobiografische Het slechte leven publiceerde. Het boek sloeg direct aan in de literaire wereld: recensenten bejubelden het, het won de Prix de la Coupole en werd zelfs in de ietwat conservatieve krant Le Figaro geprezen. In 2009 schopte Mitterrand het tot minister van cultuur en communicatie. Totdat Marine Le Pen van het Front National op de radio fragmenten uit het boek voorlas – fragmenten waarin het hoofdpersonage seks had met minderjarige Thaise straatjongens. “Pedofilie mag men niet zien als verlengstuk van homoseksualiteit” luidde het progressieve verweer. Desondanks kwam de minister van links tot rechts onder vuur. Overigens werd dezelfde literaire prijs ook gewonnen door Pierre Bergé – een rijke homoseksueel die de volgende uitspraak deed: “Ik ben voor alle vrijheden; het uitlenen van je baarmoeder om voor een ander een kind te baren of het uitlenen van je spierkracht aan een fabriek – wat is het verschil?”27 Een opmerkelijk idee voor een man die geen benul heeft van wat het is om in een fabriek te werken of met een vrouw naar bed te gaan. Zoals jonge dichters als Lodeizen tegen de cultuur ten strijde trokken, zo probeerden geleerden de Westerse wetenschappelijke traditie (door Foucault als “kennisgebouw” oftewel “episteme” omschreven) bewust te ondermijnen. Een episteme bepaalt wat de belangrijkste vragen zijn. Ook bepaalt het met welke methodologie de vragen be24 25 26 27

Dagboek 10 december 1949, Collectie Hans Lodeizen NLMD. ‘Hans Lodeizen’s benepen stem werd verhoord’, in: De Gaykrant, nr. 6, 1986. Collectie Hans Lodeizen NLMD. Le Figaro, 16 december 2012. 40

studeerd worden. De prehistorische oermens stelde de natuur voor als iets dat bezield was door geesten, in de Oudheid overdacht men de wereld vooral vanuit de ratio. De middeleeuwers begrepen de wereld via een studie van heilige, ‘geopenbaarde’ teksten; de moderne mens ging vooral proefondervindelijk te werk. Er zijn verschillende epistemes, verschillende kennisgebouwen die samenvallen met diverse historische periodes. We praten hier dus over een indeling van de geschiedenis. Dit raakt aan de wijze waarop het postmodernisme overlapt met de geschiedenis-schrijving, wat wil zeggen de theorie achter de geschiedschrijving. Dit gaat dus niet alleen over de feitelijke optekening van gebeurtenissen, maar ook over de kentheoretische aannames waarop degene die de geschiedenis optekent zich baseert. Foucault introduceerde de epistemes in de theorie van de geschiedwetenschap omdat hij wilde aantonen dat iedere vorm van kennis een sociale constructie was. In De geboorte van de kliniek (1963) betoogde hij op deze wijze dat de Westerse machtsmechanismen in de loop van de geschiedenis het “Andere” onderwierpen aan opsluiting en uitsluiting. Als alternatief formuleerde Foucault het “differentiedenken” – het verlaten van het Westerse discours om de geschiedenis van de ander te kunnen schrijven. Deze fixatie en bewieroking van “de ander” heeft Europees beleid op gebieden als immigratie, ontwikkelingshulp en integratie diepgaand beïnvloed. Foucault wenste de Westerse kennistradities opzettelijk ‘op te blazen’, juist omdat deze volgens hem al sinds de Griekse Oudheid gebaseerd waren op de uitsluiting van de ander. De basis van de beschaving – instituties als het gezin, de kunst en de cultuur – werd aangevallen. Europese landen moesten multiculturele samenlevingen worden met veel import van gastarbeiders uit oriëntaalse landen. Een resultaat hiervan is dat een nieuwsuitzending op Nederland 2 op 15 februari 2014 toonde dat in 2010 maar liefst 59,6% van de Amsterdamse allochtonen op de PvdA stemde (ook woont de helft van de stadsinwoners in gesubsideerde woningen). Het indelen van de geschiedenis in epistemes gaf aanleiding tot geschiedsherschrijving. “Voorgrond achtergrond wisseling” heet dit in postmoderne termen. Oftewel het begrijpen van de geschiedenis 41

via juist die marginale elementen die “onderdrukt” zouden worden. Hierbij kunnen uit zeer bescheiden hoeveelheden bronmateriaal uitvoerige conclusies worden getrokken. Een antieke vaas waarop een man een andere man een haan aanbiedt, wordt bijvoorbeeld uitgelegd als bewijs dat homoseksuele prostitutie algemeen aanvaard was. Een Mexicaanse student verdiepte zich in deze geschiedenis en stuitte op diverse publicaties in wetenschappelijke tijdschriften uit de jaren ’60, waarin uitdrukkelijk wordt gesteld dat de Klassieke Oudheid op zo’n manier moest worden bestudeerd en beschreven dat de rol van homoseksualiteit werd uitvergroot. Het doel was om claims van slachtofferschap te sterken en de suggestie van normaliteit te vergroten. Homoseksualiteit zou in de Oudheid zeer normaal zijn geweest maar door de repressieve middeleeuwers en vroegmodernen zijn uitgebannen. In dialogen als Laches en Symposium staan wel degelijk homoseksueel getinte toespelingen, in Politeia (380 v.Chr.) stelt Plato echter, in lijn met auteurs als Aristoteles en Xenophon, dat een liefdesrelatie tussen mannen niet seksueel van aard is. Ook wordt het verhaal dat de held Achilles een homoseksuele relatie onderhield met zijn neefje Patroklos tegengesproken: al in de Oudheid werd dit als een verdraaiing van de mythe bestempeld.28 De gevangenis van de tekst Volgens de marxistische basis-bovenbouw theorie is ieder betoog of standpunt onderbepaald door belangen en het klassenbewustzijn. Ieder oordeel is dus bevlekt met vooroordelen en de enige wijze om dit te vermijden, zo redeneerden de achtenzestigers, is door überhaupt geen oordelen uit te spreken: “They were raised to believe that indiscriminateness is a moral imperative, because its opposite is discrimination.”29 Dit wantrouwen van het oordeelsvermogen bereikte haar hoogtepunt in het Postmodernisme. Foucaults bondgenoot Jacques Derrida verklaarde dat alles tekst was, waarmee hij bedoelde dat er geen ‘ware’ kennis achter de taal te vinden was – kennis bestond slechts uit subjectieve taal die terugsloeg op nog meer subjectieve taal. Verschillende culturen moesten volgens Derrida verstaan 28 “Aeschlus praat onzin wanneer hij beweert dat Achilles de minnaar van Patroclus zou zijn geweest.”, Symposium, vert. G. J. M. Bartelink, (Utrecht 1982) 18. 29 Zie lezing: ‘Regurgitating the Apple’, door: Evan Sayet, 5 maart 2007. 42

worden als symbolische universa, met eigen criteria voor waarheid, bewijsvoering en ethiek. Deze universa zouden onverenigbaar zijn omdat niemand ooit los zou kunnen komen van de context van diens eigen taalgebruik. Dit stelde Derrida om mensen te beletten culturen ten opzichte van elkaar te waarderen en te rangschikken. Volgens de postmodernen van de ’68-generatie heeft waarheid een linguïstisch karakter en wordt het geconstrueerd in narratio’s. U moet daarbij denken aan de narrator van bijvoorbeeld een film of toneelstuk, die de getoonde gebeurtenissen becommentarieert. Men spreekt in dit verband wel van het verschil tussen exoterie en esoterie: het oppervlakkig begrip van een tekst staat tegenover een diepgravende analyse die zoekt naar de ‘ware’ betekenis en de diepere onderlaag. Daarbij is het altijd de vraag waar de narrator de oorspronkelijke tekst verlaat en begint met het toevoegen van zijn eigen gedachten. Zo herschreef Derrida een tekst van Descartes waarbij hij zinnen analyseerde en de plaatsing van leestekens becommentarieerde. Wie bijvoorbeeld komma’s en vraagtekens omwisselde veranderde de betekenis van de tekst. Zijn punt was dat de geschiedenis enkel ‘sporen’ bevatte die weer verwezen naar andere sporen. Een beginpunt kon men nooit vinden omdat de gebeurtenis en de duiding van de gebeurtenis onscheidbaar waren. Dit zou uitwijzen dat bepaalde betekenissen enkel voor ingewijden verstaanbaar zijn, namelijk voor degenen die zijn ingevoerd in de esoterie. En dat de breuklijnen tussen de epistemes dus onoverbrugbaar zijn. Een historicus kan niet over zijn eigen schaduw heen kijken en hierdoor zijn feit en fictie niet te scheiden. Buiten de tekst is niets dat de rol van rechter of scheidsrechter kan vervullen, want wie de tekst probeert te verlaten stuit slechts op meer interpretatie. Wie naar deze afbeelding kijkt ziet oftewel het hoofd van Freud oftewel een naakte vrouw, maar kan deze niet beide tegelijk zien. Net 43

zo komt ieder episteme met eigen vragen en antwoorden, die de wereld vanuit een bijbehorende invalshoek belichten. Volgens de postmodernen kunnen we niet van vooruitgang spreken als de vragen en antwoorden van onze grootste wetenschappelijke theorieën slechts relatief zijn aan de wensen en voorstellingen binnen een bepaald tijdsgewricht. Galilei wist niet precies hoe de telescoop werkte die hij gebruikte om de maan te bestuderen. Toen hij deze eenmaal gebruikt had was een compleet nieuw interpretatiekader ontstaan. Net zo was het met de evolutietheorie: Darwin wist niets van celdelingen en chromosomen, maar lanceerde toch zijn stellingen binnen een onvolledig interpretatiekader. Waarheid is niet iets dat men vindt of achterhaalt, zo stellen de postmodernen, waarheid is iets dat groeit. Waarheid is consensus. Social approval. Hierachter schuilt een fundamentele aanval op het Avondland omdat de grote auteurs, de bronnen van cultureel houvast, op de helling komen te staan. Shakespeares werken werden niet geschreven door Shakespeare, welnee. “Shakespeare” is een web van tekstsporen dat doorgaat zichzelf te schrijven zodra iemand het ter sprake brengt, ongeacht wie dat is. Alles wat men vaststelt, wordt vastgesteld op basis van criteria, en deze criteria zijn verschillend per tijdperk en per episteme. Niets eeuwigheidswaarde – waarom zouden de werken van Homerus, Dante en Goethe beter zijn dan de rijmelarij van tante Betsie? En ideeën als “het volk” en “de natie”? Ook die hebben geen welonderscheiden point of origin. Het zijn imperialistische constructies die worden gebruikt om anderen uit te sluiten, mythes die terugvoeren op de overleveringen van ontraceerbare stammen. Omdat tekst en interpretatie volgens de postmodernen niet te splitsen waren, spraken zij van de dood van de auteur. Het universum was een levend, ademend web van tekst dat geen ‘ware’ betekenis kende. Er was enkel een oneindig aantal mogelijke interpretaties, die afhingen van de vragen waarmee iemand de tekst benaderde. Een historicus is gebonden aan zijn eigen tijdsgeest en begrijpt een historisch document dus per definitie anders dan de auteur.

44

Dit is echter onverenigbaar met de geschiedwetenschap zelf, want het onderscheiden van feit en fictie is de core business van een historicus. Er is geen geprivilegieerde toegang tot de waarheid, stelden de postmodernen – er is een waarheidspluralisme. Maar zelfs als ik zeg dat er verschillende epistemes zijn, verschillende paradigma’s en discoursen, met ieder hun eigen interpretaties, hoofdvragen en waarheidswaarden, dan claim ik desalniettemin een universele geldigheid wanneer ik stel dat de waarheden geldig binnen die verschillende werelden niet tot elkaar te herleiden zijn. Door te verkondigen dat er geen universele waarheid is, doet de achtenzestiger een uitspraak die voorafgaat aan de regels voor waarheid die gelden binnen de afzonderlijke culturele werelden. Het postmodernisme stelt de werkelijkheid voor als versnipperd en gefragmenteerd. Een gefragmenteerde waarneming staat een objectief bewustzijn of oordeel echter niet in de weg. Al zie ik een hand vanaf één standplaats, ik weet toch dat het om een hele hand gaat. Daarvoor hoef ik maar een fragment te zien. Spreken van een fragment veronderstelt een impliciet begrip van het geheel: de objectieve werkelijkheid die de waarnemer omringt. Consensus vervangt waarheid Hoewel we afglijden tot een abstractiegraad die aan het belachelijke grenst is dit een cruciaal punt om te bewijzen dat we de laatste vijftig jaar in een leugen hebben geleefd. Een internationaal gerenommeerd historicus onderwees mij op de universiteit vanuit dit historische relativisme. “Een historicus mag alles noteren zolang hij of zij de regels volgt,” zei hij, “maar moet niet denken dat hij de waarheid opschrijft.” “U zegt nu zelf dat er verschillende aanvliegroutes zijn,” reageerde ik, “verschillende perspectieven, discoursen, epistemes. Waarom zou ik mijn toevlucht dan niet mogen nemen tot invalshoeken waarin er toch harde waarheidsclaims worden gedaan? Het denkraam van de Verlichting bijvoorbeeld. Als u zegt dat deze waarheidsclaims niet mogen, beoordeelt u dit tijdperk niet op de eigen merites, maar vanuit een standaard die buiten dit deelverhaal valt.” De docent benadrukte nogmaals het belang van regels, en de consensus waarop deze regels berustten binnen de geschiedenis als vak. Hoe45

wel iedere historicus door diens standplaats vertekend zou zijn, waren het deze regels die de grens trokken tussen objectieve, betrouwbare geschiedschrijving, en de rest. Ik antwoordde dat het maken van regels om objectief van subjectief af te bakenen een punt veronderstelt dat het subjectieve overschrijdt. Een grens tussen objectief en subjectief is slechts te trekken door een mens die in staat is over zijn eigen subjectiviteit heen te stappen. Iemand die roept: “Iedereen is subjectief ”, kan hooguit stellen dat zijn eigen oordeelsvermogen onvolledig is. Zijn claim strekt zich niet tot het bewustzijn van een ander uit. Zo bereiken wij het einde van de epistemologische kwestie, die we terug kunnen brengen tot de vraag: “Vereist het afbakenen van de grenzen van het menselijk kenvermogen een kennis die deze grenzen overstijgt?” De wankelheid van het postmodernisme werd overigens bewezen toen iemand Derrida een vraag voorlegde over de Holocaust. Had deze misschien ook buiten de tekst plaatsgevonden? Derrida’s weigering om deze vraag te beantwoorden toonde aan dat ondanks het relativisme het slachtofferschap voor de achtenzestigers een metafysisch anker is dat zelf niet aangeroerd mag worden. Niettegenstaande hun historisch relativisme is de Westerse beschaving voor de achtenzestigers fundamenteel fout en ‘zondig’. Het onderscheid tussen ‘waar’ en ‘vals’, dat al zo oud was als de filosofie van de Oude Grieken, zou hebben geleid tot de kerkelijke inquisitie en tot de genoemde klinieken waar andersdenkenden werden opgesloten als psychiatrisch patiënt. Volgens Foucault en de cultuurmarxisten lag dit onderscheid tussen ‘waar’ en ‘vals’ ten gronde aan het koloniale racisme en de vreemdelingenhaat van de nazi’s. Het idee van objectiviteit (het zoeken naar een objectieve waarheid) moest vervangen worden door het ideaal van diversiteit. Om ‘boete te doen’ diende het Westen social engineering toe te passen om progressieve diversiteit over te dragen op traditionele culturen. We zien dit terug in de vorm van regenboogprotestborden die de Russische leider Poetin afbeelden als homoseksueel. Diversiteit werd een doel op zich. Het oordeelsvermogen werd ondergeschikt gemaakt aan politieke correctheid. Rationeel handelen is handelen zoals een mens doet als hij optimaal gebruik maakt van alle beschikbare informatie bij het bereiken van 46

zijn doelen. Handelingen zijn rationeler naarmate het doel bewuster en op meer samenhangende wijze wordt nagestreefd en de middelen op dat doel zijn afgestemd. Iets is ‘waar’ als het onafhankelijk van wat wij erover denken of zeggen bestaat, onafhankelijk van ons bewustzijn ervan. Waarheidsclaims zijn dus gericht op feiten, doelen en consequenties. Denken vanuit toetsbare waarheidsclaims is masculien. Het cultuurmarxisme is daarentegen gericht op validatie, intenties en appreciatie. Rationaliteit en waarheidsclaims dwingen tot het erkennen van de realiteit – cultuurmarxisme streeft naar een symbolische wereld van schuldgevoel en morele chantage binnen het bewustzijn. Om zo de sterke onderdanig te maken aan de zwakke. Het cultuurmarxisme is hierom anti-waarheidsclaim en anti-rationeel – om dit te verhullen is de postmoderne term “waarheidspluralisme” bedacht. Omdat de Westerse geschiedenis al sinds Socrates en Plato zo doordrongen is van rationeel denken en waarheidsvinding, is het cultuurmarxisme multicultureel en anti-Westers.30 De hedendaagse idealen van de consumptiemaatschappij dienen om de intellectuele masculiniteit te ridiculiseren, terug te brengen tot ‘nerdy’ stereotypes, en uiteindelijk te vervangen door de metroseksueel. Recapitulatie De rebellie van 1968 ging gepaard met het doorstoten van het cultuurmarxisme tot in de bovenklasse. De oude kerkgezinde elite stierf af en maakte plaats voor de progressieve elite. De saamhorigheid van de jeugdcultuur had voor een sterke groepssolidariteit gezorgd (Woodstock), die maakte dat de achtenzestigers de confessionelen uit het zadel konden stoten. Toen de achtenzestigers eenmaal het nieuwe establishment werden wilden zij hetzelfde niet opnieuw laten gebeuren: de samenleving moest worden geïndividualiseerd en geatomiseerd, verdeeld tussen vele subculturen. De sterke socialistische partijen die in West-Europa bestonden raakten gedesillusioneerd door de gruweldaden van de communisten in de Sovjet-Unie. 30 Zie ook: ‘Sokal and Bricmont: Is this the beginning of the end of the dark ages in the humanities?’ door Raymond Tallis, in: PN Review, nr. 128 (juni 1999). Tallis noemt als voorbeeld de postmoderne feminist Julia Kristeva, die uiterst abstracte formules aan de wiskunde ontleende en deze losliet op de poëzie. Studenten slikten deze theorieën jarenlang voor zoete koek. Toen wetenschappers haar werk bekeken concludeerden zij echter dat Kristeva de formules waarschijnlijk zelf niet begreep. Postmodernen als Kristeva omschrijven de Westerse cultuur als “logocentrisch”. 47

Toch wensten zij hun geloof in de progressieve maakbare samenleving te behouden. Zij merkten dat de doorsnee arbeider niet meer te porren was voor een gewapende revolutie, zoals door Marx oorspronkelijk gepland. Daarom werden nieuwe ‘troepen’ geworven onder gastarbeiders, homoseksuelen, transseksuelen, gehandicapten en andere ‘marginalen’, zoals door Foucault voorspeld. De marxistische voorstelling van de geschiedenis, waarin de arbeider streed tegen de kapitalist, werd vervangen door een verfijnder progressief intellectualisme. De nadruk lag daarbij niet alleen op economische klasse, maar ook op etniciteit, geaardheid en geslacht. Het vijandbeeld werd verruimd van het kapitalisme tot de gehele cultuurgeschiedenis van de blanke Europese heteroseksuele man. Het doel was nog steeds het Westerse ‘episteme’ te ondermijnen, maar nu werd gewerkt via overheidsbeleid en mediapolemiek in plaats van gewapende revolutie. Zoals gesubsidieerde cultuurhuizen voor etnische minderheden en het verplicht stellen van het aannemen van een minimumaantal personen behorend tot een minderheidsgroep. De uitspraak dat het Sinterklaasfeest racistisch is, gedaan door Verenigde Naties onderzoekster Verene Shepherd, is in dit licht te plaatsen, evenals het vrouwenquotum aangenomen door het Europees Parlement. Bijkomstige illustratieve symptomen zijn de ophef die ontstond rond de excuses aan de zoenende lesbiennes in de Albert Heijn, de protestbrief aan Lego en de Bart Smit folder, die “traditionele rolpatronen zouden bevestigen”. In België kwam de burgemeester van Antwerpen onder vuur toen hij stelde dat ambtenaren zich levensbeschouwelijk neutraal dienden te presenteren, en op hun werk dus ook geen homodriehoek mochten dragen. Samenvattend kunnen we stellen dat het doel van de moderniteit – namelijk het gebruik van de menselijke rede, kennis en wetenschap om zo een samenleving te bouwen die beter was dan de religieuze onmondigheid van de Middeleeuwen – omsloeg in het tegenovergestelde uiterste. Dit is wat we feitelijk aanduiden met de term ‘postmodern’: het vervagen van de Westerse ‘grote verhalen’ als gevolg van het ondermijnen van objectieve waarheid, absolute ze48

kerheid en rationele logica. Religieuze, ideologische evenals wetenschappelijke waarden en zekerheidsaanspraken zijn teruggebracht tot persoonlijke voorkeuren waar ieder het zijne van mag vinden. Gevoelens van achtergesteldheid worden bewust aangewakkerd om zo minderheidsgroepen te mobiliseren voor de cultuurmarxistische agenda. Dit alles is terug te voeren op epistemologische paradoxen die via de harde wetenschappen oversloegen op de sociale wetenschappen, en zo uiteindelijk deel werden van het overheidsdiscours. De kentheoretische problemen evolueerden tot relativistische mantra’s die uitliepen op postmodern multiculturalisme. Nice guys finish last We stimuleren onze kinderen om de hoogste cijfers van de klas te halen – we moedigen hen aan de sterspelers te worden van de sportteams. Onze dochters geven we op voor schoonheidswedstrijden. Zo toont zich de realiteit van de bikkelharde kapitalistische competitie: de ene hond eet de andere volgens de wet van de jungle. The weak are meat, the strong do eat. En vervolgens bedekken we deze realiteit met lieve gebaren, met een deken van egalitarisme. Er zijn zelfs prijzen voor wie als laatste eindigt en beloningen voor het louter meedoen. We zien de harde werkelijkheid van het falen als te duister voor de tere kinderziel; we zeggen hen dat ieder op zijn eigen manier een uniek sneeuwvlokje is. Een krantenjongen kan een astronaut worden en een kind van een woonwagenkamp de nieuwe minister-president. In luchtige soaps en tienerseries redt de lelijke, afgewezen jongen uiteindelijk de dag met een gewaagde actie, en verovert zo alsnog het hart van het cheerleader meisje dat hoog in de rangorde staat. Zelfs onze vriendelijkheid is deel van de sociale rivaliteit. Want hoewel kapitalistische, liberale en libertaire visies op het leven breed gedragen worden, proberen we te vermijden dat we publiekelijk betrapt worden op een ‘zelfzuchtige’ daad. Het credo van ons tijdperk kan worden opgesomd als: “Wees lief voor iedereen maar verpletter de concurrentie.” In 2013 maakte Boris van der Ham tijdens een humanistische bijeenkomst in Hasselt een opmerking over de Amsterdamse uitgaansscene. Het is daar zeer populair om vegetarisch te eten en fair trade koffie te drinken, om zo je begaanheid met het milieu en de armen te tonen. 49

Maar tegelijkertijd, zo merkte hij op, wordt er in deze hipster-kringen veel cocaïne gesnoven – een product met zeer destructieve gevolgen voor de gemeenschappen in de landen waar het wordt gekweekt. Wat we hier zien is de inname van grote doses anarchistische, marxistische en pseudo-intellectuele hippie theorieën, met daaronder een sterke neiging tot consumentisme. Decennia geleden ontleenden mensen hun identiteiten aan klasse en religie; katholieken trouwden niet met protestanten en dagloners niet met leden van de burgerij. Vandaag de dag moeten mensen hun identiteit aan iets anders ontlenen, wat leidt tot een ‘kijk mij eens’ cultuur op Amerikaanse leest. Exhibitionistische zelfexpressie, bijvoorbeeld door te pronken met lichamelijke schoonheid verkregen via plastische chirurgie. Of het uploaden van persoonlijk drama in de vorm van Youtube filmpjes. Het publiekelijk organiseren van een altruïstische actie voor een goed doel. Men neemt het op voor het kindje dat wordt gepest, maar alleen als anderen staan te kijken. De Amerikaanse samenleving is zo individualistisch als maar kan, behalve als het een religieuze plechtigheid of een herdenking betreft. Iemand – doorgaans een vrouw – werpt zich dan op als voorvechter van de community en spreekt, zogenaamd tot in het diepst van haar ziel geroerd, de aanwezigen toe. Met krokodillentranen en sterk aangezette emoties, alsof iemand iets van binnen probeert te voelen door de emotie aan de buitenkant te projecteren. Maar wee degene die daar iets van zegt; wie suggereert dat het mogelijk nep is, is ‘ongevoelig’ en wordt onmiddellijk met de rug aangekeken. Ook in Nederland komt het voor dat mensen bij een tragische gebeurtenis een zogenaamde selfie maken in nabijheid van de rouwstoet of van de bloemenboeketten en brandende kaarsen die op de plek van het ongeval zijn geplaatst. Ook deze handeling houdt verband met narcistische differentiatie, want met het delen van zo’n selfie verzendt men tegelijk een subtiel signaal. “Ik ben een begaan mens” is dat signaal; “ik leef mee en ben bereid een deel van het lijden van de ander op me te nemen.” Binnen een cultuur met een christelijke achtergrond werkt dit plaatsvervangende lijden statusverhogend. Ookal hebben we er niets aan, we zijn graag even het centrum van de aandacht – in onze vluchtige, narcistische maatschappij lijkt dat 50

het hoogst bereikbare. Ik denk dan aan een vissersboot met emmers vol krabben die over elkaar omhoog proberen te klimmen. Als u wilt weten waarom mannen elkaar ‘voor de lol’ afzeiken en vrouwen kattig zijn, is dit het antwoord: de afwezigheid van een sociale ordening of een gedeelde moraal in het licht waarvan het leven zin heeft. Onze samenleving is niet verenigd in een grootse droom, een overkoepelend ideaal of een langetermijndoelstelling. De maatschappijleden beconcurreren elkaar met morele mooidoenerij (ik sponsor de natuur, straatkinderen, bedreigde diersoorten), sociale status (ik ben bevriend met de eigenaar van die hippe uitgaansgelegenheid) en prestigieuze speeltjes (ik heb een Google Glass). Hun reden om zich bij een non-profitorganisatie aan te sluiten is niet om het doel van de non-profit te bereiken, maar om anderen te tonen hoe goedwillend, altruïstisch, betrokken en barmhartig ze wel niet zijn. Zelf was ik jaren als vrijwilliger actief en organiseerde meerdere evenementen. Daardoor weet ik dat de meeste vrijwilligersverenigingen uiteenvallen doordat mensen te druk zijn met het aannemen van poses in plaats van met het daadwerkelijk verzetten van werk. Kortom, het onderste moet uit de kan maar niemand mag buiten boord vallen. Nice guys finish last, krijgen we tijdens onze opvoeding te horen. Bij verlies krijgen we echter troostprijzen, want: “Meedoen is belangrijker dan winnen.” Geschillen worden beslecht en maar zelden opgelost. Iedereen wil meepraten maar niemand wenst de eindverantwoordelijkheid te dragen. Het is pappen en nathouden wat de klok slaat. Iedereen te vriend houden maar de competitie de pas afsnijden. Zorgen dat het mes in je hand scherper is dan het mes dat in je rug drukt. “Wat kan toch de reden zijn,” vroeg Alexis de Tocqueville zich af, “voor de vreemde melancholie die de inwoners van democratieën zwaarmoedig op de ziel drukt te midden van hun overvloed? Die afkeer van het leven die hen soms overvalt tijdens kalme en aangename tijden?”31 Zijn antwoord richtte zich op de grillige aard van het gelijkheidsideaal; altijd voldoende dichtbij om haar charmes te tonen, nooit bereikbaar genoeg om te worden genoten. Waar conflicten zijn, zijn winnaars en verliezers – wij houden ons voor dat 31

Alexis de Tocqueville, Democracy in America I&II, (New York 1969) 538. 51

iedereen kan winnen. “Everyone gets an A, everybody gets to play”, schreef Maura Pennington in 2012 voor Forbes. De wijze waarop de Westerse samenleving met conflicten omgaat is door de eeuwen heen veranderd. De Middeleeuwen kenden het godsoordeel als vorm van beproeving – een principe dat teruggaat op de vroegste Babylonische wetboeken. Doorgaans was het een strijd van man tegen man, rustend op de premisse dat God de onschuldige zou helpen door een wonder in diens voordeel te verrichten. Wie het conflict won, diens zaak was moreel gerechtvaardigd en uitgaande van hetzelfde principe benoemden de Germanen succesvolle strijdaanvoerders tot stamhoofden. Onder het motto: “Hij die de zege brengt, brengt ook het heil.” De christelijke Minucius Felix schreef: “Zoals de echtheid van goud in vuur bewezen wordt, zo bewijzen wij ons in beproevingen.”32 Het godsoordeel was een mengsel van christelijk en Germaans denken, maar werd afgeschaft toen ook de biecht werd ingevoerd. Volgens de antropoloog Ruth Benedict heeft dit tot een uniek kenmerk van de Westerse beschaving geleid. Namelijk het voortdurend afleggen van verantwoording aan het eigen geweten, met bijbehorende schuldgevoelens. Doordat de Westerse beschaving zowel geënt is op de Grieks-Romeinse cultuur als op de christelijke religie – die in vele opzichten tegenstrijdig zijn – kampt het Westen met wat als culturele schizofrenie kan worden omschreven. Juist hierdoor is de omgang met conflict veranderd; we zien de opkomst van passieve agressie. In de volgende paragraaf zullen we ons een pad banen door de Westerse geschiedenis om de obsessie met slachtoffergevoelens op te sporen als bron van dit passief-agressieve gedrag. Culturele schizofrenie Aan het onderwerp culturele schizofrenie is reeds aandacht geschonken door Rémi Brague in Eccentric Culture (2009). Ikzelf doel echter op een schizofrenie die moreel van aard is en gaat tot in het diepst van de ziel. Ik bedoel dat de Westerse beschaving op twee tegenstrijdige gedachten leunt – enerzijds volgt ze Spinoza’s stelregel dat grote vissen nu 32 Marcus Minucius Felix, Octavius, (197) 36.9. 52

eenmaal kleine vissen eten. In die hoedanigheid is ze hypercompetitief en kapitalistisch. Al sinds onze tienerjaren krijgen we dit ingepeperd: iedereen wil het mooiste meisje van de klas zijn of degene zijn die haar meebrengt naar de promnight. We bejubelen teamwork maar zijn het liefst zelf degene die de touchdown scoort of de homerun slaat. Anderzijds is er natuurlijk de christelijke wortel, die stelt dat de sterken zich dienstbaar moeten opstellen aan de zwakken. Verbeeld jezelf maar niets want uiteindelijk zal God het laatste oordeel vellen – alleen Hij ziet of uw ziel rot is of rein. Wees vooral niet trots – zelfs de meest wijze filosofen zijn voor God niets meer dan dwazen, de machtigste wereldrijken slechts stof voor Zijn troon. Tel deze twee pijlers bij elkaar op en wat is de uitkomst? Een cultuur die op een uiterst feminiene manier met conflicten omgaat. We proberen anderen jaloers te maken door te pronken met wat we hebben maar zonder daar openlijk voor uit te komen. Men manipuleert elkaar middels subtiele signalen. Het is een cultuur van passieve agressie. In een masculiene cultuur wordt het conflict openlijk benoemd en vervolgens met open vizier uitgevochten. “Er is geen twijfel aan dat de overwinning in een wedren om de wereldheerschappij als het resultaat van Gods bedoeling mag worden beschouwd. Welnu, die overwinning is aan het Romeinse volk toegevallen.”33 Dit schreef Dante over de Romeinse mentaliteit. Volgens hem hadden de Grieken en Puniërs het geprobeerd maar was het uiteindelijk enkel de Romeinen gelukt. De Romeinen waren het beste georganiseerd en verkregen zo de macht. Omdat zij zich daarvan bewust waren verlangden zij van andere volken dat ze zich inschikkelijk betoonden, dat ze als bondgenoot belastingen betaalden en soldaten leverden voor het Romeinse leger. Volkeren die zich schikten mochten hun godsdienst behouden en de Romeinse wegen gebruiken voor hun handel. Weigerden ze, dan werden hun dorpjes platgebrand. Het christendom ondermijnde deze mentaliteit. Zo staan er in het Bijbelboek Johannes verwijzingen naar zeven met bloed doordrenkte heuvels en een hoer gekleed in purper – dat slaat op de zeven 33 Dante Alighieri, Monarchia, II.8 “nullum dubium est quin prevalentia in athletis pro imperio mundi certantibus Dei iudicium sit secuta” (vert. Brouwer). 53

heuvels van Rome en de kleding van de keizer. Niet het bestendigen van macht maar juist lijdzaamheid en nederigheid werden tot deugd verheven; wie werd geslagen werd geacht de aanvaller de andere wang toe te keren. Waar de Romein met gelijke munt betaalde zei de christen: “Vergeef hen Heer, zij weten niet wat zij doen.” Trekken we deze analogie door naar vandaag, dan is het denken van politici die zichzelf ‘progressief ’ noemen vergelijkbaar. Probleemjongeren zouden minder betaald krijgen en dus onderdrukt worden door het kapitalisme. Eigenlijk zijn het slachtoffers en is het onze taak als ‘goede herders’ om hen te begeleiden. We moeten ons zelfs een beetje schuldig voelen dat we het beter hebben dan zij. Het werkelijke probleem kunnen deze ‘progressievelingen’ niet eens benoemen: dat is dat probleemjongeren in bijvoorbeeld de Marokkaanse cultuur van vaders en ooms klappen krijgen als ze zich misdragen. In die cultuur heb je een grote bek totdat je op je plek wordt gezet door iemand die hoger in de pikorde staat. Laten we nu, om de culturele schizofrenie beter te kunnen begrijpen, ons eens het geval indenken van een kind wiens ouders worden verkracht en vermoord. Wat het kind in de grond van zijn hart verlangt is dat de daders hetzelfde brute lot ondergaan. Ze zijn kwaadaardig en moeten lijden omdat ze kwaadaardig zijn. En tóch stelt onze samenleving zich op het standpunt dat een dader slechts twee derde van de straf hoeft uit te zitten wanneer de veroordeelde de eerste stappen zet naar een herintegratie binnen de maatschappij. Dit symboliseert dat het slachtoffer leert te vergeven, omdat vergiffenis net als de straf wordt opgevat als deel van de genezing en het verbeteringsproces. Hier zien we de Westerse moraal op twee benen staan: enerzijds de Grieks-Romeinse en Germaanse tradities van wraak en vergelding, anderzijds de christelijke leer van vergiffenis en verzoening. Zoals het gezegde gaat “werpt hij die zonder zonden is de eerste steen.”34 Met andere woorden: de moordenaar was waarschijnlijk ook eens een slachtoffer. Van zijn omgeving, zijn opvoeding – zijn we binnen bepaalde omstandigheden niet allemaal vatbaar voor de zonde? Laten we daarom niet te snel ons oordeelsvermogen gebrui34 Johannes 8:7. 54

ken. Want was Christus niet bereid zelfs de crimineel te vergeven die aan het kruis naast het zijne genageld was? Zo wordt de wereld althans uitgelegd in de christelijke narratio. De Grieks-Romeinse legendes geven meer ruimte aan wraakgevoelens en het openlijke conflict – een goed uitgevoerde wraakneming kan soms zelfs als deugd doorgaan. Antieke dichters beschreven de reis van Odysseus. Hij werd opgeroepen voor de dienstplicht in de Trojaanse Oorlog maar omdat hij zijn vrouw en zoontje niet in de steek wilde laten veinsde hij krankzinnig te zijn door het inzaaien van zout. Palamedes, die ook slim was, gooide het kind op het pad van de ploeg waardoor Odysseus moest uitwijken en zo toonde dat hij toch niet gek was. Odysseus vergaf het Palamedes nooit dat hij in deze zinloze oorlog werd meegesleept – toen hij de kans kreeg begroef hij een schat in diens tent. Vervolgens liet hij een krijgsgevangene een brief schrijven. Daarin beloofde de koning van Troje een beloning aan Palamedes als hij zou overlopen. Natuurlijk meende niemand dat de rechtvaardige Palamedes schuldig kon zijn aan zulk bedrog. Toen er op Odysseus’ aandringen echter in de tent gegraven en goud gevonden werd keerde de stemming en werd Palamedes via steniging ter dood gebracht. Ironisch genoeg werpen zij met de meeste zonden soms de eerste steen. En toch maakt dit verhaal duidelijk dat we Odysseus diep van binnen allemaal begrijpen – mogelijk bewonderen sommigen hem zelfs. Publiekelijk, met onze woorden, geven we echter lof aan Christus’ voorbeeld. Doen we het andersom dan stellen we onszelf te boek als asociaal of zelfs kwaadaardig, wat ons direct op achterstand zet in het spel dat het sociale leven vandaag de dag is. Europa schaft zich af De overname van de christelijke waarden is een belangrijke factor in de ondermijning van een collectief Avondlands zelfvertrouwen. Het omarmen van de buitenstaander, het gebod de vreemde ander zo te behandelen als ware hij een gelijke, belemmert een bewustzijn vanuit eigen kracht. Voor een sterke identiteit is een zekere mate van exclusiviteit vereist: niet iedereen mag ongekwalificeerd tot de ge55

meenschap toetreden. Naarmate de eisen voor het burgerschap hoger liggen neemt de binding toe. In 155 sprak Aelius Aristides zijn ‘lofrede op Rome’ uit: daarin oreerde hij over Rome als ruimte waar iedereen in kon komen, waar iedereen burgerschap genoot, mocht meepraten en meedenken. In 300 werd, mogelijk vanuit de Stoïcijnse leerstelling dat alle mensen broeders waren, het burgerschap aan alle inwoners van het Rijk verstrekt. In werkelijkheid verhulden deze sympathieke gestes dat de macht van Rome tanende was. Dat de christelijke waarden het moreel ondermijnen is sinds The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1789) van Edward Gibbon geen onbekende theorie. De val van het Romeinse Rijk schreef Gibbon toe aan een triomf van barbarij en christendom. Om de identiteit van een volk of natie te bestendigen in een woelige wereld, is er enige offerbereidheid of zelfs sneuvelbereidheid nodig om de identiteit waar men deel van uitmaakt in stand te houden. Vanuit de Romeinse geschiedenis kennen wij het verhaal van de dappere jongeman Marcus Curtius. In het jaar 362 v.Chr. ontstond plotseling een onmetelijk diepe spleet in het Forum Romanum. Religieuze leiders verklaarden dat deze kon worden gedicht door er datgene aan te wijden wat het meest waard was voor het volk van Rome. Daarop stortte Curtius, die begreep dat er voor de Romeinen geen groter goed was dan wapens en moed, zich in de kloof op een mooi opgetuigd paard en in volle wapenrusting. En inderdaad sloot de afgrond zich direct. Het christendom echter plaatste dit alles in een geheel nieuw licht. In De Civitate Dei (426) verklaarde de prediker Augustinus dat wereldrijken vergankelijke constellaties waren die een goede christen op zich onverschillig dienden te laten. Uiteindelijk ging het de oprechte gelovige niet om rijken of staten maar enkel om het redden van de eigen ziel – vandaar ook dat het vergieten van bloed vanuit de christelijke heilsleer was verboden. Tegelijkertijd echter genoten de christenen van de rust en orde die hen door de Pax Romana werd geboden – een vrede die berustte op de macht van het Romeinse leger. Gibbon concludeerde zo dat de betrekkelijk pacifistische inslag van het christendom de traditioneel martiale mentaliteit van het Romeinse Rijk ondermijnde. Het christelijke geloof in een beter leven na de dood maakte de burgers 56

van Rome onverschillig ten aanzien van het heden, waardoor zij ook niet meer bereid waren zich voor het Rijk op te offeren. Wat leert het voorgaande ons over de hedendaagse Europese landen? Sowieso dat zij zich het recht moeten toe-eigenen de eigen identiteit te versterken en het ongebreidelde verkeer van mensen, goederen en kapitaal in te dammen. Een belangrijk probleem dat zo moet worden opgelost is het opbreken van de niet-Europese enclaves die zich binnen Europa hebben gevormd. Zoals Thilo Sarrazin al stelde in Deutschland schafft sich ab (2010) kan dit enkel via een geforceerde take-it-or-leave-it integratie. Een verheviging van conflicten met olie-en-islam staten, de belangrijkste ideologische en financiële bron van de onaangepasten, zal hierbij onvermijdelijk zijn. “Beschouw eenieder als uw broeder en behandel de vreemde als gelijke.” Dat is waarschijnlijk de belangrijkste christelijke waarde die in het kosmopolitische wereldbeeld is overgenomen. Enerzijds is de diversiteit tussen Europese landen te groot om tot volledige integratie te komen, anderzijds worden de zaken te eenzijdig economisch benaderd – een perspectief dat enkel droomt van één grote vrije markt. Voor zover het Europese project een ‘Europees gevoel’ propageert is dat een verdere uitvergroting van het zojuist omschreven christelijk aangedreven cultuurrelativisme. “Diep van binnen zijn mensen hetzelfde dus diep van binnen willen we hetzelfde”: Alle Menschen werden Brüder. In het bijzonder dienen Europeanen afscheid te nemen van de zelfrelativering, of, wat onvriendelijker, de weg-met-ons of wij-schaffen-onszelf-af mentaliteit die is geënt op de christelijke zelfverloochening van het hebt-uw-vijanden-lief. Het feit dat de “weg met ons” stroming Europa niet domineerde tijdens de christelijke negentiende eeuw kwam doordat Europese landen destijds nog imperiale ambities hadden. De Europese cultuur leunde sterk op haar Romeinse wortel. Slachtofferfixatie Sedert haar bestaan is een obsessie met schuldgevoelens, offers en – het allerbelangrijkst – slachtofferschap een karaktertrek van het christendom. De Bijbel levert ons een Jezus die “zijn leven neerlegt 57

voor zijn kudde”, zoals ook Paulus zich in zijn brieven uit. “Met liefde zou ik mijn geld en mijzelf opgeven voor jullie” schrijft hij, en vraagt zichzelf af “of het zou kunnen dat u minder van mij houdt naarmate ik meer om u geef?” Deze passie tot zelfverloochening wordt het duidelijkst tot uiting gebracht door de martelaren die stierven in de christelijke hoop op het martelaarschap. Ignatius van Antiochië hoopte in de Romeinse arena opgegeten te worden door leeuwen: “Vuur en kruis en hordes wilde beesten en verminking, vierendeling, botten-versplintering, amputaties en vermaling van heel mijn lijf, de boze folteringen van de duivel: kom maar over mij heen! Zolang ik Jezus Christus maar bereik [...] Ik hoop dat ik mag genieten van de wilde beesten die voor mij zijn klaargezet. En ik bid dat ze mij vlug zullen aanpakken. Ja, ik zal ze vleien dat ze mij vlug verorberen, niet zoals bij sommige anderen, die zij niet durfden aan te raken. En willen ze dit niet uit eigen beweging, dan zal ik ze dwingen!”35 “Voor God gaat het boven alles om intenties” verkondigde de christelijke Eckhart, “Wie de wereld wenst te redden heeft dit in de ogen van God reeds volbracht.” Deze gedachtegang vertrekt vanaf de ondoorgrondelijkheid van de schepping. Wie het grote geheel der dingen niet kan overzien (de mens is feilbaar, bedenk u!) kan niet weten of zijn handelen de gewenste resultaten zal bewerkstelligen. Kant redeneerde bijvoorbeeld op deze wijze: zijn ethiek eindigt hierdoor bij intenties. Meer dan het houden van een schoon geweten benadrukken antieke werken consequenties van handelen en het bereiken van doelen. Voorbereiding en vastberadenheid zijn daarbij doorslaggevend, zo lezen we bij de Romeinse geschiedschrijver Livius. De Oudgriekse wijsgeer Aristoteles begreep het leven als een praxis – een levensinvulling met als hoogste doel het excelleren. Als deze uitmuntendheid slechts bereikt kan worden door het leven te beëindigen om martelaar te worden, dan is de praxis mislukt. Het leven is dan een middel tot een doel geworden in plaats van een doel op zichzelf. 35 Vincent Hunink, Graan van God, (Utrecht 2012). 58

Aristoteles’ ethiek dient om het innerlijk van een mens sterk te maken zodat hij staat is zijn doelen met voortvarendheid te realiseren. De Duitse filosoof Nietzsche noemt de antieke wijze van “in de wereld zijn” een meestermoraliteit, die hij omschrijft als doen wat noodzakelijk is, nimmer met spijt op het verleden terugkijken en geen tijd verdoen aan schuldgevoelens. Geheel aansluitend bij deze door Nietzsche beschreven aristocratische moraal verhaalt Livius in Ab urbe condita (1.10.4-7) hoe Romulus de Caeninese koning doodt en het lichaam ontdoet van de wapenuitrusting. Vervolgens neemt de Romeinse leider de oorlogsbuit mee naar het Capitool, alwaar hij deze als spolia optima aanbiedt ter ere van de goden. Verder voerde de stichter van Rome verschillende daden uit die zondig zijn ten opzichte van de godsdienst en die schuldgevoelens in hem zouden kunnen opwekken tegenover zijn geweten. Zo doodt hij zijn eigen broer, kidnapt hij vrouwen die te gast zijn op een religieus festival en toont hij geen enkel medeleven wanneer een collega-koning om het leven komt. Uit de beschrijving van Livius blijkt niet dat Romulus zich schuldig voelt – eerder lijkt hij al deze daden te zien als noodzakelijke kwaden. Waren deze daden moreel verwerpelijk? Livius is daar niet eenduidig over. Romulus schond zo nu en dan wat religieuze regels maar uiteindelijk bloeide Rome op tot een machtig rijk. Dit toont aan dat de goden met de daden van Romulus blijkbaar konden leven. En als de goden Romulus al niet veroordelen, tsja, wie is de geschiedschrijver dan om dat wel te doen? Mogelijk hebben we hier te maken met een intrinsiek validerend bewustzijn, oftewel met iemand die de waarde van zijn handelingen beoordeelt op hun consequenties. Als het resultaat goed is, is het motief van handelen dat ook. Tegenover de meestermoraliteit stelt Nietzsche vervolgens de slavenmoraal. De slavenmoraal eist niet van de wereld dat zij zich voegt naar haar wil, maar probeert haar wil op te leggen via subtiele manipulatie. Het probeert niet de meesters te overstijgen maar tracht hen ook tot slaaf te maken. Er zijn minder aristocraten dan zwakkeren en dit gegeven gebruikt de slavenmoraal om haar invloed uit te brei59

den. Door vele zwakken voor haar zaak te winnen en de populaire mening te beïnvloeden, slaagt de slavenmoraal erin de meesters te doen geloven dat de oorzaak van hun kracht slecht en gevaarlijk is. Vanuit hun natuurlijke zwakte waren kwaliteiten als sterkte, trots, moed en eer voor de slaven onbereikbaar. Door nu te stellen dat hun nederigheid zelfgekozen is kan de slavenmoraal verbloemen dat deze nederigheid hen oorspronkelijk werd opgelegd door een meester.

Voor de meestermoraliteit geldt volgens Nietzsche dat het aristocratische menstype zichzelf als bepalend ervaart voor het toekennen van waarden. “Het aristocratisch bewustzijn zoekt geen bevestiging maar oordeelt. ‘Wat schadelijk voor mij is, is op zichzelf kwaadaardig’; het meesterbewustzijn kent zichzelf als het bewustzijn dat eer toeschrijft en waarde schept.”36 Nietzsche zegt hier met andere woorden dat een meester geen goedkeuring zoekt buiten zichzelf. Onze samenleving is daarentegen sterk op de goedkeuring van anderen gericht. Een goed voorbeeld is een verleidingstruc waarbij je een zwarte markeerstift naar een disco meeneemt en vervolgens een telefoonnummer op de arm schrijft van het meisje waarmee je danst. Het achterliggende idee is dat het door de drukte voor omstanders onduidelijk is wat er precies gebeurt; zo worden ze nieuwsgierig. Dit maakt het meisje tot het centrum van de aandacht waardoor haar status stijgt. Omdat ze deze status aan jou te danken heeft is haar natuurlijke reactie jou te volgen. Een politicus vertelde mij over een interview over milieubeleid met de BBC. Met een zure oogopslag frunnikte de interviewer aan een streng en vlassig baardje. “Ontkent u soms de klimaatverandering?” vroeg hij verbitterd. “Meneer,” antwoordde de politicus, “het klimaat verandert al sinds er een klimaat is.” Hoewel dit antwoord hem niet in dank werd afgenomen had de vraag niets met beleid te maken, legde de politicus uit. “Het was een vraag waarmee ik gewogen werd als mens. In het denken van zo’n man zijn mijn intenties bepalend voor mijn goedheid.” Deze vorm van bewustzijn, waarin goede intenties zwaarder wegen dan voorspelbare resultaten, stamt uit de doctrine van sola fide: het 36

Friedrich Nietzsche, On the Genealogy of Morals, (New York 1967) 39. 60

idee dat de verlossing volgt uit louter geloof. De term ontstond uit de wijze waarop Maarten Luther het bijbelfragment Romeinen 3:28 vertaalde. “Ik heb u er immers op gewezen dat een mens wordt vrijgesproken door te geloven, en niet door de wet na te leven.” Daar voegde hij het woordje “louter” aan toe – een mens wordt vrijgesproken louter door te geloven. Impliciet in de doctrine van sola fide is dat de redding van een mens totaal afhangt van Gods activiteit en op geen enkele wijze door menselijk handelen kan worden bijgestuurd. Het initiatief was door God genomen toen Hij Jezus stuurde, die stierf en daarbij de wet passief gehoorzaamde, zodat het heil van Christus oversloeg op zij die geloofden. Verlossing mag dus niet begrepen worden als kwaliteit verworven door de gevallen mens maar enkel als een gift van God.37 Geloof is een kwestie van het innerlijk leven – het bewustzijn – en zo komen wij uit op de slavenmoraal. Immers, de slaaf heeft geen macht over wat er in de wereld gebeurt. Daarom hecht hij enkel waarde aan wat zich afspeelt in zijn geestesleven. Op deze wijze ‘bevrijdt’ hij zich uit de aardse ketens. Tenslotte is de wereld ‘ijdelheid’ – wereldse verrichtingen zijn leeg en ijdellijk.38 Hierbij is de klimaathetze een seculiere boetedoening voor het zondige en hoogmoedige kapitalisme. Essentieel is het schuldgevoel: het Westers bewustzijn is geketend door de angst om onterecht te oordelen, zoals zij deden die de onschuldige Christus opofferden toen zij hem vastnagelden aan het kruis. Het oordeelsvermogen is de kracht achter de meestermoraal maar het oordeelsvermogen is hoogmoedig; het is God die redt of verdoemt. Het slachtoffer is heilig. Zoals volgens Marx de arbeider aan de goede kant staat van de historische trend en de voorspelde revolutie, zo zullen volgens het christendom de nederigen worden gered en de zwakken de aarde erven.39 De kinderen van het duister – de kinderen van het licht. De kapitalistische burgerij – de bezitsloze arbeider. De Westerse man – de kwetsbare minderheidsgroep. In een interview met Tele37 Efeziërs 2:8; Filippenzen 1:29. 38 Ecclesiastes 1:2. 39 Matteüs 5:5. 61

graaf (3 mei 2014) werd VVD-politicus Hans van Baalen gevraagd of de ALDE Party (de Europese liberale familie) niet wat te links voor hem werd met al dat gefantaseer over machtsoverdracht naar Brussel. De Britse conservatieven zaten bijvoorbeeld in een andere fractie. “Die zitten in een fractie met mensen die homofoob zijn”, antwoordde Van Baalen, “En met mensen die tegen gelijke rechten voor vrouwen zijn.” Misschien dat hij dit zei om buiten schot van de cultuurmarxisten te blijven en zo wat ademruimte te krijgen in zijn campagne. Feit blijft dat hij hiermee geloofwaardigheid gaf aan slachtofferschap en aan mensen die politiek vanuit slachtofferschap bedrijven. Toen de komedianten Van Kooten en De Bie de vrouwenbesnijdenis bekritiseerden vonden ze het moeilijk te kiezen tussen moslims of feministen.40 In het geval van de vrouwenbesnijdenis waren er moslimvrouwen die er stelling tegen namen, zoals Nawal El Saadawi. Dat maakte het mogelijk de kritiek op vrouwenbesnijdenis niet te framen als een conflict tussen de Westerse beschaving en een minderheidsgroep. Jacques Wallage verklaarde in een interview met Opzij, een feministisch tijdschrift, dat hij overwoog in Nederland gescheiden onderwijs voor jongens en meisjes in te voeren uit respect voor islamieten. Hij zag van het voorstel af omdat hij brieven ontving van islamitische meisjes die er tegen waren. Ironisch genoeg was de reden dat het ‘schuldgevoel van de blanke man’ hier niet prevaleerde het feit dat sommigen van een minderheidsgroep de Westerse beschaving hadden verinnerlijkt. Dezelfde logica is hanteerbaar wanneer feministen struikelen over de hoofddoek – of ze deze nu wel of niet neerzetten als symbool van vrouwenonderdrukking. In een relletje tussen het COC, een lobbyclub voor homoseksuelen, en een islamitische groep die weigerde een gebouw met hen te delen, begrepen de homoseksuelen dat ze hun zaak zouden verzwakken door tegen een andere minderheidsgroep uit te varen.41 In plaats daarvan wachtten ze tot de katholieke kardinaal Simonis tijdens een radiointerview verklaarde 40 Bart Croughs, ‘de wetten van het progressieve denken’ in: In naam van de vrouw, de homo en de allochtoon, (1995). 41 Voor een mooi voorbeeld van deze passief-agressieve uitwisselingen, zie: Geertje Mak ‘Vrijen’, in: Sporen van verplaatsing, (IJsselacademie 2000) 150-1. 62

dat hij het zich voor kon stellen dat een katholieke huisbaas liever geen kamer zou verhuren aan een homoseksueel stel. Het COC lanceerde direct een zwaar offensief tegen Simonis en sleepte hem zelfs voor de rechter. Het handelsmerk van het marxisme is niet langer het productiekapitaal maar het Westerse schuldgevoel. Frequent voeren politici campagne in naam van een minderheidsgroep, waarbij ze die groep neerzetten als achtergesteld om zo zichzelf in hun naam naar de macht te stuwen. “Flo Cluclas, president van het ALDE Party Gender Equality Network haalde het offer van de Britse suffragettes aan, zoals Emily Wildling Davison die vertrapt werd door een paard toen ze protesteerde bij de Epsom Derby. ‘Terwijl vrouwen in Europa vandaag 67% van de afgestudeerden zijn en 27% van de ondernemers, worden ze gemiddeld 17,6% minder betaald dan hun mannelijke collega’s, educatiemogelijkheden ontzegt en uitgebuit’.”42 Wat Cluclas hier echter onvermeld laat is dat vrouwen – zelfs als zij hoogopgeleid zijn – vaker kiezen om minder uren te werken dan mannen en “sneller tevreden zijn met een part-time baan.”43 Daarbij merkte Renzo Verwer terecht op dat vrouwen vallen op “mannen die letterlijk groter zijn dan zij, hoger op de maatschappelijke ladder staan en in staat zijn een vrouw te onderhouden.”44 Een man met een laag inkomen, die zorgt en kinderen opvoedt, is voor de meeste vrouwen onaantrekkelijk. De aandacht van vrouwen voor een succesvolle man is een belangrijke reden waarom mannen naar status streven. Het stimuleert personen die lichamelijk onaantrekkelijk zijn zich toch productief te maken en te excelleren. Als dit statusverschil wegvalt zal het de maatschappij ernstig ondermijnen en bovendien is een man die zijn carrière opgeeft voor vrouwen niet meer aantrekkelijk. Wensen dat de man zijn status opgeeft – waar feministen op passief-agressieve wijze op zinspelen – is even belachelijk als een vrouw te vragen zich van haar schoonheid te ontdoen. 42 ALDE Party Liberal Bulletin – 01 2013, p. 12. 43 Zoals gestaafd door het Centraal Bureau voor de Statistiek, 30 maart 2010. Citaat van professor Jan van Ours, Universiteit van Tilburg. Zie: http://www.nrcnext.nl/ geld-en-werk/2010/03/30/vrouwen-zijn-slimmer-maar-werken-minder/ 44 Renzo Verwer, De Liefdesmarkt, (Maassluis 2011) 163-164. 63

Sowieso is het opmerkelijk dat Cluclas, die de liberale familie vertegenwoordigt, Davison – die immers een socialist was – als voorbeeld neemt.45 LYMEC, de Europese liberale jeugdorganisatie, nam het tegenovergestelde standpunt in: “Vandaag bracht de ALDE groep een persstatement uit waarin zij haar ‘duidelijke steun’ uitsprak voor het voorstel van Commissionaris Reding om EU-wijde gender quota te hanteren: het verplicht stellen dat publiekelijk geregistreerde bedrijven aan een 40% quotum voldoen. De Europese Liberale Jeugd (Lymec) is zwaar teleurgesteld door deze plotselinge zwenking.”46 Vedrana Gujic, vice-president van Lymec, liet weten dat “elk individu aangenomen of gepromoveerd moet worden op basis van diens kennis, vaardigheden, verdiensten en talenten als mens. Zowel in het zakenleven als in de politiek wens ik niet te worden gedefinieerd door mijn geslacht of beschermd op grond daarvan.” De liberaal Jeroen Diepemaat merkte ironisch op dat quota bedoeld zijn voor vissen, niet voor vrouwen. Het is inderdaad verrassend – want is het geen kernbeginsel van het liberalisme dat een positie behoort te worden toegekend aan diegene die er het meest gekwalificeerd voor is? Oftewel in de woorden van Aristoteles: daar waar je talenten en de noden van de wereld elkaar kruisen, daar ligt je roeping ofwel je beroep. Is het niet opmerkelijk dat een liberale gezagsdrager eer betoont aan een socialist? Als het gaat om het verspreiden van kritische theorie naar politieke partijen zijn alle aanhangers blijkbaar gelijkgezind. Het eerbetoon aan Davison is een geval van fixatie op slachtoffers – precies zoals Ignatius wenste te worden opgevreten door een leeuw “hield Emily Davison vast aan haar overtuiging dat een grote tragedie, het opzettelijk op het spel zetten van een mensenleven, een einde kon maken aan de onverdraaglijke onderdrukking van vrouwen. En daarom gooide ze zichzelf voor het paard van de Koning.”47 Dit schreef de suffragette Emmeline Pankhurst, waarbij ze wegliet dat Davison al eerder acties ondernam – zoals het in brand ste45 Volgens de auteurs van The Life and Death of Emily Wilding Davison (1988) was ze een socialiste en actief lid van het Workers’ Educational Association en het Central Labour College. 46 http://www.lymec.eu/news/lymec-astonished-alde%E2%80%99s-support-genderquota (21 mei 2013). 47 Emmeline Pankhurst, My Own Story, (Londen 1914) 315. 64

ken van brievenbussen – die zo schofferend waren dat zelfs de Women’s Social and Political Union er openlijk afstand van nam. Een land van lange tenen Omdat er een taboe rust op het openlijk uitroepen van het conflict, is het framen van het conflict zelf onderdeel geworden van de strijdvoering. We worden aangemoedigd de gevoeligheden van de samenleving te manipuleren. “U behandelt mij zo omdat ik...Een andere etnische afkomst heb...Een andere godsdienst aanhang...Een andere seksuele voorkeur heb”, enzovoorts. Wie wordt beschuldigd van vreemdelingenhaat, xenofobie, moet moeite doen om de aantijging te weerleggen en wordt zo direct in de verdediging gedreven. Zo riep de journalist Peter Verlinden recentelijk de Nieuw-Vlaamse Alliantie op om expliciet stelling te nemen tegen racisme.48 Dit is een klassieke cultuurmarxistische truc die maakt dat een partij bezig blijft met het afweren van verdachtmakingen en zo niet toekomt aan proactief denkwerk. Als de partij de uitdaging aangaat en openlijk afstand neemt, al is het van iets waar ze niets mee te maken hadden, dan impliceert de ontkenning dat er toch een restje politieke zonde is blijven kleven. Guilty by association. Soms komt passieve agressie neer op een ontkenning van het conflict. Niet: “Wij beiden hebben een concept in gedachten dat onverenigbaar is met dat van de ander”, maar: “Wij begrijpen elkaar uitstekend.” Dit kan worden teruggevoerd tot christelijke leringen als “leer van uw vijand te houden”49 en “keer de andere wang toe.”50 Uiteindelijk zouden we op aarde zijn om elkaar lief te hebben. Niet vanuit een persoonlijke keuze wie te beminnen en wie te verachten, maar omdat God dit zijn kudde opdraagt.51 Wat ook meespeelt is dat de rituelen waarmee men van oudsher het schuldgevoel van zich af kon laten vloeien, zoals de biecht, hun sacrale karakter verloren hebben en daarmee hun geloofwaardigheid. Het calvinisme, in haar 48 h t t p : / / w w w. d e m o r g e n . b e / d m / n l / 5 0 3 6 / We t s t r a a t / a r t i c l e / d e tail/1905792/2014/06/02/Negers-op-gevel-Peter-Verlinden-Politici-geven-racistische-onderstroom-vrij-spel.dhtml (02/06/14). 49 Matteüs 5:44. 50 Lucas 6:29. 51 Romeinen 8:17. 65

zuiverste vorm, kent überhaupt geen kwijtschelding van zonden in het aardse leven. Voor het Europees geestesleven betekende dit dat de ontkerkelijking het tijdperk van het multiculturalisme inluidde: een tijdsgewricht dat ons opdraagt “niet te oordelen” over dat wat anders is. Omdat we het openlijke conflict inmiddels niet meer aanvaarden evolueren we tot een landje van lange tenen. Hopen dat iemand erop gaat staan want dan hebben we een legitieme reden om ons aangevallen te voelen, de aandacht op onszelf te vestigen en excuses te eisen. Een cultuur van passieve agressie met een obsessie voor slachtoffers. Alles in de naam van (al dan niet geveinsde) morele verontwaardiging. Sinds de jaren ‘90 worden we om de oren geslagen met de meest banale, platte en vulgaire grappen van Gordon, Paul de Leeuw en Gerard Joling – in de naam van de volksverheffing is dit begonnen. “Oh, je kunt er niet om lachen, heb je iets tegen homo’s of zo?” Enfin, alles moest kunnen... Totdat het om minderheden ging! Toen stonden we ineens op onze achterste benen. Gordon maakte tegenover een Aziatische zanger een grap over de afhaalchinees en het voorval haalde tot in New York de krant. Sinds de kunstbeweging Dada moet alles wat Westers is bespot, beschimpt en in het belachelijke getrokken kunnen worden. Denk aan Duchamp die een toiletpot in een museum zette en een snor op de Mono Lisa tekende. Geen monumenten van vaderlandse helden – gelijkheid moesten we hebben! Volgens cultuurfilosoof Roger Scruton is het ondermijnen van elke waarheid het grootste probleem van onze samenleving. “Het is een dilemma dat er niets is wat niet kan worden afgedaan als relativistisch.”52 Wat voor signaal geven we hiermee aan onze nieuwkomers af? Dat we de wortels van onze beschaving blijkbaar niet serieus nemen. En wie wil er nu bij de losers horen? Combineer deze zelfverloochening met een extreme gevoeligheid voor de wensen van minderheden – negerzoenen, zigeunersaus, jodenkoeken, dat mag allemaal niet kunnen – en een beschaving raakt op drift. 52 http://www.groene.nl/lab/2013-03-25/pleidooi-voor-de-utopie (9 april 2013). 66

Zodra er iets gebeurt, of het nu om het Sinterklaasfeest of om grappen over de afhaalchinees gaat, worden de media gebruikt om de Europeaan duidelijk te maken hoe xenofoob of kolonialistisch hij wel niet is. VN-onderzoekster Shepherd zei dat Zwarte Piet racistisch is. Maar een discriminerende Zwarte Piet levert niet alleen slachtoffers maar ook daders op. Wie dwingt nu wie in welke onwenselijke rol? Toen ik mezelf opgaf als kandidaat voor de Europese verkiezingen deed ik dat met de slagzin: “Ik sta voor een Europa, niet van schuldgevoelens en schuldenbergen, maar van kracht en eigenwaarde.” Want in werkelijkheid zijn Europeanen gastvrij en het tegenovergestelde moeten ze zich niet laten aanpraten. Dat het aanboren van Westerse schuldgevoelens de geestelijke drijfveer is achter de discussie rondom Zwarte Piet, bleek toen Quincy Gario op 17 juli 2014 de volgende tweet de wereld inslingerde: “White lives matter more than brown ones.” Gario, oprichter van de actiegroep “Zwarte Piet is racistisch”, plaatste deze opmerking toen premier Rutte zich na het neerhalen van vlucht MH17 genoodzaakt zag de conferentie rondom de strijd in Palestina te verlaten en terug te keren naar Nederland. Direct werd er op gewezen dat ook vele niet-blanken waren omgekomen. Gario koos eieren voor zijn geld en verontschuldigde zich. Begin juli 2014 oordeelde de Amsterdamse bestuursrechter dat het Sinterklaasfeest met geschminkte Zwarte Piet leidt tot een negatieve stereotypering van mensen van Afrikaanse afkomst. Hierbij werd verwezen naar artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Eens temeer toont dit hoe de ontwortelde kosmopolitische superklasse vanuit ivoren torens regeltjes oplegt aan de gewone man die van oudsher op straat feest viert en tradities koestert. Nu is het punt bereikt dat nieuwkomers eisen dat de tradities van het oorspronkelijke volk worden aangepast. Een natie die kracht wil uitstralen zegt juist tegen haar nieuwkomers: “Als u graag bij ons wil horen en van onze voorzieningen gebruik wil maken, voegt u zich dan naar de hier geldende tradities.” In Turkije, Rusland en het Midden-Oosten begrijpt men dat, terwijl in het Westen de politieke correctheid heerst. Het is wachten op het moment dat de doorsnee politieagent zelf gaat 67

nadenken en zich afvraagt of hij deze regeltjes nog wel handhaven wil. Want waar onrecht wet wordt, wordt verzet plicht. Het multiculturalisme gaat altijd slechts één richting op – in tegen degene wiens culturele wortels zelf het zwakst zijn. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de bouw van de vele moskeeën in Nederland, maar een kerk bouwen in islamitische landen lokt doorgaans een reactie als “ho ho, nu niet te gek doen” uit. Het klopt dat Nederland zichzelf in discussies over de bouw van moskeeën een christelijk land noemt terwijl bijna niemand naar de kerk gaat. Een kerk lijkt echter niet op het paleis van Aladin. Islamitische vrouwen krijgen het privilege om in boerka te zwemmen of anders een eigen uurtje omdat ze van hun geloof niet bij de mannen mogen. Dat Westerlingen overwegen hun eigen tradities te veranderen voor minderheden duidt op een verlies aan identiteit en een overdreven gevoeligheid voor slachtofferschap, schuldgevoel, en de last van het verleden. Een gastland dat vertrouwen in zichzelf heeft verlangt van minderheden dat ze haar cultuur en haar waarden overnemen en niet andersom. Nu worden haar waarden als pluralisme en mededogen met de zwakkeren gemanipuleerd door minderheidsgroepen en hun voorvechters om privileges op te eisen en de rest af te vlakken tot een egalitaire, gelijkvormige massa. De volgende stap is dat de elfen van de Kerstman worden uitgelegd als discriminatie tegen korte mensen en de paashaas als dierenbeulerij. Wie niet meebuigt is een pestkop, een chauvinist, iemand die vrouwen mishandelt, een homohater, racist, islamofoob, en noem het maar op. Europa heeft het slachtoffer-knuffelen tot een religie verheven. Maar hoe zit het andersom? Moet een Afrikaanse generaal terechtstaan wegens het afslachten van een naburige stam? Dan is het Internationaal Gerechtshof racistisch (dit verklaarde de Afrikaanse Unie in mei 2013). Maar wie praat ooit over wat bijvoorbeeld de blanke bewoners van Zuid-Afrika de laatste vijftig jaar is aangedaan? Niemand natuurlijk, want dat bevolkingssegment wordt niet als slachtoffergroep gezien. In maart 2014 eisten landen in het Caribisch gebied herstelbetalingen van Nederland wegens de slavernij. Stel nu dat Frankrijk of Duitsland de Italianen zou aanklagen omdat de Romeinen vroeger Franken 68

en Germanen tot slaaf maakten? Of Groot-Brittannië de IJslanders omdat zij nakomelingen zijn van Britse vrouwen die door Vikingen werden ontvoerd? Over het aandeel van de Afrikaanse krijgsheren in de slavenhandel (en hoeveel stammen zijn door de Zoeloes weggevaagd?) wordt ondertussen met geen woord gerept. De films van Hollywood schetsen het beeld dat de blanken met netjes de Afrikaanse binnenlanden introkken om de slaven te vangen. Maar dat is niet waar want ze waren krijgsgevangenen uit stammenoorlogen en werden door warlords verkocht. De slavenhandel werd in het Westen ook nooit zo groot als in het Midden-Oosten en bleef minder lang in stand. Een Frans-Marokkaanse voetballer deed in 2013 zijn relaas over zijn verblijf in Qatar.53 Aziatische arbeiders, met wiens bloed de stadions zijn gebouwd, werden niet eens tot winkels toegelaten. Veel gelijkheid is inmiddels bereikt maar wat is de prijs? Alexis de Tocqueville voorspelde enige eeuwen geleden dat de Westerse democratie afdreef op egalitarisme. In naam van de gelijkheid moet iedere heuvel uiteindelijk worden platgeslagen en moet ieder verschil worden opgeheven. Of dat nu is op het gebied van hiërarchie, traditie of etniciteit. Uiteindelijk blijft een grote consumentenmassa over, zonder filosofische of spirituele ankers. Wanneer tradities ons handelen niet meer sturen ontlenen we onze handelingen aan rechten. Maar, zo voorspelde De Tocqueville, deze verworven vrijheden komen onvermijdelijk met elkaar in botsing en op dat moment doet men een beroep op de staat. De individuele vrijheid werd vroeger door tradities in banen geleid, nu lost ze op in eindeloos gejuridiseer: “De overheid zal om de samenleving een net spannen van ingewikkelde, gedetailleerde en eenvormige verordeningen waardoor zelfs de meest originele en wilskrachtige geesten hun eigen oordeelskracht steeds minder zullen gebruiken. Ook de sociale interactie zal door kleine en triviale regeltjes worden omsnoerd. De individuele wilskracht zal zich op een steeds beperkter terrein laten terugdringen en het gelijkheidsstreven heeft hen hier reeds op voorbereid – 53 Metro/Sp!ts, 11 oktober 2013. 69

sterker nog: hierdoor zien ze dit als iets nuttigs en goeds. Men zal burgers tot niets dwingen, maar men zal zoveel belemmeringen aan de persoonlijke activiteiten opleggen, dat uiteindelijk elk initiatief uitdooft. Zonder op enigerlei wijze tiranniek te moeten optreden worden mensen monddood en willoos gemaakt. De natie zal een kudde angstige en vlijtige schapen worden, met de overheid als zorgzame herder. Deze vorm van gereglementeerde en gemoedelijke slavernij komt tot stand in de schaduw van de volkssoevereiniteit.”54 “Men moet de mensen zo weten te leiden dat ze denken dat ze niet geleid worden, maar helemaal volgens hun eigen zin en voor hun plezier leven.”55 Dit schreef Spinoza al vóór De Tocqueville over de toekomstige politieke macht. “Het doel van de politiek is dat mensen zo veilig mogelijk kunnen leven, zodat ze gevrijwaard zijn van angst. Dat betekent dat zij hun natuurlijke recht om te bestaan en in hun eigen aard te volharden zo veel mogelijk behouden zonder zichzelf en anderen te schaden. Ik bedoel niet dat het doel van de politiek is kuddedieren of automaten te maken van de redelijke wezens die mensen zijn. Integendeel, het gaat er in de politiek om ervoor te zorgen dat hun lichaam en geest in veiligheid kunnen functioneren en dat zij hun eigen vrije rede kunnen gebruiken.”56 Levende wezens, echter, zijn gemaakt om gevaren te trotseren, doelen te stellen en zich naar nieuwe gebieden te verspreiden. Die doelen komen voort uit het willen overwinnen van gevaren. Neem alle gevaren weg en de organismen functioneren niet goed meer. De bevolking explodeert, raakt gefrustreerd, rusteloos en vervolgens lusteloos. Dan valt de sociale samenhang weg en sterven ze af. Dit bleek uit de muizenexperimenten die in 1968 door John Calhoun werden verricht. Het zogenaamde mice utopia experiment had steeds deze zelfde uitkomst. Hier komt verder het concept “sociale ruimte” bij. Dat wil zeggen dat een wezen maar een bepaald aantal betekenisvolle relaties kan aangaan totdat het overprikkeld raakt, of totdat het geen nieuwe 54 De Tocqueville, Democracy in America I&II, 692-3. 55 Baruch de Spinoza, Tractatus Politicus X.8. 56 Spinoza, Tractatus Theologico-Politicus, XX [6] 70

relaties kan aangaan zonder dat deze aandacht ten koste gaat van de reeds bestaande relaties die het organisme wenst te onderhouden.57 De sociale ruimte is dus letterlijk beperkt, wat wil zeggen dat het sociale isolement van de drop-outs verhardt naarmate de bevolking groeit. Stammen en groepen kennen een maximale omvang waardoor er, als de groei maar doorgaat, sociaal geïsoleerde individuen ontstaan die elkaar bestrijden om aandacht en acceptatie te verkrijgen van de grotere groep. Sociaal geïsoleerde muizen werden in Calhouns experimenten regelmatig gebeten en hadden daardoor littekens. Ook waren er muizen die het isolement verkozen en daardoor een mooie vacht behielden. Zij vertoonden wel het gedrag van het paringsritueel, in die zin dat ze hun lichaam verzorgden en schoon hielden, maar namen hoogstzelden deel aan geslachtsgemeenschap. Een angstvallige gelijkenis met het hedendaagse narcisme dringt zich hier op. Ook tekenend is de observatie van Alexandar Atkinson over de lieden die zich begeven in het alternatief-rechtse circuit. Zij hebben zo geleden onder de repressie van de postmoderne Westerse maatschappij – een maatschappij die jongens niet begeleidt naar het worden van een man – dat ze gebrekkig sociaal gedrag vertonen en tenslotte volledig paranoïde worden. Vaak voel ik dat wat De Tocqueville twee eeuwen eerder al vreesde zich vandaag toch duidelijk aandient. Gesprekken worden geacht volgens een vastomlijnd script van civility te verlopen en wie iets zegt dat afwijkt wordt niet begrepen of genegeerd. “Een diep gesprek voeren” wordt vandaag niet meer verstaan als een uitwisseling van gedachten door twee mensen die veel van een onderwerp (willen) weten, maar als een soort van ‘wederzijdse biecht’ waarbij intieme emoties en persoonlijke overtuigingen worden opgelepeld. Politiek incorrecte opmerkingen of grappen zijn daarbij al helemaal uit den boze. Tijdens romantische afspraakjes betekent dit ‘net van sociale subtiliteiten’ dat een poging van een man om een intellectu57 Bij primaten hangt het volume van de neocortex samen met de omvang van de sociale groep waarin die soort leeft: grotere hersenen, grotere groep. De antropoloog Robin Dunbar berekende dat de mens op grond van de omvang van zijn neocortex in een sociale groep van ongeveer honderdvijftig exemplaren zou moeten leven. Dit getal is compatibel met de dorpsomvang waarbinnen de mensheid een groot deel van zijn evolutie doorbracht en komt nog steeds voor in traditionele samenlevingen. Zie: How many friends does one person need? (Londen, 2010). 71

eel onderwerp aan te snijden door veel vrouwen alleen kan worden begrepen als een uiting van het statement “ik ben slim”, en dus als saai en pretentieus. Zo wordt het intellect daadwerkelijk steeds verder ingesnoerd. Mannen die in het bijzijn van vrouwen dergelijke discussies voeren kunnen rekenen op een mengsel van hilariteit en irritatie, precies van het lichtzinnige, neerbuigende en subtiele soort waar De Tocqueville voor waarschuwde: “Kijk die jongetjes eens interessant proberen te doen. Het lijkt wel of ze Shakespeare naspelen.” Een voorbeeld van zo’n taalmanipulatie is het schrappen van de uitdrukking “la gestion en bon père de famille” uit alle Franse wetboeken.58 De zegswijze is verwant aan pater familias en slaat op het handelen als een redelijke en goedwillende vaderfiguur; het schrappen ervan is tekenend voor een subtiele vernietiging van huiselijke waarden. Ook werd het woord “mademoiselle” (het Franse equivalent van mejuffrouw) geschrapt uit overheidstaalgebruik.59 Dit gaat inmiddels zo ver dat de Franse politicus Julien Aubert een boete kreeg omdat hij “Madame le President” zei in plaats van “Madame la President”. Het woord President is officieel mannelijk en bovendien zou “Madame la President” verwijzen naar de vrouw van de president. Toch kreeg hij de boete. Toen ik op internet publiceerde over de feminisering van de Westerse cultuur kreeg ik meermaals de reactie dat de bewoording van het probleem als “Amerikaans conservatisme” aandeed en “veel lezers zou afschrikken”.60 Vervolgens ging de discussie vooral over het imago en de impressies die uitgingen van de taalkeuze, en een stuk minder over de waarheid en consequenties van datgene dat werd gezegd. Er is zo geen antithese meer op cultuurmarxisme te formuleren die niet als “onnodig provocerend” enzovoorts zal worden afgedaan. Concreet wil dit zeggen dat steeds minder kan worden 58 http://www.dailymail.co.uk/news/article-2785156/War-le-words-French-MPfined-using-sexist-GRAMMAR-calling-female-colleague-Madame-Le-President. html (8 oktober 2014). 59 http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/9097054/Mademoiselle-banned-on-official-French-forms.html (22 februari 2012). 60 Waaronder van James Kirk Wall, auteur van een excellent artikel m.b.t. Machiavelli, te vinden op: http://www.chicagonow.com/an-agnostic-in-wheaton/2014/08/isisprovides-further-proof-that-machiavelli-was-right/ 72

bereikt in de politieke arena doordat het probleem niet meer in klare bewoordingen kan worden overgebracht. Ook betekent dit dat de overlevingsimpulsen van de Westerse beschaving zullen moeten komen vanuit sectoren als het bedrijfsleven, media, leger en politie – sectoren met voldoende kracht om daden te stellen los van de door politieke correctheid beheerste debatcultuur. Zoals De Tocqueville al voorspelde is de inwoner van de hedendaagse postindustriële samenleving steeds teruggeworpen op zichzelf; wij zijn niet zozeer een volk als wel een bevolking, ieder van ons gewijd aan de instandhouding en vergroting van de (persoonlijke) materiële welvaart. “De man van de toekomst bestaat in en voor zichzelf – hoewel hij misschien een familie heeft kent hij beslist geen vaderland. Boven deze menigte van individuen zetelt een bevoogdend machtsapparaat dat over het wel en wee waakt, dat alles voorziet en alles regelt, en zo haar burgers vastzet in een eeuwige kindertijd. Deze nieuwe macht garandeert hen een veilig en welverzorgd bestaan, maar staat er op zelf uit te maken wat goed is voor hen.”61 De meeste wereldrijken pieken vlak voordat ze ineenstorten. Ze worden zeer efficiënt en omringen zichzelf met welvaart. Dit scheidt de makers van de beslissingen af van de werkelijkheid omdat ze hun eigen brandhout niet meer hakken en hun eigen voedsel niet meer kweken. Aldus ontstaat een ziekte binnen de maatschappij waarbij beleidsmakers oorzaak-gevolg relaties verwisselen met ‘hoe acties overkomen op anderen’. Ze rekenen projecten af op de intenties die er aan ten grondslag liggen en niet op de resultaten. Hierbij kunnen ze teren op een hoog welvaartspeil en zijn daardoor geïsoleerd van de onmiddellijke en langetermijngevolgen van hun keuzes. De noodzaak van het aandacht besteden aan de realiteit is daarom basis en begin van gezonde filosofie. Uit het behandelen van de kenleer bleek dat de mens noodzakelijkerwijs binnen het omspanningsvermogen van zijn kennis redeneert. Menselijke wensen en intenties kunnen op zichzelf de aard der dingen niet veranderen. Wel kunnen we vertrouwen op ons oordeelsvermogen. Oordelen is leven: we beoordelen vruchten als 61

De Tocqueville, Democracy in America I&II, 692. 73

eetbaar, vuur als gevaarlijk. Als we dingen van de wereld gaan eisen die onmogelijk zijn, zoals dat boven beneden is, gaan we verlangens prioriteit geven boven het erkennen van de werkelijkheid. Dat is een doodsverlangen omdat er dan er offers gebracht moeten worden voor een resultaat dat uiteindelijk onbereikbaar is. Het altruïsme moedigt ons echter aan tot dergelijke offers ‘in naam van de goede zaak’ – hoe meer je lijdt en jezelf ontzegt, hoe meer moreel hoogstaand het offer is. Wie niet op het oordeelsvermogen vertrouwt kiest voor zelfmisleiding en uiteindelijk de dood. De wil tot leven is de bereidheid de natuur der dingen te erkennen. We identificeren wat we waarnemen – zo brengen we de wereld in kaart en boeken we vooruitgang. Zelfs wie niet houdt van mensen die anderen in hokjes plaatsen, heeft in zijn geest een hokje met daarin die mensen. Wat maakt ten slotte dat het cultuurmarxisme überhaupt kan bestaan? Hoe kan een beschaving zo gefixeerd raken op de deconstructie van haar eigen intellectuele fundamenten? Dat is ofwel een teken van een onafwendbaar verval, ofwel een teken dat een beschaving zich ontmantelt totdat de inwendige ziekte is blootgelegd. De culturele schizofrenie leidde tot het sociale credo van deze tijd: “Wees lief voor iedereen en laat een goede indruk achter, maar sla de concurrentie tot moes.” Het is innerlijk tegenstrijdig, net zoals de Grieks-Romeinse cultuur en de christelijke religie tegenovergesteld omgaan met vergeving versus wraak, met intenties contra consequenties. Het belangrijkste symptoom van deze ziekte is dat de Westerse samenleving slachtoffers nodig heeft. Zolang er slachtoffers zijn zullen er lieden opstaan die “voor hen opkomen” en zo een soort politieke onschendbaarheid genieten achter een publiekelijk vertoon van altruïsme. Wie de ‘kampioenen van de vertrapten’ bekritiseert – wie twijfelt of het maakbaarheidsdenken dat aan hun egalitarisme ten grondslag ligt wel stand houdt in confrontatie met de realiteit inclusief al haar tragische aspecten – staat direct 0-1 achter. Dat zijn de onderdrukkers, de kapitalisten, de kolonialisten.

74

4 Sociaal Atomisme Michel kocht een kanarie. Elke avond nadat hij thuiskwam en voordat hij at verzorgde hij zijn vogel. Totdat het diertje – zoals het lot van alle dingen is – uiteindelijk te gronde ging. Michel wikkelde het vogellijkje in een plastic zak en wierp het in de vuilnisschacht. Wat had hij er anders mee moeten doen? Sindsdien kwam Michel thuis, en at. Het leven van de alleenwonende Michel vat de eenzaamheid van het postmoderne bestaan in zijn essentie. Mogelijk woont u met honderden anderen in een flat. Mogelijk spreekt u uw buren niet of nauwelijks. Wellicht leiden sommigen van hen een diep eenzaam bestaan. Zonder dat u het weet, verborgen in de anonimiteit van de massamaatschappij. Dit gevoel van eenzaamheid doortrekt hedendaagse relaties, of die nu vriendschappelijk of romantisch zijn. Het postmoderne leven draait rond de voorkeuren van de consument. Als een product niet bevalt kunt u zich er op ieder gewenst moment van ontdoen. Een voorwaarde voor consumentisme is de constante circulatie van goederen – met relaties is het inmiddels net zo. “Een overeenkomst heeft alleen geldigheid op basis van het onderliggende belang”, stelde Spinoza. “Als dit wegvalt wordt tegelijkertijd de overeenkomst opgeheven en blijft zij verder zonder uitwerking. Het is dus dwaas wanneer één partij van de andere langdurige trouw verlangt, wanneer uit het verbreken van de overeenkomst voor de verbreker meer nut voortvloeit dan schade.”62 Als u met andere woorden wilt weten of het gras bij de buurman groener is, is het normaal om de relatie te verbreken. De grondslag van de relatie was immers om te beginnen de genotsbeleving. Postmoderne relaties brengen ons terug 62 Spinoza, Tractatus politicus, Art. 13, 14. 75

tot elementaire deeltjes; deeltjes die aan elkaar kleven maar uiteen vallen zodra een van beiden onvoldoende energie uit de verbintenis put. Zo brokkelen de complexe moleculen van menselijk samenzijn af tot steeds kleinere deeltjes die rondtollen in een leemte. De journalist Renzo Verwer trok een aanzienlijk deel van zijn jonge jaren uit om de liefdesmarkt te bestuderen. Hij onderzocht de mythes rondom relaties en romantiek, en rapporteerde over de bikkelharde realiteit. “Geen handvol, maar een landvol” is de leus. In de praktijk maakt de grote hoeveelheid alleenstaanden het juist moeilijk om een vaste relatie aan te gaan. “Vele alleenstaanden in een grote vrije ruimte (inclusief internet) die je slechts af en toe tegenkomt, bieden minder kans op blijvend contact dan elkaar voortdurend zien in een kleinere gemeenschap.”63 Het punt is dat de kleinschaligheid van vroeger ook geborgenheid en overzichtelijkheid betekende. Je kwam elkaar tegen op de kermis en wist van elkaar wie vrijgezel was. Een andere oorzaak van het uiteenvallen van hechte sociale verbanden is de verzorgingsstaat. Zo stelt de verzorgingsstaat vrouwen in staat de opvoeding van een kind alleen op zich te nemen, zonder vaderfiguur. “Had de moeder gekozen voor een biologische verwekker en het emotionele vaderschap van iemand afgewezen?” vroeg Leon de Winter zich af.64 Volgens hem zijn mensen door de verzorgingsstaat verder van elkaar af komen te staan; waar men vroeger in zware tijden een beroep deed op naasten als buren en familie wordt nu standaard bij de overheid aangeklopt voor een uitkering. Mogelijk is de kracht van de Europese volkeren, hun dynamische, zelf-organiserende vermogen dat we grofweg als burgerdeugd kunnen omschrijven, ondermijnd door zestig jaar verzorgingsstaat. Als de samenbindende tradities en de sociale cohesie inderdaad afbrokkelen, kan het dan zo zijn dat De Winter niet ver genoeg terugkijkt wanneer hij dit probleem aan de verzorgingsstaat toeschrijft? 63 Verwer, De Liefdesmarkt, 102. 64 http://www.dagelijksestandaard.nl/2013/07/verlamd-door-60-jaar-verzorgingsstaat (28 april 2014). 76

Misschien slaat hij de plank mis, en is de Westerse beschaving in werkelijkheid ondermijnd door driehonderdvijftig jaar sociaal atomisme, waarvan de rebellie van 1968 slechts een bijverschijnsel is. Met de term sociaal atomisme verwijs ik naar Thomas Hobbes (1588 – 1679), die in zijn werken een atomaire opvatting van het individu uitdroeg. Deze atomistische opvatting is direct te verbinden met hedendaagse relaties; een houding die het Sociaal en Cultureel Planbureau benoemde als “betrekkelijke betrokkenheid.”65 In het boek Leviathan (1651) betoogde Hobbes dat een mens een autonome eenheid is. Soms komen deze eenheden samen en vormen een lichaam. Het lijf is dan een samenwerkingsverband oftewel een samenleving, precies zoals een lichaam uit spieren is opgebouwd. Probleem is echter dat de atomen waaruit het lichaam is samengesteld individuele drijfveren hebben. Daarom komen de atomen overeen het lichaam een hoofd te geven – een overheid die zoveel mogelijk voorkomt dat de atomen met elkaar botsen. Om de mens in zijn ware aard te tonen schetst Hobbes een zogenaamde natuurtoestand: een oorlog van allen tegen allen. Hij schetst de mens als sluw, berekenend en wispelturig – als een ware opportunist.66 Hobbes’ visie van de natuurtoestand doet denken aan het leven van mensen achter de grote muur zoals uitgebeeld in Game of Thrones. Het gebied waarin zij leven is een woeste toendra waar men zich letterlijk aan de ander moet optrekken (of juist de ander moet lossnijden en laten vallen) om het landschap te kunnen doorkruisen. Wat de kijker hier leert over mensen is “dat ze samenwerken wanneer het ze uitkomt, dat ze loyaal zijn wanneer het ze uitkomt, dat ze van elkaar houden wanneer het ze uitkomt, en dat ze elkaar zullen doden wanneer het ze uitkomt.”67 Sociaal atomisme slaat op de subtiele wijze waarop de authenticiteit en oprechtheid in dagelijkse relaties en omgangsvormen wordt ondermijnd. 65 Betrekkelijke betrokkenheid; Studies in sociale cohesie. Sociaal en Cultureel Rapport 2008. 66 Thomas Hobbes, Leviathan, (1651) xvii. 67 Game of Thrones, seizoen 3 aflevering 7. 77

Hierdoor treden gevoelens van vervreemding, terughoudendheid en afstandelijkheid op die vervolgens als een tweede natuur worden. Ter verduidelijking geef ik een voorbeeld. Een man voelt zich aangetrokken tot een vrouw. Beiden hebben veelvuldig contact en er lijkt iets op te bloeien, totdat de vrouw twee weken niets van zich laat horen. De man voelt zich hier niet prettig bij: hij ervaart dit alsof hij als speelbal wordt gebruikt. “Alsof ik een televisie ben die ze aan en uit kan zetten wanneer ze wil.” Wanneer de vrouw twee weken later ineens contact opneemt, staat de man voor een keuze. Hij zou eerlijk kunnen aangeven hoe hij zich voelt en daarmee opkomen voor zijn eigenwaarde, maar zich wel blootgeven. Ook zou hij kunnen doen alsof er niks aan de hand is en zo het signaal afgeven dat hij toch wel een prima leven heeft, met of zonder haar. De onderliggende gedachte van dit voorbeeld gaat terug op de speltheorie: mensen willen graag ‘omhoog ruilen’. Door koeltjes te reageren op de doodse stilte geeft hij het signaal af dat hij meer toevoegt aan haar leven dan andersom. Maar daarmee schept hij wel de precedent voor haar om hem in de toekomst opnieuw links te laten liggen als dat even beter uitkomt. Het sociaal atomisme toont zich in subtiele dagelijkse interacties, bijvoorbeeld in de eigen vriendenkring. Een jongen gaat uit met een meisje. Ze kennen elkaar al een tijdje en eigenlijk vindt hij haar wel leuk. Op Facebook plaatst ze berichten waaruit is af te leiden dat zij hem ook wel ziet zitten. Op vrijwel alles wat ze plaatst klikt de jongen ‘vind ik leuk’. Totdat de jongedame op Facebook plotseling een relatie met een andere man aankondigt, op de ochtend na een gezellig avondje samen stappen. Toch klikt hij op ‘vind ik leuk.’ Waarom? Zijn verklaring is als volgt: “Normaal klik ik op al haar status-updates ‘vind ik leuk’. Als ik dat bij deze status-update niet doe dan valt dat op; zij zou iets van mij denken waarover ik mezelf niet goed zou voelen. Dus besluit ik ook het bericht van haar nieuwe relatie leuk te vinden – omdat ik mezelf zo niet kwetsbaar opstel.” Precies op deze manier krijgt een man in 78

de datingwereld te horen dat zijn geldelijk inkomen niet belangrijk is, dat hij zijn emoties moet tonen en dat hij zich kwetsbaar dient op te stellen. Toen in Zuid-Wales de mijnen dicht gingen raakten mannen massaal werkloos en daalde ook het huwelijkscijfer tot een dieptepunt. Ook vertrokken vrouwen en masse uit Oost-Duitse steden met veel werkloze mannen.68 Juist die mannen die zich in de meest kwetsbare positie bevonden en alle reden hadden om zich bloot te geven, werden in de steek gelaten. Liefdeloos gedrag, maar wel liefdeloos gedrag dat de eigen kansen vergroot – omhoog ruilen. Liefdeloos gedrag dat geheel in overeenstemming is met de “female empowerment” die tegenwoordig zo hot is in academische en progressieve kringen. Volgens de Duitse journalist Frank Schirrmacher is de Westerse beschaving bevangen door een calculerende, spel-theoretische mentaliteit: iedereen is elkaars concurrent, jezelf kwetsbaar tonen is een teken van zwakte, relaties zijn er om van te profiteren. Dit Hobbesiaanse project gaat hier niet meer om het vervolmaken van een individueel mens tot deugd, zoals sinds de Oud-Griekse paideia traditie is, maar, zoals Schirrmacher in Ego, das Spiel des Lebens (2013) betoogt, om het ontwerpen van een hele nieuwe, berekenende en atomistische mens. Door het Sociaal en Cultureel Planbureau wordt calculerend minimalisme als probleem van de verzorgingsstaat benoemd; berekenend gedrag om maximaal van uitkeringen te profiteren, wat vervolgens de solidaire bereidheid om voor het stelsel te betalen ondermijnt.69 Volgens Schirrmacher is de (post)moderne Westerling precies ontworpen om berekenend te zijn. In Frankrijk is het sociaal atomisme onderwerp van discussie geworden door het boek De wereld als markt en strijd (1994), waarin Michel Houellebecq de frustratie beschrijft die geatomiseerde individuen ondergaan: hun seksuele begeerte wordt door de consump68 Verwer, De Liefdesmarkt, 43-44. 69 http://www.actiefburgerschap.nl/cms_data/omwana_casestudy.pdf p. 7 (geraadpleegd 14 juli 2013). 79

tiemaatschappij voortdurend aangewakkerd maar de contacten die zij aangaan zijn vluchtig en kil. Ook hun verlangen naar geborgenheid blijft onbevredigd. In de werken van Houellebecq weerklinkt de Hobbesiaanse grondgedachte: als een zelfstandig mens als een los atoom wordt opgevat, dan kan iemand die de begeerten van deze mens kent zijn of haar levenspad berekenen en dus het traject van het atoom voorspellen. Deze begeerten heten in economische termen consumer preferences. De baan die het atoom aflegt is vrij wanneer er geen obstakels in de weg staan. Dus naar analogie is de consument vrij wanneer er niets tussen hem en zijn begeerten in staat. Hiermee is de klassieke gedachte dat vrijheid juist bestaat in het temperen van begeerten van tafel. Het aanmerken van consumer preferences als gepaste of ongepaste begeerten vergt een vocabulaire dat in de contractfilosofie niet voor handen is: de contractfilosofie maakt slechts een onderscheid tussen legitieme en illegitieme handelingen. De handeling is legitiem indien er sprake is van wederzijdse (contractuele) overeenkomst. In dit verband wees de Vlaamse politicus Bart de Wever er in een televisiedebat op dat het Verlichtingsdenken een metafysisch kader ontbeert om deze begeerten te kunnen wegen en waarderen: we zijn er als het ware aan overgeleverd.70 Plato daarentegen geeft in Politeia het voorbeeld van een mens die vastgeketend zit tussen een leeuw en een veelkoppig monster. Deze beesten staan symbool voor de menselijke passies en lusten. De atomistische theorie komt er volgens Plato op neer dat men in hoogste mate vrij zou zijn wanneer men tussen deze beesten heen en weer wordt geslingerd. Men wordt dan ‘geleefd’ door deze impulsen. Beter zou het zijn een coherent innerlijk leven na te streven: zo kan de mens zichzelf tot een held maken die de geketende beesten aan zich onderwerpt. De beste wijze om je gemoedsrust te behouden en toch vooruit te komen in het leven, is door je energie enkel te besteden aan zaken waarop je zelf invloed hebt en tegelijkertijd het bereik van die invloed uit te breiden. 70 Reyers Laat, 06/02/2013. 80

Voor de Oudgriekse filosofen was duidelijk dat de mens niet zelf bepaalde wat goed of kwaad was, wat voortreffelijk of verderfelijk was: dat lag vast in de kosmische orde. Wie zijn of haar impulsen om bijvoorbeeld te gokken of alcohol te drinken niet beheerste zou uiteindelijk verslaafd raken. Het woord “verslaving” is dan ook van deze Oudgriekse aristocratische gedachte afkomstig; wie zich richting de perfectie ontplooit is een vrij mens, wie zich aan basale impulsen overgeeft een slaaf. Een samenleving die van dit inzicht afweek zou op den duur onvermijdelijk ineenstorten; de mens kon niet zelf bepalen wat goed of kwaad was, wat voortreffelijk of verderfelijk was: dat lag in de aard der dingen besloten. Hooguit kon een mens de juiste vragen stellen om de aard der dingen te achterhalen. Het Hobbesiaanse oftewel sociaal atomistische model kiest de rechttegenovergestelde aanvliegroute; “wat is immoraliteit anders dan iets doen dat niet mag?”, vraag Hobbes zich af, “wat is het anders dan het overtreden van een gestelde regel? Daar waar geen wetten zijn is dus ook geen goed of kwaad.”71 Implicatie van deze stelling is dat de morele uitgangspunten van een samenleving niet onomstootbaar zijn maar slechts ontleend worden aan conventie: de mens stelt zichzelf de maat. Let wel – de mens zoals hij is, inclusief zijn preferenties. De mens ‘zoals hij zou moeten zijn’ wordt als een aristocratische constructie van tafel geveegd. In plaats van op het cultiveren van excellentie richt men zich voortaan op het beheersbaar houden van het geheel. Op het aankweken van preferenties die makkelijk bevredigbaar zijn. Dit noemt men subjectieve vrijheid, hetgeen wil zeggen dat een persoon wiens ambities niet verder reiken dan het consumentenbestaan voor zijn of haar gevoel volledig vrij kan zijn. Met het intreden van de moderniteit maakte de antieke vraag “hoe richten wij een stadstaat in waarin de mens ten volle uit de verf komt?” plaats voor de vraag: “hoe houden we het geheel stabiel en de boel draaiende?” 71 Hobbes, Leviathan, xiii. 81

We kunnen wel schilderachtige verhalen ophangen over Bildung, zou Hobbes zeggen, maar als een schouwburg in brand staat vertrappen mensen elkaar om naar buiten te komen. Uiteindelijk wordt alles aangedreven door impulsen, wat wil zeggen de jacht op positieve deeltjes en het wegvluchten van negatieve deeltjes. Men moet daarom deze impulsen inkaderen en beheersbaar maken: mensen moeten niet worden opgevoed maar gemanaged. De economisch-atomistische benadering neemt deze impulsen en preferenties als natuurkrachten aan, zonder er een moreel oordeel over te vellen of ze intrinsiek te kwalificeren als gepast danwel ongepast. Wel moeten we bedenken dat in de tijd van Hobbes negentig procent van de mensen boer van beroep was, en dus redelijk zelfvoorzienend. De overige tien procent was rijk; dit waren doorgaans edellieden die eigen landgoederen, knechten en geweren bezaten, om desnoods indringers van het land te verjagen. De staat was hier de regelbewaker die pas in het spel kwam als een persoon een ander schade berokkende in lichaam of bezit. Dit model past goed past bij een dorpscultuur met een sterke sociale controle en autarkische boerderijtjes. In hoeverre is het nog toepasbaar op een verstedelijkte maatschappij, waar mensen in flatjes opeengepropt zitten en afhankelijk zijn van de supermarkt? Tijdens een cursus accountancy leerde ik dat een bedrijf financieel gezonder wordt naarmate de cyclus van acquisitie tot levering en betaling sneller wordt voltrokken. Ik begreep dat dit betekent dat we met zijn allen dus niet alleen steeds meer, maar ook met steeds kortere tussenpozen moeten consumeren. Dus moeten we vatbaarder voor verleidingen zijn – wispelturiger zijn. Dit staat haaks op het liberale denken, dat het marktspel voorstelt als een dynamiek tussen welafgewogen beslissingen van standvastige, zelfbewuste individuen. Dit denkmodel, waarbij wordt uitgegaan van het individu als geïsoleerd atoom dat op de meest efficiënte wijze de door hem of haar gewenste prikkels zal proberen te bemachtigen, is overal terug te vinden. Denk aan marktwerking binnen overheidsinstellingen, waarbij de burger steeds minder behandeld wordt als citoyen en steeds meer 82

als klant. Niet alleen seks maar ook de bijbehorende intimiteit is te koop, onder de noemer girlfriend experience.72 De economische rationaliteit sijpelt, zoals gezegd, niet alleen door naar romantische relaties maar ook naar vriendschappen: “we spreken elkaar – we bellen wel, we zien wel.” Vriendschappen die alleen per computer en mobiele telefoon worden onderhouden kunnen immers met de druk op een knop worden uitgezet. Een vriendschap die men alleen op zijn eigen voorwaarden onderhoudt was in de Oudheid bijna ondenkbaar: in de kleinschalige polisgemeenschap ervoer men de belangen van zichzelf en zijn naasten als een geïntegreerd geheel. Dat het probleem van het sociaal atomisme zowel in het hedendaagse Duitsland als in Frankrijk en België is geconstateerd, duidt mogelijk op een dieperliggend Europees nihilisme. Concluderend kunnen we stellen dat de contractfilosofie het Westers denken over recht en vrijheid diepgaand heeft beïnvloed. In Hobbes’ theorie worden individuen opgevat als actoren die in al hun levensfacetten, inclusief vriendschappen en romantiek, actief zijn op een openbare markt. Hier trekken zij elkaar aan en stoten zij elkaar af, afhankelijk van de kansen en mogelijkheden op dat moment. Vrijheid wordt in dit model ervaren als het botvieren van begeertes en het najagen van verlangens. Dit wordt gezien als ‘goed’ en ‘vrij’. Het model van een rollende biljartbal die nergens in zijn baan gehinderd wordt. Het antwoord op de vraag “Wat wil ik van het leven?” wordt dan beschreven in termen van begeertes en objecten. De verzorgingsstaat wordt op den duur aangegrepen als middel om deze noden te realiseren. Men beseft echter niet altijd dat wie een voorziening van de overheid eist, daarmee de zeggenschap van die overheid uitbreidt. En daarbij die uitbreiding van legitimiteit voorziet. Waar alle hoop op de overheid gevestigd wordt is onafhankelijk denken en handelen in het gevaar.

72 Colin Crouch, Post-Democracy, (Cambridge 2004) 85. 83

5 Een zielsdiep gat in de Westerse beschaving “De waarheid verdient nu eenmaal meer achting dan een mens”73 schreef Plato, waarmee hij bedoelde dat de mens, door zich op de zoektocht naar dit Ware toe te leggen, zichzelf kon overstijgen. Ironisch genoeg leverde deze zoektocht feiten op die het verheven beeld dat de mensheid van zichzelf had afbraken. De aarde bleek niet het middelpunt van het universum, de mens had een gemeenschappelijke voorouder met de aap, en onder de scheppende rede bleek een schaduwweb van onderbewuste seksuele driften te liggen. Copernicus, Darwin en Freud worden bedankt. Hoewel hun ontdekkingen door sommigen als opluchting werden ervaren waren ze toch ook bedreigend. Want we waren dan wel ballast kwijt, maar dat heerlijke lichte gevoel wees ook in de richting van een gewichtloze onbeduidendheid. Een gevallen engel is iets heel anders dan een zichzelf overschattende aap. “Wat is de aarde anders dan een tollende bol die steeds verder afdwaalt van het middelpunt?”, zo stelde Nietzsche. Freud, Darwin en Marx worden wel omschreven als de meesters van de achterdocht: fobieën, neuroses, overlevingsdrang, machtswellust en klassebewustzijn stonden een objectieve denktrant in de weg. Deze naargeestige stemming werd wel geduid als het fin de siècle. De fundamenten onder het wereldbeeld wankelden en eind negentiende eeuw begon men aan alles te twijfelen. Het is vanuit deze stemming dat Oswald Spengler in 1918 Der Untergang des Abendlandes schreef en de geschiedenis van de Westerse beschaving analyseerde. 73 Plato, Charmides, 161 C. 85

Het grote “waarom” – het “waartoe zijn wij op aarde” kan men beantwoorden door te verwijzen naar opeenvolgende natuurwetmatigheden, oftewel het darwinisme. Sommige organismen pasten zich aan de wereld aan en wisten te overleven, andere stierven uit. Vanuit dit oogpunt is ons filosofisch vermogen misschien niet te rechtvaardigen; dan is het louter een product van toeval, van een fortuitious concourse of atoms in deze uithoek van het universum. Maar de mens heeft dit filosofisch vermogen nu eenmaal en is zich ervan bewust. Met het erkennen dat dit vermogen aanwezig is opent zich de onmiskenbare mogelijkheid te reflecteren op een dimensie die het louter wereldlijke overschrijdt. “Van brood alleen kan een mens niet leven”, schrijft het christendom: oftewel wij hebben behoefte aan verhalen die begeesteren en het leven richting geven. “Waar komen wij vandaan en wat is ons doel?” God is dood, antwoordde Nietzsche – het subject is dood, voegde Foucault daar aan toe. De auteur is dood evenals de metafysica. Maar zoals vaak begint het echte spel pas bij het verdelen van de erfenis. Onvermijdelijk zal een samenleving sociale organisatie kennen en dus macht. De vraag is of wij ons vertoog daarover op passieve agressie baseren of willen uitgaan van eigen kunnen en eigen kracht. Willen wij dat ons verhaal tot eendracht leidt en de deugd versterkt? Of willen wij verhalen over onze sociale organisatie baseren op gevoelens van verongelijktheid? Met de dood van God erfde de mens niet alleen de aarde en het gehele bestaan, maar evenzeer de diepte, de afgrond, de leegte waar dat bestaan op drijft. “Toen de mens zijn eigen zinloosheid inzag wenste hij in de leegte te verdwijnen”, schreef Nietzsche. “Maar helaas – de diepte weigerde te slikken.”74 Terwijl de mens in de afgrond staart, de leegte die onder hem opdoemt, staart die leegte ook naar hem. Hieruit komen de “trage vragen” voort. Hoe moet ik leven? Waarvoor moet ik leven? Hoe moet ik sterven en waarvoor moet ik sterven? Wat is ons doel en hoe zijn we hier gekomen? Om de leegte te vullen refereerde de negentiende-eeuwse schrijver Dostojevski naar een Russisch volksverhaal waarin drie reusachtige walvissen de 74 Friedrich Nietzsche, Also sprach Zarathustra, (1885) hoofdstuk XLI ‘De Waarzegger’. 86

aarde dragen. Volgens de Indiase mythologie wordt de wereld hooggehouden door drie olifanten die weer steunen op de rug van een schildpad. Maar je kunt oneindig veel schildpadden op elkaar stapelen, de onderste heeft toch echt grond nodig om op te staan.

“Water” antwoordde Thales, een Oudgriekse natuurfilosoof – de wereld drijft op water. Thales werd opgevolgd door Socrates, die meende een onwankelbaar fundament te vinden. Niet in de wereld: de wereld was vluchtig en vergankelijk, maar in de mens. Socrates vond de ziel. In Symposium (385 v. Chr.) legt Plato de oorsprong van de liefde uit. Ooit waren er drie geslachten: mannen, vrouwen en manvrouwen die beide geslachten in zich verenigden. De oerbewoners van de aarde waren een soort Siamese tweelingen geweest, zo krachtig dat oppergod Zeus zich gedwongen zag hen te scheiden. Later kreeg hij spijt en gaf de mens geslachtsdelen zodat de ene helft in de andere kon komen. “Begeert gij soms,” vroeg de smid-god Hephaestus, “zoveel mogelijk u met elkaar te verenigen, zodat gij nacht en dag elkaar niet verlaat; want als gij dat begeert, ben ik bereid u samen 87

te smelten en samen te smeden tot één, zodat gij met uw tweeën één wordt en zo lang ge leeft beiden als één samen leeft en wanneer ge gestorven zijt, ook in de Hades in plaats van twee één zijt in een gemeenschappelijke dood.”75 Het is in de zielsheelheid dat de mens tenslotte een vaste ondergrond vond. Het najagen van die heelwording kennen wij als liefde, en, voegt Plato eraan toe, hierbij is het ondenkbaar dat het alléén om seksueel contact zou gaan. Waar het om gaat is heimwee naar oorspronkelijke eenheid: “Zo is ieder van ons het brokstuk van een mens, omdat hij vaneengesneden is, twee zielen uit één.”76 De verlokkingen van de wereld zijn vergankelijk, de ziel is dat niet – de zielen blijven samen ná de dood. Het was deze romantische notie – zo stelt Houellebecq – die de mens vergiftigde met weerzin tegen zijn lot als met rede begiftigd dier. “En de twee zullen tot één vlees zijn”, stelt de Bijbel. Het christendom nam de notie van de ziel over maar keek anders naar de wereld dan de Oude Grieken. In de antieke filosofie lag er achter de materie van de natuur nog een ideeënwereld verscholen: door zich naar het beeld van de ideale mens te vormen maakte de mens zijn potentieel waar en nam aldus zijn natuurlijke plaats in binnen de kosmische orde. “Naar hun aard streven alle dingen een bepaalde ontwikkeling na, en vallen zo binnen een groter geheel op hun plaats. Daarom is de kosmische orde in essentie goed.” Dit was in grote lijnen het denkraam van de Oudheid, maar met de komst van het christendom maakte filosofie zoals gezegd plaats voor theologie. Op de vraag “waarom heet het één goed en het ander kwaad?” was nu het antwoord: “Omdat God dat zo gewild heeft, en niet anders.” De zin van het leven lag nu niet meer ingebed binnen de kosmos, maar werd gelijkgesteld aan Gods wil. Als God het goede anders had gewild, was het goede anders geweest. God stelde de regels voor de moraal en was zelf niet aan regels gebonden. Toen brak de Verlichting aan en begon de mens de wetenschap serieus te bedrijven – men wenste slechts de oorzaken en gevolgen 75 Symposium, vert. G. J. M. Bartelink, (Utrecht 1982) 32. 76 Idem, 31. 88

te achterhalen van deeltjes in beweging. God was bij experimenten een overbodige hypothese die even moest worden weggedacht. Maar met het wegdenken van God bleek ook de bron van goed en kwaad vervluchtigd. Zo was men terug bij af: met Gods dood erfde de mens het probleem van de rechtvaardiging van zijn eigen aanwezigheid binnen de kosmos. Nietzsche beschreef het zo ontstane levensbeschouwelijke vacuüm als “nihilisme”. Hij begreep nihilisme als een vorm van ‘wereldontkenning’. Daar gaf hij het voorbeeld bij van de christen die een hondse behandeling tijdens het leven op aarde lijdzaam onderging, omdat deze uitzag op een eeuwig hemels paradijs. Ook Plato ontkende volgens Nietzsche het aardse bestaan. Immers, de religies delen Plato’s overtuiging dat onze ultieme loyaliteit niet bij de vergankelijke aarde ligt, maar aan de zon toebehoort die ons in staat stelt alle dingen op aarde in een helderder licht te zien. Geld, materiële goederen en populariteit zijn vluchtig – de ziel is eeuwig. Met het geloof in de ziel voorzag Plato de moraliteit van een solide fundament dat door het christendom werd overgenomen. Maar juist doordat aan de ziel een grotere realiteitswaarde werd toegekend dan aan het leven zelf, was de ziel volgens Nietzsche een bron van wereldontkenning. Nietzsche startte met zijn stelling in Europa een groot debat over de betekenis van de Westerse beschaving. Het werd door Dostojevski prachtig samengevat in De Gebroeders Karamazov (1880) middels de monologen van Iwan Karamazov. Dit personage doktert uit dat het bestaan van de onsterfelijke ziel de kurk is van alle menselijke moraliteit, maar gelooft zelf niet in het bestaan daarvan. De waarde van het leven, zo stelt hij, is nergens in te grondvesten. Religies en ideologieën zijn bedacht om het leven zin te geven, legt Iwan uit, maar tevergeefs. Elke orde die we menen aan te treffen voelt onecht omdat we weten dat we deze zelf bedacht hebben. Tóch wenst hij naar een kerkhof van revolutionairen af te reizen: “Uiteraard weet ik dat de idealen waarvoor zij vochten illusies zijn, maar alsnog zal ik huilen bij het zien van hun graven. En in mijn tranen zal ik mezelf

89

tot ontroering aansturen.”77 Wie het geloof in de ziel verliest is niet meer geremd door verwachtingen van wat hem na de dood te wachten staat, en zet zo een stap op weg naar een intrinsiek validerend bewustzijn. Iwan vindt de moed om op zijn eigen oordeelsvermogen te varen en rechtvaardigt zijn acties in dat licht. Zo ontwikkelt hij zich tot een man die dingen gedaan krijgt en voortvarend handelt – het type man dat voor vrouwen aantrekkelijk is. Het romanpersonage Iwan staat symbool voor het doorbreken van de romantische notie van de zielsheelheid. Als we de ziel begrijpen als kracht die los van de anatomie het lichaam aanstuurt, dan is ze wetenschappelijk onhoudbaar. Toch bleef deze archaïsche liefdescultuur, met haar concepten als lotsverbinding en zielsvereniging, van kracht. Hoewel men veel spreekt over de seksuele vrijheid van de vrouw leren we haar nog steeds als prinsesje te behandelen, met spreuken als “dames gaan voor”. Nog steeds schuilt in de beeldspraak “de ridder op het witte paard” een zeer christelijk, Victoriaans concept, stammend uit de tijd van Sherlock Holmes en Jack the Ripper, waar vanuit de schaduwen van ieder steegje verkrachters loerden. De tijd dat vrijers door ramen klommen en bij vaders om de hand van diens dochters kwamen vragen. De komst van het feminisme toonde de barsten in de vooronderstellingen van de liefdescultuur. Het feminisme beschimpte de vader van de jaren vijftig – de hardwerkende man des huizes voor wie vrouwlief elke dag kookte en de tafel dekte. Het stabiele, harmonieuze gezin werd door de achtenzestigers als “patriarchaal” en “onderdrukkend” weggezet. Vandaag wensen hun kleinkinderen dat ze in zo’n harmonieuze familie waren opgegroeid. Inmiddels warmen kinderen magnetronmaaltijden op terwijl moeder de hort op is met een tango-dansense Julio. De tijden zijn duidelijk veranderd en over precies dit onderwerp raakte ik na afloop van een forumdiscussie in gesprek met een student. Over de notie van de ziel en de romantische en morele doorwerking daarvan. De achtenzestigers zetten de wereld op zijn kop – zo werd duidelijk toen ik Plato’s Gorgias (390 v. Chr.) las. Daarin legt Kallikles uit dat het gelijkheidsstreven bedoeld is om krachtige persoonlijkheden te 77 Fjodor Dostojevski, De Gebroeders Karamazov, vert. A. Kosloff, (Amsterdam) 198. 90

knechten. “We richten de besten en sterksten uit ons midden af, we vangen ze jong, net als met leeuwen gebeurt. We leren ze dat de wereld ondersteboven is. Maar in de natuurlijke wereld heersen de sterken over de zwakken – dat kan niet anders. Ooit zal iemand worden geboren met voldoende aanleg om onze papieren trucjes te doorzien. Hij zal zich oprichten en onze slaaf zal onze meester blijken; dán straalt het recht van de natuur.”78 De student had Plato’s dialoog voor zijn studie gelezen en hij betrok het verhaal op zijn liefdesleven. Tijdens het uitgaan trof hij een meisje. Een bevriende pickup artist, oftewel verleidingskunstenaar, observeerde hen. Toen hij het meisje niet mee naar huis kreeg legde de verleidingskunstenaar uit dat dit kwam doordat hij te hoffelijk was geweest. Inderdaad merkte de student dat hij, naarmate hij zich agressiever, lomper en zonder scrupules gedroeg, meer succes met vrouwen ervoer. Dit vulde hij aan met een politieke uitleg: Terwijl het liberalisme en de emancipatiebeweging beweren dat de vrouw zich net als de man rationeel gedraagt, boeken datingcoaches en pickup artists juist successen door op de vrouwelijke instincten in te werken. Cognitief vindt een vrouw zo’n man onbeschoft maar diep van binnen roept haar reptielenbrein dat ze omhoog moet ruilen omdat hij superieure status toont. Hij laat namelijk zien dat haar waardering niet erg belangrijk voor hem is, waarmee hij het signaal zendt dat hij sowieso een goed leven heeft. Concreet betekende dit dat het leven van de student erop vooruit ging toen hij de Victoriaanse – dus in de Platoonse ziel gewortelde – christelijke hoffelijkheid losliet. Een jongen die de student kende van de kerk werd verliefd op een meisje van diezelfde kerk. Ze wisselden blikken uit en uiteindelijk schraapte de jongen voldoende moed bijeen om het meisje mee uit te vragen. Ze vroeg hem of ze als vrienden of als ‘date’ zouden uitgaan. Hij probeerde zich er met een glimlach vanaf te maken maar toen ze aandrong zei hij eerlijk dat het een date zou zijn. “Sorry,” zei ze toen, “maar ik ben niet op zoek.” De student legde uit dat het hier om een shit test ging – meisjes worden vaak benaderd door jongens die denken hen naar 78 Plato, Gorgias, vert. M. Molegraaf, (Amsterdam 2003) 62. 91

officiële afspraakjes mee uit te nemen. Net zoals mama door papa naar de prom night werd meegevraagd, waar ze na afloop hun eerste kus deelden. Jongens brengen naar dit soort afspraakjes vaak ook nog bloemen en chocolaatjes mee waardoor het voor de dames te beladen wordt. Wie dus – zoals Kallikles – zonder scrupules kan liegen slaagt voor de shit test en mag door naar het tweede honk. Zo worden mannen geconditioneerd om te liegen. Ook met de uitspraak van Iwan – dat de ziel als sluitsteen dient voor de Westerse moraal – was de student bekend. Wij koppelden deze uitspraak aan een dialoog van Plato in Politeia, een discussie met als inzet dat de tiran van Perzië de meest gelukkige man op aarde is. Hij heeft de macht om ieders vrouw of dochter tot zijn minnares te maken, paleizen met goud te bekleden en extravagante buffettafels te bedekken met de meest exotische maaltijden. Iedereen die hem niet aanstaat of dwarszit kan hij ter vernedering in ketens door de straten laten slepen. Net als in Gorgias is hier de ondertoon dat de tiran de ultieme macht en vrijheid geniet, omdat macht in de natuur gelijkstaat aan wat schoon en goed is. Neem nu een oude visser in gedachten. Hij heeft een boot maar op een dag zet uit het niets een storm op en het bootje zinkt. Vanaf die dag heeft de visser enkel nog een hengel. Hurkend op de stoffige grond tuurt hij dagelijks vele uren naar het water, met gerimpelde huid in de brandende zon. Ondanks alles houdt de visser moed – hij neemt verantwoordelijkheid voor zijn gezin en vlucht niet in misdaad. Iedereen zal deze visser prijzen, voor zijn deugd en nobele karakter, omdat hij zich niet uit het veld laat slaan. Maar diep van binnen wenst iedereen toch liever de tiran van Perzië te zijn. Plato laat Socrates in de dialoog antwoorden dat de tiran van Perzië de meest ongelukkige man ter wereld is. Door al deze slechte daden beschadigt hij zijn ziel. Hij hecht zoveel waarde aan het materiële dat zijn ziel na zijn dood zal blijven plakken aan de aarde. Misschien zal hij reïncarneren als rat of regenworm. Nooit zal zijn ziel de schone vormen van de ideeënwereld aanschouwen:

92

“De dingen die je lichaam opliep toen je leefde zullen na je dood een tijd lang zichtbaar blijven. Volgens mij gebeurt hetzelfde met de ziel. Wanneer zij van het lichaam wordt ontdaan verschijnen de mensen voor de rechter. Hij ziet het als hun ziel overdekt is met zweepslagen en littekens, het gevolg van meineed en onrecht. De rechter krijgt een ziel vol wanstaltigheid en lelijkheid te zien, een gevolg van willekeur en overdaad, hoogmoed en gebrek aan zelfbeheersing.”79 De tiran van Perzië mag zich dan wel met wijn, strijdwagens, wulpse jongedames en gouden paleizen omringen maar daarom is hij niet te benijden, is de boodschap. De ziel die bevlekt kan worden door zich te zeer met de zaken van het lichaam bezig te houden, is vrijwel onveranderd door het christendom overgenomen, evenals het oord voorbij het graf waar de goeden beloond en de slechten bestraft worden. Zo’n afrekening voorbij het graf moet enige compensatie bieden voor het feit dat hier op aarde opvallend veel schurken wegkomen met hun daden, terwijl vele brave mensen vreselijke dingen moeten meemaken. Zo bezien vervult de ziel enkele functies die het leven zowel zinvol als draaglijk maken. De notie van de ziel leidde tot romantisch taalgebruik met woorden als “zielsgemeenschap”. Zo werden Romeo en Julia door Shakespeare beschreven als star-crossed lovers – als geliefden wiens levenspad in de sterren geschreven stond. Niet iedereen gebruikt het begrip “ziel” op de Platoonse of religieuze manier. “Ik zie de ziel van de kunstenaar in zijn werk weerspiegeld” is zo’n uitspraak. Het gaat dan om karaktereigenschappen die via het werk op de wereld worden overgedragen. Op deze wijze staat de ziel los van een leven na de dood en dit maakt Kallikles’ uitleg er niet minder plausibel op. Deze wordt zelfs meer aannemelijk omdat je dan nog minder terughoudend zult zijn in het verwezenlijken van je ware zelf – inclusief je ware seksuele zelf. En van het openlijk nastreven van seksuele verlangens straalt een bepaalde viriliteit en vrijgevochtenheid af die op een onbewuste wijze aantrekkelijk is. 79 Plato, Gorgias, 119-20. 93

Het is zeer belangrijk hier op te merken dat Socrates eerst expliciet aankondigt te zullen verdedigen dat het goede handelen in zichzelf een beloning is, en dat men niet slechts goed zou hoeven handelen ter wille van een extern voordeel of het ophouden van de schijn. Kallikles en Socrates nemen diametraal tegenovergestelde standpunten in. Kallikles zegt dat als hij moet kiezen, hij liever anderen onrecht laat lijden dan zichzelf. Socrates stelt dat het beter is zelf onrecht te ondergaan dan anderen te doen lijden, omdat onrecht doen aan anderen de eigen ziel besmeurt. Wat hij tijdens zijn leven doet of nalaat, laat hij bepalen door een vooronderstelling van wat er na de dood gebeurt. In Politeia vertrekt Socrates vanuit het maxime dat degelijke verklaringen van de kosmos zichzelf begrenzen tot wat aanwezig is binnen deze kosmos. Metafysische verhalen die de goden en het hiernamaals betrekken bij het rechtvaardigen van de moraal zijn volgens hem zwak en houden geen stand. Maar omdat hij via analogieën redeneert komt hij uiteindelijk toch op een metafysische eindpunt uit: de onstoffelijke ziel. Hetzelfde boek eindigt met een verhaal over iemand genaamd Ehr. Deze persoon keert terug van het dodenrijk en beschrijft de wrede straffen die zij met onzuivere zielen in het hiernamaals ondergaan. Zo ontaardde het Socratische intellectualisme – de opvatting dat de mens niet anders kan dan goed te handelen, als hij eenmaal begrijpt wat dit goede handelen is – en werd de mens geplaatst onder de soevereine meesters van beloning en straf, oftewel hemel en hel. Als het lichaam makkelijker te begrijpen was, waren we nooit op het idee van een ziel gekomen. Dit stelde de student, waarbij hij er op wees dat de ‘zetel van de ziel’ niets anders is dan een normaal gedeelte van het brein; de elektrochemische processen van ons lichaam geven een afdoende verklaring voor ons denkproces. Anatomie en elektrochemie maken de ziel overbodig bij verklaringen van menselijk gedrag. In de zeventiende eeuw maakte het debat tussen Descartes en Spinoza feitelijk een einde aan de ziel. Geesten kunnen door muren lopen omdat ze onstoffelijk zijn, maar hoe kan een onstoffelijke ziel dan met een lichamelijk brein interacteren? Het 94

substantiedualisme werd verworpen toen het tegenover het substantiemonisme kwam te staan – oftewel iets onstoffelijks kon geen deel uitmaken van een causale keten. Prinses Elizabeth van Bohemië concludeerde dat materiële substanties enkel met andere materiële substanties konden interacteren; dit stelde niet-materiële substanties buiten het kenbereik. Ze beschreef haar vinding in een brief.80 Hoewel de metafysische basis is weggevallen blijkt de moraal vandaag nog steeds gegrondvest op de integriteit van het innerlijk – terug te voeren op de ziel. Omdat we hoeders van onze zielen waren – die we in heelheid door dit stoffelijke tranendal vol verleiding en verraad dienden te loodsen – verinnerlijkten we de moraal, met bijbehorende schuldgevoelens. Dit is wat Dostojevski trachtte te verduidelijken middels zijn romans. In diens werk Misdaad en straf (1866) poogt de hoofdpersoon te leven naar het voorbeeld van Napoleon Bonaparte. De Franse generaal gaf bevel tot moorden en roven – hij verklaarde oorlogen maar voelde zich hier geen moment schuldig over. De hoofdpersoon legt uit dat Napoleon vrij was zo lang hij machtig was, en aan niemand verantwoording aflegde – hij gebruikte zijn talenten om de wereld vooruit te helpen en de Verlichtingskennis over Europa te verspreiden. Hier leidt de hoofdpersoon uit af dat het geoorloofd is om een oud, vrekkig vrouwtje te vermoorden en haar fortuin te roven, zolang hij er ongestraft mee weg kan komen. Om met dit fortuin een politieke carrière uit de grond te stampen en de nieuwe Napoleon te worden. Zoals Kallikles achtte Napoleon zich verheven boven de algemene moraal. Het christendom zegevierde over de antieke beschaving en wiste of herschreef veel van de geschiedenis van het Romeinse Rijk. Hoeveel natuurgodsdiensten en religieuze wetten werden wel niet vernietigd door moslims bij de verspreiding van hun geloof? “Aan de overwinnaar vraag men nooit of hij de waarheid wel spreekt”, zei Jozef Stalin. Soms vergt het landsbelang een daad die ogenschijnlijk met de heersende moraal in strijd is, soms wordt de moraliteit 80 De brief dateert van mei 1643, zie: Margaret Atherton, (ed), ‘Selections of the Descartes-Elisabeth Correspondence’, in Women Philosophers of the Early Modern Period, (Hackett 1994) 11-12. 95

van de winnaar de nieuwe moraal. Die overschrijft dan de gangbare gedragsregels. Zal het overwonnen volk haar overwinnaar vragen of zijn strijd moreel gerechtvaardigd was? Of zal men zich eerder schikken naar de nieuwe leidende macht? Laten we dit eens breder trekken dan enkel politiek of oorlogvoering – laten wij het betrekken op het leven in een zo breed mogelijke zin. Nu toont het leven zich zoals het werkelijk is: een machtsspel van strategische zetten waarbij men voortdurend middelen zoekt om zichzelf te wapenen. Om zo de grip op het eigen leven en het levensgeluk – dat het hoogste goed is en in feite het enige wat er toe doet – constant te bestendigen. U moet uw huis beveiligen want anders kunnen inbrekers alles afnemen wat u bezit: het geld dat u gespaard heeft om met uw kinderen op vakantie te gaan bijvoorbeeld. U moet politieke macht vergaren want anders zouden anderen nieuwe richtlijnen kunnen invoeren om u zo uw vrijheid af te nemen; via belastingenwetten ontdoen zij u van uw eigendom. Dostojevski probeert de moraal uiteindelijk te behouden door het te gooien op schuldgevoel. Zowel Iwan als de hoofdpersoon van Misdaad en straf blijken niet in staat hun amorele levensstijl consequent te belijden – het geweten blijkt sterker. Is de moraal daarmee gered? In ieder geval concludeerde Plato – zijn aansporingen goed te leven ter wille van het goede ten spijt – dat de menselijke natuur sterk neigt naar materialisme, wellust en ledigheid, waardoor hij zijn intellectuele benadering aanvult met mythes over zielen en het hiernamaals. Plato’s wending verklaart waarom het christendom het lichaam afwijst ten faveure van de ziel, terwijl aan zielen in het Oude Testament nauwelijks een woord wordt gewijd. Plato’s theorieën waren tegen de tijd dat Jezus leefde inmiddels wijd verbreid. Inmiddels zijn we niet meer gewend onszelf streng toe te spreken – de samenleving en de media bepalen onze grenzen. “If there is nothing to stop me then why would I stop myself?” In de geprofessionaliseerde maatschappij is de tegenstelling tussen goed en kwaad vervangen door die tussen slim en dom. Het doel heiligt de middelen en het doel is het verhogen van de eigen status – je bent dom als je een wedstrijd verliest 96

doordat jij anders dan de winnaars geen doping gebruikt. Je bent dom als jij keurig aan wetenschappelijk codes vasthoudt en daardoor onvoldoende publiceert in toonaangevende tijdschriften. Wie niet meer in de ziel gelooft verkrijgt in dit leven een soortgelijke vrijheid van handelen en denken. Spinoza, die duidelijk voor ogen had dat een onstoffelijke ziel en een stoffelijk lichaam elkaar niet kunnen beïnvloeden, omschreef deze vrijheid als volgt: “Het recht van de dingen strekt zich even ver uit als hun macht.”81 Alles is geoorloofd zo lang je ermee wegkomt en dit rücksichtslose gedrag heeft een weerslag op de liefdesmarkt, op de interactie tussen vrouwen en bepaalde mannen. Harde mannen. Foute mannen. Stoere mannen waar vrouwen over klagen: “Hij gedraagt zich niet invoelend, ik weet dat hij niet goed voor me is, maar toch...” Keer op keer vallen ze toch voor die oermannelijkheid. Ze wensen liever een bescheiden, zachtaardige man, maar worden uitsluitend verliefd op de ‘oermens’. Het is duidelijk dat het morele manipuleren via het innerlijk faalt op het moment dat een Napoleon rustig blijkt te kunnen slapen zonder enige nachtrust aan nachtmerries te verliezen. Toch moeten vooral mannen via dergelijke manipulatie worden getemd – in plaats van geconcentreerd en direct te zijn moeten ze feestneuzen worden die zeer gevoelig zijn voor de heersende vibe oftewel sfeer en de waardering van anderen. De enting op de ziel maakt ook dat het Victoriaanse wereldbeeld wordt bepaald door gevoelens van puurheid tegenover zondigheid en het behouden van een zuiver geweten (White Knighting). De tekortkomingen van dit wereldbeeld blijken steeds weer uit de aantrekkelijkheid van ‘foute’, niet door moraal gehinderde, mannen. Een intrinsiek validerend bewustzijn, ten slotte, zal zijn handelingen altijd waarderen aan de hand van hun resultaten (meer dan intenties). De sterken zijn zich bewust dat ze de wereld mede scheppen met hun handelen, waarmee ze ook een nieuw frame scheppen waarbinnen hun acties gewogen zullen worden.

81 Spinoza, Theologisch-politieke Verhandeling, XVI [2] 97

6

Kunst,

cultuur en kapitaal

Alles wat ontstaat heeft een bepaalde duur die afhankelijk is van de kracht van het karakter ervan. Het karakter van een beschaving is verbonden met het karakter van de cultuur waarop ze steunt. Als de cultuur waarden uitdraagt als perfectie, schoonheid, kracht en harmonie, dan is ook het karakter van de beschaving sterk en heeft zij een lang leven. Als de cultuur echter geen innerlijke richting kent en door vormeloosheid en impulsbevrediging wordt geleid, draagt zij bij aan een beschaving op retour. Een sterke cultuur bevordert saamhorigheid, eendracht en zelfbeheersing en voorkomt zo dat welvaartsvergroting een samenleving uiteendrijft – het verzwakken van de cultuur staat voor het cultuurmarxisme daarom gelijk aan het bedrijven van revolutie; een sluimerend proces dat ik aan de hand van diverse voorbeelden zal toelichten. Plato brengt dit naar voren in Politeia, waar zijn personages betogen dat afwijkingen van de bestaande normen algauw ongemerkt binnendringen. Dit zou komen doordat men de kunst “maar als een soort spel beschouwt en denkt dat er geen negatieve invloed van uit kan gaan. Die invloed is ook niet opvallend. Heel geleidelijk komt zo’n nieuwe mentaliteit opzetten. In een kalme stroom dringt zij eerst het karakter en het persoonlijk leven van de mensen binnen. Vandaar breidt zij zich uit en duikt zij op in de onderlinge relaties tussen de mensen. Na die onderlinge relaties tast zij dan, met inmiddels een geweldige onbeschaamdheid, de wetten en politieke structuur van de samenleving aan totdat zij ten slotte een volslagen chaos heeft gemaakt van het persoonlijk en maatschappelijk leven.”82 82 Plato, De Ideale Staat, vert. Gerard Koolschijn, (Amsterdam 2005) 134. 99

Bekend is dat Marx, toen hij de omverwerping van het kapitalisme voorspelde, zich baseerde op Plato’s visie op het verval van regeringsvormen. Volgens Marx creëerde de felle concurrentie tussen de kapitalisten een groeiende groep armen. Het was een kwestie van tijd tot zij zich tegen de bezittende klasse keerden, begonnen te plunderen en uiteindelijk de revolutie uitriepen. Precies zo beschrijft Plato de omwenteling van oligarchie tot democratie: of het volk kwam in opstand, of de rijke baronnen zouden concessies moeten doen waarna de massa zich een weg naar de jackpot stemde. Het kwade zaad werd ingezaaid “wanneer een jongen hoort hoe zijn moeder zich ergert omdat haar man maar weinig aan geld hecht en geen carrière maakt, waardoor de andere vrouwen haar niet voor vol aanzien – als hij hoort hoe zijn moeder haar echtgenoot vanuit deze ergernis een slappeling noemt.”83 Op deze wijze legt Plato uit dat als de geldzucht de hogere klassen eenmaal voor zich wint, een staatsgreep vanuit de onderklasse nooit lang op zich laat wachten. Volgens Marx had de Industriële Revolutie het historische podium klaargemaakt – de staatsomwenteling achtte hij onvermijdelijk. Hoewel het Westen zich na de beurskrach van 1929 herstelde en het Wirtschaftswunder Marx’ ongelijk bewees, waren de marxistische arbeidersbewegingen, politieke partijen en intellectuele stromingen inmiddels een feit. Ze bestonden, wensten hun strijd voort te zetten en moesten wat. Precies hier is het geciteerde fragment van Plato relevant: het stuk over kunst en omgangsvormen. Omdat de marxisten de economische strijd niet konden winnen, richtten ze zich op kunst, cultuur, muziek en gedragsnormen. Wie een beschaving in het hart wil treffen dient haar meest fundamentele waarden te corrumperen – het domein bij uitstek hiervoor is de kunst. Want kunst verpakt het meest waardevolle en essentiële dat een generatie overdraagt op de volgende. “Nieuwe vormen van muziek komen nooit op zonder dat het gepaard gaat met veranderingen in de belangrijkste normen van de samenleving – ik geloof beslist dat die theorie juist is.”84 Dit is direct van toepassing op de Woodstock-generatie, die zich keerde tegen 83 Idem, 292-3. 84 Idem, 133-134. 100

discipline, traditie en hiërarchie. Wat ervoor in de plaats kwam was drugs, seks en rock ‘n roll. Uitbeeldingen van perfecte harmonie en ideale schoonheid waren op een bepaalde wijze normerend en dat kon de anti-autoritaire inborst van de achtenzestiger niet verdragen. Kunst mocht op geen enkele wijze de Europese geschiedenis of Westerse gebruiken idealiseren. Kunst mocht niemand de maat nemen, behalve de gehate kapitalistische maatschappij. Kunst moest vormeloos zijn. Kunst moest banaal zijn en de wereld tonen dat er niets verheffends in te vinden was. Leraren diende men bij de voornaam aan te spreken; de gedetailleerd geschilderde posters waarop historische figuren als Clovis, Luther en Willem van Oranje in eerbiedwaardige, welhaast serene houdingen stonden afgebeeld, werden in de jaren ‘60 van de muren van de geschiedenislokalen afgekrabd. Toepasselijk is het hier om Yuri Bezmenov aan te halen, een lid van de KGB – tijdens de Koude Oorlog de Russische geheime dienst – dat naar het Westen overliep. “Toen wij het Westerse, kapitalistische blok ten val wilden brengen,” legde Bezmenov uit, “waren we niet alleen met militaire spionage bezig. We richtten ons vooral op het zaaien van ideeën. We plantten anti-hiërarchische, anti-paternalistische en pro-multiculturele gedachten in de hoofden van academici. Om zo hun wortels en cultuur te ondermijnen en uiteindelijk de bodem onder de Westerse volkeren weg te slaan. Daarom noemde onze voorhoede zich cultuurmarxist.”85 Niet veel later dook een artikel op waarin Amerikaanse communisten deze doelstellingen ook daadwerkelijk puntsgewijs opsomden. Onder meer het ontmantelen van het gezin en het vervangen van het schoonheidsideaal door vormeloze kunst werden genoemd. De commercialisering van de samenleving vervaagt de cultureel-intellectuele lichtbakens van de Westerse beschaving. In De twee lampen van de staatsman (2006) onderstreepte staatsman Frits Bolkestein de waarde van de antieke cultuur en Romeinse auteurs als Cicero, die schreef over deugden als volharding, vindingrijkheid en zelfdiscipline. In zijn werk betreurde Bolkestein het dat de huidige 85 Diverse opnames van zijn lezingen zijn publiekelijk beschikbaar op bijvoorbeeld Youtube. 101

Tweede Kamerleden nauwelijks nog Grieks en Latijn beheersen. Tegelijkertijd beklaagde hij de gebrekkige aansluiting tussen bedrijfsleven en onderwijs: scholen moesten commerciëler worden en marktgerichter denken. Nu is het idee achter de klassieke scholing dat een persoon een grondig vormingsproces ondergaat om zo schokbestendig in het leven te staan. Binnen de informatie-economie zou zo’n Bildung juist een obstakel zijn – hedendaagse arbeidscontracten zijn net als werkzaamheden uiterst flexibel. Daarom moet de werknemer zijn identiteit razendsnel weten aan te passen aan de veranderlijke omstandigheden van de arbeidsmarkt. Geen wonder dus dat Grieks en Latijn verdwijnen. Buiten de antieke auteurs denk ik ook aan de opera’s van Wagner of de schilders van de Romantiek; kunstenaars die de Westerse beschaving een enorme input gaven. Als echter nog slechts een op de vierhonderd mensen weet wie zij waren en waarvoor zij stonden, gaat hun genialiteit in feite verloren. Zo blijkt dat het Westen weliswaar de Koude Oorlog militair en economisch gewonnen heeft, maar op cultureel en intellectueel gebied verloor. Toen ik deze zaken met humanistisch denker Rob Riemen besprak uitte hij zijn teleurstelling over het kabinet Rutte. De regering bezuinigde op orkesten en musea en zou zo het beschavingsideaal van de Europese cultuur afbreken, met als gevolg een gebrekkige vorming en middelmatig onderwijs. Ik antwoordde dat op mijn middelbare school in de kantine een televisiescherm hing waarop clips van de Backstreet Boys, Tupac en 50 Cent werden afgespeeld. Dat was de cultuur waar de jongeren zich mee bezig hielden. Zo nu en dan lieten docenten ons een fragment van Shakespeare of George Orwell voordragen maar dat was voor de leerlingen duidelijk “het ene oor in, het andere oor uit”. De gedachte dat de overheid cultureel bewustzijn kan vergroten middels een schoolvak als cultureel kunstzinnige vorming of het subsidiëren van musea is naïef. Jongeren komen niet naar instituties om kennis en cultuur op te doen maar brengen hun eigen cultuur naar de instituties mee. Vandaag wordt de cultuur van de lagere klasse – 50 Cent, Snoop Dogg, Oh Oh Cherso – geassocieerd met een hoge seksuele marktwaarde, middels de drie b’s: bling, booze en bitches. En natuurlijk pimps ‘n ho’s. 102

Sterker nog – seksuele marktwaarde is meer bepalend voor iemands toekomstige rol in de samenleving dan culturele bagage en intellectuele capaciteiten. Je seksuele imago beïnvloedt zowel je kansen op de liefdesmarkt als je seksbeleving en daarmee uiteindelijk je innerlijk en je openheid naar anderen. Op scholen heerst vaak een ‘alfamannetjescultuur’ en wie daarvan afwijkt wordt genegeerd, vernederd of buitengesloten. Een mainstream VMBO-MTV cultuur is aan het ontstaan waar, op straffe van sociale isolatie, eigenlijk niet meer tegenin te roeien is. Het stille jongetje achterin de klas zal bijvoorbeeld zijn interesse in Russische literatuur niet vermelden op een eerste date – zijn ervaringen van de peer-culture leren hem dat dit een afknapper is. Als docent met ervaring op zowel de middelbare school als de volksuniversiteit weet ik dat culturele cursussen draaien op mensen die vroeger Mulo en Mavo deden en zich bijschoolden door te ploeteren in de avonduren. Wie zich vroeger omhoog wilde werken uit de arbeidersklasse moest iets tot zich nemen van de Leitkultur. Zo was het bijvoorbeeld met Henri Polaks diamantwerkersbond. De grootvader van dichter Hans Lodeizen werkte zich op van smidsknecht tot haveninspecteur. Hij leerde zichzelf Engels en citeerde gedichten aan zijn kinderen. Zijn zoon studeerde aan de kweekschool, las Nietzsche en werd bedrijfsdirecteur. Het kapitalisme leidde de weeldezucht in productieve banen en bracht het Westen zo een vooruitgang waar de hele wereld nog steeds jaloers op is. Wat voorkwam nu dat die weeldezucht ontspoorde? Dat ze ontaardde in impulsieve wellust, kortetermijndenken en het agressief opkopen en vervolgens strippen van bedrijven? Het antwoord ligt in weeldezucht met een vleugje zelfbeheersing. Oftewel dat wat wij met Cicero omschrijven als cultuur – het cultiveren van de menselijke ziel. Niet voor niets probeerden de communisten volgens ex-KBG’er Bezmenov die cultuur nu juist te ondermijnen. De kinderen van de arbeidersklasse gaan tegenwoordig in pak gekleed naar school om les te krijgen van de beste verkoopspecialisten – sommige van die studenten zijn dankzij het lezen van filosofie inmiddels in staat de strijd om vrijheid, waarheid en schoonheid te herkennen op een schilderij. 103

De reden dat de klassieke auteurs van cruciale betekenis zijn voor de Westerse beschaving, is vanwege de boodschap van gematigdheid, nuchterheid en zelfbeheersing die in hun denken zit verpakt. De verinnerlijking van deze boodschap voorkomt dat het kapitalisme ontspoort tot een zuiver destructieve kracht. Zoals bedrijfsleider Jordan Belfort in de film Wolf of Wall Street zijn verkopers opzweept: “I want you to deal with your problems by becoming rich.” Doordat hun innerlijke gebreken meegroeiden met hun bestedingspatroon ging het bedrijf door hun gebrek aan integriteit ten onder. Zonder de klassieke deugden en humanistische Bildung-waarden zijn lieden als Belfort en de psychopathische investeringsbankier Patrick Bateman het hoogste menstype dat de Westerse beschaving kan voortbrengen. Kunst en cultuur zijn méér dan een side-issue van politiek beleid, meer dan: “We zijn de economische crisis aan het bestrijden, dat is ons verhaal, we moeten even kijken hoeveel we hierop kunnen bezuinigen.” Nee! Kunst en cultuur vormen de scheidslijn van de vrijheid: het punt waar een beschaving zich herontdekt, of afglijdt in vormeloosheid en decadentie. Dat wil niet zeggen dat het subsidiëren van kunst vanzelfsprekend goed is. In Platform (2001) beschrijft Michel Houellebecq hoe een kunstenaar subsidie aanvraagt. Hij rolt een ondergrond met een vakverdeling uit waarop beroemde kunstenaars staan vermeld. Michelangelo is er een van. Vervolgens opent hij een pot vol kikkers die over het mozaïek beginnen te bewegen. Een ambtenaar vraagt hem welk bedrag hij nodig heeft. Dergelijke toestanden tonen het nut van iets als een Kultuurkamer. Kunst moet als doel hebben de menselijke geest te verheffen, tot arbeidszin te inspireren, het ware te tonen in het licht van het ideale. De toekomst van elke natie hangt af van de jongere generatie – daarom is het waanzin om aan de toevallig heersende smaak van dat moment over te laten hoe de geesten van kinderen worden gekneed. Het doel van het cultuurmarxisme was de mentale weerbaarheid van het Westen te ondergraven en daarvoor moest de Leitkultur 104

worden vernietigd. Inmiddels is men daar juist via het kapitalisme in geslaagd: de idealen van ‘68 zijn binnen de hedendaagse glossy magazines en soaps geïntegreerd. Zo emancipeerde Sex and the City het muurbloempje, de oude vrijster en de frigide mannenhaatster in één klap tot vrijgevochten vrouwen van de wereld. Carrière maken, shoppen, uitgaan, flirten – seks kunnen ze toch wel krijgen en voor het emotionele aspect is er het bonden met vriendinnen. Om na het kijken te bevestigen dat mannen losers zijn en dat je ondanks alles toch weer dichter bij jezelf gekomen bent. In een bekende Nespresso-reclamespot staat George Clooney bij de koffiemachine. Een mooie jonge vrouw heeft het echter ook op het laatste kopje koffie gemunt. Ze complimenteert Clooney met zijn acteerprestaties en ontfutselt hem ondertussen de laatste koffiecapsule. De kijker lacht – die vrouw is handig! Een man die de laatste koffie van een vrouw inpikt zou als onattente bruut worden weggezet – daarom schikt hij zich in een klunzige, onderdanige rol. Deze blik op masculiniteit werd ook uitgedragen door een spotje uit 2013 voor Kinder Bueno. Daarin maakt een man verwijfde geluidjes wanneer twee vrouwen tegenover hem beslissen over een snoepreep – vervolgens stort hij zich zonder duidelijke aanleiding ter aarde. In 2011 experimenteerde IKEA Australië met een recreatieve ruimte in de winkel die “Manland” heette. Daar keken de mannen sport op plasmaschermen, speelden tafeltennis en aten hotdogs. Vrouwelijke klanten konden hier hun mannen ‘droppen’. Enerzijds gaf dit experiment toe dat mannen niet volledig gefeminiseerd kunnen worden – zelfs na 40 jaar politieke correctheid zijn mannen niet geïnteresseerd in huisdecoratie of het door winkels struinen zonder plan. Anderzijds kleineerde dit mannen omdat hen enkel de meest basale vormen van masculiniteit werden toegestaan. Waar was het schaakbord? Waar stonden de boeken over geschiedenis en filosofie? Of gereedschap en grafisch papier om hun tuinhuisjes te ontwerpen? Manland toont hoe de man van kampioen van de huishouding tot huischimpansee werd. Net zoals met de crècheruimte gaf IKEA de vrouw een pieper mee die haar er na 30 minuten aan herinnerde haar man te komen ‘afhalen’. Hoe moreel verontwaardigd zou de 105

samenleving wel niet reageren als een bedrijf vrouwen als hulpeloze kinderen zou afschilderen? Enige jaren geleden was het hoofd van een groot Japans autobedrijf te gast in een vrouwenpraatprogramma. De vragen gingen over een agressieve reclamecampagne waarin vrouwen hun mannen uit rijdende auto’s trapten. Hij antwoordde dat de reclames inspeelden op de vrouwelijke behoefte aan onafhankelijkheid – om hen te tonen dat ze ook zonder mannen gelukkig konden zijn. Een vrouw vroeg hem of dit de harmonie tussen de seksen schaadde. Hij lachte, haalde zijn schouders op en wees er vervolgens op dat dit zijn bedrijf hielp om meer auto’s te verkopen. Vrouwen die onafhankelijk wensten te zijn hadden meer reden een eigen auto te kopen. Dit is door te trekken naar honderden grote bedrijven die er baat bij hebben vijandigheid en achterdocht richting mannen aan te wakkeren. Hoe meer mannen en vrouwen van elkaar gescheiden zijn, hoe meer er behoefte is aan televisies, kranten, afwasmachines en koelkasten. De harmonie van de Westerse beschaving wordt letterlijk van binnenuit opengespleten.86 Naast reclames voer ik ook twee films als voorbeeld aan. De eerste is Rio2, die het levensverhaal van een vogel vertelt. De vogel heeft een vrouwtje dat wenst te vluchten naar de jungle om zo een ‘echte man’ te vinden. Zelf is hij gewend aan het leven binnenshuis en moet daarom eerst leren vliegen. Gedurende de film wordt hij gepest door zijn kinderen en wordt hij door zijn vrouw gedomineerd. Zelfs de gladde versierder die het vrouwtje in de jungle treft blijkt een lafaard als het aankomt op het trotseren van gevaar. Een recensent legde uit dat hij zijn dochter na het zien van de film moest deprogrammeren omdat hij niet wenste dat ze zo over mannen dacht.87 Ten tweede noem ik La vie d’Adèle, een film over de seksuele ontdekkingstocht van een jonge vrouw. De eerste lesbiennes die in 86 In 2013 telt Nederland in totaal bijna 7,6 miljoen huishoudens. Zo’n 37,0% van de huishoudens, ofwel 2,8 miljoen, bestaan uit één persoon. Dit komt overeen met 16,7% van de totale bevolking. Dit percentage zal naar verwachting toenemen tot bijna 43% in 2040. Aldus het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. 87 https://www.youtube.com/watch?v=2L3QzdUo2a0 (17 april 2014). 106

beeld komen zijn direct herkenbaar als cultuurmarxisten – aan de kledingstijl van zij die de maatschappij afwijzen of juist wensen te worden afgewezen. Inmiddels is het al zover dat Mozilla haar CEO Brendan Eich ontsloeg alleen omdat hij zich tegen het homohuwelijk uitsprak. Ideaalbeelden worden uitgelegd, niet als kompassen richting perfectie inherent aan de materie en de kosmos, maar als tekstuele constructies. “Hoezo schone kunsten?”, vraagt Adèle in een dialoog waarbij ze de marxistische Sartre aanhaalt, “Schoonheid is subjectief.” Als alles dan een subjectieve ervaring is, geen objectieve werkelijkheid maar een constructie, dan blijft er voor kunstenaars ook niets over om tegen te rebelleren behalve dan hun eigen private angstdromen. Bovendien is de uitspraak evident in strijd met de filmbeelden. Haar slanke, jongvolwassen lichaam dat in extase tot een hoogtepunt komt waarbij haar strakgespannen onderbuik de contouren van haar vrouwelijke vormen toont heeft namelijk iets objectief schoons. Een universele, jeugdige aantrekkingskracht. Het omschrijven van schoonheids-standaarden als subjectief leidde tot een wereld die klinisch aandoet, weinig bezieling biedt en ook voor jongeren geen verhaal meer heeft. Niet: “dit is jullie rol in onze beschaving – vervul deze met eer”, maar: “have fun while you can.” We zijn roerloos, stuurloos, zonder geloof dat we ooit een daad van historische betekenis zullen verrichten, overgeleverd aan de middelmatigheid. Het framen van kunst als subjectief is een overwinning van het cultuurmarxisme: het onderuit trappen van het streven naar de uitbeelding van de ideale vorm, om zo het vormeloze en wanstaltige te promoten onder de noemer “alle smaken zijn gelijk”. We zijn getuige van een oorlog tegen het klassieke schoonheidsideaal, het ideaal van de vervolmaking en verheffing – een oorlog die terug is te voeren op Herbert Marcuse. Toen de Tweede Wereldoorlog was uitgewoed keerden de meeste leden van de Frankfurter Schule terug naar Duitsland. Marcuse bleef echter in Amerika, waar hij het cultuurmarxisme terugbracht tot slogans die de gemiddelde student kon begrijpen. In zijn boek Eros and Civilization (1955) betoogde hij dat indien alle regulering op seks werd opgeheven, we in een 107

vrije samenleving zouden belanden waar plezier prevaleerde boven realisme. Grofgezegd: “no work, only play”. Nog zo’n frase luidt “make love, not war”, en werd dan ook door Marcuse opgeworpen. De uitwerking hiervan werd verwoord door een grafisch kunstenaar die mij vertelde over een feest dat in een leegstaand Utrechts bedrijfspand werd georganiseerd. “De muziek stond zo hard dat ik bij binnenkomst mezelf niet meer kon horen denken. De vloer lag bezaaid met drankflessen, peuken en lege blikjes energiedrank. Tussen die rommel lieten veel te jonge meisjes zich penetreren door veel te oude gasten. Hun pupillen stonden strak van de coke of weet ik wat voor middelen. Toen besefte ik me dat dit alles mijn leven niets productiefs zou brengen. Ik besloot geen feesten meer te organiseren. Het is uit de hand gelopen met de subcultuur in het zogenaamde alternatieve circuit. Voor kunstenaars die zoals ik dag en nacht moeten vechten voor hun broodwinning is ze enkel destructief.” Marcuse deelde zijn tijdsgewricht met Ayn Rand, een atheïstische Jodin die het communistische Rusland verruilde voor New York. Eenmaal aangekomen in Amerika begon ze aan boeken en filmscripts die het marxisme weerlegden en het kapitalisme verheerlijkten. In Atlas Shrugged (1957) komt het personage Richard Halley aan het woord, een geniale componist die betoogt dat men bij de bewondering van een cultuurstuk onderscheid moet maken in het waarom. Zo niet, dan is het een oppervlakkige, wispelturige bewondering. Zo van: “Ik vond het amusant, grappig, spannend.” Hoge cultuur zoekt naar een gegronde bewondering, die uitgaat naar de waarden en de gedachtegang die aan het werk ten grondslag liggen. Hoge cultuur is levensbevestigend: het erkent dat mensen van nature verschillende talenten meekrijgen, het motiveert en het inspireert tot de vervolmaking van die talenten. Als we ernaar streven om beter te worden dan we zijn, dan wordt alles om ons heen dat ook. Hoge cultuur drukt de innerlijke harmonie van een beschaving uit en zet aan tot een leven dat meer menselijk is in de volle zin des woords. Het subjectivisme is daarentegen egalitair en kan zo’n hiërarchie niet erkennen. Het zegt slechts: “De markt biedt voor 108

ieder wat wils en over smaak valt niet te twisten.” In een gezonde samenleving waardeert men de keuzes “goed”, “slecht” of “middelmatig”, afhankelijk van de gevolgen. In een egalitaire samenleving moet iedere bevlieging uitvoerbaar zijn: de consequenties worden echter weggenomen want bij mislukking wordt er genivelleerd.88 Er ontbreken namelijk duidelijke gedeelde waarden om de keuzes te waarderen. “Ga je stoppen met je studie? Scheiden? Een tweede hypotheek nemen? Je moet doen waar je je goed bij voelt. Wie is een ander om dat voor jou te bepalen? Laat je ziel zien en laat je niet gek maken door de industriële instituties.” Zo’n normenkader, een filosofisch grondplan van onze samenleving, ontbreekt. De grootste verdienste van Ayn Rand is dat ze de paradox van het altruïsme ontmaskerde. De kracht van de creatieve persoon werd als iets kwaadaardigs aangemerkt, want als bron van ongelijkheid en daarmee van onderdrukking. De kracht kon worden gelouterd door deze in dienst te stellen van een altruïstisch doel: het helpen van anderen. Maar het feit dat men zich ten eigen voordeel op de krachten van anderen beriep bleef buiten schot – dit was dan ook de paradox. Zie het als mensen die anderen van egoïsme beschuldigen om zo te profiteren van de altruïstische handelingen die zij verrichten om zichzelf te louteren. Sowieso stamt het woord “egoïsme” uit het woordgebruik van Freud; toen de marxisten hun doelwit van economie naar cultuur verlegden ‘leenden’ ze vrijelijk uit andermans theorieën. Haar kwaliteiten niettegenstaande faalde Rand waar het de menselijke psychologie betrof. Zo zou het gemak waarmee de heldin in Atlas Shrugged haar ‘ware liefde’ inruilt voor een nog grotere held, in de echte wereld leiden tot wrijving en conflict. ‘Omhoog neuken’ vat oneerbiedig doch treffend het romantische plot. De belangrijkste les die ik trok uit het lezen van Atlas Shrugged is dat als parasitai88 Zo blijkt de onderklasse in Nederland veel minder bezit te hebben, bijvoorbeeld in aandelen of vastgoed, dan in Westerse landen waar de inkomensongelijkheid groter is. Utrechtse onderzoekers Bas van Bavel en Ewout Frankema verklaren dit uit de welvaartsherverdeling afkomstig van de verzorgingsstaat. Die zorgt er namelijk voor dat je inkomsten steeds worden aangevuld zolang je op het randje van het minimum balanceert. Mensen met een laag inkomen hoeven minder te sparen, omdat ze kunnen terugvallen op een uitkering. 109

re waarden mainstream worden, het kapitalisme de aftakeling niet kan remmen. Rand onderschatte de winsten die men kon boeken door de levensontkennende waarden in een commerciële vorm te gieten – winsten groot genoeg om de antieke idealen te verdringen. Het commerciële succes van de anti-gezin- en anti-autoriteit-muziek van de jaren ’60 is een treffend voorbeeld. Denk ook aan de hedendaagse rapmuziek, die zaken als schooluitval, drugsgebruik en het leven van de criminele onderklasse verheerlijkt. In het hart van München stuitte ik op een Burgerking waar een promotiefilmpje van New Kids Nitro werd gedraaid. Opmerkelijk dat een film over scheldende, zuipende proleten de hele wereld kan veroveren. Mensen zien de figuren van New Kids en ze zien werklozen die lachen om poep en plas-grappen, die onverschillig staan tegenover hun eigen ledigheid en al drinkend met hun vrienden van de vrijheid genieten. En dat trekt ze aan want stiekem verlangen ze dat zelf ook. Rond het wereldkampioenschap voetbal van 2014 circuleerden er geruchten over een ‘nieuwe driekleur’ van het Franse elftal. Dat sloeg op de samenwerking tussen blanken, zwarten en jongeren van Arabische afkomst. Commentatoren stelden dat het elftal zo een verschoven etnische situatie in de binnensteden representeerde, terwijl het tegelijkertijd het élan uitdroeg van een verenigd Frankrijk. Het onderliggende idee was dat de autoriteit van politici, onderwijzers en politieagenten volledig is afgebladderd, waardoor jonge allochtonen radicaliseerden en zich vervreemdden van de Franse staat. Doordat zij enkel nog opkeken naar de sterspelers van het voetbal werden zij er zo toch ‘een beetje bijgehouden’. Maar ligt het probleem niet veel dieper? Want als samen bier drinken tijdens voetbalwedstrijden het enige is wat het vaderland nog overeind houdt kunnen we met recht zeggen dat er geen vaderland meer is. Is voetbal – of sport überhaupt – nog het enige middel dat mensen zich laat identificeren met hun land? Hoe zit het met kunst of literatuur? In de negentiende eeuw waren er techniektentoonstellingen in Londen en Parijs waar de hele wereld kwam bekijken welke geniale uitvindingen die Europese geesten nu weer hadden voortgebracht. Jongeren die in Indonesië natuurkunde of techniek studeerden droomden ervan op een dag naar Nederland 110

te reizen om daar te werken in de nabijheid van de moderniteit. Inmiddels moet Frankrijk bewust allochtone spelers opstellen omdat anders woedende jongeren de binnensteden in puinhopen veranderen. De kwaliteit van allochtone spelers is hier niet in het geding: ze zijn ongetwijfeld goed. Ik bedoel dat het iets zegt over de Europese cultuur – jongeren dromen over het glitterbestaan en de bruiloften van de Wesley Sneijders van deze wereld: mensen wiens bijdragen aan de beschaving enkel berusten op amusement. Diverse (Amerikaanse) realityseries op televisie voeren de kijker binnen in een jetsetwereld waar men óf rijk en populair is, óf helemaal niets voorstelt. Zo worden jongeren grootgebracht met dromen over een sterrenstatus, hetgeen wel op desillusies moet uitdraaien. Op dat moment blijkt dat de Westerse staat en cultuur geen enkele betekenis voor hen hebben; houvast vindt men dan in de fundamentalistische islam en zo krijgt de frustratie een uitweg in radicalisering. In 2010 bracht ik in Parijs zwoele zomeravonden door met een zwarte Française die opgroeide in een achterstandswijk. Ze vertelde me over haar jeugdvrienden en hun families – moslims die met te veel gezinsleden op te kleine flatjes woonden. Ze legde uit dat moslimsamenlevingen van minderheden inschikkelijkheid verwachten. Omdat Mohammed als het zegel der profeten geldt en de islam als de ware godsdienst wordt gezien, moeten Joden en christenen beschermgeld betalen (djizja). Al duizend jaar past de minderheid zich aan, al duizend jaar ziet men dit als goed en vanzelfsprekend. In de twintigste eeuw kwamen die moslimgezinnen in Europa terecht, waar zij ondervonden dat er zogenaamde anti-discriminatiewetgeving bestond. Oftewel, zij begrepen dat hier op de meerderheid een moreel imperatief berust om zich aan te passen aan de minderheid: moslims kregen speciale zwem-uurtjes en een eigen mediaomroep. In gevangenissen kunnen zij zelfs Halal voedsel eten. In 2011 onderzocht de VVD het subsidiebeleid van Amsterdam-Oost.89 Wat bleek: op kosten van het stadsdeel werden rozen uitgedeeld op de 89 http://www.geenstijl.nl/archives/images/Op_verzoek_van_de_VVD_bijgevoegd__ nota_VVD_n.a.v._conceptkadernota_VSD__NIEUW_.pdf (30 mei 2014). 111

geboortedag van de profeet. Autochtone Nederlanders kregen cursussen aangeboden ter bestrijding van islamofobie. Er ging zelfs subsidie naar cursussen voor hoofddoekvouwen. De vrienden van de Française meenden dat dergelijk West-Europees aanpassingsgedrag de morele superioriteit van de islam bewees. Volgens haar verklaarde dit hoe de gezinnen van haar jeugdvrienden zo groot konden zijn: ze ontvingen kinderbijslag van de Franse staat en hoefden daardoor niet te werken. Ze hadden hun inkomsten kunnen verhogen door te gaan werken, maar in hun ogen vergrootte het juist hun status dat anderen voor hen werkten en hen onderhielden. Ik begreep direct dat het standaard liberale verkiezingsvertoog “voor groei en banen!” geen antwoord op deze situatie is. Banen scheppen helpt niet omdat de oorzaak van het probleem niet economisch is maar spiritueel en cultureel. En omdat een partij als, neem nu de VVD, haar handen daar niet aan branden wil (omdat men vreest met discriminatie in verband gebracht te worden), praat men enkel over geld en werk. In een tijd dat meer kennis dan ooit beschikbaar is, besteden we een procent van onze tijd op het internet aan echt verrijkende informatie en die andere 99 procent van de tijd kijken we kattenfilmpjes. Het is hooguit een elite in bewustzijn die in staat is een bestaan buiten de arbeid constructief en zinvol in te vullen (met zaken als kunst, wetenschap en filosofie). Een stabiele samenleving vereist daarom dat het gros van de bevolking zich thuisvoelt in het werk: ze moeten er voldoening uit kunnen putten, ze moeten voelen dat ze een nuttige en gewaardeerde bijdrage aan de samenleving kunnen leveren, al zijn ze dan niet populair of rijk. En daar eigenwaarde aan ontlenen. De vereenzelviging van de arbeider met zijn arbeid was de kracht van de Europese beschaving: arbeid was meer dan financieel gewin – je werk was je trots en je wilde het niet afraffelen maar goed doen. Er waren oude meesters die onstuimige jongeren als strenge maar rechtvaardige hoeders de weg toonden naar een productief levenspad. Een gezonde samenleving leert haar arbeiders dat hun banen heilig zijn; de postmoderne samenleving leert daarentegen dat je baan zo waardevol is als je loon. Buiten kwantitatieve wegin112

gen als geldbedragen en verkoopcijfers zijn er namelijk geen overkoepelende waarden of maatstaven meer om de arbeidsprestaties kwalitatief te prijzen. Als gevolg daarvan zijn er generaties jongeren die op hun twintigste dromen van een miljonairsbestaan, om net als de voetballers met diamant-ingelegde gebitjes rond te lopen. Het zijn dergelijke dromen die de commerciële cultuur aankweekt; niet de droom om als brandweerman of ambulancechauffeur levens te redden. Sterker nog – als de brandweerauto’s en ambulances zich in de binnensteden begeven worden ze dikwijls bekogeld. In de tijd dat Europa nog achting had voor haar eigen cultuur, streefden de lagere klassen ernaar het leef- en denkpatroon van de hogere klassen te imiteren. Het succes van de genoemde New Kids film wijst uit dat het eerder andersom is, wat de theorie van Marx ondersteunt. Ik bedoel dat in een kapitalistisch ingericht era de economie, en daarmee de wereld, steeds meer ingespeeld zal raken op de behoeften van de producerende klasse. Hun smaak en interesse qua vermaak op cultureel gebied zal de overhand krijgen: de basis sijpelt door naar de bovenbouw. Wel streeft de arbeider ernaar het leefpatroon van de welgestelde klasse te imiteren. Aan de ene kant klaagt men dat de uitkeringen zo laag zijn, dat de euro alles duurder heeft gemaakt. Ondertussen worden er wel miljarden aan staatsloten verkocht, omdat men zelf hoopt miljonair te worden. Ze vergelijken zichzelf met bankiers en advocaten, met de villa’s en gouden sieraden van rappers, en zeggen: “Van werken word ik niet rijk.” Terwijl het werk dat ze dagelijks verrichten heel nuttig en waardevol voor anderen kan zijn. Mogelijk wordt dat niet opgemerkt. Waarom niet? Omdat ze nog niet de hele dag in een bubbelbad kunnen liggen met een glas champagne in de hand. De arbeid wordt enkel nog verheerlijkt als middel om de arbeid te ontvluchten. De postindustriële maatschappij heeft haar ontzag voor eerlijke lichamelijke arbeid verloren. Het ontzag voor het ambacht van de vakman, die in onderhandeling treedt met het materiaal dat hij bewerkt. Hij beitelt en schaaft tot het materiaal tot zijn volste recht komt – hij maakt niet maar vervolmaakt. “Het standbeeld was er al,” zei Michelangelo toen hij zijn David beschreef, “ik heb alleen 113

het overtollige marmer weggehaald.” We spreken van vervolmaking naar mate vorm en materiaal van het voorwerp meer in overeenstemming met haar doelstelling zijn; van wanstaltigheid wanneer het materiaal zich niet voor haar functie leent. In het antieke wereldbeeld begreep men “vorm” en “materie” anders dan wij dat doen. Ieder ding kende een intrinsiek doel, een vorm waarop het van nature gericht was. “Telos” noemde men dat, wat inhield dat voor ieder ding een plek binnen de kosmos was weggelegd. Door die aangewezen plek te bereiken namen de dingen hun meest optimale, ware vorm aan en kwamen zo het beste uit de verf. Wat deze plek was, was inbegrepen in het immateriële grondplan van ieder ding: het Platonische “Idee” oftewel grondvorm. De kunstenaar Maarten Dekker gaf eens een voorbeeld om deze grondvorm te illustreren. Men neme een afgebakende hoeveelheid variabelen binnen een specifieke situatie. Zoals een tafel, een glas water en een vaas bloemen. Nu zijn er duizenden mogelijkheden om dit geheel te ordenen, maar op een moment zal de kunstenaar zeggen: “Ja. Nu heb ik het; nu heb ik het tableau in zijn essentie gevat – in deze ordening tonen de elementen hun potentie ten volle; zij komen volledig tot hun recht.” Als we de voorstelling van het ding in zijn meest volmaakte vorm en de materiële werkelijkheid als twee zijden van dezelfde munt aanmerken, is dit tableau het moment waarop beide filters elkaar overlappen en hetzelfde beeld tonen. Het Platoonse ideaalbeeld is de opvatting dat de juiste vorm van alle dingen ligt ingebed binnen de kosmische orde en dat het de taak van de kunstenaar is deze vorm aanschouwelijk te maken. Had je iemand eind negentiende eeuw gevraagd naar het doel van kunst, poëzie of muziek, dan had men geantwoord: “Schoonheid”, met de toevoeging dat dit net zo belangrijk was als goedheid en waarachtigheid. In de twintigste eeuw werd schoonheid minder belangrijk. Kunst werd vaker ingezet om te choqueren en taboes te doorbreken. Waar kunst voorheen troost kon bieden bij tegenslagen – kon laten zien dat het leven toch de moeite waard was – kwam men nu tot de overtuiging dat kunst niet tegen de hectiek en willekeur van het mo114

derne leven was opgewassen. Kunst moest die willekeur naar buiten brengen. Het rationalisme van de Verlichting was een illusie gebleken – de mens werd nu juist gestuurd door gewelddadige en seksuele driften, precies zoals Nietzsche en Freud betoogden. Dus moest die vernislaag van schoonheid en rede, die wij cultuur noemen, worden afgekrabd, vervormd en beschimpt in de postmoderne werken.  Neem historische werken als die van M.C. Escher of Jeroen Bosch, daarin kan men de beheersing van de kunstenaar terugzien – het kunstenaarschap was nog echt een ambacht. Computers bestonden niet en het vervaardigen van kunst vergde jaren van gedisciplineerde arbeid. Er waren schilderijen van statige schepen die de wereldzeeën trotseerden, bemand door heroïsche zeelieden. En de mensen kwamen naar musea om dergelijke werken te zien en raakten geïnspireerd. Tijdens het aanschouwen voelden zij dat de kunstenaar via zijn werk uiting had proberen te geven aan het achterliggende ideaal van schoonheid. Hoe anders is het vandaag? Tegenwoordig kan een ingeblikte poepdrol al doorgaan voor kunst en grauwe betonconstructies ontsieren wegen en pleinen. Het volk heeft zijn betrokkenheid bij de cultuur verloren en in musea hoort men dikwijls opmerkingen als: “Mijn neefje van vier kan dit ook wel maken.” Er is een cultuur ontstaan waarin ongeremd knoeien met inkt kan doorgaan voor artistieke eigenzinnigheid. Voordat we kinderen met politieke correctheid indoctrineren vergelijken zij tekeningen intuïtief op een universele schaal van schoonheid. Ook als het aankomt op esthetiek voert het postmodernisme een oorlog tegen het oordeelsvermogen. Het postmodernisme ziet het ideaalbeeld als een autoritaire vorm van opgelegde orde, en probeert, als in een soort kinderlijke rebellie, zich daartegen te verzetten. Dit geschiedt door het benadrukken van het platte, triviale en vulgaire van de alledaagse werkelijkheid. Zoals het aandachtig filmen van een man die een hamburger eet, of het fotograferen van een stapel soepblikken. De postmoderne kunst streeft niet, zoals bijvoorbeeld de klassieke kunst, naar het vinden van balans en harmonie, maar naar het benadrukken van de irrationele, gewelddadige, perverse en driftmatige kanten van de menselijke psyche.

115

We leven anoniem in steriele steden, gemaakt met architectuur die zich richt op de kwantiteit, niet op de kwaliteit van leven. Het is een wereld van smoezelige steegjes, betonnen wanden en felverlichte reclameborden. Een wereld van mijn winst, mijn verlangens, mijn pleziertjes. Kunst heeft hier geen antwoord meer op, behalve: “Toe maar, ga er voor, het is je volste recht.” Alles kan nu kunst zijn, van een stapel bakstenen tot een bos touw in de hoek. In Australië bestaat een kunstwerk dat “een eikenboom” heet. Het bestaat uit een glas water op een schap, met een tekst ernaast die uitlegt waarom het een eikenboom is. Schokkend toen het onthuld werd, maar wat de eerste keer choqueert is de tweede keer saai en dan alleen nog maar irritant. Ook het ambacht verdwijnt zoals gezegd – bijvoorbeeld de meubelmaker die een lijst voorziet van sierlijke houten krullen. Het punt van ornamenten is dat ze ons bevrijden uit de tirannie van de utiliteit en ons eraan herinneren dat we ook spirituele behoeften en morele vermogens hebben. Misschien weet u wat het is om ineens in vervoering te raken, om opgezogen en getransporteerd te worden door wat we zien. De belofte van het sensuele mysterie dat schuilgaat achter het gewone alledaagse is iets waardoor ik zowel ontroerd als opgewonden kan raken. Het morgenrood, een vergeten melodie, het gezicht van een geliefde – schoonheid roept ons en straalt op ons af vanuit een hogere orde. Zoals wanneer ik vanuit een oud kloostervenster uitkijk op een meisje met goudblond haar, dat temidden van een tarweveld baadt in de warme gloed van de ondergaande zon. Ik denk aan grote Europese intellectuelen die strandwandelingen maakten tegen het purperen schijnsel van de dageraad – terwijl zij in die schittering tuurden zagen zij de toekomst. Als we praten over zelfoverstijging, praten we over verheffing. Dat is een notie die ik al enkele keren aanhaalde maar nog niet heb toegelicht. Allemaal kennen we uitspraken als: “Hij behield zijn zelfbeheersing – hij was sterker dan zichzelf.” Dubbelzinnige uitspraken, want hoe kan iemand sterker dan zichzelf zijn en daarmee ook zwakker dan zichzelf? Als we dit zeggen doelen we op een polariteit binnen één persoonlijkheid. Het instinctieve deel dat streeft naar onmiddellijke bevrediging voert strijd met het deel van ons dat van nature naar harmonie streeft, naar schoonheid en een bepaalde 116

gracieuze balans. Verheffing is te vergelijken met het verven van een stof. Het is mogelijk om een gekleurde stof te oververven, maar het resultaat zal smoezelig zijn en niet lang standhouden. Een geest die het meest vatbaar is voor deugd, is als een stof die eerst is gebleekt voordat zij werd geverfd. Wij spreken van verheffing wanneer we streven naar het sterker maken van dat ordelijke karakterdeel – dat deel dat humanisten bedoelen wanneer ze spreken over “ten volle mens worden”. Het woord “cultuur” stamt van de cultivatie van het innerlijk leven, de psyche of de ziel. Rechtgeleide politiek is het opbouwen van een samenleving waarin dat streven centraal staat. Laten we hier het onderscheid aanbrengen tussen mens en dier. Stel dat ik honger heb: in de tuin van de buurman groeien appels en ik weet dat de buurman op vakantie is. Nu kan ik de tuin van de buurman ingaan om de appels te stelen en zo gehoorzamen aan het meest dierlijke deel in mijzelf. Stel vervolgens dat ik weet dat de buurman gif over zijn appels heeft gesproeid. Een dier zal nog steeds de appel proberen te roven, maar een mens zal – vanwege diens begrip van het gif – dat niet meer doen. In dit geval hangt het respecteren van het eigendomsrecht meer samen met intelligentie dan met goed fatsoen. Als we praten over moraal bedoelen we een essentieel verschil tussen mens en dier, niet een gradueel verschil. We praten dan over het verinnerlijken van waarden, waarbij het ontzag voor het eigendomsrecht voortvloeit uit ons karakter. In dat geval onthoudt de mens zich van stelen omdat hij dat gedrag als onwaardig ziet, als oneerbaar. Oftewel het gedrag is verlagend. Uiteraard zou men met Marx en Nietzsche kunnen stellen dat het hier om projecties en constructies gaat die slechts bedoeld zijn om ons onder de duim te houden. Dan redeneert men vanuit de meesters van de achterdocht. Het is echter onontkoombaar dat een samenleving een bepaalde orde nodig heeft, dat wat wij kennen als ‘innerlijke beschaving’, om niet in een chaotische natuurtoestand te vervallen. Het reilen en zeilen van een kapitalistische samenleving veronderstelt waarden als betrouwbaarheid, stiptheid en eerlijkheid. Moreel kapitaal dat stamt uit de periode vóór de consumptiemaatschappij en dat door Renaissance-humanisten als Coornhert werd uitgedragen. Hij 117

wist dat het kortetermijndenken in de menselijke aard besloten ligt en dat sterke, gedeelde waarden het kunnen verhelpen. Waarden als spaarzaamheid, ijver en vooruitzicht. Zo bestonden er vroeger cafés waar de arbeidersklasse kwam luisteren naar voordrachten uit Decline and Fall of the Roman Empire van Edward Gibbon. Ongetwijfeld werd er veel gedronken, maar toch. Het werk verwees naar de wortels van de Westerse beschaving en bevatte een morele les: een waarschuwing tegen decadentie. De gerichtheid van onze cultuur op plat massavermaak is een fundamenteel probleem. De lagere waarden sluiten meer aan op de dagelijkse zorgen en op het gevoel door de maatschappij tekort te zijn gedaan. Hiphop is daar een voorbeeld van: ontleend aan het leven op straat en de eigen achterstelling voortdurend benadrukkend. Alles wordt in markttermen gedacht en daardoor hebben kunst en cultuur niet langer een intrinsieke waarde: als het om verkoopcijfers draait zijn Mozart en Schiller niet hoogstaander dan Lady Gaga of de Spice Girls. Zoals een Speld-redacteur het krachtig samenvatte: “Met Bieber of Borsato scoor je meer bitches dan met Bach.” Zolang mass-appeal de maatstaf is van kapitalistisch succes zal niet de klassieke muziek triomferen, een draagsteen van de Europese cultuur, maar de muziek van Amerikaanse gangster-rappers die het leven in de achterbuurt verheerlijken, dagelijks wiet roken en opzichtige gouden kettingen dragen. Geen verheffing, geen cultuur van de langetermijninvestering, maar van de quick fix. Vandaag de dag heeft kapitalisme weinig meer uit te staan met de oorspronkelijke humanistisch-liberale verheffingsgedachte die eraan ten grondslag lag: werk van hoge kwaliteit vergt een investering in de eigen vakbekwaamheid en daarvoor mocht best een goede prijs worden gevraagd. Inmiddels gaat het erom een meute consumenten met een bombardement aan reclame te prikkelen, zodat ze als aapjes achter de meest modieuze gadgets aanhollen. 2013 was het jaar waarin er voor het eerst méér aan reclame dan aan feitelijke productiekosten werd gespendeerd. Een consumptieve investering wordt verkocht als een investering in jezelf. Drink dit biertje dan zult u vrienden maken in de kroeg; draag dit parfum dan zullen vrouwen u aantrekkelijk vinden. Dat Ayn Rand een blinde vlek had voor deze afstompende, vulgaire kant van het kapitalisme kwam 118

doordat ze de Amerikaanse situatie vergeleek met haar eigen ervaring in Rusland. Daardoor was ze overdreven optimistisch over het Amerikanisme. In haar tijd was de vrije markt een dynamische kracht in een maatschappij die verder statisch was: familiebanden, woonomgeving, beroepsdisciplines – alles lag vast maar de markt bood uitweg. Vandaag is ieder aspect van het leven een draaikolk. Rand stelde kapitalisme gelijk aan vrijheid, doch vrijheid heeft een andere betekenis in een samenleving die bijeengehouden wordt door kerk, gezin en maatschappelijke rangorde, dan in een maatschappij waar het globalisme ons losweekte uit onze biotoop en we nu als kleine komeetjes doelloos zweven door een ijl heelal. Kunst zou innerlijk houvast kunnen bieden, maar door het postmodernisme te omarmen heeft kunst zijn maatschappelijke prestige vergeven. “Ik rotzooi maar wat an,” aldus de schilder Karel Appel, “ik smijt de verf er met kwasten en plamuurmessen en blote handen tegenaan. Ik schilder als een barbaar in deze barbaarse tijd.”90 Het werkwoord ‘aanappelen’ betekent “met onverschillige willekeur te werk gaan” en is tekenend voor kunst die geen weerstand bood maar mee ging, de draaikolk in. Vandaag zijn veel kunstenaars verontwaardigd dat ze niet serieus genomen worden binnen het maatschappelijk vertoog dat op economisch rendement is gericht. Uit Rands werk noem ik nog eenmaal Richard Halley, de componist die een briljante symfonie creëert. Maar zou zo’n symfonie ons vandaag de dag nog bereiken? Zou deze niet worden overschreeuwd door alle cheesy deuntjes die ons overal omringen? “De mensen die er naar willen luisteren kunnen het aanschaffen, en wie het niet wil kan dat laten.” Een zeer Randiaans antwoord, wellicht wat naïef. Want om een gedegen keuze te kunnen maken moeten de mensen er eerst mee in contact komen. En dan niet binnen een New Kids setting waar niemand voor zijn interesse in klassieke muziek of microbiologie durft uit te komen, omdat de omgeving daar afwijzend of zelfs agressief op reageert. 90 Documentaire door Jan Vrijman, De werkelijkheid van Karel Appel, (1962). Zie ook diens interview in Vrij Nederland, (29 januari 1955). 119

7 Wilhelm Reich Een figuur die hoe dan ook niet onvermeld mag blijven in een werk waar cultuurmarxisme en seksualiteit zulke belangrijke thema’s zijn is Wilhelm Reich (1897 – 1957). Deze Oostenrijkse psychoanalyticus was een vertrouweling van Freud die zich in de zomer van 1927 aansloot bij de Communistische Partij. Dit was overigens tegen de zin van Freud zelf, die meende dat de psychoanalyse alleen kon overleven door politiek neutraal te blijven. Reich kocht een camper vanwaaruit hij betogen hield tegenover menigten armen en arbeiders. In deze toespraken verklaarde hij de opkomst van het fascisme uit de maatschappelijke onderdrukking van seksuele driften. Het marxisme stelde dat de maatschappelijke moraal altijd samenvalt met de moraal van de bezitters van de economische productiemiddelen. Freud stelde dat de moraal uit seksuele repressie voortkomt, dus uit verinnerlijkte seksuele verboden en taboes. De fusie van deze inzichten is het cultuurmarxisme. Reich meende dat seksuele repressie het ontketenen van een revolutionair bewustzijn in de weg stond. Uiteindelijk verkreeg hij de goedkeuring van Freud om klinieken te openen in de armere delen van Wenen, die hij als basissen gebruikte om zijn kruistocht tegen seksuele onthouding, kapitalistische onderdrukking en de patriarchale familiestructuur verder door te drijven. In Duitsland gaf hij vorm aan Sex-Pol, het Deutscher Reichsverband für Proletarische Sexualpolitik. Dit was een verband van arbeiders en vrijdenkers met als hoofdthema de seksualiteit binnen de cultuurstrijd. Aldus legde Reich de basis van de seksuele revolutie waar de achtenzestigers van de Frankfurter Schule later op teruggrepen. Uiteindelijk raakte Reich out of touch met de harde economische marxisten, omdat hij volgens hen de communistische jeugdvereni121

gingen in bordelen trachtte te veranderen. Maar in Amerika viel zijn werk juist in goede aarde bij de cultuurmarxisten. Net als Reich waren zij van mening dat de Westerse cultuur het goede potentieel van de mens onderdrukte. De bevrijding van erotische driften was de eerste stap naar het geestelijke ontwaken van de massa. “Lees Reich, en handel volgens Reich” kregen studenten op de Frankfurter Schule te horen.91 In Berlijn werden in 1968 politieagenten bekogeld met exemplaren van Reichs boeken over fascisme. Reich bepleitte dat wie zijn lust voortdurend verdringt een persoonlijkheidsstructuur ontwikkelt die daarnaast andere vormen van onderdrukking verinnerlijkt. Het is in deze context belangrijk erop te wijzen dat Verwer heeft aangetoond dat in de hedendaagse cultuur juist voor de mannelijke seksualiteit continu wordt gewaarschuwd (denk aan berichtgeving over verkrachters, stalkers en internet-creeps): “Juist jongens moeten hun seksualiteit onderdrukken, meisjes mogen hem ontplooien. Vrouwen mogen hun macht gebruiken (‘Wat een sukkel zeg, dat ie me een drankje aanbiedt. Hij denkt toch niet echt dat-ie daarna wat mag? Mmm, lekkere cocktail trouwens’). Ze kunnen flirten en ontkennen dat ze dat doen, en vervolgens ‘seksuele intimidatie’ roepen.”92 Wel is enige mate van verdringing onvermijdelijk – dit verschaft ons het concentratievermogen voor hogere zaken als kunst en technische arbeid. In dat opzicht is een maatschappij waar seks (al dan niet impliciet) alom aanwezig is juist tekenend voor cultureel verval. Het bijzondere aan Reich is dat hij de seksualiteit opnieuw tot politiek thema maakte – een onderwerp dat sinds de ‘vermainstreamisering’ van het cultuurmarxisme weer bedolven is geraakt. Sindsdien zijn de seksuele verhoudingen zo omgeslagen dat zij inmiddels de man benadelen. Als ik ‘het nieuwe’ dat mijn boek brengt in een zin moet vatten zeg ik dit: doordat de seksuele macht van vrouwen politiek-filosofisch wordt genegeerd, heerst ondanks een halve eeuw emancipatiebeleid nog steeds het discours waarin de vrouw als 91 http://www.theguardian.com/books/2013/may/01/sex-pol-essays-reich-review (13 juli 2014). 92 Verwer, De Liefdesmarkt, 46. 122

slachtoffer geldt. In een correspondentie tussen mijzelf en een andere auteur drukte die laatste mijn bevindingen uit in de volgende zin: “De Westerse instituties zijn steeds minder in staat de vorming van een narcistisch zelfbeeld bij jonge vrouwen af te remmen.” Ook dit hangt samen met sociale subtiliteiten – omgangsvormen waarbij de vrouw als kwetsbaar slachtoffer geldt. Cornelis Rietdijk, een geleerde die al in 1959 (!) een systeem van internetdating voorspelde, omschreef het als volgt: “De seksuele aandacht van de man voor de vrouw is groter dan de seksuele aandacht van de vrouw voor de man. Zou dit andersom zijn dan was het inmiddels beter gesteld met de emancipatie van de vrouw. Want dit verschil maakt dat mannen meer aandacht in studies, carrière en maatschappelijke prestaties moeten steken om toch de aandacht te krijgen van een potentiële partner.” Dit sluit direct aan bij een uitspraak van de presentator Jeroen Pauw, die augustus 2014 verklaarde dat hij niet voornemens was meer vrouwen in zijn talkshow uit te nodigen: “Grote gemeenten hebben geen vrouwelijke burgemeester, er zijn minder vrouwelijke hoogleraren en zelfs ministers. Op het terrein waarop je het vaakst mensen uitnodigt, personen die kleur aan onze samenleving geven vanwege hun functies, zijn vrouwen ontzettend ondervertegenwoordigd.”93 De reden dat Reichs theorie niet verder in dit werk betrokken zal worden, is dat hij op een fundamenteel punt de mist in ging. Reichs wereldbeeld was namelijk egalitair. Dit wil zeggen dat hij aannam dat meer seks zou leiden tot meer gelijkheid, terwijl de seksualisering van de maatschappij ertoe leidt dat seks steeds meer voorbehouden is aan een erotische elite. Cultuurmarxisten konden zich een seksueel bevrijde samenleving enkel voorstellen op grond van het feit dat traditionele verbanden de maatschappij waarin zij leefden bijeenhielden. In een samenleving die deze verbanden werkelijk deconstrueert ontstaat namelijk een hypergamie waarbij een groot deel van de mannen fundamenteel buitengesloten raakt van seksuele bevrediging, voortplanting en relatievorming. In een traditionele 93 http://www.nu.nl/media/3858443/kritiek-uitspraak-vrouwen-laat-jeroen-pauwkoud.html (22 augustus 2014). 123

samenleving is een onaantrekkelijke maar productieve man toch een goede huwelijkskandidaat. In een cultuurmarxistische samenleving verspreiden vrouwen pleidooien over onafhankelijkheid en economische zelfstandigheid, terwijl zij in de praktijk gevoelig zijn voor bad boy mannen met een agressieve masculiniteit. De verschuiving van de balans tussen de seksen is niet zonder consequenties voor economie, omgangsvormen en internationaal personenverkeer. Het heeft duidelijk gevolgen voor de Westerse zelfopvatting en identiteit. Het nu aanbrekende boekdeel licht dit nader toe. Wilhelm Reich paste het marxistische gelijkheidsideaal toe op de cultuur in plaats van op de economie en legde in die zin de grondslag van het cultuurmarxisme. Deze denktrant mondde in 1936 uit in de publicatie van Studien über Autorität und Familie, het grote gemeenschappelijke onderzoek van de Frankfurter Schule dat diende om de samenhang aan te tonen tussen het traditionele gezin, het autoritaire persoonlijkheidstype en het fascisme. “De Frankfurters vervingen de kritiek op het kapitalisme door een kritiek van de gehele Westerse geschiedenis, met name betreffend de vorm van rationaliteit die zich hierin ontwikkelde.”94 Het deconstrueren van deze ankers bracht echter culturele anarchie: daarin verdwenen bakens en richtlijnen qua ethiek, gedrag en de waardering van prestaties. Als selectiecriterium bleef over de fysieke aantrekkelijkheid, ofwel de heerschappij van de mooie alfaman en -vrouw. Zo schiepen de ‘vooruitstrevende’ achtenzestigers indirect een dierlijke situatie. Hun ‘vrolijke revolutie’ was een protestcultuur tegen de burgerlijke wereld van volwassenen en dus een cultuur van ‘eeuwig jong zijn’. Dit betekende tegelijkertijd ‘eeuwig adolescent zijn’ en dus ‘eeuwig aantrekkelijk’. Inclusief de studentikoze losbandige en vluchtige seksrelaties. En daaruit ontstond het narcisme van het seksuele keurmerk. In de hoofdstukken ‘Seksuele marktwetenschap’ en ‘Seksueel marxisme’ leg ik uit dat wat begon als gelijkheidsstreven via de verheerlijking van het jeugdige ongebonden seksleven werd tot narcistische lichaamscultuur en uiteindelijk tot erotische aristocratie. 94 Bernard Delfgaauw en Frans van Peperstraten, Beknopte geschiedenis van de wijsbegeerte, (Kapellen 2001) 231. 124

8 Seksuele Marktwetenschap Het bezit van een jong lichaam is in de egalitaire postmoderne tijd een teken van aristocratie; het beschikken over een sekspartner met een jong lichaam is waarlijk vorstelijk. Economische concurrentie leidt tot winners en losers. Een hard onderscheid tussen haves en have nots. “It’s a dog eat dog world” en omdat wij egalitaire Europeanen dat maar moeilijk kunnen verkroppen hebben wij, in tegenstelling tot de Amerikanen, het zogenaamde sociaal-democratische model. Noem dit het poldermodel, het Scandinavische sociale model of de sociale markteconomie. De kloof tussen rijk en arm mag nooit te diep worden. We schrapen van de pieken om de dalen te vullen. Spinoza rekende af met het religieuze wereldbeeld: hoewel concepten als de ziel en het hiernamaals in het centrum stonden van de Westerse cultuur, maakte het materialisme ze onhoudbaar. Het Verlichtingsdenken luidde de ontkerkelijking in. En wat doen mensen die niet meer geloven in een leven na de dood? Die raken gefixeerd op het leven voor de dood. Oftewel ze raken geobsedeerd door hun eigen sterfelijkheid en vergankelijkheid. Ze proberen eeuwig jong en sexy te blijven en kennen een buitenproportionele vrees voor ouderdom, ziekte en aftakeling. Precies op dit punt, het eeuwig jong en sexy blijven, is in onze samenleving een nieuwe religie ontstaan. Een commerciële religie die draait om gezichtscrèmes, facelifts en fitness. Steeds is de boodschap: voorkom puistjes. Want als u puistjes heeft zult u nooit seks hebben en eenzaam en vergeten aan uw eind komen. Precies op dit punt is in onze samenleving een nieuwe keiharde concurrentie 125

ontstaan rond seksuele aantrekkingskracht: de seksuele markt. De verlangens worden buitenproportioneel aangewakkerd. It’s a dog eat dog world out there. Wie zijn seksuele verlangens kan laten bevredigen behoort tot een geprivilegieerd gezelschap, zo leert u van jongs af aan. Wie niet dat geluk heeft vlucht in wat Aristoteles anaesthesias noemt, dat wil zeggen: alcohol, softdrugs, antidepressiva, internetporno en goedkoop escapistisch entertainment. Want daar excelleert de Westerse maatschappij in. Alexis de Tocqueville voorspelde in dit verband dat de toekomstige mensheid een kudde schapen zal zijn, zonder enige ambitie of individueel initiatief maar wel van alle gemakken voorzien, overgeleverd aan vluchtige pleziertjes. Over hen zal een overheid waken: “Loop ons niet voor de voeten en u zult genieten,” zegt zij, “dan zult u gelukkig zijn.”95 De enige overgebleven god is Dionysus, heer van wijn en feesten: van de roes waarin we onze sterfelijkheid voor even vergeten. Dit alles profeteerde Aldous Huxley in Brave New World (1932). Seksualiteit vervult al lang geen reproductieve waarde meer – seksualiteit is een individuerend criterium. Een criterium van sociaal binnen- en buitensluiten. Maar terwijl de kapitalistische concurrentie bewust is afgeremd om de samenleving leefbaarder te maken is voor de seksuele concurrentie niets geregeld. Sterker nog: deze is alleen maar harder geworden. De politieke macht die van de seksualiteit uitgaat is al in 392 voor Christus door Aristophanes uitgedrukt in De vrouwen aan de macht – een Oudgriekse komedie waarin knappe jongens gedwongen worden met lelijke vrouwen te trouwen en vice versa. Toch zijn bijna alle gedachten van de Verlichting die vroeger ‘als spoken door Europa waarden’ nu algemeen geaccepteerd. Alleen op het gebied van seksualiteit en romantiek is men aan de Hebreeuws-christelijke exclusiviteit blijven vasthouden. Neem de situatie waarin u een goede badkamer of keuken bezit, maar er toch voor kiest om nog een betere te laten installeren omdat u geld over heeft. Of stel u heeft een goed betaalde baan van 4000 95

De Tocqueville, Democracy in America I&II, 692. 126

euro per maand maar krijgt de kans om over te stappen naar een nog betere baan met een salaris van 5000 euro per maand. Dit alles noemt men markt, waarbij het steeds het doel is van een bepaald surplus over te schakelen naar een groter surplus, naar een hogere waarde. Markt is iets dat iedereen wel kent. Maar begeerlijk zijn, het gevoel dat u een gepassioneerd verlangen bij een ander losmaakt, dat kent niet iedereen. Dat is een persoonsgebonden kwaliteit die zeer exclusief is. Juist doordat dit surplus niet gemakkelijk te verhogen is, is het exclusief. De waarde van dit persoonlijke sexappeal is daardoor groter dan praktisch ieder verhandelbaar product op de markt. De kracht om een ander in vuur en vlam te zetten geeft een goed gevoel over jezelf – het is een zeer exclusief principe en daarmee een basisprincipe van narcistische differentiatie. In dit hoofdstuk lanceer ik het begrip narcistische differentiatie. Narcistische differentiatie is een dynamiek met een eigen eenheid (seksuele marktwaarde) die zich onafhankelijk van de geldeconomie beweegt. Het komt erop neer dat mensen bereid zijn diep in de buidel te tasten om seks te hebben met het mooiste meisje van de klas omdat dat voor hen tijdens hun adolescentie onbereikbaar was. Via geld zoeken ze toegang tot de goederen van de seksuele markt. Narcistische differentiatie is niet louter seksueel, want een voorbeeld kan ook zijn: een meisje dat naar New York reist, daar een Louis Vuitton tasje koopt en dat op Facebook plaatst om op die manier te laten zien hoe goed zij het heeft, hoe zij zich onderscheidt van anderen die zich dat niet kunnen veroorloven. Wel is het zo dat Westerlingen door de technologie en het nivelleren steeds meer op een vergelijkbare schaal van welvaart komen. Seksuele aantrekkelijkheid blijft echter voor velen onbereikbaar, waardoor het des te duidelijker geldt als bron van onderscheid. Narcistische differentiatie is niet zomaar uit de duim gezogen want het heeft op het internet bewezen een levensvatbaar economisch principe te zijn. In vele gratis downloadbare games hebben spelers de mogelijkheid om tegen betaling zogenaamde skins te downloaden. Dit wil zeggen dat zij hun spelpersonages van bijzondere kleuren, kostuums en attributen voorzien die in het spel geen aantoon127

baar nut hebben. De winst die dergelijke spellen maken is dus puur op onderscheidingsdrang gebaseerd. Narcistische differentiatie is niet hetzelfde als individualisme. De zelfontplooiing van het individu hangt af van reële handelingen met even reële gevolgen. Narcistische differentiatie is het ontlenen van eigenwaarde uit statusniveaus die grotendeels imaginair zijn. Terwijl het worden tot zelfstandig individu een pad van vallen en opstaan is, behelst narcistische differentiatie dikwijls niet meer dan het hebben van juiste intenties. Een lokale politicus zei me dat het individualisme de samenleving had verziekt. Hij probeerde de mensen van zijn dorp naar de kerk te krijgen – anders moest deze sluiten. Hij sprak de mensen aan, stuurde oproepen naar blaadjes en ging zelfs van deur tot deur. “Je ziet dus dat er altijd iemand moet zijn die het voortouw neemt,” zei ik hem, “iemand die voorop gaat. De rest wacht af, kijkt wat de anderen doen, en haakt pas later aan. Individualisme is dus inherent aan ieder doel. Iemand moet zijn hoofd boven het maaiveld durven uitsteken.” Individualisme slaat op ten volle mens worden, op de moed op het eigen oordeelsvermogen te vertrouwen, los van het oordeel van ‘de kudde’. Narcistische differentiatie zoekt slechts naar de aandacht van die kudde. Individualisme is verenigbaar met overkoepelende ideologieën, zoals bijvoorbeeld een liberaal staatsman of Bildungsburger zich volledig inzet voor een zaak die groter is dan hijzelf. Narcistische differentiatie komt juist voort uit het afbrokkelen van politieke en religieuze identiteiten: het individu zelf is nu het enige onderscheidende criterium, wat in de praktijk vaak neerkomt op hoe alternatief, sexy en spetterend je jezelf presenteert. Let wel: de presentatie is genoeg om er een bepaalde zelfwaardering aan te ontlenen; in tegenstelling tot waarlijk individuele zelfontwikkeling hoeven er geen acties mee gepaard te gaan. De narcist verliest zichzelf in fantasieën over toekomstige successen, maar juist de mogelijkheid tot falen strookt niet met zijn zelfbeeld en schrikt hem af. Waarlijk individualisme vereist zaken als een brandende passie, een sterke wil en nieuwsgierigheid naar bepaalde kennis. Zo’n karakter is niet voor allen weggelegd, en dus moet een consumentensamenleving individualisme gelijk stel128

len aan zaken die te koop zijn, aan producten. Dit vertaalt zich in narcistische differentiatie – in het nastreven van een beeld van authenticiteit, dat er ironisch genoeg voor velen hetzelfde uitziet. De spullen waarmee we uiting geven aan onze ‘uniekheid’ worden aan de lopende band geproduceerd. Het nu volgende verslag is wat ik leerde over de seksuele markt op de middelbare school. Ik moet ongeveer twaalf geweest zijn toen ik begon met het formuleren van deze observaties. De term ‘seksuele marktwaarde’ drukt de waarde uit die een persoon heeft voor romantische en erotische aangelegenheden. Hoewel uitzonderingen bestaan (zo zal ik later ingaan op mannen die zich aangetrokken voelen tot vrouwen met overgewicht) is de term in algemene zin betrouwbaar. Narcissus was een knappe jongeman die iedere dag zijn eigen schoonheid bewonderde in een meer. Hoogleraar psychologie Anita Jansen bewees dat een dergelijke eigenliefde vooral voorkomt onder vrouwen, in de vorm van het overschatten van de eigen seksuele marktwaarde. “De meisjes met eetproblemen gaven zichzelf hetzelfde aantal punten (5,6) als dat alle mensen ze gaven. De meisjes zonder eetproblemen gaven zichzelf 7,1 punten, terwijl ze van anderen 6,5 punten kregen.”96 Objectieve standaarden van schoonheid bestaan, hoewel individuele voorkeuren soms afwijken. Studies tonen aan dat ‘lelijke’ kinderen strenger gestraft worden. Ook ontvangen ze minder glimlachen van hun ouders. In het dagelijks leven weten we dat aantrekkelijke mensen sneller vriendendiensten aangeboden krijgen en minder hard worden afgewezen wanneer ze iets verprutsen. Laten we daarom, in dit bereik van seksuele marktwaarde, uitgaan van een schoolklas van 25 personen. In mijn schooljaren betekende dit dat de top-vijf tieners ook de eersten waren om ervaring op te doen met relaties, verliefdheid en seks. Het mooiste meisje was de eerste die een vriendje had. De knappe jongens waren als eerste seksueel actief. Dit ging gepaard met een 96 http://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/19389-je-zelfbeeld-realistischof-juist-niet.html (24 mei 2014). Zie ook: http://vorige.nrc.nl/scholieren/article1717112.ece 129

natuurlijk, vanzelfsprekend begrip, alsof het precies was wat iedereen verwachtte. De grote resterende groep was van middelmatige seksuele marktwaarde en kon worden opgesplitst in jongens en meisjes. Als we de overgebleven 20 opsplitsten in 10 jongens en 10 meisjes met een seksuele marktwaarde van 5-6 op een schaal tot 10, viel het me op dat de meisjes serieuze houdingen aannamen en zich toelegden op vakken als boekhouden. Ze stelden weinig vragen en beantwoordden zelden klassikale vragen van docenten. Ze hielden zich op de achtergrond, wendden voor serieus met school bezig te zijn en verwierpen alle toenaderingspogingen van jongens. Ik wist dat de meeste jongens in de leeftijd waren waarop men de romantiek en seksualiteit begint te verkennen. De meisjes wezen hen openlijk af. Een aanrakerige, soms seksueel geladen sfeer begon tussen de jongens te ontstaan. Ze konden hun lusten nergens kwijt; laat het volstaan te zeggen dat het voor hen tijd werd om een vriendin te krijgen. Toen ik eens in de schoolbibliotheek een werk van Plato zat te lezen begonnen twee meisjes tegenover mij een gesprek over leuke jongens. Ze bespraken halfbloedjes en Noord-Afrikanen en beschreven hoe vurig en sensueel die waren, hoe pittig ze dansten enzovoorts. Ik keek rond in de bibliotheek en zag jongens geldberekeningen uitvoeren per computer. Ik zag in hen de ingenieurs en economen van de toekomst. Ik wist ook dat ze in het blikveld van die meisjes niet eens bestonden. Eén van die meisjes zag ik later bij de uitgang van de school. Toen ik probeerde een praatje te maken, gewoon vragend hoe het met haar was, draaide ze haar hoofd weg en keek arrogant langs me heen. Ik hoorde vergelijkbare verhalen van andere jongens en vermoedde dat ze demonstreerde hoe hoog haar standaard lag, hetgeen in lijn lag met het gedrag van de meeste schoolmeisjes. Ze hadden gemakkelijk experimentele relaties kunnen aangaan met de jongens op hun niveau van seksuele marktwaarde. In plaats daarvan verkozen ze hen te negeren en zich op huiswerk te concentreren. 130

Van ditzelfde meisje dat er zo’n punt van maakte haar ‘superieure waarde’ te demonstreren, hoorde ik later dat ze tijdens een R&Bfeest totaal dronken was geraakt. Twee zwarte jongens haalden haar over op het podium te komen, waar ze haar kleren uittrokken. Ik hoorde dat ze vervolgens al haar remmingen verloor en danste voor het publiek. Toen ik tien jaar later in Brussel verbleef kwam het verhaal weer boven. Een huisgenote vertelde me dat diezelfde serieuze studentes, wanneer ze hun boekhoudkundige opleiding eenmaal op de rit hadden, zo rond hun achttiende verjaardag naar een bar zouden gaan. Vervolgens zouden ze daar dronken raken en door een (Noord)Afrikaan grondig worden ontmaagd.97 Het zou gaan om het bewust opwekken van een roes om opgekropte verlangens de vrije loop te laten – het verlangen naar overgave, naar het exotische.98 “Kijk eens om je heen,” zei ze toen ik daar wat sceptisch tegenover stond, “dit is Brussel. Centrum van een oneindige hoeveelheid onafgedane zaken, van de hypergevoeligen, de stad der superego’s. Meisjes van plattelandsstreken worden aangezogen door dit soort centra. Denk je dat ze hier komen om de ware liefde te vinden? Natuurlijk niet. Ze gaan gebukt onder de last van hun maagdelijkheid en de meest hygiënische manier om die kwijt te raken is door het met iemand te doen waar je geen gevoelens voor hebt. No strings attached. Je trouwt toch ook niet met de arts die je amandelen weg97 Zie over dit etnische aspect van de seksuele markt ook ‘De Kaapverdiaan’ van Victor Onrust (http://onrust.2fd.eu/2012/06/de-kaapverdiaan/). Hij observeerde dat de vestiging van een technische universiteit in Delft een overschot aan jonge mannen opleverde, terwijl de weinige beschikbare dames zich fixeerden op één enkele man van Kaapverdische afkomst. Autochtone vrouwen die zich aangetrokken voelen tot ‘foute mannen’ komen volgens hem dikwijls bij migranten uit en “eindigen soms in zwarte lappen gewikkeld achter het aanrecht of de kinderwagen”. Tegelijkertijd wordt deze uitstroom niet gecompenseerd door de instroom van migrantenvrouwen: in allochtone kringen wordt het seksuele gedrag van dochters namelijk streng bewaakt. Ook dit is in de “oh zo vrijgevochten” Europese maatschappij een groot taboe – zo groot dat Renzo Verwer in zijn boek expliciet aangeeft op dit facet niet verder in te willen gaan (De Liefdesmarkt, 48). 98 In Nederland werden nog voordat de gastarbeiders arriveerden “Indische jongens en meisjes afgeschilderd als mysterieus, soepel, muzikaal, aantrekkelijk en sensueel.” Mathijs Tuynman, ‘Stereotypen over de gemengde liefde’ pp. 51-64 in: Marian van der Klein (red.), Vertrouwd en Vreemd, (Hilversum 2000) 63. 131

haalt of de tandarts die je verstandskiezen trekt?” De liefde – hoewel ze er intens naar verlangde eens door een brandende passie te worden meegesleept – was in haar beleving eigenlijk maar een grap, en dan ook nog eens een flauwe, als thee getrokken uit een zakje dat al te vaak is gebruikt. Haar houding duidde op een verlies aan emotionele rijkdom. Ik doel op de mentaliteit van jongedames die niet meer glimlachen, niet meer giechelen, niet meer blozen. Als je ze een compliment geeft reageren ze afstandelijk; ze kijken je verstijfd aan, alsof je kwade intenties hebt en iets van ze moet. We leven in een samenleving die in het teken staat van de markt en dus moeten ook vrouwen de markt op: presteren, emanciperen, concurreren. In deze toestand moeten we voortdurend onze positie berekenen en de ander inschatten. Dat zorgzame, dat openhartige, dat kwetsbaar vrouwelijke is naar de achtergrond verdreven. Wanneer je flirt met de Westerse vrouw heb je een grote kans dat ze je cynisch zal toebijten dat ze jouw oneliners, jouw afgezaagde poging tot romantiek al eerder heeft gehoord. Omdat kwetsbaarheid in zowel het kapitalistische als in het feministische vocabulaire een zwakte is zal de vrouw terughoudend, argwanend reageren. Toch blijft de Westerse man behoefte houden aan de bevallige, goedlachse en zorgzame vrouw – aan de bekoorlijke vrouw – en neemt dus zijn toevlucht tot het buitenland. Het enige wat de onbevredigde Westerse vrouw rest is rancuneus te constateren dat de emancipatiebeweging nog niet is voltooid en het internationale daten af te schilderen als vrouwenslavernij. Een mij bekende vrijgevochten humaniste werd, actief als wijkvertrouwenspersoon, vijftig jaar geleden om hulp gevraagd. “Maar ik wens niet door u geholpen te worden!”, had de vrouw haar bits te verstaan gegeven. “Want u bent nog getrouwd en dat is vrouwenslavernij!” Al vijftig jaar exporteren wij Westerlingen dit systeem. In de naam van mensenrechten, ontwikkelingswerk en mondialisering. Al vijftig jaar groeit in Europa het aantal echtscheidingen, depressies en zelfmoorden – terwijl we er alleen maar rijker op zijn geworden. Mannen van het eerder genoemde type – arbeidersklasse, luisterend naar ganster-rap, immigranten uit samenlevingen waar de 132

man overheerst – slagen er uiteindelijk in de Europese jongedames die zich publiekelijk zo kieskeurig opstellen in seksueel opzicht te domineren. De ruwe behandeling triggert bij deze jongedames een bepaald instinct. Ze zijn hardwired om te begeren wat ze niet kunnen krijgen – hun diepste verlangen is ‘omhoog te ruilen’. Dit instinct verwarren ze dan met de meeslepende romantiek waar ze zo vurig naar verlangen. “Vrouwen zijn geïnteresseerd in seks,” stelt psycholoog en relatietherapeute Esther Perel, “ze zijn gewoon niet geïnteresseerd in de seks die ze kunnen krijgen. Monogamie verveelt vrouwen veel sneller dan mannen. Omdat de seks binnen een langdurige relatie voor vrouwen heel oninteressant is. Omdat het bij die seks ontbreekt aan alles wat vrouwen opwindt. Verleiding, kietelen, het flirten, de narcistische bevestiging.”99 Een knappe, slanke en blonde vriendin die veel geld verdiende op de aandelenbeurs vertelde me over haar vriendje: “Mijn vriend is echt een moederskindje moet je weten. Hij is Grieks, en je weet hoe het zit met die Grieken – geen zakgeld zonder mama. Ik wilde mijn vriend verrassen en boekte daarom een Kerstreis naar Athene. Ik betaalde de reis zodat hij tenminste geen toestemming hoefde te vragen aan zijn moeder. Toen ik het hem vertelde tijdens een romantisch diner stond hij er toch op dat hij het eerst aan zijn moeder voorlegde. Of hij wel mee mocht! En ik voelde me zo vernederd. En tegelijkertijd merkte ik dat ik opgewonden was en meer dan ooit van hem hield.” Let wel! Dit is een vrouw die voortdurend droomt over perfecte mannen. Haar romantische fantasieën worden bevolkt door Nietzscheaanse Übermensen: viriele alfamannen en brute autocraten die hun eigen waarden scheppen en aan niemand verantwoording afleggen. Toen ik hierop wees gaf ze toe dat haar vriendje week en zwak was en in zijn karakter volledig afhankelijk van zijn moeder. Hij vroeg haar dan ook of ze wel echt van hem hield. Óf dat ze hield van de gedachte voor hem te moeten vechten: “Een machtsstrijd te moeten leveren met zijn moeder, wiens invloed zoveel sterker is dan 99 ‘Fuck romantiek’, interview met Esther Perel door Sara Berkeljon in: Volkskrant, 3 juli 2014, 18. 133

die van mij. En ik werp mijn lichaam in de strijd en ik gooi mijn geld ertegenaan en alsnog kan ik de strijd niet winnen... Ik denk dat ik hier een kick van krijg. Eerlijk gezegd denk ik dat ik, als ik er op een dag in zou slagen hem los te weken van zijn moeder, in één oogopslag niet meer van hem zou houden.” Ze was bang dat al haar liefde voor hem dan als sneeuw voor de zon zou verdwijnen. Stiekem vond ze het ook wel lekker – ze genoot nog teveel van de strijd. Nu is deze vrouw toevallig actief op de beurs – de meeste van haar lotgenoten hebben een hbo of vage universitaire opleiding doorlopen. Ze doen iets met communicatiekunde, coaching of marketing. Ze wonen in stedelijk gebied en presenteren zich semi-eigenzinnig, bijvoorbeeld door een zonnebril als haarband te dragen. Het type vrouw dat zegt: “Seks hoort niet in een vriendschap”, maar ondertussen wel sekst met mannen waar ze niets voor voelt. De zelfbewuste vrouw is bovenal niet in het reine met zichzelf – dit komt doordat ze op mannelijk terrein is gaan opereren en uit zich in neuroses en extravagante verwachtingen: op datingsites is ze bijvoorbeeld intens beledigd als een man haar benadert die niet aan het gevraagde profiel voldoet. Een werkelijk zelfbewuste vrouw fantaseert niet voortdurend over perfecte mannen. Meer dan op zelfstandigheid wijzen al die eisen op behoeftigheid. De ‘onderklassefiguren’ blijven voor vrouwen desalniettemin interessant. Misschien omdat ze net als katten wispelturiger zijn. Vrouwen associëren dat blijkbaar met avontuur en met worden uitgedaagd. Ze moet zich aan hem kunnen vastklampen als ze zich onveilig of onzeker voelt. Ze moet tegen hem kunnen opkijken en in een zeker opzicht moet hij altijd onbereikbaar en dus onpeilbaar blijven. De Europese ambtenaar “Fabian” voelde zich intens beledigd toen zijn slanke jonge blondine uit Letland hem in de steek liet voor een Schaarbeekse Marokkaan: “Geen deftige Marokkaanse advocaat in een driedelig pak, maar zo’n echte straatmarokkaan van het type dat je ziet in tweederangs Franstalige rapmuziek. Want onze samenleving verheerlijkt de exotische aantrekkingskracht van immigranten – dat zijn doorgaans gettofiguren als Lil Wayne. Maar zelden is het voorbeeldfiguur een immigrant in een maatkostuum.” 134

Volgens Fabian seksualiseren de media het beeld van de gangster en de bad boy. Europese vrouwen vallen daarvoor en hij ziet zichzelf als kind van de rekening. Op den duur zien vrouwen in dat dit type man hen niet veel verder brengt (mogelijk zit hij in de gevangenis of betaalt hij zich hij blut aan alimentatie). Dan wordt het tijd om Jamal te skippen en over te stappen op Eugène – ineens blijkt die jongen die op de computer van de schoolbieb tabellen invulde toch interessant. Overweldigd met vreugde dat hij eindelijk een vriendinnetje heeft zal hij letterlijk haar slaaf zijn – vanuit zijn blijheid geeft hij zich direct gewonnen en dat voelt voor de vrouw niet spannend. Zijn tienerjaren van lage seksuele marktwaarde hebben samen met de feministische emancipatieretoriek zijn brein reeds voorbereid op zijn rol als onderdanige ‘provider’. Zo blijkt ook dat werkloze mannen van relatiebemiddelingsbureaus worden geweerd. Een werkloze man is ‘‘kansloos’’, al heeft hij een ijzersterk track record.100 Dit is precies het gevaar van de feministische emancipatieretoriek: deze leert vrouwen onafhankelijk te zijn, en toch zijn vrouwen van nature aangetrokken tot mannen die hen ‘moeite’ voor hem laten doen. Onderneemster Sylvia Tóth zei in 2010 dat ze behoefte aan een huisman had: een man die haar zou steunen bij haar carrière, zoals elke mannelijke ondernemer dat ook had. Wel meldde ze dat ze niet op dergelijke mannen viel – toch bleef ze het oneerlijk vinden. Oftewel: wat een vrouw denkt dat ze nodig heeft verschilt volledig van wat feitelijk een reactie bij haar losmaakt op emotioneel niveau.101 Deze denkwijze loopt volgens non sequitur logica – de ware motivatie komt niet voort uit cognitief redeneren maar wortelt in de meer grillige emotionele lagen van de psyche. Een belangrijk Engelstalig gezegde luidt: “If you can’t change a woman’s mind, change her mood and her mind will follow.” Mannen denken dat ze hun kansen op de liefdesmarkt vergroten door hun eisen naar beneden bij te stellen – in de praktijk spelen ook vrou100 Verwer, De Liefdesmarkt, 72. 101 Dit stelt ook Daniel Bergner, die in zijn onderzoek metingen van de bloedtoevoer naar de vagina betrekt, zie: https://www.youtube.com/watch?v=geUJjwSBG-s (3 augustus 2013). 135

wen die het zich qua uiterlijk niet kunnen veroorloven hard to get. Dit komt omdat vrouwen op mannen vallen die hoge eisen stellen – ze valideren zichzelf aan de hand van waardering door anderen. Als dit betekent dat ze niet aan de man komen dan leggen ze zich daarbij neer, want vrouwen kunnen hun seksuele libido gemakkelijker uitschakelen dan mannen.102 Dit is waarom traditionele culturen de vrouw begeleiden in haar partnerkeuze – “haar hart werd gemaakt op een wentelend wiel”, zo stelt een oud Vikinggedicht.103 In de leeftijdcategorie van 25 tot 40 jaar zijn anderhalf keer zoveel mannen als vrouwen vrijgezel. Tot 55 jaar zijn nog steeds meer mannen vrijgezel.104 Een onaantrekkelijke vrouw rekent een man erop af wanneer hij zo wanhopig is dat hij het dan maar met haar probeert. Zij mag zich dus als een prinsesje gedragen terwijl ze onaantrekkelijk is. Vrouwen klagen dat ze gediscrimineerd worden als ze dik zijn. Maar de meeste dikke vrouwen hebben wel een vriend. Het zijn vooral andere vrouwen die hen discrimineren. Mannen kunnen hun seksuele noden maar nauwelijks onderdrukken – zelfs de priesterklasse die zich er al millennia op toelegt gaat hopeloos de mist in. Daarom opereert een man op de liefdesmarkt anders dan een vrouw. Als een man een kamer binnenkomt weet een vrouw direct Ja of Nee. Dat wil zeggen dat ze voor zichzelf besluit of die man haar uiteindelijk zou kunnen overhalen tot seks. Een man geeft meer kansen – als zij overweg kan met zijn vrienden, interesse toont in zijn drijfveren en in wat hem bezig houdt, dan zal hij haar makkelijker tot deel van zijn leven maken. Hij zal haar althans makkelijker in zijn leven houden dan die prachtblondine die steeds klaagt als hij tijd in zijn hobby’s steekt of de avond met vrienden doorbrengt. Voor vrouwen heet dit ‘zelfontplooiing’ – voor mannen ‘egoïsme’; het geldt niet als signaal dat de vrouw meer moeite voor haar vriend moet doen. Op de middelbare school schommelde mijn eigen seksuele marktwaarde rond het gemiddelde. Ik observeerde de contradicties en de 102 “Vrouwen zijn geneigd hun behoefte aan zekerheid boven seks te stellen”, aldus psycholoog en relatietherapeute Esther Perel. Zie: ‘Fuck romantiek’, in: Volkskrant, 3 juli 2014, 18. 103 Hávamál, vers 78. 104 Verwer, De Liefdesmarkt, 49. 136

groepsdynamiek en analyseerde en bediscussieerde mijn bevindingen. De overige groepsleden aanvaardden hun posities zonder actie te ondernemen, zonder er ook maar bij stil te staan. Ze leken hun lot nog meer met hun seksuele marktwaarde te identificeren dan met hun intellectuele vermogens. Zelfs als dit een onderdanige rol impliceerde. In de peergroup, op dat moment, en waarschijnlijk later in de maatschappij. Sommige vrouwen beschouwen de seksuele noden van de man als zwakheden en proberen op deze wijze macht over hem uit te oefenen. Een jonge leraar op het mbo geeft les aan verpleegsters en kapsters tussen de zestien en zesentwintig. “Vaak zijn ze zo schaarsgekleed dat ik hun ondergoed kan zien als ze zich bukken,” legde hij uit, “en soms is het alsof hun borsten uit hun shirts vallen. Je weet hoe het gaat – als leraar kijk je weg of doe je alsof je het niet ziet. Maar laatst bukte een meisje precies voor mijn bureau zodat ik er gewoon niet langs kon kijken. Een andere studente zei toen: ‘Ik zag dat je keek.’ Dat is een vorm van passieve agressie waarbij die meiden hun seksualiteit gebruiken om mij klein te krijgen.” Had hij gezegd dat het niet te missen was, dan had ze mogelijk een klacht ingediend bij de directie. Had hij geantwoord dat hij deze naaktheid opvatte als een schending van de kledingcode, dan zou zij hem kunnen bestempelen als seksist. Diezelfde leraar vertelde over de mentaliteit die op zijn school gemeengoed is: “De meeste vrouwelijke studenten leven met het idee dat ze een rijke man zullen trouwen zodat ze zich niet dood hoeven werken. Maar als je opmerkt dat deze instelling impliceert dat ze ook huishoudelijke plichten zullen hebben, kunnen ze daar niet tegen.” De sectie van creatieve studies heeft meer dan vijfhonderd studenten, die hij opleidt tot dansers, zangeressen en toneelspelers. “Ze vragen zich niet af: ‘Wat maak ik van mijn toekomst?’, nee... Er is een overheidsverplichting om te studeren. Ze moeten een opleiding kiezen en besluiten dus van hun hobby hun werk te maken, omdat dat toevallig als studie wordt aangeboden.” Al met al komt er weinig toekomstperspectief bij kijken. Er zijn studies als recreatief tijdsmanagement die studenten lokken met slagzinnen als “wil jij feesten 137

organiseren?” Dit concept kan worden uitgebreid tot bijvoorbeeld hondenkapsters en bruiloftsplanners. Impliciet in dit alles is dat het niet gaat om de productiviteit van de arbeid maar om het uitgavenpatroon: zolang ze een inkomen hebben kan het geld blijven rollen en blijven fabrieken draaien. Terwijl digitaal geld wordt gecreëerd met een druk op een knop zijn de simpele beroepen met bindende elementen voor de samenleving óf overbodig geworden óf uitbesteed aan de landen met de goedkope arbeidskrachten. Wie betaalt uiteindelijk het gelag? De Westerse arbeidersklasse. Het strijdplan van de studentes is namelijk hun gebrek aan koopkracht te compenseren met hun seksuele marktwaarde. In Honey Money (2011) beweert de Britse sociologe Catherine Hakim dat vrouwen die hun erotisch kapitaal benutten maar liefst 10 à 15% meer verdienen dan vrouwen die zich niet om hun uiterlijk bekommeren. Erotisch kapitaal levert volgens haar zelfs meer op dan intelligentie, zelfvertrouwen en afkomst, wat uiterlijk wellicht belangrijker maakt dan diploma’s. Zij verklaart dit uit het ‘male sex deficit’, een term die aanduidt dat mannen meer naar seks verlangen dan vrouwen, waardoor vrouwen meer macht bezitten. Door dit verschil wint het vrouwelijk erotisch kapitaal aan marktwaarde en vrouwen moeten dit volgens Hakim zoveel mogelijk uitbuiten. De Speld presenteerde op komische wijze een stappenplan met de titel “In honderd dagen van man naar droomman”. De eerste twintig dagen is de man nog smoorverliefd – hij eet uit de hand van de vrouw, die juist hier de basis van de machtsrelatie legt door hem bijvoorbeeld misprijzend aan te kijken wanneer ze het niet met hem eens is. “Als hij zaterdags op pad wil met zijn vrienden, zeg dan eerlijk dat je dat zielig vindt. Of beter nog: dat je jezelf zielig vindt. Schuldgevoel is macht. Wanneer hij iets terug wil zeggen, barst dan in tranen uit.” Ook seks kan worden ingezet als motivatievehikel: “Een man die anderhalve week geen seks heeft gehad staat meer open voor verbetering.” Na honderd dagen had Dianne succes: haar vriend Johan had een nieuwe garderobe en bleef op zaterdag thuis om romcoms te kijken.

138

Uit mijn observaties als tiener leerde ik dat het niet gezond is voor jongens vanaf 13 jaar om geen toegang te hebben tot vriendinnetjes. Afwijkende vormen van seksualiteit kunnen uit deze repressie ontstaan. Houellebecq beschrijft de situatie in Elementaire Deeltjes (1998), waar seksuele vernederingen plaatsvinden op een jongenskostschool. Op mijn eigen middelbare school ontstond onder de top 80% met een hoge seksuele marktwaarde een agressieve alfamannetjescultuur. Discussies werden gedomineerd door oppervlakkigheden over mode, wat hot was in een of andere muziekclip, lompe grappen over seks. Het was een predator-cultuur, gefixeerd op hoe men eruit zag, op hoe de meisjes eruit zagen, gefixeerd op wie ‘erbij hoorde’ en wie eruit lag. Ze gebruikten hun hoge status om andere leerlingen hun huiswerk te laten doen. Meer en meer stopten de serieuze studenten met studeren en probeerden mee te liften op deze dominante alfamannetjescultuur: ze vreesden nooit pussy te zullen krijgen als ze niet wisselden van spoor. Wie een productieve generatie uit de grond wil stampen moet dus eigenlijk al beginnen bij de seksuele vorming van de jeugd. Plato baseerde zich op dit inzicht (bij zijn ideale staat), maar ook Montesquieu: “De Samnieten kenden een gebruik dat in een kleine republiek, en vooral in hun eigen situatie, niet anders dan prachtige resultaten kon opleveren. Ze riepen alle jongelingen bijeen en vormden zich over hen een oordeel. De jongeman die daar als beste uit naar voren kwam, mocht kiezen welk meisje hij tot vrouw wilde nemen. Degene die na hem kwam maakte als tweede zijn keus, enzovoort.”105 De ware bruidsschat was de deugd. Een hypothetische toekomstige beschaving zou deze les kunnen toepassen door de schooldirecteur maandelijks zijn studenten te laten toespreken. Hij kondigt een toets aan op het eind van de maand en verklaart dat de top tien presteerders pussy zullen krijgen. Dit zou het negatieve imago rondom de hogere cultuur, de wetenschap en de studie in één klap vernietigen. Aan deze zaken is namelijk een ‘nerdy’ imago toegekend door degenen die in de hedendaagse samenleving de seksuele selectie domineren. Deze aanpak zal de seksuele onzeker105 Montesquieu, Over de geest van de wetten, (vert. Holierhoek, Amsterdam 2006) 165. 139

heden wegnemen en de tieners mentaal op hun werk richten. Het voorkomt dat de seksuele economie de capabele persoonlijkheden remt in hun ontwikkeling. Zelfs mannen die humor en intelligentie ontwikkelen om hun seksuele gemis te compenseren, hebben van binnen nog niet dezelfde vervulling als zij die al sinds hun tienerjaren populair zijn. Diep van binnen hebben ze namelijk ondanks hun prestaties vaak een “maar eigenlijk ben ik haar niet waard” gevoel. In Nederland deed de documentaire Sletvrees veel stof opwaaien. De controverse maakte veel duidelijk over de seksuele selectiemacht. Vrouwen zien andere vrouwen die uitkomen voor hun seksuele behoeften als sletterig. Vaak-seksende vrouwen zijn verraadsters, want door hen komen mannen gemakkelijker aan hun trekken. Daardoor wordt seks minder exclusief en vermindert de waarde van seks als ruilproduct. Twee dingen vielen mij op. Ten eerste dat seksualiteit voor het gevoel van vrouwen door mannelijk verlangen gedomineerd wordt. De vrouwen zien zich in passieve rollen, als onderwerp van de lustgevoelens. Ze menen dat de seksualiteit uit balans is doordat de cultuur stelt dat het okay is wanneer mannen hun verlangens op hen projecteren. Wat ze niet zeiden was dat dit de vrouw juist macht over de man geeft. De cultuur leert de man dat seks met een vrouw het summum bonum is, het hoogste goed. Hij zal zich uitsloven om bij haar in de smaak te vallen – verkrachting is begrijpelijkerwijs verboden. Dit begint al in reclames over vrouwlokkende deodorant en anti-jeugdpuistjes crème. Nelson, Newton en Darwin waren daarentegen op hun eigen doelen gericht en hadden geen tijd om Facebook statussen na te speuren op subtiele hints over wat Sally en Penelope van hen dachten. Ten tweede was het opmerkelijk dat vrouwen seksualiteit als strategisch hulpmiddel gebruiken. “Als je te vroeg seks hebt, krijgt de jongen wat hij wil. Als je later in de relatie seks hebt, krijgt het meisje wat ze wil.” Seks gaat niet meer om de vreugde die het lichaam twee individuen schenken kan, maar wordt een machtsstrijd om het bre140

ken van de man zijn wil: “Waarom zou hij de koe kopen als hij de melk gratis kan krijgen?” Deze vrouwelijke houding over seks maakt dat seks voor hen vaak niet om authentiek genot gaat. Ze denken dat ze de belofte van seks kunnen gebruiken om een man aan zich te binden, en als dat niet lukt constateren ze verbitterd dat de wereld draait om mannelijke behoeften. “Alle mannen zijn varkens!”, enzovoorts. Dat meisjes in tegenstelling tot jongens iets weg te geven hebben, is een opvatting uit het pre-piltijdperk die zorgvuldig gekoesterd wordt. Een man die het met veel vrouwen doet geldt als stoer omdat het voor hem moeilijk is veel vrouwen te krijgen. Hij heeft iets gepresteerd. Seks is iets dat een man met moeite verovert – nemen mag niet want dat heet zoals gezegd verkrachting. De norm die vrouwen elkaar opleggen is: verkoop jezelf duur en doorbreek niet het kartel. Vandaar dat vrouwen op sommige datingsites gratis lid kunnen worden en gratis parenclubs en disco’s kunnen betreden. Ook krijgen porno-actrices een hoger loon dan porno-acteurs. Pussy is expensive, dick is for free. De seksuele selectiemacht is het nieuwe Kapitaal. Vandaar het gezegde: “Mannen houden van jonge sexy vrouwen en vrouwen houden van oude rijke mannen” – “de duit en de fluit”, zoals mijn opa en oma zeiden. Vrouwen noemen elkaar ook “slet” opdat de mannen deze potentiële rivale anders gaan bekijken. Zodat ze door de geruchten over haar sletheid zullen denken: “Zij is geen relatiemateriaal.” Meer dan de man is het de vrouw die de seksuele verlangens van de vrouw onderdrukt. Zoals ook blijkt wanneer we zien dat vrouwen door de hele geschiedenis de opvoeding domineerden.106 Vooral het morele gedeelte, het overdragen van de juiste manieren en religieuze plichten.107 Als er al een repressieve mentaliteit ten aanzien van vrouwen bestond, is deze door vrouwen op vrouwen overgedragen. Een observatie gesterkt door de constate106 Hugh McLeod ‘Why were the 1960s so Religiously Explosive?’, in: Nederlands Theologisch Tijdschrift 60, 2 (2006) pp. 109-130, 119. Zie ook: Peter van Rooden, ‘Oral History en het vreemde sterven van het Nederlandse christendom’, in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 119 (2004), pp. 524-551. 107 Karen Hagemann, ‘A Valorous Volk Family: The Nation, the Military, and the Gender Order’, in: Gendering Nations (Oxford/New York 2000) pp. 179-203, 192. 141

ring van Arthur Schopenhauer dat mannen van nature onverschillig tegenover elkaar staan, terwijl vrouwen van nature rivalen zijn.108 Merk op dat het een vrouw negen maanden kost om een zwangerschap te voltooien, terwijl een man meerdere vrouwen in korte tijd bevruchten kan. Dit betekent dat de evolutie de vrouw dicteert kieskeurig te zijn bij het vinden van een man die haar en haar kind tijdens de kwetsbare periode beschermt en van onderhoud voorziet. Mannen hoeven niet kieskeurig te zijn bij het verspreiden van hun genen. Wat betreft die evolutie gaan we even terug naar de jagers-verzamelaars. Beeld je in – de eerste mensen schuilen in een grot terwijl buiten een sneeuwstorm het land teistert. Kleine botjes liggen verspreid rondom het vuurtje dat onze voorouders warm houdt. De mannen in de groep houden speren vast. Ook zijn er vrouwen en kinderen bij. Stel jezelf nu de vraag waarom de mannen zich zozeer bekommeren om het leven van de groepsleden dat ze zich buiten de grot wagen om voor hen op beren te jagen? De ware liefde misschien? Leert de groep de man dat de vrouw zó speciaal is dat hij bereid moet zijn te sterven voor haar veiligheid? Dat zij uniek is, de ware, de soulmate? De man stond aan veel gevaren bloot en kwam vaak om – hij was inwisselbaar. En wat leerde zijn inwisselbaarheid de vrouw? Dat ze zich niet aan de man zelf diende te hechten, aan wie hij was als persoon, maar aan wat hij binnenbracht om in haar onderhoud te voorzien. Als je wilt weten welk geslacht vervangbaar is, kijk dan naar wie in de oorlog uit vechten wordt gestuurd en wie men thuis ten koste van alles beschermt. Wie de geschiedenis beziet vanuit het idee dat vrouwen machteloos waren, kijkt vanuit een politiek-economische blik. Revolutionaire idealen zijn voor vrouwen niet interessant – veel interessanter is de winnaar van het revolutionaire conflict. “Suerte stelt dat slimme vrouwen al die ‘zogenaamde topfuncties’ niet hoeven nastreven. ‘Het is veel eenvoudiger iemand anders te 108 Arthur Schopenhauer, Originele publicatie in: Parerga and Paralipomena, vol. 2 (1851). ‘On Women,’ Essays and Aphorisms, (Penguin 1970). 142

manipuleren die wel deze functie bekleedt’.”109 Daarom noemen vrouwen daten met een laaggeplaatste man ook downdaten. Als in de apenwereld het alfamannetje wordt afgezet verlaat zijn vrouwtje hem voor de nieuwe machthebber. Kijk naar Cleopatra – haar avances richting Julius Caesar en Marcus Antonius brachten een enorme burgeroorlog teweeg. Vrouwen oefenden wel degelijk macht uit; zowel de Romeinse keizer Constantijn als de Frankenkoning Clovis bekeerden zich tot het christendom omdat hun vrouwen dit geloof al aanhingen. Dit plaatst het argument dat vrouwen “het slachtoffer waren van religieuze onderdrukking” in een heel ander licht. De vrouwelijke machtsuitoefening verloopt via de seksualiteit en wordt verborgen onder het relatiediscours, als bijvoorbeeld wordt gezegd dat vrouwen zo goed zijn in zichzelf de schuld geven, in zich opofferen en in onvoorwaardelijk liefde geven – het discours van het slachtoffer. Zwakken wenden voor sterk te zijn, sterken veinzen zwakte. “Als mannen toch wisten welke koude, berekenende gedachten zich afspelen achter die tranende ogen...”, schreef antifeministe Esther Vilar. Toen in 1572 de protestantse adel naar Parijs afreisde voor een bruiloft gaf Catharina deˈ Medici, moeder van de bruid en van de koning, opdracht tot een gigantische moordpartij. De nacht van 23 op 24 augustus zou de geschiedenis ingaan als de Bartholomeusnacht. De zwager van Willem van Oranje werd hierbij gedood. Hoeveel mannen zijn de dood niet ingestuurd door Boudicca, koningin Elizabeth, Margaret Thatcher of Jeanne d’Arc? Wat te denken van Condoleezza Rice of Golda Meir? Toen Murat D. zijn conrector doodschoot zei zijn moeder op tv dat Allah het blijkbaar zo had gewild – ze was er dan ook niet rouwig om. Drie keer zoveel mannen als vrouwen plegen zelfmoord na een afwijzing in de liefde. Als een sekse relaties zakelijk benadert denk ik dus eerder aan de vrouw. Verliest ze haar hart, dan kan ze dat niet gewoon laten gebeuren maar wil ze dat ‘begrijpen’. In plaats van haar gevoel te ervaren, analyseert ze het kapot. Hamsterwheeling noemt men dat. Het eindeloos malen over de man, de ontmoeting, haar gevoel. Om met haar verstand grip te krijgen op de stroom 109 Verwer, De Liefdesmarkt, 185. 143

van het hart. Bellen doet ze niet – dan verliest ze het initiatief bij het mentale spel. Zo wordt romantiek een zaak van sms’jes duiden. Om de seksuele selectiemacht te behouden wensen vrouwen al na één afspraak de verstandhouding te benoemen – de grenzen tussen vriendschappen en seksmaatjes worden haarscherp afgebakend. Mannen daarentegen analyseren relaties niet bij voorbaat maar duiken er gewoon in. In Panorama beschrijft Marco van Nugteren zijn derde date met “Mirjam”. Hij voelt dat de vonk is overgeslagen en biecht op dat hij columns over de liefdesmarkt schrijft. Aan haar reactie merkt hij dat het de verkeerde kant op gaat – een gevoel dat de meeste mannen wel kennen. Je denkt dat een vrouw interesse in je heeft, alle positieve signalen zijn er. Maar dan komt er een omslag en alles wat je zegt drijft haar van je weg. Of je nu luchtig, ironisch, plagend of serieus reageert. “Gaat het wel écht om mij?”, vraagt Mirjam, “Had je zonder je rubriek ook op datingsite Lexa gestaan?” Als hij antwoordt dat hij haar oprecht leuk en speciaal vindt, vraagt zij hoeveel dates hij al had. “Jij bent de eerste”, zegt Marco, waarop Mirjam stelt dat hij gewoon blij was eindelijk een date te hebben. Het glipt uit zijn handen en de date mislukt. Had Marco gezegd dat hij met meerdere meisjes was uitgegaan, zou Mirjam stellen dat zij dus toch niet speciaal was. Of je nu eerlijk bent of liegt – er is een emotionele kink in de kabel en de vrouw zal dit cognitief rationaliseren. Op dergelijke momenten is discussiëren met een vrouw het domste wat een man kan doen. De emancipatiecultuur schetst vrouwen vaak als slachtoffer – ze verdienen medeleven omdat ze lustobjecten zijn van de harde mannenmaatschappij. “Niet alle vrouwen kunnen zo slank zijn als fotomodellen – hier worden wij onzeker van!” enzovoorts (later zal ik op het gewichtsitem terugkomen). Enerzijds heerst het denkbeeld dat meisjes geestelijk voorlopen op jongens,110 anderzijds wordt gewaarschuwd voor loverboys, die blijkbaar in staat zouden zijn meisjes te dwingen verliefd op hen te worden. Argwaan alom: de man die geen bloemetje meebrengt is onattent, de man die dat wel doet moet 110 Universiteit van Utrecht, 2009. 144

worden gewantrouwd want is overduidelijk uit op seks. Slachtoffers van loverboys reisden af naar India maar misdroegen zich en liepen weg – de verklaring dat dergelijke meisjes onhandelbaar en sensatiegericht zijn en bovendien graag experimenteren op seksueel gebied, is politiek incorrect en ontbreekt daarom in het publieke debat. Eens onderhield ik een correspondentie met een jonge vrouw op een internetforum. Op een dag zei ze een nieuw account te zullen aanmaken. Ik vroeg waarom en ze legde uit dat haar contactenlijst vol met “weirdo’s, pedo’s en seksverslaafden” stond. Ik stelde de vraag hoe die daar überhaupt in kwamen. Ze zei dat ze vaak chatsites bezocht “om meer vrienden te maken en een grotere vriendenlijst te krijgen... Je weet wel.” Toen ik doorvroeg wat er dan “te weten” viel, was het onthullende antwoord dat ze al vanaf veertienjarige leeftijd oudere mannen had toegevoegd die “hun ding deden” voor de webcam. Hoewel ze aangaf gechoqueerd te zijn gaf ze toe de sites steeds weer te bezoeken omdat het voor haar “op een bepaalde manier toch ondeugend en opwindend voelde”...“Veel meisjes doen dat,” voegde ze daar aan toe, “de meeste zullen het alleen niet toegeven.” Ze voorzag haar gedrag van de uitleg dat ze deze mannen als ontaarde perverselingen zag maar tegelijkertijd de kick zocht die ze beleefde bij de interactie. Dit liep op totdat deze jongedame, die beweerde nog maagd te zijn, opbiechtte dat ze verliefd was op een mannelijke prostitué met een fetisj voor shemales – transseksuelen dus. In haar wanhoop belastte ze mij met haar verhaal; soms leek haar geliefde haar affectie te belonen, meestal negeerde hij haar. Ik wees erop dat zo’n persoon – iemand die de levensstijl van vluchtige sekscontacten leeft, gebaseerd op lust zonder gevoelens – geen goede partner voor haar kon zijn, een vrouw die nog ingevoerd moest worden in de subtiele mysteriën van seks en juist baat zou hebben bij een beheerste, zachte minnaar. Haar verhaal herinnerde me aan de verklaring van de Britse arts Theodore Dalrymple dat vrouwen vaak misbruikrelaties aangaan waarbij ze hun oordeelsvermogen bewust negeren, wat suggereert dat slachtofferschap een morele status op zichzelf heeft die door mensen wordt begeerd en nagejaagd.

145

Het slachtofferschap verbergt dat vrouwen de seksuele selectiemacht beheersen. Het selectieproces houdt in dat de man wacht tot de vrouw het ‘je kunt me benaderen’ signaal geeft. De man benadert vervolgens en blijft op de signalen reageren. Als hij het niet verprutst (door bijvoorbeeld te vroeg flauwe seksgrappen te maken), zal hij uiteindelijk met haar mogen zoenen, seksen of een vast stelletje vormen. Hierbij zijn drie dingen belangrijk. [1] “Maak je geen zorgen,” zegt de vrouw, “liefde komt vanzelf – op ieder potje past een dekseltje.” Dat zegt zij omdat de man geacht wordt de eerste stap te zetten. Dit betekent dat de man zich openstelt voor afwijzing en dus voor de psychische pijn die hiermee gepaard gaat. Bij hersenscans van proefpersonen die denken dat anderen hen buitensluiten, lichten de hersendelen op die ook actief zijn bij lichamelijke pijn. Als een vrouw de man wil, vindt zij het romantisch dat hij haar heeft gezocht. Als zij afwijst geldt de zoekende man als zielig. [2] Het zal altijd de vrouw zijn die een groen of rood sein geeft voor de romantische toenadering, de relatie of de seks. [3] Zodoende heeft de vrouw de volledige macht binnen het proces van seksuele selectie. Verkrachting is de enige uitzondering maar verkrachtingsstraffen zijn zo zwaar dat dit de macht van vrouwen slechts versterkt. Mannen durven niet meer te escaleren – als hij zijn handen op haar lichaam legt is er altijd het gevaar dat de man als perverseling wordt gezien. Als hij dit fysieke contact echter achterwege laat zal hij ook verliezen omdat de vrouw hem dan niet mans genoeg acht om iets te proberen – niet dominant genoeg. Als hij haar toch besluit aan te raken en ze roept: “Handen thuis!”, zullen al haar vriendinnen hem vals aankijken zodat ook zij voor hem onbereikbaar worden. Hierbij speelt het gevaar dat als hij haar vastpakt of probeert te zoenen op een moment dat zij daar niet klaar voor is, zij tegen haar vriendinnen zal zeggen dat hij griezelig en opdringerig is. Onderzoek naar verkrachtingszaken in de VS bracht schokkende feiten aan het licht: tenminste 6% van de verkrachtingsaangiften is 146

vals en valse aangifte van verkrachting komt vele malen vaker voor dan van welke misdaad ook. Slachtoffers van verkrachting ontvangen veel hulp, slachtoffers van valse aangiften nauwelijks.111 Volgens psychologe Sarah Crome komt maar een op de tien mannelijke verkrachtingsslachtoffers naar voren. De cultuur van ‘jezelf vermannen’ werkt tegen hen. Neem het geval van een jongen die onzedig betast wordt door zijn vrouwelijke oppas. Hij voelt zich erg ongemakkelijk, maar wordt ouder en hoort van anderen dat mannen altijd wel zin in seks hebben. Mogelijk zal hij verward raken over wat hij meemaakte, hetgeen leidt tot een verstoord zelfbeeld. Waarschijnlijk zal hij zijn herinneringen overschrijven en zichzelf vertellen dat hij het seksuele contact als plezierig ervoer terwijl dat destijds niet zo was. In 2013 bleek uit onderzoek dat in Virginia een op de tien mannen veroordeeld wegens seksueel geweld tussen 1973 en 1987 onschuldig was.112 Waarschijnlijk speelt mee dat vrouwen leren om tegenstand te bieden bij mannelijke seksuele avances. Het hoort bij de paringsdans en dwingt mannen voortvarend te zijn. Bijna elke man maakte wel een avond mee waarbij een vrouw eerst zei dat van seks geen sprake zou zijn, waarna de nacht alsnog uitdraaide op voor beiden bevredigend geslachtsverkeer. En hoe zit het met situaties waarin de vrouw zegt verkracht te zijn, maar geen tekenen van lichamelijk letsel heeft? Als de vrouw werkelijk geen seks wil zal ze de situatie moeten verlaten of fysiek moeten terugvechten. Dan staat tenminste buiten twijfel dat de man verder ging dan redelijk en aanvaardbaar was. Zo niet, dan ontstaan situaties als de volgende twee. In Amerika vermoordde de publiciteitsbeluste Jodi Arias haar vriend. Na verschillende tegenstrijdige verklaringen gooide ze het op verkrachting, waardoor met zijn leven ook nog eens zijn reputatie te gronde ging. Verder kan de American Football speler Brian Banks genoemd worden, die in 2002 door Wanette Gibson werd aangeklaagd voor verkrachting. Hij zat vijf jaar in de gevangenis en moest zich daarna registeren als seksueel delinquent en een enkelband dragen. Toen schreef Wanette hem in een Facebook bericht 111 David Lisak, e.a, University of Boston. Zie: http://www.icdv.idaho.gov/conference/ handouts/False-Allegations.pdf (18 mei 2014). 112 Studie door het Urban Institute Policy Center. 147

dat ze spijt had door de valse aanklacht zijn sportcarrière te hebben verwoest. De rechter van Los Angeles vernietigde de veroordeling maar formeel trok de vrouw haar klacht niet in – dan zou ze de anderhalf miljoen moeten terugbetalen die ze als vergoeding eiste van het schooldistrict. Een vuilnisman vertelde mij dat hij zijn vriendin beu was wegens haar kattige gedrag. Samen met haar en zijn moeder deelde hij aan de keukentafel het slechte nieuws. Het gesprek kwam uiteindelijk op hun saaie seksleven. “Dump me alsjeblieft niet”, smeekte het meisje. “Je mag me in elk standje nemen dat je ooit hebt gewenst.” Hoewel het hem choqueerde dat ze dit zei tegenover zijn moeder benadrukte hij dat het niet zozeer om hun seksleven ging als om hun botsende persoonlijkheden. “Oké,” zei het meisje toen, “maar ik blijf achter mijn voorstel staan. Zelfs als je me achteraf dumpt zal het tenminste een laatste keer echt lekker zijn. Als een wijze van afscheid nemen.” Omdat hij een scène wilde vermijden stemde hij maar toe. Ze hadden seks op zijn kamer en daarna gingen hun wegen uiteen. Twee dagen later belde een politieagent op met de mededeling dat hij van verkrachting werd beschuldigd. Hij meldde zich op het bureau en bracht zijn moeder mee. Omdat hun verklaringen consistent bleken en overlapten keek de agent ook in het dossier van het meisje. Daar ontdekte deze dat ze ook haar twee ex-vriendjes van verkrachting had beschuldigd. De agent zei haar dat het opmerkelijk was dat ze zoveel aangiften van verkrachting deed binnen zo’n korte tijd. Uiteindelijk gaf ze toe dat het een wraakactie was. De twee andere jongens waren dus veroordeeld en je kunt je afvragen waar ze dit gedrag opdeed. Mogelijk van een film als The Wizard (1989), waarin een jong meisje valselijk beweert dat een man haar borsten betast, waarop omstanders hem tackelen zodat de hoofdpersonages kunnen ontsnappen.113 De kinderen waren van huis weggelopen en op weg naar een videogame toernooi – de betreffende man moest hen terugbezor113 Ook de film Disclosure (1994), met Demi Moore en Michael Douglas, kan als voorbeeld dienen. 148

gen bij hun ouders. Gelukkig denken sommige vrouwen anders: “Ik vind het belachelijk altijd aan te nemen dat de fout bij de man ligt”, schrijft een columniste. “Met slachtofferschap impliceer ik dat ik geen gelijk aandeel heb in de dingen die tussen twee mensen kunnen gebeuren.”114 Als docent op een middelbare school begon ik met een klas tieners, vers van de basisschool. Meisjes giechelden en praatten over hun verzorgpony’s – ze waren nieuwsgierig naar de Egyptische piramides, de ruïnes van Stonehenge en andere mysterieuze monumenten. Enige maanden later waren ze compleet veranderd: ze droegen nu dikke lagen make-up, dronken breezers, bespraken jongens en gedroegen zich rebels. Ik moest ingrijpen in een conflict waarbij schoolmeisjes een klasgenote omsingelden en dreigden haar haren uit te trekken. In mijn ooghoek zag ik iemand het lokaal uitrennen. Ik liep naar mijn bureau, opende mijn ordner (ik had mijn boeken er bovenop gelegd) en zag een minuscuul papiersnippertje achter een nietje. Eén exemplaar bleek te ontbreken van een toets die de volgende dag op de agenda stond – de boeken waren zorgvuldig teruggelegd. Toen ik de leerling die ik verdacht aanhield deed ze alsof ze geen benul had waarvoor ik kwam. “Wij weten beiden waar dit over gaat”, zei ik. Ze ontkende dat ze de toets had gestolen en zei zelfs: “Meneer, als u wenst mij te fouilleren, ga dan gerust uw gang, dan zult u ontdekken dat ik niets gestolen heb.” Ik sloeg het aanbod af en herhaalde dat we beiden, ondanks gebrek aan bewijs, wisten waarover dit ging. “Ik vind het erg jammer meneer,” zei ze toen zelfs, “dat u me niet meer vertrouwt – ik was zo blij met de goede band die we hadden.” Ze staarde me aan met haar twinkeloogjes en verklaarde dit met een volledig neutrale gezichtsuitdrukking. Binnen enkele maanden had de jongedame zich ontwikkeld van charmant schoolmeisje tot manipulatief serpent. Later die dag zagen leerlingen hoe ze iets uit haar borstzakje nam, wat de toets bleek te zijn. Ze verklikten haar aan de lerares die het document bij me terugbezorgde. Wel zag ik me gedwongen een nieuwe toets te maken. 114 Hadjar Benmiloud, Metro, (29 mei 2013) 8. 149

Dit was overduidelijk een val geweest – eentje die ik slim vermeden had. Het is simpel te voorzien wat de gevolgen waren geweest als ik haar had gefouilleerd – ongeacht of ik de toets had gevonden. Sommige collega’s waren minder fortuinlijk. Een techniekleraar vertelde over een studente die een T-shirt droeg met de opdruk I’m your bitch. Hij maakte een mild uitdagende opmerking en twee dagen later hoorde hij dat twee studenten een seksuele aanklacht tegen hem indienden. De directeur hoorde zowel de studenten als hun ouders en constateerde dat een van hen door haar vriendin was overgehaald. Zij liet de aanklacht vallen maar het meisje met het T-shirt hield voet bij stuk. De directeur zag geen andere uitweg dan een aantekening in het dossier van de docent te maken, waarop hij werd overgeplaatst. De schade door klachten over seksuele intimidatie beperkt zich niet tot het onderwijs. Het roepen van “Hey, pssst, schatje” kan je in België duur komen te staan. Als het aan de minister van cultuurmarxisme, pardon, Gelijke Kansen ligt levert een “seksistische” opmerking of geluid een boete van 500 tot 1000 euro op. Ook de staat Oregon kent een absurde wet: mannelijke politieagenten mogen geen vrouwen fouilleren maar het omgekeerde is niet waar, zoals Joe van Hoosen ondervond. Hij dronk iets teveel waardoor een politieagente hem staande hield tijdens het rijden. Geheel terecht, maar opmerkelijk is dat zij hem fouilleerde en hem zijn riem en schoenen afnam. Wat als hij tegen deze ongelijke behandeling tot aan het Hooggerechtshof had geprocedeerd? Michigan kent een archaïsche regeling aangaande de ‘bruidsschat’ – hierdoor mag een man geen vastgoed (ver)kopen zonder de toestemming van zijn vrouw, maar de vrouw wél zonder die van haar man. Dit heet de widow’s law en gaat terug tot de Middeleeuwen, waar weduwen (evenals dochters zonder broers) recht hadden op het familiebezit. Vakbond ACOM luidde de noodklok omdat militairen steeds vaker ontslagen worden na valse aangiften van huiselijk geweld. Zo werd de kapitein-ter-zee George van A. op non-actief gesteld nadat zijn vrouw hem beschuldigde van poging tot verkrachting. Nog destructiever is dit voor het gevangeniswezen. Volgens Van Hoosen 150

nemen te weinig vrouwen verantwoordelijkheid voor het werk van een gevangenisbewaker. Dus worden vrouwelijke gevangenen door mannen bewaakt. Verkrachtingsklachten worden ingediend tegen bewakers en bovendien kunnen gevangenen makkelijk dingen zeggen als “hij keek terwijl ik douchte”: dingen die niet eenvoudig te bewijzen of te weerleggen zijn. Het punt is dat de betichting op zichzelf de loopbaan van de beveiliger schaadt, los van de bewijsbaarheid. Dit hangt samen met het enorme sociale stigma rondom seksuele intimidatie. De bedreigde diersoort regel treedt in werking: de vrouw is kwetsbaarder dan de man, dus meer slachtoffer, dus verdient ze het medeleven van de samenleving meer dan hij. Dit alles legt een macht in handen van vrouwelijke gevangenen, hetgeen in een mannengevangenis ontbreekt. Inderdaad wordt er veel geklaagd over de ondervertegenwoordiging van vrouwen in topfuncties, maar niet over de oververtegenwoordiging van mannen in beroepen als houthakker, mijnwerker en persoonsbeveiliger: 92% van de werkgerelateerde sterfgevallen is dan ook man. Dat er sprake is van een gender privilege blijkt ook uit de dagelijkse beslommeringen van “Aaron”, beveiliger op een mbo school. Op het plein ziet hij dat twee studentes het aan de stok krijgen. Een van beiden keert de ander de rug toe. Daarop gooit die laatste een vol blikje frisdrank tegen het achterhoofd van de medestudente. Aaron grijpt in. “Ik constateer een overtreding en wij gaan nu naar binnen om die overtreding te melden”, zegt hij, terwijl hij de studente bij de pols pakt om te voorkomen dat ze wegrent of de ander aanvliegt. “Wat doe je nu?!?”, roept ze. “Waarom zit je aan me? Blijf met je handen van me af man viespeuk!” Ineens is het frame volledig omgeslagen. Aaron is nu niet meer de beveiliger die een gewelddadige ordeverstoorder tot de orde roept – nee, abrupt is hij een perverseling die niet van de meisjes af kan blijven. “Hoe kan ik mezelf hier als man nu tegen wapenen?”, vraagt hij zich af. “Want uiteindelijk is het toch mijn beroepstaak hier de orde te bewaken?” Emotioneel is de Westerse cultuur anti-man. Denk eens aan het volgende scenario. Je hebt enige afspraakjes met een vrouw waarbij er eentje uitdraait op seks. De volgende dag wordt je wakker en zie 151

je haar naast je liggen: haar borstkas deint rustig op en neer terwijl haar ontspannen lichaam ademhaalt. De vroege ochtendzon speelt met haar warrige haar. Je voelt je totaal verliefd en maakt een ontbijt op bed. “Doe maar niet”, zegt ze. “Het was gewoon een avontuurtje – ik leef op dit moment te serieus voor een relatie.” Dan moet je, omdat je een man bent, dat gewoon slikken. Je had seks, je hebt gekregen wat je hoorde te willen – nu moet je je verantwoordelijkheid nemen en haar met rust laten. Als man moet je je gevoelens naast je neer leggen en eigenlijk doe je het dus nooit goed. Dring je wél aan op een relatie na de seks dan ontneem je haar de ruimte om zich te ontplooien, en doe je het niet dan ben je niet mans genoeg om het voortouw te nemen. Dit is omdat de Westerse cultuur aanneemt dat mannen niet zo diep voelen als vrouwen en emotioneel minder kwetsbaar zijn (hoewel de meest getalenteerde dichters mannen waren). Vrouwen hebben een empatisch monopolie. Zou hetzelfde de vrouw overkomen, dan is het “okay” als ze nukkig op haar werk verschijnt, deze man beklaagt bij haar vriendinnen en frases rondspuwt als: “Alle mannen zijn opportunisten die uit zijn op seks! Hij heeft me gebruikt – hoe durft hij!” In HP/De Tijd (2010) werd een vrouw die niet werd teruggebeld na een onenightstand “slachtoffer” genoemd. Ben je als man degene die niet aan een relatie toe is dan heb je ineens ‘bindingsangst’. Deze ongelijkheid gaat verder in de slaapkamer, want als de vrouw onvoldoende vochtig is dan deugt het voorspel van de man niet – als de man niet stijf kan worden ontbreekt het hem aan viriliteit. Daarom is er erectiestoornismedicatie: een antwoord op de onvervullende levensstijl van de hedendaagse maatschappij. Een man kan zo seksen met een veel te dikke vrouw en zich alsnog goed voelen over zijn bedprestatie. In een seksuele roes gevangen zal hij de ketens van het feminisme en de consumptiecultuur minder snel doorbreken. Eigenlijk is erectiestoornismedicatie er opdat onaantrekkelijke vrouwen zich nog steeds begeerd kunnen voelen – het dient dus de narcistische differentiatie. Evolutionair is het een eigenschap van de man om een gezin te stichten en dat te bewaken, te beschermen en te voorzien. Als er 152

geen gezin is kan er een andere rol als voorvechter voor in de plaats komen, bijvoorbeeld in dienst van een bedrijf. Dit bevestigt het onderzoek van de organisatiesocioloog Geert Hofstede: in masculiene culturen leven mensen om te werken – in feminiene culturen is het andersom. Denk ook aan de western-held, die in zijn jonge jaren over de prairie zwierf en het een en ander aan wapenfeiten op zijn kerfstok draagt. Op een dag komt hij aan in het zoveelste dorpje, waar hij zich ontfermt over een meisje dat haar familie verloor; hij wordt haar beschermer en ze beginnen zelfs een relatie. De vagebond loopt niet te koop met zijn emoties maar zet de tering naar de nering en doet wat nodig is. Uiteindelijk trekt hij niet meer verder naar een volgend dorp, maar is klaar om zich te vestigen. Met het meisje koopt hij een boerderij om samen oud te worden. Het verhaal van de western-held is natuurlijk een über-cliché, maar het stoelt wel op de gebalde levenservaring van vele generaties. In onze gefeminiseerde samenleving zijn er geen duidelijke rollen en taken meer; de Britse politica Diane Abbott sprak in deze context over een “crisis van de masculiniteit”. Ook in de Volkskrant werd geschreven over mannen die zich moeilijk binden en lastig tot het vaderschap te verleiden zijn: “Puberende dertigers bestonden dertig jaar geleden niet. Nu zijn ze eerder regel dan uitzondering.”115 Een jonge vrouw in mijn familie was uitgeloot om een huis te huren. Helemaal blij. Haar vriend was echter terughoudend en zei: ‘‘Ik blijf nog even thuis wonen. Kom zo nu en dan langs, blijf slapen en leg af en toe wel honderd euro bij.” Zij wilde graag definitief gaan samenwonen en was zwaar teleurgesteld. Eigenlijk werken we hier toch al decennia naartoe? Want de man redeneert: “Heb ik een strikte noodzaak om me tot één partner te beperken? Nee. Heb ik een strikte noodzaak om mijn vriendin te onderhouden? Nee.” Ik vrees dat de man die toewijding gewoon niet opbrengt zolang hij er niet voor beloond wordt met een stukje status als hoofd huishouden, kostwinner of iets in die zin. Sinds de eerste jagers-verzamelaars zich vestigden als boeren heeft de mensheid ernaar 115 Malou van Hintum in: Volkskrant (2007). 153

gestreefd deze toewijding bij mannen aan te brengen. Dus dat hij de verantwoordelijkheid neemt voor zijn partner en zijn gezin. Sinds de boeken van Charles Dickens wordt de Europese man door feministen neergezet als een onbehouwen bruut die zijn vrouw slaat, zijn kinderen mishandelt en het huishoudgeld uitgeeft in de kroeg. Hij zou liever voetbal kijken dan tijd doorbrengen met zijn gezin. Dit alles onder de noemer “paternalisme” – volgens voormalig feminist Warren Farrell niet meer dan een complottheorie. Mannen verzetten zich niet tegen deze karikaturen omdat het een deel van de mannelijke identiteit was dat je, als je bespot werd, geen scène schopte maar jezelf diende te vermannen. Studies tonen echter aan dat de aanval op masculiniteit juist aan de onderkant van de samenleving het scherpst heeft toegeslagen – daar waar voorbeeldfiguren het hardst nodig zijn. De grote omslag die ik beschrijf heeft dus betrekking op de feminisering van de Westerse samenleving en de rol die de seksuele selectiemacht daarbij speelt. De vrouw moest van de feministen vooral zelf carrière maken. Oftewel: dat ene stukje mannelijke status en bijbehorend commitment dat de beschaving al duizenden jaren bij de man poogt aan te brengen is in de vorige eeuw afgebroken. Gevolg is een cultuur waarin de man een ‘eeuwige adolescentie’ verkiest boven het alternatief; een horizon van open opties en mogelijke toekomsten – een cultuur van potentialiteit. Hij zal niet samenwonen zolang het niet hoeft. Ongedwongenheid boven hechting. Kijk maar naar sommige niet-Europese culturen. Vriendin zwanger? Dan stap je toch in de auto en begin je ergens anders opnieuw? “In 1890 leefde 80% van de zwarte Amerikaanse kinderen met twee ouders. Honderd jaar later is dat nog maar 40%”, stelt het National Healthy Marriage Resource Center. De Organisation for Economic Cooperation and Development constateerde in 2012 dat 72% van de zwarte Amerikaanse kinderen afhankelijk was van een alleenstaande ouder. Deze ontwikkeling loopt parallel aan de verbreiding van de verzorgingsstaat. Want waarom een stabiele partner vinden als je ook met een leuke toyboy kunt aanrommelen? De staat draait toch wel voor de kosten op. Hoogopgeleiden kijken naar de lange termijn, zien dat de economische situatie niet rooskleurig is en stellen het nemen van 154

kinderen uit. Voor mensen die het krijgen van kinderen ‘gewoon overkomt’ is het een hele andere zaak. “In complexe gezinssituaties is vaak de vraag: ‘waar is de man?’ Wel, die is weg. Mede door de verzorgingsstaat zijn vrouwen onvoldoende selectief wat betreft de man waarmee ze kinderen krijgen.”116 Aldus criminoloog Chris Rutenfrans in het humanistische praatprogramma Filosofisch Kwintet. Toen hij dit zei kapte presentatrice Clairy Polak hem gauw af. Toch wordt de kwaliteit van genen op een andere wijze gereguleerd. Het grote aantal scheidingen maakt dat vrouwen de meest geschikte mannen als verwekkers kunnen delen. De A-selectie mag dan op voor de tweede leg. Liever een tweedehandsman mét kwaliteit dan een inferieure nieuwe. De hoogopgeleide man moet voor zijn dertigste een vriendin hebben. Zo niet, dan concurreert hij met de hoogopgeleide oudere gescheiden man die opgaat voor de tweede leg. Het eindgevolg van dit alles is dat hoogopgeleide oudere vrouwen oververtegenwoordigd zijn onder singles, evenals laagopgeleide jonge mannen. Wat betreft de seksuele selectie- en controlemechanismen zijn korte mannen sowieso oververtegenwoordigd onder ongehuwden en zelfmoordenaars. In 2013 dicteerde het College voor de Rechten van de Mens dat een spermadonor geen voorwaarden mag stellen aan zijn donatie. Of deze bijvoorbeeld naar hetero’s of homo’s dient te gaan of naar mensen van een bepaalde etniciteit. De politieke correctheid drukt zo haar stempel op de seksuele selectiemacht. Naarmate de technologie vordert zal seks steeds minder samenhangen met voortplanting; vergrijzing en stijgende zorgkosten zullen de eugenetica opnieuw op tafel brengen, alleen al in naam van vrije wetenschapsbeoefening en het bestrijden van zeldzame ziekten. Het voorstellen van het individu als een onbeschreven blad is een bouwsteen van de maakbare samenleving, maar is onverenigbaar met genetica. Zo komt wetenschappelijke vooruitgang tegenover gelijkheidsdenken te staan – twee essentiële Westerse denkpatronen, leidend tot culturele schizofrenie. Sowieso hindert politieke correctheid de vrije wetenschapsbeoefening omdat men enkel onderzoekt wat relevant lijkt voor minderheidsgroepen. 116

Uitgezonden op 1 juli 2012 om 12.05 op Nederland 1. 155

Buiten de directe geldbeloning is er nauwelijks stimulatie voor de hedendaagse man om hoog te richten of productief te zijn. Prehistorische jagers brachten vlees binnen, Romeinse architecten ontwierpen aquaducten, middeleeuwse ridders vochten voor het koninkrijk. Wat mannen bijdroegen was direct zichtbaar en aan de hand hiervan verdeelden vrouwen hun seksuele gunsten. Vandaag is het verhongeringsgevaar afgewend en steunt de samenleving op bureaucratische en digitale processen. Narcistische differentiatie verschuift van welvaartsproductie naar sex appeal: de dating-scene is doorspekt met frivoliteit en bij het baltsritueel lijken mannen op kwispelende hondjes die door een serie hoepeltjes springen. Volgens Gustave le Bon, een socioloog die zich in groepspsychologie specialiseerde, geeft het feminiene zich van nature over aan het masculiene. Hedendaagse masculiniteit wordt vanaf jonge leeftijd onderdrukt. Bij aapjes bleek dat vrouwelijke aapjes liever met zachte popjes speelden en mannelijke aapjes met auto’s. Het argument van “sociale constructie” kwam zo te vervallen, want apen weten niet wat auto’s zijn. Hoe het object in elkaar zat en bewoog was voor de mannetjesaap blijkbaar interessanter dan hoe het aanvoelde. Maar kleuters die met klei een sleutelgat dichtsmeren om te zien wat de mogelijkheden zijn, worden door hun kleuterjuf bestraffend toegesproken. In tegenstelling tot de meisjes die sterren en hartjes boetseren. Als de masculiniteit niet onderdrukt wordt, wordt hij dikwijls aan zijn lot overgelaten – het begin van een destructief pad. In een gezin zonder moeder zal het kind hyperfemininiteit projecteren als deel van zijn verwachting van wat een vrouw hoort te zijn. Dat oerbeeld is de verleidster – in hedendaagse termen de sloerie. Als een meisje opgroeit zonder vader zal ze hypermasculiniteit op haar minnaars projecteren, waardoor ze valt voor agressieve en brutale vriendjes. Dit verklaart waarom hordes aantrekkelijke jonge vrouwen liefdesbrieven schrijven aan gangster en American Football speler Aaron Hernandez, die het imago van bad boy dankt aan zijn betrokkenheid bij meerdere geweldsincidenten. De gecombineerde invloed van het competitieve kapitalisme en het verzorgende sociale beleid heeft totaal niets gedaan om de seksuele 156

selectiemacht te kanaliseren richting civilisation building. De invloed is zelfs ontwrichtend. Het is namelijk normaal voor arbeiders (voor zover ze nog bestaan en niet zijn vervangen door werklui in Azië) om geworteld te blijven in hun lokale gemeenschap waar ze zich op den duur terugvinden in het ouderschap. Het hoogopgeleide segment van de bevolking leeft daarentegen het leven van de homo aeroporticus met bijbehorend laag geboortecijfer. Hun motto? Forever Young. Narcistische differentiatie is wat je voelt wanneer je een bar of discotheek binnenstapt. Je werpt een blik op de aanwezigen en hebt meteen een grove inschatting van jouw bereik van potentiële sekspartners. Hoe groter dit bereik, hoe hoger je zelfvertrouwen. Omgekeerd kan een klein bereik tot een negatief zelfbeeld leiden. Mooie mensen worden anders bekeken en bekijken de wereld anders. Ze genieten meer aandacht en hebben daardoor een ander innerlijk. Mensen met een hoge seksuele marktwaarde leren tijdens hun tienertijd op anderen af te stappen. Zij worden beloond met hulp, complimentjes en uitnodigingen voor feestjes. In disco’s geldt dat meisjes hun kontjes aanbieden aan knappe jongens om tegenaan te schuren. Dit toont onderzoek door Sylvia Holla van de Universiteit van Amsterdam: “Schuren is het nieuwe schuifelen: een jongen en een meisje dansen dicht tegen elkaar aan, waarbij het meisje voor de jongen staat en haar billen tegen zijn kruis schuren. Het ziet eruit als droogneuken en is een soort seksueel oefenen. Door met hun hele lichaam dicht bij iemand te zijn en samen te bewegen leren tieners hoe dat moet en wat voor opwinding dat teweegbrengt. De jongen wordt geacht het initiatief te nemen. Als je dat niet durft, of van het seksueel leren wordt buitengesloten, kan ik me voorstellen dat je niet leert kennen – en aangeven – wat jij leuk en lekker vindt, en dat je op latere leeftijd dus ook onzekerder bent in bed.”117 Trekken we dit door naar de rest van het leven, dan keert deze openheid naar de wereld terug bij hoe je zaken doet en bedrijfsmatig opereert. Of je risico’s aangaat of juist afwijzing verwacht. Of je binnen een vertrouwde omgeving blijft en gaat werken in het familiebedrijf, of juist naar Amsterdam, Brussel of New York verkast om je geluk te beproeven. 117 h t t p : / / w w w. p a r o o l . n l / p a r o o l / n l / 4 / A M S T E R D A M / a r t i c l e / d e tail/3605829/2014/03/01/Het-slettenstigma-kleeft-alleen-aan-impopulaire-meisjes. dhtml (23 mei 2014). 157

In sommige streken spelen feesten als de jaarlijkse kermis of carnaval een grote rol binnen het lokale leven. Dit is ook waar men veel alcohol drinkt, wat remmingen wegneemt waardoor men makkelijker een vriendje of vriendinnetje vindt. Opvallend is dat mensen op dergelijke feesten vaak plompe lichaamsvormen hebben, een onregelmatige huid of hoekige gelaatstrekken. Niet dat er geen mooie mensen tussenlopen, maar de opbouw verschilt toch duidelijk van de kosmopolitische Brusselse bubbel. Daar hebben ze bijna allemaal stralende glimlachen, open gezichten en rijen prachtige rechte tanden à la Daan Schuurmans. De econoom Daniel Hamermesh schrijft in zijn boek Beauty Pays: Why attractive people are more successful (2011) dat knappe mannen gemiddeld 17% meer verdienen dan hun minder gezegende collega’s. Bij vrouwen is dat tussen de 10 à 15%. Mooie mensen clusteren dus samen daar waar goede banen bestaan, zoals bij de Europese instituties. Ik neem ambtenaar Fabian wederom als voorbeeld. Hij presenteert zichzelf stijlvol, door dure horloges en onberispelijke pakken te dragen; hij bezoekt de cocktailfeestjes van de beau monde en schrijft hierover op sociale media. Hij is trots op zijn baan en diploma van een prestigieuze Britse universiteit. Zo demonstreert hij zijn waarde en brengt aldus narcistische differentiatie in de praktijk. Veel hoge ambtenaren en captains of industry identificeren hun narcistische differentiatie met hun gewichtige positie in de geldeconomie. Vaak proberen ze dát te compenseren waaraan het in hun tienerjaren ontbrak: in de krochten van hun geest hunkeren ze nog naar de jeugdige, frisse lichamen van meisjes in de huwbare leeftijd waartoe ze destijds geen toegang hadden. Hun verlangen naar de goederen van de seksuele markt is voor hen een reden op zich om economisch productief te zijn. Von Clausewitz stelde dat iemands motivatie om oorlog te voeren deel is van de oorlogsvoering omdat dit de wilskracht bepaalt. Net zo ligt de liefdesmarkt ten grondslag aan de geldeconomie, meer dan andersom. Het Westerse verleidingsspel is te gecompliceerd geworden. De doorsnee elektromonteur of loodgieter is daar niet meer tegen opgewassen. Als hij kan zoekt hij zijn heil in Cuba of Thailand. En daar komt bij: wie advertenties van vrouwen uit die landen bekijkt, 158

ziet dat zij mannen zoeken die betrouwbaar zijn en een gezin willen stichten. Terwijl Westerse vrouwen economisch zelfstandig en mede daardoor op zoek zijn naar het exotische, naar een avonturier met gladde praatjes. Ondertussen gaan de feministen waar ze maar kunnen tekeer tegen het sekstoerisme. Zogenaamd om de frêle, tedere lijfjes van de Oosterse seksprinsesjes te beschermen tegen dikbuikige, chauvinistische Westerlingen. Ik doel op hun neiging iedere ongelijkheid glad te strijken en iedere gril te pacificeren. Om iedere smet op de condition humaine uit te wissen en mannen tot makke lammetjes terug te brengen. Of misschien alleen maar om hun macht over de seksuele selectie te behouden. In De wereld als markt en strijd stelt Houellebecq het als volgt: in de tijd van Lodewijk XIV was de levenslust groot en werden vleselijke genietingen ontkend, door de religie voorgesteld als lege en valse beloften. De ware zaligheid was enkel bij God. Tegenwoordig zijn de lusten overal – in reclamespotjes, tv-series, internetporno – we willen voortdurend zien dat het leven heerlijk en opwindend is, waarschijnlijk omdat we daar inmiddels aan twijfelen. “Hoe meer seks in de openbare ruimte, hoe minder thuis, lijkt het wel. Er is thuis wel seks, maar niet tussen partners. Er is soloseks. En de ontrouwpercentages zijn in de Westerse samenlevingen hoger dan ooit.”118 Dit stelt psycholoog en relatietherapeute Esther Perel, die in haar TED Talk, meer dan 4,7 miljoen keer bekeken, spreekt over de crisis van het begeren. Erotiek, seks uit begeerte, heeft altijd bestaan maar werd vooral buitenshuis ervaren: een huwelijk sloot je uit economische noodzaak. Ze wijst erop dat pas met de intrede van de pil in de jaren ‘60 de liefdevolle seks onderdeel werd van het huwelijksideaal. Dit romantische ideaal is voor de postmoderne samenleving ontoereikend, want “je partner kan niet én je anker zijn, én een avontuurlijke minnaar. Hij of zij moet ons zekerheid verschaffen en een gevoel van thuis geven. Maar van diezelfde persoon verwachten we mysterie, avontuur en hartstocht.”119 Perel stelt letterlijk dat hedendaagse vrouwen pas zin in seks hebben als ze zichzelf als succesvol ervaren. 118 ‘Fuck romantiek’, interview met Esther Perel door Sara Berkeljon in: Volkskrant, 3 juli 2014, 18. 119 Ibidem. 159

Doordat vrouwen actief zijn geworden in de mannenwereld, en zich meer afmeten aan voorheen typisch mannelijke concurrentieprestaties, is dat gevoel dus moeilijker te bereiken. Vaak zie ik personen die letterlijk uit Houellebecqs romans kunnen komen. Je pikt ze er zo uit als je in de trein zit – internetkoppels die voor de eerste of tweede keer op date gaan. Die proberen dan zo goed als het gaat wederzijdse interesse te veinzen, of trachten toenadering te zoeken terwijl de stilte van de coupe zo pijnlijk duidelijk maakt dat ze niets hebben om over te praten. Zo nu en dan zie ik ook blanke mannen met kleine, fijngebouwde Oosterse vrouwen naast zich, soms met kinderen erbij. Die koppels zeggen dan weinig maar kijken wel met tevredenheid de wereld in. Internationaal daten heeft het bijkomende voordeel dat beiden de gesprekstaal slecht beheersen, en dus meer aangewezen zijn op de stompzinnige maar warme wederzijdse glimlach, op lichaamstaal en op aanraking. Ongeacht je intellectuele vorming is een zachte en tedere hand op je borst vaak al genoeg om je gelukkig te voelen, hebben mijn wereldreizen mij geleerd. Dát is de condition humaine: de taal van de liefde is een universele taal. Mannen en vrouwen houden beiden evenveel van seks, maar mannen hebben er een sterkere aandrang toe.120 Dit geeft vrouwen, gelet op de eerder beschreven maatschappelijke normen, de seksuele selectiemacht. Zij beslissen of de partner wel of geen sekspartner wordt, niet andersom. Het gevolg van dit alles is dat Westerse vrouwen hun mannen overvragen. Ze verlangen én de ridder op het witte paard, de vurige veroveraar, én tegelijkertijd de zorgzame begripvolle beste vriend. Ze zuchten naar hechting en vastigheid, maar wel geheel op hun voorwaarden. De gemiddelde Westerse man trekt dat niet en wie een beetje geld heeft gaat geen vaste relatie aan met een vrouw die op haar vijfentwintigste waarschijnlijk al de psychische bagage draagt van de slechte vriendjes en de open relaties die ze eerder heeft gehad. 120 Roy Baumeister, Kathleen Catanese, Kathleen Vohs, ‘Is There a Gender Difference in Strength of Sex Drive?’ pp. 242–273 in: Personality and Social Psychology Review 2001, Vol. 5, No. 3. 160

Het begint in het gezin. De dochter is het juweel van de familie en haar trotse vader geeft haar alles wat haar hartje begeert. Hetzelfde zoekt ze later in een vriendje – iemand die in staat is haar alles te geven dat ze verlangt. Maar ondertussen blijft ze zich instinctief aangetrokken voelen tot mannelijke seksuele agressie, belichaamd door de vurig tango dansende Julio. En die Julio staat open voor flirten en een avontuurtje maar op iets vasts zit hij niet te wachten. Het gevolg laat zich raden: de jongedame voelt zich verraden door het mannelijke geslacht. Dus zint ze op wraak. Ze besluit de mannen voortaan voor haar te laten werken en als ze naar haar glimlachen werpt ze hen een verzuurde, minachtende blik toe. Ze trekt hen aan en stoot hen vervolgens weer af alsof ze haar speelgoed zijn. Niet de pooiers, gangsters en casanova’s betalen het gelag van de vrouwelijke teleurstelling en haar wraak, maar de ‘goeie jongens’. Dit betekent dat er op lange termijn maar drie types overblijven. Als eerste de goedzak die bereid is de prijs van de onderdanigheid te betalen in ruil voor een relatie en seks. Als tweede de cynische versierder die er een sport van maakt met zoveel mogelijk vrouwen te slapen maar hen uiteindelijk geen emotionele of financiële vastigheid kan bieden. Als derde is er nog de man die het spel doorziet en begrijpt dat hij niet kan winnen. Hij concludeert dat het spel in zijn nadeel is opgezet en besluit niet mee te spelen. Hij is creatief, gedreven en zelfstandig; hij koopt een motor en reist de rest van zijn leven door Azië of bezoekt althans landen als Thailand of de Filippijnen wanneer hij behoefte heeft aan romantiek. De beste genen die het Westen te bieden heeft worden aldus geëxporteerd. Fabian bevestigde dat. “Precies,” zei hij, “dat was een openbaring die ik laatst had. Met mijn salaris ben ik naar hedendaagse begrippen rijk. Als ik mezelf een beetje in vorm houd kan ik tot boven mijn zestigste strakke Russische blondines blijven neuken. Toch heb ik diep van binnen de behoefte een gezin te stichten, maar in de huidige maatschappelijke situatie is dat tegen beter weten in. Waarom zou ik?” “En?”, vroeg ik, “Wat blijft er over onderaan de streep? Wie is de verliezer?” “De Westerse beschaving”, antwoordde hij zacht. Op het internet besprak een vriend een mooi meisje dat zich zeer classy voordoet en hard to get speelt. Mannen proberen haar het hof 161

te maken met bloemen, dure etentjes en weekendreisjes. “Creepers”, noemt ze hen achter hun rug. Toen reageerde een man die aannam dat ze achter haar prinsesjesimago geen regels voor zichzelf stelde. Hij stuurde haar een foto van zijn penis die zij met eigen kiekjes beantwoordde. Uiteindelijk spraken ze af en hadden ze seks. De man concludeerde dat zijn lompheid beloond wordt terwijl alle beleefde heren door haar en haar vriendinnen worden afgeschilderd als griezelige stalkers. Net zo ontmoetten twee Europese ambtenaren tijdens een cocktailfeestje een assistente. Ze e-mailden elkaar foto’s van de avond en maakten seksueel getinte opmerkingen over haar. Per ongeluk kwamen die bij de assistente terecht. Ze vreesden ontslag wegens inbreuk op de beroepscode... Totdat ze een van hen terugschreef met persoonlijke anekdotes en vroeg of zijn ouders toevallig uit Spanje kwamen. De andere ambtenaar was erg opgelucht. Enige tijd althans. Toen vroeg hij zich af waar ze de tijd vond om deze onzinnige correspondentie te voeren, terwijl ze niet eens antwoordde wanneer hij vroeg naar het werk waarvoor ze verantwoordelijk was. Al tijdens mijn eerste week in het Europees Parlement hoorde ik verhalen over Poolse blondines. “Ik kwam er zojuist twee tegen in de kantine”, vertelde een ambtenaar. “Lipjes getuit en borstjes vooruit deelden ze mede dat ze gingen dineren met een lid van het Europees Parlement. Ik kon het niet geloven! Ik ken mensen die hier twintig of zelfs dertig jaar plichtsgetrouw werken. Als ze op een dag worden gevraagd met een Europees Parlementslid uit eten te gaan is dat de kroon op hun carrière.” “Het is het tijdperk van het internet,” vulde zijn collega aan. “De Berlijnse Muur is afgebrokkeld, de Sovjet-Unie ingestort – het is het tijdperk van global dating en all bets are off.” Hij kende een vrouw uit diep Russisch Siberië. Haar hele leven spaarde ze voor een enkeltje Parijs. Daar ontmoette hij haar een dag na aankomst. Toen hij haar een jaar later in Brussel opnieuw trof kon ze geen nacht doorbrengen zonder honderden euro’s uit te geven aan drankjes, diners en exclusieve clubs. “Ik ga niet om met wie minder dan 10000 euro per maand verdient”, zei ze resoluut. “Dat brengt me niets.” Ik beantwoorde hun dialoog met een citaat van Plato: “Zowel rijkdom als armoede zijn dochters van het verlangen.” Beide ambtenaren knikten stilzwijgend. 162

Een jongedame waarmee ik goed bekend ben is een bijzonder getalenteerd lid van het Europees Parlement. Ze stelde glashard dat macht voortvloeit uit geld. Mannen staan aan het hoofd van de meeste geldstromen. Dus hebben mannen de macht en zijn vrouwen niet vrij om te zijn wie ze willen zijn. Ik reageerde dat geld geen obstakel kon zijn omdat het meeste daarvan door vrouwen wordt uitgegeven. Vrouwen hebben nog steeds hun verzorgingsproducten en huisdecoratie, maar geven inmiddels net als mannen geld uit aan gadgets en elektronica. Daarmee stemde ze in, maar merkte ook op dat mannelijke consumptie hoger werd gewaardeerd. Ik antwoordde dat ze nu haar stelling weerlegde, omdat ze het machtsverschil puur wilde herleiden tot het volume van het geld. Nu gooide ze het op subjectieve beeldvorming, wat bovendien niet klopte omdat de reclame die ons omringt de smaak van vrouwen weerspiegelt en inspeelt op hun behoeften. Oftewel: er is een overdaad aan producten waaruit vrouwen kunnen kiezen om uitdrukking te geven aan hun identiteit. En stel dat het werkelijk zo is dat mannen over de grote geldstromen beslissen, dan nog is een staat als Nederland bijzonder gefeminiseerd. In de miljoenennota van 2014 ging 77,8 miljard euro naar de zorg en 78,6 miljard naar sociale zekerheid, op een totale begroting van 267 miljard. Nederland betaalde bovendien 11 miljard euro aan rente over de staatsschuld (tegenover een rentelast van slechts 2%). Ter vergelijking: naar een ‘mannelijk’ onderwerp als defensie ging 7,2 miljard.121 Het parlementslid zei dat ze hier nog “over na zou denken”... Geld erodeert grenzen, schreef Christopher Lasch, historicus en auteur van The revolt of the elites and the betrayal of democracy (1994). “Geld verlaat de aangewezen sfeer – de markt – en sijpelt door naar velden waarin het niet thuishoort. Ook de liefde wordt zo tot product.”122 Geld wordt steeds digitaler en vluchtiger; robots vervangen arbeiders. Deze ophoging van welvaart en technologie brengt ons materieel op dezelfde schaal. Zoals Fabian het zei: “Ik kan vijf stuks dure merkkleding bezitten, een wat armere Pool bezit er één en is ongeveer even trots.” Monetaire waarde wordt minder belangrijk, 121 Miljoenennota 2015: zorg 72,9 miljard, sociale zekerheid 77,6, defensie 7,3. Per dag geeft de overheid nog steeds 40 miljoen euro per dag meer uit dan er binnenkomt. 122 Christopher Lasch, The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy, (New York 1996) 21-2. 163

seksuele marktwaarde wordt belangrijker. Kortom: als de kloof qua levensstandaard kleiner wordt kan meer geld minder seks kopen. Zelfs als technologieën als klonen en kunstmatige inseminatie de voortplanting compleet overbodig maken zal seks voor de mensheid steeds belangrijker worden. Seksuele selectie is namelijk een machtig criterium voor narcistische differentiatie. Het is het simpele principe van kunnen zeggen: “Jij voldoet aan mijn standaard.” Of: “Jij voldoet niet – ik weet dat je me aantrekkelijk vind, maar het is niet wederzijds.” Al op het schoolplein is uiterlijke schoonheid het criterium waarmee groepsleden worden binnen- of buitengesloten. Communisme noch enige andere altruïstische ideologie lukte het narcistische differentiatie uit te bannen. Zelfs in de typische anarchistische communes van de jaren ’60 waar men vrouwen seksueel deelde hadden groepsleiders meer toegang tot hun lichamen dan de rest. Hoe we de welvaart ook ophogen of uitsmeren: individualisme blijft altijd deel van de mens. Hoewel de extreme uitwassen van kapitalisme en communisme zijn gladgestreken met het sociale marktmodel blijft narcistische differentiatie even sterk – zelfs bij gelijke lonen is er jaloezie over iemands uiterlijk of vriendin. Dit wijst uit dat iedere beschaving – als ze wil aansporen tot ijver en zelfovertreffing – de seksuele selectiemacht moet kanaliseren. Zonder kanalisering zijn er geen grenzen en zonder grenzen wordt iedere zwakte sterk. Dit inzicht deelden bijvoorbeeld Confucius123 en Montesquieu. Die laatste schreef: “Als vrouwen hun deugdzaamheid verliezen, gaat dat gepaard met nog zo veel andere gebreken, wordt heel hun innerlijk er zo door ontluisterd, stort er door het verwijderen van deze hoofdpijler nog zo veel meer in, dat in een democratie publieke losbandigheid kan worden geschouwd als het ergste kwaad en als het onomstotelijke bewijs dat er een ander staatsbestel op komst is. Goede wetgevers hebben vrouwen dan ook een zekere strengheid van zeden opgelegd. Niet alleen de ondeugd maar ook de schijn van ondeugd hebben ze uit hun republiek geweerd. Ze hebben zelfs de galante omgang verbannen die zich afspeelt in ledigheid, waarin vrouwen anderen tot verdorvenheid brengen nog voordat ze zelf 123 De Analecten van Confucius, boek 17, vers 25. 164

tot verdorvenheid zijn vervallen, die vorm van omgang waarin aan allerlei kleinigheden waarde wordt toegekend terwijl het echt belangrijke omlaag wordt gehaald, waarin alle gedragingen worden afgemeten aan de ridiculiteitsnormen die vrouwen met zo veel bedrevenheid kunnen hanteren.”124 Zoals Montesquieu omschrijft voerden de Romeinen Lex Papia Poppaea in om het geboortepeil te reguleren, de huwelijksmoraal te bewaken en de vruchtbaarheid te bevorderen. Romeinen probeerden de Lex te ontduiken met schijnhuwelijken, zodat latere keizers als Tiberius en Domitianus het wetsontwerp poogden te verbeteren. Het lot van het Romeinse Rijk toont dat als een gemeenschap eenmaal haar verenigende waarden verliest, de introductie van wetten weinig kan doen om de heersende moraal te wijzigen. Het verval van een beschaving wordt weerspiegeld door haar populaire cultuur, en precies zo zal het juridische systeem meer bij de ontbinding horen dan bij het medicijn. In hun poging seksualiteit in banen te leiden erkenden de Romeinen de macht die ervan uitging. Een hedendaags voorbeeld toont dit evenzeer. Een bekende van mij, een invloedrijke politica, biechtte het volgende op. Rond de jaarwisseling van 2013 opende de Europese Commissie een consultatie. Lobbyisten gesteund door machtige coöperaties zijn doorgaans goed voorbereid op consultaties, waar betrokkenen hun meningen kunnen voorleggen voordat de Commissie een beleidsvoorstel optekent. De politica wenste haar achterban te mobiliseren als tegenwicht aan de coöperaties. Om de consultatie te beïnvloeden had ze een leidersfiguur nodig, een rolmodel om jongeren tot actie aan te zetten. Ze vond iemand die ze omschreef als “een beetje een gangster” – een typische high school dropout met een rebelse houding. Voor haar opzet was hij voldoende invloedrijk binnen de jongerencultuur. Ook zei hij haar standpunten te delen. Toch had hij geen zin aan de consultatie mee te doen – hij had geen enkele hoop dat de Commissie zijn mening serieus zou nemen. Ondanks zijn gebrek aan overtuiging besloot hij toch met haar samen te werken; via gezamenlijke kennissen kwam 124 Montesquieu, Over de geest van de wetten, boek 7 hoofdstuk 8. 165

ze erachter dat dit was omdat hij hoopte seks met haar te kunnen hebben. Terwijl ze dit wist, zo zei ze, hield ze hem aan het lijntje om haar doel te bereiken. Als we de Romeinse situatie naar vandaag vertalen zien we een omkering van de seksuele selectie. Een Canadese flirtcoach vroeg zich af hoe het kon dat de vrouwen uit de midden- en zelfs bovenklasse zich aangetrokken voelen tot Italiaanse, latino en zwarte bad boys. Hij constateerde dat deze bad boys tekenen van dominantie afgaven en zich gedroegen alsof ze veel geld hadden, hoewel ze doorgaans blut waren. Uit de theorieën van psycholoog Piet Vroon leidde hij af dat in het brein van de vrouw de neocortex overschaduwd wordt door onbewuste onderbuikreacties, die voortkomen uit het limbische brein en het reptielenbrein. Hierdoor zouden hun breinen de signalen van dominantie verwerken als signalen van superieure genetische status. Deze theorie verpakte hij tot de zogenaamde “asshole game”, ervan uitgaande dat mensen het liefst ‘omhoog ruilen’. Door lief voor een vrouw te zijn toont een man beschikbaarheid, wat volgens flirtcoaches impliceert dat je geen andere opties hebt.125 De controversiële Noorse blogger Fjordman schreef dat Scandinaviërs gendergelijkheid verheerlijken en ondertussen de wereld afreizen om een huwelijkspartner te vinden. Het is de vrouw gelukt de Westerse man af te richten maar het is nog steeds niet haar neocortex die een hoge romantische status aan de partner toeschrijft. Omdat Westerlingen zich op een redelijk egaal welvaartsplatform bevinden (vroeger was er per dorp één tv, tegenwoordig staat er in elke kamer een tv) zijn tekenen van onverschilligheid en dominantie voor die status nóg belangrijker dan modieuze gadgets als horloges, maatpakken en auto’s. Een hoofd beveiliging van een groot bedrijf maakte de volgende opmerking: “Mannen in Doetinchem of Doesburg die rond hun dertigste nog geen vaste relatie hebben halen een vriendin of vrouw uit Azië. Als in Amsterdam van iedere honderd mannen er een of twee een vrouw uit Thailand of een vergelijkbaar land halen, zal 125 The Rules of Seduction, een Britse documentaire door John Farrar getoond op Channel Four. 166

dat percentage voor een streek in de Achterhoek het dubbele zijn.” Het feminisme heeft de seksuele selectie omgekeerd. “Ik zie nu al waar het met ze heengaat,” vertelde een Poolse bekende over haar feministische vriendinnen. “Ze praten maar door over taakverdeling, het verschonen van luiers en het doen van de afwas. Ondertussen veranderen hun vriendjes in knorrige neuroten: naar verloop van tijd doven zelfs hun seksuele lusten uit. En juist dán gaan die meiden verlangen naar die rauwe mannelijkheid. Ze dumpen hun vriendje en laten zich verleiden door een of andere vurige macho.” Ondertussen heeft de doorsnee arbeider geen zin meer om door deze hoepeltjes te springen. Hij zet een gedeelte van zijn inkomen opzij en boekt een vlucht naar Thailand. Deze industrie zal steeds meer groeien. Ik adviseer alvast vakantiehuisjes te kopen in landen met traditionele culturen. Een Achterhoeker die probeert een Utrechts of Rotterdams meisje te versieren zal eerder worden gezien als “boertje” en weinig indruk maken. Zet nu dezelfde persoon neer in Thailand – ineens is er de waardering: “Europees, blank, een hoog inkomen, stabiliteit – dus een begeerlijk persoon.” De hardwerkende Hollander is in Azië zeer in trek: nuchter en what you see is what you get.126 Zo wordt de lage seksuele marktwaarde binnen Nederland gecompenseerd in het buitenland. Sites als Happier Abroad wijzen liefdescoaching dan ook van de hand en richten zich puur op locatie: “In het Westen bestaat een ijsbarrière tussen vreemden, groepjes voelen aan als kliekjes”, schrijft de oprichter. “In het buitenland is de sociale atmosfeer meer inclusief. Mensen nodigen je spontaan thuis uit; ze zijn vrijgevig en het idee om alleen te eten of te leven is voor hen absurd. Vriendelijkheid wordt niet afgestraft maar beloond.”127 126 “Bij zes op de tien gemengde paren gaat het om een relatie tussen een autochtone man met een buitenlandse vrouw. Dit geldt zowel voor relaties met een Westerse als met een niet-Westerse allochtoon. Thais-Nederlandse paren bestaan voor meer dan 95 procent uit een huwelijk tussen een autochtone man een Thaise vrouw. Ook bij relaties tussen een autochtoon en een partner uit het voormalig Oostblok gaat het overwegend om een autochtone man en een buitenlandse partner.” Bron: StatLine, ‘Huishoudens naar herkomstgroepering’, 1 januari 2012. 127 Zie bijvoorbeeld: http://www.happierabroad.com/ebook/Page1c.htm (20 juni 2014). 167

De uitleg over hoe het reptielen- en limbische brein de overdenkingen van de vrouw overschrijven wordt gedeeld door de Amerikaan Joe van Hoosen, die een sport maakte van het versieren van stripdanseressen. “Zeg haar dat elke stripper een verhaal heeft en vraag naar het hare. Laat haar niet wegkomen met een oppervlakkig antwoord tot je een emotionele reactie losmaakt. Waarschijnlijk kijkt ze weg en zal haar stem iets zachter worden. Dat is het sleutelmoment. Er zijn enkele knopjes waarop je moet drukken – verander haar emotionele staat van vrolijk naar verdrietig en neerslachtig, terugbuigend naar opgewekt. Zo ontgrendel je haar emoties en kom je voorbij de verdedigingslinie van de gehuurde actrice. Dat is het moment om haar nummer te vragen en het onderwerp te veranderen naar bijvoorbeeld het spelen van biljart.” De Canadese flirtcoach zegt over emotionele aanknopingspunten het volgende: “Druk op die knopjes en zie hoe hun slipjes van hun heupen glijden.” Volgens die laatste willen vrouwen graag ‘omhoog ruilen’ – zodra de begeerde man daadwerkelijk aan hun voeten ligt is deze minder interessant. Vrouwen geven het niet graag toe, maar uit onderzoek blijkt dat vrouwen minder opgewonden raken van een foto van hun geliefde dan van een afbeelding van een knappe vreemde.128 “Juist dat wat net buiten hun bereik valt is voor vrouwen het meest opwindend. Niets windt vrouwen meer op dan de concurrentiestrijd met andere vrouwen.” Programma’s als Boer zoekt vrouw tonen deze narcistische differentiatie in actie. “Nadat Ana me afwimpelde,” ging hij verder, “warmde ik haar opnieuw op door me onverschillig op te stellen, voor haar ogen met andere meisjes te flirten, haar af te kraken en te koppelen aan derden. Toen stuurde ze me erotisch getinte en opgewekte berichtjes. Een goede strategie is een vrouw om feedback te vragen over een ander meisje dat ik leuk vind.” Een tweede tip is om, als een mooie vrouw voor je staat, eerst naar ieder punt te kijken: boven haar, onder haar, links van haar en rechts van haar. Kijk haar nooit direct aan als ze jouw blikveld 128 Stelt Daniel Bergner, in: What Women Want. Zie: http://www.vandaag.be/entertainment/152014_vrouwen-zijn-stout-wild-en-onvoorspelbaar-.html (11 juni 2014). 168

betreedt. Ze is onmiddellijke aandacht gewend en zal dus twijfelen of je haar wel aantrekkelijk vind. Daarom zal ze voor je aandacht gaan werken, wat seksuele spanning oplevert. Want het hart van een man dat nog moet worden veroverd is onbekend terrein en daarom intrigerend. Maar als het hart zich eenmaal overgeeft en de man aan haar voeten ligt, dan is het mysterie vervlogen. Deze ‘inruildrang’ past perfect bij wat ik noem een cultuur van potentialiteit: een cultuur waarin mensen meer gegeven zijn aan dagdromen over mogelijke toekomsten en fantasieën over mogelijke partners, dan aan het nemen van concrete en doordachte stappen ter invulling van hun levenspad. Terwijl hun geesten zich in een sprookjeswereld van meeslepende romantiek begeven worden zij in hun dagelijkse leven voortgestuwd door de inertie van basale zaken als het bijeenschrapen van de maandelijkse huur. De banaliteit van een dergelijk bourgeois-bestaan zal de Europese geestdrift uiteindelijk breken. ‘Omhoog ruilen’ betekent dat narcistische differentiatie onverschilligheidsignalen als tekenen van genetische superioriteit opvat. Dit maakt versieren moeilijker voor wie daadwerkelijk verliefd is. Tekenen van oprechte affectie komen aanhankelijk over. Met andere woorden, wie als eerste zijn ware gevoelens toont wordt gezien als de zwakkere, als degene met de laagste status binnen de relatie. Gelet op de enorme hoeveelheid sekspartners die men kan contacteren via uitgaan, datingsites en sociale media wordt een relatie een wapenwedloop die inzichtelijk maakt waarom traditionele culturen de seksualiteit via uithuwelijking reguleren. Dit observeerde ik toen Fabian op aan-uit basis verkeerde met zijn vriendin. Enerzijds wilde hij haar relevantie verminderen door te benadrukken dat hij druk was met interessante evenementen. Waarom zou hij tijd voor haar maken nu ze zijn vriendin niet meer was? Anderzijds was hij nog verliefd. Het werd duidelijk toen hij het gesprek steeds terugbracht op de prachtige momenten die ze samen doorbrachten, zoals hun cruise naar Spanje. Hij wist het koeltjes te brengen maar het was alsof een sterkere kracht bezit van hem nam, het waren momenten waarop oprechte emotie doorschemerde. Op 169

de vrouw aan de overkant van de tafel kwam hij daardoor behoeftig over. “De enige kans op overleving als je echt smoorverliefd bent, is om dat verborgen te houden voor de vrouw in kwestie”, schrijft Houellebecq. “En in alle omstandigheden een lichte onthechting te veinzen. Wat een triestheid schuilt er in die eenvoudige constatering! Wat een aanklacht tegen de mens! [...] Liefde maakt zwak, en de zwakste van de twee wordt verdrukt, gemarteld en uiteindelijk gedood door de ander, die van zijn kant verdrukt, martelt en doodt zonder kwade bedoelingen, zonder er ook maar van te genieten, volmaakt onverschillig; dat is wat men doorgaans liefde noemt.”129 De verschuivende dynamiek van de liefdesmarkt werd spottend belicht door een groep genaamd Pretty Sketchy Comedy. Ze maakten de video ‘A feminist’s dream date’, waarin een man door zijn date wordt opgebeld met de vraag of hij een plan heeft. “Waarom zou ik een plan hebben?”, bijt hij haar moreel verontwaardigd toe. Na hun etentje vraag hij of zij betaalt, maar omdat ze haar portemonnee heeft thuisgelaten moet ze afwassen in het restaurant. Ondertussen gaat hij door naar de bioscoop omdat hij de film niet wil missen. Ze bereikt toch de bios en wil haar hand op de zijne leggen, maar hij zet een milkshake op de armleuning. De video besluit met: “We hebben het pad naar gelijkheid gekozen, zorg dat ze ons dit niet afnemen.” Een opmerking van Geraldine Ferraro, de eerste vrouw die was genomineerd als vicepresident van de Verenigde Staten. Sowieso werpt die opmerking de vraag op waarom burgerrechten dan niet genoeg zijn en vrouwenrechten speciaal worden toegevoegd. De opmerking is dan ook een mooi contrast met wat Dorothy Dix schreef in 1929. Deze Oprah Winfrey van de vroege twintigste eeuw stelde dat juist vrouwen de ridderlijkheid, hoffelijkheid en het romantische idealisme van mannen vernietigen. De seksuele marktwerking betekent dat iedere affectie die een man toont op een commerciële schaal gewogen wordt. Met zijn tekenen van affectie geeft hij namelijk het signaal af dat hij aan de dankbare, en daarmee aan de ontvangende kant van de relatie zit. Terwijl de vrouw juist aan de ontvangende kant wil zitten gezien zij omhoog probeert te ruilen. Dit verklaart het succes van 129 Michel Houellebecq, Mogelijkheid van een eiland, (Amsterdam 2011) 163. 170

de louche types, de cynische players, de bad boys die vrouwen zien als vertier. Zo maakte ik het in de trein mee dat drie allochtone adolescenten zich opdrongen aan een leeftijdsgenootje. Tot vervelends toe bleven ze de onbekende jongedame om haar telefoonnummer vragen. Totdat ze een van hen zei dat hij natuurlijk al een vriendin had. “Én?”, antwoordde hij brutaal. “Dat moet toch kunnen?” Ik mengde me daarop in het gesprek. “Zou dat ook voor jouw vriendin gelden dan?”, vroeg ik de allochtone jongeman. “Zou jouw vriendin jou ook met meerdere kerels mogen delen?” “Natuurlijk niet,” was zijn veelzeggende antwoord, “dan maak ik haar af!” Natuurlijk hield ik me verder op de vlakte – er is maar een type cultuurmarxist irritanter dan de feminist en dat is de “Witte Ridder”. Witte Ridders zijn mannen die uitdragen dat vrouwen gelijk zijn aan mannen, terwijl ze die vrouwen tegelijkertijd behandelen als prinsesjes die vanuit een gouden toren beschermd moeten worden tegen al het kwaad op aarde. In de eerste klas van de havo hoorde ik een klasgenootje zeggen: “Wat maakt mij de kop van een vrouw uit? Je neukt toch met het lichaam!” Op de gang kwamen we twee meisjes tegen. “Je bedoelt zoals die wijven”, zei iemand tegen hem. “Wijven? Zo praat je niet over meisjes!”, snauwde hij, opzettelijk hard zodat de meiden het konden horen. Sindsdien weet ik hoe het zit. Een Witte Ridder probeert een vrouw zijn bed in te krijgen met ridderlijke taal als: “Jantje, vrouwen hoor je te respecteren.” Of: “Mevrouw, hij probeert u alleen te versieren.” Bovendien beschouwt een Witte Ridder een vrouw als totaal schuldloos wanneer zij zich sletterig gedraagt en iemand daar misbruik van maakt. “Dat is zo fout!”, zal hij roepen. Maar wat weegt zwaarder? De wensen van het individu, of de realiteit? Stel dat een dronken, schaarsgeklede vrouw op een bar staat te dansen en iemand misbruikt de situatie. Morele verontwaardiging! Schande! Voor de Witte Ridder althans, omdat cultuurmarxisten zich fixeren op intenties en op hoe ze zich ergens over voelen. Maar wie moraliteit aan voorspelbare gevolgen koppelt redeneert van A naar B, en concludeert dat het resultaat voorspelbaar was. Het bewust negeren van wat men kan zien aankomen noemen antieke auteurs hybris. 171

Kernidee is dat de wensen van individuen een eigen werkelijkheid gaan vormen, en als de realiteit in de weg staat volgt onproductieve morele verontwaardiging. Hierbij is ook de beeldvorming rond het begrip “sletterig” van belang. In de VS vonden de zogeheten “slutwalks” plaats. Want het woord slet zou niet alleen beledigend maar ook onderdrukkend zijn. Feminien denken draait om welke indrukken of gevoelens een woord kan oproepen – om “hoe wordt ik door anderen gewaardeerd?” De wereld van intenties verdringt de wereld van de macht. Een masculiene denker zou gewoon toegeven wat iedereen weet: “slet” slaat op een losse vrouw met een hoog libido die er niet voor terugschrikt haar verlangens bij mannen onder de aandacht te brengen. De scène rond de verleidingskunstenaars is op zich een uiting van feminisering – vaak gaat het om het “recht op opscheppen” dat een man ontleent uit seks met mooie vrouwen. Normaliter gaat masculiniteit uit van intrinsieke validatie, om het verrichten van daden die de wereld op zo’n manier beïnvloeden dat anderen er niet omheen kunnen. De wereld van de macht slaat op het bewerkstelligen van gevolgen, los van hoe anderen deze waarderen of keuren. Nog een briljant voorbeeld is de campagne “Don’t say bossy” van Amerikaanse feministen. Hun uitleg voor het gebrek aan vrouwelijke leidersfiguren is dat vrouwen die de leiding op zich nemen door anderen bazig worden genoemd. De zoveelste Orwelliaanse poging om een probleem niet op te lossen maar te verhullen door het manipuleren van taal. Want als iemand zich door één woordje uit het veld laat slaan... Had deze persoon dan überhaupt wel leiderschapskwaliteiten? Ook Condoleezza Rice steunt deze feministische actie – een vrouwelijke, zwarte republikein die op televisie beweerde dat er een direct verband bestond tussen Al Qaida en het Iraakse regime. Zelfs de “conservatieven” zijn blijkbaar al van binnen aangevreten door de cultuurmarxistische ziekte. Toen ik het begrip narcistische differentiatie op het internet lanceerde werd ik direct aangeschreven door een Amerikaan van Aziatische afkomst: 172

“De middelbare school trainde mij om ‘gevend’ te zijn. Soms verleidde ik Italiaanse of Joodse meisjes met charme, intellect, kunsthuisfilms, wijntjes en diners. Bij blanke meisjes was het anders – die namen gewoon wat ze wilden. Er was duidelijk een pikorde. De meest aantrekkelijke jongens en meisjes experimenteerden met relaties, liefde en seks. Natuurlijk waren er laaggeplaatste jongens die ook seks wilden maar de meisjes gaven hen niets. Ze fixeerden zich op andere aspecten van hun leven, zoals studie. Dit verklaart waarom tienerjochies bijna altijd geil zijn – de vraag naar seks is groter dan het aanbod. Deze selectiviteit creëert een erotische elite. De prom queen, de leidster van het cheerleaderteam waarover alle jongens fantaseren. De typische cuckold echtgenoot heeft deze pikorde waarschijnlijk verinnerlijkt. ‘Mijn hemel,’ denkt hij, ‘deze medestudent heeft precies wat ik ook wil – hij sekst regelmatig met meisjes. Hij moet wel superieur zijn – ik moet hem dienen.’ Het is niet vreemd dat ik eindigde als onderdanige huisslaaf van een seksueel vrijgevochten feministe. Ik meende werkelijk dat zij de ware was en zelfs dat ik gelukkig was. Ik ontkende het feit dat ik gekucked werd – dat mijn vrouw seks had met andere mannen. Zoals de koekoek haar ei in een nest legt waarop door andere vogels wordt gebroed, zo hield ik de slaapkamer schoon waarin mijn vrouw door andere mannen werd geneukt. Nu zie ik in dat het een vorm van codependency was. Hoeveel ik om haar gaf en hoeveel ik voor haar zorgde ging voorbij het redelijke. Denk aan een vrouw die voor een alcoholist blijft zorgen zelfs als het ten koste van zichzelf gaat. Deze medeafhankelijkheid is direct toepasbaar op de cuckold echtgenoot. Hij ontdekt dat zijn vrouw vreemdgaat en probeert van de situatie het beste te maken. Daarom laat hij haar vrij om met andere mannen te seksen en prent zichzelf in dat hij geniet van de vernedering. Codependency hangt samen met de Westerse fixatie op zelfopoffering – het blijven zorgen voor degenen die we als slachtoffers zien zelfs als het ons pijn begint te doen. Waaruit weer een narcistische zelfvoldoening voortvloeit.

173

Vrouwen zijn meer dan mannen geneigd om omhoog te ruilen. Waarom staan mannen in de rij voor een vrouw? Waarom zijn er überhaupt rijen? Daarom dus. Een vrouw zal het hebben van seks lang uitstellen voordat ze het met iemand van gelijke seksuele marktwaarde doet. Waarschijnlijk wortelen mannelijke vernederingsfantasieën in de pikorde die hieruit ontstaat. Zo fantaseren ze bijvoorbeeld dat hun vrouw of vriendin genomen wordt door exotisch grote zwarte penissen. In dit licht weet ik een ding zeker: als je vrouw een meisje was dat veel seks had voordat jullie samenkwamen – of een meisje dat veel jongens begeerden – dan is ze een ideale hotwife. Sterker nog: als je haar seksualiteit niet vrij laat dan gaat ze waarschijnlijk vreemd, wat je huwelijk beschadigt.” De Amerikaanse Aziaat had Insatiable Wives (2009) van David Ley gelezen en op basis van het neurologische onderzoek zijn leven radicaal omgegooid. Hij las dat seksualiteit van nature losbandig is – het gaat immers om veel stuifzaad of sperma dat concurreert om één eitje te bevruchten. Zelfs mannen wiens vrouwen vreemdgaan raken opgewonden van de seksuele zelfaffirmatie van hun vrouw. Volgens hem was dit kenmerk doorgegeven doordat mannen die opgewonden raakten van seksuele competitie zich effectiever voortplantten. Inmiddels was hij gescheiden en hertrouwd met een fijngebouwd en verlegen meisje uit een traditioneel Aziatisch land. Hierbij hielp het, zo stelde hij, dat zij wist dat Amerikanen opgevoed worden om romantisch en teder lief te hebben. Hij wilde dat zij bewust was van haar seksuele noden en liet haar daarom met vele mannen vrijen. Op basis van het genoemde boek lukte het hen naar zijn zeggen om de roes die meekomt met een nieuwe relatie mentaal los te koppelen van haar vriendjes, en deze energie te herleiden naar hun huwelijk. Hij noemde dit het “huwelijksreisgevoel” – een extra opwinding die ontstaat doordat je trots bent op elkaar omdat je de ruimte krijgt spannende dingen te doen die anderen niet zouden durven. Een scheiding is niet altijd de beste oplossing, zo stelt hij. Er zijn vele eenzame mensen die om principiële redenen zijn gescheiden, maar die gelukkiger zouden zijn geweest in een relatievorm mét liefde maar zonder seksuele exclusiviteit.

174

Een kernbeginsel van het verleidingsspel is dat een vrouw zich graag begeerd voelt door een machtige man. Vrouwen zeggen vaak dingen als: “Ik wens een man die gepassioneerd is, die weet en ook krijgt wat hij wil.” Vrouwen spelen hard to get omdat ze meer van de mannelijke begeerte genieten dan dat ze die man begeren. Ook de documentaire Sletvrees toonde dat vrouwen vooral opgewonden raken van hoe anderen naar hen kijken. Naast het zelfbeeld van vrouwen hangt ook hun seksuele bevrediging dikwijls nauw samen met hoe zij door een extern bewustzijn worden waargenomen en gewaardeerd. Zoals doorklinkt in de zegswijze: “Soms is het plezier dat de vrouw voelt het plezier van de man.” Een man die wil verleiden moet dus zowel macht als verlangen uitstralen. Een man faalt wanneer zijn zelfexpressie tekortschiet – hij komt dan in de zogeheten vriendschapszone terecht. Tegelijkertijd schept de Westerse cultuur juist obstakels voor masculiene zelfexpressie. In januari 2014 noemde ondernemer Ronald Kahn minister Ploumen een “kutminister”. Zij antwoordde: “Ach ja, mannen zeggen wel eens wat.” Als een man zoiets over vrouwen zou zeggen zou de lucht roodgloeiend geweest zijn van morele verontwaardiging. Ook Disney-romantiek ondermijnt masculiene zelfexpressie: de gedachte die mannen hebben dat er ergens een meisje op je wacht dat voor altijd van je zal houden, nooit uitgekeken op je raakt en nooit vreemd zal gaan. Ook Pim Fortuyn kon met zijn beruchte uitspraak “mens, ga toch koken” alleen maar wegkomen doordat hij homo was, en dus deel van een “kwetsbare” minderheid. Het feit dat kritiek op de islam wordt gevoerd vanuit het slachtofferschap van de vrouw, de homo en de Jood zegt al genoeg over de feminisering van het Westers denken – het toont dat het politiek discours draait om en rond slachtofferschap. Redeneren vanuit de eigen kracht (bijvoorbeeld dat het Verlichtingsdenken superieur is doordat het niet de ondoorgrondelijke goddelijke almacht, maar de menselijke rede voorop stelt) is machismo, imperialisme, enzovoorts. En nu we het weer over macho’s hebben – waarom kan een vrouw niet beide willen? Zich tegelijk aangetrokken voelen tot een ruwe charlatan en een galante gentleman? Wanneer mensen binnen een 175

relatie de behoefte voelen aan het hebben van een relatie met een ander, zien de meesten zich gedwongen te kiezen. Het aantal opties is op te splitsen in: [1] Het negeren van het verlangen om de huidige relatie te behouden. [2] Het seksueel contact aangaan maar geheim houden. [3] De huidige relatie beëindigen om een nieuwe te starten. Ik bestudeerde het relaas van een jonggetrouwde man die in het dagboek van zijn vrouw haar seksuele geschiedenis las. Ze ging studeren en maakte het verliezen van haar maagdelijkheid tot een missie. Een meisje met strenge ouders uit een klein gehucht. Ze werkte als serveerster en ontmoette een zwarte American Football speler. Voor zijn verjaardag boekte ze een hotelkamer en kocht champagne en lingerie – ze was van plan hem haar maagdelijkheid aan te bieden! Later verbrandde de vrouw het dagboek in een woedende bui. “Jammer maar toch ook maar goed”, zo zei de man, want hij werd er zo geil van dat hij het anders elke dag had willen lezen. De man legde uit dat trouw voor hem een vorm van toewijding is: het bieden van een omgeving waarbinnen de ander zich volledig vrijelijk kan uiten, zonder angst voor veroordeling of afwijzing. Trouw betekent dat beide partners weten dat ze op elkaar kunnen rekenen, wat niet hetzelfde is als seksuele exclusiviteit. Toch geldt trouw in de dagelijkse praktijk als synoniem voor seksuele exclusiviteit. Dat besefte ik toen een knappe vrouw mijn oordeel vroeg over vreemdgaan en monogamie. Ik antwoordde dat ze met de term “vreemdgaan” (cheating) de exclusiviteit tussen sekspartners bevestigde als morele norm. En dat ze de vraag dus niet vanuit een open geest stelde. Vaak hoor ik dat jaloezie jegens de partner – als hij of zij een andere relatie zou aangaan – de persoon ervan weerhoudt om dit zelf te doen; bij wijze van wederzijdse, al dan niet stilzwijgende, overeenkomst. Tegelijkertijd, zo stellen sommigen, zal wie werkelijk van zijn of haar partner houdt en zich in diens gevoelens kan verplaatsen, het de partner gunnen om ‘dubbel zoveel geluksgevoelens te incasseren’. Enerzijds is aan het seksueel exclusivisme frustrerend dat men niet én een rijzige blondine met lange benen én een vrouw met een klein, fijn176

gebouwd feeënlijf kan hebben. Anderzijds is het wellicht erg fijn om voor elkaar de meest bijzondere persoon te zijn. Mogelijk leiden polygamie en hotwifing tot compartimentering van relaties, wat ten koste zou kunnen gaan van de zielsheelheid die men volgens Plato in de relatie zoekt. De wens gewaardeerd te worden als persoon, als geheel, en niet wegens een selectie van eigenschappen die met anderen vergeleken kunnen worden. En zou het zo kunnen zijn dat de band die men met één partner gecultiveerd heeft als minder hecht of intens wordt ervaren, wanneer meerdere partners tot de relatie worden toegelaten? Dalrymple betoogde in zijn essays dat de rebellen van ‘68, die seksuele exclusiviteit als ‘traditioneel’ en ‘paternalistisch’ overboord zetten, het kind met het badwater weggooiden. Polygamie was beperkt geweest tot de aristocratische klasse – daar trouwde men met de echtgenote waaraan men uitgehuwelijkt was om zo de plicht aan thuis te vervullen, maar ondertussen werden er minnaars en minnaressen op nagehouden waarmee de nachtelijke passies werden beleefd. Nu werd deze seksuele vrijheid ook door de arbeidersklasse gevierd. Riskant, volgens Dalrymple, vooral voor wie over weinig financiële middelen beschikt en een ernstige geslachtsziekte oploopt of als alleenstaande ouder een kind moet opvoeden. Voltaire woonde samen met zijn minnares in het huis van haar echtgenoot. Ze ontvingen gasten alsof ze getrouwd waren en er was weinig morele verontwaardiging. De ouders van de Britse filosoof Bertrand Russell leefden in een ménage a trois – een levensstijl die destijds voor een select gezelschap van hoogstaanden was weggelegd, maar met het doorbreken van taboes in de jaren ‘60 voor meer mensen toegankelijk werd. De slipstream van de Seksuele Revolutie bracht zaken met zich mee als de ‘open relatie’, die door de een zullen worden geduid als symptomen van moreel verval, als uitwassen van de consumptiemaatschappij waar er voor ieder verlangen een markt moet zijn, en door de ander als welkome mogelijkheid voor het individu om zijn of haar seksuele identiteit te ontplooien. Er waren meerdere mensen die mijn uiteenzettingen lazen en contact zochten. Een dertigjarige moeder beschreef een documentaire 177

over vrouwen tussen de 65 en 70 die zich gedroegen als adolescenten. Een van hen had een seksrelatie met een 40-jarige zwarte man, de ander joeg naar jonge mannen op het internet. Dat jonge kerels bereid waren tot seks met hun verrimpelde lijven bewees volgens haar dat er een seksschaarste bestond. Ik leerde haar beter kennen en kwam erachter dat ze tijdens haar studententijd op slag verliefd werd en naar Canada emigreerde. Toch behield ze haar geloof in de superioriteit van de Europese cultuur. Daarnaast geloofde ze in de verzorgende rol van de vrouw als spil van het gezin, maar dingen in haar huwelijk liepen anders dan ze had verwacht. Ze woog tweeënveertig kilo, was slank en fijngebouwd, deed aan hardlopen en aerobics. Dat laatste was goed te zien wanneer haar buikspieren zich samenspanden – ik genoot van de aanblik van haar lijf. Verrast was ik dan ook toen zij halverwege ons avontuur werd gebeld door een man die haar echtgenoot bleek te zijn. Haar gezin was in de veronderstelling dat ze een conferentie bijwoonde over literatuur. In zekere zin was dat ook zo; ze bracht Het bed van Procrustes (1933) door Camil Petrescu in de praktijk. Deze vrouw noem ik als voorbeeld omdat ze genoot van de buitenechtelijke liefde en zich overgaf over aan de lust, maar tegelijk haar conservatieve levenswaarden behield. Dan streelde ik haar bezwete lichaam en aanschouwde haar glimlach. En in haar zelfbewuste ogen zag ik dat ze geen enkel schuldgevoel kende. In dat opzicht was ze niet traditioneel. Maar ze was vrij. Dan strekte ze zich uit, zodat de fijne lijntjes van de strakgespannen spieren en pezen tussen haar schouders zichtbaar werden, en draaide ze haar soepele lijf voldaan en verzadigd naar het raam, naar de zon. Ik wist dan dat ze diezelfde avond opgewekt en vol liefde naar haar gezin zou terugkeren en met meer toewijding dan ooit de afwas zou doen. “Echte liefde heeft iets onbeschrijfelijks,” zei ik haar, “iets esthetisch, iets puurs. Het zit in de ogen van een meisje, haar gezicht en figuur en manier van bewegen. In haar uitstraling en lach. Echte liefde is onbeantwoordbaar. Er zit een element van aanbidding in, van onderwerping, van onwaardigheid. Haar puurheid is een 178

esthetisch iets, wat voor iedereen bewonderbaar maar voor niemand bezitbaar is. Ware liefde is fundamenteel ongelijkwaardig: als zij zich aan jou wil geven is haar puurheid daarmee verdwenen.” Terwijl ze haar blonde haar samenbracht in een paardenstaart antwoordde ze dat vrouwen hun seksualiteit omsluieren met mysterieuze toespelingen. Ze denken dat dit ze vrouwelijk en begeerlijk maakt. Maar als een vrouw direct voor haar seksuele verlangens uitkomt vinden mannen dat vaak meer opwindend. Niets is meer sexy dan een seksueel zelfbewuste vrouw. Maar dit kan niet samengaan met de charme van meisjesachtige onschuld. En dat laatste, zachte, bevallige, ietwat naïeve, is wat vrouwen begeerlijk maakt. Ze was daarnaast een trotse vrouw. Parmantig stapte ze rond met haar strakke jeans en leren laarsjes. Ze genoot van wat ze voelde wanneer ik naar haar billen keek. Een gevoel van gloeiende, pulserende gouden energie doordrong haar middenrif, zo beschreef ze het. Ze was een compacte seksmachine met een onstilbaar libido. Ze verenigde seksuele bevrijding met conservatieve levenswaarden; ze leefde naar de voordelen van een stabiel gezinsleven maar verwierp de Hebreeuws-christelijke notie van seksuele exclusiviteit. Haar seksbeleving was dierlijk en intens. Op een gegeven moment raakte ons gesprek op prostitutie. Ik weet niet meer hoe. Wellicht door de toestroom van Oost-Europese dames die in het Westen in de prostitutie belandden. En over hoe de progressieve elites daar op reageerden. Met waanzin natuurlijk; geregisseerde morele verontwaardiging. Rond de eeuwwisseling stuurde Job Cohen als burgemeester eens een brief naar het Kremlin. Hij stelde dat homo’s in Moskou maar weinig vrijheid hadden en dat moest anders. Ondertussen dringt de gemeente Amsterdam de prostitutie steeds verder terug: hetzelfde geldt voor Utrecht. Alsof dit prostituees niet terug in de illegaliteit zou drukken, in de handen van mensenhandelaren. Prostitutie zal namelijk altijd bestaan. Ten eerste omdat er altijd een behoefte aan zal zijn. Ten tweede omdat het voor veel mensen, als 179

ze zich eenmaal over emotionele bezwaren hebben heengezet, een makkelijke manier is om in korte tijd veel geld te verdienen. Legaal of illegaal. Want waar ligt de grens tussen betaalde prostitutie en iemand die dit doet in ruil voor een overnachting in een duur hotel, een nieuwe merkhandtas of iets dergelijks? “Amsterdam is toch een stad die zich altijd profileert als het wereldvoorbeeld van tolerantie, seksuele vrijheid en diversiteit?”, vroeg ze. “Amsterdam is een stad waar de PvdA al langer aan de macht is dan de Communistische Partij in China”, antwoordde ik. “Niet met pindakaas maar met vuurwerk, coffeeshops en prostitutie – dáár is mijn land tenslotte groot mee geworden.” De strijd tegen heteroseksuele blanke mannen is geen complot maar is simpelweg aantoonbaar. “Vanaf 1 januari 2015 kunnen prostituanten en mensen die in de afgelopen zes maanden seksueel contact gehad hebben met drie verschillende mensen, geen gratis soa-test meer krijgen bij de GGD. Andere risicogroepen houden wel het recht op een gratis test: homo’s, jongeren, prostituees en mensen uit landen waar veel soa’s voorkomen, zoals Afrika, het Midden-Oosten en Zuid-Amerika.”130 Dit standpunt komt voort uit bezuinigingsdrift, waarbij het argument is dat in de uitgesloten groep weinig soa’s voorkomen. Maar juist dit argument maakt het een ineffectieve bezuiniging: “Mensen met klachten, wisselende contacten en prostituanten die niet aan andere criteria voldoen niet meer binnen de regeling laten vallen leidt tot ongeveer 7000 consulten minder, wat neerkomt op een besparing van circa €1 miljoen aan laboratoriumkosten. Daarnaast wordt nu voor deze groepen nog ongeveer €0,3 miljoen betaald voor de 500 tot 600 soa’s die jaarlijks in deze groepen gevonden worden.”131 De boodschap is helder: op gezondheid mag niet worden bezuinigd, behalve op die van de blanke heteroseksuele man. Een soa-test kost hoerenlopers, die vaak seksueel geen andere toevlucht hebben, zo toch weer 110 tot 180 euro. Oneerlijk dat de staat juist deze groep uitsluit, aangezien over prostitutie gewoon belasting wordt berekend. 130 Nieuwe Revu, (nr. 22, 2014) 19. 131 Andersson Felix, ‘Evaluatie Subsidieregeling Aanvullende Seksuele Gezondheidszorg 2012’ (Utrecht 2013) 38. 180

Als een humanist voor legalisering van euthanasie is, moet een humanist om diezelfde reden voor legale prostitutie zijn. Wie stelt dat de mens als redelijk wezen een doel op zichzelf is, kan vervolgens niet een hoger wezen boven die mens plaatsen wiens gezag die zelfbeschikking vervolgens weer beperkt. Zelfs de heilige Augustinus was voor prostitutie. Diens wijsheid werd mij duidelijk toen ik via internet in contact kwam met een twintigjarige jongen uit Michigan. Hij had nooit seks gehad maar wenste het wel te ervaren. Omdat hij autistisch was kon hij niet flirten of op een ongedwongen manier contact leggen met het andere geslacht. Zijn vader was overleden en hij leefde in een vrouwengezin waar hij niet kon praten over zijn verlangens. Omdat alle reclames en media die op zijn leeftijdsgroep gericht waren hem voortdurend herinnerden aan zijn gemis, werd zijn leven ondragelijk. Zo ondragelijk dat hij het plan opvatte onderbetaalde baantjes te verrichten tot hij genoeg geld had om naar Nevada te trekken – de enige Amerikaanse staat waar prostitutie legaal is. Christelijke swingers worstelen soms met het rijmen van hun losbandige seksuele levensstijl met hun vrome religieuze beleving. De Bijbelboeken stammen uit een tijd waarin mensen zeer afhankelijk van elkaar waren – daardoor dragen de werken een zeer strikte morele code uit wat ‘delen’ betreft. Want hoe wist een vader dat zijn kind werkelijk zijn kind was en niet dat van de buurman? Hoe waarborgde je de puurheid van de bloedlijn? Hoe verzekerde je jezelf ervan dat het belangrijkste familiebezit ook daadwerkelijk in de familie bleef? Door je zoons en dochters te verbinden aan andere families met goede reputaties en gelijkwaardig bezit. Dit verklaart de strenge seksuele exclusiviteit van de Hebreeuws-christelijke leer. Religieuze belijding was van belang omdat een goede sociale reputatie van belang was – men was afhankelijk van vriendendiensten en dus van sociaal krediet. Bastaardkinderen konden alles op de helling zetten. Vandaag zijn er voorbehoedsmiddelen om de kinderaanwas te controleren – familiebezit wordt niet via het huwelijk maar via advocaten en het wetssysteem gereguleerd. De kerk had macht over seksualiteit omdat het huwelijk de enige toegang daartoe was. Deze macht is door de ontkerkelijking geërodeerd. 181

Laten we de christelijke leer eens toepassen op seksualiteit. Het christendom is gebaseerd op altruïsme en zelfverloochening. Het delen van zaken als wijn, vis en brood is een ding – maar hoe staat het met het delen van je geliefde? Zou het niet de ultieme uiting van naastenliefde zijn je partner te delen met iemand die nauwelijks seksuele ervaringen heeft gekend? Hoogstwaarschijnlijk werd seksuele exclusiviteit belangrijker na de Neolithische Revolutie. De prehistorische mens leefde in kleine groepen en moest regelmatig van partner wisselen om inteelt te voorkomen. Toen verving men het nomadische jagen en verzamelen door vaste nederzettingen, veeteelt en akkerbouw. Het huwelijk ging domineren en dat bleef zo tot de Industriële Revolutie aanbrak en de Seksuele Revolutie voortbracht. Het huwelijk diende zoals gezegd om bloedlijnen zuiver te houden, de banden tussen stammen te verstevigen en bezit te waarborgen. De vrouw werd dan ook gezien als deel van de inboedel, van het huishouden, wat de Oude Grieken oikos noemden. Om te voorkomen dat nomaden en vagebonden seksuele toegang tot de vrouw hadden werd ze binnenshuis gehouden, waar ze de kinderen verzorgde. In moslimlanden zien we dit, in wat extremere mate, nog steeds. Soms mogen vrouwen de straat niet op tenzij ze door een mannelijk familielid worden begeleid. De religies sloten goed aan bij dit oikos systeem. In de Odyssee lezen we dat, hoewel de held jaren van huis is, zijn vrouw haar man trouw blijft en de verleiders, die zich in het echtelijk huis ophouden en hun rijkdom opsouperen, probeert te misleiden. In de godsdienst van Homerus is de vrouw de wortel van het kwaad: denk aan de mythe van Troje, de appel van Eris, de afgunst tussen Athena, Aphrodite en Hera, en de ontrouw van Helena. Die laatste verleidde de Trojaanse prins Paris om haar te ontvoeren van haar echtgenoot Menelaus. Diens broer de grote generaal Agamemnon legde Troje in de as, om bij thuiskomst een uitgebreid bad te nemen waarin hij door zijn vrouw werd vermoord. De Hebreeuws-christelijke traditie kent het beeld van Eva die de verboden vrucht eet. 182

In de antieke cultuur gaven de wetten van Pericles de vrouw meer macht. Hoe belangrijk je vader ook was – je moeder moest Atheense zijn om in aanmerking te komen voor het burgerschap. Tot in de Middeleeuwen bleef de vrouw het sleutelstuk bij het sluiten van huwelijken. Wie bijvoorbeeld Ridder, Vrouw en Priester (1981) van de Franse historicus Georges Duby leest, leert dat relaties door bloed werden bepaald – de bloedlijn van het huis moest zuiver blijven zodat de zoons en dochters goede huwelijkskandidaten waren. Als de bloedlijn versnipperd raakte zou ook het familiebezit versnipperd raken. Duby beschrijft hoe een ridder een toren beklimt om via het dak door te dringen tot de slaapkamer van een adellijke jongedame. Het beklimmen van de toren verwijst naar de beveiliging van de kamer waar de vrouw met haar hofdames verbleef. Een kamer die zij nooit verliet en die letterlijk een baarmoeder was. Een warme oven waarin kinderen voor politieke doeleinden werden bereid. De Industriële Revolutie maakte het bezit van land minder belangrijk en daarmee begon het verval van het oikos systeem. De samenleving werd meer egalitair en verschillen in titel en klasse verloren geleidelijk hun belang. Napoleon introduceerde het burgerlijk huwelijk en een meer efficiëntie productie vergrootte de welvaart waardoor mensen minder afhankelijk van hun naasten waren. Ook de introductie van sociale wetgeving was hierbij van belang. Uiteindelijk kwamen er voorbehoedsmiddelen, waarmee de mensen hun eigen gezinsomvang reguleerden. Zo werd het huwelijk min of meer overbodig – de emotie is er nog de enige basis voor en juist die basis is onderhevig aan grillen en dus broos. Geloftes in de kerk zijn minder belangrijk dan ondertekende contracten en geschreven regels. De Industriële Revolutie bracht een bikkelharde economische concurrentie op gang – een competitie die zo hard was dat de maatschappij besloot deze te reguleren. Voor concurrentie op de liefdesmarkt is echter niets geregeld – sinds de ontzuiling is deze enkel harder geworden. Sommigen hebben interessante sekslevens met vele opwindende of exotische partners, anderen zijn jarenlang alleen. In de Westerse samenleving is eenzaamheid bovendien een 183

enorm taboe, schrijft Verwer in De Liefdesmarkt (2011). De auteur merkt op dat vrouwen die datingsites gebruiken vaak een seksmaatje achter de hand hebben en daarom heel gericht filteren op mannen met een hoge status. Mannen die de sites gebruiken zijn vaak echt alleen. Hoewel het genot van een orgasme met geld te koop is, is geborgenheid dat niet. De Westerse wereld wemelt met emotioneel onvervulde personen – politiek worden zij totaal genegeerd. Dit is omdat politiek nog steeds bedreven wordt vanuit het marxistische discours – kernvraag is de verdeling van kapitaal en bijbehorende financiële lasten. Ondertussen zijn de sociale structuren die ons stabiele, natuurlijke en vervullende relaties boden sinds ‘68 ondermijnd. Emotie is het nieuwe kapitaal. Ik heb beloofd tot slot nog iets over lichaamsgewicht te zeggen, omdat men de verkikkerdheid op zwaarlijvige personen wel als een ‘bewijs’ ziet dat seksuele marktwaarde subjectief is. De Antwerpse schilder Rubens (1577 – 1640) verheerlijkte robuuste en plooirijke vrouwen. In een tijdperk van voedselschaarste was overgewicht een teken van weelde en dus aantrekkelijk – daarmee zou seksuele marktwaarde historisch relatief zijn. Waarschijnlijk was zwaarlijvigheid slechts een fetisj voor Rubens en zijn bewonderaars. Voedselschaarste kwam veelvuldig voor in de antieke wereld: hongersnood was zelfs de hoofdreden voor Octavianus (de latere keizer Augustus) en Agrippa om oorlog te voeren tegen Sextus Pompeius in Sicilië. En toch zien we overgewicht niet verheerlijkt in antieke kunst: het gold als teken van onmatigheid. Mummies bevatten dikke lijven terwijl de bijbehorende farao’s als slank zijn afgebeeld. Duizenden jaren later leven hedendaagse Westerlingen in zo’n overvloed dat iedereen die dat wenst (of niet oplet) zwaarlijvig kan zijn. Medisch weten we dat mensen met overgewicht meer kans hebben op hart- en vaatziekten. De hoge seksuele marktwaarde van slankheid heeft een biologische basis in gezondheid, die we weerspiegeld zien in reclames. Die tonen vooral vrouwen met ranke armen, slanke benen en strakke buikjes. Mensen identificeren ‘de maximale hoogte die ze in hun leven kunnen bereiken’ vaak met hun kansen op de liefdesmarkt. Seksueel tot niets in staat zijn betekent voor de man nergens toe in staat zijn 184

– hoewel hij op een ander gebied briljant kan zijn, zal hij zich niet gelukkig voelen. Seksuele marktwaarde is van bepalende betekenis voor iemands innerlijk; een mooi iemand is vaak populair en denkt en gedraagt zich mede daardoor anders. Een hoge Europese ambtenaar zei dat hij mij bewonderde omdat ik voor mezelf opkwam, terwijl hij door zijn collega’s onder druk werd gezet. Ik zei: “Waarom laat je je het leven zuur maken door je ondergeschikten? Je staat hoger in de hiërarchie dan zij.” Hij gaf aan dat hij tijdens zijn tienerjaren nooit populair was en daardoor, ondanks zijn uitstekende intelligentie, gewend was aan onderdanigheid. Dit begint al op de basisschool op Valentijnsdag: leerlingen kunnen dan anoniem een zakje snoephartjes kopen dat wordt afgegeven bij een klasgenootje. Sommige leerlingen krijgen jaarlijks meerdere zakjes, anderen krijgen ze nooit. Ooit kreeg ik een studie naar vakantiehedonisme op Ibiza onder ogen, waar vele mooie mensen samenkomen om te feesten en seks te hebben. In plaats van gelukkiger te worden werden velen juist minder gelukkig – de aanwezigheid van zoveel mooie mensen verminderde de narcistische zelfwaardering. De liefdesmarkt cultiveert het beeld dat alleen populaire en mooie mensen seks hebben – de buitenstaanders benijden die groep. Sommigen leggen zich neer bij hun lot en accepteren dat ze nooit seks met een mooi persoon zullen hebben. Anderen gebruiken hun geld, status en sociale prestaties als middel om hun seksuele marktwaarde te verhogen. Dit spel is wat we als narcistische differentiatie definiëren, het scharnierpunt tussen seksuele marktwaarde en de geldeconomie. En toch zijn er stelletjes die op hun zeventiende verliefd worden, trouwen, en nooit over anderen fantaseren. Mogelijk dat ze hun kansen op de liefdesmarkt zo laag inschatten dat ze er van uitgaan dat concurrentie op dat vlak slechts rusteloosheid en teleurstelling zou brengen. In ieder geval is een hartstochtelijke verliefdheid een slechte reden om een relatie aan te gaan. Dit stelt althans een goede vriendin van mij. Zij is zowel lichamelijk als geestelijk een van de knapste vrouwen die ik ken en ook nog eens blond, wat biologisch gezien extra aantrekkelijk zou zijn aangezien de haren van zwangere vrouwen 185

donkerder worden.132 “Hoezo zou zorgzaamheid in de vrouwelijke aard liggen?”, stelde ze uitdagend. “Als mijn vriend ziek is moet hij even niet bij me in de buurt komen. Andersom is het anders. Maar ook monogamie vind ik niet nodig. Ik wil vrij zijn in mijn seksleven en maak zelf uit met wie ik naar bed ga.” Ik vroeg door en sprak het vermoeden uit dat haar huidige vriendje als provider fungeerde, terwijl ze tegelijkertijd seks had met die mannen die wél een woeste passie in haar deden ontvlammen. Ze verzette zich niet tegen deze conclusie. In haar vriendenkring van hoogopgeleide en aantrekkelijke dames van eind twintig was monogamie sowieso niet meer zo belangrijk, verzekerde ze me. Een van de vriendinnen – van karakter verlegen, aanhankelijk en timide – had zich er inmiddels bij neergelegd dat ze bloedmooi was en sliep zonder gewetenswroeging met meerdere minnaars. Zonder scrupules liet dit frêle maar oogverblindende meisje zich inmiddels bedienen door meerdere robuuste en grootgeschapen mannen tegelijk. Sinds ze haar schoonheid aanvaardde – en daarmee het feit dat ze veel mannen kon krijgen waartussen ze niet hoefde te kiezen – putte ze meer plezier en bevrediging uit haar seksleven dan ooit tevoren. Het feit dat maar weinig mensen zo’n turbulent seksleven achter haar onschuldige en prinsesjesachtige voorkomen durfden te vermoeden, verhoogde eens te meer haar joie de vivre. Ook zei ze dat er eens een man in haar leven was die objectief onaantrekkelijk was. Daarmee bedoelde ze dat ze zijn lichaam tot in detail kon ontleden, en dat ieder lichaamsdeel daarbij onvolkomenheden kende. Toch was er iets in zijn uitstraling dat maakte dat ze naar seks met hem verlangde. Iemands seksuele marktwaarde is dus niet overlappend identificeerbaar met diens lichamelijke aantrekkingskracht. Dat is een bijzonder relevante constatering, die maakt dat de marxistische theorie niet kan worden gehandhaafd door het lichaam op de plaats te zetten van de economische productiemiddelen. Marx en Engels voelden het gewicht van het geschiedenisvolume in hun handen en sloegen de bladzijde om. Ook seksuele marktweten132 Nancy Etcoff, Survival of the Prettiest (New York 1999), 105. 186

schap omschrijft een wending van de beschaving. Vooral het inzicht dat seks juist belangrijker zal worden als het geen voortplantingsfunctie meer dient. Het dient dan puur om anderen uit te sluiten, zodat een erotische elite ontstaat die zichzelf goed voelt over de eigen seksuele marktwaarde. Ongelijkheid vloeit voort uit de drang tot narcistische differentiatie en die is fundamenteel onuitwisbaar. Zelfs al lossen we de economische welvaartsvraagstukken op.

187

9 Seksueel Marxisme Overal waar markten zijn, is er marxisme Sinds de opkomst van de ridderroman en de hoofse liefde is een geromantiseerd, verheven beeld van hartstocht in het Westen gemeengoed geworden – “de ware kruist vanzelf je pad”. Een onderliggende aanname is dat naarmate de partnerkeuze vrijer is, de natuurlijke selectie beter is, wat de mensheid als geheel ten goede komt. In dit hoofdstuk zal ik hier kritische kanttekeningen bij plaatsen. Dit zal ik doen aan de hand van de marxistische theorie. Een belangrijk deel van het marxisme is de vervreemdingsleer. Toen het gezin nog voor haar eigen levensonderhoud produceerde (dus met eigen schapenweide, eigen moestuintje en hout sprokkelen voor de eigen kachel) stond de arbeider in direct contact met het eindproduct van zijn arbeid. Als gevolg van het kapitalisme begonnen gezinnen voor de markt te produceren en deed de arbeidsdeling haar intrede. Men specialiseert zich in een specifiek deel van de productiecyclus en maakt de productvorming niet van begintot eindpunt mee. Hoewel de vervreemdingsleer verwijst naar een idyllische puurheid die door de komst van het kapitalisme zou zijn verdwenen, is het inmiddels zover dat ook de mensen die in laboratoria experimenteren het grote geheel niet meer overzien en het eindproduct van hun arbeid niet kennen. De arbeider vereenzelvigt zich minder met zijn werk – hij werkt meer voor de externe beloning (geld) dan voor de vervulling en eer van zijn beroep. Zo wordt arbeid tot Entfremdung: iets dat buiten de arbeider komt te staan. Zoals we in het vorige hoofdstuk zagen draait het spel van de liefdesmarkt – met haar concepten als omhoog ruilen en hard 189

to get spelen – vooral om imaginaire statusniveaus. Het seksuele bewustzijn wordt afgestemd op ‘toestanden van zijn’ die niet daadwerkelijk het geval zijn, maar wel worden geprojecteerd. Het opwaarderen van de eigen ruilwaar leidt ook op de seksuele markt tot vervreemding – het afwijzen van mensen bij wie je je goed voelt omdat je weet dat je beter kunt krijgen. Het meisje leert van jongs af aan dat seks iets is dat mannen willen en waarbij ze zich zo duur mogelijk moet verkopen. De seks komt zo buiten het meisje te staan. Dit wordt bewezen doordat een man na afloop van een ontmoeting spijt heeft dat hij niet beter zijn best deed: mogelijk hadden ze seks kunnen hebben. Een vrouw houdt aan de seks daarentegen vaak een teleurgesteld gevoel over omdat ze zich te makkelijk heeft ‘vergeven’. Verleidingskunstenaars noemen dit buyer’s remorse, wat erop neer komt dat de vrouw spijt van de seks heeft omdat haar lichaam meer waard was geweest. De feministen leren het meisje dat ze mannen moeite moet laten doen: haar seksualiteit is met andere woorden handelswaar. Zo vervreemdt het meisje mede door het feminisme van een aspect van het leven dat essentieel is voor vervulling. Het marxisme stelt dat de arbeid niet langer in verband staat met het einddoel van de arbeid. Het einddoel is namelijk niet om in reëel gevoelde noden te voorzien, maar om een surplus aan winst te creëren dat in theorie oneindig is. Hierom noemt Marx het kapitaal een fetisj. Net zo dient een hoge seksuele marktwaarde niet om seks te hebben; het dient de narcistische differentiatie – het steeds verder ophogen van de eigen status. Houellebecq schrijft dat zelfs voor mannen bij wie hormoonproductie en erecties verdwijnen de aantrekkingskracht van jonge vrouwenlichamen niet afneemt: “deze wordt, en dat is misschien nog wel erger, een cosa mentale, een begeerte naar begeerte.”133 Zoals het kapitaal een fetisj wordt, zo wordt het seksappeal een cosa mentale. De seksuele variant van de vervreemdingsleer houdt dus in dat aantrekkelijkheid en begeerte zich aan de keten van doelen en middelen onttrekken en een eigen wereld van imaginaire statusniveaus gaan vormen. 133 Houellebecq, Mogelijkheid van een eiland, 275. 190

Toen een goede vriendin veel geld met de handel in aandelen had verdiend verlegde ze haar aandacht naar het bestuderen van de werken van Nietzsche. Ze sprak over haar verlangen om de amor fati na te leven. Om vanuit haar eigen kracht haar seksualiteit te ontplooien tot op het puntje van haar lot; om zonder schuldgevoel of twijfel lustrelaties met meerdere mannen aan te gaan. Steeds bleek ze echter innerlijk geneigd tot monogamie. Zo ondervond ze dat het vooral de fantasie was die haar opwond: haar bewondering voor de levensstijl geïdealiseerd door Nietzsche. Dit bracht ons gesprek op een aanverwante levenswijsheid, namelijk dat de partner waarmee je een vurig, intens en bevredigend seksleven deelt niet per se de partner is waarmee je in harmonie ontbijt of je intiemste geheimen deelt. En dat je jezelf een hoop lijden bespaart door niet langer het perfecte of het compromis te zoeken binnen één partner. De vrouw die liefdevol een tosti voor je klaarmaakt en met warme stem naar je diepste ambities vraagt, is niet per se de vrouw waarmee je een spetterende seksbeleving hebt – de vrouw wiens lichaam al bij een blik een onuitputtelijke seksuele opwinding opwekt. “De ultieme focus op één persoon leidt meestal tot grote desillusies.”134 Inderdaad, antwoordde de welgestelde jonge vrouw: als een vrouw niet praktisch hoeft te kiezen tussen mannen waarom zou ze dan moreel moeten kiezen? Als ze dat wenste kon ze elke avond van de week met een andere man doorbrengen; een man die de laatste restjes energie uit zijn lichaam zou persen om haar te bedienen met lichamelijk genot. Ze zou zo kunnen leven zonder enige wroeging – als de uitoefening van een natuurlijk recht. En een man zou dat ook kunnen, als het in zijn macht lag. Want waarom kiezen tussen partners als het aanbod aan personen met interessante, opwindende en unieke eigenschappen in wezen onbeperkt is? Maar het belang van een vrouw verschilt van dat van een man, zo legde ze uit. Want een vrouw heeft een kinderwens. En het grootbrengen van een kind vergt stabiliteit. Wat ook helpt is een man die optreedt als provider. Hierdoor is het in het belang van de 134 Aldus psycholoog en relatietherapeute Esther Perel. Zie: ‘Fuck romantiek’, in: Volkskrant, 3 juli 2014, 18. 191

vrouw om de man de relatie in te praten en aan te sturen op seksuele exclusiviteit. Als iemand werkelijk Nietzscheaans zou leven dan zou dat leiden tot morele klachten vanuit de maatschappij: “Maar dat mag niet, dat is schandelijk, kwetsend, onverantwoordelijk, het houdt geen rekening met anderen.” Hier doet het zondebesef zijn intrede, met als doel het aankweken van schuldgevoelens. Dit verklaart waarom het cultuurmarxisme feminien in aard is en passief-agressieve waarden uitdraagt. Het komt erop neer dat de sterken de zorg voor de zwakkeren op zich nemen, desnoods ten koste van zichzelf. Als voorbeeld geef ik een Italiaanse die verklaarde dat men belasting moest betalen omdat er anders geen scholen waren. Ontbraken scholen, dan leerden mannen niet om in hun eigen onderhoud te voorzien – ze zouden dus stelen en niet zelf produceren. Het zou gangland worden. Op de suggestie dat ze dan een wapen moest kopen om zich te verdedigen, zei ze dat mannen dat zouden kunnen, maar zij niet. De conclusie was dat mannen belasting moesten betalen zodat zij veilig was. Sinds de introductie van romantische verhalen over edele ridders die kwetsbare jonkvrouwen beschermen beheerst dit denkbeeld de Westerse cultuur. Hoewel daar inmiddels verhalen over girlpower bij zijn gekomen wordt de man nog steeds geacht bescherming te bieden, rekeningen te betalen en vuile klusjes op te knappen. Het meest evident is deze ongelijkheid in relaties, want vrouwen mogen twijfelen en aarzelen – als een man dat doet heeft hij ‘bindingsangst’ of is hij ‘fout’. Bij het hamsterwheelen wordt uit onbenullige zaken en niet-objectieve informatie vergaande conclusies getrokken over de status van de relatie. Het belangrijkste hierbij is dat vrouwen zaken gegund worden, zoals onduidelijk zijn en hulp behoeven, die mannen niet zijn toegestaan. Als mensen zwakte in een vrouw zien willen ze haar helpen – bij een man willen ze die zwakte uitroeien. “Maar”, zei mij een aantrekkelijke en hoogopgeleide blondine van een jaar of achttien, “er is nog iets anders dan die rationaliseringen – dat is het gevoel. In mijn naaste omgeving heerst een restrictieve seksuele moraal. Zodra ik buiten die omgeving kom is er geen enkele grens die mij stopt. Of dat moet een interne grens zijn. Ik 192

bedoel dat ik zonder morele bezwaren een hotelletje boek voor een weekend dat een aaneenschakeling is van potjes heftige seks.” Ik wees erop dat de vroegere samenleving er wel degelijk in slaagde deze polygame of polyamore gevoelens te bedwingen: in Noord-Europa vereiste de neolocality dat een stel niet bij de ouders in kon hokken, maar een eigen boerderij diende te bemachtigen alvorens een gezin kon worden gesticht. Velen hadden dus geen toegang tot seks en stierven ongehuwd. Juist om dit gevoel te beteugelen en in monogame banen te leiden is er de romance novel culture. Het verheerlijken van de ware, de soulmate, de prins op het witte paard. Vooral vrouwen zijn hier gevoelig voor: de man die voorbijloopt, een windvlaag trekt aan zijn jas, zijn glimlach met ontblote witte tanden is genoeg om de vonk te doen overslaan. De seksuele vervreemding uit zich juist in de romantische cultuur. Het bewustzijn raakt gericht op een imaginaire want verheven voorstelling van liefde, romantiek en verleiding. Voor de bron van deze romantische cultuur moeten we bij Montesquieu te rade gaan, die deze uit de christelijke literatuur herleidt. Het godsoordeel, Judicum Dei genoemd, werd uitgevoerd wanneer een conflict tussen twee gemeenschapsleden onoverbrugbaar was. This world ain’t big enough for the both of us, aldus een cliché uit spaghetti westerns. Het was het Concilie van Lateranen in 1215 dat biechten oplegde en de godsoordelen verbood. Dit viel samen met de opkomst van Pax Dei, de godsvredebeweging. Steeds meer dagen werden als heilig uitgeroepen zodat er niet mocht worden gevochten. Ook de riddertoernooien werden door de clerici als uitbarstingen van barbaars masculien geweld bestempeld en daarom in de ban gedaan. Voortaan moest deze viriele energie worden afgericht en gedomesticeerd. Het zou niet meer om een vertoon van kracht gaan maar om een bewijs van eer: een galant steekspel om de hand van de jongedame. Montesquieu beschrijft dit als de opkomst van de hoofse liefde, met bijbehorende ridderromans en vorstenspiegels om de jonkheren ‘te leren hoe het hoort’. “Paladijnen, altijd in wapenuitrusting hun activiteiten ontplooiend in een deel van de wereld waar het wemelde van kastelen, vestin193

gen en geboefte, stelden er een eer in het onrecht te straffen en de onschuld te verdedigen. Daarom vinden we ook nu nog in onze romans een hoofsheid die berust op liefde gecombineerd met kracht en bescherming. Zo ontstond de hoofse ridderlijkheid, toen het beeld werd gecreëerd van buitengewone mannen die bereid waren om zich voor de deugd, gevoegd bij schoonheid en zwakheid, in het gevaar te storten.”135 Montesquieu beschrijft aldus hoe adellijke heren leerden om zichzelf op te offeren voor kwetsbare dames en in de kerk te biechten over zondige gedachten en verinnerlijkte schuldgevoelens. Hun kracht werd zo aaneengesmeed met altruïsme: “Onze ridderromans stimuleerden dit verlangen om vrouwen te behagen; ze brachten in een deel van Europa de geest van hoofse minne waarvan de Ouden, dat mogen we toch wel stellen, vrijwel geen weet hadden. De overdadige weelde van de immense stad Rome stimuleerde de gedachte aan zingenot. Een bepaald beeld van kalmte op het Griekse platteland leidde tot beschrijvingen van liefdesgevoelens. Het idee van de paladijnen als beschermers van de deugd en schoonheid van vrouwen voerde naar het idee van de hoofse minne.”136 De romantische literaire cultuur heeft vrouwen diepgravend beïnvloed, want vrouwen verbinden seks met een verhaallijn en een plot. Je zult vriendinnen nooit tegen elkaar horen zeggen: “Ik ging met die man mee omdat ik hem aantrekkelijk vond en zin had in seks met hem.” Nee, ze zullen een verhaal uitspinnen over hoe de sfeer geleidelijk aan steeds broeieriger werd, hoe de omstandigheden maakten dat ze wel met hem naar huis moest gaan, enzovoorts. “Het plot is een van de eerste dingen die verdwijnen in een lange relatie. Geef vrouwen zonder zin in seks een nieuwe man, en zie hoe seksueel ze ineens weer zijn. Omdat er dan weer een plot is.”137 Dit staat uiteraard haaks op de postmoderniteit, waarin het wereldbeeld versnipperd is en de werkelijkheid incongruent. De geborgenheid van overzichtelijke, hechte gemeenschappen hebben we achter ons 135 Montesquieu, Over de geest van de wetten, 671-2. 136 Idem, 672. 137 ‘Fuck romantiek’, interview met Esther Perel door Sara Berkeljon in: Volkskrant, 3 juli 2014, 18. 194

gelaten voor de vluchtige contacten van het grootstedelijke leven. “De auteur is dood” – laat staan dat er sprake kan zijn van een navolgbaar plot. “De crisis van het begeren bestaat overal waar het romantisch ideaal geldt. Het is een wereldcrisis.”138 Nog steeds begeren vrouwen de “buitengewone mannen” van de romantische cultuur. Hieruit ontstaat een seksschaarste doordat vrouwen bereid zijn hun seksuele wensen uit te schakelen als er geen hoogwaardige sekspartners beschikbaar zijn. Onderzoek door tijdschrift Viva staaft dit: 40% van de ondervraagde single vrouwen heeft slechts een keer per jaar seks.139 Ze beoordelen hun seksleven als matig maar geven tegelijk aan single te zijn omdat ze “wachten op de ware”. Je hebt op de verkeerde gejaagd, krijgt de single man te horen. Maar dat is redeneren vanuit de vrouw – de man zal genoegen moeten nemen met wie hem wil: if you can’t be with the one you love, love the one you’re with. In onze vervrouwelijkte cultuur menen velen dat er altijd eerst gevoel moet zijn en dat men daar vervolgens naar handelt. Deze mening wordt er diep ingehamerd door romantische filmpjes als de volgende. In een aflevering van Life is beautiful vraagt de Spaanse verteller zich af waarom mooie meisjes boeken lezen in het openbaar en dat niet in alle rust thuis doen. Vervolgens beschrijft hij op poëtische wijze zijn vermoeden dat de meisjes zich juist willen laten meesleuren in het verhaal dat om hen heen ontstaat: “Als ik weer eens op een doordeweekse dag door de stad dwaal rijst steeds opnieuw dezelfde vraag: ‘Waarom lezen mooie meisjes boeken in het openbaar?’ Waarom niet gewoon thuis op de bank? Of in bed met een kopje thee? In een tuinstoel of op het balkon? Ja, ze slaat een bladzijde om, ze leest echt. Of doet ze alsof omdat ik kijk? Nu weet ik het. Ze zitten niet ín het verhaal dat ze lezen, maar willen meegesleurd worden in een verhaal dat om hen heen ontstaat. Ze dienen zich aan als hoofdpersonages voor hun eigen nog te schrijven geschiedenis. Een verhaal dat echter en meeslepender is dan alle letters die ooit op hun schoot hebben gelegen. Ze lezen 138 Ibidem. 139 http://www.singleenstijl.nl/mind/viva-single-onderzoek-het-seksleven-van-singlesonder-de-loep/ (1 juni 2014). 195

niet, maar schreeuwen: ‘Sleur mij mee... Sleur mij mee... Ons eigen verhaal in. Waar wacht je op? Ik kan hier toch niet de hele dag blijven zitten tot het boek uit is? Verroer me. Ontroer me. Ontvoer me. Maak een geschiedenis met mij in het midden.’ Dan neem ik mijn bagage mee en jij de jouwe. Ik neem je mee de bergen in waar we slapen onder de blote hemel. Ik tel de sproeten op je lijf en jij de sterren in de lucht. En als je de volgende dag nog rilt van de kou, na onze duik in het bergmeer, vertel je me over je familie, je school, je jeugd en je pijn. Dan eten we sneeuw en drinken we wijn tot we naar beneden rollen. Daar bouw ik een oud vervallen huis om tot kasteel. Met een bad vol lavendel en honing. En dan maken we iets mee dat niemand meemaakt. Iets dat ons meesleept, zo het leven in. En dan vechten we ons door moeilijke situaties heen. Ik smijt met glas. Jij bent zó onredelijk en kust het weer goed. En de volgende dag... En de volgende dag. De dag daarop lees jij een boek in het park en ontmoet je een man. Niet zoals ik, maar anders. Avontuurlijker. Een man die voor je moordt als het moet.”140 Overigens ging ik eens op vakantie met een vriend die het tot zijn specialiteit maakte vrouwen met dergelijke droombeelden te verleiden. Het eerste wat hij zei toen we uit het vliegtuig stapten was het volgende: “Tijdens de vlucht zag ik een vrouw, en zag dat ze wilde ontstressen. Ik merkte dat ze wegdroomde en ik had daar mijn eigen gedachten over. Dat ze stiekem hoopte op een man waarmee ze nog één keer een vurige liefde wilde beleven. En mijn gedachte was: ‘Ik ben niet die man’.” Toen hij echter aantrad voor het ontbijt trof hij een verlaten ruimte, slechts gevuld met nietszeggende liftmuziek om de stilte te verhullen. Aan het uiteinde van de zaal zag hij een vrouw, wiens krachtigste levensjaren nog maar net verstreken waren. Achter haar doffe ogen zag hij een wens ontluiken: het verlangen nog eenmaal een krachtige, meeslepende passie mee te maken. Niets in haar leven wees erop dat dit verlangen nog in vervulling zou gaan. Toch zag hij dat ze diep van binnen nog niet bereid was dit verlangen te laten sterven. Hij liep helemaal naar de achterzijde van de lege ontbijtzaal en nam de stoel naast haar in zijn hand. 140 http://tvblik.nl/life-is-beautiful/ik-lees-dus-ik-ben Zie ook: http://www.uitzendinggemist.net/aflevering/40183/Life_Is_Beautiful.html (2 juni 2014). 196

“Excuseer me,” zei hij, “ik kan geen andere plaats meer vinden. Is deze stoel bezet?” Hij was een gentleman, zo liet hij weten: als hij niet van tevoren enkele valse beloften deed voordat hij seks had met een vrouw dan voelde hij zich schuldig. “Aan dit algemene verlangen om te behagen ontspringt de hoofsheid,” schreef Montesquieu, “die iets anders is dan liefde; de hoofsheid is de tedere, luchtige en bestendige leugen van de liefde.”141 Nu we dit ‘valse bewustzijn’ in kaart hebben gebracht, zullen we de rest van dit hoofdstuk wijden aan het bestuderen van de gevolgen. Om te beginnen is de aard en vorm van conflicten erdoor veranderd – morele verontwaardiging en passieve agressie spelen steeds grotere rollen. Vervolgens voert het valse bewustzijn tot een breuk met de natuurlijke orde, die volledig op zijn kop wordt gezet. Het eindpunt is een omkering van de seksuele selectie. Daarbij wordt de intellectuele masculiniteit – het willen ontsluieren van de geheimen van de kosmos, het doorgronden van de natuur om de wereld zijn wil op te leggen, de geestdrift van uitvinders, filosofen en architecten die de Westerse beschaving draagt – ingewisseld voor een erotische aantrekkingskracht die óf bruut en gangsterachtig is óf naar het verwijfde tendeert. Een aantrekkingskracht die puur op zichzelf terugslaat en los staat van de waarde voor de maatschappij. In een gefeminiseerde samenleving zijn intenties belangrijker dan consequenties en zal, middels de vrije partnerkeuze, de intellectuele masculiniteit het onderspit delven. Zo wordt de basis onder de Westerse economische en culturele topprestaties weggeslagen en zal de overwinning van het cultuurmarxisme compleet zijn. De feminisering van conflictvoering Mythen dragen een verhaal uit om te vermaken. Maar er zit altijd een diepere boodschap in, een levensles. De moderne mythe waar mensen zich aan spiegelen is de film (of filmserie). Zo werd begin 2014 gerapporteerd dat het aantal chemiestudenten mede door de serie Breaking Bad was verdubbeld. Hierin gaat een scheikundeleraar het slechte pad op. 141

Montesquieu, Over de geest van de wetten, 671. 197

Een goed voorbeeld is de serie Fargo met als hoofdpersoon Lester Nygaard. Deze sullige verzekeringsagent is zijn hele jeugd gepest en besluit op een dag terug te slaan. Er worden moorden gepleegd maar Lester weet op bewonderenswaardig slinkse wijze de politie steeds op het verkeerde spoor te brengen, profiterend van zijn status als onbenul. Tegelijkertijd ziet de kijker gebiologeerd hoe het net zich steeds verder rond hem sluit. Dergelijke televisieseries of films – denk ook aan Scarface met Al Pacino – draaien om een hoofdpersonage dat wordt tegengewerkt. Maar de hoofdpersoon overwint de obstakels, waardoor hij of zij als meedogenloos en uiteindelijk immoreel te boek komt te staan. Desondanks hebben zowel zijn vrienden als vijanden ontzag voor hem. Dit is ook wat het publiek voelt – het hoofdpersonage toont een sterke wil en hier wordt men instinctief tot aangetrokken. Zoals een kind de autoriteit van ouders en leraren beproeft met passief-agressief gedrag op de grens van de gestelde regels, zo heeft het publiek een instinctieve bewondering voor personages die de wereld hun wil opleggen. Dit maakt leiderschap mogelijk en daarmee het coördineren van groepsactiviteiten. Het is evolutionair onmisbaar. Tegelijkertijd, echter, heeft het doorsnee publiek een afkeer van sterke karakters. Dit komt doordat men zichzelf ermee vergelijkt en voelt dat men tekort schiet. Het gaat dus ten koste van de narcistische differentiatie – simpel gezegd dicteert de evolutie dat we sterker in het leven staan wanneer we ons goed over onszelf voelen. Onderzoekster Anita Jansen noemt dit de self serving bias. “Wanneer je ergens slecht in bent,” stelde Kallikles, “ontwijk en beschimp je dat. Het andere prijs je, uit eigenliefde, omdat je gelooft dat je zo jezelf prijst.”142 Tijdgenoot Pericles zei in zijn beroemde grafrede iets vergelijkbaars: “Lof die over anderen uitgesproken wordt is slechts te verdragen zolang ieder meent ook zelf iets te kunnen presteren van wat hij hoort. Overschrijd die grens en men is jaloers en ongelovig.”143 Het komt erop neer dat leerlingen die uit zichzelf vragen stellen en hoge cijfers halen door medeleerlingen als ‘wijsneuzen’ worden afgeschilderd. De massa spant instinctief samen om de 142 Plato, Gorgias, 485 A. 143 Thukydides, ‘Lijkrede van Pericles’, pp. 97-104 in: De Peloponnesische Oorlog, vertaling M.A. Schwartz, (Amsterdam 2001) 98. 198

prestaties van excellente individuen te devalueren. Dit herkennen we dagelijks in alle klachten over politici: democratisch gekozen politici worden geacht het electoraat af te spiegelen en vertonen dus dezelfde gebreken als hun kiezers. We nemen als voorbeeld de politicus Frank Underwood, gespeeld door Kevin Spacey, in de beruchte serie House of Cards. Enerzijds voelt de kijker een bewondering voor zijn sluwe manipulaties en gewetenloze zegetocht op weg naar de macht; anderzijds voelt de kijker een afkeer van zijn bereidheid de normen van goed fatsoen en medemenselijkheid te overschrijden. De crux zit er dan ook in dat dergelijke figuren – net als in Scarface en Breaking Bad – uiteindelijk ten onder gaan aan hun eigen overmoed. Dit is om de morele wereld van de kijker te bevestigen – “boontje komt om zijn loontje”. De boodschap is dat je bijvoorbeeld nooit wraak hoeft te nemen omdat iemand zichzelf op een dag wel tegenkomt. Dit is een soort rancuneuze afrekening met het intrinsiek validerende bewustzijn. Een passief-agressieve moraal waarin de kosmos uiteindelijk degenen beloont die een uitwendig bewustzijn volgen. Het voorbeeld van het kind dat zijn opvoeders tart houdt direct verband met de seksuele markt. Omdat vrouwen de seksuele selectiemacht controleren zijn Westerse mannen gewend als kwispelende hondjes achter hen aan te lopen, blij als ze soms een bot krijgen toegeworpen. Vaders hebben hun autoriteit moeten inleveren bij hun vrouw, wat betekent dat het onderhandelingsmodel tussen partners gekopieerd wordt tijdens de opvoeding van kinderen. Een schooldirectrice vertelde mij over een leerling die over de grens ging. “Ik heb het er met mijn ouders over,” zei hij, “dan is die berisping zo van tafel.” De directrice gebood hem op dat moment zijn vader te bellen. Dat gebeurde. De vader gaf aan de situatie met zijn vrouw te bespreken, die vervolgens met alle partijen om de tafel wilde. Want “het kind moest een kans krijgen zichzelf te verdedigen”. De directrice ging niet akkoord; mensen zouden zo tegen elkaar worden uitgespeeld. De ouders dreigden de leerling van school te halen, wat vervolgens ook gebeurde. Een docent aan het Canisius College in Nijmegen en trainer in sociale vaardigheden vertelde een 199

aanverwant verhaal. Op de voetbalclub moest hij een jonge speler voortdurend in de houdgreep leggen; omdat twee lesbiennes hem opvoedden ontbrak een vaderfiguur dat als voorbeeld diende en hem grenzen op kon leggen. Tijdens de discussie rond de Kadernota van september 2014 werden gemeenteraadsleden in Duiven benaderd door twee dames uit de peuterspeelzaalbranche. Zij wilden hun werk omzetten naar ‘kinderopvang’. Wat bleek: niet-werkende ouders kregen geen subsidie voor kinderopvang. Hierdoor zou ongeveer een derde van hun klandizie afhaken. Kinderopvangsubsidie is namelijk een arbeidsmarktinstrument – thuisblijvende ouders kunnen hun kinderen immers zelf opvangen. Die eenderde groep bestond volgens de twee dames vooral uit alleenstaande moeders. Toch wilden zij dat kinderopvang voor alleenstaande moeders gesubsidieerd zou worden om hun kinderen voor te bereiden op de basisschool. “Het gaat dan om samenwerken,” zo lichtten ze toe, “stil zitten en een verhaal kunnen aanhoren – deze basale vaardigheden krijgen kinderen van alleenstaande moeders vaak niet mee.” Wat zien we hier? Door de afstoot van vaderfiguren krijgen kinderen geen basale discipline mee. Vervolgens wordt deze scheefgroei door de overheid gecompenseerd met netwerken van betaalde peuterleidsters. “Maar onze gemeente kent ook conservatieve gemeenschappen waar geen behoefte is aan de subsidie”, zo vulden zij aan. Oftewel: de gemeenschap waar opa’s en oma’s, buren en tantes meekijken tijdens de opvoeding – gemeenschappen die nog niet door sociaal atomisme versplinterd zijn. Als we spreken van een feminiene cultuur doelen we op de wijze waarop de samenleving met conflicten omgaat. In het middeleeuwse Europa kon het conflict openlijk worden benoemd en in een tweekamp met open vizier worden uitgevochten. De hedendaagse samenleving is daar te verplegend, te verzorgend en te materialistisch voor. Wordt onze buurman op straat in elkaar geslagen dan schieten we niet te hulp, want we zijn veel te bang dat iemand later terugkomt en een kras op onze auto maakt. Nee, we benoemen het als “baldadigheid” en gaan thee drinken met de burgemeester. Overigens weet iedereen dat ook vrouwen conflicten kennen – het zijn 200

sluimerende, slepende gevechten die niet binnen een enkel heftig treffen worden beslist. Jaloezie en naijver spelen er een grote rol in; als in een groepje vriendinnen er eentje even naar de wc gaat, dan wordt juist dan over haar geroddeld. Het feminiene conflict is passief-agressief. Je doet iets wat bij de letter van de wet niet verboden is, maar desalniettemin toch zeer hinderlijk is. Als iemand er iets van zegt dan uit je jezelf daar moreel verontwaardigd over; je voelt je in je rechten aangetast. Kortom: je steekt je lange tenen uit en wacht tot iemand erop trapt. Zoals dat klasgenootje dat steeds met een passer in zijn nek werd geprikt. Toen hij zich op een dag omdraaide en een mep uitdeelde, was hij het die van school werd gestuurd. Daar komt bij dat Gutmenschen zo graag van de mensheid willen houden dat ze vaak innerlijk verstrikt raken als blijkt dat ze iemand toch niet mogen. Om met zichzelf in het reine te blijven schilderen ze die persoon dan af als racist of macho. Voor politieke correctheid is hoe je je gedrag rechtvaardigt namelijk oneindig veel belangrijker dan hoe je je feitelijk gedraagt. Passieve agressie draait om het manipuleren van schuldgevoelens en beeldvorming. In een aflevering van Danni Lowinski, nog zo’n tv-serie, heeft ze een conflict met een rechter. “Blijf van me af!”, roept ze als hij langsloopt, om zo zijn reputatie te schaden. Hoewel hij haar niet aanraakte kijken de voorbijgangers de rechter toch verontwaardigd aan. De aard van conflictvoering is veranderd. Men overwint iemand niet meer door die persoon direct te confronteren, maar door hem of haar aan te tasten in zijn of haar reputatie. Zelfs als geruchten niet direct bewijsbaar zijn kan een imago er op termijn toch substantieel door worden afgebroken. Ik neem een voorbeeld uit het Europees Parlement, waarbij een breuk ontstond tussen twee ambtenaren omdat één van hen van zijn vriendin niet langer mocht gaan stappen. Het meisje waar het om ging studeerde in Oost-Europa en om te voorkomen dat haar vriend vreemd zou gaan diende hij zich elke avond via de webcam in zijn huiskamer te tonen. De tweede ambtenaar inspecteerde de vriendenlijst van haar profiel en stuitte op namen als Achmed, Antonio en Alexandre – welgestelde 201

vrijgezelle mannen uit willekeurige Europese steden, zonder plausibele verklaring over hoe de arme studente hen had leren kennen. De breuk verergerde totdat zelfs valse Facebook accounts werden opgericht en verdachtmakingen van pedofilie werden rondgestuurd. De verdachtmakingen leidden ertoe dat deze hoge ambtenaar niet langer op uitzending mocht met de handelsdelegatie – zo werd hij uiteindelijk gewipt. Een tweede voorbeeld is een rechtenstudente waarmee ik enkele afspraakjes had. Toen ik haar liet weten dat ik ziek was deelde ze mede dat ze me dan maar kwam ophalen. Ze zou me dan wel een beetje verplegen op haar studentenkamer, en inderdaad reed ze vanuit Groningen naar Gelderland en weer terug. Toen ik eenmaal op haar bed lag nam ik enkele dropjes, waar ik op zoog om de keelpijn te verzachten. “Drop!” riep ze toen hysterisch. “Ik kan niet tegen drop! Van de geur alleen al ga ik walgen. Ik moet overgeven van drop. Door jou moet ik nu op de bank liggen. Wie denk je wel niet dat je bent? Ik neem je onder mijn dak en je zorgt ervoor dat ik vervolgens niet eens in mijn eigen bed kan slapen! Weet je wat? Ik ga naar een hotel. Morgenochtend kom ik terug en dan ben je opgerot.” Een meer subtiel voorbeeld is dat van een vrouw met wie ik op Skype zou spreken. Zij woonde in de Verenigde Staten en vanwege het tijdsverschil moest ik opblijven. Door lawaai op de achtergrond kon ik haar nauwelijks verstaan. “Wacht even,” zei ze toen ik dit benoemde, “je valt weg. Maar we kunnen ook wel schrijven.” Ze schreef dat ze me zo weer opnieuw zou bellen en verbrak de verbinding. Ik liet weten dat ik dat prima vond en dat ik ondertussen wel wat werk zou doen. Op een gegeven moment werd ik gewoon te moe en ging ik slapen, maar liet Skype wel open staan. De volgende dag schreef ik haar dat ze niet teruggekomen was en dat ze me had laten wachten. Daar reageerde ze als volgt op: “Oh, het was Thanksgiving. Er waren gasten. Sorry, was ik vergeten te zeggen. Maar ik had deze reactie totaal niet van je verwacht. Heb je me verwijderd uit je Skype vriendenlijst? Welja, ik wens je een fijne Thanksgiving en verder veel succes.” Zo bouwde ze een dikke muur 202

van zelfrechtvaardiging zodat ze de waarheid niet onder ogen hoefde te zien. Ik wees erop dat ze ten eerste de ernst van mijn respons overdreef, en ten tweede waarschijnlijk probeerde de situatie om te draaien. Ik had haar helemaal niet uit mijn vriendenlijst gegooid – sterker nog, ik liet Skype juist aan staan. Zij had mij verwijderd en probeerde oorzaak en gevolg nu om te draaien. Zo wordt een conflict geforceerd dat ze mij in de schoenen probeert te schuiven zodat ze geen rekenschap over haar narcistische gedrag hoeft af te leggen. Zo ken ik ook een Braziliaanse die mijn vriendschapsuitnodiging maar liefst anderhalf jaar negeerde. Toen accepteerde ze mij alsnog. Twee dagen later liet ze weten problemen te hebben met haar vriendje. Hij was namelijk jaloers geworden en wilde weten wie ik was. Maar zij wilde eigenlijk toch al van hem af. Zo gebruikte ze mijn uitnodiging om een breuk te forceren in een relatie waar ze toch al klaar mee was – maar zijn bezitterigheid gold als oorzaak. Monkeybranching noemen we dit: een man is als een spin die een web maakt en probeert zoveel mogelijk vliegjes te strikken, vrouwen zijn als aapjes – die laten een tak pas los als ze de volgende stevig vast hebben. Het probleem is dat er op internet of in de kroeg altijd wel mannen om vrouwelijke aandacht verlegen zitten. Omdat ze lief gevonden willen worden door zo’n meisje zullen ze al haar klaagzangen over jaloerse vriendjes beamen en slikken voor zoete koek, waardoor haar narcisme nauwelijks gecorrigeerd wordt. Ik koos voor een andere aanpak. Ik beschreef alles in een gedetailleerde brief en stuurde deze naar haar vriend. Toen LGBT-activisten144 een bijeenkomst organiseerden in het Europees Parlement legde een Frans-Spaanse ambtenaar hen de vraag voor waarom het evenement enkel over seksuele geaardheid ging en waarom er geen aandacht voor latino’s was. Toen hij zei zich hierdoor buitengesloten en gekwetst te voelen, verontschuldigde de organisatie zich onmiddellijk. Een passief-agressieve uitwisseling van schuldgevoelens. “Ik voel me buitengesloten. Jij hebt deze gevoelens veroorzaakt. Dus moet jij met een oplossing komen.” Typisch voor een feminiene benadering van de wereld is dat men inzoomt op hoe 144 Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender. 203

men zich ergens over voelt. Die gevoelens worden dan beschouwd als argumenten om zaken te rechtvaardigen. Zo worden gevoelens belangrijker dan de objectieve oorzaken achter het betreffende fenomeen. Jij brengt een pijnlijk feit naar voren, dan veroorzaak jij haar pijn omdat je erover begint. Niet de oorzaken van het feit. Soms is het nodig schoolmeesterachtig streng te zijn en een keus te maken die gevoelsmatig niet optimaal is. Maar in de geromantiseerde cultuur heeft het gevoel altijd gelijk. Terwijl het gevoel vaak teruggaat op oerreflexen die in de moderne tijd irrelevant geworden zijn. In mijn nabijheid hoorde ik hoe een wiskundige discussieerde met haar vriend. Hij was van plan na het eten nog een uurtje met zijn vrienden door te brengen op café terwijl zij wilde dat hij thuisbleef. Toen ze een reeks bezwaren voorlegde begon hij deze droogjes een voor een te weerleggen. Uiteindelijk was ze al haar argumenten kwijt en zei ze: “Maar door al mijn gevoelens weg te redeneren toon je dat je mij niet waardeert. Al jouw onderbouwingen maken mij niets uit – daar gaat het mij niet om. Ik voel het zo, dus is het voor mij waar. Als je daar niet in meegaat dan respecteer je mij niet.” Dit gesprek was erg bemoedigend voor mijn vertrouwen in de wiskunde, of althans in logisch doortimmerde bewijzen. De omkering van de natuurlijke orde Het huidige narcisme staat met twee benen in de twintigste eeuw. Enerzijds was er de GroenLinks-ideologie, het streven om mensen mondig te maken. Zodat ze goedgebekt waren en hun meningen konden ventileren. Anderzijds was er het Amerikaanse neoliberalisme met haar fixatie op imagocultivatie – dat van de vlotte dame of de frisse lefgozer die klaar staat om de top te bestormen. Kortom: het anti-autoritaire van de jaren ‘60 gecombineerd met het commercialisme van de jaren ’90. Dit zette zich door en de verschillende rangen en standen verloren hun status – de wereld waarin de bakkerszoon niet met de dochter van de landheer mag trouwen is in West-Europa inmiddels voorgoed verleden tijd. De seksuele marktwaarde van het individu werd daarmee het belangrijkste differentiërende criterium. Deze aantrekkelijkheidcompetitie is bikkelhard. De hyperseksualisering van tieners is een gevolg. Je 204

bent misschien niet het mooiste meisje van de klas maar je kunt wel het kortste rokje dragen, make-up opdoen of een push-up bh aantrekken. In landen zonder sociale mobiliteit is sex appeal de enige wijze om de maatschappelijke ladder te beklimmen, waardoor Fabian – wanneer hij uitgaat in Oekraïne – gewone meisjes niet van prostituees kan onderscheiden. Dit creëerde een dichotomie in de Westerse samenleving. Terwijl enerzijds het tienerlichaam seksualiseert, is anderzijds de maatschappelijke veroordeling van pedofilie steeds scherper. In de jaren zestig en zeventig waren er nog politici als de senator Edward Brongersma en Daniel Cohn-Bendit, die stelden dat pedofilie onder de seksuele vrijheid viel en daarom grijs gebied was. In de memoires van de achttiende-eeuwse Giacomo Casanova lezen we dat ouders van bourgeois-gezinnen hun vijftienjarige dochters aanspoorden hem te verleiden, waarbij hij de familie een goudstuk gaf dat gretig werd aangenomen. Inmiddels heeft de Victoriaanse meme, de puurheid van het kind, duidelijk de slag gewonnen. Alles moet in het Westen kunnen maar het kind blijft puur. Pubermeisjes kleden zich als volwassen fotomodellen; het kan bijna niet anders of het gaat fout. Een man maakt een verkeerde inschatting, een meisje gaat met louche types mee, ze wordt in een donker kamertje tegen haar zin betast. Oftewel de seksualisering van het tienerlichaam houdt verband met de kans dat een puber op een te vroeg en ongewenst moment in aanraking komt met seks. Maar in consequenties en voorspelbare gevolgen is het cultuurmarxisme volstrekt niet geïnteresseerd. Het gaat om intenties. De wensen, gevoelens en verlangens van het individu krijgen prioriteit boven de samenleving en de realiteit: “Als zij zich zo wil kleden dan is dat haar uitingsvrijheid, haar seksuele zelfvorming, niemand heeft daar wat mee te maken, het is haar recht.” In de Le Monde  van 26 januari 1977 stond een pleidooi voor de vrijlating van Bernard Dejager, Jean-Claude Gallien en Jean Burckhardt, die allen waren gearresteerd omdat zij seksuele betrekkingen zouden hebben met kinderen onder de vijftien. Aan de ene kant kunnen kinderen van dertien, als zij het slechte pad op gaan, wel 205

voor hun keuzes gestraft worden door het repressieve juridische systeem – in seksuele aangelegenheden erkent het systeem daarentegen hun keuzevrijheid niet. Zo redeneerden de verdedigers van de gearresteerden. Deze lange brief werd onder meer ondertekend door Louis Aragon, grondlegger van het surrealisme en vertegenwoordiger van het socialistisch realisme, en Francis Ponge, die op zijn beurt weer een grote invloed had op de postmoderne filosoof Derrida. Ook de postmoderne Lyotard mocht niet ontbreken, evenals de marxist Sartre en de feministe Simone de Beauvoir. En zo hebben nog tientallen invloedrijke intellectuelen de lijst ondertekend. Twee jaar later verscheen er in de krant Libération een brief over ene Gerard R., die volgens het blad met meisjes van zes tot twaalf jaar leefde. Hij werd vervolgd wegens seksueel misbruik. De brief bepleitte dat een kind van zes wilsbekwaam is om toestemming te geven voor seksueel contact.145 Dit epistel werd door maar liefst drieënzestig mensen ondertekend, waaronder de feministe Christiane Rochefort en de “nouveau philosophe” Pascal Bruckner. Dit is zeer interessant, want diezelfde Bruckner schreef in zijn werk Le Paradoxe amoureux (2009) over de “onttovering” van het huwelijk. Zaken als familiestatus, toegang tot seks en het waarborgen van bezit worden niet meer door het huwelijk geregeld. Het gevoel van verliefdheid is daarmee nog de enige bron van het huwelijk, en juist dat wordt steeds moeilijker. Je experimenteert met relaties, doet ervaringen op en vergelijkt de positieve en negatieve eigenschappen van je partners. Zo wordt het boodschappenlijstje van de postmoderne mens steeds langer, en indirect diens teleurstelling. De middeleeuwse mens werd voor de eerste keer verliefd en trouwde: de huwelijkspartners waren van elkaar afhankelijk en moesten het ermee doen. “Vroeger knelde het gezin als een korset; nu doet het eerder denken aan zo’n tentdoek vol gaten waar lucht en regen doorheen komen. Dat is de meest gangbare visie op het debacle waar de individualistische revolutie toe leidde.”146 En misschien ook 145 http://www.statemaster.com/encyclopedia/French-petitions-against-age-of-consentlaws (20 april 2014). 146 Pascal Bruckner, ‘De hel die huwelijk heet’, in: Trouw, 3 juli 2010 (vertaling Martin de Haan). 206

de reden waarom, in Europa tenminste, zeventig procent van de echtscheidingen wordt aangevraagd door de vrouw. Zo komen we vanzelf op de “no fault divorce marriage” – de scheiding waarbij niets te verwijten valt en een van beide partners de huwelijksband uit vrije wil opheft. In 1870 schreef de Oostenrijkse Leopold von Sacher-Masoch een roman die de samenhang tussen macht en seks expliciet maakte. Venus im Pelz zet de warmbloedige verleidster van de Oudheid tegenover de preutse huwelijkstrouw van Noord-Europa. Niets intrigeert een man meer dan een vrouw die haar seksuele verlangens najaagt en haar minnaars net zo snel laat vallen als dat ze hen om haar vingers windt, zo is de gedachte. Liefde is zoals politiek, stelt de schrijver: een van de partners heeft alle macht. Een persoon is de hamer, de ander het aambeeld. Een paradigmatisch voorbeeld is de Bijbelse reus Simson die door de verleidster Delilah in zijn slaap wordt kaalgeschoren, waardoor hij zijn bovenmenselijke kracht verliest. In Venus im Pelz wordt de verleidster belichaamd door Wanda von Dunajew. Ze omschrijft zichzelf als “heidens”, is jong, mooi en rijk en wenst daar zoveel mogelijk van te profiteren. Wanda ontzegt zichzelf niets en bevredigt mannen die haar gelukkig maken. Maar alleen zolang ze haar gelukkig maken – daarna zoekt ze een ander. Op haar pad treft ze een getormenteerde schrijver die zich graag aan haar onderwerpen wil en seksueel geniet wanneer zij hem vernedert. Wanneer haar oog valt op een moedige maar brute officier krijgt hij de opdracht te achterhalen in welke hotelkamer deze viriele militair verblijft. Vandaag kent men deze fantasie als cuckolding, waarbij een man gevoelens van vernedering en ontoereikendheid zoekt in de seks die zijn vrouw met anderen heeft. Dan geldt voor de vrouw dat zij het enerzijds in haar man waardeert dat hij haar vrij laat om seks met anderen te hebben, terwijl de overgang naar oprechte minachting omdat hij zich zo volledig wegcijfert tegelijkertijd flinterdun is. De vernedering van de echtgenoot bereikt een hoogtepunt wanneer zij zó in de ban raakt van een andere minnaar dat zij haar man voorgoed verlaat. Masochisme – zo luidt het woord dat naar het werk van Sacher-Masoch is vernoemd. 207

Noord-Europeanen sluiten saaie, liefdeloze huwelijken, zo laat de auteur Wanda opmerken, maar zij laten zich wel voorstaan op hun soberheid en trouw. Tegelijkertijd zijn ze gefascineerd door de naakte, sensuele en onbekommerde heidenen, die ze steeds weer afbeelden in werken die verwijzen naar de Oudheid. De passies die de ongeremde vrouwelijke seksualiteit losmaakt staan dus tegenover de vooruitgang, de beschaving en de intellectuele masculiniteit zoals gebundeld in de Noord-Europese volksgeest. Het was maar goed dat de herinneringen aan Helena, Aphrodite en Kalypso onder de ruïnes van Pompeï waren bedolven. Maar de tijd waarin Venus im Pelz verscheen was een tijd van verandering: het fin de siècle doemde op en jonge vrouwen begonnen de beknellende plattelandsgemeenschappen te verruilen voor het avontuur van de grote stad. Er waren dames als Lola Montez – verleidsters en vermaaksters die zich net als de latere Marilyn Monroe in de kringen van machtige mannen begaven.147 De hedonistische Wanda vindt trouw maar een droge boodschap en wil enkel een relatie zolang zij daar zelf genot bij voelt. Het is interessant te constateren dat het idee van het hedonistische huwelijk gelijktijdig geïntroduceerd werd met het idee van allerlei fetisjen en vernederingfantasieën. Het zou echter nog tot de jaren zestig van de twintigste eeuw duren voordat deze opvattingen ook tot de lagere klassen zouden doordringen. Al onze (seksueel) exclusieve noties, die van het gezin, die van de monogamie en die van de levenslange huwelijkstrouw, leidden de seksualiteit in banen. Op de een of andere wijze waren deze noties geworteld in de natuurlijke orde. Namelijk het volwassen worden, verliefd worden en het stichten van een gezin. Ieder leven kent dergelijke rites de passage. De noties dienden althans om deze rites de passage voor ieder lid van de samenleving binnen bereik te brengen. 147 Denk ook aan de relatie tussen de bordeelhoudster Aspasia en de Oudgriekse staatsman Pericles. Dit overwegende uitte de Franse denker Jean-Jacques Rousseau bezwaren tegen de aanwezigheid van vrouwen in salons, die met hun toespelingen mannen uit hun concentratie brachten en hen tegen elkaar uitspeelden. Hij vreesde dat discussies zo niet meer in dienst stonden van waarheidsvinding maar van seksuele wedijver. Zie: Barbara Caine en Glenda Sluga, ‘Citizenship and Difference: the Age of Revolution’, pp. 7-31 in: Gendering European History, (Londen/New York 2000) 14. 208

Het traditionele huwelijk was de sluitsteen van de Westerse beschaving omdat de doorsnee man beloond werd voor het leiden van een verantwoordelijk en productief leven. En dus niet – zoals in de verhalen van Tom Sawyer en Robin Hood wel verheerlijkt wordt – als een vagebond in het bos te wonen, rond te zwerven en te leven van roof en kattenkwaad. Zoals blijkt uit de genoemde brieven maakten cultuurmarxisten seksualiteit tot een subversieve kwestie. “Hoezo rites de passage? Waarom zou het experimenteren met seks niet kunnen beginnen op zesjarige leeftijd?” “Hoezo huwelijk? Het huwelijk is de knechting van de vrouw!”148, enzovoorts. Dit alles diende om de Westerse beschaving te ondermijnen. Statistieken tonen de getrouwde man immers als het meest productieve en hardwerkende lid van iedere maatschappij. Zo tonen cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau (de tweejaarlijkse emancipatiemotor) sinds 1998 dat de belasting in uren van de combinatie zorg en werk voor mannen groter is dan voor vrouwen. De exclusieve noties van de ware liefde en het levenslange huwelijk – hoewel de getrouwde, verantwoordelijke man in de populaire cultuur wel als sullig wordt neergezet – dienden zeker hun doel. Want gaat het verlangen van vrouwen instinctief uit naar “liefde”, of naar de intense achtbaanrit van emoties die de bad boy hen doet beleven? De meest uitgesproken feministische vrouwen waarmee hij de liefde bedreef, zo vertelde de Britse politicoloog Alexandar Atkinson, kickten in de slaapkamer op de meest dominerende en vernederende fetisjen. Diep van binnen wensen ze gedomineerd te worden door een man met hoge status, die hen verzadigd en sidderend achterlaat in bed. De doorsnee man kan hier niet tegenop bieden. Deze zou dus ook maar weinig reden hebben om een productief en verantwoordelijk leven te leiden, als de seksueel exclusieve noties zijn productiviteit niet institutionaliseerden binnen het huwelijk. Het gedicht ‘Daddy’ (1963) toont hoe Sylvia Plath worstelt met het vormen van haar identiteit omdat een vaderfiguur ontbreekt. In het werk stelt ze haar vader voor als nazi en zichzelf als weerloze Jood. 148 Michelangelo Signorile, ‘Bridal Wave,’ in: OUT Magazine, (december/januari 1994) 161. 209

“Every woman adores a fascist”, schreef ze – “ze begeert een laars in het gezicht en het hart van een bruut.” De toon waarmee Plath het gedicht voordroeg is een interessante mix van woede, wrok, berusting, treurnis, strijdlust en opgehoopte seksuele agressie jegens haar vader. Daarom legde Atkinson een verband tussen vrouwen met masochistische fetisjen en het ontbreken van vaderfiguren. Ook wees hij op Eva Braun, die zichzelf in de borst schoot met het pistool van haar vader om aandacht te krijgen van haar minnaar – de beruchte Oostenrijkse dictator. Die laatste dwong Eva tot afzondering en behandelde haar streng. Toch blijkt uit haar dagboek dat ze steeds meer van hem hield. “Houd ik meer van u wanneer ik minder wederliefde krijg?”, om maar even Paulus te parafraseren.149 Atkinson werkte een tijd in China, waar vrouwen duidelijk moeite doen om een goede man te vinden. Naar zijn ervaring gedragen Chinese vrouwen zich vrouwelijk, hoffelijk en bescheiden. Maar zijn tijd in Azië liep ten einde en hij keerde terug naar zijn geboorteplaats. “Ik liep de eerste de beste pub binnen en zag hoe veel te dikke meisjes in veel te strakke naveltruitjes het centrum van de dansvloer domineerden”, verklaarde hij. “In de hoekjes stonden de mannen, die er op zich netjes en verzorgd uitzagen maar de vrouwen als onderdanige puppies met reeënogen aanstaarden.” Ineens werd hij aan zijn arm getrokken door een blondine die hij kende uit zijn jeugd. Vroeger was hij verliefd op haar geweest. Zij wist dit en ooit hadden ze gezoend. Wel zei Atkinson dat ze destijds met zijn gevoelens speelde. Ze was toen beeldschoon, nu was ze dik. Kraamhulp was ze van beroep. “Haal eens een drankje voor me!”, riep ze hem toe. Hij negeerde haar en ouwehoerde verder met zijn maten. Toch bleef ze zijn aandacht trekken. “Ik ga dat niet voor je doen”, zei hij tenslotte. “Hooguit ga je mij voor naar de bar. Misschien kunnen we daar iets drinken. Dan vertel je mij hoe het je is vergaan.” Hij hield voet bij stuk en ze ging akkoord. Aan de bar begon ze ineens aan zijn riem te frunniken waarbij ze met haar hand over zijn geslachtsdeel wreef. Vagelijk meldde de kraamhulp iets over het gebruik van co149 2 Korintiërs 12. 210

caïne. In het licht van de disco viel het Atkinson op dat ze er niet zo gezond meer uitzag. Hij snoof de broeierige geur op, de nevel die doorsneden werd door het licht van paarsrood flikkerende lampen. Alles kwam hem ineens opmerkelijk helder voor, hij onderscheidde zelfs de zweetdruppeltjes op de vingers waarmee ze haar glas vasthield. Hij vroeg haar waarom ze nu plotseling zo aanhankelijk deed. Waarom zou hij opeens naar haar luisteren, zich door haar laten bespelen? Terwijl ze hem vroeger zo slecht behandelde? Wie dacht ze wel niet dat ze was? Ineens raakte ze extreem gefixeerd op hem. Gehypnotiseerd bijna. “Jij wilde me gitaarles geven”, zei ze. “Ik wilde alleen neuken.” Atkinson ging daar niet in mee. Verklaringen die we geven voor onze motieven op eerdere momenten in ons leven zijn afhankelijk van onze stemming in het heden. “Dat zeg je omdat je nu maar wat raakt leeft”, antwoordde hij. “Met cocaïne en losse seks. Vroeger gedroeg je je als een prinsesje dat zich te goed voor de wereld voelde.” “Niet waar”, zei ze. “Als je wilt kun je me nu neuken.” Met een rustige pauze dronk hij zijn glas leeg. “Oké”, zei hij beslist doch bedachtzaam terwijl hij het met een doffe dreun op de bar terugzette. “Dan volg je mij nu naar mijn huis.” Ineens kwam er een paniekerige schittering in haar ogen. Ze begon zwaarder te ademen en hij voelde hoe ze haar klamme handen om zijn polsen klemde. “Ik wil romantiek!”, riep ze plotseling. “Ik verlang naar een romance – ik zoek de ware passie en wil verliefd worden!” “Je bent niet goed wijs”, zei Atkinson droog. Resoluut draaide hij zich om en liep terug naar zijn maten. Een relaas als dit verheldert waarom de hedendaagse man weer meer ‘roofridder-achtige’ trekjes vertoont. Hij laat zich minder vastpinnen op een vaste relatie, identificeert zich minder met zijn baan, hecht minder waarde aan een hoge status. Jongeren die de dertig naderen gaan nadenken over gezinsvorming. “Ik vraag me af of ik wel een kind wens”, vertelde een hbo’er elektrotechniek. “Want relaties zijn vandaag veel losser dan pak hem beet vijftig jaar geleden. Daardoor zal ik misschien een kind delen met een vrouw waarmee ik over drie jaar niet meer te maken wil hebben – dat is geen prettig 211

vooruitzicht. En dan is er mijn positie op de seksuele markt. Want laten we toegeven – een man die nog geen kind heeft ligt nog altijd iets beter in de markt dan een man die er al wel een heeft. Daar komt bij dat ik ook bij mijn kind in de buurt zou willen zijn, waardoor ik dus niet zo makkelijk in het buitenland kan gaan werken. Een kind zou dus beperkingen opleggen aan mijn kosmopolitische levensstijl.” De volwassenheid wordt uitgesteld, de adolescentie opgerekt. Ergens diep van binnen is het niet anders dan een gezonde reactie op een ongezonde tijd. “Things had evolved on such a wide front, in such an overwhelming and at first sight apparently irreversible way, that many of us began to hope that the legal regime imposed on the sexual practices of our contemporaries would at last be relaxed and broken up.”150 Aldus Michel Foucault in een radiodebat over de eerder aangehaalde kwestie: seks met minderjarigen. Foucault stelt dat seksualiteit pas in de negentiende en twintigste eeuw een kwestie van overheidsinmenging werd, en duidt dit als een toenemende “beheersingsdrang”. Door seksualiteit steeds meer op te roeren zou het repressieve overheidsapparaat kunnen “ontploffen”. Met als resultaat de bevrijding van die puur-natuurlijke, ongerepte en inherent goede menselijke potentie waar de achtenzestigers zo dol op zijn – “de vrije liefde”. Maar is de liefde inherent goed en vrij? Want liefde is ook “haar liever onder een tram zien liggen dan in de armen van een ander”, zoals de schrijver Boudewijn van Houten zei. Een halve eeuw later zien we de consequenties van de seksuele subversiviteit. Een maagdelijke vrouw die seks vies vindt maar wel kinderen wil laat zich kunstmatig insemineren. Een gepensioneerde man verhuist naar Thailand en krijgt daar een nieuw kind dat jonger is dan zijn kleinzoon. Of zelfs een rijke man die besluit in zijn eentje een kind te nemen en op te voeden, mét een draagmoeder maar zonder vrouw. In Colorado is men zelfs zo ver dat in een rechtszaak werd afgedwongen dat een zesjarig jongetje op school het meisjestoilet mag gebruiken. 150 Michel Foucault: politics, philosophy, culture: interviews and other writings. Ed.: Lawrence D. Kritzman (New York: Routledge 1988). 212

Het is niet verrassend dat het postmodernisme ontstond in Frankrijk omdat veel ervan herleidbaar is tot de Franse Revolutie. De burgerij wenste zich te emanciperen van de hiërarchische, gedisciplineerde, aan religie gebonden monarchieën die Europa rond 1789 domineerden. De historici Hugh McLeod en Peter van Rooden stelden dat de achtenzestigers de collectieve waarden van de Franse revolutie – vrijheid, gelijkheid en broederschap – verruilden voor individualistische waarden: authenticiteit, expressiviteit en reflexiviteit.151 “Typisch voor dit tijdperk was een overheersende bekommernis met het recht van individuen om zelf te beslissen in zaken van geloof, moraal en levensstijl, zonder inmenging door de staat, de kerk, werkgevers, ouders of buren. Het beginsel waarop dit alles werd gebouwd was de zoektocht van ieder individu naar zijn of haar eigen levenspad, daarin niet belemmerd door ‘externe’ gedragscodes en autoriteiten.”152 Deze queeste van het levenspad – de zelfontdekking, het worden wie je echt bent – hangt sterk samen met de ontkerkelijking en het verzet tegen religieuze autoriteit dat we ook wel als “humanisme” aanduiden. De paradox van het humanisme is dat het individu alleen in staat is zich te verheffen doordat er een maatstaf is waaraan hij zich op kan trekken: een maatstaf die nog primair relevanter is dan dat individu en nog primair relevanter dan diens preferenties. Als Bildungsvoorbeeld noemde de Duitse dichter Rainer Rilke een antiek 2500 jaar oud standbeeld. Het beschadigde torso toonde hem een bevelende opdracht. Het standbeeld droeg hem op zijn leven te beteren; Rilke moest zichzelf disciplineren om een hogere levenswijsheid te bereiken. Een belangrijk doel van het humanisme is inmiddels bereikt – mensen zijn inderdaad mondiger dan ooit. Zo worden internetdiscussieplatforms doorgaans beheerst door hipsters die weinig meer lezen dan oppervlakkige populaire blogs waar “hoera voor gelijkheid in al zijn vormen” de teneur is. Het is deze massa van, zoals Lenin zou zeggen, “nuttige idioten” die de intellectuele masculiniteit 151 Peter van Rooden, ‘Oral History en het vreemde sterven van het Nederlandse christendom’, in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 119 (2004), pp. 524-551. 152 Hugh McLeod, ‘Why were the 1960s so Religiously Explosive?’, pp. 109-130 in: Nederlands Theologisch Tijdschrift, 60.2, (2006) 110. 213

verdrukt. Vóór het ontstaan van deze horde bracht het bezit van kennis een bepaalde morele status met zich mee – die status is nu verwaterd: “Waarom feiten memoriseren als je ook kunt opzoeken op internet?” Van het verheffingsdenken is weinig meer over. Sterker nog – de eigen verantwoordelijkheid van het individu-zijn is uitgebreid tot het zelf grenzen kunnen stellen aan die verantwoordelijkheid. Waardoor die verantwoordelijkheid waardeloos wordt. De lusten van het individu domineren. Coherente, op feitenkennis berustende filosofieën om deze preferenties in te dammen brokkelen af. De Britse psychiater Dalrymple beschreef hoe een lesbische patiënte uitgebreid ontvouwde hoe ze zichzelf inspoot met een injectienaald vol sperma. Ze zei hiermee te rebelleren tegen de orde die in de natuur besloten ligt.153 In 2013 baarde een Berlijnse man een kind, wat kon omdat het een transgender was die zich als man identificeerde maar een vrouwelijk voortplantingssysteem had.154 Het idee dat we onze wensen en karakters moeten kneden naar een hogere, ideale orde verliest terrein; verlangens worden zelf-referentieël: “Ik wil het omdat ik het wil”, zonder acht te slaan op consequenties. Volgens de liberale Canadese filosoof Charles Taylor veroorzaakt dit een innerlijke leegte, immers “niets zou als een vervulling tellen in een wereld waarin letterlijk niets behalve zelfvervulling van belang was.”155 Zelfoverstijging vereist een filosofie die meerzeggend is dan de duiding van de preferenties als subjectieve en persoonsgebonden behoeften. Namelijk, ze vergt een levensbeschouwing waarin deze preferenties als zijnde gepast danwel ongepast kunnen worden aangemerkt. Taylor stelt dat leven in een wereld die voortdurend terugwijst naar zelfgeschapen preferenties de mens uiteindelijk wel bevrediging, maar geen vervulling geeft. Om zich werkelijk thuis te kunnen voelen in het leven behoeft de mens de roeping van zaken die groter zijn dan hemzelf en zijn preferenties nog overstijgen. Toen ik dit besprak met de jeugdcoördinator van de IPPF (International Planned Parenthood Federation), zei ze: “Waarom zou onze 153 Theodore Dalrymple, ‘All Sex, All the Time’ in: City Journal (zomer 2000). 154 http://www.thelocal.de/national/20130911-51873.html (13 september 2013). 155 Charles Taylor, Bronnen van het zelf, (Amersfoort 2009) 656. 214

repressieve maatschappij iets over ons lichaam te zeggen hebben? Over of we ons man of vrouw voelen, bijvoorbeeld.” Ik zei: “Als ik me voel als Napoleon, of serieus denk hem te zijn, ben ik er dan bij geholpen als mijn collega’s, vrienden en familie meegaan in mijn spel?” “Nee”, zei ze, “want hierbij zijn er duidelijke geschiedkundige feiten die tonen dat jij Napoleon niet bent.” “Bij transseksualiteit zijn die feiten er ook”, reageerde ik. “Anatomische feiten. Of we man of vrouw zijn bepaalt het chromosoom.” “Hier heb je het over sekse”, antwoordde ze. “Dat is beperkt tot fysieke eigenschappen. In mijn organisatie praten we over gender – dat omvat mannelijkheid en vrouwelijkheid als conventies van een maatschappij.” Ik legde uit dat dat vroeger vrouwenstudies heette. Onder invloed van het postmodernisme is dat in de jaren ’60 omgedoopt tot genderstudies. Denk aan de uitspraak van de filosoof Derrida: “Er is niets buiten de gevangenis van de tekst.” Oftewel werkelijkheid was altijd een kwestie van taal en daarmee van perspectief – hooguit konden wetenschappers taalconventies analyseren. Ook het geslacht werd zo als culturele conventie opgevat. Taylor verwerpt de postmoderne benadering echter resoluut: “Het gezichtspunt van waaruit we zouden kunnen constateren dat elke orde even willekeurig is, in het bijzonder elke morele visie, staat ons mensen simpelweg niet ter beschikking.”156 Toch won het postmodernisme de slag om West-Europa; het resultaat zien we in de samenleving van vandaag, waar de natuurlijke orde volledig losgelaten wordt en de identiteit van een persoon nog enkel gebonden is aan diens zelfidentificatie, oftewel intenties. Een overduidelijk mannelijk uitziend persoon probeert het vrouwentoilet binnen te dringen, wordt tegengehouden en roept: “Maar ik voel me een vrouw!” In Duitsland is, naast man en vrouw, nu officieel een derde ‘tussencategorie’ vastgesteld als mogelijk juridisch geslacht. Zweden is officieel een nieuw woord rijker – een geslachtsneutraal voornaamwoord speciaal voor interseksuelen. Naast ‘hij’ (han) en ‘zij’ (hon) kent de Zweedse taal nu ook ‘het’ (hen). Vanaf april 2015 staat het woord in de nieuwe officiële woordenlijst van de 156 Idem, 159. 215

Zweedse taalunie.157 In 2010 besloot de universiteit van Cardiff op aandringen van LGBT-activisten over te gaan op unisekstoiletten. Het achterliggende idee was dat transseksuelen bij een toiletbezoek gedwongen waren zich te specificeren als een van beide geslachten, wat zou kunnen leiden tot gevoelens van verwarring en uitsluiting. Het gender-neutraal maken van toiletten komt er in de praktijk op neer dat mannentoiletten worden vervangen door vrouwentoiletten: beide seksen kunnen deze gebruiken terwijl enkel mannen de mannentoiletten kunnen gebruiken. Toch hebben anatomische feiten invloed op geslachtsspecifiek gedrag, zo stelt Armin Falk, professor aan de universiteit van Bonn. Mannen liegen minder vaak als gevolg van testosteron. “Hoe meer testosteron, hoe minder leugens.”158 Stel nu dat het zo is dat lichamelijk een man zijn en je tegelijkertijd te voelen en te gedragen als een vrouw, iets is waartoe de ‘bedrading’ in je hoofd je leidt; dan gaan cultuurmarxisten de mist in wanneer zij geslachtsidentiteiten zien als maatschappelijke conventies. En – in deze lijn verder redenerend – als homoseksualiteit is aangeboren, en dus een natuurlijk verschijnsel zou zijn, waarom moet onze samenleving dan uitbundig koketteren met homoseksualiteit als cultuur? Denk aan gaybars en kanaalparades. En is de afkeer die mensen voelen wanneer ze vrouwen met baarden zien, of twee mannen zien zoenen in het openbaar, dan ook een gevolg van “maatschappelijke constructie”? Of toch een natuurlijke reactie? Wat betreft het verband tussen homoseksualiteit en cultuur schreef activiste Paula Ettelbrick het volgende: “Homoseksueel zijn is meer dan het opeisen van de vrijheid om in je eigen huis te slapen met een persoon van jouw keuze. Homoseksueel zijn betekent het verleggen van seksuele grenzen om zo de maatschappij radicaal te veranderen.”159 Het gaat LGBT-activisten blijkbaar om meer dan het verwerven van bur157 http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/opmerkelijk/transseksueel-zweden-krijgt-eigen-voornaamwoord (woensdag 30 juli 2014). 158 http://www.medicalnewstoday.com/articles/251411.php (6 juni 2014). 159 Paula Ettelbrick, ‘Since When Is Marriage a Path to Liberation?’, in William Rubenstein, ed., Lesbians, Gay Men and the Law (New York: The New Press, 1993), pp. 401-405. 216

gerlijke vrijheden – einddoel is het transformeren van het aangezicht van de maatschappij. Hierbij hekelde zelfs de als ‘links’ te boek staande politicoloog Colin Crouch de pogingen van progressieve partijen om electorale winsten te behalen via de agenda van de homolobby. Volgens hem werden de grote maatschappelijke vraagstukken zo verruild voor deelbelangen, hetgeen de politieke versplintering vergrootte.160 Het zal niet verbazen dat we in deze context ook het 2014 Eurovisie Songfestival noemen. De hoofdprijs ging naar een vrouw met een baard, een Oostenrijkse transseksueel. Getuige de stemming op populaire politieke internetblogs was het Songfestival gebruikt om het cultureel conservatieve Rusland een hak te zetten. Steeds als de Oostenrijkse kandidaat punten kreeg steeg een gejuich op alsof het om een politieke overwinning ging. Francis Yockey, een der meest obscure politieke denkers van de twintigste eeuw, vond dat in het Stalinisme nog iets van de traditionele Europese hiërarchie bewaard was gebleven. Als het communisme eenmaal instortte zou dat element in Rusland opnieuw naar boven komen, terwijl het Avondland vanuit Amerika een vals masker van vrijheid kreeg opgedrongen – een oppervlakkige levensstijl onder het mom van multiculturalisme en diversiteit. Een soortgelijk sentiment verwoordde Guus Lodeizen in een brief aan zijn zoon Hans: “Zelfovertreffing is onmogelijk in een land waar de massaproductie van koelkasten als cultureel hoogtepunt wordt gezien.”161 Cultuurmarxisten Franz Boas en zijn leerling Margaret Mead meenden dat ieder aspect van menselijk gedrag werd bepaald door culturele conditionering en niet door biologie. Om dit te bewijzen reisde Mead af naar Samoa, waar ze twee jongedames interviewde over hoe hun samenleving omging met seksualiteit. Fa’apua’a Fa’amu en Fofoa Poumele vertelden haar dat mannen in Samoa verlegen waren en dat seksuele agressie daarom van vrouwen werd verwacht. In de Westerse cultuur werd de man geacht de toenadering te zoeken bij het verleidingsritueel – in een andere cultuur was het blijkbaar omgekeerd. Op basis van deze bevinding publiceerde Mead Coming 160 Colin Crouch, Post-Democracy, (Cambridge 2004) 56. 161 Verzameling Hans Lodeizen NLMD, 27 oktober 1946. 217

of Age in Samoa in 1928, dat een bestseller werd in feministische kringen. In 1983 deed David Freeman echter onderzoek naar dezelfde situatie; hij ontdekte dat Mead tijdens het interview voor de gek was gehouden. De jongedames hadden zich ongemakkelijk gevoeld om vragen over seks aan een vreemde te beantwoorden. Daarom hadden ze een verhaal uit de duim gezogen, zo werd verklaard in een op video vastgelegd gesprek: zij achtten hun verhaal dusdanig absurd dat ze er vanuit gingen dat Mead het niet zou geloven. Toch deed ze dat. Deze onthulling toont de grenzen aan van de opvatting dat seksuele rolpatronen culturele constructies zijn. Hoewel een belangrijke intellectuele pilaar van het feminisme berust op een hoax, weerhoudt dat hen er niet van hun agenda door te zetten. In De mythe van het glazen plafond (2009) zet econoom Marike Stellinga uiteen hoe in Scandinavische landen mannelijke begeleiders niet eens met de kleuters mogen voetballen – dat zou maar stereotypes bekrachtigen. Vivian Gornick, verbonden aan de universiteit van Illinois, verklaarde zelfs dat het de opgave van de ware feminist is de maatschappij zó te veranderen dat de keuze om thuis voor het gezin te zorgen vrouwen niet langer beschikbaar staat.162 Net zo stelde PvdA’er Sharon Dijksma in 2006 dat vrouwen die niet gingen werken hun studiefinanciering aan de staat dienden terug te betalen.163 Hier ziet men over het hoofd dat man en vrouw biologisch en anatomisch verschillen. Wat we “rechtvaardig” noemen is een gelijke verdeling van kansen. Dit garandeert bij een seksueel diamorfe soort, de mens dus, geen gelijke uitkomsten. Mijn vriendin uit Cyprus bezocht tijdens een rondleiding in Brussel een chocoladefabriek met een groep kosmopolitische hipsters. Om samen koekjes te bakken. De hipsters knoeiden alles onder; de chocola smolt in hun handen en hun koekjes kleefden aan elkaar. Zelfs de dames bakten er niks van. Ze vond het maar een zielige vertoning – al die zogenaamde geëmancipeerde Noord-Europeanen 162 Vivian Gornick ‘The Daily Illini’, (25 april 1981). 163 http://www.elsevier.nl/Politiek/nieuws/2006/3/Niet-werkende-vrouw-moet-studie-terugbetalen-ELSEVIER071452W/ (6 juni 2014). 218

konden nog niet eens een lekkernij bereiden voor hun vriendje of potentiële echtgenoot. Zelf werkte ze samen met een traditioneel opgevoede Griekse jongedame – getweeën bakten ze de mooiste koekjes van allemaal. Bij een onderwerp als feminisme is het verleidelijk om te denken: “Ik ben zelf geen feminist, ik zou ook geen feministische vrouw als vriendin nemen, dus ze doen maar, ik kan me er niet om bekommeren.” Een mens is echter geen eiland; je bent gedeeltelijk afhankelijk van anderen, en als genoeg mensen zich aanpassen aan de feminiene waarden zal het ook voor jou gevolgen hebben. Het feminisme kan politiek worden opgelegd zodat je er in je werk mee te maken krijgt. Ook kan het moeilijker worden om vriendschappen te sluiten omdat mensen jouw masculiene waarden verwerpen. Het feministische scenario is daarom te vergelijken met een serie middeleeuwse schermutselingen. Als je als landheer merkt dat bandieten jouw boeren overvallen terwijl ze buiten het dorp aan het werk zijn, dan moet je proactief handelen en dat direct afstraffen. Of je kunt er voor kiezen om het conflict uit de weg te gaan en de boeren terug te trekken. In een later stadium zul je dan echter grondstoffen tekort komen – de vijand zal zich steeds agressiever gedragen, zodat je uiteindelijk alleen in je eigen dorpje nog enige vrijheid hebt. Het voorbeeld van de grondstoffen is misschien puur allegorisch maar het feminisme tast de veiligheid wel degelijk aan. Wendy Tapia moest voor haar brandweeropleiding anderhalve mijl kunnen rennen in twaalf minuten, zonder bepakking. Ze probeerde het vijf keer, haalde de tests niet, maar kreeg toch het diploma.164 Een bijkomstig, eveneens onveilig gevolg van deze emancipatie is dat de vrouwencriminaliteit drastisch stijgt. In 1980 werden er rond de 4000 meisjes gehoord door politie, in 2006 waren dit er ruim 12000: een verdrievoudiging in zesentwintig jaar.165  Uit de Landelijke Criminaliteitskaart van de Dienst IPOL (Internationale Politie-Informatie) blijkt dat in 1996 16% van de verdachten van 164 Suzan Edelman, ‘Meet the seemingly unfireable female firefighter’, in: New York Post, 10 november 2013. 165 http://www.rechten.vu.nl/nl/onderzoek/onderzoeksinstituten-en-centra/nsmv/index.asp (6 juni 2014). 219

criminaliteit vrouw was; in 2007 was het 17,1%. Vrouwen worden vooral in verband gebracht met vermogensdelicten, maar het aantal geweldsdelicten door vrouwen neemt sterk toe. In 1996 betrof 12% een geweldsdelict, in 2007 42%.166 Vooral in de leeftijdscategorie van twaalf tot vijfentwintig jaar groeit het percentage vrouwelijke verdachten sterk. Onder minderjarige meisjes is het percentage verdachten toegenomen van 0,5% tot 1,2%.167 Onder minderjarige jongens groeide dat van 2,9% tot 4,5%. Mogelijk speelt hierbij het ontbreken van vaderfiguren weer een rol. Als de criminaliteit stijgt is er een sterke staat nodig, een superpappa die ons beschermt. Het uit elkaar drijven van vaders en moeders speelt bepaalde politici dus in de kaart. In een artikel met de veelzeggende titel ‘Waar de echtscheiding begint houdt de rechtsstaat op’ beschreef Marcel de Haas de gevolgen van no fault divorce laws. Er zijn extra woningen nodig evenals bijstandsuitkeringen, kinderen ontsporen en scheidingen belasten de rechterlijke macht. “Wist u dat als een vrouw wil scheiden en er kinderen zijn, dat de man – als ware hij een crimineel – voor ten minste een jaar uit zijn huis wordt gezet? Hoezo eigendomsrecht? Maar de hypotheek mag, nee moet de man gewoon doorbetalen. Ja, voor een huis waar hij niet in mag wonen. En waarom moet de man tegen wie een echtscheiding wordt aangevraagd tienduizenden euro’s aan advocaatkosten betalen voor een scheiding waar hij principieel op tegen is?”168 Iedereen heeft goed en kwaad in zich, maar niets brengt het kwaad sneller naar boven dan het te belonen met geld. Uit een onderzoek genaamd ‘Egalitarianism, Housework and Sexual Frequency in Marriage’ blijkt dat stellen met een traditionele rolverdeling een bevredigender seksleven hebben – bovendien hebben 166 http://www.profnews.nl/899281/criminaliteit-door-vrouwen-vraagt-meer-aandacht (6 juni 2014). 167 Zie ook: ‘Crimineel is steeds vaker een vrouw’, in: Algemeen Dagblad, (22/01/13) “Het aantal vrouwen dat werd opgepakt voor het plegen van geweld verdubbelde in de laatste 16 jaar [...] Criminaliteit door meisjes en vrouwen is te lang gebagatelliseerd en te weinig onderzocht, denken de onderzoekers.” 168 Marcel de Haas, ‘Waar de echtscheiding begint houdt de rechtsstaat op’, in: Volkskrant, 15 november 2013. 220

ze 17,5% vaker seks.169 Een relatietherapeute gaf een briljante illustratie.170 “Wanneer is je man het meest aantrekkelijk?”, vroeg ze een cliënte. “Als hij terugkomt van het sporten en zijn shirt uittrekt zodat ik zijn zweet ruik en spieren kan zien”, luidde het antwoord. De man vertelde echter dat ze kwaad was geworden omdat hij zijn shirt op de grond had gegooid. Bovendien was het zijn beurt om te stofzuigen. Hij vroeg zijn vrouw of zij dan opgewonden was geraakt als hij de stofzuiger had gepakt. “Natuurlijk niet”, was haar veelzeggende respons. Met andere woorden: hoe minder sekseverschil, hoe minder seks: “In our attempt to be gender-neutral, we may have become gender-neutered.”171 Begint de vrouw te miepen dat hij “nooit eens uit zichzelf een doekje pakt”, dan is het seksleven afgelopen. De Amsterdamse Sara Coster heeft twee zoons van zes en acht jaar oud samen met een homokoppel en is daarmee een pionier: “Op een ochtend werd ik wakker, ik was 35 en ik realiseerde me: die kinderen zijn er vanzelf niet gekomen. Als ik ze wel wil, moet ik daar nu werk van gaan maken.”172 Ze meende dat het te laat was om een man te vinden, daar een relatie mee aan te knopen en op korte termijn kinderen te krijgen. Een vriendin droeg een homoseksuele vriend met kinderwens aan. Coster vond het een briljant plan, bovenal waren haar ouders blij dat ze toch nog grootouders zouden worden. In de zogeheten Coy Mathis zaak ging men nog een stapje verder – daar omschreven de ouders hun kind namelijk als transseksueel. Het kind werd geboren met twee tweelingzusjes en identificeerde zich met hun geslacht. Het werd daarom gediagnosticeerd met het gender identity disorder. Toen progressieve partijen de verkiezingen wonnen werd deze diagnose echter uit het me169 American Sociological Association (2012). Lori Gottlieb schrijft hierover: “If men did all of what the researchers characterized as feminine chores like folding laundry, cooking or vacuuming — then couples had sex 1.5 fewer times per month than those with husbands who did what were considered masculine chores […] Couples in which the husband did plenty of traditionally male chores reported a 17.5 percent higher frequency of sexual intercourse than those in which the husband did none.” 170 Lori Gottlieb, ‘Does a more equal marriage mean less sex?’, New York Times, (6 februari 2014). 171 Ibidem. 172 http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/3556779/2013/12/05/ Gevraagd-twee-vaders-voor-single-vrouw-met-kinderwens.dhtml donderdag (5 december 2013). 221

disch bestand geschrapt. “Geslacht is immers niets anders dan een maatschappelijk opgelegde constructie”, aldus de cultuurmarxisten. Deze zaak staat niet op zichzelf, want in juli 2013 oordeelde het gezinsgerechtshof in Australië dat een dertienjarig pleegkind medicijnen mocht gebruiken om de puberteitsveranderingen tegen te gaan. Het kind kwam namelijk als jongen ter wereld maar identificeerde zichzelf als meisje.173 Hetzelfde gebeurde met een twaalfjarig kind, Jodie genaamd, dat als jongen geboren werd maar als meisje werd opgevoed.174 “Het kind is geen vrucht van het toeval meer, maar het product van de wil,”175 aldus de eerder aangehaalde Pascal Bruckner. Blijkbaar omvat deze keuzevrijheid inmiddels zelfs het geslacht van het kind. Hoe dan ook heeft anticonceptie de wereld omgedraaid: vrijen is natuurlijk, baren is kunstmatig. De noties van seksualiteit, exclusiviteit en het traditionele gezin zijn door de kritische theorie gedeconstrueerd, maar is het resultaat een wereld waarin we willen leven? Of is het een wereld waar onder geen onder is, en boven geen boven? Want die volgens de cultuurmarxisten “repressieve” exclusiviteit zorgde er wel voor dat de gemiddelde man, van lage seksuele en maatschappelijke status, toch een vrouw kon vinden en een gezin kon stichten waarbij hij zijn kinderen een degelijke opvoeding meegaf. Zeer verhelderend waren gesprekken die ik met goede vriendinnen voerde, zowel lichamelijk als geestelijk zeer begaafd. Een vrouw wenst zich diep van binnen een man waar ze naar op kan kijken, waar ze zich aan vast kan houden als het even tegenzit. De vriendinnen verdienen echter meer dan de meeste mannen en zijn bovendien hoger opgeleid.176 Het idee van monogamie en vaste relaties hebben ze daarom laten varen. Seksueel kiezen ze voor de 173 http://www.news.com.au/national/family-court-permits-orphaned-girl-13-to-undergo-gender-change/story-fncynjr2-1226680715114#ixzz2ZhfrCvKX (20 april 2014). 174 http://www.inquisitr.com/534876/gender-change-allowed-for-12-year-old-child/ (20 april 2014). 175 Bruckner, ‘De hel die huwelijk heet’, in: Trouw, 3 juli 2010. 176 “A large national study in the late 1990s found that women who were more educated than their husbands were more likely to engage in sexual infidelity than if they were less educated than their husbands.” Gottlieb, ‘Does a more equal marriage mean less sex?’. 222

bad boy, voor de man die hen een thrill kan doen beleven, voor het exotische. Terwijl onze samenleving economisch en politiek steeds democratischer wordt keert ze seksueel weer terug naar de aristocratie. De duidelijk selectieve, uitsluitende, elitaire mechanismen van de seksuele markt worden bedekt met een romcom suikerlaagje. “De ware kruist vanzelf je pad – volg je gevoel en wees gewoon lekker jezelf.” Dergelijke taal dient om het seksuele proletariaat – degenen zonder seksuele marktwaarde – onwetend en machteloos te houden. Vrouwen zeggen vaker dat liefde vanzelf komt: meer dan mannen kunnen zij afwachten, daar mannen geacht worden het initiatief te nemen. Mannen zeggen niet: “Ik bel je wel een keertje”, maar spreken concreet een tijd af. Vrouwen vertrouwen op mannen om de gaten die vallen op te vullen (dus om op tijd contact op te nemen, met concrete plannen te komen en desnoods schema’s aan te passen). Ook dit dient de narcistische differentiatie, want als je jezelf voor kunt houden dat je je partner ‘toevallig’ ontmoette, dan behoor je tot een uitverkoren gezelschap – heel anders dan die losers op internet die kennelijk moeten zoeken. Die buitenstaander-houding is begrijpelijk. Gevoelens van eenzaamheid en de diepe wens daar iets aan te doen zijn in onze geïndividualiseerde samenleving nauwelijks geaccepteerd. Iedereen houdt zich groot. Zoeken betekent kwetsbaar zijn en kans maken op missers. Velen dekken zich tegen die teleurstelling in door hun acties voor te stellen als een spel of grap. Zo legt men de verantwoordelijkheid bij het lot. Wie alleen is zegt: “Ik wacht op de ware.” Dat staat een stuk stoerder. Vroeger was het sluiten van een huwelijk een deal waarmee geld, goederen, landerijen en soms hele koninkrijken gemoeid waren. Van romantiek was geen sprake – dat was iets voor liedjes en ridderverhalen, voor kunstenaars en pubers. Hoewel de economische onderbouw van de seksuele exclusiviteit is vernietigd door het burgerlijk huwelijk, de verzorgingsstaat, de ontkerkelijking en de komst van geboortebeperkingsmiddelen, houdt onze cultuur toch hardnekkig aan de ‘bovenbouw’ vast – aan het christelijke concept van de hartverovering en de lotverbintenis. Het verheerlijken van 223

“buitengewone mannen”, zoals Montesquieu het noemde, die enkel in riddernovelles bestaan, en in de hedendaagse variant daarvan, de teenage romance comedy. Daarin wordt het lelijke eendje verliefd op het populaire meisje. Hij wordt door iedereen bespot maar wint met een gewaagde stunt alsnog haar hart. Wie echter een blik werpt op de straten van Ayia Napa – of op het Luxemburgplein in Brussel – ziet afgeleefde en verlebberde zakenlieden met jeugdige en strakke blondines aan hun hand, en leert dat de realiteit van verleiding en relaties harder, grimmiger en bruter is. Onmiskenbaar verschilt de ervaring die iemand van het leven heeft afhankelijk van zijn of haar seksuele marktwaarde. Zo draagt het ontvangen van strelingen bij aan mentale en fysieke pijnvermindering. Ene Angelo uit Den Haag stuurde ooit een brief naar pornoproducente Kim Holland. Hij omschreef zichzelf als een gewone vent van tweeënzestig die net gescheiden was. Ook vermeldde hij zijn droom – een keer gratis en voor niks de sterren van de hemel knallen met drie meisjes van een jaar of twintig. Kim schreef ook terug. “Grappig,” antwoordde ze, “die droom van jou is nu net de nachtmerrie van die meisjes…” Lachen natuurlijk, maar in de Westerse samenleving van vandaag rust op deze ongelijkheid een taboe. Wie hierover praat krijgt dingen te horen als “op ieder potje past een dekseltje” of “wees geduldig, stap op mensen af, en je zult zien dat het goed komt”. Dit gaat terug op de christelijke wereldbeschouwing waarin de kosmische orde fundamenteel goed is. Want God voorziet, hoedt zijn kudde en waakt over het heil van de zwakken. Het is erg onchristelijk om toe te geven dat iemand superieur is of over een intrinsiek superieure kwaliteit beschikt. In de Franse nihilistische film Irréversible (2002) is de seksuele ongelijkheid een belangrijk subthema. Een aantrekkelijke jonge vrouw wordt in een ranzig tunneltje verkracht. “Je denkt zeker dat de wereld aan je voeten ligt omdat je mooi en vermogend bent” zegt de wreedaard tijdens deze daad. Haar vriendje begint een klopjacht naar de dader. Dan blijkt dat de verkrachter een berucht figuur is in de ondergrondse homowereld, waar hij zich begeeft om ondanks zijn lelijke uiterlijk toch een uitlaatklep te hebben voor zijn lusten. 224

Toch is het niet haar vriendje maar haar beste vriend – die na enkele afspraakjes in haar friendzone terechtkwam en sindsdien jaren geen seks meer had – die uiteindelijk doorslaat en een moord begaat. “Als je tegen mensen lacht, lacht iedereen terug”, zei eens een mooi Spaans meisje. Dit betekent twee dingen. Ten eerste dat zij mooi is en zich daarom niet kan inleven in niet-mooie mensen. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat naar knappe baby’s meer geglimlacht wordt dan naar niet-knappe; ook krijgen knappe kinderen meer aandacht en minder straf.177 Knappe mensen, met dus een hoge seksuele marktwaarde, hebben – of dat nu op school, in familieverband of op de werkvloer is – een fundamenteel verschillende ervaring van het leven. Voor jonge vrouwen komt daar nog eens de neotenie bovenop, een gevoel van vertedering dat ontstaat doordat jonge vrouwen net als kinderen een smalle kin hebben, een fijn gevormde (ronde) kaak, volle lippen, een smalle neus, hoge jukbeenderen en grote ogen die tamelijk ver uit elkaar staan. Dit verklaart de mannelijke neiging vrouwen net als kinderen te verzorgen en niet agressief te bejegenen. De reden dat dit Spaanse meisje zich niet in niet-mooie mensen kon inleven was, ten tweede, dat men nooit over dit verschil in levenservaring spreekt. Er rust een taboe op. Daar komt bij dat als twee lelijke mensen uiteindelijk samen neerstrijken, ze dit doen omdat ze beseffen dat ze anders alleen overblijven. Dat is iets anders dan kloppingen en aantrekkingskracht ervaren op het eerste gezicht. Want lelijke mensen vallen ook op knappe mensen. In een debat overtuigen mooie mensen andere mensen makkelijker en eerder dan omgekeerd. So much for democracy – er heerst een seksuele aristocratie. De seksuele markt – en de maatschappelijke ongelijkheid die daaruit voortvloeit – is iets dat velen aanvoelen. Het is een onbehagen dat broeit en maar zelden wordt uitgesproken. Zo lukte het diezelfde Letse blondine die in hoofdstuk acht al werd genoemd om een baan te bemachtigen bij het kantoor dat waakt over de certificering van ruimtevaartapparatuur. Ambtenaren wezen er op dat dit werk haar intellectuele niveau duidelijk overstijgt (in 177 Nancy Etcoff, Survival of the Prettiest, 32. 225

diplomatieke kringen veroorzaakte zij eens commotie door de Britse premier David Cameron te verwisselen met de premier van Kameroen). Dat deed er echter niet toe – zij wisten dat er op dat moment al onbetaalde stagiaires (die zeer voorradig zijn in Brussel, waar vele hoogopgeleiden uit arme Europese streken op zoek zijn naar een baan) werden geronseld om haar fouten te corrigeren. Waarom bestaat dit taboe? Misschien doordat het christendom over dit darwinisme een dikke plamuurlaag van soulmates heeft gesmeerd. In de religieus-paternalistische samenlevingsvorm was overspel verboden en kon dus vrijwel iedereen een sekspartner vinden. In een liberaal seksueel stelsel hebben sommige mensen afwisselende en opwindende partners, terwijl anderen altijd getekend zullen zijn door de puberliefdes die ze niet hebben gekend. Zo probeert de Europese ambtenaar Fabian de liefkozingen waarnaar hij als tiener zuchtte nog steeds in te halen door met driehonderd verschillende stagiaires per jaar te slapen. Het taboe wordt verborgen onder een geromantiseerd beeld van relaties dat alleen in de fantasie bestaat, gevoed door de vermaaks- en illusie-industrie. Zinspelingen op seks domineren de publieke ruimte, maar ook op romantiek. ChristenUnie-wethouder Albert Kok moest weg omdat hij pornofilmpjes keek, maar nooit wordt iemand ontslagen wegens romantische filmpjes. Terwijl die filmpjes mannen een onmogelijke norm opleggen en hen zo tot ‘object’ maken. Wie in Victoriaanse termen denkt gelooft in liefde op het eerste gezicht, in soulmates en elkaar aanvoelen. Van stunts in films weten we dat het trucage is, maar toch nemen vrouwen de verhaallijn en het verloop van romcoms serieus. Liefde wil zeggen dat je afspraakjes moet maken om elkaar beter te leren kennen en het menselijke zelfbewustzijn romantiseert dit achteraf. Want het ego staat op het spel. Diep van binnen weten velen wel beter. De Wit-Russische Newyorker Viktor Nisnevich zei het eens zo: “Als je een stelletje ziet discussiëren en de vrouw insinueert dat ze geen seks gaan hebben,

226

dan stelt de man zich direct toegeeflijk op.”178 Onze maatschappij ziet seks als bargaining tool, als iets dat vrouwen alleen tegen een hoge prijs ‘mogen opgeven’. Men ziet de vrouwelijke seksualiteit niet primair als een bron van vreugde en genot vanuit de vrouw zelf: het feministische discours plaatst een barrière tussen het bewustzijn van de vrouw en haar seksualiteit. Houellebecq schrijft in Platform dat vrouwen uit traditionele culturen juist zonder terughoudendheid en met volle overgave genot kunnen delen. Dat vloeit dan op natuurlijke wijze voort uit hun spontaniteit en hun vrouwelijkheid, terwijl de Westerse ‘geëmancipeerde vrouw’ seks als een soort machtsspel ziet, of althans als uitruil. De Westerse maatschappelijke grondvooronderstelling van de economische concurrentie heeft zijn weerslag op het welbevinden binnen het liefdesspel. De vrouw die niet in staat is liefde en zorgzaamheid te beantwoorden en alleen relaties kan aangaan die gedoemd en destructief zijn, het is een typisch postmodern fenomeen. De fictie van Houellebecq onthult waarheden die de realiteit verbloemt. In zijn extreme seksscènes gebeuren dingen die bijna iedere man in stilte wel eens wenst, en toch is er geen gevoel van “wow, daar wil ik bij zijn”. Door zijn schrijfstijl komt juist de leegte zo mooi over. Hij slaagt erin de holheid van deze vorm van snel, kortstondig genot najagen over te brengen, van de uitzichtloosheid door het wegvallen van sociale structuren, religie en gevaar. Het bezeten zijn van jeugd en status, het zoeken van steeds meer sensatie om toch maar ergens door geprikkeld te raken... Van orgieën tot ongelukken en zelfmoordpogingen op film. Zijn werk is een verslag van de doodstrijd van een Westerse beschaving die haar historische rol heeft volbracht. Het laatste stadium kondigt Houellebecq aan in vier fasen. Als eerste raakt homoseksualiteit algemeen geaccepteerd. Vegetarisme en andere gezondheidsfetisjismen verspreiden zich, evenals New Age hippie zweverigheid. Uiteindelijk vervangt men kinderen door huisdieren. De eindfase wordt door een wereldwijde 178 “In any given relationship, whichever partner wants sex more is in a weaker position, insofar as greater desire creates dependency on the partner.” Roy Baumeister, Kathleen Catanese, Kathleen Vohs, ‘Is There a Gender Difference in Strength of Sex Drive?’ pp. 242–273 in: Personality and Social Psychology Review 2001, Vol. 5, No. 3, p. 242-243.s 227

kruistocht tegen prostitutie ingeluid. Wat het punt van de homoseksualiteit betreft is het inderdaad opmerkelijk dat Oost-Europese scholen die homoseksuele voorlichting wensten te weigeren, op de vingers werden getikt door Europese rechters. Terwijl protesten met communistische symbolen door hetzelfde gerechtshof werden verboden omdat ze binnen de Oost-Europese context “ontwrichtend” waren. De scholen stelden dat de homoseksuele voorlichting voor hun identiteit minstens zo ontwrichtend was – de visie die zij uitdroegen was immers die van het traditionele gezin. Maar tevergeefs. Voor een man is zijn werk vaak belangrijker dan werk voor een vrouw is: een man die over zijn werk praat, praat over zijn gevoelsleven. Vrouwen noemen dit vaak “alleen de buitenkant tonen”, maar op deze arbeidsmoraal berust wel de beschaving. Het zijn juist vrouwen die een onderscheid aanbrengen tussen seks en liefde. “Lege seks” noemen ze dat. Een term die de vraag oproept of die vrouwen dan zo weinig eigenwaarde hebben dat ze menen dat seks met hen als leeg aanvoelt. “Je orgasmen en je emoties moet je gescheiden houden” is typisch een motto van een vrouw die wel een seksvriend heeft maar bewust afstand van hem houdt, omdat ze anders teveel voor hem gaat voelen. Voor mannen gaan lust en liefde juist samen – een man die geniet is een man die seks heeft met de juiste partner. Naarmate de traditionele rolverdeling tussen man en vrouw vervaagt, zijn het juist vrouwen die voortdurend een winst-verlies rekening opmaken. Zo vervreemden zij zich van hun emoties, van intimiteit en verbondenheid – een symptoom van seksueel marxisme. Spinoza leerde ons dat van alle kosmische krachten er uiteindelijk twee overblijven: aantrekkings- en afstotingskracht. Deze twee krachten kunnen weer tot een regel worden teruggebracht, die luidt dat mensen het nuttigst voor elkaar zijn wanneer ze ieder hun eigen belangen nastreven.179 Dit denkbeeld had gevolgen voor loyaliteit – alles viel uit elkaar en een diep wantrouwen sloop de samenleving in. Valt uw vrouw van de trap en raakt zij verlamd? Dan kan zij niet 179 Spinoza, Ethica IV, (1678) st. 35, toegift II. 228

van u eisen dat u bij haar blijft en voor haar zorgt.180 Iedereen is voortdurend op zijn hoede en probeert tegelijkertijd een oog open te houden voor een knappere, meer bevallige partner. Vrouwen en hun sprookjes zijn ondertussen het relatiediscours gaan bepalen. Maar soms valt de vernis van romcoms en prinsessensprookjes even weg en toont het leven zich in zijn sociaal-atomistische eerlijkheid. “Zijn strijd brak ook mij op”, verklaarde de 34-jarige Lideweij Bosman toen ze haar vriend Sander Ebbeling verliet, die worstelde met lymfeklierkanker en in de laatste fase was.181 Toen zijn familie haar veroordeelde besloot ze een boek te schrijven om zichzelf te rechtvaardigen en “taboes te doorbreken”. De boodschap is helder: bij een stervende alfa-aap heeft een vrouwtje niets meer te zoeken. Een darwinisme dat netjes omlijst is met het vrouwelijke emotionele goedmakertje: “Dit is niet meer de man op wie ik verliefd werd.” Vrouwen zeggen wel dat ze aan de schoonheidsstandaarden van mannen moeten voldoen, maar ze zijn vooral bezig elkaar jaloers te maken. Mijn vriendin vraagt me hoe ze er uitziet in haar jurk. Ik zeg fantastisch en ze kleedt zich alsnog om. Zeg een vrouw dat ze speciaal is en ze zal je niet geloven, zeg dat ze dik is en ze zal je nooit vergeven. Mannen zijn zo kritisch, luidt het vrouwenvertoog, maar tegelijkertijd kijken vrouwen op hen neer omdat ze “toch altijd wel willen”. Zoals wel blijkt uit het gezegde “de man loopt zijn pik achterna” geldt de mannelijke seksualiteit als iets kwaadaardigs, terwijl dat niet geldt voor de vrouw die “alleen maar vriendschap” wil. Het volgende voorbeeld biedt een illustratie. Een man kickte op de seksuele zelfaffirmatie van zijn vrouw en raakte opgewonden wanneer zij met andere mannen flirtte. Daarom liep ze naar een tafeltje en praatte met de man die daar stond. Toen ging ze terug en bracht verslag uit. “Ik flirtte met hem”, zei ze. “Ik wachtte op zijn verleidingsmove. Die bleef uit maar hij leek wel geïnteresseerd.” Haar man legde vervolgens uit dat een man anders is dan een vrouw: als hij ergens niet direct op ingaat wil dat niet zeggen dat hij daarmee 180 “Het is voorwaar een dwaasheid om van een ander te eisen wat niemand van zichzelf kan vragen, namelijk dat hij liever voor een ander dan voor zichzelf waakt.” Spinoza, Politiek Traktaat, (1677) VI, 3. 181 http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/article/detail/3662702/2014/05/28/Lideweij-verbrak-relatie-met-terminaal-zieke-vriend.dhtml (28 mei 2014). 229

afwijst. Als ze wat agressiever was geweest – bijvoorbeeld door subtiel zijn arm aan te raken als hij iets grappigs zei, of als ze tussen neus en lippen door had laten weten dat ze hem leuk vond, dan had er waarschijnlijk meer vuurwerk in gezeten. Overigens is op dit soort scenario’s – waarbij een man erop kickt dat andere mannen zijn vrouw begeren – Girards theorie van het mimetisch verlangen direct toepasbaar. Dit wil zeggen dat een object begerenswaardiger wordt puur doordat anderen hun verlangen op dit object fixeren. Als u met een groep bent en u staart naar een nietszeggend plekje in de leegte, zult u zien dat ook anderen naar dit plekje zullen staren. Twee kinderen spelen met soldaatjes, een van hen pakt de brandweerauto. Dan wil de ander ook ineens de brandweerauto. Een object raakt geladen met de verlangens van anderen en wordt daardoor op zich meer begeerlijk – het krijgt een hoger statusniveau, zij het puur imaginair. Peter en Janice hebben al jaren saaie seks. Dan komt er een nieuwe buurman naast hen wonen. Janice praat met hem over de heg terwijl Peter binnen voetbal kijkt. Ze komt weer binnen en ze hebben de heftigste seks sinds jaren. In de cuckolding scene noemt men dit “reclaiming sex”, waarbij het ‘bèta-mannetje’ toch even het ‘alfa-gevoel’ beleeft. Vrouwen oefenen hun macht uit via statusniveaus, via het begeerlijk zijn voor anderen, meer dan via reëel ingrijpen in de wereld. De man is de ridder, de strijder, de krachtige. De vrouw is teer, puur, onschuldig – de man moet haar daarom beschermen en zorgen dat hij haar met zijn kracht niet per ongeluk kwetst. Dit is, in grote lijnen, het Victoriaanse denkbeeld. Het feminiene denken is erin geslaagd de kracht te knechten via het schuldgevoel, omdat de sterkere zich voortdurend om de zwakkere dient te bekommeren, desnoods ten koste van zichzelf. Dit Victoriaanse zien we terug in het geopolitieke denken. Zo kwam de Franse econoom Thomas Piketty met het idee van een wereldbelasting, waarbij de hoogste betalingen naar alle waarschijnlijkheid zouden uitgaan van het Westen. Het argument is hierbij dat vermogen uit vermogen sneller groeit dan vermogen uit arbeid. Daar zit wat in, maar dit soort denken gaat er wel aan voorbij dat bijvoorbeeld de Chinese staat een nationale in230

vesteringsbank oprichtte om grondstoffen op collectieve wijze op te kopen. Bovendien wordt door dergelijke repressieve regimes bewust weinig geïnvesteerd in het verbeteren van arbeidsomstandigheden zodat arbeidskosten laag blijven en de instroom van buitenlands geld dus hoog. Kortom, de zoveelste theorie die te herleiden is tot de zondigheid van het Westen en de maakbaarheid van de wereld. Als ik ten diepste naar mijn beweegredenen kijk, dan doemt de vraag op waarom ik dit alles opschrijf, aangezien ik in de progressieve klasse ongetwijfeld vijanden maak. Het is omdat de generatie ’68 een wereld heeft gecreëerd waarin we welbeschouwd echt niet willen leven. Toen ik een dag als vrijwilliger in een bejaardentehuis werkte vertelde een vrouw van in de tachtig haar levensverhaal. Haar ouders waren totaal niet politiek geïnteresseerd en hadden haar ook niet politiek opgevoed. Wel voelden ze zich, omdat ze AOW ontvingen, verplicht op de PvdA’er Drees te stemmen. Dit is het begin geweest van het progressieve cliëntelisme. De vrouw woonde twintig jaar in Amsterdam maar was verhuisd omdat ze het daar niet fijn meer vond. Vroeger kenden de mensen elkaar, de glazenwasser dronk op de ladder een kop koffie met haar gezin. Toen kwam het multiculturalisme, leidend tot in zichzelf gekeerde kliekjes. De gezelligheid verdween en het werd minder veilig. De mensen kenden elkaar nauwelijks meer en verstonden elkaar vaak niet. Bijna niemand ging nog spontaan een gesprek aan. De sfeer werd dreigend, ze kreeg een zoon en vertrok. Haar zoon had al sinds zijn vierentwintigste geen vriendin meer gehad en was nu zevenenveertig. Hij werkte in een laboratorium en omdat hij in zijn vrije tijd het liefst reizen maakte zag ze hem niet vaak. Sri Lanka, Brazilië, China, Thailand – ze vermoedde dat hij zo aan zijn gerief kwam. Oma verwachtte ze niet meer te worden. In ieder geval zag haar zoon de Hollandse feministische vrouw niet zitten en bleef liever zelfstandig en ongebonden. Voor haar was het leven mooi geweest, zei ze ten slotte. Maar euthanasie plegen kon ze niet omdat de christelijke partijen dat blokkeerden. Wel ondertekende ze een wilsbesluit dat ze niet gereanimeerd wilde worden. Die avond begon ik met schrijven in het zwakke schijnsel van de ondergaande zon.

231

De vernietiging van intellectuele masculiniteit “When you see a river, you must follow it to its source, no matter the peril. No matter those comrades that fall along the way. You must know how things work. You must unlock.”182 Aldus een dialoog in Penny Dreadful, een serie die zich afspeelt in 1890, een tijd dat intellectuele masculiniteit in het Avondland nog in hoog aanzien stond. Victor Frankenstein, hier voorgesteld als jonge wetenschapper, antwoordt dat wetenschap voor hem verder gaat dan opgezogen raken in fascinatie over de spiraalvormen van een adder. “Dat is geen wetenschap maar narcisme, dat je één of ander detail ontwaart waarop je je eigen naam mag vastpinnen.” Victor bedrijft wetenschap om het geheim dat staat tussen leven en dood te ontgrendelen. De geheimen van de diepste oceaan, verste planeet of hoogste berg verbleken hierbij. Zo broos als het fladderen van vleermuisvleugels, zo fascinerend als het schitterendste sonnet. Dát is het verschil tussen leven en dood voor Victor. Waarop zijn tegenspeler over hem zegt dat in hem de ziel van een dichter huist. De politieke orde die het Avondland sinds ’68 beheerst, onderschat het belang van de intellectuele masculiniteit. Deze orde redeneert grofweg als volgt: “Ieder land wenst uiteindelijk dezelfde levensstandaard te verwerven als de Westerse wereld, dus iedere wereldburger is een Westerling in de notendop. In beginsel wil ieder mens werken om leuke spulletjes te kunnen kopen en op vakantie te gaan, dus moet de staat zich richten op het vrijmaken van arbeidskracht en het elimineren van obstakels tussen het individu en de markt. Als mensen eenmaal geld beginnen te verdienen en economisch productief worden, zal deze Westerse (seculiere) denkwijze zich uitbreiden doordat mensen de facto naar de economische rationaliteit gaan handelen. Zaken als religie, cultuur en historie zijn daarom van ondergeschikt belang en hierover hoeft de staat dan ook geen oordeel uit te spreken. Sterker nog, het is beter als de staat over deze zaken helemaal geen mening of waardeoordeel heeft en slechts ingrijpt op het moment 182 Penny Dreadful, seizoen 1 aflevering 1 (2014). 232

dat groeperingen of privé-personen geweld gaan gebruiken.” Een CDA-raadslid in Duiven vatte dit alles eens als volgt samen: “Het is niet vanwege de schilderkunst van de Hollandse meesters, dat al die mensen hiernaartoe komen.” De voorgaande redenering is geheel compatibel met de (cultuur-) marxistische visie, namelijk dat economische groei en economisch winstbejag de motor vormen van zowel de geschiedenis als van de maatschappij, en dat cultuur en levensbeschouwing daar in feite los van staan of los bovenop drijven. Dit is echter een zeer naïeve visie omdat de geschiedenis en de cultuur ons maken tot wie wij zijn. Zo zijn het handelskapitalisme, de ontdekkingsreizen, de Industriële Revolutie en het Verlichtingsdenken allen voortgekomen uit de Westerse liefde voor waarheidsvinding in combinatie met onze toekomstgerichtheid. Tijd werd door onze voorouders al vroeg opgevat als lineair en dynamisch, en niet als cyclisch of statisch, waardoor de moderniteit als eerste doorbrak in Europa en vanaf daar over de rest van de wereld werd verspreid. De zielsdiepe verwondering gaf het startschot voor de technische innovatie die de Westerse wereld in staat stelde de leidende wereldmacht te worden. De intrinsieke motivatie om de wonderen van de natuur en het universum te ontrafelen lag hier ten grondslag aan, en pas later is hier de kapitalistische handelsideologie bovenop gebouwd, met haar voorstelling van de mens als winstbeluste, calculerende homo economicus. Iemands afkomst is misschien minder interessant dan zijn toekomst, maar als je niet weet waar je vandaan komt weet je ook niet waarnaar je op weg bent. De cultuurhistorie vormt het draagvlak dat onze samenleving bijeen houdt, en de genoemde post-’68 koers legt daar geen rekenschap van af: ze beschouwt deze slechts als een verzameling op min of meer toevallige wijze tot stand gekomen privé-preferenties van individuele personen. Zelfs de neoliberale economen Hayek en Friedman moesten echter erkennen dat het Westerse economische succes dreef op waarden als betrouwbaarheid, je woord nakomen, punctualiteit, op tijd aanwezig zijn, discipline, volharding, vindingrijkheid en spaarzaamheid. Waarden die niet het product waren van kapitalisme maar van de protestants-humanistische cultuur. 233

De post-’68 politieke orde beperkt de mens niet wat betreft de meest centrale vragen des levens, maar biedt eveneens geen houvast, geen richtlijn of oriëntatie, buiten, wat cynisch gesteld: “Ga de wereld in, verdien geld en betaal belasting.” Zo negeert zij een fundamentele maatschappelijke behoefte: de maatschappij wenst een samenleving te zijn. Niet een constellatie van economisch-calculerende atomen, maar een verband van nijvere, rechtvaardige en deugdzame medemensen. Omdat de post-’68 politieke orde de aldus ontstane leegte niet erkent als leegte (ze verwarren bandeloosheid en onverschilligheid met vrijheid), kan zij zich niet verplaatsen in de gedachtegang die dit Westerse denkpatroon als vijandelijk ziet en deze wil vernietigen. Syriëgangers en jihadisten bijvoorbeeld. Zij kan niet bevatten dat mensen die opgroeien in Europese vrijblijvendheid naar de wapens grijpen om dit systeem te bevechten. Mogelijk hangt dat masculiene geweld samen met een seksueel buitengesloten zijn. De radicalisering van moslimjongeren ontstaat deels doordat de Westerse samenleving te pluriform is om hen een ethisch of spiritueel houvast te bieden. Daardoor plooien zij zich terug op de eigen wortels en tradities. Vroeger waren er rituelen, waarbij men de waarden van de Leitkultur verinnerlijkte door de uitwendige handelingen van het ritueel door te maken. Rituelen brachten discipline bij, leerden met autoriteit om te gaan en toonden “hoe het hoort”. Het verwateren van die rituelen hangt samen met sociale anomie, met het onvermogen van de maatschappij om mensen culturele bagage mee te geven die als intellectuele houvast dient. Het is zeer moeilijk nog op zo’n wijze tot mensen door te dringen dat zij een boodschap werkelijk in zich opnemen en er ook naar handelen. Zo is de situatie ontstaan dat mensen elkaar, maar ook kinderen, niet meer aanspreken op onwenselijk gedrag. “Ik denk er zo over, jij denkt er anders over, laat maar gaan want confrontatie leidt enkel tot verhitting en conflict.” Doordat we met zoveel culturen bij elkaar leven voelt niemand zich sterk genoeg in de schoenen staan om anderen te corrigeren; de maatschappelijke versplintering die daaruit volgt is de prijs die de achtenzestigers ons laten betalen voor het ondergraven van de Leitkultur. Of het nu om moslimfanatici gaat of om eenlingen als Koninginnedagcoureur/moordenaar Karst 234

Tates: steeds hangt radicalisering samen met gebrek aan vervulling. Het probleem is dus niet een gebrek aan vrijheid, maar aan een zinvolle invulling van die vrijheid. Daarvoor zijn verhalen nodig die het individu overstijgen. Als we dit alles nu betrekken op de liefdesmarkt komen we tot het volgende. Een fundament van grootschalige welvarende maatschappijen is dat mannen en vrouwen, zolang ze binnen de maatschappelijke wetten en normen blijven, grote kans maken op het vinden van een partner. Er zullen altijd uitzonderingen blijven maar wie op de gemiddelde lijn blijft zal geen buitenbeentje worden. In de postmoderne beschaving zijn we echter geatomiseerde individuen die elkaar niets verschuldigd zijn. Dit is een vreemde wijze van leven, historisch gesproken, en strookt niet goed met menselijke psychologie, die is geëvolueerd om te overleven in kleine hechte groepen. Het resultaat is iets wat ook Elliot Rodger opmerkte – een jongen die een moordaanslag pleegde uit frustratie dat hij op 22-jarige leeftijd nog nooit met een meisje had gezoend of zelfs maar een vriendinnetje had gehad.183 Hij observeerde dat vrouwen kunnen doen wat ze in de zin hebben, beschermd als ze zijn in een wettelijke, academische en culturele bubbel die hen isoleert van de fysieke en sociale gevolgen, wat leidt tot hypergamie: fixatie op een kleine groep mannen met een hoge seksuele status. In het Westen ontstaat zo de situatie dat steeds minder mannen seksueel toegang hebben tot het leeuwendeel van de vrouwen. “Wie alle getallen bij elkaar optelt, ziet de laatste jaren steeds dat ongeveer 80000 vrouwen een man zoeken en 100000 tot 150000 mannen een vrouw.”184 Een groeiend aantal mannen is buitengesloten van het liefdesspel, of bevindt zich op de rand van het buitengesloten zijn. Het vereist, om op geregelde tijdstippen seks te hebben, steeds meer extreme, welhaast heroïsche inspanningen. Deze situatie is fantastisch voor de minderheid van mannen aan de top van de seksuele marktwaarde, maar dat is een niveau dat slechts weinig mannen zullen bereiken. 183 http://www.dagelijksestandaard.nl/2014/05/schietpartij-uit-seksueel-marxisme (26 mei 2014). 184 Verwer, De Liefdesmarkt, 133. 235

Het is interessant de visie van Nikola Tesla bij dit punt te betrekken, de beroemde Servisch-Amerikaanse elektrotechnicus. Tesla stelde in de jaren dertig vast hoe vrouwen veranderden doordat goedkope elektrische energie en fossiele brandstoffen hun levens vergemakkelijkten: “In de plaats van de vrouw met charmant soft stemgeluid die ik aanbid, komt nu de vrouw die denkt dat ze in het leven succesvol zal zijn door zich zo veel mogelijk als man te gedragen. Qua kleding, manier van spreken, handelen, sport, en allerlei prestaties.”185 Als de begeleidende culturele structuren wegvallen, stelt Tesla, dan zullen de egoïstische kanten van de vrouw bovenkomen. Haar liefhebbende kanten zullen juist bovenkomen in een samenleving die er op is afgestemd dat de vrouwen kinderen opvoeden en de oude en zwakke leden van de maatschappij verzorgen. Vrouwen leveren dan het emotionele kapitaal van de samenleving, terwijl mannen het fysieke kapitaal leveren. De groeiende neiging van vrouwen om de masculiniteit te overschaduwen ziet Tesla als teken van een beschaving op zijn retour. Bijna alle vindingen van mannen die de beschaving ten gunste kwamen, van gedichten tot machines, vloeiden voort uit hun liefde voor en toewijding aan vrouwen. Dit oude vuur dat de man inspireerde, de mogelijkheid iets te presteren waarmee hij de aandacht en eerbied van een vrouw kon winnen, dooft uit. Vrouwen fantaseren daar vandaag nog wel over, maar het is niet meer waar ze praktisch voor gaan. Het lijkt niet waarschijnlijk dat de West-Europese vrouw vandaag nog tegen mannen op zou kijken. Haar internetprofiel staat vol foto’s van scuba-duiken op de Galapagoseilanden – alles om te laten zien hoe dynamisch haar leven is. Onder het kopje: “Waar kun je niet zonder?” staat niet “mijn man” of “mijn kinderen”, maar: “mijn mobiele telefoon.” Wat is de boodschap? “Ik heb genoeg aan mezelf. Ik heb anderen niet nodig om het leuk te hebben – anderen hebben mij nodig.” Haar ambities reiken hierbij vaak verder dan haar natuurlijke vermogens om deze wensen in vervulling te laten gaan. Vrouwen kunnen alleen deze vorm van zeer radicale autonomie genieten zolang we een overschot aan welvaart en technologie hebben, 185 Galveston Daily News, (Texas, 10 Augustus 1924) 23. 236

zolang we de teruglopende geboortes kunnen compenseren en zolang mannen bereid zijn hiervoor te werken. Wat de teruglopende geboorten betreft is de geboorteratio van de Duitse vrouw zelfs 1,3 terwijl een aanwas van 2,1 noodzakelijk is om op hetzelfde peil te blijven.186 Uit onderzoek blijkt verder dat autochtone Westerlingen en Westerse immigranten minder kinderen krijgen dan niet-Westerse inwoners.187 Kortom, het is geen duurzame basis voor een beschaving, vooral ook omdat mannen minder bereid zullen zijn tot het betalen van belastingen, het opstarten van bedrijfjes, of het uitoefenen van gevaarlijk werk als soldaat, brandweerman of politieagent. Ook zullen mannen niet meer bereid zijn tot werk waarmee een lage seksuele marktwaarde gepaard gaat, zoals loodgieter, bouwvakker, schoonmaker of arbeider op een boortoren. Zonder toegang tot het vrouwenlichaam – zonder de belofte van liefde, warmte en seks – ontneem je mannen de motivatie om in de samenleving te investeren. Ze worden óf depressieve drop-outs, óf cynische players die vrouwen voor de lol bespelen. De Deense filosoof Søren Kierkegaard schreef al dat seks voor zo’n man niet meer in relatie staat tot een productief doel binnen de samenleving, maar puur dient als esthetische beleving. In Dagboek van een verleider (1843) voert Johannes zijn geliefde Cordelia naar “de toppen van de hartstocht”, maar als ze daar eenmaal aankomt vindt hij het welletjes en stoot hij haar af. Dit soort mannen leeft ver weg van de samenleving en voelt zich niet verbonden met enige gemeenschap. Ze zullen de gemeenschap dan ook zeker niet beschermen en zo nu en dan duikt een gefrustreerde verschoppeling als Elliot Rodger op die wraak neemt. Mogelijk gevoed door de woorden van André Gide: “Gezinnen, ik haat jullie! Potdichte huizen, vergrendelde deuren, kluizen van opgepot geluk.”188 Richard III, een personage van Shakespeare, verwoordde dit gevoel als volgt:

186 Patrick van Schie e.a., The Dynamics of Demographic Decline, (Den Haag 2011) 73. 187 http://www.flipvandyke.nl/2014/04/marokkanen-de-cijfers/ (9 juni 2014). 188 Geciteerd door Pascal Bruckner in: Trouw, 03/07/10. 237

And therefore, –– since I cannot prove a lover, To entertain these fair well-spoken days, –– I am determined to prove a villain, And hate the idle pleasures of these days.189 Zelf nadenken en kritisch om je heen kijken. Het was op deze wijze dat Atkinson de algehele malaise van de Westerse cultuur constateerde: “Vroeger was ik zoals alle politicologiestudenten erg links. Want dat hoorde zo, zo werd je opgeleid. Totdat ik een professor kreeg die doceerde dat oorlog inherent vrouwvijandig is omdat kruisraketten fallische symbolen representeren – penissen dus. Ik besefte me dat dit niets meer met wetenschap te maken had, dit was hersenspoeling. Ik twijfel er ernstig aan of je als Europese man in de Westerse cultuur nog wel het juiste doet door netjes een baan te vinden en belasting af te dragen. Want uiteindelijk betaal je het salaris van dit soort cultuurmarxisten die studenten leren om jou te haten.” Dit betekent dat de kracht van het cultuurmarxisme tegelijkertijd haar zwakte is. Enerzijds voelen cultuurmarxisten haarfijn aan dat het (het arbeidsethos van) de Europese man is die aan de basis staat van de economische voorspoed. Daarom hebben zij hem als een schoothondje afgericht met feministische verhalen over de onderdrukking van vrouwen en van andere culturen: zij houden hem gevangen in een vals bewustzijn van zondigheid en boetedoening, om zo belasting te innen op zijn arbeid en de progressieve subsidiekraan open te houden. Maar dit is tegelijkertijd de achilleshiel, want je kunt niet de underdog zijn terwijl tegelijkertijd van je wordt verwacht dat je iedereen onderhoudt. Het doel van het marxisme is altijd geweest: het vernietigen van de bezittende klasse en het onteigenen van hun vermogen. Als we dit doortrekken naar een volk als geheel, dan is een vrouw een strategisch vermogen en een man een tactisch vermogen. Want als na een aanval op een groep slechts één man overblijft, en daarnaast honderd vrouwen, dan kan deze ene man er toch weer voor zorgen dat het volgende jaar honderd nieuwe strijders geboren worden. De controversiële Noorse blogger Fjordman wees erop dat landen be189 William Shakespeare, The Tragedy of Richard the Third, (1595). 238

schermd worden door mannen – vrouwen spelen in de fysieke strijd hooguit een ondersteunende rol. Zijn conclusie is dat het demoraliseren van mannen tot gevolg heeft dat zij niet meer bereid zullen zijn hun ‘stam’ te verdedigen tegen andere stammen. De beschaving zal daar uiteindelijk de prijs voor betalen. Als we hier nu nog een krantenartikel op betrekken dat als kop heeft “Verkrachter vaak jonge allochtoon”190, is het strategische beeld compleet. Jong blijkt soms wel erg jong: zo werd augustus 2014 een dertienjarige Somaliër in Utrecht veroordeeld voor het verkrachten van een tienjarig meisje.191 In het Britse Rotherham zijn de afgelopen zestien jaar 1400 kinderen seksueel misbruikt door Pakistaanse bendes – minstens eenderde van de slachtoffers was al in beeld bij de kinderbescherming. Er was sprake van groepsverkrachtingen en ontvoeringen. Toch is de misstand bewust onder de pet gehouden door de politie en politici, uit angst om van racistische motieven te worden beticht.192 Mei 2011 verscheen in Noorwegen het rapport ‘Voldtekt i den globale byen’ (Verkrachting in de globale stad). Daaruit bleek dat mannen van niet-Westerse afkomst oververtegenwoordigd zijn onder verkrachters en in het bijzonder onder gewelddadige verkrachters. Psychiater Esther van Fenema liet zich hier in een column bezorgd over uit: “Sinds de aanslag op het Joods Museum in Brussel [waar mei 2014 mensen op klaarlichte dag werden doodgeschoten] ben ik bang. De belangrijkste reden is dat ik me realiseer dat we geen mannen meer hebben die ons kunnen beschermen. We zijn een weerloos volk geworden [...] De Syriëgangers zijn klaar met hun strijd in Syrië en uiteraard op zoek naar nieuwe uitdagingen. Onze samenleving is een ideale ‘uitdaging’. De gemiddelde Nederlandse 190 Telegraaf, 10 januari 2013, 11. Uit een onderzoeksrapport van het ACB Kenniscentrum bleek “dat 11 procent van de Turkse en Marokkaanse jongens ooit iemand heeft gedwongen tot seksuele handelingen, tegen 3 procent van de autochtone jongeren. Daarbij keurt zelfs 15 procent van de Turkse en Marokkaanse jongeren het goed dat een meisje onder druk wordt gezet om seks te hebben. Onderzoekster Rénie van der Putten verklaart dit uit de heersende allochtone macho- en straatcultuur.” 191 Algemeen Dagblad, (26-08-14). 192 http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/crime/11057647/Rotherham-sex-abusescandal-1400-children-exploited-by-Asian-gangs-while-authorities-turned-a-blindeye.html (26 augustus 2014). 239

man is nu bezig om oranje slingers op te hangen in de straat, zoekt een hilarische outfit bij elkaar en slaat zoveel bier in dat hij een paar weken gedrogeerd op de bank ligt.”193 Wat Fenema beklaagt is in feite de overwinning van marxisme en commercialisme op de Westerse masculiniteit. Het marxisme is erin geslaagd de Westerse man te demoraliseren door hem af te schilderen als de onderdrukkende klasse. In feministische termen: het patriarchaat. Masculiniteit uit zich in een onwankelbaar zelfvertrouwen tegenover de competitie. Controle is hierbij een teken van dominantie: zonder controle en zelfvertrouwen is er weinig masculiniteit. Het type ‘straatcultuur masculiniteit’ is niet altijd productief en vaak ook agressief en destructief. Toen de lange, gespierde vechtsporter Badr Hari terugkeerde in de ring na een lang oponthoud door zijn problemen met justitie, liet hij zich zeer dominant uit in een interview. Hij zei dat de meester weer terug op het plein was en dat wat “de andere jongetjes” in zijn afwezigheid hadden gepresteerd niets voorstelde. Hari werd echter KO geslagen door zijn kortere Oekraïense tegenstander Zabit Samedov. Achteraf ondermijnde zijn dominante opschepperij zijn geloofwaardigheid. Zeldzamer en complexer is de intellectuele masculiniteit – die bereikt controle via doorgronding. Deze wil weten hoe iets werkt, wil de wetten van het bestaan begrijpen, en werkt met deze kennis vervolgens toe naar concrete doelen. Die perfect geslepen bril dankt u aan Snellius die zich afvroeg waarom het lijkt alsof een takje gebroken is op de plek waar het door het wateroppervlak steekt. Die penicilline komt van Fleming, die nieuwsgierig was naar wat er precies gebeurde in de doorschijnende plekken van zijn bacteriecultures. De intellectuele masculiniteit legde de grondslag van de Westerse beschaving en stuwde deze op naar haar leidende positie – toch krijgen de Badr Hari’s van deze wereld alle meisjes. De straat- en consumptiecultuur overschaduwen de intellectuele masculiniteit en worden geassocieerd met een hogere seksuele marktwaarde. “Kun je dat bewijzen?”, vroeg de schaker Hway Ik Oei vaak bij analyses van gespeelde potjes. Dat is een belangrijke vraag. Als mijn 193 http://politiek.thepostonline.nl/column/aanslag-brussel-zijn-een-weerloosvolk-geworden/ (3 juni 2014). 240

woorden niet overtuigen verzoek ik u een poos om u heen te kijken in de samenleving en te vertrouwen op uw eigen waarneming. Een Delftste student bedacht een plan om de plasticsoep op te ruimen – de eilanden van zwerfafval die dobberen op de oceaan. Bijna niets hoorde je erover. Ondertussen duiken leeghoofden en aanstellers als Barbie en Roy Donders op in alle nieuwsrubrieken en supermarkten – mensen die beroemd werden met helemaal niets. Het is masculiniteit eigen om zelf doelen te stellen en deze te bereiken – met dit vermogen bouwen mannen hun status op. In een maatschappij waar de macht van het individu door bureaucratische procedures wordt ingesnoerd en het tot stand brengen van een product steeds complexer is, is het voor een man welhaast onmogelijk om nog zelfstandig doelen te bereiken. Terwijl dit de essentie van man-zijn is. De ‘feminisering’ van de maatschappij wil zeggen dat de macht verschuift naar sociale subtiliteiten. Vrouwen zijn daarin vaak gewiekster dan mannen. Zo stellen vrouwen soms vragen, niet omdat ze het antwoord willen weten, maar omdat ze begrijpen hoe die ander zich bij het beantwoorden van de vraag voelt. Voskuil beschrijft in een van zijn boeken hoe er een conflict ontstaat wanneer een vrouw haar man vraagt om te gaan wandelen. De man gaat in op de suggestie en stelt een wandelplek voor. Vervolgens ontstaat een bitse sfeer waarbij uiteindelijk blijkt dat de vrouw van haar man verwachtte dat hij de vraag “waar te wandelen” bij haar zou terugleggen. Omdat hij dit niet aanvoelde schoot hij volgens haar tekort. Maar voor mannen is zo’n manier van denken contra-intuïtief: zij stellen vragen om aan informatie te komen, plannen te maken en obstakels te overwinnen. Vrouwen zijn gevoeliger voor hoe anderen hen zien en beoordelen; ze willen zich graag associëren met een omgeving waarvan een bepaalde status uitgaat. Vrouwen begeren een man wiens hoge status op hen afstraalt. Verleidingskunstenaars adviseren dan ook vrouwen mee te nemen naar plekken waar jij een graag geziene gast bent. Als iedereen een bepaalde vrouw lelijk vindt, kijkt de man nog eens goed om zo het mooie in haar te zien. Dat de man denkt zo een kans te maken komt omdat mannen iets minder gericht zijn op ‘omhoog ruilen’. Dat die laatste strategie meestal faalt komt doordat een vrouw naar mannen smacht die hoge standaarden hanteren. 241

Om dit te bewijzen beschreef iemand die anoniem wenst te blijven op internet zijn huwelijk. Tijdens zijn studietijd sekste hij regelmatig met een meisje waarop hij smoorverliefd was. Toen ze eenmaal haar diploma behaalde maakte ze het uit. Hij schreef een lange brief met daarin al zijn emoties en frustraties. Op het moment dat hij deze in de brievenbus wilde laten vallen bedacht hij zich – “Ze is het niet waard”, zei hij tegen zichzelf en verscheurde de brief. Toen zij hem later uit nieuwsgierigheid nog eens opbelde loog hij luchtig en opgewekt dat alles goed ging. Niet veel later stuurde juist zij hem een liefdesbrief. Wat bleek: ze had er meerdere seksvriendjes op nagehouden maar de andere twee hadden op haar afwijzing wanhopig, verdrietig en teleurgesteld gereageerd. Hun afhankelijkheid maakte op haar een zwakke indruk. “Ik wilde een man die ook zonder mij een superleven heeft”, liet ze weten. Toen trouwden ze alsnog. Een tweede bewijs van het omhoog ruilen is dat het gemiddelde inkomen van de Amerikaanse zwarte man met 12% daalde terwijl dat van de zwarte vrouw met 75% steeg. In diezelfde periode, van 1974 tot 2004, nam het aantal huwelijken in de zwarte gemeenschap af. “Een goedverdienende vrouw voelt weinig aandrang te huwen met een weinig-verdienende man”, aldus blackdemographics.com.194 Het is in Nederland weinig anders: in 2005 ontdekte Thijs Peters dat zevenentachtig procent van de vrouwen een man wil die op zijn minst even hoog is opgeleid als zijzelf.195 Ook trof ik op internet een documentaire over verleidingskunstenaars die opereren in disco’s en op festivals. “Laat de vibe van de disco bezit van je nemen”, zei er eentje.196 “Omdat ook de dames met die energie doordrongen zijn zullen ze met je resoneren.” Hij legde uit dat de meeste van zijn cliënten ondernemers zijn. Dat zijn mensen die hun levens grotendeels doorbrengen op weg van punt A naar punt B. Ze stellen duidelijke doelen en werken daarnaar toe. Ze overwinnen obstakels en negeren afleidingen. Dit is hoe je je plannen in het leven waarmaakt. Om op dezelfde frequentie 194 http://www.healthymarriageinfo.org/research-and-policy/marriage-facts/culture/ african-americans-and-black-community/index.aspx (10 juni 2014). 195 Thijs Peters, ‘Man heeft vrouw liever dom’, in: Intermediair (30 augustus 2005). 196 Owen Cook, ook bekend als RSD Tyler, auteur van Real Social Dynamics: The Blueprint Decoded (2008). 242

als de vrouw te komen moet je jezelf juist laten opzuigen door de heersende sfeer. Wat die verleidingskunstenaar beschreef was feitelijk het verschil tussen degenen die creëren en degenen die teren op de energie van anderen om voorbij hun innerlijke onbeweeglijkheid te komen. “Als je alleen maar doet alsof je aan het swingen bent zodat je een meisje kunt zoenen dan bevind je je niet op dezelfde frequentie als zij. Want denk erom! Vrouwen zijn niet zo georiënteerd op doelen zoals mannen dat zijn.” Hierbij is de seksuele selectiemacht het scharnierpunt. Want een succesvolle man is doelgericht en dus gericht op uitkomsten. De gemiddelde vrouw is gevoelig voor een heersende sfeer, she goes with the flow en laat zich dus sturen door sociale indrukken. In de seksuele competitie bevordert dit mannen die ontspannen en gelukkig overkomen – “let it all hang out ’n chill”. Geen doelgerichte waardescheppers maar laid-back hippie-feestneuzen.197 In deze context is het ook belangrijk om mannen te waarschuwen tegen het willen oplossen van vrouwelijke problemen. Neem als voorbeeld een meisje dat vaak dingen zegt als: “Ik haat mijn leven, ik voel me zo onzeker, ik kan wel huilen.” Mannen zijn geneigd problemen op te lossen. Het enige gevolg is echter dat je legitimiteit geeft aan haar stemming en dat je haar aanzet zich chagrijnig te gedragen als ze bevestiging van je verlangt. Een uitspraak als “ik haat mijn leven” is voor haar vriend bovendien beledigend – van dat leven maakt hij immers deel uit. Mensen die hun problemen werkelijk willen oplossen kunnen dat dikwijls zelf – als ze er vaker over praten is het vaak omdat ze bevestiging zoeken in slachtofferschap. Ik had eens een vriendinnetje met dergelijke verhalen. “Vergeet niet dat je familie om je geeft en je bij financiële problemen desnoods zal helpen. Je hebt een prachtige lach, bent in goede gezondheid, je bent universitair opgeleid en hebt veel van de wereld gezien. Tenslotte heb je ook nog een vriend die je zal steunen wat er ook gebeurt.” Dit zei ik terwijl ze op haar kamer in mijn armen lag. “Wat 197 Het woord “yolo” wordt hier tegenwoordig wel voor gebruikt – in 2012 werd het in Duitsland gekozen tot jeugdwoord van het jaar. 243

heb je toch een prachtig karakter”, zei ze. “Ik voel me zo sterk door jou.” Twee dagen later maakte ze het uit. Wat betreft dit slachtofferschap startte in februari 2014 de feministische lobby in Boston een petitie tegen een optreden van muzikant Robin Thicke. Zijn nummer Blurred Lines bevatte opmerkingen als “I know you want it” en zou daarmee vrouwonvriendelijk zijn. Zelfs het woord “verkrachtingslied” werd door feministen gebruikt. Hoewel muziek met schaarsgeklede vrouwen, seksueel getinte slogans en hoerige poses op zich niets nieuws is, sterkt de feministische campagne tegen Thicke wel weer de suggestie dat enkel niet-blanke artiesten nog masculiniteit mogen bezitten. Hoewel deze subcultuur in het R&B genre al tientallen jaren bestaat, werd juist Thicke’s clip aangegrepen als bron van morele verontwaardiging. Toen het lied gespeeld werd bestormde een woedende feministe de DJ-booth van een Ierse pub. Nadat ze verwijderd was bood de club excuses aan en verzekerde de vrouw dat het lied daar nooit meer zou worden gespeeld. De vrouwelijke fixatie op slachtofferschap is doorgeslagen terwijl men het lijden van de man vaak negeert. Verreweg de meeste daklozen zijn man. In de jaren zeventig richtte Erin Pizzey de blijfvan-mijn-lijfhuizen op. Ze ontdekte dat geweld in gezinnen dikwijls over en weer wordt gepleegd. Toen ze suggereerde dat ook de vrouwen die haar hulp zochten vaak gewelddadig waren, werd Pizzey met de dood bedreigd en vermoordden feministen haar hond. Om aandacht te krijgen voor mannelijke slachtoffers van huiselijk geweld – in Groot-Brittannië veertig procent van de slachtoffers – bracht Mankind Initiative in mei 2014 een verborgen camera video uit. Een vrouwelijke en een mannelijke acteur maakten ruzie in de publieke ruimte. De man raakte de vrouw op agressieve wijze aan en buitenstaanders bemoeiden zich met de ruzie. Toen de scène zich op een ander moment op dezelfde plek herhaalde was de situatie omgedraaid: nu gedroeg de vrouw zich bijzonder agressief tegen de man. Nu reageerde helemaal niemand. Wat daarnaast weinig mensen weten is dat vrouwen meer kindermoorden en kindontvoeringen plegen dan mannen.198 198 Verwer, De Liefdesmarkt, 199. 244

Een goed voorbeeld van een intellectueel masculien persoon is een Mexicaanse ingenieur, Fernando geheten. Hij zwoer een eed om zich in te zetten voor de verbetering van de mensheid. Daarom werkt hij als ingenieur om nieuwe, meer efficiënte landbouwmethoden te ontwikkelen. Zijn doel is de honger in de wereld op te lossen op een duurzame en milieuvriendelijke manier. Zijn onderzoek in biologie en techniek combineert hij met een grote interesse in geschiedenis en psychologie. Eens vertelde hij over zijn jeugdvriendin en de gevoelens die hij voor haar koestert. Uit het gesprek bleek dat de jongedame inmiddels was opgegroeid tot een huwbare vrouw. Als ze met opgeheven hoofd door de Mexicaanse straten liep danste de stof van haar rok in de frisse wind, terwijl de zon gloeide op de zachte huid van haar gezicht. Ze vertelde Fernando dat hij haar prins op het witte paard was, dat ze zijn deugd en zuivere hart bewonderde. Ze wist dat hij trouw was en haar liefhad in het diepst van zijn wezen. De jongedame was aanvankelijk onder de indruk van zijn drijfveer en ambities voor de mensheid. Maar net als alle jongedames werd ze dagelijks bedolven onder het commerciële wereldbeeld – het beeld van een wereld bijeengehouden door romcoms, videoclips met bezwete rappers en oppervlakkig geroddel over celebrities. Ik voorspelde Fernando dat zij erachter zou komen dat hij niet in dat beeld paste; ze zou zijn uiteenzettingen over geschiedenis en de toekomst saai gaan vinden en hij zou zich oppervlakkiger moeten voordoen dan hij was als hij haar liefde wilde behouden. Fernando wees mijn overweging in eerste instantie van de hand: “Niet alle meisjes zijn zo...” Totdat hij uiteindelijk bij mij op het onderwerp terugkwam. Hij gaf toen toe dat hij graag las over technologie en innovatie, over koning Herodes en de tempel van Salomon, maar dat hij met zijn vriendin niet over die onderwerpen kon praten. “Denk er maar eens over na,” zei ik indringend tegen hem, “meisjes als zij zien jou als een nerd omdat je je in wetenschappelijk onderzoek interesseert en jezelf verdiept in verbrandingsmotoren. Ze doen lacherig over je omdat je de moed hebt in het klaslokaal je hand op te steken als je meer over een onderwerp wil weten, of als je op een vraag van de professor een correct antwoord geeft. Zo’n meisje zou je om hulp vragen tijdens het leren voor een examen of 245

om jouw huiswerk te kopiëren, maar achteraf zal ze geen afspraakje met je maken.” Hoewel zijn jeugdvriendin, op wie hij stiekem verliefd was, onder de indruk was van zijn deugden raakte zij toch op het verkeerde pad. Fernando wist dat ze met het verkeerde soort mannen rondhing. Zolang ze in zijn nabijheid was prees de jongedame hem voor zijn hoge morele waarden – soms noemde ze hem zelfs haar “ridder op het witte paard”. Publiekelijk hield ze haar imago hoog omdat ze niet als slet wilde worden aangemerkt; ze ging dan ook netjes met haar moeder naar de kerk. Ondertussen keek ze series als Sex and the City en raakte zo blootgesteld aan de memes van het cultuurmarxisme. Dergelijke series tonen economisch onafhankelijke vrouwen die de mannen die hen proberen te versieren belachelijk maken. Ze laten hen door hoepeltjes springen en besluiten dan toch single te blijven “omdat ze zich zo vaak verloren hebben in relaties”. Ook zag ze de tv-clips met straatmacho’s en gangsters en voelde zich sterk aangetrokken tot hun rauwe agressieve seksualiteit. Hoewel ze de waarden van haar vriend de ingenieur misschien cognitief erkende, gaf ze zich over aan foute jongens met dubieus dure wagens. Hoe die auto’s feitelijk functioneren fascineerde haar niet – ze wilde er alleen mee rondscheuren. Sterker nog, de jongedame negeerde bewust Fernando’s waarschuwingen over de onzuivere verlangens van de mannen waarmee ze aanpapte. Uiteindelijk bleek toch dat ze hem stiekem een labgeek vond. Het deed er voor haar niet toe dat die auto’s nooit bestaan hadden zonder een brein als het zijne. Toen ik vrouwelijk advies inwon en de kwestie besprak met de jonge aandelenhandelaarster, zei ze dit: “Dit soort meisjes meent dat dergelijke wetenschappers geen leven hebben omdat ze veel tijd met studies doorbrengen en altijd diep doorvragen naar de dingen. Maar zelf eten ze nog altijd de groenten die gekweekt worden met technologie ontwikkeld door visionaire geesten als de zijne. De vader van haar kinderen zal waarschijnlijk een prettyboy zijn of anders een of andere relaxte pooier. Fernando zal haar niet bezwangeren maar het zal wel zijn technologie zijn waarmee haar kinderen worden gevoed en gekleed.” Het brandende vuur van inspiratie, waarover Tesla sprak, dooft uit. Maar terwijl blanke 246

natuurkundestudenten onder blanke vrouwen het weinig erotische imago hebben van klunzige einzelgängers vinden Aziatische vrouwen hen dikwijls interessant. Mogelijk weerspiegelt dit een geopolitieke transformatie: de opbloei van Azië als industriële macht. “Vóór mijn dood zou ik graag eens tussen de sterren reizen”, zei Fernando. “Als de mensheid zijn zinnen toch eens zette op de dingen die hen fascineren zou dat het einde van de dwaasheid betekenen: het einde van de dorst naar roddels over seksuele escapades, speculaties over voetbal en de hunkering naar verstrooiende tv-programma’s. Kennis is de enige ontsnappingsweg voor de menselijke geest uit haar eigen verdorvenheid.” Ik moest denken aan wat ik van astronaut André Kuipers hoorde tijdens een bijeenkomst over ruimtevaart in het Europees Parlement: “In de ruimte is het fantastisch – waar je de aarde van zo´n grote afstand kunt bezien. Maar als je dan eenmaal terug bent, de zwaartekracht weer voelt en de geur van vers, nat gras ruikt, weet je hoe kostbaar onze kwaliteit van leven is. En op het eind van mijn leven kan ik tegen mezelf zeggen dat ik alles uit mezelf heb gehaald om de mensheid een klein stukje verder te helpen.”199 Deze bijeenkomst was georganiseerd omdat Europa nauwelijks in echte wetenschap investeert – men haakt slechts aan op het moment dat een technologie al zozeer te vermarkten is dat deze binnen enkele jaren rendabel is, anders is ons bedrijfsleven er niet in geïnteresseerd. We staren naar onze navels, en op een dag kijken we omhoog en zien daar hoe China de ruimte verovert. De frivole mensheid Een weinig gif af en toe: dat geeft aangename dromen. En veel gif op het laatst, voor een aangenaam sterven. Men werkt nog, want arbeid is tijdverdrijf. Maar men past op dat het tijdverdrijf niet vermoeit. Men wordt niet meer arm en rijk: beide zijn te bezwaarlijk. Wie wil nog regeren? Wie nog gehoorzamen? Beide zijn te bezwaarlijk. Geen herder en één kudde! Iedereen wil hetzelfde, iedereen is gelijk: wie anders voelt, gaat vrijwillig naar het gekkenhuis. De laatste mensen knipoogden tegen elkaar en zeiden: wij kennen het geluk. – Friedrich Nietzsche, Also sprach Zarathustra, 1883-1885, S. 1. 199 Georganiseerd door EU40, donderdag 18 oktober 2012. 247

Wie naïef is zal alsnog stellen dat de vrije partnerkeuze de seksuele competitie juist bevordert, en daarmee de natuurlijke selectie. En dat de hypergamie dus goed is omdat de meest productieve leden van de maatschappij zich het meest voortplanten. Een klein voorbeeldje kan dit al weerleggen. In Maryland verklaarden onderzoekers dat vijfentwintig mensen werden aangeklaagd wegens het witwassen van geld en het smokkelen van drugs in een gevangenis. Onder de verdachten waren dertien vrouwelijke bewakers die een zwarte guerrillabende zouden assisteren door smokkelwaar in hun ondergoed te verbergen. Vier van deze vrouwen werden bevrucht door de bendeleider – blijkbaar konden zij de verlokking van de bad boy niet weerstaan.200 Dit soort verklaringen voor ‘natuurlijke selectie’ berusten op de aanname dat vrouwen naar mannen hunkeren met superieur DNA. Het is maar de vraag of die aanname stand houdt in een maatschappij die de schaarste-omstandigheden elimineerde waarop dat strenge selectieve mechanisme in beginsel was gebaseerd. Wegens het wegvallen van schaarste vergt overleven geen superieure vermogens meer. Vergelijk het met pauwen: pauwenvrouwtjes vallen op mooie staarten, maar diezelfde staarten hebben feitelijk geen nut en maken de beesten meer opvallend voor roofdieren. Neem nu de roofdieren weg en... het extravagante overwint. In de mensensamenleving betekent dit dat onze selectieve mechanismen zelf-referentieël geworden zijn. Ze verwijzen niet naar intrinsieke kwaliteiten maar naar projecties van wat de brede massa als populair beschouwt; een ondernemer die miljoenen kopieën van Twilight of cd’s van Rebecca Black verkoopt zal ‘succesvoller’ en dus ‘begeerlijker’ zijn dan een ondernemer die een paar honderd exemplaren van Plato’s Politeia weet te slijten. Succes wordt hoofdzakelijk gemeten in verkoopcijfers, aantallen clicks op internet en uitgebrachte stemmen. Dit zegt niets over kwaliteit en alles over de toegankelijkheid voor de mainstream, hetgeen weer teruggaat op de menselijke neiging energie te besparen door zich niet voorbij de oppervlakte in zaken te verdiepen. Het is hierdoor dat fastfood tenslotte bestaat: waarom 200 Russell Goldman, ‘Gang Leader Impregnates Four Female Prison Guards’, door: ABC News, (24 april 2013). 248

superieure kookkunst bedrijven om geld te verdienen, als je ook goedkope burgers kunt bereiden die voor het gros van de mensen bevredigend zijn? Als je alle natuurlijke vijanden wegneemt wordt de race van de evolutie gewonnen door degenen die zich het vaakst voortplanten. Westerlingen zien zich in het dagelijks leven niet meer voor situaties gesteld waarin leven of dood worden bepaald door intelligentie. Zoals in het voorbeeld van de ingenieur die een manier vond om water op te pompen zodat de jager-verzamelaars de overgang konden maken naar een sedentaire maatschappij. Duizenden jaren geleden moest je, als je als rondtrekkende groep wilde overleven, zorgen dat je de persoon met het beste geheugen het spoor naar de waterbron liet zoeken, want als je de verkeerde de groep liet leiden kwam je om van de dorst. Net zo was het met jagen: de sterksten en snelsten kregen de speren in handen. Dit maakte getalenteerde mannen aantrekkelijk voor vrouwen. Doordat de schaarste wegviel gaat dit nu niet meer op – de begeerde trekken hangen niet samen met genetische superioriteit maar met memes die komen bovendrijven in een populariteitswedstrijd die men meet in verkoopcijfers. Maak de vergelijking tussen Mozart en Madonna. Het gaat boven alles om kwantiteit – de intrinsieke kwaliteit van het werk en de geest die het heeft voortgebracht zijn ondergeschikt aan mass appeal. Westerlingen lachen om Papoea’s die peniskokers dragen, maar als je zo’n Papoea vraagt waarom hij een peniskoker draagt zal hij je een uitleg geven over de geschiedenis en cultuur van zijn volk. Vraag hetzelfde aan mijn generatiegenoten over de kleren die ze dragen en je krijgt slechts oppervlakkige antwoorden die verwijzen naar mode en smaak. Wie ziet wat in een samenleving als de piek van aantrekkingskracht geldt, als het summum van wat begeerlijk is, kan een inschatting maken van hoe haar toekomst eruit zal zien. Alexandar Atkinson keerde terug naar Groot-Brittannië en zag op straat dat de mannen die mooie vrouwen bij zich hadden er allemaal uitzagen als vervrouwelijkte boyband figuren of juist als opgepompte ruwe bolsters. Áls masculiniteit in de Westerse populaire cultuur nog wordt 249

geprezen is het louter als deel van de “metroseksualiteit”: de overige masculiniteit is teruggebracht tot een zeer basale vorm. Waar is Da Vinci gebleven? De uitvinder, kunstenaar en briljant strateeg? In de Westerse populaire cultuur worden zij neergezet als outcasts en boekenwurmen. “De jongens die boven komen drijven in deze situatie zijn niet de Newtons en Einsteins van onze generatie” concludeerde Atkinson. “Onze beschaving heeft helden en genieën overbodig gemaakt, en vrouwen wentelen zich in de trivialiteit die het gevolg is.” Intellectuelen hebben hun statuur verloren en zijn verworden tot hofnarren die op basis van het principe “u vraagt, wij draaien” hun woordje mogen doen in actualiteitenprogramma’s. En dan het liefst in de vorm van soundbites die gemakkelijk te behappen zijn. Diezelfde televisiestations tonen avonden aaneen voetbalpraatprogramma’s met mannen die het vooral heel belangrijk vinden wat anderen van hen denken. Ze schrijven als roddeldiva’s columns over elkaar en lopen op hoge poten uit programma’s weg als een collega hen even schielijk aankijkt. In Mogelijkheid van een eiland (2005) schrijft Houellebecq: “Wat wij proberen te bewerkstelligen is een kunstmatige, frivole mensheid, die nooit meer open zal staan voor serieuze dingen en ook niet voor humor, die tot haar dood zal leven in een steeds wanhopiger zoektocht naar fun en seks; een generatie van eeuwige kids. Dat gaat ons natuurlijk lukken.”201 Dit werd, zij het in andere woorden, ook gesteld door de eerder aangehaalde Canadese flirtcoach. Mensen ontwikkelen zich volgens hem tot “de mechanische dieren van de sociale bouwkunde”. Hij doelt dan op vrouwen die datingsites gebruiken om de tijd te doden terwijl hun vriendje in dezelfde ruimte op de Xbox speelt. “Ze pompen hun ego’s op met ‘duck-faced, sugar daddy luring selfies’ en communiceren liever via gefragmenteerde stukjes tekst dan opgezogen te raken in een geanimeerde conversatie. Het gebruik van datingsites is de snelste weg om het vertrouwen in de mensheid te verliezen; de jongen aan de andere kant probeert wanhopig haar aandacht vast te houden terwijl zij tegelijkertijd met vrienden appt, muziek downloadt en op internet naar nieuwe schoenen speurt. Dan vindt ze hem te ‘needy’ worden 201 Houellebecq, Mogelijkheid van een eiland, 30. 250

en blokkeert ze hem met een lichtelijk hautaine zucht. Of ze houdt hem aan de lijn maar blijft als een vlindertje van hem weg fladderen terwijl hij met zijn schepnetje naar haar zwaait – dat definieert dan de dynamiek van hun relatie.” Het moge duidelijk zijn dat een man met enig karakter niet in zo’n vrouw zal investeren – hooguit zal ze jongens krijgen die wel haar lusten genieten, maar weigeren te delen in haar lasten. We groeien op in een wereld die gericht is op statussymbolen en uiterlijk vertoon. Als ouder organiseer je voor je dochter maar beter een sweet sixteen party, inclusief roze ballroomdress, anders zal ze door haar leeftijdsgenoten worden buitengesloten en bespot. En niet alleen fixeert de Westerse wereld zich op statussymbolen, ook voegt het technologisch aangestuurde consumentisme zich naar het gebruikersgemak. We brengen ‘scripten’ aan in onze omstandigheden om er efficiënt mee te kunnen interacteren – van het laten komen van een lift door op een knop te drukken tot het doorgeven van onze aanwezigheid aan een stoplicht. Zelfs het meest banale voorbeeld kan hier genoemd worden: de lopendebandmedewerker die optimaal presteert wanneer hij niet verveeld raakt door dezelfde klus iedere minuut te herhalen. Dit betekent uiteindelijk dat economisch succes en het aangemerkt worden als een geschikte seks- of voortplantingspartner niet samenhangt met genetische superioriteit, maar met het succesvol inspelen op regels die wij zelf hebben ontworpen en bepaald. “Zelfs als we ieder wetenschappelijk probleem oplossen, dan hebben we de levensvragen nog niet eens aangeraakt.” Dit stelt Ludwig Wittgenstein in 6.52 van de Tractatus Logico-Philosophicus (1921). In eerdere eeuwen vonden jongeren hun identiteit door te worstelen met dergelijke vragen. Vandaag gaan deze vragen vooral over merkidentiteiten. Luister je naar Tiësto of 50 Cent? Studeer je aan Oxford of Stanford? Draag je Armani of Versace? Op vakantie naar de Costa Brava of toch Ayia Napa? Titanic of Trainspotting? Etcetera. Noch het succes van het commercialisme, noch dat van de verzorgingsstaat, heeft ook maar iets gedaan om de narcistische differentiatie te begrenzen. Een voorkeur die niet resulteert in een aankoop, een vaardigheid die geen speciale spullen vereist, een maatschappelijke 251

overtuiging die niet leidt tot het steunen van een non-profit organisatie met een agressieve pr-afdeling, lijkt op de liefdesmarkt volkomen nutteloos. In het postmoderne leven consumeren we ons een weg naar een identiteit en zelfs naar relaties. Maar dan, als de boodschappentassen eenmaal zijn geleegd en als de cadeautjes zijn uitgepakt, ziet de Westerse beschaving zich voor een vraag gesteld. Welke genetische eigenschappen, vervullende vaardigheden en morele waarden willen we overdragen op de toekomst? “Wie de impulsen van het hart geen beperkingen oplegt, kan toch evenmin iets uitrichten tegen de zwakheden van de geest?”202 Deze vraag stelde Montesquieu, en de vraag is terecht. Iemand die goed studeert krijgt later een prima baan, een hypotheek, enzovoorts, maar heeft vaak tot ver voorbij de adolescentieleeftijd weinig succes op datinggebied. Als we zoiets wispelturigs als vrouwelijke emoties laten bepalen wie wel of geen kinderen krijgt, dan zal tien tot twintig procent van de mannen over tachtig tot negentig procent van de vrouwen beschikken. Het probleem betreft de samenleving als geheel, want een functionele maatschappij heeft vele gelukkige, en dus seksueel duurzaam bevredigde, ‘werkbijen’ nodig om functioneel te blijven. Tenslotte moet iemand de banden van de schoolbus oppompen, de motorolie verversen en de schoolbankjes timmeren. Het traditionele huwelijk maakte het mogelijk dat de meerderheid van deze mannen toch seksueel bevredigd was. Het afbrokkelen van de traditionele instituten en structuren resulteert in een “winner takes all” maatschappij die dergelijke mannen de motivatie ontneemt om zich in te zetten voor een welvarende en veerkrachtige samenleving. Zo zien we dat het “seksueel marxisme” een optelsom is van zes symptomen. Ten eerste is er de vervreemding van de vrouw van haar authentieke emoties – haar seksbeleving is niet van haarzelf maar is ruilwaar: geen doel op zichzelf maar deel van een berekenend streven. Zoals het winststreven volgens het marxisme een fetisj is, zo is het sexappeal een cosa mentale – een geestelijk verlangen naar begeerlijkheid dat geen reëel eindpunt kent. Zoals Marx voorspelde 202 Montesquieu, Over de geest van de wetten, 163. 252

dat de bikkelharde concurrentie tussen kapitalisten zou leiden tot steeds meer faillissementen en uiteindelijk een elite van enkele bezitters, een oligarchie, zo ontstaat op de liefdesmarkt een erotische elite. Hierbij heerst er ten vierde een geromantiseerd ‘vals bewustzijn’, een vertoog over soulmates, ridderlijke mannen en liefde op het eerste gezicht, dat dient om het ‘seksuele proletariaat’ machteloos te houden. In de marxistische doctrine staat de arbeider voor de vertrapte, onderdrukte klasse – in het Victoriaanse bewustzijn is de vrouw het slachtoffer van de man. Ten slotte wordt het seksuele productiekapitaal, als in een soort revolutie door de militante klasse, door de bad boys ontnomen aan de feitelijk producerende klassen, de laboranten, de monteurs, enzovoorts, die in een laag seksueel aanzien staan.

253

10 Europa:

vertoog over

zelfverloochening en vooruitgang

„Die Weltgeschichte ist das Weltgericht“ – Hegel De ontwikkeling van het handelskapitalisme maakte, samen met de hoogvlucht der technologie, het Europese continent enige eeuwen tot het wereldcentrum van economische, politieke en militaire macht. Een hooggeplaatste Europese ambtenaar vertelde mij vorig jaar over een ontmoeting met een Chinese diplomaat. “De laatste 2200 jaar is de Chinese economie gemiddeld genomen de grootste economie op aarde geweest”, had deze laatste gezegd. “Met uitzondering van de afgelopen tweehonderd jaar. Deze eeuw zijn wij van plan dit gat te dichten.” Deze ontboezeming schudde mij dusdanig wakker dat ik mij genoodzaakt voel een hoofdstuk te wijden aan de Europese eigenwaarde. Europese zelfrelativering Mensen verlangen dat de toekomst het verleden plaatst in een levensverhaal dat een betekenis of doel kent. De belofte van het christendom neemt historische gebeurtenissen op in een zinvolle heelheid. Want de hoopvolle verwachting van de verschijning van Jezus Christus aan het einde der tijden, stelt een transcendente, ‘bovenwereldse’ progressie centraal, die aan het hieraan voorafgaande een zinvolle betekenis verleent. De zin die religie aan de geschiedenis toekent ligt uiteindelijk buiten de geschiedenis: namelijk in het eeuwigdurende (en dus tijdloze) zielenheil. In dit hoofdstuk betoog ik dat de opkomst van het mechanistische wereldbeeld de voorgenoemde christelijke voorstelling onhoudbaar 255

heeft gemaakt. De mechanistische opvatting van het universum ziet de kosmos als een voortbrengsel van intrinsiek doelloze botsingen tussen elementaire deeltjes. Denkers als Spinoza en Darwin droegen bij aan de verspreiding van dit wereldbeeld. Toen het christelijke wereldbeeld botste met het mechanistische wereldbeeld, resulteerde dit in een existentiële crisis – een hedonistisch vluchtgedrag dat ik eerder omschreef als een “cultuur van potentialiteit”. Cultuurgoed stelt het individu in staat iets waardevols te scheppen dat stand houdt voorbij de eigen dood. Juist het vertrouwen in deze waarde is, wat betreft het Europese cultuurgoed, ondermijnd door de cultuur van potentialiteit. Om deze existentiële crisis het hoofd te bieden zal ik afsluitend een humanistisch appèl formuleren. Voordat het mechanistische wereldbeeld een volwaardige tegenhanger kon worden van het christelijke wereldbeeld, probeerden Verlichtingsdenkers het christelijke beschavingsfundament aan te vullen met gloedvolle betogen over de universele vooruitgang van de mensheid. Europa speelde daarbij een voortrekkersrol en ontleende daar eigenwaarde aan. Inmiddels lijken de hoogtijdagen van Europa als wereldmacht voorbij en is dit beschavingsstreven maar deels gerealiseerd. De Holocaust maakte de zinloosheid van de geschiedenis aanschouwelijk. Christelijke elementen als schuld- en zondebesef, compassie met zwakkeren en de nadruk op zelfreflectie hielden stand. Gecombineerd met de ervaring van de dekolonisatie leidde dit tot een obsessie met slachtofferschap en boetedoening. Mede door het historisme is Europa zichzelf gaan relativeren. Via de media vloeit het voortwoekerende lijden van de mensheid dagelijks de huiskamer binnen. De beschavingsmissie lijkt gefaald, de tijd werd niet meer als een zinvolle heelheid ervaren maar als iets dat door de intrinsieke zinloosheid van de kosmos ondragelijk was. Als iets dat gedood moest worden. Inmiddels bevinden wij ons in een postmoderne consumptiecultuur – een cultuur die draait om entertainment en verstrooiing. We raakten geobsedeerd door maakbare schoonheid, eeuwige jeugd en gezondheid. Een verhaal om het christendom te vervangen ontbreekt, de absolute eindigheid van onze levens drukt zwaar op ons. 256

Het postmodernisme is de dood, duidelijker gezegd – het nihilisme is het einde van Europa. Want zelfs als er iemand op zou staan met een doortimmerd betoog om de christelijke en nihilistische vertogen te vervangen, dan nog zouden de postmodernen zeggen dat ook dat slechts een verhaal is, een gefabriceerde constructie. Een zelfgeschapen illusie. Zo is geen enkele oprechte overtuiging of motivatie nog levensvatbaar en resteert alleen zelfrelativering. De Europese existentiële crisis ontstond doordat enerzijds geopperd werd dat moraal gebonden is aan cultuur en dat men iedere cultuur op haar eigen merites moet wegen. Anderzijds bleven er bepaalde dieptepunten overeind – de gruweldaden van de wereldoorlogen en het Europees koloniaal imperialisme – die desalniettemin universeel immoreel werden geacht. Op het moment van schrijven lijkt het Europese zelfvertrouwen tanend, evenals het vertrouwen in (christelijke) tradities. Zo liet de Haagse Hogeschool een kerstboom verwijderen, bang dat moslimstudenten dit christelijke symbool aanstootgevend zouden vinden. In Brussel werd in 2012 de traditionele dennenboom vervangen door een panorama-installatie. Theoloog Pieter van der Horst werd door het universiteitsbestuur gecensureerd omdat zijn afscheidsrede antisemitisme in de Arabische wereld behandelde. Het multiculturalisme brengt Europeanen oog in oog met minderheidsgroepen die een sterke onderlinge samenhang kennen en verankerd zijn in tradities. Dit kan dreigend overkomen op Europeanen die zich minder betrokken voelen bij hun historische en spirituele wortels, wat de toenemende kritiek op de islam mede verklaart. Dit alles overwegende kom ik tot de volgende vraag: “Heeft de teloorgang van het christendom in Europa het zelfvertrouwen van de Europese cultuur ondermijnd?” Mijn antwoord op deze vraag is tweeledig. “Nee”, luidt het antwoord enerzijds. Het Europese bewustzijn draagt een kern van positivisme in zich. De verwachting van een bovenwereldlijke Augustijnse “Stad Gods” transmuteerde tot een 257

binnenwerelds verbeteringsstreven. Een centrale figuur bij deze omschakeling binnen het Europese denken was Joachim van Fiore. Joachim was een twaalfde-eeuws christelijk mysticus die meende in de Bijbelboeken een nieuwe betekenis ontgrendeld te hebben – een betekenis die de mens in staat stelde het heilige licht op aarde te bewerkstelligen in plaats van haar af te wachten tot in de hemel. Dit verbeteringsstreven bleef zich ontwikkelen en vormde een kracht die zich uitte middels het positivisme van de Verlichting, en vervolgens via een brede waaier aan stromingen en bewegingen als de Franse en Industriële revoluties en het seculiere humanisme. Steeds was het uitgangspunt dat de mens in staat was de natuur der dingen tot in de kern te doorgronden. Met deze kennis kon hij vervolgens een aangenamer, rechtvaardiger samenleving tot stand brengen. Op Gods ingrijpen hoefde hij niet te wachten – de mens verloste voortaan zichzelf. De Franciscaanse volgers van Joachim zijn een treffend voorbeeld: zij meenden de komst van het hemelse paradijs op aarde te moeten voorbereiden. De sociaal-utopische projecten van Robert Owen en de communistische staatsboerderijen laten zich allen uit ditzelfde streven verklaren. De utilist Jeremy Bentham bedacht het Panopticon: een instelling die gevangenen zou disciplineren tot deugdzame, ijverige burgers om zo de economie een oppepper te geven. De Russische aristocraat Peter Kropotkin zette zich in voor sociale experimenten – psychiatrische patiënten werkten op het land als broeders tussen de boeren. Door deze optimistische initiatieven werd een bovenwereldse redding van de ziel losgelaten. Volgens Bentham en Mill stelde de natuur de mensheid onder de soevereiniteit van plezier en pijn. “Uiteindelijk zijn deze prikkels het enige op-zichzelf-goede en kwade.”203 Hoewel communistische idealen in Europa niet langer mainstream zijn is het positivistische onderzoeksprogramma c.q. wereldbeeld dat eraan ten grondslag lag niet verworpen maar bijgesteld. De piramide van Maslow en het sociaal-liberale denken van John Ra203 John Stuart Mill, Utilitarianism, (1863) hoofdstuk 4. 258

wls hebben een centralere plaats in het Europese beschavingsideaal gekregen. Kernideaal is het streven naar een stabiele samenleving waarin de mens een optimum van ontplooiingsmogelijkheden, individuele vrijheid en sociale rechtvaardigheid geniet. Kortom: het lijden wordt niet gezien als een beproeving die doorstaan moet worden voor God, maar als iets dat de mens in lijn met zijn evolutie c.q. ontwikkeling geleidelijk zal wegnemen. Maar als – zoals Mill voorstond – slechts het grootste geluk voor het grootste aantal telt, heeft degene die een wonderdrug of medicijn uitvindt dat geluksgevoelens opwekt dan tegelijkertijd het hoogtepunt van ethiek en excellentie bereikt? Anderzijds antwoord ik op de vraag of de ontkerkelijking het Europese zelfvertrouwen aangetast heeft dat de vraagstelling niet voorbij mag gaan aan de vraag of het christendom zelf elementen bevat die de zelfverzekerdheid van de Europese beschaving ondermijnen. Zwakker aangezet doel ik op nederigheid, zelfrelativering en zondebesef. Sterker uitgedrukt doel ik op een obsessie voor slachtofferschap, boetedoening en medelijden met de zwakkeren. Een schuldcomplex dat ondanks de secularisering aan het hedendaagse Europese bewustzijn is overgedragen. Daar de Europese beschaving zich op een christelijk fundament ontwikkeld heeft zullen wij eerst ingaan op deze laatste vraag. Daarna zullen we het positivisme, dat de transmutatie van dit fundament behelst, analyseren. Christelijk slachtofferschap Wil hij de verlossing waardig zijn dan dient de christen zich schuldig te voelen voor het leed dat Christus is aangedaan, dat is wat in de Mattheüspassie van Bach bezongen wordt. “Houd van degene die u haat, bidt voor hen die u vervolgen, en als u geslagen wordt, keert u dan de andere wang toe”, leerde het christendom ons eeuwenlang.204 De apostel Paulus verlangt nederig en klein te zijn als hij schrijft: “Zou het kunnen dat u mij minder liefheeft naarmate 204 Mattheüs 5:44 en Lukas 6:29. 259

ik u meer liefheb?”205 De hang naar slachtoffer- en martelaarschap die het christendom doordringt zien wij het meest openlijk bij Ignatius van Antiochië, wanneer hij vurig beschrijft hoe hij wenst in de kaken van leeuwen tot graan voor God te worden vermalen.206 In zijn wezen dorst de christen ernaar te worden beschuldigd, want om te kunnen worden gelouterd dient hij zijn zondige natuur te erkennen. “Europa heeft wat goed te maken, en boetedoening moet juist pijn doen”, lijkt de kerngedachte te zijn. Zo stelde politica Evelien Tonkens dat immigratie Nederland vanzelfsprekend geld kost, anders zou blijken dat we “bitter weinig voor de rest van de wereld overhebben.”207 Commentator Bart Jan Spruyt haalde een gesprek op de markt aan waarbij iemand zei: “Wij hebben eeuwen geleden de koloniën leeggeplunderd en ik geef die mensen groot gelijk dat ze dat geld nu terug komen halen. Het is terecht dat ook mijn kleinkinderen daarvoor moeten boeten.”208 Duidelijk dient Europa hier “de tweede mijl te gaan” – een goede herder “legt zijn leven neer voor de kudde.”209 Zelfnuance, zelfreflexiviteit en mededogen staan centraal in het Europese beschavingsideaal. Beschavingen als de islamitische wereld en China zijn wellicht meer gemotiveerd door intrinsieke validatie. Ik bedoel dat zij minder aandrang voelen hun handelen tegenover de rest van de wereld te legitimeren; ze beschouwen hun macht als een vanzelfsprekend recht. Samuel Huntington stelde in The Clash of Civilizations (1996) dat zij nergens – in ieder geval niet van mensenrechten – rekenschap van afleggen behalve het zwaard dat zij kussen zolang het (nog) te sterk voor hen is om te breken. “Kus het zwaard dat je niet kunt breken, en bidt tot God dat hij het zal breken”, luidt een spreekwoord uit een ander deel van de wereld. “Als uw vijand u de hand reikt, hakt u hem af. Als u daarvoor te zwak bent, neemt u hem aan”, zo luidt een tweede. 205 2 Cor. 12:15. 206 Hunink, Graan van God, (Utrecht 2012). 207 E. Tonkens, ‘Immigratie’, de Volkskrant, 5 augustus 2009. 208 ’25 jaar integratiedebat’, Opinio, 21 september 2007. 209 Johannes 10:11. 260

Ecuador heeft bijvoorbeeld grote schulden bij China, met als gevolg dat naar olie geboord zal worden in het Amazoneregenwoud, niettegenstaande de bezwaren van zeven inheemse bevolkingsgroepen.210 In Suriname is iets vergelijkbaars aan de hand. Grondstofrijke gebieden worden aan de Chinese regering verpacht in ruil voor hulp bij bouwwerkzaamheden. Als Europeanen op dezelfde wijze zouden opereren, zou dat leiden tot verwijten van kolonialisme. In juli 2013 klaagden de Caraïbische eilanden Europese staten aan wegens de slavenhandel die eeuwen geleden plaatsvond.211 Een maand eerder klaagde de Afrikaanse Unie dat het Internationaal Strafhof racistisch was omdat vooral zwarten werden vervolgd.212 Niet opmerkelijk, daar veel genociden voortkomen uit stammenrivaliteiten in Afrika, maar wie de zaken doorziet weet dat het daar niet om gaat. Waar het om gaat is dat iedereen op aarde begrijpt dat Europese landen gevoelig zijn voor schuldgevoel en zondebesef – behalve de Europese beleidsmakers zelf. Tiersmondisme noemen de Fransen dit schuldcomplex. Europa heeft haar positivistische vooruitgangsstreven – haar geloof dat ze nu eenmaal voorligt in de vaart der volkeren – gekoppeld aan een christelijke beschavingsmissie. Vanuit dit gevoel wil zij als sterker jongetje van de klas als goede herder voor de rest fungeren. Uit haar in oorsprong christelijke, egalitaire en universalistische uitgangspunt volgt dat zij het ook aan de rest van de mensheid verplicht is diens lijden weg te nemen: “Everybody to count for one, nobody for more than one.”213 Opnieuw Bentham en Mill. Europa lijdt mee wanneer in andere culturen vrouwen gestenigd worden, onderbetaalde mijnwerkers bedolven raken of vijandige stammen elkaar aan het mes rijgen. Maar tegelijkertijd wil zij deze andere culturen niet veroordelen. Omdat Europa zichzelf niet als superieur wenst aan te merken, lijdt zij psychisch aan haar feitelijke superioriteitspositie. Europa ligt in een spagaat. 210 Jonathan Kaiman, ‘Ecuador auctions off Amazon to Chinese oil firms’, in: The Guardian (26 maart 2013). 211 Ben Fox, ‘Slavery Reparations Sought by Carribean Nations For ‘Lingering Legacy Of Atlantic Slave Trade’, in: Huffington Post, (25 juli 2013). 212 http://www.capitalfm.co.ke/news/2013/05/icc-denies-racism-allegations-from-african-union/ (12 juni 2014). 213 Mill, Utilitarianism, (1863) hfdst. 5. 261

Deze geestesgesteldheid is uniek voor het Europese continent; in landen als Rusland geldt het adagium dat grote vissen nu eenmaal kleine vissen eten. De minderheid buigt voor de wil van de meerderheid, de zwakken wijken voor de sterken. Niet een pluralistische maar een monoculturele samenleving is een blijk van sociale gezondheid. Diezelfde Afrikaanse kolonels die het Internationaal Strafhof aanklagen wegens racisme zullen waarschijnlijk trots zeggen: “In Afrika zijn er tenminste geen homoseksuelen!”214 Ahmadinejad van Iran hield toespraken voor de Verenigde Naties en betoogde dat Europa niets had geleerd van de kruistochten, het imperialisme en – onvermijdelijk – de opkomst van Hitler. Hij hield dit betoog niet omdat degenen die hij vertegenwoordigt gevoelig zijn voor Hitlers daden, maar omdat zij weten dat Europeanen dat zijn. Heeft het Westen hier een antwoord op? Volgens Augustinus niet. Hij stelde duidelijk dat de opkomst of ondergang van een beschaving er voor de ware christen eigenlijk niet toe deed. Dit antwoord formuleerde hij in 410 als antwoord op de Gotische plundering van het Romeinse Rijk. De gehechtheid aan de status van een wereldrijk was een valse loyaliteit – de loyaliteit van de ware gelovige behoorde enkel toe aan God.215 Het was louter God die per mens zou oordelen of de betreffende individuele ziel tot het hiernamaals werd toegelaten. Vanaf het basisfundament van het christendom geredeneerd valt er dus überhaupt weinig vertrouwen in de Europese beschaving te hebben. Nu kan men tegenwerpen dat ik het christendom onterecht duid als politiek in plaats van spiritueel fenomeen. Laat mij dan zeggen dat het christendom de Westerse ziel gevormd heeft en in die ziel waarden opnam als: ‘zelfvernedering is heilzaam’, ‘het ondergaan van lijden is nobel’, en ‘u dient anderen meer lief te hebben dan uzelf ’. Hoe verder degene waarvoor u offert van u afstaat, hoe puurder en moreel beter dat offer is. Deze psychische wending heeft politieke gevolgen. Het Romeinse militaire offer kreeg een andere, christelijke betekenis. Het Romeinse offer was een offer ter verdedi214 ‘Nigeria verbiedt homorelaties’, in: Sp!ts, (14 januari 2014) 6. 215 Ecclesiastes 1:2. 262

ging van de vertrouwde gemeenschap en bestendiging van de eigen cultuur – de christelijke zelfverloochening staat in dienst van het zielenheil van de mensheid als anoniem geheel. Het zou voorbij het doeleinde van dit boek voeren om alle negatieve en positieve gevolgen van het christendom tegen elkaar af te wegen. Vele belangrijke werken gingen onder invloed van het christendom verloren. Zo werd in het jaar 391 het fraaie grote tempelcomplex van Isis en Serapis in Alexandrië verwoest door een christelijke menigte. Eeuwen later constateerde Niccolò Machiavelli dat “wie de maatregelen leest die paus Gregorius en andere leiders van de christelijke godsdienst namen, ziet hoe fel zij alles wat aan vroeger tijden herinnerde vervolgden: zij verbrandden de werken van dichters en geschiedschrijvers, sloegen beelden in puin en vernietigden alles wat op de een of andere wijze aan de Oudheid herinnerde.”216 Deze bevindingen worden gesterkt door de narratio de mirabilibus urbis Romae – een reisverslag van een Engelsman die het middeleeuwse Rome bezocht. Religieuze fanatici beperkten de verspreiding van kennis, zoals van de evolutieleer en het heliocentrisme. Met de edicten van de kerk is de chirurgie vanaf het Concilie van Tours (1163) voor vele eeuwen in de ban gedaan.217 Toch zou het onterecht zijn te doen alsof het christendom uitsluitend negatief was. De kerkelijke geletterdheid maakte dat sommige werken de val van het Romeinse Rijk overleefden. Verder zorgde het christendom voor een zekere eenheid die de Europeanen nodig hadden om in de slag bij Poitiers (732) en het beleg van Wenen (in 1529 en 1683) de oprukkende islam te weerstaan. Ook moet nog gewezen worden op het succes van de kloosterorden. De leefregels van Benedictus brachten rust en orde in een gewelddadige tijd – ze gaven waardigheid aan arbeid en versterkten eerbied voor kennis. De soberheid, discipline en toewijding van sommige kloosterorden is van grote betekenis geweest voor de Europese arbeidsmoraal. Positivisme Nadat wij op de relatie tussen christendom en zelfverloochening zijn ingegaan, zullen wij nu onze aandacht richten op het positivisme, de Europese transmutatie van de christelijke heilsverwachting. 216 Niccolò Machiavelli, Discorsi, (1519) II.5.8. 217 Michel Onfray, Het lichaam, het leven en het lijden, (Lemniscaat 2004) 231. 263

Liberale denkers als Karl Popper bekritiseerden de positivistische schema’s hevig: “Zelfs als zij de beste bedoelingen hebben om de hemel op aarde te bewerkstelligen, leidt dat er alleen toe dat zij een hel veroorzaken – een hel van mensen voor mensen.”218 Toch zijn de socialistische en liberale stromingen januskoppige zijden van dezelfde medaille. De redding van de mens is niet voorbestemd – zoals de ziel bij Augustinus was gepredestineerd tot redding of verdoemenis, zoals de teloorgang van de wereld met de profetie van de Apocalyps onvermijdelijk was. Nee, het uitgangspunt is dat de mens zijn eigen lot kiest. Bij het liberalisme is dat individueel, bij het socialisme kiest de mens zijn lot als collectief. Het socialisme meent dat de beste manier om dit te bereiken een gemeenschappelijk bezit van productiemiddelen is, het liberalisme zweert bij particulier bezit. Uitgangspunten zijn bij beiden het verhogen van welvaart, welstand en genot. Mede doordat de wenselijkheid van het utilitaristische uitgangspunt in de liberale kritiek niet in Frage werd gesteld, kunnen we zeggen dat de Europese beschaving haar zelfvertrouwen door de ontkerkelijking niet kwijtraakte. Ze heeft het christelijke uitgangspunt van een lineair, eindig tijdsbesef getransmuteerd tot nieuwe dynamische waarden en fundamenten als ondernemerschap, onvervreemdbare mensenrechten, zelfontplooiing en wetenschappelijke vooruitgang, en daar haar economische en politieke leven op gebaseerd. Zelfs bij Ayn Rand, de ultieme marktfundamentaliste die zich scherp uitsprak tegen iedere verweving van markt met politiek, treffen we een grondgedachte aan die in de kern christelijk is, en wellicht ouder dan dat. De vooronderstelling die haar anti-socialistische kritiek draagt is die van het klassieke wereldbeeld – dat de kosmos van nature goed en ordelijk is. De kapitalistische krachten belichamen de kosmische krachten en de kosmos is in wezen goed. Op ieder potje past een dekseltje. Laisser faire, laisser passer. In haar meesterwerk Atlas Shrugged hamerde ze erop dat de mens de natuurwetten niet herscheppen kon maar deze – zoals ook de positivisten stelden – wel ten eigen bate kon 218 Karl Popper, De open samenleving en haar vijanden, (Rotterdam 2007) 198. 264

benutten.219 Alles wat gebeurt is dus onderdeel van een groter plan: de onvermijdelijke keten van oorzaak en gevolg. We all move the Great Chain, and the Great Chain moves us all… Voor een katholiek als Paulo Coelho komt dit plan van “de hand die alles geschreven heeft,”220 voor de ongelovige Rand is het de invisible hand die zorgt dat alles goed komt. Mits de mensheid die hand alle ruimte laat. De burgerlijke cultuur draagt uit dat als u maar hard werkt en sober leeft, u stapsgewijs een opgeruimde geest, een bruisend gezinsleven en een welvarende natie zult bewerkstelligen. Wanneer het iemand zakelijk voor de wind gaat is dat voor protestanten mogelijk een teken dat God het ook in het volgende leven goed met hem voorheeft. Sowieso leert de Bijbel dat de mens de plicht heeft te werken voor God.221 De Europese dynamiek stamt uit haar unieke perceptie van tijd. Zowel de Götterdämmerung als de Apocalyps stelt de geschiedenis als eindig voor. Tijd is niet cyclisch maar lineair, iets dat dient te worden geïnvesteerd en niet slechts gedood. Max Weber wees erop dat deze grondvoorstelling een eigen dynamiek bezat die ook los van de christelijke grondslag gedijde. De Westerse cultuur wordt gekenmerkt door snelheid, dynamiek, zelfexpressie en een ondernemende mentaliteit. Deze identiteit wekt geprikkelde reacties op bij andere culturen. Zo lopen er veel boze, soms hysterische types rond in staten waar de teksten en daden van de Profeet Mohammed zijn gevolgd. Kennelijk riep die religieuze traditie verwachtingen op die in de twintigste en eenentwintigste eeuw niet werden waargemaakt, resulterend in woede en geweld. We leven in een tijd van botsende ideologieën, mensbeelden en belangen. Hoewel fanatieke mohammedanen veel kunnen vernietigen is het maar de vraag of ze in staat zijn het vernuft en de creativiteit van de Westerse wereld te overtreffen met een eigen mohammedaanse respons. Omdat volgens het mechanistische wereldbeeld het universum intrinsiek zinloos is moest de mens die zin zelf scheppen, via allerlei 219 Rand, Atlas Shrugged, (London 2007) 1035-6. 220 Paulo Coelho, De Alchemist, (Amsterdam 2011) 128. 221 Genesis 3:19-24 „In het zweet uws aanschijns zult gij brood eten.” 265

vormen van vooruitgang en behoeftebevrediging. Dit positivisme maakte van de mens een januskoppig wezen: enerzijds is hij Prometheus, schepper van beschavingen en ontdekker der planeten, anderzijds is alles wat deze Prometheus denkt en voelt gedetermineerd door de omwentelingen van minuscule deeltjes. Zijn preferenties zijn hem door de evolutie gegeven, maar via genetische modificatie heeft hij zijn evolutie inmiddels in eigen hand. Oftewel: een samenleving die zich in de kern richt op het bevredigen van preferenties verliest haar anker zodra ook deze preferenties maakbaar blijken. Heeft het positivisme met het verabsoluteren van menselijke preferenties tot zin van de geschiedenis niet een ultieme rusteloosheid over zich afgeroepen? Ook deze vraag staat in het hart van de Europese zelfkritiek. Ik doel op de vierentwintiguurseconomie die de mens tot slaaf van de iPhone maakt en zowel het gezinsleven als vriendschappen heeft vervluchtigd. Dat sinds de vervanging van Augustinus door Auguste Comte het accent op de Europese beschaving van bespiegeling naar productie is verschoven, à la, maar vandaag de dag lijkt het leven geheel in het teken van de markt te staan. Economische concepten als concurrentie zijn zelfs doorgedrongen tot romantische relaties. Zo is er de pick up art, een commerciële verleidingskunst die jongeheren die in Europa niet aan de vrouw komen adviseert hard to get te spelen en hun waarde te demonstreren door opzettelijk lang te wachten met het antwoorden op sms’jes. Om als vriend meerwaarde te hebben dient u via updates op Facebook aan te tonen hoe dynamisch uw leven wel niet is, en via uw profiel op LinkedIn bewijst u hoe interessant u bent als potentiële connectie. Het digitale tijdperk van snelheid en dynamiek heeft dan wel het fundament gelegd voor de Europese rijkdom die de BRICS (de nieuw opkomende industrielanden) momenteel met man en macht proberen te evenaren, maar de vraag is of we niet zijn doorgeslagen. “Gelukkig ga ik naar een camping waar ze wifi hebben”, zei een jongen recentelijk op de sportschool. “Hoe veel tijd besteed je dagelijks achter een beeldscherm?”, vroeg ik. “Nu ga je op vakantie. Je fysieke omgeving verandert. Maar je belevingswereld blijft hetzelfde.” Onderzoekers als Nicolas Carr bewezen dat door (vanaf jonge 266

leeftijd) met technologie om te gaan de wijze waarop onze hersenen met informatie omgaan verandert. Het voert te ver hier nader op in te gaan, maar de Westerse ontwikkelingen zijn duidelijk niet zonder schaduwzijde. Een terugval op een persoonlijke God en het schema van een bovenwereldse redding lijkt inmiddels niet meer mogelijk – althans niet voor het Europese bewustzijn. Niet sinds Spinoza de stelling lanceerde dat het universum uit een keten van oorzaken en gevolgen bestaat en dat de menselijke aanwezigheid in het universum uit die keten voortvloeit, maar daarmee nog niet intrinsiek waardevol of zinnig is. Nietzsche baseerde zich op dit wereldbeeld om het christendom grondig te bekritiseren. Oftewel: welke uitgangspunten bleven over buiten de menselijke preferenties? Welk grote verhalen resteerden om de menselijke driften, verlangens en impulsen te temperen? In Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben (1874) stelde Nietzsche dat dergelijke verhalen kansloos waren. De Europeanen werden namelijk verpletterd onder het gewicht van hun geschiedenis. En dit was dus nog vóór de wereldoorlogen woedden, de Holocaust plaatsvond en men de beerput van het kolonialisme opentrok. De Europese paradox Zoals beschreven stelde het Hebreeuws-christelijke denken de geschiedenis schematisch voor: het aftellen tot de Dag des Oordeels, gevolgd door de catastrofe en de redding. Dit schema nam het marxisme in seculiere vorm over, met haar historische dialectiek van vervreemding die leidde tot een klassenstrijd en uiteindelijk de heilstaat. De door de Verlichting geïnspireerde Comte stelde de geschiedenis al schematisch voor. Hij ontwikkelde de “Wet der drie stadia” – wellicht de meest belangrijke bijdrage aan de positivistische wereldbeschouwing. Comte meende dat de mensheid een gelijkvormige weg richting het heil aflegde: van jager-verzamelaars die wispelturige natuurkrachten aanbaden naar monotheïstische religie en eenduidige metafysische grondvoorstellingen. Uiteindelijk bereikte de mensheid het derde stadium, de zuiver natuurwetenschappelijke “positieve” benadering. Deze wetenschappelijke grondhouding hield in dat men natuurfenomenen terugbracht tot natuurwetten. 267

We zien dus de paradox dat West-Europa de uitvinder is van het thema “wereldgeschiedenis” en daarmee – ironisch genoeg – tegelijkertijd van het historisch relativisme. De geschiedenisstudie toont namelijk aan dat ieder volk een eigen ontwikkeling doormaakt met eigen opvattingen over ethiek en moraal, die bovendien mettertijd veranderen.222 Volgens de historisten kwam het de wetenschapper niet toe om deze opvattingen te beoordelen – dat oordeel kwam enkel aan God toe – maar slechts om deze “volkseigen” opvattingen “objectief ” in kaart te brengen. In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog (1939 – 1945) worstelde de internationale gemeenschap met de vraag hoe de Duitsers voor de Jodenvervolging te vervolgen waren, aangezien zij in overeenstemming hadden gehandeld met de in Duitsland geldende wetten. “Jede Epoche ist unmittelbar zu Gott”, had de historist Ranke toch eerder geschreven? Zijn historisme legde de grondslag voor het twintigste-eeuwse cultuurrelativisme. Maar de Holocaust bleek niet te relativeren en schuldgevoelens waren het gevolg. De Tweede Wereldoorlog en de nasleep daarvan gaven het Europese zelfvertrouwen een enorme dreun – een zelfvertrouwen dat door de onmenselijke loopgravenstrijd en het irrationele nationalisme van de Eerste Wereldoorlog (1914 – 1918) al aan het wankelen was gebracht. Het eerste krasje op het beschavingsideaal ontstond toen in de Russisch-Japanse oorlog (1904 – 1905) een blank volk voor het eerst sinds een lange tijd van een niet-blank volk verloor. Het zelfnuancerende, zelfreflexieve van het christendom bleek gevolgen te hebben voor het zelfbeeld van de Europese beschaving. Europeanen hebben namelijk de neiging om zichzelf te duiden binnen een geschiedenis die eigenlijk al is afgerond – als een uitvloeisel van een tijdperk dat reeds is afgesloten. Dit leidde tot relativisme en uiteindelijk tot schuldbesef, vermoeidheid en verlamming. Het Bijbelboek Daniël beschrijft een opeenvolging van wereldrijken die ten val komen. Onder andere Oswald Spengler liet zich hierdoor inspireren toen hij Der Untergang des Abendlandes schreef. 222

Hans Blumenberg, Cusaner und Nolaner, (Frankfurt 1979) 12. 268

Enerzijds bracht het historisme Europa tot het inzicht dat culturen zich op eigen wijze ontwikkelden, inclusief eigen ideeën over goed en kwaad. Anderzijds kon men ten gevolge van het christendom (iedere ziel wordt gelijk gewogen voor de troon van God), de Franse Revolutie (rechtsgelijkheid en broederschap voor iedere burger) en de Holocaust (als over deze moordpartij al geen moreel oordeel te vellen is, dan kent de mensheid überhaupt geen moraal) toch niet om het universalisme heen. Zo werd Europa pleitbezorger van zowel universele verheffingsprincipes als van cultuurgebonden moraal. Zij koppelt economische dynamiek aan mentale verlamming en versmelt een Romeinse opvatting van legitimiteit (de winnaar heeft de voorzienigheid aan zijn kant) met een christelijke (de zwakken zijn uitverkoren). Zij is schizofreen en verslaafd aan antidepressiva. Voeg hier de beerput van het kolonialisme aan toe, en het Europese zelfvertrouwen kon ook niet anders dan inzinken. Dat deze ambivalente houding de politieke realiteit direct beïnvloedt werd duidelijk toen Silvio Berlusconi tijdens een bezoek aan Berlijn in september 2001 zei dat de Westerse beschaving superieur is aan die van de islamitische wereld. Louis Michel, destijds de Belgische minister van buitenlandse zaken, bestempelde de opmerking als “onacceptabel en in strijd met Europese waarden.”223 Echter, wie beschavingen vergelijkt op basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens kan uitsluitend constateren dat de Europese beschaving na eeuwen van bloedvergieten ver voorligt op de islamitische. Maar: “Oordeel niet, opdat er niet over u geoordeeld wordt.” 224 Wij Europeanen beelden ons weliswaar in een voorbeeld te zijn, maar “wat in deze wereld wijsheid is, is dwaasheid bij God.”225 Europeanen moeten zichzelf vooral niet op een voetstuk zetten – dat is volgens Guy Verhofstadt, voorzitter van de liberale ALDE-groep, maar gevaarlijk.226 Immers, “wie zichzelf verhoogt zal worden vernederd, en wie zichzelf vernedert zal worden verhoogd.”227 223 http://www.gva.be/cnt/oid157590/archief-michel-over-berlusconi-onaanvaardbaar (27/09/2001). 224 Mattheüs 7.1. 225 Korinthiërs, 3:19. 226 http://nos.nl/archief/2001/vs_ramp/nieuws/september/270901/verhofstadt.html 227 Mattheüs 23:12. 269

Het paradigmatische voorbeeld van deze paradox is de Irak-oorlog aan het begin van dit millenium. Enerzijds was er walging over dictator Saddam Hussein, die zelfs bereid was gifgaswapens in te zetten om zijn eigen volk onder de duim te houden. Van rechtszekerheid, een begrip dat sinds de Verlichting door Europese landen met trots wordt uitgedragen, was onder zijn bewind geen sprake. Ook mensenrechten – voor Kant en Locke zo belangrijk – werden dagelijks geschonden. Europa kende enthousiasme toen Saddams beeld van zijn sokkel werd getrokken, maar tegelijkertijd was er terughoudendheid, bitterheid en cynisme. Vooral toen deze gebeurtenis zorgvuldig geregisseerd bleek door Amerikaanse mediaorganisaties.228 We haten Saddam, leek de consensus, maar meer nog haten we onze historische rol als wereldvoogd. Europeanen walgen van dictaturen, maar evenzeer van het kolonialisme waarmee zij hun eigen geschiedenis associëren: Lombok, Congo, Algarije. China wijst mensenrechten als Westers imperialisme van de hand, en de Organisation de la cooperation islamique lobbyt bij de Verenigde Naties voor invoering van de shariawetgeving. Voor de Europeanen was het wel duidelijk dat Westers denken over ethiek, maatschappij en politiek lang niet overal ter wereld wordt verwelkomd. Europese critici richtten zich tegen de Amerikaanse Neoconservatieven, die er naïef vanuit gingen dat net als in Duitsland en (in iets mindere mate) Japan via militair ingrijpen in Irak een democratie naar Westers model gesticht kon worden. Amerika heeft, in tegenstelling tot Europa, nog nooit haar positie van wereldleider verloren. Het is misschien om die reden dat men de lokale weerzin tegen een Westerse aanwezigheid in Irak onderschatte. Onze voorlopige bevinding is dat genoeg voorbeelden aantonen dat christelijke basisvoorstellingen in seculiere economisch-politieke opvattingen een nieuwe vorm kregen. Allerlei bewegingen en stromingen huldigen die humanitaire principes vandaag nog steeds, van Richard Dawkins en het Humanistisch Verbond tot de PvdA en de VVD. Wel heeft het “zichzelf schuldig voelen”, dat intrinsiek verbonden is met haar christelijke wortels, de Europese beschaving 228 Joris Luyendijk, Het zijn net mensen, (Amsterdam 2012) 203. 270

in een bankschroef gezet waar ze, nu haar geopolitieke positie taant, mogelijk niet uitkomt. Als het aankomt op biomassa voelen we ons schuldig voor de armoede van Braziliaanse boeren. Uit Canada importeren we geen motorolie meer omdat de Tweede Kamer besloot dat Nederland meelijdt met de inheemse bevolking aldaar. We overwegen afvalverbranding te belasten om onszelf te kastijden voor het leed dat onze levensstijl toebrengt aan het milieu, terwijl China de afvalstromen naar zich toetrekt en er de nuttige grondstoffen aan onttrekt. De bergtoppen worden daar al jaren afgekapt vanwege de smogontwikkeling, doch China is bereid de pijn te accepteren om sterker te verrijzen. Het land beheerst inmiddels negentig procent van de handel in zeldzame mineralen. Europa wordt ondertussen een continent dat met haar regelzucht zichzelf overbodig maakt. Ons staat geen gouden eeuw te wachten en ook geen groene eeuw, maar een grijze eeuw. Mijn Europese voorouders verrichtten eeuwenlang hard werk; ze probeerden de wereld te overheersen en vervolgens te veranderen, en tot op zekere hoogte lukte dat. Ze deden dat uit economisch belang en liefde voor hun werk, maar tevens omdat ze in de superioriteit van hun beschaving geloofden: ze hadden de droom, de vooruitgang, de utopie en de toekomst uitgevonden. Dat besef van een beschavende missie verwaterde in de loop van de twintigste eeuw. De Europeanen bleven werken, en soms hard werken, maar nu vanuit het belang van het individu. Of misschien uit neurotische gehechtheid aan hun werk; de naïeve overtuiging van hun natuurlijke recht de wereld te domineren en de geschiedenis te sturen vervloog. Dankzij alle geleverde inspanningen bleef Europa een rijk werelddeel, maar de daadkracht en werklust die onze voorouders tentoon spreidden kennen wij niet meer. De mens en zijn meesters Zoals we al constateerden hebben we in Europa de “grote verhalen” ingeruild voor kleinschaliger vertogen die meer gericht zijn op individuele ontplooiing en het vinden van persoonlijke vervulling. Maar wie een moment zijn ogen dichtdoet beseft door het tikken van de klok dat hij vervolgens hoort dat hij een tijdig, eindig ‘deel271

tje’ van dit onmetelijk uitgestrekte heelal is. Tick tack, that’s the time of your life running out… Hij staat – wanneer hij zijn ogen weer opent – voor een verpletterende verantwoordelijkheid. “Dit leven is u gegeven. Het is een korte lichtflits in een oneindig diepe, duistere ruimte. Maak er wat van – haal er alles uit wat u kunt. Leef episch.” Een mens – diep doordrongen van hoe kostbaar dit leven is – krijgt op zijn pad met tegenslagen te maken, met de onwrikbaarheid van conventies en de onbeweeglijkheid van zijn medemens. En eigenlijk zijn we luie gewoontedieren: onze evolutie heeft ons erop ingesteld om zuinig met energie om te gaan. We slapen graag uit, eten magnetronmaaltijden als dat even beter uitkomt en pakken liever de auto dan de fiets. Aan de ene kant weten mensen hoe waardevol hun leven is, anderzijds voelen ze zich onmachtig tegenover hun eigen gebreken. Ons cognitieve inzicht zet ons aan te worstelen tegen de gemakzucht van het lichaam, en misschien heeft de mens daarom een gebroken natuur. Om het leven werkelijk ten volle te leven zou hij wellicht een Hercules moeten zijn. Maar de mens is geen halfgod. Toch draagt hij de last van een Hercules: de missie om episch te leven. Christenen als Augustinus verlosten de mensen van hun last. Zij gaven hem een meester. Die meester heette God. Want God had een orde aan de kosmos opgelegd, en binnen die orde (Ordo) kende iedere mens een plek. Het overschrijden van de die orde was hybris, overmoed. Sociale mobiliteit kende de maatschappij niet, maar dat gaf rust. Als de boerenzoon ’s nachts omhoogkeek naar de sterren wist hij dat de wereld ouder was dan hijzelf. Hij wist dat hij eens de boerderij van zijn vader zou erven, zoals zijn vader deze weer van grootvader had geërfd. De boerenzoon zou op een dag met zijn buurmeisje trouwen, kinderen krijgen, en als hij zijn ambachtsvaardigheden op zijn kinderen had overgedragen aanvaarde hij het aftakelen van zijn lichaam als onveranderlijk deel van de natuur. De Europeaan die vandaag omhoogkijkt naar de sterren weet alleen dat de wereld om hem heen sneller verandert dan hijzelf. Hij leeft in een dynamische wereld. 272

Dit ‘proces van wording’ is precies wat de hedendaagse Europeaan vreest. Een blik op de huidige generaties toont de obsessie met potentialiteit boven actualiteit. Ze reizen van stad naar stad, wisselen de ene universiteit uit voor de andere, hoppen van baan naar baan. Ze willen een horizon van opties openhouden zonder zich met zo’n optie te vereenzelvigen. Een dergelijke samenleving is geobsedeerd door het behouden van de eeuwige jeugd – met steeds weer nieuwe kleding, kapsels, plastische chirurgie en angst voor aftakeling en ziekte. Met het uitstellen van de dood zonder ooit iets te worden. Met het behouden van 100% potentialiteit tegenover 0% actualiteit. “Forever Young.” In de cultuur van potentialiteit ontsnappen mensen graag aan het heden door zich te verliezen in fantasieën over mogelijke toekomsten. Deze fantasieën gaan echter gepaard met een naargeestig gevoel van beklemming – de vrees dat ze zich binnen deze potentiële toekomsten opgesloten zouden voelen, mochten ze werkelijkheid worden. Zo dromen ze van een knus gezinsleven maar zijn ze tegelijkertijd bang om zich te hechten. Europeanen verkiezen ongebondenheid boven de verplichtingen die het nemen van kinderen met zich meebrengt. Als men religie, ideologie en absolute waarheid weghaalt (deconstrueert), is dit alles wat overblijft: een cultuur van potentialiteit. Nietzsche herkende vervallende wereldbeschavingen aan hun obsessie met alles wat “verkwikt, heelt, kalmeert of verdooft.”229 Dan kijk ik naar de rol van schoonheidsproducten, beautysalons, medische checkups en softdrugs in onze cultuur. Een decadente cultuur wordt getekend door een passief nihilisme, waarin men niet meer werkelijk gelooft in de overgeleverde waarden maar ook de kracht niet heeft nieuwe waarden te scheppen. Paradoxaal genoeg blijkt dat mensen, in hun poging authentiek te zijn, een beeld van authenticiteit nastreven – “je kunt een rockster zijn” – dat er, oh ironie, voor iedereen vergelijkbaar uitziet. En dit terwijl onze voorouders hun streven naar waarheid, schoonheid en het goede als iets vanzelfsprekends zagen. Niet als een rol of een identiteit waarnaar op zoek 229 Friedrich Nietzsche, KSA, 12 9[35] (27). 273

gegaan moest worden maar als iets dat intuïtief voortvloeide uit de kosmische orde. Wie God niet meer accepteert heeft nog een tweede mogelijkheid: verklaren dat het leven fundamenteel zinloos is, en dat iedere orde die u meent aan te treffen onwerkelijk is, want slechts een orde die u zelf bedacht heeft. Dan is er werkelijk niets groters meer dan de mens, waarmee ook het ideaal van zelfoverstijging problematisch wordt. Dan viert men niet meer de grootsheid van God, of de gewichtigheid van het leven, maar dan viert men dat het leven fundamenteel zinloos is. En daarmee glijdt de Herculeaanse last dan van u af. De existentiële oproep “het leven, daar moet u wat mee” wordt dan gevolgd door: “Wie zegt dat?” Een samenleving die voor het laatste kiest heeft bijbehorende monumenten. Dat zijn geen tempels of kathedralen. Het zijn fastfoodketens en shopping malls. Plaatsen waar de consument zich wentelt in vergetelheid. Als u geen meester meer heeft kunt u óf streven naar een episch bestaan, óf uzelf inpraten dat het bestaan überhaupt zinloos is. Want vergetelheid is minder pijnlijk. U heeft de klei in handen om een prachtige vaas te boetseren. Maar u twijfelt of u wel de energie en inspiratie heeft om te slagen. Daarom zegt u dat alle vazen uiteindelijk toch sneuvelen. Oswald Spengler beschreef een Romeinse soldaat die, tot as geworden, aangetroffen werd in de ruines van Pompeï. In de commotie van de vulkaanuitbarsting was men de soldaat vergeten. “Maar een ware Romein verlaat nooit zijn post”, moet de soldaat hebben gedacht.230 Honderd jaar na Spengler zien wij dat het besef van eindigheid – de schaarsheid van tijd – waaraan Europa haar dynamiek en leidende positie dankte, in een seculier era ook een kwetsbaarheid werd. De dichter Samuel Putman schetste de onmetelijke afgrond waarin de mensheid uiteindelijk verdwijnt: “Juist op het moment dat de mens zijn kwaadaardige lot erkent, juist dan komt de grootsheid 230 Oswald Spengler, Der Mensch und die Technik, (1931) 88-89. 274

van zijn wezen naar voren. Want hij kan liefhebben; hij kan lijden; hij kan zonder angst ten onder gaan.”231 Het universum is een geheel van onbezielde klompjes atomen, oneindig rondtollend, drijvend, botsend. De mensheid zal door deze botsingen onvermijdelijk worden vermalen. Maar misschien maakt juist dat de mens nobel – dat hij zijn onherroepelijke sterfelijkheid kent, maar zich er niet door laat ontmoedigen. Laten wij de afgrond daarom trotseren als de soldaat van Pompeï. Ons volledig bewust van onze eindigheid, maar daardoor onverschrokken.

231 T. Todorov, Théories du symbole, (Seuil / Parijs, 1977) 185. 275

11 Een Episch Europa In dit hoofdstuk behandel ik Europa als een “beschaving” die zich zal moeten verhouden tot de opkomst van nieuwe machtsblokken. Ik stel dat Europeanen zich, om toegerust te zijn op deze geopolitieke confrontatie, zullen moeten herbronnen op onder andere cultuur, geschiedenis en filosofie. Humanisme kan hierbij een rol spelen. Recentelijk kondigde Geert Wilders aan te gaan samenwerken met het Front National, een nationalistische Franse partij die wel als extreemrechts wordt omschreven. Eerder gaf de Britse premier David Cameron een zeer eurokritische speech. Het is ter afsluiting van dit werk goed om na te denken over de vraag of ik mijn persoonlijke en maatschappelijke idealen kan verbinden aan Europa. Als trainee in het Europees Parlement maakte ik het machtsspel van dichtbij mee. Zo zag ik hoe lobbyisten en beleidsadviseurs hun feministische stokpaardjes overal in meesleurden. Er kon zelfs geen voorstel tot stand komen over research and development binnen de staalindustrie zonder vele toegevoegde amendementen over vrouwenrechten. Voorstellen die oorspronkelijk bedoeld waren voor krachtdadige ingrepen op de korte termijn verwerden zo tot breedsprakige documenten waaruit niemand meer wijs kon worden. Alle Europese partijen weten dat dit de slagvaardigheid van Europa ondermijnt, toch heeft ieder parlementslid een eigen stokpaardje en dus doen ze er allemaal aan mee. Hoe blijft een parlementslid immers herkenbaar in een menigte van 751 gezichten? Wie hier zijn twijfels over uitspreekt krijgt te horen: “Bent u soms tegen Europa?”, zo schrijft Derk Jan Eppink. “Zo is het Europees Parlement geen écht parlement, maar een geloofsgemeenschap waarin elk debat uitloopt in een intentieproces.”232 232 Derk Jan Eppink, ‘De grenzen van Europa’, pp. 47- 53, in: Ideeën en werkelijkheid, (Amsterdam 2013) 50. 277

Europese discussies Zoals u uit het voorgaande misschien concludeerde wordt de discussie over Europa gedomineerd door sentiment. Naar mijn oordeel een slechte zaak omdat we hier wel praten over onze toekomst. De tijd dat Groot-Brittannië, Spanje, Frankrijk en Nederland als koloniale machten het halve aardoppervlak beheersten ligt inmiddels achter ons. Momenteel beheerst Europa grofweg een derde van de wereldhandel. Dat is meer dan de Verenigde Staten of China. De Europese Unie vormt de grootste economie ter wereld – maar voor hoe lang nog? Er moet iets gebeuren om onze welvaart veilig te stellen. Ik doel op de grondstoffen- en industriepolitiek. Hoewel vrijhandel natuurlijk fantastisch is ziet men wel dat sommige landen hun markten afschermen voor Europese bedrijven – terwijl ze ondertussen wel meedingen op de Europese markt. Naast economische vraagstukken spelen ook civil liberties. Hoe gaan wij bijvoorbeeld om met privacy-vraagstukken? Met de veiligheid en vrijheid van dataverkeer op het internet? Zoals de controverses rondom Echelon, Wikileaks, PRISM en Snowden toonden zullen deze vraagstukken de toekomst van mijn generatie ingrijpend kunnen beïnvloeden. Politieke partijen gebruiken het Europees Parlement als een parkeerplaats voor politici die hen in de binnenlandse politiek voor de voeten lopen maar van te groot statuur zijn om zomaar aan de kant te zetten. Wie zich wil kandideren moet eerst door allerlei scoutingcommissies. Die bestaan uit lieden die gepokt en gemazeld zijn in de politiek, die zichzelf omhoog werkten op basis van oude ideeën. De technologie gaat ondertussen altijd sneller dan het recht. Politiek volgt de economie. De maatschappij verandert sneller dan het aanpassend vermogen van de politieke elites. Dit probleem lijkt inherent aan het functioneren van de huidige democratie en verklaart mede de plotselinge opkomst van leiders als Fortuyn en Wilders. Het omschreven probleem wordt nog versterkt door de termen waarin men de huidige Europa-discussie voert. Zoals gezegd lijken sentimenten te overheersen – sentimenten in termen van “voor” 278

Europa (eurofilie) of “tegen” Europa (euroscepsis). De discussie zou moeten gaan over de vraag hoe wij, de Europese volkeren, ons cultuur- en gedachtengoed kunnen bestendigen in een wereld van globalisering waarin ook andere machtsblokken hun invloed uitbreiden. Welke bevoegdheden moeten wij op Europees niveau uitoefenen en welke op nationaal niveau? Toen ik deze nuance verwoordde tijdens een media-interview vatte de redacteur mijn uitleg samen als: “Lukkassen geeft een zeer politiek correct antwoord en stelt dat Europees beleid veel transparanter moet, enzovoorts.” Ook de media hebben een aandeel in de wegebbende legitimiteit van het Europees project. De slogan “Lang leve Europa – nooit meer oorlog!” zorgt niet voor voldoende draagvlak onder naoorlogse generaties. Terwijl beleid feitelijk steeds meer uit Brussel komt. “Brussel is waar het gebeurt, het Binnenhof wordt steeds meer Provinciehuis Nederland.”233 Aldus journalist Joris Luyendijk. Wat staat ons te wachten? Als het op Europa aankomt is er veel te doen. Europa is economisch wereldleider. Maakt men goed gebruik van deze macht? Zeker niet altijd. Als een Arabisch land een lidstaat boycot omdat ergens een spotprent over de islam verschijnt maakt men niet eensgezind een vuist. Men denkt dan: “Wat kunnen wij doen om dit stukje handel in te pikken?” Zo zijn Europese staten gemakkelijk tegen elkaar uit te spelen. Toen de Amerikaanse president John Adams (1735 – 1826) Groot-Brittannië bezocht kon hij niet garanderen dat alle staten de specifieke verdragen met de Britten zouden honoreren. Hij werd dus niet serieus genomen. Toen individuele staten maatregelen namen tegen Groot-Brittannië door de havens voor Britse schepen te sluiten gooide Connecticut direct haar havens open om hiervan te profiteren. Een goed hedendaags voorbeeld is de rel rond Chinese zonnecellen. Zoals wij het in Europa doen lukt het dus niet. Russen en Chinezen lachen ons uit. We zijn weliswaar rijker maar ook onderling verdeeld en daardoor zwakker. 233 Joris Luyendijk, Je hebt het niet van mij, maar… (Amsterdam 2010) 51. 279

“Jullie vertegenwoordigen Europa?” Dit hoorde een bevriende eurofunctionaris van een Chinese diplomaat. “Dat is interessant. Als we een airbus willen kopen. Strategisch zijn jullie voor ons irrelevant. Jullie kunnen niet eens een vliegdekschip sturen.” Niet alleen bij zonnecellen tekent zich een probleem af. Ook bijvoorbeeld bij melkpoeder. In mei 2013 was in Nederland de melkpoeder uitverkocht omdat de vraag in China massaal steeg. Dit wijst op een schaarste aan grondstoffen. China creëerde daarnaast een investeringsbank die agressief schaarse mineralen opkoopt. Inmiddels is negentig procent van de wereldvoorraad in hun bezit.234 Een groeiende wereldbevolking betekent een groeiende vraag naar consumptieproducten. Dit betekent dat de macht zal liggen bij degene die de grondstoffen bezit en over de industriële capaciteit beschikt om deze grondstoffen tot consumptieproducten te verwerken. Terwijl West-Europa een liberale visie op globaal geld- en goederenverkeer uitdraagt kopen autoritaire staten schaarse grondstoffen van failed states om deze als strategisch pressiemiddel te kunnen gebruiken. Dit kan desastreus blijken voor de Europese economische groei op de lange termijn. Europese leiders (de Nederlandse in ieder geval) stammen echter uit de polder-tijd en hebben geen antwoord. Japanners zagen zich bijvoorbeeld gedwongen om nieuwe motoren te ontwikkelen omdat China dwarsligt bij de aanvoer van de benodigde maar zeldzame mineralen. In Europa gaat verhoudingsgewijs maar weinig geld naar pure science en wetenschappelijk-innovatief onderzoek.235 De waarde van geld, gelet op de fiscale verruimingen en groeiende schuldenbubbels, is steeds twijfelachtiger. Hoewel Europese staten streven naar de ontwikkeling van een kennis- en informatie-economie komt er misschien een moment waarop andere staten ons geld niet meer willen aannemen. Het feit dat BRICS landen in 2014 een eigen wereldbank oprichtten is alvast een veeg teken.236 234 James Areddy, ‘China Moves to Strengthen Grip over Supply of Rare-Earth Metals’, in: Wall Street Journal, (7 februari 2011). 235 Innovation Union Scoreboard 2010, (2011) 8. 236 http://www.nrcq.nl/2014/07/15/de-nieuwe-bank-van-brics-landen-komt-er-enhet-hoofdkantoor-komt-in-shanghai (16 juli 2014). 280

Compleet laisser-faire liberalisme is niet opgewassen tegen de voorgenoemde Chinese strategie. Immers, je kunt nog zoveel geld hebben, je hebt er niets aan wanneer een staat besluit eerst haar eigen volk te eten te geven. De informatie-economie is op de langere termijn riskant. Een verstandig Europa investeert in industriële productiecapaciteit. Om zelf nieuwe grondstoffen te kunnen aanmaken door elementaire deeltjes te manipuleren. Geld dat nu naar landbouwsubsidies gaat zou naar research and development moeten gaan. Zoals gezegd is geld als entiteit uitermate vluchtig. Zo groeit de Amerikaanse staatsschuld elke dag met miljarden: geld dat gewoon wordt bijgedrukt. De Amerikanen en Chinezen zijn al een stapje verder dan Europa. Zij zien in dat valuta’s stukken op een strategisch speelbord zijn en dat geld niets waard is als het niet in tastbare producten kan worden omgezet. Informatie alleen kan geen volk tot welvaart brengen. Ik vraag me af hoe het zou zijn om over pakweg tweehonderd jaar terug te blikken op de Europese beschaving. Op de wereldkaart is het toch maar een ondergeschoven continentje – letterlijk onder de landplak van Azië. Ik ben benieuwd of de wereld een museum zou oprichten, een kamer om rekenschap af te leggen over alles wat de Europese beschaving de mensheid schonk. En of daar dan globes, telescopen en meetinstrumenten zouden staan, en bustes van historische persoonlijkheden als Shakespeare, John Locke en Antoni van Leeuwenhoek. Standbeelden van creatievelingen die ons zaken als lenzen en grondrechten gaven. Andere geniale geesten ontdekten de drukpers en het pasteuriseren van levensmiddelen. Kunstmest, de evolutieleer, de zwaartekrachtdefinitie en het binaire stelsel. Europese kunst. Europese literatuur. Europese technologie. Erfgoed dat het aardoppervlak veranderde. Europa is sinds de Renaissance, de Verlichting en de Industriële Revolutie wereldleidend geweest. We ontdekten dat de aarde om de zon draaide en niet andersom. Het globalisme doemde op, de Berlijnse Muur viel, de grote ideologieën verwaterden. Nu bevinden we ons nu in de kritieke fase – de overgang. Laten wij deze grootse beschaving op een zijpaadje van de geschiedenis terechtkomen? Als 281

het afvoerputje van de geschiedenis de eindkoers is dan kan ik dat niet aan mijn kinderen uitleggen. Dan moet ik verklaren waarom ik niet met man en macht probeerde het roer om te gooien. Wat is het probleem? Alexis de Tocqueville schreef in Democracy in America (1835): “In alle confederaties die vóór het huidige Amerika bestonden appelleerde een federale overheid aan de nationale overheden om haar doelen te bereiken. Als één van deze staten de voorgeschreven maatregel onwenselijk achtte kon de plicht tot gehoorzaamheid worden omzeild. Was de staat sterk, dan beriep zij zich op haar wapens; als ze zwak was kon ze het negeren van de maatregel gedogen met haar eigen zwakheid als excuus.”237 Dit alles zie ik weerspiegeld in het EU-debat. De Europese Unie staat machteloos als de overtreders van verdragen grote lidstaten zijn. Zie bijvoorbeeld de discussie tussen toenmalig minister Zalm en Frankrijk en Duitsland, toen die landen eind vorige eeuw de begrotingsdiscipline lieten varen. Bovendien is men altijd bang om een regulerend mechanisme in te stellen dat ook de grote lidstaten bedwingen kan, want zo’n bureaucratische centrale macht hang dan tevens als een zwaard van Damokles boven de kleinere lidstaten. Door een dergelijke centralisatie van macht zal de EU slechts verder van de burger wegdrijven. De mensen hebben nu al het gevoel dat de EU te veel binnendringt in hun lokale identiteit en nationale soevereiniteit. Hetzelfde geldt voor de Europese schuldencrisis. Men ruziet over stimulus versus soberheid en strandt halverwege. In Florida vond er een huizenmarktcrash plaats vergelijkbaar met die in Spanje, maar in tegenstelling tot het verdeelde Europa werd de zaak slagvaardig aangepakt. Hoe kan het probleem worden opgelost? De namen van de Europese partijen zeggen mensen weinig tot niets. Heeft u gehoord van ALDE, EPP of S&D? De namen ko237 De Tocqueville, Democracy in America I&II, 156. 282

men niet verder dan de keukenlade waar ik de pennetjes bewaar die ik soms uit Brussel meebreng. Stel er komt een besluit over atoomenergie. “De eurocraten beslissen iets en nu moeten we het uitvoeren.” Zo denken de mensen dan. Maar door een duidelijker verband te leggen tussen nationale en Europese partijen kan er een frame worden geschapen waarbinnen de partijen tegen elkaar kunnen ageren. Ironisch genoeg moeten zij samenwerken om tegen elkaar te kunnen strijden. Maar dan heeft men tenminste het gevoel dat er een Europees debat was over atoomenergie in plaats van een Europees decreet. Europees campagnevoeren noem ik dat. Vele partijen willen Europese landbouwsubsidies hervormen maar nooit krijgt het voldoende prioriteit om het daadwerkelijk van de grond te krijgen. Idem dito voor de maandelijkse Straatsburg-verhuizing. Als Europese partijen van verschillend pluimage gezamenlijk zouden afspreken landbouwsubsidies tot campagneonderwerp te maken zou er wat kunnen gebeuren. Maar zo denken parlementsleden en nationale partijen niet. Men berijdt de oude stokpaardjes om bij de vaste stemmer in de kijker te komen. “Wij zijn voor groei en banen – stem op ons voor sociale rechtvaardigheid!”, enzovoorts. Veel te bang om specifiek te zijn en zo met het eurocratencircus te worden geassocieerd. In Amerika is het congreslid Debbie Wasserman lid van het Democrat National Committee. Overal in Amerika werft zij fondsen voor de democratische campagne. Martin Schulz en Hannes Swoboda bezochten Europese lidstaten, bijvoorbeeld tijdens de nationale verkiezingen van 2012 in Litouwen. Wel had men hier de luxepositie dat Europa in het oosten populair is omdat daar de hete adem van de Russen wordt gevoeld. Maar toch versterken dergelijke activiteiten de zichtbaarheid van de Europese politiek. Het is een grote bedreiging voor het Europese project om de bevoegdheden van de Europese instituties uit te breiden zonder hun zichtbaarheid te vergroten. Ik denk dat dit is wat Kamerlid Mark Verheijen bedoelde toen hij stelde dat eurofielen als Verhofstadt het draagvlak onder de EU meer beschadigen dan eurosceptici als Le Pen.

283

We leven in een uiterst vluchtige tijd waarin een nieuwe cd van Gordon meer aandacht krijgt dan pak hem beet de antibankrunwet. In voorgaande eeuwen boekten nationalistische stromingen vooruitgang door de culturele wortels van hun volk te eren. Ze wekten politieke toewijding op door naar de overwinningen en de offers van hun voorouders te verwijzen. Vandaag leidt dit type nationalisme slechts tot grotere verdeeldheid. Waar we naartoe moeten is een bundeling van de Europese volkeren met ieder hun eigen krachten en specialiteiten. Noem het een verlicht, militant humanisme. Een fusie van nationale trots, cultureel bewustzijn en Verlichtingsfilosofie binnen een overkoepelende Europese identiteit. Geen identiteit van schuldgevoelens en schuldenbergen, maar van kracht en eigenwaarde. Waaruit komt het democratisch deficiet voort? Als we over de feitelijke leiders van Europa praten – ik bedoel de mensen die politiek, financieel en industrieel aan de touwtjes trekken – dan hebben we het over een kosmopolitische superklasse. Kiezers brengen hun stem uit en de politici die zij uitkiezen worden geacht het volk te vertegenwoordigen. Maar hoe worden verkiesbare plaatsen überhaupt toegekend? Dat geschiedt via schimmige commissies die samenkomen in grachtengordelpanden. Zelfs de Teldersstichting, een zeer liberale denktank, geeft toe dat de scouting en selectie van kandidaten politicologisch gezien één groot zwart gat is.238 Instrumenten die partijleden hebben om lijstvolgordes te beïnvloeden worden omschreven als “mogelijkheden die slechts op papier bestaan”.239 De Teldersstichting constateert in haar onderzoek een scherp verschil in stemgedrag tussen hoog- en laagopgeleide kiezers. Een politieke scheidslijn die nog belangrijker is dan opleidingsniveau, echter, is die van lokale loyaliteit versus kosmopolitisch wereldburgerschap. De burger met lokale wortels en banden staat tegenover de kiezer met een kosmopolitisch waardepatroon. Die kloof qua belevingswereld wordt enkel dieper. Al is het alleen al doordat mensen steeds meer zelf kiezen hoe ze zich laten informeren. Het kan je gewoonte zijn de New York Times op je iPad te downloaden maar ook om de streekbode door te bladeren in je vaste stamkroeg. 238 Mark van de Velde e.a., De plicht der politieke partijen, (Den Haag 2013) 12. 239 Idem, 8. 284

Hoe worden bijvoorbeeld de persoonlijke medewerkers van politici geselecteerd? Doorgaans is dat via mond-tot-mondreclame in de betere kringen: de dochter van die leuke collega is pas afgestudeerd en zoekt nu een baan… “Je weet wel, Angélique, wiens moeder rechter is en haar vader is rector aan een universiteit.” Ik heb het over ouders die de juiste wegen weten om dochterlief aan een mooie stage te helpen bij een buitenlandse ambassade. Dit zijn niet de mensen die de goedkope Eurobus-tickets moeten kopen om in het buitenland te komen – zij hoeven niet te reizen tussen dronken Oost-Europeanen, zigeuners die languit op het gangpad liggen en moslims die om vijf uur ‘s ochtends bandjes afdraaien met een gebedsoproep. Met eigen ogen zag ik hoe de stageplaatsen in het Europees Parlement naar de kinderen van de kosmopolitische superklasse gingen – ik was de enige van mijn lichting die überhaupt lid was van een politieke partij. Iemands vader was getipt door een Europarlementariër waarmee hij zaken had gedaan. Weer een ander had bijvoorbeeld een zus die werkte op het secretariaat. Ik hoorde hoe de zoon van een steenrijke metaalfabrikant binnen enkele weken overstapte van de VVD naar de PvdA; niet veel later kwam de wethouder bij zijn familie op het eten en zat meneer plots in de gemeenteraad. Ten koste van wie, denk ik dan. Van een jongen uit een achterstandswijk die probeert iets voor zijn omgeving te betekenen? Nee, het medicijn voor het Europese verval zal niet komen vanuit de kosmopolitische superklasse: de problemen staan niet eens op hun netvlies. Zij leven in de illusie dat alle mensen diep van binnen broeders zijn, wat uitmondt in de veronderstelling dat de wereld een vlak speelveld is – de markt – en dat morele en spirituele geschillen tussen beschavingen hooguit zorgen voor wat kleine accenten in smaak en kleur. Hoe kan het ook anders als je het ene moment in Kopenhagen zit en het volgende in Rome of New York? Omdat ze zich gemakkelijk verplaatsen en ook altijd weer weg kunnen, groeien kosmopolieten op met een visie op de wereld die in essentie toeristisch is. De wereld van expats, van hotels met mooie uitzichten en studentenkamers in de beste wijken van de stad. Progressieve denkbeelden zijn gemakkelijk vol te houden voor mensen die ondanks hun fysieke afstand zeer gelijkvormige levens leiden – levens vol luxe en technologie. 285

Op dit ‘vlakke speelveld’ is juist de middenklasse de verliezer. Dan kijk ik bijvoorbeeld naar ondernemers in lokale winkelcentra. Het zijn de kleine ondernemers die het centrum gezellig houden – zij zijn met hart en ziel betrokken bij hun zaak en kijken ‘s avonds of alles veilig is. De Starbucksen en McDonaldsen van deze wereld werken met studenten en goedkope, inwisselbare arbeidskrachten. Dat zijn niet de mensen die na sluitingstijd de boel nog even nalopen en daarbij met de omwonenden een praatje maken. Maar deze internationale reuzen zijn wel dag en nacht open en bieden bovendien schaalvoordelen – ze beschikken over voldoende middelen om de politieke lobby te bespelen en drukken hun kleine concurrenten langzaam weg. Wat overblijft zijn “Big Mac jobs”: banen zonder promotieperspectief met daarboven – u voelt het aankomen – de kosmopolitische superklasse.240 De onderklasse, ten slotte, is weinig politiek geïnformeerd – laat staan filosofisch geïnteresseerd. Als ze al een politieke kracht vormen is het omdat ze voor het karretje van de cultuurmarxisten worden gespannen met het vooruitzicht op hogere uitkeringen en lonen, in ruil voor het pushen van progressieve propaganda. Politieke bewegingen die zich inzetten voor de belangen van de onderklasse maar het cultuurmarxisme daarbij verwerpen worden afgedaan als “nostalgisch” of “sociaal-conservatief ”. Vooral vanuit de linkerhoek openbaart zich hierbij veel bitterheid, wat komt doordat men existentieel aanvoelt dat de “gediscrimineerde”, “uitgebuite” en “achtergestelde” mensen niet langer met een linkse ideologie kunnen worden gebonden. Dit wil zeggen dat links geen praktisch werkbare strategieën meer heeft om haar beloften te onderbouwen. Dit vacuüm wordt in Europa opgevuld door de islam, die het hiernamaals belooft. De Thatchers en Reagans van eind twintigste eeuw ontstonden als reactie op het cultuurmarxisme. Het ontbrak hen echter aan een idioom, aan een vocabulaire waarin de passief-agressieve levensbeleving van het cultuurmarxisme kon worden uitgedrukt en geduid. Een voorbeeld van dit passief-agressieve cultuurmarxisme is dat kritiek op de massa-immigratie gelijkgesteld werd aan racisme en 240 Anthony Giddens, Europe in the Global Age, (Cambridge 2007) 62. 286

vreemdelingenhaat. Denk aan de Centrum Democraten van Hans Janmaat, wiens politieke activiteiten destijds werden gesaboteerd via rechtszaken aangespannen door antifascistische actiegroepen met staatssubsidie. De enige sociaal-acceptable manier om het cultuurmarxisme buiten de deur te houden was door terug te grijpen op de waarden van het klassieke liberalisme. Een kleinere overheid, dus minder subsidies, dus minder geld voor links hobbyisme. Steeds duidelijker blijkt de “neoliberale aanpak” van de Thatchers en Reagans onvoldoende om de Europese volkeren te verdedigen tegen de pervertering van de Westerse cultuur en de bedreigingen die de globaliserende wereld met zich meebrengt. Zo is er binnen de vrije markt wel degelijk plek voor radicale imams en moskeeën, omdat deze worden gefinancierd vanuit landen als Saudi-Arabië. De ironie is dat het cultuurmarxisme door het neoliberalisme juist geïntensiveerd is. Het neoliberalisme bracht alle maatschappelijke verworvenheden terug tot individuele rechten. Men kon zo niet meer zeggen dat de cultuur haar patriottische waarden in ere wenste te houden, dat de samenleving de traditionele deugden moest bewaken, dat het gezin met een heteroseksueel ouderpaar het uitgangspunt van de beschaving diende te zijn. Omdat de cultuur nu als optelsom van individuele smaken werd gezien, kon zij als geheel geen normerend waardeoordeel meer vellen over ‘gepaste’ of ‘ongepaste’ smaken. Als cultuur werkelijk geen maatgevend criterium kan zijn dan moet een land met de bouw van moskeeën net zo omgaan als met de bouw van kerken. Maar in de praktijk stuit dit mensen tegen de borst – in 2008 werd in zowel Zwitserland als Noord-Italië nagedacht over een referendum waarbij het volk zich kon uitspreken tegen de bouw van moskeeën. In 2009 stemde bij een Zwitsers referendum ruim 57 procent voor een verbod op de bouw van minaretten. Er bestaan neoliberalen die ten diepste vinden dat enkel het privé-bezit en de vrijheid van meningsuiting gewaarborgd moeten zijn. Dit betekent dat als leerlingen naar school komen met boekentassen waarop geschreven staat: “Fuck Nederland, Turkije nummer 1!”, dat de samenleving zich dat dan maar moet laten welgevallen. De natiestaat is immers zonder betekenis – there is no such thing as society; vol287

gens Thatcher was er enkel het individu. Maar iedereen weet dat als je op straat ruzie krijgt met een persoon van buitenlandse afkomst, je het dan niet met één individu aan de stok hebt maar meestal met een hele groep. Natuurlijk kun je naar de politie gaan, maar die heeft het vaak te druk met papierwerk. Dat dit uitgangspunt van het absoluut vrije individu in de praktijk dus zeer beperkt is, is iets dat ook de bio-ingenieur Lieven Gevaert ondervond toen hij op 31 mei 2003 door veertig Marokkanen op het strand van recreatieplas Nekker te Mechelen werd afgetuigd. De reden was dat de zwembroek die hij droeg te kort was naar de maatstaven van de sharia. Hoewel hij na afloop zes maanden arbeidsongeschikt was wegens hersenletsel vond de procureur van Mechelen het voorval niet belangrijk genoeg om in te grijpen. “Dit is hier dagelijkse kost”, kreeg hij van een Mechelse politieman te horen. “Zie je mijn scheve neus? Dat is het werk van diezelfde mannen.” Gevaert was dan ook zeer verrast toen hij in 2010 iets te hard reed met zijn bedrijfswagen en direct een boete kreeg – toen bleek justitie er wél als de kippen bij om te incasseren. Ook in de Verenigde Staten, waar de observantie van politieke correctheid in de dagelijkse omgang welhaast een religie is, ontbreekt een idioom om het cultuurmarxisme binnen de maatschappij te benoemen en politiek aan te kaarten. Daar is de situatie mogelijk nog schrijnender. Een Amerikaan die tegen het cultuurmarxisme wenst te stemmen, stemt praktisch altijd op het anti-overheidsvertoog van de Republikeinen, wat mede door de grotere inkomensongelijkheid een groeiend onbehagen veroorzaakt. Aldus ontstaat een polarisatie waar de volksmenners van de Tea Party op inspelen. Hierbij verbaast het niet dat decennia aan babyboomer-campagnes voor het exclusieve vertrouwen in en op jezelf – samen met het opwekken van wantrouwen tegen alles wat riekt naar ‘ergens bij horen’ – boven-individuele identificatie zeer bemoeilijkt.241 Deze campagne werd vergemakkelijkt door twee wereldoorlogen die het failliet van de grote verhalen en ideologieën betekenden. Inmiddels bevindt het Westen zich in een post-politiek tijdperk, wat wil zeg241 Zo blijkt het steeds moeilijker voor politieke partijen, maar ook voor het Humanistisch Verbond, om langdurige leden te werven. 288

gen dat de idealen van de jaren ‘60 zo diep in de maatschappelijke werkelijkheid zijn ingemetseld dat de mensen ze niet meer herkennen als behorende tot een ideologie. Het hieruit voortvloeiende sociaal-atomisme fungeert ter voorkoming van een ongewenste samenballing van opstandige elementen. Oftewel, het remt het ontstaan van georganiseerde groepen die de leugens van het postmoderne consumentenbestaan bewust verwerpen. Want de isolatie van het individu, en diens narcisme, staan ieder vertrouwen in grotere samenwerkingsverbanden – waaronder het volk, de cultuur of beschaving waartoe men behoort – in de weg. Overigens werd hierop gezinspeeld in de film Fight Club door het hoofdpersonage Tyler Durden. “Toen wij opgroeiden werd ons verteld dat we allemaal unieke sneeuwvlokjes waren”, zo zegt hij in een monoloog. “Dat we allemaal rocksterren konden zijn als we daar écht voor wilden gaan. Reclames laten ons zaken als auto’s en merkkleding najagen die we niet echt nodig hebben. Onze generatie heeft geen Grote Oorlog of Grote Depressie om onze identiteit te vormen. Onze oorlog is een spirituele oorlog – onze grote depressie is ons leven zelf.” De aristocratische huizen van weleer, zo schreef Christopher Lasch, voelden zich wellicht verheven boven de massa. Toch bracht de eer van hun huizen ook verplichtingen tegenover de massa met zich mee. Zoals het verzorgen van culturele evenementen, het ondersteunen van getalenteerde jongeren en het onderhouden van landschap en omgeving. De kosmopolitische superklasse leeft met het gevoel meester en vormgever van eigen succes te zijn, en voelt zich daarmee aan niemand wat verschuldigd.242 Bret Easton Ellis schetst de ontworteling van de kosmopoliet in American Psycho (1991). Het leven van investeringsbankier Patrick Bateman bestaat uit geld verdienen en nog meer geld uitgeven, health clubs bezoeken, copieus lunchen en ronddwalen in danspaleizen met een neus vol cocaïne. Zijn uitgeputte zintuigen, verzadigd omdat ze van al het denkbare hebben geproefd, raken afgestompt zodat hij steeds extremere prikkels zoekt om überhaupt nog iets te voelen. Bateman is zowel een overgevoelige neuroticus als een verfijnd estheet, een in exorbitantie zwelgende 242 Christopher Lasch, The revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy, (Janson 1996) 39-40. 289

dandy. Wat hij ook aangrijpt – een immense verveling drukt hem teneer. Verlangen is betekenisloos en bezinning biedt geen antwoord. Intellect is geen remedie. Onschuld, verspilling en onvermogen vertegenwoordigen in zijn wereld emoties die niemand nog echt voelt; de buitenkant blijkt het enige waaraan men betekenis ontleent. Inmiddels toont zich, vanwege de flagrante overschrijding van iedere norm door de financiële elite (bankiers als Rijkman Groenink en Dirk Scheringa maken brokken en de belastingbetaler moet bijspringen), enige verandering in de ophemeling van het narcistische kosmopolitisme. Maar deze stemmingsomslag betekent niet dat we in een tijd belanden waar nieuwe leiders de massa met inspirerende toespraken in beweging kunnen krijgen richting een verenigend doel. Omdat mensen zich geen deel voelen van een grotere identiteit kunnen ze dus ook niet via die identiteit worden aangesproken en tot actie worden aangezet, zoals dat mogelijk was voor de grote orators van de twintigste eeuw. In de eenentwintigste eeuw voelen mensen zich enkel existentieel geraakt wanneer zij een persoonlijk en direct eigenbelang ervaren. Existentiële ervaringen zijn hiermee fundamenteel eenzame ervaringen, wat leidt tot gevoelens van nietigheid en machteloosheid met passiviteit als eindresultaat. Burgers hebben hun maatschappelijke en politieke bevlogenheid verloren en kijken thuis naar sportwedstrijden, romcoms en talentenjachten, nihilistisch denkend dat iedere zinnige, grootse of denkbare filosofie is uitgeprobeerd en is mislukt. Dit alles houdt in dat een werkelijk nieuwe macht op een zeer trage en subtiele wijze moet worden opgebouwd. Concreet betekent dit het beklimmen van de maatschappelijke ladder om contact te leggen met mensen met enige invloed, zoals politici, bedrijfsleiders, wetenschappers en hoge ambtenaren, en tegelijkertijd de ogen open te houden voor meer ‘volkse’ mensen met de juiste mindset, om hen allen samen te brengen in een netwerk. De conclusie van dit boek is dat Europa beproefd wordt door nieuwe geopolitieke spelers met sterke nationale en religieuze identiteiten. Europa zal daar een eigen identiteit tegenover moeten stellen. Die identiteit kan niet cultuurmarxistisch zijn – het cultuurmarxisme werd immers gevormd om Westerse tradities en cultuurgoed af te breken. 290

12 Doodsdrift Elke dag zie ik mensen over straat gaan. Gekleed in chique pakken en met keurige aktetasjes staan ze netjes in de rij bij de metro en kijken ondertussen haastig op horloges en mobiele telefoons. Bang om te laat te komen, bang om het laatste nieuws te missen. Elke dag zie ik gehaaste mensen over straat gaan. “Waarom?”, vraag ik mezelf. “Waarom haasten jullie jezelf voor een samenleving die een diepe doodsdrift kent – die zo overduidelijk dood wil?” Een gevoel van ironie bekruipt me. Ze gedragen zich als wealth producing units, keurig politiek correct afgericht en met een groot gevoel van eigenwaarde. Maar van de grotere strijd die zich afspeelt zijn ze zich volledig onbewust. Die strijd is de doodsstrijd van de Westerse beschaving. Nergens is er een grotere scheiding tussen generaties – reclames tonen vrijwel altijd mensen, of ze nu lol hebben of nood lijden, van dezelfde leeftijdscategorie. We drijven mannen en vrouwen uit elkaar – we deconstrueren zelfs het onderscheid tussen de geslachten in naam van genderprogressivisme en transseksualiteit. We offeren bloed en materiaal om te vechten in de stammenconflicten van ontwikkelingslanden, maar hebben nog niet eens een leger dat de Russen kan weerstaan. In de naam van de emancipatie maakt men carrière en stelt het krijgen van kinderen uit. Vervolgens halen we mensen uit andere culturen binnen die meer kinderen maken dan de autochtone bevolking, en die men daarvoor bovendien subsidieert. Het stervende Europa legt zichzelf boetes op voor haar milieubelastende welvaartsproductie, maar vergeet dat zowel de bevolking 291

als de industrie in Azië groeien als kool. Als klap op de vuurpijl is de Westerse samenleving verslaafd aan antidepressiva, erectiestoornismedicatie, marihuana en ritalin.243 Alles om het onbehagen te stillen, onszelf in het gareel te houden en onze verloren vitaliteit te compenseren – tegelijkertijd een groot taboe. In 1969 landde de mensheid op de maan, vandaag lanceert men missies naar Mars. Het pad naar onze buren weten we vaak niet te vinden. Nog eenmaal blikken we terug op de idealen van ‘68, waarin het dorp en de gezinssituatie als beknottend werden neergezet. Dat was een beknellende omgeving, waar je tante je vroeg te helpen de was op te hangen, waar je op je kleine broertje moest passen. Daar hing een muffe “spruitjeslucht” die deed denken aan Gerard Reve’s De Avonden (1947). Koop een auto en ga in het park in Amsterdam op een gitaar liggen tokkelen! Wees feministisch en maak carrière – kinderen maken kon later nog wel (of helemaal niet). En ondertussen feesten op kosten van de gasbel. Relaties moesten vooral zelfgekozen zijn, carrièrekansen en fun opleveren. Relaties moesten dynamischer worden, meer een zaak van vraag en aanbod zijn. Banden die niet zelfgekozen waren stonden de zelfexpressie maar in de weg. Velen van de destijds zo vrijgevochten en rebelse generatie liggen vandaag moedersziel alleen in de nursing home – niemand die naar ze omkijkt. Iemand om dagelijks een uurtje mee te kletsen moet worden ingehuurd. Morele verontwaardiging volgt, terwijl dit precies voortvloeit uit de idealen die men heeft nageleefd. De koek is letterlijk op en de frustraties weerspiegelen zich in het stemgedrag. De jongere generatie is in de minderheid en krijgt de kosten te dragen. Dit is wat men gewild heeft. 243 “A marked increase in the number of methylphenidate prescriptions per person first became evident in the early 1990s, although the overall volume at that time was still low. Since 1997, the volume of prescriptions has increased nearly tenfold; in 2007, 45.7 million daily doses of methylphenidate were prescribed” aldus prof. Gerd Lehmkuhl van universiteit Keulen. Zie: http://www.aerzteblatt.de/int/archive/article?id=78180 (17 juni 2014). 292

NABESPIEGELING DOOR DERK JAN EPPINK

13 Na

de tocht door het

van het heden’

‘museum

Met zijn Avondland en Identiteit wandelt auteur Sid Lukkassen door het museum van het heden. Wie het gelezen heeft, is geestelijk rijker geworden. Eigenlijk voert hij een cultuurhistorisch debat dat zeldzaam is omdat politiek-culturele elites a-historisch denken, terwijl ‘cultuur’ zich beperkt tot de wereld van kunstenaars. Dat is mede het resultaat van een onderwijsstelsel waarin geschiedenis een ondergeschikte plaats inneemt. Bij sommigen begint geschiedenis bij de eigen geboorte. Al het voorgaande is voor hen proza. Daarmee wordt het donker in het Avondland. Mensen staan en werken in tijdsgewrichten die ze enkel kunnen plaatsen als ze het gehele beeld zien. De meeste mensen beseffen niet wie ze zijn, waar ze staan en waarom er gebeurt wat er gebeurt. In dit opzicht is het boek Avondland en Identiteit een lichtbaken voor het begrijpen van de huidige tijd en van een situatie die snel wordt achterhaald door nieuwe fenomenen op het wereldtoneel. Vandaar het ‘museum van het heden’. Nederland heeft na de Tweede Wereldoorlog twee grote breuklijnen gekend. Ten eerste de ontzuiling die de structuur en geestesgesteldheid van de maatschappij veranderde en ten tweede de immigratie die de compositie van de bevolking veranderde. De politiek-culturele elite van het land erkende de eerste breuklijn snel en speelde erop in zodat Nederland een sociologische revolutie onderging. In Europa liep Nederland voorop. 293

NABESPIEGELING DOOR DERK JAN EPPINK

De tweede breuklijn, de massa-immigratie, wilde men lange tijd niet zien, althans niet de volle impact op de samenleving.1 Nederland werd in hun ogen eenvoudigweg een ‘multiculturele samenleving’, waarmee alle problemen als sneeuw voor de zon zouden verdwijnen. De doorsnee burgers zagen dat anders, vooral de onderkant van de samenleving die zelf de gevolgen ondervond in oude stadswijken. De staat van ontkenning van de regerende politiek-culturele elite heeft uiteindelijk de Nederlandse politiek aardschokken bezorgd. Protest en fragmentatie kenmerkten verkiezingen. In zijn boek schetst Lukkassen de gevolgen van de eerste breuklijn, namelijk het cultuurrelativisme, het feminisme en de seksualisering van de samenleving. Daarna volgen de gevolgen van de tweede breuklijn: de komst van de Islam naar Nederland met zijn absolute waarden, een ondergeschikte positie van de vrouw en seksuele geremdheid. De Nederlandse samenleving zoals die was zou een ‘Leitkultur’ moeten bieden aan de immigrerende moslims maar het cultuurrelativisme biedt per definitie geen leiding omdat alle waarden gelijk zijn en daarmee waardeloos. Het oude continent schaft God af; de nieuwkomers komen met hun God aanzetten.2 1

2

“Er waren in 1972 zo’n 31 duizend Turken, 22 duizend Marokkanen en 22 duizend Antillianen (inclusief Arubanen) [...] Was in 2003 één op de tien inwoners van Nederland een niet-westers allochtoon, in 2050 zal dit zijn verdubbeld.’’ Bron: ‘Allochtonen in Nederland 2003’, Centraal Bureau voor de Statistiek. CBS StatLine stelde het aantal Marokkanen in Nederland op 16 mei 2014 op 374.996 en het aantal Turken op 396.414. Daarbij dienen we op te merken dat de werving van gastarbeiders al in 1975 is gestaakt; wel was er gezinshereniging. CBS StatLine peilde het totaal aantal niet-Westerse allochtonen in Nederland als ongeveer twee miljoen. ‘‘De integratie van deze migranten in de Nederlandse samenleving kan paradoxaal genoeg misschien nog wel het beste via hun geloof verlopen. Dat is immers het enige ankerpunt dat zij hebben wanneer zij de Nederlandse samenleving betreden.” aldus Job Cohen, burgemeester van Amsterdam, in diens lezing ‘Vreemdelingen’ van 26 november 2002. In Tegen de decadentie (Amsterdam 2004, p. 75-6) noemt rechtsfilosoof Paul Cliteur dit echter geen ‘paradox’ maar een contradictie: ‘‘Geloof en handelen zijn één in de islam en geloof en staat zijn ook één in de islam.’’ Dit verdraagt zich slecht met het neerzetten van de islam als instrument tot integratie. Cliteur merkte op dat een overheid die oprecht overtuigd is van de democratische rechtsstaat als fundament van onze samenlevingsorde, de redelijkheid en wenselijkheid daarvan ook moet kunnen beargumenteren zonder te verwijzen naar passages uit de Koran of andere vormen van religieuze openbaring. 294

NABESPIEGELING DOOR DERK JAN EPPINK

Resultaat van de botsing van de twee breuklijnen is een Kulturkampf waarbij de nieuwkomers zelf de culturele leegte vullen met imams, hoofddoeken en bestrijding van seksuele minderheden. De politiek-culturele elite weet niet goed wat ze met de waarden van de nieuwkomers moet aanvangen en toont vooral ‘begrip’. Feministen veroordelen alle oude structuren in eigen land maar de onderdrukking van de vrouw binnen de Islam tolereren ze grotendeels. Alle ‘cultuurwaarden’ zijn immers gelijk. Kortom, de Westerse cultuur corrumpeert zich door culturele capitulatie en het oude continent, het ‘Avondland’, geeft zijn ‘Identiteit’ op. Op dat snijvlak staan wij nu. Wie dat niet ziet, zal snel door de geschiedenis worden afgerekend. Gelukkig is er een groot deel van de bevolking dat deze cultuurstrijd wel aanvoelt. Zij uitten hun boosheid bij de stembus, het enige expressiemiddel dat overblijft. In vrijwel alle EU-landen verliezen linkse partijen die jarenlang de vaandeldragers waren van cultuurrelativisme en culturele capitulatie. Zij deden dat mede omdat ze via immigratie een nieuw electoraat wilden binden, waarvan hun traditionele electoraat de rekening betaalde. Dat electoraat ging zweven naar uiterst rechts of naar uiterst links. Het politieke midden van de aloude consensus brokkelde af. Een groot deel van de burgers is dus in mentaal verzet. Dat is hoopgevend. Burgers eisen nu van hun leiders meer waardering voor de eigen waarden, de eigen cultuur, de eigen natie en durven – zelfs meer dan de elites – op te komen voor wie men is. Landen in Europa hebben dus leiders nodig die dat kunnen en durven verwoorden op een fatsoenlijke manier en daarbij draagvlak verbreden.3 Men zou kunnen spreken van l’Europe profonde, het diepe Europa, de ziel van het 3

Als voorbeeld van hoe dit niet moet noem ik, Sid Lukkassen, de volgende actie van Martin Schulz. De voorzitter van het Europees Parlement reageerde met grote morele verontwaardiging op de film Innocence of Muslims: “We zijn het erover eens dat dit soort godslasterlijke films veroordeeld moeten worden”, zei hij, bijgestaan door leden van de Gulf Cooperation Council, “Ik veroordeel niet alleen de inhoud, maar ook de verspreiding van zo’n film, die enorm vernederend is voor veel mensen over de hele wereld.” Bron: https://www.youtube.com/watch?v=FSd2JK78C48 (25 september 2012). 295

NABESPIEGELING DOOR DERK JAN EPPINK

oude continent dat niet naar de mestvaalt van de geschiedenis wil worden overgebracht. In bijvoorbeeld Frankrijk is de politiek-culturele elite Parisien en gauchiste. Maar la France profonde in den lande is dat niet. Het diepe Frankrijk roert zich. Ook de Europese elite kan zich niet meer aan die roep onttrekken. Deze elite wierp zich op als beschermer van ‘Europese waarden’ waarbij Europa het lichtend voorbeeld van de wereld zou worden. De Euro zou als eenheidsmunt Europa verenigen, het hulpbeleid voor de Derde Wereld zou een voorbeeld zijn voor anderen en inzake het klimaatbeleid zou Europa de volstrekte wereldleider zijn. ‘European Governance’ zou de wereld redden. Intussen zien we hoe dit streven in het omgekeerde is terechtgekomen en in de richting van een cultureel faillissement gaat. Weinigen geloven ‘Brussel’ nog. Is Europa verloren? Ik denk het nog niet. Zolang de volkeren van Europa vasthouden aan hun zelfbeeld is er hoop. De zoektocht naar een eigen identiteit is levendiger dan ooit, Europa telt tal van sterke natiestaten zoals Nederland en Frankrijk, maar ook staten in Midden- en Oost-Europa die zich willen laten gelden. Een cultuur die is opgebouwd door een eeuwenlange geschiedenis verdwijnt niet op een enkele generatie. Maar wel door enkele generaties. Daarom hebben Europese landen elites nodig die optreden met cultureel zelfvertrouwen, die hun geschiedenis kennen en die leiding geven in het waarden-debat. En daarmee nieuwkomers een kader bieden waarin zij zich kunnen integreren op basis van grondwettelijke waarden die voor iedereen in gelijke mate gelden. Wie dat niet aanstaat kan elders een thuis vinden. Niemand is verplicht in Nederland of Europa te wonen. Een Leitkultur is niet bij de HEMA te koop, maar moet men zelf scheppen op basis van voortschrijdend inzicht. Europa heeft het godsbeeld vervangen door het concept van de ‘maakbaarheid van de samenleving’. Brussel breidt dat concept uit tot een heel continent. Maar een samenleving is wat mensen ervan maken; daartoe behoren cultuurwaarden als eigen verantwoordelijkheid, eigen initiatief, mede-verantwoordelijkheid, zelfredzaam296

NABESPIEGELING DOOR DERK JAN EPPINK

heid, saamhorigheid. De maakbaarheid van de samenleving verheft de overheid tot Schepper en de burger tot willoos object. Die overheid gaat uit van een geloof waarbij het ‘geloof in de zaak’ belangrijker is dan feiten-gerelateerd beleid, kritisch denken, zelfkritiek en academische rigiditeit. Dat leidt vanzelf tot een geloof op drijfzand: de Fyra, de Euro en een Noordzee vol windmolens. Lukkassen biedt met zijn boek een prachtige handleiding naar de vraag: Waar staan we? Hij laat ook zien hoe het verder moet. Ik ben geen cultuurpessimist en Europa heeft in de vorige eeuw twee wereldoorlogen doorstaan. De huidige uitdaging is het doen kenteren van het erosieproces van de Europese cultuur, zijn waarden en tradities, die een leegte nalaat die door anderen zal worden gevuld. Die impact is mogelijk erger dan oorlog omdat het proces geleidelijk is en de gevolgen onomkeerbaar. Doorsnee burgers voelen dit aan en trekken aan de alarmbel. Zij zijn de waakvlam van de Europese cultuur. Het is aan politieke elites leiding te geven aan een continent met cultureel zelfvertrouwen, met inspiratie en een toekomstbeeld. Sid Lukkassen helpt hen op weg. Dit boek is verplichte literatuur voor een politiek-culturele elite die de weg kwijt is. Lukkassen schrijft met inzicht en zo biedt hij uitzicht.

Derk Jan Eppink (Steenderen, 1958) is columnist in Nederland en België; hij was journalist bij NRC Handelsblad en De Standaard. Hij werkte 7 jaar in de Europese Commissie, onder andere in het kabinet van Europees Commissaris Frits Bolkestein. Van het Europees Parlement was hij 5 jaar lid, en was daar vice-voorzitter van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR). Zijn ervaringen met de Europese instellingen beschreef hij in zijn boeken Europese Mandarijnen en Het Rijk der kleine Koningen.

297

Index van plaatsen, personen en begrippen * de nummeringen achter de korte streepjes zijn tot en met – titels van boeken, films en series beginnen met lidwoorden. 50 Cent 16, 102, 251 A Ab urbe condita (10) 59 Abbott, Diane 153 Achilles 42 Achterhoek 167 ACOM 150 Adams, John 279 Adorno, Theodor 23-4 Aelius Aristides 56 Afghanistan 13 Afrikaanse Unie 68, 261 Against Method (1975) 37 Agamemnon 182 Agrippa 184 Ahmadinejad, Mahmoud 262 Al Qaida 172 Albanië 31 Albert Heijn 48 ALDE Party 62-4, 269, 282 Alexandrië 263 Algarije 270 Alinsky, Saul 23 Allochtonen van nu & oorlog van toen (2004) 29 American Psycho (1991) 289-90 Amsterdam 17, 19, 41, 49, 67, 111, 157, 166, 179-80, 231, 292 An Inconvenient Truth (2006) 27 Anarchisme 50, 124, 164

Antwerpen 48, 184 Aragon, Louis 206 Arias, Jodi 147 Aristophanes 126 Aristoteles 42, 58-9, 64, 126 Athene 133, 183 Atheïsme 16, 108 Atkinson, Alexandar 71, 209-11, 238, 249-50 Atlas Shrugged 108-10, 264-5 Aubert, Julien 72 Augustinus van Hippo 56, 181, 257, 262, 264, 266, 272 Augustus (zie: Octavianus) 184 Australië 105, 116, 222 Ayia Napa 224, 251 B Baalen, van, Hans 62 Bach, Johann Sebastian 118, 259 Bakker, Marcus 31 Bank-bailout 12, 290 Banks, Brian 147 Bart Smit folder 19, 48 Bartholomeusnacht 143 Basis-bovenbouw theorie 21, 42, 113, 223, 233 Bateman, Patrick 104, 289-90 Baudet, Thierry 32 BBC 27, 60 Beauty Pays (2011) 158

299

Beauvoir, de, Simone 206 Belfort, Jordan 104 België 48, 83, 150, 269 Benedict, Ruth 52 Benedictus van Nursia 263 Benjamin, Charlotte 19 Benmiloud, Hadjar 149 Bentham, Jeremy 258, 261 Bergé, Pierre 40 Berlijn 122, 214, 269 Berlijnse Muur 26, 32, 162, 281 Berlusconi, Silvio 269 Bezmenov, Yuri 101, 103 Bieber, Justin 16, 118 Bildung 82, 102, 104, 128, 213 Black, Rebecca 248 Boas, Franz 217 Boer zoekt vrouw 168 Bolkestein, Frits 32, 101-2 Bolsjewieken 22 Bon, le, Gustave 156 Bonaparte, Napoleon 95, 97, 183, 215 Bonn 216 Bosch, Jeroen 115 Bosman, Lideweij 229 Boston 244 Boudicca, 143 Bourgeois 14, 25, 169, 205, 265 Brague, Rémi 52 Brandt Corstius, Hugo 26 Braun, Eva 210 Brave New World (1932) 126 Breaking Bad 197, 199 BRICS 266, 280 Brongersma, Edward 205 Bruckner, Pascal 206, 222 Brussel 62, 131, 157-8, 162, 218, 224, 226, 239, 257, 279, 283 Buikhuisen, Wouter 26 Burckhardt, Jean 205 Bussemakers, Jet 28 C Caldwell, Christopher 9

300

Calhoun, John 70-1 Cambodja 32 Cameron, David 226, 277 Canada 178, 271 Caraïbische eilanden 25, 261 Cardiff 216-7 Carr, Nicolas 266-7 Carson, Ben 9 Casanova, Giacomo 205 Centrum Democraten 287 China 23, 180, 210, 230-31, 247, 255, 260-1, 270-1, 278, 280 Christendom 12-3, 15-6, 18, 25, 28, 33, 50, 53-8, 61, 65, 74, 86, 88-90, 93, 95-6, 126, 143, 179, 181-2, 193, 223-4, 226, 231, 255-265, 267-72 ChristenUnie 226 Cicero 101, 103 Clausewitz, von, Carl 158 Cleopatra 143 Climategate 38 Clooney, George 105 Clovis 101, 143 Cluclas, Flo 63-4 COC 62-3 Codependency 173 Coelho, Paulo 265 Cohen, Job 179 Cohn-Bendit, Daniël 205 Colorado 212 Coming of Age in Samoa (1928) 2178 Communisme 20, 22-3, 32, 47, 101, 103, 121, 164, 180, 217, 228, 258 Communitarisme 29 Comte, Auguste 266-7 Confucius 164 Congo 270 Connecticut 279 Conservatisme 12, 62, 72, 172, 180, 200, 217, 286 Constantijn, Flavius Valerius 143 Consumentisme 10-11, 50, 69, 75, 79-83, 118, 128-9, 152, 163, 177,

240, 251-2, 256, 274, 289 Contractfilosofie 80, 83 Coornhert, Dirck Volkertszoon 117 Copernicus, Nicolaas 85 Coster, Sara 221 Crome, Sarah 147 Crouch, Colin 217 Croughs, Bart 17 Cuba 158 Cuckolding 173, 207, 230 Culturele schizofrenie 52-5, 74, 155 Cultuur van potentialiteit 154, 169, 256, 273 Cultuurrelativisme 38, 57, 256-7, 268-9 Cyprus 218 D D66 31 Dada 66 Daddy (1963) 209 Dagboek van een verleider (1843) 237 Dalrymple, Theodore 9, 145, 177, 214 Danni Lowinski 201 Dante, Alighieri 44, 53 Darwin, Charles 44, 85-6, 140, 256 Davison, Emily 63-4 Dawkins, Richard 270 De Avonden (1947) 292 De Buurman (2012) 28 De Civitate Dei (426) 56 De gebroeders Karamazov (1880) 8990, 96 De Liefdesmarkt (2011) 184 De mythe van het glazen plafond (2009) 218 De twee lampen van de staatsman (2006) 101 De vrouwen aan de macht (392 v. Chr.) 126 De wereld als markt en strijd (1994) 79, 159 Dejager, Bernard 205 Dekker, Maarten 114

Delft 131, 241 Demir, Murat 143 Democracy in America (1835) 51, 6970, 73, 126, 282 Democratie 16, 30, 51, 69, 100, 164, 199, 223, 225, 270, 278, 284-90 Demografie 16, 154-5 Den Haag 224 Der Untergang des Abendlandes 85, 268 Derrida, Jacques, 42-3, 46, 206, 215 Descartes, René 43, 94 Deutschland schafft sich ab (2010) 57 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) 38 Dickens, Charles 154 Diensteneconomie 37 Diepemaat, Jeroen 64 Dijksma, Sharon 218 Disclosure (1994) 148 Disney-romantiek 175 Dix, Dorothy 170 Doesburg 166 Doetinchem 166 Domitianus 165 Dood van de auteur 44, 85, 196 Dostojevski, Fjodor 86, 89, 95-6 Drees, Willem 231 Duby, Georges 183 Duchamp, Marcel 66 Duitsland 13, 79, 83, 107, 121, 215, 237, 268, 270, 282 Duiven 200, 233 Dunbar, Robin 71 E Ebbeling, Sander 229 Eccentric Culture (2009) 52 Eckhart 58 Ecuador 261 Egalitarisme 37, 49, 68-9, 74, 108-9, 123, 125, 183, 220, 261 Ego, das Spiel des Lebens (2013) 79 Eich, Brendan 107

301

Elementaire Deeltjes (1998) 139 Elizabeth van Bohemië 95 Elizabeth, koningin 143 Ellis, Bret Easton 289 Engels, Friedrich 186 Episteme 38-45, 48 EPP 282 Eppink, Derk Jan 25-6, 277 Eros and Civilization (1955) 107-8 Escher, Maurits Cornelis 115 Esoterie 43 Essed, Philomena 26 Ettelbrick, Paula 216 Europees Parlement 31, 48, 162-3, 201, 203, 247, 277-8, 285 Eurovisie Songfestival 217 Exoterie 43 F Facebook 78, 127, 140, 147, 202, 266 Falk, Armin 216 Fargo (2014) 198 Farrell, Warren 154 Fascisme 24, 121-124, 210 Feminisering 19-20, 72, 105, 153, 163, 172, 175, 197, 201, 203-4, 219, 241 Feminisme 13, 20, 25, 31-2, 62-4, 90, 132, 135, 151-4, 159, 167, 170-3, 190, 206, 209, 218-9, 227, 231, 238, 240, 249, 277, 292 Fenema, van, Esther 239-40 Ferraro, Geraldine 170 Feyerabend, Paul 37 Fight Club 289 Filippijnen 18, 161 Fin de siècle 85, 208 Fjordman 166, 238-39 Fleming, Alexander 240 Florida 282 Fortuyn, Pim 175, 278 Foucault, Michel 38-42, 46, 48, 86, 212 Frankfurter Schule 24, 107, 121-4

302

Frankrijk 25, 38, 68, 72, 79, 83, 1102, 213, 277-8, 282 Franse Revolutie 24, 37, 213, 258, 269 Freeman, David 218 Freud, Sigmund 14, 23, 43, 85, 109, 115, 121 Friedman, Milton 233 Front National 40, 277 G Galilei, Galileo 44 Gallien, Jean-Claude 205 Galtung, Johan 34 Gambia 17 Game of Thrones 40, 77 Gangster-rap 15, 27, 118, 134, 246 Gario, Quincy 67 Geboorte van de kliniek, de (1963) 41 Germanen 52, 54, 69 Gevaert, Lieven 288 GGD 180 Gibbon, Edward 56, 118 Gibson, Wanette 147 Gide, André 237 Girard, René 230 Godsoordeel 52, 193 Godsvredebeweging 193 Goethe, von, Johann Wolfgang 44 Gordon 66, 284 Gorgias (390 v. Chr.) 90, 92, 198 Gornick, Vivian 218 Gowricharn, Ruben 18 Gramsci, Antonio 22 Groenink, Rijkman 290 GroenLinks 31, 204 Groot-Brittannië 69, 239, 244, 249, 277-9 Gualthérie van Weezel, Hans 30 Gujic, Vedrana 64 Gödel, Kurt 36 H Haas, de, Marcel 220 Hakim, Catherine, 138

Halsema, Femke 31 Ham, van der, Boris 49 Hamermesh, Daniel 158 Hamsterwheeling 143, 192 Happier Abroad 167 Hari, Badr 240 Hasselt 49 Hayek, von, Friedrich 233 Helena 182, 208 Hercules 272 Hernandez, Aaron 156 Het bed van Procrustes (1933) 178 Het slechte leven (2005) 40 Hiphop-cultuur 16, 118, 245 Hipsters 50, 213, 218 Historisme 256, 268-9 Hobbes, Thomas 77, 79-83 Hofstede, Geert 153 Holla, Sylvia 157 Holland, Kim 224 Hollywood 69 Holocaust 24, 37, 46, 256, 267-9 Holodomor 32 Homerus 24, 39, 44, 182 Honey Money (2011) 138 Hoosen, van, Joe 150, 169 Horkheimer, Max 23-4 Horst, van der, Pieter 257 Hotwifing 174, 177 Houellebecq, Michel 9, 13, 17, 79-80, 88, 104, 139, 159-60, 170, 190, 227, 250 House of Cards 40, 199 Houten, van, Boudewijn 212 Huiselijk geweld 150, 244 Humanisme 21, 49, 102, 104, 117-8, 132, 181, 213, 233, 256, 258, 277, 284 Humanistisch Verbond 270, 288 Hume, David 35 Huntington, Samuel 260 Hussein, Saddam 270 Huxley, Aldous 126 Hypergamie 123, 235, 248

I Ibiza 185 Ignatius van Antiochië 58, 64, 260 IJzeren Gordijn 20 Ikea 105 Illinois 218 Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) 30-1 India 87, 145 Individualisme 47, 50, 128, 164, 206, 213, 223, 287-9 Indonesië 110 Informatie-economie 102, 280-1 Insatiable Wives (2009) 174 Intellectuele masculiniteit 13, 197, 213, 232, 240, 245-6 Intrinsieke validatie 59, 90, 97, 172, 199, 260 IPOL 219-20 IPPF 214 Irak 172, 270 Iran 262 Irréversible (2002) 224 Islam 11, 57, 62, 68, 95, 111-2, 175, 182, 234, 257, 260, 263, 265, 269-70, 279, 286-8 Italië 287 J Jackson, Jesse 34 Jagers-verzamelaars 142, 153, 156, 182, 249, 267 Janmaat, Hans 19, 287 Jansen, Anita 129, 198 Japan 106, 268, 270, 280 Jeanne d’Arc 143 Joachim van Fiore 258 Julius Caesar 143 Juridisering van de samenleving 69 K Kahn, Ronald 175 Kallikles 90-5, 198

303

Kameroen 226 Kant, Immanuel 35-6, 58, 270 Kapitalisme 22-3, 26, 28, 32, 48-9, 53-4, 61, 74, 100-1, 103-5, 108, 110, 113, 117-8, 121, 126, 132, 156, 158, 163-4, 189, 233, 253, 255, 264, 280 Katholiek(en) 14, 50, 62-3, 265 Kierkegaard, Søren 237 KNIL 28 Kok, Albert 226 Kolonialisme 12, 20, 46, 67, 256-7, 260-1, 267, 269-70, 278 Kosmopolitisme 16, 57, 67, 158, 212, 218, 232, 284-6, 289-90 Koude Oorlog 101-2 Kristeva, Julia 47 Kritische theorie 23-4, 32, 64, 222 Kropotkin, Peter 258 Kuipers, André 247 L La vie d’Adèle (2013) 106-7 Laches (380 v. Chr.) 42 Lasch, Christopher 14, 163, 289 Lawson, Nigel 27 Leeuwenhoek, van, Antoni 281 Leitkultur 103-5, 234 Lenin, Vladimir 213 Letland 134 Leviathan (1641) 77 Lex Papia Poppaea 165 Lexa 144 Ley, David 174 LGBT 203, 216-7 Liberalisme 12, 14, 16, 49, 62, 64, 82, 91, 112, 118, 214, 226, 264, 269, 280-1, 284, 287 Libertarisme 10, 49 Life is beautiful (2010) 195 Litouwen 283 Locke, John 270, 281 Lodeizen, Guus 103, 217 Lodeizen, Hans 39-40, 103, 217 Lodewijk XIV 159

304

Logocentrisme 47 Lombok 270 Londen 110 Los Angeles 148 Loverboys 144-5 Lowe, David 27 Luther, Maarten 61, 101 Luyendijk, Joris 279 LYMEC 64 Lyotard, Jean-François 206 M Maakbare samenleving 17, 24, 29, 48, 74, 155, 231 Machiavelli, Niccolò 72, 263 Madonna 249 Mankind Initiative 244 Marcus Antonius 143 Marcus Curtius 56 Marcuse, Herbert 107-8 Marokkanen 11, 19, 28, 54, 134, 239, 288 Marx, Karl 14, 16, 21, 24, 39, 48, 61, 85, 100, 113, 117, 186, 190, 252-3 Maryland 248 Mathis, Coy 221 Mauro 30 McLeod, Hugh 141, 213 Mead, Margaret 217-8 Mechanistisch wereldbeeld 94-5, 86, 88-9, 255-6, 265-7 Mechelen 288 Medici, de’, Catharina 143 Meestermoraliteit 59-60 Meir, Golda 143 MH17 67 Mice utopia 70-1 Michel, Louis 269 Michelangelo 104, 113 Michigan 150, 181 Middeleeuwen 33-4, 41, 48, 52, 150, 156, 183, 200, 219 Midden-Oosten 67, 69, 180 Milieuactivisme 13, 60-1, 291-2

Mill, John Stuart 258-9, 261 Minucius Felix 52 Misdaad en straf (1866) 95-6 Mitterrand, Frédéric 40 Mogelijkheid van een eiland (2005) 170, 190, 250 Mohammed 111-2, 265 Monkeybranching 203 Monroe, Marilyn 208 Montesquieu 17, 139, 164-5, 193-4, 197, 224, 252 Montez, Lola 208 Moskou 179 Moyo, Dambisa 9 Mozart, Wolfgang Amadeus 118, 249 Multiculturalisme 13, 23-4, 34, 41, 47, 49, 66, 68, 101, 217, 231, 257, 291 München 110 N Narcissus 129 Narcistische differentiatie 14, 50, 1279, 133, 152, 156-8, 164, 168-69, 172, 185, 187, 190, 198, 223, 251 Nationalisme 12, 268, 277, 284 Nederland 13, 17-9, 22, 25-6, 30-1, 50, 62, 67-8, 110, 112, 140-1, 163, 167, 180, 231, 233, 240-1, 260, 271, 278-80 Nelson, Horatio 140 Neoconservatieven 270 Neoliberalisme 204, 233, 287 Neolithische Revolutie 182 Neolocality 193 Neotenie 225 Nevada 181 New Kids 110, 113, 119 New York 66, 108, 127, 157, 285 Newton, Isaac 140, 250 Nietzsche, Friedrich 11, 59-60, 85-6, 89, 103, 115, 117, 133 191-2, 247, 267, 273 Nijmegen 199

Nisnevich, Viktor 226 Nivelleren 14, 25, 29, 109, 127 Noord-Afrikanen 18, 130-1 Noorwegen 239 Nugteren, van, Marco 144 NVA 65 O Octavianus (zie: Augustus) 184 Odyssee (+/- 800 v. Chr.) 182 Odysseus 24, 55, 182 Oei, Hway Ik 240 Oekraïne 28, 32, 205, 240 Onbepaaldheidbeginsel 36 Onrust, Victor 131 Ontkerkelijking 14, 33, 47, 66, 68, 125, 181, 213, 223, 228, 259, 264, 270 Ontzuiling 37, 183-4 Oordeelsvermogen 33-4, 42, 45-6, 545, 61, 69, 73-4, 90, 115, 128, 145 Oostenrijk 217 Oranje, van, Willem 101, 143 Oregon 150 Orwell, George 29, 102, 172 Oudheid 24, 41-2, 46, 83, 88, 96, 114, 182-4, 194, 207-8, 262-3 Owen, Robert 258 P Pacino, Al 198 Palamedes 55 Pankhurst, Emmeline 64 Panorama 144 Papoea’s 249 Parijs 110-1, 143, 162 Passieve agressie 20, 28, 52-3, 63, 656, 86, 137, 192, 197-204, 286 Paternalisme 18, 72, 90, 101, 121, 154, 177, 226, 240 Patroklos 42 Paulus 58, 210, 259-60 Pauw en Witteman 28 Pauw, Jeroen 123

305

Pax Romana 56 Pen, le, Jean-Marie 283 Pen, le, Marine 40 Pennington, Maura 52 Penny Dreadful 40, 232 Perel, Esther 133, 136, 159, 191, 1945 Pericles 183, 198, 208 Peters, Thijs 242 Petrescu, Camil 178 Piketty, Thomas 230 Piramide van Maslow 258 Pizzey, Erin 244 Platform (2001) 104, 227 Plath, Sylvia 209-10 Plato, 17, 42, 47, 80, 85, 87-93, 96, 99-100, 114, 130, 139, 162, 177, 248 Ploumen, Lilianne 175 Poetin, Vladimir 46 Poitiers, slag bij 263 Pol Pot 32 Polack, Clairy 155 Polak, Henri 103 Polen 162-3 Politeia (380 v.Chr.) 42, 80, 92, 94, 99, 248 Pompeï 208, 274-5 Ponge, Francis 206 Popper, Karl 36, 264 Positivisme 257-9, 261, 263-7 Postmodernisme 33-4, 38, 41-9, 71, 75-6, 112, 115, 125, 159, 194, 206, 213, 215, 227, 235, 252, 256-7, 289 Pretty Sketchy Comedy 170 PRISM 278 Prostitutie 13, 17, 39, 42, 83, 179-81, 205, 227-8 Protestant(en) 13, 25, 65-6, 143, 233, 265, Putman, Samuel 274 PvdA 19, 30-1, 41, 180, 218, 231, 270, 285 Q

306

Qatar 69 R Rand, Ayn 108-10, 118-9, 264-5 Rawls, John 258-9 Reagan, Ronald 286-7 Reding, Viviane 64 Reich, Wilhelm 121-4 Relativisme 23, 38, 45-6, 49, 66, 268 Renaissance 15, 117, 281 Republikeinen 172, 288 Reve, Gerard 292 Rice, Condoleezza 143, 172 Ridder, Vrouw en Priester (1981) 183 Riemen, Rob 102 Rietdijk, Cornelis 123 Rijnland-model 22 Rilke, Rainer 213 Rio2 (2014) 106 Rochefort, Christiane 206 Rodger, Elliot 235, 237 Rome 54, 56-7, 59, 194, 263, 285 Romeinen 52-9, 68, 74, 95, 101-2, 143, 156, 165-6, 262-3, 269, 274 Romulus 59 Rooden, van, Peter 213 Rosanvallon, Pierre 19 Rosenmöller, Paul 31 Rotherham 239 Rotterdam 31, 167 Rousseau, Jean-Jacques 24, 208 Rubens, Peter Paul 184 Rules for Radicals (1971) 23 Rusland 13, 22, 28, 46, 67, 101, 103, 108, 119, 161-2, 217, 262, 268, 279, 283, 291 Russell, Bertrand 36, 177 Russisch-Japanse oorlog 268 Rutenfrans, Chris 155 Rutte, Mark 67, 102 S S&D 282 Sacher-Masoch, von, Leopold 207

Saadawi, Nawal 62 Samedov, Zabit 240 Samnieten 139 Samoa 217-8 Sarrazin, Thilo 57 Sartre, Jean-Paul 107, 206 Saudi-Arabië 287 Sayet, Evan 42 Scarface (1983) 198-99 Scheidingen 16, 132, 155, 174, 2067, 220 Scheringa, Dirk 290 Schirrmacher, Frank 79 Schopenhauer, Arthur 142 Schuldcultuur 9, 52, 57, 61, 259-61, 284 Schulz, Martin 283 Schuurmans, Daan 158 Scruton, Roger 9, 66 Sekstoerisme 17-8, 158-67 Seksueel proletariaat 223, 253 Seksuele selectiemacht 16-7, 139-41, 144, 146, 154-5, 159-60, 164, 166-7, 197, 199, 243 Sex and the City 105, 246 Sex-Pol 121 Sextus Pompeius 184 Shakespeare, William 44, 72, 93, 102, 237-8, 281 Sherpherd, Verene 48, 67 Sicilië 184 Simonis, Ad 62-3 Simson en Delilah 207 Sinterklaasfeest 48, 67 Sissons, Peter 26-7 Slavenhandel 25, 27, 68-9, 261 Slavenmoraal 59-61 Sletvrees (2013) 140, 175 Slutwalks 172 Sneijder, Wesley 111 Snellius 240 Snowden, Edward 278 Sociale anomie 234 Sociale ruimte 70-1

Socialisme 10, 12, 14, 16, 25-6, 47, 64, 264 Socrates 47, 87, 92-4 Sokal, Alan 38 Sola fide 60-1 Sovjet-Unie 31-2, 47, 162 Sowell, Thomas 9 Spacey, Kevin 199 Spanje 278, 282 Spengler, Oswald 85, 268, 274 Spinoza, Baruch 52, 70, 75, 94, 97, 125, 228, 256, 267 Spruyt, Bart Jan 260 Stalin, Jozef 27, 31, 95, 217 Stellinga, Marike 218 Subjectieve vrijheid 81 Subjectivisme 10, 35, 46, 107-9, 214 Suriname 261 Swoboda, Hannes 283 Symposium (385 v. Chr.) 42, 87 Syrië-gangers 11, 234, 239 T Tallis, Raymond 47 Tapia, Wenda 219 Tates, Karst 234-5 Taylor, Charles 214-5 Tea Party 288 Teeven, Fred 30 Tegen beter weten in (1992) 18 Teldersstichting 284 Tesla, Nikola 236, 246 Thailand 18, 158, 161, 166-7, 212, 231 Thales van Milete 87 Thatcher, Margaret 143, 286-8 The Clash of Civilizations (1996) 260 The Culture of Narcissism (1979) 14 The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1789) 56, 118 The revolt of the elites and the betrayal of democracy (1994) 163 The Wizard (1989) 148 Thicke, Robin 244

307

Thijn, van, Eduard 19 Tiberius 165 Tiersmondisme 261 Titus Livius 58-9 Tocqueville, de, Alexis 51, 69-73, 126, 282 Tonkens, Evelien 69-73, 260 Tractatus Logico-Philosophicus (1921) 251 Troelstra, Pieter Jelles 22 Trojaanse Oorlog 55, 182 Turkije 67, 287 Tweede Kamer 102, 271, 279 Tóth, Sylvia 135 U Understanding everyday racism (1990) 26 Utilitarisme 258-9, 261, 264 Utrecht 108, 167, 179, 239 V Venus im Pelz (1870) 207-8 Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) 27, 31 Verenigde Staten 9, 16, 50, 101, 1089, 111, 118-9, 122, 125, 146-7, 154, 170, 172, 174, 181, 202, 204, 217, 270, 278-9, 281-3, 288 Verheijen, Mark 283 Verhofstadt, Guy 269, 283 Verlichting 14, 16, 24, 34-5, 37, 45, 80, 88, 95, 115, 125-6, 175, 233, 256, 258, 267, 270, 281, 284 Verlinden, Peter 65 Vervreemdingsleer 189-90, 193, 228, 252, 267 Verwer, Renzo 63, 76, 122, 184 Verzorgingsstaat 25, 27-8, 76, 79, 83, 154-5, 223, 251 Victorianisme 12, 13, 15-6, 90-1, 97, 205, 226, 230, 253 Vijfde colonne 22, 31 Vikingen 69, 136

308

Vilar, Esther 143 Virginia 147 Viva 195 Voldtekt i den globale byen 239 Voltaire 177 Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben (1874) 267 Voskuil, Han 28, 241 Vroon, Piet 166 Vuijsje, Herman 19 VVD 31, 62, 111-2, 270, 285 W Wagner, Richard 102 Wales 79 Wallage, Jacques 62 Wallen (Amsterdam) 17 Wasserman, Debbie 283 Weber, Max 265 Wenen 121 Wenen, beleg van 263 West, Allen 9 Wet der drie stadia 267 Wever, de, Bart 48, 80 Wikileaks 278 Wilders, Geert 11, 277-8 Winter, de, Leon 16, 76 Witte Ridder (White Knight) 97, 171 Wittgenstein, Ludwig 251 Wolf of Wall Street (2013) 104 Woodstock 47, 100 X Xenophon 42 Y Yockey, Francis 217 Z Zalm, Gerrit 282 Zedong, Mao 22, 31 Zuid-Afrika 68 Zweden 215-6 Zwitserland 287