Zarys liturgiki [PDF]

Zitiervorschau

KS. TARSYCJUSZ SINKA CM ZARYS LITURGIKI Liturgia jest szczytem, do którego zmierza dzia alno Ko cio a, i jednocze nie jest ród em, z którego wypfywa ca a jego moc. (KL10) KRAKÓW 1994 WST P Nauk o liturgii wi tej, Sobór Watyka ski II, poleci wyk ada "z uwzgl dnieniem zarówno aspektu teologicznego i historycznego, jak i duchowego, duszpasterskiego i prawnego" (KL 16). Zgodnie z tym zaleceniem "Zarys liturgiki" stara si uwzgl dnia wszystkie te aspekty, bez ich szufladkowania. Chce przybli czytelnikom liturgi Ko cio a i wskaza na jej wi caj ce dzia anie pochodz ce od Boga, przez Chrystusa, w Duchu wi tym oraz na kult, odbierany przez Boga od swojego ludu, równie przez Chrystusa, w Duchu wi tym. Pragnie tak e dopomóc w wiadomym i czynnym udziale w liturgii wi tej, w ci ym odnajdywaniu Boga

obecnego i dzia aj cego w liturgii. "Zarys liturgiki" przeznaczony jest przede wszystkim dla alumnów, jako pomoc zarówno w studium liturgiki, jak i w ca ym seminaryjnym wtajemniczeniu liturgicznym. Konstytucja o wi tej liturgii k adzie nacisk na wykszta cenie liturgiczne (KL 14-20), które "ma trwa przez ca y czas ko cielnych studiów, a tak e kap ani winni je kontynuowa i uzupe nia przez ca e swoje ycie. Tylko tacy pasterze, przepojeni liturgiczn nauk i praktyk , s w stanie pouczy wiernych i doprowadzi do bardziej zrozumia ego i gorliwszego uczestnictwa w ró nych czynno ciach liturgicznych spo eczno ci chrze cija skiej" (Instr. o liturgicznym wychowaniu alumnów z 1965, nr 2). Dlatego tematyka "Zarysu liturgiki' uwzgl dnia program obowi zuj cy w wy szych seminariach duchownych w Polsce. Mo e on tak e s katechetom w ich pracy nad kszta towaniem m odych katolików, organistom i lektorom w wype nianiu ich pos ug w zgromadzeniu liturgicznym, a tak e wszystkim tym, których interesuje liturgia Ko cio a z jej niewyczerpanymi skarbami duchowymi. TRZECIE WYDANIE "Zarysu liturgik?, podobnie jak wydania poprzednie, nie ro ci sobie pretensji do rangi podr cznika w cis ym znaczeniu, lecz jest opracowaniem materia ów zaczerpni tych przede wszyst5

kim z dokumentów Stolicy Apostolskiej i z dokumentów soborowych oraz z ZAGADNIENIA PODSTAWOWE ksi g liturgicznych, jak równie z podr czników i innych opracowa podanych w bibliografii. Na yczenie wydawnictwa dokonane zosta y pewne skróty, bez uszczerbku dla tre ci. S te niezb dne uzupe nienia. Na yczenie czytelników i zgodnie ze wskazaniami, podanymi w instrukcjach liturgicznych, obecne wydanie zawiera szereg cytatów z modlitw liturgicznych dla bli szego zetkni cia si z liturgi i lepszego jej zrozumienia. Niech zatem Zarys liturgiki b dzie pomocny czytelnikom w wielbieniu Boga i w pracy nad w asnym u wi ceniem, którego liturgia jest ród em. Bóg LITURGIKA bowiem "wybra nas przed za eniem wiata, aby my byli wi ci i nieskalani przed Jego obliczem. Z mi ci przeznaczy nas dla siebie jako przybranych synów, przez Jezusa Chrystusa, wed ug postanowienia swej woli, Liturgika jest samodzieln nauk teologiczn , której przedmiotem ku chwale majestatu swej aski,

jest liturgia Ko cio a. Ma ona równie swoj metod historyczno-egzektór nas obdarzy w Umi owanym getyczn . Zajmuje si obrz dami liturgicznymi z punktu widzenia histo(Ef 1,4-6). rycznego, teologicznego, duchowego, duszpasterskiego i prawnego. Liturgika jest te jednym z g ównych przedmiotów wyk adanych na wydzia ach teologicznych (KL 16). Kraków, dnia 15 sierpnia 1994 r. Ks. Tarsycjusz Sinka CM 6 POCZ TKI i ROZWÓJ ród em dla liturgiki ksi gi Nowego Testamentu, zw aszcza Dzieje Apostolskie i Listy wi tego Paw a, pisma Klemensa Rzymskiego (t ok. 97) i innych Ojców apostolskich, Didache z ok. 120 r., Didaskalia syryjskie z pocz tku III w., Tradycje Apostolskie Hipolita Rzymskiego z oko o 215 r., Konstytucje Apostolskie z oko o 380 roku, Euchologion Serapiona z oko o 350 r., pisma Tertuliana (t 220), Cypriana (t 258) i innych pisarzy oraz Ojców Ko cio a, ksi gi liturgiczne, uchwa y soborów i synodów dotycz ce liturgii, pisma urz dowe Stolicy wi tej w sprawie liturgii itp.

Liturgika si ga pocz tkami staro ytno ci chrze cija skiej. Zacz o si od czysto duszpasterskiego wyja niania obrz dów liturgicznych nowo ochrzczonym chrze cijanom. Wyja nienia te przyj y form systematycznego wyk adu obrz dów w dzie ach mistagogicznych. Do najbardziej 7 kim z dokumentów Stolicy Apostolskiej i z dokumentów soborowych oraz z ZAGADNIENIA PODSTAWOWE ksi g liturgicznych, jak równie z podr czników i innych opracowa podanych w bibliografii. Na yczenie wydawnictwa dokonane zosta y pewne skróty, bez uszczerbku dla tre ci. S te niezb dne uzupe nienia. Na yczenie czytelników i zgodnie ze wskazaniami, podanymi w instrukcjach liturgicznych, obecne wydanie zawiera szereg cytatów z modlitw liturgicznych dla bli szego zetkni cia si z liturgi i lepszego jej zrozumienia. Niech zatem Zarys liturgiki b dzie pomocny czytelnikom w wielbieniu Boga i w pracy nad w asnym u wi ceniem, którego liturgia jest ród em. Bóg bowiem LITURGIKA "wybra nas przed za eniem wiata, aby my byli wi ci i nieskalani przed Jego obliczem. Z mi

ci przeznaczy nas dla siebie jako przybranych synów, przez Jezusa Chrystusa, wed ug postanowienia swej woli, Liturgika jest samodzieln nauk teologiczn , której przedmiotem ku chwale majestatu swej aski, jest liturgia Ko cio a. Ma ona równie swoj metod historyczno-egzektór nas obdarzy w Umi owanym getyczn . Zajmuje si obrz dami liturgicznymi z punktu widzenia histo(Ef 1,4-6). rycznego, teologicznego, duchowego, duszpasterskiego i prawnego. Liturgika jest te jednym z g ównych przedmiotów wyk adanych na wydzia ach teologicznych (KL 16). Kraków, dnia 15 sierpnia 1994 r. POCZ TKI I ROZWÓJ Ks. Torsy cjusz Sinka CM ród em dla liturgiki ksi gi Nowego Testamentu, zw aszcza Dzieje Apostolskie i Listy wi tego Paw a, pisma Klemensa Rzymskiego (t ok. 97) i innych Ojców apostolskich, Didache z ok. 120 r., Didaskalia syryjskie z pocz tku III w., Tradycje Apostolskie Hipolita Rzymskiego z oko o 215 r., Konstytucje Apostolskie z oko o 380 roku,

Euchologion Serapiona z oko o 350 r., pisma Tertuliana (t 220), Cypriana (f 258) i innych pisarzy oraz Ojców Ko cio a, ksi gi liturgiczne, uchwa y soborów i synodów dotycz ce liturgii, pisma urz dowe Stolicy wi tej w sprawie liturgii itp. Liturgika si ga pocz tkami staro ytno ci chrze cija skiej. Zacz o si od czysto duszpasterskiego wyja niania obrz dów liturgicznych nowo ochrzczonym chrze cijanom. Wyja nienia te przyj y form systematycznego wyk adu obrz dów w dzie ach mistagogicznych. Do najbardziej znanych nale : Katechezy mistagogiczne wi tego Cyryla Jerozolimskiego tutions liturgi ues (Paris 1878-1885) orsa.L'annee liturgi ue (f ans 1840(t 386), De sacramentis w. Ambro ego (t 397) i De catechizandis 1851). Dalsze monumentalne dzie a to Dictionnaire d'Archeologie chrerudibus w. Augustyna (t 430). Kontynuatorami tego nurtu byli mi dzy tienne et de Liturgie Ferdynanda Cabrol'a i Henryka Leclercq'a, Monuinnnymi Pseudo-Dionizy Areopagita (V/VI w.) oraz w. Izydor z Sementa Ecclesiae Liturgica Henryka Leclercq'a i Dos Jahr des Heiles willi (f 636). Piusa Parscha (t 1954). W Polsce na uwag zas uguj mi dzy innymi Od czasów karoli skich liturgika by a ju nauk rozwini i saPawe Rzymski (t 1833), autor podr cznika do liturgiki i Julian Nowo-

modzieln , dzi ki znanym autorom, takim jak Alkuin (f 804), Amalawiejski (t 1941), Wyk ad liturgii Ko cio a katolickiego (4 tomy 1893riusz z Metzu (t 850), Walafryd Strabo (t 849). W nast pnych wiekach 1916), J.N. Fija ek (t 1936), W. Abraham (t 1941), Zenon i Stanis aw doszli Bernold z Konstancji (t 1100), Rupert z Deutz (t 1135), Hody scy (art. w Enc. Ko . Nowodw.), Micha Kordel (t 1936) za oHonoriusz z Autun (t 1150), Jan Beleth (t 1165). Pos ugiwali si oni yciel pisma Mysterium Christi, Jan Korzonkiewicz (t 1932), Józef Miprzewa nie metod symboliczn , zwan te alegoryczn . Za jej ojca chalak (t 1941): Zarys Liturgiki. uwa a si Amalariusza z Metzu. Przeciwnikiem metody alegorycznej ród bogatej literatury liturgicznej ostatnich dziesi tków lat dzie ami by archidiakon Florus (t 860). Metoda ta dominowa a w redniowieczu, klasycznymi s mi dzy innnymi Cypriana Yagagginiego, // senso pó niej zarzucona. Obiektywnie pisali Innocenty III (t 1216): De sacro teologico delia liturgia (Roma 1957); LEglise en priere (Tournai 1961) altaris mysterio', Albert Wielki (t 1280): Opus de mysterio missae; pod red. A. G. Martimort'a; J. A. Jungmanna, Missarum sollemnia; M. Wilhelm Durandus (t 1292): Rationale divinorum officiorum, które sta o Righetti, Manuale di storia liturgica (Milano 1950-1959). W miar si autorytetem dla liturgistów na kilka wieków. Nale eli do nich:

rozwoju ruchu liturgicznego i liturgiki, zak adano pisma w ró nych o Henryk von Hessen (t 1397), Jan a Lapide (t 1496), Jan Burchard (t rodkach, na amach których publikowano rezultaty bada naukowych. 1506). Z polskich liturgistów tego czasu, zwi zanych z Uniwersytetem Do najbardziej znanych nale : Bibel und Liturgie (Klosterneuburg Jagiello skim nale eli mi dzy innymi Bart omiej z Jas a (t 1407), Jan z 1926...), Ephemerides Liturgicae (Roma 1887...), Liturgisches Jahrbuch Kluczborka (t 1423), Andrzej z Kokorzyna (t 1435). Na podkre lenie (Munster 1951...), La Maison-Dieu (Paris 1945...), Rivista liturgica (Tozas uguje Tractatus sacerdotalis Miko aja z B onia (t 1438). W XVI w. rino 1914...). polskich odr bno ci liturgicznych bronili Andrzej Krzycki (t 1537) i Jan aski (t 1531). Potrzeba obrony obrz dów Ko cio a katolickiego przed atakami inPRZEDMIOT nowierców oraz humanizmu ze swoim zapatrzeniem si w histori , zw aszcza w staro ytno , spowodowa y rozwój studiów historycznych. Rozpocz si okres wydawania róde i dzie monograficznych oraz Przedmiotem liturgiki s obrz dy liturgiczne Ko cio a. Zajmuje si traktatów liturgicznych. Do najbardziej znanych nale : G. Cassander, ona histori liturgii, jej obowi zuj

form , my teologiczn poLiturgica, 1558; M. Hittorp, De divinis catholicae ecclesiae officiis et szczególnych obrz dów, wskazuje na ich funkcj duszpastersk oraz na mysteriis, 1588; J. Mabillon, De liturgia gallicana, 1685; J. Bona, Rerum ich tre ascetyczno-mistyczn . liturgicarum libri duo, 1671; L. Muratori, Liturgia romana vetus, 1748; J. i A. Assemani, Codex liturgicus ecclesiae universae, 1749-66; M. Ger-bert, Historia liturgii bada genez i rozwój obrz dów wi tych. Badania te Principia theologiae liturgicae uoad divinum officium, Dei cultum et pozwalaj ustali w ciwy sens i znaczenie poszczególnych obrz dów, sanctorum, 1759. Do znanych liturgistów polskich tego okresu nale : ich czasowe i kulturowe uwarunkowania; pozwalaj rozró ni elementy Marcin Bia obrzeski (t 1586), Adrian Jung (t 1607), Marcin Kro-wicki istotne od ubocznych, dodanych; obrz dy ustanowienia Bo ego i (t 1589), Hieronim Powodowski (t 1613). ko cielnego. Wyniki bada historycznych pozwalaj lepiej zrozumie W XIX w. ruch liturgiczny ywi twórczo w zakresie liturgiki. dzisiejszy kszta t liturgii Ko cio a. One równie najlepiej sygnalizuj

Prosper Gu ranger (t 1875) jest autorem dwóch g nych dzie : Instipotrzeb reformy liturgii i najlepiej t reform przygotowuj . 8 9 Obowi zuj form liturgii zawieraj ksi gi liturgiczne zatwierdzone przez kompetentn w adz ko cieln i aktualnie u ywane przy giczne czerpi swoje znaczenie z Pisma wi tego. Równie modlitwy sprawowaniu czynno ci liturgicznych. Liturgika wyja nia obrz dy zaliturgiczne cz sto s inspirowane tekstami biblijnymi. Ponadto badania warte w tych ksi gach, wskazuj c na w ciwy ich sens. Wskazuje tak e na nad genez kultu chrze cija skiego opieraj si na ksi gach biblijnych. poprawny sposób ich wykonania. Liturgika spotyka si z histori przy badaniu rozwoju kultu w wietle Teologia liturgii zajmuje si my teologiczn zawart w poszczebada archeologicznych, patrystycznych, paleograficznych itp. Musi gólnych obrz dach. W ten sposób stara si wydoby i usystematyzowa uwzgl dni liczne ród a historyczne r kopi mienne i drukowane. Przy-

tre ca ej liturgii. Ten dzia liturgiki powsta w ostatnich czasach na datne s te nauki pomocnicze historii, jak: paleografia, chronologia, wzór teologii biblijnej. Podstawy teologii liturgii wy Sobór Watynumizmatyka, heraldyka itd. ka ski II w pierwszym rozdziale Konstytucji o liturgii. Prawo kanoniczne zajmuje si zagadnieniami, które interesuj tak e Nazwa liturgika pastoralna pojawi a si w 1920 roku. Zajmuje si liturgist . Chodzi zw aszcza o czwart ksi Kodeksu Prawa Kanoniona funkcj duszpastersk obrz dów wi tych. U wi cenie cz owieka cznego, traktuj o u wi caj cym dzia aniu Ko cio a. Mowa tam o sadokonuje si bowiem g ównie przez liturgi i w liturgii. Badania hiskramentach, o liturgii godzin, o lubie i przysi dze, o miejscach i czatoryczne wykaza y, e przez d ugie wieki liturgia by a jedyn form sach wi tych oraz o kulcie wi tych. Wa ne dla liturgiki s dokumenty z duszpasterzowania. Pewien kryzys duszpasterski, o którym si mówi, historii prawa kanonicznego, a wi c dekrety soborowe i synodalne, które zmusza do refleksji nad nowymi sposobami dotarcia do wspó czesnego w niejednym punkcie dotycz liturgii.

cz owieka. Problemami takimi zajmuje si liturgika duszpasterska. Historia sztuki wchodzi w zakres nauk liturgicznych ze wzgl du na Wszystkie zdrowe formy liturgiczno-duszpasterskie prowadz do wiaró ne style budownictwa ko cielnego, rzemios a artystycznego, malarstwa, domego i czynnego udzia u w liturgii. rze by. Zajmuje si miejscem, w którym sprawowana jest liturgia oraz Liturgika ascetyczno-mistyczna zajmuje si zagadnieniami, które jego wystrojem artystycznym. mo na by uj w pytanie: jak ycie duchowe katolików ze rodkowa historii literatury liturgika czerpie materia y do dziejów poezji wokó liturgii. Liturgia bowiem ma centralne znaczenie w yciu Ko ko cielnej, kaza i dramatów liturgicznych. S one ród em poznania cio a, a wi c w yciu wewn trznym wiernych. Duchowo liturgiczna to dawnych modlitw i pie ni w j zykach narodowych, oraz zwyczajów liturprze ywanie blisko ci u wi caj cego Boga i kontemplowanie bogatych gicznych. tre ci, w które liturgia obfituje. piew tak ci le zwi zany jest z liturgi , e stanowi integraln jej cz i znajomo podstawowych wiadomo ci z muzykologii ko cielnej jest konieczna.

Filologia klasyczna jest niezb dna przy badaniach staro ytnej liturgii POWI ZANIA Z INNYMI NAUKAMI rzymskiej, gdzie poza acin zachodzi konieczno znajomo ci j zyka greckiego, a przy badaniach naukowych innych liturgii, równie j zyków, jakie by y u ywane przy ich sprawowaniu. Liturgika ma wiele punktów stycznych z innymi dyscyplinami naukoEtnografia pomaga liturgice w prowadzeniu bada nad kultami parwymi, zw aszcza teologicznymi i humanistycznymi. Nale y do nich przede tykularnymi, szczególnie gdy chodzi o kult wi tych Pa skich i o sawszystkim dogmatyka, z któr liturgika ma cz ciowo wspólny przedmiot. kramentalia zawarte w dawnych rytua ach partykularnych (diecezjalObydwie dyscypliny zajmuj si takimi zagadnieniami jak: chwa a Bo a, nych, zakonnych). królestwo Bo e, Syn Bo y, po rednictwo mi dzy Bogiem i lud mi, dzie o Liturgika korzysta zatem tak z metod, jak i z wyników bada wy ej zbawcze, aska Bo a, Ko ció , kult, ofiara itp. wymienionych dyscyplin naukowych. Nie musi ona od nowa bada tego, Mi dzy biblistyk , a liturgik istniej bardzo cis e wi zy. Odnoco ju zosta o fachowo zrobione przez inne dziedziny nauki. Chodzi wiona liturgia zawiera obfity wybów czyta . Czynno ci i symbole liturrównie o mo liwie wszechstronne na wietlenie ka dego badanego

szczegó u. 10 11 LITURGIA — pierwsz grup stanowi definicje podkre laj ce zewn trzn , ceremonialn stron liturgii, np.: Liturgia jest zbiorem symboli, piewów i czynno ci, przy pomocy których Ko ció wyra a i manifestuje swoj cze wzgl dem Boga (P. Gueranger, t 1875). DEFINICJA S OWNA — druga grupa ujmuje liturgi od strony prawnej, np: Liturgia jest publicznym, prawnie ustalonym kultem Ko cio a, który jest wykonywany przez specjalnie wybranych i prawnie upowa nionych przedstawicieli (R. GuarWyraz liturgia wywodzi si z greckiego leiturgia. Jest to wyraz z odini, t 1968). ony z przymiotnika leitos i rzeczownika ergon. Wyrazem leitos Grecy — trzeci grup stanowi definicje teologiczne, k ad ce naciska na okre lali to wszystko, co dotyczy o ycia spo ecznego i znaczy o mniej Ko ció jako Cia o Mistyczne Jezusa Chrystusa, np.: Liturgia, to mistewi cej tyle, co publiczny. Wyrazem za ergon nazywali prac , dzie o, rium Chrystusa i Ko cio a (O. Casel, t 1948). . Wyrazem z

onym leiturgia, Grecy okre lali to, co s o ogó owi Poniewa w ród liturgistów pojawi y si ró ne, nawet skrajne tenobywateli, jak np.: budowa mostów, okr tów czy stadionów. Ten sam dencje, odchodz ce czasem od ducha liturgii, dlatego w 1947 roku wyraz stosowali do czynno ci religijnych, kultowych. os zabra papie Pius XII (t 1958) w encyklice "Mediator De?', któr w W chrze cija stwie wyraz liturgia nie mia pocz tkowo powodzenia. ca ci po wi ci sprawom liturgii. Czytamy tam m.in.: "zupe nie oddalaj Na oznaczenie s by Bo ej pos ugiwano si wyrazami takimi, jak: offisi od prawdziwego i istotnego poj cia liturgii ci, którzy j uwa aj cium divinum, officium ecclesiasticum, ministerium divinum, ministerium tylko za cz zewn trzn kultu, podpadaj pod zmys y, lub za jak ecclesiasticum, munus, sacrificium. Na chrze cija skim Wschodzie wyraz ozdobn okaza ceremonii. Niemniej myl si ci, którzy j pojmuj liturgia w IV w. oznacza s

Bo duchowie stwa, a w IX w. jego jako zbiór praw i przepisów, którymi hierarchia ko cielna ustala znaczenie ograniczono do samej Mszy w., a w ciwie do samego kaurz dzenie i porz dek wi tych obrz dów" (s. 39). Papie popar nonu mszalnego (anafory). St d mówi si o liturgii w. Jakuba, liturgii teologiczne tendencje w ruchu liturgicznym i poda rodzaj definicji w. Bazylego czy liturgii w. Jana Chryzostoma. opisowej: "Liturgia obejmuje ca kowity kult publiczny Cia a Misycznego Na chrze cija skim Zachodzie wyraz liturgia przyj si dopiero pod Jezusa Chrystusa, a wi c Jego G owy i cz onków". W okre leniu tym wywp ywem humanizmu, a od XVIII w. Kuria Rzymska zacz a pos ugiwa eksponowany jest kult, z pomini ciem u wi cenia, jakie dokonuje si w si nim w oficjalnych dokumentach, na oznaczenie ca ego kultu liturgii. Pisze o tym w innym miejscu encykliki, wi c liturgi z kaKo cio a. Takie te znaczenie posiada do dnia dzisiejszego. stwem Chrystusa: "Chrystus ka dego dnia w sakramentach i we Mszy wi tej dzia a dla zbawienia naszego i dzi ki temu w ka dej chwili oczyszcza on rodzaj ludzki i po wi ca go Bogu" (s. 40). DEFINICJA RZECZOWA

Sobór Watyka ski n podaje nast puj definicj opisow : "S usznie uwa a si liturgi za wykonywanie kap skiego urz du Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyra a si i w sposób w ciwy poszczególnym znakom W ci gu ostatniego stulecia wielokrotnie próbowano zdefiniowa liurzeczywistnia u wi cenie cz owieka, a Mistyczne Cia o Jezusa Chrystusa, turgi , jednak bez powodzenia. Nie zdo ano stworzy takiej definicji, mianowicie G owa i Jego cz onki, wykonuj ca kowity kult publiczny" (KL 7). która w pe ni zawar aby istot liturgii. Liturgia jest bowiem rzeczyDla w ciwego zrozumienia tej opisowej definicji liturgii, trzeba wyja ni wisto ci z on i yw , widzialn i niewidzialn , ziemsk i Bo . Nie da kolejno zawarte w niej poj cia, a mianowicie: e liturgia jest si tego uj wyczerpuj co w jednym zdaniu. St d nawet obecnie, po wykonywaniem kap skiego urz du Chrystusa, co w istocie polega na Soborze Watyk. II, nie ma klasycznej definicji liturgii. Wszystkie uobecnianiu Jego paschalnego misterium, e przez to uobecnienie

próby zdefiniowania liturgii mo na sprowadzi do trzech grup: dokonuje si u wi cenie cz owieka i uwielbienie Boga. Uczestniczenie 12 13 w liturgii ziemskiej jest zapowiedzi i zapocz tkowaniem uczestnictwa w — Trzeci okres w historii zbawienia, to czas Ko cio a. Trwa b dzie liturgii niebieskiej. Aktualizacja kap stwa Chrystusowego i uobecnianie do powtórnego przyj cia Chrystusa w dniu ostatecznym (paruzja). misterium paschalnego dokonuje si przez znaki liturgiczne. Razem z — Okres czwarty obejmuje ca wieczno , w której zbawieni ciesz Chrystusem-Kap anem dzia a Jego Cia o-Ko ció . si rzeczywisto ci niebiesk . Krótko mówi c, liturgia kontynuuje histori zbawienia, która poLiturgia jest wykonywaniem kap skiego urz du Chrystusa. — cz tek bierze w odwiecznym upodobaniu Ojca, szczyt osi ga w pasPrzez Wcielenie Chrystus sta si Po rednikiem mi dzy Bogiem, a luchalnym misterium Chrystusa i przed a si w dzia aniu Ko cio a, mi, czyli kap anem w pe nym znaczeniu. Przyj wszy natur ludzk

który swoje dzieci prowadzi do wiecznego zbawienia. sta si On rzecznikiem ludzko ci przed Bo ym Majestatem. Przez doMisterium paschalne Chrystusa uobecnia si w liturgii: "Ko ció skona e pos usze stwo (Hbr 10,5-7) i dobrowoln ofiar ca ego ycia nigdy nie zaprzesta zbiera si na odprawianie paschalnego misterium, (Hbr 10,10), a szczególnie przez mier na krzy u, odda On Ojcu czytaj c to, co o Nim by o we wszystkich pismach ( k 24,27) sprawuj c niebieskiemu niesko czenie doskona cze , a dla ludzi sta si przyEucharysti , w której uobecnia si zwyci stwo i triumf Jego mierci" (KL czyn wiecznego zbawienia. 6). W Eucharystii sam Chrystus jest obecny w swojej tajemnicy. Kap stwo Chrystusa opiera si zatem na unii hypostatycznej, która Wszystkie sakramenty czerpi swoj moc z misterium paschalnego (KL jest trwa a. Chrystus "dlatego, e pozostaje na wieki, wieczne ma 7). Przez udzia w liturgii cz owiek zostaje w czony w misterium kap stwo" (Hbr 7,24). Wykonuje je w niebie, "bo yje zawsze, aby paschalne i pozostaje w zasi gu jego u wi caj cego dzia ania. si wstawia za nami" (Hbr 7,25). Na ziemi dzia a jako Szafarz liturgii, która jest wykonywaniem Jego kap

skiego urz du. wi cenie cz owieka i uwielbienie Boga. — W liturgii mo na rozJak Ojciec pos Syna, tak Syn pos Aposto ów, aby w Ko ciele ró ni dwa nurty: wi cj cy i dzi kczynny. Konstytucja o liturgii wieloprzez liturgi kontynuowali Jego zbawcze dzie o (KL 6). Aposto owie i krotnie mówi o u wi ceniu i o kulcie. Nurt u wi caj cy posiada kierunek ich nast pcy g osz s owo Bo e, ukazuj c ludziom Boga i rzeczywisto od Boga do cz owieka. Jest to nurt zst puj cy, zwany u wi caj cym, nadprzyrodzon . W ten sposób prowadz lud do wiary, a w dalszej zbawczym lub soteriologicznym. Nurt dzi kczynny za ma kierunek od konsekwencji do sakramentalnego spotkania z Bogiem w liturgii. cz owieka do Boga. wi cony cz owiek dzi kuje Bogu za dzie o zbawienia, za u wi cenie. Nurt ten zwany jest tak e kultycznym, wielbi cym lub Liturgia uobecnia misterium paschalne. — Wyraz grecki pascha latreutycznym. W liturgii s owa Bo ego bardziej wyra ny jest nurt pochodzi od hebrajskiego pesach = przej cie. W Starym Testamencie zst puj cy. Bóg bowiem kieruje do cz owieka swoje s owo. S owo to

Izraelici co roku obchodzili wi to Paschy jako dzi kczynienie Bogu za wieca cz owieka, u wi ca, oczyszcza i formuje. W modlitwach liprzej cie z niewoli egipskiej do ziemi obiecanej. W Nowym Testamencie turgicznych natomiast (np. w liturgii godzin) bardziej uwydatnia si za Pascha oznacza przej cie Chrystusa przez ycie ziemskie, które dla nurt wielbi cy. W ka dej czynno ci liturgicznej obydwa te nurty tak si nas ma znaczenie zbawcze, a szczególnie Jego m ka, mier i przenikaj , e jedynie logicznie mo emy je rozdziela i analizowa . zmartwychwstanie. To misterium paschalne stanowi punkt centralny wi cenie i kult nale do istoty liturgii: u wi cenie idzie od Ojca ca ej historii zbawienia, która dzieli si na cztery okresy: niebieskiego, przez Chrystusa, w Duchu wi tym, a u wi cony cz owiek — Stary Testament, w którym Pan Bóg "licznymi i ró nymi sposobami" oddaje nale ny kult Bogu, przez Chrystusa, w Duchu wi tym. (Hbr 1,1) objawia swój odwieczny plan zbawienia, zapowiadaj c przyj cie Zbawiciela. Liturgia ziemska zapowiada liturgi niebiesk . — Liturgia Ko cio a — ycie ziemskie Jezusa Chrystusa, Jego dzie o zbawcze, które by o dokonuje si w doczesno ci, ale równocze nie jest ona zapowiedzi i realizacj odwiecznego planu zbawczego Boga. Ca e ycie Chrystusa zadatkiem liturgii niebieskiej. "Liturgia ziemska daje nam niejako

Pana mia o warto zbawcz . Jego m ka, mier i zmartwychwstanie przedsmak uczestnictwa w liturgii niebieskiej, odprawianej w mie cie stanowi punkt szczytowy przej cia do Ojca. wi tym Jeruzalem, do którego pielgrzymujemy, gdzie Chrystus siedzi 14 15 po prawicy Bo ej jako s uga wi tyni i prawdziwego przybytku. W lidokonuje si dzie o naszego odkupienia, w najwy szym stopniu przyturgii ziemskiej ze wszystkimi zast pami duchów niebieskich wy piewuczynia si do tego, aby wierni yciem swoim wyra ali oraz ujawniali jemy hymn chwa y. W niej wspominamy ze czci wi tych i spodzieinnym misterium Chrystusa i rzeczywist natur prawdziwego Ko cio a" wamy si otrzyma jak cz stk i wspólnot z nimi. W niej oczeku(KL2). jemy Zbawiciela, Pana naszego Jezusa Chrystusa, a si uka e jako Chrystus zorganizowa lud Nowego Przymierza i nazwa go Ko cio em. Ten, który jest yciem naszym, a my z Nim razem pojawimy si w Ko ció ten ma Jego natur teandryczn czyli bosko-ludzk . Podobnie chwale" (KL 8). jak sam Chrystus, posiadaj cy widzialne cz owiecze stwo i niewidzialne

Liturgia ziemska przygotowuje i prowadzi cz owieka do liturgii Bóstwo, tak równie Jego Ko ció ma widzialn struktur organizacyjn , niebieskiej, dlatego jest tak wa na i st d te autor natchniony naludzk i rzeczywisto niewidzialn , Bosk : "Jest On bowiem ludzki i wo uje: "nie opuszczajmy naszych wspólnych zebra , jak si to sta o jednocze nie Boski, widzialny i wyposa ony w dobra niewidzialne, zwyczajem u niektórych, ale zach cajmy si nawzajem i to tym bararliwy w dzia aniu i oddany kontemplacji, obecny w wiecie, a jednak dziej, im wyra niej widzimy, e zbli a si dzie " (Hbr 10,25). pielgrzymuj cy. Wszystkie te w ciwo ci posiada w taki mianowicie sposób, e to, co ludzkie, jest podporz dkowane Bo emu i skierowane Liturgia jako wiat wi tych znaków. — Spotkanie cz owieka z Bodo Bo ego, widzialne do niewidzialnego, ycie czynne do giem dokonuje si pod os on znaków. S to "znaki widzialne, których kontemplacji, a to, co doczesne — do miasta przysz ego, którego ywa wi ta liturgia dla oznaczenia niewidzialnych spraw Bo ych, zosta y szukamy (KL 2). wybrane przez Chrystusa lub przez Ko ció " (KL 33). Wielbienie Boga i Przez wi te ycie Ko ció ma by jakby sztandarem wzniesionym wi cenie cz owieka dokonuje si poprzez znaki wi te i w sposób

dla narodów (Iz 11,12), aby tych, którzy s poza Ko cio em poci gn do ciwy poszczególnym znakom. Np. w ciwo ci wody jest, e Chrystusa, aby rozproszone dzieci Bo e zgromadzi y si w jedno (J oczyszcza cz owieka z brudu fizycznego, a z ustanowienia Chrystusa 11,52), a stanie si jedna owczarnia i jeden pasterz (zob.KL 2). Przy dokonuje oczyszczenia duchowego. Jest wi c analogia mi dzy widzialzapraszaniu na ono Ko cio a katolickiego innowierców i niewierz cych, nym znakiem sakramentalnym, a jego dzia aniem niewidzialnym. wi to Ko cio a ma by najsilniejszym argumentem i si poci gaj . Liturgia dzie em Chrystusa i Ko cio a. — Liturgi sprawuje ca y Chrystus, to znaczy On sam jako G owa oraz Jego Cia o Mistyczne czyli Ko ció . Ka dy obchód liturgiczny jest dzie em Chrystusa i Jego LITURGIA W RÓD ZADA KO CIO A Ko cio a. Jest doskona ym wielbieniem Boga i u wi ceniem ludzi. CEL LITURGII By unikn niepotrzebnych dyskusji nad tym, które funkcje Ko cio a s wa niejsze, a które mniej wa ne, Sobór Watyka ski II o wiadczy : "Liturgia nie wyczerpuje ca ej dzia alno ci Ko cio a, gdy zanim ludzie zbli

si do liturgii, musz by wezwani do wiary i nawrócenia... ównym celem liturgii wi tej jest chwa a Bo a i u wi cenie cz oDlatego Ko ció g osi niewierz cym or dzie zbawienia, aby wszyscy ludzie wieka. Jedno i drugie dokonuje si w Ko ciele. Przez wzrost wi to ci poznali jedynego, prawdziwego Boga i Jego wys annika Jezusa Chrystusa poszczególnych wiernych, wzrasta wi to Ko cio a. "Podoba o si Bogu i aby nawrócili si od swoich dróg i czynili pokut . Ma ponadto wi ca i zbawia ludzi nie pojedynczo, z wykluczeniem wszelkiej przygotowa ich do sakramentów, uczy wype niania wszystkiego, co wzajemnej mi dzy nimi wi zi, lecz uczyni z nich lud, który by Go ponakaza Chrystus, zach ci wszystkich do dzie mi osierdzia, pobo no ci i znawa w prawdzie i zbo nie Mu s " (KK 9). "Liturgia, przez któr apostolstwa, aby one jasno wiadczy y, e jakkolwiek chrze 16 17 po prawicy Bo ej jako s uga wi tyni i prawdziwego przybytku. W lidokonuje si dzie o naszego odkupienia, w najwy szym stopniu przyturgii ziemskiej ze wszystkimi zast pami duchów niebieskich wy piewujemy czynia si do tego, aby wierni yciem swoim wyra ali oraz ujawniali hymn chwa y. W niej wspominamy ze czci

wi tych i spodziewamy si innym misterium Chrystusa i rzeczywist natur prawdziwego Ko cio a" otrzyma jak cz stk i wspólnot z nimi. W niej oczekujemy (KL2). Zbawiciela, Pana naszego Jezusa Chrystusa, a si uka e jako Ten, Chrystus zorganizowa lud Nowego Przymierza i nazwa go Ko cio em. który jest yciem naszym, a my z Nim razem pojawimy si w chwale" Ko ció ten ma Jego natur teandryczn czyli bosko-ludzk . Podobnie (KL 8). jak sam Chrystus, posiadaj cy widzialne cz owiecze stwo i niewidzialne Liturgia ziemska przygotowuje i prowadzi cz owieka do liturgii Bóstwo, tak równie Jego Ko ció ma widzialn struktur organizacyjn , niebieskiej, dlatego jest tak wa na i st d te autor natchniony naludzk i rzeczywisto niewidzialn , Bosk : "Jest On bowiem ludzki i wo uje: "nie opuszczajmy naszych wspólnych zebra , jak si to sta o jednocze nie Boski, widzialny i wyposa ony w dobra niewidzialne, zwyczajem u niektórych, ale zach cajmy si nawzajem i to tym bararliwy w dzia aniu i oddany kontemplacji, obecny w wiecie, a jednak dziej, im wyra niej widzimy, e zbli a si dzie " (Hbr 10,25). pielgrzymuj cy. Wszystkie te w ciwo ci posiada w taki mianowicie

sposób, e to, co ludzkie, jest podporz dkowane Bo emu i skierowane Liturgia jako wiat wi tych znaków. — Spotkanie cz owieka z Bodo Bo ego, widzialne do niewidzialnego, ycie czynne do giem dokonuje si pod os on znaków. S to "znaki widzialne, których kontemplacji, a to, co doczesne — do miasta przysz ego, którego ywa wi ta liturgia dla oznaczenia niewidzialnych spraw Bo ych, zosta y szukamy (KL 2). wybrane przez Chrystusa lub przez Ko ció " (KL 33). Wielbienie Boga i Przez wi te ycie Ko ció ma by jakby sztandarem wzniesionym wi cenie cz owieka dokonuje si poprzez znaki wi te i w sposób dla narodów (Iz 11,12), aby tych, którzy s poza Ko cio em poci gn ciwy poszczególnym znakom. Np. w ciwo ci wody jest, e do Chrystusa, aby rozproszone dzieci Bo e zgromadzi y si w jedno (J oczyszcza cz owieka z brudu fizycznego, a z ustanowienia Chrystusa 11,52), a stanie si jedna owczarnia i jeden pasterz (zob.KL 2). Przy dokonuje oczyszczenia duchowego. Jest wi c analogia mi dzy widzialzapraszaniu na ono Ko cio a katolickiego innowierców i niewierz cych, nym znakiem sakramentalnym, a jego dzia aniem niewidzialnym. wi to Ko cio a ma by najsilniejszym argumentem i si poci gaj .

Liturgia dzie em Chrystusa i Ko cio a. — Liturgi sprawuje ca y Chrystus, to znaczy On sam jako G owa oraz Jego Cia o Mistyczne czyli Ko ció . Ka dy obchód liturgiczny jest dzie em Chrystusa i Jego LITURGIA W RÓD ZADA KO CIO A Ko cio a. Jest doskona ym wielbieniem Boga i u wi ceniem ludzi. CEL LITURGII By unikn niepotrzebnych dyskusji nad tym, które funkcje Ko cio a s wa niejsze, a które mniej wa ne, Sobór Watyka ski II o wiadczy : "Liturgia nie wyczerpuje ca ej dzia alno ci Ko cio a, gdy zanim ludzie zbli si do liturgii, musz by wezwani do wiary i nawróceównym celem liturgii wi tej jest chwa a Bo a i u wi cenie cz onia... Dlatego Ko ció g osi niewierz cym or dzie zbawienia, aby wszyscy wieka. Jedno i drugie dokonuje si w Ko ciele. Przez wzrost wi to ci ludzie poznali jedynego, prawdziwego Boga i Jego wys annika Jezusa poszczególnych wiernych, wzrasta wi to Ko cio a. "Podoba o si Bogu Chrystusa i aby nawrócili si od swoich dróg i czynili pokut . Ma wi ca i zbawia ludzi nie pojedynczo, z wykluczeniem wszelkiej ponadto przygotowa ich do sakramentów, uczy wype niania wszystkiego, wzajemnej mi dzy nimi wi zi, lecz uczyni z nich lud, który by Go poco nakaza Chrystus, zach ci wszystkich do dzie mi osierdzia, po-

znawa w prawdzie i zbo nie Mu s " (KK 9). "Liturgia, przez któr bo no ci i apostolstwa, aby one jasno wiadczy y, e jakkolwiek chrze 16 17 cijanie nie s z tego wiata, s jednak wiat ci wiata i oddaj Bogu Akty kultu. — Postawa cz owieka wobec Boga wyra a si w aktach chwa wobec ludzi" (KL 9). Ko ció spa nia zatem trzy podstawowe wewn trznych i zewn trznych. Aktami kultu wewn trznego np. pozadania: dziw dla niesko czenie doskona ego Boga, uwielbienie, dzi kczynienie, — martyria — funkcja dawania wiadectwa czyli nauczania, aposto opro ba i przeb aganie. S one dusz kultu. One decyduj o jego g bi i wania. Ko ció naucza niewierz cych przez prac misyjn , a wierz cych warto ci. przez katechizacj , kazania, rekolekcje itp. Funkcja apostolska to tak e Poniewa cz owiek jest istot psychofizyczn , dlatego jego prze ycia chrze cija ska postawa yciowa, zgodna z wyznawan wiar .

wewn trzne uzewn trzniaj si w aktach kultu zewn trznego. nimi — leiturgia — to funcja sprawowania s by Bo ej, a wi c wielbienia np.: s owa, gesty, jak wznoszenie r k, kl kanie itp. Boga i u wi cania wiernych. — diakonia — to funkcja nie rz dzenia lecz s enia ludowi w ka dej Cechy kultu. — Rozró niamy kult ca kowity i publiczny. Kult nazyformie, a szczególnie spe nianie dzie mi osierdzia. wamy ca kowitym wtedy, gdy jest wewn trzny i zewn trzny, gdy an"Liturgia jednak jest szczytem" dzia alno ci Ko cio a. Przez swoj ga uje ca ego cz owieka: jego rozum, wol , uczucia, zmys y i gdy uwzdzia alno doprowadza on ludzi do tego, e przez wiar i chrzest staj gl dnia wszystkie elementy nabo stwa, jak skupienie, cisz , gest, resi dzie mi Bo ymi i owocnie uczestnicz w tajemnicach zbawienia, co cytacj , piew, modlitw . ma miejsce w nie w liturgii. Liturgia jest równie ród em, z którego

"Nie ka dy, który mi mówi: Panie, Panie! - wejdzie do królestwa Ko ció czerpie moc do wype niania zada na ziemi (KL 10). niebieskiego, lecz ten, kto spe nia wol mego Ojca, który jest w niebie" (Mt 7, 21). Kult oderwany od moralno ci, czyli od pe nienia woli Bo ej, który nie wp ywa na ycie codzienne cz owieka, staje si zwyczajem, cz stk folkloru (np. chrzest, lub czy pogrzeb ludzi nie yj cych wed ug religii). "Musimy stale z Chrystusem, ca kowicie Jemu si KULT, JEGO AKTY, CECHY odda , aby w Nim, z Nim i przez Niego oddawa chwa Ojcu I PRZEDMIOT niebieskiemu" (Med. Dei). Kult jest publiczny, "gdy jest sprawowany w imieniu Ko cio a przez osoby prawnie do tego wyznaczone i z zastosowaniem aktów zatwierdzonych przez w adz ko cieln " (KPK 834 § 2). Jest to kult oddawany Gdy cz owiek pozna jedynego i prawdziwego Boga-Stwórc , Jego Bogu w spo eczno ci. Czuwa nad nim w adza ko cielna. Ona nim kieruje i ustala jego formy. niesko czon doskona i wi to , wtedy samorzutnie jawi si u niego uwielbienie i kult. Z tego punktu widzenia mo emy okre li kult jako

samorzutn odpowied cz owieka na rzeczywisto niesko czenie wi tego Przedmiotem kultu — jest Bóg jedyny w Trójcy Przenaj wi tszej. Boga. Kult oznacza wi c szczególn postaw czci, uwielbienia i ho du. Ka dy akt kultu, nawet modlitwa do Matki Bo ej czy innych wi tych Pa skich, jest aktem ho du oddawanym w pierwszym rz dzie Bogu, W Starym Testamencie Pan Bóg domaga si kultu od swojego ludu. który jest Stwórc wszystkiego i wszystkich oraz ród em wszelkiej W drugim przykazaniu raz na zawsze ustali , e tylko On mo e by wi to ci. przedmiotem kultu. Dusz tego kultu starotestamentalnego by a wierno ludu wybranego dla przymierza zawartego z Bogiem. Zasada ta broni chrze cija ski kult wi tych przed zarzutem ba wochwalstwa. Kult oddajemy tylko i wy cznie Bogu. Matce Naj wi tszej W Nowym Testamencie wszystkie formy kultu starotestamentalnego za , wi tym Pa skim i B ogos awionym oddajemy cze jako stworzeChrystus zast pi swoimi obrz dami sakramentalnymi. Najdoskonalszym niom Bo ym, które dzi ki wielorakiej asce Bo ej i w asnemu wysi kultem Boga jest Ofiara Jesusa Chrystusa z ona na krzy u, a uobeckowi osi gn y w yciu wysoki stopie wi to ci i w niebie s naszymi

niana w ka dej Mszy wi tej a do ko ca wieków. or downikami u Boga. 18 19 ZGROMADZENIE LITURGICZNE Jedno zgromadze nowotestamentalnych jest g bsza od zgromadze starotestamentalnych przez to, e nowotestamentalne stanowi jedno Cia o Mistyczne Jezusa Chrystusa (Ef 4,7-16), jedn now wi tyni , w której mieszka Bóg (Ef 2, 21-22). Podstaw tej jedno ci jest jedno Cia o i jeden Duch, jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest, jeden Bóg i CHARAKTER SPO ECZNY LITURGII Ojciec wszystkich, jeden Chleb i Jeden Kielich (Ef 4,3-6; l Kor 12). Nowe przymierze Boga z nowym ludem Bo ym, Chrystus przypiecz towa swoj ofiarn Krwi , wylan na odpuszczenie grzechów Zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie oraz w Tradycji (Mt 26,28). ba Bo a mia a charakter spo eczny. Dokonywa a si w zgromaW Tradycji chrze cija skiej obok znanej ju nazwy greckiej: ekklesia, dzeniu ludu Bo ego. na oznaczenie zgromadzenia u ywano tak e innej nazwy: synaksis (III

W Starym Testamencie naród wybrany przed zawarciem przymierza z w.), oraz nazw aci skich, jak: coetus i convocatio (Tertulian, Apolog. Bogiem, nie stanowi jeszcze ludu zjednoczonego wewn trznie. Zjed39, 2; Ad uxorem II, 4, 2). Nazwami tymi okre lano zgromadzenia noczenie to nast pi o dopiero u stóp góry Synaj po wyj ciu z Egiptu. liturgiczne chrze cijan, zwo ywane przez kap anów dzia aj cych w imieniu Wtedy to, z polecenia Jahwe, Moj esz zgromadzi naród wybrany. Chrystusa i z Jego polecenia. Zgromadzony naród us ysza g os Jahwe, przyj Jego prawo (przykaO zgromadzeniach liturgicznych i ich znaczeniu w yciu chrze cijan zania) i obieca je zachowa . Potem przymierze to zosta o przypiecz pisali mi dzy innymi: w. Ignacy Antioche ski (Ad Magn. 7,1), w. Cytowane krwaw ofiar ze zwierz t, z on Bogu jako wyraz najwy szego prian (De dom. orat. 8), Ambro y (De off. I, 29,142). Sporo wiadoho du. Jahwe powiedzia do Izraelitów: "b dziecie mi królestwem mo ci na ich temat podaj równie Didache (14,1), Didaskalia syryjskie kap anów i ludem wi tym" (Wj 19,6). Odt d naród izraelski otrzyma (13) i Konstytucje Apostolskie (11,59). nazw "ludu Bo ego", a dzie zawarcia przymierza nazwano "zgromadzeW Tradycji zauwa a si trosk o jedno zgromadzenia liturgicznego.

niem Jahwe" — qahal Jahwe (Pwt 4,10; 9,10; 18,16; 23,1-8). Na j zyk Dla tej jedno ci trzeba: grecki zosta o prze one: ekklesia tu Kyriu - zgromadzenie Pana. Wyraz — pojedna si z bratem (Mt 5,23). Didache napomina: "w dniu Pa ekklesia pochodzi od enkaleo, co znaczy: zwo uj . skim zbierajcie si na zgromadzenie wyznawszy grzechy wasze... kto W dniu przymierza istotnymi elementami zgromadzenia ludu izraelyje w niezgodzie, niech si nie czy ze zgromadzeniem" (c. 14). skiego by a obecno Boga, Jego s owo i sk adane Mu ofiary. Elementy te Trzeba likwidowa rozd wi ki spo eczne (l Kor 12,21; Jk 2,1-4). Grzechy jako istotne powtarza y si pó niej we wszystkich zgromadzeniach godz ce w spo eczno , w jej jedno , jak: intryga, oszczerstwo, Izraela, zwo ywanych mi dzy innymi z okazji po wi cenia wi tyni jeroniezgoda, godz tak e w liturgi i w jej autentyczno , w jej spo eczny zolimskiej za czasów Salomona (l Krl 8; 2 Krn 6), z okazji wielkiej charakter; Paschy za czasów Ezechiasza (2 Krn 29) czy przy odnowieniu przymierza — bra udzia w liturgii — w. Jan Chryzostom na stawiane wymówki za czasów króla Jozjasza (2 Krn 23). odpowiada: Nie mówcie mi, có to, nie mog modli si w swoim domu?

W Nowym Testamencie - misterium zbawcze Chrystusa sprowadza Pewnie, e mo esz, ale modlitwa ma wi cej mocy, gdy modlisz si si do ukonstytuowania nowego ludu Bo ego (2Kor 6,15-17; Tt 2, 14; Ef razem. W Didaskaliach (III w.) czytamy: nie przychodzi na niedzielne 1,14; Hbr 8,6-11; l P 2,9; Ap 4,9; 21,3), czyli do za enia Ko cio a, zgromadzenie, to pomniejsza Cia o Mistyczne Chrystusa. Echem tej do zgromadzenia w jedno rozproszonych (J 11,52; Mt 16, 18). Ekklesia tradycji jest upomnienie zawarte w Konstytucji o liturgii dotycz ce - Ko ció , u w. Paw a oznacza zarówno ca y Ko ció powszechny, jak obowi zku uczestniczenia w niedzielnej Mszy w. (KL 48), i poszczególne gminy oraz regularne gromadzenie si wiernych na uczestniczenia w ca ej Mszy wi tej (KL 56), s uchania s owa Bo ego i modlitw , na s uchanie s owa Bo ego oraz na sprawowanie Eucharystii uczestniczenia w Eucharystii (KL 106). (Dz 2,42-47; 4,33-37; l Kor 11.14). Zgromadzenia chrze cija skie zwo ywali wys annicy Chrystusa (Mt 28, 18-20). 20 21 Spo eczna cecha Ko cio a pochodzi od wewn trz, wyp ywa z istoty diakona i subdiakona. Ostiariat ustanowiony by jako pomoc dla sub-

spo eczno ci wiernych. Chrze cijanie nie tworz jakiejkolwiek spo eczdiakona. ci, lecz spo eczno nadprzyrodzon , w której poszczególni wierni Niezale nie od powy szych stopni powsta y: lektorat, który wywodzi si przez chrzest zjednoczeni s z Chrystusem i w Chrystusie. Liturgi spo ród osób zdolnych do poprawnego czytania, oraz egzorcystat zasprawuje Chrystus-Kap an ze swoim Ko cio em czyli ze swoj spo eczwdzi czaj cy swoje powstanie rodowisku osób obdarzonych charyzmano ci nadprzyrodzon . tami. Mi dzy jednostk , a spo eczno ci istnieje zale no , pewna wyOko o po owy III w., jak stwierdza list papie a Korneliusza (t 253) do miana dóbr. Polega ona na tym, e im pe niejsze ycie pulsuje w spoFabiusza z Antiochii (Euzebiusz, t 339, Hist. Ecc. VI,43) istnia y ju eczno ci, tym wi cej czerpie z niej jednostka, i odwrotnie: z bogatego wszystkie stopnie ni szych wi ce . Wszystkie stopnie tworz struktur ycia duchowego jednostki czerpie spo eczo . Jest rzecz wa na w hierarchiczn Ko cio a, która uwidocznia si w sprawowaniu liturgii i duszpasterstwie, aby t jednostk bogat w ycie duchowe by kap an równocze nie jest obrazem jego ró norodno ci. sprawuj cy liturgi .

W pierwszych wiekach udzia wszystkich obecnych na liturgii by hierarchicznie uporz dkowany. Ka dy stopie hierarchii spe nia przyuguj mu funkcj . Biskup przewodniczy : kierowa liturgi , odmawia Modlitw eucharystyczn , g osi homili . Prezbiterzy koncelebrowali. Diakoni HIERARCHICZNY CHARAKTER LITURGII czuwali nad ogólnym porz dkiem; od wiernych odbierali dary ofiarne i przynosili je do o tarza; zapowiadali intencje modlitw, a niektóre modlitwy sami odmawiali; przy rozdzielaniu Komunii podawali kielich z Chrze cijanie pierwszych wieków mieli g bok wiadomo swojej konsekrowanym winem. Lektorzy odczytywali fragmenty Pisma w., a jedno ci z Chrystusem. wiadomo ta przenika a ca e ich ycie i wyczasem tak e innych ksi g, pozabiblijnych. Wierni brali czynny udzia w ra a si w gromadzeniu si razem na wspólne modlitwy i sprawowanie liturgii przez s uchanie s owa Bo ego; przez wspóln modlitw , przez liturgii. Zgromadzenie liturgiczne by o wi c znakiem jedno ci Ko cio a i piew i odpowiedzi na wezwania celebransa; przez "Amen" b ce jednocze nie znakiem jego hierarchicznej struktury.

wyrazem aprobaty dla modlitw, czyni c je swoimi; przez sk adanie darów Najwy sze stopnie hierarchii ko cielnej wywodz si od aposto ów, ofiarnych i przyjmowanie Komunii wi tej. Liturgia taka pog bia a w ustanowionych przez Chrystusa. W adz kap sk aposto owie przezgromadzeniu wiadomo i poczucie wspólnoty z ca gmin kazywali swoim nast pcom w hierarchii przez akt obrz dowy. Okre lano chrze cija sk , rozumian jako cz stka Ko cio a powszechnego. ich nazw presbyter lub episcopus, a czasem zwierzchnik albo pasterz. O hierarchicznym charakterze liturgii Konstytucja mówi: "Czynno ci Obok biskupów i prezbiterów wyst puj osobisto ci aktem obrz dowym liturgiczne nale do ca ego Cia a Ko cio a, uwidoczniaj je i na nie przeznaczone dla pos ugi biednym i dla zarz du dobrami Ko cio a. oddzia uj . Poszczególnych natomiast jego cz onków dosi gaj w ró ny Nazywano ich diakonami. sposób, zale nie od stopnia wi ce , urz dów i czynnego udzia u" (KL Z kolegium zwierzchno ci, które na wzór synagogi kolegialnie 26). "W odprawianiu liturgii ka dy spe niaj cy sw funkcj , czy to dukierowa o gmin chrze cija sk , wy ania si stopniowo, a wyra nie ju w chowny, czy wiecki, powinien czyni tylko to i wszystko to, co nale y pocz tkach II wieku, monarchiczny biskup (szczególnie wyra nie pisze o

do niego z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych" (KL 28). tym w. Ignacy Antioche ski), uosabiaj cy jedno wiary, liturgii, a nawet "Ministranci, lektorzy, komentatorzy i cz onkowie chóru równie spe duchowej postawy ca ej gminy chrze cija skiej. Dalsze stopnie, nale ce niaj prawdziw funkcj liturgiczn " (KL 29). Gdy chodzi o cz onków ju do ni szych, zawdzi czaj swoje powstanie temu samemu rozwojowi, chóru, to Sobór w Konstytucji o liturgii wprowadzi pewn nowo . co diakonat, czyli ustanowiono je jako pomoc dla wy szych stopni. Spe niaj oni mianowicie prawdziw fynkcj liturgiczn , nie wy czaj c Pomocnikiem diakona sta si subdiakon. AkoUtat sta si stopniem kobiet piewaj cych w chórze, czego dot d przepisy liturgiczne nie tzw. ni szych wi ce w zwi zku z konieczno ci odci enia zna y. 22 23 FUNKCJE W ZGROMADZENIU LITURGICZNYM Diakon — zgodnie z przepisami prawa ko cielnego — mo e g osi owo Bo e, chrzci , przewodniczy obrz dom pogrzebowym, nabo stwom, tak e eucharystycznym i udziela Komunii wi tej. Przede Celebrans jako cz onek ludu Bo ego nale y do zgromadzenia litur-

wszystkim jednak ma on swój w asny udzia we Mszy wi tej. Do diagicznego. Na mocy wi ce jest on g ównym liturgiem i przewodnicz cym kona nale y przede wszystkim czytanie Ewangelii i us ugiwanie kapczynno ci liturgicznych. anowi. Mo e on tak e wyg osi homili i w modlitwie powszechnej Zwykle celebransem jest biskup lub kap an. Niektórym okre lonym podawa wiernym intencje b agalne. czynno ciom liturgicznym mo e przewodniczy diakon (np.: chrzest, nabo stwa eucharystyczne z b ogos awie stwem, pogrzeb). Wierni — na mocy chrztu maj prawo do wykonywania swojej funkcji W pewnych okoliczno ciach okre lonych przez prawo ko cielne, w liturgii. By a ona jednak w ci gu wieków ograniczana. Sobór przewodniczy mo e osoba wiecka (np. chrzest w wypadku nagl cym, Watyka ski II pragnie t funkcj przywróci wiernym, dlatego postarozdzielanie Komunii w. za zezwoleniem biskupa, przewodniczenie nienowi : "Celem wzmo enia czynnego uczestnictwa nale y pobudzi wierktórym nabo stwom). nych do wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, antyfon i pie ni, Celebrans, zarówno biskup, jak i kap an przewodniczy czynno ciom

jak równie czynno ci czy gestów oraz przybierania w ciwej postawy liturgicznym nie na mocy wyboru ze strony wiernych lecz na mocy cia a" (KL 30). Duszpasterze maj zadba o czynny udzia wiernych w adzy wi tej, otrzymanej przez w enie r k w sakramencie kap stwa. liturgii. Dzi ki tej w adzy dzia a on w liturgii w zast pstwie Chrystusa — in We Wst pie do msza u czytamy: "Podczas odprawiania Mszy wierni persona Christi (KL 33; KK 10, 28). Jan Pawe II w li cie o Tajemnicy tworz spo eczno wi , lud nabyty przez Boga i królewskie kapi kulcie Eucharystii, z 1980 roku napisa : "Kap an sprawuje Naj wi tsz stwo, aby dzi kowa Bogu, sk ada w ofierze niepokalan Hosti Ofiar in persona Christi — to znaczy wi cej ni w imieniu czy w nie tylko przez r ce kap ana, ale razem z nim, i uczy si sk ada zast pstwie Chrystusa. In persona, to znaczy: w swoistym samych siebie w ofierze. Niech si tedy staraj okaza to przez g sakramentalnym uto samieniu si z Prawdziwym i Wiecznym Kap a-

bok pobo no i mi wzgl dem braci, którzy uczestnicz w tej samej nem". Mo na zatem powiedzie , e kap an jest znakiem obecno ci akcji liturgicznej. Niech si te wystrzegaj wszelkiego indywiChrystusa. W osobie kap ana Chrystus jest obecny w zgromadzeniu lidualizmu i wyró niania si , pami taj c o tym, e maj wspólnego Ojca w turgicznym. Jest znakiem widzialnym Chrystusa-Kap ana. Przez niego niebie i e wobec tego wszyscy s bra mi. Niech wi c tworz jedno Chrystus uwidocznia swoje zbawcze dzia anie w liturgii (KL 7, 33; KK cia o, kiedy s uchaj s owa Bo ego czy te bior udzia w modlitwach i 10, 21, 28, 37). w piewie, a szczególnie kiedy wspólnie sk adaj ofiar i wspólnie Jako reprezentant hierarchii, celebrans jest znakiem kolegium aposprzyst puj do Sto u Pa skiego. Jedno t dobrze ukazuje wspólne tolskiego. Ka da bowiem Msza w. jest wype nianiem polecenia Chrystusa zachowanie tych samych gestów i tej samej postawy cia a. Niech zatem skierowanego we Wieczerniku do aposto ów: "To czy cie na moj wierni z rado ci s ludowi Bo emu, ilekro si ich zaprasza do pami tk " ( k 22,19; l Kor 11,24-25). Przed eniem kolegium apos-

pe nienia jakiej szczególnej funkcji liturgicznej. tolskiego jest przede wszystkim kolegium biskupów. Gdy celebransem Spo ród wiernych odr bn funkcj liturgiczn pe ni zespó piewaków jest biskup, wtedy dzia a on w liturgii w imieniu ca ego kolegium lub chór, którego zadaniem jest nale yte wykonywanie przeznaczonych biskupów. Kap an natomiast dzia a w imieniu kolegium biskupów podla niego cz ci, zale nie od rodzaju piewu, oraz troska o to, aby przez swojego biskupa, z polecenia którego sprawuje liturgi . wierni brali czynny udzia w piewie. Uwagi dotycz ce chóru odnosz Celebrans jako kap an jest rzecznikiem zgromadzenia liturgicznego si równie , z zachowaniem odpowiednich zmian, do wszystkich wykoprzed Bogiem. Ofiar eucharystyczn wraz z mod ami sprawuje w imnawców muzyki, a szczególnie do organisty. ieniu swoim i wszystkich obecnych oraz ca ego ludu wi tego (KL 33; Powinien by równie kantor albo dyrygent chóru, który by podtrzyKK 10). Kieruje je do Boga Ojca przez Chrystusa, w Duchu wi tym. mywa piew ca ego ludu i nim kierowa . Co wi cej, gdy nie ma chó24 25

chóru, wtedy do kantora nale y czuwa nad wykonywaniem poszczególkomentator, za pomoc obja nie i pewnych poucze wprowadza nych piewów; wierni uczestnicz w piewie cz ci, które do nich nawiernych w liturgi i przygotowuje ich do lepszego jej rozumienia. le " (nr 62-64). Uwagi podawane przez komentatora powinny by s t a r a n n i e Dalsze, szczególne funkcje liturgiczne to: przygotowane, z w i e i j a s n e . Podczas spe niania swej funkcji Akolita, który jest ustanowiony po to, aby us ugiwa przy o tarzu komentator stoi w odpowiednim do tego miejscu, maj c przed sob oraz pomaga kap anowi i diakonowi. Do niego nale y przygotowanie wiernych, ale nie wypada, aby wchodzi na ambon . tarza i naczy liturgicznych. Mo e rozdawa wiernym Eucharysti porz dkowi, w pewnych krajach przyjmuj wiernych w drzwiach ko jako szafarz nadzwyczajny (OWMR 65). Jest to jednak aktualne tylko cio a, wskazuj im miejsce. Do nich nale y utrzymywanie porz dku w wtedy, gdy brak szafarzy zwyczajnych lub gdy szafarze zwyczajni nie ko ciele, zw aszcza w czasie procesji, mog rozdawa Komunii w. z powodu choroby, podesz ego wieku lub zbieraj cy ofiary w ko ciele.

wykonywania innych funkcji duszpasterskich, albo gdy liczba wiernych Wszystkie funkcje ni sze od diakona, mog wykonywa tak e wieccy przyst puj cych do Sto u Pa skiego jest tak wielka, e odprawianie czy ni, cho by nie byli formalnie ustanowieni (przez obrz d). Mszy wi tej zbyt by si przeci ga o. Po Komunii w. akolita pomaga Funkcje spe niane poza prezbiterium, rektor ko cio a, kieruj c si rozkap anowi lub diakonowi w puryfikowaniu i porz dkowaniu naczy litropno ci , mo e powierzy kobietom. Konferencja Episkopatu mo e turgicznych. W tych samych nadzwyczajnych okoliczno ciach mo na mu pozwoli , aby kobieta, maj ca odpowiednie kwalifikacje, czyta a lekcje zleci wystawienie Naj w. Sakramentu do publicznej adoracji, a nast pnie przed Ewangeli oraz intencje modlitwy powszechnej, i dok adniej okschowanie, jednak bez udzielania ludowi b ogos awie stwa. re li miejsce, z którego b dzie czyta a s owo Bo e w zgromadzeniu Ta szczególna funkcja akolity wymaga od niego, aby interesowa si liturgicznym. Bo , wewn trznym i duchowym znaczeniem obrz dów, by by Je li jest kilka osób, które mog spe nia t sam funkcj , wówczas przyk adem szacunku do wszystkiego co ma zwi zek z liturgi . nic nie stoi na przeszkodzie, by podzieli y one mi dzy siebie ró ne Lektor posiada swoj w asn funkcj liturgiczn i wykonuje j , cho-

cz ci tej funkcji. Je eli natomiast jest jeden tylko us uguj cy, wówczas cia by obecni byli duchowni wy szych stopni. Do lektora nale y czysam mo e spe nia ró ne funkcje. tanie Pisma w., z wyj tkiem Ewangelii (od IV w.). Mo e on podawa Ka akcj liturgiczn nale y przygotowa przy zgodnym wspó utak e intencje modlitwy powszechnej. Gdy nie ma psalmisty, wówczas dziale wszystkich zainteresowanych, tak co do strony obrz dowej, jak i lektor mo e wykona piew mi dzy czytaniami. Na urz d lektora nale y spraw duszpasterskich czy muzyki. Robi si to pod kierunkiem rektora powo ywa osoby nadaj ce si do tej funkcji. Szczególnie chodzi o ko cio a, uwzgl dniaj c tak e zdanie wiernych w sprawach, które ich dobr wymow . Lektor ma kocha Pismo w., poznawa je i ch tnie bezpo rednio dotycz (OWMR 69-73). czyta . Psalmista ma piewa lub recytowa psalm albo inny kantyk biblijny mi dzy czytaniami. Psalmista, aby móg poprawnie spe nia swoj funkcj , powinien koniecznie posi sztuk wykonywania psalmodii i LITURGIA W YCIU KATOLIKA

zdoby umiej tno prawid owej wymowy i dykcji (OWMR 67). Pozosta e funkcje liturgiczne mo na podzieli na dwie grupy, na tych, którzy us uguj w obr bie prezbiterium i tych, którzy poza nim. Do grupy pierwszej nale : Przez udzia w liturgii cz owiek doznaje u wi cenia i wielbi Boga. nadzwyczajni szafarze Komunii w.; wiadomy i czynny udzia w liturgii ma swoje reperkusje w yciu coministranci przeznaczeni do noszenia masza u, krzy a, wiec, chleba, dziennym. Pod jej wp ywem ycie chrze cijanina zamienia si w s wina, wody i kadzid a. Bo . W liturgii równie "Pismo w., nabiera pe niejszego znaczenia, Do drugiej grupy nale : dogmat przechodzi w uwielbienie, nauka moralno ci dosi ga pobo no 26 27 ci, historia staje si pochwa Opatrzno ci, prawo stara si nakazywa Liturgia jest szko ycia duchowego, czyli ascezy i dyscypliny mi " (Instr. 1965, nr 6).

wewn trznej i zewn trznej. Liturgia domaga si oczyszczenia serca, które potrzebne jest do wnikania w misteria zbawienia obecne w Liturgia jest szko wiary, poniewa w ci gu roku ko cielnego obrz dach wi tych. Panowa trzeba tak e nad rozproszeniem uwagi i przedstawia jedn prawd po drugiej. Starannie dobrane teksty biblijne kierowa j na obrz dy liturgiczne. zawieraj ca e bogactwo prawd objawionych. Pierwszorz dnym ich zaW dziedzinie zewn trznej liturgia wymaga karno ci w pobo nym daniem jest o ywienie Wiary w zgromadzeniu liturgicznym. Z jednej wykonywaniu obrz dów. Wymaga wyrzeczenia si tego wszystkiego co strony zaanga owany i wiadomy udzia w wi tej liturgii prowadzi zatem nie zgadza si z dzia aniem ogó u. W liturgii nie ma miejsca na indydo coraz lepszej znajomo ci prawd wiary, a z drugiej strony daje widualizm. Trzeba podda si rygorom przepisów liturgicznych. Przepisy sta w wierze, ugruntowuje j jako cnot , o ywia i karmi. Wiara te wszystkie s wa ne i musz by skrupulatnie zachowane. wtedy coraz lepiej dostrzega Chrystusa i ca rzeczywisto nadprzyLiturgia wymaga równie pewnych zdolno ci, a czasem tak e porodzon , któr liturgia uobecnia. mys ów w stosowaniu nabytej wiedzy liturgicznej. Udzia w liturgii

ujawnia cnoty spo eczne, daj c ka demu poczucie przynale no ci do Liturgia jest szko moralno ci, gdy ubogaca poznanie teologiczne i wspólnoty i miejsca jakie w niej zajmuje jako lektor, akolita czy wiar nadprzyrodzon , a przez to ukierunkowuje ycie chrze cijanina. kantor. Liturgia rozwija poczucie karno ci, rozwag , umiar, roztropycie moralne jest naturaln konsekwencj ywej wiary. W licznych teno , czno z bra mi... kstach liturgia ukazuje objawione zasady moralne wya niane w homilii. Liturgia ukazuje tak e najlepsze przyk ady ycia doskona ego. NajLiturgia jest szko estetyki, bo zawsze ch tnie pos ugiwa a si ró pierw ukazuje Boskiego Mistrza zach caj cego do pój cia za Nim (Mt, nymi dziedzinami sztuki, zw aszcza architektur , rze , malarstwem, 4,19; 8,22; 12,5; Mk 1,20; 2,14...). Ukazuje tak e Jego Matk , która poezj i muzyk . Liturgia potrzebuje bowiem odpowiedniego miejsca nigdy nie odst pi a od Niego, ani od Jego Ko cio a oraz ca e rzesze dla gromadzenia si wiernych i dla sprawowania obrz dów. Budowla wi tych i b ogos awionych, którzy poszli ladami Chrystusa, obrali taka musi by godna, stylowa, a przede wszystkim funkcjonalna. DuJego drog i zostali wzorami ycia moralnego.

chowi liturgii nie odpowiadaj kszta ty zbyt wyszukane i udziwnione. Wzorem takim winien by kap an. Jan Pawe II zach ca: "Wiernym Wed ug Soboru Watyk. II wszystko, co s y liturgii, ma odznacza si potrzebny jest kap an który g boko wierzy, wiar odwa nie wyznaje, szlachetn prostot (KL 124). Potrzebne s równie malowid a cienne, który arliwie si modli, który z ca ym przekonaniem naucza, który obrazy i rze by artystyczne, gdy pomagaj one wiernym wznosi si w y, który wype nia swoim yciem b ogos awie stwa, który umie bazwiat nadprzyrodzony, w obecno wi tych. Poezja za nadaje tekstom interesownie mi owa , który jest bliski wszystkim, zw aszcza najbardziej liturgicznym form artystyczn . Muzyka natomiast ubiera je w szat potrzebuj cym". Pawe VI wypowiedzia s owa cz sto powtarzane: wi kow . "Cz owiek dzisiejszy ch tniej s ucha wiadków ni nauczycieli, a je eli Formy artystycznej domagaj si same obrz dy liturgiczne. Trzeba je ucha nauczycieli to dlatego, e s równie wiadkami". wykonywa pobo nie, z godno ci , ze szlachetn prostot . Specjalnie jest to wa ne w epoce radia i telewizji, gdzie s owa i gesty s starannie

Liturgia jest najlepsz szko modlitwy, poniewa dostarcza jej przygotowywane pod okiem fachowców. Wierni przyzwyczajeni s do tre ci i form oraz podstawowego usposobienia. Swoim bogactwem tre uchania wzorowej wymowy i do ogl dania wymownych gestów ciowym i g bi , modlitwa liturgiczna, pod dzia aniem Ducha wi tego, wykonanych estetycznie. Dlatego w ko ciele razi ka de niedba e s owo budzi pragnienie zjednoczenia z Bogiem, prowadzi do kontemplacji, czy ruch. czyli do prze ywania obecno ci Boga i rzeczywisto ci nadprzyrodzoSztuka wi ta wyrabia smak estetyczny wiernych i kieruje ich uwag na nych, które liturgia uobecnia. warto ci nieprzemijaj ce, a tak e szkoli mistrzów. Historia wykazuje, e najlepsze dzie a artystyczne powstawa y dla liturgii. 28 29 LITURGIA A NABO STWA imieniu wykonuj osoby wyznaczone prawem wed ug ksi g liturgicznych zatwierdzonych przez Stolic Apostolsk dla oddawania nale nej czci Bogu, wi tym i b ogos awionym. Inne czynno ci wi te, które odbywaj si w ko ciele czy poza ko cio em, chocia by pod przewodnictwem

Do redniowiecza liturgia by a zrozumia a i dost pna dla wszystkich kap ana i w jego obecno ci, nazywaj si nabo stwami". By czynno uczestników. acin lud wtedy rozumia , zw aszcza w krajach roma swi ta by a liturgiczn , musia a by kich, gdzie j zyki nowo ytne wyrasta y z aciny ludowej. Podobnie — ustanowiona przez Chrystusa lub Ko ció , znaki liturgiczne w tym czasie by y czytelne, poniewa nie uleg y jeszcze — wykonana w imieniu Chrystusa i Ko cio a, zniekszta ceniu. Liturgia wi c wci stanowi a centrum ycia religijnego, — przez osoby wyznaczone do tego prawem ko cielnym, szko wiary, modlitwy, moralno ci, ofiarno ci i mi osierdzia. — wed ug ksi g zatwierdzonych przez Stolic Apostolsk . Od wczesnego redniowiecza, zw aszcza w krajach, gdzie chrze ciW Konstytucji o liturgii czytamy: " ycie duchowe nie ogranicza si do ja stwo by o m ode, lud by coraz bardziej biernym widzem i s uchaudzia u w samej tylko liturgii. Chrze cijanin bowiem, cho powo any czem liturgii. Potrzeby religijne lud z konieczno ci zaspokaja przez jest do modlitwy wspólnej, powinien mimo to wej tak e do swego udzia w pielgrzymkach, w kulcie wi tych, oraz w odpustach, kiermamieszkania i v ukryciu modli si do Ojca (Mt 6,6), a nawet, jak uczy

szach i przedstawieniach religijnych. Wtedy te zacz y pojawia si Aposto , powinien modli si nieustannie (l Tes 5,17). Ten sam Aposto n a b o s t w a ludowe, odr bne od liturgii, bazuj ce jednak na poucza nas, e zawsze mamy nosi w ciele umartwienie Jezusa, aby i liturgii, jak np. kult Serca Pana Jezusa czy kult maryjny. Sk ada y si z ycie Jezusowe przejawi o si w naszym ciele miertelnym (2 Kor 4,10). tych samych elementów, co liturgia. wiadcz o tym ówczesne Dlatego w Ofierze Mszy w. b agamy Pana, aby przy-j wszy duchow ksi eczki do nabo stwa, zwane Rajami Dusznymi (Hortulus animae). ofiar , nas samych uczyni wiecznym darem dla siebie" (KL 12). Prywatne Dopiero po Soborze Trydenckim nabo stwa ludowe usamodzielni y nabo stwa wyrabiaj w cz owieku te sprawno ci, które potrzebne mu si w zakresie tre ci i wewn trznej struktury. Najbardziej rozwija y si do owocnego udzia u w liturgii. Musi bowiem bra w niej udzia ca y one w XVI i XVII wieku. Powstawa y wtedy liczne bractwa ze swoimi cz owiek: jego cia o i dusza, jego rozum i wola oraz ca e bogactwo uczu asnymi nabo

stwami i wiczeniami pobo nymi. Sprzyja temu barok, i prze religijnych. Nabo stwa formuj w cz owieku pobo no i okres wybuja ej pobo no ci i uczuciowo ci. Wtedy nabo stwa dyscyplin oraz dysponuj go do w ciwego i owocnego udzia u w zacz y coraz bardziej oddala si od liturgii. To oddalanie zagra o liturgii. ich dalszemu bytowi, na skutek utraty wewn trznej g bi i w zwi zku z Nic przeto dziwnego, e Sobór "usilnie zaleca nabo stwa ludu tym malej cej frekwencji, a tak e przez krytyk zwolenników liturgii w chrze cija skiego zgodnie z przepisami i zasadami Ko cio a, aw aszcza te, XIX i XX w., którzy w imi tzw. pobo no ci obiektywnej starali si które si odbywaj z woli Stolicy Apostolskiej. Szczególnym uznaniem usuwa wszelkie objawy pobo no ci o charakterze prywatnym. Pius XII w ciesz si tak e nabo stwa Ko cio ów partykularnych, odprawianych z

encyklice Medictor Dei wiadczy , e tego rodzaju postawa jest fa szywa polecenia biskupów, stosownie do zwyczajów lub ksi g prawnie i niebezpieczna. Wprawdzie obrz dy liturgiczne dzia aj ex oper operato zatwierdzonych. Uwzgl dniaj c okresy liturgiczne, nabo stwa te nale y czyli moc Chrystusa, to jednak osobiste przygotowanie si cz owieka tak uporz dkowa , aby zgadza y si z liturgi , z niej poniek d na przyj cie aski, czyli opus operantis, potrzebne jest do owocnego wyp ywa y i do niej wiernych prowadzi y, poniewa sama ze swej natury uczestnictwa w liturgii. znacznie je przewy sza" (KL 13). Pius XII we wspomnianej encyklice rozgraniczy wyra nie czynno ci Konstytucja o liturgii dzieli nabo stwa na ró ne stopnie: liturgiczne od nabo stw. W 1958 r. Kongregacja Obrz dów w In— najwy szy stopie posiadaj te obrz dy, które wykonuje si z ustastrukcji o Muzyce ko cielnej i Liturgii, któr papie osobi cie podpisa , nowienia i z woli samego Chrystusa, to jest Msza i sakramenty w. tak to sformu owa a: "Czynno ciami liturgicznymi s te czynno ci wi te,

— Obrz dy, które wykonuje si z ustanowienia Ko cio a. Nale do które na mocy ustanowienia Chrystusa, czy te Ko cio a i w ich nich wszystkie sakramentalia 30 31 — nabo stwa, w ród których Sobór rozró nia t r z y rodzaje: Abisy czycy, Ormianie itd. od samego pocz tku pos ugiwali si w li— nabo stwa odprawiane z polecenia Stolicy Apostolskiej, np.: droga turgii j zykiem codziennym ludu. Od IX w. do liturgii wchodzi y j zyki krzy owa, ró aniec, litania, nowenna itp. owia skie. — nabo stwa odprawiane w poszczególnych diecezjach czy regionach, za Od XVI wieku w rytua ach diecezjalnych pojawi y si j zyki naaprobat biskupów, stosownie do zwyczajów miejscowych, wed ug ksi g rodowe, pocz tkowo w skromnych wymiarach. Mia o to miejsce szczediecezjalnych, np.: Gorzkie ale, nabo stwa biblijne itp. gólnie w Niemczech, gdzie ze wzgl dów duszpasterskich przemawiano do

— nabo stwa dozwolone przez Ko ció , b takie, które z natury s wiernych i zadawano im pytania w ich j zyku. Za zezwoleniem Stolicy asno ci okre lonej spo eczno ci, np. cechowe lub brackie. Apostolskiej j zyki narodowe wprowadzano do Rytua ów w coraz szerszym zakresie. Wskazania duszpasterskie wynikaj ce z Konstytucji o liturgii i InBy y jednak powody, dla których j zyki narodowe zosta y wstrzystrukcji wykonawczych: mane, a acina sta a si j zykiem liturgii zachodniej. Najpierw prze— nie mo na równocze nie odprawia czynno ci liturgicznych z nabociwko acinie jako j zykowi kultowemu w XIII w. wyst pili katarowie i stwami, np.: piewa Godzinki podczas Mszy w. itp. waldensi, pó niej husyci i w ko cu protestanci. Za ich przyk adem — tematyka nabo stw ma si zgadza z okresem liturgicznym; poszli niektórzy przedstawiciele humanizmu, a tak e janseni ci i ra— w nabo stwa nie mo e si wkrada nic niestosownego i szkodlicjonali ci. Poniewa wszystkie te dania opiera y si na fa szywych

wego dla zdrowej pobo no ci. Podobnie jak liturgi , ma je cechowa przes ankach dogmatycznych i na mylnych zasadach kultowych, dlatego rozs dna trze wo , autentyczna religijno i prawda dogmatyczna; Ko ció z ca stanowczo ci opowiada si za utrzymaniem j zyka a— nabo stwa maj wytwarza atmosfer bratersk , wspólnotow ; ci skiego w s bie Bo ej. W acinie widziano tak e znak jedno ci — wszystko ma by skierowane ku chwale Bo ej. Ko cio a i gwarancj czysto ci wiary w s bie Bo ej. Nigdy jednak Nabo stwa s dobr szko przygotowuj wiernych do autenKo ció nie wykluczy z liturgii adnego j zyka narodowego. tycznego udzia u w liturgii przez formowanie zdrowej pobo no ci. Na Soborze Watyka skim n postanowiono: "W obrz dkach aci skich zachowuje si u ywanie j zyka aci skiego, poza wyj tkami okre lonymi przez prawo szczegó owe. Poniewa jednak we Mszy w., i przy ZYK LITURGICZNY sprawowaniu sakramentów, i w innych cz ciach liturgii u ycie j zyka

ojczystego nierzadko mo e by bardzo po yteczne dla wiernych, mo na mu przyzna wi cej miejsca, zw aszcza w czytaniach i pouczeniach, w Ani z Objawienia Bo ego, ani te z przykazania ko cielnego nie niektórych modlitwach i piewach, stosownie do zasad, które w tej wynika konieczno stosowania w liturgii okre lonego j zyka. Tak si z dziedzinie ustala si szczegó owo... Przy zachowaniu tych zasad powczasem przyj o, e w s bie Bo ej u ywano j zyków martwych. J zyk zi cie decyzji o wprowadzeniu j zyka ojczystego i o jego zakresie martwy nie zmienia ju sensu s ów, a tym samym tre modlitw nale y do kompetentnej w adzy terytorialnej... w. wypadku za gdy s liturgicznych jest zabezpieczona przed b dami dogmatycznymi. siednie okr gi u ywaj tego samego j zyka - po zasi gni ciu tak e rady Chrystus Pan przy pierwszej liturgii we Wieczerniku mówi po araich biskupów. Decyzja ta musi by zatwierdzona przez Stolic mejsku. Aposto owie u ywali j zyka tego ludu, dla którego sprawowali Apostolsk . Przek ad tekstu aci skiego na j zyk ojczysty do u ytku liturgi . W czasach apostolskich i poapostolskich na terytorium ca ego liturgicznego powinien by zatwierdzony przez kompetentn w adz imperium rzymskiego j zykiem literackim, towarzyskim, mi dzynarodoterytorialn , wy ej wspomnian " (KL 36).

wym, by j zyk grecki. W liturgii stosowany by nawet w Rzymie. Konstytucja o liturgii nie wyklucza adnej cz ci liturgii od zastoJu w II w. do liturgii zachodniej wchodzi j zyk aci ski, jako sowania j zyka ojczystego. Pismo apost. Sacram Liturgiom z 1964 r. bardziej zrozumia y, bo u ywany na co dzie . Syryjczycy, Koptowie, domaga si przes ania t umaczonych tekstów do Stolicy Apostolskiej 32 33 w celu ich zatwierdzenia. Jednak walory duszpasterskie i dydaktyczne 113). Historycy liturgii zgodni s co do tego, e liturgia uroczysta ze liturgii zadecydowa y o we ciu j zyków narodowych do liturgii w ca ej piewem zawsze by a stawiana za wzór. Praktyka czasem by a i nadal rozci ci. niekiedy jest inna. Ko ció przyjmowa do liturgii ka dy rodzaj muzyki, gdy odpowiada wymaganym przymiotom. Z liturgi tradycyjnie zwi zane by y: MUZYKA LITURGICZNA Chora gregoria ski — jest piewem ko cielnym, który kszta towa si w liturgii w ci gu pierwszych wieków chrze cija stwa. W s bie

Bo ej piew praktykowany by w Ko ciele od pocz tku (Ef 5,9; Koi 3,16; l Kor 14,15; Dz 2,46; tak e Pliniusz M odszy, Ep. X, 96; TertuKonstytucja o liturgii nie podaje definicji muzyki liturgicznej. Nalian, De anima, c.9; Apol. 39). piew ten tkwi korzeniami w kulturze tomiast Instrukcja Musicam sacrom z 1967 roku powo uj c si na Piusa muzycznej ydowskiej i hellenistycznej. W liturgii rzymskiej z biegiem X (t 1914) powiada, e jest to muzyka, która powsta a dla oddawania czasu otrzyma swoje odr bne oblicze. By a to muzyka prosta, sylabiczchwa y Bogu i odznacza si wi to ci oraz doskona ci formy (nr 4). na, w której tekst liturgiczny mia pierwsze stwo. Od muzyki liturgicznej, zarówno wokalnej jak i instrumentalnej, wyGrzegorz Wielki (f 604) ca spu cizn muzyczn troskliwie zebra , magana jest wi to . Znaczy to, e sam utwór, jak i sposób wykonania, drze uporz dkowa i opatrzy odpowiednimi prawami i regu ami. Od nie mog zawiera nic wieckiego. Muzyka jest tym bardziej wi ta im jego imienia piew ten otrzyma nazw chora u gregoria skiego. ci lej jest zwi zana z czynno ci liturgiczn . S owa liturgiczne ubrane Ordo Romanus I (z prze omu VII/VIII w.) mówi o scholi dla w szat d wi kow stanowi jedn ca

. Muzyka nie jest tu piel gnowania piewu liturgicznego. Schola rzymska i schole zak adane dodatkiem, ale uroczystym sposobem zwracania si do Boga. Dlatego na jej wzór w ró nych miastach na obszarze ca ego Ko cio a, odegra y Konstytucja o liturgii powiada, e " piew ko cielny zwi zany ze s owa rol w rozpowszechnianiu i rozwoju chora u gregoria skiego. W wami jest nieodzown oraz integraln cz ci uroczystej liturgii". MuVIII w. osi gn on wysoki poziom artystyczny. Przesadnie rozwini te zyka u wietnia liturgi . Tak funkcj mo e spe nia jedynie muzyka melismy da y pocz tek tropom i sekwencjom. W XI w. w miejsce starego doskona a. Chodzi przede wszystkim o to, aby posiada a cechy prawdziwej systemu notacji (neumy - znaki muzyczne nad tekstem) wprowadzono sztuki i aby by a poprawnie wykonana. system liniowy, przypisywany Guidonowi z Arezzo (f 1050). Liturgia i muzyka ko cielna maj zatem te same cechy, oraz ten Od XIV w. zaznacza si upadek chora u i zmniejsza o si zrozusam cel, którym jest chwa a Bo a i u wi cenie wiernych (KL 112). mienie dla jego wewn trznych warto ci. Ponadto chora wypiera a poMuzyka liturgiczna spe nia w zgromadzeniu liturg. potrójn funkcj : lifonia. Przetrwa jadnak do ko ca XVI w. W latach 1614-1615 zosta

— serdeczniej wyra a modlitw zanoszon do Boga; przystosowany do potrydenckich ksi g liturgicznych i wydany w dru— przyczynia si do jednomy lno ci wszystkich piewaj cych; karni kardyna a Ferdynanda de Medici. W tym wydaniu medycejskim — nadaje uroczysty charakter obrz dom wi tym. chora gregoria ski zosta mocno zniekszta cony i w'tej formie przeowa piewane bardziej anga uj cz owieka, w czaj we wspólnotrwa do XX w. Pod kierunkiem benedyktyna Józefa Pothier (f 1923), z towy i czynny udzia w liturgii. Wypowiadanie przez ca e zgromadzenie polecenia Piusa X (t 1914), zacz o si mudne wydobywanie ze liturgiczne tych samych s ów na t sam melodi , przyczynia si do starych ksi g autentycznego chora u. Odnowiony chora ukazywa si jednomy lno ci, do poczucia braterstwa w Chrystusie. Wytwarza si od 1908 roku jako wydanie watyka skie. Odnow t popierali Pius XI atmosfera wznios ego prze ycia uroczysto ci. "Czynno liturgiczna (Divini culstus - 1928) i Pius XII (Musicae sacrae disciplina -1955). przybiera godniejsz posta , gdy s ba Bo a odbywa si uroczy cie ze Obecnie: " piew gregoria ski Ko ció uznaje za w asny piew liturgii piewem, przy udziale asysty i z czynnym uczestnictwem wiernych" (KL

rzymskiej. Dlatego w liturgii powinien on zajmowa pierwsze miejsce ród innych równorz dnych rodzajów piewu" (KL 116). 34 35 piew polifoniczny — pocz tkami si ga IX w. Rozwia si w nast pnych wiekach, a do doskona ci doszed w XV i XVI wieku. Swoj PRAWO LITURGICZNE klasyczn form polifonia osi gn a w dzie ach Jana Piotra Palestriny (t 1594). Styl ten przyj y w adze ko cielne. Dzi wielog osowy chór, wi kszy lub mniejszy, mo e wykonywa utwory polifoniczne dawne i nowe, byle odpowiada y wymogom liturgii (KL 116). piew ludowy — pie ni nabo ne — w j zykach narodowych zacz wchodzi do liturgii od XIII w. W Polsce pojawi y si w XIV wieku, a do liturgii wchodzi y w ci gu XV i XVI w. i pozosta y ju w niej jako ród em prawa liturgicznego s przede wszystkim ksi gi liturgiczne, sta y element. Zwyczaj ten doczeka si oficjalnego potwierdzenia przez zw aszcza uwagi wst pne i rubryki w nich zawarte, oraz decyzje papie y, Sobór Watyka ski II: "Nale y troskliwie piel gnowa religijny piew soborów, synodów, dotycz ce liturgii, pisma Kongregacji, zwyczaje ludowy, tak aby g osy wiernych mog y rozbrzmiewa podczas nabo

stw liturgiczne i Kodeks Prawa Kanonicznego. a nawet w czasie czynno ci liturgicznych, stosownie do zasad i przepisów rubryk" (KL 118). Instrukcja Musicam sacram z 1967 r. pozwala na zast powanie piewów na wej cie, ofiarowanie i komuni w. pie niami nabo nymi, byle terytorialna w adza ko cielna zatwierdzi a ich melodie i teksty (nr 32). Episkopat Polski zatwierdzi w 1969 roku przygotowany ADZA USTAWODAWCZA zestaw polskich pie ni mszalnych, zwany piewnikiem mszalnym, a w 1987 r. aprobat otrzyma piewnik liturgiczny cy zbiorem polskich piewów przeznaczonych na wszystkie obchody liturgiczne ca ego roku ko cielnego. Ko ció ustanowiony jest na sposób spo eczno ci, dlatego prawo jest dla niego konieczno ci . Potrzebne s normy dla wykonywanie funkcji, Muzyka instrumentalna — by a pocz tkowo w Ko ciele eliminowana, powierzonych mu przez Boga, w sposób uporz dkowany. Cz tych

dla odci cia si od zwyczajów poga skich. Do liturgii zacz a norm odnosi si do liturgii. Organizowanie liturgii, kierowanie ni , wchodzi wraz z organami, czyli od VIII w. Gra organowa w pocz tustalanie norm prawnych przys uguje hierarchii ko cielnej z samego kowej fazie by a prymitywna i s a jedynie jako podpora dla piewu. W prawa Bo ego. Szczególnie przys uguje ono papie owi, co wynika z istoty miar udoskonalania, organy ustala y swoj pozycj jako instrumentu prymatu. liturgicznego. W czasach rozkwitu muzyki wielog osowej, chórom akompaniowa y organy, a tak e orkiestra. Rozwini te zespo y muzyczne coraz bardziej podlega y wymogom czysto muzycznym, oddalaj c si od liturgii. W adze ko cielne zmuszone by y jasno okre li wymagania HISTORIA PRAWODAWSTWA LITURGICZNEGO liturgii wobec muzyki. Dosz o do wyeliminowania z liturgii wszelkiej muzyki ha liwej i wieckiej. Obecnie tradycyjne organy piszcza kowe swoim brzmieniem liturgii W dziedzinie liturgii ró ny by w ci gu wieków zakres wykonywania dodaj majestatu, a umys y wiernych podnosz do Boga i spraw nieprzez hierarchi swoich uprawnie . W pierwszych wiekach w s

bie bieskich. Inne instrumenty muzyczne mog by dopuszczone do kultu Bo ej przestrzegano sta ych struktur, zw aszcza przy sprawowaniu EuBo ego wed ug uznania i za zgod w adzy terytorialnwej (KL 120). charystii. Do IV w. celebrans uk ada modlitwy liturgiczne trzymaj c Unika si w ten sposób ró nic mi dzy s siaduj cymi diecezjami. si przyj tych struktur. Najcz ciej korzysta on z gotowych modlitw, trafnie i z natchnieniem u onych przez kogo innego. 36 37 Prawo ustalania form obrz dowych zawsze nale o do biskupa, który sta a zreformowana i otrzyma a nazw Kongregacji do spraw Kultu Bokierowa kultem w powierzonej sobie diecezji. Biskupi jednak zawsze ego, a od 1975 roku Kongregacji do Spraw Sakramentów i Kultu Bo ego, uznawali nadrz dne prawo biskupa rzymskiego w organizowaniu której od 1989 roku podlegaj tak e sprawy kanonizacyjne. liturgii. Dla prowincji ko cielnych przepisy liturgiczne ustanawia y synody prowincjalne. Synody ulega y czasem naciskom ze strony w adz wieckich, uzurpu-

cych sobie nieraz w adz biskupi w sprawach liturgii. Ingerencja taka PRAWO LITURGICZNE A KONSTYTUCJA O LITURGII stawa a si czasem prawem, a nawet teori naukow . Takimi by y na przyk ad cezaropapizm, wed ug którego w adza wiecka mo e ingerowa w sprawy organizacji kultu, poniewa wszelka w adza pochodzi od Boga. Tak post powali: cesarz Justynian w VI w. (novellae), królowie Sobór Watyka ski II postanowi : "Prawo kierowania sprawami lifrancuscy (kapitularze), Józef II w Austrii (józefinizm). Szczegó owymi turgii nale y wy cznie do w adzy ko cielnej. Przys uguje ona Stolicy zarz dzeniami okre lali oni nawet ryt wi t, czy sposób odprawiania Mszy Apostolskiej oraz, zgodnie z prawem, biskupowi". wi tej. Przepisy przez nich wydawane si obowi zuj czerpa y z "Na mocy w adzy udzielonej przez prawo, kierowanie sprawami liwyra nej lub milcz cej zgody biskupów. Nominali ci, pó niej protestanci turgii w ustalonych granicach nale y tak e do ró nych prawnie ustauwa ali, e skoro liturgia jest modlitw ludu, to lud powinien mie lonych konferencji biskupich, w ciwych danemu terytorium". wp yw na urz dzanie liturgii wed ug w asnych pragnie i pobo no ci. "Dlatego nikomu innemu, cho by nawet by kap anem, nie wolno na

Od Soboru Tryd., w ca ym Ko ciele katolickim, prawo normowania asn r niczego dodawa , ujmowa lub zmienia w liturgii" (KL 22). liturgii zosta o uj te w cis e ramy. Odt d wszelka inicjatywa w tej Obecnie w Ko ciele w zakresie kierowania sprawami liturgii z podziedzinie musia a podlega kontroli Stolicy Apostolskiej. Chodzi o wrotem przyznano w adz biskupom zgodnie z przepisami prawa. Peównie o ujednolicenie obrz dów liturgicznych, które wówczas by y wien zakres w adzy ustawodawczej w sprawach liturgii otrzyma y tak e bardzo ró ne w poszczególnych diecezjach, zakonach itd. Do biskupów konferencje biskupów. Ich kompetencje okre la prawo ko cielne. nale obowi zek czuwania w swoich diecezjach nad przestrzeganiem wi tych kanonów odnosz cych si do kultu Bo ego i nad usuwaniem z Stolica Apostolska. — Papie osobi cie wydaje stosowne rozporz liturgii nadu . dzenia dotycz ce liturgii (reskrypt, bulla, breve, motu proprio, encyklika) Organem Stolicy Apost., czuwaj cym nad sprawami liturgii w ca ym albo przez odpowiednie urz dy. Najwa niejszym z nich jest wy ej Ko ciele powszechnym, by a wi ta Kongregacja Obrz dów, powo ana do

wspomniana Kongregacja Sakramentów i Kultu Bo ego. Do papie a istnienia przez papie a Sykstusa V w 1588 r. W zakres jej kompetencji jako najwy szego prawodawcy nale y "kierowanie liturgi w ca ym wchodzi y sprawy beatyfikacji i kanonizacji oraz zatwierdzanie Ko ciele, wydawanie ksi g liturgicznych i potwierdzanie ich przek adów na wszelkich tekstów liturgicznych. Rozstrzyga a te wszelkie w tpliwo ci zyki narodowe, a tak e czuwanie nad tym, by zarz dzenia liturgiczne zwi zane ze sprawowaniem liturgii. Wydawa a w sprawach liturgii stowsz dzie byty wiernie przestrzegane" (KPK 838 § 2). sowne dekrety i zarz dzenia, które pó niej umieszczane by y w Acta Najwy sze prawo Stolicy Apostolskiej wynika z samej natury liturgii, Sanctae Sedis (Roma 1865-1908), a nast pnie w Acta Apostolicae Se-dis któr wykonuje si w imieniu Ko cio a i z jego polecenia. czy si (od 1909...). Istnieje te zbiór: Decreta authentica Congregationis ono tak e z nauk o Mistycznym Ciele Chrystusa i z karno ci ko Sacrorum Rituum (Roma 1898-1946 - 7 tomów); Collectio decretorum ad cieln . Tre modlitw liturgicznych musi si zgadza z dogmatami wiary. sacram liturgiom spectantium ab anno 1927-1946. Obecnie na bie co Stró em tej zgodno ci jest".papie , któremu w osobie w. Piotra publikowane s w czasopismach: Ephemerides Liturgicae (Roma

zosta a przekazana w adza najwy szego i nieomylnego urz du nauczy1887...); Notitiae (Roma 1965...). W 1969 r. Kongregacja Obrz dów zocielskiego. 38 39 Do Biskupa diecezjalnego — "w powierzonym mu Ko ciele nale y, w mszaliki, piewniki. Chocia zawieraj wiele tekstów liturgicznych i obramach przys uguj cych mu kompetencji, wydawanie w sprawach lija nie , to nie s one oficjalnym ród em prawa liturgicznego. Cz sto s turgicznych norm, które obowi zuj wszystkich" (KPK 838 § 4). jednak ród em poznania zwyczajów ludowych zwi zanych z liturgi i Biskup ma kierowa si normami i duchem Konstytucji o liturgii, ró nych nabo stw. dekretami Stolicy Apostolskiej dotycz cymi liturgii i kompetentnej Wzorcowe wydanie ksi gi liturgicznej przez Stolic Apostolsk nazywa adzy terytorialnej, któr jest konferencja biskupów. W wietle Insi w y d a n i e m t y p i c z n y m (editio typica). Na tym wydaniu strukcji wykonawczych do Konstytucji o liturgii, biskup ma stwierdzi musz opiera si wszystkie dalsze wydania, równie jej przedruk, zgodno ksi g liturgicznych z wydaniami typicznymi; wydawa normy

umaczenia, wydania krajowe, diecezjalne, zakonne. Ich zgodno z dotycz ce nabo stw; poworywa komisje diecezjalne do spraw liturgii, wydaniem typicznym musi stwierdzi kompetentna w adza ko cielna. muzyki i sztuki liturgicznej; roztacza opiek nad sprz tami liturumacze nie dokonuje si niewolnicza, s owo po s owie, lecz gicznymi; opiekowa si artystami, którzy swoj twórczo ci maj s uwzgl dnia si ducha danego j zyka. liturgii; czuwa nad wyposa eniem ko cio ów; zwraca si do Stolicy Nowe ksi gi liturgiczne musz uwzgl dnia postulaty Soboru (KL Apostolskiej o zmian pewnych przepisów ze wzgl du na lokalne 33-38). Wzrost bowiem ycia chrze cija skiego w ród wiernych w du ym warunki; umieszcza odpowiednie dekrety w wiadomo ciach diecezjalstopniu zale y od ksi g liturgicznych, podaj cych najlepsze tre ci z nych (pismo urz dowe). zakresu duchowo ci katolickiej. Nic wi c dziwnego, e przy wydawaniu tych ksi g Ko ció wk ada tyle troski, by odznacza y si czysto ci wiary adza terytorialna — zosta a ukonstytuowana przez Sobór Watyi poprawno ci pod wzgl dem obrz dowym. Kongregacja Obrz dów w ka ski II. S to konferencje biskupów danego terytorium, które otrzywy ej wymienionym Dekrecie o wydawaniu ksi g liturgicznych (Notitiae

ma y pewne uprawnienia w zakresie prawodawstwa liturgicznego. "Do 2: 1966, 172) podkre la, e ich wydawanie zastrze one jest w adzom konferencji biskupów nale y przygotowywanie t umacze ksi g liturko cielnym, ich t umaczenie aprobuje konferencja biskupów, a gicznych na j zyki narodowe, po dokonaniu odpowiednich przystosowa zatwierdza Stolica wi ta. Tekst ci le liturgiczny ma wyró nia si w granicach okre lonych w samych ksi gach liturgicznych, oraz ich wielko ci trzcionki. wydawanie, po sprawdzeniu przez Stolic wi " (KPK 838 § 3). adza terytorialna ustanawia Komisj Episkopatu do spraw Liturgii; decyduje o stosowaniu instrumentów muzycznych w liturgii; decyduje o postawie wiernych podczas przyjmowania Komunii w.; o wej ciu w POSZCZEGÓLNE KSI GI ycie niektórych praw powszechnych; zatwierdza melodie do tekstów liturgicznych itp. O swoich decyzjach powiadamia Stolic wi . Brewiarz zawiera teksty i przepisy dotycz ce publicznych modlitw Ko cio a. aci skie wydanie typiczne ukaza o si w latach 1971-1972, na

mocy dekretu Kongregacja Kultu Bo ego Liturgia Horarum, z 11 KSI GI LITURGICZNE kwietnia 1971 roku i konstytucji apostolskiej papie a Paw a VI Laudis canticum, z l listopada 1970 r. W j zyku polskim ukazywa si w latach 1982-1988 r. Kongregacja Kultu Bo ego og osi a drugie wydanie typiczne w 1985 roku. Ksi gi liturgiczne zawieraj teksty i przepisy dotycz ce obrz dów Modlitwy brewiarzowe o nowej nazwie: Liturgia Horarum, mieszcz Ko cio a. Zatwierdza je Stolica Apostolska. Dekret Kongregacji Obrz dów si w czterech tomach. Kolejno obejmuj one: z 1966 r. wylicza: brewiarz, msza , rytua , martyrologium i ceremonia — Adwent i okres Bo ego Narodzenia; biskupi. Do ksi g liturgicznych nie nale modlitewniki, kancjona y, — okres Wielkiego Postu i Wielkanoc (Pi dziesi tnic ); 40 41 — od pierwszej do siedemnastej niedzieli Okresu Zwyk ego; Ksi ga modlitw powszechnych ma zastosowanie na ko cu liturgii — od osiemnastej niedzieli do ko ca roku ko cielnego. owa Bo ego. Zawiera ona schematy modlitw powszechnych, jak równie

Uk ad tre ci w tomach jest tradycyjny: najpierw s teksty okresowe gotowe zestawy tych modlitw opracowanych na obchody liturgiczne (proprium de tempore); teksty sta e (ordinarium); psa terz podzielony na ca ego roku liturgicznego. W j zyku polskim nazywa si : Modlitwa cztery tygodnie (psalterium per uattuor hebdomadas distributum); wiernych, wydana w Katowicach w 1970 roku. Obecnie diecezje teksty w asne o wi tych (proprium de sanctis); teksty wspólne opracowuj i wydaj swoje ksi gi modlitw powszechnych. (communia). W stosunku do wyda poprzednich, brewiarz zosta gruntownie Pontyfikat zawiera modlitwy i przepisy dotycz ce obrz dów sakraprzepracowany i wzbogacony pod wzgl dem tre ciowym. mentaliów i sakramentów, sprawowanych przez biskupa. Kolejno ukazywa y si cz ci odnowionego pontyfika u: Obrz dy wiece diakona, Msza stanowi ksi zawieraj teksty sta e i zmienne Mszy wi tej, prezbitera i biskupa (1969 r.), Obrz dy konsekracji dziewic (1970 r.), oraz przepisy dotycz ce jej sprawowania. Pierwsze posoborowe wydanie Obrz dy b ogos awienia opata i ksieni (1970 r.), Obrz dy po wi cenia typiczne ukaza o si w 1970 r. Drugie wydanie typiczne poprawione

olejów katechumenów, chorych i krzy ma (1970 r.), Obrz dy bierzmowania (editio typica altera) zosta o og oszone dekretem Kongregacji Kultu (1971r.), Obrz dy udzielania pos ug (1972 r.), Obrz dy dedykacji Bo ego Cum Missale Romanum, z 27 marca 1975 roku. Odpowiednio ko cio a i o tarza (1977 r.)... Wszystkie zosta y przet umaczone na j zyk przet umaczony i przystosowany Msza Rzymski dla diecezji polskich, polski i zaadaptowane do naszych warunków i zwyczajów. W 1984 r. ukaza si w 1986 r. Stolica Apostolska og osi a nowe Caeremoniale episcoporum. Jest to Ogólne Wprowadzenie do Msza u Rzymskiego stwierdza, e "obecne ksi ga zawieraj ca sposób odprawiania, ceremonie i rubryki liturgii i normy, wydane w oparciu o wol Drugiego Soboru Watyka skiego, oraz nabo stw odprawianych przez biskupa. nowy msza , którym Ko ció obrz dku rzymskiego b dzie si odt d pos ugiwa przy sprawowaniu Mszy, s nowym dowodem troski Rytua zawiera modlitwy i obrz dy wraz z przepisami, które odKo cio a, jego wiary i nieznienionej mi ci ku naj wi tszej tajemnicy nosz si do sprawowania sakramentów i sakramentaliów. Oprócz rytua u eucharystycznej oraz wiadcz o nieprzerwanej i ci

ej jego tradycji, dla ca ego Ko cio a powszechnego, istniej tak e rytua y partykularne mimo wprowadzenia pewnych rzeczy nowych" (nr 1). Ca e bogactwo dla poszczególnych prowincji ko cielnych czy diecezji. Te ostatnie dogmatyczne i ascetyczne msza u udost pnia wszystkim wiernym t umaszeroko uwzgl dniaj zwyczaje miejscowe. Nowy rytua jako aci skie czenie na j zyk ojczysty. Uk ad msza u zgodny jest z tradycj : wydanie typiczne nie ukaza si w ca ci, lecz cz ciami. Równie w — wst p, na który sk ada si Ogólne Wprowadzenie do Msza u Rzymzyku polskim ukazywa y si kolejno: Obrz dy chrztu dzieci (1972 r.), skiego i Wprowadzenie do Kalendarza i sam kalendarz liturgiczny; Obrz dy sakramentu ma stwa (1974 r.), Obrz dy bierzmowania (1975 — teksty w asne na okresy roku liturgicznego (proprium de tempore); r.), Obrz dy pogrzebu dostosowane do zwyczajów diecezji polskich (1977 — teksty sta e Mszy wi tej (ordinarium missae); r.), Sakrament chorych, obrz dy i duszpasterstwo (1978), Obrz dy pokuty — formularze w asne o wi tych (proprium de sanctis); dostosowane do zwyczajów diecezji polskich (1981 r.), Obrz dy — formularze wspólne o wi tych (communia);

chrze cija skiego wtajemniczenia doros ych (1988 r.). W 1984 roku — formularze do mszy: wotywnych, obrz dowych, w ró nych potrzebach Stolica Apostolska og osi a cz Rytua u Rzymskiego: De benei za zmar ych. dictionibus, zawieraj ce ró ne b ogos awienia i po wi cenia. Lekcjonarz jest ksi zwi zan z msza em i zawiera perykopy czyta mszalnych, opracowanych na caty rok ko cielny. aci skie wydanie typiczne, w czterech tomach, ukaza o si w 1969 r. Wydanie polskie, drukowane w latach 1972-1978, liczy siedem tomów. 42 43 KSI GI ZAWIERAJ CE PIEWY LITURGICZNE która je rozstrzyga a autorytatywnie. W XVIII w. rozwin a si nawet specjalna ga nauki liturgicznej zwana rubrycystyk . Zajmowa a si ona szczegó owo rubrykami i ich poprawnym wykonaniem. piewy ko cielne normowane s szeregiem specjalnych ksi g liturgicznych, zawieraj cych melodie zatwierdzone przez Stolic Apostolsk . S to:

PODZIA RUBRYK — Kyriale Romanum, zawieraj ce melodie chora owe do sta ych tekstów mszalnych; — Graduale Romanum zawiera melodie chora owe do zmiennych tekstów Rozró nia si rubryki obowi zuj ce (substantiales lub essentiales) Mszy wi tej.; albo zalecaj ce (accidentale ). — Antiphonale Romanum jest ksi liturgiczn zawieraj melodie — Rubryki obowi zuj ce dotycz istoty liturgii, czyli obrz dów ustanodo tekstów Liturgii Godzin; wionych przez Chrystusa. Nale tu na przyk ad rubryki dotycz ce materii — Kyriale simplex zawiera uproszczone melodie do sta ych tekstów i formy Mszy i sakramentów w. Musz one by bezwzgl dnie zamszalnych; przeznaczone s dla parafii, aby lud bez trudno ci móg chowane. Chodzi bowiem o wa no czynno ci liturgicznych. czy si w piew liturgiczny. — Rubryki zalecaj ce dotycz ceremonii i modlitw wprowadzonych — Graduale simplex jest ksi z uproszczonymi piewami zmiennymi

przez w adze ko cielne w ró nych czasach. Stanowi one opraw obrz Mszy wi tej. dow dla elementów stanowi cych istot liturgii. Obrz dy ustanowienia ko cielnego co jaki czas ulegaj reformie przeprowadzanej przez kompetentne w adze ko cielne (papie , sobór). Co jaki czas musz one by dostosowane do wymogów czasu, wymogów duszpasterskich. Obrz dy zalecaj ce obowi zuj w sumieniu w ca ci, bez zmian. W liturgii nie ma bowiem miejsca na wprowadzanie zmian na w asn r , bo RUBRYKI jest to kult Ko cio a, a nie kult prywatny. Ze wzgl du na moc obowi zuj rozró niamy rubryki: — Obowi zuj ce ci le, — wskazuj ce, — pozwalaj ce. Przepisy zawarte w ksi gach liturgicznych, dotycz ce wykonywania W .najnowszych ksi gach liturgicznych rubryki obok wskazówek poszczególnych obrz dów, nazywamy rubrykami. Nazwa ta pochodzi od praktycznych zawieraj tak e tre ci teologiczne obrz dów. Pozwala to

wyrazu aci skiego ruber = czerwony. W dawnych r kopisach teksty lepiej zrozumie zawart w obrz dach, my l teologiczn i ich funkcj modlitw pisano czarnym, a obja nienia czerwonym kolorem. Od XI w. duszpastersk , jak te po ytek duchowy. Wszystkie te aspekty ukazuj sta o si to regu , przestrzegan do dnia dzisiejszego. obszerne wprowadzenia ogólnych do poszczególnych ksi g liturgicznych. Najstarsze ksi gi liturgiczne, szczególnie sakramentarze, nie zawiera y rubryk. Sposób wykonywania ceremonii opisywano w osobnych ksi gach zwanych Ordines Romani. Pierwsze Ordo Romanus pochodzi z VII/VIII wiek. Pó niejsze Ordines otrzyma y nazw Caeremoniale (ceremonia ). Rubryki, jakie powstawa y w ci gu wieków, by y liczne i nie zawsze do jasne, a czasem nawet sprzeczne mi dzy sob . Powodowa o to ci e w tpliwo ci. Zwracano si z nimi do Kongregacji Obrz dów, 44 45 OBOWI ZEK ZACHOWANIA RUBRYK gach liturgicznych s na przyk ad uwagi: "kap an przemawia w ten lub podobny sposób"; "mo e u podobnej formu y", "je li wymaga tego okoliczno "... W.'my l interpretacji prawodawcy (Not. 11: 1975, s. 197) s

Sprawowanie s by Bo ej w c z n o c i z Ko cio em zawsze jakby apelem .pod adresem zdrowego zmys u liturgicznego i wyczucia by o podstawow zasad liturgiczn (np. Ignacy Antioch.). Przez ca e kap ana, aby móg dostosowa prawo liturgiczne do konkretnej sytuacji. wieki ta czno z Ko cio em decydowa a o autentyczno ci i prawdziwo ci W ten sposób rubryki otrzymuj charakter duszpasterski. Tymczasem liturgii. Wraz z powstaniem Ko cio a powsta y równie okre lone zwroty te s nieraz le rozumiane, co prowadzi nawet do pozbawienia czynno ci liturgiczne, ustanowione przez Chrystusa. Obrz dy te s liturgii jej ko cielnego charakteru. niezmienne. Te natomiast, które ustanowi Ko ció , zmienia mo e tylko Ojciec wi ty Jan Pawe II w 1980 r. w li cie skierowanym do bisKo ció . Zatem liturg, chc c by w czno ci z Ko cio em, musia kupów zwróci uwag na nadu ycia, które wkrad y si do kultu euchasprawowa s Bo tak, jak to zosta o przekazane przez aposto ów i rystycznego i poleci przygotowa instrukcj , która pomog aby je usun . ustalone przez kompetentn w adz ko cieln . Sprawowanie liturgii z

Kongregacja do Spraw Sakramentów i Kultu Bo ego og osi a we Wielki ma grup , bez ogl dania si na przepisy prawa liturgicznego, godzi w Czwartek, 3 kwietnia 1980 r. Instrukcj w sprawie niektórych norm jej jedno i w jej ko cielny charakter, a tym samym w jej autenkultu eucharystycznego Inaestimabile donum i poleci a konferencjom tyczno . biskupów wprowadzi je w ycie. 177 Konferencja Episkopatu Polski O obowi zku zachowania przepisów liturgicznych mówi Sobór Waobraduj ca w Warszawie wyda a w tym samym roku przepisy tyka ski II: "Czynno ci liturgiczne nie s czynno ciami prywatnymi, wykonawcze, w których szczegó owo wskazuje na nadu ycia pojawiaj ce lecz kultem Ko cio a, b cego «sakramentem jedno ci»... Dlatego si w Polsce i wzywa duchowie stwo do zapoznania si z wy ej wyczynno ci liturgiczne nale do ca ego Cia a Ko cio a" (KL 26). Na mienionymi dokumentami i z Ogólnym Wprowadzeniem do Msza u innym miejscu czytamy: "Nikomu... cho by nawet by kap anem, nie Rzymskiego i innych ksi g liturgicznych, gdy wiele uchybie ma wolno na w asn r n i c z e g o dodawa , ujmowa lub zmienia w ród o w nieznajomo ci przepisów tam zawartych.

liturgii" (KL 22 § 3). Kongregacja dla Seminariów i Uniwersytetów, w 1965 roku wyda a Instrukcj o liturgicznym wychowaniu alumnów, któr papie uzna za obowi zuj . Czytamy w niej: "Kult liturgiczny jako czynno publiczna Ko cio a, jest z konieczno ci hierarchiczny, dlatego te podlega ZWYCZAJE LITURGICZNE przepisom odpowiedniej w adzy. Samowolne wi c zdanie poszczególnych osób i niepos usze stwo prawomocnym przepisom zmienia tym samym natur aktu liturgicznego; nie jest on ju wtedy kultem Ko cio a, ale kultem prywatnym jednej osoby, albo jakiego poszczególnego zespo u PRAWO PISANE A ZWYCZAJ ludzi" (nr 4). Kap an musi zatem pami ta , e liturgia nie jest jego prywatn spraw , ale sprawuje kult publiczny w imieniu Ko cio a. Kap an mo e co doda tylko wtedy, gdy jest to wyra nie zaznaczone Najpierw istnia a praktyka, a potem dopiero prawo pisane; najpierw w ksi dze liturgicznej, na przyk ad w mszale: kap an "mo e w bardzo prawo zwyczajowe, potem jego kodyfikacja. Obrz dy liturgiczne mia y zwi ych s owach wprowadzi wiernych w niektóre cz ci liturgii, a form zwyczajow . Ze sta ego post powania aprobowanego przez w adze

mianowicie przed rozpocz ciem akcji liturgicznej: — w tre Mszy ko cielne powsta o pisane prawo liturgiczne. dnia; przed czytaniami: — w liturgi s owa, przed prefacj : — w ModNiemo liwo ci jest uj cie ca okszta tu ycia liturgicznego w ramy litw eucharystyczn . Przed rozes aniem wiernych kap an mo e swoim przepiosów. St d istnieje obowi zuj ce prawo zwyczajowe. Z ducha poowem zako czy ca akcj liturgiczn " (OWMR 11). W innych ksi szczególnych narodów wyrasta jaki obrz d czy modlitwa, których Kos46 47 ció nie zwalcza , a z czasem w czy je do liturgii. Liturgia zyskiwa a na wie ci. W adza ko cielna czuwa a nad tym, aby do tych zwyczajów HISTORIA LITURGII nie wkrad y si b dy dogmatyczne i aby nie sprzeciwia y si duchowi liturgii. Zwyczaj uwa any jest za najlepszy wyk adnik prawa pisanego. Zapewnia równie przydatno yciow prawa pisanego, t umaczy je i uzupe nia luki oraz niejasno ci. Gdzie ycie religijne w ród ludu jest ywe, tam spontanicznie pojawiaj si zwyczaje, które s jakby przed

eniem liturgii w yciu wiernych, w parafi czy w rodzinie. Niektóre stare zwyczaje b obumiera gdy przemin ich uwarunkowania. Powstaj zwyczaje nowe. S RÓD A LITURGII one konieczne jako podpora ycia religijnego. Chodzi np. o obchody wi t w gronie rodzinnym, o nabo stwa domowe, o tarzyk domowy itp. Wa ne jest naczy ko z wod wi con , b ogos awienie dzieci przez rodziców przed snem itp. Sobór Watyka ski II poleci zachowa zdrow tradycj i jednocze nie Liturgia Ko cio a katolickiego jest zespo em wielu elementów. Eleotworzy drog do ich uprawnionego rozwoju (KL 23). Zatroszczy si menty te pochodz z dwojakiego ród a: naturalnego i historycznego. te o regionalne zwyczaje liturgiczne, które poleci uwzgl dnia przy Pierwsze le w naturze ludzkiej i z niej wyp ywaj . Drugie natomiast umaczeniu i adaptacji ksi g liturgicznych. wywodz si z Objawienia Bo ego i z ró nych religii pozachrze cija skich, które zawsze mia y swoje obrz dy. PODZIA PRAWA ZWYCZAJOWEGO

RÓD O NATURALNE LITURGII Zwyczaj liturgiczny mo e by : — zgodny z prawem pisanym (consuetudo iuxta legem), gdy jest godny Cz owiek, jako istota stworzona, odczuwa swoj zale no od Bogapochwa y, np. niektóre procesje. Zwyczaj taki uzupe nia prawo pisane. Stwórcy i ostatecznego celu. Prawd t prze ywa ca a natura psychofi— obok prawa pisanego (consuetudo praeter legem) gdy ma charakter zyczna cz owieka. Jego wewn trzne prze ycia religijne uzewn trzniaj oboj tny w stosunku do prawa pisanego. Uzupe nia luki w ustawodawsi w gestach, postawach, modlitwach, piewie..., które wchodz w obstwie liturgicznym pisanym. Mo na tu zaliczy obrz dy zwi zane z Bo ym rz dy liturgiczne. Grobem czy procesj rezurekcyjn . Ponadto cz owiek z natury jest istot spo eczn , która odczuwa po— przeciw prawu pisanemu (consuetudo contra legem). Zwyczaj taki trzeb oddawania czci Bogu w spo eczno ci. Porz dek wymaga tego, mo e by wyra nie pot pionym przez w adz ko cieln lub tolerowaaby ten publiczny, wspólnotowy kult, mia ustalon form , co w wyniku nym, gdy jego usuni cie jest niemo liwe. Tworzenie si jednak takiego daje obrz dy liturgiczne. W ten sposób cz owiek jest naturalnym zwyczaju jest utrudnione, poniewa w rzadkich przypadkach mog oby

ród em tych obrz dów. wykaza si wymaganymi przez prawo cechami. Modlitwa jednostki nie jest uzale niona od form zewn trznych. Dla Cechami prawa liturgicznego s : rozumno , gdy zwyczaj zgadza, si z modlitwy i kultu wspólnotowego natomiast forma zewn trzna jest istotna. Objawieniem Bo ym i nauk Ko cio a oraz zgoda prawodawcy, Dzi ki formom zewn trznym dochodzi do skutku czynno wspólnotowa, wyra na lub milcz ca. czyli liturgiczna. 48 49 RÓD A HISTORYCZNE LITURGII — Chrystus Ofiar eucharystyczn ustanowi w ramach wieczerzy paschalnej, Najwa niejszym i decyduj cym ród em liturgii Ko cio a s czyny — liturgia s owa Bo ego wzorowana jest na nabo stwie synagogalnym, kultowe samego Chrystusa Pana. Przez swoj Ofiar krzy ow , Chrystus raz na zawsze dokona prawdziwego i najdoskonalszego aktu kultu, co — pierwotny rok liturgiczny opiera si na kalendarzu ydowskim,

przekaza Ko cio owi w ustanowionej przez siebie Mszy i sakramentach — psalmy znalaz y w liturgii Ko cio a szerokie zastosowanie. Podobnie wi tych. sta o si z modlitwami u onymi przez rabinów dla nabo stw synagogalnych, czy te z modlitwami dzi kczynnymi (haggada) odmawianymi Z ustanowieniem Ofiary eucharystycznej i sakramentów wi tych podczas uczt paschalnych. Dla liturgii chrze cija skiej stary si Chrystus za istotny fundament liturgii swojego Ko cio a. Rozprototypem dla Modlitw eucharystycznych. budow tych fundamentów pozostawi swoim Aposto om i ich nast pcom. To ziarno liturgiczne zacz o obrasta w ró ne formy modlitewno-obrz dowe. Liturgia grecka sta a si ród em niektórych elementów dla liturgii Ko ció w swoich dziejach wyszed ze rodowiska ydowskiego, przepierwotnego Ko cio a. Jest rzecz naturaln , e poganie przyjmuj c szed przez antyczny wiat grecko-rzymski, czerpi c dla swej liturgii chrzest, nie zrywali od razu ze swoim sposobem modlitwy, w którym si

wiele warto ciowych elementów modlitewnych i form kultowych. Po wychowali i do którego byli przywi zani. Ko ció licz c si z tym, upadku wiatowego imperium rzymskiego, Ko ció wkroczy w rodowisko chrzcz c pogan, "chrzci " równocze nie wiele ich modlitw i obrz dów. ludów germa skich, wzbogacaj c liturgi nowymi obchodami, jak Ustalono np., e niektóre modlitwy zanoszone do Apolina czy Asklenabo stwa i motywy symboliki germa skiej. Tak zapocz tkowany piosa, wesz y ywcem do skarbca modlitw liturgicznych, po zmianie nazwy proces trwa dalej. Ka de rodowisko kultowe, ka dy naród, wnosi y danego boga na imi Chrystusa. do liturgii Ko cio a swój wk ad, swoje zwyczaje religijne, swój sposób Nieraz Ko ció celowo przyjmowa zwyczaje poga skie, poniewa amodlitwy. Ko ció chcia i musia si dostosowa do kultur ludów zatwiej by o nada im tre chrze cija sk , ni je likwidowa . W ten chodnich. Obecnie równie mo e i chce uwzgl dnia w swojej liturgii sposób do liturgii chrze cija skiej wesz y niektóre wi ta i procesje. zwyczaje ró nych kr gów kulturowych w wiecie, gdzie prowadzi prac Podkre la si , e wiat helenistyczny wywar wielki wp yw na liturgi misyjn . Dla skuteczno ci pracy misyjnej, dopuszczalne adaptacje litur-

Ko cio a. wiadcz o tym takie wyra enia przyj te w liturgii, jak migiczne s potrzebne, a nawet konieczne. sterium, anaphora, canon, praefacio, actio, anamnezis, litania, epiphania itp. W ci gu wieków zmienia y si zatem formy obrz dowe liturgii. Historia liturgii jest wi c histori tych form, w które cz owiek wciela misterium Chrystusa. Liturgi rzymsk cechowa duch rodzinny, prawniczy i wojskowy. Liturgia Ko cio a rodzi a si w rodowisku b cego pod wp ywem Rodziny rzymskie mia y swoje bóstwa opieku cze (lary, penaty). Nabotrzech wielkich kultur: ydowskiej, greckiej i rzymskiej. Ka da z nich stwa domowe ku ich czci chrze cijanie zast pili zwyczajem wspólnej wywar a na niej swoje pi tno i przyczyni a si do jej rozwoju. modlitwy w rodzinach i kultem wi tych. Rzymskie my lenie prawnicze udzieli o si liturgii Ko cio a. St d teksty liturgii aci skiej s zwi e i tre ciwe. Liturgia ydowska, zw aszcza liturgia synagogi jest kolebk liturgii Ko cio a. Sta o si tak dlatego, e Nowy Testament jest przed eniem

Wojska rzymskie urz dza y, szczególnie po zwyci stwach, triumfalne Objawienia starotestamentalnego i chrze cija stwo uwa a si za jego pochody o charakterze religijnym, na cze Jowisza. W chrze cija stwie wype nienie. St d te liturgia chrze cija ska by a jakby przed eniem pochody te zast pi y procesje liturgiczne. liturgii synagogalnej, z której zaczerpn a bogate skarby modlitw, czyta i form obrz dowych, np.: 50 51 LITURGIA W PIERWSZYCH WIEKACH Jedn z istotnych cech liturgii Ko cio a by jej charakter hierarchiczny najmocniej podkre lany przez w. Ignacego Antioche skiego (t 110). Udzia wszystkich chrze cijan w liturgii by hierarchicznie uporz dkowany tak, jak hierarchicznie zbudowana by a sama spo eczno wiernych. Ka dy stopie tej hierarchii spe nia jemu przys uguj ce funkcje W czasach apostolskich i poapostolskich liturgia ogranicza a si do liturgiczne: biskup przewodniczy , diakoni us ugiwali, lektorzy czytali obrz dów istotnych. Nie mia a jeszcze oprawy modlitewno-obrz dowej. Pismo w., wierni brali czynny udzia w zrozumia ej dla nich liturgii. Proste obrz dy liturgiczne w cafym Ko ciele by y mniej wi cej jed-

Liturgia by a wtedj^ dost pna dla ka dego z uczestników. Ceremonie nakowe. Jak ta pierwotna liturgia wygl da a mo emy dowiedzie si z liturgiczne by y proste i jasne, a przez to dla ludzi zrozumia e. ksi g Nowego Testamentu, zw aszcza z Dziejów Apostolskich. Wszystko co dzia o si w czasie s by Bo ej, co uczestnicy s yszeli, W pierwotnym Ko ciele o rodkiem ca ego ycia liturgicznego by a piewali i modlili si , by o w mowie u ywanej na co dzie . Eucharystia, któr za wzorem Ostatniej Wieczerzy i szabatnich uczt Liturgia pierwszych wieków chrze cija stwa stanowi a centrum ycia ydowskich, sprawowano w ramach uczt braterskich o charakterze relireligijnego. By a ona dla wszystkich szko wiary, modlitwy i mogijnym (agapy), W niedziel Eucharystia skupia a chrze cijan wokó ralno ci. Wychowywa a wiernych w duchu ofiarno ci. Uczestnicy liturgii, sto u Pa skiego. Nabo stwa eucharystyczne odbywa y si w domach to uczestnicy w ofierze i m ce Chrystusa. Przez liturgi zdobywali oni prywatnych. Natomiast na nabo stwa modlitewno-dydaktyczne, apogotowo pój cia w lady swojego Mistrza. Nieraz z liturgii szli na sto owie i pierwsi chrze cijanie pochodzenia ydowskiego, za wzorem

miejsce m cze stwa, aby da wiadectwo Chrystusowi. ycie religijne Chrystusa, udawali si do synagog lub do wi tyni. by o dla nich ywym kontaktem osobowym z Chrystusem, a przez Niego z Po oddzieleniu si chrze cija stwa od ydowstwa, chrze cijanie Ojcem niebieskim. Skupia o si wokó Chrystusa, jedynego Po rednika organizowali w asne nabo stwa odprawiane w domach prywatnych. W mi dzy Bogiem, a lud mi (l Tm 2,5). Liturgia rodzi a wiadomo i II wieku obydwa nabo stwa: eucharystyczne i modlitewno-dydaktyczne poczucie wspólnoty wszystkich uczestników, jako cz onków gminy po czyli razem. W takiej formie Msza wi ta przetrwa a do naszych chrze cija skiej, stanowi cej cz stk wi tego Ko cio a Bo ego. Ko ció czasów. wówczas, to ywy organizm, w którym wszyscy tworzyli jedno z Mniej rozwini ta by a liturgia sakramentów w., mo e dlatego, e Chrystusem. nie mia a wzorców w liturgii starotestamentalnej. Z prze omu I/II w. Liturgi pierwszych trzech wieków historycy nazywaj czasem liturgi

pochodzi dzie ko Didache, czyli Nauka Dwunastu Aposto ów, w którym domow , poniewa , z konieczno ci, musia a odbywa si przewa nie w mi dzy innymi s formu y modlitewne dotycz ce Eucharystii i chrztu. domach prywatnych. Równie jej rozwój ograniczony by do warunków Daj one pewne wyobra enie, jak wygl da y ówczesne modlitwy liturgidomowych. Nie mog a pozwoli sobie na uroczyste formy obrz dowe, czne. wymagaj ce przestrzeni. Wiek II i III, to okres rozrastania si chrze cija stwa. Chocia zewn trzne warunki, zw aszcza prze ladowania, nie sprzyja y swobodnemu rozwojowi liturgii, to nie uleg on zahamowaniu. Tam gdzie istnia y lepsze warunki, jak np. na terenie królestwa perskiego, liturgia rozwija a RODZINY LITURGICZNE si w ko cio ach, osi gaj c nawet pewien splendor. Na terenie imperium rzymskiego, obok liturgii odprawianej w domach (niedzielna Eucharystia, chrzest, wspólne modlitwy), tak e w katakumbach odbywa y Do III w. w liturgii Ko cio a panowa a zasadnicza jedno . W poszsi nabo stwa ku czci wi tych m czenników. Stamt d wywodzi si czególnych Ko cio ach lokalnych liturgi kierowa biskup. W IV wieku, w pó niejszy kult wi tych. Prze ladowania nie zawsze mia y -jednakowe

zwi zku z rozwojem organizacji ko cielnej, kierownictwo w dziedzinasilenie. Bywa y okresy wi kszego spokoju, w których liturgia mia a pewne mo liwo ci rozwojowe. 52 53 nie liturgii, z pojedynczych gmin, przesz o na wy sze jednostki adminiRODZINA ANTIOCHE SKA stracyjne: na metropolie i patriarchaty. Niektóre patriarchaty promieniowa y wtedy yciem chrze cija skim, rozwojem nauki teologicznej i dobrze zorganizowan liturgi . Pod ich Antiochia by a w Syrii miastem znacz cym, patriarchatem promiewp ywem pozostawa y okoliczne metropolie. Do tych szczególnych centrów niuj cym w Ko ciele nauk i liturgi . Liturgia antioche ska yje nadal w nale y: Aleksandria, Antiochia, Jerozolima, Rzym. Zarówno liturgie obrz dku jakobtów, zwi zanym z imieniem Jakuba Bar Addai (VI w.); macierzyste, jak i liturgie o mniejszym zasi gu, odzwierciedla y w obrz dku maronickim, od mnicha Marona, który w V w. w Libanie miejscowe warunki i zawyczaje. stworzy swoist liturgi ; w obrz dku chaldejskim, w Chaldei nad dolnym Twórczo liturgiczn na Wschodzie wzbogacali przede wszystkim

Eufratem; w obrz dku malabarskim w Indiach (od miasta Ma-labar); w wi ci: Bazyli Wielki (t 397), Cyryl Jerozolimski (t 386), Jan Chryobrz dku ormia skim w Armenii i Gruzji; w obrz dku jerozolimskim, zostom (t 407), Teodor z Mopswestii (t 428), Cyryl Aleksandryjski (t zwi zanym w szczególny sposób z miejscami wydarze zbawczych 444); a na Zachodzie Ambro y (t 397), Augustyn (t 430), Leon Wielki (bazyliki, pielgrzymki) - wywar du y wp yw na inne obrz dki -znany (t 461), Gelazy (t 496), Grzegorz Wielki (t 604), Cezary z Arles (t jest z Pami tników Eterii (ok. 400 r.) i Katechez Cyryla Jerozolimskiego 542). We wschodnich liturgiach najbardziej znane sta y si anafory w. (t 386); w obrz dku bizanty skim, który kszta towa swoj form w Bazylego Wielkiego i w. Jana Chryzostoma, W liturgii zachodniej Konstantynopolu, g ównie pod wp ywem Bazylego W. (t 379) i Jana natomiast liczne by y kolekty, prefacje i wstawki modlitewne w Kanonie Chryzostoma (t 407). Liturgi t , podobnie jak ca rodzin Rzymskim (Communicantes i Hanc igitur). antioche sk , cechuje j zyk biblijny i patrystyczny, obfita tre teologiczna, du a rozlewno i pobo no oraz kult Bogarodzicy i wi tych Pa skich (ikony), a tak e mistycyzm i tajemniczo (carskie wrota). RODZINA ALEKSANDRYJSKA RODZINA RZYMSKA

Aleksandria, stolica wi tego Marka Ewangelisty i patriarchat, by a wybitnym centrum ycia chrze cija skiego. Dzi ki zamkni temu obszarowi geograficznemu liturgia aleksandryjska otrzyma a charakter naroW rzymskim okr gu liturgia stabilizowa a si pod wp ywem liturgii dowy. Liturgi t znamy z odkrytego w 1894 roku na górze Athos wschodnich. Ludno zamieszkuj ca obszar patriarchatu rzymskiego w zbioru modlitw liturgicznych (Euchologion) biskupa Serapiona z Thudu ej mierze pochodzi a ze wschodu. Znany by wi c j zyk i kultura mis (t 362). Znana, jest równie z pism Ojców Ko cio a, zw aszcza grecka, zw aszcza w ród warstw wy szych. Ponadto Rzym utrzymywa ze wi tego Atanazego (t 373). Liturgia ta mia a cztery czytania biblijne, wschodem stosunki handlowe. Niewolnicy chrze cija scy razem z towi ksz ilo anafor ( w. Marka, w. Bazylego Wielkiego, w. Cyryla warami przywozili swoje zwyczaje, modlitwy, obrz dy i inne praktyki Aleksandryjskiego, w. Grzegorza z Nazjanzu), po raz pierwszy wyst puje religijne. Wschodnie cechy liturgii rzymskiej widoczne s w Tradycjach tam aklamacja wi ty (Trishagion). Po IX wieku uleg a liturgii Apostolskich Hipolita Rzymskiego (t 235). Dopiero w IV w. liturgia bizanty skiej. rzymska zosta a ostatecznie zlatynozowana. Obejmowa a rodkow i

Do rodziny aleksandryjskiej nale y równie liturgia koptyjska (przepo udniow Itali . wa aj monofizyci) i liturgia etiopska, która posiada dwadzie cia anafor, Najbardziej zbli on do rzymskiej by a liturgia afryka ska. Znana w tym jedna maryjna, poniewa w liturgii tej ywy kult Bogaro-dzicy. jest z pism Tertuliana (t ok. 220), w. Cypriana (t 258) i w. AugusW 1895 r. utworzono patriarchat koptyjski, z czony ze Stolic tyna (t 430). Liturgia afryka ska zagin a w walkach z Arabami, którzy Apostolsk . przeszli przez pomocn Afryk i dotarli do Europy. 54 55 RODZINA GALLIKANSKA Liturgia starobrytyjsko-celtycka rozwija a si w Irlandii, Anglii oraz Szkocji, po wprowadzeniu tam zacz tków chrze cija stwa przez w. Patryka (t 460). Jej propagatorami by o dwóch wi tych Kolumbanów, Za J. Mabillonem nazw liturgii gallika skiej obejmuje si obrz dki jeden w VI, a drugi w VII w. Specjalnie piel gnowana by a w klasztorach zachodnie, z j zykiem aci skim i wykazuj ce w znacznym stopniu cechy w. Kolumbana (VI w.). G ównym dokumentem zachowanym do liturgii wschodnich. A. Adam i R. Berger nazw t obejmuj wszystkie

naszych czasów jest Missale de Stove z VIII w. Wykazuje w^) yw obrz dli zachodnie z wyj tkiem Rzymu. Geograficznie jest to Górna elementów ludowych. Stopniowo ulega a romanizacji, jak inne obrz dki Italia, Galia, Hiszpania i Wyspy Brytyjskie. zachodnie. Liturgia gallika ska na terenie Galii, przetrwa a do czasów Karola Wielkiego (t 814). Podobnie jak liturgie wschodnie mia a d ugie, rozlewne modlitwy, bogate w tre dogmatyczn . Wp yw liturgii antioche skiej widoczny jest w Liber mysteriorum w. Hilarego, biskupa z Poitier (t LITURGIA RZYMSKA OD IV DO VIII W. 376). Na skutek reformy karoli skiej liturgia ta zosta a wyparta przez liturgi rzymsk tak dok adnie, e trudno j dzisiaj zrekonstruowa . Pewne pojecie o niej daj Expositio brevis anti uae liturgiae gal-licanae z ok. 600 r., Missale Gothicum z VII wieku i Missale z Bobbio z VIII Oficjalne uznanie religii chrze cija skiej przez cesarza Konstantyna wieku. Wielkiego w 313 roku (Edykt Mediola ski) i zrównanie jej w prawach z kultem poga skim, uwolni o Ko ció od wiekowego ucisku i postawi o w Liturgia ambrozja ska, zwana tak e mediola sk , od czasów Amnowych zupe nie warunkach. Otwarte zosta y przed liturgi wielkie bro ego (t 397) wykazywa a pewne odr bno ci i wp ywy wschodnie,

mo liwo ci rozwojowe. chocia z obrz dków gallika skich najbardziej zbli ona jest do rzymZacz to budowa wspania e wi tynie chrze cija skie w stylu skiej. Jej cech charakterystyczn by y hymny. Liturgi t znamy z pism bazylikowym, z których niejedna przetrwa a do naszych czasów. Ich wi tego Ambro ego. Jej romanizacja dokona a si mi dzy IX, a XI ównymi fundatorami byli biskupi zrównani w przywilejach z urz dwiekiem. Do naszych czasów piel gnowana by a jedynie w samym nikami pa stwowymi, dysponuj cymi odpowiednimi funduszami. W noMediolanie w niektóre ustalne dni, wed ug w asnych ksi g liturgicznych. wych, przestronnych bazylikach liturgia wspaniale si rozwija a i naPo Soborze Watyka skim II ksi gi te zreformowano w 1974 roku. biera a coraz wi kszego splendoru, na skutek przejmowania wielu elementów z ceremonia u dworskiego. Liturgia starohiszpa ska, zwana tak e mozarabsk lub wizygock , W liturgii rzymskiej pojawi y si wtedy: uroczyste wej cie dostojnika, poniewa obok wp ywów liturgii wschodnich, posiada pi tno arabskie i insygnia urz dowe, tron, pok ony. Straci a wówczas swój, wy ej wzmianpopiera j Ko ció wizygocki. Zajmowa a ca y pó wysep Pirenejski. Jej kowany, charakter domowy. ównym krzewicielem by

w. Izydor z Sewilli (f 636). Ukszta towa a W tym czasie liturgia stawa a si coraz bardziej rzymska dzi ki trosi jako liturgia samodzielna. Cechowa a j wielo Modlitw skliwym zabiegom papie y Damazego (t 384), Leona W. (t 461), Geeucharystycznych, wyeksponowany kult m czenników hiszpa skich i jedno lazego (t 496) i Grzegorza Wielkiego (t 604). wi to maryjne. Utrzyma a si do czasów Grzegorza VII (t 1085). Za papie a Damazego acina wypar a ostatecznie j zyk grecki z liNast pnie uleg a romanizacji. Do naszych czasów odprawiano w tym turgii rzymskiej. J zyk codzienny wszed do liturgii. Leon Wielki zaj rycie w Toledo i Salamance. G ównymi jej zabytkami s Liber Ordisi tekstami liturgicznymi, d c do ich ujednolicenia. num i Missale Mixtum. Za papie y Gelazego i Grzegorza Wielkiego liturgia otrzyma a swoj odr bn posta . 56 57 Liturgia rzymska tak si rozwin a, e Grzegorz Wielki musia skraca Najstarszym jest Sacramentarium Leonianum lub Yeronense, pochoniektóre cz ci liturgii (m.in, zniós modlitw powszechn ). Mimo

dz cy z VII wieku. Nazwy s st d, e ksi t znaleziono w 1713 wielkich przemian w imperium rzymskim, mimo najazdów Germanów i roku w Weronie, a pierwszy jej wydawca F. Bianchini w 1735 r. uzna j Hunów, liturgia a i rozwija a si . Liturgia papieska by a wyrazem za dzie o Leona W. (t 461). W rzeczywisto ci nie jest to sakramentarz w wspólnoty spo ecze stwa Miasta. sensie cis ym lecz razem zszyte, obiegowe libelti (zbiory formularzy), Oprócz prostszych form liturgii niedzielnej i wi tecznej, w ko cio ach pochodz cych z V i VI w. Zachowany fragment ksi gi zawiera parafialnych Rzymu (tituli), ludno Miasta bra a udzia w coraz formularze mszalne i inne modlitwy, mi dzy innymi 257 prefacji, 28 mszy wspanialszej l i t u r g i i s t a c y j n e j . By a to uroczysta liturgia o w. Piotrze, 8 o Bo ym Narodzeniu. Niektóre s autorstwa papie y odprawiana przez papie a, w obecno ci jego dworu i spo ecze stwa w Leona W., Gelazego I (t 496) i Wigiliusza (t 555). jednym z ko cio ów Rzymu (statio). W niedziele i wi ksze wi ta Najstarszym, w ciwym sakramentarzem jest Liber sacramentorum liturgia ta odbywa a si co raz, to w innym ko ciele.

romanae ecclesiae, z VIII w. Zawiera teksty z VI i VII w. na wi ta, Na pocz tku omawianego okresu, w kszta towaniu si liturgii rzymskiej niedzielne i uroczysto ci wi tych oraz na wi cenia i konsekracj pewn rol odegra y obrz dy zwi zane z c h r z t e m . Instytucji ko cio a. W czasach karoli skich przypisywany papie owi Gelazemu I, katechumenatu towarzyszy y ró ne obrz dy liturgiczne, szczególnie w st d równie nazwa Sacramentarium Gelasianum. Jego kopie na poleokresie Wielkiego Postu, kiedy to katechumeni przygotowywali si do cenie Pepina Ma ego (t 768) wprowadzano w jego pa stwie przed reprzyj cia chrztu wi tego we Wielk Sobot . By to ulubiony dzie form Karola Wielkiego (t 814). Dwie z nich zachowa y si ze wstawudzielania chrztu wi tego. kami gaUika skimi. W zwi zku ze sporami chrystologicznymi w IV w. charakterystyczne Historycznie najwa niejszym jest Sacramentarium Gregorianum. Si ga by o kierowanie modlitw liturgicznych do Chrystusa jako Boga, a nie czasów papie a Grzegorza W. (t 604). Zredagowane ok. 595 r. dla do Boga Ojca przez Chrystusa. Wtedy coraz bardziej zanika a wiapotrzeb papieskiej liturgii stacyjnej. Z czasem powsta o kilka jego redomo o Chrystusie jako Kap anie-Po redniku i Drodze do Ojca. dakcji. Jedn z nich papie Hadrian I ok. 785 r. wys

Karolowi W., na Ponadto rozbudowany zosta rok liturgiczny. Rozwin si okres jego pro . Kopia ta zwana Sacramentarium Hadrianum ona Bo ego Narodzenia. Powsta szereg wi t maryjnych. Obok kultu m zosta a w bibliotece pa acowej w Akwizgranie jako egzemplarz wzorczenników rozwin si kult wi tych wyznawców. cowy. Alkuin (t 804) opracowa dodatek (msze wotywne, prefacje itd.) W sprawowaniu liturgii znakomit rol odegra y zespo y piewacze dla potrzeb franko skich, zaopatrzony przedmow Hucus ue. (scholae cantorum). wietnia y one liturgi . Do zespo ów tych nale o Antiphonarium, to ksi ga zawieraj ca piewane cz ci zmienne wykonywanie piewów procesyjnych Mszy oraz piewów zwi zanych z Mszy (Introit, Graduale, Alleluja, Tractus, Offertorium, Communio), Z liturgi godzin. czasem, dla odró nienia od antyfonarza zawieraj cego piewy liturgii W dalszym ci gu zaznacza y si wp ywy liturgii wschodnich na li-, godzin, w IX w. przyj nazw Graduale.

turgi rzymsk (np. piewy w formie litanijnej). Wp yw ten zwi kszy si Lectionarium zawiera zestaw opracowanych wyj tków z Pisma w., za czasów tak zwanych papie y syryjskich, zw aszcza za papie a zwanych perykopami, dostosowanych do obchodów liturgicznych na ca y Sergiusza I (t 701). Wtedy zwyczaje wschodnie wraz z kultem wi tych rok ko cielny. System perykop kszta towa si na Zachodzie mi dzy V, a wesz y do kalendarza rzymskiego. VII wiekiem. Pe ne lekcjonarze pojawi y si w VIII wieku. Jednym z najstarszych jest lekcjonarz z Reichenau. W historii ró nie je Ksi gi liturgiczne jakie zacz y ukazywa si pod koniec omawianego nazywano: Apostolus, Comes, Epistolium, Lectionarius, Episto a cum okresu najlepiej ukazuj ówczesne jej oblicze. Do ksi g tych nale Evangeliis, po polsku: Epistolarz, Ewangeliarz. W czasach nowo ytnych najpierw sakramentarz (Liber sacramentorum). Zawiera on modlitwy lekcjonarz jest pe ny. celebransa odmawiane przy sprawowaniu Mszy wi tej i sakramentów Ewangeliarz, to ksi ga zawieraj ca perykopy ewangeliczne na ca y wi tych. rok liturgiczny. Ksi t sporz dzono dla diakona, do którego od IV 58

59 wieku nale o czytanie Ewangelii podczas Mszy wi tej. Dzisiaj diakon Dopiero Karol Wielki (t 814) wprowadzi w swoim imperium franpos uguje si lekcjonarzem, który zawiera wszystkie czytania. ko skim liturgi rzymsk , by nie by o ró nicy w chwaleniu Boga w ród Z drugiej po owy VII wieku pochodzi ksi ga zwana Ordo Romatych, których czy jedna wiara (Libii Carolini 1,6). Chodzi o mu te o nus. Poniewa pó niej powstawa y dalsze Ordines, dlatego to pierwsze zwarte, silne pa stwo. Postara si on najpierw o ksi gi rzymskie, oznaczono jedynk rzymsk : Ordo Romanus I (primus). Ordo to zaktóre przechowywa w bibliotece pa acowej jako wzorce. Zorganizowa wiera szczegó owy opis przebiegu papieskiej liturgii mszalnej. Jest to skryptoria i ruszy o przepisywanie ksi g liturgicznych na wi ksz skal zatem najstarszy ceremonia rzymski. Dalsze zachowane Ordines u ono ni za jego poprzednika. Kopie rozchodzi y si po ca ym jego imperium, chronologicznie i oznaczono kolejnymi cyframi rzymskimi II, III, IV lecz nie bez oporu tych, którzy byli przyzwyczajeni do swojej starej itd. W sumie zachowa o si ich oko o pi dziesi t. Najbardziej liturgii, a nawet i tych którzy przywykli ju do liturgii odprawianej

cenionym ich wydawc jest M. Andrieu, Ordines Romani, Lowain 1931 wed ug sakramentarza gelazja skiego z przystosowaniami gallika skimi. 1961. Ze wzgl dów praktycznych (odprawianie Mszy przy bocznych o Dzi ki energicznej pracy Alkuina (t 804), benedyktyna, teologa i setarzach, czy podró y...) od X w. zacz to te ró ne ksi gi liturgiczne kretarza Karola W., opracowane zosta o uzupe nienie do ksi g rzymczy w jedn ksi liturgiczn . I tak powsta o missale plenum, czyli skich, znane w historii pod nazw Hucus ue, uwzgl dniaj ce gallika msza pe ny, zwany krótko plenarium. Takiemu samemu procesowi uleg y skie zwyczaje liturgiczne. Dzie o Alkuina dalej prowadzili jego uczniowie: ksi gi liturgii godzin. Z psa terza, antyfonarza, lekcjonarza, homiliarza, Amalariusz z Metzu (t 857), Rabanus Maurus (t 856) opat Ful-dy i ywotów wi tych, powsta skrót zwany brewiarzem, od bre-viarium Walafrid Strabo (t 849) opat z Reichenau. (brevis = krótki). Ko cowym rezultatem reformy zwanej k a r o l i s k , by a liturgia mieszana nymsko-gallika ska. W tej formie liturgia zosta a przyj ta przez ca y Zachód chrze cija ski, cznie z Rzymem i zdoby a

znaczenie wiatowe. Dla liturgii rzymskiej reforma karoli ska oznacza jej ubogacenie obrz dowe i szerszy zasi g. ROZWÓJ LITURGII W REDNIOWIECZU REFORMA KAROLI SKA NOWE ELEMENTY W LITURGII W ci gu VIII i IX w. dokona a si romanizacja liturgii gallika Proces ujednolicania liturgii na Zachodzie oznacza ubogacenie cereskiej. Najpierw dokonywa a si sporadycznie z inicjatywy w adz parmonii Mszy wi tej, a przede wszystkim rozwini cie oprawy modlitewtykularnych: biskupów i opatów. Pó niej zaj a si ni najwy sza w adza no-obrz dowej sakramentów i sakramentaliów. pa stwowa. Król Pepin Ma y (t 768), który obj w adz po MePojawi y si nowe ryty, jak dedykacja o tarza i ko cio a, b ogos arowingach w pa stwie Franków, kierowany g bok czci dla Rzymu i wienie opata i szereg innych. Cz ciowo rozwini te zosta y tak e obw. Piotra, klucznika nieba, w 754 roku zarz dzi wprowadzenie grerz dy zwi zane z rokiem liturgicznym, zw aszcza obrz dy Niedzieli Palgoria skiej liturgii rzymskiej jako obowi zuj cej. W decyzji tej oprócz mowej i Wielkiego Tygodnia. motywów religijnych byty z pewno ci i polityczne. W ówczesnych waDo liturgii dosta y si ró ne dodatki, jak apologie, sekwencje, tropy,

runkach ujednolicona liturgia by a czynnikiem scalaj cym i umacniaprocesje, dramatyzacje liturgiczne itp. cym pa stwo, a zwi zek z Rzymem te mia swoje znaczenie mi dzyW porównaniu z epok staro ytn , liturgia redniowieczna znalaz a narodowe. Zarz dzenie króla nie zosta o jednak w pe ni zrealizowane z si w innych warunkach. W staro ytno ci chrze cija stwo by o religi powodu braku odpowiedniej ilo ci ksi g liturgicznych. miast. Liturgia rozwija a si w katedrach biskupich. Od wczesnego re60 61 dniowiecza chrze cija stwo rozwija o si na wsi, tworz c szerok sie Bo ego Narodzenia i Wielkanocy. Pocz tkowo dramatyzacje te odbywa y parafii wiejskich. Liturgia z konieczno ci musia a by uproszczona z posi w ko cio ach zamkni tych, by z czasem udost pni je ludowi. Co wodu braku odpowiedniej liczby s ug o tarza na wsi. Liturgia uroczysta z tych dramatyzacji dosta o si do liturgii, np. obrz dy Bo ego Grobu i mog a by odprawiana jedynie w ko cio ach katedralnych, kolegiackich, Rezurekcji. Zwyczaj dramatów lud sam kontynuowa organizuj c na placu klasztornych i tam, gdzie liczba duchowie stwa, zorganizowany chór ko cielnym misteria religijne", z których równie co wesz o do liturgii, piewaków i wystarczaj ca ilo ksi g liturgicznych umo liwia y sprawo-

zw aszcza j zyk ludowy wraz z kol dami i innymi pie niami nabo nymi, wanie s by Bo ej w ca ej pe ni. gdy mia y dobry tekst i melodi . W redniowieczu pojawi si w liturgii wzrost kultu eucharystycznego. Odk d liturgia sta a si dla wiernych obca z powodu niezrozumia ej By a to spontaniczna reakcja ludu chrze cija skiego na herezje odrzuaciny i nieczytelnych pobrz dów, zacz li szuka sposobów czynnego caj ce obecno Chrystusa w Eucharystii. Od oko o tysi cznego roku uczestniczenia w liturgii intonuj c swoje pie ni i modl c si w swoim kap ani odprawiali Msz w. odwróceni plecami do ludu, zas aniaj c zyku. By y to próby nie mia e, które spotyka y si z oporami. Lud mu wi te Postacie. Dlatego lud domaga si , aby po konsekracji kap ani piewa pie ni, godzinki, litanie, ró aniec, bra udzia w pielgrzymkach, podnosili w. Postacie, by móg je widzie i adorowa . Podniesienie misteriach itp. Znane by o wtedy zaniedbywanie obowi zku niedzielnego. takie historia notuje od oko o 1200 r. W ogl daniu Hostii lud upatrywa Na W grzech za czasów w. Stefana (t 1038), w Austrii w XIII i XIV ród o rozlicznych ask. Na pro ludu podniesienie przed

ano, co w. W Polsce w XV w. w ko ciele mia y miejsce rozmowy podczas doprowadzi o do zwyczaju wystawiania Naj w. Sakramentu. Kult sprawowanej liturgii, co zwalczali ówcze ni kaznodzieje. Eucharystii osi gn swój punkt kulminacynjy we wspania ych procesjach Na kszta towanie si liturgii w XIII i XIV w. wielki wp yw mieli teoforycznych, z których do naszych czasów przetrwa y jedynie procesja franciszkanie. Potrafili uzgadnia oficjaln liturgi rzymsk z potrzeBo ego Cia a, oraz rezurekcyjna i odpustowa po uroczystej sumie bami ludu, w ród którego pracowali. Dzi ki nim modlitwa Ko cio a parafialnej. sta a si znów modlitw wszystkich wiernych. W swoich licznych ko Charakterystyczne by o tak e mno enie ilo ci Mszy wi tych, odpracio ach, rozsianych po ca ej Europie, do obrz dów odprawianych wed ug wianych bez ludu, o czym pisze po raz pierwszy Ordo Romanus XV, z zwyczaju Kurii Rzymskiej, w czali ca y szereg nabo stw o charakterze VIII w. Wielu kap anów odprawia o codziennie dwie, trzy, a nawet ludowym, jak szopka, dramaty pasyjne, pie ni nabo ne itp. G osili wi cej Mszy wi tych z pobo no ci, a pó niej w zwi zku z fundacjami.

ludowi kazania, przez co ich ko cio y ch tnie by y odwiedzane. Spraw t zaj y si w adze ko cielne, ustanawiaj c stosowne przepisy reguluj ce. Obok ustalonych formularzy mszalnych na poszczególne dni roku, zgodnie z kalendarzem liturgicznym, wielkim powodzeniem cieszy y si w redniowieczu Msze wotywne. Poniewa by y to Msze z dobieranymi TRYDENCKA ODNOWA LITURGICZNA formularzami wed ug yczenia ludu czy nawet samego celebransa, ex voto, dlatego nazywano je wotywami. Nast pi te rozwój wi t Pa skich, po wi conych ró nym wydarzeOd XIV w. zaznacza si stopniowy upadek liturgii. Ka da niemal niom z ycia Chrystusa Pana, rozwój wi t maryjnych i rowzój kultu diecezja wprowadza a swoje zwyczaje, nie zawsze zgodne z duchem liwi tych. W zwi zku z rozwojem kultu wi tych, powstawaniem bractw, turgii i z tradycj . Nawet w jednym ko ciele celebransi nie trzymali si wotywami i mno eniem ilo ci odprawianych Mszy, w ko cio ach budojednego rytu. Wywo ywa o to nawet zgorszenie u ludu, a niewola wano coraz wi cej o tarzy, zw aszcza w klasztornych, gdzie by o wi cej awinio ska utrudnia a Stolicy wi tej zaj cie si tymi sprawami. T skap anów. knot za upragnion reform wyra

o XV-wieczne has o: Reformatio Nowe obrz dy pojawi y si w zwi zku z tzw. dramatami liturgicznymi. Ecclesiae in capite et in membris. Obejmowa a ona równie dziedzin Duchowie stwo inscenizowa o niektóre teksty liturgiczne, zw aszcza liturgii. Humani ci z wielk gorliwo ci przyst pili do reformy liturgii, 62 63 lecz ich usi owania dotyczy y raczej szczegó ów. D yli oni do uproszMimo wielkiego wysi ku Soboru i papie y potrydenckich, liturgia czenia obrz dów i do nadania tekstom aci skim formy klasycznej. Nie dla wielu nadal pozosta a skarbcem zamkni tym, obcym i wy cznym znaj c ducha aciny ko cielnej, w powa nym stopniu zniekszta cili moddzie em kleru. Wierni nadal nie brali pe nego udzia u w liturgii. Lud litwy liturgiczne. Dodatnim wp ywem odrodzenia jest to, e obudzi o ci gle oddala si od niej. Pobo no ludu rozwija a si w kierunku zainteresowanie ród ami, a tym samym przyczyni o si do rozwoju bada nabo stw o charakterze prywatnym. Potrzeby religijne zaspokaja nanad histori liturgii. Wyst pienia Marcina Lutra (t 1546) i innych bo stwach takich, jak ró aniec, godzinki, nowenny, nabo

stwa reformatorów przyczyni y si do przyspieszenia reformy Ko cio a wraz z brackie, cechowe, pielgrzymki itp. Nast pi rozbrat mi dzy liturgi , a jego liturgi . Reformacja krytykowa a liturgi katolick . Posun a si pobo no ci ludu. Nie dostrzegano zwi zku mi dzy liturgi a yciem nawet tak daleko, e u siebie acz a likwidowa obrz dy sakramentalne. wewn trznym, modlitw i kontemplacj . Ten rozbrat cechowa czasy Nie zabrak o równie krytycznych uwag pod adresem liturgii ze strony nowo ytne. Sta si jednym z zasadniczych problemów dla ca ego teologów katolickich. Zwracali uwag przede wszystkim na nadu ycia w ruchu liturgicznego. tej dziedzinie. Wyczekiwano wi c na reakcj w adzy ko cielnej i jej Wieki XVII i XVIII zaznaczy y si wielkim rozwojem studiów histoautorytatywne rozstrzygni cia. rycznych nad liturgi rzymsk . Bezpo rednim impulsem do tego byty Upragnion odnow liturgii przyniós Sobór Trydencki (1545-1563), wy ej wzmiankowane ataki ze strony reformacji. Konieczno obrony który po wieci jej wiele uwagi. Przygotowa równie drog do pe nej swojego stanowiska i jego uzasadnienia, spowodowa y wzmo one badania jednolito ci liturgii na zachodzie pod kierunkiem papie y. Sobór zleci róde liturgii Ko cio a. Studia te w dziejach liturgii by y zjawiskiem

im realizacj powzi tych uchwa . Pierwszym papie em potrydenckim by pozytywnym, poniewa ukazywa y w ciw interpretacj obrz dów, w. Pius V. Wyda on odnowiony Brewiarz Rzymski w 1568 r. i Msza ukracaj c wp ywy symbolistów i przygotowuj c grunt pod ruch odnowy Rzymski w 1570 r. Tre obydwu tych ksi g liturgicznych zosta a przyliturgicznej, a w dalszej konsekwencji pod jej reform w naszych stosowana do rozwoju ycia chrze cja skiego, wolna od nadmiaru symczasach. bolizmu, umiarkowana w obj to ci, powa na w j zyku, wolna od zarzutów Ubocznym skutkiem studiów historyczno-liturgicznych by o rodzenie w swej tre ci dogmatycznej. Wszystkie Ko cio y partykularne i zakony, si my li reformistycznych w ko ach o rozlu nionych wi zach ze Stolic które od dwustu lat nie mia y w asnego msza u i brewiarza, zosta y Apostolsk . We Francji np. jansenizm i gallikanizm wyst pi y z has em zobowi zane do przyj cia nowych ksi g. powrotu do starej liturgii sprzed reformy karoli skiej. Dosz o nawet Odnowiony kalendarz wraz z rokiem liturgicznym zatwierdzi Grzegorz do wydania msza u i brewiarza neogallika skiego. W Austrii józefinizm XIII w 1582 r. Odnowione funkcje pontyfikale przyniós zreformowany traktowa liturgi tylko jako rodek duszpasterski.

Pontyfikat Rzymski, wydany przez Klemensa VIII w 1596 roku oraz Ceremonia biskupi w 1600 roku. Rytua Rzymski wyda Pawe V w 1614 r., zaprowadzaj c jednolito w sprawowaniu sakramentów i sakramentaliów. RUCH LITURGICZNY Epokowym wydarzeniem by o ustanowienie przez Sykstusa V Kongregacji wi tych Obrz dów w 1588 r. Powierzona zosta a jej organizacja liturgii i opieka nad ni . W ca ym Ko ciele zosta a zaprowadzona jednolito kultu. Liturgia oczyszczona zosta a z niepotrzebnych Ruch zmierzaj cy do odnowy liturgicznej, opartej na solidnych stuelementów. Równocze nie zahamowana zosta a inicjatywa twórcza, jaka diach pojawi si w XIX w. we Francji, gdzie odnowa najbardziej by a cechowa a redniowiecze. Mejsce rozwoju liturgii zaj a rubrycystyka, potrzebna. Inicjatorem ruchu odnowy liturgicznej by opat benedykty ski czyli kazuistyczne traktowanie ustalonych form obrz dowych. Dzi ki ruw Solesmes, Prosper Gu ranger (t 1875). Ju jako m ody kap an ywo brycystyce skarb liturgii si gaj cy staro ytno ci zosta zachowany od interesowa si liturgi i w niej widzia najskuteczniejsz bro przeciw wp ywu wybuja ego baroku i niesprzyjaj cego pozytywizmu. wszelkim pr dom wybuja ego indywidualizmu, jansenizmu oraz 65

protestantyzmu. Rozumia on, e zdrowy ruch liturgiczny musi si Po pierwszej wojnie wiatowej ruch liturgiczny sta si zjawiskiem oprze na dojrza ym rozumieniu istoty Ko cio a, zw aszcza jego struktury masowym. Zw aszcza m odzie interesowa a si folklorem i pie ni luspo ecznej i hierarchicznej, bez którego trudno by oby poprawnie dow ; zacz a dociera do Nowego Testamentu i do msza u; zacz a rozumie istot liturgii. Sprawi on przez to, e ruch liturgiczny szed w odkrywa Chrystusa w Pi mie w., w Ko ciele i w liturgii. Teksty liturparze z rozwojem eklezjologii. Pod jego wp ywem Francja z powrotem giczne zacz to wspólnie recytowa . Pojawi y si tzw. msze dialogowane. przyj a rzymskie ksi gi liturgiczne. Solesmes sta o si prawdziw ku ni Podczas liturgii mszalnej piewano tak e pie ni nabo ne dobrane odnauki o Ko ciele i jego liturgii, a tak e nauki o chorale gregoria skim. powiednio do okresów roku liturgicznego i do czynno ci liturgicznych. Ruch liturgiczny zacz si rozwija . Obejmowa coraz to nowe o W Polsce do najbardziej znanych dzia aczy ruchu liturgicznego narodki, jak Beuron i Maria-Laach w Niemczech, Maredsous w Belgii, le ks. Micha Kordel (t 1936), za yciel pisma Mysterium Christi Mont-Cesar w Louvain, Saint Andr ko o Bruges. Przy czali si do

(1929-1939), do którego artyku y pisa on sam, jego wspó pracownik nich naukowcy z innych zakonów i z kleru diecezjalnego. G ówn trosk ks. J. Korzonkiewicz (t 1932) i ks. A. Wronka (f 1974). Mysterim ruchu liturgicznego by a sprawa czynnego udzia u w liturgii. W tych Christi kontynuowane jest przez Ruch Biblijny i Liturgiczny za ony w zabiegach ogromne znaczenie mia o poparcie Stolicy Apostolskiej. 1947 r. przez ks. A. Klawka (t 1969). Innymi dzia aczami byli ks. W. wi ty Pius X (t 1914) o wiadczy , e dla odnowy ducha prawdziwie Hozakowski (t 1934) i ks. W. pikowski (t 1980). chrze cija skiego, trzeba lud prowadzi do pierwszego i niezast pioNajwa niejszym owocem ruchu liturgicznego by a reforma rozpocz ta nego ród a tego ducha, to znaczy do czynnego udzia u ludu w wi tych ju przez Piusa XII. Najpierw w 1951 r. wprowadzi konieczne zmiany tajemnicach oraz w publicznej i uroczystej modlitwie Ko cio a (Motu w obrz dach Wigilii Paschalnej. W 1955 r. odnow t obj ca y proprio z 1903 r.). Jego dekrety o cz stej i wczesnej Komunii w. mia y Wielki Tydzie . Celem by o przywrócenie liturgii, w ca ej pe ni, jej roli atwi wiernym zbli enie si do Chrystusa w liturgii. Kardyna D. J. wi caj cej, przez anga owanie wiernych w czynne uczestnictwo w Mercier, zaanga owany w ruch liturgiczny, na zwo anym przez siebie

obrz dach wi tych. Duszpasterze z wielkim zapa em przyst pili do w 1909 roku Kongresie Katolickim w Mechelen, zaj si mi dzy realizacji nowych zmian. Okaza o si , e czynny udzia ludu by lepszy innymi, sprawami liturgii. Z entuzjazmem pisa : "Oto tradycje liturgiczne tam, gdzie u ywano j zyków ywych, chodzi zw szcza w czytania. W 1956 zostan odnowione. Dusze odrodz si yciem liturgicznym. Jest rzecz r. odby si w Asy u Mi dzynarodowy Kongres Liturgicznozbawienn , e wierni ponownie zrozumiej , i Jezus Chrystus jest duszpasterski, po którym papie Pius XII przemówi do uczestników, Drog , Prawd i yciem". wypowiadaj c znamienne zdanie, cz sto pó niej powtarzane: ruch liturDo najbardziej znanych dzia aczy i popularyzatorów tematyki liturgiczny jest "znakiem opatrzno ciowej dzia alno ci Bo ej dla naszychgicznej nale : O. Casel (t 1948), P. Parsch (t 1954), L. Beauduin (t czasów, jakby przej ciem Ducha wi tego przez Jego Ko ció ". 1960), R. Guardini (t 1968), J.A. Jungmann (t 1975). Ich wysi ki nie W 1958 r. Kongregacja Obrz dów opracowa a Instrukcj o Muzyce posz y na marne, poniewa ruch ten mocno oddzia ywa na studentów, ko cielnej i Liturgii, w której podsumowa a i uporz dkowa a dotychczana seminaria duchowne, klasztory, grupy elitarne itp.

sowe osi gni cia odnowy i duszpasterstwa liturgicznego. Encykliki Piusa XII (t 1958) Mystici Corporis (1943) i Mediator Dei Papie Jan XXIII zapowiedzia reform gruntown i ca ciow na (1947) nada y ruchowi liturgicznemu w ciwy kierunek i spowodowa y soborze. W 1960 r. wyda Nowy Kodeks Rubryk i zarz dzenie dla wytworzenie si instytutów liturgicznych, komisji, sympozjów itp. dawców ksi g liturgicznych, oraz Instrukcj o rewizji kalendarza liW swojej dzia alno ci ruch ten pos ugiwa si ró nymi metodami. turgicznego. Propagowa mszaliki, by wiernym udost pni teksty liturgiczne dla Dzi ki studiom i kontaktowi z tekstami, lepiej mo na by o pozna zapoznania si z nimi; t umaczy je równie na j zyki narodowe - po istot liturgii, jej rozwój historyczny, jej ponadczasowo oraz wzgl dno raz pierwszy w Beuron w 1884 r.; opracowa metody nauczania liturgii w historiczn . Ruch ten przygotowa wiele propozycji odnowy, które sta y szkole; wydawa czasopisma, broszury itp. si podstaw do dyskusji soborowych nad kszta tem przysz ej liturgii. 66 67

POSOBOROWA REFORMA LITURGII ówny ci ar pracy nad dokumentami odnowy i ksi gami liturgicznymi spoczywa na Radzie Posoborowej dla Wprowadzania w ycie Konstytucji o wi tej Liturgii, powo anej przez papie Paw a VI, w^!964 r. Na jej czele stan Jakub kardyna Lercaro (t 1972). Rozpocz a prac Sobór Watyka ski II rozpocz swoje obrady od dyskusji nad liod Instrukcji, które wci s aktualne: Jnter oecumenici (1964), Abhinc turgi . Fakt ten wiadczy o wa no ci liturgii w yciu Ko cio a. Owocem tres annos (1967), Liturgiae instaurationes (1970), Musicam sac-ram tych dyskusji jest Konstytucja o liturgii Sacrosanctum Condlium, (1967), Eucharisticum myste um (1967). Rozpocz to te wydawanie ksi g og oszona 4 grudnia 1963 r. Zaraz w pierwszym artykule Konstytucja liturgicznych. konieczno odnowy liturgii uzasadnia poczwórnym celem ogólnym SoSobór przynagla wszystkich, od których to zale y, aby z wszystkich si boru, który pragnie: popierali odnow i rozwój liturgii, poniewa jest ona si formuj — przyczyni si do wzrostu ycie chrze cija skiego w ród wiernych; wiernych bior cych w niej udzia . Zarówno Konstytucja o liturgii, jak i — lepiej dostosowa do naszych czasów podlegaj ce zmianom instytucje dyrektywy wykonawcze, bardzo silnie podkre laj konieczno rozu-

ko cielne. Chodzi o g ównie o ksi gi i porawo liturgiczne; mienia sensu liturgii i jej istoty. "Matka Ko ció bardzo pragnie, aby — popiera to, co mo e zjednoczy wszystkich chrze cijan; wszystkich wiernych prowadzi do pe nego, wiadomego i czynnego — umocni to, co prowadzi do powo ania wszystkich ludzi na ono udzia u w obrz dach liturgicznych. Na mocy chrztu lud chrze cija ski — Ko cio a katolickiego. rodzaj wybrany, królewskie kap stwo, naród wi ty, lub nabyty — jest uprawniony i zobowi zany do takiego udzia u. To pe ne i czynne Liturgia w osi ganiu tych celów ma znaczenie podstawowe, dlatego uczestnictwo ca ego ludu trzeba mie dok adnie na uwadze przy odnaSobór poleci zatroszczy si o jej odnow i rozwój (KL 1). Liturgia wianiu i piel gnowaniu wi tej liturgii. Liturgia jest bowiem pierwszym i bowiem "w najwy szym stopniu przyczynia si do tego, aby wierni yniezast pionym ród em, z którego wierni czerpi ducha prawdziwie ciem swoim wyra ali oraz ujawniali innym misterium Chrystusa i rzechrze cija skiego. Dlatego duszpasterze w ca ej swej dzia alno ci pas-' czywist natur prawdziwego Ko cio a" (KL 2). Pi kno ycia wiernych terskiej powinni gorliwie d do osi gni cia takiego udzia u przez

yj cych w Ko ciele Chrystusowym, u wi conych przez liturgi , mo e nale yte urobienie wiernych. Ale osi gni cia tych rezultatów nie mo na si innych poci gn do Chrystusa i Jego Ko cio a. spodziewa , je eli najpierw sami duszpasterze nie b przenikni ci Konstytucja o liturgii zawiera siedem rozdzia ów: duchem i moc liturgii i nie stan si jej nauczycielami. Koniecznie — ogólne zasady odnowy i podstawy teologii liturgii; wiec nale y zapewni duchowie stwu odpowiednie wyrobienie liturgiczne" — Eucharystia; (KL 14). Podobny apel zawieraj artyku y 16, 18 i 19. — pozosta e sakramenty w. i sakramentalia; Udzia wiernych w liturgii ma by najpierw w i a d o m y . Maj oni — brewiarz, czyli o kanoniczna modlitwa Ko cio a; wiadomie uczestniczy w kulcie Boga, traktuj c to nie tylko jako — rok liturgiczny; obowi zek, ale jako prawo, przywilej i zaszczyt oraz ród o u wi cenia. — muzyka liturgiczna; Ma to by udzia c z y n n y, a wi c w czanie si w piew, recytacje, — sztuka liturgiczna. aklamacje, przez kl czenie, stanie... Wierni maj by te pouczeni o

Realizacja postanowie Soboru dokona a si etapami i wci jeszcze dzia aniu Boga poprzez znaki liturgiczne. Stanowi one widzialn si dokonuje. Rozpocz a si od przygotowania teoretycznego, gdy trzeba stron liturgii, za któr jest misterium zbawcze. najpierw pozna ca zagadnie , jak: zasady odnowy, jej podstawy teologiczne i duszpasterskie, jej cele, aby w sposób w ciwy wprowadza j w ycie, odnawia formy obrz dowe. Podstawy teoretyczne odnowy liturgicznej zawarte s w specjalnych instrukcjach Stolicy wi tej (zob. bibliografia) oraz w ogólnym wprowadzeniu do poszczególych, odnowionych ksi g liturgicznych. 69 HISTORIA LITURGII W POLSCE nabo stwo G o r z k i c h a l i , odprawianych w niedziele po po udniu wobec wystawionego Naj wi tszego Sakramentu. Nabo stwo to powsta o pod koniec XVII w. w ko ciele w. Krzy a w Warszawie. W

druku ukaza o si w 1707 r. w nowym opracowaniu misjonarza, ks. W. S. Polska wraz z chrze cija stwem przyj a liturgi rzymsk , ubogacon Benika. P o s t od pokarmów mi snych obowi zywa od siezwyczajami tych terenów, z których przybywali misjonarze (Czechy, demdziesi tnicy (trzecia niedziela przed Popielcem), od XIII w. tylko w Saksonia, Bawaria, Francja, Nadrenia). Liturgi sprawowano wed ug okresie W. Postu - od mi sa i nabia u. ksi g przywiezionych przez duchowie stwo diecezjalne i zakonne. ZaPo liturgii wielkopi tkowej do B o e g o G r o b u zanoszono sam wiera y one pewne odr bno ci, które w redniowieczu by y rzecz norkrzy (XV w.), albo krzy i Naj wi tszy Sakrament (XVI w.), a od maln . Da o to równie pocz tek pewnym odr bno ciom w Polsce (kako ca XVI w. tylko Naj wi tszy Sakrament w monstrancji okrytej lendarze, wi ta, teksty...). welonem. Od okresu baroku do dzi , Bo y Grób bogato si dekoruje. Ks. Wac aw Schenk przedstawiaj c dzieje liturgii w Polsce podaje, e Wierni ch tnie je odwiedzaj . We Wielk Sobot wi ci si pokarmy, w Adwent mia charakter pokutny (post, zakaz wesel i zabaw, spowied rednich wiekach nawet po domach. W wi ta wielkanocne najwi cej

adwentowa), co wskazuje na wp yw liturgii gallika skiej. W diecezji wiernych uczestniczy o w r e z u r e k c j i . om skiej do niedawna rozpoczynano Adwent od dnia w. Marcina (11 wi to B o e g o C i a a (1317) wymieniaj ju statuty biskupa XI). Homiliarze wawelskie zawiera y pi ciotygodniowy Adwent. Od Nankera z 1320 r. W P ocku procesja z Naj wi tszym Sakramentem w XIII w. przyj si Adwent czterotygodniowy za liturgi gregoria sk . XIV w. chodzi a naoko o ko cio a. Od XV w. piewano pocz tki czterech U cystersów od XIII w., a od XIV w. w licznych ko cio ach Ewangelii. O procesji wychodz cej po sumie na ulice miasta mówi odprawiano r o r a t y. W niektórych ko cio ach katedralnych czy dopiero ksi gi liturgiczne z XVI w. W okresie baroku, a szczególnie w kolegiackich od XVI do XIX w. odprawiano roraty codziennie przez XVIII w. urz dzano procesj Bo ego Cia a z wielk wystawno ci i ca y rok. wi to Barbary podaj kalendarze od XI w. Dzie w. ca ym przepychem, na jaki owe czasy by o sta , co do dzi gdzieniegdzie Miko aja czono z postem m czyzn i ich spowiedzi adwentow . si praktykuje.

wi to Niepokalanego Pocz cia NMP wyst puje w kalendarzach od XIV, wi to Naj wi tszego S e r c a J e z u s o w e g o zatwierdzi dla a wi tem obowi zuj cym sta o si w XV w. Polski Klemens XIII w 1765 r. na skutek memoria u biskupów wi ta Bo ego Narodzenia otoczono szeregiem zwyczajów, jak: polskich. jase ka, kol dy, choinka, dzielenie si op atkiem itp. W dzie w. Staros owia skie przywi zanie do z m a r y c h cz onków rodziny Szczepana wi ci si owies, a w wi to w. Jana wino. W uroczysto przejawia o si w licznych Mszach obnych, a tak e w procesji odzianków klerycy i acy redniowiecznych szkó urz dzali tzw. obnej, która w ka dej parafii wyrusza a po nieszporach w dzie wi to biskupa dzieci. Od wi ta Objawienia Pa skiego proboszczowie Wszystkich wi tych na cmentarz, gdzie na ozdobionych grobach pal chodzili po k o l d z i e i notowali sobie przy tym wiernych si wiece i lampki (nieraz przez ca y rok).

zobowi zanych do spowiedzi i komunii wielkanocnej. Po Mszy wi tej w Niektóre s a k r a m e n t a l i a zwi zane z rokiem liturgicznym, s dniu Matki Boskiej Gromnicznej (2 II) w niektórych okolicach wierni do dzi przez wiernych bardzo cenione, a szczególnie gromnice (2 II), jeszcze dzisiaj wracaj do domu z zapalonymi wiecami. popió (Popielec), palmy (Niedziela Palmowa), wi cone (Wielkanoc), Okres Wielkiego Postu ma charakter pasyjny i pokutny, temat wianki (oktawa Bo ego Cia a) i zio a (15 VIII). chrztu jest pomini ty. W Popielec wszyscy niemal wierni nawet mniej Obok wy ej opisanych, istnia o w Polsce jeszcze ca y szereg innych praktykuj cy, uczestniczyli w ceremonii p o s y p y w a n i a g ów zwyczajów, na przyk ad: w czasie Mszy wi tej na E w a n g e l i , — popio em. Agenda p ocka z 1554 r. wspomina o zas onie postnej, zapiewan w tonie polskim, zwanym piotrkowskim — wszyscy wstawali i puszczanej w sobot przed pierwsz niedziel W. Postu przed g ównym odkrywali g owy, a szlachta dobywa a miecze na znak gotowo ci tarzem. W XVIII w. rozpowszechni o si do dzi bardzo ucz szczane bronienia wiary, sygnaturk dzwoniono pobliskim mieszka com na 70 71 znak, e w ko ciele czytane s s owa Chrystusa. Po s owach Ewangelii

SYMBOLIKA LITURGICZNA celebrans ca owa msza wzgl dnie Ewangeliarz, a po nim podchodzi o najbli sze otoczenie dla uca owania tych ksi g liturgicznych, zawieraj cych owo Bo e. W XVIII w. s t u d e n c i po sumie niedzielnej udawali si do ludzi chorych i starych pozostaj cych w domach, by poda im wod wi con i przeczyta s owa Ewangelii z danej niedzieli. K a z a n i a do ludu zawsze wyg aszano po polsku, zapisywano O ZNAKACH LITURGICZNYCH W natomiast po acinie. Przed lub po kazaniu lud piewa pie ni nabo ne. Zwyczaj ten piel gnowany jest w niektórych okolicach do dnia dzisiejOGÓLNO CI szego. Najcz ciej piewano pie do Ducha wi tego, by dopomóg w rozumieniu kazania. W czasie tego piewu kap an zdejmowa ornat i udawa si na ambon . Po kazaniu by y wspólne modlitwy w ró nych W yciu codziennym pos ugujemy si ró nymi znakami. Wszystkie intencjach podawanych przez kap ana, a tak e czytanych z kartek pomo na podzieli na znaki naturalne, umowne lub mieszane. dawanych kap anowi przed Msz wi

. By a to jedna z form wspólnej modlitwy wiernych, po zniesieniu jej przez Grzegorza Wielkiego (t Znak naturalny — jest wtedy, gdy zwi zek mi dzy nim, a tym co on 604). Po kazaniu i wspólnej modlitwie wszyscy odmawiali spowied oznacza, wynika z natury rzeczy. Na przyk ad: dym jest naturalnym powszechn , po której kaznodzieja udziela absolucji wzgl dnie ogoznakiem ognia; lady stóp ludzkich na niegu s naturalnym znakiem awie stwa. przechodz cego tam cz owieka; pogodna twarz jest naturalnym znakiem Zwyczaj sk adania darów ofiarnych podczas Mszy w. istnia w Ko rado ci, pogody ducha; d wi k klaksonu jest znakiem znajduj cego si w ciele powszechnym od pocz tku. Z czasem zanika lub zmienia form . pobli u samochodu itp. Znaki naturalne zrozumia e s dla ka dego i nie W Polsce zwyczaj ten by piel gnowany. Sk adano ofiary w naturze lub w potrzebuj wyja nie . kosztowno ciach, a od XVI w. równie w pieni dzach. Dary te sk adano na o tarzu wielkim lub bocznym. Znak umowny — jest wtedy, gdy zwi zek mi dzy nim, a tym co O piel gnowaniu zwyczajów miejscowych Sobór Watyka ski II mówi: on oznacza nie wynika z natury rzeczy lecz z umowy mi dzy lud mi.

"W sprawach, które nie dotycz wiary lub dobra powszechnego, Do tej grupy nale znaki drogowe, sygnalizacyjne, znaki alfabetu, Ko ció nie chce narzuca sztywnych, jednolitych form nawet w liturgii. brzmienie wyrazów obcych itp. Ich znaczenie zosta o im nadana umoPrzeciwnie, otacza opiek i rozwija duchowe zalety i dary ró nych wnie. Same z siebie nic nie mówi cz owiekowi, który ich nie zna. plemion i narodów; yczliwie ocenia wszystko to, co w obyczajach Dlatego te aby je rozumie , konieczne jest pouczenie o ich znaczeniu. narodowych nie wi e si z zabobonami i b dami, i je eli mo e, zachowuje to nienaruszone, a nawet niekiedy przyjmuje do samej liZnak mieszany — Trzeci grup stanowi znaki mieszane, zawieraj ce turgii, o ile odpowiada zasadom prawdziwego, autentycznego ducha zarówno elementy naturalne, jak i umowne. Na przyk ad wznoszenie si liturgii" (KL 37). w gór dymu kadzielnego kojarzy o si ludziom z modlitw zanoszon Episkopat Polski w 1972 roku poleci zachowa i piel gnowa godo Boga (Ps 140,2; Ap 5,8; 8,3-5). Z tego powodu dym kadzielny sta si dzin wi , ca odzienne adoracje Naj wi tszego Sakramentu i cztersymbolem modlitwy; legendarna wilczyca karmi ca Romulusa i

dziestogodzinne nabo stwo oraz nabo stwo pierwszopi tkowe. S Remusa, tak mocno zros a si z pocz tkami Rzymu, e sta a si jego one charakterystyczne dla pobo no ci polskiej i nale y je pog bia od symbolem; bogini Temida przedstawiana z wag jest symbolem strony teologicznej, przez odpowiednie katechizacje, pouczenia. wymiaru sprawieliwo ci; krzy , na którym Chrystus z 72 73 siebie w ofierze za zbawienie ludzi, jest symbolem chrze cija stwa. Chrystus za Ko ció na swoje podobie stwo. Dlatego jest on Rzeczywisto oznaczana przez symbol tak jest z nim zwi zana, e "ludzki i jednocze nie Boski, widzialny i wyposa ony w dobra nieprzynajmniej cz ciowo tkwi w nim samym. widzialne" (KL 2). Widzialna strona Ko cio a jest znakiem niewidzialnej, Bo ej. Znak liturgiczny — nale y do znaków mieszanych. Sobór Watyka ski sam struktur bosko-ludzk (teandryczn ) maj sakramenty i II uczy, e "znaki widzialne, których u ywa wi ta liturgia dla oz-

ca a liturgia Ko cio a. Dlatego w. Leon W. (t 461) papie w kazaniu naczenia niewidzialnych spraw Bo ych, zosta y wybrane przez Chrystusa na Wniebowst pienie Pa skie powiedzia : 'To, co by o widzialne w lub Ko ció " (KL 33). Wybór ten oparty jest na tkwi cej w nich symnaszym Zbawicielu, zosta o teraz zawarte w sakramentach". w. Tomasz z bolice naturalnej, powszechnie rozumianej. Wszystkim tym znakom Akwinu (t 1274) powiada, e M dro Bo a troszczy si o ka dy byt Chrystus nada moc sprawiania skutków duchowych, zgodnie z ich natur . zgodnie z jego natur . Jest wi c rzecz odpowiedni , aby cz owiek Krótko mówi c: s to znaki, które sprawiaj to, co oznaczaj . jako istota cielesno-duchowa, poprzez znaki widzialne, cielesne, Konstytucja o liturgii tak to ujmuje: "przez znaki widzialne wyra a si , i dociera do rzeczywisto ci duchowej. w sposób w ciwy poszczególnym znakom urzeczywistnia si u wi cenie Poniewa cz owiek z natury jest tak e istot spo eczn , dlatego, cz owieka", a Bóg otrzymuje ca kowity kult publiczny (KL 7). Na zgodnie z natur , zbawienie jego dokonuje si w spo eczno ci Ko przyk ad: woda stosowana powszechnie do zmywania brudu i do k cio a, poprzez liturgi . pieli, w obrz dzie chrztu, z woli Chrystusa, oznacza ona i sprawia

Aby dobrze rozumie liturgi i móc w niej uczestniczy w sposób obmycie duchowe w imi Trójcy Przenaj wi tszej; w sakramencie biewiadomy, czynny, pe ny i owocny, trzeba koniecznie zapozna si ze rzmowania w enie r ki po czone z namaszczeniem olejem krzy ma znakami liturgicznymi, na ile to oczywi cie jest mo liwe. Liturgia oznacza udzielanie si cz owiekowi Ducha wi tego i rzeczywi cie sprawia bowiem jest "pierwszym i niezast pionym ród em, z którego wierni to, e Duch wi ty udziela si cz owiekowi jako niewymowny Dar z woli czerpi ducha prawdziwie chrze cija skiego" (KL 14). Chrystusa; chleb i wino z natury przeznaczone do spo ywania, przez przeistoczenie staj si Cia em i Krwi Chrystusa, przyjmowane w Tomasz z Akwinu zwróci uwag na wymiary znaków liturgicznych Komunii wi tej jako pokarm duchowy; obrz d sakramentu pokuty (S. Th. III 60,5), co pó niej uzupe ni C. Yagaggi i. Ka dy znak oznacza odpuszczenie grzechów i rzeczywi cie je odpuszcza moc liturgiczny posiada wymiar: Chrystusa. — przypominaj cy, gdy ukazuje dzie o zbawcze Chrystusa, moc którego Najg bsz podstaw teologiczn znaków liturgicznych jest Tajemnica znak ten dzia a;

Wcielenia. W Chrystusie zamieszka a nieogarniona rzeczywisto Bo a: — oznajmuj cy, gdy oznajmuje u wi caj ce dzia anie aski Bo ej; widzialne cz owiecze stwo i niewidzialne Bóstwo. "W Nim bowiem — zobowi zuj cy, gdy zobowi zuje do ycia chrze cija skiego; mieszka ca a Pe nia: Bóstwo, na sposób cia a" (Koi 2,9); "On jest — zapowiadaj cy, gdy prowadzi do liturgii niebieskiej. obrazem Boga niewidzialnego" (Koi 1,15; 2 Kor 4,4); na obliczu Chrzest np. przypomina dzie o zbawcze Chrystusa, moc którego Chrystusa ja nieje chwa a Bo a (J 1,14; 2 Kor 4,6); sam powiedzia o oczyszcza z wszelkich win i u wi ca cz owieka; oznajmuje udzielenie sobie: "Kto mnie zobaczy , zobaczy tak e i Ojca... Ja jestem w Ojcu, a aski u wi caj cej i godno ci dziecka Bo ego; zobowi zuje do prowaOjciec we mnie" (J 14,8-10); Chrystus wspó dzia a z Ojcem i przez dzenia ycia godnego dziecka Bo ego; zapowiada udzia z Chrystusem w Niego mamy duchow czno z Ojcem niebieskim (l J 1,3). Chrystus pe ni chwa y w niebie. w swoim cz owiecze stwie jest wi c najdoskonalszym znakiem Boga Niewidzialnego w wiecie widzialnym. Zjednoczenie natury Boskiej z natur ludzk w Chrystusie sta o si prototypem dla Jego Ko cio a, dla sakramentów wi tych i ca ej li-

turgii. 74 75 POSZCZEGÓLNE ZNAKI LITURGICZNE Omawiana postawa stoj ca oznacza te gotowo do dzia ania w liturgii. Odnowiona liturgia domaga si czynnego udzia u w liturgii ca ego zgromadzenia liturgicznego. Wierni bior cy czynny udzia w liturgii realizuj swoje kap stwo powszechne otrzymane na chrzcie i bierzmowaniu. GESTY I POSTAWY LITURGICZNE Postawa kl cz ca zarówno jako d sza postawa modlitewna, jak równie chwilowy gest, w liturgii chrze cija skiej oznacza a uwielbienie Boga. Przyk ad modlitwy na kl czkach da sam Chrystus ( k 22,41). "Celem wzmo enia czynnego uczestnictwa nale y pobudzi wiernych do W IV wieku przykl kano przed wi tymi przedmiotami, jak: ko ció , wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, antyfon, pie ni, jak próg ko cielny, o tarz, krzy , oraz przed osobami, jak: biskup czy równie czynno ci czy gestów oraz przybierania w ciwej postawy cia a.

kap an, na znak szacunku. W tym samym okresie postawa kl cz ca W odpowiednim czasie nale y zachowa tak e pe ne czci milczenie" (KL nabra a równie znaczenia pokutnego i b agalnego. Sta a si znakiem 30). T wypowied Soboru od strony teologicznej wzbogaca Wproskruchy i poczuciem winy, a zarazem znakiem pro by o przebaczenie i wadzenie do Msza u: "Jednakowa postawa, któr powinni zachowa pomoc. wszyscy uczestnicy liturgii, jest znakiem wspólnoty i jedno ci zgroOd XI wieku w zwi zku z reakcj wiernych na herezj Berengariumadzenia, wyra a bowiem, a zarazem wywiera wp yw na my li i uczucia sza z Tours (t 1088), dotycz obecno ci Chrystusa w Eucharystii, uczestników" (nr 20). kl kanie znów sta o si symbolem wielbienia Boga w pierwotnym znaJak zewn trzne zachowanie si cz owieka wynika zawsze z wewn czeniu. Dlatego kl czy si podczas adoracji Naj wi tszego Sakramentu, trznego usposobienia, tak równie w liturgii zewn trzne wykonywanie przy modlitwie zanoszonej do Boga i podczas ró nych nabo stw, pewnych gestów czy przyjmowanie postaw potrzebne jest dla obudzenia i których celem jest wielbienie Boga.

rozwijania wewn trznego kultu Boga. Ludzie praktykuj pewne gesty dla Przez ukl kni cie cz owiek staje si jakby mniejszy, wyra a swoj bszego i ywszego zajmowania si sprawami Bo ymi ma wobec Boga. Gest ten jest znakiem podporz dkowania si i pokornego wielbienia Bo ego Majestatu. Kl czenie jest symbolem wielPostawa stoj ca jest wyrazem uszanowania. Zawsze tak by a rozubienia Boga, ale wyra a równocze nie usposobienie modlitewne i pomiana. Wsz dzie na widok osoby wy ej postawionej przybiera si pokutne. staw stoj . Podczas liturgii postawa stoj ca jest zewn trznym znakiem b bokiego uszanowania dla Boga jako najwy szego Pana (Mt, Pok on cz sto stosowany jest w liturgii, szczególnie na Wschodzie. 6,5; Mk 11,25; k 18,11; 22,46). Uwa a si go tam za zwyczajny znak g bokiego szacunku i uwielbienia. Postaw stoj przybieraj tak e osoby po rednicz ce mi dzy dwiema W liturgii rzymskiej jest znakiem szacunku. Wyra a te usposobienie stronami (np. adwokat czy pe nomocnik). W szczególny sposób pokutne, gdy ma zwi zek z pro

o oczyszczenie z grzechów przys uguje ona liturgowi, jako po rednikowi mi dzy spo eczno ci (sakrament pokuty, spowied powszechna, akt pokutny). wiernych, a Bogiem (Jan Z otousty, Horn., 18). St d liturg stoi, gdy Sk on g owy lub cia a symbolizuje cze i b aganie. Cz sto zast puje czyta s owo Bo e i odmawia modlitwy. przykl kni cie. Pok onem pozdrawia si o tarz, krzy , innych liturgów, Stanie jest znakiem rado ci z odkupienia. Dlatego od czasów aposzw aszcza celebransa, gdy na przyk ad diakon prosi go o b ogos awie tolskich w czasie sprawowania misteriów zbawienia, przybierano postaw stwo i gdy je otrzymuje, wtedy sk ania g ow . stoj , zw aszcza w niedziel (dzie zmartwychwstania) i w czasie wielkanocnym (Tertulian, De orat., 23; Sobór Nicejski). W postawie Le enie krzy em czyli rzucenie si na twarz, zwane tak e prostracj stoj cej Ojcowie Ko cio a widzieli symbol wi tej wolno ci dzieci znane by o ju w Starym Testamencie (Rdz 17,3; Joz 5,15) jako wyraz Bo ych. Uwolnione od grzechu i nie s ju niewolnikami. 76 77 uni enia samego siebie wobec Boga i najg bszej modlitwy. W chrze -

chrze cija skie, w którym mi jest podstawow zasad . Dlatego we cija stwie gest ten od pocz tku istnia jako wyraz pobo no ci prywatnej. Mszy wi tej poca unek pokoju zawsze by gestem przygotowawczym Jest to jeszcze wi ksze uni enie wobec Boga, ani eli kl kanie. Lepiej do Komunii wi tej, która t jedno buduje i jest jej kron . Jedno z ni s owa symbolizuje ca kowite oddanie si Bogu i poczucie w asnej bra mi jest jedno ci Mistycznego Cia a Chrystusowego. abo ci. Ca uje si tak e o tarz jako znak ho du dla Chrystusa i Jego Ofiary Do liturgii rzymskiej padanie na twarz wesz o prawdopodobnie pod krzy owej. Czci si Chrystusa przez uca owanie ksi gi Ewangelii. wp ywem ceremonia u bizanty skiego. Obecnie celebrans i jego asysta Ca owano tak e relikwie wi tych, obrazy, zw aszcza s yn ce askami. ad si krzy em przed o tarzem na pocz tku nabo stwa wielkopi tWi zano z tym motyw przenoszenia si y tkwi cej w tych przedmiotach kowego. Podobnie podczas liturgii wi ce kandydaci padaj na twarz i na cz owieka ca uj cego je. Szczególne znaczenie pod tym wzgl dem le krzy em podczas piewu litami do Wszystkich wi tych. mia o ca owanie relikwii wi tych Pa skich. We Wielki Pi tek ca uje

si krzy w ho dzie wdzi czno ci Chrystusowi za zbawcze rany. Siedzenie przys ugiwa o w staro ytno ci osobom urz dowym i nauOdnowiona liturgia w miejsce dawnego poca unku przed Komuni , czycielom, jako znak w adzy i godno ci (Ps 106,32; Mt 19,28; k 4, wprowadzi a z n a k p o k o j u . Wybów tego znaku pozostawiono w adzy 20). Podczas liturgii biskup zasiada na swojej katedrze, sk d przewodterytorialnej. W Polsce Episkopat wybra uk on w stron najbli szych osób, bez s ów. niczy i naucza . Siedzenie jest tak e postaw s uchaj cego ucznia. Zwyczaj siedzenia Procesja ma swoje psychologiczne uzasadnienie. Potrzeb natury podczas czyta biblijnych (z wyj tkiem Ewangelii) i homilii si ga poludzkiej jest uzewn trznianie prze wewn trznych. Szczególn form cz tków chrze cija stwa. Mo e ono oznacza tak e odpoczynek. Przede takiego uzewn trzniania jest procesja. W zale no ci od okoliczno ci i wszystkim jednak jest to postawa skupienia potrzebnego do przyjmoprze wewn trznych, istniej procesje o ró nym charakterze: radosne wania i rozwa ania s owa Bo ego ( k 2,46; 10,39; l Kor 14,30; Dz (weselne, prymicyjne),

agalne (w dni krzy owe i kwartalne) lub 20,9). Instrukcja Stolicy Apostolskiej z 1964 r. poleca, by wiernym "ze obne (pogrzebowe). Najpó niej, bo od XIV w. zacz y si pojawia specjaln trosk wyznaczy miejsca, aby wzrokowo i duchowo mogli procesje teoforyczne. S nimi w naszych czasach: procesja Bo ego Cia a z nale ycie bra udzia w wi tych czynno ciach. Wypada, aby wed ug czterema stacjami, procesja po sumie odpustowej w parafii oraz zwyczaju postawi do ich u ytku awki lub krzes a" (nr 98). procesja rezurekcyjna. Od IV w. wprowadzono procesje we Mszy; na wej cie, z darami ofiarnymi i komunijn . Podnoszenie oczu rozumiano zawsze jako wyraz skierowania duszy i Wed ug symboliki liturgicznej prototypem wszystkich procesji jest my li do Boga. Modl cy si cz owiek w t sknocie za Bogiem spontadrówka narodu wybranego z niewoli egipskiej do ziemi obiecanej, nicznie kierowa swój wzrok w gór (Ps 122; Ps 123; k 16,23; J 11, pod przewodnictwem Moj esza i pod opiek Boga. Obecnie, id c za 41). Chrze cijanie ho dowali temu zwyczajowi tak dalece, e poganie nauk Soboru Watyka skiego II, procesja symbolizuje nowy lud Bo y, wy miewali ich z tego powodu (Tertulian, Apol., 24; Cyprian, De orat. 6). pielgrzymuj cy pod przewodnictwem Chrystusa jako nowego Moj esza, W dawnych liturgiach by o to pozostawione do woli modl cym si .

do nowej ziemi obiecanej, do nieba. T paschaln wymow ma ka da Dok adniejsze przepisy pojawi y si w Rytuale Rzymskim (1614). Podprocesja, .niezale nie od jej celu szczegó owego. Na czele procesji noszenie oczu mia o u atwi u wiadomienie sobie obecno ci Bo ej, dla niesie si krzy jako widomy znak paschalnego przej cia przez mier z osi gni cia wi kszej serdeczno ci w modlitwie. Chrystusem do nowego ycia w Jego Królestwie. Poca unek pokoju w liturgii chrze cija skiej istnia od samego pocz tku. W kulturze ródziemnomorskiej poca unek by znakiem pozdroGesty r k w liturgii bardzo cz sto stosowane. Szczególne znawienia i czci. W liturgii poca unek by symbolem nadprzyrodzonej miczenie ma roz enie, z enie i na enie k. Wznoszenie roz onych ci i wzajemnej zgody. Przez chrzest cz owiek wchodzi w braterstwo k jest wyrazem oczekiwania pomocy "z góry". Jako gest modlitewny, 78

79 roz enie i wznoszenie r k spotykamy w obrz dach wszystkich religii. Poniewa Chrystus cz sto k ad r ce na chorych, których uzdrawia , Chrze cijanie widzieli w tym podobie stwo do modl cego si Chrystusa na dlatego gest ten wszed do obrz du namaszczenia chorych. krzy u. Tertulian uj to w nast puj ce s owa: "My nie tylko podnosimy W ka dym z wy ej wymienionych obrz dów znaczenie na enia r k ce, lecz tak e rozk adamy, wzoruj c si na ciepieniach Pana Jezusa, wyja niaj towarzysz ce im s owa sakramentalne. wyznajemy Go w modlitwie" (De orat., 14). Obrazuj to na przyk ad Op tanych uwa ano za chorych, dlatego przy odmawianiu nad nimi orantes w katakumbach. egzorcyzmów, k adziono na nich r ce. St d te przy obrz dzie chrztu W liturgii r o z e n i e lekko podniesionych r k utrzyma o si modlitwa z egzorcyzmem po czona jest z na eniem r ki. Na enie to przy odmawianiu wzgl dnie piewaniu modlitw celebransa, si gaj cych

jest znakiem ochrony nowo ochrzczonego przed atakami szatana, który czasów przedkaroli skich. Nale tu: oracja (kolekta), modlitwa nad jest symbolem wszelkiego z a. Oznacza tak e zadanie rozwijania otrzymanego daru ycia Bo ego, czyli aski u wi caj cej. darami, Modlitwa Eucharystyczna, Ojcze nasz i modlitwa po Komunii. Podczas Mszy wyci ga si r ce nad darami ofiarnymi podczas odmaGest ten oznacza, i adresatem tych modlitw jest Pan Bóg. wiania modlitwy kierowanej do Boga, aby zes Ducha wi tego dla Wyci gni cie r k w kierunku wiernych ze s owami pozdrowienia, przemiany chleba i wina w Cia o i Krew Chrystusa (epikleza). Gdy na przypomina obecno Pana w zgromadzeniu liturgicznym. ko cu Mszy celebrans udziela b ogos awie stwa w formie uroczystej, Zwyczaj s k a d a n i a r k z wyprostowanymi palcami si ga wyci ga r ce nad wiernymi, wypowiadaj c s owa b ogos awie stwa. redniowiecza (XIII w.). Praktykowany by tak w liturgii, jak i poza liturgi . Wywodzi si z franko skiej formy sk adania ho du zwierzchniBicie si w piersi przekazane zosta o przez staro ytno . Uwa ano je kowi. Wasal ze z onymi r kami wyst powa przed swoim suwerenem,

za typowo chrze cija skie, jako znak usposobienia pokutnego i alu za otrzymuj c od niego zewn trzny znak inwestytury. Obrz d ten wszed do grzechy. W takim sensie bicie si w piersi znane jest z Ewangelii, gdzie wi ce kap skich, gdzie nowo wy wi cony kap an swoje z one r ce celnik "bi si w piersi mówi c: Bo e, miej lito dla mnie grzesznika" wk ada w r ce biskupa, przyrzekaj c mu i jego nast pcom pos usze stwo k 18,13). Podobnie by o gdy Chrystus umiera na krzy u. Gdy t umy i szacunek. W liturgii Mszy w. np. kap an trzyma r ce z one podczas zobaczy y, co si dzia o, "wraca y bij c si w piersi" w poczuciu winy ( k procesji do o tarza, podczas aktu pokutnego, Chwa a na wysoko ci 23,48). Bogu, wyznania wiary. Wierni sk adaj w ten sposób r ce przy W liturgii bicie si w piersi stosowane by o tam, gdzie tekst mówi o modlitwie, tak podczas liturgii, jak i poza ni . pokucie, winie, alu lub grzechu, np.: "moja wina", "równie nam, Sk adanie r k przy modlitwie symbolizuje wzniesienie duszy do grzesznym s ugom", "Panie, nie jestem godzien" itp. Wierni uderzaj Boga i oddanie Mu si z wiar . Jest znakiem poddania si Jego woli

si w piersi przy s owach "moja wina", "przepu nam, Panie", "zmi uj jako najwy szemu Panu. si nad nami", "Bo e, b mi ciw mnie grzesznemu" itp. N a e n i e r k nale y do najstarszych gestów w liturgii. Bicie si w piersi wskazuje na serce jako o rodek ycia i siedlisko Si ga czasów Chrystusa Pana, który wielokrotnie nak ada r ce na uczu , uwa ane za ród o grzechu. Sam Chrystus stwierdza: "Z serca dzieci lub na chorych (Mt 7,33; 10,16; k 4,40; Dz 6,6; 2 Tm 1,6). bowiem pochodz z e my li" (Mt 15,19). Dlatego te gest pokutny, b Znaczenie gestu na enia r k zale y od obrz du, w którym si go cy znakiem skruchy i szczerego wyznania grzechów, ma na celu stosuje. Nak ada si r ce przy udzielaniu ogos awie stwa, w którym oczyszczenie serca. oznacza ono askawo Boga w Trójcy Jedynego, który jest ród em wszelkiej wi to ci. Obmycie r k jest w liturgii bardzo dawnym gestem, si gaj cym po-

W obrz dzie sakramentu bierzmowania, na enie r ki z równoczescz tków chrze cija stwa. Celebrans po przyj ciu darów ofiarnych musia nym namaszczeniem olejem krzy ma oznacza, e Duch wi ty udziela obmy r ce, zanim przyst pi do dalszego sprawowania Naj wi tszej si bierzmowanemu jako niewymowny Dar. Ofiary. Obrz d ten traktowany by jako zabieg konieczny, higieniczny, W obrz dzie sakramentu wi ce na enie r k oznacza przekazanie z czasem nabra sensu symbolicznego. By mo e, e mia tu adzy kap skiej. 80 81 wp yw prastary zwyczaj, spotykany w ró nych religiach, gdzie w obmywe Mszy wi tej, przy chrzcie i przy wi ceniach kap skich, o czym ciach fizycznych widziano znak obmycia moralnego. informuje w. Jan Chryzostom (t 407). Ma y krzy yk czyniono na czole. W IV w., w Konstytucjach Apostolskich, obmycie r k po przyj ciu Znacznie pó niej, bo w VIII w. do czono do tego drugi ma y krzy yk

darów ofiarnych mia o ju znaczenie symboliczne. O obmywaniu r k kre lony na ustach, a w X w. dodano trzeci znak krzy a kre lony na podczas Mszy wi tej pisze tak e Cyryl Jerozolimski (t 386) i tak t usercu. W XII w. Jan Beleth (t 1165) t umaczy , e chrze cijanin nie maczy jego symbolik : trzeba by czystym od grzechu i niesprawiedliwstydzi si wiary, ale wyznaje j ustami i sercem. Zwyczaj ten zachowa wo ci. Zwyczaj symbolicznego umywania r k przyj si tak e poza lisi do naszych czasów w liturgii na pocz tku czytania Ewangelii. turgi . Euzebiusz z Cezarei (t 339) za wiadcza, e chrze cijanie przed W i e l k i znak krzy a notowany jest w liturgii dopiero w XI modlitw zawsze myli sobie r ce, cho nieraz nie by o to konieczne. w. Kre li si go praw r od czo a do serca oraz od lewego do Na spotkanie z Bogiem trzeba i czystym fizycznie i duchowo. prawego ramienia. Stanowi on ryt otwieraj cy i zamykaj cy czynno ci Symboliczne znaczenie obmywania r k przetrwa o w liturgii do naliturgiczne, nabo stwa i modlitwy, tak wspólne, jak i indywidualne. szych czasów. Po przygotowaniu darów ofiarnych kap an umywa r ce Znak krzy a jest typowo chrze cija sk form b ogos awienia siebie i wypowiadaj c s owa: "Obmyj mnie, Panie, z mojej winy i oczy mnie z

innych. Wypowiadane przy tym s owa: "W imi Ojca i Syna i Ducha grzchu mojego". Msza dodaje nast puj cy komentarz: "Obrz d ten wi tego" w szczególny sposób uprzytomniaj chrzest przyj ty w imi wyra a pragnienie wewn trznego oczyszczenia" (nr 52). Trójcy wi tej. Czasem u ywanie przy tym wody wi conej wzmacnia my l o chrzcie, b ogos awie stwo i obron przed z em. Znak krzy a jest najcz ciej spotykanym znakiem tak w liturgii, jak i poza liturgi . Przypomina dzie o odkupienia dokonane przez Chrystusa na krzy u (Koi 1,20). Jest symbolem wiary (l Kor 1,17) i ród em ask (Ef 2, 16). Znak krzy a przypomina równie , e trzeba krzy owa siebie SYMBOLIKA ELEMENTÓW NATURALNYCH W LITURGII samego przez ró ne formy umartwienia (Mt 10,38; Gal 2,19) i na ladowa Chrystusa w bolesnej drodze (Mt 16,24). Wed ug Apokalipsy znak krzy a jest piecz ci , któr nosi na sobie ka dy kto wiat o ywane by o przez chrze cijan od pocz tku podczas naboy Bogu (Ap 7,3). stw odprawianych pó nym wieczorem, czy te noc . By o konieczne do Prastarym zwyczajem chrze cijan by o kre lenie znaku krzy a na rozpraszania ciemno ci. W dzie podczas liturgii chrze cijanie osobach, przedmiotach i na sobie samym. Znak zbawienia towarzyszy im

pocz tkowo nie zapalali lamp. Nie traktowali wiat a jako symbolu, od chwili powstania ze snu do momentu udania si na spoczynek chocia Pismo w. podsuwa o im symbolik wiat a (Wj 25, 31; Ap l, nocny. Tertulian (t 220) zapewnia , e znak ten opiera si na tradycji 12; 4,5; 11,4). Przeszkod by o obfite stosowanie wiate przez pogan apostolskiej. Czytamy u niego: "Czynimy znak krzy a na czole na ka dym podczas pogrzebów, dla odp dzania demonów. Chrze cijanom kojarzy o si kroku: przy wchodzeniu i wychodzeniu, przy nak adaniu ubrania i wi c z deminami. obuwia, przy myciu, przy zapalaniu wiat a, przy pój ciu na spoPierwsza wzmianka o symbolicznym traktowaniu wiat a w liturgii czynek, przy siedzeniu i ka dej innej czynno ci". Chrze cijanie w tym chrze cija skiej pochodzi z prze omu IV/V wiek. Hieronim (t 420) pisze: znaku widzieli obron przed demonami, pomoc w pokusach, umacnianie "We wszystkich ko cio ach Wschodu zapala si wiece, gdy Ewangelia wiary i publiczne jej wyznawanie. To ostatnie akcentowane by o ma by czytana, chocia ju s ce wieci. Dzieje si to oczywi cie zw aszcza od czasów w. Augustyna (t 430). Gnostyckie Akta Piotra,

nie dlatego, aby ciemno ci rozproszy , lecz aby da wyraz ra-do cf. pochodz ce z II wieku, wspominaj znak krzy a w zwi zku z udzielaniem wiat o symbolizowa o zatem rado . Eucharystii, a wi c w zastosowaniu liturgicznym. Jest to najstarsza Bóg jest wiat ci (l J 1,5), Chrystus jest wiat ci ze wit ci (J wzmianka o kre leniu na sobie znaku krzy a w liturgii. W IV w. znak 8,12), na o wiecenie pogan ( k 2,32). Ochrzczeni s dzie mi wiat ci krzy a istnia ju w liturgii jako sta y znak, stosowany szczególnie (Ef 5,8). Dlatego te wiat o, które zapala si w ko ciele sym82 83 bolizuje Chrystusa, zapowiadanego jako wiat (Iz 49, 6; 60,1; k Najwcze niejsze by o namaszczenie przy chrzcie, od III w. zacz to 1,79). Sam siebie nazywa wiat

ci wiata (J 8,12). wiat o, w sposób namaszcza tak e przy bierzmowaniu i przy sakramencie chorych. Dalsze szczególny, symbolizuje Bóstwo Chrystusa. Jest to zgodne z Pismem namaszczenia przynios o dopiero redniowiecze jako obrz dy dow., które Boga nazywa wiat ci (l J 1,5) i ród em wiat a (Ps datkowe, u wietniaj ce s Bo . Namaszczenia zacz to wtedy sto35,10). Bóg mieszka w niedost pnej wiat ci (l Tm 6,16). Jak sowa przy wi ceniach kap skich, przy koronacji królów, przy urowiat o dnia lepiej pozwala pozna rzeczy, tak wiat o nauki Chrystusa czystej dedykacji ko cio a, o tarza, kielicha, pateny i dzwonu. pozwala lepiej pozna prawd . Oliwa jako produkt ro linny zawiera nagromadzon energi s oneczn i dlatego jest symbolem yciodajnej si y, Bo ego b ogos aOliwy ywano do celów kultowych u Greków, Rzymian i w Starym wie stwa i obfito ci (Ps 127,3; 132,2). Namaszczenie by o znakiem wy-

Testamencie. Chrze cija stwo nie nawi za o do religijnego lecz do brania Bo ego i Jego szczególnej opieki. Dlatego namaszczenie królów, wieckiego u ywania oliwy. Ludno w obszarze kultury ródziemkap anów, miejsc i przedmiotów zawsze by o widzialnym znakiem ich nomorskiej pos ugiwali si oliw jako artyku em spo ywczym, jako czno ci z Bogiem, który jest ród em wszelkiej wi to ci i ycia. rodkiem kosmetycznym, jako ród em wiat a i jako lekiem goj cym rany. Ponadto podczas zawodów zapa nicy nacierali si oliw dla wi kszej Kadzid o ch tnie stosowali poganie w swoich obrz dach. Podobnie zwinno ci i atwiejszego wy li ni cia si przeciwnikowi. Wszystkie te by o u ydów. W liturgii chrze cija skiej natomiast kadzid o nie mia o sposoby u ywania oliwy znalaz y zastosowanie w liturgii. powodzenia ze wzgl du na niebezpiecze stwo ba wochwalstwa. PrzypoLudzie bardzo cenili sobie oliw za jej dzia anie lecznicze. By a mina o odst pstwa od wiary przez sk adanie ofiary kadzielnej przed wi c odpowiedni materi do sakramentu namaszczenia chorych. Namaobrazami bóstw (thurificati) i dlatego budzi o odraz chrze cijan do szczenie chorych jest umocnieniem cz owieka do ostatniej walki z szaywania kadzid a w liturgii. Dopiero gdy poga stwo upad o, kadzid o tanem, by móg si "wy liz " z jego side . przyj o si w liturgii Ko cio a. Najpierw przy pogrzebach oraz przy

Poniewa grzech, jako choroba duszy, uwa any by za dzie o szatana, uroczystych pochodach przed papie em lub biskupem (Ordo Rom. I), a dlatego oliwa znalaz a zastosowanie przy sakramentach g adz cych pó niej w szerszym zakresie. Okadzenia w czasie Mszy w. s znakiem grzechy, a wi c przy chrzcie, przy sakramencie chorych, a przez pe"modlitwa i ofiara Ko cio a wznosz si jak dym kadzielny przed wnien czas tak e przy sakramencie pokuty (Syria, Galia). oblicze Boga" (OWMR 51). Jest to symbolika powszechnie znana, Przy chrzcie namaszczano kandydata olejem katechumenów w zwi zku z maj ca swe ród o w Biblii (Mdr 18,1; Ps 140,2; Ap 5,8; 8,3-5). egzorcyzmem, czyli modlitw wymierzon przeciwko szatanowi. Olej Okadzanie osób lub rzeczy jest znakiem okazywanej im czci o chakatechumenów wymieniaj Tradycje Apostolskie Hipolita Rzymskiego (t rakterze religijnym. Okadzanie wiernych jest znakiem czci dla ludu 235), a oznacza o zwyci stwo nad szatanem. Hipolit mówi jeszcze o Bo ego. Okadzanie ksi gi Ewangelii nale y do najstarszych i oznacza "oleju dzi kczynienia", poniewa po wi cany by modliw o charakterze uwielbienie dla Chrystusa obecnego w swoim s owie. dzi kczynnym. W liturgii rzymskiej olej ten otrzyma nazw Krzy ma wi tego, od chrisma - Christus. Krzy mo symbolizuje Chrystusa. Od V Woda jako jeden z elementów koniecznych do ycia, odgrywa a tak e

w. podczas obrz du po wi cenia zacz to dodawa do niego nieco wa rol w kultach religijnych (obmycia rytualne). Szczególn moc wonnego balsamu. Mieszanina tych dwóch sk adników symbolizuje przypisywano "wodzie ywej"", czyli p yn cej, zw aszcza wprost ze ród a Tajemnic Wcielenia. Namaszczenie Krzy mem jest widzialnym znakiem (kult róde ). W stosowaniu wody do obmy rytualnych atwo mo na niewidzialnego udzia u cz owieka w Bóstwie Chrystusa. Cz owiek dopatrze si symbolu obmycia moralnego, wewn trznego (Wj 30,18; Lb namaszczony ma tak , aby by mi woni Chrystusow dla 19,7). T symbolik przyj li chrze cijanie, skoro Euzebiusz z Cezarei (t otoczenia (2 Kor 2,14). Przy po wi ceniu Krzy ma my l o z ym duchu 339) za wiadcza, e przed modlitw myli r ce (Hit. Eccl. 10,4). posz a na dalszy plan, a podkre lona zosta a my l o u wi ceniu cz oSymbolika ta nie zmieni a si do dnia dzisiejszego. Wida to cho by z wieka i o zamieszkaniu w nim Ducha wi tego. modlitwy odmawianej w czasie Mszy przez celebransa: "Ob84 myj mnie, Panie, z mojej winy i oczy mnie z grzechu mojego", która Ambro ego (t 397), Prudencjusza (t 407), Seduliusza (f 450), Paulina z

wyra a pragnienie oczyszczenia duchowego. Najwa niejszym obmyciem Noli (t 459) i innych. Znalaz y si one przede wszystkim w liturgii rytualnym jest obrz d chrztu — obmycie z wody i z Ducha wi tego. godzin. Do najbardziej znanych hymnów z epoki staro ytnej nale : W wodzie chrztu symbolika widzia a rodzicielk u nion przez Ducha Gloria in excelsis Deo oraz Te Deum laudamus. wi tego i wydaj na wiat dzieci Ko cio a (l Kor 6,11). W o d a w i c o n a ma wielorakie zastosowanie w liturgii. Psalmy znalaz y szerokie zastosowanie w liturgii, po nieudanych Najstarsza wzmianka o wodzie wi conej jest w Aktach Piotra i Tomasza, próbach stworzenia nowej modlitwy poetyckiej. Psalmy otrzyma y w lipochodz cych z III w. Tekst modlitwy na po wi cenie wody zachowa turgii nowe ycie i g bsze znaczenie. Recytowano je bowiem i piesi z IV wieku: w Euchologion Serapiona, biskupa z Thumis (t 362) wano ju w wietle nauki i czynów Chrystusa. wiat o to dotyczy oraz w Konstytucjach Apostolskich. zw aszcza psalmów mesja skich. Ta w

nie typologia mesja ska zadePocz tkowo wody wi conej u ywano do skrapiania mieszka , dla cydowa a g ównie o yczliwym ich przyj ciu i szerokim zastosowaniu w odp dzenia z ych duchów. Dopiero w VIII w. wprowadzono aspersj liturgii. W IV w. wyrazi to Nicetas z Remezjany (t 414). Powiedzia , niedzieln jako przypomnienie chrztu, jego skutków i zobowi za . e psalmy streszczaj histori ycia Chrystusa i ca e Jego zbawcze Najpierw wod po wi cano w domach, a od VI w. w ko cio ach. Skutki dzie o (De psalmodiae bono, PL 68,371). pos ugiwania si wod wi con (sakramentale) to przede wszystkim W liturgicznej interpretacji psalmów rozró niamy: odpieranie wp ywów szata skich i upraszanie ask Bo ych. Widoczne — sens dos owny, gdy same s owa psalmów dostarczaj du o wznios ych jest to w modlitwie na po wi cenie w takich zwrotach, jak: "Bo e, my li pobudzaj cych do wielbienia Boga, do dzi kczynienia, pob ogos aw t wod , któr b dziemy pokropieni jako znak nowego ycia i przepraszania, skruchy i pokuty,

oczyszczenia z grzechów" (Ag. Op. s. 434). — sens typiczny, gdy s owa psalmu zarysowuj posta przysz ego Mesjasza-Zbawiciela; — sens przystosowany, wynikaj cy z akomodacji liturgicznej. Niektóre psalmy w szczególny sposób zwi za y si z jakim wi tem lub FORMY S OWNE okresem liturgicznym: np. Ps 90 jest psalmem przewodnim Wielkiego Postu, Ps 21 okresu M ki Pa skiej, Ps 71 Objawienia Pa skiego itd. W liturgii s o w o jest znakiem podstawowym. Towarzyszy wszystkim czynno ciom liturgicznym, jako ich istotny sk adnik. Wersety i antyfony pojedynczymi wierszami psalmowymi. Sporo jest ich rozrzuconych po ca ej liturgii. Ka de z tych zda , jako wersety Hymn, jako pie ku chwale Boga, by zawsze wyrazem wznios ego czy antyfony, zawieraj my l religijn , która mo e pobudzi cz owieka do nastroju religijnego. Hymny miary form metryczn , b form prozy lepszej, g bszej i bardziej pobo nej modlitwy. Do najcz ciej

artystycznej. Czasem by y improwizowane (Dz 4,24). Pewne wyobra enie o spotykanych nale : Deus in adiuto um meum intende (Ps 69,2 — Bo e, nich mo na wyrobi sobie na podstawie Apokalipsy (5,9-10.12; 12,10wejrzyj ku wspomo eniu memu; w. Benedykt umie ci na pocz tku 12; 19,1-7) lub listów w. Paw a (Flp 2,6-11; Ef 1,3-10; Koi 1,12-20). ka dej godziny kanonicznej); Adiuto um nostrum in nomine Domini Prawie wszystkie hymny starochrze cija skie zagin y, cho by y liczne. (Ps 123,8 — Wspomo enie nasze w imieniu Pana); Sit nomen Domini Czas zachowuje zwykle to, co warto ciowe. Improwizacje zwykle nie benedictum (Ps 112,2 — Niech imi Pa skie b dzie b ogos awione) i przedstawiaj wysokiej warto ci. Zaniechano je pó niej równie wiele innych. Wyra aj one niezachwian ufno w pomoc Bo . dlatego, e form t ch tnie pos ugiwali si b dnowiercy w celach Antyfony maj zastosowanie przede wszystkim w liturgii godzin, propagandowych. Przeciwstawiono im hymny prawowierne autorstwa gdzie recytuje si je przed i po psalmie. Pierwotnie byty wersetami w. Efrema Syryjczyka (f 373), w. Hilarego z Poitiers (t 367), w. wzi tymi z danego psalmu. Pó niej zacz to je tak e uk ada . 86 87 Doksologia, to krótki hymn pochwalny na cze Boga w Trójcy Je-

dzin mierci naszej. Amen". W XV w. dodatek ten pojawia si sporadynego (doksa = chwa a). W liturgii poszczególne psalmy otrzyma y dycznie w ró nych wersjach. W formie ujednolicinej Papie Pius V ko cow doksologi : Gloria Patii, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in wprowadzi Pozdrowienie Anielskie do brewiarza w 1568 roku. principio, et nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen. W ten Pozdrowienie Anielskie jest ho dem dla Naj wi tszej Panny Maryi sposób psalmy otrzymaty charakter nowotestamentahiy, chrze cija ski. za to, e przez dobrowoln zgod sta a si dla nas "przyczyn zbaDoksologia ta pojawi a si w czasie sporów antyaria skich. Podobnych wienia" (Ireneusz, Adv. haer. 3 c. 22,4) i wypraszamy sobie Jej wstadoksologii istnia o wi cej. Np. modlitwy liturgiczne cz sto ko cz si wiennictwo u Boga. doksologi , zw aszcza hymny. Za przyk adem w. Paw a (Rz 11,36), Didache ko czy modlitwy wielbieniem Boga, które w III w. ma ju uj cie Sk ad Apostolski w liturgii jest od oko o 200 roku. Jego forma statrynitarne. rorzymska sta a si podstaw dla wszystkich pó niejszych symboli wiary, Oprócz krótkich doksologii istniej tak e bardziej rozbudowane, stosowanych przede wszystkim przy obrz dach chrztu. W swej formie

wielkie, jak: Chwa a na wysoko ci Bogu, czy Ciebie, Boga, wys awiamy. staro ytnej zachowa si w j zyku greckim w li cie biskupa Mar-cella z We Mszy w. Modlitwy eucharystyczne ko cz si równie doksologi : Ancyry do papie a Juliusza I, z oko o 340 roku, a w j zyku aci skim Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie Bo e, Ojcze wszechw dzie ach: Rufina (t 410) i Nicetasa z Remezjany (t 414). Tekst mog cy, w jedno ci Ducha wi tego, wszelka cze i chwa a. Przez wszystkie dzisiejszej wersji jest u Cezarego z Arles (t 542) oraz w pó niejszych wieki wieków. Amen. ksi gach rzymskich i gallika skich. Mi dzy tekstem pierwotnym, a tekstami pó niejszymi zachodz drobne, nieistotne zmiany. Modlitwa Pa ska, jest wzorem modlitwy: "Wy zatem tak si módlcie: Wyznanie wiary sk adane przy chrzcie, w. Ambro y (t 397, De Ojcze nasz..." (Mt 6,8-14) — uczy Chrystus zgromadzonych wokó siebie virg. 3) i w. Atanazy (t 373, Vita s. Antonii 23) zalecaj odmawia , uchaczy. w. Augustyn powiada: "Cho by my si modlili, nie wiem jako rodek przeciwko pokusom. Na skutek tej opinii w VI wieku jakimi s owami, przyj wszy, e si dobrze modlimy, to jednak nie wprowadzono symbol wiary do brewiarza i do obrz dów pokutnych. mówi one niczego innego, jak tylko to, co zawarte jest w Ojcze nasz" (Ep 130).

Aklamacje czyli krótkie zawo ania, mia y szerokie zastosowanie: Ojcze nasz sta o si ulubion modlitw chrze cijan. Powtarzali j przy wyborach mówiono: dignus albo Deo gratias. Podobnie by o na rano, w po udnie i wieczorem (Didache, Tertulian). Z komentarzy synodach czy soborach. Aklamacje takie znalaz y si tak e w liturgii, Tertuliana, Orygenesa, Cypriana wida , e pro o chleb powszedni np. Amen, Deo gratias, Kyrie eleison, Alleluja itp. rozumieli równie jako pro o chleb eucharystyczny. St d Modlitwa A m e n nale y do aklamacji najcz ciej spotykanych w liturgii. Pa ska znalaz a si we Mszy jako przygotowanie do Komunii, zw aszcza, Hebrajskie "Amen" z powodu swej popularno ci w Starym i Nowym e jest w niej tak e pro ba o odpuszczenie win. Znalaz a si równie w Testamencie, a przede wszystkim z powodu trudno ci w jego t umaczeniu, liturgii sakramentów, w liturgii godzin i w nabo stwach. pozosta w oryginale. W swym zasadniczym znaczeniu "Niech si tak stanie", "Tak jest", wyra a zgod , przytakni cie ze strony wiernych. Pozdrowienie Anielskie sk ada si z dwóch cz ci. Pierwsza cz "Amen dicere, subscribere est" powiada w. Augustyn. Przy Komunii

ona ze s ów ewangelicznych ( k 1,28.42) wyst powa a najpierw w w. Amen jest wyznaniem wiary w obecno Chrystusa w Eucharystii. liturgii w. Jakuba oraz w Antyfonarzu papie a Grzegorza Wielkiego, A l l e l u j a jest aklamacj z liturgii ydowskiej. W chrze cijako antyfona na ofiarowanie w IV niedziel Adwentu. Z ko ca XII w. ja skiej liturgii stosowano j od pocz tku, zw aszcza w okresie wielka(synod paryski 1198) pochodzi zwyczaj ludowy do czania Pozdrowienia nocnym. Stosownie do jej znaczenia (= chwa a Panu), stanowi religijny Anielskiego do Modlitwy Pa skiej. wyraz uczucia rado ci i wdzi czno ci dla Boga. Drug cz pozdrowienia Anielskiego stanowi dodana pro ba: Aklamacja D e o g r a t i a s jest starochrze cija sk form wi ta Maryjo, Matko Bo a, módl si za nami grzesznymi, teraz i w godzi kczynienia (Konst. Apost. 5). Na j zyk polski t umaczy si j : 88 89 Bogu niech b dzi ki. Jest ona wyrazem wdzi czno ci za otrzymane za Piusa V, po Soborze Trydenckim, gdy reformowane by y ksi gi aski, za s owo Bo e, za pokarm niebieski itp.

liturgiczne. Litani t piewano poczas procesji b agalnych, przy praktykach pokutnych, przy wieceniach itp. Obecnie litania ta ma Pozdrowienie liturgiczne: Dominus vobiscum (= Pan z wami) stosowersj d sz (procesyjn , pokutn ) i krótsz (obrz dow ). wane j'est w liturgii Ko cio a od pocz tku. Zaczerpni te jest z Pisma Litania do Matki Boskiej pojawi a si w XIII w. i odt d stale zysw. (Rt 2,4; Sdz 6,12; 6,23; l Ezd 1,3; 3 Krl 8,57; Kra 15,2; k 1,28; J kiwa a na popularno ci. Mia a przeró ne wersje. Najbardzie znan by a 20,19; 2 Kor 15,2; 2 Tes 3,16). Odpowied brzmia a zawsze: Et cum litania loreta ska. Aprobowa j Sykstus V w 1587 r. Litania ta sta a spiritu tuo (2 Tm 4,22; Gal 6,18; Flp 4,23; Flm 25). Odpowiedzi t si wzorem dla dalszych litanii, z których Stolica Apopstolska zatwierwierni ycz wzajemnie kap anowi, by Pan by z jego duchem. Przez dzi a: h'tanie do Imienia Jezus (w 1862), do Naj w. Serca Jezusowego (w "ducha" rozumie si tu Ducha wi tego (Jan Chryzostom, Horn. 10,3). 1899), do w. Józefa (w 1909) i do Krwi Przenaj wi tszej (w 1960). Wed ug tradycji liturgicznej przys uguje ono tylko tym, którzy otrzymali Ducha wi tego przez w enie r k z sakramencie wiece .

Modlitwy przewodnicz cego liturgii (kolekta, sekreta, pokomunia) W odnowionej liturgii wprowadzono jeszcze inne pozdrowienia do pod wzgl dem formy nie maj odpowiedników w innych liturgiach. S wyboru, równie zaczerpni te z Biblii: Mi Boga Ojca, aska naszego krótkie, zwi e i proste. Odznaczaj si swoistym, p ynnym rytmem Pana Jezusa Chrystusa i dar jedno ci w Duchu wi tym niech b z (cursus) dostrzeganym jedynie w wersji oryginalnej, aci skiej. wami wszystkimi (2 Kor 13,13); aska i pokój od Boga, naszego Ojca, i O r a c j a (kolekta) równie ma swoist budow . Rozpoczyna j od Pana Jezusa Chrystusa niech b z wami, i jego warianty (l P 1,2; kap an wezwaniem do cichej modlitwy: Módlmy si . Po chwili kap an 2 P 1,2; Jud 1,2; Ap 1,4-6). Kap an oznajmia zebranej wspólnocie podsumowuje ciche modlitwy wiernych (colligere = zbiera razem, st d: obecno Pana. Wszystkie te formu y maj charakter modlitwy, yczenia i kolekta). Sama kolekta sk ada si z inwokacji: "Wszechmog cy Bo e!". Po ogos awie stwa. niej nast puje motyw pro by z nawi zaniem do obchodzonego misterium,

Formu y te mog by u ywane równie na pocz tku innych nabonp.: "Ty widzisz, z jak wiar oczekujemy wi t Narodzenia Pa skiego", stw o charakterze liturgicznym (np. chrzest poza Msz lub ma oraz sama pro ba, np.: "spraw, aby my przygotowali nasze serca i z stwo poza Msz , nabo stwo komunijne, adoracyjne, s owa Bo ego... rado ci mogli obchodzi wielk tajemnic naszego zbawienia". Zako czenie: "Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa...", w ca ci jest Litani (od grec. lite = pro ba) nazwano procesj b agaln . Proumieszczone w nowym mszale, we wszystkich wersjach. cesja w dniu w. Marka (25 kwietnia) otrzyma a nazw litania maior, a M o d l i t w a E u c h a r y s t y c z n a ma uroczyst form . dni krzy owe (trzy dni przed Wniebowst pieniem Pa skim) litaniae Celebrans odmawia j uroczy cie, wyra nie, gdy jest to najwa niejsza minores. Nazwa procesja (od processio) pojawi a si dopiero w XII w. modlitwa we Mszy wi tej. Jest momentem przeistoczenia i uobecnienia Litani nazwano tak e modlitwy odmawiane wzgl dnie piewane si Ofiary Chrystusa. Podstawow jej tre ci jest dzi kczynienie i podczas tych litanijnych (b agalnych) procesji. Nazwa ta przesz a nav

wielbienie Boga za dzie a zbawcze dokonane w historii. wszystkie modlitwy wiernych w formie wezwa o charakterze b agalPierwszy cz on Modlitwy eucharystycznej stanowi p r e f a c j a. nym, pod przewodnictwem liturga. Na b agalne wezwania liturga (bisForm t posiadaj równie inne modlitwy w najwa niejszych momentach kupa, kap ana, diakona) lud odpowiada b agaln aklamacj : zmi uj si liturgii: przy wi ceniach, przy benedykcji opata, przy po wi ceniu nad nami; przepu nam, Panie; módl si za nami itp. Liturgie ch tnie t ko cio a... form stosowa y (ektenie), zw aszcza podczas Mszy wi tej. Z l i t a n i {najbardziej dzi znanych, najstarsz jest Litania do Apologia stanowi osobny typ modlitwy liturgicznej (apologia = obWszystkich wi tych. W obrz dku antioche skim i jerozolimskim znana rona, usprawiedliwienie). Tre ci apologii jest uznanie swojej grzeszby a ju w IV w. W rzymskich ksi gach liturgicznych jest od VII w. no ci, winy, pragnienie oczyszczenia si przed Bogiem. Apologie Mia a ona wtedy ró ne wersje. Wersj ujednolicon otrzyma a dopiero wywodz si z liturgii wschodnich. W liturgii zachodniej przyjmowa y 90 91 dnich wiekach najwi ksi arty ci wy piewali na cze wiary katolickiej"

si ci gu VI i VII wieku. Zna je ju Cezary z Arles (t 542, Sermo (KL 123). Ko ció wymaga, aby style budowli sakralnych odpowiada y 59). W liturgii gallika skiej prze y swój szczytowy rozkwit mi dzy IX, a celom liturgicznym, zw aszcza chwale Bo ej. XII wiekiem. Stosowana w nich liczba pojedyncza wiadczy o ich Zagadnieniem stylów ko cielnych zajmuje si historia sztuki. Pierwsze prywatnym charakterze. Przyk adem takiej apologii jest Confiteor (Spobudowle ko cielne by y adaptacjami budynków mieszkalnych. Budowle wiadam si Bogu...) lub te modlitwa odmawiana przez kap ana przed ko cielne otrzyma y styl b a z y l i k o w y , wzorowany na budowlach sam Komuni w.: Panie Jezu Chryste, Synu Boga ywego... mo now adców. S y gromadzeniu si wiernych na nabo stwa liturgiczne. Nie posiada y specjalnej symboliki. Tertulian stwierdza, e chrze cijanie modl si zwróceni ku wschodowi (Apol. 16). Tak te budowano ko cio y, aby wierni zebrani KO CIÓ I JEGO WN TRZE byli zwróceni ku wschodowi. We wschodz cym s

cu (Msze odprawiano w godzinach rannych) tradycja widzia a symbol Chrystusa zmartwychwsta ego, nazywaj c Go "Wschodz cym s cem" (hymn na jutrzni ). Wymogi artystyczne — Na temat ko cio a i liturgicznego wyposa enia Ko cio y w stylu r o m a s k i m mia y ju swoj symbolik . By y jego wn trza, Sobór mówi: "Do najszlachetniejszych dzie ducha domem Pa skim. W epoce feudalizmu w wi tyni, Bóg, jako Pan nad ludzkiego s usznie zalicza si sztuki pi kne, zw aszcza sztuk religijn i panami, odbiera nale ne ho dy. W epoce g o t y c k i e j strzelista jej szczyt, mianowicie sztuk ko cieln . Z natury d one do wyra enia konstrukcja zmusza a do patrzenia w gór i pomaga a wiernym wznosi w jaki sposób w dzie ach ludzkich niesko czonego pi kna Bo ego. S serce do Boga, a obfite wiat o padaj ce do wi tyni przez wielkie okna one tym bardziej po wi cone Bogu i pomno eniu Jego chwa y, im symbolizowa o Chrystusa jako wiat wiata. Ko ció wy czniej zmierzaj tylko do tego, aby swoimi dzie ami dusze ludzkie b a r o k o w y by bardziej liturgiczny i funkcjonalny przez zbli enie

pobo nie zwraca do Boga. Z tych przyczyn czcigodna Matka Ko ció tarza do wiernych, a przez wysok kopu i bogat dekoracj zawsze by przyjacielem sztuk pi knych, stale szuka ich szlachetnych sklepienia z postaciami wi tych mia co z mistyki, gdy porywa us ug i kszta ci artystów, aby nale ce do kultu przedmioty by y godne, my l ku górze. Pó niejsze style nie mia y ju w asnego wyrazu ozdobne i pi kne, jako znaki i symbole rzeczywisto ci nadziemskiej. symbolicznego, który zale by od pojmowania Boga i od typu pobo ció s usznie uwa si zawsze za arbitra w sprawach sztuki, no ci. os dzaj c, które z dzie artystów zgadzaj si z wiar , pobo no ci i Obecnie u ywane materia y pozwalaj dowolnie kszta towa bry tradycyjnymi zasadami oraz nadaj si do u ytku sakralnego. Ze ko cio a. Niezale nie od bry y, ko ció musi by funkcjonalny, a wi c szczególn trosk Ko ció dba o to, aby sprz ty liturgiczne godnie i tarz usytuowany centralnie i tak wyeksponowany, aby dobrze móg pi knie u wietnia y kult, dlatego dopuszcza tak e zmiany w materiale, by widziany przez wszystkich wiernych zgromadzonych w ko ciele. kszta cie i ozdobach, jakie z biegiem wieków przynosi post p techniczny"

"Przy wznoszeniu wi ty nale y troskliwie dba o to, aby u atwia y (KL 122). wykonywanie czynno ci liturgicznych oraz osi gni cia czynnego uczestnictwa wiernych" (KL 124). Ró ne style i ich symbolika — "Ko ció adnego stylu nie uwa jakby za swój w asny, lecz stosownie do charakteru i warunków oraz ród ró nych rodzajów, pierwsze miejsce zajmuje k o c i ó potrzeb ró nych obrz dów dopuszcza formy artystyczne ka dej epoki, p a r a f i a l n y , jako miejsce gromadzenia si wspólnoty miejscotworz c z biegiem wieków skarbiec sztuki, który z ca trosk nale y wej, która jest podstawow jednostk Ko cio a powszechnego. W nim zachowa . Tak e sztuka naszej epoki oraz wszystkich narodów i regionów skupia si ca e ycie religijne parafii. Rozleg e parafie maj ko cio y mo e si swobodnie rozwija w Ko ciele, byleby z nale czci i filialne. szacunkiem s a wi tyniom i obrz dom wi tym, tak, aby mog a swój g os do czy do tego cudownego hymnu chwa y, który w poprze-

93 92 Ko ció k a t e d r a l n y jest o rodkiem ycie religijne w diecezji. Odnowiona liturgia wymaga aby siedzenia dla celebransa, jego asysty i Jest on matk wszystkich ko cio ów w diecezji ze wzgl du na ministrantów by y dostosowane do struktury ko cio a i tak by y obecno tam biskupa diecezjalnego. usytuowane, aby wierni z atwo ci widzieli, e celebrans rzeczywi cie Niektóre ko cio y ze wzgl du na swoje walory historyczne, archistoi na czele wspólnoty liturgicznej (Instr. 1964 nr 92). Celebrans jest tektoniczne, wyró nione s tytu em b a z y l i k i . Tytu bazyliki wi kszej bowiem znakiem obecno ci Chrystusa w Ko ciele zebranym w Jego maj ko cio y patriarchalne. W Rzymie tytu ten ma archibazylika w. imi . Konieczna jest mo liwo kontaktu celebransa z wiernymi. Chodzi o Jana na Lateranie, oraz bazyliki: w. Piotra, w. Paw a, Matki Bo ej to, aby wszyscy obecni dobrze go widzieli i s yszeli, przy zastosowaniu Wi kszej i w. Wawrzy ca. Wszystkie inne bazyliki nazywaj si odpowiedniego podwy szenia i aparatury nag niaj cej. Usytuowanie bazylikami mniejszymi (Pawe VI Peculiare ius z 1966, nr 2). siedze dla ministrantów i wszystkich wykonuj cych pos ugi maj by

Ponadto istniej k a p l i c e publiczne i prywatne. Przez kaplic tak usytuowane, aby u atwia y im spe nianie ich funkcji bez zb dnego rozumie si miejsce przeznaczone, za pozwoleniem ordynariusza, do chodzenia (OWMR 271). sprawowania kultu Bo ego, dla po ytku jakiej wspólnoty lub grupy wiernych, którzy si w nim zbieraj , do którego za zgod kompetentAmbona jest miejscem g oszenia s owa Bo ego. Pierwotnie katedra z nego prze onego mog przychodzi tak e inni wierni (KPK 1223). której naucza celebrans, umieszczona by a w rodku apsydy. W IV Przez kaplic prywatn rozumie si miejsce przeznaczone, za zezwowieku pojawi a si ambona ustawiona przy kracie mi dzy prezbiterium, a leniem ordynariusza miejscowego, do kultu Bo ego dla po ytku jednej naw ko cio a. W XV w. ambona znalaz a si w rodku ko cio a, z lub kilku osób fizycznych (KPK 1226). daszkiem maj cym znaczenie akustyczne. Takiego usytuowania wymaga y We Wprowadzeniu Ogólnym do Msza u Rzymskiego czytamy: "Jest rozmiary ówczesnych ko cio ów. rzecz wskazan , by ko cio y by y uroczy cie konsekrowane. Wierni za Ambona czli kazalnica ma zwi zek z o tarzem. Tomasz a Kempis (t winni okazywa nale ny szacunek ko cio owi katedralnemu swojej die-

1471) zauwa a: "Bez tych dwojga nie móg bym dobrze, gdy cezji i w asnemu ko cio owi i uwa je za znak owego duchowego owo Bo e jest wiat em mej duszy, a Eucharystia Chlebem ywota" ko cio a do którego budowania i rozszerzania przeznacza ich chrze (Nasi. Chr. IV,11). Dalej autor ten, porównuj c o tarz z ambon , takie cija skie powo anie" (nr 255). Euzebiusz z Cezarei (f 339) podaje najsnuje my li: ne jednym stole le y Cia o Chrystusowe, a na drugim stole starszy opis konsekracji ko cio a katedralego w Tyrus, w 314 r. (Hist. nauka wi ta, która uczy wiary, wiar rozwija i wprowadza cz owieka Eccl. 3,3). O konsekracji ko cio a mówi równie Ust papie a Wigiliusza (t boko w rzeczywisto nadprzyrodzon . Ambona zatem symbolizuje stó 555) do biskupa Profuturusa z Bragi. zastawiony, przy którym wierni posilaj si s owem Bo ym. Podobnie tarz symbolizuje stó Eucharystyczny, przy którym wierni posilaj si WN TRZE KO CIO A Cia em Pa skim. "Godno s owa Bo ego wymaga, aby w ko ciele by o odpowiednie Z punktu widzenia liturgicznego ko ció ma dwa najwa niejsze o miejsce, z którego si je g osi i ku któremu zwraca si spontanicznie

rodki: liturgii s owa Bo ego i liturgii ofiary. rodek liturgii s owa Bouwaga wiernych w czasie liturgii s owa. Jest rzecz wskazan , by z zaego sk ada si z dwóch istotnych elementów, a mianowicie z siedze sady by a to ambona, a nie ruchomy pulpit. Ambona musi by umie(sedilia) i z ambony. szczona, zgodnie ze struktur ko cio a w ten sposób, a eby wierni dobrze widzieli i s yszeli ministrów. Z ambony wykonuje si czytania, psalm Siedzenia dla celebransa i dla us uguj cych, znajduj si w pobli u responsoryjny oraz or dzie wielkanocne. Mo na z tego miejsca mówi tarza i ambony. Pocz tkowo siedzenia proste w formie, znajdowa y si tak e homili i prowadzi modlitw powszechn . Nie jest natomiast w apsydzie bazyliki. Z czasem ich miejsce zaj o tarz sta y. Sedilia rzecz wskazan , by na ambonie znajdowa si komentator, kantor czy umieszczono wtedy przy cianie bocznej prezbiterium. Siedzenia zacz y dyrygent" (OWMR 272). Nie mo na bowiem uwag porz dkowych czy upodabnie si do tronu, zw aszcza siedzenia dla celebransa. dyrygowania stawia na równi ze s owem Bo ym. 94 95 tarz jest ko ciele najwa niejszy. Wokó niego gromadzi si miejs-

"O tarz, na którym uobecnia si ofiara krzy a pod sakramentalnymi cowa wspólnota wiernych, aby w czy si w obchodzone w liturgii znakami, jest równie sto em Pa skim, do którego wzywa si lud Bo y. misteria odkupienia. W staro ytno ci o tarz by przedmiotem nadzwyJest wreszcie centrum dzi kczynienia, jakie dokonuje si przez Euczajnej czci. Jest on bowiem miejscem sprawowania pami tki Pana. charysti . Sprawowanie Eucharystii w miejscu wi tym, winno dokonywa Pierwotnie o tarz by drewnianym sto em. Od IV w. konstruowano go si na o tarzu sta ym lub przeno nym. Natomiast poza miejscem z metalu lub kamienia. Zwyczaj umieszczania w o tarzarzu relikwii wi tym w wyj tkowych wypadkach, mo e si dokona tak e na odpowi tych, rozpowszechni si od IX w. w zwi zku z rozwojem ich kultu. wiednim stole, zawsze jednak na obrusie i korporale. O tarz nazywa Od czasów Grzegorza Wielkiego (t 604) czyli od pocz tku VII w. (Ep. si sta ym, je li tak jest zbudowany, e z czony jest z posadzk i nie da 6) mowa jest o wi kszej liczbie o tarzy w zwi zku z zaniechaniem si przesun . Natomiast przeno nym jest wtedy, gdy mo na go zwyczaju koncelebry i rozwojem klasztorów z wi ksz ilo ci kap anów. przesuwa . O tarz g ówny winien by zbudowany w oddaleniu od ciany, Ros a te liczba bocznych kaplic w zwi zku z kultem wi tych i patronów aby mo na by o atwo go obej i odprawia twarz do wiernych.

bractw, cechów. W epoce roma skiej pojawi y si nadbudowy o tarzowe Powinien za by w ten sposób usytuowany, a eby rzeczywi cie stanowi (retabulum), które w gotyku przyj y form tryptyku, czy poli-ptyku, a w rodek, na którym samorzutnie skupia si uwaga ca ego zgromadzenia. renesansie sta a si wielopi trow klumnad z figurami. tarz g ówny winien by z zasady sta y i konsekrowany. O tarze Z o tarza wierni bior Cia o i Krew Pa sk . Dlatego pisarze ko przeno ne mog by tylko po wi cone. Nie ma obowi zku u ywania cielni tacy, jak Ignacy z Antiochii (t 110), Ambro y (t 397) czy Cyryl portatylu na o tarzu przeno nym lub stole, gdy odprawia si poza Jerozolimski (t 444) w o tarzu widzieli znak samego Chrystusa. Dlatego miejscem wi tym. Z po ytkiem winien by zachowany zwyczaj wk adania te o tarza nie mogli dotyka nieochrzczeni. Z o tarzem zwi zane by o do o tarza konsekrowanego lub umieszczania pod mens relikwii prawo azylu, przy o tarzu sk adano luby itp. wi tych, niekoniecznie m czenników. Nale y jednak zatroszczy si o wi to o tarza i jego symbolika zosta y wzmocnione przez wproto, by stwierdzi ich autentyczno " (OWMR 259-270). wadzenie obrz du jego po wi cenia w po owie IV w. Wed ug pontyfikatu rzymskiego (nr 22) biskup namaszczaj c o tarz olejem krzy ma, prosi Tabernakulum

y do przechowywania puszek z konsekrowanymi Boga, aby sta si on widzialnym znakiem tajemnicy Chrystusa. Obrz d komunikantami i kustodii z Hosti . Najpierw Eucharysti przechowyten w sposób szczególny nawi zuje do misterium namaszczenia Chrystusa wano w zakrystii (st d sacrarium). Duchem wi tym. Ojciec niebieski ustanowi Go najwy szym Kap anem, W redniowieczu pojawi a si szafka wmurowana w cian obok lub za aby na o tarzu Swojego Cia a z w ofierze w asne ycie za zbawienie tarzem. W X i XI w. szafk t zacz to umieszcza na o tarzu, co wszystkich. Poezja ludowa wy piewuje: "Ten o tarzem, Ten jest mia o zwi zek z rozwojem kultu eucharystycznego, jak równie z kap anem, Ten Ofiar , Bogiem i Panem". przesuni ciem o tarza do ciany apsydy. Odnowiona liturgia przewiduje w ko ciele tylko jeden o tarz, jak W XII wieku we Francji i Anglii nad o tarzem zawieszano tabernajeden jest Chrystus i jedna Jego Ofiara. Jest to nawi zanie do stakulum w kszta cie go bia. Sobór Laterane ski IV (1215) zarz dzi , ro ytnej zasady jednego o tarza w wi tyni. Ze wzgl du na szczególne aby tabernakulum by o dobrze zabezpieczone. znaczenie o tarza i jego wi to nale y mu si najg bsza cze . Prze-

Celem przechowywania Eucharystii jest udzielanie Wiatyku umierajawem tej czci jest zwyczaj nakrywania o tarza co najmniej jednym obcym, adoracja prywatna i zbiorowa oraz Komunia poza Msz wi . rusem; uk on celebransa wraz z asyst po przyj ciu do o tarza i przed Adoracja wiadczy a zawsze o wierze w obecno Chrystusa w Euodej ciem od niego, uca owanie go przez kap ana i diakona, okadzenie charystii, któr Sobór Trydencki okre li jako dogmat wiary. Euchagdy liturgia ma charakter uroczysty. Do przejawów czci nale y równie rystia domaga si kultu, jaki nale y si tylko Bogu. przyozdabianie o tarza kwiatami, wiecami na artystycznie wykonanych Znakiem obecno ci Eucharystii w tabernakulum jest wieczna lampka. lichtarzach. Na o tarzu lub w jego pobli u umieszcza si krzy , znak Wskazuje na obecno Chrystusa. Przypomina Go jako wiat i to Ofiary krzy owej Chrystusa, która uobecnia si we Mszy wi tej. wieczn wiat . 96

97 Eucharysti przechowuje si tylko w tabernakulum sta ym, wykluOrgany s instrumentem d tym, klawiszowym. W ko ciele pojawi y czaj cym profanacj . W Polsce, zgodnie z tradycj , tabernakulum si w VIII w. Ten prymitywny pocz tkowo instrument, w ci gu wieków umieszcza si na dawnym wielkim o tarzu, czyli w apsydzie ko cio a. ulega doskonaleniu, szczególnie na prze omie XIX i XX w. Konstytucja o Jest to miejsce dostojne, zwykle przyozdobione, sprzyjaj ce modlitwie liturgii mówi krótko: "W Ko ciele aci skim nale y mie w wielkim prywatnej i zbiorowej, jak równie udzielaniu Komunii w.. poszanowaniu organy piszcza kowe jako tradycyjny instrument muzyczny, którego brzmienie ceremoniom ko cielnym dodaje majestatu, a umys y Chrzcielnica w IV wieku by a basenem z wod w osobnym budynku, wiernych podnosi do Boga i spraw niebieskich" (KL 120). zwanym baptisterium. Z czasem chrzcielnic w czono do ca ci W wietle instrukcji wykonawczych do Konstytucji o liturgii, organy budynku ko cielnego. Kiedy chrzczono ju g ównie dzieci, czyli mniej przeznaczone do u ytku liturgicznego winny by artystycznie wykonane i wi cej od VI wieku chrzcielnica przybra a kszta t beczki wykonanej z zaopatrzone w te g osy, które s odpowiednie do u ytku ko cielnego.

kamienia lub metalu. W okresie gotyku chrzcielnica otrzyma a kszta t Zanin zacznie si ich u ywa , nale y je po wi ci i pilnie strzec jako wielkiego pucharu. rzeczy wi tej. Ze wzgl du na natur , wi to i dostoje stwo liturgii, Wymowa symboliczna chrzcielnicy zawarta jest we Wprowadzeniu gra na organach ma by doskona a. Lepiej jest zupe nie zrezygnowa z do Obrz dów Chrztu: "Chrzcielnica, z której wyp ywa woda chrztu, albo gry na organach, ni gra le i nieporadnie. Dla organistów konieczna w której si j przechowuje, niech b dzie przeznaczona wy cznie do jest znajomo liturgii. sakramentu chrztu i w pe ni godna tego, aby tam chrze cijanie odradzali Jako instrument bardzo z ony, z którego wydobywa si wzruszaj ce si z wody i z Ducha wi tego. melodie i harmonie, organy s symbolem uporz dkowanego ycia Bez wzgl du na to czy mie ci si ona w jakiej kaplicy wewn trz duchowego cz owieka, harmonizuj cego z wymogami Ewangelii. lub obok ko cio a, czy te w jakiej cz ci ko cio a na widoku wiernych, tak j nale y urz dzi , by w obrz dach chrztu mog o uczestniDzwony wywodz si z Chin. W Europie pierwsze notatki na temat

czy wiele osób. dzwonów si gaj VI w. Pierwsze dzwony by y ma e. z czasem dopiero Po zako czeniu okresu wielkanocnego w miejscu udzielania chrztu zwi ksza y swoje rozmiary a do olbrzymów wielotonowych. W XII w. wypada ze czci przechowywa pascha i zapala go podczas udzielania zawieszano je na osobnych wie ach, zwanych dzwonnicami. Pierwsza chrztu, aby od niego atwo by o zapala wiece ochrzczonych" (nr 25). znana dzwonnica powsta a przy bazylice w. Piotra za czasów papie a Chrzcielnica jest symbolem odrodzenia z wody i z Ducha wi tego. Stefana II (t 757). W cesarstwie Karola Wielkiego (t 814) ka dy Przypomina wszczepienie w Chrystusa i Jego Ko ció . Zapalanie wiecy ko ció musia mie dzwonnic . chrzcielnej od pascha u symbolizuje otrzymane ycie nadprzyrodzone od Od VIII w. znany jest obrz d konsekracji dzwonów. W obrz dzie Chrystusa. tym skrapiano i obmywano dzwon wi con wod i namaszczano olejami wi tymi, nadaj c mu imi . Dlatego obrz d ten nazywano chrztem Obrazy umieszczane w ko ciele maj zwi zek a kultem wi tych. dzwonu. Jest to zwyczaj zgodny z pierwotn tradycj Ko cio a. Obraz w ko -

Osobliwo ci dzwonu jest to, e wydaj d wi ki o mocnych alikwociele maj si odznacza walorami artystycznymi. Maj przemawia do tach. Dlatego te jego d wi k jest barwny, donios y, mocny, uroczysty. wszystkich wiernych, a wi c nie awangardowe. Wa jest rzecz aby Znaczenie dzwonów okre laj napisy umieszczane na nich: wzbudza y pobo no u wiernych. W ko ciele obrazów nie mo e by za Lando Deum verum, plebem voco, congrego clerum, du o. Ponadto tak musz by u one, aby tworzy y harmoni i by nie Defunctos pióro, pestem fugo, festa decoro. powtarza y si obrazy jednego i tego samego wi tego. Ca y wystrój (Wielbi Boga prawdziwego, zwo uj lud, gromadz duchowie stwo, ko cio a ma odznacza si szlachetn prostot . Poszczególne elementy op akuj zmar ych, oddalam zaraz i przyozdabiam wi ta). zdobnicze maj by autentyczn sztuk , uwzgl dnia godno miejsca i Obecne zalecenia Ko cio a: "Wszyscy, do których to nale y, s obooddzia ywa wychowawczo na wiernych (OWMR 279-280). wi zani wiecie zachowywa staro ytny i ogólnie przyj ty w Ko ciele 98 99

zwyczaj u ywania dzwonów. Nie wolno u ywa dzwonów w ko cio ach, dopóki nie zostan uroczy cie konsekrowane lub przynajmniej po wi cych... Szat liturgiczn wspóln dla duchownych i ministrantów wszycone. Odt d za jako przedmioty po wi cone maj by otaczane nale yt stkich stopni jest alba, przepasana w biodrach paskiem, je eli nie jest trosk . Uznane zwyczaje i ró ne sposoby bicia w dzwony, zale nie od celu uszyta w taki sposób, e przylega do cia a nawet bez paska. Je eli alba dzwonienia, nale y troskliwie zachowa ... Inowacje, maj ce na celu nie os ania dok adnie zwyk ego stroju ko o szyi, przed na eniem alby pe niejsze ud wi kowienie dzwonów lub u atwienie samego dzwonienia nale y w humera . Alb mo na zast pi kom , ale nie wtedy, gdy mog by dopuszczone przez ordynariusza miejscowego po wys uchaniu si wk ada ornat lub dalmatyk lub gdy zamiast ornatu czy dalmatyki opinii znawców... Gdzieniegdzie istniej specjalne zespo y wielu nak ada si sam stu " (nr 298). W cytacie tym wyliczone s dzwonów, zawieszonych w dzwonnicy, na których wykonuje si ró ne nast puj ce szaty liturgiczne: humera , alba, pasek," stu a, ornat, pie ni i melodie. Tak gr dzwonów zwan pospolicie "carrillon" dalmatyka i kom a.

(Glockenspiel) wyklucza si zupe nie z jakiegokolwiek u ytku liturW redniowieczu symbolika szuka a zwi zków mi dzy szatami liturgicznego... Nale y stara si ze wszystkich si , by wszystkie ko cio y, gicznymi, a osob Jezusa Chrystusa, b te z Msz wi . Od XI w. kaplice publiczne, by y zaopatrzone przynajmniej w jeden lub dwa do modlitw odmawianych przy wk adaniu szat liturgicznych wesz a dzwony, cho by niewielkie; surowo za zabrania si , aby zamiast posymbolika o charakterze moralnym. W szatach tych symbolika widzi wi conych dzwonów u ywano jakiegokolwiek aparatu lub przyrz du, cnoty, jakimi odznacza si maj ci, którzy je nosz . któryby mechanicznie lub automatycznie na ladowa lub wzmacnia g os dzwonów" (Instr. z 1958, nr 86-92). Benedictionale z 1984 r. zawiera Humera wywodzi si ze staro ytnej chusty noszonej na ramionach formularz po wi cenia dzwonów, którego mo e dokona kap an. przez ludzi nale cych do wy szych warstw spo ecznych. Cz ci szat liturgicznych sta si w IX w. we Frankonii. Dzisiaj przedstawia si on jako niewielka chusta z lnu lub innej tkaniny szlachetnej, naturalnego pochodzenia, odpowiadaj cej powadze i wi to ci liturgii. W humerale

symbolika widzi hehn zbawienia (Ef 6,17; l Tes 5,8). SZATY LITURGICZNE Alba jest bia szat , si gaj do kostek, z d ugimi r kawami. Taka ukszta towa a si ze staro ytnej tuniki. W krajach gor cych do Szaty liturgiczne zwane tak e paramentami (od paramenta = szaty dnia dzisiejszego nosi si podobn szat . Tradycyjnie sporz dzano j ozdobne) pocz tkowo nie ró ni y si od odzie y wieckiej u ywanej od ze lnu. Obecnie u ywa si tak e innych, bia ych tkanin szlachetnych. wi ta. Ubiór liturgiczny zacz jednak odró nia si od stroju zwyNazwa alba wywodzi si z jej bia ego koloru. Jest symbolem czysto ci ego w ci gu IV i V w. Jeszcze w V w. papie Celestyn I (t 432) gani duszy b cej w stanie aski u wi caj cej, zdobytej przez krew Baranka duchownych gallika skich, którzy usi owali wyró nia si szczególnym (Ap 7,14), której nagrod b dzie uwielbienie w niebie. strojem. Przypomnia , e duchowni maj wyró nia si nie strojem, ale wiedz , obyczajami i wznios ci serca. Od czasów Karolingów zaczyna Kom a jest skrócon alb o szerokich r kawach. Najpierw u ywano jej si okres bogatych szat haftowanych.

w chórze, czyli podczas liturgii godzin, a od XIV w. tak e do tych W zgromadzeniu liturgicznym rozmaito szat jest znakiem zewn wszystkich funkcji liturgicznych, dla których alba nie by a wyra nie trznym ró nych funkcji wynikaj cych z ró nych stopni wiece i pos ug przepisana. Symbolika kom y jest ta sama, co alby, któr zast puje. liturgicznych. "W Ko ciele, który jest Cia em Chrystusa, nie wszyscy cz onkowie spe niaj jednakowe czynno ci. Ta ró no funkcji w spe Pasek z aci ska zwany tak e cingulum, jest grubym sznurem z fr nianiu kultu ukazuje si zewn trznie przez ró no szat liturgicznych. dzlami na obu ko cach, którym przepasuje si alb , gdy jest za szeroka Dlatego te szaty powinny by znakiem funkcji ka dego z pos uguj lub za d uga. Pasek symbolizuje wstrzemi liwo i panowanie nad po dliwo ciami cielesnymi. Jest tak e znakiem pracy w s bie Bo ej. 100 101 Stu a jest d ug , szerok wst , lekko rozszerzon na obu ko tamy: "Co do kolorów szat liturgicznych nale y zachowa tradycj " cach, uszyt z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kap an nosz stu (OWMR 308). W tradycji ka dy kolor mia swoj symbolik :

zawieszon na szyi i zwisaj swobodnie obu ko cami z przodu. Diakon B i a y zawsze symbolizowa wiat o, czysto , rado , wi teczny natomiast zak ada stu na sposób szarfy z lewego ramienia uko nie do nastrój. St d kolor ten stosowano w obchodach liturgicznych o charakterze prawego boku. W staro ytno ci by a oznak urz du i godno ci. W radosnym: Bo e Narodzenie, Zmartwychwstanie Pa skie, wi ta Pa skie liturgii symbolizuje w adz i godno urz du kap skiego. (nie zwi zane z Jego m ), Matki Bo ej i wi tych Wyznawców. C z e r w o n y to znak krwi, m cze stwa, a tak e ognistych j Ornat powsta z wierzchniej szaty rzymskiej, która by a rodzajem zyków, pod postaciami których Duch wi ty zst pi na Aposto ów we aszcza bez r kawów, z jednym tylko ma ym otworem na g ow . U yWieczerniku w dniu Zielonych wi t. St d u ywa si go w uroczysto wano go przy wszystkich czynno ciach kap skich. Od XIII w. zacz to Zes ania Ducha wi tego i w obchody ku czci wi tych m czenników i go obcina z obydwu boków, by nie kr powa ruchów r k, a w XVII

w wi ta Pa skie zwi zane z Jego m . wieku pozosta y dwa p aty materia u zwisaj ce z przodu i z ty u. RówZ i e l o n y zwyk e symbolizuje nadziej , odrodzenie, m odo i nocze nie ornat przyozdabiano coraz bardziej bogatymi haftami. Na sprawiedliwo . Stosuje si go w niedziele i w dni powszednie Okresu plecach najcz ciej by znak krzy a, symbol ofiary Chrystusa. Jest te Zwyk ego w ci gu roku. symbolem ci aru s by Bo ej. Obecnie wraca si do ornatu obszerF i o l e t o w y kolor stosowano pierwotnie zamiast c z a r nego, bez przesadnych ozdób. Poniewa ornat wk ada si na wszystkie n e g o , który by znakiem oby i pokuty. Kolor fioletowy, oprócz poprzednio w one szaty, dlatego w obrz dach wi ce uchodzi zawsze oby i pokuty symbolizowa ponadto skruch , pokor oraz godno za symbol mi ci pokrywaj cej grzechy (l P 4,8). (np. strój biskupa czy pra ata). Ostatnia reforma liturgiczna powróci a do starej tradycji i koloru fioletowego mo na u ywa zamiast czarnego.

Dalmatyka jest szat w asn diakona. Wk ada j na alb i stu . Fioletowy kolor u ywany jest zatem w Adwencie, Wielkim Po cie i w Pierwotnie dalmatyka by a strojem wieckim. Za jej ojczyzn uchodzi liturgii obnej. Welon kielichowy zawsze mo e by bia y. Dalmacja, od której wzi a nazw . Od IV w. nosi j papie i diakoni Na temat znaczenia barw w liturgii czytamy w mszale Paw a VI: rzymscy. Strojem liturgicznym diakona dalmatyka sta a si w IX wieku. "rozmaito kolorów szat liturgicznych ma uzewn trznia charakter By a to szata d uga i szeroka, nie przepasana, o krótkich i szerokich sprawowanych misteriów wiary, a tak e ide rozwoju ycia chrze cikawach. Z czasem uleg a skróceniu, a dla atwiejszego jej ubierania ja skiego w ci gu roku liturgicznego" (nr 307). przeci to j z obydwu boków, cznie z r kawami. Zawsze by a koloru bia ego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegn cymi od ramion do Kapa pierwotnie by a strojem ksi t i królów. Nie jest to zatem do u, tak z przodu jak i z ty u. Od XVIII w. kolor jej zacz to dostostrój liturgiczny w takim znaczeniu jak pozosta e szaty liturgiczne. Nie sowywa do koloru ornatu. Jest znakiem urz du, zaszczytu diakona ma te powszechnie przyj tej symboliki.

us uguj cego Chrystusowi Eucharystycznemu. Modlitwa ko cielna przedstawia j jako szat rado ci i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwo ci. Mitra jako liturgiczne nakrycie g owy istnieje od XII wieku. Wywodzi si z nakrycia g owy urz dników pa stwowych. Modlitwy nazyBarwy szat liturgicznych nie by y przypadkowe. Mia y swoj wymow . waj j he mem zbawienia, a w dwóch jej rogach symbolika dopatruje W liturgii stosowano je swobodnie. Z pierwszymi regu ami pod tym si obu Testamentów. wzgl dem spotykamy si w IX w. W XII w. W Rzymie ustali si pewien kanon kolorów liturgicznych. Na pocz tku XIII w. zestaw barw Paliusz jest ta na trzy palce szerok z sze cioma krzy ykami z liturgicznych opisa Innocenty III (t 1216). Od tego czasu nie by o czarnego materia u. Ma form naszyjnika z dwoma ko cami zwisaj cymi wi kszych zmian w doborze kolorów wraz z ich symbolik , jak wiadczy z przodu i na plecy. Jest znakiem godno ci arcybiskupa metromsza w. Piusa V (t 1572), a w mszale Paw a VI (t 1978) czy102 103 polity. Ozdobny paliusz o wi kszych rozmiarach nazywa si racjona

i przybra kszta t tulipana. W epoce gotyku czara kielicha upodobni a (u ywa y go: Kraków, Eichstatt, Nency, Tuluza, Paderborn). si wi cej do odwróconego sto ka. Barok doda bogat ornamentyk . Kielich z paten stawia si na korporale, czyli ma ym obrusie LniaPier cie znak urz du i godno ci biskupa, posiada wprawion w nym. Wed ug komentatorów korpora symbolizuje ca un, w który owioczko piecz ryt w metalu lub szlachetnym kamieniu (sygnet). Jego ni te by o Cia o Pa skie w grobie. praktyczne znaczenie polega o wi c na wyt aczaniu nim piecz ci. NajPuryfikaterz jest ma ym r czniczkiem s cym do wycierania kiewcze niej biskupi hiszpa scy nosili takie pier cienie, bo ju w VII licha. wieku. Wzmiankuje go wi ty Izydor z Sewilli (f 636). Jest symbolem Pa ka to podwójny czworobok lniany s cy do nakrywania kielicha. piecz ci prawdziwej wiary i za lubin biskupa z diecezj . Ceremonia Usztywnia si go przez w enie tekturki. biskupi z 1984 r. nakazuje nosi go stale. Paten podobnie jak kielich by a pocz tkowo du a, ze wzgl du na

Pastora najpierw u ywany by przez opatów. Pierwszym opatem, amanie na niej konsekrowanego chleba. Z czasem, gdy zacz to stosowa który go u ywa by w. Kolumban (t 615). Odt d szybko si rozpowgotowe komunikanty wystarczy a paten ma a. szechni . Poza klasztorami u ywali go biskupi, ksi ta i królowie jako Pontyfika dawny, w patenie i kielichu widzia symbol nowego grobu znak w adzy. Do liturgicznych insygniów zalicza si go od XI w. ZaPa skiego, poniewa s do sk adania na nich Jego Cia a i Krwi. krzywienie u góry jest symbolem troski pasterskiej biskupa, który ma Przypominaj tak e Wieczernik i pierwsze przeistoczenie (Mt 26,26-28; odci ga wiernych od z a, jak pasterz owce. rodkowa cz pastora u Mk 14,22-25; k 22,15-20; l Kor 11,23-25). oznacza podpor i symbolizuje s ludowi oraz umacnianie jego wiary. Dolna cz pastora u ostro zako czona oznacza trosk pastersk Ampu ki u ywane s od staro ytno ci jako naczy ka na wino i wod .

w zach caniu, napominaniu, a nawet w karceniu. Papie od XII wieku Do kompletu nale y taca szklana lub metalowa. Na tacy stawia si ywa pastora u prostego, zako czonego krzy em. ampu ki. Taca s y równie przy obmywaniu r k. Pektora nosz biskupi od XI w. Pochodzi z relikwiarzyków noszoPuszka (ciborium) by a okr ym lub czworok tnym pude kiem, s unych przez duchowie stwo na chrze cija skim Wschodzie, a pó niej na cym do przechowywania Naj wi tszego Sakramentu. Od XIII wieku Zachodzie. By y to naczy ka ró nych kszta tów z relikwiami m czenprzybra a form kielicha z przykrywk . Sukienk na puszk z komuniników. Dlatego pektora sta si znakiem zwyci stwa nad cierpieniem, a kantami przepisa dopiero Rytua Rzymski (1614). nawet nad mierci . Przypomina cierpienie, i opiek , jaka sp ywa z krzy a Chrystusowego dla obrony przed napa ciami wrogów zbawienia. Monstrancja u ywana jest tylko w Ko ciele zachodnim od XIV Zwyczaj zak adania pektora u na czas sprawowania czynno ci liturwieku, w zwi zku z rozwojem kultu eucharystycznego. Ozdabiano j gicznych sta si obowi zkiem dopiero w XVI w. Obecnie Ceremonia motywami niezwykle pomys owymi i bogatymi, godnymi Eucharystii.

biskupi przewiduje umieszczanie go pod ornatem czy kap . Naj wi tsz Hosti przeznaczon do monstrancji przechowuje si w kustodii. Uchwyt podtrzymuj cy Hosti nazywa si lun lub melchizedekiem. NACZYNIA LITURGICZNE Kielich w staro ytno ci by du y i zaopatrzony w dwa uchwyty dla podtrzymywania przez diakona w czasie udzielania Komunii w. pod postaci wina. W epoce roma skiej, kielich zmniejszy swoje rozmiary 105 ROK LITURGICZNY poniewa nadal pojawiaj si nowe obchody liturgiczne, inne znów ulegaj redukcji czy zanikowi poprzez reformy liturgiczne lub naturalny proces yciowy" roku liturgicznego. Rok ko cielny jest wci ywy i podlega naturalnym procesom historycznym. Pocz tek roku liturgicznego nie zawsze mia t sam dat . Wed ug starych ksi g liturgicznych, pochodz cych z okresu mi dzy VIII, a XIII wiekiem, nowy rok rozpoczynano od Wielkanocy lub od Bo ego Narodzenia. W staro ytno ci rok ko cielny uzale niony by od roku cyRokiem liturgicznym zajmuje si heortologia (od grec. heorte = wilnego i w Rzymie rozpoczyna si l marca, a w Bizancjum l wrze nia.

wi to). Jest to nauka o pochodzeniu i znaczeniu wi t chrze cija skich Gdy pod koniec redniowiecza przyzwyczajono si do odró niania roku ca ego roku ko cielnego. Bada je w aspekcie historycznym, teologicznoko cielnego od cywilnego, wtedy Adwent sta si pocz tkiem rocznego liturgicznym, duszpasterskim i moralno-ascetycznym. cyklu obchodów liturgicznych. Od tego czasu ksi gi liturgiczne ca y uk ad formularzy porz dkuj od Adwentu pocz wszy. W wyniku dyskusji i postanowie Soboru Watyka skiego II wyeksponowano w roku liturgicznym niedziel jako wi to Pa skie, o czym jakby zapomniano i zosta a zagubiona w mnóstwie obchodów mniejszej POWSTANIE I ZNACZENIE rangi. Zbyt liczne obchody ku czci wi tych Pa skich zredukowano lub te umieszczono w kalendarzach partykularnych (regionalnych, diecezjalnych, zakonnych). W miejsce wielu stopni wi t i skomplikowanych oktaw, wprowadzono tylko trzy stopnie obchodów, a mianowicie: — uroczysto , POWSTANIE roku liturgicznego nie dokona o si naraz. Trzeba — wi to i raczej mówi o jego stopniowym powstawaniu na przestrzeni ca ej historii — wspomnienie (obowi zkowe lub dowolne). Ko cio a. Ka dy wiek wnosi do kalendarza ko cielnego coraz to nowe

Pozostawiono jedynie dwie oktawy: obchody. Najstarszym obchodem, si gaj cym czasów apostolskich, jest — Bo ego Narodzenia i niedziela. Powsta a jako cotygodniowe wspomnienie zmartwychwstania — Wielkanocy. Pa skiego. Nieco pó niej zwrócono uwag na rocznic zmartwychwstania Pa skiego. Rocznic t obchodzono ju w II wieku bardzo uroczy cie. ZNACZENIE roku liturgicznego Pius XII w 1947 roku uj nast Po raz pierwszy Wielkanoc wymienia w. Justyn M czennik (t 167) w puj co: "Rok ko cielny nie jest zimnym i bezw adnym przedstawianiem Dialogu z ydem Tryfonem (c. 40,1; 113,3). W III wieku rozwin si spraw tycz cych si minionych czasów, ani te prostym i czczym przykult czenników, pó niej Wyznawców. W IV wieku powsta o wi to pomnieniem wypadków dawnych wieków. Jest to raczej sam Chrystus, Bo ego Narodzenia. W tym samym wieku powsta najpierw okres który trwa w swoim Ko ciele. Idzie naprzód t drog niezmiennego przygotowawczy do wi ta Zmartwychwstania Pa skiego (Wielki Post) i swojego mi osierdzia, na któr wst pi ju za swojego ziemskiego ycia, okres wi teczny zwany Pi dziesi tnic ,

jak równie okres kiedy przeszed dobrze czyni c. A wst pi na ni z tym litosnym zamyprzygotowawczy do wi t Bo ego Narodzenia (Adwent) oraz okres em, by dusze ludzkie mog y zbli si duchowo do Jego tajemnic i wi teczny. W V w. obchody Suchych Dni uwa ano w Rzymie za zwyczaj czerpa z nich ycie. Te za tajemnice s nieustannie obecne i dziadawno ju znany. aj ce" (Med. Dei, s. 90). Na ten sam temat mówi Sobór Watyka ski II Tak powsta y najwa niejsze wi ta i okresy liturgiczne. Stanowi w 1963 r.: " wi ta Matka Ko ció uwa a za swój obowi zek obchodzi w one niejako fundament ca ego roku ko cielnego. Proces dalszego rozczcigodnym wspomnieniu zbawcze dzie o swego Boskiego Obluwoju roku liturgicznego trwa przez wieki i nadal nie jest uko czony, 106 107 WI TOWANIE MISTERIÓW ODKUPIENIA bie ca przez caty rok w ustalonych dniach... Z biegiem roku Ko ció ods ania ca e misterium Chrystusa, pocz wszy od Wcielenia i Narodzenia do Wniebowst pienia, do Zes ania Ducha wi tego oraz oczekiwania ogos awionej nadziei i przyj cia Pa skiego. W ten sposób obchodz c

misteria Odkupienia, Ko ció otwiera bogactwa zbawczych czynów i zas ug swojego Pana, tak e one uobecniaj si niejako w ka dym czasie, aby Kolejno omawiania poszczególnych obchdów i okresów liturgiczwierni zetkn li si z nimi i dost pili aski zbawienia" (KL 102). nych zgodna jest z artyku em 102 Konstytucji o liturgii, gdzie czytamy: Celem obchodów liturgicznych zawsze by o stworzenie wiernym "ka dego tygodnia Ko ció obchodzi pami tk zmartwychwstania Pa mo liwo ci prze ywania dzie zbawczych Jezusa Chrystusa; ukazanie skiego, a z biegiem roku ods ania ca e misterium Chrystusa, pocz wszy od owoców odkupienia na przyk adzie wi tych Pa skich; pobudzenie Wcielenia i Narodzenia a do Wniebowst pienia, do Zes ania Ducha wiefnych do wdzi cznego rozwa ania pszczególnych wydarze zbawwi tego oraz oczekiwania b ogos awionej nadziei przyj cia Pa skiego". czych, które moc Ducha wi tego staj si niejako obecne w obchodach Najpierw zatem niedziela, nast pnie obchody wydarze zbawczych liturgicznych. Dlatego liturgia Bo ego Narodzenia mówi: "Dzisiaj wed ug ich kolejno ci w yciu Chrystusa i w roku liturgicznym. narodzi si nam Zbawicie? (Ant. na wej cie - Pasterka) lub "Dzi si narodzi Chrystus Pan, Zbawicie? (refren mi dzy czytaniami), we Wielki Czwartek s yszymy: "za zbawienie nas wszystkich by m czony, to jest dzisiaj", we Wielkanoc: "Bo e zwyci ywszy mier w dzisiejszym dniu", we

NIEDZIELA Wniebowst pienie: "Bo e, w dniu dzisiejszym Syn Twój Jednorodzony wst pi do nieba" itd. W liturgii to "dzisiaf jest charakterystyczne i powtarza si bardzo Sobór poucza: "Zgodnie z tradycj apostolsk , która wywodzi si od cz sto. Wci oznajmia ono, e "tajemnice zbawienia s obecne i dziasamego dnia zmartwychwstania Chrystusa, misterium paschalne aj ce... aby zetkn li si z nimi i dost pili aski zbawienia". Obecne s Ko ció obchodzi co osiem dni, w dniu, który s usznie jest nazywany przede wszystkim przez Msz wi , która jest punktem szczytowym dniem Pa skim albo niedziel . W tym bowiem dniu wierni powinni ka dego obchodu liturgicznego. Msza wi ta uobecnia ca e misterium schodzi si razem dla s uchania s owa Bo ego i uczestniczenia w EuChrystusa. Gdzie jest ca , tam s i cz ci. Cz ciami tymi s charystii, aby tak wspomina M , Zmartwychwstanie i chwa Pana wydarzenia zbawcze, obchodzone jako osobne wi ta. Np. w Bo e NaJezusa i sk ada dzi kczynienie Bogu, który ich odrodzi przez zmart-

rodzenie obchodzi si i prze ywa misterium Narodzenia Pa skiego; we wychwstanie Jezusa Chrystusa ku nadziei ywej. Niedziela jest zatem Wielkanoc misterium Zmartwychwstania Pa skiego itd. W Ten sposób "z najstarszym i pierwszym dniem wi tecznym, który nale y tak przedbiegiem roku Ko ció ods ania ca e misterium Chrystusa". stawi i wpoi w pobo no wiernych, aby sta si równie dniem ra"W ró nych okresach roku liturgicznego, zgodnie z tradycj , Ko ció do ci i odpoczynku od pracy. Poniewa niedziela jest podstaw i rdzepog bia duchowe wyrobienie wiernych przez pobo ne wiczenia duszy i niem ca ego roku liturgicznego, nie nale y jej przys ania innymi cia a, przez pouczenia, modlitwy, uczynki pokutne i dzie a mi osierdzia" obchodami, je eli nie s rzeczywi cie bardzo wa ne" (KL 106). (Ka . lit. 1). "Ka dy dzie jest u wi cony przez liturgiczne czynno ci ludu Bo ego, NAZWY NIEDZIELI zw aszcza przez Ofiar Eucharystyczn i Liturgi Godzin. Dzie liturgiczny trwa od pomocy do pomocy. Obchód niedzieli i uroczysNazwy niedzieli si gaj przewa nie pocz tków chrze cija stwa. to ci rozpoczyna si wieczorem dnia poprzedniego" (Ka . lit. 3). Wszystkie zwi zane s z jej tre ci . Pierwszy dzie tygodnia jest nazw biblijn (Mt 28,1; Mk 16,2.9;

k 24, 1; J 20,1.19; l Kor 16,2). Siedmiodniowy cykl tygodnia (Dz 20, 109 108 WI TOWANIE MISTERIÓW ODKUPIENIA bie ca przez ca y rok w ustalonych dniach... Z biegiem roku Ko ció ods ania ca e misterium Chrystusa, pocz wszy od Wcielenia i Narodzenia do Wniebowst pienia, do Zes ania Ducha wi tego oraz oczekiwania ogos awionej nadziei i przyj cia Pa skiego. W ten sposób obchodz c misteria Odkupienia, Ko ció otwiera bogactwa zbawczych czynów i zas ug swojego Pana, tak e one uobecniaj si niejako w ka dym Kolejno omawiania poszczególnych obchdów i okresów liturgiczczasie, aby wierni zetkn li si z nimi i dost pili aski zbawienia" (KL nych zgodna jest z artyku em 102 Konstytucji o liturgii, gdzie czytamy: 102). "ka dego tygodnia Ko ció obchodzi pami tk zmartwychwstania Pa Celem obchodów liturgicznych zawsze by o stworzenie wiernym skiego, a z biegiem roku ods ania ca e misterium Chrystusa, pocz wszy od mo liwo ci prze ywania dzie zbawczych Jezusa Chrystusa; ukazanie Wcielenia i Narodzenia a do Wniebowst pienia, do Zes ania Ducha owoców odkupienia na przyk adzie wi tych Pa skich; pobudzenie wi tego oraz oczekiwania b ogos awionej nadziei przyj cia Pa skiego".

wiernych do wdzi cznego rozwa ania pszczególnych wydarze zbawNajpierw zatem niedziela, nast pnie obchody wydarze zbawczych czych, które moc Ducha wi tego staj si niejako obecne w obchodach wed ug ich kolejno ci w yciu Chrystusa i w roku liturgicznym. liturgicznych. Dlatego liturgia Bo ego Narodzenia mówi: "Dzisiaj narodzi si nam Zbawicie? (Ant. na wej cie - Pasterka) lub "Dzi si narodzi Chrystus Pan, Zbawicie? (refren mi dzy czytaniami), we Wielki Czwartek s yszymy: "za zbawienie nas wszystkich by m czony, to jest NIEDZIELA. dzisiaj", we Wielkanoc: "Bo e zwyci ywszy mier w dzisiejszym dniu", we Wniebowst pienie: "Bo e, w dniu dzisiejszym Syn Twój Jednorodzony wst pi do nieba" itd. Sobór poucza: "Zgodnie z tradycj apostolsk , która wywodzi si od W liturgii to "dzisiaj" jest charakterystyczne i powtarza si bardzo samego dnia zmartwychwstania Chrystusa, misterium paschalne cz sto. Wci oznajmia ono, e "tajemnice zbawienia s obecne i dziaKo ció obchodzi co osiem dni, w dniu, który s usznie jest nazywany aj ce... aby zetkn li si z nimi i dost pili aski zbawienia". Obecne s dniem Pa skim albo niedziel . W tym bowiem dniu wierni powinni przede wszystkim przez Msz wi

, która jest punktem szczytowym schodzi si razem dla s uchania s owa Bo ego i uczestniczenia w Euka dego obchodu liturgicznego. Msza wi ta uobecnia ca e misterium charystii, aby tak wspomina M , Zmartwychwstanie i chwa Pana Chrystusa. Gdzie jest ca , tam s i cz ci. Cz ciami tymi s Jezusa i sk ada dzi kczynienie Bogu, który ich odrodzi przez zmartwydarzenia zbawcze, obchodzone jako osobne wi ta. Np. w Bo e Nawychwstanie Jezusa Chrystusa ku nadziei ywej. Niedziela jest zatem rodzenie obchodzi si i prze ywa misterium Narodzenia Pa skiego; we najstarszym i pierwszym dniem wi tecznym, który nale y tak przedWielkanoc misterium Zmartwychwstania Pa skiego itd. W Ten sposób "z stawi i wpoi w pobo no wiernych, aby sta si równie dniem rabiegiem roku Ko ció ods ania ca e misterium Chrystusa". do ci i odpoczynku od pracy. Poniewa niedziela jest podstaw i rdze"W ró nych okresach roku liturgicznego, zgodnie z tradycj , Ko ció niem ca ego roku liturgicznego, nie nale y jej przys ania innymi pog bia duchowe wyrobienie wiernych przez pobo ne wiczenia duszy i obchodami, je eli nie s rzeczywi cie bardzo wa ne" (KL 106). cia a, przez pouczenia, modlitwy, uczynki pokutne i dzie a mi osierdzia"

(Ka . lit. 1). NAZWY NIEDZIELI "Ka dy dzie jest u wi cony przez liturgiczne czynno ci ludu Bo ego, zw aszcza przez Ofiar Eucharystyczn i Liturgi Godzin. Dzie Nazwy niedzieli si gaj przewa nie pocz tków chrze cija stwa. liturgiczny trwa od pó nocy do pomocy. Obchód niedzieli i uroczysWszystkie zwi zane s z jej tre ci . to ci rozpoczyna si wieczorem dnia poprzedniego" (Ka . lit. 3). Pierwszy dzie tygodnia jest nazw biblijn (Mt 28,1; Mk 16,2.9; k 24, 1; J 20,1.19; l Kor 16,2). Siedmiodniowy cykl tygodnia (Dz 20, 109 108 7; l Kor 16, 2) chrze cijanie przej li ze Starego Testamentu (Wj 23, ad w. Maksym z Turynu (V w.) napisa : "Niedziela jest dla nas 12; 34,21). W pierwszym dniu tego cyklu Chrystus zmartwychwsta , czcigodnym i uroczystym dniem, poniewa w tym dniu Zbawiciel, jakby ukaza si uczniom, zjad z nimi posi ek i udzieli im Ducha wi tego na wschodz ce s ce, rozproszywszy ciemno ci, zaja nia wiat em zmart-

odpuszczenie grzechów. Przez cud zmartwychwstania Bóg objawi wychwstania. Ludzie tego wiata nazywaj ten dzie dniem s ca, poukrzy owanego Chrystusa jako zwyci skiego Pana (Kyrios, Dz 2,36). niewa o wieca go Chrystus, wschodz ce s ce sprawiedliwo ci" (Horn. na Nazw t pos ugiwano si nie tylko w pierwszych wiekach lecz tak e Zes . Ducha w.). Nazwa ta wesz a do nowo ytnych j zyków gerpó niej. ma skich, np.: Sonntag, sunday, zondag, sóndag... Na okre lenie niedzieli jako dnia zmartwychwstania Chrystusa najNiedziela to nazwa najubo sza pod wzgl dem tre ci teologicznej. trafniejsz nazw posiada j zyk rosyjski: waskresenije (dzie wskrzeMówi tylko, e w tym dniu nie wolno pracowa (nie dzia ). Czas szenia czyli zmartwychwstania). wolny jest równie potrzebny po to, aby mo na zaj si sprawami reDzie ósmy jest równie nazw biblijn (J 20,26), u ywan tak e ligijnymi, zw aszcza Msz wi , prywatnymi praktykami pobo nymi,

przez Ojców Ko cio a (List Barnaby 15,8; Justyn, Dialog 41; Augustyn, jak równie lektur Pisma w. czy innych ksi ek religijnych... Ep. 55, 17). Wed ug nich siedmiodniowy tydzie symbolizuje doczesno , dzie ósmy za symbolizuje to, co jest poza doczesno ci . Oznacza TRE NIEDZIELI zatem wieczno , przysz y wiat, dzie ostateczny i nowe stworzenie. "Dzie pierwszy stanie si ósmym, powiada w. Augustyn, równie nasze Niedziela jest oryginalnym wi tem chrze cija skim. Obfituje ona w pierwsze ycie nie b dzie zabrane lecz przekszta ci si w ycie bogate tre ci teologiczne. Podstawow jej tre ci jest m i s t e r i u m wieczne". Nazwa "dzie Ósmy" ma u Ojców Ko cio a wyd wi k wyra nie z m a r t w y c h w s t a n i a Chrystusa. W dniu zmartwychwstania (J eschatologiczny, kieruje my li ku rzeczom ostatecznym. 20,20) i po o miu dniach (J 20,27) Chrystus zjawi si po ród zebranych Dzie Pa ski jest trzeci z rz du nazw biblijn (Ap 1,10), któr uczniów ze s owami pokoju. Potem zwróci ich uwag na swoje ch tnie pos ugiwali si pierwsi chrze cijanie (Didache 14,1): kyriake chwalebne rany. Da im w ten sposób do zrozumienia, e ile razy hemera - dies dominica, krótko dominica. Kyrios-Dominus, to zmartgromadz si dla wi towania Jego pami tki ( k 22,19), maj przede

wychwsta y Pan, ciesz cy si pe ni ycia, pe ni w adzy nad ca ym wszystkim rozpami tywa Jego m , mier i zmartwychwstanie. Je eli w wszech wiatem, zasiadaj cy po prawicy Ojca, uwielbiony i wywy szony pierwszych wiekach istnienia Ko cio a chrze cijanie intensywnie (Dz 2,36; Flp 2,5-11). Nazwa dominica ywana jest w dokumentach prze ywali niedziel , to dlatego, e g boko zrozumieli zbawcze ko cielnych do dnia dzisiejszego. Przyj a si w nowo ytnych j zykach misterium Chrystusa. Zarówno dla Aposto ów jak i wszystkich chrze cijan roma skich, np.: domenica, domingo, dimanche... niedziela by a now rzeczywisto ci . Nowo ta polega a na prze ywaniu Dzie s ca jest nazw u ywan w Ko ciele od II w. (Justyn, obecno ci Zmartwychwsta ego Pana (Mt 18,20), na przyjmowaniu Jego Apol. I 67,3). Staro ytni Rzymianie nie szukali nazw lecz jakby odlinauki i na sprawowaniu Eucharystii. czali kolejno poszczególne dni tygodnia: feria prima, feria secunda, Oprócz misterium paschalnego, na tre niedzieli sk ada si równie feria tertia...(dzie pierwszy, dzie drugi, dzie trzeci...). Feria prima, to

i d e a s t w o r z e n i a . Ju w. Justyn (t 167) pisa : "W dniu niedziela, feria secunda, to poniedzia ek itd. Od II w. zacz li poca zbieraj si wszyscy z miast i wiosek na wspóln uroczysto . ugiwa si nazwami zapo yczonymi od planet-bóstw, które opiekowa y Zgromadzenie to odbywa si w niedziel , poniewa to pierwszy dzie , w si dniami tygodnia, w nast puj cym porz dku: dzie s ca (niedziela), którym Bóg oddzieli ciemno ci od wiat a i stworzy wiat, a Jezus dzie ksi yca (poniedzia ek), dzie Marsa (wtorek), dzie Merkurego Chrystus, nasz Zbawiciel, tego dnia zmartwychwsta " (Apol. 1,67). Ju w roda), dzie Jowisza (czwatrek), dzie Wenus (pi tek), dzie Saturna Starym Testamencie ydzi w szabat wspominali stworzenie wiata (Wj (sobota). Pisarze starochrze cija scy przyjmuj c nazw dzie s ca (dies 20,8-11), wyzwolenie z niewoli egipskiej (Pp 5,12-15) i przymierze Jahwe solis) nadali jej sens chrystologiczny oparty na bogatym pod u z Izraelem (Ez 20,20). Te trzy idee, w znaczeniu w ciwym Nowemu

biblijnym (Ml 3,20; J 1,9; 2 Kor 3,18; 4,6; Ef 5, 14). Na przyTestamentowi, sk adaj si równie na tre niedzieli. S to: 110 111 idea nowego stworzenia, idea nowego przymierza oraz idea wyzwolenia z chrze cija stwo praw publicznych. Cesarz Konstantyn Wielki w 313 roku niewoli grzechowej. uzna chrze cija stwo za instytucj woln i pe noprawn , a w 321 roku Niedziela jako dzie zmartwychwstania Chrystusa, dzie Nowego nada niedzieli charakter dnia wypoczynku pa stwowego i zezwoli na Przymierza i wyzwolenia z grzechu ma charakter r a d o s n y . swobodne odprawianie nabo stw chrze cija skich, co pó niej Chodzi o rado Bo , duchow , p yn z wiary, nadziei i mi ci, kilkakrotnie potwierdzi . która potem promieniuje na ca e ycie chrze cija skie cz owieka. Dlatego Jan XXIII w encyklice Mater et Magistra z 1961 roku, o wspó czesw tym dniu przerywano wszelkie praktyki pokutne (Tertulian, De corona, nych przemianach spo ecznych, przypominia cel wypoczynku niedziel-

c.3), bo przypomina y grzech i psu y rado niedzieln (Didas-calia 21). nego: "Ko ció katolicki postanowi przed wielu wiekami, e wierni w. Piotr z Aleksandrii (t 311) powiada, e modlitwa na kl czkach nie maj po wi ca temu wypoczynkowi niedziel i w tym dniu uczestniczy zgadza si z rado ci zmartwychwstania (Ep.15). w. Ba-zyli (t 379) w Eucharystycznej Ofierze, która odnawia pami tk Boskiego Odkupienia i dodaje, e modlitwa w pozycji stoj cej oznacza i zmartwychwstali my zarazem udziela duszom ludzkim jego owoców... by cz owiek razem z Chrystusem i powinni my szuka tego, co jest w górze (De porzuciwszy w tym dniu zaj cia ycia codziennego wzniós umys do Spiritu S.). spraw niebieskich; by przeznaczy ten dzie na wnikni cie w tajniki W czasach w. Izydora z Sewilli (t 636) do teologicznej tre ci nieasnego sumienia i zastanowienie si , jakie miejsce zajmuj w jego dzieli dodano wspomnienie D u c h a w i t e g o . W niedziel yciu konieczne i nienaruszalne zwi zki z Bogiem". Chrystus zmartwychwsta y udzieli Aposto om Ducha wi tego na odpuszczenie grzechów (J 20,21-23) i w niedziel zes Ducha wi ZGROMADZENIE NIEDZIELNE

tego na Aposto ów i ucznów zebranych we Wieczerniku (Dz 2,1-13). Poniewa w niedziel rozwa ano wielkie dzie a Bo e, przypisywane Wed ug Konstytucji o liturgii zwyczaj gromadzenia si chrze cijan w poszczególnym Osobom Boskim: Ojcu — dzie o stworzenia, Synowi — niedziel si ga dnia zmartwychwstania Chrystusa (KL 106; Ka . lit. 4). dzie o odkupienia, Duchowi wi temu — dzie o u wi cenia, dlatego te w Od dnia zmartwychwstania chrze cijanie gromadzili si regularnie na redniowieczu w ka niedziel zacz to w szczególny sposób czci nabo stwa w ka niedziel (Dz 20,6-12; l Kor 16,2; Didache 16,1; tajemnic T r ó j c y P r z e n a j w i t s z e j . Do czasu ostatniej Ignacy Ant., Ad Magn. 9, 1). Chrze cijanie wywodz cy si z judaizmu reformy liturgicznej, w ka niedziel zwyk w ci gu roku, w Mszy przez jaki czas obchodzili jeszcze szabat, cho nie mieli ju takiego w. by a prefacja o Trójcy wi tej, a w brewiarzu Symbol w. Atanazego obowi zku (Koi 2,16; Dz 15,23). Zwyczaj ten jednak szybko znikn .

Quicumque ku czci Boga Trójjedynego. Ignacy Antioche ski pisa o tym: "Ci, którzy yli wed ug starego W XII wieku do tre ci niedzieli dodano pami tk c h r z t u porz dku, s teraz prowadzeni do nowej nadziei. Oni nie wi ju (Rupert z Deutz, t 1135 r., De div. off. I c. 20). Nawi zano w ten wi cej szabatu lecz niedziel , to znaczy dzie , w którym ycie przez sposób do w. Paw a, który czy wewn trznie chrzest ze zmartwychChrystusa i Jego mier na nowo powsta o" (Ad Magn. 9). wstaniem Pa skim (Rz 6,4). tego czasu pochodzi zwyczaj aspersji, czyli kropienia wiernych wiecon wod przed sum niedzieln . PokroUdzia w zgromadzeniu niedzielnym nale y do istoty ycia chrze cipienie niedzielne ma ci gle na nowo przypomina przyj ty chrzest i jego ja skiego. Wed ug Listu Pliniusza M odszego, pisanego do cesarza Traskutki. jana ok. 112 r., czytamy i chrze cijaninem jest ten, kto bierze udzia w Dla rozwa ania i prze ywania swojej godno ci dziecka Bo ego, jak zgromadzeniu niedzielnym. Podobnie mówi Didache: "W dzie Pa ski równie bogatych tre ci niedzieli, potrzebny jest wolny czas od pracy gromad cie si , amcie chleb i dzi ki czy cie, wyznawszy wpierw przymusowej. O d p o c z y n e k n i e d z i e l n y wynika najpierw z

grzechy i by czysta by a ofiara wasza. Ktokolwiek za wa ni si z bratem samego faktu zaj cia przez niedziel miejsca szabatu, który by dniem swoim, niech nie uczestniczy w waszym zebraniu, dopóki si nie wolnym od wszelkich zaj . Praktycznie jednak odpoczynek niedzielny pojedna aby nie splami waszej ofiary" (c. 14). Didaskalia (z III w.) móg by wprowadzony w ycie z chwil uzyskania przez pouczaj : "W dzie Pa ski od cie wszystko i spieszcie do ko cio a, 112 113 bo on jest chlub wasz . Jak e usprawiedliwi si kiedy przed Bogiem, oddawanie Bogu czci, prze ywanie rado ci w ciwej dniowi Pa skiemu kto w owym dniu nie uczestniczy we wspólnym zebraniu, by s ucha oraz korzystanie z nale nego odpoczynku duchowego i fizycznego" owa zbawienia i po ywa pokarm Boski, daj cy ycie wieczne?" (c. 13) (KPK 1247). Chrze cijan cechowa a wierno w ucz szczaniu na Eucharysti niedzieln . Celem gromadzenia si wiernych w niedziel w ko ciele jest s uchanie wiadczy o tym mi dzy innymi m cze stwo grupy chrze cijan z Abiteny, owa Bo ego i sprawowanie Eucharystii (KL 106). Ca e zgromadzenie

oskar onej przed prokonsulem Kartaginy Anulinusem o u-rz dzanie niedzielne s u c h a s o w a B o e g o , które dzi ki lektorowi dociera zakazanych zebra . Dekret bowiem cesarza Dioklecjana kaza burzy do s uchaczy jako s owo ywe, dynamiczne, dzia aj ce w duszy cz owieka i chrze cija skie pomieszczenia kultowe, pali wi te ksi gi i grozi wi caj ce. S owo Bo e przedstawia histori zbawienia i czy z ni . surowymi karami za udzia w nielegalnych zgromadzeniach. Tworzy wspólnot , wyra a wol Bo . Bóg zwo uje swój lud by go Aresztowanych w 304 r. chrze cijan, po niedzielnym zebraniu, pyta kszta towa i u wi ca . W tym celu stó s owa Bo ego, w wyniku obrad prokonsul, dlaczego tak post pili? Kap an Saturnin odpowiedzia "My soborowych, zosta obficiej zastawiony, zw aszcza w niedziele i wi ta. musimy wi towa dzie Pa ski. Takie jest nasze prawo"; tak samo Niedzielnej liturgii s owa Bo ego dotyczy równie obowi zek g oszenia brzmia o wyznanie lektora Emeritusa: "My nie mo emy bez wi homilii w Mszach sprawowanych z ludem (KL 52). "Lud Bo y jednoczy si towania dnia Pana"; jedna z m czenniczek, Wiktoria: "Tak, wi towa-

przez s owo Boga ywego, wymagane z ca s uszno ci z ust kap anów... li my dzie Pa ski w moim domu, wyja ni a z dum . By am na zgroPrzez zbawcze bowiem s owo rodzi si wiara w sercach niewierz cych, a madzeniu niedzielnym, poniewa jestem chrze cijank ". w sercach wierz cych rozwija si ; dzi ki niej powstaje i wzrasta wspólnota Przed opuszczaniem niedzielnego zgromadzenia eucharystycznego wiernych wed ug s ów Aposto a: Wiara ze s uchania, a s uchanie przez przestrzega ju Pismo wi te. Autor natchniony nawo uje: "Nie opuszowo Chrystusa (Rz 10,17). Prezbiterzy s wi c d nikami czajmy naszych wspólnych zebra , jak si to sta o zwyczajem u niewszystkich, aby dzielili si prawd Ewangelii, któr si ciesz w Panu" których, ale zach cajmy si nawzajem i to tym bardziej, im wyra niej (DK 4). widzicie, e zbli a si dzie " (Hbr 10,25). Podobne napomnienia powPodczas l i t u r g i i o f i a r y wierni uczestnicz w Eucharystii, która tarzaj si w Tradycji Ko cio a. W Didaskaliach (III w.) czytamy np., e jest "Sakramentem mi osierdzia, uczt paschaln , w której po ywamy nie przychodzi na niedzielne zgromadzenie, to pomniejsza Cia o Chrystusa, w której dusza nape nia si ask i otrzymujemy zadatek

Chrystusa: "Skoro stanowicie cz onki Chrystusowe, nie mo ecie rozprasza przysz ej chwaty" (KL 47). Dlatego wierni schodz si w ka niedziel si poza Ko cio em, opuszczaj c zebrania... Nie poni ajcie samych siebie, dla "uczestniczenia w Eucharystii, aby tak wspomina m , ani nie odejmujcie cz onków Zbawicielowi" (c. 13). Ignacy Antioche ski w zmartwychwstanie i chwa Pana Jezusa i sk ada dzi kczynienie Bogu, Listach do Efezjan i Magnezjan (PG 5, 647 i 661) napomina, e kto który ich odrodzi przez zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ku nadziei unika eucharystycznych zgromadze , sam siebie os dza i pozostaje ywej" (KL 106). Komunia w. niedzielna zapewnia skuteczno oddaleki od zbawienia Chrystusowego. Jan Chryzostom na zarzuty stawiane dzia ywania na nas tajemnicy paschalnej Chrystusa. Przyczynia si tak e przez chrze cijan odpowiada : "Nie mówcie mi, có to, nie mog modli do wzrostu Ko cio a, do umocnienia wi zi z Chrystusem i z bra mi (l si w swoim domu? Pewnie, e mo ecie, ale modlitwa ma wi cej mocy, Kor 10,17). Ko ció ci gle dorasta do miary wielko ci wed ug pe ni gdy modlisz si razem". Od IV wieku problemem tym zaj y si synody Chrystusowej (Ef 4,13) i ka dy chrze cijanin otrzymuje szans (np. w Elwira 306 r., SoGi 343 roku czy w Sar-dyce 393 r.). Rezultatem

doskonalenia w sobie podobie stwa do Chrystusa, jakie da mu sakraich obrad i postanowie by o przykazanie ko cielne nakazuj ce ment chrztu (Rz 6,3-11; Gal 3,27-28). katolikowi uczestniczy w niedzielnej Mszy Po wy eniu aspektu teologicznego i duszpasterskiego niedzieli, Sobór wi tej. zaleca, aby dzie Pa ski sta si dniem w y p o c z y n k u . Gdy W prawie ko cielnym czytamy: "W niedziel oraz w inne dni wi chrze cijanin rozumie sens teologiczny niedzieli, swój przywilej i teczne nakazane, wierni s zobowi zani uczestniczy we Mszy w. oraz zarazem obowi zek uczestniczenia w liturgii niedzielnej, wynikaj cy z powstrzymywa si od wykonywania tych prac i zaj , które utrudniaj faktu przyj cia sakramentu chrztu w., wtedy wolno od pracy b 114 115 dzie dla niego symbolem wolno ci dziecka Bo ego i zapowiedzi przydzenia Pa skiego, ze piewem Alleluja, Te Deum laudamus, z odpowiesz ego szcz cia, a nie tylko dniem regeneracji si do pracy na najdnim doborem czyta i formularzy, bez praktyk pokutnych. Od czasów bli szy tydzie .

Grzegorza Wielkiego (t 604) Adwent w Rzymie obejmowa ju cztery Poniewa niedziela ma tak wielkie znaczenie dla ycia chrze cija niedziele, co pozosta o ju do naszych czasów. skiego, dlatego nie mo e by przys aniana innymi obchodami, je eli Obydwie tradycje po czy y si w rednich wiekach i w wyniku da y rzeczywi cie nie s bardzo wa ne. W okresie zwyk ym w ci gu roku, Adwent liturgicznie rzymski, a ascetycznie gallika ski (kolor fioletowy, niedziela ust puje tylko uroczysto ciom i wi tom Pa skim. Natomiast bez Gloria, Te Deum) Form t przyj y i rozpowszechnia y klasztory niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i Okresu Wielkanocnego, nie benedykty skie i cysterskie. W XIII w. znana by a ju w ca ym Ko ust puj adnym obchodom liturgicznym. Gdy uroczysto przypadnie na ciele, do czego przyczyni y si nowe zakony, zw aszcza franciszka skie. jedn z tych niedziel, wtedy przenosi si j na poniedzia ek. Gdy np. Historia stwierdza, e obok nastroju radosnego oczekiwania na obniedziela Adwentu wypadnie 8 grudnia, wtedy uroczysto Niepochów przyj cia Zbawiciela, liturgia adwentowa przepojona by a my o kalanego Pocz cia obchodzi si w poniedzia ek, 9 grudnia. Niedziela paruzji Chrystusa i s dzie ostatecznym. Ma to swoje odbicie równie w

nie mo e by zast powana stale, co roku, innym obchodem. Wyj tki dzisiejszej liturgii adwentowej. W Ogólnych normach Roku liturgicznego i stanowi : wi to wi tej Rodziny (niedziela w oktawie Bo ego NaroKalendarza z 1969 r. czytamy: "Okres Adwentu ma podwójny dzenia), wi to Chrztu Pa skiego (niedziela po Objawieniu Pa skim), charakter. Jest okresem przygotowania do uroczysto ci Narodzenia uroczysto Trójcy Przenaj wi tszej (niedziela po Zes aniu Ducha Pa skiego, przez który wspominamy pierwsze przyj cie Syna Bo ego do wi tego) i uroczysto Chrystusa Króla Wszech wiata (ostatnia nieludzi. Równocze nie jest okresem, w którym przez wspomnienie dziela roku liturgicznego). pierwszego przyj cia Chrystusa kieruje si dusze ku oczekiwaniu Jego powtórnego przyj cia na ko cu czasów. Z obu tych wzgl dów Adwent jest okresem pobo nego i radosnego oczekiwania" (nr 39). "Okres Adwentu zaczyna si od I Nieszporów niedzieli, która wypada 30 listoCYKL OBCHODÓW BO EGO NARODZENIA pada lub jest najbli sza tego dnia i ko czy si przed I Nieszporami Narodzenia Pa skiego" (nr 40). Dwie idee adwentowe: narodzenie Chrystusa i wyczekiwanie drugiego ADWENT przyj cia, podzieli y Adwent na dwie cz ci. Dzie 17 grudnia stanowi

granic tego podzia u. Pierwsza cz Adwentu akcentuje oczekiwanie na wi towanie tajemnic Bo ego Narodzenia poprzedza okres przygodrugie przyj cie Chrystusa w dniu ostatecznym. Druga natomiast jest towawczy, zwany Adwentem. Wed ug historii liturgii Adwent kszta towa y przeznaczona na bezpo rednie przygotowanie do uroczysto ci Narodzenia dwie tradycje: gallika ska i rzymska. Pierwsza z nich pod koniec IV w. Pa skiego i spotkanie z Dzieci tkiem przy óbku. Podzia ten widoczny istnia a na terenie Hiszpanii i Galu. Nada a ona tam Adwentowi jest w tekstach liturgicznych, w modlitwach i w czytaniach biblijnych. charakter pokutny i ascetyczny (post, abstynencja, skupienie) co Jako przyk ad pos mo e prefacja adwentowa: wspomina w. Hilary (t 367). Pierwotnie w liturgii gallika skiej Ad...On przez pierwsze przyj cie w ludzkiej naturze spe ni Twoje odwent by czasem przygotowania na wi ta Epifanii i trwa trzy tygodnie. wieczne postanowienie, a nam otworzy drog wiecznego zbawienia. On W V wieku okres ten przed ono do czterdziestu dni na wzór ponownie przyjdzie w blasku swej chwa y, aby nam udzieli obiecanych Wielkiego Postu i rozpoczyna si 11 listopada czyli w dzie

w. Marcina darów, których czuwaj c, z ufno ci oczekujemy... z Tours (t 397), st d nazwa Adwentu: uadragesima sancti Mar-tini. Natomiast prefacja na drug cz Adwentu brzmi: Tradycja rzymska jest pó niejsza i si ga VI w. W Rzymie Adwent ...Jego przepowiadali wszyscy prorocy, Dziewica Matka oczekiwa a z mia charakter liturgicznego przygotowania na radosne wi ta Narowielk mi ci , Jan Chrzciciel zwiastowa Jego przyj cie i og osi Jego obecno w ród ludu. On ju dzisiaj pozwala nam cieszy si tajemnic 116 117 swego Narodzenia, aby, gdy przyjdzie, znalaz nas czuwaj cych na modlitwie BO E NARODZENIE i pe nych wdzi czno ci... Zwornikiem wszystkich tekstów liturgii adwentowej obydwu cz ci, My l obchodzenia narodzin Jezusa Chrystusa zrodzi a si pewnie jest czytanie ci e ksi gi proroka Izajasza. Czytanie to obrazuje t spod wp ywem kultury grecko-rzymskiej. W tym obszarze kulturowym

knot za wyczekiwanym Mesjaszem. Najbardziej charakterystyczne jest istnia zwyczaj wi towania narodzin w adców i wybitnych ludzi. Nie zdanie: "Niebiosa, spu cie Sprawiedliwego jak ros , niech jak deszcz musia a to by faktyczna data narodzin, cz sto by a to data symbosp ynie z ob oków, niech si otworzy ziemia i zrodzi Zbawiciela" (Iz liczna. Gdy chodzi o Chrystusa, to Ewangelia nie podaje adnych da45,8). piewane raz jako antyfona, to znów jako pie itp. nych, na podstawie których mo na by ustali dat Jego narodzenia. Czytania ewangeliczne wed ug w. Mateusza i wed ug w. ukasza St d te zwrócono uwag na dat symboliczn : 25 grudnia czyli na mówi o wydarzeniach jakie bezpo rednio poprzedza y narodzenie si dzie przesilenia zimowego z ca jego symbolik . I tak dzie ten sta Zbawiciela. Czytania te ukazuj tak e postacie Matki Bo ej i w. Jana si wi tem narodzin Zbawiciela jako S ca sprawiedliwo ci (Ml 4,2) i Chrzciciela, które Opatrzno Bo a zwi za a ze Zbawicielem w sposób wiat ci wiata (J 8,12). Poniewa ju wcze niej, bo w 274 r. Cezar szczególny. Aureliusz (t 275) dzie ten przeznaczy na wi towanie Narodzin Nie-

Na bogate w aski przyj cie Zbawiciela musi by przygotowana droga zwyci onego, dlatego razem zesz y si dwa obchody: Narodzenie do serca ludzkiego przez pokut . St d liturgia adwentowa stawia przed Chrystusa i Narodzenie S ca. Synkretyzmowi poga skiemu to nie oczy proroka Izajasza i poprzednika Pa skiego Jana Chrzciciela jako przeszkadza o, zw aszcza e ich wi to wtedy by o ju tylko jednym z wzory pokuty: "G os wo aj cego na pustyni: Gotujcie drog Panu, dla ostatnich bastionów poga stwa w tym obszarze geograficznym. Niego prostujcie cie ki!" (Mk 1,3; Iz 40,3). Nowe wi to Bo ego Narodzenia pojawi o si we w ciwym czasie, Od IX w. dla drugiej cz ci Adwentu charakterystyczne s tzw. anponiewa rozprzestrzenia y si wówczas b dy chrystologiczne. Zw aszcza tyfony "O", poniewa wszystkie rozpoczynaj si od tej litery: O SapiAriusz zas yn z odmawiania Chrystusowi Bóstwa. Sobór w Nicei (325 entia, O Adonai, O Radix Jesse, O Clavis David, O Oriens, O Rex genr.) orzek , e Jezus Chrystus, Syn Bo y, zrodzony z Ojca przyj cia o i tium, O Emmanuel. Tak uszeregowa je Amalariusz z Metzu (t 850). sta si cz owiekiem dla naszego zbawienia. To orzeczenie dogmatyczne Oparte s na obrazach i symbolach biblijnych. Antyfony te w t uma-

zosta o wzmocnione obchodzmi liturgicznymi Bo ego Narodzenia. czeniu polskim stanowi siedem kolejnych zwrotek dawno piewanej Równie lud prawowierny przez to wi to otrzyma podpor dla swojej pie ni nabo nej: "M dro ci, która z ust Bo ych wyp ywasz". Tre ich wiary. obrazuje t sknot szlachetnych Izraelitów za Mesjaszem. Stosowane Pierwsze lady istnienia wi ta Narodzenia Pa skiego znajduj si w byty pierwotnie jako antyfony do Magnificat w liturgii godzin. W odKalendarzu rzymskim kronikarza Filokalusa. Pod rokiem 336 napisa : nowienej liturgii maj nadal swoje tradycyjne miejsce. Ponadto w czone Christus natus in Bethleem ludeae. Prawdopodobnie wi to to obchozosta y w Msz wi jako wersety w Alleluja przed Ewangeli . dzone by o ju wcze niej. Pod koniec IV wieku Bo e Narodzenie dotar o W Adwencie w dalszym ci gu, zgodnie z rubrykami, mo na oddo Afryki, Hiszpanii, Antiochii, Konstantynopola i Egiptu. prawia Roraty. Takie zwyczaje, jak wieca roratnia, wieniec czy kaZgodnie ze star tradycj rzymsk , si gaj VI wieku, w dniu Nalendarz adwentowy,

godne polecenia jako elementy charakterystyczne rodzenia Pa skiego ka dy kap an mo e trzy razy odprawi Msz w.: w dla tego okresu. Czyste wiat o jutrzenki jest symbolem Niepokalanej, nocy, o wicie i w dzie (Ka . h't. 34). Alegory ci widzieli w tym która przynios a ludzko ci Chrystusa-S ce. Wieniec adwentowy z ga zi zwyczaju symbol potrójnego rodzenia si Chrystusa. W pierwszej Mszy jod y z czterema wiecami jest symbolem przygotowania i nadziei. wi tej widzieli symbol odwiecznego rodzenia si Syna Bo ego z Ojca, w Wieniec ten pojawi u nas si po pierwszej wojnie wiatowej. Kalendarz drugiej, symbol Jego narodzenia si w czasie z Maryi Panny, wreszcie w adwentowy ma zwykle kszta t drabiny, po której Dzieci Jezus trzeciej, symbol rodzenia si Chrystusa w duszy cz owieka przez ask . zst puje w kierunku óbka w stajence. Symbolizuje Maryj , która sta a Pocz tek historyczny tego zwyczaju jest nast puj cy: Najstarsz z tych si drabin niebiesk przez któr Bóg zst puje na ziemi . trzech Mszy jest dzisiejsza trzecia. Papie odprawia j w swojej 118 119 bazylice w dzie Bo ego Narodzenia. Drug zacz odprawia w V w. o

Czwarty dzie oktawy, 28 grudnia, to wi to M odzianków, wprowapó nocy w bazylice Santa Maria Maggiore. Papie poszed za przydzone do liturgii w V w. M odziankowie to dzieci z Betlejem i okolicy, adem Betlejem, gdzie o pó nocy odprawiano Msz w. ku uczczeniu które niewinnie odda y ycie za Chrystusa. Historia tego wydarzenia tajemnicy Bo ego Narodzenia. Trzeci o wicie odprawia w ko ciele sta a si tre ci obchodu liturgicznego. w. Anastazji, m czenniczki, bardzo czczonej w Ko ciele wschodnim Nast pne dni, to jest 29, 30 i 31 grudnia, zgodnie z prawami oktawy, dnia 25 grudnia. Czyni to zapewne z szacunku dla namiestnika bizandalszym ci giem obchodów Bo ego Narodzenia. W tym czasie ty skiego w Rzymie. przypadaj dwa wspomnienia dowolne. Dnia 29 grudnia wspomnienie Z Bo ym Narodzeniem cz si zwyczaje ludowe: óbek i szopka, w. Tomasza Becketa (t 1170) m czennika, arcybiskupa Canterbury, znane od V wieku, a rozpowszechnione przez franciszkanów w XIII który odda ycie w obronie praw Ko cio a. Dnia 31 grudnia wspomwieku; kol dy, które w Polsce lud piewa co najmniej od pocz tku

nienie w. Sylwestra I (t 335) papie a, który przez dwadzie cia lat XVI wieku; jase ka ce pozosta ci po redniowiecznych dramatach sprawowa urz d Piotra. Jest jednym z pierwszych wyznawców. i inscenizacjach ludowych; op atki wigilijne, znane od XVIII wieku, W niedziel w oktawie przypada wi to Naj wi tszej Rodziny: Jezusa, szczególnie w Polsce piel gnowane jako znak mi ci, yczliwo ci i Maryi i Józefa. Gdy w oktawie nie ma niedzieli, wtedy wi to to jedno ci, zw aszcza w rodzinie; choinka z podarunkami znana jest od obchodzi si 30 grudnia. Kult ten pojawi si w XVII w., jako spontapocz tku XIX w. i obrazuje Chrystusa przychodz cego z darami ask. niczna reakcja wiernych na demoralizuj ce skutki wojny trzydziestoletniej (1618-1648), które w szczególny sposób dotkn y rodzin. Zwróci OKRES WI TECZNY uwag na Naj wi tsz Rodzin jako wzór ycia rodzinnego. W 1921 roku Benedykt XV zatwierdzi wi to Naj wi tszej Rodziny dla ca ego Obchody Bo ego Narodzenia trwa y pocz tkowo jeden dzie . Oktawa Ko cio a powszechnego.

dosz a w VI wieku przed aj c to wi towanie Narodzenia Pa skiego Ostatni dzie oktawy Bo ego Narodzenia przypada l stycznia. Jest to do o miu dni. Jej budowa jest swoista, poniewa ju wcze niej dni te uroczysto Bo ej Rodzicielki Maryi. Wspomina si w liturgii godno zaj te by y przez kult wi tych. Pierwszy dzie oktawy obejmuje Maryi Bogarodzicy. Jest to Spojrzenie na Bo e Narodzenie oczyma obchody liturgiczne misterium Narodzenia Pa skiego. Maryi. W tym dniu wspomina si równie obrzezanie Dzieci tka i Drugi dzie po wi cony jest w. Szczepanowi, diakonowi i pierwszemu nadanie Mu Imienia Jezus (Ka . lit. 35). czennikowi. Kult liturgiczny w. Szczepana znany jest od IV w. W Na zako czenie roku cywilnego odprawia si w ko cio ach uroczyste pa stwie Karolingów i w innych krajach zachodnich i pomocnych w. nabo stwo, aby zda spraw Bogu z powierzonego czasu, przeprosi za Szczepan sta si patronem koni, dlatego 26 grudnia po wi cano owies. grzechy i dzi kowa za odebrane aski. Dawniej wieczór sylwestrowy Gdzieniegdzie zwyczaj ten nadal jest piel gnowany. obchodzono w Polsce w nastroju powa nym, egnaj c stary rok modlitw . Trzeci dzie oktawy, 27 grudnia, po wi cony jest kultowi w. Jana

Zabaw nocn przyj to z Zachodu. Aposto a i Ewangelisty. Jego kult liturgiczny istnia ju od IV wieku. W dniu tym wieci si wino i podaje wiernym do picia: Bib amorem s. OBJAWIENIE PA SKIE Joannis. Jest to zwyczaj pochodzenia poga skiego, którzy pili zdrowie swoich bogów. Ju w staro ytno ci chrze cija skiej (Cezary z Arles, t Wschód chrze cija ski mia swoje wi to narodzenia Chrystusa, ob542) czyniono to na cze ró nych wi tych, z czego tylko wino w. chodzone wcze niej od zachodniego Bo ego Narodzenia. Pierwotnie Jana otrzyma o b ogos awie stwo od XIII w. i dlatego przetrwa o do nazywano je tam Teofani , potem Epifani . Pochodzenie wi ta Epifanii dzi . Komentatorzy tego zwyczaju nawi zuj równie do legendy z VI jest podobne do Bo ego Narodzenia w Rzymie. Mianowicie w Egipcie i w., wed ug której przeciwnicy chcieli otru w. Jana, lecz ten, po Arabii przesilenie zimowe ze wszystkimi prastarymi praktykami modlitwie i znaku krzy a, bez szkody spo zatrute wino. Widz c to mitologicznymi (Eon, Ajon) obchodzono 6 stycznia. By to przede kap an poga ski, nawróci si . wszystkim dzie kultu boga s

ca. W tym dniu chrze cijanie zacz li 120 121 tam obchodzi narodziny Jezusa Chrystusa. By o to wi to zst pienia nie kredy, któr wypisuje si na drzwiach mieszka inicja ów imion Pana i Zbawcy w ziemskie królestwo (l Tm 1,12; Tt 2,11; 3,4). Z naTrzech Króli (C + M + B +) i rok bie cy. Napis ten odczytywano rodzeniem Pana chrze cijanie obchodzili te wydarzenia z ycia Chryrównie : Christus Mansionem Benedicat (niech Chrystus b ogos awi to stusa, w których objawi On swoje Bóstwo (st d Teofania), a wi c mieszkanie). chrzest w Jordanie, pok on m drców i cud w Kanie Galilejskiej. Z poZ Epifani zwi zany by jeszcze stary zwyczaj, si gaj cy zapewne wodu podobie stw obu obchodów Narodzenia Pa skiego, w. Augustyn III w., e po Ewangelii og aszano dat Wielkanocy. Z czasem dodawano nazwa Epifani bli niacz uroczysto ci Bo ego Narodzenia (Sermo tak e daty innych wi t ruchomych, w miar jak powstawa y. 204,2). Pierwsza wzmianka o wi cie Epifanii pochodzi z oko o 212 roku. WI TO CHRZTU PA SKIEGO — ustanowi a Kongregacja Wspomina j

w. Klemens Aleksandryjski (t 215) w Stromata (1,21). W Obrz dów w 1955 roku, w miejsce dawnej oktawy Epifanii, czyli dzie 13 ci gu IV w. Epifania rozpowszechni a si na Wschodzie, a nawet na stycznia. Nowy Kalendarz liturgiczny wi to to przesun na niedziel Zachodzie. Oko o 360 r. znana by a ju w Galu* i Hiszpanii, czyli przypadaj po dniu 6 stycznia (nr 38). Tre ci wi ta Chrztu wcze niej ni Bo e Narodzenie. Pa skiego jest wydarzenie zbawcze opisane przez w. Mateusza (3,16Kiedy Epifania i Bo e Narodzenie znane ju byty i obchodzone na 17): "Gdy Jezus zosta ochrzczony, otworzy y si niebiosa i Duch Bo y ogó w ca ym Ko ciele, wtedy nast pi o ich tre ciowe rozgraniczenie. jak go bica zst pi na Niego, i zabrzmia g os Ojca: Ten jest mój Syn W Ko ciele wschodnim i zachodnim dzie 25 grudnia sta si obchoumi owany, w którym mam upodobanie" (zob. Ant. na Wej cie). dem narodzenia Zbawiciela w Betlejem, a dzie 6 stycznia na Wschodzie sta si obchodem Chrztu Pana Jezusa w Jordanie ( wi to Jordanu), a na Zachodzie pok onu M drców ( w. Augustyn, w. Leon W.). Podczas gdy teksty liturgiczne wielbi Chrystusa jako Króla narodów, to CYKL OBCHODÓW WIELKANOCNYCH

pobo no ludowa skupi a si na M drcach. wi to Objawienia Pa skiego zawsze przepojone by o dzi kczynieniem za powo anie do wiary wiata poga skiego. Pierwszymi przedstawicielami tego wiata byli MagowieWIELKI POST drcy. Ewangelie nie nazywaj M drców królami ani te nie podaj ich Pierwsza wiadomo o Wielkim Po cie przekaza Tertulian (De liczby. O trzech drcach pisa dopiero Orygenes (t 251), pó niej ieiunio, 2). By to dwudniowy post przed Wielkanoc , czyli zal ek Leon Wielki (t 461). Królami nazwa ich Cezary z Arles (t 542). Ich pó niejszego Wielkiego Postu. W III wieku Wielki Post trwa ju tyimiona pojawi y si dopiero w X w. S to: Kasper, Melchior i Baltazar. dzie (Dionizy Aleksandr., t 265), a od Soboru w Nicei w 325 roku ywienie si kultu Trzech Króli nast pi o po przeniesieniu ich relikwii Wielki Post liczy czterdzie ci dni, równocze nie obchody Paschy rozw 1164 r. z Mediolanu do Kolonii. Czczono ich tak e jako patronów ci gni to na trzy dni (Triduum sacrum): to jest na Wielki Pi tek, podró uj cych (w Itinerarium). Rozwój kultu Trzech Króli spowodowa Wielk Sobot i Wielk Niedziel . Oko o 400 roku p tniczka Eteria przy mienie w

ciwej tre ci Epifanii: Narodzenie si Chrystusa zapisa a to w Dzienniczku (Peregrinatio, 27, 3). Poniewa niedziele, wiat ci wiata i Objawienie si Jego Bóstwa. zgodnie ze zwyczajem chrze cija skim, nie mog y by dniami pokuty, W dniu Epifanii by zwyczaj b ogos awienia wód Jordanu na pami tk dlatego od VII wieku Wielki Post przed ono tak, aby dni postnych chrztu Chrystusa, pozosta a z tego praktyka po wi cania rzek i róde . by o czterdzie ci i od tego czasu rozpoczyna si on od rody PopielSt d równie w liturgii rzymskiej jest zwyczaj po wi cania wody od VI cowej. Wzór czterdziestodniowego Postu da przede wszystkim sam wieku. Wod t wierni zabieraj do domu dla kropienia ni mieszka i Chrystus Pan (Mt 4,2), a tak e Moj esz (Wj 34, 28) i Eliasz (3 Krl obej . Zwyczaj po wi cania ota, kadzid a i mirry pochodzi z prze omu 19,8). Pod wp ywem tych przyk adów wzrasta charakter ascetyczny XV/XVI w. W nowszych czasach dosz o do tego po wi caWielkiego Postu, czasem pokuty i pog biania ycia religijnego 122 123

Modlitwa ta zwraca uwag na ludzk przemijalno i podaje rodek Wed ug obecnie obowi zuj cych "Ogólnych norm roku liturgicznego i na zaskarbienie sobie warto ci nieprzemijaj cych przez czynienie pokuty i kalendarza" z 1969 r., okres Wielkiego Postu rozpoczyna roda Poudzia w tajemnicy paschalnej. pielcowa, a ko czy Wielki Czwartek. Jednak Msza Wieczerzy Pa skiej ti v nale y ju do Triduum Paschalnego. Przez ca y ten czas nie piewa Trzy tematy dominuj w liturgii Wielkiego Postu. Cytowany fragsi ani nie recytuje radosnego Alleluja (Ka . lit. 28). Niedziele tego ment z kalendarza liturgicznego mówi o przypominaniu sobie chrztu i okresu liczy si kolejno: pierwsza, druga, trzecia, czwarta i pi ta czynieniu pokuty, a fragment prefacji o gorliwym oddawaniu si modlitwie niedziela. Szósta niedziela rozpoczyna Wielki Tydzie i ma swoj nazw : i dzie om mi osierdzia. S to charakterystyczne tematy, przewijaj ce si Niedziela Palmowa M ki Pa skiej (Ka . lit. 30). cz sto w tekstach liturgicznych tego okresu. Nale do nich: pokuta, "Okres Wielkiego Postu s y przygotowaniu do obchodu Paschy. chrzest i m ka Pa ska.

Liturgia wielkopostna przygotowuje katechumenów do obchodu paschalnego misterium przez ró ne stopnie wtajemniczenia chrze cija Pokuta wed ug staro ytnej tradycji obejmuje: modlitw , post i ja skiego, a wiernych przez wspomnienie przyj tego chrztu i pe nienie mu . Leon Wielki (t 361) na temat tych praktyk wypowiedzia napokuty" (Ka . lit. 27). Jest to pragram pracy nad yciem wewn trznym st puj ce zdanie: "Modlitw utrzymuje si wiar nieska on , postem niechrze cijanina na Wielki Post. Program ten zawarty jest równie w tewinne ycie, ja mu ducha mi cf. Zdanie to zwi le ujmuje cel kstach liturgicznych, wzbogacony i po czony z zach do jego realipraktyk ascetycznych. zacji. Przyk adem mog by s owa prefacji: M o d l i t w a i wiara s ci le powi zane ze sob . Wzajemnie na ...Bo e, Ty "pozwalasz twoim wiernym co roku z oczyszczon dusz siebie oddzia uj . Prosper Akwita ski (t ok. 450) uj to w zasad : rado nie oczekiwa

wi t wielkanocnych, aby gorliwie oddaj c si modLegem credendi lex statuat supplicandi (Indiculus de gratia): norma litwie i dzie om mi osierdzia przez uczestnictwo w sakramentach odromodlitwy ustala norm wiary. Modlitwa w yciu chrze cija skim jest dzenia osi gn li pe ni dzieci ctwa Bo ego..." bardzo wa na dla wyznawanej wiary, dla jej o ywienia, pog bienia. Okres Wielkiego Postu liturgia rozpoczyna obrz dem posypywania St d te w Wielkim Po cie urz dza si wi cej wspólnej modlitwy, jak: ów popio em. Po Ewangelii i stosownej homilii celebrans po wi ca Gorzkie ale, Droga Krzy owa, rekolekcje parafialne, nabo stwa popió sporz dzony z palm zachowanych z poprzedniego roku. G owy modlitewne, aby wiar utrzyma nieska on , Tem sam cel maj zach ty do wiernych posypuje si popio em w formie krzy a ze s owami: "Pami taj, modlitw codziennych. e jeste prochem i w proch si obrócisz" (Rdz 3,19) albo: "NaWed ug tradycji p o s t polega na jednorazowym posi ku w ci gu dnia wracajcie si i wierzcie w Ewangeli " (Mt 1,15). i na powstrzymaniu si od pokarmów mi snych oraz od wina i Zwyczaj posypywania g ów popio em si ga wczesnego redniowiecza. wszelkich napojów alkoholowych. Utrzymuje niewinne ycie, poniewa

Wtedy grzesznikom posypywano g owy popio em, w ramach uroczystego uczy dyscypliny wewn trznej przez panowanie nad zachciankami cielesobrz du pokuty, przed wyprowadzeniem ich z ko cio a. Z czasem do nymi i nad wszelkimi niestosownymi pragnieniami. W staro ytno ci ceremonii tej zacz li podchodzi tak e inni wierni obecni w ko ciele, chrze cija skiej post by dobrowolny. Dopiero w redniowieczu przyj on uwa aj c, e wszyscy ludzie s grzeszni. Gdy obrz dy pokuty charakter obowi zkowy. Jego znaczenie trafnie wyra aj s owa prefacji uroczystej zanik y, posypywanie g ów pozosta o jako osobne sakrawielkopostnej: "Bo e... Ty przez post cielesny u mierzasz wady, podnosisz mentale. ducha, udzielasz cnoty i nagrody..." Sens tej ceremonii zawieraj s owa towarzysz ce posypywaniu g ów Post przyczynia si do naprawy wyrz dzonych krzywd Bogu, lupopio em oraz s owa modlitwy na jego po wi cenie np.: dziom i sobie, swojej ludzkiej godno ci. Jest dowodem, e nawrócenie "Bo e, spraw, aby my uznaj c, e jeste my prochem i w proch si obwielkopostne jest szczere. rócimy, przez gorliwe pe nienie czterdziestodniowej pokuty otrzymali odTeksty liturgiczne z postem cz j a m u n , cz sto w aspekcie puszczenie grzechów i nowe ycie na podobie stwo Twojego zmartwych-

spo ecznym. Ten aspekt umartwienia jest zaniedbany. W staro ytwsta ego Syna". 125 124 no ci poszczono mi dzy innymi dlatego, aby zaoszcz dzone pieni dze niedziele nawi zuj do chrztu (zw aszcza rok A). Koniec tego okresu obraca na cele mi osierdzia. Ja mu na temperuje wybuja y egoizm i doprzepojony jest my o m ce Pa skiej. pomaga rozwija si cnocie mi ci bli niego. Z pi niedziel Wielkiego Postu wi e si zwyczaj zas aniania obrazów i krzy y. Zas aniano je pierwotnie na ca y okres Wielkiego Postu, a Chrzest jest drugim g ównym tematem liturgii wielkopostnej. Temat od XVIII w. tylko na ostatnie dwa tygodnie. Od IV w. krzy e by y bez ten ma swoje korzenie historyczne. Przez wieki okres Wielkiego Postu cia a Ukrzy owanego, ale bogato wysadzane szlachetnymi kamieniami by czasem bezpo redniego przygotowania katechumenów do przyj cia (crux gemmata). W epoce roma skiej przedstawiano Chrystusa stoj cego chrztu. W liturgii uwzgl dniano ich obecno przez dobór czyta bib-

na krzy u w szatach kap skich, cz sto z koron królewsk na lijnych i tekstów modlitw. Po zanikni ciu katechumenatu, lady jego owie. Dlatego na okres m ki Pa skiej krzy ten trzeba by o zas oni , pozosta y w liturgii wielkopostnej. aby skoncentrowa si na m ce Zbawiciela. Popularne t umaczenie Odnowiona liturgia Wielkiego Postu w dalszym ci gu zawiera temat zwyczaju zas aniania krzy y nawi zywa o do ostatnich s ów Ewangelii na chrztu. Chodzi o ci e przypominanie i odnawianie aski chrztu, jego Niedziel M ki Pa skiej (przed ostatni reform liturgiczn ): "Porwali skutków, zobowi za (przyrzecze ), o korekt tego wszystkiego w yciu tedy kamienie, by rzuci na Niego, lecz Jezus ukry si , i wyszed z chrze cija skim co zosta o zaniedbane, zapomniane, skrzywione. Jest to wi tyni" (J 8,59). Ewentualne zachowanie tego zwyczaju, Stolica zatem wa ny temat na czas Wielkiego Postu. Trzeba go ci gle Apostolska pozostawi a do decyzji poszczególnym episkopatom. wprowadza w wiadomo wiernych. Wymaga to specjalnej troski Konferencja Episkopatu Polski postanowi a zachowa zwyczaj duszpasterskiej i odpowiedniej katechezy. zas aniania krzy y i obrazów od pi tej niedzieli Wielkiego Postu. Za-

ony z krzy y zdejmuje si po liturgii wielkopi tkowej, a z obrazów Temat ki Pa skiej w liturgii wielkopostnej obejmuje w ciwie przed rozpocz ciem obrz dów Wigilii Paschalnej. tylko Wielki Tydzie . W pobo no ci ludowej natomiast temat ten wySzósta niedziela Wielkiego Postu nosi tytu : Niedziela Palmowa sun si na pierwsze miejsce i obj ca y Wielki Post. Przejawia o si to ki Pa skiej i rozpoczyna Wielki Tydzie . W tym dniu Ko ció obw nabo stwach Drogi Krzy owej (od pocz. XVIII w.), w Gorzkich chodzi pami tk uroczystego wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy. Wierni alach (od k. XVII w.), w kazaniach pasyjnych (od XIII w.), w pie gromadz si poza ko cio em na wyznaczonym miejscu. Tam wi ci si niach nabo nych o m ce Pa skiej (od XVII w.), a szczególnie licznych w palmy i czyta Ewangeli o wje dzie Pana Jezusa do Jerozolimy. Potem baroku. Dlatego brakuje nam pie ni wielkopostnych. procesja z palmami rusza do ko cio a. Podczas procesji piewa si Rozwój liturgii ju w VIII w. da formularze mszalne na wszystkie pie ni ku czci Chrystusa Króla, na wzór Jego uroczystego wjazdu dni powszednie Wielkiego Postu.

w mszale do dzi . Ubogacaj liturgi opisanego w Ewangelii. Na czele procesji niesie si krzy przyozdowielkopostn od strony teologicznej. Poszczególne formularze s biony palm . Procesja ta mo e by rozumiana jako wezwanie do pój cia katechez liturgiczn . Dla katechumenów by y pomoc w przygotowaniu za Chrystusem Królem i do wyj cia naprzeciw tajemnicy paschalnej. si do chrztu, dla pokutników pouczeniem, a dla wszystkich poPoniewa obrz d po wi cenia palm nale y do liturgii mszalnej, bieniem wiary i postaw moralnych. dlatego opuszcza si akt pokutny i Panie zmi uj si nad nami. Msz W wielkopostnym dzia aniu duszpasterskim nale y zatem przedstawi wi po przyj ciu do ko cio a rozpoczyna si od oracji (kolekty). wiernym w pe nym wietle charakter tego okresu. Nast pnie mo liwie Opis m ki Pa skiej czyta si kolejno wed ug Ewangelii synoptycznych: w wszechstronnie na wietli sakrament chrztu, sakrament pokuty, roku A wed ug w. Mateusza, w roku B wed ug w. Marka, a w roku C modlitw , umartwienie, mi osierdzie, s owo Bo e... wed ug w. ukasza. Opis m ki Pa skiej wed ug w. Jana czyta si co Ka da niedziela Wielkiego Postu ma swoje asne oblicze, na które

roku we Wielki Pi tek. M ka Pa ska stanowi g ówn ide ca ego sk ada si w asny formularz, w asne czytania i prefacja. Dwie pierwsze Wielkiego Tygodnia. niedziele wskazuj chrze cijaninowi drog Chrystusow , która poprzez walk ze z em i poprzez cierpienie prowadzi do zbawienia. Nast pne 126 127 TRIDUUM PASCHALNE jest najwa niejszym obchodem liturgiczPost i czas wielkanocny jest czasem mistagogii, umacniania aski chrztu i nym. S usznie podkre la si , e M ka, mier i Zmartwychwstanie poznawania drogi Chrystusowej. Pa skie, to wewn trzna si a wiary chrze cija skiej, ród o zbawienia, * fundament wszystkich obchodów liturgicznych. WIELKI CZWARTEK nie zawsze by zaliczany do Triduum PasTa najwa niejsza i najstarsza uroczysto doroczna, od IV w. obejchalnego, ale zawsze by dniem jedno ci, poniewa w tym dniu: mowa a ju trzy tygodnie. w. Augustyn (t 430) mówi o wi tym tri— jednano pokutników z Ko cio em i z Bogiem, po odbyciu pokuty, duum ukrzy owanego, pogrzebanego i wskrzeszonego Pana. Wed ug no— po wi cano oleje, u ywane przy udzielaniu sakramentów, jednocz cych

wego kalendarza, Triduum Paschalne rozpoczyna si Msz wi Wiechrze cijan z Chrystusem; czerzy Pa skiej, w Wigilii Paschalnej osi ga swój szczyt, a ko czy si — koncelebrowano Msz Wieczerzy Pa skiej, co unaocznia o jedno drugimi Nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania Pa skiego (nr 19). kap stwa, jedno Ofiary Chrystusa i jedno ludu Bo ego przy Data obchodzenia wi t wielkanocnych zale na by a od kalendarza jednym Stole Pa skim. ydowskiego, wed ug którego miesi ce rozpoczynaj si od nowiu ksi W sakramentarzu Gelazego s trzy formularze na Wielki Czwartek: yca. Pierwszy miesi c wiosenny nazywa si nizan. Swoje najwi ksze Missa reconctiiationis — na pojednanie pokutników; wi to Paschy, ydzi obchodzili 14 nizan. Pascha umapi tnia a wybaMissa chrismatis — na po wi cenie olejów wi tych; wienie z niewoli egipskiej. Wiadomo, e mier Chrystusa zbieg a si z Missa ad vesperum — dla ca ej wspólnoty miejscowej. obchodami Paschy ydowskiej. Chrystus umar 14 nizan, a zmartObecnie w ko cio ach katedralnych odprawia si przed po udniem

wychwsta w niedziel 16 nizan. Dlatego niedziela po 14 nizan sta a Msza Krzy ma. Jest koncelebrowana przez kap anów reprezentuj cych si chrze cija skim terminem obchodów Zmartwychwstania Pa skiego. ca diecezj , pod przewodnictwem biskupa. Przed zako czeniem ModSt d te , gdy w II w. chrze cijanie w Ma ej Azji zacz li obchodzi litwy Eucharystycznej po wi ca si olej chorych, a po Komunii olej Wielkanoc 14 nizan, bez wzgl du na dzie tygodnia, zacz li ró ni si katechumenów i konsekruje si Krzy mo wi te. Msz Krzy ma uwa a si pod tym wzgl dem od Rzymu i wi kszo ci chrze cijan. Spory o termin za jeden z g ównych przejawów pe ni kap stwa biskupa i znak obchodów Zmartwychwstania Chrystusa zako czy dopiero Sobór Nicejski czno ci kap anów z jego osob . Dlatego podczas tej Mszy wi tej w 325 r. nast puj cym postanowieniem: Wielkanoc odprawia si b dzie duchowie stwo ca ej diecezji publicznie odnawia swoje przyrzeczenia co roku w niedziel po pierwszej pe ni wiosennej ksi yca. Wahania pos usze stwa i czci dla biskupa, z one w dniu wi ce . czasowe w obchodach Wielkanocy wynosz pi tygodni, od 22 Zgodnie z najdawniejsz tradycj Ko cio a, we Wielki Czwartek nie marca, do 25 kwietnia. Tym samym wahaniom podlegaj wszystkie

wolno odprawia Mszy wi tej bez udzia u ludu. W godzinach wieczorwi ta ruchome, których obchody uzale nione s od daty Wielkanocy, a nych, w porze najbardziej odpowiedniej, odprawia si Msz Wieczerzy wi c: Wniebowst pienie, Zes anie Ducha wi tego, Trójcy wi tej, Pa skiej z pe nym uczestnictwem ca ej miejscowej wspólnoty parafialnej. Cia a i Krwi Pa skiej i Naj wi tszego Serca Jezusowego. Kap ani, którzy koncelebrowali Msz Krzy ma lub odprawiali ju ze Z obchodami wielkanocnymi ju wcze nie z czy o si w szczególny wzgl du na po ytek wiernych za zezwoleniem biskupa, mog powtórnie sposób sakramentalne rozdawnictwo owoców odkupienia. W Wigili koncelebrowa Msz Wieczerzy Pa skiej. Wielkanocn przez sakrament chrztu w czano katechumenów w Ko ció Je eli domaga si tego potrzeba duszpasterska, ordynariusz miejsChrystusowy. Z chrztem czono sakrament bierzmowania i Naj wi tszy cowy mo e pozwoli na odprawianie w porze wieczorowej drugiej Sakrament. Wielka Sobota by a dniem pe nego w czania kandydatów w Mszy wi tej w ko cio ach i kaplicach. W razie konieczno ci mo e chrze cija stwo. Nowo ochrzczonych nazywano neofitami, czyli ro linami pozwoli tak e na odprawienie Mszy wi tej w godzinach rannych (np. wie o posadzonymi, które troskliwie trzeba piel gnowa . Dlatego te dla zmiany popo udniowej) lecz tylko dla tych, którzy w aden sposób nie

neofici mieli swój czas mistagogii. W tym czasie g oszono im katechezy mog wzi udzia u w g ównej Mszy wieczornej, np. górnicy, hutnicy, mistagogiczne, których celem by o wtajemniczenie, czyli pe ne kolejarze, s ba zdrowia itp. Komunii w. mo na udziela wiernym wprowadzenie w ycie chrze cija skie. Dzisiaj nadal Wielki tylko podczas Mszy wi tej. Chorym natomiast wolno j za128 129 nosi o ka dej porze dnia. Nale y im przypomnie o ustanowieniu rabunkiem, które si zdarza y. Z czasem i ten zwyczaj zacz to t umaczy Naj wi tszego Sakramentu i zach ci do duchowej czno ci z Msz symbolicznie. Ks. Józef Michalak pisze: "O tarz w ko ciele wyobra a odprawian w ko ciele. Podczas tej Mszy trzeba konsekrowa wystarChrystusa, ogo ocenie o tarza przypomina w ogóle m , a zw aszcza czaj ilo Komunikantów na Wielki Czwartek i Wielki Pi tek, oraz obna enie z szat Pana Jezusa; dlatego podczas obna ania o tarzy dwie Hostie. Jedn do wystawienia w Grobie Pa skim (msza 126). odczytuje si Psalm 21, który zawiera proroctwo o m ce Zbawiciela".

l Msza Wieczerzy Pa skiej nale y ju do Triduum Paschalnego (TriDzi przy tzw. obna eniu o tarza nic si nie mówi. Czyni si po protu duum Sacrum). Jej teksty przenosz nas do Wieczernika, gdzie Chrystus to, co robi o si w staro ytno ci. O tarz ogo ocony odpowiada liturgii Pan podczas Ostatniej Wieczerzy ustanowi Eucharystyczn Ofiar Cia a ostatnich dni Wielkiego Tygodnia. i Krwi Swojej oraz sakrament kap stwa. Tam równie przyk adem Wed ug opisu Eterii z oko o 400 roku, w Jerozolimie wierni groswoim zobowi za On uczniów do wiadczenia mi ci bli niego, madzili si w ko ciele "za krzy em" na Msz wi , podczas której obmywaj c im nogij Obrz d tan zwany Mandatum istnia w Rzymie wszyscy przyjmowali Komuni w. Potem udawali si na Gór Oliwn , by od XII wieku. ucha czytania wyj tków Pisma w., opisuj cych wydarzenia zbawcze, (Podczas piewu "Chwa a na wysoko ci Bogu" graj organy i dzwoni które mia y miejsce we Wielki Czwartek. Rozwa ano tam zatem

wszystkie dzwony. Potem milkn a do Wigilii Paschalnej] Organy mog modlitw Chrystusa w Ogrójcu ze wszystkimi okoliczno ciami, jakie wtedy zapocz tkowa y krzy ow drog Zbawiciela. Te rozwa ania równie w tym czasie jedynie akompaniowa piewowi ludu. Nie mog gra dzisiaj towarzysz wiernym adoruj cym Chrystusa eucharystycznego w ' solo. yje tu staro ytny zwyczaj, kiedy to w ko cio ach nie by o ani ciemnicy, po Mszy wielkoczwartkowej. organów ani dzwonów. Ponadto we Wielki Czwartek piewa si prefa-cj o Naj wi tszm Sakramencie, w Modlitwie eucharystycznej uwzgl dnia si WIELKI PI TEK, jak opisuje Eteria, by dniem gromadzenia si wstawki tekstowe o odchodzonym misterium. wiernych w ko ciele zbudowanym na Golgocie, gdzie adorowano wystaPo Komunii w. i od piewaniu modlitwy ko cowej (Postcommunio) wione relikwie w. Krzy a. Mia o to miejsce o godzinie szóstej rano, kap an, stoj c przed o tarzem, nak ada kadzid o do kadzielnicy, kl ka i wed ug naszej rachuby czasu. W po udnie lud gromadzi si tam ponookadza Naj wi tszy Sakrament potrójnym rzutem. Nast pnie otrzymuje wnie, aby od godziny dwunastej do pi tnastej s ucha s ów Pisma w. welon, bierze puszk , okrywa j welonem i rusza procesja do tzw. czcz c w ten sposób godziny konania Zbawiciela na krzy u.

ciemnicy, czyli miejsca przechowywania Naj w. Sakramentu w kaplicy Obecnie nabo stwo wielkopi tkowe odprawia si w godzinach polub innym miejscu odpowiednio przyozdobionym. Na czele procesji po udniowych. Najlepiej oko o godziny 15-tej, poniewa , wed ug Ewanniesie si krzy , a przy Naj wi tszym Sakramencie wiece i kadzid o. W gelii, o tej w nie godzinie Chrystus umar na krzy u. Kap an, diakon i czasie procesji piewa si hymn "S aw, j zyku, tajemnic ," lub inn pie ministranci, ubrani w szaty mszalne koloru czerwonego, udaj si do eucharystyczn , np.: "Witam Ci , witam, przenaj wi tsze Cia o", "Jezu, tarza i po oddaniu mu czci padaj na twarz lub kl kaj . W tym czasie mi ci Twef lub "Chwalmy niewys owiony". Gdy procesja przyjdzie na Wszyscy zgromadzeni modl si w ciszy. W redniowieczu kap an pada miejsce, kap an stawia puszk , nak ada kadzid o i kl cz c okadza na twarz przed ka Msz wi . Do naszych czasów zwyczaj ten Naj wi tszy Sakrament. piewa si przy tym "Przed tak wielkim

dochowa si jedynie we Wielki Pi tek. Sakramentem", po czym zamyka si tabernakulum i nast puje adoracja. / Zanoszenie Naj wi tszego Sakramentu do ciemnicy) jest bardzo starym Nabo stwo wielkopi tkowe ma nast puj budow : zwyczajem, si gaj cym czasów, kiedy nie by o jeszcze tabernaku— liturgia s owa Bo ego, ko cz ca si modlitw powszechn ; ^m i po ka dej Mszy wi tej pozosta e wi te Postacie zanoszono do — uroczysta adoracja krzy a; zakrystii (od: sacrarium) lub innego bezpiecznego i godnego miejsca. — wspólna Komunia wi ta; 1 We Wielki Czwartek zwyczaj ten oznacza zamkni cie Chrystusa w wi — procesja do Grobu Pa skiego. zieniu. W usuwaniu z o tarza obrusów i lichtarzy oraz krzy a, trwa Po powstaniu z pozycji le cej wzgl dnie kl cz cej, celebrans odmawia dawny zwyczaj chowania tych przedmiotów z obawy przed napadem, modlitw , opuszczaj c "Módlmy si ". Potem nast puje liturgia s o130 131 wa Bo ego. Czyta si proroctwo z Ksi gi Izajasza (52,13-53), po którym

bu Pa skiego powinien by o tarz, cho by przeno ny, i tabernakulum do nast puje psalm. Drugie czytanie jest z Listu do Hebrajczyków (4,14przechowywania puszek z Naj wi tszym Sakramentem. Monstrancj 16; 5,7-8). piew przed Ewangeli przygotowuje obecnych do czytania okrywa si bia ym welonem prze roczystym i umieszcza na przygotowaopisu M ki Pa skiej wed ug wi tego Jana (18,1-19,42). Mo e nast pi nym tronie w pobli u o tarza, w Bo ym Grobie. W czasie procesji do krótka homilia, po której mo e by chwila ciszy. Bo ego Grobu mo na piewa pie o m ce Pa skiej, np.: "Jezu Chryste, Liturgi s owa Bo ego ko czy starorzymska, uroczysta Modlitwa Panie mi y". W czasie adoracji piewa si wszystkie trzy cz ci Powszechna. Ma ona nast puj budow : diakon stoj c na ambonie Gorzkich ali. wypowiada wezwanie, w którym podaje intencj modlitwy. Pos uguje Bo y Grób jest starym zwyczajem, kiedy znanym w ca ym Ko ciele, a si przy tym star melodi chora ow . Wszyscy przez chwil modl si w obecnie piel gnowanym jeszcze w Polsce. Zwyczaj ten wywodzi si z ciszy, po czym kap an z miejsca przewodniczenia lub stoj c przy Jerozolimy, gdzie gromadzono si w miejscach M ki Chrystusa, aby Mu tarzu, odmawia ( piewa) modlitw z r kami roz

onymi. Przez ca y towarzyszy w duchu od Wieczernika i Góry Oliwnej, a do miejsca Jego czas modlitwy wierni mog sta lub kl cze . pogrzebu, które by o tak e miejscem Jego zmartwychwstania. P tniczka Po ods oni ciu krzy a przy o tarzu przez celebransa, lub po uroEteria przekaza a nam wiele szczegó ów ze zwyczajów liturgicznych czystym wniesieniu ods oni tego ju krzy a, rozpoczyna si adoracja. Jerozolimy i innych miejsc wi tych. Jerozolim pod tym wzgl dem Ca y czas obok krzy a s dwie zapalone wiece. Najpierw krzy adoruje na ladowa y inne Ko cio y, urz dzaj c mi dzy innymi Bo y Grób. Do celebrans, po nim asysta i wszyscy obecni w ko ciele. Pojedynczo Bo ego Grobu sk adano b Naj wi tszy Sakrament (np. Augsburg) podchodz do krzy a m czy ni, potem kobiety, aby uca owa znak lub krzy (Anglia, Francja). Wystawienie w Bo ym Grobie zbawienia i odda w ten sposób cze Zbawicielowi. Tradycyjne piewy Naj wi tszego Sakramentu w monstrancji okrytej bia ym welonem isttowarzysz ce adoracji krzy a, tzw. Improperia: "Popule meus" i "Hagios o nieje od XIV w. W Polsce Bo y Grób i procesja rezurekcyjna znane s Theos" si gaj VIII w. W t umaczeniu polskim otrzyma y one form od XIV w. co najmniej, a monstrancja od XVI wieku.

pie ni nabo nych: "Ludu, mój ludu", "Krzy u wi ty nade wszystko" oraz aklamacji wi ty Bo e, wi ty mocny, wi ty nie miertelny, zmi uj si WIELKA SOBOTA jest dniem ciszy obnej. Ko ció trwa przy nad nam?' (Trishagion). Grobie Pa skim, rozwa aj c Jego m i mier . Na Komuni w. o tarz nakrywa si obrusem i umieszcza na nim Po wi cenie pokarmów wielkanocnych nale y poprzedzi wspóln korpora i msza . Diakon lub kap an przynosi Naj wi tszy Sakrament z adoracj przy Bo ym Grobie. miejsca przechowywania na o tarz, w towarzystwie dwóch akolitów ze Ko ció powstrzymuje si w tym dniu od sprawowania Naj wi tszej wiecami. Wspólna Komunia w. stanowi punkt kulminacyjny ca ego Ofiary, dlatego o tarz g ówny pozostaje obna ony. nabo stwa wielkopi tkowego. Wszystko, co j poprzedza o, zmierza o do Komunii wi wolno w tym dniu zanosi chorym tylko jako Wia-

pobo nego jej przyj cia. Tymczasem od 1622 do 1955 r. istnia zakaz tyk. udzielania Komunii wi tej w tym dniu. Zakaz ten uchyli papie Pius Wielka Sobota nie ma swojego nabo stwa. piewa si jedynie goXII, reformuj c Wielki Tydzie . W tym dniu mo na zanosi Wiatyk o dzin czyta i jutrzni z liturgii godzin. Dawniej by a to tzw. Ciemna ka dej porze. Jutrznia. Rzecz godn uwagi jest zwi zek mi dzy mierci i zmartwychwstaPrzed rozpocz ciem Wigilii Paschalnej nale y zako czy adoracj niem Chrystusa w liturgii Wielkiego Pi tku. Modlitwa po Komunii np. przy Bo ym Grobie. Kap an lub diakon, ubrany w kom i stu , intonuje "Bo e, Ty nam da nowe ycie przez b ogos awion mier i zmartkrótki piew ku czci Naj w. Sakramentu, nast pnie wyjmuje Hosti z wychwstanie Chrystusa..." lub, "...aby my yli dla tego, który za nas monstrancji i chowa j w tabernakulum Grobu Pa skiego. Na figur umar i zmartwychwsta ..." Chrystusa le cego w Grobie k adzie si bia zas on , a ustawia si

Po liturgii wielkopi tkowej procesjonalnie zanosi si Naj wi tszy Safigur Chrystusa Zmartwychwsta ego. Po schowaniu Naj wi tszego krament do Grobu Pa skiego i wystawia do adoracji. W kaplicy GroSakramentu wygasza si wiat a, z wyj tkiem wiecznej lampki albo 132 133 dwóch wiec. Pod koniec Wigilii Paschalnej znowu zapala si wiat o w Porz dek Wigilii Paschalnej jest nast puj cy: Bo ym Grobie, je eli wznawia si adoracj . — liturgia wiat a, — liturgia s owa Bo ego, WIELKANOC rozpoczyna si WIGILI PASCHALN . Ca e nabo— liturgia chrzcielna, stwo Wigilii Paschalnej z istoty swej jest czuwaniem nocnym — liturgia Eucharystyczna, (vigilare = czuwa ). Wigilia Paschalna nawi zuje do nocy paschalnej, w — procesja rezurekcyjna. czasie której Izraelici zostali wybawieni z niewoli egipskiej. Szczególnie za nawi zuje do nocy zmartwychwstania Chrystusa.

Na liturgi wiat a (lucernariwn) sk adaj si nast puj ce obrz dy: Od pierwszych wieków chrze cija stwa wierni gromadzili si we — po wi cenie ognia, Wielk Sobot wieczorem na czuwania nocne. Najpierw rozpalali — przygotowanie pascha u, ogie , od którego zapalali swoje lampy dla rozproszenia ciemno ci — procesja do ko cio a, (lucernariwn). wiat o to zaczyna o z czasem nabiera szczególnego — or dzie wielkanocne (Exultet). znaczenia i symbolizowa o zmartwychwstanie Chrystusa, jak równie Rozpalony i po wiecony ogie symbolizuje wiat , której udziela wszystkich ludzi przez Boga o wieconych, czyli ochrzczonych. Potem nam Bóg przez swojego Syna. wiat o wielkosobotnie ma budzi t sknot czytano wyj tki z Pisma w. mówi ce o chrzcie wi tym, jako nowym za wiat em wiekuistym w niebie. stworzeniu, o przej ciu przez Morze Czerwone, o wybawieniu z niewoli Pascha , jest symbolem Zmartwychwsta ego Pana. Wyryty na niej grzechowej i o nowym przymierzu z Bogiem. Mi dzy czytaniami pie-

krzy oznacza Jego zbawcz mier na krzy u. Pi otworów z wano wzgl dnie recytowano psalmy. tkwi cymi w nich czerwonymi ziarnami kadzid a, to symbole Jego W przyleg ym baptisterium udzielano chrztu wi tego — sakramentu zbawczych ran, które zachowa w swym zmartwychwsta ym ciele. Wyryty wspó umierania i wspó zmartwychwstania z Chrystusem. Czasem liczba rok bie cy i litery greckie alfa i omega oznaczaj , e do Chrystusa kandydatów do chrztu by a tak wielka, e obrz dy przeci ga y si do nale czasy i wieczno . On jest pocz tkiem i celem wszystkiego. godzin rannych. Po chrzcie neofici ubierali si w bia e szaty i udawali si Procesja z pascha em, zapalonymi wiecami i trzykrotnym piewem do signatorium, gdzie biskup udziela sakramentu bierzmowania. Stamt d aklamacji " wiat o Chrystusa", nasuwa na my l zdanie Chrystusa: "Ja przechodzili do ko cio a, gdzie oczekiwali na rozpocz cie Mszy wi tej, jestem wiat ci wiata. Kto idzie za Mn , nie b dzie b dzi w ciemw czasie której po raz pierwszy przyjmowali Komuni wi , a wi c

no ciach, lecz b dzie mia wiat ycia" (J 8,12). brali pe ny udzia w Eucharystii. Or dzie wielkanocne si ga staro ytno ci chrze cija skiej i jest odbiOd V wieku chrzest doros ych stawa si coraz rzadszy i Msz ciem ówczesnego obrz du wiat a, zwanego lucemarium w. Hieronim, wi odprawiano coraz wcze niej, a wreszcie odprawiano j zaraz Prudencjusz). Or dzie to w uniesieniu poetyckim wielbi Chrystusa przypo czytaniach biblijnych. Za czasów w. Hieronima (t 420) zdarza o nosz cego zbawienie. si , e nieraz wierni oko o pó nocy wracali ju do domu. Od XIII w. liturgi Wigilii Paschalnej odprawiano we Wielk SoLiturgia s owa Bo ego sk ada si z: bot rano. T niezgodno z opisami biblijnymi i z tradycj usun — siedmiu czyta ze Starego Testamentu, dopiero Pius XII w 1951 roku. — dwóch czyta z Nowego Testamentu (Episto a i Ewangelia), W Wigili Paschaln "Ko ció Chrystusowy czuwaj c, oczekuje na — homilii.

zmartwychwstanie, i obchodzi w znakach sakramentalnych. St d ca e Ilo czyta ze Starego Testamentu mo e by zredukowana, gdy dosprawowanie tej liturgii winno dokonywa si w pó nych godzinach magaj si tego wzgl dy duszpasterskie. Trzeba pami ta , e czytania tak, aby Msza wi ta rozpocz a si po pomocy, a zako czy a przed biblijne wraz z psalmami i kantykami s podstaw ca ego nabo stwa brzaskiem dnia niedzielnego" (Ka . lit. 21). Wigilii Pachalnej. Nigdy nie wolno opuszcza czytania o wyj ciu Izraelitów z Egiptu i jego przej ciu przez Morze Czerwone'(Wj 14). Czy134 135 tanie to bowiem zawiera typologi Paschy chrze cija skiej, obchodzonej Odk d liczba doros ych kandydatów do chrztu znacznie zmala a, uroczy cie w Wigili Paschaln . Wszystkie czytania biblijne stanowi Msz wi Wigilii Paschalnej odprawiano ju przed pó noc . W reliturgi s owa Bo ego Mszy Wigilii Paschalnej. zultacie Niedziela Wielkanocy pozosta a bez Mszy. St d w VI wieku wprowadzono Msz

wi na Niedziel Wielkanocy z w asnym formuNa liturgi chrzcieln sk adaj si : larzem o tajemnicy Zmartwychwstania Pa skiego. — litania do Wszystkich wi tych, — po wi cenie wody chrzcielnej, Procesja rezurekcyjna mo e odbywa si po obrz dach Wigilii Pas— chrzest — gdy s kandydaci, zw aszcza doro li, chalnej lub te w Niedziel Zmartwychwstania rano przed pierwsz — odnowienie przyrzecze chrzestnych. Msz wi . Procesja ta w Polsce dalej jest praktykowana. W odnoKap an, po liturgii s owa Bo ego, podchodzi wraz z us uguj cymi wionej liturgii procesj rezurekcyjn jest pochód od ogniska przez do chrzcielnicy, gdy znajduje si ona w zasi gu wzroku zebranych ko ció do o tarza z zapalonym paschalem i p on cymi wiecami. Znalaz o wiernych. W przeciwnym razie stawia si w prezbiterium wod przesi miejsce tak e na dodatkow , tradycyjn , procesj rezurekcyjn , znaczon do b ogos awienia. Kap an wypowiada s owa wprowadzenia, po która przypomina wiatu tejemnic Zmartwychwstania Pa skiego. Jest ono

czym kantorzy rozpoczynaj litani do Wszystkich wi tych (w wersji zapowiedzi i gwarancj naszego zmartwychwstania i udzia u w triumfie krótszej). Litania ta unaocznia prawd , e przez chrzest cz owiek zostaje Zmartwychwstanego Pana. czony we wspólnot z Wszystkimi wi tymi. Porz dek procesji znajduje si w mszale z 1986 roku. Modlitwa na po wi cenie wody chrzcielnej ma form prefacji. Pod koniec tej modlitwy, w oznaczonym miejscu, celebrans zanurza pascha w OKRES WIELKANOCY wieconej wodzie i prosi Boga, aby przez Swojego Syna zes na t wod moc Ducha wi tego. Zanurzenie to symbolizuje równie i Dla prze ywania tak bogatej tre ci tajemnicy paschalnej, potrzeba chrzest jest sakramentem wspó umierania i wspó zmartwychwstania z szego czasu. Dlatego ju w staro ytno ci chrze cija skiej obchody Chrystusem (Rz 6). Podczas wyjmowania pascha u z wody recytuje si Wielkanocy przed ono do pi dziesi ciu dni i nazwano pi dziesi tni-c lub piewa aklamacj : "Chwa a Ojcu i Synowi i Duchowi wi temu. Jak uin uagesima). Nowy kalendarz liturgiczny mówi o tym: "Pi dziesi t

by a na pocz tku, teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen". dni, jakie up ywaj od Wielkanocy do Niedzieli Zes ania Ducha Po po wi ceniu wody nast puje chrzest. Gdy obecny jest biskup lub wi tego, winny by obchodzone w rado ci i weselu jako jeden dzie kap an maj cy prawo bierzmowania, wtedy doro li kandydaci otrzymuj wi teczny, owszem, jako jedna wielka niedziela" (nr 22). tak e bierzmowanie. Je eli nie ma kandydatów do chrztu, ani nie b oSymbolicznym znakiem okresu Wielkanocy jest wieca paschalna, gos awi si wody chrzcielnej, np. w ko cio ach filialnych czy kaplicach, która w tym czasie stoi na oczach wiernych, w pobli u o tarza. wtedy kap an po wi ca wod w prosty sposób do pokropienia wiernych. Niedziele tego okresu s uroczysto ciami Paschy. Po po wi ceniu wody chrzcielnej odnawia si przyrzeczenia chrzestne, W niedziele Wielkanocy pierwsze czytania biblijne s z Dziejów podczas których wierni trzymaj zapalone wiece. Potem kap an kropi Apostolskich, poniewa opisuj ycie Ko cio a po Zmartwychwstaniu obecnych wod wi con . Podczas kropienia wszyscy piewaj pie Pa skim. Drugie czytania u one s w cykl trzyletni: w roku A czyta

tre ciowo zwi zar z sakramentem chrztu. Po tym obrz dzie opuszcza si pierwszy List w. Piotra, w roku B pierwszy List w. Jana Aposto a, a si wyznanie wiary i odmawia modlitw powszechn . w roku C Apokalips . Teksty te najlepiej odpowiadaj okresowi Wielkanocy, jej rado ci p yn cej z wiary i mocnej nadziei. Liturgia eucharystyczna ma swój zwyk y przebieg, jak w ka dej Czytania ewangeliczne w tym okresie s z Ewangelii wed ug w. Mszy wi tej. Wierni, za zgod ordynariusza, mog przyjmowa Komuni Jana. Mówi one o ukazywaniu si Zmartwychwsta ego Pana, o Chrysw. pod obiema postaciami. By oby to równie nawi zaniem do tusie jako Dobrym Pasterzu, o Jego odej ciu do Ojca i o Zes aniu zwyczaju staro ytnego trwaj cego do XIII wieku. Ducha wi tego. 136 137 Zgodnie z przekazem Dziejów Apostolskich, uroczysto Wnieboz prawd objawionych czy zasad moralnych. W ten sposób ka da niewst pienia Pa skiego przypada czterdziestego dnia po Niedzieli dziela ma swoj my l przewodni , któr mo na zasygnalizowa we wproZmartwychwstania Pa skiego. Historia zna t uroczysto od IV w.

wadzeniu do liturgii mszalnej. Wtedy wiernym atwiej b dzie t my l (Augustyn, Ep. 54,1). Dni powszednie po Wniebowst pieniu Pa skim ledzi podczas czyta biblijnych i podczas s uchania tekstów modprzygotowuj wiernych na przyj cie Ducha wi tego (pierwowzór nolitewnych. Dobrze by oby, gdyby by a tak e g ównym tematem homilii, w wenny). Czytania liturgiczne w tym czasie zawieraj opis obietnicy której mog aby by rozwini ta, wyja niona i zaaplilowana do cozes ania Ducha wi tego. dziennego ycia chrze cija skiego. . Uroczysto Zes ania Ducha wi tego jest liturgicznym obchodem wydarzenia zbawczego, które wed ug Dziejów Apostolskich (2,1) zbieg o OFIAROWANIE I ZWIASTOWANIE PA SKIE si z ydowskim obchodem Zielonych wi t. ydzi dzi kowali wtedy Bogu za niwa. Pierwociny zbiorów sk adali Bogu w ofierze. Ponadto Zielone W pierwszej cz ci Okresu Zwyk ego przypadaj dwa wi ta Pa skie. wi ta by y dla ydów wspomnieniem przymierza zawartego z Bogiem Obydwom nadaje si charakter maryjny. na Synaju. Dla chrze cijan Zielone wi ta sta y si uroczysto ci ludu Pierwszym z nich jest wi to Ofiarowania Pana Jezusa, obchodzone 2

Nowego Przymierza, dla którego Zes anie Ducha wi tego jest lutego. Od IV wieku obchodzono je uroczy cie na Wschodzie, nawet z pierwszym owocem tajemnicy Paschalnej. Uroczysto -Ze-s ania Ducha procesj (Eteria), jako wi to Pa skie, pod nazw "Spotkania" (Symeona wi tego jest ostatni Niedziel Wielkanocy i zako czeniem okresu z Ann ). W VI wieku wi to to przyj li Grecy pod nazw "Hypapante". wielkanocnego. Na tre wi ta sk ada si relacja ukasza (2,22) o ofiarowaniu Dzieci tka Jezus w wi tyni jerozolimskiej, zgodnie z wymogami Prawa (Wj 13,2). Centraln postaci tego wydarzenia jest Chrystus. Nazwa "Oczyszczenia Maryf pojawi a si dopiero w Sakramentarzu Gelazego i OKRES ZWYK Y W CI GU ROKU sta a si powodem nieporozumienia: wi to Pa skie, czy maryjne? Ludowa nazwa "Matki Bo ej Gromnicznej" nie zawiera nic istotnego dla tre ci teologicznej wi ta. Wywodzi si ona ze zwyczaju po wi cania Oprócz wy ej opisanych okresów wi tecznych, pozosta e trzydzie ci w tym dniu wiec zwanych gromnicami. Procesja z zapalonymi trzy lub trzydzie ci cztery tygodnie tworz Okres Zwyk y. W tym czasie gromnicami mo e tkwi korzeniami w rzymsko-poga skiej procesji liturgia wi tuje ca tajemnic Chrystusa, zw aszcza w niedziele.

pokutnej, zwanej amburbale (co pi lat obchodzono dooko a miasto Okres Zwyk y w ci gu roku sk ada si z dwóch cz ci: pierwsza zaRzym z bydl ciem ofiarnym), która odbywa a si w lutym. Zwyczaj za czyna si od Chrztu Pa skiego i trwa do rody Popielcowej; druga zanoszenia do domu zapalonych gromnic rozpowszechnia si od VIII cz jest od Zielonych wi t do Adwentu. Przez ten czas stosuje si do X w. Jest nawi zaniem do kantyku Symeona, wys awiaj cego Jezusa formularze na Okres Zwyk y (Ka . lit. 4344). W ksi gach liturgicznych jako " wiat na o wiecenie pogan" ( k 2,32). teksty, a zw aszcza czytania opracowane s na 34 tygodnie. W przyW Polsce Ofiarowanie Pa skie by o wi tem nakazanym. Zawsze padku, gdy okres ten liczy 33 tygodnie, w mszale i brewiarzu opuszcza mia o charakter uroczysty i cieszy o si wielk sympati u wiernych, co si teksty jednego tygodnia zaraz po Zes aniu Ducha wi tego, aby nadal istnieje. Niegdy wracano do domu z zapalonymi gromnicami, co zachowa teksty ostatniego tygodnia Okresu Zwyk ego, poniewa mówi istnieje do dnia dzisiejszego. Gospodarz po powrocie z ko cio a, one o rzeczach ostatecznych i harmonizuj z ko cem roku liturzapalon gromnic b ogos awi swoje pole, obej cie, zwierz ta w stajni,

gicznego, b cego symbolem ko ca wiata. potem kopciem robi znak krzy a nad drzwiami i oknami domu oraz Ka da niedziela Okresu Zwyk ego w ci gu roku, ma w asne oblicze, na g ównej belce stropu izbowego (bierzmo). Tradycyjnie gromnice ukszta towane przez teksty liturgiczne. Tak zosta y one dobrane i opraprzechowuje si nad wi tym obrazem, wisz cym na cianie. Z zapalon cowane, aby podkre la y jedno z wydarze zbawczych, lub te jedn gromnic wychodzi si naprzeciw kap anowi nios cemu Naj w. Sa138 139 tycz ce obecno ci Chrystusa w Naj wi tszym Sakramencie i na herezj krament do chorego domownika. W chwili mierci za wk ada si j do r ki konaj cemu. W czasie burzy i gromów stawia si tradycyjnie Berengariusza (t 1088). Rozwija si ywy kult adoracyjny. Poniewa zapalon gromnic w oknie lub przed obrazem Naj w. Maryi Panny, a Wielki Czwartek, dzie ustanowienia Naj wi tszego Sakramentu, ze gdy w pobli u wybucha po ar, wynosi si j przed dom, modl c si o wzgl du na Wielki Tydzie nie móg mie uroczystych obchodów zewoddalenie niebezpiecze stwa. Matk Bo Gromniczn od dawna

trznych, dlatego przeniesiono je poza czas wielkanocny. Autorem uwa ano za opiekunk zagród i ludzi, chroni ich przed napadami formularza mszalnego oraz brewiarzowego o Tajemnicy Eucharystii, wed ug wilków. tradycji, jest w. Tomasz z Akwinu (t 1274). ywa wiara w obecno Chrystusa w Eucharystii sprawi a, e zacz to Drugim obchodem tego okresu jest uroczysto Zwiastowania Pa urz dza procesje teoforyczne, które by y coraz bardziej wystawne. skiego, przypadaj ca na dzie 25 marca, to jest dziewi miesi cy Specjalno ci obrz dów liturgicznych w Bo e Cia o by o potrójne b oprzed Bo ym Narodzeniem. Zwiastowanie jest bowiem pocz tkiem Bogos awienie Naj wi tszym Sakramentem (czyni c potrójny krzy monstsko-ludzkiego ycia Chrystusa Pana. Tre obchodu stanowi relacja w. rancj z Hosti ) podczas sumy i wielokrotnie w czasie procesji. ukasza o Zwiastowaniu Pa skim ( k 1,26). Liturgiczny obchód tego Instrukcja o kulcie Tajemnicy Eucharystii z dnia 25 maja 1967 r. wydarzenia zbawczego si ga VII w. Poniewa uroczysto ta zawsze powiada, e rzecz ordynariusza jest zorientowanie si w u yteczno ci wypada we Wielkim Po cie, a czasem we Wielkim Tygodniu, dlatego procesji Bo ego Cia a w naszych czasach i wprowadzenie odpowiednich

nie rozwin a si wokó niej adna oprawa zwyczajowa. zarz dze , by procesja mog a odbywa si z godno ci i bez uszczerbku dla g bokiego kultu eucharystycznego (nr 59). WI TA DOGMATYCZNE Jedn z pierwszych diecezji w Ko ciele, która po oficjalnym zatwierdzeniu wi ta Bo ego Cia a przez Stolic Apostolsk , zaprowaW drugiej cz ci Okresu Zwyk ego przypada seria obchodów liturdzi a je u siebie, by a diecezja krakowska. O uroczysto ci Bo ego gicznych, nale cych do grupy wi t dogmatycznych, zwanych tak e teCia a mówi statuty synodalne biskupa Nankera z 1320 roku. W Kramatycznymi lub ideowymi. nowszego pochodzenia. Nale do nich: kowie na Kazimierzu w 1327 roku zbudowano ko ció pod wezwaniem Bo ego Cia a. Pierwszy opis procesji Bo ego Cia a w Polsce podaje Uroczysto Trójcy Przenaj wi tszej, obchodzona jest w pierwsz Ordinale P ockie z XIV wieku, w którym mowa jest o czterech o taniedziel po Zes aniu Ducha wi tego. Podsumowuje ona ca y rok lirzach, przy których czytano pocz tki czterech Ewangelii. Tradycja czterech turgiczny, czyli to wszystko, co Bóg Ojciec, i Syn, i Duch wi ty czynili tarzy jest zachowana do dnia dzisiejszego i przy ka dym z nich piewa dla rodzaju ludzkiego. My l szczególnego uczczenia Trójcy Przenaj-

si wyj tek dotycz cy Eucharystii, z czterech kolejnych Ewangelii. Po wi tszej zrodzi a si w liturgii gallika skiej. U Alkuina (t 804) spoczytaniu piewa si " wi ty Bo e..." i modlitw (oracj ). Przy ka dym tykamy pierwszy formularz mszalny o Trójcy Przenaj wi tszej. Przeznatarzu mo na b ogos awi Naj wi tszym Sakramentem lub te dopiero na czony pocz tkowo na niedziele jako wotywa, a pó niej na uroczysto ko cu procesji (w niektórych okolicach jest zwyczaj b ogos awienia na doroczn . Rzym niech tnie patrzy na t now uroczysto ideow . Zacztery strony wiata). twierdzi j dopiero papie Jan XXII w 1334 roku. Tre jej stanowi dogmat o jedynym Bogu w trzech Osobach. Uroczysto Naj wi tszego Serca Pana Jezusa przypada w pi tek trzeciego tygodnia po Zielonych wi tkach, czyli po dawnej oktawie Uroczysto Naj wi tszego Cia a i Krwi Pa skiej (Bo e Cia o) obBo ego Cia a. Tre ci obchodów ku czci Naj wi tszego Serca Pana Jezusa chodzona jest w czwartek po uroczysto ci Trójcy wi tej. Pojawi a si w jest Bosko-ludzka mi Zbawiciela ku ludziom. Mi ta jest XIII w. jako obchód nieoficjalny. W 1317 r. wprowadzono j w ca ym zarówno pobudk do tego kultu, jak i jego celem. Pan Jezus objawi

Ko ciele. Jest ona owocem ówczesnej pobo no ci eucharystycznej, w. Ma gorzacie Marii Alaco ue (t 1690), e "gor ce pragnienie micej spontaniczn reakcj wiernego ludu na spory teologiczne doci ze strony ludzi sk oni o Go do objawienia nam swego Serca zje 140 141 wszystkimi jego bogactwami mi ci, mi osierdzia, aski, wi to ci i zbatymi w niebie, z wszystkich pokole , ludów, j zyków i czasów, którzy wienia, aby tych wszystkich, którzy wed ug swej mo liwo ci oddawa zawdzi czaj Mu swoje zbawienie i pe ni wiecznego szcz cia. W noMu b ho d i szerzy Jego cze , mi i chwa , obficie i hojnie wym Kalendarzu Liturgicznym uroczysto t przesuni to na ostatni obdarzy tymi skarbami". niedziel roku ko cielnego, aby lepiej uwydatni prawd , e Chrystus Ta ideowa uroczysto nie cieszy a si pocz tkowo przychylno ci jest Królem wszystkich czasów, i On na ko cu wiata przeka e Ojcu Stolicy Apostolskiej, która po d ugiej zw oce wprowadzi a j do liturgii w niebieskiemu wieczne i powszechne królestwo (prefacja). Ide królewskiej

1856 r. dla Ko cio a powszechnego. Papie Pius XII (t 1958) w setn godno ci Chrystusa mo na odnale ju w starych obchodach lirocznic wprowadzenia kultu liturgicznego Naj wi tszego Serca Jeturgicznych Epifanii i Niedzieli Palmowej. zusowego, w 1956 r. wyda encyklik "Haurietis a uas", w której czytamy: "Jest naszym gor cym pragnieniem, aby kult Naj wi tszego Serca Jezusowego sta si sztandarem jedno ci, zbawienia i pokoju dla wszystkich chrze cijan. Zadaniem tego kultu jest przypomnie nam akt najDNI B AGALNE I KWARTALNE wy szej mi ci, w której Zbawiciel wyda wszystkie bogactwa swego Serca, by zosta z nami a do ko ca wieków". Podobnie Pawe VI (t 1978) w li cie apostolskim z 1965 r. wyrazi pragnienie, aby kult Serca Dni b agalne pocz tkami si gaj staro ytno ci chrze cija skiej. Do Bo ego coraz bardziej si rozwija i aby wszyscy uwa ali go za dni b agalnych (rogationes) nale : dzie w. Marka Ewangelisty (25 wznios i autentyczn pobo no , jakiej od wiernych domaga si Sobór kwietnia) i trzy dni przed uroczysto ci Wniebowst pienia Pa skiego Watyka ski II. Papie gor co pragn , aby Naj wi tszemu Sercu (dni Krzy owe). W dni b agalne urz dzano procesje w kierunku pól, ze

Jezusowemu oddawano nale cze przez przyjmowanie Komunii w. piewem litanii do Wszystkich wi tych, dla wyproszenia u Boga Nieprzychylno Stolicy wi tej do wi t dogmatycznych wyp ywa a z dobrych zbiorów. podstawowej zasady liturgicznej, wed ug której tre ci obchodów Procesja w dniu w. Marka (litaniae maiores) swoimi korzeniami liturgicznych s wydarzenia zbawcze, a nie prawdy objawione (dogmaty). tkwi w pierwszych wiekach chrze cija stwa. By a lokalnym zwyczajem. Do zatwierdzenia jednak tych kilku wi t dosz o z powodu praktyk By mo e, e jest kontynuacj procesji poga skiej, która udawa a si w pobo nych wiernego ludu, które Stolica Apostolska zawsze docenia a i pola dla uzyskania od bóstw dobrych zbiorów. Cel pozosta lecz popiera a. pro ba kierowana jest do Boga, Stwórcy i Pana wszech wiata. Dni b agalne przed Wniebowst pieniem Pa skim (litaniae minores), Echem Triduum Paschalnego s dwa nast puj ce wi ta: wi to pojawi y si w Galii w V w. Modlono si tam o urodzaje, obfite plony i Przemienienia Pa skiego, obchodzone 6 sierpnia. W swojej tre ci ich zachowanie wraz z lud mi od kl sk ywio owych. W Polsce przedstawia chwa Chrystusa Pana, do której wszed przez m

i procesje udawa y si do krzy y stoj cych w polu, przy których odpramier . wi to to powsta o na Wschodzie w XV wieku. wiano nabo stwa b agalne. St d nazwa "dni krzy owe". wi to Podwy szenia Krzy a wi tego, obchodzone 14 wrze nia, nawi zuje do m ki Pa skiej. Jego pocz tki zwi zane s ze znalezieniem Dni kwartalne znane s w liturgii rzymskiej od czasów staro ytnych. drzewa Krzy a Chrystusowego przez w. Helen , matk cesarza KonNale y do nich r o d y , p i t k i i s o b o t y : pierwszego tygodnia stantyna Wielkiego (IV w.). Wielkiego Postu; tygodnia po Zielonych wi tkach; tygodnia po Podwy szeniu Krzy a i trzeciego tygodnia Adwentu. Ka dy z tych Nowym obchodem liturgicznym jest Uroczysto Chrystusa Króla tygodni przypada na pocz tek poszczególnych pór roku i dlatego Wszech wiata. Ustanowi j papie Pius XI w Roku Jubileuszowym nazwano je dniami kwartalnymi uattuor tempora). Polska nazwa 1925, wyznaczaj c jej obchód na niedziel przed uroczysto ci Wszystkich "Suchednf wywodzi si od zachowywania postu w te dni. W j zyku

wi tych. Ukaza w ten sposób Chrystusa Króla otoczonego wi staropolskim "suszy " = po ci — suchedni = postne dni. 142 143 Dni kwartalne, oprócz wiosennych, mia y pocz tkowo charakter KULT WI TYCH PA SKICH dzi kczynny za zbiory, zbo a (po Zielonych wi tach), wina (po 14 wrze nia) i oliwy (suchedni adwentowe). Z czasem dni kwartalne pfzybra y charakter pokutny. Stary si dniami postu, skupienia, modlitwy i czynów mi osierdzia. By y te ulubionyumi dniami udzielania wy szych wi ce , zw aszcza od czasów papie a Gelazego (f 496); do Pocz tki kultu wi tych nie s jeszcze do ko ca zbadane. Trzeba naszych czasów w te dni odprawia si mod y o dobre powo ania kazatem ograniczy si do wiadomo ci pewnych. Wiadomo, e chrze cijanie skie i zakonne. Do XV w. Suchedni nale y do obchodów nakanie wyeliminowali kultu zmar ych lecz tak, jak poganie ucz szczali na zanych. Przyjmowano wtedy Komuni w., zw aszcza w bractwach. Pagroby swoich bliskich zmar ych, sk adali im kwiaty i pachnid a, gromi tano wtedy tak e w sposób szczególny o zmar ych.

madzili si dooko a tak zwane katedry, opustosza ej wskutek odej cia Nowy kalendarz liturgiczny powiada, e w Dni Krzy owe i Suchedni zmar ego, po czym spo ywali braterski posi ek (refrigrium). Dzia o si to Ko ció ma zwyczaj zanosi b agania do Pana w ró nych sprawach przede wszystkim w rocznic mierci (anniversarium). Chrze cijanie, dotycz cych cz owieka, zw aszcza za gdy chodzi o owoce ziemi i pracy zgodnie z wiar , zamienili obchody rocznicy mierci na dzie narodzin k ludzkich, i publicznie sk ada Bogu dzi kczynienie (nr 45). dla nieba (natale). Bardzo wcze nie po czono je z Eucharysti . Aby Dni Krzy owe i Suchedni mog y by dostosowane do ró nych miejsc i potrzeb ludzi, trzeba, aby konferencje biskupów okre la y czas i sposób ich obchodzenia... czy maj by obchodzone przez jeden czy przez kilka dni i jak cz sto w ci gu roku maj by powtarzane. ForKULT M CZENNIKÓW mularze mszalne na poszczególne dni dobiera si spo ród wotyw odpowiadaj cych celowi tych nabo stw (Ka . lit. 4647). W dzisiejszych czasach inne potrzeby przedstawiaj Bogu mieszka cy miast, a inne Od po owy II w. tak obchodzono wspomnienia m czenników. Rocznice mieszka cy wsi. Jedni w swoich b aganiach mog zwróci wi ksz uwag

ich narodzin dla nieba u wietniano sprawowaniem liturgii. Ich ofiara na powo ania kap skie i zakonne, drudzy na zbiory w polu, na przypomina a Ofiar Chrystusa, G owy wszystkich m czenników (Caput spraw pokoju w wiecie, .zdrowia czy pogody. Dni b agalne i kwartalne martyrum). mier m cze ska by a pojmowana jako uczestnictwo w winny odzyska t si , jak mia y pierwotnie i wprowadza w ducha ce i Zmartwychwstaniu Chrystusa. Dlatego m czennicy wkraczali na pokuty i mi osierdzia chrze cija skiego oraz wyczula na potrzeby aren w przekonaniu, e za chwil znajd si razem ze Zbawicielem. spo eczne. Moc t m czennicy czerpali z Eucharystii, która dawa a tak skuteczno . Episkopat Polski poleci , aby w trzecim tygodniu Adwentu odprawia Spostrze enie to sprawi o, e u grobów ich odprawiano Eucharysti . kwartalne dni modlitw: o ycie chrze cija skie rodzin. Od rody Dla utrwalenia tych idei i dla umo liwienia ich oddzia ywania, nad Popielcowej do pierwszej Niedzieli Wielkiego Postu: o ducha pokuty. grobami m czenników lub obok wcze nie wznoszono kaplice, a nawet W czwartym tygodniu Okresu Wielkanocnego: o powo ania do s by

ko cio y. Wzrasta a w ten sposób zewn trzna forma ich kultu. Pod o Bo ej w Ko ciele. W trzecim tygodniu wrze nia: za dzieci, m odzie i tarzem by grób lub relikwie m czennika, co potem sta o si zwyczajem, wychowawców. usankcjonowanym przez odpowiednie przepisy prawne. W dni Krzy owe od VI Niedzieli Wielkanocnej do rody przed Najstarsza wzmianka o obchodach rocznicy narodzin dla nieba si ga Wniebowst pieniem, wspólne modlitwy odprawia si o dobre urodzaje. 155 roku i dotyczy Polikarpa ze Smyrny, biskupa i m czennika. Miejscowa wspólnota opisa a jego m cze stwo w li cie do Ko cio a w Filomelion i do wszystkich gmin "gdziekolwiek si znajduj ". W dokumencie tym gmina chrze cija ska Smyrny donosi, z jak wielk trosk zo144 145 sta y zebrane szcz tki wi tego m czennika i z one w odpowiednim Przez ca e wieki czczono nielicznych tylko wyznawców. Nale eli do miejscu. Na koniec gmina zapewnia: "b dziemy si tam w miar mo nich najcz ciej zakonnicy, których radykalne na ladowanie rad ewanno ci stale gromadzi w dzie jego m cze skich narodzin dla nieba i z gelicznych uwa ano za now form dawania wiadectwa Chrystusowi.

rado ci obchodzi je uroczy cie" (M cze stwo wi tego Polikarpa, 18). Nale eli do nich równie papie e, biskupi i królowie, którzy po yli Podobne zwyczaje istnia y równie gdzie indziej, np. w Afryce czy w zas ugi oko o rozszerzania i utwierdzania wiary chrze cija skiej. Rzymie. Cyprian (t 258) poleca , aby wspólnoty chrze cija skie paW pierwszym tysi cleciu chrze cija stwa nie by o procesów beatyfimi ta y o m cze stwie swoich wspó wyznawców, by zna y miejsca pokacyjnych czy kanonizacyjnych. O wi to ci zmar ych wyznawców decygrzebania tych, co oddali ycie za Chrystusa i by obchodzi y rocznic dowa a opinia publiczna, aprobowana przez duchowie stwo z biskupem ich "narodzin dla nieba". W Rzymie za czasów krwawych prze ladona czele. W staro ytno ci rodzajem kanonizacji by o ustanowienie wa , jakie wzmog y si w III w., papie Kalikst (t 222) i papie wspomnienia i jego rocznicowego obchodu pod przewodnictwem biskupa. Sykstus I (t 258) oddali ycie za wiar , a cze , jak ich wspólnota W redniowieczu rol t zast pi a elewacja, to znaczy uroczyste otacza a, wywiera a wp yw na rozwój kultu m czenników w Rzymie. podniesienie relikwii i umieszczenie ich na honorowym miejscu, za Sporz dzano spisy imion m czenników, dat ich m cze stwa i miejsce aprobat biskupa. Wzrasta a te kontrola kultu wi tych.

pochowania, aby dok adnie wiedzie gdzie i kiedy odbywaj si ich Pierwszym kanonizowanym wi tym jest Ulryk (t 973), biskup Augobchody rocznicowe. sburga. Papie Jan XV kanonizowa go w 995 r. na synodzie latera Pierwotnie kult w. m czenników mia charakter lokalny. Konkretna skim. W latach 1625 i 1632, papie Urban VIII (t 1644) definitywnie gmina chrze cija ska wspomina a m cze sk mier cz onków swojej zastrzeg beatyfikacje i kanonizacje Stolicy Apostolskiej. Ustalono te , e wspólnoty. Wszyscy gromadzili si w dzie jego narodzin dla nieba, w na mocy beatyfikacji oddaje si cze publiczn na jakim okre lonym miejscu m cze stwa lub w miejscu z enia jego cia a. Podczas terytorium lub w pewnej okre lonej spo eczno ci. Na mocy kanonizacji sprawowanej Eucharystii wymieniano imi m czennika. Pó niej pojawi si natomiast mo na danego wi tego czci w ca ym Ko ciele. zwyczaj odczytywania opisu m cze stwa lub te wyg aszania okoKult wi tych, który pocz tkowo mia charakter lokalny, od IV w. liczno ciowego przemówienia. stawa si coraz bardziej powszechnym. Np. lista m czenników Ko cio a Rzymskiego z 336 r. nosz ca tytu "Depositio martyrum", zawiera

równie imiona m czenników innych Ko cio ów (np. kartagi skiego). Ponadto obok imion m czenników, w spisach zacz y pojawia si KULT WYZNAWCÓW imiona wi tych wyznawców. Pe ne spisy wi tych znajdowa y si w kalendarzach i martyrologiach. Jednym z pierwszych martyrologiów by o tzw. Martyrologium Hieronimianum. Jest to kompilacja powsta a na terenie Italii w po owie VI w. W spisach wi tych starano si uj mo W Ko ciele nie zapomniano te o tych, którzy za publiczne wyznaliwie wszystkich m czenników i wyznawców Ko cio a powszechnego. wanie wiary znosili tortury, wi zienie i wygnanie. Od III w. ze strony wiernych doznawali wielkiej czci. Stawiano ich na równi z kap ananmi. Hipolit Rzymski (t 235) pisa : "Confessor habet enim honorem presbyteratus per suam confessionem" (Tr d. Ap.). NAUKA SOBORU WATYKA SKIEGO H O KULCIE WI TYCH Pierwszym Wyznawc czczonym na Zachodzie, którego rocznic odej cia do Pana obchodzono uroczy cie, cho nie by m czennikiem, to wi ty M a r c i n , biskup z Tours (t 397). Antyfona w drugich Na temat kultu wi tych Pa skich Sobór Watyka ski II wypowienieszporach brzmi tak, jakby chcia a ten nowy rodzaj kultu uspradzia si nast puj co: "Obchodz c roczny cykl misteriów Chrystusa, wiedliwi :

wi ty biskupie Marcinie... chocia nie przebi ciebie miecz Ko ció wi ty ze szczególn mi ci oddaje cze Naj wi tszej Bo ej prze ladowcy, nie utraci chwa y m cze stwa". 146 147 Matce Maryi, która nierozerwalnym w em zwi zana jest ze zbawczym Chrystusa, który jest koron wszystkich wi tych... Prawdziwy kult dzie em swojego Syna. W Niej Ko ció podziwia wspania y owoc Odwi tych polega nie tyle nas wielorako ci-aktów zewn trznych ile raczej kupienia i jakby w przeczystym obrazie z rado ci ogl da to, czym ca y na nasileniu naszej czynnej mi ci... Nasze obcowanie z mieszka cami pragnie i spodziewa si by " (KL 103). W wietle tej wypowiedzi nieba wcale nie zubo a uwielbienia... lecz go wzbogaca" (KK 50-51). bardziej zrozumia y jest cykl obchodów maryjnych roz onych w ca ym To potwierdzenie kultu wi tych przez Sobór nie mo e prowadzi roku ko cielnym. W nowym kalendarzu liturgicznym obchody ku czci

do przewagi nad obchodami tajemnic zbawienia. Dlatego te Sobór Matki Bo ej zostaty zredukowane i tak u one, aby uwydatni si Jej doda : "Aby uroczysto ci wi tych nie przes ania y wi t, których zwi zek ze zbawczym dzie em Jezusa Chrystusa, Jej Syna. O kulcie M czenników i innych wi tych Pa skich Sobór mówi: tre ci jest historia zbawienia, nale y wiele tych uroczysto ci po"Ko ció rozmie ci w ci gu roku wspomnienia M czenników, oraz inzostawi Ko cio om partykularnym, narodom lub ró nym rodzinom zanych wi tych, którzy dzi ki wielorakiej asce Bo ej doszli do doskokonnym, rozci gaj c na ca y Ko ció tylko te, które wspominaj wi tych na ci, a osi gn wszy ju wieczne zbawienie, wy piewuj Bogu w niebie o prawdziwie powszechnym znaczeniu" (KL HIV Nie atwe to zadanie, doskona chwa i wtawiaj si za nami. W te uroczysto ci Ko ció gdy si pomy li, e oficjalny, rzymski wykaz wi tych (Martyro-logium osi misterium paschalne w wi tych, którzy wspó cierpieli i zostali Romanum) zawiera kilka tysi cy imion. wspó uwielbieni z Chrystusem, przedstawia wiernym ich przyk ady, Przy pracy nad nowym kalendarzem liturgicznym zadbano o to, aby w

poci gaj ce wszystkich przez Chrystusa do Ojca, a przez ich zas ugi my l zasady powszechno ci zawiera imiona wi tych ze wszystkich wyjednywa dobrodziejstwa Bo e" (KL 104). kontynentów, z poszczególnych epok historycznych, z ró nych narodów, z Obszerniej na temat kultu wi tych wypowiedzia si Sobór w Konró nych rodowisk spo ecznych i ró nych kierunków pobo no ci. W ten stytucji dogmatycznej o Ko ciele: "Co si za tyczy Aposto ów i M sposób nowy kalendarz liturgiczny odzwierciedla uniwersalny charakter czenników Chrystusowych, to Ko ció zawsze wierzy , e s ci le z Ko cio a powszechnego w przekroju historycznym, geograficznym i czone z nami w Chrystusie, okazywa im, jak b ogos awionej Maryi spo ecznym. Dziewicy i wi tym Aposto om cze szczególn i pobo nie modli si o Obok kalendarza powszechnego istniej kalendarze partykularne, pomoc ich wstawiennictwa. Do nich wszystkich do czeni zostali nieuwzgl dniaj ce zwyczaje i kulty lokalne. Gdy we mie si pod uwag bawem tak e inni, którzy dok adniej na ladowali dziewictwo i ubóstwo wszystkie kalendarze partykularne, a wi c regionalne, diecezjalne i zaChrystusa, a w ko cu i ci, których znamienne praktykowanie cnót konne z ich kultami wi tych Pa skich, to oka e si , e wielka ich

chrze cija skich i boskie charyzmaty zaleca y pobo nej czci i na laliczba ma swoje wspomnienia, wi ta, a nawet uroczysto ci. Ponadto dowaniu wiernych. Przygl daj c si yciu tych, którzy wiernie na laistnieje jeszcze mo liwo wspominania w liturgii wi tych, umieszczonych dowali Chrystusa, mamy z nowego tytu u pobudk do szukania miasta w Martyrologium Romanum, gdy pozwalaj na to rubryki. przysz ego i równocze nie poznajemy drog , po której w ród zmienno ci Kult wi tych w ksi gach liturgicznym, zw aszcza w mszale zosta ycia stosownie do w ciwego ka demu stanu i warunków b dziemy przepracowany i uj ty wed ug my li Soboru Watyka skiego II. Ks Henryk mogli doj do doskona ego zjednoczenia z Chrystusem, czyli do wi Fros we Wprowadzeniu do Mszy o wi tych (Warszawa 1980) na temat to ci... To te nad wyraz stosown jest rzecz , aby my kochali tych zreformowanego sanctorale napisa : "Reasumuj c nasze rozwa ania o przyjació i wspó dziedziców Jezusa Chrystusa, a zarazem braci naszych i mszalnym sanctorale nale y powiedzie , e osi gn poziom znacznie szczególnych dobroczy ców, aby my za nich nale ne dzi ki sk adali wy szy od poprzedniego. Mniej w nim szablonu i stereotypów, wi cej Bogu, aby my pokornie ich wzywali i dla otrzymania dobrodziejstw

zró nicowania i zindywidualizowania wspomnie , znacznie te lepsze Bo ych przez Syna Jezusa Chrystusa, Pana naszego, który sam jest powi zanie za my biblijn i wzlotami eucharystycznymi. To Odkupicielem i Zbawicielem naszym, do ich modlitw, wstawiennictwa i sanctorale jest niew tpliwie kontynuacj dawnego, ale kontynuacj pomocy si uciekali. Wszelkie bowiem prawdziwe wiadectwo mi ci, szcz liwie oczyszczon z naro li, ukazuj skarby dawnej liturgii i injakie okazujemy mieszka com nieba, z natury zmierza ostatecznie do tegruj z nimi nowe utwory, u one na wspomnienia wi tych któ148 149 rych tam dot d nie spotkali my. Oni sami raz po raz zabieraj w tych • 11 lutego — wspomnienie dowolne Naj wi tszej Maryi Panny z tekstach g os, s yszymy wi c echa ich w asnych modlitewnych uniesie . Lourdes. Od 11 lutego, do 16 lipca 1858 r. Matka Bo a ukazywa a si Nigdy nie przys aniaj nam tego, co w liturgii istotne, kiedy za jawi si

osiemna cie razy skromnej dzieczynie Beraadecie Soubirous. Wsponam przypominani ich w asnymi wypowiedziami, przed oczyma zamnienie tych objawie wpisano do Kalendarza Rzymskiego w 1907 r. rysowuje si wyrazista sylwetka wielkiej osobowo ci i mi ci, cz sto Kanonizacja w. Bernadety odby a si w 1933 roku. przypomina si te eklezjologiczne znaczenie ich dzia alno ci i kultu. • 31 maja — wi to Nawiedzenia NMP. W liturgii istnia o od dawna Odczuwamy wówczas, e s naszymi poprzednikami w wierze i e w cza jako wspomnienie w pi tek Suchych Dni adwentowych. W XIII wieku si w chór ich g osów to uczestniczy w wielkiej pielgrzymce: Bonawentura (t 1274) zaprowadzi je w swoim zakonie franciszka skim, pierwsze jej szeregi przekroczy y ju próg doczesno ci, je li jednak jako osobne wi to. W ca ym Ko ciele zacz o obowi zywa od 1389 r. po czymy si z jch g osami, w czymy si w chór, który piewa BaKo ció czci pami tk nawiedzenie w. El biety przez Maryj , a tak e rankowi pie now " (s. 93). spotkanie Mesjasza ze swym Poprzednikiem ( k 1,39-45). • W sobot po uroczysto ci Naj w. Serca Pana Jezusa jest wspomnienie dowolne Niepokalanego Serca NMP. Zapocz tkowane we Francji w XVII w. Propagowa je w. Jan Eudes (t 1680). Dla ca ego Ko cio a

MATKA BO A W LITURGII ustanowi je papie Pius XII w 1944 roku. • 16 lipca — wspomnienie dowolne Matki Bo ej Szkaplerznej. Od XII wieku na górze Karmel yli pustelnicy, którzy utworzyli zakon Racja wewn trzna wyj tkowej czci Naj wi tszej Maryi Panny le y w kontemplacyjny pod wezwaniem NMP. Potem zak adali liczne klasztory w cis ym zwi zku, jaki czy J ze zbawczym dzie em Jej Syna. Zwi zek ten ca ym Ko ciele. Od XIV w. karmelici obchodzili w swoich klasztorach uwidoczniony jest w rocznym cyklu obchodów liturgicznych ku Jej czci. wi to Matki Bo ej z Góry Karmel. Z obchodem tym czy si zwyczaj Obchodzi si bowiem Jej Niepokalane Pocz cie, Narodzenie, noszenia szkaplerza przez karmelitów i bractwa maryjne, a tak e przez Ofiarowanie itd., a do triumfu Jej Wniebowzi cia. W roku ko cielnym szersze kr gi wiernych. Szkaplerz karmelita ski jest znakiem udzia u w przypadaj kolejno: modlitwach zakonu oraz znakiem opieki Matki Bo ej nad Jej • 8 grudnia — uroczysto Niepokalanego Pocz cia NMP. Obchód czcicielami w yciu i przy mierci. Od 1726 r. wspomnienie to ten na Wschodzie si ga VIII w. i mia nazw : Conceptio Annae. Na rozci gni te zosta o na ca y Ko ció powszechny. Zachodzie uroczysto ta przyj a si on mi dzy IX, a XI w. W Polsce

• 5 sierpnia — wspomnienie dowolne Rocznicy Po wi cenia Bazyliki znany jest od XIV w. Po og oszeniu dogmatu o Niepokalanym Pocz ciu NMP (Matki Bo ej nie nej). Chodzi o bazylik Matki Bo ej Wi kszej NMP w 1854 r. uroczysto ta sta a si obchodem nakazanym w ca ym (Santa Maria Maggiore) w Rzymie. Ju w IV w. na wzgórzu EsKo ciele powszechnym. kwili skim sta ko ció NMP. Za papie a Sykstusa III (t 440) odbu• l stycznia — uroczysto Bo ej Rodzicielki Maryi. W okresie dowano go i po wi cono. Przydomek " nie nej" pomini to w nowym ostrych sporów teologicznych wokó osoby Jezusa Chrystusa, w 431 r. Kalendarzu liturgicznym, poniewa jest pó niejszym dodatkiem i wyzebra si sobór powszechny do Efezu, by przedstawi oficjaln nauk wodzi si z legendy redniowiecznej, wed ug której warstwa niegu na Ko cio a o Jezusie Chrystusie. Sobór ten nazwa wtedy NMP Theoto-kos wzgórzy eskwili skim wskazywa a miejsce, gdzie mia a stan wi tynia ku - Bogurodzica. Konstytucja lumen gentium stwierdza: "Ju od najczci Matki Bo ej. dawniejszych czasów b ogos awiona Dziewica czczona jest pod zaszczytnym • 15 sierpnia — uroczysto Wniebowzi cia NMP. Prawdopodobnie imieniem Bo ej Rodzicielki" (KK 66). W najstarszych ksi gach

jest to najstarszy obchód ku czci NMP. W V w. w dniu 15 sierpnia liturgicznych, pod dat l stycznia, znajduj si liczne antyfony, oracje i obchodzono w Jerozolimie pami tk wi tej Bo ej Rodzicielki. W VI responsoria, wiadcz ce o istnieniu liturgicznego obchodu po wi conego wieku obchód ten rozpowszechni si w krajach zachodnich jako ZaMaryi jako Bo ej Rodzicielce. ni cie NMP i pod tym tytu em przyj si w Rzymie od po owy VII 150 151 wieku, a w VIII w. zacz to je obchodzi jako Wniebowzi cie NMP. • 21 listopada — wspomnienie obowi zkowe Ofiarowania NMP. Papie Pius XII (t 1958) w 1950 r. og osi dogmat o Wniebowzi ciu Pochodzenie zawdzi cza legendzie zawartej w apokryficznej Ewangelii NMP z cia em i dusz . W uroczysto t wieci si zio a i k osy zbo a. wed ug Jakuba (ok. 150 r.). Wed ug legendy rodzice oddali Maryj do Powi zanie tej uroczysto ci z do ynkami spotykamy ju w staro ytnej wi tyni jerozolimskiej w trzecim roku ycia, aby mog a wychowa si Syrii, Arabii i Armenii, a na Zachodzie na prze omie IX/X w. Od ród legendarnych dziewic wi tynnych. Wspomnienie to by o obcho-

zwyczaju po wi cania zió pochodzi ludowa nazwa: Matki Bo ej Zielnej. dzone najpierw w zakonach. Od XII wieku na Wschodzie nale o do • 22 sierpnia — wspomnienie obowi zkowe Naj wi tszej Maryi wi t obowi zkowych. Na Zachodzie przyj o si w XIV w. W Polsce Panny Królowej. Wprowadzi je Pius XII w Roku Maryjnym 1954, obznane by o w XV wieku (Gniezno, Wroc aw). W 1585 roku papie chodzonym z okazji setnej rocznicy og oszenia dogmatu o NiepokalaSykstus V wprowadzi je do Kalendarza powszechnego. Odnowiona nym Pocz ciu NMP. Podstaw biblijn obchodu liturgia widzi w Psalmie: liturgia odst pi a od legendy i podkre la obchód jako pami tk "Królowa w z ocie z Ofiru stoi po Twojej prawicy" (Ps 45,10) oraz w po wi cenia ko cio a NMP, zbudowanego obok wi tyni jerozolimskiej w Apokalipsie: "Niewiasta obleczona w s ce i ksi yc pod Jej stopami, 543 roku, oraz wspomnienie ofiary, która dokona a si w duszy Maryi a na Jej g owie wieniec z gwiazd dwunastu" (Ap 12,1). pod natchnieniem Ducha wi tego. • 8 wrze nia — wi to Narodzenia NMP. Podobnie jak Wniebowzi cie, wywodzi si z Jerozolimy, gdzie obchodzono wi to bazyliki Ponadto w polskich kalendarzach liturgicznych mamy:

Sanctae Mariae ubi nota est, zbudowanej pod koniec V w., a obecnie • 26 sierpnia — wi to Matki Bo ej Jasnogórskiej, zatwierdzone w nosz cej nazw Bazyliki w. Anny. W VII w. Narodzenie NMP obcho1904 r. dla diecezji wroc askiej, na terenie której wówczas le a dzono w obrz dku bizanty skim oraz w Rzymie, sk d wi to rozpowCz stochowa. Dekretem Kongregacji Obrz dów z dnia 26 pa dziernika szechni o si na ca ym zachodzie chrze cija skim. 1956 r. wi to to zosta o przyznane wszystkim diecezjom w Polsce. • 12 wrze nia — wspomnienie dowolne Naj wi tszego Imienia Maryj. Oficjum brewiarzowe i formularz mszalny o Matce Bo ej Cz stochowObchód ten przypomina zwyci stwo odniesione nad Turkami pod skiej zatwierdzi Pius XI (t 1939) w 1935 roku. Wiedniem w 1683 r. przez króla Jana III Sobieskiego i wojska sprzyadys aw, ksi opolski, wybudowa na Jasnej Górze klasztor dla mierzone. paulinów sprowadzonych z W gier. Odda im w opiek obraz Matki • 15 wrze nia — wspomnienie obowi zkowe Matki Bo ej Bolesnej Bo ej czczony poprzednio na jego zamku w Be zie na Rusi Halickiej, (Siedmiu Bole ci NMP). Wspomnienie to najpierw obchodzili serwici

która równie do niego nale a. Wkrótce obraz zas yn cudami. Kult (Zakon S ug NMP) na podstawie przywileju Stolicy Apostolskiej nadajego wzmóg si od czasu obrony przed Szwedami. W 1717 r. obraz nego im w 1667 r. W 1814 r. obchód ten zosta wpisany do Kalendarza ukoronowa biskup Szembek. Jasna Góra sta a si g ównym o rodkiem powszechnego, jako wyraz wdzi czno ci za uwolnienie Piusa VII z kultu Matki Bo ej w Polsce. Sta a si religijn stolic kraju z tronem mocy Napoleona. W 1913 r. papie w. Pius X (t 1914) wspomnienie niebieskiej Królowej Polski. Matki Bo ej Bolesnej przeniós z trzeciej niedzieli wrze nia na dzie • 3 maja — uroczysto Królowej Polski. Jan D ugosz nazwa Ma15 wrze nia. ryj : Domina ac Regina mundi et nostra (Opera Omnia 9,123). Od • 7 pa dziernika — wspomnienie obowi zkowe Matki Bo ej Ró pierwszej po owy XVII wieku utrwali o si powszechne przekonanie, e cowej. Wspomnienie to ustanowi w. Pius V w 1572 r. jako obchód Maryja obra a sobie tron na Jasnej Górze. Dnia l kwietnia 1656 roku

dzi kczynny za zwyci stwo floty chrze cija skiej nad Turkami pod Leznalaz o to oficjalny wyraz w s owach lubowania króla Jana Kazimierza: panto 7 pa dziernika 1571 r. Pius V (t 1572), dominikanin, nakaza "Ciebie za Patronk moj i za Królow pa stw moich dzisiaj obieram", wszystkim bractwom ró cowym (istnia y od XV w.), aby odmawia y oraz w uroczystym ukoronowaniu obrazu Matki Bo ej Cz stochowskiej 8 ró aniec o odparcie najazdu tureckiego. Zwyci stwo rzeczywi cie nast pi o. wrze nia 1717, powtórzonego w 1910 roku. Uroczysto Królowej Polski, ustanowiona zosta a w XX w., a mianowicie dla diecezji lwowskiej i przemyskiej w 1925, a dla ca ej Polski w 1962 r. 152 153 • 16 listopada — wi to Matki Mi osierdzia, czyli Matki Bo ej dzie chrze cija skim pierwszymi ladami kultu liturgicznego w. Józefa s Ostrobramskiej. wi to to obchodz diecezje: bia ostocka, om ska, logia w martyrologiach z VIII i IX w. W kalendarzach i sakramendrohiczy ska i warmi ska. wi to to zwi zane jest z kultem obrazu tarzach zacz y pojawia si pierwsze wzmianki w X i XI w. W msza ach Matki Bo ej Ostrobramskiej. W kaplicy Ostrej Bramy w Wilnie, z re-

i brewiarzach figuruje od XV w. Uroczysty obchód wi ta w. Józefa 19 sztkami murów obronnych z pocz tku XVI wieku, jest obraz Matki marca, rozpocz li serwici i franciszkanie w XIV w. W 1621 roku Bo ej. Kult wokó niego powsta dopiero w po owie XVII wieku. G ózosta o wi tem obowi zuj cym. wnymi szerzycielami tego kultu byli karmelici bosi, którzy w 1626 r. • Kult Archanio ów i Anio ów — Nowy Kalendarz po czy razem osiedlili si przy ko ciele wi tej Teresy, w bezpo rednim s siedztwie archanio ów: Gabriela, Rafa a i Micha a. Odt d 29 wrze nia obchodzi si Ostrej Bramy. W 1927 roku nast pi a koronacja obrazu. Dla diecezji wi to Archanio ów: G a b r i e l by pos cem Bo ym, który zwiastowa wile skiej wi to zosta o ustanowione 17 maja 1914 roku. W 1926 r. Maryi narodzenie Pana Jezusa ( k 1,26). Wzmianka o Gabrielu rozszerzone na diecezj pi sk , a w 1947 r. na diecezj om sk . sporadycznie wyst puje w ksi gach liturgicznych przedtrydenc-kich. W Prowincja polska karmelitów bosych wi to to umie ci a w swoim Ka1921 r. papie Benedykt XV (t 1922) umie ci jego wi to w lendarzu w 1956 roku. Ludno z wile szczyzny, która osiedli a si na

Kalendarzu powszechnym. W 1951 roku papie Pius XII og osi go Ziemiach Zachodnich i Pó nocnych, dalej piel gnuje kult Matki Boskiej Patronem radia i telewizji. Ostrobramskiej. wi to ku czci w. R a f a a Archanio a w rzymskim Kalendarzu liturgicznym znalaz o si w 1921 roku. Kult liturgiczny w. M i c h a a Archanio a si ga staro ytno ci chrze cija skiej. Zapocz tkowany na wschodzie, gdzie w IV w. budoKULT NIEKTÓRYCH WI TYCH CZCZONYCH POWSZECHNIE wano ko cio y ku jego czci. W Italii kult jego istnia od V wieku. Dzie 29 wrze nia jest rocznic po wi cenia bazyliki ku czci w. Micha a przy via Solaria w Rzymie. Równie dzie 8 maja po wi cony • Uroczysto Narodzenia Jana Chrzciciela obchodzi si w liturgii 24 by w. Micha owi. W dniu tym po wi cono mu ko ció na górze Garczerwca. W IV wieku kult jego mia charakter powszechny. Ma gano w Apulii, na której mia si ukaza w V wieku. Formularze podstaw w Ewangelii ( k 1,41), która ukazuje go jako proroka mszalne o w. Michale s ju w najstarszych sakramentarzach. wi conego ju przed narodzeniem, przez Ducha wi tego. Narodzenie Wspomnienie obowi zkowe A n i o ó w S t r ó ó w w ca ym

Jana Chrzciciela jako wi to znane by o ju w. Augustynowi (t 430, Ko ciele obchodzi si w liturgii 2 pa dziernika. Od XVI wieku wi to Sermo 292,1). Przez ca e wieki nale o do wi t nakazanych. Mia o to istnia o we Francji i Hiszpanii. W 1670 roku papie Klemens X tak e swoj opraw folklorystyczn , do której nale przede wszystkim wprowadzi je do Kalendarza powszechnego. ognie w. Jana. • wi to Joachima i Anny obchodzone jest 26 lipca. Rodzice Liturgiczny obchód ci cia wi tego Jana Chrzciciela jest pochoNMP mieli swoje osobne obchody liturgiczne, które w 1970 roku podzenia gallika skiego. Pojawi si on tam w V wieku. W Kaledarzu czono razem jako wspomnienie obowi zkowe. Ich imiona po raz Rzymskim zacz figurowa od VII wieku. Od 1970 roku jest wspopierwszy podaje apokryficzna Protoewangelia Jakuba z II wieku. mnieniem obowi zkowym pod nazw : M cze stwo wi tego Jana Kolebk kultu wi tej A n n y by a Jerozolima. Czczona szczególnie Chrzciciela. na dworze cesarzy bizanty skich. W Konstantynopolu w 550 r. • Uroczysto

w. Józefa Oblubie ca Naj wi tszej Maryi Panny ma zbudowano pierwsz bazylik po wi con jej czci. Stamt d jej kult swoj tradycyjn dat 19 marca. Podstaw kultu w. Józefa jest rozchodzi si , obejmuj c tak e Zachód. Po wyprawach krzy owych od specjalny udzia w dziele zbawczym Jezusa Chrystusa, którego by XIV wieku jej wi to znane by o w ca ej Europie. W 1584 r. papie ywicielem, Opiekunem i Ojcem z prawa. Kult liturgiczny w. Józefa Grzegorz XIII zatwierdzi jej kult liturgiczny dla ca ego Ko cio a rozwin si najpierw na wschodzie, pocz wszy od VIII w. Na zachopowszechnego. 154 155 Wspomnienie wi tego J o a c h i m a figuruje w greckim ródle z VII roku, by czczony tylko w diecezji kamie skiej, obecnie szczeci skowieku. Na Zachodzie kult jego pojawi si na prze omie XV/XVI kamie skiej, której jest g ównym patronem. W liturgii jego wspomnienie wieku. Obchód ten zosta zniesiony w 1572 roku, i wznowiony w 1622 przypada l lipca. roku. W Kalendarzu Rzymskim Joachim znajdowa si od 1913 roku Po utracie relikwii w. Wojciecha i Pi ciu Braci M czenników podczas pod dat 16 sierpnia, dzi 16 lipca.

najazdu Brzetys awa na Polsk po mierci Mieszka II (t 1034), odczuwano w Polsce brak grobu wi tego, co oznacza o wtedy brak Bo ej Opieki i b ogos awie stwa. Dlatego na pro Gedki (t 1185) biskupa krakowskiego, w 1184 roku. Stolica Apostolska przys a relikwie w. Floriana, które uroczy cie z ono w katedrze wawelskiej. KULT WI TYCH I B OGOS AWIONYCH POLSKICH Um czony by za wiar w 304 roku. Jego obchód liturgiczny przypada 4 maja. — Kult nowego patrona Polski, wi tego Stanis awa ze Szczepanowa (t W polskim sanctorale znajduj si wi ci i b ogos awieni, których 1079), biskupa i m czennika, kanonizowanego w 1253 r. spowodowa przesuni cie kultu w. Floriana na dalszy plan. To samo sta o si z kult zosta do nas przeniesiony (Lambert, Maurycy, Marcin, Idzi, Leokultem w. Wac awa (t 929), ksi cia czeskiego z rodu Przemy lidów, nard, Stefan, Zygmunt, Barbara) oraz urodzeni w Polsce lub z Polsk którego kult promieniowa na diecezj krakowsk , co znalaz o wyraz w zwi zanych przez prac misyjn (Wojciech, Otto) albo których relikwie

tytule katedry wawelskiej. Relikwie w. Stanis awa w katedrze krasprowadzono (Florian). kowskiej na Wawelu sta y si celem p tników nadci gaj cych z ca ej wi ty Wociech, biskup Pragi, g ówny patron Polski (uroczysto ) w Polski, a nawet z Moraw, Pomorza i yc. czasie pracy apostolskiej zgin z r k pogan pruskich 23 kwietnia 997 Rozwój ycia religijnego w Polsce w XII, a zw aszcza w XIII w. roku, kanonizowany w 999 r. — Bezpo rednimi jego nast pcami w da wi tych o ró nym typie wi to ci. Jedn grup stanowi wi ci, cze stwie byli dwaj uczniowie w. Romualda (kameduli): Benedykt i którzy zajmowali naczelne miejsca i stanowiska w yciu Ko cio a lub Jan, W osi sprowadzeni przez Boles awa Chrobrego, za yli erem w narodu, a pod koniec ycia zrezygnowali z dzia alno ci publicznej, by pobli u grodu Mi dzyrzecz (mi dzy rzekami Obr i Paklic ). po wi ci si wy cznie yciu kontemplacyjnemu. Pierwszym by b . BoPrzy czyli si do nich dwaj bracia Polacy o imionach zakonnych Izaak i gumi Piotr z Bobrowa, który w 1167 roku mianowany by arcybiskupem

Mateusz, oraz ch opiec Krystyn, ich kucharz. W nocy z 10 .na 11 gnie nie skim, a od 1170 r. eremit -cudotwórc w Dobrowie nad Wart , listopada 1003 r. zostali wymordowani. Gdy do Polski przyby w. Brunon gdzie zmar 10 czerwca 1182 r. W 1925 r. przez Stolic Apostolsk z Kwerfurtu, zasta ich kult szeroko rozwini ty. Napisa ywot Pi ciu og oszony b ogos awionym. Liturgia wspomnina go 10 czerwca. Braci". Potem wyjecha na misje do Jad wingów, gdzie w 1009 r. — Drugim by b . Wincenty Kad ubek, biskup (1150-1223), który po równie poniós mier m cze sk . Jego wspomnienie w liturgii jest 12 dziesi ciu latach na stanowisku biskupa krakowskiego, w 1218 r. wst pi lipca. do zakonu cystersów w J drzejowie, gdzie zmar w 1223 roku. BeZ Ziemi Wi lickiej pochodzi Andrzej wierad, który w Zaborze ko o atyfikowany w 1764 r., liturgiczne wspomnienie 9 pa dziernika. Jest on Nitry na S owacji przyj habit i imi zakonne Andrzej. Zmar oko o autorem "Kroniki polskiej". — Równie w. Jadwiga ska (1178-1243) 1034 r. jako pustelnik. Jego ucze Benedykt zosta zamordowany

po bardzo czynnym yciu przy boku swego m a Henryka Brodatego (t oko o 1038 r. Kanonizacja obu nast pi a w 1083 r. lady wczesnego 1238), Piasta skiego, usun a si do klasztoru cystersek w kultu zauwa a si w po udniowej Polsce i na sku. Relikwie obydwu Trzebnicy, gdzie zmar a w 1243 roku, kanonizowana w 1267 roku, wi tych spoczywaj w katedrze w Nitrze. W liturgii ich wspomnienie liturgiczne wspomienienie 16 pa dziernika. — B . Salomea, dziewica jest obchodzone 13 lipca. (1211-1268), córka Leszka Bia ego, ona Kolomana, ksi cia w gierw. Otto, biskup Bambergi, aposto Pomorza w latach 1124-1125 i skiego i króla halickiego. Po mierci m a wst pi a do klasztoru 1128. Zmar 30 czerwca 1139 w Bamberdze. Kanonizowany w 1189 156 157 klarysek w Zawicho cie, przeniesionego do Skaty ko o Krakowa, gdzie nardyn yj cy w Krakowie. Przez swoje kazania szerzy kult Naj w. zmar a 17 listopada 1268 roku. Jej relikwie przeniesiono do Krakowa, do Imienia Jezus. Zmar w Krakowie w czasie zarazy w 1482 r., beatyko cio a franciszkanów konwentualnych. W 1673 roku. Stolica wi ta

fikowany w 1685 roku wspomnienie w liturgii 18 lipca. — B . Jan z zezwoli a na liturgiczne wspomnienie 19 listopada. — B . Kinga, Dukli, kap an (ok.1410-1484), bernardyn yj cy we Lwowie, gdzie dziewica (1234-1292), córka króla w gierskiego Beli IV, po mierci yn jako kaznodzieja i spowiednik, zmar w 1484 r., beatyfikowany w a Boles awa Wstydliwego, wst pi a do ufundowanego przez siebie 1735 r., wspomnienie w liturgii 3 pa dziernika. — B . W adys aw z klasztoru klarysek w Starym S czu, gdzie zmar a 24 lipca 1292 roku, Gielniowa, kap an (1440-1505), bernardyn, wybitny kaznodzieja, twórca beatyfikowana w 1690 roku, liturgiczne wspomnienie 24 lipca. _ B . wielu polskich pie ni nabo nych. Zmar w 1505 r. w Warszawie, Jolanta (Helena), zakonnica (1244-1298), siostra Kingi, po mierci beatyfikowany w 1750 r. Czczony jest jako patron Warszawy (Jan swojego m a Boles awa Pobo nego, ksi cia kaliskiego, wst pi a do XXIII). Wspomnienie w liturgii 25 wrze nia. klasztoru klarysek w Gnie nie, gdzie zmar a oko o 1298 roku, beatyównym patronem Wilna i wile szczyzny sta si w. Kazimierz fikowana w 1890 roku, wspomnienie liturgiczne 15 czerwca. królewicz (1458-1484), Jagiello czyk, ucze Jana D ugosza. Zmar , po Do drugiej grupy wi tych XIII w. nale dwaj dominikanie, repre-

ugotrwa ej chorobie p uc, w Grodnie w 25 roku ycia, w 1484 r., zentuj cy typ zakonnika-misjonarza. w. Jacek, kap an (ok.1200-1257), z wi to liturgiczne 4 marca. ywoty podkre laj jego pogard dla wiata, skiej linii Odrow ów (Kamie ski) za klasztory w Krakowie, dobroczynno i szczególn cze dla NMP. Kanonizowany rzekomo w Gda sku i Kijowie. Misjonarz Rusi i Prus. Zmar w 1257 roku w 1521, i ponownie w 1602 roku. Krakowie, kanonizowany w 1594 roku. Wspomnienie w liturgii 17 W okresie potrydenckim szerzy si kult w. Stanis awa Kostki, zasierpnia. — B . Czes aw, kap an, wraz z Jackiem przyj w Rzymie konnika (1550-1568), z rodu Kostków w Rostkowie na Mazowszu, który w habi zakonny z r k w. Dominika w 1220 roku. Wracaj c do kraju za1567 roku wst pi w Rzymie do zakonu Jezuitów, gdzie ju 15 sierpnia klasztory w Pradze i Wroc awiu, gdzie zmar w 1242 roku. 1568 r. zmar jako nowicjusz. Beatyfikowany w 1670, a kanonizowany w Zatwierdzenie jego kultu nast pi o w 1713 roku. Wspomnienie w liturgii 1726 roku. Patron Polski, wi to liturgiczne obchodzone jest w nowym 20 lipca. Kalendarzu 18 wrze nia.

. Bronis awa, dziewica (ok. 1200-1259), a w klasztorze norberw. Jan Nepomucen, kap an i m czennik, w XIV w., um czony w tanek w Krakowie na Zwierzy cu. By a wizjonerk . Zmar a w 1259 1393 r. Otoczono go szczególnym kultem jako patrona tajemnicy roku. Jej kult zosta zatwierdzony w 1839 r. Wspomnienie w liturgii l spowiedzi wi tej. Kanonizowany w 1729 roku. W Polsce czczony spewrze nia. — W czasach najazdów tatarskich, n kaj cych Polaków przez cjalnie na po udniu. Cz sto spotykane s w tym rejonie jego obrazy lub wieki, zgin li mierci m cze sk dominikanie Sadok i Towarzysze wraz figury w kapliczkach przydro nych. Wspomnienie w liturgii ma 21 maja. z wieloma mieszka cami Sandomierza, w 1260 r. Ich kult zatwierdzi Ofiar walk religijnych i prze ladowa za przynale no do innego papie Pius VII (f 1823). Obchód liturgiczny tego wydarzenia przypada 2 wyznania jest b . Jan Sarkander, kap an i m czennik (1576-1620), poczerwca. chodz cy ze Skoczowa na ku Cieszy skim. By proboszczem w HoNast pnym okresem obfituj cym w wi tych i b ogos awionych jest leszowie na Morawach. Aresztowany przez husytów, zmar po strasz-

XV wiek. w. Jan Kanty, kap an (1390-1473), profesor filozofii i teologii nych torturach w O omu cu w 1620 roku, beatyfikowany w 1860 roku, w na Uniwersytecie Jagiello skim w Krakowie, cz owiek nauki i militurgii wspominany 30 maja. — Ofiar prze ladowa religijnych by osierdzia, zmar w 1473 roku, beatyfikowany w 1690, a kanonizowany w równie b . Melchior Grodziecki, kap an i m czennik 1584-1619), 1767 roku. Wspomnienie w liturgii 20 pa dziernika. — B . Jakub jezuita, znany kaznodzieja w Koszycach. Po zdobyciu Koszyc zosta Strzemi (Strepa) (1340-1409), franciszkanin, w druj cy misjonarz na uwi ziony z polecenia Jerzego Rakoczego i na jego rozkaz stracony w Rusi i Wo oszczy nie, arcybiskup lwowski od 1391 do mierci, która 1619 roku, beatyfikowany w 1905 roku, w liturgii wspominany 7 nast pi a w 1409 r. Beatyfikowany w 1790 r. Wspomnienie w liturgii wrze nia. 21 pa dziernika. — B . Szymon z Lipnicy, kap an (1438-1482), ber158 159 Na Wschodzie Rzeczpospolitej pracuj c nad przeprowadzaniem Unii — 18 listopada wspomnienie ogos awionej Karoliny Kózkówny, Brzeskiej, zgin

w. Jozafat Kuncewicz, biskup i m czennik (1580dziewicy i m czennicy (1898-1914). Rozmodlona i kochaj ca Boga, zgin a 1623). Pochodzi z rodziny prawos awnej. Wst pi do unickiego klasztoru z r k nierza rosyjskiego, broni c cnoty czysto ci. bazylianów w Wilnie. Prowadzi dzia alni misyjn w ród innowierców. — 13 pa dziernika wspomnienie . Honorata Ko mi skiego, kap ana W 1623 r. zamordowany w Witebsku. Liczy wtedy 43 lata. (1829-1916). Kapucyn ceniony kaznodzieja, poszukiwany spowiednik i Beatyfikowany w 1916 r. Relikwie jego z Bia ej Podlaskiej przeniesiono kierownik dusz oraz pisarz religijny. Za yciel wielu bezhabitowych wtedy do cerkwi w. Barbary we Wiedniu, a w 1949 r. do Rzymu. W zgromadze zakonnych. Beatyfikowany 1988 r. liturgii wspominany 12 listopada. — 27 stycznia wspomnienie . Jerzego Matulewicza, biskupa (1871W zwi zku z Milenium Chrztu Polski (1966) rozpocz to szereg 1927). Odnowi Zgromadzenie Ksi y Marianów i za dwa zgro-

procesów beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych s ug Bo ych z przesz ci i madzenia skie. W latach 1918-1925 biskup wile ski, potem wizynaszych czasów. Dot d do Kalendarza Diecezji Polskich wpisano szereg tator apostolski na Litwie. tych znakomitych postaci w nast puj cej kolejno ci: — 9 sierpnia wspomnienie . Teresy Benedykty od Krzy a (Edyta — 14 sierpnia wspomnienie w. Maksymiliana Marii Kolbego, kap ana Stein) dziewica i m czennica (1891-1942), filozof. Urodzona we Wroci m czennika (1894-1941), który poniós mier w bunkrze g odowym awiu w pobo nej rodzinie ydowskiej. W 1922 roku przyj a chrzest i w O wi cimiu, zamiast innego wi nia. Beatyfikowany 1971 roku przez papie a Paw a VI, a kanonizowany w 1982 roku przez papie a Jana imi Teresa. W 1933 roku wst pi a do karmelu w Kolonii. PrzePaw a II. wiadczona by a o tym, e jej ycie b dzie pod znakiem krzy a. Aresztowana w Echt w Holandii, wywieziona do O wi cimia i zagazowana w — 6 lipca wspomnienie

. Marii Teresy Ledóchowskiej, dziewicy 1942 roku. (1863-1922). Pracowa a na misjach w Afryce. Zmar a w 1922 r., beatyfikowa Pawe VI w roku jubileuszowym 1975 r. Jest patronk dzie — 25 listopada wspomnienie . Marii od Pana Jezusa Dobrego misyjnych w Polsce. Pasterza, dziewica (Franciszka Siedliska 1842-1902). Od dziecka pragn a po wi ci si Bogu. Za a Zgromadzenie Sióstr Naj w. Rodziny z — 17 lipca wspomnienie . Jadwigi, królowej (1373-1399). Po ojcu odziedziczy a tron Polski, ukoronowana w 1384 r. Przez ma stwo z Nazaretu. adys awem Jagie przyczyni a si do nawrócenia Litwy. By a — 19 stycznia wspomnienie . Józefa Sebastiana Pelczara, biskupa wzorem modlitwy i czynu, hojna dla Akademii i dla ubogich. Zmar a (1842-1924). Profesor, seminarium duchownego w Przemy lu i Uniwer-

17 lipca 1399 r. Tytu b ogos awionej otrzyma a w 1979 roku. sytetu Jagiello skiego. S owem i pismem szerzy nabo stwo do Naj— 17 czerwca wspomnienie w. Alberta Chmielowskiego, zakonnika wi tszego Sakramentu, do Naj w. Serca Pana Jezusa i do Naj wi tszej (1845-1916), Adam, artysta malarz, ja mu nik, opiekun bezdomnych, Maryi Panny. Przej ty trosk o dziewcz ta zagro one moralnie, o chorych za yciel braci albertynów i sióstr albertynek. Betyfikowany w 1979 r., a i ubogich, za w 1894 r. Zgromadzenie S ebnic Naj wi tszego Serca kanonizowany w 1989. Jezusowego, ordynariusz diecezji przemyskiej, beatyfikowany w 1991 — 29 maja wspomnienie . Urszuli Ledóchowskiej, dziewicy (1865roku. 1939). Urszulanka, która pracowa a nad m odzie w Rosji, za ycielka — 2 grudnia wspomnienie . Rafa a Chyli skiego, kap ana (1694-

Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konaj cego (1920 r.), które 1741), franciszkanina. Z mi ci Boga czy heroiczne oddanie si oddaje si pracy wychowawczej, zmar a w 1939 r, beatyfikowana w bie ubogim, chorym i cierpi cym, beatyfikowany w 1991 r. Poznaniu w 1983 r. — 29 stycznia wspomnienie . Boles awy Marii Lament, dziewicy — 14 czerwca wspomnienie b . Micha a Kozala, biskupa i m czen(1862-1946). Przej ta trosk o zaniedban m odzie , nara on na utrat nika (1893-1943), wi nia obozu koncentracyjnego w Dachau od 1939 r., wiary i polsko ci. Za a Zgromadzenie Sióstr Misjonarek wi tej gdzie podtrzymywa na duchu wspó wi niów. W 1943 r. zachorowa na Rodziny, dla jednoczenia chrze cijan i umacniania w wierze katolików, tyfus, zabity zastrzykiem, beatyfikowany w 1988 r. beatyfikowana w 1991 w Bia ymstoku. — 9 wrze nia wspomnienie . Anieli Salawy, dziewicy (1881-1922). 160 161

Z Sieprawia przenios a si do Krakowa za chlebem, pracuj c jako s ud dzie 13 maja obchodzono jako wi to Naj wi tszej Panny od M ca. Odznacza a si ca kowitym po wi ceniem dla bli nich i pe na wyczenników i Wszystkich wi tych. W 835 r. za papie a Grzegorza IV (t rzeczenia. Tercjarka obdarzona prze yciami mistycznymi. 844) król Ludwik Pobo ny rozci gn wi to na ca e swoje pa stwo. W — 5 Maja wspomnienie b . Stanis awa Kazimierczyka, kap ana ten sposób wi to Rzymu i niektórych Ko cio ów sta o si wi tem (1430-1489). w klasztorze Kanoników Regularnych Latera skich, ca ego Ko cio a. Rzym przyj jednak, z bli ej nie znanych powodów, przy ko ciele Bo ego Cia a, na Kazimierzu, w Krakowie. By wiernym gallika sk dat tego obchodu dnia Wszystkich wi tych: l listopada. regule, gorliwym duszpasterzem i kaznodziej , beatyfikowany w 1993 Dosz o do od czenia wi ta od okresu wielkanocnego. Nie zauwa ano ju roku. wtedy zwi zku mi dzy paschalnym charakterem mierci, a Pasch — S pa dziernika wspomnienie b . Faustyny Kowalskiej, dziewicy Chrystusa Pana.

(1905-1938). Mistyczka i wizjonerka. Szerzy a kult Mi osierdzia Bo ego. Paschalny charakter kultu wi tych Pa skich, zw aszcza M czenniWychowanki urzeczone by y jej opanowaniem, dobroci i delikatno ci , ków, zaczyna na nowo i powoli przenika do wiadomo ci wiernych beatyfikowana w 1993 r. pod wp ywem nauczania Soboru Watyka skiego II i dokumentów wy— 10 pa dziernika wspomnienie b . Angeli Truszkowskiej, dziewicy konawczych do Konstytucji o liturgii. (1825-1899). Cechowa o j sta e poszukiwanie Bo ej woli, to ca a taW dzie Wszystkich wi tych Ko ció oczyma wi tego Jana Ewanjemnica jej ycia duchowego. Za a Zgromadzenie Sióstr w. Feliksa z gelisty ogl da "wielki t um, którego nikt nie móg policzy , z ka dego Cantalicio (felicjanki), beatyfikowana w 1993 r. narodu i wszystkich pokole , ludów i j zyków, stoj cych przed tronem i przed Barankiem" (Ap 7,9). UROCZYSTO WSZYSTKICH WI TYCH DZIE ZADUSZNY W wielkich miastach, jak Rzym czy Antiochia, obchody rocznicowe ka dego wi tego z osobna byty niemo liwo ci . Zacz to tam prak-

Zwyczaj po wi cania jednego dnia modlitwom za wszystkich zmar ych, tykowa wspólne rocznice ku czci wi tych Pa skich. Najpierw byty to pochodzi ze rodowisk klasztornych. Natomiast my l ustanowienia obchody dla grup wi tych z danego miasta czy terytorium. Pó niej osobnego dnia po wi conego mod om za zmar ych jest do pó na. pojawi y si pobchody rocznicowe dla wszystkich wi tych, którzy nie Najpierw Regu a w. Izydora z Sewilli (t 636) przepisuje poniedzia ek po mieli w asnej rocznicy. Zes aniu Ducha wi tego na odprawienie Mszy w. za wszystkich Obchód Wszystkich wi tych nie mia ustalonej daty. W IV i V zmar ych. Niektóre ko cio y posiada y podobny dzie modlitw za zmarwieku Antiochia obchodzi a je w niedziel po Zes aniu Ducha wi -tgo, ych, po uroczysto ci Ofiarowania Pa skiego. Zakonnicy niektórych spoa Edessa dnia 13 maja. W Syrii w pi tek po Wielkanocy, podkre laj c eczno ci klasztornych zobowi zani byli do modlitw za ka dego zmarudzia wi tych w tajemnicy paschalnej Chrystusa. W liturgii . ego cz onka zakonu (IX w.). W X w. w liturgii zacz ty pojawia si bizanty skiej za przyk adem Antiochii, obchód ten mia miejsce w niesformu owania mówi ce o dniach modlitw za wszystkich zmar ych (pro dziel po Zes aniu Ducha wi tego. W po udniowych W oszech wspólne

omnibus fidelibus defunctis). rocznice ku czci wi tych obchodzono 13 maja. W tym dniu, za zgod Dzie 2 listopada, jako dzie mod ów za zmar ych, pojawi si cesarza, w 610 roku papie Bonifacy IV (t 615) przeniós relikwie oko o 1000 r. w benedykty skim opactwie Cluniacum (Cluny) w Burlicznych m czenników z katakumb do starego Panteonu i po wi ci go gundii. Jotsald benedyktyn, d ugoletni towarzysz podró y i biograf w. jako ko ció pod wezwaniem Sancta Maria ad Martyres. OdOdylona (t 1048) opata, podaje, e w 998 r. wyda statuty: Statutum 162 163 Sancti Odilonis pro defunctis, wprowadzaj ce Dzie Zaduszny, poTABELA PIERWSZE STWA DNI LITURGICZNYCH wi cony zmar ym (PL 142, 1037). Niektórzy autorowie podwa aj relacj Jotsalda, ale nie zmienia to faktu, e pod wp ywem Cluny, Dzie Zaduszny rozpowszechni si szybko. W Rzymie dzie ten wymienia UROCZYSTO CI Ordo Romanus XIV, z 1311 r., pod nazw : anniversariutn omnium animarutn (PL 78, 1343). W niektórych diecezjach w tym dniu odprawiano procesje z modlitwami za zmar ych. 1. Triduum Paschalne M ki i Zmartwychwstania Pa skiego.

Pierwszy lad obchodu Dnia Zadusznego w Polsce pochodzi z XII w. i 2. Bo e Narodzenie, Objawienie Pa skie, Wniebowst pienie Pa skie i znajduje si w kalendarzu cysterskim z L du. Liczniejsze wiadectwa Zes anie Ducha wi tego, zachowa y si z XIII, a zw aszcza XIV w. W niektórych kalendarzach Dzie Niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i Wielkanocy, Zaduszny figuruje jako dzie nakazany. W Krakowie po Ewangelii roda Popielcowa, oszono kazanie okoliczno ciowe, jak zaznaczaj msza y z ISIS oraz 1532 Dni Wielkiego Tygodnia od poniedzia ku do czwartku, Dni r. W zachowanym zbiorze kaza Peregryna z Opola, dwa kazania w Oktawie Wielkanocy. przeznaczone s na Dzie Zaduszny. 3. Uroczysto ci: Pa skie, Matki Bo ej i wi tych umieszczonych w Procesja na cmentarz notowana jest w ksi gach liturgicznych z XIV w. kalendarzu powszechnym, Dzie Zaduszny, który jednak (Wroc aw, P ock), a pod koniec XV w. we wszystkich diecezjach metropolii ust puje niedzieli. gnie nie skiej. Procesj t urz dzano albo z dzie Wszystkich wi tych (l 4. Uroczysto ci w asne, a mianowicie: XI) po po udniu, albo w sam Dzie Zaduszny przed po udniem, a miejscami

a) g ównego patrona miejscowo ci lub miasta, w obydwa dni. Podczas tych procesji zatrzymywano si zazwyczaj cztery b) dedykacji i rocznicy dedykacji ko cio a w asnego, razy. Pi ta stacja mia a miejsce w ko ciele na zako czenie procesji. c) tytu u ko cio a w asnego, W ko cu XIV wieku w Hiszpanii pojawi si zwyczaj odprawiania d) tytu u albo za yciela, albo g ównego patrona zakonu lub trzech Mszy wi tych, co przyj o si pó niej w Portugalii, a w XVIII w. w zgromadzenia. Ameryce aci skiej, a tak e mi dzy innymi w Polsce. Ze wzgl du na liczne ofiary pierwszej wojny wiatowej, papie Benedykt XV w 1915 r. zezwoli na odprawianie trzech Mszy w. w Dniu Zadusz-nym. WI TA mier mo na w ciwie zrozumie tylko w wietle mierci i zmartwychwstania Chrystusa Pana. "Je li bowiem wierzymy, e Jezus istotnie umar i zmartwychwsta , to równie tych, którzy umarli w Jezusie, Bóg 5. wi ta Pa skie umieszczone w kalendarzu powszechnym. wyprowadzi z Nim" (l Tes 4,14); "Jak w Adamie wszyscy umieraj , tak te 6. Niedziele okresu Bo ego Narodzenia i niedziele zwyk e z ci gu roku.

w Chrystusie wszyscy b o ywieni" (l Kor 15,22); "Ja jestem 7. wi ta Matki Bo ej i wi tych Pa skich umieszczonych w kalenzmartwychwstaniem i yciem. Kto we Mnie wierzy, cho by i umar , darzu powszechnym. dzie" (J 11,25). 8. wi ta w asne, a mianowicie: a) g ównego patrona diecezji, b) rocznicy dedykacji ko cio a katedralnego, c) g ównego patrona regionu albo prowincji, kraju lub wi kszego terytorium, d) tytu u, za yciela, g ównego patrona zakonu lub zgromadzenia i prowincji zakonnej, z zachowaniem przepisów w nr 4, 164 165 e) inne wi ta w asne jakiego ko cio a, MSZA WI TA f) pozosta e wi ta zamieszczone w kalendarzu jakiegokolwiek zakonu lub zgromadzenia czy diecezji. 9. Dni Adwentu od 17 do 24 grudnia w cznie, Dni Oktawy Bo ego Narodzenia, Dni Wielkiego

Postu. WSPOMNIENIA Msza wi ta jest sercem ca ej liturgii Ko cio a. Jest te szczytem i ród em ca ego ycia chrze cija skiego (KK 11). Stanowi obfite ród o nadprzyrodzonej mocy dla ycia duchowego i pracy apostolskiej (Instr.

10. Wspomnienie obowi zkowe umieszczone w kalendarzu pow1979, nr 22). Wszystkie sakramenty wi te skierowane s do szechnym. Eucharystii i do niej prowadz . Równie nabo stwa wtedy s dobrze 11. Wspomnienie obowi zkowe w asne, a mianowicie: przeprowadzane, gdy u wiernych wzbudzaj pragnienie jednoczenia si z a) patronów drugorz dnych miejsca, diecezji, zakonu lub prowincji, Chrystusem Eucharystycznym. St d w badaniach i studiach liturgicznych kraju czy w asnego terytorium, zakonu lub zgromadzenia i prowincji najwi cej uwagi po wi cono Mszy wi tej. zakonnej, b) inne wspomnienia obowi zkowe w asne danego ko cio a, c) inne wspomnienia obowi zkowe zamieszczone w kalendarzu diecezji, zakonu lub zgromadzenia. ROZWÓJ HISTORYCZNY 12. Wspomnienie dowolne, które jednak, wed ug szczególnych przepisów zawartych we Wprowadzeniu do msza u i do brewiarza, mog by obchodzone równie w dni, o których mowa pod nr 9.

13. Dni Adwentu od pocz tku do 16 grudnia w cznie, Godzin narodzin Mszy wi tej jest Ostatnia Wieczerza. Jezus Dni okresu Bo ego Narodzenia od 2 stycznia do soboty po Obspo j z uczniami przed swoj m . Mia a ona charakter dzi kjawieniu Pa skim, czynny za zbawcze dzie a Boga dokonane w historii Izraela. W ramach tej Dni okresu wielkanocnego od poniedzia ku po oktawie Wielkanocy do uczty Jezus "tej nocy, kiedy zosta wydany, ustanowi eucharystyczn soboty przed Zes aniem Ducha wi tego w cznie, Dni zwyk e w Ofiar Cia a i Krwi swojej, aby w niej na ca e wieki, a do swego ci gu roku. przyj cia utrwali Ofiar Krzy a i tak umi owanej Oblubienicy Ko cioowi powierzy pami tk swej M ki i Zmartwychwstania: Sakrament Je eli w jednym dniu spotkaj si dwa obchody liturgiczne, np. mi osierdzia, znak jedno ci, w ze mi ci, uczt paschaln , w której uroczysto z niedziel , czy wi tem itp., wtedy pierwsze stwo ma ten po ywamy Chrystusa, w której dusza nape nia si ask i otrzymujemy

obchód, który w powy szej tabeli pierwsze stwa ma wy sz lokat . zadatek przysz ej chwa y" (KL 47). Jezusowe s owa ustanowienia Eucharystycznej Ofiary, wypowiedziane podczas Ostatniej Wieczerzy, przekazali synoptycy (Mt 26,26-29; Mk 14,22-25; k 22,15-20) i w. Pawe (l Kor 11,23-25). Zapisali s owa które powtarzali w liturgii od kilkudziesi ciu lat. Zdaniem badaczy praforma s ów ustanowienia brzmia a: "Jezus wzi chleb, wypowiedzia nad nim dzi kczynienie, ama , da im i powiedzia : To jest Cia o mo166 167 je, które za wielu b dzie wydane. To czy cie na moj pami tk ! Pozamieni na chrze cija sk Modlitw eucharystyczn (Kanon Rzymski). dobnie tak e kielich po wieczerzy poda ze s owami: Ten kielich jest Nowym Testamentem we Krwi mojej". Chrze cijanie w ka niedziel gromadzili si po domach, w których by y odpowiednie warunki, na urz dzanie uczty (agapc) ko cz cej si W s owach ustanowienia zawarte s trzy istotne obrz dy Mszy w.: liturgi eucharystyczn ( k 24,30; Dz 2,46; 20,7.11; 27,35; l Kor 11,17-22; — obrz dy p r z y g o t o w a n i a d a r ó w ofiarnych: "wzi chleb", "podobnie wzi kielich". Podczas przygotowania darów przynosi si na

Jd 12; l P 2,13). Tak wygl da o nabo stwo chrze cija skie do tarz chleb i wino, czyli te elementy, które we Wieczerniku Chrystus po owy II wieku. wzi w swoje r ce. Na nabo stwa modlitewno-dydaktyczne chrze cijanie udawali si — Modlitwa e u c h a r y s t y c z n a : "dzi ki czyni ",b ogos awi?. pocz tkowo do wi tyni (Dz 3,1; 24,6.11) lub do synagog (Dz 9,20). Modlitwa ta jest dzi kczynieniem sk adanym Bogu za ca e dzie o Ju w czasach apostolskich chrze cijanie zmuszeni byli do od czenia si zbawienia, a szczególnie za ustanowienie Eucharystii i za zbawcz Ofiar krzy ow . Dary ofiarne staj si Cia em i Krwi Chrystusa. od zebra ydowskich. Zacz li wi c organizowa w asne nabo stwa Pokarm codzienny, pokarmem duchowym. owa Bo ego w domach prywatnych. Nabo stwa te sk ada y si : — z czytania ksi g wi tych (Dz 13,15; l Tes 5,27; Koi 4,16). Do — obrz dy k o m u n i j n e :

ama i podawa uczniom". W Komunii wi tej wierni przyjmuj Cia o i Krew Pana, jak Aposto owie we czyta z ksi g Starego Testamentu, chrze cijanie dodawali czytania Wieczerniku. ksi g Nowego Testamentu w miar jak powstawa y, — ze s uchania homilii, w której liturg wyja nia przeczytane teksty Msza wi ta jest Ofiar Krzy a. W s owach ustanowienia jest relacja wi te (Dz 13,15-16; 20,7; l Kor 14,26), do Jego mierci krzy owej: "To jest Cia o moje, które za was b dzie — ze piewu psalmów i hymnów (Ef 5,19; Koi 3,16), wydane", oraz "To jest kielich krwi mojej, która za was b dzie — z odmawiania wspólnych modlitw (Dz 2,42; l Tm 2,1-2), wylana". Chrystus wyda si na ofiar i przela swoj krew zbawcz . Oddzielenie krwi (posta wina) od cia a (posta chleba) jest znakiem — z poca unku pokoju i zgody (Rz 16,16; l Tes 5,26; l P 5,14), mierci. W sposób sakramentalny, misteryjny, dokona o si we Wie— ze zbiórki na cele spo eczne i charytatywne (Rz 15,26; l Kor 16,1-2; czerniku to, co nast pnego dnia mia o miejsce na krzy u. Odt d w ka dej 2 Kor 9,10-15) która ko czy a zebranie modlitewno-dydaktyczne. Mszy wi tej postacie eucharystyczne oznaczaj i uobecniaj Ofiar Krzy ow Chrystusa Pana.

Wed ug wiadectwa Pliniusz odszego, na pocz tku II wieku obydwa nabo stwa: modlitewno-dydaktyczne i eucharystyczne by y autoDo tych istotnych, ustanowionych przez Chrystusa, obrz dów, Ko ció dodawa z czasem opraw obrz dowo-modlitewn , czerpan z religijnych nomiczne i odprawiano je oddzielnie. Pliniusz M odszy, prokonsul Biuczt ydowskich, z nabo stw synagogalnych i zwyczajów z innych tynii, w li cie do cesarza Trajana, ok. 112 roku pisa , e chrze cijanie rodowisk. Ta szata obrz dowa dodawana przez kompetentne w adze maj zwyczaj gromadzi si przed witem i modli si do Chrystusa ko cielne wci podlega a i nadal podlega prawom rozwoju. Dokonuje jako Boga. Potem rozchodz si . Wieczorem gromadz si ponownie na si ono pod okiem odpowiedzialnych czynników ko cielnych. posi ek sporz dzony ze zwyczajnych potraw. Chrze cijanie gromadzili si Poznawanie dziejów Mszy wi tej potrzebne jest zatem do lepszego jej zatem w niedziel dwukrotnie: wczesnym rankiem na nabo stwo s owa rozumienia. Bo ego i wieczorem na nabo

stwo eucharystyczne, odprawiane w ramach uczty o charakterze religijnym, na wzór Ostaniej Wieczerzy. Ustanowienie Eucharystii podczas uczty paschalnej, nakre li o ramy dla chrze cija skiego nabo stwa. U Izraelitów uczta paschalna ko Z relacji wi tego Justyna (t 167) zawartej w Apologii I (c. 65-67) czy a si d sz modlitw dzi kczynn (haggada). Jej tre ci by o wynika, e w po owie II w. obydwa nabo stwa po czono w jeden przypominanie dobrodziejstw dokonanych przez Boga w historii wi tej i obchód liturgiczny. Z powodu wi kszej liczby wiernych sto y zredukosk adanie Mu za nie dzi kczynienia. Modlitw t atwo mo na by o wano do jednego (o tarz), a pokój zamieni si w sal obejmuj gmi168 169 gmin chrze cija sk . Eucharysti od czono od uczt i przeniesiona na godziny ranne, przy czaj c do niedzielnego nabo

stwa s owa BoTwoj wol i zyskuj cego dla Ciebie lud przez wyci gni cie ramion na ego. Uczestnikom Eucharystii stawiano pewne wymagania: "Pokarm krzy u. Cierpia , aby wyzwoli cierpi cych, którzy w Ciebie wierz . Wed ug ów nazywa si u nas Eucharysti , mo e go za spo ywa jedynie ten, Twej woli wydany na m , zniweczy mier , kajdany szata skie potarga , kto wierzy w prawdziwo naszej nauki, ponadto zosta obmyty z grzepiek o poha bi , wi tych do nieba wprowadzi , utwierdzi prawo i otworzy chów i odrodzony, oraz yje wed ug przykaza Chrystusowych, pokarbram zmartwychwstania. mem tym bowiem jest Cia o i Krew samego Wcielonego Chrystusa". Wzi chleb, dzi ki czyni i mówi : Bierzcie, jedzcie, to jest Cia o Wed ug opisu w. Justyna Msza wi ta: moje, które za was b dzie wydane. I podobnie wzi kielich ze s owami: To — rozpoczyna a si od czytania wyj tków z Pisma wi tego ze Starego i jest Krew moja która za was wylana b dzie. Gdy to czynicie, na moj Nowego Testamentu. pami tk czy cie. — homili wyg asza przewodnicz cy (biskup, prezbiter). Z naciskiem Przez pami wi c na Jego mier i Jego zmartwychwstanie ofiarujemy Ci

zach ci do wcielania w ycie nauki us yszanej w czytaniach. ten kielich i dzi ki czynimy, nam pozwoli jawi si przed Tob i — modlitwa powszechna, spe nia urz d kap ski. — na ko cu liturgii s owa Bo ego udzielano sobie poca unku pokoju. Usilnie b agamy Ci , aby zes Ducha wi tego na ofiarne dary tego Po liturgii s owa wierni przynosili do o tarza dary ofiarne: chleb, Ko cio a i aby go wszystkim spo ywaj cym z tych darów udzieli , aby wino, wod i inne na potrzeby gminy. Przewodnicz cy zanosi potem do pos o im do wi to ci, eby nape nieni Duchem wi tym, o wieceni Boga Ojca Modlitw eucharystyczn , któr przez swoje "Amen" lud prawd i umocnieni w wierze, Ciebie uwielbiali i chwalili w Synu Twoim, potwierdza i ko czy . Zaraz po niej nast powa o amanie chleba konJezusie Chrystusie, wraz z którym niech Ci b dzie cze i moc w Ko ciele sekrowanego i udzielano Komunii w. pod obiema postaciami. wi tym teraz i zawsze i po wszystkie wieki. Amen". Nieobecnym diakoni zanosili Komuni w. do domów. Zebrane dary

Tekst ten sta si podstaw drugiej Modlitwy eucharystycznej, uzuprzyniesione przez wiernych na potrzeby Ko cio a, rozdzielano pe niony aklamacj " wi ty" i modlitwami wstawienniczymi. sierotom, wdowom, ubogim i innym b cym w potrzebie. Biskup by odpowiedzialny za w ciwe dysponowanie z onymi ofiarami. Konstytucje Apostolskie napisane oko o 380 roku w kr gu liturgii antioche skiej, opisuj obrz dy Mszy zwanej klementy sk : Kanon Hipolita Rzymskiego (t 235) znajduj cy si w Tradycjach — rozpoczyna si od czyta : Prawa, Proroków, Dziejów i Listów Apostolskich jest najstarszym, bezcennym opisem liturgii mszalnej: Apostolskich oraz Ewangelii, "Diakon... sk ada dary ofiarne. Biskup wraz z kap anami wyci ga r ce nad — mi dzy czytaniami piewano psalmy, darami ofiarnymi i odmawia tak dzi kczynn modlitw : Pan niech b dzie z — po Ewangelii wyg aszana by a homilia (biskup), wami wszystkimi. A ca y lud odpowiada: Z duchem twoim. Nast pnie: W gór — opuszczanie ko cio a przez: katechunenów, o wieconych, op tanych i serca! A lud: Mamy je wzniesione do Pana. I znów: Dzi kujemy Panu! A

pokutników. Nad ka z tych grup z osobna odmawiano stosown zebrany lud na to: Jest rzecz godn i s uszn . Raz jeszcze niech powtórzy te modlitw litanijn , zako czon b ogos awie stwem. Potem nast powa a wezwania, a potem niech si modli wed ug zwyczaju przy wi tej Ofierze. pi ta modlitwa litanijna, zwana modlitw wiernych. Nast pnie odmówi modlitw eucharystyczn , powtarzaj c za biskupem: — poca unek pokoju ko czy "msz katechumenów", Dzi kujemy Ci, Panie, przez umi owanego Syna Twego, Jezusa Chrystusa, — przygotowanie darów ofiarnych, rozpoczyna o "msz wiernych", którego nam zes w ostatnich dniach jako Zbawiciela i Odkupiciela, jako — obmycie r k mia o znaczenie symboliczne, zwiastuna woli Twojej. On jest S owem z Ciebie zrodzonym, przez które — anafora, czyli Modlitwa eucharystyczna, bardzo d uga, wszystko wed ug Twej woli stworzy . Z niebios zes Go do ona Dziewicy. — ektenia, czyli modlitwa litanijna, oraz wezwanie " wi te wi tym", Sta si Cia em i pocz si pod Jej sercem. Duch wi ty objawi Go jako — Komunia w., w czasie której piewano psalm 33, Syna Twego, spe niaj cego

— modlitwa dzi kczynna, — modlitwa b ogos awie stwa nad wiernymi, i rozej cie si . 170 171 W czasie w drówek ludów liturgia ta wywar a pewien wp yw na liturgi gallika sk , a cz ciowo tak e na rzymsk . W VII wieku wed ug Ordo Romanus I i Sakramentarza Gregoria skiego, obrz dy Mszy wi tej mia y ustalon ju struktur : Liturgia rzymsko-afryka ska równie mia a swoje odr bno ci, które — Wej cie procesyjne z zakrystii do o tarza z towarzysz cym piewem poznajemy z pism Tertuliana (II/III w.), Cypriana (III w.) i Augustyna antyfony (dostosowanej do obchodu liturgicznego) i psalmu; (IV/V w.). Z opisów tych wynika, e Msza wi ta w Pó nocnej Afryce — Kyrie eleison; rozpoczyna a si od pozdrowienia. W wi ta M czenników do czyta — Gloria in excelsis Deo (gdy odprawia biskup); biblijnych dodawano czytanie opisu m cze stwa, dotycz ce wspominanego — Oracja, której tre dostosowana by a do obchodzonego misterium; wi tego. Po przygotowaniu darów ofiarnych nast powa o odczytywanie — Dwa czytania (episto a i Ewangelia), mi dzy czytaniami kantor imion ofiarodawców i duchowie stwa. Pierwotnie po liturgii s owa

piewa gradua i Alleluja; nast powa poca unek pokoju, który po Soborze Nicejskim (325 r.) — Homilia; przeniesiono przed Komuni , jako znak jedno ci i zgody. Potem nast powa o uroczyste b ogos awie stwo. Podczas rozdawania Komunii — Przygotowanie darów ofiarnych - piew antyfony z psalmem; wi tej na s owa kap ana: Cia o Chrystusa, ka dy przyjmuj cy odpo— Modlitwa nad darami; wiada : Amen. — Dialog, prefacja, wi ty, Kanon Rzymski; — Pater noster, poprzedzony wst pem i zako czony embolizmem; — amanie postaci chleba, z towarzysz cym piewem Agnus Dei; W Rzymie od IV w. liturgia mszalna nabiera a cech typowo rzymskich. — Procesja komunijna, której towarzyszy piew odpowiednio dobranego Ustala y si wtedy formy modlitw mszalnych, z Kanonem Rzymskim na psalmu z antyfon . czele. Najstarszy zapis ustalonego ju Kanonu Rzymski znajduje si w dzie ku w. Ambro ego (t 397) De sacramentis. W bazylikach rzymskich Msza rzymsko-gallika ska jest owocem reformy karoli skiej na do obrz dów mszalnych wprowadzono procesj na wej cie, z darami

przestrzeni VIII, IX i X w. We Mszy tej Kanon Rzymski i inne eleofiarnymi i na Komuni . Podczas tych procesji schola piewa a z menty g ówne pozosta y rzymskie, natomiast z liturgii gallika skiej ludem psalmy z dostosowanymi antyfonami. Ka z tych procesji dosz y obrz dy przygotowawcze, obrz dy przygotowania darów ofiarko czy a modlitwa (pracjd). Procesj na wej cie ko czy a oracja (oratio, nych i obrz dy komunijne. W tym czasie bujnie rozwija y si apologie. kolekta), procesj z darami ofiarnymi ko czy a modlitwa nad darami Mi dzy XI, a XV w. nast pi dalszy rozwój apologii i obrz dów do(oratio super oblata, sekreta) procesj komunijn ko czy a modlitwa datkowych. Rozbudowie uleg y obrz dy przygotowawcze, cz ciowo odpokomunijna (postcommunio). Czytania biblijne zredukowano do dwóch: mawiane w zakrystii, a cz ciowo u stopni o tarza. Mocno rozwini to lekcja i Ewangelia. Zanik o czytanie ci e ksi g wi tych, a ustali si modlitwy towarzysz ce przygotowaniu darów ofiarnych. Ich tre uk acykl czyta dobieranych (perykopy). dano pod wp ywem Kanonu Rzymskiego, wskutek czego uprzedza y Mi dzy IV, a XI wiekiem papie odprawia Msz

wi w ró nych one jego tre . Z tego powodu obrz d przygotowania darów nazwano ko cio ach Rzymu. W zwi zku z tym rozwin a si tak zwana liturgia "ma ym kanonem". Ci gle rozwijano modlitwy przygotowawcze do Kostacyjna, od wyrazu statio, jak nazywano wówczas ko ció wyznaczony munii w. i modlitwy dzi kczynne po Mszy wi tej. na sprawowanie liturgii przez papie a. Liturgia stacyjna mia a chaW Kanonie Rzymskim pojawi y si : znaki krzy a, podniesienie Hostii rakter pokutny lub uroczysty. (ok. 1200 r. w Pary u), dzwonienie ma ymi dzwonkami (XIII w.), W dni pokutne wierni miasta Rzymu gromadzili si w ko ciele przykl kanie (k. XIV w.). zbornym, sk d wyrusza a procesja ze piewem litanijnym do ko cio a Nieczytelne obrz dy, z powodu licznych przeróbek i skrótów, oraz stacyjnego, w którym papie odprawia Msz wi . niezrozumia y j zyk aci ski, a tak e wyd anie prezbiteriów w goW dni wi teczne wierni od razu gromadzili si w ko ciele stacyj-

tyckich ko cio ach ze stallami, utrudnia y wiernym kontakt z Msz . nym, na uroczyst liturgi pod przewodnictwem papie a. Dlatego lud zwróci uwag na Postacie eucharystyczne. Rozwija a si wzrokowa pobo no eucharystyczna, jako forma kultu Chrystusa eu172 173 *. charystycznego. W patrzeniu na Eucharysti upatrywano ród o szczeczynno ci uczestniczyli wiadomie, pobo nie i czynnie" (KL 48). Dla gólnych ask. Liturgia zacz a traci swój istotny, wspólnotowy chaosi gni cie tego celu Sobór poleci przerobi porz dek Mszy w. w taki rakter, który dopiero w naszych czasach zaczyna od ywa . sposób, "aby wyra niej uwydatni w ciwe znaczenie i wzajemny Reforma trydencka polega a g ównie na ujednoliceniu obrz dów zwi zek poszczególnych cz ci, a wiernym bardziej u atwi pobo ny i mszalnych, poniewa pod tym wzgl dem istnia y rozbie no ci w poszczynny udzia " (KL 50). 'Teksty i obrz dy tak uporz dkowa , aby czególnych diecezjach, zakonach, a nawet parafiach. Obrz dy Mszy w. ja niej wyra y wi te tajemnice, których s znakami" (KL 21). "Szerzej

uj te zosta y w rubryki do najdrobniejszych szczegó ów. Nad ich zaotworzy skarbiec biblijny, aby obficiej zastawi dla wiernych stó s owa chowaniem czuwa a Kongregacja Obrz dów (od 1588 r.). Rozwin a Bo ego" (KL 51). "U nowy obrz d koncelebry i umie ci go w si wtedy nowa dyscyplina liturgiczna zwana rubrycystyk . W mszale Pontyfikale i w Mszale Rzymskim" (KL 58). wi tego Piusa V z 1570 roku liturgia mszalna otrzyma a form wzorRada Posoborowa dla wprowadzania w ycie Konstytucji o liturgii cow , obowi zuj w ca ym Ko ciele. Mocno zredukowano wtedy apopracowa a razem z Kongregacj Obrz dów nad odnow obrz dów logie, sekwencje i inne dodatki nie bardzo odpowiadaj ce liturgii Mszy wi tej wed ug wskaza Soboru. Po sze ciu latach zacz y ukamszalnej. zywa si nast puj ce dokumenty: Konstytucja Apostolska Paw a VI W okresie baroku w ceremoniach mszalnych zaznacza si nowy Missale Romanum", z dnia 3 kwietnia 1969 roku; dekret Kongregacji przepych. Zw aszcza elementy muzyczne wchodzi y w liturgi , bez Obrz dów promulguj cy nowy porz dek Mszy: Ordo Missae, z 6 kwietnia wzgl du na to czy zgadza si to z liturgi czy te nie. Wsz dzie, gdzie

1969 roku; t sam dat ma pierwsza wersja Ogólnego Wprowadzenia tylko dysponowano orkiestr , chórem i solistami, tam podczas Mszy do Msza u Rzymskiego. Dnia 10 pa dziernika 1969 roku Kongregacja Kultu w. urz dzano koncerty. Charakter pouczaj cy Mszy w. ogranicza si do Bo ego og osi a Instrukcj dotycz stopniowego wprowadzania w ycie Ewangelii i kazania. Zanik a procesja z darami ofiarnymi. Komuni w. Konstytucji Apostolskiej "Missale Romanum". Dnia 10 listopada 1969 oderwano od Mszy w. Udzia wiernych ogranicza si do rozwa ania roku Kongregacja dla Spraw Kultu Bo ego og osi a list dotycz cy ki Pa skiej, do odmawiania lub piewania ró ca, litanii, godzinek zamieszczania tekstu aci skiego w wydaniach Msza u Rzymskiego w czy pie ni i modlitw prywatnych. Kongregacja Obrz dów wiele mia a pracy zykach narodowych. Wreszcie ukaza si nowy Msza Rzymski, nad utrzymaniem w ciwego charakteru Mszy wi tej. promulgowany przez Kongregacj Kultu Bo ego dnia 26 marca 1970 roku. Poniewa to wydanie typiczne powstawa o pod troskliwym okiem Reforma liturgiczna Soboru Watyka skiego II obj a równie Msza

papie a, nazwano je jego imieniem. Rzymski. Poprzedni msza w. Piusa V (t 1572), przez cztery wieki Msza Rzymski Paw a VI cechowa pewien po piech. Ponadto wkrad y stanowi norm , wed ug której kap ani obrz dku aci skiego sk adali si do b dy drukarskie; Ogólne Wprowadzenie w stosunku do Eucharystyczn Ofiar . Sta si wyrazem jedno ci i kultu, a zarazem wydania z 1969 r. zawiera szereg poprawek (druga wersja); pewne ród em, z którego rzesze wi tych obficie czerpa y pokarm dla swojej ustalenia wymaga y u ci le , a nawet zmian. Wiele uwag i zapyta pobo no ci. Mimo tego rozbrat mi dzy liturgi a pobo no ci prywatn wp ywa o do Kongregacji Kultu Bo ego z terenu ca ego Ko cio a. "Nopog bia si . Coraz dotkliwiej odczuwano potrzeb reformy liturgii, titiae" z lat 1970-1975 zawieraj cary szereg wyja nie i artyku ów doktóra sta a by si bli sz ludowi, aby bez trudu móg by z niej czerpa tycz cych nowego Msza u. Ponadto w latach tych ukazywa y si dalsze ducha prawdziwie chrze cija skiego. Potrzeba ta zacz a si konkretydokumenty Stolicy wi tej, maj ce zwi zek z Msz wi , jak: Instru-ctio zowa od po owy XIX wieku w postulatach ruchu liturgicznego, które

Generalis de Liturgia Horarum, z 1971 roku; Declaratio de concemog y by spe nione lub odrzucone przez Sobór Watyk II. W Konstytucji lebratione, z 1972 roku; Ministeria uaedam, z 1972 roku, znosz ce o liturgii znalaz y si wytyczne dla odnowy, mi dzy innymi, Mszy wi tej. wi cenia ni sze i wprowadzaj ce pos ugi lektoratu i akolitatu; trzecia Szczególn trosk Soboru by o, "aby wierni podczas tego misterium wiary wersja Ogólnego Wprowadzenia, z 1972 roku i nied ugo potem ujednolinie byli obecni jak obcy i milcz cy widzowie, lecz aby przez obrz dy i cona wersja tego Wprowadzenia do Msza u, z 1972 rokujy Litterae cirmodlitwy t tajemnic dobrze rozumieli, w wi tej culares de Precibus Eucharisticis z 1973 roku; Directorium de Missis 174 175 cum pueris, z 1973 r. Wszystkie te dokumenty musiaty by uwzgl d— Obrz dy komunijne: Modlitwa Pa ska z wprowadzeniem, emboliznione w Mszale Rzymskim. Dlatego po jego przepracowaniu w 1975 mem i aklamacj ludu, znak pokoju, amanie chleba i zmieszanie roku og oszone zosta o drugie wydanie typiczne (editio typka altera) postaci, piew "Baranku Bo y...", modlitwa przygotowawcza do KoMsza u Rzymskiego. munii, Komunia kap ana i wiernych, z towarzysz cym piewem,

Na podstawie drugiego wydania typicznego opracowany zosta "Msza dzi kczynienie i modlitwa ko cowa. Obrz dy ko cowe: Rzymski dla Diecezji Polskich", zawieraj cy Proprium Poloniae, czyli — og oszenia duszpasterskie, polskie kulty i zwyczaje liturgiczne. Msza ten otrzyma aprobat Stolicy — pozdrowienie wiernych i b ogos awie stwo, Apostolskiej 28 kwietnia 1984, a 20 lipca 1985 roku og oszony przez — rozes anie. Prymasa Polski jako wydanie wzorcowe, obowi zuj ce w ka dym nast pnym wydaniu. Wreszcie wydrukowany przez Pallottinum w Poznaniu, ukaza si w 1986 roku. OBRZ DY WST PNE STRUKTURA MSZY WI TEJ Celem obrz dów wst pnych jest wytwarzanie wspólnoty u wiernych i jej pog bienia oraz przygotowanie ich do uwa nego s uchania s owa Jednym z owoców posoborowej reformy liturgicznej jest Msza o Bo ego jak równie do owocnego udzia u w liturgii eucharystycznej. jasnej i przyjrzystej strukturze: Obrz dy wst pne: — Wej cie z towarzysz cym piewem, Wej cie (introit) pojawi o si wraz z ko cio ami. W starych bazy— pozdrowienie wiernych,

likach rzymskich zakrystie budowano obok g ównego wej cia. Dlatego — s owo wprowadzenia (dowolne), celebrans z asyst udawa si procesjonalnie do o tarza poprzez ca — akt pokutny, ugo nawy ko cielnej. Procesji tej towarzyszy piew psalmu. Wpro— Kyrie eleison (o ile nie zachodzi o w akcie pokutnym), wadzenie piewu na wej cie tradycja przypisuje Celestynowi I (t 432). — Gloria i excelsis Deo, W VI w. by ju zwyczajem powszechnie znanym. Gdy zakrysti zacz to — modlitwa (oracja, kolekta). umieszcza w pobli u prezbiterium, droga do o tarza sta a si krótka. Liturgia s owa Bo ego: piew psalmu musia zosta zredukowany. W XI w. z ca ego psalmu — czytania biblijne, pozosta jeden werset z antyfon i Chwa a Ojcu. Podkre la si , e: — piew mi dzy czytaniami, — piew na wej cie rozpoczyna celebr liturgiczn ; — Ewangelia, — jednoczy zebranych wiernych w jednomy lne zgromadzenie; — homilia,

— kieruje my li zebranych na obchodzone misterium; — wyznanie wiary (credo), — towarzyszy procesji kap ana z asyst do o tarza. — modlitwa powszechna. W odnowionej liturgii na czele procesji id ministranci z krzy em, Liturgia ofiary: zapalonymi wiecami i kadzielnic (gdy si jej u ywa), za nimi id po— Przygotowanie darów ofiarnych: procesja z darami, piew towarzysz cy, zostali ministanci (akolici), lektor z ksi Ewangelii i na ko cu ceofiarowanie darów, obmycie r k, modlitwa nad darami. lebrans (OWMR 82). Tak ukszta towana procesja ma swoj symbolik : — Modlitwa Eucharystyczna: prefacja, wi ty, epikleza, opis ustanowienia, krzy jest znakiem przychodz cego Chrystusa, ksi gaj Ewangelii zawiera anamneza, modlitwy: ofiarnicza i wstawiennicze, doksologia. Jego s owo, kap an jest Jego "r ", p on ce wiece mówi o Nim jako wiat ci, a kadzielnica zach ca do wielbienia Go (T. Schnitzler) 176 177

piew na wej cie wykonuje chór, lub kantor na przemian z ludem, Trzecia formu a: aska i pokój od Boga, naszego Ojca i od Pana mo e go te w ca ci wykona lud lub sam chór. Mo na piewa albo Jezusa Chrystusa niech b z wami" i wszystkie jej warianty, znajduj antyfon z psalmem, zaczerpni z Gradua u rzymskiego lub Gradua u si na pocz tku wszystkich listów w. Paw a i niektórych listów aposzwyk ego, albo inn pie dostosowan do charakteru czynno ci wi tej, tolskich (l P 1,2; 2 P 1,2; Jud 1,2) i Apokalipsy (1,4-6). dnia lub okresu, której tekst zosta zatwierdzony przez Konferencj Ka da z tych formu oznajmia zebranej wspólnocie obecno Pana, Episkopatu. Je li nie wykonuje si piewu na wej cie, wtedy antyfon który poucza, u wi ca i zbawia. Kap an yczy tej obecno ci wszystkim zamieszczon w Mszale recytuj wierni lub niektórzy z nich, albo zebranym. Wszystkie formu y s modlitw , yczeniem i b ogos awie stlektor, albo sam kap an po pozdrowieniu ludu" (OWMR 26). wem. Bóg Ojciec przez Chrystusa, w Duchu wi tym obdarza uczestników

liturgii swoj odwieczn mi ci , askawo ci , jedno ci , rado ci i Pozdrowienie o tarza dokonuje si przez trzy akty czci: przez pok on, pokojem. Komentarzem do pozdrowie mog by s owa króla Salomona przez uca owanie i przez okadzenie. Okadzenie stosuje si zwykle przy wypowiedziane nad ludem po po wi ceniu wi tyni: liturgii uroczystej. Po oddaniu czci o tarzowi, kap an wraz z asyst udaje "Niech b dzie b ogos awiony Pan, który da pokój swemu ludowi... si do k r z e s a , sk d przewodniczy dalszym rytom wst pnym i Niech b dzie z nami Pan nasz Bóg, jak by z naszymi przodkami! Niech ca ej liturgii s owa. Krzes o dla kap ana tak jest usytuowane, aby nas nie opuszcza i nie odrzuca nas, ale nak oni do siebie nasze serca, wszyscy zebrani mogli go dobrze widzie i s ysze . aby my s yli Mu zawsze, strzeg c jego wskaza i praw" (3 Krl 8,5658). Znak krzy a i pozdrowienie ludu nast puj , gdy sko czy si piew na Odpowied ludu: "I z duchem twoim", tak e zaczerpni ta z Biblii (2 wej cie. Wtedy "kap an i ca e zgromadzenie czyni znak krzy a.

Tm 4,22; Gal 6,18; Flp 4,23; Flm 25). Wida w niej charakter modNast pnie kap an przez pozdrowienie oznajmia wspólnocie obecno litewny i yczeniowy. Wierni wzajemnie wyra aj kap anowi yczenie, by Pana. Przez to pozdrowienie i odpowied ludu ukazuje si misterium Pan by z jego duchem. Przez "ducha" rozumie si tu Ducha wi tego, zgromadzonego Ko cio a" (OWMR 28). Kap an wraz z ca ym zgromadzia aj cego w kap anie. Ju w. Jan Chryzostom zauwa , e dzeniem, przez wspólny znak krzy a wyznaj , e zbawienia oczekuj odpowied ludu "I z duchem twoim", wskazuje na zamieszkuj cego w od krzy a Chrystusowego. Tym znakiem wiary rozpoczyna si ka kap anie Ducha wi tego (Horn 10, 3, in 2 Tim). Podobnie w homilii czynno liturgiczn , lecz na pocz tku Mszy w. ma on specjaln wyna Zielone wi ta powiedzia i kap an sprawuje Naj wi tsz £)fiar mow , bo jest Ofiar krzy a. Zgodnie ze starym zwyczajem, wed ug moc Ducha wi tego. którego osoba wy ej postawiona w hierarchii spo ecznej pozdrawia Przez wzajemne pozdrowienie kap ana i ludu o ywia si duch pierwsza, kap an pozdrawia wiernych, pos uguj c si jedn z formu chrztu wi tego, w którym "Bóg wys

do serc naszych Ducha Syna zamieszczonych w tym celu w Mszale Rzymskim. Pierwsza tradycyjna swego" (Gal 4,6). Modlitwa pod wp ywem Ducha wi tego staje si formu a, si gaj ca pocz tków chrze cija stwa, a nawet Starego Tesbardziej owocna, a wszystkich modl cych si jednoczy wi ta mi . tamentu: "Pan z wami", zaczerpni ta jest z Pisma w. W Ksi dze Rut W mszale czytamy: "Kap an zwrócony do ludu, rozk ada r ce i po (2,4) Booz pierwszy pozdrowi niwiarzy: "Niech Pan b dzie z wamf, na zdrawia go" (OWMR 86). Trzeba, aby gest ten, podobnie jak wszyst co niwiarze odpowiedzieli mu: "Niech b ogos awi ci Pan". By to kie gesty liturgiczne, by tak starannie wy wiczony, aby by wymowny wówczas zwyczaj powszechny. Pozdrowienie to powtarza si w Biblii i odczuwany jako gest powitania. Aby by estetyczny czyli pozbawiony wielokrotnie (Rt 2,4; Sdz 6,12; l Ezd 1,3; 3 Krl 8,57; Krn 15,2; k przesady. Lud bowiem przyzwyczajony jest do ogl dania wzorowych 1,28; 2 Tes 3,16). gestów w teatrach, kinach i telewizji. Druga formu a pozdrowienia: "Mi Boga Ojca, aska naszego Pana

Przez pozdrowienie kap ana i odpowied ludu ujawnia si misterium Jezusa Chrystusa i dar jedno ci w Duchu wi tym niech b z wami zgromadzonego Ko cio a. Zgromadzenie liturgiczne jest cz stk wszystkimi", zaczerpni ta jest z Drugiego Listu w. Paw a do KoKo cio a powszechnego. Obecny jest w nim Zbawiciel, który u wi ca ryntian (13,13). zebranych, a Ojciec niebieski otrzymuje doskona chwa . 178 179 Wprowadzenie do liturgii dnia, o ile si je stosuje, nowy msza Akt pokutny ma na celu u wiadomienie sobie swojej grzeszno ci, przewiduje "po pozdrowieniu ludu", wtedy "kap an lub inny minister obudzenie szczerego alu za grzechy, aby godnie przyj s owo Bo e, mo e w bardzo krótkich s owach wprowadzi wiernych do Mszy wi tej owocnie bra udzia we Mszy wi tej i otrzyma obfitsze aski. danego dnia" (nr 29, 11 i 86). Kap an wypowiada wezwanie: "Uznajmy przed Bogiem, e jeste my Instrukcja o Muzyce ko cielnej i Liturgii z 3 wrze nia 1958 r. nieco grzeszni, aby my mogli z czystym sercem z Naj wi tsz Ofiar ", po

szerzej mówi na temat wprowadzenia wiernych w liturgi dnia: którym nast puje chwila ciszy, aby ka dy móg u wiadomi sobie swoj "W czasie odprawiania Mszy, kap an mo e przemówi jak najkrócej grzeszno . (W mszale z 1986 r. jest kilka wezwa do wyboru). Potem do ludu: wszyscy odmawiaj spowied powszechn : "Spowiadam si Bogu wszech— na samym pocz tku (w tre obchodzonego misterium); mog cemu..." W miejsce spowiedzi powszechnej mo na u innych — przed czytaniami (w liturgi s owa Bo ego); formu aktu pokutnego, umieszczonych w mszale. Trzecia forma aktu — przed prefacj (w Modlitw eucharystyczn ); pokutnego ma dziesi wersji, z tropami. — przed rozes aniem wiernych (zako czenie ca ej akcji liturgicznej). Pragnienie oczyszczenia si z grzechów przed przyst pieniem do Powinien si natomiast powstrzyma od wypowiadania pewnych posprawowania Naj wi tszej Ofiary zaznacza o si ju do wcze nie ucze w czasie liturgii eucharystycznej. Pouczenia za , o których wy ej (Didache 4,14). W liturgii gallika skiej od VIII w. przed rozpocz ciem by a mowa niech b krótkie i skuteczne oraz wcze niej przemy lane.

Mszy w. celebrans u stopni o tarza odmawia d ugie apologie, w któGdyby oprócz tego zasz a jeszcze konieczno pewnych poucze , to rych wyra swoj grzeszno , niegodno , szczery al. Wtedy mi dzy nale y je powierzy temu, kto kieruje zgromadzeniem liturgicznym, byleby innymi powsta o do dzi u ywane, cho w ci gu wieków przekszta cane unikn zbytecznych s ów, poprzestaj c tylko na tym, co jest rzeConfiteor, do którego w IX w. do czono formu absolucji. czywi cie konieczne" (nr 3 f). Niedzielne pokropienie jest obrz dem przypominaj cym chrzest i jego Dawna liturgia nie zna a adnych poucze w czasie sprawowania skutki. Jest now kompozycj liturgiczn zast puj akt pokutny. wi tych obrz dów. Do wyj tków nale y admonicje diakona, jak Po wi cenie wody i pokropienie wiernych ma miejsce po powitaniu ludu. "Kl knijmy" czy "Powsta my", albo "Pochylcie g owy wasze przed BoJego znaczenie wyra a modlitwa na po wi cenie wody: giem". Pouczenia oficjalnie zosta y wprowadzone do liturgii dopiero 3 "Wszechmog cy, wieczny Bo e, Ty chcesz, aby przez wod , która podwrze nia 1958 roku w wy ej cytowanej Instrukcji, w której czytamy:

trzymuje ycie i s y do oczyszczania, równie nasze dusze zosta y oczyatwiej b dzie mo na uzyska czynne uczestnictwo wiernych, zw aszcza we siczone i otrzyma y zadatek ycia wiecznego. Prosimy Ci pob ogos aw t Mszy wi tej i niektórych czynno ciach liturgicznych, bardziej skomwod , któr b dziemy pokropieni w dniu Twoim, Panie. Odnów w nas plikowanych, je li b dzie bra w nich udzia jaki "komentator", który w ród o swojej aski i bro od wszelkiego z a nasze dusze i cia a, aby my odpowiednim momencie, w kilku s owach b dzie obja nia same obrz dy mogli zbli si do Ciebie z czystym sercem i otrzyma Twoje zbawienie". albo modlitwy i czytania celebransa i asystuj cych oraz b dzie kierowa zewn trznym uczestnictwem wiernych, to jest ich odpowiedziami, Panie, zmi uj si nad nami (Kyrie, eleison), jako zawo anie b agalne modlitwami i piewem". Wyraz komentator wzi ty zosta w cudzys ów, znane by o w staro ytno ci poga skiej, kierowane do bóstwa lub poniewa nic tyle chodzi o komentowanie czy obja nianie, co o panuj cego. Ko ció Kyrie, eleison wprowadzi do swojej liturgii w takim wprowadzanie, wci ganie wiernych w tre obchodzonego misterium, w znaczeniu, w jakim stosowa je Pawe Aposto \v swoich listach, modlitw i czynny udzia w liturgii. Komentator, to rodzaj animatora.

kieruj c je do Chrystusa jako Pana i Boga. Na Wschodzie zawo anie to Obecnie, po uproszczeniu i uporz dkowaniu obrz dów, po wprowadzeniu znane by o w litaniach mszalnych (ektenie). W liturgii rzymskiej, star zyków narodowych, komentator nie jest ju konieczny. Czyni to "sam form modlitwy powszechnej (u ywanej do dzi w liturgii Wielkiego celebrans lub inny odpowiedni minister" ograniczaj c si do poucze Pi tku), papie Gclazy (t 496) zast pi wschodni form litanijn koniecznych, byle by y "przygotowane na p i m i e , j a s n e i (deprecatio Gelasii) i przeniós j na pocz tek Mszy, przed z w i e " (Instr. 1958 nr 96 c). 180 181 oracj . Pó niej papie Grzegorz Wielki (t 604) redukuj c zbyt rozbudowane modlitwy mszalne, zniós tak e litanijn modlitw powszechn , pozostawiaj c same wezwania ludu: Kyrie, eleison, powtarzane dziewi razy. Dzisiaj obowi zuje nast pu cy porz dek: To akcie pokuty rozpoczyna w uroczysto ci i wi ta oraz podczas obchodów maj cych bardziej urosi "Panie, zmi uj si nad nami", chyba e ta aklamacja by a ju

czysty charakter" (OWMR 31). zawarta w samym akcie pokuty. Poniewa jest to piew, w którym wierni wzywaj Pana i b agaj Go o mi osierdzie, wykonuj go zwykle Kolekta (oratio) we Mszy wi tej jest pierwsz modlitw kap ana, wszyscy, to znaczy bierze w nim udzia lud oraz chór czy kantor. jako przewodnicz cego. Nazw oratio Rzymianie okre lali przemówienie. Zwykle ka aklamacj mówi si lub piewa dwa razy. Jednak e ze Ko ció wyraz ten zastosowa do uroczyste przemówienia, jakie wzgl du na charakter j zyka, kompozycji muzycznej czy innej okoliczkap ana kieruje do Boga Ojca w imieniu zebranego ludu. Kolekta jest no ci nie wykluczna si wi kszej liczby wezwa czy wstawek w postaci pó niejsz nazw pochodzenie gallika skiego. Okre la ona t modlitw krótkiego "tropu". Je eli si nie piewa: Panie, zmi uj si nad nami, jako z b i ó r cichych modlitw. nale y je odrecytowa " (OWMR 30). W odró nieniu od obrz dków wschodnich, liturgie zachodnie posiadaj wielk rozmaito modlitw kap skich dla poszczególnych obchodów Chwa a na wysoko ci Bogu (Gloria in excelsis Deo) Jest staroliturgicznych. W du ym procencie pochodz one z czasów staro ytnych.

ytnym hymnem wielbi cym. Nale y on do licznych hymnów uk adanych Wida w nich wp yw szkó krasomówczych (retorycznych), które w i piewanych w pierwotnym Ko ciele, na wzór psalmów. Hymn Gloria czasach rozwoju liturgii rzymskiej by y w nie w rozkwicie. W swojej powsta na wschodzie jako modlitwa poranna. W III wieku na zwi ci, prostocie, a zarazem g bi my lowej, oracj s prawzachodzie w czono go do liturgii mszalnej w wi to Bo ego Narodziwymi arcydzie ami. Podkre laj podstawow Unia planu zbawczego, dzenia. Nieco pó niej znalaz si we Mszy Wigilii Paschalnej. Papie która prowadzi do Ojca przez Syna, w Duchu wi tym. Symmachus (t 514). rozszerzy jego stosowanie na wszystkie niedziele, Wprowadzenie Ogólne do Msza u Rzymskiego mówi: "Kap an wzywa ce cotygodniow Pasch . W liturgii rzymskiej Gloria by o zastrze one lud do modlitwy; wszyscy razem z kap anem trwaj przez chwil w biskupom. Kap ani mogli intonowa je tylko w dniu swoich wi ce milczeniu, aby u wiadomi sobie, e stoj w obecno ci Boga i by w kap skich i w czasie Wigilii Paschalnej. Zastrze enie to w liturgii modlitwie osobistej wypowiedzie swoje pro by. Po czym kap an odmawia

rzymskiej zanik o w XI wieku pod wp ywem liturgii gallika skiej, gdzie modlitw , która zwykle nazywa si "kolekt ". Wyra a si przez ni tego zastrze enia nie by o. Od tego czasu Gloria podkre la uroczysty charakter obchodu liturgicznego i za po rednictwem s ów kap ana zanosi charakter liturgii wi tecznej. si pro by do Boga przez Chrystusa w Duchu wi tym. Lud, * cz c si Podczas gdy pierwsza zwrotka stoi pod wp ywem piewu anielskiego z pro i wyra aj c na ni zgod , przez aklamacj "Amen" sprawia, e k 2,14) i zawiera uwielbienie Trójjedynego Boga, to druga zwrotka jest staje si ona jego modlitw . W Mszy wi tej odmawia si ty ka jedn uduchowionym hymnem na cze Chrystusa, gdzie w cz ci ko cowej: kolekt , dotyczy to równie modlitwy nad darami i modlitwy po Tylko Ty jest wi ty, tylko Ty jest Panem, tylko Ty Najwy szy, jest Komunii" (32). przeciwstawieniem si ówczesnemu kultowi cesarza. "Chwa a na W ka dej kolekcie wyró niamy zatem: wysoko ci Bogu, jest bardzo czcigodnym hymnem, w którym Ko ció zgromadzony w Duchu wi tym wys awia i równocze nie b aga Boga — inwokacj skierowan do Boga (np. Wszechmog cy Bo e!); Ojca i Baranka Bo ego, Syna Ojca. piewa go ca e zgromadzenie albo

— uzasadnienie pro by, cz sto ze wzmiank o obchodzonym misterium lud na przemian z chórem, albo sam chór. Je li hymnu si nie piewa, (np. Ty w dniu dzisiejszym przez Trfojego Syna pokona mier i wszyscy go recytuj wspólnie lub na przemian. Hymn piewa si lub otworzy nam bramy ycia wiecznego); odmawia w niedziele, z wyj tkiem Adwentu i Wielkiego Postu, — sama pro ba (np. spraw, aby my obchodzcfc uroczysto Zmartwychwstania Pa skiego, zostali odnowieni przez Ducha wi tego i mogli zmartwychwsta do nowego ycia w wiat ci). Kolekta ma d sze zako czenie, które w nowym mszale podane jest zawsze w pe nym brzmieniu. Znajomo zasad stosowania zako cze modlitw maszlnych nie jest zatem konieczna. 182 183 LITURGIA S OWA BO EGO zbyt wielkiej rozbie no ci tematycznej oraz o podkre lenie jedno ci obu Testamentów. W niedziele cyklu A czyta si Ewangeli wg w.

Mateusza, w cyklu B wg w. Marka, a w cyklu C wg w. ukasza. Czytania biblijne maj by "d sze, bardziej urozmaicone i lepiej Ewangeli wg w. Jana zarezerwowano na ostatnie tygodnie Wielkiego dobrane" (KL 35). Nale y "obficiej zastawi dla wiernych stó s owa Postu i na ca y okres wielkanocny. Dzieje Apostolskie czyta si w okresie Bo ego, szerzej otworzy skarbiec biblijny, aby "w ustalonym przeci gu lat wielkanocnym jako czytanie pierwsze. odczyta wiernym wa niejsze cz ci Pisma wi tego" (KL 51), poniewa wtedy "Bóg przemawia do swego ludu, Chrystus w dalszym ci gu g osi 2. Na dni powszednie przewidziane s dwa czytania: pierwsze ze StaEwangeli " (KL 33). Nie ma liturgii, w której Bóg nic mia by s owa, rego i Nowego Testamentu, u one w dwa cykle roczne. Pierwszy którym zwo uje lud, jednoczy go, umacnia, oczyszcza i pozwala (J. A. cykl na lata nieparzyste oznaczony jest jedynk rzymsk (I), drugi cykl na Jungmann). lata parzyste oznaczony jest dwójk rzymsk (n). Czytania ewangeliczne Jak wa na jest rola s owa Bo ego w liturgii i w yciu chrze cija maj tylko jeden cykl roczny. Od pierwszego do dziesi tego tygodnia

skim, zwi le podaj nast puj ce s owa: "W czytaniach, które wyja nia zwyk ego czyta si Ewangeli wg w. Marka, od jedenastego do homilia, Bóg przemawia do swego ludu, objawia mu tajemnic odkudwudziestego pierwszego tygodnia wg w. Mateusza, a od dwudziestego pienia i zbawienia, i podaje mu pokarm duchowy, a sam Chrystus podrugiego do trzydziestego czwartego tygodnia wg w. ukasza. Na przez swoje s owo obecny jest po ród wiernych. Lud przyswaja sobie to pozosta e tygodnie nale ce do okresów specjalnych, dokonano doboru Bo e s owo przez piew i czy si z nim ci le przez wyznanie wiary, czyta odpowiadaj cych ich charakterowi liturgicznemu. a posilony nim w modlitwie powszechnej zanosi pro by w potrzebach ca ego Ko cio a i o zbawienie ca ego wiata" (OWMR 33). 3. Czytania przeznaczone na obchody liturgiczne wi tych, na liturgi Owocem tych ustale jest nowy Lekcjonasz Mszalny, opracowany sakramentów i sakramentaliów oraz na Msze okoliczno ciowe i wotywne. przez Rad Posoborow dla wprowadzenia w ycie Konstytucji o liturgii, W Lekcjonarzu na obchody wi tych (t.6) s opracowane teksty og oszony dekretem Kongregacji Obrz dów dnia 25 maja 1969 r. asne, przeznaczone na uroczysto ci, wi ta i wspomnienia poszczególnych wi tych, oraz teksty na wspólne obchody wi tych, którzy nie 1. We wszystkie niedziele i uroczysto ci w Mszy w. s trzy czytania:

maj w asnych czyta . Ponadto ka da czynno liturgiczna posiada spepierwsze ze Starego Testamentu, drugie z listów Apostolskich lub cjalnie dobrane czytania w wi kszej ilo ci, aby celebrans, kieruj c si Apokalipsy, trzecie z Ewangelii. Aby udost pni wiernym s owo Bo e w wzgl dami duszpasterskimi, móg wybiera spo ród nich najbardziej odszerszym zakresie, wprowadzono trzyletni cykl perykop biblijnych na powiadaj ce sytuacji wzgl dnie okolioczno ciom. niedziele i uroczysto ci i oznaczono je literami: A, B, C. Przy doborze Pod wp ywem s ów Bo ych cz owiek staje si pos uszny Duchowi czyta biblijnych kierowano si tradycyjnymi zasadami: wi temu, który o wieca go i uzdalnia do wcielania w ycie us ysza— zasad czyta dobieranych tematycznie, nych prawd i do dawania wiadectwa Chrystusowi wobec wiata. wi ty — zasad czytania ci ego wybranej ksi gi wi tej. Jakub Aposto pisze: "Wprowadzajcie s owo w czyn, a nie b cie tylko Pierwsz zasad stosowano przy dobieraniu czyta na okres adwenuchaczami" (Jk 1,22). towy, wielkopostny i wielkanocny. Na niedziele zwyk e w ci gu roku zastosowano drug zasad . Czytana jest wybrana ksi ga wi ta lecz pomija

Lektorem czyta biblijnych, wed ug prastarej tradycji i zasad posi w niej niektóre partie, kieruj c si wzgl dami duszpasterskimi. Chodzi dzia u funkcji, nie powinien by celebrans lecz kto z us uguj cych. o teksty, które s trudne i wymagaj specjalistycznych studiów, by je Lektor taki nie mo e jednak by przypadkowy, ale dojrza y do pociwie rozumie . Czytanie ci e zastosowano przy drugim czytaniu prawnego czytania i dobrze przygotowany. Gdy czyta lektor, wtedy wida , oraz przy Ewangelii. Czytanie pierwsze ze Starego Testamentu tak jest e tak e celebrans jest s uchaczem s owa Bo ego. Podczas gdy inne dobrane, aby harmonizowa o z Ewangeli . Chodzi o unikni cie czytania mog by wykonane przez lektora laika (bez wi ce ), 184 185 to czytanie Ewangelii, od IV wieku, zarezerwowane jest dla diakona. Po cie aklamacja na cze Chrystusa, który dalej g osi swoj Ewangeli : Gdy nie ma diakona, wtedy mo e j odczyta inny kap na, a w osta"Chwa a Tobie, s owo Bo e" lub "Chwa a Tobie, Królu wieków". piew teczno ci sam celebrans. Zaraz po czytaniu lektor mówi "Oto s owo ten rozpoczynaj wszyscy, albo schola, ewentualnie kantor. Bo e" (Verbum Domini), na co zgromadzony lud odpowiada "Chwata

Gdy przed Ewangeli jest tylko jedno czytanie, wtedy mo na wykona tobie Panie" (Deo gratias). obydwa piewy, to jest psalm responsoryjny i Alleluja, albo te ograniczy si do jednego z nich. Gdy psalmu si nie piewa, wtedy piewy mi dzy czytaniami sk adaj si przede wszystkim z psalmów. O nale y go odrecytowa . Natomiast aklamacj przed Ewangeli nale y psalmach w liturgii chrze cija skiej pisali mi dzy innymi Hipolit zawsze piewa , Gdyby si jej nie piewa o, to mo na j opu ci . Rzymski (t 235), Tertulian (t 220), Atanazy (t 373). O ich piewaniu mi dzy czytaniami wspominaj cz sto Augustyn (t 430) i Leon Wielki (t Sekwencja si ga pocz tkami VIII i IX w., kiedy to pod chora owe 461). Po pierwszym czytaniu piewano ca y psalm z powtarzan anmelodie melizmatyczne (ozdobne) zacz to podk ada dodatkowe teksty, tyfon , zwan responsorium, st d nazwa psalmus responsorius. Z bieaby ka da nutka mia a swoj sylab . By y to tak zwane t r o p y . giem czasu melodia psalmu responsoryjnego rozwin a si w form Najch tniej tropowano d ugie melizmy na ostatniej sylabie Alleluja, melizmatyczn (ozdobn ), w VI w., wskutek czego dosz o do skrócenia przed Ewangeli . Nazwano je s e k w e n c j a m i, lub prosami. Oko o tekstu i do wy czenia ludu od piewu na rzecz wyszkolonych piewaXI wieku sekwencje zacz y przybiera form wierszowan , do której

ków. W IX w. przyj a si nazwa graduale (od gradus = stopie ), podorabiano nowe melodie. Powsta y w ten sposób sekwencje niewa solista piewa go stoj c na stopniu, czyli na podwy szeniu, na nawi zuj ce do ludowej kultury muzycznej, które z tego mi dzy innymi którym sta a ambona. powodu by y chwytliwe i cieszy y si wielk popularno ci u ludu. Ostatnia reforma liturgiczna wróci a do starej nazwy "psalm responPopularno ta trwa a przez ca e redniowiecze. Ilo ich oblicza si soryjny". Sk ada si ten piew z psalmu przeplatanego refrenem. Psalm na ponad pi tysi cy. najcz ciej piewa go kantor lub schola. Refren natomiast powtarzaj Do najbardziej znanych twórców sekwencji nale Notker Balbulus (t wszyscy obecni. Tekst pierwszego czytania biblijnego i psalm po nim 912) i Adam od w. Wiktora (t 1192). Papie w. Pius V w mszale z nast puj cy z refrenem tak s u one, e tworz jedn ca tre 1570 r. pozostawi jedynie cztery sekwencje: "Victimae paschali ciow . W Lekcjonarzu ka de pierwsze czytanie mszalne ma swój psalm laudes", "Veni Sancte Spiritus", "Lauda Sion Salvatorem" i "Stabat Mater

responsoryjny. Jest on modlitw refleksyjn nad przeczytanym tekstem. dolorosa". piew mi dzy czytaniami bierze si zasadniczo z Lekcjonarza. Dla Dzisiaj sekwencje piewa si nie po Alleluja, jak dawniej, lecz atwienia wiernym w czanie si w piew refrenu, s teksty refrenu przed, poniewa wraz z wersetem jest wprowadzeniem do Ewangelii. okresowe, które atwo mo na zapami ta i piewa w ci gu danego W odnowionej liturgii pozostawiono tylko'dwie sekwencje jako obookresu. Podobnie sprawa ma si z obchodami ku czci wi tych. Odnosi wi zuj ce: Yictimae paschali laudes, i Veni Sancte Spiritus. Sekwencj si to tylko do tych przypadków, gdy psalm si piewa. Recytacja nie wielkanocn : "Victimae paschali laudes", napisa zakonnik Wipo z Burpotrzebuje tych u atwie . W polskim Lekcjonarzu refreny tak zosta y gundii (t ok. 1050), w St. Gallen. W t umaczeniu polskim sekwencja ta opracowane, e maj t sam ilo sylab i rytmik , e mo na je brzmi nast puj co: piewa na jedn melodi , co bardzo u atwia w czanie si wiernych w 9 piew. Kantor na ambonie lub innym odpowiednim miejscu wypowiada Niech w wi to radosne Paschalnej Ofiary

wersety psalmu, podczas gdy ca e zgromadzenie liturgiczne siedzi i Sk adaj jej wierni uwielbie swych dary. Odkupi ucha, w czaj c si w powtarzanie antyfony, chyba, e psalm swe owce Baranek bez skazy, Pojedna nas z piewany jest na sposób ci y (tractus), bez antyfony. Ojcem i zmy grzechów zmazy. Przed E w a n g e l i piewa si werset wprowadzaj cy w jej tre . mier zwar a si z yciem i w boju, o dziwy, Werset ten obramowany jest radosnym "Alleluja", w Wielkim Cho polegl Wódz ycia, króluje dzi ywy. 186 187 Maryjo, ty powiedz, co w drodze widzia a? Homilia praktykowana by a w synagogach. Mia a tam miejsce po Jam Zmartwychwsta ego blask chwa y ujrza a. czytaniach biblijnych. Chrze cijanie zwyczaj ten przej li ( w. Justyn, ywego ju Pana widzia am, grób pusty, I wiadków Apol. I c. 67; Konst. Apost. II, 57). Jednak pouczenie to zarezerwowali

anielskich, i odzie , i chusty. dla celebransa, którym z regu y by biskup stoj cy na czele gminy Zmartwychwsta ju Chrystus, Pan mój i nadzieja, chrze cija skiej. A miejscem spotkania b dzie Galilea. Wiemy, Homilia jako wyja nienie do tekstów wi tych, nale y do liturgii zmartwychwsta , e ten cud prawdziwy, O Królu owa. Poniewa , jak uczy historia, nieraz by a zaniedbywana, dlatego Zwyci zco, b nam mi ciwy. najpierw Sobór Trydencki, a obecnie Watyka ski II podkre la jej wa no w s owach: "Jako cz samej liturgii zaleca si bardzo homili , w Przez swoj dramatyczn form , wraz z opisami ewangelicznymi której z biegiem roku liturgicznego wyk ada si na podstawie tekstów zmartwychwstania Pa skiego, da a pocz tek dramatom liturgicznym, powi tych tajemnice wiary i zasady ycia chrze cija skiego. Bez cz wszy od "Nawiedzenia grobu Pa skiego" (Visitatio sepulchri), a w dalszej powa nego powodu nie nale y jej opuszcza we Mszach odprawianych w konsekwencji pocz tek nowo ytnemu teatrowi.

niedziele i wi ta nakazane przy udziale wiernych" (KL 52). Drug sekwencj w nowym mszale jest Veni Sancte Spiritus, na ZieRada Posoboworwa dodaje: "Homilie nale y wyg asza podczas lone wi tki. Przypisywana ró nym autorom, pochodzi od Stefana wszystkich Mszy wi tych, celebrowanych z udzia em wiernych w nieLangtona (t 1228), arcybiskupa Canterbury. Jest wo aniem "w gór " o dziele i wi ta nakazane. Tak e nie opuszcza si jej w Mszach wi tych ywcz si , pochodz od Ducha wi tego. konwentualnych, piewanych i pontyfikalnych. W dniach za niewi tecznych zaleca si g oszenie homilii, szczególnie w niektóre dni Ewangelia czytana jest od dawna w specjalnej oprawie obrz dowej: od Adwentu i Wielkiego Postu, jak równie przy innych okazjach, z racji IV wieku zarezerwowana jest dla diakona lub kap ana; od IX wieku których wierni liczniej przybywaj do ko cio a. Przez nazw homilii diakon przed jej czytaniem otrzymuje specjalne b ogos awie stwo; nale y rozumie wyja nienie tekstu wi tego albo jaki pogl d na czytanie kap an natomiast odmawia modlitw przygotowawcz ; ksi Ewangelii Pisma w., albo jaki inny tekst wyj ty z cz ci starych czy zanosi si do ambony procesjonalnie z zapalonymi wiecami i kadzielnic

zmiennych Mszy wi tej danego dnia, maj cy na wzgl dzie albo tajem(od V-VII w.); w redniowieczu w procesji tej niesiono równie krzy i nic , o której si odprawia, albo specjaln korzy s uchaj cych. Je li sztandary. Diakon wzgl dnie kap an rozpoczyna czytanie Ewangelii od daje si pierwsze stwo kazaniom tematycznym wyg aszanym w czasie znaku krzy a kre lonego na ksi dze i na sobie, nast pnie okadza ksi Mszy wi tej w pewne okresy roku, to jednak nale y zachowa harmoni (dowolnie) przed i po czytaniu; wierni recytuj lub piewaj aklamacj : przynajmniej ze szczególnymi okresami i wi tami roku litur"Chwa a Tobie Panie" na pocz tku, i "Chwa a Tobie Chryste" po gicznego, czyli z tajemnic odkupienia. Homilia bowiem jest cz ci czytaniu. Podczas gdy innych czyta biblijnych s ucha si w pozycji liturgii danego dnia" (Instr. 1964 nr 53-55). siedz cej, to w czasie czytania Ewangelii stara tradycyja ka e sta . Na temat homilii podobnie mówi nowy msza '(OWMR nr 4142). Postawa stoj ca oznacza szacunek dla Ewangelii oraz gotowo do Homilia mszalna w sposób najpe niejszy realizuje natur przepowiakierowania si w yciu jej zasadami; po czytaniu Ewangelii diakon lub dania. Skierowana jest bowiem bezpo rednio do s uchaczy, którzy stakap an mówi po cichu: "Niech s owa Ewangelii zg adz nasze grzechy". nowi cz stk Ko cio a powszechnego. Jest ona te bezpo rednim przy-

Brak uroczystej szaty zewn trznej, przy czytaniach pozaewangegotowaniem wiernych do przyj cia u wi caj cego dzia ania Boga i do licznych, nie oznacza wcale, e mniej znacz . S one tak samo s owem oddawania Mu kultu w Ofierze eucharystycznej. Bo ym i zwiastowaniem objawionych prawd Bo ych. Bo ym pouczeZadaniem przepowiadania jest g oszenie tych dzie Bo ych, o których niem i pokarmem duchowym. W cztaniach biblijnych Bóg sam objawia Pismo w. opowiada, a które liturgia uobecnia i aktualizuje. Dzi ki tajemnic odkupienia i zbawienia. dzia aniu Ducha wi tego, s owo ludzkie staje si narz dziem przekazywania s owa Bo ego, wypowiadanego do sumie ludzkich. 188 189 Fakt, e przepowiadanie jest instytucj ustanowion przez Chrystusa (Mt 28,20; Mk 16,20; k 24,45-49; J 14,25-26; 15,26-27; Dz 1,7) i e uroczysty charakter. Je li wyznanie wiary jest piewane, czyni to jest wyja nianiem objawionego s owa Bo ego, w którym sam Bóg przewszyscy lub na przemian" (OWMR 43-44). mawia do ludu, sprawia, e jest czynno ci wi i cz ci tajemnicy

Chrystusa, która realizuje si w Ko ciele. Prawd t winien sobie u Modlitwa powszechna ko czy liturgi s owa Bo ego. Jej historyczne wiadomi kaznodzieja, aby odpowiednio traktowa s owo Bo e. Kaznoistnienie potwierdzaj Klemens Rzymski (t 96), Tertulian (t 220), Cydzieja jest heroldem, który przez g oszenie Bo ych tajenie dokonanych w prian (t 258). Nale y ona do elementów, które przywrócono w liturgii historii, pragnie poci gn ludzi do Boga. rzymskiej (KL 50). Zniesienie modlitwy powszechnej w liturgii trwa o od Przedmiotem przepowiadania jest ca Objawienia Bo ego. Wszystkie papie a Grzegorza Wielkiego (t 604), czyli oko o tysi c czterysta lat. prawdy zawarte w Objawieniu Bóg ujawni w okre lonym porz dku. W ci gu tego d ugiego czasu lud dawa upust potrzebie wspólnej Porz dek ten stanowi histori wi . Historia ta jest seri wydarze , modlitwy w ró nych intencjach b po kazaniu, b te po Mszy przesz ych i aktualnych. Wizja Objawienia jako historii wi tej istnieje w wi tej lub w "wypominkach". Od czasu Soboru Watyka skiego II

zwyczajnym nauczaniu Ko cio a. Historyczne uj cie ma na przyk ad modlitwy te otrzyma y swoje dawne i w ciwe miejsce. Przywrócona symbol wiary, a tak e Modlitwy eucharystyczne, zw aszcza czwarta. modlitwa powszechna ka e wyj z kr gu w asnych pró b i w czy si w modlitw b agania ca ego ludu. Przyczynia si ona, mi dzy innymi, do Wyznanie wiaiy (Credo) pierwotnie stosowane by o przy obrz dach pog bienia wiadomo ci o wspólnotowym czyli spo ecznym charakterze liturgii. sakramentu chrztu. Ka dy kandydat do tego sakramentu musia je opanowa na pami i odrecytowa indywidualnie (st d liczba pojedyncza: Gdy lud zanosi do Boga b agania za wszystkich ludzi, wtedy wyWierz ...). Wyznanie wiary we Mszy wi tej dokumentuje wewn trzny pe nia funkcj swojego kap stwa powszechnego. Od chwili przyj cia zwi zek chrztu z Eucharysti . Jest przypomnieniem przyj tego chrztu wi tego, cz owiek bowiem nale y do ludu kap skiego. St d sakramentu chrztu i równocze nie jego odnowieniem. te wypada, aby ta modlitwa by a z zasady w Mszach z ludem, by zanoszono wtedy b agania za Ko ció wi ty, za tych, którzy nami rz dz ,

Na Wschodzie do liturgii mszalnej wyznanie wiary wesz o w V wieku za tych, którzy s w ró nych potrzebach, za wszystkich ludzi i za w Antiochii, pó niej w Konstantynopolu i innych Ko cio ach. W liturgii zbawienie ca ego wiata (l Tm 2, 1-2; Tes 5,25n; KL 53). gallika skiej wyznanie wiary spotykamy w VI wieku. Z regu y zanosi si p.ro by do Boga w nast puj cej kolejno ci: W Rzymie Credo wprowadzono do Mszy wi tej dopiero w 1014 — w potrzebach Ko cio a powszechnego; roku na yczenie cesarza Henryka II Pobo nego. yczy sobie miano— za w adz pa stwow i o zbawienie ca ego wiata; wicie, aby w czasie jego Mszy koronacyjnej w Rzymie, by o Credo. Od — za tych, którzy znajduj si w trudno ciach yciowych; tego czasu pozosta o w liturgii rzymskiej na sta e. — za wspólnot miejscow . Credo mszalne nosi nazw Symbolu nicejsko-konstantynopolita skiego, Podczas niektórych obchodów o charakterze specjalnym, jak na poniewa zawiera sformu owania ustalone na Soborze w Nicei (325 r.) i przyk ad bierzmowanie, ma stwo, czy pogrzeb, wtedy porz dek ponownie zatwierdzone na Soborze w Konstantynopolu (381 r.). Podczas intencji mo e w wi kszym stopniu uwzgl dni te szczególne okazje

Mszy dla dzieci mo na odmawia Sk ad Apostolski. (OWMR 46). Dzi obowi zuj nast puj ce przepisy: "Podczas Mszy w. symbol, Do kap ana przewodnicz cego liturgii nale y kierowanie modlitw czyli wyznanie wiary, zmierza ku temu, by lud wyrazi zgod i da odpowszechn . On rozpoczyna j wezwaniem wszystkich obecnych do powied na s owo Bo e, które us ysza w czytaniach i za po rednicwspólnego b agania i po sko czonych wezwaniach odmawia modlitw twem homilii, oraz by u wiadomi sobie zasadnicze prawdy wiary, zanim ko cow . Poszczególne wezwania b agalne nale do diakona lub kantora, rozpocznie sprawowanie Eucharystii. Wyznanie wiary powinien wzgl dnie do kogo innego (Instr. 1964 nr 56). Ca e zgromadzenie odmawia kap an wspólnie z ludem w niedziele i uroczysto ci; mo na je liturgiczne wyra a swoje b aganie wspóln aklamacj , jak: "Wys uchaj odmawia tak e podczas obchodów maj cych szczególny i bardziej nas, Panie" czy "Zmi uj si nad nami"... 190 191 LITURGIA EUCHARYSTYCZNA nika st d, e chleb eucharystyczny, jakkolwiek niekwaszony i w formie tradycyjnej, powinien by tak sporz dzony, aby kap an w czasie Mszy z

ludem móg rzeczywi cie prze ama hosti na kilka cz ci i rozdzieli Liturgia ofiary wraz z uczt eucharystyczn wywodzi si z Wieczerprzynajmniej niektórym wiernym. Nie wyklucza si jednak ma ych hostii, nika. Tam "Chrystus ustanowi w czasie Ostatniej Wieczerzy ofiar i gdy wymaga tego wi ksza liczba przyjmuj cych Komuni w. lub inne uczt paschaln , przez któr staje si ci gle obecna w Ko ciele ofiara racje duszpasterskie. Czynno amania chleba, która w okresie krzy a, gdy kap an, przedstawiaj cy Chrystusa Pana, spe nia to, co sam apostolskim da a nazw Eucharystii, wyra niej ujawni moc i wymow Pan uczyni i poleci spe nia uczniom na swoj pami tk " (OWMR znaku jedno ci wszystkich w jednym chlebie. B dzie te znakiem mi48). ci, poniewa jeden chleb dzieli si mi dzy braci. Wino do celeUk ad liturgii ofiary jest rozwini ciem obrz dowym gestów i s ów browania Eucharystii powinno by z owocu winnego krzewu, naturalne i Chrystusa z Ostatniej Wieczerzy. czyste, to jest bez jakichkolwiek dodatków obcych substancji" (OWMR Dary ofiarne s tak zwan materi Mszy wi tej. S nimi chleb 281-286).

pszenny i wino z ma domieszk wody, zgodnie ze starochrze cija Zmieszanie wina z wod , wed ug Apokalipsy (17,15), oznacza zjedskim zwyczajem, wzi tym z ycia codziennego. Na Zachodzie od VIII noczenie Chrystusa z wiernymi. Mo e ono oznacza tak e zjednoczenie wieku zacz to konsekrowa wy cznie chleb niekwaszony, na laduj c natujyJBoskiej z natur , ludzk w Chrystusie, albo jeszcze krew i wod , Ostatni Wieczerz . U Greków zachowa si zwyczaj konsekrowania jakie wyp yn y z przebitego Boku Chrystusa na krzy u (Sob. Tryd. S. chleba kwaszonego. W dawnych czasach chleb mia form sp aszczon i XXII c.7). okr . Taki chleb atwo mo na by o ama przed Komunii wi . W IX zapocz tkowane by y, a od XII wieku znane ju w ca ym Ko ciele PRZYGOTOWANIE DARÓW OFIARNYCH komunikanty bardzo ma ych rozmiarów. Na hostiach pojawi si wyt oczony wizerunek Chrystusa, a pó niej coraz inne postacie i symbole. Przygotowanie darów pierwotnie by o obrz dem prostym. Dary W redniowieczu wypiekanie chlebów ofiarnych odbywa o si bardzo przeznaczone do przeistoczenia sk adano na o tarzu. Na ogó wierni uroczy cie. Podczas wypiekania hostii i komunikantów, kap ani oraz

cayli czyli z tym ofiary na utrzymanie kleru, na potrzeby ko cio a i diakoni, zw aszcza w klasztorach, ubrani w humerafy i alby, piewali ubogich. Za Konstantyna Wielkiego (t 337) np. sk adano; chleb, wi-nOj psalmy. winogrona, oliw , ser, mleko, owoce,.kwiaty, a w pó niejszych czasach Chleb i wino, jako powszechne artyku y spo ywcze wyobra aj sapieni dze lub kosztowno ci. Forma sk adania darów by a ró na, w mego ofiarodawc , który wiele stara i pracy musia podj , aby je zale no ci od zwyczajów miejscawych. Na terenie Galii np. wierni wyprodukowa . S one tak e symbolem Chrystusa. Nazywa siebie chlesk adali dary przed Msz w.; w Afryce podczas Mszy Jw.; w Rzymie bem, który z nieba zst pi (J 6,51), winnym szczepem cz cym wiele duchowie stwo odbiera o dary od wiernych; czasem formowa a si proga zek (J 15,1), który jako G owa Mistycznego Cia a, jednoczy liczne cesja z darami. cz onki Ko cio a w jedno. T jedno symbolizuje przede wszystkim Obecnie przygotowanie darów rozpoczyna si od jjrzygoJtowania o chleb, który powsta z wielu ziaren pszennych jako jedna ca oraz

tarza. Rozk ada si na nim korppra , puryfikaterz, kielich i msza . Nawino pochodz ce z wielu winogron. st pnie przynosi si dary ofiarne. Dobrze jest, gdy chleb i .wino przyDzisiaj wymagania s nast puj ce: "Id c za przyk adem Chrystusa, nosz wierni, a kap an lub diakon odbiera je od nich w odpowiednim Ko ció zawsze u ywa do odprawiania uczty Pa skiej chleba i wina z miejscu i sk ada na o tarzu. Towarzysz temu odpowiednie formu y wod . Chleb, którego u ywa si do sprawowania Eucharystii, powinien modlitewne. Chocia wierni nie przynosz w asnego chleba i wina, to by czysto pszenny, wie o wypieczony, zgodnie ze staro ytn jednak sam obrz d przynoszenia darów zachowuje swoj moc i znaczenie tradycj Ko cio a aci skiego. Natura znaku domaga si tego, by materia duchowe (OWMR 49). Kap an unosz c paten z chlebem nad o tarzem ca do sprawowania Eucharystii mia a wygl d pokarmu. Wymówi: 192 193 ogos awiony jeste , Panie, Bo e wszech wiata, bo dzi ki Twojej hojOkadzenie darów i obmycie r k. "Dary z one na o tarzu oraz no ci otrzymali my chleb, który jest owocem ziemi i pracy r k ludzkich;

sam o tarz mo na okadzi , by w ten sposób wyrazi znakiem, e modTobie go przynosimy, aby sta si dla nas chlebem ycia. litwa i ofiara Ko cio a wznosi si jak dym kadzielny przed oblicze Lud na to odpowiada: Boga. Po okadzeniu darów i o tarza, diakon lub kto z asysty mog ogos awiony jeste , Bo e, teraz i na wieki. okadzi równie kap ana i lud" (OWMR 51). Kap an lub diakon wlewaj c do kielicha wino i nieco wody, mówi: Potem kap an obmywa r ce. Kiedy po przyj ciu darów przyniesioPrzez to misterium wody i wina daj nam, Bo e, udzia w bóstwie nych przez lud, obmycie r k by o konieczne. Dzisiaj obrz d ten ma Chrystusa, który przyj nasze cz owiecze stwo. znaczenie symboliczne i wyra a pragnienie wewn trznego oczyszczenia, co Kap an unosz c nieco kielich nad o tarzem, mówi: wyra a towarzysz ca modlitwa: "Obmyj mnie, Panie, z mojej winy i ogos awiony jeste , Panie, Bo e wszech wiata, bo dzi ki Twojej hojoczy mnie z grzechu mojego". no ci otrzymali my wino, które jest owocem winnego krzewu i pracy r k ludzkich; Tobie je przynosimy, aby sta o si dla nas napojem duchowym. Modlitwa nad darami (oratio super oblata) ko czy obrz dy przygoWszyscy odpowiadaj na to:

towania darów. Po obmyciu r k kap an wzywa lud do modlitwy: ogos awiony jeste , Bo e, teraz i na wieki. "Módlcie si , aby moj i wasz Ofiar przyj Bóg, Ojciec wszechModlitwy powy sze maj charakter dzi kczynny (berakha), a symbolika mog cy". Lud odpowiada: ich jest prosta i zrozumia a. "Niech Pan przyjmie Ofiar z r k twoich na cze i chwa swojego imienia, a tak e na po ytek nasz i ca ego Ko cio a wi tego". piew podczas przygotowania darów ofiarnych sk ada si z antyfony i Poniewa dowolnie wprowadzane zmiany w tym wezwaniu (np.: aby psalmu. Psalm piewa solista lub schola, a antyfon powtarzaj nasz wspóln Ofiar ) dogmatycznie b dne (bo identyfikuj w adz wszyscy. piew ten si ga co najmniej ko ca IV w. piewano wówczas wi ce z kap stwem powszechnym wiernych), dlatego zosta y zabrotak d ugo, jak d ugo trwa a procesja z darami (Ordo Romanus I). Gdy nione (zob. Instrukcja Episkopatu Polski z 11 grudnia 1980 r.). pó niej zanika zwyczaj procesji z darami, to i piew ulega skracaniu, a Sprawuj cy liturgi eucharystyczn jest, jako szafarz tej Ofiary, auw XI w. pozosta a samam tylko antyfona, zwana Offertorium.

tentycznym kap anem dokonuj cym na mocy specjalnej w adzy wi ce Dzisiaj "procesji z darami towarzyszy piew przy sk adaniu darów; prawdziwego aktu ofiarnego, który prowadzi ludzi do Boga, wszyscy trwa on przynajmniej do momentu z enia darów na o tarzu. Zasady za , którzy w Eucharystii uczestnicz , nie sk adaj ofiary tak jak on, okre laj ce sposób wykonania piewu s takie same jak przy piewie lecz sk adaj wraz z nim, na mocy kap stwa powszechnego wiernych, na wej cie (nr 26). Opuszcza si jednak antyfon na sk adanie darów, swoje duchowe ofiary, które wyra a chleb i wino od momentu z enia gdy si jej nie piewa" (OWMR 50). piew na przygotowanie darów ich na o tarzu. ofiarnych mo na zast pi pie ni nabo . Wezwanie: Módlcie si , aby moj i wasz Ofiar ... (Orate, fratres), znalaz o si w ksi gach liturgicznych w VIII wieku. Biskup formu t Zbieranie ofiar (sk adka), jak wy ej wspomniano, jest prastarym wypowiada po procesji z darami, cz c swoj ofiar z ofiar kleru i zwyczajem, który w ci gu wieków przybiera ró ne formy. Dzisiaj

ludu (ut meum ac vestrum sacrificium). Odpowied ludu: Niech Pan zbiórka ofiar odbywa si podczas obrz du przygotowania darów ofiarprzyjmie... (Suscipiaf) pojawi o si pó niej, w XI w. Zamiast Suscipiat nych. Wst p do msza u powiada: "Przyjmuje si tak e pieni dze lub odmawiano tak e inn modlitw lub psalm. Przed pojawieniem si Orate, inne dary na rzecz ubogich lub na potrzeby ko cio a, przyniesione fratres, celebrans zaraz po z eniu darów przez wiernych odmawia przez wiernych lub zebrane w ko ciele; dlatego dary te umieszcza si w Modlitw nad darami, któr nazywano wtedy Oratio super oblata. Naodpowiednim miejscu, lecz poza sto em eucharystycznym" (OWMR 49). tomiast nazwa Secreta jest pochodzenia gallika skiego, gdzie odmawiano Dar z ony symbolizuje ofiarodawc , gdy jest cz stk jego samego, po cichu (secrete). W liturgii rzymskiej wyst puje dopiero od jego trudu, pracy i zabiegów. 194 195 ro od prze omu IX/X w. (Ordo Rom. V nr 58). Dzi odmawia si j lub • trzecia Modlitwa eucharystuczna jest now kompozycj , wzorowan na piewa g

no i przywrócono pierwotn nazw . Modlitwa (Oratio) nad liturgii gallika skiej. Nawi zuje ona do dzia ania Osób Trójcy Przedarami w swojej tre ci nawi zuje do obchodzonego misterium^ do naj wi tszej w historii zbawienia. Bardzo przejrzy cie u one zosta y jej symboliki._darów_j. ich przeznaczenia, np.: Wszechmog cy Bo e, pe ni elementy sk adowe. Przy jej stosowaniu mo na pos si ró nymi wielkanocnej rado ci sk adamy Tobie Ofiar , przez któr Ko ció odradza si prefacjami, bez ogranicze . Z powodu swej przejrzysto ci nadaje si do nowego ycia, i nieustannie si karmi. szczególnie do odmawiania w Mszach z ludem w niedziele i wi ta. • czwarta Modlitwa eucharystyczna istotne cz ci otrzyma a z liturgii MODLITWA EUCHARYSTYCZNA wschodniej w. Bazylego. Ma ona prefacj nieod czn , dlatego nie stosuje si jej w dni, w które obowi zuje prefacja w asna. Nazywa si j W modlitwie eucharystycznej liturgia ofiary osi ga swój szczyt. Jest modlitw historii zbawienia, poniewa zawiera jej zarys. St d te nie ona centraln i kulminacyjn cz ci ca ej akcji liturgicznej. Wielki stosuje si jej gdy odmawia si wyznanie wiary, które równie zawiera szacunek dla Modlitwy eucharystycznej i dla misterium, prowadzi o do

zarys historii zbawienia. Jej stosowanie zalecane jest w Mszach dla zazwyczaju cichego jej odmawiania od wczesnego redniowiecza, co pó niej awansowanych w znajomo ci Pisma wi tego. sta o si zasad . W Ordo Romanus V, z ko ca IX w. czytamy: Powy sze Modlitwy eucharystyczne mia y czasem pewne zmiany lub celebrans tacito intrat in canonem (celebrans przyst puje do cichego wstawki'tekstowe. Kanon rzymski zachowa swoje zmiany w Communiodmawiania kanonu), a w Ordo Romanus XV (nr 58) z prze omu IX na cantes (Zjednoczeni z ca ym Ko cio em) i w Hanc igitur (Prosimy Ci , X wiek znajduje si polecenie tak cichego odmawiania Kanonu Panie) w najwa niejsze obchody liturgiczne i w Mszach obrz dowych. mszalnego, ut a circumstantibus altare tantum audiatur (aby tylko otaNatomiast Modlitwy eucharystyczne II i III maj specjalne wstawki czaj cy o tarz mogli s ysze ). I tak Kanon rzymski zakry y dwie zas ony: modlitewne na Msze za zmar ych. acina i ciche odmawianie. Wierni nie mogli go ani s ysze , ani Nowy Msza Rzymski dla diecezji polskich z 1986 r. przyniós dalsze rozumie , nawet w pobl u o tarza. "Zas ony" te zdj a dopiero ostatnia wzbogacenie pod tym wzgl dem. Do pierwszych trzech Modlitw reforma liturgiczna. Pierwsz usuni to w 1965 r. przez zezwolenie na eucharystycznych wprowadzono wspomnienie tajemnicy dnia. W Kanonie

ne odmawianie Kanonu, a drug w 1967 r. przez wpowadzenie j rzymskim wspomnienie to ma swoje tradycyjne miejsce: Communizyków narodowych. cantes, a w Modlitwach II i III: "Dlatego stajemy przed Tob ". Wspor Po wielu staraniach i pro bach kierowanych do Stolicy wi tej, pamnienie takie maj nast puj ce obchody liturgiczne: pie Pawe VI w 1968 r. wprowadzi do liturgii mszalnej trzy nowe — niedziele, Modlitwy eucharystyczne. Odt d celebrans mia mo liwo wyboru: — uroczysto Bo ego Narodzenia i ca a oktawa, • na pierwszym miejscu pozosta czcigodny i staro ytny Kanon — uroczysto Objawienia Pa skiego, Rzymski, który od papie a Grzegorza Wielkiego (t 604) rozpowszechni * — Msza Wieczerzy Pa skiej, si w ca ym Ko ciele zachodnim i do 1968 roku by w liturgii za— od Wigilii Paschalnej do drugiej Niedzieli Wielkanocy, chodniej jedyn Modlitw eucharystyczn . Obecnie zalecany jest na — uroczysto Wniebowst pienia Pa skiego, niedziele, uroczysto ci i wi ta. — niedziela Zes ania Ducha wi tego, • na drugim miejscu znalaz a si Modlitwa eucharystyczna b

ca — uroczysto Zwiastowania Pa skiego, przeróbk kanonu Hipolita Rzymskiego, z pocz tku III w., dlatego na— wi to Przemienienia Pa skiego, zywa si j modlitw epoki m czenników. Ma ona charakter chrystolo— rocznica konsekracji w asnego ko cio a, giczny i nowotestamentalny. Jej w asn prefacj mo na traktowa jako — uroczysto Narodzenia w. Jana Chrzciciela, zwyk i stosowa do innych Modlitw eucharystyczmych. Mo na równie — uroczysto Wniebowzi cie Naj wi tszej Maryi Panny, zast powa j innymi prefacjami. Stosowa mo na j bez ogranicze , — uroczysto Wszystkich wi tych, uwzgl dniaj c prefacj w asne i ewentualnie okresowe. — uroczysto Niepokalanego Pocz cia Naj w. Maryi Panny. 196 197 Po przeistoczeniu w Modlitwach eucharystycznych równie s wstawki i mi ci, w dojrzewaniu cz owieka do tego, by stawa si darem ofiarmodlitewne, zw aszcza w mszach obrz dowych: nym dla Ojca niebieskiego. Cechuje je otwarty i pe ny optymizmu sto-

— od Wigilii Paschalnej do drugiej Niedzieli Wielkanocy (za nowo ochrzczonych), sunek do wiata. wiat jest bowiem dzie em Bo ej mi ci, odkupiony przez Chrystusa, nieustannie u wi cany i doskonalony przez Ducha — przy udzielaniu chrztu, wi tego. Budz poczucie odpowiedzialno ci za bli niego, za wszystkich — przy udzielaniu bierzmowania, chrze cijan, za szukaj cych Boga i za wszystkich ludzi dobrej woli. — za nowo ców. Anga uj wiernych do czynnego udzia u przez aklamacj , wyznanie W Mszale rzymskim dla diecezji polskich ilo Modlitw eucharyswiary w obecno Chrystusa w Eucharystii i przez ko cowe Amen. tycznych zosta a zwi kszona do dziesi ciu: — pi ta z rz du Modlitwa eucharystyczna tworzy jedn ca ze W Modlitwie eucharystycznej wyró nia si nast puj ce cz ci: Dialog swoj prefacj , dlatego nie mo na jej odmawia , gdy przepisana jest przed prefacj rozpoczyna Modlitw eucharystyczn . Kap an przypomina prefacja w asna. Posiada prefacje w czterech wersjach (A, B, C, D),

najpierw obecno Pana, nast pnie wzywa lud, aby wzniós serca do Boga którym odpowiada modlitwa wstawiennicza za Ko ció , równie w czterech (Lam 3,41; Koi 3,1-3) w modlitwie i dzi kczynieniu. Kap an czy si wersjach (A, B, C, D) i które trzeba czy A z A itd. Modlitw t z ludem we wspólnej modlitwie, któr w imieniu ca ego zgromadzenia zawsze trzeba odmawia razem z prefacj . Mo na stosowa j kieruje do Boga Ojca przez Jezusa Chrystusa. Ca e zgromadzenie czy nawet wówczas, gdy rubryki przepisuj prefacje okresow . si z Chrystusem w g oszeniu wielkich dzie Bo ych (OWMR 54). — dwie nast pne Modlitwy eucharystyczne zwi zane s z tajemnic Dialog wst pny brzmi: Pan z wami. pojednania, dlatego stosuje si je w Wielkim Po cie, oraz w Mszach o — Iz duchem twoim. W Krzy u w., o pojednaniu itp. Obie posiadaj w asn prefacje, lecz w gór serca. ich miejsce mo na u innych prefacji, ale takich których tematem jest — Wznosimy je do Pana. pokuta i pojednanie. Dzi ki sk adajmy Panu Bogu naszemu. — dalsze trzy Modlitwy eucharystyczne przystosowane s do Mszy

— Godne to i sprawiedliwe. odprawianych dla dzieci. Uwzgl dniaj one wiek i stopie przygotoPrzez ten wt pny dialog, si gaj cy co najmniej czasów w. Hipolita wania dzieci do udzia u w Mszy wi tej. Dlatego te duszpasterz wybiera Rzymskiego, okazuje si , e Modlitwa eucharystyczna nie nale y wy Modlitw , która najlepiej odpowiada konkretnej grupie dzieci. cznie do celebransa, lecz do ca ego zgromadzenia liturgicznego. Stosowanie jednak tych Modlitw eucharystycznych ma si ogranicza tylko do Mszy dla dzieci. Dla umo liwienia dzieciom czynnego udzia u, Prefacja, podobnie jak dialog wst pny, si ga pocz tków chrze cija wprowadzono wi ksz ilo aklamacji. Zadaniem Mszy dla dzieci jest stwa (Hipolit, Justyn). W staro ytno ci z zasady ka dy formularz mszalny umo liwienie im czynnego i owocnego udzia u oraz przygotowanie ich do mia swoj prefacje. Sakramentarz z Werony zawiera a 267 prefacji. Po udzia u w Mszach dla doros ych. Trzeba mie na uwadze fakt, e dzieci Soborze Trydenckim (1545-1563) ich Iczba wynosi a ju tylko czterna cie. rosn i w pewnym momencie b musia y samodzielnie bra udzia w W nowym mszale Paw a VI, ilo prefacji dochodzi do stu. Cz zwyk ej Mszy, odprawianej dla wszystkich. ciowo pochodz one ze starych ksi g liturgicznych, a cz ciowo musia y

ówn ide Modlitw eucharystycznych jest dzi kczynienie za zbawcze by nowo u one dla nowych obchodów liturgicznych. Ka da prefacja dzie a Bo e dokonane w historii (magnolia Dei), a zarazem wielbienie zawiera okre lony motyw dzi kczynienia za zbawcze dzie a Bo e, Ojca niebieskiego przez Chrystusa, w Duchu wi tym. Podkre lona jest w dokonane w historii zbawienia. W ten sposób prefacje oprócz wielbienia nich rola Ducha wi tego zarówno przy spe nianiu Naj wi tszej Boga i sk adania Mu dzi kczynienia, równie pouczaj , ukazuj c Ofiary, jak i przy jej owocowaniu w yciu, to jest przy jednoczeniu i wiernym coraz inne dzie a Bo e dokonane w historii wi tej. wi caniu ludu Bo ego. Mocniej podkre lona jest te skuteczno Ofiary eucharystycznej, która winna si wyra w jedno ci 198 199 W prefacji kap an w imieniu ca ego ludu wi tego wys awia Boga Przej cie (Postsanctus) od piewu wi ty (Sanctus) do epiklezy Ojca i dzi kuje Mu za dzie o zbawienia w coraz innym aspekcie, czy konsekracyjnej. W Modlitwie eucharystycznej II jest krótkie, w III jest

te w ca ci, stosownie do charakteru obchodu liturgicznego. rednie, a w IV d ugie. W Modlitwie drugiej brzmi ono: Na b u d o w prefacji sk adaj si trzy elementy. Pierwszym z nich Zaprawd , wi ty jeste , Bo e, ród o wszelkiej wi to ci. jest przej cie od dialogu wst pnego do motywu dzi kczynienia. Przej cie to w ka dej prefacji brzmi mniej wi cej jednakowo. Kontynuuje Wspomnienie tajemnicy dnia zachodzi w niedziele i wy ej ju wydzi kczynienie, do którego zach ca dialog, a które ma by sta mienione uroczyste obchody liturgiczne. Odmawia si je mi dzy Postpostaw yciow (Ef 5,20; Koi 1,12; 2 Tes 1,3). Brzmi ono: sanctus, a epiklez . W niedziel wspomnienie to brzmi nast puj co: "Zaprawd godne to i sprawiedliwe, s uszne i zbawienne, aby my "Dlatego stajemy przed Tob i zjednoczeni z ca ym Ko cio em uroczy cie zawsze i wsz dzie Tobie sk adali dzi kczynienie, Panie, Ojcze wi ty, obchodzimy pierwszy dzie tygodnia, w którym Jezus Chrystus zmartwszechmog cy wieczny Bo e, przez Chrystusa, Pana naszego". wychwsta i zes na Aposto ów Ducha wi tego".

Drugim elementem sk adowym prefacji jest motyw dzi kczynienia, który tematycznie zharmonizowany jest z obchodzonym misterium, np.: Epiklez konsekracyjna jest Btg ba^ skierowan do Boga Ojca, aby "On to po swoim zmartwychwstaniu jawnie si ukaza swoim uczniom i moc Ducha wi tego przemieni dary chleba i wina w Cia o i Krew na ich oczach wzniós si do nieba, aby da nam udzia w swoim Bóstwie". Jezusa Chrystusa. Wschód chrze cija ski zawsze przyk ada wielk wag Trzecim elementem jest zako czenie, które wyra a czno Ko cio a do znaczenia epiklezy przy przeistoczeniu darów ofiarnych. Nowe ziemskiego z anio ami i wi tymi w sk adaniu Bogu dzi kczynienia, za Modlitwy eucharystyczne przez uwydatnienie epiklezy podkre laj jedno dzie o zbawcze Jezusa Chrystusa. Zako czenie to jest przej ciem od chrze cija stwa. Epiklez kap an odmawia z wyci gni tymi r kami nad motywu dzi kczynienia do wspólnej aklamacji wi ty": darami, przy s owach "Cia em i Krwi " czyni nad nimi znak krzy a. W "Przeto z Anio ami i Archanio ami, z b ogos awionymi duchami oraz drugiej Modlitwie eucharystycznej epiklez brzmi: wszystkimi chórami niebios piewamy hymn ku Twojej chwale, bez ko ca "U wi te dary moc Twojego Ducha, aby sta y si dla nas Cia em i wo aj c":

Krwi naszego Pana Jezusa Chrystusa". Aklamacja " wi ty" (Sanctus) sk ada si : ze s ów wyj tych z opisu Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja obejmuj s owa i czynwizji Izaj szj , (6,1-3), z okrzyku ludu przy wje dzie Chrystusa do Jeno ci Chrystusa, przez które spe nia si Ofiara któr sam ustanowi w rozolimy (Mt 21,9; J 12, 13) i z wersetu psalmowego (117, 26): czasie Ostatniej Wieczerzy, gdy z w ofierze swoje Cia o i Krew pod wi ty, wi ty, wi ty Pan, Bóg Zast pów. Pe ne s niebiosa i ziemia postaciami chleba i wina i da je na pokarm i napój Aposto om oraz chwa y Twojej. Hosanna na wysoko ci. B ogos awiony, który idzie w imi poleci im nieustannie odnawia to misterum (OWMR 55). Pa skie. Hosanna na wysoko ci". owa przeistoczenia dla wszystkich Modlitwach eucharystycznych Aklamacja wi ty (Iz 6,1-3) mia a miejsce w nabo stwach synagoujednolici Paw a VI Konstytucj Missale Romanum, z 1969 roku: galnych ju w Starym Testamencie. Zawo anie to (Trishagion) po raz pierwszy zanotowane jest w Euchologion Serapiona z Thumis (t 363), BIERZCIE I JEDZCIE Z TEGO WSZYSCY: TO JEST BOWIEM ale bez Benedictus i Hosanna. Pó niej wyst puje we wszystkich litur-

CIA O MOJE, KTÓRE ZA WAS B DZIE WYDANE. giach i posiada ró ne wersje. B ogos awiony (Benedictus) i Hosanna prawdopodobnie wprowadzi Ko ció jerozolimski. BIERZCIE I PIJCIE Z NIEGO WSZYSCY: TO JEST BOWIEM Ca e zgromadzenie liturgiczne w czno ci z mocami niebios, piewa KIELICH KRWI MOJEJ NOWEGO I WIECZNEGO PRZYMIElub recytuje aklamacj wi ty, która stanowi cz Modlitwy eucharysRZA, KTÓRA ZA WAS I ZA WIELU B DZIE WYLANA NA tycznej. Nie mo e by powierzona samemu chórowi. ODPUSZCZENIE GRZECHÓW. TO CZY CIE NA MOJ PAMI TK . 200 201 Przeistoczeniu towarzyszy y ró ne oznaki kultu Chrystusa Eucharystycznego, jak: kl kanie, adorowanie podnoszonych Postaci eucharystycznych, okadzanie, bicie w dzwony, co piel gnowane jest nadal w niektórych okolicach. w ofierze i z ka dym dniem za po rednictwem Chrystusa osi gali coraz pe niejsz jedno z Bogiem i mi dzy sob , by w ko cu Bóg by

Aklamacja po przeistoczeniu wprowadzona zosta a przez posoborow wszystkim we wszystkich" (OWMR 55). Do osi gni cia tego celu proreform liturgiczn . Jest ona wyznaniem wiary w obecno Chrystusa w wadzi Komunia wi ta. Modlitwa ofiarnicz z tego wzgl du pami ta o Eucharystii, który z siebie w Ofierze na krzy u, który chwalebnie przyjmuj cych Cia o i Krew Chrystusa, w tak zwanej epiklezie kozmartwychwsta i powtórnie przyjdzie w dniu ostatecznym. Aklamacja ta munijnej, która jest pro skierowan do Ojca niebieskiego, aby ywia tak e udzia wiernych w liturgii przez w czanie si w jej piew. wszyscy, którzy b spo ywa konsekrowane dary, moc Ducha wi Nowy msza zawiera cztery aklamacje do wyboru. Po przeistoczeniu tego z czyli si w mi ci z mistycznym Cia em Chrystusa - Ko kap an przykl ka i recytuje lub piewa wprowadzenie do aklamacji: Oto cio em: wielka tajemnica wiary. Na co lud odpowiada: "Pokornie b agamy, aby Duch wi ty zjednoczy nas wszystkich, przyj"G osimy mier Twoj , Panie Jezu, wyznajemy Twoje zmartwychwstanie i

muj cych Cia o i Krew Chrystusa". oczekujemy Twego przyj cia w chwale". Aklamacja powy sza umieszczona jest w mszale jako pierwsza. PoModlitwy wstawiennicze za ywych i za zmar ych pouczaj równochodzi z liturgii wi tego Marka, zwanej tak e liturgi aleksandryjsk . cze nie, *ze Eucharystia sprawuje si w czno ci z ca ym Ko cio em w niebie i na ziemi i e ofiar sk ada si za wszystkich jego cz onków Anamneza (pami tka) jest wspominaniem pami tki Chrystusa. Wyywych i umar ych, którzy zostali wezwani do uczestnicta w odkupieniu i pe niaj c Jego polecenie: "To czy cie na moj pami tk ", Ko ció zbawieniu dokonanym przez Cia o i Krew Chrystusa" (OWMR 55). wspomina b ogos awion M , chwalebne Zmartwychwstanie i WnieModlitwa za Ko ció " bowst pienie Pana, oczekuj c Jego powtórnego przyj cia. W sposób "Pami taj, Bo e, o Twoim Ko ciele na ca ej ziemi. Spraw, aby lud misteryjny te wymieniane wydarzenia zbawcze s obecne w Mszy w. O Twój wzrasta w mi ci razem z naszym Papie em N., naszym Biskupem N. takim rozumieniu Eucharystii pisze w. Pawe : "Ilekro bowiem oraz ca ym duchowie stwem".

spo ywacie ten chleb albo pijecie kielich, mier Pa sk g osicie, a Gdy w czasie Mszy w. udziela si np. chrztu, wtedy mówi si : przyb dzie" (l Kor 11,26). W drugiej Modlitwie eucharystycznej anam"Pami taj, Bo e, o nowo ochrzczonych, którzy dzisiaj przez chrzest zostali neza po czona z modlitw ofiarnicz brzmi: czeni do Twojego ludu, aby z wiar i odwag szli za Twoim Synem, "Wspominaj c mier i zmartwychwstanie Twojego Syna, ofiarujemy Jezusem Chrystusem". Tobie, Bo e, Chleb ycia i Kielich zbawienia i dzi kujemy, e nas wybra , Za zmar ego, za którego odprawia si Msza wi ta: aby my stali przed Tob i Tobie s yli". "Pami taj o Twoim s udze N., którego z tego wiata wezwa do siebie. Spraw, aby ten, który przez chrzest zosta w czony w mier Twojego Modlitwa ofiarnicz przez któr Ko ció , który reprezentuje aktualnie Syna, mia równie udzia w Jego zmartwychwstaniu". zebrana jego cz stka, sk ada Ojcu niebieskiemu, w Duchu wi tym, Za wszystkich zmar ych, w ka dej Mszy w.: niepokalan Ofiar , a wraz z ni ofiaruje siebie samego. Przedmiotem

"Pami taj tak e o naszych zmar ych, którzy zasn li z nadziej zmarttej Ofiary jest sam Chrystus, który równocze nie jako najwy szy i jedyny wychwstania, i o wszystkich, którzy w Twojej asce odeszli z tego wiata. Kap an Nowego Przymierza sam siebie sk ada w ofierze Bogu Ojcu. Dopu ich do ogl dania Twojej wiat ci". Ko ció jako Jego Cia o mistyczne, do cza si do Jego Ofiary. Za ywych: "Ko ció d y do tego, by wierni nie tylko sk adali w ofierze Prosimy Ci , zmi uj si nad nami wszystkimi i daj nam udzia w yciu niepokalan Hosti , ale by równie uczyli si sk ada samych siebie wiecznym z Naj wi tsz Bogurodzic Dziewic Maryj , ze wi tymi Aposto ami, ze wi tym N., i wszystkimi wi tymi, którzy w ci gu wieków podobali si Tobie, aby my z nimi wychwalali Ciebie przez Twojego Syna, Jezusa Chrystusa". 202 203 Doksologia ko cowa jest uwielbieniem Boga wraz z podniesieniem Wezwanie (wst p) do Modlitwy Pa skiej jest we wszystkich obrz dkonsekrowanych postaci. We wszystkich Modlitwach eucharystycznych kach. Podkre la to jej godno ( w. Hieronim, Ad Pel. 3,15). W liturgii

brzmi ó a jednakowo. Oparta jest na tek cie anafory w. Hipolita rzymskiej wst p ten by sta y. Od ostatniej reformy liturgicznej Rzymskiego (wy ej cytowanym zob. str. 170): kap an mo e go urozmaica . Msza rzymski dla diecezji polskich podaje "Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Bo e, Ojcze kilka wariantów wzorcowych. Wprowadzono je z powodu nieuda- ych wszechmog cy, w jedno ci Ducha wi tego, wszelka cze i chwa a, przez zwykle improwizacji. Wezwanie do Ojcze nasz powo uje si na wszystkie wieki wieków. Amen". polecenie Chrystusa (Mt 6,8; k 11,2): "Pouczeni przez Zbawiciela i pos uszni Jego s owom, o mielamy si Ko cowe AMEN po doksologii jest najwa niejsze w ca ej Mszy w. Przez to Amen lud podpisuje si niejako pod t Modlitw eucharystyczn i potwierdza j . Modlitwa ta wymaga, aby wszyscy Embolizm (przydatek) jest rozwini ciem ostatniej pro by Modlitwy obecni s uchali jej ze czci i w ciszy, i uczestniczyli w niej przez Pa skiej. Zawiera pro o uwolnienie ca ej wspólnoty wiernych od przewidziane aklamacje. Podczas tej Modlitwy zakazane s wszelkie mocy z a, o zwyci stwo nad pokusami. Embolizm znany by w ró nych inne modlitwy i piewy oraz gra na organach i innych instrumentach

obrz dkach od V w. Wed ug Ordo Romanus I, na ko cu Ojcze nasz (Not. 13 (1977) 94). opuszczano Amen i dodawano embolizm odmawiany g no. Istnia y ró ne wersje embolizmu (Ordo Romanus XIV). Dzisiejsze jego OBRZ DY KOMUNIJNE brzmienie nawi zuje do wersji zawartej w Ordo Romanus I, i brzmi: "Wybaw nas, Panie, od z a wszelkiego i obdarz nasze czasy pokojem. Wspomó nas w swoim mi osierdziu, aby my zawsze wolni od grzechu i W opisach biblijnych ustanowienia Eucharystii jest nakaz Chrystusa: bezpieczni od wszelkiego zam tu, pe ni nadziei oczekiwali przyj cia "Bierzcie i jedzcie..." oraz "Pijcie z niego wszyscy..." Polecenia te odnaszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa". nosz si do wszystkich uczestników liturgii mszalnej. Maj oni "zgodnie Lud ko czy embolizm aklamacj , któr z powodu wielbi cej tre ci z poleceniem Pana, i odpowiednio przygotowani, przyjmowa Jego da o nazwano doksologi . Wzi ta z hymnu zawartego w Didache, i brzmi i Krew, jako pokarm duchowy" (OWMR 56). Komunia w. oznacza nast puj co: "Bo Twoje jest królestwo, pot ga i chwa a na wieki. zjednoczenie i wspólnot z Chrystusem w sensie stów, jakie podaje w. Ca y ten ci g, z

ony z wezwania, Modlitwy Pa skiej, embolizmu i Jan Ewangelista: "Kto po ywa moje cia o i pije moj krew, trwa we doksologii odmawia si g no, albo si piewa. Przez pro o pokój mnie, a ja w nim" (J 6,56). embolizm jest przej ciem do znaku pokoju. Modlitwa Pa ska rozpoczyna obrz dy komunijne. Od IV wieku by a Obrz d pokoju, wprowadzony prawdopodobnie w V wieku, jest jednym ona w liturgii jedyn modlitw przygotowawcz do Komunii wi tej z elementów przygotowawczych, do Komunii wi tej. W kazaniu na (Cyryl Jerozolimski, Augustyn). .Najstarsze komentarze do Modlitwy górze Chrystus postawi zasad , e s Bo musi poprzedzi Pa skiej .w pro bie o chleb powszedni widz aluzj do chleba eucharystycznego (Tertulian, Cyprian). Podobnie pro o odpuszczenie win pojednanie z bra mi (Mt 5,23-24). Kto pragnie przyj Cia o Pa skie i rozumiano jako pragnienie oczyszczenia si na przyj cie Cia a Pa zwi zane z tym aski, trzeba by cz owiekiem pokoju i przebaczenia.

skiego i Jego Krwi (Augustyn). Te dwie pro by zadecydowa y, e Dlatego w liturgiach wschodnich obrz d pokoju ma miejsce przed anaModlitwa Pa ska sta a si przygotowawcz do Komunii wi tej. Obecne for . W obrz dku rzymskim obrz d pokoju ko czy liturgi s owa Bojej miejsce po Modlitwie eucharystycznej ustali papie Grzegorz ego. "W obrz dzie pokoju wierni b agaj o pokój i jedno dla ca ego Wielki (Ep. IX, 12), jako bardziej odpowiednie dla modlitwy przygoKo cio a i dla ca ej rodziny ludzkiej oraz wyra aj wzajemn mi , towawczej. zanim b uczestniczy w jednym chlebie" (OWMR 56). Modlitwa Modlitwa Pa ska w liturgii mszalnej ma swoj opraw modlitewn pokoju wchodz ca w ten obrz d jest nast puj ca: on z wezwania, embolizmu i aklamacji. 204 205 Doksologia ko cowa jest uwielbieniem Boga wraz z podniesieniem Wezwanie (wst p) do Modlitwy Pa skiej jest we wszystkich obrz dkonsekrowanych postaci. We wszystkich Modlitwach eucharystycznych kach. Podkre la to jej godno ( w. Hieronim, Ad Pel. 3,15). W liturgii

brzmi ona jednakowo. Oparta jest na tek cie anafory w. Hipolita rzymskiej wst p ten by sta y. Od ostatniej reformy liturgicznej kap an Rzymskiego (wy ej cytowanym zob. str. 170): mo e go urozmaica . Msza rzymski dla diecezji polskich podaje kilka "Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Bo e, Ojcze wariantów wzorcowych. Wprowadzono je z powodu nieudanych zwykle wszechmog cy, w jedno ci Ducha wi tego, wszelka cze i chwa a, przez improwizacji. Wezwanie do Ojcze nasz powo uje si na polecenie wszystkie wieki wieków. Amen". Chrystusa (Mt 6,8; k 11,2): "Pouczeni przez Zbawiciela i pos uszni Jego s owom, o mielamy si Ko cowe AMEN po doksologii jest najwa niejsze w ca ej Mszy w. mówi :" Przez to Amen lud podpisuje si niejako pod Modlitw eucharystyczn i potwierdza j . Modlitwa ta wymaga, aby wszyscy obecni s uchali jej ze Embolizm (przydatek) jest rozwini ciem ostatniej pro by Modlitwy czci i w ciszy, i uczestniczyli w niej przez przewidziane aklamacje. Pa skiej. Zawiera pro o uwolnienie ca ej wspólnoty wiernych od Podczas tej Modlitwy zakazane s wszelkie inne modlitwy i piewy mocy z a, o zwyci stwo nad pokusami. Embolizm znany by w ró nych

oraz gra na organach i innych instrumentach (Not. 13 (1977) 94). obrz dkach od V w. Wed ug Ordo Romanus I, na ko cu Ojcze nasz opuszczano Amen i dodawano embolizm odmawiany g no. Istnia y OBRZ DY KOMUNIJNE ró ne wersje embolizmu (Ordo Romanus XIV). Dzisiejsze jego brzmienie nawi zuje do wersji zawartej w Ordo Romanus I, i brzmi: W opisach biblijnych ustanowienia Eucharystii jest nakaz Chrystusa: "Wybaw nas, Panie, od z a wszelkiego i obdarz nasze czasy pokojem. "Bierzcie i jedzcie..." oraz "Pijcie z niego wszyscy..." Polecenia te odWspomó nas w swoim mi osierdziu, aby my zawsze wolni od grzechu i nosz si do wszystkich uczestników liturgii mszalnej. Maj oni "zgodnie bezpieczni od wszelkiego zam tu, pe ni nadziei oczekiwali przyj cia z poleceniem Pana, i odpowiednio przygotowani, przyjmowa Jego Cia o naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa". i Krew, jako pokarm duchowy1 (OWMR 56). Komunia w. oznacza Lud ko czy embolizm aklamacj , któr z powodu wielbi cej tre ci zjednoczenie i wspólnot z Chrystusem w sensie s ów, jakie podaje w. nazwano doksologi . Wzi ta z hymnu zawartego w Didache, i brzmi Jan Ewangelista: "Kto po ywa moje cia o i pije moj krew, trwa we nast puj co: "Bo Twoje jest królestwo, pot ga i chwa a na wieki.

mnie, a ja w nim" (J 6,56). Ca y ten ci g, z ony z wezwania, Modlitwy Pa skiej, embolizmu i doksologii odmawia si g no, albo si piewa. Przez pro o pokój Modlitwa Pa ska rozpoczyna obrz dy komunijne. Od IV wieku by a embolizm jest przej ciem do znaku pokoju. ona w liturgii jedyn modlitw przygotowawcz do Komunii wi tej (Cyryl Jerozolimski, Augustyn). Najstarsze komentarze do Modlitwy Obrz d pokoju, wprowadzony prawdopodobnie w V wieku, jest jedPa skiej w pro bie o chleb powszedni widz aluzj do chleba euchanym z elementów przygotowawczych do Komunii wi tej. W kazaniu na rystycznego (Tertulian, Cyprian). Podobnie pro o odpuszczenie win górze Chrystus postawi zasad , e s Bo musi poprzedzi rozumiano jako pragnienie oczyszczenia si na przyj cie Cia a Pa pojednanie z bra mi (Mt 5,23-24). Kto pragnie przyj Cia o Pa skie i skiego i Jego Krwi (Augustyn). Te dwie pro by zadecydowa y, e

zwi zane z tym aski, trzeba by cz owiekiem pokoju i przebaczenia. Modlitwa Pa ska sta a si przygotowawcz do Komunii wi tej. Obecne Dlatego w liturgiach wschodnich obrz d pokoju ma miejsce przed anajej miejsce po Modlitwie eucharystycznej ustali papie Grzegorz for . W obrz dku rzymskim obrz d pokoju ko czy liturgi s owa BoWielki (Ep. IX, 12), jako bardziej odpowiednie dla modlitwy przygoego. "W obrz dzie pokoju wierni b agaj o pokój i jedno dla ca ego towawczej. Ko cio a i dla ca ej rodziny ludzkiej oraz wyra aj wzajemn mi , Modlitwa Pa ska w liturgii mszalnej ma swoj opraw modlitewn zanim b uczestniczy w jeddym chlebie" (OWMR 56). Modlitwa on z wezwania, embolizmu i aklamacji. pokoju wchodz ca w ten obrz d jest nast puj ca: 204 205 "Panie Jezu Chryste. Ty powi dn swoim Aposto om: Pokój zostaII nr 6). Ka da nast pna Msza wi ta to jedna i ta sama Ofiara. Drug wiam wam, pokój mój wam daj . Prosimy Ci , nie zwa aj na grzechy

form amania postaci, to "ritus ferment?. Polega na tym, e papie nasze, lecz na wiar swojego Ko cio a i zgodnie z Twoj wo a nape niaj go wysy akolitów lub diakonów do ko cio ów tytularnych Rzymu (tituli) pokojem i doprowad do pe nej jedno ci". z cz stkami chleba eucharystycznego. Celebransi, w ko cio ach W modlitwie tej nowy msza wprowadzi zmiany na niektóre okresy tytularnych wpuszczali je do swoich kielichów. Obrz d ten symbolizowa roku ko cielnego, a mianowicie na okresy Narodzenia Pa skiego, Wieljedno Ofiary Chrystusowej. Msze wi te odprawiane w ró nych kiego Postu, Wielkanocy i w uroczysto Zes ania Ducha wi tego. miejscach uobecniaj t sam Ofiar eucharystuczn (Innocenty I, List Zewn trznym wyrazem zgody z bli nim jest znak pokoju. Pocz t25 do Decencjusza z Gubbio, z 416 r.). Równie biskupi wysy ali cz stk kowo by to poca unek pokoju, zgodnie z ówczesnym zwyczajem. Pó niej konsekrowanego chleba swoim prezbiterom, oraz wzajemnie jeden ca owano pacyfika , którym by relikwiarz lub krzy . Wreszcie znak drugiemu biskupowi, podkre laj c jedno Ofiary i jedno kap stwa. pokoju zosta ograniczony do liturgii wiece i uroczystych celebr. Obecnie Stolica wi ta wybór znaku pokoju pozostawi a konferencjom

Baranku Bo y piewa si w czasie obrz du amania chleba. piew biskupim. Episkopat Polski wprowadzi uk on w kierunku najbli szych ten wprowadzi papie Sergiusz I (f 701). Od IX wieku "Baranku Bo y" uczestników liturgii, bez s ów. piewano trzykrotnie. Od X wieku na ko cu wprowadzono: obdarz nas pokojem. amanie chleba mia o miejsce ju we Wieczerniku. Chrystus ama Obecnie "Baranku Bo y" piewaj wszyscy razem albo na przemian pierwszy Chleb eucharystyczny i rozdawa swoim uczniom. amanie takie ze schol lub kantorem i powtarza si tak d ugo, jak d ugo trwa apraktykowane by o a do czasu wprowadzenia komunikantów. amanie manie chleba. Ostatnie wezwanie ko cz s owa: Obdarz nas pokojem. chleba, obok znaczenia praktycznego, mia o równie znaczenie symboliczne. Oznacza o mianowicie prawd , o której uczy w. Pawe : Prywatne przygotowanie kap ana do Komunii wi tej w ramach li"Poniewa jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno cia o, turgii mszalnej jest pozosta ci apologów redniowiecznych i si ga IX wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba" (l Kor 10,16-17). wieku. W nowym mszale kap an ma do wyboru dwie apologie poWprowadzenie do Msza u, id c za Konstytucj o liturgii (nr 55),

chodz ce z XIV wieku, z których jedn celebrans odmawia, np.: wyra a yczenie "by wierni przyjmowali Cia o Pa skie z Hostii konse"Panie Jezu Chryste, Synu Boga ywego, Ty z woli Ojca, za wspó krowanych podczas tej Mszy, w której uczestnicz , a w okoliczno ciach dzia aniem Ducha wi tego, przez swoj mier da ycie wiatu, wybaw przewidzianych przez prawo mieli udzia tak e w Komunii z kielicha; w mnie przez naj wi tsze Cia o i Krew Twoj od wszystkich nieprawo ci moich i ten sposób za po rednictwem znaków Komunia uka e si wyra niej jako od wszelkiego z a; spraw tak e, abym zawsze zachowywa Twoje udzia w aktualnie sk adanej ofierze" (nr 56). przykazania i nie dozwól mi nigdy od czy si od Ciebie". Równocze nie lud w ciszy przygotowuje si do przyj cia Komunii Obrz d zmieszania postaci eucharystycznych jest pozosta ci hiswi tej. toryczn , której nie da si jednoznacznie wyja ni . Obecnie celebrans po amaniu Hostii, ma jej cz stk wpuszcza do kielicha ze s owami: Komunia wi ta. — Kap an przykl ka, z czci bierze Hosti , pod"Cia o i Krew naszego Pana Jezusa Chrystusa, które czymy i b dziemy

nosi w gór , ukazuj c j wiernym, zaprasza na uczt Chrystusa, s oprzyjmowa , niech nam pomo e osi gn ycie wieczne". wami Biblii: Wprowadzenie do Msza u rezygnuje z interpretacji tego obrz du. "Oto Baranek Bo y, który g adzi grzechy wiata" (J 1,29). "B ogos aW historii, zmieszanie postaci mia o ró form . Jedn z nich by wieni, którzy zostali wezwani na Jego uczt " (Ap 19,9). ryt "Sancta". Polega on na tym, e papie po amaniu chleba, jedn Razem z ludem dodaje s owa Ewangelii: cz stk zostawia , by w czasie nast pnej Mszy wi tej, wpu ci j do "Panie nie jestem godzien, aby przyszed do mnie, ale powiedz tylko kielicha. Ryt ten oznacza ci Ofiary Chrystusowej (Ordo Rom. owo, a b dzie uzdrowiona dusza moja" (Mt 8,8). 206 207 Na podstawie uchwa y Konferencji Episkopatu Polski, powy szych gu y przyjmuj cy sam bierze kielich do r k, pije i oddaje diakonowi ów nie wolno zmienia .

wzgl dnie kap anowi, który brzeg kielicha obciera puryfikaterzem. Kap an po przyj ciu Eucharystii i krótkiej modlitwie, podaje Komuni Trzeba zwróci uwag równie na to, aby nie zmusza do przyjmowania wi wiernym ze s owami: "Cia o Chrystusa", na co ka dy odpowiada: Komunii z kielicha, gdy kto sobie tego nie yczy, lecz podawa tylko "Amen", wyznaj c wiar w obecno Chrystusa w Eucharystii. tym, którzy tego pragn . W Polsce decyzj Episkopatu z 1968 roku, Komuni w. podaje si wiernym do ust, na j zyk. Ponadto wierni maj przyjmowa Komuni w piew na Komunie wykonuje si podczas jej udzielania. Jedno pozycji kl cz cej. Tylko w wyj tkowych okoliczno ciach wierni mog osów wyra a duchowe zjednoczenie przyjmuj cych Komuni i ukazuje Komuni w. przyjmowa w pozycji stoj cej (np. zbytni t ok w ko ciele rado serc i braterski charakter procesji komunijnej. czy Msza polowa, zw aszcza gdy jest b oto...). Ksi gi liturgiczne (Msza , Gradua ...) przepisuj piewanie antyfony z Tego samego dnia mo na ponownie przyj Komuni

wi . Kopsalmem lub bez psalmu. Antyfona w swojej tre ci nawi zuje do obdeks Prawa Kanonicznego tak o tym mówi: "Kto przyj ju Naj wi tsz chodzonego misterium i do skutków Eucharystii. Eucharysti , mo e ponownie tego samego dnia przyj jedynie piew ten mo na zast pi polskimi pie niami nabo nymi o Najpodczas sprawowania Eucharystii, w której uczestniczy". wi tszym Sakramencie. Obowi zuj tu te same przepisy, co na wej cie. Je eli na Komuni nie piewa si w ogóle, wtedy trzeba odrecyto-wa Pod dwiema postaciami Komunia wi ta obowi zywa a do pó nego sam antyfon , przed lub podczas Komunii wi tej. redniowiecza. Przyjmowanie bowiem Komunii pod obiema postaciami lepiej odpowiada wzorowi Ostatniej Wieczerzy i nakazowi Chrystusa. Dzi kczynienie po Komunii wi tej jest wskazane i mo e odbywa Jednak nauka teologów i wiara w obecno Chrystusa pod ka posi przez pewien czas. Z IV wieku pochodzi liturgiczna modlitwa staci eucharystyczn spowodowa y, e przyj a si praktyka Komunii dzi kczynna kap ana, któr odmawia po cichu: wi tej pod jedn postaci . Przyczyni y si do tego tak e wzgl dy hi-

"Panie, daj nam czystym sercem przyj to, co spo yli my ustami, i dar gieniczne. Od czasów utrakwistów, husytów, protestantów, którzy dootrzymany w doczesno ci niech si stanie dla nas lekarstwem na ycie magali si Komunii pod dwiema postaciami, operuj c b dnymi przewieczne". ankami teologicznymi, Stolica wi ta zabroni a na jaki czas Komuni Wskazane jest dzi kczynienie w ciszy przez jaki czas, aby ka dy pod obiema postaciami. Sobór Watyka ski II rozpocz ostro nie wproprywatnie, po swojemu, prze obchodzone misterium i przyj cie Cia a wadza Komuni pod obiema postaciami. Wprowadzenie do Msza u Pa skiego. Im g bsze prze ycie tego misterium, tym lepsze b jego wylicza ju czterna cie ró nych grup wiernych, którym na podstawie skutki w ycie codziennym. pozwolenia ordynariusza i po odpowiednim przygotowaniu przez kateW tym czasie mo na od piewa tak e psalm wielbi cy, hymn lub chez , mo na udzieli Komunii w. pod obiema postaciami (nr 242). inny piew dzi kczynny, czy pie nabo o Naj wi tszym Sakramencie. Msza podaje cztery sposoby udzielania Komunii wi tej pod postaci

wina (nr 234): Celebrans w czasie piewu lub dzi kczynienia w ciszy, mo e zaj miejsce na swoim krze le. — mo na pi konsekrowane wino wprost z kielicha, — przez zanurzenie Hostii w kielichu, — picie za pomoc rurki (srebrnej), Modlitwa po Komunii (Postcommunio) posiada charakter dzi kczynny. — za pomoc eczki (srebrnej. Cz sto zawiera ona pro o trwa e skutki przyj tego Sakramentu, np.: Ze wzgl du na wymow znaku, picie wprost z kielicha stawia si ^Wszechmog cy i mi osierny Bo e, spraw, aby my dost pili niewina pierwszym miejscu. Udzielaj cy zanim poda przyjmuj cemu kielich do dzialnych skutków Sakramentu, który przyj li my w sposób widzialny". picia, mówi: Krew Chrystusa, na co odpowiada on z szacunkiem: Amen, wyznaj c wiar w obecno Chrystusa pod postaci wina. Z re208 209 OBRZ DY KO COWE Ta uroczysta forma b ogos awie stwa kap

skiego jest jedn z wielu, przewidzianych i opracowanych na wszystkie okresy roku liturgicznego oraz na Msze obrz dowe i o wi tych Pa skich. Og oszenia parafialne maj swoje miejsce po modlitwie zamykaj cej ówna my l zawarta we wszystkich b ogos awie stwach jest nast obrz dy komunijne. Trzeba, aby by y dobrze przemy lane, zwarte i ogpuj ca: raniczone do informacji koniecznych. Musz uwzgl dni prawa psy"Niech Bóg was obdarzy yw wiar , nadziej , mi ci , aby wasze chologii. Zbyt d ugie og oszenia, przeradzaj ce si w dodatkow homili , ycie duchowe obfitowa o w dobre uczynki i przygotowa o was do rado ci zacieraj u wiernych religijne prze ycia Mszy wi tej, a powinno ycia wiecznego". owocowa w ci gu ca ego tygodnia. Dobry duszpasterz stwarza optymalne warunki dla prze religijnych. Nie b dzie w tym nic niestoInn form b ogos awie stwa jest tak zwana modlitwa nad ludem. Jest sownego, gdy duszpasterz z y na koniec yczenia dobrego wypoczynku to forma nie nowa lecz historyczna. Po wezwaniu: Pochylcie g owy

niedzielnego w religijnej atmosferze i w gronie rodzinnym. wasze na b ogos awie stwo, kap an wyci ga r ce nad ludem i odmawia modlitw : Wszechmog cy Bo e, udziel hojnie swoim s ugom opieki i ogos awie stwo kap skie mo e mie zwyk form lub wzbogacon aski, daj im zdrowie duszy i cia a, daj im szczer mi wzajemn i sta przez Modlitw nad ludem wzgl dnie form uroczyst . Nowy msza gotowo do Twojej s by. Przez Chrystusa, Pana naszego. zawiera 26 Modlitw nad ludem i tyle formu uroczystego b ogos a— Amen. wie stwa do wyboru. Niech was b ogos awi Bóg wszechmog cy, Ojciec i Syn, f i Duch Przy zwyk ym b ogos awie stwie kap an zwrócony do wiernych rozwi ty. ada r ce i mówi: — Amen. Pan z wami, na co odpowiadaj : Odes anie odbywa si w ten sposób, e kap an (lub diakon), zwró-

/ z duchem twoim, po czym udziela cony do ludu z r kami z onymi, mówi: ogos awie stwa: Id cie w pokoju Chrystusa. Niech was b ogos awi Bóg wszechmog cy, Ojciec i Syn, f i Duch Na co lud odpowiada: wi ty. Lud: — Amen. Bogu niech b dzi ki. Potem kap an ca uje o tarz na znak szacunku i k ania mu si wraz z Uroczyste b ogos awie stwo rozpoczyna si od wezwania: ministrantami, po czym wszyscy przykl kaj w kierunku tabernakulum Pochylcie g owy wasze na b ogos awie stwo. Nast pnie kap an przed Naj wi tszym Sakramentem i odchodz do zakrystii. wyci ga r ce nad ludem i mówi: Niech bóg was b ogos awi i Je eli po Mszy wi tej nast puje jeszcze jaka czynno liturgiczna, strze e wtedy opuszcza si obrz dy ko cowe. — Amen.

Niech Bóg rozpromieni swoje oblicze nad wami i obdarzy was swoj ask — Amen. Niech zwróci ku wam oblicze swoje i obdarzy was pokojem — Amen. Niech was b ogos awi Bóg wszechmog cy, Ojciec i Syn, f i Duch wi ty. — Amen. 210 211 NAZWY I RODZAJE RODZAJE MSZY Przez dwa tysi clecia form wzorcow by a Msza pontyfikalna, odNAZWY prawiana przez papie a i przez biskupów. Inne rodzaje Mszy, jak parafialna, konwentualna, uroczysta, piewana, czytana, by y adaptacjami Mszy pontyfikalnej. Pierwsi chrze cijanie Msz wi nazywali: Historycznie rzecz bior c, najstarsz form by a uroczysta msza

Fractio panis amanie chleba), wyst puje ju w ksi gach Nowego pontyfikalna. By a ona wzorem dla wszystkich, którzy odprawiali Msz Testamentu ( k 24,35; Dz 2,42; 20,7; l Kor 10,16) oraz w Didache, u wi . Biskup odprawia w niedziel Msz w. otoczony prezbiterami, w Ignacego Antioch. i Augustyna. Gest amania chleba da zatem nazw asy cie diakonów i duchowie stwa ni szych stopni, przy czynnym ca ej Mszy wi tej. udziale wiernych. Kap ani razem z biskupem odmawiali Kanon mszalny. Cena Domini (Wieczerza Pa ska) wywodzi si od miejsca i czasu Taki sposób odprawiania nazywano koncelebracj (concelebratio). Z ustanowienia Naj wi tszej Eucharystii. Podczas Wieczerzy Paschalnej Mszy pontyfikalnej wywodzi a si uroczysta msza z asyst (Missa Jezus Chrystus ustanowi Ofiar Nowego Przymierza i poleci j sk ada sollemnis). Odprawia j kap an z udzia em jednego diakona i niewielkiej na swoj pami tk . Nazwy tej u ywa wi ty Pawe (l Kor 11,20), a za ilo ci duchownych ni szych stopni, i ze piewem. Tam natomiast, gdzie

nim pisarze ko cielni. obowi zywa o wspólne odmawianie brewiarza w chórze (katedry, Eucharistia, to nazwa grecka, która w formie spolszczonej brzmi kolegiaty, klasztory), punktem szczytowym nabo stwa chórowego by a Eucharystia i znaczy dzi kczynienie. Nawi zuje zatem do dzi kczynnego uroczysta msza konwentualna. Forma ta pojawi a si pod koniec piercharakteru Mszy wi tej. Na okre lenie Mszy w. pojawi a si z ko cem wszego tysi clecia. I wieku (Didache, 9,5; 14,1; Justyn, Apol. 1,66,1; 67,1; Tertulian, Drug chronologicznie form by a msza piewana. By a to uproszCyprian, Ignacy Antioche ski). Dzisiaj nazw t okre la si raczej same czona msza pontyfikalna, odprawiana przez jednego celebransa z lektorem. postacie eucharystyczne, a w odniesieniu do Mszy wi tej dodaje si W tej formie kap ani rzymscy odprawiali Msz wi w ko cio ach Ofiara eucharystyczna. tytularnych. Forma ta przyj a si szczególnie w parafiach wiejskich i Sacrificium znaczy ofiara. Jako nazwa na oznaczenie Mszy w. poprzez wieki najcz ciej by a stosowana.

jawi a siew III w. (Cyprian, De orat. Dom., 4, Ignacy Antioche ski, Msza czytana, zwana te prywatn (missa privata), pierwotnie odAugustyn). Zawiera najg bsz tre sprawowanej liturgii mszalnej. prawiana w domach, w obecno ci kilku osób. Bardzo rozpowszechni a Missa, to nazwa znana od V w. Na J zyk polski t umaczona przez si pod koniec redniowiecza, jako Msza wotywna i bracka, powoduj c Msza. Nazwa ta powoli wypiera a wszystkie inne, jak: officium divinum, równocze nie zanik Mszy koncelebrowanej. ministerium divinum, oblatio dominica, dominicum, sacrum. Dzi uwa a si Gdy zaistnia nadzwyczajny powód, dobierano formularz i czytania, za pewne, e nazwa Msza wywodzi si od aci skiego wyrazu missa, wed ug ycze poszczególnych wiernych czy grup spo ecznych. W ten dimissio, missio. Ite missa est, u Rzymian oznacza o zako czenie sposób pojawi y si msze wotywne (od votum = yczenie), które maj audiencji czy zebrania. W V wieku missa oznacza o najpierw samo zaju swoje formularze w Sakramentarzu z Werony — leonianum. W speko czenie, a pó niej ca Msz wi . Ambro y (t 397) pisze: missam cjalny sposób uwzgl dniano yczenia dotycz ce odprawiania Mszy za facere coepit (Ep 9,2). W VI w. wyraz missa by ju nazw powszechnie

zmar ych cz onków Ko cio a. Szczególnie bractwa czuwa y nad tym, aby za ywan na oznaczenie Mszy w. Missa u ywano równie w liczbie ka dego zmar ego cz onka odprawi a si okre lona ilo Mszy w. Msze mnogiej: Missae, sanctae missae, missarum sollemnia. Pod jej wp ywem obne nale y uwa za najstarsze wotywy. kszta towa y si nazwy w j zykach nowo ytnych takie, jak: la Messe, die Msze obne znane by y ju w. Cyprianowi (t 258, Ep. 1,2). TerMesse, la Messa, Msza. tulian (t 222) wspomiona o Mszach rocznicowych za zmar ych (De 212 213 cór. mil. c. 3). Konstytucje Apostolskie po wiadczaj pami o zmar ych w cje Apostolskie (380 r.) oraz yciorysy Paulina z Noli i Szymona S updniu trzecim, dziewi tym i trzydziestym od zgonu. Podobnie w. nika, Ordo Romanus III, a tak e Amalariusz (t 857). Msze stacyjne w Ambro y (t 397) zna Msze odprawiane za zmar ych w trzecim, siódRzymie do VI wieku by y koncelebrowane. Koncelebra, jak podaj mym, trzydziestym i czterdziestym dniu po mierci. Te starosemickie

cytowani autorzy, polega a na wyci gni ciu r k nad darami ofiarnymi, na zwyczaje pogrzebowe mia y w chrze cia stwie biblijne uzasadnienie. Pawspólnym odmówieniu ca ego Kanonu mszalnego lub jego cz ci, a mi o zmar ych w trzecim dniu po mierci zaleca zmartwychwstanie przynajmniej s ów konsekracji. Od V wieku by zwyczaj odprawiania Pa skie; siódmego dnia przypominano sobie odpoczynek dnia Pa skiego, koncelebry w niektórych tylko ko cio ach. W Rzymie Msza koncelebroktóry dzi ki Mszy w. stawa si udzia em zmar ego; trzydziestego dnia wana przetrwa a jeszcze do czasów papie a Innocentego III (t 1216), przypominano sobie trzydziestodniowy p acz i ob Izraelitów po czyli do pocz tku XIII wieku. Pó niej pozosta a jedynie przy wi cemierci Moj esza (Pp 34,8). niach (DACL III, 2470). Od czasu wprowadzenia Mszy wotywnych datuj si stypendia mszalne. Sobór Watyka ski II postanowi rozszerzy mo liwo ci koncelebroOfiarodawcy chcieli mie pewno , e Msza w. o któr prosz , b dzie wania Mszy wi tej i poleci u specjalny ryt mszalny (KL 57-58). odprawiona, ponadto przez swoj ofiar chcieli zapewni sobie specjalny Opracowany zosta odpowiedni ryt i og oszony przez Stolic Apos-

udzia w owocach Naj wi tszej Ofiary. Odt d te rozpocz si zwyczaj tolsk 7 marca 1965 roku. Specjaln warto koncelebry, nowy msza codziennego odprawiania Mszy w. w liturgii zachodniej. widzi w tym, e we w ciwy sposób ukazuje ona jedno kap stwa, W zwi zku z rozwojem ruchu liturgicznego, w pierwszej po owie jedno Ofiary i jedno ca ego ludu Bo ego (OWMR 153). XX w. wprowadzono Msz dialogowan , zwan tak e recytowan . WyJedno ta, zw aszcza jedno Ko cio a, ukazuje si doskonalej, gdy dawano mszaliki z t umaczonymi tekstami mszalnymi na j zyki narodowe Mszy wi tej koncelebrowanej przewodniczy biskup, otoczony prezbitedla u atwienia czynnego w czania si liturgi . Wydawano te mszaliki z rami, przy czynnym udziale wiernych. teksem aci skim, aby mo na by o zbiorowo odpowiada kap anowi, a Kierowanie koncelebr w diecezji nale y do biskupa ordynariusza. nawet razem z nim recytowa niektóre modlitwy. Diecezje wydawa y Oprócz wy ej wymienionych, dalsze racje teologiczne podaje Torozporz dzenia reguluj ce ten nowy udzia w liturgii. masz z Akwinu (t 1274): "Poniewa kap an koncelebruje tylko w osobie Chrystusa, wielu za stanowi jedno w Chrystusie, nie robi wi c

OBECNE FORMY MSZY WI TEJ ró nicy, czy sakrament sprawowany jest przez jednego czy przez wielu, byle tylko zachowany by obrz d Ko cio a... Eucharystia jest sakramentem Posoborowa reforma liturgiczna przynios a gruntown zmian form Ko cio a, któr rozumie si wed ug tego, e wielu stanowi jedno w Mszy wi tej. Miejsce dotychczasowego splendoru zaj y wzgl dy duszChrystusie" (S. Th. III q 82 a 2). pasterskie, które zadecydowa y o nowych formach Mszy wi tej. Konstytucja o liturgii postawi a zasad : "Czynno ci liturgiczne nie s Form w z o r c o w jest Msza z ludem. Msz tak na ogó czynno ciami prywatnymi lecz kultem Ko cio a b cego sakramentem celebruje jeden kap an dla zgromadzonego ludu. Us uguj mu minisjedno ci" (KL 26), oraz "Odprawianie spo eczne ma pierwsze stwo przed tranci, lektor, kantor czy schola. Gdy jest diakon, wtedy on obejmuje odprawianiem indywidualnym i niejako prywatnym" (KL 27). swoj funkcj . Msza bez udzia u ludu jest dla kap anów, którzy nie pracuj bezMsza koncelebrowana sprawowana jest przez dwóch lub wi cej kappo rednio w duszpasterstwie. Przy tym sposobie odprawiania powinien

anów. Jeden z nich zwany celebransem g ównym, przewodniczy ca ej by przynajmniej jeden us uguj cy, który by odmawia modlitwy i aklaakcji liturgicznej. Sobór Watyka ski II w Konstytucji o liturgii przymacje nale ce do ludu. Msz wi bez ministranta mo na odprawróci t prastar form , zaniechan na Zachodzie, a piel gnowan na wia tylko w przypadkach powa nej konieczno ci. Wtedy opuszcza si Wschodzie. W pierwszych wiekach koncelebra by a cz stym zjawiskiem. O pozdrowienia oraz b ogos awie stwo ko cowe (OWMR 211). koncelebrze pisali mi dzy innymi: Hipoli Rzymski (t 235), Konstytu214 215 Msza dla dzieci jest wynikiem potrzeby: "Zachowuj c istotn jedno Szczytem troski duszpasterskiej jest udzia dzieci w Komunii wi tej. rytu rzymskiego, nale y dopu ci uprawnione ró nice i dostosowanie do W realizacji tych zalece nale y trzyma si rozporz dze konferencji ró nych ugrupowa , regionów i narodów" (KL 38). "Konferen-cje biskupów. biskupów dla podleg ych sobie obszarów mog ustali przepisy uwzgl dniaj ce tradycje i w

ciwo ci ludów, krajów i ró nych grup" Msze dla ma ych grup maj w dzisiejszym wiecie swoje znaczenie. W (OWMR 6). Ró ne grupy mog zatem mie liturgi mszaln adaptowielkich parafiach, przy dzisiejszej fluktuacji ludno ci powodowanej wan do swoich potrzeb, poziomu religijnego i przygotowania duchorozbudow miast i powstawaniem osiedli fabrycznych, uczestnicy Mszy wego jak i praktycznego. Adaptacji tych nie dokonuje si na w asn w. cz sto nie znaj si wzajemnie. W tej anonimowo ci cz owiek po. Nale y to do kompetentnej w adzy ko cielnej. jedynczy czuje si obco, co odbija si na uczestnictwie w liturgii. Jest to Jedn z grup specjalnych s dzieci. Po wielu dyskusjach w ko ach uczestnictwo jakby prywatne, cho w t umie. Nie jest to udzia spo eczny fachowców, Kongregacja Kultu Bo ego dnia 30 grudnia 1973 roku ogwe w ciwym znaczeniu lecz gromadny. Msze wi te dla ma ych grup osi a Directorium de missis cum pueris. Wprowadzenie ogólne zwraca mog tutaj odegra wa rol w procesie przygotowania wiernych do uwag na to, aby Msz wi odprawian dla dzieci nale y traktowa

uczestnictwa w Mszach z masowym udzia em. Odprawia si Msze dla jako etap przej ciowy, który ma je przygotowa do udzia u w Mszy dla odzie y, czasem nawet dla poszczególnych klas (poza niedziel ). Na doros ych. Gdy bowiem dorosn , b bra y udzia w Mszach parafialMsz wi dla ma ych grup z okazji chrztu, lubu, jubileuszu, nych. Nie nale y tak e wyolbrzymia faktu, e dziecko nie rozumie pogrzebu gromadzi si rodzina z s siadami, znajomymi. We wszystkich wszystkiego, bo w yciu codzinnym te wszystkiego nie rozumie. Trzeba tych przypadkach jest to Msza z ludem, lecz z niezb dnymi jednak troszczy si o to, aby dziecko mog o jak najwi cej rozumie i przystosowaniami przewidzianymi w prawie liturgicznym. We Mszy odby jak najlepiej by o przygotowane do czynnego udzia u w liturgii prawianej dla takich grup specjalnych atwiej dostrzec struktur tego mszalnej. Zadanie to nale y szczególnie do rodziców i katechetów. nabo stwa. Lepiej mo na j prze . Przede wszystkim g biej prze W cz ci praktycznej Directorium rozpatruje Msz wi

dla doros ych, jej wspólnotowy charakter. Prowadzi to do lepszego rozumienia mszy w której bior równie udzia dzieci, oraz Msz wi odprawian dla parafialnej, do bardziej wiadomego udzia u w niej. samych dzieci. W pierwszym przypadku obecno dzieci nie mo e by We wszystkich tych przypadkach celebrans musi si odpowiednio i ignorowana. Nale y powierzy im pewne funkcje, na przyk ad: czytanie, starannie przygotowa . Liczenie na improwizacj , na atwe s owo, piew psalmów, przynoszenie darów ofiarnych itp. Ich obecno trzeba przynosi raczej szkod , a nieraz zaprzepa ci okazj do "dobrej roboty" uwzgl dni tak e w homilii i s owie duszpasterskim na ko cu liturgii. — jak wykazuje praktyka. Odprawiaj c Msz dla ró nych grup wierGdy Msza wi ta odprawiana jest dla samych dzieci, wtedy obecno nych, duszpasterz mo e korzysta ze wszystkich uprawnie , jakie daje doros ych jest po dana. Dzieci bowiem trzeba "mie na oku" i mu Konstytucja o liturgii (nr 38), Ogólne Wprowadzenie do Msza u pomaga im nieraz, na przyk ad przy szukaniu modlitw czy pie ni w (nr 6 i 313) a przede wszystkim Instrukcja Actio pastoralis z 1969 r. modlitewniku czy piewniku... Kap an musi zatroszczy o to, aby jego

dotycz ca odprawiania Mszy wi tej dla specjalnych grup, oraz przepisy gesty by y dla dzieci czytelne, lecz nie infantylne, by ich nie wydane przez Konferencj Episkopatu. roz miesza . Kto z doros ych winien kierowa udzia em dzieci we W Actio pastoralis jest mi dzy innymi stwierdzenie pe ne troski: Mszy wi tej. Directorium adzie nacisk na cisz . Duszpasterz bez "Chocia obecnie nie brak takich, którzy odnow upatruj w nowinobawy ma stosowa chwile ciszy w nie podczas Mszy wi tej dla dzieci. kach, czasem niezdrowych, ale sensacyjnych i nowych, dowolnych forW przypadku gdy czytania biblijne s za trudne, duszpasterz mo e mach odprawiania liturgii, to jednak kap ani, zarówno diecezjami, jak i wybra z Lekcjonarza mszalnego inne czytania, atwiejsze. Mo e tak e w zakonni, rzeczywi cie zatroskani o dobro wiernych, winni zdawa sobie czytaniu biblijnym opu ci zdania nie przyst pne dla mentalno ci spraw z tego, e droga trwa ego i u wi caj cego duszpasterstwa, dziecka. Trzeba zadba o to, aby nie cierpia na tym sens czytania. polega na sta ej i wielkodusznej wierno ci wzgl dem woli Ko cio a, wyra onej w nakazach, normach i strukturach. Co za oddala od wspom216

217 nianej zasady, to chocia by wabi o wygl dem, wprowadza zamieszanie w Mszy wi tej konsekrowali tak ilo komunikantów, jaka mniej wi cej umys ach wiernych i pozbawia pos ug kap sk gorliwo ci, czyn c j dzie potrzebna, aby przyjmuj cy Komuni w. brali w niej pe ny bezowocn ". Wa jest równie zasada teologiczna, lekcewa ona udzia , równie na linii znaku. cz sto: " adnej Mszy w. nie mo na uwa w sposób ekskluzywny za Maj c na uwadze duszpasterzy o radykalnym usposobieniu, Instrukcja czynno w asn zebrania partykularnego. Trzeba j natomiast uzna za Eucharisticum mysterium z 1967 r. poleca: "Niech jendak kap ani nie czynno Ko cio a, w której kap an wype niaj c swoj funkcj , przeodmawiaj Komunii wi tej wiernym, którzy o ni prosz ze s usznej wodniczy ca ej akcji liturgicznej jako s uga Ko cio a". przyczyny, tak e poza Msz wi ." (nr 33). wi te Postacie eu-

charystyczne przechowuje si mi dzy innymi w tym w nie celu, aby wiernym umo liwi przyjmowanie Komunii w. poza Msz , gdy z ró nych przyczyn nie mog by na Mszy wi tej. Postacie te s owocem Mszy wi tej. Przyjmuj cy je maj odczuwa swoje zjednoczenie z t KULT EUCHARYSTII POZA MSZ Ofiar , podczas której by y konsekrowane, jak równie ze wspólnot , która w niej bra a udzia . Komunii w. mo na udziela wiernym o ka dej porze dnia. WymaPierwotnym celem przechowywania Eucharystii poza Msz w. by o gane jest do tego czyste sumienie, odpowiednie usposobienie i post udzielanie Wiatyku, a tak e zanoszenie jej osobom chorym i s abym, eucharystyczny. Godzin przed przyjmowaniem Eucharystii nale y si które nie mog y by obecne na Mszy wi tej (Justyn, Apol. I; Akta wstrzyma od przyjmowania pokarmów i napojów. Woda i lekarstwa cz. Felicyty i Perpetuy t 203 oraz Montana i Lucjana t 259). nie ami postu eucharystycznego. Chorych i tych, którzy si nimi Znany jest te zwyczaj zabierania Eucharystii do domu (Tertulian t opiekuj obowi zuje post kwadransowy. 222, Orygenes t 254, Hipolit Rzymski t 235, Grzegorz z Nazjanzu t

Je eli wi ksza liczba wiernych stale prosi o Komuni w., wtedy 389). W ten sposób przez Komuni w. wszyscy chrze cijanie mogli si wypada ustali okre lone godziny i stosowa uroczysty obrz d komunijny. jednoczy z Chrystusem i Jego Naj wi tsz Ofiar . Na o tarzu rozk ada si korpora i zapala dwie wiece na znak czci Przechowywanie wi tych Postaci z biegiem czasu wytworzy o chwadla Eucharystii. Kap an ubrany w sutann , nak ada alb lub kom i stu , lebny zwyczaj ich adorowania. Adoracja ta bardzo si rozpowszechni a, która zawsze mo e by koloru bia ego. Nabo stwo komunijne ma wiadcz c o g bokiej wierze chrze cijan w rzeczywist obecno Chrystusa nast puj cy przebieg: pod postaciami eucharystycznymi. Prawda ta okre lona pó niej przez Sobór Trydencki jako dogmat wiary, domaga si dla Eucharystii 1. Obrz dy wst pne: najwy szego kultu, jaki nale y si tylko Bogu (Mist. fidei nr 293). — forma powitania wed ug rytua u, Eucharysti przechowuje si w tabernakulum sta ym, wykluczaj cym — akt pokutny, jak na pocz tku Mszy w.,

profanacj . 2. Liturgia s owa Bo ego: — jedno lub dwa czytania biblijne — mog by z Mszy danego dnia, lub o Naj wi tszym Sakramencie, o Naj wi tszym Sercu Pana Jezusa lub o Najdro szej Krwi Chrystusa (Lekcjonarz t. VII s. 439-459; 483KOMUNIA WI TA POZA MSZ 511; 471-482). Gdy s dwa czytania, wtedy mi dzy nimi piewa si psalm lub pie , albo w ciszy rozwa a si s owo Bo e. — modlitwa powszechna. Najw ciwszym czasem przyjmowania Komunii wi tej jest Msza, 3. Komunia wi ta: poniewa ja niej uwydatnia si pe ny w niej udzia . Nale y wiernych — szafarz otwiera tabernakulum, stawia puszk na o tarzu i przykl ka, wychowywa w tym kierunku, aby zrozumieli, e Komunia w. nale y wprowadza wiernych w Modlitw Pa sk i wszyscy j odmawiaj , do ca ci Mszy wi tej. Dobrze by oby, gdyby duszpasterze w ka dej 218 219 — celebrans ukazuje konsekrowany komunikant ze s owami "Oto Ba-

2. Adoracja: ranek Bo y...", jak w Mszy wi tej. Potem przyst puje do rozdawania Tak trzeba adoracj opracowa i przeprowadzi , aby u wiernych budzi a Komunii wi tej w ten sposób, jak podczas Mszy wi tej. Po pragnienie zjednoczenia si z Chrystusem w Komunii w. Elementami Komunii celebrans zbiera partyku y do puszki, chowa j do tabersk adowymi adoracji zwykle s : nakulum, po czym przykl ka i zamyka je. — modlitwy, — wierni tymczasem trwaj w dzi kczynieniu w ciszy. Mo na te piewa — piewy, pie dzi kczynn lub psalm, — czytania, — celebrans odmawia modlitw ko cow , wed ug rytua u. 4. — homilia, Obrz dy ko cowe: — rozwa ania w ciszy. — pozdrowienie, Wszystkie te elementy tak nale y dobiera pod wzgl dem formy, jak i — b ogos awie stwo, jak na ko cu Mszy wi tej.

tre ci oraz tak je przeprowadza , aby ca uwag wiernych skupia y na — odes anie. Chrystusie Panu w Naj wi tszym Sakramencie. 3. B ogos awie stwo: Je eli do Komunii w. przyst puje jedna lub kilka osób, wtedy — piew hymnu, albo pie ni zatwierdzonej do u ytku liturgicznego, mo na zastosowa obrz d skrócony, polegaj cy na ograniczeniu czy— modlitwa celebransa (w rytuale jest kilka do wyboru), tania biblijnego do cytatu ewangelicznego o Eucharystii. — celebrans w ywszy na siebie welon, przykl ka, bierze monstrancj Zjednoczenie z Chrystusem Panem, do którego prowadzi Komunia przez welon i w ciszy kre li znak krzy a nad zgromadzonymi wiernymi. w., winno promieniowa na ca e ycie chrze cija skie katolika i pod 4. Schowanie Naj wi tszego Sakramentu: dzia aniem Ducha wi tego przynosi owoce duchowe. — celebrans chowa Naj wi tszy Sakrament do tabernakulum, przykl ka i zamyka drzwiczki. — w tym czasie lud piewa aklamacj eucharystuczn . RÓ NE FORMY KULTU NAJ WI TSZEGO SAKRAMENTU Je eli wystawienie ma trwa przez d

szy czas, wtedy nale y je rozpocz Msz wi , podczas której kap an konsekruje dwie Hostie, Rozmaite nabo stwa eucharystyczne sprowadzono do trzech form, jedna z nich przeznacza do monstrancji. Po Mszy wi tej celebrans które mog mie ró ne warianty. S to wystawienia Naj w. Sakramentu, stawia monstrancj z Hosti na tronie wystawienia. Gdyby w ci gu procesje teoforyczne i kongresy eucharystyczne. S to formy rozdnia by o bardzo ma o wiernych adoruj cych, wtedy Naj wi tszy Sakraprowadzania w ród wiernych ask Ofiary, która jest ich ród em. ment nale y schowa do tabernakulum w zwyk y sposób, bez piewów i kadzid a. Wystawienie wznawia si , gdy zbierze si odpowiednia WYSTAWIENIE NAJ WI TSZEGO SAKRAMENTU liczba wiernych. Polskie nabo stwa odprawiane z wystawieniem Naj wi tszego SaGdy wystawienie Eucharystii w monstrancji ma trwa d szy czas, kramentu, zw aszcza majowe i pa dziernikowe przedstawiono papie owi

wtedy zapala si co najmniej cztery wiece i u ywa si kadzid a. Do Paw owi VI w 1968 roku, który je yczliwie zatwierdzi . Na tej podkrótkiego wystawienia wystarcz dwie wiece, a kadzid o jest dowolne. 1. stawie Episkopat Polski, w 1969 roku, wyda komunikat.w sprawie tak Wystawienie: zwanych nabo stw dodatkowych, w którym czytamy mi dzy innymi: — piew pie ni eucharystycznej, Tradycyjne nabo stwa do Naj wi tszej Maryi Panny, szczególnie — celebrans podczas piewu otwiera tabernakulum, przykl ka, umieszcza nabo stwa majowe i ró cowe w pa dzierniku nale y nadal odprawia Naj wi tsz Hosti w monstrancji i stawia na tronie wystawienia. wobec wystawionego Naj wi tszego Sakramentu". — okadzenie Naj wi tszego Sakramentu. 220 221 PROCESJE TEOFORYCZNE Kongres eucharystyczny przygotowuje si od strony teoretycznej

oraz praktycznej. Gdy chodzi o stron teoretyczn , to z ogromnego bo"W procesjach, w czasie których celebrans niesie Naj wi tszy Sakragactwa tre ciowego, w jaki obfituje tajemnica Eucharystii, wybiera si ment poza ko ció w ród uroczystych obrz dów i piewów, lud chrze jeden aspekt i gruntownie opracowuje. Anga uje si do tego celu biegcija ski sk ada publiczne wiadectwo swej wiary i pobono ci wobec ych w teologii, w biblistyce, liturgice i duszpasterstwie. Aspekt ten Naj wi tszego Sakramentu. Biskup diecezji, uwzgl dniaj c wspó czesne staje si tematem przewodnim ca ego kongresu (np. "do ko ca ich warunki, powinien os dzi , czy jest rzecz stosown odby procesj , umi owa " — temat drugiego krajowego kongresu eucharystycznego w oraz okre czas, miejsce i porz dek procesji, aby mog a si odby z Polsce), dzi ki czemu posiada on swoje oblicze teologiczne. godno ci i bez ujmy dla czci nale nej Naj wi tszemu Sakramentowi" (Rytua nr 77). Od strony praktycznej kongres organizuje si w oparciu o nast puj ce Wypada, aby procesja eucharystyczna wyrusza a z ko cio a po Mszy kryteria: wi tej, w czasie której kap an konsekruje dwie Hostie, jedn do monstrancji.

— o rodkiem wszystkich nabo stw odprawianych podczas kongresu Celebrans prowadzi procesj w ornacie lub kapie koloru bia ego. jest Msza wi ta, Tras procesji trzeba przyozdobi . — wszystkie formy nabo stw eucharystycznych maj budzi u wierGdy procesja jest d sza, wtedy mog by stosowane o tarze stanych pragnienie pe nego udzia u w Mszy wi tej, cznie z Komuni cyjne, przy których procesja mo e si zatrzyma na krótkie nabo wi , stwo, które mo na zako czy b ogos awie stwem Naj wi tszym Sakra— Nabo stwa s owa Bo ego, sesje katechetyczne i prelekcje, pog mentem. biaj wiedz i stanowi podbudow teologiczn pobo no ci euchapiewy na procesj tak nale y dobra , aby wyra y wiar w Chrystusa rystycznej wiernych.

obecnego w Naj wi tszym Sakramencie i ku Niemu kierowa a ca uwag wiernych. Wszystkie formy kultu eucharystycznego wywodz si z Mszy wi tej, W Polsce odbywa si raz w roku d sza procesja teoforyczna z o jak ze ród a i do niej prowadz wiernych jako do w ciwego celu. tarzami stacyjnymi w uroczysto Cia a i Krwi Pa skiej (Bo e Cia o). Msza wi ta jest bowiem szczytem i równocze nie ród em ca ego ycia Krótkie procesje teoforyczne wokó ko cio a odbywaj si po sumie chrze cija skiego. W niej zawarte jest ca e dobro duchowe Ko cio a. odpustowej oraz procesja rezurekcyjna. Na ko cu tekiej procesji nast puje b ogos awie stwo Naj wi tszym Sakramentem. KONGRESY EUCHARYSTYCZNE Kongresy eucharystyczne s szczególnym przejawem kultu Chrystusa w Naj wi tszym Sakramencie. W yciu Ko cio a kongresy eucharystyczne wprowadzono dopiero w naszych czasach. Pierwszy mi dzynarodowy kongres odby si w Lilie w 1881 roku. Pó niej by o ich ponad czterdzie ci. Pierwszy kongres eucharystyczny krajowy w Polsce odby si w Poznaniu w 1930 roku, a drugi w Warszawie w 1987 roku z udzia em

papie a Jana Paw a II. S one znakiem wiary, mi ci do Chrystusa i jedno ci Ko cio a. 222 223 LITURGIA GODZIN POJ CIE Kodeks Prawa Kanonicznego na temat publicznej modlitwy mówi nast puj co: "Ko ció wype niaj c kap skie zadanie Chrystusa, sprawuje liturgi godzin, w której s uchaj c Boga przemawiaj cego do swego ludu i wspominaj c tajemnic Zbawiciela, wys awia bez przerwy Boga NAZWA I POJ CIE piewem i modlitw oraz prosi o zbawienie ca ego wiata" (ka 1173). Liturgia godzin jest modlitw publiczn , któr w imieniu Ko cio a odmawiaj specjalnie do tego zobowi zane osoby. Celem jej jest zado uczynienie obowi zkowi wielbienia Boga, sk adania Mu dzi kczynienia, jak równie zanoszenie pró b o ask do NAZWA dalszego prowadzenia dzie a Chrystusowego na ziemi. Liturgia godzin jest modlitw ca ego Ko cio a. Ka dy wi c wierny

ma w niej udzia , przynajmniej habitualny, bierny. Jest jednak rzecz Na okre lenie modlitwy Ko cio a pojawi y si w ci gu wieków ró ne po yteczniejsz , gdy kto przez aktualn intencj czy si z osobami z nazwy. Do najcz ciej spotykanych nale : urz du odmawiaj cymi t modlitw . Jeszcze korzystniej jest, gdy kto Officium, cz sto z dodatkiem divinum lub ecclesiasticum. Officium przy nadarzaj cej si sposobno ci bierze udzia w tej modlitwie, do pocz tkowo oznacza o urz d albo obowi zek wzgl dem Boga i Ko cio a. czaj c si do tych, którzy j odmawiaj . Ta urz dowa modlitwa Ko Oznacza o zatem ka de nabo stwo chrze cija skie, wszelk s cio a zak ada bowiem czynne uczestnictwo wiernych. Wyra nie zaleca to Bo . Z biegiem czasu nazwa ta coraz wyra niej ogranicza a si do Sobór w Konstytucji o liturgii (84 i 100), co znalaz o swój odd wi k w samych tylko liturgicznych mod ów Ko cio a. instrukcjach wykonawczych.. Breviarium, w wersji spolszczonej brewiarz, to nazwa, która pojawi a si W Ko ciele istnieje tendencja, aby wierni brali ywy udzia w liw redniowieczu. Oznacza ona sam modlitw Ko cio a, b ksi

turgii godzin podobnie jak to ma miejsce w Ofierze Mszy wi tej. Istzawieraj t modlitw . Brewiarz wywodzi si od brevis (= krótki), nieje bowiem zwi zek mi dzy liturgi godzin, a liturgi mszaln ka poniewa by to skrót wielu ksi g, jakimi pos ugiwano si przy oddego dnia. W swojej tre ci formularz brewiarzowy jest zharmonizowany z mawianiu mod ów Ko cio a. formularzem mszalnym. Jeden i drugi nale y do obchodów tego samego Horae canonicae, czyli godziny (raczej pory modlitewne) kanoniczne. misterium dnia, wyznaczonego w kalendarzu liturgicznym. Nazwa wskazuje na oficjaln modlitw Ko cio a, normowan przepisami Udzia wiernych w obrz dach mszalnych i w liturgicznych modlitprawa kanonicznego. wach Ko cio a prowadzi do g bszego rozumienia liturgii, do g bszego Liturgia Horarum, to najnowsza nazwa, która pojawi a si ostatnio w udzia u w yciu duchowym Ko cio a. posoborowych dokumentach Stolicy wi tej. W t umaczeniu dos ownym ówny za powód le y w tym, e liturgia Mszy wi tej i liturgia Liturgia Horarum znaczy Liturgia Godzin. godzin maj jeden i ten sam cel, którym jest welbienie Boga w Trójcy Nazwa ta tkwi korzeniami w kulturze staro ytnej, kiedy to poszcze-

Jedynego i wi cenie cz owieka przez rozprowadzanie w ród ludzi gólne pory dnia nazywano horae (hora). Modlitwy Ko cio a tak s rozowoców odkupienia. one, e obejmuj wszystkie pory doia (horae), a nawet nocy (vigiliae), aby wielbi Boga. Dlatego aci sk naw Liturgia Horarum t umaczy si czasem Liturgia u wi cania czasu. 224 225 RYS HISTORYCZNY LITURGII GODZIN PREHISTORIA tacji Shema, to jest z kantyków wielbi cych Boga, z recytacji psalmów i rozwa ania ich tre ci, z czytania ksi g wi tych z komentarzem (homilia). Wspó czesne badania nad Liturgi godzin, uwzgl dniaj tak e jej prehistori . Chodzi o pod e historyczne, z którego wyros a modlitwa PRZYK AD CHRYSTUSA Ko cio a: o zwyczaje modlitewne w Starym Testamencie, o przyk ad modl cego si Chrystusa i praktyki modlitewne Ko cio a w czasach Przyk ad modl cego si Chrystusa ma dla chrze cijan istotne zna-

apostolskich i poapostolskich. W tym szerokim na wietleniu lepiej ukazuje czenie. Wed ug s ów Konstytucji o liturgii, ycie Jezusa Chrystusa by o si potrzeba i sens tych modlitw, skoro by y dusz ycia religijnego w jednym hymnem chwa y dla Ojca niebieskiego (KL 83). Jego nauczanie, Starym Testamencie, dusz ycie i zbawczego dzia ania Chrystusa Pana godziny modlitw, ca a dzia alno i us ugiwanie ludziom, w ko cu oraz dusz ycia Ko cio a. cierpienia i mier , s zbawieniem dla ludzi i równocze nie wielbieJest równie faktem, e wszystkie znane religie zawsze mia y i nadal niem Ojca niebieskiego. Sam Chrystus mówi o tym w swojej modlitwie posiadaj swoje modlitwy tak prywatne, jak i publiczne. arcykap skiej: "Ja Ciebie uwielbi em na ziemi przez to, e wype ni em dzie o, które mi da do wykonania" (J 17,4). STARY TESTAMENT Ewangelie wielokrotnie mówi o tym, jak wiele Chrystus modli si w ró nych miejscach, w ró nych sytuacjach i o ró nych porach. Modli si

Stary Testament mia swoje zwyczaje modlitewne. Modlono si cz sto, np. przy chrzcie w Jordanie ( k 3,21), przed powo aniem Aposto ów ( k zw aszcza w porach sk adania ofiar w wi tyni, czyli rano i wieczorem 6,12). Zanosi mod y do swojego Ojca w samotno ci, na pustkowiu, na (Wj 29,38-39). Ponadto w III Ksi dze Królewskiej czytamy: '*Kiedy górze (Mt 4,1; Mk 1,35; 6,48; k 5,16), noc (Mt 14, 23. 25; Mk Twój lud... b dzie si modli do Ciebie w stron wybranego przez 6,46.48), w wi tyni, któr nazwa "domem modlitwy" (Mt 21, 13) przy Ciebie miasta i wi tyni... wys uchaj w niebiosach ich modlitwy" (3 Krl posi kach (Mt 14,19; 15,36), przy Ostatniej Wieczerzy (Mt 26, 16.36), na 8,44). Podobnie prorok Daniel "mia na swym pi trze okno otwarte w krzy u ( k 23, 34.36). Modli si ci gle ( k 6,12). Bra udzia w stron Jerozolimy i trzy razy dziennie rzuca si na kolana i modli si modlitwach synagogalnych "wed ug swego zwyczaju" ( k 4,16). Po i wielbi Boga swego, zupe nie tak samo, jak to czyni dot d" (Dn zmartwychwstaniu Chrystus uwielbiony zawsze modli si za nami jako 6,11). Równie Ksi ga Psalmów zawiera charakterystyczne wypowiedzi o najwy szy Kap an (libr 7,25). modlitwie: "A ja b wo do Boga i Pan mnie ocali. Wieczorem,

rano i w po udnie b narzeka i j cza , a g osu mego wys ucha" (Ps CZASY APOSTOLSKIE 54, 17); "Wstaj o pomocy, aby Ci wielbi za s uszne Twoje wyroki" (Ps 118,62); "Siedmiokro na dzie g osz Twoj chwa , z powodu Pierwotny Ko ció na ladowa swojego Mistrza i kontynuowa Jego sprawiedliwych Twych s dów" (Ps 118,164). zwyczaje modlitewne. Oprócz przyk adu, Boski Mistrz uczy modlitwy O zwyczajach modlitewnych w Starym Testestamencie mówi tak e Aposto ów i uczniów. Chcieli modli si tak, jak On (Modltitwa Pa ska). ksi gi ydowskie zwane Targumami. Mówi one o modlitwach w wi Dawa im wskazówki, oraz zach ca , aby zawsze si modlili i nigdy nie tyni, w synagogach i w domach. Najcz ciej sk ada y si one z recyustawali ( k 18,1; Mt 5,44; 7,7; 26,41; Mk 14,36; J 14,3...). Po wniebowst pieniu wszyscy "trwali jednomy lnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryj , matk Jezusa, i bra mi Jego" (Dz 1,14). Ko ció zanosi do Boga modlitwy uwielbienia i chwa y (Ef 5,19), dzi kczynienia (Koi 3,17), pro by (Rz 8,26). Modlitwa ma si u wi caj (l Tm 4,5). Nale y zanosi j do Boga Ojca przez Syna, w Duchu wi tym (2 Kor 1,20; Koi 3,17; Rz 8,15).

226 227 Modlono si wspólnie i prywatnie, w ró nych miejscach i o ró nych porach dnia i nocy. Na przyk ad o godzinie trzeciej Duch wi ty zst pi na zebranych w Wieczerniku na modlitwie (Dz 2,1.15). Piotr "wszed na dach, aby si modli , a by a mniej wi cej godzina szósta" (Dz 10,9). "Piotr i Jan wchodzili do wi tyni na modlitw o godzinie dziewi tej" (Dz samego okresu pochodz pisma Tertuliana (t 220), Klemensa Aleksan3,1). O pó nocy Pawe i Sylas modlili si " piewaj c hymny Bogu" (Dz dryjskiego (t 211), Orygenesa (t 251) i Cypriana (t 258), w których 16,24). Bracia modlili si w Jerozolimie za Piotra (Dz 12,5). Pawe czytamy, e trzeba si stale modli . Wyliczaj tercj , sekst i non . zach ca Tymoteusza, aby w swoich modlitwach nie ustawa (l Tm 5,17), Modlitwy poranne i wieczorne cz ze wschodem i zachodem s ca, a Rzymian i Kolosan zach ca , aby byli wytrwali i pilni w swoich które zaprasza do kontemplowania Chrystusa, S ca Sprawiedliwo ci i modlitwach (Rz 11,12; Koi 4,2). Z Dziejów i Listów Apostolskich wida prawdziwego wiat a, które nie zna zachodu i o wieca ka dego cz ozatem, jak uczniowie wiernie szli za przyk adem i wskazówkami

wieka. Modlitwy poranna i wiczorna obowi zuj wszystkich. S to Boskiego Mistrza. legitime orationes lub horae legilimae. Wed ug Cypriana rano modlimy W wy ej przytoczonych cytatach powtarzaj si takie okre lenia czasi , by wielbi zmartwychwstanie Pa skie, a wieczorem wyczekiwa sowe, jak: rano, wieczorem, o godzinie trzeciej, o szóstej, dziewi tej, o przyj cia Pana. pó nocy. Pory dnia i nocy okre lano wówczas, na terenach rozwijaj cego Chrze cijanie pierwszych wieków mieli g bok wiadomo swojej si chrze cija stwa, wed ug rachuby rzymskiej. Rzymianie dzielili dzie jedno ci z Chrystusem. Jedno ta przenika a ca e ich ycie, a wyra a na godziny (horae), a noc na stra e (vigiliae). Godziny dzienne, a si w gromadzeniu si na wspólne modlitwy. Zdawali sobie spraw z ciwie pory dnia, nazywano: prima — poranek, tertia — to pora tego, e modl si nie tylko na polecenia Pana, lecz modl si razem z przedpo udniowa, sexta — po udnie, nona — popo udnie. Noc dzieli a si Panem, wielbi c Ojca niebieskiego i zbawiaj c wiat. na: pierwsz stra (prima vigilia), która odpowiada porze wieczorowej, Oko o dwusetnego roku istnia ju szeroko zakorzeniony porz dek

druga stra , to pó noc, trzecia stra , to pora piania kogutów, czwarta stra , modlitw codziennych, wyros ych z pobudek chrze cija skich, w którym to ju wit. Nazwy te przyj y si w liturgii godzin. widoczne by y wszystkie cz ci pó niejszej liturgii godzin: istnia a ju wtedy modlitwa nocna, poranna modlitwa pochwalna, modlitwy w ci gu dnia: tercja, seksta, nona oraz modlitwa wieczorna. Modlitwy nocne natomiast powoli si kszta towa y i mia y prywatny KSZTA TOWANIE SI MODLITW KANONICZNYCH porz dek, który sta si punktem wyj cia i zarodkiem dla oficjalnej modlitwy ko cielnej, zwanej wigili . Nies usznie modlitw nocn starano si wyprowadza z uroczystej Ko ció kontynuowa zwyczaje modlitewne Starego Testamentu, Wigilii Paschalnej, zgo a inaczej zbudowanej i obchodzonej w nieliczne przyk ad Chrystusa i modlitwy piertwotnego Ko cio a. Dzie ko z przenoce, a wi c przed Wielkanoc , przed Zielonymi wi tkami czy przed omu I/II wiek, znane pod nazw Didache, nawi zuj c do starotestawi tami M czenników. mentalnego zwyczaju i wymaga, aby w ci gu dnia trzy razy odmawia Natomiast modlitwy nocne czyli wigilie, by y to ca onocne uroczys-

Ojcze nasz. Hipolit Rzymski (t 235) w Tradycjach Apostolskich nie to ci ko cz ce si rano Eucharysti . Porz dek modlitw nocnych, które poprzesta na tej ogólnej informacji lecz wylicza siedem pór modsta y si powoli norm w yciu chrze cija skim, by przestrzegany nie litewnych: prym , tercj , sekst , non , modlitw przed spoczynkiem, o tylko prywatnie w domu, lecz tak e wspólnie w ko cio ach. pó nocy i o pianiu koguta. Rozró nia trzy grupy modlitw: poranne i Wprowdzenie wigilii jako nabo stwa ko cielnego, mia o miejsce wieczorne, jako g ówne; modlitwy w ci gu dnia: tercj , sekst , non , przede wszystkim w niedziele. W tym bowiem dniu modlitwa niegdy które wi e z wydarzeniami z M ki Pa skiej; modlitwy nocne, symboliodprawiana prywatnie o pó nocy, sta a si powoli nocnym oficjum, na zuj ce oczekiwanie na przyj cie Pana, to idea chrze cija stwa. Z tego które schodzili si ju nie tylko asceci i dziewice po wi cone Bogu, ale tak e spo eczno wiernych na czele z duchowie stwem. To niedzielne oficjum nocne by o znacznie bogatsze od nocnego oficjum powszedniego w ci gu tygodnia. Oficjum niedzielne mia o dwa lub trzy zestawy psalmów z czytania228 229

mi, podczas gdy oficjum w ci gu tygodnia sk ada o si z jednego zestawu psalmów i jednego czytania. Dwie godziny kanoniczne zawdzi czaj swoje powstanie zwyczajom klasztornym, a mianowicie: pryma i kompletu. Pryma pojawia a si gdzieniegdzie od ko ca IV wieku. wi ty Benedykt (f 547) umie ci j OD BENEDYKTA DO KO CA XI WIEKU mi dzy laudes, a tercj . Komplet za , jako ostatni modlitw dnia zakonnicy odmawiali w klasztorach bezpo rednio przed udaniem si na spoczynek. Jej zwi zek z nieszporami zaznaczy si we wspólnym Przy uk adaniu modlitw brewiarzowych wi ty Benedykt wzorowa psalmie 90. si na zwyczajach Ko cio a rzymskiego. Pó niej jednak porz dek beneDalszy rozwój liturgii godzin na Zachodzie dokona si pod wp ywem dykty ski, jako doskonalszy, przyj y klasztory rzymskie w miejsce poznanych wtedy regu zakonnych. Nale y do nich przede wszystkim rz dku modlitewnego Jana Kasjana. Obydwa porz dki modlitewne wzaregu y: Jana Kasjana (t 435), Cezarego z Arles (t 542), Kolumbana (t jemnie oddzia ywa y na siebie. Z po czenia tych dwóch typów liturgii 615), Izydora z Sewilli (t 636). Wszystkie znaczeniem i zasi giem godzin powsta Cursus divini offlcii u w. Piotra w Rzymie, o którym

przewy szy a Regula monasteriorum wi tego Benedykta z Nursji, kompilator ksi gi Ordo Rotnanus XVI powiada, e cieszy si autorytetem ona mi dzy 523, a 526 rokiem. W niej znajdujemy najstarszy, Ko cio a Rzymskiego i opracowaniem w. Benedykta. kompletny opis pocierzy kanonicznych na Zachodzie, a zarazem, opis W tym samym mniej wi cej czasie, na skutek reformy karoli skiej, oficjum rzymskiego, na którym si wzorowa a. do Frankonii dosta o si rzymskie oficjum, które wypar o istniej cy od wi ty Benedykt podzieli godziny kanoniczne (officiutn divinum) na dawna gallika ski porz dek modlitewny. W czasie cierania si tych modlitwy nocne (vigiliae nocturnae) i dzienne (horae diumae) one z dwóch oficjów znów niejedno z modlitewnych zwyczajów gallika skich prymy, tercji, seksty, nony, nieszporów i komplety. Rozró nia on ponadto dosta o si do oficjum rzymskiego, zw aszcza porz dek czyta . To nowe oficjum niedzielne i wi teczne (d sze) i oficjum dnia powszedniego oficjum rzymsko-gallika skie powróci o znów do Rzymu, zgodnie z (krótsze). ogólnym rozwojem liturgii w X wieku. Jego g ówne zarysy, szczególnie

Pod wzgl dem tre ci, wi ty Benedykt tak u godziny kanoniczne, psalmodia, przetrwa y do reformy w. Piusa X (t 1914), a wi c do e w ci gu jednego tygodnia odmawiano ca y psa terz. Ponadto ka dej pocz tku XX wieku. godzinie przydzieli czytanie. Oficjum dziennemu czytania krótsze, a Oficjum rzymsko-gallika skie w X, XI i XII w. ulega o ró nym oficjum nocnemu d sze. Czytania zaczerpn tak ze Starego jak i z przeobra eniom przez jego rozbudow i prze adowanie. Do oficjum Nowego Testamentu oraz z pism Ojców Ko cio a. W ci gu ca ego roku, podstawowego dodawano coraz to nowe elementy, jak: Symbol w. Ataw harmonii z cyklem wi t liturgicznych, w liturgii godzin przeczytano nazego, sufragia o wi tych, tropy, hymny. By y to elementy obj to ca e Pismo w. Przypuszcza si , e oficjum to mia o ju antyfony, ciowo niewielkie. Prawdziwe prze adowanie programu modlitewnego responsoria, wersety, hymny i kantyki. nast pi o przez wprowadzenie podwójnego oficjum (duplex), o wi W ustalaniu porz dku modlitewnego wi ty Benedykt nawi za do tych, za zmar ych, o Matce Bo ej oraz psalmów pokutnych, gradualwcze niejszych wzorów, jak regu a Jana Kasjana (f 435) porz dek me-

nych itp. diola ski, a zw aszcza zwyczaj Ko cio a rzymskiego. Ró nica mi dzy benedykty skimi, a rzymskimi godzinami kanonicznymi polega a g ównie na roz eniu elementów sk adowych, jak psalmy, modlitwy, czytania itd. Wszystkie godziny mniejsze u w. Benedykta maj jednakow budow . OD BREWIARZA KURIALNEGO DO SOBORU TRYDENCKIEGO Oficjum nocne sk ada si z trzech nokturnów. Wszystkie elementy modlitewne w. Benedykt roz na ca y tydzie w sposób m dry i umiarkowany. Oficjum jego nie by o prze adowane. Przy odprawianiu liturgii godzin wielk niedogodno ci by a wielka ilo potrzebnych do tego ksi g. By y to: psa terz, antyfonarz, lekcjonarz, hymnarz, kolekcjonarz, homiliarz, kapitularz, martyrologium. Dlatego te , przynajmniej od XII w. rozpocz a si d no do praktycznych uproszcze . Z jednej strony bardzo trudno by o skompletowa 230 231 wszystkie niezb dne ksi gi, a z drugiej niemo liwo ci by o odmówi Próby przeprowadzenia reformy dla usuni cia tego z a by y ma o wszystkie nadmiernie rozbudowane modlitwy. Dlatego ju przed XIII

szcz liwe. Zamiast powróci do starego brewiarza rzymskiego, gubiono wieku sporz dzano wyci gi z ksi g u ywanych przy odmawianiu modlitw si w sprawach drugorz dnych, wykazuj c brak g bszego i historycznego ko cielnych. Nazywano je libri officiales, libri manuales, viatica, portatilia, zrozumienia dla oficjum w ciwego. itineraria. Charakterystyczn by a reforma, jakiej z polecenia papie a Klemensa Papie Innocenty III (f 1216) na pocz tku XIII w. sporz dzi skrócone VII (f 1534) podj si w 1535 r. hiszpa ski franciszkanin Francisco de oficjum dla kurialistów rzymskich, zaj tych licznymi sprawami Quignonez (t 1540), kardyna przy bazylice w. Krzy a Jerozolimskiego. urz dowymi i cz sto znajduj cymi si w podró y. By o ono znacznie St d brewiarz przez niego zreformowany nazywano Brevia-rium sanctae skrócone w porównaniu z oficjum u ywanym w bazylikach rzymskich. Crucis. Brewiarz ten pomy lany by i przystosowany do prywatnego Zakon franciszka ski, po niepomy lnych do wiadczeniach z oficjami odmawiania. W wielu przypadkach wbrew zamiarom autora i mimo jego ko cio ów partykularnych, w 1223 r. przyj Officium secundum ordinem sprzeciwów, wprowadzano go do odmawiania chórowego. Krytykowano,

sanctae romanae ecclesiae. Gdy jednak ukaza si nowy brewiarz za e wbrew katolickiemu uj cie kultu, na pierwszy plan wysun cel aprobat papie a Innocentego IV (t 1254), zakon ten na kapitule generalnej dydaktyczny, kosztem wielbi cego. Za ma o uwzgl dni historyczn i w 1260 r. przyj z ma ymi zmianami ten zredukowany brewiarz kurialny: teologiczn rol niedzieli i g ównych wi t w roku ko cielnym. Prawie Officum romanae curiae. Brewiarz ten by jakby stworzony dla ca kowicie usun cz ci niebiblijne. Ka dej godzinie przydzieli trzy druj cego zakonu. Dzi ki franciszkanom szeroko si roz-powszechi . psalmy. Papie Pawe IV (t 1559), który ten brewiarz odrzuci ju jako Zdoby sobie przyjació tak e w ród s uchaczy rozwijaj cych si wtedy kardyna , zabroni pos ugiwanie si nim. Podobnie w. Pius V (t 1572) uniwersytetów. Za po rednictwem uniwersytetów znalaz równie przyj cie oceni go nieprzychylnie, chocia , przynajmniej po rednio, przyczyni si w ko cio ach i klasztorach. Papie Miko aj III (t 1280), franciszkanin, do jego reformy. zaprowadzi go w ko cio ach rzymskich. Jedynie ko ció latera ski trzyma si oficjum bazylik rzymskich a do czasów papie a Grzegorza XI (t 1378). W XIII w. coraz cz ciej zdarza y si przypadki zaniedbywania ofiOD REFORMY TRYDENCKIEJ DO PIUSA X

cjum. Dlatego pojawi y si napomnienia i zach ty do jego odmawiania. Synod w Trewirze w 1227 r., a za nim inne synody nakazywa y duchownym posiadanie brewiarza i odmawianie go w chórze (wspólnie). ToKonieczno reformy brewiarza wci by a aktualna. By a ci ym masz z Akwinu (t 1274) dowodzi , e odmawianie brewiarza jest obowo aniem do Stolicy Apostolskiej o dobr , gruntown reform liturgii wi zkiem wobec Boga i Ko cio a, jest to obowi zek personalny i trwa y. godzin. Sobór Trydencki zaj ty licznymi sprawami, sam jej nie przeHenryk z Gandawy (t 1293) postawi zasad , e duchowny opuszczaj c prowadzi , lecz zleci papie owi. Pius IV (t 1565) powo komisj , której oficjum pope nia grzech ci ki. zadaniem by o nie odrzuca nic istotnego z brewiarza rzymskiego. Nie Mimo pewnego ogólnego upadku ycia Ko cio a w XIV i XV w., tworzy nowego brewiarza, lecz b cy jeszcze w u yciu brewiarz kurii brewiarz wykazywa pi tno jedno ci. Mno y si jednak liczne skargi z rzymskiej, uwzgl dniaj c potrzeby czasu, sprowadzi do pierwotnej

powodu obowi zku odmawiania modlitw ko cielnych. Odnosi y si one postaci. Po zreformowaniu przebija z niego na wskro publiczny nie tyle do oficjum, co do przeci enia oficjami ubocznymi. Dotyczy y charakter liturgii godzin. Ró nica mi dzy publicznym, a prywatnym tak e braków w samym oficjum w ciwym. Krytykowano zbyt wielk odmawianiem brewiarza zosta a prawie ca kowicie usuni ta. Pos uguj c ilo obchodów ku czci wi tych Pa skich ze szkod dla obchodów si r kopisami i starodrukami, usuni to niepotrzebne dodatki. Pozosta wydarze zbawczych. W tej sytuacji zasada odmawiania ca ego psa terza psa terz gallika ski. Oracje otrzyma y drobne poprawki. Antyfony, w ci gu tygodnia i ca ego Pisma w. w ci gu roku praktycznie zosta a responsoria i hymny pozostawiono bez zmian ze wzgl du na melodie zniesiona. gregoria skie, by ich nie zniekszta ca . G bszym zmianon 232 233 uleg y czytania. Wa nym poci gni ciem by o wyeksponowanie oficjów o dla Jutrzni ilo psalmów do dziewi ciu. Godzinom mniejszym przywi tych Pa skich i ich oktaw. Zniesiono oficja dodatkowe. Bulla

promulgacyjna "Quod a nobis" z 1568 r. postanowi a, aby nowy brewiarz dzieli w asne psalmy. Usun wszelkie pozosta ci dodatkowe do ofiby wprowadzony w ca ym Ko ciele. Tylko Ko cio y partykularne, zakony i cjum w ciwego, pozostawiaj c sufragia, ale skrócone. Wyda te motu klasztory, które od co najmniej dwustu lat pos ugiwa y si w asnym proprio "Abhinc duos annos", w 1913 r. którym kontynuowa wy ej brewiarzem, mog y nadal pozosta przy swoim, pod warunkiem, e wspomnian reform , szczególnie co do psalmodii. Wprowadzi mo lizreformuj go na wzór brewiarza rzymskiego. Brewiarz w. Piusa V na wo ci przesuwania wi t, co podnios o sta niedzieli i ca ego kaogó zosta przyj ty yczliwie, choci niektóre ko a skupione wokó w. lendarza liturgicznego w jego podstawowej strukturze. Karola Boromeusza (t 1584), w. Roberta Belarmina (t 1621) i innych, W 1912 r. Kongregacja Obrz dów skierowa a zapytanie do ordynayczy y sobie g bszych zmian w czytaniach drugiego nokturnu, riuszów miejsca, do prze onych generalnych zakonów i zgromadze , w

zawieraj cych ywoty wi tych. sprawie czyta historycznych w proprium diecezjalnym i zakonnym. Równie w dokumencie z 1913 r. Kongregacja Obrz dów zaznaczy a, e Na okres mi dzy w. Piusem V, a w. Piusem X, przypada szereg dotychczasowe przedsi wzi cia s tylko wst pem do gruntownej reformy reform brewiarzowych, z których adna nie zdoby a wi kszego znaczenia. zaplanowanej na dalsz przysz . Pewne poprawki do brewiarza Piusa V wprowdzi Klemens VIII (t 1605), Zatwierdzenie w 1945 r. przez papie a Piusa XII (f 1958) aci skiego usun niektóre b dy i poprawi Wulgat . Ostrymi zarz dzeniami zabroni umaczenie psa terza (psalterium pianum) oznacza o dalszy krok naprzód wydawania brewiarza nieautoryzowanego. Natomiast przez podniesienie na drodze reformy. Psa terz ten jednak nie wytrzyma krytyki ze strony stopnia niektórych obchodów liturgicznych ku czci wi tych i przez biblistów i przeszed do historii. wprowadzenie dalszych jeszcze obchodów ku ich czci, zniweczy Nast pny krok na drodze do reformy brewiarza uczyni Jan XXIII (t po yteczne skutki reformy w. Piusa V w tym zakresie. 1964), który swoim motu proprio "Rubricarum instructum" w 1960 roku Papie Urban VIII (t 1644) stara si wprawdzie o ulepszenie bre-

zatwierdzi Nowy Kodeks Rubryk brewiarza i msza u. Zawarte tam wiarza, ale jedno z jego rozporz dze okaza o si niezbyt udane. Wyda wypowiedzi odnosz ce si do teologii liturgii i jej duchowo ci, s cenne i mianowicie nakaz rewizji wszystkich hymnów brewiarzowych i potrwa e. prawiania ich wed ug klasycznych regu metrycznych i stylistycznych. Jednym z wykonawców tego nakazu by nasz poeta europejskiej s awy Dla dziejów modlitwy brewiarzowej szczególne znaczenie ma KonMaciej Kazimierz Sarbiewski (t 1640). O reformie Urbana VIII s usznie stytucja o liturgii "Sacrosanctum Concilium" z 4 grudnia 1963 r., w której mówiono: accessit latinitas, recessit pietas — wkroczy a do brewiarza ca y rozdzia IV po wi cony jest liturgii godzin. Artyku y 83-101 acina lecz odesz a pobo no . zawieraj fundament teologii liturgii godzin oraz jej aspekt duszpasterski i duchowy. Rada posoborowa dla wprowadzania w ycie Konstytucji o liturgii, przez siedem lat pracowa a nad odnow brewiarza, daj c w wyniku "Liturgi Godzin". To nowe dzie o zatwierdzi Pawe VI konstytucj apostolsk "Laudis canticum" dnia l listopada 1970 r., a Kongregacja

OD PIUSA X DO REFORMY POSOBOROWEJ Kultu Bo ego promulgowa a 11 kwietnia 1971 roku. Wydanie typiczne liturgii godzin zawiera Ogólne Wprowadzenie do Liturgii Godzin, uj te w 284 punkty. T umaczenie polskie, uzupe nione wi ty Pius X podj reform brewiarza konstytucj apostolsk "Diobchodami partykularnymi nosi tytu : Liturgia Godzin. Codzienna modvino afflatu z l listopada 1911 r. Najpierw zaj si zasad tygodniowego litwa ludu Bo ego, - ukazywa o si w latach 1982-1988. Drugie aci skie psa terza. W tym celu poleci w dni po wi cone obchodom wi tych wydanie typiczne ukaza o si w 1985 roku. obni stopie i odmawia psalmy wyznaczone w brewiarzu na dni powszednie, a nie na obchody wspólne o wi tych. Ograniczy 234 235 ZNACZENIE LITURGII GODZIN W swój Ko ció który nieustannie wielbi Boga i wstawia si za zbawienie YCIU KO CIO A ca ego wiata nie tylko przez odprawianie Eucharystii, lecz tak e innymi rodkami zw aszcza przez modlitw brewiarzow " (KL 83). To mistyczne zjednoczenie modl cego si ludu Bo ego ze swoim

Zbawicielem dostrzega w. Augustyn. W jednej ze swoich konferencji PRZED TRONEM BOGA tak komentowa psalm 85,1: "Gdy w modlitwie zwracamy si do Boga, nie oddzielamy przez to Syna i kiedy modli si Cia o Chrystusa, nie oddziela od siebie swojej g owy. W ten sposób jest On jedynym ZbaZarówno Konstytucja o liturgii, jak i Ogólne Wprowadzenie do Liwicielem swojego Cia a. Pan nasz Jezus Chrystus modli si za nas jako turgii Godzin, stawiaj modl cego si cz owieka przed tronem Boga. nasz Kap an, modli si w nas, jako nasza G owa, my modlimy si do Podstawowe znaczenie liturgii godzin widz bowiem w tym, e w niej Niego jako naszego Boga. Rozpoznajemy przeto w Nim nasze g osy i Ko ció , jako lud Bo y, aktualizuje swoje kap stwo, b ce uczestJego g os w nas". W liturgii godzin Chrystus modli si zatem naszymi nictwem w kap stwie Chrystusa. Kap stwo, to przede wszystkim ustami. Nasza modlitwa staje si Jego modlitw . Ko ció spe nia w ten funkcja po rednictwa. T funkcj wype nia Ko ció mi dzy innymi sposób kap

ski urz d Chrystusa, sk adaj c Bogu nieustann ofiar przez liturgi godzin. W niej lud Bo y w imieniu ca ej ludzko ci wielbi czci (l Tes 1,17). Jest to modlitwa Chrystusa i Jego Cia a, skierowana do Ojca niebieskiego przez Chrystusa, w Duchu wi tym. Lud Bo y zanosi do Ojca niebieskiego (OWLG 15). tronu Bo ego nieustanny hymn uwielbienia, dzi kczynienia i Chrystus przy cza si do wspólnoty zebranej na modlitw . "Chrystus przeb agania. Wyprasza te dobro duchowe dla siebie i dla ca ej bowiem jest obecny, kiedy zbiera si wspólnota, gdy g osi si s owo ludzko ci. Bo e i_ gdy Ko ció modli si i piewa psalmy" (KL 7; OWLG 13). Sta przed tronem Boga i wielbi Jego Majestat w imieniu Ko cio a oraz ca ego wiata, to dla cz owieka najwy szy zaszczyt, do jakiego Bóg go askawie dopu ci . Wszyscy, którzy bior czynny udzia w liturgii godzin "wype niaj zadanie Ko cio a i zarazem uczestnicz w najDUCH WI TY PRZYCZYN JEDNO CI wy szym zaszczycie Oblubienicy Chrystusowej, poniewa oddaj c Bogu chwa , stoj przed tronem Bo ym w imieniu Matki Ko cio a" (KL 85; OWLG 15). "Jedo modl cego si Ko cio a jest dzie em Ducha wi tego. Jest On w Chrystusie ( k 10,21), w ca ym Ko ciele i w ka dym ochrzczo-

nym. To w nie Duch wi ty przychodzi z pomoc naszej s abo ci i przyczynia si za nami w b aganiach (Rz 8,36). On, jako Duch Syna ZJEDNOCZENIE Z CHRYSTUSEM KAP ANEM daje nam ducha przybrania za synów, w którym mo emy wo : Abba, Ojcze (Rz 8,15). Nie ma wi c modlitwy chrze cija skiej bez dzia ania Ducha wi tego. On jednoczy ca y Ko ció i przez Syna prowadzi do Najwy szy Kap an Jezus Chrystus w czy odkupion ludzko do Ojca" (OWLG 8). Jedno zatem, b ca dzie em Ducha wi tego, swojego odwiecznego hymnu chwa y. Konstytucja o liturgii tak o tym mówi: jest najbardziej istotn cech Ko cio a od zarania jego istnienia. "Najwy szy Kap an Nowego i wiecznego Testamentu, Jezus Chrystus, Przejawia o si to w jednomy lnym trwaniu "na modlitwie razem z nieprzyjmuj c ludzk natur , wniós w to ziemskie wygnanie ów hymn, który w wiastami, Maryj , matk Jezusa i Jego bra mi" (Dz 1,14). "Jeden duch i niebieskich przybytkach rozbrzmiewa po wszystkie wieki. czy On ze sob jedno serce o ywia y wszystkich wierz cych" (Dz 4,32). ca spo eczno ludzk , aby wspólnie piewa t bosk pie chwa y. Ten

Poniewa Ko ció stanowi jeden mistyczny organizm Chrystusa, jeden urz d kap ski wykonuje nadal przez Bo y lud, dlatego najbardziej odpowiada mu modlitwa wspólna, 236 237 chórowa. Liturgia godzin jako oficjalna modlitwa Ko cio a domaga si Zarówno Konstytucja o liturgii (88 i 97), jak równie Ogólne wspólnotowego jej sprawowania. Modl ca si wspólnota jest cz stk Wprowadzenie do Liturgii Godzin (nr 14) k ad nacisk na tak zwan Ko cio a i jego obrazem. Ko ció ujawnia wtedy swoj istot . prawd czasu. Chodzi o to, aby ka da godzina modlitewna by a odpraModlitwa prywatna, w odosobnieniu i przy zamkni tych drzwiach jest wiana o swojej w ciwej porze, aby rzeczywi cie cary dzie ludzkiej konieczna i zalecana (Mt 6,6; KL 12). Jest modlitw cz onka Ko cio a, dzia alno ci by u wi cony. zanoszon do Ojca niebieskiego przez Chrystusa, w Duchu wi tym. Biskupi, prezbiterzy (zwani popularnie kap anami) i diakoni oraz inni, Jednak e modlitwa chórowa ca ej wspólnoty (zgromadzenia liturgicznego) którzy od Ko cio a otrzymali polecenie sprawowania liturgii godzin,

ma szczególn warto , gdy jest bardziej ko cielna. powinni codziennie sprawowa j w ca ci (OWLG 29). WI CAJ CE DZIA ANIE MODLITWY POSZCZEGÓLNE GODZINY Liturgia godzin u wi ca tych, którzy j sprawuj , poniewa jest ona ród em pobo no ci i po ywk dla modlitwy osobistej" (KL 90). Wszyscy ZAPROSZENIE DO MODLITWY zobowi zani do odprawiania liturgii godzin oraz wierni, których zach ca I N V I T A T O R I U M si do udzia u w niej (KL 100), nie powinni widzie w niej ci aru lecz wysoki zaszczyt i osobisty zysk. Zbawcze s owo Bo e zajmuje w liturgii godzin wa ne miejsce i przynosi jej uczestnikom obfite owoce u wi cenia. Codzienn modlitw liturgiczn rozpoczyna werset: Panie, Z Pisma w. wzi te s czytania. S owo Bo e zawarte w psalmach piewa si przed Jego obliczem, a pro by, modlitwy i piewy przenika duch i otwórz wargi moje, A usta moje b glosie chwa natchnienie biblijne (OWLG 14). Uczestnik liturgii godzin czerpie z niej Twoj . pokarm duchowy i umacnia si modlitw Ko cio a. W liturgii godzin

nawi zuje si dialog ludzi z Bogiem, poniewa "Bóg przemawia do swego Po wersecie, zgodnie z tradycj , nast puje tak zwane Wezwanie do ludu, a lud odpowiada Bogu piewem i modlitw " (KL 33). modlitwy (Invitatorium), które ma charakter zaproszenia do wspólnej modlitwy, do wys awiania Boga i do s uchania Jego g osu. Antyfona Potrzebny jest te osobisty wysi ek zmierzaj cy do osi gni cia koninwitatoryjna, czyli Wezwanie, jest w tre ci dostosowana do obchodu centracji my li, skupienia, harmonii mi dzy my , a recytowanymi s oliturgicznego. I tak na przyk ad w Adwencie brzmi ona: wami. Dzi ki takiemu wysi kowi liturgia godzin stanie si prawdziwie modlitw osobist ka dego jej uczestnika. B dzie sprawowana godnie, Uwielbiajmy Pana i Króla, który do nas przyjdzie; w uwa nie i gorliwie. Stanie si ona ród em pobo no ci i wielorakiej aski okresie Narodzenia Pa skiego: Bo ej. Zasila b dzie modlitw prywatn i umacnia do dzia ania Chrystus nam si narodzi , uwielbiajmy Wcielone S owo; w apostolskiego. wi ta maryjne: Liturgia godzin wyró nia si spo ród innych czynno ci liturgicznych Uwielbiajmy Chrystusa, Syna Dziewicy Maryi itd.

tym, e u wi ca wszystkie pory dnia i nocy, jak o tym wiadczy staroWezwanie powtarza si po ka dej strofie psalmu 95, tradycyjnie odytna tradycja chrze cija ska. Poszczególne godziny tak s roz one i mawianego na pocz tku modlitwy brewiarzowej. W miejsce psalmu 95 opracowane, e obejmuj ca dob i harmonizuj z poszczególnymi jej mo na stosowa psalmy 100 albo 67 albo 24, pod warunkiem, e psalm porami. Harmonia ta najbardziej widoczna jest w hymnach. ten nie zachodzi ju w oficjum danego dnia. W liturgii godzin odprawianej indywidualnie wystarczy odmówi antyfon Wezwania na pocz tku i na ko cy psalmu inwitatoryjnego. 238 239 Wezwanie z psalmem poprzedza pierwsz godzin modlitewn dnia. T nak, e odmówi o si ju nieszpory. Nawi zuje si w ten sposób do pierwsz godzin mo e by Godzina Czyta albo Jutrznia. Wszystkie prastarego zwyczaju czuwa nocnych (wigilii), z których ta godzina pozosta e godziny rozpoczynaj si nast puj cym wersetem: modlitewna si wywodzi (OWLG 59 i 72). W biblijnym i teologicznym uzasadnieniu tych nocnych godzin modBo e, wejrzyj ku wspomo eniu memu. Panie,

litewnych, Ojcowie Ko cio a i pisarze redniowieczni na pierwszym pospiesz ku ratunkowi memu. Chwa a Ojcu i miejscu wskazuj na napomnienie Chrystusa, aby przez czuwanie na Synowi i Duchowi wi temu, Jak by a na modlitwie przygotowa si na drugie Jego przyj cie. W pierwszych pocz tku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. wiekach chrze cija stwa, pod wp ywem zapatrywa ydowskich, oczekiAmen. Alleluja. wano tego przyj cia w nocy (Hipolit). Ponadto przerywanie snu nocnego uwa ano za rodek ascezy, a modlitw zwi zan z czuwaniem nocnym za szczególnie owocn . Podczas odmawiania psalmów napotykano nieraz na wiersze zawieraj ce pochwa modlitwy nocnej, jak np. GODZINA CZYTA Wsta em o pó nocy, aby wys awia sprawiedliwe wyroki twoje (Ps 118,62), lub Pami ta em noc na imi twoje (Ps 111,55). Istnieje mo liwo czenia godziny czyta z nabo stwem wigilijW nowej ksi dze Liturgii Godzin, Godzina Czyta ma swoje tradynym: niedzielnym lub wi tecznym. Na wzór Wigilii Paschalnnej w sta-

cyjne miejsce. Umieszczona jest na pierwszym miejscu, chocia nie jest ro ytno ci chrze cija skiej odprawiano tak e wigilie zwi zane z najzwi zana z adn por i mo na j odmawia w czasie dowolnym. wi kszymi wi tami oraz wigilie niedzielne. Niedziela bowiem by a coSk ada si z nast puj cych elementów: tygodniow Pasch (ma Pasch ). Ojcowie Ko cio a i pisarze ko cielni — wezwanie (albo "Bo e, wejrzyj..."), cz sto zach cali do udzia u w nich. Ukazywali je jako obraz wyczeki— hymn (dostosowany do obchody liturgicznego), wania na przyj cie Pana (Mt 25,6; Mk 13, 35). Dzi nadal mo na od— psalmodia z ona z trzech psalmów, z antyfonami, prawia wigilie niedzielne, wigilie Bo ego Narodzenia czy wigilie Zie— werset stanowi cy przej cie od psalmodii do czyta , lonych wi t. Porz dek takiego nabo stwa jest nast puj cy: — czytanie I: biblijne, z w asnym responsorium, — werset "Bo e, wejrzyj.." — czytanie II: patrystyczne lub hagiograficzne, z responsorium, — hymn z godziny czyta , — hymn: Ciebie, Bo e, chwalimy, w uroczysto ci, wi ta i niedziele

— psalmodia godziny czyta , (poza Wielkim Postem), — czytania, — modlitwa, poprzedzona "módlmy si ", z drugie zako czeniem. — K a n t y k i , Odnowa tej godziny jest realizacj postanowie Soboru: "Chocia — E w a n g e l i a , godzina zwana jutrzni [tak si wtedy nazywa a] zachowuje w chórze — homilia (dowolnie), charakter modlitwy nocnej, nale y j tak przerobi , aby mog a by od— hymn: Ciebie, Bo e, chwalimy, i modlitwa ko cowa. mawiana o ka dej porze dnia; powinna zawiera mniejsz ilo psalGdy odprawia si nabo stwo wigilijne, niedzielne czy wi teczne, mów i d sze czytania" (KL 89 c). Czytania s lepiej dobrane dla powtedy do godziny czyta odprawianej jako czuwanie przed dan nieytku duchowego uczestników. Zawarte w nich skarby Objawienia podziel czy uroczysto ci , dodaje si kantyki i Ewangeli . Mo na doda mocne s do post pu w yciu duchowym. Bogactw tych szukaj przede tak e okoliczno ciow homili . Kantyki i perykopy ewangeliczne opra-

wszystkim kap ani, by nimi i rozdawa je innym. cowane specjalnie na nabo stwa wigilijne umieszczone s na ko cu Wprawdzie jodzin czyta mo na odprawia o ka dej porze dnia, to ka dego tomu Liturgii Godzin. Ponadto Ewangeli na t uroczysto jednak jest rzecz chwalebn , gdy odmawia si j w godzinach nocnych. lub niedziel mo na tak e odczyta z Lekcjonarza mszalnego. Po Mo na j odmawia tak e przed pó noc , pod warunkiem jedEwangelii mo na odczyta wzgl dnie wyg osi odpowiedni homili . 240 241 JUTRZNIA - . ii oi/ e oraz wspólnie odmawia si rano; wypada przestrzega tego I..VMIKV. w odmawianiu samotnym". Konstytucja o liturgii powiada: "Zgodnie z czcigodn tradycj ca-i. Jutrznia jest tradycyjn nodlitw porann ludu Bo ego i sk ada si : ,-. • Ko cio a za g ówn cz oficjum nale y uwa laudes jako mo— wezwania (wzgl dnie wersetu "Bo e, wejrzyj..."),

.iiiiwi,- porann i nieszpory jako modlitw wieczorn , i tak je odpra— hymnu, uwzgl dniaj cego z pocz tek dnia i obchód liturgiczny, *M.I. " (KL 89 i 100). Wed ug prastarej tradycji jutrznia jest modlitw — psalmodii z onej z psalmu porannego, kantyku starotestamenl' . M , mn i pami tk zmartwychwstania Chrystusa, "który jest s cem talnego i psalmu wielbi cego, 1'i.iwiedliwo ci, blaskiem z wysoka i prawdziw wiat ci " (Mai 4,2; l k — czytania krótkiego, z krótkim responsorium, l ,78; J 1,9). Dlatego w. Cyprian napomina chrze cijan: "Rano na-i« /v — Pie ni Zachariasza z antyfon , si modli , aby modlitw porann uczci zmartwychwstanie Chrys-i ma — pro by o u wi cenie dnia i pracy, Modlitwy Pa skiej, bez Amen, Pana". Wed ug w. Bazylego, pierwsze my li i pierwsze ruchy — modlitwa ko cowa, bez wezwania Módlmy si , z d ugim zako cze• ula nale y kierowa do Boga, by my l o Nim uradowa a serce niem, . / l i wieka. Jemu po wi ca si rozpoczynaj cy si dzie .

— werset ko cowy, który przy odmawianiu indywidualnym brzmi: Jutrznia ma czytanie krótkie. W krótkim czytaniu atwiej uchwyci i "Niech nas Bóg b ogos awi, broni od wszelkiego z a i doprowadzi do .lotn my l czytania, sentencj czy napomnienia biblijne. W d szym . ycia wiecznego. Amen" /vianiu atwo je przeoczy . St d w zreformowanym brewiarzu sporo n Przy odmawianiu chórowym lub wspólnym, pod przewodnictwem st krótkich czyta wyj tych z ró nych ksi g wi tych. Stanowi one kap ana lub diakona, na ko cu udziela si b ogos awie stwa. pokarm dla ycia duchowego. Jutrzni nazywano pierwotnie Agenda matutina (= zbiór modlitw porannych) lub Matutinorum solemnitas (= nabo stwo poranne) albo Matutini (psalmy poranne) poniewa odmawiano je wczesnym rankiem, z brzaskiem dnia (ad matutam seu auroram). Z powodu psalmów wielMODLITWA W CI GU DNIA bi cych (Laudate — Cantate — Laudate), jutrzni nazywano Laudes matutinae (= poranne modlitwy pochwalne) lub krótko Laudes. Wychwalanie Boga jest bowiem w ciw cech tej godziny.

Modlitwy: przedpo udniowa, po udniowa i popo udniowa, maj jedGodno i wa no modlitwy porannej podnosili Hebrajczycy, jak o tym nakow budow : wiadczy Ksi ga M dro ci (16,28): "Trzeba uprzedza s ce, by — werset wst pny, ogos awi Ciebie, a gdy wschodzi wiat , modli si do Ciebie". To — hymn, odpowiadaj cy porze dnia, powa anie dla modlitw porannych przej o chrze cija stwo, co — psalmodia z ona z trzech psalmów z antyfonami, potwierdzaj liczne wiadectwa tradycji, jak: "Któ waha si b dzie — czytanie krótkie z wersetem, przykl ka codziennie przed Bogiem albo przynajmniej w czasie pierwszej — modlitwa ko cowa, poprzedzona wezwaniem Módlmy si , z krótkim modlitwy z brzaskiem dnia?" (Tertulian, De orat., 23); "Czy nie wiesz, zako czeniem. cz owiecze, e pierwociny twego serca i ust winiene Bogu?" Maj c przed sob tradycj modlitewn Starego Testamentu (Dn 6, (Ambro y, In Ps 118); "Pospiesz si rano i do ko cio a zanie pierwociny

10; Ps 54,18), zach i przyk ad Chrystusa oraz Aposto ów, chrze twej pobo nej ofiary" (Ambro y, Sermo 19,32); "Gdy o wicie cijanie od pocz tku modlili si szczególnie rano i wieczorem, ale tak e o wstajemy, zanim wyjdziemy z mieszkania, powinni my dzi ki sk ada ró nych porach dnia. Tymi porami by y tercja (modlitwa przedpo udZbawicielowi" (Maksym, Horn., 88). niowa), seksta (modlitwa po udniowa) i nona (modlitwa popo udniowa). St d pochodzi zasada Kodeksu Rubryk (nr 145), która wyklucza Modlitwy te pocz tkowo by y krótkie i prawdopodobnie polega y na antycypowanie jutrzni: "Jutrznia, poniewa jest modlitw porann , odmówieniu Modlitwy Pa skiej (Didache, Tertulian). Ta tradycja 242 243 chrze cija ska oko o IV w. przekszta ci a si w klasztorach w celebracje modlitewne na wzór jutrzni i nieszporów. W VI w. modlitwy te ria (= modlitwa odmawiana przy zapalonych lampach, po zapadni ciu przekroczy y mury klasztorów i wesz y do repertuaru modlitw ca ego zmroku), Eucharistia lucernalis lub Gratia vespertina (= wieczorne kleru. Godziny modlitewne w ci gu dnia czono z rozwa aniem najdzi kczynienie). Wieczór to pora na modlitwy dzi kczynne, po prze ytym

wa niejszych momentów z m ki Pa skiej, tych zw aszcza, które mia y dniu, jak to zaznaczaj autorzy Starego i Nowego Testamentu. miejsce w tych w nie godzinach. Nieszpory mia y charakter radosnej pie ni pochwalnej i serdecznej Równie w czasach nowo ytnych idea u wi cania czasu przez modlitw wdzi czno ci za dobrodziejstwa Bo e. Punkt kulminacyjny nieszpory ma wielk wag . Liturgia godzin obejmuje ca y dzie , aby szatan zasta osi gaj w dzi kczynnym Magnificat. Jest uroczystym dzi kczynieniem cz owieka zawsze z czonego z Bogiem, aby grzech napotyka na Ko cio a za wszelkie aski Bo e. Nieszpory s dzi kczynieniem za ko przeszkod modlitewn i aby chwa a Bo a si rozwija a. Hymny w mocz cy si dzie , za otrzymane aski Bo e i za wszelkie dobre czyny dlitwie przedpo udniowej cz sto zawieraj aluzj do Zes ania Ducha dokonane pod wp ywem Bo ego dzia ania. Nieszpory s równie wspowi tego. Najcenniejszym owocem Ducha wi tego jest mi . Hymny mnieniem zbawczych dzie Chrystusa, które mia y miejsce wieczorem, modlitwy po udniowej, odmawiane nieraz w czasie po udniowego upa u, jak: Wieczerza Pa ska czy mier Chrystusa na krzy u. Ponadto przypominaj o szkodliwym ogniu nami tno ci, który nieraz gwa ci prawa

symbolizuj one koniec czasów, koniec ca ej doczesno ci. Dlatego gdy mi ci. W czasie modlitwy popo udniowej s ce sk ania si ku Ko czy si dzie , swoj nadziej kierujemy do wiat ci, która nie zachodowi, dlatego w hymnach tej godziny wyst puje my l o mierci zna zachodu i prosimy, aby wiat ta zawsze wieci a nad nami. Zbawiciela i o w asnej mierci, która z dniem ka dym si zbli a. Przez wiat t rozumiemy Chrystusa. wi canie czasu i pracy ludzkiej modlitwami, jest prastarym zwyZ powodów historycznych i duchowych Sobór yczy sobie, aby nieczajem, zawsze ywym i aktualnym. szpory odprawiano z wi ksz uroczysto ci i w miar mo no ci, by piewano je w ko cio ach z udzia em wiernych (KL 99-100). Nieszpory ze swej natury s modlitw wspólnoty parafialnej. Do gromadzenia tej wspólnoty na modlitw Ko cio a najlepiej nadaj si niedziele i wi ta. NIESZPORY Gdy nieszpory odprawia si z udzia em wiernych, wtedy czytanie mo e

by d sze, z Lekcjonarza mszalnego. Mo na te doda homili . Nieszpory nale do g ównych godzin modlitewnych: — werset wst pny, KOMPLETA — hymn harmonizuj cy z obchodem liturgicznym, — psalmodia z ona z dwóch psalmów i kantyku z Nowego Test., — czytanie krótkie z responsorium, Modlitw na zako czenie dnia nazywano komplet (Compktorium = — kantyk Naj w. Maryi Panny z antyfon , zako czenie). Porz dek jest podobny do innych godzin: — pro by czyli b agania wstawiennicze i Modlitwa Pa ska, — werset wst pny, — modlitwa ko cowa, bez Módlmy si , z d ugim zako czeniem, — rachunek sumienia (zalecany), — werset ko cowy, jak w jutrzni. — hymn dostosowany do ko cz cego si dnia i okresu liturgicznego, Por odmawiania nieszporów zawsze by zachód s ca, zw aszcza — psalmodia krótka, z

ona z jednego lub dwóch psalmów, moment ukazywania si na niebie gwiazdy wieczornej (vesper), i kiedy w — czytanie krótkie, z responsorium, domach zapalano lampy. Dlatego chrze cijanie t godzin nazywali — kantyk Symeona z antyfon , vesgerae(nieszpory), albo Agenda vespertina (= zbiór modlitw wieczor— modlitwa ko cowa, nych), Solemnitas vespertina (= nabo stwo wieczorne), Hora lucema— formu a b ogos awie stwa ko cowego: Noc spokojn i mier szcz liw niech nam da Bóg wszechmog cy, Ojciec, i Syn, i Duch wi ty. 244 245 Kompleta w odró nieniu od innych godzin oficjum, jest pochodzenia — werset wst pny: Bo e wejrzy ... klasztornego. Powsta a w zgromadzeniach mniszych. Mnisi odmawiali j — hymn z jutrzni, "gdy k adli si na spoczynek" (Ambro y, De virg. 111,10). Gdy — psalmodia z jutrzni, duchowie stwo diecezjalne w VII i VIII w. zacz o prowadzi ycie

— Chwa a na wysoko ci Bogu (je eli w tym dniu przypada), wspólne, powoli przyj o oficjum monastyczne. W ten sposób kompleta — kolekta (oracja), wesz a do oficjum katedralnego, czyli do oficjum duchowie stwa tzw. — liturgia s owa Bo ego, wieckiego. Kompleta jest ostatni modlitw dnia. Odmawia si j tu — pro by z jutrzni (w miejsce modlitwy powszechnej), przed udaniem na spoczynek nocny, nawet po pó nocy, gdy tak si sk ada. — liturgia ofiary (bez zmian), Rachunek sumienia po wersecie wst pnym jest praktyk godn pochwa y — Kantyk Zachariasza na dzi kczynienie po Komunii w., ze wzgl du na higien ycia duchowego. Psalmy przeznaczone na koniec — modlitwa po Komunii (wed ug msza u), dnia tak s dobrane, aby wyra y nadziej pok adan w_B_ogu. Modl cy — zako czenie (wed ug msza u). si cz owiek poleca si Bogu s owami psalmu (30,6), którymi umieraj cy Zbawiciel na krzy u poleca swoj dusz Ojcu ( k 23,46): "W r ce Je eli w takiej celebracji bierze udzia lud, wtedy s zmiany: Twoje, Panie, powierzam ducha mojego". Z uczuciem wdzi czno ci

— na wej cie wszyscy piewaj pie , wielbi Boga s owami starca Symeona, skierowanymi równie w przysz — pozdrowienie ludu (jak w mszale), rzeczywisto wieczn . — psalmy jutrzni (zast puj akt pokutny), — liturgia s owa Bo ego, Antyfony maryjne ko cz liturgi godzin. W okresie wielkanocnym — modlitwa powszechna (jak w ka dej Mszy), zawsze odmawia si lub piewa antyfon : — liturgia ofiary (bez zmian), — Królowo niebios (Regina caeli). — pie Zachariasza jako piew dzi kczynnym po Komunii w., W pozosta e okresy roku ko cielnego odmawia si : — zako czenie (jak w mszale). — Matko Odkupiciela, — Witaj niebios Królowo, Podobnie ma si rzecz z godzin w ci gu dnia. Gdy lud w tej ce— Witaj Królowo, lebracji nie bierze udzia u (np. w dni powszednie) akcj liturgiczn — Pod Twoj obron . rozpoczyna si wersetem wst pnym. Gdy natomiast w celebracji lud

bierze udzia , wtedy wszyscy piewaj pie na wej cie. Gdy wszyscy s ju na swoich miejscach, nast puje pozdrowienie zebranych. W obu przypadkach psalmodia zajmuje miejsce aktu pokutnego. CZENIE LITURGII GODZIN Z MSZ WI Gdy nieszpory poprzedzaj Msz wi wieczorn , wtedy porz dek jest taki sam, jak przy czeniu Mszy z jutrzni . Na dzi kczynienie piewa si Pie Naj wi tszej Maryi Panny (Uwielbiaj duszo moja Pana) z W celebracji wspólnotowej (np. rekolekcje kap skie) lub chórowej, antyfon . istnieje mo liwo czenia godzin brewiarzowych z Msz w. Lepiej Je eli natomiast tak si sk ada, e modlitwa przedpo udniowa, uwydatnia si wtedy wi mi dzy liturgi godzin, a Msz w. Godzina po udniowa lub popo udniowa, wzgl dnie nieszpory, nat puj zaraz po brewiarzowa i formularz mszalny musz si wtedy zgadza .

czenie Mszy wi tej, wtedy liturgia mszalna odprawia si bez zmian a do takie nie mo e przeszkadza pracy duszpasterskiej (OWLG 93). Komunii w cznie. Bezpo rednio po modlitwie ko cowej po Komunii, recytuje si psalmy danej godziny. Gdy jest to godzina w ci gu dnia, Je eli czy si np. jutrzni z Msz , wtedy porz dek celebracji liwtedy po psalmach odmawia si modlitw ko cow wed ug ksi gi liturgii turgicznej jest nast puj cy: godzin, b ogos awie stwo i rozes anie. Gdy chodzi o nieszpory, 246 247 wtedy bezpo rednio po psalmach nast puje kantyk Naj w. Maryi Panny z kie, ze swej natury domagaj si tego, aby byty piewane. Recytuje si je antyfon , po czym jest modliwa ko cowa (z brewiarza), b ogos awie stwo i rozes anie. lub odmawia. W ka dym psalmie tkwi pewna muzyka, która determinuje sposób jego wykonania czy wyg aszania. Godziny czyta z zasady nie czy si z Msz w. Wyj tek stanowi Duch wi ty, z którego natchnienia powsta y, zawsze obdarza ask noc Bo ego Narodzenia. Liturgia Wigilii Bo ego Narodzenia przebiega

tych, którzy nabo nie piewaj psalmy lub je odmawiaj . Gdy pos uguwed ug rubryk zawartych w ksi gach liturgicznych. jemy si s owami psalmów, modlitwa nasza jest ywsza i atwiejsza. Pomagaj one wielbi Boga w rado ci i b aga Go w ucisku. Pewna niedogodno mo e wynikn st d, e nie ka dy psalm adreCZENIE GODZIN MI DZY SOB sowany jest do Boga. Psalmista jako poeta, cz sto mówi do ludu przypominaj c histori Izraela. Wprowadza równie do psalmów Boga mówi cego, czasem wprowadza nieprzyjació Boga, ró nych ludzi, a nawet Istnieje mo liwo czenia godziny czyta z pozosta ymi godzinami istoty nierowumne. Psalmy zatem s zupe nie inn modlitw od pozokanonicznymi. Je eli godzin czyta odmawia si razem z inn godzin sta ych modlitw Ko cio a. kanoniczn , wtedy mo na je po czy w jedn celebracj liturgiczn . Podczas odmawiania psalmów serce si otwiera na te wszystkie Gdy np. godzin czyta odprawia si rano, wtedy mo na j po czy z uczucia i nastroje, jakimi s natchnione, zgodnie z ich specyfik lijutrzni . Porz dek celebracji b dzie wtedy nast puj cy: terack : s wi c psalmy osne (treny), wielbi ce, dzi kczynne, pe ne — werset: Panie otwórz wargi moje...

nadziei. Kto modli si psalmami w imieniu Ko cio a winien zwa na — wezwanie (invitatorium), — hymn z jutrzni, ich sens, zw aszcza mesja ski, dla którego Ko ció wprowadzi je do swojej liturgii. Sens ten ukaza Nowy Testament w ca ej pe ni, w s o— psalmodia z godziny czyta , wacg Chrystusa: "Wszystko musi si spe ni , co napisane jest o mnie w — czytania z godziny czyta z responsoriami, prawie Moj eszowym, u Proroków i w Psalmach" ( k 24, 44). Przy— psalmodia z jutrzni, adem jest znany dialog u w. Mateusza o Mesjaszu jako synu Dawida i — czytanie krótkie z responsorium i dalszy ci g jak w jutrzni. jego Panu zarazem (Mt 22,44). W wietle tego dialogu w psalmie 109 W podobny sposób z godzin czyta mo na czy wszystkie pozomowa jest o Mesjaszu. Na tej drodze Ojcowie Ko cio a w ca ym sta e godziny kanoniczne. psa terzu dopatrywali si proroctw o Chrystusie i Ko ciele. Chocia interpretacja niektórych fragmentów nastr cza trudno ci, to jednak pisarze ko cielni s ysz w psalmach g os Chrystusa wo aj cego do Ojca, lub os Ojca rozmawiaj cego z Synem. Rozpoznaj te g os Ko cio a, oraz

ELEMENTY SK ADOWE os aposto ów i m czenników. Psalmy chrystologiczne umieszczone s w oficjach wi tecznych. Ich sens chrystologiczne uwydatniony jest przez to, e odno ny werset powtarzany jest jako antyfona. PSALMY KANTYKI Znaczn cz liturgii godzin zajmuj psalmy. Napisali je wi ci owie w Starym Testamencie pod natchnieniem Ducha wi tego. S Kantyki nale do tekstów biblijnych. Budow maj podobn do to utwory poetyckie, a poprawna ich nazwa hebrajska tehillim znaczy psalmów. S to pie ni wznios e, wielbi ce i dzi kczynne. Rozró niamy cantica laudis czyli pie ni wielbi ce. Grecka nazwa psalmoi oznacza kantyki Starego i Nowego Testamentu, przy czym spo ród tych ostatnich piewy wykonywane przy d wi kach harfy. Jako pie ni poetycwyodr bnia si kantyki ewangeliczne. 248 249 Kantyki z ksi g Starego Testamentu, zgodnie z tradycj , znajduj Tjrtu y przed psalmami zacz to umieszcza w redniowieczu. Dotysi w jutrzni pomi dzy dwoma psalmami. Ilo kantyków powi kszy

czy y sensu psalmów, ich znaczenia dla ycia duchowego. W nowej Linajpierw w. Pius X (t 1914) w zarz dzonej przez siebie reformie turgii Godzin znalaz y si one na swoim tradycyjnym miejscu, przed liturgii godzin. Posoborowa reforma doda a tyle dalszych kantyków z psalmami i pisane s czerwonym drukiem. Nie nale do tekstu modksi g Starego Testamentu, e wystarcza ich na wszystkie dni czterolitewnego. Podsuwaj podstawow my l psalmu i u atwiaj traktowanie tygodniowego cyklu psa terza brewiarzowego. jako modlitwy. Pierwsze trzy psalmy maj nast puj ce tytu y: Kantyki Nowego Testamentu w nieszporach znajduj si po psal— Dwie drogi ycia. mach, zgodnie z chronologi . Kantyki te wyj te s z Listów Apostol— Mesjasz Król zwyci ski. skich i Apokalipsy. Jest ich siedem, po jednym na ka dy dzie tygodnia. — Pan moim opiekunem. Niedziele Wielkiego Postu oraz uroczysto ci Objawienia i PrzeObok tytu ów liturgia godzin posiada jeszcze sentencje zaczerpni te z mienienia Pa skiego maj swoje kantyki. Przyk adem kantyku nowotesksi g Nowego Testamentu i z pism Ojców Ko cio a. U atwiaj traktamentalnego mo e by Hymn uwielbienia z Apokalipsy: towanie psalmów jako modlitwy Ko cio a. Wskazuj tak e na sens

chrystologiczny danego psalmu. Wielkie i godne podziwu s Twoje dziel , Przy odmawianiu indywidualnym mo na pos ugiwa si sentencjami Panie, Bo e wszechw adny. jako antyfonami psalmowymi. Sprawiedliwe i wierne s drogi Twoje, Przed pierwszymi trzema psalmami sentencje te brzmi : Królu narodów. — B ogos awieni, którzy maj c nadziej w krzy u, zanurzyli si w Któ by si nie bal, Panie, wodzie (Anonim z II w.). i nie czci Twojego imienia? — Zeszli si rzeczywi cie przeciw wi temu S udze Twemu, Jezusowi, Bo tylko Ty jest wi ty. którego nama ci (Dz 4,27). Przyjd wszystkie narody — Zasn snem ogarni ty, lecz si obudzi , bo Pan Go wspomóg ( w. i padn na twarz przed Tob , Ireneusz). gdy ujawni y si Twoje s uszne wyroki.

Kolekty psalmowe si gaj staro ytno ci chrze cija skiej. Wtedy to po Do kantyków ewangelicznych nale : ka dym psalmie nast powa a chwila ciszy na prywatne rozwa anie — "B ogos awiony Pan Bóg Izraela" (kantyk Zachariasza), tre ci. Potem przewodnicz cy odmawia kolekt , podsumowuj c w niej te — "Wielbi dusza moja Pana" (kantyk Naj w. Maryi Panny), ciche modlitwy. Zachowane do naszych czasów kolekty psalmowe — "Teraz, o Panie pozwól odej swemu s udze" (kantyk Symenona). umieszczono w Dodatku do ksi gi Liturgii Godzin. Pomagaj one w Stanowi one punkt kulminacyjny: jutrzni, nieszporów i komplety. piewa rozumieniu psalmów w duchu chrze cija skim. Ukazuj jak wówczas je si je, recytuje lub s ucha w pozycji stoj cej, jak Ewangelii. rozumiano i traktowano jako modlitw . W dalszym ci gu mo na pos ugiwa si nimi tak, jak w dawnej tradycji. Po od piewaniu czy odrecytowaniu psalmu przez chwil rozwa jego tre i odmówi stoELEMENTY WSPOMAGAJ CE PSALMY sown kolekt , zwi zan z danym psalmem. Antyfony psalmowe s równie elementem staro ytnym, si gaj cym W zachodniej tradycji liturgicznej s trzy elementy, które wpomagaco najmniej czasów w. Benedykta. S bardziej trwa e ni kolekty czy

psalmy, nadaj c im charakter modlitwy chrze cija skiej. S to tytu y, tytu y. W liturgii godzin ka dy psalm ma swoj antyfon , która zmienia kolekty i antyfony. si w zale no ci od okresu roku ko cielnego czy obchodzonego misterium. Antyfony zamieniaj psalmy w modlitw osobist . Nieraz 250 251 powtórzeniem wersetu psalmowego, godnego szczególnej uwagi. Pomagaj "uchwyci " rodzaj literacki lub sens typiczny psalmu. Antyfony z regu y odmawia si lub piewa przed i po psalmie. Mo na je tak e powtarza po ka dym wersecie psalmu. Wszystkie turgii godzin uzupe niaj czytania mszalne, by ukaza histori zbauroczyste obchody liturgiczne maj w asne antyfony. wienia w sposób pe niejszy. Godzina czyta posiada dwa cykle biblijne: Antyfony trzech pierwszych psalmów w Adwencie s nast puj ce: jeden cykl roczny, umieszczony w ksi dze Liturgii Godzin, drugi cykl dwuletni umieszczony w Dodatku do Liturgii Godzin. Cykl jednoroczny — Oto Król najwy szy przyb dzie z wielk moc , aby zbawi wszystkie narody, alleluja. zharmonizowany jest z czytaniami mszalnymi. Uroczysto ci i wi ta maj swoje w asne czytania biblijne, dobrane do tre ci obchodzonego

— Ciesz si i wesel, córo Jeruzalem: Oto twój Król przychodzi do misterium. ciebie. Nie l kaj si , Syjonie, bo wkrótce nadejdzie twoje zbawienia. Czytania krótkie tak s dobrane, aby wyra nie ukazywa y zawart w — Oczy nasze serca na przyj cie najwy szego Króla; stawajmy si nich sentencj czy napomnienie. Jedna seria tygodniowa u ona jest godni wyj Mu na spotkanie, bo nie b dzie zwleka i wkrótce nadejdzie. na czas zwyk y w ci gu roku i do czona do psa terzy poszczególnych godzin. Okresy specjalne maj swoje serie tygodniowe: na Adwent, Bo e N i e k t ó r e z a n t y f o n psalmowych usamodzielni y si i Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc. Osobn seri tygodniow czyta uleg y rozbudowie. piewane s niezale nie od psalmów. Nawet ich krótkich maj tak e komplety. Uroczysto ci, wi ta i niektóre pierwotny zwi zek z psalmami poszed w zapomnienie. Zatrzyma y nazw wspomnienia maj swoje w asne krótkie czytania biblijne. antyfon. Nale do nich przede wszystkim antyfony maryjne, odmawiane na Czytania patrystyczne zaczerpni te s z pism Ojców Ko cio a i inzako czenie liturgii godzin (zobacz s. 246).

nych pisarzy chrze cija skich. Dodatek do Liturii Godzin zawiera dalsze bogactwo czyta patrystycznych do wyboru. Do dodatku tego, staraniem episkopatu, dochodz czytania regionalne, uwzgl dniaj ce wi tych pisarzy danego regionu. CZYTANIA Pisma wi tej tradycji Ko cio a s wiadectwem i równocze nie przyk adem rozwa ania s owa Bo ego i jego rozumienia. Zawieraj one bogaty pokarm dla rozwoju ycia duchowego chrze cijan. Wprowadzaj Godzina czyta zawiera teksty biblijne, patrystyczne i hagiograficz-ne. wiernych w zbawcze tajemnice Chrystusa. Wszystkie tak s dobrane, aby przynosi y po ytek duchowy wiernym. Czytania Czytania hagiograficzne wyj te s z pism patrystycznych, z pism biblijne ods aniaj w ci gu roku liturgicznego ca e misterium zbawienia. pozostawionych przez wi tych oraz z ywotów wi tych. Konstytucja o liturgii tak o tym mówi: "z biegiem czasu Ko ció ods ania ca e Mo e to zatem by wyj tek z pism pozostawionych przez autorów misterium Chrystusa, pocz wszy od Wcielenia i Narodzenia a do chrze cija skich na temat danego wi tego. Gdy wi ty wspominany w Wniebowst pienia, do Zes ania Ducha wi tego" (KL 102). Celebracji liturgii pozostawi po sobie pisma, wtedy czyta si z nich wybrany

liturgicznej zawsze towarzyszy o czytanie tekstu biblijnego. Czytanie bowim wyj tek. Mo e to by równie wyj tek z yciorysu wi tego lub fragowa Bo ego, w czasie sprawowanej liturgii, przynosi obfitsze owoce. Przede ment z dokumentów beatyfikacyjnych czy kanonizacyjnych. wszystkim budzi wiar , wzmacnia j i pomna a, co wa ne jest dla owocnego Czytania hagiograficzne dobierane s ze specjaln trosk o prawd udzia u w sprawowanych tajemnicach wiary. historyczn i o po ytek duchowy wiernych, tak czytaj cych, jak i W doborze czyta dla liturgii godzin, zgodnie z tradycj , uwzgl dniano: uchaj cych. okresy roku liturgicznego, oraz porz dek czyta mszalnych. Liturgia godzin Krótkie notatki biograficzne, umieszczone w ksi dze liturgii godzin, w powi zana jest bowiem z liturgi mszaln . Czytania licz ci o wi tych (sanctorale) przed czytaniami hagiograficznymi, maj charakter informacyjny na temat wspominanego wi tego czy b o252 gos awionego, i nie nale do modlitw. 253 RESPONSORIA Wersety wyst puj równie w godzinie czyta , jako cznik mi dzy psalmami, a czytaniami. W Bo e Narodzenie werset ten brzmi:

Responsoria zwi zane s ci le z czytaniami, do których zosta y Obdarz wszystkich synów twoich m dro ci Bo . do czone. Stanowi odpowied modlitewn na przeczytane s owo. My li I dam pe ni pokoju twoim dzieciom. zawarte w czytania, w responsoriach zamieniane s w wielbienie, Wszystkie elementy modlitewne w liturgii godzin zaczerpni te s dzi kczynienie. Cz sto czytania daj sposobno do rozwa ania obchowprost z Pisma w. lub te pisane s j zykiem biblijnym. dzonej tajemnicy. Historycznie bior c, responsoria s pozosta ci psalmów piewanych po czytaniach, w sposób responsoryjny. W nowej ksi dze Liturgii Godzin, teksty responsoriów pochodz z HYMNY bogatego skarbca tradycji liturgicznej. W miar potrzeby, dla nowych obchodów komponowano nowe responsoria. Responsorium po pierwszym czytaniu w Bo e Narodzenie brzmi nast puj co: Najstarsze hymny mia y rytm staro ytnej prozy artystycznej (np. Gloria in excelsis Deo lub Te Deum laudamus). Jako pie ni metryczne Dzi raczy nam si narodzi z Dziewicy Król niebios, aby zgubionego pojawi y si od IV w. Na Wschodzie znanym twórc by

w. Efrem cz owieka przyprowadzi z powrotem do Królestwa niebieskiego. * Raduj Syryjczyk (t 373). Na Zachodzie natomiast najbardziej zas yn w. si chóry anio ów, poniewa ludzion zaja nia o wieczne zbawienie. * Ambro y (t 379) jako ojciec hymnodii liturgicznej. Odt d powoli hymny Chwa a na wysoko ci Bogu, a na ziemi pokój ludziom, których Bóg zacz y przyjmowa si w liturgii. W samym Rzymie do liturgii wesz y umi owa . * Niech si raduj chóry anio ów, poniewa ludziom one dopiero w XIII w. zaja nia o wieczne zbawienie. Ze swej natury hymny przeznaczone s do wielbienia Boga. S to piewy wielbi ce. Podnosz one dusz do pobo nej celebracji liturPo krótkich czytaniach w jutrzni, nieszporach i komplecie, nast puje gicznej. Dlatego umieszczone s na pocz tku ka dej godziny kanonicznej. krótkie responsorium o innej budowie: Pod wzgl dem tre ci stanowi element najbardziej dostosowany do poszczególnych obchodów i okresów liturgicznych, a tak e do poszczeDzi si dowiecie, e Pan przychodzi (2 x). gólnych godzin. Wed ug starej tradycji ka dy hymn ko czy si doksoUjrzycie Jego chwa i poznacie,

logi , czyli uwielbieniem Boga w Trójcy Jedynego. e Pan przychodzi. W odnowionej liturgii godzin hymny tak s u one, by mog y by Chwa a Ojcu, i Synowi, i Duchowi wi temu. piewane na stare melodie chora owe. Hymn z jutrzni adwentowej mówi o Dzi si dowiecie, e Pan przychodzi. wietle poranka i o wyczekiwaniu na przyj cie Zbawiciela: Budowa taka podyktowana by a sposobem ówczesnego wykonania. Prorocy pe ni natchnienia, Zwiastuj Bo nowin : Pocz tek piewa kantor, wszyscy powtarzali, Dalszy ci g kontynuowa Ju wkrótce Chrystus nadejdzie, Zbawienie nios c ludzko ci. kantor, a wszyscy piewali pierwsze zdanie lub jego po ow . Dlatego wiat o poranka, Przenika serca weselem, W godzinach w ci gu dnia, po krótkich czytaniach nast puj werA przysz ej chwa y zapowied , Ju d wi czy w hymnie radosnym. Gdy sety, jako aklamacje prowadz ce do przenikni cia cz owieka przeczytan pierwszy raz Jezus przyszed , To nie dla s du nad wiatem, Lecz aby rany prawd . Np.: uleczy , I uratowa gin cych. A drugie przyj cie ostrzega, e Pan do bramy ko acze;

Ujrza y wszystkie kra ce ziemi, alleluja. Nagrodzi wtedy wybranych, Wieczno ci swego królestwa. Szukamy Zbawienie naszego Boga, alleluja. Ciebie, o Chryste, By ujrze Twoje oblicze, A maj c udzia w Twym szcz ciu, Wys awi Trójc na wieki. Amen. 254 255 PRO BY, MODLITWA PA SKA I MODLITWY KO COWE Modlitwa Pa ska do czona jest do pró b w jutrzni i nieszporach jako jeden ci g b agalny. Sama bowiem sk ada si z siedmiu pró b, Pro by znalaz y równie miejsce w liturgii godzin, chocia z natury jest kierowanych do Ojca niebieskiego. ona celebracj chwa y Bo ej. Zarówno tradycja ydowska, jak równie Trzykrotne Ojcze nasz: w jutrzni, Mszy wi tej i nieszporach jest chrze cija ska, nie wyklucza y modlitw b agalnych z publicznych nawi zaniem do zaraniu chrze cija stwa (Pawe VI, Laudis canticum). nabo stw. w. Pawe zaleca , "by pro by, modlitwy, wspólne b agania, dzi kczynienia odprawiane by y za wszystkich ludzi, za królów i za Modlitwa ko cowa zamyka ka poszczególn godzin kanoniczn .

wszystkich zwierzchników, aby my mogli prowadzi ycie ciche i spokojne Pocz wszy od X wieku godziny kanoniczne ko czono oracj z formuz ca pobo no ci i uczciwo ci . Jest to rzecz dobra i przyjemna w oczach larza mszalnego. Podkre la o to czno liturgii godzin z liturgi mszaln . Zbawcy, naszego Boga, który chce, eby wszyscy ludzie zostali zbawieni i Wyj tek stanowi y g ówne modlitwy, to jest jutrznia i nieszpory, które co doszli do poznania prawdy" (l Tm 2,1-4). To zalecenie Aposto a najmniej od VII wieku mia y ju swoje w asne modlitwy ko cowe, o chrze cijanie realizowali w modlitwach porannych, wieczornych i we czym wiadcz najstarsze sakramentarze. Mszy wi tej. Mówi o tym chocia by w. Jan Chry-zostom (Horn. 6 in l Wed ug prastarej tradycji modlitwa ko cowa nale y do przewodniTm) i Eteria (Peregrinatio c 24). cz cego: kap ana lub diakona. Pro by w jutrzni maj nieco inny charakter ni pro by w nieszporach. Obecnie w Okresie Zwyk ym w ci gu roku ka da godzina kanoniczna W jutrzni s inwokacjami (invocationes), w których polecamy Bogu ma swoj modlitw ko cow . Wszystkie inne oficja ko cz si w asnymi rozpoczynaj cy si dzie . W nieszporach natomiast pro by te maj modlitwami.

charakter wstawienniczy (intercessiones). Poniewa liturgia jest modlitw ca ego Ko cio a, dlatego uwzgl dniaj one wszystkie jego potrzeby i cele, oraz zbawienie ca ego wiata, dla którego Ko ció jest zaczynem zbawczym. Pro by (preces) z wi tej Rodziny brzmi nast puj co: WI TE MILCZENIE Jezu Chryste, Syn Boga ywego, by dzieckiem w ludzkiej rodzinie. Uwielbiajmy Go i wo ajmy: Konstytucja o liturgii poleca, "by w swoim czasie zachowa wi te Nasz Zbawicielu i wzorze wi to ci! milczenie" (KL 30). W liturgii godzin znalaz o ono swoje miejsce. Mo na je stosowa po psalmach, zw aszcza gdy po tym milczeniu dodaje si Chryste, przez tajemnic Twego poddania Maryi i Józefowi, naucz modlitw psalmow (kolekt psalmow ). Milczenie mo na stosowa tak e wszystkich czci i pos usze stwa wzgl dem prze onych. po czytaniach dla rozwa ania przeczytanych czy us ysznych tre ci. Te Nasz Zbawicielu i wzorze wi to ci! chwile ciszy maj u atwi us yszenie g osu Ducha wi tego przemaTy kocha Rodziców i by

przez Nich kochany, utwierd wszystkie rodziny wiaj cego do serc i dla osobistej modlitwy opartej na rozwa aniu s owa w pokoju i wzajemnej mi ci. Nasz Zbawicielu i wzorze wi to ci! Bo ego. Ty zawsze troskliwie pe ni wol swego Ojca, aby w ka dym domu Bóg by uwielbiony. Strzec si jednak trzeba, aby te chwile ciszy w nieodpowiednich miejscach, nie deformowa y struktury liturgii godzin, a tak e nie nu y, Nasz Zbawicielu i wzorze wi to ci! nie m czy y uczestników (zob. OWLG 202). Chryste, Ciebie zatroskani Rodzice znale li po trzech dniach w domu Ojca, Chwil ciszy nie mo na zatem przesadnie przed , ani zbyt cz sto naucz nas szuka najpierw królestwa Bo ego. Nasz Zbawicielu i wzorze wi to ci! Ojcze nasz... stosowa . Gdy liturgi godzin odprawia si indywidualnie, wtedy stosowanie przerw na prywatn medytacj jest bardziej dowolne, zale nie od potrzeb duchowych.

256 257 STRUKTURA LITURGII GODZIN Odprawiaj c liturgi godzin z uroczysto ci, trzeba zwróci uwag na odsy acze w cz ci w asnej. Odmawia si teksty umieszczone w cz ci asnej i, zgodnie z odsy aczami, oficjum uzupe nia si tekstami z innych cz ci brewiarza, zw aszcza z cz ci wspólnej. NIEDZIELNA LITURGIA GODZIN Struktura niedzielnej liturgii godzin przedstawia si nast puj co: w s o b o t w i e c z o r e m : — pierwsze nieszpory niedzielne, — kompleta (po pierwszych nieszporach niedzielnych), w n i e d z i e l : — godzina czyta (po drugim czytaniu Te Deum, które w niedziele Wielkiego Postu opuszcza si ), — jutrznia, — modlitwa w ci gu dnia (odpowiednia do pory), — drugie nieszpory niedzielne, — kompleta (po drugich nieszporach niedzielnych). Odprawianie niedzielnej liturgii godzin nie przedstawia specjalnych trudno ci, poniewa wszystkie elementy sk adowe znajduj si w cz ci psalmowej i w cz ci tekstów okresowych.

UROCZYSTO W uroczysto liturgia godzin ma nast puj struktur : w p r z e d d z i e u r o c z y s t o c i : — pierwsze nieszpory z uroczysto ci, — kompleta (z niedzieli po pierwszych nieszporach), w s a m u r o c z y s t o : — godzina czyta (Te Deum), — jutrznia, — godzina w ci gu dnia, — drugie nieszpory z uroczysto ci, — kompleta (z niedzieli po drugich nieszpoprach). 258 Liturgia godzin ze wi ta nie ma ani pierwszych nieszporów, ani komplety z niedzieli. Wyj tkiem od tej zasady s wi ta Pa skie, przypadaj ce w niedziel . Zajmuj wtedy miejsce niedzieli, razem z pierwszymi nieszporami i kompleta. Struktura oficjum wi tecznego jest nast puj ca: — godzina czyta z cz ci w asnej (uwzgl dniaj c odsy acze),Te Deum. — jutrznia z cz ci w asnej (uwzgl dniaj c odsy acze),

— godzina w ci gu dnia ma hymn okresowy, psalmy z dnia bie cego z antyfonami ze wi ta. Pozosta e elementy w asne ze wi ta. — nieszpory z cz ci w asnej (uwzgl dniaj c odsy acze), — kompleta z dnia bie cego. WSPOMNIENIE Struktura wspomnienia: — w godzinie czyta psalmy wraz z antyfonami odmawia si dnia. Pozosta e cz ci: wezwanie i hymn mog by w asne. Gdy wspomnienie nie ma w asnych, odmawia si je z cz ci wspólnej lub z dnia bie cego. Czytanie biblijne odmawia si z dnia bie cego. Czytanie hagio-graficzne zwykle jest w asne. Modlitwa ko cowa jest ze wspomnienia; — w jutrzni psalmy z antyfonami odmawia si z dnia. Pozosta e cz ci, odmawia si w asne lub z cz ci wspólnej, albo z dnia bie cego. — godzin w ci gu dnia ca bierze si z bie cego dnia powszedniego. Modlitwa ko cowa mo e by w asna lub z dnia bie cego; — nieszpory maj tak sarn struktur jak jutrznia; — kompleta jest z bie cego dnia powszedniego. 259 Liturgia godzin w dzie powszedni LITURGIA SAKRAMENTÓW NIEKTÓRE ZMIANY W ROKU ko cielnym UWAGI WST PNE Nale y troszczy si o to, aby w niedziele, uroczysto ci i wi ta odprawiane by y nieszpory razem z udzia em wiernych.

Kto bierze udzia we Mszy Wieczerzy Pa skiej we Wielki Czwartek i w nabo stwie M ki Pa skiej we Wielki Pi tek, nie odmawia w te dni POJ CIE SAKRAMENTU nieszporów. We Wielki Pi tek i Wielk Sobot tam, gdzie to jest mo liwe, nale y publicznie Wyraz sakrament pochodzi od aci skiego sacramentum. Wzi ty jest z celebrowa godzin czyta i jutrzni . Jest to bardzo stara tradycja. Dawniej terminologii prawa rzymskiego. Oznacza tam pewn sum pieni , nabo stwo to nazywa o si : ciemne jutrznie. We Wielk Sobot komplet odmawiaj tylko ci, co nie brali udzia u w Wigilii Paschalnej. on w miejscu wi tym przez wiod cych ze sob spór w s dzie. Kto przegra , ten oddawa pieni dze na cele wi tyni. Terminem sacraWigilia Paschalna zajmuje miejsce godziny czyta , dlatego ci, którzy nie mentum okre lano równie przysi niersk na sztandar wojskowy. bior w niej udzia u, maj obowi zek prywatnie odmówi czytania z Wigilii Przy tej okazji odbywa si obrz d na cze bóstw podziemnych. PoPaschalnej razem ze piewami mi dzy czytaniami. Wypada wybra czytania

nadto sacramentum nazywano po wi cenie si sprawom wojskowym, z Ksi gi Wyj cia, Ezechiela, Aposto a i Ewangeli . Do tego dodaje si Te które czono z misteriami na cze Bacchusa. Deum i modlitw ko cow . U Ojców i pisarzy aci skich wyraz sacramentum jest jednoznaczny z Jutrzni Niedzieli Zmartwychwstania odmawiaj wszyscy. Nieszpory w wyrazem greckim mysterion, ywanym przez Ojców i pisarzy greckich, tym dniu wypada odprawi uroczy cie z racji ukazania si Pana. na oznaczenie prawdy ukrytej, tajemnicy i obrz dów praktykowanych Kto bierze udzia w nabo stwie wigilijnym Bo ego Narodzenia, przez chrze cijan. W takim znaczeniu wyraz sacramentum spotykamy w zwolniony jest z odmawiania komplety. najstarszych t umaczeniach Pisma w. na j zyk aci ski. Gdy kto pragnie obchodzi wspomnienie wi tego, którego dzie zaj a ,Od IV w. termin sacramentum oznacza obrz d ustanowiony przez niedziela, uroczysto , czy inny wa ny obchód, wtedy po odmówieniu Chrystusa, z tym wszystkim, co Chrystus z nim zwi za . W takim znagodziny czyta , mo na doda czytanie hagiograficzne ze wspomnienia jako czeniu w. Cyprian (t 258)) nazywa Eucharysti "dominicae passionis et

czytanie trzecie, z modlitw o tym wi tym. Ponadto w jutrzni i nieszporach nostrae redemptionis sacramentum" (tajemnic m ki Pa skiej i naszego do modlitwy ko cowej mo na doda modlitw ze wspomnienia pod jedn odkupienia). Ta wspólna nazwa dla Mszy i sakramentów wskazuje na konkluzj (zako czeniem). boki zwi zek wewn trzny Mszy i poszczególnych misteriów W sobory, które dopuszczaj wspomnienie dowolne, mo na odprawi liturgi godzin o Matce Bo ej z czytaniem w asnym, jako wspomnienie chrze cija skich. Równie sakramenty s prawdziwymi aktami liturgiczdowolne. nymi, chocia obok ich znaczenia kultowego, w wiadomo ci wiernych silniej tkwi to, e s one z n a k a m i w i d z i a l n y m i a s k i , k t ó r o z n a c z a j i s p r a w i a j . Wszy260 261 stkie sakramenty skierowane s do Eucharystii, z której ycie Bo e czerpiemy najpe niej. Eucharystia jest szczytem d

ca ego Ko cio a, Boga. Cz owiecze stwo Chrystusa uwielbione przez zmartwychwstanie, wszystkich Jego zabiegów duszpasterskich i ca ego ycia chrze cija jest narz dziem zwi zanym z Bóstwem (instrumentom coniunclum), saskiego. krament za pe ni funkcj narz dzia oddzielonego (instrumentom sepaW liturgii sakramentów odró ni trzeba jementy istotne, ustanoratum). Pewnym wyja nieniem mo e by analogia do cz owieka. R ka wione przez Chrystusa, które s niezmienne i sk adniki dodane przez /. czona jest z cz owiekiem i dzia a zgodnie z jego wol . Za pomoc Ko ció , podlegaj ce zmianom ile razy wymaga tego potrzeba duszki cz owiek mo e pos ugiwa si narz dziami takimi jak laska czy pasterska. O zmianach decyduje zawsze w adza kompetentna. Celem otek. Dzia anie sakramentów pochodzi od Boga, poprzez uwielbione obrz dów dodatkowych jest o ywienie wiary u wiernych, pouczenie ich i cz owiecze stwo Zbawiciela. zbudowanie. Wspó czesna teologia, przyjmuj c te sformu owania wi tego Tomasza, ywa poj cia spotkania (fr. rencontrer, niem. begegnen). Podstawowym, a zarazem szczytowym spotkaniem ludzko ci z Bogiem by o po czenie Bóstwa z Cz owiecze stwem w osobie Jezusa Chrystusa, Boga-

ZNACZENIE SAKRAMENTÓW W YCIU KO CIO A Cz owieka. W wyniku tego spotkania natura ludzka Chrystusa zosta a uwielbiona przez tajemnic paschaln . Sakramenty s kontynuacj tego spotkania, gdy w sposób odpowiedni dla natury ludzkiej wprowadzaj nas Sakramentom i sakramentaliom Sobór Watyka ski II po wi ci trzeci w spotkanie z uwielbionym cz owiecze stwem Chrystusa, które nie rozdzia Konstytucji o liturgii. Ujmuje je tam w aspekcie teologi-cznoprzestaje by narz dziem naszego zbawienia. Konstytucja o liturgii liturgicznym i duszpasterskim. G ownie chodzi o mu o krytyczne mówi c o Chrystusie jako Po redniku mi dzy Bogiem i lud mi, dodaje: rozpatrzenie obrz dów sakramentalnych i przystosowanie ich do dzisiejszych "Jego bowiem cz owicze stwo zjednoczone z osob S owa by o czasów, aby wierni mogli lepiej rozumie ich natur i przyjmowa je z narz dziem naszego zbawienia. Dlatego w Chrystusie dokona o si nasze wi kszym po ytkiem. ca kowite pojednanie z przeb aganym Bogiem i otrzymali my pe ni kultu Bo ego" (KL 5). Nauk o sakramentach Sobór umie ci w bezpo rednim kontek cie z W ludzkich czynach Chrystusa, podobnie jak w Jego istnieniu, mo na nauk o Chrystusie i o Ko ciele. Chrystus bowiem ustanowi sakramenty wi te i da je Ko cio owi. Ich sens i dzia anie p yn z misterium

wyró ni podwójny element: ludzki, zmienny, zwi zany z doczesnym paschalnego Chrystusa. Zwi le stwierdzi to Sobór w s owach: "Z bytowaniem, oraz Boski, niezmienny, wieczny. Niezmienny i nieprzerpaschalnego misterium M ki, mierci i Zmartwychwstania Chrystusa czerpi wany jest Jego akt mi ci zbawczej, którym zawsze wype nia wol Ojca. moc wszystkie sakramenty i sakramentalia" (KL 61). Ten niezmienny, zbawczy akt woli Chrystusa obecny jest w obrz dach liturgicznych Ko cio a, a konkretnie w Ofierze Mszy w. i w saMówi c o dzia aniu sakramentów, Sobór nawi za do nauki tradycyjnej, kramentach wi tych. wy onej przez w. Tomasza z Akwinu (S.Th. III, 56,2.4; 62, 4.3), któr podj a Okoliczno ci ludzkie, czyli ca y kontekst doczesny, historyczny, nale teologia wspó czesna. Tomasz z Akwinu uczy mianowicie, e skuteczno do przesz ci i jako takie nie mog by uobecniane w czynno ciach sakramentów pochodzi z M ki i Zmartwychwstania Chrystusa. M ka wraz ze sakramentalnych. Uobecnia si natomiast element ponadczasowy. Dzieje mierci Chrystusa jest przyczyn odpuszczenia winy. Zmartwychwstanie za jest si to dzi ki aktowi zbawczej woli Chrystusa. Tym aktem Chrystus

przyczyn nowo ci ycia, które pochodzi z usprawiedliwienia. Na potwierdzenie obejmuje wszystkich ludzi wszystkich czasów. Dlatego mo na pow. Tomasz cytuje List do Rzymian (4,25), w którym w. Pawe mówi o tym, e wiedzie , e sakramenty moc Bo Chrystusa wprowadzaj nas w zasi g Chrystus umar za nasze grzechy, a zmartwychwsta dla naszego uspraJego niezmiennego i wiecznego aktu zbawczego, mimo zmieniaj cych si wiedliwienia. Dalej uczy w. Tomasz, e sakramenty dzia aj jako narz dzia, okoliczno ci czasowo-przestrzennych. których moc pochodzi od g ównego dzia aj cego, to jest od Podstaw k o n t e k s t u k o c i e l n e g o stanowi artyku 5 Konstytucji o liturgii, w którym znajdujemy wyra enie o pod262 263 u biblijnym i patrystycznym: "Z boku umieraj cego Chrystusa zrodzi si przedziwny sakrament ca ego Ko cio a". Ko ció jako "przedziwny Budowanie mistycznego Cia a Chrystusa to nast pny cel sakramentów. sakrament" jest kontynuacj obecno ci Chrystusa w wiecie. Swoj Buduj spo eczno ko cieln , która stanowi jedn organiczn ca . zbawcz moc ujawnia Chrystus w Ko ciele poprzez siedem

"Spodoba o si Bogu u wi ca i zbawia ludzi nie pojedynczo, z sakramentów, które dosi gaj cz owieka w spo eczno ci Jego Mistycznego wykluczeniem wszelkiej mi dzy nimi wi zi, lecz uczyni z nich lud, Cia a, ^akramenty daj Ko cio owi ycie i wzrost. Ten ko cielny charakter który by Go poznawa w prawdzie i zbo nie Mu s " (KK 9). sakramentów ukazany jest w nauce Soboru o celu sakramentów: "Celem Wyra enie "budowanie cia a" ma pod e biblijne. Jego t em s sakramentów jest \vi cenie cz owieka, budowanie mistycznego Cia a dwa obrazy w Ustach w. Paw a: do Rzymian, do Korytnian i do EfeChrystusa, a wreszcie oddawanie czci Bogu" (KL 59). zjan, w których porównuje on Ko ció do cia a, organizmu (Rz 12,4-5; l Kor 12,12-13) oraz do wi tyni, budowli (Ef 2,19-22; 4,11-13.15-16). O buduj cej roli sakramentów w. wypowiedzia si Sobór w Konstytucji wi cenie cz owieka to pierwszy cel sakramentów. Art. 61 Konstytucji o dogmatycznej o Ko ciele (KK 11). Ka dy sakrament jest wej ciem we liturgii precyzuje ten cel, gdy mówi, e liturgia sakramentów u wi ca wspólnot z Chrystusem, w Jego ycie, mier i zmartwychwstanie oraz prawie ka

sytuacj w yciu wiernych przez ask p yn z paschalnego wej ciem we wspólnot ko cieln . misterium M ki, mierci i Zmartwychwstania Chrystusa. U wi cenie ludzkich Buduj ca. rola chrztu polega na tym, e jest sakramentem w czaj cym sytuacji yciowych polega na tym, e moc Chrystusa zosta y one podniesiona cz owieka w organizm Ko cio a. Jest znakiem przynale no ci do Chrystusa i Jego kap skiej spo eczno ci. na p aszczyzn Bo . Nie s ju czysto ludzkimi, ale podniesione do Wi z Chrystusem i Jego Ko cio em zostaje pog biona przez sarzeczywisto ci nadprzyrodzonej, s interwencjami Boga który dzia a w krament bierzmowania, czyli przez nowe udzielenie si Ducha wi tego, historii. Dzi ki temu rozwój ycia ludzkiego powi zany jest ci le z yciem dzi ki czemu bierzmowany staje si wiadkiem, misjonarzem oraz nadprzyrodzonym. W cz owieku ycie Bo e i ycie ludzkie przenikaj si . obro Ko cio a jako powszechnego znaku zbawienia. Pierwsz z tych sytuacji s

narodziny cz owieka. Okoliczno t Buduj rol w szczególny sposób spe nia Ofiara Eucharystyczna, wi ca odrodzenie z wody i z Ducha wi tego, w którym cz owiek która gromadzi Ko ció lokalny, b cy cz ci i znakiem Ko cio a pootrzymuje nowe istnienie i udzia w naturze Bo ej. wszechnego. Nast pn sytuacj , jakiej cz owiek podlega w yciu, jest rozwój fiPojednanie grzesznika z Bogiem i spo eczno ci ko cieln , dokonuje si zyczny. Sakramentem, który t sytuacj yciow u wi ca jest Eucharystia w sakramencie pokuty, to rzeczywisto ci ci le ze sob zwi zane. jako pokarm duchowy, dzi ki któremu cz owiek rozwija si duchowo i doskonali. Grzesznik bowiem pojednany z Bogiem wchodzi z powrotem do widzialnej spo eczno ci Ko cio a, spo eczno ci eucharystycznej. Wa okoliczno ci yciow jest zawarcie zwi zku ma skiego.

Buduj rol w Ko ciele w specjalny sposób spe niaj tak zwane Zwi zek ten u wi ca sakrament ma stwa, wa ny w yciu jednostki, w sakramenty spo eczne. One najwyra niej buduj wspólnot ludu Bo ego. yciu ma onków, w yciu rodzinnym i spo ecznym. Ta sytuacja yciowa Kap stwo we wszystkich swoich stopniach upowa nia i uzdalnia do przez sakrament podniesiona zostaje na p aszczyzn trwa ego zwi zku by Bo ej w Ko ciele, do kszta towania wspólnoty poprzez g oszenie Chrystusa z Ko cio em i jest jego widzialnym znakiem. owa Bo ego, u wi canie ludu i kierowanie jego yciem duchowym Inn sytuacj mo e by podj cie si funkcji kap skich „czyli dzia(KK roz.HI). anie w osobie Chrystusa. T sytuacj u wi ca sakrament kap stwa. Buduj rol ma stwa obrazuje zwi zek z tajemnic mi ci

Dalsz sytuacj yciow jest ci ka choroba lub staro i zwi zane Chrystusa do Ko cio a. Ma stwo spe nia swoj rol buduj poz nimi niebezpiecze stwo mierci. T sytuacj u wi ca lecz ca aska przez wype nianie zada w odniesieniu do siebie i ca ej spo eczno ci, sakramentu namaszczenia chorych, która dope nia dzie a pokuty. czyli poprzez u wi canie si wzajemne ma onków i u wi canie ludu We wszystkich sytuacjach yciowych u wi canych sakramentami Bo ego przez chrze cija skie wychowanie dzieci. Ma stwo jest podnast puje osobowe spotkanie cz owieka z Chrystusem. walin rodziny, spo ecze stwa i Ko cio a. 264 265 Oddawanie czci Bogu wspomina Konstytucja o liturgii jako trzeci cel sakramentów. Nie bez powodu t funkcj Sobór umie ci po funkcji u wi caj cej i buduj cej. We terium Chrystusowym, które zawsze jest obecne i dzia a, zw aszcza w

wspó czesnej teologii zwraca si uwag na to, e kult jest odpowiedzi cz owieka na obrz dach liturgicznych" (KL 35). objawienie si Boga i na Jego u wi caj ce dzia anie. Wszystkie sakramenty Sakrament jest ród em aski, lecz jego owocno zale y od wiary i wi caj cz owieka i przygotowuj go do oddawania Bogu nale nego Mu kultu. W usposobienia przyjmuj cego. S owo Bo e spe nia w nie to zadanie w szczególny sposób rol t spe niaj sakramenty wyciskaj ce charakter niezatarty, liturgii przez pobudzanie wiary w uczestnikach. "Wiara ze s uchania, tym który jest udzia em w kap stwie Chrystusa. Polega to na udziale w za , co si s yszy jest s owo Chrystusa" (Rz 10,17). Ten porz dek dobrodziejstwach Bo ych, na ich otrzymywaniu i przekazywaniu innym (S. Th. III, chronologiczny: s o w o — w i a r a — s a k r a m e n t stwierdza 63,2 i 3). si w praktyce pierwotnego Ko cio a. Udzielanie chrztu np. by o Konstytucja o liturgii uczy o roli chrztu jako powo aniu do kultu. Widzimy to w uwie czeniem przepowiadania s owa Bo ego i przypiecz towaniem wiary stwierdzeniu, e prawdziwi czciciele oddaj cze Ojcu w duchu i prawdzie, a

kandydatów. Chrzest by przez aposto ów pojmowany i przedstawiany takich w nie czcicieli chce mie Ojciec (J 4, 23) i e wierni s rodzajem jako tajemnica wiary. Konieczno wiary jako przygotowania do wybranym, królewskim kap stwem, narodem wi tym, ludem nabytym (l P 2,9). udzia u w sakramentach podkre laj tak e Ojcowie Ko cio a. Jan ChryPrzez charakter chrztu wierni s uzdolnieni, uprawnieni i zobowi zani do udzia u w zostom np. powiada, e w sakramencie rzecz Boga jest udzielanie aski, liturgii, która jest najdoskonalszym kultem Boga, w sposób jaki im przys uguje. a rzecz cz owieka wyra anie swej wiary (Horn. PG 59,76). w. Augustyn (In lo. PL 35,1428) powiada, e sam Chrystus jest tym, który chrzci i rozgrzesza. Sakramenty, uczy on, s znakami wiary ca ego ludu Bo ego. Wiara jest pierwszym aktem cz owieka, który pod wp ywem OWO — WIARA — SAKRAMENT aski, przez Chrystusa nawi zuje czno z Bogiem. Z kolei Chrystus oddaje si wierz cemu przez sakrament. Przez s owo, wiar i sakrament Ko ció osi ga zbawienie. Artyku 9 Konstytucji o liturgii stwierdza, e s owo Bo e doprowadza Wa ne jest równie stwierdzenie Soboru o sakramentach, które "jako

cz owieka do wiary, która z kolei budzi w nim pragnienie po czenia si z znaki, maj tak e poucza . Sakramenty wiar nie tylko zak adaj , lecz Bogiem, co urzeczywistnia si w sakramentach wi tych. Odno ny tekst brzmi: za pomoc s ów i rzeczy daj jej wzrost, umacniaj j i wyra aj . "Zanim ludzie mog zbli si do liturgii, musz by wezwani do wiary i usznie wi c nazywa si je sakramentami wiary. Udzielaj one aski, nawrócenia: jak e b wzywa Tego, w kogo nie uwierzyli? Albo jak uwierz ale ich sprawowanie jak najlepiej usposabia równie wiernych do owotemu, którego nie us yszeli? A jak pos ysz , skoro im nikt nie g osi? (Rz 10,14). Qnej»o przyj cia aski, do oddawania Bogu nale nej czci i pe nienia Dlatego Ko ció g osi niewierz cym or dzie zbawienia, aby poznali jedynego mi ci bli niego. St d wa jest rzecz , aby wierni atwo mogli rozprawdziwego Boga i Jego wys annika Jezusa Chrystusa. Wierz cym za aby umie znaki sakramentalne i gorliwie je przyjmowa , gdy ustanowione s przygotowa ich do sakramentów i ycia chrze cija skiego". dla podtrzymywania ycia chrze cija skiego" (KL 59). W sposób owo Bo e w liturgii ma znaczenie fundamentalne, przygotowawcze,

zwi y uj te jest zagadnienie wspó pracy mi dzy Bogiem a cz owieponiewa sam "Chrystus jest obecny w swoim s owie, albowiem gdy czyta kiem. Znaki sakramentalne wymagaj wtajemniczenia w ich znaczenie, si w Ko ciele Pismo wi te wtedy On sam mówi" (KL 7). "W liturgii Bóg wymagaj pouczenia, katechezy, i to tak d ugo, a wierni zrozumiej sam przemawia do swego ludu, Chrystus w dalszym ci gu g osi Ewangeli " ich sens, a stan si one dla nich czytelne i same swoj symbolik (KL 33). G oszenie s owa Bo ego jest zwiastowaniem "przedziwnych dzie poucza . Przede wszystkim chodzi o dostrze enie w znaku sakraBo ych w dziejach zbawienia, czyli w mismentalnym rzeczywisto ci nadprzyrodzonej. Sprawowanie sakramentów wi tych domaga si wi c przepowiadania s owa Bo ego, które o ywia 266 wiar i wprowadza w istot tych wi tych znaków zbawienia. 267 WTAJEMNICZENIE CHRZE CIJA SKIE grzebani i zmartwychwstali, otrzymuj Ducha przybrania za synów i odprawiaj z ca ym ludem Bo ym pami tk mierci i zmartwychwstania Pa skiego".

"Przez chrzest wszczepieni w Chrystusa staj si ludem Bo ym, a otrzymawszy odpuszczenie wszystkich grzechów, zostaj wyniesieni ze RYT ONY stanu naturalnego do stanu przybranych synów. Odrodzeni z wody i z Ducha wi tego, staj si nowym stworzeniem i przez to zostaj nazwani synami Bo ymi i nimi rzeczywi cie s ". Chrze cija kie pos annictwo, to g oszenie królestwa Bo ego. Królestwo "Naznaczeni darem tego Ducha wi tego w sakramencie bierzmoto na ziemi zapocz tkowa Chrystus Pan przez swoj dzia alno , a wania, tym dok adniej upodabniaj si do Pana i nape niaj Duchem szczególnie przez m , mier i zmartwychwstanie. wi tym, tak aby nios c o Nim wiadectwo wiatu, doprowadzi jak Droga do królestwa Bo ego prowadzi przez nawrócenie, wiar i najrychlej Cia o Chrystusa do pe ni". chrzest. wi ty Marek podaje wypowied Chiystusa na temat wa no ci wiary "Uczestnicz c nast pnie w zgromadzeniu eucharystycznym, przyjmuj i chrztu: "Kto uwierzy i przyjmie chrzest, b dzie zbawiona" (Mk 16,16). U Cia o Syna Cz owieczego i pij Jego Krew, aby otrzyma ycie wieczne i

w. Mateusza wypowied ta ma form nakazu: "Id cie i nauczajcie wszystkie wyra jedno ludu Bo ego; ofiaruj c za siebie razem z Chrystusem, narody: udzielaj c im chrztu w imi Ojca i Syna i Ducha wi tego" (Mt maj udzia w powszechnej Ofierze, któr jest ca a spo eczno 28,19). Pierwotna gmina chrze cija ska traktowa a chrzest jako bram do odkupionych, sk adana Bogu przez Najwy szego Kap ana. Modl si ycia wiecznego, przez któr ka dy, kto chce by zbawiony, musi przej . Jest tak e, aby przez pe niejsze dzia anie Ducha wi tego ca y rodzaj ludzki to zgodne ze s owami Chrystusa: "Je li si kto nie narodzi z wody i z Ducha sta si jedn Rodzin Bo ". wi tego, nie mo e wej do królestwa Bo ego" (J 3,5). "Te trzy sakramenty wtajemniczenia chrze cija skiego tak si ze sob To odrodzenie cz owieka z wody i z Ducha wi tego, w pierwszych cz , e doprowadzaj do pe nej dojrza ci wyznawców Chrystusa, wiekach chrze cija stwa, odbywa o si w ramach rytu z onego. Naj którzy pe ni w Ko ciele i w wiecie pos annictwo w ciwe ca emu lucz ciej mia on miejsce we Wielk Sobot j, sk ada si z sakramentów

dowi chrze cija skiemu" (nr 1-2). wtajemniczenia chrze cija skiego, do którego nale y: chrzest, bieOdnowione obrz dy chrztu doros ych przywróci y t szczególn czrzmowanie i Eucharystia. Od IV w. sakramenty wtajemniczenia chrze no wewn trzn i czasow trzech sakramentów inicjacji chrze cija skiej. cija skiego coraz cz ciej by y udzielane oddzielnie. Podobnie odnowione obrz dy bierzmowania przewiduj odnowienie Konstytucja o liturgii w artyku ach 64-71 d y do przywrócenia pierwotnej przyrzecze sk adanych na chrzcie wi tym. Komunia wi ta ukazana czno ci sakramentów wtajemniczenia i do uwydatnienia ich wewn trznego jest jako szczyt ca ej uroczysto ci bierzmowania. zwi zku. D no ta w sposób najbardziej wyra ny zawarta jest w artykule 71: Zwyczaj za odnawiania przyrzecze chrzestnych w dniu pierwszej "Obrz d bierzmowania nale y rozpatrzy i w ten sposób uj , aby si jasno Komunii wi tej u wiadamia wiernym czno chrztu z Eucharysti . uwydatni cis y zwi zek tego sakramentu z ca ym wtajemniczeniem Sakramenty inicjacji chrze cija skiej stanowi jedn ca tak pod chrze cija skim. Dlatego wypada, aby przyj cie tego sakramentu poprzedza o

wzgl dem teologicznym i historycznym, jak równie liturgicznym. odnowienie przyrzecze z onych na chrzcie".Ogólny Wst p do Obrz dów Jedno ta znalaz a swój wyraz w odnowionych obrz dach sakramentalchrztu, tak przedstawia wtajemniczenie chrze cija skie: nych. Jest to wynik d ugich poszukiwa i mudnych studiów historycznych, teologiczno-liturgicznych i pastoralnych. "Ludzie uwolnieni z mocy ciemno ci przez sakramenty chrze cija skiego wtajemniczenia razem z Chrystusem umarli, razem z Nirn po268 269 CHRZEST Kandydata zapisywano w poczet k a t e c h u m e n ó w . Katechumenat trwa od dwóch do trzech lat, a jego ewentualne skrócenie ASPEKT HISTORYCZNO-LITURGICZNY zale o od gorliwo ci kandydata. W Rzymie katechumenów nazywano s u c h a j c y m i (audientes), poniewa ca e ich przygotowanie dalsze Chrzest ustanowiony przez Chrystusa, praktykowany by we wszystkich polega o g ównie na s uchaniu s owa Bo ego i nauk wprowadzaj cych ich gminach chrze cija skich od samego pocz tku (Mt 28,19; Mk 16, 15; Dz

w chrze cija ski styl ycia. 2,38-41; 8,12; Rz 6,3; l Kor 12,13). Obrz d chrztu by wtedy bardzo Przygotowanie b l i s z e obejmowa o okres kilku tygodni przed prosty. By a to k piel oczyszczaj ca w imi Trójcy Przenaj wi tszej chrztem. Gdy ko czy si czas próby, katechumeni mogli ubiega si o (Mt 28,19). Wed ug w. Paw a oznacza o to zanurzenie si w mier dopuszczenie ich do chrztu wi tego. Gdy chrztu udzielano we Wielk Chrystusa i wspó zmartwychwstanie z Nim do nowego ycia (Rz 6,3; Koi Sobot , wtedy przygotowanie bli sze obejmowa o okres Wielkiego 2,17) w Jego wi tym Ko ciele. Postu. Na pocz tku Wielkiego Postu, odpowiednio przygotowanych Z doros ymi chrzczono tak e dzieci (Dz 11,14; 16,15.31-34). Oprócz kandydatów dopuszczano do grona w y b r a n y c h (elec-ti). Wybranych Dziejów Apostolskich, praktyk tak potwierdzaj pisarze chrze cija scy, obowi zywa y wiczenia duchowne, takie jak: modlitwa, post, jak np. Hipolit Rzymski, który pisze, e do sakramentów inicjacji egzorcyzmy, s uchanie katechez, poznawanie prawd objawionych i zasad razem z doros ymi sz y tak e dzieci. moralnych, udzia w liturgii s owa Bo ego, a przede wszystkim Did che (8,1-4) zawiera przepisy dotycz ce chrztu: "A za co do chrztu, w

wchodzenie w ycie chrze cija skie. ten chrzcijcie sposób: wszystko to wymawiajcie i chrzcijcie: w imi Ojca i Podczas niektórych zebra poddawano wybranych egzaminowi. ZebSyna i Ducha wi tego; w wodzie bie cej. Je li za nie masz wody bie cej, rania te nazywano skrutyniami (scrutinium = badanie). Chrzest mia chrzci] w innej wodzie, a je li nie mo esz w zimnej, tedy w cieplej. Wylej wielkie znaczenie dla ca ej gminy chrze cija skiej, dlatego niektóre trzykrotnie wod na gtow : W imi Ojca i Syna i Ducha wi tego. Przed skrutynia odbywa y si publicznie, przed zgromadzon gmin zwo an chrztem za niech poszcz chrzciciel i chrze niak, i inni, którzy mog ; ka przez biskupa. Oko o 500 roku i przez ca y wiek nast pny by y trzy przecie chrze niakowi po ci dzie lub dwa dni przedtem". takie publiczbe skrutynia. Odbywa y si one w trzeci , czwart i pi niedziel Wielkiego Postu. Ostatnie wspólne zebranie wybranych mia o W epoce starochrze cija skiej chrzest otrzymywa coraz bogatsz szat obrz dow , która w V i VI w. osi gn a swój szczyt. W tej epoce w miejsce w Wielk Sobot rano. Wtedy kap an przyst powa do uroczyRzymie obrz dy zwi zane z chrztem roz one by y na trzy etapy: stego obrz du "otwierania uszu" (effeta) na s owo Bo e. Potem nast -

przygotowanie dalsze, bli sze i chrzest. powa ostatni publiczny egzamin kandydatów, polegaj cy na odrecytowaniu Sk adu Apostolskiego przez ka dego wybranego z osobna (reddi-tio Przygotowanie d a l s z e obejmowa o wszystkich kandydatów zwanych symboli) i Modlitwy Pa skiej. katechumenami. Poganin, który decydowa si zosta chrze cijaninem, zg asza si u diakona, kap ana lub biskupa, w towarzystwie Od VI wieku adeptami do chrztu by y ju przewa nie dzieci. St d w chrze cijanina zwanego p o r c z y c i e l e m . ceremoniale chrzestnym zasz y pewne zmiany. Ustali a si symboliczna liczba "siedmiu" skrutyniów, ze wzgl du na siedem darów Ducha Po zbadaniu szczero ci i dobrej woli kandydata, odprawiano nad nim pierwsze obrz dy liturgiczne, z onene z nast puj cych elementów: wi tego (Ordo R. XI,81: secundum formom septem donis Spiritus Sancti). Skrutynia te, poza nazw , nie mia y nic wspólnego z dawnymi. — naznaczenie czo a znakiem krzy a (signatio), By y to raczej pbrz dy wykonywane nad dzie mi przynoszonymi do — tchnienie na kandydata (exsufflatio), oznaczaj ce odp dzenie sztana, ko cio a siedmiokrotnie w ci gu Wielkiego Postu.

— modlitwa z na eniem r k (impositio manus), Obrz dy sakramentu chrztu w. odbywa y si we Wielk Sobot — podanie soli do skosztowania, co oznacza o oczyszczenie, wieczorem, w ramach obrz dów Wigilii Paschalnej. Przebieg ca ej uroczysto ci odbywa si w takim porz dku, jaki zachowa si w sakra270 mentarzach: gelazja skim i gregoria skim. 271 Istnia wtedy tylko jeden obrz d chrztu, stosowany tak przy chrzcie tego najcz ciej by biskup. W miar , jak rozwija o si duszpasterstwo doros ych, jak i przy chrzcie dzieci. Wielokrotne przynoszenie dzieci do wiejskie, coraz cz ciej szfarzami zwyczajnymi byli kap ani. Dzisiaj, ko cio a by o uci liwe, dlatego te najpierw na terenie Galii po czono wed ug Wprowadzenia do nowych obrz dów chrztu, zwyczajnymi szafawszystkie skrutynia w jedn ca i do czono do w ciwego obrz du rzami s b i s k u p i , k a p a n i i d i a k o n i . Udzielaj c tego chrztu. Ryt ten stosowano z regu y przy chrzcie dzieci, chocia ich

sakramentu maj oni pami ta , e dzia aj w Ko ciele i w imieniu sytuacj zupe nie ignorowa . Traktowa je bowiem jako osoby doros e. W Chrystusa, moc Ducha wi tego. Starannie winni g osi s owo Bo e i ich imieniu odpowiedzi przy obrz dzie udzielali rodzice lub chrzestni starannie wykonywa poszczególne obrz dy chrztu, Szafarze winni si (pierwotnie czyni to rzecznik). wystrzega wszelkich czynno ci, które mog yby by uznane przez W XVI w. Alberto Castellani w dzie ku pod tytu em Liber sacerdowiernych za okazywanie komu szczególnych wzgl dów. talis, w 1623 r. uporz dkowa mi dzy innymi obrz dy chrztu. Przygotowa Gdyby nie by o zwyczajnego szafarza, a yciu nieochrzczonego dziecka obrz dy chrztu doros ych (ordo baptismi adultorum) oraz obrz dy chrztu zagra oby niebezpiecze stwo, wtedy chrztu udzieli mo e, a nawet dzieci (ordo baptismi parvulorum). Obrz dy chrztu dzieci w istocie byty te powinien ka dy chrze cijanin, a nawet ka dy inny cz owiek, kieruj cy si same, co obrz dy dla doros ych. By y jedynie krótsze w porównaniu z ciw intencj . Trzeba mie wtedy: obrz dami chrztu dla doros ych. Na dziele A. Castellanie-go opar o si — intencj ochrzczenia dziecka, tak jak to Ko ció czyni, potrydenckie Rituale Romanum, opublikowane w 1614 roku przez

papie a Paw a V. W tej wersji obrz dy chrztu przetrwa y do naszych — trzeba pola g ow dziecka zwyk wod , czasów. — wypowiadaj c równocze nie s owa: "N. ja ciebie chrzcz w imi Ojca i Syna, i Ducha wi tego". Dopiero Sobór Watyka ski II poleci przepracowa dotychczasowe Gdy niebezpiecze stwo mierci dziecka nie jest bezpo rednie, wtedy w obrz dy chrztu doros ych i u obrz dy chr/tu dzieci. W rezultacie miar mo no ci, chrzci powinien katolik wiecki, pos uguj c si powsta y pierwsze w dziejach Ko cio a obrz dy chrztu dzieci, uwzgl dniaj ce ich sytuacj . skrócon form , znajduj si w trzecim rozdziale "Obrz dów chrztu dzieci" (nr 131-137). Ktokolwiek udziela chrztu, niech wykonuje obrz d dok adnie i pobo nie, niech si stara tak e, aby wszystkim okaza yOBRZ DY CHRZTU DZIECI czliwo i uprzejmo — powiada Wprowadzenie do obrz dów chrztu. Kogo nale y chrzci ? Chrzczono doros ych, którzy sami o to prosili, Dnia 15 maja 1969 r. Kongregacja Obrz dów og osi a nowe obrz dy

oraz dzieci, które przynosili rodzice chrze cija scy. Podstawy chrzczenia chrztu dzieci. Staraniem Episkopatu Polski, stosownie do przepisów doros ych nigdy nie podwa ano. Gdy natomiast chodzi o chrzest dzieci, to Konstytucji o liturgii i instrukcji wykonawczych, obrz dy te zosta y nieraz zadawano sobie pytanie: na jakiej podstawie chrzci si dzieci, przet umaczone i dostosowane do tradycji i warunków polskich. Zatktóre przecie nie u ywaj rozumu? W historii by o zawsze tak, e wierdzone przez Kongregacj Kultu Bo ego dnia 14 pa dziernika 1970 roku chrzczono dzieci dlatego, poniewa dos ownie rozumiano s owa Chrystusa "Nowe obrz dy chrztu dzieci" (Katowice 1972 r.) wesz y w ycie od Pana: "Kto si nie odrodzi z wody i z Ducha wi tego, nie mo e wej Wielkanocy 1972 roku. W my l zasady, "aby formy nowe wyrasta y do nieba" (J 3,5). Chrzczono dzieci na podstawie pro by rodziców i w organicznie z form ju ostniej cych" (KL 23), nowe obrz dy chrztu dzieci oparciu o wiar Ko cio a, któr wyra ali tak rodzice dziecka jak i inni tkwi w zdrowych tradycjach liturgicznych, uwzgl dniaj c w pe ni sytuacj wierni bior cy udzia w obrz dach chrztu. dziecka. Obrz dy te podkre laj równie rol rodziców dziecka, tak w Tak samo jest dzisiaj. Wszyscy obecni na chrzcie, reprezentuj Mat-k obrz dach, jak i w yciu chrze cija skim. Tak e ca a miejs-owa spo eczno Ko ció , wspólnot wierz cych i wi tych, która wszystkim i ka demu z

chrze cija ska winna interesowa si chrztem i nowym cz onkiem parafii i osobna daje dar ycia wiecznego. Jednak, gdzie wiara rodziców i ich ca ego Ko cio a. gotowo do chrze cija skiego wychowania dziecka stoi pod znakiem Kto ma chrzci ? W staro ytno ci chrze cija skiej, kiedy przewa o zapytania, tam te pod znakiem zapytania stoi prawo do chrzczenia duszpasterstwo miejskie, s z a f a r z e m sakramentu chrztu wi dziecka. W takich wypadkach nowe obrz dy chrztu przewiduj od272 273 enie tego sakramentu na czas pó niejszy, w celu odpowiedniego Ten zbiorowy chrzest móg odbywa si uroczy cie. Ju Tertulian (De przygotowania rodziców (nr 25). bapt. c. 19) wylicza Wielkanoc i Zielone wi tki jako ulubione terminy Po funkcji celebransa, r o d z i c e dziecka odgrywaj najwa niejsz uroczystego chrztu. Wielkanic wybrano jako dzie Zmartwychwstania rol w obrz dach chrztu, gdy rodzi si ono z wody i i. Ducha wi tego Chrystusa, poniewa chrzest jest sakramentem wspó zmartwychwstania z do nowego ycia nadprzyrodzonego. Wprowadzenie do nowych Chrystusem. Natomiast Zielone wiata wybrano, poniewa chrzest jest

obrz dów chrztu postawi zasad : "Z porz dku natury wynika, e przy sakramentem odrodzenia z wody i z Ducha wi tego (Tt 3,5). chrzcie zadanie i czynno ci rodziców dziecka s wa niejsze ni Chrzczono tak e w Bo e Narodzenie, w dni m czenników i aposto ów. W zadania chrzestnych". W ramach obrz dów chrztu rodzice prosz pubXIII w. terminy te posz y w zapomnienie. Nowe Obrz dy chrztu zalecaj licznie o chrzest dla swojego dziecka; bezpo rednio po celebransie udzielanie tego sakramentu w Wigili Wielkanocn lub w niedziele, kre na czole dziecka znak krzy a, odrzekaj si szatana i sk adaj które s Pasch cotygodniow . wyznanie wiary; nios niemowl do chrzcielnicy; trzymaj zapalon W ustalaniu daty chrztu nale y si kierowa stanem zdrowia dziecka i wiec i na ko cu obrz dów otrzymuj specjalne b ogos awie stwo. matki, aby^ mog a osobi cie wzi udzia w obrz dach chrzestnych. Instytucja rodziców chrzestnych powsta a z trzech funkcji historyczChodzi tak e o zapoznanie si z obrz dami chrztu rodziców i chrzestnych, a mianowicie z por czyciela, pomocnika i rzecznika. P o r nych. Gdy wszystko uk ada si normalnie, to chrzest ma mie miejsce w c z y c i e l przyprowadza kandydata do diakona lub kap ana i r czy

p i e r w s z y c h t y g o d n i a c h po urodzeniu si dziecka. za jego szczero w d eniu do przyj cia sakramentu chrztu (Hipolit Rz.). Gdzie nale y chrzci ? Pierwotnie do chrztu wybierano miejsca, P o m o c n i k us ugiwa przy obrz dzie chrztu, czyli by osob gdzie by a "woda ywa" (Justyn, Apol. 1,61), a wi c ród a, rzeki, morze. liturgiczn (diakon, diakonisa). W przypadku udzielania chrztu poza Pó niej w wi kszych miastach budowano b a p t i s t e r i a z normalnymi terminami, pomocnik bra w opiek katechumena i basenem, w którym woda przep ywa a. By y to kaplice chrzcielne indywidualnie przygotowywa do chrztu, staj c si dla niego jakby stoj ce osobno obok ko cio a. Od VIII i IX wieku k a p l i c e ojcem duchownym. R z e c z n i k wyst powa przy chrzcie dzieci, aby w c h r z c i e l n e po czono z ko cio em. Od XI w. spotyka si ich imieniu odpowiada i sk ada przyrzeczenia chrzestne. Bra on coraz wi cej c h r z c i e l n i c , umieszczanych wewn trz ko cio ów równie na siebie trosk o dziecko i r czy za jego chrze cija skie parafialnych, ustawianych w ró nych miejscach. wychowanie (Tertulian, Augustyn). We Wst pie do obrz dów chrztu czytamy: chrzcielnica, z której wyOd IX wieku powszechn sta a si nazwa aci ska p a t r i n i, która ywa woda do chrztu, albo w której si j przechowuje, niech b dzie

znaczy tyle, co rodzice chrzestni, kumowie. Stali si oni por przeznaczona wy cznie do chrztu i w pe ni godna tego, aby tam czycielami, pomocnikami i rzecznikami dziecka tak przy chrzcie, jak i chrze cijanie odradzali si z wody i z Ducha wi tego. Bez wzgl du na na chrze cija skiej drodze jego ycia. W XV w. by o trzech chrzestnych, to, czy mie ci si ona w jakiej kaplicy wewn trz lub obok ko cio a, a od Soboru Trydenckiego dwóch. czy te w samym ko ciele na widoku wiernych, tak j nale y urz dzi , Obecnie Wst p do obrz dów chrztu powiada, e dla ka dego dziecka by w obrz dach chrztu mog o uczestniczy wiele osób. wolno wybra ojca i matk chrzestn . Rodzice i chrzestni sk adaj Woda do chrztu ma by naturalna i czysta, tak z uwagi na prawdziwyznanie wiary we w asnym imieniu, a nie w imieniu dziecka. Dlatego wo znaku - symbolizuje oczyszczenie duchowe - jak i ze wzgl dów na chrzestnych nale y wybiera takie osoby, które mog szczerze z higienicznych. Wod po wi con w Wigili Paschaln powinno si zato wyznanie. Chrzestny musi by wystarczaj co dojrza y do tego chowa na ca y okres Wielkanocy i ni chrzci , dla podkre lenia zadania, który sam przyj chrzest, bierzmowanie i Eucharysti , nale y do czno ci tego sakramentu z misterium paschalnym. Po dane jest, aby Ko cio a katolickiego, a prawo nie zabrania mu pe ni tej funkcji.

poza okresem wielkanicnym wi ci wod przy ka dym chrzcie. Woda Kiedy nale y chrzci ? W czasach apostolskich chrzczono w ka dym wtedy jest wie a, a symbolika chrztu pe niejsza. czasie. Wprowadzenie wspólnego przygotowania kandydatów do chrztu, domaga o si ustalenia pewnych okre lonych dni do jego udzielania. 274 275 Imi chrzestne pojawi o si pod koniec redniowiecza. W pierwszych — chrzest, wiekach doro li kandydaci do chrztu mieli ju swoje imiona. Pó niej — namaszczenie Krzy mem wi tym, nadawanie imion dzieciom odbywa o si niezale nie od chrztu. Dopiero w — w enie bia ej szaty, czasach nowo ytnych (Rituale Romanum) pojawi a si ten-dancja do — wr czenie zapalonej wiecy chrzcielnej. 4. nadawania imion wi tych. Tendancja ta istnieje nadal. Oddaje si w ten Obrz dy ko cowe: sposób dziecko w szczególn opiek wi temu. — procesja do o tarza,

Nowe obrz dy zwracaj uwag na j> r z y g o t o w a n i e do chrztu — przemówienie ko cowe, oraz do wype niania sk adanych przyrzecze . Chodzi o przygotowanie — Modlitwa Pa ska, intelektualne i duchowe wszystkich zaanga owanych przy obrz dach — b ogos awie stwo. chrztu wi tego. Przygotowanie do chrztu ma obj ca wspólnot parafialn , która przez ten sakrament otrzymuje nowych cz onków. Celebrans w szatach (alba lub kom a i stu a), które maj by uroNiemowl tak przed, jak i po chrzcie, ma prawo do mi ci ze strony czyste (bia a kapa), udaje si do drzwi ko cio a lub tam, gdzie oczekuj wspólnoty chrze cija skiej. na niego rodzice z dzie mi i chrzestnymi. Wita zebranych: Do zada duszpasterzy nale y odpowiednie przygotowanie i pomoc — Pan z wami, lub Niech b dzie pochwalony Jezus Chrystus. W rodzicom i chrzestnym do wiadomego i czynnego udzia u w obrz dach krótkiej rozmowie z rodzicami celebrans pyta: chrztu. W tym celu mo na pos si odpowiedni literatur : ksi kami,

— Jakie imi wybrali cie dla swojego dziecka? katechizmami, listami, naukami przed chrztem i wszelkimi dost pnymi Po otrzymaniu odpowiedzi, celebrans pyta dalej: rodkami. Obrz dy winny odbywa si z nale yt godno ci i, w miar — O co prosicie Ko ció Bo y dla N.? mo no ci, uwzgl dnia yczenia rodziny. Odpowied rodziców brzmi: Na kap anie, rodzicach, chrzestnych, katechetach i ca ej spo eczno ci — O chrzest. parafialnej spoczywa obowi zek katolickiego wychowania nowo ochrzczonych, przygotowania ich do sakramentu bierzmowania i do uczestZarówno celebrans, jak i rodzice nie s ograniczeni do jednej tylko nictwa we Mszy i Komunii wi tej. odpowiedzi. Mog pyta i odpowiada inn formu , np. o wiar , o ask Chrystusa, o przyj cie do Ko cio a, o ycie wieczne... ywia to udzia Porz dek obrz dów chrztu dzieci jest nast puj cy: rodziców i chrzestnych w obrz dach. Sprzyja lepszemu przystosowaniu 1. Obrz d przyj cia dzieci lub jednego dziecka: tych formu do konkretnej sytuacji. Celebrans przypomina obowi zek

— pozdrowienie rodziców i chrzestnych, chrze cija skiego wychowania dziecka: — rozmowa z rodzicami i chrzestnymi (dialog), Prosz c o chrzest (wiar , przyj cie do Ko cio a...) dla waszego dziecka, — s owo do dzieci i naznaczenie ich znakiem krzy a. przyjmujecie na siebie obowi zek wychowania go w wierze, aby za2. Liturgia s owa Bo ego: chowuj c Bo e przykazania, mi owa o Boga i bli niego, jak nas nauczy — czytanie Pisma wi tego, Jezus Chrystus. Czy jeste cie wiadomi tego obowi zku? — homilia, — Jeste my wiadomi. — modlitwa powszechna, Zwracaj c si do rodziców chrzestnych, celebrans pyta: Czy jeste cie — modlitwa z egzorcyzmem i w enie r ki. gotowi pomaga rodzicom tego dziecka w wype nianiu ich obowi zku? 3. Liturgia sakramentu: — Jeste my gotowi. Potem zwracaj c — po wi cenie wody chrzcielnej lub dzi kczynienie nad wod ju si do dziecka:

po wi con , N., wspólnota chrze cija ska przyjmuje ci z wielk rado ci . Ja za w — wyrzeczenie si z a, imieniu tej wspólnoty znacz ciebie znakiem krzy a, a po mnie nazna— wyznanie wiary, 276 277 cz ci tym samym znakiem Chrystusa Zbawiciela twoi rodzice i chrzestni. i uczyni swoj wi tyni i mieszkaniem Ducha wi tego... Niech ci broni Naznaczenie krzy em czo a dziecka ko czy ryty przygotowawczemoc Chrystusa Zbawiciela, który yje i króluje na wieki wieków". Oznacza ono przynale no dziecka do Chrystusa, oraz odp dzenie szatana, który tym znakiem zosta zwyci ony. Przez ca e ycie chrze Po tej modlitwie celebrans k adzie r na dziecku w milczeniu. Ma to cijanin legitymuje si krzy em Chrystusa. sens starochrze cija ski który oznacza, e dziecko to nale y ju do Celebrans zaprasza nast pnie do udzia u w liturgii s owa Bo ego. Do Chrystusa i Ko ció bierze je pod swoj opiek . Ze piewem wszyscy wyznaczonego miejsca wszyscy udaj si procesjonalnie. W tym czasie

podchodz do chrzcielnicy gdzie celebrans po wi ca wod chrzcieln . W mo na piewa Psalm 85 lub stosown pie . Gdy chrzest po czony jest krótkich s owach przygotowuje obecnych na ten obrz d: z Msz wi , wtedy piewa si pie na wej cie. Módlmy si , aby Bóg wszechmog cy obdarzy to dziecko nowym yNa liturgi s owa Bo ego sk ada si jedno lub dwa czytania biblijne. ciem z wody i z Ducha wi tego. Gdy s dwa czytania, wtedy wskazane jest, aby pierwsze by o ze Starego Rytua zawiera kilka formu na po wi cenie wody. Pierwsza z nich Testamentu. Rozdzia pi ty Rytua u zawiera oko o dwadzie cia perykop brzmi nast puj co: biblijnych do wyboru. Przy doborze czyta nale y kierowa si po ytkiem duchowym rodziców i obecnych, sytuacj i ich yczeniem. Mi dzy "Bo e, Ty niewidzialn moc dokonujesz rzeczy niezwyk ych przez saczytaniami mo na piewa psalmy. Mo na te w ciszy rozwa s owo kramentalne znaki. Ty w ci gu dziejów zbawienia przygotowa wod Bo e. Czytanie s owa Bo ego wzmacnia wiar rodziców i obecnych,

przez Ciebie stworzon , aby wyra a ask chrztu wi tego. Na pocz tku cznie z celebransem i pog bia rozumienie chrztu. wiata Twój duch unosi si nad wodami, aby ju wtedy woda nabra a Po czytaniach celebrans wyg asza krótk homili , w której wyja nia mocy u wi cania: Bo e: Ty nawet w wodach potopu da nam obraz przeczytany tekst i wprowadza obecnych w g bsze rozumienie tajemnicy odrodzenia, bo ten sam ywio po kres wyst pkom i da pocz tek chrztu. Wszystkich zach ca, a przede wszystkim rodziców i chrzestnych cnotom. Bo e, Ty sprawi , e synowie Abrahama przeszli po suchym do ochotnego wype niania obowi zków zwi zanych z chrztem. Po homilii dnie Morza Czerwonego, aby naród wyzwolony z niewoli faraona sta si zaleca si chwil ciszy na osobist refleksj modlitewn . obrazem przysz ej spo eczno ci ochrzczonych. Bo e, Twój Syn, ochrzczony Rytua zawiera kilka zestawów modlitwy powszechnej do wyboru. W przez Jana w wodach Jordanu zosta namaszczony Duchem wi tym, a poszczególnych wezwaniach uwzgl dnia si dzieci przyniesione do gdy wisia na krzy u, z Jego boku wyp yn a krew i woda. Po swoim za

chrztu, ich rodziców, chrzestnych i obecnych cz onków wspólnoty zmartwychwstaniu nakaza uczniom: "Id cie i nauczajcie wszystkie narody parafialnej. Wezwania mo na dostosowa do szczególnych potrzeb udzielaj c im chrztu w imi Ojca i Syna i Ducha wi tego". Wejrzyj na rodziny. Ostatnie wezwania kieruje si do wi tych Pa skich, Doda swój Ko ció i racz mu otworzy ród o chrztu wi tego. Niechaj ta woda mo na tak e wezwania kierowane do patronów chrzczonych dzieci, do przez Ducha wi tego otrzyma ask Twojego Jednorodzonego Syna, aby patrona ko cio a lub parafii. cz owiek stworzony na Twoje podobie stwo i przez sakrament chrztu Podczas liturgii s owa Bo ego dzieci mog by w zakrystii lub innym obmyty z wszelkich brudów grzechu, odrodzi si z wody i z Ducha wi tego pomieszczeniu, pod fachow opiek . W czasie modlitwy powszechnej do nowego ycia dziecka Bo ego (celebrans dotyka r wody): Prosimy wnosi si je do ko cio a na liturgie sakramentu chrztu. Celebrans Ci , Panie, niech przez Syna Twojego zst pi na t wod moc Ducha rozpoczyna j od modlitwy z egzorcyzmem, która brzmi: wi tego, aby wszyscy przez chrzest pogrzebani razem z Chrystusem w mierci, z Nim te powstali do nowego ycia".

"Wszechmog cy wieczny Bo e, Ty pos na wiat swojego Syna, aby oddali od nas moc szatana, ducha nieprawo ci, a cz owieka wyrwanego z Powy sza modlitwa ma uroczyst form prefacji i obfit tre ciemno ci przeniós do przedziwnego Królestwa Twojej wiat ci; pokornie teologiczn . Pierwsze zdanie zawiera stwierdzenie, e Bóg przy Ci b agamy, aby to dziecko uwolni od grzechu pierworodnego dokonywaniu rzeczy niezwyk ych, duchowych, pos uguje si widzialnymi znakami. Pierwsza cz modlitwy jest anamnez , czyli wspomnieniem 278 279 wa nych wydarze zbawczych z historii wi tej, przy dokonywaniu których narodzonego z Maryi Dziewicy, um czonego i pogrzebanego, który poPan Bóg pos si wod : stworzenie, potop, przej cie przez Morze wsta z martwych i zasiada po prawicy Ojca? Czerwone, chrzest Chrystusa w Jordanie, mier Chrystusa na krzy u i — Wierzymy. przebicie Jego boku, z którego wyp yn a krew i woda. W anamnezie kryje

— Czy wierzycie w Ducha wi tego, wi ty Ko ció powszechny, obcowanie si równocze nie dzi kczynienie za te wszystkie wydarzenia zbawcze wi tych, odpuszczenie grzechów, zmartwychwstanie cia i ycie wieczne? dokonane przez Niego w historii zbawienia. — Wierzymy. Przytoczenie Chrystusowego nakazu udzielania chrztu, stanowi W miejsce tych pyta mo na odmówi Sk ad Apostolski, lub za piewa przej cie od anamnezy do epiklezy, czyli pro by skierowanej do Ducha pie , która zawiera aby prawdy wiary, jakie s w powy szych pytaniach. wi tego o u wi cenie wody. Duch wi ty jest ukazany jako przychoCelebrans dodaje: dz cy od Chrystusa. W ko cu podkre lona jest teologia wi tego Paw a o Taka jest nasza wiara. Taka jest wiara Ko cio a, której wyznawanie jest chrzcie jako mierci dla grzechu i zmartwychwstaniu z Chrystusem do nasz chlub , w Chrystusie Jezusie, Panu naszym. — Amen. nowego ycia w asce Bo ej. Celebrans przyst puje do najwa niejszego obrz du, to jest do czynBezpo rednim przygotowaniem do chrztu jest wyrzeczenie si z a no ci sakramentalnej. Najpierw jeszcze raz pyta rodziców i chrzestnych:

(szatana i grzechu) oraz wyznanie wiary, w której dziecko ma by — Czy chcecie, aby N. otrzyma chrzest w wierze Ko cio a, któr przed ochrzczone. Wprowadzeniem jest pe na tre ci modlitwa: chwil wyznali my? Drodzy rodzice i chrzestni, przyniesione przez was dziecko otrzyma z — Chcemy. mi ci Bo ej przez sakrament chrztu nowe ycie z wody i z Ducha wi tego. Potem przyst puje do trzykrotnego polania g owy dziecka wod Starajcie si wychowa je w wierze tak, aby zachowa w nim to Bo e ycie od (mo e by to zanurzenie dziecka w wodzie) wypowiadaj c równocze nie ska enia grzechem i umo liwi jego ustawiczny rozwój. Je eli wi c kieruj c owa: si wiar jeste cie gotowi podj si tego zadania, to wspominaj c swój wiosny chrzest, wyrzeknijcie si grzechu i wyznajcie wiar w Jezusa — N., JA CIEBIE CHRZCZ W IMI OJCA, I SYNA, I DUCHA Chrystusa. Jest to wiara Ko cio a, w której wasze dziecko otrzymuje chrzest. WI TEGO. Celebrans stawia nast pnie pytania (przyrzeczenia chrzestne): — Czy wyrzekacie si grzechu, aby

w wolno ci dzieci Bo ych? Wypada, aby zaraz po chrzcie wszyscy uczestnicy recytowali lub — Wyrzekamy si . piewali krótk aklamacj , np: — Czy wyrzekacie si wszystkiego, co prowadzi do z a, aby was grzech nie Chwa a Ojcu i Synowi, i Duchowi wi temu. Jak by a na pocz tku, teraz opanowa ? i zawsze, i na wieki wieków. Amen. — Wyrzekamy si . Naznaczeni imieniem Trójcy wi tej po wi ceni s Jej na w asno i — Czy wyrzekacie si szatana, który jest g ównym sprawc grzechu? wchodz we wspólnot z Ojcem i Synem, i Duchem wi tym. — Wyrzekamy si . Namaszczenie Krzy mem wi tym poprzedzone jest modlitw , która Wyrzeczenia te obowi zuj ka dego chrze cijanina od chwili przyj cia chrztu. Przypomnienie sobie tych przyrzecze z okazji chrztu jest wa ne, wyja nia sens tego obrz du: poniewa pozwala na nowo podejmowa ich realizacj w yciu Bóg wszechmog cy, Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, który ci chrze cija skim. To samo dotyczy wyznania wiary. Celebrans pyta: uwolni od grzechu i odrodzi z wody i z Ducha wi tego, On sam na-

— Czy wierzycie w Boga Ojca wszechmog cego, Stworzyciela nieba i ziemi? maszcza ciebie Krzy mem zbawienia, aby w czony w lud Bo y wytrwa w — Wierzymy. jedno ci z Chrystusem Kap anem, Prorokiem i Królem na ycie wiecz— Czy wierzycie w Jezusa Chrystusa, Syna Jego Jedynego, Pana naszego, Amen. n e. Samo namaszczenie na szczycie g owy dziecka odbywa si w ciszy. Ma ono swój pierwowzór w starotestamentalnych namaszczeniach kap280 281 281 anów i królów. Przez chrzest cz owiek uczestniczy w kap skiej, proDlatego od chrzcielnicy procesja udaje si ze piewem do o tarza. Tam rockiej i królewskiej godno ci Chrystusa (l P 2,9). W obrz dkach celebrans krótko przypomina aski chrztu i wskazuje na bierzmowanie i wschodnich jest jedno namaszczenie Krzy mem wi tym, które jest saEucharysti jako sakramenty, które w pe ni w cz ochrzczonego w kramentem bierzmowania. W obrz dku rzymskim pocz tkowo by o poycie nadprzyrodzone w Ko ciele:

dobnie, gdy zaram po chrzcie biskup bierzmowa . W IV w. pojawi o Najmilsi, dziecko odrodzone przez chrzest wi ty, nazywa si dzieckiem si podwójne namaszczanie Krzy mem: jedno przy chrzcie, a drugie w Bo ym i jest nim rzeczywi cie. W sakramencie bierzmowania otrzyma pe ni pó niejszym terminie przy bierzmowaniu. Zwyczaj podawania Komunii w. Ducha wi tego, przyst puj c za do o tarza Pa skiego stanie si przy chrzcie przetrwa o do XIII w. Sakramenty wtajemniczenia uczestnikiem Uczty Ofiarnej i razem ze zgromadzonym Ko cio em b dzie chrze cija skiego we wszystkich obrz dkach maj tendencj do trzymania Boga nazywa Ojcem. Módlmy si wi c wspólnie w jego imieniu i w duchu si razem. przybranych dzieci, którego otrzymali my wszyscy, tak, jak nas nauczy Pan Dalsze obrz dy wyja niaj bli ej u wi caj ce dzia anie sakramentu Jezus. chrztu. Na enie bia ej szaty jest nie tylko przypominaniem zwyczaju Wszyscy odmawiaj wspólnie Ojcze nasz... Nowo ochrzczony b dzie pierwszych wieków chrze cija stwa, kiedy to neofici po przyj ciu chrztu odmawia j przez ca e ycie przed ka Komuni wi

. przywdziewali bia e szaty i nosili je przez ca y tydzie wielkanocny, lecz symbolizuje nowe stworzenie, jakim cz owiek staje si przez ten Ca obrz dów ko czy b ogos awie stwo. Celebrans b ogos awi sakrament, przyoblekaj c si w Chrystusa (Rz 13,14; Gal 3, 27). Rytua najpierw matk dziecka, potem ojca i pozosta ych wiernych. Rytua wyra a yczenie aby poszczególne rodziny same przygotowa y sukienki zawiera cztery dalsze frmu y b ogos awie stwa ko cowego do wyboru. chrzestne (bia e) i nie ubiera y w nie dzieci przed chrztem. Wszystkie zawieraj tre teologiczn . Wk adaj c bia szat na dziecko, celebrans mówi: Pierwsza z nich brzmi: N., sta si nowym, stworzeniem i przyoblek si w Chrystusa, dlatego Bóg wszechmog cy, który przez Syna Swojego narodzonego z Maryi otrzymujesz bia szat . Niech twoi bliscy s owem i przyk adem pomagaj ci Dziewicy niesie chrze cija skim matkom rado z tego, e ich dzieciom zachowa godno dziecka Bo ego nieskalan a po ycie wieczne. — Amen. zaja nia a nadzieja ycia wiecznego, niechaj b ogoslawi matce tego dziecka i

Wr czanie zapalonej wiecy jest zwyczajem staro ytnym. Obecnie tak, jak teraz dzi kuje ona Bogu za otrzymane potomstwo, niechaj zawsze ojciec dziecka lub chrzestny zapalaj wiec chrzestn od pascha u trwa w dzi kczynieniu razem ze swoim dzieckiem, w Chrystusie Jezusie, Panu (symbolizuj cego Chrystusa), umieszczonego w pobli u chrzcielnicy, co naszym. oznacza, e neofici s dzie mi wiat ci (Ef 5,8), i maj wiar , — Amen. aby kiedy ze wiat em wiary wyj na spotkanie powracaj cego Pana Pan Bóg wszechmog cy, dawca ycie doczesnego i wiecznego, niechaj k 12,35-40). Symbolik t wyja nia towarzysz ca modlitwa: ogos awi ojcu tego dziecka, aby dawa temu dziecku pierwsze wiadectwo Przyjmijcie wiat o Chrystusa... Podtrzymywanie tego wiat a powierza wiary s owem i przyk adem, w Chrystusie Jezusie, Panu naszym. si wam, rodzice i chrzestni, aby wasze dziecko o wiecone przez Chrystusa, — Amen. post powa o zawsze jak dziecko wiat ci, a trwaj c w wierze, mog o wyj

Pan Bóg wszechmog cy, który nas odrodzi z wody i z Ducha wi tego na spotkanie przychodz cego Pana, razem ze wszystkimi wi tymi w na ycie wieczne, niechaj swoim wiernym tu zebranym udzieli obfitego niebie. ogos awie stwa, aby zawsze i wsz dzie trwali we wspólnocie ludu Bo ego. Chrzest zawsze nazywano sakramentem o wiecenia, a neofitów o Niechaj te wszystkich tu obecnych obdarzy swoim pokojem, w Chrystusie wieconymi (illuminati). Wiara o wieca umys i pozwala szerzej spogl da Jezusie, Panu naszym. tak e na rzeczywisto ci ziemskie. — Amen. Obrz dy ko cowe odbywaj si przy o tarzu, gdzie przechowuje si Niech was b ogos awi Bóg wszechmog cy, Ojciec i Syn, i Duch wi ty. Eucharysti . Chrzest jest sakramentem, który prowadzi do Eucharystii. — Amen. 282 283 Na zako czenie nale y od piewa jeszcze odpowiedni pie wyrado w adz ko cielnych o przywrócenie katechumenatu, podsuwaj c przy aj rado poschaln , wzgl dnie piew dzi kczynny lub Magnificat.

tym pewne propozycje. Odpowiadaj c na yczenia pochodz ce z diecezji Tam, gdzie jest zwyczaj zanoszenia dziecka przed o tarz Matki Bo ej misyjnych, Kongregacja Obrz dów dekretem z 16 kwietnia 1962 r. lub przed Jej Obraz, w celu oddania go w Jej opiek , nale y go pozwoli a na u ywanie tam sze ciostopniowego rytua u chrztu doroszachowa . ych. Wprowadzenie tej etapowo ci uzale nione by o od ordynariusza W czasie obrz dów chrzestnych idzie si z dzieckiem od przedsionka diecezji misyjnej. Obrz dy nie zosta y jednak zmienione. Pozosta y (powitanie), poprzez naw ko cio a (liturgia s owa Bo ego), do takie, jakie przekaza a historia. Dlatego Konstytucja o liturgii poleci a chrzcielnicy (liturgia sakramentu) i do o tarza z Naj wi tszym Sakrarewizj samych obrz dów chrztu doros ych. mentem. Pochód taki symbolizuje wej cie przez chrzest do Ko cio a Konstytucja nawi za a do tradycyjnych koncepcji katechumentatu, jako Chrystusowego, w którym szczytem d jest Eucharystia, pokarm duokresu nauczania i wdra ania kandydatów w ycie chrze cija skie. chowy chrze cijan na ycie wieczne. Sobór poleci "przywróci ró ne stopnie katechumenatu doros ych. Obrz dy chrztu wraz z ich bogat tre ci s doskona katechez

Dzi ki temu czas katechumenatu przeznaczony na odpowiednie urobienie dla uczestników i o ywieniem ich wiary, a tak e przypomnieniem godkatechumena, b dzie u wi cony przez obrz dy liturgiczne spe niane w no ci chrze cija skiej wraz z p yn cymi st d zaszczytami i obowi zkolejnych odst pach czasu" (KL 64), oraz "nale y podda krytycznemu kami. Dla nowo ochrzczonego dziecka natomiast rozpoczyna si historia rozpatrzeniu obydwa obrz dy chrztu doros ych, zwyk y i uroczysty z jego wiary, w rozwoju której pomaga mu b dzie ca a spo eczno przywróceniem katechumenatu, a w Mszale Rzymskim umie ci specjaln ko cielna, zw aszcza najbli si. Msz przy udzielaniu chrztu" (KL 66). Bardziej szczegó owo na ten temat wypowiedzia si Sobór w deJe eli chrztu udziela si w niedziel podczas Mszy wi tej, wtedy krecie o dzia alno ci misyjnej Ko cio a: — formularz mszalny bierze si z niedzieli, "Ci, którzy przyj li od Boga za po rednictwem Ko cio a wiar w Chry— obrz d przyj cia dzieci odbywa si na pocz tku Mszy wi tej, wobec stusa, winni by dopuszczeni przez liturgiczne ceremonie do katechumenatu. czego opuszcza si akt pokutny, Nie polega ona na samym wyja nianiu dogmatów i przykaza , lecz na — w liturgii s owa Bo ego czytania s niedzieli. W miejsce drugiego

kszta towaniu ca ego ycia chrze cija skiego i wystarczaj co d ugich czytania niedzielnego mo na wzi czytanie z rytua u. wiczeniach, przez które uczniowie cz si z Chrystusem, swym Nauczy— homilia powinna opiera si na tekstach niedzielnych, z uwzgl dniecielem. Nale y wi c katechumanów odpowiednio wprowadza w tajemnic niem chrztu, zbawienia i w praktyk obyczjów ewangelicznych, a przez wi te obrz dy — opuszcza si Wyznanie wiary, poniewa by o ju w obrz dzie, spe niane w odpowiednich odst pach czasu, wtajemnicza ich w ycie z — modlitw powszechn odmawia si wed ug rytua u chrzestnego. wiary, liturgii i mi ci ludu Bo ego. Nast pnie przez sakramenty wta— po modlitwie powszechnej nast puje obrz d chrztu wed ug rytua u, a jemniczenia chrze cija skiego wybawieni z mocy ciemno ci, wspó umarli, do wr czenia zapalonej wiecy chrzestnej, po czym Msz wi wspó pogrzebani i wspó zmartwychwstali z Chrystusem, otrzymali Ducha odprawia si dalej bez zmian, przybrania za synów i obchodz z ca ym ludem Bo ym pami tk mierci i — dopiero b ogos awie stwo ko cowe mo e by wed ug jednej z formu

zmartwychwstania Pana. Jest rzecz po dan , aby liturgi Wielkiego przewidzianej w rytuale chrzestnym. Postu i Wielkanocy tak odnowi , eby dusze katechumenów przygotowa a na obchodzenie tajemnicy wielkanocnej, kiedy to przy uroczystym jej wi ceniu CHRZEST DOROS YCH odradzaj si przez chrzest w Chrystusie" (nr 14). Prac nad odnowionym rytua em chrzestnym dla doros ych uko czono w 1966 r. Potem przes ano go do niektórych diecezji misyjnych na Do wiadczenia w krajach misyjnych, a nawet chrze cija skich (np. okres próby. Po uwzgl dnieniu do wiadcze , fachowych uwag i dokoFrancja) wykaza y, e obrz dy chrztu doros ych zawarte w Rituale Ronaniu poprawek, nowy rytua chrztu doros ych ukaza si w 1972 r. manum ma o przydatne. Dlatego coraz cz ciej kierowano pro by 284 285 Wydanie typiczne, po uwagach wst pnych, podaje obrz dy uroczystego domowi we wspólnocie chrze cija skiej, parafialnej. Ma te zdobywa katechumenatu wielostopniowego (rozdz. I), obrz dy uproszczonej inipewn zapraw apostolsk poprzez wiadectwo ycia i wyznawania wiary. cjacji (II), skrócony obrz d na wypadek niebezpiecze stwa mierci ka-

Przewidziane s te pewne nabo stwa z pouczeniami i egzorcyz-mami techumena (III), przygotowanie do bierzmowania i Eucharystii doros ego, oraz b ogos awie stwem. W tym okresie katechumeni mog si ju stara który jako dziecko otrzyma chrzest, lecz nie mia adnej katechizacji o rodziców chrzestnych. (IV), obrz dy inicjacji dla kandydatów w wieku szkolnym (V), ró ne teksty do wyboru i czytania biblijne (VI). Dodatek zawiera obrz dy Drugi stopie zwany wybraniem, polega na tym, e na podstawie pe nego w czenia w Ko ció Chrsytusowy wa nie ju ochrzczonych. opinii wszystkich zainteresowanych, a wi c kap ana, diakona, katechetów Chrzest doros ych poprzedza wielostopniowy katechumenat: i ca ej spo eczno ci, dopuszcza si katechumenów do grona w yb r a n y c h (electi). Z regu y ma si to odbywa w pierwsz niePierwszy stopie : przygotowanie dalsze, obejmuje czas od zg oszenia dziel Wielkiego Postu, aby potem w Wigili Wielkanocn mogli przyj si kandydata a do przyj cia chrztu. Ci, co my o przysz ym swoim sakramenty wtajemniczenia chrze cija skiego. Obrz dy wybrania sk adaj

chrze cija stwie (sympathizantes), mog je w tym czasie bli ej pozna . si z: Przyjaciele mog wprowadza ich w kr g spo eczno ci katolickiej. — przedstawienia kandydatów i z enia przez nich wiadectwa, Gdy kandydaci osi gn ju znajomo podstawowych prawd wiary i — pyta kierowanych do katechumenów o wol przyj cia sakramentów staj si wyznawcami (sponsores), zostaj przyj ci przez kap ana lub wtajemniczenia chrze cija skiego, diakona w poczet cz onków miejscowej spo eczno ci katolickiej jako — wpisania imion na list wybranych, kandydaci. Przyj ciu temu towarzysz specjalne obrz dy: — modlitwy litanijnej za wybranych, — pozdrowienie, — odes ania wybranych. — dialog z kandydatami, Okres drugiego stopnia katechumenatu trwa przez Wielki Post. Nazywa — krótkie przemówienie, si czasem o c z y s z c z e n i a i o w i e c e n i a (tempus

— pytanie o gotowo pój cia drog wiary, purificationis et illuminationis). Jest to czas intensywnego przygotowywania — pytania stawiane wiadkom i obecnym wiernym o gotowo pomasi wybranych do chrztu w Wigili Paschaln . Celowi temu s przede gania kandydatom na obranej przez nich drodze, wszystkim s k r u t y n i a i w i e l k i e e g z o r c y z m y . — modlitwa dzi kczynna za ask wiary, Odbywaj si one podczas Mszy w trzeci , czwart i pi niedziel — naznaczenie czo a i zmys ów znakiem krzy a, Wielkiego Postu. Po homilii wybrani i ich chrzestni ustawiaj si przed — wprowadzenie kandydatów do ko cio a, celebransem i w uk onie lub kl cz ce modl si w ciszy. Podczas — liturgia s owa Bo ego z ona z dobranych czyta biblijnych, modlitwy litanijnej, chrzestni k ad r ce na ramiona wybranych. Po — homilia, modlitwie litanijnej celebrans odmawia modlitw egzorcyzmu, po której — wr czenie ksi gi Ewangelii, na ka dego wybranego k adzie kolejno r

, po czym z wyci gni tymi — modlitwa litanijna za katechumenów, kami odmawia modlitw ko cow . — odes anie katechumenów, W tym czasie przewidziane jest równie przekazanie wyznania wiary i Modlitwy Pa skiej. P r z e k a z a n i e s y m b o l u wiary (traditio — gdy obrz dy po czone s z Msz wi , nast puje dalszy jej ci g. symboli) odbywa si w ramach Mszy w. w dzie powszedni po Katechumenom od tego czasu przys uguje nazwa chrze cijan, poniewa pierwszym skrutynium, to jest po trzeciej niedzieli Wielkiego Postu. naznaczeni zostali znakiem krzy a Chrystusowego. Ich imiona wpisuje si P r z e k a z a n i e M o d l i t w y P a s k i e j (traditio do ksi gi katechumenów. Okres katechumenatu jest czasem zdobywania Orationis Dominicae) jest po trzecim skrutynium, czyli po pi tej niedzieli dojrza ci w wierze i yciu chrze cija skim. Celowi temu s Wielkiego Postu. Przekazanie symbolu wiary odbywa si w ten sposób, e

specjalne pouczenia, udzia w nabo stwach s owa Bo ego, zw aszcza z po odpowiednio dobranych czytaniach biblijnych liturgii s owa Bo ego w niedziele. Katechumen ma si za286 287 i homilii wszyscy recytuj dla wybranych jedno z dwóch znanych symChrystusa i bardziej zespoli si z ca spo eczno ci Ko cio a miejsbolów wiary. Przekazanie Modlitwy Pa skiej ma miejsce po czytaniach cowego. Nale y po wi ci im wiele uwagi w homiliach i modlitwach biblijnych, z tekstem Ojcze nasz... z Ewangelii wed ug w. Mateusza powszechnych. Okres ten nale y zako czy Msz wi . Zako czenie to (6,9-13). Na temat modlitwy Ojcze nasz celebrans wyg asza homili . mo na po czy z uroczysto ciami zewn trznymi, o ile odpowiada to Po homilii nast puje modlitwa za wybranych. zwyczajom miejscowym. Dla wzmocnienia wi zi neofitów z Ko cio em, W Wigili Paschaln rano, wybrani gromadz si na nabo stwo biskup cho raz w roku ma spotka si z nimi i odprawi dla nich

owa Bo ego, podczas którego przewidziany jest obrz d effeta i recytacja Msz wi . Wskazane jest to szczególnie wtedy, gdy nie by obecny wyznania wiary przez wybranych (redditio symboli). Przy obrz dzie effeta przy obrz dzie ich inicjacji chrze cija skiej. celebrans dotyka uszu i ust wybranych, mówi c: Do przyj cia sakramentów wtajemniczenia chrze cija skiego nie wy"Effeta, to znaczy otwórz si , aby wyznawa wiar , któr pozna , ku starczy przygotowanie intelektualne. Potrzebne jest tak e wypróbowanie chwale Bo ef (zob. Mk 7,31-37). kandydata w wierze. Konieczne jest do wiadczenie Boga. Na to potrzeba Gdy zachodzi potrzeba, wtedy nast puje nadanie imienia chrze ciodpowiedniego czasu próby. Poza tym uwa trzeba, aby ponownie nie ja skiego. Potem mo e nast pi namaszczenie wybranych olejem kateprzygotowa chrze cija stwa powierzchownego, jak to by o w epoce chumenów, co uzale nione jest od decyzji konferencji biskupów. konstanty skiej czy w czasach germa skich masowych nawróce , kiedy to bez katechumenatu chrzczono wszystkich ch tnych.

Trzeci stopie obejmuje sakramenty wtajemniczenia chrze cija skiego. Z regu y udziela si ich w Wigili Paschaln . Porz dek tego rytu ci ego jest nast puj cy: — przemówienie celebransa, BIERZMOWANIE — litania do Wszystkich wi tych, — po wi cenie wody chrzcielnej, — wyrzeczenie si szatana i grzechu, UWAGI HISTORYCZNO-LITURGICZNE — namaszczenie olejem katechumenów, — wyznanie wiary, Drug faz wtajemniczenia chrze cija skiego jest bierzmowanie. Po— chrzest, cz tkowo chrzest swoimi obrz dami zajmowa bardzo du o czasu i bie— wr czenie bia ej szaty, rzmowanie pozostawa o jakby w jego cieniu. Nie by o sprzyjaj cych — wr czenie p on cej wiecy, warunków dla rozwini cia si obrz dów sakramentu bierzmowania. — bierzmowanie, Gdy pó niej bierzmowanie od czono ju od chrztu, nadal nie by o

— udzia w ca ej Mszy wi tej, podczas nowo ochrzczeni po raz warunków dla rozwoju obrz dów dodatkowych, poniewa sakramentu pierwszy przyjmuj Komuni wi . tego udzielano masowo, co poch ania o du o czasu. Ile razy sakramentów wtajemniczenia chrze cija skiego udziela si w Sakrament bierzmowania mia ró ne nazwy. Jedne wywodzi y si z rycie z onym, tyle razy bierzmuje celebrans, chocia by nie by bielementów sk adowych tego sakramentu, jak: manus impositio, sfragis, skupem. Chrzest doros ych odbywa si za wiedz biskupa i za jego sigriatip, consignatio, chrisma, chrisma salutis, unctio. Inne natomiast do przyzwoleniem. W Modlitwie eucharystycznej jest specjalna wstawka skutków bierzmowania, jak: perfectio, consummatio, signaculum spiritus. W modlitewna za nowo ochrzczonych, ich rodziców i chrzestnych. Nowo Ko ciele zachodnim najbardziej rozpowszechni a si nazwa confir-matio, ochrzczeni, ich rodzice, wspó ma onkowie i chrzestni otrzymuj Kood czasownika confirmare, firmare, co znaczy umacnia , wzmac-.nia . Tak muni w. pod obiema postaciami.

równie rozumieli i nazywali ten sakrament Ojcowie greccy u ywaj c Okres wielkanocny, a do Zes ania Ducha wi tego jest czasem miwyrazu bebaiosis, co znaczy umocnienie. Bierzmowanie jest stagogii. W tym czasie neofici jeszcze g biej maj wró w misterium umocnieniem chrztu, czyli umocnieniem aski darowanej w chrzcie. 288 289 Dope nia chrzest i dlatego przy wyliczaniu sakramentów wi tych, biewtajemniczeniem chrze cija skim. Dlatego wypada, aby przyj cie tego rzmowanie zajmuje drugie miejsce, zaraz po chrzcie. sakramentu poprzedza o odnowienie przyrzecze z onych na chrzcie. Wed ug Nowego Testamentu owocami bierzmowania s "dary Ducha Je eli to dogodne, bierzmowania mo na udziela podczas Mszy wi tego" (Dz 2,38). Chrystus obieca swoim uczniom, e po swoim wi tej. Dla obrz du poza Msz nale y przygotowa formu wprouwielbieniu ze le im Ducha wi tego. Dzieje Apostolskie opisuj wadzaj " (KL 71). Bierzmowanie w sposób w

ciwy mo e by rozupierwsze wype nienie si tej obietnicy w dniu Zielonych wi t (2,1-13). miane w kontek cie wtajemniczenia chrze cija skiego. Uzupe nia ono Opisuje te praktyk aposto ów, którzy przez modlitw i w enie r k na chrzest i zmierza do Eucharystii. Sobór domaga si uwydatnienia tej ochrzczonych, udzielali darów Ducha wi tego (Dz 8,14-17; 19,1-7). prawdy w obrz dach, które nale o wzbogaci . Na obrz dy sakramentu bierzmowania, wed ug Dziejów Apostolskich Konstytucja apostolska Divinae consortium naturae, z dnia 15 sierpnia sk ada y si pierwotnie: m o d l i t w a o przyj cie Ducha wi tego i 1971 r., któr papie Pawe VI zatwierdzi nowy rytua bierzmowania, WL. O e n i r k . U Tertuliana (t 222) i Cypriana (t 258) liturgia bardzo silnie podkre la wewn trzn wi mi dzy chrztem, bierzbierzmowania sk ada a si z trzech elementów: modlitwy, w enia r k i mowaniem i Eucharysti . O znaczeniu poszczególnych sakramentów

z n a k k r z y a na c z o l e . Hipoli Rzymski (t 235) mówi o wtajemniczenia chrze cija skiego mówi papie nast puj co: "Na chrzcie czwartym jeszcze elemencie: o n a m a s z c z e n i u K r z y m e m. neofici otrzymuj odpuszczenie grzechów, przybranie za dzieci Bo e W sakramentarzu Gelazego na enie r k i namaszczenie czo a olejem oraz znami Chrystusa, przez którego zostaj w czeni do Ko cio a i krzy ma stanowi jeszcze dwie odr bne czynno ci, które nieco pó niej staj si uczestnikami kap stwa swojego Zbawiciela. Przez sakrament po czono w jedn czynno obrz dow . Na prze omie X/XI w. bierzmowania odrodzeni na chrzcie otrzymuj jako niewys owiony Dar do czono do tego uroczyste b ogos awie stwo ko cowe. W XIII w. samego Ducha wi tego, który ich umacnia w szczególny sposób, a spotykamy si z uderzeniem w policzek, co wzi te by o ze zwyczajów naznaczenie znamieniem tego sakramentu w sposób doskona y wi si rycerskich, gdy m odego adepta uroczy cie przyjmowano w swoje z Ko cio em i w ten sposób jeszcze ci lej s zobowi zani, jako szeregi.

prawdziwi wiadkowie Chrystusa, do szerzenia i bronienia wiary s oAposto owie byli pierwotnymi szafarzami bierzmowania, a potem ich wem i uczynkiem. W ko cu bierzmowanie wi e si z Naj wi tsz Eunast pcy. Od IV w. datuje si odr bna praktyka w Ko ciele wschodnim charysti , poniewa wierni ju ochrzczeni i bierzmowani, w czaj si i zachodnim. Wschód piel gnowa star tradycj i najcz ciej ca kowicie w Cia o Chrystusa przez uczestnictwo w Eucharystii. bierzmowania udziela razem z chrztem, co od IX w. sta o si tam We wst pie do obrz dów bierzmowania, istota tego sakramentu ogóln praktyk trwaj do dzi . Ale i tam zachowano pierwotne prawo sformu owana jest nast puj co: "Przez dar Ducha wi tego wierni zobiskupa do bierzmowania przez to, e po wi ca myron cy do staj bardziej upodobnieni do Chrystusa i umocnieni, aby sk adali Mu udzielania tego sakramentu. Na zachodzie biskup sam bierzmowa . wiadectwo i budowali Jego Cia o w wierze i mi ci. Ich dusze otrzyDalsza ró nica polega na tym, e rja wschodzie obrz d w enia r k muj niezniszczalny charakter, czyli znami Pa skie, tak e nie mo na

ju wcze nie zosta zepchni ty na dalszy plan przez namaszczenie, powtarza sakramentu bierzmowania" (nr 2). podczas gdy w obrz dku zachodnim w enie r ki i namaszczenie staNowy rytua podkre la wa no przygotowania do sakramentu bierznowi jedn czynno obrz dow . W obrz dkach wschodnich sakramowania. Do przygotowania tego maj si anga owa duszpasterze, menty wtajemniczenia chrze cija skiego zawsze by y i s razem z katecheci, chrzestni i ca a spo eczno parafialna. Specjalnie zaakcentoczone, gdy tymczasem w obrz dku zachodnim bierzmowanie od czono od wana jest rola rodziców. Oni w ca ym procesie przygotowania dziecka chrztu i zastrze ono biskupowi. Sakrament bierzmowania cz sto bywa do sakramentu bierzmowania maj s pomoc , wiedz i do wiadzaniedbywany, poniewa biskup nie móg by wsz dzie obecny. Sobór czeniem. Oni przede wszystkim piel gnuj wiar u swoich dzieci i oni Watyka ski II w Konstytucji o liturgii powzi nast puj ce te czynnie maj uczestniczy w obrz dach bierzmowania (nr 3). Bierzpostanowienie: "Obrz d bierzmowania nale y rozpatrzy i w ten sposób mowanie ma mie charakter uroczysty. W uroczysto ci tej ma bra uj , aby si jasno uwydatni cis y zwi zek tego sakramentu z ca ym

udzia ca a parafia. 290 291 Jest rzecz po dan , aby w i a d k i e m bierzmowania by — homilia, chrzestny. Chodzi o uwydatnienie zwi zku mi dzy tymi sakramentami i — odnowienie przyrzecze chrzestnych, uaktywnienie chrzestnego, aby jego funkcja nie by a tylko honorow . Nie — modlitwa z wyci gni ciem r k nad kandydatami, wyklucza si jednak mo liwo ci wybrania osobnego wiadka bierz— namaszczenie krzy mem wraz z w eniem r ki, mowania. Nawet rodzice, gdy zajdzie taka potrzeba, osobi cie mog — pozdrowienie pokoju, przedstawi swoje dzieci do bierzmowania. wiadek musi by katoli— modlitwa powszechna, kiem praktykuj cym, o pewnej dojrza ci duchowej, który sam ju — specjalne b ogos awie stwo na ko cu Mszy wi tej. przyj wszystkie sakramenty wtajemniczenia chrze cija skiego (nr 5-6). Nowe Obrz dy bierzmowania w rozdziale pi tym zawieraj dwa for-

Sobór podkre li jeszcze raz, e biskup jest s z a f a r z e m mularze mszalne, które mo na stosowa zgodnie z przepisami liturgiczpierwotnym (minister originarius) sakramentu bierzmowania. W ten nymi. Rozdzia ten zawiera równie czytania biblijne oraz piewy stosposób lepiej uwydatnia si prawda, e bierzmowany ci lej zostaje sowane przy obrz dzie. Bierzmowania udziela si zwykle w czasie zwi zany z Ko cio em i zobowi za ;/ do dawania wiadectwa ChrystuMszy wi tej, aby ja niej ukaza si cis y zwi zek tego sakramentu z sowi. Oprócz biskupa z samego prawa w adz bierzmowania maj : adca ym wtajemniczeniem chrze cija skim, które osi ga szczyt w przyj ciu ministrator apostolski, który nie jest biskupem, pra at i opat udzielny, Cia a i Krwi Chrystusa. Dlatego bierzmowani uczestnicz w Eucharystii, wikariusz i prefekt apostolski, wikariusz kapitulny w granicach swojego przez któr ich wtajemniczenie zostaje dope nione (nr 13). terytorium i w czasie trwania urz du. Ponadto kap an, który na mocy Liturgia s owa Bo ego odbywa si zgodnie z przepisami. W zale prawowitego upowa nienia chrzci doros ego lub dziecko w wieku nauno ci od stopnia obchodu liturgicznego, czytania bierze sie z Lekcjoczania katechizmu, lub przyjmuje do pe nej jedno ci z Ko cio em donarza mszalnego, albo z rytua u.

ros ego ju wa nie ochrzczonego. W niebezpiecze stwie mierci bierzPo Ewangelii biskup (i kap ani, którzy mu pomagaj ) siada na mowa mo e proboszcz, jego pomocnik, lub jakikolwiek kap an wolny przygotowanym krze le. W zale no ci od miejscowego zwyczaju, kandyod cenzur i kar ko cielnych. datów do bierzmowania przedstawia proboszcz lub jego zast pca, albo W przypadku rzeczywistej konieczno ci, z powodu wielkiej liczby diakon czy katecheta. Gdy to mo liwe, to ka dego kandydata przedstawia kandydatów, szafarz bierzmowania mo e poprosi o pomoc obecnych si imiennie. Kolejno wychodz do prezbiterium i ustawiaj si przed kap anów. Wypada uwzgl dni najpierw tych, którzy w diecezji pe ni celebransem. Je eli kandydatów jest du o, wtedy przedstawia si ich specjalne urz dy, nast pnie proboszcza parafii, w której odbywa si wszystkich razem. bierzmowanie i tych kap anów, którzy przyczynili si do przygotowania Biskup pyta kap ana o przygotowanie przedstawionych kandydatów do kandydatów do bierzmowania (nr 8). sakramentu bierzmowania. Ostatnie pytanie kieruje do samych bieGdy chodzi o wiek kandydatów do bierzmowania, to w Ko ciele rzmowanych: aci skim wysuwano w historii najcz ciej wiek u ywania rozumu. Ro-

Droga m odzie y, powiedzcie przed zgromadzonym tu Ko cio em, jakich zumiano przy tym mniej wi cej siódmy rok ycia. Ze wzgl dów duszask oczekujecie od Boga w tym sakramencie? pasterskich biskupi mog przesun t granic na pó niejsze lata. odzie odpowiada na to pytanie wspólnie recytuj c: Wiek bierzmowania w Polsce najcz ciej czy si z zako czeniem Pragniemy, aby Duch wi ty, którego otrzymamy, umocni nas do m szko y podstawowej. nego wyznawania wiary i do post powania wed ug jej zasad. — Amen. OBRZ DY BIERZMOWANIA Ta wypowied obrz dowa, winna mie staranny odd wi k w yciu. Biskup wyg asza krótk h o m i l i , w której wyja nia odczytane Je eli bierzmowanie odbywa si podczas Mszy wi tej, wtedy po teksty i w ten sposób wprowadza kandydatów, ich rodziców, wiadków Ewangelii nast puje: — przedstawienie kandydatów, oraz ca e zgromadzenie liturgiczne w g bsze rozumienie misterium bierzmowania. W homilii wzorcowej czytamy mi dzy innymi: 292 293 Otrzymacie dar Ducha wi tego. B dzie On duchowym znamieniem,

zanurza kciuk prawej r ki w oleju krzy ma wi tego i naznacza nim dzi ki któremu staniecie si w doskonalszy sposób obrazem Chrystusa czo o bierzmowanego znakiem krzy a, maj c równocze nie w on r oraz cz onkami Jego Ko cio a. Chrystus namaszczony Duchem wi tym w na jego g owie i wypowiadaj c form sakramentaln , która brzmi: czasie chrztu, który przyj od Jana, zosta pos any, aby wype ni swoje dzie o i rozprzestrzenia na ziemi ogie Ducha wi tego. N., PRZYJMIJ ZNAMI DARU DUCHA WI TEGO. Wy, którzy ju ochrzczeni, a teraz otrzymacie moc Ducha Chrystusa i Bierzmowany odpowiada: Amen. zostaniecie naznaczeni na czole Jego krzy em, powinni cie wobec wiata wiadczy o Jego m ce i zmartwychwstaniu, tak aby, wed ug s ów Aposto a, Namaszczanie czo a bierzmowanego jest pochodzenia wschodniego. wasze ycie by o w ka dym miejscu dobr woni Chrystusa. Jego mistyczne Obrz d ten w III w. przedosta si do liturgii zachodniej jako istotny cia o, to jest Ko ció , czyli lud Bo y, otrzymuje od Niego ró ne aski, a znak tego sakramentu. U ywa si przy tym oleju krzy ma,, sporz dzoDuch wi ty rozdziela je mi dzy chrze cijan, aby cia o mistyczne czyni o nego z oliwy i balsamu. Domieszk wonnego balsamu ju w redniopost py w jedno ci i mi

ci. B cie ywymi cz onkami tego Ko cio a i pod wieczu rozumiano jako zadanie apostolskie bierzmowanego. Dla swojego przewodem Ducha wi tego starajcie si s wszystkim za wzorem otoczenia ma on by "woni Chrystusa" (2 Kor 2,14). Znak krzy a na Chrystusa, który nie przyszed , aby Mu s ono, lecz aby s ... czole oznacza ci lejsz wi bierzmowanego z Chrystusem, z Jego misterium zbawczym. Tekst przyrzecze sk adanych przy bierzmowaniu ró ni si nieco od owa towarzysz ce namaszczeniu, czyli tak zwana forma sakramentu sk adanych przy chrzcie. Wyrzeczenie si . z a zawarte jest w jednym bierzmowania zaczerpni ta jest z obrz dku wschodniego. U ywana tam tylko pytaniu. Natomiast do pyta dotycz cych wyznania wiary, dodane ju w IV w. (Cyryl Jerozolimski), przetrwa a w obrz dku bizanty skim jest czwarte obejmuj ce wiar w Ducha wi tego. Podobnie jak przy do dnia dzisiejszego. Posoborowa reforma liturgiczna form t chrzcie, po wyznaniu wiary, celebrans mówi: czy a do liturgii zachodniej, poniewa lepiej wyra a Dar sakramentu

"Taka jest nasza wiara. Taka jest wiara Ko cio a, której wyznawanie bierzmowania, którym jest sam Duch wi ty, a tak e ze wzgl dów jest nasz chlub w Chrystusie Jezusie, Panu naszym. ekumenicznych. — Amen. Zaraz po namaszczeniu biskup przekazuje bierzmowanemu pozdroKap ani, którzy pomagaj biskupowi w udzielaniu sakramentu, rawienie pokoju, mówi c: zem z nim wyci gaj r ce nad wszystkimi kandydatami nic nie mó— Pokój z tob . wi c. Biskup sam odmawia modlitw o siedem darów Ducha wi tego: Na co bierzmowany odpowiada: Bo e wszechmog cy, Ojcze naszego Pana, Jezusa Chrystusa, który od— Iz duchem twoim. rodzi te s ugi swoje przez wod i Ducha wi tego i uwolni od grzechu, Ka de spotkanie cz owieka z Bogiem, ka de jednoczenie si z Nim, ze lij na nich Ducha wi tego Pocieszyciela, daj im ducha m dro ci i naznaczone jest pokojem, si gaj cym g bi duszy. rozumu, ducha rady i m stwa, ducha umiej tno ci i pobo no ci, nape nij

ich duchem boja ni Twojej. Przez Chrystusa, Pana naszego. Modlitwa powszechna dostosowana jest do uroczysto ci bierzmowania. Uwzgl dnia si w niej nowo bierzmowanych, ich rodziców, wiadków, — Amen. Ko ció miejscowy i powszechny, oraz ca ludzko . Rytua zawiera trzy Wyci gni cie r k jest gestem biblijnym, oznaczaj cym przekazanie zestawy wezwa b agalnych do wyboru. Po modlitwie powszechnej Msza darów Ducha wi tego, jak to wyja nia powy sza modlitwa. Nie jest to wi ta odprawia si dalej w zwyk ym porz dku. Nowo bierzmowani, ich obrz d istotny, lecz pomaga w rozumieniu skutków sakramentu. rodzice i wiadkowie, wspó ma onkowie i katecheci mog przyj Z kolei nast puje czynno sakramentalna, czyli udzielenie sakraKomuni wi pod dwiema postaciami. Na ko cu Mszy wi tej biskup mentu bierzmowania. Kandydaci pojedynczo podchodz do biskupa, albo mo e udzieli uroczystego b ogos awie stwa, albo odmówi tak zwan te biskup podchodzi do kandydatów ustawionych szeregowo. wiadek modlitw nad ludem z b ogos awie stwem. bierzmowania k adzie praw r na ramieniu kandydata. Biskup

294 295 Gdy nie odprawia si Mszy wi tej, wtedy sakramentu bierzmowania górnych epokach i regionach stosowa ró ny stopie surowo ci lub audziela si w ramach nabo stwa obrz dowego. Rozpoczyna si godno ci i rozwija ró ne praktyki pokutne. Pierwotna gmina zna a piewem psalmu lub stosownej pie ni. Biskup pozdrawia zebranych i praktyk wykluczania grzeszników ze spo eczno ci wiernych na okre lony odmawia modlitw wprowadzaj . Liturgia s owa sk ada si z jednej czas, aby nakierowa ich do nawrócenia (l Kor 5,1-13). przynajmniej perykopy. Po liturgii s owa nast puje liturgia sakramentu, W pierwszych gminach chrze cija skich bardzo ywa by a wiadoktóra przebiega tak samo jak we Mszy po Ewangelii. Na ko cu odmawia mo spo ecznego wymiaru pokuty. Chrze cijanom towarzyszy o przekosi Modlitw Pa sk jako przygotowanie do Komunii w. Ca nanie, e po chrzcie nale y prowadzi ycie bez grzechu. ko czy si b ogos awie stwem.

Je eli chrze cijanin popad jednak w grzech ci ki, móg dost pi W niebezpiecze stwie mierci bierzmowania udziela si w formie odpuszczenia przez wyznanie tego grzechu przed zwierzchnikiem gminy skróconej, z onej z elementów istotnych (Rytua rozdz. IV). chrze cija skiej oraz przez przyj cie i wype nienie na onej pokuty. Na czas pokuty grzesznik by wykluczony ze spo eczno ci wi tych. Wykluczenie to mia o charakter zado czyni cy Bogu i spo eczno ci wiernych. Wykluczenie grzesznika ze spo eczno ci chrze cija skiej i ponowne przyj cie go po wype nieniu pokuty byty aktami wa nymi tak e przed Bogiem. SAKRAMENT POKUTY To Chrystus w Ko ciele i poprzez Ko ció wyklucza i przebacza, przy czym decyduj ce znaczenie mia a modlitwa zwierzchnika (rozgrzeszenie). Przez ca y czas pokuty, pokutnikom towarzyszy a modlitwa wstawiennicza wiernych. Bóg okaza swoje mi osierdzie przez swojego Syna Jezusa Chrystusa, W III w. rozwin a si dyskusja nad odpuszczalno ci grzechów. jednaj c ze sob wszystko, co jest na ziemi i co jest w niebie,

Rygory ci (np. montani ci) stali na stanowisku, e grzechy g ówne przywracaj c pokój przez Jego Krew przelan na krzy u (2 Kor 5,18; (peccata capitalia) nicodpuszczalne. Praktyka Ko cio a zdo a przeKoi 1,20). Zbawiciel powierzaj c aposto om w adz odpuszczania grzezwyci teorie rygorystyczne i przyj zasad , e ka dy grzech, za chów, ustanowi sakrament pokuty (J 20,19-23; k 24,47), aby wierni, który cz owiek uje, jest odpuszczalny. Grzechy, które wed ug w. Paw a którzy po chrzcie w. pope niaj grzechy, mogli pojedna si z Bogiem "wykluczaj z królestwa Bo ego" (l Kor 6,16; Rz 1,29-32; Gal 5, 19) (Denz-Sch. 1701) oraz z Ko cio em, któremu grzesz c zadali ran (Pius wymaga y sakramentu pokuty i publicznego zado uczynienia. XII, Mystici Corp.). W_jy w- ustali o si rozró nienie mi dzy grzechami ci kimi (peccata graviora), a grzechami lekkimi (peccata \eviora). Uwa ano, e grzechy lekkie (powszednie) s odpuszczone przez modlitw , post, ja mu , dobre uczynki... Grzechy g ówne natomiast wymaga y pokuty publicznej. Nale

y do nich: odst pstwo od wiary (apostazja), zabójstwo, cudzo óstwo (i FORMY HISTORYCZNE inne grzechy nieczyste). Na temat sakramentu pokuty i ró nych praktyk pokutnych znajdujemy opisy mi dzy innymi u Klemensa Rzymskiego (t 97), Ireneusza (t Sakrament odpuszczania grzechów w ci gu wieków ulega zmianom 202), Klemensa Aleksandryjskiego (t 211), Tertuliana (t 222), Cypriana pod wzgl dem form zewn trznych. Dostosowywa si do aktualnych po(t 248), Bazylego (t 370), Ambro ego (t 397), Jana Chryzostoma (t trzeb wiernych, co wiadczy o jego ywotno ci i potrzebie. 407), Augustyna (t 430), Leona Wielkiego (t 461). Ko ció zawsze troszczy si o to, aby grzesznik wszed w siebie, Jak wygl da a forma sakramentu zwana pokut publiczn ? pozna swój stan przed Bogiem i nawróci si . W tym celu w poszcze296 297 Niezale nie od pewnych odmian w ró nych czasach i regionach, Wielki Post mia podwójny charakter: by _czasem przygotowania posiada a trzy nast puj ce fazy: k a t e c h u m e n ó w do c h r z t u oraz p o k u t n i k ó w do — przyj cie do grona pokutników,

p o j e d n a n i a . Do dnia dzisiejszego Wieki Post zachowa ten — w ciwa pokuta czasowa, charakter. Jest czasem odnowy ycia duchowego przez pokut oraz — ponowne przyj cie do chrze cija skiej wspólnoty. czasem odnawiania aski chrztu. W staro ytno ci chrze cija skiej pokut nazywano drugim chrztem Pokuta rozpoczyna a si od tajnego wyznania grzechów przed bislub drug desk ratunku po rozbiciu. kupem lub jego zast pc . Potem nast powa o przyj cie do stanu poW dzie ku Didascalia Apostolorum, napisanym w Syrii w III wieku kutników, po czone z na eniem praktyki pokutnej. Towarzyszy y czytamy: temu odpowiednie modlitwy. Pokutnik nie móg bra udzia u w naboPodobnie jak chrzcisz poganina i przyjmujesz go, tak i pokutuj cemu stwach eucharystycznych, zw aszcza Krnunii wi tej (ekskomunika). W ysz r , gdy wszyscy modl si za niego, a nast pnie wprowadzisz go V i VI w. przyj cie do stanu pokutników czy o si z na eniem szat

i uczynisz uczestnikiem Ko cio a ponownie i w enie r ki b dzie dla niego pokutnych i posypywania g ów popio em, po czym biskup wyklucza ich jakby uzupe nieniem chrztu, gdy albo przez w enie r ki, albo przez ze spo eczno ci wiernych na okre lony czas. chrzest otrzymuj ludzie uczestnictwo w Duchu wi tym. Obrz dy liturgiczne redniej fazy pokuty, historycznie najwcze niej Pierwotnie, zw aszcza w I i II wieku obowi zywa a zasada jednorapotwierdzone ( w. Hieronim), sk ada y si z szeregu pojedynczych cerezowo ci pokuty w yciu. Jeden tylko r a z w y c i u mo na by o monii, jak b ogos awienie pokutników, modlitwa cicha pokutników kl skorzysta z sakramentu pokuty. Nie wsz dzie by o to tak ostro cz cych, przemówienie na temat pokuty, na enie r k i modlitwa nad stawiane. W niektórych regionach jednak grzesznikom nak adano praktyki pokutnikami, która ko czy a obrz d. Czas pokuty móg trwa kilka lat, a pokutne na ca e ycie, co by o dla nich ci arem n i e do w niektórych przypadkach nawet ca e ycie. z n i e s i e n i a . Ponadto d y s k w a l i f i k o w a o ich w

yciu towarzyskim i obywatelskim. Nawet po pojednaniu by y pokutnik Faza ko cowa sakramentalnej pokuty publicznej odbywa a si we nie móg by przyj tym do stanu duchownego. Nie móg równie Wielk Sobot lub w inny dzie , od V wieku z zasady we Wielki piastowa urz du publicznego. Sta o si to powodem odk adania poCzwartek. Pojednanie (rekoncyliacja) polega o na na eniu r k przez kuty na koniec ycia (pokuta chorych) z obawy przed odmow ponowbiskupa z towarzysz modlitw , rozgrzeszeniem. Od tego nego rozgrzeszenia w razie powtórnego upadku. Nic wi c dziwnego, e momentu chrze cijanin wraca w pe ni do spo eczno ci ko cielnej. praktyki pokutne zacz y agodnie . Najpierw w klasztorach, a pó niej Ca y obrz d zorientowany by ku E u c h a r y s t i i wielkanocnej. tak e i poza klasztorami. Wyra nie ukazywa grzech jako wy czenie ze spo eczno ci euW spo eczno ciach mniszych na Wschodzie kszta towa a si praktyka charystycznej, a pojednanie jako powrót do Eucharystii b cej podstaw pokutna, któr mo na nazwa

spowiedzi laików. Lekkie upadki mnisi wi zi braterskiej w Ko ciele. Ukazywa te pojednanie jako konsekwencj wyznawali wspó bratu, który z regu y nie by kap anem i prosili go o mierci Chrystusa na krzy u, przez któr zostali my pojednani z Bogiem. modlitw . Czas pokuty za tak wyznane grzechy powszednie by nieJu w VII w. pokuta publiczna stawa a si coraz rzadsza, a od VIII znaczny w porównaniu z oficjaln pokut ko cieln za grzechy ci kie. w. stosowana by a w przypadkach bardzo ci kich wykrocze . Po odprawieniu pokuty mnich przyjmowany by znowu do pe nego W trzech wy ej opisanych fazach pokuty publicznej atwo mo na udzia u w yciu spo eczno ci mniszej, a jego win uwa ano za odpuszdostrzec a n a l o g i do katechumenatu. Nawet czasowo fazy pokuty czon . Nale o to do ascezy i dyscypliny klasztornej. By to rodek przed rozgrzeszeniem pokrywaj si z fazami katechumenatu przed wiczenia si w doskona ci, przepisanym przez regu w. Bazylego (t chrztem. 397) oraz Kasjana (t 435). Praktyk t przej y klasztory na Zachodzie,

zw aszcza w Irlandii. 298 299 Od czasów w. Kolumbana (t 615) misjonarze iroszkoccy pracowali i bra mi. Od oko o 1000 roku na on pokut odprawiano po rozna kontynencie nad szerzeniem wiary chrze cija skiej i nad jej pog grzeszeniu. bianiem. Z powodów wy ej wzmiankowanych, spotykali zaledwie lady Potrydencki Rytua Rzymski wymaga , aby penitent zbli si do praktyki pokutnej. Wobec czego dali pocz tek nowym tradycjom pokonfesjona u w pokornym usposobieniu i aby po przykl kni ciu prze egna kutnym, kszta towanym na wzór praktyk klasztornych. Ko ció celtycki, z si . Kap an przyjmowa penitenta znakiem krzy a. którego misjonarze iroszkoccy przybyli, nigdy nie przyj niepowtaredniowieczne rytua y wymaga y b a d a n i a stanu reigijnego rzalno ci pokuty, a w praktykach pokutnych by agodny. Wprowadzili penitenta, a w razie potrzeby p o u c z e n i a go o g ównych prawdach zwyczaj w y z n a w a n i a g r z e c h ó w , r ó w n i e l e k k i

wiary. c h, kap anowi, za które wyznacza a g o d n p o k u t , jak: W naszych czasach p e n i t e n t s a m zaznacza kiedy ostatni raz by modlitwa, ja mu na, ró ne posty ilo ciowe, jako ciowe itp. Trzeba by o u spowiedzi, e grzechu ci kiego nie zatai i pokut zadan wype ni , odprawi je przed rozgrzeszeniem. Lecz z czasem zacz to rozgrzesz przedstawia swój stan cywilny i duchowy, swoje trudno ci w yciu zaraz po wyznaniu grzechów. Wyznaczon pokut penitent odprawia duchowym. pó niej. W IX w. zacz pojawia si zwyczaj spowiadania si kilka Nowe obrz dy pokuty w Polsce wesz y w ycie od 1981 roku. razy w roku. W ten sposób klasztorna praktyka spowiadania si z grzechów powszednich przyj a si w ród wiernych i w XIII w. sta a si powszechn i obowi zuj co najmniej raz w roku (Sobór Latera ski IV w 1215). Reforma karoli ska daremnie usi owa a wróci do POD E TEOLOGICZNO-LTTURGICZNE

starej formy pokuty publicznej. Musia a ust pi spowiedzi regularnej. Czasy nowo ytne znaj ju spowied dewocyjn , traktowan jako przygotowanie do Komunii w. W XVI w. miejsce odbywania si spoPan Jezus przyszed , aby wybawi lud od grzechów jego (Mt 2, 21), by wiedzi przeniesiono od o tarza (prezbiterium) do zamkni tego konfecz owiek, który odszed od Boga, nawróci si do Niego. Cz owiek sjona u, gdzie penitent odgrodzony by od kap ana krat . St d na enie bowiem cz sto swoj wol stawia ponad wol Boga, swój ludzki porz dek ki jako pierwotny znak przebaczenia musia zosta zredukowany do ponad porz dkiem Bo ym. St d wo anie "metanoeite" (Mt 4,17), to podniesienia r ki w kierunku penitenta. znaczy: nawró cie si , zmie cie swój b dny sposób my lenia, a zacznijcie my le i post powa po Bo emu (wed ug Ewangelii). owa rozgrzeszenia do XIII w. mia y form b agaln (Niech si Grzech w uj ciu Nowego Testamentu jest dobrowolnym sprzeciwiezmi uje nad tob Bóg...), potem zast pi a je forma orzekaj ca (Ja ciebie niem si woli Bo ej, a tym samym wy amaniem si z na ladowania rozgrzeszam...). Chrystusa i budowania królestwa Bo ego na ziemi. Grzech zawiera Ponadto w ci gu wieków punkt ci ko ci przesuwa si na jeden z

"nie" zarówno do swojego powo ania, jak i pe nego rozwoju osobowo ci, istotnych elementów sakramentu pokuty. które Bóg wyznaczy ka demu cz owiekowi. W pierwszym okresie (staro ytno ) najwa niejszym elementem by a Poniewa ycie poszczególnego cz owieka po czone jest wielorakimi sama p o k u t a , zado uczynienie, dlatego sakrament ten nazywano wi zami z bli nimi, dlatego grzech dotyka ca ej spo eczno ci ludzkiej, a szczególnie ludu Bo ego (l Kor 5,1.6.11.13; 2 Kor 12,20; 13,2). Od jyil wieku punkt ci ko ci przesun si na w y z n a n i e Grzech jednego cz owieka szkodzi wszystkim, jak wi to jednego grzechów przed kap anem. Uwa ano je za najwa niejsze i zarazem najprzynosi wszystkim dobrodziejstwo i zaszczyt (Pawe VI: Indulg. docttrudniejsze. St d nazwa ^powied (confessio). rina, 4). Okres scholastyki podkre la r o z g r z e s z e n i e kap skie Jest rzecz atwo dostrzegaln , e istnieje szeroka skala ró nych rojako najwa niejszy element pojednania sakramentalnego z Bogiem dzajów ci ko ci grzechów: od opiesza

ci i niedbalstwa, jakie wszyscy pope niamy, a do wiadomego 5 dobrowolnego zerwania z Bogiem, 300 301 a tym samym i ze swoim powo aniem chrze cija skim, które jest realiegoizmowi, który zamyka si w sobie i w bli nim nie widzi brata lecz zowaniem planów zbawczych nakre lonych przez Boga. przedmiot, do wykorzystania. Zwrócenie uwagi na przykazanie mi ci Uwzgl dniaj c uwarunkowania psychologiczne i rodowiskowe, które pozwala unikn legalizmu, a z drugiej pob liwo ci. Mi bowiem ró nicuj stopie dobrowolno ci i wiadomo ci, z trudno ci tylko mo na jest wymagaj ca i nie poprzestaje na podejmowaniu zobowi za lecz je oceni stopie ci ko ci grzechu u konkretnego cz owieka. wykonuje. Wspó czesna teologia duszpasterska sk ania si do tego, by tak zwany grzech miertelny (ca kowite odwrócenie si od Boga, wzgardzenie Bogiem) traktowa jako co bardzo rzadkiego. Nie wynika z tego wcale,

SAKRAMENT POKUTY I JEGO CZ CI by lekcewa grzechy, bo wszystkie oddalaj cz owieka od Boga i stwarzaj niebezpiecze stwo zerwania z Nim. Powoduj równie rozlu nienie stosunków mi dzyludzkich, przez co s bezprawiem w Chrze cijanin, który po pope nieniu grzechu, pod wp ywem dzia anie stosunku do Ko cio a. Ka dy grzech jest niewierno ci wobec Boga i Ducha wi tego przyst puje do sakramentu pokuty, powinien przede wobec Ko cio a. wszystkim nawróci si do Boga ca ym sercem. To wewn trzne nawróJak Ewangelia pozwala pozna , Chrystus powa nie traktowa grzech, cenie serca, zawieraj ce al za grzechy i postanowienie nowego ycia, podczas gdy samego grzesznika kocha , pragn jego nawrócenia i sam wyra a si przez wyznanie grzechów wobec Ko cio a, nale yte zado grzechy odpuszcza (Piotr, paralityk, otr, jawnogrzesznica). Nawo ywa uczynienie i popraw ycia. do ycia doskona ego (Mt 5,48), ale zna s abo ci ludzkie, dlatego da Ko cio owi w adz jednania grzeszników z Bogiem (J 20, 23). Rachunek sumienia robi si np. wed ug przykaza Bo ych. atwo

Sakrament pokuty jest aktem liturgicznym, a wi c aktem u wi caj cym wtedy przypomnie sobie grzechy i zapami ta . Ujemn stron tej metody cz owieka i wielbi cym Boga. Jak w ka dej czynno ci liturgicznej, tak i jest to, e taki rachunek sumienia nie uwzgl dnia grzechów zaniedbania. tutaj obecny jest Chrystus wraz z ca ym Ko cio em, który przebacza i Dlatego proponuje si inne wzory, wzi te nie z prawa, ale z Ewangelii. A daje ask lub j pomna a. Sakrament pokuty oczyszcza z grzechu, który wi c: osiem b ogos awie stw, mi Boga, bli niego i siebie samego. zrani Boga i spo eczno Ko cio a. Grzech wyklucza od udzia u w Trzeba te uwzgl dni grzechy typowe dla epoki, kraju i stanu. Na Eucharystii, która jest znakiem jedno ci i przyczyn wewn trznej wi zi przyk ad: nie rozwijanie talentu, naruszanie etyki zawodowej, naruszanie spo eczno ci chrze cija skiej. Pojednanie jest ask Bo udzielan przez sprawiedliwo ci spo ecznej, brak troski o biednych, chorych, opuszcierpi mi Chrystusa, za po rednictwem Ko cio a: Spowiadam si czonych, lekkomy lne prowadzenie pojazdów mechanicznych, brak odBogu i wam bracia - przepraszamy Boga i ludzi; otrzymujemy powiedzialno ci za rodzin , za naród, królestwo Bo e, narkomania,

przebaczenie od Boga i ludzi. Penitent nie jest biernym odbiorc aski pija stwo itp. sakramentu lecz tak e jako na skutek w asnego wysi ku. Pokuta jest "chrztem we w asnych zach". Rozbudza wiar , nadziej , mi , al. W al za grzechy pope nione, to najwa niejsza czynno penitenta, bez liturgii sakramentu pokuty czynny udzia penitenta nalcTy do jego istoty której nie ma odpuszczenia grzechów. al za grzechy, to w asny s d nad tak, e bez niego nie ma liturgii. Jest to liturgia grzesznika przed tronem pope nionymi przez siebie grzechami, które w wietle wi to ci Boga mi osierdzia Bo ego. Grzesznik do wiadcza mi osierdzia Bo ego. Razem grzesznik sam uznaje za czyny z e i pot pienia godne. Jest to w z kap anem sprawuje liturgi Ko cio a, który przez sakrament pierwszym rz dzie sprawa woli, dotkni tej ask Bo , gotowej do mi osierdzia Bo ego nieustannie si odnawia. opuszczenia krzywych dróg my lenia i post powania. Dlatego al za grzechy czy si z p o s t a n o w i e n i e m Nikt nie jest samotn wysp . Nie ma nic bardziej sprzecznego z p o p r a w y : "Wstan i pójd do ojca i powiem mu: ojcze zgrzeszy em

Ewangeli jak egoistyczne prze ywanie swojego ycia. Moralno przeciwko niebu i przeciw Tobie". ewangeliczna koncentruje si wokó mi ci. Mi za sprzeciwia si 302 303 Sobór Trydencki powiada krótko: al za grzechy, to "bole duszy i ODNOWIONE OBRZ DY obrzydzenie sobie pope nionego grzechu z postanowieniem niegrzesze-nia wi cej". Odnowione obrz dy Pawe VI zatwierdzi 2 grudnia 1973 roku. Wyznanie grzechów jest uzewn trznieniem alu, jawnym s dem, któPolskie t umaczenie i adaptacje, przyj te przez Konferencj Episkopatu remu grzesznik si poddaje, wyst puj c jako oskar yciel samego siebie. Polski, potwierdzi a Kongregacja do Spraw Sakramentów i Kultu Bo ego Grzechy nale y wyznawa w sposób osobisty, nawet z podanie genezy 10 marca 1978 r. W druku ukaza y si Obrz dy pokuty dostosowane do poszczególnych grzechów ci kich. "Spowied wymaga od peniten-ta woli zwyczajów diecezji polskich (Katowice 1981). Bogata tre teologiczna otwarcia swojego serca przed s ug Bo ym, od spowiednika za duchowej

Obrz dów jest ród em dla katechez, konferencji i homilii na temat umiej tno ci s dzenia, dzi ki której dzia aj c w imieniu Chrystusa, na sakramentu pokuty. Obrz dy pojednania jednego penitenta: podstawie w adzy kluczy odpuszcza lub zatrzymuje grzechy" (Wst p nr — przygotowanie kap ana i penitenta, 6). — przyj cie penitenta, — czytanie s owa Bo ego, Zado uczynienie za winy jest dope nieniem prawdziwego nawrócenia. — wyznanie grzechów i przyj cie zado uczynienia, Prawdziwe nawrócenie widoczne jest w poprawie ycia i naprawie szkód — modlitwa penitenta i rozgrzeszenie kap skie, wyrz dzonych przez grzech. — dzi kczynienie i odes anie penitenta. Ka dy grzech poci ga za sob k ar , która wymaga zado uczynienia na ziemi, albo we wieczno ci. Zado uczynienie nale y do ca ci Kap an i penitent powinni si przygotowa do sprawowania sakrasakramentu pokuty. Ca e ycie chrze cija skie z dobrymi uczynkami, mentu, przede wszystkim przez modlitw . Kap an modli si do Ducha

cierpieniami ma przyczyni si do odpuszczenia grzechów. Wtedy wi tego, aby otrzyma wiat o potrzebne i mi . Penitent zastanawia zrozumia a jest agodno na onej pokuty. si nad swoim yciem i bada czy jest zgodne z przykazaniami Bo ymi, z Za du o nak ada si pokuty modlitewnej a za ma o pokuty uczynprzyk adem Chrystusa i prosi Boga o pomooc, a tak e i odpuszczenie kowej. M i n i m a l i z m i zmechanizowanie s t p i a j grzechów. d u c h a p o k u t y . Dzi ki czno ci z krzy em, niewielka pokuta ma Gdy penitent przychodzi do kap ana zasiadaj cego w konfesjonale, wielkie znaczenie. Rodzaj i miara zado uczynienia powinny by aby wyzna grzechy, ten przyjmuje go yczliwie. Penitent wypowiada dostosowane do penitenta, aby naprawi porz dek, który naruszy . Pokuta owa pozdrowienia: powinna by lekarstwem i rodkiem do odnowy ycia. Niech b dzie pochwalony Jezus Chrystus. Grzesznikowi, który w sakramencie spowiedzi okazuje swoje nawró-

Kap an odpowiada: cenie s udze Ko cio a, Bóg udziela rozgrzeszenia. W ten sposób zostaje Na wieki wieków. Amen. dope niony sakrament pokuty. Zgodnie z Bo ym planem, wed ug którego Nast pnie penitent egna si i mówi: ukaza a si ludziom dobro Zbawiciela - naszego Boga, Bóg prze/ W imi Ojca i Syna, i Ducha wi tego. Amen. widzialne znaki chce udzieli nam zbawienia i powtórnie odnowi Kap an równocze nie kre li znak krzy a mad penitentem, nic nie zerwane przymierze. Przez sakrament pokuty Ojciec przyjmuje syna, który mówi c. Potem zach ca penitenta do ufno ci w mi osierdzie Bo e s odo niego wraca, Chrystus bierze na ramiona owc i odnosi do owczarni, a wami: Duch wi ty na nowo u wi ca swoj wi tyni albo pe niej w niej Bóg niech b dzie w twoim sercu, aby skruszony w duchu wyzna swoje zamieszkuje. Ukazuje si to przez odnowienie uczestnictwa w uczcie grzechy. Pa skiej, któr Ko ció z rado ci sprawuje po powrocie syna Rytua zawiera dalsze formu y do wyboru, na które penitent mo e wracaj cego z daleka (Wst p nr 6).

odpowiedzie : Amen. 304 305 Potem penitent, zw aszcza, gdy nie jest znany spowiednikowi, okre la swój stan, czas ostatniej spowiedzi, trudno ci w prowadzeniu ycia chrze cija skiego oraz inne okoliczno ci, których poznanie jest potrzebne spowiednikowi do wykonania pos ugi. BÓG, OJCIEC MI OSIERDZIA, KTÓRY Kap an mo e odczyta , albo przytoczy z pami ci, urywek z Pisma w., POJEDNA WIAT ZE SOB który obwieszcza mi osierdzie Bo e i wzywa penitenta do odnowy PRZEZ MIER I ZMARTWYCHWSTANIE SWOJEGO SYNA I ycia. ZES DUCHA WI TEGO NA ODPUSZCZENIE GRZEPrzy wi kszym nap ywie penitentów wskazane jest, aby penitent sam CHÓW, wcze niej odczyta sobie urywek z Pisma w., w ramach przygotowania do NIECH CI UDZIELI PRZEBACZENIA I POKOJU PRZEZ POS UG

spowiedzi i spokojnie je rozwa . W wietle s owa Bo ego lepiej mo na KO CIO A. I JA ODPUSZCZAM TOBIE GRZECHY W IMI OJCA pozna grzechy, wzbudzi doskonalszy al i ufno w mi osierdzie Bo e. I SYNA, + I DUCHA WI TEGO. (kap an kre li znak krzy a przy Jako przyk ad mo e pos tekst Izajasza: wypowiadaniu imion Osób Boskich) Penitent odpowiada: AMEN. On si obarczy naszym cierpieniem, On d wiga nasze bole ci, a my my Go za skaza ca uznali, ch ostanego przez Boga i zdeptanego. Lecz On Po udzieleniu rozgrzeszenia nast puje dzi kczynienie. Kap an mówi: by przebity za nasze grzechy, zdruzgotany za nasze winy. Spad a na Wys awiajmy Pana, bo jest dobry, ch osta zbawienna dla nas, a w Jego ranach jest nasze zdrowie. Wszyscy Penitent ko czy werset: zb dzili my jak owce, ka dy z nas si obróci ku w asnej drodze; a Bóg Bo Jego mi osierdzie trwa na wieki. zwali na Niego winy nas wszystkich (Iz 53,4-6). Kap an odsy a penitenta mówi c: Tam, gdzie jest taki zwyczaj, przed wyznaniem grzechów, penitent Pan odpu ci tobie grzechy. Id w pokoju.

mo e odmówi spowied powszechn : Spowiadam si Bogu... Nast pnie penitent wyznaje grzechy. Je eli zachodzi potrzeba, kap an Formu a rozgrzeszenia ma charakter trynitarny, biblijny i ko cielny. pomaga penitentowi do odbycia s p o w i e d z i z u p e n e j , Wymienia wszystkie Osoby Boskie: Ojca mi osierdzia, który przez Syna u d z i e l a s t o s o w n y c h r a d , zach ca do alu za grzechy, pojedna wiat ze sob i zes Ducha wi tego na odpuszczenie grzeprzypominaj c, e chrze cijanin przez sakrament pokuty odnawia si w chów. Pojednanie penitenta ma zatem ród o w mi osierdziu Ojca. tajemnicy paschalnej, umieraj c dla grzechu i zmartwychwstaj c z Ukazany jest zwi zek mi dzy pojednaniem grzesznika, a misterium pasChrystusem do nowego ycia. chalnym Chrystusa. Podkre la tak e rol Ducha wi tego w odpuszczaniu Potem kap an wyznacza penitentowi czyn pokutny, k t ó r y on grzechów. Grzesznik dzi ki asce mi osiernego Boga wchodzi na drog p r z y j m u j e , aby zado uczyni za pope nione grzechy i poprawi pokuty i wraca do Ojca, który "pierwszy nas umi owa " (J 4,19), do swoje ycie. Zado uczynienie to ma odpowiada ci ko ci i rodzajowi Chrystusa, który wyda samego siebie za nas (Gal 2,20) i Ducha

grzechu. Ponadto kap an ma dostosowa si we wszystkim do poziomu wi tego, który obficie zosta na nas wylany (Tt 3,6). Formu a rozpenitenta, tak w sposobie mówienia, jak i w udzielaniu poucze grzesznia podkre la dynamizm, dzia anie Osób Boskich, zmierzaj ce do (Wst p nr 18). ocalenia i zbawienia cz owieka. Po spowiedzi i ewentualnym pouczeniu, kap an zach ca penitenta do Przy uk adaniu nowej formu y rozgrzeszenia pos ono si j zykiem okazania alu, przez s owa modlitwy, jak: biblijnym. S ownictwo w du ej mierze zaczerpni te jest ze w. Paw a, Bo e b mi ciw mnie grzesznemu, lub inn zw aszcza z Drugiego Listu do Koryntian, gdzie dzi kuje on "Ojcu miformu modlitewn zawart w rytuale. osierdzia" za wszelk pomoc w trudno ciach ycia (2,3). Chrystus umar i zmartwychwsta dla wszystkich ludzi. Bóg "pojedna nas ze Samo rozgrzeszenie ma nast puj cy przebieg: kap an wyci ga praw sob przez Jezusa Chrystusa" (5,14). Wzmianka o Duchu wi tym nawi zuje do Ewangelii wed ug wi tego Jana (20,22-23). Jest tam mowa

w kierunku penitenta i wypowiada s owa rozgrzeszenia: 306 307 o udzieleniu aposto om Ducha wi tego na odpuszczenie grzechów. — piew przed Ewangeli , adza odpuszczania grzechów przez pos ug jednania zosta a dana — Ewangelia, aposto om i ich nast pcom, którzy pe ni j w imieniu Ko cio a, czyli — homilia, przez pos ug Ko cio a. Skutkiem pos ugi Ko cio a jest przebaczenie — rachunek sumienia. i pokój.' 3. Obrz dy pojednania: Obrz dy pokuty cz sto u ywaj wyra enia "pojednanie" (reconciliatio). — spowied powszechna, Pojednanie jest poj ciem biblijnym (Mt 5,23-24). Sakrament pojednania — modlitwa litanijna, jest dzie em Boga, który czy ludzi ze sob (Ef 2,14-16), tak e z Nim — Modlitwa Pa ska, samym (Koi 1,20; Rz 5,10), przez po rednictwo Chrystusa (2 Kor 5,18— indywidualna spowied i rozgrzeszenie,

20). Uwypuklona jest nast puj ca my l: grzech jest obraz Boga i ran — ko cowa modlitwa dzi kczynna. zadan Ko cio owi. W sakramencie pokuty grzesznik jedna si znów z 4. Obrz d ko cowy: Bogiem i spo eczno ci Ko cio a. Pojednanie, przebaczenie, u wi cenie, — b ogos awie stwo, jest dzie em Ojca, przez Syna, w Duchu wi tym (nurt zst puj cy), a — rozes anie. pokuta, zado uczynienie, wyznanie grzechów i al za grzechy, s dzie em penitenta poruszonego ask Bo (nurt wst puj cy). wi Nabo stwo pokutne mo na rozpocz od piewaniem odpowiednio cony cz owiek wielbi Boga za przebaczenie i u wi cenie. dobranego psalmu, antyfony lub stosownej pie ni. Po piewie wst pnym kap an pozdrawia zebranych jedn z formu podanych w rytuale, lub u ywanych na pocz tku Mszy. Potem wprowadza penitentów w my l przewodni nabo stwa i przedstawia jego porz dek. OBRZ D POJEDNANIA WIELU PENITENTÓW ZE

Zach ca do wspólnej modlitwy: SPOWIEDZI I ROZGRZESZENIEM INDYWIDUALNYM Módlmy si , aby Bóg, który nas wzywa do nawrócenia, udzieli nam aski prawdziwej i owocnej pokuty. Po chwili cichej nast puje kolekta: Ile razy gromadzi si wielu penitentów w celu uzyskania sakramenBo e, wys uchaj nasze pokorne pro by i odpu nam grzechy, które talnego rozgrzeszenia, wypada przygotowa ich do tego przez nabo stwo przed Tob wyznajemy, aby my otrzymawszy przebaczenie, mogli zazna owa Bo ego. W nabo stwie mog bra udzia tak e ci, którzy maj pokoju. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. zamiar przyst pi do indywidualnej spowiedzi dopiero w pó niejszym czasie. Wspólne nabo stwo pokutne ja niej ukazuje spo eczny wymiar Liturgia s owa Bo ego mo e sk ada si z trzech czyta . Wtedy sakramentu pokuty. Przebieg nabo stwa pokutnego jest nast puj cy; wskazane jest, aby pierwsza perykopa by a ze Starego Testamentu. Po niej jest psalm responsoryjny, w miejsce którego mo na od piewa inn

1. Obrz dy wst pne: stosown pie , lub te w ciszy rozwa przeczytany tekst wi ty. Jako — piew wspólny, drugie czytanie wskazana jest perykopa z Nowego Testamentu. Po niej — pozdrowienie zebranych, nast puje piew przed Ewangeli i sama Ewangelia. Ilo czyta mo e — modlitwa. by ró na, od jednego, do trzech, zale y to od ró nych okoliczno ci. W 2. Liturgia s owa Bo ego: Rytuale jest bogaty wybór czyta . — pierwsze czytanie biblijne, — psalm responsoryjny, Homili trzeba oprze na przeczytanych tekstach. Nale y tak j op— drugie czytanie biblijne, racowa i wyg osi , aby doprowadzi a penitentów do dobrego rachunku sumienia i alu za grzechy, oraz do nawrócenia. 309 308 Po homilii potrzebny jest d szy czas ciszy na rachunek sumienia,

szenie ogólne, s zobowi zani odby spowied indywidualn w stosowPenitenci badaj zgodno swojego ycia ze s owem Bo ym, z przykanym czasie w ci gu najbli szego roku. Obrz dy rozgrzeszenia ogólnego zaniami... i wzbudzaj al za grzechy. Czasem zamiast homilii mo na zawiera rytua sakramentu pokuty, w rozdziale trzecim. pokierowa rachunkiem sumienia i wzbudzeniam alu za grzechy. Po rachunku sumienia i wzbudzeniu alu, wszyscy kl kaj i wspólnie odmawiaj spowied powszechn : Spowiadam si Bogu wszechmog cemu... Potem nast puje modlitwa w formie litanijnej, albo te w formie pie SPRAWOWANIE SAKRAMENTU POKUTY W POLSCE wyra aj cej skruch , ufno w mi osierdzie Bo e, np. Zmi uj si , Panie, lub Przed oczy Twoje, Panie winy nasze sk adamy. Wko cu nast puje Modlitwa Pa ska, której nigdy nie nale y opuszcza . Na mocy upowa nie zawartych we Wprowadzeniu do Obrz dów Gospodarz ko cio a (proboszcz, prefekt, rektor) troszczy si o to, Pokuty (nr 38), Konferencja Episkopatu Polski ustali a nast puj ce zaaby by a odpowiednia ilo spowiedników. Po Modlitwie Pa skiej, kap ani sady, które nale y przestrzega przy sprawowaniu sakramentu pokuty w zajmuj miejsca w konfesjona ach. Penitenci sami wybieraj sobie diecezjach polskich:

spowiednika, indywidualnie wyznaj swoje grzechy i otrzymuj rozgrze"Zwyczajnym sposobem sprawowania sakramentu pokuty jest indywiszenie. Nie nale y im w tym przeszkadza , przep dzaj c penitentów dualna spowied , przy której stosuje si Obrz d pojednania jednego od jednego konfesjona u do drugiego. Spowied jest spraw tak delipenitenta podany w rozdziale pierwszym. katn , e pe na swoboda jest konieczna. Miejscem indywidualnej spowiedzi s konfesjona y ustawione w ko Gdy wszyscy si wyspowiadaj , spowiednicy wracaj do prezbiterium i cio ach, kaplicach i tych pomieszczeniach, w których miejscowy ordynast puje wspólne wielbienie Boga za Jego mi osierdzie. Wielbienie to nariusz pozwala odprawia Msz wi (np. w punktach katechetyczmo e mie form psalmu dzi kczynnego, hymnu, litanii lub pie ni. nych). W koniecznych wypadkach kap an posiadaj cy jurysdykcj mo e w Mo e to by równie Magnificat, albo tekst z rytua u. ka dym miejscu wa nie i godziwie wyspowiada i udzieli rozgrzeszenia. Nabo stwo pokutne ko czy si b ogos awie stwem w formie zwyk ej

Wiernych nale y zapozna z brzmieniem formu y rozgrzeszenia i jej lub uroczystej, wed ug rytua u. znaczeniem. Punkty do takiej katechezy zawiera nr 19 Wprowadzenia. Na form rozgrzeszenia penitent z wdzi czno ci odpowiada: Amen. Przy spowiedzi penitentów znaj cych j zyk aci ski mo na pos ugiwa si aci sk formu rozgrzeszenia. Równie po tej formule penitent OBRZ D POJEDNANIA WIELU PENITENTÓW Z odpowiada: Amen. OGÓLN SPOWIEDZI I ROZGRZESZENIEM Obrz d pojednania penitentów z indywidualn spowiedzi i rozgrzeszeniem, zawarty w rozdziale drugim, mo na stosowa przy okazji rekolekcji, dni skupienia oraz spowiedzi niewielkich grup wiernych. Przy Jedynie spowied indywidualna i rozgrzeszenie pozostaj zwyk ym stosowaniu tego obrz du nie wolno ogranicza czasu na spowied posposobem pojednania si penitenta z Bogiem i Ko cio em. Tylko nieszczególnych penitentów. Wspólne dzi kczynienie mo e odby si po mo liwo fizyczna lub moralna uwalnia wiernych od takiej spowiedzi. kilku godzinach, a nawet na zako czenie dnia spowiedzi. Ocena tych szczególnych okoliczno ci nale y do biskupa ordynariusza W polskich diecezjach nie ma potrzeby stosowania Obrz du pojed-

diecezji. On równie decyduje o ewentualnym zastosowaniu i rozgrzenania wielu penitentów z ogóln spowiedzi i rozgrzeszeniem. W naszym szenia zbiorowego. Dotyczy to zw aszcza krajów misyjnych. Pielgrzymki, kraju ka dy wierny przy dobrej woli mo e korzysta z aski pojednania czy wielki nap yw wiernych z okazji wielkiego wi ta nie upowa niaj przez spowied indywidualn . Kap an mo e udzieli ogólnego rozgrzedo stosowania tego obrz du. szenia po ogólnej spowiedzi tylko wtedy, gdy indywidualna spowied Ci, którzy otrzymali odpuszczenie grzechów ci kich przez rozgrze310 311 jest niemo liwa, mianowicie: w niebezpiecze stwie mierci, albo tak e — wychowa dzieci do stopniowego u wiadamiania sobie czym jest penitentom innej narodowo ci przebywaj cym w Polsce, z którymi nie grzech w yciu cz owieka i uczy sposobów wyzwalania si z grzechu mo e si porozumie z powodu braku znajomo ci j zyka. z pomoc aski Chrystusa. Przypomina si , e spowied ogólna nie zwalnia od obowi zku in— dopomóc katechumenom w nawróceniu. dywidualnego wyznania grzechów ci kich. W wypadku udzielenia roz-

Tam, gdzie nie ma kap ana, który móg by udzieli sakramentalnego grzeszenie ogólnego nale y wiernie i dok adnie spe ni polecenie w nr rozgrzeszenia, nabo stwa pokutne s badzo po yteczne, poniewa 33 i 35 Wprowadzenia. Mowa tam o nale ytym przygotowaniu si do mog pomaga w budzeniu alu doskona ego, p yn cego z mi ci ku rozgrzeszenia ogólnego, które odbywa si wed ug obrz du specjalnego, Bogu, przez który wierni, w po czeniu z pragnieniem sakramentalnej umieszczonego w rozdziale trzecim rytua u pokutnego. Wierni w czasie pokuty, mog odzyska ask Bo . udzielania rozgrzeszenia ogólnego maj , na wezwanie kap ana ukl kn i Przy ka dym nabo stwie nale y t umaczy , e nie identyfikuje si w ten sposób okaza , e prosz o rozgrzeszenie. ono z pokut sakramentaln , e jest jedynie przygotowaniem do niej. Kap an s uchaj cy spowiedzi winien by ubrany w sutann , kom u stul koloru fioletowego lub w alb i stu fioletow " (Wprowadzenie nr 38 a-g). SAKRAMENT NAMASZCZENIA CHORYCH

NABO STWA POKUTNE Rytua Obrz dów Pokutnych w Dodatku zawiera wzory nabo stw ZNACZENIE I ROZWÓJ HISTORYCZNY pokutnych. S one jako przyk ad uk adania i przeprowadzania takich nabo stw na ró ne okoliczno ci. Przede wszystkim trzeba je dostosowa do okresów liturgicznych, do warunków miejscowych i do poChrystus otacza chorych specjaln trosk . Odwiedza ich i podnosi na szczególnych grup osób. duchu. Przezwyci szeroko wtedy rozpowszechniony pogl d, jakoby Struktura nabo stw pokutnych jest taka sama, jak wy ej opisanym ka da choroba by a kar za grzechy osobiste. Choroba, cho wi e si z obrz dzie przygotowania wiernych do indywidualnej spowiedzi i rozgrzeszno ci ludzk , to jednak nie mo e uchodzi ca kowicie za kar (J grzeszenia (str. 308). 9,3: ani on nie zgrzeszy , ani rodzice jego, ale sta o si tak, aby si na

Wypada, aby po obrz dzie wst pnym ( piew, pozdrowienie, modlitwa) nim objawi y sprawy Bo e). by o jedno lub wi cej czyta biblijnych, rozdzielonych psalmami, Sam Chrystus, który jest bez grzechu, podda si m ce, ukazuj c pie niami lub chwil ciszy. Czytania nale y wyja ni w homilii i zastowierz cym w Niego nowy sens ycia, cierpienia i mierci. Pozwala bra sowa do zgromadzenia wiernych. D o d a m o n a czytanie udzia w swojej tajemnicy paschalnej, to jest w swoim przej ciu przez patrystyczne, takie które pomo e wspólnocie i jednostkom do prawdzicierpienie i mier do chwa y zmartwychwstania. Misterium paschalne wego poznania grzechu i skruchy serc. Po homilii i rozwa eniu s owa pozwala wierz cym g biej zrozumie tajemnic cierpienia, która ma Bo ego, zgromadzenie wiernych modli si wspólnie. Potem nast puje walor zbawczy dla wiata. Cz owiek ma dzielnie walczy przeciw wszelkim Modlitwa Pa ska, modlitwa ko cowa i rozes anie. chorobom, chroni zdrowie w celu spe niania swoich obowi zków w Wylicza si cztery cele nabo stw pokutnych: spo eczno ci, wyczekuj c wyzwolenia w chwale dzieci Bo ych (Rz 8, 19-

— rozbudzenie ducha pokuty w spo eczno ci chrze cija skiej, 21; Koi 1,24). — przygotowa wiernych do dobrej spowiedzi, Chrystus poleci aposto om troszczy si o ludzi chorych i wyposa312 313 ich w w adz uzdrawiania. Ewangelia wed ug w. Marka mówi: "oni pokuta publiczna pozbawia a pokutników prawa do przyjmowania sakwi c wyszli i nawo ywali do nawrócenia. Wyrzucali te wiele z ych duramentu chorych, to odt d pokuta indywidualna prawa tego nie pozbachów, a wielu c h o r y c h n a m a s z c z a l i o l e j e m i wia a. Chorych zaopatrywano równie w rycie z onym ze: spowiedzi, uzdrawiali" (Mk 6,12-13). Podstaw biblijn sakramentu namaszczenia namaszczenia i Komunii w formie Wiatyku. chorych jest List wi tego Jakuba, gdzie czytamy: "Jest kto chory Poniewa sakrament chorych by zaniedbywany, dlatego w adze zami dzy wami, niech wezwie kap anów Ko cio a. Niech si nad nim równo wieckie, jak i ko cielne nakazywa y kap anom sprawowanie tego m o d l i n a m a s z c z

go o l e j e m w imi Pana. Modlitwa sakramentu. Poleca y te , aby kap ani w podró y zawsze mieli przy sobie yn ca z wiary zbawi chorego. Podniesie go Pan, a gdyby by w olej chorych i Eucharysti , aby w ka dej chwili mogli zaopatrzy chorych. grzechach, b mu odpuszczone" (Jk 5,14-15). Tekst ten wskazuje na W wiekach rednich udzielanie sakramentu chorych ogranicza o si na ogó obrz d sakramentalny, to jest namaszczenie i modlitw wraz z jego do osób duchownych, zakonników i wiernych z wy szych sfer. Lud skutkami, którymi s : ulga w cierpieniu, podniesienie na duchu, prosty natomiast mia uprzedzenia do tego sakramentu. Z y si na to odpuszczenie grzechów a nawet zdrowie. ró ne przyczyny. Najpierw synody zaleca y sakrament chorych, ale go nie Sakrament namaszczenia chorych nazywano: olejem wi tym (oleum nakazywa y. Nast pnie czenie namaszczenie chorych z pokut sanctum), olejem b ogos awie stwa (oleum benedictionis), wi tym nasakramentaln na u mierci (pokuta chorych) spowodowa o, e maszczeniem (sacra unctio), namaszczeniem chorych (unctio infirmosakrament namaszczenia chorych lud kojarzy sobie z sakramentem pokuty

rum). Ostatnie namaszczenie, to nazwa pochodz ca dopiero z XIII w. i niektórymi jego skutkami, ci cymi na tych co odbyli pokut (extrema unctio). publiczn . To nieporozumienie zakorzeni o si tym atwiej, e w Galii i W praktyce ko cielnej sakrament chorych rzadko by stosowany. Nie Hiszpanii rozgrzeszenie pokutników czono z namaszczeniem. St d lud udzielano go czennikom, jako wi tym; ani chrze cijanom, którym uwa , e w razie wyzdrowienia b dzie musia chodzi boso, nie b dzie sumienie nie wyrzuca o przewinie ', ani pokutnikom, którzy czekali na móg korzysta z praw ma skich, je mi sa, ani piastowa urz dów odpuszczenie grzechów w sakramencie pokuty; ani katechumenom, publicznych. Mimo zwalczania tych b dnych przekona , utrzymywa y si którym chrzest mia zg adzi wszystkie grzechy. nadal w ród ludu jeszcze poza XI wiek. Je eli proszono o sakrament O sakramencie chorych s wzmianki w Didache, u Hipolita Rzymnamaszczenia chorych, to czyniono to w ostatniej chwili ycia. Równie skiego (f 235), Serapiona z Thumis (t 362), a przede wszystkim w li cie

w nauczaniu o sakramencie chorych podkre lano coraz bardziej, e jest on papie a Innocentego I (t 417) do biskupa Decencjusz z Eugubium, w ostatnim odpuszczeniem grzechów i nale y go udziela w którym namaszczenie chorych nazywa "sakramentem". S te wzmianki w niebezpiecze stwie mierci, a od XIII wieku przyj a si nazwa extrema kazaniach z VI i VIII w. Od w. Cezarego z Arles (t 534) dowiadujemy unctio. Nazwa ta do naszych czasów nasuwa a my l jakoby chodzi o o si , e namaszczenia chorych udzielano tak e w ko ciele, a wi c nie sakrament dla umieraj cych. W ten sposób namaszczenie chorych zamiast ci ko chorym. podnosi na duchu, pog bia o niepokój. Szafarzami sakramentu chorych zawsze byli kap ani. We wczesnym Sobór Watyka ski II poucza : "Ostatnie namaszczenie, które tak e, i redniowieczu i pó niej, jak to zreszt do dzi praktykowane jest na to lepiej mo na nazwa namaszczeniem chorych, nie jest sakramentem wschodzie, sakramentu namaszczenia chorych udziela o wi cej kap anów przeznaczonym tylko dla tych, którzy si znajduj w ostatecznym (koncelebra). Poszczególne czynno ci kap ani dzielili mi dzy siebie. Istnia niebezpiecze stwie utraty ycia. Odpowiednia zatem pora na przyj cie tak e zwyczaj przechowywania oleju chorych przez wiernych. W razie tego sakramentu jest ju wówczas, gdy wiernym zaczyna grozi niebez-

potrzeby namaszczali siebie lub innych, w miejscach odczuwania bólu. piecze stwo mierci z powodu choroby lub staro ci" (KL 73). W artykule W VIII wieku zauwa a si zasadnicze zmiany w traktowaniu sakra74 poleci sakrament namaszczenia w czy w ryt ci y, z ony ze: mentu namaszczenia chorych. Od tego czasu datuj si liczne wiadectwa s p o w i e d z i s a k r a m e n t a l n e j , z n a m a mówi ce o tym sakramencie i jego liturgii. Je eli do tego czasu s z c z e n i a c h o r y c h i z W i a t y k u . Sakrament po314 315 kuty g adzi grzechy pope nione po chrzcie, a namaszczenie chorych sakramentaln i namaszcza (formu y sakramentalnej i namaszczenia nie adzi pozosta ci grzechowe i ko czy proces leczenia duszy (S. Th. III mo na rozdziela ). Pozosta e obrz dy kap ani dziel mi dzy siebie: 65,2). Sakramenty te prowadz do Eucharystii, która jest zadatkiem modlitwy wst pne, czytanie s owa Bo ego, litani pouczenia. Taka konzmartwychwstania. celebra zgodna jest z poleceniem w. Jakuba, który pisze o kap anach.

Koncelebra zanik a w XIV wieku. Obrz d z ony przy zaopatrywaniu chorego sk ada si z nast puj cych elementów: OBRZ DY NAMASZCZENIA CHORYCH — obrz dy wst pne, — pokropienie wod wi con , — s owo wprowadzaj ce, Kongregacja Kultu Bo ego dekretem z dnia 7 grudnia 1972 roku — akt pokutny (lub spowied sakramentalna), og osi a nowy rytua sakramentu namaszczenia chorych, zatwierdzony — udzielenie odpustu zupe nego, konstytucj apostolsk Sacrum Unctionem Infirmorum Paw a VI, z dnia 30 — odnowienie chrzestnego wyznania wiary, listopada 1972 r. Rytua zawiera obszerne wprowadzenie liturgicz-no— litania za chorego, teologiczne i pastoralne, uj te w 41 punktów. W przek adzie i op— bierzmowanie (gdy chory nie jest bierzmowany), racowaniu polskim pod tytu em Sakramenty chorych, obrz dy i duszpas— w eni r k,

terstwo, ukaza y si w 1978 r. w Katowicach. Rytua podzielony jest na — po wi cenie oleju (lub dzi kczynienie nad olejem po wi conym), trzy cz ci: — namaszczenie chorego, — duszpasterstwo chorych, — Modlitwa Pa ska, — duszpasterstwo umieraj cych, — Wiatyk, — teksty do wyboru. — modlitwa ko cowa, Dla wygody kap ana, polskie wydanie rytua u namaszczenia chorych — b ogos awie stwo. posiada formularze mszalne: za chorych, za umieraj cych i przy udzielaniu Wiatyku, a tak e cz ci sta e Mszy wi tej, oraz obrz dy pojednania Do sprawowania sakramentu namaszczenia chorych przygotowuje si jednego penitenta. Gdy kap anowi wypadnie odprawi Msz w. w domu pokój chorego. Stoi nakrywa si obrusem. Stawia si na nim krzy , dwie chorego, nie musi nosi ze sob kilku ksi g liturgicznych. wiece, naczynie z wod wi con i kropid em, oraz na talerzyku troch

Namaszcza si wierz cego, który z powodu choroby lub staro ci powaty i soli. wa nie s abuje. Wystarczy roztropny os d lub opinia lekarza. Sakramentu Zanim kap an przyst pi do sprawowania wi tych obrz dów, musi tego udzieli mo na tak e: przed operacj ; dziecku, które ma zorientowa si , w jakim stanie jest chory, czy mo e przyj Komuni wystarczaj ce rozeznanie; choremu, który utraci zmys y, dopóki ma row. itp. Chodzi o odpowiedni dobór tekstów modlitw i czyta . zeznanie. Gdy kap an zastanie cz owieka ju zmar ego, wówczas poleca go Gdy choroba pozwala si choremu porusza , wtedy mo na sprowadzi mi osiernemu Bogu, aby odpu ci mu grzechy i askawie przyj do nieba. go do ko cio a, kaplicy czy innego odpowiedniego miejsca, gdzie mog Zmar ego nie manaszcza si , chyba, e nie ma pewno ci, i chory ju zgromadzi si krewni i znajomi dla wzi cia udzia u w liturgii zmar naprawd . sakramentów chorych. Szfarzem sakramentu namaszczenia chorych jest ka dy kap an, który Gdy namaszcza si kilka osób, wtedy kap an wk ada r ce na ka dego ma obowi zek opieki nad chorymi i starcami. Inni kap ani mog nachorego i ka dego osobno namaszcza. Wszystkie inne obrz dy wykonuje maszcza za zgod kap ana maj cego obowi zek namaszczania chorych.

nad wszystkimi chorymi razem. Wystarczy zgoda domy lna. Gdy przy namaszczeniu chorego obecnych Kap an rozpoczyna obrz dy od pozdrowienia chorego i wszystkich jest wi cej kap anów, wtedy jeden z nich odmawia modlitwy, formu obecnych. U ywa przy tym jedn z form zamieszczonych w rytuale np.: 316 317 Pokój temu domowi i wszystkim jego mieszka com. Gdy oka e si , e chory, b cy w niebezpiecze stwie mierci nie Nast pnie burs z Naj wi tszym Sakramentem i olejami wi tymi by jeszcze bierzmowany, wtedy kap an udziela mu tego sakramentu w adzie na przygotowanym stole z zapalonymi wiecami. W tym czasie nast puj cy sposób: opuszcza na enie r k przewidziane przy udzielaniu mo na odmówi lub od piewa : namaszczenia chorych i udziela bierzmowania bezpo rednio przed Wielbi Ciebie w ka dym momencie, o ywy Chlebie nasz w tym Sapo wi ceniem oleju chorych. Wyci ga r nad chorym odmawiaj c kramencie - lub pie eucharystyczn .

modlitw o siedem darów Ducha wi tego. Nast pnie wk ada r na Pokropienie chorego i pokoju wi con wod jest dowolne, uzale ow chorego, namaszczaj c kciukiem czo o olejem krzy ma wi tego i nione od okoliczno ci. Modlitwa towarzysz ca temu rytowi przypomina wypowiadaj c równocze nie s owa: N., przyjmij znami Daru Ducha chrzest i przynale no do Chrystusa, który nas odkupi przez swoj wi tego. W obliczu mierci wystarcza sama forma sakramentalna z i zmartwychwstanie. namaszczeniem olejem krzy ma. Pouczenie zale y od rozeznania kap ana, który w braterskiej rozmowie Bierzmowanie nale y do wyj tków. Normalnie po modlitwie litanijnej ma przygotowa chorego do przyj cia sakramentów w. Kap an mo e kap an k adzie r ce na g owie chorego w milczeniu. To na enie r k przytoczy tekst Ewangelii, przez który zach ca chorego do pokuty i si ga czasów apostolskich. Tak przynajmniej utrzymuje Orygenes (t mi ci Boga. Gdy zachodzi potrzeba, ucha spowiedzi i udziela 255). Gest ten oznacza dzia anie mocy Bo ej, opiek Boga i Ko cio a.

choremu rozgrzeszenia. Potem kap an zwraca si do obecnych z poPo w eniu r k kap an przyst puje do po wi cenia oleju chorych, uczeniem, którego wzór podaje rytua . Osnute jest ono na przytoczonym wzgl dnie do dzi kczynienia nad olejem ju po wi conym. Nast pnie wy ej cytacie z listu w. Jakuba Aposto a (5,14-15). Gdy chory kap an bierze naczynie z olejem chorych, zanurza w nim kciuk i naspowiada si ju wcze niej, wtedy nast puje akt pokutny, do którego maszcza c z o o i r c e chorego, wypowiadaj c przy tym jeden raz kap an wzywa s owami: owa formu y sakramentalnej: Uznajmy przed Bogiem, e jeste my grzeszni, aby my mogli godnie uczestniczy w wi tych obrz dach. PRZEZ TO WI TE NAMASZCZENIE NIECH PAN W SWOIM Po chwili ciszy wszyscy odmawiaj spowied powszechn . Mo na j NIESKO CZONYM MI OSIERDZIU WSPOMO E CIEBIE zast pi innym aktem pokutnym, zawartym w mszale. Po sakramentalnym ASK DUCHA WI TEGO. — Amen. PAN, KTÓRY ODPUrozgrzeszeniu lub akcie pokutnym, kap an mo e udzieli choremu

SZCZA CI GRZECHY, NIECH CI WYBAWI I ASKAWIE odpustu zupe nego na godzin mierci. Udzielanie tego odpustu nale y POD WIGNIA. — Amen. poprzedzi krótkim wyja nieniem, e chodzi o darowanie kar zaci gni tych przez grzech. enie r k, dzi kczynienie nad po wi conym olejem oraz namaszGdy stan chorego na to pozwala, to powinien on odnowi chrzestne czenie z towarzysz cymi s owami, nale do istoty sakramentu chorych. wyznanie wiary. Kap an poprzedza je krótkim wprowadzeniem: Olej chorych po wi ca biskup we Wielki Czwartek. Mog jednak W wa nych chwilach naszego ycia odnawiamy wiar , która czy nas z zaistnie okoliczno ci, w których trzeba olej po wi ci . Wprowadzenie do Bogiem od naszego chrztu. rytua u modlitwy na po wi cenie oleju chorych, jest nawi zaniem do Potem nast puje wyznanie wiary uj te w pytania, jak przy chrzcie zwyczajów historycznych, kiedy to kap an po wi ca olej, ile razy wi tym. zachodzi a potrzeba. Tak by o w Rzymie i innych regionach Ko cio a, a Od stanu chorego zale y równie odmawianie litanii za niego. Na do XI w. Nie chodzi tu bowiem o problem natury dogmatycznej, lecz o

poszczególne wezwania modlitewne wszyscy obecni odpowiadaj aklaprzepis dyscyplinarny. Je eli zajdzie potrzeba po wi cenia oleju chorych, macj , podobnie jak w ka dej litanii. Chory do cza si w miar si . a nie ma oliwy z oliwek, wtedy mo na u ka dego oleju, byle by Kap an mo e pos si umieszczonymi wezwaniami litanijnymi lub pochodzenia ro linnego. Modlitwa po namaszczeniu ko czy istotne podobnymi, u onymi na ich wzór i bardziej dostosowanymi do sytuacji. obrz dy: 318 319 Módlmy si . Bo e mi osierny, Pocieszycielu strapionych, wejrzyj askawie NAMASZCZENIE CHORYCH W CZASIE MSZY WI TEJ na swojego s ug , który Tobie ufa. Niech aska namaszczenia przyniesie mu ulg w ci kim strapieniu, a Cia o i Krew Twojego Syna niech b dla niego pokarmem na drog , która wiedzie do prawdziwego ycia. Gdy stan chorego na to pozwala, sakramentu namaszczenia chorych Modlitwa ta jest jakby podsumowaniem aski sakramentu namasz-

mo na udzieli podczas Mszy wi tej. Miejscem sprawowania liturgii jest czenia chorych i jego skutków. wtedy ko ció , kaplica lub, za pozwoleniem ordynariusza, dom chorego. Kap an ubiera szaty liturgiczne koloru bia ego i pos uguje si Modlitwa Pa ska jest bezpo rednim przygotowaniem do przyj cia formularzem "Mszy za chorych", umieszczonym w Rytuale dla wygody. Komunii w. przez chorego i obecnych wiernych. Zaraz po niej kap an Jednak w niedziele Adwentu, Wielkiego Postu, Okresu Wielkanocnego, a ukazyje Naj wi tszy Sakrament i mówi: tak e w uroczysto ci, w rod Popielcow i w Wielkim Tygodniu Oto Baranek Bo y, który g adzi grzechy wiata. B ogos awieni, którzy ywa si formularza mszalnego z dnia. zostali wezwani na Jego uczt . Czytania dobiera si z tomu VII Lekcjonarza Mszalnego, uwzgl dPrzy Wiatyku do s ów Cia o Chrystusa lub Krew Chrystusa, kap an niaj c szczególne okoliczno ci, jak: stan chorego, jego wiek, ewendodaje: tualnie yczenia chorego czy krewnych. Czytania te mo na tak e znale Niech Chrystus ci strze e i zaprowadzi do ycia wiecznego. w rytuale. W wy ej wymienione dni liturgiczne, w które nie wolno Chory odpowiada:

ywa formularza "za chorych", jedno czytanie mo e by z obrz du — Amen. chorych. Nie wolno tego czyn w Triduum Paschalne, w uroczysto ci Po Komunii w. mo e nast pi chwila ciszy na dzi kczynienie. Bo ego Narodzenia, Objawienia Pa skiego, Wniebowst pienia Potem kap an odmawia modlitw ko cow , w której chorego poleca Pa skiego, Zes ania Ducha wi tego, Cia a i Krwi Pa skiej i inne uromi osierdziu Bo emu: czysto ci obowi zuj ce. Módlmy si . Bo e, Twój Syn jest dla nas drog , prawd i yciem, Namaszczenia chorych udziela si po Ewangelii, nast puj co: wejrzyj lito ciwie na swojego s ug , który ufa Twoim obietnicom, i spraw, — homilia, aby pokrzepiony Cia em i Krwi Twojego Syna, w pokoju przeszed do — modlitwa litanijna za chorego, Twojego Królestwa. — w enie r k, Na koniec kap an udziela b ogos awie stwa choremu i wszystkim — dzi kczynienie nad po wi conym olejem, lub jego po wi cenie, obecnym. Mo e pos

si ró nymi formu ami zawartymi w rytuale. — wi te namaszczenie chorego, — modlitwa powszechna, Z wy ej przedstawionych obrz dów mo na u krótszy ryt, gdy — modlitwa po namaszczeniu. wymagaj tego okoliczno ci, np ryt samego namaszczenia chorego: Modlitwa litanijna za chorego mo e by odmawiana dopiero po na— obrz dy wst pne, maszczeniu, w miejsce modlitwy powszechnej. Po tych obrz dach Msza — czytanie s owa Bo ego, wi ta odprawia si dalej. Zarówno chory, jak i obecni mog przyj — modlitwa litanijna za chorego, Komuni wi tej pod obiema postaciami. Na ko cu Mszy wi tej mo na — w enie r k, udzieli specjalnego b ogos awie stwa wed ug rytua u. — namaszczenie olejem wi tym, Sakramentu chorych mo na udziela tyle razy, ile razy zachodzi po— modlitwa po namaszczeniu,

trzeba, nawet w tej samej chorobie, gdy stan si pogorszy. Duszpasterz i — zako czenie rytu, odpowiednio pouczeni przez niego wierni winni czuwa nad tym, aby — b ogos awie stwo. ka dy chory na czas móg otrzyma sakramenty chorych. 320 321 SAKRAMENT KAP STWA tiariuszów, o których historia pozostawi a najmniej wiadomo ci, nale a opieka nad budynkami ko cielnymi. Oko o po owy III wieku, jak stwierdza list papie a Korneliusza (t 253) do Fabiusza z Antiochii, istnia y ju wszystkie ni sze stopnie wi ce (Euzebiusz, Hist. Eccl. VI c. 43). W tym czasie przyj a si z a s a d a p r z e c h o d z e n i a w s z y s t k i c h s t o p n i wi ce . Gdy kto pragn zosta kap anem, musia na wszystkich ni szych stopniach wykaza si odpowiednimi przymiotami. Od VI wieku do stanu duchownego wchodzi o si przez tonsur . W katechizmowym, tradycyjnym wyliczaniu siedmiu sakramentów, Obrz d tonsury polega na goleniu g owy i wr czeniu stroju duchownego.

szósty nazywa : kap stwo. W dokumentach ko cielnych zawsze Tonsura nigdy nie nale a do wi ce . Symbolizowa a ca kowite nosi o nazw : sacramentum ordinis, co znaczy: sakrament wi ce . oddanie si na s Bogu i Ko cio owi. Nazwa ta obejmuje: diakonat, kap stwo i biskupstwo. Dzisiejsza teologia Od czasów Grzegorza Wielkiego (t 604) od subdiakonatu obowi widzi w tym trzy stopnie jednego sakramentu: kap stwa. zywa celibat. Od XII w. subdiakonów zaliczono do wy szych wi ce , chocia przy nich nie wk adano r k. wi cenia ni sze cznie z subdiakonatem by y w ciwie obrz dami wprowadzaj cymi w urz d. By y to raczej nominacje ni wi cenia. PODSTAWY BIBLIJNE I ROZWÓJ HISTORYCZNY ciwe wi cenia otrzymywali diakoni, kap ani i biskupi. Najstarsza

forma wi ce zachowa a si w Tradycjach Apostolskich wi tego Hipolita Rzymskiego (t 235). Na liturgi wi ce sk ada y si modlitwy o W Nowym Testamencie tylko Chrystus jest kap anem w cis ym zst pienie Ducha wi tego, w enie r k biskupa i modlitwa konsekraznaczeniu. Tylko On z jedyn Ofiar Nowego Przymierza przez cyjna. mier na krzy u. On Sam jest darem ofiarnym, poniewa z siebie prosta form wi ce rozbudowano nieco we wczesnym rednioOjcu niebieskiemu jako okup za wielu. T Ofiar krzy a Zbawiciel wieczu przez dodanie litanii do Wszystkich wi tych i przez dodatutrwali w obrz dach Mszy wi tej (KL 47), któr z Jego polecenia kowe modlitwy. Dalszy rozwój liturgii wi ce dokona si pod wp ysprawowali najpierw aposto owie, a potem ich nast pcy. Nast pców wem obrz dku gallika skiego, który doda namaszczenie g owy i r k. tych wybierali wierni ka dej gminy chrze cija skiej. Samo wprowadzenie

Pod wp ywem zwyczajów germa skich do czono wr czenie szat i naw urz d i przekazanie w adzy dokonywa o si przez w e n i e czy liturgicznych. W XII wieku rytua wi ce by ju gotowy, ale k i m o d l i t w (l Tm 4,14; 2 Tm 1,6). Przez tych prze onych skomplikowany. Kszta towa si przez wieki i powsta ca y kompleks dzia Chrystus poprzez swojego Ducha. Nazywano ich biskupami lub ceremonii i modlitw. Coraz bardziej zaciera y si elementy istotne. prezbiterami. Uosabiali oni jedno wiary i liturgii. Byli g osicielami Natomiast elementy dodatkowe urasta y do rangi bardzo wa nych, nawet Ewangelii i liturgami. Do pomocy mieli diakonów, których aposto owie istotnych, jak na przyk ad: namaszczenia, czy przekazywanie insygniów. ustanowili dla zajmowania si zarz dem dóbr i opiek nad chorymi oraz Narasta y w tpliwo ci i mno y si dyskusje na temat elementów biednymi (Dz 6,2-4). istotnych w liturgii wi ce .

Podobnie powsta y dalsze urz dy. Dla odci enia diakonów, którzy Dyskusie te przerwa papie Pius XII konstytucj apostolsk Sacracoraz wi cej zajmowali si g oszeniem s owa Bo ego i czynno ciami limentum ordinis, z dnia 30 listopada 1947 roku. Wyja ni w niej, e dla turgicznymi, powsta subdiakonat. Stopie akolitatu powsta w zwi zku z wszystkich wi ce istotnym jest w e n i e r k (materia sakramentu) i konieczno ci pomagania diakonom i subdiakonom. Dalszymi stopniami m o d l i t w a k o n s e k r a c y j n a (forma sakramentalna). by y: lektorat i egzorcystat. Lektorzy rekrutowali si ze rodowisk bieg ych w czytaniu, a egzorcy ci ze rodowisk charyzmatyków. Do os322 323 POS UGI W ZGROMADZENIU LITURGICZNYM OBRZ DY LEKTORATU Krytyczne nastawienie do ni szych wiece si ga czasów Soboru Obrz dy wprowadzaj ce w urz d lektora s po Ewangelii: Trydenckiego, który zastanawia si nad przywróceniem sensu poszcze— przedstawienie kandydatów, gólnym stopniom przez nadanie im konkretnych funkcji. Ruch liturgiczny

— homilia, podj t my l i wysuwa nawet pewne propozycje. Problem rozwi za — modlitwa, papie Pawe VI, og aszaj c 15 sierpnia 1972 roku dwa pisma: — przekazanie ksi gi Pisma wi tego, "Ministeria guaedam", o pos ugach liturgicznych, sta ych i przej ciowych — b ogos awie stwo ko cowe. oraz "Ad pascendum", o diakonacie starym i przej ciowym. Diakon lub kap an imiennie odczytuje kandydatów. Ci podchodz Tonsura i subdiakonat zosta y zniesione. W miejsce czterech wi ce do biskupa lub wy szego prze onego i zajmuj swoje miejsce. W homilii biskup przedstawia znaczenie lektoratu i jego obowi zki w ni szych (ordines minores) papie wprowadzi pos ugi (ministeria): Ko ciele. W przemówieniu wzorcowym, biskup mówi: "Przekazuj c lektorat i akolitat. innym ludziom s owo Bo e, b cie pos uszni Duchowi wi temu. Sami Przynale no do s t a n u d u c h o w n e g o zaczyna si od je przyjmujcie i pilnie rozwa ajcie, aby cie w nim znajdowali rado i diakonatu.

moc. Waszym codziennym yciem g cie naszego Zbawiciela Jezusa Pos ugi nie s ju rezerwowane tylko dla kandydatów do wi ce , Chrystusa". S owa te s dla lektora program ycia duchowego. Mog by nadane tak e ludziom wieckim, jako sta y urz d w spo eczPo homilii biskup wzywa wszystkich obecnych do modlitwy i sam no ci ko cielnej. Ka da parafia mo e mie swoich lektorów i akolitów. odmawia specjaln modlitw rytualn . "Wed ug starej i czcigodnej tradycji Ko cio a" pos ugi te zastrze one s Potem kandydaci podchodz kolejno do biskupa, który przekazuje dla m czyzn. W ciwym zadaniem l e k t o r a jest czytanie Pisma im ksi Pisma w. ze s owami: "Przyjmij ksi Pisma wi tego i wiernie w. (z wyj tkiem Ewangelii) podczas nabo stw liturgicznych. Gdy nie przekazuj s owo Bo e, aby coraz mocniej dzia o w sercach ludzkich". ma psalmisty, wtedy lektor mo e wykona piewy mi dzy czytaniami.

Anten. Gdy kandydatów jest wi ksza liczba, wtedy podczas wr czania A k o l i t a pomaga diakonowi gdy us uguje przy Mszy wi tej i Pisma w. piewa si Psalm 19 lub pie . przy innych czynno ciach liturgicznych. Do niego nale y równie Na ko cu Mszy wi tej lub nabo stwa s owa Bo ego, biskup troska o wszystko, co ma zwi zek z kultem liturgicznym, zw aszcza udziela specjalnego b ogos awie stwa. o paramenty i naczynia liturgiczne. OBRZ DY AKOLITATU Obrz dy wprowadzaj ce w urz d akolitatu s podobne: OBRZ DY POS UG — przedstawienie kandydatów, — homilia, — modlitwa, W lektorat i akolitat kandydatów wprowadza biskup. W zakonach i — przekazanie naczynia z chlebem lub winem, zgromadzeniach w pos ugi te mo e wprowadza wy szy prze ony. — b ogos awie stwo ko cowe. Obrz dy obu pos ug mog odbywa si ka dego dnia podczas Mszy

Po Ewangelii kap an lub diakon odczytuje imiona i nazwiska kandywi tej lub te w ramach nabo stwa s owa Bo ego. Czytania biblijne datów, którzy kolejno podchodz do biskupa i zajmuj swoje miejsca. bierze si z dnia, czyli z Lekcjonarza, albo te z Rytua u, gdzie s Biskup wyg asza homili , w której mi dzy innymi mówi: "Wybrani do one specjalnie dobrane i dostosowane do pos ug. Trzeba przy tym by akolitów, w szczególny sposób b dziecie uczestniczy w pos uzwróci uwag na rubryki dotycz ce czyta obrz dowych. giwaniu Ko cio a, dla którego Eucharystia jest szczytem i ród em ycia, 324 325 poniewa dzi ki niej lud Bo y rozwija si i wzrasta. Macie pomaga kapprzez biskupa czy wy szego prze onego zakonnego, kandydaci wyra aj anom i diakonom w wykonywaniu ich urz du, i jako nadzwyczajni szafarze publicznie pragnienie przyj cia wi ce , które wcze niej z yli na udziela Komunii wi tej wiernym, a tak e zanosi j chorym. Przeznaczeni w pi mie. Obrz dy kandydatury podobne s do obrz dów pos ug. Po specjalny sposób do tej pos ugi, starajcie si g biej prze ywa Ofiar

Ewangelii biskup g osi homili , której wzorcowa tre jest w rytuale. Eucharystyczn i na jej wzór kszta towa w asne ycie. Starajcie si Diakon lub kap an odczytuje imiona i nazwiska aspirantów, czyli przerównie rozumie duchowe znaczenie i istot czynno ci, które b dziecie dstawia ich biaskupowi. Potem biskup wypowiada formu wprowadzawykonywa , aby cie codziennie przez Jezusa Chrystusa sk adali siebie w , po której stawia aspirantom pytania: ofierze, jako duchowy dar, przyjemny Bogu". "Pytam ka dego z was: Po homilii biskup wzywa wszystkich do modlitwy za akolitów i sam Czy, odpowiadaj c na powo anie Bo e, chcesz tak si przygotowa , odmawia specjaln modlitw . aby móg we w ciwym czasie godnie przyj wi cenia diakonatu i kaPo modlitwie kandydaci podchodz pojedynczo do biskupa, który stwa i spe nia je w Ko ciele? przekazuje im naczynie z chlebem (lub winem), przy czym mówi: "Przyjmij Czy chcesz tak kszta towa swoje ycie duchowe, aby móg wiernie naczynie z chlebem (kielich z winem) do sprawowania Eucharystii i tak Chrystusowi i Jego mistycznemu Cia u, to znaczy Ko cio owi?"

post puj, aby móg godnie s Ko cio owi przy stole Pa skim". Po otrzymanych odpowiedziach, biskup ko czy: Amen. Przy wi kszej ilo ci kandydatów mo na wykona stosowny piew. "Ko ció z rado ci przyjmuje wasze postanowienia. Niech Bóg doko czy Na ko cu jest b ogos awie stwo. dzie a, które w was rozpocz '. Biskup wzywa wszystkich obecnych do modlitwy za aspirantów, aby Bóg im b ogos awi i darzy swoj ask . Diakon odmawia nast pnie przepisan modlitw litanijn , do której w czaj si wszyscy obecni OBRZ DY KANDYDATURY przez powtarzanie refrenu. Na ko cu Mszy wi tej, wzgl dnie nabo stwa s owa Bo ego, po modlitwie ko cowej, biskup udziela specjalnego ogos awie stwa, dostosowanego do obrz du. Na temat kandydatury do diakonatu i kap stwa Pawe VI pisze: "Poniewa wej cie do stanu duchownego przesuwa si obecnie do diakonatu, st d zostaje zniesiony obrz d pierwszej tonsury, przez który cz owiek wiecki OBRZ DY OBJ CIA CELIBATEM

stawa si duchownym. Wprowadza si jednak w zwi zku z tym nowy obrz d, w którym ten, kto pragnie przyj Diakonat lub Prezbiterat, wyjawia publicznie swoj wol ofiarowania si Bogu i Ko cio owi dla Obrz dy obj cia celibatem obywaj si publicznie, tu przed wi cewykonywania przyjmowanych wi ce . Ko ció ze swej strony przyjmuje t niami diakonatu. Obrz d ten dotyczy nie onatych kandydatów do diaofiar , a tego, który j sk ada, wybiera i wzywa, by przygotowa si do konatu sta ego oraz do diakonatu przej ciowego do kap stwa, niezaprzyj cia wi ce . W ten te sposób zostaje on prawnie w czony do le nie od lubów zakonnych. grona kandydatów do Diakonatu i Prezbiteratu". Po przedstawieniu kandydatów biskupowi nast puje homilia, w której Obrz dy kandydatury do w i c e mog odbywa si w jawyja nia potrzeb celibatu, b cego znakiem mi ci pasterskiej i kimkolwiek dniu, zw aszcza w wi ta, w ko ciele lub w innym odpo-

pozwalaj cego lepiej mi owa Boga ponad wszystko. wiednim miejscu, podczas Mszy wi tej lub nabo stwa s owa Bo ego. Po formule wprowadzaj cej, biskup pyta ka dego z osobna: Czytania biblijne bierze si z dnia lub wi ta, albo te z rytua u, zgodnie z przepisami liturgicznymi. Z powodu swoistej specyfiki, ob"Czy przyrzekasz wobec Boga i Ko cio a, na znak duchowego oddania rz dy te nale y sprawowa osobno. Nie nale y czy ich z obrz dami Chrystusowi Panu, zawsze zachowa c e l i b a t ze w z g l du na wi ce ani z obrz dami pos ug. W czasie obrz dów sprawowanych królestwo niebieskie s c Bogu i ludziom?" 326 327 Pytanie to obejmuje istot celibatu, któr jest mi do Chrystusa i Przemówienie do kandydatów o ich zadaniach ma by mow yw . ca kowite oddanie si Jemu, a tak e wi ksza swoboda w s eniu

Pontyfikat podaje wzorcowy tekst takiego przemówienia. Utrzymany Bogu i ludziom. Po obj ciu celibatem kandydatów, nast puj obrz dy jest w charakterze biblijnym i eklezjologicznym. Wyliczaj c zadania wi ce diakonatu. diakona nazywa go pomocnikiem biskupa i jego kap anów: w pos udze owa, o tarza i mi osierdzia. Dalej mówi do diakonów, e jako s udzy tarza b g osili Ewangeli , przygotowywali Ofiar Eucharystyczn , rozdzielali wiernym Komuni wi ta. Ponadto na polecenie biskupa b WI CENIA DIAKONATU mogli g osi kazania i przekazywa Bo nauk wiernym i niewierz cym, przewodniczy modlitwom, chrzci , asystowa przy zawieraniu ma stw i b ogos awi je, zanosi Wiatyk umieraj cym i przewodniczy obrz dom Nowe obrz dy wi ce przepracowane zosta y tak pod wzgl dem pogrzebowym. Biskup zwraca im nast pnie uwag , e ich przyk adem ceremonii jak i tekstów (KL 76). Zatwierdzi je Pawe VI w 1968 r., jest Chrystus, zw aszcza w s bie innym i w wype nianiu woli Bo ej. konstytucj apostolsk Pontificalis Romani. Polski przek ad otrzyma

Troszczy si o dobr s aw . aprobat Stolicy wi tej 18 lutego 1972 roku. Po przemówieniu nast puje obrz d obj cia celibatem, który sk ada si z krótkiego wprowadzenia i z publicznego przyrzeczenia celibatu. Obrz dy wi ce diakonatu: Odpowiadaj c na pytania biskupa, kandydaci wyra aj gotowo na — przedstawienie kandydatów, przyj cie diakonatu i zobowi zuj si do sumiennego wype niania przy— przemówienie biskupa, tych zobowi za . Ka dy z diakonów podchodzi, kl ka przed bisku— obrz d obj cia celibatem, pem, swoje r ce z one wk ada w r ce biskupa, przyrzekaj c mu — przyrzeczenia kandydatów, cze i pos usze stwo. — litania do Wszystkich wi tych, Biskup wzywa wszystkich zgromadzonych do modlitwy za kandydatów. — w enie r k i modlitwa wi ce , Obok tych modlitw prywatnych jest litania do Wszystkich wi tych, w — obrz dy uzupe niaj ce:

któr lud si w cza powtarzaj c refren. Modlitwy ca ego zgromadzenia enie stu y i dalmatyki, liturgicznego za kandydatów traktuje si jako wa ny sk adnik obrz dów przekazanie ksi gi Ewangelii, wi ce . Kandydat bowien wzi ty ze spo eczno ci wierz cych, dla niej jest znak pokoju, wi cony. Na wezwanie diakona wszyscy kl kaj , a kandydaci padaj na — b ogos awie stwo ko cowe. twarz, na czas litanii. Istotnym obrz dem jest w enie r k biskupa na g ow ka dego powi ce diakonatu udziela si w niedziel lub wi to, aby wierni szczególnego kandydata i modlitwa wi ce . Kandydaci do diakonatu mogli bra w nich udzia , chyba, e wzgl dy duszpasterskie przemawiaj podchodz kolejno do biskupa, który ka demu z osobna k adzie r ce na za innym, terminem. Przygotowa trzeba krzes o dla biskupa, ponow , nic nie mówi c. Potem z wyci gni tymi r kami nad wszystkimi, tyfika , stu y i dalmatyki dla kandydatów otrzymuj cych wi cenia. odmawia wzgl dnie piewa modlitw wi ce . Wed ug konstystu-cji Po Ewangelii kandydatów ubranych w humera , alb i cingulum

Pontificalis Romani, najwa niejszymi s owami s : przedstawia si biskupowi. Ka dy z nich mówi "jestem", podchodzi k ania si biskupowi, i zajmuje wyznaczone miejsce w prezbiterium. PROSIMY CI , PANIE, ZE LIJ NA NICH DUCHA WI TEGO, Kap an odpowiedzialny za ich przygotowanie do wi ce , na pytanie ABY ICH UMOCNI SIEDMIORAKIM DAREM TWOJEJ ASKI biskupa: czy s godni tego urz du, odpowiada w imieniu swoim i wyDO WIERNEGO SPE NIANIA ICH S BY. Ca e zgromadzenie chowawców, e wed ug zdania ludu i odpowiedzialnych, wychowawców, s liturgiczne przez swoje "AMEN" potwierdza t modlitw i same wi cenia. godni tego zaszczytnego urz du. 328 329 Ryty uzupe niaj ce rozpoczynaj si od na enia szat liturgicznych, dopu ci do koncelebry tak e innych kap anów, którzy zajmuj wtedy ciwych diakonowi. Kap an lub diakon wk ada kolejno ka demu nowo miejsce po neoprezbiterach. wy wi conemu stu poprzecznie, od lewego barku do prawego boku. Prezentacja kandydatów do kap

stwa jest taka, jak przy wi ceJako wierzchni szat wk ada dalmatyk . W tym czasie piewa si Psalm niach diakonatu. W przemówieniu wzorcowym w pontyfikale mowa jest o 83 lub inn stosown pie . godno ci i zadaniach kap ana. Ma on udzia w urz dzie kap skim i Biskup ka demu z osobna wr cza ksi Ewangelii ze s owami: pasterskim Chrystusa, który jest wzorem dla kap anów. W ród zada "We mij Ewangeli Chrystusow , której glosicielem si sta ; wierz w kap skich wyliczone s : sprawowanie Ofiary Eucharystycznej, chrzest, to, co b dziesz czyta ; nauczaj tego, w co uwierzysz i wype niaj to, czego sakrament pokuty, sakrament namaszczenia chorych i liturgia godzin. dziesz naucza . W ko cu biskup k adzie im na serce specjaln trosk o biedych i cierPotem ka demu wy wi conemu biskup udziela poca unku pokoju pi cych. ze s owami: "Pokój z tob ". Odpowied brzmi: "/ z duchem twoim". Nast puje wyra enia woli przyj cia kap

stwa z jego obowi zkami i W tym czasie piewa si Psalm 145 z antyfon , lub stosown pie . przyrzeczenie szacunku i pos usze stwa biskupowi i jego nast pcom, Po sko czonych obrz dach wi ce diakonatu nast puje dalszy ci g wzgl dnie prze onym wy szym. Mszy wi tej, wed ug msza u. W Mszach ze wi ceniami wszystkich stopni W czasie litanii do Wszystkich wi tych diakoni maj cy przyj kaopuszcza si wyznanie wiary i modlitw powszechn . Nowo wy wi ceni stwo padaj na twarze. Litani piewaj wszyscy obecni w ko ciele. diakoni obejmuj zaraz swoje funkcje. Pomagaj biskupowi w Po litanii na ka dego z osobna biskup wk ada r ce, nic przy tym nie przygotowaniu darów ofiarnych. Komuni wi przyjmuj pod obiema mówi c. Jest to biblijny gest przekazywania w adzy kap skiej (l Tm postaciami i pomagaj rozdziela j wiernym. Na ko cu biskup mo e 4,14; 2 Tm 1,6). Za biskupem wszyscy obecni kap ani wk adaj r ce na udzieli specjalnego b ogos awie stwa w formie uroczystej.

ka dego wi conego. Potem razem z biskupem stoj z wyci gni tymi r kami a do ko ca modlitwy wi ce . Wed ug konstytucji apostolskiej Pontificalis Ro-mani, najwa niejszymi s owami modlitwy wi ce s : WI CANIA KAP SKIE PROSIMY CI , OJCZE WSZECHMOG CY, DAJ TYM S UGOM SWOIM GODNO PREZBITERATU; ODNÓW W ICH Na wi cenia kap skie sk adaj si obrz dy: SERCACH DUCHA WI TO CI, ABY OD CIEBIE OTRZY— przedstawienie kandydatów, MALI URZ D KAP SKI I PRZYK ADEM SWOJEGO PO— przemówienie biskupa, ST POWANIA POCI GN LI INNYCH DO POPRAWY OBY— przyrzeczenia kandydatów, CZAJÓW. — litania do Wszystkich wi tych, — w

enie r k i modlitwa wi ce , Modlitw t wszyscy obecni ko cz swoim "AMEN", potwierdzaj c jej — ryty uzupe niaj ce: tre i udzielone wi cenia kap skie. na enie szat kap skich, namaszczenie r k, przekazanie Obecni kap ani ubieraj nowo wy wi conych kap anów, zmieniaj c kielicha i pateny, poca unek stu y z diako skiego sposobu zak adania na kap ski i nak adaj ornat. pokoju. Ubrani neoprezbiterzy otrzymuj namaszczenie r k olejem krzy -ma wi tego ze s owami: Przepisy dotycz ce miejsca i czasu wi ce kap skich s takie same, "Pan nasz, Jezus Chrystus, którego Ojciec nama ci Duchem wi tym i jak przy wi ceniach diakonatu. Jest rzecz stosown , aby biskup moc , niech ci strze e, aby u wi ca lud chrze cija ski i sk ada Bogu

Ofiar ". 330 331

W czasie nak adania szat kap skich i namaszczania r k piewa si hymn do Ducha wi tego: O Stworzycielu Duchu przyjd , albo te Psalm 109 z antyfon , lub inny stosowny piew czy pie . Wzorcowe przemówienie znajduj ce si w pontyfikale, przeznaczone Nast pnie biskup ka demu neoprezbiterowi kolejno przekazuje pate-n dla g ównego celebransa, wychodzi od pos annictwa Chrystusa i Jego z hosti i kielich z winem, po czym udziela poca unku pokoju. Obaposto ów, wskazuj c na to, e wi cenia biskupie s sakramentem rz dowi temu mo e równie towarzyszy odpowiedni piew. kap stwa w najwy szym stopniu i nieprzerwanej sukcesji apostolskiej. Dalszy ci g Mszy wi tej neoprezbiterzy koncelebruj z biskupem i Biskup ma by zapatrzony w Chrystusa jako wzór pos ugi w Ko ciele.

innymi ewentualnie kap anami. Opuszcza si wyznanie wiary i modlitw Dobitnie przedstawia charakter s by jego urz du. "Biskupstwo oznacza powszechn . obowi zek, a nie zaszczyt. Biskup ma raczej pomaga ni przewodzi ". Mi ojcowsk okazywa przede wszystkim ubogim i chorym, bezdomnym i obcym. Wierz cych ma nie tylko w cza w prac Ko WI CENIA BISKUPIE cio a, ale tak e ch tnie s ucha ich rad. W czno ci z ca ym kolegium biskupim ma si troszczy o ca y Ko ció . Nominat publicznie sk ada przyrzeczenie, e gorliwie b dzie wype nia Na obrz dy wi ce biskupich sk adaj si : biskupi pos ug w Ko ciele. — hymn do Ducha wi tego, Ca e zgromadzenie liturgiczne w cza si w odmawianie lub piewanie — przedstawienie kandydata i odczytanie mandatu papieskiego, litanii do Wszystkich wi tych, prosz c o or downictwo wi tych — przemówienie biskupa, g ównego celebransa, Pa skich dla nominata i Ko cio a. — przyrzeczenia nominata,

Po litanii nast puje istotny obrz d wi ce biskupich. G ówny — litania do Wszystkich wi tych, celebrans i wszyscy obecni biskupi wk adaj kolejno r ce na g ow — w enie r k i modlitwa wi ce , nominata. Potem na jego g ow k adzie si otwart ksi Ewangelii, — namaszczenie g owy krzy mem wi tym, któr przez ca modlitw wi ce podtrzymuj dwaj diakoni. — przekazanie ksi gi Ewangelii, pier cienia i pastora u, Tekst modlitwy wi ce zaczerpni ty jest z Tradycji Apostolskich — wprowadzenie na katedr biskupi i pozdrowienie pokoju, w. Hipolita Rzymskiego (t 222). Cz ciowo w modlitw wi ce w — ryty ko cowe. czaj si koncelebruj cy biskupi. Wed ug konstytucji Pontificalis RoOdnowiony Pontyfikat nie u ywa dawnej nazwy consecratio, lecz ormani istotnymi s owami wi ce s : dinatio episcopi czyli wi cenia biskupie. wi cenia te maj si odbywa w takim dniu, w którym wierni mog licznie si zgromadzi . Mo e

TERAZ, BO E, WYLEJ NA TEGO WYBRANEGO T MOC, to by niedziela lub dzie wi teczny, chyba, e ze wzgl dów KTÓRA OD CIEBIE POCHODZI, DUCHA WI TEGO, KTÓduszpasterskich obiera si inny dzie , np. wi to Aposto a. Biskup, REGO DA UMI OWANEMU SYNOWI TWOJEMU JEZUktóry udziela wi ce biskupich ma mie dwóch biskupów do pomocy. SOWI CHRYSTUSOWI, ON ZA DA GO SWOIM APOSTOWypada, aby do wi ce do czyli si inni biskupi obecni na tej uroOM, KTÓRZY W RÓ NYCH MIEJSCACH USTANOWILI czysto ci. Elektowi asystuj dwaj kap ani. Jest rzecz wskazan , aby KO CIÓ , JAKO TWOJ WI TYNI , NA NIEUSTANN wszyscy biskupi, a tak e kap ani asystuj cy, koncelebrowali. Obrz dy CZE I CHWA TWOJEGO IMIENIA. wi ce maj miejsce po Ewangelii. Na pocz tku piewa si hymn do Ducha wi tego: O Stworzycielu ówny celebrans namaszcza g ow nowego biskupa olejem krzy -

Duchu przyjd . ma. Potem g ówny celebrans wr cza nowemu biskupowi ksi Ewangelii, Po przedstawieniu elekta czyta si papieskie polecenie do wi ce , pier cie biskupi i pastora , jako znaki przepowiadania s owa Bo ego, czyli bull nominacyjn . wierno ci Ko cio owi - Oblubienicy Chrystusa, oraz gorliwo ci pasterskiej. Insygnia te po wi ca si w zakrystii przed rozpocz ciem obrz dów wi ce . 333 332

Wprowadzenie na katedr nowo wy wi conego biskupa i poca unek pokoju wymieniony z biskupami zamyka obrz dy wiece . W tym czasie piewa si Psalm 95 z antyfon . ko potrafi, porywa, przemienia, jest " yczliwa i askawa" (l Kor 13), Po Komunii w. piewa si : Te, Deum, laudamus (Ciebie, Boga, wydecyduje o doczesnym szcz ciu, a cz sto tak e o wiecznym.

awiamy). W tym czasie nowo wy wi cony biskup idzie przez ko ció Ma stwo jest udzia em w twórczym dzia aniu Boga. Przez ma udzielaj c wszystkim zgromadzonym b ogos awie stwa. onków Pan Bóg powo uje do istnienia nowe ycie ludzkie, które b dzie trwa wiecznie. Pismo wi te obu Testamentów wysoko ceni ma stwo. W Nowym Testamencie jest ono znakiem zwi zku, jaki istnieje mi dzy Chrystusem, a Ko cio em, Jego Oblubienic . Sakrament ma stwa wszczepia w mi cz Chrystusa z Ko cio em. Jest ród em aski Bo ej, jaka udziela si ma onkom. Ma stwo ustanowione przez Boga, Chrystus odnowi , przywracaj c mu jego istotne cechy: jedno ci LITURGIA SAKRAMENTU MA STWA i nierozerwalno ci (Mt 5,31; 19,3-10; Mk 10,2-13; k 16,18; l Kor 7,10.39; Rz 7,2). Wsz dzie, gdzie dwoje chrze cijan obojga p ci wyra a swoj wol

zawarcia ma stwa w sposób uznany przez Ko ció , faktycznie zawiera sakrament ma stwa. Jak Chrystus nie opu ci i nigdy nie SAKRAMENTALNO MA STWA opu ci swojej Oblubienicy, czyli Ko cio a, tak równie ma onkowie zwi zani w Bogu szczer i prawdziw mi ci , trwaj w tym wi tym zwi zku do mierci. Domaga si tego równie dobro samych ma onków i ich dzieci Ma stwo chrze cija skie jest sakramentem, którego nowo cy sami udzielaj sobie zwajemnie. Do kap ana nale y: — stwierdzenie warunków koniecznych do wa nego zawarcia ma RYS HISTORYCZNY stwa chrze cija stwa w Ko ciele, — pytanie o zgod ma

sk i przyj cie jej, — potwierdzenie wa no ci zawartego ma stwa, Obrz dy ma stwa rozwija y si wolno i pó no dosz y do bogat— udzielenie b ogos awie stwa Ko cio a. szych form. W staro ytno ci chrze cija skiej ma stwo zawierano weZwi zek ma ski jest dobrem i wi to ci , gdy jest dzie em Bo ym ug starych tradycji ludowych. Ko ció to uznawa i udziela b ogos a(Rdz 2,18). Jednostka ludzka z woli Bo ej potrzebuje dope nienia w wie stwa (Ignacy Antioch., Tertulian). Chrze cijanie nie uwa ali za kodziedzinie cia a i duszy, umys u, serca i woli. Dope nienie to przychodzi nieczne zrywanie ze zwyczajami cywilnymi. Usuwali z nich jednynie to, przez mi ma sk , przez po czenie cech w ciwych osobowo ci co by o typowo poga skie, jak np. ofiara sk adana bóstwom domowym, w czyzny i kobiety.

ramach obrz dów ma skich. Przez ma stwo powstaje wspólnota, u wi cona mi , ycie, kulNowo cy po lubie zawartym wed ug zwyczajów cywilnych, przytura. Ro nie tak e chwa a Bo a w rodzinie, narodzie i Ko ciele. Zwi zek chodzili do ko cio a po b ogos awie stwo udzielane w czasie Mszy wi tej. ma ski wa ny jest zatem dla dzieci, spo ecze stwa i rozwoju W najstarszych sakramentarzach formularze mszalne za nowokrólestwa Bo ego na ziemi. Jest tak e drog do pe niejszego cz owieców. Od XII w. do obrz dów odbywaj cych si w ko ciele w czono cze stwa tak m czyzny, jak i kobiety, do bogatszego rozwoju ich osokonsens ma ski. Rytua Rzymski z 1614 r. pozwala na zatrzymanie bowo ci przez wzajemny wp yw w zdobywaniu wi to ci. Mi wszystzwyczajów miejscowych, byle tylko przy zawieraniu ma

stwa asystowa proboszcz w asny i zachowane by y istotne warunki. 334 335 W Polsce zawieranie ma stwa wed ug zwyczajów miejscowych, za obowi zki ma onków" (KL 77). Oraz "Zwyczajnie ma stwo nale y wiedz Ko cio a, a tak e w ramach liturgii, przyjmowa o si najpierw zawiera podczas Mszy wi tej po odczytaniu Ewangelii i po homilii, a ród warstw wy szych, a z czasem dopiero w ca ym spo ecze stwie. przed modlitw wiernych. Modlitw nad ma onk nale y odpowiednio Przyczyn tego by a rzadka sie parafialna i brak dostatecznej ilo ci poprawi , tak aby wyra a te same obowi zki wzajemnej wierno ci duchowie stwa. wi ty Otton domaga si od nowo nawróconych Poobojga ma onków. Je eli sakrament ma stwa sprawuje si poza morzan, aby nie zawierali ma stw z krewnymi, by przestrzegali moMsz

wi , nale y na pocz tku obrz du odczyta Episto i Ewangeli nogamii, i by kobiety po porodzie przyjmowa y b ogos awie stwa kap ana. ze Mszy "za nowo ców" i zawsze udzieli im b ogos awie stwa" (KL Legat papieski Piotr z Kapui wyda w 1192 r. nakaz zawierania 78). Po latach przygotowa , nowy obrz d og oszono 19 marca 1969 ma stw w obliczu Ko cio a, co powtórzy w 1279 r. legat papieski roku. Wydanie polskie nosi tytu : Obrz dy sakramentu ma stwa Filip, na synodzie w Budzie dodaj c, aby to postanowienie by o og adostosowane do zwyczajów diecezji polskich (Katowice 1974). Rytua szane w parafiach co miesi c. Zapowiedzi przed lubne zaprowadzone zawiera: Ogólne wprowadzenie teologiczno-liturgiczne i duszpasterskie; przez Sobór Latera ski w 1215 r., w Polsce zaniedbywano. Opór staobrz dy sakramentu ma stwa w czasie Mszy wi tej (rozdzia I), wia a szlachta, poniewa na skutek obowi zku g oszenia zapowiedzi odobrz dy sakramentu poza Msz wi

(II), obrz dy zawarcia ma racza o si zbytnio zawarcie lubu, co sprzeciwia o si staremu zwyczastwa mi dzy osob nale do Ko cio a katolickiego i osob nieojowi, wed ug którego zaraz po zamówinach mia y si rozpocz urochrzczon (III), ró ne teksty do wyboru (IV) i dodatek z obrz dami czysto ci weselne. Ust pi a dopiero w XVI w. po Soborze Trydenckim. srebrnego i z otego jubileuszu ma stwa. lub szlachty odbywa si w domu prywatnym, wobec proboszcza. Podobnie by o u prostego ludu, który wzorowa si na szlachcie, wskutek Nowy Rytua zaleca zawieranie ma stwa w czasie Mszy wi tej. czego w Polsce nie przyj a si forma lubu w ramach Mszy wi tej. Formularz mszalny za nowo ców stosuje si zgodnie z przepisami liRytua y polskie od XV w. zawiera y b ogos awie stwo m odej m atki turgicznymi. Nowy Rytua znosi tzw. czas zakazany. Sakrament ma po lubie o dar macierzy stwa, czego w rytuale rzymskim nie by o. stwa mo na zawiera w ka dym okresie roku ko cielnego. Nale y jednak

Przez d ugie wieki przy lubie b ogos awiono i wymieniano wianki zauszanowa szczególny charakter Adwentu, Wielkiego Postu i dni miast obr czek, albo stosowano wianki i obr czki. Potrydencka Agenda pokutnych (nr 11). Hieronima Powodowskiego, wydana w Krakowie w 1591 roku, zgodnie z poleceniem synodu prowincjalnego w Piotrkowie, wprowadzi a now , Na obrz dy ma stwa sk adaj si : ujednolicon form lubu, przyj nast pnie, z drobnymi zmianami 1. Obrz dy wprowadzaj ce: przez Rytua Piotrkowski z 1631 r. i pó niejsze jego wydania. W ten — powitanie nowo ców i go ci u wej cia do ko cio a, sposób na przestrzeni ostatnich stuleci, liturgia sakramentu ma stwa w — procesja przez ko ció do o tarza, Polsce nie uleg a zasadniczym zmianom a do wprowadzenia nowego — pozdrowienie zebranych i s owo wprowadzaj ce, Rytua u w 1927 r. i Collectio rituum w 1963 roku.

2. Liturgia s owa Bo ego: — czytania biblijne, — homilia. OBRZ DY SAKRAMENTU MA STWA

3. Liturgia sakramentu ma stwa: — pytania dotycz ce istoty ma stwa, — hymn do Ducha wi tego, Nowy obrz d ma stwa jest owocem postanowienia Soboru, za— zawarcie ma stwa, wartego w Konstytucji o liturgii: "Znajduj cy si w Rytuale Rzymskim — potwierdzenie ma stwa, obrz d zawierania ma stwa nale y krytycznie rozpatrzy i w ten — po wi cenie i na enie obr czek, sposób wzbogaci , by ja niej oznacza ask sakramentu i podkre la — modlitwa powszechna. 336 337

4. Liturgia eucharystyczna: — odprawia si zgodnie z rubrykami mszalnymi. Zachowuje si b ogos awie stwo ma onków po Ojcze nasz i uroczyste b ogos awie stwo W Mszy "za nowo ców" mog by trzy czytania. Pierwsze jest ko cowe. wtedy ze Starego, a drugie z Nowego Testamentu. Po odczytaniu Ewangelii kap an w oparciu o teksty biblijne i w sposób dostosowany do Gdy rubryki pozwalaj na stosowanie formularza "za nowo ców", uchaczy, wyg asza homili o ma stwie chrze cija skim, o mi ci wtedy u ywa si szat liturgicznych koloru bia ego i czytania z rytua u ma skiej, która jest udzia em w mi ci Chrystusa do Swojej lubnego. Natomiast w niedziele i uroczysto ci nale y pos

si forOblubienicy-Ko cio a, o obowi zkach i o askach tego sakramentu. mularzem z tych dni, zachowuj c b ogos awie stwa po Modlitwie Pa skiej Liturgia sakramentu rozpoczyna si od pyta stawianych narzeczoi na ko cu Mszy wi tej. nym. Dotycz one dobrowolnej zgody na ma stwo, woli wytrwania w Tam, gdzie jest taki zwyczaj, kap an w szatach liturgicznych udaje si wierno ci oraz gotowo ci na przyj cie i wychowanie potomstwa. z ministrantami do drzwi wej ciowych i tam pozdrawia narzeczonych po Wszyscy obecni w pozycji stoj cej piewaj hymn do Ducha wi tego, chrze cija sku, daj c w ten sposób wyraz rado ci, któr dzieli z nimi po którym nast puje zawarcie ma stwa. Narzeczem zwracaj si do Ko ció . W procesji do o tarza pierwsi id ministranci, nast pnie kap an, siebie i podaj sobie prawe d onie. Kap an wi e je stu . Potem a za nim narzeczem, którym towarzysz przynajmniej rodzice i narzeczem powtarzaj kolejno s owa przysi gi ma skiej: wiadkowie. W czasie tej procesji piewa si pie na wej cie. Je eli przemawiaj za tym okoliczno ci, opuszcza si obrz d powitania

JA N., BIOR CIEBIE, N., ZA ON I LUBUJ CI MI , przy drzwiach ko cielnych, a liturgi rozpoczyna si od razu od Mszy WIERNO I UCZCIWO MA SK ORAZ, E CI NIE wi tej, jak zwykle. OPUSZCZ A DO MIERCI. TAK MI DOPOMÓ , PANIE Zwyczaj witania i wprowadzania narzeczonych wraz z ich go mi BO E WSZECHMOG CY, W TRÓJCY JEDYNY.I WSZYSCY jest godny zalecenia, tak e ze wzgl dów ekumenicznych, poniewa cz sto WI CI. praktykuj go Ko cio y wschodnie. Gdy wszyscy zajm ju swoje miejsca, kap an egna si i pozdrawia JA N., BIOR CIEBIE, N., ZA M A I LUBUJ CI MI , wiernych zebranych w ko ciele. Nast pnie zwraca si do nowo ców i WIERNO

I UCZCIWO MA SK ORAZ, E CI NIE zgromadzonych wiernych, aby wprowadzi ich do liturgii Mszy wi tej i OPUSZCZ A DO MIERCI. TAK MI DOPOMÓ , PANIE sakramentu ma stwa. Mo e pos si przy tym jedn z formu BO E WSZECHMOG CY, W TRÓJCY JEDYNY I WSZYSCY podanych w Rytuale. WI CI. Liturgia s owa Bo ego przystosowana jest do obrz dów sakramentu ma stwa tak, e stanowi punkt wyj cia do mówienia o ma stwie, Bezpo rednio po przysi dze ma skiej kap an w imieniu Ko cio a jego istocie i obowi zkach. St d te , gdy rubryki nie pozwalaj na stopotwierdza zawarte ma stwo i b ogos awi je: sowanie formularza mszalnego "za nowo

ców", wtedy przynajmniej Co Bóg z czy , cz owiek niech nie roz cza.Ma stwo przez was zajedno czytanie mo na wzi z liturgii ma stwa. Jest to jednak zakawarte, ja powag Ko cio a katolickiego potwierdzam i b ogos awi w imi zane: w Triduum Pschalne, uroczysto ci Narodzenia, Objawienia, WnieOjca i Syna i Ducha wi tego. Amen. bowst pienia Pa skiego, Zes anie Ducha wi tego, Cia a i Krwi Pa Nast pnie kap an po wi ca obr czki lubne, które nowo cy nak adaj skiej oraz inne uroczysto ci obowi zuj ce. W niedziele okresu Bo ego sobie wzajemnie, wypowiadaj c s owa rytua u, podawane przez kap ana. Narodzenia i w niedziel zwyk e w ci gu roku ca Msz "za nowo ców" Formu a ta mówi, e obr czki lubne przez ca e ycie b znakiem wraz z czytaniami mo na zastosowa , gdy odprawia si ona poza mi ci i wierno ci ma skiej.

programen Mszy niedzielnych, czyli dla samych tylko nowo ców, ich Modlitwa powszechna jest w rytuale w kilku odmianach do wyboru. rodziny i go ci. Gdy z racji niedzieli czy uroczysto ci we Mszy wi tej jest wyznanie wiary, to recytuje si je po modlitwie powszechnej, gdy w tym przypadku zwi zana jest ona z obrz dami lubnymi. 338 339 ''lii* W liturgii eucharystycznej, przy zawieraniu ma stwa, s nast Poniewa godno ci sakramentu ma stwa bardziej odpowiada lub puj ce zmiany: religijny, dlatego nale y troszczy si o to, aby by zawierany w ko — w czasie przygotowania darów ofiarnych nowo cy mog przynie do ciele katolickim, lub za dyspenz , w ko ciele niekatolickim. Wa ne jest tarza chleb i wino; tak e zapewnienie strony katolickiej, e nie opu ci Ko cio a katolickiego.

— gdy stosuje si formularz msza y "za nowo ców", wtedy prefacja Nowy Rytua podaje tak e obrz dy liturgiczne dla pary ma skiej, w jest w asna; której jedna strona jest nieochrzczona. — gdy u ywa si Kanonu Rzymskiego, wtedy uwzgl dnia si "Prosimy Ci , Panie, Bo e" (Hanc igitur); inne Modlitwy eucharystyczne równie maj wstawki zwi zane z sakramentem ma stwa, które trzeba uwzgl dni ; — po Modlitwie Pa skiej opuszcza si Embolizm i udziela si b ogoawie stwa nowo com; — nowo cy mog przyj Komuni w. pod obiema postaciami; SAKRAMENTALIA — na ko cu Mszy wi tej kap an udziela nowo com uroczystego ogos awie stwa wed ug formu podanych w rytuale. Je eli w czasie

Mszy wi tej zwi zek ma ski zawiera kilka par, wtedy ka da para oddzielnie odpowiada na pytania i wyra a zgod ma sk POJ CIE I PODZIA (konsens), któr kap an przyjmuje. Pozosta e natomiast obrz dy, razem z ogos awie stwem, stosuje si razem dla wszystkich par, przy czym liczb pojedyncz zmienia si na liczb mnog . Obrz dy sakramentalne, ustanowione przez Chrystusa Pana, z biegiem czasu wzbogacone zosta y modlitwami i obrz dami dodatkowymi. LUB PARY RÓ NYCH WYZNA Nazwano je s a k r a m e n t a l i a m i . Pierwszym, który u tej nazwy, by Piotr Lombard (t 1160), stosuj c j konkretnie do obrz dów dodatkowych chrztu (pouczaj cych i egzorcyzmów). Nazwa ta Chrze cijanin-katolik, który pragnie wa nie zawrze zwi zek ma przyj a si w teologii i nadal jest stosowana. Jednak z obrz dów ski z osob nale do innego wyznania, zobowi zany jest do zadodatkowych, zwi zanych z sakramentami, przesz a na wszystkie rzeczy i chowania wymogów prawa kanonicznego. Przede wszystkim ma

stwo czynno ci, których Ko ció u ywa na podobie stwo sakramentów, dla musi by zawarte wobec proboszcza w asnego i dwóch wiadków. uzyskania skutków przede wszystkim duchowych, przez wstawiennictwo Poniewa przy zawieraniu ma stwa przez par narzeczonych naKo cio a. le cych do ró nych wyzna cz sto zachodz trudno ci, a nawet konWed ug wi tego Tomasza z Akwinu (S.Th. III 65,1), sakramentalia flikty sumienia, dlatego na podstawie Motu proprio "Matrimonia mata" z dziel si na: 31 marca 1970 r. i dyrektyw wykonawczych, w niektórych przypadkach — po wi cenia (benedictiones constitutivae seu consecrationes), mo na uzyska dyspenz od zachowania obowi zuj cej formy, wymaganej — ogos awienia (benedictiones invocativae), przez prawo kanoniczne. Biskup udziela tej dyspenzy na pro — egzorcyzmy. narzeczonych, za po rednictwem proboszcza w asnego. Na podstawie Po wi cenia, czyli b ogos awienia sta e, nadaj osobom lub rzeczom dyspenzy para ró nowyznaniowa mo e zawrze wa ny zwi zek ma

ski charakter w takim znaczeniu, w jakim dzisiejsza teologia u ywa nazwy w urz dzie stanu cywilnego, jak równie w ko ciele niekatolickim. "sacrum" (np. cz owiek po wi cony Bogu, po wi cony o tarz czy ko ció ) i przeznaczaj je na s Bo . 340 341 ogos awienia upraszaj ce (invocativae), niesta e, s pro o dobro mentalia s znakami wiary i pomoc na drodze do nieba. Wprowadzaj duchowe lub doczesne, nie zmieniaj c charakteru osoby czy rzeczy (np. one cz owieka w atmosfer religijn i przygotowuj na przyj cie ogos awienie dzieci, chorych, domów itd.). U wiadamiaj im jednak ich sakramentów. U wiadamiaj one aski i zadania sakramentów. Przez czno z Bogiem. ró norodne sakramentalia pokazuje si , e czno wiernych z ChrysEgzorcyzmy natomiast powstrzymuj wp ywy szatana albo od nich tusem nie zamyka si w aktach liturgicznych, lecz przenika i kszta tuje uwalniaj . ca ich dzia alno i byt. W ten sposób rozumie si je jako znaki

Sakramentalia, z wyj tkiem mo e egzorcyzmów (Mt 8,28; k 1,34; obecno ci Boga w konkretnym wiecie. 3,11; k 4,41; 9,42; Dz 19,13), nie s ustanowienia Bo ego lecz ko Sakramentalia, które tak g boko si gaj w ycie codzienne cz owieka, cielnego. Chocia niektóre sakramentalia mo na by odnie do Ewangelii mog by le rozumiane. Istnieje niebezpiecze stwo traktowania ich i do Chrystusa, jak umywanie nóg we Wielki Czwartek, czy b ojako rodków o sile magicznej. Dlatego Sobór poleci , aby "sakragos awienie chorych, to jednak wszystkie u wiadamiaj nam ich ko cielne mentalia starannie rozpatrzy w duchu naczelnej zasady o wiadomym, pochodzenie. Ich skuteczno opiera si na modlitwie wstawienniczej czynnym i atwym do zrealizowania udziale wiernych, z uwzgl dnieKo cio a. S one wierze, wyra aj j i pog biaj . Ich rozwój i niem potrzeb wspó czesnych" (KL 79). Bardzo potrzebne jest pouczenie zakres dzia ania s tak rozleg e, jak rozleg e s zadania Ko cio a. przy liturgicznym sprawowaniu sakramentaliów, aby we wszystkim Bóg Ko ció pragnie przepoi nimi wszystkie okoliczno ci yciowe cz owieka i by wielbiony, aby ka da warto ludzkiego ycia sta a si wyrazem czci podnie je do sfery nadprzyrodzonej, u wi ci i skierowa ku chwale

oddawanej Bogu i aby nie powstawa y dziedziny uwa ane za czysto Bo ej. wieckie", nie maj ce adnego zwi zku z Bogiem (Ag. Op. 17). "Czy cie Konstytucja tak to zagadnienie podsumowuje: sakramentalia "s to wszystko na chwa Bo " (l Kor 10,31). "Wszystko, co Bóg stworzy znaki wi te, które z pewnym podobie stwem do sakramentów oznajest dobre, i niczego, co jest spo ywane z dzi kczynieniem, nie nale y czaj skutki, przede wszystkim duchowe, a osi gaj je przez modlitw odrzuca . Staje si bowiem po wi cone przez s owo Bo e i przez Ko cio a. Przygotowuj one ludzi do przyj cia g ównego skutku sakramodlitw " (l Tm 4,45). mentów i u wi caj ró ne okoliczno ci ycia. Tak wi c liturgia sakramentaliów i sakramentów sprawia, e prawie ka de wydarzenie yciowe odpowiednio usposobionych wiernych zostaje u wi cone przez ask yn z paschalnego misterium M ki, mierci i Zmartwychwstania OBRZ DY KLASZTORNE Chrystusa, z którego czerpi moc wszystkie sakramenty i sakramentalia; w ten sposób niemal ka de godziwe u ycie rzeczy materialnych mo e zosta skierowane do u wi cenia cz owieka i uwielbienia Go" (KL 60Sobór Watyka ski II g boko wnika w ycie zakonne lub prowadzone

61). na wzór zakonnego (zgromadzenia, stowarzyszenia, instytuty wieckie). Do sakramentaliów zalicza si tak e pogrzeb chrze cija ski i ryty W Konstytucji dogmatycznej o Ko ciele, tak zwane rady ewangeliczne, do klasztorne. Sporo sakramentaliów zwi zanych jest z rokiem ko cielnym, których nale y Bogu po wi cona C2ysto , ubóstwo i pos usze stwo, jak np. po wi cenie wiec, popio u, palm, ognia, pascha u itd. Ró ne s Sobór wyprowadza ze s ów i przyk adu Chrystusa. obrz dy sakramentaliów, od krótkich, z onych z modlitwy, znaku Z zachowania r a d e w a n g e l i c z n y c h i wiczenia si w nich, krzy a i ewentualnie pokropienia wod wi con , a do szeroko rozwiw y r o s y j a k b y z j e d n e g o p n i a i rozkrzewi y si ni tych, jak po wi cenie ko cio a (dedykacja), tarza, dzwonów czy r ó n e f o r m y y c i a z a k o n n e go — pustelniczego i cmentarza.

wspólnotowego, które pomna aj to wszystko, co s y po ytkowi ich Dla sakramentaliów istotna jest modlitwa odmawiana w imieniu cz onków, jak i dobru ca ego Ko cio a powszechnego (KK 43). Przez Ko cio a, przez któr uprasza si wielorak pomoc Bo , uznaj c Jego luby lub inne wi te wi zy zobowi zuj si do ycia zakonnego i do panowanie nad osobami i rzeczami. Dla cz owieka wierz cego, sakrapraktykowania rad ewangelicznych, by lepiej 342 343 i swobodniej s Bogu i ludziom. Przez to specjalne na ladowanie PROFESJA ZAKONNA Chrystusa powinni ukaza Go wiatu "oddaj cego si kontemplacji na górze, b zwiastuj cego rzeszom Królestwo Bo e, b uzdrawiaj cego Wcielenie nowego cz onka do spo eczno ci zakonnej ma kilka stopni. chorych i u omnych, nawracaj cego grzeszników do cnoty, b b oDla ka dego z nich opracowany jest osobny obrz d liturgiczny.

gos awi cego dzieciom i dobrze czyni cego wszystkim, a zawsze pos usznego woli Ojca, który Go pos . Obrz d przyj cia do nowicjatu odbywa si poza Msz wi i sk ada Niechaj nikt nie s dzi, e zakonnicy z racji swego po wi cenia staj si z nast puj cych elementów: si b wyobcowani spo ród ludzi, b nieu yteczni w spo eczno ci — wyra enie woli kandydata s enia Bogu w zakonie, ziemskiej. Dlatego to Sobór wi ty potwierdza i chwali m ów i nie— modlitwa prze onego, wiasty, braci i siostry, którzy w klasztorach lub szko ach i szpitalach — modlitwa ko cowa. czy na misjach poprzez wytrwa i pokorn wierno dla wy ej wymiePodobnie jak w czasach w. Benedykta, ycie zakonne rozpoczyna nionego po wi cenia staj si chlub Oblubienicy Chrystusowej i wszy-

si od okresu próby czyli nowicjatu. Daje to kandydatowi mo liwo stkim ludziom wiadcz szlachetne i rozliczne pos ugi" (KK 46). Sobór zapoznania si z yciem zakonnym i przyporz dkowania si do niego. traktuje stan zakonny jako znak i wiadectwo nowego ycia w Chrystusie i przysz ego zmartwychwstania. Obrz d pierwszej profesji zwanej popularnie lubami czasowymi, Drugim dokumentem Soboru Watyka skiego II, traktuj cym szerzej o odbywa si podczas Mszy w., która na t okoliczno ma specjalny yciu zakonnym, jest Dekret o przystosowanej odnowie ycia zakonnego. formularz. Wskazany jest liczny udzia wiernych, którzy w czaj si w Ukazuje on podstawowe znaczenie ycia zakonnego i jego przystosowanie modlitwy Ko cio a o ask ycia ca kowicie p wi conego Bogu i do czasów wspó czesnych. Ko cio owi. Obrz d rozpoczyna si po Ewangelii i sk ada si z: — wyra enia woli przez kandydatów, Przyj cie do stanu zakonnego, ju wcze nie uj te by o by o w ob— homilii, rz dy liturgiczne. Wielki ojciec ycia zakonnego na Zachodzie, wi ty — pyta stawianych kandydatom, B e n e d y k t z Nursji (t 547), zaleca w regule (nr 58) d w u -

— modlitwy wstawienniczej, m i e s i c z n y pobyt w rodzinie zakonnej. Czas ten ko czy si — z enia lubów, t y m c z a s o w d e c y z j kandydata pozostania w zakonie. Po — wr czenia stroju i regu zakonnych, dalszych d z i e s i c i u miesi cach kandydat decydowa si na — modlitwy powszechnej. y c i e z a k o n n e i pozostanie w obranym klasztorze (stabilitas loci) Od tej chwili rozpoczyna si s ba Bogu i Ko cio owi w obranym oraz na pos usze stwo prze onym. Kandydat prosi wtedy ka dego zakonie, wed ug rad ewangelicznych, przez okre lony czas. zakonnika o modlitw i p r z y w d z i e w a h a b i t zakonny. Od VII wieku powy szy ryt w czono w Msz

wi . W ci gu redObrz d profesji wieczystej wi e kandydatów z zakonem na sta e. niowiecza ryt ten, jak wszystkie inne, uleg rozwojowi. W dzisiejszych Po wi caj si oni s bie Bogu i Ko cio owi na ca e ycie. Obrz dy te czasach sensowno tego redniowiecznego kompleksu obrz dowego odbywaj si w niedziel lub dzie wi teczny, przy licznie zgrostan pod znakiem zapytania. Dlatego Sobór postanowi : "u obrz d madzonych wiernych, którzy w czaj si w modlitwy Ko cio a. Profesja profesji zakonnej i odnowienie lubów, któryby przyczyni si do zakonna jest wiadectwem dawanym Chrystusowi. Ma wi c znaczenie wi kszej jednolito ci, prostoty i dostoje stwa" (KL 80). Odpowiadaj c zewn trzne. Jest na ladowaniem Go, co dla wiernych jest buduj ce. na te wskazania, Kongregacja do spraw Kultu Bo ego, dnia 2 lutego 1970 roku og osi a nowy ryt profesji zakonnej, a nieco pó niej odnObrz dy rozpoczynaj si po Ewangelii. Msza wi ta na t okoliczowiony ryt konsekracji dziewic. no ma dwa formularze do wyboru i w asn prefacj .

— przedstawienie poszczególnych kandydatów, 344 345 — pro ba kandydatów o przyj cie ich do zakonu na zawsze, Pó niej dosz y elementy wzi te z obrz dów wi ce kap skich, — homilia, które oznacza y ca kowite po wi cenie si s bie Bo ej i bli nim. — pytania stawiane kandydatom, Odpowiadaj c na polecenie Soboru, by "krytycznie rozpatrzy ob— litania do Wszystkich wi tych, rz d konsekracji dziewic, znajduj cy si w pontyfikale rzymskim" (KL — sk adanie lubów wieczystych, 80), Kongregacja Kultu Bo ego, dnia 31 maja 1970 r. og osi a odno— modlitwa konsekracyjna, wiony obrz d konsekracji dziewic. Uwagi wst pne i sam obrz d litur— przekazanie insygniów zakonnych, giczny podkre laj podwójny cel dziewictwa: m i do Chrystusa i — poca unek pokoju,

e n i e bli nim. — specjalna wzmianka w Modlitwie eucharystycznej, Nowo ci jest to, e po wielowiekowej przerwie, tak e dziewice, yj ce — b ogos awie stwo ko cowe. w wiecie, mog by dopuszczone do obrz du konsekracji. U zakonnic konsekracja ta mo e by po czona ze lubami. Ryt rozpoczyna si Obrz d odnowienia lubów stosowany jest w niektórych rodzinach wówczas po Ewangelii i przebiega nast puj co: zakonnych co pewien czas, okre lony statutami zakonnymi. Obrz d ten — przedstawienie dziewic, odbywa si mo e w czasie Mszy wi tej, lecz bez uroczystego charakteru. — homilia biskupa, Specjalny ryt liturgiczny stosuje si jedynie wtedy, gdy odnowienie — pytania kierowane do dziewic, lubów ma wyj tkowe znaczenie, z racji jubileuszu wst pienia do zakonu, — litania do Wszystkich wi tych, czy z enia lubów wieczystych. Odnowienie lubów nast puje wówczas — lub doskona ej czysto ci i na ladowania Chrystusa, po Ewangelii i homilii oraz po modlitwie celebransa o pomoc Bo dla — modlitwa konsekracyjna,

jubilatów. Stosuje si ten sam obrz d liturgiczny, co przy sk adaniu — wr czenie znaków za lubin z Chrystusem: welon,obr czka,brewiarz). lubów. Modlitwa powszechna ko czy ryty jubileuszowe. Potem Msza Po modlitwie pokomunijnej nowo konsekrowane dziewice id przed wi ta kontynuowana jest w zwyk y sposób. tarz, gdzie otrzymuj od biskupa specjalne b ogos awie stwo. Dla obrz dów konsekracji dziewic zaleca si oktaw Wielkanocy KONSEKRACJA DZIEWIC oraz uroczysto ci zwi zane z tajemnic Wcielenia, a tak e niedziele, wi ta maryjne i wi ta dziewic. Od czasów apostolskich istniej w Ko ciele ludzie, którzy "dla Królestwa Bo ego sami zostali bez enni" (Mt 19,12). Prowadz ycie poBENEDYKCJA OPATA wi cone Bogu i bli niemu. Dziewictwo w sensie biblijnym nie oznacza samego tylko faktu bez stwa i pow ci gliwo ci lecz tak e niepodzielne, Za yciel i ojciec ycia zakonnego na Zachodzie wi ty Benedykt z wewn trzne zjednoczenie z Bogiem i wol s enia bli nim.

Nursji wskazuje w swojej regule na trudne zadania opata, jako naDziewice po wi caj ce swoj mi Bogu i ludziom znajduj si czelnika i kierownika duchowego rodziny zakonnej. Nic nie wspomina on nie tylko w spo eczno ciach klasztornych, lecz tak e w wiecie. Ich o specjalnych obrz dach liturgicznych zwi zanych z obejmowaniem tego powo anie staje si wyra niejsze gdy nosz welon, jako wiadectwo ich urz du. Najstarsza znana nam dzisiaj forma tego obrz du pochodzi z VII za lubin z Chrystusa. wieku i sk ada si z jednej tylko modlitwy. redniowiecze rozwin o j Ju w staro ytno ci biskup przekazywa dziewicom welon jako znak w uroczysty ryt benedykcji opata, mocno upodobniony do obrz dów za lubin z Chrystusem. Pontyfikat rzymsko-germa ski z X wieku zawiera wi ce . Kongregacja Kultu Bo ego, 9 listopada 1970 roku og osi a obrz d rozwini ty przez elementy dodatkowe, mi dzy innymi zaczerpni te nowy ryt benedykcji opata, jako cz pontyfika u rzymskiego. Ryt ten z obrz dów pogrzebowych z pewnymi adaptacjami w zale no ci od tego ja niej wskazuje na zadania opata. czy dziewice y w klasztorze, czy te poza klasztorem. Mia y one

Benedykcja ma si odbywa przede wszystkim w niedziel lub znaunaocznia " mier " dla wiata. czniejsze wi to, aby wierni mieli mo liwo wzi cia udzia u w tym ob346 347 odmówieniu modlitwy i pokropieniu wod wi con . W ko cio ach porz dzie, reprezentuj c Ko ció miejscowy. Obrz dom przewodniczy biskup wi conym m czennikom umieszczano uroczy cie na o tarzu ich relikwie. lub opat. Odbywaj si w czasie Mszy wi tej. Gdy przepisy liturgiczne Do obrz dów po wi cenia ko cio a liturgia gallika ska doda a wiele na to pozwalaj , wtedy mo na pos si specjalnym formularzem innych elementów o bogatej symbolice (namaszczenia, zacheuszki, promszalnym. Dwóch zakonników miejsowych asystuje kandydatowi. Ryt cesje, piewy psalmów itd). W IX w., Ordo Romanus V, zawiera ju rozpoczyna si po Ewangelii i sk ada si z: obrz d dedykacji ko cio a, który przetrwa a do naszych czasów w Pon— przedstawienia kandydata, tyfikale Rzymskim. — odczytania polecenia papieskiego, gdy opat ma jurysdykcj na ok-

Terminem "ko ció ' okre lany jest lud Bo y Nowego Testamentu. re lonym terytorium, Jest to Ko ció wzniesiony z ywych kamieni, z czony jedno ci Ojca i — przemówienia celebransa, Syna i Ducha wi tego ( w. Cyprian, De orat. dom. 23). Tym samym — pyta stawianych kandydatowi, terminem okre la si budynek przeznaczony do gromadzenia si ludu — litanii do Wszystkich wi tych, Bo ego na wspólne nabo stwa. Widzialna wi tynia zbudowana na — modlitwy konsekracyjnej z wyci gni tymi r kami, chwa Bo i dla u wi cenia wiernych jest symbolem Ko cio a — przekazania regu y zakonnej, pier cienia, mitry i pastora u, Chrystusowego. — poca unku pokoju. Ka dy ko ció dedykowany winien mie swój tytu (np. Trójcy PrzeNa ko cu Mszy wi tej jest uroczyste b ogos awie stwo i Te Deum naj wi tszej, Naj wi tszego Zbawiciela, Serca Pana Jezusa, Ducha laudamus. Gdy opat ma jurysdykcj nad okre lonym terytorium (ordywi tego, Naj wi tszej Maryi Panny, wi tych Anio ów i wi tych Pa nariusz), wtedy podczas Te Deum (Ciebie, Boga, wys awiamy) idzie

skich). Ko ció ma mie tylko jeden tytu . przez ko ció i udziela obecnym b ogos awie stwa po czym krótko Dedykowanie ko cio a Bogu nale y do biskupa ordynariusza. Gdy przemawia i udziela b ogos awie stwa ko cowego. zajdzie potrzeba, mo e poprosi biskupa pomocniczego, a nawet kap ana, daj c mu specjalne zlecenie. BENEDYKCJA KSIENI Na dedykacj ko cio a trzeba wybra dzie , w którym wierni mog si licznie zgromadzi . Na okoliczno t najlepiej nadaje si niedziela jako Benedykcja ksieni (przeoryszy) ma t sam form , co benedykcja dzie gromadzenia si ludu Bo ego na obchód cotygodniowej Paschy. opata, odpowiednio dostosowan . Przy przekazywaniu insygniów wr cza Poniewa sprawowanie Mszy wi tej wi e si ci le z obrz dem si jej tylko regu y zakonne i pier cie (dawniej by a równie mitra i dedykacji ko cio a, dlatego u ywa si formularza w asnego: o dedykacji pastora ). Przekazanie pier cienia odpada, gdy ksieni wcze niej otrzyma a ko cio a. Wskazana jest koncelebra biskupa z obecnymi kap anami. go ju przy konsekracji dziewic. W miejsce poca unku pokoju ywa si uroczystych szat liturgicznych koloru bia ego. przewidziany jest znak czci nowej ksieni dla celebransa.

Obrz dy dedykacji ko cio a nale do bardzo uroczystych czynno ci liturgicznych Ko cio a. Sk adaj si na nie: 1. Obrz dy wst pne: — wej cie procesjonalne, uroczyste lub zwyk e, DEDYKACJA KO CIO A — przekazanie ko cio a biskupowi, — po wi cenie wody i pokropienie, — hymn "Chwa a na wysoko ci Bogu", ówne elementy liturgii po wi cenia ko cio a powsta y w Rzymie i — kolekta. Galii mi dzy IV a IX wiekiem. Pierwsze wzmianki o konsekracji ko cio a spotykamy u Euzebiusza z Cezarei (H.K. 10,4), który wspomina o po wi ceniu katedry w Tyrus w 314 r. O po wi ceniu wspomina równie papie Wigiliusz (t 555). Po wi cenie polega o wtedy na 349 348 2. Liturgia s owa Bo ego: ciele". Pierwsze czytanie zawsze, nawet w okresie wielkanocnym bierze si — czytania boblijne, z Ksi gi Nehemiasza (8,l-4a.5-6.8-10), w którym jest mowa o zgro— homilia, madzeniu ludu w Jerozolimie przy kap anie Ezdraszu, dla s uchania

— wyznanie wiary, owa Bo ego. 3. Obrz dy dedykacji: W homilii biskup wyja nia zarówno czytania biblijne, jak równie — litania do Wszystkich wi tych, znaczenie dedykacji ko cio a. Po homilii zawsze odmawia si wyznanie — z enie relokwii, wiary. Opuszcza si natomiast modlitw powszechn , poniewa zast puje j — modlitwa dedykacyjna, litania do Wszystkich wi tych. — namaszczenie o tarza i cian ko cio a, ciwe obrz dy dedykacji ko cio a rozpoczynaj si od litanii do — okadzenie o tarza i ko cio a, Wszystkich wi tych, do której mo na doda wezwania tytu u ko cio a, — przyozdobienie o tarza, patrona miejscowego i ewentualnie imiona wi tych, których relikwie — iluminacja o tarza i ko cio a. maj by z one w o tarzu. Po litanii nast puje sk adanie relikwii 4. Liturgia ofiary:

wi tych na o tarzu. piewa si przy tym Psalmu 14 z antyfon . Relikwie — od przygotoweania darów ofiarnych do ko ca, Msza wi ta odprawia musz by autentyczne i tak wielkie, aby by o wida , e stanowi cz si w zwyk y sposób, wed ug msza u. cia a ludzkiego. Gdyby by y co do tego w tpliwo ci, wtedy trzeba z nich zrezygnowa Wierni gromadz si w pobliskim ko ciele lub innym odpowiednim Sprawowanie Eucharystii stanowi najwa niejszy obrz d, który jedynie miejscu, albo te przed ko cio em. Z biskupem na czele rusza procesja jest konieczny do tego, by dedykacja Ko cio a by a wa na. Zgodnie ze do ko cio a ze piewem psalmu 121 (albo pie ni ). Po doj ciu do star tradycj liturgiczn , celebrans odmawia specjaln modlitw dezamkni tego ko cio a biskup prosi rz dc o otwarcie go. Przy wej ciu dykacyjn , któr nowy ko ció przekazuje Panu Bogu i prosi Go o jego mo e nast pi obrz d przekazania nowego ko cio a biskupowi. Do biswi cenie. kupa podchodz przedstawiciele tych, którzy ko ció budowali i przePo modlitwie dedykacyjnej, celebrans mówi: "Niech Pan u wi ci kazuj mu dokumenty zwi zane z budow , klucze lub makiet nowego swoj moc o tarz i dom, który namaszczamy nasz pos ug , aby si ko cio a. Jeden z delegatów w krótkim przemówieniu przedstawia bis-

sta y widzialnym znakiem tajemnicy Chrystusa i Ko cio a". Potem wylewa kupowi histori budowy, po czym wszyscy wchodz do ko cio a ze krzy mo wi te na rodek mensy o tarza i na cztery jego rogi, które piewem psalmu 23 (lub pie ni). rozprowadza po ca ej mensie. Przez to namaszczenie o tarz staje si Zwyk e wej cie ma miejsce wtedy, gdy nie mo e odby si wej cie symbolem Chrystusa. Ojciec niebieski nama ci Jezusa Duchem uroczyste. Wierni gromadz si od razu w ko ciele. Biskup z ca ym wi tym i ustanowi najwy szym Kap anem, który siebie z w ofierze otoczeniem w zwyk y zposób udaje si z zakrystii do o tarza. Tam naza zbawienie wszystkich. st puje powitanie zebranych i obrz d przekazania ko cio a. Do pomocy w namaszczania cian ko cio a biskup mo e poprosi Biskup przyst puje do po wi cenia wody, któr kropi lud, czyli kap anów. Namaszczenie to oznacza, e ca y ten ko ció zostaje przewi tyni duchow , a nast pnie ciany ko cio a i o tarz. znaczony na sta e dla sprawowania w nim kultu chrze cija skiego. DoTe wst pne obrz dy ko cz si od piewaniem hymnu "Chwa a na konuje si dwunastu namaszcze (ewentualnie czterech), co oznacza, e wysoko ci Bogu" i kolekta z formularza na dedykacj ko cio a.

wi tynia jest obrazem wi tego miasta Jeruzalem (Ap 21). Wskazane jest Na liturgi s owa Bo ego sk adaj si czytania biblijne wybrane an zachowanie dawnego zwyczaju umieszczania krzy y w miejscach Msz obrz dowo po wi cenia ko cio a (Lekcjonarz, t. VI, s. 3-5). Przed namaszcze . Mog by wykonane z kamienia, spi u lub innego twardego pierwszym czytaniem lektor podchodzi do biskupa, który wypowiada materia u. W miejscach tych nale y przymocowa lichtarze ze wiecami, owa: "Niech w tej wi tyni Bo ej zawsze rozbrzmiewa s owo Bo e, ukaaby w wi ksze uroczysto ci, zw aszcza w rocznic dedykacji mo na by o je zuj c wam tajemnic Chrystusa i dokonuj c waszego zbawienia w Koszapali (zacheuszki). 350 351 Zgodnie z prawem nikt nie mo e stosowa egzorcyzmów nad op tanymi bez specjalnego i wyra nego zezwolenia ordynariusza miejsca. Zezwolenia takiego biskup udziela kap anom odznaczaj cym si pobo Na roz arzone w gielki umieszczone na o tarzu, celebrans wrzuca no ci , wiedz , roztropno ci i nieskazitelno ci ycia. kadzid o ze s owami: "Niech si wzniesie ku Tobie, Panie, nasza modlitwa niby kadzid o; i jak ca y ten dom nape nia si wonnym zapa-

chem, tak niechaj ca y Twój Ko ció zostanie przenikni ty wonno ci Chrystusa". Potem wsypuje kadzid o do kadzielnic i nast puje okadzanie MIER CHRZE CIJANINA I LITURGIA POGRZEBOWA tarza i ko cio a. W tym czasie piewa si Psalm 137 z antyfon (lub pie ). Ozdabianie o tarza kwiatami, wiecami i krzy em oznacza, e jest Dnia 15 sierpnia 1969 r. Kongregacja Kultu Bo ego og osi a Ordo miejscem Ofiary eucharystycznej i Sto em Pa skim, godnym szczególnej exsequiarum, ce realizacj postulatów soborowych: "Obrz d pogrzeczci. Przy nim wierni posilaj si Cia em Pa skim. bowy powinien ja niej wyra paschalny charakter mierci chrze cijanina i Obrz d iluminacji rozpoczyna biskup podaj c diakonowi zapalon lepiej odpowiada warunkom i tradycjom poszczególych regionów, wiec ze s owami: Niech zab nie w ko ciele wiat o Chrystusa, a eby równie co do barwy liturgicznej. Nale y starannie rozpatrzy obrz d wszystkie narody otrzyma y pe ni prawdy". Diakon zapala wiece na pogrzebu dzieci i do czy do w asn Nisz " (KL 81-82). St d Rada tarzu, a nast pnie w ca ym ko ciele.

posoborowa k adzie akcent we Wprowadzeniu do Obrz dów: "W obNiektóre modlitwy w czasie liturgii ofiary maj przystosowan tre do rz dach pogrzebowych swoich dzieci Ko ció obchodzi z wiar paschalne uroczysto ci po wi cenia ko cio a: modlitwa nad darami, w asna misterium Chrystusa i modli si , aby ci, którzy przez chrzest zostali prefacja, modlitwa pokomunii. W czasie Komunii w. piewa si Psalm wszczepieni w mier i zmartwychwstanie Chrystusa, z Nim przeszli 127 z antyfon (lub pie eucharystyczn ). Uroczysto dedykacji ko czy przez mier do ycia. Musz oni przej oczyszczenie duszy, aby mogli uroczyste b ogos awie stwo. by przyj ci do grona wi tych i wybranych w niebie, w ciele za b Przed dedykacj nale y zorganizowa specjalne katechezy na temat oczekiwa b ogos awionej nadziei przyj cia Chrystusa i zmartwychwstania symboliki obrz dów liturgicznych, samego ko cio a, o tarza, aby wierni umar ych. Dlatego Ko ció sk ada za zmar ych eucharystyczn Ofiar , mogli wiadomie i czynnie uczestniczy w wyj tkowej uroczysto ci. pami tk Chrystusa i modli si za nich. W ten sposób dzi ki czno ci wszystkich cz onków Chrystusa to, co zmar ym przynosi duchow pomoc, pozosta ym daje pociech p yn z nadziei" (nr 1). EGZORCYZM

Z historii obrz du. — Starochrze cija skie nabo stwo pogrzebowe w du ej mierze opiera o si na zwyczajach poga skich. W trzecim, Chrystus da swojemu Ko cio owi w adz i nakaz wyp dzania z ych siódmym, trzydziestym dniu po mierci i w rocznic , gromadzono si duchów (Mt 10,1; Mk 16,17). T w adz i nakaz wype nia Ko ció przy grobie na uczt rodzinn (refrigerium) by wspomina przy tym przez wszystkie czasy, jak o tym wiadcz wi cenia egzorcystatu, czy zmar ego. Od II w. chrze cijanie po czyli te uczty z nabo stwem obecno egzorcyzmów w rytua ach ko cielnych. Istotne cz ci egzorcyeucharystycznym, dla czenia si ze zmar ymi w Chrystusie. zmi! si gaj chrze cija skie staro ytno ci, jak np. rozkaz kierowany do Chrze cijanie nie smucili si jak ci, co nie znali nadziei chrze cija diab a, wzywanie imienia Jezus i równoczesne wspominanie spraw zbaskiej (l Tes 4,13), lecz pe ni byli nadziei zmartwychwstania. Uwidoczwienia, ajanie z ych duchów itp. nia o si to na zewn trz w bia ych szatach w przeciwie stwie do czarnej barwy smutku u pogan. Na Wschodzie chrze cija skim piewano nawet Do zewn trznych obrz dów egzorcyzmu pochodzenia chrze cija skiego

Alleluja. Wa ne wiadectwo takiej wiary daje Jan Chryzostom nale znaki krzy a i w enie r k. Nadto bogate stosowanie wody wieconej i nak adanie stu y s pochodzenia redniowiecznego. Dotychczasowy formularz egzorcyzmu pochodzi z dodatku do sakramentarza gregoria skiego. W X w. zosta poszerzony. 352 353

(t 407): "dawniej dla zmar ych mieli tylko ból i krzyk, dzisiaj s psalmy i hymny. Wtedy mier by a tym samym, co koniec, obecnie ju tak nie jest: piewa si pie ni, modlitwy i psalmy, a wszystko jako znak rado ci pe nej wiary i nadziei w Chrystusie" (PG 50,634). Mój Odkupiciel, Chrystus Zmartwychwsta y Jest piewaj wiar w zmartwychwstanie zas oni o pó niej przesadne Panem ycia, ja w moc Jego wierz . I chocia poczuciem grzeszno ci i strachem przed przera aj cym s dem Bo ym.

teraz mier mnie pokona a, On moje cia o z wiadectwem takiego ducha jest np. sekwencja Dies irae, dies Ula (Dzie prochu ziemi wskrzesi. on dzie gniewu Pa skiego). Na w asne oczy ujrz Boga mego, Nowy rytua pogrzebowy koryguje te wykrzywienia. Mówi o chrzcie i W oblicze Zbawcy b si wpatrywa , jego skutkach dla ycia wiecznego, o zwi zku z Chrystusem w yciu i A tego szcz cia nikt mi nie odbierze, mierci. We wszystkich obrz dach obnych przewija si my l: Bo e, Bo w domu Ojca nie ma ez ni mierci. spraw, aby ten zmar y, który przez chrzest zosta w czony w mier Twojego Syna, mia równie udzia w Jego chwalebnym zmartwychNowy Rytua .zawiera trzy formy liturgii obnej. Pierwszy typ sk ada si z trzech stacji: wstaniu i wiekuistym szcz ciu. — w domu zmar ego, — w ko ciele,

OBRZ DY OBNE — na cmentarzu. Drugi typ sk ada si z dwóch stacji: W niektórych okoplicach mi dzy mierci , a pogrzebem w domu — w kaplicy cmentarnej, oby odbywaj si nabo stwa za zmar ego. Mog odprawia si — przy grobie. równie w ko ciele. Tym wspólnym modlitwom z regu y przewodniczy osoba wiecka. Trzeci typ ma tylko jedn stacj , która mo e by w domu zmar ego, Tradycyjn form tego nabo stwa nowy rytua proponuje wzbogaci w ko ciele, albo w kaplicy cmantarnej lub nad grobem. psalmami i czytaniem Pisma wi tego. Elementami sk adowymi aobnego nabo stwa s owa Bo ego s : W Polsce, w zale no ci od okoliczno ci, zachowuje si wszystkie trzy — czytanie b i b l i j n e , typy pogrzebu chrze cija skiego. Liturgia pierwszego typu najbardziej

— teksty modlitewne, odpowiada polskim zwyczajom. Ma ona nast puj cy schemat: — p s a l m y , — modlitwy zwyczajowe, Stacja pierwsza — w domu zmar ego: — pie ni obne, — obrz dy wst pne, — ró aniec. — wyrazy wspó czucia, Elementami tymi mo na pos ugiwa si dowolnie, gdy chodzi o ich — psalmodia, kolejno i d ugo . Z ró ca, specjalnie zalecana jest cz bolesna i — modlitwy za zmar ego, cho jedna tajemnica chwalebna (zmartwychwstanie). Do poszczególnych — modlitwa za pogr onych w obie, dziesi tków mo na dodawa czytania biblijne z Rytua u. — procesja do ko cio a.

Nie brakuje pie ni obnych i pogrzebowych. Tak w piewnikach, jak Stacja druga — w ko ciele: i w Rytuale pie ni przystosowane do obrz dów pogrzebowych, — Msza wi ta (lub liturgia s owa Bo ego), mówi ce o zmartwychwstaniu i yciu wiecznym, trzeba je tylko wy wi— ostatnie po egnanie, czy , gdzie nie s jeszcze znane. Nast puj ca pie na przyk ad lepiej — procesja na cmentarz. odpowiada obrz dom obnym ni pie wielkanocna: Stacja trzecia — przy grobie: — po wi cenie grobu (gdy cmentarz nie jest po wi cony), — cicha modlitwa, — modlitwa powszechna, 354 355 — modlitwa ko cowa, — b ogos awie stwo, — po egnanie przez krewnych (przemówienie),

DODATEK — z enie do grobu. WYBÓR MSZY Kap an ubrany w alb lub kom i stul , ewentualnie kap koloru (OWMR 314-316, 323) czarnego lub fioletowego, w towarzystwie ministrantów nios cych krzy i W uroczysto ci kap an zobowi zany jest stosowa si do kalendarza wod wi con , wchodzi do domu zmar ego. Pozdrawia obecnych i ko cio a, w którym celebruje. odprawia przepisane obrz dy. Podczas procesji do ko cio a piewa si W niedziele, w dni powszednie Adwentu, Okresu Narodzenia Pa skiego, psalmy lub pie ni obne. Wielkiego Postu, Okresu Wielkanocnego, w wi ta i we wspomnienia W ko ciele we Mszy obnej opuszcza si akt pokutny. Gdy stosuje obowi zkowe: si trzy czytania, wtedy pierwsze jest ze Starego Testamentu. Po a) je li Msz

w. odprawia si z udzia em ludu, kap an ma si stosowa do Ewangelii wyg asza si homili . Unika nale y panegiryków. kalendarza ko cio a, w którym celebruje; Je eli nie odprawia si Mszy wi tej, wtedy jej miejsce zajmuje b) je li Msza w. odprawia si bez udzia u ludu, kap an mo e wybra albo nabo stwo s owa Bo ego. kalendarz ko cio a, w którym celebruje, albo kalendarz w asny. W dni, w Po Mszy wi tej lub nabo stwie s owa, nast puje O s t a t n i e które wypada wspomnienie dowolne: p o e g n a n i e . Po Komunii celebrans podchodzi do trumny i a) w dni powszednie Adwentu od dnia 17-24 grudnia, w ci gu Oktawy zwrócony twarz do wiernych, zach ca ich do wspólnej modlitwy za Narodzenia Pa skiego i w dni powszednie Wielkiego Postu, kap an odprawia zmar ego. Po chwili cichej modlitwy p i e w a s i p i e Msz z bie cego dnia liturgicznego; je li w takim dniu w kalendarzu p o e g n a l n

. Potem celebrans k r o p i trumn z cia em zmar ego ogólnym przypada wspomnienie, mo e odmówi kolekt z tego wspomnienia, w o d w i c o n , o k a d z a i piewa modlitw , po której poza rod Popielcow i Wielkim Tygodniem; procesja rusza na cmentarz. b) W dni powszednie Adwentu przed dniem 17 grudnia, w dni powPrzy grobie kap an wzywa wiernych do cichej modlitwy. Po modlitwie szednie Okresu Narodzenia Pa skiego od 2 stycznia i w dni powszednie powszechnej jest modlitwa ko cowa i b ogos awie stwo, po którym cia o Okresu Wielkanocnego, kap an mo e wybra albo Msz z dnia powszedzmar ego sk ada si do grobu i piewa si Witaj Królowo. niego, albo Msz o wi tym, którego wspomnienie przypada w tym dniu, albo o jednym ze wi tych wpisanym w tym dniu w Martyrologium. W Polsce zachowuje si trzy formy pogrzebu dotychczas u nas istc) W zwyk e dni powszednie kap an mo e wybra albo Msz z dnia poniej ce. Z zasady obrz dom pogrzebowym przewodniczy kap an lub wszedniego, albo o wi tym, albo jedn z Mszy w ró nych potrzebach, albo diakon. Gdy obecno kap ana lub diakona w domu zmar ego jest nie-

Msz wotywn . Kap an odprawiaj cy z udzia em ludu powinien si troszczy mo liwa, obrz dom w domu oraz procesji do ko cio a mo e przewodprzede wszystkim o dobro duchowe wiernych i strzec si narzucania im niczy wiecki katolik upowa niony przez proboszcza. swoich upodoba . Postara si zw aszcza o to, by zbyt cz sto bez dostaObrz dy pogrzebowe doros ych odprawia si zasadniczo w kolorze tecznego powodu nie opuszcza czyta , które w lekcjonarzu s wyznaczone fioletowym lub czarnym. Je eli zmar y wyrazi przed mierci pragnienie, na poszczególne dni; Ko ció bowiem pragnie, aby wiernym hojniej zaaby u yto szat bia ych, mo na je spe ni . Pogrzeb dzieci odprawia si w stawiano stó s owa Bo ego. szatach koloru bia ego. Z tej te przyczyny powinien z umiarem stosowa Msze obne, alboKonferencja Episkopatu Polski zezwala na katolicki pogrzeb dzieci, wiem ka Msz ofiaruje si tak za ywych, jak za zmar ych, i w ka dej które zmar y przed chrztem, a rodzice pragn li je ochrzci . Przy tych Modlitwie eucharystycznej wspomina si o zmar ych. pogrzebach nale y jednak u

tekstów specjalnie opracowanzch na poTam, gdzie sercu wiernych bliskie s wspomnienia dowolne Matki Bo ej grzeb dzieci nie ochrzczonych (Rytua str. 286). lub wi tych, nale y odprawia przynajmniej jedn Msz z tych wspomnie , aby w ten sposób zado uczyni ich uprawnionej pobo no ci. 356 357 MSZE, MODLITWY OKOLICZNO CIOWE I WOTYWNE Poniewa liturgia s owa przystosowana do liturgii ma stwa ma wielkie (OWMR 326-334) znaczenie dla katechezy, któr nale y g osi na temat samego sakramentu i obowi zków ma skich, dlatego nawet w wypadku, gdy przepisy zabraniaj Rozszerzenie mo liwo ci w zakresie wyboru czyta i modlitw przemawia odprawiania Mszy "za nowo ców" (Triduum paschalne i uroczysto ci za tym, aby Msze okoliczno ciowe by y odprawiane niezbyt cz sto, to jest obowi zuj ce) mo na jedno czytanie wzi z tekstów przewidzianych dla wtedy tylko, gdy wymaga tego potrzeba. liturgii ma

stwa. We wszystkich Mszach okoliczno ciowych, gdy nie podano wyra nie Jednak e w niedziele Okresu Narodzenia Pa skiego i w niedziele zwyk e, przeciwnych zastrze , wolno stosowa czytania z dni powszednich oraz ca Msz mo na odprawi wed ug formularza "za nowo ców", je li we zwi zane z nimi piewy, je li odpowiadaj sprawowanej liturgii. Mszy w., w czasie której zawiera si ma stwo, nie uczestniczy Msze obrz dowe s zakazane w niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i wspólnota parafialna. Okresu Wielkanocnego, w uroczysto ci, w dni Oktawy Wielkanocnej, we Je eli liturgi ma stwa sprawuje si w okresie Adwentu lub WielWspomnienie wszystkich wiernych zmar ych oraz w rod Popielcow i w kiego Postu, czy te w inne dni o charakterze pokutnym, proboszcz powinien Wielkim Tygodniu. Ponadto nale y zachowa przepisy podane w rytuale przypomnie nowo com, aby mieli na uwadze szczególny charakter tych lub w samym formularzu mszalnym.

okresów liturgicznych. Gdy chodzi o Msze w ró nych potrzebach i wotywne, trzeba zachowa co nast puje: a) Gdy zajdzie jaka powa niejsza potrzeba lub wymaga tego po ytek MSZE ZA ZMAR YCH dusz, Msz odpowiadaj tej potrzebie mo na odprawi na polecenie lub za (OWMR 335-341) zgod Ordynariusza miejscowego, we wszystkie dni, z wyj tkiem uroPierwsze miejsce w ród mszy za zmar ych zajmuje Msza pogrzebowa. czysto ci oraz niedziel Adwentu, Wielkiego Postu i Okresu Wielkanocnego, Mo na j odprawia we wszystkie dni z wyj tkiem uroczysto ci obowi zudni Oktawy Wielkanocnej, Wspomnienia wszystkich wiernych zmar ych, cych, Wielkiego Czwartku, Triduum Paschalnego oraz niedzieli Adwentu, rody Popielcowej i Wielkiego Tygodnia. Wielkiego Postu i Okresu Wielkanocnego. b) W dni, w które wypada wspomnienie obowi zuj ce albo dzie powJe eli Msza pogrzebowa czy si bezpo rednio z obrz dem pogrzebu, szedni Adwentu a do dnia 16 grudnia, Okresu Narodzenia Pa skiego od wówczas po odmówieniu modlitwy po Komunii, opu ciwszy obrz dy zadnia 2 stycznia i Okresu Wielkanocnego po Oktawie Wielkanocnej, Msze w

ko czenia, odprawia si obrz d ostatniego polecenia i po egnania zmar-ró nych potrzebach i wotywne zasadniczo s zakazane. Je eli jednak ego; obrz d ten mo na odprawia tylko przy zw okach. Nie nale y wi cej prawdziwa potrzeba lub dobro dusz tego wymaga (np. pierwszy pi tek stosowa katafalku z pust trumn wzgl dnie dywanika obnego. Chwaka dego miesi ca), mo na odprawi dla ludu Msz odpowiadaj tej polebn jest rzecz stawianie pascha u przy trumnie zmar ego. trzebie; decyduje o tym rektor ko cio a albo sam celebrans. Msze za zmar ych po otrzymaniu wiadomo ci o zgonie, z okazji pogc) W zwyk e dni powszednie, w które wypadaj wspomnienia dowolne rzebu zmar ego i w pierwsz rocznic mierci mo na odprawi tak e w dni albo oficjum dnia powszedniego, wolno odprawi jak kolwiek Msz lub oktawy Bo ego Narod ., w dni, w które jest wspomnienie obowi zuj ce jakiejkolwiek modlitwy okoliczno ciowej. albo dzie powszedni, z wyj tkiem rody Popielcowej i W.Tygodnia. Msze "codzienne" za zmar ych mo na odprawia w dni powszednie MSZE ZA NOWO CÓW

Okresu Zwyk ego, w które wypadaj wspomnienia dowolne albo oficjum z (Rytua , nr 11) dnia, pod warunkiem, e rzeczywi cie ofiaruje si je za zmar ych. Je eli ma stwo zawiera si w czasie Mszy w., odprawia si w szatach Przy uk adaniu i wybieraniu cz ci zmiennych Mszy za zmar ych, zw aszcza pogrzebowej (np. modlitw, czyta , modlitwy powszechnej) nale y liturgicznych bia ego koloru Msz "za nowo ców". W niedziel lub mie na uwadze wzgl dy duszpasterskie w odniesieniu do zmar ego, jego uroczysto nale y jednak pos si formularzem z dnia, zachowuj c rodziny i obecnych. ogos awie stwo ma onków oraz formu b ogos awie stwa ko cowego. 358 359 W Mszach za zmar ych kolor fioletowy ma pierwsze stwo przed czarINSTRUKCJA "INAESTIMABILE DONUM" nym. O tarzy nie przyozdabia si kwiatami. Organów i innych instrumentów ywa si tylko dla podtrzymania piewu (Instr. z 1967, nr 66). UWAGI WST PNE

W zwi zku z listem skierowanym do biskupów, a za ich po rednictwem do kap anów dnia 24 lutego 1980 r., w którym Ojciec wi ty Jan Pawe II TABELA DLA MSZY OBRZ DOWYCH, W rozwa na nowo bezcenny dar Naj wi tszej Eucharystii, Kongregacja SaRÓ NYCH POTRZEBACH I ZA kramentów i Spraw Kultu Bo ego poleca uwadze biskupów niektóre normy ZMAR YCH VI— Dl— dotycz ce kultu tak wielkiej Tajemnicy. VI— Dl— Obecne wskazania nie s syntez tego, co ju zosta o wyra one przez

1. Uroczysto ci obowi zuj ce VI— Dl— Stolic Apostolsk w dokumentach dotycz cych Naj w. Eucharystii, og o-

2. Niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i Paschy VI— D1+ szonych po Soborze Watyka skim II i dotychczas obowi zuj cych, zw aszcza

3. Triduum paschalne i Wielki Czwartek VI— D1+ w Mszale Rzymskim (1986), w Rytuale "O Komunii wi tej i kulcie

4. Uroczysto ci nieobowi zuj ce, Dzie Zaduszny VI— D1+ Tajemnicy Eucharystycznej poza Msz " (1973) oraz w Instrukcjach: "Eu5. roda Popiele., pon., wtorek i roda W. Tygodnia charisticum mysterium" (1967), "Memoriale Domini" (1969), "Immensae

6. Dni Oktawy Wielkanocne D2— caritatis" (1973), "Liturgicae instaurationes" (1970).

7. Niedziele Okresu Narodzenia Pa skiego i D2— Kongregacja Sakramentów i Spraw Kultu Bo ego z zadowoleniem zwyk e w ci gu roku Vl+ V2— D1+ D2+ stwierdza rozliczne i dodatnie skutki reformy liturgicznej: bardziej czynne i

8. wi ta Vl+ V2— D1+ D2+ wiadome uczestnictwo wiernych w tajemnicach liturgicznych, wzbogacenie

9. Dni Adwentu od 17 do 24 grudnia V2— D1+ D2+ wiadomo ci doktrynalnych i katechetycznych dzi ki u ywaniu j zyków 10. Dni w Oktawie Narodzenia Pa sk. V2— D1+ Vl+ D2+ rodzimych i bogactwu czyta biblijnych, wzrost poczucia wspólnoty w yciu

11. Dni powszednie Wielkiego Postu V2— D1+ D2+ liturgicznym; uwie czone powodzeniem wysi ki zmierzaj ce do usuwania

12. Wspomnienia obowi zuj ce VI+ V2+ D1+ D2+ rozd wi ku pomi dzy yciem a kultem, pomi dzy pobo no ci liturgiczn a

13. Dni Adwentu do 16 grudnia VI+ V2+ D1+ D2+ pobo no ci osobist , pomi dzy liturgi , a pobo no ci ludow . 14. Dni Okresu B. Narodzenia od 2 stycznia VI+ V2+ D1+ D3+ Te pozytywne i nape niaj ce otuch aspekty nie mog jednak e przy-

15. Dni Okresu Wielkanocnego VI+ V2+ D1+ umi niepokoju, z jakim obserwuje si najrozmaitsze i cz ste nadu ycia, o D1+ D2+ VI = Msze obrz dowe (nr 930). Msze w ró nych potrzebach i wotywne, odpraktórych dowiadujemy si z ró nych stron wiata katolickiego: pomieszanie wiane z polecenia lub pozwolenia Ordynariusza miejscowego, gdy wymaga funkcji, zw aszcza gdy chodzi o pos ug kap anów i o rol wieckich tego powa na potrzeba lub dobro dusz (nr 332). (odmawianie razem z kap anem Modlitw eucharystycznych, wyg aszanie V2 = Msze w ró nych potrzebach i wotywne odprawiane na podstawie decyzji rektora homilii przez wieckich, rozdzielanie Komunii wi tej przez wieckich, gdy ko cio a lub samego celebransa, gdy domaga si tego prawdziwa potrzeba lub mog to czyni kap ani); pog biaj ce si zatracenie poczucia "sacrum" po ytek dusz (nr 333). (zarzucanie roku liturgicznego, sprawowanie Eucharystii bez uzasadnionej V3 = Msze w ró nych potrzebach i wotywne dobierane przez celebransa zgodnie z konieczno ci poza ko cio em, brak czci i poszanowania wobec Naj wi t-

pobo no ci wiernych (nr 329 bi ). szego Sakramentu itd.); nieuznawanie eklezjalnego charakteru liturgii Dl = Msza pogrzebowa (nr 336). (u ywanie tekstów prywatnych, mno enie modlitw eucharystycznych bez D2 = Msza za zmar ych po otrzymaniu wiadomo ci o zgonie z okazji ostatniego aprobaty ko cielnej, wykorzystywanie tekstów liturgicznych do celów spopogrzebu i w pierwsz rocznic mierci (nr 337). eczno-politycznych). W tych wypadkach mamy do czynienia z rzeczywistym D3 = Msza "codzienna" za zmar ych (nr 337). Ki^dy zakazane s Dl i D2, to tak e i fa szowaniem liturgii katolickiej: "fa szerzem jest, kto by w imieniu D3 jest zakazana. Ko cio a sprawowa kult Bo y wbrew sposobowi ustanowionemu powag + = wolno — = nie wolno

16. Dni zwyk e w ci gu roku VI + V2+ V3+ 360 361 Bo przez Ko ció i u wi conemu zwyczajem" (S. Th. II-II, 93,1). Odmawianie Modlitwy eucharystycznej, b cej ze swej natury jakby Otó wszystko to nie mo e wyda dobrych owoców. Nast pstwem tego s szczytem ca ego obrz du, jest zastrze one kap anowi na mocy wi ce . - i nie mog nie by - p kni cia w budowli jedno ci wiary i kultu w Jest zatem nadu yciem, je li ka e si odmawia niektóre cz ci Modlitwy Ko ciele, niepewno w dziedzinie doktryny, zgorszenie i zak opotanie eucharyst. diakonowi, szafarzowi ni szego stopnia lub wiernym. ZgromaLudu Bo ego i niemal e nieuniknione gwa towne reakcje. dzenie nie pozostaje jednak bierne i bezczynne: czy si ono z kap anem Wierni maj prawo do prawdziwej liturgii, czyli do takiej, jakiej chcia i przez wiar i w milczeniu oraz okazuje swoj czno poprzez ró ne sposoby jak ustanowi Ko ció , który przewidzia tak e ewentualne mo liwo ci uczestnictwa przewidzianego w trakcie Modlitwy eucharyst.: odpowiedzi

przystosowania jej do potrzeb duszpasterskich ró nych miejsc lub ró nych dialogowane przed prefacj , " wi ty", aklamacja po przeistoczeniu i grup ludzkich. Niestosowne eksperymentowanie,zmiany i pomys y dezoriko cowe Amen, po s owach "Przez Chrystusa", które s równie zastrze one entuj wiernych. U ywanie tekstów niezatwierdzonych prowadzi z kolei kap anowi. Zw aszcza to "Amen" winno by dowarto ciowane za pomoc do zrywania koniecznej spójni mi dzy "prawem modlenia si " i "prawem piewu, gdy jest ono ze wszystkich "Amen" we Mszy najwa niejsze. Nale y wierzenia". W zwi zku z tym nale y przypomnie ostrze enie Soboru Waywa wy cznie Modlitw eucharystycznych zawartych w Mszale Rzymskim tyka skiego II: "Nikomu innemu, cho by nawet by kap anem, nie wolno na lub wprowadzonych za zgod Stolicy Apostolskiej, w sposób i w granicach asn r niczego dodawa , ujmowa lub zmienia w liturgii". A .p. przez ni ustalonych. Wprowadzanie zmian w Modlitwach papie Pawe VI przypomnia , e "kto wykorzystuje odnow liturgiczn do eucharystycznych zatwierdzonych przez Ko ció albo stosowanie innych przeprowadzenia samowolnych eksperymentów, ten trwoni energi i obra a modlitw u onych prywatnie, stanowi bardzo powa ne nadu ycie. zmys ko cielny" (1973).

Trzeba pami ta , e na Modlitw eucharystyczn nie powinny si nawarstwia inne modlitwy lub piewy. Kap an winien wyra nie wypowiada MSZA WI TA owa Modlitwy eucharystycznej, tak aby wierni z atwo ci je rozumieli i "Dwie cz ci, z których w pewnym stopniu sk ada si Msza w., mianoeby pomog a ona stworzy prawdziw wspólnot , skupion ca kowicie na wicie Liturgia s owa i Liturgia eucharyst., tak ci le wi si ze sob , e sprawowaniu Pami tki Pana. stanowi jeden akt kultu" (KL 56). Nie powinno si przyst powa do sto u Msza wi ta koncelebrowana przywrócona w liturgii zachodniej ukazuje w Chleba Pa skiego, je eli wpierw nie by o si u sto u Jego s owa" (KO 21). sposób wyj tkowy jedno kap stwa. Dlatego te kap ani koncelebruj cy Pismo w. ma zatem donios e znaczenie w obrz dach Mszy w. Dlatego winni by uwa ani za znaki wyra aj ce t jedno : winni by obecni od te nie mo na lekcewa tego, co Ko ció ustanowi , mianowicie, e "nale y samego pocz tku koncelebry, mie na sobie przepisane szaty liturgiczne, przywróci w nabo stwach czytanie Pisma w. d

sze, bardziej zajmowa miejsce, które im przynale y jako kap anom wspó -ofiaruj cym urozmaicone i lepiej dobrane" (KL 35). Nale y przestrzega norm pooraz wiernie przestrzega inne normy zwi zane z godnym sprawowaniem danych w lekcjonarzu, czy to odno nie do liczby czyta , czy to gdy chodzi o obrz du. wskazówki dotycz ce specjalnych okoliczno ci. By oby powa nym Materia Eucharystii. Id c wiernie za przyk adem Chrystusa, Ko ció w nadu yciem zast powa s owo Bo e s owem cz owieka, kimkolwiek by on sprawowaniu Wieczerzy Pa skiej stale u ywa chleba i wina z wod . by . Czytanie perykopy ewangelicznej jest zastrze one szafarzowi maj Zgodnie z tradycj ca ego Ko cio a chleb do sprawowania Eucharystii winien cemu wi cenia, tzn. diakonowi lub kap anowi. Pozosta e czytania, je li to by wy cznie z pszennej m ki, a zgodnie z tradycj w ciw Ko cio owi mo liwe, winny by powierzone ustanowionemu w tym celu lektorowi lub aci skiemu wymagany jest chleb prza ny. Ze wzgl du na znak materia innym osobom przygotowanym duchowo i technicznie. Po pierwszym czyEucharystii "winna mie posta prawdziwego pokarmu". Ma si to wyrazi w taniu nast puje psalm responsoryjny, który jest cz ci sk adow liturgii jego konsystencji a nie w formie, która pozostaje tradycyjna. Do m ki owa.

pszennej i wody nie wolno dodawa adnych obcych sk adników. Homilia ma na celu wyja ni wiernym s owo Bo e zawarte w czytaPrzygotowanie chleba wymaga uwa nej troski, tak aby wyrób nie by z uszniach oraz wskaza na jego wspó czesn wymow . Homilia nale y zatem do czerbkiem dla godno ci nale nej dla chleba eucharystycznego, umo liwi kap ana lub diakona. jego godne amanie, nie powodowa nadmiernej ilo ci partyku i nie obra362 363 Ze szczególnym szacunkiem i staranno ci nale y odnosi si do naczy wra liwo ci wiernych podczas spo ywania. Wino do sprawowania Euwi tych, czy to do kielicha i pateny, u ywanych przy sprawowaniu charystii powinno by "z owocu winnego krzewu" ( k 22,18), naturalne i Eucharystii, czy te cyboriów (puszek), s cych do Komunii w. wiergronowe (czyste), tzn. bez domieszki obcych substancji. nych. Kszta t naczy winien by odpowiedni do u ytku liturgicznego, do Komunia eucharystyczna. Komunia w. jest darem Pana, który wierni jakiego s przeznaczone. Tworzywo powinno by szlachetne, trwa e i w otrzymuj za po rednictwem przeznaczonego da tego szafarza. Nie jest

ka dym wypadku dostosowane do wi tych czynno ci. S d w tej sprawie dozwolone, aby wierni sami brali chleb konsekrowany i wi ty kielich, a nale y do konferencji biskupiej danego regionu. tym bardziej eby je podawali jedni drugim. Kielich i patena winny by po wi cone przez biskupa lub kap ana Wierny, zakonnik lub wiecki, upowa niony jako szafarz nadzwyczajny zanim zostan przeznaczone do u ytku. Eucharystii, mo e rozdawa Komuni w. jedynie wtedy, gdy nie ma kapNale y zaleca wiernym, aby nie zaniedbywali obowi zku nale ytego ana, diakona lub akolity, gdy kap anowi stoi na przeszkodzie choroba, dzi kczynienia po Komunii w., b to podczas sprawowania obrz du: podesz y wiek lub gdy liczba komunikuj cych jest tak wielka, e przed uzachowuj c chwil milczenia, piewaj c jaki hymn lub psalm, albo inn aby si zbytnio Msza wi ta. Nale y wi c zgani postaw tych kap anów, pie pochwaln , b to po zako czeniu obrz du, trwaj c wed ug mo liktórzy cho obecni przy celebrze, wstrzymuj si od udzielania Komunii w., wo ci na modlitwie przez pewien przeci g czasu. zostawiaj c ten obowi zek wieckim. Ko ció zawsze da od wiernych

Jak wiadomo, ró ne s funkcje, jakie kobieta mo e spe nia w zgroszacunku i czci wobec Eucharystii, w chwili, gdy j przyjmuj . madzeniu liturgicznym, w ród nich czytanie s owa Bo ego i intencji ModGdy chodzi o sposób przyst powania do komunii w., wierni mog j litwy wiernych. Kobiety jednak nie mog by dopuszczone do pe nienia przyjmowa zarówno w postawie kl cz cej jak i stoj cej, stosownie do funkcji akolitów (ministrantów). norm ustalonych przez konferencj biskupi . "Kiedy wierni przyjmuj KoSzczególn czujno i specjaln staranno zaleca si przy Mszach muni w. kl cz c, nie wymaga si od nich adnego innego znaku czci wobec wi tych przekazywanych za pomoc rodków audiowizualnych. Ze wzgl du Naj w. Sakramentu, poniewa samo kl czenie wyra a akt uwielbienia. Kiedy na bardzo szeroki zakres odbioru powinny by sprawowane wzorowo. natomiast przyjmuj Komuni w. stoj co, winni - podchodz c proPrzy sprawowaniu liturgii w domach prywatnych nale y zachowa cesjonalnie do o tarza - uczyni akt czci zanim przyjm Naj w. Sakrament, normy Instrukcji "Actio pastoralis" z dnia 15 maja 1969 r. tak jednak, by nie zak óca porz dku w przyst powaniu do Komunii w.

owo "Amen", które wierni wypowiadaj podczas przyjmowania Komunii KULT EUCHARYSTII POZA MSZ WI w., jest aktem ich osobistej wiary w obecno Chrystusa. Co si tyczy Komunii w. pod dwiema postaciami, nale y zachowa to, co Zaleca si gor co nabo stwo, zarówno publiczne, jak i prywatne, do zosta o ustanowione przez Ko ció , zarówno jak chodzi o cze nale Naj w. Sakramentu tak e poza Msz w. Obecno .Chrystusa, którego Naj wi tszemu Sakramentowi, jak i o po ytek przyjmuj cych Eucharysti , wierni adoruj w Eucharystii, wywodzi si bowiem z Ofiary i zmierza do stosownie do rozmaitych okoliczno ci, czasu i miejsca. Równie konfesakramentalnego i duchowego zjednoczenia. Przy wprowadzaniu pobo nych rencje biskupie i ordynariusze nie powinni przekracza norm ustalonych praktyk eucharystycznych trzeba mie na uwadze okresy liturgiczne, tak aby ju w tej materii. Tak e po Komunii w. Pan jest obecny pod postaciami. te praktyki harmonizowa y z Liturgi , z niej w jaki sposób czerpa y Dlatego te po udzieleniu Komunii w. pozosta e cz stki (partyku y) konnatchnienie i do niej prowadzi y lud chrze cija ski. sekrowane winny by spo yte lub umieszczone przez w

ciwego szafarza w Co si tyczy wystawienia Naj wi tszego Sakramentu krótkiego lub miejscu przechowywania Eucharystii. szego, procesji eucharystycznych, kongresów eucharystycznych oraz Nie mo na natomiast przechowywa wina konsekrowanego, które winno wszelkich przejawów pobo no ci eucharystycznej, nale y przestrzega by spo yte bezpo rednio po Komunii w. Nale y dopilnowa , aby by a wskaza duszpasterskich i przepisów zawartych w Rytuale Rzymskim. konsekrowana taka ilo wina, jaka jest konieczna do Komunii w. Tabernakulum, w którym przechowuje si Eucharysti , mo e by Nale y tak e przestrzega przepisów dotycz cych puryfikacji kielicha umieszczone w o tarzu lub poza nim, w miejscu bardzo widocznym w ko oraz innych wi tych naczy , które zawiera y postacie eucharystyczne. ciele, naprawd godne i odpowiednio ozdobione, albo w kaplicy nadaj cej 365 364 si do modlitwy prywatnej i adoracji wiernych. Tabernakulum powinno by z materia u trwa ego, nienaruszalne oraz nieprze roczyste. Przed pracy duszpasterskiej, katechezie liturgicznej wiernych, organizowaniu tabernakulum - ozdobionym na znak obecno ci Eucharystii konopeum lub w grup lektorów, formacji zarówno duchowej, jak i praktycznej ministrantów,

inny odpowiedni, okre lony przez kompetentn w adz , sposób - winno kszta ceniu animatorów zgromadzenia, stopniowemu wzbogacaniu stale p on wiat o wyra aj ce cze oddawan Panu. piewnika, s owem, tym wszystkim inicjatywom, które mog u atwia coraz Przed Naj wi tszym Sakramentem czy to przechowywanym w tabernabsz znajomo liturgii. kulum czy wystawionym publicznie, nale y zachowa czcigodny zwyczaj Dokument ten jest oddawany do r k szafarzy Bo ych tajemnic w dziesi przykl kania na znak uwielbienia. W ten akt nale y wk ada ca dusz . rocznic wydania "Msza u Rzymskiego", promulgowanego przez papie a Aby serce ugi o si przed Bogiem w kornej czci, przykl kanie nie poPaw a VI, zgodnie z przepisami Soboru Watyka skiego II. winno by ani pospieszne, ani niedba e. Je li zosta y wprowadzone jakieWydaje si rzecz stosown przytoczy tu niektóre s owa wypowiedziane kolwiek zmiany przeciwne niniejszym zarz dzeniom, nale y je poprawi . przez tego papie a na temat wierno ci normom dotycz cym sprawowaniu Najwi cej trudno ci napotykanych w przeprowadzaniu odnowy liturgiliturgii: "Nader bolesnym faktem jest wprowadzanie roz amu w nie tam, cznej, zw aszcza gdy idzie o Msz

w., pochodzi st d, e niektórzy kap ani i gdzie zgromadzi a nas w jedno mi Chrystusa, to znaczy do Liturgii i do wierni mo e nie mieli wystarczaj cej znajomo ci racji teologicznych i duOfiary eucharystycznej, odrzucaj c szacunek nale ny normom chowych, dla których zosta y wprowadzone zmiany wed ug zasad ustanoustanowionym w dziedzinie liturgii. W nie w imi tradycji prosimy wionych przez Sobór. wszystkich naszych synów i wszystkie wspólnoty katolickie, by odnowion Kap ani stale musz pog bia rzeczywisty obraz Ko cio a, którego yliturgi sprawowa y z godno ci i arliwo ci ". wym przejawem s obrz dy liturgiczne, zw aszcza Mszy wi tej. Bez odpoBiskupi, którzy s kierownikami, krzewicielami i stró ami ca ego ycia wiedniej formacji (kultury) biblijnej kap ani nie b mogli ukaza wierliturgicznego w powierzonych sobie Ko cio ach, b umieli znale najnym znaczenia liturgii jako aktualizacji - poprzez znaki - historii zbawienia. ciwsze drogi wiod ce do gorliwego i stanowczego wprowadzenia w ycie

Równie znajomo historii liturgii przyczyni si do zrozumienia dotych norm na chwa Bo i dla dobra Ko cio a. konanych zmian, nie jako nowo ci, lecz jako podj cie na nowo i przystoRzym, Czwartek Wieczerzy Pa skiej, dnia 3 kwietnia 1980 roku. sowanie autentycznej i nieska onej tradycji. Instrukcja niniejsza przygotowana przez Kongregacj Sakramentów i Liturgia wymaga ponadto wielkiej równowagi, gdy - jak mówi Konstytucja Spraw Kultu Bo ego zosta a zatwierdzona dnia 17 kwietnia 1980 r. przez o liturgii - "Liturgia w najwy szym stopniu przyczynia si do tego, aby Ojca wi tego Jana Paw a II, który potwierdzaj c j swoj powag zarz dzi , wierni yciem swoim wyra ali oraz ujawniali innym mysterium Chrystusa i by zosta a opublikowana i by a przestrzegana przez wszystkich, do rzeczywist natur prawdziwego Ko cio a. Jest on bowiem ludzki i których si odnosi. jednocze nie Boski, widzialny i wyposa ony w dobra niewidzialne, arliwy w dzia aniu i oddany kontemplacji, obecny w wiecie, a jednak pielgrzymuj cy. Wszystkie te w ciwo ci posiada w taki mianowicie sposób, e to, co ludzkie, jest podporz dkowane Bo emu i skierowane do Bo ego, PRZEPISY WYKONAWCZE DO widzialne do niewidzialnego, ycie czynne do kontemplacji, a to, co do-

INSTRUKCJI "INAESTIMABILE DONUM" czesne - do miasta przysz ego, którego czekamy" (KL 2). Bez tej równowagi ulega zniekszta ceniu prawdziwe oblicze chrze cija skiej Liturgii. Na Wielki Czwartek roku 1980 Ojciec w. Jan Pawe II skierowa do Aby atwiej osi gn ten idea , nale y koniecznie dba o formacj libiskupów list o tajemnicy i kulcie Eucharystii, w którym przypomnia , e turgiczn w seminariach i na wydzia ach, o uczestnictwo ksi y w kursach, zachodzi nies ychanie cis y, organiczny zwi zek pomi dzy odnow Liturgii a zjazdach, spotkaniach czy tygodniach liturgicznych, podczas których studium i odnow ca ego ycia Ko cio a. I dlatego odnowa liturgii przeprowadzona refleksja b umiej tnie dope niane przez wzorowe sprawowanie prawid owo w duchu Yaticanum II jest miar i warunkiem wprowadzenia w obrz dów. W ten sposób kap ani b mogli odda si skuteczniejszej ycie nauki Soboru, któr przyjmujemy z g bok wiar , prze wiadczeni, e przez Yaticanum II Duch wi ty "powiedzia Ko cio owi" te pra366 367 wdy i da wskazania, które s spe nieniu misji wobec ludzi dnia dzi-

zrozumie , e nie chodzi o przepisy liturgiczne, lecz o opini autora. siejszego i jutrzejszego. Ojciec wi ty zwróci uwag na nadu ycia, które 6. Wyk adowcy Liturgiki na Wydzia ach teologicznych oraz w seminariach si wkrad y do kultu eucharystycznego i poleci przygotowa Instrukcj , diecezjalnych i zakonnych, którzy s odpowiedzialni za przygotowanie która pomog aby je usun . kandydatów do kap stwa, obowi zani s wyja nia im przepisy liturgiczne Kongregacja do Spraw Sakramentów i Kultu Bo ego og osi a we Wielki zgodnie z wytycznymi Stolicy Apost., miejscowego ordynariusza oraz Czwartek, 3 kwietnia 1980 r., Instrukcj w sprawie niektórych norm kultu konferencji episkopatu, podkre laj c obowi zek wiernego ich zachowania. eucharyst. i poleci a konferencjom biskupów wprowadzi je w ycie. 7. Diecezjalne komisje do spraw Liturgii powinny dostarczy ducho177 Konferencja Episkopatu Polski obraduj ca w Warszawie w dniach 10 wie stwu poprawnych wzorców tekstów u ywanych w ramach liturgii oraz i 11 grudnia 1980 r. maj c na uwadze wskazania Stolicy Apostolskiej oraz stale czuwa nad sprawowaniem kultu eucharystycznego, a w razie potrzeby stan odnowy Liturgii w naszym kraju, wydaje niniejsze przepisy wyprostowa nieprawid owo ci. konawcze, które obowi zuj duchowie stwo diecezjalne i zakonne.

PRZEPISY SZCZEGÓ OWE L Pouczenia PRZEPISY OGÓLNE oraz formy wprowadzaj ce i ko cz ce 1. Wszyscy kap ani powinni si zapozna z listem pap. Jana Paw a II o OWMR w nr 11 pozwala celebransowi, jako przewodnicz cemu zgroTajemnicy i kulcie Eucharystii oraz z Instrukcj Kongregacji ds. Sakramadzenia eucharyst., wypowiada niektóre pouczenia oraz formu y wpromentów i Kultu Bo ego z dnia 3 kwietnia 1980 r. Dokumenty te nale y wadzaj ce i ko cz ce, przewidywane obrz dzie. Adaptacje wymienionych og osi w organach diecezjalnych. Powinny one sta si przedmiotem reformu i umieszczonych w mszale, powinny by stosowane wtedy, kiedy fleksji na kongregacjach duchowie stwa. kap an uzna, e przyniesie to duchowy po ytek uczestnikom Mszy w. 2. Duchowie stwo powinno równie dok adnie zna tekst Ogólnego OWMR nr 11: "mo e si okaza rzecz w ciw , przynajmniej w pewnych Wprowadzenia do Msza u Rzymskiego (OWMR) oraz Wst pu do Lekcjowypadkach, dostosowanie ich do prawdziwych potrzeb wspólnoty". narza i do Ksi gi Modlitw powszechnych. Wiele uchybie ma ród o w niePoniewa pozwolenia zawarte w Mszale s rozmaicie interpretowane, znajomo ci przepisów tam zawartych.

Konferencja Episkopatu uwzgl dniaj c wyja nienia zawarte w pi mie 3. Nie wolno stosowa w Mszach w. dla ogó u wiernych przepisów i okólnym Kongregacji Kultu Bo ego z dnia 27 kwietnia 1973 roku oraz pozwole odnosz cych si do Mszy dla grup specjalnych i dla dzieci. list Ojca w. Jana Paw a II z dnia 24 lutego 1980 roku, ustala, e kap an 4. W w tpliwo ciach co do niektórych przepisów liturgicznych nale y podczas odprawiania Mszy w. mo e osobi cie sformu owa : zwróci si o wyja nienie do diecezjalnych Komisji Liturgicznych albo do 1. W p r o w a d z e n i a : Komisji Episkopatu ds. Liturgii. Nie mo na natomiast kierowa si w takich a) do liturgii danego dnia - po pozdrowieniu, wypadkach opiniami autorów, cho by by y og oszone drukiem w czab) do liturgii s owa - przed czytaniami, sopismach posiadaj cych "Imprimatur". Kierowanie sprawami Liturgii nale y c) do Modlitwy eucharystycznej - przed Prefacj , wy cznie do w adzy ko cielnej, to jest do Stolicy Apostolskiej oraz, d) do po wi cenia wody - w niedziel . zgodnie z prawem, do biskupów i konferencji biskupów (KL 22). Wprowadzenie powinno by dobrze przygotowane na pi mie, mo e je 5. Tak zwana osobista twórczo celebransa w ramach liturgii mszalnej bowiem odczyta inny kap an, diakon lub komentator, i krótkie. Pismo

jest okre lona przepisami liturgicznymi, których nale y ci le przestrzega . Kongregacji przestrzega przed wielomówstwem, które zniech ca uczestUmieszczone ni ej przepisy szczegó owe usuwaj niektóre w tpliwo ci. ników liturgii. Redaktorzy pism katolickich i diecezjalna w adza udzielaj ca "Imprimatur" tym pismom, maj obowi zek czuwa , aby umieszczone w nich arZawsze nale y wprowadzi uczestników Mszy w. do liturgii dnia, natomiast wst p do czyta nale y podawa wtedy, gdy czytania s trudne i wytyku y z dziedziny Liturgii by y zgodne z przepisami Ko cio a. Autorzy magaj wprowadzenia. Ani wprowadzenie na pocz tku Mszy wi tej, ani tych artyku ów o charakterze naukowym czy popularnym, maj obowi zek wprowadzenie do czyta nie mog stawa si homili , której miejsce jest po tak formu owa w asne opinie, wyja nienia itp., by czytelnik móg atwo czytaniach. 368 369 III. Trzecia formu a aktu pokuty 2. W e z w a n i a: Celebrans mo e uk ada wezwanie do trzeciej formu y aktu pokuty na a) zach ta do aktu pokuty, wzór umieszczony w Mszale. Wezwanie to powinno zawiera wspomnienie

b) zach ta do modlitwy Ojcze nasz. dziejów zbawienia i wyra skruch .

3. Z a k o c z e n i a : Po og oszeniach duszpasterskich, a przed obrz dem rozes ania wierIV. Milczenie podczas Mszy wi tej nych, celebrans mo e krótko przypomnie g ówn my l liturgii dnia. Nie wolno opuszcza obowi zku chwil m i l c z e n i a podczas Liturgii Mszy w., a zalecone ch tnie stosowa . W Ordo Missae miejsca te s NIE WOLNO ZMIENIA : wyra nie zaznaczone. a) z a c h t y : "Módlcie si , aby moj i wasz Ofiar przyj Bóg Ojciec a) Nale y zachowa d sze milczenie po wezwaniu do aktu pokuty. wszechmog cy" (msza z 1986 r.), b) Nale y zachowa chwil milezenia mi dzy wezwaniem "Módlmy si " a sam modlitw b) z a p r o s z e n i a do K o m u n i i w i t e j : "Oto Baranek c) Mo na zachowa chwil milezenia po homilii.

Bo y, który g adzi grzechy wiata. B ogos awieni, którzy zostali wezwani d) Zaleca si chwil milczenia po Komunii w. We Mszach dla grup spena Jego Uczt ". cjalnych milczenie to mo na przedku . c) f o r m u y r o z e s a n i a : "Id cie w pokoju Chrystusa" V. piewy mszalne Ojciec w. Jan Pawe II w li cie o Tajemnicy i kulcie Eucharystii nr 9 Na Wej cie i na Komuni nale y wykona odpowiedni piew, albo odpisze tak o celebransie Mszy wi tej: czyta przewidziane w mszale antyfony. W niedziel przynajmniej na jednej "Sprawuj cy liturgi eucharystyczn jest, jako szafarz tej Ofiary, autenMszy wi tej po Wej ciu powinien si odby obrz d pokropienie wod tycznym kap anem dokonuj cym na mocy specjalnej w adzy wi ce prawi con . wdziwego aktu ofiarnego, który prowadzi ludzi do Boga, wszyscy za , którzy w Eucharystii uczestnicz , nie sk adaj ofiary tak jak on, sk adaj wraz z nim, VI. Liturgia s owa na mocy kap stwa powszechnego wiernych, swoje duchowe ofiary, które Nale y dok adnie zachowa przepisy zawarte w nr 2 i 3 Instrukcji

wyra a chleb i wino od momentu z enia ich na o tarzu". "Inaestimabiledonum". Zwraca uwag , e psalm responsoryjny jest cz ci W tym samym rozdziale Ojciec w. dotyka s ów samej zach ty: integraln liturgii s owa i nie mo e by zast powany pie ni . Homili ma "Walor ofiarniczy zawiera si w s owach, aby m o j i w a s z osi kap an lub diakon. o f i a r p r z y j B ó g O j c i e c w s z e c h m o g c y " . S owa te maj znaczenie wi ce dla wyra enia charakteru ca ej liturgii eucharyVII. Modlitwa powszechna stycznej i pe ni jej tre ci Boskiej i ko cielnej". Wezwa modlitewnych nie mo e by wi cej ni sze . Powinien je wyasza diakon, kantor lub lektor. W wypadkach szczególnych wezwania II. Kl kanie przed Naj wi tszym Sakramentem mo e piewa schola, ale musi je tak wyra nie wypowiada , aby wierni Je eli Msza w. odprawia si przy o tarzu, gdzie umieszczone jest tadobrze zrozumieli ich tre .

bernakulum z Naj wi tszym Sakramentem, kl kanie obowi zuje nie tylko od We Mszach wi tych dla grup specjalnych uczestnicy mog wypowiada przeistoczenia do Komunii w., ale podczas ca ej Mszy w., ilekro dla wezwania modlitwy powszechnej, ale te wezwania musz by przygotowane i sprawdzone. Tak e we Mszach wi tych dla grup specjalnych nie wolno spe nienia czynno ci liturgicznych przechodzi si z jednej strony prezbiopuszcza wezwa ogólnych za potrzeby Ko cio a i wiata, za cierpi cych i terium na drug , a tak e kiedy z zakrystii przychodzi si do o tarza i odza obecnych. chodzi (OWMR nr 233). 371 370 VIII. Modlitwa eucharystyczna c) Pod alb wk ada si humera . Mo na nie bra go tylko wtedy, gdy Modlitwa eucharystyczna jest szczytem ca ej Liturgii mszalnej. Nale y j alba jest tak uszyta, e dok adnie przykrywa zwyk y strój (OWMR nr 298). odmawia z wielk powag i wyra nie. Wprowadzanie jakichkolwiek d) Na pro niektórych konferencji biskupów Kongregacja d/s Sakrazmian w Modlitwach eucharystycznych jest bardzo powa nym nadu yciem. mentów i Kultu Bo ego pozwala na u ywanie w gor cych sferach klimaty-

Wierni w czaj si w t modlitw piewaj c: wi ty, wi ty, wi ty..., cznych obszernego, bia ego ornatu bez alby (casula sine alba), na który aklamacj po Przeistoczeniu i ko cowe Amen. Natomiastw czasie Modlitwy nak ada si stu koloru dnia. Nigdy Kongregacja nie wyra a zgody na eucharystycznej nie wolno wprowadza adnych innych piewów. Nale y wk adanie stu y na ornat. Przeciwnie, w indulcie na u ywanie nowej szaty korzysta na zmian ze wszystkich czterech modlitw eucharystycznych. (W podkre la, e do zwyk ego sprawowania Mszy w. w miejscu wi tym nale y nowym mszale z 1986 r. dosz y dalsze Modlitwy eucharystyczne, których nosi tradycyjne szaty liturgiczne: humera , alb , stu i ornat, zgodnie z stosowanie podane jest przy ka dej z nich). przepisami zawartymi w Ogólnym Wprowadzeniu do Msza u Rzymskiego. ówny celebrans Mszy koncelebrowanej zawsze ma by ubrany w tradycyjny IX. Przyjmowanie Komunii wi tej liturgiczny strój kap ski. W naszym klimacie nie ma potrzeby zmieniania tego stroju. Dlatego Konferencja Episkopatu nigdy o taki in-dult nie prosi a. Zgodnie z uchwa Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski w diecezjach

Nale y dok adnie zachowa przepisy zawarte w OWMR. Polski przyjmuje si Komuni w. z r k celebransa do ust, w postawie e) Diakon asystuj cy przy o tarzu i czytaj cy Ewangeli , ma by kl cz cej. Przepisy te nale y zachowa tak e we Mszach dla grup specjalubrany w alb i stu , a nie w kom (OWMR nr 298 i 300). nych. W szczególnych okoliczno ciach, w których ukl kni cie jest bardzo utrudnione, np. przy t umnym udziale wiernych i cisku, albo gdy wierni XIII. Msze koncelebrowane uczestnicz we Mszy w. poza ko cio em na deszczu, mo na przyj Komuni w. na stoj co. Nie mo na wymaga kl kania od ludzi obci onych W II i III Modlitwie eucharystycznej s dwie modlitwy wstawiennicze, kalectwem lub chorob . które mog odmawia dwaj koncelebransi. Nie nale y ich rozdziela na trzech koncelebransów (por. OWMR nr 181 i 18a). W IV Modlitwie euX. Znak pokoju charystycznej jest tylko jedna modlitwa wstawiennicza, któr mo na powierzy jednemu z koncelebransów (por. OWMR nr 189). Podczas Mszy Znak pokoju przekazuje si u nas jak dot d sk onem g owy w kierunku koncelebrowanej przy wspólnym odmawianiu modlitwy eucharystycznej,

najbli szych uczestników Mszy w. z jednej i drugiej strony, z tym, e na celebrans g ówny odmawia ja g no, koncelebransi za pó osem. przysz nale y opuszcza s owa: "Pokój nam wszystkim", s owa te bowiem w wielu okolicach sta y si aklamacj g , co wed ug wyja nienia XIV. Msze bez ludu Kongregacji jest niedopuszczalne. Przekazywanie znaku pokoju nie jest Msze bez ludu odprawia si wed ug specjalnego porz dku podanego w obrz dem obowi zuj cym lecz zale nym od okoliczno ci. Mszale. Msz bez ministranta wolno odprawia tylko w wypadku powa nej konieczno ci. Nie mo e to by sta a praktyka. XL W ciwy dobór liturgicznych pie ni mszalnych W doborze pie ni mszalnych nale y przestrzega zasad zawartych w InXV. Msze z diakonem strukcji Episkopatu o muzyce liturgicznej z dnia 8 lutego 1979 roku. Zosta zniesiony urz d subdiakona. We Mszach uroczystych mo e asystowa kilku diakonów. Natomiast klerycy nie maj cy wi ce diakonatu XII. Szaty liturgiczne

nie mog wk ada dalmatyki i zast powa diakonów. Szat akolity i lektora a) Zgodnie z przepisem zawartym w Caeremoniale Episcoporum nr jest alba (OWMR nr 301). 58, biskupi oraz opaci nosz krzy pod ornatem. Zach do wierno ci przepisom liturgicznym niechaj b s owa Ojca b) Kielich do Mszy w. ma by nakryty welonem. Gdy kap an sam niesie w. Jana Paw a II z listu o Tajemnicy i Kulcie Eucharystii. Oto one: kielich, równie ma by nakryty welonem (OWMR nr 80). 372 373 "Ka dy bez wyj tku z szafarzy Eucharystii musi pami ta , e jest tu odpoCelem muzyki liturgicznej jest "chwa a Bo a i u wi cenie wiernych" wiedzialny za dobro ca ego Ko cio a. Kap an jako szafarzjako celebrans, (KL 112), tak wykonawców jak i pozosta ych uczestników liturgii. jako przewodnicz cy eucharystycznego zgromadzenia wiernych winien w Do muzyki liturgicznej zaliczamy: piew jednog osowy (chora gregoriszczególny sposób mie poczucie wspólnego dobra Ko cio a, które swoj ski i piew ludowy), piew wielog osowy (polifonia dawna i nowa) oraz pos ug wyra a, ale któremu te w swojej pos udze winien by wedle rze-

muzyk instrumentaln (MS 4b). telnej dyscypliny wiary podporz dkowany. Nie mo e uwa siebie za 4. Muzyka, a zw aszcza piew, jest nie tylko ozdob uroczystej liturgii, "w ciciela", który dowolnie dysponuje tekstem liturgicznym i ca ym ale jest jej integraln cz ci . Dlatego nale y pilnie zabiega o to by czynno ci naj wi tszym obrz dem jako swoj w asno ci i nadaje mu kszta t osobisty i liturgiczne w miar mo no ci by y odprawiane ze piewem, uwzgl dniaj c dowolny. Mo e si to czasem wydawa bardziej efektowne, mo e nawet równocze nie podzia funkcji mi dzy ró ne osoby (MS 5). piew bowiem bardziej odpowiada subiektywnej pobo no ci, jednak e obiektywnie jest sprzyja zjednoczeniu zgromadzonych i otwiera ich dusze na tajemnice roku zawsze zdrad tej jedno ci, która si w tym Sakramencie jedno ci nade liturgicznego (OWMR 25). Dlatego te , je eli nie zachodzi uzasadniona wszystko winna objawia " (12). przeszkoda, cz ci przeznaczone do piewu w za eniu, powinny by Warszawa, dnia 11 grudnia 1980 r. rzeczywi cie piewane z uwzgl dnieniemrodzaju formy, których domaga si ich charakter (MS 6).

5. Ka da czynno liturgiczna powinna by uprzednio starannieprzygotowana pod wzgl dem duszpasterskim i muzycznym (MS 5). OdpowiedziaINSTRUKCJA EPISKOPATU POLSKI O MUZYCE lnym za to jest przede wszystkim duszpasterz ko cio a oraz jego wspó praLITURGICZNEJ PO SOBORZE WATYKA SKIM H cownicy, a tak e organista, kantor oraz prowadz cy zespo y piewacze. 6. Do uroczysto ci z trudniejszymi melodiami nale y wybiera osoby WST P bieglejsze w piewie, a nie kierowa si jedynie wzgl dem na ich godno i 1. Wydane 15 wrze nia 1962 r. "Dyrektorium o muzyce ko cielnej i Liurz d (MS 8) turgii", jako przedsoborowe, wymaga o przepracowania w duchu soborowej 7. Przy wyborze repertuaru muzycznego nale y uwzgl dni mo liwo Konstytucji o Liturgii (KL) oraz posoborowych dokumentów Stolicy wykonawców. Lepiej jest bowiem wykona dobrze jaki utwór prosty, ni Apost., mianowicie: Instrukcji "Musicam sacram" z 1967 r. (MS) oraz wykona le rzeczy trudniejsze. "Wprowadzenia Ogólnego do Msza u Rzymskiego (OWMR). Prac t wy8. Repertuar utworów, czy to piewanych, czy wykonywanych na instrukona a Podkomisja Komisji Liturgicznej Episkopatu Polski do spraw

mentach, musi zgadza si z my przewodni dnia liturgicznego lub Muzyki Ko cielnej. przynajmniej zgadza si z okresem liturgicznym, jak równie odpowiada 2. Instrukcja ma charakter normatywny i ogólny, zajmuj c si jedynie tre ciowo danej czynno ci liturgicznej (MS 32). tymi problemami szczegó owymi, które sta y si obecnie aktualne. Inne 9. Poniewa liturgia jest dzie em ca ego ludu Bo ego, dlatego podczas jej przypadki nale y rozpatrywa , uwzgl dniaj c normy ogólne. Sprawy trudsprawowania nale y mie na wzgl dzie dobro duchowe wszystkich zgroniejsze nale y przedk ada do rozstrzygni cia Diecezjalnej Komisji Muzyki madzonych bardziej ni poszczególnych jednostek (OWMR 313). Ten Ko cielnej wzgl dnie Podkomisji do spraw Muzyki Ko cielnej przy Komisji wzgl d nale y mie na uwadze przy w czaniu do liturgii piewów. Episkopatu do spraw Liturgii. 10. Wszystkie piewy przeznaczone do u ytku liturgicznego maj mie aprobat Konferencji Episkopatu Polski, albo przynajmniej W adzy dieceNORMY OGÓLNE zjalnej. Nie wolno w liturgii wykonywa utworu o charakterze wieckim. 3. Muzyk liturgiczn nazywamy t muzyk , która mo e by u ywana LITURGIA MSZY WI TEJ

przy sprawowaniu kultu Bo ego. Zgodnie z tre ci Instrukcji "Musicam sacram" powinna si ona odznacza charakterem sakralnym oraz doskona11. Przy sprawowaniu Eucharystii z udzia em wiernych, zw aszcza w nieci formy (MS 4a). dziel i wi to, nale y nawet kilka razy w tym samym dniu odprawia 374 375 Msz w. ze piewem (MS 27). W zwi zku z tym tak nale y u godziny 19. Na organach i innych instrumentach wolno akompaniowa do piewu sprawowania liturgii, aby w ka dej Mszy w. by czas na wykonanie przez ca y rok liturgiczny. Wy czone s od tego jedynie piewy solowe piewów. "Nie jest jednak rzecz konieczn zawsze piewa wszystkie teksty celebransa i diakona, np. prefacja, Ewangelia itp. Natomiast solowa gra na przeznaczone w zasadzie do piewania" (OWMR 19): "Dobieraj c cz ci, instrumentach zabroniona jest od zako czenia piewu hymnu "Chwa a na które maj by rzeczywi cie piewane, pierwsze stwo nale y przyzna tym, wysoko ci Bogu" we Mszy Wieczerzy Pa skiej do rozpocz cia tego które piewa kap an i asystuj cy, a lud na nie odpowiada, oraz hymnu we Mszy Wigilii Wielkanocnej.

wykonywanym wspólnie przez kap ana i lud" (OWMR 19, MS 7; 16). 20. Podczas liturgii nie wolno wykonywa muzyki maj cej charakter 12. Zamiast przepisanychw GradualeRomanum piewów procesyjnych wyra nie wiecki, np. jazzu, big-beatu itp. Muzyka ta nie jest zgodna z duna Wej cie, Przygotowanie darów i Komuni w., mo na stosowa pie ni chem i powag liturgii, nie sprzyja jej refleksyjnemu prze ywaniu, a pozatwierdzone przez Konferencj Episkopatu Polski, zawarte w " piewniku nadto cz sto wy cza ca e zgromadzenie wiernych od udzia u w piewie. Mszalnym" lub w innych piewnikach maj cych aprobat W adz DiecezjalPoza liturgi mo na urz dza specjalne nabo stwa gromadz ce m odych nych, zgodnie z postanowieniem Instrukcji "Musicam sacram" (MS 32). ludzi uprawiaj cych ten rodzaj muzyki. Duszpasterze maj obowi zek tak 13. piewu sta ych cz ci Mszy w. a tak e psalmu responsoryjnego i kierowa tymi nabo stwami, by miaty one charakter religijny i by piewu przed Ewangeli , które stanowi integraln cz liturgii s owa zawsze p yn o z nich dobro duchowe dla uczestników. (OWMR 36) nie wolno zast powa pie niami nawet maj cymi "imprimatur" w adzy ko cielnej.

LITURGIA GODZIN

14. Poniewa Modlitwa Eucharystyczna stanowi kulminacyjny moment 21. Zgodnie ze wskazaniem Konstytucji o liturgii zaleca si usilnie tym, Mszy w., dlatego nie wolno podczas niej wykonywa jakiejkolwiekmuzyki którzy odprawiaj brewiarz w chórze lub wspólnie, by go piewali (MS (OWMR 54). Jedynie celebrans mo e wykonywa piewem niektóre cz ci 37). piewane powinny by w niedziele i wi ta wa niejsze godziny, zw asamej Modlitwy Eucharystycznej (prefacja, s owa konsekracji i inne). szcza jutrznia i nieszpory. Zalecenie to dotyczy przede wszystkim domów 15. Zabrania si wykonywania w ramach liturgii piosenek religijnych, zakonnych i seminariów duchownych. których tekst cz sto nie jest w ogóle religijny, a muzyka z regu y posiada 22. Nale y utrzymywa , a gdzie zaniechano, przywróci zwyczaj piewania charakter wiecki. nieszparów parafialnych w niedziele i wi ta, chyba, e w poszczególnych 16. We wszystkich ko cio ach w Polsce nale y wprowadza piewy zalecone okresach urz dza si w ich miejsce inne nabo stwa, np. Gorzkie ale. przez Konferencj Episkopatu Polski, np. "Msz Pielgrzymów". Przyczyni si

Nieszpory powinny by odprawiane wed ug nowego porz dku nrze-pisanego to bowiem do czynniejszego udzia u wiernych w uroczysto ciach w Liturgii Godzin. Mo na u ywa melodii miejscowych. (" piewnik ogólnopolskich lub mi dzydiecezjalnych. Liturgiczny" podaje nieszpory oparte na tradycjach polskich). 17. Poniewa " piew gregoria ski" Ko ció uznaje za w asny piew liturgii rzymskiej, w czynno ciach liturgicznych powinien zajmowa pierwsze SAKRAMENTY, SAKRAMENTALIAI NABO STWA miejsce w ród innych równorz dnych rodzajów piewu (KL 116). Zgodnie z zaleceniem Konstytucji o wi tej liturgii wierni powinni 23. Sakramenty i sakramentalia maj ce szczególne znaczenie w yciu umie piewa po acinie niektóre cz ci Mszy wi tej ze wzgl du na ceca ej wspólnoty parafialnej, np. chrzest, bierzmowanie, wi cenia kap lebracj w tym j zyku w grupach mi dzynarodowych (KL 54). Zestaw takich skie, ma stwo, konsekracja ko cio a lub o tarza, pogrzeb itd., o ile to piewów zawiera wydany w Rzymie z okazji Roku wi tego, piewnik mo liwe, powinny by sprawowane ze piewem (MS 43). piewy znajduj si

"Jubilate Deo". w odpowiednich ksi gach liturgicznych. 18. Podczas Mszy wi tej zaleca si wykonywanie polifonii dawnej i no24. "Nale y pilnie wystrzega si , by pod pozorem podnoszenia okazawszej w j zyku aci skim i polskim, tak jednak, by nie wy cza wiernych ci nie wprowadza do obrz dów czego czysto wieckiego albo niezgodnego ca kowicie z udzia u w piewie. Muzyk wielog osow , szczególnie dawnych z kultem Bo ym" (MS 43). Mo na przed lub po zako czeniu obrz du mistrzów Ko ció zawsze uwa za skarbiec i dobro kultury. liturgicznego wykona solow muzyk wokaln lub instrumentaln , byleby odpowiada a duchowi muzyki ko cielnej. 376 377 25. Nale y przez piew nada bardziej uroczysty charakter tym obrz WYCHOWANIE MUZYCZNE dom, które liturgia w ci gu roku ko cielnego specjalnie uwydatnia. A ju 31. Nale y dok ada wszelkich stara , aby uzyska mo liwie wszechwyj tkowo podnio le powinny by odprawiane obrz dy Wielkiego Tygodnia i stronne wychowanie muzyczne duchowie stwa. Dlatego poleca si : Bo ego Cia a" (MS 44).

a) W Seminariach Duchownych diecezjalnych i zakonnych w ca ej roz26. Szczególnie troskliwie nale y piel gnowa te nabo stwa, które ci ci wprowadzi w ycie program nauczania Muzyki Ko cielnej w Setradycyjnie odprawiaj si ze piewem, np. Gorzkie ale, Godzinki, nabominariach Duchownych w Polsce, uchwalony przez Sekcj Muzyki Ko stwa majowe, ró cowe i inne. W nowych formach nabo stw, np. cielnej na Kongresie Teologów Polskich w Lublinie - w dniach 21-23 nabo stwa s owa Bo ego duszpasterze winni przestrzega norm ogólwrze nia 1971 r. (Ruch Biblijny i Liturgiczny, 1972, nr 5, s. 257 nn). nych o muzyce ko cielnej (zob. nn. 9 i 10). b) Dokszta ca w tej dziedzinie kap anów ju pracuj cych w duszpas27. Poniewa muzyka religijna jest w wysokim stopniu skutecznym terstwie w poseminaryjnych kursach dla duchowie stwa. rodkiem dla o ywienia pobo no ci wiernych, dlatego w nabo stwach c) Zatroszczy si o odpowiednie nauczanie Muzyki ko cielnej w nowi-

odprawianych poza liturgi mo na wykorzysta te utwory muzyczne, które cjatach zakonnych m skich i skich. utraci y ju wprawdzie miejsce w liturgii, ale ze wzgl du na swoj warto d) Zatroszczy si w szczególny sposób o to, by chora gregoria ski artystyczn i duszpastersk nie powinny popa w zapomnienie. Jedn z znalaz wi cej miejsca ni dot d w liturgii Seminariów Duchownych, doform takich nabo stw mog by godziny lub koncerty muzyki religijnej. mów zakonnych, podczas rekolekcji i zjazdów duchowie stwa, w ko cio ach katedralnych, zw aszcza w ramach odprawianej tam liturgii w j zyku INSTRUMENTY MUZYCZNE aci skim, a tak e w wi kszych ko cio ach. Minimum repertuaru gregori23. "W Ko ciele aci skim nale y mie w wielkim poszanowaniu organy skiego zawiera ma y piewnik" Jubilate Deo" wydany w Rzymie 14 kwietnia piszcza kowe jako tradycyjny instrument muzyczny, którego brzmienie dodaje 1974 r., z okazji Roku wi tego (por. nr 17). ceremoniom ko cielnym majestatu, a umys y wiernych podnosi do Boga i 32. Przedmiotem specjalnej troski winno by kszta cenie organistów. spraw niebieskich" (KL 120). Akompaniament organowy podtrzymuje Na terenie diecezji powinno zaj si t spraw erygowane przez Ordyna-

piew, u atwia udzia w czynno ciach liturgicznych i przyczynia si do riusza studium organistowskie. Jego zadaniem jest nie tylko kszta cenie bszego zjednoczenia wiernych (MS 64). nowych organistów, ale i dokszta canie graj cych ju w ko cio ach. Organy powinny znajdowa si we wszystkich ko cio ach w Polsce. Or33. Odpowiednie przygotowanie muzyczne, tak teoretyczne jak i prakgany elektronowe dopuszcza si do u ytku jako instrument tymczasowy. tyczne, powinni otrzyma tak e katecheci zakonni i wieccy, by mogli w Natomiast tam, gdzie ze wzgl du na brak miejsca nie da si zbudowa swej pracy s pomoc duszpasterzom. organów piszcza kowych, mo na je instalowa zamiast fisharmonii. 34. Duszpasterze niech otocz opiek istniej ce chóry ko cielne, a 29. Poza organami wolno u ywa w liturgii innych instrumentów z wygdzie ich brak, je eli tylko to mo liwe, niech staraj si o ich za enie. tkiem tych, które s zbyt ha liwe lub wprost przeznaczone do wykonyChóry bowiem przyczyniaj si do tego, e liturgia nabiera okaza ci i wania wspó czesnej muzyki rozrywkowej. Wy cza si z u ytku liturgicznego,

uroczystego eharakteru. Im te przypada wa na rola piel gnowania i rozzgodnie z tradycj takie instrumenty, jak fortepian, akordeon, mandolina, wijania wielog osowej muzyki ko cielnej. gitara elektryczna, perkusja, wibrafon itp. 35. W ka dym ko ciele powinna istnie "schola cantorum" prowadz ca i 30. Muzyka w czasie liturgii winna by wykonywana "na ywo", dlatego podtrzymuj ca piew wiernych. nie wolno zast powa piewu zgromadzonych lub gry na instrumentach Nale y tak e szkoli i formowa kantorów-solistów, którzy w poszczemuzyk odtwarzan za pomoc aparatów, np. magnetofonu, adapteru itp. gólnych przypadkach mog zast pi schol , a stale powinni spe nia funkcj Poza liturgi mo na odtwarza niekiedy muzyk religijn z p yt czy ta m, psa terzysty wykonuj cego piewy mi dzylekcyjne (OWMR 66-67). aby w tego rodzaju audycjach udost pni wiernym arcydzie a muzycznej 36. Usilnie zach ca si duszpasterzy, organistów, dyrygentów chórów twórczo ci religijnej dla wytworzenia odpowiedniego nastroju lub te ko cielnych, katechetów i inne osoby odpowiedzialne za stan muzyki liturcelem wyrabiania w nich dobrego smaku muzycznego. gicznej w danym ko ciele, by systematycznie nauczali wiernych, a zw asz378

379 cza dzieci i m odzie tradycyjnych i nowych piewów przydatnych w spraBIBLIOGRAFIA wowaniu liturgii. 37. Ka dy ko ció powinien posiada bibliotek muzyczn zawieraj aktualne ksi gi liturgiczne, zw aszcza te, które s przeznaczone dla DOKUMENTY STOLICY APOSTOLSKIEJ piewu. Ponadto powinny znajdowa si tam piewniki, nuty dla chóru wielog osowego, scholi, organisty, a tak e nuty dla zespo ów instrumenActa Sanctae Sedis (1865-1908). talnych. Fundusze potrzebne na konserwacj i wzbogacenie tych zbiorów Acta Apostolicae Sedis (od 1909...). winien zapewni rz dca ko cio a. On te ma czuwa nad tym, by organista w Decreta authentica Congregationis Sacrorum Rituum (1898-1946). nale yty sposób opiekowa si bibliotek muzyczn . Collectio decretorum ad sacrom liturgiom spectantium (1927-1946). KOMISJE MUZYKI KO CIELNEJ Motu proprio papie a Piusa X, z 22 listopada 1903 r. o muzyce ko cielnej,

38. Bardzo wa rol w rozwoju muzyki ko cielnej oraz w zagwaranAAS 36(1903) 329; t umaczenie polskie: Miesi czqik diecezji gda skiej towaniu wykonania podanych wy ej norm spe niaj komisje Muzyki Ko (MDG) 2(1958) 163-171. cielnej. Konstytucja apostolska "Divini cultus" papie a Piusa XI, z 20 grudnia 1928 Organem doradczym biskupa ordynariusza jest Diecezjalna Komisja r., o muzyce ko cielnej, AAS 21(1928) 33; MDG 2(1958) 171-179. do spraw Muzyki Ko cielnej, która winna by w sta ym kontakcie z PodEncyklika "Musicae sacrae disciplina" papie a Piusa XII, z 25 grudnia komisj Episkopatu do spraw Muzyki Ko cielnej. Z terenem diecezji 1955 r., o muzyce ko cielnej, AAS 48(1955) 6; MDG 2(1958) 179-196. utrzymuje czno przez dekanalnych albo rejonowych referentów Encyklika "Mediator Dei" papie a Piusa XII, z 20 listopada 1947 r., o muzycznych. Wszelkie sprawy z dziedziny muzycznej za atwia na bie co wi tej liturgii, AAS 39(1947) 521-560; przek ad polski J. Wie-ruszmianowany przez Ordynariusza Referent Kurii Biskupiej, dzia aj c Kowalski, Encyklika o liturgii, Kielce 1948. zgodnie z regulaminem danej Kurii.

Instrukcja Kongregacji Obrz dów z 3 wrze nia 1958 r., o muzyce ko -

39. Inne Komisje Diecezjalne,jak Liturgiczna, Duszpasterska, Katechecielnej i liturgii, AAS 25(1958) 601-633; Wiadomo ci urz dowe Kurii tyczna, we wszystkich sprawach zwi zanych bezpo rednio z muzyk powinny biskupiej ska Opolskiego 14(1959) 170-205. dzia w cis ym porozumieniu z Diecezjaln Komisj Muzyczn . W Nowy Kodeks Rubryk papie a Jana XXIII, z 1960 r.; RBL 1960 r. szczególno ci dotyczy to zatwierdzania i wydawania nowych pie ni lub Pismo apostolskie "Nobile subsidium" papie a Paw a VI, z 22 listopada piewników, wprowadzania nowych kompozycji do liturgii itp. 1963 r., ustanawiaj ce Mi dzynarodowe Stowarzyszenie Muzyki SakKonferencja Plenarna Episkopatu Polski podczas obrad w Warszawie ralnej; PPK = Posoborowe Prawodawstwo Ko cielne, zebra i przednia 8 lutego 1999 r. Instrukcj niniejsz zatwierdzi a jako obowi zuj umaczy Ks. Edward Sztafrowski I, 1300-1314. we wszystkich diecezjach w Polsce. Konstytucja o wi tej liturgii Sacrosanctum Concilium, z 4 grudnia 1963 r.: Sobór Watyka ski II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Pozna 1968,

40-70. Motu proprio "Sacrom Liturgiom" papie a Paw a VI, z 25 stycznia 1964 r., wprowadzaj ce w ycie niektóre przepisy Konstytucji o liturgii, AAS 56(1964) 139-144; PPK I, 805-828. Instrukcja Kongregacji Obrz dów "Inter Oecumenicf, z 26 wrze nia 1964 r., o nale ytym wprowadzaniu w ycie soborowej Konstytucji 380 381 SPIS TRE CI WST P ZAGADNIENIA PODSTAWOWE LITURGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Pocz tki i rozwój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Powi zania z innymi naukami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 LITURGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Definicja s owna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Definicja rzeczowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 CEL LITURGII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 LITURGIA W RÓD INNYCH ZADA KO CIO A . . . . . . 17 KULT, JEGO AKTY, CECHY I PRZEDMIOT . . . . . . . . . 18 ZGROMADZENIE LITURGICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Spo eczny charakter liturgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Hierarchiczny charakter liturgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Funkcje w zgromadzeniu liturgicznym . . . . . . . . . . . . . . 24 LITURGIA W YCIU KATOLIKA . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Liturgia szko wiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Liturgia szko moralno ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Liturgia szko modlitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Liturgia szko ycia duchowego . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Liturgia szko estetyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 417 LITURGIA A NABO STWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Rodzina rzymska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 ZYK LITURGICZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Rodzina gallika ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 MUZYKA LITURGICZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 LITURGIA RZYMSKA OD IV DO VIII WIEKU . . . . . . . 57

Chora gregoria ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 ROZWÓJ LITURGII W REDNIOWIECZU . . . . . . . . . . . 60 piew polifoniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 piew ludowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Reforma karoli ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Muzyka instrumentalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Nowe elementy w liturgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 TRYDENCKA ODNOWA LITURGICZNA . . . . . . . . . . . 63 PRAWO LITURGICZNE RUCH LITURGICZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 ADZA USTAWODAWCZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Z historii prawodawstwa liturgicznego . . . . . . . . . . . . . . 37 POSOBOROWA REFORMA LITURGII . . . . . . . . . . . . . 68 Prawo liturgiczne a Konstytucja o liturgii . . . . . . . . . . . . 39 KSI GI LITURGICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 HISTORIA LITURGII W POLSCE . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Poszczególne ksi gi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Ksi gi zawieraj ce piewy liturgiczne . . . . . . . . . . . . . . . 44 RUBRYKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 SYMBOLIKA LITURGICZNA Podzia rubryk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Obowi zek zachowania rubryk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

O ZNAKACH LITURGICZNYCH W OGÓLNO CI . . . . . . 73 ZWYCZAJE LITURGICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Znak naturalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Prawo pisane a zwyczaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Znak umowny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Podzia prawa zwyczajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Znak mieszany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Znak liturgiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 HISTORIA LITURGII

POSZCZEGÓLNE ZNAKI LITURGICZNE . . . . . . . . . . . 76 Gesty i postawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 RÓD A LITURGII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Symbolika elementów naturalnych . . . . . . . . . . . . . . . . 83 ród o naturalne liturgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Formy s owne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 ród a historyczne liturgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Ko ció i jego wn trze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Szaty liturgiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 LITURGIA W PIERWSZYCH WIEKACH . . . . . . . . . . . . 52 Naczynia liturgiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 RODZINY LITURGICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Rodzina aleksandryjska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54 Rodzina antioche ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 418 419 ROK LITURGICZNY MSZA WI TA POWSTANIE I ZNACZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 ROZWÓJ HISTORYCZNY . . . . . . . . 167 WI TOWANIE MISTERIÓW ODKUPIENIA . . . . . . . . . 109 STRUKTURA MSZY WI TEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . Niedziela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 176 Nazwy niedzieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Obrz dy wst pne

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Tre niedzieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Liturgia s owa Bo ego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Zgromadzenie niedzielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Liturgia eucharystyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Cykl obchodów Bo ego Narodzenia . . . . . . . . . . . . . . 116 Przygotowanie darów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Adwent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Modlitwa eucharystyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 Bo e Narodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Obrz dy komunijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

204 Okres wi teczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Obrz dy ko cowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Objawienie Pa skie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 wi to chrztu Pa skiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 NAZWY I RODZAJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Cykl obchodów wielkanocnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Nazwy Mszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Wielki Post . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Rodzaje Mszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Triduum Paschalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Obecne formy Mszy wi tej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Okres Wielkanocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Okres Zwyk y w ci gu roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 KULT EUCHARYSTII POZA MSZ . . . . . . . . . . . . . . 218 Ofiarowanie Pa skie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Komunia wi ta poza Msz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 wi ta dogmatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Ró ne formy kultu Naj wi tszego Sakramentu . . . . . . . 220 Dni b agalne i kwartalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Wystawienie Naj wi tszego Sakramentu . . . . . . . . . . .

220 Procesje teoforyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 KULT WI TYCH PA SKICH . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Kongresy eucharystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Kult m czenników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Kult wyznawców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Nauka Soboru Watyka skiego II o kulcie wi tych . . . . . 147 LITURGIA GODZIN Matka Bo a w liturgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Kult niektórych wi tych czczonych powszechnie . . . . . . 154 NAZWY I POJ CIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Kult wi tych i b ogos awionych polskich . . . . . . . . . . .

156 Nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Uroczysto Wszystkich wi tych . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Poj cie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Dzie Zaduszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 RYS HISTORYCZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 TABELA PIERWSZE STWA DNI LITURGICZNYCH . . . 165 Prehistoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 Kszta towanie si modlitw kanonicznych . . . . . . . . . . . . 228 Od Benedykta do ko ca XI wieku . . . . . . . . . . . . . . . 231 Od Brewiarza Kurialnego do Soboru Trydenckiego . . . . 231

Od reforny trydenckiej do Piusa X . . . . . . . . . . . . . . . 233 Od Piusa X do reformy posoborowej . . . . . . . . . . . . . 234 420 421 LITURGIA SAKRAMENTÓW ZNACZENIE LITURGII GODZIN W YCIU KO CIO A 236 Przed tronem Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 UWAGI WST PNE . . . . . . . . . . . . . . Zjednoczenie z Chrystusem Kap anem . . . . . . . . . . . . 236 261 Poj cie sakramentu . . . . . . . . . . . . . Duch wi ty przyczyn jedno ci . . . . . . . . . . . . . . . . 237 261 Znaczenie sakramentów w yciu Ko cio a wi caj ce dzia anie modlitwy . . . . . . . . . . . . . . . .

238 262 owo - wiara - sakrament . . . . . . . . . 266 POSZCZEGÓLNE GODZINY . . 239 WTAJEMNICZENIE CHRZE CIJA SKIE Ryt 268 Zaproszenie do modlitwy . . . . 239 ony . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Godzina czyta . . . . . . . . . . 240 Chrzest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 Jutrznia . . . . . . . . . . . . . . 242 Obrz dy chrztu dzieci . . . . . . . . . . 272 Modlitwa w ci gu dnia . . . . .

243 244 Chrzest doros ych . . . . . . . . . . . . 284 Nieszpory . . . . . . . . . . . . . Bierzmowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Kompleta . . . . . . . . . . . . . 245 246 Uwagi historyczno-liturgiczne . . . . . . 289 czenie liturgii godzin z Msz 248 Obrz dy bierzmowania . . . . . . . . . 292 czenie godzin mi dzy sob . 248 SAKRAMENT POKUTY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 ELEMENTY SK ADOWE LITURGII GODZIN

248 Formy historyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 Psalmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Pod e teologiczno-historyczne . . . . . . . . . . . . . . . 301 Kantyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Cz ci sk adowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Elementy wspieraj ce psalmy . . . . . . . . . . . 252 Odnowione obrz dy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 Czytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Obrz d pojednania wielu penitentów ze spowiedzi Responsoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

i rozgrzeszeniem indywidualnym . . . . . . . . . . . . . 308 Hymny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Obrz d pojednania wielu penitentów z ogóln spowiedzi Pro by, Modlitwa Pa ska i modlitwy ko cowe 257 i rozgrzeszeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 wi te milczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sprawowanie sakramentu pokuty w Polsce . . . . . . . . . 311 258 Nabo stwa pokutne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 STRUKTURA LITURGII GODZIN . 258 Niedzielna liturgia godzin . . . . . . . 258 SAKRAMENT NAMASZCZENIA CHORYCH

313 Uroczysto . . . . . . . . . . . . . . . 259 Znaczenie i rozwój historyczny . . . . . . . . 313 wi to . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Obrz dy namaszczenia chorych . . . . . . . . 316 Wspomnienie . . . . . . . . . . . . . . Namaszczenie chorych w czasie Mszy . . . . 260 321 Liturgia godzin dnia powszedniego . 260 Niektóre zmiany w roku ko cielnym SAKRAMENT KAP STWA . . . . . 322 Podstawy biblijne i rozwój historyczny 322

Pos ugi w zgromadzeniu liturgicznym . 324 Obrz dy pos ug . . . . . . . . . . . . . . 324 Obrz d kandydatury . . . . . . . . . . . 326 Obrz d obj cia celibatem . . . . . . . . 327 422 423 236 Poj cie i podzia . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 236 Obrz dy klasztorne . . . . . . . . . . . . . . . . 343 236 Profesja zakonna . . . . . . . . . . . . . . . 345 237 Konsekracja dziewic . . . . . . . . . . . . . 346 238 Benedykcja opata . . . . . . . . . . . . . . 347 Benedykcja ksieni . . . . . . . . . . . . . . . 3 4 8

239 Dedykacja ko cio a . . . . . . . . . . . . . . . . 348 239 240 Egzorcyzmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 242 mier chrze cijanina i liturgia pogrzebowa . . 353 243 Obrz dy obne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 244 245 246 BIBLIOGRAFIA 248 Dokumenty Stolicy Apostolskiej . . . . . 357 248 Ksi gi liturgiczne dla diecezji polskich . . 365 248 Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 249

Encyklopedie . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 250 Czasopisma . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 252 Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . 373 254 Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . 379 255 256 257 258 258 258 259 259 424 260 260 wi cenia diakonatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 wi cenia kap skie . . . . . . . . . . . . . . . 330

wi cenia biskupie . . . . . . . . . . . . . . . . 332 LITURGIA SAKRAMENTU MA STWA 334 Sakramentalno ma stwa . . . . . . . . . . 334 Rys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 Obrz dy sakramentu ma stwa . . . . . . . . 336 lub pary ró nych wyzna . . . . . . . . . . . 340 SAKRAMENTALIA . . . . . . . . . . . . . . . . . 341