Z pradziejów ziemi lwowskiej [PDF]

Zitiervorschau

Digitized by the Internet Archive in

2010 with funding from University of Toronto

http://www.archive.org/details/zpradziejwziemOOjanu

lj?e*

— 0»

*

^Iffi

/.III

W

LWÓW

1913 CENA

4

K

mionihóiu przeszoci Lwowa

Uoiuarzystiuo

majce na

celu

poznawanie dziejowej przeszoci Lwowa, bu-

dzenie poszanowania dla jego

wanie od zatraty

pamitek

gromadzenie ich

i

w

i

zabytków, oraz rato-

zbiorach miejskich

—

bdzie do tego celu zmierzao, midzy innemi, przez wydawnictwo naukowych

popularnych publikacyi

i

z

dziejów naszego

grodu.

W

myl

§

6.

kady czonek Towarzystwa

statutu

otrzy-

muje bezpatnie powysze wydawnictwa.

Kady wpisujcy roczn

Towarzystwa paci

do

Im wicej czonków przystpi,

8 koron.

mog by

si

tern

wkadk bogatsze

wydawnictwa.

Kto na

cele

Towarzystwa

najmniej 100 koron, jest

zoy

jednorazowo datek przy-

czonkiem zaoycielem.

Upraszamy przeto wszystkich, miujcych przeszo licy

kraju

i

jej

zabytki

—o

sto-

przystpowanie do Towarzystwa

mioników przeszoci Lwowa.

w formie niniejszego tomiku „Rocznik", w którym znajd

Oprócz „Biblioteki lwowskiej"

wydawa bdziemy

illustrowany

pomieszczenie prace historyczne, dotyczce przeszoci (Adres:

\

Archiwum

miejskie,

Lwów,

Ratusz).

Lwowa.

z

PRADZIEJÓW ZIEMI LWOWSKIE]

BIBLIOTEKA

LWOWSKA WYDAWNICTWO TOWARZYSTWA G MIONIKÓW PRZESZOCI LWOWA

G

XXII.

i

XXIII.

PRADZIEJÓW ZIEMI LWOWSKIE]

::

Z

::

SKAD GÓWNY W KSIGARNI G S GUDRYNOWICZA SYNA WE LWOWIE I

S G G G

BOHDAN JANUSZ -&-

z

PRADZIEJÓW LWOWSKIEJ

ZIEMI Z

10

RYCINAMI

W

TEKCIE

WE LWOWIE 1913 0G NAKADEM TOWARZYSTWA MIONIKÓW PRZESZOCI LWOWA © G S G o G

D&

Mo 73 r

CZCIONKAMI DRUKARNI

JAKUBOWSKIEGO ::

::

WE LWOWIE

SP.

I

::

::

POU3H RESEARCH Cd.MTRc l«MITEO BIBLIOTEKA Nr. ••••••••••«»««

In W.

iOTTTf^ io -i

I.

EPOKA PRZEDHISTORYCZNA

I

NASZE WYKOPALISKA.

Szereg cay wykopalisk i znalezisk, dokonanych u nas, wskazuje, i kraj nasz dugie wieki przed wystpieniem na widowni dziejów zajty i zamieszkany l)y przez liczn ludno, co w twardej walce o byt codzienny stopniowo kroczya po mudnej drodze rozwoju i cywilizacyi. Do nie-

dawna stosunkowo

jeszcze rozpoczynalimy dzieje ziemi przyjcia religii cirzecijaskiej, osnuwajc wszystko, co przedtem byo, domysów i teoryi, opierajcych si na tradycyi, podaniach lub relacyach kronikarzy najdawniejszych. Z wzrostem krytyki naukowej, która ju odtd nie chciaa wiary dawa na sowo samo, wymagajc na wszystko dowodów rzeczowych i argumentów przekonywujcych, zmieni si jednak podobny stan rzeczy znacznie na lepsze. Powtpiewa naprzód poczto w prawdziwo przypuszcze i hypotez, skonstruowanych przez pokolenia cae kronikarzy i dziejopisów, a w nastpstwie

naszej faktem

mg

ogldnito si za zdobyciem nowego materyau, nowszych wiadomoci, któreby dozwoliy umiejtniej i z wikszem powodzeniem obraca si w dziedzinie, pogronej dotychtakich to warunczas w mrokach domysów jedynie. kach wicia nauka narodziny nowej swej latoroli — pre-

W

historyi, która godnie odtd wspópracowa miaa z siostrzycami swemi, pomocniczemi naukami bada historycznych. Zadaniem jej stao si rozprószenie ciemnoci, zalegajcych najdawniejszy ywot ludów globu caego, otarcie z pyu i niedzi odwiecznych, tysicletnich ksig przyrody, która na kartach swych skrelia tajemniczymi znakami przedziwne koleje przemian swych i dziejów. Znale trzeba byo tylko klucz do zrozumienia i odczytania znaków tych cudownych. Wielkim za krokiem, uczynionym w tem naprzód, byo ju samo zdobycie wiadomoci, i w ksidze 1

—

6

—

«

przyrody wyczyta mona wszystko i o wiele lepiej, ni w najdawniejszych choby, najczcigodniejszych ksigach ludzkich. Gboki umys czowieka zdoby zdoa z czasem niebywali} przedtem

wpraw w

odcyfrowywaniu przedzi-

w której rzeczywicie wiecznym podlegajce wszystko jest niezniszczalne, chocia przemianom staym. Zachoway si w wntrzu ziemi, zoone tam wraz szcztami czowieka, wiadki zmaga si z doczesnymi ojego z trudami ywota za przecig tysicleci caych. wnie dokadnych

zapisków przyrody,

W

nie

swem zawara

ziemia

resztki

czowieka pierwszego,

staa si te wszystkiego, co rkom jego pochodzenie swe zawdziczao. Po latach tysicu potomkowykrycia tajemwie praojców odwiecznych, przejci nicy pochodzenia swego i dziejów pierwotnych, z nadziej wielk o rozwizanie pytania tego zwrócili si do pomników zagadkowych, które ju wedug wieci gminnej a grobowiskiem

dz

zamieszkiwa

mia upiony snem wiekowym duch pokole

rozruszone mogiy, opuszczone cmentaod gazów olbrzymich grobowiska, okazay si zaklt sowem czarodziejskiem epopej wietn przemówi}'^ kamienie, kiedy sowa ludzkiego nie stao. Nowe ródo wiedzy otwaro si dla spragnionego umysu

caych.

I

istotnie,

rzyska, spitrzone

—

ludzkiego.

Byy

w

dziecinnej naiwnoci kiedy czowiek posiad, wydobyprzekonaniu, i wiedz tych z wntrza ziemi naczyniach glinianych, owych najcenniejszych zabytkach prawieku, upatrywa nie co innego, jak fantastyczne twory wybryku natury, która sprawia miaa rzekomo, i podziy si one same przez si, wyrastajc z maych do coraz wikszych i okazalszych. I jeszcze w XVIII. w. ogó uczonych nie chcia przyzna susznoci niektórym umysom bystrzejszym, co w wyrobach kamienswej, a

czasy,

ca

w

w

znajdowanych w ziemi, domyla si czowieka, porównujc je z uywanymi i obecnie przez ludy mao cywilizowane. Myl jednak szczliwie raz podniesiona torowaa sobie drog w krytycznych umysach coraz liczniejszych zwolenników i w rezultacie doprowadzia do wyników, jakimi wykaza si moe obenych

i

glinianych,

poczy udziau rki

cnie,

jako

powana

ga

nauki.

Badania archeologiczne podjto u nas, wyzyskujc niezwyke pod tym wzgldem bogactwo ziemi naszej, obfitujcej w liczne zabytki od czasów najdawniejszych poczwszy, do pierwszych zacztków historycznych poprzez cay szereg dugi epok przedhistorycznych. kierunku tym pracowa poczto systematycznie i wedug cisych metod nauki stosunkowo bardzo niedawno, chocia muzea duo przedtem wypeniay si znaleziskami przypadkowemi, lub dokonanemi przez amatorów. O prehistoryi jednak, jako nauce, mówi mona dopiero z chwil, kiedy fachowo wyksztaceni specyalici, wiadomi celu jej i metod prowadzcych do tego, przeprowadzaj umiejtne badania praktyczne (wykopaliskowe; i teoretyczne. Takie za stosunki dla naszych bada przedhistorycznych nastay dopiero bardzo niedawno, niemal w czasach ostatnich, wobec czego zbyt maym na razie rozporzdzamy materyaem, by módz ju dzisiaj pozwoli sobie na dalej sigajce i

— W

uogólnienia. Specyalnie za uczyni naley uwag podobn co do tematu pracy niniejszej, która w takich warunkach podejmuje si niemniej wyjanienia kwestyi, wchodzcych w zakres prehistoryi. Materya, jakim rozporzdzamy, a pochodzcy z terytoryum ziemi lwowskiej, zdobyty zosta

dotd

wycznie

a nie badaniom

warto

niestety

umylnym; ju

dziki przypadkowi, ten szczegó umniejsza zna-

zauway

jeszcze naley, i i znane zbyt liczne. I gdybymy zdani byli tylko na nie, to niewiele potrafilibymy powiedzie o przedhistorycznych kolejach ziemi lwowskiej. Dla umoliwienia tego obra musimy inn drog. Na podstawie krytycznego przejrzenia stosunków wschodniej czci

cznie

jego,

a

znaleziska bynajmniej nie

s

w

wyszczególnimy przez analogi i ustalenie rónic stosunki caego pasu terytoryalnego (dzia wód), którego

kraju,

czci skadow jest

wanie, specyalnie interesujca nas ziemia lwowska. ten sposób metod krytycznego wnioskowania przez zaznaczenie rónic i analogii, a z pomoc dostpnego na razie materyau faktycznego w postaci zabytków, pochodzcych z okolic Lwowa, wyjani si postaramy najgówniejsze zagadnienia z prehistoryi zaznaczonego kawaka ziemi ze Lwowem porodku.

W

II.

charaktp:rystyka przedhistorycznej kultury dorzecza dniestru. Najdawniejsza

ludno

teryloryum podkarpackiego si-

m

*;, a stanowiga okresu kultury, zwanego n e o 1 i t y c z n y cego dalszy rozwój dugich tysicy lat poprzednich, ujtych mianem paleolitu, t.j. starszej epoki kamiennej, nazwanej

W

—

epoce neolitycznej. odrónienia od modszej ludno caej wogóle Europy ograniczaa si do nielicznych tylko krajów, pooonych wycznie prawie w poudn. -zachodniej czci kontynentu w niektórych okolicach Europy rodkowej, o ile te wolne byy od niegów waciwych ówczesnemu okresowi geologii lodowców, cznemu, zw. d y 1 u w i a 1 n y m. Przez cay czas trwania tego ziemie dzisiejszej Europy wschodniej byy niemal puste który znacznie dopiero i niezamieszkane przez czowieka, póniej ukaza si tu od razu w wielkiej stosunkowo iloci. Jak niejasne jest jeszcze w nauce zniknicie czowieka dyluwialnego z Europy zachodniej, tak z drugiej strony nie moemy równie wykry pocztku pochodzenia czowieka prawie Euneolitycznego, który od razu zaj zdoa

tak dla

])aleolitycznej

i

i

ca

w

partyach dawniej ju osiedlonych (na zachodzie), jak i jeszcze cakiem nieznanych czowiekowi przedhistorycznemu. Do tych ostatnich naleaa wanie i Galicya dzisiejsza, gdzie pod Krakowem czowiek zamieszka po raz pierwszy w licznych jaskiniach i okolicy, stanowic pierwsz i najdawniejsz ludno kraju. Czas jego przebywania tutaj i)rzypada na okres przejciowy od dyluwium do neolitu. wschodniej czci Galicyi osiad on nieco

rop, tak

W

*)

a

W

czasach tych

gadzonych zapomoc

uywano narzdzi, wyrabianych kamie inny.

tarcia o

z

kamienia,

—

9

—

póniej i jak sdzi mona, nie by spokrewniony wcale jaskiniowcem podkrakowskim. Odmiennemi te drogami kroczyy ludy, zamieszkujce

z

obie

te

czci

(oddzielone

potnym dopywem Wisy

—

w rozwojowym swym postpie kulturalnym, nacechowanym wieloma odrbnociami, waciwemi jednej tylko lub drugiej poowie kraju. Jak dzisiaj, tak

Sanem),

i w najdawniejszych ju czasach San stanowi w ten sposób granic dwu ludów osobnych, które nabytki swe

ma

otrzymyway z odrbnych róde, tylko wykazujc pod tym wzgldem wspólno w poszczególnych kulturalne

epokach rozw^ojowych. Kiedy kultura ludnoci, zamieszkujcej ziemie na zachód od Sanu, opieraa si najwidoczniej o Zachód, to pierwiastki kultury ludu, osiadego na wschód od tej rzeki, wywodziy pocztki swe wprost z przeciwnego rodowiska, blizkiego zreszt do póniej tu dziaajcego prdu z czasów ju historycznych kiedy z Bizancyum Ru otrzymaa kultur i cywilizacy. Wpywy, dziaajce odmiennie na obie poowy Galicyi dzisiejszej, ugruntoway si na warunkach, które jak to widzimy i dzi jeszcze nie przestay cakowicie wywiera pitna swego na rozwoju kulturalnym ludów, zamieszkujcych dorzecze Wisy i Dniestru. Odmiennej przyrodzie kraju i waciwym temu warunkom naturalnym odpowiada odrbno fizyczna ludnoci, tudzie rónica waciwych jej typów kulturalnych, co oczywicie nie wyklucza istnienia i pewnych drobnych wprawdzie, ale niemniej widocznych cech wspólnych. Pomijajc obszerniejszy opis stosunków^ zachodzcych w czasach przedhistorycznych w Galicyi na zachód od

—

—

ca sw

—

—

Sanu, zajmiemy si jedynie ustaleniem ich dla Galicyi wschodniej, t. j. dla dorzecza Dniestru i Bugu. Na tych bowiem obszarach rozegray si przedewszystkiem wypadki dugiego szeregu tysicy lat, nieznane historykowi, a powolnie tylko odkrywane przez prehistoryka, z pomoc rydla i mudnych dochodze naukowych. Kiedy rzucimy okiem na kart, przedstawiajc rozoenie osad, cmentarzysk i mogi przedhistorycznych w Galicyi wschodniej,

zauwaymy kraju, ujtej

przedewszystkiem zgrupowanie tyche w czci lewym brzegiem Dniestru i prawym dopywu

—

10

—

W

widach dwu tych rzek, z których jedna (Dniestr) pynie w kierunku równolenikowym, druga za (Zbrucz) poudnikowym, wpadajc do pierwszej, ujte jest prawie cae terytoryum przedhistorycznej Galicyi wscho-

jego, Zbrucza.

dniej,

wykazujcej na wspomnianej karcie o wiele mniej-

w

sz gsto

dorzeczu Bugu i Styru (o ile ten pozycyi przez Galicy), a pustki niemal same jak to ju prawego brzegu rzeki Sanu. Wspaniale natomiast

przepywa

nadmienilimy szcza na granicy,

—

—

przedstawia si

gsto

lewym brzegu dolnego biegu zaznaczonej rzek Zbruczem

wzdu

osiedlenia,

zwa-

Dniestru, do samej

^.

Najbujniej zatem wzrastaa kultura przedhistoryczna dzisiejszej Galicyi wschodniej na terytoryum Podola i graniczcej z niem czci Pokucia. ledzi mona z zabytków

cay niemal

od najdawniejszych czasów neolitycznych do ostatnich wieków przeddziej owych, kiedy ziemie przykarpackie osiedlia, na stae ju, dzisiejsza ich ludno sowiaska. Nie mona za tego powiedzie o pónocnej, nadbuaskiej okolicy, która pod wzgldem charakteru zabytków swych przedhistorycznych odmienniej przedstawia si od kultury dorzecza Dniestru. Porodku za midzy dorzeczem Bugu a Dniestru cignie niedugi, wazki pas ziemi, którego kultura czasów owych skania si zdaje charakterem swym raz ku jednej, raz ku drugiej stronie, stanowic w ten sposób wypadkow dwóch wpywów, mniej wicej rónych, a w kadym razie nacechowanych tutejszych

bieg

jej

Bozpatrzenie waciwoci kulturalnych jednego terytoryum i drugiego, tudzie zestawienie ich celem zaznaczenia rónic, lub ewentualnych cech wspólnych, umoliwi nam zrozumienie stosunków przedhistory-

waciwociami odrbnemi.

cznych na terytoryum cierania si ich, a mianowicie na pogranicznym pasie dziau wód, obejmujcego i okolice lwowskie. Zaczniemy wic od wspomnianego kompleksu, na jaki skada si cae Podole i Pokucia. Badania przedhistoryczne, prowadzone przez kilka dziesitków lat w Galicyi, zerodkoway si przedewszystkiem na tym obszarze, poznanym wskutek tego najlepiej ze wszystkich czci kraju, obfitujcego wogóle w zabytki archeologiczne. Systematyczne badania, zapocztkowane przez zaoon przy Akademii krakowskiej specyaln ko-

cz

—

11

—

misy antropologiczn (1876 r.), dostarczyy nauce niemao materyau, chocia niezawsze naleycie opracowanego opisanego. Przy pomocy tego mona ju jednak w ogóli nych przynajmniej zarysach skreli obraz stosunków, panujcych tu za przecig szeregu wieków przedhistorycznych, opierajc si oczywicie na najwaniejszych zabytkach, jamogiy, groby i cmentarzyska. kimi dla prehistoryi najdawniejszej epoce, neolitycznej, praktykowany by w Galicyi wsch. wycznie prawie obrzd nieciaopalny, zn., i zwoki zmarych skadano do ziemi, nie palc ich t. na stosie. Kilka zaledwie przypadków znamy, w których, zdaje si, i z grobami urnowymi, ciaopalnymi, mamy do przypadkach danych byy one jednak tak czynienia.

s

W

W

e

niedostatecznie zbadane,

nie tylko nie

moemy

okreli

stosunku ich do grobów szkieletowych, ale i nie mamy ciaopalne i neoczstokro pewnoci, czy rzeczywicie lityczne. Najpewniej pochodzi si zdaj z czasów póniej-

s

szych

i

to

mimo

i mogy

okolicznoci,

kamienne przemawiaby

W

w

nich wyroby znalezione pozornie za neolitycznem

Galicyi bowiem, jak w caej zreszt niemal Europie wschodniej, nie istniaa jednolita epoka na podou kultury kamiennej bronzowa, ani elazna reprezentowane byy one tylko nielicznymi, sporadycznie importowanymi wyrobami bronzowymi czy elaznymi. Przy znajomoci wic tych metali tem kultury ówczesnej i nadal by neolit, czem si te tumaczy, i tak czsto, obok wyrobów nawet z najpóniejszych czasów przedhistorycznych, trafiaj si wcale licznie i wyroby kamienne. Podoich pochodzeniem.

—

bnie moe si rzecz mie i z wspomnianymi, ciaopalnymi rzekomo grobami, niewykazujcymi pewniejszych jakich dow^odów, przemawiajcych za ich pochodzeniem neoli-*"

W

kadym razie faktem jest, i zwyczaj ciaopatycznem. wyjtkowo tylko stosowany by u nas 'rzadko bardzo lenia kresu jego, z chwil zaznajosamego w neolicie i to ju u za panujcy by zwyczaj Przedtem mienia si z bronzem. skadania zmarego do umylnie zbudowanego grobu lub wprost do ziemi, zasypywanej mogi, lub te niewielkim i

tylko nasypem.

s

t.

Charakterystyczne zw. skrzynkowe groby

natomiast kamienne,

dla

w

neolitu

Podola

których skadano

—

12

—

zmarych, dodajc im rozmaite przedmioty i naczynia gliniane. Na teryoryiim Galicyi trafiaj si one jedynie na nieznane cakowicie poza Podolu — w dorzeczu Dniestru granicami jego, zwaszcza pónocnemi. Najdalsz granic ich

—

rozpowszechnienia ku pónocy okrelaj odkryte zeszego roku groby skrzynkowe we wsi Zastawdu, w pow. tarnopolskim, a ku poudniowi groby w pow. husiatyskim i zai na Bukopoza granicami temi znane leszczyckim winie. Dotychczas udao si je pozna w powiecie zaleszczyckim, husiatyskim, horodeskim, trembowelskim i tarnopolskim, a zatem na terytoryum jednolitem pod wzgldem warunków fizycznych, ale niezbyt wielkiem co do ob-

—

szaru.

s

Budowano

je

ogromnych pyt kamiennych

z

e kad

w

ten

cian skrzynki stanowi przewanie jednosposób, trafia si lita pyta, jakich sze potrzeba na grób cay te, i z zwierzchu nakryty jest grób podobny dwoma pytami, zestawionemi

—

do

siebie.

Po usuniciu dwu pyt kamiennych, stanowicych pogrobu skrzynkowego we wsi Uwile (pow. Husiazobaczy G. Ossowski skrzynk grobow, po sam wierzch ziemi wypenion. ciany jej stanowiy take wielkie i cikie pyty; cianki poprzeczne miay po jednej pycie, a podune po trzy, wielkoci niejednakowej. Na zewntrz byy one wzmocnione i zabezpieczone pytami i bryami kamiennemi, a cakowita dugo miejsca zajtego t budow wynosia 2 37 m., szeroko za okoo 1"60 m. Ivierunek dugoci skrzynki by od poudniowego wschodu ku pón. zachodowi. Po usuniciu ziemi okazao si, i przestrze przeszo 1 m. dugoci od poudn. -wschodniej strony

kryw tyn),

grobu zajta

bya gównie jednym

szkieletem.

Pooony

gow

swobodnie na wznak, ku poudn. -wschodowi, z nogami przechylonemi na bok lewy i nieco przygitemi, mia koci rk, rozchodzce si w ramionach w* obie strony, zgite w okciach ku biodrom zoone na sobie w pasie szkieletu, gdzie palcami przykrywa}^ lecy pod nimi noyk krzemienny; gbiej pod noykiem znajdoway si dwa, w drobne kawaeczki zmiadone wyroby kociane. Przy kocu lewej koci ramieniowej, nieopodal okcia, stao i

mae naczyko

W

kocu

gliniane,

ciarem

przeciwlegym,

t.

j.

ziemi

równie

zgniecione.

od pón. -zachodniej

stron}'

—

—

13

grobu, u nóg tego szkieletu gównego leay dwa inne wpoprzek skrzynki grobowej, jeden na drugim, pooone szkielety, majce tak samo ozdoby kociane u pasa; na kociach ich leay na bok przechylone dwa ozdobne naczynia gliniane'.

Zawarto podobn,

zoon

z

koci

ludzkich,

siekie-

rek krzemiennych, czerepów naczy glinianych, dwóch ków niewielkich, ozdoby bursztynowej i maluczkiej ozdóbki w ksztacie paciorka z gliny, wykazao przedtem przeszukanie grobu skrzynkowego w Kociubicach ^ wspomniane przedmioty stanowiy zawarto wszystkich wogóle dotychczas poznanych grobów skrzynkowych w Galicyi, charakterystycznych zwaszcza zupenie podobnie wyrabianemi po^krytemi ornameni zdobionemi naczyniami glinianemi, tem rytym, zoonym z trójkcików punktowanych, zestawianych w szeregu, poniej i powyej pasków, obejmujcharacych szyjk naczynia. Wyroby te ceramiczne tak okreli mona ich rzut oka kterystyczne, i na pierwszy nawet na przynaleno do kultury grobów skrzynkowych podstawie fragmentów drobnych. I gdyby te gdziekolwiek :

s

si nie

nie

trafiy,

typowe

i

mogyby

uj

uwadze prehistoryka, tak s za nadmienilimy ju,

zawsze jednakowe. Jak

znane

s

nigdzie

w

czci

Galicyi,

poza granicami Podola

waciwo

tego tylko Pokucia, stanowic specyaln obszaru. Dwa odmienne typy kulturalne rozróni mona w okresie neolitycznym Galicyi wschodniej, wzgldnie Podola z czci Pokucia. Jeden, którego cech stanowi

i

wspomniane wanie kamienne groby skrzynkowe i drugi, wyróniajcy si niezwykym stopniem rozwoju, wybitnego zwaszcza w malowanych wyrobach ceramicznych. Pierwdrugi za koniec epoki neolityadnym stonaddniestrzaskiej, nie stojc sunku wzajemnym do pierwszego. Czasy te doprowadziy do niebywaego przedtem rozwoju kultury, charakterystycznej piknymi wyrobami glinianymi, pokrytymi jedno lub wielubarwnemi ornamentacyami. Technika podobna zdobienia naczy glinianych nie bya znana ani przedtem, ani w póniejszych czasach wieków przedhistorycznych i z tego wzgldu, jako waciwa jedynie póniejszym czaszy reprezentuje pocztek, cznej ziemi

w

— som okresu

14

—

neolitycznego, najdobitniej charakteryzuje osta-

take archaiczno-mykesk. epoce tej zamieszkiwa czowiek ówczesny wielki obszar Podola galicyjskiego, zwaszcza dzisiejsze powiaty: tni epok

jego,

W

zwan

borszczowski, husiatyski, zaleszczycki, horodeski, buczacki, trembowelski, skaacki i czortkowski. Poudniowowschodni -kt Galicyi, ssiednia Bukowina, Siedmiogród, Rumunia i Ukraina oto kraje, wykazujce dzi lady osa-

dnictwa ludnoci neolitycznej, produkujcej

masowo adne

naczynia malowane, doprowadzone do niebywaej przedtem doskonaoci, mimo, i wyrabiane byy bez krka Galicyi znamy obecnie 33 miejscowoci garncarskiego. z ladami tej kultury, a z pomidzy nich najsawniejsze przedewszystkiem Bilcze zote, Horodnica nad Dn., K.upow. dryce i niedawno odkryte i zbadane Ivoszyowce zaleszczyckim. Dopiero w latach ostatnich zaczto odpowiednio bada osady te, rozsypane na ogromnym obszarze od Ivarpat po Morze Czarne i sigajce poprzez Bukowin i Rumuni po sam Grecy waciw. Z powodu nieumiejtnie przeprowadzanych dawniej rozkopów kwestya kultury naczy malowanych dugo musiaa by niejasn. Dugi n. p. czas upatrywano w zgliszczach i ruinach osad tej kultury tylko lady cmentarzysk, których domyliwan budow starano si te na wszelki sposób pogodzi z naturalnym stanem, wynikym ze zniszczenia i spustoszenia tyche przez ogie. bez Okazao si jednak, resztek t3^ch nie mona zastrzee powanych za grobowiska same, chocia mimo poszukiwa nie udao si dotychczas natrafi na cmentarzyska istotne*. I niema pewnoci, czy odkryte lady kultury naczy malowanych naley za resztki osad, czy te za zrujnowane cmentarzyska ciaopalne, jak tego chcia G. Ossowski. Chocia te widoczne jest, teorya

W

s

:

w

e

uwaa

uwaa

e

jego,

t.

mona mamy

zw. grobów cegowych, zbyt jest nacigana, to nie jednak z pewnoci twierdzi, rzeczywicie nie tu do czynienia z resztkami ciaopalenia. Zastana-

wiajcy

e

jest

bowiem

fakt

niezwyky,

e

nie

powiodo si

dotychczas odkry adnych grobowisk ludnoci, uywajcej ceramiki malowanej, co tem bardziej dziwi moe, wa-

e

nie

tego rodzaju zabytki przedhistoryczne zawsze

i

wsz-

—

15

—

s

najczstsze. Tak wysoko stojca kulturalnie i zapebardzo liczna ludno musiaaby przecie zostawi wne jakie lady szkieletowych czy ciaopalnych cmentarzysk (przynajmniej liczniejO ile za nieznane i grobowisk. sze i cakiem wiarygodne) groby szkieletowe, to moliwe zwyczajem, panujcym u tej ludnoci, byo jest jedynie, ciaopalenie. Poniewa za prócz wspomnianych pokadów cegowych nie udao si odkry innego rodzaju zabytków najliczniejszymi majc na uwadze, tej kultury, wic stale cmentarzyzabytkami wieków przedhistorycznych uprawnieni bdziemy ska, mogiy i wogóle grobowiska przecie owe ..groby cewarunkowo do przypuszczenia, gowe" Ossowskiego maj co wspólnego z obrzdem pogrzebowym. Wyjanienia kwestyi tej ciekawej spodziewa si te naley od bada najnowszych, prowadzonych ywo w czasach ostatnich przez kilku uczonych. Epoka neolityczna dorzecza Dniestru, której kryteryum odrbnoci stanowi charakterystyczna ceramika malowana, wyrónia si z pomidzy wszystkich przedhistorycznych naj wybitniej. Pojawienie si tej kultury z jej starannie zabudowanemi osadami, chatami, plecionemi z chróstu i wylepianemi glin, z jej obfitemi formami piknie malowadzie

s

e

—

e s

—

e

nych i modelowanych naczy glinianych, licznemi figurwszystko to wyrasta kami postaci ludzkich i zwierzcych trutak nagle i niespodziewanie na tle naszego neolitu, dno przypuci, aeby mogo by dorobkiem biernej i niewielkim darem inicyatywy obdarzonej ludnoci z dawna tu

—

e

osiadej.

Prawdopodobne

miki malowanej,

kazujce lady dawnych sowo,

jej

prdko wyemigrowaa

tywy, nie miona, za

i ludno, uywajca

cerau kresu neolitu ziemie, wyosad i osiadajc tu tylko cza-

jest,

zaja prawie

dalej

i

to

z

wasnej

inicya-

bdc

wcale naciskana przez dookoliczne plesabe i niezdolne do tego. Inicyatywa wyemi-

growania musiaa w}'j zapewne z metropolii tej kultury, a wic daleko z poza granic dzisiejszej Galicyi czy Bukowiny. Kuchy spowodowane z nieznanych nam bliej przyczyn w onie caego plemienia, odbiy si i na czci jego bdcej w staym kontakcie z caoci osiadej w poudn.wschodniej Galicyi, któr ludno ta cakowicie opucia, przenoszc si na poudnie. Czas przebywania jej na zie-

—

—

— by

16

—

niedugi, czem tej na kulkultury wanie tumaczy si brak wpywów tur z dawna tu osiadej ludnoci neolitycznej. Egzotyczne pochodzenie, stosunkowo bardzo wysoka kultura

miach

naszych

stosunkowo

bardzo

—

figurki boków), rozwinite pojcia religijne oraz chwilowe niemal tylko przebywanie wród tubylców

(znacznie

niemono

przekazania im choby oto przyczyny, kultury dla których obraz jej przedstawia si tak wybitnie odrbnie, nieuwarunkowany ogólnym stanem kultury przedi

co

za

idzie,

tern

pewnych

tylko

waciwoci

historycznej kraju (^o

to

'".

do proweniencyi

wedug

prof.

s w

—

tej

lv.

i

chronologii bujnej

Hadaczka zawizki

jej

tej

kultury,

elementów wi-

wyspiarskiej kulturze neolitycznej, a podobiestwo wykazuje ona ze stylem ludowym greckiej starszej fazie kreteskiej i modszej kultury królewskiej mykeskiej. Wskazuje to, i kultura obszaru pónocnego, a zatem i dorzecza Dniestru, wyrosa z nieznacznych pocztków czystego neolitu i dziki wpywom, idcym z po-

doczne

greckiej

w

w czasie bronzowego wieku Upadek jej spowodoway prawdopodobnie wiksze wdrówki ludów w Europie rodkowej, czce si zapewne z wdrówkami Dorów i innych plemion w Grecyi. Wskutek tego przeduy naley okres trwania jej na pónocy a do 1200 r. przed Chr. ^. Na grunudnia,

rozwina si

bujnie

greckiej kultury królewskiej.

cie

Podola

bya

kultura ta jedynie

intruzem, który o

ile

rozwojowi z dawna tu osiadej ludnoci, to w kadym razie nie przyczyni si do jej postpu. Wyparta czasowo ludno tubylcza nie usuna si cakowicie, lecz ustpi musiaa jedynie miejsca na Podolu, gdzie wrócia z powrotem po wyemigrowaniu przybyszów, jak tego dowodem kulturalna midzy kultur grobów skrzynkowych a kultur póniejszych wieków uywania metali. Caoksztat bowiem kultury okresu metali wykazuje wiele analogii z poprzednim okresem neolitu, nie przeszkodzi

cigo

wspomnielimy — charakterystyczny zwyczaj chowania zmarych w skrzynkowych grobach kamiennych. nastpnym okresie zwyczaj ten nie zosta zaniechany, ale zmodyfikowany tylko, poniewa i nadal chowano zmarych w podobnych grobach, zw. pytowych. dla którego

— jak

to

by

W

t.

— Róni

17

—

sw budow

od skrzynkowych jedynie odurzdzenia. Kiedy mianowicie sposobem miennym nieco przewanie pyt uywano caych do grobów skrzynkowych kamiennych, zestawianych na podobiestwo skrzynki podunej, to groby pytowe róni si od nich jedynie tem, e wewntrz nie maj skrzy nkowatego ksztatu, lecz uoz mniejszych kib wikszych gazów, nakrytych one z góry pyt kamienn. Do tego rodzaju grobów naley ich w postaci krgów, ukadanych z kamieni, i odmiana w których obrbie spoczywaj zwoki jednego lub wicej nieboszczyków. Groby takie przesypywano ziemi, a dopyt kamienn. Znane te piero na to kadziono byy groby kurhanowe, w których skadano zmarego bez adnego okrycia kamiennego wprost na ziemi sypano nad tem mniejszych lub wikszych rozmiarów mogi. Dla wzmocnienia trwaoci takiego nasypu wykadano zwykle wierzchni jego cz, wysoko nad zwokami, rozmaitej wielkoci kamieniami, które jednak najczciej zabierane byy póniej przez ludno okoliczn. Podobnie same nasypy byway niejednokrotnie w cigu wieków dugich zanajorywane lub rozrzucane to wanie jest przyczyn, i podpytowe pozbatrafiaj si groby pytowe czciej wione ich zupenie, chocia zwykle usypywano nad nimi

si one

s

cik

i

i

i

e

kurhany.

Typy te grzebalne, zestawione razem, wykazuj tak pokrewiestwo, i bdc jedynie wynikiem naturalnego bogactwa ziemi podolskiej w kamie, nadajcy si do celu podobnego, atwo wyjani si dadz w odmianach swych zwizkiem pokrewiestwa, albo te najwidoczniejsz blizkie

zachodzc midzy

ich poszczególnymi rodzajami. swej budowie nie róni si wiele nawzajem, ale i zawarto ich, jak równie cechy fizyczne pochowanych w nich zmarych, przemawia si zdaj za to-

analogi, I

nie tylko

w

samoci ludnoci z dnoci póniejszych

czasów grobów skrzynkowych z luepok okresu metali. Co si za tyczy wspólnoci kulturalnej, zachodzcej midzy odmianami temi typów grzebalnych, to nie brak dowodów, przemawiajcych i za tem, oczywicie z uwzgldnieniem chronologicznego nastpstwa stopni rozwojowych.

—

18

Przedmioty, znajdowane cyi grobach szkieletowych,

—

w

tych, rozmaitej

konstruk-

s bardzo skpe, a skadaj si samych bronzowych, drobnych piercieni, szpil, rzadziej kolczyków, guzików i drobnych przedmiotów ozdoby. Natrafiane niejednokrotnie i wyroby kamienne wskazuj, i, obok bronzu i elaza, kamie i nadal znajdowa zastosowanie jako materya wytwórczy. Naogó za wszystkie te groby s bardzo ubogie i widocznie naleay do ludnoci przewanie

mao

z

waciwie

dalej na neolii metalami posugiwaa si wyjtkowo jedynie i to wyrobami obcymi, importowanymi w niewielkich ilociach i w okazach drobniejszych tylko. Taki stan rzeczy trwa w dorzeczu Dniestru wieki dugie i dopiero z chwil, kiedy elazo wyprze ju zdoao w Europie caej bronz dawny i u nas poczy si coraz obficiej pokazywa wyroby elazne. Chwila ta przypada na epok Cesarstwa rzymskiego, t. zn. na pierwsze wieki po Chr., pod wpywem wielkiej kultury rzymskiej i zachodnio-europejskiej, lateskiej, tudzie poniekd wschodnio-europejskiej, scytyjskiej. Na terytoryum bowiem podolskiem i pokuckiem znajdujemy lady tak kultury rzymskiej, jak i scytyjskiej, w postaci grobów i przedmiotów lunych, wykazujcych ponad wszelk wtpliwo pochodzenie kultury elaznej tych obszarów. Ivutura ta, podobnie jak i wyprzedzajca kultura czasów bronzu, nie dosiga wikszego rozwoju i dopiero w czasach wczesnohistorycznych, sowiaskich ju, zasuguje na miano istotnie elaznej, chocia i wówczas nie rozstano si jeszcze cakowicie z wyrobami kamiennymi. Wogóle zdecydowany charakter jednolity posiad jedynie okres neolityczny, podczas gdy kultura

kulturalnej,

pozostajcej

tycznym stopniu rozwojowym

—

j

wieków nastpnych wahaa si a bronzem, a

nastpnie

i

stale

midzy

neolitem spoZ przefermento-

elazem, stanowic

w

ten

mozajk wpywów najrozmaitszych. waniem si dopiero osadnictwa sowiaskiego wystpiy sób

na plan pierwszy waciwoci swojskie, bardziej zdeklarowane i charakterystyczne. Wpywom prowincyi rzymskich zawdzicza przedhistoryczna kultura dorzecza Dniestru przyjcie si nowego, ciaopalnego obrzdu pogrzebowego, który jaki czas panowa tu, jak dowodz tego groby z Lipicy koo Rohatyna,

—

19

—

Chocimierza, Kamionki wielkiej, Kapuciniec, Boryszko-

z

Repuyniec, Petryowa, Trembowli mona kultur t II. III. w. po Chr. — powstaa ona drog powolnego rozwoju z kultury, jaka istniaa nad Dniestrem w czasach przedchrystusowych. Wiele bowiem szczegóów wskazuje, i zwizana jest z poprzednio wspomnianymi grobami szkieletowymi

Sobódki

wiec,

i

In.

polnej,

—

Chronologicznie oznaczy

poowy

pierwszego tysiclecia przed Chrystusem, a reprezentowanymi znaleziskami z Huboczka, Rakówkta, Uwisy, Horodnicy, Jasionowa, Smulna, a przedewszystkiem z Czech i Wysocka. Analogia ta ma tem wiksze znaczenie dla stwierdzenia cigoci kulturalnej, i od siebie znacznym obie grupy wykopalisk oddzielone dawniejszych panoway jeszcze groby okresem czasu. szkieletowe, lecz zwolna wystpowa pocz i zwyczaj ciaw II-ej pooopalenia, przyjty z zachodu. Zdaje si, z pierwszej

s

W

e

wie I-go

tysiclecia

palenie

zwok

rozpowszechnio si

wszdzie nad górnym Dniestrem, pomimo wpywów scytyjskich i utrzymao si jako panujca forma w pierwszych

W

wiekach nastpnych, w epoce wiekach po Chrystusie. upadku Cesarstwa rzymskiego, charakter kultury tej nie zmieni si wiele, ale powrócono natomiast do grzebania zmarych, zachowujc obrzd ten do czasów ju historycznych. Do epoki tej odnie naley cmentarzysko szkieletowe w Psarach (p. Rohatyn), w Horodnicy nad Dniestrem, wszystkie w Trembowli i Podhajczykach Justynowych

—

w dorzeczu Dniestru^. Groby szkieletowe ostatniej epoki przedhistorycznej albo kurhanami, albo Galicyi wschodniej przesypane te pokryte wielkiemi pytami kamiennemi; niekiedy skadano zmarych w koryta drewniane, albo skrzynie zbite gwodziami. Palenie zwok wyszo prawie cakowicie z uyjedyny grób ciaopalny z tych czasów odkryto cia

s

—

w

Uwile (pow.

Husiatyn)^.

Skonstatowalimy wic dla dorzecza Dniestru nastpujce grupy kulturalne, charakterystyczne dla za cay przecig wieków przedhistorycznych neolityczne kamienne groby skrzynkowe, kultura naczy malowanych, groby t. zw. pytowe i podpytowe, tudzie kurhanowe, ciaopalne :

groby

epoki rzymskiej,

szkieletowe

groby epoki

póno-

—

20

—

wreszcie groby epoki sowiaskiej. Po zaznajomieniu si nastpnie z stosunkami kulturalnymi, za ten czas, w dorzeczu Bugu i wogóle na pónoc od Dniestru, spróbujemy ustali, jakie zwizki istniay midzy dwoma ten sposób zrozumiemy, jakie stanolemi terytoryami. wisko zajmowaa ziemia lwowska, pooona na pograniczu midzy jednem dorzeczem a drugiem. dziale wód rzymskiej

i

W

—

—

III.

CHARAKTERYSTYKA PRZEDHISTORYCZNEJ KULTURY DORZECZA BUGU. Dorzecze Bugu obejmuje rawski

w granicach

Galic}'!

powiaty

:

ókiewski. Fachowych bada nie przeprowadzano niestety na tym obszarze i jedynie przypadkowi zawdzicza si zanotow^ane przez rozmaitych autorów wiadomoci o zabytkach i znaleziskach, dokonanych w tych powiatach. Nie brak jednak dowodów, i w epoce neolitycznej obszary te zajte byy, jak i reszta Galicyi wschodniej, chocia przez ludno nie t sokalski, kamionecki,

sam,

co

zajmowaa

tycznej tych stron

szcza

w

i

dorzecze Dniestru.

O

kulturze neoli-

przekonuj lady osad, licznych zwa-

Sokalskiem, gdzie

zauwaono

je

w

wielu miejsco-

wociach.

Na gruntach wsi Woswina, na niwie „Starawie" na wydmie nad Bugiem znajduje si duo krzemieni i namiczy glinianych^. lady osady podobnej widoczne dzy wsi R a d w a c a m i a H o h o o w e m ^^. Na wydmach wsi Horodyszcza bazyl. lady osady neolitycznej ^^ We wsi Ilko wicach odkryto przypadkiem depozyt z kilkunastu noy i skrobaczy krzemiennych i-. Krzemienne narzdzia znajdowano w L i s k a c h '^ X o w^ y m dworze natrafiono na narzdzia krzemienne przy budowie gocica ^^. Muzeum im. Lubomirskich znajduje si paskie duto krzemienne ze wsi Ostrowa^". Na wydmie piaskowej nad Bugiem i Rat we wsi Parch acz u widoczne, lady spai

s

w

W

leniska z

uomkami

gruntach wsi

krzemieni

Przewodowa

i

naczy

znajduj

glinianych

liczne

^^.

uomki

Na

krze-

i obok odkrzemienne we wsi P odzi m ierzu, znajduj i^. szczypki i czerepy gliniane We wsi Radwan c ach, na

mienne

i

starannie wyrobione grociki^^.

Na mogile

niej,

2

— w

22

—

„Rudki% tudzie u pón. skraju ^^ lasu na „Czarnej roli" widoczne lady osady neolitycznej naNa depozyt kilkudziesiciu odszczypków krzemiennych trafi wieniak przy kopaniu we wsi witarzowie^o. Muzeum im. Dzieduszyckich znajduj si wykopane tu w czasie regulacyi Bugu wyroby krzemienne i rogi jele-

wydmie na Wulce

i

lesie

W

2'. Na polach wsi Skomoroch lady osady z licznymi w Muzeum im. krzemieniami i czerepami glinianymi Dzieduszyckich przechowuj si znalezione tu dwa wiksze skrobacze krzemienne'--. Krzemienne narzdzia ze wsi owa przechowane w muz. im. Dzieduszyckich'^^. Na lady osady neolitycznej'-*. We wsi gruntach wsi osad neolitycznych ^5. Na poudn.dwóch Ulwówek lady wschód wsi Jastrzbi cy, na nizko pooonych pastwiskach „Ripnyk", znajduj czerepy gliniane i narzdzia kwarcytowe do gadzenia — w Muzeum Nauk. Tow. im. Szewczenki we Lwowie znajduje si dutko krzemienne, starannie gadzone-^. Kamienne wyroby znajdowano wreszcie

nie

—

Spa

Ciela

w

okolicach samego Sokala. znaleziska neolipowiecie kamioneckim znane tyczne nastpujcych miejscowociach: pobliu Busku, przy budowie drogi (1899 r.) klasztoru Franciszkanek znaleziono motek kamienny, na motka, erekcyonalnem polu „pod gocicem" owalnego ksztatu, na ogrodzie parafialnym krzemien-

W w W

s

w

poow

pi

nych

noów, nad rzeczk Sootwin dutko krzemienne, pogbianiu wapniarki nad stawem, koo dworu, na-

przy czynie gliniane i paciorki, przy kopaniu fundamentów na skarbowym gruncie w „rodkowem miecie" paciorki por-

wiksz ilo fragmentów narzkamiennych, a w innem miejscu cztery kule kamienne wszystkie te przedmioty przechowuj si w Muzeum Nauk. Tow. im. Szewczenki we Lwowie. Muzeum im. Lubomirskich znajduj si pochodzce std noe krzemienne ^^. Pod wsi Rusiowem rozciga si obszar kredowy z licznymi krzemieniami i gadzonymi kawakami drzewa skamieniaego'^^. Na gruntach wsi Stanina znajduj krzemienie i czerepy gliniane, podobnie jak i w ssiednim Pa29. w Muzeum Nauk. Tow. im. Szewczenki przechowuje si znaleziony we wsi C z a n y u ciekawy okaz

firowe, na „drugiej stronie

"

—

dzi

W

owi W

23

—

kamiennego motka okrgego

z

—

otworem przebitym na zbada prof. K. Hadaczek zabytki neolityczne ^^ Na wystawie krakowskiej z 1873 r. byo dutko krzemienne, wykopane we wsi Pru-

W

wskro ^°.

eleciowie wielkim

—

sie (pow. Rawa ruska) na brzegu Ratj' 1867 r. koloru ciemnego, wpadajcego w kolor niebieski, biao nakrapiane, starannie polerowane, z maymi ladami upania^-. powiecie ókiewskim notujemy znalezienie toporu krzemiennego we wsi D o r o s z o w i e ^^. Narzdzia krzemienne z K r e c h o w a posiada Muzeum im. Dzieduszyckich. Kuninie istniej lady osady neolitycznej^*. Na piaskach „na Zarudju" we wsi Lipinie znajduj krzemienie i czerepy gliniane 3^. na Haraju, znaleziono starannie polerowan siekierk krzemienn ^^. mogile we wsi Mogia n ach znale miano narzdzia krzemienne ^^. Mostach wielkich lady osady z wyrobami kamien-

W

W

W ókwi,

W

W

nymi ^s. Wcale

i

liczne zabytki

i

znaleziska

powysze wykazuj,

Bugu, podobnie jak i Dniestru, zamieszkane byo w epoce neolitycznej, chocia kwesty by moe, czy równoczenie nad Bugiem i Dniestrem rozwijay si te kultury. Spróbujemy, czy rozpatrzenie odkrytych dotychdorzecze

czas nad

Bugiem zabytków grobowych

nie

zdoa wyjani

innych kwestyi, zwizanych z pochodzeniem i charakterem kultury tego obszaru. Jak ju wspomnielimy, cisych bada naukowych nie przeprowadzano dotychczas w pónocnej stronie kraju, wobec czego zdani jestemy wycznie na odkrycia przypadkowe, nieliczne zreszt, jeli chodzi o groby i mogiy. Wymieni za naley przedewszystkiem odkrycie dra K. Hadaczka, który zbada we wsi elechowie (pow. Kamionka strumiowa) mogi ksztatu nizkiego stoka citego, 1'6{) m. wysok. Na szczycie wzgórza grobowego byo waciwe mogiom zagbienie koliste, o rednicy 5-metrowej, które powstao wskutek runicia grobu wewntrznego. gbokoci 90 cm. od szczytu mogiy ukazaa si w samym rodku wzgórza, wród gsto zbitej ziemi gowa szkieletu, spoczywajcego na wznak, na zachód, nogami na wschód, a uoonego jakby na zwglonej podcióce drewnianej cae ciao pokrywaa warstwa twardo zbitej tej

i

W

gow

—

—

—

24

nie znaleziono adnych przedmiotów, nasypowej rozrzucone byy olirzeski ani dwóci fragmenty naczy tak drobne, krzemienne si na jeden zoyy razem któreby znale, nie udao si tylko na uwag zasuguje nici poród czerep wikszy. Z misy dwa i brzeka fragment naczyka, denko jednego naczy z orodmiennych dwóch brzuca drobne okruchy z rzd ukowatych przedstawia namentem. Rysunek jednego wci w ciao naczynia, podobnych do wgbie robionych paznokciem, drugiego dwie krótkie linie proste, przecinadese skajce si pod ktem ostrym, które wiadcz, da si z caego rzdu tych linii, które biegy wokoo zygzakiem 3^. Z prymitywnej ])udowy grobu, tudzie z wspomnianych fragmentów wnosi mona, i zbadana mogia siga epoki neolitu. O neolitycznem pochodzeniu wiadczy si równie zdaj wyroby krzemienne i fragmenty naczy, znajdowane na mogiach we wsi Mogilanach (pow. Jeszcze jedn Podzimierzu (pow. Sokal) kiew) wiadomo o przypuszczalnie neolitycznym grobie posiadamy co do m. Sokala, gdzie na miejscu cegielni dzisiejszej, obok dworca kolejowego, natrafiono na szkielet ludzki, przy którym znaleziono krzemienne dutko i topór. Nie posiadamy adnych szczegóów dokadniejszych i nie wiadomo, czy i nad tym grobem nie wznosi si nasyp kurhanowy *^ szkieletowym grobie neolitycznym w Dziedziowie (pow. I\.amionka str.) znaleziono kubek gliniany z ornamentem sznurkowym, przechowany w Muzeum im. ziemi. Przy

a jedynie

zmarym

w

ziemi

e

i

e

ó-

*'^.

i

W

Dzieduszyckich ^-. Tyle wogóle

wiodo

wiadomoci zebra si dotychczas pona obszarze obj-

o kulturze neolitu nad Bugiem,

tym granicami Galicyi. Rozpatrzeniem ich zajmiemy si w cigu dalszym, a na razie zestawimy znaleziska i z innych epok tego terytoryum, celem zyskania monoci odtworzenia charakteru i waciwoci kultury nadbuaskiej w wiekach przedhistorycznych. dorzeczu Bugu, podobnie jak i w caej Galicyi, kultura kamienna przecigaa si do samych niemal cza-

W

sów historycznych, chocia wyroby bronzowe, a potem

w i

midzyczasie znane byy elazne, jednak tak wyj-

— tkowo

i

sporadycznie,

25

—

i waciwie

nie

mona mówi

o

je-

bronzowej lub elaznej. Dlatego te termin „epoka bronzowa" naley odnonie do kraju naszego rozumie nie jako okrelenie stanu kultury, ale jako oznaczenie chronologiczne, t. zn., i dane znalezisko pochodzi z czasów, kiedy i bronz by ju znany. tem te rozumieniu mówi moemy o znaleziskach z epoki bronzowej nad Bugiem, gdzie w kilku miejscowociach natrafiono na wcale nawet ciekawe zabytki bronzowe, sigajce czasów dnolitej kulturze

W

poneolitycznych.

Na czele wspomnie naley o pokaniejszym skarbie bronzowym z Ivrechowa (proweniencya bliej nie znana), przechowanym w Muzeum im. Lubomirskich. Skada si na 14 sztuk narzdzi,

duto

i

w

naramiennik,

czem kilka celtów (toporków), sierp, w obu kocach piciu prkami ozdo-

tpo zakoczony. W Muzeum im. Dzieduszyckich znajduj si cztery dzidy, toporek prt spiralnie zwinity z okolic ókwi. Bronzowe przedmioty znale miano w Mostach wielkich (p. ókiew) ^^ w Przedrzym cha eh (p. ókiew)^*. W Ostrowie (p. Sokal) znabny,

i

i

i

leziono

zowy

w

*°.

W

wzgórzu cerkiewnem celt bronUmiej, w Krakowie prze-

1897 roku na

chowuj si

Muzeum Akademii

w Kamionce strumiowej

znalezione

wyroby bronzowe: klinga sztyletu i naramiennik z czterech skrtów blachy bronzowej, bez adnych ozdób ^^.

W

czasie

tach wsi

budowy

kolei elaznej (1878) natrafiono na grun-

Nowydwór

pod Ivrystynopolem

(p. Sourn z popioem i naramiennik bronzowy inne przedmioty, znalezione równoczenie, pochodz z czasów póniejszych ^'. Znamy z kilku miejscowoci nad Bugiem (Stanin, Pawów, Jastrzbica, Radwace etc.) fragmenty naczy glinianych, zdobione ornamentem typu Jasionów, Smólno, Czechy, Wysocko i t. d., a sigajce I-szej poowy pierwszego tysiclecia przed Chrystusem. K.ultur podobn poznalimy ju w dorzeczu Dniestru, gdzie skonstatowa si

kal)

na kilka glinianych

—

nawet dao zwizek, zachodzcy midzy ni a kultur cmentarzysk ciaopalnych epoki Cesarstwa rzymskiego z II.— III. po Chr. Istniej te lady, wskazujce, i nad Bugiem uoyy si w ten sposób stosunki kulturalne.

e

—

26

—

s

resztki osad z ceramik przedchrystusow, Znane te epoki rzymskiej. Do epoki tej naley ceramik i a take

przedewszystkiem osada przemysowa koo Niesuciowa (pow. l\amionka strum.). Bya to niewielka osada garnziemi utrzymay si jecarska, dwukrotnie zniszczona. ciat wraz z piecami, trzy podogi szcze dobrze gliniane piece garncarskie, piwniczki, opodal za znalazo si szkieletowe cmentarzysko z epoki wczeniejszej. Z osady pochodz (obecnie w Muzeum im. Dzieduszyckich) liczne fragmenty ceramiczne, rzucajce wiato na ornament ówczesny, nastpnie wyroby z koci, jak grzebienie, rylce, topoigielniki, przewiercone ky zwierzt dzikich, kolczyk rek bronzowy, branzoletka, iga i fibula o formach prowincyonalno-rzymskich, uywanych w rodkowej Europie miostrogi, fibula, grot, dzy IV VI. w. po Chr. Z elaza noe i inne narzdzia, z terrakoty ciarek stokowy od krosien, liczne ciarki od wrzecion, ze szka trzy pa-

W

i

—

ciorki

s

^'^.

Na groby ciaopalne z tych czasów (pierwsze wieki przedchrystusowe) natrafiono przypadkiem w 1878 r. we wsi pod Krystynopolem (pow. Sokal). Prócz wymienionego powyej naramiennika bronzowego wydobyto z ziemi kilka urn z popioami i elazn bro pogit, jak dzidy, miecze, umba i rczki od tarcz. Z poród urn wyrónia si jedna czarna o lnicej powierzchni przedmioty te przeszy w posiadanie Muzeum im. Dzieduszyckich*^. Take z Bendiuchy (pow. Sokal) nad Bugiem dostaa si do tego Muzeum smuka urna czarna, u góry meandrem ozdobiona, charakterystyczna dla epoki rzymskiej ^°. Z P r z e w o d o w a (pow. Sokal) pochodz przedmioty z tej epoki, przechowane równie w tem muzeum. okolicach Sokala znaleziono wreszcie fibul bronzow, typu rzymskiego i kolczyki srebrne z trzema perami ^i. Wcale te czsto trafiaj si na obszarze nadbuaskim monety rzymskie z pierwszych wie-

Nowydwór

—

W

ków po

Chr.

Tak przedstawia si

rejestr wszystkich, dokonanych dotychczas znalezisk w dorzeczu Bugu, z wyjtkiem szeregu wiadomoci o mogiach, waach i horodyszczach tego obszaru, które same dla siebie nie jeszcze niczego.

mówi

— Opuszczajc

je zatem,

Tl

—

oprzemy si jedynie na zestawionym

powyej materyale, o ile oczywicie pozwoli na to fraten sposób sprógmentaryczno jego niedokadno.

W

i

bujemy scharakteryzowa kultur przedhistoryczn terytoryum omawianego, zaczynajc od neolitu. O samej kulturze neolitycznej niewiele jestemy w stanie powiedzie poza skonstatowaniem okolicznoci, i kwita ona nad Bugiem wcale pokanie, jak wnosi mona z zestawionych uprzednio szczegóów o ladach osad i znaleziskach z tej epoki. Najpowaniejszy dokument, groby i mogiy, zbyt jest tu niejakim dla prehistoryka dostateczny, by w stanie by umoliwi ustalenie kwesty i szczegóowych, zwizanych z pochodzeniem i waciwociami tej kultury. Nie brak jednak pewnych punktów za-

s

mog

w rozpatryw^aniach czepnych, które oparcie stanowi na temat podobny. Nam za rozchodzi si przedewszystkiem o wykrycie ewentualnych rónic i analogii, zachodzcych co do charakteru kultury dorzecza Bugu i Dniestru i stosownie te do tego spraw t rozpatrzymy. Dwie grupy kulturalne ustalilimy dla neolitu dorzekamienne groby skrzynkowe i osady ceracza I3niestr.u miki malowanej. Jak ju uprzednio zaznaczylimy, tery tory um dwu tych typów nie wychodzi poza granice dorzecza Dniestru (Podole i Pokucie); rzeczywicie nie znalelimy i ladu ich na obszarze nadbuaskim, mimo w^cale licznych osad neolitycznych. Groby dorzecza Bugu inne cakowicie od znanych na Podolu, a w kadym razie nie

—

s

posiadaj nic wspólnego z grobami skrzynkowymi. Poznane, to albo kurhanowe, albo te doowe, a w kadym cakowicie czterem razie nie skrzynkowe, które obce powiatom nadbuaskim. I wogóle kultura neolityczna tych stron odmienn jest od kultury naddniestrzaskiej. A jak bya, przedstawi sobie moemy poniekd dziki badaniom prof. K. Hadaczka, który na podstawce cisego

s

zanalizowania niezmiernie bogatego w wyroby ceramiczne inwentarza neolitycznego cmentarzyska szkieletowego we wsi Zotej w Sandomierskiem ustali, i kultura neolityczna galicyjskiego obszaru nadbuaskiego nie inn bya od w^spóczesnej kultury caego niemal dorzecza Wisy. ten sposób stwierdzona zostaa odrbno charakteru

W

—

28

—

kultury neolitycznej obszaru nadwilaskiego, przedstawia-

jjcego

odmienn ster wpywów, obc wpywom, którym

Dwa

ulegaa ziemia naddniestrzaska. rya

ronem

yy yciem w

te

ssiednie teryto-

tym samym, ctiocia

czasie

nie-

wykluczone jest, i stay przecie w jakim stosunku wzakadym razie nie moe ulega wtpliw^oci, jemnym. i kultura neolityczna galicyjskiego terytoryum nadbuatylko skadow tworzya caoci kultury doskiego

W

cz

rzecza Wisy. tarzysko

wspomniane wanie cmenOkoo 1890 zostao ono przedmioty wydobyte przeszy w posiada-

Przemawia za

w Zotej

przekopane, a nie

Muzeum

z

tern

Ivrólestwa.

im. Dzieduszyckich

we

I_.wowie.

rzdowe, zmarych ukadano dno wyoone byo niereguktórego dole, w wykopanym w skulonej pozycyi na boku kamiennemi, larnemi pytami zbiór naczy przerónych lecych, u stóp umieszczono form, dodawano za take obrobione narzdzia z kamienia Groby byy doowe

i

okrzeski krzemienne. Jak

i

wygldao

nakrycie grobowe, czy

upanych pyt kamiennych, tworzcych rodzaj skrzynki, czy te doowy grób by wprost zasypany ziemi, tego nie dao si stwierdzi. Towarzyszce naczy-' niom wyroby z kamienia wskazuj, e cmentarzysko to naley odnie do epoki neolitycznej. Wszystkie okazy ceramiczne tego cmentarzyska odznaczaj si bardzo wybitnem pitnem odrbnem, które polega na jakoci gliny i sposobie palenia, a take na jednolitem, bogatem zdobnictwie, widocznem prawie na kadem naczyniu. Glina naczy jednostajnie zaprawiona, posiada znaczn domieszk piasku drobnoziarnistego. one niebardzo silnie wypa-

byo równie

lane

waa

i

z

do

W

kruche. kolor szary, tylko

S

caym

zbiorze

ceramicznym prze-

maa ilo naczy ma barw

dno-czerwonaw, któr zawdzicza przedewszystkiem

brusta-

ranniejszemu sposobowi agodniejszego wypalania. Ceramika ta nie odznacza si bogactwem form naczy poszczególnych, kilka tylko ksztatów panuje w zbiorze caym. jednak zalet tej ceramiki jest jej nader charakterystyczna ornamentyka, dokonana technik wyciskania. Linie sznurkowej roboty, które wystpuj prawie na kadem naczyniu, t ceramik z garncarstwem neolitycznem innych krajów Europy. Repertuar motywów ornamenta-

Gówn

cz

— cyjnych

jest

29

wprawdzie ubogi,

— lecz

formy poszczególne

s

cile okrelone z delikatnem poczuciem symetryi zastosowane. Obok linii prostych, równolegle biegncych, wyi

stpuj bardzo czsto

linie faliste,

zapeniajc sob

szersze

pasy odgraniczone i te linie gównie przyczyniaj si do wytworzenia odrbnego charakteru tej ceramiki. Przy zestawieniu ceramiki cmentarzyska w Zotej z poudniow ceramik malowan dorzecza Dniestru uderzaj obok znacznych rónic liczne analogie, pojawiajce

si w tych dwu odmiennych wiatach kulturalnych. Podobiestwa te dotycz tak form, jako te ornamentyki. Pod wzgldem ksztatów powtarzajca si wród naczy malowanych ta sama forma kubka, a take formy misek i amfor z dwoma nizkiemi uszkami, zbliaj si pod niejednym

wzgldem do odpowiednich form cmentarzyska w Zotej. Pod wzgldem ornamentyki uderza przedewszystkiem istnienie linii falistej, znanej i w malowanej ceramice Galicyi wschodniej. Podobiestwa te tak charakterystyczne, nie naley ich na karb przypadku, lecz raczej wypada

s

ka

e

wytumaczy je drog wpywów wzajemnych. Technik wykonania róni si obie grupy ogromnie, lecz rónice te malej, jeli zwróci si uwag na niemalowane naczynia, ozdobione nacinanymi ornamentami, które wszdzie towarzysz ceramice malowanej, a same zachowuj w sobie dawniejszy stan rozwojowy ceramiki neolitycznej. wiadcz one, e pierwotnie istniao take w poudniowo-wschodniej Europie garncarstwo, posugujce si glin niedokadnie oczyszczon, zdobice swe wyroby tylko wgbionymi ornamentami, do którego póniej przyczyo si garncarstwo odmienne, uywajce gliny starannie szlamowanej odmiennego sposobu dekoracyjnego, t. j. mono- lub polii

chromii.

e

ceramika Z zestawienia choby pobienego wynika, cmentarzyska w Zotej, obok widocznych podobiestw do póceramiki neolitycznej krajów bardziej zachodnich nocnych, posiada pewne waciwoci odrbne, które przyj dla niej samodzieln grup nadwilask. Na podstawie dotychczas przeprowadzonych bada mona tyle tylko powiedzie, cywilizacya ta obejmuje przedewszystkiem obszar rodkowej Wisy i kilku waniejszych jej i

ka

e

—

30

—

W

neolicie byy prawdopoBugu. dopywów, jak Sanu dobnie gównie te okolice najgciej zaludnione*). Wprawdzie w Galicyi nie odkryto dotychczas wikszych ladów kultury, reprezentowanej ceramik cmentai

rzyska ze Zotej, ale

znan

jest tu

ona

z

fragmentów, znaj-

dowanych

w

rónych okolicach nadbuaskich. Najpowa-

niejszem

za

znaleziskiem tego typu jest szkieletowy grób (pow. Ivamionka strumiow^a),

we wsi

Dziedziowie

którego pochodzi kubek zdobny w ornament sznurkowy, przechowany obecnie w Muzeum im. Dzieduszyckich. Nie

z

posiadamy niestety adnych wiadomoci dokadniejszych naczynie to charakteryo tem odkryciu, ale pewne jest, styczne znalezione zostao przy szkielecie. Prof. Hadaczek nie przeprowadzi analogii ceramiki skrzynkowych, tej z ceramik naddniestrzaskich grobów które wyprzedziy kultur naczy malowanych. I o ile susznie zaznaczy autor pewne styczne midzy ceramik ze Zotej a ceramik malowan, to tem bardziej uwzgldni naleao charakterystyczn ceramik grobów skrzynkowych. Jak ju wyej powiedzielimy, w grobach tych znajduje si stale zupenie jednakowe naczynia kulistego ksztatu z guzami przebitymi, sucymi jako uszka, a przyozdobione ornamentem rytym w postaci kresek, zestawianych w trójkty, obiegajce szyjk naczynia dokoa, albo te ornamentem z podwójnej lub potrójnej linii zbatej, lub kresek zoonych z szeregu klinów drobnych (Zastawie pod Tarnopolem). Ceramika ze Zotej wykazuje analogie odpowiednie tak do ksztatów, jak i ornamentów^ ceramiki grobów skrzy kow^ych, z któr sta si zdaje w stosunku jakim. Jakiego rodzaju byyby te stosunki, nie mona na razie ustali, ale najprawdopodobniej przypisa je naley

e

wpywom wzajemnym

lub pokrewiestwu plemiennemu nad Dniestrem. Za mao znamy na razie kultur przedhistoryczn obszaru nadbuaskiego, by w stanie by wyróni w caoksztacie jej wybitniejsze jakie typy. Za czasu neolitu, jak

ludu nad Bugiem

wnosi mona *)

Dr. K.

z

i

powyszych danych, panowaa

Hadaczek.

teryay antrop. arch.

IX.

Neolityczne cmentarzysko

tu kultura,

w

Zotej.

Ma-

— której przedstawicielem tej.

Ceramika

31

—

typowym

jest

jego tak jest oryginalna

cmentarzysko i

w Zo-

charakterystyczna,

i bezwarunkowo uwaana by musi za waciwo terytoryaln. Nie udao si za odkry tu dotychczas innych zabytków, któreby pozwalay wnosi o drugim jakim typie kulturalnym w czasie trwania caego okresu neolitu. Ceramika zdobiona ornamentem sznurkowym, to jedyna typowa neolitu dorzecza Bugu. Z wj^mienionych poprzednio znalezisk bronzowych wynika, i obszar nadbuaski, podobnie jak naddniestrzaski, nie przeywa jednolitej jakiej epoki bronzowej, lecz otrzymujc tylko wyjtkowo i nadal trwa w kamiennej, skpo wyroby bronzowe. Jak wszdzie indziej i bardzo w Europie wschodniej, tak i u nas, wyrobów tych nie mona byo zdobywa drog wasnej produkcyi, a to z powodu braku kruszców. Dlatego te, o ile ju na ziemiach naszych znajduje si wyroby bronzowe, to wszystkie one bez w};jtku, zwaszcza najdawniejsze, dostay si nam od

waciwo

obcycli

drog handlow

lub zdobyczn.

Podobnie te

ma

bronzami, znalezionymi na obszarze nadbuktóre ksztatami swymi nie róni si wcale od askim, innych znalezisk analogicznych w reszcie kraju, stanowic równie import z krajów obcych. Odnonie do Galicyi, ródem takiem wyrobów bronzowych byy Wgry zwaszcza, jako najbliszy ssiad, obfitujcy w kruszce wszelkie. Drogi wodne byy traktami, którymi docieray do nas obce wyroby metalowe. Najwaniejsz, zdaje si, rol odegraa w tym wzgldzie rzeka San, dolin której wyroby wgierskie dostaway si na tery tory um caego ju dorzecza Wisy, zachodnimi za dopywami teje otrzymywalimy i wyrob}^ zachodnio-europejskie. Podobna rola w imkraju porcie bronzów wgierskich na wschodni udogojego, dopywom przypada w udziale Dniestrowi i dniajcym komunikacy z poudniem zakarpackiem. I3woma

si

rzecz

i

z

cz

drogami rónemi z tego samego róda otrzymywaa zatem przedhistoryczna ludno Galicyi narzdzia i ozdoby metalowe. Mieszkacy dorzecza Bugu zawdziczali je najniezawodniej traktowi Sanu i w dalszym cigu Wisy. Skarb, odkryty w Ivrechowie (pow. ókiew), a zatem na pograniczu

niemal

dorzecza Bugu

i

Dniestru,

wskazywa

—

32

—

si zdaje, e od strony Dniestru zasilane byy te obszary obcymi wyrol)ami l)ronzo\vynii. Jednem sowem, jak za póniej, istnie musiay stosunki peczasów neolitu, tak wne midzy temi terytoryami, stanowicemi jednak sfery dwóch wpywów rónych. Stosunki te, zaznaczajce si z lekka ju w epoce neolitycznej, staway si z wiekami coraz ywsze, doprowadzajc w rezultacie do ujednostajnienia charakteru kultury caego obszaru dzisiejszej Galicyi wschodniej. Zanim jednak do tego przyszo, obszar ten stanowi teren cierania si dwóch rónych pierwiastków, co w rezultacie odbio si na charakterze póniejszej kuli

i

tury jego.

zdajce si wskazywa, i w czasach wytworzyo si pod bokiem teryelaza okazania toryum nadbuaskiego jakby centrum swoistej kultury pewnej, która rozpostara si tak nad Bugiem, jak i na Podolu nad Dniestrem. Znamiennym rysem jej jest widoczna pry mity wno, ale posiadajca cechy, które pozwalaj widzie w niej oryginaln twórczo ludnoci tubylczej, posugujcej si ju elazem obok bronzu i dawnego kaIstniej lady,

si ju

poow

mona pierwsz pierwzwaszcza przed Chr., reprezentuj cmentarzyska ze wsi Czech i Wysocka (pow. Brody), tudzie Jasionowa, Smulna, Huboczka, Rakówkta, Uwisy,

mienia.

szego

Wiek

jej

oznaczy

j

tysiclecia

Horodnicy itd. Charakterystyczn za jest przedewszystkiem ceramika tej kultury, znana z fragmentów i w dorzeczu Bugu. Kultura ta powszechna bya naówczas w Galicyi wschodniej, przedewszystkiem w jej czci po lewej strow dorzeczu nie Dniestru i w czci nad rzek Styrem Bugu nie zdaje si, by ugruntowana by miaa pokaniej, tu widoczne. Ivu]tura nadchocia wpywy jej niemniej buaska i nadal grawitowaa bardziej ku zachodowi, za porednictwem Wisy. I niemal do koca samego doby przedhistorycznej przetrwa podobny stan rzeczy, jak za tem przemawiaj zestawione znaleziska epoki Cesarstwa rzymskiego (II III. w. po Chr.), z pochodzenia swego nie;

s

—

wtpliwie zachodnie. Z bada najnowszych okazuje si, i kultura waciwa tym czasom, stojca pod widocznym wpywem rzymskiej, rozpostara si na ogromnych obszarach Europy zacho-

—

33

—

W

Niemczech znaleziska tego zwaszcza Germanii. wprawdzie charakter jednolity, ale róni si midzy sob szczegóami pewnymi, wedug których obszar wschodni. tej kultury rozpada si na prowincy zachodni Zachodnia siga Elby, wschodnia za Odry, aby i Wisy, t. j. obszarów w historycznych czasach zamieszkaych przez Sowian. Iviedy bowiem Germanie ca fal emigracyi skierowali ku prowincyom rzymskim i samej Italii, wówczas, zwaszcza na wschodnich kresach, obszary opustoszae zajli Sowianie, wprawieni w ruch przez Hunnów. Zanim si to a Bugiem, Górami czejednak stao, ziemie midzy skiemi i I\.arpatami a Batykiem zajmowali jeszcze Germanie. Sowianie nie byli wówczas w tych okolicach znani, a osady ich zaczynay si dopiero od linii Bugu i cignasi rodkiem Europy po UraP^ j)o wstpienia Sowian dorzecze Wisy, a z ni Bugu, posiadao stale cig kultur, sigajc czasów neolitu, kultur odmiennego charakteru i waciwoci od kultury dorzecza Dniestru. Odrbnoci kulturalne dwóch tych terytoryów tacieray si stopniowo z biegiem czasów i to drog oddziaywa wzajemnych. Szlak za, którym znosiy si one ze sob, omija dzia wód na linii Zoczów-Lwów-Jaworów, a przechojak to widzie mona na karcie znaledzi natomiast dniej, a

typu

maj

i

ab

a

i

—

—

biegiem rzeki Strypy i Seretu, przedhistorycznych których róda najbliej sigaj róde Bugu i Styru. I na tej te linii Bug-Seret najgciej rozoone byo osadnictwo przedhistoryczne, sigajce od ujcia Zbruczu po Halicz, obejmujc zwaszcza Podole cae jedn grup, a dorzecze Bugu drug. Podkarpacie cae i rodek Galicyi dzisiejszej stay wieki dugie zupenie niezaludnione.

zisk

IV.

ZABYTKI PRZEDHISTORYCZNE TERYTORYUM

PODLWOWSKIEGO. Na wspomnianej i

Dniestru

pooona

dziau

linii

wód

najwiksze obecnie miasto

w

Galicyi.

Bugu

dorzecza

Lwów,

stolica kraju,

dzisiejsza

jest

Wobec zaznaczonego

w rozwoju kultury grupujcej si nad Bugiem i nad Dniebdzie wyjani, dlaczego wanie na tak

stanowiska neutralnego terytorjami tego przedhistorycznej,

strem,

ciekawe

jaowym sem

kulturalnie terenie

powstaa

tak wielka rola przypada

w

osada, której z cza-

dziejach kraju. Dla

umo-

liwienia tego zaznajomi si bdziemy musieli naprzód z wszelkiemi znaleziskami i zabytkami, odkrytymi na tetym rytoryum dziau wód i w caej okolicy Lwowa. celu zestawimy wszelkie zdobyte dotychczas wiadomoci odnonie do ziemi lwowskiej, t. zn. do terytoryum, objtego przedewszystkiem powiatem lwowskim, a nastpnie jaworowskim, gródeckim, tudzie ssiadujcemi z nimi czciami powiatu ókiewskiego i bobreckiego. Odkadajc na razie zestawienie i omówienie zabytków z powiatu lwowskiego, zajmiemy si naprzód powiatami dookoli-

W

cznymi.

Odnonie do powiatu jaworowskiego posiadamy jedyn tylko notatk o wikszych rozmiarów mogile samotnej

w Tuczapach,

dzi

z

czasów

która oczywicie nie musi pochoprzedhistorycznych wicej szczegóów

—

posiadamy powiecie gródeckim skonstatowa prof. K. Hadaczek Dobrostanach istnienie dwóch mogi, które, na pod-

ze stron tych nie

^'^.

W

w

stawie

znalezienia

przy

rozkopaniu jednej

z nich

sków krzemiennych, noa krzemiennego i ciarka towego, oznaczy jako mogiy stranicze z epoki

okrze-

terrakoneolity-

—

35

—

znaczenie ich jednak jest niejasne, a wtpliwe jest te, czy istotnie je mona za neolityczne, bo wydobyte przedmioty niekoniecznie jeszcze wiadczy musz o tern''*. Ze wsi Maj da na pochodzi mia klin krzemienny, który odda miano do Muzeum im. Lubomirskich, gdzie go jednak niema obecnie, jak i elaznej ostrogi

cznej

;

uwaa

i

sprzczki bronzowej

Ryc.

1.

tu

wydobytej

Wyroby krzemienne 1

Muzeum

°^.

z Lubienia

pod

Lwowem.

im. Lubomirskich.

W

Lubieniu, na obszarze kamienioomu i ssiedniego z nim folwarku dworskiego, Górowszczyzna, odkry Antoni Sznajder w r. 1877 lady osady, na której znalaz, prócz innych przedmiotów (o czem dalej), i nieco wyMuzeum im. Lubomirskich przerobów krzemiennych.

W

chowuje si

z tego znaleziska

krzemienny noyk-pieczka.

—

—

36

ksztatu z zbkowaniem drobnem, 11 cm. toporka kamiennego, zamanego mniej widugoci cej w poowie otworu na toporzysko (dug. 7 cm., szerok. t. zw. fragment noa, 8 cm. dugi i 41/2 szeroki 4 cm.) nucleus, czyli klocek krzemienny, pozostay z odbicia ode wiórów, uywanych jako noy (wys. 6 cm.), tudzie kilkanacie sztuk rozmaitych okrzesków i fragmentów ^^. ze znalezisk narzpowiecie bobreckim znane

sierpowatego

cz

;

;

;

W

s

kamiennych zwaszcza okolice Dwinogrodu. Z Dwinogrodu samego pochodz krzemienne, dyorytowe, bazaltowe i granitowe siekierki, krzemienne groty, noe, dzi

piki, skrobacze, strzaki

p.

t.

i

W

Muzeum

Instytutu Stauro-

we Lwowie przechowuje si siekieromot z kamienia (granit lub bazalt) gadzonego, 10 cm. dugoci, znaleziony w Dwinogrodzie na uroczysku „Rozputne" pod pyt kamienn przy gowie szkieletu, prócz tego w^ydoby miano i naczynie gliniane ^^. Zawarto grobu, niezbadanego niestety odpowiednio, wskazywaaby, i pochodzi on z wieków neolitycznych, a zatem nalea do bardzo rzadkich w tych stronach znalezisk tego rodzaju. Wyroby krzemienne trafiaj si te na gruntach wsi Romanowa, Podjarkowa (w muz. Tow. im. Szewczenki dutko krzemienne) ^^, Starego Sioa (na wystawie krakowskiej w 1873 r. by znaleziony tu bardzo starannie wykonany motek porfirowy) ^^ i Borynicz'^". pigijskiego

W

w

zestawieniu

okolicach,

powyszem

ssiadujcych

s

z

znalezisk kamiennych powiatem lwowskim, dwa mao mówice same za sie-

uderzaj nas szczegóy to lune, niekoniecznie stwierdzajce pochodzenie swe z neolitu. Jak ju bowiem parokrotnie zaznaczylimy, wyroby kamienne uywane byy u nas za cay niemal przecig trwania okresu przedhistorycznego od neolitu poczwszy, nierzadko te trafia si je obok bronzów i elaza i to w okolicznociach, niepozwalajcych wtpi, i pochodz z tych samych czasów. Podobnie moga si ;

bie znaleziska

mie

rzecz

niecznie

i

z

jeszcze

wymienionemi znaleziskami, które niekodlatego,

es

kamienne,

siga musz

e

epoki neolitycznej. Przypuszcza jednak mona, jako lune nie wiadcz wprawdzie o staem tu osadnictwie w epoce neolitycznej, ale dowodem by mog, i strony

— nieobce

37

—

byy czowiekowi

neolitycznemu, zapuszczajodludne pustkowia, pooone daleko od gównycti arteryi ycia ówczesnego, jakiemi byy rzeki i strumienie wiksze. Poniewa za dzia wód na linii Lwowa stanowi zapor naturaln, poprzez któr trudno byo przeprawi si z poudnia na pónoc i naodwrót, wic dugi czas zatrzymyway si wpywy na poudniu, idce z nad Bugu, na pónoc — z nad Dniestru. Terytoryum to stanowio teren cierania si dwóch wpywów, ale nie przedstawiao warunków dla obrania poprzeze traktu, czcego je bezporednio. Jak widzielimy trakt podobny bieg inn stron, po linii rzek Seretu, Strypy i Bugu, i te drog wizay si dwa te obszary kulturalne ze sob, wymijajc dzia wód na wysokoci Lwowa. Okoliczno ta nie moga pozosta bez wpywu na uksztatowanie si stosunków kulturalnych tych okolic i istotnie widoczn w tem odegraa rol. czasach najdawniejszych, kiedy czowiek po raz pierwszy osiedli si w Galicyi dzisiejszej, zaj on jak wszdzie indziej zreszt - wycznie doliny rzek gównych,, a wic przedewszystkiem Dniestru i Bugu. I wieki cae rozwijao si osadnictwo w tym kierunku, z pomijaniem te

cemu si od

czasu do czasu

w

t

W

—

niedostpnych z powodu braku szlaków wodnych. Dopiero powoli, w miar coraz gstszego zaludnienia, posuwa si i dalej, zajmujc okolice i mniej sprz}'jajce warunkom yciowym. Tej okolicznoci zawdzicza swe osadnictwo Galicya rodkowa, a w bardzo ju pónych czasach i Podkarpacie górzyste. Jej te przypisa musimy zaludnienie ziemi i okolic lwowskich, które w neolicie albo cakiem nie byy jeszcze na stae osiedlone, albo te bardzo tylko rzadko i to u kresu samego. Wymienione znaleziska kamienne z okolic podlwowskich przypisa mona najprawdopodobniej nie tyle osadnictwu staemu, ile chwilowemu pobytowi czowieka w tych stronach, a w wyjtkowym tylko razie przypuszcza mona, i mamy do czynienia ze ladami osady duej trwajcej. Z wymienionych miejscowoci jedynie Dwinogród okolic,

swemi znaleziskami kamiennemi z wspomniazdaje si siga neolitu i to koca jego samego, jak za tem przemawia zaznaczone stanowisko kulu-

z licznemi

i

nym grobem

3

—

38

—

równie

wyrobione narzdzi i ksztaty przypuszczenie podoto Lubienia, Co do przedponiewa obok bne mniej ju jest prawdopodobne, miotów kamiennych natrafi tu A. Sznajder na zabytki, sigajce niewtpliwie niezbyt stosunkowo odlegych czaralne stron tych, tu znalezionych.

a

sów koca okresu przedhistorycznego, a waciwie ju wczesno-historycznego. Okoliczno ta kae sceptycznie zapatrywa si na rzekomo neolityczne pochodzenie w^yrobów kamiennych z Lubienia to tem bardziej, e niema innych szczegóów, przemawiajcych za takim domysem. Niewykluczone jest, i mamy tu do czynienia z wyrobami i

kamiennymi, uywanymi jeszcze w pónych czasach koca okresu przedhistorycznego, lub te z drobnymi ladami osady jakiej wczeniejszej (w kadym razie nie neolitycznej), któr z biegiem wieków^ zaja kultura póniejsza, szczc, ewentualnie istniejce jeszcze wówczas pokaniejsze resztki kultury dawniejszej, po której wanie pozostay owe drobne wyroby kamienne. kadym razie do-

W

chowana ceramika (Muzeum im. Lubomirskich) nie pozwala bezwarunkowo w zabytkach lubieskich widzie okazów która wogóle na terytoryum pozostawia adnych ladów wybitniejszych. cigu dalszym zobaczymy, jak si pod tym wzgldem przedstawiaj stosunki w najbliszej okolicy Lwowa, w powiecie lwowskim, przedtem jednak dokoczymy przegldu chronologicznego pozostaych jeszcze zabytków omawianego obszaru ssiedniego. Widzielimy, kultura kamienna stron tych bynaj-

kultury

czysto

omawianem

W

neolitycznej,

nie

i

e

mniej nie zdaje si siga epoki neolitu, a o ile mówi o niej mona, to tylko jako o kulturze, posugujcej si kamieniem w czasach, kiedy ju i metale znane liyy. Zro-

pod tym wzgldem musiay by okolice wicej zacofane od reszty kraju, który, nawet w najwyszych swoich centrach kulturalnych, wyjtkowo tylko ociera si o bronz i elazo. Pooenie zdaa od szlaku komunikacyjnego nie mogo pozosta i w tym wypadku bez wpywu i tem tumaczy naley te tak indyferentyzm kulturalny, jak i ubóstwo przejawów kultury

zumiae

jest,

i

tutejsze o wiele

terytoryum tego

w

najdawniejszych czasach

cznych. Powoli jednak stosunki

przedhistory-

ksztatoway si coraz po-

—

39

—

mylniej, oczywicie pod wpywem rozwoju kulturalnego reszty kraju. Nie mona tu wprawdzie mówi o jakiej n. p. epoce bronzowej, ale skonstatowa jestemy w stanie, i niewiele przed kresem doby j)rzedhistorycznej osadnictwo obszaru tego wzmaga si poczo. Czas tego przypada na epok rozpowszechnienia si elaza, przy zastosowywaniu i nadal bronzu dawnego, zwaszcza do przedmiotów ozdoby. Od chwili owadnicia kraju wpywem prowincyonalnej kultury rzymskiej, idcym z nad Odry i Wisy po Bug, a z drugiej strony i po Dniestr, ziemia lwowska dostaa si ju na zawsze odtd w krg oddziaywa i stosunków, waciwych caej wschodniej i

czci

Galicy i dzisiejszej.

Dwinogród

wspomniany (pow. Bobrka) by wanie jednym z pierwszych punktów, które obra sobie czowiek za siedzib w odludnych i pustych tych okolicach, odlegych od traktów rzecznych. Tu znalaz on najpewniejsze jeszcze warunki do staego zamieszkania i tu te wieki cae przebywa, pozostawiajc niemao ladów swej bytnoci. U kresu gdzie neolitu, a wzgldnie kultury kamiennej, osadowi si, by ju odtd nie porzuca miejsc tych, a owszem powoli rozprzestrzenia si coraz dalej z punktu zajtego. Dziao si to wszystko bardzo powoli, ale w rezultacie uwieczone zostao wynikiem pokanym w postaci gstego ju osadnictwa u kresu samego doby przedhistorycznej i w pierwszych pocztkach wieków historycznych jednem sowem, w epoce tak zwanej sowiaskiej. Monety rzymskie republikaskie, Trajana, Hadryana i Antonina, tudzie charakterystyczne fibule bronzowe, typu t. zw. prowincyonalno-rzymskiego, obok niektórych innych wyrobów bronzowych wiadcz, i Dwinogród z kocem ostatniego tysiclecia przed Chrystusem i w pierwszych wiekach po Chr. osiedlony by na stae, stanowic wany bardzo punkt w tych okolicach stanowi stolic niejako caego terytoryum pogranicznego midzy dorzeczem Bugu i Dniestru. Rol t dochowa te bardzo dugo, bo jak ju z dziejów wiadomo, stolic by w czasach ruskich. Stolic przedhistoryczn by dziki dogodnemu pooeniu i warunkom naturalnym, tudzie z tej ;

:

—

ksic

—

40

—

w tych strojedna z nich zanach z samej natury rzeczy wynikao, musiaa stanowisko wybitniejsze, tak dla wzgldów jedno nad najblisze centra lokalnych, jak i dlatego, zbyt daleko byy std Bugiem, a drugie nad Dniestrem racyi,

i

chwil wzmoenia si

z

liczby osad

i

j

e

pooone. Lokaln

—

—

tak sta si Dwinogród

stolic

naj-

prawdopodobniej w pierwszych czasach intenzywniejszego osadnictwa tego obszaru i pozosta te ni dugo potem, dopóki miejsca jego nie zaj Lwów. O tem jednak poniej.

Wspomnielimy, i w epoce Cesarstwa rzymskiego rozpocza si dopiero na dobre kolonizacya pozostaych prawie bezludnych do tego czasu obszarów. Otó z czasów tych znamy prócz monet rzymskich B o r y n i c z e i H r ypow. Bobrka) i groby ciaopalne, odkryte przyniów padkiem przy budowie wodocigów lwowskich we wsi D ol)rostanach (pow. Gródek). Natrafiono tu na urny z popio(

—

ami, z grotami, ostrogami, sprzczkami i umbami elaznemi od tarcz — urny przepady, a zachoway si jedydo lwowskiego Muzeum nie wyroby elazne, oddane miejskiego ^^.

mao

Zbyt

toryum

jak tak skreli Poniekd te

materyau faktycznego

j)Osiadamy

omawianego,

by

obraz

w

stanie

b3x

kultury jego

moemy

odtworzy

z

z tery-

dokadnoci

przedhistorycznej.

j

na podstawie zabytków poszczególnych, zestawiajc je wedug przynalenoci chronologicznej. Luki midzy niemi wynikiem by mog nie tyle braku cigoci kulturalnej, ile braku dowodów, i taka istotnie istniaa, I tak si ma rzecz n. p. z czasami po epoce rzymskiej, w której niewtpliwie kultura tych stron wcale pokan by nawet moga, chocia nie mamy liczniejszych jej ladów, ukrytych jeszcze w ziemi i nieznanych, albo te bezpowrotnie zniszczonych przez tylowiekow kultur czasów znalezisk

tylko

i

cigo

historycznych,

by

która

w

najbliszej

okolicy stolicy

musiaa

przecie intenzywniejsz.

Badania przysze i odkrycia wicej zapewne rzuc wiata na mroki przedhistoryczne ziemi lwowskiej i do tej te chwili szczliwej naley próby szczegóowego odtworzenia kultury tych cza-

odoy

sów.

W

dzisiejszym

za

stanie rzeczy

moliwe

jest

jedynie

—

41

—

krytyczne zestawienie wszystkich zdobytych na razie wiadomoci, które zreszt dziewki zastosowanej metodzie po-

równawczej doprowadzi moe niezawodnie do wyników ciekawych, rozjaniajc kwestye najgówniejsze. Jak przedstawiaa si kultura tego obszaru po epoce Cesarstwa rzymskiego, na kilka wieków przed przyjciem chrzecijastwa, w epoce tak zwanej sowiaskiej, niewiele jestemy w stanie powiedzie, chocia wtpliwoci nie ulega, i za jej to wanie przecig trwania strony te zaludniy si najpokaniej. Pod samym Lwowem (o czem poniej) zachoway si lady osadnictwa sowiaskiego, stale w ssiedztwie charakterystycznych dla tej epoki tak zw. horodyszcz, t. j. „miejsc warownych, pooonych zazwyczaj na wyniosoci i obwiedzionych waami i nasypami obronnymi. Horodyszcz podobnych, t. j. miejsc grodów dawnych, sporo jest w caej Galicyi, a niemao te i w ziemi lwowskiej. Sigaj one w niektórych wypadkach bardzo dawnych czasów przedhistorycznych, ale przewanie pochodz z epoki sowiaskiej i pierwszych wieków te one pod Lwowem. chrzecijaskich. Takiemi okolicach górzystych, pagórkowatych lub przernitych gbokiemi dolinami, obierano miejsca, do których przystp z natury by utrudniony, bo przez to praca obwaronie potrzeba byo wania znacznie ju bya uatwiona mozolnie ubezpiecza si z kadej strony. Wystarczao obwarowanie jednej lub dwu, a do tego nadaway si wzkie grzbiety gór lub wyskakujce w formie jzyka albo pod ktem odnóa górskie o stromych, wysokich brzegach, nad wodami i gbokimi jarami. Na takich to miejscach najliczniejsze wanie znachodzimy horodyszcza. Gdzie okolica bya paska, stawiano grody na wyspach jezior, wród moczarów, przy spawach rzek, by w ten sposób utrudni nieprzyjacielowi przystp".

s

W

—

„Z szy

rodków

sztucznych, bronicych gród, najwaniej-

by wa. Wielko

jego,

wysoko, dugo, zaleaa od

terenu i potrzeby. Czsto z strony, z której dostp by najatwiejszy, wznosi si on podwójnie, potrójnie lub z bocznemi odnogami. cisym zwizku z waem i jego

W

wielkoci pozostawa rów, zawsze od strony zewntrznej, a tem gbszy i szerszy, im potniejszy by sam wa. Do-

.

— stepu

do wntrza

42

—

umoliwiaa brama, broniona zwykle

zamykaln. Sam wa ujty by nadto drewnian, przez co tworzono cian prostopa-

drewnian

wie

w oson d, a powtóre

zapobiegano, i)y ziemia, usuwajc si, nie zasypywaa rowu, a tem samem nie obniaa nasypu. ciana zewntrzna od rowu przechodzia zwykle jego wysoko tak, aby stojcy na wale wojownicy bezpieczn mieli zason. Kroniki wspominaj nadto o czstokoach, wbitych w ziemi palach, lecz te same tylko ze t. j. wzgldu, e atwo mogy by spalone, nie wystarczay do obrony duszej, zwaszcza gdy teren wicej by otwarty.

Takimi

byy

grody nie tylko u nas, lecz wogóle

w

caej

Sowiaszczynie"

„W

e

historyi

grodów

zwykem

jest

wogóle zjawiskiem,

klsk opustosza, gina czsto jego nazwa i dla wieków potomnych pozostaway tylko nieme lady obronnego „horodyszcza". Gdy gród z jakich przyczyn na inne przeniós si miejsce, pozostawao po nim opuszczone horodyszcze, albo powstawaa na takowem nowa osada, która przybieraa czsto nazw jednej z czci skadowych starego grodu, jak gródek, przygródek, przygrodzie, a najczciej podgrodzie, i std tumaczy si mnogo gdy gród jaki wskutek

:

osad o nazwie podobnej"

*^2.

Warowni tak obronn posiadaa najdawniejsza w tej okolicy osada, D w n o g r ó d. W miejscu, gdzie czy si ze sob kilka potoczków drobniejszych, prawie i

i

nieznacznem wzniesieniu, znajduj si na dawnem horor., wzniesione dyszczu, które przerobiono na fortyfikacye, odpowiadajce na równinie, na

dzi

way zamku

z 1716

zmienionym warunkom strategicznym. Mil natomiast ode, nad wsi Podhorodyszczem, wznosi si inne horodyszcze, cakiem dobrze zachowane, na wierzchoku nadzwyczaj stromej i wysokiej góry. Góra ta zalesiona, dziki czemu way zachoway si niele. Horodyszcze, zajmujce ca górn powierzchni wzniesienia i obwiedzione wzdu brzegów tego waami, ma w rednicy okoo 200 m. i okoo 600 naokoo, mniej wicej ksztatu koa; gdzie góra mniej stroma, znajduj si, prócz wau po brzegach paszczyzny górnej, jeszcze dwa way tam i

—

za, gdzie bardzo stroma

(a istotnie jest tak stroma,

i

prawie

— niemoliwe dosta si

43

—

od pónocy),

wa

górny znia si, powstaje waciwie nieszeroka terasa, nieco poniej powierzchni górnej horodyszcza. ladów jakiej budowy niema na paszczynie jama próbna, wykopana koo wau, wewntrz horodyszcza, dawaa tylko czerepki w wierzchniej warstwie ziemi, a gbiej grunt nienaruszony. Pod horodyszczem nie znajduje si te adnych ladów ycia dawnego, co domyla si pozwala, i suyo ono tylko za schronienie podczas napadów, stoa

rodkowy

tu

znika tak,

e

;

jc prawdopodobnie w zwizku cisym z ssiednim Dwinogrodem''^. Muzeum Nauk. To w. im. Szewczenki prze-

W

chowuje si znaleziony

w

Podhorodyszczu piercie bron-

zowy. wspaniale zachowane horodyszcze rozlega si na bardzo stromej górze, pokrytej drzewami, nad wsi Rokitnem (pow. Gródek). Skada si ono z wau wewntrznego w ksztacie elipsy, tudzie z drugiego zewntrznego, równolegego do pierwszego, jednak przerwanego w V4 caej dugoci od strony pón .-wschodniej, gdzie wzgórze koczy si przepacistemi debrami i ogromnymi jarami, a zatem nie wymagao silniejszej obrony. Wprost tych jarów, od drugiej strony waów, znajduje si brama, po lewej stronie broniona waem bocznym. Przez bram t dostaje si do wntrza warowni, która posiadaa i drugie wejcie od strony pd .-zachodniej i przed t bram cignie si równie dugi, przerwany w miejscu, odpowiadajcem bramie waciwego wau okólnego. Horodyszcze jest ksztatu mniej wicej kolistego (mao wyduona elipsa) o rednicy duszej 168 m. i krótszej 127 m. dugoci. Wysoko wau przy bramie gównej dochodzi 3 m. szeroko u podstawy 10V2 m- Naogó zachowana jest bardzo dobrze, dziki ochronie lasu, który pokrywa wzgórze cae. Na pón. -zachód od waciwego horodyszcza, w dalszym cigu wzgórza, którego jeden ze szczytów zajmuje ono, roz ega si nad sam wsi obszerna paszczyzna (obecnie pastwisko), zwana horodyszczem, ale Inne,

—

wa

—

cao

adnych waów, a tylko z mao widocznym ladem O miejscu tem opowiada lud, i rozlegao si tam kiedy miasto, które zapado — dzwony kocioów jego sysze mona w niedziel, przykadajc ucho do ziemi. bez

rowu.

—

44

—

sdzi mona, waciwe

horodyszcze obronne byo warowni, a paszczNzna poniej rozlegajca si zajta by moga przez osad, która póniej przeniosa si jeszcze Charakterystyczny niej, na miejsce I\okitna dzisiejszego.

Jak

Ryc.

2.

Plan sytuacyjny horodyszcza .Ziljl

w

1911

r.

w

Rokitnie.

B. Janus/,..

horodyszcza, analogiczny cakiem do opisanego wskazuje, pochodzi ono z pierwszych wieków historycznych. ksztat

z

e

Podhorody szcza,

Podobne

horodyszcza znajduj si w S t r a d c z u koo Janowa,

D o m a y r z e. w stanach Ma i

a

t

yn

i

e.

W

tej

ostatniej

niedalekim

w Dobromiejscowoci

—

45

—

si ono na wysokiej górze, wzmocnione dwoma waami. Pod poludn.-zachodnim stokiem góry tkwi poow w ziemi kamie oll^rzymi, na którym wykuty by ogromny napis jaki literami kirylickiemi. Z napisu tego widzie rozlega

mona jeszcze byo w 1803 roku pocztek, jakby proklamacyi (sowo OZNAMLMUj jakiej, zabitej cakowicie mchem reszt liter zniszczya jaka rka zbrodnicza ^^. Do horodyszcza tego, jak i dobrostaskiego, przywizane jest podanie ludowe o S z e e d y w y m B u n i a k u, który zniszczy mia je za czasów swych napadów. tych horodyszcz, pooonych w najbliszem ssiedztwie od siebie i to w olvolicy, niewykazujcej adnych dawniejszych zabytków przedhistorycznych, moe dowodem, i w pierwszych wiekach chrzecijaskich odgryway one podludnie bywao w tych stronach i ówczas ju rol w dziejach kraju. Pochodzenie ich przypada na czasy ruskie, chocia pocztkami siga mogy nawet koca doby przedhistorycznej, t. zw. epoki so-

—

—

Pi

suy

e

wan

Takiem byo najniezawodniej horodyszcze Dwinogrodzie, gdzie znaleziono niemao charakterystycznych dla tych czasów wyrobów bronzowych, srewiaskiej.

w

cynowych i elaznych. Przewanie za pochodz IX XIII. w. po Chrystusie, wzmiankowane czsto w kronikach ruskich. Zajmujc si horodyszczami tych okolic, nie mona pomin milczeniem zabytku jednego, który prawdopodobnie sta móg w pewnym z niemi zwizku, stanowic ochron, tak w owych czasach burzliwych. Na myli mamy synn jaskini we wsi Stradczu koo Janowa, do której tyle przylgno domysów najrozmaitszych. Autor opisu jej z 1841 r. (Przyjaciel ludu, Leszno, z ilustr.) wyrazi przypuszczenie, i suya pierwotnie do celów obrzdowych kultu pogaskiego i tak ju odtd brnych,

z

—

podan

lata cae na patrzono, chocia adnych nie byo dowodów, przemawiajcych za tern. Dopiero nowsze badania krytyczne wykazay bezpodstawno domysów podobnych,

history. pónocnej stronie wsi ^»t rade ze, niedaleko przed samym Janowem, po lewej stronie gocica ze Lwowa, wznosi si wysoka, zalesiona góra, na stoku której wi-

ustalajc znaczenie

W

jej

i

— czelu

dnieje

46

—

czarna jaskini, 160 m.

wysoka. Uchyliwszy

nieco gowy, wchodzimy naprzód do okrgawej formy przedsionka, wysokiego na jakie dwa metry, a wykruszo-

w

mikkich piaskowcach trzeciorzdnych. Niegdy dwa naturalne supy kamienne, si miay takie awy, po któcign cianami a popod pozostao. nie ladu rych dzisiaj Z wchodowej tej komory prowadz dalej w gb dwa chodniki w rodzaju korytarzy, z których jeden, biegncy w prawo, jest ju dzisiaj cakiem zawalony, drugi za, do 200 metrów dugoci, zachowa si dot3'chczas. Mniej wicej w poowie caej owej rozcigoci jest on przewanie nego

sklepienie jego podpieray

i

i szeroki, i wcale wygodnie przechodzi moe przeze czowiek jeden i dopiero w dalszym biegu staje si coraz wszy i niszy, miejscami nawet tak znacznie, i formalnie na czworakach przeciska si trzeba, aeby dotrze do koca samego. Tu przed tym przechodzi si przez kilkanacie wcale nawet stromych stopni, poza którymi ju chodnik si rozszerza w wikszych rozmiarów komnat, usan mas ziemi, oberwanej ze sklepienia. Jak w caej jaskini powietrze jest wcale znone, to dopiero tu-

tak wysoki

taj jest

ono bardzej cikie

prdem

powietrza.

i

widocznie nieprzewietrzane

tej, jak równie i calicznymi napisami osób zwiedzajcych w rozmaitych czasach jaskini. Przy kocu komnaty wida jeszcze nizko przy cianie otwór, który prowadzi mia niegdy do dalszych rozgazie podziemia, ale dzisiaj, jak si sam o tem przekonaem, wciskajc si to zagbienie, jest ju cakiem zasypany. jaskini tej w tym stanie, jakim si ona obecnie przedstawia, zabdzi jest bezwarunkowo niemoliwe, chocia jeszcze w 1878 r. powiada opisujcy jeden, i nie-

ego

w

ciany komnaty

korytarza, pokryte

s

W

w

j

bezpieczn jest rzecz puszcza si w jej gbie, poniewa, jak opowiadaj, zgin w niej mieli dwaj chopcy, którzy nie zdoali znale drogi z powrotem. Zbdzenie moliwe byo przed usuniciem si prawej odnogi, która o wiele dusza by miaa od zachowanej do dzi lewej, cigncej si bez adnych rozgazie. Jedno z licznych poda ludowych, przywizanych do jaski owych, gosi, i dochodz one do Kijowa i tam si z podziemiami awry

a

cz

— Peczerskiej, a

gn

si

wedug

47

—

innych bardziej umiarkowanych, ci-

tylko do stawu janowskiego.

Niemniej fantastyczne

równie

przypuszczenie, jakiedy czasach przedhistorycznych jako witynia boków pogaskich, lub tylko jako siedziba czowieka ówczesnego. Dr, Demetrykiewicz wykaza dowodnie znaczenie tej, jak równie analogicznych i innych jaski Galicyi wschodniej, jako dawnych monasterków skalnych (klasztorów) zakonników reguy w. Bazylego. Co do jaskini stradeckiej prawdzijest

suy

koby jaskinia stradecka miaa

w

W.

w

wo twierdzenia podobnego udowadniaj nawet dokumenty wedug których pokazuje si, i przebywali tu zakonnicy ruscy tego zakonu i póniej dopiero przenieli si do poblizkiego klasztoru, pierwotnie drewnianego, obecnie murowanego. Chocia tak pewnie przekonany byem o niezbyt stosunkowo dawnem pochodzeniu jaskini stradeckiej, zreszt w znacznej swej wielkoci bdcej dzieem rki ludzkiej, to jednak nie mogem si oprze chci przeprowadzenia w niej )ada przy pomocy rydla. Spodziewaem si, i w kadym razie uda mi si przecie natrafi w ziemi na jakiekolwiek, choby najdrobniejsze resztki, pozostae po dawnych jej mieszkacach, którymi niechby byli nawet wspomniani zakonnicy. Poniewa za najbardziej do przekopania odpowiedniem miejscem pokazaa si pozostaa zasypanego chodnika prawego, wic przy kocu tego podhistoryczne,

czas jaki

cz

jem

si badania.

sabem wietle wiecy praca trwaa niecaych dziewi kwadransów w rezultacie uwieczona zostaa Przy

i

nieznacznym wprawdzie, ale wcale ciekawym wynikiem. Otó, przekopujc powierzchni jakich trzech metrów kwadratowych do gbokoci mniej wicej VI m., natrafiem z pocztku na drobne kawaki wgli, stajce si coraz bardziej liczniejsze w miar pogbiania dou. Dalej znalaz 2,

si kawaek czerepu naczynia glinianego, co zachcio mnie do jeszcze gbszego szerszego kopania w tem miejscu.

W krótkim

i

czasie

wydobyem wiksz ju ilo

obok nich kilka kostek zwierzcych nych kawaków drzewa. a

i

czerepów,

nieco niedopalo-

—

48

—

Z resztek glinianych nie da si odbudowa caego naponiewa nale one do piciu okazów odmiennych, których jeden z równolegymi, wyciskanymi na powierzz chni paskami pocignity by bardzo nierównomiernie zielonaw polew, miejscami brakujc nawet. Drugi okaz o czteromilimetrowej gruboci cianki, ulepiony z krzemionki i wypalony starannie, nie by wcale polewan3^ Inny, podobny bardzo do dzisiaj wyrabianych, ozdobiony by ornamentem reliefowym w postaci gzemsów, obejmujcych brzusiec. Najciekawszy jest jednak czerep, jeden z gatunku najpierwotniejszych, wskazujcy na naczynie z grubemi ciankami, ulepione nieudolnie z bardzo licho wymieszanej gliny, penej obcych przymieszek i najwidoczniej nierównomiernie wypalonej. Mimo najstaranniejszego dalszego poszukiwania nie udao si natrafi na dalsze resztki tych naczy, które jak sdzi mona z ssiedztwa wgli, drzewa i kostek ptasich musiay kiedy do gotowania potraw jakieczynia,

—

mu

— suy

zagadkowemu mieszkacowi tutejszemu. O ile w stanie jestemy wnosi z tak drobnych

nych,

wiek tych resztek

odnie mona

wieków przed nami, na co wskazywa si

da-

do jakich kilku zdaje

równie

okoliczno, i wykopane zostay w gbokoci metra od poziomu powierzchni jaskini. Trudno przypuci, aeby czowiek, który urzdza tu sobie uczty, zakopywa resztki naczy tak gboko w ziemi razem z pozostaociami poywienia. Usuwajcy si z poway piasek zasypywa je powoli z biegiem lat, a zanim zostay cakowicie zagrzebane, przechodzcy po nich ludzie musieli reszt ich dalej poroznosi po jaskini tak, i niewiele ich tylko znalazo si razem obok innych, w ten sam sposób przeniesionych w to miejsce. Tem tumacz fakt odnalezienia resztek piciu odmiennych gatunków naczy glinianych i to tylko w kilku czerepach. I\im za by czowiek, który je tu pozostawi, na to nieatwo odpowiedzie. Najpewniej musieli to by wspomniani zakonnicy, którzy zdaa od gwaru wiata prowadzili tu nawpól pustelniczy ywot, oddajc si tylko w wolnych chwilach gospodarskim swym zajciom. Wykluczone

jednak nie

jest

—

na coby wspomniany fragment naczynia

-

49

— —

bardzo prymitywnego wskazywa i jaskinia w Stradczu pierwotnym swym stanie naturalnym moga czowiekowi przediistorycznemu, oczywicie w czasaci blizkicli ju clirzecijastwu, za scironienie przed nieprzyjacielem, lub mieszkanie chwilowe. Przywizana te jest do niej tradycya o wyduszeniu ogniem ludzi, którzy skryli si w podziemiu przed pldrujcymi okolic Tatarami. Pocztkowo, czasach dawniejszych, uywano jej, jak z natury wygldaa, dopiero póniej rozszerzono sztucznie, kujc dalej w i ziemi. O zamieszkaniu jej odleglejszych czasach przedhistorycznych trudno mówi, poniewa, jak widzielimy, osadnictwo okolic tych wogóle siga dopiero wieków póniejszych, a zatem i jaskinia moga zajta by przez czowieka znacznie póniej. Przemawia za tem brak jakichkolwiek zabytków przedhistorycznych w okolicy najbliszej, gdzie znamy tylko horodyszcze wspomniane, sigajce ledwie pierwszych czasów

suy

w

w

gb

obic w

chrzecijastwa.

Próbowaem równie w innych miejscach przeprowadzi zbadanie dolnych warstw ziemi w jaskini, ale wszdzie okazaa si ona tward ska piaskow. Wzdu pocztkowego biegu duszego ramienia lewego wida po obu stronach szereg wgbie, jakby pieców, wykutych równie

w

kamieniu twardym, który skutecznie opar si uderze-

niom

rydla.

którego

Jedynie ziemia

wanie kopaem,

poniewa stanowi

j

tylko zmieszany z

odamami

pokad

prawego chodnika, u koca nadaje si doskonale do tego, piasku suchego, gdzieniegdzie kamienia. Mikki jest równie

w komorze kocowej, do której prowadzi duszy chodnik lewy. Próba kopania powierzchni nie daa wyników adnych, a gbsze badania byyby nadzwyczaj utrudnione i w kadym razie nie wykazayby rezultatów, mogcych zaprzeczy wypowiedziane przekonanie co do pocztku tych jaski. ten sposób kwestya przebywania w nich czowieka przedhistorycznego traktowana by moe grunt

W

jedynie

w

rozwizaniu podanem przez nas

horodyszcz wspóczenie osad ludzkich Istnienie

^'^.

wiadczy moe

i

o

istnieniu

w tych stronach. I rzeczywicie Dwinogrodzie, gdzie najwicej dotychczas przeprowadzono bada, wyrane pozostay lady osady, wskazu-

w

—

50

—

jce, i czowiek przebywa tam stale. Resztki podobne znalazyby si i w innych miejscowociach, gdyby za niemi poszukano, ale w dzisiejszym stanie rzeczy zdani jestemy wycznie na znaleziska przypadkowe, lub odkrycia dokonane przez ludzi niefachowych. Tak si ma rzecz n. p. z znaleziskami z Lubienia (pow. Gródek), o których wspomnielimy ju przy sposobnoci omawiania znalezisk 1877 r. robi wyrobów kamiennych w ziemi lwowskiej. tu poszukiwania znany staroytnik ówczesny, Antoni Sznajder, skadajc z nich sprawozdanie tak pobiene, i zdani jestemy tylko na okazy, oddane przeze do Muzeum im. Lubomirskich. O proweniencyi ich podaje Sznajder, i znalezione zostay w miejscu, gdzie od przeszo 50 lat istnieje kamienioom, a tu przy nim folwark dworski, Gurowszczyzn zwany. ..Po dwudniowem szperaniu pouzbieraem nieco materyau archeowiada Sznajder logicznego, kilka popielnic niestety pokruszonych, gdy czarnoziem, nadzwyczaj tusty, przenik cakiem naczynia te wilgoci i dzi za dotkniciem w kawaki si rozpadaj. Pomimo tego udao mi si wydoby cao kilka mniejszych popielniczk. Oprócz tego naczy, dwie zawniczki i znachodzi si tu mnoga ilo obrobionych krzemiennych noów, strzaek, skrobaczy, z których te niektóre odamy wydobyem z ziemi, take may okrgy klinek krzemienny, ozdóbk z biaego krzemienia, znalezion przy popielnicy, okruch mota krzemiennego (!) z czerwonego piaskowca i inne drobiazgi. wielu miejscach ziemia przepalona przekonywa, tu palono ciaa. Cmentarzysko, na którem znalazem popielnic, posuwa si z miejsca wolnego w pola wociaskiego. wielu innych miejscach okruchy czyli czerepy staroytnych naczy, zdradzajcych si swym wewntrznym skadem, przekonywuj jak najdobitniej, caa przestrze, zajta dzi pod kamienioom, bya niegdy cmentarzyskiem, co stwierdzaj te wocianie, pracujcy koo amania kamieni, którzy w miejscu tem dawniej podobne naczynia, kule i noe krzemienne, obrczki bronzowe i srebrne i inne tym podobne staroytnoci zna-

W

—

—

ma

okrg

e

W

W

gb

e

chodzili".

—

„Na tem niegdy cmentarzysku powiada dalej A. jako punkcie naj wyniosej szym w Lubieniu,

Sznajder

—

—

51

—

zbudowano póniej gród Lubyn, na którym po zniszczeniu go przez Daniela, ksicia halickiego, w wieku XIII., jako opustoszonem miejscu powstao dworzyszcze za czasów polskich".

„Take uwagi godne

s

tutejsze

uamki

z urn,

row powok

kolo-

e

powleczone, przypominajce nam, ju w czasach przedhistorycznych uywano farbowanych naczy nie tylko do uytku, lecz take do okraszenia urn (naczy uywano do kraszenia urn I). lady podobnych wyrobów znachodziem ju w kilku miejscach wschodniej Galicyi, pod Rohatynem, Bóbrk, a nawet we Lwowie na Wysokim Zamku. Znaleziono je take w Wasylkowcach pod Husiatynem". „Wydobyte tutaj naczynia gliniane, czyli popielnice nadzwyczaj cienkie, wypalane, wewntrz zawnice, i koloru ciemnego. ciana zewntrzna górna powleczona jest jakow inn matery, zabarwion glink, po wikszej czci czerwonaw lub czerwoniaw. Wielko naczy urno-

s

wych

ko

siga 3 metrów (sic) i 4 cm., szerootworu 1 metr i 7 milim., u podstawy

czyli popielnic

w

górze

2 metry,

w

u

wypukniciu

3

metry.

Wydo)yta

w caoci

popielniczka maa jest 1 wysok, 2 metry 6 centym, szerok u pku, a 1 metr u podstawy. Niektóre wydobyte naczynia maj uszka, inne za bez uszek, kilka za bez aksztacie puharu. Ksztat naczy dnej pkatej formy,

w

wydobytych w Lubieniu przesuwa si wzdu caego podniestrza, od Halicza poczwszy, przez wzgórza pod Wojniowem, Zurawnem, Martynowem, Mikoajowem, Humiecem, Gródkiem, koczc si niby na Wysokim Zamku, gdzie podczas sypania kopca podobne znachodziem naczynia. Wszystko to przemawia za tern, i za ladem tych naczy lub ich okruchów doj mona do przekonania, e ca podan tu w przyblieniu okolic zamieszkiwa niegdy jednolity szczep sowiaski, lub przynajmniej posuwa si przez wysoczyzny tutejsze z poudnia ku pónocy, lub prawdopodobnie przeciwnie. Miejsce, gdzie odkryem cmentarzysko lubieskie, byo wic zarazem siedliskiem ówczesnego narodu, zamieszkujcego ziemi tutejsz. Ogromne jeziora i bagna, otaczajce od wschodu i zachodu t wysoczyzn, na której siedlisko to istniao, czyniy je zara-

—

52

—

nieprzyjaciela. Najbliszem ssiedniem ])odobnem siedliskiem jest od poudnia Rumieniec, od pónocy Makowice, czyli tak zwana dzi Cudo-

zem bezpiecznem od napaci

wna góra w Makowicach

dalej mogia Artyszczowska, gródecka; wzgórza dobrogóra znana znika; dzi cakiem sam Wysoki Zamek' *). nareszcie a Biohorszcze, staskie, umylnie tak dokaprzytoczylimy Relacy powysz i niekrytycznoci przedstawia dnie, poniewa mimo ona dla nas warto ])ardzo znaczn ze wzgldu na kilka co punktów, zaznaczonych przez autora, który opiera si na autopsyi. Po krytycznem rozpatrzeniu jej ustali moemy, co nastpuje: Na miejscu dawnej, zrujnowanej osady, a by moe i cmentarzyska, znalaz A. Sznajder kilka naczy caych, wiele fragmentów, tudzie nieco wedug opowiada wocian krzemieni i ladów ogniska ;

bdów

bd

bd

—

znajdowa tu miano te obrczki bronzowe i srebrne. O przedmiotach z krzemienia wspomnielimy ju uprzednio, nadmieniajc, litycznych, o

ile

i

nie

zestawi

mona

si

je z

o nich

mówi

wyrobami

jako o neo-

glinianymi, od-

do Muzeum im. Lubomirskich. Wspomniemy tu zatem o samych wyrobach ceramicznych, odsyajc zreszt czytelnika do zaczonych podobizn wszystkich razem jest sztuk trzy. Dwa z nich, chocia niejednakowych rozmiarów, jednakowy przedstawiaj ksztat garnuszków niewysokich, a wydtych porodku brzuca. Pierwszy, 4V2 cm. wysokoci, 672 rednicy, najprawdo})odobniej wyrobiony na krku garncarskim, chocia bardzo jeszcze grubo i nieudolnie, wypalony na kolor jasno-ceglasty zewntrz i wewntrz polewany jest miejscami, nierównomiernie, polew brunatn, widoczn na zaczonem zdjciu fotograficznem. Jak wnosi mona z kawaka, wystajcego u brzeka, posiada uszko wikszych rozmiarów. Drugi, tego samego ksztatu zasadniczego, wysoki jest 7 cm., u podstawy P/2 cm. Wytpiony nieudolnie, jakby w rku jeszcze, wypalony zosta na kolor jasno-ceglasty, nieornamentowany i niepolewany, nie zdaje si, by mie móg ucho. Trzecie wreszcie naczy-

danymi przez

A. Sznajdra

—

;

*)

dzie

Sznajder Ant. Zabytki przedhistoryczne w Lwów 1877, Y., str. 778—9.

literacki.

Lubieniu. Ty-

—

53

—

wysokoci 9 cm., rednica u podcm. Wyrobiona z dobrze wymieszanej gliny, wypalona na kolor ótawo-czerwony, niepolewana; wewntrz mieci co ruchomego, najprawdoponie, to flaszeczka gliniana,

stawy 2

dobniej

cm

,

jak

szyjki 1V2

ciecz

Ryc.

3.

sta.

Naczynia gliniane z Lubienia pod Lwowem. (Muzeum im. Lubomirskich.)

Dwa

garnuszki-kubki ksztatami swymi przypominaj cakowicie niektóre okazy ceramiki typu Czechy, Wysocko, Jasionów etc, chocia bez wtpienia o cae wieki modsze od niej, jak tego dowodem moe polewa na jednym z nich, waciwa wyrobom glinianym ju z czasów historycznych. Zdaje si jednak, i garnuszek z Lubienia, to jedna z pierwszych prób w tym kierunku, bo polewa bardzo nieudolnie pokrywa go patami, a nie powok jednolit. Form sigaj wic naczynia te czasów przedhistorycznych jeszcze, ale wyrobem pochodz z pocztku epoki historycznej, kiedy ludno dzisiejsza zajmowaa ju te strony. To samo powiedzie mona o flaszeczce glinia-

s

suy

4

—

54

-

wyrobie równie stosunkowo niestarym. Mowy by zatem nie moe o przedhistorycznem, w dosownem tego sowa znaczeniu, pochodzeniu wyrobów glinianych z Lubienia, które sigaj koca pierwszego i pocztku drugiego tysiclecia po (^hr., t. zw. epoki ksicej. Wspomina jeszcze A. Sznajder o fragmentach naczy glinianych, nadzwyczaj cienkich, wewntrz koloru ciemnego, zewntrz zabarwionych glink, po wikszej czci czerwyroby podobne znajdowa mia i w innych won miejscowociach Galicyi wschodniej, pod I\ohatynem, Bóbrk, a take i na Wysokim Zamku we Lwowie. Donej,

—

datkowo nadmienia, i „znaleziono je take w Wasylkowcach pod Husiatynem". Otó, co do tej ostatniej uwagi, to przeproniewiadomo A. Sznajdra zbyt jest wyrana wadza bowiem analogi midzy ledwie co za czasów jego [)oznan neolityczn ceramik Podola, charakterystyczn

—

malowaniami, a bezwarunkowo niemajcemi nic z ni wspólnego fragmentami ceramiki malowanej z Lubienia i okolicy. Dwie te odmiany ceramiczne nie maj nic wspólnego ze sob, rónic si charakterem swym

swemi

i

Pomyk za i wanie okoo

chronologi.

na

Sznajdra

wytumaczy mo-

lurkor na neolityczn ceramik malowan, odkryt po raz pierwszy w Wasylkowcach na Podolu, nie oryentujc si od razu co do jej pochodzenia i charakteru. Sznajder sysza co o ceramice malowanej z Podola i jedynie tem,

1877

r.

natrafi

znan ju nam

z racyi tego

malowania porówna z ni wyroby malowane Tak si jednak sprawa nie przed-

okolic podlwowskich.

stawia

w

—

co innego jest bowiem neolityczna cePodola, a co innego okazy jej z pod Te ostatnie bowiem, to znane z licznych okolic istocie

ramika malowana

Lwowa. wyroby

kraju,

z

cakiem

niestare,

wykonane

na

krku

biaej gliny szlamowanej, zdobne zewntrz w paski purpurowo-czerwone. F^ragmenty podobne trafiao mi si znajdowa w i w Staninie (pow. Ivamionka strumiowa) obok kafli i monet z X\TI. w., a sam Sznajder podkrela, i znajdowa je na Wysokim

garncarskim

z

Pawowie

Zamku we Lwowie. ramik,

modsz

w Muzeum

W

kadym razie reprezentuj one ceod opisanych wyrobów, przechowanych

im. Lubomirskich.

—

00

—

Podane przez A. Sznajdra opowiadania wieniaków Lubieniu piercieni bronzowych i sreo znajdowaniu brnych, zasuguj cakiem na wiar, poniewa istotnie przedmioty te charakterystyczne byy dla czasów, z których pochodz znane znaleziska lubieskie, mniej wicej okoo IX. XIII. w. po Chr. Ustalenie chronologii ich wane jest dla nas ze wzgldu na zaznaczon kilkakrotnie przez Sznajdra analogi zachodzc midzy wyrobami ceramicznymi z Lubienia, a takimi, wydobytymi na Wysokim Zamku we Lwowie, o których poniej.

w

—

,

V.

ZABYTKI PRZEDHISTORYCZNE NAJBLISZEJ OKOLICY

LWOWA. Z szej

kolei przejdziemy

okolicy

do rozpatrzenia zabytków

Lwowa, zestawiajc

cznie, jak zabytki

je

powiatów ssiednich

równie

—

i

z

bli-

chronologi-

przewanie

resz-

kultury wieków ju pochrystusowych. Jakimi za one powiecie lwowskim, przekonamy si, rozpatrzywszy krytycznie wszystko, co o nich wiemy. Widzielimy, zabytki neolityczne na tym obszarze nale do okazów bardzo rzadkich, pochodzc z koca tej epoki, lub z czasów, kiedy wyrobów kamiennych uywano tki

s

w

e

W

i elaznych. kadym razie fajako znaleziska lune, nie one dowodzi osadnictwa staego w najdawniejszych czasach przedhistorycznych, z których kocem dopiero pocz czowiek gromadniej osiedla te strony. Podobnie przedstawia si rzecz i w najbliszej okolicy Lwowa, a take i w samem

jeszcze

ktem

obok bronzowych

jest,

i

mog

miecie dzisiejszem.

Mil nieca ode, we wsi

Grzybowicach

wiel-

kich, znalaz prof. K. Hadaczek na horodyszczu sowiaskiem fragmenty naczy z ryt ornamentyk sznurkow i przedmioty krzemienne, wskazujce, i na miejscu tem rozlegaa si przedtem jeszcze osada przedsowiaska

w

uytku kamienia. Znalezione w okolicy duto w „Muzeum Nacyonalnem" we Lwowie, wiadczyby mogo, i wiek tej osady przypada na czasy, w których obok kamienia i bronz zacz wchodzi w uycie. Monety rzymskie, trafiajce si tu czasami, dowodz, i w pierwszych wiekach po Chr. czowiek przebywa w tych stronach, stale lub czasowo. Okazae za horodyszcze, o którem poniej, to zabytek ju póniejszy, sigajcy czasach

bronzowe, obecnie

i

i

—

57

—

pierwszych wieków historycznych, i jak i inne tej okolicy ^^. podobnie zreszt Krzemienne odszczypki znaleziono te w D u b a n a c h (Muzenm im. Dzieduszyckich nr. 5(3, 57); w Muzeum im. Lu-

sowiaskiej

epoki

w

1

bomirskich przechowuje si klin krzemienny, wydobyty z odkrytego tu w 1866 r. na niwie Karwaty grobu, wyoonego kagrobie tym znale mieniami.

•

W

miano dwie urny, potuczone podczas odkopywania, dwie obrczki zote, jedn nadaman i „niektóre sprzty kamienne Z caego znaleziska tego zachowa si jedynie klin-sie'^^.

"

—

kierka wrotnie,

reszta

zgina bezpo-

wobec czego niemoliwe

oznaczenie wieku i pochodzenia grobu. Przedmiotów zotych nie znaleziono dotych-

jest dzisiaj

obok kamiennych i gliniaRyc. nych wyrobów nigdzie w Galicyi Fragmenty naczy glinianych wyroby krzemienne z Grzybowie pod Lwowem. trudno orzec, czy mielicaej (Muzeum Dzieduszyckich. bymy tu do czynienia z zabytkiem neolitycznym. Wprawdzie zoto znane jest z znalezisk neolitycznych w innych krajach Europy, ale tylko wyjtkowo i nie na ziemiach naszych. Moliwe, a nawet bardzo prawdopodobne jest jednak, i piercienie te nie byy zote, lecz bronzowe, a oznaczone zostay jako takie opar na wiadomoci, przez Sznajdra, który relacy zaczerpnitej od wiadków przygodnych odkrycia grobu, w wyroktórzy jak si to zreszt czsto i teraz trafia bach bronzowych widzie chcieli zote. Za przypuszczeniem tem przemawia fakt, i w Muzeum im. Lubomirskich gdzie

czas

4.

i

i

ini.

sw

—

—

zoy ca sw

kolekcy przedhistoryczn, niema, Sznajder prócz klina wspomnianego, adnego innego przedmiotu z tego znaleziska, a zatem i nie byo go w zbiorze autora, który zna je zatem prawdopodobnie z samej relacyi, przesanej Muzeum wraz z owym klinem przez K. Dzieduszy-

58

ckiego.

A

jak wszystkie

grzeszya

z

—

podobne wiadomoci, tak

i

ta nie

pewnoci zbytni dokadnoci.

Gdyby zatem piercienie owe byy bronzowe, a nie zote, to sprawa pochodzenia grobu inaczejljy si przedsta-

O Ryc.

5.

I

wiaa, o

ile

pod

Zótacach

z óHaniec Muzeum im.

Wykopaliska

O (na górze)

i

z

Zapyowa (na

O dole).

Dzieduszyckich.)

uwag wemiemy

fakt,

i w

niedalekich

odkryto w 1908 r. w mogile dwa groby pytowe o spodach wyoonych twardym kamieniem z Batiatycz. Znaleziono w nich garnki gliniane bez ornamentu, zawierajce koci dzika, zb bobra, ciarki z gliny palonej, róg wou, piercie i monet srebrn z czasów Hadryana. Pod tymi grobami w gbokoci 1V2 ni., w czystej glinie znaleziono kawa ziemi, a w niej garnuszek z komi zajca. mogile, t. zw. Ivocurowej, kilometr dalej, znale-

W

—

09

—

wou, uamek wdzida, a nadto szpilk jronzow, piercie, fragmenty branzoletki z niegrubego duta

ziono koci

bronzowego oraz paciorek szklany. Ten

ostatni 8^ cm. wycylindrowego, z otworem na wskro, ozdobiony jest na powierzchni walcowatej czterema paseczkami czerwonymi, midzy którymi biegn zygzaki koloru wosku. Szpilka bronzowa zagita jest u koca i zaopatrzona w gów-

wk

.,

ksztatu

soki,

stokowat.

W

pierwszej mogile, podobnie jak w Dublanach, nakamienne z naczyniami, z przedmiotami bronzowymi, jednak bez kamiennych. Przedmioty wydotrafiono na groby

byte wskazuj, i mamy tu do czynienia z zabytkami niejszej epoki Cesarstwa rzymskiego, typu znanego Grabarce niesuchowskiej (powiat nam z znalezisk mionka strumiowa), a charakterystycznego zdaje si okolic nadbuaskich. Podobne, przypuszczalnie, groby

w

pó-

ju I\a-

dla ka-

mienne, tudzie wyroby bronzowe i kamienne, odkryto Mostach wielkich (pow. ókiew) ^^, a by moe, i grób dulilaski pochodzi z tych czasów, uywajcych jeszcze i nadal wyrobów kamiennych. Znaleziska z drugiej mogiy ótanieckiej, t. zvv. K oc u r o w e j, datuje opisany paciorek i szpila bronzowa, jako pochodzce z wczesnych czasów sowiaskich ^^, a zatem nieco modsze od wydobytych w mogile pierwszej z pónej epoki rzymskiej. Jako wspóczesn z temi ostatniemi oznaczy naley odkryt przypadkiem w M a 1 e c h o w i e warstw kulturaln, okoo 1 m. grub, w gbokoci 3 m. od powierzchni, pod metrow warstw torfu, w brzegu potoku na pastwisku gminnem, gdzie schodz si dwa potoki ródlane, tworzce potok malechowski. Miecia ona

e

w

liczne

koci zwierzt domowych, konia, wou, wini

i

psa,

czerepy naczy dwojakiego rodzaju grubych, le wypalonych i bardzo starannie toczonych i wypalanych naleycie, typu wykopalisk z Grabarki, ótaniec i t. p. lvoci ludzkich, ani jakichkolwiek narzdzi lub ozdób nie byo ^". Znalezione fragmenty naczy przechowuj si w Muzeum im. Dziedusz3xkich. znalezione w nieznanych bliStarszymi zabytkami

tudzie

:

s

ej okolicznociach, we wsi

w Muzeum

Podsadkach,

im. Lubomirskich,

przechowane

dwa przedmioty bronzowe.

— Jest to tarczka

60

—

l)ronzowa rednicy 11V2 cm.

;

porodku od

zn. od strony wklsej, umocowane jest kówewntrz, eczko l)ronzowe w ten sposób, e posiada nit rozklepany od zewntrz, naksztat guza. Kóeczko to jest ruciomo przynitowane od strony wewntrznej (wklsej) wida poza tem dwa niewielkie guzy odlane w jednej linii po obu stronach otworu, w którym tkwi wspomniane kóeczko, jak t.

;

to

zauway mona

na reprodukcyi zaczonej. Tarczka

ta

suya

do ozdoby stroju, umoco(/Acrscheibe, form naley do szatach na piersi wana za uszko na f^rupy t. zw. bronzów wgierskich (H a m p e 1 J. Altertiimer tiitiilusj

;

der Bronzezeit in Ungarn. 1890, tabl. LV.). Drugi przedmiot, to wyrób z bronzu mocno przemieszanego z cyn. Bardzo starannie odlany, 13 cm. dugoci, jest to prt metalowy wygity nieco z jednego koca i zatrzon jego koczony z obu koców guzem spaszczonym ])rzerywaj trzy rurki 2^/^ cm. wysokie. Od strony wygina cia trzonu, w poowie wysokoci rurek, widoczne ;

s

nich od zewntrz mae guzy stokowate. Przedmiot ten, to identyczny okaz podaje Hampel uprzy koskiej

—

cz na

tabl.

LXI.

Posiadamy

wiadomo

o trzecim jeszcze

przedmiocie

bronzowym z Podsadek, a mianowicie o maem naczyku bronzowem, t. zw. cista. Otó co do tego, nadmieni naley, i naczynie takie nie zostao tu nigdy znalezione, ani te w rzeczywistoci nie istnieje, a wiadomo o niem pochodzi z mylnej notatki G. Ossowskiego, który tak nazwa jeden z przedmiotów, dochowanych w Muzeum im. Lubomirskich. Sprostowanie omyki zawdziczamy uprzejmej yczliwoci p. proi. \V. Demetrykiewicza, który sam uleg nieporozumieniu,

wspominajc o niem

ow

w

pracy swojej

''^

wykreli naley z znalezatem cist dwa tylko przedmioty pochodz skd Podsadek, zisk z bliszej swej proweniencyi. niestety z opisane, nieznane wgierskich, bronzów Formami nale do grupy t. zw. czasów znacznie a chronologicznie odnie je mona do kadym razie stanowi one jedyne nawet póniejszych. w swoim rodzaju znalezisko podobne w Galicyi wogóle, a w okolicach Lwowa przedewszystkiem. Pochodz z odkrycia lunego, a znalazy si tu dziki przypadkowi, pu-

Rzekom

W

dobnie jak

61

inne, wymienione uprzednio bronzy obszaru nadbuaskiego. Kultur wspóczesn zabytkom ótanieckiej „Mogiy kocurowej" reprezentuje w okolicach podlwowskich take i

w

cmentarzysko kolejowej

Zapy

t

o

w

Lwów-Stojanów

Hyc.

6.

w

i e, gdzie czasie budowy linii natrafiono na groby szkieletowe

Przedmioty bronzowe ze wsi Podsadek pod Lwowem.

(Muzeum

im. LubomiisUicli.i

tak

klamr od bez naczy. Znaleziono piercie bronzowy, pasa i zausznic w ksztacie kabczka z kocem odgitym. Przedmioty te, charakterystyczne dla epoki t. zw. sowiaskiej, oddano do Muzeum im. Dzieduszyckich. Nieopodal gruntów cerkiewnych stoi kurhan, który

wedug opowiada ludowych usypa do niewoli przez Tatarów^

;

w

miejscu,

mieli ludzie,

skd

wzici

wybrali ziemi,

utworzyo si jeziorko, do dzi istniejce^'-. Moliwe, i mieci on, podobnie jak ótaniecki, lady kultury przed-

by

jednak pszej ku temu sposobnoci.

historycznej,

nie

przekopywany,

czekajc

le-

— Groby szkieletowe

szcz te mogiy w si mona z relacyi

z

62

-

pónej epoki sowiaskiej mieIv a m i e n i o p o 1 u, jak wnoSznajdra, który rozkopa ich kilka

niedalekim

z ogólnej liczby

W jednej

Ant.

okoo

natrafi

70,

mia

na wzgórzu w lasku „Dbina". na szkielet kobiety, pogrzebanej

dbowej, w napó siedzcej pozycyi. Skrzynia bya podugowata, zbita czterema gwodziami elaznymi znacznie krótsza od nieboszczyka. Szkielet zwrócony by na wschód, a na palcu rki prawej mia piercie innej mogile znale mia koci spalone, jronzowy.

w

skrzyni

i

gow

W

a przy

gowie, po lewej

branzolety, naszyjniki

wysypany

by

i

piaskiem

fragmenty ozdób elaznych, Spód, na którym leay koci, przepalony na kilka centymetrów;

stronie, t.

i

p.

dokoa byy wgle.

te topór kamienny — Lubomirskich przechowuje si wyorana Znaleziono tu

lazna

w Muzeum

im.

ostroga

e-

tu

73

Na jeszcze póniejsze, bo moliwe ju historyczne odkrycia, dokonane przycmentarzysko, wskazywa godnie w Ii e e n o w i e. Na granicy wsi Kukizowa rozlegaj si tu way i fosy, nazywane przez lud „zamczykiem", a sigajce zaoeniem (nie ksztatami) moliwie czasów ksicych. Na poudniowym stoku ssiedniego, najwNszego w okolicy wzgórza wykopano przy budowie drogi w 1883 r. przedmioty „z rónych czasów". Najbardziej ku pónocy, na przestrzeni okoo 200 m. kwadratowych, w gbokoci 60 cm. natrafiono na 64 szkieletów, z których kilka leao w rónych pozycyach, a wszystkie inne

mog

m

obok

siebie,

W

twarzami do wschodu.

oddaleniu 50 m. od grobów widoczny by rów prócz bardzo licznych 1V2 11^- gljoki, zasypany ziemi czerepów, wyrobów glinianych rozmaitego gatunku, znaleziono w nim kilka naczy caych i jak ozdob glinian. Poniej, w oddaleniu jakich 50 m. od poprzedniego, jest drugi rów, cay jakby wycielony krust z niewyrobionej gliny wypalonej, pochodzcej z dugiego palenia ognisk. rumowisku, którem rów ten zasypany, znaleziono koci zwierzce, mnóstwo czerepów, kawaki granitu, trzy gliniane ciarki w ksztacie gruszki spaszczonej i kul spa;

W

szczon

'^*.

—

63

—

Na koniec wieków przedhistorycznych pocztek historycznych przypada pochodzenie i istnienie najliczniejszych u nas horodyszcz, których kilka poznalimy ju w dalszej okolicy Lwowa. Najlepiej z nich zachowane, to horodyszcze w Rokitnie, ssiadujce z horodyszczem w Zai

wadowie

i

podlwowskiem

w Grzybowicach.

Ostatnie

zasuguje na specyaln uwag ze wzgldu na najblisze ssiedztwo Lwowa, którego jakby ochron stanowio. oddaleniu niecaej mili od rogatki ókiewskiej rozlega si wie Grzybowice, nad któr na przestrze 2 kim. wznosi si góra lesista, zw. „Czarn gór". Na zachodnim kocu jej, od strony Brzuchowic, widoczne lady horodyszcza, podobnego do opisanego z Podhorodyszcza koo Dwinogrodu. Okolone jest ono z trzech stron szerokimi szkarpami, od wschodu za waem potrójnym. lvsztatu owalnego (jak w Rokitnie), zawiera wewntrz lady jakiego

W

s

muru

ceglanego.

Szkarp od poudnia i zachodu, opasujcy wierzchoek góry, jest bardzo szeroki; poniej niego góra jest tak stroma, i tylko wprawny w chodzeniu po górach moe W3'drapa si na ni, nie naraajc si na wpadnicie do rzeki, pyncej w dole. Niedaleko horody szcza, porodku wzgórza, istnieje mae jeziorko, z którem si podanie ludowe o zapadnitej w gbiach jego cerkwi tu znajdowa si te mia w dawnych czasach gród, zwany Grybowem. kronikach ruskich wspomina si dwa grody, Borki i Domayr, z szeregu horodyszcz, istniejcych do dzisiaj okolicy w podlwowskiej w Rokitnie, Zawadowie i Grzybowicach. Dzieje ruskie pocztku XIII. w. wyjaniaj nam znaczenie tych miejsc obronnych, pooonych na pogra-

wie

—

W

niczu ksistwa halickiego, które do 1249

walk zawzitych o tron

halicki

midzy

r.

widowni byo

Danielem, wspie-

ranym przez brata Wasylka, a Michaem, ksiciem czernichowskim i synem jego Rocisawem. Micha a potem i Rocisaw zaniechali zamiaru panowania w Nowogrodzie, starajc si o tron halicki, w czem pomoc znajdowali u wikszej czci bojarów^ u biskupów,

W

walprzemyskiego i halickiego, tudzie u ludu prostego. Lwowa koo okolice im suyy kach tych za punkt oparcia (nieistniejcego jeszcze naówczas), mianowicie grody Do-

:

—

64

—

Borki, Szczekotyn (dzisiejsze Glisko) wraz z ssiedniemi warowniami pomniejszemi, resztkami których horodyszcza dzisiejsze. Walka ta bya tak zawzita, i najej kresu ksita, wet straszny napad Tatarów nie wojujc z najedcami, nie przerywali walk ze sob, jak

mayr,

s

pooy

;

wnosi mona z wiadomoci kroniki Hipatskiej pod 1243 r. przyszed Rocisaw ku jaskini Domayr (wspomniana .,1

poprzednio jaskinia w Stradczu) i tu nakoniwszy mieszkaców tego grodu za porednictwem sprzeniewierzonego Danielowi bojara Wadysawa do poddania si, puci si ku Haliczowi i zawadn nim''. I\iedy Daniel, który tymczasem walczy z sprzymierzecami liocisawa na Poniu, wróci pod Halicz, Rocisaw zbieg do Szczekoty na. W^ida tu znajdowa si punkt gówny operacyi jego z tego, wojennych, co potwierdza jeszcze i fakt, i kied}^ Batyj wraca z Wgier, jeden z oddziaów tatarskicli napad na Rocisawa w Borku (najprawdopodobniej horodyszcze w Rokitnie), rozbi nieliczn jego druyn i zmusi do ucieczki na Wgry, gdzie król wgierski uyczy ksiciu

e

pomocy, a nawet da mu córk za on. Widoczne jest zatem, i na obszarze tym zbiegay si drogi od wschodu ku zachodowi i od poudnia ku pónocy, wobec czego konieczne byo obwarowanie pasu tego caego przez zakadanie na wzgórzach dookolicznych miejsc obronnych, chronionych przytem przez bota i lasy niedostpne. I\.to posiad pas ten fortyfikacyjny, w tego rkach znajdowa si tem samem klucz do caego ksistwa halickiego.

W

1246 r., po mierci mczeskiej ksicia Michaa Czernichowskiego u Tatarów, Rocisaw nie zaniecha dalszych kroków wojennych. Otrzyma pomoc od tecia swego, króla wgierskiego i od króla polskiego i dalej prowadzi walk z Danielem do 1249 r., kiedy mimo wszystko rozgromiony zosta pod Jarosawiem. Po klsce tej zbieg do Serbii, a grody podlwowskie dostay si w posiadanie Daniela''^. Miao to jednak miejsce ju po klsce nad i po wszystkich nieszczciach, które po niej jak z rogu obfitoci sypa si poczy. Niedugo za potem na czoo wszystkich grodów tutejszych wybi si nowo zaoony Lwów, spadkobierca starodawnego Dwinogrodu. Po rozpatrzeniu

Kak

—

65

-

wszystkich zabytków, znanych z terytoryum miasta samego, ustalimy, czy dopiero z chwil zaoenia go lub te przedtem jeszcze osiedli si tu czowiek na stae. Wyjanienie kwestyi tej rzuci niemao wiata na pocztki dzisiejszej stolicy kraju,

wiekowych.

modszej od sw3xh opuszczonych ssiadów

VI.

WYKOPALISKA Dwukrotnie której

W

sprzyja

OBRBIE LWOWA.

przypadek archeologii naszej, by usiowanie wy-

najwiksz ambicy powinno

janienia dziejów najdawniejszych stolicy dzisiejszej i dwukrotnie zosta niestety lekkomylnie dla nauki postradany. Raz miao to miejsce, kiedy wzorem przodków, na cze i pamitk czynu wielkiego, podjto si ogromnego dziea usypania mogiy-kopca na szczycie góry zamkowej, a drugi, kiedy na przeciwlegem wzgórzu, t. zw. Wronowskiem, przeprowadzano niwelowanie powierzchni pod budynki wojskowe. jednym i drugim wypadku zbyt niecierpliwie

W

jaliich od wieków ukrytych, by na skarby inne, na skarby archeologii. Pogard darzono nikczemne garnki, czerepy i stare elaziwo i to tem wiksz, i pomci na nich musiano mie marzenia o skrzyniach i lochach penych dukatów zotych i skarbów bajecznych, które marzeniem okazay si niestety. Skarbów nie znaleziono, ale te i stracono wszystko niemal, co przecie przedstawia mogoby warto niezwyk. Dziwi si jednak i biada nie naley nad barbarzystwem dawnych tych czasów, kiedy i po dzie dzisiejszy najzwyczajniejszym losem wykopalisk jest zatracenie tego, co wieki cae w ziemi przetrwao. I dzisiaj nielepiej si powodzi „garnkom i czerepom", z t tylko rónic, dawniej nie interesowano si nimi, a obecnie owszem wielu, zbyt wielu amatorów otacza je opiek swoj. A jedno i drugie wychodzi im na ze tylko. I widocznie los zawistny ciga czcigodne wykopaliska lwowskie, bo co dziki staraniom jednostki uratowa si

oczekiwano

skarbów

zwróci miano

uwag

e

—

67

—

dao, zgino potem, oddane na przechowanie. pochodzi,

samych

e

I

mamy pewne wiadomoci o nich, moemy ju oglda — zginy bowiem,

nie

std

to

ale ich

usunite

jako „nieciekawe". Zostay najmniej istotnie interesujce niestare przedmioty elazne, a zginy bez ladu przedewszystkiem naczynia i czerepy gliniane, a take koci i inne przedmioty podobne. Okruchy uratowane, niepokane bardzo i mao mówice, przechowuj si obecnie w Muzeum im. Lubomirskich. Na ich podstawie nie w stanie bylibymy powiedzie co o przeszoci Lwowa, gdyby w pomoc nie przyszo nam sprawozdanie naocznego wiadka odkry, dokonywanych za przecig lat kilku na Wysokim Zamku.

Sprawozdanie

dnoci zwoli

ani

to

nie

wprawdzie zbytni doka-

grzeszy

naukowoci,

ale

rozpatrzone kr3'tycznie

nam wyjani szczegóów

W

po-

kilka.

kiedy dla sypania kopca Unii Lubelskiej wzito si do rozbierania ruin Wysokiego Zamku, zwrócia uwag Antoniego Sznajdra, mionika zabytków i archeologa-amatora, wielka obfito czerepów rozmaitych, wydobywanych w znacznej gbokoci. Obfito tych czerepów, jako te wielu innych staroytnoci, wydobywa1869

r.,

do

podstawy Wysokiego Zamku, podsuna i zachowania dla nauki. Chocia z pocztku obojtnie na to patrzono, to przecie znaleli si potem i wspózawodnicy, którzy, powodowani t sam chci, wzili si take do zbierania wykopalisk. Pomimo to wiele ich zniszczonych zostao na miejscu z obojtnoci i niewiadomoci pracujcych, lub przeniesione zostay wraz z gruzami do wntrza kopca i tam zakopane napowrót. Wiele te z znajdowanych tu cenniejszych rzeczy poprzywaszczali sobie pracujcy okoo rozbierania gruzów i rozkopywania ostatniej podstawy Zamku. Trzy zbiory zaimj)rowizowano z tej racyi. Jeden przewodniczcego sypania kopca, dra Fr. Smolki i drugi w posiadaniu urzdnika biura budowniczego W. Bojarskiego. Prócz kilku innych osobliwoci posiada ten ostatni wydobyt z gruzów czaszk ludzk, dobrze zachowan, której skro przebita bya grotem strzay, utkwionym w poowie w teje. Drugi okaz koci ludzkiej równie z resztk strzay tu znaleziony, to kawaek czaszki od lewego oka, w którym nych

z

gruzów

mu myl

i

zbierania ich

—

—

68

grot od strzay tatarskiej. Okaz ten oddano w 1875 r. do Muzeum im. Lubomirskich, ale dzisiaj niema go tam ju, jak i wiele innych wykopaUsk z Zaniku. Trzecim, najliczniejszym zbiorem wykopalisk z Zamku okazy zgromadzone przez Ant. Sznajdra i oddane przeze do Muzeum im. Lubomirskich. Jest tam — powiada Sznajder jedna szafa napeniona temi wykopaliskami, które wszystkit? niemal wlasnemi rkami z ziemi wydobyem, lub przytomnym ]irzy koi)aniu ziemi, od zniszczenia zachoto po wikszej czci uamki narzdzi elaznych, waem. domowych i wojennych, podków koskich, grotów, ostróg, szka weneckie i czerepy gliniane. szabel, potuczone Ostatnie wyrzucono wprawdzie nowszymi czasy ze szafy — one niemniej uwagi golecz powiada Sznajder dne. Niestety jednak, nie byy one uwagi godne dla zarzdu. Dugi czas stróowa A. Sznajder wytrwale nad przebiegiem j)rac na Wysokim Zamku i niejedna scena rozdzieraa jego serce archeologa na widok barbarzystwa, którego dopuszczano si na zabytkach, winnych chyba nie byy skarbami spodziewanymi. Cietemu dlatego, kawe pod tym wzgldem momenty kreli nam w swem sprawozdaniu, przepenionem Iadaniem i probami o miosierdzie dla biednych garnków i czerepów, niszczonych zaciekle przy akompaniamencie okrzyków zniecierpliwionych niepowodzeniem wiadków tego. Pierwsze zwaszcza tygodnie obfitoway w niespodzianki podobne, rozczarowywujce niefortunnych poszukiwaczy skarbów. 1874 r. przy rozbieraniu resztek pozostaych fundamentów Wysokiego Zamku od strony pónocnej natrafi ])racujcy na dno naczynia glinianego, przebiwszy go czaganem. tym momencie lotem byskawicy rozbieg si po caej górze gos: Pienidze znaleziono! i za chwil ju cay tum pracujcych podówczas okoo kopca lub przypatrujcych si tej robocie to miejsce. Trzeba wiedzie zaznacza Sznajder pierwszy zapa okoo sypania kopca, pochodzi nie tylko z gorliwej chci do tej pracy lecz przyczyniaa si ku temu i nadzieja znalezienia w pozostaych gruzach zamczyska skarbów ukrytych lub co najmniej dobrania si do piwnic, w których wedug po-

utkwi

s

—

bdc

S

—

s

e

W

W

—

okry

—e

-

69

—

dania znachodzi si miay wina staroytne. Z tej te i)rzyczyny widziano w pierwszych chwilach rozpoczcia tej pracy mnog ilo zarobników, krccych si zwykle j)omidzy ydami na Krakowskiem ])rzedmieciii, którzy obecnie po przekonaniu si, w gruzach zamczyska wcale nic kosztownego znale si nie da od lat kilku na kopcu si ju nie pojawiaj. zgromadzony, przypadszy do miejsca, w którem si dno naczynia okazao, pocz z natarcz3'woci rozdziera ziemi i mimo prób i zapewnie A. Sznajdra, prócz garnka nic innego si tu nie znajdzie, nie da si odwie od wydobycia garnka z ])ienidzmi. Jedni drugim przeszkadzali w rozkopywaniu ziemi, odsuwajc si wzajemnie, lub w penej nadziei zdobycia cho czstki skarbu cisnli si na pracujcych. Z tej przyczyny trudno byo ocali nie tylko to pierwsze naczynie, ale i drugie przy niem stojce, które przy dalszem kopaniu si okazao. Obydwa zostay rozbite przez tum, który dopiero po przekonaniu si, nic w nich nie byo, rozszed si powoli, pozwalajc ju bez przeszkody wydoby Sznajdrowi trzeci jeszcze w tem miejscu znajdujcy si garnek

e

—

Tum

ca

e

e

w

caoci.

Wszystkie trzy naczynia ustawione byy w rzdzie, prawie jedno przy drugiem, w pokadzie gliniastym, o stop sigajcych fundamentów Wysokiego niej najgbiej Zamku. Dwa pierwsze roztuczone naczynia byy pkate, wicej szerokie porodku, z glin}' biaej, wypalone na czerwono, z ozdobami zbczastemi u szyjki zagitej, a na pkach pasami i maymi zbkami w zygzaki; denka miay gadkie. Trzeci garnek, w^ydobyty w caoci, by podugowatej równej formy, na jedn stop dugoci, z czarnej ghny, z

szyj

gadk

i

mocno

przepalony.

Wewntrz zawiera

krustowaty osad, jakoby pozostaoci potraw, do których przechowania musia niegdy suy. Drugi podobny wypadek odkrycia naczynia caego zdarzy si nieco przedtem, gdy przy rozkopywaniu gruzów

do

znacznej gbokoci miejsce, w któodsonito w rem okazaa si prónia czworograniasta, bieca w równym kierunku kilka sni wzdu, wypeniona próchnem, z drzewa dbowego pochodzcem. Z t próni czya si znainna podobna, lecz w innym kierunku bieca,

do

—

70

—

dugoci. Obydwie stykay si pod ktem równym, w którym widoczne )yy jeszcze w próchnie wzy spojenia drzewa. Prónie te, nad któremi samorodnie zasklepia si glinka z piaskiem i gruzem zmieszana, pochodziy niezawodnie z dawnych podwalin jakiej budowy drewnianej. kcie wzów podwalinowych znalazo si pod próchnem dbowem take cae naczynie gliniane, podobnej takiego samego ksztatu, co dwa poprzednie, wielkoci napenione popioem, wglami i komi niedopalonemi. Przy wydobywaniu ze ziemi zasza sprzeczka midzy dwoma robotnikami, którzy si o nie kócili, a która to kótnia skoczya si tem, i robotnik trzymajcy napó rozbity garnek, gdy si przekona, e w nim pienidzy niema, a sam tylko popió i koci, rzuci nim o kamie i potuk na kawaki. Oprócz naczy i wielkiej iloci czerepów znajdowano lu jeszcze wiele okrzesków krzemiennych, kilka krzemieni procowych, wyrób z kamienia, uwaany przez Sznajdra za „zawnic", kilka kamieni osekowych do szlifowania, oraz pokruszone lub niedopalone koci ludzkie i wielk warstwie popiou, rozpocierailo koci zwierzcych. jcej si w znacznej gbokoci nad glink samorodn, na kilka cali gruboci, znajdowao si wiele czerepów drobnych, pokruszone koci ludzkie i zwierzce, kostki ptasie oci ryb. cznej

W

i

W

i

Ogóem znaleziono zatem na Wysokim Zamku cztery naczynia gliniane (rozbite nastpnie), mnóstwo czerepów, okrzeski krzemienne, koci zwierzce, ptasie i rybie, mnóstwo elaziwa, pocisków kamiennych i jaki wyrób kamienny, nazwany przez Sznajdra zawnic, a przez E. Pawowicza kagankiem. Przewana tych przedmiotów dostaa si do Muzeum im. Lubomirskich, gdzie opatrzona zostaa przez autora katalogu z 1887 r, najrozmaitszemi wyjanieniami fantastycznemi, które ju odtd przylgny

cz

do wykopalisk z Wysokiego Zamku, podawane od jednego autora do drugiego. ten sposób wykopaliska te urosy do niezwykej wartoci zabytków przedhistorycznych, wiadczcych rzekomo, i na Wysokim Zamku ju w najodleglejszej epoce yli ludzie i grzebali swych zmarych. Niekrytycznie przyjto zwaszcza wyjanienie autora katalogu,

W

-^ 71

—

odnonie do znalezionych tu koci, w których bujn sw fantazy czowieka nieobytego z tego rodzaju rzeczami widzie chcia on igy, widr}' i p. zabytki z epoki renifera, t.

a

e

a zatem z okresu dyluwialnego I co najciekawsze, sam Sznajder sprawozdaniu swem bynajmniej nie widzi !

w

w kociach, znajdowanych na Wysokim Zamku, jakich celowych wyrobów ludzkich, chocia reprodukuje je na zaczonej tablicy. Obecnie niema ju w Muzeum im. Lubomirskich koci tych i rogów, ale z rysunków na tej tablicy przekona si mona, i nie aby jakiej fantazyi trzeba, by widzie w nich „narzdzia z koci i rogu, jako igy kociane, widry i t. p. z epoki renifera". to najzwyczajniejsze koci, jakich tuziny cae wyl)raby mona byo z owego mnóstwa, znajdowanego wszdzie na Wysokim Zamku i wogóle, gdzie tylko czowiek jaki czas prze-

S

bywa. Podobnie do legend zaliczy naley owe wiadomoci wyrobach krzemiennych których przecie

o

licznych

,

w

jednym choby okazie nie znaleziono przez cay czas grzebania na Wysokim Zamku. Nie wspomina te o nich Ant. Sznajder, ani nie znajdujemy i ladu ich w katalogu w^spomnianym Muzeum im. Lubomirskich, gdzie przecie i

wszystkie prawie wykopaliska oddano. Legenda ta wyrosa jednak na podstawie wzmianki Sznajdra, który wspomina o okrzeskach krzemiennych, znajdowanych na Wysokim Zamku jak zreszt wszdzie prawie, gdzie tylko niewiele choby wzruszy si ziemi, tak i tu natrafiono na nie, moe za doco oczywicie dla niewiadomego tylko ;

suy

ladów kultury kamiennej. Okrzeski, to wyroby! O wyrobach jakich krzemiennych jeszcze nie Wysokim Zamku nie wiemy i narzdziach kamiennych na

wód

dzi na

istnienia

pewnego, a co o tem

nic

omyce

pisano,

polega si zdaje

tylko.

Co do bardzo licznych wyrobów, narzdzi i broni elaznej, to pobiene choby przejrzenie ich w witrynach muzealnych przekonuje, i s to cakiem niestare stosunkowo zabytki, sigajce czasów polskich. O pochodzeniu przedhistorycznem nie moe by oczywicie i mowy, wobec czego zwolnieni jestemy od ich opisywania.

—

Tl

—

Pozostaj zatem jeszcze do rozpatrzenia owe naczynia czerepy, tudzie kaganek-zawnica z kamienia. Ten ostatni

i

przedmiot, to rze-

czywicie co|w rodzaju kaganka pytkiego, a

w kadym

nie

razie

zabytek

przedhistoryczny.

Z naczy, wydobytych na Zamku,

oddano

tylko

jeden „garnek

duy

do Lubo-

z gliny czarnej

Muzeum

im.

mirskich

"

(katalog

okaz wysoki,

nr. 238). Jest to

2372

crn.

rednicy otworu koloru bru18 cm.

;

dno-czarnego, jakby przepalony od

Ryc.

dymu, wyrobiony równomiernie na 7.

Naczynie gliniane, znalezione na Wysokim Zamku.

krku garncarskim, niepolewany. Ornament dokoa szyjki i brzeka przedstawia pasek jednakowy, zoony z wycinitych ostro kresek zygzakowato zestawionych. Cay charakter wyrobu, ksztat jego i ornament wskazuje, i jest to okaz stosunkowo bardzo niedawny i jakby (Muzeum

im. Lul)()mirskich.

i

produkt dzisiejszego garncarstwa ludowego, tak bardzo zblijest do podobnych wyrobów wiejskich. Nie omylimy si te, przypisujc mu pochodzenie z warsztatu i dzi w tych stronach osiadej ludnoci ruskiej, chocia najniezawodniej z przed kilkuset lat przed nami. Najprawdopodobniej siga on pocztków zamku Lwa, a zatem XIII. w. po Chr., w kadym razie nie jest wyrobem przedhistorycznym.

ony

Poniewa ogóem

w

natrafiono

na cztery

garnki

cae

czasie sypania kopca, a tylko jeden z nich nienaruszony

dosta si

w

posiadanie A. Sznajdra,

wic okazem tym jest

—

73

—

oczywicie opisany, pochodzcy z daru tego. Znaleziony zosta obok dwóch innych w pokadzie gliniastym, o stop niej najgbiej sigajcych fundamentów Wysokiego Zamku od strony pónocnej. Wszystkie trzy ustawione byy w rzdzie, prawie jedno przy drugiem, dnem do góry. Czwarte naczynie, znalezione w innem miejscu, podobne byo, wedug Sznajdra, do trzech poprzednich, wszystkie zatem pochodziy z jednego czasu, a sdzc z okazu znanego nam, wspóczesne byy pocztkom grodu Lwa. Znalazy si za w ziemi, by moe jako ofiara pod fundamenty budowy,

zwyczajem praktykowanym kiedy ogólnie, a i dzi niezaniechanym przez lud wiejski. Kwcstya tylko, czy ustawiono je pod fundamenty drewnianego grodu Lwa, czy te póniejszego zamku murowanego Ivazimierza W. Moliwe, e wspóczesne byy pierwszemu, a zachoway si nienaruszone w ziemi w czasie budowy drugiego, przechodzc w ten sposób do czasów naszych. Fakt jednak, i jedno z naczy wydobyto z próchna drzewnego, przemawiaby

i umieszczone zostay w czasie budowy zamku drewnianego, na którego gruzach wzniesiono okoo 1344 roku

za tem,

W

murowany. kadym razie nie maj nic wspólnego z wyrobami przedhistorycznymi, jak wogóle wszystkie bez wyjtku znaleziska na Wysokim Zamku, przewanie z czasów

ju

polskich.

Wspominajc

o zabytkach

z Lubienia,'

podkrelilimy

analogi midzy niektórymi fragmentami naczy glinianych z tej miejscowoci a okazami takimi, pochodzcymi z Wysokiego Zamku. Analogi t przeprowadzi Sznajder, znajcy dobrze jedne zabytki i drugie, zwaszcza co do naczy malowanych na czerwono, zaznaczajc, i znajdowa je i na Wysokim Zamku. Obecnie wic przypominamy tylko ten szczegó, odsyajc czytelnika do podanego ju przedtem wyjanienia, nadmieniajc, i one nie maj nic wspólnego z prehistory. Przedhistoryczne rzekomo zabytki znale te miano na przeciwlegem wzgórzu Wronowskiem, dawniej gór Szemberka zwanem. Od Wysokiego Zamku oddziela je kotlina Petwi tak, panuje ono nad miastem od strony poudniowo-zachodniej. Na górze tej prócz innych staroytnoci, mianowicie popielnic, kamiennych motków, oseek

e

e

,

74

noów

i

z ziemi

krzemiennych, znaleziono posg, który wydobyty sta, osadzony do poowy w ziemi, w poudn.-zacio-

dugi czas

dniej

stronie te-

si

rasy, która

tu

dawniej znajdowaa. Opis figury tej

wraz

bizn

z

podo-

jej,

nie-

wzbudzajc

byzaufa-

najmniej

poda ego-

nia,

ta I^auli

'"W

^NiT*-

ii?

s^.

f

w

swo-

„Staroj^tno-

^^^

ciach skich'

galicyj-

(1840

r.).

Wedug niego by posg

to

\

^ ^

\

z

je-

ogromnej

dnej

bryy piaskowca,

,

z

przodu

tylko

obrobiony, przed-

stawiajcy

w wy-

pukorzebie posta z go-

msk

w okrg, wie bez Ryc.

8.

Posg

z góry

Wronowskiej we Lwowie.

szyi,

rk

na

siach,

a

pra-

lew pier-

praw

spuszczon na dó; u spodu wida byo rodzaj pasa, owinitego na brzuchu. Nad w tyle wystawao nierówne miejsce bryy, co nawedug A. Sznajdra prowadzao na domys, posg ten by niegdy w ciawmurowany; u dou byy widoczne lady odtuczenia

—

gow

—

e

n

czci spodniej. Posg wydobyty

z

ziemi oddano do

w

Zakadu Ossoli-

pod cian znik bez ladu, uyty niezawodnie przez murarzy do naprawy kanau. Dziki je-

skich, gdzie przez lat kilka

budynku

bibliotecznego,

a

wala si

nareszcie

ogrodzie,

— dnak

.

Paulemu,

pozosta

pracy wspomnianej. \y miejscu, gdzie

/o

rysunek jego,

doczony do

znale miano

si mnóstwo pyt kamiennych,

nie

figur, znajdowao wiedzie jakiego pocho-

dzenia, ale wystarczajcych, hy niekrytyczni archeologowie

wity

w nich mogli lady i otarzy poFakt znalezienia posgu tem bardziej pobudza ich fantazy, której lada czerep wystarcza, by widzie ju cae cmentarzysko urnowe, a lada kamie lub krzemyk urasta do niezwykej wartoci motków kamiennych i noy krzemiennych. We wszystkiem za niezawodnie tyle tylko prawdy byo, i istotnie natrafiano na bryy kamienia, moliwie nawet naturalne, a miejscami i na naczynia i czerepy gliniane (bo gdzieby te tych nie byo !j, tudzie na jakie wyroby innego rodzaju, najpewniej analogiczne do znajdowanych na Wysokim Zamku. Bo, wykopaliska tutejsze nie robiy wraenia przedhistorycznych, tego dowodem by moe przypuszczenie J. Wagilewicza (któr}móg je oglda na wasne oczy), i byo to cmentarzysko Ivaraitó\v, a Karaici nie palili swych zwok, nie skadali ówczeni widzie

gaskich.

e

e

popioów

w

urny,

nie

uywali motków kamiennj^ch,

ani

bronzowych, o tem wiedzie chyba musia autor I mniejsza o to, czy mia suniejednej pracy naukowej szno, wyraajc podobne przypuszczenie, oparte zreszt na zeznaniu rabina karaickiego z Halicza, ale jasno wynikaoby z tego, i pyt owych i kamieni nie uwaa za zabytki przedhistoryczne, za jakieby z pew^noci je uzna, gdyby istotnie znajdowa przy nich miano narzdzia kamienne i wyroby z bronzu. Te ostatnie, to wymys, wypywajcy w konsekwencyi z dopatrywania si w kamieniach wydobywanych na górze resztek wityni pogaozdób

!

A

e

witynia tu staa, tego niezbity dla archeologów ówczesnych dowód stanowi posg ów kamienny, który przecie nie móg by niczem innem, jak posgiem jakieskiej.

bóstwa pogaskiego I w ten sposób uroso podanie o jakich grobach, równoczenie szkieletowych i urnowych,

go

I

równoczenie zawierajcych ..sprzty" kamienne i ozdoby bronzowe Zbyt to sprzeczne ze sob, by na wiar zasugimogo, tem bardziej, i adne znalezisko w okolicach Lwowa nie wykazuje analogii z czem podobnem. !

wa

—

76

—

i natrafiono tam istotnie na czasów historycznych (prawdopodobnie z oble Lwowa). Dokadniejsze studya nad topografi Lwowa staroytnego wyjani zapewne, co znajdowa si mogo kiedy na wzgórzach Wronowskich. Figura wspomniana, prymitywnej zreszt bardzo roboty, z podoem swem kaniiennem, na którem wykonana jest jakby w pafigur nagrobkow skorzebie, przypomina si zdaje ulubione byy i liczne tak póniej jakie tych, rodzaju w w niej moistotnie widzie Czyby naszych. w kocioach wymaganiewtpliwie sprawa to podobnego, na byo co razie nie kadym jednak jca rozpatrzenia dokadnego, w znanych w arwykazuje ona cech charakterystycznych dla cheologii t. zw. bab kamiennych, do których te najniezawodniej nie naley. Prymitywny jej wygld przedstawia si tak na rysunku, widocznie pobienym i niewzbudzajcym zaufania, ale kwestya, czy tak si przedstawia w or}'ginale, zniszczonym zapewne i zdefektowanym, jak wnosi mona z opisu, tudzie z okolicznoci, i wydobyty zosta z ziemi. Rysownik, powodujc si fantazy, dopatrujc si w znieksztaconym posgu postaci boka pogaskiego, móg w niezej zreszt myli uzupeni braki i odtworzy w ten sposób posta, litór znamy dzi tylko z jego rysunku. Jeli cae lat dziesitki w kamieniu naturalnym (t. zw. Lelum Polelum z I\.amionki wielkiej w Ivoomyjskiem i w. in.) widziano posg bóstwa pogaskiego, to nic dziwnego, jeli w istotnem, ale zniszczonem dziele rki ludzkiej dopatrywano si czego podobnego i to w czasach, obfitujcych w podobne „odkrycia". Widziano, bo te widzie w niem chciano figur bawana pogaskiego. Charakterystyczne jest, i nikt, wspominajcy o odkryciach na górze Wronow^skiej, nie widzia ich na wasne oczy, tylko Sznajder konstatuje, i znajdowane tu czerepy podobne do znanych z Wysokiego Zamku i ze wsi Czerepina, 1V2 rnili od Lwowa. O jednem caem, na czarno wypalonem i „szczególnego ksztatu i ozdoby" naczyniu tu znalezionem powiada A. Sznajder: „o ile mi wiadomo, posiada kierujcy tu 1858 r. budowami wojskowemi oficer inynieryi, lecz nie wiadomo co si z niem stao". Naczynia tego nie widzia zatem osobicie, lecz sysza o niem Moliwe

jakie groby,

jest natomiast,

ale

ju

z

lec

s

—

77

—

i ma by „szczególnego ksztatu i ozdoby •, oglnatomiast czerepy liczne, twierdzc, i „podobne tym, jakowe na Wysokim Zamku znachodzimy". Szczegó ten zasuguje na uwag, choby z tego wzgldu, i wiemy, o znaleziskach na Zamku, które, jak widzieju, co by cakowicie uwaane za przedhistorylimy, nie czne, a zatem i znajdowane na górze Wronowskiej naczynia i czerepy nie innej byy zapewne proweniencyi. Legendy za o „sprztach" kamiennych i wyrobach bronzowych, jakoby tu znajdowanych, zaliczy oczywicie naley od kogo,

s

da

myle mog

wymysów

do rzdu

nad którymi raz

bezpodstawnych,

przej naley do porzdku dziennego. Dziwnie si jako zoyo miastu stoecznemu historycznemi" znaleziskami

Zamku

i

w

wbrew przekonaniom

z ..przed-

obrbie jego! Kopano na wszystkich natrafiono tylko

na zabytki nie starsze od samego miasta, zaoonego w poowie XIII. wieku. Tak samo rzecz si miaa i na drugiej wyniosoci, na górze Wronow^skiej, a podobnie przedstawia si sprawa i z innemi odkryciami podobnemi na teryto-

ryum jego. Tak n. (Przegld

p.

autor jaki

nieznany

doniós

bibliograficzno-archeologiczny.

w

1881

Warszawa

r.

1881,

tom I. str. 153) o znaleziskach w innej stronie miasta, poudniowo-zachodniej stronie, na równie na wzgórzu. polach midzy Kulparkowem a Bajkami, blizko kolei i budki straniczej, na obsianych wzgórzach znajduje si „wiele uomków popielnic i wiórów krzemiennych". Piszcy te sowa w r. 1878 i 1880 znale tam mia duo zabytków

W

tego rodzaju.

gdy

„Na

ca

popielnic

(!)

trudno

byo

natrafi,

upraw

pola pogruchotane zostay. popielnice tego cmentarzyska (!) Skorupy za wiadcz, byy grube i prostej roboty, bez adnych ozdól) szczególnych. Tuczony granit mieszany by z glin". Do wiadomoci powyszej dodaje jeszcze korespondent, i wród ogrodów przedmiecia Bajki, nieopodal ulicy

widocznie przez

e

do

Krzyowej i kopalni gia pogaska (!).

Mimo

gipsu, znajduje

si wcale wysoka mo-

bardzo skrupulatnych, przed kilku laty, poszumogi, jaki .,cmentarzyskiem", nie udao mi si natrafi na najdrobniejszy choby lad jakich cze-

kiwa

tak za

ow

—

78

—

repów lub krzemieni w tej stronie l)i, i workami caymi monaby mieciskach tutejszych,

ale

niestety

najzwyklejszych garnków bardzo niedawnych. A pomyk

chocia nie wtzbiera na pokanych

miasta, je

nie z

popielnic,

lecz

w kadym razie móg snadnie po-

dzisiejszych, lub

peni by

tak

„archeolog", któremu ju same czerepy wystarczaj, o „popielnicach" i „cmentarzysku". Podobnie

mówi

móg i co do owej mogiy, której dopatrzy si tych stronach niewielnajniezawodniej w wcale licznych kich wzniesieniach naturalnych; z koniecznoci monaby w nich i niejedn mogi wyróni, ale mogi nie tylko nie „pogask", ale nawet i nie sypan rkami ludzkiemi!

omyli si

w

Ryc.

9.

Grot krzemienny, znaleziony na Czartowsklej skale pod

(Muzeum

Lwowem.

im. Lubomirskich.*

Dla „archeologa" jednak z 1878 r. i to mogo wystarczy, by snu ju cae historye na temat popielnic, zawnic, sprztów kamiennych, alników, cmentarzysk i t. p. „pomników" przedhistorycznych! Std te w sprawozdaniach z tych czasów tyle natrafiamy wiadomoci niekrytycznych i wprost fantastycznych, z któremi dopiero nauka dzisiejsza pora si musi. A do rzdu fantazyi takich zaliczy naley oczywicie i relacy autora notatki powyszej, w której tyle tylko prawdy by moe, i znajdowano na Bajkach czerepy, ale jakie czy przedhistoryczne, to kwestya dopiero. Z lunych znalezisk zanotowa naley siekieromot krzemienny, znaleziony 1910 r. w gbokoci 182 m. na Le-

—

wandówce, za rogatk gródeck; dugoci 20 cm., szeroki przy ostrzu 7 cm., przy tylcu 4 cm., okaz bardzo adny, wygadzony tylko przy ostrzu, znajduje si obecnie w Muzeum im. Dzieduszyckich, gdzie równie przechowywa si

maj dwa

krzemienie, znalezione

w

stronach Kulparkowa.

79

Rvc.

—

Wulki LewandówkI we Lwowie. Siekieromoty krzemienne z ul. A. Potockiego (Krzyowa) nr.33, z (Muzeum Naród. im. kr. Jana III. Muzeum im. Dzieduszyckicli.. i

10.

i

—

80

—

adny

okaz grota krzemiennego, znalezionego 1888 r. kolo Czartowskiej skay za miastem (dug. 17 cm.), posiada MuMuz. im. kr. Jana III. przeciozeum im. Luljomirskicli. wuj si dwa siekieromoty krzemienne, u ostrza starannie gadzone; jeden wydobyty zosta przy ul. Krzyowej (ol)ecnie A. Potockiego) przy kopaniu fundamentów, drugi za na

W

Wulce w stronacli Kulparkowa (ryc. 10). Wogóle istniej dow^ody, i w obrbie przedmie dzisiejszych przebywa czowiek przedhistoryczny, ale zdaa trzyma si on musia od obszaru Lwowa w kotlinie, nie nadajcej si jeszcze wówczas z powodu bagien i moczarów do osiedlenia staego. Tak n. p. przy kocu ub. wieku, w czasie regulacyi ulicy obok Biblioteki Baworowskich znawyroimy kamienne leziono sporo siekierek kamiennych wydobywano z piasków w miejscu boiska Sokoa i na cmentarzu yczakowskiem, a take przy ul. Janowskiej. ;

te jednak zginy niestety bez ladu, a tylko wiao nich doszy do dra A. Czoowskiego, któremu zawdziczamy odnone szczegóy. Posiadamy jeszcze wiadomo o rzekomo we Lwowie znalezionym miedzianym toporze paskim, który znajduje

Znaleziska

domoci

w

Muzeum dworskiem we Wienim podaje dr. M. Much, który znowu dowiedzia si o nim od prof. Szaraniewicza, skd za ten przyszed do niego, nie wiadomo, a domyla si jedynie mona, i topór znajdujcy si w czyjem posiadaniu we Lwowie, przedtem, nim dosta si do wspomnianego muzeum, wzito za znaleziony we Lwowie i std ta wiadomo, si obecnie dniu.

przyrodniczem

Wzmiank

o

do

zreszt nieprawdopodobna. Przedmioty bowiem miedziane znaleziono w^ Galicyi w kilku ledwie okazach i to wycznie na traktach rzecznych z Wgier. Jak wiadomo, ziemia lwowska pooona jest wanie na terytoryum, omijanem w dawn3Th czasach przedhistorycznych, bo pooonem na dziale wód, niestanowicym chyba z natury traktu komunikacyjnego. I dlatego niezrozumiae jest, skdby tu wanie znale si mia tak rzadki wogóle w Europie wyrób miedziany, pochodzcy z bardzo odlegych czasów, koca epoki neolitycznej. Gdzie tak dawno dotara mied,

tam z pewnoci nierzadkie musiayby by w wiekach nastpnych wyroby bronzowe, importowane te z za granic

—

—

81

—

nale one w okodo prawdziwych wyjtków. Zagadkowo wic przedstawia si proweniencya owego topom, który z pewnoci nie móg by znaleziony na obszarze samego miasta, niewykazujcym najdrol)niejszych nawet ladów waciwej kultury przedhistorycznej. O ile za znaleziony zosta w tych stronach, to chyba w dalszej okolicy Lwowa coby te niekoniecznie zasugiwao na wiar. Wspomnie jeszcze naley o monetach rzymskich, znajdowanych w najbliszej okolicy miasta, tudzie na dalszych przedmieciach jego. Na tem koczy si rejestr znalezisk archeologicznych, jak dokonanych na terytoryum naszego miasta, które ywot chwil przekonalimy si istotny swój rozpoczo z dopiero zaoenia tu osady nowej, Lwowa dzisiejszego. Przedtem kotlina jego staa pustk, chocia w najbliszej okolicy yli ludzie w staych ju siedzibach. Lune okazy przedhistoryczne znajdowane w obrbie przedmie stolicy, kraju

licach

a tymczasem, jak widzielimy,

Lwowa

—

—

—

wiadcz,

w

e

czowiek

nie

przebywa

tu stale, ale

zaglda

zapuszczajc si w puszcze i debr}' nie do przebycia, wród bagien i wód. Obszar starego miasta strony,

te

by

cay czas wieków przedhistorycznych niezamieszdopiero u pocztku dziejów zaludnia si pocz powoli,

przez

kay

i

zaczynajc oczywicie od punktów wyniosych, wolnych od wód i bagnisk. ten sposób usadowi si czowiek na Wysokim Zamku, na górze Wronowskiej, na wzgórzu Kulparkowskiem i wogóle w wszystkich punktach wyniolejszych,

W

zstpujc z nich w trakcie wieków coraz niej, w miar osuszania si bot, a pod wpywem potrzeby coraz wikszych

miao dopiero ziemi przez osadników, sprowadzonych przez historycznego zaoyciela miasta. obszarów ziemi. Wszystko

z

chwil zajcia

tego

to

jednak miejsce

kawaka

VII.

DWINOGRÓD

I

ZAWIZKI LWOWA.

—

—

jak widzielimy Bezludnemi nie byy naówczas okolice podlwowskie, których osadnictwo sigao nawet tysic lat przed zaoeniem Lwowa. Osady ówczesne rzadkie byy oczywicie, jak zreszt wogóle w czasach przedhistorycznych, ale niemniej rozwija w nich ju czowiek kultur sobie waciw. Pooenie niefortunne na dziale wód nie sprzyjao osadownictwu wczesnemu i tem te tumaczy naley ubóstwo zabytków z najdawniejszej epoki przedhistorycznej na tem terytoryum. Dopiero z chwil wzmoenia si ruchu ludnoci, jaki w caej Galicyi przypad na pocztek pierwszego tysiclecia po Chr., i dla ziemi lwowskiej nastay czasy lepsze. Osadnictwo obszarów tych wzmogo si pokanie, by ju odtd zajmowa coraz wiksze przestrzenie, przedtem puste i niezaludnione. ródem nowej ludnoci i kultury ziemi tej byo z jednej strony dorzecze Bugu, z drugiej za Dniestru. Jak dawniej wpywy

midzy dwoma temi terytoryami odrbnemi posuway si po trakcie, pooonym daleko od Lwowa omijajcym okolice jego, tak z pocztkiem pierwszego wzajemne

i

tysiclecia po Chr. przechodzi poczy i poprzez dzia wód, dawniej omijany. warunkach takich podniosa si staroytna osada przedhistoryczna, dzisiejszy, stajc si niejako stolic terytoryum midzy dorzeczem Bugu a Dniestru. Przedhistoryczna ta stolica stolic pozostaa wieki cae, do samych czasów historycznych. Pierwsza wiadomo historyczna o niej pochodzi z drugiej poowy XI. w. ley na terytoryum, które w XI. w. wystpuje

W

Dwinogród

—

—

83

—

pod mianem „grodów czerwieskich". Etnograficznym podkadem tego terytoryum, opierajc si na wiadomociach kronik, i nad Bugiem yli Dulibowie, uwaa mona z pe-

wnem prawdopodobiestwem Dulibów, sigajc pónocy. Ostatnie wiadomoci jako stolicy

ksicej, urywaj si

w

a zatem

ludno,

o Dwinogrodzie, czasach, na które przy-

ju pocztek Lwowa,

co jakby spadkobierc zosta tradycyi wiekowych opuszczonego dzi ssiada swego, o którym tak dalece zapomnia, i dopiero bada dugich

pada

byo, by ustali,

trzeba

i

wanie

on

jest

tym sawnym

kiedy Dwinogrodem. Spadkobierc Dwinogrodu

by Lwów, w dosownem Na stanowisko poprzednika jego zoyy si przyczyny bardzo wane, co bynajmniej dziaa nie przestay z chwil upadku jego, ale ksztatowa odtd posowa

czy

znaczeniu.

nastpc, którego ywot jakby cigiem dalszym by grodu opuszczonego. I gdyby Lwów nie zosta zarol jego do dzisiaj najprawdopodobniej odgry-

ywotu oony,

to

warunki fizyczne wymagaj gównego, w którymby punktu jakiego w tem miejscu tym by wieki dugie wazbiegay wzy liczne. Punktem nie Dwinogród, a pozosta do dzisiaj Lwów, jako nastpca jego. I nie byo wynikiem przypadku, i w okolicach tych powsta musia gród stoeczny, chocia przypadkowi

waby Dwinogród, poniewa

najniezawodniej zawdzicza Lwów zaoenie swe wanie na tem, a nie innem miejscu. najdawniejsze wieki historyczne zastaj DwiFakt, nogród ju jako stolic, sam mówi bardzo wiele za siebie. Gdyby nawet wyniki bada przedhistorycznych nie wyjaniy znaczenia jego, to ju ten sam szczegó wskazuje, i nie przypadkowi zawdzicza on swoje stanowisko wy-

e

—

widzielimy, rzeczywicie nie przypadek warunkowa rol jego kulturaln na obszarze cierania si wpywów, idcych z pónocy i poudnia. Poniewa wpywy bitne

te nie

malay, a owszem rosy coraz

zumiae

w

a jak

jest,

udziale

Lwów

i

rola

nowemu

bardziej,

wic

zro-

dawna Dwinogrodu przypa musiaa grodowi.

I

w

ten

wanie

sposób zosta

spadkobierc swego poprzednika. Fakt przeniesienia punktu gównego na inne miejsce, które zreszt pod bokiem niemal znajduje si dawnego,

— by

wynikiem

nie potrzeby,

84

—

wypywajcej

z

warunków

na-

turalnych, lecz przedewszystkiem politycznych, wynikajcych z sytuacyi chwilowej. Wielk pod tym wzgldem rol odegraa obszerniej powyej skrelona kampania ksicia Michaa Czernichowskiego i Rocisawa z Danielem, ksiciem halickim. Po pokonaniu przeciwników zawadn

Daniel grodami ich, które

pasem caym

cigny

si

wanie

na dziale wód podlwowskim. Poniewa cae lata walki opieray si na tym pasie fortyfikacyjnym, stanowicym po owaklucz do ksistwa halickiego, wic nie dziw, dniciu go pomyla Daniel o zbudowaniu grodu, któryby

e

oprze si móg nieprzyjacielowi i to nie tyle pokonanemu ju, co groniejszemu o wiele ode, bo dybicej ju odtd stale na spokój ziemi ruskiej dziczy mongolskiej. Druga ta okoliczno nie mao te zawaya w postanowieniu Daniela zaoenia I.wowa, któryby obwarowany siedzib niedostpn. silnie suy móg za bezpieczn tym celu wybra on zaktek istotnie opuszczony i odludny, bo — jak przekonalimy si — cakiem niezajty skutecznie

W

czowieka. 1 wanie ta okoliczno, niezbyt zreszt pochlebna dla stolicy przyszej, zadecydowaa o pooeniu tu wanie podwalin pierwszych pod Lwów dzisiejszy. Lwów najdawniejszy drobnym chcia by i niepoprzemocy dziczy tatarskiej, przed kanym, byle tylko

jeszcze przez

uj

któr

nic

si osta

mogo. Drobnym

nie

i

niepokanym

i potnym chcia by, centrum, w któjako komunikacyjny, sta si, jako rem zbiegay si szlaki najrozmaitsze. Warunki za takie stwarzay zawsze z osad podobnych stolice pierwszorzdne,

jako siedziba ksicia,

ale

wielkim

wze

jak widzie to

cznych Europy.

mona Lwów

dziejów wszystkich

z

miast

stoe-

zawdzicza zaoycielowi pooenie

swe w kotlinie Petwi, ale nie pooenie na terytoryum midzy dorzeczem Bugu Dniestru — to ostatnie uwarunkowane byo wzgldami o cae wieki dziaajcymi przed nim. Jednem sowem, Lwów jako stolica ksistwa halickoi

ruskiego

byo

musia lee tu, a nie gdzie indziej — wypywem chci czowieka, lecz silniejszej ode konie-

to nie

W

ten sposób wszystkie miasta stoecznoci naturalnej. czne stay si wanie stolicami z mocy najrozmaitszych czynników, skadajcych si na to przez wieki cae i tak.

—

85

—

uoyy si dzieje Lwowa naszego, który nbwicyuszem jest wprawdzie nad Petwi, ale wieków zamierzciych siga przeszoci poprzednika swego, Dwi-

a nie inaczej

nogrodu, jako jego spadkojierca.

Nakoniec zwróci nam jeszcze wypada uwag czyteli gdyby chcia lepiej zaznajomi si z pocztkowemi dziejami Lwowa, wieo zaoonego, niech si zwróci z tem do doskonaej pracy dra Al. Czoowskiego o Lwowie za ruskich czasów (Lwów 1891), której jakby wstpem jest nika,

W

pracy tej znajomo i prehistoryi, pozwolia autorowi niejedn rzecz trafnie rozwiza i W3'jani. Przeczytanie jej razem z rzecz niniejsz pozwoli czytelnikowi lepiej zrozumie nasze wywody. Konsekwency ich s, krytyczne i jasne wywody wspomnianego historyka, który pierwszy wprowadzi ad w istny chaos teorii i hyrzecz niniejsza.

pochodzeniu

o

potez

Lwowa

i

Kiedy

—

skiej

w

giej

dwóch

Lwów powsta? Wiadomo

powiada

obala strony kae

1259

pooeniu

i

stolic

kraju:

Halicza.

r.

dr.

A.

Czoowski

myln dat

—

o

kroniki

woy-

istnieniu

Lwowa

Zimorowicza, z druszuka pocztków jego przed tym nkiem.

Alnpeka

i

Rozwaywszy za okoliczno, i

gród, który zbudowany podobnem miejscu (zdaa od traktu wodnego) jak Lwów, móg powsta jedynie w czasach, gdy klski zewntrzne kazay dla lepszej obrony szuka miejsc za-

zosta

w

szlaków, bez wahania i F^pokow klsk mogo. sta wskaza mona, kiedy si którym lada r., po dla Rusi by najazd mongolski 1241 cisznych,

oddalonych

od

wód

to

una pdzia ludno w lasy górskie zasieki. Do tej te tylko chwili odnie mona pocztki Lwowa, co poniekd i

historyczne znajduje potwierdzenie w wiadomoci kroniki latach o powstaniu licznych grodów na obron Rusi 1249—1255. Wanie tym okresie powsta i Lwów, za czem wszystkie przemawiaj okolicznoci. Obfito lasów, bagnisk

w

w

i

e

stawów

w

tych stronach jeszcze

w

wieku

XII.

pierwotna kotlina nadpetwiaska zupenie

dowodzi,

bya nimi

pokryta, a tem samem tworzya ustp zaciszny. Dopiero najazd tatarski, skupi wiksz liczb ludnoci ssiedniej, która tu wród lasów i jarów najbezpieczniejsze moga 6

— si znale

86

—

Ta okoliczno, a wreszcie dodo obrony dogodnych wskazuj wymownie, dlaczego baczniejsz zwrócono uwag na t kotlin i skd si zrodzia myl wzniesienia tu grodu. Okoo

dla

schronienie.

statek miejsc z natury

r.

1250

przysza

myl

zostaa

stolicy Rusi.

syszelimy

ju

urzeczywistniona,

Co si ponadto

uprzednio

'^^.

powsta

zoyo

na

Lwów, fakt

ten,

PRZYPISKI Janusz

G)

Z paleo-antropologii Galicyi wschodniej. Warszawa 3-13. Ossowski G. Sprawozdanie z wycieczki paleo-etnologicznej po Galicyi 1890 r. Zbiór wiad. do antrop. kraj. XV. str. 19—27. K i r k o r A. H. Wycieczka na Podole galie. Kosy, 1877. J a n u s z B. Typy etniczne i kulturalne w prehistoryi Galicyi wsch. Lwów 1911, str. 7, 14—15. Idem, str. 22-23. Hadaczek K. Dr. Sprawozdania z czynnoci Akad. krak. 1912

7)

Idem.

1)

B.

1911, str.

2)

3) 4)

5)

nr. 9, str.

7.

Materyay

e

Przeworska. Lwów 1909. Miinzen uud andere rómische Altertiimer in Ost-Ga-

B.

m e Ir y k

W.

ung. Monarchie in 9)

epoce cesarstwa rzymskiego. Cmentarzysko ciaopalne

XII. 1912.

Antiquitatenzeitung. Stuttgart 1911, nr. 49. Yorgeschichtc Galiziens. i e w i c z W. Dr.

lizien.

D

Tom

antr.-arch.

koo

odkryte

Janusz 8)

w

Kultura dorzecza Dniestru

So ka

1

s

k

Powiat Sokalski.

Br.

i

Lwów

1899, str. 309.

11)

Idem Idem

12)

Kwartalnik historyczny,

13)

Sownik

14)

Przewodnik po Muz. im. Dzieduszyckich.

15)

Sownik

10)

c.

str.

I.

c.

str. 470.

geograficzny. geograficzny.

17)

Tom

V.

Lwów

1907, str. 97.

Katalog Muz. im. Lubomirskich

VII.

Br. 1. c. str. 309, 477. M. Atlas geologiczny, 1898, zesz. X;

omnicki 1.

18)

1905, str. 681.

Tom

;

Sokalski 16)

480 (notka).

1.

1889, nr. 8

c.

i

i

M.

19)

omnicki

20)

Sokalski B

21)

I

22)

I

1.

c.

S o ka

Trudy L

J.

kalski Br.

m m

Sokalski

Br.

1871, str. 224.

S o-

str. 309, 477.

o mn ck Gowacki

de de

Oesterr.-

Galizien. str. 133.

u. B.

c.

1.

M. r.

I

s

k

i

B r.

arch. sjezda.

1.

c. 309.

Moskwa

312.

1.

c.

zesz. YII.

1.

c.

str. 309.

str. 24.

1.

c.

I.

c. str. 309, 482.

Sokalski

Br.

I.

c.

str. 308, 480.

;

— 23)

C

z e r

wsk

ka

Lwów

przyrod

Rzut oka na

Dr.

J.

i

—

88

okolic

Lwowa.

1876, str. 30.

26)

omnicki omn ck omnicki

27)

nusz B. „Na ziemi naszej". Lwów 1909 nr. 17. Stupnicki H. Galicya pod wzgldem topograf.-histor. Lwów

24)

25)

M.

M. M.

i

i

1.

c.

zesz. X.

1.

c.

Soka

1.

c.

zesz.

1

S o k a s

k

k

s

1

B r.

i

YIL S o k a

1

s

B

i

k

r.

J.

c.

312.

str. 309.

c.

1.

B

i

r.

1.

c.

sir. 308.

J a-

1869, str 82.

("iowack Sado

k

W' s

i

Moskwa

J.

Trudy

J.

W3'stawa staroytnoci

arch. sjezda.

1.

w

1871, str. 241.

Krakowie. Przegld pol-

ski 1873, str. 278.

C

z e r

ka

wsk

Dr. Rzut oka na

.1.

i

przyrod

okolic

Lwowa.

Lwów

1876, str. 30.

Gruszecki

O

A.

Biblioteka

jaskiniach.

warszawska

1878,

IV.

345;

str.

Sownik geograficzny. 1880, tom Katalog Muz. im. Lubomirskich. Lwów 1889, str. Janusz B. Muzeum Nauk. Tow. im. Szewczenki. Na Lwów 1909, nr. 17, tudzie notatki autora. I.

28)

omnicki

29)

Z notatek autora.

30)

Janusz

B.

31)

C

wsk

z e r

ka

M.

c.

1.

naszej, 1909, nr. 17.

Dr. Rzut

J.

nr. 34, 36.

zesz. VII.

Na ziemi i

8,

ziemi naszej.

oka na przyrod okolic Lwowa.

Lwów

1876, str. 30.

M

i

1 1

e

i I

ung

n

e

d.

Anthrop. Gesell. Wien 1898, XXVin. str. 61 Z bada arch. w dorzeczu Bugu. Teka kon-

Badaczek

K. Dr.

32)

serw. 1900, S ado wski

J.

Przegld

33)

Gowacki

J.

1.

str. 44.

34)

Sownik

35)

omnicki

1.

c.

Sadowski

J.

1.

36)

38) 39)

Hadaczek

40)

Sownik

41) 42)

r.

I.

str. 278.

IV.

omnicki

1.

c.

zesz. X.

str. 278.

geograf, tom. VI. geograf. VI. K. Dr.

Galicyi wsch.

B

c.

polski, 1873,

str. 224.

tom

geograf.,

Sownik Sownik

37)

c.

tom

omnicki Z IL

str.

geograficzny VI. c.

1.

c.

X.

bada w

dorzeczu Bugu. Teka konserw. 44—47. Sok ais ki J. 1. c. str. 224.

Gowacki

str. 312.

Sokalski Br. H a d a c z e k K.

1.

c.

str. 24, 310.

Materyay antrop.-arch., tom. IX. str. Przewodnik po Muzeum im. Dzieduszyckich, Lwów 1907, str.

Sownik Sownik

Dr.

10.

97.

geograficzny VI. geograficzny IX. 45) S o k a 1 s k i B r. 1. c. str. 309, 310, 477. 46) Ossowski G. Zbiór wiad. do antrop. kraj. XV. str. 83. 47) Przewodnik po Muz. im. Dzieduszyckich 1907, str. 97. 48) H a d a c z e k K Dr. Teka konserw. Galicyi wsch. 1900, str. 48—59, 71 -86. Przewodnik po Muz. im. Dzieduszyckich 1907, str. 97. 43)

44)

— 49)

50) 51) 52)

—

89

Kultura dorzecza Dniestru w epoce cesarstwa rzymskiego. Materyay antrop.-arch. XII. str. 11. Litopy monastyra 00. Wasylian w Krystynopoy. Lwów 1893' str. 70. Hadaczek K. Dr. Przewodnik po Muz. im. Dzied. str. 97' Cmentarzysko ciaopalne koo Przeworska, Lwów 1909, str. 18" Hadaczek. Cmentarzysko Przeworskie, str. 19. Demetry kie w icz W. Dr. Yorgeschichte Galiziens str. 130, 133. Hadaczek. Cmentarzysko Przeworskie.

53) 54)

Przegld archeologiczny lb76, str. 49. Sprawozdanie Grona konserw. Galicyi wsch.

1909, str. 4.

Biblioteka Ossoliskich, 1866, VIII. str. 400. 56) S z n a j d e r A. Zabytki przedhistoryczne w Lubieniu. Tydzie literacki, Lwów 1877, str. 778—9. Katalog Muz. im. Lubomirskich.

55)

Sownik

1889, nr. 28, 38, 43, 49. 57)

Hruszewski

tom XXXI.

im. Szewczenki, 58) .,Xa ziemi naszej". 59)

Sadowski

Lwów

Przegld

J.

geograficzny, V.

Zwenyhorod hayckij.

M. prof.

1909, nr. 17.

polski, 1873, str. 278.

„Tydzie'-. Lwów 1906, nr. 23. Hadaczek. {Cmentarzysko ciaop. koo

62)

C

z

oo

str.

63)

w^ s

k

Al. Dr.

i

Hruszewski I.

O pooeniu

Przeworska

starego

str. 19.

Lwów

Halicza.

1890,

6-8.

Zwenyhorod hayckij.

M.

4—5. perechod po Iwiwskoj

Szewczenki, XXXI. 64)

Tow.

str. 16.

61)

60)

str. 408.

Zap. Nauk.

Trydnewyj

Nauk. Tow. im.

Zap.

str.

okrestnosty.

Sowo

1863,

nr. 74. 65)

Janusz

Kwestya przedhistorycznego pochodzenia jaskini

B.

stra-

W.

koo Janowa. Na

1) eziemi naszej, 1909, nr. 8. Dr. e t r y k i e w i c z. Groty wj'kute w skaach Galicyi wsch. Materyay antr.-arch. VI. str. 81 3. Do literatury podanej przez

deckiej

m

—

doda mona

dra Demetrykiewicza

Gowacki Sznajder

J.

Trudy

arch. sjezda.

I.

jeszcze:

Moskwa

1871,

Encyklopedya do krajoznawstwa

A.

I.

str. 242.

Galicyi, 1874,

II.

(Babin-klin).

.

Tato mir

Geografia Galicyi.

Lwów

N. N. Stradecka peczera. Hazeta szkilna,

1874, str. 243.

Lwów

1-178, IV. str.

34—7.

omnicki

M. Atlas geologiczny 1898, X. Teka konserw. Galicyi wsch. 1892, I. 155. I. Trydnewyj perechod po Iwiwskoj okrestnosty. str.

Sc h n

M. Dr. 60—4. ii

r

-

P

e

p

Sowo 1863, nr.

Janów pod wzgldem historycznym. Lwów

Udziela

w

o

s

k

i

S

t.

Janów pod Lwowem.

1897

str.

71.

1896,

29—35

(z ilustr.).

66)

Sprawozdania Lwów

67)

1909, str.

Grona

k.

konserwatorów Galicyi wsch.

Przegld archeologiczny. Lwów Muz. im. Lubomirskich.

68)

c.

3.

Sownik

geograficzny,

tom

Lwów VI.

1876, str. 47,

1889, nr. 17.

Katalog

:

— 69)

90

—

Sprawozdania

Gowacki 70)

Sra

71)

1)

e

wo

z

dan

m e tr yk

gar.

do

J.

i

a

i

e

Grona c. k. konserw. Galicyi wsch. Trudy I. arch. sjezda, Moskwa 1871, Grona konserw. 1911, str. 9.

w

Monarchie

c z

i

in

1910, str. 8. str. 224.

W.

W.

Yorgeschichte Galiziens. Oesterr.-unOssowski G. Zbiór wiad. Katalog Muz. im. ^-ubomirskich, str.

u. B., str. 123.

antr. kraj. XIV. 22.

73)

103-4. a n i a Grona konserw. 1910, str. 8. sprawi opysania ba. Rusy. Sowo, Lwów 1864, nr. 70. skij B. Sownik geograficzny, III. str. 776. Katalog Muz. Lub. str. 39, nr, 797.

74)

Sownik

13., nr.

72)

Poszcza-

Spra wo zd

W

75)

76)

geograficzny, IX.

wycz

Poszczaskijl.

c.

by

Horodyszcze pod Hrybowyczamy Lwowa. Wistnyk Narodn. Dorna, Lwów 1905, str. 49— 52. Sprawozdania Grona konserw. Galicyi wsch. 1909, str. 3. Literatura do Lwowa

B

i

ynk

i

e

Iz.

Pauli . Staroytnoci

galicj^jskie.

Lwów

1840, str. 5.

Sobieszczaski F. M. Wiadomoci historyczne o sztukach 19. piknych w Polsce. Warszawa 1847, Kraszewski g n. Sztuka u Sowian. Wilno 1860, str. 228. Czerkawski J. Dr. Kopiec Unii archeologia. Gazeta narodowa I.

J.

I

i

1869, nr. 213.

Rocznik ków

dla archeologów,

Sznajder 1874,

II.

i

bibliografów. Kra-

Ant. Encyklopedya do krajoznawstwa

Galicyi.

Lwów

15, 172.

Sznajder licyi.

numizmatyków

1870, str. 101, 151.

Ant. Badania poszukiwania archeologiczne Przegld archeologiczny, 1876, zesz. I— III.

Przegld

i

bibliograficzno-archeologiczny, W^arszawa 1881,

Katalog wystawy arch.-etnograf. Lwów 1885, nr. 2002. Katalog Muzeum im. Lubomirskich. Lwów 1889, str. 8, 9,

w

Ga-

I.

153.

20—21,

23, 24, 37, 41, 44, 113;

Wiadomoci

numizm.-archeologiczne.

Kraków

1890, str. 129.

Ossowski G. Zbiór wiad. do antrop. kraj. 1890, XIV. str. 20, 21. Much M. Dr. Die Kupferzeit in Europa. Jena 1879, str. 45. D e m e t r y k e w c z W' . Dr. Vorgeschichte Galiziens. Oesterr.i

ungar. M. in

i

W.

u. B.

Galizien.

Wien

1898, str. 120.

Czoowski

Al. Dr, Lwów za ruskich czasów. Lwów 1891. Kruszewski M. prof. Istorya Ukrainy-Rusy. Lwów 1905, II. 472. Jaworski F r. W^ykopaliska na Wysokim Zamku. Kurjer lwowski 1907, nr. 161.

Idem. Lwów

Czoowski

stary i wczorajszy. Lwów 1911, str. 56—8. Al. Dr. Wysoki zamek. Lwów 1910.

SPIS

MIEJSCOWOCI.

Artyszczów 52

Horodyszcze bazyl.

Bajki 77

Hryniów 40 Humieniec 51

Bendiucha 26 Bilcze zote 14 Biohorszcze 52

Ilkowice 21

Borki 63 Borynicze

36,

40

Boryszkowce Bobrka 51, 54 Bukowina 12, Busk 22

19

Janów 44, 45 Jarosaw 64 Jasionów 19, 25, 32, 53 Jaslrzbica 22, 25

Jaworów

14

33

Kamieniopol 62

Kamionka wielka

Chocimierz 19

Ciel

22

Czany

22

Czechy

19, 25, 32,

Kapucice

19

Kociubice

13

Koszyowce 14 Krechów 23, 25,

53

Czerepin 76

Krystynopol

Dobrostany

Domayr

Kudryce

34, 40, 44

Doroszów 23 Dublany 57—58, 59 Dziedziów 24, 30 36,

37,

76

31

14

78

Kunin 23 39-40,

42, 45,

Lewandówka

78

Lipica 18 Lipina 23

49, 82

Grabarka niesuchowska 59 Grecya 14, 16 Gródek 51 Grzybowice wielkie 56—57, 63

Liski 21

Halicz

Majdan 35 Malechów 59 Maatyn 44—45

33, 51

Huboczek 19, Hoholów 21

19, 25,

25, 26

Kukizów 62 Kulparków 77,

64

44, 63,

Dwinogród

21

32

Horodnica nad Dn.

14, 19,

32

Lubie

Lwów

35, 38,

50—55, 73

33, 34, 37,

56, 64,

66-86

Makowice

52

38,

40.

51,

54, 55,

92

—

Martyno w 51

Siedmiogród 14

Mikoajów

Skomorocij'^ 22

51

Mogilany 23, 24 Mosty wielkie 23,

25,

Sobódka polna 19 Smulno 19, 25, 32

59

Sokal

Niesuchów Nowy dwór Ostrów

21, 25,

26

Pawów

Podzimierz 21, 24 Przedrzymichy 25 Prusie 23 21, 26

Psary 19

Radwace 21, 25 Rakówkt 19, 32 Remenów 62

Repuyce

19

51,

Rumunia

36 14

22

Trembowla

19

Tuczapy 34 Ukraina 14 32, 33

Ulwówek 22 Uwisa 12, 19, Wasylkowce

Wgry

32

51,

54

31

Wojniów 51 Woswin 21 Wysocko

19, 25, 32,

Zapytów

53

61

Zastawie

12,

30

Zawadów 63 Zoczów 33 Zota

28-

27,

30

54

Rokitno 43-44,

Romanów

22

Szczekotyn (Glisko) 64

19

Podhajcz^ki Justyno we 19 Podhorodyszcze 42—43, 44 Podj arków 36 Podole 10, 11, 13, 14, 16, 27, I^odsadki 59-61 Pokucie 10, 13

Rohatyn

45-49, 64

44,

witarzów

22, 25, 54

Przewodów

54

22, 25,

Stradcz

21

Petryów

Rusiów

Stanin

22

Stare sioo 36

21, 25

Parchacz

26

22, 24,

Spasów

26

63, 64

elechów

ókiew

ótace urawno

wielki 23—24

23, 25

58—59 51.

TRESG. I.

Epoka przedhistorj'czna

i

wykopaliska nasze

....

Charakterystyka przedhistorycznej kultury dorzecza Dniestru III. Charakterystyka przedhistorycznej kultury dorzecza Bugu lY. Zabytki przedhistoryczne terytoryum podlwowskiego V. Zabytki przedhistoryczne najbliszej okolicy Lwowa II.

.

.

.

VI.

Wykopaliska

VII,

Dwinogród

w i

obrbie lawowa zawizki Lwowa

Przypiski Spis miejscowoci

.

.

Str.

5 8

21

34 56 66

82 87 91

„BIBLIOTEKA LWOWSKA". 1.

Jaworski Franciszek: „Ratusz lwowski"

21 ryci-

(z

nami). Cena 2 K. 2.

3.

4.

5.

Jaworski Franciszek: „Cmentarz Gródecki we Lwowie" (z 11 rycinami). Cena 2 K. Dr. Pawowski Bronisaw: „Lwów w 1809 rycinami). Cena 2 K. Jaworski Franciszek: „Nobilitacya Lwowa" nami). Cena 2 K, i 6. Dr. Balaban Majer: „Dzielnica ydowska, Cena 3 Iv. i zabytki" (z 40 rycinami).

r." (z

(z

20

2 ryci-

jej dzieje

Abratiam Wadysaw: „Pocztki arcybiskupstwa aciskiego we Lwowie" (z 11 ryc). Cena 2 K. 8. Ivrajewski Adam: „Lwowskie przedmiecia" (obrazki i szkice z przed pó wieku) (z 16 rycinami). Cena 2 K. 9. i 10. Dr. Czoo wski Aleksander: „Wysoki Zamek" (z 19 rycinami). Cena 4 K. 11. i 12. Jaworski Franciszek: „Lwów za Wadysawa Jagiey" (z 10 rycinami). Cena 4 K. 7.

13.

Dr.

Choodecki-Biaynia

Józef: „Trynitarze"

(z

8 ryc).

Cena 3 K. 14.

Pawowski Bronisaw:

„Zajcie Lwowa przez Cena 2 K. 16. i 17. oziski Wadysaw: „Zotnictwo lwowskie" (z 30 rycinami). Cena 6 Jaworski Franciszek: „Uniwersytet lwowski" (z 28 rycinami). Cena 3 K. i 20. Jaworski Franciszek: „Królowie polscy we Lwowie" (z 19 rycinami). Cena 4 K. Dr.

Austry

15.,

1772

r." (z 17 rycinami).

!{..

18.

19.

21.

22.

Choodecki-Biaynia i

Józef: „Cmentarz Stryjski we Lwowie" (z 15 rycinami). Cena 3 K. 23. Janusz Bohdan: „Z pradziejów ziemi lwowskiej" (z

Dr.

10 rycinami). Cena 4 K.

Pod pras: Prachaska Antoni: „Lwów i

Szlachta".

W przygotowaniu: Miziewicz Stanisaw: „Milicya i gwardya lwowska". Dr. Czoo wski Aleksander: „Konfraternia strzelecka". Cepnik Henryk: „Teatr polski we Lwowie". Dr. Bron. Pawowski: „Wiosna ludów we Lwowie". Rolle Micha: „Kronika Lwowa z XVIII. w.".

V

EirJDJrJG

DB ^"^^

J35

CZ_T. MAR

15

196?

Janusz, Bohdan Z pradziejów ziemi Iwowskiej

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOYE

SLIPS

UNIYERSITY

FROM

THIS

OF TORONTO

POCKET

LIBRARY

m$ S^^cr- .'>aif'.;.^^TVdr';;if-'t;ry'"

i'ii:t

-f?-^

W?ii3 i;?5tj

I^

:?§;> S ;Hi .;^S..«i§i

Y^J"-

•;?•.'

"JSP^^^^

;^?: