Wielki poradnik medyczny 83-241-2326-1 [PDF]

Zitiervorschau

' .

KONSULTANCI

PRZEKŁAD

Doktorzy nauk medycznych wszystkich specjalizacji

prof. dr hab. n. med. Aleksander Michajlik

oraz lekarze specjalizujący się w medycynie naturalnej

dr hab. n. biol. Grażyna Lutosławska

Neil Baum, Herbert Benson, Zoe Brenner, Dwight C. Byers, Barrie R. Cassileth, Effie Chow, John G. Col l ins, Stephanie S . Coyington, Kyle H. Cronin, Timothy B . Deering, Pa l i C. Deleyitt, James A. Duke, Kathleen Fry, Adriane Fugh-berman, Daniel Furst, Alan R. Caby, David E . Golan, Constance Grauds, E l l iot Green, Keith S. Hechtman, Victor Herbert, David Hoffman, Maurita Holland, Tori Hudson, Grace B rooke Huffamn, Steve Lclell, Jennifer Jacobs, Joseph J. Jacobs, Johathan M. Kagan, Steven W. Kairys, J . Daniel Kanofsky, Ted Kaptchuck, Robert B. Klein, Robert Kotler, Jess M. Kramer, David B. Larson, Dana J. Lawrence, Norman S. Levy, Philip Levy, John E. Lonstein, Dave Mannino, Roy J. Mathew, Alexander Mauskop, Jeffrey Migdow, John R. Moffett, Anne Moore, Len Ochs, Stephen Ol mstead, Elsa Ramsden, John C. Reed, Norman E. Rosenthal, Beverly Rubik, Mi 1dred Seelig, Winifred Sewell, J . Jamison Starbuck, James P. Swyers, Michael A. Tansey, Dick W. Thom, Alex A. Tiberi, Andrew J. Vickers, Robert C. Warci, Caroline Wellbery.

dr n. med. Medard Lech dr n. med. Anna Maria Noszczyk dr n. med. Joanna Cielecka-Kuszyk dr n. med. Piotr Jędrusik dr n. med. Marek Karwacki dr n. med. Agnieszka Madej lek. med. Magdalena Pauk Piotr Lewi11ski (medycyna naturalna) KONSULTACJA I REDAKCJA MERYTORYCZNA

REDAKTOR PROJEKTU

Robert Somerville DYREKTOR ARTYSTYCZNY

Fatima Taylor REDAKTORZY

Kristian Baker Hanneman Tina S. McDowell REDAKTOR ADMINISTRACYJNY

Judith W. Shanks TYTUŁ ORYGINAŁU

The Medical Advisor

The Complete Guide to Alternative & Conventional Treatments

Original edition © 1996 Direct Holdings Americas Inc. All rights reserved. Time Life is a registered trademark of Time Warner Inc. or an affi liated company. Used under l icense by Direct Holdings Americas Inc. which is not affil iated with Time Inc. or Time Warner Inc. Authorized Polish language edition © ·1993 by Amber Publishing. No part of this book may be reproduced in any form, or by any electronic or mechanical devices means, including inforrnation storage and retrieval devices or systems, without prior written permission from the publisher, except that brief passages may be quoted for review. Żadna część tej publikacji nie może być reprodukowana, zapamiętywana czy przekazywana w sposób mechaniczny, elektroniczny, fotograficzny lub w jakiejkolwiek innej formie, za wyjątkiem krótkich fragmentów, które mogą być cytowane w recenzjach, bez uprzedniego uzyskania pisemnej zgody Wydawcy. ISBN 83-241-2326-1

dr n. med. Andrzej Broniek dr n. rned. Joanna Cielecka-Kuszyk Maja Błaszczyszyn (medycyna naturalna) WSTĘP DO POLSKIEGO WYDANIA prof. dr hab. n. rned. Wojciech Rowiriski

REDAKTOR PROWADZĄCY

Małgorzata Cebo-Foniok

REDAKCJA STYLISTYCZNA

pod kierunkiem Ewy Turczyńskiej KOORDYNACJA PRAC

Paweł Rzetecki

SKŁAD I ŁAMANIE Wydawnictwo Amber KOREKTA Agata Goździk Jolanta Kucharska PROJEKT GRAFICZNY OKŁADKI Wydawnictwo Amber

Opisane w książce możliwości leczenia powinny być traktowane tylko jako źródło informacji; nie zastąpią fachowej porady. Zawsze skonsultuj się z lekarzem w celu uzyskania właściwej opieki medycznej. Przed użyciem któregokolwiek z wymienionych w książce leków koniecznie skontaktuj się z lekarzem, przeczytaj ostrzeżenie na opakowaniu lub sięgnij do innych źródeł informacji o zagrożeniach i środkach bezpieczeństwa, jakie muszą być zachowane. Pamiętaj również, że w przypadku leków ziołowych brak jest tak szczegółowych uregulowań.

Wydawnictwo Amber zaprasza do własnej księgarni internetowej http://www.wydawnictwoamber.pl

SPIS TREŚCI

Wstęp do wydania polskiego Wprowadzenie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „.„ . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jak korzystać z tej książki

. .

.

. . . . . .

.

. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . .

Medycyna konwencjonalna i metody naturalne - wykaz terminów . . . . . . . . . . . . . . .

Ogólne wskazówki zdrowotne Zdrowie dziecka Zdrowie osoby dorosłej

. . . . . . . . . . . . ....

Zdrowie kobiety

.. .

. . . .

....

...

.. .

. . . . . .. . .

. . .

...

. .

..

..

. . . . . . .

.....

. . . .

. . . . .

....

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

„ . . „ „ . . . . „ „ . . „„ . . „„ . . „ . „ . „„„ . . „ .

. . . . . . . . . . . . . . . .„. . . . . „. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zdrowie mężczyzny Wiek podeszły

. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . ..... . . . . . . . . .. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . .

8

1o 12

14 26 28

34

35

40 43

Nagłe wypadki - pierwsza pomoc .... 46

Apteczka domowa

. . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Choroby i metody leczenia.„

. . . . .

.

...

78

.-;-...... 80

Zdrowe odżywianie ........................................... 886 Podstawy żywienia

. . . . . . . ....

.. .

....

..

Piramida żywieniowa Niezbędne witaminy i minerały

.

. . . .

.

. . . . .

.

. . . . . .

.

. . . . . . . ....

. 888 .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....

902

. . . . . . . . . . . . . . . . . .„. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

912

. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

928

Atlas anatomiczny

Zestaw technik akupresury

Zestaw pozycji jogi .

Terminologia medyczna 948

+

890

. . . .

Ilustrowany przewodnik diagnostyczny

Dodatek

889

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .„. . . . .„. . . . .„ . . . . . .

Indeks 952

+

Źródła zdjęć i podziękowania

960

930 939

'

�„z-----�. =-=-���..:_.:-: ·.

• .1 �-„..

� _·- ·. - -- .• .--- .--- .-... --

� �

•

ie/ki poradnik medyczny tylko na pozór przypomina podobne wydawnictwa

.__----� polskie. Jest to jedyny znany mi poradnik omawiający nie tylko objawy i zasady leczenia konwencjonalnego, ale również sposoby naturalne. W książce zamieszczono: słow­ nik pojęć odnoszących się do konwencjonalnych i naturalnych metod leczenia, ogólne wska­ zówki dotyczące utrzymania zdrowia, opis rozwijających się nagle i wymagających doraźne­ go leczenia chorób oraz obszerne omówienie przedstawionych w porządku alfabetycznym najczęstszych schorzeń i objawów. Uzupełnieniem są kolorowe fotografie zmian chorobo­ wych, atlas anatomiczny, zestawienie preparatów ziołowych, środków homeopatycznych i za­ sady odżywiania. Układ zasadniczej części Poradnika

-

omówienie objawów chorobowych

i najczęstszych chorób - jest niezwykle jasny. Opis każdej dolegliwości zawiera podstawowe informacje medyczne; przyczyny choroby, jej postacie, zasady zapobiegania i leczenia - za­ równo konwencjonalne, jak i naturalne, takie jak akupunktura, homeopatia czy leczenie zioła­ mi. Każdy rozdział rozpoczyna ważna informacja: w jakiej sytuacji należy najpierw poradzić się lekarza przed stosowaniem leczenia na własną rękę. Kolorowe ilustracje i schematy w przy­ stępny sposób tłumaczą objawy i sposoby leczenia. Sądzę, że Wielki poradnik medyczny spotka się z ogromnym zainteresowaniem i szybko zniknie z księgarni.

prof. dr hab. n . med. Wojciech Rowiński kierownik Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantologii Akademii Medycznej w Warszawie

9

1

---

-

IVl �

.

W P R OWADZ E N I E

iedy stajemy w obliczu choroby - chorujemy sami lub ktoś nam bliski - nawet

�----� jeżeli jest to jedynie drobna dolegliwość, chcemy mieć pewność, że zrobione zostało wszystko, co należało zrobić. Obecnie medycyna stwarza więcej możliwości wyboru metod niż kiedykolwiek. Lekarze coraz szerzej wykorzystują postęp technologiczny i przeło­ mowe odkrycia współczesnej nauki, wracając zarazem do źródeł tej wiedzy: naturalnych metod leczenia. Pradawne sposoby uzdrawiania, począwszy od akupresury, akupunktury i ziołolecz­ nictwa, a skończywszy na jodze i medytacjach, zajmują coraz ważniejsze miejsce wśród na wskroś nowoczesnych metod leczenia, takich jak immunoterapia oraz zabiegi chirurgiczne za pomocą lasera. W obliczu tak wielu możliwości postępowania lekarskiego ta książka stanowi źródło przej­ rzystych i zwięzłych informacji na temat setek problemów zdrowotnych, od stosunkowo ła­ godnych dolegliwości do najpoważniejszych chorób. Dla każdej choroby omówiono zarów­ no konwencjonalne, jak i naturalne metody leczenia. Ostatecznie jednak najlepszym wyborem będzie zawsze ten, którego czytelnik dokona w porozumieniu ze swoim lekarzem. Celem tej książki jest dostarczenie informacji pomoc­ nych w bardziej świadomym - a więc bardziej pewnym - podejmowaniu decyzji dotyczących własnego zdrowia.

11

JAK KQRzySTAĆ Z TEJ KS IĄŻKI

G

łówna część książki obejmuje blisko

300 haseł i ta­

nowią odnośniki do innych haseł. Samo wytłuszczenie tekstu jest stosowane do podkreślenia informacji, a tak­

bel zawierających informacje na temat kilkuset cho­

że wskazywania metod terapeutycznych.

rób. Poszukiwanie tych informacji można rozpocząć od

(patrz: przykład poni­

Inne części książki mogą być pomocne jako uzupeł­

żej), w której wymieniono kilka pokrewnych problemów.

nienie informacji podanych w hasłach dotyczących po­

tabeli dotyczącej danego objawu

Może to być pomocne w podjęciu decyzji, które hasło

szczególnych chorób. Przegląd najważniejszych zagad­

najbardziej odpowiada objawom występującym u oso­

nie1i dotyczących zdrowia kobiet, mężczyzn, dzieci oraz

by chorej. Hasła dotyczące poszczególnych chorób

osób w podeszłym wieku zawiera rozdział Ogólne wska­

(patrz: przykład s. 13) zawierają bardziej dokładny opis

zówki zdrowotne. W rozdziale Apteczka domowa opi­

objawów choroby, a także wskazówki, kiedy dane scho­

sano różne zioła, leki homeopatyczne oraz konwencjo­

rzenie jest potencjalnie poważne lub wymaga skontak­

nalne preparaty dostępne w wolnej sprzedaży, które

towania się z lekarzem.

powinny znajdować się stale w domu.

wodnik diagnostyczny

Po wyjaśnieniu przyczyn danej choroby w każdym

Ilustrowany prze­

ułatwia identyfikację objawów

haśle omówiono konwencjonalne i naturalne możliwo­

widocznych gołym okiem, takich jak wysypki skórne,

ści leczenia. Dokładniejsze informacje na temat różnych

infekcje oka lub pleśniawki.

metod leczenia zawiera rozdział Medycyna konwencjo­

szczegółowe ilustracje różnych układów narządów or­

nalna i metody naturalne - wykaz terminów.

Jeżeli po­

ganizmu oraz pięciu narządów zmysłów. Techniczne

szczególne techniki akupresury lub jogi wymieniono tam

terminy medyczne oraz zabiegi wspomniane w książce

jako metody leczenia, ale nie zamieszczono odpowied­

zostały zdefiniowane w

Dodatku,

Atlas anatomiczny zawiera

Terminologii medycznej.

omawiają­

Jeżeli nie możesz odszukać danej choroby lub leku,

cym punkty akupresury oraz pozycje jogi. Są tam ilustra­

powinieneś zajrzeć do ogólnego indeksu, zamieszczo­

cje oraz krótkie opisy większości punktów uciskowych

nego na końcu książki, ponieważ potrzebne informacje

i pozycji ciała opisanych w książce.

mogą się znajdować poci alternatywnym hasłem. Na przy­

niej ilustracji, można je znaleźć w

Nagłe wypadki - pierwsza pomoc.

„.„ ,„. „„ . .• . „,„ , ,,.... , .„ . „.„„„ .„ ,

" · �:."':. . ':: : „ ..:.; �. :.:..··..:.:.;„.j...

.....

.1oo„-.....„.„ ....„ .. ................ ··---·-

......

...

...

1,ą

,

:;;:. _

, . ....,, ....„ ... ..

� �-i...- . ,...- . -

----·-·--„--·-'--·'

•. .........,, „„ .„.

• .„-:-::: '""'""

"' . -- „ ... ......

·--·-·-­

...-......-„--··-

.„

·p�:i�;--

- DIAGNOSlYKA I BADANIA - ILUSTRAOA ORAZ KRÓTKI OPIS CHOROBY

· :-�§:- I .„.„_ u _„ ___ ...,__

...

---

..: I -== ·� ·--- -·­ �---„„

- KONWENOONALNE I NATURALNE METODY

...

1. � ::;;:":'��·. : �=-�']::..._·

LECZENIA

.„ _ _ „ _·-·--

- MOŻLIWE PRZYCZYNY

I

- KIEDY NALEŻY SKONTAKTOWAĆ SIĘ Z LEKARZEM

kład, w książce nie ma hasła „temperatura", ale w indek­

Dane hasło może również odsyłać do innych haseł lub rozdziału

HASŁA DOTYCZĄCE POSZCZEGÓLNYCH C H ORÓB Każde z nie mal 300 hasel dotyczących poszczegól nych chorób zostalo ulożone wedlug identycznego schematu. W pie rwszej kolu m nie wymieniono objawy oraz podano informacj e na temat tego, kiedy należy skontaktować się z lekarzem. Póżniej nas.tępuje opis choroby . oraz j ej V.:plyw n � organizm. Dalej �rzed stawiono _ przyczyny choroby oraz badania i zabiegi, które może zaproponować lekarz w celu potwierdzenia rozpoznania. W częsc1 posw1ęconeJ terap11 omow1ono konwencjonalne i naturalne postępowanie, mające na celu wyleczenie choroby lub złagodzenie jej objawów. Większość haseł poświęconych poszczególnym schorzeniom zawiera również wskazówki na temat zapobiegania.

Frag­

sie znajduje się odnośnik do hasła „gorączka", które od­ powiada wspomnianemu objawowi.

menty tekstu wydrukowane wytłuszczoną kursywą sta-

TABELE OBJAWÓW Niektóre objawy, na przykład ból brzucha, mogą wskazywać na jedną z kilku różnych chorób. Zamieszczone tabele ułatwi ają ustalenie choroby na pod stawie występujących ob jawów oraz odna lezie nie odpowi edniego hasla. Najpierw należy znależć w pierwszej kolumnie zestaw objawów najbardziej pasującyc h do tych, jaki e wystę pują u osoby chorej, a następnie przeczytać wiersz, w którym znajduje się nazwa choroby, co pozwala odnaleźć haslo zawierają­ ce szczególowe i nformacje na temat przyczyn oraz leczenia danego sc h orzenia , a także zapobiegania mu.

D

SNA co. ZNIC A BOLE

„,-.,c.„.„,c„...,°""'c''"' ' „„ -�„ . „ „ . . . „ . · �· „„• . „ ,,...• i l'>• r ,.._ „„ . „ ' ...

NAZWA­ SCHORZENIA

'

1

.„

'„... __ __ -.--�-

,,.._ .

....

�.�.::.:·

I --·---­

,

, ,. . .... . ... „. , � ... .. 7•''1 � :- � .�:.;:·

-·---„„„ I ' "' ..

·

,

„

..„... .......„.

"'*.

....„.••„....„ " ''°''' ,._. "'

=-==--==

·

..... „ „. „ ---- -- ·�.-·

.• ·�···„,..... ... „ . ��--4----·--... -·· ·--- ..--. ... _„„--..„ _„. --·---·"'"'

··---�

·-·>--­

L.:.'.:"·"��-:·=7" t ����t.�.�� : :!:?�2:.

. 1. „ � . ..... „ „ „ 1 - .• „ , ·' · � „ •• � •• -.„„ · -··-·· . „� "'1 " ' """"'' „ ' " ''„„ ' „ ,... .„• • „.�. - � „„ „ „ „ . ....

. ........."'...\.„ .

.

. ... ....

......

.. .... •. „ •"" ' ' "'" '•'"- "' ' '"·'"'"" . ':'..'.:: :::! ;.."': .... :: :;;:..· :� .„. . �!.'. _.,„ , ' „ „ •• · � ·"H -'oPULARNE SPOSOBY ZMNIEJSZAJĄCE DOLECiLIWOSCI Medycyna konwencjonalna stosowana w hemoroidach nadal budzi wiele kontrowersji. Kremy, maści, czopki działające przeciwbólowo i przeciwza­ palnie mają wątpliwą skuteczność. Podstawowymi substancjami zawartymi w tych wszystkich środkach są: lanolina, masło kakaowe lub inny rodzaj oleju roślinnego, działający osłaniająca i natłuszczająca. Niektóre leki zawierają również środki przeciw­ bólowe, zmniejszające obrzęk i zwężają­ ce świat/o naczyń w/osowatych. Hemoroidy to nieposzerzone naczynia żylne, dlatego też środki ściągające nie leczą, tylko zmniejszają uciążliwe objawy. Środki przeciwbólowe zawarte w kremach i maściach przyno­ szą krótkotrwałą ulgę. Działanie czopków jest wątpliwe, ponieważ wkładane są zbyt głęboko do odbytnicy. Najlepszą metodą jest po prostu smarowanie okolicy odbytu palcem natłuszczonym wazeliną, częste nasia­ dówki, a w czasie bólu - paracetamol.

346

_

W ten sposób następuje jego zamknięcie i zanik. Jest to metoda najbardziej skuteczna w przypadku wypadniętego żylaka odbytu. Leczenie chirurgiczne. Wielkie wewnętrzne albo wyjątkowo u porczywe guzy krwawnicze zewnętrz­ ne odbytu (np. bardzo bolesne zakrzepowe hemo­ roidy) lekarz może zakwalifi kować do tradycyjnego leczenia operacyjnego, tzw. hemoroidektomii. Ope­ rację wykonuje się w szpitalu, żylaki usuwa się w znieczuleniu ogólnym. Po zabiegu należy liczyć się z pozostawaniem w fóżku około tygodnia. Dla uśmierzenia bólu podaje się leki przeciwbólowe. Skuteczność chi rurgicznego usun ięcia hemo­ roidów ocenia się na ok. 95%. Jeżeli jednak nie zastosuje się odpowiedniej diety i zmiany trybu ży­ cia, hemoroidy mogą nawrócić. M ETODY NAT U RA L N E

Jedna bądź kilka z poniższych terapii mogą złago­ dzić dyskomfort wywołany hemoroidam i. Jeśli ob­ jawy utrzymują się mimo prób ich złagodzenia, należy zgłosić się do lekarza. AKU P U N KT U RA

Ból przy hemoroidach najskuteczniej łagodzi po­ budzanie punktów: główny regulator tylny 1 i 20. Można też dołączyć punkty: żołądek 25 i 36, głów­ ny regulator tylny 1 4, pęcherz moczowy 2 1 i 22 oraz jelito grube 1 1 . Na leczenie należy zgłosić się do lekarza specjalisty. H O M EO PATIA

1 2 leków, każdy stosowany w dawce 1 2-D, może pomóc przy bólu powodowanym przez hemoroidy. Wybranie odpowiedniego leku wymaga rozważe­ nia objawów i zazwyczaj pomocy homeopaty. Przy obolałym, zsin iałym czy krwawiącym odbycie spró­ buj Hamamelis. Aesculus może złagodzić ostry, klu­ jący ból odbytu wzmagający się przy wypróżnie­ niu, a Sulph ur zredukować pieczenie i swędzenie zaostrzające się w cieple. -

JOGA

Joga może pobudzić odpływ krwi z hemoroidów, redukując ból, stan zapalny i krwawienie. Można spróbować półstójki na barkach, stójki na barkach i mostu, każdą z pozycji należy wykonywać przez kilka mi nut dziennie. Dobrym ich uzupełnieniem będzie leżenie codziennie przez 1 5 minut na po­ chyłej desce z głową w dół.

MASAŻ

Technika ta polega na przesuwaniu treści jelit, co pomaga zapobiegać zaparciu przyczyniającemu się do powstawania hemoroidów. Połóż się na plecach i palcami albo dłonią wykonuj długie, zamaszyste pociągnięcia. Każdy ruch powtórz 3-6 razy. Roz­ pocznij z lewej strony. Tuż poniżej żeber pociągnij w stronę nóg; następnie przeciągnij po brzuchu z prawej strony na lewą nieco poniżej klatki pier­ siowej. Na koniec skieruj końce palców ku stopom i przeciągnij dłonią wzdłuż prawego boku od mied­ nicy do żeber. ODŻYWIAN I E , WITAM I N Y I M I N E RAŁY

Stosowanie diety bogatej w błonnik pozwala zapo­ biec zaparciom. Główne posiłki i przekąski powin­ ny składać się głównie z warzyw, owoców, orze­ chów i pełnych ziaren i zawierać jak najmniej produktów oczyszczonych i mięs. Nowe potrawy należy wprowadzać stopniowo, aby u n iknąć wy­ dzielania się gazów jelitowych. Jeśli nie może się jadać dostatecznej ilości produktów o dużej zawar­ tości błon nika, można uzupełnić dietę preparatami z babki płeszn i k a z m iękczającymi stolec a l bo zwiększającymi jego objętość (należy unikać środ­ ków przeczyszczających wywołujących biegunkę, która może jeszcze bardziej podrażnić obrzmiałe żyły). Trzeba pić przynajmniej 8 szklanek wody dziennie; osoby prowadzące szczególnie aktywny tryb życia albo mieszkające w gorącym klimacie będą potrzebowały więcej. Należy kontrolować spożycie jonów sodu. Nad­ miar soli w diecie powoduje zatrzymanie płynów, wskutek czego dochodzi do obrzmienia wszystkich żył, także hemoroidów.

D O M OW E S P O S O BY L E CZ E N I A

+

+ +

Staraj się mniej siedzieć, a jeżeli musisz, rób przerwy co godzinę: wstar'\ i przespaceruj się przynajmniej przez 5 minut. Poduszka w kształ­ cie obwarzanka może ułatwić siedzenie, zmniej­ szyć ucisk na hemoroidy i złagodzić ból. Posmaruj wazel iną ujście odbytu, aby zmniej­ szyć bolesność przy oddawaniu stolca. Przykładaj do podrażnionych hemoroidów olda­ dy z wyciągu kory oczara wirgi r'\skiego (Hama­ melis virginiana) środka przeciwzapal nego zmn iejszającego ból i świąd. Powstrzymaj się od drapania swędzących he­ moroi dów, gdyż to tylko pogarsza sytuację. Zmienione zapa lnie żyły zostają podrażnione, skóra wokół nich - uszkodzona, a swędzenie się nasila. Posmaruj skórę półprocentowym kre­ mem hydrokortyzonowym sprzedawanym bez recepty (nie stosuj do wnętrza odbytu, smaruj tylko skórę wokół) i przyłóż zimny okład. W razie konieczności zastosowania leku prze­ ciwbó lowego wypróbuj paracetamol. U n i kaj ibuprofenu i aspiryny, gdyż leki te sprzyjają krwa­ wieniu. Dbaj o czystość okolicy odbytu. Myj te okolice del i katnie; nadmierne szorowa n ie, zwłaszcza myclłem, może nasi lić dolegliwości. N ie siedź w toalecie dłużej niż 5 mi nut; podcie­ raj się delikatnie. Jeśli papier higieniczny jest szorstki, należy go zwilżyć albo używać kłębu waty lub miękkich serwetek. Wykonując jakikolwiek wysiłek, nie zatrzymuj oddechu, przyczynia się to bowiem do zwięk­ szenia ucisku, bolesności i krwawienia hemo­ roidów. -

+

+

+

+

+

Cl

TERAP I E ZIOŁOWE

Maść z ziarnopłonu (Ranunculus ficaria), stosowa­ na 2 razy dziennie, może zmniejszyć ból hemo­ roidów zewnętrznych: gotować przez 1 O minut na wolnym ogniu 2 łyżki stołowe świeżego bądź su­ szonego ziarnopłonu w 200 g wazeliny; wystudzić przed użyciem; powstałą maść przechowywać w zamkniętym pojemniku. Ziarnopłon można też pić w postaci naparu.

ZA P O B I E G A N I E

Odpowiednia dieta i zdrowy tryb życia są najlep­ szym sposobem zapobiegania hemoroidom. Duże znaczenie ma regularne uprawianie ćwiczeń fizycz­ nych, zwłaszcza jeśl i masz pracę siedzącą. Wysi­ łek fizyczny pomaga utrzymać odpowiedni ciężar ci ała, zmniejsza prawdopodobień stwo zaparć • i zwiększa napięcie mięśniowe.

Odsyłacze do innych hJSCI wyróiniono pogrubioną kursywą.

347

H I P O GLIKEMIA

I� 1 1 1 1 I

O B J AWY

+

+

Osłabienie. Uczucie głodu.

+ Ne rwowość .

+ + +

Zawroty głowy. Obfite lub zimne poty. Zbl ed nięc ie lub zszarzenie skóry.

+ Mrowienie rąk i

nóg.

U diabetyków mogą wystąpić również następu­ jące objawy:

+ Ból głowy. + Nudności. + Przyspieszenie czynn ości serca. + Nieskoordynowane ruchy, które mogą być mylnie potraktowane jako dezorientacja lub stan ni etrzeźwośc i.

+

Utrata przytomności, śpiączka l u b drgawki.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KA RZA, J EŚ L I :

+

+

Masz cu krzycę a o bjawy hipoglike mii powta­ rzają się wielokrotnie w ciągu kilku dni; może się okazać konieczna zmiana daw k i ins u li ny lub leczenie doustne hipoglikemii. ,

Czujesz, że zaraz stracisz przytomność; jeśli masz cukrzycę, konieczne jest bezzwłoczne skorygowanie poziomu cukru we krwi. Jeśli nie masz cukrzycy, musisz się poddać ogólne mu badaniu stanu zdrowia w celu wy aś n ie n ia przyczy ny wahań poziomu cukru we krwi. U diabetyków otrzymujących i ns uli nę nieleczona hipoglikemia m oż e spowodować ś pi ączkę i nieodwracalne uszkodzenie mózgu. j

większości przypadków hipoglikemia, czyl i zmniejszenie stężen i a cukru (gl ukozy) we W krwi (niedocukrzenie krwi), daje się łatwo leczyć

bez interwencji lekarskiej, jeśli objawy zostaną od­ powiednio wcześnie rozpoznane. H i poglikem ia najczęściej dotyczy wprawdzie chorych na cukrzy­ cę, ale w rzadkich przypadkach napady niedocu­ krzenia krwi mogą występować także u niecukrzy­ ków. Niezależnie od tego, czy chorujesz na cukrzycę czy nie, musisz zasięgnąć porady lekarza, jak kon­ trolować poziom cukru we krwi.

LECZE N I E

Główn ym sposobem zapobiegania hipoglikemii jest ścisłe przestrzeganie i lości i czasu spożywania po­ karmu, tak aby organ izm otrzymywał dostateczną ilość gl ukozy i insuliny w odpowiednim czasie. M E DYCYNA KO N W E N C J O N A L NA

P RZYCZYNY

Krążąca we krwi glukoza jest źródłem energii dla organizmu. Gdy stężenie tego cukru we krwi spad­ nie poniżej normy, organizm nie ma czym pokryć zapotrzebowania na energię. Kiedy organizm usi­ łuje wykorzystać w tym celu zapasowy tłuszcz i białko mięśn iowe, rozwijają się objawy i powi­ kłania hipoglikemii. Do przem iany gl ukozy w energię konieczny jest hormon trzustki - insulina, której stężen ie normal­ nie wzrasta lub obniża się zależnie od potrzeb or­ ganizmu. Za dużo insuliny we krwi powoduje szyb­ sze spalanie zapasów glukozy we krwi, co prowadzi do hipoglikemii. Poziom insuliny może się gwałtownie podn ieść po posiłku, gdy nagły wzrost stężenia cukru we krwi staje się bodźcem do uwa ln i ania insuliny z trzust­ ki. Z kolei poziom glukozy może obniżyć się wsku­ tek niespożycia posiłku lub intensywnego wysiłku. Hipoglikemia może też być następstwem operacji żołądka, niektórych typów raka, chorób wątroby, spożycia alkoholu, wysokiej gorączki i reakcji na pokarm lub leki . N iekiedy nadmierną i lość insuliny wydzielają n i ewielkie guzy nowotworowe rozwijające się w trzustce. Niektóre pokarmy, zwłaszcza cukry pro­ ste, mogą także być bodźcem do zwiększenia pro­ dukcji insul iny. Aby uniknąć napadu hipoglikemii, cukrzycy wstrzykujący sobie insulinę muszą do­ kładnie mon itorować jej dawkowanie i dietę. D IA G N OSTYKA

I B A DA N IA

Jeśli miałeś napady hipoglikemii, musisz się upew­ nić, czy przyczyną nie jest cukrzyca. Lekarz stwier­ dzi to, wykonując test tolerancji glukozy, który po­ lega n a sprawdzeniu, przez dwukrotne oznaczenie stężenia cukru (na czczo i 2 godziny po jedzeniu),

348

czy organ izm potrafi wykorzystywać glukozę. Jeśli masz cu krzycę, lekarz może sprowokować napad hipogl ikem i i , aby zapoznać cię z jej objawami i sposobem postępowania.

Jeśli chorujesz na cukrzycę i stracisz przytomność z powodu napadu hipoglikemii, to konieczna jest bezzwłoczna pomoc medyczna. Lekarz może wstrzyknąć glukozę bezpośrednio do krwi. Jeśli z ja­ kichś powodów nie ma lekarza, ktoś z otoczenia, znajomy lub członek rodziny obeznany z procedu­ rą może wstrzyknąć ci glukagon - hormon regu lują­ cy poziom cukru we krwi. Chory na cukrzycę powi­ nien zawsze nosić obrączkę ostrzegawczą l u b plakietkę z identyfikacją choroby, aby personel me­ dyczny mógł szybko zastosować odpowiednie lecze­ nie w przypadku wystąpienia objawów neurologicz­ nych lub utraty przytomności z powodu hipoglikem ii. Diabetycy powinni zawsze nosić ze sobą cukierki lub kilka kostek cukru, aby je spożyć, gdy poczują pierw­ sze objawy hipoglikem ii. Konwencjonalne postępowanie w cukrzycy dla unikn ięcia hipogl ikem i i polega na uregulowaniu poziomu glu kozy i insuliny we krwi, tak aby utrzy­ mać je w równowadze. W wielu przypadkach udaje się tę równowagę uzyskać samą tylko modyfikacją diety. Zalecana dieta zapobiegająca hipoglikemii to małe, lecz częste posiłki (co najmniej 6 na dzień), zawierające dużo węglowodanów złożonych (fa­ sola, kluski, chleb, ziemniaki), błonn i ka (warzywa) i tłuszczu oraz znikomą i lość cukrów prostych (cu­ kierki, ciastka), alkoholu i soków owocowych. W razie potrzeby w celu zahamowania produk­ cji insuliny lub uregulowania stężenia cukru we krwi lekarz może zastosować leki, np. streptozocynę lub diazoksyd. Jeśli przyczyną hipogl ikemii są małe guzki w trzustce wydzielające insul inę, lekarz może zalecić ich chi rurgiczne usunięcie.

M ETODY N AT U RA L N E

W metodach naturalnych nacisk kładzie się na od­ powiednią d ietę, uzupełnioną witaminami, skład­ nikami mineralnymi i ziołam i . O DŻYW I A N I E, WITAM I NY I M I N E RAŁY

+ Skąpe, częste posiłki złożone z n ieprzetworzo­

+

+

nych produktów, zwłaszcza pełnych ziaren, fer­ mentowanych produ któw mlecznych (np. ser) oraz ch udego mięsa i ryby podniosą poziom cukru we krwi; także soki owocowe mogą po­ móc w czasie ataku hipoglikemii. Preparaty chromu - pierwiastka występującego w drożdżach piwnych, pieczywie i płatkach z pełnych ziaren, melasie, serach i chudych mię­ sach - mogą podwyższyć poziom cukru we krwi. Cukrzycy powinni przed zastosowaniem drożdży piwnych skonsultować się z lekarzem. U n ikaj a l koholu (cukier prosty), kofeiny i dymu papierosowego, gdyż powodują one znaczne wahania poziomu cukru.

Cl

TERAPI E ZIOŁOWE

Wywar z goryczki żółtej ( Centiana lutea) pomaga pobudzić gruczoły dokrewne. Gotować l /2 łyżecz­ ki rozdrobnionego korzen i a goryczki w 1 /4 l itra wody przez 5 mi nut i wypić na ciepło, 1 5-30 mi­ nut przed posiłkiem. Aby wywar był skuteczny, musi mieć gorzki smak. D O M OW E S P O S O BY L E C Z E N I A

Niezależnie od tego, czy chorujesz na cukrzycę, czy nie, postępowanie podjęte natychmiast po wystąpie­ niu objawów hipoglikemii zapobiegnie poważniej­ szemu jej napadowi i późniejszym następstwom. Postępowanie jest bardzo proste i sprowadza się do zjedzenia lub wypicia czegokolwiek zawierające­ go cukier prosty, np. słodkiego napoju (niedietetycz­ nego), cukierka lub kostki cukru. Cukier w połą­ czeniu z produktem białkowym, np. serem lub szklanką mleka, wchłania się wolniej z przewodu pokarmowego, co może zapobiegać „h uśtawce" szybko zmieniającego się poziomu cukru we krwi (patrz: Cukrzyca).

•

Odsyłacze do innych haseł wyróżniono pogrnbioną kursywą.

349

li � 1 1 1 1

I M POTE NCJA O BJ AWY Impotencja, czyli niezdolność do odbycia stosun­ ku płciowego, najczęściej jest spowodowana zaburzeniami wzwodu. Jeżeli impotencja:

+

Pojawia się tylko czasami, nie jest poważnym problemem; dotyczy on większości mężczyzn.

+

Rozwija się stopniowo i powoli, zwykle jej przyczyną jest choroba organiczna, ogólno­ ustrojowa; może przejść w postać trwałą.

+

Pojawia się nagle, jednak nie zanikają ere kcje poranne oraz w wyniku masturbacj i, może to świadczyć o psychologicznym podłożu proble­ mu.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I :

350

+

Impotencji towarzyszy niepokój lub obawy dotyczące pożycia seksualnego. Lekarz pomoże ci rozwiać różne wątpliwości, które zupełnie niepotrzebnie prowadzą do nasilenia objawów.

+

Impotencja nie mija, co może być pierwszym objawem poważnej choroby ogólnoustrojowej . Na przykład zaburzenia wzwodu mogą być wynikiem zwężenia tętnic prącia wskutek miażdżycy, która prowadzi do niedokrwienia mięśnia sercowego (patrz: Miażdżyca tętnic i Choroby serca). Lekarz zaproponuje metodę terapii lub zaleci stosowanie środków wspo­ magających wzwód.

mpotencja - niemoż.noś� uzyskania. lub utrzyma­ Imania erekcji pozwalającej na odbycie stosunku destrukcyjny wplyw na dobrą samoocenę

męż­ czyzny i zaburza jego związe.k z 1:artn�rką . 9% �o­ pu lacj i męskiej w Polsce c1erp1 na 1 1npotencj �, a przejściowe problemy ze wz'."'od.em ma prawie każdy mężczyzna. Na szczęście ni em � I wszyscy, którzy zgłaszają się do lekarza, otrzymują satysfak­ cjonującą pomoc.

L E CZ E N I E

jeżeli problemy z.e �zw�dem .są okazjonalne, ni.e anikuj. Pamiętaj, ze os1ągan1e podn1ecen1a zaj­ �uje więcej czasu w późniejszym wieku i że zale­ ży od okoliczności. Jeżeli impote' 1Cja trwa prz�­ . zaproponuie wlekle, zasięgnij porady lekarza, ktory . c i jakiś sposób leczenia spośród wielu obecnie sto­ sowanych. M E DYCYNA KO N W E N C J O NA L N A

P RZYCZYNY

Jeszcze 20 lat temu impotencję u młodych męż­ czyzn składano na karb zaburzer1 psy.ch� logicz­ nych, u starszych zaś - na karb starzenia się org�­ nizmu. Obecnie odchodzi się od obu tych teorii. O ile normalne jest, że starsi mężczyźni do osiąg­ nięcia stanu podniecenia potrzebują więcej czasu, o tyle u młodych zaburzenia potencji wymagają leczenia. Impotencja często wynika z przyczyn or­ ganicznych ; szacuje się, że u 11'.ężczyzn po pięć­ dziesiątce odgrywają one rolę az w 90% przypad­ ków. Ponieważ erekcja zależy od sprawnego wypeł­ niania się ciał jamistych krwią, nie dziwi fakt, że u podłoża impoten cji leżą często z1i; i ��y miażd�y­ cowe lub cukrzyca. Nieprawidłowosc1 zył spraw1�­ ją, że erekcja zbyt szybko zanika. W pows�awan � u zaburzeń wzwodu niemałą rolę odgrywają takze czynniki hormonalne oraz przebyte operacje u rologiczne. . przez osrod­ , Proces erekcji kontrolowany jest kowy układ nerwowy, zatem wpływa �ań wiele zażywanych leków, które mogą zabu rz.ac przek�z­, nictwo nerwowe. Wymienia się tu leki stymuluią­ ce, uspokajające, antyhistaminowe, hipotensyjne, przeciwnowotworowe i p rzeci.wd:pre�y! ne. Zabu­ rzenia wzwodu mogą wystąpić rown1ez po alko­ holu, nikotynie i na rkotykach, np. marihuanie. U młodszych mężczyzn największą rolę w po­ wstawaniu impotencji odgrywają czyn n iki psycho­ logiczne. Napięcia mogą rodz!ć się z nieporozu� mie11 z partnerem oraz z odmiennych preferen�!. 1 seksualnych, mogą mieć źródło także w dep resji, niedostosowa n i u temperame n tów, lęku prze? współżyciem seksualnym, odrzuceniu p�zez rodzi­ ców i rówieśników oraz wyko rzystywaniu seksual­ nym w dzieci11stwie.

Bezpieczną i skuteczną metodą terapii,. polecaną przez urologów szczególnie star,szym mę�czyznom, jest u rządzenie z pompką, kto re ułatwia. wzw?d i pomaga w jego utrzymaniu . Dz1ęk1. po� c1śn1en1u, które wytwa rza u rządze n ie, ciał� j � 1: 11 �te p1ąc1a : wypełniają się krwią, a specjalny p1ersc1en, � miesz­ czony u nasady penisa, pomaga w utrzymaniu erek­ cji. U rządzenie �owinn� być zdjęte, po ok?ło �O m inutach, aby 111e dopusc1c do uposledzen1a k1 ą­ żenia krwi. W utrzymaniu erekcji efektywne są iniekcj� pa­ paweryny lub prostaglandy�1 t�1ż p rzed stosunk1e�n . Leki te poprawiają potenqę 1 z większaj � ukrwie­ nie prącia . Podawanie testosteronu u n iektóry.e h mężczyzn daje subiektywną poprawę, jed1:ak z�­ den określony poziom hormonu w surowicy nie gwarantuje uniknięcia impo�encji. . . . Przyjmowanie pentoxyfi l111y lub J Oh1mb1ny na godzinę, dwie p rzed stosunk '.em 1:ioże �yć skute�z­ ne w impotencji wywołanej zm1anam1 naczynio­ wymi . Środki psychostymu lujące przynoszą poprawę samopoczucia psychicznego. Istnieją również metody chirurgicznego udr�z­ nienia naczyń prącia, stosowane od lat 70. ub �e­ głego wieku. O ile efektywność pierwszych zabie­ gów była mocno przereklamowana, o tyle obecnie metody uległy unowocześnieniu, przez co skutek terapii jest znacznie lepszy. . Jeżeli zawiodą wszystkie metody, męzczyzna może zdecydować się na wszczepienie do prącia implantu. Najprostsze implanty, wykonane z dość twardego, sprężystego tworzywa, dają stały �zwód, droższe i ba rdziej skomplikowane wyposazone są w mechanizm z wbudowaną pompką, który umiesz­ cza się poci skórą moszny. Jeżeli u podłoża impotencji leżą czynniki psycho­ logiczne, należy zweryfikować swoje .relacje � pa.rt­ nerką i odszukać źródła stresu w codziennym zyc1u. Wyszkolony psychoterapeuta pomoże w uświado-

mieniu sobie przyczyny zahamowań, często �naj�­ cej początek w dzieci11stwie, oraz pozbyciu się poczucia winy i lęku. M ETODY NAT U RA L N E

Wiele terapii natu ral n ych kładzie nacisk na st� n zdrowia i relaksację, nieodzowne do satysfakqo­ nującego życia seksualnego. Poza wypr?bowaniem metod wymienionych niżej można tez skonsulto­ wać się ze specjalistą od akupunktury czy homeo­ patii.

AROMATERAPIA

Olejki eteryczne: szałwiowy, z d rzewa sandałow�­ go i ilangowy sprzyjają relaksacji i odczuwaniu doznań zmysłowych. Należy dodać PO 2 krop le . każdego z nich do 4 łyżeczek oliwki do masazu albo do ciepłej kąpieli . .

T E RA PI E ZIOŁOWE

M iło rząb, Turnera diffusa i że11-szeń właściwy (Pa­ nax ginseng) sprzedaje się w wielu P? s�aciach ja k�

. środki pobudzające seksualnie. Nalez� jednak m �.ec na uwadze, iż twierdzenia, jakoby działały one J ak afrodyzjaki, są w najlepszym razie mylące. Z I OŁA C H I Ń S K I E

Specjaliści uważają, że nadmierny niep?kój może spowodować zastój energii w wątrobie. Często p rzepisuje się mieszankę ziołową „złota komnata", niekiedy z dodatkiem korzenia cibot.

.

D O M OW E S PO S O BY L E CZ E N I A

+ Podczas współżycia należy stwarzać intymn.ą atmosferę, koncentrować się nie tylko na okoli­ cy narządów płciowych. Cierpliwość i .życzli­ wość partnerki często pozwala w pełni odzy­ skać potencję (patrz: Zaburzenia seksualn�). . + Umiarkowane ćwiczenia fizyczne pomagają się zrelaksować, dodają energi i, wzmagają świado­ mość własnego ciała oraz zwiększają pobuclli­ wość seksualną . + Niepokój i lęk zmniejszają ukrwieni � okoli �� narządów płciowych. Warto stosowac techn1k1 relaksacyjne, masaż, medytację, jogę. Wza) em­ ny masaż ułatwi a komunikację partnerów 1 po­ zwala opóźniać w pożądany sposób sam akt • płciowy.

Odsyłacze do innych ha�el wyrói.niono pogrnbion11 kursyw„.

35 1

JADŁ.OWSTR�T PSYCHICZ NY (ANO REKSJA)

�1 1

O BJ AWY

+ Znaczny ubytek masy ciała.

+

Obawa przed otyłością nawet w przypadku wyniszczenia.

+ Stosowanie rygorystycznej diety i wykonywa­ nie intensywnych ćwiczeń fizycznych. + Fałszywe wyobrażenie o własnym wyglądzie (przeświadczenie o nadwadze). + Nadmierne zainteresowanie kalorycznością diety i obsesyjne studiowanie książek kuchar­ skich. + Zaparcia.

+ Wysuszona, ziemista skóra.

+ Nadmierne owłosienie twarzy i ciała, natomiast wypadanie włosów na głowie.

+

Ustanie krwawień m iesięcznych.

+ Zmniejszenie popędu seksualnego. + Zimne dłonie i stopy, nawet w pomieszczeniu o prawidłowej temperaturze. + Przewlekła bezsenność; n iewytłumaczalne pobudzenie lub ospałość.

ZGŁOŚ S I Ę: DO L E KARZA, J EŚ L I : + Twoje dziecko ma obsesję na punkcie odchudzania się i uważa, że jest grube nawet po bardzo intensywnej kuracji odchudzającej . + Twoje dziecko stale używa leków przeczysz­ czających, moczopędnych, wymiotnych lub odchudzających. + Twoje dziecko wykonuje bardzo intensywne ćwiczenia fizyczne w celu pozbycia się rzekomej nadwagi. + Twoje dziecko wykazuje nadmierne zaintereso­ wanie tym, co je , kalor ycznością spożywanych posiłków, a ta kże i ch przygotowywaniem.

352

poboru pożywien i a (zaburzenie łaknienia), ob­ J jawiające się stalą obawą przed nadwagą. Konse­ adłowstręt psychiczny to zaburzenie regu lacji

kwencją jest głodzenie się i znaczne zmniejszenie masy ciała. Towarzyszą ternu zaburzenia hormo­ nalne, niedokrwistość, zaburzenia rytmu serca, łarn1 iwość kości oraz wiele innych zaburze1i związa­ nych ze skrajnym niedożywieniem organizmu. Schorzenie występuje zazwyczaj u nastolatków i ludzi młodych, chociaż opisano również przypad­ ki jadłowstrętu u osób dorosłych. Prawie 90% cho­ rych to kobiety. Jadłowstręt jest chorobą niebez­ pieczną, a chorzy wymagają szybkiej i fachowej pomocy medycznej. Wczesne rozpoznanie i lecze­ nie zwykle powoduje zahamowanie rozwoju cho­ roby, ale w niektórych przypadkach konieczne jest leczenie szpitalne. Jadłowstręt charakteryzuje sto­ sunkowo wysoka śmiertelność - z powodu różnych powikłań u miera około 1 5% chorych. Chociaż objawy schorzenia dotyczą sposobu odżywiania, jadłowstręt jest chorobą sfery psychicz­ nej, a nie ciała. Początek choroby może być bar­ dzo niewinny i objawiać się chęcią zrzucenia kil­ ku zbędnych kilogramów. Ale stosowanie diety to tylko chwi lowe rozwiązanie problemów psycholo­ gicznych trapiących chore dziewczęta czy kobie­ ty. Wkrótce ograniczanie ilości spożywanych po­ karmów staje się przymusem; pacjenci stopniowo jedzą coraz mniej, a w skrajnych przypadkach nie­ mal wcale, mając jednocześnie stalą obsesję szczu­ plej sylwetki i fałszywe wyobrażenie o własnym wyglądzie - m i mo wychudzenia nadal uważają się za grubych. Jednocześnie tworzą cały rytuał przy­ gotowywania i spożywania posiłków, studiują książ­ ki kucharskie nawet wtedy, gdy sami nie jedzą, szczególnie w obecności innych osób. Okresy gło­ dzenia mogą się przeplatać z okresami obżarstwa i prowokowanych wymiotów (pa trz: Bulimia), szczególnie wówczas, gdy chorzy starają się po­ wrócić do normalnego sposobu odżywiania. Przy­ najmniej u 50% chorych na jadłowstręt okresowo pojawiają się objawy bulimii. Jadłowstręt to przede wszystkim choroba mło­ dych dziewcząt pochodzących z zamożnych i wy­ kształconych rodzi n o dużych ambicjach, a same chore to bardzo często perfekcjonistki traktujące życie, a szczególnie naukę, w kategoriach obowiąz­ ku, a nawet przymusu. Stanowczo zaprzeczają przy tym wszelkim sugestiom, że ich troska o szczupłą syl wetkę jest nadmierna, reagując złości ą l u b

zamknięciem się w sobie na wszelkie przejawy tro­ ski ze strony innych osób. P RZYCZYNY

N iektóre badania wskazują na rolę czynni ków ge­ netycznych warunkujących predyspozycje do za­ chorowan i a na jadłowstręt. Jednak większość na­ ukowców uważa, że o rozwoju choroby decydują czynniki natury psychologicznej. Osoby chorują­ ce na jadłowstręt charakteryzuje zwykle niska sa­ moocena i przekonanie o tym, że nie są warte mi­ łości . W okresie dojrzewania takiemu nastawieniu sprzyjają czynniki kulturowe gloryfikujące szczu­ płą sylwetkę, napięcia i konfl ikty w rodzi n ie, a tak­ że proces dojrzewania płciowego dziewcząt. Gło­ dzenie się chorych wydaje się próbą uzyskania kontrol i naci własnym życiem: nie tylko naci wyglą­ dem, ale także nad dojrzewaniem i seksualnością. D IA G N OSTYKA I BADA N IA

Zazwyczaj o chorobie świadczy wychudzenie, dla którego nie m a innego oczywistego wytłumaczenia poza głodzeniem się. W celu wykluczenia innych przyczyn wychudzenia, a jednocześnie wykazania zaburzer1 charakterystycznych dla jadłowstrętu (za­ burzenia hormonalne, niedobór cynku, potasu oraz kwasów tłuszczowych) wykonuje się badania labo­ ratoryjne krwi i moczu. Niedobór cynku jest bardzo charakterystyczny d l a jadłowstrętu, szczególnie u głodzących się wegetarianek, i może być przyczy­ ną zahamowania wzrostu i dojrzewania. Z drugiej strony, niedostateczna ilość cynku w organizmie może być jedną z przyczyn jadłowstrętu. L E CZ E N I E

Psychoterapia, stała opieka lekarska i pomoc die­ tetyka to nieodłączne elementy leczenia jadłowstrę­ tu. Bardzo ważna jest współpraca między różnymi specjalistami, a także ich doświadczenie w lecze­ niu zaburzeń regu lacji poboru pożywienia.

Pierwszy etap leczenia to indywidualna psycho­ terapia w cel u ujawnienia problemów emocjonal­ nych pacjenta. Ważna jest także terapia rodziny zamieszkującej z chorym, a także nauczenie no­ wych zachowań. N a leży wyznaczyć docelową masę ciała osoby chorej, którą powinna ona osiąg­ nąć w trakcie leczenia. Duże znaczenie mają rów­ nież: edukacja dotycząca odżywiania oraz okreso­ wa kontrola stanu pacjenta. Stosowanie preparatów zawierających siarczan cynku pomaga uzupełnić n iedobory tego m inera­ łu. W leczeniu jadłowstrętu stosowane są także leki wzmagające apetyt, przeciwdepresyjne i uspoka­ jające oraz preparaty uzupełniające niedobory wi­ tamin i m i nerałów. M ETODY NAT U RA L N E

Naturalne metody leczenia są pomocne przy nie­ których objawach jadłowstrętu i stanowią użytecz­ ne uzupełnienie terapi i konwencjonalnej. M E DYCYNA PSYCHOSOMATYCZNA

Joga, tai chi, taniec i pływanie to przykłady ćwi­

czeń fizycznych lub metod relaksacyjnych, które mogą zredu kować niepokój i zwiększyć świado­ mość własnego ciała. Biofeedback z wykorzystaniem elektroencefalo­ grafii (EEG) może pomóc kontrolować niepokój i na­ wyki żywieniowe. Hipnoterapia bywa pomocna dla zgłębienia leżących u podłoża choroby problemów emocjonalnych.

T E RAP I E ZIOŁOWE

W celu rozluźnienia mięśni żołądka można spróbo­ wać goryczki żółtej ( Gentiana lutea) lub innych gorz­ kich ziół. Herbatę przygotowuje się, zalewając wrzą­ cą wodą 1 -3 łyżeczki suszonych albo garść świeżych ziół. Czas parzenia: 1 0-1 5 minut. Pić małą fi liżankę 3-4 razy dziennie (pat1z także: Niepok61! .

M E DYCYNA KO N W E N CJ O N A L N A

Leczenie jadłowstrętu może być różne w zależno­ ści od stad ium choroby i chęci pacjenta do współ­ pracy z zespołem prowadzącym terapię. Jeśli wy­ chudzenie jest bardzo duże (utrata ponad 25% prawidłowej masy ciała), konieczna jest zwykle hospitalizacja.

Nal eży unikać wszelkich komentarzy dotyczą­ cych odżywiania, wagi, wyglądu czy wyników w nauce osoby chorej na j a dłowst ręt. Pożąda­ ne jest natomiast okazywanie, iż cenimy ją za wa l o ry wewnętrzne, n p . spostrzegawczość • i rozwag ę.

Odsyłacze do innych haseł wyróżniono pogrubioną kursyw�.

353

11 1 1

JAS KRA O B J AWY

+ Łzawienie i bolesność oczu, zamglone widzenie, sporadyczne bóle głowy i postępują­ cy zanik obwodowego pola widzenia - to objawy jaskry przewlekłej.

+

+

Nagły napadowy pulsujący ból oka, ból głowy, nieostre widzenie, widzenie jasnych obwódek wokół świateł elektrycznych, rozszerzenie źrenic, niekiedy także nudności i wymioty - to objawy ostrego ataku jaskry. Nieostre widzenie, ból głowy i widzenie jasnych obwódek wokół świateł elektrycznych występujące po urazie oka - to objawy jaskry

wtórnej.

+

U noworodka łzawiące lub zamglone oczy, niezwykła wrażliwość na światło i powiększo­ ne źrenice to objawy jaskry wrodzonej.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KA RZA, J EŚ L I :

+

Stwierdzisz u siebie objawy ostrego ataku jaskry, który wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, aby nie dopuścić do trwałego uszkodzenia lub utraty wzroku.

+ Czujesz ospałość, zmęczenie lub wystąpi duszność po zastosowaniu kropli do oczu, zawierających beta-adrenergiczne blokery, takie jak timolol, betaksolol lub bunolol. Leki te mogą nasilić dolegliwości ze strony serca lub płuc.

która stanowi 90% wszyst­ J kich przypadków tej choroby, występuje u osób askra jest jedną z głównych przyczyn ślepoty.

Jaskra przewlekła,

w wieku średnim i, jak się wydaje, jest częściowo uwarunkowana genetycznie: w 1 na 5 przypadków ktoś z bliskich krewnych pacjenta także choruje na jaskrę. Lekarze nazywają często jaskrę 11skradają­ cyrn się nocnym złodziejem", ponieważ choroba rozwija się podstępnie, stopniowo pozbawiając wzroku. Choroba może już być w pełni rozwinię­ ta, zanim pojawią się objawy ostrzegawcze. Są to bóle głowy, potrzeba noszenia lub zmiany okula­ rów, zaniki obwodowego pola widzenia i wreszcie pojawianie się ciemnych plam, przez które nic nie widać. Inne postacie jaskry są rzadsze, ale nie mniej poważne. Nagły silny ból oka, pogorszenie ostro­ ści widzenia i rozszerzenie źrenic, czasem z towa­ rzyszącymi nudnościami i wymiotami, mogą zna­ mionować ostry atak jaskry. Ta postać stanowi mniej niż 1 0% wszystkich przypadków jaskry, ale poja­ wia się nagle i wymaga pomocy lekarskiej w trybie nagłym. Pozostawiona bez leczenia może spowo­ dować nieodwracalne uszkodzenie nerwu wzroko­ wego, przewodzącego bodźce wzrokowe do mó­ zgu, i do utraty wzroku, czasami w ciągu kilku dni. Jaskra wtórna związana bywa zwykle z inną chorobą oczu, taką jak powiększona zaćma, zapa­ lenie błony naczyniowej gałki ocznej, guz lub u raz oka. Osoby chorujące na cukrzycę są podatne na jaskrę krwotoczną, która jest szczególnie ciężką postacią. Jaskra wrodzona jest nadzwyczaj rzadką postacią występującą u małych dzieci - w 80% w pierwszym roku życia.

+ Zażywasz leki przepisane z powodu innych chorób. Wiele leków, zwłaszcza stosowanych w chorobach żołądka i jelit, może nasilać objawy jaskry.

354

P RZYCZYNY

Soczewka, tęczówka i rogówka oka są stale omywa­ ne i odżywiane przez tzw. ciecz wodnistą. Ponieważ ciecz ta jest stale produkowana wewnątrz gaiki ocznej, jej nadmiar w warunkach normalnych jest odprowa­ dzany przez skomplikowaną sieć tkankową, zwaną kątem przesączania, w miejscu styku rogówki z tę­ czówką. Zaburzenie równowagi między wytwarza­ niem a odpływem cieczy wodnistej prowadzi do ja­ skry przewlekłej, czyi i jaskry z otwartym kątem przesączania. Jest to najczęstsza postać tej choroby, rozwijająca się na ogól powoli wraz z wiekiem. N i ektóre osoby najwyraźniej mają dziedziczne zaburzenia w strukturze gałki ocznej polegające na

POWSTAWANIE CIECZY WODNISTEJ WARUNKI NORMALNE

SOCZEWKA TĘCZÓWKA ROGÓWKA KANAL SCHLEMMA KĄT PRZESĄCZANIA

JASKRA PRZEWLEKIA

-

OSTRY ATAK JASKRY

I I 1 I 1 1 1 - - - - - -' - - - - - - - - - - -' I - - - - - - - - - - - .J

- - -' I - - - .J

Normalnie ciecz wodnista odplywa z oka przez kąt przesącza­ nia, znajdujący się między rogówką a tęczówką, i na zewnątrz - przez wąski kanal Schlemma. Jaskra przewlekla, czyli z otwartym kątem przesączania (ramka lewa), powstaje, gdy ciecz wytwarza się szybciej, niż może odplynąć. Ostry atak jaskry, czyli z wąskim kątem przesączania (ramka prawa), powstaje gdy tęczówka blokuje odplyw cieczy. ,

tym, że tęczówka blokuje normalne kanały drenu­ jące. W tym przypadku ciecz wodnista nie odpły­ wa dostatecznie szybko z gałki ocznej i nagły wzrost ciśnienia spowodowany narastaniem ilości płynu wywołuje ostry atak jaskry. U noworodków wadli­ wy drenaż w kącie przesączania jest przyczyną ja­ skry wrodzonej. Obie te postacie jaskry wymagają natychmiastowej interwencj i lekarskiej, aby zapo­ biec utracie wzroku. Jaskra może zaczynać się od stopniowych zmian w tkance drenującej kąta przesączania, zwiększo­ nej produkcji cieczy wodnistej lub może być wadą wrodzoną. N iezależnie od przyczyny skutek jest taki sarn: wzrost ciśnienia w gałce ocznej z powo­ du nadmiaru płynu powoduje uszkodzenie nerwu wzrokowego, który przewodzi bodźce wzrokowe do mózgu. W miarę pogarszania się stanu nerwu wzrokowego następuje zmniejszanie się pola wi­ dzenia i trudności z odróżnianiem szczegółów po każdej stronie. Postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego może doprowadzić do pogorszenia się widzenia centralnego i ostatecznie do całkowi­ tej utraty wzroku. Naukowcy nie są pewn i, co wywołuje te zmia­ ny, wiadomo jednak, co je nasila. Ciśnienie w gał­ ce ocznej może wzrosnąć poci wpływem stosowa-

nia przez długi czas leków przeciwdepresyj nych, obniżających ciśnienie i sterydów. Do powstania jaskry mogą się także przyczyniać zmiany w meta­ bolizmie kolagenu. Kolagen - jedno z najobficiej występujących białek w organ izmie - odgrywa ważną rolą w utrzymaniu sprawności tkanek gaiki ocznej. Krople kortykosteroiclowe, przepisywane niekiedy z powodu innych chorób oczu, prawdo­ podobnie w pewnych sytuacjach zaburzają rów­ nowagę kolagenową (patrz: Problemy z oczami i Zaburzenia widzenia). Stres i odczyny alergiczne mogą nasilać objawy przewlekłej jaskry. D IA G N O STYKA I BADA N I A

Postępowanie diagnostyczne w jaskrze jest proste i bezbolesne. Optyk może rutynowo zmierzyć ciś­ nienie wewnątrzgałkowe za pomocą tonometru na­ pełnionego powietrzem, a okulista - czulszym to­ nometrem a p l a nacyj n y m . Stwi erdzenie tylko podwyższonego ciśnienia w oku nie jest równo­ znaczne z wykryciem jaskry. N ieznaczny wzrost ciśnienia bez objawów uszkodzenia nerwu wzro­ kowego nazywa się nadciśnieniem wewnątrzgał­ kowym. W większości przypadków wymaga ono tylko sprawdzania w regularnych odstępach cza­ su, czy nie pojawiają się wczesne objawy uszko­ dzenia nerwu. Przy podejrzeniu jaskry okulista może spowo­ dować rozszerzenie źrenic, by zbadać nerw wzro­ kowy za pomocą ręcznego oftalmoskopu. Należy też zbadać pole widzenia dla oceny widzenia ob­ wodowego. Rozpoznanie jaskry wrodzonej jest trudne, po­ nieważ małe dziecko nie może opisać dolegl iwo­ ści. Jeśli rogówka dziecka ma wygląd zamglony, może to oznaczać istnienie wady wrodzonej. No­ worodki są poddawane rutynowo badaniu na obec­ ność zaburzeń okołoporodowych, jeże l i jednak podejrzewasz u swego dziecka jaskrę, zwróć się niezwłocznie do okul isty dziecięcego. L E CZ E N I E

Leczenie jaskry sprowadza się do utrzymania od­ pływu i drenażu cieczy wodnistej w gałce ocznej i przywróceni u prawidłowego ciśnienia wewnątrz oka. Przewlekła jaskra może pozostawać niezau­ ważona do etapu stosunkowo zaawansowanego, ale zwykle poddaje się kontroli. Leczenie farmakologicz­ ne i chirurgiczne jaskry przewlekłej jest skuteczne

Oclsylacze do innych h.1seł wyróżniono pogrubioną kursywą.

355

r li 1 1

D. A S_K_R_A_c_ ----.. J_ -

�

_ _ _ _ _ _ _ _ ____ __ _ ----....:

w dużym odsetku przypadków, ale możesz sobie pomóc, unikając stresu i dzięki diecie podtrzymu­ jąc produkcję kolagenu. Inaczej wygląda sprawa w przypadku ostrego ataku jaskry: jeś l i wysokie ciśnienie spowodowane nadmiarem płynu w gałce ocznej nie zostanie szybko z l i kwidowane, może dojść do utraty wzroku. M E DYCYNA KO N W E N C J O N A L N A

Wybór terapii zależy od natury i okresu choroby. Jeżeli w przypadku nadciśnienia wewnątrzgałko­ wego wzrost ciśnienia jest minimal ny, okul ista może je pozostawić bez leczenia, zalecając okresowe badanie kontrolne obwodowego pola widzenia i ba­ danie nerwu wzrokowego. Typowe leczenie jaskry przewlekłej polega na sto­ sowaniu kropli do oczu. Te, które zawierają adrenali­ nę lub pilokarpinę, mogą mieć działanie niepożąda­ ne: p i lokarpina może powodować bóle głowy i zamglone widzenie; adrenalina - zaczerwienienie i łzawienie, a w rzadkich przypadkach może po­ gorszyć stan serca. Krople zawierające beta-adre­ negiczne blokery, jak timolol, betaksolol lub buno­ lol, mogą wywierać działanie uboczne na serce lub płuca. Doustnie przyjmowane inhibitory anhydra­ zy węglanowej pomagają zmniejszyć produkcję cieczy wodnistej, ale mogą powodować zabu rze­ nia żołądkowe lub mrowienie rąk i nóg. Z powodu możliwej interakcji leków okulista, zapisując kro­ ple do oczu, powinien wiedzieć, jakie inne leki obecnie przyjmujesz. Jeżeli przewlekła jaskra nie poddaje się lecze­ n i u zachowawczemu a l bo nie tolerujesz leków z powodu ich działań ubocznych, lekarz może za­ proponować jedną z kilku metod leczenia chirur­ gicznego: + Trabekuloplastyka polega na wytworzeniu 50-1 drobnych przyżegań laserowych w kącie przesą­ czania, gdzie stykają się tęczówka i rogówka, co zwiększy odpływ cieczy wodnistej. Ten stosunko­ wo prosty zabieg może być wykonany w ambula­ torium okulistycznym. + Trabekulektomia tworzy sztuczny kanał dla od­ pływu cieczy wodnistej w zaawansowanych przypadkach jaskry, w których ciśnienie we­ wnątrzgałkowe jest wysokie i postępuje uszko­ dzenie nerwu wzrokowego. Wyniki są różne, ale ogólnie skuteczność zabiegu jest duża. Gdy jaskra nie reaguje na te zabiegi chirurgiczne lub gdy ryzyko operacji jest duże, istnieją inne spo-

OO

356

soby, polegające na zniszczeniu komórek produ­ kujących ciecz wodnistą. Stosuje się w tym celu u ltradźwięki, diatermię lub zamrażanie. Wiele leków, zwłaszcza stosowanych w chorobach żołądkowo-jel itowych, może nasilać jaskrę, gdyż powodują one wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Upewnij się, że twój internista i okul ista są poinfor­ mowani o lekach, które każdy z nich przepisuje. M ETODY NAT U RA L N E

Natura lne podejścia do leczenia jaskry kładą na­ cisk na profi laktykę i dbałość o stan oka. Ś rodki na­ turalne mogą pomóc kontrolować rozwój choroby albo - jeśli chory znajduje się już pod opieką le­ karską - uzupełnić kurację konwencjonalną. Nie­ które terapie mają złagodzić stres dla wyrównania poziomu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Celem kuracji ziołowych i dietetycznych jest zachowanie równowagi kolagenowej i usunięcie wszel kich nie­ doborów odżywczych. A K U P U N KT U RA

Zabiegi akupunktury, stosowane obok terapii zio­ łowej i pożywnej diety, mogą złagodzić napięcie i zmn iejszyć ciśnienie wewnątrzgałkowe. Akupunk­ turzysta skupi uwagę na punktach leżących na meridianach pęcherza, pęcherzyka żółciowego, wątroby i nerek (patrz: Dodatek). M E DYCYNA PSYCHOSOMATYCZNA

Ćwiczenia oczu mogą złagodzić stres i napięcie oczu spowodowane ich przemęczeniem i wielo­ ma innymi dolegliwościami, w tym jaskrą (patrz: Zaburzenia widzenia).

Hydroterapię można wykorzystać do pobudze­ nia krążenia w gaikach ocznych. Zamoczyć kawa­ łek tkaniny w gorącej wodzie, wyżąć i położyć na oczach; okład powi nien tam pozostać do 3 mi nut. Następnie powtórzyć to samo z zimną wodą; zmie­ n i ać w ten sposób okład trzykrotnie.

dzie nnie. Chrom i cynk także mogą powstrzymać ro zwój jaskry, gdyż u większości osób z tą chorobą występują niedobory tych składników mi neralnych, jak również tiaminy (witaminy B 1 ). Rutozyd, stosowany obok tradycyjnej farmako­ terapii, ma redukować ciśnienie wewnątrzgałkowe i przywracać równowagę kolagenową. Można go kupi ć w sklepach ze zdrową żywnością w postaci pre paratów o różnej mocy. Należy przeczytać ety­ kietę albo zapytać lekarza, jakie dawkowan ie bę­ dzie najwłaściwsze. Ważną rzeczą jest zidentyfikowanie i unikanie wszelkich produktów spożywczych i innych działa­ jących alergennie, gdyż reakcja alergiczna może po­ wodować nadmierny wzrost ciśn ieni a w gałce ocznej.

ł'

CzYNNIKI RYZYKA Ryzyko powstania jaskry zwiększają niżej podane czynniki. Jeśli któryś z nich dotyczy ciebie, poddawaj się co roku badaniu okulistycznemu. Jeśli ukończyłeś 40 lat, przewlekła jaskra rozwija się zwykle po tym okresie życia. + Diabetycy są trzykrotnie bardziej zagrożeni zachorowaniem na jaskrę niż pozostali. Jaskra krwotoczna będąca ciężką postacią tej choroby jest związana z cukrzycą. Nadciśnienie tętnicze, migrenowe bóle głowy i krótkowzroczność są związane z rozpoczynającą się jaskrą. + Jaskra bywa czasem uwarunkowana dziedzicznie, jednak osoby obciążone rodzinnie nie zawsze na nią chorują.

+

+

PRACA Z C I A Ł E M

Według terapeutów refleksologii zakończenia nerwo­ we u podstawy palców stopy wpływają na nerwy układu wzrokowego. Masaż terapeutyczny i terapia manualna tego rejonu stopy usuwają stres i zmęcze­ nie, co może zredukować ciśnienie w gałce ocznej. TERA P I E Z I OŁOWE

N iektóre zioła mogą zapobiec powstawaniu jaskry. Borówka czarna ( Vaccinium myrtillus) - a l bo borówka amerykańska - pomaga w utrzymaniu równowagi kolagenowej i zapobiega rozkłado­ wi witaminy C. Jadać 60-90 g 3 razy dziennie w okresie, kiedy dostępne są świeże owoce. + Konopie indyjskie (Cannabis sativa) zawierają związek chemiczny tetrahydrokanabinol. Bada­ nia kliniczne wykazały, że redukuje on ciśnie­ nie wewnątrzgalkowe powodujące jaskrę. Choć stosowanie ziela konopi indyjskich podlega ogra­ n iczeniom, może j e przepisać specjalista.

+

DO M O W E S PO S O BY L EC Z E N I A

Kluczowe znaczenie m a wczesne rozpoznanie ja­ skry. Chorobę rozpoznać może tylko okul ista, ale

ty musisz wiedzieć, jakie są sygnały ostrzegawcze. Tak więc jeżeli czujesz pogarszanie się wzroku zwłaszcza jeśli masz skończone 40 lat - pełne ba­ danie okulistyczne jest absolutną koniecznością. Jeśli masz dalekowzroczność, zrównoważona dieta i ćwiczenia oczu mogą być skutecznym spo­ sobem zapobiegania jaskrze. Jeśli masz cukrzycę lub nadciśnienie tętnicze, musisz bezwzględnie stosować się do zaleconego leczenia, aby zmniej­ szyć wrodzoną skłonność do jaskry. Jeśli masz roz­ poznaną jaskrę, pozostawaj pod opieką swego leka­ rza ogólnego lub okulisty. Chociaż musisz stosować krople do oczu do końca życia, możesz także wy­ korzystać niektóre z wyżej wymienionych metod naturalnych jako uzupełnienie profesjonalnej opieki • medycznej.

ODŻYWIAN I E, WITAM I N Y I M I N E RAŁY

Wyniki badań sugerują, że witamina C obniża ciś­ nienie wewnątrzgałkowe i przywraca równowagę kolagenową, dlatego jest szczególnie użytecznym środkiem w przypadku chorych, których organizm nie reaguje na leki doustne albo krople do oczu. Pokarmy bogate w witaminę C to m.in. kalafiory, brokuły, nać rzepy, truskawki, grejpfruty i pomarań­ cze. Można też zażywać do 3000 mg witaminy C

Odsyłacze do innych hasel wyróżniono pogrubioną kursywą.

357

Jf;CZMIEŃ

I� 1 1 1

+ Jęczmień - czerwony, gorący, bolesny przy dotyku guzek, znajdujący się blisko brzegu powieki (patrz: Ilustrowany przewodnik

diagnostyczny). + Gradówka - stosunkowo niebolesny, gładki, okrągły guzek wywodzący się z gruczołu tarczkowego powieki.

ZGŁOŚ S I Ę: DO L E KA RZA, J EŚ L I : + Jęczmień lub gradówka nie znika w ciągu kilku tygodni. „ + Obrzęk przeszkad za w widzeniu. +

Pojawia się ból oka.

+ Jęczmienie nawracają. Może to być objaw innych chorób, takich jak choroby skóry.

cukrzyca lub

••

„

nej, ale może także rozwijać się na wewnętrznej stronie powieki. Jęczmień zewnętrzny pojawia się w postaci grudki tuż przy rzęsie. Następnie staje się czerwony, bolesny, obrzękn ięty i utrzymuje się kil­ ka dni, potem pęka i znika. Jęczmier\ wewnętrzny (na wewnętrznej stronie powieki) również powod uje czerwone, bolesne obrzmienie, ale ropa gromadzi się w tkankach we­ wnątrz powieki. Jęczmier'\ może po ustaniu infekcji całkowicie zniknąć albo pozostawić po sobie małą, wypełnioną płynem cystę lub grudkę, która jeśli nie zniknie, powinna być usunięta chirurgicznie. Gradówka, objaw przewlekłej infekcji gruczo­ łu, jest twardym, okrągłym, gładkim i niebolesnym guzkiem, um iejscowionym zazwyczaj w pewnej odległości od brzegu powieki. Jęczmienie i gradówki n ie są groźne i rzadko mają wpływ na oko i wzrok. Mogą pojawić się w każdym wieku i mają tendencję do nawrotów. P RZYCZYNY Jęczmień jest zwykle wywołany przez paciorkow­ ce, bakterie należące do rodzaju Staphylococcus,

„ „ ••

'· II Ili

ma kształt grudki lub ropnia n a krawę­ dzi górnej lub dolnej powieki i sygnalizuje i nfek­ J cję gruczołu powiekowego. Zwykle jest na zewnętrz­ ęczmień

OBJAWY

• a .....

�­ .• ... Ili P' I "I I

które często bytują w błonie śluzowej nosa. Moż­ na je przenosić na powieki, dotykając nosa, a na­ stępnie oczu. Gradówka jest spowodowana bloka­ dą gruczołów łojowych, które natłuszczają powieki. Bakterie mogą rozwijać się wewnątrz przewodów gruczołowych i w wyniku stanu zapalnego powstaje twarda grudka. L E CZ E N I E

Większość jęczmieni pomimo zaogn ienia i bole­ sności samoistnie znika po kilku dniach lub wyma­ ga prostego leczenia. Gradówki również mogą zni­ kać samoistnie, ale często pozostają przez miesiące lub dłużej.

się tworzy, należy kontynuować cieple kompresy, żeb y spowodować ewakuację ropy. Nie wolno go wyciskać, powinien pęknąć sarn . Przy nawracających jęczmieniach lekarz 111oże przepisać krople lub maść z antybiotykie111. Należy stosować je na powiekę, zgodnie z zaleceniami le­ karza. Jeśli zakażenie paciorkowcem dotyczy także skóry, lekarz prawdopodobnie zastosuje antybiotyk doustnie. Gdy typowe leczenie zawiedzie, może być konieczna ingerencja chi rurgiczna. W czasie nie­ wiel kiego zabiegu usuwa się cystę, która powstała w wyniku wewnętrznego jęczmienia. Przy miejsco­ wym znieczuleniu okul ista otwiera cystę i usuwa zawartość. Powieka zwykle goi się szybko. Po za­ biegu zakładany jest opatrunek uciskowy, mający na celu uniknięcie krwawienia i obrzęku. Po111i 1110 że gradówka znika często samoistnie, stosowanie maści steroidowych zwykle przyspie­ sza ten proces. M ETODY NAT U RA L N E

Wprawdzie niektóre kuracje naturalne mogą pomóc w usunięciu infekcji powieki albo im zapobiegać, nie wolno jednak nigdy umieszczać żadnych preparatów na samym oku, chyba że zaleci to lekarz. Ś rodki an­ tyseptyczne i inne leki mogą łatwo uszkodzić po­ wierzchnię gaiki ocznej. Umieszczając płyny albo okłady na powiece, należy zamknąć oko. AKU P U N KTURA

W tradycyjnej 111edycynie chir'\skiej uważa się, że wszelkiego rodzaju czyraki, także jęczmienie, spo­ wodowane są inwazją „gorąca". Aby je rozproszyć, lekarz akupu n kturzysta może umieścić igły w punk­ tach pęcherz moczowy 54, śledziona 1 O oraz jel i­ to grube 1 1 (patrz: Dodatek). ODŻYW I A N I E , W I TAM I N Y I M I N E RAŁY

W przypadku nawracających jęczmieni i gradówek dietetyk może zalecić przyjmowanie preparatów

witaminy A i C, które dobrze wpływają na stan zdro­ wotny skóry. Wskazana może też być tygodniowa dieta oczyszczająca orga niz111, złożona tylko z su­ rowych owoców i warzyw, jogurtu, herbat zioło­ wych, soków owocowych i wody mineralnej. Na­ turoterapeuci uważają, że dieta taka, stosowana regu larnie co pewien czas, może zapobiec tworze­ niu się jęczmieni. T E RA P I E ZIOŁOWE

Na zredukowanie bólu i stanu zapalnego przy jęcz­ mieniu fitoterapeuci zalecają przygotowane profe­ sjonalnie krople do oczu ze świetlika (Euphrasia officinalis). Mogą też przepisać doustny preparat łopianu (Arctium lappa) . D O M OW E S P O SO B Y L E CZ E N IA

Ciepłe kompresy, przykładane n a jęczmień lub gra­ dówkę na 1 0-1 5 111inut 4 razy dziennie przez kilka dni, przyspieszają wzbieranie jęcz111ienia i jego pęknięcie. Jako kompres może służyć torebka her­ baty- należy ją przykładać na oko kilka razy dzien­ nie na 5 mi nut. ZA P O B I E G A N I E

Jeżeli jęczmienie mają tendencję do nawracania, codziennie przemywaj powieki. Kilka kropli łagod­ nego sza111ponu dla dzieci rozcie11cz ciepłą wodą i za pomocą ta111ponu delikatnie przemyj zamknięte powieki raz dziennie. U n ikaj kosmetyków, brud­ nych ręczni ków i rąk. Częste stosowan i e ciepłych kompresów przy pierwszych oznakach infekcji zapobiega dalszej blokadzie przewodów gruczołowych. W celu za­ pobiegania przenoszeniu się infekcji na i n nych członków rodziny chory powinien używać czystych jednorazowych opatrunków oraz osobnych ręcz­ • ni ków.

M E DYCYNA KO N W E N C J O N A L N A

Typowe leczenie jęczmienia polega na stosowaniu ciepłych kompresów na powieki przez 1 0-1 5 mi­ nut 4 razy dziennie przez kilka dni. Podczas stoso­ wania kompresów oko musi być zamknięte. Kom­ presy nie tylko łagodzą ból i zapalenie, ale także przyspieszają dojrzewanie jęczmienia. Jeśli jęczmień

358

Odsyłacze do innych haseł wyróżniono pogrubioną kursywą.

35 9

_

11 1 1 1

KAC O B J AWY

+ Bó le i zawroty głowy, nudności, nadpobud li­ wość, wzmożone pragnienie, zmęczenie zwykle po przebudzeniu na drugi dzień po nadu życiu alkoholu.

+

Niekiedy bladość, wzmożone napięcie mięśni, drżenia, zgaga, chwiejny chód, brak a petytu .

ależy l iczyć się z tym, że po wypiciu dużej i lości alkoholu wystąpią bóle głowy, nudności N i inne n ieprzyjemne objawy. Największe ich nasi­

lenie ma miejsce po ok. 1 5 godzinach od rozpo­ częcia picia. Naukowcy twierdzą, że większość objawów kaca zależy od kumulowania się w orga­ nizmie produktów przemian metabolicznych eta­ nolu, głównie kwasu m lekowego. P RZYCZYNY

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I :

+

Podejrzewasz, że tobie lub komuś z twoich bliskich zagraża uzależnienie od alkoholu

(patrz także: Alkoholizm).

Napoje al koholowe zawierają wiele substancji, któ­ re powodują występowanie objawów kaca. Najwię­ cej tych substancji jest w szampanie, whisky i bran­ dy, najmniej zaś - w dżinie i wódce. Czerwone wino zawiera ja dużo tyram iny, która powoduje s i l ne bóle głowy. LECZE N I E

Objawy kaca zmniejszają się wraz z upływem cza­ su, możesz przyspieszyć ich ustępowanie, stosując się do zaleceń przedstawionych poniżej. Jeżeli nad­ używanie alkoholu zdarza ci się często, rozważ, czy nie jesteś uzależniony, a najlepiej zasięgnij porady lekarza. M E DYCYNA KO N W E N CJ O N A L N A

Zaleca się przyjmowanie aspi ryny, i bu profenu, acetaminofenu w celu złagodzenia bólu głowy. Picie dużej i lości płynów zapobiega odwodnie­ niu, a spożywanie lekkostrawnych potraw boga­ tych w węglowodany i fruktozę (naturalny cukier prosty, składnik miodu i soków owocowych) zmniej­ sza nudności. M ET O D Y N AT U RA L N E

H O M E O PATIA

N iektóre zestawy leków homeopatycznych zawie­ rają środki przeciw okazjonalnemu kacowi. Przy nudnościach można zażywać Nux vomica (6-D do 30-D), raz na godzinę, do 3 dawek.

ODŻYW IA N I E , W I TA M I NY I M I N E RAŁY

Dietetycy zalecają soki owocowe - pomagają or­ ganizmowi spa l ić a l kohol - rozcieńczone wodą mine ralną i spożywane w ilości dwukrotnie więk­ szej niż i lość wypitego trunku. Krakersy z miodem łagodzą nudności, a bulion przywraca poziom soli i jonów potasu. Witamina C, zażywana przed spo­ żywaniem alkoholu i po nim, pomaga organizmo­ wi go usunąć. T E RA P I E ZIOŁOWE

Kora wierzby białej (Salix alba), zawierająca natu­ ralną postać salicylanu, aktywnego składnika aspi­ ryny, może złagodzić ból głowy. Należy pić gorący napar ( 1 /4 litra wody i 2 łyżeczki kory gotowane na wolnym ogniu przez 1 O minut) albo żuć korę. Her-

T KAc PRZESĄDY I FAKTY PRZESĄD: Kofeina przyspiesza trzeź­ wienie i zapobiega rozwojowi kaca. FAKT: Na wytrzeźwienie potrzeba czasu. Kawa pomaga złagodzić ból głowy, ale nie zapobiega objawom kaca. Stymulujący efekt kofeiny może dać złudne wrażenie, że myślisz krytycznie i dobrze się kontrolujesz, mimo iż piłeś. PRZESĄD: Jeżeli nie pojawiły się objawy kaca, to znaczy, że nadużycie alkoholu nie pozostawiło żadnych konsekwencji. FAKT: Badania dowiodły, że ogólna sprawność organizmu następnego dnia po nadużyciu alkoholu jest zmniejszona, nawet jeżeli nie ma objawów kaca. Jeśli planujesz ważne przedsięwzięcie, nie pij poprzedniego dnia.

AKUPRESURA

1

Uciskanie punktu jelito grube 4, na mięsistym wybrzuszeniu pomiędzy kciukiem a palcem wskazują­ cym, może złagodzić bóle glowy związane z kacem. Kciukiem i palcem wskazującym prawej ręki uciskaj przez minutę to miejsce na lewej dloni. Powtórz to samo z prawą ręką. Kobiety w ciąży nie powinny pobudzać tego punktu.

2 Nudności i wymioty

uśmierza uciskanie punktu osierdzie 6. Umieść kciuk pośrodku wewnętrznej strony nadgarstka, 2 szerokości palca od bruzdy nadgarstkowej, pomiędzy kośćmi przedramie­ nia. Uciskaj mocno przez minutę, 3-5 razy, następnie powtórz to samo z drugim przedramieniem.

bata z rumianku (Matricaria recutita) może przeciw­ działać nudnościom. ZAP O B I E G A N I E

Najważniejsze jest umiarkowanie w piciu alkoho­ lu. Pijąc powoli, dajesz czas na zmetabolizowanie alkoholu przez organizm, zanim zostanie on wchło­ n ięty do komórek mózgowych. Picie na pusty żo­ łądek powoduje, że większa i lość a l koholu zostaje wchłonięta. Unikaj picia a l koholi wysokoprocen­ towych, nie mieszaj a l koholu z napojami gazowa­ nymi - pęcherzyki gazu ułatwiają wchłanianie eta­ nolu. Pamiętaj, że im mniej ważysz, tym mniej • alkoholu możesz wypić.

N igdy nie z ażywaj aspiryny, jeżeli zamierzasz pić alkohol, może to bowiem nasilić upojenie a l ko­ holowe. Objawów kaca ni e l ecz ko l ejną porcją alkoholu - co prawda objawy na krótko się zm ni ejszą , ale może dojść do uzależnienia.

360

Oclsylacze do innych haseł wyróżniono pogrubiont'I kursyw\I.

361

KAMICA N E R KOWA

11 1 1 1

„.

•

r

OBJAWY +

Ostry, pulsujący bó l w okolicy lędźwiowej, promieniujący do pachwiny.

+

Nudności i wymioty.

+

Obfite poty.

+

li

•

•I

Krwiomocz.

W przypadku infekcji układu moczowego mogą dołączyć się następujące objawy:

+ Gorączka i dreszcze. + Częstomocz. + Ból podczas oddawania moczu. +

Mocz mętny lub o nieprzyjemnym zapachu.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I :

+

Podejrzewasz u siebie kamicę nerkową; badanie lekarskie jest niezwykle ważne dla postawienia diagnozy i sposobu leczenia.

+ Odczuwasz ostry, pulsujący ból po jednej stronie brzucha; może on być objawem innej poważnej choroby: kamicy żółciowej, od­ miedniczkowego zapalenia nerek, n ied rożn o­ ści jelit. Niezwłocznie zgłoś się do lekarza.

+

Odczuwasz ból lub masz dolegliwości podczas oddawania moczu; mogą to być objawy

zapalenia pęcherza moczowego, chorób przenoszonych drogą płciową, chorób pochwy (zapalenie), powiększenia prostaty (patrz: Choroby prostaty) albo choroby nowotworowej pęcherza moczowego lub prostaty. Zgłoś się do lekarza.

+

W moczu pojawi się krew, co może być objawem choroby nerek, guza nerki lub pęcherza moczowego albo zakażenia układu moczowego lub zapalenia gruczołu krokowego (patrz:

Choroby prostaty). Niezwłocznie zgłoś

się do lekarza.

362

":" _ _ � mocz zbiera _ niczce nerkowej, gdzie się przed K wpłynięciem do moczowodu - przewodu łączące­ arnienie nerkowe forr1ują się zwykle

mied­

go nerkę z pęcherzem moczowym. Powstawaniu ich sprzyja krystalizowa nie substancji zawartych w moczu, przecie wszystkim wapnia i kwasu mo­ czowego. Niewielkie kamienie usuwane są z orga­ nizmu samoistnie z moczem i mogą być niezau­ ważone. Większe kamienie, przemieszczając się w kierunku pęcherza moczowego, podrażniają i rozciągają moczowody, powodując silny ból i blo­ kując odpływ moczu. N iekiedy kamie1i może osią­ gać rozmiary piłki golfowej; ulega wówczas zakli­ nowaniu w nerce, dając poważne powikłania. Kamica nerkowa dotyczy najczęściej osób mło­ dych i w średnim wieku; częściej występuje u męż­ czyzn niż u kobiet. Mieszkańcy tropików są bar­ dziej podatni na zachorowanie, jako że częściej ich organ izm u lega odwodnieniu, powodując za­ gęszczenie składników mineralnych w moczu. Osoby, u których w przeszłości stwierdzono ka­ m i cę, są bardziej podatne na ponowne zachoro­ wanie. Dlatego tak ważne jest stwierdzenie, co przy­ czyn i Io się do powstania kamieni w nerkach, gdyż pozwoli to podjąć niezbędne działania profilaktycz­ ne. P RZYCZYNY

Nie jest do korka jasne, dlaczego jedni chorują na kamicę nerkową, a inni nie. W 90% przypadków przy­ czyna choroby pozostaje nieznana. Stwierdzono, że istnieje skłonność dziedziczna, a ponadto większe prawdopodobieństwo zachorowania na kamicę mają osoby cierpiące na dnę, choroby zapalne jelit i prze­ wlekle infekcje dróg moczowych. Dowiedziono, że niekorzystne jest spożywanie zbyt malej ilości pły­ nów oraz długotrwałe pozostawanie w łóżku. Kamicę nerkową może spowodować przewle­ kle stosowanie środków zobojętniających sok żo­ łądkowy. Niekorzystnie wpływa niedobór witami­ ny B 6 i magnezu oraz przyjmowanie dużych dawek witaminy D, gdyż przyczynia się to do zwiększe­ nia stężenia szczawianu wapnia w moczu, który, jako związek słabo rozpuszcza lny w wodzie, ła­ two krystal izuje. U osób predysponowanych genetycznie spoży­ wanie pokarmów bogatych w szczawian wapnia czekolady, wi nogron, szpinaku, truskawek - może prowadzić do karnicy.

DIAG N OSTYKA I BADA N IA

Poni eważ objawy podobne jak w kamicy nerko­ wej mogą wystąpić także w innych chorobach, le­ karz musi potwierdzić obecność kamienia. Diagno­ styka obejmuje badanie krwi i moczu, a często także urografię oraz badanie RTG (poprzedzone dożyl­ nym podaniem środka cieniującego), które uwi­ dacznia kształt miedn iczek nerkowych i moczowo­ dów. Badanie ultrasonograficzne pomaga usta l i ć polożenie kamienia oraz jego wiel kość. L E CZ E N I E M E DYCYNA K O N W E N C J O N A L N A

Ponieważ 90% kamieni nerkowych jest samoist­ nie wydalanych z organizmu w ciągu 3-6 tygo­ dni, lekarz prawdopodobnie zaleci ci na począt­ ku picie dużych i I ości wody - co najmn iej 1 ,5 I itra dziennie - oraz leki przeciwbólowe, np. aspirynę lub paracetamol. Gorące okłady pomogą złago­ dzić dolegliwości. Lekarz może poprosić cię, abyś oddawał mocz przez sito, na którym pozostaną kamienie, dzięki czemu możliwa będzie ich ana­ l iza. Gdy znany j uż będzie chemiczny skład ka­ mieni, lekarz zaleci odpowied nie leki i dietę, któ­ re zapobiegną nawrotowi choroby. Większość kamieni zbudowana jest ze szczawianów wapn ia, ich tworzeniu zapobiega stosowanie diuretyków tiazydowych. Leczenie chirurgiczne konieczne jest w przypad­ ku powikła11: zakażenia układu moczowego, blo­ kady moczowodu. W zależności od rodzaju kamie­ nia i jego wielkości, lokalizacji stosowany jest konwencjonalny zabieg operacyjny lub, częściej, endoskopowe usunięcie kamienia. Chirurg za po­ mocą specjal nego narzędzia dostaje się przez cew­ kę moczową do pęcherza lub moczowodu i wy­ ciąga kamień lub kruszy go na drobne części wiązką promieni laserowych lub u l tradźwiękami. Kamie­ nie zakl inowane w miedn iczce nerkowej usuwane są instrumentem wprowadzonym do organizmu chorego przez n iewielkie nacięcie w okolicy lę­ dźwiowej. Nowa niechirurgiczna metoda leczenia - litotrypsja - wykorzystuje do kruszenia kamieni nerkowych energię fal, których źródło znajduje się poza organizmem chorego.

M ETODY N AT U RA L N E

Poza opisanym poniżej chińskim środkiem zioło­ wym można spróbować akupunktury albo homeo­ patii; obie terapie mogą złagodzić bóle, a akupunk­ tura także ułatwić odejście kamienia. We wszystkich przypadkach leczenie powinno się odbywać poci kontrolą specjalisty. ZIOŁA C H I Ń S K I E

Lekarze medycyny chi ńskiej przepisują n iekiedy owoce oskomianu pospo l i tego, czyli karamboli (Averrhoa carambola) dla uśmierzenia bólu i pobu­ dzenia oddawa n i a moczu. Włóż do ronde l k a 3 świeże owoce i 2 łyżeczki miodu. Gotuj owoce do miękkości, następnie zjedz razem z sokiem. Po­ wtarzaj codziennie, póki kamieri nie wyjdzie, a bóle nie ustąpią. ZA P O B I E G A N I E

Istnieje wiele sposobów zapobiegania nawrotom kamicy nerkowej. Zawsze jednak trzeba skonsul­ tować się z lekarzem; skład chemiczny kamieni może determ inować sposób profilaktyki. + Wypijaj codziennie przynajmniej 1 ,5 l itra pły­ nów; więcej - w upalne dni. + U n i kaj lub ograniczaj spożywanie pokarmów bogatych w szczawian wapnia (czekolada, se­ ler, winogrona, pieprz, fasola, truskawki, szpi­ nak, szparagi, buraki, czarna herbata). Być może powinieneś ograniczyć spożycie wapnia, ale nie rób tego bez porozumienia z lekarzem. + Zażywaj witaminę B6 w dawce 1 O mg dziennie oraz 300 mg magnezu, gdyż zmniejszają one tworzenie szczawianów. + Unikaj potraw zawierających dużo kwasu mo­ czowego: sardynek, podrobów i drożdży. + Zredukuj i lość kwasu moczowego w pożywie­ niu, stosując dietę niskobiałkową. + U n ikaj środków zobojętniających kwas żołąd­ kowy, które są zwykle bogate w wap11. + Ogranicz spożycie sol i kuchennej do 3 gramów na dzień; większe i lości soli mogą powodować wzrost stężenia szczawianu wapnia w moczu. + Nie stosuj suplementacji witaminy D, gdyż to również może zwiększyć poziom szczawianu • wapnia.

Odsyłacze do innych haóWI wyrólniono pogrubiont) kursywt].

363

I� 1 1 1

.

KAM ICA ZOt.CIOWA ,

OBJAWY Kamienie żółciowe wywołują dolegliwości dopiero wtedy, gdy przesuną się z pęcherzyka żółciowego do przewodów wyprowadzających żółć z obszaru wątroby do jelita cienkiego (tzw. przewód żółciowy wspólny i pęcherzykowy). Jeśli kamień zaczopuje przewód żółciowy, dochodzi do wystąpienia przynajmniej jednego z poniższych objawów:

+

Nagły, ostry i silny, promieniujący do łopatki ból w prawej okolicy podżebrowej jamy brzusznej (tzw. kolka żółciowa).

+ +

Nawracające objawy niestrawności. Gorączka z d resz czam i . N asilone nudności i wymioty.

+

+ Żółtaczka.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KA RZA, J EŚ L I :

+

Nagle wystąpił silny ból brzucha, który minął po mniej więcej 3 godzinach, jednak mimo to nadal nawracają krótkotrwałe napady bólu w nadbrzuszu, o znacznie mniejszym nasile­ niu; objawy takie mogą świadczyć o kamicy żółciowej lub zapaleniu dróg żółciowych .

+

Pojawiła się żółtaczka; zatkanie kamieniem dróg żółciowych nie zawsze musi powodować silne doznania bólowe - czasami nieprzesu­ wający się kamień powoduje tylko zablokowa­ nie odpływu żó łci z wątroby, co wiąże się z jej nieprawidłową funkcją i wystąpien iem żółtaczki.

magazyno­ wanie żółci - produkowanego przez wątrobę P soku trawien nego ułatwiającego trawienie tłusz­ ęcherzyk żółciowy odpowiada za

ZABURZENIA PRZEPŁYWU ŻÓŁCI

czów. W specyficznych warunkach z żółci krysta ­ lizują w pęcherzyku kamienie żółciowe, które struk­ tura In ie przypominają naturalne kryształy. Mogą one być małe jak drobinki piasku lub rozrosnąć się do rozm iarów piłki golfowej; mogą być twarde lub kruche, gładkie lub kanciaste. W pęcherzyku może rozwijać się jeden karnie1'\ lub kilka. Tworzące się kamienie żółciowe przez długi czas n ie dają o sobie znać - wykrywa się je przypadko­ wo w czasie wykonywanego z i n nych wskazań badania USC jamy brzusznej. Jednak irn dłużej czło­ wiek nosi w pęcherzyku kamień, tyrn większe jest niebezpieczeństwo wystąpienia powikła1'\ karnicy żółciowej. Pierwsze symptomy kamicy żółciowej pojawia­ ją się, kiedy karnie1'\ przesunie się z pęcherzyka żółciowego do przewodu pęcherzykowego. Naj­ częstszymi objawami są ból brzucha, wymioty, nie­ strawność i gorączka. Ból powodowany jest przez skurcze pęcherzyka, który bezskutecznie próbuje wypchnąć do jelita pewną porcję żółci koniecznej do trawienia. Typowy ból towarzyszący karnicy pojawia się albo w nocy, albo krótko po spożyciu większego posiłku. Kamienie mogą także przesu­ wać się dalej i zatykać przewód żółciowy wspól­ ny, którym żółć wypływa do jelita cienkiego. Zaburzenie przepływu żółci spowodowane za­ tkaniem przewodów żółciowych wywołuje stan zapal ny. Zalegająca żółć może zostać także zaka­ żona, jeśli zastój żółci w drogach żółciowych trwa kilka lat, w konsekwencji może wystąpić uszkodze­ nie wątroby grożące rozwojem marskości żółcio­ wej. Zablokowanie kamieniem ujścia przewodu żół­ ciowego wspólnego może prowokować także stany zapalne trzustki. Zwiększone ciśnienie w drogach żółciowych może w naturalny sposób wpychać żółć do przewodów trzustkowych, powodując poważ­ ne zmiany w tym narządzie (patrz: Choroby trzust­

_

_

PĘCHERZYK ZOŁCIOWY PRZEWÓD PĘCHERZYKOWY

PRZEWÓD - ŻÓŁCIOWY WSPÓLNY L

KAMIENIE ŻÓŁCIOWE

Jeśli kamienie żólciowe pozostają w obrębie pęcherzyka żólciowego, to przez wiele lat mogą być niewykrywalne. Czasem jednak przesuwają się do przewodów żólciowych. Powodują wtedy silne skurcze przewodów i pęcherzyka, próbujących się w ten sposób pozbyć intruza. Bezskuteczne skurcze sprawiają choremu ból, a zastój żólci wywoluje stan zapalny. Przedłużająca się blokada dróg żólciowych grozi zakażeniem, znacznego stopnia uszkodzeniem miąższu wątroby oraz innymi poważnymi następstwami, wśród których najgroźniejsze jest zapalenie trzustki.

nia nadmiaru tłuszczów dochodzi do zakłócenia delikatnej równowagi dynamicznej roztworu. Pro­ dukowany przez wątrobę w nadmiarze cholesterol krystal izuje, tworząc kamienie żółciowe. W ten sposób powstaje ponad 80% kamieni. Pozostałe 20% powstaje wskutek wytrącania się soli wapnia z bilirubiną, występującylll w żółci barwn ikiem. Jeśli na skutek zaburzeń pracy wątroby docho­ dzi do zmniejszonej produkcji kwasów żółciowych, to nawet pomimo prawidłowego odżywiania w pę­ cherzyku mogą wytrącać się kamienie cholestero­ lowe. Co ciekawe, również dieta uboga w tłuszcze sprzyja formowan iu się kamieni w pęcherzyku. Jak odkryli ostatnio nau kowcy, n iska zawartość tłusz­ czu w diecie powoduje przedłużone zaleganie żółci w pęcherzyku, ponieważ bodziec prowadzący do skurczu jest w takiej sytuacji słaby i często niewy­ starczający, aby opróż n i ć całą jego zawartość. Wobec tego cholesterol pozostający zbyt długo w pęcherzyku także może krystalizować. Innymi czynnikami sprzyjającymi powstawa niu kamicy są marskość wątroby, stosowanie doustnych leków antykoncepcyjnych oraz ciąża. D I A G N O STYKA I BADA N I A

Stanowi stan bezpośredn iego zagrożenia życia. Po­ wikłaniem długotrwałej kamicy i stanu zapal nego dróg żółciowych jest też rak pęcherzyka lub dróg żółciowych. l1d1 hasel wyróżniono pogrubion0grubionq kursywą.

637

SKRĘCE N IA STAWOW „

O BJ AW Y Skręcenia stawów i naciągnięcia mięśni powsta­ ją zwykle wskutek nagłego ruchu, który gwałtow­ nie naciąga lub wykręca jakąś część ciała.

Objawy skręcenia stawu: + Ból stawu. + Szybkie obrzęknięcie stawu, często też powstanie siniaka. + Sztywność stawu.

Objawy naciągnięcia: + Ostry ból w miejscu urazu, następnie sztyw­ ność, tkliwość urazowa i czasami obrzęk.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I : +

Ból, obrzęk i sztywność nie ustępują po 2-3 dniach.

+ Przy ruchu w skręconym stawie masz uczucie trzaskania; może to wskazywać na poważny uraz wymagający niezwłocznej interwencji lekarza. +

Uszkodzony staw nie utrzymuje ciężaru ciała; może to być złamanie kości.

+ Kości w uszkodzonym stawie nie są ułożone właściwie; mogą być rozerwane więzadła utrzymujące kości w stawie, co wymaga leczenia chirurgicznego. + Uszkodzony mięsień w ogóle się nie porusza; może być rozerwany całkowicie, co wymaga niezwłocznej interwencji lekarza. + Często doznajesz skręceń i naciągnięć: wskazuje to na przewlekłe osłabienie więza­ deł i wymaga oceny lekarskiej.

+ Masz trud ności w

'

poruszani u się l ub chodze­ niu po naciągnięciu mięśni grzbietu; może to oznaczać u szkod zen ie nerwu (patrz: Schorze­

nia kręgosłupa).

638

S

kręcenia stawów i naciągnięcia mięśni to naj­ częstsze u razy, obejmujące szeroki zakres uszkodzeń od skręcenia kostki do bólów pleców. Skręcenie uszkadza więzadła - mocne włókniste pasma tkanki łącznej utrzymujące kości w stawie. Naciągnięcie uszkadza tkankę mięśniową, powo­ dując rozciągnięcie lub rozerwanie mięśnia lub jego ścięgna, którym przyczepia się do kośc i. Większość przypadków skręcenia stawu lub naciągnięcia mięśni goi się samoistnie w odpo­ wiednim czasie po unieruchomieniu. Jednakże po­ ważniejsze naderwanie lub całkowite rozerwanie tkanek wymaga zwykle leczenia operacyjnego. W wyniku skręcenia kości mogą pozostać niepra­ widłowo ułożone w stawie albo więzadła są tak bardzo rozciągn ięte i osłabione, że staw staje się szczególnie podatny na dalsze urazy (patrz także:

Bóle mięśni, Zapalenie ścięgna, Przeciążenie wię­ zadeł pachwinowych, Uraz ścięgna podkolano­ wego).

nia o kulach dla odciążenia stawu. W celu przy­ spieszenia procesu zdrowienia lekarz może zlecić stosowanie ciepła lub naświetlanie promieniami podczerwonymi przez fizykoterapeutę.

ANATOMIA SKRĘCENIA KOŚĆ PISZCZELOWA KOŚĆ - STRZALKOWA

M ETODY N AT U RA L N E

Terapie naturalne mogą usunąć ból i obrzęk w skrę­ ceniach stawów i naciągnięciach mięśn i .

WIĘZADLO - - -

H O M EOPATIA

KOŚĆ PIĘTOWA - -

Preparat Am ic a (6-D do 30-CH), stosowany doust­ n i e, dzięki działaniu przeciwzapa lnemu może uśmierzyć ból. ODŻYWIAN I E , WITAM I NY I M I N E RAŁY

Wyniki badar'i wskazują, że preparaty witami nowe pomagają w leczeniu skręcer'i i naciągnięć. Jeśli lekarz wyrazi zgodę, można przyjmować codzien­ nie preparaty witaminy C (1 OOO mg), witaminy A ( 1 0000 j.m.), cynku (do 60 mg), witaminy E (400 j.m.) oraz selenu (50 m ikrogramów).

Mocne wiązki wlóki e n tkanki lącznej, zwane więzadlami, utrzymują kości w stawach. W pokazanym wyżej stawie skokowym nagly gwałtowny ruch spowodowal przekroczenie normalnego zasięgu ruchomości stawu. Więzadla zostaly nadmiernie rozciągnięte i rozerwane (ramka), tkanka wokól miejsca urazu ulegla obrzękowi, a skóra - przebarwieniu. W większości przypadków skręcony staw nadal funkcjonuje, ale sprawia ból.

P R ZYCZYNY

Skręcenie stawu i naciągnięcie mięśni mogą być spowodowane każdym nagłym i nietypowym prze­ ciążeniem stawu lub mięśni. Najczęstsze przyczy­ ny to: upadek, dźwignięcie ciężkiego przedmiotu, udział w nietypowym zajęciu sportowym. Nadwaga,

T pOSTĘPOWANIE STANDARDOWE Lekarze, fizykoterapeuci i sportowcy są wielkimi zwolennikami unieruchomie­ nia, okfadów z lodu, ucisku i uniesienia kończyny jako standardowego postępo­ wania w urazach mięśni, ścięgien lub więzadef w pierwszych 48-72 godzi­ nach. Miejsce urazu należy natychmiast unieruchomić, aby nie dopuścić do dalszego uszkodzenia. Stosuje się przykfadanie lodu na 1 O minut w odstę­ pach 1 O-minutowych w celu zmniejsze­ nia obrzęku i stanu zapalnego. Elastycz­ nym bandażem uciska się urażone miejsce w celu zmniejszenia obrzęku. Uniesienie kończyny ufatwia drenaż pfynu pozakomórkowego.

Z I OŁA C H I Ń SK I E

brak aktywności fizycznej lub słaba kondycja zyczna sprzyjają tym urazom.

fi­

DIAG N OSTYKA I BADA N I A

Lekarz może zlecić badanie radiologiczne, by wy­ kluczyć złamanie, albo rezonans magnetyczny, by wykryć rozerwanie tkanek. LECZE N I E

Leczenie skręcenia i naciągnięcia polega na zwal­ czaniu początkowego bólu i obrzęku, po czym sto­ suje się unieruchomienie pozwalające na powrót do zdrowia. M E DYCYNA KONWE N CJ O N A L N A

Większość przypadków skręcenia i naciągnięcia ulega wyleczeniu w ciągu 2-3 tygodni. Lekarz ru­ tynowo zaleca bezpośrednio po urazie un ierucho­ mienie, okłady z lodu, ucisk i uniesienie kończyny, łącznie z przyjmowaniem aspiryny lub ibuprofenu dla zmn iejszenia stanu zapalnego i bólu. Następ­ nie można stosować elastyczny bandaż dla pod­ trzymania i u n ieruchomienia urażonego miejsca podczas procesu zdrowien ia. Skręcenie stawu sko­ kowego lub kolanowego często wymaga chodze-

Lekarz medycyny chir'iskiej może zastosować okład z gardenii ( Gardenia jasminoides), mąki i wina dla zredukowania obrzęku i przyspieszenia gojen ia. Masaż z użyciem oleju z kwiatu krokosza farbier­ skiego (Carthamus tinctorius) poprawi krążenie, co sprzyja gojen iu. D O M OW E S PO S O BY L E CZ E N I A

Po ustąpieniu początkowego obrzęku i ostrego bólu - co obserwuje się zwykle po 48-72 godzinach można stosować cieple okłady w celu zmn iejszen ia bolesności i pobudzenia krążen ia w porażonej czę­ ści ciała. Wcieranie w miejsce urazu maści zawie­ rającej aspirynę lub inny analgetyk może złagodzić przewlekłą bolesność lub tkliwość u razową. ZAP O B I E G A N I E

Najlepszym sposobem zapobiegania skręceniom i naciągnięciem jest utrzymywanie dobrej kondy­ cji fizycznej. Mocne i elastyczne mięśnie, więza­ dła i ścięgna przeciwdziałają urazom. Aby zapo­ biec powtarzającym się urazom, poproś lekarza o program ćwiczer'i na wzmocnienie mięśni w miej­ scu urazu. Jeśli masz nadwagę, zastosuj dietę od­ chudzającą i ogólny program poprawiający kondy­ • tję.

Odsylacze do innych hilscl wyrólniono JJOgrubion'] kursyw;i.

639

,

,

,,

STANY ZAPALNE SKORY I BŁ.ON SLUZOWYCH Najpierw znajdź w pierwszej kolumnie wlaściwe objawy. a następnie przeczytajpozostale informacje w odpowiednim rzędzie.

+ Patrz:

Rany, Zakażenia.

+

+ Zaczerwienienie, obrzęk, bolesność naskórka w otoczeniu paznokcia; po uciśnięciu spod paznokcia wydobywa się ropa.

+ Zanokcica (infekcja okołopaznokciowa).

+ Patrz: Choroby paznokci. Moczenie w ciepłej wodzie zmniejsza stan zapalny i ból.

+ Infekcja najczęściej rozwija się w wyniku urazu paznokci, d latego często je myj i obcinaj.

+ Zapalenie brzegu powieki; swędzenie; objaw częsty u osób z łupieżem.

+ Zapalenie brzegów powiek.

+ Przemywaj powieki roztworem soli kuchennej; lekarz może przepisać maść z antybiotykiem lub sulfonamidem.

+ Może nastąpić utrata rzęs, podwinięcie powieki, możliwy jest jęczmień.

+ Zaczerwienienie, pieczenie, swędzenie jednego lub obu oczu; oko jakby nastrzyknięte krwią, gęsta wydzielina spływająca ze szpary powieko­ wej.

+

+ Zapalenie spojówek zwykle przechodzi bez leczenia, czasami lekarz przepisuje maść z antybiotykiem; oko można przemywać kwasem bornym lub naparem z ziół, np. ze świetlika (Euphrasia officina/is).

+ Przyczyną zapalenia spojówek mogą być: bakterie, wirusy, alergie, stres, zmęczenie oczu oraz złe odżywianie.

+ Stosuj środki przeciwgrzybicze, dostępne w aptece. Patrz: Choroby pochwy.

+

-+

� ---= � � ---=� � � � �

+ Obrzęk, zaczerwienienie, świąd pochwy, podrażnienie śluzówki; wydzielina z pochwy inna niż zwykle: gęsta, biała; ból w czasie stosunku ; pieczenie i częste oddawanie moczu.

Zapalenie spojówek.

-� I

� � � � � � � � � � �

+

Grzybicze zakażenia drożdżakami.

+

Natychmiast zgłoś się do lekarza, jeżeli objawy dotyczą ręki lub ramienia; infekcje te szerzą się szybko i powodują stałe ogranicze­ nie ruchomości kończyny.

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

Cukrzyca i AIDS są chorobami predysponującymi do infekcji drożdżakowych.

+ U mężczyzn, których partnerki seksualne używają środków antykoncepcyjnych zewnętrz­ nych (typu żele, maści, spreje, dezodoranty): zmiany zapalne napletka po stosunku; u kobiet używających tych środków: podrażnienie zewnętrznych narządów płciowych (wargi sromowe, łechtaczka, okolica ujścia cewki moczowej).

+ Reakcje alergiczne zewnętrznych narządów płciowych.

+ Patrz:

Alergie; Ból prącia; Choroby pochwy.

+ Często się podmywaj, najlepiej wodą z pryszni­ ca; mydła perfumowane (szczególnie szampo­ ny) podrażniają skórę w miejscach wrażliwych.

+ Obrzęk, ból napletka; trudności w odciągnięciu napletka.

+ Zapalenie żołędzi prącia (zapalenie napletka).

+ Patrz:

Ból prącia.

+ Stan zapalny napletka może być skutkiem nieprzestrzegania zasad higieny (zbyt rzadkie mycie); zgłoś się do lekarza, jeżeli dolegliwości nie ustępują.

p

p

•

•

..

p

)• „ „

640

Zakażenie; ropień skóry.

+ Otarcie naskórka, nacięcie lub rana na skórze, która staje się bolesna, zaczerwieniona, obrzmiała i/lub wycieka z niej ropa; mogą towarzyszyć takie objawy, jak: gorączka i powiększone węzły chłonne.

••

••

Odsylaczc do innych hilsel wyró.lniono pogrubion.1 kursywą.

64 1

STRES O B J AWY + Objawy fizyczne to ból głowy, zmęczenie, bezsenność, zaburzenie trawienia, bóle krzyża i kręgosłupa, utrata apetytu lub obżarstwo. + Objawy psychologiczne to niepokój, uczucie złości , zamknięcie się w sobie, pesymizm, nadpobudliwość, cynizm i niemożność skoncentrowania się na dłużej.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KA RZA, J EŚ L I : + Objawy przez długi czas nie ustępują. Długo­ trwały stres może spowodować zaburzenia odporności, chorobę wrzodową, cukrzycę, astmę, nadciśnienie tętnicze, migrenowe

bóle głowy, a nawet nowotwór.

• Do wyżej wymienionych objawów nagle

dołączają się inne: zupełnie odmienny niż dotychczas sposób zachowania, zaburzenia snu, zmiany nastroj u , niechęć do nawiązywa­ nia kontaktów z otoczeniem, spowolnienie ruchowe. Mogą to być kliniczne objawy

depresji.

tres jest reakcją organ izmu, w tym także psy­ chiki, na trudną sytuację. Już w zamierzchłych S czasach człowiek nauczył się wyzwa lać w sobie

reakcje na stres, które pozwoliły mu na przetrwa­ nie. Dobrym przykładem jest sposób reagowania lękiem i ucieczką. Nadnercza wyzwalają wtedy duże ilości hormonu - tzw. epinefryny lub adrena­ liny - który aktywuje mechanizmy obronne organi­ zmu: serce zaczyna szybko bić, ciśnienie wzrasta, mięśnie napinają się, a źrenice oczu rozszerzają. Te odpowiedzi obronne organizmu umoż l iwiają skoncentrowanie uwagi na niebezpieczeństwie, ucieczkę lub atak. Oczywiście nie wszystkie wydarzenia stresują­ ce wywołują tak drastyczne i szybkie reakcje orga­ nizmu. Ciężkie choroby, śmierć kogoś bliskiego, utrata pracy lub partnera - mogą być tak samo stre­ sujące, i również może dojść wówczas do dysfunk­ cji fizycznej i psychicznej. Czasami błahe przyczy­ ny wywołują bardzo silne reakcje uniemożliwiające podjęcie najzwyklejszych decyzj i - jakie zrobić za­ kupy, w co się ubrać i jak załatwić sprawy zawo­ dowe. Niektórzy ludzie załamują się pod wpływem stresu, inni reagują mobi lizacją. Różnice są zwią­ zane z osobistym stosunkiem do życia. Ciągły, długotrwały stres zmniejsza siły obronne organizmu, powoduje przewlekle zmęczenie, utra­ tę apetytu lub odwrotnie - nadmierne łakomstwo. Poczucie zagrożenia i bezcelowości swojego dzia­ łania może prowadzić do depresji. jednocześnie obniżają się reakcje obronne, immunologiczne i ła­ two wtedy dołączają się różne choroby. Ciągły stres - spowodowany rzeczywistymi lub wyimagi nowa­ nymi przyczynami - może spowodować nadciśnie­ nie, zmiany chorobowe w sercu, a nawet raka. Depresja pourazowa, której objawy powstają na­ tychmiast lub wiele miesięcy po przeżytym stresie, może trwać cale życie i jest trudna do leczenia. P R ZYCZYNY

Stres występuje w sytuacji, kiedy zachodzi dyspro­ porcja pomiędzy twoimi ciążeniami i żądaniami a możliwością radzenia sobie z n imi. Niektóre za­ wody są bardzo stresujące, na przykład praca zwią­ zana z zagrożeniem życia. Wydarzenia i sytuacje, z którymi nie możesz się upo r ać, wywołują stres: utrata pracy, problemy finansowe, brak poczucia bezpieczeristwa, żałoba lub rozwód. Sytuacje po­ zytywne, jak choćby ślub czy wyróżnienie w pracy,

642

są również sytuacjami stresowymi. Istnieją także inne przyczyny stresów: choroba, samotność, ból lub czynniki emocjonalne. Efektem koricowyrn jest ku­ mulowanie się tych wszystkich czynników, a każdy człowiek rna pewne granice tolerancji stresu.

AROMATERAPIA

Olejek eteryczny z lawendy (Lavanc/ula officinalis) może zredukować stres: dodaj 5-6 kropli do ką­ pieli albo zwi lż chusteczkę 2-3 kroplami i wdy­ chaj od czasu do czasu aromat.

D I AG N O STYKA I BADA N IA

M E DYCYNA PSYCHOSO MATYCZNA

Diagnoza stresu polega na rozpoznaniu i zrozumie­ niu objawów - zarówno fizycznych, jak i psycho­ logicznych - u siebie i u innych ludzi. Psychologo­ wie używają różnych testów i kwestionariuszy do identyfikowania potencjalnie stresujących wyda­ rzeń. B ierze się w nich pod uwagę wiele czynni­ ków stresogennych, nie tylko negatywnych, ale tak­ że pozytywnych, wszystkie jednak oznaczają jakąś zmianę, np. zmianę pracy, miejsca zamieszkania, narodziny dziecka.

Relaksacja z dawien dawna była celem wielu wschodnich dyscyplin jak joga czy buddyzm zen.

L E CZ E N I E

Nie powinieneś trwać w przekonaniu, że musisz sam dawać sobie radę ze stresem. Często druga, życzliwa osoba pomoże rozwikłać problem pozor­ nie nie do rozwiązan ia. Może to być psycholog, terapeuta, psychiatra, przyjaciel, ksiądz. Ucząc się nowych technik, możesz sarn zawczasu przygoto­ wać się do ewentualnych sytuacji stresowych. M E DYCYNA KO N W E N C J O N A L N A

Jeżeli wiesz, że twoje reakcje stresowe występują z powodu konkretnej sytuacji, np. z powodu śmierci kogoś bi iskiego, lekarz może czasowo przepisać leki uspokajające, jak diazepam. Leczen ie takie jest bardzo skuteczne, pod warunkiem że trwa krótko, nie dłużej niż kilka dni, pon ieważ długotrwale le­ czenie może prowadzić do uzależn ienia (patrz: Narkomania).

Lekarz może zalecić psychoterapię jako anali­ zę sytuacji stresujących i znalezienie z nich wyj­ ścia. Terapia grupowa jest zalecana szczególnie tym osobom, które na co dzieri napotykają powtarzają­ ce się stresy. Leczenie depresji pourazowej wyma­ ga częstych konsultacji i czasami leków uspokaja­ jących lub przeciwdepresyj nych. M E TO DY N AT U RA L N E

Pewne kuracje naturalne są dzisiaj szeroko stoso­ wane przez lekarzy - zwłaszcza te sprzyjające fi­ zycznej i psychicznej relaksacj i.

Można spróbować takiego oto prostego ćwiczenia: Wybierz słowo albo frazę, na którym skupisz uwa­ gę, np. „spokój" albo „jestem spokojny/a". Usiądź spokojnie, rozluźnij się i oddychaj powoli i głębo­ ko. Wypowiadaj wybrane słowo czy frazę przy każ­ dym wydechu. Jeśli się rozproszysz, zaczekaj po prostu, aż myśli przepłyną przez umysł, potem po­ wrócić do powtarzanego słowa. Zacznij ćwicze­ nie od 5 mi nut, zwiększając stopniowo czas jego trwania do 20 mi nut. Wykonuj je przynaj mniej raz dziennie. Takie ćwiczenia relaksujące, wykonywane re­ gularnie, spowolnią rytm oddechu, zmniejszą zu­ życie tlenu, uspokoją rytm fal mózgowych i obniżą ciśnienie krwi. Stres można też zmn iejszyć za pomocą bio­ feedbacku, identyfikując źródła napięcia i kontro­ lując reakcje fizyczne i umysłowe. Odpowiedniej techniki trzeba nauczyć się od instruktora, a potem ćwiczyć w dornu. Zdaniem zwolenników tej metody, może ona zrelaksować określone mięśnie, zmienić elektrycz­ ną aktywność mózgu, spowolnić rytm serca, obni­ żyć ciśnienie krwi, podnieść temperaturę ciała i po­ prawić funkcjonowanie układu pokarmowego. ODŻYWIAN I E , WITAM I NY I M I N E RAŁY

Na to, jak radzimy sobie ze stresem, wpływa też dieta. Ponieważ będąc pod wpływem stresu, łatwo zapomnieć o odpowied nim odżywianiu, należy uczynić dodatkowy wysiłek, by stosować zrówno­ ważoną dietę - dużo warzyw i owoców, jak rów­ nież produktów bogatych w węglowodany złożo­ ne, o umiarkowanej zawartości białka i niewielkiej tłuszczu. Należy całkowicie bądź częściowo wy­ eliminować z diety kofeinę: jej nadmiar zwiększa niepokój.

PRACA Z C I A Ł E M

Masaż rozluźnia napięte mięśnie i poprawia krą­

żenie, a tym samym pomaga zrelaksować umysł.

Odsyłacze do innych hJsel wyróżniono pogrubion;-i kui-�yw.1.

643

STRES

CD.

T Osoeowość TYPU A Niektórzy naukowcy dzielą ludzi pod względem osobowości na dwa typy: typ A reprezentują osoby żądne nowych wyzwań, spełniające się we współza­ wodnictwie, typ B zaś - osoby spokojne, zrównoważone. Wydaje się, że ludzi o osobowości typu A cechuje większe ryzyko zawalu serca. Z niektórych badań wynika jednak, że nie szybkie tempo życia, ale wrogie nastawienie do otoczenia, jest częściej związane z chorobami serca. Część ekspertów uważa, że ludzie z osobowością typu A powinni czynić starania, aby zmienić swe zachowanie. Zdaniem innych takie postępowanie przyczyniłoby się tylko do zwiększenia stresu i niekorzystnych zmian charakte­ ru. Wiele, jeśli nie większość, osób typu A potrafi cieszyć się życiem, jeśli mogą żyć intensywnie. Jeżeli uważasz, że i ty należysz to tej grupy, spróbuj kontrolo­ wać swoje negatywne uczucia i zacho­ wanie, wykorzystując zawarte poniżej rady: + O ile to możliwe, unikaj sytuacji konfliktowych. + Zaplanuj przerwy w pracy. + Lepiej gospodaruj czasem. + Karz się za postępowanie charaktery­ styczne dla osób o osobowości typu A, zaś nagradzaj za działania spokojne i rozsądne.

Pomiędzy zabiegami (wykonywa nymi przez wy­ szkolonego masażystę) można stosować automa­ saż skroni, szyi, barków i twarzy. STYL ŻYCIA

Energiczne ćwiczenia, np. aerobik, mogą zreduko­ wać poziom hormonów przyspieszających tętno, wyzwalanych podczas stresu, a jednocześnie po­ prawiać samopoczucie. Nawet krótki spacer wo­ kół domu może zmniejszyć niepokój czy rozłado­ wać wewnętrzne napięcie. Należy dobrać program ćwiczeń wedle upodobań - biegi, pływanie, spa­ cery - tak by zajmował po 30 minut, co najmniej 3 razy w tygodniu.

644

Ćwiczenia rozciągające mogą zmniejszyć na­ pięcie mięśni górnej połowy ciała towarzyszące stresowi i wpływające na oddychanie. Można wy­ konywać krążenia barkami. Zrób wdech, odchyla­ jąc ramiona w tył; wydech - opuszczając je w dól. Ćwiczenie powtórz 4-5 razy, następnie zrób głę­ boki wdech i wydech. Powtórz cały cykl. TERAP I E ZIOŁOWE

Tradycyj ną metodą zaradczą na stres jest wypicie fi I iżanki gorącej herbaty. Fitoterapeuci doradzają herbatę z rumianku (Matricaria recutita), męczen­ nicy (Passiflora incarnata), kozłka lekarskiego ( Va­ leriana officinalis) albo żeń-szenia amerykariskie­ go (Panax quinquefolius). D O M OW E S PO S O BY L EC Z E N IA

Istnieje wiele prostych i niedrogich metod, które ułatwiają radzenie sobie ze stresem. Początkiem jest zrezygnowanie z używek, np. alkoholu, który po­ zornie zmn iejsza stres i maskuje prawdziwe obja­ wy. Staraj się więcej ćwiczyć, chodzić na spacery i nauczyć się techniki głębokiego, relaksującego oddychania. W sytuacji stresowej bardzo ważne jest wspar­ cie otoczenia. Osoby, które mają łatwość w nawią­ zywaniu kontaktów, potrafią szybciej poradzić so­ bie w sytuacji stresowej, w obliczu ciężkiej choroby czy wypadku. Um iejętność nawiązywania serdecz­ nych stosunków międzyludzkich jest kl uczem do dobrego zdrowia. Zacznij ćwiczyć jogę i powtarzaj ćwiczenia w domu. Joga relaksuje mięśnie, uczy głębszego od­ dychania, obniża ciśnienie krwi, uspokaja tętno i uwalnia umysł od stresu. Medytacje pozwalają na relaksację i zwiększa­ ją samokontrolę. Jeżeli czujesz się zestresowany, pomyśl o afirmacjach, na przykład: „Potrafię za­ chować się spokojnie. Czuję się pewny i spokojny. Kieruję własnym życiem". Spróbuj nauczyć się technik wyobrażeń kiero­ wanych. Są to przyjemne ćwiczenia przynoszące korzyści fizyczne i emocjonalne; stosuj je jedno­ cześnie z muzyką. Na rynku dostępne są kasety, książki umożliwiające naukę tych tech nik. Hydroterapia może być także wykonywana w domu i jest bardzo skutecznym sposobem za­ pobiegania stresom. Zanurz się na 1 0-20 mi nut w bardzo gorącej wodzie, w której rozpuszczone jest 1/2 szklanki soli i twój ulubiony olejek do kąpieli.

ZAP O B I E G A N I E

Nie jesteśmy w stanie - albo nie próbujemy - zmie­ nić naszej osobowości i unikać sytuacj i stresowych, ale możemy przedsięwziąć pewne kroki w celu radzen ia sobie z własnymi reakcjami. + Naucz się relaksacji i technik redukujących stres. + Utrzymuj serdeczne kontakty z ludźmi i planuj czasami takie działania, które wykraczają poza twoje codzienne zajęcia. + Regularnie odpoczywaj, przeznaczaj dużo cza­ su na spanie- i zasypiaj bez tabletek nasennych. + Stosuj ćwiczenia fizyczne, regularnie i odpo­ wiednio do twojego wieku. + U n ikaj złości, gniewu, ciągłego pośpiechu, któ­ ry może zaburzyć sen, posiłki i inne aktywności życiowe. Znajdź czas na relaks i ciesz się ży­ ciem. + Zrób sobie listę spraw, które cię denerwują. Przy każdej z nich zapytaj siebie: Co się może zda­ rzyć najgorszego i najlepszego? Co ja mogę zro­ bić? Co mnie rzeczywiście denerwuje? + Więcej się śmiej; unikaj litowania się nad sobą; weź się w garść po stresie; szukaj miłego towa­ rzystwa. + Jeżeli jesteś w sytuacji stresowej, przypomnij so­ bie o sposobach ludowych: policz do 1 O, weź głęboki oddech przed powiedzeniem czy zrobie­ niem czegokolwiek. Taka przerwa działa uspo­ kajająco.

JOGA

1

Skutecznie usuwają stres ćwiczenia rozluźniające. np. pozycja trupa. Połóż się na plecach, stopy rozsunięte na około 50 cm i zwrócone

2

Pozycja dziecka rozluźnia krzyż. Usiądź na piętach, kolana razem. Zrób wydech i skłoń się w biodrach. Tułów oprzyj o kolana, ramiona po

3

Skręcenie kolana także relaksuje krzyż. Połóż się na plecach, ramiona rozrzucone, zrób wdech i przyciągnij prawą stopę do lewego kolana. Zrób wydech. zwróć

lekko na zewnątrz. Dłonie skierowane ku górze, około 1 5 cm od bioder. Zamknij oczy i oddychaj głęboko przez 8-10 minut.

bokach, dlonie do góry. Przyciągnij czoło do podłogi. Oddychaj powoli, wytrzymaj 1 5-20 sekund, następnie unieś tułów.

głowę w prawo i przyciągnij prawe kolano do podłogi na lewo od ciała. Wytrzymaj 1 5-20 sekund. Powtórz to samo w drugą stronę.

Odsylacze do innych haseł wyróżniono pogmbio11ą kursywą.

645

11

STWARD N I E N I E ROZSIAN E •

• • •

twardnienie rozsiane jest powoli postępującą S chorobą ośrodkowego układu nerwowego, przebiegającą z reguły z zaostrzeniami i remisja­

O B J AW Y Pierwszy atak choroby przebiega na ogół łagodnie, utrzymuje się tylko kilka dni, po czym następuje długi okres remisji trwającej niekiedy kilka lat, zanim wystąpi ponowny epizod. Objawy są bardzo różne. Należą do nich:

+ Osłabieni e siły m ięśniowej, sztywność (spastyczność) lub drętwienie wjednej lub kilku kończynach.

•

•_

+ Uczucie mrowienia, kłucia, ociężałości, opasującego ucisku w jednej lub kilku kończynach albo w t ułow i u .

I

•

+ Drżenie, niestabilność, zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów.

+ Zamazane lub podwójne widzenie, szybkie mimowolne ruchy gałki ocznej. + Nietrzymanie moczu lub stolca.

•

+ Zmęczenie: uczucie ogólnego znużenia lub skrajne wycze rpan ie .

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I : + Pojawią się objawy związane ze stwardnie­ niem rozsianym. Ponieważ niektóre z nich charakteryzują także inne choroby, wczesne rozpoznanie stwardnienia rozsianego ma istotne znaczenie we właściwym leczeniu. + Masz ostry rzut choroby; wstrzyknięc ie sterydów może uśmierzyć ból.

I

mi, charakteryzującą się różnorodnością dolegli­ wości - od stosunkowo nieznacznych do bardzo ciężkich. Podstawowe zaburzenie jest natury elek­ trycznej. Normalnie wszystkie nerwy w organizmie mają izolacje w postaci osłonki utworzonej z sub­ stancji tłuszczowej, zwanej mieliną, która umożli­ wia nerwom skuteczne przewodzen ie bodźców nerwowych w poslaci impulsów elektrycznyc h . Stwardnienie rozsiane (SM, o d łaci11skiej nazwy sclerosis multiplex) polega na Lym, że ta ochronna osłonka mielinowa ulega w różnych miejscach za­ paleniu, które prowadzi do jej zniszczenia, powo­ dując krótkie przerwy w przepływie elektrycznych impulsów. Do możliwych następstw tych przerw należy utrata koordynacji czynności mięśni, upo­ śledzenie wzroku, nietrzymanie moczu i stolca. Pierwszy napad - który może wystąpić już u ki 1kunastolatka - bywa przelotny, przebiega łagodnie i może być niezauważony. Z nieznanych przyczyn objawy przejściowo wygasają lub ustępują, ale na­ wrót jest bardzo prawdopodobny, choć po długim okresie utajenia choroby. Na ogół pierwszy atak, trwający kilka tygodni lub miesięcy, występuje mię­ dzy 20. a 40. rokiem życia; następne - w nieprzewi­ dywalnych odstępach czasu. Nawracające zapale­ nie nerwów powoduje ich bl iznowacenie (stward­ nienie) i chociaż sama osłonka mielinowa potrafi samoistnie się zregenerować, szybkie powstanie bli­ zny nie pozwala na zregenerowanie nerwu - uszko­ dzenie nerwu ma charakter nieodwracalny. W wy­ niku tych zmian 77% chorych na SM ma ograniczo­ ną aktywność fizyczną, a około 25% zostaje na stałe przykutych do wózka inwalidzkiego. Rozróżnia się cztery postacie SM: Postać łagodna. Przypadki takie z reguły ogra­ niczają się do pojedynczego napadu i nie pro­ wadzą do trwałego upośledzen ia. Do najczęst­ szych objawów należy drętwienie i przemijające zaburzenia wzrokowe spowodowane zapale­ niem nerwu wzrokowego. Obejmuje około 20% przypadków SM. + Postać cykliczna nawracająco-ustępująca. Ta i następna charakteryzują się okresami nawro­ tów i rem isj i. Po ostrym rzucie choroby nastę­ puje prawie całkowita remisja. Obejmuje około 25% przypadków SM. +

646

Postać cykliczna nawracająco-progresywna. Rzuty choroby nie są tak ostre, ale remisje są niezupełne. Kumulujący się efekt wielu powta­ rzających się rzutów choroby prowadzi powoli do upośledzenia fizycznego. Jest to najczęstsza postać SM, obejmująca około 40% przypadków. + Postać przewlekle-postępująca. Ten typ choro­ by nie ma okresów remisji i szybko prowadzi do inwal idztwa. Obejmuje około 1 5% przypadków SM. Stwardnienie rozsiane nie tyl ko ma nieprzewidy­ walny przebieg i charakteryzuje się szerokim wa­ chlarzem objawów, ale także atakuje populację w sposób tajemniczo nierównomierny. Kobiety cho­ rują dwukrotnie częściej niż mężczyźn i, biali - dwa razy częściej niż przedstawiciele rasy czarnej. Po­ nadto zapadalność na SM jest większa w rejonach północnych - np. w Kanadzie choroba jest dwu­ krotnie częstsza niż w Stanach Zjednoczonych. +

KOMÓRKA NERWOWA

OSLONKA MIELINOWA

BRAK OSŁONKI MIELINOWEJ

Mie lina - substancja tluszczowa oslaniająca i chroniąca wlóknistą wypustkę (akson) komórki nerwowej w ośrodkowym ukladzie nerwowym - przyczynia się także do szybszego przewodzenia sygnalów elektrycznych, wędrujących drogami nerwowymi dla wywolania ruchów mięśni i innych procesów fizjologicznych Stwardnienie rozsiane powoduje rozpad mieliny co blokuje przepływ bodżców nerwowych i prowadzi do postępujących zaburzeń koordynacji ru ch owej i innych czynności organizmu. .

,

P RZYCZYNY

Nikt nie wie, jaka jest przyczyna SM; większość badaczy przypisuje pewną rolę w jej powstawaniu układowi odpornościowemu (i mmunologicznemu). Niewykluczone, że jakiś wirus wywołuje reakcję autoimmunologiczną, która polega na tym, że układ odpornościowy atakuje tkanki własnego organizmu, traktując je błędnie jak obcego intruza. Wysuwano także hipotezę, że SM może powstać w wyniku sil­ nego wstrząsu emocjonal nego lub urazu fizyczne­ go, działających na układ odpornościowy. Za m oż l iwą przyczynę przyjmowano także czynniki pokarmowe. Próbując wyjaśnić częstsze występowanie choroby na północy, niektórzy ba­ dacze zwraca li uwagę na większe spożycie w tych rejonach czerwonego mięsa, produktów mlecznych i nasyconych tłuszczów zwierzęcych. Pacjenci z SM mieliby gorzej wchłaniać wielonienasycone kwasy tłuszczowe, mające duże znaczenie w prze­ mianie wszystkich pokarmów, zwłaszcza tłuszczów nasyconych. Następstwem tego byłby nadmiar tłuszczów nasyconych w organizmie. Opracowa­ no różne diety lecznicze mające na celu skorygo­ wanie tej zaburzonej równowagi; niektóre z nich okazały się nawet dość skuteczne, żadna jednak nie może być uznana za uzdrawiającą (patrz: Odży­ wianie, witaminy i minerały).

Niektórzy badacze podejrzewają udział czyn­ ników ekologicznych. Na liście potencjalnych wi-

nowajców znajdują się: ołów, pestycydy, spaliny z silników wysokoprężnych, substancje chemicz­ ne w wodzie z kranu, rozpuszczalniki organiczne, spaliny z domowych urządze11 gazowych i ogrze­ waczy wody, zanieczyszczenia tlenkiem węgla. D IA G N O STYKA I BADAN IA

Powszechnie stosowanym badaniem diagnostycz­ nym w SM jest elektroencefalografia, rejestrująca aktywność elektryczną mózgu przez e l ektrody umieszczone z tyłu głowy podczas stymulacji wzro­ kowej za pomocą poruszającej się szachownicy. Do innych badań należą rezonans magnetyczny i nakłucie lędźwiowe. L E CZ E N I E

Leczenie SM jest trudne, przez co trudna jest także jego ocena, a to z dwóch powodów: różnorodne objawy choroby są bardzo zmienne, a cykliczne nawroty i remisje choroby sprawiają, że śledzenie jej przebiegu i ocena skuteczności leczenia są bar­ dzo problematyczne (np. remisja może być zarów­ no wynikiem leczenia, jak i nastąpić samoistnie). Na ogół leki są skuteczne tylko w leczeniu ob­ jawów SM, i to w stopniu ogran iczonym, dlatego

li Odsyłacze do innych haseł wyróżniono pogrnhion� kursywą.

647

STWARDN I E N I E ROZSIA N E

11

pacjenci wypróbowa l i już szeroki wachlarz rnetod naturalnych. M E DYCYN A KO N W E N CJ O N A L N A

Chociaż nieprzewidywalny przebieg choroby bar­ dzo utrudnia ocenę wyników leczenia, wiele le­ ków uchodzi za skuteczne. Należą do nich: inter­ fe ron-beta, który może z rn n iejszyć częstość i nasilenie rzutów choroby, kortykosteroidy, które mogą skrócić okres nawrotu i zmn iejszyć odczyn zapalny, baklofen i dantrolen, zmniejszające spa­ styczność, oraz leki zwiotczające mięśnie, które zmn iejszają sztywność i bolesność. Kortykostero­ idy są polecane w przypadkach zapalenia nerwu wzrokowego, które powoduje podwójne widzenie lub mimowolne ruchy oczu, czasem występujące w przebiegu SM. Lek przeciwwirusowy amantady­ na rnoże wzmocn ić siły witalne. N iektóre leki przeciwdziałają sztywności mięś­ ni, zaburzeniom pęcherza moczowego i uczuciu klucia, inne są skierowane na układ immunologicz­ ny. W kilku badaniach przeprowadzonych w 1994 roku stwierdzono, że kladryna - lek stosowany w białaczce - stabil izuje chorobę lub przynosi po­ prawę stanu pacjentów. Działanie kladryny polega na niszczeniu limfocytów, które prawdopodobnie atakują ośrodkowy układ nerwowy. Nau kowcy zajmują się badaniem różnych in­ nych metod leczenia. W jednej z nich stosowanie mieliny bydlęcej miało redukować liczbę nawro­ tów. Fizykoterapia okazuje się skuteczna w zwal­ czaniu sztywności kończyn, zachowaniu rucho­ mości stawów i poprawie krąże n i a krw i . Fizy­ koterapeuta może także pomóc w opracowa niu programu ćwiczeń odpowiednich do rodzaju upo­ śledzenia. M ETODY N AT U RA L N E

N iektóre z opisanych poniżej terapii naturalnych wymagają opieki profesjonalisty, ale wiele z nich można przeprowadzać samodzielnie w domu.

I

AKU P U N KTURA

W przypadku pacjentów ze stwardnieniem rozsia­ nym celem akupunktury jest zmniejszenie sztyw­ ności korkzyn i zrelaksowanie mięśni. Metoda ta, pobudzająca sz laki nerwowe, może umożliwić przesyłanie impulsów nerwowych drogarni ornija­ jącymi uszkodzone włókna.

648

co.

APITERAPIA

Żądło pszczoły domowej (Apis mellifica) od wie­ ków stosowano w leczeniu a rtretyzmu, a ostatnio apiterapia, znana też jako apitoksynoterapia ( lecze­ nie jadem pszczół), przyniosła ulgę osobom cier­ piącyrn na stwardnienie rozsiane. Zalecana kura­ cja obejmuje 3-tygodniowe sesje bolesnych użądleń (przez pszczoły) w ciągu pół roku. Apiterapia po­ budza układ immunologiczny. Kiedy rejon ciała bę­ dący j u ż w stanie zapa l nym zostaje użądlony i obrzmiewa, naturalne czynniki przeciwzapalne orga n i z m u wkraczają do akcji, by ograniczyć obrzęk i redukują jednocześnie stan zapalny pier­ wotnego schorzenia. Jad pszczół może działać korzystnie także na inne sposoby. Jest on bogaty w kwasy tłuszczowe wielonienasycone, których brak chorym na stward­ nienie rozsiane. Kuracja pszczelim jadem daje krótkotrwałe skut­ ki uboczne: swędzenie, obrzęk i zaczerwienienie skóry. U niektórych ludzi powodowała śrniertelny wstrząs, u i n nych poważne reakcje alergiczne. Przed poddaniem się serii takich zabiegów należy uzgodnić to z lekarzem. ODŻYW I A N I E, WITAM I N Y I M I N ERAŁY

Pewne pokarmy mogą wywoływać ataki u niektó­ rych pacjentów ze stwardnien iem rozsianym. Naj­ częściej są to: mleko i jego przetwory, kofeina, drożdże i gluten (białko występujące w pszenicy, jęczmieniu, owsie i życie). N iekorzystn ie mogą też działać keczup, ocet, wino i kukurydza. Najlepszym sposobem stwierdzenia nadwrażliwości na określo­ ny produkt spożywczy jest zaprzestanie jadania go przez miesiąc, a następnie ponowne wprowadze­ nie go do diety, aby sprawdzić, czy sprowokuje re­ akcję. Wiele specjalnych diet ma na celu skorygowa­ nie zaburzeri równowagi przemiany tłuszczowej u cierpiących na stwardnienie rozsiane. Dwa po­ dejścia (stosowane niekiedy razem) mają, zdaje się, największy wpływ na proces rozwoju choroby. Jed­ no z nich polega na zwiększeniu spożycia kwasów tłuszczowych, drugie - na zmniejszeniu spożycia tłuszczów nasyconych. Ta ostatnia taktyka jest po­ wszechniejsza, chociaż w wielu zalecanych dietach ogranicza się albo eli minuje także inne składniki. Na przykład diety wolne od alergenów wykluczają produkty znane z tego, że wywołują reakcje aler­ giczne jak pokrzywka, katar sienny i ataki astmy.

W dietach bezglutenowych elimi n uje się pszeni­ cę, owies, jęczmieri i żyto. Diety bezpektynowe i bezfruktozowe n i e zawierają owoców i soków owocowych. Dieta Eversa składa się głównie z su­ rowych produktów. Dieta MacDougala jest pozba­ wiona glutenu i fruktozy, ale wzbogacona dużymi dawkami witam i n . Dieta płynna Cambridge to zrównoważona, bardzo niskokaloryczna dieta sto­ sowana zazwyczaj przez osoby otyłe ze stward­ nieniem rozsianym. Najbardziej znana dieta dla chorych na stward­ n ienie rozsiane to d ieta Swanka, wprowadzona przez dr. Roya Swanka z Oregon Health Sciences University. W wielu przypadkach wyraźn ie spowol­ niła ona rozwój choroby i zredukowała liczbę ata­ ków. Bardzo uboga w tłuszcze nasycone, zaleca ona określone i l ości olejów wielonienasyconych na przykład olejów ze słonecznika, krokosza bar­ wierskiego, oliwek i sezamu, jak również oleje za­ warte w fasoli, zielonych warzywach liściastych, jak szpinak i kapusta wioska, oraz większości ryb. Dieta zawiera też białka, tran i duże dawki wita­ min. Masło, margaryna, tłuszcz piekarniczy i oleje uwodornione (jak kokosowy i palmowy) są abso­ lutnie zabronione. W pierwszym roku zaleca się całkowitą elim inację czerwonego mięsa oraz ma­ sła orzechowego, sera, kwaśnej śmietany, sosów, wyrobów cukierniczych, pełnego mleka i hambur­ gerów - wszystkie zawierają mnóstwo tłuszczów nasyconych. Wiele diet zalecanych pacjentom ze stwardnie­ niem rozsianym obejmuje też preparaty uzupełnia­ jące. Kwas linolowy, występujący w oleju słonecz­ nikowym i znany jako czynnik regulujący działanie układu immunologicznego, ma ponoć redukować ostrość ataków stwardn ienia rozsianego i powodo­ wać wydłużenie okresów remisj i. Olejek z wiesioł­ ka (Oenothera biennis) działa korzystnie, ponieważ zawiera szczególne kwasy tłuszczowe. Osłonki nerwów można wzmocnić przez zażywanie co­ dziennie 5 g lecytyny (przechowuje się ją w lodów­ ce). Koenzym Q10, przyjmowany 2-3 razy dzien­ nie w dawkach 30 mg, może pomóc komórkom wykorzystywać więcej tlenu. Niacyna pomaga przy drętwieniu i mrowien iu. PRACA Z C I A Ł E M

Wprawdzie stwardnienia rozsianego nie można wyleczyć aktywnością fizyczną, ale regularne ćwi-

czenie mięśni zalecane jest dla powstrzymania ich atrofi i. Metoda Feldenkraisa obejmuje wiele ćwiczeri mających na cel u powtórne przećwiczenie układu nerwowo-mięśniowego i zwiększenie zakresu ru­ chu. W czasie zajęć, grupowych bądź indywidual­ nych z instruktorem, przerabia się ponad tysiąc róż­ nych ćwiczeń. Ruchy wykonuje się lekko, powoli i bez napięcia. U latwienie propriorecepc j i nerwowo-mięś­ niowej, czyli stretching P N F, to inna technika pra­ cy z ciałem, oparta na zasadzie reedukacji rucho­ wej organ i z m u . Propri oreceptory to receptory sensoryczne - skoncentrowane w tkance mięśnio­ wej wokól stawów - które monitorują ruchy fizycz­ ne i umożliwiają mózgowi koordynowanie poru­ szer'\ ciała. W stretchingu PNF terapeuta ustawia ciało pacjenta w pozycji rozciągniętej i u n ierucha­ rnia go, skłaniając do poruszenia się; kiedy ten usi­ łuje zastosować się do tych polecerl, mięśnie roz­ ciągają się jeszcze bardziej. W mi a rę powtarzania ćwiczeń zwiększa się elastyczność mięśni i, w re­ zultacie, proprioreceptory „uczą się" osiągania roz­ leglejszego zakresu ruchu. STYL ŻYC IA

Ćwiczenia fizyczne są bardzo zalecane pacjentorn ze stwardn ieniem rozsianym, chociaż nie należy ich wykonywać podczas ataku, a w innych okre­ sach nie powinny być zbyt męczące, gdyż nadmier­ ny wysi lek rnoże spowodować atak. Ponieważ skur­ cze mięśni są pobudzane przez impulsy nerwowe, ćwiczenia mięśni, których nerwy zostały uszkodzo­ ne, mogą sprawiać trudności. Niemniej pływanie, ćwiczenia rozciągające i łagodny aerobik leżą w granicach rnożl iwości wielu chorych na stward­ nienie rozsiane; nawet pacjenci na wózkach inwa­ l idzkich mogą w jakimś stopn iu ćwiczyć. Delikatne ćwiczenia rozciągające są szczegól­ nie pomocne przy spastyczności, sztywnym cho­ dzie oraz powłóczeniu stopami i palcami stóp. Wykonywanie del ikatnych ćwiczeri rozciągających w chłodnej wodzie, będące formą hydroterapii, także może pomóc rozluźnić spastyczne kor'\czy­ ny. Badania wykazały, że regu larne wykonywanie ćwiczer1 jogi zwiększa wydzielanie rdzenia nad­ nerczy - stymulatora ukladu nerwowego, co po­ • maga spowolnić proces degeneracj i.

Odsyłacze cło innych haseł wyróżniono pogrubion0grubion'1 kursywą.

74 3

1[11

ZAB U R Z E N IA WIDZ E N IA O BJAWY +

Krótkowzroczność - nieostre widzenie patrzeniu n a odległe przedmioty.

+ +

przy

Nadwzroczność - n ieostre widzenie przy patrzeniu na bliskie przedmioty.

Astygmatyzm - pionowe lub poziome linie wydają się ukośne, krzywe . + Odwarstwienie siatkówki - błyski p rzed oczami, falujące obrazy lub nagła utrata centralnego lub obwodowego widzenia.

+ Upośledzone widzenie barwne - trudności

w rozróżniani u kolorów czerwonego i zielone­ go w słabym oświetleniu .

+ Nocna ślepota

trudności w rozróżnieniu przedmiotów w słabym oświetleniu. Objawy innych zaburzeń widzenia - patrz: -

Zaćma, Problemy z oczami, Jaskra, Zwyrodnie­ nie plamki żółtej.

człowieka oczy są najbardziej rozwi niętym na­ U rządem zmysłu. O wiele większa część mó­ zgu jest

odpowiedz ialna z�my� h c � ę­ ści lobelii ( Lobelia inflata) oraz kory kal 111y 1 nac1 �­ rać nią w miarę potrzeby mięśnie dla złagoc � ze111a napięcia wywołanego bólem przy zapalen i u ka­ letki.

ZAP O B I E G AN I E

Odpowiednia rozgrzewka przed treningiem or�z odpoczynek po jego zakorkzen iu po�wolą u111k­ nąć zapalenia kaletek maziowych oraz innych pro­ blemów dotyczących kości, mięśni i więzadeł. •

Odsylticzc do innych h.1scł \'1yróżniono pogrubioną kursywą.

7 61

li

ZAPALE N I E KRTANI eśl i masz chrypkę albo tonacja głosu się J wyższa lub n iższa niż normalnie, oznacza to najczęściej, że chorujesz na zapalenie krtani. staje

O B J AWY + + + +

Chrypka, czasem bezgłos. Ból przy mówieniu. Swędzenie i suchość w gardle. Stale wrażenie, że coś „przeszkadza" w gardle.

+ Bezgłos towarzyszący przeziębieniu,

zapaleniu płuc.

grypie,

KRTAŃ I BEZGŁOS

Cho­ roba ta jest stanem zapalnym błony śluzowej krta­ ni lub samych tylko strun głosowych. Struny głoso­ we otwierają się i zamykają w czasie artykułowania wyrazów podczas mówienia (patrz: rysunek). Jeże1 i struny głosowe są obrzęknięte, tonacja głosu ule­ ga zmianie. Możesz mieć chrypkę, a nawet całko­ wity bezgłos.

T E RAP I E ZIOŁOWE

Aby przywrócić normalny głos, można płukać gard­ ło herbatą z czerwonej szałwi i (Sa/via officinalis var. n1bia), jagód wawrzynu (Myrica spp.) albo kory bia­ łego dębu (Quercus alba). Nalewka z jeżówki ( Ech i­ nacea spp.) zażywana co godz inę przez 2 dni ma pobudzić układ immunologiczny. Wymieszać 1 O kropli nalewki w szklance wody i wypić.

+ Gorączka (czasami). P RZYCZYNY

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I : + Chrypka i uczucie drażnienia w gardle trwają

dłużej niż tydzień; może być to objaw infekcji bakteryjnej lub innej cięższej choroby.

+ Zapalenie krtani występuje bezpośrednio po ekspozycji na szkodliwe substancje, dymy, substancje lotne, które mogą spowodować większe uszkodzenie niż zwykłe zakażenie strun głosowych.

+

Zapalenie krt ani występuje u osób n adużywa­ jącycl1 alko hol u lub palaczy, jed n ocześn ie z przewlekłym zapaleniem oskrzeli, dlatego konieczna jest porada lekarska.

+ Dziecko ma od jakiegoś czasu chrypkę, która zamienia się w ostry, duszący kaszel, co mo­ że oznaczać n agle zwężenie dróg oddecho­ wych, na przykład z powodu krupu.

762

Zapalenie krtan i występuje wtedy, kiedy struny gło­ sowe ulegają obrzękowi. Najczęstszą przyczyną są wirusy, rzadziej bakterie. Alergie i ekspozycja na n iektóre szkodliwe substancje chemiczne mogą także wywołać obrzęk strun głosowych. Długie, głośne mówi en ie może czasowo uszkodzić struny głosowe. Bardzo rzadko przyczyną zapalenia krta­ n i jest nowotwór rosnący wokół strun głosowych. L ECZE N I E

pierwszych oznakach przeziębienia - użyć co 2 godziny Aconite (6-0 albo 1 2-0). Jeśli środki te nie zadziałają, trzeba zasięgnąć rady lekarza.

WIĘZADŁA GŁOSOWE

_

_

_

TCHAWICA - - Wtęzadla glosowe znajdują się w krtani i wraz z innymi narządami (język, zęby, wargi) zamieniają wibracje powietrza w a rtykulowane dźwięki, jakimi jest mowa ludzka. Jeżeli więzadla głosowe ulegają zapaleniu, glos staje się ochryply i gruby.

ODŻYWIAN I E , WITAM I N Y I M I N E RAŁY

Picie dużej i lości płynów, jedzenie mnóstwa su­ rowych owoców i warzyw oraz zmn iejszenie spo­ życia węglowodanów rafinowanych może przy­ spieszyć powrót do zdrowia po zapa leniu krtan i . Aby pobudzić układ immunologiczny, należy uzu­ peln ić dietę witaminą C, beta-karotenem (witami­ na A, 20 000-80 OOO j.m. dziennie) oraz czosn­ kiem.

M ETODY N AT U RA L N E

DO M OW E S PO S O BY L E CZ E N IA

Wi rusowe zapalenie krta n i najczęściej przechodzi samo bez leczenia w ciągu paru dni. Jeżeli trwa dłużej, oznacza to, że wywołane jest inną przy­ czyną, którą na leży ustalić i odpowiednio leczyć.

Lecząc zapalenie krtani, lekarze medycyny natu­ ralnej często przepisują środki mające złagodzić podrażnienie gardła, pobudzić układ immu nolo­ giczny bądź też ułatwiać odpoczynek.

+ Odpoczynek jest naj lepszym lekarstwem zarów­

M E DYCYNA KO N W E N CJ O N A L N A

A K U P U N KT U RA

Jeżeli chorujesz na wirusowe zapalenie krtani, pro­ wadź tak oszczędny tryb życia, żeby twój organizm sam przezwyciężył chorobę. W przypadku kiedy lekarz stwierdzi, że masz infekcję bakteryjną, bę­ dziesz musiał brać antybiotyki. Pamiętaj o regular­ nym stosowaniu leków - najczęściej kuracja trwa 7-1 0 dni; nawet jeżeli wcześniej będziesz się czul zdrowy, nie odstawiaj ich sarn. Wcześniejsze za­ kor'\czenie kuracj i może spowodować znacznie cięższy nawrót choroby. W większości alergii lekarze przepisują lecze­ nie przeciwhistami nowe, które zmniejsza obrzęk i zapalenie. Jeżeli zaczynasz mieć trudności z od­ dychaniem i odczuwasz duszność, powinieneś brać leki zawierające steroidy. W przypadku chrypki z powodu głośnego i długotrwałego mówienia le­ czenie nie jest konieczne, wystarczy tylko odpo­ czynek.

Badania wykazały, że akupunktura oddziałuje ko­ rzystnie na pacjentów z zapaleniem krtani albo za­ paleniem migdałków. Odpowiednią kurację powi­ nien przeprowadzić lekarz akupun kturzysta. H O M EOPATIA

Jeśl i zapalenie krtani jest wynikiem urazu strun gło­ sowych, na leży stosować co godzinę Amica (6-D albo 1 2-0); jeśli po 4-5 godzinach nie nastąpi po­ prawa, spróbować innego preparatu. Przy zapale­ n i u krtani, któremu towarzyszy suchość w gardle i wrażenie czopa w krta n i , moż n a użyć 4 razy dziennie Spongia tosta (1 2-0). Przy zapaleniu krta­ n i z suchym, ochrypłym kaszlem występującym nagle po wyjściu na zimne powietrze albo przy

no dla ciała, jak i dla głosu. Jeżeli musisz mó­ wić, rób to szeptem; n ie n adwerężaj strun gło­ sowych. + Pij dużo płynów, takich jak woda, herbata z do­ datkiem miodu i cytryny. + Stosuj często inhalacje, wdychając opary uno­ szące się naci gorącą wodą. + Stosuj gorące kompresy na okolice gardła. ZA P O B I E G A N I E

Naj lepszą metodą zapobiegania zapaleniu krtani jest oszczędzanie głosu i odpoczynek w ciszy po głośnym, długotrwałym mówien iu. N i e pal papie­ rosów i nie przebywaj w miejscach zan ieczyszczo­ nych szkodl iwymi dymami. Jeżeli podejrzewasz, że jesteś uczu lony na pewne substancje, najpierw wyel imi nuj je ze swojego otoczenia, a potem zrób próbę stosowania ich i obserwuj, czy wystąpią u cie­ • bie objawy zapalenia krta n i (patrz: Alergie).

Odsyłacz� do innych h.isel wyróżniono pogrubionq kursyw(l.

763

.li

ZAPALE N I E M IG DAŁKOW ,

• O BJAWY

Zapalenie migdałków: + S i lny ból gardła z zaczerwienieniem i obrzę­ kiem migdałków; czasami widoczne białe naloty w kryptach migdałków.

+ Powiększone i tkliwe węzły chłonne szyjne i podżuchwowe.

+ Niewielka gorączka i

bóle głowy.

Ropień okołomigdałkowy: + Poza objawami zapalenia migdałków - silny

ból w okolicy podniebienia miękkiego, czasami w tylnej części jamy ustnej, trudności w potykaniu.

+ Trudności w mówieniu, tak jak gdyby mówiło dziecko z pełną buzią; objaw spowodowany obecnością ropnia.

ZGŁOŚ S I Ę: DO L E KA RZA, J EŚ L I : + Twoje dziecko ma objawy zapalenia migdał­ ków.

+ Dziecko ma zapalenie migdałków i nagle

zaczyna mieć trudności w oddychaniu, co może świ adczyć o tworzeniu się ropnia

okołomigdałkowego.

+ Dziecko ma

nocą trudności w oddychaniu lub głośno oddycha, lub ma epizody bezde­ chu , czyli krótkieokresy bez oddychania w czasie snu; objawy te mogą świadczyć o schorzeniu migdałków trzecich.

+ Dziecko często zapada na zapalenie migdał­ ków; może potrzebna jest operacja.

+ Dziecko otrzymuje antybiotyki i stan nie ulega poprawie, ma gorączkę, białe naloty na podniebieniu i migdałkach, boli je gardło; może to oznaczać mononukleozę lub inną chorobę.

764

igdałki są skupiskami tkanki l i m fatycznej , znajdującymi się w tylnej części gardła. Pro­ M dukują przeciwciała potrzebne do zwalczania in­

MIGDAŁKI Migdalki, podobnie jak węzly chlonne, są skupiskami tkanki limlatyanej. Znajdują się na tylnej aęści gardla, tuż za języakiem i podnie­ bieniem miękkim. Są male, różowawe, w czasie zapalenia ulegają zaczerwie· nieniu i obrzękowi, zwykle z widoanymi bialawymi nalotami. Węzly chlonne szyjne i podżuchwowe ulegają wówaas powiększeniu.

fekcji dróg oddechowych. Czasami same migdałki ulegają zakażeniu i stan taki nazywa się zapale­ niem m igdałków. Zapalenie m i gdałków najczęściej występuje u dzieci w wieku 3-7 lat, kiedy migdałki odgrywa­ ją największą rolę w zwalczaniu wszelkich infek­ cj i . W mi arę doj rzewa n i a dziecka m igdałki się zmniejszają i infekcje są rzadsze. Zapalenie mig­ dałków nie jest ciężką chorobą, jednak groźne jest powikłanie w postaci ropnia okołomigdałkowego. W tym przypadku tkanka limfatyczna i sam ropie11 mogą być tak duże, że blokują drogi oddechowe i dziecko ma trudności w oddychaniu. Wtórne in­ fekcje (zapalenie ucha środkowego) i schorzenia migdałków trzecich są dalszymi powikłaniami. P R ZYCZYNY

Najczęstszą przyczyną zapalenia migdałków i rop­ nia okołomigdałkowego u dzieci w wieku szkolnym jest paciorkowiec, bakteria wywołująca anginę. Wi­ rusy powodujące przez iębienie i grypę również mogą być przyczyną zapalenia migdałków.

- - - - - - PODNIEBIENIE - - - - - - MIGDAŁKI 1

L

_

_

_

_

- - - - - - JĘZYCZEK

_ - -_ '-L - -_, - - - - - - JĘZYK - -_ _ _ _

przypadkach wykonuje się wycięcie migdałków tonsilektomię (pat1z: Zapobieganie). M ETODY N AT U RA L N E

L E CZ E N I E

W celu zbadania dziecku migdałków naciśnij ły­ żeczką nasadę języka i poleć dziecku powiedzieć „aaa", podczas gdy podświetlasz okolicę tylną gard­ ła. Jeżel i migdałki są powiększone, obrzękn ięte i czerwone, wezwij lekarza. M E DYCYN A KO N W E N CJ O N A L N A

Często lekarz robi wymaz z gardła i poszukuje czyn­ nika wywołującego zapalenie. Rozpoznanie ropnia okołomigdałkowego jest trudniejsze, wymaga dokład­ nego badania migdałków i podniebienia miękkiego. Jeżeli jest tam ropień, należy go opróżnić i zdreno­ wać. W przypadku zapalenia paciorkowcowego lub ropnia okołomigdałkowego należy stosować antybio­ tyki. Upewnij się, czy dajesz dziecku odpowiednią dawkę i odpowiednio długo; jeżeli leczenie trwa zbyt krótko, bakterie paciorkowcowe mogą wywołać cho­ roby autoagresyjne, jak zapalenie nerek lub gorącz­ ka reumatyczna. Na zmniejszenie bólu lekarz może zalecić paracetamol. Nie dawaj dziecku aspiryny, która może wywołać zespół Reye'a. W ciężkich

Niektóre terapie naturalne skutecznie usuwają ob­ jawy zapalenia migdałków, ale trzeba najpierw wy­ konać badanie bakteriologiczne, by wykluczyć in­ fekcję paciorkowcową, którą leczy się antybiotykami. Ropniem migdałka powinien najpierw zająć się le­ karz, dopiero potem można zastosować metodę na­ turalną. H O M E O PATIA

Po stwierdzeniu, czy dziecko cierpi na ostrą, czy chroniczną postać zapalenia migdałków, homeopa­ ta może zalecić któryś z następujących środków: przy stanie zapalnym migdałków - Belladonna, Hepar sulphuris a l bo Mercurius vivus; przy chro­ nicznym powiększeniu migdałków - Baryta carbo­ nica albo Ca/carea carbonica. M E DYCYNA C H I Ń S KA

Lekarz medycyny chińskiej może zalecić akupre­ surę zmniejszającą ból gardła albo akupun kturę na

zwalczenie chronicznego zapa lenia migdałków. Zielarze mogą doradzić środek zwany proszkiem z kapryfolium i forsycji, który łagodzi ból garclla we wczesnych stadiach zapalenia migdałków. OSTEOPATIA

Osteopaci leczą zapalenie i ropnie migdałków tymi samymi metodami chirurgicznymi i fannakologicz­ nymi, co lekarze konwencjonalni, ale mogą też spróbować tech nik del ikatnych manipu lacji tkan­ ką miękką, by pobudzić odpływ l i mfy. TERAP I E ZIOŁOWE

W celu zmn iejszenia stanu zapal nego fitoterapeu­ ci radzą pić herbatę z przyt u l i i czepnej ( Galium spp.) - wsyp łyżeczkę suszonych ziół do 1 /4 l i tra wrzątku. Płukanie gardła naparem z szałwii (Sal­ via officinalis) pomaga w zwalcze n i u i nfekcji. Wsyp 2 łyżeczki ziół do wrzątku i parz przez 1 O m i nut. N i ech dziecko płucze gardło naparem (maksymalnie gorącym) przez 5 m i n ut ki lka razy dziennie. DO M OWE S PO S O BY L E CZ E N IA

+ Płukanie gardła wodą z solą ( 1 /2 łyżeczki so l i

w szkla nce ciepłej wody) może zmniejszyć ból. + Lody lub mrożone jogurty, szczególnie po ope­ racj i wycięcia m igdałków, z m n iejszają ból i obrzęk tej okolicy. + W pokoju, w którym przebywa dziecko, powi­ nien być na stałe zamontowany nawilżacz po­ wietrza. Wi lgotny powiew nie może być skiero­ wany bezpośredn i o na dziecko. Zwracaj uwagę, czy przypadkiem dziecko n i e ma wilgotnych ubrań, i szybko je przebierz. ZA P O B I E G A N I E

Tonsi lektomia, chirurgiczne usunięcie migdałków, obecnie jest wykonywane rzadziej niż w latach ubiegłych. Lekarze kierują na operację tylko w cięż­ kich przypadkach, gdy ropie11 okołomigclałkowy ciągle tworzy się na nowo. Dziecko po operacji przebywa w szpitalu parę dni, a ból gardła odczu­ • wa do 4-5 dni.

r Odsyłacze do innych haseł wyróżniono pogrubion\} ku!lywą.

765

ZAPALE N I E N E R E K O BJAWY

+

Ciągły ból w lędźwiach promieniujący do pachwiny.

+ Szybko zwiększająca się gorączka - często powyżej 39°C .

+

Uczucie parcia na pęcherz moczowy, nawet jeżeli jest pusty; chęć ciągłego oddawania moczu.

+

Mocz z domieszką krwi lub z widocznymi klaczkami.

+

Ciężkie nudności lub wymioty.

� � palenie ne­ rek) występuje wtedy, kiedy bakterie chorobo­ Z twórcze wnikają do organizmu i atakują nerki, apalenie ner k (odm iedniczkowe z

któ­ re ulegają obrzękowi i zakażen iu. Infekcja nerek może przebiegać gwałtownie - ostro lub przewle­ kle (nawroty choroby trwają latami). Zapalenie nerek jest groźne. Nieodpowied nio leczone doprowadza do niewydolności i przewle­ kłej choroby nerek. Zakażenie może się rozprze­ strzenić i wówczas krew ulega zakażen iu. Szcze­ gólnie n iebezpieczne jest ono dla kobiety ciężarnej, częściowo dlatego, że rosnący płód uciska pęcherz moczowy i uniemożliwia całkowite opróżnienie go z moczu (mocz pozostaje w pęcherzu i stanowi świetną pożywkę dla bakterii).

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I :

P R ZYCZYNY

+

Zapalenie nerek, podobnie do zapalenia pęcherza moczowego, najczęściej wywoływane jest bakte­ rią Escherichia coli (E.coli) lub innymi bakteriami,

Podejrzewasz u siebie zapalenie nerek, które jest ciężką chorobą i wymaga natychmiasto­ wego leczenia. • Zauważasz, że mocz ma czerwonawe zabar­ wienie; to też może oznaczać choroby nerek, kamicę nerkową, n o w otwór nerek lub pęcherza moczowego, zapalenie pęcherza moczowego lub za każenie prostaty (patrz: Choroby prostaty). Natychmiast zgłoś się do lekarza.

• Odczuwasz ból podczas oddawania moczu;

chorób przeno­ szonych drogą płciową, kamicy nerkowej, raka prostaty lub pęcherza. Natychmiast może to być również objawem

zgłoś się do lekarza.

które zwykle znajdują się w przewodzie pokarmo­ wym i nie powodują tam choroby. Najczęściej jest to zakażenie wstępujące przez cewkę moczową, pęcherz moczowy do nerek. Dodatkowym obciążeniem jest często zabieg wykonywany w szpitalu, cewnikowanie pęcherza moczowego za pomocą plasti kowej rurki, przez którą wydobywa się mocz z pęcherza; bakterie mają wówczas łatwy dostęp do układu moczowego. Cewn iki stosuje się zwykle po operacjach chirur­ gicznych, kiedy utrudnione jest oddawanie moczu, oraz u osób z różnymi schorzeniami neurologicz­ nym i. D IAG N OSTYKA I BADA N IA

Niezwykle ważne jest ustalenie przyczyny wywo­ łującej zakażenie układu moczowego, w tym za­ palenie nerek. Podstawowymi badaniami są testy krwi i moczu. Czasami konieczne jest wykonanie pielografii dożylnej (IVP) oraz innych bada11 radio­ logicznych nerek; cystoskopia jest metodą badania pęcherza moczowego za pomocą rurki wkładanej przez cewkę moczową; ultrasonografia pozwala na obejrzenie nerek metodą nieinwazyjną.

prowadzi do ciężkich powikłar1 . Metody medycy­ ny naturalnej są pomocne i uzupełniają leczenie konwencjonalne. M E DYCYN A K O N W E N C J O N A L N A

Antybiotyki, leżenie i całkowity odpoczynek mogą opanować objawy ostrego zapalenia nerek już w ciągu 48 godzin. Lekarz zwykle zaleca wypija­ nie bardzo dużych i lości wod y - co najmniej 3 l itry w ciągu dnia - co pomaga wypłukać bakterie z ukła­ du moczowego. Male dzieci i osoby starsze, które są osłabione, czasami trafiają do szpitala, gdzie otrzymują płyny i leki dożylnie. Przewlekle zapalenie nerek jest często także le­ czone antybiotykami i obfitym pojeniem. Czasami choroba polega na cofaniu się moczu z pęcherza moczowego do moczowodów, a nawet do nerek. W takim przypadku należy poddać się operacji. Zdarzają się bezobjawowe nawroty choroby, dlatego trzeba regularnie robić okresowe badania kontrolne moczu i krwi. M ETODY N AT U RAL N E

Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest poważną chorobą, większość specjalistów medycyny natu­ ralnej będzie więc skłaniać chorego, by skorzystał z konwencjonalnej opieki medycznej. Decydując się na stosowanie kuracji naturalnych obok kon­ wencjonalnych, należy zadbać o to, by leczący spe­ cjaliści byli ze sobą w kontakcie. Kiedy już zaka­ żenie ustąpi, stosowanie terapii naturalnych może zapobiec nawrotom. H O M EOPATIA

Homeopaci stosują kuracje znane jako środki dre­ nujące albo europejskie środki kombinowane, by pomóc organizmowi usunąć zakażenie nerek. Naj­ lepiej udać się do specjalisty znającego te metody. W jednej z często zalecanych terapii stosuje się: Apis, Phosphorus i Teribinthina.

ODŻYWIAN I E , W I TA M I NY I M I N E RAŁY

Dopóki nie wykuruje się zakażenia, należy unikać potraw drażniących drogi moczowe i niepotrzebnie obciążających nerki. Alkohol, kofeina, sól, czarna herbata, czekolada, napoje gazowane, owoce cy­ trusowe, pomidory, pi kantne potrawy, ocet, sztucz­ ne słodziki i cukier mogą działać drażniąco. ZAP O B I E GAN I E

Większość zakażer'i rozpoczyna się w pęcherzu moczowym i dlatego należy zapobiegać wszelkim zakażeniom układu moczowego. • Dbaj o higienę osobistą. Podmywaj się po od­ dan iu stolca i moczu. Kobiety powinny się pod­ mywać od przodu do tylu, a nie odwrotnie, po­ nieważ mogą przenieść bakterie z odbytu do cewki moczowej. • Oddawaj mocz tak często, jak często odczuwasz potrzebę, i całkowicie opróżniaj pęcherz mo­ czowy. • Noś bawełniane i raczej luźne majtki, wówczas okolica krocza będzie dobrze wietrzona. + Pij dużo płynów w ciągu dnia. + Pij co najmniej raz dziennie sok z żurawin. Na­ ukowcy twierdzą, że żurawina ma działanie ochronne dla układu moczowego (patrz: Zapa­ lenie pęcherza moczowego).

Rady dla kobiet: • Po odbyciu stosu nku płciowego staraj się dokład­

n ie opróżnić pęcherz moczowy, ponieważ mogą tam wtargnąć zarazki . • Jeże l i używasz kapturka antykoncepcyjnego, pamiętaj, żeby go prawidłowo założyć i nie po­ zostawiać zbyt długo. + Nie używaj pachnących mydeł, pianek i de­ zodorantów dopochwowo; zawarte w nich środ­ ki chemiczne mogą podrażniać układ moczo­ • wy i ułatwiać wnikanie bakteri i.

L E CZ E N I E

W przypadku odmiedniczkowego zapalenia nerek należy szybko podjąć leczenie. Zaniedbanie leczenia

766

()(l.:;)•li!CZC do innych h.1scl wyróżniono pogrubiCHlOJ kur!l,YW•I·

767

ZAPAL E N I E OPŁUCN EJ płucna jest to dwuwarstwowa błona otaczają­ ca płuco i wyściełająca jamę klatki piersiowej. O Stan zapalny tej błony może spowodować, że od­ Zapalenie opłucnej:

+

Silny, krótkotrwały ostry ból w klatce piersio­ wej , zwykle tylko po jednej stronie, przy głębokim oddychaniu, kaszlu, ruchu lub kichaniu.

+ Silny ból w klatce piers i owej , któr y ustępuje przyzatrzymaniu oddechu.

Wysięk opłucnowy („woda w boku"):

+ +

Duszność (krótki oddech). Suchy kaszel.

„

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I :

+ Masz którąś z powyższych dolegliwości,

zwłaszcza jeśli nie rozpoznano choroby podstawowej; zapalenie opłucnej i wysięk opłucnowy mogą być objawem tak poważnej choroby, jak zapalenie płuc lub rak płuc.

+

Powyższym objawom towarzyszy choćby najmniejsza gorączka. Może to być zakażenie bakteryjne, tzw. ropniak opłucnej, wymagający leczenia antybiotykami.

dech staje się bardzo bolesny; nieleczone od po­ czątku zapalenie może doprowadzić do gromadze­ nia się płynu (wysięku opłucnowego) w jamie opłucnej, tj. przestrzeni między obiema warstwa­ mi tej błony. Mówiąc dokładnie, zapalenie opłucnej nie jest chorobą, jest to raczej powikłanie podstawowego zakażenia lub choroby płuc, takiej jak zapalenie płuc, gruźlica lub liszaj rumieniowaty. Podrażnie­ nie opłucnej może być spowodowane wieloma in­ nymi sprawami chorobowymi: najczęściej zasto­ inową niewydolnością krążenia, ale też urazem klatki piersiowej, zakażeniem wirusowym, reuma­ toidalnym zapaleniem staw6w lub nowotworem. Zapalenie opłucnej i wysięk przebiegają na ogół tak ciężko, jak ciężka jest choroba podstawowa. Zwykle gdy pojawi się jedno lub drugie, choroba podstawowa jest już w trakcie leczenia; jeśli nie, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. P RZYCZYNY

Podwójna warstwa opłucnej chroni i zwilża po­ wierzchnię płuc, która się ociera o ścianę klatki pier­ siowej przy każdym wdechu i wydechu. W stanie prawidłowym cienka wypełniona płynem szczelina, zwana jamą opłucnej, umożliwia gładkie ocieranie się obu warstw opłucnej o siebie. Natomiast gdy war­ stwy opłucnej znajdą się w stanie zapalnym wsku­ tek zakażenia w klatce piersiowej, ich powierzchnie stają się szorstkie i, ocierając się o siebie, powodują silny ból przy każdym oddechu, kichnięciu lub kasz­ lu. Stan taki nazywa się zapaleniem opłucnej. W n iektórych przypadkach zapalenia opłucnej większa ilość płynu gromadzi się w jamie opłuc­ nej, tworząc wysięk. Płyn ten spełnia rolę smaru zmniejszając tarcie między dwoma błonami opłuc­ nej, l i kwiduje ból. Równocześnie jednak nadmiar płynu w opłucnej uciska bardzo płuca i ogranicza swobodne oddychanie, powodując duszność. Nie­ kiedy płyn wysiękowy zostaje zakażony i powstaje ropniak opłucnej.

się jasne. Szmer ten jest skrzypiącym, chrapliwym odgłosem, wywołanym tarciem opłucnej, której po­ wierzchnia u l egła pogrubieniu i jest szorstka w na­ stępstwie wysięku włókni kowego. Szmer tarcia sły­ szalny jest pod koniec fazy wdechu i na początku razy wydechu, bezpośrednio nad obszarem objętym stanem zapalnym. Przy delikatnym opukiwaniu tego obszaru klatki piersiowej lekarz może czasami stwier­ dzić stłumienie, które jest innym objawem zapale­ nia opłucnej. Lekarz może też zlecić wykonanie zdjęcia rent­ genowskiego tej okolicy albo pobrać próbkę płynu do anal izy. Po wstrzyknięciu środka m iejscowo znieczulającego pobiera się strzykawką płyn wy­ siękowy z opłucnej. Badanie tego płynu pozwala stwierdzić, czy przyczyną wysięku jest rak. L E CZ E N I E

Konwencjonalna medycyna leczy zwykle chorobę podstawową, powodującą wysięk. Czasem jednak zachodzi konieczność usunięcia płynu z jamy opłuc­ nej. Naturalne metody mogą być pomocne w łago­ dzeniu dolegl iwości związanych z tą chorobą. M E DYCYN A KO N W E N C J O N A L N A

Poza antybiotykami i innymi lekami odpowiedni­ mi dla choroby podstawowej, lekarz prawdopodob­ nie zleci leki przeciwzapa lne i przeciwbólowe, ta­ kie jak aspiryna. Czasem do zwalczenia kaszlu stosuje się pochodne kodeiny w postaci syropu. W przypadku wysięku zleca się przyjmowanie środka moczopędnego dla przeciwdziałania gro­ madzeniu się płynu w opłucnej. Jeśli powstanie duży nad1T1iar płynu wysiękowego, trzeba będzie wykonać drenaż jamy opłucnej, do której wpro­ wadza się odpowiedni cewnik. Ten zabieg wyma­ ga hospitalizacji. M ETODY N AT U RA L N E

Kuracja zapalenia opłucnej i wysięku opłucnowe­ go opiera się na konwencjonalnym leczeniu przy-

ZAPALENIE OPŁUCNEJ OPLUCNA W STANIE ZAPALNYM

- - -

OPLUCNA PRAWIDLOWA

PŁUCO - -

Uraz lub zakażenie płuc może prowadzić do zapalenia opłucnej, która jest cienką podwójną błoną pokrywającą płuca i wyścielającą wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej. Pomiędzy dwoma blaszkami oplucnej znajduje się szczelinowa­ ta przestrzeń wypełniona niewielką ilością płynu, który zmniejsza tarcie podczas ruchów oddechowych płuc. W stanie zapalnym powierzchnia opłucnej staje się chropowata i wrażliwa. Ruchy oddechowe powodują bolesne tarcie opłucnowe.

czyn leżących u podłoża choroby. Mimo to wiele środków naturalnych, w tym akupunktura, może złagodzić częściowo dyskomfort związany z tymi schorzeniami. Z I O ŁA C H I Ń S K I E

Chińska roślina przęśl (Ephedra sinica) to silny śro­ dek rozszerzający oskrzela, mogący ułatwić oddy­ chanie. UWAGA! W znacznych ilościach zioło to działa tak, jak duże dawki epi nefryny; nie stoso­ wać w przypadku nadciśnienia tętniczego albo choroby serca. Przygotować napar, łącząc 5 g przęśli, 4 g laseczek cynamonu (Cinnamomum cas­ sia), 1 ,5 g l u krecj i chi11skiej (Clycyrrhiza uralensis) i 5 g pestek moreli (Prunus armeniaca). Namoczyć zioła w zimnej wodzie, następnie doprowadzić do • wrzenia. Pić gorące.

D IAG N OSTYKA I BADA N I A

W celu rozpoznania zapalenia opłucnej lekarz osłu­ chuje klatkę piersiową przez stetoskop. Jeśli przy tym usłyszy szmer tarcia opłucnowego, rozpoznanie staje

768

Odsylacze do innych hascl wyró.l:niono pogrubion.1 kursyw.i .

769

,

ZAPALE N I E OPON MOZGOWO·R D Z E N I OWYCH O BJAWY + Gorączka. + Silne bóle głowy.

+ + +

Sztywność karku, pleców. Silne bóle karku, promieniujące wzdłuż kręgoslupa. Światlowstręt (fotofobia).

+ Czasami wybroczyny na skórze. + Drażliwość i zaburzenia świadomości.

+ +

Wymiot y. Senność i śpiączka.

+ U niemowląt uwypuklenie ciemiączka na glewie.

+ U niemowląt często napady gtośnego krzyku.

ZGŁOŚ S I Ę. DO L E KA RZA, J EŚ L I : + Zauważasz wyżej wymienione objawy -

szczególnie silny ból głowy, sztywnoś ć karku I światłowstręt; natychmiast wezwij lekarza.

robą i nfekcyjną obejmującą tzw. oponę paję­ Z czą otaczającą mózg i rdzeń kręgowy. Prawie za­ apalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest cho­

wsze jest powikłaniem zapalenia bakteryjnego lub wirusowego toczącego się w innym miejscu w or­ ganizmie, często w uszach, zatokach, układzie od­ dechowym. Zapalenie bakteryjne jest bardzo nie­ bezpieczne i natychmiast musi być leczone. Może spowodować śmierć chorego albo pozostawić trwa­ le zmiany neurologiczne. Zapalenie wirusowe zwy­ kle ma mniej groźny przebieg; większość chorych całkowicie powraca do zdrowia. Zapa len ie opon mózgowo-rdzeniowych występuje stosunkowo rzadko. Chorują głównie dzieci poniżej 2. roku życia. Choroba rozpoczyna się zwykłymi ob­ jawami podobnymi do grypy - gorączką, bólem gło­ wy, wymiotami - a następnie zaburzeniami świado­ mości i silnymi bólami karku, szczególnie jeżeli głowę przyciska się do klatki piersiowej. Bardzo małe dzie­ ci mogą przyjmować pozycję ciała wyprostną, „wy­ ginając się w pałąk". Czasami na skórze pojawiają się ciemnoczerwone wybroczyny. Niemowlęta mają na głowie uwypuklone ciemiączko przednie. Zapalenie opon mózgowo-rdzen iowych może być zaraźliwe. Czasami na danym terenie wybu­ chają epidemie.

+ Dziecko zaczyna wykazywać wyżej wymienione objawy;

natychmiast wezwij lekarza.

P RZYCZYNY

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest wywoływane przez I iczne bakterie, jednak 80% przypadków spowodowanych jest przez Hemophi­ lus influenzae typ B, Neisseria meningitidis (menin­ gococcus) i Streptococcus pneumoniae (pnewnococ­ cus). Bakterie te czasami występują w drogach oddechowych ludzi zdrowych i przenoszą się na innych drogą kropelkową w czasie kichania lub kaszlu. Niektórzy nau kowcy twierdzą, że najczęś­ ciej chorują osoby, które przebyły grypę, ponieważ bakterie łatwiej przenikają do wnętrza organizmu przez błony śluzowe uszkodzone w czasie zaka­ żenia wirusami. Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzenio­ wych spowodowane jest również przez liczne wi­ rusy, także te, które mogą wywołać biegunki, i te, które przenoszone są przez chomiki oraz inne gry­ zonie. Przyczyną tej choroby mogą być grzyby; najczęściej kryptokoki . Grzybicze zapalenie opon atakuje szczególnie osoby o zmn iejszonej odpor­ ności, chorujące na AIDS.

770

DIAG N O STYKA I B A DA N I A

Rozpoznanie zapalenia opon mózgowo-rdzenio­ wych następuje na podstawie badania płynu móz­ gowo-rdzeniowego uzyskanego za pomocą punkcji lędźwiowej. Punkcję wykonuje się tylko w szpitalu w zn ieczuleniu miejscowym. Zabieg polega na nakłuciu cienką igłą przestrzeni podpajęczynów­ kowej między dwoma kręgami i odciągnięciu nie­ wielkiej i lości znajdu jącego się tam płynu. Jeżel i płyn nie jest przezroczysty, m a zabarwienie biała­ we i pływają w nim klaczki, obecność leu kocytów, a tym samym zapalenia zostaje potwierdzona. Dal­ sze badania mi krobiologiczne umożliwiają identy­ fikację drobnoustroju chorobotwórczego. Wykonywane są także zawsze badania krwi, moczu i wydzieliny z nosa. Choroba może bardzo szybko postępować, zatem leczenie antybiotyka­ mi wdraża się natychmiast po ustaleniu rozpozna­ nia, nie czekając na wyniki baciar'\ laboratoryjnych. L EC Z E N I E

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest stanem zagrażającym życ iu i w momencie wystąpienia pierwszych objawów klinicznych na­ leży rozpocząć leczenie. M E DYCYN A KO N W E N C J O N A L N A

Chory na zapalenie opon powinien być natychmiast hospitalizowany i przebywać w szpitalu do czasu ustąpienia objawów - często ponad 2 tygodnie. W bakteryj nym zapaleniu opon podaje się duże dawki antybiotyków najczęściej drogą dożylną. Ce­ falosporyny są antybiotykami stosowanymi w pierw­ szym okresie choroby. Wirusowe zapalenie opon przebiega łagodniej, jednak antybiotyki nie są sku­ teczne, leczenie jest głównie objawowe i polega na bezwzględnym odpoczynku i podawaniu du­ żych ilości płynów. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest chorobą zakaźną i często należy położyć chorego cło szpitalnej izolatki co najmniej na 48 godzin. Pokój powinien być zaciemniony, żeby nie wywo­ łać u pacjenta nieprzyjemnego uczucia nadwrażli­ wości na światło. Chory powinien dużo pić i otrzy-

mywać leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, a dorośli aspirynę. Jeżeli przyczyną zapalenia jest infekcja ucha środkowego i kości, czasami potrzebna jest punk­ cja kości zapobiegająca reinfekcji. Jeżeli chory ma meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, lekarz może zalecić an­ tybiotykoterapię również dla osób mających z n i m kontakt, ponieważ narażone są one n a zakażenie. Istnieje szczepienie ochronne przeciwko rneni ngo­ kokowemu zapaleniu opon, ale nie jest bardzo roz­ powszechnione i zaleca się stosowanie go tylko osobom z obszaru epidemii lub wyjeżdżającym cło niektórych krajów tropikalnych. I n ne szczepienie, uodparniające na zakażenia wywołane przez He­ mophilus influenzae typ B ( H i B), powinno być szczepieniem powszechnym, wykonywanym każ­ demu małemu dziecku. M ETODY N AT U RA L N E

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest szyb­ ko postępującą, potencjalnie śmiertelną chorobą, toteż kuracje naturalne powinno się stosować do­ piero po skorzysta niu z pomocy medycznej dla przypadków nagłych. Metody naturalne mają wspo­ móc proces rekonwalescencji i wzmocn ić odpor­ ność na nawroty. Najlepiej skonsultować się z ho­ meopatą w sprawie leków albo lekarzem medycyny chińskiej, który może doradzić akupunkturę, aku­ presurę albo kombinację ziół chińskich dla wzmoc­ nienia układu immunologicznego. Specjalista te­ rapii manualnej może też przeprowadzić zabiegi pomagające odzyskać siły. ODŻYW I A N I E , W I TA M I N Y I M I N ERAŁY

Aby zachować zdrowy układ immunologiczny i za­ pobiec nawrotom zakaże1'\ mogącym prowadzić cło zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, należy sto­ sować dietę niskotłuszczową, wysokobłonnikową, bogatą w składniki odżywcze; powinno się un ikać cukru i produ któw przetworzonych. Pomocne by­ wają preparaty witami nowe. Zażywać witaminę A (2500- 1 O OOO j .111. raz dziennie), witaminę B com­ plex (500 mg 3 razy dziennie) i witaminę C ( 500• 2000 mg raz clzienn ie).

Odsyłacze do innych hJ�ł wyró.l11io110 pogrubio11.1 kur))'W•J·

771

ZAPAL E N I E OSKRZ E LI O BJAWY

oddechowych, w którym dochodzi do zapale­ Z nia błony śluzowej dróg oddechowych. Wywołuje apalenie oskrzeli jest zakażeniem górnych dróg

„I •••

Ostre zapalenie oskrzeli: •- ł + Głęboki kaszel. + Żółta , biała lub zielonkawa wydzielina,

l

najczęściej wystę puje po 24 do 48 godzinach od początku kaszlu.

+ + +

Gorączka, dreszcze. Uczucie pieczenia i ucisku w klatce piersio­ wej . Ból za mostkiem przy głębokim oddychaniu.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli: + Uporczywy kaszel z żółtą, białą

lub zielonkawą wydzieliną (przez co najmniej 3 miesiące w roku i dłużej niż przez 2 następujące po sobie lata).

+

Świszczący i utrudniony oddech.

ZGŁOŚ S I Ę DO L E KARZA, J EŚ L I : r •

+

Kaszel jest tak uporczywy, że przeszkadza we śnie lub codziennych zajęciach; prawdopodob­ nie uszkodzone zostały pęcherzyki płucne.

+

Objawy trwają ponad tydzień, wydzielina staje się coraz gęściejsza i obfitsza; prawdopodob­ nie masz infekcję, którą należy leczyć antybio­ tykami.

+

Wystąpiły objawy ostrego zapalenia oskrzeli, a cierpisz na przewlekłą chorobę płuc lub serca albo na inną przewlekłą chorobę, np. AIDS; zakażenie górnych dróg oddechowych może szybko przekształcić się w zapalenie

płuc.

1• • 1.

•

+ Masz duże trudności w oddychaniu. Ten objaw występuje nie tylko w zapaleniu oskrzeli , ale także w astmie, rozedmie płuc, gruźlicy, chorobach serca, ciężkich alergiach lub nowotworze.

•

-

• . .... •

• • •

•• • •.-. .

to obrzęk i pogrubienie błony śl uzowej wyścielają­ cej oskrzela, co z kolei doprowadza cło zwężenia dróg oddechowych, powodując kaszel, odkrztusza­ nie wydziel i ny i utrudniony oddech. Choroba może przebiegać jako zapalenie ostre lub przewlekłe. Ostre zapalenie oskrzeli objawia się krótkotrwa­ łym, przerywanym kaszlem, z wykrztu szaniem wydzieliny; w większości przypadków wywołują je wirusy i bakterie. Jeżeli ogólny stan zdrowia cho­ rego jest dobry, zmiany w oskrzelach szybko się cofają i następuje całkowite wyzdrowienie. Przewlekłe zapalenie oskrzeli, podobnie jak rozedma płuc, to długotrwała, ciężka choroba, wymagająca stałej opieki medycznej. Zapadają na nią najczęściej osoby otyłe, prowadzące siedzą­ cy tryb życia, zazwyczaj palacze; cierpią z po­ wodu rozedmy płuc, z towarzyszącym zapaleniem oskrzel i . Jeżeli palisz papierosy i zachorujesz n a ostre zapalenie oskrzeli, znacznie trudniej będzie ci prze­ zwyciężyć chorobę. Nawet jedno zaciągnięcie się dymem papierosowym okresowo paraliżuje funk­ cje komórek w układzie oddechowym, polegające na oczyszczaniu i usuwaniu zanieczyszcze11, sub­ stancji drażniących i nadmiaru śluzu. Regularne pa­ lenie w czasie infekcji powoduje trwale zmiany w tych komórkach, a szczególnie w ich maler1kich wypustkach, tzw. rzęskach, co z kolei prowadzi do przewlekłego zapalenia oskrzel i. U niektórych pa­ laczy błona śluzowa oskrzeli jest w ciągłym stanie zapalnym, a rzęski pozostają nieruchome. W dro­ gach oddechowych i płucach gromadzi się śluz, który staje się świetną pożywką dla bakterii i wiru­ sów wywołujących infekcje. Ostre zapalenie oskrzeli występuje często za­ równo u dzieci, jak i dorosłych. Mimo iż choroba może być u leczalna bez profesjonalnej opieki me­ dycznej, lepiej zgłosić się do lekarza, który przepi­ sze antybiotyk, jeżeli infekcja została wywołana przez bakterie. Osoby cierpiące na przewlekłe za­ palenie oskrzeli należą do grupy zwiększonego ry­ zyka zachorowania na choroby sercowo-naczynio­ we i wiele ciężkich chorób płuc, dlatego powinny pozostawać pod stalą opieką lekarską.

P RZYCZYNY Ostre zapalenie oskrzeli w 90% przypadków wy­

wołane jest przez wirusy, a w 1 0% przez bakterie. Przewlekłe zapalenie oskrzeli powodują l iczne czynniki, m.in. powtarzające się zapalenie ostre może osłabić i podrażnić drogi oddechowe i przejść w zapa lenie przewlekle. Kolejnym szkodliwym czynnikiem są przemysłowe zanieczyszczenia at­ mosferyczne. Częstsze występowanie tej choroby stwierdza się u górników, hutn i ków i innych osób eksponowanych na dym. Jednak największym ry­ zykiem jest palenie tytoniu, który drażni błonę ślu­ zową drzewa oskrzelowego i przyczynia się do nadmiernej produkcji śluzu. Objawy przewlekłe­ go zapalenie oskrzeli poglębiają się przy dużych stężeniach dwutlenku siarki w powietrzu i innych zanieczyszczeniach atmosferycznych. D I AG N O STYKA I BADA N IA

Najczęściej ostre zapalenie oskrzeli nie wymaga bada11 dodatkowych, wystarcza badanie fizyka lne pacjenta. Lekarz z łatwością może wysłuchać za pomocą stetoskopu patologiczny szmer oddecho­ wy. Jeżeli zapalenie trwa ponad tydzier1, lekarz może zalecić wykonanie badania bakteriologicz­ nego wydz ieliny odkrztuszanej w czasie kaszlu, które pozwa la ustalić, czy infekcja została wywo­ łana przez wirusy czy bakterie. W przypadku prze­ wlekłego zapalenia oskrzeli najczęściej wykonuje się badanie radiologiczne klatki piersiowej - w celu wykrycia rozległości zmian, oraz badania czynnoś­ ciowe płuc - aby ocenić pojemność płuc. LECZE N I E

Leczenie konwencjonalne ostrego i przewlekłego zapalenia oskrzeli polega na podawaniu antybio­ tyków i środków wykrztuśnych. W ciężkich przy­ padkach należy podać tlen do oddychania. Tera­ pia naturalna polega na zmn iejszen i u objawów ubocznych, ale nie leczy samej infekcj i. M E DYCYN A KO N W E N CJ O N A L N A

Ostre zapalenie oskrzeli wywołane przez bakterie

leczy się antybiotykami, które zwalczają chorobę w ciągu paru dni. Jednak także w przypadku infek­ cji wi rusowej lekarz najczęściej zaleca antybioty­ ki. Mają one działanie raczej profilaktyczne, po­ nieważ w czasie zakażenia wirusowego płuca są

DROGI ODDECHOWE

PRAWIDŁOWE OSKRZELE

Powietrze dostaje się do pluc przez oskrzela i oskrzeliki, których wewnętrzna powierzchnia wysłana jest cienką warstwą błony śluzowej. W zapa leniu oskrzeli blona śluzowa zostaje zmieniona zapalnie i wydziela nadmiar śluzu. Jeżeli śluz nie zostanie wykrztuszony, zatyka oskrzele i utrudnia oddychanie. Kaszel jest więc skuteunym sposobem na odkrztuszenie nadmiaru śluzu i ulatwienie oddychania.

bardziej narażone na wtórną infekcję bakteryjną. W ostrym zapaleniu oskrzel i konieczne jest odkrztu­ szanie wydziel iny zalegającej w drogach oddecho­ wych, toteż często dodatkowo przepisuje się syro­ py wykrztuśne wzmagające kaszel. Jeżeli jednak kaszel jest bardzo uporczywy, szczególnie w nocy, i wywołuje ból w klatce piersiowej, albo też jest nieproduktywny (suchy i długotrwały), lekarz może przepisać środki osłabiające odruch kaszlu. W więk­ szości przypadków należy postępować tak, jak przy przeziębieniu: zażywać aspirynę i pić dużo płynów. Przy przewlekłym zapaleniu oskrzeli płuca są bardzo podatne na i nfekcje. Dlatego osoby cier­ piące na tę chorobę powinny regularnie szczepić się przeciw grypie i zapaleniu płuc. W przypadku przewlekłego zapalenia oskrzeli nie należy zażywać bez konsultacji z lekarzem le­ ków hamujących kaszel. Kaszel bowiem umożli­ wia odkrztuszanie śluzu gromadzącego się w drze­ wie oskrzelowym. Lekarz może przepisać leki wykrztuśne, nawet jeżeli kaszel jest suchy. Jeżeli odkrztuszana wydzielina stanie się gęstsza i zie­ lonkawa, oznacza to, że infekcja dalej się rozwija. Należy jak najszybciej rozpocząć leczenie anty­ biotykami o szerokim spektrum działania, trwają­ ce 7-1 0 dni .

Odsyłacze do innych ha,,.,1 wyrói.niono pogr11hion.1 ku")"·l·

773

ZAPAL E N I E OSKR Z E LI Gdy chory m a nadwagę, lekarz powinien zale­ cić odpowiednią niskokaloryczną dietę. Wielu le­ karzy przepisuje również leki rozszerzające oskrze­ la, które zwiększają dopływ powietrza do płuc. Osoby cierpiące na przewlekłe zapalenie oskrzeli najczęściej stosują leki rozszerzające oskrzela nie doustnie, ale w postaci inhalatorów. Jedna lub dwie inhalacje zmn iejszają odczucie duszności i przy­ wracają głęboki oddech. Czasami trzeba zwiększyć dawkę inhalowanego leku, ale nigdy nie należy tego robić bez porozumienia się z lekarzem. Leki roz­ szerzające oskrzela są bowiem silnymi środkam i i przedawkowanie może wywołać nadciśnienie tęt­ nicze.

Jeżeli choroba prowadzi do niedotlenienia i zbyt niskiego utlenowania krwi, lekarz może przepisać terapię tlenową, długotrwałą lub jednorazową. Na rynku zaczynają być dostępne specjalne urządze­ nia z małą butlą tlenową umożliwiającą oddycha­ nie tlenem w domu. Należy uważać przy przecho­ wywaniu tego aparatu, ponieważ tlen jest łatwopalny. Palacze cierpiący na przewlekłe zapalenie oskrze­ l i powinni zerwać z nałogiem. Badania naukowe wykazały, że osoby, które paliły przez wiele lat i cho­ rowały na ciężkie przewlekłe zapalenie oskrzeli, po rzucen iu palenia powracały do zdrowia. M ETODY N AT U RA L N E

Liczne terapie naturalne mogą uzupełnić - ale nie zastąpić - konwencjonalną opiekę lekarską. Pomo­ gą złagodzić niektóre objawy ostrego i przewlekłe­ go zapalenia oskrzeli, nie wyleczą jednak infekcj i . A K U P U N KTURA

Wyniki bada1i su gerują, że akupunktura może uśmierzyć objawy związane z zapaleniem oskrze­ l i . Zabieg powinien być wykonywany jedynie przez lekarza akupunkturzystę. AROMATERAPIA

Olejki eteryczne: eukal iptusowy ( Eucalyptus globu­ /us), hizopowy (Hyssopus officinalis), anyżowy (Pim­ pinella anisum), lawendowy (Lavandula officinalis), sosnowy (Pinus sylvestris) i rozmarynowy ( Rosma­ rinus officinalis) mogą ułatwić oddychanie i złago­ dzić przekrwienie nosa. Należy wdychać, oddycha­ jąc głęboko przez nos, aromat któregoś z tych olejków (kilka kropli na chustkę albo bezpośrednio z buteleczki). Można spróbować wlać kilka kropli

774

co.

olejku do umywalki z gorącą wodą, przykryć gło­ wę ręcznikiem i wdychać wonną parę. H O M EO PATIA

Przy ostrym i przewlekłym zapaleniu oskrzeli nale­ ży zażywać następujące środki (3 razy dziennie przez okres do dni): przeciw gorączce, kaszlowi i uciskowi w klatce piersiowej Aconitum (6-CH); przy luźnej białej flegmie, kaszlu i drażliwości Kalium bichro­ nicum (6-CH); przy utracie głosu, kaszlu, pragnieniu i bólu gardła - Phosphorus (6-CH). -

-

ODŻYWIAN I E, WITAM I N Y I M I N ERAŁY

W celu wzmocn ienia układu immunologicznego i ochrony przed infekcją dietetycy zalecają często witaminy A, B complex, C i E oraz składniki mine­ ralne: selen i cynk. Niektórzy eksperci sugerują też, by un ikać potraw tworzących śluz, główn ie prze­ tworów m l ecznych (choć kozie mleko jest mniej śl uzotwórcze niż krowie) oraz skrobi rafinowanej (wyroby z białej mąki) i produktów p1·zetworzonych. T E RA P I E Z I OŁOWE

Wiele ziół działa kojąco i wykrztuśnie, dzięki cze­ mu można je stosować w leczeniu zapalenia oskrze1 i . Pon iż ej podano przykładowe terapie; o i n ne można zapytać profesjonal nego fitoterapeutę albo homeopatę. W przypadku ostrego albo przewlekłego zapale­ nia oskrzeli podbiał pospolity ( Tussilago farfara) może rozl uźnić zwężone albo skurczone oskrzela i deli­ katnie rozrzedzić flegmę. Napar przygotowuje się, zalewając 1 /4 litra wrzątku 1 -2 łyżeczek podbiału i parząc przez 1 O minut; należy pić jak najgorętszy, 3 razy dziennie. Dziewanna drobnokwiatowa ( Ver­ bascum thapsus) działa, jak się uważa, przeciwza­ palnie na błony śluzowe; napar przygotowuje się w ten sarn sposób. W leczeniu ostrego zapalenia oskrzeli stosuje się przygotowany podobnie napar z hizopu (Hys­ sopus officinalis), który wzmaga pocenie (obniża­ jąc tym samym gorączkę) i zmniejsza stan zapalny. Ziołowe środki wykrztuśne odpowiednie przy prze­ wlekłym zapaleniu oskrzeli to anyż (Pimpinella ani­ sum), oman wielki ( /nu/a helenium) oraz czosnek

'ł' LECZENIE PARĄ Wilgotne powietrze pomaga w leczeniu zarówno ostrego, jak i przewlekłego zapalenia oskrzeli, ponieważ rozrzedza wydzielinę w drogach oddechowych,

i I ościach ziele to działa tak, jak duże dawki hormo­ nu epinefryny; nie należy go stosować w przypadku nadciśnienia albo choroby serca. Przygotować na­ par, łącząc 5 g efedry, 4 g laseczek cynamonu ( Cin­ namomum cassia), 1 ,5 g l u krecji chir'\skiej (G/ycyr­ rhiza uralensis) i 5 g pestek m o re l i ( Prunus armeniaca). Namoczyć w zimnej wodzie, następ­ nie doprowadzić do wrzen ia. Pić gorący.

co ułatwia jej odkrztuszanie. Aby taki sposób leczenia przyniósł skutek,

D O M OW E S PO S O BY L E C Z E N IA

urządzenia do nawilżania powietrza

W ostrym zapaleniu oskrzeli:

muszą być prawidłowo użytkowane.

W czasie trwania choroby pozostań w domu, w cie­ ple. Nie jest konieczne leżenie w łóżku, ale nie powinieneś się przemęczać. Dobrze jest zai nstalo­ wać w pokoju nawilżacz powietrza; jeżeli to nie­ możliwe, rób często inhalacje z gorącej wody.

Waporyzatory, produkujące ciepią parę wodną, powinny być umieszczone w stosunkowo małym pomieszczeniu, np. w łazience. Ich moc jest mała, w pokoju o przeciętnej wielkości nie wyprodukują takiej ilości pary, aby mogla skutecznie zadziałać. Waporyza­ tor powinien być regularnie czyszczony, aby zapobiec rozsiewaniu drobnoustro­ jów z kropelkami pary. Niektóre nawilżacze powietrza mogą być niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Urządzenia nawilżające na zimno,

W przewlekłym zapaleniu oskrzeli:

Staraj się nie wdychać szkodliwych substancji, za­ n i eczyszczeń atmosferycznych, u n i kaj kontaktu z osobami przeziębionymi. Przebywaj w pomiesz­ czeniu z nawilżaczem powietrza. W chłodne, desz­ • czowe dni ubieraj się ciepło.

używane często w mieszkaniach ze zbyt suchym powietrzem, powinny być codziennie myte środkiem odkażającym, gdyż w przeciwnym razie staną się źródłem bakterii oraz będą sprzyjać wzrostowi grzybów i pleśni, co zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu oddechowego.

(Allium sativum). ZIOŁA C H I Ń S K I E

Chińska roślina efedra (Ephedra sinica) to silny śro­ dek rozszerzający oskrzela. UWAGA! W dużych

Odsyłacze do innyd1 h�se/ wyróżniono pogrubion