Tęczowa gramatyka języka polskiego w tabelach. Część 2: Czasownik [PDF]

Zitiervorschau

Część 2: Czasownik Part 2: The verb Teil 2: Das Yerb

Recenzent DANUTA RYTEL-SCHWARZ Tłumaczenie na język niemiecki JULIA NESSWETHA EMILIA STRZAŁEK Tłumaczenie na język angielski ADAM WOJTASZEK Redakcja i korekta ZESPÓŁ Publikacja sfinansowana przez UNIWERSYTET ŚLĄSKI W KATOWICACH Współfinansowano ze środków

Rzeczpospolita Polska

Ministerstwo S p raw Zagranicznych

SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

© Copyright by UNIWERSYTET ŚLĄSKI W KATOWICACH. 2012 W szelkie prawa zastrzeżone

ISBN: 978-83-86089-31-8

Marcin Maciołek

Tęczowa gramatyka języka polskiego w tabelach Rainbow Grammar of the Polish Language in Tables Bunte Grammatik der polnischen Sprache in tabellarischer Übersicht Część 2: Czasownik Part 2: The verb Teil 2: Das Yerb

Katowice 2012

Spis treści / Table of contents / Inhaltsverzeichnis Wstęp / Introduction / Einfuhrung.........................................................................................................................4 Podział na koniugacje / Conjugation pattems / Konjugationstypen................................................................5 Koniugacja III / Conjugation pattern III / Konjugationstyp III..........................................................................6 Koniugacja II / Conjugation pattern II / Konjugationstyp II.............................................................................. 7 Koniugacja I / Conjugation pattern I / Konjugationstyp 1...................................................................................8 Czas przeszły / The Past Tense / Das Prateritum...............................................................................................10 Czas przyszły / The Futurę Tense / Das Futur.................................................................................................... 12 Tryb rozkazujący / The Imperative / Der Imperativ.......................................................................................... 14 Tryb przypuszczający (warunkowy) / Hypothetical (conditional) mood / Der Konjunktiv....................... 16 Imiesłów przymiotnikowy czynny / A ctive Adjectival Participle / Das Adjektiv-Partizip A ktiv............. 18 Imiesłów przymiotnikowy bierny / Passive Adjectival Participle / Das Adjektiv-ParUzip Passiv............ 19 Imiesłów przysłówkowy współczesny i uprzedni / Present and Anterior Adverbial Participle / Das Adverbialpartizip der Gleichzeitigkeit und der Vorzeitigkeit.......................................................................... 21 Im iesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe wybranych czasowników / Adjectival and Adverbial participles o f selected verbs / Adjectiv-Partizipien und Adverbialpartizipien ausgewahltcr Verbcn........23 Strona bierna / The passive voice / Das P assiv................................................................................................. 24 Aspekt / Aspect / Der A spekt............................................................................................................................... 24 Małgorzata Smereczniak, Posłowie: czas, aspekt / Epilogue: tense, aspect / Nachwort: Zeit, Aspekt ...2 6

Wstęp Przedkładana publikacja stanowi drugą część wydanej po raz pierwszy w 2009 roku, a następnie wzno­ wionej i uzupełnionej w 2010 roku książki o tym samym tytule. O ile część pierwsza dotyczyła wybranych zagadnień fleksji imiennej, o tyle niniejsza edycja w całości poświęcona jest fleksji werbalnej. W książce zaprezentowano m.in. modele odmiany polskich czasowników w czasie teraźniejszym, przyszłym i prze­ szłym, reguły tworzenia form trybu przypuszczającego i rozkazującego, a także imiesłowów przymiotniko­ wych czynnych i biernych oraz przysłówkowych współczesnych i uprzednich. Omówiono też najważniej­ sze zasady związane z użyciem imiesłowów przysłówkowych we współczesnej polszczyźnie oraz wybrane kwestie dotyczące aspektu czasowników, jak na przykład: różne sposoby tworzenia form dokonanych czy znaczenie i leksykalne wykładniki aspektu w tekście. Na temat kategorii aspektu oraz trudności związanych z jej nauczaniem wśród cudzoziemców traktuje tekst Małgorzaty Smereczniak Czas i aspekt jako podstawo­ we kategorie czasowników. Wybrane zagadnienia w ujęciu glottodydaktycznym zamieszczony w posłowiu. M. Smereczniak od lat zajmuje się polskim czasownikiem, jego formami i funkcjami. W posłowiu wskazuje rozmaite m ożliwości interpretacji znaczenia form temporalnych polskich czasowników, co jest tym waż­ niejsze, że problem ten bywa zaniedbywany w podręcznikach do nauczania języka polskiego jako obcego. W pracy przyjmuję zasadniczo powszechnie stosowany w glottodydaktyce polonistycznej —podział czasowników na trzy koniugacje, przy czym przeglądu ich odmiany w czasie teraźniejszym dokonuję, zgodnie z praktyką lektorską i porządkiem przyjętym w większości podręczników do nauczania języka polskiego jako obcego, zaczynając od koniugacji III: -m, -sz. Choć odmiany polskich czasowników nie da się ustalić na podstawie zakończenia bezokolicznika (tak podobne przecież czasowniki, jak pisać i czytać czy woleć i szaleć odmieniają się według różnych modeli), to jednak—wychodząc naprzeciw oczekiwaniom cudzoziemców - staram się wskazać typowe zakończenia bezokoliczników w obrębie poszczególnych koniugacji, wydzielając także na tej podstawie pomniejsze grupy koniugacyjne. Zdaję sobie sprawę, że takie postępowanie jest nieco upraszczające i odbiega od obowiązujących standardów, niemniej wydaje się ono pożądane z dydaktycznego punktu widzenia, zwłaszcza na początkowych etapach kształcenia. Jest sprawą oczywistą, że w przypadku koniugacji czasowników trudno mówić w ogóle o jakiejś stosunkowo dużej regularności, w miarę przewidywalnym modelu odmiany, jak jest to w przypadku rzeczowników czy przy­ miotników. Zresztą, jak pisze Alicja Nagórko w kontekście rozważań o czasowniku. ..absolutna regularność jest ideałem, do którego może zbliżyć się jedynie język sztuczny (np. esperanto). Żad en język naturalny tego ideału nie osiąga: wystarczy porównać poi. b)'ć, ros. byt \ niem. sein czy ang. to be. We wszystkich językach mamy tu do czynienia z nieregulamością najwyższego rzędu —z supletywizmem tematów bezokolicznika i czasu teraźniejszego (poza językiem rosyjskim, w którym po prostu formy tego czasu zanikły)”1 . Praca nie wyczerpuje całości zagadnień związanych z odmianą czasownika i tworzeniem różnych form werbalnych, w iele kwestii (jak chociażby czasowniki modalne, czasowniki ruchu, odsłowniki) wymaga osobnego opracowania. Książkę dedykuję studentom cudzoziemcom oraz słuchaczom Podyplomowych Studiów Kwalifika­ cyjnych Nauczania Kultury Polskiej i Języka Polskiego jako Obcego prowadzonych przez Szkołę Języka i Kultury Polskiej US, lektorkom i lektorom języka polskiego, którzy stale zachęcali mnie do napisania kolejnej części Tęczowej gram atyki języka polskiego w tabelach, poświęconej czasownikowi. Jednocześnie pragnę złożyć najserdeczniejsze podziękowania dla Pani Profesor Danuty Rytel-Schwarz za cenne uwagi oraz pozytywną opinię o książce. Dziękuję również osobom, które podjęły się tłumaczenia zawartych w pracy komentarzy oraz używanej przeze mnie terminologii na język angielski i niemiecki. M arcin M aciołek

1A . N agórk o: Z a r y s g r a m a ty k i p o ls k ie j. W arszaw a 2 0 0 2 , s . 118.

Piszę, mówię, Uczę i czytam po polsku. KONIUGACJA I

KONIUGACJA II

CONJUGATION I

CONJUGATION II

KONJUCATIOM I

KONJUGATION II

KONIUGACJA III CONJUGATION III KONJLCATION III

O

I

$

.

pisz-ę pisz-esz pisz-e

m r mówić mówj-ę mów-isz mów-i

liczyć licz-ę licz-ysz licz-y

czyta-in czvta-sz czyta-0

pisz-emy pisz-ecie pisz-ą

mów-imj mów-icie mówi-ą

licz-vmy licz-ycie licz-ą

czyta-my czyta-cie czytaj-ą

pisać 1. ja 2. tv 3. on, ona, ono Pan, Pani 1. my 2. wy 3. oni, one Państwo

Znam i rozumiem język... Piszę, mówię, Uczę i czytam ... polski angielski hiszpański francuski_ rosyjski chiński japoński arabski włoski czeski słowacki chorwacki niemiecki turecki

po polsku po angielsku po hiszpańsku po francusku po rosyjsku po chińsku po japońsku po arabsku po włosku po czesku po słowacku po chorwacku po niemiecku I po turecku

czytać

Jak m ówisz.po.............. -u? + + + bardzo dobrze + + dobrze + trochę_______ Mówię bardzo dobrze po polsku, dobrze po niemiecku i trochę po angielsku. A ty?

..A

Jak często...? Ilon' o ften ...? Wie o ft...? 0%

10%

nigdy (nie) bardzo rzadko

20 %

50%

80%

90%

rzadko

od czasu do czasu (czasami)

często

bardzo często

100%

zawsze

Jak często biegasz?

Nigdy. /N igdy nie biegam.

Jak często Karol wyrzuca śmieci?

Bardzo rzadko. / Karol wyrzuca śmieci bardzo rzadko.

Jak często one pływają?

Rzadko. / One pływają rzadko.

Jak często czytacie książki?

Od czasu do czasu. / Czytamy książki od czasu do czasu.

Jak często Anna sprząta swój pokój?

Często, i Anna sprząta swój pokój często.

Jak często słuchasz muzyki?

Bardzo często. 1 Słuchani muzyki bardzo często.

Jak często mężczyźni śpiewają przy goleniu?

Zawsze. 1 Mężczyźni zawsze śpiewają przy goleniu.

Z n a m i r o z u m ie m j ę z y k p o ls k i. J u ż w ie m , t e j ę z y k p o l s k i n ie j e s t tr u d n y . K O N IU G A C JA li la

K O N IU G A C JA I llb

C O N J IJ G A T IO M I l i a

C O N J U C A T IO N I llb K O N J U G A T IO IS I II b

K O IS J U G A II O N l i l a zn a ć L ja _ 2 -ty 3 . on , ona, ono P a n , P an i 1. m y 2. w v 3 . o n i, o n e P a ń s tw o

SINCLLAK I. ja ! -m i 2 ty -sz !. on, ona, ono ' -e Pan, Pani |

PLURAL -my -dc 3 . oni, one -j-ą/ -dz-ą Państwo

ro z u m ie -m

w ic -m

z n a -s z z n a -o

ro z u im e-sz rozum ie-©

w ie - s z w ie -0

ro z u m ie-m y

w ic -m y

ro z u m ie-cie ro z u m iej-ą

w ie -c le w ie d z - ą

z n a -m v z n a -c ie z n a j-ą

1 my 2 wy

S IN G l LAR olwiera-m citvvicra-sz 3 on, ona, ono olwiera-o Pan, Pani

i

PLURAL ma-my ma-cic niaj-ą 3 oni, one Państwo

SIN G l i AR ma-m ma-sz 3 on. ona, nno ma-o Pan/ Pani

1 - my 2 . \vj

1 ia 2 ty

pukać

3 . on, ona. ono Pan. Pani

n

PLL RAI. otwiera-mv otwrcra-cic i 3 oni, one otwieraj-ą Państwo

S lN C l 1-ia 2 tv 3. on, ona, nno Pan, Pani

PI l.R VL 1 . mv zamiata-niY* zamiata-cie 2 . wv 3 . oni, one zamulaj-ą Państwo

SINGULAR wycicra-m J* wvcici»-sz 2 ty 3 on. oua, ono wyciera-o Pan, Pani

I AR zamyka-m zamyka-sz zamyka-o

1. iii)

2 . wy ’ oni, one Państwo

zamvka-mv zamvka-cie zamykaj-ą

1 ja 2 - ty

odkurza-m

1 my

cdkurza-sz

2 vrv

3. on, ona, ono Fan, Pani

odkuiza-o

TySifcfy

C '> w

SINGl LAR 1 ja 1 sprząla-m 2 ty 1 sprzijla-sz 3 cn , ona, ono sprząta-o Pan, Pani |

PLURAL I my wycicra-mv wvcicra-cie 2 wv wycieraj-ą 3 oni, one Państwo

1 ja 2 . ty 3 . on. ona, ono Pan, Pani

odpoczywać

PLURAL 1 - my fcpizdta-mv spizt|ta-cie 2 - V}' 3 oni, one sprzątaj-ą Państwu

czyta-m czyta-sz czyta -0

1 my 2. WV 3. Oni, one Państwo

czyta-my 1 czvta -eie | czytaj-ą

I ja 3. on, ona, ono Pan, Paui

odpoczy\va-m odpnezywa-sz odpuczywa-0

1 mt 2 w 3. oni. one Państwo

odporz> wa-mi dpoc2v\vj-eic odpoczywaj-!)

KINGI LAR ogląda-m 1 ja 2 ty Of&da-SZ 3 on, ona, ono Oglądj-O Pan, Pani

biegać

SIN G l11AR pływa-m 1 ja 2 tv pływa-sz 3 on, ona, ono p?ywa-0 Pan, Pani

rzucać

SINGl LAR odbija-m odbija-sz 3. on, ona, ono odbiju-o Pan, Pani

1

PLURAL mv odbi|a-my odbna-eie i 2 wy odbijaj-ą 3. oni, one Państwo

A: Excuse tne. II here’s th epost ttfjice? B : Ptzeptaszutn, nie rozumiem.

SINGLLAR l.ja roztimie-m 2 . tv rozumie-sz 3 on, tum, uno rozuimc-e Pan, Pani

PLLR-\L rozumie-my rozunue-cic 3. oni, one rozumiej-ą Państwo

1 . nu 2 . wy

1 mv 2 wv 3. oni, one Państwo

wMzuca-im w viiiiŁa-cie wyrzucaj-ą

■

odbijać

1 ]a 2 tł

w \ rzuea-m wyrzuea-sz wyrzuea-o

oglądać

wm

piym u

‘'rozumieć

' 3 oni, one Państwo

I odkuiza-mi odkurza-cie odkurzaj-ą

wm

SIMIULAR zamiata-m l.ja 2 tv zamiaŁł-sz 13 . on, ona, ono zamiala-o Pan, Pani

1 ja 2 ty 3. on, ona, ono Pan, Pani

I>uka-mv [>uka-cie pukaj-ą

odkurzMĆ

zamiatać

sprzątać

A

1 my puka-m puka-s? 1 2 wy puka-O i . oni, one Pańslwo

L ja

2 . ty

zamykać

1. my i 2 iw

1 Ja 2 tv

A'®

mieć

H

otwierać

w ie d z ie ć

r o z u m ie ć

zn a-ra

At

SINGLLAR f7itca-m < j» T7UCa-SZ 2 t> J. 011, ona, ono rzuca-0 1‘an, Pani

**riedzieć SINCUI AR | wic-m wie-sz 3. on, ona, ono ' wie-M Pan, Pani

1 ja 2 . ty

PLURAL 1 my plywa-m> pływa-cie 2 wv 3 oni, nne pływaj-ą Państwo

PI.UKAI 1 mi rzuca-mł 2 wy rznca-cie 3 . oni, one rzucaj-a Państwo

PI URAI wie-mv viie-eie wiodz-ą 3. oni, one Pańslwo

8E W k t*

SIINGULAR l.ja bicea-m bicga-s* 2 . tv 3 nn, oca. 2 wy 3 . on i, on e Państwo

zapisu j-cim zapisu j-ccic zapisuj-ą

LICZBA M M OCA/ PI LRAI oczekuj-em y zawiąznj-cim odgaduj-emy zawiazu j-ccic odgaduj-ecic oczekn j-ccie zawiązuj-ą odgaduj-ą oczek uj-ą

zapisyw ać n otę down anfschreiben

G r u p a 3 / G r o u p 3 / C r u p p e 3: - a w a ć [-w a— » -j~] daw ać g iv e geben l ja ! d a j-ę 2 . t\' da j-esz 3 . o n , o n a , o n o d aj-e P a n , P an i 1- m j 2. wy 3 . o n i, o n e P a ń stw o

d a i-e m y d a j-ecie d a j-ą

dodaw ać add np d u zu g e b e n

d o s ta w a ć get bekom m en

po zn aw ać g e t to k n o w k a m e n lerncn

L I C Z B A P O J E D Y N C Z A / S IN G U L A R d ostaj-ę d o d a j-ę p ozn a j-ę d osla j-esz p ozn a j-esz d o d a j-e sz d o sta j-e p ozn a j-e d odaj-c L IC Z B A M N O G A / P L U R A L 1 d o d a i-e m y 1 d o sla j-em y p o zn a j-em y d osta j-e cle fłozna j-ecie 1 d o d a j-e cie | d odaj-ą

d o stą j-ą

p ozn a j-ą

w s ta w a ć g et up a u fste h e u

s p rz e d a w a ć s e ll v e rk a u fen sprzed a j-ę

w sta j-ę w sta j-e sz w sta j-e

sprzed a j-esz | sprzed aj-e

w sta j-em y w sta j-ccic w sta j-ą

1 sprzeda j-em v sprzeda j-ecie sprzed aj-ą

G r u p a 4 / G r o u p 4 / G r u p p e 4: - n ą ć [-ną— ►-n - H -n i-]

c ią g n ą ć

m oknąć

k ic h n ą ć

p ły n ą ć

sun ąć

m in ą ć

L I C Z B A P O .IL O Y N C Z A / S I N G l L A R ll-ja

ciap n -ę

m ok n-e

k tclu i-ę

p h n -ę

su n -ę

1 2 . ty 3 . on, ona, ono P a n ,P a n i

cią g n i-es* c ią g n i-e

m ok m -esy in o k n i-e

k ich n i-esz k ich n i-e

p ly n i-esz p ły n i-e

su n i-e sz

m in ie s z

su n i-e

m in i-e

1. m y 2. w

eiq g n i-em v

su n i-em v

ciu g m -e cle

Lj1V^£;DH IłlllU '-*™ 1 L U lv -\L m o k n i-em v 1 k ich n i-em \ p lyn i-em y K ichni-ecie p ły m -ecie tn ok m -ecle

su n i-e cie

m m i-e m y m m i-e c ie

3 . o n i, o n e P a ń s tw o

cią g n -ą

m ok n-ą

sun -ą

m in -ą

k ich n -ą

p lyn -ą

m in -ę

U w aga / A ttention / Aehtung: Ta grupa obejmuje ponad 25% polskich czasowników i stale się powięk­ sza. przyjmując czasowniki zapożyczone z języków obcych, por. e-niailować |{ m ejlow ać (od ang. email), skanow ać (od ang. to sta n ), esemesować (od ang. SU S), czatow ać (od ang. chat) Według tego modelu odmieniają się czasowniki, których bezokolicznik w swej podstawowej, tj. bczprcfiksalnej formie składa się z minimum trzech sylab. Dlatego nic należy lu czasownik chow ać, który m a tylko dwie sylaby i odmienia się według koniugacji ITT' therwant, chowasz, chowa, chowamy, chowane, chow ają. The gioup encompasscs more Ihan 25° o o f all Polish vcrbs and il is slill growing as a result o f absorbing foreign languaae borrowmgs, e.g. e-mailo­ w ać " nicylowai {tu eniatl), skanować [to scan), eseitiesou aó (to seat! an SMS). or czatow ać (to chat). The pattem applies to tliosc vcrbs w hose prefix-less iiifiimive form conlains at least Ihree syllabłes. Thal is w hy such two-syllable veibs as chow ać do noi belong here and they arc conjugaled accordmg to the Conjugalion pattem lik |)iescr Cruppe gehóren 25°'«> aller polnisher Vurben an und sie vcrgroBcrt sieli konsetjuem durch die Ubernałime fremdsprachlieher Verben Dazu gehóren 7 B e-ntaihw M (e-inai/eii). \kanoivac (\cannen). eseincw w at (smseni und czatow ać (chatten). Nach diesem M odeli konjugiert man Ycrbtn. dereń Infiniln m semer prafixloscn Grundfomi ans niindeslens 3 Silben bcstclil. I)as \« r b ch ow ać (vcr.stccken. groBziehen) gehórl allerdmgs nicht dazu. denn e s wird nach der III Konjugalion gebeugt ih am u n iV

k łu j e m y

c z u j-ecie c z u j-ą

k łu j-ecie k łu ją

G r u p a 6 / G r o u p 6 / G ruppe 6 : ~eć, ~ać [-e— » -c j-, -a - —* -e j-] s iw ie ć to g r a y e rg ra u e ti

iy s ie ć t o g o b a łd k a b 1 w eriłen

s ta r z e ć s ię to g r o w o łd a lte m

m d łe c to f a i n t o h n m a c h tig w e rd e n

1. ja

siw ie j-ę

2 .h 3 . on, ona. ono Pan. Pani

s iw ic j-esz s iw ic j-e

L I C Z B A P O J E D Y N C Z A / S 1 N G L LA K łv s ie j-ę starzej- ę się m d lej-ę W siej-esz s tarzej-esz s ię m d lej-e sz ły s ie j-e starzej - e s ię m d lej-e

) mv

s iw ie j e m y

L IC Z B A M N O G A / P L U R A L ły s ie j-e m ’ s ta rzej-em y się m d lcj-em y

2 . WY 3 . o n i, o n e P a ń stw o

s iw ie j-ecie

ły s ie j-e c ie ły s ie j-ą

s iw ie j-ą

sta rzej-e cie się sta rzej-ą s ię

m d lej-ecie mdlej' -ą

ś m ia ć s ię to la n g h la c h e ii

s ia ć to SOW scen

Ś m iej-ę s ię

sie j-ę

ś m ie j-e s z się ś m ie j-e s ię

s ie i-e sz s ie j - e

śm ie j-e m y s ię ś m ie j-e c ie s ic śm iej-łj s ię

s ie j-e m y s ie j-e c ie s ie ]-ą

Uwaga / Mtentinn / \cli(iin«: Do tej grupy należy wiele czasowników nazywających procesy, por. / Tłus group cncompasscs many vcrbs dcnolitią processcs, e g, Zu dieser Gruppe gehuren viele V'erben. d ie V organsc bcrtcnncrt vul

siwieje = staje się siwy, -a, -e łysieje = staje się łysy, -a, -c starzeje się = staje się siary, -a, -c pięknieje - staje się piękny, -a, -c ładnieje = staje się ładny, -a, -e sinieje = staje się siny, -a, -e tanieje = staje się tani, -a, -e dfuzuje —staje się drogi, -a, -e jaśnieje —robi się jasno ciemnieje = robi się ciemno, ale również takie czasowniki, jak / but aK\i such i eibs as aber auch •iulche Verben w le szaleć, grzać, lać. wiać, śmiać się, chwiać się. G r u p a 7 / G r o u p 7 , G r u p p e 7 : ~ V a c ć , —\'z a ć , ~ X 'rać, ~ \ ' k a ć (V - sa m o g ło s k a / voweI / Voka|): [-s— » - s z - , - z — ►-Ż-, -k — > - c z - , -r— ►-rz-]

p is a ć 1. ja 2 . ty 3 on. ona. ono P a n , P an i 1- m \ 2 .w v 3 . o n i, on e P a ń stw o

p is z ę p isz -e sz p isz-e

p isz-em y p is z e c ie p isz-ą

G rupa 8 / G roup 8

L I C Z B A P O J E D Y N C Z A / SIN G LI L A K c z e s z -ę s ię k aż-ę k a r z -ę liż -ę liż-esz c z e s z -e s z s ię k a ź-esz k a rz-esz k aż-e c z e s z -e s ię k a rz-e liż -c L IC Z B A M N O G A / P L U R A L c z e s / c m y się liź -e m y k a ż-em y c z e sz -e c fe s ię c z e s z -ą s ię

liź-ecie liź-ą

k a rz-em y kar/.-ecie k a rz-ą

p ła cz -esz

s k a c z-ę s k a c z-esz

p ła c /- e

sk a c z-c

p ła cz -em y

sk a c z-em v

p ła cz -ecie p ła cz-ą

s k a c z-ecle sk a c z-ą

G r u p p e 8 : ~ \ p a ć , ~X 'bać, ~ X m a ć ( V — sa m o g ło s k a ! v o w eI / V o k a l) [-p— » -p i-, -b— » -b i-, m —►-m i-]

fa: V kapać

M

kopać skubać d łu b a ć L IC Z B A P O J E D Y N C Z A /S 1N G l'L A R sk u b i-ę k o p i-ę d łu b i-ę

1. ja 2 .n

k*?PK się k jp i- e s z się

3 . on . ona. ono P a n . Pani

k a p i-e s ię

1. im

b i - e m się t > e u e s ię k ą p i-ą s ię

2 . w% 3 . o n i, o n e P a ń stw o

k a ż -e d e k a ż-ą

p ła c z ę

k ła m a ć to łie liig e n ła m a ć k ła m i-ę

ła m i-ę

k la m i-esz k lam i-e

ła m i-e s7 ła m i-e

L IC Z B A M N O G A / PL U K A L k o p i-em y sk u b i-em y d łu b i-cm v

k ła m i-e m v

k op i-ecie k op l-ą

k la m i-e cie k łam i-ą

ła m i-em v ła m i-ecie ła m i-ą

k o p i-e sz k o p i-e

s k u b i-esz sk u b i-e

s k u b i-ec ie sk u b i-ą

d lu b i-e sz d !u b i-e

d iu b i-ecie d łu b i-ą

C z a s p r z e s z ł y / T h e P a s t T e n s e / D a s P r a t e r it u m Liczba numlier Numer us

Osoba person Person

POJEDYNCZA SINGULAR

I 2 3

Rodzaj / ”cn d tr / Gcnus męski żeński | nijaki femminc j neuter masculinc Kcnjiii4itn Nc*Ji'in Mac ciiiE u ii -leni -lam *-!otn -ła ś *-!ol -Icś -la | -lo -I memęskoosobowy tnęskoosobowy non-masculine-personal4'' masculme-personal** fiafbfonn Pcrwnalfomi -Ijśm y -Iiśmy

1 -h śc ie -liście 2 -Ii 3 -iy ** mascułine-personal = v!rilc; non-masculine-pcrsonal = non-virilc (w g J . Fisiak) MNOGA PLURAL

Odm iana regularna (koniugacja 1,11, III) / Regułar conjugation p atlerns I, II and III / R egełnialttge K onjugation (K onjugałion i , I I , III) p isa -ć .

num ber \u m c r u s i POJEDYNCZA

PLURAL

O ol person Person 1 2 3

I 2 3

R odzaj/ gender/ Genus żeński nijaki męskt neuter masculme feminine Nciilrum Feminiriutn Maskulinum pisałem pisałam pisałaś pisałeś pisało pisała pisa) m ęskoosobow y ' niem ęskoosobowy masculinc-personal . non-ma&culinc-pcrsonal r \i sunallbrni SachTonn 1 pisałł'śmv pisaliśmy pisaliście pisałyście | pisały pisali

l)» iga / Atteiition I Achtung-. Formy 1 1 2 os. Ip r.n. opatrzono gwuzdką (*), gdyz są lo tzw. fbnny potencjalne, tzsL ze me występuj? w codziennym (powszechnym) obiegu komunikacyjnym, ale mogą pojawić, np. w poezji, bajkach lub baśniach, jxir. Słoneczko drogie co nrzortijrobiłoś-Smec Hornihtea ca/y, s u szo m rosę i fcvdziecięce A ty, tato. co robiłoś9 - Widauilom kłosy zbó=, rumiemłomjablka w sadach. Dzieci, mówiąc o sobie, używają odpowiednich fonn rodzajowych, chłopcy zakancceńrodzaju męskiego, a dziewczynki - żeńskiego. Identycznie dzieje się, gdy ktoś zwraca się do dzieci. Rodzaj nijaki ma więc w czasie przeszłym tylkojedną formę, tj 3 os. Ip, czyli zakończoną na -ter, używamyjej wtedy, gdy mówimy o dziecku, jx>r Tnrye dziecko nie było mesoraj w s io le . The Ibrms o f Ihc la and the 2odp a s. pl o f the neuter gender liave been mai ked witli an asterisk lło\ - Śnhxił ' 'onn jedliśmy jadłyśmy jedliście jadłyście jedli jadłj1

Liczba num ber Numerus POJEDYNCZA

MNOGA

O soba person Person I 2 3

1 2 3

Rodzaj /g e n d e r / Genus nijaki żeński męski neuter femimne masculinc Feniiuinum Maskulinum szedłem szlam szłaś szedłeś s /la szło szedł m ęskoosobowy | niemęskoosobowy masculme-persoiial i iion-masculinc-personal Peisonallorm 1 Snchfonn lałyśm y szliśmy i./łyście szliście 1szły szli

number Numer us

person Person

POJEDYNCZA SINGULAR

1 2 3

MNOGA PLURAL

1 2 3

Rodzaj i gender I Gcnus męski żeński nijaki masculme temnnne neuter Maskulinum 1emiiimum Neutmm usiadłem usiadłam usiadłeś usiadłaś usiadł usiadła usiadło męsKoosobowy niemęskoosobowy masculme-nersonal nun-mascul uie-persona 1 Sachtorm usiadłyśmy usiedliśmy iisirdłiście usiadłyście usiedli usiadły

Liczba number INumcrus

Osoba person Person

POJEDYNCZA SINGLI AR

1 2 3

MNOGA PLURAI

1 2 3

Kodza / gender/G cn u s nijaki męski żeński masculine fcmiiime neuier Maskulinum Feimninuni Neutrum niosłem niusłam mosleś niosłaś 1 II tu niosła mńsl męskoosobowy memęskoosobowy non-masculinc-petsonal Tnawilwe-nersonal Sachform niosłyśmy nieśliśmy nieśliście niosłyście nieśli rk d y

*pleść (także: gnieść): - e - : - o - : -ó-

*wieźć: -c- : -o- : -óLiczba numliei INumcrus

Osoba person Person

POJEDYNCZA SINGULAR

I 2 3

MNOGA PLURAI

1 2 3

Rodzą l aentier / Genus męski żeński nijaki feminine masculme neuter Maskułmtim Kemininum Neutrum wiozłem wiozłam wiozłeś wiozłaś w iózł wiozła wiozło męskoosobowy niemęskoosobowy non-mascullne-persima1 masculinc-personal Psi »,njlform Sachforin wieźliśm y wiozU śm y wieźliście wiozhfSeie wieźli wiozły

Liczba number Num eruj

Osoba person Person

POJF-DYNCZA SINGULAR

1 2 3

MNOGA PLURAL

I 2 3

Rodzaj / gender/ Gcnus męski żeński nijaki inasculmc feminine neuter Maskulinum Kemininum Neuirum _ plotłem plotłam _ plotłeś plotłaś plotła plófl plotło memęskoosobowy męskoosobowy non-masculine-pcrsonal mascul ine-personal i ... . Saclifoini pletliśmy plotłyśmy pletliście plotłyście pletli plótł}

Odmiana czasowników zakończonych n a —c / Conjugation o f vcrhs ending in ~ c I Konjugation d er I 'erben. die a u j—c emfen A.

{pomóc, biec, strzyc, „trzeć) Liczba number iSumerus

Osoba person Person

POJEDYNCZA SINGULAR

1 2 3

MNOGA PLURAI

1 2 3

B. pie. c

Kodza /t e n d e r / Gcnus męski żeński nijaki masculinc feminine neuter Maskulinum Fenuninum Neutmm _ mogłem mDtilaiii _ m iałaś | inoeleś | mógł mo«la mogło niemęskoosobowy męskoosobowy mascubnc-personal non-masc.uline-personał Personalfomi Saihfonn mogliśmy m ogił śmy mogliście m ogljście moEli mogły

^

/fac.

lic z b a number Numeru*

O soba person Person

POJEDYNCZA SINGULAR

1 2 3

MNOGA PLURAL

I 2 3

„fec) Rodzaj / gender / Genus męski żeński ngaki masculine feminine neuter Maskulinum Fcniininnni Neutmm piekłam piekłem piekłeś piekłaś piekl pieklą piekło niemęskoosobowy męskoosobowy non-masculine-persora! inasculine-personal Persona1form Sachliirm piekłyśmy piekliśmy piekliście piekłyście piekli piekły

Uwaga / Atfention / Achtung: ly/ec —►temat w lp w /ot- (3 os. r.m. w lókł i, temat w lin wlekwJet - * stem ni sing. włok- (3“*pers masc włóki), stem in pl u-fc/in’let * Verbs.amm Sg —*■irInk- (3 Pers Maskulinum wlókł). Vcrt>stamin Pl. w lel

Uwaga / Altention / Achtung: /noc, pom óc; -o

Odmiana czasowników drzeć, trzeć, umrzeć, oprzeć, przeć, żreć (ałternacja -rze- : -ar-, -re- : -nr) Conjugation o f the verbs drzeć, trzeć, timi zeć, oprzeć, p tzeć , żreć (-tze - : -ar-, -re- : -ar- alternation) Konjugation d er V ciłien drzeć, trzeć, umrzeć«oprzeć,przeć, żreć (Alternation -rze- : -ar-, -re- : -ar-) Liczba number Numcrus

Usoba person Person

POJEDYNCZA SINGULAR

1 2 3

MNOGA PLURAI

1 2 3

Rodzą / gender / Gen us męski żeński nijaki masculme feminine neuter FcmimmiiYi Maskulinum Neutrum _ tarłem tarłam tarłeś tarłaś tarł taiła taiło męskoosobowy memęskoosobowy masculi nc-pcrsonal nnti-niasciiliue-persunal 'lachfonn Personalforni t liśm y t. łyśmy i liście tarłyście tarli t!-*ły

Ruchomość zakończeń czasu przeszłego / The niobility of the past tense suffixes / Die Bcwcgłichkeit der Endunscn im Pratmtum LICZBA POJEDYNCZA / SINGULAR Alem się dziś napracował. 2. Czyś ty oszalał?/ Czy tyś o u ila l? ! Czyś oszalał’ lJC.fc.BA MINOGA / PLURAL 1. 1My przeć/} taliśmy tę książkę. Myśmy przeczytali tę książkę 2. I Dobrze to zrobiłyście Dohrzeście to arobih./ Dobrze toście zrobiły.

1.

Ale się dziś napracim item' Czy ty oszalałeś?

Określenia czasu odnoszące s if do przeszłości / 1ime c.\prcssions reierring ło the past i Zeitausdriicke, die die Vergangenheit beschreibcii

A (1) 2 ,3 .4 5-21 2 2 .2 3 ,2 4 25-31 ...2, ...3. ...4 ...5-...1

sekunda sccand Si Hunde

minuta mmute Winnic

Sndzina Iwur Stunde

dzień da} tu g

tydzień Kcck II oebe

miesiąc month Mmwi

rok yeur Jahr

sekundę sekundy sekund sekundy sekund sekundy sekund

minutę minuty minut minuty minut minuty minut

godzinę uodziny godzin godziny godzin ondziny podzir

dzień dni dni dni dni dni dni

ryćizień tygodnie tygodni tygodnie tygodni tygodnie tygodni

miesiąc miesiące nuesiLcy miesiące miesiecy miesiące miesiycy

rok lala lat lata lat lata lai

temu

wczorai przedwczoraj przed tygodniem przed m iesiącem przed rokiem w ubiegłym / zeszłym tygodniu w iib ieg ły m ' zeszłym m iesiącu vv ubiegłym / zeszłam roku daw no, daw n o tem u | w przeszłości

yeslcrday tlic d ay befo rc >eslerday o n e iveck jp o o n e montłi ago o n e y c a ra s o last w cck lasi montłi last ecar lo r-' jjto 111 tli.- p.is!

sestem l'01!>CSłClll \ o r cinci* W o d ic vov cuicin M ouat v o r cuicin Jalu letz' ' 1vorig£ W ochc un lelztcn Monat un letzten Jahr ’ rr łaaser. łange' it III ik l '■tlJJlIJCllIlJII

C z a s pr z y sz ł y / T h e F u tu r ę T e n se / D as F utur Aspekt czasownika a forma czasu p r z y szłego / The v e r b

Czasow nik V erb V erb

a s p e t a n d th e fo r m o f t h e fu tu r ę t e n s e / D e r A s p e k t d e s V e r b s u n d s e in e F u tu r -F o r m

C zas przyszły (1 os. lp) F uturę T ense ( lstpers. sing.) F utur-F orm 1. Pers. Sg.

Aspekt Aspect Aspekt

H

i 1

pisać

niedokonany/ imperfective unvo11endet

napisać

dokonany/ perfective/ vollendet

rzucać

niedokonany/ hnpeifective/ unvol1cndet

będę pisać

napiszę będę rzucać będę rzucała

będę rzucał

rzucić

dokonany/ perfective/ vo11endct

spotykać się

niedokonany/ imperfective/ unvollcndet

spotkać się

dokonany/ perfective vollendet

oglądać

niedokonany/ imperfective/ iinvollcndct

obejrzeć

dokonany/ perfeclive vollendcł

Uwaga /

będę pisała

będę pisał

rzucę będę spotykać się będę spotykał się

będę spotykała się

spotkam się będę oglądać będę oglądał

będę oglądała obejrzę

A tte n tio n / A c h tu n g : C za so w n ik i n ied o k o n a n e tw o rzą z ło ż o n e (a n a lity c zn e) fo rm y c z a su p r z y sz łe g o , a c z a so w n i­

k i d ok on an e m ają c z a s p r z y sz ły p ro sty (sy n te ty czn y ). Im p erfecliv c verbs reą u ire c o m p lc x (a n a ly tic) futurę ten se fo im s , w h e rea s p c r fc c tiv c v c r b s h a v e sim p lc (sy n tlietic) fu turc te n s e fo rm s. U iw o llc n d e te V e ib c n b ild en zu sa m in en g esely le (a n a ly tisch c) Form eu d e s Futurs. \ o llcn d c t V e ib e n h aben d a g eg en ihrc c ig c n c n Futur-Form en (sy n th etisc h i.

Czas przyszły złożony (niedokonany) / C o m p Iex

MODEL I:

fu tu r ę t e n s e (im p e r fe c tiv e )

/ Zusammengcsetztes Futur (unvołłendet)

odpowiednia forma osobowa czasownika być w czasie przyszłym

bezokolicznik Infinitive Inflnith

properły łnflected persouał form of the verb to be in the futurę tense die entsprechende Personslform des Verbs san im Futur

MODEL łl:

odpowiednia forma osobowa czasownika być w czasie przyszłym properły infiected persouał lorm of the verb to be in the futurc tense die entsprechende Personałform des Verbs sein im Futur

+

3 os. lp czasu przeszłego (r.m./ r.ż.l r.n.) 3 os. łm czasu przeszłego (r.mos./ r.nmos.) 3,d pers. sing. pasł tense (m, f, n) 3,(1pers. pl. past tense (v, n-v.*) 3. Pers. Sg. im Praieritum (m., f., n.) 3. Pers. Pl. im Prateritum (maskułin, Sachform)

c z y ta ć

Uwaga / A tte n tio n

/ A c h tu n g : F orm y

11 2 o s.

Ip

r.11. o p a trzo n o g w ia zd k ą (* ), g d y ż s ą t o tz w . fo rm y M ODELI L IC Z B A P O JE D Y N C Z A S IN G U L A R 1

1 b ęd ę

2

' b ęd zie sz

3

| b ęd zie

p o ten cja ln e, tzn. ż e n ie w y stęp u ją w co d zien n y m (p o w sz e c h n y m ) o b ie g u k om u n ik a cy jn y m , a le

L IC Z B A M N O G A PLURAL

c z y ta ć

1

b od ziem y

2

b ę d z ie c ie

3

b ed ą

m o g ą p o ja w ić , n p. w

b a jk a ch

lub baśn iach .

D z ie c i, m ó w ią c o so b ie , u ż y w a ją o d p o w ied n ich i

fo rm ro d za jo w y ch : c h ło p c y za k o ń cze ń rodzaju m ę s k ie g o , a d zie w c z y n k i ż e ń s k ie g o . Identyczn ie

c z y ta ć

d z ie je s ię , g d y k to ś zw ra ca s ię d o d z ie c i. R odzaj n ijak i m a w ię c w c z a s ie p rzy szły m ty lk o jed n ą fo rm ę, tj. 3 o s . Ip, c z y li za k o ń czo n ą n a -la ; u ży w a ­

M O D E L II L ic zb a n um h er N u m e iu s

O so b a p erso n P erson

P O JE D Y N C Z A S IN G U L A R

1 2 3

b ę d ę cz y ta ł b ę d z ie sz cz y ta ł b ęd zie cz y ta ł

1 2

M NOGA PLURAI

m y j e j w te d y , g d y m ó w im y o d zie ck u , p o r. M o je d z ie c k o n ie b ę d z ie c z y ta ło t e j n u d n ej k s ią ż k i T h e

R odzaj / gen d er / G cnus m ęsk i ż e ń sk i m asctilin e fem in in e h em in in u m M askulinum

3

fo n n s o f th e l sl a n d th e 2 nd p ers. p l. o f th e neu ter

nijaki n eu ier N eu tn im

g en d er h a v c b e e n m ark ed w ith an asterisk (* ) , s iń c e th e y are o n ly poten tia! Ibrm s w h ich d o not o c c u r m c v c iy d a y la n g u a g e, but th e y in ig h t appear

b ęd ę czytała b ęd zie sz cz y ta ła b ę d z ie czytała

m ęsk o o so h o w y m ascu lm e-p erson al P erson alfom i b ęd ziem y czytali

ł bęflę CZvtatO * h ęd zie sz cz v ta lo b ę d z ie czy ta ło n iem ęsk oosobow 'y non-m ascu lm e-personal Sachfortn b ęd ziem y czytały

b ę d z ie c ie czytali b ę d ą cz y ta li

h ęcb ie ele cz y ta ły b ęd ą c z y ta ły

in th e c o n tex t o f p o e m s , fa u y -ta le s a n d fa b les. In s e lf-re feren ce ch ildren e m p lo y appropriate g en d er form s: b o y s a n d g ir ls u s e m a scu lin e and fem in in e s u ffix e s , resp ectK ely . T h e sa m e p rin cip le is a p p lied w h e n ch ildren are h c in g ad drcsscd b y o th ers T h u s, th e n eu ter g en d er in th e fiiture ten se i s m arked o n ly in th e 3 rd p ers. s in g . in fo rm o f th e - lo s u ffix . It is u se d w h e n w e talk ab o u t a ch ild , e .g . M o je d z ie c k o n ie b ę d z ie c z y ta ło t e j n u d n ej k sią żk i. D ic F o m ien d er 1 und 2 P erson S ingular

C z a s p r z y s z ły prosty- (d o k o n a n y ) / S im p le fu tu r ę t e n s e ( p e r f e c t h e ) / D a s ein fa c h i- ( w lle n d e t e ) F u tu r

K O N IU G A C JA I

K O N I U G A C J A II

im N eu lru m w urden m it eiu e m S tcm ch cn (* ) m arkiert, d a d ie s c a is so g . p o tcn tielle Form en gol ten, d .h . s ic treten im A llta g sg eb ra u ch n iclit

K O N I U G A C J A (I I I a i b )

a u f, sin d allcrd m g s z .B . in M arch en z u finden.

n a p is a ć 1 2 3

W en u K ind er u b e r s ie h se lb st sp rech en , v er w en -

%

O so b a p erso n P erso n

p o li c z y ć z a p ła c ić p r z e c z y ta ć L I C Z B A P O J E D Y N C Z A /S I N G L L A R zop tae-ę p o lic z -ę p i z e czvta -m

K opisz-ę K«pi$7-eS2 H opisz-e

1

« o p isz -e m y

2 3

w op isz-ecie n o p isz-ą

p o lic z -y s z

zc/płac-is? zu p łac-i

p o lic z -y

L IC Z B A zo p h ic-im v z jp la c -ic ie zop łac-ą

M N O G A / PI U R A L /j/" c ie /» z e c z y ta -c ic ;>ylicz-i} jwr