Tajne Projekty Trzeciej Rzeszy Suplement do Nowej Prawdy o Wunderwaffe [PDF]

Zitiervorschau

IGOR WITKOWSKI

TAJNE PROJEKTY TRZECIEJ RZESZY m m m m m [ f f iM D J ÏM M M I ® Wydawca: WIS-2 ul. Grzymalitów 9b/5 03-141 Warszawa tel. (022) 436 50 41 ISBN: 978-83-88259-61-6 Wydanie I Warszawa, 2012 r.

© Copyright by Igor Witkowski 2012

www.igorwitkowski.com

WIS-2

t e c h n ik a w y s o k ie j c z ę s t o t l i w o ś c i ,

CZYLI ZAPOMNIANE KIERUNKI ROZWOJU RADARÓW Zagadnienie niemieckich prac nad radarami oraz prób wykorzystania fal radiowych jako broni samej w sobie, wciąż nie doczekało się pełnego opisu. W „Nowej prawdzie o Wunderwaffe” znalazły się opisy niektórych awangardowych konstrukcji (systemu kierowania ogniem „Egerland” dla kierowanych rakiet ziemia - powietrze, radarów zakresu centymetrowego „Berlin” i „Marbach”, połączenia radaru „Wurzburg - Riese” z ciepłonamiernikiem oraz eksperymentalnych radarów do śledzenia lotu rakiet dalekiego zasięgu...), jednak wciąż jest tu wiele do nadrobienia. Ciekawych konstruk­ cji powstało w Trzeciej Rzeszy więcej i chyba nigdy nie były one w Polsce szerzej opisywane. Dotyczy to przede wszystkim dwóch grup: radarów dużych, w tym o zasięgu pozahoryzontalnym (kilku tysięcy kilometrów!), nad którymi pracowano już przed wojną, oraz z drugiej strony kilku typów eksperymentalnych z końcowego okresu wojny, które albo wyprodukowano w niewielkich ilościach, albo istniały one wyłącznie w postaci prototypów. Jest jeszcze jeden, trzeci aspekt tego zagadnienia, jaki nie doczekał się spójnego opisu nie tylko w Polsce, ale w ogóle, a mianowicie kluczowa rola, jaką na tym polu próbowało pełnić SS - od jesieni 1944 r. Do postawienia takiej tezy upoważniają mnie dokumenty, jakie niedawno odnalazłem w swoich wciąż nie do końca przej­ rzanych zasobach (!). W tym przypadku chodzi o dokum enty Osobistego Sztabu Reichsfuhrera SS, przy czym wiążą się one z nieznanym obliczem dolnośląskiego Książa, czemu poświęcony został jeden z dalszych rozdziałów tej książki! Zacznijmy więc od tej ostatniej kwestii... Już w roku 2001, w „Prawdzie o Wunderwaffe”, zreprodukowałem dokum ent dotyczący utworzenia w Książu, w 1944 roku, filii Instytutu d.s. Wysokich Często­ tliwości SS, który zresztą sam w sobie był nieznany. Sprawa ta zainteresowała mnie wtedy>gdyż potwierdzała to, co usłyszałem nieco wcześniej od prof. Mołdawy (pracu­ jącego w kancelarii dolnośląskiego obozu Gross Rosen), jednak nie od razu dotarło do mnie znaczenie opisanych w dokumencie Osobistego Sztabu działań. Po części atego, że zrozumienie takie pojawić się mogło dopiero po odnalezieniu dalszych

T A JN E P R O J E K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

dokum entów, które bezpośrednio lub pośrednio dotyczyły tej właśnie sprawy - badań SS wkraczających na najbardziej awangardowe pole elektroniki i radio­ lokacji. Oprócz uzupełnienia rozdziału poświęconego badaniom w rejonie Książa informacje te mogą również służyć jako rodzaj suplementu do innego z rozdziałów niniejszej książki - poświęconego broni strategicznej SS. Z tego powodu, że jest to jeszcze jedna odsłona zagadnienia niezbyt dotychczas uświadamianego, to znaczy im perium badawczego „czarnego zakonu”, jakie zwłaszcza w 1944 r. rozrastało się w zaskakującym tempie, a przy tym w tajem nicy przed M inisterstwem Zbrojeń i Produkcji Wojennej m inistra Speera. Jeśli więc można na sprawę spojrzeć w nowym świetle, to warto zacząć od uważ­ niejszego niż dotychczas przyjrzenia się wspomnianemu dokumentowi dotyczące­ m u realizacji badań z zakresu tzw. wysokiej częstotliwości w Książu (termin ten był szyldem, pod którym realizowano głównie prace nad radarami krótszych niż dotychczas zakresów, zwłaszcza fal centymetrowych, ale też nad systemami precy­ zyjnego sterowania dla różnego rodzaju rakiet i innych broni dalekiego zasięgu). Zacznę więc od przetłumaczenia sporych fragmentów owego dokumentu - z 7 stycznia 1944 roku. Nie muszę chyba dodawać, że był to dokument tajny... Niestety całego przetłumaczyć się nie da, ponieważ niektóre fragmenty są prawie nieczytel­ ne. Pogrubienia pochodzą ode mnie:36 „Radca Stanu dr inż. H. Plendl

Berlin - Gatow, 711944

(...)

Do Reichsfiihrera SS Pana ministra Rzeszy Himmlera Berlin W. 8 Prinz-Albrecht Str. 8 Wielce Szanowny Reichsfiihrerze! Wracając do mojej wizyty w kwaterze „Hochwald” [w Pozezdrzu koło Kętrzy­ na - I.W.] w dniu 9 X 1943 roku oraz dodatkowo odnośnie oddania kierowania nad badaniami z zakresu wysokich częstotliwości, pozwolę sobie krótko opisać tutaj stan współpracy z organami Reichsfiihrera w zakresie niemieckich badań nad wysokimi częstotliwościami. W sierpniu 1943 roku wspólnie z Reichsfiihrerem SS (z Głównym Urzędem Go­ spodarczo - Administracyjnym) utworzono w obozie koncentracyjnym Dachau In stytu t Wysokich Częstotliwości. Szefem tego instytutu został SS-Obersturmfiihrer Schróder. Do jego dyspozycji są wyłącznie więźniowie, pełniący obowiązki pracow­ ników, a kierownikiem naukowym został więzień Hans Maier - były dyrektor cen­ tralnego laboratorium firm y Siemens und Halske. Kolejnych 20 - 25 więźniów, któ­ rzy są inżynierami dyplomowanymi, fizykami, inżynierami i technikami, zajmuje się zagadnieniami fachowymi. Udostępnienie odpowiednich urządzeń i instrumentów 6

'a r o w y c h oraz maszyn nastąpiło za pośrednictwem Reichsstelle fü r HochfrequP° , rschung e.V., za stawianie zadań odpowiada zaś BHF [Pełnomocnik Führera j s B a d a ń z zakresu Wysokich Częstotliwości, którym był Göring, jako że radiolo­ k a c ja służyła głównie Luftwaffe], ^ Aby do celów badań nad wysokimi częstotliwościami moc wykorzystać na dużą skalę także niewykwalifikowanych więźniów obozów koncentracyjnych, w obozie koncentra■ m Gross Rosen zostanie rozbudowany wykorzystywany ju ż warsztat, co ju ż jest owadzone - dzięki szczególnemu wsparciu Reichsfiihrera SS [odnośnie Gross Rosen: atrz r e la c je prof. Mołdawy z „Nowej prawdy o Wunderwaffe” dot. komand znajdują­ c y c h się w Książu, np. ze str. 303]. Warsztat ten zajmuje 4 baraki o powierzchni ok. 1700 metrów kwadratowych. Przewiduje się zakończenie rozbudowy baraków na początku marca. Wykorzystanie baraków przewidziano w taki sposób, że 1,5 baraku zajmie insty­ tut dotychczas znajdujący się w Dachau, a pozostałe 2,5 baraku przeznaczone zostanie na własny warsztat badawczy. Gdy tylko baraki zostaną przygotowane, do celów badań z zakresu wysokich częstotliwości ma zostać przydzielonych 150 - 200 więźniów pod kierownictwem inżyniera i pięciu majstrów (...) Wspomniana tutaj siła robocza może realizować także zadania zlecone przez Reichsführera SS, takie jak np. postawione przed nimi przez Sturmbannführern Siepena, bez angażowania instancji pośredniczących. Jako że Pan, wielce szanowny Reichsfiihrerze, przez swą pomoc wydatnie ułatwił badania z zakresu wysokich częstotliwości, pozwalam sobie przedstawić w załączniku nr. 1 sprawozdanie, które dałem Panu Marszałkowi Rzeszy. Zarządzone tam szkole­ nie młodzieży dla sektora wysokich częstotliwości ma być wspierane przez szefa służb łączności Reichsführera SS, SS-Obergruppenführera i generała Waffen-SS Sachsa szczególnie poprzez postawienie do dyspozycji kadry dydaktycznej niemieckiej ama­ torskiej służby krótkofalarskiej, co będzie stanowiło istotne wsparcie. (...) Twierdzę to biorąc pod uwagę wysiłki, jakie podejmuje przeciwnik w tej „wojnie fizyków”, rozumianej przez niego (Załącznik 2) jako nieodłączny warunek sukcesu. To, co mogą realizować potęgi zachodnie z ich dziesięciokrotnie większym potencja­ łem, obfitymi środkami finansowymi, surowcami i w znacznym zakresie bez zniszczeń spowodowanych bombami - temu możemy przeciwstawić tylko wewnętrzne zaanga­ żowanie i ofiarność niemieckich naukowców i inżynierów. Jest to moim zdaniem jedy­ ny działający „środek czarodziejski”, który na dłuższą metę może przełamać barierę. Heil Hitler! Pański wielce oddany Plendl” Wraz z tym dokumentem posiadam kilka innych, które albo stanowiły załączniki do niego, albo dołączyłem je później z innych źródeł, gdyż dotyczyły tych samych spraw. Jednym z nich jest teleks z Osobistego Sztabu Reichsfiihrera SS do wspomnianego w po­ przednim dokumencie, dosyć enigmatycznego SS-Oberguppenfiihrera Sachsa, który rzuca jakby uzupełniające światło na plany Himmlera - w tym dotyczące Książa. Nosi on datę 21 X 1944 r., czyli powstał prawie dziesięć miesięcy po wcześniej cytowanym

'TAJME PRP)EKTY TgZECiEf*BZE52 Y

iCŁnmitM w l ao rnc)

: Bsą->

" o c h v o r e h r t o r itc ic h c f iłh r

—

R " ‘>l'-r-— L .

$ R C h s

D esu^nshner.O ,« T n e ir.o r . BODUC'i i n ".ń o c h w c ie “ c-u 0 . l u . 1 945 «r.«? w .i - . - - l i c ': : ¿«i* A b ^ j o ć o r jp ü h ru n " d e r " o c n -

—---- —

. . . . __________

—

d e r Ź u sa ^ r.n r .U 'W l Z 3 i t c e n ir^ s iiio n defl ¡ ¡« la h s f U h ^ c ra Sä T ü r d ie -t.'= c!:s C s r iä-.WtJC'ier. '^ c '- .f r s .« « R S .'c rs c h s R .; tu b e ric h te n .

lb « ,n

rU '-.rc r - - —' V ir lic I u .r V jv c r v .r .ltiu i ^ u h u u p ta r t t - i s :\o r .::o n tr.itl o n ö l - . - j c r D sch.-u s i n .\ s c h r r e -.u 3V-nfe r g e h m ^ -Z r.g 11 t a t c-tn-

□=m

',

D l i i t l i n y a a l s M i t a r b e i t e r t u r V sritk .v u iii u n d stv u r a l s vvlaavne c h a f t l i c h c r I m i t e r û c r - t f t l i n " ¿ a n u I.’ 1 1 i r , e h e n & lijj ¿ e r D i r e k t o r ¿ c s £ c h t r e l i a b o ra ¿ e r r c . S i a a e r . s ,' ::f i 3 k e und j

aleneis

UilnM»li trt «•!**»«

-

S u r io h l e » .. L û ltO .1 Oc:: I c a l i U i t O J 1 s t :.av S D -C bcv.iU U xiriihrey • S c h r ä d e r . D ci i n s t i t u t s te h e n u u to c ^ .llo a e lic h

ru ç« to n - >(cił,Ł

/■'

'

3t a n a

»r i'"v,eRoJo ndô'7îiom «ra«cr«^ h« # Eeisafiweß‘Í^^¿Ur^oobîr-jeü^¿ _=» ?S?SSld «teotalVnr£^!“*#£4mSa Brsotaiw a ^^-n*n.t,.l3 r ^ «a^lecheJtoerlcb! " « h e ïf c e r ic b ï c n von û«r> J«"* _ cfct f - l r

•fie » w w a s ífiS Í S S ^ ^r.inhr«'-- tfo^iU-tor-iotwe**8I t S ' Ï S ' m « 1. 1» v ,r l o l a t «or^en e«10. »; y, i I ï °' 5 ft_5Ío jv la rtc a i i t r e r .

5

f r c q u c R s f o r e c t a x .; « r l ,.*.:'ia i c h : i l r ‘.’. b o r (¡on ¿ e r s e i û i j e n

—

s o i t c r o 2 0 b i s 25 2 ä i t l £ r < ; e , ¿10 S i b l ^ - I r ç j e r . i c r . r o , r h y s i h e r . ' ■ I n g e n i e u r e ur.ń _ e c W ï ï n i r t u f f a c h l i c h o l n a c h l r ^ i ^ e c l e b t e t c in ô T ^ 'îirê ’'3 ë r â i 't . j t ë l l u n r . c a r c r f o r d e r l l C h o n " e a ô ^ e r h t a , .£ ^ e a s i n s t r i a c r . t e uuû .‘e r k s e a i s a n s c h is e n e r f o l - t d u r c h c l e ? ie lc'u & a t e l l e ? U r .l.‘q c lsfre :;e o i> :śro ro ch n n £ e . V . , d i e S t e l l u n g f v o n r o r8 o h io i:‘s a i r f t r J l r e n d u r c h Cor 3 .1 1 .? . Ub l a ■■ veltjrbo.'.crcr. UsT ang a u c h u n g e l e r n t e l'ü ift l i r ^ o d e r C o r . s e n t r a t l o n o l a s c r f U r dii Zu» alce d e r K o ch f r e q ti e s g f o: ij-

s c h u n j n u t z b a r s u d a c h e n ,—td y d i n Ä 9 n s 9 x # r a ti o b n l;

Ji ùrooarescn auf Grund der^teeoaderen l'r.terBtUt.-ar.- durch R e lc :-i3 f'.;h rcr

^ d e r A usbau e i n e r ? o r a ohurtç - :v e r i e s tn t t z u r s e t v ,

1_____

Pierwsze strony dokumentów cytowanych w niniejszym rozdziale. Jeden, ze stycznia 1944 r., dotyczy ..In­ stytutu Wysokich Częstotliwości" w Dachau. Napisano o budowie w związku z tym zaplecza badawczego w obozie Gross Rosen - nie wyjaśniono, czy chodzi tu o budowę filii Instytutu, czy może o jego przeniesie­ nie na Dolny Śląsk. Tak czy inaczej, była to jeszcze propozycja. Z czasem została ona skonkretyzowana: w drugim dokumencie, z października tego samego roku, mowa jest już o „Centralnym Instytucie Wysokich Częstotliwości”, podtegtym Waffen-SS. Instytut ten jako pierwszy badat aliancki radar H2S - pierwszy radar decymetrowy, jaki wpadt w ręce Niemców. Tym samym to właśnie Waffen-SS Niemcy zawdzięczali rozwój swych radarów centymetrowych.

dokumencie, mówiącym o przeniesieniu instytutu SS z Dachau do Gross Rosen (w isto­ cie do jednego z zewnętrznych komand tego obozu):37 „Obergruppenführerze! [etykieta SS nakazywała niestosowanie formy „pan”] W odpowiedzi na pańską propozycję, Reichsfiihrer-SS zezwala na jak najszybsze przeprowadzenie wspomnianych testów dotyczących zwalczania celów naziemnych z pomocą urządzeń elektronicznych w Centralnym Instytucie d.s. Techniki Wyso­ kich Częstotliwości i Techniki Łączności [na Dolnym Śląsku??? - I.W. W oryginale: Zentralinstitut für Hochfrequenz- und Fernmeldetechnik], również na zdanie mu raportu na temat wyników. Drugą propozycję Reichsführer SS uważa za nie nadającą się do realizacji. Uważa on, że w tych warunkach osadzeni [więźniowie Gross Rosen? - I.W.] w wymierzony przeciwko nam sposób będą kombinować i nadawać meldunki przez radio. Z tych względów wniosek przedstawiony ju ż przed dwoma laty zostaje oddalony.” 8

iu ił i w u j u

,.,

Centralny Instytut” - czy cele Himmlera były związane z klasycznie rozumiaradiolokacją, czy może bardziej z systemami kierowania i naprow adzania dla broni strategicznej? Pytanie to wydaje się być o tyle istotne, że może rzucić światło a wagę i charakter „Sonderbauvorhaben S III”, w skład którego wchodziło najwy­ raźniej i „Riese” 3 placówki związane z „nowymi broniami powietrznymi” (vide: relacja Mołdawy) w Książu. Tak czy inaczej, trudno uniknąć wrażenia, że chodzi­ ło o pewne centrum , ośrodek, gdzie skoncentrowano pod koniec wojny wysiłek badawczy z kilku dziedzin. Uchwycenie związku między tymi aspektami działań mogłoby dostarczyć nam dosyć wartościowej informacji... Wśród wspomnianych dokumentów znalazł się też kilkustronicowy raport samego Sachsa. Jest on ciekawy z dw'óch powodów: po pierwsze jako wysoki stopniem generał SS (na równi z Kammlerem czy Jiittnerem) Sachs jest wart zauważenia jako kolejna szara eminencja” - kluczowa z punktu widzenia planu Himmlera, a jednak nawet jego zdjęcia nie ma w internecie, podobnie jak np. zdjęcia Schwaba! Po drugie raport ten przygotowany został jesienią 1944 r., czyli kilka miesięcy po desancie aliantów w Nor­ mandii i stanowi dosyć ciekawą, szczerą i wręcz odważną próbę oceny niemieckich wysiłków na polu zarówno budowy radarów, jak i sys­ temów sterowania dla broni kierowanych (pamiętajmy, że stosowany tu niemiecki termin obejmował obie te dziedziny!). Zawiera też pew­ ne refleksje ciekawe z punktu widzenia zasad rozwoju na­ uki w Niemczech, ale rów­ nież kryteriów wykorzysta­ nia radiolokacji i elektroniki w Trzeciej Rzeszy - jakby stra­ tegii nauki i ogólnej percepcji tych zagadnień w Niemczech. Najwyraźniej Sachs reprezen­ tował dosyć wysoki poziom, jeśli pokusił się o tak kom­ pleksową ocenę, której nie­ wątpliwie towarzyszyła świa­ domość szybko upływającego czasu! Jako dokument chyba mgdy nie publikowany, wydał mi on ciekawy i spore frag­ menty postanowiłem przetłu­ maczyć-42 ' ■ Radar „Freya" w swej podstawowej wersji.

TÄfNE P R O JE K T Y T R Z E C H Ł)

k

^c

ü t

r c c r v if iia r w T S O K ie | c / .ą s

iu iu w o t c t

:;

„Ernst Sachs SS-Obergruppenführer i generał Waffen-SS (...)

Reichsführerze! Największym sukcesem wojskowym, jaki Anglicy i Amerykanie dotychczas odnie­ śli, jest niewątpliwie wyłączenie naszej wojny podwodnej. Przede wszystkim umożli­ wiło to przeprowadzenie inwazji w obecnej sile. To z kolei - podobnie ja k złamanie naszych nalotów bombowych na Londyn - można było osiągnąć tylko [podkr. orygi­ nalne - I.W.] dzięki zastosowaniu techniki wysokich częstotliwości. Jakkolwiek my sami proponowaliśmy tę dziedzinę elektroniki na długo przed zasto­ sowaniem jej przez przeciwnika, to na pierwszy rzut oka widać, że nie wykorzystaliśmy jej nawet w przybliżeniu w takim stopniu. Moje założenie, że liczne instalacje radarowe wzdłuż kanału byłyby rozlokowane w przyczajeniu i w momencie rozpoczęcia inwazji pra­ cowałyby na wcześniej nie wykorzystywanych zakresach fal [podkr. oryginalne - I.W.] jest najwyraźniej nietrafne, jako że przypadki odstrzału wrogich statków byłyby znacznie częstsze [trudno dociec o co autorowi tu chodziło! - I.W.]. Na lądzie metody zwalczania celów naziemnych są trudniejsze do wykorzystania [zapewne chodzi tu o drugi aspekt zagadnienia wysokich częstotliwości, w jego nie­ mieckim rozumieniu, to znaczy broni precyzyjnych? - I.W.]. Nie zaszkodzą im ciemności i mgła również sztuczna - jednak pod warunkiem, że pomiędzy stacją pomiarową [punktem naprowa­ dzania?] a celem nie będzie prze­ szkód w rodzaju domów, gęstego lasu, pagórków itp. Sądzę jednak, że wróg, który z uwagi na swój ogromny wysiłek i organizację w dziedzinie wysokich częstotliwo­ ści jest daleko przed nami, pracuje też nad tym, co jest zawarte w tych przemyśleniach i uważam za cał­ kiem możliwe, że np. samobieżne działa szturmowe, które zostałyby wyposażone w takie urządzenia [jak więc widać, term in dotyczył także podczerwieni...] - przede wszystkim w nocy i w warunkach zastosowania sztucznej mgły ............. , mogłyby niszczyć nasze czołgi, bez Radar Würzburg C" - pierwowzór pozmejszego radaru , 0 ..Würzburg-Riese". możliwości obrony, podczas gdy 10

Sam „Würzburg-Riese".

my nie bylibyśmy w stanie dosięgnąć przeciwnika [tu akurat Sachs chyba trochę stra­ szył Himmlera, bo może paradoksalnie, w tej dziedzinie Niemcy akurat wyprzedzali aliantów i podejrzewani, że on jednak to wiedział - I.W.]. Jako, że w każdych oko­ licznościach należy tego uniknąć, wzywam do przyspieszenia praktycznej weryfikacji [podkr. oryginalne - I.W.]. Na drodze do szybkiego [j.w.] przeprowadzenia takich badań stoi nasze trudne położenie w sensie zasobów roboczych i organizacji, a szczególnie: 1. Pełnomocnik [Hitlera] d.s. Wysokich Częstotliwości, radca stanu profi dr [Abraham] Esau przyjmuje, że należy ograniczyć się do badań naukowych. Będzie on, jak mi w związku z powyższym sam wyjaśnił, prowadził badania „możliwie jak w czasie pokoju” i wyniki będzie udostępniał technice i przemysłowi. 2. Nasz przemysł zasadniczo słabo jest w stanie szybko przerabiać wyniki ba­ dań, jest ociężały. Administracja, kwestionowanie pewnych rzeczy przez firm y i nie­ wystarczająca znajomość oczekiwań oddziałów utrudniają szybką pracę inżynierów odpowiadającą potrzebom frontu. 11

T A JN E P R O J E K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

W taki sposób nie wyprzedzimy przeciwnika! Musimy uciec się do samopomocy! Proponuję, aby te próby zostały zrealizowane przez pozostający pod pana komendą, Reichsfiihrerze, „Centralny Instytut d.s. Techniki Wysokich Częstotliwości i Techniki Łączności”. Musi on działać na szerokich podstawach i zostać jak najlepiej wyposa­ żony. Uzgodniłem ju ż z SS-Brigadefiihrerem Keilhausem, że wykorzystamy małe, ale skuteczne i mające bardzo duże możliwości, laboratorium krótkofalowców niemiec­ kich. Kieruje nim od strony technicznej SS-Sturmbannfiihrer Plitsch (allgemeine SS) [czyli czarne mundury... - I.W.], który jest jednym z niewielu techników w Niemczech dysponujących ogromną wiedzą teoretyczną oraz [podkreślenie oryginalne - I.W.] doświadczeniem praktycznym. Poza tym wspomniany Instytut zostanie zasilony fa ­ chowcami spośród kręgów krótkofalarskich, któ­ rzy wiedzę teoretyczną umieją szybko przełożyć na pracę praktyczną. W związku z powyższym wnoszę ponadto, aby wykorzystać krótkofalowców amatorów re­ krutowanych spośród jeńców wojennych, jacy są w prawie każdym obozie dla jeńców i w związku z przydziałami informują o swojej wiedzy i do­ świadczeniach. Po systematycznym podsłuchiwa­ niu ich rozmów obiecuję sobie bardzo wiele, jako że bez wątpienia rozmawiają oni między sobą o problemach wysokich częstotliwości i wymie­ niają doświadczenia. W wypadku odpowiedniego ich potraktowania i interesującego zatrudnienia, pozwolą oni te doświadczenia wykorzystać. Po­ zostaje tu mieć nadzieję, że poznamy wartościo­ we podstawy, jakich dotychczas nie uzyskaliśmy. [Trudno tu dociec, czy to dziwne stwierdzenie reprezentuje perspektywę niemiecką, czy może perspektywę i ambicje SS - I.W.] (...). SS-Brigadefuhrer Keilhaus otrzymuje odpis. Heil Hitler! Pański Sachs” Po naświetleniu tego, nieznanego chyba wcześniej aspektu niemieckiej radiolokacji (roli SS i ambicji Himmlera tchnięcia nowej jakości w rozwój tej dziedziny), przejdę w koń­ cu do opisu samych radarów. Zacznę od mniej znanych konstrukcji z wczesnego okresu - ra­ darów produkowanych i stosowanych. Nieco dalej opiszę awangardę z końcowego okresu Antena radaru „Wassermann S".

12

W Ojny...38'39'40

Ciekawym i wciąż słabo spopularyzowanym zagadnieniem są niemieckie pra­ ce nad radarami dalekiego zasięgu, które rozpoczęto na samym początku wojny, a zakończono dopiero w roku 1945. Głównymi „graczami” na tym polu były dwa wielkie koncerny radiowe - Siemens i GEMA i oba postanowiły potraktować jako nunkt wyjścia radary „Freya”, których zasięg w stosunku do celów powietrznych był różny w zależności od odmiany i warunków, jednak był to rząd wielkości 50 km na dużym pułapie. Siemens postanowił najpierw połączyć cztery kratownicowe anteny „Freyi”, umieszczając je szeregowo (pionowo) na maszcie o wysokości 36 m. Maszt był obra­ cany, aczkolwiek wiązka radaru omiatała przestrzeń nie przez obrót anteny, lecz dzięki przesunięciu fazy. Takie rozwiązanie było długo sto­ sowane przez Niemców jako podstawowe, aczkol­ wiek oznaczało małe pole przeszukiwania. W sumie w przypadku dużych samolotów osiągnięto wzrost zasięgu do ok. 200 km, głównie przez wzrost mocy, jednak rozdzielczość kątowa była bardzo skromna - szerokość wiązki wynosiła bowiem z grubsza 5°. Radar taki mógł więc pełnić rolę systemu wczesnego ostrzegania, jednak do precyzyjnego naprowadzania już się nie nadawał... W ten sposób powstał radar „Wassermann L” (oznaczenie wojskowe FuMG-41). Aby polepszyć jego osiągi, czego domagało się Luftwaffe, Siemens postanowił najpierw podwoić licz­ bę anten od „Freyi” do ośmiu i nieco podwyższyć maszt. Odnotowano zasięg dochodzący do 300 km, jednak na rozdzielczość kątową nie uzyskano więk­ szego wpływu. W związku z tym kolejna decyzja polegała na opracowaniu nowych anten, wprawdzie niewiele różniących się od poprzednich. Tak powsta­ ły „Wassermanny” serii M z masztami o wysokości od 40 do aż 60 m (czyli ponad 20 pięter). Wpraw­ dzie polepszyła się rozdzielczość w poziomie, około dwukrotnie, jednak zasięg nie wzrósł - jedynie nad morzem udawało się wykrywać cele w odległości dochodzącej do 400 km. Właściwie jedynym niewąt­ pliwym plusem modernizacji było wyposażenie tych radarów w urządzenia identyfikacji „swuj - obcy”. Konkurencja - koncern GEMA - odnotowała nieco lepsze wyniki, w tym samym czasie wyprowa­ dzając do uzbrojenia radary „M am m ut I” (FuMG41G). Były one analogiczne, stąd bardzo podobne oznaczenia. Później powstał jeszcze „Mammut II”. FuMG-A02 „Wassermann M". 13

YÄJNfc HKOftKl T IKZtUC|[ K£CUI One także powstały przez połączenie kilku (ośmiu) anten od radarów „Freya”, jednak w poziomie. Prostokąt układu antenowe­ go był poziomy, o wysokości dwóch anten od „Freyi" i długości czterech - w sumie 28,5 m. Pozwoliło to uniknąć z daleka rzu­ cających się w oczy masztów, ale też kilku­ krotnie zwiększyło rozdzielczość kątową w poziomie. W ten sposób przy podobnym koszcie i gabarytach uzyskano przewagę nad radarami Siemensa. Zasięg był jednak podobny, rzędu 300 km. „Mammuty” pro­ dukowano zarówno dla Luftwaffe, jak i dla Kriegsmarine, jednak w obu przypadkach były one umieszczane głównie na wybrze­ żu - jako brzegowe stacje radiolokacyjne średniego zasięgu, pracujące w większym systemie wczesnego ostrzegania. „Wassermanny” pełniły zresztą taką samą rolę. Równocześnie, to znaczy od samego Radar FuMG-68 ..Ansbach". początku wojny, rozwijano jednak radary chyba ciekawsze - o innej konstrukcji i pra­ cujące na dłuższych falach. Kosztem rozdzielczości kątowej miały one zapewniać o wiele większy zasięg - jak się z czasem miało okazać, nawet wielu tysięcy kilome­ trów. W ramach tego kierunku prac powstały radary określane jako pozahoryzontalne, które oparte były na zjawisku uginania fal radiowych w górnych warstwach atmosfery. Prace nad nimi nie wynikały jednak z chęci wykrywania np. formacji floty z ogromnych odległości, lecz były ubocznym skutkiem opracowywania syste­ mów radiotechnicznych do napro­ wadzania lotnictwa bombowego na cele. Jednym z nich był „Knic­ kebein”, który emitował wiązki o zasięgu pokrywającym praktycz­ nie całą Wielką Brytanię. Dwa na­ dajniki kierunkowe umieszczano w dużej odległości od siebie i emi­ towały one wiązki, które przeci­ nały się w określonym, odległym o setki kilometrów rejonie. Dzięki temu bombowce Luftwaffe mogły bombardować wybrane brytyjskie Nieukończony radar „Mammut". zdobyty przez aliantów miasta bez widoczności ziemi, co na wybrzeżu Francji. U

ocZyV viście znacznie zmniejszało ryzyko ich zestrzelenia przez artylerię przeciwlot­ niczą Pierwszy (1941 r.) taki układ dwóch anten tworzyły nadajniki zainstalowane p anii, na górze Stollberg i koło Kleve w zachodnich Niemczech - tuż przy granicy holenderskiej. Nieco później analogiczne instalacje powstały na południu Niemiec (ta pokrywała zasięgiem głównie Szwajcarię), w południowej Norwegii i w Holan­ dii Właściwie były to więc głównie radiotechniczne nadajniki kierunkowe, służące nawigacji. Nie trzeba było jednak wiele, aby system ten przerobić na radar dalekiego zasię­ gu, tym bardziej, że wykorzystywane przezeń fale uginały się w atmosferze. W ten sposób jeszcze w 1941 r. zainstalowano prototyp radaru pozahoryzontalnego Knickebein J” („J” od „Jonosphäre”). Jego zasięg nominalnie wynosił 3000 km, jednak mógł on się bardzo zmieniać w zależności od warunków atmosferycznych, a zwłaszcza od natężenia wiatru słonecznego, czyli strumienia cząstek naładowa­ nych, wpływającego na kształt magnetosfery naszej planety. Podobno zdarzały się przypadki, gdy wykrywano echo od wybrzeża Ameryki Północnej. Ubocznym i nie­ spodziewanym efektem zastosowania „Knickebeina J” było nawet zarejestrowanie tła radiowego Drogi Mlecznej, czyli płaszczyzny dysku naszej Galaktyki! Był to, wbrew wersji encyklopedycznej, pierwszy przypadek zarejestrowania prom ienio­ wania kosmicznego, który został odnotowany jako taki (wersja encyklopedyczna mówi o pierwszym naukowym projekcie badawczym, przed którym postawiono taki cel, w latach sześćdziesiątych, natomiast fakt, że promieniowanie takie rejestro­ wano już wcześniej, jest mniej znany). Drugim krokiem na tym polu było zaprojektowanie wyspecjalizowanych radarów dalekiego zasięgu, stworzonych pod kątem wykrywania określonych celów. Oczywi­ ście wykorzystywanie takich radarów do wykrywania samolotów na odległościach tysięcy kilometrów było niemożliwe z uwagi na małą moc echa, malejącego propor­ cjonalnie do kwadratu odległości (tzn. przy wzroście zasięgu ze 100 do 1000 km, moc odbieranego echa spadnie 100 razy). Nie miałoby to zresztą żadnego uzasadnienia. Urządzeniami takimi była natomiast zainteresowana Kriegsmarine, głównie pod ką­ tem lokalizacji celów dla U-Bootów, oczywiście celów znacznie większych od samo­ lotów. Najważniejszą niemiecką konstrukcją tego rodzaju był radar pozahoryzontalny „See-Elefant”. Były to duże i kosztowne instalacje - jedna o nazwie „Max” znajdo­ wała się w Holandii, a druga o nazwie własnej „Robbe” na wspomnianej w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe” duńskiej wyspie Rom. Pomimo olbrzymiego, jak na radar wykorzystywany operacyjnie, zasięgu, z biegiem czasu udało się uzyskać zarówno dużą precyzję pomiarów (ok. 1 km w odległości i 1° w kierunku, choć początkowo ok. 4°), jak i bardzo dużą czułość. O tym drugim najlepiej świadczy to, że w momencie gdy Brytyjczycy rozpoczęli intensywną akcję dezinformacyjną w związku z atakami rakietami V-2 - zamieszczano nawet fałszywe nekrologi, mające dać obraz trafień Wzupełnie inne rejony - Niemcy postanowili wykorzystać do śledzenia lecących V-2 właśnie „See-Elefanty” (oba). Z uwagi na pozahoryzontalny tryb pracy, mogły one śledzić rakietę prawie aż do momentu trafienia. Z uwagi na to, że rakieta od momentu 15

wyłączenia silnika leciała właściwie jak pocisk artyleryjski, miejsca trafień można było nanosić na mapę dosyć dokładnie. Właśnie z tego powodu „See-Elefant” miał służyć do śledzenia późniejszych rakiet międzykontynentalnych, co zostało opi­ sane w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe”. Zasięg praktyczny tych radarów w sto­ sunku do celów pływających nominalnie wynosił 4000 km, jednak bardzo rzadko udawało się uzyskać zbliżoną wartość. Znany jest jednak przypadek rozpoznania i zlokalizowania alianckiego konwoju koło norweskiej wyspy Jan Mayen, to znaczy w odległości 2200 km. Mało znanym faktem jest prowadze, , , . , , . Eksperymentalny radar..Wiirzmann" na Rugii. me badan jeszcze kilku innych typów radarów o ekstremalnie dużym zasięgu. Jednym z nich był prototyp dosyć niezwykłego radaru „Wiirzmann”, jaki testowano koło miejscowości Góhren na Rugii. Był to maszt o wysokości 36 m, na którym połą­ czono w układzie syntetycznej apertury wiele identycznych modułów (w taki sposób uzyskuje się wzrost rozdzielczości przez synchronizację faz elementów składowych - rozdzielczość określają nie parametry elementów' składowych, ale odległość między skrajnymi elementami, przy czym wiązka jest odchylana przez przesunięcie fazy po­ między elementami układu antenowego). Było to 16 modułów od radiotechnicznych systemów naprowadzania samolotów typu „Michael”. Uzyskano konstrukcję orygi­ nalną, która znowu przyczyniła się do rozwoju... astronomii, jako że w 1944 r. udało się dzięki niej odebrać wiązkę radarową odbitą od Księżyca, to znaczy z odległości prawie 400.000 km! Pomimo imponujących dla nas parametrów, radary o ekstremalnie dużym zasię­ gu miały dla Niemców znaczenie drugorzędne. Znacznie większą wagę przykładano do precyzji wykrywania celów, a zwłaszcza do coraz większej odporności na zakłó­ cenia, jako że najpilniejszym zadaniem był wzrost skuteczności wykrywania forma­ cji bombowców. Jest faktem wartym odnotowania, że pomimo wspomnianej wcze­ śniej dysproporcji pomiędzy środkami finansowymi wydawanymi na ten cel przez aliantów i przez Niemców', Trzeciej Rzeszy udało się jednak dotrzymać kroku prze­ ciwnikowi pod koniec wojny. To, że znalazło to niewielkie odbicie w statystykach strat, wynikało już głównie z faktu braku bazy produkcyjnej. Najlepszym dowodem tego postępu są typy radarów opisane dalej (pominąłem tu radar zakresu centyme­ trowego „Berlin-S”, krótko opisany w „Nowej prawdzie...”). Na razie widać, że osiągnięto dosyć spory postęp w radarach dalekiego zasię­ gu, głównie morskich. Nasilające się naloty na Niemcy pokazały, że dotychczasowe 16

Jeden z najnowocześniejszych radarów niemieckich, służących do naprowadzania środków obrony przeciw­ lotniczej i myśliwców na cele powietrzne: ..Jagdschloss A". Pod koniec wojny powstał jeszcze prototyp nowej wersji „Z", pracującej na falach zakresu centymetrowego, z anteną paraboliczną.

radary do kierowania artylerią przeciwlotniczą i do naprowadzania myśliwców, takie jak chociażby „Freya”, a później „Wiirzburg” i „Wiirzburg-Riese”, miały poważne ogra­ niczenia. Poza zagadnieniem odporności na zakłócenia, zwłaszcza paskami metalizo­ wanej folii generującymi fałszywe echa, które starano się rozwiązać m.in. poprzez do­ danie ciepłonamiernika (jednak skutecznego na znacznie mniejszych odległościach), podstawowym ograniczeniem było niewielkie pole widzenia danego radaru. Trzeba bowiem wiedzieć, że zarówno „Freya”, jak i „Wiirzburg”, miały anteny nieruchome. Częściowo problem ten znikał w przypadku sterowania wiązką metodą przesunięcia fazy między dipolami (jak w radarze „Mammut”), jednak te radary pracowały z kolei na stosunkowo długich falach, przez co był)' mniej precyzyjne. W trakcie wojny jeden z najpilniejszych kierunków prac obejmował więc radary z antenami obrotowymi, omiatającymi całą przestrzeń powietrzną wokół nich. Jed­ nocześnie starano się przeciwdziałać zakłóceniom przez przystosowywanie radarów do możliwości przestrajania częstotliwości (paski folii działały tylko na ściśle określo­ nych długościach fal), z jednoczesnym trendem do stosowania fal coraz krótszych. Najbardziej znanym przedstawicielem tej generacji naziemnych radarów wcze­ snego ostrzegania był FuMG-404 „Jagdschloss”, który został ukończony przez Sie­ mensa w 1943 r. (choć prace rozpoczęto jeszcze przed wojną!) i w 1943 r. wprowa­ dzono go do produkcji. Miał on poziomą antenę z rzędem dipoli. Jego moc wyno­ siła 150 kW. Oprócz znacznie większej przestrzeni, jaką przeszukiwał, miał szereg innych, istotnych zalet: Większą odporność na zakłócenia. Dużą precyzję pomiarów położenia, mierzoną już w metrach! 17

•

Zasięg pozwalający na ostrzeganie wystarczająco wczesne, aby można było np. w porę poderwać w powietrze myśliwce. Wynosił on w przypadku bombowców od ok. 60 km na średnich wysokościach, do 200 km w przypadku dużych for­ macji lecących wysoko. • Bardzo dużym plusem była możliwość dołączenia do radaru urządzenia auto­ matycznej identyfikacji swój/obcy. Był to system FuG-25a „Erstling” (opisany w „Nowej prawdzie o Wunderwaife” przy okazji systemów korygowania lotu rakiet balistycznych, jako że w istocie był to system kodowania sygnałów ra­ diowych, który mógł mieć różne zastosowania). Był to mechaniczny system kodujący, który jednak dawał sygnał cyfrowy - dziesięciobitowy szereg cyfr, kodowanych- na zasadzie alfabetu Morsea. Pozwalało to na przesłanie dwóch rodzajów danych - o przynależności państwowej samolotu oraz o przynależ­ ności do eskadry. Oczywiście sam system mógł mieć i inne zastosowania, jak właśnie wspomniane przesyłanie łączem kodowanym informacji korygujących trajektorię lotu rakiety... Radar „Jagdschloss” w tej wersji, wyprodukowanej do wiosny 1945 r. w ilości 44 sztuk, charakteryzował się poziomym, prostokątnym układem antenowym. Z re­ guł)'' był on umieszczany na dachu bunkra lub budynku i oczywiście wirował. Na­ dajnik powtarzał impulsy 500 razy na sekundę, a operator obserwował wskazania

Modul radaru „Jagdschloss A" z widocz­ nym kineskopem wyświetlającym sytuację taktyczną oraz przyktadowy obraz z tego kineskopu. Przedstawia on nalot ciasnej formacji ok. 400 bombowców na Berlin z 30 stycznia 1944 r. Pole widzenia obejmuje ob­ szar o średnicy ok. 200 km.

18 I

ekranie monitora. Oprócz echa pierwotnego, na tym samym ekranie wyświetla­ ły się planlki (z niewielkim przesunięciem) generowane przez przelicznik systemu „Erstling W 1944 r. rozpoczęto prace nad gruntownie zmodernizowanym radarem, któv formalnie reprezentował ten sam tym (był to „Jagdschloss-Z”), chociaż wyglą­ dał już zupełnie inaczej. Otrzymał dużą antenę paraboliczną, podobną do anteny Wiirzburga”, gdyż złożoną z pewnych segmentów tej właśnie anteny. Oparty był on ”uż na technologii magnetronowej. Pracował na krótszej fali, o długości 9 cm. Przed końcem wojny prawdopodobnie istniał jednak tylko w formie jednego prototypu, który był testowany w Werneuchen pod Berlinem i nie doczekał się produkcji. Nie był to jednak jedyny radar niemiecki z anteną wirującą, przez samych Niem ­ ców określany mianem „panoramicznego”. Przed końcem wojny testowano jeszcze pojedyncze egzemplarze konkurencyjnych systemów: „Jagdhütte” (uproszczony „Jagdschloss”), „Forsthaus” oraz „Jagdwagen”. Trzeci rodzaj radiolokatorów, jaki w miarę upływu czasu stawał się coraz bar­ dziej potrzebny, a w historiografii rzadko jest wspominany, to systemy do napro­ wadzania kierowanych rakiet ziemia - powietrze. W ostatnich miesiącach wojny zapadła decyzja o wyborze rakiet „Wasserfall”, jako podstawowych kierowanych pocisków przeciwlotniczych (które z uwagi na prędkość lotu nie mogły być napro­ wadzane ręcznie, radiokomendowo), jednak już wcześniej, na podstawie badań poligonowych także innych typów rakiet stawało się jasne, że jakikolwiek pocisk mający zwalczać najbardziej typowe cele, lecące na pułapach rzędu 10 km, będzie musiał, tak czy inaczej, otrzymać jakiś rodzaj naprowadzania automatycznego czy półautomatycznego. Niemożliwością było optyczne śledzenie małej rakiety z odle­ głości powiedzmy kilkunastu kilometrów', nie wspominając o ręcznym sterowaniu nią z takiego dystansu. Tym bardziej, że wiele nalotów realizowano w nocy i w wa­ runkach ograniczonej widzialności. W związku z tym nad radiolokatorami tego rodzaju pracowano od dłuższego czasu, aczkolwiek bez żadnego priorytetu. Takie precyzyjne systemy stanowiły wte­ dy bardzo poważne wyzwanie techniczne, dlatego że wymagały zarówno innych radarów (innych, niż np. „Würzburgi” czy „Freye”), jak i niepotrzebnych dotychczas automatycznych systemów korelujących pozycję rakiety z pozycją celu - wylicza­ jących te różnice. Radary musiały być inne głównie z tego powndu, że w' wypad­ ku braku w rakiecie systemu autonomicznie przejmującego naprowadzanie w jego końcowej fazie, radar musiał się charakteryzować znacznie większą precyzją pom ia­ ru pozycji niż dotychczas, ponadto musiał wyłapać echo (względnie sygnał z urzą­ dzenia odzewowego) od stosunkowo małej rakiety. Krótko wspomniałem o tym kierunku prac już w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe” i część tego opisu pozwolę sobie powtórzyć, gdyż służy on w charakterze wstępu do dalej przedstawionych informacji. Oczywiście już w roku 1943 nie był to temat całkowicie nowy, gdyż już w' przy­ padku lotów próbnych V-1 i V-2 korzystano z doraźnie stworzonego systemu

PujyiG-75 „Mannheim-Riese”, który połączenie radaru FuMG-64 ¡vlannheim” oraz FuMG-65 „Würzburgpjese”. Jeden z nielicznych egzemplarzy tego systemu znajdował się w Peene­ münde i dzięki niemu określano trajek­ torię lotu, a następnie sprawnie i szybko znajdowano później szczątki pocisków po ich upadku. „Mannheim-Riese” był systemem precyzyjnym, jednak bardzo drogim, skomplikowanym i dosyć awa­ ryjnym, wymagającym od obsługi sporo pracy, zatem niezbyt spełniającym kryte­ ria systemu bojowego, zdolnego wytrzy­ mać „trudy” produkcji seryjnej. W oparciu o te doświadczenia począt­ kowo stworzono podobny system, prze­ znaczony dla rakiet przeciwlotniczych, Uktad dekodujący systemu „Erstling", wchodzącego w którym „Mannheim-Riese” został uzu­ w sktad radaru „Jagdschloss A”. pełniony przez urządzenie „Rheinland”. Też jednak był to system raczej doświadczalny. „Mannheim” miał teraz służyć wy­ łącznie do wykrywania i śledzenia celu (celów), natomiast „Rheinland” był pasyw­ nym radarem namierzającym emisję radiową z nadajnika instalowanego w rakiecie. System ten wykorzystywał komputer analogowy, zapewniający wprowadzenie star­ tującej rakiety w wiązkę radaru „Rheinland”, a następnie zapewniający jej autom a­ tyczne śledzenie. Operator systemu dysponował ekranem pokazującym wskazania z obu radarów i jego zadanie sprowadzało się do nałożenia na siebie dwóch plamek - jednej pokazującej cel, a drugiej pocisk. Przesyłanie danych do rakiety (zgodnie z przyjętymi założeniami, do „Wasserfalla”) zapewniał zmodyfikowany, niekodowany system „Kehl/Strassburg”, przemianowany na „Burgund”. Do tego dochodziło stanowisko dowodzenia baterii oraz nadajnik sygnałów sterujących (wysyłanych do rakiety), z umieszczoną na wysokim maszcie anteną dipolową. Stanowiska star­ towe baterii rakietowej miały znajdować się w odległości 200 - 500 m od kompleksu radiolokacyjnego. Z uwagi na wykorzystanie skomplikowanego i drogiego radaru »Mannheim”, cały system wciąż niezbyt nadawał się do masowej produkcji. Dopiero na przełomie lat 1944/1945 stworzono system nowszej generacji o nazwie „Egerland i przed końcem wojny przekazano do badań dwa takie zestawy. Trudno ustalić jednoznacznie, że system byłby wprowadzony do produkcji na potrzeby p ro ­ gramu „Vesuv” Kammlera (programu stworzenia zintegrowanej, rakietowej obrony przeciwlotniczej Rzeszy), jednak wszystko na to wskazuje, gdyż w istocie nie miał °n alternatywy. „Egerland” był od podstaw zaprojektowany pod kątem półautoma­ tycznego naprowadzania rakiet ziemia - powietrze i wykorzystywał dwa zupełnie s ta n o w ił

Jedną z wielkich zalet radaru Jagdschloss A" byta możliwość jego pracy w sieci obejmującej większy obszar i ewentualnie inne środki wykrywania. Widoczny na zdjęciu modut radaru nosit nazwę „Landbriefträger-1 i byt to w istocie interfejs generujący sygnat, który specjalnym kablem mógł być przesytany na odlegle nawet stanowisko dowodzenia. Pozwalało to stworzyć w przyszłości półautomatyczny system obrony przeciwlot­ niczej, czego próbkę stanowi aliancki opis zamieszczony na stronie 159 „Nowej prawdy o Wunderwaffe''.

20

’

nowe typy stacji radiolokacyjnych. W 1944 r. Niemcy wprowadzili do ograniczonej produkcji seryjnej radary pokładowe zakresu centymetrowego FuG-240 „Berlin-S” (otrzymało je 25 myśliwców nocnych Ju-88 G6), a następnie „Berlin-U”. W oparciu o tą samą technologię magnetronową stworzono również awangardowy, naziemny radar FuMG-76 „Marbach”, również pracujący na fali 9 cm i wykorzystujący wersję rozwojową tego samego magnetronu. Przed końcem wojny istniały więc trzy typy niemieckich radarów zakresu centymetrowego: również „Berlin” i „Jagdschloss -Z”. „Marbach” był wyposażony w znacznie większą niż „Berlin” antenę parabolicz­ ną o średnicy 4,5 m (pod sam koniec wojny powstał jeszcze ulepszony FuMG-77 „Marbach-V”). Ten miał służyć do śledzenia rakiety Drugi komponent systemu „Egerland” to równie awangardowy, i zresztą rów­ nie mało znany, radar z wirującą anteną dipolową FuMG-74 „Kulmbach”. Był on przeznaczony do wykrywania celów i zapewne również do ich śledzenia. Skuteczny zasięg całego systemu był stosunkowo duży i wynosił ok. 50 km (oko­ ło dwukrotnie przekraczający skuteczny zasięg rakiety „Wasserfall”), przy czym precyzja określania pozycji celu wynosiła średnio 35 m, co wystarczało do jego zniszczenia, jako że ładunek wybuchowy rakiety miał masę 235 kg, więc do za­ pewnienia skuteczności wystarczyłby np. zapalnik zbliżeniowy - mniejsze typy rakiet wymagałyby zapewne dodatkowej głowicy samonaprowadzającej... Oprócz „Marbacha” i „Kulmbacha” w skład systemu „Egerland” wchodziły jeszcze inne

- - - - - ■«.»-» wm m

w r « . • a~ j

■v

i

> .i n

komponenty, w tym system kierowania ogniem, który korelował dane z obu radarów. W przypadku dwóch wspomnianych prototypów systemy kierowania ogniem zainstalowano w pojazdach (Bedienungswagen-74/76 „Bayern”), aczkol­ wiek w przypadku docelowych systemów bojowych, które przeznaczone byłyby głównie do obrony miast, „Bayerny” miały być stacjonarne i znajdowałyby się w specjalnie projektowanych bunkrach. Oprócz ekranów' obu radarów' i stanowisk dla kilku żołnierzy, kluczowym elementem był system synchronizujący oba radary i wypracowujący sygnały naprowadzania. W istocie był to komputer ana­ logowy, który nosił kryptonim „Leonard”. System ten został stworzony i miał być produkowany przez koncern AEG. Pewne zaskoczenie budzi fakt, że w odróżnieniu od Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, Niemcy nie inw'estow'ali zbytnio w rozwój zapalników zbliżenio­ wych. Kilka typów badano i niektóre byty dosyć udane, jednak najwyraźniej był to sprzęt podobnie niedoceniany, jak np. celowniki noktowizyjne, chociaż niewąt­ pliwie znacznie zwiększyłby skuteczność rakiet. Chodzi oczywiście o to, że do wy­ wołania detonacji głowicy nie byłoby konieczne bezpośrednie trafienie i możnaby jakby pełniej wykorzystać jej duży promień rażenia. System „Egerland” był precyzyjniejszy i znacznie odporniejszy na zakłócenia od poprzednika. Wygląda na to, że nie zdążył trafić już do seryjnej produkcji, jed­ nak stanowi dowód, że Niemcy mieli nie tylko działające rakiety, ale również, że fi­ zycznie istniał niezwykle nowoczesny system radarowy, który pozwoliłby zamienić je w realnie skuteczną broń, jako całość bardzo znacznie wyprzedzającą swą epokę. Przy okazji jeszcze raz dowodził, że mimo dziesięciokrotnie mniejszych inwestycji w rozwój techniki radarowej, niż w przypadku aliantów, Niemcom udało się dogo­ nić ich na tym polu. Połączyli przy tym radary ze swymi niezwykłymi osiągnięciami w dziedzinie techniki obliczeniowej oraz z technologią półprzewodnikową (chodzi tu o głowice samonaprow'adzające, działające w podczerwieni), co łącznie dałoby przełom czysto wojskowy, niewątpliwie znacznie bardziej wymierny niż np. w przy­ padku rakiety V-2. Przy okazji powyższa sprawa pozwala w nieco nowy sposób spojrzeć na kry­ tycyzm Speera wobec sabotowania programu rozwoju rakiet ziemia - powietrze, pokazując, że samo ich istnienie, np. w 1943 roku, niczego w istocie by nie załatwiło! Potrzebny był złożony i stanowiący jeszcze większe wyzwanie niż same rakiety (!), tystem radarowy i elektroniczny, który pozwoliłby wykorzystać ich potencjał. Bez niego pełne wykorzystanie rakiet na odległościach kilkunastu, czy nawet 20 - 30 ometrów, było zwyczajnie niemożliwe. Tym samym wprowadzenie rakiet kieowanych do produkcji przed stworzeniem wspomnianego systemu niewątpliwie y oby później krytykowane jako marnotrawstwo - zapewne podobnie, jak dzisiaj ceniamy kosztowne forsowanie produkcji V-2! Zresztą, jak już pisałem wcześniej, Przypadek V-2 jest podobny także w' tym sensie, że w wypadku połączenia możWosci rakiety balistycznej z zaletami układów' precyzyjnego naprowadzania lub ronią masowego rażenia, potencjał bojowy całości też wzrósłby radykalnie, więc 23

T A JN E P R O |E K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

paradoksalnie dopiero większe inwestycje w rozwój V-2 pozwoliłyby uzasadnić jej istnienie. Inaczej mówiąc: Hitler od razu powinien traktować V-2 jako broń precy­ zyjną do niszczenia szczególnie wartościowych celów (konkretnych, dużych obiek­ tów przemysłowych czy portów...) lub jako środek przenoszenia broni chemicznej („tabunu” czy „sarinu”), gdyż dopiero wtedy rakieta balistyczna stawała się praw­ dziwą bronią... Był to problem, który miał niewiele wspólnego z przydatnością ra­ kiety balistycznej dalekiego zasięgu jako takiej. Głównym ograniczeniem Niemców, a zwłaszcza Hitlera, było właśnie to, że nie mieli oni tej współczesnej optyki i (z nielicznymi wyjątkami) nie wyobrażali sobie konsekwencji powiązania ze sobą różnych przełomów. Tym samym nie byli w stanie ich wykorzystać. Na stronie 7 „Nowej prawdy o Wunderwaffe” jest ciekawa uwaga generała Eisenhowera, który chyba pierwszy to zauważył.

24

ARTYLERIA DALEKONOŚNA Hasło zawarte w tytule tego rozdziału dotyczy superciężkiej artylerii Trzeciej Rze­ szy, to znaczy takiej, która charakteryzowała się donośnością przekraczającą 40 km. Bodźcem do stworzenia tego opisu nie była bynajmniej chęć epatowania Czy­ telników „wagą superciężką” jako wartością samą w sobie, lecz świadomość tego, że wbrew obiegowej opinii chodzi o epizod w historii drugiej wojny światowej, któ­ ry na dobrą sprawę nigdy nie doczekał się pełnego omówienia. Mam tu na myśli to, że wielu ludziom, w tym historykom, wydaje się przede wszystkim, że owe po­ tężne superdziała były z jednej strony wyrazem swoistej regresji do czasów pierw­ szej wojny światowej, czasów symbolizowanych przez „Grubą Bertę”, z drugiej zaś, że chodziło o manifestację patologicznej gigantomanii Hitlera. Z pewnością oba te zjawiska były rzeczywiste, jednak ich negatywny wydźwięk nie powinien przysła­ niać nam innych okoliczności, które są mniej znane, a w moim odczuciu są warte znacznie większej uwagi. Pierwsza z nich, to fakt, że działa tego rodzaju stworzone były nie do rywalizacji z uzbrojeniem klasycznym (co teza dotycząca „aberracji” Hitlera jakby sugeruje), ale do ściśle określonych, dosyć specjalistycznych zastosowań - i w tej roli stanę­ ły one na wysokości zadania. Druga część „białej plamy” to nieznane szerzej dane dotyczące eksperymentalnych prac badawczo - rozwojowych, które przynajmniej na etapie poligonowym pozwoliły przekształcić owe działa w zupełnie nową jakość, nadając im przy tym wszelkie cechy autentycznej awangardy technicznej. Zacznijmy od symbolu niemieckiej broni tej klasy, to znaczy od dwóch dział kolejowych kalibru 800 mm, którym nadano nazwy „Dora” i „Schwerer Gustav”. Zostały one zaprojektowane przez koncern Kruppa w drugiej połowie lat trzydzie­ stych. O ich rekordowym charakterze najlepiej świadczy masa własna, która wyn°siła ok. 1350 ton (masa jednego egzemplarza), podczas gdy masa bojowa zbli­ ż a się do 1500 ton. Zgodnie z pierwotnymi planami Wehrmachtu, kolosy te były P oznaczone do wykonania wyłomu w Linii Maginota, chociaż w czasie kampanii ancuskiej nie były jeszcze gotowe i nie użyto ich w tej roli. Były formalnie działami olejowymi, jednak nie nadawały się do użycia bojowego z normalnych linii koleNwych, jecz wymagały układania na stanowisku bojowym nowych torów - dwóch 25

Monstrualny „Ciężki Gustav" kalibru 800 mm na poligonie koto Darłowa. Musiał na cztonkach najwyższych władz Rzeszy wywrzeć wielkie wrażenie - a zwłaszcza na znanym z gigantomanii Hitlerze. Na zdjęciu widzi­ my, od lewej: Bormanna (zastępcę Hitlera), samego Hitlera i ministra przemystu zbrojeniowego Speera. Ten ostatni w mundurze Organizacji Todt.

równoległych. Laweta spoczywała na dwóch zestawach liczących po cztery wózki - łącznie 40 osi! Działa były jedynie transportowane, w częściach, normalną ko­ leją. Ich m ontaż zajmował prawdę trzy doby (według regulaminu: 54 godziny), an­ gażując do samego montażu, rozłożenia torowisk, okopania i maskowania wysoko rozpiętymi siatkami około 2750 ludzi, czyli z grubsza ekwiwalent dwóch brygad! Dodatkowo w skład ugrupowania wchodziły standardowo aż dwa bataliony arty­ lerii przeciwlotniczej. Zmontowane działo miało długość 47,3 m i szerokość 7,1 m, co z grubsza odpowiadało właśnie dwóm równoległym torowiskom blisko siebie. Nawet wysokość działa, z opuszczoną lufą, była imponująca - 11,6 m - co równało się wysokości budynku czterokondygnacyjnego. Sama lufa miała długość 32,5 m. W oryginalny sposób rozwiązano problem nastaw lufy - w pionie była ona pod­ noszona przy użyciu klasycznej kołyski na łożu, natomiast w poziomie (azymucie) obracało się całe działo, przemieszczając się w przód lub w tył na łukowatym torze. Próby prowadzone na początku wojny przy użyciu „roboczej” wersji działa wykazały, że pocisk o masie 7 ton jest w stanie przebić siedmiometrową warstwę betonu zbrojonego, osłoniętego jeszcze pancerzem stalowym o grubości jedne­ go metra. Od wiosny 1941 r. próby ukończonych już dział prowadzono, jak zresztą 26

j innych ciężkich dział kolejowych opisanych w tym rozdziale, na poligonie koło parłowa (Rugenwalde) na Pomorzu. Tam też zaprezentowano Hitlerowi ulepszony pocisk o masie aż 11 ton, to znaczy cięższy od jakiejkolwiek bomby zastosowanej tej wojnie. Hitler był pod takim wrażeniem, że zażądał utrzymania faktu istnienia takiej amunicji w najściślejszej tajemnicy i miała ona być stosowana tylko w wyjąt­ kowych wypadkach, po wydaniu przez niego osobistego rozkazu! Być może Hitler sam zapomniał później o takiej opcji, bo wygląda na to, że amunicja ta nigdy nie została zastosowana na polu walki. Jak widać, chodziło o stworzenie broni bardzo specjalistycznej - miała ona obracać w pył wszelkie znane wówczas fortyfikacje, a talach, których nie można byłoby przełamać innymi metodami, było przecież wtedy bardzo niewiele. Właściwie można było mówić o kilku zaledwie celach w ca­ łej Europie, zwłaszcza po pokonaniu Francji. W związku z tym dużym problemem nie była nawet niewielka szybkostrzelność, która wynosiła normalnie 14 strzałów... na dzień. Załadowanie jednego pocisku i ładunku miotającego zajmowało standar­ dowo do 45 minut. Stosowano pociski burzące o donośności 37 - 38 km i przeciw­ pancerne o donośności rzeczywistej 48 km, chociaż jako zasięg skuteczny podawa­ no 39 km w obu przypadkach. Debiut bojowy przypadł na pierwszego z tych superkolosów - na „Ciężkiego Gustawa”. Była to przysłowiowa próba prawdy, z której niezwykła, kosztująca kilka milionów marek konstrukcja wyszła jednak zwycięsko (Krupp i w tym przypadku zachował wierność tradycji i pierwszy egzemplarz wykonał za darmo, za drugi poli­ czył jednak siedem milionów marek, więc ponieważ były w sumie tylko dwa, należy raczej podzielić ową sumę na dwa, jeśli chcemy ustalić wartość działa). W lutym 1942 roku „Gustaw”, wraz z całym składem kolejowym, wyruszył na front wschod­ ni, w stronę Krymu. Nawiasem mówiąc, skład wiozący samo działo liczył 25 wago­ nów, a cała kolumna miała długość 1,5 km. Było to związane z ciężkimi walkami o Krym, gdzie znajdowała się nie tylko słynna Twierdza Sewastopolska, ale i cały

(t°czvłnrer Gustav na froncie wschodnim. Warte uwagi są cztery równoległe tory kolejowe, tworzące tuk się po nich 80 kot!) oraz rozpięte wysoko specjalne siatki maskujące.

27

T A JN E P R O J E K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

Budowa stanowiska działa 406 mm.

szereg innych, silnie umocnionych obiektów, w tym podziemnych - a nawet jeden podmorski. Gustaw dotarł na półwysep Pieriekop w marcu 1942 r. Zbudowano w tym celu specjalne odgałęzienie linii symferopolskiej o długości 16 km (!), na końcu którego ułożono cztery łukowate zespoły torów, mające stanowić alternatywne stanowiska bojowe. Do tego dochodziły oddzielne tory dla ciężkich dźwigów kolejowych, przy użyciu których działo montowano. Nieco później „Gustawa” przebazowano w związ­ ku z oblężeniem samej Twierdzy Sewastopolskiej. Była to zasadnicza faza użycia bojo­ wego, rozpoczęta 5 czerwca 1942 r. Ostrzeliwano początkowo stanowiska radzieckich ciężkich dział nadbrzeżnych (8 pocisków) i Fort Stalina (6 sztuk), a 6 czerwca Fort Mołotowa (7 szt.). Na wspomniany dzień przypadł też pierwszy spektakularny sukces. Dziewięć pocisków wystrzelono w stronę celu uważanego za niemal strategiczny. Był nim główny radziecki schron amunicyjny zaopatrujący cały rejon umocniony - był to w istocie obiekt podziemny znajdujący się częściowo pod dnem zatoki Siewiernaja - 30 m pod dnem (!), dodatkowo jego strop stanowiła aż dziesięciometrowa warstwa żelbetu. Dziwnym trafem jeden z pocisków „Gustawa” przebił się przez te 30 metrów i trafił bezpośrednio we wspomniany strop. Cały obiekt został całkowicie zniszczony, co było oczywiście wielkim ciosem dla obrońców. Ten jeden pocisk po­ ważnie wpłynął zatem na przebieg całej kampanii krymskiej i zapewne on sam zwrócił koszty poniesione na budowę obu wspomnianych dział. Do 17 czerwca ostrzeliwano jeszcze wiele fortów, jednak równie spektakularnego sukcesu nigdy już nie odnoto­ wano. Ogółem wystrzelono do tego czasu 48 pocisków 800 mm, co po doliczeniu ok. 28

A R T Y L E R IA D A L E K O N O S N A

250 strzałów oddanych koło Darłowa, całkowicie zużyło lufę „Gustawa”. Założono lufę opasową (była tylko jedna), po czym przebazowano „Gustawa” w rejon Leningradu, gdzie w odległości 30 km od miasta, koło stacji Tajzy, przygotowano nowe stanowi­ ska bojowe. Plan użycia działa w tej roli został jednak odwołany, zapewne w związku z jego ogólnym zużyciem, po czym odesłano je do Rzeszy na remont. Nic nie wska­ zuje na to, aby działo to wróciło do służby liniowej. Zostało zniszczone przez samych yjiemców w kwietniu 1945 r. Jego bliźniak - „Dora”, był przygotowywany do ostrzału Stalingradu, w pobliże którego dotarł w połowie sierpnia 1942 r., jednak groźba okrążenia miasta sprawiła, że „Dorę” wycofano przed oddaniem pierwszego strzału. Nie ma żadnych pewnych danych dotyczących jej użycia bojowego w ogóle. Wygląda na to, że działo to do­ trwało do końca wojny - zostało zdobyte przez wojska amerykańskie. Być może było ono przedtem wykorzystywane do różnych prób i badań, jako że rozwijano plan modernizacji tej konstrukcji. Rozważano wydłużenie lufy do aż 84 metrów i zastosowanie pocisków z napędem rakietowym, co miało zwiększyć donośność do ok. 150 km i umożliwić ostrzał południowo - wschodniej części Wielkiej Bry­ tanii, a być może nawet Londynu. Plany te nie zostały oczywiście zrealizowane. W związku z tym oba działa 800 mm odegrały siłą rzeczy niewielką rolę - w istocie zostały wyprodukowane w momencie, gdy przestał istnieć cel, który traktowano jako główny w fazie projektowania. Warto przy ich ocenie wziąć pod uwagę fakt, że donośność w ich przypadku traktowano jako drugorzędny parametr - najwyraź­ niej chodziło bardziej o masę i przebijalność pocisków. Oczywiście Niemcy mieli i inne ciężkie działa kolejowe, jednak warto wspomnieć także o gigantach stacjonarnych - o największych tego rodzaju działach w całej hi­ storii. Tym bardziej, że są one jakby zapomniane... Mowa o bateriach kalibru 406 mm pierwotnie przeznaczonych dla tzw. pancerników typu „H”, których ostatecz­ nie nie zwodowano. Każdy z nich miał otrzymać osiem takich dział. Plan ich bu­ dowy zatwierdzono, jako „Plan Z”, w styczniu 1939 r., jednak jeszcze w paź­ dzierniku tego roku został on anulowany, zamiast tego postanowiono skon­ centrować się na okrętach podwodnych. Elementy kadłubów pocięto, jednak wprowadzone w między­ czasie do produkcji działa postanowiono wykorzy­ stać na lądzie. Były to działa dosyć nowoczesne, o wysokich 29

T A JN E P R O JE K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

osiągach. Pomimo o wiele mniejszego kalibru, niż w przypadku typu opisanego po­ wyżej, donośność przy strzelaniu standardową amunicją wynosiła od 42,8 do 56 km, przy czym celność była stosunkowo wysoka. Pociski miały wprawdzie masę „tylko” od 600 do ok. 1020 kg, jednak przy ewentualnym porównaniu z „Dorą” należy chociażby uwzględniać szybkostrzelność, która w tym przypadku wynosiła do siedmiu strzałów na minutę. Działa te warte są uwagi m iędzy innym i dlatego, że po rezygnacji z budowy pancerników ich główną bazą miał stać się Hel. Wprawdzie na pancernikach działa te m iały być umieszczane w wieżach dwudziałowych i jedną taką wieżę nawet wykonano w całości, w związku z czym działa istniały w wersjach ładowanych z prawej lub z lewej strony, jednak wieży tej nie wykorzystano i wszystkie faktycznie zamontowane wieże lądowe były jednodziałowe. Ogólnie działa te znane były jako 40 cm K(E) „Adolf”. W 1940 r. postanowiono trzy z nich wykorzystać do obrony rejonu Zatoki Gdańskiej od strony morza, instalując je na terenie byłej bazy polskiej na Helu (ciekawostkę stanowi fakt, że nasze wojsko także planowało budowę ciężkich baterii brzegowych w tym rejonie, przed wojną, z wykorzystaniem francuskich dział Schneidera kalibru 305 mm, a więc znacznie lżejszych, a pomimo tego z planu zrezy­ gnowano uznając, że wilgotne helskie piaski nie utrzymają tak masywnej konstrukcji). Ta helska bateria otrzyma­ ła nazwę „Schlezwig-Holstein”, a jej głównym celem była oczy­ wiście obrona baz i stoczni w re­ jonie Zatoki Gdańskiej. Oprócz samych stanowisk bojowych, wybudowano obiekty koszaro­ we, bunkry amunicyjne i szereg innych obiektów, w tym wieżę obserwacyjną o wysokości rów­ nej wysokości dziesięciopiętrowego budynku, która zresztą stoi do dzisiaj i przy dobrej po­ godzie można podziwiać z niej sporą część Bałtyku. Obecnie, wraz ze stanowiskiem jednego z dział, jest to część helskiego Muzeum Obrony Wybrzeża. Działa „Adolf” zabudowano w nowych, zaprojektowanych od podstaw wieżach o masie Niemieckie dziato kolejowe K-12 kalibru 210 mm. po ok. 400 ton, Z pancerzami 30

A R T Y L E R IA D A L E K O N O S N A

Ciężkie działo kolejowe „Siegfried" kalibru 380 mm.

o grubości 50 mm. Masa samego działa wynosiła 160 ton, z czego na lufę o długo­ ści 21,1 m przypadało 15,8 tony. Standardowe pociski burzące miały długość prawie dwóch metrów i masę nieco przekraczającą 1000 kg - masy poszczególnych pocisków nieco się różniły ze względu na niedokładności odlewów i masy te wybijano na korpu­ sach, aby można było uwzględniać je w nastawach dział. Taka standardowa amunicja zapewniała donośność 42,8 km, jednak istniały też pociski „odchudzone”, o masie 600 kg, dzięki którym donośność wzrastała aż do 56 km. Każde działo miało obsługę liczącą 68 żołnierzy, z czego w wieży podczas strzelań znajdowało się 20. Pod koniec 1941 r., z uwagi na zmianę priorytetów wojennych, trzy działa z Helu postanowiono przebazować na wybrzeże Francji, gdzie zbudowano dla nich nowe, silnie umocnione stanowiska bojowe - oba działa widoczne na okładce, to dzia­ ła tego typu, stanowiące część „Wału Atlantyckiego”. Tworzyły one baterię „Lindemann” nazwaną tak na cześć dowódcy pancernika „Bismarck”, który poległ za­ ledwie kilkanaście kilometrów od miejsca dyslokacji tej baterii. Działa tej baterii broniły najwęższej części kanału La Manche, gdzie oczywiście ewentualny desant byłby najłatwiejszy. „Superdziała” miały niebezpieczeństwo takie zmniejszyć... Nie tylko dlatego, że mogły siać prawdziwe spustoszenie na morzu, ale dzięki wspo­ mnianym pociskom o zwiększonej donośności mogły także dosięgnąć brytyjskiego rzegu Kanału, praktycznie eliminując tą część wybrzeża jako rejon wyjścia floty in­ wazyjnej. Przy okazji stanowiły też „rygiel”, skutecznie blokujący aliantom żeglugę anałem. Sporadycznie bateria „Lindemann” ostrzeliwała zresztą rejon Dover, po ^ronie brytyjskiej. Były to wtedy najcięższe działa bazowania lądowego na świecie. rey działa o numerach fabrycznych 6, 7 i 10 zainstalowano z kolei w roku 1943 cześ°rWe^ ' na wysP*e bngeloy, gdzie broniły podejścia do bazy w Narviku. Na Sc 8er>erała Dietla, który wsławił się w walkach o Narvik, bateria ta otrzymała s t a d Cztery pozostałe również trafiły w 1943 r. do Norwegii, na półwysep Harzn ' stały ^ częścią większego systemu fortyfikacji brzegowych. Jak widać sue yZsze8° zestawienia, ogółem wykorzystano 10 dział, choć numeracja seryjna gdy U'|e i5tnienie ^ sztuk. Być może pozostałe dwa wykorzystywano do prób - ninie uc*ało się tego jednoznacznie wyjaśnić. 31

t a jn e p r o je k t y t r z e c ie j r z e s :

Zarówno działa „Dora”, jak i 406-milimetrowe „Adolfy” można potraktować jako wyraz trendu polegającego na zapewnianiu dużego zasięgu i dużego potencja­ łu bojowego poprzez forsowanie dział o możliwie dużym kalibrze. Innymi słowy było to jakby rozwinięcie kierunku sprawdzonego w pierwszej wojnie światowej. Najlepiej trend ten ilustruje jednak ciężkie działo kolejowe „Siegfried” kalibru 380 mm , gdyż stanowiło ono rozwinięcie działa z poprzedniej wojny o takim samym kalibrze. Zbudowano ich tylko cztery, w związku z czym „Siegfriedy” nie są zbyt dobrze znane, jednak warto zapoznać się z ich charakterystykami, gdyż ilustrują one jakby kulminację zasadniczego trendu. Działa te zaprojektowano w zakładach Kruppa w pierwszych latach wojny, pier­ wotnie dla pancerników typu „Bismarck”, jednak począwszy od roku 1941 nadmia­ rowe cztery egzemplarze zabudowano na podwoziach kolejowych. Każde charak­ teryzowało się masą 286 ton i długością 31,3 m, lufa miała długość 18,4 m, czyli 48,4 kalibra. Spoczywało ono na dwóch wózkach ośmioosiowych i podobnie jak w przypadku „Dory” naprowadzanie w poziomie realizowano przez ruch całego działa na torze tworzącym łuk. Alternatywnie stosowano stanowiska stacjonarne, w których działo spoczywało na torze kołowym. Standardowy pocisk burzący (wy­ stępujący w dwóch odmianach, ale o niemal identycznych parametrach) ważył 800 kg i zapewniał donośność 42 km. Na jego bazie skonstruowano pocisk przeciw­ pancerny z ładunkiem wybuchowym, o takim samym zasięgu. Istniały też pociski burzące o zmniejszonej do 495 kg masie, zawierające tylko 69 kg materiału wybu­ chowego, których donośność była większa - 55,7 km. Zakładając, że głównym celem budowy superciężkich dział była zdolność rażenia odległych celów, można dokonać wstępnego podsumowania. Największą donośnością z wymienionych konstrukcji charakteryzowały się działa 380 mm i 406 mm - i była ona bardzo podobna (odpowiednio 55,7 i 56 km przy strzelaniu lżejszymi pociskami, których masy też były podobne - odpowiednio 495 i 600 kg). Donośność przy strzelaniu typową amunicją wynosiła w obu przypadkach ok. 42 km. Gigantyczna „Dora” cha­ rakteryzowała się podobną donośnością (38 - 48 km), korzyścią uzyskiwaną kosztem ogromnego kosztu działa i innych wad była jedynie z grubsza dziesięciokrotnie większa masa pocisku, uzasadniana, jak wspomniano, bardzo specyficznym jego przeznacze­ niem. Opisany ostrzał podziemnego magazynu amunicji w rejonie zatoki Siewiernaja pokazał, że pocisk przeciwpancerny był w stanie przebić się nie tylko przez wodę, ale nawet tracąc na to część energii kinetycznej „pokonał” jeszcze 30 metrów ziemi i skały czyli z grubsza dziesięć pięter. Wszystkie opisane powyżej typy dział w istocie charak­ teryzowały się podobnymi ograniczeniami i po porównaniu kilku typów widać, że był) to ograniczenia trudne do pokonania. Maksymalna donośność dział o takiej konstruk­ cji była na poziomie 50 km, co umożliwiało ostrzał szczególnie umocnionych obiektóv na bezpośrednim zapleczu frontu, ale już o dalszym zapleczu, czy miastach brytyjskie! nie mogło być mowy. Działa te reprezentowały pewien kanon. Warto jednak pamiętać, że wielotorowo próbowano stworzyć konstrukcje opartf na innych założeniach, które miały dać możliwość pokonania tych ograniczeń i tyrf 32

A RTYLERIA D ALEKO N O ŚN A

samym uczynić z dział ciężkich broń już nie tyle taktyczną, co ra­ czej operacyjną. Naj­ bardziej znaną próbą tego rodzaju były pra­ ce nad tzw. działem wielokomorowym (V3, opisanym w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe”), które różni­ ło się od klasycznych konstrukcji posiada­ niem oprócz norm al­ nej komory nabojo­ Nietypowe niemieckie dziato kolejowe kalibru 274 mm z namalowaną wej, kilkudziesięciu na burcie nazwą „Breslau”, na lufie którego widowiskowo prezentuje się 22 żołnierzy US Army (zdjęcie wykonane kolo miejscowości Rentwertshau- dodatkowych kom ór sen). Byto to przejęte dziato francuskie, które nie dość, że pamiętało służbę na ładunki procho­ na froncie pierwszej wojny światowej, to jeszcze sięgało swymi korzeniami dziewiętnastowiecznego planu przezbrojenia francuskiej floty - pierwotnie we, które znajdowa­ miało być bowiem działem okrętowym. ły się po bokach lufy i umieszczony w nich proch miał ulegać zapłonowi w miarę przemieszczania się pocisku. Chodziło nie tyle o maksymalne zwiększenie ciśnienia gazów w lufie, co o utrzymanie tego wy­ sokiego ciśnienia na stabilnym poziomie przez dłuższy czas, jako że lufa miała być rekordowo długa. Finalna wersja działa zawierała aż 64 (!) boczne komory procho­ we, po 32 z każdej strony. W przypadku V-3 liczono na donośność rzędu 160 km, co umożliwiłoby ostrzał Londynu z planowanej działobitni znajdującej się w pół­ nocnej części francuskiego wybrzeża. Koncepcja ta byłaby ciekawa, gdyby chodziło o rozwiązanie czysto badawcze, jednak jako broń bojowa okazała się ona chybioną. Nie tylko dlatego, że, jak się okazało w trakcie próbnych strzelań, nierealne było »wytrzymanie” przez lufę założonego ciśnienia, ale też z innych powodów. Działo miało kaliber zaledwie 150 mm, więc nawet przy założeniu umieszczenia 25 sztuk w działobitni, siła rażenia pocisków tego kalibru byłaby dosyć ograniczona. Dodat°wo zapewnienie im bardzo dużej jak na ówczesne czasy prędkości wylotowej rzęu 1500 m/s wymagało zastosowania pocisków podkalibrowych. To z kolei jeszcze ardziej ograniczało ich siłę wybuchu. Pierwotnie pociski miały mieć masę 140 kg, CZego na materiał wybuchowy przypadało 25 kg, w 1943 r. zaprojektowano lżejsze P°ciski o masie 80 kg. Pomimo tak wielu „poświęceń technicznych” i przewidywa­ n o olbrzymich kosztów całego programu, param etry jakie oferowała nowatorskacz iCel3cia dalece odbiegały od pierwotnych z^łężeń i pociski nigdy nie przekroy*y donośności 100 km. Innymi' sł< dobną donośność uzyskanoby ez samo ulepszenie amunici/t§n i większego kalibru - o jakie 33

IA J N Ł

P K U ffc K lT

I K £ C U

C ;K

A

» £ .V

ulepszenia chodzi, o tym nieco dalej. Tak czy inaczej, koncepcja re­ prezentowana przez V-3 okazała się ślepą uliczką w rozwoju dział dalekonośnych. Pomimo tego V-3 zasługuje na pewną uwagę... Jego cechy wymagały zastosowa­ nia pocisków podkalibrowych. W przypadku tak długich poci­ sków (w pierwotnej wersji długość przekraczała dwa metry przy śred­ nicy korpusu 100 mm) nie mogły być one stabilizowane w locie ob­ rotowo, niezależnie od tego gwint lufy zarówno znacząco zmniej­ szałby opory przetłaczania poci­ sku, jak i ograniczał jej żywotność. W związku z tym już wiosną 1943 r. dopracowano zagadnienie dzia­ ła gładkolufowego, jak i przede wszystkim temat pocisków pod­ Dziato K-5 kalibru 280 mm w momencie strzału. Zaskakująco kalibrowych stabilizowanych brze- „kwieciste" rozproszenie dymu nie świadczyło o obecności wylotowego z pierścieniem otworów (bo takowego chwowo z odrzucanym saboteni hamulca nie było), lecz o głębokich bruzdach gwintu - o głębokości (elementem centrującym pocisk do 10 mm. Na pierwszym planie widać dna, zużytych zapew­ w lufie, nie przyspieszał on jednak ne. łusek. Pomimo umiarkowanego kalibru jak na niemieckie działa kolejowe, typ ten byt wyjątkowo udany i mógł poszczy­ pocisku, gdyż temu służył oddziel­ cić się największą donośnością. ny tłok znajdujący się za pociskiem i odrzucany po strzale). Ten aspekt prac okazał się później ważny i zapewne jako jedyny dał później pewne korzyści: oczywiście już przy projektowaniu innych dział. Amerykańskie i brytyjskie archiwa wywiadowcze zawierają całkiem sporo mel­ dunków o jeszcze jednej drodze, jaką według tych dokumentów mieli Niemcy po­ dążyć. Mowa w nich o dalekonośnych działach elektromagnetycznych. Zostały one wprawdzie krótko opisane w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe”, jednak nie każdj ją czytał i z uwagi na kontekst pozwolę sobie powtórzyć krótki fragment. Oto parf przykładów z zasobów amerykańskiego archiwum NARA: „7 lutego 1944. Każdy pocisk na wózku pokonuje tunel o długości około 3 kilometrów (obudowan) betonem). Jego przyspieszanie zapewnia system elektromagnetyczny. Moc niezbędni do wystrzelenia pocisku to 7000 k W (7 M W ) i jest zwiększana do 10.000 kW. Wyłoi tunelu jest nachylony pod kątem 50°. Wbrew wszystkiemu, co mówiliśmy wcześnie)

o0c isk przyspieszany jest wraz z pojemnikiem [tzw. sabotem - przypis I.W.], który 0ddziela si? °d pocisku dopiero po wystrzeleniu. Dochodzi do wielu wypadków i awarii, s p o w o d o w a n y c h polami magnetycznymi tworzącymi się w tunelu. Średnica pocisku: 650 [mm]” Inny opis takiego działa: „11 lutego 1944 Z rozmów przeprowadzonych w Moissac z robotnikami wynika, że na całym wy­ brzeżu od przylądka Hague do Frouville powstają betonowe platformy, związane z artylerią dalekiego zasięgu. Według jednego z robotników, który wydawał się być brygadzistą lub majstrem, platformy te mają powierzchnię po ok. 100 m2, pod nimi znajdują się wzmocnione schrony (3 lub 4), gdzie ma być ulokowana amunicja, sta­ nowiska dowodzenia, a w przypadku największych, prawdopodobnie również grupa elektroartyleryjska [w oryginale - „electroguns group” - przypis I.W.], gdyż chodzi o działo elektryczne, zdolne do ostrzeliwania angielskiego wybrzeża i znaczącego ob­ szaru wgłębi lądu (...). Ocenia się, że strop każdego schronu stanowi warstwa żelbe­ tonu o grubości 6,5 m. 24 lutego 1944 Powstają obawy w związku z projektowanym [nowym] działem, ładowanym i strze­ lającym elektrycznie. Jego lufa ma długość 48 metrów. Wystrzeliwuje ono pocisk o śred­ nicy od 30 do 35 centymetrów, długości 4 metrów i masie 450 kg. Zasięg: 240 km.” Nigdy nie udało się odnaleźć jakichkolwiek pozostałości tego rodzaju dział (w każdym razie nic o tym nie wiadomo), więc raczej trzeba opisy te potraktować jako swoiste ciekawostki. Pomimo tego trzeba zaznaczyć, że kryje się za nimi pewne ziarno prawdy. W roku 1946 połączony komitet analityczny alianckich służb wy­ wiadowczych (CIOS) opublikował bowiem obszerny raport opisujący działalność specjalnej firmy powołanej do życia wyłącznie w celu realizowania prac nad dzia­ łami elektromagnetycznymi. Nosiła ona nazwę Gesellschaft für Gerätebau i stwo­ rzyła m.in. udane działko doświadczalne strzelające pociskami o masie 6,5 kg,

4,atOKt:

na froncie zachodnim.

które osiągały prędkość ok. 2000 m /s (z uwagi na brak klasycznej lufy o okrągłym przekroju, trudno tu mówić o kalibrze). Prace te zdecydowanie reprezentowały naj­ wyższy poziom na świecie, m.in. stworzono sześciodziałowy, zintegrowany (połą­ czony krótkimi kablami) zespół dział przeciwlotniczych tego rodzaju (czyli baterię) ze wspólnym systemem zasilającym, który jednak ważył aż 450 ton. W sumie był to pełny skład kolejowy. A przecież chodziło o kilka dział, które nawet nie były od­ powiednikiem dział 88 mm. Same kable do tego zespołu ważyły kilka ton. Nie moż­ na więc wykluczyć samej, technicznej możliwości zbudowania dział dalekosiężnych tego rodzaju w Niemczech, jednak stworzenie funkcjonującej działobitni do wiosny 1944 r. wydaje się nierealne. Zapewne byłoby to przedsięwzięcie na tyle monstrual­ ne, że nie dałoby się go ukryć. Opisałem jednak ten nieznany epizod w rozwoju ar­ tylerii, jako że pokazuje on, iż Niemcy przynajmniej myśleli o obejściu przedstawio­ nych wcześniej ograniczeń i w taki sposób. Oba kierunki wymienione jako ostatnie - działo wielokomorowe i działo elektromagnetyczne - okazały się technicznie zbyt trudne do realizacji (bo nie niemożliwe, jako że dzisiaj pociski podkalibrowe wy­ strzeliwane ze znacznie mniejszych dział czołgowych osiągają większe prędkości, niż założone w projekcie V-3). Te dwa kierunki nie miały więc znaczenia praktycznego, jednak istniała jeszcze jedna droga, której wyrazem były prace związane z najciekawszym moim zdaniem niemieckim działem dalekonośnym - kolejowym K-5. Miało ono kaliber „tylko” 280 mm (faktycznie ok. 283 mm, nie licząc bruzd), jednak sugerowanie się kali­ brem nie jest mimo wszystko najlepszym pomysłem w jego przypadku. Pod wie­ loma względami działo to mogło bowiem konkurować ze znacznie cięższymi od­ powiednikami. Wprawdzie masa pocisku była nieporównywalna - standardowego

Działo K-5 w czasie wojny, w specjalnym schronie betonowym.

36

755 5 kg ' jednak działo mogło ich wystrzelić do piętnastu na godzinę. Teoretycznie bkostrzelność w pełni kompensowała więc zmniejszoną masę pocisków, w po­ gnaniu z działami 380 i 406 mm. Z tego punktu widzenia działo K-5 można wjęc uznać za konkurencyjne, przy znacznie mniejszych wymogach trakcyjnych, bsłudze i kosztach. Miało ono jednak także niezaprzeczalną przewagę nad nimi przy strzelaniu wspomnianą powyżej amunicją standardową donośność -wyno­ siła aż 62,4 km. Warto to zapamiętać. Prędkość wylotowa tych pocisków' wynosiła zaś 1120 m/s. Tak dobre parametry zaskakują zwłaszcza, gdy uwzględnimy fakt, że opracowanie działa rozpoczęto w 1934 roku i formalnie zakończono dwa lata później, gdy pierwszy egzemplarz trafił do Darłowa. Kolejna zaleta to liczba wyprodukowanych dział - było ich 25. Masa komplet­ nego działa wynosiła 218 ton, a długość: 30 m w położeniu transportowym i 32 m w bojowym. Osiem dział wykorzystywano na froncie zachodnim od czerwca 1944 r. do końca wojny, z dużym powodzeniem. Dwa, o nazwach „Robert” i „Leopold” dały się aliantom we znaki we Włoszech i bardziej znane są pod ich nazwami nieoficjal­ nymi - „Anzio Annie” i „Anzio Express”. Wpadły one w ręce Amerykanów, którzy przewieźli je do USA („Leopold” istnieje do dzisiaj i jest wystawiany w Aberdeen, w stanie Maryland). Jest jednak coś, co wyróżnia działa K-5 znacznie bardziej niż podane powyżej parametry. Są to rezultaty szeregu mało znanych projektów badawczych z nimi związanych. Wprawdzie pewne aspekty tych działań opisałem już w „Nowej praw­ dzie o Wunderwaffe”, jednak pozwolę sobie tu na krótkie ich powtórzenie, gdyż mimo wszystko trudno traktować różne zagadnienia będące tematem tego rozdzia­ łu w oderwaniu od siebie. Prace te reprezentowały trzecią drogę do radykalnego zwiększenia donośności ciężkiej artylerii niemieckiej - i jedyną, o której m ożna powiedzieć, że została uwieńczona sukcesem (druga droga to działo wielokomorowe, trzecia to elektro­ magnetyczne). Nie był to wprawdzie sukces pełny, bo nie znalazł odbicia na polu walki, pomimo tego przeskok jakościowy był jednak olbrzymi. Droga ta polegała na połączeniu i tak rekordowej donośności z radykalnie nowymi rodzajami amunicji, lerwszym krokiem było skonstruowanie i skierowanie do produkcji pocisków P° alibrowych stabilizowanych w locie brzechwowo, z odrzucanym po opuszcze­ niu ufy sabotem. W ogólnych zarysach przypominały one pociski do V-3, choć dokł ,teryZ0Wały mniejszym wydłużeniem i oczywiście większą masą (niestety am a. n *e n*e znaną, ale zapewne przekraczającą 100 kg). Zastosowanie takiej kośc01^ W^m aSa^° rozwiercenia przewodu lufy w celu usunięcia bruzd (o głębodział °k 7 mm W róznych egzemplarzach!). Zabiegom takim poddano dwa GlatD p ^ ^ 1"^ wynosił teraz 310 mm. Ich oznaczenie zmieniono na „K-5 PrZeci ,°^0^nae jak analogiczne pociski do V-3 i do elektromagnetycznych armat °dpo"IW ° tn *ezych> sam pocisk został opracowany w Peenemunde, gdyż tam była aer0(^Vle;■.!,■-•

7364032167§4 7-44.:-;.:. .3

-

-■

-

m

m

;'ai436376936I843I4

i r>-.:88iyi43.34622I'I256 .

:

- ■: -;; -:':-v V

' /

¡ g i r .. :■,

. . . ; ' !

, •: . ‘ .i ■ '

;

■ p c u tid c Y b h w a s lts y

-dpoi-iLg-, re‘pS;j.'

;■

;.-•;.■

fi-Y'gds r t zlih j kuiedy n cs.,ó; .

:

z

[■ . ż

; ;; .p o io p n r g o p ^ o y ^

-

k“

;

’!

„ n u u o w u * h k ln lie V . ;

SPPSŁf CK'7/1O.TłTQ ?.V

?

k&4z&WimSxysj:Vi6l

■-;■:■ ,.V'4v

'

.’ .*■ ' ''

"

o j. •

*

,

=

:

.:

f ?ztrycfc:tybxyU^ .. vi j -^ ^zcpcy&p'

^

. !-•*vVlf'V?7' ••k-’' ras?rx a ,:.,-p .s.n:- j -.

i‘us tghbnkfaretsucy.-^ 3.- . •.'•■•• • i ,

- - y - r r - r - •■ •>.= ‘ "!“ * J T 5 7 - .: , f

e d c v g tz u j e f e tz b y x -

tld k ta A y s y S p /!

■

,1'OC.

43

5„szyfrogram':nie' odczytany

t• J

•.v■?łłhimrn•-ufi-

?- . ' ^i" V:>;■ .

I

!

,3?;rfg'óy^jbueciv:-

■

(itg ć K S E a y c s y c h z r ; .

: ^ .;u

:i ^ : . S r = r t p ^ c y b - c ' ' ' ¿ —V v •-*'>•-■' -•«

' 0

V '"- e r f źtghbsja&z-tgzz ■;{ -

\

:5 4 i% ł^ 3 4 4 -,:4 4 :4 '- ' 'i f ®

i"

¿ŻŹ & jp-

r "

4 ;^ '.

%t ?

4

; :k-

: i i 4 4 4 4 4 .4 id te » ? ;* ’ '

Jeden z dokumentów niemieckich przejętych przez nasz kontrwywiad wojskowy - szyfrogram dotyczący transportu ewakuacyjnego do Lubiąża. Pomimo trwających cate lata prób, nie udało się go nigdy odczytać nawet częściowo i specjaliści zasugerowali, że nie został on zaszyfrowany z języka niemieckiego, lecz zapewne z tzw. języka syntetycznego. W języku takim występowałyby prawdopodobnie słowa niemiec­ kie, ale w innym niż „nominalnym" znaczeniu (potrzebny byłby specjalny słownik). Data znajdująca si? w prawym - górnym rogu dotyczy momentu sporządzenia polskiego odpisu. Godne uwagi są nieliczne szczegóły, które są czytelne: u góry po lewej jest nagłówek „Reichsleiter Martin Bormann" i kryptonim

58

“kL j.-m

f y 18 ''- *

sc eonu depozytowego l/AAX 05-SS. Ewenementem dla każdego, kto kiedykolwiek przeglądał dokumenty iwalne, są też polskie klauzule tajności, prawie nigdy nie spotykane (!): klauzula „Ściśle Tajne - Mate*y Specjalnego Przeznaczenia" (u góry, pośrodku). Z kolei w prawym - dolnym rogu mamy: „T. bez ewid." ^ ~wyk. w jednym egz.". Pieczątka na dole: „Biuro Prezydialne Krajowej Rady Narodowej" częściowo ania napis „za zgodność z oryginałem - mjr. (...) WALCZAK" - jego imię jest nieczytelne. Najwyraźniej “ to fragment większej dokumentacji przygotowanej dla prezydenta Bieruta, jako że na górze mamy lePozorne zdanie „załącznik 19a".

59

celowi miały one służyć, przy braku podania jakiejkolwiek podstawy prawnej takie­ go zakazu - nie był to przecież obiekt wojskowy... W ogóle nie było jakiejkolwiek tabliczki z informacją co to jest. Dopiero później pewien znajomy, którego opowieść na tem at Prochowic zaintrygowała, ustalił (nie wiem jak), że obiektem administruje firma „Centromag”, która - według niego - nie była firmą „prawdziwą”, lecz przy­ krywką Urzędu Ochrony Państwa. Czy UOP próbował dostać się stamtąd do pod­ ziemi Lubiąża, a może do schronu w samych Prochowicach? Tego oczywiście nie wiadomo, jednak w „Teczce Siorka” znalazłem parę artykułów na temat Prochowic, a w nich kilka ciekawych opisów, których fragmenty pozwolę sobie zacytować. O sa­ mym „Centromagu” są jedynie krótkie wzmianki:6 „Nikt nie potrafił precyzyjnie określić jakie budowle krył podprochowicki las. Dziś po wielu z nich zostały jedynie fundamenty. Inne przerobiono na magazyny. Cały te­ ren „Centromagu"jest niedostępny. Ogrodzenie i drzewa zasłaniają stojące tu obiekty. Nieco poniżej, na dużej polanie, zachowały się jednak betonowe posadzki. „W czasie wojny był tu obóz dla więźniów” - twierdzi Szczepan Zdzisławski - „coś tu budowa­ no. Wiem, że na całym terenie rozplantowano tony ziemi. Niemcy nawieźli jej tyle, że poziom gruntu podniósł się o pół metra. Widać to wyraźnie porównując te miejsca z okolicą”.” W innym artykule, autorstwa samego Stanisława Siorka, znajdujemy dalsze szczegóły:7 „Czym dla Niemców był Lubiąż, pisałem ju ż wielokrotnie (...). Były to tereny taj­ nego budownictwa niemieckiego lotnictwa -Luftwajfe, która na terenie gm iny Wołów (Kreis Wohlau) urządziła sobie podziemno - naziemną zbrojownię, budowaną przez Hansa Kammlera, dyrektora Departamentu Budownictwa Specjalnego Luftwaffe [uwaga I.W.: to znaczy jeszcze nie w ramach SS] (...). Czuję się w obowiązku poinformować wszystkich interesujących się tymi sprawa­ mi, że faktycznie na omawianym terenie w Prochowicach była tajna, podziemnonaziemna fabryka należąca do koncernu I.G. Farbenindustrie, produkująca głównie na potrzeby Lubiąża. Znane są wstępnie założenia projektowe tej fabryki (...). W niemieckim piśmie dot. tej lokalizacji czytamy: „Z polecenia Urzędu Wojskowego fabryka będzie wzno­ szona od 1.01.1940 r.”. Był to termin obligatoryjny. Jej powierzchnia miała zająć 40 ha, zapotrzebowanie na pracowników powinno się zamknąć liczbą 500 - 800 osób, zapotrzebowanie na wodę w całości pobieraną z Odry wynosiło 1000 m sześć./godz. (jeden tysiąc metrów sześciennych na godzinę!), odprowadzenie ścieków w 100% do wód gruntowych, bez szkodliwych składników. Wydolność transportowa 20 - 25 wagonów dziennie. Z innych źródeł wiadomo mi, że dla potrzeb tej fabryki wybudo­ wano specjalną bocznicę kolejową biegnącą m.in. do dzisiejszych magazynów „Cen­ tromag”, wykorzystujących część pomieszczeń dawnej fabryki oraz poprowadzonych dalej w kierunku przeprawy promowej. (...) Przy budowie bocznicy do dzisiejszego „Centromagu”pracował pewien Polak, któ­ ry po wojnie zamieszkał w Legnicy przy ulicy Pątnowskiej, obecnie nieżyjący, który 60

y/idział’ że spod tych magazynów drążono podziemny tunel w kierunku Wołowa, 0d Odrą, przez lubiąskie pola. Więźniowie drążący ten tunel mieli absolutny zakaz kontaktowania się z tymi, którzy pracowali na powierzchni, przy bocznicy. Jednak zy przeładowywaniu wagonów z ziemią wywożoną z tuneli można było się dowie­ dzieć co robią i jak daleko drążą.” Prace prowadzono nie tylko w opisanym rejonie, ale i pod samymi Prochowicami oraz pod miejscowym zamkiem:8 Zapadające się ulice i zamurowane przejścia w piwnicach nie są jedynymi za­ gadkami Prochowic. Najwięcej tajemniczych opowieści dotyczy zamku. Jeszcze w la­ tach czterdziestych budowla tętniła życiem. Niestety, niewiele dziś wiemy na temat mieszkających tutaj ludzi. Podobnie ja k teren za miastem, w kierunku Odry, była zamknięta dla Polaków. Po wojnie tę część miasta zajęli Rosjanie i wówczas wstęp zarezerwowany był jedynie dla wybranych. (...)

„Wielokrotnie próbowaliśmy z kolegami spenetrować podziemia w okolicy zamku - mówi jeden z mieszkańców Prochowic - wchodziliśmy do środka, ale ju ż po kilku metrach trafialiśmy na zwały ziemi uniemożliwiające przejście.” (...) Niektórzy twier­ dzą, że w podziemiach znajdowały się tajne, wojskowe laboratoria. (...) Niektórzy mieszkańcy Prochowic twierdzą, że byli w podziemiach, do których wejście znajdowało się na terenie zamku. Wprowadzał ich tu nieżyjący już, wielki miłośnik historii miasta i opiekun jego zabytków, Jan Gembarowski. Tunel z zamku wiódł w kierunku Odry. Można nim było przejść kilkadziesiąt metrów, bo dalej drogę uniemożliwiała woda. Wiele wskazywało na to, że chodnik był stary. Ułożenie cegieł i ich kształt sugerowały, że wykonano go przed wiekami, ale znacznie później odno­ wiono i przystosowano do wymogów współczesności. Niestety, dziś nie sposób dotrzeć do tego wejścia. Część dokumentów, jakimi dysponował opiekun zamku, zniknęła po jego śmierci.” W innej części powyższego artykułu znalazły się następujące szczegóły:8 „Ulica 1 Maja w Prochowicach nie jest jedyną, na której nawierzchnia się zapada. Podobnie dzieje się na odległej o kilkaset metrów ul. Kochanowskiego.” Zdecydowałem się zamieścić opisy dotyczące Prochowic - będących tylko frag­ mentem kompleksu - z tego prostego powodu, że ów fragment daje nam pojęcie o skali przedsięwzięcia. Pamiętajmy, że obejmowało ono wiele miejscowości wokół Lubiąża, oprócz Prochowic także Gliniany, Rogów, Krzydlinę Wielką, Domaszków, Rataje, Zagórzyce, Rzeczyce, Stobno (takie wyliczenie pojawia się w jednym z do­ kumentów z „Teczki”!). W przypadku wymienionych wsi podziemia były zapewne mniejsze, o ile rzeczywiście istniały we wszystkich, jednak raczej nie m ożna tego powiedzieć np. o Malczycach, które również były połączone z Lubiążem pod ziemią, chociaż znajdowały się znacznie dalej. W teczce zdeponowanej w Ministerstwie Kultury znalazły się opisy i innych cie­ kawych obiektów podziemnych, w tym nie związanych z Lubiążem (także Książa, który został opisany w następnym rozdziale). Poniższy cytat dotyczy sprawy nie­ co innej, choć jednak nie całkiem innej, jako że stanowi przyczynek do problemu 61

W

.T O

g p t Z

E

5 2 T

związanego z Lubiążem (i Książem) bezpośrednio, a mianowicie zainteresowania służb specjalnych RFN i organizacji pohitlerowskich. Pod pseudonimem napisał poniższy artykuł sam mjr. Siorek. Znowu mamy tu przypadki kuriozalne, jeżące włosy na głowie... Jest to jednak rzadki wyjątek, gdy relacje nie są formułowane na podstawie legend, lecz mówi o tym wysoki oficer służb odpowiedzialnych za roz­ pracowywanie tego rodzaju zagrożeń:9 „Do jednej z najbardziej szokujących akcji należy zaliczyć wykradzenie i chyba zniszczenie (nie zapomnijmy, że były to lata siedemdziesiąte), albo wywiezienie z Polski archiwum ksiąg [Urzędu] stanu cywilnego gminy Strzegom, w których z niemiecką pe­ danterią notowano wszystkie zgony ludzi mordowanych wpobkim obozie koncentracyj­ nym Gross Rosen. W wyniku tej udanej akcji świat na zawsze stracił ewidentne dowody rozmiarów niemieckiego bestialstwa. Aczkolwiek prokuratura nigdy nie ustaliła spraw­ ców, to jednak z ogromną dozą prawdopodobieństwa należy przyjąć, że akcja na archi­ wum była majstersztykiem służb specjalnych RFN. Aktualnie nieznany sprawca wy­ kradł z Okręgowej Komisji Badania Zbrodni [Hitlerowskich] we Wrocławiu cały zbiór kartoteczny [artykuł jest z 1992 r. - I.W.]. A to ju ż dowodzi metodycznego działania! Na początku 1972 r. do wrocławskiej placówki kontrwywiadu, w której byłem za­ trudniony, dotarły plany niemieckich sztolni podziemnych w okolicach Kamiennej Góry [średniej wielkości fabryka podziemna koło Krzaczyny, dzielnicy Kamiennej Góry, zupełnie niedostępna - I.W.]. Wobec kompletnego braku zainteresowania tym tematem ze strony „Centrali” kontrwywiadu MSW, dokumenty przejęła Okręgowa Komisja Ba­ dania Zbrodni Hitlerowskich we Wrocławiu. Ostatecznie ustalono na szczeblu resortów: M O N (wiceminister gen. dyw. Józef Urbanowicz), Min. Górnictwa i Energetyki (wicemi­ nister mgr. inż. Eryk Porąbka) i Ministerstwa Sprawiedliwości (przewodniczący Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Czesław Pilichowski), że w lipcu 1972 r. rozpocznie się akcję przebrania zawałów w sztolniach, którą to pracę mieli wykonać górnicy ze szkolnej drużyny ratowniczej Zagłębia Wałbrzyskiego i wojsko. Na wyzna­ czony termin otrzymaliśmy aż dwóch inżynierów górników [wytłuszczenie oryginalne] (geolog do pomiarów i strzałowy z dynamitem) oraz aż trzyosobowy patrol saperski. Prywatnie poinformowano mnie w Zjednoczeniu Węgla Kamiennego w Wałbrzychu, że pan minister osobiście z Katowic przyjechał, by ustnie oznajmić, iż nie należy dawać górników, że tam „na górze”zgodzono się tylko „na niby”dlafasonu i dobrego wrażenia. Przypuszczam, że podobne dyspozycje otrzymało i wojsko. Akcja została przerwana po dwóch dniach bezsilnego szamotania się. Na początku lat osiemdziesiątych były mini­ ster resortu górnictwa osiadł w RFN z niemiecką emeryturą, równą pensji niemiec­ kiego ministra. Wtajemniczeni z otoczenia bossów koncernu dostarczającego w latach właśnie siedemdziesiątych ciężki sprzęt dla naszego górnictwa mówili, że ów minister przed wojną był w SA na Śląsku, a po wojnie został oddelegowany do pracy w polskim rządzie - dla ochrony niemieckich interesów na „niemieckim”Śląsku.” Plany podziemnej fabryki koło Kamiennej Góry oczywiście zniknęły podobnie jak sam minister! Komuś może się wydawać, że bez potrzeby... Jednak spróbujmy sobie wyobrazić, w dobie telewizji wykorzystującej chętnie najdrobniejszą sensację 62

L U B IĄ Ż -

jakie byłyby reakcje i o czym by się mówiło w Europie, w USA, w Izraelu, gdyby wnego dnia pokazano podziemia wypełnione tysiącami przegniłych, przemiesza­ n y c h ze so^9 truPÓw! Na przykład półmetrową, białą od przypominającej grubą wat? cukrową pleśni, warstwę wyściełającą podziemne hale... Nawiasem mówiąc, w innym z artykułów S. Siorek napisał:12 „w Krzaczynie, woj. Jelenia Góra, gdzie w podziemnych laboratoriach atomowych podległych „naukowcom” z instytutu we F r a n k fu r c ie nad Menem, też wymordowano całą załogę.” Nie ma żadnej wzmianki o źródle tej informacji. Wydaje się, że najistotniejsze w zespole akt, z którego pochodzą powyższe cyta­ ty, są mimo wszystko nie artykuły prasowe, lecz ustalenia dotyczące prób dotarcia do podziemi Lubiąża w latach osiemdziesiątych. Próby te potwierdziły jednoznacz­ nie istnienie tuneli, jednak z uwagi na ich gwałtowne przerwanie - czyż nie po­ tw ierdza to z jeszcze większą mocą skali niemieckiej infiltracji! - jedynym ich rezultatem było dowiercenie się do ceglanych stropów. Wprawdzie udało się nawet co najmniej jeden taki strop przewiercić na wylot, jednak, jak wspomniałem, z dziu­ ry trysnęła błotnista maź, co „chwilowo” wstrzymało prace. No, a później wiemy już co się stało. Nawiasem mówiąc, zaczynając pisać tę książkę nawet przez chwi­ lę nie przypuszczałem, że będzie to w istocie bezprecedensowy zbiór dowodów demaskujących pewne służby i organizacje. A opis tego aspektu naszej historii najnowszej dopiero się rozpoczyna (niestety mną się też zainteresowali, ale o tym nieco dalej). Informacje na temat rezultatów eksploracji prowadzonej z ramienia MSW, autor­ stwa samego Stanisława Siorka, są dosyć skąpe - więcej mogłem znaleźć w paru za­ łączonych artykułach, w cytatach jego różnych wypowiedzi. Jeśli chodzi o to pierw­ sze, to znajdujemy w „Teczce” jedynie załącznik do pisma wysłanego 17 VI 1991 r. do Ministerstwa Kultury. Dokładniej - jest ono adresowane do „mgr. Aleksandra Żółkiewskiego - Głównego Specjalisty d.s. Prawnych Departamentu Ochrony Dóbr Kultury, Muzeów i Plastyki”. Czytamy tam :1 „W latach 1984 - 1989 wykonano na zlecenie i przy współpracy M SW prace tere­ nowe oraz studialne. Prace te - wyniki tych prac - są jedynymi profesjonalnymi doko­ naniami w zakresie w.w. tematu. Wyniki tych prac, wykonywane z klauzulą „Poufne” były przekazywane do M SW i gromadzone we Wrocławiu. Piszący te słowa cały czas brał udział w tych pracach, a w zakresie: ~ Prac związanych ze zdjęciami lotniczymi byłem pomysłodawcą i autorem opracowań (m.in. lokalizacja Wzgórza Trzech Krzyży). ~ Prac geotechnicznych byłem konsultantem prac terenowych (dla N.J. MSW). Jeśli chodzi zaś o opis eksploracji zawarty w artykule, to jest on następujący:3 „W grudniu 1986 roku do Lubiąża przybyła kolejna grupa saperów. Wacek Mazur zapamiętał, że mieli „Osinobus”, koparkę i samochód ciężarowy ze świdrem. Zapowia­ dali się na całą zimę, ale wyjechali po tygodniu. Ktoś ich odwołał. Choć mieli mało czasu, odkryli rzeczy rewelacyjne. Na polach PGR koło lasku ■Stv. Jadwigi, w miejscu, w którym zdjęcia lotnicze wykazały istnienie podziemnych 63

obiektów, wiertło w niosło z głębokości 12 - 15 metrów kilka k a w n i u ■ ■ wojny nasze podziemie, akowskie, a szczególnie lewicowe, było mocno prze­ nego drewna (,Zalu„ek>) i rury żeliwnej. Postanowiono w i T c l t Z f j T ' " " " ‘Z*™«sycone agenturą hitlerowską i niejednokrotnie do dzisiaj nie wiadomo „who w poprzek domniemanego tunelu. Natrafiam na opór ale na rai u' s'f is who”. [I.W.: słyszałem, że zdeponowano tam m.in. bardzo dużą ilość (...) Rysowano w ykri, Wyh n„a * ze/figura w C a ^ e p o Z Z t l Ż T Z akcji i obligacji emitowanych dla firm, np. w związku z przenoszeniem jest jeden chodnik. P?d ziemią idą obok siebie dwa półkoliste tunele. (. ) ich zakładów do de facto państwowych obiektów podziemnych, przy „Coś jednak z w i e j m y - uzupełnia moje notatki Stanisław Siorek- pamięta » czym obligacje te nie tylko zachowały po wojnie wartość, ale wręcz były warte więcej], . Lubiąskie sztolnie podziemne kryją tajemnice wojenne i powojenne. Powo­ ^ r o k u d o f ^ r o j e n ^ jenne z okresu, kiedy był tam radziecki obóz dla b. jeńców, a później radziecki trycznp o napięciu 20 kK Takas.ecmogłaby zasilićfabrykę wigkszjod .Pafaw Zu'"' ] szpital wojskowy.” Dlaczego me zeszycie głębiej? To pytanie zadałem innej osobie która u r J t '• Wprawdzie sam autor powyższych słów skłonny był uważać, że nie stała za tym la w poszukiwaniach Zgodziła się rozmawiać, ale anonimowo To hvłn f Zy' I ingerencja sił zewnętrznych, to jednak zwykły zdrowy rozsądek każe, jak sądzę, Kurzawka. W wykope zaczęła gromadzić się woda. p rz y ją ć zupełnie inną interpretację. Pamiętajmy też o tym, że Stanisław Siorek na krótko przed swą nagłą śmiercią mówił, że wkrótce może zginąć (w każdym ^ £ 2 * razie ja słyszałem o tym na kilka dni przed jego śmiercią). Na zakończenie tego rozdziału postanowiłem podsumować najciekawsze frag­ od; lert7 ^ * * menty dokumentów i artykułów z „Teczki”, w których podano ciekawe szczegóły do­ tyczące wejść, lokalizacji szybów itp. W połączeniu z dobrą mapą, opisy te mogą służyć jako rodzaj przewodnika - w rejonie Lubiąża główny chyba problem polega na tym, że duża ilość szczegółów rozrzucona jest na dużym obszarze i potrzeba pew­ nego przygotowania, żeby się w tym jakoś połapać... Odnośniki do źródeł zamieści­ łem w tej samej kolejności, co pochodzące z tych źródeł cytaty (jeden cytat to jeden akapit). Opisy pogrupowałem w zależności od tego, których miejsc dotyczą: ka pogotow ia p o d s u n ie uprow adziła z d o m u a n im a to m ¿ T h d z Z U V e t e h t ' Na temat samego budynku klasztoru:5,13 stan przedzawałowy, pmecznosc wyjazdu do szpitala), a w dwa dni późneTwohko „Szyb tej windy jest zasypany i zamurowany, ale jego lokalizację mogę wskazać. otrzymało polecenie (prawdopodobnie od gen. Pożogi z M SW - przvo m d ) i Jest to w części parterowej dzisiejszej galerii sztuki współczesnej. Postać siostry za­ do Warszawy, pod pret-kstem dopracowania materiałów związanychz fa b r ik a 7 konnej powtarza się także w wypowiedziach młodszych mieszkańców Lubiąża: „Była g a l. W , lekarka, „le j* . Małgorzata S. SlWierdz«a p tylko jedna osoba, która coś o tym wiedziała - zakonnica. W czasie wojny zjeżdżała polecenie osadzenia p.cjenta w zamkniętym zakładzie p sy ch iatry c zn a ,1 windą do podziemnej części fabryki, ale przy doprowadzaniu jej do windy i w czasie nowila „ie v y k o m i , | o polecenia! Załoga karetki przed wyjazdem te i o t ™ . ' zjazdu miała zawiązane oczy. Zakonnica ta pokazała pomieszczenie, gdzie przy wej­ S W beZP' K “ ństWa- * również p „ s«a110wila z J g Z ściu do windy był wartownik. Jest to duży pokój na parterze po prawej stronie koryta­ rza, w którym obecnie znajduje się galeria sztuki.”Znowu więc galeria” Podaję ten przykłac gdyż właśnie w nim bardzo trudno d n t m t r • » ,. . „Komunikację z powierzchni do podziemia zapewniały 4 windy. Najstarsza i naj­ racji, zważywszy na czÓ> w jakim się to działo. W 1986 roku ino ° ^ wcześniejsza była w pałacu opata. Później dobudowano 3 dalsze. Obok wind fu n k ­ jak w przypadku G ó r S ^ h w 1964 r, są raczej nie d o p o w i e , Z A cjonowały też wejścia awaryjne. W pałacu opata, w pobliżu windy, było wejście dla być mocne argumenty; koro miano odwagę ewentualnie narazić sie t a k i f pieszych. Jak podawał Teofil Bonierski, w latach 50-tych opiekun obiektu, wejściem dentowi. Być może stahsię to dlatego, iż: »takiemu decytym weszło trzech chłopców do podziemi klasztoru, tam pobłądzili i dopiero po trzech Lubiąż kryje dTomny skarb, może Goeriwa do t„i , dniach wędrówki podziemnej wyszli na powierzchnię w Malczycach, skąd brudni, Stąd może rodzty sie pogłoski, że nie należy szukać nir ^ u™ ° eziony umorusani, podrapani, wrócili do Lubiąża.” ba by oddać Rćjanom, to znów Niemcom D zia ła łv h v ^°’ł ° WSZyStko trze~ Na temat lasku Św. Jadwigi:3 Lu^żkryje « archiwa. może J „Powyżej lasku Św. Jadwigi, w dużym wykopie, były wejścia do podziemnej fa ­ Abwehry i peW' ludzie boją się tego. Rzeczywistość była taka, że } w okresie bryki. Znajdował się tam fragment bramy w kształcie prostokąta, przez którą mógł

Z Z a Z o lZ ^ ^

65

l U B ł Ą Z - N IE Z R O Z U M IA N A Z A G A D K A

przejechać samochód. Do środka nikt nie wchodził, bo wejście było zasypane, a w tym zagłębieniu ludzie urządzili sobie wysypisko śmieci" Na temat Wzgórza Trzech Krzyży:5,11 „Pani M. opowiadała, że na polach w okolicy Trzech Krzyży wśród brzóz był wielki właz dla pieszych, a w pobliżu inne, ukryte - dla samochodów „Między Lubiążem a Krzydliną również za Niemców stały trzy potężne krzyże drewniane, obok których było główne wejście piesze z windą do głównego podziem ­ nego centrum fabrycznego. Właz zasypano, a krzyże zniszczono.” Na temat innych miejsc:13,14,14,14,15 „Ustalono, że z rejonu Wzgórza Trzech Krzyży wiodło do podziemi piesze wejście i winda (wg. świadka zasypane trzymetrową warstwą ziemi). W niewielkiej odległo­ ści, bliżej drogi na Gliniany było wejście samochodowe, a drugie dla samochodów łączyło podziemia z drogą utwardzoną (ludzie mówią, że Niemcy celowo zniszczyli nawierzchnię, by zatrzeć ślady prowadzące do fabryki), prowadzącą z Lubiąża - PGR do Krzydliny. Niektórzy twierdzą, a zainteresowania turystów niemieckich by to po­ twierdzały, że w budynkach PGR powinno być wejście produkcyjne do podziemi.” „Z informacji Niemców przekazanych polskiemu proboszczowi wynika (...), że z Prochowic (z zamku?) biegł podziemny tunel z kolejką elektryczną. Tunel ten rozwidlał się na kierunek głównego wjazdu i w kierunku Wzgórza Trzech Krzyży. Drugi tunel biegł z Prochowic do Lubiąża - miasta i pod rejonem dzisiejszego kościoła parafialnego rozdzielał się na Wzgórze Trzech K rzyży-przez teren szpitala i do klasz­ toru pod cmentarzem, wysoką skarpą przy Odrze. Oczywiście tuneli nie drążono tylko dla samego faktu ich istnienia. Tunele były tylko koniecznym technologicznie ciągiem komunikacyjnym, a od nich były wyprowadzane boczne komory, które możemy bez obawy nazwać halami produkcyjnymi, gdzie produkowano sprzęt wojenny.” „Zfabryką w Lubiążu, a ściślej z lubiąskim kompleksem militarnym, podziemnym, były ściśle związane budowle podziemne w rejonie Domaszkowa i miejscowości po­ łożonych na wschód od Lubiąża, w kierunku do Brzegu Dolnego, gdzie wybudowano zakłady chemiczne zwane dzisiaj „Rokita”. Są to miejscowości Prawików, Rataje, Zagórzyce, Stobno, Grodzanów, Rzeczyca, Pogalewo. Bliżej nie określony zakład plano­ wano wybudować (myślę, że wybudowano!) w lasach na północ od Brzegu Dolnego.” „Dawne tereny wyścigowe wg. relacji pana Tadeusza z Lubiąża, a wie o tym od pani Marii, kucharki obozowej, obecnie nie żyje, wykorzystano pod budowle podziemne. Pod tymi torami wyścigowymi (dzisiaj łąka) wybudowano trzy duże halefabryczne położone 6 m pod ziemią. Przed nadejściem Rosjanfabrykę zaminowano, zatopiono wodą z Odry, robotników, w większości polskich jeńców wojennych, którzy nigdy na powierzchnię nie wychodzili, również zatopiono. Informacja wydaje się niezwykle realna i prawdziwa, bo­ wiem do dzisiaj stoi tam na skraju zagajnika sporych rozmiarów szyb windy, nie uszko­ dzony, oczywiście bez kabiny i maszyn (pozostały po nich uchwyty mocowania), zalany wodą. Mieszkańcy Lubiąża nazywają to częścią wodociągów!!!” „Szyb na skarpie, przy korycie Odry, przyległy do cmentarza dla szpitala psychia­ trycznego. Na miejscu stwierdzono, że szyb został częściowo odgruzowany Później 66

ustalono, że wykonał to górnik - emeryt mgr. inż. Zygmunt [...], b. pracownik „CunfUtn”, który w okresie grudzień 1990 - kwiecień 1991 r., a więc przez 5 miesięcy, za zgodą wojewódzkiego konserwatora zabytków we Wrocławiu, finansującego koszty dojazdu, pana mgr Wawrzyńca Kopczyńskiego, prowadził w Lubiążu badania mające doprowadzić do ustalenia wejść do fabryki. Dokonaliśmy pomiarów szybu wykona­ nego z cegły, budowla na pewno licząca 200 - 300 lat: głębokość szybu oczyszczonego 12,40 m, średnica szybu u dołu 0,80 m, średnica szybu u góry 0,90 m. Mierząc od góry, na głębokości 4,20 m jest drewniana wkładka, grubości cegły, położona dookoła, za­ stępująca cegłę. Górna część nad drewnem, czyli nad tą drewnianą wkładką, jest wy­ łożona cegłą nowszej produkcji, wyraźnie kontrastującą od cegły, z której zbudowano dolną część szybu. (...) Brak jest metalowych szczebli w szybie. Taka na stałe wmonto­ wana drabina, według pana Tadeusza Pogorzelskiego, była jeszcze zaraz po wojnie. Tą drabinką osobiście schodził tym szybem w głąb około 70 m, a tam na dole był korytarz z cegły, sklepiony wysoki około 1,80 m, szeroki zaś na około 2,5 m. Mały fia t mógłby przejechać. Tym tunelem doszedł, ja k opowiadał, bez przeszkód pod 2-gi lub 3-ci po­ ziom piwnic, gdzie z pomieszczenia piwnicznego prowadził korytarz zamknięty potęż­ nymi dębowymi drzwiami z grubymi okuciami, nie dającymi się otworzyć. W piwnicy tej były białe szczury (!), ślepe z uwagi na warunki życia. Takich szybów, wiodących do tego tunelu, ma być jeszcze dwa, położone w linii prostej do klasztoru - lokalizowa­ ne są w dzisiejszym ośrodku zdrowia i w dawnej wozowni. Wejścia chyba zawalone. Do tego tunelu można też wejść od strony klasztoru - niestety nie udało się go szybko zlokalizować, jako że drugi czy trzeci poziom piwnic był słabo zbadany. Prawdopo­ dobnie tunel ten w 1985 r. został przewiercony od góry przy bramie podwórzowej, na wysokości dawnych stacji pomp. Jest on położony na głębokości 6 m (uwaga: na tej samej głębokości lokalizuje sięfabrykę pod torami wyścigowymi!), ma 2 m wysokości. W czasie wiercenia go, po osiągnięciu podłogi, wiertło się zakleszczyło i zerwało się. Nie zostało wydobyte. Należy do wojsk MSW. Szybiki te, nie istniejące na niemieckich mapach (na polskich też ich nie ma) są prawdopodobnie częścią korytarza łączącego klasztor z zamkiem w Prochowicach."

W

KSIĄŻ I AHNENERBE Jak wspomniałem na początku poprzedniego rozdziału, Książ koło Wałbrzycha pod kilkoma względami przypomina kompleks, jaki powstał w rejonie Lubiąża: ■ W czasie wojny mieliśmy w Książu do czynienia z połączeniem działalności badawczej (placówka o kryptonimie „Wetterstelle” badająca wyposażenie elektroniczne z zestrzelonych samolotów alianckich, Centralny Instytut Wysokich Częstotliwości SS, placówka badawcza Waffen-SS w rejonie tzw. starego zamku, departament badawczo-rozwojowy Jagerstabu - czyli Luftwaffe, filia Instytutu Medycyny Lotniczej Luftwaffe - to wszystko opisałem w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe” oraz w pierwszym rozdziale tej książ­ ki) z innymi celami wojennymi, w szczególności z produkcyjnymi. Ogólnie m ożna bezsprzecznie stwierdzić, że Książ miał bezpośrednie powiązanie organizacyjne z „Riese” w Górach Sowich i z całym szeregiem obiektów o charakterze zbrojeniowym i badawczym, które łącznie prawdopodobnie stanowiły tzw. przedsięwzięcie S III. Warto zauważyć, że takie powiązanie roli zbrojeniowej i badawczej nie było przecież czymś często spotykanym, oczywiście zwłaszcza na tak monstrualną skalę. ■

■

W obu przypadkach można było też mówić o przykładach ścisłej awangar­ dy technicznej w odniesieniu do działalności badawczej. Chodzi tu o to, że jakość, ranga badań i utajnienie, były wyjątkowe. Najlepszym dowodem tego ostatniego jest fakt, że pom imo wspomnianej skali, wciąż musimy do­ myślać się wielu rzeczy fundamentalnych i w większości dopiero w ostat­ nich latach, z dużym trudem, odkrywane są szczegóły potrafiące rzucić zupełnie nowe światło na cały zebrany dotychczas zasób wiedzy - jak npwspomniany dokument na tem at „Specjalnego Przedsięwzięcia S III”, od­ kryty w berlińskim archiwum w 2007 r. Niezależnie od kwestii przeznaczenia, w obu przypadkach mowa o obiekcie jakby centralnym, od którego rozchodziły się lub miały się kiedyś rozcho­ dzić tunele do obiektow znajdujących się dalej. Książ wprawdzie, w odróż­ nieniu od Lubiąża, nie był położony pośrodku, lecz raczej z boku, za to miał pełnić m.in. funkcję podziemnego stanowiska dowodzenia (a raczej zespołu

K S IĄ Ż i A H N E N E R B E

stanowisk), czego zwieńczeniem miał być podziemny schron dowódczy dla Hitlera. Automatycznie uzyskiwał więc, na tle szerszej koncepcji, rolę centralną. W przypadku kompleksu obiektów nad Odrą, tym centrum były oczywiście podziemia klasztorne w samym Lubiążu. ■ W obu przypadkach mamy do czynienia z bardzo wysokim stopniem utaj­ nienia, niejako rozciągniętym na okres powojenny (!). ■ Oba te miejsca, czy rejony, łączy też (a moim zdaniem jest to najważniej­ sza cecha) ulokowanie w nich pod koniec wojny specjalnych schronów de­ pozytowych szczebla centralnego, podlegających bezpośrednio berlińskiej centrali RSHA, które nigdzie indziej na dzisiejszych ziemiach polskich nie miały odpowiedników zbliżonej chociażby rangi. W związku z tym, jak kiedyś usłyszałem, nasz kontrwywiad ustalił, że były to jedyne dwa miejsca w Polsce, które podlegały tzw. dozorowi operacyjnemu służb nie­ mieckich po wojnie. I to nie w pierwszych latach po wojnie, ale co najmniej przez 50 lat (bo jak jest dzisiaj, nie wiem). O ile w Lubiążu de facto zaczął się on od aktywności organizacji Edelweiss Piraten (o ile dobrze pamiętam nazwę) w 1945 r., to - jak zapewne słyszało wielu Czytelników - w Książu przez pewien czas po wojnie aktywny był przydzielony do tego celu od­ dział „Werwolfu”, dysponujący nawet bronią maszynową. Epizod potyczki z „Werwolfem” opisałem, na podstawie relacji świadka - byłego żołnierza radzieckiego, w „starej” Prawdzie o Wunderwaffe. Innym odbiciem tego samego zjawiska była nieprzemijająca popularność obu tych miejsc wśród turystów zachodnich o niestandardowym programie zwiedzania. Niniejszy rozdział poświęcony jest jednak głównie zaakcentowaniu dosyć uni­ kalnych i chyba nigdy nie opisywanych powiązań Książa, a mianowicie związku całego przedsięwzięcia z organizacją SS o nazwie „Das Ahnenerbe” (czyli „Dzie­ dzictwo Przodków”). Zanim jednak do tego przejdziemy, pozostańmy jeszcze przy... „Teczce Siorka” opisanej w poprzednim rozdziale, ponieważ z uwagi na wspomnia­ ne analogie, znalazło się tam parę ciekawych informacji także o Książu. Chociażby taki fragment artykułu, w którym wspomniano o roli zamku jako składnicy depo­ zytowej - pogrubienia pochodzą ode m nie:15 „- Za dużo tych przypadków - kręci głowi} Stanisław Siorek, sekretarz powstałego niedawno we Wrocławiu Polskiego Towarzystwa Eksploracyjnego. Według niego te wszystkie informacje układają się w logiczny ciąg. Kładzie przede mną kolejny maszynopis. Jego treść dotyczy zamku Książ. W 1941 roku został skonfiskowany na rzecz III Rzeszy. W posiadanie wzięli go SS-mani, którzy z niewiadomych powodów rozpoczęli całkowitą przebudowę rezydencji. W skałach zamkowego wzgórza zaczęto drążyć tunele - na tyle szerokie, by zmieściła się stacja kolejowa. Jeden z tuneli łączył szosę z podziemnymi komnatami, inny prowadził ku Polowemu lotnisku. Pośrodku zamkowego dziedzińca wykuto szyb na windę, który zo­ stał zasypany dopiero po wojnie. Podobno pod koniec wojny Niemcy ukryli w podziem­ nych sztolniach wiele skrzyń z wartościowymi rzeczami. Wśród nich mogą być zbiory

68 69

- .....................

f

'

Biblioteki Narodowej w Paryżu, archiwa klasztoru Monte Cassi­ 3D C07 (HRS/VTAA) 2431 12 Daoarnb.r ly46 no, a także inne dobra zrabowane SITBJIOTj £ s * t ir a t io n of P o lish Art Property w całej Europie, nie wykluczając 1'0 ! R » 8 titu tio n Brsach Econumics D iv isio n Bursztynowej Komnaty. Wejścia O ffic e o f M ilita ry Government fo r Wuortt.Bberg-ZUd on AKJ 154, Z . S . Ax»y do schowków zabetonowano. Ist­ A ttnt HPAAA S ectio n nieje uzasadnione przypuszcze­ 1 . Inform ation'concerning lo o ted art property in Poland iro n tho American Embassy i n Karaa* h_3 been f c r nie, że podziemia Książa stały się wiurdad to t h i s branch by tho O ffic e of tn e D ire cto r of P o l i t i c a l A ffa ir 0 in H eriin on ? l»ficarbor ly46. grobem dla przynajmniej pięciu 2 . l'he fo llo w in g a rt o o je o ts are oiivimea by th e P o lis h Govarnaent: (a ) Raphael S a n tis " P ortrait o f ci ’Tcuuk U&n" tysięcy Żydów, więźniów Gross oto la n fr c n th e C zsrtory .117 Mu •c"® m CraooK, Jfo. 5bRosen, pogrzebanych tu żywcem.“ (.bj S ilv e r re liq u a ry o f S t. S ta n is la u s removed fr o a th e Paulina church a t Sss-Lka, Cracow. „By zmieściła się stacja kolejo­ (c ) Four (4 ) p an els o f th e S t. John *3 e l t o r fro» th e P lorian Church in Oracow, re p r esen tin g soenoo fron th e l i f e o f S t. John, th e Evanwa...”. Słyszałem wcześniej o zasy­ g e i i a t , by liana .Sues Kulabnch. 3 . Request th a t an endeavor be cade t o lo c a te t h i s panym tunelu od strony Świdnicy, art property end say inform ation a v a ila b le be forwardod to t h i e o f f ic e . FOR THE CHIEF, RSSIIT’JTICH BS&lfUHi ale jak widać mjr. Siorek też sądził, że do kompleksu wprowadzono linię kolei normalnotorowej. Co Telephone E5RLIS 42y61 RICHARD 7 . HCCAKD C h ief, MFa&a S e c tio n \ zaś się tyczy więźniów, zapewne tzw. „nosicieli tajemnicy”, którzy mieli zostać pod ziemią zamknię­ Amerykański dokument z grudnia 1946 r„ w którym wymie­ ci, to pewne szczegóły uzupełnia­ niono najcenniejsze dzieta sztuki zrabowane przez Niemców w Polsce. W ich rabunku i ewakuacji miała swój udziat wciąż jące znajdujemy w cytowanym tajemnicza organizacja podległa bezpośrednio Himmlerowi - już w rozdziale na temat Lubiąża Das Ahnenerbe (NARA). piśmie Siorka do ministerialnego specjalisty od ochrony dzieł sztu­ ki, Aleksandra Żółkiewskiego z 17 V I 1991 r. Po niezbyt precyzyjnej, raczej lakonicz­ nej wzmiance na temat działań podejmowanych przez badacza „na stałe zamieszkałe­ go w RFN”, którego z uwagi na znane nazwisko opatrzę tu jedynie skrótem „Piotr K.” (nie chodzi o Piotra Kałużę!), Siorek w tym piśmie dodaje:1 „Ogromne zainteresowanie zamkiem Książ wykazuje też obyw. USA, Filadelfia, pochodzenia żydowskiego, który w okresie wojny był więźniem w obozie pracy w Ksią­ żu i pracował przy drążeniu tuneli. Według niego (nazwisko Wejs), części tuneli bra­ kuje, zostały zabetonowane. Jest zainteresowany wywiezieniem 12 zwłok - kości ludz­ kich, w tym 2 - 3 ze szczękami złotymi, do muzeum holocaustu, a także zamierza zorganizować badania podziemi przy użyciu sprowadzonej z USA aparatury.” W artykule napisanym przez samego Siorka znajdujemy jeszcze taki szczegół, uzupełniający temat dziel sztuki i innych rzeczy wartościowych ukrytych w podzie­ miach Książa:12 a n i o n a fr fem sA x r a c m i a R

r e s «bmajty ( u . s . ) R ootltw tion I r u o h Sttoae&lofl D i v i a i o n A-K) 745

„Przesłuchiwany w Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich we Wro­ cławiu ob. Józef Kłyszejko stwierdził, że: „Pod koniec wojny do Książa zaczęły na­ pływać transporty dużych skrzyń wypełnionych przedmiotami. Mówiło się wówczas, że w skrzyniach tych są zgromadzone skarby kultury francuskiej, w tym Biblioteka 70

Narodowa z Paryża. Skrzynie te ukrywano w wykutych pod ziemią tunelach.” Stefan Styczyński - pełnomocnik ministra kultury i sztuki do spraw rewindykacji dóbr kul­ tury w swoim raporcie z maja 1947 roku potwierdza, że na zamek w Książu Niemcy istotnie zwozili dobra kultury, między innymi przybył tu transport porcelany arty­ stycznej i wyrobów ze szkła.” W książce „Tańcząc na wulkanie”, zaliczanej już do klasyki tego gatunku, znala­ złem z kolei taki fragment:4 „Niedawno prasa doniosła, że do Urzędu Miejskiego w Wałbrzychu trafiają z za ­ chodu liczne oferty zakupu zamku Książ. Jako pierwsza zgłosiła się firm a z Lichtensteinu, proponując kwotę 50 milionów dolarów. Warunkiem kupna było wejście w po­ siadanie podziemi zamku.” Książka, z której pochodzi ten cytat, ukazała się w roku 1991 i, o ile wiem, w póź­ niejszych latach było znacznie więcej takich propozycji, zakusów i ukradkiem pro­ wadzonych badań. Jako żywo przypomina to próby zakupu klasztoru w Lubiążu, za równie zawrotne kwoty. Wprawdzie na ogół działo się to bez rozgłosu, choć być może niektórzy pamiętają kuriozalne zabiegi tego rodzaju czynione przez... Micha­ ela Jacksona (którego raczej trudno posądzać o słabość do uroków architektonicz­ nych Dolnego Śląska, ale też o pełną niezależność w podejmowaniu takich decyzji z uwagi na możliwą do wy­ obrażenia ilość materiałów obciążających, łatwych do uzyskania). Taki z grubsza jest ka­ non naszej wiedzy, mniej lub bardziej dotychczas dostępnej, na temat związ­ ku Książa z wartościowy­ mi depozytami. Nie on skłonił mnie rzecz jasna do poświęcenia temu miej­ sca rozdziału w niniejszym suplemencie do „Nowej prawdy o WunderwafFe”. Było nim coś, z rangi czego jeszcze niedawno nie zda­ wałem sobie sprawy, a mia­ nowicie związek Książa 2 organizacją Ahnenerbe. Na wstępie krótkie wyja­ śnienie dotyczące jej samej. Jak zapewne wie więk­ szość Czytelników, była

S2EŁ. SKATQUABTSRS V . B . m a t s FUROFKAR TERATER O ff I« # - o t Sil 11 t a 1 7 Oorarnrnaat ( tr.fl.Z oa«) U TO

1

i.

OM 1945

Oan*r a i ADCOCK The a t t a o had was handad t o aa’ f o r t r a n a n i a a l o a t o

70«

f a r ywur iaforam t i o n . 8« O o lo o a l B ajwanąlcl. who h as ba*n p u ah in g m sad B a jo r 1 « 7 a *ę* on Tiha r o a t i t u t i o n o t th o Craoow a l t a r , now « a n a t o h a t * oh ohangoa h i s n ip d , p roau aabiy b e e a a s e I t w h a t)» soar l a P o la sA . 3 . Tit ha to raoalT ftd a n o f f i c i a l r o q .u a s t.fo r th o r a s t i t u t l o « o f t h i s a l t a r and I onn a a s n o r o a s o n fa r tho d a is y In i t s r e s t i t u ­ t i o n . In f n o t , s a o h d e la y would ha d ir a o t ł y c o n tr a r y t o o u r r a n t po*

Utgr»

4 . A F o llo h a a j o r o h o l a now l a London haa b ean i n v i t e d to cob » and ln o p e o t t h e p rob lem s in v o lv e d in t h e o r a t in g and ahlptman* o f th e a l t a r . S o w i l l bo a r o y r o t e n t a t iv e o f th e P o l l o h g o v a r w a n » and i t l a b e l i e v e d t e h t any d a a la lo n b y him and o a r KFAAA p e o p le s h o u ld g o -a tm ." ------ • — '~ 5 . S u g g e s t t h a t I p a s s t h i s mimorandua t o KfAAA-with l n a t r u a t i o n s t o p ro ce ed w ith th a r e s t i t u t i o n o f P o lie h a r t , and d ferM ted by o u rre n t p o ll o y . S ig n a tu r e U .C .B .

Dokument z amerykańskiego zbioru dot. udziału Ahnenerbe w rabun­ ku (i ewakuacji) obiektów wartościowych. Jest to pewnego rodzaju ciekawostka, warta zauważenia w kontekście tzw. „Dzwonu". Z do­ kumentu wynika, że jedną z osób prowadzących negocjacje z Amery­ kanami był płk. Szymański - ten sam, który przesłuchiwał oficerów niemieckiego komanda ewakuacyjnego ELF, działającego pod koniec wojny na Dolnym Śląsku.

71

mjwc rnu|E M I lK£CUt| KZtiZT

K S IĄ Ż I A H N E N E R B E

1&7

Blbl» Munujcript tron PXnafc «t

K 15t h csji-tur-z b lh lc i&feguRKÖeä' i» tV c Cirt&oli# Je*djs»ry «rtr P lcelc (S e h iO te rs lm ri) m t

____l |

i

{ ' M W fu u r tt-y r r m u u r tr R c id J iü u n d f ü r B io lo g ie

|

ic h ,- „uU f j i l'J'.oigÿfiàite fió f» lurm cle-iu ¿ d i r u n d t\'ftU .u,ngrfütac ih r > W /< iW 't .'

!

! I Uv«.i.i :*»

¡L uf j

1 —1

rc'idiiM ftpff.tH e f ’„ P c Lm ík /a n to'Ji¡i“' UiJlÁ/fetn , /yum-wr,«-.«.-/.*.

j

__ P fo y l - J n itr tu t i h r D iflu y e n r r d t'.tn e r u 't,)

! ¡

É (jermnuïiOcr !!Weniiljtifhtw/iifi

~ l . h r K'**/ iorhh*'Hi>ttiÍBC A tr m d o g tr w o n iiA t in t in e > J W J « n d l.iu h iru i P o i i J t ^ i r

_

) ' i , it - imi.I •

¿ e h r w i t r ,'H ^ )ii^ d M » e . tur .in iiu te r J e ,m.1 a n g n ^ M v \a tu r h u u d i lt,u,3 ite rN J iu i_______________

m M iJcn n .i'iiU ie 1

1 ! ............ tf .,ü i .,.,i.ifi ti.iii e ü ti >tui,'>ht‘itjiiifii lic.iH S\'. ‘.i" ‘h tc

I '

.«...H.i'.' .,

/to r w tff#

.

:

Ttfw*««a r ,^ ijju » gid iJ itc O h H ê 'A i » ‘Qi i ” r c 'h i i nit^rtt.lltC flii petiftliK '= / j j \ r i'»ui íortxlu w fídifittt.

. ,_ -—

—

—

-

liii

i

C

¡

¿ a n I...4 ^ i n¡ eui i ....... i u i e . i 'i ’h r f

> >

GC'U JhVdi herM dc» ■

t-V?u .l'iu u ji'h iu t ft hjfHÜj Hcimridtt P«tw

I l e h r u n d /i'ilU fitiutriu ire i n r n c r m w i i t d i e ! ¿ r r .U tn .V. u M i.iti m it t.m .n ,iM tt: fU ‘ d e

_

¿tí)r u n d ‘ortentnt3$ftdttC n tr

r fo r b d m r .j- ' I o i d f « hill.t.-rilic*lil f

^ 7 e h r r.i.1 iö rtd n o u tfllJ itC fu r .je n tM r u fJ ie j K M w -h a * * t i . * ' ‘h t ' lhJ_

Í{ tV. Au» rfftirtuT i

X chr m u t krfàtu>tepfa.>nc für Uat YiHilüCn,

,f r r t n , n ü i d t e S v . , d ' w u l J h tllu rw ilT n ■W a ft

le i c l i e t i d u J i'

i 'S n K t tt f i e o tH if.tr S M e r lu m C

»f/ir fc rfatK ugifrJrtc fdrJiM Cnuujv wiu t Ctt'C tVttO KCn^i

ejr h r ^ - e M tr u hcUtc

r o t id n u u U tu ift Au-i,un

h i.'iiditöt.r.-fuiue * M u n o n tiO tes f+ u i d '

/.'• IM* iH ■í/rJ.Tr/> tJ ü t fiti *•■ •Vu‘teuit'ilO •IV.'/iWi'iJ ’,.t:g /mV tln u i d ' J 'i' ■ujunirn. C jdii»nhtreKldhiiirH .)

,r ,;:U fi«hln-rü b er hinaus h ^ t o b er d ia Przeglądając przed laty akta amerykańskiej misji „Alsos", pene­ Puthoff uznał, że ów proszek trującej w 1945 r. niemieckie placówki związane z fizyką jądrową, jest „materią egzotyczną”, znalaztem ciekawy dokument, który dopiero niedawno przeczyzdolną do zakrzywiania czasu tatem. Okazuje się, że podobnie jak istniał do dziś praktycznie nie­ znany Urząd Zbrojeniowy Waffen-SS z własną strukturą badawczą, i przestrzeni. Antygrawitacyjtak też istniat podobny Urząd Zbrojeniowy Kriegsmarine (formalnie ne własności tego materiału byt to Urząd Specjalnego Pełnomocnika OKM do Spraw Gospodarki zostały potwierdzone, gdy Wojennej, Zbrojeń i Badań - czy ktokolwiek słyszał kiedyś o czymś takim?!?). Podobnie jak w przypadku urzędu SS, ściśle powiązana wykazano, że szalka wagi po była z nim struktura FEP - w tym przypadku byto to FEP I, podczas umieszczeniu na niej proszku gdy wiadomo, że w Luftwaffe byto FEP III (patrz: dokument w „No­ wej prawdzie'' na str. 193), a w SS prawdopodobnie FEP II. W dal­ ważyła mniej niż przed tym. szej części dokumentu tu zamieszczonego wyjaśniono to w sposób Materiał przekazał szalce swe następujący: „Kriegsmarine powołata do życia w Amtsgruppe FEP [AmtsGRUPPE, czyli jakby w Naczelnym Urzędzie FEP] własny wy- własności antygrawitacyjne dziat. którego głównym zadaniem jest umożliwienie wymiany do­ [spolaryzował jej spin - I.W.]. świadczeń". Analogiczny wniosek co do głównej roli FEP można było Ich zadziwienie jeszcze wyciągnąć już wcześniej, na podstawie charakteru wspótpracy ba­ dawczej pomiędzy Luftwaffe a SS - takie przypuszczenie znalazło wzrosło, gdy okazało się, się już w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe'' (str. 272). że po podgrzaniu proszku

X

128

do pewnej temperatury, nie tylko przestał on ważyć, ale zniknął z pola widzenia! Gdy zamieszano szpatułką w szalce, można było odnieść wrażenie, że nic w niej nie ma. Qdy jednak materiał ostygł, pojawił się ponownie w takiej samej konfiguracji. W rze­ czywistości jednak on nie zniknął - wygląda na to, że przeszedł do innego wymiaru.” Jim Marrs przypuszczał na tej podstawie, że „Dzwon” mógł być urządzeniem do badania zjawisk międzywymiarowych, w szczególności związanych z czasem... Nie można tego wykluczyć, aczkolwiek nie jesteśmy obecnie w stanie określić czy i w ja­ kim sensie materiał taki byłby przydatny w samym napędzie, jaką pełniłby rolę i co by dał. W napędzie, który w świetle tych informacji staje się czymś o wiele ciekawszym, niż dotychczas. Wręcz - mówiąc szczerze - jest to schemat techniki z przyszłości, zna­ ny dotychczas tylko z twórczości science - fiction! Teraz wydaje się to czymś znacznie bardziej wyrafinowanym i złożonym, niż sądziłem jeszcze niedawno. Na pierwszy rzut oka opisane własności materiału wysokospinowego wydają się tak niesamowite, że aż niemożliwe, a jednak... Moje zastanowienie wzbudziło po­ jawienie się w tym kontekście osoby dr Hala Puthoffa i jego tajemniczego instytutu zajmującego się awangardowymi napędami. Znam tego człowieka i mogę powie­ dzieć o nim różne rzeczy, ale na pewno nie to, że jest niepoważny. Niewielu ludzi wie, że w rzeczywistości jest to wysoki funkcjonariusz amerykańskiego wywiadu były (?) pracownik DIA, czyli wywiadu wojskowego (Defense Intelligence Agency), ale także Narodowej Agencji Bezpieczeństwa (NSA) oraz agendy wywiadu nauko­ wego, funkcjonującej kiedyś pod nazwą SRI International. Przed laty, gdy wymie­ nialiśmy korespondencję na temat „Prawdy o Wunderwaffe”, niejako zamiast wizy­ tówki przysłał m i swoje CV. Nie napisał w nim wszystkiego, jednak oprócz powyż­ szych informacji była tam wzmianka o odznaczeniu go przez Pentagon (w istocie przez prezydenta Clintona) „za wybitne osiągnięcia dla obronności Stanów Zjedno­ czonych”. Kierował całą masą dużych programów wywiadowczych, w tym tak egzo­ tycznymi jak np. odtajnionym później programem szpiegostwa parapsychicznego, realizowanym w ścisłym utajnieniu przez amerykański wywiad wojskowy w Forcie Meade koło Waszyngtonu. Jego współpracownicy z tego okresu wspominali później w szeregu publikacji o jeszcze bardziej egzotycznych badaniach i poszukiwaniach, dotyczących napędu antygrawitacyjnego i kwestii pokrewnych, dzięki czemu po­ dobno to dr Puthoff stał się pierwowzorem postaci „człowieka z papierosem w se­ rialu „Archiwum X”, który go nawet fizycznie przypominał... Jest to jednak przede wszystkim wiodący amerykański naukowiec zajmujący się nowymi podejściami do grawitacji i, jak można sądzić, kieruje on wspomnianym instytutem w dalszym ciągu współpracując z instytucjami wywiadowczymi. Dla mnie osobiście fakt, że za­ jął się on materiałami wysokospinowymi i wydał o nich taką opinię, jaką wydał, świadczy o wadze całej sprawy. To wszystko skłoniło mnie rzecz jasna do poszukiwania bardziej szczegółowych informacji na temat wspomnianych izomerów. Gdy już znalazłem całkiem obszerny traktat, nie muszę chyba dodawać, że analogie do zjawisk podejrzewanych o związek z „Dzwonem” stały się jeszcze wyraźniejsze!29 Wygląda na to, że urządzenie to było 129

T A JN E P R O J E K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

wyrazem bardziej złożonej i dojrzałej koncepcji, niż wszyscy badacze dotychczas przypuszczali. W istocie była to „brama” - do całkiem nowego świata, zresztą zgod­ nie z pierwszym kryptonimem projektu... Poniżej zamieściłem najciekawsze frag­ menty obszernego opisu izomerów, który wbrew pozorom wcale nie był pisany pod kątem „Dzwonu”. Jego autor zapewne nie miał pojęcia o analogiach, które nas in­ teresują. Fragmenty zawierające analogie do opisu zawartego w „Nowej prawdzie o Wunderwaffe” pogrubiłem.29 W pewnym miejscu autor wspomina, że atomy tego rodzaju wykazują tendencję do grupowania się i tworzenia uporządkowanych struktur - grup. Uznałem, że frag­ ment ten warto zacytować, bo może on wnosić coś do wyjaśnienia zarówno dziwnej konsystencji „Serum/Xerum” jak i wspomnianego przy okazji próbek substancji or­ ganicznych poddawanych działaniu energii „Dzwonu”, tworzenia się w owych sub­ stancjach czegoś przypominającego struktury krystaliczne - również w białkach:29 „Atomy ołowiu wykazuję na przykład tendencję do grupowania się po siedem i po dziesięć atomów. (...) Inne, jeszcze bardziej złożone struktury zaproponowano [w celu wyjaśnienia własności] węgla i krzemu. Np. w krzemie mogę się tworzyć symetryczne grupy liczęce po 45 atomów, a w węglu po 60. (...) Przyczyna tworzenia się takich zbitek wielu atomów wydaje się być zwięzana z tym, że pewne konfiguracje sę znacznie bardziej stabilne od innych. Stabilność po­ lega tu na tym, że grupa atomów ma niewielkę szansę na to, że rozpadnie się sama, a nawet silnie opiera się próbie rozbicia w wyniku działania sił zewnętrznych. Sta­ bilność tego rodzaju jest w fizyce niezwykle ważna i - jak się okazuje - nieodłącznie związana jest z pochodzącym z fizyki kwantowej pojęciem spinu.” Dalej wyjaśniono znacznie większą podatność izomerów spinowych na rozpad (vide: teoria Cohena):29 „Na przykład: dwa atomy połączone ze sobą będę tworzyć strukturę przypomina­ jącą klepsydrę, która po przejściu w stan wysokospinowy może się rozlecieć. W przy­ padku pojedynczego atomu kwestia ta zależy od tego w jakim stopniu kształt atomu odbiega od idealnie symetrycznej sfery. To trochę tak jak z oponę samochodowę, której wystarczy niewielkie odkształcenie, aby zaczęła ona wibrować, w końcu mogę odpa­ dać od niej kawałki gumy - ogólnie rzecz bioręc jej ruch wirowy staje się niestabilny, szczególnie przy dużych prędkościach wirowania. Symetria jędra atomowego i jego stabilność zależy od jego kształtu i struktury wewnętrznej. [Pamiętajmy, że jądro ato­ mowe poddane szybkiemu wirowaniu, np. w kołowym akceleratorze plazmy, może stać się nawet dwukrotnie szersze niż wyższe - I.W.] (...) Aby oddzielić od siebie dwa nukleony, znajdujęce się w odległości np. jednego fermiego od siebie (10 '5 m), potrzeba energii miliona elektronowoltów (1 MeV). Jeśli jednak te same nukleony znajduję się 10 fermich od siebie, wartość tej energii spada do 10 elektronowoltów (10 eV). Elektromagnetyczne siły Coulomba sę znacznie słab­ sze niż tzw. oddziaływania silne, spajające jędro atomowe, jednak działają skutecznie na znacznie większych odległościach. W przypadku dwóch protonów, które dzieli od­ ległość jednego fermiego, siła Coulomba jest ok. stukrotnie słabsza od oddziaływania 130

J E S Z C Z E O „ D Z W O N IE ” .

silnego. Jeśli jednak odległość wzrośnie do 10 fermich, siła Coulomba jest ju ż ok. dzie­ sięciokrotnie silniejsza od oddziaływania silnego. Znaczenie względnej siły obu oddziaływań (w sytuacji, gdy jędro wibruje po absorbcji energii z zewnętrz, co zwiększa odległości pomiędzy nukleonami) polega na tym, że można osiągnąć sytuację, gdy odległości te sę bliższe 10 fermim, w wyni­ ku czego siły elektromagnetyczne przezwyciężają siły spajające jędro [pamiętajmy, że rozpatrujemy sytuację, gdy natężenie pola magnetycznego było ogromne, zapew­ ne większe niż w jakimkolwiek elektromagnesie - I.W.]. Sytuacja taka może prowa­ dzić do spontanicznego rozpadu jądra.” W dalszej części opisu znajdujemy ciekawe analogie pomiędzy izomerami spinowy­ mi, a zjawiskami znanymi dotychczas z badań nadprzewodników. Jest to dla nas o tyle kluczowe, że łączy izomery z „separacją pól magnetycznych” znaną z nadprzewodni­ ków (patrz: szokujące odkrycia Europejskiej Agencji Kosmicznej, opisane w ostatnim rozdziale „Nowej prawdy o Wunderwaffe”). Jest już bowiem faktem stwierdzonym, że w nadprzewodnikach pole magnetyczne może skutecznie indukować grawitację, więc jeśli powtarza się ten sam mechanizm, to mamy częściowe przynajmniej wyja­ śnienie związku pomiędzy określonymi składnikami opisu „Dzwonu”:29 „Stan wysokospinowy jest o tyle ważny, że obserwowano, iż jędra poddane dzia­ łaniu silnego pola magnetycznego, rzędu 700.000 gaussów [kiedy nukleony i całe ją­ dra zaczynały wirować w tym samym kierunku - I.W.] były w stanie przekazywać energię z jednego jędra do drugiego bez strat. Stanowi to analogię do nadprzewod­ nictwa. Inne obserwacje eksperymentalne wskazuję, że mogę także istnieć stany wysokospinowe bez pól magnetycznych - co również może prowadzić do nadprzewod­ nictwa. Jedno z możliwych wyjaśnień odwołuje się do efektu „smarowania”pomiędzy atomem, a jego zewnętrznym orbitalem elektronowym - w taki sposób, że ekranuje to elektrony pomiędzy sobą [separacja p ó ł w skali kwantowej! - I.W.], co pozwala im tworzyć tzw. pary Coopera. W efekcie tracą one swój aspekt cząstek elementarnych i staję się fotonami - kwantami światła. Fermiony (elektrony) staję się więc bozonami (fotonami) w procesie związanym z tworzeniem tzw. Kondensatu Bosego. Uzyskuje się dosłownie jędro atomowe otoczone przez światło, zamiast elektronów!” Nie wiem czy na pewno jest to słuszne wyjaśnienie, ale pamiętajmy jakim klu­ czem do prawdziwej kwantowej magii, o jakiej jeszcze niedawno nikomu się nie śniło, okazały się ostatnio nadprzewodniki. Pamiętajmy też, że fotony mogą, jak pokazują ostatnie badania nad nadprzewodnikami, stać się w nich nośnikiem gra­ witacji, przeobrazić się w grawitony! - patrz opis zacytowany na stronie 286 „Nowej prawdy...”. Do tych odkryć dorzuciłem dalej jeszcze parę nowych szczegółów. Większość opisu oczywiście pominąłem - jest w nim zdecydowanie zbyt wie­ le szczegółów specjalistycznych. Jednak warto chyba zwrócić uwagę na taki frag­ ment:29 „Jest też intrygująca koncepcja odwołująca się do tego, że gdy dwa nadprzewodniki stykają się (tzn. stykają się ich pola Meissnera), zachodzi natychmiastowe przekazy­ wanie informacji pomiędzy tymi nadprzewodnikami.”

■ T A JN E P R O JE K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

Publikacja niemiecka zatytułowana „Vril - pierwotna sita kosmiczna", nawiązująca do przekazów zawartych w dawnych pismach tybetańskich i hinduskich. Naturę tej sity (wedtug Tybetańczyków) najpełniej scharakte­ ryzował jeszcze w 1871 roku (!) niejaki Edward Bulwer-Lytton jako coś w rodzaju pierwotnej sity unifikującej różne sity obecne w kosmosie. Z uwagi na to, że z catą pewnością 140 lat temu nikt nie mógt przypuszczać, że wiry rtęci wykorzystują „przetożenie” energii elektromagnetycznej na grawitacyjną, opis Bulwer-Lyttona jest tym bardziej interesujący: „Powinieniem nazwać to elektrycznością, gdyby nie to. że termin tączy szereg różnych dziedzin, obejmują­ cych inne siły występujące w naturze, które my opatrujemy różnymi nazwami, takimi jak magnetyzm, galwanizm itp. Ci ludzie uważają, że poprzez Vril osiągnęli unifikację istniejących w naturze oddziaływań energe­ tycznych, czego domyślali się różni filozofowie na Ziemi, a co Faraday zgłębia pod ostrożniejszym terminem - korelacji: „Od dawna uważałem - twierdzi ten znakomity eksperymentator - a graniczyto to z pewnością: i sądzę wraz z innymi miłośnikami wiedzy przyrodniczej, że różne formy, w jakich manifestują się siły materii, mają jedno wspólne źródło; czy innymi słowami: że są bezpośrednio powiązane ze sobą i wzajemnie zależne, że mogą się zamieniać jedne w drugie...”." Równie dobrze mogłaby to być najprostsza charakterystyka zjawisk odkrytych przez ESA, kilka lat temu! Na okładce zreprodukowanej tu publikacji nie ma roku wydania, jednak napisano, że książka ukazała się na zle­ cenie organizacji „Reichsarbeitsgemeinschaft” - „Roboczego Towarzystwa Rzeszy” (o enigmatycznej nazwie „Nadchodzące Niemcy"), w związku z czym można przyjmować, że było to w czasie, gdy posługiwano się juz nazwą Trzecia Rzesza - formalnie po aneksji Austrii.

132

J E S Z C Z E O „ D Z W O N IE ”...

Być może tłumaczy to zastosowanie w „Dzwonie” dwóch wirów przeciwbież­ nych??? Tak czy inaczej jeszcze raz wskazuje na analogie do fizyki relatywistycz­ nej - jakby spin otwierał drogę do jakichś wyższych wymiarów, albo po prostu był kluczem do zmiany własności fotonów... Niektórzy mówią w tym kontekście wprost o innej czasoprzestrzeni. Jak można się było spodziewać, w dalszej części opisu do­ tyczącego izomerów znajdujemy przejście do efektów grawitacyjnych. Wyjaśniono to w taki sposób, że w jądrach „wysokospinowych” (czyli w izomerach) zachodzi coś w rodzaju sprzężenia ze strukturą czasoprzestrzeni, co otwiera „drzwi” to zawartej w niej, niemal nieskończonej energii - której źródłem jest sama czasoprzestrzeń (pamiętajmy, że w badaniach Richtera prowadzonych w berlińskim instytucie ba­ dawczym koncernu AEG pojawiała się, zgodnie z opisem zawartym w odtajnionym dokumencie, energia, która „brała się najwyraźniej z niczego”, jak również, w tym samym kontekście, pojawiło się określenie „pobudzanie struktury przestrzeni V.\). Energia ta nazywana jest energią próżni lub energią punktu zerowego. Warto tu zaznaczyć, że oryginalne brzmienie samego pojęcia „energia punktu zerowe­ go” to bynajmniej nie „Zero-Point Energy”, lecz „Nullpunktenergie”! Określenie to wprowadził bowiem do użytku Otto Stern, współpracownik prof. Gerlacha, ten od „eksperymentu Sterna-Gerlacha”, którego celem było pokazanie, że własności fizyczne atomów różnią się w zależności od wypadkowego spinu ich jąder. W cytowanym wcześniej opisie to powiązanie izomerów wysokospinowych z ową energią opiera się głównie na pracach nie kogo innego, jak wspomnianego wcześniej dr. Hala Puthoffa:M „Szczególne znaczenie (...) ma tu przełom ow y artykuł H. E. Puthoffa z Institute of Advanced Studies w Austin, w Teksasie, zatytułowany „Gravity as a Zero-PointFluctuation Force” [„Grawitacja jako fluktuacja energii punktu zerowego”]. Artykuł Puthoffa rozważa koncepcję pochodzącą od A. D. Sacharowa i rozwija model oddzia­ ływania pomiędzy cząstką punktową a energią punktu zerowego, który dobrze zgadza się z oryginalną hipotezą Sacharowa. Proponował on, że „grawitacja nie jest odrębną siłą fundamentalną, lecz raczej efektem indukowanym, związanym z fluktuacjami energii punktu zerowego próżni [można to określić znacznie prościej: jest energią samej czasoprzestrzeni - I.W.], na takiej samej zasadzie jak siły van der Waalsa i Ca­ simira”!' Puthoff nie był więc pierwszym fizykiem, ale bynajmniej też nie ostatnim, który wskazywał na taki możliwy związek. Pisał on wspomniany artykuł w latach osiem­ dziesiątych, gdy jeszcze poruszał się jakby po niepewnym gruncie, bo energia próż­ ni była jeszcze abstrakcją interesującą niemal wyłącznie teoretyków. Krótko po tym okazało się jednak, że grawitacja, jaką znamy z naszego codziennego doświadcze­ nia, to niemal nieistotny składnik grawitacji w ogóle, przy czym przytłaczająca jej większość działa zupełnie inaczej - bo odpycha masy, zamiast je przyciągać. Według najnowszej wiedzy (dostępnej w momencie pisania tej książki na początku 2012 r.), energia próżni jest już rzeczywistością obserwowaną we Wszechświecie, bo w widoczny sposób odpychającą od siebie galaktyki. Jest ona znana jako „ciemna 133

TA JN E P R O J E K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y

energia”. Nie jest wprawdzie nieskończona, jednak znacznie przewyższa natężeniem nie tylko znaną grawitację, ale w ogóle wszystkie inne znane oddziaływania łącznie. Nawet gdyby zsumować wszystkie składniki energii Wszechświata oraz „przeliczyć” na energię całą znaną materię: gwiazdy, planety, gaz, pył i tzw. „ciemną materię” (materię niewidzialną optycznie - są to zapewne rozproszone w kosmosie cząstki elementarne), to widzialna materia stanowiłaby zaledwie ok. 5% całości, „ciemna materia” ok. 20%, natomiast „ciemna energia” aż 75%.43 Nie ma wprawdzie dowodu, że owa „ciemna energia” to energia próżni, czyli energia punktu zerowego, ale wszyst­ ko wskazuje na to, że jej źródłem w ogóle nie jest materia, lecz sama czasoprzestrzeń, więc jest to już raczej tylko problem nazewnictwa - bowiem „ciemna energia” wy­ stępuje jakby proporcjonalnie do rozkładu przestrzeni - jej rozkład jest podobny np. w pobliżu Ziemi, jak i w międzygalaktycznych pustkach. Stąd odpychanie przez nią galaktyk, gdyż dzielą je olbrzymie przestrzenie, natomiast na Ziemi znacznie „przy­ ćmiewa” ją ziemska grawitacja dodatnia i nie odczuwamy jej na co dzień. W sytuacji takiej jej powszechności trudno zgodzić się z założeniem przyjmowa­ nym dotychczas przez fizyków, źe antygrawitacja jest czymś prawie niemożliwym do wygenerowania. Raczej należy sądzić, że jest jakiś fundamentalny klucz - prostszy niż się zwykle wydaje - który fizykom umyka (bo teoria Einsteina oczywiście nie tłu­ maczy źródła tej energii, chociaż sam Einstein dopuszczał jej istnienie). Może tu więc chodzić nie tylko o związek między atomami (i ogólnie: pewnymi substancjami), których właściwości znacznie zmieniają się w wyniku bardzo szybkiego wirowania w silnym polu magnetycznym, a grawitacją. Opisany projekt niemiecki zapewne jest też kluczem otwierającym źródło nieznanej wcześniej energii. Wspomniałem wcześniej, że są i pewne nowe szczegóły dotyczące natury „trans­ formacji” fotonu w nośnik grawitacji... Chodzi tu o wyjaśnienie, jakie pojawiło się przy próbie wytłumaczenia zjawisk odkrytych i opisanych przez ESA (Europejską Agencję Kosmiczną), to znaczy indukcji ujemnej grawitacji przez pola magnetyczne separowane przy użyciu nad­ przewodników. W „Nowej prawdzie o Wunderwaffe” opisałem program badawczy zrealizowany na zlecenie wydziału nowych napędów kosmicznych ESA, w trakcie którego okazało się, że w wirującym w silnym polu magnetycznym nadprze­ wodniku zachodzi niezwykle silny efekt grawitacyjny - antygrawitacyjny. Sami autorzy eksperymentów zrealizowanych w ramach tego programu opublikowali w 2005 r. artykuł w fachowym czasopiśmie fizycznym, w którym zaproponowali własne wyjaśnienie źródła tej grawitacji. My już wiemy, że chodzi tu o złożone związki, ujawniające się w warunkach całkowitej separacji pól magnetycznych. Pełny opis zachodzącego w tych warunkach „przełożenia” elektromagnetyzmu na grawitację będzie niewątpliwie możliwy dopiero po stworzeniu kwantowej teorii grawitacji. Autorzy artykułu nie poszli oczywiście tak daleko i nie usto­ sunkowali się w związku z tym do kwestii separacji pól. Podobnie jak w artykule zacytowanym na stronie 286 „Nowej prawdy o Wunderwaffe”, autorzy - Clovis de Matos i M artin Tajmar - ograniczyli się do przedstawienia założenia, że źródłem 134

JESZCZE O „DZWONIE” ..

efektu jest to, że w nadprzewodniku foton uzyskuje masę, tym samym przekształ­ cając się w grawiton:30 „Nadprzewodnictwu towarzyszy złamanie symetrii cechowania. W kwantowej teorii pola [tzn. w kwantowej teorii grawitacji, właściwie... nieistniejącej - I.W.] to złamanie symetrii prowadzi do pojawienia się fotonów posiadających masę, dzięki tzw. mechanizmowi Higgsa. W tym przypadku równania Maxwella przekształcają się w tzw. równania Proki [od nazwiska „Proca”, nie wiem jak się ono odmienia, zwłaszcza po polsku... - I.W], tzn. jest to elektromagnetyzm z uwzględnieniem masy." Proszę o wybaczenie z powodu takich pozornie „hermetycznych” szczegó­ łów. Znalazły się one tu tylko dlatego, że stanowią element dowodu, że niemiec­ ki „Dzwon” reprezentował na tyle przełomową koncepcję, że wpłynie ona jeszcze na naszą przyszłość. Innymi słowy - jest to zapowiedź bardzo poważnego przełomu. Przy okazji: ciekawe jest tu samo przyglądanie się jak powoli i z jakimi oporami przebłyski na ten temat docierają do nauki akademickiej, bo przecież prace Matosa i Tajmara wciąż nie reprezentują głównego nurtu... Pozwolę sobie powtórzyć tu jeszcze raz prawdę chyba fundamentalną: mamy tu wyraźną i konkretną informację gdzie leży styk grawitacji i fizyki kwantowej. Mamy wgląd w pewien mechanizm, który jest kluczem do Fizyki Trzeciego Tysiąclecia. Na razie zainteresowanie nim pozostaje niewielkie, jednak widać chyba, że na obecnym etapie przeskok jest wy­ łącznie kwestią czasu. Teraz nieco inny szczegół na ten sam temat, to znaczy dotyczący eksperymen­ talnego podejścia do generowania grawitacji w drodze indukcji - przekształcenia energii elektromagnetycznej. Szczegół jednak znacznie bliższy koncepcji „Dzwonu”, bo obejmujący już wirowanie plazmy... rtęciowej. Na stronie 288 „Nowej prawdy o Wunderwaffe” przedstawiłem podsumowanie pewnego projektu badawczego realizowanego w ostatnich latach w Brazylii, jakie otrzymałem od jednego z naukowców zaangażowanych w te prace. Brazylijczycy opa­ nowali metodę wytwarzania stabilnych wirów plazmy typu piorunów kulistych, które są w stanie utrzymywać się samodzielnie (bez „zasilania”) w powietrzu przez czas rzę­ du jednej minuty. Gdy przed kilkoma laty otrzymałem wspomniane podsumowanie, byłem zaskoczony jak wysoki poziom projekt ten reprezentował. Ich rozumienie tych zjawisk było dla mnie zaskakująco szerokie, jednak z drugiej strony zdziwiło mnie, że o związku z Ogólną Teorią Względności była tam tylko jednozdaniowa wzmianka. Autor podsumowania nie chciał przy tym rozwinąć tej kwestii - poruszonej w kore­ spondencji między nami. Podejrzewałem, w świetle powiązań między owymi zjawi­ skami, które wyszły na jaw przy okazji wyjaśniania natury „Dzwonu”, że jakieś „drugie dno” istnieje i zapewne badacze Brazylijscy dobrze zdawali sobie sprawę, iż grawi­ tacyjny aspekt tych latających kul plazmowych jest najciekawszy. Nie było to tylko przeczucie, bo wiedziałem już z innych źródeł, że zaskakująco wcześnie - ponad 50 lat temu - byli już świadomi tych związków. Polecam w tym względzie cytaty zawarte na stronie 248 mojej książki „2012 - początek nowej ery”! Okazało się to przypuszcze­ niem słusznym, bo w roku 2009 opublikowane zostało przez jeden z uniwersytetów

J E S Z C Z E O „ D Z W O N IE ”..

T A JN E P R O J E K T Y T R Z E C IE J R Z E S Z Y o)

K o fn n u r.ć c - u a d S t c jc r r * u m d t i R * u m x h U i u

fi bUzDKhtłUllMtZt I

Vertfic<r M agnetrfng II E o « n 3 eip cfch e r II! D f d p h M c a ip u k a IV E n e« « n p u lc V D rei K c o d c w łto rw i V I A u t|» n fts* u ]* V II P m lt r f n j V III B ariw n -Stroallcm -T I

l CJ*dc* la YX •h>i

1» I t • W J u. A»l«ł

4Soi »1*0*S«»I*łtłii