Strategija razvoja kulture Vlaha u Srbiji (2014-2020) 978-86-89837-02-5 [PDF]

Zitiervorschau

STRATEGIJA RAZVOJA KULTURE VLAHA U SRBIJI (2014-2020)

STRATEGIJA RAZVOJA KULTURE VLAHA U SRBIJI (2014-2020)

Kontakt Informacije Nacionalni savet Vlaha 12300 Petrovac na Mlavi Ulica Petra Dobrnjca 179 tel: +381 (0)12 331 280 tel: +381 (0)12 331 283 e-mail: [email protected] web: http://www.nacionalnisavetvlaha.rs

Centar za razvoj civilnog društva 23000 Zrenjanin Ulica Makedonska 11 tel: +381 (0) 23 511 066 tel: +381 (0) 64 24 11 245 (Miroslav Keveždi) e-mail: [email protected] web: http://www.cdcs.org.rs

:SADRŽAJ Sadržaj

2

Strategija razvoja kulture Vlaha u Srbiji

3

Istorijat Nacionalnog saveta Vlaha

4

Mandati i obaveze Nacionalnog saveta na području kulture

5

Analiza okruženja (PEST)

6

Socijalni kontekst

6

Teritorijalni raspored

6

Demografski podaci (po popisu 2002. godine)

8

Pravni kontekst

9

Ekonomski i politički kontekst

10

Kulturni i institucionalni kontekst

10

Poimanje kulture

10

Savremeno stvaralaštvo i kulturno nasleđe Vlaha

11

Ustanove i udruženja koja neguju kulturu Vlaha

12

Ustanove kulture u opštinama u kojima žive Vlasi

14

Kulturna politika Nacionalnog saveta Vlaha Jezička politika

16 16

Deklaracija Nacionalnog saveta Vlaha o ostvarivanju i unapređenju prava vlaške nacionalne zajednice 17 Platforma nacionalnog saveta Vlaha

17

Zainteresovane grupe

18

Šta je potrebno učiniti

19

SWOT analiza

20

Snage

20

Slabosti

20

Prilike

21

Pretnje

22

Vrednosti

24

Vizija

25

Misija

26

Strateški ciljevi

27

:STRATEGIJA RAZVOJA KULTURE VLAHA U SRBIJI Pred Vama se nalazi prvi strateški plan razvoja kulture vlaške nacionalne manjine, kreiran na osnovu saradnje Nacionalnog saveta Vlaha (NSV) i Centra za razvoj civilnog društva iz Zrenjanina (CRCD) u okviru projekta Multikulturalizam u Srbiji nije mrtav, realizovanog uz podršku Ambasade Kraljevine Norveške u periodu od 2012. do 2014. godine. Strateški plan je rezultat participativnog procesa u kojem su učestvovali različiti predstavnici vlaške zajednice i njenih institucija, sačinjen na osnovu dugoročnijeg procesa edukacije vlaških civilnih organizacija i angažovanih pojedinaca o sudbinskim pitanjima za vlašku manjinsku zajednicu (obrazovanje, kultura, informisanje i javna i službena upotreba jezika), i to kroz razmenu iskustava sa predstavnicima institucija vojvođanskih nacionalnih manjina. Konkretni koraci na izradi strateškog plana razvoja kulture vlaške nacionalne zajednice preduzeti su u toku seminara o strateškom planiranju koji je održan na Borskom jezeru od 9. do 11. januara 2014. godine. Tom prilikom je grupa predstavnika vlaških institucija upoznata sa osnovama strateškog planiranja, strateškim planiranjem razvoja kulture nacionalnih manjina u Srbiji, iskustvima pisanja strateših planova slovačke i rusinske nacionalne manjine, uz pregled aktivnosti aktuelnog saziva nacionalnog saveta Vlaha na području kulture. Učesnici seminara su na osnovu iznetog analizirali okruženje i zainteresovane grupe, izvršena je SWOT analiza i kreirani predlozi vrednosti, vizije, misije, prioriteta i strateških ciljeva, zadataka i aktivnosti koji bi trebali da budu elementi strateškog plana Nacionalnog saveta Vlaha. Predlozi izneti u toku seminara udruženi su sa konkretnijom PEST analizom, u toku koje je najveća pažnja posvećena pravnoj, socijalnoj, institucionalnoj i, naravno, kulturnoj dimenziji. Na osnovu koncipiranog predloga, izvršene su konsultacije sa predstavnicima Nacionalnog saveta Vlaha i vlaške kulturne zajednice 30. maja 2014. u Petrovcu na Mlavi, tokom kojih su dobijene smernice za konačno uobličavanje teksta strateškog plana razvoja kulture Nacionalnog saveta Vlaha za period od 2014-2020. godine. Konačna verzija strateškog plana razvoja kulture vlaške nacionalne manjine prihvaćena je na sastanku Nacionalnog saveta Vlaha 16. juna 2014. godine.

3

:ISTORIJAT NACIONALNOG SAVETA VLAHA Prvi Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine zvanično je formiran na osnovu Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina iz 2002. godine,1 u skladu sa Rešenjem o registraciji Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine izdatim 30. jula 2007. godine. Navedenim Zakonom je prvi put predviđeno osnivanje nacionalnih saveta nacionalnih manjina, uređena zaštita nacionalnih manjina od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda, uspostavljeni instrumenti kojima se obezbeđuju i štite posebna prava nacionalnih manjina na samoupravu u oblasti obrazovanja, upotrebe jezika, informisanja i kulture, uz obrazovanje ustanova radi olakšavanja učešća manjina u vlasti i u upravljanju javnim poslovima. Prekretnicu u daljem jačanju uticaja nacionalnih manjina u oblastima koje su najvažnije za očuvanje njihovog identiteta predstavljao je dugo najavljivani i očekivani Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina.2 U skladu sa odredbama tog zakona, na teritoriji Republike Srbije su za 6. jun 2010. godine raspisani izbori za nove nacionalne savete na kojima je nastupilo i 9 lista kandidata za nacionalni savet vlaške nacionalne manjine. Liste "Vlasi za Srbiju - Srbija za Vlahe - Miletić Mihajlović-Tića" i "Zajednica Vlaha Srbije - dr Predrag Balešević" osvojile su po sedam mandata, "Ujedinjeni Vlasi" - Dragan Balašević i "Vlasi za evropsku Srbiju" po tri mandata, a "Vlasi u evropskoj Srbiji" - Neli Đorđević dva mandata. Lista "Vlasi opštine Zaječar" - Miodrag Marković osvojio je jedan mandat, dok "Lista za Vlahe u Srbiji - Centar za ljudska prava interetničku toleranciju - Bor", "Vlasi u Srbiji - Svoji na svome" i "Autentični Vlasi"- Dragoljub Firulović nisu osvojili mandate.3

1 Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ("Sl. list SRJ", br. 11/2002, "Sl. list SCG", br. 1/2003 - Ustavna povelja i "Sl. glasnik RS", br. 72/2009 - dr. zakon i 97/2013 - odluka US). 2 Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ("Sl. glasnik RS", br. 72/2009 i 20/2014 - odluka US). 3 http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/9/Srbija/721278/Rezultati+izbora+za+Nacionalne+savete. html

4

:MANDATI I OBAVEZE NACIONALNOG SAVETA NA PODRUČJU KULTURE Ovlašćenja nacionalnog saveta u kulturi definisana su različitim pravnim aktima koja garantuju manjinska prava u Srbiji. Ona su zasnovana prvenstveno odredbama Ustava Republike Srbije4 i određena Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina. Na osnovu ovih akata nacionalni savet donosi druge akte koji specifikuju njegove obaveze. Nacionalni savet po zakonu predstavlja nacionalnu manjinu u oblasti obrazovanja, kulture, obaveštavanja na jeziku nacionalne manjine i službene upotrebe jezika i pisma, učestvuje u procesu odlučivanja ili odlučuje o pitanjima iz tih oblasti i osniva ustanove, privredna društva i druge organizacije iz ovih oblasti. Nadležnosti koje su sada u rukama nacionalnih saveta podrazumevaju izgradnju kulturnih politika, tj. utvrđivanje i realizaciju niza ciljeva i zadataka koje treba ostvariti uz pomoć odgovarajućih mera, instrumenata i aktivnosti.5 Vođenje kulturne politike pretpostavlja postojanje instrumenata, pomoću kojih se ostvaruju promene u skladu sa projektovanim ciljevima.6 U rukama nacionalnih saveta je mogućnost korišćenja organizacionih, pravno-političkih, finansijskih i vrednosnoidejnih instrumenata u dosezanju poželjnih ciljeva. Zakon o nacionalnim savetima dao je mogućnost nacionalnim savetima da postanu osnivači ili suosnivači ustanova kao što su zavodi za zaštitu kulturnih dobara, biblioteke, galerije, medijske ustanove i drugo. Zakonom je takođe omogućeno da nacionalni saveti proglase ustanove od posebnog značaja za očuvanje kulture nacionalne manjine, da utvrde koje su ustanove i manifestacije u oblasti kulture od posebnog značaja za očuvanje, unapređenje i razvoj posebnosti i nacionalnog identiteta određene nacionalne manjine, kao i druge, za kulturu nacionalne manjine važne momente.7 Ovi momenti nalaze se i u Statutu nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine. Važan kulturni momenat je Statutom određeni stav da Savet utvrđuje varijantu jezika zajednice koja je u službenoj upotrebi i tranzicione procese u njegovom uvođenju.8 4 Ustav Republike Srbije ("Sl. glasnik RS", br. 98/2006). 5 Đukić, Vesna. (2010). Država i kultura – studije savremene kulturne politike. Beograd: Institut za pozorište, film, radio i televiziju – Fakultet dramskih umetnosti, str. 40. 6 Dragićević Šešić, Milena; Stojković, Branimir (2003). Kultura – menadžment, animacija, marketing. Beograd: Clio, str. 31. 7 Doc. Dr Đorđević, Ljubica; Keveždi, Miroslav; Sklabinska, Milina; Dr Vujić, Aleksandra; Serenčeš, Žužana (2011). Nadležnosti nacionalnih saveta nacionalnih manjina – priručnik za nacionalne savete nacionalnih manjina. Beograd: OEBS, Ambasada SR Nemačke, Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu. 8 http://www.nacionalnisavetvlaha.rs/dokumentistatut.html

5

:ANALIZA OKRUŽENJA (PEST) Socijalni kontekst U Republici Srbiji, prema popisu iz 2011. godine, živi 35.330 Vlaha (2002. godine popisano 40.054 – promena -11,79%). Oni su osma po veličini nacionalna zajednica u Srbiji, u kojoj čine 0,49% stanovništva.

Teritorijalni raspored Najviše Vlaha nastanjeno je u Istočnoj Srbiji (32.873) i delu Pomoravlja (1.938), dok u mnogo manjem broju žive u Beogradu, Južnom Banatu i Rasinskom okrugu (gde populacija ne prelazi po 200) – (tabela 1.). Gledano po jedinicama lokalne samouprave, Vlasi naseljavaju 18 opština: Bor, Petrovac na Mlavi, Kučevo, Negotin, Boljevac, Zaječar, Žagubicu, Majdanpek, Kladovo, Ćupriju, Despotovac, Požarevac, Veliko Gradište, Žabare, Golubac, Malo Crniće, Svilajnac i Jagodinu. Rasprostranjenost vlaške populacije u ovim opštinama znatno varira. Opština u kojoj živi najveći broj Vlaha je Bor (6.071), dok su procentualno najzastupljeniji u Boljevcu (25.8%) i Kučevu (25.3%).

OBLAST

UČEŠĆE VLAHA

Borska oblast:

Ukupno u Borskoj oblasti žive 13.313 Vlaha (čine 10.7% stanovništva), od toga u Boru 6.701 (13.8%); Kladovu 788 (3.8%); Majdanpeku 2.442 (13%); Negotinu 3.382 (9.1%).

Braničevska oblast:

Ukupno u Braničevskoj oblasti živi 13.238 Vlaha (čine 7.8% stanovništva), od toga u Petrovacu na Mlavi 4.609 (14.7%); Kučevu 3.927 (25.3%); Žagubici 2.811 (22%); Malom Crniću 475 (4.1%); Žabarima 433 (3.8%); Golubcu 424 (5%); Velikom Gradištu 382 (2.2%) i u gradu Požarevacu 177 (0.2%), od kojih 161 živi u samom Požarevcu, a 16 u Kostolcu.

Zaječarska oblast:

U Zaječarskoj oblasti živi 6.254 Vlaha (čine 5.2% stanovništva), od toga u Boljevcu 3.356 (25.8%), a u Zaječaru 2.856 (4.8%). U opštinama Soko Banja i Knjaževac danas živi neznatan broj pripadnika ove zajednice.

Pomoravska oblast:

U Pomoravskoj oblasti živi 1.938 Vlaha (čine 0.9% stanovništva), od toga u Ćupriji 782 (2.6%); Despotovacu 687 (2.9%); Svilajnacu 280 (1.1%) i Jagodini 136 (0.2%).

Tabela 1. – teritorijalni raspored vlaške nacionalne manjine

6

Broj Vlaha po opštinama

Opština

Broj

%

Ukupno

40054

0,5

Bor

10064

25,1

Kučevo

5204

13,0

Boljevac

4162

10,4

Petrovac

3535

8,8

Žagubica

3268

8,2

Negotin

3000

7,5

Zaječar

2981

7,4

Majdanpek

2617

7,0

Ćuprija

1356

3,4

Golubac

870

2,2

Kladovo

568

1,4

Despotovac

427

1,1

Malo Crniće

401

1,0

Preko 1% Sa udelom ispod 1% Bez pojave

Mapa 1. – broj Vlaha po opštinama po popisu 2002. godine

7

Demografski podaci (po popisu 2002. godine)9 KATEGORIJA

KARAKTERISTIKE

Starost

Po popisu iz 2002. godine prosečna starost Vlaha je bila 47.28 godina, a indeks starenja 2,14 (ako je indeks starenja manji od 0,4 stanovništvo je još mlado, a ako je iznad onda pokazuje znake starenja). Po popisu iz 2011. godine prosečna starost Vlaha je 51.27 godina, što Vlahe čini jednom od najstarijih nacionalnih zajednica. Prosek u Srbiji 2011. bio je 42.2 godine).

- -

udeo dece predškolskog uzrasta (0-6 godina) je 5.22%; udeo školoobaveznog kontingenta (7-14 godina) je 7.25%; udeo punoletnog stanovništva (18 i više godina) je 84.94%; udeo radno sposobnog stanovništva je 54.03%; udeo stanovništva starog 65 i više godina je 28.67%.

Raspodela prema aktivnosti

- - -

aktivnih 41.6%, izdržavanih 32.9%, lica s ličnim prihodom 25.0%.

Sektori delatnosti

- - -

poljoprivreda, lov i šumarstvo (57.8%); prerađivačka industrija (11.5%); vađenje rude i kamena (10.5%) itd.

Zanimanja

- -

radnici u poljoprivredi, ribarstvu i šumarstvu (56.4%); rukovaoci mašinama i uređajima i monteri (11.3%) itd.

Položaj u zanimanju

- -

individualni poljoprivrednici sa 55.7%; zaposleni sa 39.5% itd.

Školska sprema

- - -

4-7 razreda osnovne škole (38.5%); osnovno obrazovanje (26.9%); bez škole i 1-3 razreda osnovne škole (16.6%) itd.

Učešće pojedinih starosnih kontingenata u ukupnom stanovništvu

- - -

Učešće nepismenih u stanovništvu starom 10 i više godina

Učešće nepismenih je 10.52%, a njihova prosečna starost je 71.40 godina.

Dužina boravka lica na privremenom radu-boravku u inostranstvu

Prosečna dužina boravka lica na privremenom radu-boravku u inostranstvu je 14.6 godina. Među stranim zemljama radaboravka po udelima posebno se izdvajaju: Austrija (40.4%), Švajcarska (27.2%) i Nemačka (12.5%).

Tabela 2. – demografske karakteristike vlaške nacionalne manjine 2002. godine

9 Podaci po popisu iz 2011. još nisu obrađeni i publikovani po navedenim kategorijama u odnosu na vlašku populaciju, tako da prezentujemo podatke po popisu iz 2002. godine, smatrajući da su dovoljno ilustrativni.

8

Pravni kontekst

Pravni okvir je formiran Ustavom Republike Srbije, međunarodnim ugovorima, različitim nacionalnim zakonima, podzakonskim aktima i opštinskim propisima. Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina iz 2002. godine postavio je pravni osnov za zaštitu nacionalnih manjina i njihovog kulturnog identiteta kroz različite instrumente i mehanizme u oblasti obrazovanja, jezika, informisanja i kulture. U avgustu 2009. godine Skupština Republike Srbije je usvojila Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina i detaljno regulisala položaj i nadležnosti ovih tela. Međutim, na sednici održanoj 16. januara 2014. godine Ustavni sud doneo je odluku10 kojom je utvrdio da pojedine odredbe Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina nisu u saglasnosti sa Ustavom Republike Srbije. Danom objavljivanja navedene odluke prestale su da važe odredbe Zakona za koje je Ustavni sud utvrdio da nisu u saglasnosti sa Ustavom. Vlada Republike Srbije usvojila je na sednici 6. maja 2014. godine Predlog zakona o izmenama i dopunama Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, i uputila ih Narodnoj skupštini na razmatranje po hitnom postupku. Zakon o izmenama i dopunama Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina objavljen je 23. maja 2014. godine.11 Za primenu manjinskih prava od velike su važnosti i drugi zakoni, kojima se uređuju različita pitanja (obrazovanje, kultura, lične karte, informacije, službena upotreba jezika i pisma, itd.) i koji se, takođe, bave pitanjem manjina. Od posebnog značaja je Zakon o kulturi12. Pošto se implementacija mnogih manjinskih prava zasniva na lokalnom nivou, propisi opština i gradova su veoma značajni za kvalitet zaštite manjina. Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi iz 2007. godine13 opština je zadužena za implementaciju, zaštitu i unapređenje individualnih i kolektivnih prava manjina. Ona ima posebne nadležnosti u službenoj upotrebi manjinskih jezika, obrazovanju i medijima na manjinskom jeziku, podršci kulturnim aktivnostima manjinske grupe, i drugom.

10 Odluka Ustavnog suda broj IUz-882/2010 i izdvojeno mišljenje sudije ("Sl. glasnik RS", br. 20/2014). 11 Zakon o izmenama i dopunama Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ("Sl. glasnik RS", br. 55/2014). 12 Zakon o kulturi ("Sl. glasnik RS", br. 72/2009). 13 Zakon o lokalnoj samoupravi ("Sl. glasnik RS", br. 129/2007).

9

Ekonomski i politički kontekst Na osnovu iznesenog u Strategiji regionalnog razvoja Srbije za period od 2007. do 2012. godine14 uočava se da Republiku Srbiju poslednjih decenija karakteriše izrazito demografsko nazadovanje (demografska regresija). U međupopisnom periodu od 1991. do 2002. godine, razvoj broja stanovnika Republike Srbije beležio je vrlo nepovoljne tendencije, koje su se ogledale u produbljivanju tri globalna demografska procesa: (1) ukupna depopulacija (pad broja stanovnika); (2) prirodna depopulacija (broj umrlih stanovnika prevazilazi broj živorođene dece i (3) demografsko starenje. Navedeni procesi su posebno izraženi na regionalnom nivou, a pogotovo kod vlaške populacije. Posmatrano na nivou okruga najniže prosečne godišnje stope rasta stanovništva (1991-2002.) beležili su okruzi u kojima žive Vlasi – Zaječarski (-10,4‰) i Borski okrug (-9,8‰), nasuprot Sremskom (9,3‰) i Južno-bačkom okrugu (8‰). Regionalni BDP po stanovniku i indeksi nivoa (RS = 100) iznose: Beogradski region –771 hiljada dinara (174,6), Region Vojvodine – 441 hiljada dinara (100,0), Region Šumadije i Zapadne Srbije – 301 hiljada dinara (68,2), i Region Južne i Istočne Srbije – 284 hiljade dinara (64,4). Pred političkim akterima u Srbiji, pa tako i onima u regionu Južne i Istočne Srbije stoje ogromni zadaci da se navedeni trendovi savladaju. Pronalaženje odgovarajućih mera i pre svega razumevanje trendova preduslov je racionalnog ponašanja političkih aktera.

Kulturni i institucionalni kontekst Poimanje kulture Prema Univerzalnoj deklaraciji o kulturnoj raznolikosti UNESCO donesenoj 2001. godine kultura je „set različitih duhovnih, materijalnih, intelektualnih i emocionalnih sadržaja društva ili društvene grupe, koji obuhvata, pored umetnosti i literature, životne stilove, načine zajedničkog života, sisteme vrednosti, tradicije i verovanja“.15

14 http://www.srbija.gov.rs/extfile/sr/63580/strategija_regionalnog_razvoja177a.zip 15 UNESCO Universal Declaration on Cultural Diversity http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ ID=13179&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html (pogledano 25.08.2012.).

10

Savremeno stvaralaštvo i kulturno nasleđe Vlaha Sektor kulture se obično deli na dve oblasti: savremeno stvaralaštvo i kulturno nasleđe. Savremeno stvaralaštvo podrazumeva raznovrsne aktivnosti koje rezultiraju nastankom kulturno-umetničkih dela (likovnih, primenjenih, pozorišnih, muzičkih, muzičko-scenskih, književnih, filmskih, multimedijalnih, itd) i njihovim predstavljanjem publici. Kulturno nasleđe se obično definiše kao tvorevine koje je napravio čovek u prethodnim epohama, a koje imaju umetničku, istorijsku i naučnu vrednost i koji mogu biti pokretni i nepokretni, odnosno kako je danas pravilnije reći, kulturno nasleđe može biti materijalno i nematerijalno.16

Savremeno stvaralaštvo Vlaha O savremenom stvaralaštvu Vlaha ne postoje sistematizovani i lako dostupni podaci. S obzirom na razgranatu mrežu kulturnih ustanova pretpostavlja se da postoji određeni broj vlaških kulturnih aktera koji bi mogli predstavljati okosnicu razvoja ovog segmenta kulture.

Kulturno nasleđe Vlaha O kulturnom nasleđu Vlaha podaci postoje unutar mreže muzeja ili u visoko specijalizovanim ustanovama kao što je Balkanološki institut. Deo zaposlenih u ovim ustanovama je bliže, po svom etničkom i profesionalnm poreklu, upoznat sa vlaškim nasleđem, što može predstavljati osnovu za kulturnu reprodukciju kulturnog nasleđa. Isto tako, postoji određena količina materijala po privatnim zbirkama, ili kod zainteresovanih pojedinaca-entuzijasta. O delu materijalnog kulturnog nasleđa Vlaha moguće je upoznati se preko odgovarajućih materijala publikovanih od strane muzejskih ustanova. U okviru MAPE aktuelnih vlaških kulturnih manifestacija iznesen je sažetak o nematerijalnoj baštini Vlaha17, gde stoji navedeno da do danas ne postoji ozbiljna monografija koja bi sistematizovala tradicijsku kulturu Vlaha u celini, ali se relevantna početna građa, uz malo truda, ipak može naći rasuta po naučnim časopisima kao što su: Srpski etnografski zbornik, Glasnik Etnografskog muzeja, Glasnik Etnografskog instituta i zbornici radova Etnografskog instituta SANU. Van Beograda studije o vlaškoj kulturi objavljuju između ostalih, zaječarski Razvitak i svrljiški Etnokulturološki zbornik. Posebno treba pomenuti opsežna etnomuzikološka i etnokoreološka istraživanja (među kojima su najznačajnija imena 16 Vukanović, Maša (2011) Pogled na kulturu – zakoni i prakse u Srbiji i pet država članica Evropske unije. Beograd: Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, str. 4. 17 Sikimić, Biljana. Nematerijalna baština Vlaha. u: MAPA aktuelnih vlaških kulturnih manifestacija (2014) Zrenjanin: Centar za razvoj civilnog društva, str. 4-7.

11

Adrijane Gojković, Dimitrija Golemovića, Dragoljuba Devića, Ljubice Janković, Olivere Mladenović). Kako Biljana Sikimić navodi: „Danas sve ređi izvođači vlaških balada (lăutari), mogu se označiti i kao „živo kulturno blago”, oni se lako uklapaju u Uneskovu želju da zaštiti naosioce specifičnih znanja i umeća neophodnih za stvaranje ili izvođenje, pa tako i održavanje nematerijalne kulturne baštine svoje zajednice“. Deo vlaških folklornih elemenata danas se može videti samo na festivalima ili turističkim priredbama, ali ne i u svakodnevnom životu. Izvođači tradicionalne muzike i igre po pravilu su obučeni u „narodnu“ nošnju, koja već odavno nije u upotrebi u svakodnevnom životu. Tako se pojedini elementi nematerijalnog kulturnog nasleđa predstavljaju drugačije nego što funkcionišu u svakodnevnim uslovima u zajednici i tako, po mišljenju antropologa Ljiljane Gavrilović – predstavljaju jedan od vidova „autogetoizacije“: ovakvu tradiciju članovi zajednice ne doživljajavaju kao integralni deo svoje aktuelne kulture, već kao idealizovanu sliku sebe u prošlosti, onakvu kakva se želi pokazati sebi i drugima. Savremena terenska istraživanja Vlaha, sasvim očekivano, pokazuju da u vlaškoj savremenoj (ruralnoj) kulturi postoji nematerijalna baština koja se može označiti kao „nestala“ (jer postoji samo u sećanju starijih sagovornika), zatim „ugrožena“ baština (na putu da potpuno nestane uz prakse) i „živa“ nematerijalna baština, ona koja se i danas praktikuje bar u nekim zajednicama. Imamo u vidu odlično očuvan sistem običaja u kultu mrtvih, ali i tradicionalnu medicinu vezanu uz magijsku praksu koje se u savremenim medijima i paranauci često zloupotrebljavaju iz senzacionalističkih razloga. Beleženje i objavljivanje vlaške usmene folklorne građe na maternjem jeziku Vlaha (u smislu „narodne književnosti“) predstavlja u ovom trenutku najurgentniji zadatak, jednako kao i beleženje svih lokalnih vlaških govora, budući da je na tom planu do danas najmanje urađeno. Ovaj zadatak može se obaviti samo širokom akcijom koja bi prvo obuhvatila terenski rad u svim vlaškim lokalnim zajednicama, zatim adekvatno arhiviranje prikupljenog materijala i na kraju njegovo sukcesivno publikovanje i eventualnu analitičku obradu.

Ustanove i udruženja koja neguju kulturu Vlaha Mreža kulturnih ustanova u području koje naseljavaju Vlasi je relativno dobra, pa čak i bolja od one koja je izgrađena u nekim drugim područjima Srbije. Ono što svakako treba imati u vidu jeste široka disperziranost vlaškog stanovništva u velikom broju naselja i relativno mala prisutnost u samim opštinskim centrima. U svakom slučaju može se reći da u 18 analiziranih lokalnih samouprava postoji značajan broj kulturnih centara (11), muzeja (14), biblioteka (15), arhiva (4) i drugih ustanova (7), uz postojanje medija i aktivnih turističkih organizacija u skoro svakoj opštini – što bi moglo predstavljati značajnu potporu kulturnim inicijativama Vlaha (tabela 4.).

12

Neke od ustanova imaju ustanovljene programe vezane za Vlahe. Osim ustanova, na ovom području prisutan je veliki broj kulturno-umetničkih društava. Na osnovu Mape aktuelnih vlaških kulturnih manifestacija18 ukazano je na rad više od 130 udruženja.

18 Mapa aktuelnih vlaških kulturnih manifestacija u Istočnoj Srbiji (2014) Zrenjanin: Centar za razvoj civilnog društva.

13

Ustanove kulture u opštinama u kojima žive Vlasi

Opština

Broj stanovnika 48.615

Broj Vlaha 6.701

Petrovac na Mlavi

31.259

4.609

Kučevo

15.516

3.927

Negotin

37.056

3.382

Boljevac

12.994

3.356

Zaječar

59.461

2.856

Žagubica

12.737

2.811

Majdanpek 18.686

2.442

Bor

14

Kulturni centar Centar za kulturu

Muzej

Muzej rudarstva i metalurgije Kulturno Zavičajni prosvetni muzej centar Petrovac na Petrovac na Mlavi Mlavi

Centar za kulturu "Veljko Dugošević" Dom kulture „Stevan Mokranjac” – Negotin Kulturno-obrazovni centar Boljevac Centar za kulturu grada Zaječara

Kulturno-prosvetni centar „Jovan Šerbanović“ Centar za kulturu Majdanpek/ Centar za kulturu i obrazovanje D. Milanovac

Biblioteka

Arhiv

Drugo

Narodna biblioteka

*

RTV Bor

Narodna biblioteka "Đura Jakšić"

*

Biblioteka "Nikola Sikimić Maksim" Muzej Kraji- Narodna ne Negotin biblioteka Negotin

*

Javno radiodifuzno i TV preduzeće "Petrovac na Mlavi"; Mlava media; Televizija Ruf Lokalna televizija i radio Zvižd

*

Muzej Timočke bune

Biblioteka

Narodni muzej “Zaječar”

Matična biblioteka “Svetozar Marković”

*

Muzej Lepenski vir/ Muzej u Majdanpeku

Istorijski arhiv Negotin *

Istorijski arhiv „Timočka krajina“ Zaječar

*

*

*

*

Pozorište Timočke Krajine "Zoran Radmilović"/ Društveno preduzeće za prikazivanje filmova "Timok"/ Radio televizija „F kanal“; RTV Istok; RTV Best *

Narodna biblioteka Majdanpek

*

*

Opština Kladovo

Broj stanovnika 20.635

Broj Vlaha 788

Ćuprija

30.645

782

Despotovac

23.191

687

Požarevac

75.334

177

Veliko Gradište

17.610

Žabare

Kulturni centar „Centar za kulturu“ Kladovo *

Muzej

Arhiv

Drugo

Arheološ* ki muzej Kladovo Muzej Ho- Narodna reum Margi biblioteka Ravno „Dušan Matić“

*

*

*

Centar za kulturu „Sveti Stefan, despot srpski“ Centar za kulturu Požarevac

Grad muzej- Senjski rudnik

*

Gradsko Kulturno Umetničko Društvo Železničar Ćuprija *

382

Kulturni centar

Muzeološko odeljenje

11.380

433

*

Golubac

8.331

424

Centar za kulturu „Vojislav Ilić- Mlađi“ *

Malo Crniće

11.458

475

Centar za kulturu

*

Svilajnac

23.551

280

*

Jagodina

71.852

136

Centar za kulturu Kulturni centar "Svetozar Marković"

UKUPNO

530.311

34.648

11

Narodni muzej Požarevac

*

Zavičajni muzej; Muzej naivne umetnosti 14

Biblioteka

*

Narodna biblioteka "Ilija M. Petrović" Biblioteka "Vuk Karadžić"

Istorijski arhiv Požarevac

*

*

Galerija Milana Besarabića; Likovna galerija *

Narodna bi* blioteka „Dr Aleksandar Ivić“ Narodna * biblioteka „Veljko Dugošević“ Biblioteka * „Srboljub Mitić“ Resavska * biblioteka Narodna Istorijski biblioteka u arhiv Jagodini "Srednje Pomoravlje" 15 4

*

*

* Gradsko pozorište u Jagodini

7

Tabela 4. – Ustanove kulture u opštinama u kojima žive pripadnici vlaške nacionalne manjine19

19 Podaci su dobijeni u vidom u informatore o radu lokalnih samouprava i njihove zvanične internet prezentacije.

15

:KULTURNA POLITIKA NACIONALNOG SAVETA VLAHA Jezička politika U Srbiji, pod Vlasima se podrazumeva stanovništvo severoistočne Srbije koje se služi jednim romanskim govorom i izdvaja se nekim osobenostima u folkloru, načinu života i mentalitetu.20 Prema izvršenom popisu stanovništva 2002. godine, ova zajednica brojala je 40.054 pripadnika, od kojih 92% govori vlaški kao maternji jezik, koji nije kodifikovan. Za Vlahe je karakteristično da na popisu 2011. godine ima više govornika vlaškog jezika (43.095) nego izjašnjenih Vlaha (35.330). Prema Ustavu Srbije, zaštita manjina i njihovih jezika uživa u Srbiji visok stepen priznanja. Ustavom Republike Srbije iz 2006. godine i ratifikacijom dva glavna instrumenta Saveta Evrope – Okvirne konvencije za zaštitu prava i sloboda nacionalnih manjina iz 2001, i Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima iz 2005, stvoren je pravni okvir kojim se štite ne samo individualna već i kolektivna prava nacionalnih manjina. Prema odredbama ovih dokumenata, manjinskim narodima garantuje se pravo na svoj jezik i pismo, obrazovanje i informisanje na maternjem jeziku, zaštitu kulturnog identiteta kao i na službenu upotrebu svog jezika i pisma. Da bi se vlaški jezik mogao naći u službenoj upotrebi, i da bi mogao biti uključen u jezičku obrazovnu politiku i planiranje, neophodno je pre svega izvršiti njegovu standardizaciju. Aktuelni Nacionalni savet Vlaha prepoznaje da je kao uslov bi jedan jezik mogao služiti i da bi bio priznat kao nacionalni simbol naroda, potrebno je da ima određene karakteristike: a) jasan prikaz o pismu i ortografska posebna pravila kako bi se njime pisalo; b) kodifikovana gramatička pravila izložena u pisanoj gramatici tako da oni koji jezik ne govore kao maternji mogu da ga nauče i da se na njih pozivaju; c) rečnik odnosno leksikon zasnovan na literaturi napisanoj na tom jeziku, takođe bi bilo korisno da se imaju neke vrste indikacija ili mogućih izvora iz kojih bi se novi rečnik mogao napraviti; d) kako bi se poslednji uslov ispunio, mora postojati jedna grupa originalnih tekstova napisanih na tom jeziku; e) jezik mora biti prihvaćen od strane državne uprave kao jezik prihvatljiv u administrativne svrhe.21 20 Petrović, D.S. (1996) Vlasi severoistočne Srbije kao etnički entitet. u: Miloš Macura, Vojislav Stanovčić (ur.) Položaj manjina u Saveznoj Republici Jugoslaviji. Beograd: SANU, str. 795. 21 http://www.nacionalnisavetvlaha.rs/jezikipismo.html

16

Vlaški jezik je svoje pismo u vidu ortografskih znakova za zapisivanje (u ćiriličnoj i latiničnoj varijanti) dobio 24. januara 2012. godine, odlukom najvišeg predstavničkog tela Vlaha, Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine. Predstavnici Nacionalnog saveta Vlaha u Srbiji, na svom zasedanju 31. marta 2014. godine u Zaječaru, doneli su odluku da podrže realizaciju naučnog projekta „Istraživanje jezika i kulture Vlaha“, čiji je autor Milena Golubović, antropologetnolog iz Beograda.22 Projekat je fokusiran na analizu jezika, kulture i identiteta Vlaha severoistočne Srbije, a obrađeni podaci, dobijeni terenskim radom, biće prezentovani u nekoliko radova: Gramatika vlaškog jezika u tri dela (Morfologija, Sintaksa i Fonetika), publikovana predavanja sa etnološko-antropološkog skupa i Rad o istraživanju vizuelne komunikacije kod Vlaha severoistočne Srbije.23

Deklaracija Nacionalnog saveta Vlaha o ostvarivanju i unapređenju prava vlaške nacionalne zajednice U Deklaraciji Nacionalnog saveta Vlaha o ostvarivanju i unapređenju prava vlaške nacionalne zajednice insistira se na nacionalnom identitetu Vlaha sa svim svojim posebnostima, kao i na tome da će Nаcionаlni sаvet Vlаhа rаditi nа stvаrаnju uslovа zа očuvаnje, nаpredovаnje i korišćenje mаternjeg jezikа Vlаhа (jezik kojim Vlаsi govore i koji rаzumeju).24 To podrаzumevа veliki posаo i proces nа njegovoj stаndаrdizаciji, uz očekivаnu snаžnu podršku držаve i okruženjа. Tačka 6 Deklaracije posvećena je nаstаvnim progrаmimа u koje je neophodno ugrаditi sаdržаje iz istorije, kulture i običаjа Vlаhа, а tаkođe je potrebno rаditi i nа stvаrаnju boljih uslovа i pretpostаvki zа školovаnje dece Vlаhа. Sledeća tačka ističe da će se kroz rаd kulturno-prosvetnih centаrа, kulturno-umetničkih društаvа, udruženjа grаđаnа, kulturnih institucijа i ustаnovа učiniti napori nа negovаnju i očuvаnju kulture, običаjа i duhovnog nаsleđа Vlаhа.

Platforma nacionalnog saveta Vlaha Deklarativne odredbe imaju razradu u Platformi nacionalnog saveta Vlaha koja eksplicira vlaški identitet kroz formu proto-strateškog dokumenta.25 Kroz 12 tačaka imperativno se opredeljuje za definicije i terminologiju koja cilja precizniju samoidentifikaciju i emancipaciju vlaške zajednice. U prvom redu tu je inicijativa da se u kontekstu Povelje o regionalnim i manjinskim jezicima dopuni spisak jezika koji je naveden u ratifikacionom dokumentu o njenom usvajanju u vreme nadležnosti 22 Osim autorice projekta u njegovoj realizaciji, koja treba da traje do 2018. godine, učestvovaće i profesori Filozofskog fakulteta u Beogradu, dr Saša Nedeljković i dr Slobodan Naumović, kao i dr Maksim Maksimovič Makarcev, naučni saradnik Instituta za slavistiku Ruske akademije nauka. 23 http://www.nacionalnisavetvlaha.rs/devetnaestasednica.html 24 http://www.nacionalnisavetvlaha.rs/zadownload/Deklaracija%20Nacionalnog%20saveta%20 Vlaha.pdf 25 http://www.nacionalnisavetvlaha.rs/dokumentiplatforma.html

17

Skupštine SRJ. Isto tako, uočava se da stagnacija u razvoju vlaškog jezika, još iz vremena evropske Moderne, do danas, odvaja ovaj jezik od razvojno intenzivnog puta osavremenjenog, normiranog, modernog, rumunskog jezika. Otuda sve inicijative za očuvanje i korišćenje vlaškog jezika treba da imaju u vidu sadašnje stanje, sa ciljem njegovog svestranog razvoja kao posebnog jezika. Savet izražava kroz Platformu da je prioritetni zadatak Nacionalnog saveta Vlaha očuvanje i revitalizacija vlaškog jezika i njegovih narečja (homoljsko-braničevsko i krajinskotimočko). Zvaničnim usvajanjem vlaškog pisma, otvaraju se nove mogućnosti za pisanje na vlaškom jeziku, što je preduslov i za razvoj izdavačke delatnosti, za koju se očekuje da bi bila subvencionirana iz odgovarajućih fondova Srbije, ali i zemalja Evropske unije i drugih država. Aktivnosti koje se na osnovu Platforme žele realizovati su: Leksikon vlaškog jezika; izdavanje knjiga domaćih istraživača i autora koji proučavaju vlaško nasleđe ili stvaraju na vlaškom; Uporedna gramatika vlaškog jezika; Godišnji narodni kalendar vlaških tradicija; Priručnik za učenje vlaškog jezika; Izdavanje Frazeološkog vlaško-srpskog rečnika, kao prikladnog štiva za što brže savladavanje jezika; Fototipska izdanja Palije iz Oraštije (1582.), Moksinog Kronografa (1620.), delova iz Šerbanove Biblije (1688.)...; Pokretanje najmanje jedne revije za vlaški jezik i tradiciju; imajući u vidu da se svaki jezik, običaji i kultura lakše prihvataju u dečijem dobu, posebnu pažnju treba posvetiti izdavanju dečijih časopisa (slikovnica, stripova) i literature; drugi projekti, inicirani od strane Nacionalnog saveta Vlaha, a u skladu sa politikom očuvanja i negovanja vlaške kulturne baštine, uz koordinaciju Odbora za informisanje i izdavačku delatnost i relevantne institucije koje će se stvoriti među Vlasima. Kroz Platformu se izražava i potreba za formiranjem kulturno-prosvetnih centara u svim opštinskim središtima gde žive Vlasi koji bi, u skladu sa realnim potrebama i mogućnostima konkretnih sredina funkcionisali samostalno ili u sklopu već postojećih centara za kulturu (kao posebne sekcije). Zakonska mogućnost da se proglase ustanove i manifestacije od posebnog značaja za nacionalnu manjinu uz pravo da se utiče na sastav upravnih odbora ovakvih institucija moglo bi pomoći realizaciji ove namere. U cilju očuvanja, pamćenja i prezentacije vlaške materijalne i duhovne kulture izražena je potreba za osnivanjem jedne ili više „Vlaških kuća“ koje bi činile zaokruženi ambijentalni sistem i više njegovih opštinskih replika kao muzeja (ili sekcija postojećih muzeja) vlaške tradicije. Poslednja tačka predlaže dva datuma od značaja za vlašku zajednicu koji se mogu kandidovati za praznike vlaške nacionalne manjine, u skladu sa zakonom.

Zainteresovane grupe Aktivnosti Nacionalnog saveta Vlaha u prvom redu su određene kulturnim potrebama pripadnika vlaške nacionalne manjine (publika). Ove potrebe ne bi mogle biti zadovoljene ukoliko ne bi postojali oni koji kreiraju, očuvavaju i afirmišu kulturna dobra (individualni i institucionalni stvaraoci). Posredovanje između ove dve glavne grupe vrši se preko obrazovnog i medijskog sistema.26 Olakšavanje komunikacije unutar ovakvog kulturnog sistema zavisi od političkih aktera na različitim nivoima. 26 Molar, Klod (2000). Kulturni inženjering. Beograd: Clio.

18

Grupe zainteresovane za rad Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine na području kulture su sledeće: -

Pripadnici vlaške nacionalne manjine

-

Članovi Nacionalnog saveta

-

Članovi Izvršnog odbora i drugih odbora Nacionalnog saveta

-

Zaposleni u Savetu

-

Ustanove kulture

-

Udruženja građana

-

Stručnjaci

-

Donatori

-

Volonteri

-

Ministarstva

-

Politički akteri

-

Mediji

Šta je potrebno učiniti

Nacionalni savet će koristiti svoja ovlašćenja definisana zakonima kako bi uticao na zadovoljenje kulturnih potreba vlaške nacionalne manjine i za to dobio podršku svih zainteresovanih grupa.

19

:SWOT ANALIZA Snage27 -

Postojanje Nacionalnog saveta Vlaha

-

Postojanje nevladinih organizacija i saradnja s njima

-

Postojanje udruženja građana (kulturno-umetnička društva)

-

Bogatstvo sadržaja (nematerijalna i materijalna kultura)

-

Izražena kulturna specifičnost

-

Postojanje velikog broja aktivnih i raznovrsnih institucija

-

Ljudski resursi

-

Prisutni entuzijasti

-

Prisutna upornost i istrajnost u borbi za vlašku autentičnost

-

Postojanje obrazovanih pojedinaca

-

Intelektualna povezanost pojedinaca i grupa (socijalni kapital)

-

Snaga koja realno postoji na terenu, u inostranstvu i dijaspori

-

Prisutna zakonska rešenja

-

Postojanje budžeta Nacionalnog saveta Vlaha

-

Prepoznavanje potreba od strane saveta i podrška akcijama kroz donošenje odluka

-

Jedinstvo u politici aktuelnog nacionalnog saveta

-

Postojanje veza sa državnim institucijama

Slabosti -

Nepostojanje sistematizovane građe vezane za kulturu

-

Nepostojanje izgrađenih vlaških institucija

-

Vrlo slaba edukovanost za kulturu i uopšte

-

Slaba svest o potrebi očuvanja identiteta Vlaha

-

Slaba organizovanost

27 Konačna SWOT analiza urađena je na osnovu analize koja je izvedena na radionici na Borskom jezeru od 9. do 11. januara 2014. godine sa predstavnicima vlaške zajednice.

20

-

Razjedinjenost članova saveta (različita gledišta)

-

Politizacija rada Saveta

-

Nedovoljn stručan kadar u određenim oblastima

-

Sujeta

-

Neposvećenost

-

Slabi kadrovi (obrazovna struktura)

-

Nedostatak sredstava

-

Nepostojanje strategije

-

Nepoznavanje nadležnosti Saveta od strane lokalnih samoupravama

-

Nepostojanje atraktivnih sadržaja za mlade

-

Inertnost i nepostojanje mehanizama valorizacije kulturnih aktivnost

-

Neidentifikovane slabosti

-

Blokiranje rada dejstvom institucija

-

Partokratija

-

Nepoštovanje zakona

-

Negativna selekcija kadrova

-

Nesistematičnost

-

Finansijska zavisnost

-

Politička zavisnot

-

Nedostatak šire društvene akcije

-

Razlike u shvatanjima

-

Svađe unutar korpusa

-

Vlahofobija

-

Neobaveštenost članova Nacionalnog saveta

-

Nedostatak aktivnosti vlaške dijaspore na planu kulture Vlaha

Prilike -

Podrška institucija

-

Podrška i uključivanje NVO i istaknutih pojedinaca

-

Kreiranje novih NVO i organizovanje pojedinaca

-

Pomoć dijaspore (koja je brojna)

-

Pomoć privrednih društvenih firmi

-

Saradnja sa drugim Nacionalnim savetima

21

-

Dobro organizovan Nacionalni savet

-

Otvorenost medija za vlaške sadržaje

-

Pozitivna zakonska regulativa

-

Podrška EU institucija i fondova

-

Učestvovanje u programima finansiranja iz EU

-

Evropski integrativni procesi

-

Dugogodišnji kontakti Vlaha na nivou KUD-ova i lični u zemljama EU

-

Saradnja opštinskih centara za kulturu sa vlaškim NVO

-

Postojanje stručnih lica u institucijama kulture

-

Korišćenje ambijenta koji ima potencijala za eko-turizam

-

Korišćenje ambijenta bogatog i poznatog kulturnog nasleđa iz doba antike

-

Turistička infrastruktura

Pretnje

22

-

Nedefinisana eksplicitna strategija države

-

Preteća implicitna strategija države

-

Plagiranje vlaške kulture

-

Održavanje starih i stvaranje novih stereotipa

-

Neispravna slika u komuniciranju sa EU institucijama

-

Dominacija starog nasleđa

-

Kreiranje „državnih“ Vlaha

-

Etnička mimikrija

-

Migracije

-

Gubljenje kontakata sa korenima velikog broja mladih Vlaha u inostranstvu

-

Pogoršanje ekoloških uslova

-

Zastarela infrastruktura

-

Politička nestabilnost

-

Nemogućnost prevazilaženja ličnih ograničenja i sujeta zarad zajednice

-

Nepristupanje fondovima za kulturne projekte

-

Lični interesi i promocija

-

Upliv politike

-

Nedovoljna samosvest

-

Nezainteresovanost

-

Političko poltronstvo

-

Loše definisana izborna politika

-

Uticaj elemenata kulture drugih manjina

-

Nerazumevanje problema Vlaha od strane države

-

Svojatanje Vlaha i njihovo nepriznavanje kao posebnog entiteta odnosno posebne nacionalne manjine

23

:VREDNOSTI Vrednosti koje Savet promoviše svojim radom su:

| savremenost | autentičnost | aktivnost i aktivizam | pomirenje | identitet | sistematičnost | autohtonost | racionalnost

24

:VIZIJA Naša je vizija društvo u kojem se poštuju ljudska i manjinska prava, u kojem postoje izgrađene institucije i obrazovan kadar koji kreira, čuva i nudi kvalitetne kulturne sadržaje.

• Podignuta samosvest i smanjen jaz između realnih i statističkih pokazatelja. • Uspostavljena mreža kulturnih centara. • Školovan kadar za sistem obrazovanja i kulture. • Kreirani kulturni sadržaji i prikupljeni podaci. • Identifikovani, istraženi, selektovani i prikupljeni kulturni sadržaji. • Sistematizovani zabeleženi podaci. • Kulturni sadržaji šireni putem medija. • Aktivno rešavana lingvistička i etno-genetska pitanja. • Postignuto pomirenje, skrajnuti lični ukusi i sujete. • Uspostavljeni mehanizmi očuvanja vlaške kulture. • Uspostavljeni mehanizmi podrške na lokalnom, nacionalnom i internacionalnom nivou. • Postoje svi resursi za kulturu. • Vlaška kultura afirmisana na nacionalnom nivou. • Dekonstrusani stereotipi. • Poštovani zakoni i prava manjina.

25

:MISIJA | Nacionalni savet Vlaha je telo manjinske samouprave koje štiti kolektivna prava Vlaha i koje razvija, očuvava i pomaže proizvodnju i difuziju kulturnih sadržaja Vlaha.

| Rad Nacinalnog saveta Vlaha namenjen je Vlasima u Republici Srbiji i široj društvenoj zajednici.

| Savet deluje donošenjem odluka i učestvovanjem u odlučivanju vezanom za razvoj, proizvodnju i širenje kulturnih sadržaja Vlaha.

| Vrednosti koje Savet promoviše svojim radom su savremenost, autentičnost, aktivnost i aktivizam, pomirenje, identitet, sistematičnost, autohtonost, racionalnost.

26

:STRATEŠKI CILJEVI CILJEVI U RADU NACIONALNOG SAVETA VLAHA • Očuvаnje i afirmacija identitetа Vlaha Srbije • Sloboda izjаšnjаvаnjа o sopstvenom identitetu i ostvаrivаnje mаnjinskih prаvа • Vlаški jezik - mаternji jezik • Očuvanje i revitalizacija vlaškog jezika i njegovih dijalekata: braničevsko - homoljskog i krajinsko - timočkog; • Stаndаrdizаcijа i kodifikacija zapisivanja vlaškog jezika uvođenje vlаškog jezikа u službenu upotrebu • Uvođenje vlаškog jezika, istorije, kulture i trаdicije u obrаzovni sistem Republike Srbije • Promocijа i prezentаcijа Vlаhа i njihove kulture drugim nаcijаmа i nаcionаlnim mаnjinаmа kroz medije i kulturno umetničke sаdržаje • Podsticаnje privredno ekonomskog rаzvojа krаjevа nаstаnjenih vlаškom populаcijom (koji su trаdicionаlno u lošem ekonomskom položаju) • Intenzivirаnje i poboljšаnje odnosа i sаrаdnje Nаcionаlnog sаvetа sа udruženjimа i društvimа, kojа okupljаju Vlаhe u zemlji i inostrаnstvu • Insistirаnje nа činjenici dа je držаvа Srbijа domovinskа mаticа Vlаhа • Identifikаcijа Vlаhа, kаo držаvotvornog fаktorа Srbije.

U skladu sa izvedenim analizama potrebno je:

Na osnovu analize pravnog konteksta: -

Utvrditi nacionalne simbole, znamenja i praznike vlaške nacionalne manjine

-

Uspostaviti funkcionalnu saradnju sa predstavnicima vlaške nacionalne manjine u savetima za međunacionalne odnose u 18 opština u kojima žive Vlasi

27

-

Uspostaviti priznanje za posebni kulturni doprinos u vlaškoj kulturi

-

Analizirati institucionalne prioritete vlaške nacionalne manjine i na osnovu njih: o pokrenuti procese za osnivanjem samostalno ili sa drugim pravnim licima potrebnih ustanova, o preneti osnivačka prava potrebnih ustanova na nacionalni savet

-

Utvrditi listu ustanova koje su od posebnog značaja za očuvanje identiteta vlaške nacionalne manjine i pripremiti kadrove za učestvovanje u upravljanju ustanovama

-

Utvrditi manifestacije koje su od posebnog značaja za očuvanje, unapređenje i razvoj posebnosti i nacionalnog identiteta vlaške nacionalne manjine

-

Utvrditi listu pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara od posebnog značaja za vlašku nacionalnu manjinu i evidentirati njihov status

-

Izvršiti analizu odnosa vlaških kulturnih dobara i prostornih i urbanističkih planova

-

Izvršiti analizu bibliotečkih fondova s obzirom na jedinice od značaja za vlašku nacionalnu manjinu

-

Kreirati kriterijume i funkcionalne mehanizme za učestvovanje u procesu odlučivanja na području kulture

-

Uspostaviti funkcionalnu saradnju sa predstavnicima Nacionalnog saveta za kulturu Republike Srbije

-

Pratiti procese i učestvovati u kreiranju Strategije razvoja kulture Republike Srbije s obzirom na strateške smernice koje se odnose na kulturu manjina

-

Utvrditi listu samostalnih umetnika vlaške nacionalne manjine

-

Kreirati opšte osnove predškolskog programa, nastavne planove i programe osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja i osnove vaspitnog programa, za sadržaje koji izražavaju posebnost vlaške nacionalne manjine, a naročito iz oblasti istorije, muzičkog vaspitanja i likovne umetnosti.

-

Organizovati potrebne odbore i pododbore kako bi se aktivnosti efikasnije sprovodile

-

Inicirati procese uvođenja vlaškog jezika u kulturni sistem

Na osnovu analize socijalnog konteksta:

28

-

Povećavati kvalitet kulturnog života pripadnika vlaške nacionalne manjine, u sklopu aktivnosti na ukupnom povećanju nivoa kvaliteta njihovog života

-

Koristiti sve mogućnosti formalnog i neformalnog obrazovanja za podizanje kvaliteta kulturnog života pripadnika vlaške nacionalne manjine

-

Diversifikovati programe u skladu sa svim starosnim uzrastima, s posebnom pažnjom na razvoj programa za mlade

-

Kreirati programe i aktivnosti za povezivanje sa dijasporom

Na osnovu analize ekonomskog konteksta: -

Analizirati dosadašnje aktivnosti ekonomskih aktera i mogućnosti za uključivanje vlaških kulturnih aktera u poboljšanje situacije

-

Analizirati potencijale kulturnog turizma vlaškog područja i kreiranje aktivnosti u skladu sa njima

-

Prihvatiti definicije kulture koje obuhvataju običaje, proizvodnju, životne stilove i druge momente koji mogu biti okosnica održivog ekonomskog razvoja

Na osnovu analize kulturnog konteksta: -

Analizirati rad ustanova kulture u opštinama u kojima žive Vlasi (programski, finansijski i po drugim potrebnim kriterijumima)

-

Ispitati potrebe udruženja koja neguju kulturu Vlaha i kreirati odgovarajuće telo za njihovu koordinaciju i organizaciju

-

Mapirati savremeno stvaralaštvo Vlaha

-

Kreirati telo koje bi okupljalo stručne kadrove koji se nalaze u ustanovama kulture

-

Pokrenuti izdavačke projekte koji bi prezentovali materijal prisutan u specijalizovanim ustanovama na široj publici prihvatljiv način

-

Kreirati elektronsku bazu podataka o Vlasima

-

Kreirati zavičajnu biblioteku sa materijalima o Vlasima

-

Pokrenuti procese za zaštitu nematerijalnog kulturnog nasleđa Vlaha

-

U saradnji sa relevatnim ustanovama činiti napore na prikupljanju, čuvanju i istraživanju građe o Vlasima na naučnim osnovama

-

Pokrenuti aktivnosti na monografisanju vlaških naselja i drugih tema od važnosti za zajednicu

-

Pokrenuti časopis po ugledu na narodne kalendare zajednica u Vojvodini

-

Pokrenuti procese na prikupljanju usmene folklorne građe, u skladu sa najvišim stručnim standardima

-

Nastaviti sa kodifikovanjem gramatičkih pravila i objavljivanjem Gramatike vlaškog jezika

-

Pokretanje Vlaškog leksikona, po ugledu na Leksikon podunavkih Hrvata

-

Uspostavljanje izadavačkog odbora i kreiranje specifikovanog dugoročnog izdavačkog plana

29

-

Kreiranje nagrade za književno delo (i prevodilaštvo)

-

Nastaviti sa istraživanjem jezika i kulture Vlaha

-

Kreirati stalno anualnog/bijenalnog okupljanja stručnjaka koji bi prezentovali radove o Vlasima

-

Kreiranje programa podrške istraživačima i autorima

-

Pokretanje revije za vlaški jezik, kulturu i tradiciju

-

Dati podršku medijskim projektima koji afirmišu vlašku kulturu

-

Dimenzionisati i organizovati proslavu nacionalnog praznika Vlaha

Na osnovu SWOT analize:

30

-

Sistematizovati građu vezanu za kulturu (savremeno, materijalno i nematerijalno kulturno nasleđe)

-

Uspostaviti potrebne vlaške institucije

-

Vršiti edukaciju za kulturu i uopšte (u skladu sa trendovima u EU koji podrazumevaju celoživotno učenje)

-

Ojačati svest o potrebi očuvanja identiteta Vlaha

-

Poboljšati organizovanost

-

Uticati na smanjenje razjedinjenosti članova saveta (rešiti problem različitih gledišta)

-

Smanjiti negativne uticaje politizacije rada Saveta

-

Angažovati stručni kadar u oblasti kulture

-

Kreirati motivacione politike i institucionalnu kulturu u radu saveta

-

Edukovati aktere u kulturi za rešavanje problema nedostatka sredstava i smanjiti finansijsku zavisnost

-

Upoznati lokalne samouprave sa nadležnostima Saveta i pristupiti izgradnji partnerstva

-

Kreirati atraktivne sadržaje za mlade

-

Uspostaviti mehanizme valorizacije kulturnih aktivnost

-

Pokrenuti aktivnosti na smanjenju „vlahofobije“

-

Povećati obaveštenost članova Nacionalnog saveta

-

Povećati aktivnosti vlaške dijaspore na planu kulture Vlaha

-

Realizovati podršku institucija

-

Povećati podršku i uključivanje NVO i istaknutih pojedinaca

-

Kreirati strukovne i druge potrebne NVO

-

Zahtevati i dobiti pomoć privrednih društvenih firmi

-

Uspostaviti saradnju sa drugim Nacionalnim savetima

-

Plasirati u medije vlaške sadržaje

-

Pratiti zakonsku regulativu

-

Učestvovati u programima finansiranja iz EU

-

Održavati i razvijati dugogodišnje kontakte Vlaha u zemljama EU

-

Uspostaviti čvrstu saradnju opštinskih centara za kulturu i drugih institucija sa vlaškim NVO

-

Uključiti u rad stručna lica u institucijama kulture

-

Koristiti ambijent koji ima potencijala za eko-turizam

-

Koristiti ambijent bogatog i poznatog kulturnog nasleđa iz doba antike

-

Koristiti turističku infrastrukturu

-

Pratiti eksplikaciju strategije razvoja kulture Republike Srbije i usklađivanje s njom

-

Autentizovati vlašku kulture

-

Smanjivati stare i stvaranje novih stereotipa

-

Ispravljati sliku u komuniciranju sa EU institucijama

-

Pronaći rešenje za dominaciju starog nasleđa (uspostavljanje savremenih kulturnih izraza)

-

Uticati na stvaranje uslova za smanjivanje etničke mimikrije

-

Uspostaviti aktivnosti na povezivanju velikog broja mladih Vlaha u inostranstvu sa zavičajem

-

Pokretati aktivnosti koje afirmišu zdrave ekološke uslove

31

Strategija razvoja kulture Vlaha u Srbiji (2014-2020)

Izdavači: Centar za razvoj civilnog društva Nacionalni savet Vlaha

Za izdavača: Rаdišа Drаgojević Vladimir Ilić

Glavna i odgovorna urednica: Snežana Ilić

Urednik izdanja: Miroslav Keveždi

Grafički dizajn i obrada: Đula Šanta

Štampa: Diginet, Zrenjanin

Mesto i godina štampanja: Zrenjanin, 2014.

Broj primeraka publikacije: 100

ISBN: 978-86-89837-02-5

CIP - Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 316.722(=135.1)(497.11)"2014/2020" STRATEGIJA razvoja kulture Vlaha u Srbiji : (2014-2020) / [urednik Miroslav Keveždi]. - Zrenjanin : Centar za razvoj civilnog društva ; Petrovac na Mlavi : Nacionalni savet Vlaha, 2014 (Zrenjanin : Diginet). - 32 str. : ilustr. ; 24 cm Tiraž 100. ISBN 978-86-89837-02-5

© Centar za razvoj civilnog društva, 2014.

a) Културни развој - Власи - Србија - 2014-2020 COBISS.SR-ID 287099655