Słownik staropolski. T. 5-9 (Osiadły-Ówdzie). [PDF]

Zitiervorschau

P O L S K A

A K A D E M I A

TOM V

N A U K ZESZYT 9 (33)

SŁOWNIK STAROPOLSKI Osiadły — Ówdzie

W R O C Ł A W

— W A R S Z A W 1 9

6

9

A —

K R A K Ó W

OSFADŁY

OSIADŁY

641

osiadłe 1441 AGZ XII 93; ~ i. pl. m. osiadłymi debet sibi dare intromissionem in villa Rado1432 AGZ XI 73; ~ l. pl. m. (na) osiadłych choncze, ubi essent quinque marce census in 1420 TPaw VII nr 1413, 1442 AGZ XIII 129, kmethonibus bene possessionatis al. *ossyedle 1455 AGZ XI 407. 1449 ib. 290; Nicolaus... recognovit, quia homo est locatus al. ossyadl 1452 AGZ XIV 335; Znaczenia: 1. 'posiadający (coś), mający Hedvigis debuit ipsos (sc. homines) statuere (coś), qui aliąuid habet, possidef: Tamąuam coram... archiepiscopo ad recognoscendum..., nichil habentes et omnia possidentes ossedly si fuerint locati al. gestlyby oszyadly aut non (II Cor 6, 10) XV med. GIWroc 90 r; ~ 1454 ib. 411; In hoc obligatus est Fredrich... (o szlachcicu, de nobili) 'posiadający dobra ziemskie (w przeciwieństwie do szlachty nieosiadlej), 10 dare intromissionem in marcam censi super probis hominibus al. osszadlich 1455 AGZ XI 407; qui fundum habet': Symon prefatum BaworoNicolaus... vendidit sex kmethones possessionem... debet dimittere super bonos fideiussores natos al. ossiadle et unum laneum desertum et habente(s) vlg. oszadle 1402 KsZPozn 1461 ib. 462; Tuus kmetho debet se caucionare nr 892; Andreas... cum Beata... habent ad terminos proximos pro eo, quia ipsum citauit 15 et tua uxor dixit, quia non est necesse sibi caucionare, quia... est bene possessionatus al. extra powathu ipsius terrestrem, bene ossadlego, ossyathl 1463 TymSąd 150; Ista est melioracio ad castrom 1420 StPPP II nr 1686; Possessiomea, ex quo intercessorem actor ante iudicium nati vlg. ossyadle 1423 ArchCastrCrac II 217; suscepit et intercessor sit habundans al. oszyaDebet dare ad nobilem bona hereditaria habentem vlg. na osiadłego 1426 StPPP I 294; Jaco 20 dly sicut ego in iure *Thetunicaly... et in isto verbo pono pecuniam, ex quo est alias oszyadly pany poszna^i^ska... poszadzila przesicut ego, quia iam mea hereditas est libera ciff Janowy s Dambrowi, a on mya przyacz ne 1469 StPPP IX nr 760; Ibique debent esse duo chczal rzekacz, ys nyesd ('nie jest') s tego pokmethones bene posessionati al. oschedli inter wyatu, a tesz my ne yesd *oszald 1430 Pozn nr 1378; Ipse vero dominus Nicolaus subiu- 25 hos sex laneos 1470 AGZ XVII 35. dex noluit dicens: Sum terrigenus... iestem 2. (o roli, wsi itp., de agro, vico sim.) 'osaossad 1439 AGZ XI 157; Domina Helizabeth dzony przez chłopa, in quo cmetho collocatus est bene possessionata al. osyadla 1454 AGZ estPromisit II mansos osadle obligare 1398 XIII 328; Posessi homines ossyadly lvdze, doHubeSąd 176; In Swoschouicze vidit II areas, stoyny czczy OrtCel 9; Debet ponere posses- 30 dictas sedliska, unam desertam et aliam osadle sionatum al. ossadlego fideiussorem pro inter1400 StPPP VIII nr 10194; Gantkowski ne cessione obligationis 1459 ArchTerCrac XV ranczil za Marcina... Czaslawowi za ossadly 33, 4; Quia tu violenter sponsione ligasti al. siat 1408 Pozn nr 636; Si dicta villa Wolya slub[y]em zawyąsal... terrigenam possessionafuerit desertata, tunc dicti kmethones ipsius tum al. osyadlego 1479 StPPP II nr 4217; 35 ville sepire non tenebuntur et cum iterum ~ (o chłopie, de cmethone) cosadzony na roli, fuerit collocata al. ossadla, extunc eundem qui in fundo collocatus estDomina Pronka... pratum sepire oportebunt 1436 StPPP II nr 2642; debet indicionem et intromissionem dare doIntromissionem in octo laneos possessos al. mino Scarbkoni... super fundatis hominibus..., oszadlich... in bonis eorum Marcissio dare se id est na osadlich ludzech 1420 TPaw VII 40 submisserunt 1440 AGZ XIII 100; Mathwey... nr 1413; Super kmethonibus situatis al. oszaobligavit tria area vlg. dworzischcza collocatas dłymy 1432 AGZ XI 73; Jaco kedy ma Jaschek vlg. osyadle in villa sua 1441 AGZ XII 93; obesłał panyczem, hysbych mi (pro mu) vroPossessionem debet dare Ramszchoni in decem cził... czloweka rzeczonego Mycolaya..., w ty laneos possessionatos vlg. osszyadle in suis czasy v mpne nye byl oszadl any moy byl 1436 bonis 1446 AGZ XIII 211; Debet dare intromis45 Pozn nr 1479; Iohannes... obligavit tres lasionem in unam curiam ossyadla 1448 ib. 261; neos... super kmethonibus benefundatis al. Dat vadium, dat tabernam oszyadlą 1467 ossadlych in villa sua 1442 AGZ XIII 129; StPPP IX nr 601; Dum recepisti ab ipsis Si ipsum expellerint de intromissione, hoc intromissionem, protunc ville predicte bene dampnum Hocimirsky Ianussy homines obsespossessionate al. ossyadle et in tenuta tua eas 50 sos vlg. *ossadlą 1443 AGZ XII 110; Si non desertasti al. opusczylesz 1474 AGZ XV 473; solveret, debet dare intromissionem in villa Czurilo decem laneos bene possessionatos al. Radochoncze, in duabus sexagenis in possesossyadli in Vykouicze... indivise obligavit 1478 sionatos kmethones al. *ossyedle 1447 AGZ AGZ XVIII 172; Omnia apisteria et melliXIII 240; Si non solveret Nicolao..., extunc ficia cum apibus possessa al. oszadle et deserta 55 81

Słownik staropolski V

*3 P A.

642

OSIĄGNĄĆ

OSIADŁY

seu v a n a . . . debent pleno iure devolvere 1491 AGZ XIX 87. 3. 'zasiadający, urzędujący, (iudicio) assidensosiadła rada 'w miastach na prawie magdeburskim aktualnie urzędujący zespół rajców, consilium urbanum iuris Magdeburgensis': Kthorykolwy(e/k myesczyanyn ku dworu przymyla szyą a szgedną, i myesczkye p r a w o . . . szlomya, tego moga radczcze oszalowacz... A szgednalyby (leg. zjednałliby) tho kthory przyszaszny czlowyek, a wysznaly tho przed oszyadla rada. tedy ten przestapyl swa przysagą OrtBrRp 35, 1. 4. ' niegorący, letni, tepidus, parum calidus': Tepidus osadli, ne gorzoczy ca 1450 PFIV 580. Osianie, Osienie formy. n. sg. osienie 1446 StPPP II nr 3260, 1463 P F V 12; ~g. sg. osienia 1465 AGZ XVI 31; ~ ac. sg. osianie Dział 32; osienie 1453 StPPP II nr 3516, 1456 AGZ V 193; ~ i. sg. osienim 1411 AKPr VIIIa 109. Znaczenie: 'zasiewy, zboże rosnące, seges, sementis, frumentum : Stanislaus... omnes porciones hereditatum... cum omni iure et dominio, et satis al. sz oszenim... Nicolao... resignauit perpetualiter 1411 AKPr VIII a 109; Andreas... cum omnibus bonis et frumentis seminatis al. s oszenyni (pro oszenym) libere... exire debet de Daleow 1439 AGZ XII57; Omnia segetha al. ossyenye yemalia et estiualia ad ipsum Wenceslaum spectare debebunt 1446 StPPP II nr 3260, sim. 1453 ib. nr 3516; Alexander... collocavit ius super bona deserta Thwliczow, hoc est super a g r u m . . . ac eciam super seminaturam al. n[y]a osszenye 1456 AGZ V 193; Gdyby nyekto popasl osyanye (semina) gynszemv (Sul 39: gdiby ktho nasyenya... bidlem... popasl)..., chczem, aby szkodą... zaplaczyl Dział 32; Osyenye seges 1463 PF V 12; Sub eodem vadio Stanislaus obligavit se sibi Nicolao in villa Błażowa medietatem frumenti seminati al. poloviczą oszenyą 1465 AGZ XVI 31. Osiąc formy. inf. osiąc Rozm 840. 843; ~ pląperf. 3. sg. m. był osiągi Rozm 769; ~ condit. 2. pl. m. osięglibyście XV ex. SKJ I 98; ~ condit. praet. 3. pl. m. -by byli osięgli Rozm 649. Znaczenia: 1. 'posiąść, opanować, zdobyć, acąuirere, adipisci : In hoc vocati estis, vt benediccionem hereditate possideatis bosscze na tho wesszwany, wyeczna oczczyznę osszęglybyscze (I Pet 3, 9) XV ex. SKJ I 98; Movy mystrz dzyeyov, yze schatan, który byl davno Iudascha oszyągl (possederat I u d a m ) . . . , odstąpyl od nyego na chvylą Rozm 769.

10

20

25

30

35

40

45

50

55

2. 'ogarnąć, objąć, pojąć, complecti, comprehendere,\ Bo by były k nyemv tako przystąpyly, nye yąlyby go były rąkamy kv vbyczyv, ale serczem ossyągly kv vyecznemv odzyerzenyv Rozm 649; Ale Iesus odpovyedzenya yemv nye dal, lye prze czvoraką rzecz, napyrvey..., bo Pylat pyta tego, czego by rozvmem nye mogl ossyądz ib. 843, sim. ib. 840. Osiądnąć czy Osiędnąć 'posiąść, wziąć na własność, obtinere, occupare, capessere : Mozely tha nyewyasta vkazacz podług prawa, ysze ten dom yesth gyey oczczyszna była..., tedy ona then dom murowany ma oszandnacz (OrtMac 24: wszyacz) OrtVrtel 118. Osiągły czy Osięgły 1. 'mający (coś), posiadający, posiadacz, possessor, is ąui aliąuid habet, possidetTamąuam nichil habentes et omnia possidentes oszogly (GIWroc 90 r : ossedly, II Cor 6, 10) Gn gl. 157 a. 2. dubium: 'surowy, wymagający, severus, acer, osyelczyzna septem fertones wathamano Lenyecz de 55

OSIEDLIĆ

645

Thiszcowcze 1448 ib. 172; Michael procurator Iosip vathamani... dixit, qualiter hominem Mathisch locaret al. oszadzil et ponebat oszedlczisna coram iudicio pro eodem. Nobilis Iohannes..., actor, dixit: Domine iudex, invenias hoc, an ipse oselczisn[i]a primo habet ponere pro dieto homine. Et ius ipsum requisivit, quando ponebat oselczisn[i]a 1449 ib. 188; Et idem homo remanserit al. oszyadlby aput domino Gologorski, extunc dominus archiepiscopus debet recipere collocacionem al. oszyedlczyszna pro eodem homine a domino Gologorski 1454 AGZ XIV 510, sim. 1456 ib. 471, 1469 AGZ XVII 18; Ivan recognovit se esse subditum et hominemeiusdem... Zophie de area de tribus porcionibus al. ze trzech czwyerczy, pro quo homine prefata Zophia dedit osyedlczysną 1493 AGZ XVIII 517. Osiedle 'zagroda, zabudowania chłopskie (kmiece), łącznie z ogrodem warzywnym, cmethonis domus atque aedificia ad rem domesticam spectantia ima cum horto olitorio : Nicolaus k m e t h o . . . obligauit se Nicolao de ibidem heredi in hunc modum racione edificacionis al. ossedla thaberne sue 1434 StPPP II nr 2557; Stanislaus... partem suam hereditatis... Nicol a o . . . obligauerat, una cum construccione seu edificacione domus al. s osedlim et Nicolaus hoc ipsum negauit, dicens, quod pro se debet edificia domus al. ossedle dimittere 1436 ib. nr 2626; Stanislaus... jure acquisiuit domum seu construccionem domus al. vlg. ossedle... super Nicolaum..., quam d o m u m . . . Nicolaus eidem Stanislao una cum agro ad predictam domum spectante... obligauerat ib. nr 2627; Elizabeth in gagys ligna... ad edificacionem domorum et ossedla dicte ortulanie... utifrui debebit ib. nr 2637; Petrus... per j u r a m e n t u m . . . euasit J o h a n n e m . . . pro domo et opplocze al. ossedle 1440 ib. nr 2803. Osiedlenie 'zagroda, zabudowania chłopskie (kmiece), cmethonis domus atque aedificia ad rem domesticam spectantia: Edificatio domus al. oszedlenie 1427 ArchTerCrac VIII 306, 10; Fredricus... Nicolao... dedit pro suo servicio tria quartalia agrorum cum area al. ossedlenyem in suburbio... sita 1464 AGZ XVI 14. ~ Cf. Siedlenie. Osiedlić 'zbudować, postawić budynki mieszkalne i gospodarcze, domos aedificiaque ad rem domesticam spectantia struere : Tamdiu edilicia al. chicz acomodavi, donec alia edificabit al. oszedly 1445 Tym Proc 249; Dictus kmetho non dedit super se docere, sed recognovit, quod in thaberna sedens, acceptavit al. przyąl mansum

646

OSIEDLIĆ

OSIEM

nr 1284, 1401 HubeZb 49, 1404 Pozn nr 751, desertum et liberum, non edificatum vlg. nye etc. etc.; hośmią 1461 ZapWarsz nr 1147, 1462 ossyedloną 1452 ib. 250. ib. nr 1152; ośmi 1405 Pozn nr 758; ~ l. (w) ośmi Osiedzenie, Osiedzienie, Osiędzenie 1. ' wła1400 HubeZb 79, 1414 Pyzdr nr 386, 1418 ib. sność, to co się posiada, possessio, bonaNanr 519, etc. etc. pelnyona yest zemya ossedzyeny (Pul: oszyędzenym) twogym (impleta est terra posZnaczenie: 'octo1. jako liczebnik jednosessione tua) FI 103, 25. członowy: a. w składni rządu z liczonym rzeczownikiem w gen.: Jandrzich ne zaplaczil 2. 'bliżej nie określona powinność chłopa Vichne stirzi grzifni a osm scot 1391 Pozn osiadłego na gruncie pańskim, cmethonis in donr 103; Vit ranczil Maczkowi za sedm grziwen mini terra collocati munus ąuoddam incertum : przes osmi scot 1397 Leksz II nr 1035, sim. Andreas... de Janowicze Laurencium kmetho1418 Pozn nr 958; Gest prz