Słownik historyków polskich 8321410510 [PDF]

Zitiervorschau

StOWN IК hktoryków polskìch

WIEDZA POWSZECHNA — WARSZAWA

Koncepcja i opracowanie redakcyjne MARIA PROSINSKA-JACKL WspoIpraca redakcyjna EWA FONKOWICZ

Okladka, obwoluta, karta tytu!owa wedlug projektu serii Stefana Rzepeckiego KRZYSZTOF DOBROWOLSKI

Indeks nazwisk MARIA PROSINSKA-JACKL, EWA FONKOWICZ

Korekta MARIA PROSINSKA-JACKL, EWA FONKOWICZ

Sktad i lamanie ALEKSANDRA SZMIELEW, ANDRZEJ BALINSKI

Tytut dotowany przez Ministrą Edukacji Narodowej

© Copyright by Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1994 ISBN 83-214-1051-0

AUTORZY BIOGRAM ÖW

Krzysztof BACZKOWSKI (Krakow) Marek BARANSKI (Warszawa) Janina BIENIARZÖWNA (Krakow) Wiestaw BIENKOWSKI (Krakow) Andrzej BIERNAT (Warszawa) Zofia BORZYMINSKA (Warszawa) Andrzej BROZEK| (Katowice) Waldemar BUKOWSKI (Krakow) | Stanislaw CHANKOWSKl| (Warszawa) Zofia CHYRA-ROLICZ (Warszawa) Hanna FARYNA-PASZKIEWICZ (Warszawa) Miroslaw FAZAN (Katowice) Ewa FONKOWICZ (Warszawa) Andrzej FRISZKE (Warszawa) Piotr Pawel GACH (Lublin) Henryk GAPSKI (Lublin) Antoni GASIOROWSKI (Poznan) Halina GÖRSKA (Warszawa) Andrzej Feliks GRABSKI (Lodz) Anna GRZESKOWIAK-KRWAWICZ (Warszawa) Hubert IZDEBSKI (Warszawa) Jerzy JACKL (Warszawa) Maciej JANOWSKI (Warszawa) Janusz JASINSKI (Olsztyn) Jerzy JEDLICKI (Warszawa) Marcin KAMLER (Warszawa) Jerzy KLOCZOWSKI (Lublin) Lidia KORCZAK (Krakow) Jerzy KOWECKI (Warszawa) Piotr KRASNY (Krakow) Lech KRZYWIAK (Krakow) Stefan Krzysztof KUCZYNSKJ (Warszawa) Marcin KULA (Warszawa) Henryk LITWIN (Warszawa) Dariusz MACIAK (Warszawa)

K.B. M.B. J.B. W.B. A.B. Z.B. A.Br. W.Buk. S.Ch. Z.Ch.-R. H.F.-P. M.F. E.F. A.F. P.P.G. H.G. A.G. H.Gör. A.F.G. A.G.-K. HJ. J.J. M.J. JJas. J.Jedl. M.Kam. J.K. L.K. J.Kow. P.K. L.K. S.K.K. M.K. H.L. D.M.

Antoni MACZAK (Warszawa) Marek NEY-KRWAWICZ (Warszawa) Irena OKRUSZKO (Warszawa) Edward OPALINSKI (Warszawa) Krzysztof OZÖG (Krakow) Alicja PACHOLCZYK (Warszawa) Urszula PERKOWSKA (Krakow) Andrzej POSPIECH (Warszawa) Maria PROSINSKA-JACKL (Warszawa) Jacek RAMOTOWSKI (Warszawa) Zbigniew ROMEK (Warszawa) Janina ROSICKA (Krakow) Jerzy RÖZIEWICZ (Warszawa) Franciszka Wanda SAWICKA (Warszawa) Jan SIEKLICKI (Warszawa) Rafal STOBIECKI (Lodz) Krystyna SZELAGOWSKA (Warszawa) Andrzej SZWARC (Warszawa) Krystyna SRENIOWSKA (Lodz) Tomasz TOMALA (Warszawa) Wojciech TYGIELSKI (Warszawa) Waclaw URBAN (Krakow) Zbigniew WAWER (Warszawa) Maria WIERZBICKA (Warszawa) Andrzej WIERZBICKI (Warszawa) Halina WINNICKA (Warszawa) Jerzy WYROZUMSKI (Krakow) Marek ZGÖRNIAK (Krakow) Rafal ZEBROWSKI (Warszawa)

A.M. M.N.-K. I.O. E.O. K.O. A1.P. U.P. A.P. M.P.-J. J.Ram. Z.R. J.Ros. J.R. F.W.S. J.S. R.S. K.Sz. A.Sz. K.S. T.T. W.T.

w.u. z.w. M.W. A.W. H.W. J.W. M.Z. R.Z.

OD WYDAWCY

Slownik historykow polskich stanowi kolejny tom wydawanych przez „Wiedz? Powszechna” populamych slownikow encyklopedycznych. Prezentuje w obszemym wyborze tworcow polskiej historiografii oraz tworcow roznych form eseistyki, historiozofii i publicystyki historycznej. Tak szeroki zakres Stownika wymaga juz na wstepie wyjasnienia. Dziejopisarstwo — obok literatury — stanowilo w Polsce od dwustu lat o emocjonalnej i intelektualnej tozsamosci narodu. Oczywiscie — dziejopisarstwo jako calosc, nie tylko historiografia akademicka. Chociaz istnieja w tej dziedzinie przyklady, nawet dosyc liczne, dziel naukowych zdolnych poruszyc serca i umysiy wielu czytelnikow, to jednak oddziaiywania dziejopisarstwa nie sposob sobie wyobrazic bez tworczosci licznej i zroznicowanej grupy publicystow, popularyzatorow, kronikarzy, zbieraczy pamiatek historycznych, nauczycieli. Oni to upowszechniaja koncepcje mistrzow, oni pozwalaja spoleczeristwu odkrywac, zapami^tywac, przezywac i interpretowac przesziosc.

Habent sua fata libelli... Pomyslodawca opracowania Slownika historykow polskich byt prof. Tadeusz te p kowski. Pomysl zrodzil si? w 1982 r., w stanie wojennym, gdy po zawieszeniu prae nad Encyklopedict historii Polski (przygotowywana uprzednio w „Wiedzy Powszechnej”) zastanawialis'my sie, jak wykorzystac jej materialy, ztozone w archiwum Zamku Krolewskiego w Warszawie. Poczatek pracy to rok 1984. Okazalo si? wowczas, ze ok. 400 hasel biograficznych wyjetych z Encyklopedii to stanowczo za mato, by zaprezentowac cale polskie dziejo­ pisarstwo. Praca posun^la si? naprzod, gdy Instytut Historii PAN udostepnil redakcji materialy biograficzne dotyczace historykow XIX i XX w., zgromadzone przez zespol Ryszarda Przelaskowskiego. Materialy te skonfrontowalismy z artykulami w Polskim slowniku biograficznym i innych podstawowych informatorach i kompendiach ency­ klopedycznych oraz z danymi o historykach zawartymi w pracach wspdlczesnych badaczy historiografii polskiej. Wszystko to wraz z recenzjami specjalistycznymi stalo si? podstawa rozszerzonego, liezacego ponad tysiac nazwisk, zestawu hasel. Redakcja pozyskala kilkudziesi?ciu autorow z roznych oSrodkdw uniwersyteckich, wypracowala schemat hasla i zasady leksykograficzne Slownika. Ok. roku 1989 Siow­ nik historykow polskich bliski byl ukoriczenia, choc daleki od doskonalosci.

W nowej sytuacji politycznej — po czerwcu 1989 r. — možna bylo dopelnid braki Siownika w zakresie historiografii emigracyjnej, wojskowej, koscielnej, a przede wszystkim w zakresie tak bogatej i waznej w Polsce eseistyki i publicystyki historycznej, uprawianej w rózny sposób, na róznej glębokošci i w rožnych celach. Koncepcja dziela Po 1989 r. uksztaltowala się stopniowo ostateczna koncepcja Siownika. Zawiera on obecnie biogramy: (a) osób zawodowo trudniących się historiografią, tj. badaczy, dydaktyków i popularyzatorów; (b) eseistów i publicystów uprawiających refleksję nad historią; (c) historiozofów; (d) polityków uzasadniających swą dzialalnošč argumentacją historyczną i historiozoficzną; (e) pamiętnikarzy (do XVIII w.). Konsekwencją takiej koncepcji dziela bylo znaczne powiększenie zestawu hasel, do 1600 biogramów. Wlączenie do Siownika eseistów i publicystów redakcja uznala za konieczne, gdyž w dobie przekraczania granic dyscyplin i równouprawnienia róznych sposobów traktowania przedmiotu badañ trudno jest mówic o „czystym” zawodzie historyka, podobnie jak o „czystej” historii. Siownik uwzględnia tylko osoby zmarle. Pod względem chronologicznym dzielo obejmuje historiografię polską od Galla Anonima do koñca roku 1992 (zawiera tylko nazwiska osób zmarlych przed 1 1 1993 r.). Zestaw hasel Glównym kryterium wyboru osób do zestawu Siownika bylo istotne znaczenie ich dorobku. Nie tylko waga naukowa tego dorobku byla brana pod uwagę, ale w równej mierze wplyw na swiadomosc historyczną spoleczenstwa. Względy formalne (np. tytuly i stanowiska naukowe) oraz profesjonalne przygotowanie do badañ, chociaž zawsze w biogramach odnotowywane, nie byly traktowane jako kryteria wyboru. Za podstawowy obszar penetracji przyjęto szeroki zakres dziedzin i tematów powszechnie uznawanych dziš za domenę dziejopisarstwa: historia polityczna, spoleczna, gospodarcza, wojskowa, dzieje kultury materialnej i duchowej, obyczajów, mysli politycznej i spolecznej, historia prawa, dzieje Košciola, historia tzw. nauk pomocniczych historii, a takže archeologia, choc posluguje się wlasnym warsztatem badawczym. W zakresie historiozofii redakcja starala się, aby w Stowniku znaležli się ci wszyscy, którzy — bez względu na swą profesję i zaslugi w innych dziedzinach — proponowali nowe ujęcie filozofii dziejów (czy to Polski, czy powszechnych), a ich myšl znalazla odbicie w nauce, polityce, swiadomosci spolecznej. Nie brano pod uwagę pisarzy, mimo ich roli w tworzeniu wizji przeszlošci (H. Sienkiewicz) czy koncepcji historiozoficznych (Z. Krasiriski). Nieliczni pisarze, których hasla znalazly się w Stowniku, weszli don z racji autorstwa dziet nieliterackich pošwięconych historii (np. W. Gąsiorowski) czy historiozofii (A. Mickiewicz); przyjęto jednak, že muszą to byc dziela o utrwalonej randze. Spoáród publicystów i eseistów uwzględniono tych, w których twórczosci istotną rolę odgrywala wizja przeszlosci, interpretacja historiografii, odwolywanie się do historycznych paralel lub analogii, a zwlaszcza widzenie wspólczesnej polityki poprzez historię.

8

Ponadto uvvzględniono w Siowniku autorow bibliografu historycznych oraz najwybitniejszych kolekcjonerow i zbieraczy pamiątek narodowych (tworcow waznych dla nauki historycznej muzeow i zbiordw bibliotecznych), a takže parų największych mecenasow nauki. Ješli chodzi o pamiętnikarzy, to przyjęto zasadę ograniczającą: Slownik uwzględnia tylko pamiętnikarzy staropolskich i czasdw stanislawowskich, i to tych jedynie, ktorzy w swych dzielach zawarli spostrzeženia wykraczajace poza krąg spraw prywatnych, tj. podawali wazne obserwacje polityczne bądž dające się uogolnič obserwacje obyczajowe. W haslach z požniejszych epok pamiętniki są wprawdzie odnotowywane, same jednak nie przesądzają o umieszczeniu hasla danėj osoby w Siowniku. Jest w Siowniku sporo haset archiwistow, ale nie zastugi w dziedzinie samej archiwistyki zdecydowaly o ich uwzględnieniu. Wybrano tych, ktorzy pracę w archiwum uwienczyli publikacją naukową lub edycją žrodel. Waznym kryterium jest dla Slownika autorstwo podręcznikow szkolnych i akademickich, ze względu na szczegčlne znaczenie spoleczne takich dziel. Starališmy się skrupulatnie odnotowywac element dydaktyczny w tworczosci historykdw, uwzględniając niekiedy takže uczonych, ktorych gl