Sovyetler Birliğinde Kapitalizmin Restorasyonu I [PDF]

Zitiervorschau

WÍLLi DİCKHUT

SOVYETLER BİRLİĞİNDE KAPİTALİZMİN RESTORASYONU

I

★★★

KOMÜN

YAYINLARI

YVİLLİ DÎCKHUT SOVYETLER BİRLİĞİNDE KAPİTALİZMİN RESTORASYONU I.

KİTAP

Komün Yayınları — Bilim Dizisi

: 3

Dizgi: Doğuş Matbaası Baskı: öztürk Matbaası Kapak Baskı: Sümer Matbaası Baskı Tarihi: Mayıs 1976

Yönetim Yeri: Nuruosmanrye Cad. Ata Işhani No: 34/104 - CA ğ ALO ğ LU

Yazışma Adresi: P.K. 61 Tophane - İstanbul

W lLLl DİCKHUT (R evolutionaerer Weg» («D evrim ci Yol») Redaksiyorı-Birliği Yöneticisi

Sovyetler Birliğinde K apitalizm in Restorasyonu YENİ BURJUVA S5NIFI I.

KİTAP

Türkçesi A. Sever

★★★ KOMÜN

YAYINLARI

Bu kitaptaki yazılar daha önce K PD (M L) ve KAB (M L)nin (Alm an Komünist P artisi - ML ve Komünist İşçi Birliği - ML) Yayın Organı «R evolutionaerer Weg» («Devrim ci Yol»)in 7, 8, ve 9. sayılarında yayınlanm ıştır. Daha sonra Ekim 1974’de «Revolutionaerer Weg»in R edaksiyon Birliği Yöneticisi Willi Dickhut tarafından kitap haline getirilm iştir. Bu çeviri «Die Restauration Des Kapitalism us İn D er Sowjetunion» isim li kitaptan A. Sever tarafından dilim ize çevrilm iştir.

İÇİNDEKİLER Önsöz

7 YENİ BURJUVA SINIFI

BÜROKRASİNİN - BİR KÜÇÜK - BURJUVA TABAKASI YENİ EGEMEN BURJUVA SINIFI HALİNE GELİŞİ 1. B ürokrasiye karşı Lenin’inM ücadelesi 2. E ski ve yeni bürokrasiye karşı Stalin Önderliğinde verilen mücadele ' 3. D evlet Görevlileri bürokrasisinin kendiliğinden devlete egemen hale gelm esi

10 21 36

KRUŞÇEV’İN SUİKASTİ VE REVİZYONİST İDEOLOJİ­ NİN BİR SİSTEM HALİNE GETİRİLMESİ 1. X X. P arti Kongresi ve Kruşçev'in Stalin’i mahkum edişi 2. R evizyonist teorinin XX. P arti K ongresi’nde ilânı ve XXII. P arti K ongresi’ne değin bir sistem olarak geliştirilm esi.

40

«TÜM HALKIN DEVLETİ» REVİZYONİST YUTTURMACASI VE PROLETARYA DİKTATÖRLÜĞÜNÜN KALDIRILMASI 1. Sosyalizm ile komünizm dönemleri arasındaki farklılık 59 2. R evizyonistlerin komünizm yüksek aşam asına geçiş ve «tüm halkın d evletim i ilân edişleri 70 3. P roletarya diktatörlüğünün kaldırılm ası ve yeni bir kapitalist sınıf haline gelm iş olan bürokrasinin egemenliğinin kurulması 74

ÖNSÖZ

«Sovyetler Birliği’nde Kapitalizm Restorasyonu» yazısı, getirdiği Sovyet kaynaklı m ateryal ve tem eldeki önemi ne­ deniyle öyle büyük bir ilgi gördü ki, yazının, kitap biçimin­ de yeniden basımına karar verdik. İkinci ve üçüncü bölümler 1972 de tam am landı ve o ta ­ rihten bu yana dünyadaki politik durumda bazı değişiklikler oldu. E ğer biz yine de metni yeniden kalem e alm adıysak veya genişletm ediysek bu, durum değerlendirm esinde tem el olarak esasa ilişkin hiç bir değişiklik olmaması nedeniyle­ dir. Okuyucu, em peryalistler ve sosyal-em peryalistleriıı po­ litikalarının ilke olarak aynı olduğunu, yalnızca bu iki po­ litikanın kendilerini, taktik adım lar yoluyla, değişm iş du­ rum lara uydurduğunu bizzat görebilir. Em peryalizm in özü değişm em iştir ve kendi sultasını idam e ettirm ek gücünde olduğu sürece de değişm eyecektir. W. D. Ekim 1974

YENİ BURJUVAZİ SINIFI

BÜROKRASİNİN - BİR KÜÇÜK - BURJUVA TABAKASI YENİ EGEMEN BURJUVA SINIFI HALİNE GELİŞİ Bugün Sovyetler Birliği hakkında bilimsel gerçeği yayan ve onu geçm işte sosyalist, fakat şimdilerde kapitalist bir ül­ ke olarak adlandıran bir kimsenin, Alman Komünist Partisi (AKP)-yönetimince, «anti-sovyet» olarak sınıflandırılması ve «oportünist» olarak damgalanması beklenmelidir. Yine de ger­ çeklerin daha yakından gözlenmesiyle her komünist, Lenin ve Stalin’in devrimci mirasına kimin ihanet ettiğini ve kimin oportünizme düştüğünü anlayabilecektir. Bunlar, geçm işte olduğu gibi şimdi de revizyonistlerdir. Revizyonistler, Sovyet­ ler Birliğinde proletarya diktatörlüğünü kaldırıp, kapitalizmi ferdi-kapitalizm (Privatkapitalismus) olarak değil, yeni tip kapitalizm olarak yeniden kurmuşlardır. Bugün işçi sınıfı ye­ rine, revizyonist bir bürokrasi, yani yeni burjuvazi, halk üze­ rinde egem enlik sürmektedir. Bürokratlar proleter demokra­ siyi nasıl bozabildiler ve kendilerini Sovyetler Birliği’nin ka­ pitalist efendileri haline nasıl getirebildiler? İşte aşağıda cevaplandırmak istediğimiz konu budur. 9

I liiirokrasiye karşı Lenin’in m ücadelesi.

Itıısyn'dıı 1917 Ekim-Devrimi, kapitalizmin iktidarmı ala, 11Kı etti ve proletarya diktatörlüğünü kurdu. Yine de, bu devrimle sınıl' mücadelesi sona ermiş olmuyordu. Aksine: sı­ nıl mücadelesi daha sert, daha keskin ve daha şiddetli olarak yürütüldü. Proletarya diktatörlüğü dönemi, iktidarın ele ge­ çirilmesinden önce yürütülen mücadeleden başka biçimde bir sınıl' mücadelesi anlamını taşır. Yani, «Proletarya diktatör­ lüğü de sınıflar ortadan kaldırılmadığı sürece kaçınılmaz olarak kalan ve biçimini, sermayenin alaşağı edilmesinden sonraki ilk zamanda, özellikle şiddetli ve özellikle kendine özgü bir şekilde değiştiren sınıf mücadelesinin bir dönemidir. Proletarya, politik iktidarın ele geçirilmesinden sonra, sınıf mücadelesini kesmez, aksine, —sınıfların ortadan kaldırılma­ sına dek— bu m ücadeleyi sürdürür, ama tabii ki başka ko­ şullarda, başka biçimde ve başka araçlarla» (Lenin: «Büyük İnisyatif»). Eski sömürücü sınıfların, yani iç savaş sayesinde ege­ menliklerini yeniden elde etmek için tüm gerici güçleri kul­ lanan yerli ve yabancı kapitalistler ve toprak ağalarının yanısıra, başka işçi sınıfı düşmanları da ortaya çıktılar. Çö­ zülme, açlık, yoksulluk ve bozulma gibi savaşa eşlik eden tüm koşullar, bunların işlerini kolaylaştırıyordu. İstedikleri, sabotaj, spekülasyon ve yalan dolanla ülke ekonomisini mahvetmekti. Lenin, «Diktatörlük Döneminde Ekonomi ve Politika» adlı yapıtında, küçük burjuva meta üre­ timinin, yeni kapitalizmi daima yeniden yaratacağına deği­ nir: «Köylü ekonomisi, önceden olduğu gibi, meta üreten bir kiiçiik işletm e olarak kalır. Burada kapitalizmin, son derece geniş, çok derin ve sağlam ca kök salmış olan temelini gör­ mekleyiz. Komünizme karşı en şiddetli mücadelede kapita­ lizm, bu temel üstünde kendini korumakta ve yeniden oluş­ 10

maktadır. Bu mücadelenin biçimi: Kaçakçılık ve spekülas­ yon, tahılın (ve keza diğer ürünlerin) devletçe karşılanma­ sına karşı olmak, ürünlerin devletçe bölüştürülmesine kesin olarak karşı olmak.» Nitekim 1918 de ekmeklik tahılın yarısı kaçakçılık yoluy­ la, resmi fiatından 10 katı yüksek bir fiata, şehirlere gönde­ riliyordu. Böylesi saygınlığını yitirmiş köylüler, spekülatörler ve dolandırıcılar, kapitalistlerin müttefikleri ve işçilerin sınıf düşmanlarıydılar. Bunlar, cephelerdeki açık düşmanlardan daha da tehlikeliydiler. Özellikle küçük- ve ortaköylüler olmak üzere, şehir ve kırsal alandaki geniş küçük-burjuva kitlesi, proletarya ve burjuvazi arasında oradan oraya yalpalıyor­ du. Lenin, «Küçük burjuva unsur boş yere ilkel-şiddet ola­ rak tanımlanmamıştır, çünkü o gerçekten de son derece bi­ çimden yoksun, belirsiz ve bilinçsizdir.» demektedir. Zira «çöküntü, zaruret ve durumun zorluğu, kararsızlık doğurur; onlar bugün burjuvazi, yarın proletarya yanlışıdırlar. Yalnız-Rinpjnp ijBpppısjBJBJi nq ıjajnouo gıuıSoııpıoS no bilir ve buna karşı koyabilirler.» Küçük-burjuva tabakaları, idare, ekonomi ve kuramlar­ daki bürokrasiyi de kapsar. Gerçi eski devlet aygıtı EkimDevrimi ile parçalanmıştı, fakat galip proletarya, devlet ve mahalli idarelerin burjuva idarecilerinden, endüstri işletm e­ lerindeki burjuva mühendis ve teknikerlerden kolayca vaz­ geçemezdi. Ancak Lenin, resmi-bürokratik otomatizmin, sos­ yalizmin kendi özü gereği sosyalizm e yabancı olduğunu vur­ gular. Buna karşın canlı yaratıcı sosyalizm, halk kitleleri­ nin bizzat kendi eseri olmalıdır. İktidarın ele geçirilm esin­ den bir kaç gün sonra Lenin halka şu çağrıyı yaptı: «Yoldaşlar! Emekçiler! Bugün devleti bizzat kendinizin yönettiğini düşünün. Birleşmediğiniz ve tüm d evlet işlerini kendi ellerinize almadığınız takdirde, size hiç kimse yar­ dım etm eyecektir. Şu andan itibaren Sovyetleriniz, kamu yönetiminin yetkili ve karar verici organlarıdır... Üretimde 11

ve ürünlerin kaydında en şiddetli denetimi uygulayın. Hal­ kın davasına zarar verm eye cüret eden herkesi tutuklayın ve devrimci Halk Mahkemesine teslim edin...» Lenin, Marks ve Engels tarafından özetlenen Paris Ko­ münü öğretilerine sahip çıktı. Topluma egemen bir devlet-bürokrasisinin tehlikesine işaret ederek Engels, Marks’ın «Fran­ sa ’da İç Savaş» yapıtına Önsöz’de, bu Komün’ün aldığı zo­ runlu karşı tedbirlerin altını çiziyor: «Şimdiye kadarki tüm devletlerde, devlet ve devlet or­ ganlarında, toplumun hizmetinde olanların, toplumun efendi­ leri haline gelmesi şeklinde bir dönüşüm söz konusudur. İşte bu dönüşüme karşı Komün isabetli iki araç kullanmıştır. Komün ilk tedbir olarak, İdarî, adlî ve eğitim kuruluşla­ rına atamaları, katılanların genel oy hakkına dayanan se­ çim yoluyla ve de katılan aynı kişiler tarafından herzaman görevden geri alınabilecek şekilde yaptı. Ve ikinci tedbir ola­ rak, yüksek veya basit, tüm görevler için, yalnızca diğer işçilerin aldığı kadar bir ücret ödedi. Ödediği en yüksek ay­ lık, 6000 Frank’tı. Böylece, eklenen tem sil heyetlerine se­ çilecek delegelerin üzerindeki kısıtlayıcı talimattan başka makam avcılığı ve kariyerizm güvenilir bir biçimde önlendi. Bu tem el tedbirleri göz önünde bulundurarak, 1.12.1917 de Halk Komiserleri Konseyi, halk komiserleri ve daha yük­ sek memurlar için, 500 Ruble tutarında bir maksimum ay­ lık saptadı. Bu «Parti-maksimum»u, eyalette daha yüksek görevliler için aşağı yukarı bunun yarısı idi. Bu düzenleme, Parti içinde bürokratlaşma eğiliminin engellenmesinde önem­ li bir tedbir anlamını taşımaktaydı. Ancak, burjuva aydınlar ka/.ahılmaksızın, çetin yönetim işinin, ekonominin yönetimi ve bilimsel uğraşıların altından kalkılamadığı hemen görül­ dü. Lenin bu konuya ilişkin bir sonuç çıkardı v e şunu sapta­ dı: Burjuva aydınların kazanılması ve sosyalizmin kurulu­ şu saflarına çekilm esi için, kapitalist bir araç olan yüksek aylık verilm esi yöntemi uygulanmalıdır. Durumun zorladığı 12

ve gerekli hale gelm iş olan bu tedbir, gelişmenin devamı için büyük bir anlam taşımaktaydı. Bu, bir uzlaşma, bir geri adımdı. Lenin, bundan doğan tehlikenin pekala bilincin­ deydi. Lenin, bu teklikenin üstesinden gelm e yolunu, bu tehlikeyi kitleler arasında apaçık olarak yaymakta gördü. Burjuva aydınların kazanılması için o zamanlar gerekli olan tedbir, bürokrasinin daha sonraki gelişiminde ve im tiyazla­ rın belirli parti üyelerine aktarılmasında o derece büyük bir önem taşımaktadır ki, burada Lenin’in ayrıntılı delillerini yal­ nızca pek az kısaltarak vereceğiz: «Bilim, teknik ve pratik çalışmanın çeşitli dallarında, uzmanların yönetimi olmaksızın sosyalizme geçiş olanaksız­ dır, çünkü sosyalizm, kapitalizmdekine oranla daha yüksek bir iş verimliliğine doğru bilinçli v e cömert bir gelişm eyi gerekli kılar ve üstelik, kapitalizmin ulaşmış olduğu düzey­ den hareket ederek. Sosyalizm kendi tarzında, kendi yön­ temleriyle —daha somut olarak söylemek istersek, Sovyet yöntemleriyle— bundan sonraki bu gelişm eyi gerçekleştir­ mek zorundadır. Ancak uzmanlar kitlesi, uzman olarak ye­ tişmiş oldukları toplumsal yaşam biçiminin sonucu olarak ister istem ez burjuvadırlar. Eğer proletaryamız, iktidarın ele geçirilmesinden sonra, ürünlerin kaydı, denetim ve ör­ güt sorununu tüm ülkede hızla çözmüş olsaydı —bu, savaş ve Rusya’nın geri kalmışlığı sonucu olanaksızdı—, bu tak­ dirde, genel ürün kaydı ve denetime dayanarak sabotajla­ rın bastırılmasından sonra, burjuva uzmanlara tam olarak tabi olabilirdik. Sabotajların üstesinden gelmemize rağmen, ürün kaydı ve denetimdeki önemli ‘gecikm e’ nedeniyle, uz­ manlardan yararlanmayı mümkün kılacak koşulları henüz sağlayamadık. Sabotörler kitlesi ‘göreve gidiyor’, ve en iyi organizatörler ve en önemli uzmanlar devlet tarafından ya « iki, burjuva yöntemle (yani yüksek aylık karşılığı), veya yeni, proletarya yöntemiyle (yani uzmanların kaçınılmaz olarak ve kendiliğinden tabi olacağı ve cezbedileceği, genel 13

ürün kaydı ve tabandan denetim sisteminin kurulması yoluy­ la) devlet tarafından işe cezbedilebilirler. Şimdi biz, eski, bur­ juva araca sarılmalı ve en önemli burjuva uzmanların ‘hizm etler’ine karşılık çok yüksek ödemelere razı olduğumuzu bildirmeliydik. Davayı bilen herkes bunu görür, ancak pro­ leter devletin aldığı bu tedbirin önemine herkes nüfus ede­ mez. Mu tedbirin bir uzlaşma, Paris Komününün ve her pro­ leter ¡iktidarın, aylıkların ortalama işçinin ücretine uydurul­ masını ve kariyerizme karşı mücadelenin sözlerle değil, ey­ lemlerle yürütülmesini isteyen ilkelerinden bir sapma oldu­ ğu açıktır. Ancak bu yeterli değildir. Bu tedbir yalnızca, ser­ mayeye karşı yapılan saldırıya, —belirli bir alanda ve be­ lirli bir derecede— bir ara verme anlamına değil (zira ser­ maye, bir miktar para değil, aksine, belirli bir toplumsal ilişkidir), ayrıca, başından itibaren, yüksek aylıkların or­ talama işçinin ücretine kadar indirilmesi şeklinde bir politi­ kayı açıklayan ve yürüten sosyalist Sovyet-iktidarımızın periye bir adım attığı anlamına da gelmektedir. Sosyalizme giden, olağanüstü zor ve yeni yolun özelli­ ğini incelem eli, yanlışlarımızı ve zaaflarımızı gizlem emeli, ak­ sine, tamamlanmamış olanı tamamlamaya gayret etmeliyiz. Burjuva uzmanların aşırı ücretlerle cezbedümesinin, Paris Komününün ilkelerinden bir sapma olduğunun kitlelerden giz­ lenmesi, burjuva politikacılarının düzeyine inmek ve kitlele­ ri aldatmak olacaktır. Geriye adımın neden ve nasıl atıl­ mış olduğu açıkça anlatılmalı, sonra, bu adımla yitirilen­ lerin geri alınmasında hangi araçların bulunduğu resmi ola­ rak tartışılmalı, yani kitleler eğitilmeli ve kitlelerle birlikte, sosyalizmin nasıl kurulması gerektiği tecrübelerden öğrenil­ melidir... Klbetteki bu sorunun bir diğer yüzü de vardır. Yüksek aylıkların, hem Sovyet-iktidarı (özellikle darbenin sürati içinde, akla gelen tüm yeteneksiz veya vicdansız komiserlerle birlikti' iktidarın, bir miktar m aceracı ve haydutların, kasa 14

hırsızlarının ‘ y ü d ı z l a r ’ ı arasına karışmalarına bir itirazı ola­ maması nedeniyle, bunlar bu iktidarla birleştiler.) ve hem de işçi kitlesi üzerindeki moral bozucu etkisi tartışılamaz. Ancak işçiler ve yoksul köylüler arasındaki düşünen ve dürüst tüm unsurlar bizimle aynı düşüncede olacak, bizim, kapitalizmin korkunç mirasından tek bir hamlede kurtulma durumunda olmadığımızı, örgüt, kendi aramızda disiplinin yükseltilm e­ si, saflarımızın tüm ‘kapitalizmin mirasının bekçileri’nden, ‘kapitalizm geleneğinin koruyucularından, yani tembel, ay­ lak, devleti soyan (bugün tüm emlâk ve arazi, tüm fabri­ kalar, tüm demiryolları, Sovyet cumhuriyetinin ‘devlet malı’dırlar.) kişilerden temizlenmesi yollarından başka hiç bir yolla Sovyet Cumhuriyetini, 50-100 milyon Rublelik ‘haraç’tan (genel ürün kaydı ve tabandan denetimin örgütlenmesinde kendi geri kalmışlığımızın haracı) kurtaramayacağımızı an­ layacaklardır... Biz işçiler ve köylüler, daha iyi bir iş disiplini ve daha yüksek bir iş tekniğine ne kadar süratle sahip olursak ve bu amaçla burjuva uzmanlarından ne kadar çok yararlanabilir­ sek, bu uzmanlara ödenen her haraçtan da kendimizi o ka­ dar erken kurtaracağız.» (Lenin: «Sovyet İktidarının Gelecek Görevleri» Bu özel imtiyazlar (yüksek aylıklar, yüksek yaşam stan­ dardı vs...), Lenin zamanında bürokrasi ve burjuva bilimci­ lerinin küçük burjuva tabakasıyla sınırlanmıştı. Buna rağ­ men Lenin, bu görünümün tehlikesini apaçık bir şekilde farketti. Devrimin büyük teoricisi ve uygulayıcısı Lenin, daha o zaman bile, bu tehlikenin etkin bir şekilde göğüslenmesinin yolunu, kitlelerin seferber edilmesi ve kitlelerin devrimci gelişmelerinde gördü. Bu nedenle Lenin; 1 — İşçilerin ve yoksul köylülerin, a)

Sorumlu müdürleri seçm e ve azletme, 15

b) İdareci kişilerin çalışmalarını denetleme ve, c) İşçileri sorumlu mevkilere getirme haklarına sahip olmaları gerektiğini; 2 — Çalışan kitlelerin tüm iktidarı ele almak ve iktidarın yürütülmesinde kendilerini mükemmelleştirmek (proletarya diktatörlüğünün pratikte yürütülmesi) zorunda olduklarım ileri sürdü. 1918 de Lenin, işçi-denetiminin, geniş proletarya kitle­ lerinin yaşam ve bilinçlerine henüz az nüfuz etmiş olmasın­ dan şikayetçiydi. İşte bu nedenle Lenin, bir yandan bürokra­ si tehlikesini, öte yandan da bu tehlikeye karşı tek etkin yolun kitlelerin seferber edilmesi ve denetim görevini üstlen­ mesi olduğunu gösterm eğe çabaladı. Lenin ısrarla şöyle vur­ gular: cKiiçük-burjuva düzensizliğinin (bu, her proleter devrim­ de şu veya bu ölçüde kaçınılmaz olarak meydana gelir, an­ cak bizim devrimimizde bu, ülkenin küçük burjuva karak­ teri ve geri kalm ışlığı nedeniyle ve gerici savaş sonucu, özel­ likle şiddetli olarak ortaya çıktı.) Sovyetlere de kendi dam­ gasını vuracağı açıktır... Sovyetler üyelerinde, ‘parlem enterleşm e’ veya bürokratlaşma dönüşümüne yönelik bir küçük burjuva eğilim i söz konusudur. Buna karşı mücadele edilmeli ve Sovyetlerin tüm üyeleri, fiilen yönetime katılmaya cezbedilmelidir... Hedefimiz, tüm yoksul halkın yönetime fiilen katılmaya cezbedilmesidir. Bu amacın gerçekleştirilmesinde, mümkün olan tüm adımlar —bunlar ne kadar çeşitliyse, o kadar daha iyidir— özenle kaydedilmeli, incelenmeli, sistem leştirilm eli, büyük tecrübelerle sınanmak ve yasalarla tesbit edilmekdir... Sovyet-örgütünün bürokratik bozulmasına karşı müca­ d e l e , sovyetlerin ‘halk’la, yani emekçiler ve sömürülenlerle

bağının sağlam lığıyla ve bu bağın yumuşaklığıyla gerçek­ leşir... 10

Sovyetlerin, emekçi ‘halk’ ile sıkı ilişkisi, şimdilerde özel­ likle hırslı bir şekilde geliştirilm esi gereken, görevden geri alma ve tabandan denetleme özel şekillerini oluşturur...» v

(Lenin: «Sovyet-İktidarımn Gelecek Görevleri»).

Lenin, tabandan denetim yöntemlerinin, «Bürokratizm za­ rarlı otunu durmaksızın, yorulmaksızın sökebilmek için» çok çeşitli olmaları gerektiğini ileri sürer. 12.4.1919 da devletçe denetimin yeniden düzenlenmesi hakkında, Lenin, Kalinin ve Stalin tarafından imzalanmış bir yönerge yayınlandı. Yö­ nergede her türlü bürokratizme karşı mücadele v e bu mü­ cadelenin hangi şekilde konması gerektiği açıklanıyordu. Geniş kitlelerin denetim ve yönetime cezbedilmesi, «Sovyetkurumlarının bürokrasi çamurundan tem izlenm esinin şartı olacaktı. Lenin ne zaman bürokratik gelişm e yönünde eğilimler görse, tehlike işareti verirdi. Örneğin, 1920 Ocağında, sendi­ kalardaki bürokratizm üzerine Tomski’ye şu mektubu yaz­ mıştı: «Komiserliklerimizde v e hatta bunların tümünde, halâ pek çok bürokratizm bulunabileceğinden, hiç bir zaman kuş­ ku duymadım. Ancak sendikalarda daha az bir bürokratizmin mevcut olması gerektiğini de beklemedim. Bu, rezaletin en büyüğüdür. Tüm bu dokümanların, sen­ dikaların Merkez Heyetlerinin komünist fraksiyonunda okun­ masını ve bürokrasi, ihmalcilik, aylaklık ve beceriksizliğe karşı mücadelede pratik tedbirlerin alınmasını rica ediyo­ rum.» Birkaç gün sonra Lenin Stalin’e, işçi ve köylü-teftiş so­ runları hakkında yazdı ve tüm emekçi kitlelerin, özellikle kadınların, İşçi-ve Köylü Teftişleri’ne (Arbeiter-und Bauerninspektion) katılmaya cezbedilmeleri gerektiğini; deneti­ min daha da genişletilmesini ve partisiz işçi ve köylülerin 17/2

merkezdeki devlet denetimi ile işbirliğine cebzedilmeleri ge­ rektiğini ileri sürdü. «Pratik, tüm teorilere oranla yüz kez daha önemlidir» düşüncesiyle Lenin, işçi ve köylülere daima yönetim pratiğini öğrenmeleri çağrısında bulundu. Lenin, dev­ let mekanizmasındaki bir bürokratın, yetkilerini kötüye kul­ lanarak, bu aksaklıktan dolayı şikayette bulunanları ezmesi halinde, özellikle hiddetlenirdi. B öylesi durumlarda Lenin, Novvğoroder Eyaleti Yürütme Komitesi’ne yolladığı aşağıda­ ki telgraftan da anlaşıldığı gibi, müsamahasız olurdu: «Görünüşe göre Bulatovv, bana şikayette bulunduğu için tutuklandı. Bunun için Eyalet-Yürütme Komitesi Başkanı, Çeka (Çeka: 1918-1922 de Sovyet Gizli D evlet Polisi. Der Sprach Brockhaus, 1962 s. 705) ve Yürütme Komitesi üyele­ rini tutuklattıracağımı ve kurşuna dizilmeleri için uğraşaca­ ğımı uyararak söylüyorum. Sorum neden hemen cevaplandı­ rılmadı? Halk Komiserleri Konseyi Başkanı Lenin.» Lenin’in, partideki, devlet aygıtındaki ve ekonomideki bü­ rokrasi tarafından iktidarın ele geçirilm esi tehlikesinin bü­ yüdüğünü gördüğü ve bu nedenle en etkin tedbirlerle, daha baştan bunu engellem eye çalıştığı görülmektedir. Ancak böy­ lesi gerekli tedbirleri Lenin, bir ibret dersi vermek am acıy­ la, yalnızca çok nadir hallerde kullandı. Bürokrasiye karşı mücadele çözümü, herşeyden önce küçük burjuva bürokra­ sisinin parti ve devlet organlarına sızmış olm ası nedeniyle, kitlelerin seferber edilmesinde, yönetim ve denetime cezbedilmesinde görüyordu. İktidarın ele geçirilmesinden sonra daha 1921 de, bir bürokratizm sorunu yaratabilecek şekilde, birçok küçük burjuva unsur farkına varılmaksızm parti içine sız­ mıştı. X. Parti Kongresinde (Mart 1921), bürokrasiye karşı mü­ cadelenin sorunları üstüne yaptığı konuşmada Lenin, «Bu­ 18

nun için yüz binlerce insana ihtiyacımız var.» diyordu. Bü­ rokrasinin kolayca «kaldırılamıyacağı»m, aksine, bunun üs­ tesinden gelinmesinin uzun bir süreç olduğunu, mücadelenin yorulmasız, yeni yöntemler denenerek yürütülmesi gerekti­ ğini açıkça ortaya koydu. Parti içine sızmış olan bürokratla­ rın açığa çıkarılmalarını, maskelerinin düşürülmesini ve ko­ vulmalarını istiyordu. Lenin Sokolmv’a, «Bürokratlar pişkin heriflerdir, çoğu alçak, düzenbazdırlar. Bunlarla başa çık­ mak hiç de kolay değildir.» diye yazıyordu. 1921 de, Merkez Komitesi Kararı üzerine, parti içinde bir temizlik yapıldı. Devrimden sonra, zaferin açık bir hâl aldığı dört yıl içinde, özellikle Menşevik ve Sosyal-Devrimci Partilerden pekçok küçük-burjuva unsur parti içine sızmış­ tı, Lenin, 1918 başlarından sonra parti içine girmiş bulunan Menşeviklerden, yalnızca % 1 inin parti içinde bırakılmaları gerektiğini ileri sürdü. Ve bu da ancak, bu kişilerin üç-dört kez sınanmalarından sonra mümkün olabilirdi, çünkü «Par­ tinin, haydutlardan, bürokratlaşanlardan, namussuzlardan, kararsız komünistlerden ve dış görünüşlerini yenilemiş, an­ cak özde menşevik kalmış olanlardan temizlenmesi gerekliy­ di.» Böylece, toplam 170 000 kararsız unsur, yani üyelerin tümünün yaklaşık olarak dörtte biri partiden atıldı. Ancak bununla da bürokrasinin kökü kazınmadı. Bir çok dürüst komünist, bürokrat uzmanlarla başa çıkamadı. Lenin, Merkez Komitesinin bir raporunda şuna değinmektedir: «Çünkü burjuva uzmanlar davayı, çoğu kez tüm yetkiye, tüm olanaklara sahip olan, haklarına ve tüm güçlerine rağ­ men ne yapacaklarını bilmeyen en iyi komünistlerimizden daha iyi anlamaktadırlar... Sorumlu komünistlerin, 100 meselenin 99’unda, yararlı olacakları yerlerde bulunmadıkları, konularına hakim olma­ dıkları ve bugün öğrenmek durumunda oldukları kabul edil­ meli ve bu gerçekten ürkülmemelidir.» Lenin, bürokrasinin, meslek bilgisi nedeniyle kendisini 19

«vazgeçilmez» ve komünistleri de güvensiz kılm ası tehlike­ sine işaret etmek am acıyla, bu zaafiyeti apaçık meydana çı­ kardı. Ancak böylelikle devlet- ve parti mekanizmasına ya­ vaş yavaş hakim olabilirlerdi. Bu nedenle Lenin, 1923 de İşçi-Köylü T eftişi’ni, kararlı bir şekilde denetimde bulun­ maya, cesur olmaya ve gerilem em eye teşvik etti: «Ümid ederim ki, bizim İşçi-Köylü Teftişimiz, Fransız’ ların namusluluk yapmacığı olarak adlandırdıkları ve bizim, gülünç yapmacıklık veya gülünç kibirlilik olarak tanımlaya­ bileceğimiz ve tüm bürokrasimizin, Sovyet- ve parti bürokra­ sisinin işine en iyi yarayan, her türlü özelliği terkedeceklerdir. Bu arada şuna da dikkat etmek gerekir: Bürokratizm bizde yalnızca Sovyetlerde değil, parti kuruluşlarında da mevcuttur.» (Lenin: «Az Olsun, İyi Olsun») Lenin, kaynağında yalnızca bir küçük burjuva tabaka olan bürokrasinin, yaklaşık olarak 30 yıl sonra devlet iktidarım elde edeceğini ve yeni burjuva egemen bir sınıf olarak, kapi­ talizmin yeni temeller üzerinde yeniden kurulmasını gerçek­ leştirebileceğini düşünemedi. Ama Lenin, kendi zamanında, kapitalizmin, başta bürokrasi olmak üzere, kararsız küçük burjuva unsurlar tarafından yeniden kurulması tehlikesini çok iyi farketti ve X. Parti Kongresi’ne sunduğu raporunda, bu «iç tehlikenin, belirli bir görüş açısından, bizi tehdit et­ miş olan Denekin ve Judeniç tehlikesinden daha büyük oldu­ ğuna» işaret etti. Sendikal ve anarşik sapma hakkında Çö­ züm Taslağı’nda partiyi ve işçi sınıfını, kapitalizmin yeniden kurulması konusunda uyardı. Burada açıkça şöyle denili­ yordu: «Rusya gibi bir ülkede, savaş sonucu kaçınılmaz olan yı­ lkım , yoksullaşma, salgın hastalıklar, kıtlıklar, zaruret ve halk ızdırabmın aşırı derecede artmasının yanısıra, küçükburjuva unsurun güçlü üstünlüğü, küçük burjuva ve yarı20

proleter kitlelerin morallerinde özellikle şiddetli dalgalanma­ lar yarattı. Bu dalgalanmalar bazen, bu kitlelerin proletarya ile ittifakının güçlenmesi, bazen de burjuvanın yeniden ih­ yası yönünde cereyan ediyor. 18., 19. v e 20. yüzyıllardaki bütün devrimlerden elde edilen tecrübelerin tümü, prole­ taryanın devrimci öncülüğünün birliği, gücü v e etkisinin çok az bir şekilde zayıflam ası halinde bile, bu dalgalanmalar dan, kapitalistlerin ve toprak sahiplerinin iktidarlarının ve mülkiyet haklarının yeniden oluşması dışında hiç bir şeyin doğmayacağım büyük bir açıklık ve inandırıcılıkla gösterir.» Lenin’in bu uyarıları gerçekten önemsendi mi? İşçi sını­ fı, davanın, kendi iktidarının korunması, proletarya dikta­ törlüğünün sağlam laştırılm ası ve güçlendirilmesi olduğunu kavramış mıydı?

2. Eski ve yeni bürokrasiye karşı Stalin önderliğinde v e ­ rilen m ücadele. Lenin’in ölümünden sonra bürokrasiye karşı verilen mü­ cadele zorunlu olarak, giderek keskinleşen bir biçim aldı. Stalin d aha, 1922 de SBKP Genel Sekreterliğine seçilmişti. Lenin’in eserini sadık bir şekilde sürdürdü. Önceleri iki tip bürokrasi gelişti. Birincisi, eski dev­ let mekanizmasının yönetim-bürokrasisi, eski kapitalist. işlet­ melerin ekonomi-bürokraşişi ve öğretim kuramlarındaki aydınlar-bürokrasisi, yani kısaca; burjuva aydın lan ve uzman­ lar. Bunlar, yönetici küçük burjuva tabaka olarak kapitalist sistem e bağlıydılar ve Ekim Devrim i’nden sonra, yeni koşul­ lara, Sovyet iktidarına az çok uydular. Mesleki bilgilerinden Sosyalist kuruluş için faydalanmak ve onları dürüst bir işbir­ liğine kazanmak am acıyla (yukarıda görmüş olduğumuz gi­ bi), kendilerine yüksek aylıklar verildi. Lenin, bu küçük bur­ juva tabakanın kararsız davranışının ve kapitalizmin bu un­ 21

surun bir bölümü yardımıyla yeniden kuruluşunun tehlike­ sinin bilincindeydi ve buna karşı, bilindiği gibi, kitlelerce tabandan denetimi getirdi. Ilu küçük burjuva tabakaya, ideolojik ve politik açıdan kapitalizme bağlı olan Menşevik ve Sosyal-Devrimcilerin ak­ tif güçleri de katılmalıdır. Bu ilke yoksunu unsurların büyiik bir kısmı, çökertmek am acıyla Bolşevik P arti’ye sızm ış­ lardı. Gerçi bunlar 1921 yılında, Bolşevik P arti’de yapılan büyük temizlik sayesinde partiden uzaklaştırılmışlardı, an­ cak bunların eskisi gibi, yerli ve yabancı kapitalist unsur­ larla, özellikle de küçük burjuva aydınlarla sıkı ilişkileri bulunmaktaydı. Çoğunlukla bu Menşevikler ve Sosyal-devrimciler illegal örgütleriyle, yıkıcı kapitalist unsurlar arasın­ daki aracılardı. Bunun yanısıra devlet—, ekonomi— ve bizzat parti-mekan¡/masında bir diğer bürokrasi doğmuştu. Bunlar ceplerinde parti üye kartı taşıyan bürokratlardı. Yukarıda, sendikalar­ da (katıksız işçi örgütleri) bürokratizmin varlığını tesbit et­ tiğinde, Lenin’in ne denli şaşırdığını görmüştük. Devlet— ve parti-mekanizmasındaki bazı komünistler, sahip oldukları yetkileri hazmedemediler ve bürokratlaştılar. Bürokratizm, bir küçük burjuva görünümüdür. Bir bürokrat, küçük-burju­ va bir yaşam tarzına özlem duyar; küçük-burjuva ortamda kendini mutlu hisseder. Zaruretlerle dolu bir yaşam ı arkala­ rında bırakmış görevliler, mevki ve saygınlığa ulaşınca, ev­ de aileleri arasında küçük-burjuva bir yaşam tarzı içine düşüyorlardı. Böylece eski, varlığım zorla sürdüren bürokra­ si yanısıra, son derece yavaş bir şekilde yeni bir bürokrasi gelişmekteydi. Stalin, XV. Parti Kongresinde (Aralık 1927), «Kuruluşu­ muzun önemli sorunlarına ilişkin kararlarda, içimizden bu dar görüşlülüğü, bu kayırmacılığı söküp atmasaydık, prole­ ter devrimciler olamaz ve kesin yıkılırdık» demişti. 1928 başında, en önemli Sovyet endüstri bölgesi olan Don 22

Havzası şahti bölgesinde, burjuva uzmanlardan oluşan büyük bir zararlı örgüt ortaya çıkarıldı. Bunlar 5 yıl boyunca, eski mal sahipleri ve yabancı kapitalistlerle sıkı ilişki içinde, en­ düstriyel kuruluşu sabotajlarla baltalamışlardı. Şahti-Davası’nda bunlardan hesap soruldu. Stalin Merkez Komitesinin Nisan Genel Kurulunda şöyle diyordu: «O zamanlar, iç savaştaki zaferimiz sayesinde yoketmeyi başarabildiğimiz bir askeri-politik müdahale vardı. Şimdi ise yokedilmesi iç savaşı gerektirmeyen, fakat yine de yok etmek zorunda olduğumuz bir ekonomik müdahale girişimi ile kar­ şı karşıya bulunmaktayız.» Şahti-Davası bir yandan, tabandan denetimin gelişm esin­ deki büyük güçsüzlüğü, öte yandan da sınıf mücadelesindeki keskinleşmeyi göstermekteydi. Bu keskinleşme hiç kuşkusuz, yalnızca endüstri için söz konusu değildi. Parti, kırsal alan­ da büyük toprak sahipliliğine (Kulaklık) karşı bir saldırı baş­ lattı. Kollektif-işletmeler örgütlenmesi ile bu saldırı arasında bir bağlantı vardı. Stalin «Kollektif Çiftçilere Cevap» adlı yapıtında, tarımın kollektif leştirihnesinin ilkelerini şöyle açık­ lıyordu: «Leninizm, uygulamada kollektif-ekönominin, bireysel eko­ nomiden daha yararlı, yoksul ve orta köylüler için zaruret ve yoksulluktan kurtuluşun yolu olduğunu kendilerine ancak tec­ rübeyle gösterilmesinden ve kanıtlanmasından sonra, köylü­ lerin, kollektif ekonominin üstünlüklerine inandırılabilecekIerini öğretir. Leninizm, kollektif-ekonominin bu koşullar ol­ maksızın, varlık gösterem iyeceğini öğretir. Leninizm, kol­ lektif-işletmelerin zor yoluyla gerçekleştirilm esi yönünde her denemenin, yalnızca olumsuz sonuçlar vereceğini ve yalnız­ ca köylüleri kollektif-ekonomi hareketinden koparacağım öğ­ retir.» Yine de her zaman bu ilkelere uygun davranılmadı. 1930 23

da kollektifleştirme, Stalin’in ortaya attığı ve «Başarılar Karşısında Başdönmesine Tutulmak» adlı ilgi çekici makale­ sinde belirttiği şekilleri aldı. Stalin makalede, kollektifleştir­ me sırasında gönüllülük ilkesinin çiğnendiğine işaret ediyor ve hatta şöyle diyordu: «Askeri-zor kullanma, henüz kollektif ekonomilere girmek istem eyen köylülere sulama suyu vermeme ve endüstri m alları göndermeme yollu tehditler yapıldı... Bu bozukluklar, kollektif-ekonomi hareketine iliş­ kin bu bürokratik kararlar, köylülere karşı bu uygunsuz tehditler kimin işine yarar? Düşmanlarımızdan başka kimse­ nin.» Buradan, bürokrasinin toplumsal yaşamın tüm alanla­ rında yerleştiğini ve sosyalizmin temellerini kemirmek iste­ diğini görmek mümkündür. Gerçi Şahti-Davası’nda eski bürokrasiye hassas bir darbe indirilmişti, ancak eski bürokrasinin yerini, yeni zararlı un­ surlar aldılar. Kararsızlığa tutulan teknik elem anlar hiç de az değildi. Bunlar, «Sovyetler Birliği tutunamayacak» gibi söylentiler yayan Troçkist-Menşevik muhalefet sayesinde güç-ı lendiler. Daha 1930 da, eski teknik elemanlar yüksek tabaka­ sının karşı devrimci kişilerinden oluşan, yabancı serm aye ve Fransız Genel Kurmayı üe bağlantısı olan, yeni bir za­ rarlı örgüt («Endüstri Partisi») ortaya çıkarıldı. 1930 sonun­ da yürütülen dava ile eski bürokrasinin örgütlenmiş direnişi kırıldı. Buna karşın yeni bürokrasi giderek daha fazla ön plana çıkıyordu. Stalin’in Komünist Gençlik Birliği VIII. Kongresinde (Mayıs 1928) yaptığı konuşma uyarıcı bir işaret­ ti. Stalin şöyle diyor duı «İkinci sorun, bürokratizme karşı mücadele görevini, nok­ sanlıklarımıza ilişkin bir kitle eleştirisini örgütleme görevini, tabandan kitle denetimini örgütleme görevini içerir. İlerlememize en düşman unsurlardan biri bürokratizmdir. Bürokratizm tüm örgütlerimiz içinde yaşamaktadır — hem Parti örgütünde ve hem de Komünist Gençlik Birliği Örgüt­ lerinde, hem Sendika örgütlerinde ve hem de ekonomi örgüt­ 24

lerinde. Bürokratlardan söz edildiğinde, genellikle, karika­ türlerimizde alışılageldiği biçimde, gözlüklü kişiler olarak çizilen, eski partisiz memurlara parmak basılmaktadır. (Sa­ londan gülm eler). Yoldaşlar, bu tam doğru değildir. Eğer yal­ nızca eski bürokratlar söz konusu olsaydı, bürokratizme kar­ şı mücadele, dünyanın en kolay işi olurdu. İşin kötüsü, burada söz konusu olan yalnızca eski bürokratlar değil, Sovyet iktida­ rının sempatizanı yeni bürokratlar ve nihayet komünist saf­ lardaki bürokratlardır. Komünist bürokrat en tehlikeli bü­ rokrat tinidir. Neden mi? Çünkü bürokratizmini kendi parti üyeliği ile maskeler ve ne yazık ki böylesi komünist bürok­ ratlar bizde hiç de az değildir.» Yeni bürokrasinin gelişm esi, parti içi tartışmalarla de­ rinleşti. Ekonomik zorlukların giderilmesi amacıyla, 1921 de Lenin, SBKP’de Troçki ve Sinovyev’in önderliğindeki muhalif unsurların direnişine sebep olan, «Yeni Ekonomi Politikası»nı koydu. Lenin’in ölümünden sonra oportünistler, partinin doğru çizgisine karşı mücadeleyi arttırdılar. Muhale­ fet, hem hızlandırılmış endüstrileşme ve hem de tarımda sistematik bir kollektifleşmeye karşı çıkıyordu. Muhalefet, Merkez Komitesinin, yoksul köylülere dayanma, orta köylü­ lerle ittifak kurma ve zengin köylülerle mücadele etme çiz­ gisini de anlamadı. Troçkistlerin ve diğer muhaliflerin pro­ pagandaları, P arti’ye büyük zorluklar veriyordu. Özellikle 1928’den sonra, Parti büyük toprak sahipliğine (Kulaklık) karşı saldırıya hazırlanırken, Buharin / Rikov-Grubu da mu­ halefete katıldı. Muhalefetin yaygınlaşan ve keskinleşen bu mücadelesi Merkez Komite’yi. parti mekanizmasını daha güç­ lü olarak kurmaya zorladı. Bu ise özellikle Troçkistlerin y e­ niden kararlı bir direnişine neden oldu. ‘SBKP(B) Tarihi’ kitabında şöyle deniliyor: «Troçkistler her şeyden önce P ar­ ti mekanizmasına saldırıyorlardı. P arti’nin güçlü bir parti, mekanizması olmadan yaşayam ıyacağını ve çalışam aycağını kavramışlardı. Muhalefet bu mekanizmayı sarsm ayı, par­ 25

çalamayı, parti üyelerini parti mekanizmasıyla ve gençliği eski parti kadrolarıyla karşı karşıya getirmeyi deniyordu.» Ancak, güçlü bir parti mekanizmasının kurulması zorun­ luluğu nedeniyle, bürokratizmde güçleniyordu. Sosyalist top­ lumun tüm organlarına, devlet-, parti- ve ekonomi-mekanizmalarma, sendikalara, gençlik örgütlerine ve hatta askeri mekanizmaya sızmıştı. Stalin XVI. Parti Kongresinde sun­ duğu faaliyet raporunda, bürokratizmin ne denli tehlikeli ol­ duğunu ve bununla mücadele yolunu gösterdi: Bürokratizm her şeyden önce, toplum düzenimizde var olan dev potansiyeli kullanmaması, değerlendirilmesini en­ gellem esi, kitlelerin yaratıcı inisyatifiııi felce uğratmaya uğ­ raşması, onu bir parti kargaşasında boğması nedeniyle teh­ likelidir ve dolayısıyla da..her parti girişimim, yararsız ve yüzeysel bir tef er ruatç ılığa dönüştürür. Bürokratizm ikinci olarak ta, yönetimin.denetlenm esine tahammülsüz olması ve yönetici örgütlerin temel yönergelerini, yaşanan hayatla hiç bir ortak yanı olmayan boş kağıt .parçaları haline getirmeğe, uğraşması nedeniyle tehlikelidir. Tehlikeli olanlar yalnızca kendi kuramlarında saklı kalmış olan eski bürokratlar değil, ayrıca bunlar çok tehlikeli de değillerdir, bilakis — ve özel­ likle—, içlerinde ‘komünist’ bürokratların hiç de önemsiz bir yer tutmadığı yeni bürokratlar, yani Sovyet, bürokratlar’dır. Burada, işçi sınıfından ve köylülerden oluşan milyonluk kitlelerin yaratıcı inisyatifi ve bağım sızlığı yerine, bir fetişe inanır gibi inandıkları ‘em irler’i koymaya çalışan ‘komünist­ le r i kastediyorum. Şimdi görevimiz, kurum ve örgütlerimizde bürokratizmi yenmek, bürokratik ‘gelenek’ ve ‘görenek’leri yok etmek ve toplum düzenimizin potansiyelinden yararlanmaya ve kitle­ lerin yaratıcı inisiyatifi ve bağımsızlığının geliştirilmesine giden yolu açmaktır. Bu kolay bir görev değildir. Bu görev bir «hamlede» ger­ çekleştirilemez. Ancak, ülkemizi gerçekten sosyalizm tem el­ 26

lerine göre yemden şekillendirmek istiyorsak, bu görevi her ne pahasına olursa olsun başarmak zorundayız. Parti, bürokratizme karşı mücadeleyi 4 çizgide yürüt­ mektedir: Özeleştirinin yaygınlaştırılm ası çizgisinde, yöneti­ min denetlenmesinin örgütlenmesi çizgisinde, mekanizmanın arıtılması çizgisinde ve nihayet işçi sınıfı içinde tabanı oluş­ turan güçlerin, mekanizmada görev almaya teşvik edilmesi çizgisinde. 1937/38 de bürokratizm, tehdit edici şekiller aldı. Bu geli­ şim , dış politikada durumun nazikleşmesi ile bağıntılı olarak düşünülmelidir. Japonlar Kuzey-Doğu Çin’i işgal etmiş, İtalyanlar Habeşistan’ı zaptetmiş, Alman ve İtalyan faşistleri İspanya İç Savaşı’na müdahale etmişlerdi. Savaş tehlike­ si, Sovyetler Birliği için çok ciddi bir hale gelmişti. Bu du­ rumda Buharin-Muhalefeti ve bazı bürokratlasmış asker ön­ derler, Stalin-Hükümeti’ni silah zoruyla düşürmek amacıyla birleştiler, ki bunlar sonradan yargılanmışlardır. Daha son­ ra revizyonistler, bu korkunç ihanetlerini örtbas etmek sev­ dasıyla, «takiba-tlar»ı ağızlarına sakız ettiler. Ancak biz so­ runu, sınıf görüş açısından ortaya koymak zorundayız: Hangi sınıf veya tabaka takibata uğradı? Ne işçi sınıfı ve ne de köy­ lülük; takibata uğrayanlar, sömürücü sınıfların ve burjuva aydınların kalıntıları ile birlikte, Parti- ve Devlet-mekanizmasında yer alan bürokratik unsurların en tehlikelileri idi. Yüksek aylıklar ve özel ayrıcalıklar (villalar, özel ara­ balar, tercihli alışveriş v s...) sayesinde, böylesi bir yaşam sürdürebilen eski bürokrasinin küçük-burjuva yaşam tarzının yeni bürokrasinin ideali olduğunu yukarıda söz konusu et­ miştik. Küçük-burjuva yaşam tarzının idealleştirilm esi bir kısım literatür ve film de de yansımaktaydı. Eski devrimci litera­ tür nerelerde kaldı? Devrimci literatür, küçük-burjuva lite­ ratür tarafından giderek daha çok yerinden ediliyordu, çün­ kü yazarlarm işçi ve köylülerle bir tem ası yoktu. Bizzat, ana 27

yapıtı «Ve Durgun Akardı Don» da Beyaz Muhafızları, Kızıl Muhafızlardan daha çok yücelten Şolohov, SBKP XX. Parti Kongresinde, kendi küçük-burjuva yazar-yoldaşları hakkın­ da şöyle diyordu: «Hanki yazar bir kere olsun dost veya ar­ kadaş olarak herhangi bir işçi veya bir mühendis, bir üre­ tim ıslahçısı veya fabrikada çalışan bir parti görevlisinin ailesini ziyaret etmiştir? Bu gibileri parmakla sayılacak ka­ dar azdır... Yazarlar hiç kuşkusuz bazen, büyük işletm eler­ de konuk olarak bulunmaktadırlar, daha doğrusu, itiraf et­ meliyiz ki, tüm işletm e mensuplarının önünde, işçi sınıfından paye almak için konuşmaktan hiç sıkılmazlar... Neden 1 200 yazar Moskova’da yaşamaktadır? Neden bu adamları bir ke­ re de traktörle sıcak köşeciklerinden çekip çıkarmak olana­ ğı yoktur? Bu soruyu cevaplandırmam zor... Yeni kitaplar mı istiyorsunuz Yoldaşlar? Burada sizlere sormak isterim: bu kitapları kimler yazacak? N e kollektif köylüler ve ne de işçiler hakkında bir şeyler bilmeyen insanlar mı? Kabuğuna çekilen ve rahatına bakan insanlar mı? «Şolohov herhalde kendi m eslektaşlarını tanır. Böylesine küçük-burjuva yazar­ lar gerçek bir proleter literatür yaratabilirler mi? Hayır! Buna ilaveten yeni bürokratlar da eski bürokratların küçükburjuva tavırlarım takındılar. Yeni bürokrasinin bir dereceye kadar iki yüzü vardı: resm i olarak, kendini görev canlısı ola­ rak göstermekte, parti çizgisini kabul etmekte ve Stalin’i göklere çıkarmaktaydı. Dar aile çerçevesi içinde ise, kendi küçük-burjuva yaşam ortamında Stalin’e yumruk sallamakta ve Proletarya Diktatörlüğüne küfretmekteydi. Sovyet yazarı D. Granin «Öncü» adlı romanında, yeni bü­ rokrasinin davranışını ve küçük-burjuva yaşam tarzım açık bir şekilde anlatır: «Her şey en iyi biçimde gelişmekteydi. Victor idari fa­ aliyetinden memnundu. İnsanlara yol göstermek, taleplerde bulunmak, isteklerini yaptırmak, yönetmek, tam onun zevkine göreydi; daima sahip olmuş olduğu bu ihtiras damarı, kısım 28

sofi olabilmek için, her yola başvurmasına neden oluyordu, çünkü güçlü olma hissini tatm ıştı bir kez. ‘Madem ki bir kere idarecilik mesleğini seçtim ’ diyordu, ‘o halde, ollduğum yerde kalmamak için hızla ilerlem eliyim .’ Viktor bu isteği­ ne ulaştı. Kısım şefi oldu. Övülüyor, yetenekli bir yönetici sayılıyordu. Toplantılarda örnek gösteriliyor ve Bakanlık tamimlerinde adı övgüyle anılıyordu. Gazeteler makalelerini yayınlıyordu. Yüksek bir aylık alıyordu. Evlerine bir de hiz­ metçi almışlardı. Viktor’un artık, ona m isafirliğe gelen yeni arkadaşları vardı. Lisa, safdil bir gururla, gelenlerin, koca­ sının idareci yeteneklerini nasıl göklere çıkardıklarım din­ liyordu. Bu, Viktor’un ihtiras yelkenlerini şişiriyordu, ama Lisa’ya bu, aile gem isi için elverişli bir rüzgârmış gibi ge­ liyordu. İdareciliğin ona tanrı vergisi olduğunu söyleyerek Viktor’a sam im iyetle güç veriyordu. Bir mühendis olarak, tecrübesi vardı, bilgiliydi de, tüm diğer şeyler ona göre yö­ netim sanatına bağlıydı. Kendi kısmında yetenekli kişilere sabrı olmadığı ve çevresinde pohpohçularla olmayı tercih et­ tiği yollu karanlık söylentiler, kendinden öncekilerin kindar kıskançlıklarından kaynaklanıyordu. Bizzat kendisi karısına, kendini kıskananların entrika­ larından şikayet ediyor, onu, amirlerle ilişkilerin incelikleri hakkında eğitiyor ve karısı Viktor’un dünyasında kendini artık yabancı ve fazla hissetmiyordu. Evi, Viktor için, sonu gelm eyen konuşmalardan ve ya­ zışmalardan kaçıp sığındığı bir yerdi. Refaha kavuştular ve böylece bir sürü önemsiz tartış­ malara yol açan nedenler ortadan kalktı. Viktor birçok ilişkiler kurdu. Şaka yollu «Elektrik çağın­ da yaşıyoruz» diyordu. Bir telefonu, L isa’ya ele geçirilm esi zor olan bir mantoluk kumaşın veya meyvenin eve gönderil­ mesi için yeterliydi. Tiyatroda direktör locasında oturuyor­ lardı. Pazarları antikacıları dolaşırlardı. Lisa için tezgahın al­ 29

tından ucuz kristaller çıkarılırdı. Lisa yalnızca satın aldık­ larına değil, onun arzularını yerine getirmenin Viktor için bir zevk olmasına da sevinirdi. Viktor’un doğum gününde, bir lokantada büyük bir yemek verdiler. Madem doğum günü kutlanacak, öyle ise en iyisi yapılmalı! Viktor kadehini kal­ dırdı, Lisa’nın gözlerinin içine baktı, onunla kadeh tokuşturdu ve aniden güldü: ‘Bak bunu bilmezdim! Ne parlak gözlerin varm ış!’. Lisa elleriyle yüzünü kapattı: ‘Benimin nerede ol­ duğunu da hatırlıyor musun?’ Viktor kaşlarını komik bir şekilde kaldırarak, hatırlamağa çalıştı. Masalar arasında çiftler, orkestanm hüzünlü nağme­ lerine uyarak dans ediyorlardı. Lisa neredeyse çakır-keyifti ve sebepsiz gülüyordu. Kendini modaya uygun güzel giysisi içinde ve gümüş-tilki kürkü ile çok iyi hissediyordu, çünkü bütün bunların Viktor’un ne kadar hoşuna gittiğini, herkesin kendisini ve Viktor’u ne kadar beğendiğini biliyordu. ‘Viktor Grigoryeviç, 3 yıl içinde büyük bir merkezi ida­ renin şefi olacaksın’ diyen direktör yardımcısı îvan biraz sarhoştu. ‘Ben bu işten anlarım. Buna nasıl ulaşılır? İyi dostların yardımı sayesinde. Dostlar yolu ona düzlerler, o da onları beraberinde çeker...’ Viktor öte yana döndü ve başı ellerine dayalı düşünce­ lere daldı. ‘Dostlar düzlerler... o çeker...’ diye yavaşça mı­ rıldandı.» Burada, cebinde parti kartıyla yeni bürokrasinin tüm özellikleri, isabetle tarif edilmiştir: 1. İhtiras ve iktidar hissi, kariyercilikle birbirine bağ­ lıdır. 2. Yüksek mevkilere yükselmenin sonucu, artan refah ve küçük-burjuva yaşam tarzıdır. 3. Yetenekli astlar karşısında daha iyi mevkinin savu­ nulması ve bunun pohpohçu bir çevre ile güven altına alın­ ması.

4. Yüksek mevki v e büyük nüfuzun, egoist gereksinimle­ rin tatmininde kullanılması (Ahlak düşüklüğünün teşviki) 5. «Bir el diğerini yıkar» ata sözüne uygun olarak bürok ratlarm, en önemli m evkilere gelmede birbirlerine yardım etmeleri. Sonradan iktidarın yeni bürokrasi tarafından gayri m eş­ ru bir şekilde ele geçirilm esinin kökleri burada yatmaktadır. Yeni bürokrasinin, parti—, devlet— ve ekonomi mekaniz­ malarında, sendika ve gençlik örgütlerinde gittikçe artması, devrimci merkezin ve işçi-köylü devrimci kitlelerin homojen girişimlerine karşı esas engeli oluşturdu. Gerçi Stalin, bü­ rokrasiye karşı yukardan, hoşgörüsüz bir mücadele yürütü­ yordu, ancak aşırılıklarına karşı savaş açtığı aynı mekaniz­ manın yardımı yoluyla oluyordu bu mücadele. Çünkü bü­ rokrasi, bizzat devlet güvenlik mekanizmasına dahi sızmıştı. Bugün, tarihi bakış açısından, bu durumun, Stalin’in bir hatası olduğu anlaşılabilir. M ayıs 1928 de Stalin, Komünist Gençlik Birliği VIII. Kongresinde yaptığı konuşmasında aşa­ ğıdaki açıklamayı verdiğinde, bu sorunun doğru çözümüne yaklaşmıştı: «Tüm bu örgütlerde bürokratizme nasıl son verilebilir? Bunun yalnızca tek bir yolu vardır — tabandan denetimin örgütlenmesi, işçi sınıfı geniş kitlelerinin kurumlarımızdaki bürokratizme, eksiklik ve yanlışlara karşı sürdüreceği eleş­ tirinin oluşturulması. Emekçi kitlelerin, kurumlarımızdaki bürokratik aşırılık­ lara karşı öfkesini kamçılarsak, geçm işte görevler yapmış, ancak bugün bürokratizm hastalığından muzdarip bazı yol­ daşlarımıza ara sıra dokunmak zorunda olacağımızı biliyo­ rum. Fakat bu durum bizi, tabandan denetimi örgütlemek­ ten alıkoyabilir mi? Ben, alıkoyam ayacağını ve alıkoymaması gerektiğini düşünüyorum.» Bugün, bu sorunun çözümünün, Çin’de dikkate değer bir biçimde yürütülmüş olan Proleter Kültür-Devrimi olduğunu 31

biliyoruz. Stalin sorunu, bu biçimde çözemezdi — bu neden­ le onun hatası, tarihsel zorunluluktu. Böyle bir gelişm eyi za­ manında önleyebilecek bir proleter kültür devrimini yürüt­ menin katı zorunluluğu ancak, Kruşçev zamanında yönetici bürokrasinin tam olarak yozlaşması, Marksizm-Leninizmin yeniden gözden geçirilm esi, Proletarya diktatörlüğünün kal­ dırılması ve kapitalizmin yeniden kurulması gibi olumsuz örneklerden sonra tam belirgin hale gelmiştir. Bu devrimci düşünceyi geliştirm ek ve uygulamaya geçirmek, Mao Zedung’un yaptığı eşsiz ve seçkin hizmetti. Doğaldır ki, Büyük Anayurt Savaşı’nda, faşist zorbaları ''yenmek için Parti ve Devlet, tüm güçleri birleştirmek zorun­ daydı. Bu da, örneğin dindar kimseler gibi belli bazı halk gruplarıyla uzlaşma olmaksızın mümkün olmuyordu; böylece Rus-Ortodoks K ilisesi’yle anlaşmalar yapıldı. Hala Çalışma Kampları’nda tutuklu bulunan generaller ve diğer kişilere haklar geri verildi ve bu kişiler eski rütbeleri ile cepheye atandılar. Halk, zafer için herşeyi feda etm eye hazırdı. Hain­ ler ve sabotörlere karşı uyanıktı. Bürokrasi bile, alışılagel­ m iş yolundan kopmuştu. Hayatî önemdeki iş yerlerinin v e si­ lah fabrikalarının (tem el endüstri bölgesi olan Wolga’nm batısından U ral’ların ötelerine) nakli, bürokrasinin şimdiye değin sürdürdüğü ilişkilerin kopmasma neden olmuştu. Yeni çevre, yiğitçe sürdürdükleri ilave çalışm ayla üretimi en kı­ sa zamanda yeniden rayına oturtmuş olan yeni insanların