Smetkovodstvo Kniga [PDF]

Zitiervorschau

Предговор

Информатичката и компјутерската технологија динамично и рапидно го менуваат светот во кој живееме. Машините и технологијата се повеќе го заменуваат човечкиот фактор, а на човекот му останува повеќе време коешто може да го посвети на нешто друго. А, зошто тогаш никогаш немаме време? Зошто постојано треба да задоволуваме некои нови потреби, коишто современото живеење ни ги наметнува. Компјутеризацијата на работењето предизвикала значајни промени во начинот на водење на сметководство. Додека порано сметководствените книги се воделе рачно и сметководствените конта се пишувале рачно, сега сето тоа го врши компјутерска програма. Комјутерските програми се се посовршени и поедноставни за користење, што значително ја олеснува работата. Колку што сметководствената работа се олеснува, толку работниците се повеќе се оддалечуваат од суштината на сметководството. Работата на многумина сметководители, за жал се сведува на едноставно внесување на податоци. Податоците се внесуваат, а сметководствената евиденција ја врши позадински системот. Живееме во време кога во развиениот свет веќе се назира умирањето на корпоративниот сектор. Голем број на поединци го превземаат својот професионален живот во свои раце, нудејќи самостојно услуги на пазарот. Човечката свест се менува и бараме поголема слобода и повисок квалитет на живеење. Но, за да бидеме независни, мораме да располагаме со стручно знаење и вештини.

2

Верувам дека многумина сакаат да се стекнат со знаење и вештини, но редовниот систем за стекнување очигледно не функционира. Книгата ја напишав со цел да им помогнам на сите оние кои сакаат да научат сметководство. Во неа ги вклучив сите тематски единици, што сметам дека треба да ги совладате, за да може да ја осознаете суштината на сметководството. Се обидов со користење на примери од праксата да ја претставам сметководствената проблематика на начин разбирлив за сите. Сакам да им напоменам на сите, кои сакаат да се занимаваат или едноставно да научат сметководство, дека она што ќе го добиете од овие лекции е сметководствено знаење, а користењето на одредена компјутерска програма за водење на сметководство е прашање од техничка природа. Книгата ја наменувам за студентите за подготовка на испитите Основи по сметководство и Финансиско сметководство, за лицата кои планираат да се ангажираат во сметководствената професија, како и за професионалците

кои

се

занимаваат

со

сметководство,

но

компјутеризацијата и сегментацијата на работењето ги одалечила од суштината на оваа дисциплина. Содржината на оваа книга е особено корисна и за младите и потенцијалните претприемачи за добивање на претстава за финансиската структура на работењето, која е особено значајна за постигнување на деловен успех.

Скопје, 18.02.17

Авторот

3

Содржина:

Вовед во сметководство ............................................................................................................... 8 Вовед во книговодство ................................................................................................................. 9 Трансакции за евидентирање .......................................................................................... 9 Сметките од контниот план ........................................................................................... 10 Принцип на двојно книговодство (должи-побарува) .............................................. 11 Дневник на книжење ........................................................................................................ 13 Главна книга и т-сметки .................................................................................................. 15

Вовед во финансиски извештаи ........................................................................................... 18 Биланс на успех ................................................................................................................. 19 Биланс на состојба ............................................................................................................ 21 Евиденција на страната должи или на страната побарува?................................... 25

Книговодство .................................................................................................................................... 30 Набавки и обврски ...................................................................................................................... 30 Евиденција на набавките и обврските кон добавувачите ....................................... 31 Зависни трошоци на набавките .................................................................................... 34 Обврски кон банката по основ на кредити ................................................................. 39 Обврски кон вработените (плати и придонеси) ....................................................... 40

Продажби и залихи .................................................................................................................... 43 Евиденција на продажбите ............................................................................................ 43 Наплата и отпис на побарувањата од купувачите ................................................... 46 Авансно плаќање ........................................................................................................................ 46 Плаќање во готово ...................................................................................................................... 47 Одложено плаќање .................................................................................................................... 48

Отпис на побарувањата од купувачите ....................................................................... 48

Методи за вреднување на залихите и трошоци за продадени производи .. 51 4

ФИ-ФО метод на евиденција на залихите ................................................................... 53 ЛИ-ФО метод на евиденција на залихите ................................................................... 54 Методот на пондериран просек за евиденција на залихите .................................. 55

Амортизација и постојани средства .................................................................................. 56 Амортизација на постојани материјални средства .................................................. 56 Отуѓување на постојани средства .................................................................................. 63 Амортизација на нематеријални постојани средства .............................................. 65

Капитал ............................................................................................................................................. 66 Евиденција на сопствениот капитал кај ДООЕЛ и ДОО ......................................... 67 Евиденцијата на капиталот кај акционерските друштва ........................................ 70 Распределба на добивката кај акционерските друштва .......................................... 72

Данок на додадена вредност (ДДВ) .................................................................................... 73 Данок на додадена вредност (ДДВ) и проширена евиденција на набавките и продажбите ........................................................................................................................ 74

Временски разграничувања (АВР и ПВР) ....................................................................... 81 Временски разграничувања на трошоците и приходите ....................................... 82 Активни временски разграничувања (АВР) ............................................................... 83 Однапред платени трошоци ................................................................................................... 83 Однапред пресметани, а ненаплатени приходи ................................................................ 85

Пасивни временски разграничувања (ПВР) ............................................................... 86 Однапред наплатени приходи ................................................................................................ 86 Однапред пресметани, а неплатени расходи ...................................................................... 87

Евиденција на АВР или ПВР, на должи или побарува? .......................................... 88

Производство ................................................................................................................................. 89 Сметководствената евиденција на производството, наспроти евиденцијата на услужните и трговските дејности ................................................................................. 90 Сметководствена евиденција во услужно претпријатие ......................................... 90 Сметководствена евиденција во трговско претпријатие ......................................... 91 5

Сметководствена евиденција во производно претпријатие .................................. 92 Вредносно усогласување на залихи .............................................................................. 95

Финансиски вложувања ............................................................................................................ 96 Инвестиции во краткорочни хартии од вредност (државни записи) .................. 97 Инвестиции во долгорочни хартии од вредност (државни обврзници) .......... 100

Финансиски извештаи ............................................................................................................. 104 Биланс на состојба и биланс на успех ............................................................................. 105 Евиденција на економските трансакции во Дневникот на книжење ................. 106 Изработка на т-сметки врз основа на Дневникот на книжење ............................ 120 Спроведување на корективни книжења .................................................................... 125 Сортирање на сметките по видови............................................................................. 126 Приходни сметки ..................................................................................................................... 127 Расходни сметки ....................................................................................................................... 128 Сметки на коишто се евидентираат средствата со кои располага претпријатието . 129 Сметки на коишто се евидентираат обврските на претпријатието ............................. 130 Сметки на коишто се евидентира капиталот на претпријатието ................................ 130 Корективни сметки .................................................................................................................. 131

Пренесување на салдата од т-сметките во билансот на успех ............................. 131 Пренесување на салдата од т-сметките во билансот на состојба ......................... 134 Елементи на билансот на состојба .............................................................................. 135 Изработка на билансот на состојба ............................................................................ 137 Распределба на финансискиот резултат ................................................................... 139 Распределба на добивката...................................................................................................... 139 Покривање на загубата ........................................................................................................... 141

Извештај за парични текови ................................................................................................ 141 Разбирање на промените во готовината ................................................................... 142 Класификација на готовинските трансакции .......................................................... 144 Готовински тек од оперативни активности ....................................................................... 145 6

Готовински тек од инвестициски активности ................................................................... 145 Готовински тек од финансиски активности ....................................................................... 146

Подготовка на извештајот за парични текови ......................................................... 146 Пресметка на готовинскиот тек од оперативни активности ......................................... 147 Пресметка на готовинскиот тек од инвестициски активности ..................................... 154 Пресметка на готовинскиот тек од финансиски активности......................................... 156 Комплетирање на извештајот за готовински текови ....................................................... 157

Шема за изработка на извештајот за готовински текови ...................................... 159

7

Вовед во сметководство

Воведот во сметководство има за цел да ве запознае со основните правила и принципи на водењето сметководство, кои мора да ги знаете и разбирате за да може да го совладате остатокот од сметководствената материја. Туку може да ги научите основите на книговодствената евиденција и на финансиските извештаи. Преку лекциите обработени во склопот со оваа тема, ќе се запознаете со: 

Поимот сметководство;



Принципот на двојно сметководство;



Поимот Контен односно Сметководствен план;



Трансакциите коишто се предмет на сметководствена евиденција;



Правилата за евиденција во Дневникот на книжење;



Правилата за евиденција во Главната книга на т-сметки;



Структурата и функцијата на билансот на успех;



Правилата за евиденцијата на приходите и расходите во билансот на



Структурата и функцијата на билансот на состојба;



Правилата и принципите, кои се применуваат при избор на страната

успех;

(должи или побарува), при евиденција на трансакциите на соодветни конта. На почетниците им препорачувам да почнат токму со овие лекции.

8

Вовед во книговодство

Би сакала да започнеме со една едноставна и практична дефиниција на сметководството. Сметководството претставува евидентирање на економските трансакции на еден деловен субјект или институција и изработка на финансиски извештаи.

Првиот

дел

од

оваа

дефиниција

всушност

го

определува

книговодството. Историски гледано, пред појавата на компјутерската технологија, деловните трансакции се евидентирале во книги, оттаму останал терминот книговодство,

односно

терминот

Дневник

на

книжење.

Книговодството

претставува само еден дел од сметководството, кој што се занимава со евидентирање на трансакциите во дневникот на книжење. Начинот на сметководствена евиденција е професионално и нормативно регулиран со строго определени правила и принципи. На овој час ќе се запознаеме со основните правила, кои мора да ги знаете и разбирате за да може да го совладате остатокот од сметководствената материја.

Трансакции за евидентирање

Почетниците сигурно се прашуваат кои економски трансакции треба да бидат предмет на евиденција? Тоа се трансакциите кои предизвикуваат промена во финансиската состојба на деловниот субјект, на пример: 

Набавка на возило за потребите на претпријатието;



Пресметка и исплата на плати на вработените;



Позајмување на средства од комерцијална банка;



Продажба на производи;



Издавање на хартии од вредност; и сл.

9

Сите овие трансакции треба да се евидентираат на соодветен начин, во соодветен временски период, во соодветен износ и на соодветно сметководствено конто. Контата на коишто се евидентираат трансакциите се утврдени со контен односно сметководствен план. Во сметководствениот план, контата се поделени во класи, согласно на видот на трансакции кои ги претставуваат и секое конто има посебен назив и број. Во бројот на контата тука нема да навлегуваме. Горенаведените трансакции би инволвирале повеќе конта, како: Транспортни средства, Обврски кон добавувачите, Обврски кон вработените за плати, Трошоци за плати, Парични средства, Обврски врз основа на заеми и кредити, Побарувања од купувачите, Приходи од продажба, Залиха на готови производи, Трошоци за продадени производи, Обврски по издадени хартии од вредност и сл.

Сметките од контниот план

Контниот план ги опфаќа сите можни сметки на кои може да се евидентираат финансиските трансакции на деловните субјекти. Сметките во контниот план се обележени со три цифри и се поделени во десет класи, а секоја класа е поделена на неколку групи. Првата цифра го прикажува бројот на класата, втората бројот на групата, а третата редниот број на сметката во рамките на таа група. На пример, сметката 120 со назив Побарувања од купувачите од земјата е од класата број 1 со назив Парични средства, хартии од вредност, краткорочни побарувања и платени трошоци за идни периоди и пресметани приходи и подгрупата број 2 со назив Побарувања од купувачите. Третиот број нула покажува дека ова е прво конто во рамките на таа подгрупа, кое се однесува на купувачите од земјата. На овие часови нема да навлегуваме во броевите на контата, но важно е да ги знаете принципите на поставеноста на контниот план, и откако ќе научите што контата претставуваат, лесно ќе можете во контниот план да го најдете нивниот број. Контниот план може да го пронајдете и погледнете 10

тука: http://www.ujp.gov.mk/files/attachment/0000/0720/Pravilnik_za_smetkovost veniot_plan_i_sodrzinata_na_oddelnite_smetki_vo_smetkovostveniot_plan__1742011.od_16.12.2011.pdf.

Принцип на двојно книговодство (должи-побарува)

Основен принцип за евидентирање на трансакциите во сметководството е принципот на двојно книговодство. Тој принцип ни укажува дека секоја трансакција се евидентира на најмалку две сметки односно сметководствени конта. Системот на двојно книжење подразбира и две страни на книжење кои се нарекуваат: должи и побарува, дебит и кредит или едноставно плус (+) и минус (-). Честопати промените во одредена сметка се изразуваат со термините одобрува (за книжење на позитивната страна на сметката) и задолжува (за книжење на негативната страна на сметката). Знам дека ова во почетокот може да биде збунувачко, па веднаш ќе се обидам да го објаснам со практичен пример. Да претпоставиме дека вие сте сметководител во некое претпријатие и на 10.02.16 се случиле два настана кои треба да ги евидентирате: 1.

Купувачот А ви уплатил 20.000 денари по основ на купени

производи; 2.

Вие сте му уплатиле на добавувачот Б 12.000 денари за набавени

материјали; При евиденцијата треба да се водите од следните правила: 

Секоја трансакција се книжи во посебен сметководствен став;



Секој сметкодствен став го евидентира датумот на трансакцијата,

називот на сметките и износот на трансакцијата; 

Секој сметководствен став вклучува минимум две конта (сметки);

11



Салдото на секој сметководствен став треба да биде нула, односно

левата и десната, позитивната и негативната страна мора да бидат еднакви. Во случајов првата трансакција би требало да се евидентира на позитивната страна на сметката Парични средства бидејќи реално приливот од купувачите ги зголемил паричните средства, а на негативната страна треба да евидентирате промена на сметката Побарувања од купувачите. И на двете страни евидентираме по 20.000 денари, што значи дека салдото на сметководствениот став изнесува нула. Со втората трансакција исплаќаме парични средства на одреден добавувач, што значи дека паричните средства ни се намалуваат, па вршиме книжење на негативната страна на оваа сметка, односно на страната побарува, а спротивното книжење го вршиме на сметката Обврски кон добавувачите, бидејќи реално со трансакцијата настанало промена на нашите обврски кон добавувачите. И на двете страни евидентираме по 12.000 денари, што значи дека салдото на сметководствениот став изнесува нула. Доколку, по некоја основна логика, го прифатите книговодственото евидентирање на позитивната или негативната страна на одредена сметка како едноставно зголемување или намалување на тоа што таа сметката претставува, ќе погрешите. Имено, тоа важи само за одредени сметки и за тие е корисно да се применува. На пример, сметката Парични средства, којашто има доста промени е активна сметка, и ако навистина сме примиле пари, ќе книжиме на нејзината позитивна страна, зошто паричните средства реално се зголемиле. Но, сметката Обврски е пасивна сметка, и намалувањето на обрските се книжи на позитивната страна на оваа сметка, и обратно. Како што видовте од горенаведениот пример, со уплатата на добавувачот, нас всушност ни се намалија обрските кон него, а тоа намалување го книжевме на негативната страна на сметката Обврски. Познавањето на разликите во видовите на сметки, коишто детерминираат на

која

страна

(должи

или

побарува)

се

книжи

намалување

односно

зголемувањето на одредена сметка е од исклучителна важност за разбирање на 12

сметководството. За тие разлики ќе зборуваме подетално, откога ќе ги запознаеме основните финансиски извештаи.

Дневник на книжење

Како што кажавме погоре, книговодителот треба да ги евидентира економските трансакции кои предизвикуваат промена во финансиската состојба на деловниот субјект во Дневник на книжење. Дневникот на книжење има одредена форма и е составен од шест колони: 

Во првите две колони се евидентира датумот, односно редниот број за

секој сметководствен став; 

Третата колона го содржи називот на контото кое се задолжува,

односно одобрува, притоа прво се пишува контото на кое вршиме книжење од левата, односно позитивна страна, а под него се пишува називот на контото кое се задолжува. Називот на контата кои се задолжуваат се пишува малку подесно од контата кои се одобруваат; 

Четвртата колона се однесува на бројот, односно шифрата на контото

според контниот план; 

Петтата колона ја презентира страната: должи т.е. дебит, односно

позитивната страна на сметката; 

Шестата колона ја презентира страната: побарува т.е. кредит, односно

негативната страна на сметката. Поаѓајќи од овие правила, горенаведените настани ќе ги прикажеме во Дневникот на книжење на следниот начин:

13

Датум

Реден Назив на конто бр.

Шифра

10.02.2016

1

100

Парични средства Побарувања од купувачите

10.02.2016

2

+

-

20.000

120

Обврски кон добавувачите

220

Парични средства

100

20.000 12.000 12.000

Овие правила за евидентирање во Дневникот за книжење произлегуваат уште од времето кога дневниците се воделе рачно. Во денешни услови на компјутерско водење на сметководство, со специјализирани софтверски програми, секако дека дел од овие правила нема да ги применувате во практичната работа. Но, секој студент по сметководство, при совладувањето на сметководствената материја

и

полагањето

на

испитот

по

сметководство

мора

да

врши

сметководствена евиденција на деловните настани во Дневник на книжење со горенаведената форма. За полагање на испитот Основи по сметководство, колоната шифра треба да биде изоставена. И во овие лекции по сметководство ние нема да навлегуваме во шифрите од контниот план. Сега кога ја научивме формата на Дневникот на книжење, ќе го поставиме прашањето кога и врз основа на што треба да извршиме евиденција на одредена финансиска

трансакција

во

Дневникот.

Настаните

сметководствено

се

евидентираат врз основа на оригинални документи, коишто се одобрени од овластено

лице

од

претпријатието

(согласно

прифатената

процедура

за

одобрување) и со датумот на нивното настанување. Односно трансакциите: 1.

Купувач А уплатил 20.000 денари по основ на купени производи;

14

2.

Вие сте му уплатиле на добавувачот Б 12.000 денари за набавени

материјали. ќе ги евидентираме врз основа на извод за состојба на сметката на претпријатието во одредена банка, којшто сме го добиле од овластената банка, со датум кога средствата легнале односно биле исплатени од банкарската сметка. Покрај изводот како документи за евидентирање на трансакциите се среќаваат фактурите (за продажба или набавка), пописните листи, одлуки од управата, пресметки за плата и сл.

Главна книга и т-сметки

Откако ќе се завршат книжењата во Дневникот на книжење, тие треба да се пренесат во Главната книга. Во Главната книга се сортираат трансакциите по одредени сметки во т.н. т-сметки кои го добиле името по нивната форма (форма на буквата Т):

Т-сметката се пополнува на следниот начин: одозгора се пишува називот на сметката, левата страна ги презентира промените на страната должи, а десната страна промените на страната побарува.

15

За објаснување на т-сметките, ќе се послужиме со дневникот на книжење од претходната точка, и ќе ги префрлиме тие книжења во главната книга на тсметки.

Датум

Реден Назив на конто бр.

Шифра

10.02.2016

1

100

Парични средства Побарувања од купувачите

10.02.2016

2

+ 20.000

120

Обврски кон добавувачите

220

Парични средства

100

-

20.000 12.000 12.000

Од дневникот гледаме дека промени претрпеле три сметки што значи дека треба да изработиме 3 т-сметки.

Парични средства +

-

20.000 12.000 Збир:

20.000

Салдо:

8.000

12.000

16

Побарувања од купувачите +

Збир: Салдо:

0

Обврски кон добавувачите

-

+

20.000

12.000

20.000

-20.000

Збир:

12.000

Салдо:

12.000

-

0

Од прикажаните т-сметки ќе забележиме колку е едноставно нивното пополнување. Исто така ќе забележиме дека покрај промените кои настанале на левата и десната страна на сметките, треба да пресметаме и салдо како разлика меѓу збирот од левата и десната страна. Кај сметката Парични средства салдото се добива како разлика меѓу 20.000 и 12.000 денари и изнесува 8.000 денари, а кај останатите две сметки, кои претрпеле само една промена, салдото е износот на таа промена, односно салдото на с/ката Побарувања од купувачите е - 20.000, а салдото на с/ката Обврски кон добавувачите е 12.000. Овој пример го давам само за да го разберете основниот принцип на пополнувањето на т-сметките. Инаку, с/ката Побарувања од купувачите не може никогаш да има негативно салдо, ниту пак с/ката Обврски кон добавувачите, позитивно салдо. Во случајов, би требало да има некоја почетна состојба која треба да ја наведеме во т-сметката, но тоа ќе го совладаме понатаму. За почеток е важно да знаете дека т-сметката ги регистрира сите промени во одредено конто, за одреден пресметковен период. Промените на страната должи се регистрираат на позитивната страна на т-сметката, а промените на страната побарува на негативната страна. Се пресметува салдо како разлика од збирот меѓу позитивната и негативната страна на т-сметката. Салдата од одредени т-сметки понатаму се пренесуваат во финансиските извештаи. 17

Вовед во финансиски извештаи

На

самиот

почеток

истакнавме

дека

сметководството

претставува

евидентирање на економските трансакции на еден деловен субјект или институција и изработка на финансиски извештаи. Првиот дел од оваа дефиниција всушност го определува книговодството, а вториот подготовката на финансиските

извештаи.

Многумина

сметаат

дека

првиот

дел,

односно

книговодството, е многу поедноставно од подготовката на извештаите. И многу лица коишто работат сметководство не се чувствуваат сигурни за самостојна изработка на финансиските извештаи односно т.н. завршни сметки. Мислам дека ова произлегува од софтверското водење на сметководство, каде што контирањето се врши во позадина, а лицето коешто работи нема познавање на кои сметки книжи. Бидејќи, доколку вие знаете како да ги евидентирате сметководствените настани на адекватен начин, нема причина зошто да не знаете да ги изработите основните

финансиски

извештаи.

Традиционално

постојат

два

основни

финансиски извештаи: билансот на состојба и билансот на успех. Во овој дел ќе се обидам да ја објаснам суштината на финансиските извештаи, а подетално нивната изработка ќе ја разгледуваме откако ќе ја совладаме книговодствената евиденција во Дневникот на книжење, бидејќи како што видовме во претходниот дел, извештаите произлегуваат од состојбата на сметките од Главната книга, а сметките од Главната книга произлегуваат од евиденцијата во Дневникот на книжење. Напомена: Додека ги поминувате содржините за основните финансиски извештаи, моја препорака е пред вас да имате реален финансиски извештај од некоја фирма. Финансиски извештаи за компаниите котирани на Македонската берза може да симнете од web-страницата на Берзата http://www.mse.mk/. Споредувајќи го текстот со објаснувања со визуелниот приказ на извештајот, ќе ви овозможи полесно и подобро да го совладате материјалот.

18

Биланс на успех

Замислете дека сте донеле одлука да почнете сопствен бизнис. Сте решиле да се занимавате со трговија и да продавате моторно масло. Притоа не планирате да развиете сопствена продажна мрежа, туку сте со намера да вршите директна достава на маслото до вашите купувачи. Што ви е потребно да го почнете овој бизнис, покрај склучениот договор со добавувачот од каде ќе го набавувате маслото и купувачи на кои ќе го продавате? Ви треба простор каде ќе го складирате маслото, некој вид на магацин кој може да биде ваш или да го изнајмувате под кирија. Ви треба возило со кое ќе го дистрибуирате маслото до купувачите или пак може да користите услуги за дистрибуција од некое друго претпријатие. Технички, верувале или не, тоа е горе-доле се што ви треба, но за да имате поголеми шанси за водење на успешен бизнис, неопходно е да имате барем основни познавања за сметководство. Како сопственик на мал бизнис сте решиле водењето на сметководство да го доделите на надворешен сметководител, кој ќе ги евидентира вашите деловни документи и ќе ви изработува финансиски извештаи. Но, професионалниот сметководител би требало да ви ја објасни суштината на основните финансиски извештаи, а вие како претприемач и мeнаџер на бизнис мора да се потрудите да ја разберете. Зошто од финансиските извештаи може да се согледаат и проблемите на претпријатието и можностите за развој. Значи, вашиот сметководител би требало од самиот почеток да ви објасни дека билансот на успех ја одразува профитабилноста на вашето работење. Тој од една страна ги бележи приходите од работењето, а од друга страна расходите за одреден временски интервал. Временскиот интервал може да биде месец, семестар или пак година. Основните приходи од вашиот бизнис би биле приходите од продажба на моторно масло. Ако се сеќавате, во делот каде што зборувавме за книговодството, кажавме дека евиденциите во Дневникот на книжење се вршат врз основа на определени документи. Во случајов евиденцијата 19

на вашите приходи ќе се врши врз основа на документот фактура. Купувачот автосервис Зоко ви побарал 20 литри моторно масло и вие сте му ги испорачиле на 25 јануари. За таа продажба изготвувате фактура со датум 25 јануари, која му ја доставувате на Зоко. Вашиот сметководител евидентира приход од таа продажба со датум 25 јануари. Но, со Зоко, како подобар купувач, сте договориле рок на плаќање од 10 дена. Тоа значи дека парите од продажбата би легнале на вашата банкарска сметка на 4 февруари, но ако изработувате месечни биланси на успех, приходите од продажба би влегле во јануарскиот биланс на успех. Тоа е основен сметководствен принцип врз основа на кој приходите се евидентираат во моментот кога настанала продажбата, а не во моментот кога настанала наплатата. Овој принцип важи и за расходите, односно трошоците. Дента кога сте му испорачале масло на Зоко, ви стигнала пратка од 100 литра моторно масло од производителот, кој е ваш добавувач. Додека како продавач вие му изготвивте фактура на Зоко, како купувач вие добивате фактура од вашиот добавувач. Фактурите коишто вие ги изготвувате и ги давате на купувачите се викаат излезни фактури, зошто излегуваат од вашето претпријатие, а фактурите кои ги добивате од добавувачите се викаат влезни фактури, бидејќи влегуваат во вашето претпријатие. Во Дневникот на книжење треба да се евидентираат и влезните и излезните фактури, влезните при набавка, излезните при продажба. Набавените 100 литри моторно масло, за кои сте добиле фактура, за вас претставуваат трошок, кој се книжи со датумот на издавање на фактурата, односно реализацијата на продажба, а не со датумот кога сте му платиле на вашиот добавувач. Бидејќи договорениот рокот на плаќање со вашиот главен добавувач изнесува 15 дена, готовината за настанатиот трошок на 25 јануари, ќе биде исплатена на 9 февруари. Да се вратиме на билансот на успех како преглед на приходите и расходите. Вашиот бизнис би се базирал на приходите од продажба на моторно масло, како основна приходна ставка од билансот на успех. Како основна расходна ставка на билансот на успех би биле трошоците за набавка на маслото. Разликите во продажната и набавната цена е разликата која вие ја заработувате, но тоа не е 20

добивката на вашиот бизнис. За да ја добиеме реалната добивка од разликата меѓу приходите од продажба на маслото и трошоците за набавка на маслото треба да ги одземеме и останатите трошоци. Кои би ни биле останатите трошоци. Магацинот сме го земале под наем, па треба да плаќаме кирија. Транспортното средство сме го купиле на кредит, па треба да плаќаме рата и камата. За го возиме транспортното средство мора да му ставиме гориво. Доколку немаме други вработени треба да си исплатиме плата и придонеси за плата. Сметководителот ќе ни достави фактура за неговите услуги и секако ќе излезат и некои други пропратни трошоци. Кога ќе ги одземеме сите овие трошоци од разликата на приходите и трошоците од основната дејност ќе утврдиме дали работиме профитабилно т.е. дали остваруваме добивка или пак остваруваме загуба во работењето. Но, секогаш, и кога правите пресметки во вашата глава, за да не настанат заблуди и погрешна перцепција за нештата, приходите и расходите сметајте ги во моментот на нивното настанување, а не во моментот на предизвикување на парична промена. Едноставно кажано, билансот на успех го прикажува финансискиот резултат од вашето работење како разлика меѓу приходите и расходите.

Биланс на состојба

Билансот на состојба е вториот основен финансиски извештај, кој дава преглед на финансиската состојба на определен деловен субјект во даден момент. Финансиската состојба на деловниот субјект е детерминирана од две работи: средствата со кои субјектот располага и обврските кои субјектот треба да ги подмири. 21

Билансот на состојба има две страни: актива, која ги прикажува средствата, и пасива, која ги прикажува обврските и капиталот. Но, да се вратиме на нашиот пример и да се обидеме да му ги објасниме на новиот претприемач поимот и суштината на билансот на состојба. Новиот бизнис е започнат и на трговецот со моторно масло не би требало да му биде тешко да одговори на прашањето: Со што располага? Одговорот би ја вклучил количината на моторно масло кое се наоѓа во магацинот на залиха, паричните средства кои се наоѓаат на сметка во банката и транспортното средство. Сите овие средства се евидентираат во билансот на состојба на претпријатието. Дали магацинот ќе влезе во билансот на состојба? Одговорот е не, бидејќи магацинот не е во сопственост на претпријатието, тој е само земен под закуп и за неговото користење претпријатието плаќа кирија. Се она со кое располагате во одреден момент влегува во билансот на состојба. Опремата во вашата канцеларија, ситниот инвентар, земјиштето во сопственост на претпријатието и сл. Но, активата на билансот на состојба не ги прикажува само реалните материјални средства, туку вклучува и побарувања. Трговецот со масло во горенаведениот пример можеби нема да се сети да ги спомене, во склопот на средствата, побарувањата од купувачите. Да се потсетиме дека побарувањата од купувачите се неплатениот дел за веќе испорачани производи или извршени услуги. Кога нешто продаваме во моментот на продажба го евидентираме како приход и како побарување од оној на кој сме му продале. Кога купувачот ќе ни плати го бришеме побарувањето од него, односно го претвораме во Парични средства. Но, од моментот на настанување на побарувањето до моментот на негова трансформација во парични средства, 22

побарувањата претставуваат средства со кои располага претпријатието и тие се евидентираат во билансот на состојба. Важно е да знаеме дека средствата во билансот на состојба се евидентираат по нивната набавна вредност односно по трошокот за нивната набавка. Да претпоставиме дека трговецот со масло имаше купено земјиште за изградба на магацин по одредена цена и дека за неколку години атрактивноста на локацијата се зголемила и цената на земјиштото значително пораснала. Во билансот на состојба на претпријатието вредноста на земјиштето нема да се промени. Промената на пазарните цени не влијае врз вредноста на средствата во билансот на состојба. Но, кога станува збор за материјални средства, кои реално со текот на времето се трошат и губат од својата вредност, постои сметководствено усогласување на нивната вредност преку трошокот за амортизација. Рокот на траење и плановите на амортизација на одредени видови постојани средства се пропишани од законодавните или регулаторни органи. За амортизацијата во детали ќе зборуваме подоцна, но тука би сакала да го објасниме само принципот на амортизација и неговиот ефект врз средствата во билансот на состојба со едноставен пример. Трговецот со моторни масла набави транспортно средство за потребите на својот бизнис. Доколку транспортното средство било набавено за 100.000 парични единици, првата година неговата вредност во билансот на состојба би изнесувала токму 100.000 парични единици. Но, принципот на амортизација вели дека транспортното средство за 5 години нема да има никаква вредност, односно дека секоја година вредноста на транспортното средство треба да се намалува со амортизациони отписи за 20.000 парични единици. На крај на петтата година тоа транспортното средство нема да постои во билансот на состојба, иако трговецот реално го поседува и може да го размени на пазарот за определен паричен износ.

23

Заклучокот од погоре кажаното е дека активата од билансот на состојба ги прикажува средствата со кои располага претпријатито по нивната набавна вредност корегирана со амортизационите отписи, а не по нивната тековната пазарна вредност. Билансот на состојба покажува колку претпријатието книговодствено вреди. Пазарната вредност на претпријатието е предмет на дополнителна проценка. Спротивната страна на билансот на состојба, која се јавува како противтежа на активата, е пасивата. Пасивата претставува збир меѓу обврските и капиталот. Обрските го претставуваат она што претпријатието го должи. Што би одговорил трговецот со моторно масло на прашањето: Што должи? 

И должи на банката по основ на земениот кредит за набавка на

транспортното средство; 

Должи исплата на плата, којашто ја пресметал за претходниот

месец; 

Им должи на добавувачите по основ на набавеното моторно

масло.... Сите овие ставки се обврски на претпријатието: Обврски кон банка, кон вработени, кон добавувачи... И сите влегуваат во билансот на состојба. Основната равенка со која се претставува билансот на состојба е следната: Средства = Обврски + Капитал Поаѓајки од оваа равенка ќе го дефинираме капиталот и начинот на пресметка на неговата вредност. Капиталот претставува разлика меѓу средствата и обврските на еден деловен субјект.

24

Доколку станува збор за акционерско друштво, тогаш зборуваме за акционерски капитал, другите правни форми, како друштвата со ограничена одговорност (ДОО) и друштвата со ограничена одговорност на едно лице (ДООЕЛ) располагаат со т.н. сопствен капитал. И сопствениот и акционерскиот капитал се добива како разлика меѓу средствата и обврските на претпријатието, што значи дека станува збор за книговодствена вредност на оваа билансна ставка.

Евиденција на страната должи или на страната побарува?

Веќе спомнавме дека секое конто од Дневникот на книжење треба да се прикаже на т-сметка, а т-сметката има две страни, позитивна и негативна, односно должи и побарува. Рековме и дека секој сметководствен став има позитивна и негативна страна, но дека не можеме да го сметаме книжењето на позитивната страна на едно конто како просто зголемување на состојбата на едно конто или книжењето на негативната страна како просто намалување на состојбата. Сега, кога веќе ги знаеме основните карактеристики на основните финансиски извештаи – билансот на состојба и билансот на успех, може да ги научиме и правилата на книжење од аспект на книговодствената страна (должи, побарува) на која се евидентираат промените на одредени сметки. Познавањето на овие правила ќе ви овозможи подобро разбирање на сметководството и поедноставно совладување на неговите содржини. Да се потсетиме: Билансот на состојба е составен од две страни: актива и пасива. Активата ги претставува средствата, а пасивата обврските и капиталот. Поаѓајќи од структурата на билансот на состојба, сметките се делат на активни и пасивни. Средствата се активни сметки, а обврските и капиталот се пасивни сметки. Првите правила за евиденција на промените на сметките се: 25

1.

Зголемувањето на активните сметки се книжи на нивната

позитивна страна (на страната должи), а нивното намалување се книжи на негативната страна (на страната побарува); 2.

Зголемувањето на пасивните сметки се книжи на нивната

негативна страна (на страната побарува), а нивното намалување се книжи на позитивната страна (на страната должи); Првото правило е едноставно и одговара на простата логика. Ако купиме транспортно средство, ќе ја зголемиме сметката Транспортни средства, ако примиме пари од наплата од купувачите, ќе ја зголемиме сметката Парични средства, ако исплатиме плати, ќе ја намалиме сметката Парични средства итн. Мислам дека ова правило е многу едноставно за разбирање и кога ќе треба да евидентирате некоја трансакција би било добро да се придржувате до следната постапка: 

Прво,

поставете

си

го

прашањето

дали

таа

трансакцијата

предизвикува промена на некое средство од билансот на состојба? 

Доколку одговорот е да, ќе си го поставите прашањето дали

трансакцијата ја зголемува или намалува состојбата на средството? 

Ако состојбата на средството се зголемува, промената ќе ја

евидентирате на позитивната страна, односно на страната должи. Ако состојбата на средството се намалува, промената ќе ја евидентирате на негативната страна, односно на страната побарува. 

Другата инволвирана сметка книжете ја на спротивната страна.

Оваа постапка ќе ја прикажеме на следниот пример: На 16 март исплатена е рата од кредит на деловна банка во вредност од 60.000 денари. 

Дали трансакцијата предизвикува промена на некое средство од

билансот на состојба? – Одговорот е да, настануваат промени во паричните средства, бидејќи е извршена парична исплата. 26



Дали трансакцијата ја зголемува или намалува состојбата на

средството? – Трансакцијата ја намалува состојбата на средството (паричните средства), бидејќи станува збор за исплата. 

Состојбата на средството се намалува, па ќе извршиме книжење на

негативната страна, односно на страната побарува на сметката Парични средства. 

Другата инволвирана сметка е Обврски по основ на кредити од

деловни банки, која ќе ја книжеме ја на спротивната, позитивна страна (на страната побарува). Во Дневникот на книжење оваа трансакција ќе биде евидентирана на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

16.03.2016

1

Обврски по одобрени кредити Парични средства

+

-

60.000 60.000

Со иплатата на ратата од кредитот, нашите обврски кон банката се намалиле, а бидејќи обврските се пасивно конто, нивното намалување е евидентирано на позитивната страна (страната побарува), како што предвидува правилото број 2. Третото и четвртото правило за евиденција на промените на сметките произлегуваат од поделбата на сметките на приходни и расходни во склопот на билансот на успех и гласат: 3. Приходните сметки секогаш се книжат на нивната негативна страна (на страната побарува);

27

4. Расходните сметки (трошковни сметки) секогаш се книжат на нивната позитивна страна (на страната должи). Третото и четвртото правило ни укажуваат на тоа дека во сметководството не може да се зборува за намалување или зголемување на контата приходи или расходи, туку само за евиденција на приходите и расходите. Приходите се евидентираат на негативната страна (на страната побарува), а расходите на позитивна страна (на странатата должи). Така да, ако знаеме дека со одредена трансакција е остварен приход, нема што да размислуваме, го евидентираме на негативната страна. Ако знаеме дека е остварен расход, односно трошок го евидентираме на позитивната страна. На пример, извршена е следната трансакција: На 16.03 потрошени се материјали за производство во вредност од 20.000 денари. Треба да евидентираме трошоци за материјали. Станува збор за трошок (расход), па мора да го евидентираме на позитивната страна (на страната должи). Другото инволвирано конто ќе го прокнижиме на негативната страна (на страната побарува). Во случајов, тоа е контото Залиха на материјали, кое се намалува, а бидејќи е активно конто (залихата на материјали е средство со кое претпријатието располага) нормално е дека неговото намалување ќе се евидентира на негативната страна (на страната побарува). Во Дневникот на книжење оваа трансакција ќе биде евидентирана на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

16.03.2016

1

Трошоци за материјали Залиха на материјали

+

-

30.000 30.000

28

Кога зборувавме за т-сметките кажавме дека салдото на одредена сметка се добива како разлика меѓу збировите на позитивната страна (страната должи) и негативната страна (страната побарува). Поаѓајќи од тоа, некои сметки може да имаат и негативно салдо. А поаѓајќи од горенаведените четири правила, во однос на салдата на сметките, може да ги изведеме следните четири принципи: 1.

Салдото

на

активните

сметки

(средствата)

е

секогаш

позитивно; 2.

Салдото на пасивните сметки (обврските и капиталот) е

секогаш негативно; 3.

Салдото на приходните сметки е секогаш негативнo;

4.

Салдото на расходните сметки е секогаш позитивно.

Откога ќе ги префрлите книжењата од Дневникот на т-сметки во Главната книга и ќе ги пресметате салдата на сметките, доколку тие не одговараат на четириве

принципи,

сте

направиле

некоја

грешка

во

книговодствената

евиденција, која треба да ја пронајдете и корегирате.

29

Книговодство

Под оваа тема се вклучени сите основни видови на книговодствена евиденција, кои се подредени по препорачлив ред на совладување.

Набавки и обврски

Набавките и обврските се првата тема со која ќе ги започнеме часовите за книговодствена евиденција во Дневникот на книжење. Лекциите во склопот на оваа тема треба да ве научат: 

Да вршите сметководствена евиденција на набавката на постојани

(материјални и нематеријални) и тековни средства, набавени во готово или на одложено плаќање; 

Како да ги третирате зависните трошоци на набавката;



Да вршите сметководствена евиденција на набавените кредити од

банка и каматата по основ на тие кредити; 

Да вршите сметководствена евиденција на платите на вработените.

30

Евиденција на набавките и обврските кон добавувачите

Сега, кога веќе се запознавме со основните работи, можеме да започнеме со процесот на сметководствена евиденција. При почнувањето на бизнис, неопходно е да извршиме почетни набавки за да почнеме со извршување на работата. Во примерот што го разгледавме, при објаснување на финансиските извештаи, трговецот со масло набави транспортно средство и моторно масло од производителот кое има намера да го препродава. Тие набавки е неопходно да се евидентираат во Дневникот на книжење. Да претпоставиме дека транспортното средство чинело 600.000 денари, а набавената количина на моторно масло чинела 200.000 денари (1.000 литри x 200 денари) и да ги прокнижиме овие трансакции.

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2016

1

Транспортно средство

+ 600.000

Обврски кон добавувачите 21.03.2016

2

Залиха на производи Обврски кон добавувачите

-

600.000 200.000 200.000

Како го извршивме книжењето? 

Си го поставивме прашањето: Дали трансакцијата предизвикува

промена на некое средство од билансот на состојба? – Одговорот е да, бидејќи и транспортното средство и залихата на готови производи се средства кои се евидентираат во активата на билансот на состојба; 31



Следното прашање е: Дали трансакцијата ја зголемува или намалува

состојбата на средството? – Трансакцијата ја зголемува состојбата на средствата (транспортното средство и залихата на готови производи), бидејќи станува збор за набавка; 

Зголемувањето на состојбата на активните конта се книжи на

позитивната страна, на страната должи, каде што и ја вршиме евиденцијата; 

Спротивното конто, во случајов контото Обврски кон добавувачите

го задолжуваме на спротивната страна. Тоа е пасивно конто и неговото зголемување се евидентира на негативната страна, односно на страната побарува. Е сега, да го објасниме малку контото Обврски кон добавувачите. Основен документ за набавката е фактурата, која ја добиваме од деловниот субјект, кој ни испорачал производи, односно ни извршил одредени услуги. На датумот на испораката ние ги ставаме производите на залиха и евидентираме обврски кон добавувачот врз основа на добиената фактура. Датумот на испорака и датумот на фактурата се поклопуваат. Но, покрај овој датум, фактурата има и друг датум, кој го определува денот кога треба да го извршиме плаќањето, или едноставно е наведен рок на плаќање во број на денови, па сами го пресметуваме денот почнувајќи да броиме од датумот на фактурата. Тој ден кога треба да го извршиме и го извршуваме плаќањето, ја вршиме следната сметководствена евиденција.

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2016

1

Обврски кон добавувачите

+ 600.000

Парични средства 21.03.2016

2

Обврски кон добавувачите Парични средства

-

600.000 200.000 200.000

32

Значи, треба да запомниме дека: Кога ќе добиеме фактура од добавувачот, ја евидентираме нашата обврска за

плаќање на

контото

Обврски

кон

добавувачите (со книжење на негативната страна, бидејќи е пасивно конто). Кога ќе го извршиме плаќањето ги намалуваме Паричните средства и ги намалуваме Обврските кон добавувачите (со книжење на позитивната страна, бидејќи е пасивно конто). Сите набавки врз основа на издадена фактура од добавувачот се книжат на сметката Обврски кон добавувачите. Спротивната сметка е некое средство од активата на билансот на состојба. Ако набавуваме поединечна ставка, на пример: земјиште,

транспортно

средство,

машина,

називот

на

сметката

најчесто

соодветствува со набавеното добро, односно книжиме на конто: Земјишта, Транспортни средста, Машини. А доколку набавуваме повеќе исти ставки, како што се производите за продажба или материјали, суровини за производство или производи кои влегуваат во категоријата ситен инвентар, нив ги ставаме на залиха, па книжиме на сметките: Залиха на готови производи, Залиха на материјали, Залиха на суровини, Залиха на ситен инвентар. На залихата всушност се ставаат оние производи кои во фактурата се изразени количински: во парчиња, килограми, литри, метри или некоја друга количинска единица. Количината по продажната цена ја дава вредноста на фактурата. Одредени набавки може да се плаќаат во готово и тогаш се избегнува книжењето на сметката Обврски кон добавувачите, туку директно се намалува сметката Парични средства. Во деловното работење ваквите случаи се поретки и ограничени на помали вредности на набавката, но во овие лекции, со цел полесно совладување на материјалот, ќе користиме примери на плаќање во готово, кои во праксата не се среќаваат. Сите горенаведени набавки, всушност претставуваат средства во билансот на состојба на претпријатието. А средствата во билансот на состојба се делат на тековни и постојани. Основниот критериум по кој се разликуваат тековните и постојаните средства е нивната рочност. Тековните средства се краткорочни, 33

односно се наменети за употреба во временски период пократок од една година и во нашиот случај тоа се средствата кои ги водиме на залиха. Постојаните средства имаат рок на употреба поголем од една година и во оваа категорија влегуваат: земја, згради, машини, мебел, транспортни средства и нематеријални средства (патентни, лиценци, бренд, гудвил, франшиза).

Зависни трошоци на набавките

Набавката на одредено средство, покрај набавната цена, може да ја следат и други трошоци: транспортни трошоци, трошоци за осигурување, трошоци за инсталација, трошоци за поправки и реновирање, трошоци за данок, трошоци за царина (доколку станува збор за средство набавено од странство) и многу други. Трошоци може да ја зголемат вредноста по која го евидентираме средството во активата на билансот на состојба или може да се евидентираат како чист трошок со кој се зголемуваат расходите во билансот на успех. Да го објасниме ова на еден пример. Да претпоставиме дека трговецот со моторно масло решил да купи земјиште на кое ќе изгради сопствен магацин. Земјиштето го набавил во вредност од 300.000 денари, а за неговото израмнување потрошил 5.000 денари. Покрај тоа тој имал трошоци по основ на данок на промет на имот од 2.000 денари. Претпоставуваме и дека сите овие трошоци, трговецот ги платил во готово. За обезбедување на земјиштето ангажирал агенција за чија услуга плаќал 3.000 денари месечно, а за одржување на земјиштето (чистење, одржување на тревата) ангажирал фирма за чија услуга плаќал 4.000 денари месечно. На земјиштето изградил магацин, а за изградбата потрошил 500.000 денари. И тука претпоставката е дека сите трошоци поврзани со изградбата на магацинот се платени во готово. Како ќе ги евидентираме овие трансакции во Дневникот на книжење.

34

Колку вреди земјиштето? Земјиштето се евидентира во книгите на трговецот според трошокот за неговата набавка. Во трошокот на набавка, покрај набавната цена, влегуваат и трошоците за израмнување и данокот на промет на имотот. Па во Дневникот ќе прокнижиме:

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2016

1

Земјиште

+

-

307.000

Парични средства

307.000

Трошоците за обезбедување и одржување на земјиштето нема да ги вклучиме во набавната вредност на земјиштето. Доколку е предвидено да добиваме месечна фактура за трошоците од фирмите кои ни ги обезбедуваат услугите, на крајот на секој месец ќе книжиме:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

30.04.2016

1

3.000

Трошоци за обезбедување на земјиште Обврски кон добавувачите

30.04.2016

2

Трошоци за одржување на земјиште Обврски кон добавувачите

-

3.000 4.000 4.000

Што се однесува до магацинот, дадени ни се трошоците за неговата изградба, па во Дневникот ќе прокнижиме:

35

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2016

1

Градежни објекти

+

-

500.000

Парични средства

500.000

Е сега, се наметнува многу важно прашање, а тоа е прашањето: Кои набавки, односно зависни трошоци, ќе ги вклучиме во вредноста на средствата, а кои ќе ги евидентираме директно како трошок? Одговорот на тоа прашање лежи во едно друго прашање кое гласи: Дали направениот трошок е задолжителен за таа набавка, го зголемува капацитетот на средството, неговата ефикасност или рокот на употреба? Доколку одговорот е да, тој трошок, односно набавка, ќе ја вклучиме во вредноста на средството. Притоа мора да напоменеме дека кога зборуваме за зголемување на ефикасноста, мислиме на значајно зголемување, на некој подолг рок. Доколку одговорот е не, тој трошок, односно набавка, ќе го евидентираме директно како трошок. Во горенаведениот пример трошокот за израмнување на земјиштето ја зголемува ефикасноста на земјиштето, а данокот на промет на имотот е задолжителна давачка при купување на недвижнини. Овие константации не водат кон вклучување на овие трошоци во набавната вредност на земјиштето. Додека, трошоците за одржување и обезбедување на земјиштето, ниту се задолжителни, ниту ја зголемуваат ефикасноста, капацитетот или рокот на употреба на земјиштето. Затоа нив ги книжиме директно како трошок. Да претпоставиме дека сме набавиле машина од странство. Цената на машината наведена во фактурата на добавувачот во денарска противвредност 36

изнесува 100.000 денари. За истата машина сме платиле царина од 7.500 денари, трошоци за транспорт од 5.000 денари и шпедитерски услуги до 1.000 денари. Сите овие трошоци се неопходни трошоци за набавката и ќе ги вклучиме во вредноста на машината. Претпоставуваме дека тие се платени во готово, па во Дневникот на книжење евидентираме:

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2016

1

Машини

+

-

113.500

Парични средства

113.500

За подмачување на машината трошиме масло во вредност од 6.000 денари годишно. По одреден временски период моторот на машината се расипува и набавуваме нов за 45.000 денари. Како ќе ги книжиме овие набавки? Дали подмачувањето е задолжителен трошок, директно поврзан со набавката на машината? Дали подмачувањето го зголемува капацитетот на средството, неговата ефикасност или рокот на употреба? – Одговорот е не, зошто подмачкувањето има краткотрајни ефекти, па затоа го книжиме директно како трошок на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

21.03.2016

1

6.000

Трошоци за одржување на машини Парични средства

-

6.000

37

Дали набавениот мотор е задолжителен трошок, директно поврзан со таа набавка? Дали моторот го зголемува капацитетот на машината, нејзината ефикасност и рокот на употреба? Одговорот е да, па вредноста на набавениот мотор ќе ја зголеми вредноста на машината. Под претпоставка дека моторот е платен во готово, ќе книжиме:

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2016

1

Машини

+

-

45.000

Парични средства

45.000

Сите овие примери беа за постојани средства. Сега ќе разгледаме и еден пример за евиденција на зависните трошоци кај тековните средства. Да се вратиме на нашиот трговец на моторно масло кој решил да набави 1.000 литри масло од странство по цена од 160 во денарска противвредност по литар. Да претпоставиме дека станува збор за увозна набавка, за која е платена царина од 22.000 денари. Фактурата за транспорт од превозникот изнесувала 18.000 денари. Поаѓајќи од горенаведените правила сите овие трошоци ќе влезат во залихата на производи, па вредноста на залихата ќе изнесува 200.000 денари ((1.000 литри x 160 денари) + 22.000 + 18.000). Единечната набавна цена по литар масло ќе изнесува 200 денари. Од овој пример гледаме дека кога станува збор за набавка на повеќе производи, зависните трошоци се алоцираат по производ.

38

Обврски кон банката по основ на кредити

Покрај обврските кон добавувачите ќе спомнеме и други видови обврски кои може да произлезат од деловно-финансиското работење. Тоа се обврски кон банката, обврски кон вработените, обврски кон државата и други видови обврски. Ако се навратиме назад, во почетните лекции, ќе се потсетиме дека трговецот со моторно масло зема кредит од банка за набавка на транспортното средство. Да претпоставиме дека банката исплатила 480.000 денари на сметката на трговецот по основ на одобрен кредит на 18.03.2016. Таа трансакција во Дневникот на книжење на трговецот е евидентирана на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

18.03.2016

1

+

Парични средства

-

480.000

Обврски кон банката за примени кредити

480.000

Одобрениот кредит ги зголемува паричните средства со кои располага трговецот и предизвикува обврски кон банката по тој основ. Обврските кон банката се намалуваат со отплата на кредитот. Да претпоставиме дека условите на кредитирањето се отплатата да биде извршена во 24 еднакви рати од по 20.000 денари. На 18.04.2016 трговецот ја уплаќа првата рата од 20.000 денари и во Дневникот евидентира:

Датум 18.03.2016

Реден Назив на конто бр. Обврски кон банката 1 кредити Парични средства

+ за

примени

-

20.000 20.000

39

Обидете се да ги прокнижите во Дневникот на книжење и останатите 19 рати и да направите т-сметка на контото Обврски кон банката за примени кредити. Ќе забележите дека со отплатата на последната рата од кредитот, салдото на оваа сметка ќе биде нула, односно обврските кон банката ќе бидат подмирени и контото ќе биде затворено. Но, добро знаеме дека банката нема да ни позајми средства без камата. Камата претставува цена за добиениот кредит, трошок за корисникот на кредитот, а приход за банката. Доколку банката за горенаведениот кредит предвидела годишна каматна стапка од 10%, секој месец ќе треба да и плаќаме по основ на камата 4.800 денари (480.000 x 10%/12). И секој месец во Дневникот ќе евидентираме:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

18.04.2016

1

4.800

Расходи за камата Парични средства

-

4.800

Обврски кон вработените (плати и придонеси)

Сопственикот на секој бизнис, доколу има вработени, има и финансиски обврски кон вработените. Работодавачите во Република Македонија се должни да исплаќаат бруто плата на вработените лица во редовен работен однос. Бруто платата е составена од нето плата, придонес за здравствено осигурување, придонес за пензиско и инвалидско осигурување (ПИО), придонес за осигурување во случај на невработеност и персонален данок на доход. Нето платата е оној износ од бруто платата, кој му се исплаќа директно на работникот. Придонесите се одредени како 40

процент од бруто платата. Повеќе околку пресметката на бруто платата може да видите на: http://plata.m.ie.mk/. Тука нема да влегуваме во квантификацијата на одредените придонеси, туку ќе ја објасниме сметководствената евиденција на пресметката и исплатата на платата. Платата во Република Македонија се пресметува на месечна основа и се исплаќа надоцна до 15-тиот ден од наредниот месец. Платата за работодавачите претставува трошок, кој треба да се евидентира во моментот на неговото настанување. Бидејќи станува збор за месечен трошок се евидентира на последниот календарски ден од месецот, а бидејќи е трошок нормално е да го евидентираме на страната должи. На последниот ден од месецот само ја евидентираме платата, а исплата може да се изврши и подоцна, поради тоа на страната побарува евидентираме Обврски. Да се вратиме на нашиот трговец за моторно масло. Тој започна мал бизнис со кој си обезбеди самовработување и единствената плата којашто треба да ја исплаќа, бидејќи нема други вработени, е неговата. Да претпоставиме дека трговецот, за почеток, си одредил месечна бруто плата од 30.000 денари. По тој основ, на крајот на месецот, ќе ја изврши следната евиденција во Дневникот на книжење:

Датум

Реден Назив на конто бр.

31.03.2016

1

Трошоци за бруто-плата

+

-

30.000

Обврски за плати и придонеси од плати

30.000

Ако се приклучите на http://plata.m.ie.mk/ ќе може да видите колкав дел од таа бруто плата останува на располагање на трговецот, односно ќе видите колкава нето-плата ќе земе трговецот. Ако исплатата на платата и придонесите е извршена на 15 април, во Дневникот на книжење на трговецот ќе биде евидентирано: 41

Датум

Реден Назив на конто бр.

15.04.2016

1

Обврски за плати и придонеси за плати

+

-

30.000

Парични средства

30.000

Со исплатата на платата и придонесите се намалуваат паричните средства со кои располага трговецот, од една страна, а од друга страна, згаснуваат обврските за плати и придонеси на плата (проверка може да направите преку салдото на т-сметката на контото Обврски). По правило, трошоците за плата и обврските за плата се разграничуваат на трошоци за нето-плата и трошоците за даноци и придонеси за плата. Оваа поделба произлегува од тоа што исплата на нето-платата е обврска кон вработените, а исплатата на даноци и придонеси на плата е обврска кон државата. Поаѓајќи од податокот дека за бруто-плата од 30.000 денари работникот ќе добие нето-плата од 20.450 денари, горенаведените групни книжења за пресметка и исплата на плата може да ги разграничиме на поединечни конта:

Датум

Реден Назив на конто бр.

31.03.2016

1

Трошоци за нето-плата Трошоци за даноци и придонеси на плата

+ 20.450 9.550

Обврски кон вработените за плата

20.450

Обврски за даноци и придонеси на плата 15.04.2016

2

Обврски кон вработените за плата Обврски за даноци и придонеси на плата Парични средства

-

9.550 20.450 9.550 30.000 42

Продажби и залихи

Преку лекциите во склопот на оваа тема ќе научите: 

Да вршите сметководствена евиденција на продажбата на производи;



Да вршите сметководствена евиденција на наплатата при авансно,

готовинско и одложено плаќање; 

Да вршите отпис на побарувања од купувачите;



Да ги пресметате трошоците за продадени производи по основните

методи за вреднување на залихите (ФИ-ФО, ЛИ-ФО и метод на пондериран просек).

Евиденција на продажбите

Во претходната лекција се запознавме со сметководствената евиденција на набавките и ја евидентиравме набавката на моторно масло од страна на трговецот во количина од 1.000 литри и цена од 200 денари по литар. Набавката во вредност од 200.000 денари ја прокниживме на контото Залиха на производи. Трговецот го набавува маслото со намера да го продава. Нормално е дека продажната цена ќе биде повисока од набавната и ќе претпоставиме дека таа изнесува 320 денари по литар масло. Авто сервисот Зоко му нарачува на трговецот 30 литри масло, кои трговецот ги испорачува на 22.03.2016 година. Ова продажба ќе биде евидентирана во Дневникот на книжењето на трговец на следниот начин:

43

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

22.03.2016

1

9.600

Побарување од купувачите Приходи од продажба

22.03.2016

2

Трошоци на продадени производи Залиха на производи

-

9.600 6.000 6.000

Од Дневникот гледаме дека продажбата се книжи во два сметководствени става. Со првиот став ги евидентираме побарувањата од купувачите и приходите од продажба. Во случајов, трговецот со моторно масло очекува автосервисот да му плати за испорачаното масло 9.600 денари, како производ од испорачаната количина (30 литри) и продажната цена по литар (320 денари). Побарувањата од купувачите претставуваат средства, во случајов се зголемуваат и се книжат на позитивната срана, односно на страната должи. Вредноста на продажбата за трговецот претставува приход од работењето, а приходите веќе рековме дека се евидентираат само на страната побарува (-). Со вториот став се евидентираат трошоците на работењето заедно со намалувањето на залихата. Повторно ќе се потсетиме дека трошоците се книжат само на позитивната страна, на страната должи, а залихата како средство се намалува преку книжењето на страната побарува. Во овој став ја користиме набавната цена на моторното масло, бидејќи таа е реалниот трошок за трговецот и по таа цена маслото се води на залиха. На овој начин книговодствено се евидентира било која продажба на производи, врз основа на документот фактура, која во случајов ја изработува трговецот и му ја доставува на авто сервисот.

44

Книжењето на излезните фактури, односно книговодствената евиденција на продажбите,

е

најчесто

книжење

во

сметководственото

работење

и

ви

препорачувам да му посветите посебно внимание. Кога купувачот ќе плати, а рокот на плаќање е наведен во самата фактура, и парите ќе легнат на сметката на трговецот, во Дневникот на книжење трговецот на моторно масло ќе евидентира:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

27.03.2016

1

9.600

Парични средства Побарување од купувачите

-

9.600

Ако, сега направиме т-сметка на контото Побарувањa од купувачите, ќе видиме дека откако купувачот го подмирил својот долг, контото се затвора односно неговото салдо изнесува нула. Од ова може да заклучиме дека салдото на сметката Побарувања од купувачите го покажува износот на ненаплатените побарувања. Кога пазариме во супермаркет или некој друг малопродажен објект, ние не добиваме фактура, туку добиваме фискална сметка. Рок на плаќање не постои, туку веднаш го плаќаме својот долг во готово. Па како супермаркетите ги книжат овие наплати? На ист начин како во горенаведениот пример, само наместо сметката Побарувањa од купувачите, се користи сметката Парични средства. Горенаведениот случај се однесува на продажба на производи, а правилата кои важат за книговодствена евиденција на продажбата на производи не се исти како и правилата за евиденција на продажбата на услуги. Продажбата на услуги исто така се евидентира врз основа на документот излезна фактура, но само со еден сметководствен став, бидејќи услугите не се чуваат на залиха, па вториот став е непотребен.

45

Наплата и отпис на побарувањата од купувачите

Доколку се решите за отпочнување на бизнис со трговија, прво најважно прашање со кое треба да се занимавате е да обезбедите пласман на вашите производи. Но исто така, многу значајно прашање, по обезбедувањето на пласман, е обезбедување на наплата на производите кои сте ги продале. Продажбата на производи и услуги може да се изврши под различни услови. Може да предвидите авансно плаќање, плаќање во готово и одложено плаќање.

Авансно плаќање

Доколку трговецот со моторно масло имаше договорено со автосервисот Зоко испорака на 30 литри масло по 320 денари по литар по извршеното плаќање од страна на автосервисот, во Дневникот на книжење на трговецот, оваа трансакција ќе беше евидентирана на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

18.03.2016

1

9.600

Парични средства Обврски за примени авански

22.03.2016

2

Обврски за примени аванси

9.600 9.600

Приходи од продажба 22.03.2016

3

Трошоци на продадени производи Залиха на производи

-

9.600 6.000 6.000

46

Од Дневникот на книжење гледаме дека на 18.03.16, кога автосервисот го извршил авансното плаќање, трговецот во своите книги го евидентирал зголемувањето на паричните средства и ги евидентирал обврските што произлегуваат од примените парични средства. На 22.03, кога го испорачал маслото до автосервисот, односно кога продажбата е реализирана, во Дневникот на книжење се евидентирани приходите и трошоците, со воедно затворање на обврските за примените аванси, кои згаснале, и намалување на залихата на производи. Книжењето на продажбата, како што и погоре кажавме, е извршено во два книговодствени ставови.

Плаќање во готово

Доколку договорот меѓу трговецот и автосервисот Зоко предвидувал дека автосервисот Зоко треба да плати за испорачаните 30 литри масло, по цена од 320 денари по литар, во готово, во Дневникот на книжење на трговецот ќе беше извршена следната евиденција:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

22.03.2016

1

9.600

Парични средства Приходи од продажба

22.03.2016

2

Трошоци на продадени производи Залиха на производи

-

9.600 6.000 6.000

Бидејќи наплатата ја вршиме во моментот на испораката, во Дневникот на книжење не евидентираме побарувања од купувачите, туку едноставно ги зголемуваме паричните средства. Евиденцијата на приходите, трошоците и залихите е иста како и кај секоја друга продажба.

47

Одложено плаќање

Евиденцијата на продажбата на одложено плаќање веќе ја видовме и тоа е најчест начин на регулирање на наплатата кога во купо-продажните односи учествуваат два правни субјекти. Но, овој начин на наплата, за разлика од двата погоре споменати, го носи ризикот од ненаплативост на побарувањата. Испорачувајќи ги производите на одложено плаќање секој бизнисмен на некој начин го кредитира купувачот, а со тоа носи ризик дека купувачот можеби нема да ја исполни својата обврска за плаќање. Доколку побарувањето не може да се наплати тоа не треба да се води како средство со кое располага претпријатието и затоа треба да се отпише. Но, како од сметководствените податоци да знаеме дали побарувањата се наплатени? Видовме дека евиденцијата на побарувањето се врши на страната должи на сметката Побарувања од купувачите. Наплатата пак, се евидентира на страната побарува на сметката Побарувања од купувачите. Тоа значи дека салдото на оваа сметка ни покажува колку купувачите ни должат.

Отпис на побарувањата од купувачите

Постојано треба да се следи салдото на сметката Побарувања од купувачите за да може благовремено да интервенираме во случај на доцнењето на купувачите во измирување на обврската за плаќање. Доколку некој купувач и покрај нашите потсетувања за плаќање не ја исполни својата обврска, имаме право да бараме наплата по судски пат. Под претпоставка дека автосервисот Зоко не ја надмирил својата обврска за плаќање и трговецот поднел судска тужба за наплата на горенаведената испорака, во Дневикот на книжење на трговецот со моторно масло ќе биде евидентирано: 48

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

22.09.2016

1

9.600

Сомнителни и спорни побарувања Побарувања од купувачите

-

9.600

Од Дневникот на книжење гледаме дека побарувањата од автосервисот Зоко се затворени и пренесени на контото Сомнителни и спорни побарувања. Доколку врз

основа

на

судско

решение

спорното

побарување

е

наплатено,

да

претпоставиме на 22.03.17, во Дневникот ќе биде извршена следната евиденција:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

22.03.2017

1

9.600

Парични средства Сомнителни и спорни побарувања

-

9.600

Пренесувањето на ова побарување на контото Сомнителни и спорни побарувања ни дава појасна слика за финансиската состојба и ефикасноста во работењето на претпријатието, бидејќи ризичните побарувања ги издвојуваме од побарувањата од кои очекуваме редовна наплата. Постои законски определен рок за кој застаруваат побарувањата. За различни видови побарувања тој рок е различен, а за побарувањата по основ на продажба на производи и услуги изнесува три години. Рокот на застареност на побарувањата од продажба на производи и услуги од три години значи дека ако Зоко не ни платил за испорачаното масло до 22.03.2019 година, а ние сме заборавиле да поднесеме тужба за наплата по судски пат, не ни останува ништо друго освен да го отпишеме тоа побарување. А, побарувањата од купувачите може да се отпишуват на два начина: преку книжење директен расход:

49

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

22.03.2019

1

9.600

Расход за ненаплатливи побарувања Побарувања од купувачите

-

9.600

И преку книжење на исправка на вредноста:

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

22.03.2019

1

9.600

Расход за ненаплатливи побарувања Исправка на вредноста побарувањата од купувачите

на

-

9.600

И со двата начина се врши намалување на финансискиот резултат од работењето за вредноста на ненаплатеното побарување. Нели кога првобитно ја евидентиравме оваа продажба, евидентиравме приход од работењето во вредност од 9.600 денари. Тој приход влегол во билансот на успех за таа година и ја зголемил добивката за 9.600 денари. Бидејќи тој приход не сме успеале да го наплатиме, реално е да направиме корекција на износот на добивка во годината во која го отпишуваме преку евиденција на расход во ист износ како претходно евидентираниот приход. Со првиот начин на отпис на побарувањата, вредноста на контото Побарувања од купувачите се намалува директно со книжењето на расходот за ненаплатливи побарувања. А, по вториот начин, расходот се евидентира на контото Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите, по ист принцип како исправката на вредноста на постојаните средства при пресметката на амортизацијата. На крајот на пресметковниот период контото Побарување од купувачите се пребива со контото Исправка на вредноста на купувачите и на тој начин Побарувањата од купувачите се намалуваат за ненаплатените побарувања. Евиденцијата на ова пребивање е следната:

50

Датум 31.12.2019

Реден Назив на конто бр. Исправка на вредноста на побарувањата 1 од купувачите

+

-

9.600

Побарувања од купувачите

9.600

Треба да знаете дека контата за исправка на вредноста се привремени конта, кои се затвораат на крајот на пресметковниот период со пребивање на нивното салдо со контото на средството чија исправка вршат. Врз основа на тоа пребивање се менува вредноста на средството во билансот на состојба на претпријатието.

Методи за вреднување на залихите и трошоци за продадени производи

Веќе спомнавме дека трговецот со моторно масло на 21.03.2016 набавил 1.000 литри масло по цена од 200 денари по литар. Очекувајќи зголемување на цената на маслото на пазарот трговецот во натамошниот период извршил уште 3 набавки: 

На 24.03.2016 набавил 500 литри масло по 210 денари по литар;



На 30.03.2016 набавил 1.000 литри масло по 230 денари по литар;



На 01.04.2016 набавил 500 литри масло по 240 денари по литар.

Спомнавме и дека на 22.03.2016 продал 30 литри масло на авто сервисот Зоко по набавна цена од 200 денари по литар. На 01.04.2016, магацинот на трговецот располагал со:

51



970 литри масло по цена од 200 денари по литар во вредност од

194.000 денари ; 

500 литри масло по цена од 210 денари по литар во вредност од

105.000 денари; 

1.000 литри масло по цена од 230 денари по литар во вредност од

230.000 денари; 

500 литри масло по цена од 240 денари по литар во вредност од

120.000 денари. На 02.04.2016 по нарачка на рудникот Бучим трговецот испорачува 1.000 литри масло. Веќе знаеме дека продажната цена на маслото е 320 денари. Како ќе ја евидентираме оваа продажба во Дневникот на книжење на трговецот? Трговецот продал 1.000 литри масло по цена од 320 денари по литар, што значи дека остварил приходи од 320.000 денари односно Бучин треба да му плати на трговецот за маслото 320.000 денари. Тоа едноставно ќе го евидентираме на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

02.04.2016

1

Побарување од купувачите

+

-

320.000

Приходи од продажба

320.000

Веќе знаеме дека ова е само првиот книговодствен став за евидентирање на продажбата. Неопходно е да прокнижиме уште еден став со кој ќе ги евидентираме трошоците и ќе ја намалиме залихата. Веќе кажавме дека за трговецот трошок е набавната цена на маслото и тоа е цената по која маслото се води на залиха. Но, како ќе го евидентираме трошокот и ќе ја намалиме залихата кога во магацинот имаме масло со четири различни набавни цени?

52

Ова прашање не води кон методите за вреднување на залихите. Постојат четири основни методи за вреднување на залихите: метод на специфична идентификација, ФИ-ФО метод, ЛИ-ФО метод и метод на пондериран просек.

ФИ-ФО метод на евиденција на залихите

Кај методот на специфична идентификација како трошок на продажба се признава конкретната набавна цена на производот. На овој метод нема да се задржуваме бидејќи неговата употреба има оправдување доколку на залиха се чуваат производи кои се разликуваат по одредени карактеристики, па може да се знае нивната конкретна набавна цена. Методот ФИ-ФО (first in – first out; прв на влез – прв на излез) значи дека прво се продаваат производите кои се први набавени. Во нашиот случај, доколку трговецот го користеше методот ФИ-ФО за евиденција на залихите, ќе му ги продадеше на рудникот Бучим најстарите набавки на моторно масло, односно бараната количина од 1.000 литри ќе ја обезбедеше од: 

970 литри масло по цена од 200 денари по литар во вредност од

194.000 денари; 

30 литри масло по цена од 210 денари по литар во вредност од 6.300

денари. Значи трговецот ќе треба да евидентира трошок, односно да ги намали залихите во вредност од 200.300 денари (194.000 + 6.300). Па вториот книговодствен став на продажбата, при примена на методот ФИ-ФО, би изгледал вака:

53

Датум

Реден Назив на конто бр.

02.04.2016

2

Трошоци на продадени производи

+

-

200.300

Залиха на производи

200.300

ЛИ-ФО метод на евиденција на залихите

Методот ЛИ-ФО (last in – first out; пoследен на влез – прв на излез) значи дека прво се продаваат производите кои се последни набавени. Во нашиот случај, доколку трговецот го користеше методот ЛИ-ФО за евиденција на залихите, ќе му ги продадеше на рудникот Бучим најновите набавки на моторно масло, односно бараната количина од 1.000 литри ќе ја обезбедеше од: 

500 литри масло по цена од 240 денари по литар во вредност од

120.000 денари; 

500 литри масло по цена од 230 денари по литар во вредност од

115.000 денари. Значи трговецот ќе треба да евидентира трошок, односно да ги намали залихите во вредност од 235.000 денари (120.000 + 115.000). Па вториот книговодствен став на продажбата, при примена на методот ЛИ-ФО, би изгледал вака:

Датум

Реден Назив на конто бр.

02.04.2016

2

Трошоци на продадени производи Залиха на производи

+

-

235.000 235.000 54

Методот на пондериран просек за евиденција на залихите

Методот на пондериран просек претпоставува како трошокот на продадени производи да се земе просечната набавна цена на производите на залихи. Тоа значи дека набавната вредност на залихата треба да се подели со количината на залиха. Во случајот што ние го разгледуваме вредноста на залихата изнесува 649.000 денари (120.000+194.000+105.000+230.000), а во магацинот има 2.970 литри масло (970+500+1.000+500). Поаѓајќи од тоа, може да ја пресметаме просечната

набавна

цена,

која

изнесува

218,5

денари

(649.000/2.970).

Продадените 1.000 литри масло по просечна набавна цена од 218,50 денари би наметнале евиденција на трошок од 218.500 денари. Па вториот книговодствен став на продажбата, при примена на методот на пондериран просек, би изгледал вака:

Датум

Реден Назив на конто бр.

02.04.2016

2

Трошоци на продадени производи Залиха на производи

+

-

218.500 218.500

Начинот на вреднување на залихите има влијание врз висината на пресметаната добивка, а со тоа и врз данокот на добивка како трошок на работењето. Па, ако сте сопственик на бизнис направете калкулации за да видите кој начин на вреднување повеќе ви одговара.

55

Амортизација и постојани средства

Лекциите во склопот на оваа тематска единица ќе ве научат: 

Да пресметувате и евидентирате амортизација на материјални

постојани средства по праволиниски и функционален метод; 

Да пресметувате и евидентирате амортизација на нематеријални

постојани средства; 

Да вршите сметководствена евиденција на отуѓување на постојани

средства.

Амортизација на постојани материјални средства

Кога зборувавме за основните финансиски извештаи, кажавме дека билансот на успех ја покажува профитабилноста на нашето работење, односно ни покажува колку сме заработиле. А, заработувачката е разлика меѓу приходите и расходите од работењето. Основните приходи произлегуваат од продажбата на производите и услугите, а во расходи влегуваат сите трошоци поврзани со работењето. Тоа значи дека сите трошоци од нашето работење мора да влезат во билансот на успех. Кога зборувавме за набавките, кажавме дека одредени набавки се книжат како средства од активата на билансот на состојба, а други директно како трошок, кој се евидентира во билансот на успех. Средствата ги поделивме на тековни и постојани. Во тековните средства, со рочност пократка од една година, кажавме дека влегуваат материјалите, суровините, производите за продажба и други. Со набавката, овие средства ги 56

евидентираме во билансот на состојба, а нивниот трошок се евидентира со нивното вклучување во производството (суровини и материјали), односно со нивната продажба (готови производи). Во категоријата на постојани средства, кажавме дека влегуваат земјата, градежните објекти, транспортните средства, машините и други. И овие средства претставуваат трошок за претпријатието и тој трошок треба да биде вклучен во билансот на успех. Со набавката, овие средства ги евидентираме во билансот на состојба, а нивниот трошок се евидентира преку пресметка на амортизација. Амортизацијата претставува годишен отпис на вредноста на средствата. За едно средство да подложи на амортизација треба да има век на употреба поголем од една година и набавна вредност поголема од денарска противредност на 300 ЕУР. Стапката на годишен отпис, односно амортизационата стапка, зависи од проценетиот век на траење на постојаното средство. Номенклатурата на средствата за амортизација и годишните амортизациони стапки се пропишани од законодавните односно регулаторните власти. Да го објасниме ова на едноставен пример. Нашиот трговец со моторно масло, за дистрибуција на маслото до купувачите, набави транспортно средство во вредност 600.000 денари и ја евидентираше оваа набавка во Дневникот на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2016

1

Транспортно средство Обврски кон добавувачите

+

-

600.000 600.000

Но, нели оваа набавка претставува трошок на неговото работење, кој треба да се земе во предвид при пресметката на финансискиот резултат. Под претпоставка дека предвидениот век на траење на транспортното средство изнесува 5 години, секоја година трговецот ќе ја намалува вредноста на 57

транспортното средство за 20%, односно секоја година ќе евидентира трошок по основ на набавеното транспортно средство во 20% од неговата набавна вредност. На крајот од петтата година, транспортното средство ќе биде целосно отпишано. Во Дневникот на книжење, амортизацијата на транспортното средство би се евидентирала на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

21.03.2017

1

Трошок за амортизација Исправка на вредноста транспортното средство

21.03.2018

2

3

21.03.2020

4

5

на

120.000 120.000

на

120.000 120.000

на

Трошок за амортизација Исправка на вредноста транспортното средство

120.000 120.000

Трошок за амортизација Исправка на вредноста транспортното средство

21.03.2021

на

Трошок за амортизација Исправка на вредноста транспортното средство

-

120.000

Трошок за амортизација Исправка на вредноста транспортното средство

21.03.2019

+

120.000 120.000

на

120.000

Трошокот за амортизација влегува во билансот на успех и го намалува финансискиот резултат од работењето. Трговецот набавил транспортно средство за 600.000 денари во 2016 година. Трошокот за таа набавка се признава во билансот на успех во подеднакви износи во наредните пет години. Збирните трошоци за амортизација се еднакви на набавната вредност на транспортното средство. Бидејќи станува збор за трошок, нормално е книжењето да се врши на позитивната страна, односно на страната должи. 58

Називот на контото Исправка на вредноста на транспортното средство во контниот план е акумулирана амортизација, но јас го користам во лекцииве овој назив, бидејќи практично акумулираната амортизација претставува исправка на вредноста на постојаното средство. Всушност со вредноста на ова конто ја корегираме вредноста на постојаното средство во билансот на состојба. Да го објасниме тоа на нашиот пример. На 31.12.2016 година, во билансот на состојба на трговецот со моторно масло, транспортното средство има вредност од 600.000 денари. Во текот на 2017 година сме пресметале, од една страна, трошок за амортизација од 120.000 денари а, од друга страна, сме извршиле исправка на вредноста на транспортното средство за 120.000 денари, односно сме ја намалиле вредноста на транспортното средство за 120.000 денари, за на крајот на годината, вредноста на транспортното средство во билансот на состојба на трговецот, да изнесува 480.000 денари. Така секоја година, во наредните четири години, вредноста на транспортното средство ќе се намалува за 120.000 денари, за да на крајот на 2021 година, неговата вредност се сведе на нула, односно транспортното средство во билансот на состојба на трговецот во 2021 година нема да постои. Можеме да заклучиме дека контото Исправка на вредноста (Акумулирана амортизација) е корективно конто со кое се намалува вредноста на постојаните средства по основ на намалување на нивниот преостанат век на траење. Во горенаведениот пример, годишниот трошок за амортизација го пресметавме едноставно како количник од набавната вредност на транспортното средство и неговиот проценет век на траење. Набавната вредност на средството беше 600.000 денари, проценетиот векот на траење изнесуваше 5 години, па со делење на овие две вредности добивме годишен амортизационен отпис од 120.000 денари. Овој метод на пресметка на амортизацијата, кој е прифатен во сметководствената

регулатива

на

Република

Македонија,

се

нарекува

праволиниски метод за пресметка.

59

Покрај

праволинискиот

метод,

постои

и

функционален

метод

на

амортизација, каде што постојаното средство не се амортизира со еднакви годишни отписи, туку годишниот трошок за амортизација се пресметува во зависност од степенот на користење на средството. Разликата меѓу праволинискиот и функционалниот метод на амортизација, ќе ја објасниме на следниот пример. Да претпоставиме дека сме набавиле машина за производство на амбалажа за пакување во вредност од 150.000 денари. Проценетиот век на траење на машината изнесува 4 години. Машината го реализирала следното производство: 3.000 парчиња во првата година, 9.000 парчиња во втората година, 12.000 парчиња во третата година и 6.000 парчиња во четвртата година. Да го пресметаме годишниот трошок за амортизација по праволинискиот и по функционалниот метод. Кај праволинискиот метод, набавната вредност од 150.000 денари ќе ја поделиме на 4 години и ќе добиеме годишен трошок на амортизација од 37.500. По функционалниот метод, пресметката на годишниот трошок за амортизација би изгледала на следниот начин: Прво, го пресметуваме вкупниот капацитет на машината, кој во случајот изнесува 30.000 парчиња. Овој износ го добивме како збир од поединечните годишни производства (3.000 + 9.000 + 12.000 + 6.000). Второ, пресметуваме колкав процент од капацитетот е користен во секоја определена година, па добиваме: 

Прва година - 3.000/30.000 = 10%;



Втора година - 9.000/30.000 = 30%;



Трета година - 12.000/30.000 = 40%;



Четврта година - 6.000/30.000 = 20%. 60

И трето, пресметаниот процент на користење на капацитетот го множиме со набавната вредност на машината и ги добиваме годишните амортизациони отписи: 

Прва година - 10% x 150.000 = 15.000;



Втора година - 30% x 150.000 = 45.000;



Трета година - 40% x 150.000 = 60.000;



Четврта година - 20% x 150.000 = 30.000.

Откако ќе ги пресметаме годишните амортизациони отписи, може да ги спроведеме книжењата во Дневникот, на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

1 година

1

Трошок за амортизација

+ 15.000

Исправка на вредноста на машини 2 година

2

Трошок за амортизација

15.000 45.000

Исправка на вредноста на машини 3 година

3

Трошок за амортизација

45.000 60.000

Исправка на вредноста на машини 4 година

4

Трошок за амортизација Исправка на вредноста на машини

-

60.000 30.000 30.000

Еден начин на проверка на пресметаните годишни амортизациони отписи е нивниот збир да биде еднаков на набавната вредност на основното средство, или во случајов 150.000 = 15.000 + 45.000 + 60.000 + 30.000.

61

Важно е да ја споменеме и резидуалната вредност на постојаните средства. Резидуалната вредност е вредноста по која средството може да се продаде по истекот на неговиот век на траење. Во случајот со транспортното средство, по истекот од 5 години, транспортното средство е амортизирано и се брише од книгите на трговецот, но трговецот би можел да го продаде тоа транспортно средство за одредена цена. Таа пазарна цена на амортизираното средство се нарекува резидуална вредност. Во

горенаведените

примери,

пресметувавме

амортизација,

под

претпоставка дека на крајот на векот на траење, транспортното средство и машината нема да имаат никаква вредност и основица за пресметка на амортизацијата ни беше нивната набавна вредност. Но, доколку можеме да претпоставиме одредена резидуална вредност, односно пазарна цена по која може да се продадат овие средства по нивниот отпис, тогаш како основица за пресметка на амортизацијата ќе ја користиме набавната вредност намалена за резидуалната вредност на средството. Сега ќе го илустрираме ова на следниот пример. Ќе претпоставиме дека транспортното средство, кое го набавивме за 600.000 денари и го отпишуваме во рок од пет години, на крајот на петтата година може да го продадеме за цена од 60.000 денари. Во тој случај, основицата за пресметка на годишните амортизациони отписи ќе ја добиеме како разлика меѓу набавната и резидуалната вредност на транспортното средство. Основицата за пресметка на амортизацијата ќе изнесува 540.000, а годишните амортизациони отписи според праволинискиот метод на амортизација ќе изнесуваат 108.000 денари (540.000/5). Во моментот на продажба на транспортното средство по неговата резидуална вредност, ќе настапи неговиот комплетен отпис и во Дневникот ќе прокнижиме:

62

Датум

Реден Назив на конто бр.

4 година

1

+

Парични средства Исправка на транспортни средства

-

60.000 вредноста

на

60.000

Со ова книжење, вредноста на транспортното средство се сведува на нула, односно транспортното средство се брише од билансот на состојба на трговецот. За проверка на исправноста на сметководствената евиденција, направете тсметка на контото Исправка на вредноста на транспортни средства. Салдото на ова конто одземете го од набавната вредност на транспортното средство. Доколку го добиете износот нула, евиденцијата ви е исправна.

Отуѓување на постојани средства

Претпријатието може да ги продаде постојаните средства пред истекот на нивниот век на траење. Да разгледаме еден таков пример. Транспортното средство што е набавено во 2016 година за 600.000 денари, по пресметан еден амортизационен отпис од 120.000 денари, било продадено за 500.000 денари. Како ќе се евидентира оваа продажба? Книговодствената вредност на транспортното средство со пресметаниот амортизационен отпис изнесувала 480.000 денари (600.000-120.000). Во Дневникот на книжење, под претпоставка дека наплатата е во готово, ќе евидентираме:

63

Датум

Реден Назив на конто бр.

2 година

1

+

Парични средства

-

500.000

Транспортни средства

480.000

Добивка од продажба на постојано средство

20.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека сме добиле 500.000 денари за постојано средство со книговодствена вредност од 480.000 денари. Разликата меѓу овие две вредности претставува приход и го книжиме на контото Добивка од продажба на постојано средство. Доколку пак го продадовме истото транспортно средство за цена од 460.000 денари, во Дневникот ќе евидентиравме:

Датум

Реден Назив на конто бр.

2 година

1

+

Парични средства Загуба од средство

продажба

Транспортни средства

-

460.000 на

постојано

20.000 480.000

Транспортното средство, коешто вредело 480.000 денари, сме го продале за 460.000 денари, па нормално дека ќе евидентираме загуба, односно расход на страната должи. Потсетување: Расходите, загубите односно трошоците секогаш се книжат на страната должи, а приходите односно добивките секогаш се книжат на страната побарува.

64

Амортизација на нематеријални постојани средства

До сега зборувавме за амортизација на материјални постојани средства. Но, во билансот на состојба, покрај материјалните се евидентираат и нематеријалните постојани средства. Во оваа категорија влегуваат: патенти, лиценци, авторски права, франшизи, софтвер, бренд, гудвил и др. Сите овие средства ја зголемуваат вредноста на претпријатието, а одреден дел од нив се подложни и на амортизација. На амортизација се подложни нематеријалните средства за чија набавка е направен одреден трошок и кои имаат ограничен век на траење. На пример, од горенаведените нематеријални средства патентите, лиценците, авторските права, франшизите и софтверот се набавуваат за определен паричен износ, а со брендот и гудвилот тоа не е случај. Брендот се однесува на специфични карактеристики на производот, кои го издвојуваат производот на конкретната компанија од останатите производи од тој вид. Кока-кола е безалкохолен пијалок, кој е препознатлив за конзументите и се издвојува од останатите безалкохолни пијалоци. Таа препознатливост на брендот, која гарантира и висока продажба, и да дава дополнителна вредност на компанијата производител. Средствата во билансот на состојба на компанијата Кока-кола може да се зголемат за вредноста на брендот. Кока-кола брендот е создаван повеќе години и трошокот за неговата изградба не може да се квантифицира, ниту пак може да се предвиди неговиот век на траење. Поради тоа брендот, како нематеријално постојано средство, не е подложен на амортизација. Кока-кола брендот е сопственост на компанија од САД, но пијалокот се произведува низ земјите од речиси целиот свет. Во Македонија производството на кока-кола го врши Скопска Пивара, која има случено договор за франшизинг со американската Кока-кола компанија. Тоа значи дека Скопска Пивара плаќа одреден износ за користење на правото и технологијата за производство на кока-кола во Македонија. Набавната вредност на таа франшиза се евидентира во билансот на состојба и се амортизира на годишно ниво, согласно на нејзиниот век на траење. 65

Да претпоставиме дека Скопска Пивара плаќа 600.000 денари за купување на франшизата за производство на кока-кола во Македонија. Доколку тие 600.000 денари се однесуваат на користење на правото на франшиза за период од 5 години, да ја евидентираме набавката и трошокот за амортизација на франшизата за првата година во Дневникот на книжење.

Датум

Реден Назив на конто бр. 1

Франшизи

+ 600.000

Парични средства 1 година

2

Трошок за амортизација

-

600.000 120.000

Исправка на вредноста на франшизи

120.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека евиденцијата на набавката и отписот на нематеријалните постојани средства воопшто не се разликува од материјалните средства. За разлика од материјалните средства, нематеријалните средства се амортизираат само по праволинискиот метод и немаат резидуална вредност.

Капитал

Лекциите во склопот на оваа тематска единица ќе ве научат: 

Да вршите сметководствена евиденција на основачкиот капитал кај

ДОО и ДООЕЛ; 

Да вршите сметководствена евиденција на акционерскиот капитал кај

акционерските друштва; 66



Да

вршите

сметководствена

евиденција

на

распределбата

на

добивката кај акционерските друштва. Во воведот во финансиските извештаи спомнавме дека капиталот од билансот на состојбата на претпријатието претставува разлика меѓу средствата и обврските. Исто така, кажавме дека билансот на состојба е составен од две страни: актива и пасива. Активата ги претставува средствата, а пасивата изворите на средствата. Самата структура на пасивата, која е составена од обврски и капитал, ни покажува дека средствата на едно претпријатие може да бидат финансирани од туѓи или сопствени извори. Вредноста на обврските покажува колкав дел од работењето е финансирано со задолжување, а капиталот покажува колкав дел од работењето е финансирано од сопствени средства. Доколку едно претпријатие во билансот на состојба има средства во вредност од 2.000.000 денари, а обврски во вредност од 1.000.000 денари, неговиот капитал, како разлика меѓу средствата и обврските, ќе изнесува исто така 1.000.000 денари. Оваa структура на билансот на состојба укажува дека ова претпријатие 50% од своето работење го финансирало од позајмени средства (кои се претставени со обврските), а 50% од работењето е финансирано од сопствени средства (капитал). Капиталот се разликува во зависност од сопственичката структура на претпријатието. Друштвата со ограничена одговорност располагаат со сопствен капитал, а акционерските друштва со акционерски капитал.

Евиденција на сопствениот капитал кај ДООЕЛ и ДОО

Согласно Законот за трговски друштва за да основате друштво со ограничена одговорност на едно лице (ДООЕЛ) или друштво со ограничена одговорност (ДОО) потребно е да внесете минимален влог од 5.000 ЕУР во 67

денарска противвредност. Влогот може да биде паричен или непаричен. Тој влог ја претставува основната главнина, односно сопствениот капитал на друштвото. Основачкиот капитал е прецизно дефиниран со изјавата за основање трговско друштво (во случај на основање на ДООЕЛ), односно со актот (договорот) за основање на трговско друштво (во случај на основање на ДОО). Доколку со Изјавата односно Актот за основање на трговско друштво, кои се донесени на 28.03.16, предвидиме паричен основачки влог од 310.000 денари, врз основа на овие документи ќе ја извршиме следната евиденција во Дневникот на книжење:

Датум 28.03.2016

Реден Назив на конто бр. Побарувања по основ на неуплатен 1 основачки влог Запишан, а неуплатен основачки капитал

+

-

310.000 310.000

Сега би било добро да се потсетиме дека капиталот, како дел од пасивата на билансот на состојба, е пасивна сметка, па неговото зголемување се евидентира на негативната страна, односно на страната побарува, а неговото намалување се евидентира на страната должи. Ова појаснување мислам дека го разјасни книговодственото евидентирање во Дневникот погоре, каде што основачкиот капитал се евидентираше на страната побарува, а бидејќи станува збор за неуплатен капитал, на спротивната страна, односно на страната должи, евидентиравме побарување за уплата на капиталот. Доколку било предвидено основачкиот влог да биде уплатен по три месеци, уплатата во Дневникот на книжење ќе ја евидентираме на следниот начин:

68

Датум

Реден Назив на конто бр.

28.06.2016

1

Парични средства

+ 310.000

Побарувања по основ на неуплатен основачки влог 28.06.2016

2

Запишан, а неуплатен основен капитал

-

310.000 310.000

Запишан и уплатен основен капитал

310.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека со легнување на паричниот основачки влог на сметката на претпријатието се затвораат побарувањата по тој основ и се затвора запишаниот, а неуплатен основачки капитал, односно тој се трансформира во запишан и уплатен основачки капитал. Доколку основачот, односно основачите на претпријатието, предвидат непаричен основачки влог, тој влог мора да биде проценет од овластен проценител и во сметководството се евидентира по вредноста на таа проценка. Доколку тој непаричен влог е градежен објект со проценета вредност од 900.000 денари во Дневникот на книжење ќе прокнижиме:

Датум

Реден Назив на конто бр.

28.06.2016

1

Градежен објект Запишан и уплатен основен капитал

+

-

900.000 900.000

Горенаведениот пример се однесува на евиденција на основачкиот влог при формирањето на трговско друштво од типот ДООЕЛ и ДОО. Доколку во текот на своето постоење, трговското друштво реши да го зголеми својот основен капитал преку вклучување на дополнителен содружник, евиденцијата на дополнителниот капитал ќе се изврши на истиот начин како и евиденцијата на капиталот при формирањето на друштвото. 69

Евиденцијата на капиталот кај акционерските друштва

Додека капиталот во ДООЕЛ и ДОО беше во сопственост на едно лице или неколку содружници, кај акционерските друштва капиталот е во сопственост на повеќе лица т.н. акционери. Евиденцијата на акционерскиот капитал при основањето на акционерското друштво е иста како и кај ДООЕЛ и ДОО. Таа евиденција ќе ја илустрираме со следниот пример. А.Д. „ДЕЛТА“ има издадено 1.000 акции со вкупна вредност од 1.600.000 денари, односно една акција е со вредност од 1.600 денари. Сите акции биле продадени, при што 750 акции биле во целост уплатени. Останатите акции (250) во вкупна вредност од 400.000 денари требало да се уплатат во рок од шест месеци, во согласност со договорот меѓу акционерите (основачите). Издавањето и уплатата на акциите во Дневникот на книжење на претпријатието ќе бидат евидентирани на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

28.03.2016

1

Парични средства Побарувања по основ на неуплатени акции

+ 1.200.000 400.000

Акционерски капитал, уплатен

1.200.000

Запишан, а неуплатен акционерски капитал 28.09.2016

2

Парични средства

400.000 400.000

Побарувања по основ на неуплатени акции 28.09.2016

3

Запишан, а неуплатен капитал Акционерски капитал, уплатен

-

400.000 400.000 400.000

70

Од Дневникот на книжење гледаме дека пред уплатата, капиталот се евидентира на сметката Запишан, а неуплатен капитал. По уплатата, капиталот од сметката Запишан, а неуплатен капитал се пренесува на сметката Акционерски капитал, уплатен. Во моментот на евидентирање на неуплатениот капитал, на спротивната страна евидентираме побарувања за уплатата, а при уплатата побарувањата се затвораат, а се зголемува сметката Парични средства. Како што постои можност кај ДООЕЛ и ДОО за внесување на основачкиот влог во непаричен облик, кај акционерските друштва постои можност за замена на акциите за материјални средства. Да претпоставиме дека претпријатието А.Д. „ДЕЛТА“ 500 од акциите со номинална вредност од 1.600 денари по акција ги издало за замена со градежен објект со проценета вредност од 990.000 денари. Во Дневникот на книжење оваа трансакција ќе биде евидентирана на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

28.03.2016

1

Градежни објекти Акционерски капитал, уплатен Премии за емитувани акции

+

-

990.000 900.000 90.000

Акциите се хартии од вредност со номинална вредност која е наведена на самата акција. Но, покрај номиналната вредност, акциите имаат и пазарна вредност, односно вредност по која се тргуваат на пазарот т.е. Берзата. Пазарната вредност може да отстапува од номиналната вредност. Во горенаведениот случај номиналната вредност на акциите е 900.000 денари и тоа е вредноста по која тие се евидентираат во сметководството на претпријатието како Акционерски капитал. Но, од друга страна, градежниот објект што е добиен за емитираните акции има вредност од 990.000 денари и мора да се евидентира во сметководството по таа вредност. Разликата меѓу овие две вредности се книжи на 71

контото Премии за емитувани акции и така сметководствениот став доаѓа во рамнотежа. Премиите по акции претставуваат капитална добивка за компанијата која успела да ги продаде своите акции по цена повисока од нивната номинална вредност. Важно е да го разберете контото Премии за емитувани акции како капитално конто. Односно капиталот на една компанија е составен од повеќе сметки. Во разгледуваниот случај, вкупниот капитал на акционерското друштво ќе го добиеме како збир меѓу уплатениот акционерскиот капитал и премиите за емитуваните акции. Особено е важно ова да го имате предвид кога го составувате билансот на состојба на претпријатието.

Распределба на добивката кај акционерските друштва

Сопствениците на акции имаат право на учество во добивката на акционерското друштво. Делот од добивката што се распределува на акционерите се

нарекува

дивиденда.

Како

и

основачкиот

капитал,

дивидендата

сметководствено се евидентира и при донесувањето на одлуката за нејзината висина и при нејзината реална исплата на акционерите. Да го разгледаме ова на конкретен пример. Компанијата „ДЕЛТА“, чиј капитал се состоеше од 1.000 акции, на крајот на годината остварува позитивен финансиски резултат од работењето. Собранието на акционери, одржано на 15.03.2016 година објавува дека 100.000 денари од остварената добивка ќе им биде исплатена на акционерите како дивиденда. Дивидендата е исплатена на 30.06.2016 година. Евиденцијата на објавената и исплатена дивиденда во Дневникот на книжење ќе изгледа на следниот начин:

72

Датум

Реден Назив на конто бр.

15.03.2016

1

+

Добивка од тековната година

100.000

Обврски за дивиденда 30.06.2016

2

-

100.000

Обврски за дивиденда

100.000

Парични средства

100.000

Контото Добивка од тековната година, како и основачкиот капитал и премиите по продадени акции е капитално конто. Книговодствената евиденција извршена на неговата лева страна, на страната должи, предизвикува намалување на

вредноста

на

капиталот

на

акционерското

друштво.

Капиталот

на

акционерското друшто при објавувањето на дивидендата реално се намалува, бидејќи е донесена одлука еден дел од добивката од работењето да излезе од компанијата преку негова исплата како дивиденда на поединечните акционерите, кои се всушност надворешни лица. Делот од добивката од тековната година, кој нема да се подели во текот на годината, на крајот на годината се пренесува на контото Задржана (Акумулирана) добивка, кое е исто така капитално конто.

Данок на додадена вредност (ДДВ)

Лекциите во склопот на оваа тематска единица ќе ви овозможат: 

Да ја разберете суштината на данокот на додадена вредност (ДДВ);



Да научите да ги евидентирате влезните и излезните фактури со ДДВ;

73



Да научите да вршите пресметка на данокот на додадена вредност за

поврат или плаќање на крајот на даночниот период.

Данок на додадена вредност (ДДВ) и проширена евиденција на набавките и продажбите При практичното водење на сметководство во Република Македонија, многу работи се вртат токму околу данокот на додадена вредност. Речиси нема лице коешто не слушнало за овој данок, бидејќи ДДВ-то е данок на потрошувачка, кој го плаќаме при набавка на било кое добро или услуга. При купување на намирници во супермаркет добиваме фискална каса, од која, доколку ја разгледаме, ќе видиме дека за се што сме купиле плаќаме и одредена стапка на данок на додадена вредност. Сметките кои ги добиваме за комуналии (струја, парно, вода) се исто така обременети со данок на додадена вредност. Согласно македонското законодавство со ДДВ се оданочува прометот и увозот на добра и услуги и тоа со две даночни стапки: општа даночна стапка од 18% и повластена даночна стапка од 5%. Данокот на додадена вредност го плаќа крајниот потрошувач. Суштината на ДДВ-то ќе се обидам да ви ја објаснам со следниот пример: Кока кола од пола литар може да набавите во некоја продавница по цена од 30 денари. Ако ја погледнете фискалната сметка што сте ја добиле за таа набавка ќе видите дека основната цена на кока-колата е 25 денари, а останатите 5 денари од цената отпаѓаат на ДДВ-то (18% од 25 денари). Трговецот што ви ја продал кока-колата е должен тие 5 денари да ги уплати на државата по основ на данок на додадена вредност (знаеме дека даноците се всушност државни приходи). Но, тие 5 денари всушност сте ги платиле вие како крајни потрошувачи. Но, трговецот не е производител на кока-колата. Тој набавил кока-кола од Скопска пивара за цена од 24 денари. Како што во вашата фискална сметка беше наведена цена со ДДВ, така и во фактурата која ја добива трговецот од Скопска 74

пивара е наведена цена со ДДВ. Трговецот и плаќа на Скопска Пивара 24 денари за купената кока-кола, од кои 20 денари се приход за Пиварата, а 4 денари отпаѓаат на ДДВ (18% од 20), кои Скопска Пивара е должна да ги уплати на државата. Значи ланецот на движење на кока-колата започнува од производителот (Скопска Пивара), па продолжува кон трговецот, за да заврши кај крајниот потрошувач. Веќе кажавме дека ДДВ-то го сноси крајниот потрошувач, но од примерот гледаме дека за истата кока-кола еднаш платил ДДВ трговецот во износ од 4 денари, а еднаш крајниот потрошувач во вредност од 5 денари. Тоа би значело дека државата за таa кока кола би добила два пати данок во вкупна вредност од 9 денари. За да се избегне ова дуплирање на данокот, државата му ги враќа на трговецот 4-те денари што ги платил. Од аспект на сметководствената евиденција нас не интересира како ова функционира на ниво на едно претпријатие. За да го разбереме ДДВ-то во финансиското работење на едно претпријатие, прво, мора да запомниме дека ДДВ-то се наоѓа во документите за купопрадажба, односно во фактурите. Веќе кажавме дека фактурите се делат на влезни и излезни. Влезни се нарекуваат фактурите за набавка, бидејќи тие влегуваат во нашето сметководство од разни добавувачи. А, излезни се нарекуваат фактурите за продажба, кои излегуваат од нашето сметководство, односно ние ги доставуваме до разни купувачи. Веќе научивме како сметководствено се евидентираат влезните и излезните фактури, односно како се евидентираат продажбите и набавките. Но, тој начин на евиденцијата кој го научивме е упростен во едукативни цели и не ја вклучува евиденцијата на данокот на додадена вредност кој се содржи во фактурите. На начинот кој до сега го научивме, набавката и продажбата на кока-колата во Дневникот на книжењето на трговец би била евидентирана на следниот начин:

75

Датум

Реден Назив на конто бр. 1

+

Залиха на производи

24

Обврски кон добавувачите 2

24

Парични средства

30

Приходи од продажба 3

30

Трошоци на продадени производи

24

Залиха на производи

24

Но, сега кога веќе знаеме дека во влезните и излезните фактури е содржан ДДВ, истото книжење треба да го извршиме на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр. 1

Залиха на производи Побарувања за ДДВ

+

20 4

Обврски кон добавувачите 2

Парични средства

24 30

Обврски за ДДВ

5

Приходи од продажба 3

Трошоци на продадени производи Залиха на производи

25 20 20

76

Основниот принцип на ДДВ-то во работењето на едно претпријатие е дека претпријатието е должно да го плати данокот на додадена вредност содржан во фактурите за продажба (излезните фактури), а државата му го враќа ДДВ-то од фактурите за набавка. ДДВ-то од излезните фактури ги намалува приходите, а од влезните фактури ги намалува трошоците. Односно, во разгледуваниот случај, трговецот наплати од потрошувачот 30 денари, но сите 30 денари не му се приход, бидејќи 5 денари од нив е должен да и уплати на државата по основ на данок на додадена вредност. Од друга страна, набавката на кока-колата трговецот ја евидентира на залиха по трошокот на набавка, но вредноста на ДДВ-то се исклучува од тој трошок, бидејќи државата ќе му го врати на трговецот износот на данокот вклучен во фактурата за набавка. Секој ДДВ обврзник врши пресметка на ДДВ за одреден даночен период, кој може да биде една месец, три месеци или една година. Врз основа на ДДВ пресметката претпријатието плаќа данок на додадена вредност кон државата или побарува поврат на ДДВ од државата. Дали деловниот субјект ќе плаќа ДДВ или ќе бара поврат на ДДВ зависи од состојбите на сметките Побарувања за ДДВ и Обврски за ДДВ. Овие две сметки се пребиваат. Ако има поголеми обврски од побарувања за ДДВ, претпријатието е должно да ја плати разликата, ако има поголеми побарувања од обврски, државата е должна да ја уплати разликата на претпријатието. Во случајот што го разгледувавме, побарувањата за ДДВ на трговецот изнесуваат 4 денари, а обврските изнесуваат 5 денари. Разликата меѓу овие две конта изнесува 1 денар во корист на обврските, па трговецот е должен да и уплати 1 денар на државата по основ на ДДВ. Во продолжение ќе разгледаме три примери на пресметката на ДДВ. Пример 1: Претпријатието кое е месечен ДДВ обврзник, во месец февруари извршило набавки по фактури во кои е искажан ДДВ во вредност од 20.000 денари. Истиот месец ДДВ-то содржано во излезните фактури од продажбите на 77

претпријатието изнесува исто така 20.000 денари. Пресметката на ДДВ-то за месец февруари би требала да изгледа на следниот начин:

1. ДДВ од излезни фактури (Обврски за ДДВ)

20.000

Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го наплатува од купувачите

2. ДДВ од влезни фактури (Побарувања за ДДВ)

20.000

Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го плаќа на добавувачите

0

Претпријатието нема обврска за плаќање на ДДВ кон државата

3. Разлика (1-2)

На крајот на месецот претпријатието врши пребивање на сметките: Обврски за ДДВ и Побарувања за ДДВ, па во Дневникот евидентира:

Датум

Реден Назив на конто бр.

29.02.2016

1

+

Обврски за ДДВ

-

20.000

Побарувања за ДДВ

20.000

Пример 2: Претпријатието кое е месечен ДДВ обврзник, во месец февруари извршило набавки по фактури во кои е искажан ДДВ во вредност од 20.000 денари. Истиот месец ДДВ-то содржано во излезните фактури од продажбите на претпријатието изнесува 30.000 денари. Пресметката на ДДВ-то за месец февруари би требала да изгледа на следниот начин:

1. ДДВ од излезни фактури (Обврски за ДДВ)

30.000

Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го наплатува од купувачите

2. ДДВ од влезни фактури (Побарувања за ДДВ)

20.000

Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го плаќа на добавувачите

78

3. Разлика (1-2)

10.000

Претпријатието има обврска за плаќање на ДДВ кон државата

Значи, ова претпријатие на крајот на даночниот период има состојба на сметката Обврски за ДДВ 30.000 денари и состојба на сметката Побарувања за ДДВ 20.000 денари. Разликата меѓу состојбите на овие две сметки, претпријатието ја уплаќа на државата, па во Дневникот на книжење евидентира:

Датум

Реден Назив на конто бр.

29.02.2016

1

Обврски за ДДВ

+ 20.000

Побарувања за ДДВ 15.03.2016

2

Обврски за ДДВ Парични средства

-

20.000 10.000 10.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека сметките Обврски за ДДВ и Побарувања за ДДВ се пребиваат на последниот ден од даночниот период, а разликата меѓу овие две сметки се пребива со уплатата на ДДВ од страна на претпријатието. Пример 3: Претпријатието кое е месечен ДДВ обврзник, во месец февруари извршило набавки по фактури во кои е искажан ДДВ во вредност од 30.000 денари. Истиот месец ДДВ-то содржано во излезните фактури од продажбите на претпријатието изнесува исто така 20.000 денари. Пресметката на ДДВ-то за месец февруари би требала да изгледа на следниот начин:

79

1. ДДВ од излезни фактури (Обврски за ДДВ)

20.000

Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го наплатува од купувачите

2. ДДВ од влезни фактури (Побарувања за ДДВ)

30.000

Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го плаќа на добавувачите

-10.000

Претпријатието бара поврат на ДДВ од страна на државата

3. Разлика (1-2)

Значи, ова претпријатие на крајот на даночниот период има состојба на сметката Обврски за ДДВ 20.000 денари и состојба на сметката Побарувања за ДДВ

30.000

денари.

Бидејќи

побарувањата

се

поголеми

од

обврските,

претпријатието бара поврат на ДДВ од страна на државата во износ на разликата меѓу состојбите на гореспоменатите сметки. Пребивањето на побарувањата и обврските за ДДВ на крајот на даночниот период и повратот на данокот на додадена вредност од државата во Дневникот на книжење на претпријатието ќе биде евидентирано на следниот начин:

Датум

Реден Назив на конто бр.

29.02.2016

1

Обврски за ДДВ

+ 20.000

Побарувања за ДДВ 15.03.2016

2

Парични средства Побарувања за ДДВ

-

20.000 10.000 10.000

Поaѓајќи од тоа дека повратот на ДДВ се јавува кога данокот содржан во фактурите за набавка е поголем од данокот содржан во фактурите за продажба, појавата на поврат на ДДВ може да укажува на неекономичност во работењето на претпријатието, бидејќи во услови на примена на единствена даночна стапка остварувањето на поврат на ДДВ значи дека повеќе сме потрошиле за набавка отколку што сме добиле од продажбата. Но, во праксата се среќаваат 80

претпријатија кои остваруваат поврат на ДДВ на редовна основа, а тоа не се должи на неекономичноста на нивното работење, туку на различната стапка на оданочување на добрата кои ги набавуваат и добрата кои ги продаваат. Редовен поврат на ДДВ имаат претпријатија кои набавуваат добра по општа даночна стапка од 18%, а продаваат добра по повластена даночна стапка од 5%. Тука морам да напоменам дека ДДВ-то од одредени влезни фактури не се признава, односно деловните субјекти немаат право да го намалуваат трошокот на таа набавка за износот на ДДВ-то и при книговодственото евидентирање на набавката не вршат евиденција на сметката Побарувања за ДДВ. Тоа се пред се фактури за набавка на производи и услуги кои не се поврзани со редовната дејност на претпријатието. Но, во тоа на овие часови нема да навлегуваме. Важно е да ја разберете суштината и принципот на сметководствената евиденција на ДДВ-то.

Временски разграничувања (АВР и ПВР)

Лекциите во склопот на оваа тематска единица ќе ви овозможат да научите: 

Како да извршите временско разграничување на трошоците и

приходите на периодот на кој се однесуваат; 

Кога да ги применувате контата: Активни временски разграничувања

(АВР) и Пасивни временски разграничувања (ПВР); 

Како да вршите сметководствена евиденција на контата АВР и ПВР.

81

Временски разграничувања на трошоците и приходите

Сметководствената евиденција што ја изучуваме на овие часови е предвидена со закон, задолжителна за сите деловни субјекти и се одвива по строго определени правила и прописи. Врз база на сметководствените информации се изработуваат финансиски извештаи исто така на задолжителна основа, но се изработуваат и многу извештаи на доброволна основа. Додека задолжителната евиденција влегува во областа на финансиското сметководство, постои и управувачко односно менаџерско сметководство кое се занимава со користење на сметководствените информации за потребите на деловното одлучување. Односно, менаџерите на претпријатијата бараат од сметководителите изработка на разни извештаи со цел на обезбедување контрола на работењето и донесување исправни деловни одлуки. На пример, веќе зборувавме за билансот на успех како преглед на приходите и расходите на претпријатието, кој ја прикажува профитабилноста на работењето. Законски е предвидена изработка на овој извештај за пресметковен период од една година. Но, за контрола и унапредување на работењето, секако дека е добро приходите и расходите да се следат на пократки временски периоди, преку периодични извештаи, кои во зависност од динамиката на работењето може да бидат шестмесечни, квартални или месечни. За да бидат овие периодични извештаи точни, што е исклучително важно за донесување на исправни деловни одлуки, важно е приходите и расходите при задолжителната сметководствена евиденција да бидат евидентирани во периодот за кој се однесуваат. Во деловното работење често пати за одредени набавки плаќаме однапред или даваме услуги на одложено плаќање, па со едно книжење може да евидентираме приходи или трошоци кои се однесуваат за повеќе временски периоди. Ваквата евиденција може да даде погрешна слика за работењето на претпријатието и да предизвика донесување на погрешни деловни одлуки, па затоа е добро да ги разграничиме тие трошоци по временските периоди на кои се 82

однесуваат. За временско разграничување на трошоците се користат контата на временски разграничувања, кои може да бидат активни и пасивни. Контото на активни временски разграничувања се применува при евиденцијата на однапред платените трошоци и ненаплатените приходи, а контото на пасивни временски разграничувања се применува при евиденција на одложените плаќања на трошоците и приходите на идните периоди.

Активни временски разграничувања (АВР)

На сметката активни временски разграничувања се евидентираат однапред платени трошоци и однапред пресметани, а ненаплатени приходи, кои се однесуваат на временски период пократок од 12 месеци.

Однапред платени трошоци

Карактеристичен пример за однапред платени трошоци е годишната претплата за весници и списанија. Да претпоставиме дека нашиот трговец на моторно масло се претплатил на дневни весници за цена од 12.000 денари годишно. Уплатата ја извршил на 01.03.2016 и согласно склучениот договор за таа цена трговецот ќе добива дневни весници почнувајќи од тој ден, па заклучно со 28.02.2017 година. Трговецот би можел да ја книжи оваа претплата директно и целосно како трошок на следниот начин:

83

Датум

Реден Назив на конто бр.

01.03.2016

1

+

Трошоци за весници и списанија

-

12.000

Парични средства

12.000

Но, трговецот го следи своето работење преку месечни финансиски извештаи и доколку ги евидентира трошоците на горенаведениот начин, вкупните трошоци ќе се појават во извештајот за месец март. Таквиот начин на евиденција нема да даде реална слика за работењето, бидејќи трошоците не се однесуваат само за месецот март, туку се однесуваат за 12 месеци во годината. Најреален приказ би се добило доколку трошоците за весници и списанија се евидентираат подеднакво секој месец, односно доколку се пресметува месечен трошок за весници и списанија од 1.000 денари. Разграничувањето сметководството

е

на

трошоците

овозможено

по

преку

пресметковни

контото

периоди

Активни

во

временски

разграничувања (АВР). Користејќи ги ова конто во Дневникот на книжење на трговецот ќе евидентираме:

Датум 01.03.2016

Реден Назив на конто бр. АВР-Платени претплати за весници и 1 списанија

+ 12.000

Парични средства 31.03.2016

2

12.000

Трошоци за весници и списанија АВР-Платени весници и списанија

-

претплати

1.000 за

1.000

Вториот книговодствен став ќе го повторуваме на крајот на секој месец заклучно со 28.02.17. Ако направите т-сметка на контото АВР за период од 01.03.16

84

до 28.02.17 ќе видиме дека оваа сметка ќе се затвори, односно на 28.02.17 нејзиното салдо ќе изнесува нула.

Однапред пресметани, а ненаплатени приходи Друг случај на примена на активните временски разграничувања е при евиденција на приходите кои ќе се наплатат во иден временски период. Тој случај ќе го илустираме со следниот пример. Се сеќаваме дека трговецот изгради магацин. Да претпоставиме дека еден дел од изградениот магацин го дал под наем на друго претпријатие. Согласно склучениот договор со другото претпријатие месечната кирија изнесувала 6.000 денари, а обврската за плаќање била квартална. Магацинот му бил ставен на располагање на закупецот на 01.03.16. Доколку трговецот ја евидентира оваа трансакција на класичен начин, приходите за тримесечен наем на магацинот ќе бидат прикажани во месец март. За да ја избегне нереалноста на месечните извештаи што ќе ја предизвика ова книжење, трговецот се одлучува при евиденцијата да го користи контото АВР, па во Дневникот ќе забележи:

Датум 31.03.2016

Реден Назив на конто бр. АВР-Побарувања за нефактурирани 1 кирии

+ 6.000

Приходи од кирии 30.04.2016

2

АВР-Побарувања за нефактурирани кирии

6.000 6.000

Приходи од кирии 31.05.2016

3

АВР-Побарувања за нефактурирани кирии

6.000 6.000

Приходи од кирии 31.05.2016

4

Парични средства

-

6.000 18.000 85

АВР-Побарувања нефактурирани кирии

за

18.000

Ако направиме т-сметка на контото АВР за разгледуваниот период, ќе видиме дека контото се затвора со уплатата на тромесечната кирија на сметката на трговецот исто како што во предходниот пример се затвори со пресметката на последниот трошок. Тоа значи дека ова е времено конто и контролата на книжењата може да ги извршиме преку контролата на неговото салдо. Откога ќе ги извршиме сите предвидени книжења салдото на контото АВР мора да биде нула.

Пасивни временски разграничувања (ПВР)

На сметката пасивни временски разграничувања се евидентираат однапред наплатените приходи и однапред пресметаните, а неисплатени трошоци, кои се однесуваат на временски период пократок од 12 месеци.

Однапред наплатени приходи

Доколку трговецот за масло го издадеше магацинот по иста цена, но со тримесечно авансно плаќање, за да ги разграничи приходите по месеци ќе ја применеше сметката Пасивни временски разграничувања, па во Дневникот на книжење ќе евидентираше:

86

Датум

Реден Назив на конто бр.

01.03.2016

1

Парични средства

+ 18.000

ПВР- однапред платени кирии 31.03.2016

2

ПВР-Однапред платени кирии

18.000 6.000

Приходи од кирии 30.04.2016

3

ПВР-Однапред платени кирии

6.000 6.000

Приходи од кирии 31.05.2016

4

ПВР-Однапред платени кирии Приходи од кирии

-

6.000 6.000 6.000

И при евидентирање на пасивните временски разграничувања, како и кај АВР, контролата треба да се врши со изработка на т-сметка за контото ПВР за целокупниот разгледуван период. Доколку салдото на оваа сметка е нула, евиденцијата би требало да биде исправна.

Однапред пресметани, а неплатени расходи Пред да изгради сопствен магацин, трговецот со моторно масло користел магацински простор под наем од друго претпријатие. Магацинскиот простор го користел под истите услови под кои го издава сопствениот простор, односно по месечна кирија од 6.000 денари, но плаќање на три месеци. Закупениот магацин го користел во период од 01.12.16 до 29.02.17. Трошоците за кирија во Дневникот на трговецот биле евидентирани на следниот начин:

87

Датум

Реден Назив на конто бр.

+

31.03.2016

1

6.000

Трошоци за кирии ПВР-Однапред расходи

30.04.2016

2

Трошоци за кирии

3

пресметани

Трошоци за кирии

4

6.000 6.000

ПВР-Однапред расходи 31.05.2016

6.000 6.000

ПВР-Однапред расходи 31.05.2016

пресметани

-

пресметани

ПВР-Однапред пресметани расходи

6.000 18.000

Парични средства

18.000

Т-сметката на ПВР во пресметковниот период се затвора, што значи дека евиденцијата би требало да биде исправна.

Евиденција на АВР или ПВР, на должи или побарува?

Самите називи на сметките АВР и ПВР укажуваат дека активните временски разграничувања влегуваат во склопот на активата на билансот на состојба на претпријатието

и

имаат

третман

на

средства,

а

пасивните

временски

разграничувања влегуваат во склопот на пасивата на билансот на состојба на претпријатието и имаат третман на обврски. Поаѓајќи од тоа, кога вршиме авансно плаќање го користиме контото АВР, а кога плаќаме на почек, односно имаме обврска за идно плаќање, го користиме контото ПВР. Кога продаваме нешто на одложено плаќање, односно имаме побарување за идно плаќање, го

88

користиме контото АВР, а кога сме извршиле авансна наплата, односно имаме обврска за идна услуга, го користиме контото ПВР. При определување на која страна на контата АВР и ПВР ќе ја извршиме сметководствената евиденција, бидејќи секогаш разграничуваме приходи и расходи, кои имаат дефинирана страна на книговодствена евиденција (приходите на побарува, расходите односно трошоците на должи), прво ќе го евидентираме приходот односно трошокот, а евиденцијата на сметките АВР или ПВР ќе ја извршиме на спротивната страна. Збирното книжење ќе го извршиме на соодветната страна, која ќе ни овозможи затворање на контото на временското разграничување, односно доведување на неговото салдо до нула.

Производство

Лекциите во склопот на оваа тематска единица ќе ви овозможат: 

Да ги согледате разликите во водењето на сметководство во услужно,

трговско и производно претпријатие; 

Да ја разберете суштината на формирањето на цена на чинење на

производот; 

Да научите да вршите вредносно усогласување на залихите.

89

Сметководствената евиденција на производството, наспроти евиденцијата на услужните и трговските дејности

Претпријатијата се делат според повеќе критериуми. Според правната форма се делат на: трговец-поединец, ДООЕЛ, ДОО, јавни друштва, акционерски друштва и подружници на странски компании. А, според типот на дејноста, може да

ги

поделиме

на

трговски,

производни

и

услужни

претпријатија.

Сметководствената евиденција кај посебните видови претпријатија има свои специфичности. Во рамките на оваа лекција ќе се задржиме на класификацијата на претпријатијата според типот на дејноста.

Сметководствена евиденција во услужно претпријатие

Да претпоставиме дека сте станале сметководител на едно услужно претпријатие

кое

се

занимава

со

продажба

на

интелектуални

услуги.

Претпријатието е основано од едно лице, коешто е финансиски експерт и продава финансиски интелектуални услуги. Тоа претпријатие изработило бизнис план за некој клиент и му испорачало фактура во висина од 30.000 денари за извршената услуга. Во претходните лекции учевме дека продажбата се евидентира во два сметководствени става, од кои со првиот ги евидентираме приходите и побарувањата, а со вториот ги евидентираме трошоците и ги намалуваме залихите. Но, ова претпријатие продава услуги, а услугите не се водат на залиха, така да немаме што да намалуваме. Поради тоа, продажбата на услуги ја книжиме во еден сметководствен став, па по Дневникот евидентираме:

90

Датум

Реден Назив на конто бр.

31.03.2016

1

Побарувања од купувачите

+

-

30.000

Приходи од извршени услуги

30.000

Со оглед на тоа што немаме залихи, сметководствената евиденција на работењето на ова претпријатие ќе биде поедноставна. Сопственикот на претпријатието го продава своето знаење, па немаме потреба од редовни набавки за вршењето на основната дејност. Основниот приход е цената на извршената услуга, а основен трошок би требало да биде платата на сопственикот. Набавките се помали по број, трошоците се помалубројни по вид, за разлика од трговските и производните претпријатија.

Сметководствена евиденција во трговско претпријатие

Работењето на трговските претпријатија веќе го видовме преку примерот на трговецот со моторно масло. За да ја врши својата редовна дејност, трговецот со моторно масло мора да набавува моторно масло за препродажба. Набавеното моторно масло сметководствено мора да го евидентира на залиха, а реално трговецот мора да обезбеди физички простор за складирање на набавената стока. Магацинскиот простор повлекува или трошоци за кирија или трошоци за амортизација, доколку станува збор за сопствен простор. Во сметководствените книги, набавената стока се евидентира на залиха по трошокот на набавка, кој ги вклучува и набавната цена и зависните трошоци на набавката. Различни набавки имаат различна цена, па кога ги продаваме производите трошокот го евидентираме со примена на некој од методите за вреднување на залихите: ФИФО, ЛИ-ФО и метод на пондериран просек, што веќе ги објаснивме во претходните лекции.

91

Со овој краток преглед на работењето на трговското претпријатие сакам да ви укажам дека сметководствената евиденција на трговското работење е за извесен степен покомплексна од сметководствената евиденција на услужната дејност. А, сметководствената евиденција на производната дејност е далеку покомплексна од евиденцијата на трговското работење. Зошто е тоа така?

Сметководствена евиденција во производно претпријатие

Да претпоставиме дека сте решиле да отворите мало претпријатие кое ќе произведува женски кошули. За да го организирате производството ви треба погонски простор, машини за производство, материјали за производство, работници за производство, магацин за материјалите и сл. Од друга страна, потребен ви е и канцелариски простор за управата и работниците кои што ќе се занимаваат со продажба, маркетинг, сметководство и финансии. Работата е покомлексна и таа комплексност се одразува и врз сметководствената евиденција, пред се од аспект на видовите трошоци, кои тука мора да ги разграничиме на производни и непроизводни. Додека кај трговското претпријатие правевме залиха само на трговските стоки кои ги набавувавме, кај производното претпријатие прво правиме залихи на суровини и материјали, па после ги трансформираме тие суровини и материјали во готови производи. Вредноста на залихата на производи кај трговските претпријатија се определуваше врз основа на набавната вредност на производите и зависните трошоци на набавката, но како се определува вредноста на залихата на готовите производи на производното претпријатие? Определувањето на вредноста на залихата на готовите производи на производните претпријатија и одредувањето на цената на чинење на готовите 92

производи се многу комплексни прашања со кои се занимава една посебна научна дисциплина која се нарекува сметководство на трошоците. На овие часови нема да навлегуваме детално во тие прашања, но би сакала да ви го објаснам основниот принцип на пресметка на цената на чинење на производството и основната книговодствена евиденција. Колку би изнесувала цената на чинење на женската кошула која ја произведува претпријатието? Секако дека во неа ќе ги вклучиме трошоците за материјалот, за конецот и копчињата. Но, нели во неа треба да ја вклучиме и платата на работникот што работи на машината на шиење. Самата машина за шиење сме ја набавиле токму за производсвото на кошулите и нејзиниот трошок, претставен преку амортизацијата, исто така треба да се вклучи во вредноста на залихите на готови производи. Машината работи на струја, која е исто така трошок за производство. Сметководството

ги

разграничува

трошоците

на

производни

и

непроизводни. Производните трошоци влегуваат во цената на чинење на готовите производи, а тие можат да бидат директни (директни материјали и директни плати) и индиректни трошоци на производство. Е сега, да претпоставиме дека за производство на 1.000 кошули во месец март биле направени следните трошоци. 

Трошоци на материјали – 200.000 денари;



Трошоци на плати за производство – 100.000 денари;



Амортизација на машините – 10.000 денари;



Електрична енергија за производство – 25.000 денари;



Кирија за погонот – 12.000 денари. 93

Сите овие трошоци се евидентираат на страната должи на трошковни конта на соодветен начин, кој го опишавме во претходните лекции. Но, кога станува збор за производните претпријатија овие трошоци се пренесуваат во залихата на готови производи преку следната евиденција:

Датум

Реден Назив на конто бр.

31.03.2016

1

Распоред на трошоци

+ 347.000

Производни трошоци 31.03.2016

2

Производство во тек

347.000 347.000

Распоред на трошоци 31.03.2016

3

Залиха на готови производи Производство во тек

-

347.000 347.000 347.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека контото Распоред на трошоци е преодно конто кое се користи за пренесување на трошоците во вредноста на готовите производи на залиха и веднаш се затвора. Исто така, забележуваме книжење на трошоци на негативната страна, на страната должи, што се коси со основните принципи на сметководствена евиденција на страната должи или побарува. Трошоците секогаш ги книжиме на страната должи и тие се кумулираат се додека не се затворат на крајот на пресметковниот период со пренос во билансот на успех. Книжењето на страната побарува би значело намалување на трошоците, а како тие би можеле да се намалат кога претставуваат реални издатоци? Да го побараме одговорот на ова прашање во сметководствената евиденција на продажбата на производи. Со продажбата на производи се намалува залихата и се евидентираат трошоци на работењето. Доколку овие трошоци кои влегуваат во вредноста на готовите производи не ги намаливме преку распоредот на трошоци, 94

при продажбата повторно ќе ги евидентиравме, што ќе резултираше во дуплирање на расходите во билансот на успех и прикажување на нереален финансиски резултат.

Вредносно усогласување на залихи

На крајот на годината претпријатијата се обврзани да направат попис на залихите. Пописот претставува утврдување на фактичката состојба на залихите по пат на физичко броење. По извршениот попис, доколку се јави разлика меѓу фактичката и книговодствената вредност на залихите, се врши вредносно усогласување со корективни книжења. Вредносното усогласување врз основа на попишување треба да се изврши еднаш годишно на сите залихи: на суровини, материјали, ситен инвентар, готови производи. Тука ќе ви го прикажам вредносното усогласување на залихата на готови производи, како резултат на извршен попис на кој е константирано дека, согласно фактичката количина на производи, вредноста на залихата изнесува 190.000. Салдото на сметката Залиха на готови производи во книгите на претпријатието изнесува 200.000 денари. Во Дневникот се извршени следните корективни книжења за усогласување на книговодствената вредност на залихата на готови производи со фактичката:

Датум

Реден Назив на конто бр.

31.12.2015

1

Расход за загуби на залихи Залихи на производи

+

-

10.000 10.000

95

Со книжењата нормално ја намалуваме вредноста на залихите и тоа намалување претставува расход, односно загуба и како такво го евидентираме на страната должи. Вредносно усогласување на залихите може да се врши не само врз основа на попис, туку отпис на залихите може да се врши и поради други причини, а принципот на евиденција е ист како и во горенаведениот пример.

Финансиски вложувања

Лекциите во склопот на оваа тема ќе ве научат да вршите сметководствена евиденција на финансиските вложувања во: 

краткорочни хартии од вредност (државни записи); и



долгорочни хартии од вредност (државни обврзници).

Претпријатијата имаат потреба од парични средства за финансирање на своето работење односно за набавка на транспортни средства, машини, суровини, материјали, производи за препродажба, за исплата на плати, кирии, даноци и сл. Некои претпријатија располагаат со доволно сопствени парични средства за подмирување на овие трошоци, некои имаат недостаток на сопствени парични средства кој го надополнуваат со позајмување (преку банкарски кредити, должнички хартии од вредност), а некои имаат и вишок на парични средства. Доколку претпријатието има вишок на парични средства, кои во одреден момент не се потребни за подмирување на обврските, тој вишок не треба да се остави да стои на банкарските сметки, туку истиот треба да се инвестира за да обезбедиме приход по основ на таа инвестиција. Какви можности имаат македонските претпријатија за финансиски вложувања?

96

Македонските претпријатија можат да ги орочат слободните парични средства како депозити во деловните банки или да ги инвестираат во хартии од вредност. Во рамките на овие лекции ќе ја разгледаме сметководствената евиденција на инвестиците во хартии од вредност. Во земјите со развиени финансиски пазари, на претпријатијата им стојат на располагање повеќе видови на хартии од вредност во кои можат да ги инвестираат своите средства. Во Република Македонија, јас би издвоила само два вида на хартии од вредност расположливи за инвестирање: државни записи и државни обврзници.

Инвестиции во краткорочни хартии од вредност (државни записи)

Државните записи се краткорочни хартии од вредност со рок на втасување до една година. Претпријатијата може да учествуваат на аукциите на државни записи, кои ги организира Народната банка на Република Македонија, преку своите деловни банки. Условите за набавката на државните записи се објавени во Проспектот на аукцијата. Да претпоставиме дека едно претпријатие набавило државни записи во вредност од 1.000.000 денари на аукцијата чиј проспект е прикажан во текстот подолу.

97

ИЗВЕСТУВАЊЕ-Аукција на државни записи

Број на аукција:

DZ2016/04a-175

ISIN:

MKMINFDSG040

Датум на одржување на аукцијата:

29.03.2016

Датум на уплата (Т+1):

30.03.2016

Достасување (во денови):

175

Датум на достасување:

21.09.2016

Тип на тендер:

Тендер со износи (ограничен)

Понуда (во денари):

600.000.000

Побарувачка (во денари):

600.000.000

Реализација (во денари):

600.000.000

Каматна стапка (цена):

2,30% (98,8943)

Пред да го објасниме книговодственото евидентирање на инвестицијата во државни записи би било добро да ги повториме основните карактеристики на хартиите од вредност. Вредноста којашто е наведена на самата хартија од вредност се нарекува номинална вредност. Цената по којашто хартијата од вредност се продава на пазарот се нарекува пазарна вредност. Доколку хартијата од вредност се продава 98

по пониска цена од нејзината номинална вредност, тогаш велиме дека хартијата од вредност е дисконтирана, односно се продава со дисконт. Државните записи се дисконтирани хартии од вредност, кои не носат камата. При нивното купување инвеститорот ја плаќа дисконтираната вредност, а на рокот на доспевање ја добива номиналната вредност. Разликата меѓу номиналната и дисконтираната вредност за инвеститорот претставува приход од вложувањето во хартиите од вредност. Да се вратите сега на проспектот од аукцијата и да се обидеме да го прочитаме. Од проспектот гледаме дека аукцијата била одржана на 29.03.16, а цената за купените државни записи треба да биде уплатена наредниот ден, односно на 30.03.16. Државните записи ќе доспеат со рок од 175 денови, односно номиналната вредност на државните записи ќе му биде уплатена на инвеститорот на 21.09.16. Годишната каматна стапка на оваа инвестиција изнесува 2,30%, а дисконтираната вредност, која инвеститорот треба да ја уплати изнесува 98,8943% од номиналната вредност. Во Дневникот на книжење на инвеститорот ќе бидат евидентирани следните книжења во однос на оваа инвестиција во државни записи:

Датум

Реден Назив на конто бр.

30.03.2016

1

Инвестиции во државни записи

+ 988.943

Парични средства 21.09.2016

2

Парични средства

-

988.943 1.000.000

Инвестиции во државни записи

988.943

Приходи од инвестиции во хартии од вредност

11.057

99

Од Дневникот на книжење гледаме дека на денот на уплатата државните записи

се

евидентираат

во

финансиските

книги

на

претпријатието

по

дисконтираната вредност, бидејќи тоа е реалниот трошок за нивната набавка, а се намалуваат паричните средства. На денот на доспевање, се зголемуваат паричните средства на претпријатието, бидејќи на банкарската сметка на претпријатието е извршена исплата на номиналната вредност на државните записи од страна на издавачот, а инвестициите во државни записи се затвораат. Разликата меѓу номиналната и дисконтираната вредност на државните записи се книжи како приход од инветиции во хартии од вредност.

Инвестиции во долгорочни хартии од вредност (државни обврзници)

Државните обврзници се долгорочни хартии од вредност со рок на втасување подолг од една година. Претпријатијата може да учествуваат на аукциите на државни обврзници, кои ги организира Народната банка на Република Македонија, преку своите деловни банки. Условите за набавката на државните обврзници се објавени во Проспектот на аукцијата. Да претпоставиме дека едно претпријатие набавило државни обврзници во вредност од 1.000.000 денари на аукцијата чиј проспект е прикажан во текстот подолу.

100

ПРОСПЕКТ-Аукција на државни обврзници Број на акција:

DO2016/09b-0326

ISIN:

MKMINF20GH90

Датум на одржување на аукцијата:

05.04.2016

Време на одржување на аукцијата:

11:00-13:30

Време на прием на понуди:

11:00-12:00

Датум на уплата:

07.04.2016

Достасување (во години):

10

Датум на достасување:

24.03.2026

Тип на тендер:

Тендер со износи (ограничен)

Понуда (во денари) :

50.000.000

Купонска каматна стапка:

3,90%

Број на купони годишно:

1 24.03.2017 24.03.2018 24.03.2019 24.03.2020

Датуми на исплата на купони:

24.03.2021 24.03.2022 24.03.2023 24.03.2024 24.03.2025 24.03.2026 101

Од проспектот гледаме дека аукцијата била одржана на 05.04.16, а цената за купените државни записи треба да биде уплатена на 07.04.16. Државните обврзници ќе доспеат во рок од 10 години, односно номиналната вредност на државните обврзници ќе му биде уплатена на инвеститорот на 24.03.26. За разлика од државните записи, државните обврзници не се продаваат по дисконтирана цена, а приходот за инвеститорот произлегува од годишната купонската каматна стапка од 3,90%, која се пресметува на номиналната вредност и се исплатува еднаш годишно на датумите наведени во проспектот. Значи, инвеститорот секоја година ќе добива камата за инвестицијата во државните обврзници во вредност од 39.000 денари (1.000.000 x 3,90%). Во Дневникот на книжење на инвеститорот ќе бидат евидентирани следните книжења во однос на оваа инвестиција во државни обврзници:

Датум

Реден Назив на конто бр.

07.04.2016

1

Инвестиции во државни обрзници

+ 1.000.000

Парични средства 24.03.2017

2

Парични средства

1.000.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 24.03.2018

3

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 24.03.2019

4

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 24.03.2020

5

Парични средства

-

39.000 39.000 102

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 24.03.2021

6

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 24.03.2022

7

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 25.03.2023

8

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 26.03.2024

9

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 26.03.2025

10

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 26.03.2026

11

Парични средства

39.000 39.000

Приходи од инвестиции во хартии од вредност 26.03.2026

12

Парични средства Инвестиции обврзници

39.000 1.000.000

во

државни

1.000.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека државните обврзници се евидентираат како долгорочни хартии од вредност на денот на нивната уплата од страна на инвеститорот. Со исплатата на номиналната вредност на државните обврзници од страна на нивниот издавач, на денот на нивното доспевање, тие се затвораат и престануваат да фигурираат во финансиските книги на инвеститорот.

103

Финансиски извештаи

Откога ќе научите да ги евидентирате економските трансакциите во Дневникот на книжење, треба да пристапите кон овие лекции кои треба да ве научат како врз основа на таа евиденција ќе ги изработите основните финансиски извештаи: билансот на состојба и билансот на успех. Изработката на извештајот за парични текови е исто така вклучена во овие лекции. Поконкретно овие лекции ќе ви овозможат: 

Да видите како изгледа и што вообичаено содржи Дневникот на

книжење за еден комплетен пресметковен период; 

Да видите колку сте научиле од втората тематска единица:

Книговодство; 

Да научите како да изработувате т-сметки во Главната книга врз

основа на книжењата во Дневникот на книжење во еден комплетен пресметковен период; 

Да научите да спроведувате корективни книжења;



Да научите да ги сортирате сметките по видови: приходни, расходни,

активни, пасивни и корективни; 

Да научите да изработите биланс на успех врз основа на податоците

од Главната книга; 

Да научите да изработите биланс на состојба врз основа на

податоците од Главната книга; 

Да ги научите елементите на билансот на успех;



Да ги научите елементите на билансот на состојба;



Да

научите

како

да

вршите

сметководствена

евиденција

на

распределбата на финансискиот резултат;

104



Да разберете кои трансакции влегуваат во категоријата готовински

трансакции; 

Да ги разграничите готовинските трансакции по видови активности:

оперативни, инвестициски и финансиски активности; 

Да научите да изработувате извештај за готовински текови.

Биланс на состојба и биланс на успех

Во првата лекција ви кажав дека сметководството може да го поделиме на два дела, од кои првиот се однесува на евиденцијата на економските трансакции на деловните субјекти (книговодство), а вториот се однесува на изработката на финансиските извештаи. Исто така, ви кажав дека многу лица кои се занимаваат со книговодство не се чувствуваат обучени за изработка на финансиски извештаи. Моето мислење е дека доколку ги знаете правилата на книжење во Дневникот на книжење, уште многу малку ви треба за да ги изработите финансиските извештаи. Процедурата на изработката на финансиските извештаи можеме да ја поделиме на следните чекори: 1.

Евиденција на економските трансакции на деловниот

субјект за одреден пресметковен период во Дневникот на книжење; 2.

Изработка на т-сметки за сите конта вклучени во Дневникот

на книжење; 3.

Спроведување на корективни завршни книжења;

4.

Сортирање на сметките по видови;

5.

Пренесување на салдата од т-сметките на контата во

соодветниот финансиски извештај (биланс на состојба или биланс на успех).

105

Евиденција на економските трансакции во Дневникот на книжење

Со претходните лекции го објаснивме начинот на сметководствена евиденција на повеќето економски трансакции кои можат да се случат во работењето на еден деловен субјект. Совладувањето на тие лекции не оспособува за самостојна евиденција во Дневникот на книжење. Со примерот што е подолу даден ќе провериме колку сме научиле. Примерот се однесува на трговско претпријатие, формиранo на 01.09.15 како друштво со ограничена одговорност. Основна дејност на претпријатието е трговијата со моторно масло, а вработени се само двајцата подружници. Подолу се прикажани економските настани кои се случиле во претпријатието од неговото основање до 31.12.15. Нашата задача е да ги изработиме основните финансиски извештаи: билансот на состојба и билансот на успех. За да ја оствариме таа цел мора да почнеме со евиденција на следните економски настани во Дневникот на книжење: 1.

На 01.09.15 е донесен Акт за основање на трговско друштво од страна

на два содружници. Актот предвидувал основачки капитал во вредност од 700.000 денари, од кои паричниот влог изнесувал 500.000 денари, а остатокот од капиталот бил вложен како земјиште со проценета вредност од 200.000 денари. 50% од паричниот влог бил уплатен на денот на донесување на Актот на основање. 2.

На 02.09.15 претпријатието склучило договор за наем на магацин за

6.000 денари месечно и извршило плаќање за четири месеци однапред. 3.

На 03.09.15 набавено е моторно масло за препродажба во количина

од 800 литри по цена од 200 денари по литар. Моторното масло е набавено на одложено плаќање. 4.

На 06.09.15 продадени се 600 литри масло на купувачот Зоко по

продажна цена од 300 денари по литар. За извршената продажба претпријатието му испорачало фактура на купувачот во која е предвиден рок на плаќање од 15 дена. 106

5.

На 17.09.15 е платена фактурата на добавувачот за купеното моторно

масло во вредност од 160.000 денари. 6.

На 18.09.15 направена е нова набавка на моторно масло во количина

од 1.000 литри по цена од 190 денари. Моторното масло е набавено на одложено плаќање. 7.

На 21.09.15 купувачот Зоко ја платил фактурата во вредност од

180.000 денари. 8.

На 22.09.15 извршена е нова продажба во количина од 800 литри

масло по продажна цена од 300 денари по литар. Трговецот користи ФИ-ФО систем за евиденција на залихите. Наплатата е извршена во готово. 9.

На 30.09.15 пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари.

53.300 од пресметаниот износ опаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати. 10.

На 30.09.15 пресметани се временските разграничувања за месец

септември. 11.

На 01.10.15 уплатен е остатокот од паричниот основачки влог.

12.

На 02.10.15 претпријатието купило државни записи по номинална

вредност од 300.000 денари. Уплата е извршена наредниот ден по дисконтирана вредност од 298.400 денари. Рок на доспевање на записите е 31.12.2015. 13.

На 03.10.15 платена е фактурата на добавувачот во вредност од

190.000 денари. 14.

На 04.10.15 стигнале фактурите за комуналии во вредност од 5.500

денари. Тие опфаќаат трошоци за вода, струја и телефон кои се однесуваат за месец септември. Датумот на сите фактури е 30.09.15. 15.

На 05.10.15 продадени се 400 литри моторно масло за цена од 300

денари по литар. Наплатата е извршена во готово. 16.

На 06.10.15 набавена е нова количина на масло од 1.000 литри по

цена од 190 денари на одложено плаќање. 17.

На 07.10.15 платени се трошоците за комуналии за месец септември.

18.

На 08.10.15 исплатени се платите за месец септември.

19.

На 09.10.15 продадени се 800 литри масло по цена од 300 денари во

готово. 107

20.

На 21.10.15 исплатена е фактурата на добавувачот во вредност од

190.000 денари. 21.

На 22.10.15 продадени се 50 литри масло по цена од 300 денари по

литар на одложено плаќање. 22.

На 31.10.15 пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари.

53.300 од пресметаниот износ опаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати. 23.

На 31.10.15 пресметани се временските разграничувања за месец

октомври. 24.

На 01.11.15 добиен е кредит од банка во вредност од 480.000 денари.

Кредитот е со рок на отплата од 24 месеци, месечна рата од 20.000 денари и месечна камата од 4.800 денари. 25.

Истиот ден кога е добиен кредитот набавено е транспортно средство

од 600.000 денари во готово. Транспортното средство се евидентира во книгите на трговецот со век на употреба од 5 години, годишна амортизациона стапка од 20%, односно месечен трошок за амортизација од 10.000 денари. 26.

На 02.11 набавени се 1.000 литри моторно масло по цена од 190

денари за готово. 27.

На 03.11 купувачот платил 300.000 денари авансно за 1.000 литри

моторно масло. 28.

На 04.11.15 стигнале фактурите за комуналии во вредност од 5.500

денари. Тие опфаќаат трошоци за вода, струја и телефон кои се однесуваат за месец октомври. Датумот на сите фактури е 31.10.15. 29.

На 05.11 платените 1.000 литри масло се доставени до купувачот.

30.

На 07.11 платени се трошоците за комуналии за месец октомври.

31.

На 08.11.15 исплатени се платите за месец октомври.

32.

На 15.11 платено е за користени интелектуални услуги 15.000 денари.

33.

На 30.11. исплатени се 24.800 денари на банката, од кои 20.000

денари се за рата, а 4.800 денари за камата по основ на примен кредит. 34.

На 30.11 пресметан е трошокот по амортизација (10.000 денари) и

временските разграничувања за месец ноември. 108

35.

На 30.11. пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари.

53.300 од пресметаниот износ опаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати. 36.

На 01.12. набавени се 1.000 литри масло по цена од 190 денари.

Набавката е платена во готово. 37.

На 02.12. продадени се 1.000 литри масло по цена од 300 денари на

одложено плаќање. 38.

На 04.12.15 стигнале фактурите за комуналии во вредност од 6.500

денари. Тие опфаќаат трошоци за вода, струја и телефон кои се однесуваат за месец ноември. Датумот на сите фактури е 30.11.15. 39.

На 07.12 платени се трошоците за комуналии за месец ноември.

40.

На 08.12.15 исплатени се платите за месец ноември.

41.

На 12.12.15 отпишано е побарување од купувачите во вредност од

15.000 денари. 42.

На 14.12.15 купувачот платил дел од фактура во износ од 250.000

денари. 43.

На 20.12.15 набавен е канцелариски материјал за цена од 3.000

денари на одложено плаќање. 44.

На 31.12.15 државните записи доспеале и извршена е уплата на

сметката на трговецот во вредност од 300.000 денари. 45.

На 31.12. исплатени се 24.800 денари на банката, од кои 20.000

денари се за рата, а 4.800 денари за камата по основ на примен кредит. 46.

На 31.12. пресметан е трошокот по амортизација (10.000 денари) и

временските разграничувања за месец декември. 47.

На 31.12. пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари.

53.300 од пресметаниот износ отпаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати. 48.

На 31.12 стигнале фактурите за комуналии за месец декември во

износ од 6.500 денари. 49.

На 31.12 извршени се корективните книжења за 2015 година.

109

50.

Со извршениот попис на готови производи контантиран е кусок од

1.600 денари, односно книговодствената вредност на залихата на готови производи е пониска од фактичката за 1.600 денари. Подолу е прикажана спроведената евиденција во Дневникот на книжење. Евиденцијата е извршена на начин објаснет во претходните лекции. Доколку евиденцијата на одреден настан не ви е јасна, вратете се на лекциите кои се однесуваат на тој вид на книжење. Како дополнување на Дневникот на книжење, кое не го практикувавме во претходните лекции, е додадениот ред за опис на економскиот настан што се евидентира, кој се бележи под сметководствените ставови. Описот во сметководствената евиденција е од голема важност и би требало да го практикувате.

Р. бр. Назив на конто 1

+

Парични средства

250.000

Побарувања по основ на неуплатен основачки влог

250.000

Земјиште

200.000

-

Запишан, а неуплатен капитал

250.000

Запишан и уплатен основен капитал

450.000

Евидентиран капитал по акт за основање 2

Активни временски разграничувања

24.000

Парични средства

24.000

Платена кирија четири месеци од напред по договор 3

Залиха на производи

160.000

110

Обврски кон добавувачите

160.000

Набавени производи за продажба по ф-ра 4

Побарувања од купувачите

180.000

Приходи од продажба 4-а

Трошоци на продадени производи

180.000 120.000

Залиха на готови производи

120.000

Продажба на производи по ф-ра 5

Обврски кон добавувачите

160.000

Парични средства

160.000

Платена ф-ра на добавувачите 6

Залиха на производи

190.000

Обврски кон добавувачите

190.000

Набавени производи за продажба по ф-ра 7

Парични средства

180.000

Побарувања од купувачите

180.000

Наплатена ф-ра од купувачите 8

Парични средства

240.000

Приходи од продажба 8-а

Трошоци на продадени производи

240.000 154.000

111

Залиха на готови производи

154.000

Продажба на производи во готово 9

Трошоци за нето-плата

53.300

Трошоци за даноци и придонеси на плата

26.700

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси на плата

26.700

Пресметани плати за месец септември 10

Трошоци за кирии

6.000

Активни временски разграничувања

6.000

АВР за септември 11

Парични средства Побарувања основачки влог

11-а

250.000 по

основ

на

неуплатен

Запишан, а неуплатен капитал

250.000 250.000

Запишан и уплатен основен капитал

250.000

Уплатен упишан основачки капитал 12

Инвестиции во државни записи

298.400

Парични средства

298.400

Набавка на државни записи 13

Обврски кон добавувачите

190.000

112

Парични средства

190.000

Платена ф-ра на добавувачите 14

Трошоци за комуналии

5.500

Обврски кон добавувачите Пресметани септември 15

трошоци

за

5.500 комуналии

Парични средства

за 120.000

Приходи од продажба 15-а

Трошоци на продадени производи

120.000 76.000

Залиха на готови производи

76.000

Продажба на производи во готово 16

Залиха на производи

190.000

Обврски кон добавувачите

190.000

Набавени производи за продажба по ф-ра 17

Обврски кон добавувачите

5.500

Парични средства

5.500

Платена ф-ра на добавувачите 18

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси на плата

26.700

Парични средства

80.000

113

Исплатена плата за месец септември 19

Парични средства

240.000

Приходи од продажба 19-а

Трошоци на продадени производи

240.000 152.000

Залиха на готови производи

152.000

Продажба на производи во готово 20

Обврски кон добавувачите

190.000

Парични средства

190.000

Платена ф-ра на добавувачите 21

Побарувања од купувачите

15.000

Приходи од продажба 21-а

Трошоци на продадени производи

15.000 9.500

Залиха на готови производи

9.500

Продажба на производи по ф-ра 22

Трошоци за нето-плата

53.300

Трошоци за даноци и придонеси на плата

26.700

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси на плата

26.700

Пресметани плати за месец октомври

114

23

Трошоци за кирии

6.000

Активни временски разграничувања

6.000

АВР за октомври 24

Парични средства

480.000

Обврски за примени кредити

480.000

Одобрен кредит од деловна банка 25

Транспортни средства

600.000

Парични средства

600.000

Набавено транспортно средства 26

Залиха на производи

190.000

Парични средства

190.000

Набавени производи за продажба по ф-ра 27

Парични средства

300.000

Обврски за примени аванси

300.000

Примен аванс од купувачите 28

Трошоци за комуналии

5.500

Обврски кон добавувачите Пресметани октомври 29

трошоци

за

Обврски за примени аванси

5.500 комуналии

за 300.000

115

Приходи од продажба 29-а

Трошоци на продадени производи

300.000 190.000

Залиха на производи

190.000

Испорачани производи по авансно плаќање 30

Обврски кон добавувачите

5.500

Парични средства

5.500

Платена ф-ра на добавувачите 31

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси на плата

26.700

Парични средства

80.000

Исплатена плата за месец октомври 32

Трошоци за услуги

15.000

Парични средства

15.000

Набавена услуга 33

Трошоци за камата Обврски за примени кредити

4.800 20.000

Парични средства

24.800

Платена рата и камата по одобрен кредит 34

Трошок за амортизација

10.000

116

Исправка на вредноста на транспортното средство (акумулирана амортизација)

10.000

Пресметана амортизација за месец ноември 34-а

Трошоци за кирии

6.000

Активни временски разграничувања

6.000

АВР за ноември 35

Трошоци за нето-плата

53.300

Трошоци за даноци и придонеси на плата

26.700

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси на плата

26.700

Пресметана плата за месец ноември 36

Залиха на производи

190.000

Парични средства

190.000

Набавени производи за продажба во готово 37

Побарувања од купувачите

300.000

Приходи од продажба 37-а

Трошоци на продадени производи

300.000 190.000

Залиха на готови производи

190.000

Продажба на производи по ф-ра 38

Трошоци за комуналии

6.500

117

Обврски кон добавувачите

6.500

Преметани трошоци за комуналии за ноември 39

Обврски кон добавувачите

6.500

Парични средства

6.500

Платена ф-ра на добавувачите 40

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси на плата

26.700

Парични средства

80.000

Исплатена плата за месец ноември 41

Расход за ненаплатливи побарувања

15.000

Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите

15.000

Отпишано побарување од купувачите 42

Парични средства

250.000

Побарувања од купувачите

250.000

Наплатена ф-ра од купувачите 43

Трошоци за канцелариски материјал

3.000

Обврски кон добавувачите

3.000

Набавка на канцелариски материјали по ф-ра 44

Парични средства

300.000

118

Инвестиции во државни записи

298.400

Приходи од инвестиции во хартии од вредност Уплата по основ на доспевање на државни записи 45

Трошоци за камата Обврски за примени кредити

1.600

4.800 20.000

Парични средства

24.800

Платена рата и камата по одобрен кредит 46

Трошок за амортизација

10.000

Исправка на вредноста на транспортното средство (акумулирана амортизација)

10.000

Пресметана амортизација за месец декември 46-а

Трошоци за кирии

6.000

Активни временски разграничувања

6.000

АВР за месец декември 47

Трошоци за нето-плата

53.300

Трошоци за даноци и придонеси на плата

26.700

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси на плата

26.700

Пресметана плата за месец декември 48

Трошоци за комуналии

6.500

119

Обврски кон добавувачите

6.500

Преметани трошоци за комуналии за декември 49

Исправка средства

на

вредноста

на

транспортни

20.000

Транспортни средства

20.000

Корективно книжење 49-а

Исправка на вредноста на побарувања на купувачите

15.000

Побарувања од купувачите

15.000

Корективно книжење 50

Расход за загуби на залихи

1.600

Залиха на производи

1.600

Корективно книжење

Изработка на т-сметки врз основа на Дневникот на книжење

Откако ќе завршиме со евиденцијата во Дневникот на книжење треба да пристапиме кон изработка на т-сметки за сите конта кои претрпеле промени во разгледуваниот период. Со т-сметките се запознавме уште на првите лекции, но сега ќе се потсетиме дека тие ги евидентираа промените кои настануваат на одредена сметка во одреден временски период. На крајот на периодот се пресметува збирот на левата и десната страна на сметката, односно збирот на

120

страната должи и збирот на страната побарува. Потоа, овие збирови се одземаат еден од друг и се добива салдото на сметката. Сите т-сметки за конкретниот пример се прикажани во текстот подолу. Од приказот гледаме дека пред евиденцијата на промената е забележан датумот на кој е реализирана таа промена. На крајот на перидот се прикажуваат поединечни збирови на промените на левата и промените на десната страна. Доколку разликата меѓу збирот на левата и десната страна е позитивна, евидентираме салдо на левата страна, односно на страната должи. Пример за тоа е сметката Парични средства. А, доколку разликата меѓу збирот на десната и левата страна е негативна, евидентираме салдо на десната страна, односно на страната побарува. Пример за тоа е сметката Обврски кон добавувачите.

01.09.15 02.09.15 17.09.15 21.09.15 22.09.15 01.10.15 02.10.15 03.10.15 05.10.15 07.10.15

Парични средства + 250.000 24.000 160.000 180.000 240.000 250.000

07.11.15 08.11.15

Земјиште 298.400 190.000

01.09.15

120.000 5.500

08.10.15 09.10.15 21.10.15 01.11.15 01.11.15 02.11.15 03.11.15

Побарувања по основ на неуплатен основачки влог + 01.09.15 250.000 01.10.15 250.000 250.000 250.000 Салдо: 0

Салдо:

+ 200.000 200.000 200.000

0

80.000 240.000 190.000 480.000 600.000 190.000 300.000

01.09.15 01.10.15 Салдо:

Запишан, а неуплатен капитал + 250.000 250.000 250.000 250.000 0

5.500 80.000 121

15.11.15 30.11.15 02.12.15 07.12.15 08.12.15 14.12.15 31.12.15 31.12.15 Салдо:

03.09.15 06.09.15 18.09.15 22.09.15 25.10.15 06.10.15 09.10.15 22.10.15 02.11.15 05.11.15 01.12.15 02.12.15 31.12.15 Салдо:

15.000 24.800 190.000 6.500 80.000

Запишан и уплатен основачки капитал + 01.09.15 450.000 01.10.15 250.000 0 700.000 Салдо: 700.000

250.000 300.000 2.610.000 445.500

АВР 24.800 2.164.500

Залиха на пр-ди + 160.000

+ 02.09.15 30.09.15

24.000 6.000

31.10.15 30.11.15 31.12.15 Салдо:

24.000 0

6.000 6.000 6.000 24.000

120.000 190.000 154.000 76.000 190.000 152.000 9.500 190.000 190.000 190.000

920.000 26.900

190.000 1.600 893.100

06.09.15 21.09.15 22.10.15

Побарувања од купувачите + 180.000 180.000 15.000

02.12.15

300.000

03.09.15 17.09.15 18.09.15 03.10.15 30.09.15 06.10.15 07.10.15 21.10.15 31.10.15 07.11.15 30.11.15 07.12.15 20.12.15 31.12.15

Обврски кон добавувачите + 160.000 160.000 190.000 190.000 5.500 190.000 5.500 190.000 5.500 5.500 6.500 6.500

557.500 Салдо:

3.000 6.500 567.000 9.500

122

14.12.15

250.000

31.12.15 Салдо:

06.09.15 22.09.15 05.10.15 09.10.15 22.10.15 05.11.15 01.12.15

495.000 50.000

Салдо:

06.09.15

Приходи од продажба + 180.000 240.000 120.000 240.000 15.000 300.000 300.000 0 1.395.000

Салдо:

30.09.15 31.10.15 30.11.15 31.12.15

15.000 445.000

1.395.000 Трошоци за нето плата + 53.300 53.300 53.300 53.300 213.200 213.200

22.09.15 05.10.15 09.10.15 22.10.15 05.11.15 01.12.15 Салдо:

Трошоци на продадени прди + 120.000 154.000 76.000 152.000 9.500 190.000 190.000 891.500 891.500

0 0

Трошоци за даноци и придонеси од плата + 30.09.15 26.700 31.10.15 26.700 30.11.15 26.700 31.12.15 26.700 106.800 0 Салдо: 106.800 0

0 0

Обврски кон вработените за плата + 30.09.15 53.500 08.10.15 53.500 31.10.15 53.500 08.11.15 53.500 30.11.15 53.500 08.12.15 53.500

Обврски за даноци и придонеси од плата + 30.09.15 26.700 08.10.15 26.700 31.10.15 26.700 08.11.15 26.700 30.11.15 26.700 08.12.15 26.700 31.12.15 26.700 80.100 106.800 123

31.12.15

53.500 160.500

Салдо:

30.09.15 31.10.15 30.11.15 31.12.15 Салдо:

30.09.15 31.10.15 30.11.15 31.12.15 Салдо:

01.11.15

Трошоци за кирии + 6.000 6.000

15.11.15 Салдо:

Инвестиции во државни записи 02.10.15 21.09.15 Салдо:

6.000 6.000 24.000 24.000

6.500 6.500 24.000 24.000

0 0

Транспортни средства + 600.000

298.400 0

01.11.15 30.11.15 31.12.15

298.400 298.400

480.000 20.000 20.000 40.000

Салдо:

480.000 440.000

Обврски за примени аванси + 03.11.15 05.11.15

300.000 300.000 300.000

Салдо:

20.000 20.000

Трошоци за услуги + 15.000 15.000 15.000

+ 298.400

Обврски за примени кредити + -

Трошоци за комуналии + 5.500 5.500

600.000 580.000

26.700

214.000 53.500

31.12.15 Салдо:

Салдо:

300.000 0

Трошоци за камата + 30.11.15 31.12.15

4.800 4.800 9.600 9.600

Салдо:

Исправка на вредноста на транс. с-ва +

124

30.11.15 31.12.15 Салдо:

Трошоци за амортизација + 10.000 10.000 20.000

30.11.15 31.12.15 31.12.15

10.000 10.000 20.000 20.000

20.000 0

Салдо:

20.000 Исправка на вредноста на поб. од куп.

Расход за ненаплативи побарувања + 12.12.15 15.000 15.000 Салдо: 15.000 Трошоци за канцелариски материјал + 20.12.15 3.000 3.000 Салдо: 3.000

+ 12.12.15 31.12.15 Салдо:

15.000 15.000 15.000 0

15.000

Приходи од инвестиции во х.в. + 31.12.15 1.600 Салдо:

1.600 1.600

Расход за загуби на залихи + 1.600 31.12.15 1.600 Салдо: 1.600

Спроведување на корективни книжења

Вратете се на Дневникот на книжење и ќе забележите дека корективните книжења се прикажани со ставовите 49 и 49-а. Во категоријата на корективни конта се вбројуваат контата кои вршат исправка на вредноста на средствата. Исправката на вредноста на постојаните средства, односно контото Акумулирана 125

амортизација, за кое во овие лекции го користиме називот: Исправка на вредноста на постојани средства, е најтипично корективно конто. Ако се вратите на лекцијата за пресметка на амортизација, ќе се потсетите дека ова е воедно и времено конто, кое се затвора на крајот на пресметковниот период со контото чија исправка jа врши. Во разгледуваниот пример имаме евидентирано 20.000 денари на контото Исправка на вредноста на транспортни средства, кои ги затвораме на крајот на пресметковниот период со книговодствениот став број 49 од Дневникот на книжење. Со затворањето на корективното конто вршиме фактичка исправка на вредноста на транспортното средство, која од 600.000 денари се намалува на 580.000 денари. Покрај контото Исправка на вредноста на транспортните средства, ќе го забележиме и контото Исправка на вредноста на побарувањата на купувачите. И ова е корективно конто со кое се врши исправка на вредноста на побарувањата од купувачите поради отпишано побарување. Контото Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите

се затвора на крајот на

пресметковниот период со книговодствениот став 49-а, со кој се врши фактичка исправка, односно намалување на побарувањата од купувачите. Сите конта на кои се евидентира исправка на вредноста се затвораат по истиот принцип.

Сортирање на сметките по видови

Во воведот на финансиските извештаи истакнавме дека билансот на успех е преглед на расходите и приходите на едно претпријатие, а билансот на состојаба дава

преглед

на

средствата,

обврските

и

капиталот

со

кој

располага

претпријатието. Исто така кажавме дека салдата од т-сметките на крајот на пресметковниот период се пренесуваат во основните финансиски извештаи: билансот на успех и билансот на состојба. Па, за да ги составиме финансиските 126

извештаи ќе треба да ги сортираме сметките по видови. Ќе почнеме со класификација на сметките по основните елементи на финансиските извештаи.

Приходни сметки

Во категоријата на приходни сметки ќе влезат сите сметки, кои претставуваат одреден приход за претпријатијата и во својот назив најчесто ги содржат термините приход или добивка. Салдата на т-сметки на приходните конта од разгледуваниот пример се следните:

+ Приходи од продажба

1.395.000

Приходи од инвестиции во х.в.

1.600 Збир:

1.396.600

Претпријатието во разгледуваниот период оставарило приходи од продажба и приходи од инвестиции во хартии од вредност. Приходите, какошто налагаат правилата на сметководствената евиденција се евидентираат на негативната страна, односно на страната побарува и нормално е нивното салдо да биде негативно. Исклучок од ова правило, односно книжење на позитивната страна на приходните конта, е можно доколку станува збор за корективно книжење.

127

Расходни сметки

Во категоријата на расходни сметки ќе влезат сите сметки, кои претставуваат одреден трошок за претпријатијата и во својот назив најчесто ги содржат термините трошок, расход или загуба. Салдата на т-сметки на расходните конта од разгледуваниот пример се следните:

+ Трошоци за продадени производи

891.500

Трошоци за нето плата

213.200

Трошоци за даноци и придонеси од плата

106.800

Трошоци за кирии

24.000

Трошоци за комуналии

24.000

Трошоци за услуги

15.000

Трошоци за камата

9.600

Трошоци за амортизација

20.000

Расход за ненаплативи побарувања

15.000

Трошоци за канцелариски материјал

3.000

Расход за загуби на залихи

1.600

-

Збир: 1.323.700 Претпријатието во разгледуваниот период оставарило повеќе видови на расходи. Расходите, какошто налагаат правилата на сметководствената евиденција се евидентираат на позитивната страна, односно на страната должи и нормално е нивното салдо да биде позитивно. Исклучок од ова правило, односно книжење на негативната страна на расходните конта, е можно доколку станува збор за корективно книжење. 128

Сметки на коишто се евидентираат средствата со кои располага претпријатието

За средствата зборувавме исто така во воведот на финансиските извештаи и кажавме дека во категоријата на средства влегува се она со коешто едно претпријатие располага. Дел од средствата се во материјален вид (згради, машини, земјиште, производи итн.), а дел се во нематеријален вид (патенти, лиценци, софтвер, итн.). Во категоријата на средства влегуваат и побарувањата, коишто ќе се материјализираат во некој иден период. Од примерот што го разгледуваме, ги издвоивме следните конта кои ги евидентираат средствата со нивните салда на крајот на пресметковниот период:

+

-

Парични средства

445.500

Земјиште

200.000

Залиха на производи

26.900

Побарувања од купувачите

50.000

Транспортни средства Побарувања по основ на неуплатен основачки влог

580.000 0

АВР

0

Ивестиции во државни записи

0

Бидејќи станува збор за средства нормално е нивното салдо да биде позитивно.

129

Сметки на коишто се евидентираат обврските на претпријатието

Обврските, како сметки во пасивата на билансот на состојба, ги претставуваат долговите на претпријатието. Од примерот што го разгледуваме, ги издвоивме следните конта кои ги евидентираат обврските на претпријатието со нивните салда на крајот на пресметковниот период:

+ Обврски кон добавувачите

9.500

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси од плата

26.700

Обврски за примени кредити

440.000

Обврски за примени аванси

0

Бидејќи станува збор за обврски нормално е нивното салдо да биде негативно.

Сметки на коишто се евидентира капиталот на претпријатието

Капиталот на претпријатието влегува во пасивата на билансот на состојба и го прикажува делот од средствата кои се финансираат од сопствени извори на претпријатието. Неговата вредност е еднаква на разликата меѓу средствата и обврските на претпријатието. Од примерот што го разгледуваме, ги издвоивме следните конта кои го евидентираат капиталот на претпријатието со нивните салда на крајот на пресметковниот период:

130

+ Запишан и уплатен основачки капитал

700.000

Запишан, а неуплатен капитал

0

Бидејќи станува збор за капитал, кој влегува во склопот на пасивата на билансот на состојба, нормално е салдото на капиталните сметки да биде негативно.

Корективни сметки

Откако ги распоредивме сите сметки, останаа само сметките: Исправка на вредноста на транспортни средства и Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите Овие се корективни сметки и секогаш на крајот на пресметковниот период се затвораат, односно имаат салдо нула. Сметките со салдо нула не влегуваат во финансиските извештаи.

Пренесување на салдата од т-сметките во билансот на успех

Веќе знаеме дека билансот на успех е составен од приходите и расходите на претпријатието, па за неговото составување ќе ги користиме салдата на приходните и расходните сметки на крајот на пресметковниот период.

131

+ Приходи од продажба

1.395.000

Приходи од инвестиции во х.в.

1.600 Збир:

1.396.600

+ Трошоци за продадени производи

891.500

Трошоци за нето плата

213.200

Трошоци за даноци и придонеси од плата

106.800

Трошоци за кирии

24.000

Трошоци за комуналии

24.000

Трошоци за услуги

15.000

Трошоци за камата

9.600

Трошоци за амортизација

20.000

Расход за ненаплативи побарувања

15.000

Трошоци за канцелариски материјал

3.000

Расход за загуби на залихи

1.600

-

Збир: 1.323.700

Од прегледот гледаме дека збирот на приходите изнесува 1.396.600 денари, а збирот на расходите изнесува 1.323.700. Финансискиот резултат на работењето е разлика меѓу приходите и расходите и во нашиот случај тој изнесува 72.900 денари. Станува збор за позитивен финансиски резултат, односно остварена добивка. Остварената добивка од работењето е подложна на оданочување со данок 132

на добивка од 10%. Кога ќе го одбиеме износот на данок, ќе ја добиеме нето добивката во вредност од 65.610 (72.900 – 7.290). Тоа е суштината на изработката на билансот на успех, само што формата на неговото претставување бара разграничување на бруто добивка, оперативна добивка, добивка пред оданочување и нето добивка. Бруто добивката се добива како разликата меѓу приходите и расходите од вршењето на основната дејност. Во случајот што ние го разгледуваме тоа се приходите од продадените производи и трошоците на продадените производи, а бруто добивката изнесува 503.500 (1.395.000 – 891.500). Оперативната добивка се добива со корекција на бруто добивката со приходите кои не се резултат на продажба на основните производи и индиректните трошоците на работењето. Во нашиот случај во категоријата на индиректни трошоци ќе ги вклучиме: трошоците за плати, придонеси од плати, кирии, комуналии, трошоци за канцелариски материјал, услуги и амортизација. Добивката пред оданочување се добива со корекција на оперативната добивка со приходите и расходите од камати, даноци и вонредните приходи и расходи. Во нашиот случај во оваа категорија би влегле приходите од инвестиции во хартии од вредност, бидејќи претставуваат каматни приходи, трошоците за камата, трошоци за ненаплативи побарувања и расходите за загуби на залихи, кои се всушност вонредни расходи. По одземањето на данокот на добивка од добивката пред оданочување ќе го добиеме износот на нето-добивката. Биланс на упех би требало да изгледа на следниот начин:

133

Биланс на успех Приходи од продажба

1.395.000

Трошоци за продадени производи

891.500

БРУТО ДОБИВКА

503.500

Трошоци за нето плата

213.200

Трошоци за даноци и придонеси од плата

106.800

Трошоци за кирии

24.000

Трошоци за комуналии

24.000

Трошоци за услуги

15.000

Трошоци за амортизација

20.000

Трошоци за канцелариски материјал ОПЕРАТИВНА ДОБИВКА

3.000 97.500

Приходи од инвестиции во х.в.

1.600

Трошоци за камата

9.600

Расход за ненаплативи побарувања Расход за загуби на залихи ДОБИВКА ПРЕД ОДАНОЧУВАЊЕ Данок на добивка (10%) НЕТО ДОБИВКА

15.000 1.600 72.900 7.290 65.610

Пренесување на салдата од т-сметките во билансот на состојба

Билансот на состојба ќе го изработиме на истиот принцип на кој го изработивме билансот на успех, а тоа е со пренесување на салдата од т-сметките на 134

соодветните конта во утврдената форма на билансот. Но, за да го извршиме тоа, прво накратко ќе се запозанеме со основните елементи на билансот на состојба.

Елементи на билансот на состојба

Билансот на состојба е составен од две страни: актива и пасива. Активата, односно левата страна на билансот на состојба ги содржи средствата, а пасивата, односно десната страна, ги содржи обврските и капиталот. Збирот на активата е еднаков на збирот на пасивата. Средствата, прикажани во активата на билансот на состојба, се делат на тековни и нетековни средства. Во категоријата на тековни средства, влегуваат оние средства кои можат да бидат конвертирани во готовина за временски циклус пократок од една година. Тука спаѓаат: - готовината; - краткорочните побарувања; - залихите; - инвестициите во краткорочни хартии од вредност, краткорочни банкарски депозити; - активните временски разграничувања. Тековните средства се нарекуваат и обртни средства. Нетековните средства или т.н. постојани средства се средства чиј век на користење е подолг од една година и тука влегуваат: 135



материјалните

нетековни

средства

(земјиште,

недвижнини,

транспортни средства, опрема и сл.); 

нематеријалните нетековни средства (лиценци, патенти, франшизи,

софтвер, гудвил и сл.); и 

финансиските нетековни средства (инвестиции во долгорочни хартии

од вредност, долгорочни банкарски депозити и сл.). Обврските од пасивата на билансот на состојба исто така се делат на тековни (краткорочни) обврски и долгорочни обврски. Тековни обврски се оние обврски кои треба да бидат подмирени, односно исплатени, за временски период пократок од една година. Во категоријата тековни обврски влегуваат: 

обврските кон добавувачите;



обврските за плати;



обврските за даноци;



обврските за издадени краткорочни хартии од вредност;



обврските за краткорочни кредити;



пасивните временски разграничувања.

Долгорочните обврски ги вклучуваат долговите на претпријатието кои треба да се платат за временски период подолг од една година. Карактеристични долгорочни обврски се: 

обврските по издадени долгорочни хартии од вредност;



обврските за долгорочни кредити.

Капиталот, како трет елемент од билансот на состојба, е изведена големина, која се добива како разлика меѓу средствата и обврските на претпријатието. Капиталот може да произлезе од два извора, па разликуваме:

136



вложен капитал од страна на сопствениците (како што е основачкиот

капитал и акционерскиот капитал, вклучувајќи ги и премиите по издадените акции); и 

заработен капитал од работата на претпријатието, на пример,

акумулираната (задржаната) добивка.

Изработка на билансот на состојба Самиот извештај за финансиската состојба на претпријатието може да се изработи во две форми: еднострана и двострана форма. И двете форми се прифатливи. Врз основа на салдата од т-сметките на контата кои влегуваат во склопот на билансот на состојба на претпријатието ќе го изработиме билансот на состојба и ќе го прикажеме во двете форми на следниот начин:

Актива

Пасива

Средства

Обврски и капитал

Парични средства

445.500 Обврски кон добавувачите

Земјиште

200.000

Залиха на производи Побарувања од купувачите Транспортни средства

Обврски кон вработените за плата Обврски за даноци и 26.900 придонеси од плата 50.000 Обврски за примени кредити

580.000 Вкупни обврски: Запишан и уплатен основачки капитал Добивка од тековната година

Вкупно:

1.302.400 Вкупно:

9.500 53.300 26.700 440.000 529.500 700.000 72.900 1.302.400 137

Биланс на состојба Средства Парични средства

445.500

Земјиште

200.000

Залиха на производи

26.900

Побарувања од купувачите

50.000

Транспортни средства Вкупни средства:

580.000 1.302.400

Обврски и капитал Обврски кон добавувачите

9.500

Обврски кон вработените за плата

53.300

Обврски за даноци и придонеси од плата

26.700

Обврски за примени кредити

440.000

Вкупни обврски:

529.500

Запишан и уплатен основачки капитал

700.000

Добивка од тековната година Вкупно капитал и обврски:

72.900 1.302.400 138

Доколку книжењата во Дневникот и утврдувањето на салдата на т-сметките во главната книга сте го извршиле на исправен начин, билансот на состојба треба да ви биде во рамнотежа, односно активата и пасивата треба да бидат еднакви. Ако го разгледате подетално горе прикажаниот биланс на состојба, ќе видите дека рамнотежата се постигнува со вклучување на сметката Добивка од тековната година, во склопот на капиталот од пасивата на билансот. Под добивка од тековната година се подразбира добивката пред оданочување од билансот на успех. При презентирањето на билансот на состојба се бара разграничување на средствата и обврските на тековни и долгорочни. Разграничувањето може да го извршите според погоре наведените објаснувања за елементите на билансот на состојба.

Распределба на финансискиот резултат

Во рамките на оваа лекција, ќе го разгледаме и прашањето за распределба на финансискиот резултат, кој веќе кажавме дека може да биде позитивен, односно претпријатието да остварило добивка од своето работење и негативен, односно претпријатието да остварило загуба од своето работење.

Распределба на добивката

За распределба на добивката кај акционерските друштва како дивиденда веќе зборувавме во лекцијата за евидентирање на капиталот, а во оваа лекција ќе споменеме и некои други начини на распределба.

139

Доколку станува збор за добивка, која останала нераспределена во тековната година, претпријатието ја евидентира на сметката Акумулирана (Задржана) добивка. Акумулираната (Задржаната) добивка влегува во категоријата на капитални сметки на претпријатието, односно со нејзиниот износ се зголемува вкупниот капитал со кој располага претпријатието. Претпријатието може да донесе одлука да ја распредели задржаната добивка на: дивиденди на акционерите или лични примања на сопствениците на



капиталот; 

зголемување на капиталот;



издвојувања за резерви.

Да претпоставиме дека од нераспределената добивката од 90.000 денари, претпријатието распределило 60.000 денари за дивиденди на акционерите, а 30.000 денари за зголемување на резервите. Книжењата на распределбата во Дневникот на книжење би требало да изгледаат вака: Реден бр.

Назив на конто

+

Задржана добивка

Од

-

90.000

Парични средства

60.000

Резерви

30.000

Дневникот

предизвикува

на

намалување

книжење на

гледаме

паричните

дека

исплатената

средства

со

кои

дивиденда располага

претпријатието, а прераспределбата на задржаната добивка на контото Резерви предизвикува намалување на задржаната добивка, а зголемување на резервите. Намалувањето е евидентирано на позитивната страна, односно на страната должи, а зголемувањето е евидентирано на негативната страна, односно на страната 140

побарува, бидејќи и задржаната добивка и резервите се капитални сметки, кои се во состав на капиталот на претпријатието.

Покривање на загубата

Доколку претпријатието утврди загуба од своето работење, загубата мора да биде покриена. Покривањето на загубата може да се изврши преку: 

намалување на акумулираната добивка;



намалување на резервите;



намалување на главнината.

Извештај за парични текови

Традиционално, како основни финансиски извештаи се сметаат билансот на состојба и билансот на успех. Но, новиот сет на основни финансиски извештаи, покрај овие два, ги вклучува и извештајот за парични (готовински) текови и извештајот за промена на капиталот. Извештајот за парични текови, кој ја прикажува готовината генерирана и потрошена во одреден временски период, се повеќе добива на значење при анализа на финансиските перформанси на една компанија. Текот на готовина, прикажан во овој извештај, ја класифицира готовината на три категории: 

Готовина од оперативни активности – која ги вклучува паричните

приливи и одливи кои се поврзани со основната дејност на претпријатието; 141



Готовина од инвестициски активности – која ги вклучува паричните

приливи и одливи кои се поврзани со продажбата и набавката на долгорочни средства и инвестиции (машини, земјиште, опрема); 

Готовина од финансиски активности – која ги вклучува паричните

приливи и одливи кои се поврзани со хартии од вредност кои ги издава претпријатието (обврзници, акции, исплата на дивиденди) или предизвикуваат промени во капиталот.

Разбирање на промените во готовината

Подолу ви наведов неколку прашања кои ќе ви овозможат полесно да сфатите како одредени активности од работењето се одразуваат врз готовината на претпријатието. 1.

Основачот на претпријатието

го

уплатил паричниот

дел од

запишаниот капитал. Што се случило со готовината? Одговор: Готовината на претпријатието се зголемила. (потсетете се на книжењата од лекцијата Капитал). 2. Банката му одобрила кредит на претпријатието. Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието? Одговор: Готовината на претпријатието се зголемила, бидејќи банката го исплатила кредитот на сметката на претпријатието. 3. Претпријатието купило производи за препродажба. Што се случило со готовината?

142

Одговор: Доколку претпријатието ги купило производите на одложено плаќање, сметката Парични средства нема да претрпи никакви промени, а доколку платило веднаш, готовината се намалила. 4. Излезна фактура била уплатена од купувачот со што се намалило салдото на сметката Побарувања од купувачите. Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието? Одговор: Готовината се зголемила. 5. Претпријатието извршило плаќање на влезна фактура за услугите од некој добавувач, со што се зголемило салдото на сметката Обврски кон добавувачите (во апсолутен износ, не земајте го во предвид негативниот предзнак). Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието? Одговор: Готовината се намалила. 6. Претпријатието исплатило дивиденда на акционерите. Што се случило со готовината? Одговор: Готовината се намалила. 7. Претпријатието извршило продажба на производи. Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието? Одговор: Доколку претпријатието ги продало производите на одложено плаќање, сметката Парични средства нема да претрпи никакви промени, а доколку наплатата била извршена веднаш, готовината се зголемила. 8. Претпријатието платило однапред годишна претплата за одредено списание. Што се случило со готовината? Одговор: Готовината се намалила, зошто плаќањето е извршено. 143

9. Претпријатието склучило договор за издавање на магацин под наем, пришто со закупецот е договорено плаќање по три месеци користење на магацинскиот простор. Што се случило со готовината на претпријатието? Одговор: Готовината не се променила, бидејќи плаќањето ќе биде извршено дури по три месеци. Се надевам дека овие прашања ќе ви помогнат да го разберете принципот на промена на готовината. Кога ќе донесувате заклучок за тоа како одредена трансакција се рефлектира врз готовината, доволно е само да се потсетите како таа трансакција се евидентира во Дневникот на книжење на претпријатието, односно дали таа евиденција ја инволвира сметката Парични средства и дали предизвикува намалување или зголемување на нејзиното салдо. Би сакала да појаснам, за да не дојде до недоразбирање, дека кога зборуваме за готовина мислиме на сметката Парични средства.

Класификација на готовинските трансакции

На самиот почеток на оваа лекција спомнавме дека готовинските текови на едно претпријатие, при изработка на извештајот за парични текови, треба да се класифицираат во три категории: готовински текови од оперативни активности, готовински текови од инвестициски активности и готовински текови од финансиски активности. Тука ќе се обидам да ви објаснам како да разграничите во кој тип на активности влегуваат одредени трансакции.

144

Готовински тек од оперативни активности

Готовинскиот тек од оперативните активности ги вклучува промените на салдата во сметките на тековните средства и тековните обврски на претпријатието, односно промените на контата: 

Побарувања од купувачите;



Залихи;



Аванси;



Останати тековни средства;



Обврски кон добавувачите;



Обврски за плати;



Обврски за придонеси и даноци за плати;



Обврски за камати;



Обврски за даноци;



Останати тековни обврски.

Готовински тек од инвестициски активности

Готовинскиот тек од инвестициски активности ги вклучува промените на салдата во сметките на долгорочните средства, односно промените на контата: 

Долгорочни инвестиции;



Земја;



Згради;



Опрема;



Транспортни средства;



Мебел.

145

Готовински тек од финансиски активности

Готовинскиот тек од финансиски активности ги вклучува промените на салдата во сметките на долгорочните обврски и капиталот, односно промените на контата: 

Обврски по издадени обврзници,



Обврски по долгорочни кредити;



Капитал;



Задржана добивка.

Подготовка на извештајот за парични текови

Извештајот за парични текови се подготвува на индиректен или директен метод. Кај индиректниот метод, готовинските текови се одредуваат од промените што настанале во салдата на соодветните конта во разгледуваниот период. Кај директниот метод, соодветните трансакции се внесуваат директно во извештајот за готовински текови. Готовинските текови од оперативните активности може да се внесуваат индиректно,

а

готовинските

текови

од

инвестициските

и

финансиските

активности се внесуваат исклучиво директно. Да ви го појаснам ова со пример. Претпријатието во текот на годината врши повеќе поединечни продажби на производи. Секоја продажба за која наплатата е извршена во готово треба да се евидентира во извештајот за готовински текови како зголемување на готовината. Продажбата која е извршена на одложено плаќање, нема да се евидентира во извештајот на готовински текови во моментот 146

на испораката на производите, но ќе треба да се евидентира во моментот кога купувачот ќе го изврши плаќањето, исто така како зголемување на готовината. За големите претпријатија е тешко секоја поединечна готовинска продажба и секоја наплата од купувачите да ја евидентираат во извештајот за готовински текови, па затоа промените во сметката Парични средства ги утврдуваат на индиректен начин согласно промените во салдата на сметките Побарувања од купувачите и Залихи на производи во разгледуваниот период. Додека пак секоја поединечна набавка на опрема, која влегува во категоријата инвестициски активности, мора да биде внесена во извештајот за готовински текови директно, како намалување на готовината. Или пак исплатата на дивидендата на акционерите, која влегува во категоријата на финансиски активности, исто така се внесува директно во извештајот за парични текови како намалување на готовината.

Пресметка на готовинскиот тек од оперативни активности

Ајде да се обидеме на конкретен пример да го пресметаме готовинскиот тек од оперативните активности на индиректен начин. Готовинскиот тек од оперативните активните активности се пресметува на крајот на годината врз основа на податоците од билансот на состојба и билансот на успех. Во текстот подолу се прикажани биланс на состојба и биланс на успех на претпријатието на 31.12.15. Можеме да забележиме дека билансот на состојба, покрај податоци за 2015 година, содржи и податоци за 2014 година, и тоа е нормален начин на презентација на овој извештај.

147

Биланс на успех на 31.12.2015 Приходи од продажба

507.000

Трошоци за продадени производи

150.000

Бруто добивка

357.000

Амортизација

9.000

Останати оперативни трошоци

111.000

Оперативна добивка

237.000

Расходи за камати

42.000

Загуба од отуѓување на постојани средства

3.000

Нето добивка пред oданочување Данок на добивка Нето добивка

192.000 47.000 145.000

148

Биланс на состојба

2015

2014

Готовина

55.000

33.000

Побарувања од купувачите

20.000

30.000

Залихи

15.000

10.000

Претплати

5.000

1.000

Опрема

9.000

24.000

Згради

35.000

149.000

Земјиште

20.000

130.000

Вкупно средства

159.000 377.000

Средства Тековни средства

Постојани средства

Обврски Тековни обврски Обврски кон добавувачите

28.000

12.000

Однапред наплатен приход

6.000

8.000

27.000

130.000

Акционерски капитал

50.000

70.000

Задржана добивка

48.000

157.000

Вкупно капитал и обврски

159.000 377.000

Долгорочни обврски Обврзници Капитал

149

За утврдување на готовинските текови од оперативните активности на индиректниот начин, потребни ни се следните податоци од билансот на успех: 

Нето добивка;



Амортизацијата;



Добивката/Загубата од отуѓување на постојани средства.

И податоците од Билансот на состојба за: 

Тековните средства;



Тековните обврски.

Нето добивката од билансот за успех на некој начин ја поистоветуваме со расположливата готовина на крајот на периодот и при изработка на извештајот за парични текови поаѓаме токму од неа. Се поаѓа од претпоставка дека сите приходи што сме ги реализирале во разгледуваниот период сме ги конвертирале во готовина, а за сите трошоци сме извршиле парична исплата. Поаѓајки од таа претпоставка, нето добивката на крајот на периодот претставува вишок на готовина со која располагаме. Но, бидејќи сите трошоци и приходи не се поврзани со готовински трансакции, треба да извршиме корекција на нето добивката со додавање на оние трошоци кои не се поврзани со готовински исплати, а одземање на оние приходи кои не се поврзани со готовински наплати. Да го разгледаме горенаведениот биланс на успех од аспект на готовинските текови. 

Сме продале производи и затоа сме добиле 507.000 денари, кои

реално треба да ги наплатиме или сме ги наплатиле од купувачите; 

За тие производи сме потрошиле 150.000 денари кои парично се

ефектуирале или ќе се ефектуираат; 

Но, за амортизацијата од 9.000 денари, ниту сме имале, ниту ќе

имаме паричен одлив;

150



Останатите оперативни трошоци од 111.000 денари, како и расходите

за камата од 42.000 денари, се поврзани со конкретни парични одливи; 

Загубата од отуѓувањето на постојаните средства од 3.000 денари не

претставува паричен издаток; 

Данокот на добивка од 47.000 е поврзан во промени на сметката

Парични средства. Поаѓајќи од ова, ние мора да ја корегириме нето добивката за непаричните односно немонетарните приходи и расходи, кои во случајот се амортизацијата и загубата од отуѓувањето на постојаните средства. Бидејќи со амортизацијата и загубата од отуѓувањето на постојаните средства сме ја намалиле нето добивката, а тие не претставуваат парични одливи, мора да ја зголемиме нето добивката за нивните износи, за да добиеме реална состојба на готовината. Доколку, во извештајот беше вклучена сметката Добивка од отуѓување на постојани средства, таа добивка ќе ја зголемеше пресметаната нето добивка, и нејзиниот износ, како непаричен приход, ќе моравме да го одземеме од нето добивката, за да добиеме реална слика за готовината. Откако ќе ја корегираме нето добивката со ставките од билансот на успех, ќе се ориентираме кон билансот на состојба. Билансот на состојба ќе го разгледуваме за да видиме какви промени настанале во салдата на сметките на тековните средства и тековните обврски на крајот на тековната година во однос на претходната. Доколку се што сме продале сме наплатиле и се што сме купиле сме платиле, нема да забелешиме промени во салдата на овие сметки. Но, доколку има промени, мора да извршиме корекција на нето добивката за тие промени. Во билансот на состојба од нашиот пример, евидентирани се следните тековни средства и забележани се следните промени во нивните салда: 

Готовина – Салдото на сметката готовина се зголемило за 22.000

денари во 2015 година во однос на 2014 година. Оваа промена ќе ни послужи за контрола на исправноста на извештајот за парични текови; 151



Побарувања од купувачите – Салдото на сметката Побарувања од

купувачите во 2015 година во однос на 2014 година се намалило за 10.000 денари; 

Залихи - Салдото на сметката Залихи во 2015 година во однос на 2014

година се зголемило за 5.000 денари; и 

Претплати - Салдото на сметката Претплати во 2015 година во

однос на 2014 година се зголемило за 4.000 денари. Во билансот на состојба од нашиот пример, евидентирани се следните тековни обврски и забележани се следните промени во нивните салда: 

Обврски кон добавувачите – Салдото на сметката Обврски кон

добавувачите во 2015 година во однос на 2014 година се зголемило за 16.000 денари; 

Однапред наплатени приходи – Салдото на сметката Однапред

наплатени приходи во 2015 година во однос на 2014 година се намалило за 2.000 денари. Откако ги констатиравме промените во салдата на тековните средства и тековните обврски треба да заклучиме како тие промени ќе се рефлектираат врз состојбата на готовина на претпријатието. Да размислиме: Кога се намалува сметката Побарувања од купувачите? Салдото на сметката Побарувања од купувачите се намалува кога вршиме наплата. Наплатата ги зголемува паричните средства, па може да заклучиме дека намалувањето на салдото на Побарувањата од купувачите се одразува во извештајот за парични текови како зголемување на готовината. А, кога пак се намалува салдото на сметката Обврски кон добавувачите? Салдото на сметката Обврски кон добавувачите се намалува кога ги исплаќаме добавувачите. Исплатата ги намалува паричните средства, па може да заклучиме дека намалувањето на салдото на Обврски кон добавувачите се одразува во извештајот за парични текови како намалување на готовината. 152

Доколку го запомните овие две прашања и нивните одговори, кои се апсолутно логични, ќе може да ги изведете сите правила за евидентирање на промените во салдото на тековните средства и тековните обврски во извештајот за готовински текови, а тоа се следните: 1.

Намалувањето

на

тековните

средства

предизвикува

средства

предизвикува

зголемување на готовината; 2.

Зголемување

на

тековните

намалување на готовината (ова правило се изведува од првото правило); 3.

Намалувањето

на

тековните

обврски

предизвикува

обврски

предизвикува

намалување на готовината; 4.

Зголемување

на

тековните

зголемување на готовината (ова правило се изведува од третото правило). Кога го совладавме сето ова може да ја прикажеме и комплетната шема за пресметка на готовинскиот тек од оперативни активности, а тоа е следната: Нето добивка + годишен расход за амортизација + загуби од откуп/продажба - добивки од откуп/продажба - зголемување на неготовински тековни средства + намалување на неготовински тековни средства - намалување на тековни обврски + зголемување на тековни обврски. 153

Па врз основа на шемата да ја извршиме пресметката од нашиот пример:

Нето добивка

145.000

+ амортизација

9.000

+ загуби од откуп/продажба

3.000

+ намалување на побарувањата од купувачите

10.000

- зголемување на залихите

-5.000

- зголемување на претплатите

-4.000

+ зголемување на обврските кон добавувачите

16.000

- намалување на однапред платените приходи

-2.000

Готовински тек од оперативни активности:

172.000

Пресметка на готовинскиот тек од инвестициски активности

Веќе кажавме дека инвестициските активности се однесуваат на промените во долгорочните средства во билансот на состојба, а промените во готовината коишто настануваат како резултат на инвестициските активности, не се евидентираат во извештајот за парични текови врз основа на податоците од билансот на состојба и билансот на успех, туку врз основа на посебни податоци, како на пример следните: - Купен е канцелариски објект во вредност од 120.000 денари, кој е платен во готово; - 6.000 денари од трошокот за амортизација се однесува на исправка на вредноста на зградите, а 3.000 денари на исправка на вредноста на опремата;

154

- Претпријатието продало опрема со сметководствена вредност од 7.000 денари

при

што:

основната

(набавна)

вредност

била

8.000

денари,

а

акумулираната амортизација, односно исправката на вредноста на опремата била 1.000 денари. За оваа продажба претпријатието добило готовина во висина од 4.000 денари. - Набавена е опрема во вредност од 25.000 денари, која е платена во готово. Сите горенаведени трансакции се поврзани со долгорочните средства во билансот на состојба на претпријатието, но при изработка на извештајот за готовински текови треба да ги вклучиме само оние трансакции, кои предизвикале промени во состојбата на готовина на претпријатието. Па, да ги анализираме горенаведените трансакции: 

Набавката на канцеларискиот објект ја намалило готовината на

претпријатието за 120.000 денари; 

Амортизацијата нема никаква врска со паричните средства;



Од продажбата на опремата нас не интересира само приливот на

готовина од 4.000 денари; 

Набавката на опрема ја намалило готовината на претпријатието за

25.000 денари. Врз основа на анализата може да ја прикажеме пресметката на готовинскиот тек од инвестициски активности:

Набавка на канцелариски објект Продажба на опрема Набавка на опрема Готовински тек од инвестициски активности:

-120.000 4.000 -25.000 -141.000

155

Од примерот гледаме дека при пресметката на готовинскиот тек од инвестициските активности се водиме од начинот на сметководствена евиденција на наведените настани. Па, си го поставуваме прашањето дали настанот ја инволвира сметката парични средства и доколку ја инволвира какви промени предизвикува.

Позитивните

промени

предизвикуваат

зголемување

на

готовинскиот тек од инвестициски активности, а негативните промени негово намалување.

Пресметка на готовинскиот тек од финансиски активности

Веќе кажавме дека финансиските активности се однесуваат на промените во долгорочните обврски и капиталот во билансот на состојба, а промените во готовината коишто настануваат како резултат на финансиските активности, не се евидентираат во извештајот за парични текови врз основа на податоците од билансот на состојба и билансот на успех, туку врз основа на посебни податоци, како на пример следните: - Претпријатието издало обврзници во висина од 110.000 денари, во замена за земјиште; - Претпријатието издало 1.000 обични акции, за што е добиена готовина во висина од 20.000 денари; - Исплатена е дивиденда на акционерите во висина од 29.000 денари. Сите горенаведени трансакции се поврзани со долгорочните обврски и капиталот во билансот на состојба на претпријатието, но при изработка на извештајот за готовински текови треба да ги вклучиме само оние трансакции, кои предизвикале промени во состојбата на готовина на претпријатието. Па, да ги анализираме горенаведените трансакции:

156



Издавањето на обврзници не предизвикало готовински прилив во

претпријатието, бидејќи обврзниците се издадени во замена за земјиште; 

Издавањето на акции ја зголемило готовината на претпријатието за

20.000 денари; 

Исплатата на дивиденда ја намалило готовината на претпријатието за

29.000 денари. Врз основа на анализата може да ја прикажеме пресметката на готовинскиот тек од финансиски активности:

Издавање на акции Исплата на дивиденда Готовински тек од инвестициски активности:

20.000 -29.000 -9.000

Од примерот гледаме дека при пресметката на готовинскиот тек од финансиски активности се водиме од начинот на сметководствена евиденција на наведените настани. Па, си го поставуваме прашањето дали настанот ја инволвира сметката парични средства и доколку ја инволвира какви промени предизвикува. Позитивните промени предизвикуваат зголемување на готовинскиот тек од финансиски активности, а негативните промени негово намалување.

Комплетирање на извештајот за готовински текови

Сега кога ги преметавме готовинските текови поединечно за оперативните, инвестициските и финансиските активности може да го комплетираме извештајот за парични текови. Збирот на нето готовинските текови од оперативните, инвестициските и финансиските текови ја дава нето промената во готовинските текови. Во нашиот случај пресметката на нето промената во готовинските текови изгледа вака: 172.000 - 141.000 - 9.000 = 22.000 157

Нето промената во готовинските текови ја прикажува кумулативната промена во готовината во разгледуваниот период. Во нашиот пример готовината од 31.12.14 до 31.12.15 година се зголемила за 22.000 денари. Состојбата на готовината, прикажана во билансот на состојба, ќе ни потврди дека пресметката ни е исправна.

Нето добивка

145.000

+ амортизација

9.000

+ загуби од откуп/продажба

3.000

+ намалување на побарувањата од купувачите

10.000

- зголемување на залихите

-5.000

- зголемување на претплатите

-4.000

+ зголемување на обврските кон добавувачите

16.000

- намалување на однапред платените приходи

-2.000

Готовински тек од оперативни активности: Набавка на канцелариски објект Продажба на опрема Набавка на опрема Готовински тек од инвестициски активности: Издавање на акции Исплата на дивиденда

172.000 -120.000 4.000 -25.000 -141.000 20.000 -29.000

Готовински тек од инвестициски активности:

-9.000

Нето промена во готовинските текови

22.000

Готовина на почетокот на годината

33.000

Готовина на крајот на годината

55.000

158

Шема за изработка на извештајот за готовински текови

Скратено, изработката на извештајот за парични текови може да ја поделиме на следните чекори: 1 чекор: Нето добивката од билансот на успех се зголемува за амортизацијата и евентуалната загуба од продажба/отуѓување на постојани средства, а се намалува за евентуалната добивка од продажба/отуѓување на постојани средства; 2 чекор: На добиениот износ го додаваме евентуалното намалување на тековните средства и евентуалното зголемување на тековните обврски, а го одземаме евентуалното зголемување на тековните средства и евентуалното намалување на тековните обврски. Добиениот износ го претставува нетоготовинскиот тек од оперативни активности; 3 чекор: Со собирање на сите одливи на готовина по основ на набавка на долгорочни средства и сите приливи на готовина по основ на продажба на долгорочни средства го добиваме нето-готовинскиот тек од инвестициски активности; 4 чекор: Со собирање на сите готовински приливи и одливи кои се рефлектираат на догорочните обврски и капиталот на претпријатието го добиваме нето-готовинскиот тек од финансиски активности; 5 чекор: Нето промената во готовинските текови ја определуваме како збир од нето готовинските текови од оперативните, инвестициските и финансиските активности; 6 чекор: Вршиме проверка на извршената пресметка со споредба на збирот на салдото на сметката Готовина од претходната година (од билансот на состојба) и нето промената во готовинските текови (од извештајот за парични

159

текови) и салдото на сметката Готовина од тековната година. Овие два износа треба да бидат еднакви.

160

За авторот

Д-р Весна Мицајкова докторирала на Економскиот иститут во Скопје во 2013 година. Има повеќегодишно искуство во финансискиот сектор, а во 2014 година е избрана во звање предавач на предмети од областа на сметководството и финансискиот менаџмент на високообразовна институција. Во 2016 година го создава интернет порталот www.casoviposmetkovodstvo.mk, преку кој објавува едукативни содржини од доменот на финансиското и менаџерското сметководство на редовна основа.

161