Samen terug naar vroeger: Activiteiten met ouderen [1 ed.] 978-90-313-8868-4, 978-90-313-8869-1 [PDF]

Zitiervorschau

Samen terug naar vroeger Activiteiten met ouderen

In deze serie zijn verschenen:

Met de seizoenen mee Activiteiten met ouderen isbn 978 90 313 8337 5

Feesten en feestdagen vieren Activiteiten met ouderen isbn 978 90 313 8367 2

Samen terug naar vroeger Activiteiten met ouderen isbn 978 90 313 8868 4

Spel en bewegen in de groep Activiteiten met ouderen isbn 978 90 313 8915 5

Samen terug naar vroeger Activiteiten met ouderen redactie: Gea Savonije & Els Wouda

© 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. isbn 978 90 313 8868 4 nur 748/892 Ontwerp en opmaak binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Voorwoord Na de succesvolle boeken Met de seizoenen mee en Feesten en feestdagen vieren presenteren wij het derde boek in de serie Activiteiten met ouderen: Samen terug naar vroeger. In dit boek gaan we door middel van zeer gevarieerde activiteiten met ouderen terug in de tijd om herinneringen op te halen. Het doel hiervan is het gesprek aan te gaan over vroeger met de daarbij behorende belevingen en gevoelens. De 35 creatieve, recreatieve of educatieve onderwerpen in dit boek zijn op systematische wijze tot in detail uitgewerkt en beschreven. De onderwerpen zijn onderverdeeld in rubrieken, herkenbaar aan de eigen kleur. Bij iedere activiteit staat aangegeven hoeveel voorbereidingstijd nodig is, hoe lang de activiteit duurt, hoe groot de groep mag zijn, hoeveel begeleiding nodig is en in welke beginsituatie de oudere zich moet bevinden om aan de activiteit deel te kunnen nemen. In de uitwerking van het onderwerp staat uitleg over: de doelgroep en welk doel heeft de activiteit? Wat ga je doen? Hoe pak je het aan? Welk materiaal heb je nodig en tips bij de uitvoering.

De gekozen onderwerpen zijn een selectie uit de Pasklaar activiteitenkaarten, die eerder bij Bohn Stafleu van Loghum als kaartensysteem verschenen zijn. Als redactie hebben we aan de totstandkoming hiervan met veel plezier gewerkt. Met het bundelen van de activiteiten in dit boek is het onze wens om nog veel meer activiteitenbegeleiders van ouderen te bereiken met deze praktische houvast. Wij zijn ervan overtuigd dat dit boek u een praktische en creatieve inspiratiebron biedt om de ouderen te ondersteunen in het bieden van een prettige tijdsbesteding. Tot slot wensen we u heel veel plezier met de uitvoering van de activiteiten! Gea Savonije & Els Wouda

5

Inhoud Creatief Reminiscentie: passe-partout maken Fotodienblad Foto’s van toen in lijstjes van nu

11 13 15

Gezelschap Het liefdesspel Fotospel: eigen dorp of stad Dobbeldenkspel Spel: Terug naar de schooltijd Vertel ’t maar! Levensloopspel Winkelspel Sprookjesspel Geluidenbingo Levenslijnspel

19 21 23 25 27 31 35 37 39 43

Rubrieken: Creatief

Gezelschap

Beweging

Recreatie

Drama

Zintuiglijk

ROT

Zintuiglijk Kennismakingsmemory Muzikale bingo Met Ot en Sien weer naar school

47 49 53

Beweging Bewegen vanuit de doos De binnen- en buitenboel

59 61

Recreatie Hoedenshow Huishoudbeurs

65 69

Drama Expositie ‘Rozen verwelken, schepen vergaan’ Hoorspel

75 77

Koffiezetten op de ouderwetse manier Reminiscentie-placemat maken Een levensboek maken Herinneringskistjes Wat de pot schaft…

83 85 87 89 91

ROT

(Realiteits Oriëntatie Training) Reminiscentiezak Het naaidoosje Beroep-en-gereedschapsspelletjes Herinneringsmanden Fotoquiz Post en postzegels Van alle generaties: het juwelendoosje Herinneringspuzzel

97 99 101 105 109 111 115 119

7

Creatief Reminiscentie: passe-partout maken

11

Fotodienblad

13

Foto’s van toen in lijstjes van nu

15

G Savonije E Wouda (eds.), Samen terug naar vroeger, DOI 10.1007/978-90-313-8869-1_1, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Creatief

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

2 x 2:00

2 x 2:30

8-10

2

creatief

Reminiscentie:

passe-partout maken INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

normaal

11

Reminiscentie: passe-partout maken

Wat is het doel? -

bewust blijven van periode, tijd en dagelijks leven (oriëntatie); stimuleren van de motorische vaardigheden; werken aan begripsvermogen: woorden en herinneringen omzetten in beelden.

-

waterverf, potloden, pastelkrijt; blanke lak, kwast, kwastenreiniger; eventueel goud- of zilverpoeder (om te mengen door de lak); föhn; ophanghaakje; tape.

Wat ga je doen? De deelnemers zoeken beeldmateriaal dat past bij hun levensloop. Dit materiaal gaan ze gebruiken om een passe-partout te maken. Het worden persoonlijke en thematische passe-partouts om portretfoto’s van de deelnemers. Ze zijn decoratief, maar ook te gebruiken om een gesprek te voeren (reminisceren).

Wat heb je nodig? -

12

tijdschriften om beeldmateriaal uit te verzamelen; schaar; insteekhoesje voor elke deelnemer om het beeldmateriaal in te verzamelen; kopieermogelijkheid; passe-partoutkarton, stanleymes, snijmat, liniaal, potlood; portretfoto van de deelnemer; behangplaksel, kwast;

kleuraccenten worden aangebracht met pastelkrijt of waterverf. Hierna wordt de passe-partout afgelakt met blanke lak waar eventueel goud- of zilverpoeder aan is toegevoegd. Plaats tot slot de foto in de passe-partout en bevestig met tape een haakje aan de achterkant.

Tips Hoe pak je het aan? Maak van tevoren een voorbeeld van een passepartout. Leg de activiteit aan de hand van dit voorbeeld uit. Een passe-partout is voor deze activiteit een lijst om een portretfoto van de deelnemer. De lijst wordt beplakt met beeldmateriaal dat betrekking heeft op zijn leven. De passepartout wordt in twee bijeenkomsten gemaakt. Tijdens de eerste bijeenkomst verzamelt elke deelnemer beeldmateriaal dat bij hem past. Vraag deelnemers eventueel zelf ook materiaal mee te nemen. Voor de tweede bijeenkomst zorg je dat het uitgekozen beeldmateriaal is gekopieerd. In de tweede bijeenkomst gebruiken de deelnemers dit gekopieerde beeldmateriaal. Het kan worden gescheurd of uitgeknipt en vervolgens met behangplaksel opgeplakt op het karton. Als alles is opgeplakt, moet de passe-partout worden drooggeföhnd en kunnen er eventueel wat

-

-

Reik een thema aan om beeldmateriaal te verzamelen, zoals kinderen, hobby, woonplaats, vakantie, werk enzovoort. Maak zelf portretfoto’s van de deelnemers. Maak met een aantal deelnemers één gezamenlijke passe-partout. Beplak de passe-partout met gekopieerde foto’s van deelnemers. Plaats niet één maar diverse foto’s in een grote passe-partout.

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:30

1:00-2:00

2-6

1

creatief

Fotodienblad INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

veel

13

Fotodienblad

Wat is het doel?

Wat heb je nodig?

- gevoel van eigenwaarde versterken; - gevoel van saamhorigheid stimuleren door samen iets te maken; - sociale contacten bevorderen; - een zinvolle dagbesteding bieden.

-

Wat ga je doen? De deelnemers maken een dienblad dat is versierd met foto’s van familieleden en vrienden. Oude, nostalgische foto’s zijn hier heel geschikt voor. Kopieën van foto’s worden even in een speciaal koffiebadje geweekt, waardoor ze een bruinige kleur krijgen en er ‘oud’ uitzien. De deelnemers kunnen hun dienblad aanpassen zoals ze zelf willen. Stimuleer de deelnemers een dienblad te maken als cadeau voor iemand anders of voor zichzelf. Als het dienblad een cadeau is, kunnen foto’s van de betreffende persoon gebruikt worden. In plaats van foto’s kunnen ook toepasselijke plaatjes uit tijdschriften gebruikt worden, bijvoorbeeld van allerlei soorten bloemen voor iemand die van bloemen houdt of van iemands lievelingsdier. Het is leuk om de deelnemers zelf de foto’s te laten uitkiezen en de kleur verf waarin het dienblad wordt geschilderd. Daardoor wordt het dienblad heel persoonlijk.

14

kant-en-klare houten dienbladen; toepasselijke foto’s/plaatjes; kopieerapparaat; acrylverf; lak; kwasten; bak met een laagje sterke koffie; houtlijm; eventueel materiaal (houten platen, stevig touw) en gereedschap om de dienbladen zelf te maken.

Hoe pak je het aan?

Laat het dienblad drogen. Verf het eventueel nog een keer als de verf niet goed gedekt is of laat de deelnemers dat doen. Als het dienblad goed droog is, kan het gelakt worden. Het resultaat is een prachtig creatief kunstwerk.

Tips - Je kunt de activiteit uitbreiden door het dienblad samen met de deelnemers zelf uit een plaat hout te zagen. Boor gaten in de zijkanten; met een stuk stevig touw erdoor maak je de handgrepen van het blad. - Het fotodienblad kan een leuk jubileumcadeau zijn!

Zorg dat er voor iedere deelnemer een houten dienblad is. Laat de deelnemers zelf foto’s en plaatjes uitkiezen die ze willen gebruiken. Kopieer de uitgezochte foto’s of plaatjes, scheur de kopietjes in de gewenste vorm en leg ze circa 10 minuten in de sterke koffie. Haal ze eruit als ze een bruinige kleur gekregen hebben en laat ze goed drogen. Laat de deelnemers de gehele binnenkant van het dienblad beplakken met de droge bruingekleurde foto’s en plaatjes (gebruik hiervoor houtlijm). Als ze daarmee klaar zijn, kunnen ze de buitenkant van het dienblad verven in de gewenste kleur.

Tekst en foto: Fleur van den Bosch

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:00

1:00

1

1

creatief

Foto’s van toen in lijstjes van nu INSTAPNIVEAU

creatief COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

normaal

15

Foto’s van toen in lijstjes van nu

Wat is het doel? -

herinneringen ophalen door naar oude foto’s te kijken (reminiscentie); op een snelle manier een leuke fotowand maken die ook weer gemakkelijk is weg te halen of te veranderen (creatief).

Wat ga je doen? Je bekijkt samen met de deelnemer zijn/haar eigen fotoalbum. Bijzondere foto’s worden gekopieerd en de deelnemer maakt er van behangpapier fotolijstjes omheen. De lijstjes worden opgehangen in de kamer van de deelnemer.

Wat heb je nodig? -

fotoalbum van de deelnemer; kopieerapparaat; behangboeken (tegen kleine vergoeding te koop bij behangspeciaalzaak); schaar en lijm; posterbuddies.

Hoe pak je het aan? Deze activiteit bestaat uit twee delen: het eerste deel bevat vooral reminiscentie, het tweede deel is vooral creatief.

16

Reminiscentie Blader met de deelnemer zijn of haar fotoalbum door. Zeker voor iemand die dementerend is, zijn foto’s van vroeger erg belangrijk. Bij veel foto’s hoort een verhaal of er staan op de foto personen die bij de deelnemers nog met naam en toenaam bekend zijn… Als je die foto’s uitkiest, schrijf de namen die de deelnemer noemt dan op de achterkant (en controleer eventueel bij familie of dit klopt), zodat je die namen later op het lijstje kunt zetten. Je kunt ook oude foto’s op internet zoeken van bijvoorbeeld het geboortedorp van de deelnemer. Wanneer het echt moeilijk is om erachter te komen waar de deelnemer in is geïnteresseerd, kun je ook foto’s zoeken van bijvoorbeeld het koninklijk huis of oude schoolplaten. Het is vooral belangrijk dat er een herkenning is bij de deelnemer die prettige herinneringen oproept! Het is belangrijk dat je de rust en de tijd neemt voor dit onderdeel (altijd heel belangrijk bij dementerenden).

voor om de foto’s (zie de voorbeelden op pagina 15). Het is leuk om zo veel mogelijk gebruik te maken van het patroon van het behang. Plak de lijst om de kopie. Ga vervolgens met de hele verzameling ingelijste foto’s naar de kamer van de deelnemer en plak ze met posterbuddies op de muur/deur. Zo heeft ook iedere verzorgende een aanknopingspunt om een gesprek te beginnen! Eventueel vervang je de collectie na een periode.

Creatief Kopieer de uitgezochte foto’s op de kopieermachine. Leg de kopieën vervolgens op tafel en blader met de deelnemer het behangboek door. Zoek samen een passend patroon bij iedere foto en knip van het behangpapier een mooie lijst

-

Tips -

Gescande en daarna geprinte foto’s geven vaak een echter resultaat dan fotokopieën. Ook de foto’s kun je in leuke vormen knippen: ovaal, ruitvorm, rond enzovoort. Je kunt ook verschillende soorten inpakpapier voor de lijsten gebruiken.

Evaluatie -

Herkennen de deelnemers de foto’s en genieten ze ervan? Zijn de foto’s aanleiding geweest voor een gesprek?

Tekst en foto: Desiree Vriens

Gezelschap Het liefdesspel

19

Fotospel: eigen dorp of stad

21

Dobbeldenkspel

23

Spel: Terug naar de schooltijd

25

Vertel ’t maar!

27

Levensloopspel

31

Winkelspel

35

Sprookjesspel

37

Geluidenbingo

39

vervolg blz. 18

G Savonije E Wouda (eds.), Samen terug naar vroeger, DOI 10.1007/978-90-313-8869-1_2, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Gezelschap

Gezelschap (vervolg)

18

Levenslijnspel

43

Kennismakingsmemory

47

Muzikale bingo

49

Met Ot en Sien weer naar school

53

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:00

0:30-1:00

6-12

1/6

gezelscap

Het liefdesspel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

matig SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

19

Het liefdesspel

Wat is het doel?

Wat heb je nodig?

Tips

-

-

-

plezier beleven; prettige herinneringen ophalen; het delen van herinneringen; het meer inzicht krijgen in de voorkeuren van de deelnemers.

spelbord met de gespreksonderwerpen; pion; dobbelsteen; verschillende geurtjes; cd’s met verschillende muziek; platenboek over dieren of natuur.

Wat ga je doen? Je legt het spelbord zoals afgebeeld op pagina 19 op tafel. De deelnemers gooien om de beurt met de dobbelsteen en met behulp van een pion kom je op een onderwerp, bijvoorbeeld eten, muziek of een stad. Je kunt dan vragen wat zijn of haar voorkeur is betreffende het onderwerp.

20

Hoe pak je het aan? Maak het spelbord, zoals deze op pagina 19 is afgebeeld. Voorbeelden van gespreksonderwerpen zijn: muziek, land, eten, drank, lied, tijdsbesteding, boek, geur, spel, stad, kleur en dier. De keuze van de onderwerpen hangt af van de gespreksonderwerpen die de deelnmers aandragen. Het aantal gegooide ogen wordt gelopen met de pion en zo kom je op het onderwerp van gesprek. Het is de bedoeling dat er een gesprek op gang komt en dat de deelnemers naar elkaar luisteren. De begeleiding is er om het gesprek te sturen en door te vragen over de onderwerpen.

-

-

Om de deelnemers te helpen in hun keuze kun je ook gebruik maken van verschillende hulpmaterialen, bijvoorbeeld verschillende muziekgenres, boeken, geurtjes. Je kunt de deelnemers dan iets laten ruiken, horen, proeven enzovoort. Zo maak je ook gebruik van de verschillende zintuigen. Bedenk van tevoren hoe lang je het spel wilt laten duren. Als het langer duurt dan een half uur kun je gebruik maken van de ‘hulpmiddelen’. Bedenk zelf of bespreek met je collega of je bepaalde zaken moet rapporteren of opschrijven als er verrassende dingen uitkomen naar aanleiding van de activiteit.

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:00

1:00-1:30

6-12

1-2

gezelschap

Fotospel: eigen dorp of stad INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

veel CONCENTRATIE

veel LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

21

Fotospel: eigen dorp of stad

Wat is het doel? -

cognitieve vaardigheden en onderlinge communicatie stimuleren; ontspanning bieden; samen herinneringen aan de woonomgeving van vroeger ophalen; vernieuwingen in de omgeving bekijken.

-

zelfgemaakte foto’s van de omgeving zoals die nu is; zo mogelijk foto’s van plekken waar de deelnemers gewoond hebben; stevige vellen papier, lijm en materiaal om te plastificeren; doos of map om het spel in op te bergen.

Sta even stil bij emotionele momenten. Elke afbeelding heeft voor iedere deelnemer weer een andere betekenis.

Tips -

Wat ga je doen?

Hoe pak je het aan?

Je voert de activiteit uit met deelnemers die uit de omgeving komen. Het spel bestaat uit afbeeldingen van de omgeving waar men gewoond heeft, van hoe het vroeger was en hoe het nu is. Door het spel te spelen, kunnen de deelnemers herinneringen ophalen en veranderingen in de omgeving bespreken. Het is de bedoeling dat er aan de hand van de foto’s een gesprekje ontstaat. In dit spel is er geen goed en fout; de herinneringen staan centraal. Iedereen kan zijn verhaal vertellen.

Maak kopieën van de afbeeldingen of scan ze en print ze uit. Plak ieder afbeelding apart op een vel papier en plastificeer de opgeplakte afbeeldingen. De deelnemers zitten aan een tafel, de kaarten liggen op een stapel bij de begeleiding. De eerste deelnemer pakt een foto en vertelt welke herinneringen hij heeft aan wat er is afgebeeld. De andere deelnemers kunnen het verhaal aanvullen met eigen herinneringen. Op deze manier halen de deelnemers met behulp van foto’s en afbeeldingen uit boeken, herinneringen op aan de omgeving van vroeger. Men praat met elkaar over het verleden, de jeugd, school. Hoe was de omgeving vroeger, wat is er veranderd? Wat zal er nog veranderen? De volgende deelnemer pakt een kaart en vertelt over de foto, enzovoort.

Wat heb je nodig? -

22

afbeeldingen van de omgeving, zowel van vroeger als van nu, van gebouwen, scholen, straten, wijken, standbeelden, klassenfoto’s, jaarfeesten, kermissen en wat er zoal te vinden is;

-

-

Zoek fotoboekjes van dorpen en steden, bijvoorbeeld bij de Witte Boekhandel. Probeer iemand te vinden die dialect kan spreken om bij deze activiteit te helpen. Onderzoek of er nieuwbouwplannen voor de omgeving zijn. Probeer daar iets over te vinden in de krant of bij de gemeente en vraag deelnemers wat ze van deze plannen vinden. Probeer anekdotes te vinden over bepaalde gebouwen of scholen. Misschien is er een klassenfoto van enkele deelnemers of van bekenden uit de omgeving. De deelnemers kunnen samen kijken of ze de namen nog weten.

Tekst en foto: Regien van Hal

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

4:00+0:10

1:00

2-6

1

gezelschap

••• ••

•• •• ••

INSTAPNIVEAU

Sport

Een wens

CONCENTRATIE

Dobbeldenkspel

• • • • •• • •• •• ••• •• •• •• ••

Vervoer middel

• • Kleding stuk

•• • • • •• Plaats namen

Gereed schap

COGNITIEF

weinig SOCIAAL

middelmatig middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

Bomen en struiken

Achter namen

Elektrisch apparaat

Hobby's

Snoep goed

Landen

Kleur

Beroep

Keuken gerei

Jongens naam

Lichaams deel

Zoogdier

Bloem

Meisjes naam

Meubel stuk

Eten

Drank

Speelgoed

Liedje

School spullen

Vogels

Winkels

Auto merk

Brood beleg

Vis

Groente

Eetbare vrucht

Bijbels figuur

Voorwerp huiskamer

Muziek instrument 23

Dobbeldenkspel

Wat is het doel? -

geheugen stimuleren; denkvermogen activeren; concentratie stimuleren; cognitieve functies stimuleren.

Wat ga je doen? Je speelt met de deelnemers een zelfgemaakt bordspel. Door te gooien met dobbelstenen wordt bepaald van welk thema (bijvoorbeeld vervoermiddelen, gereedschap) de deelnemers onderwerpen moeten opnoemen.

Teken op een groot stuk karton of MDF-plaat met gelijke zijden van 70 bij 70 cm 49 vakjes van 10 bij 10 cm. Schilder het bovenste linkervakje in een kleur en de rest van de bovenste rij wit. Schilder de linkerrij ook wit. Maak de lijnen van de vakjes weer zwart met stift. Teken in de vakjes van de bovenste rij van links naar rechts de ogen van een dobbelsteen. Begin met 1 en eindig met 6. Doe hetzelfde in de linkerrij, van boven naar beneden. Geef de overige 36 vakjes verschillende kleuren. Maak alle lijnen zwart. Schrijf in elk vakje een thema. Lak het geheel af met blanke lak.

Wat heb je nodig? -

24

zelfgemaakt speelbord; 2 dobbelstenen, bij voorkeur twee verschillende kleuren; lijst met thema’s en onderwerpen; letterdobbelsteen of een draaischijf met het alfabet erop; pen en papier om de antwoorden op te schrijven.

Hoe pak je het aan? Leg het speelbord in het midden van de tafel, zodat alle deelnemers er goed op kunnen kijken. Gooi als begeleider eerst zelf met beide dobbelstenen. Leg de dobbelstenen in het juiste vak in de linkerrij en de bovenste rij van het speelbord (overeenkomend met de gegooide ogen). Trek een denkbeeldige horizontale en verticale lijn over het speelbord, vanaf de vakjes waarop de dobbelstenen liggen. In het vlak waar de lijnen elkaar kruisen staat een thema geschreven, bijvoorbeeld gereedschap. Je noemt zelf een gereedschap en vraagt of iemand anders nog een gereedschap kan noemen.

Nu laat je de deelnemers zelf gooien en de dobbelstenen in de juiste vakjes leggen. Kunnen ze aangeven binnen welk thema ze een onderwerp moeten noemen? Naargelang het niveau van de groep pas je het spel aan: Variant 1: betrek nu de andere deelnemers erbij door te vragen wie er nog meer een onderwerp binnen het thema kan noemen. Variant 2: vraag de deelnemers onderwerpen binnen dit thema te noemen die met een bepaalde letter beginnen. Welke letter dat is, kan worden bepaald met een letterdobbelsteen of een draaischijf met het alfabet erop. Deze variant is wat moeilijker. Schrijf de genoemde onderwerpen op en probeer de lijst zo lang mogelijk te maken.

Tips Maak een speelbord met één bepaald thema: jaargetijden, vroeger, koningshuis, muziek, dieren, natuur, en dergelijke. Schrijf in elk vakje een andere vraag over het thema.

Tekst en foto: Gea Savonije

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

3:00 + 0:10

0:30-1:00

4-15

1-2

gezelschap

Spel: Terug naar de schooltijd INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

weinig/middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

25

Spel: Terug naar de schooltijd

Wat is het doel? Met dit spel wordt een beroep gedaan op de herinneringen van de deelnemers. Er wordt een accent gelegd op wat de deelnemer nog weet, hierdoor: - worden sociale contacten bevorderd; - wordt het gevoel van eigenwaarde versterkt; - worden gesprekken gevoerd en wordt dus de communicatie gestimuleerd.

Wat ga je doen? Tijdens het spel worden vragen gesteld over de lagereschooltijd. Het zijn geen kennisvragen, meer reminiscentievragen. Ze doen een beroep op herinneringen aan vroeger. Veel ouderen hebben vroeger een of meer jaren op de lagere school gezeten; zij kunnen allemaal meedoen aan dit spel.

Wat heb je nodig? -

plaat hout of dik karton; zaag of schaar; vier verschillende kleuren verf en kwasten; splitpen (en materiaal om een gaatje in het hout te maken); - kartonnen vragenkaartjes; - materiaal om de kaartjes te plastificeren.

26

Het spel bestaat uit een speelbord en vragenkaartjes. Je maakt het bord van hout of dik karton. Het bord is rond en heeft de indeling van een klok. De twaalf vakjes kleur je afwisselend in vier verschillende kleuren. In het midden van het bord bevestig je met een splitpen een wijzer. De wijzer moet gemakkelijk kunnen draaien. Maak voor elk uur een stapeltje van tien vragenkaartjes. Elk uur heeft een eigen thema: 1. school algemeen; 2. handvaardigheidles en handwerken; 3. schoolfeesten; 4. toneel; 5. spreekwoorden; 6. klasgenoten; 7. spelen; 8. illustraties; 9. het schoolgebouw; 10. de lessen; 11. in de klas; 12. verschillende klassen. Maak de tekst op de kaartjes duidelijk leesbaar en plastificeer de kaartjes.

Hoe pak je het aan? Een deelnemer draait aan de wijzer op het speelbord. Hij krijgt een kaartje dat correspondeert met het cijfer van het vakje waarop de wijzer stil blijft staan. Indien mogelijk leest de deelnemer zelf de vraag voor, anders kan de begeleider dit doen. De vraag en het antwoord kunnen aanleiding zijn voor het ophalen van herinneringen. Geef hiervoor ruim de tijd, het ophalen van herinneringen is immers de doelstelling van het spel. De deelnemer houdt het kaartje bij zich, om te voorkomen dat de vraag nogmaals wordt gesteld. Je kunt afspreken dat je dit spel een halfuur speelt, of dat je stopt als iedereen twee of drie vragen gehad heeft. Er is geen winnaar/verliezer.

Tips - Zet spullen en materiaal klaar uit de lagereschooltijd, stel daar vragen over. Of laat beeldmateriaal zien, vraag mensen foto’s mee te nemen van de lagereschooltijd. - Speel het spel samen met kinderen van de basisschool. Pas dan wel een aantal vragen/ opdrachten aan, stel ook vragen over de moderne basisschooltijd. Of speel het spel samen met opa’s en oma’s en hun kleinkinderen/achterkleinkinderen.

Tekst en foto: Els Wouda

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

2:00

1:00-1:30

6

1-2

gezelschap

Vertel ’t maar! INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig tot middelmatig

27

Vertel ’t maar!

Doelgroep

Wat ga je doen?

De activiteit is bedoeld voor dementerende ouderen. De deelnemers moeten nog goed kunnen communiceren. De deelnemers moeten houden van een groepsgezelschapsspel. De sociale inbreng is van belang. De begeleiding moet deskundig zijn op het gebied van reminiscentie/valideren. Dit is belangrijk om het gesprek gaande te kunnen houden en zo nodig deelnemers te helpen hun herinneringen duidelijk te omschrijven.

Het spel bestaat uit een set van 36 kaarten, verdeeld over zes thema’s: - meelproducten; - feest; - vakantie; - vervoer; - energie; - arbeid.

Wat is het doel? -

actief betrokken zijn bij een spel; sociaal betrokken zijn in een groep door naar verhalen te luisteren; herinneringen verzamelen en eventueel concreet verwerken in een levensboek; een aangename tijdsbesteding en gezelligheid bieden.

Er wordt in dit spel geen beroep gedaan op feitelijke kennis, maar uitsluitend op herinneringen aan het eigen verleden en gevoelens daarbij. De ‘antwoorden’ op de vragen die gesteld worden naar aanleiding van het spel zijn dus in principe altijd goed.

28

Per thema zijn er zes onderwerpen. Deze zijn elk op een kaart getekend of afgebeeld door middel van een foto. Het thema arbeid bijvoorbeeld bestaat uit zes kaarten met de volgende onderwerpen: dienstmeid, poetsvrouw, huisvrouw, fabrieksarbeider/ster, verpleegster, eigen bedrijf. Door middel van deze kaarten wordt een gesprek op gang gebracht, waarbij herinneringen aan vroeger opgehaald worden.

Wat heb je nodig? -

36 kaarten met duidelijke tekeningen of foto’s van het onderwerp (per thema zes kaarten); voor de begeleider bij ieder thema een hulpkaart, hierop staan in steekwoorden mogelijke vragen die men kan stellen over de onderwerpen. De hulpkaarten zijn een handig hulpmiddel om het gesprek op gang te brengen.

Maak de onderwerpkaarten en de hulpkaarten van stevig papier en plastificeer ze zo nodig. Zorg ervoor dat de kaarten van elk thema een andere kleur hebben. Schrijf op de achterkant van de onderwerpkaarten welk onderwerp er op de kaart wordt afgebeeld. Erachter staan in steekwoorden de vragen die je op de hulpkaart voor de begeleider kunt schrijven. 1. Meelproducten Brood: Zelf thuis bakken? Halen bij de bakker of bij de broodkar aan huis? Welk soort brood? Koekjes: Zelf thuis bakken? Kunt u bekende merken koek noemen? Bij welke warme drank mogen geen koekjes ontbreken? Pannenkoeken: Wanneer werden die gebakken? Welke zoete producten maken pannenkoeken lekker? Hoe bakte je vroeger een pannenkoek? Kneutels/Jan in de zak: Had dit te maken met arm zijn? Ken je dit broodproduct? Welk zoet bedekte de kneutels/Jan in de zak, stroop? Vlaaien: Werden die gebakken vanwege de plaatselijke kermis? Gebruikte je ook oud brood hierin? Weet je nog de bereiding hiervan? Oliebollen: Mogen die ontbreken bij oud en nieuw? Wat voor soort oliebollen werden vroeger gebakken? Vertel jouw recept. Waarom werden ze vroeger gebakken?

2. Feest Geboorte: Weet wat je vraagt! Dit onderwerp kan emotie oproepen. Kijk naar houding/gedrag van de deelnemer. Doop: Dit is afhankelijk van geloofsbeleving. Dit onderwerp kan emotie oproepen. Kan iemand er iets over vertellen? Verjaardag: Werd een verjaardag thuis altijd gevierd? Was 30 jaar worden altijd een hoogtepunt? Kun je hier iets over vertellen? Welk verjaardagsfeest is of was zeer bijzonder? Trouwdag: Dit is altijd een groot feest. Vertel eens... Hoe waren de omstandigheden, bijvoorbeeld trouwen in de oorlogstijd? Kunt u ons vertellen hoe uw trouwjurk/kostuum eruitzag? Afhankelijk van de geloofsbeleving kan de kerk een hoogtepunt zijn, vraag hiernaar. 25-jarig huwelijk: Hoe werd dit feest gevierd? Kijk of de deelnemer emotioneel is en vraag bij een negatieve reactie niet verder. 50-jarig huwelijk: Hoe werd dit feest gevierd? Kijk of de deelnemer emotioneel is en vraag bij een negatieve reactie niet verder. 3. Vakantie Lekker thuis: Het vakantiegevoel. Hoe ging men hiermee om? Maakte u daguitstapjes, zoals naar het strand gaan of het bezoeken van een grote stad?

Caravan: Had u een vaste standplaats of reisde u in Nederland of in het buitenland? Tent: Zette u de tent van tevoren even op in bijvoorbeeld uw tuin? Waar ging u altijd kamperen? U kookte natuurlijk zelf. Vertel eens hoe dit ging? Vakantiehuisje: Waar? Ver van het strand? Waarom koos u voor een huisje? Kunt u iets leuks vertellen uit al uw vakantiejaren? Camper: Erg modern en luxe in die tijd. Hebt u wel eens pech onderweg gehad of een aanrijding? Vraag naar het gevoel van vrijheid en de voordelen bij het reizen met zo’n camper. Hotel: Lekker uitrusten en/of je lekker laten verwennen? In binnenland of buitenland? Was u altijd tevreden over zo’n hotelkamer? Wat stond er in de hotelkamer? Met of zonder balkon? 4. Vervoer Fiets: Fietsen met houten banden tijdens de oorlog. Was dit het vervoermiddel voor de langere afstanden? Had iedereen in het gezin een eigen fiets? Bromfiets: Merken: bijvoorbeeld Solex, NSU, Magneet. Ging u wel eens een eindje rijden op de brommer met z’n tweeën? Was een helm verplicht? Auto: Deze was toen nog uitzonderlijk. Wie hadden een auto, denk aan dokter, notaris, burgemeester. Had u een auto? Welk merk? Op vakantie

gaan met de auto, lekker op reis. Wie poetste de auto? Wat hebt u onderweg allemaal meegemaakt (pech, anekdotes)? Trein: Wat voor soort locomotief (stoom/elektra)? Waren er treinen bij u in de buurt? Moest u vaak reizen met de trein? Naar welke plaatsen reed de trein en waar reisde u dan meestal naartoe? Vliegtuig: Reizen naar het buitenland. Koninklijke Luchtvaartmaatschappij, KLM. Vliegtuigfabriek in Nederland, zoals Fokker (beroemd: De Spin). Andere beroemde vliegtuigen (De Uiver van de KLM). Oorlogstijd: het geluid van vijandige vliegtuigen of onze vrienden uit Engeland/Canada. Boot: Binnenvaart? Liedje: Reisje langs de Rijn (je kunt dit lied samen zingen). Bent u wel eens op de boot van De Zonnebloem meegereisd of op de Henry Dunant van het Rode Kruis? Heerlijk (zee)vissen op een boot? 5. Energie Petroleum: Vraag naar lamp, kachel enzovoort. Kolen: Kachel, kolenkit, kolenbak, kolenzak, kolenboer. Elke ochtend de kachel opstoken, wie deed dat? Kunt u wat vertellen over de schoorsteenveger? En over het schoonmaken van de kachel? Gezellig rond de kachel, zingen rond de kachel. Zo zwart als roet? Bij welk feest speelde de kachel een rol? In welke maand ging de kachel aan?

29

Vertel ’t maar!

Hout: Gebruikte je het voor het bouwen/verbouwen in huis? Kaphout, stookhout, zoethout, waar kocht men het? Waar gebruikte men het in: openhaard, stoof, allesbrander? Gas: Aardgas (nieuw in de jaren zestig/zeventig). Gasgeiser. De meeste huishoudens hadden geen doucheruimte, men ging eenmaal in de week naar het badhuis. Vraag naar de vele ervaringen. Butaangas: Gas uit een fles die men koppelt aan een twee- of vierpitter. Gevaarlijk? Waar wordt dit nog gebruikt (denk aan kamperen)? Elektra: Luxe in die tijd. Stofzuiger, lampen, wasmachine enzovoort. Nu krijgt men elke maand een rekening om de elektra te betalen. Vroeger gebruikte men munten voor een hoeveelheid stroom/elektra. 6. Arbeid Dienstmeid: Vaak moest men gaan dienen bij bijvoorbeeld de dokter of bij rijke mensen. Er gebeurde van alles en nog wat in huis in die kringen. Vertel eens? Poetsvrouw: Men werkte beneden in het huis (beneden was de werkruimte voor het personeel waar men bijvoorbeeld de kachel opstookte en waar de keuken was). Zwaar werk? Ervaringen? Boven, in het woongedeelte van de eigenaars, moest de poetsvrouw vaak door de vrouw des huizes goedgekeurde/uitgezochte kleding aan.

30

Huisvrouw: Wat waren de taken van een huisvrouw? Wassen, strijken, kinderen opvoeden. Fabrieksarbeidster: Je kon in verschillende fabrieken werken: een textielfabriek, breifabriek... Omstandigheden? Verpleegster: In welk ziekenhuis? Werktijden? Eigen bedrijf: Bijvoorbeeld een kruidenierszaak. Waren er vaste openingsuren? Was er een inkoopcombinatie of moest je alles bij aparte vertegenwoordigers (de zogenaamde ‘reizigers’) kopen? Bij arbeid kan men ook vragen naar mannenberoepen en hier verder op ingaan.

schien iets wil vertellen. De deelnemer kiest een kaart uit en krijgt even de tijd om terug te gaan in zijn verleden en een herinnering aan die tijd te vertellen. Ga zo nodig dieper in op het verhaal door deskundig te reminisceren/valideren. Zo krijgt iedere deelnemer een beurt in het spel. Men kan de informatie die bij de deelnemers bovenkomt verwerken in hun levensverhaal/boek. Maak hiervoor per bewoner aantekeningen tijdens het spel.

Tips -

Hoe pak je het aan? Je kunt het spel als volgt introduceren: ‘Ik ben eigenlijk erg benieuwd hoe het leven vroeger was, toen jullie nog erg jong waren. Kunnen jullie mij hier iets over vertellen?’ Meestal volgt er dan een stilte. Vertel dan over het spel dat jullie gaan spelen en leg het uit. Elke deelnemer krijgt zes kaarten. De kaarten liggen met de afbeelding naar boven. Mocht de deelnemer de voorstelling niet herkennen, dan kan de kaart omgedraaid worden, zodat het woord zichtbaar is dat aangeeft wat er wordt afgebeeld. De deelnemer kan dit woord lezen of de begeleider leest het voor. Vraag de deelnemer over welke kaart hij mis-

-

Gebruik voor de kaarten eigen foto’s van bewoners. Dit zal de herkenning misschien vergemakkelijken en weer andere herinneringen oproepen. Maak een spel met foto’s van eigen stad of dorp, wijk en omgeving. Dit spel is ook zeer geschikt om door mantelzorgers en familie samen met de bewoner te spelen. Zij kunnen dan samen herinneringen aan vroeger ophalen.

Evaluatie Evalueer het spel indien mogelijk samen met de deelnemers: - Zijn er ideeën voor een uitbreiding van de kaartenset?

Tekst: Tom Velleman, foto: Jeroen Kegels

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

0:15

1:30

2-10

1

gezelschap

Levensloopspel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig-veel SOCIAAL WEINIG-

middelmatig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

31

Levensloopspel

Doelgroep Iedere oudere kan meespelen met dit levensloopspel. Het spel biedt op een speelse manier een kijkje in het levensverhaal van de ouder wordende mens. Doordat de vragen gemakkelijk zijn, is het spel ook voor dementerende ouderen zeer geschikt. Het is prettig als de groep steeds dezelfde samenstelling heeft, mensen wennen aan elkaar en voelen zich vertrouwd en veilig bij elkaar.

Wat is het doel? -

-

praten over persoonlijke ervaringen, zodat deze voor jezelf en anderen duidelijker worden; elkaar beter leren kennen, waardoor een band kan groeien; jezelf beter leren kennen.

Wat ga je doen? De basis van het spel zijn kaartjes met vragen over thema’s als werk, relatie, school. Je kunt het levensloopspel maken zoals jij het wilt. De deelnemers nemen kaartjes af van een stapel, stellen de vragen en praten erover. Je kunt bijvoorbeeld met vragen van één bepaald thema werken of met vragen van meer thema’s werken. Je kunt er ook een spelelement in brengen door de deelnemers

32

met een dobbelsteen te laten gooien. Voor de structuur en herkenbaarheid van de activiteit is het raadzaam om het spel op een vaste dag en/of een vast tijdstip aan te bieden, bijvoorbeeld wekelijks. Leg het spel elke keer weer even kort uit als de deelnemers rond de tafel zitten en het spel op tafel ligt. Maak het gezellig, zorg bijvoorbeeld voor koffie, thee of een drankje en eventueel een hapje. Misschien was het voor de deelnemers vroeger gebruikelijk om met gezinsleden rond de tafel te zitten, met bijvoorbeeld een zak doppinda’s, en ondertussen met elkaar te praten over van alles en nog wat. Probeer zo’n soort situatie te creëren.

Wat heb je nodig? Maak van stevig gekleurd papier speelkaartjes van ongeveer 4 x 9 cm. Hierop neem je de vragen (zie hierna) over in een duidelijke letter. De kaartjes moeten de kleuren hebben van de diverse thema’s (geel = thuis, blauw = relatie, oranje = werk, rood = school, roze = vrije tijd, groen = huidige tijd). Als je de kaartjes plastificeert, gaan ze langer mee. Het spel wordt gespeeld aan een niet te grote tafel; alle spelers moeten gemakkelijk bij de kaartjes kunnen.

Geel: thuis 1. Wanneer bent u geboren? 2. In welke plaats bent u geboren? 3. Bent u de oudste, jongste of middelste in de rij kinderen? 4. Hoe was de samenstelling van het gezin? 5. In wat voor soort huis woonde u? 6. Komt u nu nog wel eens in de buurt/streek waar u bent geboren? 7. Woonde u later ook nog in het dorp of de plaats waar uw wieg stond? 8. Weet u nog hoe de buren heten? 9. Hebt u nog herinneringen aan het huis van vroeger? 10. Hoe en met wie speelde u rond het huis? 11. Welke spelletjes deed u vroeger thuis? 12. Welk beroep had uw vader? Blauw: relatie 1. Waar en wanneer vond de eerste ontmoeting plaats met uw eerste liefde? 2. Wanneer kreeg u een serieuze relatie met uw huidige man/vrouw? 3. Bent u getrouwd (geweest)? 4. Voelde u zich vrij in de keuze van uw partner? 5. Herinnert u zich buren aan wie u veel hebt gehad?

6. Hebt u nu nog contact met vrienden van vroeger? 7. Wat geeft een speciale band in vriendschappen? (Hebt u die nog?) 8. Was er in de buurt ook een buurtvereniging? 9. Op welk leeftijd ging u het huis uit? 10. Hoe was het contact met de familie nadat u uit huis was gegaan? Oranje: werk 1. Op welke leeftijd bent u gaan werken? 2. Welk(e) beroep(en) hebt u uitgeoefend? Kunt u daar iets over vertellen? 3. Welke opleiding hebt u na de lagere school gevolgd? 4. Hebt u voor het beroep dat u uitgeoefend hebt een opleiding gevolgd? 5. Weet u wat uw eerste salaris was? 6. Hadden uw ouders invloed op welk soort werk u deed? 7. Welk beroep had u het liefst uitgeoefend als u er de mogelijkheden voor had gehad? 8. Op welke leeftijd bent u gestopt met werken? 9. Als u huisvrouw bent geweest, van wie hebt u het huishouden geleerd? 10. Kunt u iets vertellen over de verhouding baas/ knecht of chef/bediende?

Rood: schoolperiode 1. Kunt u iets vertellen over de lagere school? 2. Ging u op de openbare/christelijke/katholieke school? 3. Hoe ging u naar school? Lopend/fietsend/ anders? 4. Weet u nog de naam van de meester en juffrouw? 5. Hoe heette uw lievelingsmeester/juf, wat was zo bijzonder aan hem/haar? 6. Welke schoolvakken kunt u zich herinneren? 7. Welke schoolvakken vond u niet leuk? Waarom? 8. Welke spelletjes deed u op het schoolplein? 9. Herinnert u zich nog kinderen uit de lagereschoolperiode? 10. Waar stond de school en wat voor soort gebouw was het? Roze: vrije tijd 1. Hoe besteedde u in uw jeugd de vrije tijd? 2. Had u in uw jeugd speciale hobby’s? 3. Hebt u herinneringen aan bepaalde vakanties? 4. Houdt u van muziek en hebt u een muziekinstrument bespeeld? 5. Houdt u van sport en hebt u een sport beoefend?

6. Hebt u herinneringen aan een tuin en aan tuinieren? 7. Had u een fiets en herinnert u zich bepaalde fietstochten? 8. Nam u deel aan het verenigingsleven? 9. Hoe brengt u momenteel uw vrije tijd door? 10. Is het bezit van een auto belangrijk (geweest) in uw leven? Groen: huidige tijd 1. Kunt u iets vertellen over hoe en met wie u op dit moment woont? 2. Hoe vindt u het om ouder te worden, brengt dat voor u beperkingen met zich mee? 3. Wordt men tegenwoordig anders oud dan vroeger? 4. Kunt u iets opnoemen dat u vroeger graag deed en nu niet meer? 5. Kunt u positieve dingen noemen van het ouder worden? 6. Hebt u belangstelling voor de huidige politiek? 7. Wat betekent de televisie voor u? 8. Zou u iets veranderd willen zien in uw huidige manier van leven? 9. Wat vindt u van ‘de jeugd van tegenwoordig’? 10. Welke krant of welk tijdschrift leest u wel eens?

33

Levensloopspel

Hoe pak je het aan?

Tips

Leg de kaartjes per thema geordend op stapeltjes op tafel. De deelnemers zitten om de tafel. Zorg voor een gezellige sfeer. Serveer bijvoorbeeld een kopje thee of koffie met iets erbij wat aan vroeger herinnert of sluit hiermee af. De begeleider is observator, leider van het gesprek maar neemt niet deel aan het gesprek. Leg het spel kort uit. De deelnemers nemen om de beurt een kaartje en lezen de vraag voor. Iedere deelnemer vertelt iets over de vraag op zijn kaartje. Laat je verrassen; de deelnemers zijn ervaringsdeskundigen. De deelnemers geven zelf aan wat ze willen vertellen en wat ze niet willen delen met anderen, respecteer dit. Geef van tevoren wel aan dat je graag een kort antwoord wilt. Deelnemers willen graag veel meer vertellen, houd daarom goed in de gaten dat men alleen antwoord geeft op de vraag. Alle deelnemers moeten immers de gelegenheid hebben om over hun eigen herinneringen en levensloop te vertellen.

-

34

-

Er is een vergelijkbaar spel in de handel: Diamantspel. Inlichtingen hierover: MéMé, Baan 49, 8307 AT Ens, tel. 0527 - 25 47 11. Spreek met z’n allen af dat alle informatie binnen de groep blijft; men moet zich veilig genoeg voelen om persoonlijke herinneringen te kunnen delen.

Evaluatie -

-

Gaf men korte antwoorden en waren de antwoorden toegespitst op de vragen? Kwamen alle deelnemers aan de beurt? Werden de deelnemers gerespecteerd in wat ze wel en niet wilden vertelden? Voelde men zich veilig genoeg? Wat deed het met de deelnemers om even terug te gaan in hun eigen leven?

Tekst en foto: Jellie van der Wal

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

3:00/0:10

1:00

4-10

1

gezelschap

Winkelspel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

35

Winkelspel

Wat is het doel? - oefenen in winkelsituaties: wat koop je in welke winkel; - herinneringen ophalen en hier samen over praten; - zelfstandigheid en zelfvertrouwen bevorderen.

Wat ga je doen? Samen met de deelnemers, die niet in staat zijn zelfstandig boodschappen te doen, speel je het winkelspel, waarin winkelsituaties worden nagebootst.

Ontwerp tien verschillende winkels en teken op wit papier de winkelgevels met de naam en het logo in grote letters. Teken eenvoudige etalages en bijvoorbeeld hondenhaken of fietsenrekken. Neem de omtrekken van de gevels over op het triplex en zaag de winkelgevels uit, schuur ze en verf ze met grondverf. Neem het ontwerp met carbonpapier over op de gevels en verf de gevels. Plak een houtblokje achter iedere gevel, als standaard. Snijd 75 kaartjes van 10 x 6 cm uit het karton. Schrijf de namen van artikelen die in de winkels te koop zijn op de stickers. Plak de stickers op de kaartjes en lamineer de kaartjes.

Wat heb je nodig? Je maakt van tevoren van triplex verschillende winkelgevels en bijpassende artikelkaartjes van karton. De benodigdheden hiervoor zijn: - voor elke winkel een plaatje triplex van 20 x 30 cm en een houten blokje; - stift, potlood, wit papier; - zaag, lijm; - kwasten, grondverf, verschillende kleuren verf; - schuurpapier, carbonpapier; - donkergekleurd karton, witte stickers, mesje; - lamineermateriaal.

36

Hoe pak je het aan? Bied het spel op een speelse manier aan. Zet de gevels neer en leg de artikelkaartjes op tafel. Vertel de deelnemers dat jullie gaan winkelen. Wat heb je allemaal nodig? De portemonnee en boodschappentas bijvoorbeeld. De deelnemers pakken een kaartje en lezen het artikel voor, of de begeleider doet dit. Stel vragen zoals: In welke winkel zou u dit artikel gaan kopen? Wat zou het artikel ongeveer kosten? Je kunt ook niet-kaartgebonden vragen stellen, bijvoorbeeld: Mevrouw A. is jarig en haar man wil parfum voor haar kopen; waar gaat hij naartoe?

Morgen wil ik hutspot eten, welke ingrediënten heb ik nodig en waar koop ik deze? Stimuleer de deelnemers om hun verhaal te vertellen en herinneringen op te halen. Probeer een groepsgesprek op gang te brengen.

Tips - Maak in plaats van de gevels, een uitvergroting van een foto van winkels in de buurt. Dit geeft nog veel meer herkenning en herinnering. - Gebruik geld bij het spel, zodat de deelnemers hier weer kennis mee maken. - Gebruik ook een aantal echte artikelen bij het spel.

Tekst en foto: Els Wouda

VOORBEREIDING

DUUR

enkele dagen 1:00

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

6-11

1-3

gezelschap

Sprookjesspel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

weinig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

37

Sprookjesspel

Wat is het doel? - een zinvolle en gezellige ochtend of middag beleven; - het geheugen trainen; - leuke herinneringen ophalen.

Wat ga je doen? Door middel van het sprookjesspel zet je de deelnemers op een ontspannen manier aan het denken aan vroeger tijden. Je haalt verhalen naar boven die herkenbaar zijn en waardoor ze zich het verleden herinneren.

Wat heb je nodig? - gekleurd papier in 11 kleuren, van elke kleur twee A4-tjes; - foto’s of tekeningen op A4-formaat van sprookjes; - kaartjes met kenmerken van sprookjes, per sprookje drie kenmerken; - lamineerhoezen en lamineerapparaat; - sprookjesboeken/sprookjesverhalen; - snijapparaat/schaar; - een grote tafel, koffie en thee.

38

Kies elf sprookjes die je gaat uitwerken. Zoek van elk sprookje een duidelijke foto of tekening op A4-grootte. Je kunt ook tekeningen door de deelnemers in laten kleuren. Typ en print de titels van de sprookjes in een mooi en groot lettertype. Bedenk van elk sprookje drie kenmerken, typ en print ze in een groot lettertype. Bijvoorbeeld: - Roodkapje – rood mutsje, grote boze wolf, naar grootmoeder koekjes brengen; - De gelaarsde kat – de markies van Carabas, een dier dat miauw zegt, laarzen. Plak de afbeeldingen, met de titel van het sprookje eronder, elk op een andere kleur papier en lamineer de platen. Kopieer de drie kenmerken per sprookje op dezelfde kleur papier als de grote plaat. Lamineer dit en knip/snijd de kaartjes uit.

laat dit de deelnemers zien. Om beurten mogen de deelnemers raden bij welk sprookje het kaartje hoort. Leg het kaartje bij de grote plaat. Ga zo door tot alle kaartjes op zijn.

Tips - De deelnemers vinden de activiteit de eerste keer misschien vrij moeilijk. Herhaal de activiteit regelmatig. Hierdoor raken ze vertrouwd met het spel. - Omdat de grote prenten dezelfde kleur hebben als de kleine kaartjes, vereenvoudig je de activiteit. De deelnemers kunnen immers ook aan de kleur zien welk kenmerk bij welk sprookje hoort. Je kunt het spel moeilijker maken door de kenmerkkaartjes geen aparte kleuren te geven.

Hoe pak je het aan? Start de activiteit met koffie en thee, intussen kan de spelleider een sprookje voorlezen. Deel de sprookjesplaten uit onder de deelnemers. Laat de deelnemers hun plaat voor iedereen zichtbaar op de tafel leggen. Pak een klein kaartje en

Tekst en foto: Marjolein van Os

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

4:00/0:05

1:00

2-10

1-2

gezelschap

Geluidenbingo INSTAPNIVEAU COGNITIEF

normaal SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

normaal tot veel LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

39

Geluidenbingo

Doelgroep

Wat is het doel?

Wat heb je nodig?

Deze activiteit is geschikt voor ouderen, ook voor dementerende ouderen. De deelnemers hoeven niet mobiel te zijn, tijdens deze activiteit kunnen de deelnemers aan een tafel zitten waaraan het spel wordt gespeeld. Wel is het van belang dat de deelnemers (nog) een redelijk tot goed gehoor hebben, omdat het tijdens deze activiteit gaat om het herkennen van geluiden. Het is ook mogelijk om deze activiteit met licht verstandelijk gehandicapten uit te voeren als zij in staat zijn geluiden te horen en herkennen. De moeilijkheidsgraad van de geluiden kan aangepast worden aan de deelnemers. Met eventuele aanpassingen en extra begeleiding is deze activiteit mogelijk voor een doelgroep met een lager niveau.

- een nieuw, inspirerend en (iets) ander spel doen; - zintuigen prikkelen: naar geluiden luisteren; - geheugen trainen: geluiden en plaatjes herkennen; - sociale contacten bevorderen; samen praten, elkaar helpen.

- zelfgemaakte spelborden (voor alle deelnemers één) met diverse afbeeldingen erop van dingen die geluid kunnen maken, zoals een kikker, een kraan, een auto, een deur, de regen, een koe enzovoort. - een cd met geluiden die bij deze afbeeldingen horen (zie voorbeelden hierna); - cd-speler; - fiches die op de afbeelding gelegd kunnen worden.

40

Wat ga je doen? Samen met de deelnemers speel je een zelfgemaakt spel waarin het herkennen van geluiden centraal staat. De deelnemers krijgen een eigen spelbord, een soort bingokaart, met afbeeldingen erop. Zij krijgen geluiden te horen en kijken of de afbeeldingen op hun spelbord passen bij de geluiden.

De spelborden zijn eenvoudig te maken door enkele plaatjes uit te printen en deze op een verhard ‘bord’ te plakken, dit kan een plaatje zijn van karton, board of iets dergelijks. Je kunt ook afbeeldingen uit bijvoorbeeld een tijdschrift knippen, maar door te printen kun je de afbeeldingen gelijk houden (een kat is dan bijvoorbeeld op alle spelborden dezelfde kat). Zorg wel dat er op ieder spelbord een andere combinatie van afbeeldingen staat, er wordt immers bingo mee gespeeld. Om het spel makkelijker en sneller te laten gaan, kun je ervoor kiezen om weinig plaatjes op de spelborden af te beelden, met dus ook minder

geluiden. Wil je het spel wat moeilijker maken (en langer laten duren), dan kun je kaarten maken met meer afbeeldingen en dus ook meer geluiden laten horen.

-

Er is een ruimte nodig waarin de deelnemers zich kunnen concentreren op de geluiden. Er moeten dus geen andere geluiden in dezelfde ruimte zijn, en er mag geen drukte of onrust zijn.

Hoe pak je het aan?

Voorbeelden van geluiden - kwaken van een kikker; - loeien van een koe; - miauwen van een kat; - piepen van een muis; - blaffen van een hond; - vallende regendruppels; - wind door de bladeren; - suizen van de wind; - piepen/kraken van een (oude) deur; - rinkelen van een wekker; - rinkelen van een telefoon; - gesprek of reclame van de radio; - klingelen van de deurbel; - rinkelen van een fietsbel; - motorgeluiden van een bus;

openen en sluiten van busdeuren; motor- en claxongeluid van een auto; rijden van een trein op het spoor; ‘toeter’ van de stoomboot.

Allereerst is het belangrijk om de deelnemers enthousiast te maken. Je kunt deze activiteit aanbieden en dan afwachten wie er zin in heeft om het spel te spelen. Leg het spel van tevoren klaar op een uitnodigende manier, zodat de deelnemers nieuwsgierig worden en meer te weten willen komen over het spel door het te spelen (de deelnemers willen ‘proeven’ van een nieuw spel). Alle deelnemers krijgen ieder een spelbord met diverse plaatjes. Wanneer alle deelnemers een spelbord voor zich hebben, krijgen ze geluiden te horen, in een willekeurige volgorde. Laat de geluiden ook per spel in een verschillende volgorde horen. Het is de bedoeling dat de deelnemers het geluid herkennen en het bijpassende plaatje erbij zoeken. Wanneer een deelnemer een geluid herkent en het bijbehorende plaatje op zijn spelbord heeft, mag hij er een fiche op leggen.

Het gaat er dus om dat de deelnemer zijn spelbord zo snel mogelijk vol moet proberen te krijgen. Degene bij wie alle plaatjes bedekt zijn met een fiche roept: ‘Bingo!’ Vervolgens wordt het spelbord van deze deelnemer gecontroleerd. Wanneer er geen vergissingen zijn gemaakt, heeft deze speler gewonnen. Er kan dan met de rest van de deelnemers worden afgesproken om door te spelen tot iedereen bingo heeft gehad (hangt ook af van het aantal deelnemers). Ook kan het spel weer opnieuw gespeeld worden. Wanneer de bingo niet klopt en de speler een vergissing heeft gemaakt, is er dus nog geen winnaar en gaat het spel gewoon weer verder. Je kunt de activiteit afsluiten door de winnaar een prijsje te geven. Of drink als afsluiting een kopje koffie of thee met de deelnemers.

41

Geluidenbingo

Thema’s kunnen bijvoorbeeld zijn: • vervoermiddelen – bus, auto, boot, fiets, brommer, trein; • dieren – kat, hond, muis, paard, vogel; • huis – deurbel, deur, kookwekker, telefoon, radio; • natuur – bomen, regen, wind.

Evaluatie -

Tips - Wanneer je geen cd hebt kunnen maken met geluiden die passen bij de afbeeldingen, kun je de geluiden ook zelf maken. Zet dan eerst wel alle geluiden op papier, zodat je er geen vergeet. Maak ook nu alle geluiden in verschillende volgordes.

42

Wat vonden de deelnemers van het spel? Was het te moeilijk of te makkelijk? Waren de geluiden duidelijk? Waren de geluiden goed hoorbaar? Was de grootte van de groep goed?

- Je kunt de geluiden ook uitbeelden door middel van bewegingen. - Het is een erg leuk idee om spelborden met verschillende thema’s te maken. Op die manier kun je het spel steeds verder uitbreiden en kun je ook makkelijker een onderscheid maken tussen eenvoudige en moeilijke spelborden.

Tekst en foto: Jenneke de Boer

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:30

1:00

1-8

1-2

gezelschap

Levenslijnspel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

normaal

43

Levenslijnspel

Doelgroep Het levenslijnspel is met name geschikt voor dementerende ouderen. Dit spel gaat vooral over het leven (van vroeger) van de deelnemers. De deelnemers hoeven niet mobiel te zijn; tijdens deze activiteit kunnen de deelnemers aan een tafel zitten. Wanneer de doelgroep cognitief op een hoog instapniveau zit, kun je het spel moeilijker maken door de vragen moeilijker te maken of door meer vragen te stellen. Wanneer je deze activiteit met dementerende ouderen gaat doen, is het verstandig om eerst te onderzoeken waar ieders interesses liggen, wat men allemaal nog weet van vroeger en waar men graag over vertelt. Een voorbeeld: wanneer je vragen wilt gaan stellen over de oorlog, moet je daar erg voorzichtig mee zijn. Iemand kan er enkele goede herinneringen aan hebben, maar de meeste ouderen vonden het een vreselijke tijd waarin veel akelige dingen zijn gebeurd. De activiteit is zeer geschikt als je meer te weten wilt komen over een of meer deelnemers, want tijdens dit spel kun je tot leuke en interessante gesprekken komen.

44

Natuurlijk is het wel belangrijk dat de deelnemers van spelletjes houden en/of zin hebben om dit spel te gaan spelen. Probeer hier eerst achter te komen.

Wat is het doel? - plezier beleven aan een spel; - sociale contacten bevorderen; - iets over de interesses, het leven en het verleden van de deelnemer(s) te weten komen.

Wanneer een deelnemer bijvoorbeeld 7 ogen gooit, dan gaat hij met zijn pion in het vakje met nummer 7 staan. Als dat een blauw vakje is, dan krijgt de deelnemer een vraag van het blauwe thema. Staat de kleur blauw bijvoorbeeld voor het thema Eten, dan kan een vraag zijn: ‘Wat is uw lievelingseten?’ De deelnemer beantwoordt die vraag. Daarna is (eventueel) de volgende deelnemer aan de beurt.

Wat heb je nodig? Wat ga je doen? Je speelt het zelfgemaakte spel zoals een ganzenbordspel, maar zonder pionnen. De deelnemers gooien met twee dobbelstenen. Nadat een deelnemer gegooid heeft met de dobbelsteen, zoekt hij op het spelbord het vakje op waarop het aantal ogen staat dat hij gegooid heeft. De kleur van dat vakje bepaalt het thema, dus de soort vraag die er aan hem gesteld wordt. Alle vragen gaan over het leven van de deelnemers vroeger. Je hebt die vragen van tevoren bedacht en afgestemd op de deelnemers. Het is de bedoeling dat er een gesprek op gang komt en je meer te weten komt over het leven van de deelnemers. Ook de deelnemers onderling leren over elkaars leven en interesses.

- (stevig) karton voor het spelbord; - 2 dobbelstenen; - gekleurd papier of verschillende kleuren stiften/potloden (voor de verschillende kleuren van de vakken op het spelbord, de kleuren corresponderen met die van de thema’s); - schaar; - lijm; - zwarte stift (om de nummers duidelijk op het spelbord te schrijven); - (stevig) gekleurd karton (voor de vragenkaartjes), in de kleuren van de thema’s.

Voorbeelden van thema’s: - beroep; - eten; - vrienden; - ouders; - woonplaats; - geboorte; - huwelijk; - familie; - gezin; - school; - hobby’s; - reizen. Over deze thema’s zijn veel verschillende vragen te bedenken.

Maak ook vragenkaartjes van stevig gekleurd karton in kleuren die corresponderen met de kleuren van de thema’s en de vakken. Schrijf de vragen duidelijk op de kaartjes.

Maak het spelbord door het karton rond uit te knippen. Op dat ronde stuk karton teken je in het midden een cirkel, met in het midden daarvan een klein rondje. Verdeel het spelbord in vakken, zoals op de foto hieronder.

Hoe pak je het aan? Het is belangrijk dat de thema’s en de vragen in dit spel van toepassing zijn op de deelnemer(s). Ga dus eerst bij jezelf na wat je van de deelnemers wilt weten en hoe je dat het beste kunt vragen. Waar liggen de interesses van de deelnemer? Hoe stel ik de vragen om het spel uitdagend te houden? Maak een lijst met vragen onderverdeeld in thema’s. Ken aan de thema’s kleuren toe die corresponderen met de kleuren van de vakken.

45

Levenslijnspel

Geef elk vak een kleur (met opgeplakt gekleurd papier of stift/kleurpotlood) die correspondeert met de kleur van de thema’s. Schrijf de nummers 1 t/m 12 in de vakken, het middelste rondje wordt vak nummer 12. Maak twee vakken waarin je schrijft: ‘Gooi nog een keer’. Je kunt het spel met een of met meer deelnemers spelen. Er is niet veel tijd nodig voor de uitleg, het is een duidelijk spel zonder (veel) spelregels. Je hoeft de deelnemers alleen maar duidelijk uit te leggen dat het aantal ogen dat ze gooien het getal is dat ze moeten opzoeken op het spelbord. Vertel de deelnemers ook dat de kleur van het vakje waar dat getal in staat hoort bij een thema waarover een vraag gesteld wordt aan de deelnemer die aan de beurt is. Dit spel kan prima gespeeld worden onder het genot van wat te eten en te drinken. Het is een echt gezelschapsspel, geen strijdspel. De kans is groot dat er hele gesprekken ontstaan. Je kunt het naar aanleiding van een vraag met de deelnemer over veel verschillende onderwerpen hebben. En wanneer jullie over de vraag zijn uitgepraat, doet de deelnemer zijn volgende worp of

46

gooit een andere deelnemer met de dobbelsteen, en wie weet komt daar ook een heel gesprek uit. Wanneer je dit spel met een groep speelt, kunnen er ook gesprekken ontstaan tussen de deelnemers, iedereen kan zijn eigen verhaal of ervaringen bij een bepaalde vraag willen vertellen. Je kunt dit ook bewust stimuleren. Het is een geschikt spel om gesprekken op gang te brengen. Er is bij het spel weinig begeleiding nodig. Het is geen moeilijk spel en de deelnemers kunnen zich al snel zelf redden. Deze activiteit heeft niet echt een duidelijk einde, er is geen winnaar of verliezer. Het gaat om de gezelligheid en de gesprekken die door middel van het spel kunnen ontstaan. Als er een mooi en lang gesprek is geweest, kun je de activiteit daarmee beëindigen. Je merkt ook aan de deelnemers of ze nog verder willen spelen of dat ze genoeg gepraat hebben.

Tips - Er gaat veel tijd zitten in het voorbereiden van de vragen, begin hier vroeg mee. - Plastificeer het spelbord en de kaartjes als je het spel vaker wilt gebruiken. Het blijft dan langer mooi.

- Maak het spelbord mooi groot, gebruik duidelijke (verschillende) kleuren voor de verschillende vakken en schrijf de cijfers duidelijk in de vakken. - Als de deelnemers dat makkelijker vinden, kun je ze ook pionnen laten gebruiken. Ze kunnen deze dan steeds in het juiste vak zetten.

Evaluatie - Heb je door deze activiteit de deelnemer(s) beter leren kennen? - Ben je meer van de deelnemer(s) te weten gekomen? - Zijn de (andere) vooraf gestelde doelen behaald? - Is de activiteit duidelijk en vlekkeloos verlopen? - Snapten de deelnemers de activiteit? - Wat vonden de deelnemers van het spel en de vragen? - Zijn er leuke gesprekken ontstaan? - Hebben de deelnemers een gezellige middag gehad? - Is het spel op zo’n manier gemaakt dat je het nog eens kunt gebruiken?

Tekst en foto: Jenneke de Boer

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

0:10

1:00

5-10

1

gezelschap

Kennismakingsmemory INSTAPNIVEAU COGNITIEF

normaal SOCIAAL

veel CONCENTRATIE

normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

47

Kennismakingsmemory

Wat is het doel? - - - -

kennismaken met elkaar; elkaars namen leren kennen; elkaars levensloop leren kennen; het sociale netwerk vergroten.

Wat ga je doen? Je speelt dit spel met een groepje mensen die elkaar niet of nauwelijks kennen. Dit kan een nieuwe groep bewoners in een verzorgingshuis zijn, een groep deelnemers van een dagverzorging, een nieuwe groep deelnemers aan een activiteit of vereniging. De deelnemers leren elkaar kennen aan de hand van eigen foto’s van de deelnemers van zaken/personen waaraan zij goede herinneringen hebben.

Wat heb je nodig? - rustige ruimte waar je niet gestoord wordt door derden, telefoon en computers; - tafel en stoelen; - per deelnemer 2 eigen foto’s van iets/iemand waaraan men goede herinneringen heeft.

48

Elke deelnemer neemt twee verschillende foto’s mee. Als de deelnemers bang zijn dat de foto’s beschadigd raken, kun je een kopie van de foto’s gebruiken.

Als alle foto’s goed omgekeerd zijn en iedereen over de herinneringen heeft verteld, wordt het spel beëindigd. De deelnemers nemen hun eigen foto’s na afloop weer mee.

Hoe pak je het aan?

Tips

Vraag van tevoren aan de deelnemers om ieder 2 foto’s mee te nemen van iets/iemand waaraan men goede herinneringen heeft. Het mogen geen identieke foto’s zijn. Bij de start van de activiteit doe je even een kort kennismakingsrondje. Iedereen vertelt in ieder geval zijn/haar naam. Alle foto’s worden door elkaar en ondersteboven op tafel gelegd. Het is nu zaak om twee foto’s van eenzelfde persoon om te keren (zoals bij het gewone memoryspel). Het gaat er dus niet om identieke foto’s te vinden, maar foto’s van eenzelfde persoon. Hiervoor draait iedereen om de beurt twee foto’s om. De eigenaar (eigenaren) van de omgedraaide foto’s zeggen of het goed is. Als er twee foto’s van één deelnemer omgedraaid zijn, vertelt de eigenaar van de foto’s het verhaal bij de foto’s. Nodig de overige deelnemers uit om vragen te stellen en in te gaan op het verhaal. Let erop dat alle deelnemers voldoende tijd krijgen om hun verhaal te vertellen.

- Je kunt dit spel ook heel goed spelen met een groepje van twee of drie dementerende ouderen. Vraag aan familieleden of zij foto’s willen meenemen. Stel meer open vragen, om de deelnemers te stimuleren het verhaal en de herinneringen aan de foto’s te vertellen. - Het spel kan ook meerdere keren door een groep gespeeld worden, aan de hand van thema’s. Bijvoorbeeld: vakantiefoto’s, trouwfoto’s, foto’s van huisdieren, foto’s van de woonplaats/woning. De deelnemers leren elkaar door deze thema’s steeds op een andere manier beter kennen. - Het spel is ook erg leuk om te spelen met een nieuwe groep vrijwilligers.

Tekst en foto: Els Wouda

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

5:00-12:00/ 0:30

1:00-2:00

6-50

1-10

gezelschap

Muzikale bingo INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig/normaal SOCIAAL

middelmatig/ normaal CONCENTRATIE

middelmatig/ normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig/middelmatig/normaal

49

Muzikale bingo

Doelgroep De beschreven activiteit is uitgevoerd met ouderen in het verzorgingshuis, maar kan ook met andere doelgroepen gedaan worden. De bingo kan aangepast worden aan de interesses van de doelgroep. Het spel wordt individueel gespeeld. Er wordt een beroep gedaan op het geheugen en het associatievermogen van de deelnemer. De deelnemers moeten nog een redelijk gezichtsvermogen hebben, anders is intensieve begeleiding of hulp nodig. Men moet enig spelinzicht en begripsvermogen hebben, maar omdat menigeen wel bekend is met het ‘gewone’ bingospel, is deze variant over het algemeen goed uit te leggen. Het spel is minder geschikt voor ernstig dementerenden, bedlegerigen of mensen met een ernstige verstandelijke beperking.

Wat is het doel? -

sociale contacten bevorderen; geheugen stimuleren; concentratievermogen oefenen; gezelligheid ervaren (eventueel meezingen).

Het geheugen wordt gestimuleerd doordat men bekende melodieën hoort waarbij men de naam van de artiest probeert te herkennen. Het is een

50

gezellig spel; door de muziekkeuze aan te passen aan de interesse van de deelnemers zal er een hoog ‘meezinggehalte’ zijn.

Wat ga je doen? Je maakt een muzikaal bingospel door zelf muziek te verzamelen en te kopiëren (op laptop of cd’s) die de doelgroep aanspreekt. Je maakt bingokaarten waarop de nummers staan die je laat horen (per vakje de artiest en titel van een nummer). Wie het eerst alle nummers op zijn kaart heeft herkend en aangekruist, heeft Bingo! Je kunt een of meer rondes spelen. Bingo is over het algemeen een populair spel en deze variant zal men op prijs stellen.

Wat heb je nodig? -

laptop met brander, internetverbinding, printer en papier; cd’s om te branden (eventueel) en/of te rippen; lamineerapparaat met A4-lamineervellen (eventueel); pennen, kleurpotloden, stiften (of munten/ fiches); geluidsinstallatie; microfoon; prijsjes.

Hoe pak je het aan? Het maken van het bingospel De voorbereiding vraagt vrij veel tijd, maar als je het spel op de juiste manier maakt, heb je een duurzaam spel dat op verschillende manieren kan worden gespeeld. Stap 1: Verzamel een aantal (verzamel-)cd’s met muzikaal repertoire dat de doelgroep aanspreekt of download nummers van internet. Je hebt honderd nummers nodig. Het moeten zo veel mogelijk algemeen bekende meezingers zijn. Het hier beschreven spel is gemaakt voor de bewoners van een verzorgingshuis. Het repertoire is dus afgestemd op de gemiddelde interesse van deze doelgroep: hits uit de jaren veertig tot zestig van de vorige eeuw. Meezingers als ‘Tulpen uit Amsterdam’, ‘Twee motten’ van Dorus, hits van Johnny Hoes, Annie de Reuver, Gert en Hermien enzovoort. Natuurlijk is elk gewenst repertoire mogelijk! Stap 2: Rip de nummers die je wilt gebruiken van de cd’s en zet ze op een laptop of USB-stick. Nummer ze van 1 tot 100. Je kunt ze ook weer op cd branden, dan maak je je eigen verzamel-cd’s van populairste nummers. Maar het spel is het gemakkelijkst te spelen vanaf een laptop die je

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

DOELGROEP

ACTIVITEIT

aansluit op een geluidsinstallatie zodat het geluid via de boxen te horen is. De laptop is als het ware een ‘ballenbak’ waar je de ‘nummers’ uit haalt! Stap 3: Maak een lijst met de door jou uitgekozen nummers en print deze uit. Dit overzicht heb je nodig tijdens het spel om bij te houden welke nummers je tijdens de bingo hebt laten horen. Stap 4: Maak bingokaarten door op een A4-vel in de breedte een vlak met zestien vakken te maken. Vul op het eerste vel in de vakken de (muziek) nummers 1 tot en met 16 in (de naam van het lied en de uitvoerende artiest – zie pagina 49). Op de tweede kaart zet je de (muziek)nummers 2 tot en met 17. Op de derde kaart de (muziek) nummers 3 tot en met 18 en zo verder. Hierdoor is geen enkele bingokaart hetzelfde. Maak net zoveel bingokaarten tot je alle honderd nummers hebt verwerkt. Laat per kaart niet meer dan één nummer verspringen, anders duurt het (te) lang voordat er bingo valt. Nummer de kaarten in een hoekje. Controleer tot slot de bingokaarten en print ze uit. (Mocht je het spel willen spelen met echt grote groepen, dan heb je mogelijk nog meer muzieknummers nodig en breid je de kaartenset gewoon uit. Met honderd bingokaarten kun je twee bingoronden spelen met vijftig personen.)

Stap 5: Je kunt nu desgewenst de bingokaarten lamineren. Je kunt ze dan telkens opnieuw gebruiken, met fiches om erop te leggen. Het lamineren heeft als nadeel dat de kaarten glad worden. Hierdoor kunnen de fiches verschuiven en dat is niet handig. Voorbereiding van de bingo Een van de begeleiders is spelleider. Voor grotere groepen is er extra begeleiding nodig (kaarten ophalen, controleren, prijsjes uitdelen). Zijn de deelnemers mensen met een beperking, dan is het wenselijk dat er begeleiders rondlopen of aan tafel begeleiden. Zorg van tevoren dat er voldoende begeleiders zijn. Leg een aantal prijsjes klaar. Dit hoeven er niet heel veel te zijn, het is afhankelijk van hoeveel rondes je wilt spelen en hoeveel tijd je hebt. Gewoon uitproberen. Het plezier in het spel is belangrijker dan de prijzen. Verzamel een aantal pennen of kleurpotloden die je uit kunt delen aan de deelnemers van het spel, zodat men de nummers kan aankruisen op de bingokaart. Je kunt ook fiches gebruiken. Zorg dat er voor iedere deelnemer een bingokaart is. Als het aantal deelnemers klein is, zijn misschien niet alle kaarten nodig. Het spel is

goed te spelen in een kleine groep, dus met een klein aantal kaarten. Let er in dat geval wel op dat je de kaarten op volgorde uitgeeft. Speel je het bingospel bijvoorbeeld met tien deelnemers, dan INSTAPNIVEAU heb je kaart 1 tot en met 10 nodig en je laat ook alleen de nummers horen die op die kaarten staan – de nummers 1 tot en met 25. Bij de tweede ronde deel je kaart 11 tot en met 20 uit en zo verder. Bij een heel grote groep (bijv. vijftig deelnemers) kun je maar twee keer spelen met verschillende kaarten. Als je dan meer dan twee rondes wilt spelen, heb je nog een extra set nodig of een grotere kaartenreeks en evenzoveel nummers om te laten horen. Je sluit je laptop aan op de geluidsinstallatie en controleert of de techniek werkt. Misschien zijn er speciale kabels nodig om het geluid van de laptop af te spelen op de boxen. Zorg dat alles aanwezig is. Mogelijk heb je hulp nodig van een technische dienst. Je kunt ook de nummers vanaf een gebrande cd afspelen in een cd-speler, maar omdat je niet het hele nummer laat horen, is het bingospel dan wat lastiger uit te voeren. Bovendien moet je dan tussentijds van cd wisselen.

51

Muzikale bingo

Het bingospel spelen Deel voor de eerste ronde de kaarten (opvolgend) uit, beginnend bij kaart 1. Leg het spel uit aan de deelnemers: je laat een stuk (eerste couplet en het refrein) muziek horen van een bekend nummer. Staat dat nummer op de kaart van de speler, dan mag hij dat nummer doorstrepen. Dan laat je een stuk horen van het volgende nummer. Speel de nummers af waarvan je weet dat ze op de uitgedeelde kaarten staan. Speel ze niet op volgorde af, maar gebruik de zogenoemde ‘shuffle-play’. Zo ga je verder totdat er iemand bingo heeft omdat hij een rijtje of de hele kaart heeft aangekruist. Bij deelnemers met een beperking kan enige hulp of begeleiding gewenst zijn. Als je twijfelt of de deelnemers de muziek (her)kennen, kun je het spel gemakkelijker maken door de naam van de artiest of de titel van het lied te noemen. Net als bij gewone bingo kun je eerst spelen voor één rij of twee rijen voordat je speelt voor de hele kaart. Vergeet niet prijsjes uit te delen. Voor het spelen van de volgende ronde deel je de volgende kaarten uit waarop weer andere nummers staan.

52

Tips -

-

-

Het is vrij arbeidsintensief om de kaarten te maken. Het is een secure maar leuke opdracht om door een stagiair uit te laten voeren. Vergeet vooral niet te zeggen dat ‘meezingen’ is toegestaan! Bovendien kan jouw inspirerende presentatie een belangrijke bijdrage zijn voor het slagen van een leuke en gezellige spelmiddag! Je zou ook een klassiekemuziekversie van het bingospel kunnen maken.

Tekst en foto’s: Erna Lamers-Tieben

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

8:00+0:15

0:45-1:00

8-12

1-2

gezelschap

Met Ot en Sien weer naar school INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

normaal/weinig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

53

Met Ot en Sien weer naar school

Doelgroep Deze activiteit is bedoeld voor mensen die behoefte hebben aan een zinvolle en gezellige dagbesteding. De deelnemers kunnen mensen zijn met een verstandelijke handicap of beginnende dementie. Deelnemers kunnen zowel actief als passief deelnemen. De activiteit vereist geen moeilijke lichamelijke handelingen, zodat ze voor vrijwel alle deelnemers goed te doen is. Op het cognitieve vlak wordt wat meer van de deelnemers verwacht. De activiteiten zijn voor verschillende niveaus aan te passen.

kunt er ook een uitgebreide themaweek van maken. Onder Hoe pak je het aan? staan allerlei ideeën beschreven. Je kunt daaruit zelf een keuze maken. De activiteiten zullen veel herkenning geven en herinneringen losmaken aan de schooltijd van de deelnemers. Je voert de activiteit uit aan de hand van een zelfgemaakt vertelschilderij. Daarnaast maak je gebruik van een voorwerpenkist, een map met foto’s van de scholen uit de eigen omgeving van de deelnemers en een map met vragen over de school vroeger.

Wat is het doel?

Wat heb je nodig?

-

Vertelschilderij Je hebt nodig: groot schilderijdoek (70 x 1,20 cm), acrylverf (beige, wit, bruin, blauw), kwasten/penselen, enkele kleurenkopieën van oude schoolboeken, stukjes uit schoolschriften, rapport, afbeeldingen van Ot en Sien en een leesplankje, lijm, vernis, eventueel foamstickers van cijfers en letters.

in een groep actief zijn; individuele aandacht/begeleiding krijgen; herinneringen ophalen; ontspanning en plezier beleven; sociale contacten bevorderen; gevoel van eigenwaarde versterken; creatief bezig zijn.

Wat ga je doen? Je kunt het thema school in diverse activiteiten toepassen, individueel of in een groep. Je kunt alleen maar samen praten over de school vroeger, er een creatieve activiteit van maken, of een gezelschapsspel spelen met het thema school. Je

54

Schilder de achtergrond van het schilderij in lichte tinten, meng de kleuren wit, beige en bruin. Gebruik de kleur blauw voor accenten. Plak een sepia of kleurenkopie van Ot en Sien op een centrale plaats op het schilderij, schilder de tekst

‘Met Ot en Sien weer naar school’ op het schilderij, of plak de letters er met foamstickers op. Plak de verschillende attributen met betrekking tot de schooltijd als een collage op het schilderij. Als alles goed droog is, kun je het schilderij eventueel aflakken. Themakist met voorwerpen - kist (plastic of kartonnen opbergbox); - kroontjespennen en inkt, schrijfschriften, inktlappen, vloeipapier;

- lei en krijt, schooletui met inhoud, schetsboek met kleurpotloden; - oude schoolboeken; - breipennen en garen; - poëziealbum, -plaatjes, -gedichten en -versjes; - vastentrommeltjes, communieborden; - tollen, jojo, kaatsenballen, knikkers en knikkerzak. Maak ook een map met vragen over de school vroeger. Neem bijvoorbeeld de volgende vragen op. Schoolgebouw 1. Waar stond uw school? 2. Was er een schoolplein bij uw school? School algemeen 1. Hoeveel klassen waren er vroeger? 2. Gingen alle kinderen vroeger naar school? Leren op school 1. Waar schreef u mee op school? 2. Kunt u vijf woorden noemen van de leesplank? Klas en spel 1. Kunt u drie dingen noemen die vroeger in uw lessenaar lagen?

2. Wat deed u tijdens de pauze? Handvaardigheid en handwerken 1. Weet u wat een tunisch haakwerk is? 2. Wat deed u tijdens een handvaardigheid/ handwerkles? School en feesten 1. Kunt u een voor u bijzondere gebeurtenis noemen op school? 2. Werden de verjaardagen ook op school gevierd. En hoe? Klasgenoten 1. Werd er veel kattenkwaad uitgehaald in de klas? 2. Wat is uw leukste herinnering aan een vriendschap op school? Lessen 1. Welke lessen had u vroeger op school? 2. Kreeg u ook gymnastiek?

Maak kopieën van oude versjes en liedjes, spelletjes en aftelversjes, bijvoorbeeld uit: - Liedjes uit Grootmoeders tijd met illustraties van Cornelis Jetses (met cd); - Schoolpleinspelletjes (schipper mag ik overvaren); - Rijmpjes en versjes uit de oude doos, oorspronkelijk verzameld door S. Abramsz, getekend door Bert Bouman; - Aftelversjes. Schoolmuseum Je kunt voor dit project eventueel tijdelijk een schoolmuseum inrichten. Leen daarvoor materialen van scholen of een kringloopwinkel. Vraag middels een brief aan de familie of zij nog oude schoolmaterialen hebben die je mag gebruiken/ lenen (oude inktpotten, telraam, leesplank, letterkistje, schoolboeken, rapporten, poëziealbums).

Verder zijn er nodig: - map met foto’s van de scholen in de omgeving; - map met illustraties van Ot en Sien.

55

Met Ot en Sien weer naar school

Hoe pak je het aan? Het thema school is zeer ruim en kan nog verder worden uitgebreid. Denk aan speelplaatsspelletjes, feesten (eerste communie, vormsel, sinterklaas, Koninginnedag), postzegels/sigarenbandjes/speldjes verzamelen (ruilen). Je kunt ook praten over de verschillen tussen katholiek, protestants en openbaar onderwijs, jongens- en meisjesscholen. Om dit uitgebreide thema ongedwongen te presenteren, is er gekozen voor de rode draad van een ‘vertelschilderij’, dat is gemaakt om de herinneringen bij de deelnemers naar boven te halen. De voorwerpenkist, de map met foto’s en met vragen, de spelletjes en activiteiten kun je gebruiken om dit thema verder gestalte te geven.

56

Gebruik het vertelschilderij als introductie van deze activiteit, speel in op de verhalen van de deelnemers. Als geheugensteun kun je enkele vragen over de schooltijd stellen, of je laat een voorwerp uit de themakist zien. Reageert een deelnemer met een schoolliedje van vroeger, dan kun je hierop inspelen door een cd te laten horen. Op deze manier kun je steeds weer anders bezig zijn met het thema schooltijd. Individueel kun je inspelen op een behoefte om bijvoorbeeld te gaan schrijven met een kroontjespen. Misschien willen deelnemers een knikkerzak maken voor een kleinkind. Je kunt ook samen een vlieger maken en ondertussen een gesprek aangaan over de schooltijd. En je kunt samen een uitstapje maken naar het speciaal hiervoor ingerichte schoolmuseum. Of ga met enkele deelnemers naar hun oude school. Hieronder staan ideeën voor allerlei activiteiten met het thema school. Schrijven met een kroontjespen Laat deelnemers, individueel of in een groep, nog eens schrijven met een kroontjespen. Voor deze activiteit heb je nodig: schrift, inkt, kroontjespen, inktlap of vloeipapier.

Handwerkactiviteiten Inktlappen maken. Je hebt nodig: verschillende stukjes stof, garen en naald, knoop, kartelschaar. Werkwijze: knip met de kartelschaar vierkante of ronde stukjes stof van circa 10 x 10 cm. Leg enkele lapjes op elkaar en maak ze aan elkaar door in het midden een knoop te bevestigen. Speldenkussen maken. Je hebt nodig: 2 breipennen, haaknaald en breikatoen. Brei een strook van circa 6 x 25 cm, haak een koordje van circa 30 cm. Leg dit koordje op het begin van de strook, wikkel de strook op. Naai met de hand het uiteinde vast aan het rolletje. Knikkerzak maken. Je hebt nodig: naaimachine, stof en koord; voor de versiering textielstiften (om bijv. de naam van een kleinkind op de zak te schrijven). Diverse activiteiten - Laat de deelnemers gedichten en versjes in een poëziealbum schrijven en er poëzieplaatjes bij plakken. - Schrijf verhalen of anekdotes van de deelnemers op, eventueel met de kroontjespen. - Zing samen oude schoolliedjes en zeg rijmpjes en versjes op. - Houd een muziekmiddag met oude schoolliedjes.

Tekst en foto: Carla Heuvels-Duursma

Beweging Bewegen vanuit de doos

59

De binnen- en buitenboel

61

G Savonije E Wouda (eds.), Samen terug naar vroeger, DOI 10.1007/978-90-313-8869-1_3, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Beweging

ACTIVITEIT

0:15

1:00

4-12

1-2

beweging

Bewegen vanuit de doos INSTAPNIVEAU COGNITIEF

normaal SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

middelmatig

59

Bewegen vanuit de doos

Wat is het doel?

Hoe pak je het aan?

Tips

-

Maak het gezellig en begin met koffie en thee. Leid de activiteit rustig in door een mooie doos op tafel te zetten. Het is de bedoeling dat de deelnemers nieuwsgierig worden naar wat er in de doos zit. Laat vervolgens ieder om de beurt een voorwerp uit de doos halen. De deelnemer vertelt waarom hij dit voorwerp heeft gekozen. Eventueel kun je de deelnemer vragen stellen over het voorwerp. Als het om een voorwerp van vroeger gaat, kun je daar door gerichte vragen wat dieper op ingaan. Vraag de deelnemer daarna wat voor beweging hij of zij met dit voorwerp kan maken. Let er alleen op dat het een beweging is die de deelnemer nog goed kan maken. Doe anders zelf de beweging of stel voor de beweging aan te passen. De andere deelnemers kunnen de beweging nadoen.

-

ontspanning door inspanning; bewegen met elkaar; sociale contacten bevorderen; verrast worden.

Wat ga je doen? Je vult een doos met kleine, lichte voorwerpen. De deelnemers kiezen om de beurt een voorwerp uit de doos en vertellen erover. Ook maken ze een beweging die past bij het voorwerp (bijvoorbeeld een appel plukken, schillen of opeten). De andere deelnemers doen de beweging na.

Wat heb je nodig? Deze activiteit kan men aan tafel doen, in de kring zonder tafel of in twee rijen tegenover elkaar. Pas de opstelling aan de beschikbare ruimte aan.

-

-

Je kunt het spel aanpassen door de doos te vullen met seizoensgebonden voorwerpen of spullen die passen bij een bepaald thema (sport, wassen, beroepen, vervoer). De doos kan ook vervangen worden door een koffer, gereedschapskist of een andere bij het thema passende verpakking. De doos is ook voor reminiscentieactiviteiten bruikbaar. Als je de doos vult met voorwerpen van vroeger, kunnen de deelnemers die tijd opnieuw beleven. Schrijf de verhalen die de bewoners vertellen bij de voorwerpen op in een verhalenbundel met de namen van de deelnemers eronder.

Aan materiaal heb je nodig: - een mooie doos; - allerlei kleine, lichte voorwerpen. Het is leuk als de voorwerpen, en eventueel de doos zelf, passen bij een thema. Zie ook tips.

60

Tekst en foto: Diane van der Struijk-van de Ven

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

0:00

0:10-0:30

5-10

1-2

beweging

De binnen- en buitenboel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

weinig LICHAMELIJKE INSPANNING

veel

61

De binnen- en buitenboel

Wat is het doel?

Hoe pak je het aan?

- een combinatie aanbieden van reminiscentie en bewegen; - aan de conditie werken; - ontspanning bieden.

De deelnemers zitten in een kring en je neemt als begeleider plaats tussen de deelnemers. Vertel dat het een activiteit is om te bewegen. Beschrijf dat je vandaag het huis wilt schoonmaken en gaat beginnen met stoffen. Je maakt vervolgens bewegingen alsof je aan het afstoffen bent en vraagt de deelnemers mee te doen: eerst het dressoir, op ooghoogte, dan hoog op de kast (de deelnemers rekken zich uit) en vervolgens weer laag om de plinten te stoffen (de deelnemers bukken); benoem elke keer wat je afstoft. Uiteraard moet de stofdoek regelmatig worden uitgeklopt! Vervolgens ga je stofzuigen (je maakt stofzuigbewegingen), links en rechts van de stoel, dweilen (dweil uitwringen), afwassen (polsen draaien), met de zwabber onder het bed door, matten kloppen, kleedjes uitkloppen enzovoort. Veel huishoudelijke karweitjes kun je op deze manier nabootsen. Blijf de groep deelnemers wel goed observeren en las op tijd een rustpauze in. Vervolgens kun je de buitenboel doen (vegen, ramen wassen, deurbel en brievenbus oppoetsen). Wanneer ook mannen deel uitmaken van de groep, kun je bewegingen maken die te maken hebben met tuinieren, zoals harken,

Wat ga je doen? Bij veel mensen thuis nam het huishouden en het bijhouden van de tuin een belangrijke plaats in. Er was vaak een duidelijke taakverdeling. Voor veel vrouwen was het huishouden de hoofdtaak, terwijl mannen zich, naast hun beroep, bezighielden met de tuin. De binnen- en buitenboel refereert aan de schoonmaak van het huis (binnen- en buitenkant) en het onderhouden van de tuin. Door op een gestructureerde manier bewegingen te maken die (vroeger) gedaan werden als men in en om het huis bezig was, wordt dit bewegen voor de deelnemers een vanzelfsprekendheid.

Wat heb je nodig? De activiteit kan worden uitgevoerd in de huiskamer (of in de zomer zelfs in de tuin), mits deze groot genoeg is om een kring te vormen van (rol)stoelen, met ongeveer een halve meter tussenruimte.

62

onkruid uittrekken of gras maaien (ook vaak herkenbaar voor veel vrouwen). Rond de activiteit af door met elkaar iets te drinken en voldaan rond te kijken en eventueel te bespreken hoeveel werk er weer is verzet!

Tips - Vraag de deelnemers wat ze zelf voor huishoudelijk werk of tuinwerk deden en vraag hun uit te beelden hoe ze dit deden. - Een huishouden van vroeger kwam ook in aanraking met beroepen die je kunt kenmerken met bepaalde bewegingen. Denk aan de bakker (brood kneden, brood snijden), de kolenboer (zware zakken op de rug) of de ramenwasser in de stad bij bovenhuizen.

Tekst en foto: Desiree Vriens

Recreatie Hoedenshow

65

Huishoudbeurs

69

G Savonije E Wouda (eds.), Samen terug naar vroeger, DOI 10.1007/978-90-313-8869-1_4, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Recreatie

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

0:15-3:00

0:05-1:00

1-12

1-2

recreatie/ zintuiglijk

Hoedenshow INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

weinig CONCENTRATIE

weinig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

65

Hoedenshow

Doelgroep

Wat ga je doen?

De activiteit kan aan verschillende doelgroepen onder de ouderen aangeboden worden; elke doelgroep, elk individu, beleeft de activiteit op zijn eigen manier. Heren zijn wat afwachtender, maar vinden het uiteindelijk wel leuk wanneer ze zichzelf later met een hoed op op de foto’s zien. De dementerende deelnemers zijn zeer enthousiast; met een hoedje op voelen sommige deelnemers zich opeens een heel ander persoon. Houd rekening met de mobiliteit van de deelnemers. De begeleider helpt met hoeden aangeven en/of opzetten. Ook kunnen de deelnemers elkaar hierbij helpen. Op deze manier maak je de drempel lager voor de deelnemers. Je moet goed opletten bij het gebruik van de spiegel; voor een aantal deelnemers kan het confronterend zijn om zichzelf te zien. Denk hierbij aan deelnemers met een verandering in het gelaat door een CVA of algemene veranderingen door het ouder worden.

Er wordt een hoedenshow gehouden waaraan de deelnemers zelf mee kunnen doen. Van tevoren verzamel je moderne en ouderwetse hoeden. In een ruimte maak je een aangeklede hoek met alle verzamelde hoeden. In deze hoek zet je stoelen en een passpiegel. Bij de passpiegel kunnen de deelnemers gaan zitten en hoeden passen. Als aandenken wordt er een foto gemaakt. Voor de fotoreportage kan een grote goudkleurige kunstlijst gebruikt worden. Wanneer de deelnemer het wil, kan hij of zij worden gekapt en opgemaakt. Een boa, sjaaltje of een omslagdoek om de hals zorgen voor een deftige uitstraling. Als opwarmer voor de hoedenmodeshow kun je een gesprek over hoeden houden (zie Vragen en onderwerpen voor de gespreksgroep).

Wat heb je nodig? -

Wat is het doel? -

66

herinneringen aan vroeger ophalen; sfeer en ontspanning bieden; gevoel van eigenwaarde vergroten; zintuiglijke waarnemingen stimuleren.

-

geschikte ruimte waar je de hoedensalon inricht, dit kan een aparte ruimte zijn of een hoek van de gang of hal; voldoende stoelen; passpiegel; tafel; allerlei decoraties, guirlandes, kunstbloemen en dergelijke;

-

-

sjaaltjes, boa’s en omslagdoeken; make-upspulletjes, zoals rouge en lippenstift; allerlei oude en nieuwe hoeden, hoeden uit verschillende landen en met allerlei thema’s; achtergrondinformatie over hoeden (zie Vragen en onderwerpen voor de gespreksgroep); geschikte achtergrond voor het maken van een foto, bijvoorbeeld een effen egaal donkergekleurde doek over een kamerscherm; fototoestel (eventueel digitaal); eventueel computer (laptop) om digitale foto’s te kunnen bekijken; koffie en thee, eventueel frisdrank bij de afsluiting.

Hoe pak je het aan? Voorbereiding Om een grote verzameling hoeden te krijgen kun je de deelnemers zelf vragen of ze nog hoeden in hun bezit hebben. Misschien kan familie van deelnemers hierbij helpen. Vrienden of collega’s kun je ook om hoeden vragen. Je kunt eventueel bij een hoedenzaak in de buurt informeren of ze hoeden of andere dingen willen uitlenen voor de aankleding van de hoedensalon. Richt de ruimte die je als salon gaat gebruiken een aantal dagen van tevoren in. Stal de hoeden mooi

uit op een tafel en kleed de tafel ‘hoedensalonachtig’ aan. Zet er een paar stoelen bij en een passpiegel. Maak een hoek waar de foto’s gemaakt kunnen worden. Gebruik je veel zwarte hoeden, kies dan voor een lichte achtergrond voor de foto’s. De deelnemers kunnen nu zelf al naar de hoeden kijken en er een paar passen, als zij dit willen. Een week van tevoren zorg je voor affiches. Op deze wijze begint het thema hoedensalon te leven. Uitvoering Begin met een gespreksgroep. Vertel iets over de geschiedenis van hoeden, waarom vroeger welke hoeden werden gedragen en voor wel doel hoeden werden gebruikt. De deelnemers komen vast ook met hun eigen ervaringen met hoeden. Neem de deelnemers na de gespreksgroep mee naar de ruimte met de hoeden. Laat de deelnemers eerst op hun gemak rondkijken. Geef hun af en toe een hoed aan en laat deelnemers in de spiegel kijken. De kleur van de hoed kan wel eens niet mooi staan bij de kleur van de kleding die de deelnemer aan heeft. Je kunt dan een omslagdoek, boa of gekleurde sjaaltjes gebruiken. Uiteindelijk heb je samen met de deelnemers voor ieder een hoed uitgezocht die hem of haar mooi staat. Voor de foto ga je met de deelnemers naar de hoek die je als fotohoek hebt ingericht. Laat de

deelnemer zichzelf nog eens in de spiegel bekijken. Bied de deelnemers aan om ze nog even extra mooi te maken met make-up of een mooi kapsel. Een aantal deelnemers zal extra elegant op de foto willen. Door het enthousiasme van de hele groep durven de deelnemers expressiever te zijn en dat kan een leuke fotoreportage opleveren. Afsluiting met spreekwoorden Als de foto’s zijn genomen, ga je terug naar de ruimte waar nog even genoten kan worden van een drankje. Heb je digitale foto’s genomen, dan kun je ondertussen op de computer de foto’s met de deelnemers bekijken. Sommige deelnemers zullen zichzelf niet herkennen, andere zijn trots omdat ze er zo mooi opstaan. Als afsluiting wordt er een rondje spreekwoorden en gezegden over hoeden gedaan (zie Spreekwoorden en gezegden hierna). Wanneer de foto’s afgedrukt zijn, nodig je de deelnemers uit om samen nog eens de foto’s te bekijken. Vragen en onderwerpen voor de gespreksgroep Een stukje Geschiedenis 1900-1910: er is een grote variatie in hoedenstijlen. Grote hoeden worden uitbundig versierd met grote bloemen, veren (vooral struisvogelveren), strikken, fruit, tule of kant en soms hele vogels. Het gebruik

van veren is in deze jaren zo populair dat er wetten ter bescherming van bepaalde vogelsoorten, zoals de paradijsvogel worden opgesteld. De struisvogelveren mogen, ondanks het verzet, nog wel gebruikt worden omdat de vogel daarvoor niet gedood hoeft te worden. Koningin Alexandra van Engeland verklaart in 1906 openlijk geen struisvogelveren meer te willen dragen. Geverfde ganzen- en eendenveren komen steeds meer in de mode. Door de komst van de auto wordt het noodzaak om de hoed extra stevig op het hoofd vast te maken door een shawl over de hoed te draperen en deze onder de kin vast te binden. De shawl wordt soms ook voor het gezicht gedragen om stof tegen te houden. 1930-1940: de hoedenmode wordt nu vooral beïnvloed door de filmwereld. In de jaren dertig wordt de hoed vooral achter op het hoofd gedragen. De haarmode wordt langer en de ‘calot’, de ‘beanie’ en de ‘pillbox’ komen in de mode. In 1937 komt de halo-hoed in de mode: een hoed met een grote ronde rand. 1940-1950: de hoed viert hoogtij in de jaren veertig. Veel gezien worden de turbans, de haarbanden. Vooral in de Tweede Wereldoorlog worden veel turbans en mannenhoeden gedragen. Tegen het einde van de oorlogsjaren is er een periode van extravagante ‘vrijheidshoeden’, met veel versierselen als bloemen en veren.

67

Hoedenshow

Waarvoor wordt een hoed gedragen? - vanuit de religie: bijvoorbeeld een joods keppeltje, een hoofddoek van moslimvrouwen; - als bescherming tegen weersinvloeden: een regenhoed, een ijsmuts, een bontmuts; - als bescherming tegen vallend (bouw)materiaal: een bouwhelm, een brandweerhelm; - als bescherming tegen vallen: een wielrenhelm, bromfiets-, motorhelm of een paardrijcap; - om aandacht te trekken of als statussymbool. Hoe hoort het? Het dragen van een hoed op een feest: Dames: tijdens een feest kan een dame de hoed overdag oplaten. Wanneer ze echter zelf de gastvrouw is, dan draagt ze geen hoed. Heren: de heren dragen geen hoed binnenshuis. Het groeten van mensen wanneer je een hoed draagt: Dames: een dame hoeft de hoed bij een begroeting op straat niet af te zetten. Heren: de man die een hoed draagt, groet een bekende op straat door het even afnemen van de hoed. Het maakt niet uit of dit met de linker- of de rechterhand gebeurt. Vroeger heette dit ‘doppen’. Maakt de hoedendrager een praatje met een man, dan zet hij de hoed weer op. Tijdens een gesprek met een vrouw is het netjes

68

om de hoed in de hand te houden. Bij zeer koud weer of wanneer de dame erom vraagt, kan hij de hoed weer opzetten.

De informatie is afkomstig uit het boek Hoeden maken en dragen, door Sylvia van Groen, uitgeverij Cantecleer, ISBN 90 213 3261 2.

Hoe betreed je openbare gelegenheden met een hoed op? Dames: tijdens een (theater)show of in een vergelijkbare situatie, is het alleen nodig een hoed af te zetten als andere mensen daar anders last van zouden hebben. Dus draag je een heel klein (cocktail)hoedje, dan hoef je dit niet af te zetten. Heren: bij het betreden van bedrijven, kerken (behalve in de synagoge), musea, restaurants en dergelijke zet de man altijd zijn hoed af.

Tips

Spreekwoorden en gezegden - Zijn hoed blijft altijd op zijn hoofd staan. Hij groet nooit iemand. - Je hoed niet afnemen voor je gegroet wordt. Iemand niet in de rede vallen. - Onder een hoedje te vangen. Heel rustig en gehoorzaam zijn. - Daar valt mijn pet van af. Daar ben ik erg verbaasd over. - Met de hoed in de hand, komt men door het ganse land. Met beleefdheid kan men ver komen.

Je kunt er ook een themaweek Hoeden van maken. Hierin kun je de activiteiten verdelen over de verschillende dagdelen. Het is dan leuk om samen met andere collega’s en vrijwilligers een modeshow te houden. Een aantal deelnemers zal het ook leuk vinden om hieraan mee te doen. Gebruik hiervoor als leidraad de hoeden en pas de kleding erbij aan. Besteed expliciet aandacht aan aparte hoeden uit andere landen. Behalve de gespreksgroep over hoeden en de spreekwoorden kan er een quiz gemaakt worden over hoeden.

Evaluatie -

Zijn de doelen bereikt die je hebt gesteld? Wat vonden de deelnemers ervan?

Tekst en foto: Gea Savonije

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1-3 mnd.

4:00-6:00

50-75

5/20

recreatie

Huishoudbeurs INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

weinig CONCENTRATIE

weinig LICHAMELIJKE INSPANNING

middelmatig

69

Huishoudbeurs

Doelgroep

Wat ga je doen?

In veel instellingen wordt jaarlijks een braderie of winterfair georganiseerd. Dit is een leuke activiteit voor bewoners, omdat er veel te zien is. Een bezwaar is dat er vaak veel marktkramen staan met spullen die voor de verkoop bedoeld zijn en veel bewoners van met name verpleeghuizen hebben zelf geen geld. Daarnaast is de huidige doelgroep ouderen opgegroeid met een groot bewustzijn voor wat nodig en vooral overbodig is! Voor de kraamhouders is dit vaak teleurstellend en ook voor de bewoners, omdat de braderie daardoor minder interactief is. Om dit probleem op te lossen, is de activiteit huishoudbeurs bedacht. De activiteit is voor iedereen toegankelijk. Natuurlijk komen er steeds meer mannen en ook jongeren naar de landelijke beurs, maar de aangeboden activiteiten op deze ‘eigen’ huishoudbeurs zijn voornamelijk gericht op de doelgroep huisvrouwen.

Je organiseert een huishoudbeurs waarin er werkelijk voor iedereen iets te zien en te halen valt. De huishoudbeurs bestaat uit heel veel kramen en tafels waarbij overal iets wordt geboden wat een gesprek oproept of wat geproefd kan worden. Een doel voor de organisatiecommissie (er zijn ongeveer 5 mensen nodig voor de voorbereiding) is dat de deelnemers volop kunnen meedoen, met gesloten beurs. Dat vraagt van de organisatoren veel creativiteit en inzet en een slimme aanpak (zie ook tips). Voor de beurs zelf is een breed netwerk nodig van vrijwilligers en familie (totaal ongeveer 20 begeleiders).

Wat is het doel? -

70

gezellige uren doorbrengen; herinneringen ophalen; met elkaar in gesprek komen; de zintuigen prikkelen.

Wat heb je nodig? - een grote ruimte of meerdere ruimtes die je met behulp van een routeaanduiding met elkaar kunt verbinden. - plattegrond van de ruimte(s) met ingetekende kramen; - kramen en tafels (en stoelen); - veel materialen van vroeger, voor de kramen; - levende muziek ter omlijsting (bijv. trekharmonica, fluit of gitaar); - heel veel wegwerpmaterialen; je kunt om dingen te laten proeven bijvoorbeeld medicijnbekertjes gebruiken;

- heel veel servetten voor alle kramen met etenswaren; - affiches en aankondigingen in bewonersblad en dergelijke.

Hoe pak je het aan? Begin met het plannen van een datum die minimaal twee à drie maanden verder ligt. De Nederlandse huishoudbeurs is in het voorjaar (februari); je zou daarop kunnen aansluiten. Bespreek voor die dag alle openbare ruimtes binnen de instelling die enigszins in de buurt liggen van de centrale ruimte waar de huishoudbeurs zal plaatsvinden. Je kunt eventueel ook nog een partytent huren. Bepaal de openingstijd van de huishoudbeurs. Maak een lijst met allerlei mogelijke thema’s en standhouders (zie de lijst op pagina 71). Aan de hand van deze lijst schrijf je per kraam op wat er nodig is. Hier is dat als voorbeeld gedaan van twee kramen. Verzamel alle benodigdheden. Benader mogelijke standhouders van de kramen die je niet zelf kunt invullen, bijvoorbeeld de plaatselijke middenstand. Houd op een plattegrond bij wie waar komt te staan en bepaal een zodanige looproute dat er (denk aan rolstoelen) geen tegenstroom is. Iedere bezoeker krijgt bij aankomst een kopie van deze plattegrond, zodat het voor hen duidelijk is wat er

te zien en te doen is, waar dat is en wat de looproute is. Benader heel veel vrijwilligers om te helpen achter een stand en om bewoners te begeleiden. Deel de vrijwilligers in bij de kramen die zij leuk of interessant vinden. Vraag de standhouders/ vrijwilligers de bezoekers actief te benaderen, bijvoorbeeld met de vraag of ze wat willen proeven, of ze kunnen ruiken wat voor een product iets is enzovoort. Als slotstuk kun je zorgen voor een klein podium en daar bijvoorbeeld een paar ‘ouderwetse’ dansen laten doen (bijv. wals en foxtrot). Misschien wil de plaatselijke dansschool daar graag bij helpen! Mogelijke thema’s en kramen - Soep uit grootmoederstijd. - Pasteitjes en koek uit Indonesië. - Producten uit Israël. - Turkse hapjes. - Houtsnijwerk. - Slager (plaatselijke slager die allerlei stukjes worst laat proeven). - Koekjes bakken (klein oventje op de kraam zetten). - Roerbakgerechten.

- Verschillende soorten pap (havermout, griesmeel met bessensap, rijstepap). - Smoothies van fruit en yoghurt. - Oude radio’s uit grootmoederstijd. - Koffie op verschillende manieren klaargemaakt. - Schoenpoetsers. - Voet/handmassage. - Allerlei oude spullen die met de was te maken hebben (wasbord, waswringer, sunil/spic en span, enz.). - Stoofpeertjes op een petroleumstel. - Nagelverzorging. - Kralenkettingen maken. - Bloemstukjes maken. - Oude gereedschappen. - Oude werkmachines/materialen (bijv. oude ploegen of oude stempels van drukkerijen). - Allerlei soorten was en poets (boenwas, schoenpoets, wrijfolie, enz.). - Traditionele handwerken: borduurwerk, kantklossen, haakwerk…. Benodigdheden per kraam (twee voorbeelden) Soep uit grootmoederstijd: Drie soorten zelfgemaakte ouderwetse soep (kippensoep, groentesoep en erwtensoep) klaargemaakt door de instellingskeuken, pannen (van thuis meegenomen), warmhoudplaatjes,

verlengsnoer, bekertjes en plastic lepeltjes, juslepels (kun je heel kleine beetjes mee inschenken), bordjes met daarop de naam van de soep, plastic kleed voor over de tafel. Er zijn vrijwilligers nodig voor het inschenken, en schorten voor de vrijwilligers.

Koffie op verschillende manieren klaargemaakt: Senseo-apparaat, koffiepotje met stenen filter, gewoon koffiezetapparaat, percolator, oploskoffie, koffiepot met plastic filter, magnetron voor warme melk, koffiebonenmaler 71

Huishoudbeurs

(handmolen en elektrische molen) , melkzeefje, glazen kan voor de melk, eventueel met melkopklopper, kofiemelk, warmhoudplaatje voor percolator, Buisman, verlengsnoer voor de apparaten en waterkoker, filterzakjes en senseopads, 2 verschillende soorten koffie, koffiebonen, plastic lepeltjes en bekertjes, plastic kleed over de tafel. Er zijn 3 vrijwilligers nodig. (Koffie en melk kun je wellicht van de plaatselijke supermarkt krijgen.) Public relations - Schrijf een stukje voor de plaatselijke krant en het bewonersblad. - Maak posters en hang deze op in het hele huis. - Nodig voor de dag zelf de pers uit (goede pr voor de instelling zelf). - Stuur een mail naar alle medewerkers in de instelling (dus ook staf en dergelijke). Dit vergroot de betrokkenheid. - Schrijf familieleden op een leuke manier aan met de vraag of ze de bewoners willen begeleiden op deze dag.

-

-

-

-

Tips - De huishoudbeurs is voor de andere disciplines van de instelling een heel leuke manier om hun werkzaamheden eens te laten zien. Zorg dus voor een kraam met allerlei ‘handigheidjes’ van 72

de ergotherapie, of een kraam met leuke testjes van de psycholoog. Een gratis proefritje op een scootmobiel doet het ook altijd goed! Dit is een prima activiteit om de maatschappelijke stagiaires in te zetten. Ook de MADDdagen (make a difference day) kunnen hiervoor gebruikt worden. In veel gemeenten wordt door het gemeentebestuur een soort beursvloer georganiseerd waar men met gesloten beurs matches kan maken met andere organisaties (bijv. banken en middenstand) (zie bijv. debeursvloer.nl). Je kunt misschien via deze weg aan stands komen of aan vrijwilligers en sponsors. Nodig de brandweer uit of de reddingsbrigade; zij hebben vaak leuk pr-materiaal. Schakel de plaatselijke middenstand in voor het presenteren van allerlei gerechten (sommige middenstanders komen graag met een kraam, omdat ze het leuk vinden en het goede pr voor hen is). Misschien kun je bij een museum (oude) spullen lenen. In een verpleeghuis zijn er relatief veel bewoners die slikproblemen hebben en niets mogen eten of drinken. Dit is echter niet altijd zichtbaar voor anderen! Bind een rode strik aan de rolstoel/rollator van mensen die niet mogen eten/drinken en vertel dit de standhouders.

- Belangrijk: pas op met warme dranken. - Wil je het echt groots aanpakken, regel dan iets met de plaatselijke evenementenhal en andere verzorgingshuizen in de directe omgeving.

Evaluatie - Was het aantal bezoekers naar verwachting? - Hoe was de eerste indruk van de bewoners? (Dit kun je vaak heel goed te weten komen van vrijwilligers.) - Waren de kramen hekenbaar voor de bewoners? Waaraan heb je dat gemerkt? - Heb je iets gemist? - Wat sprong er het meest uit? - Is de organisatie goed verlopen? - Waren de opstelling en de verdeling van de kramen over de ruimtes goed? - Was voor iedereen zijn/haar taak duidelijk? - Hoe hebben de kraamhouders het ervaren? - Hebben zich onverhoopt gevaarlijke situaties voorgedaan?

Tekst: Desiree Vriens, foto: Eddy Meijerink

Drama Expositie ‘Rozen verwelken, schepen vergaan’

75

Hoorspel

77

G Savonije E Wouda (eds.), Samen terug naar vroeger, DOI 10.1007/978-90-313-8869-1_5, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Drama

VOORBEREIDING

DUUR

3:00

2 maanden 1-10

Expositie

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1/1

drama

´Rozen verwelken, schepen vergaan´ INSTAPNIVEAU COGNITIEF

normaal SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

weinig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

75

Expositie

´Rozen verwelken, schepen vergaan´

Wat is het doel? -

informatie geven over poëziealbums van vroeger en nu; ouderen stimuleren om zelf gedichten te maken; herinneringen ophalen aan eigen poëziealbums en gedichten.

Wat ga je doen? De expositie bestaat uit verschillende onderdelen: Expositie van poëziealbums Maak een poster waarop je bewoners, familie, medewerkers en vrijwilligers vraagt om hun eigen poëziealbum twee maanden beschikbaar te stellen voor de expositie. Bepaal in overleg op welke bladzijde het album open mag liggen. Als het niet uitmaakt, is het leuk om elke week een andere bladzijde open te slaan. Expositie van gedichten Vraag zo veel mogelijk mensen hun lievelingsgedicht in te leveren. Vergroot dit gedicht tot minimaal A3-formaat. Je kunt de gedichten laten illustreren; organiseer hiervoor een creatieve middag. Poëziehoekje Richt een rustig plekje in als poëziehoekje. Leg op een tafeltje een schrift neer, waarin de bezoekers

76

van de tentoonstelling een versje of hun mening over de expositie kunnen schrijven.

Wat heb je nodig? Voor de expositie van poëziealbums: - een goed afsluitbare vitrine. De albums hebben een grote emotionele waarde waarmee zorgvuldig moet worden omgegaan; - oude en nieuwe poëziealbums (zorg voor afwisseling). Maak per album een kaartje met de naam van de eigenaar en het jaartal. Voor de expositie van gedichten: - grote vellen (minimaal A3) papier, in zo veel mogelijk romantische kleuren (zachte pasteltinten) om de gedichten op te kopiëren; - poëziealbumplaatjes; - soorten verf; - papier; - lintjes; - enzovoort. Het is fraai om de gedichten in dezelfde wissellijsten te exposeren. Zorg ervoor dat de lijsten goed vanuit de rolstoel te lezen zijn. Voor de inrichting van het poëziehoekje: - diverse romantische materialen; - twee elementen van een tuinschutting, versierd met klimop en plastic roze en rode rozen;

- rieten stoeltjes en rond tafeltje; - tafelkleedje met rozen erop; - rozenpotpourri; - misschien achtergrondmuziek. Maak het hoekje ook toegankelijk voor een rolstoel.

Hoe pak je het aan? Betrek de bewoners, medewerkers en familie zo veel mogelijk bij de voorbereidingen. Open de gedichtenexpositie officieel en feestelijk. Nodig een sneldichter uit, die een halfuurtje ‘dichten op verzoek’ verzorgt. Vraag bewoners een gedicht voor te dragen. Serveer roze geglazuurde hartvormige koekjes bij de koffie. Laat de expositie twee maanden staan. Verzorg deze goed in die tijd. Stimuleer bewoners, familie en medewerkers om langs de expositie te gaan en iets in het schrift te schrijven. Aan het einde van de expositie kun je een klein boekje samenstellen met de gedichtjes uit het schrift.

Tips -

Maak een expositie van gedichten aan de hand van een thema. Betrek de bibliotheek bij deze activiteit.

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

0:30

1:30

3-8

1-2

drama

Hoorspel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

normaal SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

77

Hoorspel

Doelgroep Het hoorspel is bij de meeste ouderen bekend van na de oorlog, maar al in de jaren twintig werden er hoorspellen gemaakt en uitgezonden. Het hoorspel is een verhaal, verteld door meerdere personen, waarbij beschrijvingen zijn vervangen door de geluiden zelf. Zo werd er bijvoorbeeld niet verteld dat de bel ging, maar werd het geluid van de voordeurbel nagedaan. Hierdoor ontstond een levendig verhaal dat door de geluiden heel realistisch was. Je zou kunnen zeggen dat een hoorspel een soort toneel is voor je gehoor. De hoorspelen werden vaak ’s avonds op de radio uitgezonden en meestal in een serievorm, zoals de televisie nu ook series uitzendt. Wanneer een hoorspel op de radio kwam, zat vaak het hele gezin (behalve de kleinsten) aan de radio gekluisterd en dit was vaak het hoogtepunt van de week. Er waren overigens ook specifieke hoorspelen voor kinderen.

groep bestaat uit zowel mannen als vrouwen. De grootte van de groep is afhankelijk van het hoorspel en de geluiden die gemaakt worden, maar zal ergens tussen de drie en acht personen zijn.

Voor het voordragen van het verhaal: - muziekinstrumenten; - dagelijkse voorwerpen waarmee je geluiden kunt maken; - of een combinatie daarvan.

Wat is het doel?

Voor het afluisteren van het verhaal: een memorecorder en afspeelmogelijkheid.

- met elkaar iets creëren; - plezier beleven aan het maken van een fantasieverhaal; - herinneringen ophalen aan vroeger.

Wat ga je doen? De deelnemers worden uitgedaagd om met elkaar een verhaal te verzinnen waarin veel mogelijkheden voorkomen om geluiden te maken. Vervolgens wordt het verhaal met elkaar voorgedragen en opgenomen. Tot slot kan het verhaal worden afgeluisterd.

Wat heb je nodig? Deze activiteit zal dus vooral herkenbaar zijn bij ouderen. Omdat je, om deel te nemen aan deze activiteit, vooral goed moet luisteren, is het belangrijk dat de deelnemer cognitief vaardig is en een goed gehoor heeft. Ook moet men andere deelnemers goed in de gaten houden en het verhaal kunnen volgen. Verder is het leuk als de

78

Voor het maken van het verhaal: - pen en papier; - of computer en printer.

Voorwerpen waarmee je geluiden kunt maken zijn bijvoorbeeld: - klompen (voetstappen); - 2 waterglazen waarvan 1 gevuld met water; - belletje; - knikkers, ballen of grind in een bak; - aluminiumfolie; - ballon; - schuurpapier met een stokje; - wekker (bij voorkeur een die je kunt opwinden); - schuurpapier met een tandenborstel; - glas water met een rietje; - koektrommel met lepels.

Hoe pak je het aan? Het verhaal Ga met elkaar in een kring zitten en vertel wat je samen met de deelnemers wilt gaan doen. Het bedenken van het verhaal met geluiden lijkt op het eerste gezicht het moeilijkst. Er is een heel eenvoudige manier om te beginnen. Laat een

deelnemer eens puntsgewijs heel gedetailleerd beschrijven wat hij/zij vanmorgen deed bij het wakker worden. Bijvoorbeeld: De wekker gaat (geluid: ring), de wekker wordt uitgedrukt (geluid: bong), de deelnemer rekt zich uit (geluid: gaapgeluid), slaat het beddengoed weg (geluid: doffe klap) en staat naast het bed (geluid: doffe klap), zegt goedemorgen, loopt naar de deur (geluid: stap stap), doet de deur open (geluid: pie-ie-iep) en loopt de trap af (geluid: stap stap), zegt goedemorgen tegen de poes en de poes miauwt terug enzovoort.

telefoontje waaruit blijkt dat je een prijs hebt gewonnen). Je kunt ook kiezen voor een bestaand kort verhaal of een sprookje. Vervolgens probeer je bij werkelijk alles in het verhaal te bedenken of het geluid maakt. Je probeert met elkaar of je die geluiden kunt nabootsen en neemt ze op in de tekst. Het is leuk als dezelfde geluiden vaker voorkomen en iedereen minimaal één soort geluid mag inbrengen. Je kunt deelnemers ook een personage laten zijn en stukjes laten zeggen, bijvoorbeeld: en toen zei vader ‘…’, want juist die combinatie is zo leuk!

Het verhaal dat hierbij verteld kan worden: Het is ’s morgens 7 uur en de wekker gaat, mevrouw T wordt wakker, rekt zich uit en bedenkt dat ze die dag gezellig een dagje uitgaat. Ze hoort een geluid naast zich en ziet dat ook haar man langzaam wakker wordt. Eerst maar even naar beneden de poes eruit laten … In het hierboven omschreven verhaal zit weinig spanning, dus de volgende stap is een verhaal bedenken dat iets spannender is. Dat kun je doen door aan te sluiten bij iets wat pas gebeurd is (bijv. een storm waarbij een dak is weggewaaid) of iets wat verzonnen is (je wordt wakker van een

Het opnemen Om het hoorspel op te nemen, is het belangrijk dat iedere deelnemer het verhaal (eventueel in grote letters) afgedrukt voor zich heeft liggen. De deelnemer heeft in diens eigen tekst aangekruist wanneer hij/zij een geluid moet maken of de tekst mag inspreken. Start met elkaar de activiteit door bijvoorbeeld een gong te laten klinken, start de band en begin met het verhaal. Eindig het verhaal weer met de gong.

79

Hoorspel

Het afluisteren Nu het grote werk gedaan is, is het tijd om het resultaat te beluisteren. Geniet met elkaar van het verhaal en de geluiden terwijl de band loopt…

Tips - Om met elkaar in de stemming te komen, kun je van een website een stukje hoorspel downloaden en laten horen. Dat geeft een beeld van waar je naartoe wilt werken. Denk aan: www. hoorspel.com en www.mijneigenfavorieten.nl/ hoorspel. - Om de activiteit laagdrempeliger te maken, kun je haar aanpassen door zelf een verhaal met geluiden te (her)schrijven en dit voor te lezen tijdens de activiteit. De deelnemers maken de geluiden. Denk ook aan gedichten en verhaaltjes van Annie M.G. Schmidt of gedichten van Toon Hermans.

80

- Omdat veel mensen niet meer of moeilijk kunnen lezen, kun je voor de verschillende geluiden pictogrambordjes maken. Terwijl je het verhaal voorleest, houd je het bordje met het geluid omhoog op het moment dat er een geluid in het verhaal voorkomt en kan de deelnemer dit geluid maken. - Een nog eenvoudigere variant is om een foto/ naam van de deelnemer omhoog te houden of de deelnemer aan te wijzen op het moment dat er een geluid moet worden gemaakt. - Soms is het moeilijk om een bepaald geluid na te bootsen, bijvoorbeeld het geluid van een trein… Zoek dan met elkaar naar een geluid dat erop lijkt en spreek af dat jullie dit geluid ervoor gebruiken.

Evaluatie - Hoe is de samenwerking verlopen bij het verzinnen van het verhaal? - Hoe hebben de deelnemers het ervaren om de geluiden te maken bij het verhaal? - Hebben de deelnemers nog zelf geluiden bedacht? - Kenden de deelnemers nog hoorspelen van vroeger?

Tekst: Desiree Vriens, foto: Eddy Meijerink

Zintuiglijk Koffiezetten op de ouderwetse manier

83

Reminicentie-placemat maken

85

Een levensboek maken

87

Herinneringskistjes

89

Wat de pot schaft…

91

G Savonije E Wouda (eds.), Samen terug naar vroeger, DOI 10.1007/978-90-313-8869-1_6, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Zintuiglijk

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

0:30

1:00

1-10

1

zintuiglijk

Koffiezetten

op de ouderwetse manier INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

weinig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

83

Koffiezetten op de ouderwetse manier

Wat is het doel? - aandacht schenken aan dagelijkse rituelen van vroeger; - herinneringen aan vroeger ophalen; - herkenning bieden; - vertrouwde sfeer van vroeger aan de keukentafel herbeleven; - zintuigen prikkelen.

Wat ga je doen? Je gaat samen met de deelnemers koffiezetten op de manier zoals men vroeger gewend was. Dit is een activiteit met veel appèlwaarden voor de deelnemers: de geur van versgezette koffie ruiken, kopjes gebruiken die een verhaal ‘vertellen’, koffierecepten van vroeger gebruiken, bekende handelingen verrichten zoals koffiebonen malen, en warme opgeklopte melk proeven. De activiteit doet een beroep op wat men nog wel kan en zal zeker veel herinneringen oproepen. Gebruik eens een dag geen koffieautomaat en thermoskannen, of maak van deze activiteit een dagelijks terugkerend ritueel.

Wat heb je nodig? Om koffie te zetten zoals men vroeger gewend was, heb je spullen nodig van vroeger. Streef niet direct naar een complete collectie; je zult ervaren

84

dat je van familie of deelnemers allerlei spulletjes krijgt. Je hebt nodig: - grote tafel; - koffiemolen, koffiebonen; - koffiepot (ouderwetse pruttelpot); - petroleumstelletje en kookplaatje; - fluitketel, steelpan, melkopklopper; - koffiekopjes, lepeltjes; - melkkan, suikerpot; - potje Buisman en zout.

- melk in steelpan op kookplaatje koken en opkloppen; - koffiekopjes klaarzetten; - suikerpot en melkkan vullen. De koffie is klaar om geserveerd te worden. Nodig de deelnemers tijdens de activiteit uit om over vroeger te vertellen. Creëer een warme huiselijke sfeer, waarin iedereen zich even echt thuis voelt.

Tips Hoe pak je het aan? Zet alle spullen die je nodig hebt klaar op een grote tafel. Nodig de deelnemers uit en vraag hun welke handelingen er allemaal verricht moeten worden om een kopje koffie te zetten. Voer vervolgens deze handelingen uit, stimuleer hierbij de deelnemers zo veel mogelijk zelf te doen: - water opzetten; - pak koffiebonen openmaken en spaarzegel uitknippen; - koffiebonen malen (de koffiemolen werd vaak tussen de knieën gezet om meer kracht te kunnen zetten); - gemalen bonen in pruttelpot doen; - schepje Buisman en een beetje zout erbij; - kokend water opschenken en de koffie laten pruttelen;

- Verdiep je in de koffiegebruiken van de eigen streek en integreer deze rituelen en recepten in de activiteit. - Vraag familie naar koffiezetspulletjes, of struin de rommelmarkten af. - Ga met een paar deelnemers koekjes bakken en serveer deze bij de verse koffie. - Sluit de activiteit af met het doen van de afwas. - Zet niet gelijk alle spullen op tafel, zorg ervoor dat de deelnemers niet te veel prikkels ervaren. - Wees alert op gevaarlijke situaties, met kokend water en dergelijke.

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

2:00 + 0:05

0:45

1-10

1-2

zintuiglijk

Reminiscentie-placemat maken INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

weinig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

85

Reminiscentie-placemat maken

Wat is het doel?

-

-

-

-

creatief bezig zijn; herinneringen ophalen aan vroeger, de eigen levensloop; sociale contacten bevorderen; een aanknopingspunt creëren voor communicatie (een gesprek aan de hand van de foto’s op de placemat).

Wat ga je doen? Ter gelegenheid van bijvoorbeeld een verjaardag, maken deelnemers een placemat voor zichzelf, met allerlei foto’s uit hun eigen leven, van baby tot heden. Tijdens de activiteit kan er volop gepraat worden over elkaars leven, aan de hand van de foto’s. Na de activiteit kunnen de placemats aanleiding zijn om ook met anderen over hun leven te praten.

Wat heb je nodig? -

86

kleurenkopieën van foto’s van verschillende leeftijdsperioden van de deelnemers; stevig A3-papier in de gewenste kleur; lamineerapparaat; computer (je kunt de tekst ook schrijven); lijm; scharen;

een praktische werktafel en voldoende stoelen; een rustige ruimte.

Hoe pak je het aan? Het maken van een reminiscentie-placemat is niet moeilijk. De aangegeven voorbereidingstijd van twee uur betreft het bij elkaar zoeken van de foto’s. Je vraagt de deelnemers die de placemat gaan maken om van tevoren foto’s bij elkaar te zoeken uit verschillende perioden van hun eigen leven, het liefst van baby tot heden. Als een deelnemer dit zelf niet meer kan, kun je de familie of andere mantelzorgers om foto’s vragen. Omdat men de foto’s vaak zelf wil bewaren, maak je er een kleurenkopie van, of je scant de foto’s. De deelnemers maken van de verzamelde foto’s uit hun leven een collage, op een vel stevig A3-papier. Laat de deelnemers zelf de kleur papier kiezen. Plak de foto’s goed vast in een mooie compositie. Maak op de computer een tekst in een bijzonder lettertype, die op de placemat geplakt kan worden, bijvoorbeeld: ‘Ter gelegenheid van uw 80e verjaardag’. Je kunt de tekst ook in mooie letters op de placemat (laten) schrijven. Als de collages helemaal naar de zin zijn, kun je ze lamineren, zodat het bruikbare placemats worden.

De deelnemers kunnen hun placemat tijdens hun verjaardag gebruiken, maar natuurlijk ook op andere dagen. Bij dementerende ouderen kan de placemat een communicatiemiddel zijn. Aan de hand van de foto’s kunnen de mantelzorgers, familie of begeleiders vragen stellen over hun levensloop. Op deze manier kan er tijdens de maaltijd een gesprek in gang gezet worden.

Tips -

-

Andere gelegenheden, zoals een huwelijksjubileum, kunnen ook aanleiding zijn voor het maken van een reminiscentie-placemat. Je kunt ook andere thema’s gebruiken, bijvoorbeeld de seizoenen, Koninginnedag, vakantie, kerst enzovoort.

Tekst en foto: Willemien Visser

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:00

3 x 2:00

1

1

zintuiglijk ROT

Een levensboek maken INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

weinig CONCENTRATIE

weinig/normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

87

Een levensboek maken

Wat is het doel?

Hoe pak je het aan?

-

Maak van tevoren met de deelnemer een afspraak om een uurtje te praten over het maken van een eigen levensboek. Je kunt de foto van pagina 87 laten zien als voorbeeld. Leg de deelnemer duidelijk uit wat de bedoeling is. Vraag hem of haar fotomateriaal over zijn/haar levensloop te verzamelen, benadruk dat het om foto’s gaat die de deelnemer zelf graag in het levensboek wil opnemen. Maak een vervolgafspraak voor een bijeenkomst waarin je de foto’s bekijkt.

-

grip houden op het verleden, zich gebeurtenissen uit de eigen levensloop herinneren; gelegenheid bieden om over eigen ervaringen te communiceren.

Wat ga je doen? Je gaat samen met een deelnemer een levensboek maken met foto’s over zijn/haar eigen leven. Van tevoren praat je een aantal keren met de deelnemer over het plan en over de foto’s die hij/zij heeft uitgezocht. Als het levensboek klaar is, kun je dit als communicatiemiddel gebruiken.

Wat heb je nodig? -

88

23-rings multomap; insteekhoesjes; A4-formaat 100 of 120 grams papier in een lichte kleur; aantal vellen papier met een randje of gemarmerd; schaar; lijm of fotohoekjes; pen en papier (voor aantekeningen); (kopieën van) foto’s uit het leven van de deelnemer; computer en printer.

Stel tijdens die bijeenkomst vragen over de foto’s, zodat je het verhaal achter iedere foto te horen krijgt. Maak van die verhalen korte notities voor de tekst die je later bij de foto’s kunt plakken. Werk deze notities na het gesprek direct uit. Vraag de deelnemer regelmatig of alle belangrijke dingen uit diens leven nu aan de orde zijn geweest, of zijn er misschien nog meer zaken die aandacht nodig hebben? Houd tijdens deze bespreking goed de tijd in de gaten. Maak zo nodig een vervolgafspraak.

je er nu een mooi geheel van door foto’s op vellen papier te plakken, teksten eronder of ernaast te plakken of te schrijven en desgewenst nog versieringen aan te brengen. Schuif tot slot de vellen papier in insteekhoesjes en doe die in de multomap.

Tips -

-

Je kunt bijvoorbeeld ook een fotoboek gebruiken, maar een multomap is het meest praktisch. Nieuwe informatie kan worden ingevoegd en de bladen die achteraf negatieve reacties oproepen, kunnen eruit worden gehaald. Gebruik multomappen waar je op de voorzijde een titelblad kunt invoegen. Familieleden kunnen ook het levensboek met de deelnemer maken. Het is leuk om ook andere plaatjes en gedichten te gebruiken. Voor slechtzienden kun je het levensboek op cd-rom branden, zodat je het op scherm kunt laten zien.

Tijdens de laatste bijeenkomst ga je het levensboek maken. Leg alle foto’s en teksten en andere materialen klaar. Samen met de deelnemer maak

Tekst en foto: Harmke H. Damstra

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

1 x 1:00, 2 à 3 x 1:30 3-6 2 à 3 x 0:15

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

2

zintuiglijk/ creatief

Herinneringskistjes INSTAPNIVEAU COGNITIEF

veel SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

veel LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

89

Herinneringskistjes

Wat is het doel? -

samen creatief bezig zijn; herkenning en erkenning ervaren door herinneringen op te halen met een bekende; afleiding en gezelligheid bieden; behoud van identiteit nastreven.

Het bijzondere aan deze activiteit is de deelname van familie. Ook voor hen zijn er doelen: - een andere manier ontdekken van op bezoek komen; - een andere rolverdeling creëren door samen herinneringen op te halen; - een andere kijk krijgen op de mogelijkheden van de bewoner. Het zou mooi zijn als de familie ook na de bijeenkomsten op deze manier in gesprek raakt met de bewoner.

Wat ga je doen? Gedurende twee à drie bijeenkomsten maken de deelnemers samen met familieleden een herinneringskistje. Bij een groep van drie tot zes deelnemers, zijn zes tot twaalf familieleden nodig. In dit kistje worden op kaartjes geschreven herinneringen bewaard, die de bewoner samen met de familieleden ophaalt en opschrijft. Het geheugen

90

wordt gestimuleerd door korte vragen te stellen, bijvoorbeeld: wat was het leukste van uw kindertijd, wat was het mooiste moment uit uw leven?

Wat heb je nodig? -

houten kistjes; acrylverf in een aantal kleuren; servetten of poëzieplaatjes; servettenlijm; kwasten; scharen; pen en papier; kaartjes die in het kistje passen.

hen verwacht wordt. De familie is de spil van deze activiteit en de begeleiding (activiteitenbegeleider en verzorgende) ondersteunt en begeleidt. Na de uitleg halen de familieleden de deelnemers op. In de eerste bijeenkomst wordt het herinneringskistje geschilderd en eventueel versierd met servetten en/of poëzieplaatjes. De volgende bijeenkomst(en) worden herinneringen opgehaald en op de kaartjes geschreven door de deelnemers en de familieleden.

Hoe pak je het aan? Nodig familieleden uit deel te nemen aan de activiteit via een aankondiging op het prikbord. Op de aankondiging staan de data van de bijeenkomsten en wordt vermeld hoe men zich moet opgeven (bij de activiteitenbegeleider). In de gegeven voorbereidingstijd van één uur maak je een aankondiging, zorg je voor kistjes en de andere materialen, reserveer je een ruimte en bestel je koffie en/of thee. Vlak voor een bijeenkomst heb je een kwartier nodig om de ruimte gereed te maken en het materiaal klaar te zetten. Begin de bijeenkomsten met alleen de familieleden, om hun duidelijk uit te leggen wat er van

Tekst en foto: Peggy van Hemessen

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

3:00 + 0:10

6 x 1:30

2-8

1-2

zintuiglijk

Wat de pot schaft… INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig-normaal SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig-normaal

91

Wat de pot schaft…

Doelgroep Je kunt de activiteiten van dit thema met ouderen doen, maar ook met andere doelgroepen. Kies de activiteiten die het best passen bij de doelgroep. Bij dementerende ouderen kies je waarschijnlijk al snel voor herinneringsactiviteiten met voor hen herkenbare etenswaren en onderwerpen. Bij andere groepen ouderen is er de mogelijkheid om dit uit te breiden met nieuwe smaken en geuren. Je geeft de deelnemers zo de mogelijkheid om deel te nemen en te genieten, ieder op zijn eigen niveau en binnen de eigen mogelijkheden.

Wat is het doel? -

herinneringen ophalen aan smaken, geuren en vormen van etenswaren en hun bereiding; een aangename tijdsbesteding bieden; gezelligheid en afleiding bieden.

Wat ga je doen? Wat de pot schaft… is de verzamelnaam voor een aantal verschillende activiteiten met betrekking tot eten en drinken. Binnen het thema worden er verschillende activiteiten uitgewerkt die te maken hebben met eten en drinken. Door wekelijks een bepaald deelthema dat met eten te maken heeft centraal te stellen, zijn er legio mogelijkheden en

92

is Wat de pot schaft… geschikt te maken voor elk seizoen. Het plannen en voorbereiden kost vrij veel tijd, maar daarna kun je een week of zes volstaan met een minimale voorbereiding. Op de lange termijn kan het thema in z’n geheel of gedeeltelijk worden herhaald.

Wat heb je nodig? -

computer met internetaansluiting; kookboek met liefst oude recepten; (ouderwetse) kookbenodigdheden; etenswaren; ingrediënten van de recepten die je wilt maken; een keuken en materiaal om de recepten te maken; reclamemateriaal dat past bij de gekozen activiteiten; boeken over eten en drinken.

Hoe pak je het aan? Plan een periode van een week of zes waarin je het thema gaat uitvoeren. Aan de hand van de tijd van het jaar waarin het thema valt kies je zes weekthema’s uit. Denk hierbij aan de volgende thema’s en bijbehorende activiteiten.

Week van het fruit: - Maak vers fruit schoon en eet het samen lekker op. - Maak jam, vruchtensap of compote. - Voer een gesprek over het inmaken van fruit. Week van de keuken: - Doe een reminiscentieactiviteit met oude keukenmaterialen. - Voer een gesprek over de keuken vroeger en nu, de verschillen en overeenkomsten. - Laat iemand vertellen hoe je rodekool klaarmaakt, welke tien ingrediënten zijn nodig. Week van het gebak: - Bak verschillende soorten taart, denk hierbij aan appeltaart, slagroomtaart en opgerolde koek of streek- en plaatsgebonden lekkers. - Eet samen lekker taart. - Voer een gesprek over wanneer je vroeger gebak at en over de bakker en zijn winkel van vroeger. Week van het recept: - Maak een receptenboek waarin je met de deelnemers hun favoriete recept opschrijft.

-

Lees voor uit oude receptenboeken, bij voorkeur de recepten waarvan je zelf griezelt.

Week van de chocolade: - Maak chocolademelk op de ouderwetse manier. - Eet samen lekker bonbons en chocolade. - Laat een bakker voordoen hoe je bonbons maakt. - Haal chocoladeweetjes van internet en lees ze voor. Week van de inmaak: - Maak jam of andere vruchten in, denk hierbij ook aan boerenjongens. - Doe een reminiscentieactiviteit met weckpotten, Keulse potten en een inmaakreceptenboek. - Maak en/of eet stoofpeertjes en -appeltjes. Er zijn nog veel meer mogelijkheden om dit thema in te vullen. Andere ideeën voor deelthema’s zijn bijvoorbeeld de week van sinterklaas, Pasen, het brood, het ijs, de buitenlandse keuken, vis. Het is belangrijk dat je een algemene planning maakt. Daarin komt te staan wanneer je een acti-

viteit daadwerkelijk gaat uitvoeren en wanneer je de voorbereidingen doet. Maak een ruime planning en probeer alles zo goed mogelijk voor te bereiden, zodat je, als het project loopt, zo weinig mogelijk op het laatste moment hoeft te doen. Na de planning ga je daadwerkelijk voorbereiden. Zoek op internet naar recepten en afbeeldingen (via Google Afbeeldingen zijn heel veel foto’s van etenswaren en keukenattributen te vinden). Ook kun je via Google zoeken naar spreekwoorden en gezegden over eten. Het is raadzaam om alle afbeeldingen die je gebruikt te lamineren. Het is even werk, maar zeer nuttig als je het thema nog een keer wilt doen of het voor meerdere groepen deelnemers wilt gebruiken. Inventariseer wat je nodig hebt voor de bak- en kookactiviteiten, doe alvast de boodschappen of plan dit in. Voor reminiscentie- of herinneringsactiviteiten over eten en koken heb je verschillende (oude) keukenattributen, boeken en etenswaar nodig. In de kringloopwinkel is veel van dit soort materiaal te vinden. Vraag ook eens naar materiaal van vroeger aan de deelnemers zelf of aan hun familie.

Vraag bij de bakker, de groenteboer of supermarkt naar reclamemateriaal dat past bij de weekthema’s. Het is erg leuk om een thematafel in te richten met alles wat bij het thema Wat de pot schaft… past. Je kunt de weekthema’s bijvoorbeeld aangeven op een affiche boven de thematafel. Bak- en kookactiviteit Kijk van tevoren welke deelnemers kunnen en willen deelnemen. Een bak- of kookactiviteit is uitermate geschikt voor actieve deelnemers. Het is heel belangrijk dat je van tevoren echt alles klaarlegt. Werk bij voorkeur met verse producten en vermijd blik- of diepvriesproducten. Verder moet je tijdens de activiteit de verschillende handelingen opsplitsen. Bijvoorbeeld: een beslag wordt meestal in één kom gemaakt, maar als je de ene bewoner in een kom de eieren laat kloppen, de ander in een andere kom de boter en de suiker zacht laat roeren, dan kan de derde bewoner de bloem zeven boven een derde kom. Je hebt wat meer vaat, maar ook de vaat doen kan een activiteit zijn. De activiteit is afgelopen als het gerecht klaar is en gegeten kan worden of als het op het vuur of in de oven staat.

93

Wat de pot schaft…

Reminiscentie- of herinneringsactiviteiten De deelnemers aan deze activiteiten moeten in staat zijn om naar elkaar te luisteren en bereid zijn om hun eigen verhaal te doen. Zet alle voorwerpen van tevoren op tafel. Probeer deelnemers aan te spreken op hun kennis van de voorwerpen en de keuken. Vraag reactie van de bewoners door vragen te stellen zoals: - Wat is dit? - Waar gebruik je het voor? - Waar kun je dit kopen? - Hoe gebruik je het? De activiteit is afgelopen als alle voorwerpen zijn behandeld of als de concentratie van de groep deelnemers afneemt. Receptenboek maken Het maken van een receptenboek met favoriete recepten is een kleine groepsactiviteit of een individuele activiteit. Vraag de deelnemer wat hij graag maakte of vraag waar je hem midden in de nacht voor wakker mag maken. Probeer samen op te schrijven hoe iets gemaakt werd, wat je ervoor nodig hebt en hoe lang het duurt voordat het klaar is.

94

Het is makkelijk als je van tevoren op de computer een invulvel maakt met daarop de volgende indeling. Favoriet recept van: Gerecht: Wat is er nodig: Bereiding: Ouderwetse chocolademelk maken Zet de ingrediënten klaar: cacao, suiker en melk. Doe cacao en suiker in een beker, giet er wat koude melk bij en roer hier een papje van. Maak ondertussen de melk warm en giet deze op het papje, even roeren en klaar. Het is leuk als iedere deelnemer zijn eigen cacaopapje roert. Velen zullen deze bezigheid herkennen. Lesje of demonstratie Als je iemand uitnodigt die iets komt demonstreren of vertellen, bijvoorbeeld de bakker die bonbons komt maken of iemand die komt vertellen hoe je vroeger rodekool klaarmaakte, vraag die persoon dan de deelnemers erbij te betrekken door hen te laten proeven en ruiken. Overleg vooraf hoeveel tijd iemand nodig heeft en kijk of dit overeenkomt met de tijd dat de deelnemers zich kunnen concentreren.

Tips -

-

-

Informeer vooraf de familie van de deelnemers over de themaweken. Je kunt dan ook vragen of zij nog favoriete recepten van deelnemers hebben of keukenvoorwerpen die je mag gebruiken. Het is erg leuk om ter afsluiting een gezamenlijke maaltijd te organiseren. Hiermee geef je ook duidelijk aan dat de themaweken zijn afgelopen. Zorg bij het maken van de planning dat je eetactiviteiten afwisselt met vertelactiviteiten.

Evaluatie Evalueer het thema per week: - Sprak het weekthema de deelnemers aan? - Wat was erg leuk en wat minder? - Wat kan er eventueel anders? - Zou je dit weekthema een volgende keer weer gebruiken? Evalueer vervolgens de gehele periode: - Was de lengte van de periode goed, of te lang/ te kort? - Waren de weekthema’s goed verdeeld over de periode? - Was het juiste moment in het jaar gekozen?

Tekst en foto: Peggy van Hemessen

ROT

(Realiteits Oriëntatie Training)

Reminiscentiezak

97

Het naaidoosje

99

Beroep-en-gereedschapsspelletjes

101

Herinneringsmanden

105

Fotoquiz

109

Post en postzegels

111

Van alle generaties: het juwelendoosje

115

Herinneringspuzzel

119

G Savonije E Wouda (eds.), Samen terug naar vroeger, DOI 10.1007/978-90-313-8869-1_7, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

ROT

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:00

0:15-1:00

1-6

1/3

ROT

Reminiscentiezak INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig SOCIAAL

weinig CONCENTRATIE

normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

97

Reminiscentiezak

Wat is het doel?

Wat heb je nodig?

Hoe pak je het aan?

Je voert de activiteit individueel uit of in groepsverband. Het doel is: - terugblikken op het eigen leven; - het ophalen van positieve herinneringen; - het versterken van het gevoel van eigenwaarde en het gevoel van identiteit.

-

Hang de reminiscentiezak op een centrale plek in de ruimte. Kies de plek zo dat hij daar kan blijven hangen. Voor een gesprek met één deelnemer stel je zoveel mogelijk open vragen. Gebruik de voorwerpen in de opbergzak als aanleiding. Bij een groepsgerichte aanpak vorm je een kring van deelnemers om de zak heen. Stel open vragen. Stel vooral vragen gericht op beleving en minder op feitelijke informatie. Het gaat om positieve herinneringen.

Wat ga je doen? Aan de hand van een thema dat ouderen aanspreekt, zoek je allerlei beelden, attributen, teksten en kleuren die dat thema oproepen. Deze berg je op een representatieve en duidelijk zichtbare manier op in een opbergzak. De inhoud van de opbergzak gebruik je om met één of meerdere deelnemers positieve herinneringen op te halen. De voorwerpen in de opbergzak zijn bedoeld om deelnemers weer op het eigen geheugenspoor te brengen. De zak is heel praktisch omdat hij weinig ruimte inneemt en deelnemers kunnen er niet zomaar voorwerpen uithalen. Allerlei losse spullen op tafel is vaak lastig. Als de zak een vaste plek krijgt komt een gesprek spontaan tot stand, tussen deelnemers onderling of tussen jou en de deelnemers.

98

Een transparante opbergzak met vakverdeling of een paar kleintjes (verkrijgbaar bij Ikea). - Gekleurde kaartjes voor de achtergrond. Dit voorkomt weerspiegeling van het plastic en geeft rust. Knip deze zo groot als de vakjes in de opbergzak (ansichtkaartenformaat). Kies kleuren die passen bij het thema. - Allerlei materialen die passen bij het thema en die in de vakjes passen. Bijvoorbeeld: Geboorte: - roze en lichtblauwe kaartjes; - roze en blauwe muisjes; - geboortekaartjes; - babyfoto’s; - rammelaar; - babysokjes. Bijvoorbeeld: Zomer: - blauwe en gele kaartjes; - zand; - vakantiekiekjes; - ansichtkaarten van vakantiebestemmingen; - tentharing; - schelpen; - zeewier.

Tips Je kunt de reminiscentiezak ook heel persoonlijk maken. Verdiep je in de levensgeschiedenis van een individuele bewoner. Verzamel informatie, foto's en voorwerpen bij de familie. Vul daarmee de insteekvakken van de opbergzak, waardoor deze strikt persoonlijk wordt. De reminiscentiezak kan dan bijvoorbeeld een vaste plek krijgen bij het bed van iemand of in het appartement.

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

0:30

1:00-2:00

5-10

1/5

ROT

Het naaidoosje INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

veel CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

99

Het naaidoosje

Wat is het doel?

Wat heb je nodig?

Het naaidoosje is een herkenningsspel: - de beleving en de herbeleving van het naaien vroeger; - via de zintuigen, de ogen, de tast en het gehoor, de deelnemers actief maken; - bevorderen van de saamhorigheid.

Een lege houten doos. Afmetingen ongeveer 45 centimeter lengte en 25 centimeter breedte. De bodem bekleed je met stof of vilt. Door middel van hard karton kun je vakjes maken. Het binnendeksel bekleed je met stof of vilt, en stopt hier watten onder; dit is dan tevens het speldenkussentje. De buitenkant van het deksel bekleed je met foto’s van naaimachines door de tijden heen, met een stukje geschiedenis. Deze informatie kun je uit een boek halen, uit bijvoorbeeld de bibliotheek. In de vakjes leg je de voorwerpen: naalden, rijgdraad, rits, schaar, kopspeldjes, vingerhoedje, kleermakerskrijt, centimeter. Denk ook aan knopen, naadband, keeperband, drukkers, tornmesje, elastiek, stof, patroonpapier en karton om de vragen op te schrijven.

wie vroeger een naaimachine of naaidoos heeft gehad. Hierna vertel je een stukje van de geschiedenis van de naaimachine en laat de foto’s boven op het deksel zien. Houd de doos nog gesloten. Stel een aantal vragen over de voorwerpen die in de doos zitten. Bijvoorbeeld: Welke soorten naaimachines kent u? Welke soorten naalden zijn er? Waarvoor dient rijggaren? Wat doe je met een stopnaald? Waarvoor heb je elastiek nodig? Wat heb je nodig om een knoop aan te zetten? Waarvoor gebruik je een tornmesje? Waarvoor heb je patroonpapier nodig? Haal hierna een voor een de spullen uit het doosje en laat ze bekijken en betasten om het geheugen op te frissen. Daarna ga je in op vragen van de bewoners en houd je het gesprek gaande. Sluit af met een glaasje limonade en een koekje.

Hoe pak je het aan?

Tips

Je zet de tafels en stoelen klaar en zet het spel op tafel. Start het programma met uitleggen wat je gaat doen. Je begint te vragen aan de bewoners

Stel open vragen. Je kunt ook de foto’s van boven op het deksel plastificeren en een plaatsje geven in de doos.

Wat ga je doen? Bij deze activiteit laat je de deelnemers het naaidoosje zien. Het roept verwondering en herkenning op. De bewoners krijgen de kans om om beurten het naaidoosje te bekijken. Door vragen, foto’s en voorwerpen die gerelateerd zijn aan het naaidoosje of onderwerpen die gedurende het gesprek naar boven komen is het de bedoeling dat er een stukje geschiedenis van het naaien naar boven gebracht wordt.

100

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

4:00/0:10

0:15-1:30

2-8

1-2

ROT

Beroep-en-gereedschapsspelletjes INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig tot normaal SOCIAAL

middelmatig/ normaal CONCENTRATIE

middelmatig/ normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

101

Beroep-en-gereedschapsspelletjes

Doelgroep Je kunt de spellen spelen met ouderen, maar ook met andere doelgroepen. Dat is afhankelijk van de keuze van de beroepen en de gereedschappen en van het referentiekader van de deelnemers. De spellen zijn speciaal aanbevolen voor alle ouderen tot en met dementerenden met een laag niveau. Het kwartetspel is vrij moeilijk om te spelen met dementerenden met een laag niveau, dan kan men beter de andere spelvarianten doen. De deelnemers moeten nog een redelijk gezichtsvermogen hebben. Voor slechtzienden en blinden zijn de spellen niet geschikt. Om de speluitleg te kunnen volgen heeft men enig spelinzicht en begripsvermogen nodig.

Wat is het doel? -

sociale contacten bevorderen; geheugen prikkelen; betrokken blijven bij de maatschappij, in het bijzonder de arbeidsmarkt (ROT).

Wat ga je doen? Je speelt met de bewoners zelfgemaakte spellen die te maken hebben met beroepen en bijbehorende ‘gereedschappen’. Afhankelijk van de doelgroep stel je jezelf passief of actief op als begeleider.

102

Het maken van de spelmaterialen vraagt enige voorbereiding, maar als je ze op de juiste manier maakt, heb je een duurzaam spel dat op verschillende manieren kan worden gespeeld.

-

Wat heb je nodig? -

computer met internetverbinding, kleurenprinter en papier; eventueel een digitale camera; lamineerapparaat; lamineervellen A4 (26 of meer); (papier)snijmachine; doosje voor het opbergen van de speelkaarten/het spel.

Hoe maak je de spellen/speelkaarten? Zoek of bedenk tien beroepen. Bedenk bij elk beroep vier ‘gereedschappen’ die voor de deelnemers herkenbaar zijn. Bijvoorbeeld: - metselaar: troffel, betonmolen, cementkuip, voegmes; - timmerman: zaag, hamer, blokschaaf, spijkers, verstekbak, boormachine; - kapster: schaar, kam, nekborstel, droogkap, kapmantel; - slager: gehaktmolen, mes, snijmachine, vleeshaak, weegschaal;

-

-

naaister/coupeuse: naaimachine, speldenkussen, radeerwiel, garen; kantoorklerk: pc, nietmachine, perforator, ontnieter of typex, calculator of ordner; boer/agrariër: tractor, gierton, melkzeef, klompen of melkmachine; schilder: kwast, plamuurmes, ladder, terpentine of (stop)verf; smid: aambeeld, moker, lasapparaat, bankschroef, smidsvuur; tuinman: hark, schoffel, heggenschaar, snoeischaar, bladhark; tand(arts): stethoscoop, injectiespuit, reflexhamertje, tongspatel, haakje voor tandreiniging, tandboor; verpleegster: tillift, glijmatje, draaischijf, insulinespuit, medicijnkar, thermometer, horloge; politieman: handboeien, pistool, politiepet, zwaailicht, gummiknuppel; bakker: deegroller, oven, slagroomspuit, deegmengmachine; priester: kazuifel, kruis, witte boord, wijwaterkwast, bijbel; leraar: schoolbord, boeken, krijt, schriften, rapport; kok/kokkin: pan, dunschiller, maatbeker, garde, knoflookpers.

Stap 1: Zoek duidelijke plaatjes van de uitgezochte veertig gereedschappen (bijvoorbeeld via Google) en maak zelf eventueel ook foto’s met een digitale camera. Print alle afbeeldingen tweemaal, op hetzelfde formaat, liefst de formaten 7 x 9 cm of 8 x 10 cm. Zorg ervoor dat alle afbeeldingen in hetzelfde formaat (niet te klein, niet te groot) zijn gebracht. Dit vraagt enige pc-vaardigheid (afbeeldingen bewerken). Je krijgt zo dus veertig paar foto’s (80 stuks). Je kunt op één A4-vel vier tot zes foto’s afdrukken, twee aan twee. Houd er rekening mee dat je de afbeeldingen allemaal liggend (of allemaal staand) afdrukt, dat is het gemakkelijkst. Voor het memoryspel heb je twee sets identieke foto’s nodig, voor de andere spelvarianten heb je één set foto’s nodig. Stap 2: Zoek tien plaatjes van personen die de beroepen uitbeelden. Deze print je op een half A4-vel met daaronder de getypte namen van de gereedschappen die bij deze beroepsbeoefenaar horen. Er kunnen dus twee beroepsbeoefenaren met daaronder de gereedschappen op één A4-vel.

Stap 3: Als alle vellen met foto’s van gereedschappen en de vellen met een beroepsbeoefenaar en de getypte namen van de gereedschappen die bij een beroep horen zijn geprint, snijd je de vellen netjes op gelijk formaat. Stap 4: Maak één A4-vel waarop je de namen van de tien beroepen onder elkaar typt met de bijbehorende gereedschappen. Deze overzichtskaart heb je nodig bij de kwartetvariant. Stap 5: Lamineer de afgedrukte vellen. Er passen vier tot zes foto’s van gereedschappen op één A4-lamineervel. Er passen twee beroepsbeoefenaren met gereedschappen op één A4-vel. Ook de overzichtskaart van stap 4 lamineer je. Alle kaarten (behalve van stap 4) snijd je na het lamineren weer netjes in gelijk formaat. Rond eventuele scherpe kantjes met een schaar af.

Hoe pak je het aan? Gereedschappenmemory Voor het gereedschappenmemory heb je twee sets identieke kaarten met plaatjes nodig om telkens

twee dezelfde plaatjes bij elkaar te kunnen zoeken. Er zijn veertig paren, dus tachtig plaatjes. Schud de kaarten en leg ze met de afbeelding naar beneden op tafel (let op, hier is ruimte voor nodig). Vraag een deelnemer twee kaarten om te draaien. Vindt hij twee dezelfde afbeeldingen, dan mag hij die bij zich houden en bewaren. Zo komt iedereen aan de beurt. Men dient zo veel mogelijk paren te vinden. Heeft men een paar gevonden, dan mag men nog een keer twee kaarten omdraaien. Als alle kaartjes op zijn, heeft degene die de meeste paren kaarten heeft gewonnen. Het is heel gemakkelijk het spel te vereenvoudigen, door maar een deel van de kaarten te gebruiken (bijvoorbeeld vijf, tien of twintig paren) of door de kaarten open op tafel te leggen (dit kan eveneens met minder kaarten). Op deze manier kan het spel aangepast worden aan het niveau van de deelnemers en geschikt worden gemaakt voor dementerenden met een laag niveau. Gereedschappenkwartet Het gereedschappenkwartet speelt men met één set kaarten. Afhankelijk van het niveau van de deelnemers kan men ervoor kiezen meer of minder beroepen/gereedschappen op te nemen in het spel. Tevens heeft men de overzichtskaart

103

Beroep-en-gereedschapsspelletjes

nodig waarop alle beroepen met de bijbehorende gereedschappen staan genoemd. Deze kaart legt men ter inzage bij degene die aan de beurt is, zodat die deelnemer kan zien welke gereedschappen er per beroep op te vragen zijn. Schud de kaarten en deel ze open of dicht uit aan de deelnemers. Bepaal wie er begint. Deze deelnemer krijgt de overzichtskaart. Hij bekijkt van welk beroep hij al de meeste gereedschappen in zijn hand heeft en vraagt aan een medespeler de kaart met de afbeelding van het gereedschap dat hij nog nodig heeft. Heeft die medespeler de gevraagde kaart, dan mag de vrager nog een keer een gereedschap aan iemand vragen. Heeft de medespeler de gevraagde kaart niet, dan is de volgende speler aan de beurt. Wie vier gereedschappen van één beroep heeft, heeft een kwartet. Wie een kwartet heeft, legt dit omgekeerd bij zich op tafel en kan door de medespelers niet meer naar gereedschappen van dit beroep worden gevraagd. Wie de meeste of het eerst kwartet(ten) heeft, is de winnaar. Je neemt zoveel kaarten in het spel als past bij het niveau van de doelgroep. Hoe meer kaarten en deelnemers, hoe moeilijker het spel wordt. Het spel zou met twee personen kunnen worden gespeeld, dan kan er een pot worden gemaakt

104

op tafel waaruit men telkens een kaart neemt en waarin men dan één kaart terugstopt. De deelnemers kunnen dan niet weten welke kaarten de ander in zijn hand heeft. Je kunt het spel vereenvoudigen door de kaarten open op tafel te laten leggen en de kaart te vragen aan iedereen in de groep. Degene die de kaart heeft houdt hem omhoog en geeft hem aan de vrager, waarna de vrager een kaart die hij zelf niet kan gebruiken aan de gever geeft. De gever is nu aan de beurt om te vragen. Beroepenspel/gereedschappenspel Voor het beroepenspel/gereedschappenspel heeft men één set kaarten met afbeeldingen van gereedschappen nodig, de kaarten met de beroepsbeoefenaren en de kaarten met de namen van gereedschappen. De kaarten met de beroepsbeoefenaren en de bijbehorende kaarten met de namen van de gereedschappen worden uitgedeeld. Laat de deelnemers kiezen welk beroep ze willen hebben, één per persoon. De gereedschapskaarten worden geschud. Het spel kan op verschillende manieren worden gespeeld, zoals hierna beschreven. 1 De begeleider kan telkens een kaart met een gereedschap laten zien en vragen of iemand het gereedschap herkent. Er kan dan al even

over dit gereedschap gepraat worden. De deelnemer met het beroep waarin dit gereedschap wordt gebruikt kan dan zijn hand opsteken om aan te geven dat hij deze kaart nodig heeft. Laat de deelnemer vertellen wat men in het beroep met dit gereedschap doet, waar men het voor nodig heeft. 2 Je kunt ook een deelnemer één gereedschapskaart uit de geschudde kaarten laten trekken. Hij moet dan de kaart geven aan degene die het gereedschap nodig heeft in zijn beroep. Ook hierbij kan de deelnemer eventueel vertellen wat hij weet van dit gereedschap en van degene die het gebruikt(e). Op deze manier worden de foto’s gebruikt om het geheugen van de deelnemers op te frissen over werk en werktuigen/gereedschappen. Er ontstaat door dit spel veel gespreksstof. Deze manier van spelen heeft geen competitie-element en men heeft geen spelinzicht nodig. Daardoor is deze vorm ook goed te doen met mensen die last hebben van faalangst en gebrek aan zelfvertrouwen.

Tips -

Het is nogal arbeidsintensief om de speelkaarten te maken. Maar het is een leuke opdracht om door een stagiair uit te laten voeren.

Tekst en foto: Erna Lamers-Tieben

L.7

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

4:00 + 0:10

0:45-1:30

1-6

1-2

ROT

Herinneringsmanden INSTAPNIVEAU COGNITIEF

middelmatig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

105

Herinneringsmanden

Doelgroep Deze activiteit is bedoeld voor ouderen. De deelnemers moeten naar elkaar willen en kunnen luisteren. Ze moeten bereid zijn om hun herinneringen op te halen en te delen met de andere deelnemers. Omdat voorwerpen een belangrijke rol spelen in de activiteit, is het van belang dat de deelnemers een redelijk gezichtsvermogen hebben. De begeleiding moet op de hoogte zijn van reminiscentie- en validationtechnieken en in staat zijn ze toe te passen. Deze technieken zijn belangrijk om het gesprek gaande te houden, de deelnemers te stimuleren om te vertellen en hen zo nodig te helpen om hun herinneringen duidelijk te verwoorden.

herinneringen op aan de tijd van toen. Je laat de inhoud van de manden zien aan de deelnemers en nodigt hen door middel van vragen uit te vertellen over de voorwerpen en over de gedachten en herinneringen die bij hen opkomen. Probeer de deelnemers zo te stimuleren dat ze aan elkaar vertellen wat hun gedachten en herinneringen zijn.

Wat heb je nodig? -

computer met internetaansluiting; kleurenprinter; 2 manden of kisten om alles per thema op te ruimen; multomap of ordner; showmappen; eventueel een lamineerapparaat, lamineervellen of lamineerrol.

Wat is het doel? -

herinneringen ophalen; afleiding en gezelligheid bieden; sociale contacten aanbieden, met andere deelnemers praten; een prettige tijdsbesteding bieden.

Wat ga je doen? In de herinneringsmanden zit allerlei materiaal met betrekking tot de (linnen)uitzet en ondergoed. Deze voorwerpen roepen bij de deelnemers

106

Herinneringsmand met (linnen)uitzet Ga op zoek naar alles wat bij dit onderwerp hoort. Denk hierbij aan handdoeken, theedoeken, lakens enzovoort. Probeer het ouderwetse materiaal te bemachtigen bij bijvoorbeeld de kringloopwinkel of vraag aan familie van deelnemers of zij je kunnen helpen. Zoek op internet (Google) naar alles wat met de (linnen)uitzet te maken heeft:

-

informatie over Walra (een bekende linnenleverancier); spreekwoorden en gezegden; een uitzetlijst met hoeveelheden linnengoed; streekgewoontes met betrekking tot de uitzet; quizzen over kleding en linnengoed; titels van boeken over het huishouden met informatie over de uitzet; afbeeldingen en foto’s van linnengoed; afbeeldingen en foto’s van merken.

Herinneringsmand met ondergoed Ga op zoek naar ouderwets ondergoed, denk hierbij aan kleponderbroeken, lange onderbroeken, hemden met een kantje, het bekende Jaegerondergoed en (zelf)gebreide borstrokken. Zoek op internet (bijv. via Marktplaats) naar deze artikelen, loop regelmatig bij de kringloopwinkel naar binnen en kijk in kleinere dorpen bij manufacturenwinkels. Het bekende wollen ondergoed is soms nog verkrijgbaar bij de zogenoemde boeren(bond)winkels. Het is even zoeken, maar het is zeker de moeite waard. Je kunt ook proberen via familie van deelnemers aan ouderwets ondergoed te komen.

Zoek op internet naar alles wat met ondergoed te maken heeft. Dit gaat het beste via een zoekmachine zoals Google of Ilse: - informatie over de geschiedenis van ondergoed; - spreekwoorden en gezegden; - verhalen over ondergoed, bijvoorbeeld via www.cubra/leedzuinigheid.nl, het abc van de zuinigheid; - titels van boeken over kleding en ondergoed (bijv. het boekje Maandag wasdag uit de Viooltjesreeks (uitgeverij MéMé) is te gebruiken); - afbeeldingen en foto’s van ondergoed; - informatie van wikipedia. Doe voor beide manden alle quizzen, spreekwoorden en verhalen in de multomap, het liefst in showmappen. Lamineer de foto’s en afbeeldingen, zo blijven ze langer mooi, wat vooral belangrijk is bij frequent gebruik. Doe alle voorwerpen en de multomap overzichtelijk in de mand of kist. Plak op de buitenkant een etiket waarop je schrijft welk thema erin zit.

nemers de tijd om even te kijken naar de voorwerpen voordat je er vragen over gaat stellen. Je voorkomt ermee dat de deelnemers zich overvallen voelen. Het is belangrijk dat je het thema goed en duidelijk introduceert. Vertel bijvoorbeeld: ‘Ik heb dingen meegenomen van vroeger, maar ik weet niet goed wat het allemaal is of wat je ermee kunt doen. Nu wil ik vragen of u mij daar meer over kunt vertellen.’ Sommige deelnemers zullen deze uitnodiging aannemen en gaan vertellen, het merendeel zal afwachten. Pak vervolgens een voorwerp, laat het aan de groep deelnemers zien en stel een vraag. De vragen die je stelt moeten ruimte bieden voor een uitgebreid antwoord; stel bij voorkeur open vragen die beginnen met: wie, wat, waar en hoe. Probeer de waaromvraag te voorkomen, ‘waarom’ kan vragen naar geweten en dat kunnen ouderen als bedreigend of moeilijk ervaren. Vraag bijvoorbeeld: - Wat is dit? - Waar gebruik je het voor? - Wie had het? - Hoe had je het aan of hoe bewaarde je het?

Hoe pak je het aan? Voordat je begint met de activiteit, zet je de voorwerpen uit de mand op tafel. Dit geeft de deel-

Maak er een gesprek van in plaats van een vraag-en-antwoordspelletje, door de vragen te

107

Herinneringsmanden

verlengen, bijvoorbeeld: ‘Mevrouw A had er hier 24 van en u mevrouw B, hoeveel had u er?’ Sluit de activiteit af door te vragen of er nog iemand is die wat wil zeggen over … (noem dan het onderwerp).

Tips

Evaluatie

-

-

Je moet bij de activiteit letten op het volgende. Zorg dat elke deelnemer op zijn eigen niveau voldoende aan bod komt. Overvraag de deelnemers niet. Levert een voorwerp geen stof (meer) op tot gesprek, pak dan een ander voorwerp uit de mand. Of neem een boek uit de mand en lees een stukje voor. Kijk zelf wat de groep aankan qua concentratie en laat hier de lengte van de activiteit vanaf hangen. Kijk steeds of een deelnemer emotioneel wordt bij een vraag of het zien van een voorwerp. Vraag bij een negatieve reactie van een deelnemer niet verder. Mocht het nodig zijn om dieper op een verhaal in te gaan, doe dit dan door deskundige reminiscentie of door te valideren.

108

-

Vraag bij de supermarkt of je plastic boodschappenmandjes mag hebben om de thema’s in te doen. Deze mandjes zijn handig, omdat ze hengsels hebben. Beschouw de manden als groeimanden, er kan steeds iets bijkomen of eruitgehaald worden. Door een simpele handleiding te maken bij de manden, maak je de herinneringsmanden ook toegankelijk voor personeel, familie en mantelzorgers. Familieleden en mantelzorgers zijn de aangewezen personen om herinneringen mee op te halen en de tijd van toen weer even te beleven. Samen een herinneringsmand bekijken kan een waardevolle invulling zijn van op bezoek gaan.

-

Was het thema voldoende bekend bij de deelnemers? Wisten de deelnemers voldoende over het thema te vertellen? Kwam elke deelnemer tot zijn recht? Waren er genoeg voorwerpen, wat ontbrak er en wat was overbodig?

Tekst en foto: Peggy van Hemessen

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

4:00-8:00

0:40

4-30

1-2

ROT

Fotoquiz INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig/normaal SOCIAAL

middelmatig/ normaal CONCENTRATIE

middelmatig/ normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

109

Fotoquiz

Wat is het doel? - het geheugen en associatievermogen trainen; - sociale contacten bevorderen.

Wat ga je doen? Je maakt zelf een quiz met kopieën van trouwfoto’s van deelnemers. Je vergroot de foto’s en hangt ze aan een wand of kamerscherm. De deelnemers moeten de juiste foto’s met de juiste namen combineren op een formulier. Dit formulier leveren ze in. De quiz is op grote schaal maar ook in een kleine groep uitvoerbaar. De activiteit is niet erg geschikt voor ernstig dementerenden of mensen met een andere ernstige verstandelijke beperking.

Wat heb je nodig? - oude (trouw)foto’s van mensen die bekend zijn bij de deelnemers; - kopieerapparaat; - eventueel lamineervellen A3 (of A4); - inleverformulieren (en inleverdoos); - eventueel expositiescherm (bijv. kamerscherm) of vrije wand.

110

Hoe maak je het spel? Stap 1: Vraag deelnemers of je hun (trouw)foto mag lenen en verzamel de foto’s. Stap 2: Kopieer elke foto en schrijf de naam van de eigenaar op de achterkant van de kopie. Stap 3: Vergroot alle foto’s van A4 naar A3 en nummer ze. Bij gebruik in kleine groepen is A4-formaat voldoende. Stap 4: Lamineer desgewenst de kopieën. Stap 5: Maak een inleverformulier waarop de namen staan die bij de foto’s horen, met achter iedere naam ruimte voor een nummer. De deelnemers moeten de juiste fotonummers achter de namen kunnen zetten en hun naam en adres op het formulier kunnen invullen. Stap 6: Maak een inleverbak of doos, bijvoorbeeld van een oude schoenendoos, en zet deze bij de foto’s.

Hoe pak je het aan? Hang de kopieën aan de wand of een kamerscherm. Je introduceert het spel bij de deelnemers en geeft uitleg over de speelwijze. De deelnemers moeten op het inleverformulier de juiste nummers van de foto’s achter de namen schrijven. Ze deponeren hun inleverformulier in de inleverdoos. Wie de meeste foto’s met de juiste namen heeft gecombineerd, is de winnaar.

Tips - Dit is een leuke opdracht om door een of meer stagiairs te laten uitvoeren. - Soms is een foto niet zonder schade uit de lijst te halen; je kunt een foto met lijst en al kopiëren. - Kijk of de kopie niet te donker wordt; stel zo nodig het kopieerapparaat in op lichtere tinten. - Je kunt ook oude kinderfoto’s gebruiken om een quiz te maken. Het moeten foto’s zijn van mensen die bekend zijn bij de deelnemers.

Tekst en foto: Erna Lamers-Tieben

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

2:00

1:30

8

1-2

ROT

Post en postzegels INSTAPNIVEAU COGNITIEF

veel SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

veel LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

111

Post en postzegels

Doelgroep Deze activiteit is vooral bedoeld voor (somatische) ouderen. Het zijn vaak mannen die ‘iets hebben’ met postzegels, daarom is dit een heel geschikte activiteit om in een mannengroep uit te voeren. Zeker het eerste en laatste onderdeel van deze activiteit zijn ook leuk voor vrouwen. Bewoners met beginnende dementie zouden hier mogelijk ook aan mee kunnen doen, maar de activiteit is voor hen vooral een geheugentraining.

Wat is het doel? -

op de hoogte blijven van nieuwe ontwikkelingen (postverwerking vroeger en nu); het geheugen trainen; herinneringen ophalen; creatief bezig zijn.

Wat ga je doen? De activiteit bestaat uit drie onderdelen waarbij het thema post de hoofdlijn is. In het eerste onderdeel praat je met de deelnemers, naar aanleiding van enveloppen met postzegels, over het verschil in postverwerking vroeger en nu. Het tweede onderdeel kan ook heel goed individueel gedaan worden: het gaat om postzegels verzamelen als hobby. Samen met een of meer deelnemers proef je even aan deze hobby; je weekt postzegels

112

los van enveloppen en ordent ze. Het derde, creatieve, onderdeel kan individueel maar ook heel gezellig in een groep: kaarten maken van postzegels.

Wat heb je nodig? Ga op zoek naar enveloppen met postzegels erop, dit kan heel goed binnen je eigen instelling. Het maakt niet uit wat voor soort postzegel erop zit en ook niet of de postzegel uit Nederland of het buitenland komt. Het is heel leuk als je stapels (oude) brieven en kaarten op de kop kunt tikken. Verder heb je nodig: - atlas; - teiltje met (lauw) water; - pincet; - stuk oud karton (van een doos); - paar oude dikke boeken (bijv. oude encyclopedie, deze blijft ongeschonden); - stevig papier, schaar en lijm; - eventueel steekalbum voor postzegels of catalogus.

deelnemer een envelop en vraag wat ze erover kunnen vertellen. Je kunt daarvoor gericht een aantal vragen stellen: - Uit welk land komt de postzegel? - Wie geeft een postzegel uit? - Kunt u ook zien uit welke stad de brief/kaart komt? (poststempel) - Weet u ook waar die stad ongeveer ligt? (atlas) - Hebt u enig idee wat er in de envelop heeft gezeten? (bedrijfspost of particulier) - Als het bedrijfspost is geweest, waar kunt u dat aan zien en heeft er veel in de envelop gezeten? - Welke weg heeft de brief afgelegd, ofwel: wat is er allemaal gebeurd om het poststuk van de afzender bij de ontvanger te krijgen?

Hoe pak je het aan?

Daarna kun je verder praten over de post vroeger. Hoe werd de weg van de post vroeger afgelegd? Wat kunt u nog meer vertellen over de post? (Zie hierna onder Geschiedenis van de post.) Als afsluiting van deze activiteit kun je met deelnemers een envelop schrijven, op de manier waarop het vroeger ging en waarop het nu gaat.

Onderdeel 1: de post vroeger en nu Ga met de deelnemers om de tafel zitten en neem, onder het genot van een kopje koffie of thee, de stapel enveloppen voor je. Geef iedere

Geschiedenis van de post en andere informatie Post is een middel om met elkaar te communiceren, te praten. Al in de tijd van Julius Caesar werd

er gebruikgemaakt van postkoeriers die op pleisterplaatsen (posita’s, wat later postkantoor werd) uitrustten. In de middeleeuwen werd ook op andere plaatsen in Europa gebruikgemaakt van koeriers om geschreven taal over te brengen, zoals in kloosters en op universiteiten. Later kwam er een postdienst die niet alleen berichten maar ook personen meenam. In Nederland ging het vervoeren van poststukken tot 1750 erg chaotisch. Er waren meerdere postdiensten met elk eigen bestemmingen. Vanaf 1750 trad de Statenpost in werking. Vanaf 1807 kwamen er poststempels op de brieven. Het was tot dan toe gebruikelijk dat de ontvanger betaalde voor het ontvangen poststuk. In de nieuwe postwet (1850) ontwikkelde men een vorm van vooruitbetalen: de Nederlandse postzegel was geboren! Hoe meer woorden er op een kaart stonden hoe duurder de port die je moest betalen. Daarom schreef men steeds vaker tekst onder de postzegel, dat was onzichtbaar voor de post. Soms worden er drukfouten gemaakt bij het drukken van postzegels. Als deze postzegels toch in de handel komen, worden ze vaak heel zeldzaam (en dus veel waard). Zo is er een Belgische postzegel van 65 cent uit 1920 die nu 165.000 euro waard is! Stempels bepalen niet alleen de waarde van de postzegel, maar geven ook heel veel informatie:

de vorm geeft informatie over het soort vervoer, vaak zijn de datum en plaats te lezen, maar er zijn ook actiestempels en reclamestempels. Eigenlijk is het verzamelen van stempels weer een specialiteit binnen het postzegel verzamelen. De grote concurrent van de post is e-mail: er zijn nu aanzienlijk minder poststukken, waardoor ook een stuk geschiedkunde wegvalt. Onderdeel 2: postzegels als verzameling De hobby postzegels verzamelen lijkt een wat stoffig imago te hebben, maar toch bloeit deze hobby weer meer op. Ooit was postzegels verzamelen ‘de koning der hobby’s en de hobby van de koningen’. Je kunt postzegels verzamelen om vele redenen (bijvoorbeeld als investering, omdat je het leuk vindt om te ordenen, omdat het rustgevend is), maar voor de doelgroep ouderen is het met iets bezig zijn vaak het belangrijkst! Verzamel voor dit onderdeel heel veel enveloppen en kaarten met postzegels. Knip de postzegels ruim uit. Leg de postzegels in een teil met lauw water. Vaak al binnen enkele minuten laten de postzegels los van de ondergrond. Haal de postzegels met een pincet uit het water en leg ze, met de afdruk naar onder, op een stuk karton om te drogen (als je ze andersom legt, blijft de postze-

gel vaak aan het karton plakken). Als de postzegels droog zijn, leg je ze in een dik boek, zodat ze weer plat kunnen worden. Na een paar dagen kun je de postzegels eruit halen. Je kunt de postzegels vervolgens bewaren in een steekalbum. Vaak zijn er via internet gebruikte steekalbums en catalogussen te koop tegen een heel lage prijs. In de catalogus kun je aanstrepen welke postzegels je al hebt. Ook is er een mogelijkheid om binnen een thema te sparen (bijv. voetbal, bloemen, koningshuis enz.). Dit is vaak een leuke ingang om mensen enthousiast te maken. Op postzegelverzamelbeurzen en rommelmarkten, maar ook via www.Marktplaats.nl kun je je verzameling uitbreiden. Tijdens deze activiteit is het leuk allerlei informatie te geven over postzegels (zie hierna onder Feiten over postzegels). Feiten over postzegels - de uitvinder van de postzegel: Lovrenc Kosir (Joegoslavië); - de oudste postzegel ter wereld: 1840 in Engeland met een afbeelding van Koningin Victoria; - de eerste postzegel in Nederland: 1 januari 1852; - het eerste poststempel werd in Amsterdam in 1667 aangetroffen; - de zeldzaamste postzegel: Mauritiuszegel (1847).

113

Post en postzegels

Onderdeel 3: kaarten maken van postzegels Postzegels kun je heel goed verzamelen, maar er zijn soms zoveel postzegels van een soort, of zoveel postzegels waar je niets mee doet, dat je ze ook kunt gebruiken om kaarten van te maken. Vouw een stuk papier dubbel op envelopformaat. Zoek een heleboel oude, gebruikte, postzegels bij elkaar (zie Tips). Knip de postzegels in stukken. Dit kan op meerdere manieren (over de lengte of breedte doormidden, diagonaal), maar het is het mooist als je één knipmanier per kaart aanhoudt. Vervolgens deel je het papier in. Dat kan op een abstracte manier, door diagonaal lijnen te tekenen en de vlakken ertussen te beplakken met verschillende kleuren postzegels. Maar je kunt ook een figuur tekenen en dit opvullen met postzegels, bijvoorbeeld: teken de contouren van het hoofd van de koningin en plak deze in met postzegels van de koningin.

114

Tips -

-

Op rommelmarkten en braderieën vind je af en toe nog wel eens oude postzegelalbums. Nodig iemand uit van de plaatselijke postzegelvereniging. Zij geven vaak leuke en zeer leerzame (thema)lezingen. Omdat de gemiddelde postzegelverzamelaar zelf ook veelal tot de doelgroep ouderen behoort, zullen zij vaak ook rustig en met veel geduld kunnen vertellen en uitleggen. Nog veel meer informatie over postzegels en de geschiedenis is te vinden op: www.muscom.nl (website van het museum voor communicatie) www.postzegels.mysites.nl www.filatelie.eenpunt.nl www.jeugdfilatelie.nl www.seniorweb.nl/hobby&creatief/artikel

Tekst en foto: Desiree Vriens

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

1:00

1:30

8-20

2-5

ROT

Van alle generaties:

het juwelendoosje INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig/middelmatig SOCIAAL

middelmatig CONCENTRATIE

middelmatig LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

115

Van alle generaties: het juwelendoosje Doelgroep De activiteit is ontwikkeld en bedoeld voor ouderen. De activiteit kan gedaan worden in allerlei instellingen of settings, als er maar verschillende generaties bij elkaar kunnen komen. De deelnemers moeten kunnen communiceren en interesse hebben in elkaars verhalen.

Wat is het doel? - communicatie tussen generaties stimuleren; - elkaar beter leren kennen en elkaars leefwereld begrijpen; - leren van de andere generatie; - sociale contacten onderhouden; - herinneringen oproepen.

komen de ouderen weer in aanraking met de maatschappij van nu. En omgekeerd leren de jongeren meer over de geschiedenis, over de manier van leven in vroegere tijden.

Wat heb je nodig? -

rustige, sfeervolle ruimte; tafeltjes voor groepjes van 4 personen; voor ieder groepje een gespreksleider; uitnodigingen.

De ruimte moet zowel voor de ouderen als de jongeren uitnodigend zijn. Let dus goed op sfeer en aankleding.

Hoe pak je het aan? Wat ga je doen? In een bijeenkomst worden de deelnemers (van twee generaties) uitgenodigd om aan de hand van hun eigen meegebrachte juwelendoosje, herinneringen te vertellen over deze voorwerpen. Het belangrijkste doel van intergenerationele activiteiten is het stimuleren van de communicatie tussen generaties. Ouderen kunnen hun verhalen vertellen over vroeger. Jongeren kunnen de verhalen vertellen over het heden. Wat houdt hen bezig, hoe ziet hun wereld eruit, wat is nu mode en wat vinden ze belangrijk. Op deze manier

116

De ouderen worden uitgenodigd om aan deze activiteit mee te doen. Geef hun ook een uitnodiging voor hun eigen kinderen/kleinkinderen, of misschien wel achterkleinkinderen. Deelnemers moeten zich van tevoren opgeven, zodat je weet op hoeveel personen je kunt rekenen. Stel een limiet aan het aantal gasten, om te voorkomen dat de ene oudere met acht kleinkinderen komt en de andere met eentje. In de uitnodiging staan de dag, tijd en plaats en de opdracht om het eigen juwelendoosje mee te nemen. Adviseer de deelnemers om geen al te

kostbare stukken mee te nemen. Je moet er niet aan denken dat een sieraad kwijtraakt tijdens de bijeenkomst. Verwelkom aan het begin de deelnemers en vertel iets over het waarom van deze activiteit. Vervolgens gaan ouderen en jongeren in groepjes van ongeveer vier bij elkaar zitten. Je geeft de deelnemers van alle groepjes de opdracht om hun eigen juwelendoosje aan elkaar te laten zien. De deelnemers vertellen zelf over de meegebrachte sieraden. Vervolgens kunnen de andere deelnemers vragen stellen. Er zal direct een gesprek ontstaan over herinneringen aan vroeger. Om de gesprekken in kleine groepjes te begeleiden, is in ieder groepje een gespreksleider nodig. De gespreksleider zorgt ervoor dat iedereen aan de beurt komt, dat iedereen alles kan verstaan en hij kan soms ter verduidelijking doorvragen of samenvatten. Als alle deelnemers hun eigen verhaal verteld hebben, kiest ieder groepje uit alle vertelde verhalen één verhaal met een bijbehorend juwelendoosje. Een verhaal dat heel bijzonder is, of juist grappig, ontroerend. De kleine groepjes komen vervolgens weer bij elkaar in de grote groep. De uitgekozen verhalen worden nu in de grote groep verteld, door iemand uit de kleine groepjes of

door de gespreksleiders van de kleine groepjes. Om een indruk te geven van verhalen aan de hand van een juwelendoosje, staan hieronder enkele voorbeelden beschreven. ‘Dit is mijn juwelendoosje. Een paar gouden sieraden van vroeger. Het medaillon is van mijn moeder geweest. Het was een heel bijzonder stuk, maar helaas is het bloemetje aan de voorzijde stuk. Mijn moeder bewaarde in de achterkant van

het medaillon een plukje haar van haar moeder. De gouden broche en de bijbehorende ring heb ik van mijn schoonvader gekregen. Ik heb hem zelf uitgezocht. Hij was oorspronkelijk voor mijn schoonmoeder bedoeld. Zij was erg ziek, maar wilde graag een gouden broche. Mijn schoonvader vroeg mij er eentje te kopen, maar dan wel eentje die ik zelf mooi vond. Zodat ik die kon erven als mijn schoonmoeder overleed. Het gouden horloge is al heel oud. Er zit geen bandje meer aan. Dat bandje was heel mooi en kostbaar. Ik heb het eens verkocht. Die platte ring? Daar ben ik eens op gaan staan per ongeluk. Het was te duur om het te laten repareren. De dasspelden zijn van mijn man. Die droegen de mannen vroeger op hun jasje of stropdas. Ik bewaar dit allemaal gewoon in een kartonnen doosje, ik heb geen officieel juwelendoosje hoor.’ ‘Mijn juwelendoosje is klein. Het zijn allemaal kettingen en oorbellen uit de jaren zeventig. In die tijd was het hip om allemaal kleuren kettingen te dragen. Veel plastic en vooral veel lange kettingen. Bij elke kleur bloes of trui had ik wel bijpassende kettingen. De oorbellen waren toen heel trendy, maar deden me altijd vreselijk zeer.’

117

Van alle generaties: het juwelendoosje als juwelendoosje. Ik heb heel veel oorbelletjes. En een bedelarmbandje. Daar zit bijvoorbeeld een gitaar aan en een mobiele telefoon. De ringetjes bewaar ik in een ander doosje. Er is ook een ringetje bij uit een ander land, dat heb ik al heel lang, maar nu pas ik het eindelijk. Ik bewaar de doosjes in mijn eigen kamer.’

‘Als ik mijn juwelendoosje bekijk, zie ik veel sieraden uit andere landen. Ik ga graag op reis en neem dan bijna altijd uit een land een mooi sieraad mee. De ringen, kettingen en armbanden komen uit Nepal, India, Vietnam, Tibet, Uzbekistan, China, Kirgizië enzovoort. Bij elk sieraad weet ik nog precies waar ik het gekocht heb, hoe het daar was en hoe ik me toen voelde. Ik vind het leuk om hier thuis dagelijks herinnerd te worden aan die prachtige reiservaringen. Het doosje heb ik al heel lang, het is van hout. Ik heb er altijd mijn sieraden in bewaard. Nu liggen er alleen mijn oorbellen en zilveren sieraden in.’ ‘Ik heb van oma dit doosje gekregen, op mijn verjaardag. Toen zat er geld in en nu gebruik ik het

118

Om de gesprekken op gang te helpen, kun je allerlei vragen stellen: - Weet u nog waar u het sieraad gekocht hebt? - Kreeg u ook sieraden uit een erfenis? - Welke sieraden droeg u bij uw trouwen? - Welk sieraad is u het meest dierbaar? - Zijn er sieraden in uw familie die al door verschillende generaties gedragen zijn? - Hoe vindt u de sieraden van tegenwoordig? - Vind je de sieraden van vroeger mooi? - Hebt u zelf wel eens sieraden gemaakt? - Kunt u iets vertellen over het juwelendoosje, waarom bewaart u de sieraden in dit doosje, welk verhaal hoort daarbij? - Hebt u wel eens sieraden aan uw kleinkinderen gegeven? - Welke sieraden dragen mannen? - Wat vindt u niet mooi als het gaat om het dragen van sieraden? - Houdt u meer van goud of van zilver?

- Welke sieraden vinden kinderen van nu helemaal hip en stoer? - Wie van jullie heeft een piercing?

Tips Deze activiteit is ook erg leuk om samen met kinderen van een basisschool te doen. Overleg met een school in de buurt over de mogelijkheden. Je kunt de activiteit ook uitvoeren met leerlingen die een maatschappelijke stage moeten doen. Plan een vervolgbijeenkomst waarin de deelnemers zelf een sieraad gaan maken. Of nodig iemand uit die kralen heeft en kettingen kan maken.

Evaluatie Evalueer aan het eind van de bijeenkomst kort met alle deelnemers: - Hoe vond men het om met elkaar in gesprek te gaan? - Is de beeldvorming ten opzichte van elkaar veranderd? - Heeft men elkaar beter leren kennen? - Welke thema’s zouden geschikt zijn voor een vervolgbijeenkomst?

Tekst en foto: Els Wouda

VOORBEREIDING

DUUR

GROEPSGROOTTE

BEGELEIDING

ACTIVITEIT

4:00/0:10

0:30-1:00

1-3

1

ROT

Herinneringspuzzel INSTAPNIVEAU COGNITIEF

weinig/normaal SOCIAAL

normaal CONCENTRATIE

middelmatig/ normaal LICHAMELIJKE INSPANNING

weinig

119

Herinneringspuzzel

Wat is het doel?

Wat heb je nodig?

- het geheugen prikkelen; - weer deelnemen aan een gesprek; - gevoel van eigenwaarde vergroten door iets te vertellen te hebben; - stemmingswisselingen beperken, een gevoel van veiligheid en vertrouwdheid geven; - sociale contacten bevorderen, samen een puzzel maken, er samen over praten en samen herinneringen ophalen; - familie een handvat geven om de oudere af te leiden bij bepaalde gedragsproblemen/ stemmingswisselingen.

Voor de puzzel: - foto’s die bekend zijn voor de deelnemers; - dik kopieerpapier; - kopieerapparaat; - lamineerapparaat en lamineervellen; - pen; - fotobox.

Wat ga je doen? Je maakt samen met een deelnemer (maximaal drie deelnemers) een eenvoudige puzzel. Deze puzzel heb je zelf gemaakt met afbeeldingen en foto’s die bekend zijn voor de deelnemer(s). Naar aanleiding van de diverse afbeeldingen kun je een leuk en afleidend gesprek voeren. De foto’s leveren veel gespreksstof op en de deelnemers kunnen volop herinneringen ophalen. Je kunt deze activiteit op elk moment van de dag doen of als een cliënt last krijgt van stemmingswisselingen.

120

Vraag de familie van de cliënt toestemming om kopieën van foto’s uit het familiealbum te maken. Dit kunnen foto’s zijn van familieleden, gebeurtenissen en gebouwen uit de directe omgeving van de deelnemer. Ook kun je boeken met oude ansichtkaarten gebruiken van bijvoorbeeld een heemkundekring uit het dorp (dit is een vereniging die de geschiedenis en het dialect van een gemeente onderzoekt en archiveert, een oudheidkundige vereniging dus). Gebruik wat dikker kopieerpapier. Op de achterkant van iedere kopie schrijf je wat of wie er op de afbeelding staat. Lamineer de foto’s en maak er vervolgens eenvoudige puzzelstukken van (zie pagina 119). Maak van één afbeelding ongeveer twee à drie puzzelstukken. Op deze manier kun je puzzels maken van tien tot dertig afbeeldingen; je kunt zelf de moeilijkheidsgraad van de activiteit bepalen door het

aantal foto’s dat je gaat gebruiken. Bewaar alle puzzelonderdelen in een leuke fotobox.

Hoe pak je het aan? Ga met een of meer deelnemers in een rustige ruimte zitten waar je niet te veel afleiding hebt. Eerst laat je de puzzel/foto in zijn geheel zien. Daarna doe je de stukken door elkaar en laat je de deelnemers om beurten een foto weer compleet maken.

Tips - Ook voor de familie of vrijwilligers is deze activiteit een geschikte manier om de cliënt een prettig en veilig gevoel te geven. - Spreek van tevoren een speeltijd af, bijvoorbeeld 30-45 minuten. - Gebruik alleen foto’s van cliënten als je daar toestemming van de familie voor hebt gekregen.

Evaluatie Na afloop kun je vragen hoe het is bevallen, maar je zult het wel merken aan de verhalen die loskomen. Ook zullen de gezichtsuitdrukkingen boekdelen spreken.

Tekst: Gonny Jansen, foto: Bart Jansen