Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten [1st ed.] 978-90-368-2082-0, 978-90-368-2083-7 [PDF]

Zitiervorschau

Basiswerk AG

Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten

B. Duizendstra-Prins E. Hogeveen

Basiswerk AG J. van Amerongen, Hoogeveen, Nederland  Serieredacteur C. Huizinga-Arp, Amersfoort, Nederland  Serieredacteur R. Schotsman, Utrecht, Nederland  Serieredacteur

Dit boek Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten is onderdeel van de reeks Basiswerken AG voor de mbo-opleidingen voor dokters-, apothekers- en tandartsassistenten Reeks Basiswerk AG

De boeken in de serie basiswerken AG bieden kennis voor de opleidingen op mboniveau voor dokters-, apothekers- en tandartsassistenten. Bij veel uitgaven zijn online aanvullende materialen beschikbaar, zoals video’s, protocollen, toetsen etc. Bestellen

De boeken zijn te bestellen via de boekhandel of rechtstreeks via de webwinkel van uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum: 7www.bsl.nl Redactie

De redactie van de serie Basiswerken AG bestaat uit Jan van Amerongen, Carolijn Huizinga-Arp en Rianne Schotsman, die ieder de uitgaven van één van de opleidingen coördineren. Zij hebben zelf ook boeken binnen de serie geschreven. Jan van Amerongen is als arts-docent verbonden aan het Alfa-college te Hoogeveen. Daarnaast is hij actief bij de nascholing van doktersassistenten in Noord-Nederland. Carolijn Huizinga-Arp is werkzaam als openbaar apotheker, actief in verschillende bestuurlijke functies en vanuit haar eigen schrijfbureau betrokken bij de ontwikkeling van (e-)cursussen voor apothekersassistenten, doktersassistenten, huisartsen en apothekers. Rianne Schotsman is mondhygiënist en docent aan de opleiding voor tandartsassistenten van het ROC Midden Nederland te Utrecht. Zij studeert onderwijswetenschappen en heeft een belangrijke rol in de ontwikkeling van het onderwijs tandartsassistent.

B. Duizendstra-Prins E. Hogeveen

Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten

ISSN 2468-2381 ISSN 2468-239X (electronic) Basiswerk AG ISBN 978-90-368-2083-7 (eBook) ISBN 978-90-368-2082-0 https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7 © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die ­eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 891 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India Bohn Stafleu van Loghum Walmolen 1 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

V

Voorwoord Dit boek is voor de tandartsassistent (in opleiding) en heeft als doel de theorie met de praktijk te verbinden en hiermee ondersteuning te bieden bij praktische vaardigheden aan de behandelstoel. Drs. Berry Duizendstra en Elly Hogeveen zijn collega’s van elkaar aan het ROC Friese Poort te Leeuwarden. Beiden hebben zij een grote passie voor onderwijs en het ontwikkelen van lesmateriaal. Berry geeft de lessen tandheelkundige kennis en daarnaast werkt ze als tandarts in de algemene praktijk. Elly is van oorsprong tandarts-/preventieassistent en verzorgt nu de vaardigheids- en omgangskundige lessen aan de opleiding tot tandartsassistent. Zo hebben we de kennis van een tandarts en die van een tandarts-/preventieassistent kunnen bundelen met de ervaring in het vormen van nieuwe tandartsassistenten. We hebben getracht een zo compleet mogelijk beeld te geven van alle voorkomende handelingen zoals genoemd in het kwalificatiedossier Tandartsassistent. Tot nog toe ontbrak er nog een boek praktische vaardigheden binnen de AG reeks van Bohn Stafleu van Loghum en daarbuiten. Berry en Elly hebben hun kennis en ervaring dusdanig uitgeschreven, dat iedere handeling stapsgewijs omschreven is en ondersteund wordt door een rijk aanbod aan verdiepingsopdrachten, praktijkopdrachten en bijlagen. Het zou ons niet zijn gelukt dit praktijkboek schrijven zonder de hulp van: 5 Laura Brands, tandartsassistent. Ons fotomodel tandartsassistent in het boek. 5 Wimke van der Boon-van der Veen, preventieassistent. Onze hulp in de fotografie én fotomodel. 5 Paul J. Caesar, Infection Control Professional. Voor de input. 5 Jaqueline Birza-Holtrop, docent aan de Noorderpoort college. Voor de input. 5 Annemieke Blanksma-van der Weerd, senior instructeur aan het ROC Friese Poort. Voor de input. 5 Diana van der Brug, docent aan het ROC Friese Poort. Voor het tegenlezen. 5 Anja Noordenbos, docent aan het ROC Friese Poort. Voor input. Bedankt voor jullie inzet, hulp en expertise. Afbeeldingen en materialen zijn ons aangeleverd door Hu Friedy en Hofmeester/E-dentalgroep.

Berry Duizendstra-Prins en Elly Hogeveen

November 2017

Inhoud 1 De wettelijke basis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1 Het tandheelkundig team. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Wet BIG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1 Titelbescherming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2 Voorbehouden handelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3 Tuchtrecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3 WGBO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 2 2 2 4 8

9 1.3.1 Recht op informatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 1.3.2 Dossierplicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.3.3 Toestemmingsvereiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.3.4 Geheimhoudingsplicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.3.5 Plichten van de patiënt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.3.6 Hulpverlenersplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.4 Richtlijn Tandheelkundige Radiologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.4.1 Rechtvaardiging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.4.2 ALARA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.4.3 Dosislimieten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.4.4 Zwangerschap en röntgenstraling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.5 Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.6 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.3 2.4 2.5 2.6

Grootinstrumentarium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3 3.1 3.2

Ergonomie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3

Praktijkuitrusting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 De behandelunit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 De behandelstoel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Het spittoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 De unit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 De operatielamp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Het werkblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 De tandartsstoel en de assistentenstoel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Overige apparatuur in de behandelkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Roterend instrumentarium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Aan- en afvoer van elektriciteit, water en lucht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Kleininstrumentarium en verbruiksmaterialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

De assistent aan de behandelstoel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Ergonomisch werken in de tandheelkunde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Gezond zijn en werken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Belasting en belastbaarheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Houding en beweging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Instrumentarium hanteren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

VII Inhoud

3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.5 3.6 3.7 3.8

Instellen van de behandelstoel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Instelling van de rugsteun. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Instellen van de werkhoogte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Instelling van de hoofdsteun. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 De operatielamp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 De assistentenstoel instellen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Zitposities. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Uurposities van de behandelaar en de assistent. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4 Infectiepreventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 4.1 Infectiepreventie aan de behandelstoel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.2 Ziekteverwekkers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.2.1 Aerosol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.2.2 Legionella-infectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.2.3 Via direct contact overdraagbare ziekten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 4.2.4 Via de lucht overdraagbare ziekten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 4.3 Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4.4 Persoonlijke hygiëne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4.5 Persoonlijke beschermingsmiddelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 4.6 Handhygiëne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 4.7 Accidenteel bloedcontact . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 4.8 Reiniging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en materialen . . . . . . . . . . 70 4.9 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4

Instrumenteren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 De basisset. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Four-handed dentistry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Uitvoering four-handed dentistry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Instrumenteren spiegel en sonde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 De afzuigbuis hanteren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Instrumenteren afzuigbuis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Instrumenteren meerfunctiespuit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

6 Assisteren bij diagnostiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 6.1 Diagnostiek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 6.2 Periodiek mondonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 6.2.1 Inhoud PMO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 6.2.2 Anamnese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 6.2.3 DPSI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 6.3 Het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.4 6.4.1

De tray bij een pmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Assisteren bij het periodiek mondonderzoek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Instrumenteren bij het PMO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Bitewing-opnames. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Zelfstandige handeling: Bitewing-opnames maken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

VIII

Inhoud

6.5 6.5.1 6.5.2 6.6 6.6.1 6.6.2 6.7

Pijnklachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Diagnostische hulpmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Instrumenteren bij een sensibiliteitstest met koudeprikkel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Solo-opnames. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Opnametechnieken voor solo-opnames. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Zelfstandige handeling: Solo-opnames maken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

7 7.1

Assisteren bij preventie en parodontologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10

Preventie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Gebitsreiniging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Instrumentarium slijpen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Assisteren bij gebitsreiniging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Zelfstandige handeling: Polijsten van het gebit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Zelfstandige handeling: Plaque-kleurtest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Zelfstandige handeling: Fluoride-applicatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Zelfstandige handeling: Gevoelige tandhalzen behandelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Assisteren bij sealen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

8 Assisteren bij restauratieve tandheelkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 8.1 Restauratieve tandheelkunde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 8.2 Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 8.2.1 Airrotor, hand- en hoekstukken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 8.2.2 Boren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 8.3 Restaureren met plastische materialen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 8.3.1 Plastische vulmaterialen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 8.3.2 Assisteren bij het vervaardigen van een composietrestauratie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 8.3.3 Classificatie van caviteiten en restauraties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 8.3.4 Assisteren bij het vervaardigen van een restauratie met glasionomeercement. . . . . . . . . . . . 192 8.3.5 Zelfstandige handeling: Matrixband aanbrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Kroon- en brugwerk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 8.4 8.4.1 Assisteren bij een kroonpreparatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 8.4.2 Zelfstandige handeling: Een noodkroon vervaardigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 8.4.3 Assisteren bij een kroonafdruk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 8.4.4 Zelfstandige handeling: Afdrukken maken met alginaat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 8.4.5 Assisteren bij het plaatsen van een kroon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 8.5 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8

Assisteren bij endodontische behandelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 De zenuw verwijderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 De endodontische behandeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 De endobox inrichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 Assisteren bij behandelingen onder de behandelmicroscoop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

IX Inhoud

10 Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 10.1 Instrumenten en materialen bij kaakchirurgische ingrepen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 10.1.1 Extractietangen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 10.1.2 Hevels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 10.1.3 Overig chirurgisch instrumentarium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 10.2 Assisteren bij gebitsextractie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 10.3 Zelfstandige handeling: Hechtingen verwijderen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 10.4 Assisteren bij het verwijderen van een wortelrest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 10.5 Assisteren bij een gecompliceerde extractie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 10.6 Assisteren bij een abcesincisie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 10.7 10.8 10.9 10.9.1 10.9.2 10.10

Assisteren bij terugplaatsing van een uitgevallen tand. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Zelfstandige handeling: Panoramische opname maken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Assisteren bij implantologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 Implantaten plaatsen in de eerste fase. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 Vrijleggen van ingeheelde implantaten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

11 11.1 11.1.1 11.1.2 11.1.3 11.1.4 11.1.5 11.1.6 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8

Assisteren bij prothetische behandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 De volledige gebitsprothese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 Zitting 1: voorlopige afdrukken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 Zitting 2: definitieve afdrukken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 Zitting 3: de beet bepalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 Zitting 4: passen in was. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Zitting 5: de prothese plaatsen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Zitting 6: nazorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 De immediaatprothese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 De overkappingsprothese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Het klikgebit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Partiële protheses. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 Zelfstandige handeling: Gipsmodellen maken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Zelfstandige handeling: Individuele lepels maken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

12 Assisteren bij orthodontische behandelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 12.1 De orthodontische behandeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334 12.2 Onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 12.2.1 Anamnese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 12.2.2 Extraoraal onderzoek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 12.2.3 Modelonderzoek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 12.2.4 Röntgendiagnostiek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 12.3 De actieve behandelfase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 12.3.1 Behandeltijdstip. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 12.3.2 Orthodontische apparatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 12.3.3 Assisteren bij de orthodontische behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 12.4 De retentiefase. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 12.4.1 Assisteren bij het plaatsen van een retentiespalk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 12.4.2 Assisteren bij het verwijderen van vaste apparatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

X

Inhoud

12.4.3 Extra retentieapparatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 12.4.4 Nacontrole. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 12.5 Eindopdrachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Bijlagen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 Bijlage 1 Opdracht Fotokaart zelfstandige (be)handeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366 Bijlage 2 Opdracht Schrijven behandelprotocol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 Bijlage 3 Formulier Tips en tops tijdens de praktische (vaardigheden)opdracht. . . . . . . . . . . 369 Bijlage 4 Opdracht Telefoonkaart. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Bijlage 5 Opdracht Assisteren aan de stoel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Bijlage 6 Beoordelingslijst maken alginaatafdruk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373 Bijlage 7 Beoordelingslijst maken gipsmodel bovenkaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 Bijlage 8 Beoordelingslijst maken gipsmodel onderkaak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Bijlage 9 Beoordelingslijst maken individuele lepel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 Bijlage 10 Feedbackformulier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 Bijlage 11 Beoordelingslijst four-handed dentistry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 Literatuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Register. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

XI

Inleiding Dit praktijkboek kun je globaal gezien in drie delen verdelen. 5 Deel 1: De wettelijke basis. In 7 H. 1 lees je alles over regels en wetgeving waaraan een tandartsassistent moet voldoen. 5 Deel 2: Assisteren aan de stoel. De 7 H. 2 tot en met 5 zijn achtereenvolgens gewijd aan grootinstrumentarium, ergonomie, infectiepreventie en instrumenteren. 5 Deel 3: Assisteren bij tandheelkundige behandelingen. In de 7 H. 6 tot en met 12 lees je alles over assisteren bij alle tandheelkundige behandelingen, maar ook de zelfstandige (be)handelingen staan stap voor stap beschreven. De hoofdstukken zijn gebaseerd op het kwalificatiedossier profiel Tandartsassistent het herziene dossier met crebonummer 23186 (gewijzigd in 2016). De gemeenschappelijke kerntaken en werkprocessen voor het kwalificatiedossier zijn de volgende: B1-K1 Uitvoeren van frontoffice-taken

B1-K1-W1 Neemt de hulpvraag aan, verheldert deze en zet vervolgstappen in gang B1-K1-W2 Draagt zorgt voor de planning (in de praktijk) B1-K1-W3 Verwerkt patiëntgerelateerde informatie en administratie

B1-K2 Verrichten van handelingen in het kader van tandheelkundige zorg

B1-K2-W1 Voert bepaalde tandheelkundige handelingen uit B1-K2-W2 Assisteert bij uitvoeren van tandheelkundige behandelingen B1-K2-W3 Geeft voorlichting en advies B1-K2-W4 Zorgt voor logistiek en beheer

B1-K3 Werken aan kwaliteit en deskundigheid

B1-K3-W1 Werkt aan de eigen deskundigheid B1-K3-W2 Werkt aan het bevorderen en bewaken van kwaliteitszorg B1-K3-W3 Werkt multidisciplinair samen en stemt werkzaamheden af

In het boek staan verdiepingsopdrachten. Opdrachten die je kunt uitvoeren als je de tekst hebt begrepen, maar ook opdrachten waarbij je andere boeken uit de reeks Basiswerken AG moet raadplegen. We hebben ervoor gekozen geen antwoordmodel te maken om de volgende redenen: Iedere behandelaar, tandarts, heeft zijn/haar eigen manier van werken ontwikkeld en heeft zijn/haar eigen voorkeur van materialen en instrumenten. Er is dus vaak geen eenduidig antwoord te geven. Verspreid door het boek heen verwijzen we diverse malen naar YouTube. Bepaalde filmpjes op YouTube vormen een mooie aanvulling op dit boek. Ze kunnen de theorie inzichtelijker voor je maken. Zo verwijzen wij vaak naar het YouTube-kanaal: Tandartsassistent 2.0. Dit kanaal brengt de vaardigheden en zelfstandige (be)handelingen voor de tandartsassistent in beeld.

XII

Inleiding

Er staan opdrachten tussen waarbij je stap voor stap door de tekst heen moet om een behandelprotocol op te stellen. Zo heb je na het doorlopen van het hele boek een eigen rijkgevuld boek Protocollen en procedures. We hebben getracht een globale lijn neer te zetten die naar eigen inzichten en omstandigheden aangevuld en aangepast kan worden. Er staan in dit praktijkboek ook opdrachten die je aan de behandelstoel kunt uitvoeren, het oefenen van casuïstiek. En ten slotte vind je bij veel thema’s aan het einde een triage-opdracht, de zogenoemde telefoonkaart. Voor deze en vele andere opdrachten verwijzen we naar de bijlagen die achterin het boek zijn opgenomen. Hier vind je ook beoordelingsformulieren ter inspiratie. Ook hiervoor geldt; er leiden meer wegen naar Rome. Pas het formulier naar behoefte aan.

Online materiaal Online vind je toetsvragen per hoofdstuk en de volgende elf instructievideo's: 5 Anesthesiespuit in elkaar zetten 5 Behandeling van gevoelige tandhalzen 5 Cofferdam 5 Elastiekjes vervangen 5 Fluoride aplliceren 5 Four-handed en bimanueel assisteren 5 Gipsmodel vervaardigen 5 Individuele lepel vervaardigen 5 Matrixspanner aanbrengen 5 Matrixspanner in elkaar zetten 5 Plaquekleurtest.

1

De wettelijke basis Samenvatting Hoewel de tandartsassistent onder supervisie van een tandarts werkt, moet ook een assistent de praktijkrichtlijnen en wetgeving kennen die geldt in mondzorg­ praktijken en zich hieraan houden. Met deze wet- en regelgeving wordt veiligheid gegarandeerd voor patiënten en behandelend personeel. Ook wordt de kwaliteit van behandelingen hiermee gewaarborgd. In dit hoofdstuk worden de praktijkrichtlijnen en wetten uitgelicht die van belang zijn voor de tandartsassistent. We bespreken: de wet BIG, de WGBO, de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken en de Richtlijn Tandheelkundige Radiologie.

1.1 Het tandheelkundig team – 2 1.2 Wet BIG – 2 1.2.1 Titelbescherming – 2 1.2.2 Voorbehouden handelingen – 4 1.2.3 Tuchtrecht – 8

1.3 WGBO – 9 1.3.1 Recht op informatie – 10 1.3.2 Dossierplicht – 11 1.3.3 Toestemmingsvereiste – 11 1.3.4 Geheimhoudingsplicht – 13 1.3.5 Plichten van de patiënt – 13 1.3.6 Hulpverlenersplicht – 13

1.4 Richtlijn Tandheelkundige Radiologie – 14 1.4.1 Rechtvaardiging – 15 1.4.2 ALARA – 15 1.4.3 Dosislimieten – 16 1.4.4 Zwangerschap en röntgenstraling – 16

1.5 Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) – 17 1.6 Eindopdrachten – 18 © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_1

1

2

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

1.1

Het tandheelkundig team

Een patiënt komt in de tandartspraktijk steeds meer verschillende medewerkers tegen. Een tandartspraktijk bestaat al lang niet meer uit alleen een tandarts, een tandartsassistent en soms een baliemedewerker. Er is in de praktijk tegenwoordig een grote verscheidenheid aan hulpkrachten, die vaak zelfstandig (diverse) (be)handelingen uitvoeren. Denk aan de ­preventie- en de paropreventieassistent, de mondhygiënist en tandprothetici. Een dergelijk uitgebreid behandelteam is ontstaan uit de behoefte binnen de tandheelkundige zorgverlening en is gebaseerd op de mogelijkheden die de Wet BIG daartoe biedt. 1.2

Wet BIG

Tandheelkundige handelingen zijn niet exclusief aan tandartsen voorbehouden. Ook mondhygiënisten en tandartsassistenten voeren tandheelkundige (be)handelingen uit. De overheid heeft om deze reden in 1997 de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg, de Wet BIG, aangenomen. Met de invoering van de Wet BIG is het absolute verbod op onbevoegd uitoefening van de geneeskunde komen te vervallen. z Doel

Het doel van de Wet BIG is om de kwaliteit van de gezondheidszorg te bewaken, te bevorderen en patiënten te beschermen tegen onzorgvuldig handelen door zorgverleners. De kwaliteit wordt bewaakt door: 5 titelbescherming en beroepsregistratie; 5 bepaalde risicovolle handelingen apart te regelen, de zogenaamde voorbehouden handelingen; 5 het tuchtrecht. 1.2.1

Titelbescherming

Je mag een titel, bijvoorbeeld tandarts, alleen gebruiken als je de opleiding voor dit beroep hebt afgerond en staat ingeschreven in het BIG-register. Dit BIG-register is openbaar. Indien een geregistreerde beroepsbeoefenaar slechts onder voorwaarden zijn beroep mag uitoefenen, of helemaal niet meer, dan staat dit in het register vermeld. Iedere vijf jaar moet een tandarts zich laten herregistreren, waarbij werkervaring en nascholing aangetoond moeten worden. z Specialismen

Tegenwoordig zijn er enkele specialismen in de tandheelkunde, bijvoorbeeld implantologie, gnatologie en parodontologie. Niet elke tandarts weet van deze speciale vakgebieden genoeg af om bepaalde behandelingen uit te kunnen voeren. Vaak is er extra nascholing nodig om voldoende vakkundig te worden (en te blijven) op een bepaald gebied. In de Wet BIG staat dat de tandarts die (aantoonbaar) bekwaam (beschikt over kennis en vaardigheid) is, voor de wet bevoegd is om de bewuste behandelingen uit te voeren. Kort gezegd: men is bevoegd voor zover de bekwaamheid reikt. Nog korter: Bekwaam maakt bevoegd.

3 1.2 · Wet BIG

. Figuur 1.1  Zoeken in het BIG-register

z KRT

Bij- en nascholing van tandartsen wordt geregistreerd in het Kwaliteitsregister Tandartsen (KRT). Dit register geeft een overzicht van tandartsen die hun kennis doorlopend actualiseren en die werken volgens algemene praktijkrichtlijnen. Tandartsen moeten voldoende bij- en nascholing volgen en dit aantonen om ingeschreven te kunnen blijven in het KRT. Inschrijving in het KRT is nu nog vrijwillig, maar wordt in de toekomst mogelijk verplicht. ? Opdracht 1.1 Een patiënt mag volgens de wet geen onnodige en onaanvaardbare gezondheidsrisico’s lopen bij medische behandelingen. Daarom zijn in de Wet BIG acht verschillende beroepen vermeld waarvoor onderscheid wordt aangebracht tussen handelingen die weinig risico met zich meebrengen en handelingen die wel een risico kunnen opleveren voor de gezondheid van de patiënt, de zogenoemde voorbehouden handelingen. Benoem de acht verschillende beroepen. ? Opdracht 1.2 Doe een onderzoek. 5 Wat zijn de verschillen tussen bijscholing en nascholing? Onderbouw je bevindingen en deel ze met de klas. ? Opdracht 1.3 Doe een onderzoek. 5 Zoek jouw tandarts én huisarts op in het BIG-register (7 www.bigregister.nl; .fig. 1.1). 5 Zijn er aan hen beperkingen of voorwaarden opgelegd? ? Opdracht 1.4 Doe een onderzoek. 5 Hoeveel mensen met de titel tandarts zijn er op dit moment in Nederland?

1

4

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

? Opdracht 1.5 5 Is jouw tandarts geregistreerd in het KRT? Zoek hem op 7 www.krt.nu. ? Opdracht 1.6 KRT-registratie geldt zoals je hebt gelezen voor tandartsen. Onderzoek of dit ook geldt voor de volgende tandheelkundige beroepsbeoefenaars: 5 mondhygiënist: ja/nee 5 tandartsassistent: ja/nee 5 preventieassistent: ja/nee 5 baliemedewerker: ja/nee 5 paro-/preventieassistent: ja/nee ? Opdracht 1.7 Doe een internetonderzoek naar bij- en nascholing voor tandheelkundig personeel. 5 Noteer 3 bij- en/of nascholingen voor tandartsen. 5 Noteer 3 bij- en/of nascholingen voor mondhygiënisten. 5 Noteer 3 bij- en/of nascholingen voor tandartsassistenten. 5 Noteer 3 bij- en/of nascholingen voor preventieassistenten.

1.2.2

Voorbehouden handelingen

In principe mag iedereen behandelingen uitvoeren op het gebied van de individuele gezondheidszorg. Omdat bepaalde handelingen bij onbekwame uitvoeringen een (te) groot risico voor de patiënt vormen, zijn aan het uitvoeren van een aantal met name genoemde handelingen voorwaarden gesteld. Men spreekt dan van voorbehouden handelingen. Daarnaast zijn er de niet-voorbehouden handelingen en de risicovolle handelingen. z Het verschil tussen voorbehouden handelingen en niet-voorbehouden handelingen

1. Voorbehouden handelingen mogen uitsluitend door bevoegde zorgverleners worden uitgevoerd. Dit zijn volgens de wet onder andere een arts, tandarts of verloskundige. Zij mogen zelfstandig, dus zonder opdracht van een ander, voorbehouden handelingen uitvoeren. De indicatie voor deze handeling mogen ze ook zelf stellen. Voorbehouden handelingen in de tandheelkunde zijn: 5 röntgenfoto’s maken; 5 lokale anesthesie geven; 5 heelkundige handelingen (zoals, prepareren, extraheren, snijden, hechten); 5 geneesmiddelen voorschrijven. 2. Niet-voorbehouden handelingen zijn alle medische handelingen die in de wet niet tot de voorbehouden handelingen gerekend worden, bijvoorbeeld afdrukken maken, gebitselementen sealen zonder ze te beslijpen en de fluoride applicatie. In principe mag iedereen die zich daartoe bekwaam acht deze handelingen uitvoeren. De zorgverlener is verantwoordelijk voor de handelingen die hij of zij uitvoert. Blijkt dat door ondeskundig handelen schade is ontstaan, dan kan een boete worden opgelegd aan degene die de behandeling heeft uitgevoerd.

5 1.2 · Wet BIG

z Risicovolle handelingen

Risicovolle handelingen vallen niet onder de voorbehouden handelingen, maar leveren bij ondeskundige uitvoering risico op voor de patiënt. De overheid heeft echter gemeend dat deze handelingen toch niet zodanig risicovol zijn, dat zij als voorbehouden handelingen moeten worden aangemerkt. Tandsteen verwijderen is zo’n risicovolle behandeling. ? Opdracht 1.8 Tandartsen hebben op grond van de Wet BIG zelfstandige bevoegdheid. Als zij bekwaam zijn, mogen zij op eigen gezag een indicatie stellen en een voorbehouden handeling uitvoeren. Wanneer is iemand bekwaam?

z Overtredingen van de Wet BIG

In 2015 heeft de inspectie 21 keer een boete opgelegd voor 26 overtredingen van de Wet BIG. Sommige zorgverleners begaan meerdere overtredingen tegelijkertijd, bijvoorbeeld het  onterecht voeren van een titel en uitvoeren van een voorbehouden behandeling. De beide overtredingen worden dan beboet in één boete. Verder werden de boetes onder meer opgelegd aan vijf mensen die ten onrechte beweerden dat ze tandarts waren. Een van hen was door de tuchtrechter uit zijn ambt gezet maar werkte toch door. Daarnaast kregen vier tandartsen een geldstraf omdat ze beweerden dat ze orthodontist waren. Ook een (basis)arts die zich op zijn website ten onrechte als gespecialiseerd huisarts presenteerde, werd beboet, evenals de kliniek waar hij werkt. Er zijn dus regels waar men zich aan moet houden bij het uitvoeren van voorbehouden handelingen. z Regels bij voorbehouden handelingen voor tandartsassistenten

Tandartsen mogen zowel niet-voorbehouden handelingen als voorbehouden handelingen zelfstandig uitvoeren. Voor niet-tandartsen zonder zelfstandige bevoegdheid, zoals tandarts­ assistenten, gelden bepaalde regels: 5 De tandarts geeft opdracht tot het uitvoeren van de handeling. Het is niet voldoende om een algemene onderlinge afspraken te maken. De opdracht moet gegeven worden per patiënt en met specifieke aanwijzingen. De opdrachtbeschrijving moet ook schriftelijk vastgelegd zijn in een praktijkprotocol en de uitvoering ervan moet worden geëvalueerd. 5 De tandartsassistent vertelt de patiënt dat hij een voorbehouden handeling uitvoert in opdracht van de tandarts en vraagt de patiënt toestemming hiervoor. 5 De tandarts moet overtuigd zijn van de bekwaamheid van de tandartsassistent. 5 De tandartsassistent moet zichzelf bekwaam achten. 5 De opleiding van de tandartsassistent tot het uitvoeren van voorbehouden handelingen moet worden gevolgd onder toezicht zijn van professionals in het opleidingscircuit, ofwel relevante docenten. Opleiding door de tandarts/werkgever is niet acceptabel. Sommige (na)scholing moet periodiek worden herhaald, zoals röntgenologie. We noemen dit aantoonbare bekwaamheid. 5 De tandarts moet fysiek aanwezig zijn in de praktijk voor overleg, advies en de mogelijkheid tot tussenkomst. Het is niet voldoende als de tandarts telefonisch bereikbaar is. NB: Met “fysiek aanwezig zijn” wordt niet bedoeld dat de tandarts zich per se in dezelfde ruimte moet bevinden. Het is wel de bedoeling dat de tandarts bereikbaar is en zo nodig snel ter plaatse kan zijn. De eis van mogelijke tussenkomst is in feite dus een nogal rekbaar begrip en iedere tandarts zal voor zichzelf moeten afwegen of het wel verstandig is om weg te gaan als een assistent zelfstandig (be)handelingen uitvoert.

1

6

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

? Opdracht 1.9 Doe een onderzoek: 5 Op welke manier verwerf je benodigde kennis om een voorbehouden handeling te mogen uitvoeren? ? Opdracht 1.10 Doe een onderzoek: 5 Waarom is het uitschrijven van een recept geen voorbehouden handeling in de Wet BIG?

z Delegeren

Doordat de laatste jaren veel ingewikkelde behandelingen mogelijk zijn geworden, hebben de tandartsen relatief minder tijd beschikbaar voor eenvoudige werkzaamheden. In de tandheelkunde is daarom de laatste jaren veel behoefte ontstaan aan het overdragen van relatief eenvoudige verrichtingen aan praktijkmedewerkers. Dit heet delegeren. Hierdoor kan de tandarts meer tijd besteden aan moeilijker en tijdrovend werk. Het delegeren betreft onder meer: 1. Administratie en beheer: 5 verrichtingen invoeren; 5 nota’s opstellen; 5 praktijkboekhouding; 5 verbruiksmaterialen inkopen. 2. Indirecte patiëntenzorg: 5 intake bij aanmelding van nieuwe patiënten en bij (pijn)klachten; 5 communicatie en logistiek in de samenwerking met het tandtechnisch laboratorium; 5 tandtechnische werkzaamheden als het uitgieten van afdrukken, modellen ingipsen in een articulator, prothesereparaties en individuele afdruklepels vervaardigen. 3. Directe patiëntenzorg: 5 afdrukken nemen; 5 röntgenfoto’s maken; 5 fluoride-applicaties toedienen; 5 sealants vervaardigen; 5 cofferdam, matrices en wig(gen) aanbrengen. ? Opdracht 1.11 Casus Op school heb je het blok röntgenologie afgerond met voldoendes voor je theorietoets en je vaardigheidstoets. Nu ga je op stage voor het eerst bitewing-opnames maken bij een patiënt. Doe een onderzoek: 5 Hoe moet dit nu, want je hebt je diploma tandartsassistent nog niet en wilt toch kunnen oefenen? 5 Mag je als onbevoegd tandartsassistent onder toezicht röntgenfoto’s maken?

7 1.2 · Wet BIG

5 Zoek naar een aanvullende opleiding röntgenfoto’s maken voor tandartsassistenten. Wat is de duur van deze aanvullende cursus? 5 Mag je röntgenfoto’s maken wanneer er geen tandarts in het pand aanwezig is? ? Opdracht 1.12 Casus Je bent gediplomeerd tandartsassistent en hebt net nascholing gevolgd voor het geven van lokale anesthesie en een certificaat behaald. De tandarts vraagt of je de 13 wilt verdoven bij een patiënt. Hij geeft je instructie hoe je dit moet doen, het praktijkprotocol heb je net nog gelezen. Toch ben je erg onzeker over jezelf en weigert de opdracht. Vorm met drie of vier klasgenoten een groepje. Bedenk samen: 5 of dit werkweigering is; 5 of je hiervoor ontslagen kunt worden. ? Opdracht 1.13 Casus Jij werkt dagelijks (als preventieassistent) met een mondhygiënist en soms alleen. Je geeft dan mondhygiëne-instructies en verwijdert tandsteen. Er is op dat moment geen tandarts aanwezig. Doe een onderzoek: 5 Wanneer het gaat om supragingivaal tandsteen verwijderen, is de aanwezigheid van een tandarts dan gewenst of verplicht? 5 Hoe zou dat zijn wanneer het gaat om subgingivaal tandsteen verwijderen? 5 Valt dit onder voorbehouden handelingen? ? Opdracht 1.14 Door de Wet BIG is het mogelijk geworden dat de tandarts, onder strikte voorwaarden, enkele voorbehouden handelingen aan praktijkmedewerkers delegeert. Doe een onderzoek: 5 Noem twee voorbehouden handelingen die tot nog toe niet zijn genoemd. 5 Wat zijn de strikte voorwaarden hierbij? ? Opdracht 1.15 Wanneer in een praktijk taken worden gedelegeerd, is er keuze uit verschillende ­praktijkmedewerkers. Doe een onderzoek naar de basiswerkzaamheden van iedere medewerker. Maak gebruik van literatuur en het internet. 5 Stoelassistent 5 Balieassistent 5 Mondhygiënist 5 Praktijkmanager 5 Preventieassistent 5 Kindertandverzorgende (kortweg de KTV-ster) 5 Tandprotheticus 5 Tandtechnieker

1

8

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

1.2.3

Tuchtrecht

Op grond van de Wet BIG kan een zorgverlener maatregelen opgelegd krijgen wanneer hij tekortschiet in de uitoefening van zijn beroep. De aanleiding kan bijvoorbeeld een klacht van een patiënt zijn. Het tuchtrecht is van toepassing op beroepsgroepen die vallen onder de Wet BIG. Het tuchtrecht kent de volgende strafmaatregelen: 5 berisping; 5 geldboete; 5 voorwaardelijke schorsing; 5 schorsing van maximaal 1 jaar; 5 gedeeltelijke ontzegging van de bevoegdheid; 5 doorhaling van de inschrijving in het BIG-register. z Aansprakelijkheid tandartsassistent

Het beroep tandartsassistent valt niet onder het tuchtrecht van het BIG-register. Wanneer een tandartsassistent persoonlijk aansprakelijk wordt gesteld, verloopt dit via een civielrechtelijke procedure of via het strafrecht. Strafmaatregelen kunnen zijn: 5 geldboete; 5 taakstraf; 5 gevangenisstraf (hechtenis); 5 ontzetting uit het beroep (verbod om het beroep nog verder uit te oefenen). ? Opdracht 1.16 De strafmaatregelen in het tuchtrecht zijn genoemd. Doe een onderzoek op het internet naar recente beslissingen op grond van het tuchtrecht. Kijk bijvoorbeeld in het BIG-register. 5 Welke praktijk of tandarts is er recent berispt? 5 Wat was de reden voor de berisping? 5 Wat was het gevolg van de berisping voor deze praktijk? 5 Wat kan de praktijk doen om weer aan de slag te mogen gaan? ? Opdracht 1.17 Indien een patiënt een klacht indient over een bepaalde behandeling, wordt bekeken of er wel voldoende zorgvuldigheid in acht is genomen tijdens de betreffende behandeling. 5 Wat wordt er bedoeld wanneer men zegt dat er gehandeld is volgens the state of the art? ? Opdracht 1.18 Casus Een vriendin van jou wil graag haar tanden laten bleken. Je biedt aan om in de praktijk een afdruk te maken. Je tikt per ongeluk met de metalen afdruklepel tegen een voortand en er breekt een stukje af. Doe een onderzoek: 5 Wie is aansprakelijk en valt het onder het tuchtrecht of het civiele recht? 5 Hoe zou dit zijn wanneer je je materialen vanuit de praktijk mee naar huis had genomen, in thuis aan de keukentafel de afdruk had genomen en je vriendin kwaad wilde? ? Opdracht 1.19 Doe een onderzoek: 5 Welk gevolg heeft doorhaling in het BIG-register voor een hulpverlener?

9 1.3 · WGBO

? Opdracht 1.20 Bij het Tandheelkundig Informatiepunt (TIP) kan door de patiënt geïnformeerd worden naar de mogelijkheden om een klachtenprocedure te starten. Doe een onderzoek naar deze klachtenregeling van de KNMT. Maak gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en van het internet. ? Opdracht 1.21 Doe een onderzoek: 5 Wat is een beroepsprofiel? 5 Door wie wordt het beroepsprofiel tandartsassistent gemaakt? ? Opdracht 1.22 In april 2014 verscheen het geactualiseerde en op de toekomst gerichte beroepscompetentieprofiel tandartsassistent. Het model kent zeven competentiegebieden, ook wel rollen genoemd. Deze zeven competentiegebieden (rollen) zijn vertaald naar het beroepsniveau van de tandartsassistent. Zoek het recente beroepscompetentieprofiel tandartsassistent erbij. De eerste rol is: vakinhoudelijk handelen, de tweede rol: communiceren. Noem de overige vijf rollen. ? Opdracht 1.23 Doe een onderzoek: 5 Waar kunnen tandartsassistenten werkzaam zijn? ? Opdracht 1.24 Doe een onderzoek: 5 Welke zelfstandige zorgtaken van een tandartsassistent kun je noemen?

1.3

WGBO

De WGBO (Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst) regelt de relatie tussen de patiënt en de hulpverlener. Wanneer een patiënt de hulp van een zorgverlener (zoals een tandarts) inroept, ontstaat er een geneeskundige behandelingsovereenkomst tussen hen. De WGBO is dwingend recht, dat wil zeggen dat zorgverleners en patiënten onderling geen afspraken kunnen maken die in strijd zijn met de WGBO. Je bent verplicht je aan de wet te houden en de patiënt ook. z Regels

Enkele regels die in de WGBO zijn vastgelegd: 5 recht op informatie; 5 dossierplicht; 5 toestemmingsvereiste; 5 geheimhouding; 5 plichten van de patiënt; 5 hulpverlenersplicht.

1

10

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

? Opdracht 1.25 Doe een onderzoek: 5 Welk doel heeft de WGBO? ? Opdracht 1.26 Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en van het internet. 5 Mag een hulpverlener patiënten op eigen initiatief uitschrijven?

1.3.1

Recht op informatie

De patiënt heeft recht op voorlichting in begrijpelijke taal over aandoeningen, de behandeling, de gevolgen en risico’s van die behandeling en over eventuele alternatieve behandelingen. Ook het geven van een kostenbegroting van de behandeling hoort hierbij. Het is verstandig om de informatie behalve mondeling ook schriftelijk te geven, zodat de patiënt die thuis nog eens rustig kan nalezen. Alleen wanneer een patiënt goed geïnformeerd is, kan hij meedenken en meebeslissen over de behandeling. De WGBO schrijft dit ook voor: de hulpverlener en de patiënt beslissen samen wat er gaat gebeuren. z Recht op weigering informatie

De patiënt heeft ook het recht om geen informatie te willen. Als een patiënt zegt bepaalde informatie niet te willen, dan krijgt hij die informatie niet, tenzij dit ernstig nadeel voor hemzelf of anderen oplevert, dan krijgt de patiënt toch die informatie van de zorgverlener. ? Opdracht 1.27 Na een chirurgische ingreep, zoals een extractie, geef je de patiënt informatie over wat hij wel en niet mag doen en wat hij kan verwachten. Deze informatie geef je ook schriftelijk mee, bijvoorbeeld in de vorm van een folder. Doe een onderzoek: 5 Waarom is het zo belangrijk om ook een folder mee te geven? ? Opdracht 1.28 Vorm met drie of vier klasgenoten een groepje en maak zelf een patiëntenfolder. Verdeel diverse thema’s over de groepen (een tand of kies trekken, een nieuwe restauratie, een beugel enzovoort). 5 De folder bestaat uit een A4 in drieluik gevouwen. 5 Let goed op je taalgebruik: schrijf je folder aan de patiënt en niet te veel in tandheelkundige taal. 5 Maak gebruik van afbeeldingen. 5 Geef de patiënt tips en trucs waar mogelijk. Organiseer hierna in de klas een “markt”. Ieder groepje presenteert zijn folder en gebruikt daarbij attributen die bij het thema horen. Zo leer je van elkaar over de overige thema’s.

11 1.3 · WGBO

? Opdracht 1.29 Casus Jij hebt een patiënt uitleg gegeven over tandplaque, tandsteen en de gevolgen voor de mondgezondheid. De patiënt begrijpt wat je hebt verteld en wat je hebt geadviseerd. Toch wil hij het tandsteen niet laten verwijderen. Voer een discussie met klasgenoten over deze casus. 5 Wat zouden jullie doen in dit geval? ? Opdracht 1.30 Casus De tandarts heeft bij een patiënt veel tandplaque ontdekt. De patiënt weet van zichzelf wel dat zijn mondhygiëne niet goed is en wil geen informatie over de gevolgen hiervan en ook geen instructie over mondhygiëne. Voer een discussie met klasgenoten over deze casus. 5 Wat zouden jullie doen in dit geval?

1.3.2

Dossierplicht

Een hulpverlener heeft de plicht om een apart dossier van elke patiënt bij te houden. Een dossier is het geheel aan gegevens dat een hulpverlener over een patiënt bijhoudt. Beroepsvereniging KNMT heeft voor de tandheelkunde de richtlijn Patiëntendossier opgesteld. Hierin worden de verplichte onderdelen van het dossier aangegeven. Naast de voor een goede zorgverlening noodzakelijke aantekeningen, worden soms ook werkaantekeningen vastgelegd. Persoonlijke werkaantekeningen zijn indrukken, vermoedens en vragen. Ze dienen als geheugensteun voor de eigen gedachtevorming en zijn niet bedoeld voor andermans ogen. Vanwege de aard van dit soort aantekeningen maken ze geen deel uit van het dossier. Noteer ze dus niet op de behandelkaart, maar op een apart werkblad. Verdere uitleg vind je in je studieboek Administratie voor tandartsassistenten. ? Opdracht 1.31 Doe een onderzoek. Raadpleeg hiervoor de richtlijn Patiëntendossier van het KNMT op het internet. 5 Welke onderdelen moeten verplicht worden opgenomen in het patiëntendossier? ? Opdracht 1.32 Casus Mevrouw Mohammed bezoekt de praktijk. Je praat wat met haar en wil graag aantekeningen maken in haar patiëntendossier. In welk deel van haar dossier zou je de volgende informatie vermelden? 5 De patiënt is zwanger. 5 De patiënt is islamitisch en wil tijdens de ramadan geen tandsteen laten verwijderen.

1.3.3

Toestemmingsvereiste

Voor ieder onderzoek en voor iedere behandeling is toestemming nodig van de patiënt. Bij niet-ingrijpende zaken, zoals een periodiek mondonderzoek, is toestemming verondersteld. Bij ingrijpende behandelingen wordt uitdrukkelijk om de toestemming van de

1

12

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

patiënt gevraagd. Men noemt dit informed consent. De WGBO bepaalt uitdrukkelijk dat de hulpverlener verplicht is om relevante informatie aan de patiënt te verstrekken. In de overige gevallen wordt ervan uitgegaan dat de patiënt stilzwijgend toestemming geeft. Gaat de patiënt bijvoorbeeld akkoord met de begroting, dan heeft hij ook toestemming gegeven voor de behandeling. z Veronderstelde toestemming

Een patiënt kan schriftelijk toestemming geven, maar ook kan er sprake zijn van veronderstelde toestemming. Als de patiënt voor een kleine ingreep zijn mond open doet, mag de tandarts veronderstellen dat de patiënt toestemming geeft voor deze ingreep. Toestemming hoeft dus niet altijd in woord of geschrift te gebeuren, maar kan soms ook afgeleid worden uit het gedrag van de patiënt. z Minderjarigen

Met een kind moet je natuurlijk bijzonder rekening houden. In de wet WGBO zijn artikelen gewijd aan de rechten van minderjarigen. De WGBO zegt dat een minderjarige die de leeftijd van zestien jaar heeft bereikt, zelfstandig een behandelingsovereenkomst kan sluiten zonder dat zijn ouders daar invloed op kunnen uitoefenen. Is een kind jonger dan zestien jaar, dan gelden de ouders als zijn wettelijke vertegenwoordigers en hebben zij dus inspraak. ? Opdracht 1.33 Doe een onderzoek en noem enige voorbeelden van behandelingen: 5 waarbij de toestemming wordt verondersteld; 5 waarbij uitdrukkelijke toestemming van de patiënt nodig is;. 5 waarbij je ervan uit mag gaan dat de patiënt stilzwijgend toestemming heeft gegeven. ? Opdracht 1.34 Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en van het internet. 5 Hoe verwerk je de gegeven toestemming in het patiëntendossier? ? Opdracht 1.35 Beschrijf in eigen woorden wat er wordt bedoeld met informed consent. Maak gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en van het internet. ? Opdracht 1.36 Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en van het internet. 5 Hoe moet je als hulpverlener informatie over de behandeling verstrekken aan de patiënt? ? Opdracht 1.37 Doe een onderzoek: 5 Op welke manieren kan een patiënt toestemming voor een behandeling geven?

13 1.3 · WGBO

1.3.4

Geheimhoudingsplicht

De zorgverlener moet de privacy van de patiënt beschermen en bewaren. Alles moet vertrouwelijk worden behandeld. Het patiëntendossier mag alleen ingezien worden door de zorgverlener en degenen die betrokken zijn bij de behandeling. De zorgverlener mag geen enkele informatie aan derden verstrekken (dus ook niet aan directe familie), tenzij de patiënt daar uitdrukkelijk toestemming voor heeft gegeven. Als tandartsassistent heb je een geheimhoudingsplicht met betrekking tot patiënten en behandelingen. Op sommige opleidingen leg je hiervoor bij je diplomering de gelofte of eed van geheimhouding af. ? Opdracht 1.38 Binnen de grotere tandartspraktijken zijn de ruimtes veelal open. Zo komt het bij de orthodontist wel voor dat er in de behandelruimte drie tot vijf behandelstoelen naast elkaar staan waarin patiënten gelijktijdig behandeld worden. Doe een onderzoek: 5 Mag dit? Onderbouw je antwoord. ? Opdracht 1.39 Doe een onderzoek: 5 Wat valt er allemaal onder de geheimhoudingsplicht? Maak gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en van het internet.

1.3.5

Plichten van de patiënt

Ook de patiënt heeft plichten naar de zorgverlener toe. Zo moet hij alle inlichtingen verstrekken en medewerking verlenen die voor een goede uitvoering van een behandeling nodig zijn. Ook is de patiënt verplicht zijn rekeningen te betalen. ? Opdracht 1.40 Casus Een patiënt meldt zich bij de praktijk met een flink abces aan een kies. De tandarts wil het element graag extraheren en vraagt naar de gezondheid van de patiënt. De patiënt vindt dat het de tandarts niet aangaat of hij medicijnen gebruikt en waarom. Voer een discussie met klasgenoten over deze casus. 5 Wat zouden jullie doen in dit geval? ? Opdracht 1.41 Doe een onderzoek: 5 Welke plichten heeft de patiënt uit 7opdracht 1.40 volgens de WGBO?

1.3.6

Hulpverlenersplicht

De zorgverlener is verplicht ingeschreven patiënten te behandelen zoals zij dit willen. Ook moet hij noodhulp verlenen aan niet-ingeschreven patiënten, zoals tijdens een weekenddienst. Hij is niet verplicht om een patiënt vervolgens aan te nemen.

1

14

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

? Opdracht 1.42 Casus Tijdens het periodiek mondonderzoek ontdekt de tandarts bij een patiënt een fistel buccaal ter plaatse van de premolaren rechtsboven. Het is niet duidelijk of de ontsteking uitgaat van de 14 of de 15. Om te onderzoeken aan welk element een endodontische behandeling moet worden gedaan, wil de tandarts graag een periapicale röntgenopname maken. De patiënt heeft bezwaar tegen röntgenstraling. Hij geeft aan zeker te weten dat de 14 de boosdoener is, omdat hij enige tijd geleden pijn heeft gevoeld aan deze kies. De patiënt wil graag dat de tandarts een endostart aan de 14 doet. Voer een discussie met klasgenoten over deze casus. 5 Wat zouden jullie doen in dit geval? ? Opdracht 1.43 Doe een onderzoek. Maak gebruik van het boek Administratie voor tandartsassistenten bij het zoeken naar je antwoord. 5 Mag je iemand met pijn tijdens de weekenddienst naar zijn eigen hulpverlener verwijzen voor behandeling?

1.4

Richtlijn Tandheelkundige Radiologie

Naar schatting worden er in Nederland tussen de zeven en de negen miljoen röntgenfoto’s (intra-orale en panoramische opnames) gemaakt in de tandheelkunde. Deze opnames geven informatie die op een andere manier niet gekregen kan worden. Blootstelling aan röntgenstraling kan nadelige effecten hebben. Per opname is de blootstelling aan röntgenstraling (effectieve dosis) voor de patiënt weliswaar gering, maar de hoge frequentie van de opnames in de tandheelkundige praktijk maakt het noodzakelijk bewust en voorzichtig met röntgenstraling om te gaan. z Veiligheid

De Richtlijn Tandheelkundige Radiologie (herzien in 2015) is gericht op een verantwoorde en effectieve uitvoering van röntgendiagnostiek in de tandheelkunde en geeft aanbevelingen voor een juiste toepassing van röntgenstraling in het kader van de tandheelkundige diagnostiek. De richtlijn heeft tot doel bij te dragen aan een veilige toepassing van straling ter bescherming van: 5 de patiënt; 5 de tandarts; 5 praktijkmedewerkers en personen aanwezig in de praktijk; 5 personen die zich om het praktijkpand bevinden. z Bevoegdheid

Het maken van röntgenopnames is een voorbehouden handeling en valt conform de Wet BIG onder de bevoegdheid van de tandarts. In de tandheelkundige praktijk is de tandarts verantwoordelijk voor een veilige en juiste toepassing van röntgenstraling. Onder bepaalde voorwaarden kunnen taken gedelegeerd worden. Deze voorwaarden zijn besproken in 7 par. 1.2.2.

15 1.4 · Richtlijn Tandheelkundige Radiologie

? Opdracht 1.44 De meest gebruikte opnames in de tandheelkundige praktijk zijn de bitewing-opname en de periapicale opname. Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en van het internet. 5 Welke informatie kan de tandarts met deze opnames verkrijgen die hij alleen met klinisch onderzoek niet kan verkrijgen? ? Opdracht 1.45 Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en van het internet. 5 Welke nadelige effecten heeft röntgenstraling op het menselijk lichaam? Benoem zowel de somatische effecten als de genetische effecten.

De onderwerpen uit de Richtlijn Tandheelkundige Radiologie die in het kader van dit boek relevant zijn, worden nu besproken. Voor de volledige lichtlijn wordt verwezen naar de website: 5 7 www.knmt.nl Het veilig gebruik van röntgenstraling berust op drie principes: 1. rechtvaardiging; 2. ALARA; 3. dosislimieten. 1.4.1

Rechtvaardiging

De rechtvaardiging houdt in dat een röntgenopname alleen mag worden gemaakt als daar een medische reden voor is en als het voordeel voor de patiënt opweegt tegen de kans op negatieve effecten van de röntgenstraling. De tandarts moet deze afweging maken en de afweging kan pas gemaakt worden nadat hij klinisch onderzoek heeft gedaan. Het is dus niet gerechtvaardigd om röntgenopnames te maken op routinebasis, omdat dan niet eerst kan worden vastgesteld: 5 of de patiënt baat heeft bij de opnames; 5 of de diagnose niet ook gesteld kan worden zonder opnames; 5 of de behandeling ook uitgevoerd kan worden zonder opnames. ? Opdracht 1.46 Doe een onderzoek naar de rechtvaardiging voor het periodiek maken van bitewing-opnames. 5 Waarom worden bitewing-opnames bij de ene patiënt twee jaar na de vorige opnames gemaakt en bij een ander pas na vier jaar?

1.4.2

ALARA

ALARA is de afkorting voor As Low As Reasonably Achievable. Hiermee wordt bedoeld dat de hoeveelheid belastende röntgenstraling zo laag mogelijk gehouden moet worden door beschermende maatregelen toe te passen die het risico beperken. Voorbeelden van maatregelen zijn: 5 gebruik van een rechthoekige conus waarvan de afmetingen overeenkomen met de afmetingen van de film; 5 gebruik van een loodschild.

1

16

1

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

ALARA is geen vrijblijvende aanbeveling maar een verplichting rekening te houden met de risico’s van röntgenstraling. ? Opdracht 1.47 Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor ­tandartsassistenten en van het internet. 5 Op welke manier kan gebruik van de timer bijdrage aan het ALARA-principe?

1.4.3

Dosislimieten

Dosislimieten geven aan wat de maximaal toegestane jaarlijkse effectieve dosis röntgenstraling is voor personen binnen en buiten het praktijkpand. Het risico is aanvaardbaar wanneer men beneden de dosislimiet blijft. Dit neemt niet weg dat er altijd gestreefd moet worden om zo ver mogelijk onder de dosislimiet te blijven. ? Opdracht 1.48 Doe een onderzoek. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Tandheelkundige Radiologie. 5 Wat is de dosislimiet voor de werknemer (tandarts, mondhygiënist of tandartsassistent) die de opnames maakt? 5 Wat is de dosislimiet voor een zwangere werknemer? 5 Wat is de dosislimiet voor patiënten en werknemers die geen opnames maken en voor andere personen binnen het praktijkpand? 5 Wat is de dosislimiet voor personen buiten het praktijkpand? ? Opdracht 1.49 Doe onderzoek naar het gebruik van een loodschild bij het maken van röntgenfoto’s. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Waarom wordt bij jonge kinderen een loodschild gebruikt en bij volwassenen niet? 5 Op welke manier moet de patiënt het loodschild vasthouden en waarom juist op deze manier?

1.4.4

Zwangerschap en röntgenstraling

Zwangerschap van de patiënt hoeft geen contra-indicatie voor röntgenonderzoek te zijn. De dosis op het onderlichaam en dus op het ongeboren kind is niet verhoogd bij tandheelkundige opnames (wanneer alle aanbevelingen betreffende de veiligheid zijn opgevolgd). Toch worden om psychologische redenen niet-urgente opnames meestal uitgesteld tot na de bevalling. ? Opdracht 1.50 Leg in je eigen woorden uit. 5 Waarom worden bij zwangere vrouwen liever geen röntgenfoto’s gemaakt?

17 1.5 · Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM)

. Figuur 1.2  Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM)

1.5

Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM)

In 2017 heeft de KNMT de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) opgesteld (.fig. 1.2). Dit is een herziening van de richtlijn Infectiepreventie in de tandheelkundige praktijk uit 2007. De Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) is gericht op preventie van zorggerelateerde infecties bij patiënten en ook op het voorkomen van (beroeps) ziekten bij mondzorgverleners. De richtlijn is bedoeld voor alle beroepsgroepen in de mondzorg die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten, zoals tandartsen, mondhygiënisten, tandprothetici en voor hun teamleden. De richtlijn gaat in op: 5 persoonlijke hygiëne en beschermingsmiddelen; 5 handhygiëne; 5 infecties en immunisatie; 5 accidenteel bloedcontact; 5 reiniging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en materialen; 5 reiniging desinfectie en sterilisatie van instrumentarium; 5 randvoorwaarden aan ruimten in een mondzorgpraktijk; 5 kwaliteit van water uit de behandelunit; 5 chirurgische ingrepen in de mondholte; 5 afval. NB: Richtlijnen zoals deze zijn geen wettelijke voorschriften, maar bevatten inzichten en aanbevelingen waaraan zorgverleners moeten voldoen om kwalitatief goede zorg te verlenen.

1

18

Hoofdstuk 1 · De wettelijke basis

1

lekstraling

focus (anode)

gloeidraad (kathode)

elektronen

+

-

vacuümbuis röntgenstraling . Figuur 1.3  Schematische weergaven van een röntgenbuis

De onderwerpen uit de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken die in het kader van dit boek relevant zijn worden in 7 H. 4 besproken. Voor de volledige lichtlijn wordt verwezen naar de website: 5 7 www.knmt.nl 1.6

Eindopdrachten

Eindopdracht 1.51 Röntgenbuis Moeilijk, moeilijk, de werking van een röntgenapparaat met daarin de röntgenbuis (.fig. 1.3)! Knutsel een röntgenbuis om beter te begrijpen hoe hij in elkaar zit. Neem het hoofdstuk Röntgenologie uit je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten erbij. Instructie: 5 Vorm met een klasgenoot een duo en knutsel een röntgenbuis van materialen naar keuze. 5 Hier moeten in te zien zijn: anode, kathode, focus, gloeidraad, elektronenstroom, röntgenbundel en het diafragma.

19

Grootinstrumentarium Samenvatting Grootinstrumentarium is alles in de behandelkamer wat te groot is om met de vingers te kunnen hanteren. De term wordt gebruikt om een onderscheid te kunnen maken met de instrumenten die meestal direct in de mond gebruikt worden. Die noemen we kleininstrumentarium. Van alle genoemde onderdelen wordt in dit hoofdstuk een voorbeeld getoond, zodat goed inzicht kan ontstaan.

2.1 Praktijkuitrusting – 20 2.2 De behandelunit – 20 2.2.1 De behandelstoel – 20 2.2.2 Het spittoon – 21 2.2.3 De unit – 21 2.2.4 De operatielamp – 25 2.2.5 Het werkblad – 26 2.2.6 De tandartsstoel en de assistentenstoel – 26 2.2.7 Overige apparatuur in de behandelkamer – 26

2.3 Roterend instrumentarium – 29 2.4 Aan- en afvoer van elektriciteit, water en lucht – 30 2.5 Kleininstrumentarium en verbruiksmaterialen – 31 2.6 Eindopdrachten – 32

© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_2

2

20

Hoofdstuk 2 · Grootinstrumentarium

2.1

2

Praktijkuitrusting

In de moderne tandartspraktijk is een inrichting en uitrusting aanwezig die het team in staat stelt de diverse behandelingen uit te voeren op een voor de patiënt zo prettig en veilig mogelijke manier. Ook wordt bij het ontwerp van de apparatuur en het instrumentarium rekening gehouden met de eisen die uit hygiënisch oogpunt moeten worden gesteld. Tot slot zijn ergonomische uitgangspunten van belang. In de praktijkuitrusting is een onderscheid te maken tussen: 5 groot instrumentarium; 5 roterend instrumentarium; 5 apparatuur voor en aan- en afvoerwegen van lucht, (afval)water en elektriciteit; 5 kleininstrumentarium en verbruiksmaterialen. Grootinstrumentarium is alles in de behandelkamer (.fig. 2.1) wat te groot is om met de vingers te kunnen hanteren. ? Opdracht 2.1 Wat herken je allemaal in de behandelkamer in .fig. 2.1? Benoem ook de functie.

2.2

De behandelunit

De behandelunit bestaat uit de behandelstoel, het spittoon (spoelgedeelte), de unit, het afzuigsysteem, een voetschakelaar, werkblad/kastenwand, de operatielamp en de tandarts- en assistentenstoel. In 7 H. 3 bespreken we de aspecten die te maken hebben met ergonomisch werken. Behandelunits zijn voorzien van een watervoorzieningsysteem dat water transporteert naar het aangesloten instrumentarium en eventueel andere apparatuur die gebruikmaakt van waterkoeling. De watervoorziening van de behandelunit kan op twee manieren tot stand komen: 5 direct via een aansluiting op de drinkwaterleiding; 5 via aansluiting op een individueel flessensysteem. 2.2.1

De behandelstoel

De moderne stoel bestaat uit een hoofdsteun, een rugdeel, een zitgedeelte en een voetensteun. De armleuningen kunnen neerklappen om het in- en uitstappen te vergemakkelijken. De hoofdsteun kan in hoogte uitgetrokken worden en voor- en achterwaarts gekanteld ­worden. Je bedient de stoel met een aantal knoppen op de behandelunit (van zowel het ­bedieningspaneel van de tandarts als van de assistent) en meestal ook met de voetschakelaar. z Instellen

De behandelstoel kan in verschillende standen worden gezet, die het in- en uitstappen van de patiënt vergemakkelijken en ervoor zorgen dat de behandelaar zo ergonomisch mogelijk kan werken. Bij de meeste stoelen is het mogelijk een aantal veelvoorkomende standen (inen uitstapstand, zitten en liggen) voor te programmeren (zie .fig. 3.4).

21 2.2 · De behandelunit

. Figuur 2.1  De behandelkamer

5 5 5 5

Meestal kan de stoel de volgende bewegingen uitvoeren: hele stoel omhoog of omlaag; rugleuning voor- of achterover; zitting voor- of achterover; hoofdsteun uitschuiven en kantelen.

z Standen

Bij behandelingen in de bovenkaak heeft de behandelaar het beste zicht op het werkgebied wanneer de patiënt zo ver mogelijk naar achter gekanteld ligt. Voor de patiënt ligt dit allerminst prettig, dus houd bij het instellen rekening met de comfortgrens. Met de comfortgrens bedoelen we de positie van de stoel, waarbij de denkbeeldige lijn door hoofd en knieën van de patiënt horizontaal verloopt. De trendelenburgstand, waarbij de stoel zover achterover staat, dat het hoofd juist wel lager ligt dan de rest van het lichaam. wordt vooral bij medische calamiteiten gebruikt. Bijvoorbeeld wanneer een patiënt dreigt flauw te vallen. 2.2.2

Het spittoon

Het spittoon (.fig. 2.2) is een spoelbakje naast de stoel, meestal voorzien van een automatische drinkglasvuller en spoelinrichting. De spoelinrichting bestaat uit een spoelbak met een filter voor de opvang van door de patiënt uitgespoelde vullingresten en dergelijke. Het spittoon is meestal door middel van een scharnier bewegelijk aan de behandelunit opgehangen. 2.2.3

De unit

De unit (.fig. 2.3) bevat het gedeelte waarop het roterende instrumentarium bevestigd is. Op flexibele slangen die in houders geschoven zijn, kunnen micromotoren en hand- en hoekstukken aangesloten worden. Daarnaast zitten op de meeste units een aansluiting voor het ultrasone tandsteenapparaat en een meerfunctiespuit.

2

22

Hoofdstuk 2 · Grootinstrumentarium

2

. Figuur 2.2  Het spittoon

. Figuur 2.3  De unit

? Opdracht 2.2 Doe een onderzoek naar de tandheelkundige unit. 5 Welke instrumenten kan een unit bevatten? ? Opdracht 2.3 Doe een onderzoek naar wat je moet doen als de apparatuur niet werkt. 5 Welke acties onderneem je als de unit niet naar behoren functioneert? 5 Wat doe je als je er zelf niet uitkomt?

z Het ultrasone tandsteenapparaat

In bijna alle gevallen heeft het ultrasone handstuk een afneembare tip. Deze tip is voorzien van metalen lamellen die op elkaar zitten. Deze functioneren als stemvork, waardoor de tip aan het trillen wordt gebracht. Voor koeling en irrigatie wordt een waterstraal op de tip gericht.

23 2.2 · De behandelunit

. Figuur 2.4  De meerfunctiespuit met links de knop voor water en rechts voor lucht

De metalen tips zijn onderhevig aan slijtage en naarmate ze korter worden, worden ze minder effectief doordat het draaipunt van de trillingsbeweging ongeveer vijf mm van het oorspronkelijke punt afligt. ? Opdracht 2.4 Doe een onderzoek naar irrigeren. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat houdt irrigeren in? 5 Hoe wordt irrigeren toegepast in de tandheelkunde? ? Opdracht 2.5 Doe een onderzoek naar tips voor het ultrasone tandsteenapparaat. Maak hierbij gebruik van internetpagina’s van dental depots. 5 Welke verschillende opzettips er zijn voor het ultrasone tandsteenapparaat. Denk hierbij aan de vorm en grootte.

z De meerfunctiespuit

Met de meerfunctiespuit (.fig. 2.4) kun je delen van de mond van de patiënt schoon spoelen of droogblazen. De meerfunctiespuit heeft de volgende mogelijkheden: 5 een waterstraal, warm of koud; 5 een luchtstroom, warm of koud; 5 een waterspray (water + lucht), warm of koud z De voetschakelaar

Met de voetschakelaar (.fig. 2.5) worden de instrumenten van de behandelunit in werking gezet. De voetschakelaar staat op de grond en is verplaatsbaar. Ook wordt de behandelstoel ermee bediend.

2

24

Hoofdstuk 2 · Grootinstrumentarium

2

. Figuur 2.5  De voetschakelaar

? Opdracht 2.6 Vorm met drie of vier klasgenoten een groepje. Ga samen in discussie. 5 Wat zijn de voordelen en nadelen van voetbediening in vergelijking met handbediening? 5 Welk instrumentarium zouden jullie liever met de hand bedienen en welke met de voet?

z Het afzuigsysteem

In de afzuighouder bevinden zich flexibele slangen met bevestigingsmogelijkheden voor een kleine afzuiger, de speekselzuiger en voor een grote afzuiger, de nevelafzuiger. Wanneer je de afzuiger uit de houder haalt, begint deze automatisch te zuigen. Via de slangen worden weggezogen lucht, vocht en resten via filters afgevoerd. Het afzuigsysteem (.fig. 2.6) wordt ook wel eens de assistentenunit genoemd omdat dit gedeelte van de behandelunit veelal door de tandartsassistent wordt gebruikt. Soms zijn nog een meerfunctiespuit en een bedieningspaneel aan de assistentenunit toegevoegd. Het afzuigsysteem heeft als hart een grote “stofzuiger”. Deze afzuigmotor kan alleen maar lucht aanzuigen. Tussen de afzuigtip en de motor zit een separatievat om te voorkomen dat er water en vaste deeltjes ingezogen worden. Verder zit er een zeefje tussen de afzuigtip en het separatievat om grote delen op te vangen. Het zeefje zal onbedoeld opgezogen voorwerpen (bijvoorbeeld een kroon) vasthouden. Afhankelijk van de toegepaste methode moeten zeefje en separatievat regelmatig schoongemaakt worden. Het zeefje zal na iedere werkperiode van een week schoongemaakt moeten worden. Dit hangt vanzelfsprekend af van de hoeveelheid grotere deeltjes die in een periode zijn afgezogen. Veelal zitten in de moderne behandelunits automatische separatievaten. Het onderhoud daarvan beperkt zich tot het schoonmaken van de zeefjes. Er zijn twee soorten opzetstukken voor het afzuigsysteem: 5 Met de kleine afzuiger (speekselafzuiger) worden voornamelijk speeksel en vocht weggezogen. De speekselzuiger is meestal een buigbaar pijpje met aan het uiteinde een dopje dat voorkomt dat weke delen vastgezogen worden, meestal een disposable exemplaar (op figuur rechts). 5 Met de grote afzuiger (nevelafzuiger) worden koelwater en grote resten weggezogen. De nevelafzuiger is van kunststof en veelal in reusable vorm (op figuur links).

25 2.2 · De behandelunit

. Figuur 2.6  Het afzuigsysteem

? Opdracht 2.7 Onderzoek en beschrijf. 5 Welke weg leggen vloeistof, bloed en speeksel af in het afzuigsysteem? Begin bij de afzuigtip, vervolgens de afzuigslang enzovoort.

2.2.4

De operatielamp

Een goede verlichting is heel belangrijk en voorkomt dat de ogen van de behandelaar snel vermoeid raken. De operatielamp (.fig. 2.7) is een sterke lichtbron die het operatieterrein moet verlichten. In het algemeen is het een zodanig afgeschermde bundel dat het licht niet in de ogen van de patiënt schijnt, terwijl de mond toch goed verlicht is. Bij het richten van de lamp op de patiënt moet men er altijd voor zorgen de scheidingslijn aan de bovenkant van de bundel beneden de ogen van de patiënt te houden. De arm van de lamp kan aan de behandelunit bevestigd zijn of aan het plafond of de vloer. Ook de omgeving van de mond moet voldoende verlicht zijn. Bestaat er een te groot lichtsterkteverschil tussen het operatieterrein en de omgeving ervan, dan is dit op den duur erg vermoeiend voor de ogen. Vaak is er daarom aan het plafond een v-vormige verlichtingsbak gemonteerd. ? Opdracht 2.8 Doe een onderzoek. Gebruik hiervoor 7 H.  3 van dit boek. 5 Wat zijn de criteria voor de instelling van de operatielamp bij werken in de bovenkaak? 5 Wat zijn de criteria voor de instelling van de operatielamp bij werken in de onderkaak? ? Opdracht 2.9 De lampenpit van de operatielamp is stuk. Doe een onderzoek. Gebruik hiervoor de gebruiksaanwijzing van de operatielamp. Deze kun je meestal ook op het internet vinden. 5 Hoe vervang je het lampje van de operatielamp in het praktijklokaal? 5 Hoe vervang je het lampje van de operatielamp op je BPV-adres?

2

26

Hoofdstuk 2 · Grootinstrumentarium

2

. Figuur 2.7  De operatielamp

2.2.5

Het werkblad

In de praktijk is naast, achter of U-vormig rondom de stoel meestal een kastenwand gebouwd, bestaande uit ladekasten met hier bovenop een werkblad. De hoogte is afgestemd op werken in zittende houding. In de kastenwand is ook een wastafel ingebouwd. In de ladekast liggen de voor de behandeling benodigde instrumentarium en materialen. Soms wordt er gewerkt met een traysysteem. Bij een traysysteem liggen de benodigdheden voor één soort behandeling gebruiksklaar op een behandeltray in de kastenwand. Op het werkblad mag volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken niets staan. Meer over praktijkhygiëne vind je in 7 H. 4. 2.2.6

De tandartsstoel en de assistentenstoel

Het zittend behandelen eist zowel voor de tandarts als voor de assistent een stoeltje dat goed zit. Bij voorkeur met een hellend zitvlak dat individueel ingesteld kan worden. Een rugleuning vindt niet iedereen prettig. Er bestaat een enorm aanbod aan stoeltjes (.fig. 2.8). Vrijwel altijd zijn het stoeltjes op wieltjes. Meer over het instellen van de assistentenstoel vind je in 7 H. 3. ? Opdracht 2.10 Doe een onderzoek naar tandartsstoeltjes. Maak hierbij gebruik van het internet en/of brochures. 5 Vergelijk minimaal drie tandarts-/assistentenstoeltjes met elkaar.

2.2.7

Overige apparatuur in de behandelkamer

z De uithardingslamp

Een aantal vulmaterialen is lichtuithardend. Dat wil zeggen dat deze materialen onder invloed van licht uit een speciale lamp (.fig. 2.9) uitharden. De materialen zijn gevoelig gemaakt voor (blauw/ultraviolet) licht en hebben daardoor geen mengprocedure nodig.

27 2.2 · De behandelunit

. Figuur 2.8  De assistentenstoel

. Figuur 2.9  De uithardingslamp

De uithardingslamp kan een los apparaat zijn of onderdeel uitmaken van de unit. Met een druk op de knop wordt het licht in- en uitgeschakeld. Meestal zal een piepgeluid aangeven dat er tien seconden verstreken zijn. Zorg ervoor dat je niet in het licht van de lamp kijkt: dat is slecht voor je ogen. ? Opdracht 2.11 Doe een onderzoek naar uithardingslampen. 5 Welk uithardingslamp gebruiken jullie in het praktijklokaal? 5 Hoe werkt deze uithardingslamp? ? Opdracht 2.12 Wanneer je te lang in de uithardingslamp kijkt, krijg je zogenoemde lasogen. Doe een onderzoek naar lasogen. 5 Wat zijn lasogen? 5 Op welke twee manieren kun je voorkomen dat je lasogen krijgt?

z Het capsuleschudapparaat

De capsuleschudder (.fig. 2.10) mixt twee componenten capsules door ze te roteren of op hoge snelheid heen en weer te schudden. Zorg ervoor dat je de capsule juist in de houder plaatst en het deksel hermetisch afsluit alvorens je het apparaat aanzet.

2

28

Hoofdstuk 2 · Grootinstrumentarium

2

. Figuur 2.10  De capsuleschudder

. Figuur 2.11  Het röntgenapparaat

z Het röntgenapparaat

Het röntgenapparaat (.fig. 2.11) bestaat uit de eigenlijke röntgenbuis en een bedieningsapparaat. De röntgenbuis kan aan een scharnierende arm naast of aan de behandelstoel zijn opgesteld of in een aparte ruimte. Het röntgenapparaat is een bron van röntgenstralen. Het is een apparaat dat door een metalen omhulling goed is afgeschermd, zodat er alleen aan de voorkant bij de buis straling uittreedt. Behalve huishoudelijk schoonmaken behoeft het verder geen onderhoud. De timer met de afdrukknop (dodemansknop) zit meestal aan de andere kant van een muur of achter een scherm. Zo wordt bij het nemen van foto’s de tandarts of assistent zo min mogelijk blootgesteld aan straling. Ter bescherming van de patiënt kan een loodschild gebruikt worden. z Röntgenontwikkelaar

Röntgenfoto’s worden meestal digitaal genomen. Digitale opnames worden gemaakt met zogenoemde SPP-plaatjes of een CCD-sensor. Voor het digitale systeem waarbij gebruikgemaakt wordt van fosforplaatjes (SPP) is het nodig de gemaakte opnames te scannen (uitlezen

29 2.3 · Roterend instrumentarium

. Figuur 2.12  Turbine met FG-boortjes

en opslaan), hetgeen 10 à 20 seconden per opname kost. Opnames die gemaakt zijn met een CCD-sensor worden zonder tussenkomst van verdere apparatuur of handelingen op het beeldscherm van de computer weergegeven (de sensor is via een kabel met de computer verbonden). 2.3

Roterend instrumentarium

Bij veel tandheelkundige behandelingen is het nodig te boren, slijpen of frezen. Hiervoor is roterend ofwel draaiend instrumentarium nodig. Dit roterend instrumentarium is onderdeel van de instrumentariumunit. Er wordt onderscheid gemaakt in: 5 airrotor (turbinehoekstuk): met lucht aangedreven turbine die een boortje aandrijft met zeer hoog toerental; 5 micromotor: gelijkstroommotortje dat de aandrijving is voor verschillende opzetstukken. Er zijn verschillende opzetstukken voor de micromotor: 5 rood opzetstuk voor snelloop; 5 blauw opzetstuk voor gemiddelde toerentallen; 5 groen hoekstuk voor weinig omwentelingen per minuut. z De airrotor

Bij de airrotor (ook wel turbinehoekstuk genoemd) blaast de perslucht uit de compressor tegen een klein molentje (turbine) in het kopje van het handstuk. De turbine (.fig. 2.12) gaat hierdoor zeer snel draaien. Het boortje is bevestigd in de as van de turbine en gaat dus ook draaien, zo’n 500.000 omwenteling per minuut. Doordat hierbij veel wrijvingswarmte vrijkomt, moet het bewerkingsvlak (de tand of kies waarin wordt geboord) met een luchtwaterspray worden gekoeld. De boortjes worden in de airrotor vastgeklemd. Dit vind je terug in de naamcodering van de boortjes: FG, wat staat voor fiction grip. z De micromotor

Bij dit roterende instrumentarium wordt de energie in de vorm van perslucht of elektriciteit door een micromotor omgezet in een draaiende beweging. De boor (steen of schijf) bevindt zich in een schacht in de kop van het hand- of hoekstuk. Een handstuk is recht, in een hoekstuk

2

30

Hoofdstuk 2 · Grootinstrumentarium

2

. Figuur 2.13  a Hoekstuk met RA-boortje. b Handstuk met HP-frezen

zit een knik. Handstukken worden gebruikt buiten de mond, zoals bij het bewerken van gipsmodellen of gebitsprotheses. Hoekstukken kunnen voorzien zijn van een lichtbron, hetgeen het zicht op het werkterrein aanzienlijk verbetert. Hoekstukken zijn geschikt voor RA-boortjes (right angle), handstukken zijn geschikt voor HP-frezen (hand piece) (.fig. 2.13a en b). In 7 H. 8 worden de hoekstukken uitgebreider besproken. 2.4

Aan- en afvoer van elektriciteit, water en lucht

Het grootinstrumentarium van de praktijkuitrusting heeft voor de werking elektriciteit en/of water en/of lucht nodig. z Elektriciteit

Voor de grotere apparatuur, zoals de behandelstoel, het röntgenapparaat, de afzuigmotor en de elektromotor van de persluchtinstallatie, zijn aparte elektriciteitsleidingen aangelegd. Vaak bevindt zich in de praktijk één of een beperkt aantal hoofdschakelaars, die na een behandeldag moeten worden uitgeschakeld. z Water

De toe- en afvoer van water is nodig voor het spittoon, de bekervuller, de meerfunctiespuit en voor de koeling van de boren. De aan- en afvoerleidingen van water naar de stoel en behandelunit zijn vaak onder de vloer weggewerkt. z Lucht

In de tandartspraktijk speelt aan- en afvoer van lucht een belangrijke rol. Perslucht wordt gebruikt voor de meerfunctiespuit, voor de aandrijving van roterend instrumentarium en voor de spray- en luchtkoeling hiervan. Perslucht wordt geleverd door een compressor (.fig. 2.14). De compressor staat vaak buiten de behandelkamer in een kelder of in een andere aparte technische ruimte. Voor het wegzuigen van lucht, water, speeksel, bloed en slijpsel tijdens een behandeling is een afzuiginstallatie aanwezig. Tussen de afzuighouder en de afzuigmotor bevinden zich een zeefje, een separatievat en amalgaamafscheider. Als gevolg van verscherpte milieuwetgeving mag geen amalgaamslib via het riool worden geloosd.

31 2.5 · Kleininstrumentarium en verbruiksmaterialen

. Figuur 2.14  De compressor

? Opdracht 2.13 Doe een onderzoek naar de compressor. 5 Waar staat de compressor van jullie praktijklokaal? 5 Wat is de functie van een compressor? 5 Hoe werkt dit apparaat? ? Opdracht 2.14 Bij DRS (Dental Recycling Services) kun je gebruikmaken van de zogenoemde milieubox. Doe een onderzoek. Maak hierbij gebruik van de site: 7 www.drs.nl. 5 Wat wordt er verzameld in deze milieubox? ? Opdracht 2.15 Doe een onderzoek naar de amalgaamafscheider. 5 Wat is de functie van een amalgaamafscheider? 5 Hoe wordt het amalgaamslib afgevoerd? ? Opdracht 2.16 Doe een onderzoek naar het afzuigsysteem. 5 Hoe vaak moet het zeefje vervangen worden? 5 Hoe worden de zeefjes afgevoerd?

2.5

Kleininstrumentarium en verbruiksmaterialen

Het zou te ver voeren alle onderdelen van het kleininstrumentarium op te noemen en te bespreken. Veel hiervan komt aan de orde in de hoofdstukken 6 tot en met 12. Kleininstrumentarium (ook wel handinstrumentarium genoemd) is systematisch opgeborgen in de ladekasten, al dan niet op de voor de behandeling klaarstaande behandeltrays. Voorbeelden zijn: spiegels, sondes, pincetten en extractietangen. Onder verbruiksmaterialen vallen bijvoorbeeld de vulmaterialen (b.v. composiet), afdrukmaterialen en disposables (wegwerpmaterialen) zoals servetten, plastic bekers, afzuigers en dergelijke.

2

32

Hoofdstuk 2 · Grootinstrumentarium

2.6

2

Eindopdrachten

Eindopdracht 2.17 Functie en onderhoud grootinstrumentarium Vul de tabel in. naam

functieomschrijving

onderhoud

behandelstoel voetschakelaar unit koppelstuk meerfunctiespuit tandsteenverwijderapparaat spittoon afzuigapparatuurhouder nevelzuiger speekselzuiger separatiezeef afzuigmotor compressor operatielamp lichtuithardende lamp

Eindopdracht 2.18 Animatiefilmpje Vorm groepjes met vier tot zes klasgenoten. Maak een animatiefilm over het gebruik van de unit in jullie praktijklokaal. In het animatiefilmpje komen voor: 5 de behandelstoel; 5 de behandelunit; 5 de operatielamp. Breng de volgende aspecten in beeld: 5 Hoe zet je een stoel aan en uit? 5 Hoe pas je de positie van de stoel aan? 5 Hoe pas je de positie van de hoofdsteun aan? 5 Waar zijn de aansluitingen van de behandelunit? 5 Waarvoor (functies) zijn de instelknoppen van de behandelunit? 5 Hoe stel je de operatielamp in? Benodigdheden: 5 pen  + papier of klei of lego; 5 een camera/telefoon; 5 een computer; 5 veel fantasie.

33 2.6 · Eindopdrachten

Zo maak je een animatiefilmpje: 1. Schrijf een script voor jullie animatie. Schrijf eerst alles op waarvan je vindt dat het in beeld gebracht moet worden. Dit zijn niet alleen de stappen van de behandeling, maar ook de acties, de instrumenten en de materialen. Je hebt een helder idee nodig van wat er exact gaat gebeuren, voor je begint. 2. Maak een paar storyboards. Storyboards vormen de volgende stap: dit zijn tekeningen die de grote acties en scènes uitbeelden in je animatie. Ze vertellen de grote lijnen van het verhaal en zien er bijna net zo uit als stripverhalen. 3. Bedenk waarmee jullie het filmpje gaan maken. Je kunt echt van alles gebruiken: kleipoppetjes, tekeningen, lego of ….bedenk het maar. Na de brainstormsessie kun je meteen aan de slag om alles wat in het filmpje voorkomt te tekenen, te knutselen of te boetseren. 4. Als alles compleet is, moeten de foto’s gemaakt worden. Schuif alles steeds in kleine stapjes op en maak een foto. Hoe meer foto’s, hoe vloeiender het filmpje is. 5. Dan is het tijd voor de montage! Zet alle foto’s op je computer. De foto’s kun je makkelijk naar een programma als iMovie of Window Movie Maker slepen of importeren, en dan allemaal achter elkaar plakken. In onze filmpjes blijft iedere foto een halve tot anderhalve seconde in beeld. Vervolgens kunnen er geluidsopnames en teksten onder gezet worden. 6. Tot slot kun je nog een titel of aftiteling toevoegen. 7. Presenteer met je groepje jullie animatiefilmpje aan de klas. Kijk voor inspiratie op YouTube met als zoekterm: 5 Klokhuisanimatie. 5 Hoe kun je een mond laten praten in een animatie? Het Klokhuis. 5 Maak het zelf-animatie. 5 Bkkc Kinderfilmfeest, workshop animatie maken, Verkadefabriek Den Bosch. Presenteer als groepje jullie animatiefilmpje aan de klas.

2

35

Ergonomie Samenvatting Ergonomie is de wetenschap die zich bezighoudt met de menselijke arbeid. Aan de hand van deze wetenschap kan de mens zo goed mogelijk leren functioneren tijdens zijn werk. Optimaal functioneren kun je bereiken door de werkomstandigheden aan te passen aan de mogelijkheden van het menselijke lichaam en door training. In dit hoofdstuk worden de oefeningen behandeld die men moet beheersen om ergonomisch verantwoord te kunnen werken.

3.1 De assistent aan de behandelstoel – 36 3.2 Ergonomisch werken in de tandheelkunde – 36 3.2.1 Gezond zijn en werken – 36 3.2.2 Belasting en belastbaarheid – 36 3.2.3 Houding en beweging – 39

3.3 Instrumentarium hanteren – 40 3.4 Instellen van de behandelstoel – 42 3.4.1 Instelling van de rugsteun – 42 3.4.2 Instellen van de werkhoogte – 42 3.4.3 Instelling van de hoofdsteun – 43 3.4.4 De operatielamp – 45

3.5 De assistentenstoel instellen – 46 3.6 Zitposities – 48 3.7 Uurposities van de behandelaar en de assistent – 49 3.8 Eindopdrachten – 53

© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_3

3

36

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

3.1

3

De assistent aan de behandelstoel

Voor taken die direct betrekking hebben op de patiëntbehandelingen neem je als tandartsassistent plaats aan de behandelstoel. In de meeste gevallen zul je assisteren in een zittende houding, maar er zijn situaties waarin het nodig of handig is om tijdens het werk aan de stoel te staan. In beide houdingen is het belangrijk om de werkzaamheden met gedegen kennis van de ergonomie te vervullen. Hierdoor wordt de kans op het ontstaan van blessures of, in het ergste geval, blijvende arbeidsongeschiktheid zo klein mogelijk gehouden. 3.2

Ergonomisch werken in de tandheelkunde

De ergonomie houdt zich bezig met het zo goed mogelijk aanpassen van een arbeidssituatie aan de mens, zodat er efficiënt kan worden gewerkt zonder de gezondheid te schaden. De doelstelling is het voorkomen van: 5 nekklachten; 5 rugklachten; 5 schouderklachten. 3.2.1

Gezond zijn en werken

Bij een gezonde werknemer in een gezonde werksituatie zijn belastbaarheid en belasting met elkaar in evenwicht. Onder belastbaarheid verstaan we het vermogen van het lichaam om weerstand te bieden aan de eisen van geestelijke en lichamelijke belasting (inspanning) waarmee iemand thuis en op het werk te maken krijgt. Je belastbaarheid hangt af van je leeftijd, geslacht en aanleg, maar ook je manier van leven, algemene conditie en omstandigheden op het werk. De eerstgenoemde drie factoren zijn niet te beïnvloeden, de laatste drie wel. Een gezonde leefwijze en een goede lichamelijke en psychische conditie verhogen de belastbaarheid van jou als werknemer. Ergonomisch verantwoorde omstandigheden met weinig stress op de werkplek verlagen de belasting en verhogen daardoor indirect de belastbaarheid. De aandacht voor ergonomie in de tandheelkundige setting is van groot belang, omdat in vergelijking met andere beroepsgroepen het aantal lichamelijke klachten bij leden van tandheelkundige teams relatief hoog is. Van meet af aan alert zijn op overbelasting voorkomen, is beter dan pas maatregelen treffen wanneer pijn optreedt. 3.2.2

Belasting en belastbaarheid

Ergonomie is nauw verbonden met het begrip economie en gaat ervan uit dat zo zuinig mogelijk wordt omgegaan met lichaamsenergie, draagkracht van het skelet, spierkracht en mentale vermogens. Vanuit dit economische gezichtspunt gezien kost arbeid een bepaalde hoeveelheid energie, ook wel belasting (van lichaam of geest) genoemd. Deze belasting dient

37 3.2 · Ergonomisch werken in de tandheelkunde

zo laag mogelijk gehouden te worden. De hoeveelheid energie, kracht en geestelijk incasseringsvermogen die bij een persoon voorradig is, geldt als de bron waaruit een bepaalde portie energie kan worden geput. Hoe groter de energievoorraad is, des te meer er van die persoon gevraagd kan worden, anders gezegd: des te hoger de belasting kan worden. De hoeveelheid belasting die iemand kan verdragen, wordt omschreven met het begrip belastbaarheid. Om vermoeidheid zo veel mogelijk tegen te gaan geldt als uitgangspunt dat de belasting bij voorkeur lager is dan de belastbaarheid. Deze twee basisbegrippen spelen een belangrijke rol in de ergonomie. Het streven is enerzijds de belasting te verlagen door goede werkomstandigheden en anderzijds de belastbaarheid te verhogen door een gezonde leefwijze. Dit is van cruciaal belang voor een evenwichtige werksituatie die een langdurige, vreugdevolle beroepsuitoefening in goede gezondheid mogelijk maakt. z Fysiologische belastbaarheid

Fysiologische belastbaarheid, anders gezegd: werken binnen de grenzen van de normale belastbaarheid van het lichaam. Dit begrip kan worden toegepast op alle terreinen van de werksituatie en behelst naast bewegingen en krachtspanning ook het geluidsniveau op de werkplek en de hoeveelheid licht, die te groot maar ook te klein kan zijn. Concreet betekent dit dat je moet streven naar omstandigheden waarbij geluidsoverlast wordt voorkomen, te donker of juist te fel verlichte ruimten worden vermeden en dat de tijdsdruk binnen de grenzen van het aanvaardbare blijft. Tip 1 Het geeft rust door geen verzadigde kleuren te gebruiken, denk aan de diverse gekleurde speekselzuigers.

Gekleurde afzuigbuizen

3

38

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

Tip 2 Het geeft rust aan de ogen door geen glimmende handinstrumenten te gebruiken.

3

Gematteerd instrumentarium

Tip 3 Zorg ervoor dat de aankleding van de behandelruimte rustig is, warme kleuren, vloer en muren niet contrasterend. Let op kleurstelling en materiaalgebruik. +: kleurstelling −: gebruik van glas en rvs 

Grote contrastverschillen in de behandelruimten: 5 geven onnodige adaptatie; 5 dit geeft weer vermoeidheid van het brein; 5 wat weer zorgt voor hoofdpijn (aan het einde van de dag). z Lichthelderheid

Grote verschillen in lichthelderheid zorgen voor extra spierspanning. Telkens opkijken van een door de felle operatielamp verlicht werkgebied naar de relatief donkere behandelkamer wordt vaak opgevangen door plafondlampen die deze overgang kleiner maken. z Mentale inspanning

Ook op het gebied van de mentale inspanning moet er evenwicht zijn. De belasting en belastbaarheid houden in dit kader verband met motivatie, concentratie, werktempo en interesse in het werk. Wanneer iemand wat mentale belastbaarheid betreft zijn fysiologische grenzen nadert, vergroot dit de kans op het maken van fouten en het ontstaan van schade op de lange termijn, zoals overspannenheid en burn-out. ? Opdracht 3.1 Als je ergonomisch verantwoord werkt, zul je met meer plezier werken en minder vermoeid raken. Daarnaast zul je efficiënter werken, waardoor de patiënt sneller en beter behandeld kan worden. Doe een onderzoek. 5 Welke vier andere gevolgen heeft ergonomisch verantwoord werken? 

39 3.2 · Ergonomisch werken in de tandheelkunde

. Tabel 3.1  Classificatie van bewegingen klasse I tot en met V klasse 

beweging 

klasse I

alleen de vingers bewegen 

klasse II

vingers en pols bewegen 

klasse III

vingers, pols en onderarm bewegen 

klasse IV

hele arm vanuit de schouder bewegen 

klasse V

hele arm en de romp bewegen 

z Omvang van fysieke belasting

Om inzicht te krijgen in de omvang van de belasting die een bepaalde beweging met zich meebrengt, zijn alle bewegingen ondergebracht in een classificatiesysteem (.tab. 3.1). Het benoemt de (deel)bewegingen in oplopende volgorde van eenvoudig naar complex, ofwel van weinig belastend naar meer belastend. Alle typen bewegingen die erin zijn beschreven, kunnen tijdens het werken aan de stoel voorkomen. Het is de bedoeling om ernaar te streven de handelingen uit de dagelijkse praktijk uit te voeren met een zo laag mogelijke classificatie. Dit betekent evenwel niet dat je nooit onnodig mag bewegen. Sterker nog, vanwege de spierpompwerking is het juist aan te bevelen om regelmatig het hele lichaam “onnodig” te laten bewegen: even kort vooroverbuigen om extra goed in de mond te kijken, tussen de behandelingen niet alleen even gaan staan bij het opruimen en schoonmaken, maar bij voorkeur ook een (klein) stukje lopen om de patiënt op te halen of om naar de sterilisatieruimte te gaan. ? Opdracht 3.2 Fotokaart Verschillende classificaties Maak een fotokaart over de verschillende classificaties. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 Maak op A4/A5-formaat fotokaarten van de verschillende classificaties. Zorg dat op iedere foto een lege hand en een volle hand staat. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt.

3.2.3

Houding en beweging

Men onderscheidt statische en dynamische spierarbeid. Statische spierarbeid is het gedurende langere tijd aangespannen houden van spieren, zoals onder andere bij staan en zitten gebeurt. Dynamische spierarbeid is het afwisselend spannen en ontspannen van spieren. Bij het spannen wordt het bloed uit de spier geperst, bij het ontspannen wordt er nieuw bloed ingezogen. Deze pompwerking zorgt ervoor dat voldoende energie wordt aangevoerd en afvalstoffen worden afgevoerd. Bij statische spierarbeid treedt echter geen onmiddellijke ontspanning op na de samentrekking, zodat aanvoer van nieuw bloed tekort schiet, terwijl de afvalstoffen zich ophopen. Iedereen die wel eens een lamp aan het plafond heeft opgehangen, weet hoe spieren op een dergelijke inspanning reageren. Voor korte tijd zijn dit soort inspanningen niet schadelijk, maar wanneer dit frequent en langdurig gebeurt, zoals bij tandheelkundige behandelingen voorkomt, kan er schade ontstaan. Hierdoor kun je pijnklachten krijgen, vooral in de onderrug, de schouders en de armen.

3

40

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

? Opdracht 3.3 Tijdens het werk streven we naar een balans tussen statische en dynamische spierbelasting. Doe een onderzoek naar spierbelasting. 5 Wat betekent balans tussen statische en dynamische spierbelasting? 5 Waarom is dit zo belangrijk?

3

? Opdracht 3.4 Goed zitten betekent niet stilzitten. Wat betekent dit voor jou als assistent? Leg dit uit. ? Opdracht 3.5 De lichamelijke belasting is bij voorkeur lager dan de belastbaarheid. Beschrijf in eigen woorden wat hiermee wordt bedoeld. ? Opdracht 3.6 Doe een onderzoek naar de classificaties van beweging. 5 Welke classificatie geef je aan een beweging waarbij je de hele arm vanuit de schouder beweegt?

3.3

Instrumentarium hanteren

Instrumenten worden afhankelijk van het soort gebruik, de kracht tijdens het gebruik en de manier van afsteunen in steeds terugkerende handgrepen gebruikt. z Pengreep

Het meeste hand- en roterend instrumentarium wordt als een pen vastgehouden, de pengreep. De duim, wijs- en middelvinger omklemmen het instrument bij de normale pengreep. De ringvinger en pink kunnen voor afsteunen worden gebruikt. De normale pengreep wordt minder vaak gebruikt. Denk aan het hanteren van een mengspatel bij het mengen van cement. z Gemodificeerde pengreep

De gemodificeerde pengreep (.fig. 3.1a) is meer een precisiegreep. Wanneer je precisiewerk moet doen, zoals het verwijderen van tandsteen, is dit de te gebruikelijke greep. Bij de gemodificeerde pengreep worden de eerste drie vingers, duim, wijsvinger en middelvinger, met de vingertoppen in een driepuntscontact rondom het instrument geplaatst. De vingerkootjes staan gebogen. Duim en wijsvinger staan tegenover elkaar en de middelvinger staat hiermee dichter bij het werkeinde van het instrument. De meerfunctiespuit vanaf een zweepunit wordt bij voorkeur in de omgekeerde pengreep (.fig. 3.1b) gebruikt. z Palmgreep

De palmgreep (.fig. 3.2a) is een greep waarmee veel kracht uitgeoefend kan worden doordat het instrument wordt omvat door de handpalm. De vier vingers omvatten het instrument in gebogen vorm aan één zijde, de duim bevindt zich aan de andere kant. In de palmgreep worden de instrumenten vastgehouden zoals een deurklink wordt beetgepakt. Een voorbeeld uit de tandheelkunde is het gebruik van de extractietang.

41 3.3 · Instrumentarium hanteren

. Figuur 3.1  a Gemodificeerde pengreep. b Omgekeerde pengreep

. Figuur 3.2  a Palmgreep. b Palm-duimgreep

z Palm-duimgreep

De palm-duimgreep (.fig. 3.2b) is vrijwel hetzelfde als de palmgreep. De duim bevindt zich nu echter vlak achter het werkblad. Voorbeelden uit de tandheelkunde zijn het hanteren van de tandenborstel en van mengspatels. z Afsteunen

Behalve een juiste greep van de instrumenten is ook een goede afsteuning belangrijk om gecontroleerd en doelmatig te kunnen werken tijdens de behandeling. Adviezen hierbij zijn: 5 Gebruik je derde en/of vierde vinger als steunpunt. 5 Maak gebruik van de buurelementen bij het afsteunen. 5 Maak gebruik van de kaak waarin wordt gewerkt bij het afsteunen. 5 Vermijd mobiele elementen als steunpunt. 5 Steun niet af op gingiva, lip en/of wang. ? Praktijkopdracht 3.7 Vorm met een klasgenoot een duo. Ga aan een behandelunit zitten en oefen met het hanteren van instrumentarium op de beschreven manieren.

3

42

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

3.4

3

Instellen van de behandelstoel

Vanuit ergonomisch oogpunt wordt de behandeling zoveel mogelijk aangepast aan het tandheelkundige team en in mindere mate aan de patiënt. Deze ligt maar kort in de behandelstoel, terwijl de tandarts en zijn assistent acht uur per dag aan de stoel werken. De keuze van de installatie en de inrichting zal hiermee sterk samenhangen. Men zal patiënten bijna altijd zittend behandelen. Dit betekent dat de apparatuur aangepast moet worden opdat men niet allerlei moeilijke houdingen hoeft aan te nemen om bij de instrumenten te komen. 3.4.1

Instelling van de rugsteun

De positie van de mond van de patiënt en in verband daarmee van het hoofd en de rest van het lichaam moet zodanig gekozen (kunnen) worden dat een goede bereikbaarheid voor de behandeling mogelijk is. Afhankelijk van de voorkeur en gewoonte van de tandarts zal bij een bepaald behandelingsgebied in de mond (onder of boven, links of rechts, oraal of vestibulair) een bepaalde positie worden gekozen. Vrij algemeen worden de volgende stoelstanden onderscheiden: 5 stand voor de behandeling van de bovenkaak; 5 stand voor de behandeling van de onderkaak; 5 prothesestand; 5 trendelenburgstand. Let erop dat de mond van de patiënt op ellebooghoogte wordt gebracht en achterover wordt gehouden om goed zicht op tanden en kiezen te krijgen. Met de mond van de patiënt en het instrumentarium goed bereikbaar kan men een goede zithouding aannemen. 3.4.2

Instellen van de werkhoogte

In de tandheelkunde wordt voornamelijk zittend gewerkt. Bij de patiëntenbehandeling geldt de basiszithouding zowel voor de tandarts als voor de assistent als na te streven ideaal. De werkhoogte wordt bepaald door de hoogte van de handen. De hoogte waarop de handen zich bevinden, ligt vast doordat de bovenarmen langs het lichaam afhangen en de onderarmen licht geheven zijn. De handen zijn met de palmen naar de vloer gekeerd en hangen iets af. Daarmee moet de mond van de patiënt (het werkgebied) even hoog zijn als de licht geheven onderarmen. z Behandelingen in de bovenkaak

Voor de behandelingen in de bovenkaak (.fig. 3.3b) moet de patiënt plat worden gelegd, vrijwel horizontaal, in de behandelstoel. Let erop dat de benen niet boven het hoofd liggen: dat voorkomt stuwing. Vervolgens kan de hoofdsteun nog naar achteren gekanteld worden, zo ver als voor de patiënt comfortabel is. Eventueel na aanpassing van de positie van het hoofd bevindt de bovenkaak van de patiënt zich in loodrechte positie ten opzichte van de vloer, zodat veel behandelingen met direct zicht kunnen worden uitgevoerd. De positie waarbij de knieën nog net niet hoger liggen dan het hoofd, wordt de comfortgrens genoemd. In een normale behandelingssituatie mag de patiënt nooit met het hoofd beneden de comfortgrens gebracht worden.

43 3.4 · Instellen van de behandelstoel

. Figuur 3.3  Positie voor behandeling. a In de onderkaak. b In de bovenkaak

z Behandelingen in de onderkaak

Voor een behandeling in de onderkaak (.fig. 3.3a) dient de behandelstoel enigszins rechtop te worden gezet, voor een licht zittende houding. Na eventuele aanpassingen van de positie van het hoofd is de onderkaak bij openen van de mond evenwijdig aan de vloer. Vraag de patiënt de kin naar de borst te brengen. Zo ontstaat er ruim zicht boven op de onderkaak tijdens de behandeling. z Prothesestand

Sommige werkzaamheden zal een tandarts staande willen verrichten, zoals werkzaamheden bij het maken van een prothese. De stand van de stoel wordt hierbij zodanig ingesteld, dat de patiënt rechtop zit. z Trendelenburgstand

Soms gebeurt het dat een patiënt voor, tijdens of na de behandeling onwel wordt (dreigt flauw te vallen). De stoel wordt dan achterover gekanteld, zodat het niveau van het hoofd lager is dan dat van de voeten en knieën. Eventueel wordt de patiënt gevraagd de knieën op te trekken. 3.4.3

Instelling van de hoofdsteun

Om het de patiënt gemakkelijk te maken zijn hoofd voorover of achterover te houden kan men meestal de hoofdsteun verstellen. (.fig. 3.4a en b) z Positie van het hoofd van de patiënt

Vraag tijdens de behandeling gerust om de medewerking van je patiënten. Het is een goede gewoonte om tijdens het werk aan de patiënt te vragen om de mond goed open te houden dan wel het hoofd mee te bewegen. Dit is van groot belang voor je handelen en je houding. Ook met de hoofdsteun kan het hoofd van de patiënt in de goede positie geplaatst worden. Wanneer je de patiënt het hoofd naar rechts laat draaien (naar de behandelaar toe) ontstaat er goed zicht op de buccale vlakken van het tweede en derde kwadrant en de palatinale en linguale zijde van de (pre)molaren in het eerste en vierde kwadrant. Wanneer de patiënt het hoofd naar links draait (van de behandelaar af) zijn de buccale vlakken van het eerste en vierde kwadrant (.fig. 3.5) plus de palatinale en linguale zijde van de (pre)molaren in het tweede en derde kwadrant goed zichtbaar.

3

44

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

3

. Figuur 3.4  Instelling van de hoofdsteun. a Voor de bovenkaak. b Voor de onderkaak

. Figuur 3.5  Positie van het hoofd van de patiënt begeleiden voor behandeling in het eerste kwadrant. a Leg je handen aan beide zijden van het gezicht van de patiënt. b Geleid het hoofd van de patiënt de juiste kant op. c Houd het hoofd van de patiënt in de juiste positie en houd (eventueel) de wang af met een mondspiegel voor beter zicht

Afhankelijk van waar de behandeling plaatsvindt, kan het hoofd van de patiënt in drie posities worden gebracht: 5 naar de tandarts toegekeerd; 5 in neutrale positie; 5 van de tandarts afgekeerd.

45 3.4 · Instellen van de behandelstoel

Al naar gelang in de bovenkaak of in de onderkaak wordt gewerkt, kan de patiënt het hoofd op drie wijzen houden: 5 neutraal; 5 voorovergebogen; 5 achterovergebogen. ? Opdracht 3.8 Doe een onderzoek naar de comfortgrens. 5 Wat is de comfortgrens? 5 Hoe noemen we het wanneer de comfortgrens wordt overschreden? ? Praktijkopdracht 3.9 Vorm met een klasgenoot een duo. Neem plaats aan de behandelunit en oefen met het instellen van de stoel. Stel de stoel in: 5 voor het werken in de bovenkaak; 5 voor het werken in de onderkaak; 5 in de prothesestand; 5 in de trendelenburgstand. ? Praktijkopdracht 3.10 Vorm met een klasgenoot een duo. Neem om de beurt plaats in de behandelunit in de rol van patiënt, de ander is de tandartsassistent. Oefen met het instellen van de stoel. Begeleid de patiënt bij alle vier de stoelinstellingen uit 7praktijkopdracht 3.9. Hoe begeleid je iemand? Druk je klakkeloos op het knopje en laat je de patiënt achteroverzakken? Of begeleid je de patiënt? Beschrijf je instructie aan de patiënt.

z De instrumententray en het werkblad

De instrumententray bevindt zich bij voorkeur boven de borst van de patiënt, ongeveer tussen de assistent en de behandelaar. Het werkblad dient dusdanig gepositioneerd te zijn dat je de werkvoorraad zonder al te veel strekken kunt bereiken. Ook wanneer het computerscherm op het werkblad staat, zal er toch slechts een geringe afstand mogen bestaan tussen de behandelstoel (hoofd van de patiënt) en het werkblad. ? Opdracht 3.11 Doe een onderzoek. Waarom bevindt de instrumententray zich bij voorkeur boven de borst van de patiënt? Licht je antwoord toe.

3.4.4

De operatielamp

Welke stoelstand en positie van het hoofd je kiest, is mede afhankelijk van de keuze van de tandarts om met direct of met indirect zicht te werken. In het geval van werken met indirect zicht kijkt de tandarts met het mondspiegeltje op het te behandelen element en doet hij de behandeling als het ware in spiegelbeeld. Bij direct zicht kijkt de tandarts rechtstreeks op het werkgebied.

3

46

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

3

. Figuur 3.6  Instelling operatielamp

z De operatielamp instellen

Idealiter moet de operatielamp het werkterrein van achteren belichten evenwijdig aan de kijkrichting van de behandelaar (.fig. 3.6). Daarmee wordt voorkomen dat schaduw in de mond valt bij het iets naar voren buigen van een teamlid. Bovendien is bij deze stand van de operatielamp het werken met indirect zicht effectiever, omdat het licht via de spiegel mooi op het werkterrein kaatst. Houd de operatielamp op een armlengte afstand of op ongeveer 1 meter. Zo treedt de minste schaduwwerking op als bijvoorbeeld instrumentarium in de lichtbundel terechtkomt. Gebruik tevens de mondspiegel om bij te lichten op plaatsen waar het invallende licht van de operatielamp niet kan komen. Via de mondspiegel kan het licht van de operatielamp indirect linguaal c.q. palatinaal schijnen. Dit noemen we indirect licht. 3.5

De assistentenstoel instellen

De assistentenstoel moet aangepast kunnen worden aan de lichaamsbouw en ergonomische eisen van de assistent om de ideale werkhouding aan te kunnen nemen. In ieder geval moet de zitting in hoogte verstelbaar zijn om een goede richting van de bovenbenen te waarborgen. Zorg er als assistent voor dat je altijd hoger zit dan de behandelaar. Op die manier:

47 3.5 · De assistentenstoel instellen

. Figuur 3.7  De ideale werkhouding

5 heb je een beter zicht in de mond; 5 kun je eenvoudiger instrumentarium pakken van de tray; 5 heb je minder bovenbeen onder de rugleuning van de behandelstoel. Bovendien is het zo eenvoudiger om: 5 de assistentenstoel te verplaatsen; 5 op te staan indien nodig. z Rugsteun

De rugsteun moet in hoogte verstelbaar zijn. Deze steun wordt aan de bovenkant van het bekken geplaatst. Het uitgangspunt voor een goede zittende werkhouding is de zogenaamde stabiele symmetrische zithouding, rechtop. Deze houding heeft de volgende kenmerken (.fig. 3.7): 5 Het lichaamsgewicht rust op de benige zitknobbels van het bekken. 5 Het werkterrein bevindt zich in het midden voor het lichaam. 5 De zitpositie is zo hoog dat de hoek tussen onder- en bovenbenen 110° of meer is. 5 Iets naar voren getrokken borstbeen. Wanneer je de houding hebt aangenomen, moet je als het ware het gevoel hebben dat je hoofd vanaf je kruin aan een touwtje aan het plafond hangt. 5 Bekkenkanteling naar voren.

3

48

3

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

5 De schouders hangen ontspannen naar beneden en zijn niet naar voren getrokken. De schouders moeten recht boven de heupen zijn. 5 De bovenarmen langs het lichaam naar beneden laten hangen. 5 De onderarmen licht geheven: hoek van maximaal 15°. 5 Het hoofd maximaal 25° voorovergebogen: bij verder vooroverbuigen komt het hele gewicht van het hoofd (gemiddeld 5 kg) aan de schouderspieren te hangen, hetgeen snel aanleiding zal geven tot overbelasting van de spiergroepen in de schoudergordel. 5 De benen in geringe spreidstand: een maximale hoek van 45°. 5 De voeten plat op de grond (dus niet op het onderstel van het stoeltje). 5 Richting van de voeten in het verlengde van de bovenbenen. ? Opdracht 3.12 Fotokaart Juiste instelling assistentenstoel Maak een fotokaart over de juiste instelling van de assistentenstoel. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 Maak op A4/A5-formaat een fotokaart van de stappen/procedure die je doorloopt tijdens het instellen van de assistentenstoel. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt. ? Opdracht 3.13 Doe een onderzoek naar de assistentenstoel. Maak hierbij gebruik van het internet. 5 Aan welke eisen dient een goede stoel te voldoen? 5 Presenteer je bevindingen en het bijbehorende model aan de klas. ? Opdracht 3.14 Het vereist veel oefening om vlot met indirect zicht te kunnen werken. Door te oefenen worden je hersenen getraind om het beeld “andersom” te interpreteren en te reageren. In .fig. 3.8 vind je een tekenoefening in spiegelbeeld. 5 Pak een handspiegel en een potlood. 5 Teken navolgend ovaal (.fig. 3.8) na (overtrekken) terwijl je in de spiegel kijkt.

3.6

Zitposities

Onder zitposities verstaan we de positie van de behandelaar ten opzichte van de assistent. We onderscheiden vier manieren waarop de benen van de tandarts en de assistent ten opzichte van elkaar gehouden kunnen worden (.fig. 3.9): 1. Ritssluitingzit: de benen van de assistent en die van de behandelaar zijn als een dubbele V in elkaar geschoven. 2. Haakse zit: de benen van de assistent staat haaks gericht op de benen van de behandelaar, elkaar rakend bij de knieën. 3. Parallelzit: de benen van de assistent bevinden zich in gesloten positie parallel van/aan die van de behandelaar. 4. Omdijingszit: de benen van de assistent omsluiten de benen van de behandelaar. De manier van zitten vergt overleg tussen tandarts en assistent, omdat de zitwijze op elkaar afgestemd moet worden. De zitpositie is mede afhankelijk van de plaatsing van de behandeltray (.fig. 3.10).

49 3.7 · Uurposities van de behandelaar en de assistent

. Figuur 3.8  Teken de ovaal na via een spiegel

? Opdracht 3.15 Fotokaart Zitposities Maak een fotokaart over de vier zitposities. 5 Vorm groepjes van drie. 5 Maak op A4/A5-formaat fotokaarten van iedere zitpositie. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt.

3.7

Uurposities van de behandelaar en de assistent

Om de positie die het tandheelkundige team rond de behandelstoel inneemt te kunnen aangeven, is een schema met zogenaamde uurposities opgesteld. Rond het hoofd van de patiënt wordt een wijzerplaat van een klok gedacht, 12 uur is boven het hoofd en 6 uur is in de richting van de voeten van de patiënt. De 9-uurpositie is dan recht naast de patiënt aan diens rechterkant.

3

50

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

3

. Figuur 3.9  a Ritssluitingzit. b Haakse zit. c Parallelzit. d Omdijingszit

. Figuur 3.10  Positionering behandeltray

51 3.7 · Uurposities van de behandelaar en de assistent

. Figuur 3.11  a Verkeerde ergonomie (patiënt ligt in stoel, assistent hangt over hem heen). b Verkeerde ergonomie (patiënt half zittend, stoel te laag, assistent door de knieën). c Juiste houding (patiënt half zittend, stoel omhoog, assistent rechte rug)

? Opdracht 3.16 Maak een tekening waarin je de uurposities inzichtelijk maakt. Controleer elkaars tekeningen op correctheid.

z Uurposities bij zelfstandige handelingen

Let ook bij het uitvoeren van zelfstandige (be)handelingen op de ergonomie. Kies de makkelijkste manier om de patiënt liggend, of half zittend te behandelen. Een afdruk nemen, een röntgenfoto maken of een kleurbepaling doen. Zomaar een greep uit de zelfstandige (be)handelingen die een assistent de hele dag door doet. Zorg ervoor: 5 dat je de patiënt (de behandelunit) op de juiste hoogte instelt, om het jezelf gemakkelijk te maken: beter zicht, betere houding; 5 benader de patiënt van voren, en bij bijvoorbeeld het nemen van een afdruk eindig je achter de patiënt met opnieuw je ellebogen laag en dicht bij je lichaam (.fig. 3.11 a t/m c). Hierna volgen tabellen (.tab. 3.2 en 3.3) met de juiste uurposities voor rechts- en linkshandige behandelaars.

3

52

Hoofdstuk 3 · Ergonomie

. Tabel 3.2  Uurposities rechtshandigen

3

instrument 

vlakken 

werkpositie 

spiegel 

positie hoofd patiënt 

voor (pre)molaren 

18 t/m 14 vestibulair

tussen 8 en 9 uur 

ja 

van je af 

tussen 10 en 11 uur 

ja 

naar je toe 

tussen 11 en 1 uur 

ja 

naar je toe 

tussen 8 en 9 uur 

ja 

van je af 

tussen 8 en 9 uur 

ja 

iets naar je toe 

tussen 11 en 12 uur 

ja 

hoofd recht, kin op de borst 

13 t/m 23 labiaal

tussen 11 en 12 uur 

ja 

iets naar je toe 

13 t/m 11 palatinaal 

tussen 11 en 12 uur 

ja 

naar je toe 

21 t/m 23 palatinaal 

tussen 10 en 11 uur 

ja 

van je af 

28 t/m 24 palatinaal 28 t/m 24 vestibulair 18 t/m 14 palatinaal  38 t/m 34 vestibulair 48 t/m 44 linguaal  48 t/m 44 vestibulair 38 t/m 34 linguaal  voor onderfront 

33 t/m 43 labiaal (vlakken naar je toe) 33 t/m 43 linguaal  33 t/m 43 labiaal (vlakken van je af ) 33 t/m 43 linguaal 

voor bovenfront 

. Tabel 3.3  Uurposities linkshandigen instrument 

vlakken 

werkpositie 

spiegel 

positie hoofd patiënt 

voor (pre)molaren 

18 t/m 14 vestibulair

tussen 1 en 2 uur 

ja 

naar je toe 

tussen 2 en 3 uur 

a 

van je af 

tussen 3 en 4 uur 

ja 

van je af 

tussen 1 en 2 uur 

ja 

naar je toe 

28 t/m 24 palatinaal  28 t/m 24 vestibulair 18 t/m 14 palatinaal  38 t/m 34 vestibulair 48 t/m 44 linguaal  48 t/m 44 vestibulair 38 t/m 34 linguaal  voor onderfront 

43 t/m 41 en 33 t/m 43 beide vestibulair/ linguaal vlakken van je af en vlakken naar je toe 

tussen 12 en 4 uur 

ja 

naar je toe 

voor bovenfront 

13 t/m 11 en 21 t/m 23 beide vestibulair/ linguaal vlakken van je af en vlakken naar je toe 

tussen 12 en 4 uur 

ja 

naar je toe 

53 3.8 · Eindopdrachten

. Figuur 3.12  Teken de afbeelding na via een spiegel

3.8

Eindopdrachten

Eindopdracht 3.17 Werk in groepjes aan de stoel. Maak een basistray klaar met instrumenten (pak eventueel wat extra instrumenten als een pincet met wattenrollen om het aangeven te bemoeilijken) en oefen met four-handed werken. Neem bijlage 11 erbij en beoordeel elkaar. Geef goede feedback en bespreek deze met elkaar.

Eindopdracht 3.18 Het vereist veel oefening om vlot met indirect zicht te kunnen werken. Door te oefenen worden je hersenen getraind om het beeld “andersom” te interpreteren en te reageren. Hieronder vind je een tekenoefening in spiegelbeeld. 5 Pak een handspiegel. 5 Teken .fig. 3.12 na terwijl je in de spiegel kijkt.

3

55

Infectiepreventie Samenvatting In dit hoofdstuk gaan we nader in op de manier waarop de instrumenten en de apparatuur verzorgd en onderhouden moeten worden. Vanwege de grote belangstelling voor hygiëne en steriliteit is dit een actueel onderwerp. Iedereen is zich nu meer bewust van besmettingsgevaar dan enige jaren geleden. Waren goede sterilisatie en desinfectie vroeger al van belang, dan geldt dat tegenwoordig des te meer.

4.1 Infectiepreventie aan de behandelstoel – 56 4.2 Ziekteverwekkers – 56 4.2.1 Aerosol – 56 4.2.2 Legionella-infectie – 56 4.2.3 Via direct contact overdraagbare ziekten – 58 4.2.4 Via de lucht overdraagbare ziekten – 59

4.3 Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken – 60 4.4 Persoonlijke hygiëne – 60 4.5 Persoonlijke beschermingsmiddelen – 64 4.6 Handhygiëne – 67 4.7 Accidenteel bloedcontact – 69 4.8 Reiniging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en materialen – 70 4.9 Eindopdrachten – 78

© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_4

4

56

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4.1

4

Infectiepreventie aan de behandelstoel

In de hedendaagse praktijkvoering is er veel aandacht voor reiniging, desinfectie en ­sterilisatie van het instrumentarium. Tijdens het werk aan de stoel moet door het team echter ook goed rekening gehouden worden met infectiepreventie door middel van hand- en persoonlijke hygiëne. Een goede discipline van hygiëne en infectiepreventiemaatregelen is de belangrijkste schakel om overdracht van micro-organismen (ziekteverwekkers) te voorkomen en draagt bij aan een schone en veilige praktijkvoering. 4.2

Ziekteverwekkers

Als tandartsassistent werk je erg dicht op de patiënt. Daarnaast werkt een tandartsassistent rondom de mond. In de mond komen veel micro-organismen voor. Deze kunnen via gebruikte apparatuur worden overgedragen. Ook is er een kans dat je, bijvoorbeeld via spatten, zelf in aanraking komt met speeksel of bloed uit de mondholte (.fig. 4.1). 4.2.1

Aerosol

Door het gebruik van roterende instrumenten kan zich een grote hoeveelheid aerosol in de directe omgeving verspreiden. Een aerosol is de fijne nevel die ontstaat door het gebruik van spraykoeling bij roterend instrumentarium of ultrasone scaler. Aerosol is een mengsel van kleine vloeistofdruppels of stofdeeltjes met lucht. Zo’n druppeltje of stofdeeltje kan microorganismen bevatten (bacterie, virus). Wolken en rook bijvoorbeeld zijn ook aerosolen. Door het inademen van aerosolen kan iemand worden besmet en daar soms echt ziek van worden. Een bekend voorbeeld is Legionella. Het is onvermijdelijk dat de leden van het tandheelkundige team tijdens de behandelingen in aanraking komen met uiteenlopende ziekteverwekkers. Het is dan ook een bekend verschijnsel dat mensen die in een tandartspraktijk beginnen te werken, in de eerste maanden tot een half jaar aanhoudend verkouden of grieperig zijn. ? Opdracht 4.1 De spatzone van aerosolen reikt tot een straal van ongeveer 1,5 meter rondom het hoofd van de patiënt. Doe een onderzoek naar aerosolen. 5 Tot hoe lang na de ingreep kunnen aerosolen nog in de lucht zweven? 5 Welke apparatuur en instrumenten bevinden zich in een straal van 1,5 m rond de mond van de patiënt?

4.2.2

Legionella-infectie

Waterleidingen in de behandelunit zijn een prima broedplaats voor allerlei microorganismen die gedijen in stilstaand water bij temperaturen tussen de 20 en 50 °C. Ze hechten zich aan de wanden van de slangen en vormen een slijmerige, eiwitrijke laag, de zogenoemde biofilm. In het waterleidingsysteem van apparaten die langere tijd niet worden gebruikt, kan de concentratie micro-organismen een onacceptabele hoogte bereiken. Er worden daarom normen gesteld aan de hoeveelheid micro-organismen. Doorgaans zijn de bewoners van de biofilm onschuldig, maar enkele soorten kunnen ernstige klachten veroorzaken

57 4.2 · Ziekteverwekkers

bron

besmettingsweg

gastheer

Uitleg: bron besmettingsweg

gastheer

een patiënt, een collega of medische instrumenten de route waarlangs het micro-organisme zich verspreidt: via de lucht (ademhaling), direct huidcontact of druppels (aerosol) of besmette materialen een patiënt, een collega of bezoeker

besmettingscyclus snelle, accurate identificatie van M.O.

infectieus agens

herkennen van high risk patiënten

ontvankelijk gastheer

bacteriën schimmels virussen rikettsiae protozoa

reservoirs mensen apparatuur water dieren

patiënt met: immunosuppressiva brandwonden hart- of longziekten suikerziekte

‘portes d’entree’

aseptische techniek catheterzorg

‘portes de sortie’

slijmvliezen maag/darmkanaal ademhalingswegen niet-intacte huid

wondzorg

excreties secreties huid

verspreidingswegen direct contact via voedsel via insecten/ via de lucht voorwerpen

handen wassen sterilisatie

bedrijfsgeneeskundige zorg onderhoudsreiniging desinfectie/ sterilisatie

kleding hygiëne handen wassen zorgvuldige behandeling van excreta/secreta

vervoer vuil linnen en afval isolatie

voedselbereiding

beheersing luchtstromingen . Figuur 4.1  De besmettingscyclus

bij oudere patiënten en bij mensen met een verhoogde vatbaarheid. Een van de belangrijkste bacteriën die problemen kan opleveren, heet Legionella pneumophila. Als een behandelunit enige tijd niet is gebruikt overschrijdt het aantal aanwezige bacteriën vele malen de norm. Na een weekend bevat het koelwater op maandagmorgen soms wel 500.000 ziektekiemen per ml. Juist om die reden moet je dagelijks voor aanvang van de behandelingen de unit doorspoelen met water. De meeste behandelunits hebben hiervoor een speciaal spoelprogramma. In ieder ander geval doe je dit handmatig minimaal 30 seconden per instrument.

4

58

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

? Opdracht 4.2 Doe een onderzoek naar ziektekiemen in drinkwater. 5 Wat is de Nederlandse norm van toegestane ziektekiemen in het drinkwater per ml?

4

? Opdracht 4.3 Een bekende ziekteverwekker via waterleidingsystemen is Legionella pneumophila, de veroorzaker van de veteranenziekte. Doe een onderzoek. Maak hierbij gebruik van literatuur en het internet. 5 Hoe komt deze bacterie het lichaam binnen? 5 Is de ziekte daarmee overdraagbaar van mens op mens? 5 Wat zijn de ziekteverschijnselen bij de patiënt?

4.2.3

Via direct contact overdraagbare ziekten

Besmettelijke ziekten die je doorgaans alleen kunt krijgen als je in contact komt met iemand die deze ziekte al heeft, zijn onder andere: 5 herpes simplex; 5 kinderziekten als bof en mazelen; 5 seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) als gonorroe, syfilis (lues), aids. ? Opdracht 4.4 Doe een onderzoek naar herpes simplex. 5 Hoe wordt herpes simplex in de volksmond ook wel genoemd? 5 Wat zijn de intra- en extraorale symptomen bij herpes simplex? 5 Mag je een patiënt met herpes simplex behandelen? Onderbouw je antwoord. ? Opdracht 4.5 Doe een onderzoek naar de bof. 5 Welke ziekteverwekker is verantwoordelijk voor de bof? 5 Welke symptomen ontstaan bij de bof? 5 Hoe kan de ziekte zich verspreiden in de tandartspraktijk? ? Opdracht 4.6 De verschijnselen die zich bij een seksueel overdraagbare aandoening (soa) in de mond voordoen, zijn stuk voor stuk zéér besmettelijk. Bij verdachte zweervorming in de mond van een patiënt moeten dus maximale preventieve maatregelen worden getroffen ter bescherming van het tandheelkundige team. Ga in groepjes in gesprek. 5 Welke soa’s met orale symptomen zijn er? 5 Welke maatregelen zijn er om besmetting te voorkomen? 5 Welke adviseer je het team?

59 4.2 · Ziekteverwekkers

4.2.4

Via de lucht overdraagbare ziekten

Tot deze categorie behoren de alledaagse verkoudheden en griepachtige aandoeningen en enkele andere bekende ziekten: 5 kinderziekten, zoals rodehond, waterpokken, kinkhoest; 5 hepatitis A, B, C, D, E, hepatitisvirussen zijn via voedsel of bloed en bloedbevattende vloeistoffen of materialen overdraagbaar; 5 ziekte van Pfeiffer (kissing disease), is overdraagbaar via direct contact (speeksel); 5 tuberculose, is overdraagbaar via aanhoesten; 5 ziekte van Creutzfeldt-Jakob, die verwekt wordt door prionen, de ziekte is niet direct van mens op mens overdraagbaar, maar wel via materialen of instrumenten. ? Opdracht 4.7 De ziekteverwekker van de ziekte van Pfeiffer is het epstein-barrvirus. Deze nestelt zich in lymfocyten en beïnvloedt van daaruit het immuunsysteem. Het is een herpesvirus, waarvan bekend is dat het na de eerste infectie het hele leven in het lichaam aanwezig blijft, net als bij herpes simplex en waterpokken. Doe een onderzoek naar de ziekte van Pfeiffer. 5 Via welke twee wegen gaat de besmetting van de ziekte van Pfeiffer? 5 Wat zijn de ziekteverschijnselen van de ziekte van Pfeiffer? 5 Hoe lang houden gemiddeld de ziekteverschijnselen aan? ? Opdracht 4.8 Het is vereist dat een tandartsassistent die in aanraking komt (of kan komen) met patiëntmateriaal gevaccineerd is tegen hepatitis B. Doe een onderzoek naar het vaccinatiebeleid tegen hepatitis B binnen mondzorgpraktijken en naar de praktische toepassing daarvan. 5 Wat is volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) het beleid rond hepatitis B? 5 Wanneer moet de respons van de vaccinatie gecontroleerd worden? 5 Hoe te handelen bij een non-responder (bij een non-responder reageert het lichaam niet op het toegediende vaccin)? 5 Wat wordt er geschreven over de registratie van de gegevens van de zorgverlener? ? Opdracht 4.9 Doe een onderzoek naar het beleid rondom patiëntbehandeling van iemand met een hiv-infectie. 5 Wat is het beleid volgens de RIM bij behandeling van patiënten die hiv-positief zijn? ? Opdracht 4.10 Bekijk de ondersteunende filmpjes op YouTube, met als zoekterm: 5 MythBusters Contamination (met kleurstof wordt getoond hoe snel iemand die verkouden is een virus kan verspreiden). 5 Opci salud, si la saliva fuera roja (met kleurstof wordt getoond waar speeksel zich kan verspreiden in de behandelkamer). Vorm met drie of vier klasgenoten een groepje en ga een gesprek aan over de filmpjes. 5 Wat viel jullie op? 5 Wat heb je geleerd?

4

60

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4.3

4

Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken

Op initiatief van het KNMT (Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde) is de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) geschreven. De Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken is gericht op preventie van zorggerelateerde infecties bij patiënten en ook op het voorkomen van (beroeps)ziekten bij de mondzorgverlener en zijn team. De richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken, kortweg RIM genoemd, geldt als de gouden standaard voor preventieve maatregelen in de tandartspraktijk. Enkele belangrijke punten uit deze richtlijn worden hierna nader toegelicht. Tip Download het document Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken.

? Opdracht 4.11 Lees de introductie van de RIM door. 5 Wat is het doel van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken? ? Opdracht 4.12 5 Wat zijn de consequenties voor de praktijk wanneer deze zich niet houdt aan de richtlijn? Benoem minimaal vijf punten (zaken). ? Opdracht 4.13 Onderzoek de actualiteit van de RIM. 5 Wanneer op zijn laatst bepaalt het bestuur van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde of deze richtlijn nog actueel is? 5 Wat kan de reden zijn om eerder een herzieningstraject op te starten?

4.4

Persoonlijke hygiëne

Het toepassen van de juiste maatregelen op het gebied van de persoonlijke hygiëne en het gebruik van de juiste beschermingsmiddelen zijn van groot belang voor iedereen die werkt met patiënten in de mondzorg. Men moet er te allen tijde op gericht zijn behandelingen hygiënisch uit te voeren en de praktijk schoon en dus veilig te houden voor zichzelf en de patiënten. z Doel van persoonlijke hygiëne

Het beoogde doel is het voorkomen dat: 5 patiënten besmet raken door de zorgverlener(s) of het team; 5 er kruisbesmetting van patiënt op patiënt plaatsvindt; 5 de zorgverlener (of leden van het team) zelf besmet raakt bij de uitoefening van zijn beroep.

61 4.4 · Persoonlijke hygiëne

z Nagels

Ter bescherming van de patiënt: 5 kortgeknipte nagels zijn nodig zodat ze geen plaats kunnen bieden aan ongewenste micro-organismen; 5 nagels moeten schoon zijn en tijdens het werk in de mondzorgpraktijk worden geen nagelgel, nagellak en geen kunstnagels gedragen. ? Opdracht 4.14 Zoek in de RIM op waarom er tijdens het werk geen kunstnagels gedragen mogen worden. 5 Beschrijf in eigen woorden welke motivatie de richtlijn daarvoor geeft.

z Haar

Zorg voor schoon haar. Haar herbergt micro-organismen die zich makkelijk verspreiden. Daarom moet het hoofdhaar goed verzorgd zijn en moeten baarden en snorren schoon en kortgeknipt zijn. Steek lang haar zodanig op of bind het zodanig bijeen dat het tijdens de werkzaamheden niet in contact kan komen met de patiënt of met patiëntmateriaal. Ook losse haren die in het gezicht hangen moet je voorkomen. De reden hiervan is dat je niet het risico mag lopen dat tijdens het werk je haren in je gezicht kriebelen en dat je het naar achteren strijkt met gecontamineerde handschoenen. z Sieraden

Ringen, armbanden en polshorloges mogen niet worden gedragen omdat zij in de weg zitten bij de uitvoering van handhygiëne. Het is onmogelijk om onder sieraden goed te reinigen. Onder armbanden en horloges zijn hogere aantallen bacteriën aanwezig dan elders op de huid. Ringen zijn een risicofactor omdat onder een ring hogere aantallen mogelijk ziekmakende bacteriën aanwezig zijn. Lange oorbellen zijn onhandig in verband met het correct dragen van een mond-neusmasker. Een sieraad in een piercing dient te worden verwijderd wanneer het sieraad hinderlijk is bij de correcte uitvoering van hygiënemaatregelen, bij verzorging of behandeling van patiënten, of wanneer de piercing ontstoken is. Na verwijderen van het sieraad wordt de insteekplaats afgedekt met een waterafstotende pleister. ? Opdracht 4.15 Doe een onderzoek naar persoonlijke hygiëne in de mondzorgpraktijk. 5 Wat houd de term naked below the elbows in? ? Opdracht 4.16 Doe een onderzoek naar het verbod op het dragen van sieraden in de mondzorgpraktijk. 5 Wat is de belangrijkste reden waarom je geen horloges, armbanden en ringen mag dragen tijdens je werkzaamheden als tandartsassistent?

z Snuiten

Voor het snuiten van de neus moeten wegwerpzakdoeken worden gebruikt die direct na gebruik worden weggegooid. Zakdoeken die vaker worden gebruikt, vormen een besmettingsbron met alle soorten micro-organismen die in de neus-keelholte zijn te vinden. Na het snuiten dient handhygiëne te worden uitgevoerd.

4

62

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4

. Figuur 4.2  Correcte werkkleding

z Eten of drinken

Eten en/of drinken in een ruimte waar patiëntgebonden handelingen of reiniging van instrumentarium plaatsvindt, is niet toegestaan vanwege het besmettingsrisico. ? Opdracht 4.17 Doe een onderzoek naar de term kritische ruimte. 5 Wat zijn kritische ruimten? 5 Wat zijn de criteria?

z Werkkleding

Overdracht van micro-organismen via de werkkleding (jas, polo en broek) dient te worden voorkomen door te werken met schone werkkleding die uitsluitend op het werk wordt gedragen (.fig. 4.2). Elk contact tussen werkkleding en handschoenen moet tijdens de behandeling worden vermeden. Over werkkleding (inclusief eventuele hoofddoek) wordt verder het volgende geschreven: 5 Draag werkkleding bij het verrichten van patiëntgebonden werkzaamheden en het uitvoeren van werkzaamheden met patiëntmateriaal. 5 Draag werkkleding met korte mouwen. 5 Draag werkkleding die licht van kleur is. 5 Draag geen sieraden/accessoires over de werkkleding. 5 Draag werkkleding in de praktijk. 5 Vervang zichtbaar verontreinigde werkkleding direct door schone werkkleding.

63 4.4 · Persoonlijke hygiëne

5 Draag een eventuele hoofddoek zodanig, dat deze tijdens de uitvoering van de werkzaamheden niet in contact kan komen met de patiënt of met patiëntmateriaal. 5 Verschoon werkkleding (inclusief eventuele hoofddoek) iedere dag. 5 Was werkkleding op een temperatuur van minimaal 60 °C. z Schoeisel

Schoenen dienen van boven gesloten te zijn, zodat de voeten goed beschermd zijn als er een scherp en mogelijkerwijs besmet voorwerp op valt. Tevens bescherming tegen vocht (spatten e.d.). ? Opdracht 4.18 Doe een onderzoek naar werkkleding in mondzorgpraktijken. Het is winter, dus koud. Je draagt een extra shirt met lange mouwen onder je jasje. Zonder is het gewoon te koud. 5 Mag dit? Motiveer je antwoord en ga daarover in gesprek met een medeleerling. ? Opdracht 4.19 Een zekere mondzorgpraktijk heeft als werkkleding een witte katoenen jeans. Iedereen mag deze zelf aanschaffen, zo lang hij maar wit is en wasbaar op 60° Celsius. Nu heb je een hip model gevonden met rafels en scheuren. 5 Mag dit? Onderbouw je antwoord en ga erover in gesprek met een medeleerling. ? Opdracht 4.20 Doe een onderzoek naar het reinigen van werkkleding in mondzorgpraktijken. Maak hierbij gebruik van de RIM. 5 Wat is de reden dat werkkleding op minimaal 60° Celsius gewassen moet worden? ? Opdracht 4.21 Doe een onderzoek naar de kleur van werkkleding in mondzorgpraktijken. Maak hierbij gebruik van de RIM. 5 Waarom denk jij dat de RIM voorschrijft dat werkkleding licht van kleur moet zijn? ? Opdracht 4.22 Doe een onderzoek naar het dragen van een hoofddoek in mondzorgpraktijken. Maak hierbij gebruik van de RIM. 5 In hoeverre valt een hijab (hoofddoek) onder werkkleding? Denk hierbij aan de kleur, vorm, wastemperatuur en dergelijke. ? Opdracht 4.23 Tijdens een middagje winkelen stuit je op kekke Crocs voor onder je witte pak. Doe een onderzoek naar schoeisel in mondzorgpraktijken. Maak hierbij gebruik van de RIM. 5 Mag je deze dragen binnen de mondzorgpraktijk? Onderbouw je antwoord en ga erover in gesprek met een medeleerling.

4

64

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4.5

4

Persoonlijke beschermingsmiddelen

De RIM richt zich op de infectiepreventiemaatregelen met betrekking tot de persoonlijke beschermingsmiddelen van medewerkers in de mondzorgpraktijken die: 5 patiëntgebonden werkzaamheden uitvoeren; 5 werkzaamheden uitvoeren met patiëntmateriaal; 5 werkzaamheden uitvoeren waarbij ze in aanraking komen met (materialen in) de omgeving van de patiënt. z Handschoenen

Het gebruik van disposable handschoenen voorkomt niet alleen besmetting van de handen van medewerkers, maar ook dat micro-organismen van de handen van de behandelaar worden overgedragen op de patiënt. Verder wordt er beschreven: 5 Draag altijd handschoenen wanneer de handen in contact komen of kunnen komen met bloed, speeksel, slijmvliezen, niet-intacte huid en gebruikt instrumentarium. 5 Gebruik handschoenen eenmalig en uitsluitend patiëntgebonden. 5 Vervang handschoenen tussendoor direct als de handschoenen kapot zijn. 5 Raak met vuile handschoenen geen niet-desinfecteerbare oppervlakte aan, zoals patiëntendossiers. 5 Pas altijd handhygiëne toe na het uittrekken van de handschoenen. 5 Draag steriele handschoenen bij CH-1 chirurgische ingrepen; in alle andere gevallen kan gebruik worden gemaakt van niet-steriele handschoenen. 5 Gebruik bij het handmatig reinigen van gebruikt instrumentarium stevige disposable handschoenen. ? Opdracht 4.24 Handschoenen worden steeds eenmalig en slechts bij één patiënt gebruikt. Beschrijf de onderbouwing die de RIM geeft waarom je handschoenen maar één maal mag dragen. ? Opdracht 4.25 Doe een onderzoek naar de classificering van chirurgische ingrepen. 5 Wat valt er onder CH-1 chirurgische ingrepen? 5 Welke hygiënemaatregelen gelden bij een CH-1 ingreep? ? Opdracht 4.26 Je hebt net je handschoenen aangetrokken en bent klaar om te gaan assisteren. Maar je wordt weggeroepen bij de stoel. Je moet echt nu even aan de telefoon komen voor een vraag van het tandtechnisch laboratorium. Wanneer je terugkomt bij de behandelunit trek je de handschoenen die je net uitgetrokken hebt weer aan. 5 Mag dit? Onderbouw je antwoord en ga erover in gesprek met een medeleerling. ? Opdracht 4.27 Goedgekeurde handschoenen voldoen aan een vastgestelde normering, die op de verpakking staat vermeld. In Nederland is dat de norm voor beschermende handschoenen tegen chemicaliën en micro-organismen (NEN-EN 455-1/2/3). Gebruik poedervrije handschoenen, bij voorkeur van hypoallergeen materiaal. Gebruik de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken voor je antwoord en maak gebruik van literatuur bij het beantwoorden van de volgende vragen:

65 4.5 · Persoonlijke beschermingsmiddelen

5 Waarom zijn poedervrije handschoenen beter dan met poeder? 5 Welke handschoenen zijn hypoallergeen? ? Opdracht 4.28 Geadviseerd wordt uitsluitend gebruik te maken van persoonlijke beschermingsmiddelen met NEN-EN nummers en CE-markering. Doe een onderzoek naar deze coderingen. 5 Waar staat de NEN-EN voor? 5 Wat is een CE-markering? ? Opdracht 4.29 Casus De werkdag begint. Je wilt instrumenten en materialen gaan klaarleggen voor de eerste patiënt van deze ochtend. 5 Doe je dit klaarleggen met of zonder handschoenen? Onderbouw je antwoord en ga erover in gesprek met een medeleerling. ? Opdracht 4.30 Doe een onderzoek naar de no-touch techniek. 5 Wat wordt bedoeld met de no-touch techniek? 5 In welke situaties mag deze techniek toegepast worden? Geef voorbeelden. ? Opdracht 4.31 In sommige tandartspraktijken worden tijdens de behandeling instrumenten uit de lades gepakt met een “half handje”. Doe een onderzoek naar deze manier van handelen. 5 Wat wordt verstaan onder iets pakken met een “half handje”? 5 Voldoet dit aan de RIM? Onderbouw je antwoord. ? Praktijkopdracht 4.32 Vorm met twee of drie klasgenoten een groepje. Doe een onderzoek en maak een filmpje. 5 Hoe trek je disposable handschoenen zo hygiënisch mogelijk aan en uit? 5 Oefen het aan- en uittrekken van handschoenen. Maak hier een instructiefilmpje van.

z Oogbescherming

Zorg voor goede oogbescherming, zoals een bril of gelaatsbeschermer, deze beschermt de drager tegen spatten en aerosolen. Draag altijd oogbescherming bij handelingen waarbij kans bestaat op aanhoesten, spatten of het ontstaan van aerosolen. Reinig oogbescherming tussen twee patiënten en wanneer zichtbaar vervuild. Na reiniging van de oogbescherming volgt desinfectie met een geschikt desinfectans. ? Opdracht 4.33 In de RIM wordt beschreven dat je een bril (oogbescherming) moet dragen tegen spatten en aerosolen. Doe een onderzoek naar oogbescherming. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Aan welke twee criteria voldoet een goede oogbescherming?

4

66

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4

. Figuur 4.3  Verschillende soorten mond-neusmaskers

? Opdracht 4.34 Kruisbesmetting kan plaatsvinden door het aanraken van de bril tijdens de behandeling. Doe een onderzoek naar kruisbesmetting. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wat wordt er volgens de arboregels in de RIM aangeraden over de oogbescherming?

z Mond-neusmasker

Een chirurgisch mond-neusmasker beschermt de medewerker tegen spatten op de slijmvliezen van mond en neus en voorkomt ook dat micro-organismen uit de keel van een medewerker de patiënt of het instrumentarium besmetten. Mond-neusmaskers (.fig. 4.3) mogen niet om de hals of onder de kin worden gedragen en daarna opnieuw gebruikt worden, omdat de binnen- en de buitenkant van het mond-neusmasker besmet kunnen raken bij het opnieuw aanbrengen van het mond-neusmasker. Draag een chirurgisch mond-neusmasker: 5 wanneer kans bestaat op aerosolen; 5 wanneer kans bestaat op spatten; 5 bij verkoudheid van de behandelaar. ? Opdracht 4.35 Doe een onderzoek naar het doel van persoonlijke hygiëne. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wat is het beoogde doel (drie punten) van het toepassen van de juiste maatregelen op het gebied van persoonlijke hygiëne en het gebruik van de juiste beschermingsmiddelen? ? Opdracht 4.36 Doe een onderzoek naar het doel van het mond-neusmasker. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 In welke twee situaties gooi je een mond-neusmasker weg? 5 Welke reden wordt in de RIM genoemd waarom je een mond-neusmasker niet om de hals of onder de kin mag dragen? 5 Wanneer neemt de beschermende werking van het mond-neusmasker af?

67 4.6 · Handhygiëne

? Opdracht 4.37 Het chirurgische mond-neusmasker is het gebruikelijke masker in de mondzorgpraktijk dat beschermt tegen aerosolen. 5 Gedurende hoe lange tijd is deze bescherming? Maak gebruik van de RIM voor het zoeken naar het antwoord.

4.6

Handhygiëne

Handhygiëne wordt beschouwd als de belangrijkste maatregel om het risico van overdracht van micro-organismen te verminderen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de vijf momenten gedefinieerd waarop in de gezondheidszorg handhygiëne dient worden toegepast: 5 voor handcontact met de patiënt; 5 voor schone en aseptische handelingen; 5 na mogelijk handcontact met lichaamsvloeistoffen; 5 na handcontact met de patiënt; 5 na handcontact met de omgeving van de patiënt. Onder handhygiëne wordt verstaan: handreiniging, handdesinfectie en handverzorging met handcrème. Handreiniging is het verwijderen met water en zeep van vuil en een deel van de transiënte (tijdelijke) flora (gemakkelijk met water en zeep te verwijderen micro-organismen). Handdesinfectie is het met een handdesinfectans snel reduceren van de transiënte en residente (eigen) flora (moeilijker te verwijderen micro-organismen die in de diepere huidlagen aanwezig zijn) die op de handen aanwezig is. En ten slotte: handverzorging is datgene dat wordt gedaan om de handen in goede conditie te houden, zoals het kort knippen en verzorgen van de nagels en het aanbrengen van handcrème om uitdroging en kloofvorming tegen te gaan. z Indicaties voor handreiniging

Je wast de handen met water en zeep: 5 bij zichtbaar vuil; 5 bij plakkerig aanvoelen; 5 na bezoek aan het toilet; 5 na neus snuiten, niezen of hoesten. z Indicaties voor handdesinfectie

Je desinfecteert je handen met handdesinfectans: 5 voor handcontact met de patiënt; een hand geven valt hier buiten; 5 voor schone en aseptische handelingen, ook waarbij geen handschoenen worden gedragen (voor het aantrekken van handschoenen); 5 na mogelijk handcontact met lichaamsvloeistoffen of oppervlakken/materialen die met lichaamsvocht in aanraking zijn geweest (daarmee ook na het uitrekken van handschoenen); 5 na handcontact met de patiënt; een hand geven valt hier buiten; 5 na handcontact met de directe omgeving van de patiënt.

4

68

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4

. Figuur 4.4  Handsfree dispensers voor zeep en handalcohol

z Handverzorging

5 Dek open wondjes of huidbeschadigingen af met een waterafstotend pleister, ook wanneer je handschoenen draagt. 5 Gebruik zo nodig vochtinbrengende huidcrème aan het einde van de werkdag. z Middelen bij handhygiëne waterkraan

gebruik een kraan met handsfree bediening

zeep

gebruik vloeibare zeep uit een dispenser (.fig. 4.4)

handdesinfectans

gebruik bij niet-chirurgische handdesinfectie een handdesinfectans dat voldoet aan Europese normering EN 1500 en is voorzien van een N-nummer gebruik bij chirurgische (preoperatieve) handdesinfectie een handdesinfectans dat voldoet aan de Europese normering NEN-EN 12791 en is voorzien van een N-nummer gebruik handdesinfectans uit een dispenser

handcrème

gebruik zo nodig handcrèmes uit kleine tubes voor persoonlijk gebruik of uit dispensers met wegwerpbare containers

dispensers

raak het tuitje van een dispenser of de mond van een tube niet aan tijdens het gebruik gebruik geen dispensers met een navulbaar reservoir

? Opdracht 4.38 Doe een onderzoek naar middelen bij handhygiëne. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wat is minder schadelijk voor de huid: handdesinfectans of het wassen met water en zeep? Onderbouw je antwoord.

69 4.7 · Accidenteel bloedcontact

? Opdracht 4.39 Noem het voordeel van het gebruik van desinfectie met een handdesinfectans boven het reinigen met water en zeep. ? Opdracht 4.40 Doe een onderzoek naar aseptische handelingen. 5 Wat zijn aseptische handelingen? 5 Noem enige voorbeelden. ? Opdracht 4.41 Doe een onderzoek naar het gebruik van handschoenen. 5 Moet je handschoenen dragen voorafgaand aan de behandeling bij het ophalen en klaarleggen van schoon instrumentarium en materialen, of volstaat desinfectie? ? Opdracht 4.42 Fotokaart Handen reinigen Maak een fotokaart over het reinigen (wassen) van je handen. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 Maak op A4/A5-formaat een fotokaart van de stappen/procedure die je doorloopt tijdens het wassen van je handen. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt. ? Opdracht 4.43 Fotokaart Handen desinfectie Maak een fotokaart over het desinfecteren van je handen. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 Maak op A4/A5-formaat een fotokaart van de stappen/procedure die je doorloopt tijdens het desinfecteren van je handen. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt.

4.7

Accidenteel bloedcontact

Bij accidenteel bloedcontact kunnen door contact met bloed of met bloed verontreinigde lichaamsvloeistoffen ziekteverwekkers worden overgebracht van mens op mens. Een dergelijk contact kan ontstaan na een prik-, spat-, snij- of bijtincident. z Algemene voorzorgsmaatregelen bij accidenteel bloedcontact

5 Gebruik waar van toepassing persoonlijke beschermmiddelen: oogbescherming, mond-neusmasker, handschoenen, beschermende werkkleding en gesloten schoenen. 5 Reinig instrumenten machinaal in plaats van handmatig. 5 Gebruik bij het handmatig reinigen van gebruikt instrumentarium stevige disposable handschoenen ? Opdracht 4.44 Risicovolle momenten voor een accidenteel bloedcontact zijn onder andere het terugsteken van een naald in het hoesje (recappen). Het verbod op het recappen (terugzetten van doppen op injectienaalden) is van kracht sinds 1 januari 2012. Doe een onderzoek naar recappen.

4

70

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

5 Wat is recappen? 5 Zoek op het internet en/of de literatuur naar een afbeelding van een recapstandaard.

4

? Opdracht 4.45 Bekijk filmpjes op YouTube, met als zoekterm: 5 Sharpsafe naaldencontainer gebruiksinstructie (instructie voor het afkoppelen van naalden en scalpelmesjes). Vorm met drie of vier klasgenoten een groepje en ga een gesprek aan over de filmpjes. 5 Wat viel jullie op? 5 Wat heb je geleerd? ? Opdracht 4.46 Doe een onderzoek naar accidenteel bloedcontact. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Beschrijf de vier punten hoe accidenteel bloedcontact te voorkomen. ? Opdracht 4.47 In de RIM is de handelswijze bij accidenteel bloedcontact beschreven. 5 Maak een protocol van maximaal een A4 over hoe te handelen bij een prikaccident. 5 Noteer de gegevens van de instanties als KNMT-PrikPunt, arbodienst, de lokale GGD of de afdeling Infectiepreventie van het regionale ziekenhuis. 5 Beschrijf in eigen woorden de procedure bij een wond aan de huid. 5 Beschrijf in eigen woorden de procedure bij besmetting van slijmvliezen. 5 Beschrijf in eigen woorden hoe om te gaan met bijtaccidenten. 5 Overleg met je klasgenoten. Komen jouw procedures overeen met die van je klasgenoten? Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Opdracht 4.48 In de RIM zijn algemene voorschriften opgenomen voor hygiënemaatregelen bij het uitvoeren van chirurgische verrichtingen, zoals implantologie en parodontale chirurgie. 5 Beschrijf deze voorschriften.

4.8

 einiging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en R materialen

Reiniging en desinfectie van apparatuur en materialen vormen samen met handhygiëne en reiniging, desinfectie en sterilisatie van instrumenten de basis van de hygiënemaatregelen in de praktijk voor mondzorg. schoon

onder schoon verstaan we het ontbreken van zichtbaar vuil, alsmede zichtbare verontreiniging

reiniging

onder reiniging verstaan we het verwijderen van zichtbaar vuil, alsmede zichtbaar en onzichtbaar organisch materiaal, om te voorkomen dat micro-organismen zich kunnen handhaven, vermeerderen en verspreiden

desinfectie

onder (thermische of chemische) desinfectie verstaan we het verminderen van het aantal micro-organismen (bacteriën, schimmels en virussen) op levenloze oppervlakken, alsmede op intacte huid en slijmvliezen, tot een voor het gebruiksdoel aanvaardbaar contaminatieniveau

71 4.8 · Reiniging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en materialen

z Praktijkruimten

In een praktijk voor mondzorg onderscheiden we twee soorten ruimten: 1. Kritische ruimten. Dit zijn de behandelruimten en ruimten voor reiniging, desinfectie en sterilisatie van instrumentarium en materialen. In deze ruimten wordt gewerkt met patiënten, patiëntmateriaal en met vuil en schoon instrumentarium. 2. Niet-kritische ruimten. Dit zijn de toiletten, eetruimte, entree, gang, kantoor, wachtkamer. In deze ruimten wordt niet behandeld, is geen patiëntmateriaal aanwezig en wordt geen instrumentarium verwerkt. z Inrichting kritische ruimten

In kritische ruimten staat alleen meubilair dat voor de functie van de ruimte noodzakelijk is. Vloeren en meubilair zijn zo veel mogelijk glad en goed te reinigen. Om kruisbesmetting te voorkomen is een duidelijke scheiding tussen besmette (vuile) en niet-besmette (schone) materialen op de werkbladen en in kasten essentieel. Om werkbladen goed te kunnen reinigingen en desinfecteren mogen ze uitsluitend apparatuur en instrumentarium bevatten die voor de individuele behandeling noodzakelijk zijn. Scheid het werkblad in een schoon en vuil gedeelte, waarbij adequate routing van instrumentarium en medewerkers hoort. z Routing

De routing van instrumentarium moet logisch zijn. Na gebruik moet besmet materiaal op een plek verzameld worden van waaruit de reiniging en desinfectie eenvoudig kunnen plaatsvinden. Je kunt trays het beste afruimen buiten de behandelkamer, in een aparte ruimte: de sterilisatieruimte, ook wel RDS-ruimte genoemd. Hier kunnen de disposables weggegooid worden en de instrumenten in de betreffende reinigingsapparaten geplaatst worden. Routing in de sterilisatieruimte is ook: van vuil naar schoon, dus ook scheiding vuil en schoon. In een schone hoek van deze ruimte worden vervolgens de trays weer opgedekt voor de verschillende soorten behandelingen en tot slot worden de schone, kant-en-klare trays naar de behandelkamer gebracht. z RDS-ruimte

De ruimte voor reiniging-, desinfectie- en sterilisatiewerkzaamheden wordt ook wel de RDSruimte genoemd. Ze valt onder de kritische ruimten binnen de praktijk. Een mondzorgpraktijk beschikt idealiter over een aparte ruimte voor reiniging, desinfectie en sterilisatie van instrumentarium. Binnen deze kritische ruimte wordt een zichtbare scheiding tussen schoon en vuil gerealiseerd. De routing binnen de RDS-ruimte, van vuil naar schoon, kan worden gestuurd door de juiste opstelling van de apparatuur en de werkbladen. Een andere veelgebruikte manier is het werken met de kleuren groen (schoon) en rood (besmet) in ledverlichting of beplating op de achterwand boven het werkblad. ? Opdracht 4.49 Op welke manier is de routing binnen jullie RDS-ruimte op school aangemerkt als schoon en vies? ? Opdracht 4.50 Doe een onderzoek naar reiniging van de unit. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Welke aanbeveling wordt er gedaan ten aanzien van werkbladen, apparatuur en materialen reinigen? Beschrijf de punten in eigen woorden.

4

72

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4

. Figuur 4.5 Desinfectiedoekjes

z Desinfectiemiddelen

Voor het desinfecteren van oppervlakten, ruimten, apparatuur en materialen in de praktijk voor mondzorg komen de volgende desinfectantia in aanmerking: 5 alcohol; 5 chloor; 5 peroxiden; 5 quarternaire ammoniumverbindingen (quats); 5 glucoprotamine (let op: voor materialen kan dit waarschijnlijk niet of is het niet voldoende). NB: Met chloorhexidine nooit oppervlakken desinfecteren! Dit is alleen een huiddesinfectans. z Reiniging en desinfectie

De desinfecterende werking van de meeste middelen wordt sterk geremd door de aanwezigheid van eiwitten, bij verontreinigingen met organisch materiaal (zoals speeksel, bloed e.d.). Daarom zijn reiniging en desinfectie altijd twee verschillende, eventueel op elkaar volgende, processen. Verontreiniging met bloed wordt dus eerst verwijderd met wegwerpdoekjes. Vervolgens wordt het oppervlak met een schoon doekje of tissue met een alcoholoplossing van ten minste 70 % of een ander geschikt desinfectans gedesinfecteerd. Door gebruik te maken van disposable schoonmaakdoekjes (.fig. 4.5) wordt voorkomen dat via schoonmaakdoekjes microorganismen worden verspreid. Desinfecteren van werkoppervlakken, apparatuur en materialen dient daarom altijd te worden uitgevoerd met doekjes of tissues voor eenmalig gebruik. ? Opdracht 4.51 Doe een onderzoek naar niet-klinische handelingen. 5 Welke twee niet-klinische, patiëntgebonden handelingen kunnen plaats vinden in de behandelruimte?

z Apparaten voor reiniging en sterilisatie

Het spreekt vanzelf dat alles in een tandartspraktijk goed schoon moet zijn. Veel instrumenten die in de mond van de patiënt worden gebruikt, dienen zelfs vrij te zijn van iedere mogelijke besmettingsbron en moeten dus steriel zijn. Een veel gebruikte sterilisator in de

73 4.8 · Reiniging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en materialen

. Figuur 4.6  Ultrasoon reinigingsapparaat

tandheelkunde is de autoclaaf. Hierin worden instrumenten en materialen met hete stoom onder druk gesteriliseerd. Een ultrasoon reinigingsapparaat maakt instrumenten door middel van hoogfrequente trillingen zeer goed huishoudelijk schoon. Een derde apparaat is de thermodesinfector. Dit is een afwasmachine die tandheelkundig instrumentarium vrijwel kiemvrij maakt. De machine wast koud voor en bereikt daarna een temperatuur van rond de 90 °C. Belangrijk punt bij werken met de apparaten voor reiniging en sterilisatie is dat je als medewerker goed opgeleid bent in het bedienen van deze apparatuur en dat je ook kunt beoordelen of processen goed verlopen zijn. Dus: training! z Ultrasoon reinigingsapparaat

Het ultrasone reinigingsapparaat (.fig. 4.6) dient voor het reinigen van voorwerpen door middel van ultrasone trillingen. Geluidsenergie, opgewekt door een piëzo-elektrisch element, van een frequentie die ver boven het hoorbare ligt (25–40 kHz), wordt overgedragen op de vloeistof waarin zich de instrumenten bevinden. Aan het oppervlak van de te reinigen voorwerpen ontstaan als gevolg van de geluidstrillingen beurtelings verdichtingen en verdunningen, zodat de druk ter plaatse afwisselend hoger en lager wordt. Hierdoor ontstaan daar microscopisch kleine vacuümbelletjes, die groter worden en vervolgens ineenklappen, waardoor het water met grote kracht op de ondergrond slaat; men noemt dit effect cavitatie. Op deze wijze worden de verontreinigingen losgeslagen. Ook hier geldt dat een goede instructie, opleiding of training voor de medewerkers die met dit apparaat werken, noodzakelijk is. ? Opdracht 4.52 Doe een onderzoek naar ultrasoon reinigen. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Onder welke zes voorwaarden werkt ultrasone reiniging voldoende effectief? ? Opdracht 4.53 Protocol Ultrasoon reinigingsapparaat Neem bijlage 1 erbij, deze vind je achterin dit boek. Maak volgens de stappen een protocol voor het ultrasoon reinigingsapparaat.

4

74

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4

. Figuur 4.7 Thermodesinfector

Aanpak Maak een handzaam protocol op basis van de aanwijzingen van de fabrikant voor het ultrasoon reinigingsapparaat in je praktijklokaal. 5 Maak hierbij gebruik van foto’s. 5 Beschrijf stap voor stap hoe je het ultrasoon reinigingsapparaat inricht en bedient. 5 Beschrijf ook op welke manier je je eigen veiligheid waarborgt. NB: Maak gebruik van het internet en literatuur, bijvoorbeeld het boek Infectiepreventie van A tot Z. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

z Thermodesinfector

Thermische desinfectie vindt plaats in de thermodesinfector (TDI). Een thermodesinfector (.fig. 4.7) reinigt en desinfecteert in één proces. ? Opdracht 4.54 Protocol Thermodesinfector Neem bijlage 1 erbij, deze vind je achterin dit boek. Maak volgens de stappen een protocol voor de thermodesinfector. Aanpak Maak een handzaam protocol op basis van de aanwijzingen van de fabrikant voor de thermodesinfector in je praktijklokaal.

75 4.8 · Reiniging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en materialen

5 Maak hierbij gebruik van foto’s. 5 Beschrijf stap voor stap hoe je de thermodesinfector inricht en bedient. 5 Beschrijf ook op welke manier je je eigen veiligheid waarborgt. NB: Maak gebruik van het internet en literatuur, bijvoorbeeld het boek Infectiepreventie van A tot Z. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

Instrumentarium dat wordt aangeschaft moet geschikt zijn voor de reinigings-, desinfectie-, sterilisatieprocessen in de praktijk (dus voor de aanwezige apparatuur en middelen). Het komt voor dat instrumentarium niet bestand is tegen vocht, hoge temperaturen of de chemicaliën die gebruikt worden door de thermodesinfector. Alleen als er geen vergelijkbaar instrumentarium beschikbaar is dat daar wel tegen bestand is, mag dat instrumentarium handmatig worden gereinigd en daarna chemisch gedesinfecteerd. Adviezen hierbij zijn: 5 Draag bij handmatig reinigen stevige disposable handschoenen, een mond-neusmasker en een bril. 5 Droog het instrumentarium na reiniging met een disposable doek (vergeet niet om eerst goed af te spoelen om al het reinigingsmiddel weg te spoelen). 5 Desinfecteer het instrumentarium chemisch met een daarvoor bestemd chemisch desinfectans volgens de aanwijzingen van de fabrikant. ? Opdracht 4.55 Doe een onderzoek naar desinfectie en sterilisatie. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wat is thermische desinfectie? 5 Wat is chemische desinfectie? 5 Wat is sterilisatie? ? Opdracht 4.56 Doe een onderzoek naar de verschillende categorieën instrumenten. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Welke instrumenten vallen onder de categorie A, B en welke onder C? 5 Beschrijf de instrumenten en benoem de benodigdheden voor deze categorie.

z Sterilisatie

Sterilisatie met stoom is binnen de gezondheidszorg in Nederland de meest toegepaste vorm van sterilisatie. Stoomsterilisatie is effectief tegen alle micro-organismen. Het is toepasbaar voor hittebestendige instrumenten, textiel en vloeistoffen. Dankzij moderne besturingssystemen op stoomsterilisatoren zijn de processen snel, betrouwbaar en controleerbaar. NB: Een sterilisator wordt in de praktijk vaak een autoclaaf (.fig. 4.8) genoemd. ? Opdracht 4.57 Protocol Sterilisator Neem bijlage 1 erbij, deze vind je achterin dit boek. Maak volgens de stappen een protocol voor de sterilisator.

4

76

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

4

. Figuur 4.8  Sterilisator (autoclaaf )

Aanpak Maak op basis van de aanwijzingen van de fabrikant een handzaam protocol voor de sterilisator in je praktijklokaal. 5 Maak hierbij gebruik van foto’s. 5 Beschrijf stap voor stap hoe je de sterilisator inricht en bedient. 5 Beschrijf ook op welke manier je je eigen veiligheid waarborgt. NB: Maak gebruik van het internet en literatuur als het boek “Infectiepreventie van A tot Z”. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Opdracht 4.58 5 Leg in je eigen woorden uit wat de verschillen tussen de TDI en de sterilisator zijn. ? Opdracht 4.59 Doe een onderzoek naar de werking van de sterilisator. 5 Met welke vloeistof vul je de autoclaaf? Met kraanwater, gedemineraliseerd water of gedestilleerd water? Motiveer je antwoord.

Steriele instrumenten en materialen blijven steriel zolang de verpakking droog en onbeschadigd en niet te oud is. In te volle lades is het risico op beschadiging van verpakkingen groot. In de meeste ziekenhuizen wordt na sterilisatie van verpakt instrumentarium een uiterste houdbaarheidstermijn van zes maanden aangehouden. z Belangrijk

5 Hersteriliseer uiterlijk zes maanden na datum van sterilisatie. 5 Verpak het instrumentarium voor hersterilisatie in een nieuwe, geschikte sterilisatieverpakking. 5 Instrumentarium in vochtig geworden of beschadigde verpakking moet opnieuw verpakt en gesteriliseerd worden. 5 Vermeld de einddatum van steriliteit op de verpakking. Gebruik hiervoor een etiket. Schrijf nooit op de verpakking!

77 4.8 · Reiniging, desinfectie van oppervlakken, ruimten, apparatuur en materialen

z Meerfunctiespuit

De meeste meerfunctiespuiten zitten vast aan de unit en kunnen na de behandeling niet worden los gekoppeld voor reiniging en desinfectie. De meerfunctiespuit wordt veelal gebruikt met een disposable tip en wordt daarbij of voorzien van een sleeve die na elke behandeling wordt verwijderd, of de meerfunctiespuit wordt na de behandeling handmatig gereinigd en daarna gedesinfecteerd met een voor dat doel geschikt desinfectans. Een disposable tip voor een meerfunctiespuit wordt na elke behandeling verwijderd en de leiding wordt na elke patiënt tien seconden doorgespoeld. z Hand- en hoekstukken

Hand- en hoekstukken die gebruikt worden tijdens een behandeling raken zowel in- als uitwendig besmet. Dit heeft tot gevolg dat na gebruik de hoekstukken gesteriliseerd of gedesinfecteerd moeten worden. Bij reiniging worden speeksel en bloed verwijderd. Daarna wordt het hoekstuk gesteriliseerd of gedesinfecteerd. Als laatste wordt het hoekstuk opnieuw geolied. Dit alles gebeurt in een speciaal apparaat voor reiniging, desinfectie en sterilisatie ineen. Het meest gebruikte apparaat in praktijken is de Sirona DAC. Maar we kennen ook de KaVo Lifetime. ? Opdracht 4.60 Protocol Reiniging van hand- en hoekstukken Neem bijlage 1 erbij, deze vind je achterin dit boek. Maak volgens de stappen een protocol voor het reinigen van hand- en hoekstukken. Aanpak Maak op basis van de aanwijzingen van de fabrikant een handzaam protocol voor het reinigingsapparaat in je praktijklokaal. 5 Maak hierbij gebruik van foto’s. 5 Beschrijf stap voor stap hoe je het reinigingsapparaat voor hand- en hoekstukken inricht en bedient. 5 Beschrijf ook op welke manier je je eigen veiligheid waarborgt. NB: Maak gebruik van het internet en literatuur, bijvoorbeeld het boek Infectiepreventie van A tot Z. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

z Lichtapparaat

Normaal huishoudelijk schoonmaken is voldoende voor de behuizing. Alles wat met de patiënt in aanraking komt, moet natuurlijk op zijn minst gedesinfecteerd worden. z Water uit de behandelunit

Het water uit de behandelunit komt in contact met de slijmvliezen van de mond-keelholte van de patiënt en kan worden doorgeslikt. Geproduceerde aerosolen worden ingeademd door de patiënt en het mondzorgkundig team. Gecontamineerd water uit de behandelunit is om deze reden een potentieel risico op besmetting voor patiënten en het mondzorgkundig team. In de leidingen van de behandelunit is de stroomsnelheid van het water zeer laag en buiten werktijd staat het water in de behandelunit helemaal stil. In combinatie met het materiaal van de leidingen en de temperatuur van het unitwater leidt dit onvermijdelijk tot een zeer snelle groei van biofilm en bacteriegroei in de leidingen van de behandelunit. De aantallen

4

78

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

bacteriën in het water uit een schone behandelunit liggen na een week normaal gebruik, zonder gebruik van een desinfectans, boven de toegestane norm. Na twee minuten doorspoelen zijn er ongeveer de helft minder planktonisch levende bacteriën aanwezig in de leidingen van de behandelunit. De al aanwezige biofilm wordt door het spoelen met water echter niet verwijderd en doorspoelen is dus geen garantie voor een schone behandeleenheid.

4

? Opdracht 4.61 Bekijk in de RIM het overzicht risicofactoren, beheersmaatregelen en procescontrole met betrekking tot microbiologische kwaliteit water uit de behandelunit. 5 Een risicofactor is de terugslag van micro-organismen. In welke situatie denk je dat dit voorkomt? 5 Wat is de beheersmaatregel die daarbij hoort? ? Opdracht 4.62 De tandarts (de praktijkhouder) is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het water (zorgplicht). Ondanks dat de leidingen volgens een protocol worden gespoeld en gedesinfecteerd, is de tandarts (praktijkhouder) verplicht de behandelunits halfjaarlijks te laten testen. Om aan deze zorgplicht te voldoen, volstaat de watertest. Er zijn veel bedrijven die deze watertest aanbieden. 5 Zoek minimaal drie bedrijven die een watertest aanbieden. 5 Wat zijn de kosten wanneer je zelf het water halfjaarlijks wilt testen? 5 Wat zijn de kosten om half jaarlijks te laten testen? ? Opdracht 4.63 Doe een onderzoek naar reiniging van de afzuigunit. Maak hierbij gebruik van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wanneer en hoe wordt geadviseerd de afzuigunit (en slang) te reinigen?

4.9

Eindopdrachten

Eindopdracht 4.64 Protocol Opstarten van de dag Hierna vind je een voorbeeldprotocol Opstarten van de dag hoe volgens de RIM te handelen wanneer je ’s ochtends de werkdag in de praktijk begint. 1. Bekijk dit protocol en vergelijk het met het protocol dat op school gebruikt wordt. Benoem de verschillen. 2. Hebben de verschillen je inzichten gegeven? Benoem deze. 3. Maak eventueel een aangepast protocol voor het begin van de werkdag in jullie praktijklokaal. 4. Maak je het protocol eigen door veel te oefenen. 5. Zodra je de praktijk in gaat voor je beroepspraktijkvorming (BPV), vergelijk je het door jou gemaakte protocol met dat van de praktijk. Benoem de verschillen. Bespreek deze verschillen met het praktijkteam. NB: Werk van schoon naar vies! Je mag best je eigen invulling geven aan het protocol mits je aanhoudt dat je werkt van schoon naar vies!

79 4.9 · Eindopdrachten

z Voorbeeldprotocol Opstarten van de dag



1. Omkleden. 2. Handen reinigen met water en zeep (reiniging). 3. Apparatuur aanzetten (compressor, computers, behandelunit e.d.). 4. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 5. Instrumentarium uitruimen uit de TDI en/of autoclaaf. 6. Instrumentarium inruimen in de behandelkamer. 7. Behandelstoel gereed maken. Denk aan: doorspoelen hoekstukken en meerfunctiespuit (minstens dertig seconden). 8. Hoekstukken en meerfunctiespuit schoonmaken met alcohol 70 % en laten drogen aan de lucht. 9. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 10. Voorraden aanvullen (indien nodig) eventueel tandtechniekwerk bij elkaar zoeken. 11. Dagplanning uitdraaien (indien nodig). 12. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 13. Instrumenten en materialen klaarzetten voor de eerste patiënt (eventueel afdekken indien het langer duurt voordat de patiënt de ruimte binnenkomt of voordat de behandeling begint). 14. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 15. De patiënt ophalen. 16. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 17. Mondmasker voordoen, beschermbril opzetten. 18. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 19. Handschoenen aantrekken. Klaar voor de behandeling. Eindopdracht 4.65 Protocol Tussen de patiëntbehandelingen Hieronder vind je een voorbeeldprotocol Tussen de patiëntbehandelingen: hoe volgens de RIM te handelen nadat de ene patiënt de behandelruimte heeft verlaten en voordat de behandeling van de volgende patiënt kan beginnen. 1. Vergelijk het voorbeeldprotocol met het protocol zoals dat door jou op school gebruikt wordt. Benoem de verschillen. 2. Hebben de verschillen je inzichten gegeven? Benoem deze. 3. Maak eventueel een aangepast protocol voor de handelingen tussen twee patiënten. 4. Maak je het protocol eigen door veel te oefenen. 5. Zodra je de praktijk in gaat voor je beroepspraktijkvorming (BPV) vergelijk je het door jou gemaakte protocol met dat van de praktijk. Benoem de verschillen en bespreek ze met het praktijkteam.

z Voorbeeldprotocol Tussen de patiëntbehandelingen

1. De handschoenen uitdoen, de bril afzetten, het mondmasker afdoen. 2. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 3. De patiënt instructie geven (eventueel vervolgafspraak maken) en daarna begeleiden naar de uitgang. 4. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie).

4

80

4

Hoofdstuk 4 · Infectiepreventie

5. Schone handschoenen aantrekken. 6. Tray wegbrengen*. Alles op de tray zetten wat in de TDI en/of in de autoclaaf moet (of in de prullenbak kan), denk aan: hoekstukken, afzuigcanules, disposables (patiëntenservet e.d.). 7. Handschoenen uittrekken en handen inwrijven met handalcohol (desinfectie), in de sterilisatieruimte. 8. Schone handschoenen aantrekken (in de behandelkamer). 9. Unit schoonmaken (koppelstukken voor de hoekstukken, meerfunctiespuit, ook de slangen), van schoon naar vies! 10. Pak een nieuw, schoon, tissue. 11. Stoel (hoofdsteun, armleuningen, lamp e.d.) schoonmaken, van schoon naar vies! 12. Afzuigslangen doorspoelen met water uit de spittoon of een bekertje water (indien bloedige ingreep). 13. De houder waar de afzuigslangen in hangen/klemmen schoonmaken en ten slotte de slangen schoonmaken, van schoon naar vies! 14. Spittoon eerst buitenkant dan binnenin reinigen (van schoon naar vies) met een prop tissues. 15. Handschoenen uittrekken en handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 16. Handvaten, kastjes en werkblad schoonmaken. 17. Handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 18. Alles klaarmaken voor de volgende patiënt. Zie hiervoor het protocol Opstarten van de dag vanaf punt 13. * In de ideale situatie blijven de instrumenten in de behandelkamer en worden ze luchtdicht weggelegd totdat ze opgehaald worden door de sterilisatieassistent. Eindopdracht 4.66 Protocol Einde van de werkdag Hieronder vind je een voorbeeldprotocol Einde van de werkdag: hoe volgens de RIM te handelen voordat je aan het einde van de werkdag de praktijk afsluit. 1. Vergelijk dit protocol met het protocol dat op school gebruikt wordt. Benoem de verschillen. 2. Hebben de verschillen je inzichten gegeven? Benoem deze. 3. Maak eventueel een aangepast protocol voor het einde van de werkdag in jullie praktijklokaal. 4. Maak je het protocol eigen door veel te oefenen. 5. Zodra je de praktijk in gaat voor je beroepspraktijkvorming (BPV) vergelijk je het door jouw gemaakte protocol met dat van de praktijk. Benoem de verschillen en bespreek ze met het praktijkteam. NB: Werk van schoon naar vies!

z Voorbeeldprotocol Einde van de werkdag



1. De handschoenen uitdoen, de bril afzetten, het mondmasker afdoen. 2. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 3. De (laatste) patiënt instructie geven (eventueel vervolgafspraak maken) en uitlaten. 4. De handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 5. Schone handschoenen aantrekken

81 4.9 · Eindopdrachten

6. Tray wegbrengen*. Alles op de tray zetten wat in de TDI en/of in de autoclaaf moet (of in de prullenbak kan), denk aan: hoekstukken, afzuigcanules, disposables (patiëntenservet e.d.). 7. Handschoenen uittrekken, handen inwrijven met handalcohol (desinfectie), in de sterilisatieruimte. 8. Uit de sterilisatieruimte meenemen naar behandelkamer: “hondenbak” (of fles) en fles schoonmaakmiddel (alvast scheut in wasbak en spittoon). 9. “Hondenbak” (of fles) met daarin een detergens (b.v. Orotol) of een mix van alcohol en water (verhoudingen 50–50) plaatsen onder de afzuigslangen. 10. Schone handschoenen aantrekken (in de behandelkamer). 11. De afzuigslangen op de ”hondenbak” of fles met daarin een detergens plaatsen. 12. Unit schoonmaken (koppelstukken voor de hoekstukken, meerfunctiespuit, ook de slangen), van schoon naar vies! 13. Een nieuw, schoon, tissue pakken en daarmee de stoel (hoofdsteun, armleuningen, lamp e.d.) schoonmaken, van schoon naar vies! 14. De behandelunit in de hoogste stand plaatsen. 15. Een nieuw, schoon, tissue pakken en daarmee de houder waarin de afzuigslangen hangen/ klemmen schoonmaken en ten slotte de slangen, van schoon naar vies! 16. Het spittoon eerst aan buitenkant dan binnenin reinigen (van schoon naar vies) met een prop tissues. Indien van toepassing, zeefje in spittoon reinigen. 17. Zeefjes afzuigslangen legen met een prop tissues. Amalgaamresten in pot met amalgaamresten (1 keer per week) en het zeefje afspoelen onder de kraan. 18. Wasbak reinigen met schoonmaakmiddel en een prop tissues. 19. Handschoenen uittrekken en handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 20. Handvaten, kastjes en werkblad afnemen. 21. Handen inwrijven met handalcohol (desinfectie). 22. Voorraden aanvullen (indien nodig). 23. Prullenbakken legen. 24. Vloer aanvegen en (indien nodig) dweilen. 25. Stoel, unit en omgeving in ordelijke staat achterlaten, dus stoel en andere apparatuur uitzetten. Unit omhoog, tray boven behandelstoel, lamp omlaag. 26. Handen wassen. * In de ideale situatie blijven de instrumenten in de behandelkamer en worden deze luchtdicht weggelegd totdat ze opgehaald worden door de sterilisatieassistent.

4

83

Instrumenteren Samenvatting In dit hoofdstuk gaan we nader in op hoe op een ergonomisch verantwoorde manier met de instrumenten gewerkt moet worden. De instrumenten vakkundig hanteren leer je door veel in de praktijk te oefenen, met klasgenoten en collega’s, maar beter nog met de tandarts zelf.

5.1 De basisset – 84 5.2 Four-handed dentistry – 86 5.2.1 Uitvoering four-handed dentistry – 88 5.2.2 Instrumenteren spiegel en sonde – 90

5.3 De afzuigbuis hanteren – 94 5.3.1 Instrumenteren afzuigbuis – 96 5.3.2 Instrumenteren meerfunctiespuit – 97

5.4 Eindopdrachten – 97

 igitaal aanvullende content D De online versie van dit artikel (7https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_5) bevat aanvullend materiaal, toegankelijk voor daartoe geautoriseerde gebruikers. © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_5

5

84

Hoofdstuk 5 · Instrumenteren

5.1

5

De basisset

Het klaarzetten van de benodigde middelen en materialen vereist een vooruitziende blik. Je kunt ervoor kiezen om voor iedere behandeling apart een tray klaar te maken als de p ­ atiënt komt. Handiger is het om in de dagagenda te controleren welke afspraken er die ochtend zijn en daarop al zo veel mogelijk te anticiperen. Als er in totaal twaalf patiënten komen, zet je bijvoorbeeld twaalf basissets klaar en een extra set voor het geval dat. Daarna kijk je welke basissets je al kunt aanvullen met ander instrumentarium dat nodig is voor specifieke behandelingen. Waar bestaat zo’n basisset (ook wel basistray genoemd) meestal uit: 5 een mondspiegel; 5 een sikkelsonde; 5 een pincet; 5 een excavator; 5 een Ash 6 en een Ash 49 of kunstof (of teflon gecoat instrument) ook wel tefloninstrument genoemd. Mondspiegel Spiegel om in een goede houding om een hoek te kijken.

Sikkelsonde Sonde om oppervlakten mee af te tasten.

Pincet Pincet om iets mee vast te klemmen, maar ook een pincet voor op het werkblad om tijdens de behandeling nog iets wat je vergeten bent klaar te leggen erbij te pakken.

Ash 6 Ash 6 om materiaal te bewerken en aan te brengen.

85 5.1 · De basisset

Ash 49 Ash 49 om te stoppen en te bewerken.

Excavator Excavator om iets uit te krabben.

Kunststof instrumenten Kunststof instrumenten zijn verkrijgbaar in verschillende modellen.

Tip Wanneer je een behandeling in de onderkaak hebt, leg je een mondspiegel voor de tandarts klaar en een voor jezelf. Deze extra spiegel is erg handig voor het afhouden van de tong, dan wel wang.

z Behandeltray

In sommige praktijken is het gebruikelijk instrumenten na het schoonmaken en steriliseren in een lade van de instrumentenkast op te bergen en te bewaren. Daarbij worden gelijksoortige instrumenten bij elkaar gelegd. Voor de behandeling worden dan de benodigde instrumenten door de assistent gereed gelegd. In andere praktijken wordt er gewerkt met zogenaamde kant-en-klaartabletten of pre-prepared trays. De instrumenten worden hierbij niet meer afzonderlijk uit de kast gehaald, want alle voor een bepaalde behandeling noodzakelijke instrumenten liggen op een tablet bij elkaar. De tabletten worden bewaard in een speciaal daarvoor bestemde kast, waarin ze boven elkaar in rekken gestapeld kunnen worden. Jij kunt dan met één greep alle benodigde instrumenten tevoorschijn halen en gereed leggen op de daarvoor bestemde plaats. Wanneer een patiënt langskomt voor een controle, is de tray wat minder gevuld. Denk dan aan: 5 een mondspiegel; 5 een pocket- en/of sikkelsonde.

5

86

Hoofdstuk 5 · Instrumenteren

Tip Zorg er altijd voor dat je een extra (schoon) pincet op het werkblad hebt liggen. Dit pincet, ook wel het werkbladpincet genoemd, mag dus niet in de mond gebruikt worden/zijn. Dit extra (schone) pincet is nodig om tijdens een behandeling noodzakelijke instrumenten en/of materialen volgens de RIM uit de behandellades te halen. Zo voorkom je contaminatie.

5

Voor het compleet opdekken van de instrumententray is het noodzakelijk om voor een behandeling het behandelplan te kennen. Op basis daarvan kan bij het klaarmaken van de behandeltray bijvoorbeeld al gelijk de juiste matrix en het goede aantal wiggen op de tray worden gelegd. Meer hierover in de 7 H. 6 tot en met 12. ? Opdracht 5.1 Fotokaart Inhoud behandellades Maak een fotokaart met de inhoud van de behandellades. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 In je praktijklokaal vind je een of meer behandelunits met ladeblokken of mobile cabinets. Maak op A5 fotokaarten van de inhoud van de behandellades. 5 Maak foto’s van de inhoud en vul de fotokaart desgewenst aan met de benamingen van het instrumentarium en de materialen. 5 Bewaar deze fotokaarten zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk bij de hand hebt.

5.2

Four-handed dentistry

Het begrip four-handed dentistry wordt algemeen gebruikt voor situaties waarbij de tandartsassistent tijdens behandelingen zonder onderbreking aan de stoel assisteert. De werkzaamheden van de assistent kunnen inhoudelijk echter aanzienlijk variëren. Voor het overzicht van verschillende werkwijzen lijkt het daarom juist om alsnog met verschillende benamingen onderscheid aan te brengen tussen de diverse werkwijzen. Later hierover meer. z Assisteren aan de stoel

Het assisteren aan de stoel is in de jaren zestig van de vorige eeuw in Amerika vanwege het toentertijd heersende tandartsentekort sterk geïntensiveerd, omdat er op die manier sneller kon worden behandeld en er dus meer patiënten geholpen konden worden. De werkzaamheden van de assistent werden steeds meer gericht op het samen behandelen in plaats van op het assisteren en logistiek ondersteunen. Dit samen behandelen had zoveel voordelen dat dit behandelconcept nadien onder de naam four-handed dentistry (vierhandige tandheelkunde) is blijven bestaan. De uitgangspunten van four-handed dentistry zijn: 5 De productiviteit verhogen zonder verlies van kwaliteit van de zorg. 5 Stress en vermoeidheid van de behandelaars minimaliseren, waardoor de kans op blessures of ander ongemak dat door het werk ontstaat, afneemt. 5 Efficiënt omgaan met tijd en energie van de teamgenoten. 5 Het comfort van de patiënt optimaliseren doordat de behandeling zo min mogelijk tijd in beslag neemt en doordat er een ontspannen sfeer geschapen wordt vanwege het geringe aantal handbewegingen van de behandelaar, hetgeen een rustige indruk maakt.

87 5.2 · Four-handed dentistry

12 zone van de behandelaar 10

statische zone

11

1 2

9

3

8

zone van de assistent

4 7

5 6 zone voor transfer

. Figuur 5.1 Uurposities

Wanneer er four-handed gewerkt wordt, zit de behandelaar doorgaans in de negenuurpositie. Is er maar één persoon aan het werk, dan kan die behandelaar bij de behandelstoel ook een andere plek innemen (.fig. 5.1). Toelichting bij .fig. 5.1: 1. Operating zone: Het werkgebied rondom de patiënt waarbinnen de tandarts zich tijdens de behandeling kan bevinden. In uurpositie uitgedrukt: 8–11 uur. 2. Assistentzone: Gebied rond de behandelstoel waar de tandartsassistent zich tijdens de behandeling kan bevinden. In uurpositie uitgedrukt: 2–5 uur. 3. De transferzone: De plaats waar de instrumenten worden overgedragen. Deze zone bevindt zich vlak voor de kin van de patiënt op ongeveer 20 cm boven de borst. In uurpositie uitgedrukt: 5–8 uur. 4. Statische zone: In de statische zone wordt niet gewerkt. De behandelaar kan op drie niveaus samenwerken met een tandartsassistent: 1. Minimaal: afzuigen en hanteren van de meerfunctiespuit. 2. Medium: aangevuld met het overreiken van handinstrumentarium. 3. Maximaal: aangevuld met aangeven van dynamische instrumenten. z Four-handed dentistry, concept minimaal

De tandartsassistent zuigt af en hanteert de meerfunctiespuit voor schoonspoelen van de mond en droogblazen van de mondspiegel. Voor deze vorm van assistentie moet de assistent een afzuigeenheid en een meerfunctiespuit binnen haar bereik hebben. In principe kan deze werkwijze worden uitgevoerd bij verschillende type units, maar de ergonomische mogelijkheden hierbij verschillen, zowel voor de assistent als de tandarts. Een eventuele overgang naar een uitgebreidere toepassing van four-handed dentistry kan hierdoor worden beperkt.

5

88

Hoofdstuk 5 · Instrumenteren

z Four-handed dentistry, concept medium

Naast afzuigen en hanteren van de meerfunctiespuit dienen bij dit concept de handinstrumenten te worden overgereikt. Voor deze vorm van assistentie moet de assistent niet alleen over een afzuiger en een meerfunctiespuit kunnen beschikken, maar is tevens een goede bereikbaarheid van de instrumententray noodzakelijk. z Four-handed dentistry, concept maximaal

5

Naast het afzuigen, de bediening van de meerfunctiespuit, het overreiken van het handinstrumentarium reikt de assistent ook het roterende instrumentarium aan. Strikte voorwaarde voor deze werkwijze is het gebruik van een zweepunit, waarbij de instrumentenconsole boven de patiënt geplaatst wordt. Voor het overreiken van dynamische instrumenten aan de tandarts en het weer terugplaatsen hiervan moeten de instrumenten in de richting van de assistent zijn opgesteld. z Voorwaarden aan four-handed dentistry

Werken volgens het concept van four-handed dentistry stelt specifieke eisen aan het tandheelkundige team en de totale behandelsetting. We zetten hier de belangrijkste voorwaarden voor het team als geheel, de individuele teamleden, de bedrijfsvoering en de praktijkinrichting op een rij: 5 Het hele team moet gemotiveerd zijn om volgens dit concept te werken. De samenwerking aan de stoel is zo intensief, dat tandarts en assistent op elk moment volledig op elkaar moeten kunnen rekenen. 5 Gezamenlijke training is noodzakelijk om een goede houding, beweging en positie rond te stoel aan te leren die ergonomisch verantwoord is. 5 De teamleden moeten openstaan voor veranderingen: ze dienen bereid te zijn zich nieuwe gewoonten en technieken eigen te maken en oude, inefficiënte gewoonten af te leren. 5 Het kost tijd om deze werkwijze volledig in te voeren in de praktijk en elk nieuw teamlid zal hierin getraind moeten worden. 5 De overige bedrijfsvoering moet worden afgestemd op deze werkwijze: zo moet er een balieassistent beschikbaar zijn voor het beantwoorden van de telefoon en/of een omloopassistent voor het uitvoeren van logistieke taken rondom de behandeling. 5.2.1

Uitvoering four-handed dentistry

Wanneer tijdens de transfer wordt gesproken over terugnemen en aangeven is het de bedoeling dat deze handelingen krachtig en doelgericht uitgevoerd worden. Daarbij zijn de woorden terugpakken en in de hand duwen wellicht beter op zijn plaats. Uitgangspunt bij four-handed werken is de rust en efficiency tijdens de behandeling: 5 Bied de instrumenten stevig aan, maar niet ruw. 5 Maak er een gewoonte van om nooit boven het gezicht van de patiënt te manipuleren. Dit om letsel van patiënten te voorkomen in geval er onverhoopt een instrument of enig ander materiaal uit je vingers glipt. 5 Let erop dat je tijdens het verstellen van de operatielamp geen instrumenten in je hand hebt. 5 Pak een instrument nooit vast op de plaats waar de behandelaar het moet vasthouden. Dit voorkomt ongewenste hinder tijdens de transfer. Advies: pak het instrument aan de achterkant (.fig. 5.2) vast of aan het werkuiteinde (.fig. 5.3).

89 5.2 · Four-handed dentistry

. Figuur 5.2  Transferpositie methode I: instrumenten vasthouden aan het uiteinde

. Figuur 5.3  Transferpositie methode II: instrumenten vasthouden aan het werkuiteinde

De transferpositie wordt niet alleen bepaald door de plaats waar het instrument wordt vastgehouden, maar ook door de richting waarin het instrument zich bevindt. Deze richting dient gelijk te zijn aan de richting waarin het instrument in de mond moet worden gebracht. Bied de instrumenten zodanig aan, dat de behandelaar ze volkomen passief ontvangt. De behandelaar kan dan in principe voortdurend op het werkterrein in de mond geconcentreerd blijven en hoeft zijn ogen niet op te slaan om te zoeken naar het volgende instrument. Bij de pick-uppositie bevindt de hand zich in de transferzone en afhankelijk van de gebruikte techniek is de handpalm: 5 bij pick-uppositie A naar boven gericht terwijl de pink en ringvinger zijn uitgestrekt. De overige vingers zijn ontspannen (.fig. 5.4); 5 bij pick-uppositie B naar beneden gericht terwijl de pink is uitgestrekt en de overige vingers zijn ontspannen en iets uit elkaar staan (.fig. 5.5).

5

90

Hoofdstuk 5 · Instrumenteren

5 . Figuur 5.4  Pick-uppositie A

. Figuur 5.5  Pick-uppositie B

5.2.2

Instrumenteren spiegel en sonde

z Aangeven

Spiegel en sonde worden gelijktijdig met beide handen aangegeven en zodanig vastgehouden dat de tandarts ze meteen op de goede plaats van het handvat vast kan pakken (.fig. 5.6). Leg ze met een zekere beweging in de handen van de tandarts. Zo voelt hij wanneer hij zijn hand kan sluiten en hoeft hij niet op te kijken van zijn werkveld. Leg de instrumenten zodanig in de handen van de tandarts dat hij ze in de pengreep kan vastpakken, terwijl zijn vingers op het heft komen te liggen, vlak voor de overgang naar de spiegel of de haak van de sonde. Zorg ook dat de instrumenten zo gedraaid zijn, dat ze naar het werkveld gericht zijn. Wil de tandarts de bovenkaak inspecteren, dan moeten de spiegel en de punt van de sonde naar de bovenkaak gericht zijn.

91 5.2 · Four-handed dentistry

. Figuur 5.6  Aangeven van de spiegel en sonde

Tip Geef instrumenten nooit boven het hoofd van de patiënt aan. Altijd of boven de borst van de patiënt met beide handen, of met een ronde beweging, mondspiegel links en sikkelsonde rechts (in spiegelbeeld aangeven voor een rechtshandige tandarts).

z Terugnemen

Wil de tandarts de sonde verwisselen voor bijvoorbeeld een scaler, dan licht hij ten teken daartoe de sonde een weinig op (.fig. 5.7). De assistent zal intussen met de scaler dichtbij de rechterhand van de tandarts gekomen zijn en wisselt de sonde voor de scaler. De sonde wordt hierbij met de ringvinger en pink uit de handen van de tandarts gepakt. Vervolgens wordt met een vloeiende beweging tegelijkertijd de scaler in de handen van de tandarts gelegd. Terugnemen en aanreiken zijn dus tot één beweging, het wisselen, teruggebracht. Soms is het nodig dat hetzelfde instrument wederom gebruikt wordt. Daarom is het handig het gewisselde instrument dat tussen pink en ringvinger zit in één beweging met de duim naar boven te rollen en tussen duim en wijsvinger te leggen, vanwaar het wederom kan worden aangegeven (.fig. 5.8). ? Opdracht 5.2 Maak volgens de RIM een basistray klaar zoals beschreven. Ga in koppels van twee aan de stoel en oefen het aangeven van de verschillende instrumenten volgens de reeds behandelde four-handed regels. ? Opdracht 5.3 Maak volgens de RIM een basistray klaar zoals beschreven. Ga in koppels van twee aan de stoel en oefen het aangeven van de meerfunctiespuit. Zie uitleg hierover in 7 par. 5.3.2 Instrumenteren meerfunctiespuit en .fig. 6.3.

5

92

Hoofdstuk 5 · Instrumenteren

5

. Figuur 5.7  Verwisselen van de sonde voor een scaler

. Figuur 5.8  Instrument verplaatsen van de pink/ringvinger naar de duim/wijsvinger

93 5.2 · Four-handed dentistry

. Figuur 5.9 Jongleertechniek

z Bimanueel

Wanneer een aantal handelingen vaak herhaald moet worden, kan het handig zijn om met twee handen te assisteren. Dit is bijvoorbeeld prettig wanneer de meerfunctiespuit voortdurend paraat moet zijn. De assistent houdt deze in afwachting van het gebruik ervan dan permanent vast. Daarnaast kan zij toch instrumenten aangeven en terugnemen. Bimanual practice: Pakken met de hand die het dichtstbij is en overpakken in de andere hand, bijvoorbeeld zoals de caissière in een supermarkt de artikelen over de scanner haalt. z Single-handed instrumenten retourneren

Single-handed instrumenten retourneren is altijd met rechts afzuigen en verder alles met links doen: pakken, terugleggen, aangeven en wisselen. Wanneer, bijvoorbeeld tijdens het excaveren van een preparatie, de sonde en een excavator om en om worden gebruikt totdat de preparatie helemaal schoon is, moet het teruggenomen instrument telkens direct vanuit de pick-up portion van de hand (ontvangstgedeelte van de hand: pink, ringvinger en middelvinger) naar de deliver portion (aanreikgedeelte van de hand: duim en wijsvinger) worden teruggebracht. Dit dient te geschieden zonder tussenkomst van de andere hand, deze is in principe namelijk altijd bezet met een afzuiger. Het vereist enige oefening alvorens deze handeling soepel kan worden uitgevoerd. De bewegingen hebben iets weg van een jongleeroefening (.fig. 5.8 en 5.9). Houd de hand tijdens deze handeling zo dicht mogelijk bij de transferzone. z Washed-fieldtechniek

Tijdens prepareren met indirect zicht kan de behandelaar erg vermoeid raken door onduidelijk zicht vanwege de natgespoten mondspiegel. Om het zicht te verbeteren kan een detergent op het mondspiegeltje worden aangebracht dat de druppels laat vervloeien, zodat er een

5

94

Hoofdstuk 5 · Instrumenteren

helder beeld ontstaat. Het spiegeltje moet daarvoor tijdens de behandeling regelmatig in een dergelijke vloeistof worden gedoopt, of ermee worden bespoten. In plaatst van detergent zou het handiger zijn wanneer de assistent tijdens het afzuigen met de rechterhand voortdurend met de meerfunctiespuit (in de linkerhand) het oppervlak van het mondspiegeltje droogblaast. Dit noemt met de washed-fieldtechniek. De behandelaar houdt dan voortdurend voldoende zicht op het werkterrein, hetgeen een grote bijdrage levert aan een ontspannen, weinig vermoeiende werkhouding.

5

? Opdracht 5.4 Maak volgens de RIM een basistray klaar. Ga in koppels van twee aan de stoel en oefen het aangeven van de verschillende instrumenten middels de reeds behandelde fourhandedregels: bimanueel, single-handed en met de washed-fieldtechniek.

Tip In de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over het four-handed werken en bimanueel assisteren. 7Video Four-handed en bimanueel assisteren.

5.3

De afzuigbuis hanteren

Het doel van afzuigen is: 5 speeksel en water verwijderen; dit is prettiger voor de patiënt, maar maakt ook het zicht voor de behandelaar beter; 5 de aerosol opvangen; met de aerosol worden micro-organismen verspreid door de behandelkamer tot wel vijf meter vanaf de bron; 5 tong of wang opzij houden; zo is het werkterrein beter zichtbaar en wordt voorkomen dat de tong of wang door onverwachtse bewegingen beschadigd wordt door de boor. z Positie afzuigunit

De positie van de afzuigunit dient zodanig te zijn, dat je als assistent zo min mogelijk moeite hoeft te doen om de afzuigers te pakken en weg te zetten. Je zuigt doorgaans met de rechterhand af en daarom verdient het de voorkeur om de afzuiger van rechtsvoor te laten komen (van achter het hoofd van de patiënt). z Handgrepen

De meest wenselijke grijpwijze voor een afzuiger aan de linkerkant van de patiënt is de omgekeerde palmgreep: de handpalm is hierbij naar boven gericht om de afzuigbuis heen, waarbij de vier vingers van de hand de afzuigbuis aan één zijde omgrijpen, terwijl de duim zich aan de andere kant bevindt (.fig. 5.10a). Een andere handgreep die veel gebruikt wordt, is de gemodificeerde pengreep (.fig. 5.10b). Deze greep zorgt echter voor een grotere belasting van de handgewrichten. Om te grote zijwaartse tractie op de afzuigbuis te voorkomen kan de assistent de afzuigslang onder de oksel vastklemmen aan de zijde waar de afzuigunit zich bevindt.

95 5.3 · De afzuigbuis hanteren

. Figuur 5.10  a Omgekeerde palmgreep. b Gemodificeerde pengreep

z Afzuigbuis

De opening van de afzuigbuis moet evenwijdig aan de tandboog worden gehouden op 1 à 2 cm afstand van de waterbron. Verderaf houden geeft een grotere kans dat er aerosol ontstaat (mengsel van lucht en piepkleine waterdruppeltjes, mogelijk vervuild met ziektekiemen, uit het betreffende hoekstuk). Dichterbij houden maakt dat een deel van het water direct in de afzuigbuis verdwijnt. Dit komt de koelende en reinigende werking niet ten goede. Wanneer je de afzuigbuis in de mond wilt positioneren, doe je dat door de mond van de afzuigbuis door het midden van de mondopening richting de wang, tong of lip te bewegen met de opening richting het te behandelen element. Zorg dat je in eerste instantie iets te ver naar distaal uitkomt. Duw de wang (of tong of lip) nu af van het werkterrein en schuif iets naar mesiaal. Wanneer je de afzuiger andersom, dus van mesiaal naar distaal, langs de slijmvliezen beweegt, duw je het weefsel in en blokkeert het de mond van je afzuigbuis. z Afzuigen in de bovenkaak

In de zijdelingse delen verdient het de voorkeur om in beide bovenkwadranten vanaf palatinaal af te zuigen. Een rechtshandige behandelaar zal in het tweede kwadrant de mondspiegel namelijk buccaal willen plaatsen voor optimaal zicht. Wanneer de afzuiger zich ook buccaal bevindt, geeft dat distaal in de tandboog gestoei met de ruimte en verminderd zicht of een verminderde afzuigfunctie. De assistent kan met haar linkerhand vanaf palatinaal de behandelaar ruimte bieden voor de mondspiegel. z Afzuigen in de onderkaak

Ook hier geldt dat de nevelafzuiger zo dicht mogelijk bij de spraykoeling moet zuigen om aerosolvorming te beperken. De tong is meestal de belangrijkste tegenstander bij het afzuigen in de onderkaak. Je kunt als assistent met een extra mondspiegeltje de tong afhouden van het werkterrein. Wanneer zich toch vocht ophoopt achterin de mond, zuig je de overmaat af wanneer de tandarts je daartoe gelegenheid biedt. Houd hierbij de afzuiger in de rechterzijde van de mond distaal van de 37 tussen de opgaande tak van de mandibula en de gehemelteboog. De opening van de afzuiger is naar de keelholte gericht. Wanneer je de afzuiger op deze plaats houdt, zuigt hij al het vocht uit de keelholte op. Het is dus overbodig de afzuiger ook naar links te bewegen. Afzuigen tussen de gehemeltebogen is uit den boze: dit wekt een kokhalsreflex op.

5

96

Hoofdstuk 5 · Instrumenteren

. Tabel 5.1  Plaats van de afzuiger voor de verschillende elementsgebieden elementsgebied

plaats van de afzuiger

bovenkaak rechts

front

5

links

buccaal

rechtsboven palatinaal

occlusaal

rechtsboven palatinaal

palatinaal

rechtsboven palatinaal of achterin de mond

buccaal

palatinaal van het bovenfront

palatinaal

achterin de mond

buccaal

linksboven palatinaal of achterin de mond

occlusaal

linksboven buccaal

palatinaal

linksboven buccaal

buccaal

rechtsonder linguaal

occlusaal

rechtsonder linguaal

linguaal

rechtsonder linguaal of achterin de mond

buccaal

linguaal van het onderfront

linguaal

buccaal van het onderfront

buccaal

linksonder linguaal of achterin de mond

occlusaal

linksonder buccaal

linguaal

linksonder buccaal

onderkaak rechts

front

links

? Opdracht 5.5 5 Hoe heet het opzetstuk dat in de mond gaat om het speeksel mee weg te zuigen? 5 Hoe heet het opzetstuk dat in de mond gaat om bloed, slijpresten en koelwater mee weg te zuigen? ? Opdracht 5.6 Wat is het verschil in functie tussen een nevelzuiger en een speekselzuiger?

5.3.1

Instrumenteren afzuigbuis

.Tabel 5.1 geeft een overzicht van de plaatsing van de afzuiger tijdens het werken in de

­verschillende elementsgebieden.

97 5.4 · Eindopdrachten

5.3.2

Instrumenteren meerfunctiespuit

z Aangeven en terugnemen

De meerfunctiespuit wordt aangegeven terwijl de assistent de spuit vastheeft aan de spuittip. Op deze wijze kan de tandarts de handgreep meteen goed aanpakken. Let erop dat de gebogen tip in de goede richting staat: wanneer in de bovenkaak gewerkt wordt, moet de tip naar boven staan, in de onderkaak dus naar beneden. 5.4

Eindopdrachten

Eindopdracht 5.7 Werk in groepjes aan de stoel. Maak een basistray klaar met instrumenten (pak eventueel wat extra instrumenten als een pincet met wattenrollen om het aangeven te bemoeilijken) en oefen met four-handed werken. Neem bijlage 11 erbij en beoordeel elkaar. Geef goede feedback en bespreek deze met elkaar.

5

99

Assisteren bij diagnostiek Samenvatting Een periodiek mondonderzoek is een preventief onderzoek van het gebit en overige structuren in de mondholte om symptomen van cariës, gingivitis, parodontitis en overige pathologie op te sporen. Röntgenfoto’s zijn daarbij een onmisbaar hulpmiddel. Omdat tanden voor een groot deel bestaan uit calcium en het omgevende bot, geven röntgenfoto’s van dit gebied goede beelden. De tandarts bepaalt wanneer er een foto genomen moet worden en beslist welke techniek daarbij gebruikt wordt.

6.1 Diagnostiek – 100 6.2 Periodiek mondonderzoek – 100 6.2.1 Inhoud PMO – 100 6.2.2 Anamnese – 102 6.2.3 DPSI – 102

6.3 Het onderzoek – 103 6.3.1 De tray bij een pmo – 103 6.3.2 Assisteren bij het periodiek mondonderzoek – 105 6.3.3 Instrumenteren bij het PMO – 106

6.4 Bitewing-opnames – 108 6.4.1 Zelfstandige handeling: Bitewing-opnames maken – 109

6.5 Pijnklachten – 115 6.5.1 Diagnostische hulpmiddelen – 116 6.5.2 Instrumenteren bij een sensibiliteitstest met koudeprikkel – 117

6.6 Solo-opnames – 117 6.6.1 Opnametechnieken voor solo-opnames – 118 6.6.2 Zelfstandige handeling: Solo-opnames maken – 120

6.7 Eindopdrachten – 126 © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_6

6

100

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

6.1

Diagnostiek

Onder het stellen van een diagnose verstaan we het vaststellen van een ziekte of afwijking op grond van verschijnselen. In de tandheelkunde neemt de diagnostiek een belangrijke plaats in. Ongeveer 80 % van de Nederlandse bevolking bezoekt regelmatig een tandarts of andere mondverzorgende zorgverlener. Meestal is dat uit preventief oogpunt, namelijk voor een periodiek mondonderzoek of de behandelingen die daaruit volgen. Spoedbezoeken aan de tandarts komen ook regelmatig voor, bijvoorbeeld bij gebitstrauma, nabloeding na een chirurgische ingreep, pijnklachten of bij uitgevallen restauraties. 6.2

6

Periodiek mondonderzoek

Het periodieke mondonderzoek (PMO) is een belangrijk preventief instrument voor het screenen van klachtenvrije patiënten en vroegtijdige diagnostiek van mondpathologie. Het klinisch onderzoek wordt onderverdeeld in een intra-oraal onderzoek (in de mond, bijvoorbeeld: tanden, kiezen en mondslijmvlies) en een extra-oraal (buiten de mond) onderzoek. Met dit laatste vangt de tandarts aan door het inspecteren van het gezicht. De tandarts bekijkt of hier eventuele bijzonderheden waarneembaar zijn, bijvoorbeeld een zwelling ( = verdikking). 6.2.1

Inhoud PMO

Tijdens het periodiek mondonderzoek wordt onderzoek gedaan naar: 5 de algemene gezondheid van de patiënt; 5 de mondhygiëne; 5 de gezondheid van het parodontium; 5 het bijt- en kauwvermogen; 5 de gebitselementen; 5 de mondslijmvliezen. z Stappen

Het onderzoek bestaat uit de volgende stappen: 1. Onderzoek van de binnenkant van de lippen en de wangen en verder de tong en het gehemelte. Dit zijn dus alle overige structuren die zich in de mondholte bevinden naast het gebit met het parodontium. 2. Onderzoek van het gebit. Hierbij wordt gekeken naar eventueel aanwezige caviteiten, de kwaliteit van de aanwezige vullingen en kronen. 3. Onderzoek van het parodontium. Hierbij wordt de mondhygiëne beoordeeld aan de hand van de aanwezige tandplaque en tandsteen en het optreden van bloedend tandvlees tijdens het sonderen. Het aanhechtingsniveau van de gebitselementen wordt beoordeeld door de pockets te sonderen. 4. Administratieve afhandeling. De bevindingen worden genoteerd in het patiëntendossier.

101 6.2 · Periodiek mondonderzoek

. Tabel 6.1  Redenen waarom mensen de tandarts bezoeken en de inhoud van die bezoeken reden van bezoek

inhoud van het bezoek (in eigen woorden)

inschrijving periodiek mondonderzoek (pijn)klacht behandeling informatie second opinion verwijzing

? Opdracht 6.1 Noteer voor jezelf: 5 Wat doet jouw tandarts tijdens het periodiek mondonderzoek? 5 Waar let hij op, waar kijkt hij naar? 5 Wat ben je je bewust? Maak groepjes van drie of vier leerlingen en vergelijk jullie notities met elkaar: 5 Wat zijn de verschillen tussen de uitvoering van de periodieke mondonderzoeken? ? Opdracht 6.2 Doe een onderzoekje onder je familie, vrienden en kennissen. Stel in groepjes van drie of vier leerlingen een enquête op waarmee je (individueel) onderzoek doet naar hoe vaak iemand naar de tandarts gaat en om welke reden. Denk aan vragen als: 5 Hoe vaak bezoek jij de tandarts per jaar gemiddeld genomen? 5 Hoe vaak ga je voor een periodiek mondonderzoek naar de tandarts? 5 Vervolgens kan een vraag zijn: Wat is de onderbouwing? Waarom ga je bijvoorbeeld een of juist twee keer voor een periodiek mondonderzoek naar de tandarts? Of: Wat is de belangrijkste reden voor deze gekozen frequentie? 5 Hoe vaak kom je bij de tandarts met klachten? 5 Enzovoort. 5 Presenteer je bevindingen aan je groepje. Wat is je conclusie? 5 Vervolgens vergelijk je jouw resultaten met die van de andere groepsleden. Wat valt jullie op? 5 Presenteer als groep je bevindingen aan de rest van de klas. ? Opdracht 6.3 De meest voorkomende redenen waarom patiënten een tandarts bezoeken, zijn opgesomd in .tab. 6.1. Zoek in de literatuur en op het internet wat zo’n bezoek precies inhoudt. Beschrijf dat in je eigen woorden.

6

102

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

6.2.2

Anamnese

Onderdeel van ieder PMO is het bijwerken van de gezondheidsgegevens van de patiënt. Door middel van enkele korte standaardvragen worden de bestaande medische, sociale en mondgezondheidsanamnese geactualiseerd en vastgelegd in het patiëntendossier. Het gebruik van de ASA–scorelijst om de algemene gezondheid in te schatten, is daarvan een essentieel en onmisbaar onderdeel. Voor verdere toelichting verwijzen we je hiervoor naar je studieboek Administratie voor tandartsassistenten.

6

? Opdracht 6.4 De gezondheidsgeschiedenis van een patiënt is aan verandering onderhevig. Om die reden moet je bij ieder tandartsbezoek opnieuw de anamneselijst actualiseren. 5 Zoek op het internet naar een anamneseformulier zoals gebruikt kan worden binnen de tandheelkundige praktijk. 5 Vul de gezondheidsvragenlijst in zoals die voor jou van toepassing is. Kom je nog onduidelijke vragen tegen?

6.2.3

DPSI

Tijdens de periodieke controle sondeert de tandarts de sulcus met een pocketsonde om de gezondheid van het tandvlees te bepalen middels de DPSI. De afkorting DPSI staat voor Dutch Periodontal Screening Index. Bij deze score wordt de mond in sextanten ingedeeld. Zowel in de bovenkaak als in de onderkaak de kiezen links, de kiezen rechts en de voortanden. Elk sextant krijgt een cijfer. De hoogte van de score in de sextanten is de DPSI-score. Hiermee wordt bepaald welke vervolgbehandeling noodzakelijk is. Voor verdere toelichting verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. ? Opdracht 6.5 Open het tandheelkundige softwareprogramma waarmee jullie op school werken. Ga op zoek naar de DPSI-score in het behandeljournaal van een willekeurige patiënt. NB: Werk je nog niet met een tandheelkundig software programma, zoek dan op het internet DPSI-scoreformulieren. 5 Maak een printscreen en draai dit DPSI-scoreformulier uit. 5 Arceer de sextanten. 5 Welke afkortingen kom je tegen? Zoek zo nodig op wat deze afkortingen betekenen. ? Opdracht 6.6 Ieder controlebezoek of consult begint met een update van de medische anamnese en een klinisch onderzoek. 5 Leg in je eigen woorden uit wat de tandarts daarbij zal doen en wat hij ervoor nodig heeft.

103 6.3 · Het onderzoek

. Figuur 6.1 Basistray

6.3

Het onderzoek

Om een goed mondonderzoek te verrichten kan de tandarts gebruikmaken van de volgende hulpmiddelen: 5 operatielamp; 5 mondspiegel; 5 sikkelsonde en pocketsonde; 5 meerfunctiespuit. 6.3.1

De tray bij een pmo

Voor het klinisch onderzoek maakt de tandarts gebruik van instrumenten. Omdat het klinisch onderzoek de meest voorkomende handeling is die de tandarts verricht, noemen we het benodigd instrumentarium de basisset (.fig. 6.1). Vaak wordt gebruikgemaakt van instrumententrays. Op deze trays worden de instrumenten die voor een bepaalde behandeling nodig zijn van tevoren klaargelegd. Op het moment dat de tandarts een bepaalde behandeling wil beginnen, kan de desbetreffende tray gepakt worden. Na afloop van de behandeling worden de instrumenten en de tray weer schoongemaakt. De tray kan daarna weer met nieuwe instrumenten klaargezet worden.

6

104

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

z Instrumenten en materialen bij het periodieke mondonderzoek Mondspiegel De mondspiegel heeft verschillende functies: – plaatsen in de mond bekijken met indirect zicht – het licht van de operatielamp afbuigen – wang, lippen en tong opzij houden De mondspiegels zijn er in verschillende groottes. Ze kunnen van metaal zijn, waardoor ze steriliseerbaar zijn. Er zijn ook plastic/disposable spiegels verkrijgbaar. Omdat de spiegels regelmatig beschadigen, is het spiegelgedeelte van de steel af te schroeven, zodat het vervangen kan worden.

6

Sikkelsonde Er worden vier sondes in de tandheelkunde gebruikt: de rechte sonde, de sikkelsonde, de pocketsonde en de furcatiesonde. Bij het opsporen van caviteiten wordt de sikkelsonde gebruikt. Als we in het vervolg over de sonde spreken, bedoelen we de sikkelsonde.

Pocketsonde Een pocketsonde heeft een millimeterverdeling waarmee de diepte van de pockets gemeten kan worden. De pocketdiepte is maatgevend voor botverlies rond het gebitselement.

Meerfunctiespuit De meerfunctiespuit hangt naast de hoekstukken aan de unit. Hij heeft twee knoppen: een voor water en een voor lucht. Wanneer beide knoppen tegelijkertijd ingedrukt worden, geeft de meerfunctiespuit een waterspray. De mond kan ermee worden schoongespoeld en elementen kunnen worden drooggeblazen om details beter te zien.

? Opdracht 6.7 Welke instrumenten gebruikt jouw tandarts als hij de periodieke controle verricht? Vergelijk dit met wat je op school hebt geleerd. ? Opdracht 6.8 Een mondspiegel moet regelmatig vervangen worden. Je kunt het spiegeltje losschroeven van het handvat en er een nieuwe op draaien. Er zijn verschillende soorten mondspiegels. Doe een onderzoek naar de verschillende mondspiegels. 5 Wat is het verschil tussen een conventionele mondspiegel en een front surfacemondspiegel? 5 Noem de voordelen van een front surface-mondspiegel. 5 In welke maten zijn de mondspiegels verkrijgbaar? 5 Waarom zijn er verschillende maten mondspiegels?

105 6.3 · Het onderzoek

? Opdracht 6.9 Lees in 7 par.  3.4.4 de tekst over indirect zicht. 5 Op welke manier krijg je voldoende zicht in de mondspiegel? 5 Welk middel gebruik je dan?

6.3.2

Assisteren bij het periodiek mondonderzoek

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij een periodiek mondonderzoek behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Alvorens je de patiënt ophaalt uit de wachtkamer, leg je de benodigde instrumenten en materialen klaar. Denk hierbij naast de spiegel, sonde en werkbladpincet ook aan: 5 de meest recente bitewing-opnames; 5 andere relevante röntgenopnames. Open het patiëntendossier in het computerscherm. Tip Bij controle van implantaten moet gebruik worden gemaakt van een kunststof pocketsonde, dit om geen krassen te veroorzaken in het implantaatoppervlak.

Kunststof poceketsonde

z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt hebt opgehaald uit de wachtkamer, laat je hem plaatsnemen in de behandelstoel. Hoe je de patiënt vanuit de wachtkamer ophaalt en begeleidt, staat beschreven in je studieboek Administratie voor tandartsassistenten. Als assistent ga je als eerste aanspreekpunt het gesprek met de patiënt aan. Denk hierbij aan gespreksopeners als: 5 Neemt u plaats. 5 U komt vandaag voor controle? 5 Hebt u ook klachten? Daarnaast refereer je aan de vorige/laatste behandeling door te vragen hoe het nu gaat. z Stap 3 Het onderzoek

Zodra de tandarts ook aanwezig is en zijn plaats ingenomen heeft, zet je de behandelstoel in de juiste positie en richt je de operatielamp op de mond van de patiënt. Het kan zijn dat je de lamp tijdens het PMO bij moet stellen. Bijvoorbeeld als de tandarts na het onderzoeken van

6

106

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

de bovenkaak zijn aandacht wil richten op de onderkaak. Het instellen van de operatielamp is besproken in 7 par. 3.4.4. Geef de mondspiegel en de sikkelsonde aan de tandarts. Verwissel de sikkelsonde voor de pocketsonde wanneer de tandarts de DPSI-score wil gaan bepalen. Neem de instrumenten weer aan wanneer hij het mondonderzoek heeft voltooid. z Stap 4 De afronding

Wanneer het periodiek mondonderzoek is afgerond, begeleid je de patiënt naar de uitgang. Noteer vervolgens alle bevindingen in het patiëntendossier en voer de behandelcodes in. Maak de behandelkamer schoon volgens de RIM.

6

? Opdracht 6.10 Doe een onderzoek naar het patiëntendossier. Gebruik hiervoor je studieboek Administratie voor tandartsassistenten. 5 Wat wordt er in het patiëntendossier genoteerd aan het einde van het PMO?

6.3.3

Instrumenteren bij het PMO

z Mondspiegel en sikkelsonde aangeven

De mondspiegel en sikkelsonde worden gelijktijdig met beide handen aangegeven. Reik ze zodanig aan, dat de tandarts ze meteen op de goede plaats van het handvat kan vastpakken. Leg ze met een zekere beweging in de handen van de tandarts. Zo voelt hij wanneer hij zijn hand kan sluiten en hoeft hij niet op te kijken van zijn werkveld. Leg de instrumenten zodanig in de handen van de tandarts, dat hij ze in de pengreep vast kan pakken, waarbij zijn vingers op het heft komen te liggen, vlak voor de overgang naar de spiegel of de haak van de sonde. Zorg ook dat de instrumenten zo gedraaid zijn, dat ze naar het werkveld gericht zijn. Wil de tandarts de bovenkaak inspecteren, dan moeten de spiegel en de punt van de sikkelsonde naar de bovenkaak gericht zijn. Zie ook 7 par. 5.2.2 en bijbehorend .fig. 5.6 en lees nogmaals de tip over het aangeven van instrumentarium op pagina 91. z Mondspiegel en sikkelsonde terugnemen

Wil de tandarts de sonde omgewisseld hebben, bijvoorbeeld voor een scaler, dan licht hij ten teken daartoe de sonde een weinig op. De assistent zal intussen met de scaler dichtbij de rechterhand van de tandarts gekomen zijn en wisselt de sonde voor de scaler. De sonde wordt hierbij met de ringvinger en pink uit de handen van de tandarts gepakt. Tegelijkertijd wordt de scaler in een vloeiende beweging in de handen van de tandarts gelegd. Terugnemen en aanreiken zijn dus tot één beweging, het wisselen, teruggebracht. Soms is het nodig dat hetzelfde instrument wederom gebruikt wordt; daarom is het handig het gewisselde instrument dat tussen pink en ringvinger zit in één beweging met de duim naar boven te rollen en tussen duim en wijsvinger te leggen, van waar het opnieuw kan worden aangegeven (zie 7 par. 5.2.2).

107 6.3 · Het onderzoek

. Figuur 6.2  Meerfunctiespuit aangeven

z Meerfunctiespuit aangeven

De meerfunctiespuit wordt aangegeven terwijl de assistent de spuit vastheeft aan de spuittip (.fig. 6.2). Op deze wijze kan de tandarts de handgreep meteen onderhands aanpakken. Let erop dat de gebogen tip in de goede richting staat: wanneer in de bovenkaak gewerkt wordt, moet de tip naar boven staan, in de onderkaak dus naar beneden. z Meerfunctiespuit terugnemen

Ook het terugnemen doe je door de spuit vast te pakken aan de spuittip. ? Praktijkopdracht 6.11 Vorm met een klasgenoot een duo. Ga tegenover elkaar zitten en oefen het aangeven en terugnemen van de spiegel en sonde. Ga met een medeleerling om de beurt in een van de posities zitten die een tandheelkundig team kan innemen. De één in de rol van de tandarts, de ander in die van de assistent. Controleer elkaar op de juiste houding. ? Praktijkopdracht 6.12 Vorm met een klasgenoot een duo. Ga tegenover elkaar zitten en oefen het aangeven en terugnemen van de meerfunctiespuit. Ga met een medeleerling om de beurt in een van de posities zitten die een tandheelkundig team kan innemen. De één in de rol van de tandarts, de ander in die van de assistent. Controleer elkaar op de juiste houding. ? Opdracht 6.13 Protocol Periodiek mondonderzoek Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je toe kunt voegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie die je vindt in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

6

108

6

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

. Figuur 6.3  a Horizontale bitewing-opname rechts (molaren en premolaren). b Verticale bitewing-opname rechts (premolaren). c Verticale bitewing-opname rechts (molaren)

6.4

Bitewing-opnames

Na het intra-orale mondonderzoek kan de tandarts als aanvulling op het PMO om bitewing-­ opnames (röntgenfoto’s) van de patiënt vragen. De contactpunten van de frontelementen kan de tandarts met een spiegel en sonde beoordelen. Premolaren en molaren hebben contactvlakken die te breed zijn om met het blote oog te beoordelen. Röntgenfoto’s bieden hier een oplossing. De bitewing-opname ontleent zijn naam aan het feit dat de patiënt oorspronkelijk in de premolaar-molaarstreek moest dichtbijten ( = bite) op een papieren vleugeltje ( = wing) dat op of om de foto geplaatst was ter fixatie. Op een bitewing-opname zijn de volgende structuren te zien: 5 de kronen van de premolaren en molaren van één gezichtshelft; 5 het eerste 1/3 deel van de wortels van de premolaren en molaren; 5 het botniveau tussen de premolaren en molaren. z Horizontale bitewing-opnames

Meestal worden twee horizontale bitewing-opnames gemaakt: één van de rechter kaakhelften (.fig. 6.3a) en één van de linker kaakhelften. Het formaat dat het meest gebruikt wordt, is 3 bij 4 centimeter. Tegenwoordig worden vooral digitale röntgenopnames gemaakt met een sensor of fosforplaatjes. z Verticale bitewing-opnames

Bij patiënten met botverlies worden ook wel verticale bitewing-opnames gemaakt (.fig. 6.3b en c). In dat geval worden per gezichtshelft twee bitewing-opnames gemaakt die verticaal gekanteld zijn: één van de premolaren en één van de molaren. ? Opdracht 6.14 Doe onderzoek naar hoe vaak bitewing-opnames worden gemaakt. Gebruik hierbij je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat is de frequentie van het vervaardigen van bitewing-opnames? 5 Hoe wordt deze frequentie bepaald?

109 6.4 · Bitewing-opnames

? Opdracht 6.15 Doe onderzoek naar de diagnostische waarde van bitewing-opnames. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. Bitewing-opnames worden gemaakt om vroegtijdig approximale cariës te vinden. 5 Wat kan nog meer worden beoordeeld op bitewing-opnames? ? Opdracht 6.16 Noem vijf hulpmiddelen die een tandarts kan gebruiken om caviteiten te ontdekken. ? Opdracht 6.17 Patiënten of hun verzorgers hebben recht op een toelichting waarom tot röntgenonderzoek wordt besloten, het zogenoemde informed consent. Doe een onderzoek. Maak hierbij gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat houdt informed consent in? 5 Welke informatie geef je de patiënt over het nemen van röntgenfoto’s.

6.4.1

Zelfstandige handeling: Bitewing-opnames maken

Röntgenfoto’s maken is een voorbehouden handeling. Dit betekent dat jij en de praktijk aan bepaalde eisen moeten voldoen om met röntgenstraling te mogen werken. Een toelichting op de Richtlijn Tandheelkundige Radiologie vind je in 7 par. 1.4. Ga voorzichtig om met röntgenstraling. Denk aan de gezondheid van de patiënt, maar ook die van jezelf en je collega’s! ? Opdracht 6.18 Lees de eisen waaraan jij en de praktijk moeten voldoen nog eens goed door voor je met de praktijklessen röntgenologie of je BPV begint. Heb je nog vragen? Stel ze je docent of praktijkbegeleider! ? Opdracht 6.19 Een van de voorwaarden waaraan een tandartspraktijk moet voldoen om röntgenfoto’s te mogen maken is dat er duidelijk zichtbaar een röntgenprotocol bij de röntgenapparatuur moet hangen. 5 Maak een röntgenprotocol voor de praktijklessen. 5 Maak een röntgenprotocol voor op je BPV-adres.

Om de film in de juiste positie in de mond te plaatsen en op zijn plaats te houden wordt hij in een houder geplaatst. Dit kan een simpele bitewing-loop van karton zijn, of kunststof instelapparatuur al dan niet met richtring. De patiënt bijt hierbij op een stukje karton of een bijtblok van kunststof. Haaks hierop zit de houder voor de film. Het voordeel van kunststof instelapparatuur is dat de richtstaaf of richtring het makkelijker maakt om de röntgenbuis goed te in te stellen. In dit boek wordt in de instructie gebruikgemaakt van kunststof instelapparatuur met richtring. Als beelddrager is gekozen voor een fosforplaatje.

6

110

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

. Tabel 6.2  Hulpmiddelen bij het maken van bitewing-opnames hulpmiddel

afbeelding

papieren bitewing-loops kwikbites zelfklevende “schuimpjes” 1 shot filmhouder plakvleugels bitewing-houder voor CCD-sensor

6

? Opdracht 6.20 Voor het vervaardigen van een goed gecentreerde bitewing-opname zijn diverse hulpmiddelen beschikbaar. Zoek afbeeldingen bij de hulpmiddelen in .tab. 6.2.

z Instrumenten en materialen bij het maken van bitewing-opnames Instelapparatuur voor horizontale bitewing-opnames met instelring De instelapparatuur bestaat uit (van links naar rechts) een rood bijtblok met f­ otohouder, een arm en een rode richtring. Instelapparatuur gebruiken bij het maken van röntgenfoto’s verhoogt de kwaliteit van de opname.

Instelapparatuur voor verticale bitewing-opnames met instelring Het verschil met instelapparatuur voor horizontale bitewings is dat het bijtblok met filmhouder 90° gedraaid op de arm staat.

z De richtapparatuur in elkaar zetten voor bitewing-opnames

De richtapparatuur voor het maken van bitewing-opnames zoals gebruikt in dit boek, bestaat uit een bijtblok met fotohouder, een arm en een richtring (.fig. 6.4). De onderdelen van de instelapparatuur voor bitewing-opnames kunnen maar op een manier in elkaar gezet worden: voor opnames van het eerste en vierde kwadrant en voor opnames van het tweede en derde kwadrant is de instelling gelijk (spiegelbeeld). Zorg ervoor dat het bijtblok met foto altijd in het midden van de richtring zit. ? Praktijkopdracht 6.21 Oefen het in elkaar zetten van de richtapparatuur voor horizontale en eventueel voor verticale bitewing-opnames. Plaats een film op de juiste wijze in de instelapparatuur.

111 6.4 · Bitewing-opnames

. Figuur 6.4  Instelapparatuur voor horizontale bitewing-opnames met v.l.n.r. een richtring, een arm en een bijtblok met filmhouder

Hierna wordt het maken van bitewing-opnames als zelfstandige handeling besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Zet het röntgenapparaat aan en stel de timer in op het juiste soort opname (bitewing-­ opname in de premolaar en/of molaarstreek). Leg de benodigdheden voor het maken van bitewing-opnames klaar en zet de instelapparatuur in elkaar. Plaats de röntgenbuis zo dicht mogelijk in de buurt van waar het hoofd van de patiënt komt. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Pas de positie van de hoofdsteun aan, zodat de patiënt met zijn hoofd rechtop tegen de steun kan leunen. Vraag bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd ( ± 15–55 jaar) of er een kans is op een zwangerschap. Als een vrouw (misschien) zwanger is, is het verstandig om geen röntgenfoto’s te maken. Gebruik bij kinderen jonger dan twaalf jaar een loodschild. Leg de patiënt uit hoe de behandeling zal verlopen: 5 Hoe de film in de mond wordt geplaatst en dat jij de behandelkamer zult verlaten om de opname te maken. 5 Dat er een piepsignaal zal klinken wanneer de opname wordt gemaakt. Geef ook instructie aan de patiënt wat hij moet doen: 5 Laat de patiënt zijn hoofd tegen de hoofdsteun steunen. 5 Laat de patiënt de schouders ontspannen. Zo ontstaat er meer ruimte voor de foto en instelapparatuur in de mondbodem. 5 Laat de patiënt door de neus ademhalen. 5 Vraag de patiënt goed op het bijtblok te bijten. 5 Vraag de patiënt niet te bewegen tot de opname gemaakt is. Dit is nadat het piepsignaal heeft geklonken. Tip Bij kokhalsgevoelige patiënten werkt afleiding meestal goed. Laat ze bijvoorbeeld met hun tenen wiebelen om zo de aandacht van de mond af te halen.

6

112

6

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

. Figuur 6.5  De film is evenwijdig aan de tandboog geplaatst

z Stap 3 Film in de mond plaatsen

De belangrijkste indicatie voor bitewing-opnames is het vroegtijdig diagnosticeren van cariës in de approximale vlakken van de premolaren en molaren. Voor een duidelijk beeld mogen de approximale vlakken geen overlap met de buurelementen hebben. Dit betekent dat de film evenwijdig aan de tandboog moet worden geplaatst en de röntgenbuis loodrecht op tandboog moet worden geplaatst (.fig. 6.5). Houd de instelapparatuur met film, om hem makkelijker te plaatsen, enigszins scheef met de arm/richtring naar beneden gericht. Vraag de patiënt zijn mond te openen en breng de instelapparatuur in de mond. Kantel de instelapparatuur nu rechtop. Plaats de filmhouder tussen de tong en de onderkaak. Door de houder meer richting het midden van de mond te bewegen krijgt de film meer ruimte. Het palatum is hier namelijk hoger. Vraag de patiënt zijn kiezen op het bijtblok te bijten. Schuif de richtring zo dicht mogelijk naar de wang van de patiënt (.fig. 6.6). Tip Laat de patiënt zo langzaam mogelijk dichtbijten. De mondbodemspieren spannen dan niet te strak aan en de randen van de film voelen minder scherp.

Tip Wees duidelijk met je instructies aan de patiënt. Wanneer je de patiënt bijvoorbeeld vraagt zijn mond te sluiten na het plaatsen van de instelapparatuur, heb je kans dat hij alleen zijn lippen op elkaar zet en niet zijn kiezen!

De patiënt heeft zijn mond wel gesloten maar zijn kiezen niet op het bijtblok gezet

113 6.4 · Bitewing-opnames

. Figuur 6.6  De houder met film in de mond plaatsen

. Figuur 6.7  De conus is juist gedraaid en zowel in horizontale als verticale richting juist gericht

z Stap 4 De röntgenbuis richten

Plaats de röntgenbuis zo dicht mogelijk bij de richtring (.fig. 6.7). De mond van de conus is rechthoekig, net zoals de film, en moet zo worden gericht, dat de vormen elkaar overlappen. In de richtring is deze rechthoekige vorm ook aangebracht om het richten te vergemakkelijken. Daarnaast moet de conus zowel in horizontale als in verticale richting evenwijdig aan de richtarm worden geplaatst. z Stap 5 Opname maken

Instrueer de patiënt nogmaals stil te blijven zitten met zijn kiezen op het bijtblok tot de pieptoon is afgelopen. Vergewis je ervan dat er geen andere personen in de behandelruimte zijn. Wanneer deze er wel zijn, verzoek je hen de ruimte te verlaten. Verlaat nu zelf ook de behandelkamer en maak de opname. Afhankelijk van je opleiding druk je al dan niet zelf af: 5 Vraag de tandarts een bitewing-foto te maken indien je nog geen mbo-diploma tandartsassistent hebt, of wel in het bezit bent van een mbo-diploma maar de afgelopen drie jaar geen nascholing hebt gevolgd.

6

114

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

5 Druk op de dodemansknop en maak de foto indien je in het bezit bent van een mbo-­ diploma tandartsassistent. Laat de knop pas los als de piep is afgelopen. 5 Loop naar de patiënt toe en haal de instelapparatuur met film uit de mond. Dit doe je door eerst de houder te kantelen met de arm naar beneden gericht. 5 Maak de andere bitewing-opnames op dezelfde manier. 5 Reinig de films met een alcoholdoekje en breng ze naar de röntgenontwikkelaar. 5 Zet het röntgenapparaat uit. z Stap 6 Ontwikkelen

6

Voor digitale röntgenopnames kan gebruikgemaakt worden van een zogenaamde storage phosphor plate (SPP). Zo’n plaatje kan gedurende enkele uren (tot enkele dagen) het latente beeld “onthouden”. De plaatjes zijn redelijk soepel en in verschillende maten verkrijgbaar. Om het beeld zichtbaar te maken op de computer moet de opslagfolie in een scanner worden gedaan. Dit duurt 10 tot 20 seconden. Na het scannen (ontwikkelen) worden de fosforplaatjes met halogeen licht gewist. Vervolgens kunnen ze weer opnieuw gebruikt worden. Als je meer opnames bij een patiënt moet maken, is het handig als er voldoende plaatjes beschikbaar zijn, zodat niet tussendoor telkens gescand hoeft te worden. ? Opdracht 6.22 Doe een onderzoek naar beelddragers. 5 Onderzoek bij een dental depot wat de kosten zijn van een SPP. 5 Onderzoek bij een dental depot wat de kosten zijn van een analoge fotofilm. ? Opdracht 6.23 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het maken van bitewing-opnames? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 6.24 Oefen met het maken van horizontale bitewing-opnames op een fantoomkop. Doorloop het stappenplan tot en met stap vier en geef fictief opdracht tot maken van de opname bij stap vijf. 5 Maak een bitewing-opname van het eerst en vierde kwadrant. 5 Maak een bitewing-opname van het tweede en derde kwadrant. 5 Laat je instelling controleren door je docent. ? Praktijkopdracht 6.25 Oefen met het maken van horizontale bitewing-opnames op een klasgenoot en laat deze klasgenoot daarna op jou oefenen. Doorloop het stappenplan tot en met stap vier en geef fictief opdracht tot maken van de opname bij stap vijf. 5 Maak een bitewing-opname van het eerste en vierde kwadrant. 5 Maak een bitewing-opname van het tweede en derde kwadrant. 5 Laat je instelling controleren door je docent. 5 Bespreek met je klasgenoot hoe je het ervaren hebt om bitewing-opnames bij iemand te maken. En hoe heb je het ervaren om patiënt te zijn?

115 6.5 · Pijnklachten

? Opdracht 6.26 Doe een onderzoek. Maak gebruik van literatuur en het internet. 5 Waarom zet je het röntgenapparaat pas aan wanneer je een opname gaat maken en zet je het direct daarna weer uit? ? Opdracht 6.27 Soms is een röntgenopname niet zo goed gelukt als je had gehoopt. Wat is er verkeerd gegaan bij deze opname?

? Praktijkopdracht 6.28 Fotokaart Bitewing-opnames Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan.

6.5

Pijnklachten

In de tandartspraktijk krijg je regelmatig te maken met spoedgevallen, zoals gebitstrauma’s, nabloedingen, pijnklachten of uitgevallen restauraties. Omdat niet voorspelbaar is hoeveel patiënten zich met een spoedklacht zullen melden bij de praktijk, is een planning niet goed mogelijk. Het vraagt van jou als assistent creativiteit om nog een gaatje in de agenda te vinden en van de behandelaars vraagt het de nodige flexibiliteit. z De pijnklacht inschatten

Wanneer een patiënt met een pijnklacht belt, kun je als tandartsassistent door de juiste vragen te stellen al een indicatie krijgen van wat er mogelijk aan de hand is. Welke vragen je kunt stellen bij de triage van pijnklachten vind je in het boek Administratie voor

6

116

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

tandartsassistenten. Als je weet wat het probleem is, kun je de benodigde behandeltijd inschatten en ook beoordelen op welke termijn de patiënt gezien moet worden. Bijvoorbeeld bij een uitgevallen blijvende tand moet de patiënt met spoed naar de praktijk komen met zijn tand. Een patiënt met een uitgevallen vulling die geen pijn heeft daarentegen, kan ook de volgende dag ­ingepland worden. 6.5.1

6

Diagnostische hulpmiddelen

Een patiënt met kiespijn moet nog dezelfde dag worden gezien door de tandarts. De tandarts verricht een extra- en intra-oraal onderzoek om de oorzaak van de pijn te ontdekken. Naast een visueel mondonderzoek kan de tandarts gebruikmaken van aanvullende diagnostische hulpmiddelen: 5 Met een sensibiliteitstest wordt gecontroleerd of de pulpa van een gebitselement gezond reageert op prikkels, overgevoelig reageert, of zelfs helemaal geen reactie geeft. 5 Bij een percussietest wordt met de achterkant van de mondspiegel op het element getikt. Een overgevoelige reactie of de afwezigheid van een reactie op een prikkel bij de tests kan duiden op een afwijking van de pulpa van het gebitselement. ? Opdracht 6.29 Doe een onderzoek naar de verschillende diagnostische hulpmiddelen die de tandarts tot zijn beschikking heeft. Maak gebruik van literatuur, zoals je studieboeken Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en Administratie voor tandartsassistenten. Geef per hulpmiddel aan wat het inhoudt, wat er wordt onderzocht en met welk middel? 5 anamnese 5 intra-oraal onderzoek 5 röntgenfoto 5 thermische sensibiliteitstests 5 proefboring 5 percussietest 5 bijtproef 5 proefverdoving ? Opdracht 6.30 Doe onderzoek naar sensibiliteitstests. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Noem drie manieren waarop je de sensibiliteit van een gebitselement kunt testen. 5 Noem bij iedere manier de voor- en de nadelen.

117 6.6 · Solo-opnames

z Instrumenten en materialen bij een pijnklacht Koudespray Chloorethyl zit in een spuitbus met een afneembaar spuitstukje. Als je een wattenpellet nat spuit met chloorethyl wordt het zo koud, dat er ijskristallen op ontstaan. Met de koude wattenpellet kan de sensibiliteit van een gebitselement getest worden.

Crackfinder Met dit instrument kunnen fracturen in gebitselementen opgespoord worden. De crackfinder wordt op een knobbel gezet en de patiënt wordt gevraagd dicht te bijten. Als de patiënt een pijnscheut voelt, zit er mogelijk een barst in de kies.

6.5.2

Instrumenteren bij een sensibiliteitstest met koudeprikkel

Pak met een pincet een wattenbolletje. Spray koudespray op het wattenbolletje (let op: niet in de buurt van de patiënt) en geef het pincet rechtstreeks aan de tandarts (.fig. 6.8). De tandarts test het betreffende element en je neemt het pincet met wattenbolletje weer terug. 6.6

Solo-opnames

Röntgenopnames zijn een belangrijk diagnostisch hulpmiddel bij het onderzoek van pijnklachten. Bij een peri-apicale opname staat het volledige element op de röntgenfoto (.fig. 6.9). Hierdoor kunnen de wortel en situatie rond de apex beoordeeld worden. Dit type opname is nodig bij trauma, endodontische afwijkingen en voor de controle van implantaten. Bovendien kan voorafgaande aan extractie bekeken worden of de radices van de M3’s inferior niet in contact staan met de n.alveolaris inferior. Op een solo-opname van de (pre)molaren in de bovenkaak wordt beoordeeld of de apex niet in nauwe relatie met de sinus maxillaris staat om een antrumperforatie te voorkomen.

6

118

6

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

. Figuur 6.8  Gebruik van koudespray

. Figuur 6.9 Solo-opname

6.6.1

Opnametechnieken voor solo-opnames

Voor solo-opnames bestaan er twee opnametechnieken: de paralleltechniek met instelapparatuur en de opnametechniek volgens de bissetriceregel. z Paralleltechniek

Bij de paralleltechniek (ook wel rechthoekregeltechniek) wordt een evenwijdige bundel röntgenstraling onder een hoek van precies 90° op de foto gericht. Om dit te bewerkstelligen wordt gebruikgemaakt van instelapparatuur (.fig. 6.10). Wanneer de foto evenwijdig aan de lengteas van het element geplaatst wordt, zullen de weergegeven structuren op de foto precies dezelfde afmetingen vertonen als in werkelijkheid. Er ontstaat weinig vertekening op de afbeeldingen. z Bissectriceregel

De bissectriceregeltechniek (ook wel deellijntechniek) wordt toegepast wanneer door ruimtegebrek in een kleine mond de hoek van 90° tussen de foto en de röntgenstraling niet mogelijk is. Ook bij patiënten met een kokhalsneiging wordt deze techniek toegepast omdat de foto

119 6.6 · Solo-opnames

. Figuur 6.10 Paralleltechniek

x

. Figuur 6.11 Bissectriceregeltechniek

zonder instelapparatuur in de mond wordt geplaatst en zo minder reactie opwekt. Bij het toepassen van deze techniek houdt de patiënt de foto zelf met een vinger tegen de kaak en zo dicht mogelijk tegen het element (.fig. 6.11). Het is nu de bedoeling dat de röntgenstraling loodrecht wordt gericht op de bissectrice (deellijn) van de hoek tussen de foto en de as van het gebitselement. Bij een nauwkeurige uitvoering van de techniek wordt het gebitselement op ware grootte afgebeeld door het wiskundige principe van de gelijkzijdige driehoek die ontstaat. Deze techniek is gevoelig voor onnauwkeurig werken en is daarom niet altijd betrouwbaar voor het beoordelen van bijvoorbeeld lengtefoto’s bij endodontische behandelingen. Daarom wordt deze techniek alleen gebruikt wanneer het gebruik van instelapparatuur niet mogelijk is.

6

120

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

? Opdracht 6.31 Voor het vervaardigen van een solo-opname met de paralleltechniek zijn diverse hulpmiddelen beschikbaar om ervoor te zorgen dat de foto zich in de mond op de juiste plaats bevindt en de goede richting heeft ten opzichte van de stralenbundel. 5 Zoek minimaal drie van deze hulpmiddelen en plaats een afbeelding ervan op een A4. 5 Beschrijf de toepassing en de voor- en nadelen van deze instelapparatuur (denk aan kosten, gebruik uit hygiënisch oogpunt e.d.). 5 Presenteer je bevindingen aan de klas.

6

? Opdracht 6.32 Doe een onderzoek naar de structuren die te zien zijn op solo-opnames. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke structuren zijn op alle solo-opnames te zien? 5 Welke op een solo-opname van de boven (pre)molaren? 5 Welke op een solo-opname van de onder (pre)molaren? ? Opdracht 6.33 Doe een onderzoek naar de kenmerken op röntgenfoto’s van verschillende afwijkingen. Hoe worden de volgende afwijkingen herkend? 5 een peri-apicale ontsteking 5 cariës 5 een wortelfractuur 5 parodontitis 5 insufficiënte endodontische behandeling 5 een pericoronitis

6.6.2

Zelfstandige handeling: Solo-opnames maken

Er zijn twee filmformaten voor het maken van solo-opnames: 3 bij 4 centimeter en 2 bij 3 centimeter. De grote maat wordt gebruikt voor opnames van de premolaren en molaren. Het kleine formaat wordt gebruikt voor opnames van de frontelementen. Om de film in de juiste positie in de mond te kunnen plaatsen en op zijn plaats te houden wordt hij in een houder geplaatst. Er is instelapparatuur voor frontelementen en een filmformaat van 2 × 3 cm en instelapparatuur voor (pre)molaren en een filmformaat van 3 × 4 cm. Om de verschillende instelapparatuur uit elkaar te houden zijn de onderdelen met kleur gecodeerd. ? Opdracht 6.34 Waarom zullen er voor de frontelementen smallere films worden gebruikt?

121 6.6 · Solo-opnames

z Instrumenten en materialen bij het maken van solo-opnames Instelapparatuur voor solo-opnames van frontelementen De instelapparatuur bestaat uit (van links naar rechts) een blauw bijtblok met fotohouder, een arm en een blauwe richtring. Instelapparatuur gebruiken bij het maken van röntgenfoto’s verhoogt de kwaliteit van de opnames.

Instelapparatuur voor solo-opnames van (pre)molaren De kleur van de kunststof delen van deze instelapparatuur is geel. Door de delen verschillend te monteren is de instelapparatuur geschikt voor het maken van solo-opnames in het eerste en derde kwadrant of het tweede en vierde kwadrant.

SPP’s in verschillende maten De meest gebruikte formaten fosforplaatjes zijn 3 × 4 cm (voor de (pre)molaarstreek) en 2 × 3 cm in het front.

z De richtapparatuur voor solo-opnames in elkaar zetten

De richtapparatuur voor het maken van solo-opnames, zoals gebruikt in dit boek, bestaan uit een bijtblok met fotohouder, een arm en een richtring. De onderdelen van de instelapparatuur voor solo-opnames van de (pre)molaren kunnen op twee manieren in elkaar gezet worden: voor opnames van het eerste en derde kwadrant en voor opnames van het tweede en vierde kwadrant. Zorg ervoor dat het bijtblok met foto altijd in het midden van richtring zit (.fig. 6.12). ? Opdracht 6.35 In de voorbeeldfoto’s in dit boek is voornamelijk gebruikgemaakt van instelapparatuur van het merk Dentsply Rinn. Deze instelapparatuur heeft verschillende kleuren. Onderzoek welke kleur de onderdelen van instelapparatuur hebben voor: 5 bitewing-opnames; 5 solo-opnames van frontelementen; 5 solo-opnames van (pre)molaren; 5 lengtefoto’s bij endodontische behandelingen. ? Praktijkopdracht 6.36 Fotokaart Instelapparatuur Maak een fotokaart van de verschillende instelapparatuur. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 Maak op A4/A5-formaat fotokaarten van de verschillende foto-instelapparatuur. 5 Laat van ieder van deze instelapparatuur de stappen zien hoe je deze in elkaar zet en vervolgens uit elkaar haalt. 5 Maak vervolgens een foto van de instelapparatuur (blauw, geel, rood en groen) in het betreffende kwadrant/deel van de mond. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt.

6

122

6

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

. Figuur 6.12  De fotohouder is recht achter de richtring aangebracht

NB: Gebruiken jullie op school en/of op je BPV-adres niet de instelapparatuur van Dentsply RInn, gebruik dan de aanwezige instelapparatuur om de opdracht uit te voeren. ? Praktijkopdracht 6.37 Oefen het in elkaar zetten van de richtapparatuur voor solo-opnames voor (pre)molaren, voor frontelementen en voor endodontische lengtefoto’s. Plaats een film op de juiste wijze in de instelapparatuur. Doe dit eerst met je fotokaarten erbij en vervolgens zonder. Vorm nu groepjes van vier klasgenoten en maak er een wedstrijdje van. Ieder groepslid zet een soort instelapparatuur helemaal in elkaar incl. de foto. Het groepje dat als eerste alle vier de soorten instelapparatuur incl. foto op de correcte wijze in elkaar heeft gezet, is de winnaar.

Hierna wordt het maken van een solo-opname als zelfstandige handeling stapsgewijs besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Zet het röntgenapparaat aan en stel de timer in op het juiste element (element en boven- of onderkaak). Leg de benodigdheden voor het maken van solo-opnames klaar en zet de instel­ apparatuur in elkaar. Zet de röntgenbuis zo dicht mogelijk in de buurt van de plaats waar straks het hoofd van de patiënt komt. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Pas de positie van de hoofdsteun aan, zodat de patiënt met zijn hoofd rechtop tegen de steun kan leunen. Vraag bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd ( ± 15–55 jaar) of er een kans is op een zwangerschap. Ook als een vrouw misschien zwanger is, is het verstandig om geen röntgenfoto’s te maken. Gebruik bij kinderen jonger dan twaalf jaar een loodschild. Leg de patiënt uit hoe de behandeling zal verlopen: 5 Hoe de film in de mond wordt geplaatst en dat jij de behandelkamer zult verlaten om de opname te maken. 5 Dat er een piepsignaal zal klinken wanneer de opname wordt gemaakt.

123 6.6 · Solo-opnames

Geef ook instructie aan de patiënt wat hij moet doen: 5 Laat de patiënt zijn hoofd tegen de hoofdsteun steunen. 5 Laat de patiënt de schouders ontspannen. Zo ontstaat er meer ruimte voor de foto en instelapparatuur in de mondbodem. 5 Laat de patiënt door de neus ademhalen. 5 Vraag de patiënt goed op het kunsthars bijtblok te bijten. 5 Vraag de patiënt niet te bewegen tot de opname gemaakt is. Dit is totdat het piepsignaal is afgelopen. z Stap 3 Film in de mond plaatsen

Houd de instelapparatuur met film om hem makkelijker te kunnen plaatsen enigszins scheef: in de bovenkaak met de arm naar boven gericht en in de onderkaak met de arm naar beneden gericht. Vraag de patiënt zijn mond te openen en breng de instelapparatuur in de mond. Kantel de instelapparatuur nu rechtop. Plaats bij opnames in de onderkaak de houder tussen de tong en de onderkaak. Door de houder meer richting het midden van de mond te bewegen krijgt de film meer ruimte. De film moet evenwijdig aan het gebitselement worden geplaatst. Vraag de patiënt op het bijtblok te bijten. Schuif de richtring zo dicht mogelijk naar de wang van de patiënt. Tip Plaats de foto zo ver mogelijk in het midden van de mond (houd rekening met anatomische structuren als de tong en het palatum). Hier is meer hoogte om de film evenwijdig aan de gebitselementen te plaatsen.

Tip Maak gebruik van wattenrollen wanneer er weinig ruimte is om de film evenwijdig aan het element te plaatsen. Plaats bijvoorbeeld bij het maken van een foto van de 11 een wattenrol tussen de snijrand van de tand en het bijtblok.

Wattenrol bij het maken van een solo-opname

6

124

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

. Figuur 6.13 Solo-opname

6

z Stap 4 Röntgenbuis richten

Plaats de röntgenbuis zo dicht mogelijk bij de richtring. De mond van de röntgenbuis is rechthoekig, net als de film, en moet zo worden gericht, dat de vormen elkaar overlappen. Bij solo-opnames in het (pre)molaargebied ligt de rechthoek in de richtring horizontaal. Bij opnames in het front is hij verticaal gedraaid. Daarnaast moet de röntgenbuis zowel in horizontale als in verticale richting evenwijdig aan de richtarm worden geplaatst. z Stap 5 Opname maken

Instrueer de patiënt nogmaals stil te blijven zitten met zijn kiezen op het bijtblok tot de pieptoon is afgelopen. Vergewis je ervan dat er geen andere personen in de behandelruimte zijn. Wanneer deze er wel zijn, verzoek je hen de ruimte te verlaten. Verlaat nu zelf ook de behandelkamer en maak de opname. Afhankelijk van je opleiding druk je al dan niet zelf af: 5 Vraag de tandarts een solo-foto (.fig. 6.13) te maken indien je nog geen mbo-diploma tandartsassistent hebt, of wel in het bezit bent van een mbo-diploma maar de afgelopen drie jaar geen nascholing hebt gevolgd. 5 Druk op de dodemansknop en maak de foto indien je in het bezit bent van een mbodiploma tandartsassistent. 5 Laat de knop pas los als de piep is afgelopen. 5 Loop naar de patiënt toe en haal de instelapparatuur met film uit de mond. NB: Dit doe je door eerst de houder te kantelen met de arm naar boven gericht voor foto’s in de bovenkaak en juist naar beneden gericht voor foto’s in de onderkaak. 5 Reinig de film met een alcoholdoekje en breng hem naar de röntgenontwikkelaar. 5 Zet het röntgenapparaat uit. z Stap 6 Ontwikkelen

Het scannen van solo-opnames verloopt gelijk aan het scannen van bitewing-opnames. Voor de kleine films (2 × 3 cm) worden alleen kleinere cartridges gebruikt. ? Praktijkopdracht 6.38 Fotokaart Solo-opname met de bissectricetechniek Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

125 6.6 · Solo-opnames

Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 6.39 Fotokaart Solo-opname met de paralleltechniek Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 6.40 Oefen met het maken van solo-opnames met instelapparatuur op een fantoomkop. Doorloop het stappenplan tot en met punt vier en geef fictief opdracht tot maken van de opname bij punt vijf. 5 Maak een solo-opname van de 14. 5 Maak een solo-opname van de 26. 5 Maak een solo-opname van de 33. 5 Maak een solo-opname van de 48. 5 Maak een solo-opname van de 21. 5 Laat je instelling controleren door je docent. ? Praktijkopdracht 6.41 Oefen met het maken van solo-opnames met instelapparatuur op een klasgenoot en laat deze klasgenoot daarna op jou oefenen. Doorloop het stappenplan tot en met punt vier en geef fictief opdracht tot maken van de opname bij punt vijf. 5 Maak een solo-opname van de 13. 5 Maak een solo-opname van de 24. 5 Maak een solo-opname van de 37. 5 Maak een solo-opname van de 46. 5 Maak een solo-opname van de 41. 5 Laat je instelling controleren door je docent. 5 Bespreek samen hoe je het ervaren hebt om solo-opnames bij iemand te maken. En hoe heb je het ervaren om patiënt te zijn?

6

126

Hoofdstuk 6 · Assisteren bij diagnostiek

6.7

Eindopdrachten

Eindopdracht 6.42

6

Assisteer aan de behandelunit. Werk volgens de instructies in bijlage 5 achterin dit boek. Let op: Jullie gaan in deze oefening iets anders te werk als jullie gewend zijn. Zodra de observator ziet dat de tandartsassistent een handeling verkeerd uitvoert, zegt hij stop. Jullie wisselen dan van rol: 5 de tandarts wordt de tandartsassistent; 5 de tandartsassistent wordt de observator; 5 de observator wordt de tandarts; Hierna vervolgen jullie de behandeling. Patiëntgegevens: naam

Wim Boon

leeftijd

31 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

diabetes mellitus type I

Reden van bezoek: Wim komt vandaag voor periodiek mondonderzoek. De tandarts heeft tijdens zijn vorige bezoek aangegeven dat het verstandig is een kroon te nemen op de 36. Wim gaat akkoord met het behandelplan, maar wil nog wel een officiële begroting. De tandarts voert het PMO uit bij Wim en de tandartsassistent maakt de solo-opname van de 36.

Eindopdracht 6.43 Telefoonkaart bij diagnostiek Doel van deze opdracht Het creëren van een hulpmiddel (ondersteuning bieden) tijdens een balie- en/of telefoongesprek met de patiënt(en). Het telefoongesprek met een patiënt met een pijnklacht valt in drie fases te verdelen: intake (fase 1), triage (fase 2) en advies (fase 3). De opdracht Maak bij dit thema één telefoonkaart volgens de instructie bij de klacht: Hevige pijn na behandeling. Gebruik bij deze opdracht de instructie in bijlage 4 achterin dit boek. Werk in groepjes en verdeel de werkzaamheden. Maak eerst een voorlopig ontwerp en vraag daarop feedback aan een ander groepje uit je klas. Verwerk de feedback in de definitieve versie van de telefoonkaart.

127

Assisteren bij preventie en parodontologie Samenvatting Preventie (en parodontologie) is de basis van alle tandheelkundige behandelingen. Over het algemeen zal er begonnen worden met een poetsinstructie, zodat de patiënt zijn mond goed leert schoonhouden. Vervolgens wordt het tandsteen verwijderd ten behoeve van de conditie van het tandvlees en parodontium.

7.1 Preventie – 128 7.2 Gebitsreiniging – 129 7.3 Instrumentarium slijpen – 133 7.4 Assisteren bij gebitsreiniging – 135 7.5 Zelfstandige handeling: Polijsten van het gebit – 136 7.6 Zelfstandige handeling: Plaque-kleurtest – 141 7.7 Zelfstandige handeling: Fluoride-applicatie – 146 7.8 Zelfstandige handeling: Gevoelige tandhalzen behandelen – 149 7.9 Assisteren bij sealen – 152 7.10 Eindopdrachten – 156

 igitaal aanvullende content D De online versie van dit artikel (7 https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_7) bevat aanvullend materiaal, toegankelijk voor daartoe geautoriseerde gebruikers. © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_7

7

128

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

7.1

Preventie

Voorkomen is beter dan genezen, dat geldt ook voor problemen met de mondgezondheid. Preventie in de tandheelkunde richt zich op het voorkomen van pathologische processen, waaronder cariës, tanderosie en parodontale aandoeningen. Cariës en parodontopathieën kunnen beide leiden tot het verlies van een gebitselement. Ze hebben een gemeenschappelijke oorzaak: tandplaque. Het is dus zaak plaquevorming zoveel mogelijk te voorkomen. ? Opdracht 7.1 Doe een onderzoek naar cariës. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke vier factoren moeten alle vier aanwezig zijn om cariës te veroorzaken?

7

? Opdracht 7.2 Doe een onderzoek naar het cariësproces. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Hoe ontstaat cariës? Vul je verslag aan met tekeningen, foto’s en beschrijf daarbij het cariësproces. ? Opdracht 7.3 Doe een onderzoek naar het verschil tussen cariës en tanderosie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat zijn de verschillen tussen tandcariës en tanderosie? Denk hierbij aan de wijze waarop het ontstaat en hoe het zich uit.

In de moderne tandartspraktijk worden preventieve behandelingen gedelegeerd aan de (preventie)assistent. Dit kunnen onder andere zijn: een plaque-kleurtest uitvoeren en een ­plaquescore bepalen, mondhygiëne-instructie geven, het gebit polijsten, fluoride appliceren, gevoelige tandhalzen behandelen en pits en fissuren sealen. Een aantal van deze handelingen wordt in dit hoofdstuk als zelfstandige handelingen besproken. z Voorlichting

Gezien de rol van tandplaque en debris bij het ontstaan of verergeren van cariës en parodontale aandoeningen is een goede reiniging van de mondholte door de patiënt erg belangrijk. Door voorlichting te geven over de juiste manier van poetsen, het gebruik van interdentale hulpmiddelen en voeding geef je de patiënt tools om zijn mond gezond te houden. Voor meer theorie hierover verwijzen we je naar je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk. ? Opdracht 7.4 Doe een onderzoek naar tandplaque. Neem je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten erbij en raadpleeg het internet. 5 Wat is het? 5 Hoe ontstaat het? 5 Na welk tijdsbestek wordt plaque schadelijk voor het parodontium? 5 Na welk tijdsbestek kan tandplaque cariës veroorzaken? 5 Wat zijn de voorkeurslocaties van plaque? 5 Hoe komt het dat het gingiva geïrriteerd wordt en het lichaam een afweerreactie ontwikkelt?

129 7.2 · Gebitsreiniging

? Opdracht 7.5 Doe een onderzoek naar ontstekingsverschijnselen. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat zijn de vijf algemene kenmerken van een ontsteking? Noem zowel de Latijnse als de Nederlandse termen. 5 Herken je de vijf ontstekingsverschijnselen ook bij gingivitis? Onderbouw je antwoord. ? Opdracht 7.6 Doe een onderzoek naar parodontitis. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat zijn de taken van het parodontium? 5 Wat is parodontitis? 5 Tot welk verlies leidt parodontitis? Wat gebeurt er dan met de elementen? 5 Wat is de belangrijkste oorzaak van parodontale aandoeningen? 5 Welk proces ontstaat er wanneer het lichaam reageert op de schadelijke stoffen door afweercellen en ontstekingseiwitten te produceren? 5 Hoe noem je de verdiepte ruimte die ontstaat tussen gebitselementen en het tandvlees bij parodontitis? 5 Wat is subgingivale plaque? Welke kenmerken heeft het? ? Opdracht 7.7 Behalve tandplaque zijn er ook andere factoren die van invloed zijn op het ontstaan van parodontitis. Doe hier onderzoek naar. 5 Welke exogene en endogene factoren spelen een rol?

7.2

Gebitsreiniging

Tijdens het periodieke mondonderzoek wordt de gezondheid van het parodontium uitgedrukt in een DPSI. Wanneer de DPSI-score 3 of 4 is, wordt de patiënt voor behandeling doorverwezen naar de mondhygiënist. Om tot een juiste diagnose te komen onderzoekt hij het parodontium en brengt zijn bevindingen in kaart door middel van een pocketstatus of parodontiumstatus. Aan de hand hiervan wordt een behandeltraject ingezet. ? Opdracht 7.8 Beschrijf de DPSI-index en de verschillende DPSI-scores. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wanneer heeft een patiënt een DPSI-score 0, 1, 2, 3−, 3+ of 4? ? Opdracht 7.9 Doe een onderzoek naar de parodontiumstatus. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke onderzoeksgegevens worden genoteerd in een parodontiumstatus? 5 Welke instrumenten en materialen worden gebruikt bij het invullen van een ­parodontiumstatus?

7

130

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

z Gebitsreiniging

Als tandplaque niet regelmatig of niet goed wordt verwijderd, kan onder invloed van speeksel verkalking van de plaque optreden. Dit noemen we tandsteen, een harde verkalkte massa op de elementen en andere voorwerpen in de mond zoals protheses, orthodontische apparatuur en kronen en bruggen. Tandsteen op zich hoeft niet of nauwelijks een schadelijk effect op elementen en het steunweefsel te hebben. Het vergroot echter wel de retentiemogelijkheid voor tandplaque, waarin zich bacteriën kunnen nestelen die schadelijk zijn voor de mondgezondheid. Om deze reden wordt tandsteen verwijderd door de tandarts, mondhygiënist of preventieassistent. Tandsteen kan handmatig worden weggehaald met scalers en curettes of met een ultrasoon tandsteenapparaat. Men onderscheidt supragingivaal of speekseltandsteen en subgingivaal of serumtandsteen. z Supragingivaal of speekseltandsteen

7

Supragingivaal tandsteen bevindt zich boven de gingiva, is gewoonlijk wit of geel van kleur, bros en gemakkelijk te verwijderen, want de hechting aan het tandoppervlak is gering. Het speeksel dient als bron voor de mineralen die nodig zijn voor het ontstaan van tandsteen. De meeste afzetting van supragingivaal tandsteen vindt dan ook plaats bij de uitgangen van de grote speekselklieren: 5 linguaal van de onderincisieven; 5 buccaal van M1’s in de bovenkaak. z Subgingivaal- of serumtandsteen

Subgingivaal tandsteen bevindt zich onder de gingivarand. Het is hard en bruinzwart van kleur, hecht zich sterk aan het oppervlak van de elementen en is moeilijk te verwijderen. De afzetting is een langzaam proces en treedt overal in de mond op. Het subgingivale tandsteen zou mede ontstaan door minerale bestanddelen uit de sulcusvloeistof, een vloeistof die onder pathologische omstandigheden in de sulcus wordt gemaakt. ? Opdracht 7.10 Doe een onderzoek naar tandsteen. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat onderscheidt supragingivaal tandsteen van subgingivaal tandsteen? ? Opdracht 7.11 Doe een onderzoek naar de grote speekselklieren. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke speekselklieruitgangen bevinden zich linguaal van de onderincisieven? 5 Welke uitgang bevindt zich buccaal van de M1’s in de bovenkaak? Deze heeft een Latijnse en een Nederlandse naam. Hoe wordt deze uitgang ook wel genoemd?

131 7.2 · Gebitsreiniging

z Instrumenten en materialen bij de gebitsreiniging Pocketsonde Een pocketmeting wordt uitgevoerd met een pocketsonde. Met deze pocket­ sonde is het mogelijk de diepte van de pocket in millimeters te meten.

Furcatiesonde Met de furcatiesonde kan de toe- of doorgankelijkheid van een furcatie worden gemeten. De furcatie is een dubbelzijdig instrument met drie millimeter brede markeringen die corresponderen met gradaties in toe- of doorgankelijkheid van de wortelsplitsing.

c

90° c b

b

Scalers Scalers worden gebruikt voor verwijdering van supragingivaal tandsteen. Het werkblad heeft de vorm van een sikkel en een driehoekige doorsnede eindigend in een punt. Omdat het werkblad aan beide zijden scherp is, is een scaler niet geschikt voor diep gingivaal gebruik. a. binnenvlak, b. buitenvlak, c. snijvlak. Scalers zijn dubbelzijdige instrumenten, zodat de gebitselementen vanaf mesiaal en distaal te reinigen zijn. De hoek waaronder het blad staat ten opzichte van het handvat, bepaalt voor welk werkgebied de scaler geschikt is. De meest gebruikte scalers zijn de modellen H6/H7 en SD204. (Figuur uit boek Professionele gebitsreiniging door G. van Avoort.)

70° c

110°a b

Curettes Curettes zijn bijzonder geschikt voor rootplanen bij pockets en furcatieaandoeningen. Door het bolle buitenvlak en de afgeronde tip is de kans op beschadiging van het weefsel en worteloppervlak gering. De meeste curettes hebben slechts één scherp werkvlak. a. binnenvlak, b. buitenvlak, c. snijrand. Curettes zijn dubbelzijdige instrumenten zodat de gebitselementen vanaf m ­ esiaal en distaal te reinigen zijn. De hoek waaronder het blad staat ten opzichte van het handvat, bepaalt voor welk werkgebied de curette geschikt is. De meest gebruikte curettes zijn: – curette 1/2 voor de incisieven en cuspidaten; – curette 7/8 voor premolaren en buccaal, palatinaal en linguaal van de molaren; – curette 11/12 voor de gladde vlakken en mesiaal van de premolaren en molaren; – curette 13/14 voor de distale vlakken van de premolaren en molaren. (Figuur uit boek Professionele gebitsreiniging door G. van Avoort.)

7

132

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

Vijl Het werkblad van de vijl bestaat uit scherpe kartels waardoor het de vorm heeft van een soort rasp. De vijl kan gebruikt worden voor het verwijderen van diep subgingivaal tandsteen en het bijwerken van overhangende restauraties. (Figuur uit boek Professionele gebitsreiniging door G. van Avoort.) 90° 105°

Excavator De excavator is een instrument waarvan het werkblad de vorm heeft van een deel van een bol. De binnenzijde is vlak en de buitenzijde bol. Het is geen s­ pecifiek gebitsreinigingsinstrument, maar kan goed worden gebruikt om s­ upragingivaal tandsteen te verwijderen van holle vlakken. c. snijrand. (Figuur uit boek Professionele gebitsreiniging door G. van Avoort.)

7

C

C

Ultrasoon tandsteenapparaat Door ultrasone trillingen wordt tandsteen losgetrild van het gebitselement met dit instrument. Het gedeelte net achter de punt is het werkzame deel van de tip. Er zijn opzetstukken voor supra- en subgingivaal gebruik.

? Opdracht 7.12 Doe een onderzoek naar scalers. 5 Beschrijf de kenmerken van scalers. 5 Waar worden deze instrumenten voor gebruikt? ? Opdracht 7.13 Doe een onderzoek naar curettes. 5 Beschrijf de kenmerken van curettes. 5 Waar worden deze instrumenten voor gebruikt? ? Opdracht 7.14 Doe een onderzoek naar handinstrumentarium. 5 Waarom dient het handmatige tandsteeninstrumentarium goed scherp te zijn? ? Opdracht 7.15 Doe een onderzoek naar het ultrasone tandsteenapparaat. 5 Waarom in waterkoeling noodzakelijk bij ultrasone tandsteenverwijdering?

133 7.3 · Instrumentarium slijpen

scaler

currette

. Figuur 7.1  Doorsnede van het blad van de curette en de scaler

? Opdracht 7.16 Doe een vergelijkend onderzoek naar ultrasone reiniging ten opzichte van handmatige reiniging. 5 Wat zijn de voordelen van ultrasone reiniging? 5 Wat zijn de nadelen van ultrasone reiniging? 5 Is ultrasone reiniging beter dan handmatige reiniging? Motiveer je antwoorden.

7.3

Instrumentarium slijpen

Voor elke gebitsreiniging controleer je of de scalers en curettes nog voldoende scherp zijn. Scalers en curettes kun je handmatig of machinaal slijpen. Bij machinaal slijpen geldt voor alle verschillende instrumenten een andere instelling van de slijpkop. Als je een enkele set slijpt, is het nogal bewerkelijk om telkens een andere instelling te kiezen en verdient handmatig slijpen de voorkeur. Vooral als je meer sets scalers en curettes tegelijk wilt slijpen, is machinaal slijpen aantrekkelijker dan handmatig slijpen. z Handmatig slijpen

Voordat je begint met de initiële behandeling controleer je met een speciaal teststaafje of de curettes en scalers nog voldoende scherp zijn. Benodigdheden: 5 teststaafje (van kunsthars); 5 platte slijpsteen; 5 flesje slijpolie; 5 conische slijpsteen. 1. Smeer wat olie op de vlakke steen. Curettes en scalers slijp je door de zijdelingse delen (en soms ook de bovenkant) van het blad te slijpen. Het is zeer belangrijk de oorspronkelijke vorm van het instrument niet te veranderen (.fig. 7.1). 2. Leg je onderarm op de rand van het werkblad. Pak de scaler stevig in de palmgreep. 3. De positie van de scaler is dusdanig, dat de schacht verticaal is en de punt van de scaler naar je toe wijst. Controleer of het bovenvlak van het blad horizontaal is, dus evenwijdig aan het tafelblad.

7

134

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

7

. Figuur 7.2  Handinstrumentarium slijpen

4. Neem de slijpsteen tussen duim en middelvinger in verticale positie. Breng de slijpsteen in positie tegen een zijvlak en maak op-en-neergaande bewegingen, waarbij alleen de neerwaartse beweging krachtig is. Bewerk beide vlakken (.fig. 7.2). 5. Draai met de conische slijpsteen over het horizontale vlak om mogelijke braampjes weg te nemen. Gebruik een teststaafje en controleer of de scaler “hapt”. Dit is een teken dat het instrument voldoende scherp is. Tip Het is niet de bedoeling om de scaler langs het teststaafje te halen om krullen te trekken. Hierdoor gaat de scherpte van het instrument onnodig verloren. “Happen” is voldoende bewijs van scherpte.

? Praktijkopdracht 7.17 Fotokaart Instrumenten slijpen Maak een fotokaart van het slijpen van instrumenten. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 Maak op A4/A5-formaat een fotokaart van de stappen/procedure van het slijpen van instrumentarium. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt.

135 7.4 · Assisteren bij gebitsreiniging

. Figuur 7.3  Tandsteen verwijderen met het ultrasone tandsteenapparaat

7.4

Assisteren bij gebitsreiniging

Assisteren bij een gebitsreiniging behelst voornamelijk het klaarleggen van de juiste instrumenten en materialen, afzuigen en het begeleiden van de patiënt. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Overleg met de tandarts welk handinstrumentarium en welke tip op het ultrasone tandsteenapparaat hij wil gebruiken. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij aan kan geven dat de behandelaar moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of iets wil zeggen. z Stap 3 Tandsteen verwijderen

De tandarts begint met ultrasoon verwijderen van het tandsteen (.fig. 7.3). Sommige behandelaars hanteren hierbij zelf de afzuigbuis, andere prefereren de hulp van de assistent. Om te controleren of alle tandsteen verwijderd is, blaast de tandarts het werkgebied droog en sondeert de elementen met een sikkelsonde of pocketsonde. Eventueel resterend tandsteen verwijdert hij met handinstrumentarium. z Stap 4 Polijsten

Na het verwijderen van het tandsteen wordt het gebit gepolijst (zie 7 par. 7.5). ? Opdracht 7.18 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor gebitsreiniging? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

7

136

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

? Opdracht 7.19 Protocol Gebitsreiniging Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Gebruik hierbij de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 7.20 Assisteren bij een gebitsreiniging Assisteer aan de behandelunit. Gebruik hierbij de instructie in bijlage 5 achterin dit boek.

7

Patiëntgegevens: naam

Alex Plezier

leeftijd

27 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Alex komt vandaag voor een periodiek mondonderzoek. De tandarts ziet tandsteen in het onderfront die hij direct verwijdert.

7.5

Zelfstandige handeling: Polijsten van het gebit

Polijsten van het gebit wordt om verschillende redenen gedaan: 5 om tandplaque te verwijderen van de gebitselementen; 5 om aanslag te verwijderen van de gebitselementen; 5 als voorbereiding op een behandeling; 5 op wens van of ter motivatie van de patiënt. ? Opdracht 7.21 Doe een onderzoek naar de redenen voor het polijsten van gebitselementen. 5 Wanneer wordt in de tandartspraktijk gepolijst om tandplaque van de gebitselementen te verwijderen? 5 Waarom wordt er gepolijst na het verwijderen van tandsteen? 5 Voorafgaand aan welke behandelingen worden de gebitselementen gepolijst? ? Opdracht 7.22 Doe een onderzoek naar aanslag op het gebit. 5 Onder welke omstandigheden ontstaat er aanslag op de gebitselementen?

137 7.5 · Zelfstandige handeling: Polijsten van het gebit

z Instrumenten en materialen bij het polijsten van het gebit Groen hoekstuk Een groen hoekstuk draait relatief langzaam en is traploos instelbaar tot een toerental ronde de 10.000 rpm. Hij is geschikt voor RA-boren en kan zowel met als zonder waterkoeling worden gebruikt. Vaak zit er ook verlichting in.

Polijstborstel De haartjes van de borstel maken het mogelijk pits en fissuren te reinigen. Bij de cervicale randen van de gebitselementen kan beter gekozen worden voor een cup, omdat een borsteltje daar te agressief is en het tandvlees kan beschadigen.

Polijstcups Polijstcupjes zijn veiliger in gebruik dan polijstborsteltjes. Ze zijn ­verkrijgbaar in de uitvoeringen stug en flexibel.

Polijstpasta Polijstpasta is verkrijgbaar met verschillende korrelgroottes. Het bevat meestal fluoride.

Puimsteen Puimsteen is een polijstpoeder zonder toevoegingen. Het is een schurend middel en kan bij regelmatig gebruik het glazuuroppervlak beschadigen. Omdat het geen fluoride bevat, wordt puimsteen meestal gebruikt wanneer het polijsten een voorbereiding is op een behandeling waarbij lijmstoffen worden gebruikt. Disposable cup (of dappenglaasje) Hierin kan een kleine hoeveelheid vloeistof of poeder uit een verpakking gedoseerd worden.

Het polijsten van het hele gebit kan door de tandartsassistent als zelfstandige handeling worden uitgevoerd. We bespreken het polijsten hierna stap voor stap. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Overleg met de tandarts welke grofheid polijstpasta en welke rubbercup je moet gebruiken.

7

138

7

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

. Figuur 7.4  Juiste positie van de patiënt voor het polijsten van de vestibulaire vlakken van het eerste ­kwadrant en de palatinale vlakken van het tweede kwadrant

z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij kan aangeven dat je moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of iets wil zeggen. z Stap 3 Het gebit polijsten

Leg de behandelstoel voor polijsten van de bovendentitie eerst zo vlak mogelijk. Kantel de hoofdsteun iets naar achteren. Zorg er wel voor dat de positie comfortabel blijft voor de ­patiënt! Vraag de patiënt zijn hoofd iets naar links te draaien. Zo heeft de tandarts beter zicht op de vestibulaire vlakken van het eerste kwadrant en de palatinale vlakken van het tweede kwadrant (.fig. 7.4). ? Opdracht 7.23 Lees 7 par.  3.7 over de uurposities nog eens door. 5 In welke uurpositie moet de behandelaar zitten om de vestibulaire vlakken van het eerste kwadrant en de palatinale vlakken van het tweede kwadrant te polijsten? Hoe staat de behandelstoel ingesteld? Hoe is het hoofd van de patiënt gepositioneerd? 5 Hoe staat de behandelstoel ingesteld wanneer de behandelaar de palatinale vlakken van het eerste kwadrant en de palatinale vlakken van het tweede kwadrant gaat polijsten? Hoe is het hoofd van de patiënt gepositioneerd? 5 Hoe staat de behandelstoel ingesteld wanneer de behandelaar de vestibulaire vlakken van het vierde kwadrant en de linguale vlakken van het derde kwadrant gaat polijsten? Hoe is het hoofd van de patiënt gepositioneerd? 5 En ten slotte, hoe staat de behandelstoel ingesteld wanneer de behandelaar de linguale vlakken van het vierde kwadrant en de vestibulaire vlakken van het derde kwadrant gaat polijsten? Hoe is het hoofd van de patiënt gepositioneerd?

z De vestibulaire en orale vlakken

Neem het groene hoekstuk vast met de gemodificeerde handgreep. Neem wat polijstpasta op met het rubbercupje en verdeel dit over de vestibulaire gebitselementen van het eerste kwadrant.

139 7.5 · Zelfstandige handeling: Polijsten van het gebit

. Figuur 7.5  Polijstcup langs cervicale rand

Begin distobuccaal van het meest distale element met polijsten en zet eerst het groene hoekstuk in de mond op het gebitselement. Laat het hoekstuk langzaam en met een constant toerental draaien. Gebruik je wijsvinger van je linkerhand of een mondspiegel om de wang opzij te houden. Steun af met je ringvinger zo dicht mogelijk bij het werkgebied. Beweeg het polijstcupje over het vestibulaire tandoppervlak en volg hierbij de contour van de gingiva van distaal naar mesiaal (.fig. 7.5). De rand van het rubbercupje moet hierbij iets subgingivaal komen. Polijst vervolgens de rest van het tandoppervlak met een S-vormige beweging. Polijst de overige elementen van het eerste kwadrant aan de vestibulaire zijde en vervolgens de palatinale zijde van het tweede kwadrant van distaal naar mesiaal. Spoel indien nodig de mond van de patiënt tussendoor schoon met de meerfunctiespuit en zuig af met de nevelzuiger. Vraag de patiënt nu zijn hoofd wat naar rechts te draaien en polijst nu de palatinale vlakken van het eerste kwadrant en de vestibulaire vlakken van het tweede kwadrant. Voor de onderkaak zet je de behandelstoel rechter op. Vraag de patiënt ook weer zijn hoofd iets te draaien om beter zicht te hebben op het werkgebied. Polijst de gebitselementen in de onderkaak. z De occlusale vlakken

Vervang het polijstcupje in het groene hoekstuk voor het polijstborsteltje. Begin het polijsten van de occlusale vlakken in de onderkaak. Op deze manier hoeft de stand van de behandelstoel nu niet aangepast te worden. Neem wat polijstpasta op en verdeel dit over de occlusale vlakken van het derde kwadrant. Laat het polijstborsteltje langzaam en constant draaien. Polijst het occlusale vlak en de fissuren door het borsteltje van distaal naar mesiaal te bewegen. Kantel daarbij het borsteltje eerst wat naar buccaal. Herhaal de beweging van distaal naar mesiaal met het borsteltje naar linguaal gekanteld. Tot slot polijst je de occlusale vlakken van de overige kwadranten. Spoel de mond van de patiënt schoon met de meerfunctiespuit en zuig af met de nevelzuiger. Zet de behandelstoel in de uitstapstand en neem afscheid van de patiënt.

7

140

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

? Opdracht 7.24 Doe een onderzoek naar verschillende soorten en merken polijstpasta’s en hun verpakking. Maak hierbij gebruik van de digitale catalogus van een Dental Depot op het internet. 5 Wat is het verschil in samenstelling? 5 Waarom zou jij een bepaalde soort kiezen of juist niet? 5 Wat zijn de voor- en nadelen van de verschillende verpakkingen? 5 Noteer bij iedere soort en verpakking de prijs.

7

? Opdracht 7.25 Bij het polijsten van de gebitselementen kan gebruikgemaakt worden van polijstborstels, polijstcups en polijstpoints, al dan niet disposable of voorzien van een losse mandrel. Doe een onderzoek naar deze verschillende hulpmiddelen bij het polijsten. 5 Beschrijf de verschillende middelen. 5 Wat is het verschil in gebruik? 5 Wat zijn de voor- en nadelen van de verschillende hulpmiddelen? 5 Noteer bij iedere soort de prijs. ? Opdracht 7.26 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor een gebitsreiniging en polijsten? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 7.27 Fotokaart Polijsten van het gebit Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Gebruik hierbij de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 7.28 Assisteren bij een gebitsreiniging en polijsten Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Sara Top

leeftijd

22 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Sara komt vandaag voor een periodiek mondonderzoek. De tandarts ziet tandsteen in het onderfront die hij direct verwijdert. Daarna polijst jij haar gebit.

141 7.6 · Zelfstandige handeling: Plaque-kleurtest

7.6

Zelfstandige handeling: Plaque-kleurtest

Onder plaque verstaan we alles wat op de gebitselementen en de zachte weefsels achterblijft na krachtig spoelen van de mond. Tandplaque heeft dezelfde kleur als de gebitselementen. Is er verhoogde cariësactiviteit bij een patiënt, dan is het soms wenselijk om met een kleurtest de directe oorzaak van de caviteiten duidelijk aan de patiënt te laten zien. Door tandplaque te kleuren met disclosing-vloeistof wordt het zichtbaar gemaakt voor de patiënt en de behandelaar. Hierdoor: 5 kan de patiënt zien waar zijn gebit niet schoon is; 5 kan de behandelaar zijn mondhygiëne-instructie aanpassen aan de mondsituatie. z Plaquescore

De hoeveelheid en de locatie van de tandplaque wordt in een plaque-index vastgelegd. Om te beoordelen of de patiënt de voorlichting goed heeft begrepen en ook heeft toepast, wordt in de volgende behandeling opnieuw een plaquescore gedaan. De scores met elkaar vergelijken werkt verhelderend en motiverend voor de patiënt. z Instrumenten en materialen bij de plaque-kleurtest Disclosing-vloeistof Deze vloeistof kleurt tandplaque rood. Oude plaque krijgt een blauwrode kleur.

Microbrush Hiermee kan vloeistof op de gebitselementen worden aangebracht.

Wattenrollen Met wattenrollen wordt het werkterrein drooggelegd. Naast de korte wattenrollen zijn er ook parotisrollen verkrijgbaar die in een U-vorm gebogen worden en zowel vocht buccaal van de boven- als de ondermolaren opvangen.

Handspiegel In een handspiegel kan de patiënt de kleuring van zijn gebit zien.

Spoelbeker en servet Een patiëntenservet dient ter bescherming van de kleding van de patiënt. Een servet heeft een geplastificeerde en een nietgeplastificeerde kant. Zorg er altijd voor dat de geplastificeerde kant onder ligt.

7

142

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

. Figuur 7.6  Gebit na kleuring met disclosing-vloeistof

7

De plaque-kleurtest kan door de tandartsassistent als zelfstandige handeling worden uitgevoerd. We bespreken de plaque-kleurtest hierna stap voor stap. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Denk ook aan het werkbladpincet! z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij kan aangeven dat je moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of iets wil zeggen. z Stap 3 De plaque-kleurtest

Smeer de lippen van de patiënt in met vaseline om te voorkomen dat ze ook rood kleuren. Werk systematisch en begin met het kleuren van de gebitselementen in de bovenkaak. De behandelstoel staat hierbij in een neutrale behandelstand, die ook praktisch is wanneer je de onderkaak kleurt. Zorg ervoor dat de positie van de hoofdsteun comfortabel is voor de patiënt. Blaas een deel van de elementen droog met de meerfunctiespuit en de afzuigbuis. Breng de disclosing-vloeistof met een deppende beweging aan met een microbrush (een wattenstaafje is ook een ideaal instrument in deze). Blaas een volgend deel van de gebitselementen droog en breng kleurstof aan. Herhaal de procedure voor de onderkaak. NB: Let op je uurpositie en zithouding! Spoel de mond schoon met de meerfunctiespuit en de afzuigbuis wanneer je alle elementen hebt gekleurd. Gebruik hierbij alleen de waterfunctie van de meerfunctiespuit om te voorkomen dat er kleurstof uit de mond spettert (.fig. 7.6). z Stap 4 Plaquescore

De plaque-kleurtest kan op verschillende manieren worden geregistreerd. 5 door in een pocketstatus de betreffende plaatsen te markeren (.fig. 7.7); 5 door een berekening van het percentage tandplaque op de gebitselementen; 5 met de BOA-methode.

143 7.6 · Zelfstandige handeling: Plaque-kleurtest

. Figuur 7.7  Registratie van de plaque-kleurtest in een pocketstatus

Bij de BOA-methode bereken je de percentages per vlak (buccaal, oraal, approximaal). Met deze methode krijg je een beter inzicht van de locatie van de tandplaque. Hiermee kun je gerichte instructie geven. z Stap 5 Mondhygiëne-instructie

Maak een plan voor een individuele mondhygiëne-instructie voor de patiënt. Geef voorlichting om de mondhygiëne te verbeteren en oefen met de patiënt. Een mondhygiëne-instructie geven valt buiten het kader van dit boek. Meer informatie hierover kun je vinden in je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk. z Stap 6 Polijsten

Polijst de gebitselementen van de patiënt om de resterende tandplaque te verwijderen en de patiënt te motiveren zijn gebit schoon te houden met interdentale hulpmiddelen en een passende poetsmethode. Een uitgebreide beschrijving van het assisteren bij polijsten van het gebit staat in 7 par. 7.5. Zet de behandelstoel in de uitstapstand en neem afscheid van de patiënt door hem naar de uitgang te begeleiden. Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over de plaque-kleurtest. 7 Video Plaque-kleurtest

? Opdracht 7.29 Doe een onderzoek naar de functie van de plaque-kleurtest. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Op welke manier kan een plaque-kleurtest een mondhygiëne-instructie ondersteunen? Geef voorbeelden. ? Opdracht 7.30 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor de plaque-kleurtest? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

7

144

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

? Praktijkopdracht 7.31 Fotokaart Plaque-kleurtest Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Gebruik hierbij de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 7.32 Een plaque-kleurtest uitvoeren Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek.

7

Patiëntgegevens: naam

Peter Zonnestraal

leeftijd

26 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Peter is vandaag in de praktijk voor periodiek mondonderzoek. Zijn mondhygiëne is niet goed. De tandarts vraagt je een plaque-kleurtest uit te voeren. ? Praktijkopdracht 7.33 Oefen de plaque-kleurtest op een klasgenoot en laat deze klasgenoot daarna op jou oefenen. 5 Wat ging goed? 5 Waar liep je tegenaan? 5 Wat zou je volgende keer anders doen? ? Praktijkopdracht 7.34 Registreer de plaque-kleurtest van een klasgenoot uit 7 opdracht 7.33 in een pocketstatus. Deze klasgenoot registreert daarna de plaque-kleurtest die hij bij jou heeft afgenomen. Gebruik hiervoor de pocketstatus in het tandheelkundige softwareprogramma waarmee je op school werkt. 5 Bespreek hoe jullie de testresultaten hebben vastgelegd. 5 Welke conclusies over de mondhygiëne kun je trekken? ? Opdracht 7.35 Doe een onderzoek naar het percentage tandplaque. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat is de formule voor het berekenen van het percentage tandplaque? 5 Hoe hoog mag de score zijn voor een goede mondhygiëne?

145 7.6 · Zelfstandige handeling: Plaque-kleurtest

Percentage tandplaque 18

17

16

15

14

13

12

11

21

22

23

24

25

26

27

28

48

47

46

45

44

43

42

41

31

32

33

34

35

36

37

38

. Figuur 7.8  Scoreformulier Percentage tandplaque

B(uccaal)

O(raal)

A(pproximaal)

Aantal aanwezige vlakken Aantal gekleurde vlakken . Figuur 7.9  Scoreformulier BOA-methode

? Praktijkopdracht 7.36 Bereken het percentage tandplaque van jou en je klasgenoot. Gebruik hiervoor het scoreformulier uit .fig. 7.8 en je plaqueregistraties uit 7 opdracht 7.34. Welke conclusies over de mondhygiëne kun je trekken? ? Praktijkopdracht 7.37 Bereken het percentage plaque van jou en je klasgenoot met de BOA-methode. Gebruik hiervoor het scoreformulier uit .fig. 7.9 en de plaqueregistratie uit 7 opdracht 7.34. Welke conclusies over de mondhygiëne kun je trekken? ? Opdracht 7.38 Vergelijk de twee registratiemethodes die je in 7 opdracht 7.36 en 7.37 hebt toegepast met elkaar. 5 Wat zijn de voor- en nadelen van beide registratiemethodes? ? Praktijkopdracht 7.39 Maak tweetallen en voer een volledige plaque-kleurtest uit inclusief berekening van de plaque-index en een daarop gebaseerde individuele mondhygiëne-instructie. 5 Maak bij elkaar een plaquescoreberekening (zespuntsmeting!). Vul de status correct in en noteer de plaquescore. 5 Geef elkaar een passende instructie mondhygiëne volgens de tell-show-do-methode. 5 Noteer in het patiëntdossier welk middel jouw ‘patiënt’ op welke plaats en op welke wijze moet gebruiken. 5 Noteer in het patiëntdossier wat je jouw ‘patiënt’ geadviseerd hebt.

7

146

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

7.7

Zelfstandige handeling: Fluoride-applicatie

Gebleken is dat regelmatig gebruik van fluoride de cariësprevalentie laat dalen. Afhankelijk van de toedieningsvorm ligt het resultaat tussen de 30 en 60 %. De belangrijkste toepassing van fluoride ter preventie van cariës voor alle leeftijden is fluoridetandpasta. Fluoride remt de demineralisatie van het tandglazuur en bevordert de remineralisatie. Het wordt ingebouwd in het glazuur en maakt het minder oplosbaar. z Fluoride bij kinderen

7

Bij kinderen met cariësactiviteit is het belangrijk om naast het gebruik van fluoridetandpasta, voorlichting te geven aan kind en ouders over voeding en juiste mondhygiëne. Ter ondersteuning kan professionele fluoridetoepassing worden uitgevoerd door het appliceren van een fluoridelak, -vloeistof of -gel. Omdat een fluoride-applicatie alleen werkt op zacht of gedemineraliseerd glazuur, zal hierna fluoride-applicatie via fluoridelak worden besproken. Op deze manier kan de fluoride lokaal worden aangebracht. z Instrumenten en materialen bij de fluoride-applicatie Fluoridelak Duraphat 50 mg/ml wordt gebruikt om – cariës te voorkomen of te stoppen; – gevoelige tandhalzen te behandelen. De werkzame stof is natriumfluoride. Het is verkrijgbaar in tubes en in carpules en alleen voor professioneel gebruik. Duraphatnaald Bij gebruik van Duraphat in carpules wordt een anesthesiespuit gebruikt met een dikke, botte naald.

Aanbrengen van fluoridelak kan door de tandartsassistent als zelfstandige handeling worden uitgevoerd. Stapsgewijs bespreken we hierna deze fluoride-applicatie. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Maak de carpulespuit klaar. Overleg met de tandarts waar hij wil dat je de fluoridelak aanbrengt.

147 7.7 · Zelfstandige handeling: Fluoride-applicatie

Carpulespuit klaarmaken Om de carpule in de anesthesiespuit te plaatsen trek je de zuiger naar achter (foto a). Nu is er ruimte om de carpule in de schacht te schuiven. Draai vervolgens de korte dop van de Duraphatnaald en draai de naald op de schroefdraad van de carpulespuit (foto b). De lange dop laat je zitten tot je je de spuit gaat gebruiken. Omdat de naald bot is, hoef je de spuit niet in een recapstand te plaatsen. Er is geen gevaar voor een prikaccident.

a

b

z Stap 2 De patiënt instrueren

Fluoride-applicaties geef je meestal aan kinderen. Begeleid het kind naar de behandelstoel. Leg uit wat het van de behandeling kan verwachten. Stem hierbij je taalgebruik af op de leeftijd van het kind. Je kunt hierbij ook een demonstratie geven door een beetje fluoridelak op je handschoen te druppelen. Zo kan het kind zien dat de stompe naald geen prik is. z Stap 3 Fluoride appliceren

Polijst de gebitselementen met polijstpasta en een polijstcupje. Voor de occlusale vlakken gebruik je een polijstborsteltje. NB: Voor een optimale werking van Duraphat is polijsten niet per se noodzakelijk, maar het heeft wel de voorkeur. Werk systematisch en begin met het appliceren van de fluoride op de gebitselementen in de bovenkaak. De behandelstoel staat hierbij in een neutrale behandelstand die ook praktisch is wanneer je de onderkaak kleurt. Zorg dat de positie van de hoofdsteun comfortabel is voor de patiënt. Bij kleine kinderen is het handig om de hoofdsteun van de behandelstoel te verwijderen. Ze zijn nog te klein om met hun hoofd op de steun te liggen en de steun zit alleen maar in de weg bij de behandeling. Blaas een deel van de elementen in de bovenkaak droog met de meerfunctiespuit en de afzuigbuis. Breng de fluoridelak dun aan op de gewenste tandvlakken (.fig. 7.10). Je hebt maar een kleine hoeveelheid lak nodig, omdat het makkelijk uitvloeit. Blaas een volgend deel van de gebitselementen droog en breng fluoridelak aan. Herhaal de procedure voor de onderkaak. NB: Let op je uurpositie en zithouding!

7

148

7

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

. Figuur 7.10  Fluoridelak appliceren

z Stap 4 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef het kind (en de begeleider/ouder) voorlichting. Duraphat wordt taai als het in contact komt met vocht en het plakt aan glazuur. Het advies is om de eerste vier uur na het aanbrengen van dit middel niet op voedsel te kauwen. Drinken en eten van zacht voedsel zoals soep is wel toegestaan. Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over fluoride-applicatie. 7 Video Fluoride appliceren

? Opdracht 7.40 Doe een onderzoek naar de voorlichting die wordt gegeven na een fluoride-applicatie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. De voorlichting die je aan de patiënt geeft na een fluoride-applicatie, spitst zich toe op de volgende onderwerpen: 1. inwerkingstijd; 2. wat te doen na de inwerkingstijd. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 7.41 Vergelijk het promillage fluoride van verschillende tandpasta’s (peutertandpasta, jeugdtandpasta en tandpasta voor volwassenen) met het promillage fluoride in Duraphatlak. 5 Welke promillages hebben de verschillende producten? 5 Om welke redenen zijn de promillages verschillend?

149 7.8 · Zelfstandige handeling: Gevoelige tandhalzen behandelen

? Opdracht 7.42 Het Ivoren Kruis heeft een (digitale) brochure Cariëspreventie met daarin advies over het fluoridegebruik. Bekijk deze brochure op de website van het Ivoren Kruis. Beschrijf het gebruik van fluoride bij: 5 0 en 1 jarigen; 5 2, 3 en 4 jarigen; 5 patiënten van 5 jaar en ouder. ? Opdracht 7.43 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor de fluoride-applicatie? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 7.44 Fotokaart Fluoride-applicatie Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 7.45 Fluoride-applicatie Breng nu zelf fluoride aan op een fantoomkop. Werk in drietallen: 5 Leerling 1 voert de behandeling uit. 5 Leerling 2 leest stap voor stap het protocol voor. 5 Leerling 3 observeert en is stem van de patiënt. Appliceer op de fantoomkop fluoride op de eerste molaren. Wissel van rol, zodat jullie alle drie de zelfstandige handeling hebben geoefend. 5 Noteer voor jezelf wat goed ging en wat niet. 5 Evalueer de oefening met je groepje en daarna met de klas.

7.8

Zelfstandige handeling: Gevoelige tandhalzen behandelen

Wanneer het tandvlees terugtrekt, bijvoorbeeld door verkeerde poetsgewoonten, komt het worteloppervlak bloot te liggen. Het wortelcement is vrij zacht en wordt makkelijk weggepoetst. Hierdoor komen de dentinetubuli bloot te liggen en wordt het gebitselement gevoelig voor temperatuursverschillen. De behandeling van gevoelige tandhalzen heeft als doel de openliggende tubuli af te sluiten en zo de gevoeligheid te verminderen. Voor een blijvend effect is het belangrijk om ook voorlichting te geven over de juiste poetsmethode.

7

150

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

z Instrumenten en materialen bij de behandeling van gevoelige tandhalzen Fluoridehoudende vernis MI Varnish is een 5 % natriumfluoridevernis die desensibiliseert wanneer het op het worteloppervlak wordt aangebracht. Het is een vloeistof die wordt aangebracht met een microbrush.

Krulspeekselzuiger De krulspeekselzuiger heeft een dubbele functie: – speeksel afzuigen; – de tong weghouden van het werkgebied. Hij is vooral erg handig wanneer er alleen gewerkt wordt.

7

De behandeling van gevoelige tandhalzen kan door de tandartsassistent als zelfstandige ­handeling worden uitgevoerd. We bespreken deze behandeling hierna stap voor stap. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Wacht met het openen van de cup met vernis tot de patiënt in de behandelstoel zit. Overleg met de tandarts welke gebitselementen behandeld moeten worden. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Leg ook uit dat je het gevoelige gebitselement eerst drooglegt met wattenrollen. Vanaf dat moment moet de tand droog blijven en kan de behandeling niet onderbroken worden. z Stap 3 De vernis aanbrengen

Vraag de patiënt ter controle welke tandhalzen gevoelig zijn. Zet de behandelstoel in de juiste positie. Zorg ervoor dat de positie van de hoofdsteun comfortabel is voor de patiënt. Polijst de betreffende gebitselementen met fijne polijstpasta en een polijstcupje. Spoel de mond schoon met de meerfunctiespuit en de afzuigbuis. NB: Voor een optimale werking van de vernis is het niet per se noodzakelijk om met een polijstpasta te polijsten. Leg de te behandelen elementen droog met wattenrollen. Relatief droogleggen met wattenrollen Wattenrollen worden toegepast wanneer het werkterrein gedurende een korte periode moet worden drooggelegd. Droogleggen met wattenrollen verbetert ook het zicht op het werkterrein en voorkomt dat de patiënt de gebruikte vloeistoffen proeft. 5 In de bovenkaak wordt meestal één wattenrol in de omslagplooi van het betreffende kwadrant aangebracht (foto a). 5 In de onderkaak wordt een wattenrol linguaal aangebracht. Daarnaast wordt buccaal een wattenrol of een parotisrol aangebracht (foto b). De parotisrol wordt hiervoor in een U-vorm gebogen en met de bocht naar distaal in de mond geplaatst buccaal van de molaren. De wattenrol linguaal breng je aan met een pincet. Je draait de wattenrol naar de kaak toe, zodat hij onder de tong komt te liggen.

151 7.8 · Zelfstandige handeling: Gevoelige tandhalzen behandelen

Voor het verwijderen van de wattenrollen is het handig om de nog enigszins droge wattenrollen nat te spuiten met de meerfunctiespuit (alleen de waterfunctie). Op die manier blijven de watten niet aan de slijmvliezen plakken. Omdat je een zelfstandige handeling uitvoert, is het het handigst om naast de wattenrollen een speekselzuiger of een krulspeekselzuiger te gebruiken. Leg altijd een extra wattenrol onder handbereik voor het geval dat een van de wattenrollen in de mond verzadigd raakt met mondvocht.

a

b

Blaas de elementen droog met de meerfunctiespuit. Trek de afdekfolie van de cup met vernis. Roer de vernis door met een microbrush. Breng de fluoridevernis met de microbrush dun en gelijkmatig aan op de tandhalzen (.fig. 7.11). Je hebt maar een kleine hoeveelheid nodig omdat de vernis makkelijk uitvloeit. z Stap 4 Voorlichting

Bevochtig de wattenrollen en verwijder ze uit de mond. Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. MI Varnish hard uit als het in contact komt met vocht. Er blijft er een dunne laag vernis achter op het worteloppervlak. Het advies is om de eerste vier uur na behandeling hard, heet en kleverig voedsel, tandenpoetsen en flossen, en producten die alcohol bevatten te vermijden. Loop samen met de patiënt de manier van poetsen na. Geef adviezen om (her)beschadiging van de tandhalzen te voorkomen. Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een ondersteunende instructievideo over de behandeling van gevoelige tandhalzen. 7 Video Behandeling van gevoelige tandhalzen

? Opdracht 7.46 Doe een onderzoek naar voorlichting na de behandeling van gevoelige tandhalzen. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt over de behandeling spitst zich toe tot de volgende onderwerpen: 1. inwerkingstijd; 2. wat te doen na de inwerkingstijd; 3. mondhygiëne-instructie om herhaling van de pijnklacht te voorkomen. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is.

7

152

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

. Figuur 7.11  Vernis aanbrengen met een microbrush

7

? Opdracht 7.47 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor de behandeling van gevoelige tandhalzen? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 7.48 Fotokaart Behandeling gevoelige tandhalzen Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 7.49 Behandeling van gevoelige tandhalzen Breng zelf vernis aan op een fantoomkop. Werk in drietallen: 5 Leerling 1 voert de behandeling uit. 5 Leerling 2 leest stap voor stap het protocol voor. 5 Leerling 3 observeert en is de stem van de patiënt. Appliceer op de fantoomkop vernis op de 13 en 14. Wissel van rol, zodat jullie alle drie de zelfstandige handeling hebben geoefend. Kies dan elementen in een ander kwadrant. 5 Noteer voor jezelf wat goed ging en wat niet. 5 Evalueer de oefening met je groepje en daarna met de klas.

7.9

Assisteren bij sealen

Als zich bij kinderen in de fissuren van gebitselementen een carieuze laesie ontwikkelt, is deze te zien als een ontkalking of harde donkere verkleuring van het glazuur. Om voortschrijden van een oppervlakkige caviteit te voorkomen kan de fissuur worden afgesloten

153 7.9 · Assisteren bij sealen

. Figuur 7.12 Sealing

van de mondholte. Het cariësproces wordt op deze manier gestopt. Fissuren sluit je af met een lak, sealant genaamd (.fig. 7.12). Hiervoor wordt een vloeibare composiet gebruikt of glasionomeercement. z Instrumenten en materialen bij het sealen Etsgel Etsgel is een 37 % fosforzuur dat gedurende 20 seconden wordt ­aangebracht op het glazuur en vervolgens met ruim water wordt w ­ eggespoeld. De hoge zuurgraad zorgt ervoor dat het glazuuroppervlak op microscopisch niveau ruw wordt, zodat vulmaterialen beter hechten. De gel zit in een spuitje. Om zichtbaar te maken waar de etsgel wordt aangebracht, is een blauwe kleurstof toegevoegd. Sealant Een sealant kan een glasionomeercement zijn of een vloeibare composiet. Sealant wordt aangebracht, en uitgehard met een uv-lamp, om de fissuur af te sluiten van de mondholte.

Millerpincet Dit pincet is ontwikkeld voor het inklemmen van occlusiepapier.

Occlusiepapier Als de patiënt op een occlusiepapier dichtbijt, ontstaan blauwe afdrukjes op de plaatsen waar de gebitselementen occluderen met hun antagonisten. Hiermee kan ook gecontroleerd worden waar vullingen of sealings te hoog zijn (als eerste raken).

7

154

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

. Figuur 7.13  Een wattenrol aangeven

7

Het assisteren bij sealen wordt hierna stap voor stap besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Overleg met de tandarts welke gebitselementen behandeld moeten worden. Leg de juiste hoeveelheid wattenrollen klaar. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Leg ook uit dat je eerst het te sealen gebitselement drooglegt met wattenrollen. Vanaf dat moment moet de kies droog blijven en kan de behandeling niet onderbroken worden. z Stap 3 De occlusale vlakken polijsten

De tandarts polijst de occlusale vlakken van de te sealen gebitselementen met puimsteen en een polijstborsteltje. De behandelstoel zet je hiervoor in de juiste positie. Kantel de hoofdsteun wat naar achter. Zorg ervoor dat de positie comfortabel blijft voor de patiënt! Bij kleine kinderen is het handig om de hoofdsteun van de behandelstoel te verwijderen. Ze zijn nog te klein om met hun hoofd op de steun te liggen en de steun zit alleen maar in de weg bij de behandeling. z Stap 4 Etsen

Sommige tandartsen prefereren de fissuren open te slijpen met een smalle diamantboor in de turbine alvorens ze te sealen. Je assisteert hierbij door het vrijkomende water op te vangen met de afzuigbuis. Vervolgens legt de tandarts het te behandelen element droog met wattenrollen (.fig. 7.13). Je geeft de wattenrollen aan in een pincet en neemt het pincet daarna weer aan. De tandarts blaast het occlusale vlak droog met de meerfunctiespuit. Je geeft nu het spuitje met etsgel aan en een mondspiegel. De tandarts brengt de etsgel dun aan in de fissuren en laat de gel twintig seconden inwerken. Nadat je het spuitje hebt aangenomen, assisteer je bij het wegspoelen van de etsgel met de afzuigbuis. Houd de mond van de afzuigbuis zo dicht mogelijk op het gebitselement om alle etsgel op te kunnen vangen. Etsgel smaakt erg zuur en het is dus niet prettig wanneer het in de mondholte komt. Wanneer de wattenrollen nat zijn geworden, vervangt de tandarts ze door schone.

155 7.9 · Assisteren bij sealen

. Figuur 7.14  De hoogte van de sealing controleren met een occlusiepapiertje

z Stap 5 De sealant aanbrengen

De tandarts blaast het occlusale vlak van de molaar kurkdroog. Wanneer de etsgel zijn werk goed heeft gedaan, heeft het glazuur nu een matwit aspect. Het is essentieel dat het element nu droog blijft. Houd goed in de gaten of de mond tijdens de behandeling niet volloopt met vocht! Nu kan de sealant aangebracht worden in de fissuren. Geef het spuitje met sealant aan en een mondspiegel. Wanneer je het spuitje weer hebt aangenomen, licht je de sealant twintig seconden uit met de uithardingslamp. Daarna verwijdert de tandarts wattenrollen. De procedure wordt herhaald bij de overige te behandelen elementen. z Stap 6 Controle

Tot slot wordt met een spiegel en een sikkelsonde gecontroleerd of de sealings goed aansluiten. De hoogte wordt gecontroleerd met een occlusiepapiertje in een millerpincet (.fig. 7.14). Wanneer de sealings te hoog zijn, worden ze ingeslepen met een ronde diamantboor in de airrotor. Het vrijkomende water vang je op met de afzuigbuis. z Stap 7 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. De sealings zijn door de uithardingslamp direct hard gemaakt. De patiënt hoeft nergens rekening mee te houden. ? Opdracht 7.50 Doe een onderzoek naar voorlichting na sealen. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na sealen spitst zich toe op het onderwerp: uitharding. Schrijf zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 7.51 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor sealen? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

7

156

Hoofdstuk 7 · Assisteren bij preventie en parodontologie

? Opdracht 7.52 Protocol Sealen Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

7

? Praktijkopdracht 7.53 Assisteren bij sealen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Vera de Leur

leeftijd

6 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Vera komt vandaag naar de praktijk met haar moeder voor het sealen van de 16, 26, 36 en 46.

7.10

Eindopdrachten

Eindopdracht 7.54 Telefoonkaart bij preventie en parodontologie Doel van deze opdracht Het creëren van een hulpmiddel (ondersteuning bieden) tijdens een balie- en/of telefoongesprek met de patiënt(en). Het telefoongesprek met een patiënt met een pijnklacht valt in drie fases te verdelen: intake (fase 1), triage (fase 2) en advies (fase 3). De opdracht Je gaat twee telefoonkaarten maken. Eén gaat over bloedend tandvlees en de ander gaat over slechte adem of vieze smaak in de mond. Gebruik bij deze opdracht de instructie in bijlage 4 achterin dit boek. Werk in groepjes en verdeel de werkzaamheden. Maak een voorlopige opzet en vraag daarover feedback per thema aan een ander groepje uit de klas. Verwerk de feedback in de definitieve versie van de telefoonkaart.

157 7.10 · Eindopdrachten

Eindopdracht 7.55 Tandpasta maken Wat heb je nodig: 5 2 eetlepels kokosolie (deze olie heeft een antibacteriële werking) 5 2 eetlepels bicarbonaat (baksoda of zuiveringszout) 5 10 druppels pepermuntolie 5 10 druppels mineralenconcentraat (bijv. concentrace) 5 een snufje keltisch zeezout of himalayazout Hoe ga je te werk: Maak de kokosolie au bain-marie warm. Meng alle bovenstaande ingrediënten goed door elkaar en bewaar de tandpasta in een glazen pot met deksel. Bewaren op kamertemperatuur. Als je de eigengemaakte tandpasta nodig hebt, schep je wat pasta uit de pot met een lepeltje en doe je dat vervolgens op de tandenborstel. Poets smakelijk!

7

159

Assisteren bij restauratieve tandheelkunde Samenvatting Wanneer in een element cariës is ontstaan, zal het gerestaureerd moeten worden. Dit kan alleen maar duurzaam gebeuren als alle carieuze weefsel goed is weggehaald. We kunnen de caviteit vullen met composiet (plastisch) of met een gegoten vulling (inlay). Elementen met grote caviteiten of restauraties kunnen worden gerestaureerd met kronen. Een kroon is geen vulling, maar een nieuw porseleinen of metalen omhulsel over de tand of kies.

8.1 Restauratieve tandheelkunde – 161 8.2 Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen – 161 8.2.1 Airrotor, hand- en hoekstukken – 161 8.2.2 Boren – 162

8.3 Restaureren met plastische materialen – 170 8.3.1 Plastische vulmaterialen – 171 8.3.2 Assisteren bij het vervaardigen van een composietrestauratie – 173 8.3.3 Classificatie van caviteiten en restauraties – 186 8.3.4 Assisteren bij het vervaardigen van een restauratie met glasionomeercement – 192 8.3.5 Zelfstandige handeling: Matrixband aanbrengen – 194

 igitaal aanvullende content D De online versie van dit artikel (7https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_8) bevat aanvullend materiaal, toegankelijk voor daartoe geautoriseerde gebruikers. © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_8

8

8.4 Kroon- en brugwerk – 197 8.4.1 Assisteren bij een kroonpreparatie – 201 8.4.2 Zelfstandige handeling: Een noodkroon vervaardigen – 203 8.4.3 Assisteren bij een kroonafdruk – 209 8.4.4 Zelfstandige handeling: Afdrukken maken met alginaat – 215 8.4.5 Assisteren bij het plaatsen van een kroon – 223

8.5 Eindopdrachten – 226

161 8.2 · Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen

8.1

Restauratieve tandheelkunde

Restauratieve tandheelkunde houdt zich bezig met het herstel van gebitselementen die zijn aangedaan door cariës of die door andere oorzaken beschadigd of verzwakt zijn. Gebitselementen die geheel verloren zijn gegaan, kunnen worden vervangen door vaste oplossingen zoals een brug of implantaat-kroon. Dit in tegenstelling tot de prothetische tandheelkunde waarbij uitneembare constructies in de vorm van (partiële) protheses de diastemen opvullen. Om gebitselementen te restaureren wordt gebruikgemaakt van plastische en niet-plastische vulmaterialen. Plastische vulmaterialen zijn materialen die in vervormbare (plastische) toestand in de caviteit worden aangebracht. Niet-plastische materialen worden buiten de mond vervaardigd. Denk aan gegoten en/of opgebakken materialen. Meer hierover verderop in dit hoofdstuk. ? Opdracht 8.1 Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. De restauratieve tandheelkunde houdt zich bezig met herstellen of verfraaien van het gebit met vulmaterialen. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen conserverende en prothetische tandheelkunde. 5 Beschrijf in eigen woorden het verschil tussen beide. ? Opdracht 8.2 Doe een onderzoek. Bij het herstellen van gebitselementen wordt gebruikgemaakt van plastische en niet-plastische vulmaterialen. 5 Wat is het verschil tussen plastische en niet-plastische vulmaterialen? 5 Noem de plastische vulmaterialen die in de tandheelkunde gebruikt worden. 5 Noem de niet-plastische vulmaterialen die in de tandheelkunde gebruikt worden.

8.2

Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen

Omdat de restauratieve tandheelkunde talrijke behandelmogelijkheden kent, wordt gebruikgemaakt van veel verschillende instrumenten en materialen. Kennis van de werking en toepassing hiervan behoort tot de basiskennis van een tandartsassistent. De meest gebruikte instrumenten en materialen worden in dit hoofdstuk besproken. 8.2.1

Airrotor, hand- en hoekstukken

Op de unit vind je aansluitingen voor een airrotor en hand- en hoekstukken. Een hand- of hoekstuk wordt op een micromotor geplaatst en er wordt een boor, steen of schijf in bevestigd. De airrotor, hand- en hoekstukken worden ook wel opzetstukken genoemd. In het opzetstuk van de hand- en hoekstukken bevinden zich tandradertjes van verschillende diameter. Deze geven de draaiende beweging die in de micromotor wordt opgewekt door aan de boor. Zo kan het toerental van de boor ten opzichte van het toerental van de micromotor worden vertraagd, versneld of gelijk gehouden. Met het pedaal kan de tandarts het toerental vervolgens variëren tussen een minimaal en een maximaal toerental per hand- of hoekstuk. De airrotor daarentegen kan maar op een toerental werken en wordt door luchtdruk aangedreven.

8

162

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Op de handstukken is een kleurencodering aangebracht: 5 rood: de draaisnelheid van de boor is sneller dan die van de micromotor; 5 blauw: het toerental van de boor is gelijk aan dat van de motor; 5 groen: de draaisnelheid van de boor wordt vertraagd. 8.2.2

Boren

Onder boren verstaan we de boortjes die we in de airrotor en hand- en hoekstukken klemmen. Dit is verwarrend omdat patiënten met de boor vaak de airrotor en het groene hoekstuk bedoelen.

Verankering van boren

8

In de airrotor en de hand- en hoekstukken kunnen verschillende boren worden verankerd. Er zijn enkele klemsystemen: 5 De boren in de airrotor worden met een drukknopsysteem of met een borenwisselaar in de schacht gedrukt en klemmen zich vast. Dit klemsysteem noemen we friction grip (FG). Ook de verankering in het rode opzetstuk is meestal friction grip. 5 In de blauwe en groene opzetstukken worden de boortjes verankerd door een horizontale geul in de boor. Dit noemen we right angle (RA). 5 Techniekboren klemmen zich in het handstuk met een systeem genaamd handpiece (HP). ? Opdracht 8.3 De turbinekoppeling heeft maar één opzetstuk, de airrotor, maar voor de micromotor zijn er maar liefst vier. De verschillen tussen deze motoren zijn de toerentallen. 5 Welke vier hand- en hoekstukken passen op de micromotor? 5 Beschrijf in eigen woorden per motor het toerental. 5 Onderzoek bij welke behandelingen de verschillende opzetstukken worden gebruikt.

z Friction grip

Type FG is geschikt voor de airrotor en het rode hoekstuk. De schacht heeft als kenmerken: 9 mm lengte, 1,60 mm doorsnede, afgerond uiteinde. Friction-gripboren werden voorheen verwisseld met een borenwisselaar. Bij de nieuwste airrotors worden ze met een drukknop­ systeem bevestigd. z Right angle

Type RA is geschikt voor het blauwe en groene hoekstuk. De boor wordt met een hendeltje of een drukknopsysteem vastgezet. De schacht heeft een lengte van 22 mm en een doorsnede van 2,35 mm en een uiteinde met een inkeping en een afgeplat gedeelte. z Handpiece

Type HP is geschikt voor de handstukken. De schacht is geheel glad met een uiteinde dat niet is afgerond. De lengte is 44,5 mm en de doorsnede 2,35 mm. Deze boren worden vooral gebruikt bij techniekwerkzaamheden.

163 8.2 · Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen

z Verankeringssystemen voor boren FG (Friction grip) De schacht van de boor is smal en glad. Boren met dit verankeringssysteem zijn geschikt voor de airrotor en het rode hoekstuk.

RA (Right angle) De schacht van de boor heeft een inkeping en een afgeplatte zijde aan de bovenkant. Boren met dit verankeringssysteem zijn geschikt voor het groene en blauwe hoekstuk.

HP (Handpiece) De schacht van de boor is breed en glad. Boren met dit verankeringssysteem zijn geschikt voor het handstuk.

Codering boren Vroeger had elke fabrikant zijn eigen afkorting of cijfercode voor de diverse typen boren. Deze zien we nog terug bij de “oude” coderingen voor de staalboren. Later is er meer eenheid gekomen en is men een algemenere code gaan gebruiken. Om een universeel coderingssysteem te krijgen in het gigantische aantal verschillende typen, is door de ISO (Internationale Organisatie voor Standaardisatie) een internationaal aanvaarde codering ontwikkeld. Hoewel de oude codes nog steeds worden gebruikt, worden de ISO-code steeds gangbaarder. De codering bestaat uit vier delen: 1. De eerste twee letters geven aan of het een FG, RA of HP verankeringssysteem betreft. 2. De drie cijfers geven aan om welk model boor het gaat. Dit verschilt per fabrikant. 3. De letter geeft de korreling aan: X staat voor extra grof, G voor grof, C voor fijn, F voor extra fijn en U voor ultrafijn. Wanneer er geen letter op deze plaats in de codering staat, betreft het de normale korreling. De korreling is op de boortjes zelf aangegeven met een kleurring die correspondeert met de verschillende letters (X = zwart, G = Groen, C = rood, F = geel, U = wit). 4. Het laatste cijfer geeft de doorsnede van het werkzame deel van de boor aan.

8

164

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

ORDER No. FG 001

(806 314 001 524...)

...

005

006

007

008

009

010

012

014

016

018

021

023

025

029

033

042

005

006

007

008

009

010

012

014

016

018

021

023

025

029

033

042

012

014

016

018

023

025

012

014

016

018

023

025

029

033

014

016

018

023

025

029

033

014

016

018

023

025

029

033

FG 001 X ... (806 314 001 544...)

FG 001 G ...

010

021

(806 314 001 534...)

FG 001 C ... (806 314 001 514...)

8

FG 001 F ... (806 314 001 504...)

010

FG 001 U ...

010

012

021

016

025

033

(806 314 001 494...)

FG STANDARD Pack

1,6 mm 5

5

5

19 mm 5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

1

1

1

. Figuur 8.1  Voorbeeld codering boren

Bijvoorbeeld: een boor met code FG 001F/018 is een boor met fiction grip met een rond model, een fijne korreling en een doorsnede van 1,8 mm (.fig. 8.1). Omdat er zoveel verschillende boortjes zijn, met vaak maar kleine verschillen, is het verstandig om bij bestelling van boortjes het bestelboek of de oude verpakking te raadplegen.

Soorten boren Er bestaat een groot scala aan boren, stenen, points, frezen, cups en borsteltjes, ieder met een eigen toepassing. De schachtdiameter is altijd 1,6 mm of 2,35 mm. Er kan onderscheid worden gemaakt naar het materiaal waarvan de boren zijn gemaakt. Op grond van het materiaal kan men boren en aanverwante instrumenten indelen in: 5 stalen boren; 5 hardstalen boren; 5 diamantboren; 5 keramische stenen; 5 restgroep, met onder meer rubbers, schijfjes, mandrellen. ? Opdracht 8.4 Boren worden extra gereinigd met een borenborstel. Zoek in een catalogus op het internet naar een afbeelding van een borenborstel. 5 Waarom moet je voor het reinigen van de boortjes deze extra handeling met dit borenborsteltje doen?

165 8.2 · Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen

. Figuur 8.2 Arkansassteen

Het is ondoenlijk het uitgebreide aanbod aan roterende instrumenten te bespreken. Bovendien gebruikt iedere tandarts een eigen selectie aan instrumenten, op basis van opleiding, ervaringen en voorkeur. In dit hoofdstuk is echter geprobeerd de meest voorkomende instrumenten aan bod te laten komen en een algemene lijn aan te geven. Een vollediger overzicht van wat er te koop is, bieden catalogi van fabrikanten. z Keramische stenen

De keramische stenen bestaan uit een schacht met daaromheen een slijplichaam van korrels van natuursteen. De stenen slijten doordat ze korrels verliezen, ze raken als het ware op. Er bestaan verschillende modellen keramische stenen, bijvoorbeeld vlamvormig, rond, kegelvormig en schijfvormig. De meest gebruikte materialen zijn arkansassteen en carborundum ( = alpine). De arkansasstenen zijn wit en worden gebruikt voor fijne afwerking van composiet en glazuur. Het slijpend materiaal van arkansasstenen is aluminiumoxide. Carborundum is groengrijs en veel grover dan arkansassteen (.fig. 8.2). z Mandrellen

Naast de stenen op schacht bestaan er schijven die op of in een mandrel gemonteerd moeten worden. Mandrellen zijn dragers voor slijpende materialen, bijvoorbeeld polijstschijven, rubber cups, slijpende schijven en keramische stenen. Voor polijstschijfjes kan men een type met schroef of met een kliksysteem gebruiken. Van de laatste bestaan versies met een vierkant uiteinde. De rubber en keramische schijven worden vastgezet op een mandrel met een schroef. Voor polijstcups bestaan holle mandrellen waarin een cupje kan worden geschroefd. De mandrellen worden gebruikt in handstuk- en hoekstukuitvoering (.fig. 8.3). z Polijstschijven

Polijstschijven zijn dunne, flexibele, papieren of kunststof schijven die aan een zijde bedekt zijn met een laag slijpende korrels. Het zijn ronde stukjes schuurpapier. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende grofheden. De schijven worden vooral gebruikt voor de fijne afwerking van composiet. Naast polijstschijven bestaan er polijst strips voor het afwerken van vullingen (.fig. 8.4).

8

166

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

. Figuur 8.3  Verschillende soorten mandrellen

8

. Figuur 8.4  Polijstschijven en polijststrips

z Rubber cups, schijven en points

Rubbercups (met schacht of op een mandrel) zijn holle, flexibele rubbers, die gevuld kunnen worden met polijstpasta. Hiermee kunnen tandweefsel en vullingen met de pasta gepolijst worden. De rubber schijven van massief rubber worden voornamelijk buiten de mond gebruikt voor het polijsten van protheses en kronen. Ze zijn te krijgen in diverse diktes en doorsnedes. Voor het polijsten van amalgaam bestaan groene en bruine rubber points en cups. De bruine versie is bestemd voor het voorpolijsten (matglans) en de groene voor het hoogglans polijsten. De points worden occlusaal gebruikt, de cups proximaal en op de vrije vlakken (.fig. 8.5). z Borstels

Borstels, gemonteerd op een schacht of mandrel, worden gebruikt voor het reinigen en polijsten van glazuur, vullingen en kronen. Ze zijn verkrijgbaar met harde en met zachte haren, en penseelvormig of wielvormig (.fig. 8.6).

167 8.2 · Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen

. Figuur 8.5  Rubber cups, schijven en points

. Figuur 8.6 Borstels

z Stalen boren

De stalen boren worden gemaakt van massief gewoon staal. Het uiteinde heeft snijkanten (bladen) die tandweefsel bij het ronddraaien verwijderen door verspaning. Er zijn modellen met gladde bladen en met uitsparingen in de bladen (dwarskapping). Deze laatste zijn minder agressief. Daarnaast bestaan er fineerboren met meer en kortere bladen, die daardoor geschikt zijn voor gladde afwerking en polijsten. De staalboren worden meestal in blauwe en groene hoekstukken gebruikt. Voor techniekwerk buiten de mond worden stalen boren en frezen in het handstuk gebruikt (.fig. 8.7). Voorbeelden van toepassing zijn: preparaties afwerken, amalgaamvullingen polijsten en carieus dentine excaveren. Deze boren zijn er in verschillende maten en vormen. z Hardstalen boren

Hardstalen boren zijn gemaakt van wolfraamcarbide (Engels: tungsten-carbide). Ze zijn veel harder dan staalboren en gaan daardoor veel langer mee (.fig. 8.8). Door de hardheid kunnen ze ook voor het beslijpen van glazuur en het verwijderen van vullingen worden gebruikt. Hardstalen boren kunnen worden gebruikt in plaats van stalen en in plaats van diamanten instrumenten. Hardstalen boren kunnen worden herkend aan de bladen: bij stalen boren lopen de bladen min of meer parallel aan de schacht, bij hardstalen boren lopen ze schuin.

8

168

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

. Figuur 8.7  Stalen boren

8

. Figuur 8.8  Hardstalen boor

Bovendien zijn er boren en frezen met kruisvertanding, waarbij bladen als het ware kruislings over elkaar lopen. Hardstalen boren zijn goed bestand tegen desinfecteren en steriliseren, in tegenstelling tot de stalen boren. Zowel de stalen als de hardstalen instrumenten slijten doordat de bladen op den duur stomp worden. Afhankelijk van hun toepassing worden de hardstalen boren gebruikt in friction-gripuitvoering (openen van caviteiten, beslijpen van vullingen) of in right angle-uitvoering (caviteitafwerking, excaveren, polijsten). z Diamantboren

Diamantboren bestaan uit een metalen kern die overgaat in de schacht, met daaromheen een kitlaag waarin kleine diamantkorreltjes zijn ingebed. Deze diamantkorrels zorgen voor de slijpende werking. De grofheid van de steen wordt bepaald door de grootte van de korrels

169 8.2 · Instrumenten en materialen bij restauratieve behandelingen

. Figuur 8.9 Diamantboren

(.fig. 8.9). Slijtage van de steen treedt op door het stomp worden van de diamantkorrels en verlies van korrels uit de kitlaag. De diamantboren worden vooral gebruikt voor het ­grovere werk, zoals het openen van caviteiten, verwijderen van vullingen en kroonpreparaties. Ze worden in het algemeen gebruikt in de airrotor of het rode hoekstuk, dus in friction-­ gripuitvoering. Voor het fijne afwerken van bijvoorbeeld composieten bestaan fijne en extra fijne typen boren. Enkele modellen hebben alleen diamantkorrels aan het eind van het instrument (end-cut) of alleen diamantkorrels op het deel dat in het verlengde van de schacht ligt (free-end). z Vormen

Naast een onderscheid in materiaal is er verschil in vorm van de boren. De meest gebruikte vormen zijn: 5 cilindrisch (fissuur); 5 rond; 5 omgekeerd conisch; 5 peervormig; 5 vlamvormig; 5 conisch (lang); 5 afgekant (chamfer); 5 end-cut; 5 free-end. ? Opdracht 8.5 Doe een onderzoek naar roterende hulpmiddelen. Noteer van de volgende hulpmiddelen welke toepassingen ze hebben: 5 papierschijven; 5 alpinestenen; 5 rubberpoints; 5 frezen; 5 rubbercups; 5 borsteltjes.

8

170

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Opdracht 8.6 Doe een onderzoek naar arkansasstenen. Gebruik een bestelcatalogus of het internet en zoek bij dental depots. 5 Van werk materiaal is een arkansasboor gemaakt? 5 Voor welk doeleinde is hij te gebruiken? 5 Welk verankeringssysteem heeft hij? ? Opdracht 8.7 Welke boortjes en steentjes horen bij welke toepassingen. Verbind ze met lijntjes.

8

diamant

fijn polijsten

hardstaal

ruw polijsten

staal

beslijpen van glazuur, vullingen, dentine

arkansassteen

beslijpen van carieus dentine

alpine steen

fijn polijsten

? Opdracht 8.8 Beschrijf in je eigen woorden: 5 Wat is een RA-boortje? 5 Wat is een FG-boortje?

8.3

Restaureren met plastische materialen

Wanneer er in een element cariës is ontstaan, zal die moeten worden verwijderd om te voorkomen dat de carieuze laesie zich uitbreidt. Vervolgens wordt een vulling of plastische restauratie aangebracht om de vorm en functie van het gebitselement te herstellen. z Prepareren

Onder prepareren verstaan we het verwijderen van cariës uit het gebitselement en het geschikt maken van de caviteit voor een restauratie. De eerste stap bij de preparatie is het openen van de laesie met een diamantboor en het cariësvrij maken van de glazuur-dentinegrens. Vervolgens wordt de caviteit geëxcaveerd met een hardmetalen excaveerboor. Excaveren wil zeggen dat het aangedane dentineweefsel wordt verwijderd. Tot slot worden te veel v­ erzwakte glazuurwanden verwijderd en de glazuurranden van de preparatie afgeschuind om het ­hechtoppervlak te vergroten en de kleurovergang van de vulling naar het element vloeiend te laten verlopen. Deze schuine rand noemen we bevel. z Restaureren

Restaureren is het herstellen van een gebitselement zodat het weer een natuurlijke vorm krijgt en geschikt is voor zijn kauwfunctie. Wanneer de caviteit niet te groot is, worden hier plastische materialen voor gebruikt. Onder de plastische vulmaterialen vallen amalgaam, composiet, compomeer en glasionomeercement.

171 8.3 · Restaureren met plastische materialen

. Figuur 8.10 Lichtuithardingslamp

? Opdracht 8.9 Doe een onderzoek naar cariës. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Hoe ontstaat cariës? 5 In welke vier fases breidt het cariësproces zich uit? 5 Waarom moet cariës door de tandarts verwijderd worden? 5 Welke negatieve gevolgen heeft cariës wanneer het onbehandeld blijft? ? Opdracht 8.10 In de praktijk worden een cariëslaesie en een preparatie beide caviteit genoemd. Leg in je eigen woorden het verschil tussen beide uit.

8.3.1

Plastische vulmaterialen

Plastische materialen zijn stoffen die uitharden na vermenging van twee componenten of na blootstelling aan licht. Ze worden in zachte, vloeibare of kneedbare vorm in de caviteit ingebracht. De tweecomponentenmaterialen kunnen na menging nog een beperkte tijd gemodelleerd worden voor ze uitharden. De licht uithardende materialen worden na de vormgeving uitgehard met ultraviolet licht (.fig. 8.10). z Composiet

Composiet is een tandkleurig vulmateriaal dat goed hecht aan glazuur. Het bestaat voor een groot deel uit vuldeeltjes, zoals kwartsdeeltjes, met daartussen als bind- en hechtmiddel een kunststof matrix. De meest gebruikte composieten zijn lichtuithardend. Het is verkrijgbaar in spuitjes of compules (.fig. 8.11). Bij gebruik van een spuit brengt de assistent een hoeveelheid composiet aan op een klein formaat mengblokje. De tandarts neemt dit op met een instrument en brengt het aan in de caviteit. Een compule wordt aangebracht in een composietpistool, waarmee de tandarts het composiet direct in de caviteit kan aanbrengen. Het materiaal kan er naar behoefte worden uitgedrukt.

8

172

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

. Figuur 8.11  Composiet in spuit en compule

8

Tip Doe voordat je verder werkt, altijd eerst het dopje op het spuitje of de compule omdat anders de composiet onder invloed van daglicht hard kan worden.

Composiet mag nooit met een metalen instrumenten verwerkt worden, omdat de harde kristallen vuldeeltjes metaal afschrapen van het instrument en zo verkleuring geven in de restauratie. Er worden dan ook kunststof instrumenten gebruikt of teflon gecoate instrumenten, ook wel teflon instrumenten genoemd. Omdat patiënten niet allemaal dezelfde kleur gebitselementen hebben, worden composie­ ten in verschillende kleuren geleverd. Alvorens vulmateriaal aan te brengen en soms al voor het prepareren wordt de kleur aan de hand van een kleurenring met stalen (.fig. 8.12) ­uitgezocht. Sommige tandartsen gebruiken meerdere soorten composiet. Composiet met grotere vuldeeltjes voor de zijdelingse delen, omdat deze slijtvaster is en daarom beter bestand is tegen kauwkrachten. Voor de frontelementen wordt dan een composiet gebruikt die wat fijner van structuur is. Dit is beter op hoogglans te brengen en is esthetisch fraaier. Composiet hecht niet direct aan tandweefsel. Het wordt met een bonding verbonden aan het tandoppervlak. Daartoe moet eerst geëtst worden met fosforzuur om het glazuur ruw te maken en het glazuuroppervlak te vergroten. Het oppervlak wordt na wegspoelen van het zuur zeer goed drooggemaakt, waarna het dentine met een primer wordt voorbehandeld. Na enige seconden wordt de primer uitgeblazen en kunnen de bonding en het composiet worden aangebracht. De uitharding geschiedt met de lamp met ultraviolet licht. z Glasionomeercement

Glasionomeercement is ook tandkleurig en een plastisch vulmateriaal. Het heeft een aantal aantrekkelijke eigenschappen ten opzichte van composiet. Het hecht aan glazuur én dentine en is licht cariësremmend door de afgifte van fluoride. Glasionomeercement is minder gevoelig voor vocht en daarom wordt het vaker gebruikt bij moeilijk te bereiken plekken in

173 8.3 · Restaureren met plastische materialen

. Figuur 8.12 Kleurenring

de mond. Het wordt ook toegepast als vulmateriaal bij kinderen bij wie de behandeling niet zo makkelijk gaat en de tandarts snel moet handelen. Glasionomeercement heeft ook nadelen ten opzichte van composiet: het is minder slijtvast, is niet goed polijstbaar en het heeft geen natuurlijke transparantie. z Compomeer

Compomeer is een mengvorm van composiet en glasionomeercement. Het idee daarachter is om de goede eigenschappen van beide vulmaterialen te combineren. Het wordt voornamelijk in de kindertandheelkunde gebruikt. ? Opdracht 8.11 Doe een onderzoek naar plastische vulmaterialen. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat betekent het woord “plastisch” eigenlijk in relatie tot vulmaterialen? 5 Noem minimaal tien eisen waaraan een ideaal vulmateriaal moet voldoen. 5 Maak een overzicht van de verschillende materiaaleigenschappen van amalgaam, composiet en glasionomeercement.

8.3.2

Assisteren bij het vervaardigen van een composietrestauratie

Bij een composietrestauratie maakt de tandarts gebruik van verschillende instrumenten. Vaak wordt gebruikgemaakt van instrumententrays met een aantal standaardinstrumenten (.fig. 8.13). Op een restauratietray liggen: 5 een mondspiegel; 5 een sikkelsonde; 5 twee pincetten: een voor gebruik in de mond en een assistentenpincet; 5 een Ash 49 en een Ash 6 of een kunststof of teflon gecoat instrument; 5 een millerpincet met articulatiepapier; 5 een borenset.

8

174

8

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

. Figuur 8.13 Restauratietray

z Instrumenten en materialen bij een composietrestauratie Carpulespuiten Carpulespuiten zijn verkrijgbaar in uitvoeringen waarbij wel en niet kan worden geaspireerd.

Anesthesienaalden Anesthesienaalden zijn verkrijgbaar in verschillende diktes en lengtes. Voor het geven van infiltratieanesthesie wordt een korte, dunne naald gebruikt. Voor het geven van een mandibulair blok wordt een dikke, lange naald gekozen. De punt van de naald is afgeschuind. De opening van de naaldpunt moet naar het bot gericht zijn als de anesthesie wordt gegeven. Om tijdens het inbrengen van de naald te kunnen zien waar de opening zich bevindt, is een markering aangebracht op het schroefdeel. Anesthesievloeistof Er zijn anesthesievloeistoffen verkrijgbaar met en zonder vasoconstrictor. Meestal wordt in de tandheelkunde een vloeistof gebruikt met vasoconstrictor. Dit zorgt voor een langere werking van de anesthesie en beperkt bloeding tijdens de behandeling.

Recapstandaard Om prikaccidenten te voorkomen mag de dop niet met de hand over de anesthesienaald worden teruggeplaatst. Een recapstandaard is een handig instrument waar de dop in wordt geplaatst om veilig de naald terug te kunnen duwen.

175 8.3 · Restaureren met plastische materialen

Borenset Een borenset bevat de meest gebruikte boortjes.

Cariësdetector Cariësdetector is een vloeistof die wordt aangebracht met een microbrush in een drooggeblazen caviteit. Het hecht zich aan carieus weefsel. Na schoonspoelen van de caviteit is door de kleuring duidelijk te zien waar zich nog carieus weefsel bevindt.

Matrixstripjes Transparante stripjes worden gebruikt voor frontelementen. Ze zijn verkrijgbaar in een rechte of gebogen uitvoering of op een rol.

Matrixbandjes Metalen matrixbandjes worden in de premolaar/molaarstreek gebruikt. De bandjes worden in een spanner geplaatst. Met de schroefdraad in de spanner wordt het bandje vastgeklemd en vervolgens op maat gedraaid rond het gebitselement.

Wiggen Wiggen worden interdentaal geplaatst om de matrixband op zijn plaats te houden en om de band tegen het element aan te duwen, zodat een vloeiende overgang van de restauratie naar het element wordt gecreëerd. Wiggen zijn verkrijgbaar in verschillende maten, afgestemd op de grootte van de interdentale ruimte van de patiënt. Iedere maat wig heeft een andere kleur. Onderlaagcement Tijdens het prepareren worden de dentinetubuli opengeboord. Er ontstaat een open verbinding met de pulpa. Om de pulpa te beschermen tegen de chemische inwerking van de vulmaterialen wordt een onderlaag aangebracht. Meestal is de werkzame stof hierin calcliumhydroxide.

Mengblok Het papier van een disposable mengblok is voorzien van een coating, zodat vloeistoffen er niet intrekken. Ook is de coating glad om het mengen te vergemakkelijken.

8

176

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Spatel De spatel is dubbelzijdig en heeft een hoekig en een rond werkblad. Voor het mengen werkt het ronde werkblad het prettigst.

Primer en bonding Primer en bonding worden aangebracht op respectievelijk het dentine en het glazuur om de hechting met composiet te bewerkstelligen. Eerst wordt de primer aangebracht met een microbrush. Na twintig seconden wordt het uitgeblazen. Vervolgens wordt de bonding aangebracht met een microbrush. Dit wordt direct uitgeblazen met lucht en tien seconden uitgehard met de uithardingslamp. Composietpistool Met dit applicatiepistool kan composiet uit een compule direct worden aangebracht in de caviteit.

8 Ash 49 De Ash 49 is een dubbelzijdig instrument met een smal en een iets breder bol einde. Hiermee kan vulmateriaal in de caviteit worden geduwd en gecondenseerd.

Ash 6 De Ash 6 is een dubbelzijdig instrument met twee platte werkbladen, elk onder een andere hoek. Hiermee kan vulmateriaal worden gemodelleerd.

Kunststof instrument Kunststof instrumenten zijn dubbelzijdige instrumenten geschikt om composiet te modeleren. Het voordeel boven de metalen instrumenten is dat composiet niet plakt aan de kunststof.

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij het vervaardigen van een composietrestauratie behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Overleg met de tandarts welke boortjes en welk bondingsysteem hij wil gebruiken. Vraag of hij al weet welke kleur composiet je klaar moet leggen. Bij een vitaal gebitselement kan de patiënt ervoor kiezen een verdoving te nemen. Maak de anesthesiespuit vast klaar.

177 8.3 · Restaureren met plastische materialen

z De anesthesiespuit klaarmaken

Anesthesie is een algemeen woord voor verdoving. In de tandheelkundige praktijk wordt daarmee bijna altijd lokale anesthesie bedoeld. Deze plaatselijke verdoving wordt gegeven met een carpulespuit. Er zijn twee modellen. De eerste carpulespuit knikt in het midden als de spuit uiteengetrokken wordt. In de hals kan daarna een carpule geschoven worden. Daarna draai je de naald aan de voorzijde op de schroefdraad. Het tweede model heeft aan de zijkant een soort venster waardoor de carpule eerst voorin- en daarna achteringelegd kan worden. Daartoe moet eerst de zuiger een weinig naar buiten getrokken worden. Dit type heeft tevens de mogelijkheid om te aspireren. De zuiger heeft een schroefdraad of een weerhaak die zich in het rubber zuigertje van de carpule boort en vastzet. In elkaar zetten Het in elkaar zetten van de anesthesiespuit doe je als volgt: 5 Desinfecteer je handen. Pak een carpule anesthesievloeistof, een naald en een carpulespuit. 5 Trek de zuiger naar achteren. 5 Breng de carpule met het metalen kraagje naar voren in de spuit. Let erop dat de carpule goed in het midden zit, anders komt de naald tegen het metalen kraagje en slaat krom. 5 Verbreek de sealing van de naald en haal het achterste korte dopje eraf. Schroef de naald op de spuit. 5 Haal de beschermdop voorzichtig van de naald en duw de zuiger even op. De weerhaak zal zich vastzetten in de zuiger. Controleer meteen of er vloeistof uit de naald komt.

? Opdracht 8.12 Doe een onderzoek naar de verschillende toedieningsvormen van lokale anesthesie in de tandheelkunde. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke vormen van het toedienden van anesthesie ken je? Noem er drie. ? Opdracht 8.13 Doe een onderzoek naar aspireren tijdens het geven van lokale anesthesie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat versta je onder aspireren bij het geven van lokale anesthesie? 5 Waarom wordt het gedaan? ? Opdracht 8.14 Doe een onderzoek naar anesthesievloeistof voor lokale anesthesie in de tandheelkunde. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke stoffen bevat anesthesievloeistof? 5 Wat is de functie van deze stoffen?

8

178

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Opdracht 8.15 Doe een onderzoek naar anesthesienaalden. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke verschillende naalden worden er gebruikt bij het geven van lokale anesthesie? 5 Wanneer kies je voor welke naald? 5 Wat voor soort naald zou jij gebruiken voor anesthesie bij de 11? Leg uit waarom. 5 Welke naald gebruik je bij de 48? Leg uit waarom. 5 Beschrijf de vorm van de punt van een anesthesienaald. Leg uit waarom hij juist zo is gevormd. ? Opdracht 8.16 Doe een onderzoek naar de methode van het geven van infiltratieanesthesie in de mondholte. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Beschrijf het geven van infiltratieanesthesie. Denk hierbij aan aspireren, richting van de naald, plaats van het depot enzovoort.

8

? Praktijkopdracht 8.17 Fotokaart Anesthesiespuit in elkaar zetten Maak een fotokaart van het in elkaar zetten van een anesthesiespuit. 5 Vorm met een klasgenoot een duo. 5 Maak op A4/A5-formaat een fotokaart van het in elkaar zetten van een anesthesiespuit. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt. ? Praktijkopdracht 8.18 Oefen het in elkaar zetten van een anesthesiespuit.

z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij aan kan geven dat de behandeling moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of iets wil zeggen. Vraag de patiënt of hij verdoving wil voor de behandeling. z Stap 3 Lokale anesthesie

Wanneer de patiënt verdoving wil, geef je de tandarts de anesthesiespuit aan. Leg het uiteinde van de zuiger goed tegen de duim van de tandarts en draai het venster zodanig, dat de tandarts bij het injecteren kan kijken hoeveel verdovingsvloeistof hij heeft ingebracht. Trek daarna de beschermdop van de naald af zodat de tandarts kan beginnen met verdoven. Zet de beschermhoes in de recapstandaard. Onder recappen verstaan we het terugzetten van doppen op injectienaalden. Dit is een van de grootste oorzaken van prikaccidenten. Het terugnemen van de anesthesiespuit en recappen door de tandartsassistent is daarom niet toegestaan. Er zijn drie veilige manieren waarop de naald na gebruik van de spuit kan worden gehaald: 1. De tandarts zet de anesthesiespuit zelf in de recapstandaard. 2. De tandarts legt de spuit op een tray, zodat de naald later in de sterilisatieruimte kan worden verwijderd van de carpulespuit via een uitsparing in de naaldencontainer. 3. De tandarts deponeert de naald direct in een naaldencontainer die in de behandelruimte staat.

179 8.3 · Restaureren met plastische materialen

Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over in het elkaar zetten van een anesthesiespuit. 7Video Anesthesiespuit in elkaar zetten

? Opdracht 8.19 Doe een onderzoek naar recappen. Maak gebruik van de Handreiking recappen van naalden in de mondzorg van de KNMT. Je vindt die handreiking op het internet. 5 Welk advies wordt er gegeven met betrekking tot recappen? 5 Welke manieren zijn er om veilig te recappen? 5 Zoek uit sinds wanneer het recappen door tandartsassistenten niet meer is toegestaan. ? Opdracht 8.20 In de RIM staat vermeld: “Mondzorgverleners in loondienst dienen geen injectienaalden te recappen.” Dit zou betekenen dat een mondhygiënist in dienst van de tandarts die wel bevoegd is om anesthesie te geven dit ook niet mag doen. Klopt dat? Ga hierover met elkaar in discussie. ? Praktijkopdracht 8.21 Oefen het demonteren van een anesthesiespuit. Het gaat hierbij vooral om het veilig verwijderen van de naald.

z Stap 4 De caviteit prepareren

Nadat de anesthesie is ingewerkt, wordt de caviteit geopend met een diamanten fissuurboor in de airrotor. Geef de tandarts een mondspiegel in zijn linkerhand en de airrotor in zijn rechterhand. Beide instrumenten neemt de tandarts aan in de pengreep. Zuig tijdens het prepareren overtollig speeksel en water af met de nevelzuiger. Houd daarbij ook de wang of tong zodanig opzij, dat er voldoende ruimte en licht in het werkgebied van de tandarts ontstaat. Na het openen van de laesie neem je de airrotor aan en vervang je deze voor het groene hoekstuk met een ronde hardstalen excaveerboor. Neem het groene hoekstuk na het boren terug. De tandarts controleert nu of de caviteit vrij is van cariës. Dit doet hij door met een sikkelsonde te voelen of er geen verweekt/zacht dentine meer aanwezig is. Een andere manier is door cariësdetector te gebruiken. Dit is een roze kleurstof die zich hecht aan carieus weefsel. Geef de tandarts hiervoor eerst de meerfunctiespuit onderhands aan, zodat hij de caviteit droog kan blazen. Verwissel de meerfunctiespuit voor een microbrush gedoopt in cariësdetector. Nadat de tandarts de caviteit heeft gekleurd, neem je de microbrush weer aan. De tandarts spoelt de caviteit met water uit de meerfunctiespuit uit, waarbij jij assisteert door met de nevelzuiger het vocht op te vangen. Het tandweefsel dat na het spoelen roze blijft, is geïnfecteerd en moet nog worden verwijderd. Wanneer de caviteit schoon is, wordt de vorm van de preparatie nog aangepast om haar geschikt te maken voor de restauratie. Dunne glazuurwanden worden verwijderd met de diamanten fissuurboor of een ronde diamantboor. De randen van de preparatie worden met de vlamvormige diamantboor afgeschuind (bevel). Wanneer de tandarts van boortje wil wisselen, houd je het nieuwe boortje vast gereed. Neem de airrotor aan en verwissel het oude boortje voor het nieuwe boortje.

8

180

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Praktijkopdracht 8.22 Oefen in tweetallen het verwisselen van boortjes: 5 in de airrotor; 5 in het groene hoekstuk. ? Opdracht 8.23 Doe een onderzoek naar de preparatievorm voor een composietrestauratie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat versta je onder een bevel? 5 Om welke twee redenen brengt de tandarts een bevel aan in zijn preparatie?

z Stap 5 Droogleggen

8

Het gebitselement is nu klaar om gerestaureerd te worden. Het wordt drooggelegd en drooggeblazen. Het droogleggen van het werkgebied kan op twee manieren: 5 absoluut droogleggen met cofferdam; 5 relatief droogleggen met wattenrollen. z Absoluut droogleggen

Cofferdam is de beste manier om te behandelen elementen droog te leggen. Toch wordt het in de praktijk bij het vullen niet vaak gebruikt. Bij het uitvoeren van endodontische behandelingen is het wel gebruikelijker om cofferdam toe te passen, omdat schoon en steriel werken dan geboden is, terwijl het verlies van een vijl in de mond met alle risico’s van dien daarmee voorkomen wordt. Het aanbrengen van cofferdam wordt besproken in 7 par. 9.7. z Relatief droogleggen

Gebruik voor het droogleggen met wattenrollen in de bovenkaak één wattenrol en houd er één paraat voor het wisselen, dan wel als reserve. In de onderkaak zijn minimaal twee wattenrollen nodig: Een aan de tongzijde en een aan de wangzijde. Houd hier ook een extra wattenrol bij de hand voor het wisselen of als reserve. Relatief droogleggen is besproken in 7 par.  7.8. Geef de wattenrollen aan de tandarts geklemd in een pincet. Je hebt hierbij de wattenrol en de bek van het pincet tussen je vingers. Leg het handvat van het pincet in de pengreep in de hand van de tandarts. ? Opdracht 8.24 Zoek op het internet een website van een dental depot op en open de webwinkel. 5 Onderzoek welke maten wattenrollen er zijn. 5 Beschrijf welke toepassingen de verschillende wattenrollen hebben.

z Stap 6 Een matrixbandje of matrixstripje aanbrengen

Bij het aanbrengen van een plastisch vulmateriaal is een “bekisting” nodig, een soort tijdelijke wand, wanneer een caviteit in een of meer van de vier zijvlakken zit. Deze wand zorgt ervoor dat het vulmateriaal niet op ongewenste plaatsen terechtkomt en geeft vorm aan de restauratie. Er wordt gebruikgemaakt van een metalen bandje (matrixbandje) in de zijdelingse delen

181 8.3 · Restaureren met plastische materialen

of van een plastic stripje bij frontelementen. Er zijn verschillende systemen om een bandje rond een gebitselement vast te houden. Bij de tuttleband en de automatrix is de sluiting verwerkt in het bandje. Een andere methode is werken met losse bandjes. Losse matrixbandjes kunnen met een spanner worden aangebracht. Door aan de schroef te draaien kan de band op maat worden gemaakt. Voorbeelden van dit systeem zijn: de tofflemire, mebaspanner, unitec en ivory. Na het aanbrengen van het matrixbandje of stripje wordt een wig stevig in de interdentale ruimte geduwd. Deze wig zorgt voor een goede aansluiting van het bandje op het element. Door de druk van de wig worden de elementen enigszins uit elkaar geduwd, waardoor het creëren van een contactpunt wordt vergemakkelijkt. Het aanbrengen van een matrixband als zelfstandige handeling wordt beschreven in 7 par. 8.3.5. z Stap 7 Een onderlaag aanbrengen

Cementen worden gebruikt om gegoten restauraties zoals kronen en inlays vast te zetten (bevestigingscement). Daarnaast zijn bepaalde vormen geschikt als onderlaag ter bescherming van het levende weefsel in de pulpaholte van een element (onderlaagcement). Ook worden cementen toegepast om als tijdelijke voorziening een gaatje af te sluiten (noodrestauratie). De meeste cementen bestaan uit twee pastacomponenten die moeten worden gemengd. Er bestaan er ook lichtuithardende versies. Bij het vastzetten van een gegoten restauratie is een dunne consistentie vereist om de randspleet zo klein mogelijk te houden. Voor tijdelijke afsluiting wordt altijd een dikke, stopbare vorm gebruikt. Bij toepassingen als onderlaag kan stopbare massa gemakkelijk zijn, of men laat een dunne laag over de bodem uitlopen. De werkzame stof in onderlaagcementen is meestal calciumhydroxide. Tenzij anders vermeld is meestal de mengverhouding van de twee pasta’s voor onderlaagcement 1 op 1. Gebruik bij het mengen een disposable mengblokje en een spatel. Reinig na het mengen van het cement altijd direct de spatel om zo extra werk (afkrabben) te voorkomen. Tip Twee pastacomponenten moet je snel met elkaar mengen. Het uithardingsproces komt op gang zodra de componenten elkaar raken. Om zo efficiënt mogelijk te mengen knijp je van beide pasta’s een even lange en even dikke streep uit de tubes. De beide strepen pasta moeten op het mengblok zo dicht mogelijk naast elkaar liggen, maar mogen elkaar niet raken. Zet nu de platte rand van het werkblad van de spatel vlak op het mengblok evenwijdig aan de pastastrepen. Schuif in een beweging de eerste pasta tegen de tweede pasta aan. Zet deze beweging door en neem met de spatel de beide componenten op. Smeer de massa uit over het blok. Schuif de pasta in de lengterichting weer bij elkaar en neem de pasta nu in de breedterichting op met de spatel. Smeer de massa weer uit op het blok. Herhaal dit tot een homogene massa is ontstaan.

8

182

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Mengen van pastacomponenten

8

Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over het aanbrengen van een matrixbandje. 7Video Matrixspanner aanbrengen

? Opdracht 8.25 Doe een onderzoek naar calciumhydroxide. Waarom bevatten onderlagen calciumhydroxide? 5 Wat zijn de materiaaleigenschappen van calciumhydroxide? 5 Hoe reageert de pulpa op calciumhydroxide? ? Praktijkopdracht 8.26 Oefen het mengen van twee pastacomponenten.

z Stap 8 Bondingsysteem

Roep de tandarts als je de matrix geplaatst hebt zodat de behandeling vervolgd kan worden. Geef het spuitje met ets aan de tandarts. Leg het tussen zijn wijs- en middelvinger zodat hij met zijn duim de zuiger kan aanduwen. Let er hierbij op dat het tuitje in de richting van de preparatie wijst. De tandarts brengt de etsgel aan op het glazuur van de preparatie. Deze moet twintig seconden inwerken. Neem in die tijd het spuitje terug en geeft de meerfunctiespuit aan. Houd de nevelafzuiger zo dicht mogelijk bij de preparatie wanneer de tandarts de ets wegspoelt. Ets smaakt erg zuur. Bij gebruik van wattenrollen moet na het schoonspoelen het werkgebied opnieuw worden drooggelegd. Natte en vervuilde wattenrollen worden vervangen. De tandarts blaast het geprepareerde element nu kurkdroog en brengt primer aan. Neem hiervoor een microbrush en geef deze een knik op de plaats van de inkeping. Laat een klein druppeltje primer uit het flesje op de microbrush lopen en geef hem aan de tandarts. Let erop dat de knik in de richting van het te behandelen gebitselement wijst. Neem na gebruik de microbrush weer aan. Let op: deze is voor eenmalig gebruik! Wanneer de tandarts opnieuw primer nodig heeft, pak je een nieuwe microbrush.

183 8.3 · Restaureren met plastische materialen

Geef de meerfunctiespuit aan. Na twintig seconden blaast de tandarts de primer uit. Neem de meerfunctiespuit aan en geef een microbrush met bonding aan. Nadat de tandarts de bonding heeft aangebracht, verwissel je de gebruikte microbrush voor de meerfunctiespuit. De tandarts blaast de bonding voorzichtig uit. Neem de meerfunctiespuit aan en hard de bonding tien seconden uit met de uithardingslamp. Tip Zet de uithardingslamp loodrecht op het metalen matrixbandje, zodat het licht alle hoeken van de preparatie bereikt. Wanneer je de lamp schuin op het bandje plaatst, zal het metaal van het bandje licht tegenhouden. Het lichtuithardende materiaal in dit “schaduwgebied” zal niet goed uitharden.

Foutieve richting uithardingslamp

? Opdracht 8.27 Doe een onderzoek naar ets en conditioner. Maak hierbij gebruik van internet en je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Bij een composietrestauratie wordt het glazuur voorbewerkt met ets, terwijl bij een glasionomeerrestauratie conditioner wordt gebruikt. 5 Wat is het verschil in samenstelling en werking tussen ets en conditioner? 5 Waarom zijn beide materialen blauw? ? Opdracht 8.28 Doe een onderzoek naar de prijs van bonding. Maak hierbij gebruik van de webwinkels van verschillende dental depots. De tandarts heeft graag dat je zuinig omgaat met materialen en zeker met bonding. 5 Zoek uit wat een flesje bonding kost en hoeveel milliliter een flesje bevat. 5 Wat kost bonding per liter? 5 Kun je ook inschatten wat de prijs is per applicatie?

z Stap 9 Composiet aanbrengen

De composiet kan worden aangebracht. Bij restauraties in premolaren en molaren gaat het meestal om grotere volumes. De composiet wordt dan in twee of meer lagen van maximaal twee millimeter dikte aangebracht. Doe een compule met de juiste kleur composiet in het

8

184

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

composietpistool en leg het met een zekere beweging zodanig in de rechterhand van de tandarts, dat hij hem onderhands kan aannemen. Het tuitje van de compule moet hierbij in de juiste richting wijzen. Leg de mondspiegel in de linkerhand. Wissel na aanbrengen van het vulmateriaal het composietpistool om voor een modeleerinstrument, bijvoorbeeld de Ash 49. Elke nieuwe laag composiet hard je twintig seconden uit met de uithardingslamp. Tip Bij het instrumenteren van het composietpistool laat de vorm van het pistool niet toe dat het in de gangbare positie aangereikt wordt. Een gemakkelijke plaats om het pistool in afwachting van gebruik vast te houden is tussen de pink en ringvinger van de linker hand.

8

Instrumenteren composietpistool (het aangeven)

Na het opvullen van de caviteit word het matrixbandje verwijderd. Hierbij wordt eerst de matrixspanner losgedraaid. Neem de spanner aan van de tandarts. Geef hierna een pincet aan, zodat de tandarts de band, de wiggen en de wattenrollen kan verwijderen. Neem alles aan. Omdat je bij gebruikt van een metalen matrixbandje de vulling alleen vanaf occlusaal hebt uitgehard, is het verstandig de restauratie met de uithardingslamp ook nog eens twintig seconden vanaf oraal en twintig seconden vanaf vestibulair te belichten. Tip Bij het vervaardigen van een composietrestauratie worden veel disposables gebruikt, zoals wattenrollen, microbrushes, een matrixbandje enzovoort. Het is handig om op je werkblad een vaste plek te reserveren voor gebruikte disposables. Je kunt ook een disposable plastic bakje voor het afval gebruiken. Dit houdt je werkblad overzichtelijk.

? Opdracht 8.29 Doe een onderzoek naar de materiaaleigenschappen van composiet. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Waarom moet het dopje op de composietcompule zo snel mogelijk worden teruggeplaatst? 5 Voor welke stof in bonding en composiet kun je allergisch worden?

185 8.3 · Restaureren met plastische materialen

z Stap 10 De restauratie afwerken

Wanneer het composiet hard is, wordt met een arkansassteentje of een fijne diamantboor het overtollige materiaal weggehaald. Met articulatiepapier worden de occlusie en articulatie gecontroleerd. Houd bij het aangeven van het millerpincet met het articulatiepapier rekening met de plaats van het behandelde element. Bij elementen in de rechterkaakhelften geef je het pincet aan met de bek gericht naar de kin van de patiënt. Bij elementen in de linkerkaakhelften geef je het pincet aan met de bek van de kin van de patiënt af gericht. Dit is om te voorkomen dat de patiënt op het metalen deel van het instrument bijt in plaats van op het papier. Met een peer- of vlamvormige, fijne diamantboor wordt de contour van de restauratie gemodelleerd. Eventueel wordt met een schuurstripje de approximale contour glad gemaakt. Met schuurschijfjes op een mandrel in het groene hoekstuk wordt tot en met de fijnste maat alles glad afgewerkt. ? Opdracht 8.30 Doe een onderzoek naar de functie van articulatiepapier. 5 Waarvoor dient het articulatiepapiertje? 5 Stel dat je vergeet deze aan te geven, wat kunnen dan de gevolgen zijn?

z Stap 11 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. Met de uithardingslamp is de vulling direct volledig uitgehard. De patiënt kan direct eten en drinken. Wanneer er verdoving is gegeven, moet de patiënt wel voorzichtig zijn dat hij zichzelf niet bijt of op een andere manier verwondt zolang de anesthesie nog werkt. Infiltratieanesthesie werkt meestal nog ongeveer anderhalf uur en een mandibulair blok nog drie uur. ? Opdracht 8.31 Doe een onderzoek naar voorlichting over een composietrestauratie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na een composietrestauratie spitst zich toe op de volgende onderwerpen: 1. vulmateriaal; 2. mogelijke complicaties; 3. anesthesie. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 8.32 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het vervaardigen van een composietrestauratie? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 8.33 Protocol Een composietrestauratie vervaardigen Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

8

186

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

8.3.3

Classificatie van caviteiten en restauraties

Caviteiten komen het meeste voor op predilectieplaatsen. De preparatievorm van deze laesies heeft de Amerikaanse tandarts Black rond 1900 geclassificeerd. Deze indeling wordt nog steeds gebruikt.

8

? Opdracht 8.34 Doe een onderzoek naar predilectieplaatsen van cariës. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat wordt bedoeld met de term predilectieplaatsen? 5 Wat zijn de predilectieplaatsen van cariës? 5 Waarom denk je dat daar als eerste tandbederf ontstaat? ? Opdracht 8.35 In het afgebeelde element is een zogenoemde klasse I-preparatie volgens de classificatie van Black gemaakt. 5 Wat is een klasse I-preparatie precies? 5 In welke elementen en in welke vlakken kan zij voorkomen?

? Opdracht 8.36 In het afgebeelde element is een klasse II-preparatie gemaakt. 5 Wat is een klasse II-preparatie precies? 5 In welke elementen en in welke vlakken kan zij voor komen?

187 8.3 · Restaureren met plastische materialen

? Opdracht 8.37 Het afgebeelde element is de 37. Ook in dit element is volgens klasse II geprepareerd. Benoem de vlakken van de preparatie.

? Opdracht 8.38 In het afgebeelde element is een klasse III-preparatie gemaakt. 5 Wat is een klasse III-preparatie precies? 5 In welke elementen en in welke vlakken kan zij voorkomen?

8

188

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Opdracht 8.39 In het afgebeelde element is een klasse IV-preparatie gemaakt. 5 Wat is een klasse IV-preparatie precies? 5 In welke elementen en in welke vlakken kan zij voorkomen?

8

? Opdracht 8.40 In het afgebeelde element is een klasse V-preparatie gemaakt. 5 Wat is een klasse V-preparatie precies? 5 In welke elementen en in welke vlakken kan zij voorkomen?

189 8.3 · Restaureren met plastische materialen

? Praktijkopdracht 8.41 Assisteren bij een restauratie met composiet (klasse I) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Marianne van der Meulen

leeftijd

40 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Marianne komt vandaag voor een composietvulling in de 44 occlusaal. ? Praktijkopdracht 8.42 Assisteren bij een glasionomeercementrestauratie (klasse I) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Jeroen Klink

leeftijd

42 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Jeroen komt vandaag voor een restauratie in de 26 occlusaal. De tandarts besluit dit element te restaureren met composiet. ? Praktijkopdracht 8.43 Assisteren bij een composietrestauratie (klasse III) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Jorn van der Veen

leeftijd

37 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Jorn komt vandaag voor een restauratie in de 13 mesiopalatinaal. De tandarts besluit dit element te restaureren met composiet.

8

190

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Praktijkopdracht 8.44 Assisteren bij een composietrestauratie (klasse II) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Maaike Braam

leeftijd

18 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Maaike komt vandaag voor een vulling in de 15 MOD. De tandarts besluit dit te element te restaureren met composiet.

8

? Praktijkopdracht 8.45 Assisteren bij een composietrestauratie (klasse II) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Jelle Koek

leeftijd

33 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

erg angstig

Reden van bezoek: Jelle komt vandaag voor een restauratie in de 24 MO. De tandarts besluit dit element te restaureren met composiet, tevens wil de tandarts een onderlaag aanbrengen. ? Praktijkopdracht 8.46 Assisteren bij een composietrestauratie (klasse II) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Jeroen Galama

leeftijd

68 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Jeroen komt vandaag voor een vulling in de 17 mesio-occlusaal. De tandarts besluit dit te element te restaureren met composiet.

191 8.3 · Restaureren met plastische materialen

? Praktijkopdracht 8.47 Assisteren bij een composietrestauratie (klasse III) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Fokko Punt

leeftijd

68 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Fokko komt vandaag voor een restauratie in de 11 DP. De tandarts besluit dit element te restaureren met composiet. ? Praktijkopdracht 8.48 Assisteren bij een composietrestauratie (klasse III) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Joan Habbasaki

leeftijd

68 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

de patiënt stelt heel veel vragen

Reden van bezoek: Joan komt vandaag voor een restauratie in de 12 mesiopalatinaal. De tandarts besluit dit element te restaureren met composiet. ? Praktijkopdracht 8.49 Assisteren bij een composietrestauratie (klasse IV) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Johan van der Kam

leeftijd

24 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

de patiënt stelt heel veel vragen

Reden van bezoek: Johan komt vandaag voor een restauratie in de 11, een mesiale hoekopbouw. De tandarts besluit dit element te restaureren met composiet.

8

192

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Praktijkopdracht 8.50 Bitewing-opnames maken en assisteren bij een composiet-

restauratie (klasse I) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Sandra Stuk

leeftijd

25 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

erg angstig

Reden van bezoek: Maak bij Sandra twee bitewing-opnames. Na afloop is er een caviteit te zien. Deze kan meteen gevuld worden. Maak de ruimte en materialen klaar voor de behandeling; een composietrestauratie in de 26 occlusaal.

8

8.3.4

 ssisteren bij het vervaardigen van een restauratie met A glasionomeercement

Assisteren bij een restauratie met glasionomeercement komt grotendeels overeen met assisteren bij een composietrestauratie. Omdat de beide materialen anders verwerkt worden, beschrijven we hierna de verschillen tussen de verwerking van glasionomeercement en composiet. z Stap 8 Conditioner

Glasionomeercement heeft geen bonding nodig, omdat het direct hecht aan tandweefsel. Het glazuur en de dentine worden wel aangezuurd met conditioner om het hechtoppervlak te vergroten. Deze zure gel brengt de tandarts met een microbrush aan op de preparatie. Na twintig seconden inwerkingstijd wordt het gebitselement schoongespoeld en gedroogd, waarna het vulmateriaal kan worden aangebracht. z Stap 9 Het glasionomeercement aanbrengen

Glasionomeercement is verkrijgbaar in twee varianten: in capsules en als een poeder plus vloeistof, die de assistent handmatig moet mengen op een mengblok. Omdat een capsule sneller werkt, de mengverhouding altijd juist is en de capsuleschudder zorgt voor een homogene menging van het materiaal, wordt tegenwoordig het meest met capsules gewerkt. De capsule moet eerst uit de plastic verpakking worden gehaald. Zet de capsule vervolgens in de activatietang en druk door totdat je een klik hoort. Het vocht in de capsule is nu bij het poeder gevoegd. Houd, zoals vermeld op de sticker op de activatietang, twee seconden vast. Let op: het uithardingsproces komt nu al op gang! Haal de capsule uit de activatietang en plaats de capsule in de capsuleschudder. Schud gedurende de aangegeven seconden op de verpakking (dit verschilt per merk en soort). Plaats vervolgens de capsule in de applicatietang (.fig. 8.14).

193 8.3 · Restaureren met plastische materialen

. Figuur 8.14  Capsule glasionomeercement met activatietang en applicatietang

Houd hierbij rekening met de richting van het tuitje. Deze moet zo staan, dat de tandarts hem in de caviteit aan kan brengen. Knijp de tang in totdat er druk op het tuitje komt te staan en geef de tang aan de tandarts. Let op (bij sommige merken): houd het tuitje nog gebogen en strek deze pas zodra je de applicatietang aangegeven hebt aan de tandarts. Het cement staat namelijk onder druk en zal gaan “lopen” zodra dat kan. Glasionomeercement is vrij vloeibaar en kan niet worden gemodelleerd. De overmaat kan eventueel worden verwijderd met een sonde. Na aanbrengen hard je het materiaal gedurende twintig seconden uit met de uithardingslamp. z Stap 10 De restauratie afwerken

Glasionomeercement is vrij grof van structuur en niet goed te polijsten. De restauratie wordt met extra fijne diamanten fineerboren gemodelleerd, maar daarna meestal niet meer gepolijst. ? Opdracht 8.51 Protocol Restauratie met glasionomeercement Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

8

194

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Praktijkopdracht 8.52 Assisteren bij een restauratie met glasionomeercement

(klasse V) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Barbara Steensma

leeftijd

37 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Barbara komt vandaag voor een restauratie in de 37. Ze heeft buccocervicaal van de 37 een kleine caviteit. Er is erg moeilijk bij te komen en de patiënt produceert veel speeksel. Het is een lastige klus hier droog en netjes een restauratie in te leggen. De tandarts besluit dit element te vullen met glasionomeercement.

8

? Praktijkopdracht 8.53 Assisteren bij een restauratie met glasionomeercement

(klasse I) Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Ingrid Sprenkeling

leeftijd

5 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Ingrid komt vandaag voor een restauratie in de 64. Ze heeft occlusaal een kleine caviteit. De tandarts besluit deze te vullen met glasionomeercement.

8.3.5

Zelfstandige handeling: Matrixband aanbrengen

Soms is het handig, zeker wanneer er twee spreekkamers zijn, dat de assistent na het prepareren de bandjes en de wiggen aanbrengt voor het leggen van de vulling. De tandarts kan ondertussen in de andere behandelkamer bijvoorbeeld een periodiek mondonderzoek uitvoeren. Bij ieder matrixsysteem is het doel hetzelfde: het bandje moet netjes strak om de outline van de restauratie (de box) zitten, terwijl het contactpunt goed door de band moet worden geraakt. We bespreken hier het aanbrengen van een matrixband met de mebaspanner. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Pak eventueel je protocol erbij. Je werkt alleen dus het is erg onhandig als je tussendoor nog iets bij moet pakken Bevestig het matrixbandje in de spanner. Leg hiervoor de uiteinden van de matrixband

195 8.3 · Restaureren met plastische materialen

op elkaar en steek ze door de opening van de spanner, zo’n twee millimeter achter de bevestigingsschroef. Vervolgens schroef je de bevestigingsschroef stevig aan. Met de stelschroef stel je de grootte in op premolaar of molaar. Er zijn slechts twee spanners nodig, die je voor alle premolaren en molaren kunt gebruiken: – spanner I is geschikt voor het tweede en vierde kwadrant; – spanner II is geschikt voor het eerst en derde kwadrant.

De matrixbandjes hebben een recht en een golvend vlak. Het golvende vlak moet naar de gingiva wijzen om een goede interdentale aansluiting te bewerkstelligen.

Voorgemodelleerde matrixbandjes zijn voorzien van een holle en bolle kant. De holle kant richt zich op de cervicale rand voor een optimale aansluiting.

z Stap 2 De patiënt instrueren

Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Sommige patiënten krijgen een “vol” of benauwd gevoel in hun mond van de matrixband. Maak ook afspraken met de ­patiënt over hoe hij aan kan geven dat je de behandeling moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of wat wil zeggen. z Stap 3 De matrixband positioneren

Schuif de matrixband over het geprepareerde gebitselement. De spanner komt hierbij aan de buccale zijde van het element. De matrixband wordt zo gepositioneerd, dat de rechte zijde occlusaal uitkomt en de golvende zijde in de box. Geleid de band interdentaal zo nodig met een sonde. Span de band nu op met het spansysteem. Zorg er daarbij voor dat het contact met de buurelementen niet verloren gaat. Controleer met een mondspiegel en een sonde of de band goed geplaatst is. De gehele outline van de preparatie moet omvat zijn door de matrixband. Er mag geen gingiva zichtbaar zijn tussen de band en de outline. Houd tijdens de behandeling contact met de patiënt. z Stap 4 Wiggen aanbrengen

Kies een maat wig die past bij de ruimte die interdentaal aanwezig is. De wig moet na stevig aanduwen gecentreerd zijn onder het contactpunt. Hierbij steken de uiteindes van de wig zowel vestibulair als oraal enige millimeters uit. Plaats de wiggen met een pincet, vanaf oraal naar buccaal, zodanig dat de matrix zorgt voor een goede afsluiting tegen vocht en een goede cervicale randaansluiting van de restauratie. Duw de wiggen met de achterkant van het pincet nog extra stevig aan (.fig. 8.15).

8

196

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

. Figuur 8.15  Matrixband met wiggen

z Stap 5 Bruneren

8

Onder bruneren verstaan we het uitduwen van de band. Samen met het stevig aanduwen van de wig zorgt bruneren ervoor dat er een mooi contactpunt zal ontstaan in de restauratie. Bruneren doe je door met de dikke kant van de Ash 49 de metalen band met een vegende beweging richting het buurelement te duwen op de plaats van het toekomstige contactpunt. Controleer met spiegel en sonde je werk nog eenmaal en roep de tandarts, opdat hij kan beginnen met de restauratie van het gebitselement. Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een ondersteunende instructievideo over het in elkaar zetten van een matrixspanner. 7Video Matrixspanner in elkaar zetten

? Opdracht 8.54 Fotokaart Een matrixband aanbrengen Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 8.55 Matrixbanden aanbrengen Oefen het aanbrengen van een matrixband op een fantoomkop. Doorloop het stappenplan. 5 Breng een matrixband aan voor een DO composiet in de 14. 5 Breng een matrixband aan voor een MO composiet in de 27. 5 Breng een matrixband aan voor een MOD composiet in de 36. 5 Breng een matrixband aan voor een MOD composiet in de 47. Laat je matrixbanden controleren door je docent.

197 8.4 · Kroon- en brugwerk

? Praktijkopdracht 8.56 Matrixbanden aanbrengen Oefen het aanbrengen van een matrixband op een klasgenoot en laat deze klasgenoot daarna op jou oefenen. Doorloop het stappenplan tot en met stap 4. Stap 5: bruneren is niet mogelijk wanneer er geen preparatie is gemaakt. 5 Breng een matrixband aan op de 14. 5 Breng een matrixband aan op de 27. 5 Breng een matrixband aan op de 36. 5 Breng een matrixband aan op de 47. Laat je matrixbanden controleren door je docent. Bespreek samen hoe je het ervaren hebt om een matrixband bij iemand aan te leggen. En hoe jij het hebt ervaren om patiënt te zijn.

8.4

Kroon- en brugwerk

Kronen en bruggen worden buiten de mond van de patiënt door de tandtechnieker vervaardigd van gegoten metaal, keramiek of een combinatie van beide materialen. Dit noemen we indirecte en niet-plastische restauraties. De tandarts slijpt het gebitselement in een conische vorm, zodat de kroon er goed op kan schuiven. Kronen en bruggen worden in het tandtechnisch laboratorium op een gipsmodel van de mond van de patiënt gemaakt. Het model is een uitgietsel van een afdruk die de tandarts na het prepareren van het gebitselement heeft gemaakt. Een kroon of brug maken vergt enige tijd, daarom moet er een noodvoorziening gemaakt worden waarmee de patiënt de tussenliggende periode kan overbruggen. Een noodkroon beschermt het (vitale) geprepareerde element tegen pijnklachten. Wanneer sprake is van een avitaal element is die functie overbodig, maar komt de tweede belangrijke reden voor het gebruik van een noodkroon om de hoek kijken, namelijk het vasthouden van de exacte relatie met de buurelementen en antagonisten. z Kronen en bruggen

Een kroon is een metalen of keramische dop op een gebitselement. Ontbreekt ergens een element, dan kunnen er kronen gemaakt worden op de buurelementen (pijlerelementen). Vervolgens wordt tussen die kronen (pijlers) een dummy (brugtussendeel) gebakken. Zo wordt er een brug vervaardigd. Een brug wordt gemaakt ter vervanging van een of meer ontbrekende tanden en/of kiezen. z Etsbrug

Als laatst is te noemen de etsbrug of plakbrug. Daarbij wordt een plaatsvervangend element (dummy) gemaakt met aan weerszijden een soort vleugel die aan de orale zijde op het glazuur van de buurelementen geplakt wordt met behulp van etstechniek. Een etsbrug wordt vooral gemaakt ter vervanging van een frontelement in een verder gave dentitie, bijvoorbeeld bij agenesie van een laterale bovenincisief. ? Opdracht 8.57 Doe een onderzoek naar de indicaties voor het vervaardigen van kroon- en brugwerk. Maak hierbij gebruik van je theorieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 In welke situaties wordt een kroon geadviseerd? Waarom? 5 In welke situaties wordt een (ets)brug geadviseerd? Waarom?

8

198

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Opdracht 8.58 Arme Martin ter Veer, hij moet een kroon. Allemaal het gevolg van een erfelijk bepaalde afwijking: amelogenesis imperfecta. Martin kan het zelf amper uitspreken, die moeilijke woorden, maar last heeft hij er zeker van. De klachten beperken zich niet tot zijn gebit (scherpe incisale randen en knobbels zijn zeer hinderlijk), ook zijn sociale ontwikkeling lijdt eronder. Maak een behandelplanning (incl. data afspraken rekening houdend met techniekwerk) voor het vervaardigen van een kroon op de 16. Maak hierbij gebruik van je theorieboek Administratie voor tandartsassistenten.

z Opbouwen

Als er onvoldoende retentie is om een kroon te plaatsen wordt de stomp eerst opgebouwd. Daar zijn verschillende manieren voor. De keuze voor een soort opbouw is afhankelijk van of het element vitaal is of voorzien van een endodontische behandeling. Bij een avitaal element kan gekozen worden voor een opbouw met wortelstift of een gegoten opbouw. z Parapulpaire stiften

8

Als er bij een vitaal gebitselement de reststomp onvoldoende houvast biedt aan het restauratiemateriaal, kunnen parapulpaire pinnen gebruikt worden. Dit zijn pinnetjes die in het dentine worden gedraaid. Met een speciaal boortje wordt een kanaaltje in het dentine geboord, waarin de pin wordt geschroefd (zonder cement te gebruiken). Vervolgens wordt een matrixbandje rondom de stomp geplaatst en wordt deze verder opgebouwd met een plastisch vulmateriaal. ? Opdracht 8.59 Protocol Composietrestauratie met parapulpaire pin Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 8.60 Assisteren bij een opbouw van een vitaal element Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Sigrid Spoel

leeftijd

32 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

199 8.4 · Kroon- en brugwerk

Reden van bezoek: Sigrid bezoekt vandaag de praktijk omdat er een stuk van haar kies is afgebroken. Na onderzoek blijkt dat er met de vulling ook een knobbel is afgebroken. De tandarts heeft genoeg tijd om dit direct te repareren. Assisteer bij de opbouw van de 36 MOB met behulp van een parapulpaire pin.

z Stiftopbouw

De stiftopbouw van plastisch materiaal moet worden beschouwd als voorbereidende behandeling van een avitaal gebitselement waarop een kroon geïndiceerd is. De (stift)opbouw garandeert door de diepe verankering in het wortelkanaal voldoende retentie voor de opbouw en dus ook de daarop vervaardigde kroon. Een plastische (stift)opbouw kan ook zelfstandig nog geruime tijd als semipermanente restauratie functioneren; de bekroning is niet altijd direct aansluitend noodzakelijk. Een voordeel van een opbouw van plastisch materiaal is dat deze in één zitting gereed is. Vergeleken met een gegoten opbouw is een plastische opbouw ook een stuk goedkoper. ? Opdracht 8.61 Protocol Opbouw plastisch materiaal (stiftopbouw) Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 8.62 Assisteren bij een opbouw van een avitaal element Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Joost Blaas

leeftijd

12 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Joost is een heel actief ventje. Laatst is hij gevallen tijdens de gymles en de mesiale hoek van de 11 brak toen af. De zenuw van de 11 is tijdens de vorige behandeling verwijderd en daarna is het element definitief afgesloten. Vandaag wordt begonnen met het vervolg: een stiftopbouw en vervolgens een kroon. Maak een solofoto om te kijken hoe het gaat met de apex. Wanneer deze goed is, kan worden begonnen met een stift te plaatsen in de 11 en daarna een hoekopbouw.

8

200

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

z Gegoten opbouw

Een andere manier om een element van een opbouw te voorzien is de gegoten opbouw. Deze methode kost meer tijd doordat de opbouw op het tandtechnisch laboratorium gegoten moet worden. Bovendien zijn de kosten hoger dan die van een directe opbouw. De aansluiting van de gegoten opbouw op het gebitselement is preciezer doordat de vorm door de tandtechnieker op een gipsmodel is bepaald. De gegoten opbouw wordt vervaardigd op een gipsmodel van het gebitselement of aan de hand van een kunsthars voorbeeld dat de tandarts in de mond heeft vervaardigd. ? Opdracht 8.63 Doe een onderzoek. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Er zijn twee manieren om een model voor de opbouw aan te bieden aan het laboratorium. 5 Beschrijf in eigen woorden welke twee manieren dit zijn. Maak duidelijk onderscheid in de directe methode en de indirecte methode.

8

? Opdracht 8.64 Protocol Gegoten opbouw Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 8.65 Assisteren bij een opbouw van een avitaal element Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Joost Blaas

leeftijd

21 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Joost is gevallen tijdens de gymles toen hij twaalf jaar was. De mesiale hoek van de 11 brak toen af. Er zijn destijds een endodontische behandeling en een composietkroon met wortelstift gemaakt. Nu wil Joost een definitieve oplossing. De tandarts adviseert een kroon met een gegoten opbouw. Maak een solofoto om te kijken hoe het gaat met de apex. Wanneer deze goed is, wordt begonnen met het vervaardigen van de gegoten opbouw en een noodkroon. Het element zal worden opslepen en er zal een spuitafdruk worden gemaakt.

201 8.4 · Kroon- en brugwerk

. Figuur 8.16 Kronentray

De verschillende fases voor het vervaardigen van een kroon zijn: 1. kroonpreparatie; 2. kroonafdruk; 3. kroonplaatsing. Deze fases worden hierna besproken. 8.4.1

Assisteren bij een kroonpreparatie

Voor het vervaardigen van een kroon maakt de tandarts gebruik van verschillende instrumenten. Vaak wordt gebruikgemaakt van instrumententrays met standaardinstrumenten (.fig. 8.16). Op een kronentray liggen: 5 een mondspiegel; 5 een sikkelsonde; 5 twee pincetten: een voor gebruik in de mond en een assistentenpincet; 5 een Ash 6; 5 een kroonafneemtang; 5 een millerpincet met articulatiepapier; 5 een borenset voor kroon- en brugwerk; 5 een bijthoutje.

8

202

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

z Instrumenten en materialen bij een kroonpreparatie Chamferboor Met een chamferboor kan een holle chamfer of schouder worden geboord

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij een kroonpreparatie behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

8

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Overleg met de tandarts welke preparatievorm hij zal gaan maken. Leg hiervoor de juiste boortjes klaar. We gaan er in dit geval vanuit dat de tandarts een keramische kroon laat vervaardigen op de 14 en dat hij een chamferpreparatie boort. Bij een vitaal gebitselement kan de patiënt ervoor kiezen een verdoving te nemen. Maak in dat geval de anesthesiespuit vast klaar. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij aan kan geven dat de behandeling moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of wat wil zeggen. Vraag de patiënt of hij verdoving wil voor de behandeling. z Stap 3 Lokale anesthesie

Wanneer de patiënt verdoving wil, geef je de tandarts de anesthesiespuit aan. Leg het uiteinde van de zuiger goed tegen de duim van de tandarts en draai het venster zodanig, dat de tandarts bij het injecteren kan kijken hoeveel verdovingsvloeistof hij heeft ingebracht. Trek daarna de beschermdop van de naald af, zodat de tandarts kan beginnen met verdoven. Zet de beschermhoes in de recapstandaard. De tandarts plaatst de naald zelf terug in de beschermdop. z Stap 4 Voorafdruk

Alvorens te omslijpen wordt er een voorafdruk gemaakt van het te prepareren element (.fig. 8.17). Deze voorafdruk dient als mal voor de noodkroon. De afdruk wordt gemaakt met een partiële lepel gevuld met alginaat. Een alginaatafdruk maken als zelfstandige handeling wordt besproken in 7 par. 8.4.4. z Stap 5 De kroonpreparatie

Nadat de anesthesie is ingewerkt, wordt het occlusale vlak verlaagd met een diamanten fissuurboor in de airrotor. Geef de tandarts in zijn linkerhand een mondspiegel en in zijn rechterhand de airrotor. Beide instrumenten neemt de tandarts aan in de pengreep. Zuig overtollig speeksel en water af met de nevelzuiger. Houd daarbij ook de wang of tong zodanig opzij, dat er voldoende ruimte en licht in het werkgebied van de tandarts ontstaat. Na het verlagen van het occlusale vlak neem je de airrotor aan en vervang je de boor voor een chamferboor. Hiermee slijpt de tandarts de opstaande wanden in zodat een licht conische stomp

203 8.4 · Kroon- en brugwerk

. Figuur 8.17 Voorafdruk

. Figuur 8.18 Kroonpreparatie

ontstaat met een chamfervorm bij de outline. Nadat de tandarts de preparatie heeft gecontroleerd met een spiegel en een sonde, gebruikt hij een fijne chamferboor om de preparatie fijn af te werken (.fig. 8.18). Wanneer het tandvlees niet bloedt, kan nu een kroonafdruk worden gemaakt. Tijdens het boren wordt echter vaak het tandvlees beschadigd. Dan kan de tandarts ervoor kiezen om de afdruk in een volgende zitting te maken, na genezing van de gingiva. Het element wordt in dat geval voorzien van een noodkroon en de patiënt kan na het plaatsen van de noodkroon naar huis. 8.4.2

Zelfstandige handeling: Een noodkroon vervaardigen

Over de stomp wordt een tijdelijke kroon ofwel noodkroon geplaatst. Dit heeft een aantal redenen: 5 De noodkroon beschermt het element tegen invloeden van buitenaf, zoals koude, warmte en zoet. 5 De noodkroon zorgt ervoor dat de ruimte behouden blijft. De buurelementen en antagonisten hebben bij onvoldoende steun de neiging zich te verplaatsen.

8

204

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

5 De noodkroon zorgt voor behoud van functie. De patiënt kan normaal bijten en kauwen. 5 Een noodkroon is esthetisch fraaier dan zonder noodkroon. Voor het vervaardigen van een noodkroon kun je gebruikmaken van de kronentray die al klaar ligt. Daarnaast heb je nog extra materialen nodig. Er zijn verschillende soorten en manieren om een noodkroon te vervaardigen. In dit boek bespreken we het vervaardigen van een individuele noodkroon van kunsthars waarbij gebruik wordt gemaakt van een voorafdruk. ? Opdracht 8.66 Doe een onderzoek naar noodkronen. 5 Welke soorten noodkronen zijn er? 5 Wat zijn de verschillen in materiaal en verwerking?

z Instrumenten en materialen bij het vervaardigen van een noodkroon

8

Noodkronenmateriaal De kunsthars waarmee de noodkroon wordt vervaardigd, bestaat uit twee componenten, die elk in een compartiment van de cartridge zitten. De cartridge wordt voorzien van een mixingtip en geplaatst in een applicatiepistool. Door de hendel van het pistool in te knijpen worden de twee componenten in de mixingtip geperst. In de mixingtip zit een spiraal die voor de menging van de componenten zorgt. Na het mengen heb je nog enige minuten de tijd voordat de kunsthars is uitgehard. Lees de gebruiksaanwijzing voor de juiste tijd. Kronenschaartje Met een kronenschaartje kunnen de randen van een noodkroon worden bijgeknipt. Ook is het schaartje handig om de vorm van een matrixbandje mee aan te passen. De bek van een kronenschaartje is kort en breed. Hij kan recht of gebogen zijn.

Tijdelijk bevestigingscement Noodkronen worden vastgezet met een tijdelijk bevestigingscement. Dit is sterk genoeg om ervoor te zorgen dat de patiënt normaal kan eten en drinken. Toch is de noodkroon later ook makkelijk te verwijderen.

Hierna wordt stapsgewijs het vervaardigen van een noodkroon behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Pak eventueel je protocol erbij. Je werkt alleen dus het is erg onhandig als je tussendoor nog iets bij moet pakken. Zorg dat er een nieuwe mixingtip op de cartridge van het noodkronenmateriaal zit.

205 8.4 · Kroon- en brugwerk

z Stap 2 De patiënt instrueren

Leg de patiënt uit wat je gaat doen en wat de patiënt van de behandeling kan verwachten. De kunsthars waarvan de noodkroon wordt gemaakt, smaakt chemisch. De behandeling is niet pijnlijk. z Stap 3 De noodkroon maken

5 Zet de behandelstoel in de juiste positie en neem de juiste uurpositie aan. Vraag de patiënt zijn hoofd zo te draaien dat je goed zicht hebt op het werkterrein en richt de operatielamp. Oefen het terugplaatsen van de voorafdruk, zodat je precies weet hoe hij in de mond geplaatst moet worden. Plaats een wattenrol in de omslagplooi buccaal van het element (als het een element in de onderkaak is, plaats je ook een wattenrol naast de tong). 5 Blaas de binnenkant van de afdruk vluchtig droog met de meerfunctiespuit. Spuit de holte van het geprepareerde element vol met kunsthars. Zet de mixingtip hierbij eerst op de bodem en beweeg hem tijdens het vullen van de holte omhoog. Zo voorkom je dat er bellen in de kunsthars ontstaan. Leg de voorafdruk even neer en blaas de overmaat aan mondvocht rond de geprepareerde stomp weg. Let op: de stomp moet licht vochtig blijven anders plakt de kunsthars aan de preparatie. 5 Plaats nu de gevulde voorafdruk terug in de mond en duw hem goed op zijn plaats. Trek na ongeveer een minuut de afdruk enige millimeters van de stomp en duw hem weer op zijn plaats. Herhaal dit iedere vijftien seconden. Op deze manier voorkom je dat de noodkroon vast komt te zitten in de interdentale ondersnijdingen met de buurelementen. 5 Na drie minuten is de kunsthars hard genoeg en kun je de afdruk uit de mond halen. Verwijder de wattenrol(len). Spoel de mond van de patiënt schoon met water uit met de meerfunctiespuit en met de nevelzuiger. De noodkroon zit nu nog in de voorafdruk. Probeer met een Ash 6 onder de noodkroon te komen en wip hem uit de afdruk. Doe dit altijd boven de wasbak of het aanrecht. Als de noodkroon je ontglipt, kun je hem snel weer vinden. Haal de grootste overmaat aan kunsthars weg met een kronenschaartje (.fig. 8.19). 5 Werk de noodkroon verder af met schuurschijfjes op een mandrel in het groene hoekstuk. Let op dat je de breedte van de chamfer niet aantast en voorkom ook dat je in de buurt van het contactpunt komt met je schuurschijf. Pas de noodkroon bij de patiënt. 5 Controleer nu de hoogte door een articulatiepapiertje in een millerpincet tussen de kauwvlakken te plaatsen en de patiënt te vragen met zijn kiezen op elkaar te tikken. Verwijder eventuele blauw gemarkeerde overmaat met een arkansassteentje. Controleer ook de articulatie door de patiënt met het articulatiepapiertje tussen zijn kiezen te laten schuiven met zijn kiezen over elkaar. Controleer met een spiegel en sonde nog eenmaal de noodkroon. z Stap 4 De noodkroon plaatsen

Plaats een nieuwe wattenrol en blaas de geprepareerde stomp volledig droog. Vul de noodkroon met tijdelijk bevestigingscement (.fig. 8.20). Het is vooral belangrijk dat de opstaande wanden en de chamfer bedekt zijn met cement. Plaats de noodkroon over de stomp en druk hem stevig aan. Vraag de patiënt vervolgens om zijn kiezen stevig op elkaar te zetten. Na ongeveer een minuut is de lijm zo taai geworden dat je de overmaat met een sikkelsonde weg kunt steken. Vang de restjes op met de nevelzuiger. Verwijder de wattenrol. Beweeg vervolgens een flosdraad met een zagende beweging door de contactpunten. De flosdraad moet ook voorzien zijn van een knoop. Deze haal je een paar keer voorzichtig heen en weer onder het contactpunt om overtollige lijm uit de interdentale ruimte te verwijderen. Spoel de mond van de patiënt schoon met water uit de meerfunctiespuit en met de nevelzuiger.

8

206

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

. Figuur 8.19  Onafgewerkte noodkroon

8

. Figuur 8.20  Noodkroon gevuld met tijdelijk bevestigingscement

z Stap 5 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. Het tijdelijke bevestigingscement is niet direct volledig uitgehard. De patiënt moet een uur wachten met eten. Drinken mag wel. De patiënt kan bijna alles eten met de noodkroon. Alleen heel taaie dingen kunnen niet. Wanneer er verdoving is gegeven, moet de patiënt zolang de anesthesie nog werkt voorzichtig zijn dat hij zichzelf niet bijt of op een andere manier verwondt. Infiltratieanesthesie werkt meestal nog ongeveer anderhalf uur en een mandibulair blok nog drie uur. ? Opdracht 8.67 Doe een onderzoek naar voorlichting over kroonpreparatie en plaatsing van een noodkroon. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na de kroonpreparatie en de plaatsing van de noodkroon spitst zich toe op drie onderwerpen: 5 anesthesie; 5 noodkroon; 5 mogelijke complicaties. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik taal die voor de patiënt begrijpelijk is.

207 8.4 · Kroon- en brugwerk

Tip Bewaar de voorafdruk voor de noodvoorziening totdat de hele behandelingsprocedure erop zit. Verpak hem luchtdicht in een sealzakje voorzien van de naam van de patiënt en de datum waarop de voorafdruk is gemaakt. Alvorens de alginaatafdruk te verpakken spoel je hem af onder de kraan en desinfecteer je de afdruk door hem 5 minuten in een 1 % oplossing natriumhypochloriet (bleekwater) te leggen. Spoel na vijf minuten de afdruk weer af onder de kraan en sla de overmaat water boven de wasbak uit de afdruk. Wanneer de noodvoorziening om welke reden dan ook verloren gaat, kan er met de bewaarde voorafdruk een nieuwe noodkroon of noodbrug worden gemaakt.

? Opdracht 8.68 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het vervaardigen van een noodkroon? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 8.69 Fotokaart Een noodkroon vervaardigen Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Opdracht 8.70 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor een kroonpreparatie en vervaardigen noodkroon? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 8.71 Protocol Kroonpreparatie en vervaardigen noodkroon Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

8

208

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Praktijkopdracht 8.72 Assisteren bij een kroonpreparatie en noodkroon plaatsen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Berend Baas

leeftijd

52 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Bij meneer Baas is de buccale knobbel van de 24 afgebroken bij het eten van een snoepje. De tandarts adviseert een kroon van porselein. Maak een solofoto om te kijken hoe het gaat met de apex. Wanneer deze goed is, wordt een begin gemaakt met de kroonpreparatie.

8

? Praktijkopdracht 8.73 Assisteren bij kroonpreparatie en noodkroon plaatsen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Peter Mikmak

leeftijd

43 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Peter was twee weken geleden bij jullie voor controle. Tijdens deze controle constateerde de tandarts dat er in de 46 een enorme MOD amalgaam zit. Peter vroeg of er ook iets aan te doen was. Peter werkt namelijk voor de lokale televisie en elke keer als hij lacht op tv, ziet iedereen die kies. Vandaag komt Peter voor het beslijpen van de 46 en plaatsing van een noodkroon. ? Praktijkopdracht 8.74 Assisteren bij brugpreparatie en noodbrug plaatsen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Joke de Zwart

leeftijd

51 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

209 8.4 · Kroon- en brugwerk

Reden van bezoek: Joke heeft na haar laatste controle een afspraak ingepland voor het prepareren van een brug rechtsboven. Element 15 ontbreekt al enkele jaren. Hiervoor draagt ze een partieel plaatje. Nu wil ze graag een definitieve (vaste) oplossing. Vandaag worden elementen 16 en 14 beslepen en wordt er een noodbrug geplaatst. ? Praktijkopdracht 8.75 Noodkronen vervaardigen Oefen het vervaardigen van een noodkroon op een fantoomkop. Doorloop het stappenplan. 5 Vervaardig een noodkroon op de 11. 5 Vervaardig een noodkroon op de 25. 5 Vervaardig een noodkroon op de 36. 5 Vervaardig een noodkroon op de 44. Laat je noodkronen controleren door je docent.

8.4.3

Assisteren bij een kroonafdruk

Voor het vervaardigen van een kroonafdruk kun je gebruikmaken van de kronentray. Daarnaast heb je nog extra materialen nodig. Er zijn veel soorten afdrukmateriaal en mengsystemen. In dit boek bespreken we een polyether en een mengautomaat. ? Opdracht 8.76 Behalve retractiedraad zijn er nog andere materialen en methodes om de sulcus te verbreden vanwege een kroonafdruk. 5 Welke materialen en methodes zijn dit? 5 Hoe werken deze materialen en methodes? ? Opdracht 8.77 Doe een onderzoek naar afdrukmaterialen voor een kroonafdruk. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke soorten elastomeer voor kroonafdrukken zijn er? 5 Wat voor verschil in materiaaleigenschappen hebben deze?

z Instrumenten en materialen bij een kroonafdruk Ongeperforeerde betande afdruklepel Een afdruklepel kan van metaal of plastic gemaakt zijn. De plastic afdruklepel is meestal een disposable afdruklepel, dus bedoeld voor eenmalig gebruik. Omdat bij een kroonafdruk het afdrukmateriaal in de sulcus geperst moet worden, is het belangrijk dat er druk opgebouwd wordt tijdens het plaatsen van de afdruk. De afdruklepel is dan ook ongeperforeerd. Om ervoor te zorgen dat het afdrukmateriaal in de lepel blijft zitten bij het uitnemen, heeft de rand van de afdruklepel aan de binnenzijde een richel (rim-lock).

8

210

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Retractiedraad Retractiedraad wordt in de sulcus aangebracht alvorens een kroonafdruk te maken om: – sulcusvocht te absorberen; – de sulcus te verbreden, zodat de afdrukpasta goed onder de outline komt; – bloeding te stelpen. Retractiedraad is verkrijgbaar in verschillende diktes.

Retractievloeistof Wanneer de retractiedraad niet geïmpregneerd is met een bloedstelpend midden, kan de draad ook later nog in retractievloeistof worden gedrenkt.

8

Afdrukmateriaal voor de kroonafdruk Voor de precisieafdruk van een kroonpreparatie wordt een polyether of siliconenmateriaal gebruikt. Deze materialen geven details precies weer en zijn vormvast.

Mixapparaat Een mixapparaat zorgt voor een juiste dosering van het afdrukmateriaal. Het zorgt tevens voor een homogene menging van de twee componenten.

211 8.4 · Kroon- en brugwerk

Afdrukspuit De afdrukspuit wordt op de spuitmond van het mixapparaat geduwd. Wanneer de mixer wordt aangezet, vult de spuit zich. De afdrukspuit wordt na verwijdering van het mixapparaat voorzien van een zuiger en is dan gebruiksklaar.

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij een kroonafdruk behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Bij een vitaal gebitselement kan de patiënt ervoor kiezen een verdoving te nemen. Maak de anesthesiespuit vast klaar. Duw de afdrukspuit op de spuitmond van het mixapparaat. Knip ook vast een stuk retractiedraad af, leg dat in een dappenglaasje en drenk de draad in retractievloeistof. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Vertel hoe lang het duurt voordat de afdruk hard is en verwijderd kan worden. Vraag of de patiënt last heeft van een kokhalsneiging. Geef eventueel tips hoe hij de kokhalsneiging kan onderdrukken. Vraag de patiënt of hij verdoving wil voor de behandeling. ? Opdracht 8.78 Het is erg vervelend voor de patiënt als hij tijdens het maken van een gebitsafdruk de neiging krijgt om te kokhalzen. Doe een onderzoek naar kokhalsneiging. 5 Wat is een kokhalsneiging? 5 Waardoor ontstaat de neiging? 5 Wat gebeurt er in het lichaam van de patiënt tijdens een kokhalsneiging? 5 Waarom heeft de ene mens er meer last van dan een ander? 5 Wat kan de patiënt er zelf aan doen om een kokhalsneiging te voorkomen of onderdrukken? 5 Hoe kan de behandelaar (tandarts of tandartsassistent) de patiënt helpen?

z Stap 3 De afdruklepel passen en de kleur bepalen

De tandarts kiest na het geven van de anesthesie de juiste maat afdruklepel (ongeperforeerd) en past deze ter controle bij de patiënt. Leg de afdruklepel bij het mixapparaat. Geef nu de kleurenring aan en een handspiegel, zodat de tandarts samen met de patiënt een kleur kan uitzoeken voor de kroon. Noteer de kleur in het patiëntendossier en op de opdrachtbon voor het tandtechnisch laboratorium. z Stap 4 De retractiedraad aanbrengen

Om een goede kroonafdruk te krijgen wordt na inwerking van de anesthesie retractiedraad aangebracht in de sulcus van het omslepen gebitselement. Geef wattenrollen aan in een pincet om het werkterrein droog te leggen en overzichtelijk te maken voor de tandarts. Verwissel het pincet voor de meerfunctiespuit, zodat de tandarts het gebitselement en de buurelementen droog kan blazen. Geef nu het pincet aan met de retractiedraad. Verwissel het pincet voor een Ash 6. Hiermee duwt de tandarts de draad onder het tandvlees. Na enige inwerkingstijd is het gebitselement klaar om afgedrukt te worden. Eventueel worden vervuilde en vochtige wattenrollen vervangen.

8

212

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

8 . Figuur 8.21  a Vullen van de afdrukspuit. b Vullen van de afdruklepel

z Stap 5 De kroonafdruk vervaardigen

Geef de tandarts een pincet waarmee hij voorzichtig de retractiedraad uit de sulcus kan verwijderen. Jij kunt onderwijl de afdrukspuit klaarmaken. Houd de knop van het mixapparaat ingedrukt tot de afdrukspuit zich tot de helft heeft gevuld (.fig. 8.21a). Verwijder de spuit van de spuitmond en duw de zuiger in de afdrukspuit tot de spuittip zich met afdrukpasta heeft gevuld. Neem het pincet met retractiedraad aan van de tandarts en geeft hem de afdrukspuit. Let erop dat de tip in de richting van het geprepareerde element wijst. Vul de afdruklepel met afdrukpasta terwijl de tandarts de preparatie omspuit. Houd hiervoor het distale deel van de afdruklepel tegen de spuitmond van de mixer. Zet het apparaat aan en beweeg de lepel terwijl hij zich vult met pasta. Er ontstaat nu een dikke worst afdrukmateriaal (.fig. 8.21b). Let erop dat je het afdrukmateriaal in één beweging aanbrengt. Wanneer je het materiaal in meer lagen aanbrengt, sluiten zich luchtbellen in. Alleen de gebitsbogen zijn van belang bij het maken van een kroonafdruk. Breng dus geen afdrukpasta aan in het gehemeltedeel van de afdruklepel. Dit is prettiger voor de patiënt. Neem de lege afdrukspuit aan van de tandarts en overhandig hem de gevulde afdruklepel. Geef hem zodanig aan, dat de tandarts hem niet meer hoeft te draaien om hem te kunnen plaatsen. Stel de timer op de juiste tijd in, zodat de tandarts kan zien hoe lang het nog duurt voor het materiaal voldoende is uitgehard. Je hebt nu tijd om de afdrukspuit leeg te spuiten op een papier. Het laatste beetje pasta in de tip kun je het beste verwijderen als de pasta is uitgehard. Neem de afdruk aan van de tandarts zodra hij die uit de mond van de patiënt heeft genomen. Geef de meerfunctiespuit aan, zodat de tandarts de mond van de patiënt schoon kan spoelen. Assisteer hierbij met de nevelzuiger. Wanneer de afdruk goed gelukt is, kan de noodkroon worden geplaatst.

213 8.4 · Kroon- en brugwerk

z Stap 6 De noodkroon plaatsen en voorlichting geven

Plaats de noodkroon terug en geef voorlichting zoals beschreven in 7 par. 8.4.2. z Stap 7 De afdruk reinigen en klaarmaken voor verzending

De kroonafdruk moet worden verpakt, worden voorzien van een opdrachtbon en naar het tandtechnisch laboratorium worden vervoerd. Alvorens de afdruk te verpakken spoel je hem af onder de kraan en desinfecteer je de afdruk door hem vijf minuten in een 1 % oplossing natriumhypochloriet (bleekwater) te leggen. De meeste flessen NaOCl bevatten een concentratie van 5 %. Verdun de vloeistof dan in een mengverhouding van een op vijf, dat wil zeggen: een deel NaOCl met vier delen kraanwater. Spoel na vijf minuten de afdruk weer af onder de kraan en sla de overmaat water boven de wasbak uit de afdruk. Gebitsafdrukken van elastomeer worden droog in een plastic zakje gedaan. Op dit zakje schrijf je dat de afdruk is gedesinfecteerd met 1 % NaOCL, jouw naam en de datum. Sommige praktijken maken hiervoor gebruik van geprinte labelstickers. Vul de opdrachtbon voor het tandtechnisch laboratorium in en hecht deze aan het zakje. ? Opdracht 8.79 Doe een onderzoek naar opdrachtbonnen voor het tandtechnisch laboratorium. Maak hierbij gebruik van je studieboek Administratie voor tandartsassistenten en het internet. De meeste laboratoria hebben hun eigen opdrachtbonnen ontworpen. Ze zien er allemaal anders uit. Toch zijn er ook veel overeenkomsten 5 Welke gegevens moet je altijd vermelden op de opdrachtbon? ? Opdracht 8.80 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het vervaardigen van een kroonafdruk? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 8.81 Protocol Kroonafdruk Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

8

214

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Praktijkopdracht 8.82 Assisteren bij een kroonafdruk Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Berend Baas

leeftijd

52 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Bij meneer Baas is de buccale knobbel van de 24 afgebroken bij het eten van een snoepje. De tandarts adviseert een kroon van porselein. Vandaag wordt de kroonafdruk gemaakt en de noodkroon teruggeplaatst.

8

? Praktijkopdracht 8.83 Assisteren bij een kroonafdruk Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Peter Mikmak

leeftijd

43 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Peter was twee weken geleden bij jullie voor controle. Tijdens deze controle constateerde de tandarts dat er in de 46 een enorme MOD amalgaam zit. Peter vroeg of er ook iets aan te doen was. Peter werkt namelijk voor de lokale televisie en elke keer als hij lacht op tv, ziet iedereen die kies. Vandaag komt Peter voor de kroonafdruk van de 46 en het terugplaatsen van de noodkroon. ? Praktijkopdracht 8.84 Assisteren bij een brugafdruk Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Joke de Zwart

leeftijd

51 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

215 8.4 · Kroon- en brugwerk

Reden van bezoek: Het is een week na de preparatie van de elementen 16 en 14. Vandaag wordt de noodbrug verwijderd en de definitieve afdruk gemaakt. Zorg voor de tegenafdruk, de wasbeet en de kleurbepaling. Plaats vervolgens de noodbrug terug met tijdelijk cement.

8.4.4

Zelfstandige handeling: Afdrukken maken met alginaat

Om ervoor te zorgen dat de kroon goed occludeert en articuleert met de antagonisten worden een tegenafdruk en een wasbeet vervaardigd. Het hieruit gegoten gipsmodel en het gipsmodel uit de kroonafdruk worden met behulp van de wasbeet in een articulator geplaatst die de occlusie en articulatie van de patiënt nabootst. De tegenafdruk bij het vervaardigen van een kroon wordt gemaakt met alginaat. z Eigenschappen van alginaat

5 Alginaat is een afdrukmateriaal op natuurlijke basis (zeewier). 5 Zeewieren bevatten alginezuur en door dit zuur te bewerken, kan een poeder worden gemaakt dat bij vermenging met water opzwelt tot een geleiachtige massa die binnen enkele minuten verstijft. 5 Het is niet het meest nauwkeurige afdrukmateriaal. 5 Het is gemakkelijk te verwerken. 5 Het is minder duur. 5 Het is gevoelig voor vocht (de afdruk zal zwellen als het in contact komt met water). 5 De afdruk moet worden bewaard (maximaal een dag) in een afgesloten zakje met 1 à 2 druppels water. z Instrumenten en materialen bij het maken van alginaatafdrukken Alginaat Alginaat is een hydrofiel polymeer dat gemaakt wordt uit zeewier. Het hoofdbestanddeel is alginezuur. Alginaat is een natuurlijk afdrukmateriaal.

Maatschep en maatbekertje Bij het alginaat worden een maatschep en een maatbekertje geleverd om de juiste mengverhouding te krijgen.

Mengnap en mengspatel De mengnap is van elastisch rubber en verkrijgbaar in verschillende maten. Voor het mengen van alginaat wordt een grote mengspatel gebruikt om de luchtbellen mee uit het mengsel te persen.

8

216

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Geperforeerde, betande afdruklepel Een afdruklepel kan van metaal of plastic gemaakt zijn. De plastic afdruklepel is meestal een disposable afdruklepel, dus bedoeld voor eenmalig gebruik. De perforaties zorgen ervoor dat het afdrukmateriaal door de retentiegaatjes geperst wordt, waardoor het materiaal tijdens het verwijderen uit de mond niet kan loslaten van de afdruklepel. Mondpasser Met een mondpasser wordt de breedte van de tandboog gemeten. De breedte van de uitgebogen passer wordt gebruikt om de juiste maat afdruklepel uit te zoeken.

z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

8

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Pak eventueel je protocol erbij. Je werkt alleen dus het is erg onhandig als je tussendoor nog iets moet pakken. Meet vast de juiste hoeveelheid alginaat af in de mengnap en water in het maatbekertje. z Alginaat doseren

Als het alginaat een poos niet gebruikt is, zakken de zwaardere deeltjes in de voorraaddoos naar beneden, waardoor de samenstelling van het materiaal verandert. Dit beïnvloedt de verwerkingseigenschappen. Het is belangrijk dit te voorkomen. Roer het alginaatpoeder eerst goed los. Schep vervolgens het poeder met de maatlepel luchtig uit de bus en strijk de overmaat alginaat met de spatel weg. Duw het niet vast in het maatschepje: dit geeft een andere mengverhouding. z Water doseren

Meet de juiste waterhoeveelheid af met het maatbekertje. Je kunt het beste water op kamertemperatuur gebruiken. Dat is voor de patiënt minder koud en het geeft een constantere uitharding. 5 Gebruik voor een volledige afdruk van de bovenkaak drie maatlepels alginaat en drie maatstreepjes water in het maatbekertje. 5 Gebruik voor een volledige afdruk van de onderkaak twee maatlepels alginaat en twee maatstreepjes water in het maatbekertje. z Stap 2 De patiënt instrueren

Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Sommige patiënten krijgen een “vol” of benauwd gevoel in hun mond van de gevulde afdruklepel. Bereid de patiënt daarop voor en geef tips om eventuele kokhalsneigingen te onderdrukken. Zet de behandelstoel in de juiste positie. De patiënt zit hierbij rechtop met zijn hoofd tegen de steun. Stel de stoel zo in, dat je er op goede werkhoogte achter kunt staan. Doe de patiënt een patiëntenservet voor. z Stap 3 De afdruklepel passen

Voor het maken van een tegenafdruk met alginaat wordt een volledige, geperforeerde lepel gebruikt voor de betande kaak. Meestal worden afdruklepels op zicht gepast. Dat wil zeggen dat je in de mond kijkt en een inschatting maakt van de grootte van de tandboog. Maar in plaats van schatten kun je ook met een mondpasser de breedte opmeten.

217 8.4 · Kroon- en brugwerk

. Figuur 8.22  a Mondpasser in de onderkaak. b Mondpasser in een passende onderafdruklepel

. Figuur 8.23  a Mondpasser in de bovenkaak. b Mondpasser in een passende bovenafdruklepel

z De ondertandboog meten

Buig de mondpasser zo ver uit dat de uiteindes van de beide benen tussen de linguale vlakken van de eerste ondermolaren passen (.fig. 8.22). Haal de passer zonder de stand te veranderen uit de mond van de patiënt. Kies nu een onderafdruklepel waar de mondpasser makkelijk aan de binnenzijde van de linguale randen past. z De boventandboog meten

Buig de mondpasser zo ver uit dat de uiteindes van de beide benen om de buccale vlakken van de eerste bovenmolaren passen (.fig. 8.23). Haal de passer zonder de stand te veranderen uit de mond van de patiënt. Kies nu een bovenafdruklepel waar de mondpasser makkelijk aan de binnenzijde van de buccale randen past. Controleer in de mond of de gekozen lepel inderdaad past. Hij moet aan alle kanten even ruim om de tandboog heen vallen en alle elementen omvatten. Leg de afdruklepel bij de alginaatspullen. z Stap 4 Mengen

Doe het water bij de alginaatpoeder in de mengnap. Roer met de mengspatel kort in de mengnap om het poeder op te laten lossen in het water. Spatel vervolgens de pasta krachtig rond om de reactie goed op gang te brengen en ervoor te zorgen dat alle deeltjes gaan reageren. Zorg ervoor dat de lucht uit de massa geperst wordt door de spatel krachtig langs de wand van de mengnap te bewegen. Door de pasta glad te

8

218

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

8 . Figuur 8.24  Het alginaat mengen

. Figuur 8.25  De lepel vullen

strijken zullen de luchtbellen eruitgaan (.fig. 8.24). Na het mengen moet de massa homogeen zijn en geen luchtbellen bevatten. Let op: zodra het water en de alginaatpoeder elkaar raken, begint de uithardingsreactie. Het is dus zaak om snel te werken. z Stap 5 De afdruklepel vullen

Vul de afdruklepel. Neem hiervoor pasta op met de mengspatel en schuif de spatel langs een rand van de lepel naar beneden waarbij de pasta in de lepel terechtkomt (.fig. 8.25). Herhaal dit voor de andere zijde van de tandboog in de lepel.

219 8.4 · Kroon- en brugwerk

. Figuur 8.26  De afdruklepel in de bovenkaak plaatsen

Tip 1. De viscositeit van de afdrukpasta kun je beïnvloeden door meer of minder water aan de alginaatpoeder toe te voegen. 2. De uithardingstijd kun je beïnvloeden door temperatuur en lengte van de mengtijd te variëren. – Handmatig mengen: houd altijd dertig seconden aan. – Machinaal met alginaatmixer: minimaal acht seconden, sneller in twaalf seconden.

z Stap 6 De afdruk maken

Vraag de patiënt zijn mond te openen en plaats de afdruklepel. z Afdrukken maken in de bovenkaak

5 Ga eerst voor de patiënt staan. Smeer eventueel met een vinger een lik alginaat in het hoogste deel van het gehemelte. Dit voorkomt het ontstaan van bellen bij patiënten met een hoog palatum. 5 Ga nu achter de patiënt staan. Trek met je linker wijsvinger de linker mondhoek van de patiënt opzij. 5 Houd de gevulde afdruklepel dwars voor de mond van de patiënt en plaats hem met een draaiende beweging vanaf de rechterzijde in de mond tot de lepel recht in de mond zit. 5 Trek de lip met je linkerhand naar voren zodat de omslagplooi vrij ligt. Dit voorkomt dat je bij het aanduwen van de lepel luchtbellen insluit. 5 Druk de lepel nu verticaal op zijn plaats door eerst op de achterkant van de lepel te drukken en vervolgens met een vloeiende beweging de lepel voor aan te duwen. Zorg dat buccaal en labiaal voldoende afdrukmateriaal over de randen vloeit, maar druk ook weer niet zo hard, dat je de elementen door de afdruk heen perst. 5 Houd de lepel op zijn plaats met je wijs- en middelvinger. 5 Trek met je andere hand de wangen en lip goed over het afdrukmateriaal (.fig. 8.26). Blijf ondertussen rustig tegen de patiënt praten. Voel af en toe met je vinger of het alginaat al hard is.

8

220

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Verwijder de afdruklepel nu voorzichtig door met een vinger buccaal op de lepel te drukken en ondertussen het handvat van de lepel omhoog te duwen. Zodra het vacuüm eraf is, is de lepel meestal makkelijk te verwijderen. Doe dit net zoals bij het plaatsen weer met een draaiende beweging en neem de lepel schuin uit de mond. z Afdrukken maken in de onderkaak

8

5 Ga voor de patiënt staan. Trek met je linker wijsvinger de rechter mondhoek van de ­patiënt opzij. 5 Houd de gevulde afdruklepel dwars voor de mond van de patiënt en plaats hem met een draaiende beweging vanaf de linkerzijde in de mond tot de lepel recht in de mond zit. 5 Trek de lip met je linkerhand naar voren zodat de omslagplooi vrij ligt. Dit voorkomt dat je bij het aanduwen van de lepel luchtbellen insluit. 5 Plaats de lepel in de juiste positie in voor-achterwaartse richting. Controleer of de processus in zijwaarste richting mooi in het midden van de lepel valt. 5 Druk de lepel nu verticaal op zijn plaats door eerst op de voorkant van de lepel te drukken en vervolgens met een vloeiende beweging de lepel achter aan te duwen. Zorg dat buccaal en labiaal voldoende afdrukmateriaal over de randen vloeit, maar druk ook weer niet zo hard, dat je de elementen door de afdruk heen perst. 5 Houd de lepel op zijn plaats met je wijs- en middelvinger. Geef met je duim lichte tegendruk onder de kin. 5 Trek met je andere hand de wangen en lip goed over het afdrukmateriaal. Laat de patiënt zijn tong even uitsteken. Blijf ondertussen rustig tegen de patiënt praten. Voel af en toe met je vinger of het alginaat al hard is. Verwijder de afdruklepel nu voorzichtig door met een vinger buccaal onder de lepel drukken en ondertussen het handvat van de lepel omlaag te duwen. Zodra het vacuüm eraf is, is de lepel meestal makkelijk te verwijderen. Doe dit net zoals bij het plaatsen weer met een draaiende beweging en neem de lepel schuin uit de mond. Tip Het is soms handig om fissuren en het gehemelte voor te strijken met alginaat om luchtinsluiting te voorkomen. Luchtbellen in de alginaatafdruk geven gipsparels op het gipsmodel, die gecorrigeerd moeten worden.

Spoel de alginaatafdruk met koud stromend water af om speekselresten te verwijderen. Controleer of de afdruk goed is en voldoet aan de criteria gelden voor het te maken werkstuk. Verwijder na het afspoelen van de afdruk de overmaat water door de afdruk licht op de hand te kloppen. Laat het oppervlak vochtig. Blaas de afdruk nooit kurkdroog! z Stap 7 Wasbeet

Een wasbeet is een stukje was waarop de patiënt inbijt. De wasbeet zorgt ervoor dat het boven- en ondermodel correct op elkaar gezet worden in de articulator. De wasbeet moet iets korter zijn dan het aantal elementen dat in de afdruk zit. Het wasstrookje moet niet breder zijn dan de behandelde elementen, anders zou de was ook op het tandvlees drukken. Omdat bij het gipsmodel het tandvlees niet indrukbaar is, zou de was op die plaatsen verhinderen dat de twee modellen helemaal op elkaar komen.

221 8.4 · Kroon- en brugwerk

. Figuur 8.27  Wasplaat op maat gesneden voor een wasbeet

z Snijden en verwarmen

Voor het maken van een wasbeet neem je rode was en een wasmes. Snijd de wasplaat in zes gelijke delen. Neem een van de zes plaatjes en maak hem warm (.fig. 8.27). Dit kan door hem in een vlam te houden of onder de warme kraan. De meest gelijkmatige verwarming krijg je echter door het plaatje in een nap met warm water te leggen. Wanneer de plaat warm is, buig je in de lengte een rand om van een halve centimeter. z Plaatsen

Vraag de patiënt zijn mond te openen. Dit hoeft niet zo ver. Hoe verder de patiënt zijn mond open doet, des te strakker zijn wangen worden. Dit kan het plaatsen van de wasbeet bemoeilijken. Plaats nu de warme wasplaat met het omgeslagen, dikkere deel achter de incisale punten van de cuspidaten. De plaat moet gecentreerd op de kauwvlakken van de bovenkiezen liggen. Vraag de patiënt dicht te bijten tot zijn kiezen elkaar net raken. Laat hem zijn kiezen zo houden totdat de wasbeet is afgekoeld. Neem de wasbeet uit de mond en leg hem in koud water om hem nog verder af te koelen. Pas de afgekoelde wasbeet nogmaals bij de patiënt om te controleren of het dichtbijten goed is gegaan. De behandeling is nu klaar. De patiënt mag zijn mond spoelen en naar huis. z Stap 8 De afdruk/wasbeet reinigen en klaarmaken voor verzending

Alvorens de alginaatafdruk te verpakken spoel je hem af onder de kraan en desinfecteer je de afdruk door hem vijf minuten in een 1 % oplossing natriumhypochloriet (bleekwater) te leggen. Spoel na vijf minuten de afdruk weer af onder de kraan en sla de overmaat water boven de wasbak uit de afdruk. Doe dit ook met de wasbeet. De alginaatafdruk kan korte tijd bewaard worden in een omgeving met 100 % luchtvochtigheid. Indien alginaat met water in aanraking komt, zuigt het alsnog water op en zal het zwellen. Als een (alginaat)afdruk droog ligt, zal er water uit verdampen en dan krimpt de massa. Een afdruk zal dus bewaard en vervoerd moeten worden in een hermetisch afgesloten plastic zakje. Het zakje fungeert dan als hydrofoor. De afdruk kan tot 48 uur bewaard en uitgegoten worden. Doe geen wattenrollen en geen water in het zakje. De afdruk reageert als een spons en zal het extra vocht opnemen en daardoor vervormen. Schrijf op het zakje dat de afdruk gedesinfecteerd is, wanneer en door wie. De wasbeet wordt droog bewaard en voeg je aan het zakje met de kroonafdruk toe.

8

222

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Opdracht 8.85 Maak op basis van de RIM een uittreksel rondom het beleid van desinfectie van afdrukken en tandtechnische werkstukken. Maak gebruik van afbeeldingen. ? Opdracht 8.86 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het maken van afdrukken met alginaat? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 8.87 Fotokaart Afdrukken maken met alginaat Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

8

Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 8.88 Vorm een groepje van drie en oefen met het maken van een alginaatafdruk op een fantoomkop. 5 Leerling 1 voert de behandeling uit. 5 Leerling 2 leest stap voor stap het protocol voor. 5 Leerling 3 observeert en is de stem van de patiënt. Zorg ervoor dat jullie alle drie een keer een alginaatafdruk van de onder- en de bovenkaak hebben geoefend. 5 Wat ging goed? 5 Waar liep je tegenaan? 5 Wat zou je volgende keer anders doen? ? Praktijkopdracht 8.89 Maak bij een klasgenoot een volledige alginaatafdruk van de onder- en de bovenkaak. Let goed op het hanteren van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken bij de uitvoering van deze opdracht. Zorg dat jullie beide een keer een alginaatafdruk van de onder- en de bovenkaak hebben geoefend. Maak bij de beoordeling gebruik van bijlage 6. ? Praktijkopdracht 8.90 Assisteren bij de kroonpreparatie afdrukken en de noodkroon

herplaatsen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek.

223 8.4 · Kroon- en brugwerk

Patiëntgegevens: naam

Peter Mikmak

leeftijd

43 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Het is een week na de preparatie van de kroon op element 46. Vandaag wordt de noodkroon verwijderd en de definitieve afdruk gemaakt. Zorg voor de tegenafdruk, de wasbeet en de kleurbepaling. Plaats vervolgens de noodkroon terug met tijdelijk cement.

8.4.5

Assisteren bij het plaatsen van een kroon

Een week of veertien dagen na het maken van de afdruk, zal de definitieve kroon of brug, gereed zijn en bij de patiënt worden geplaatst. Alvorens het werkstuk te cementeren wordt het beoordeeld op pasvorm, kleur en vormgeving. Daarbij spelen niet alleen esthetiek maar ook occlusie en articulatie een rol. Voor plaatsing van een kroon maakt de tandarts gebruik van de instrumenten op de kronentray. Het materiaal waar de kroon van is vervaardigd, bepaalt de keuze van het bevestigingscement. z Instrumenten en materialen bij het plaatsen van een kroon Kroonafneemtang Met een kroonafneemtang kan een noodkroon worden verwijderd zonder te veel kracht op het gebitselement te zetten.

Bevestigingscement voor kronen Kroon en brugwerk worden op de gebitselementen gecementeerd. Kronen van porselein worden vastgezet met een composietcement. Bij kronen met een metalen basis wordt een glasionomeercement gebruikt.

z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Overleg met de tandarts welk bevestigingscement hij wil gebruiken. Zorg ook dat je tijdelijk bevestigingscement bij de hand hebt. Bij twijfel over de pasvorm en kleur wordt de kroon namelijk eerst tijdelijk vastgezet. z Stap 2 De patiënt instrueren

Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Vraag of de patiënt verdoving wil voor de behandeling. Er zijn patiënten die het plaatsen van een kroon zonder anesthesie laten doen, ook bij een vitaal gebitselement. De behandeling is weinig ingrijpend en duurt niet lang.

8

224

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

. Figuur 8.28  De kroon aangeven

z Stap 3 De kroon passen

8

Na het geven van de lokale anesthesie verwijdert de tandarts de noodkroon met een kroonafneemtang. Het tijdelijke bevestigingscement dat op de preparatie is blijven zitten wordt met de sonde weggehaald. De kruimels kun je het beste opvangen met de nevelzuiger. Na het schoonspoelen van de stomp wordt de kroon gepast. Je kunt de kroon het beste op je vlakke hand aan de tandarts aanreiken. Overhandig de patiënt een handspiegel, zodat hij het werkstuk in zijn mond kan bekijken. Wanneer de tandarts en de patiënt tevreden zijn over het resultaat, kan de kroon geplaatst worden. Geef de tandarts een gaasje om de kroon mee uit de mond te nemen. z Stap 4 De kroon plaatsen

Geef de tandarts wattenrollen aan met het pincet, zodat hij het werkgebied droog kan leggen. Zuig eventueel overmatig vocht weg met de nevelzuiger. Geef de meerfunctiespuit aan om het element mee te drogen. Meng het bevestigingscement snel tot een homogene massa. Vul de kroon met het cement. Alle wanden en de outline moeten gelijkmatig bedekt zijn met cement en er mogen geen luchtbellen in zitten. Geef de gevulde kroon zodanig aan dat de tandarts hem meteen goed in zijn vingers krijgt en geef hem op je vlakke hand aan (.fig. 8.28). Geef de tandarts nadat hij de kroon op zijn plaats heeft gezet een bijthoutje aan. Door de patiënt op dit houtje te laten bijten wordt de kroon goed op zijn plaats geduwd. Als het cement hard begint te worden, wordt het overtollige cement zorgvuldig weggehaald met spiegel en sonde. Interdentaal wordt de overmaat verwijderd met een flosdraad voorzien van een knoop. Let op: Wanneer een brug wordt geplaatst, gebruikt de tandarts flos in een brugnaald om overtollig cement onder de brug te verwijderen. Andere optie is het gebruik van superflos. z Stap 5 Voorlichting

Tot slot wordt de mond van de patiënt schoongespoeld en de behandelstoel in de uitstapstand gezet. Het bevestigingscement is niet direct volledig uitgehard. De patiënt moet een uur wachten met eten. Drinken mag wel. De patiënt kan alles weer eten met de kroon. Wanneer er verdoving is gegeven, moet de patiënt wel voorzichtig zijn dat hij zichzelf niet bijt of op een andere manier verwondt zolang de anesthesie nog werkt. Geef eventueel instructie hoe de patiënt de kroon (of de brug) het beste kan reinigen.

225 8.4 · Kroon- en brugwerk

? Opdracht 8.91 Doe een onderzoek naar voorlichting bij het plaatsen van een kroon. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het plaatsen van een kroon spitst zich toe op de onderwerpen: 5 wennen; 5 reiniging; 5 mogelijke complicaties. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 8.92 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het plaatsen van een kroon? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 8.93 Protocol Een kroon plaatsen Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 8.94 Assisteren bij de definitieve plaatsing van een kroon Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Peter Mikmak

leeftijd

43 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Vandaag staat de afspraak gepland voor de definitieve plaatsing van de kroon op element 46. Verwijder de noodkroon en maak de stomp schoon. De tandarts plaatst de definitieve kroon met cement.

8

226

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

? Praktijkopdracht 8.95 Assisteren bij de definitieve plaatsing van een brug Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Joke de Zwart

leeftijd

51 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Vandaag staat de afspraak gepland voor de definitieve plaatsing van de brug op de elementen 16 en 14. Verwijder de noodbrug en maak de stompen schoon. De tandarts plaatst de definitieve brug met cement.

8

8.5

Eindopdrachten

Eindopdracht 8.96 Boortjes Maak een fotokaart van alle boortjes die worden gebruikt bij de vervaardiging van een kroon. Vermeld bij elke foto de functie, de materiaalsoort en het verankeringssysteem (FG, RA of HP).

Eindopdracht 8.97 Four-handed dentistry Maak filmopnames tijdens het assisteren van een willekeurige behandeling. Aan de hand van die beelden kijk (observeer) je hoe je aan de stoel zit als tandartsassistent. Gebruik hierbij ook het feedbackformulier van bijlage 10. Dit document vullen je medeleerlingen in terwijl ze de beelden bekijken. Tijdens de filmopnames laat je zien wat je hebt geleerd tijdens de vaardigheidsoefeningen. Dit is ook het moment dat je laat zien dat je four-handed kunt werken. Als groep laat je zien: 5 dat je kennis hebt van de protocol(len) die bij dit hoofdstuk horen; 5 dat je ergonomisch kunt werken; 5 dat je goed kunt communiceren met de patiënt; 5 dat er goed (en vroegtijdig) overleg is tussen de assistent en de tandarts. Individueel laat je zien: 5 dat je four-handed kunt assisteren volgens de criteria van bijlage 11; 5 dat je tijdens je four-handed dentistry: – weet hoe je het oplost als er iets op de grond valt (instrument, afzuiger e.d.); – weet hoe je het oplost wanneer je iets bent vergeten klaar te leggen.

227 8.5 · Eindopdrachten

Als groep vraag je: 5 via het Feedbackformulier (bijlage 10) aan een andere groep feedback op de gemaakte filmpjes. Dit formulier mail je naar de docent (zie hierna). Ten slotte/resumé: 5 Per unit is er één film van maximaal 10–15 minuten (hiervoor compileer je de opnames). Dus voeg onderdelen van filmopnames samen. Zorg er wel voor dat de volledige behandeling in beeld gebracht is. Her en der mag er geknipt worden om de vaart erin te houden, maar dat mag niet ten koste gaan van de volledigheid. Voeg ondertitels of een voice-over toe als bepaalde onderdelen niet goed te verstaan zijn. 5 Deze opname lever je aan via een link op YouTube via de e-mail in het bijgesloten feedbackformulier (van de groep). Denk aan je privacyinstelling, opdat alleen de mensen voor wie het bestemd is, het filmpje kunnen bekijken. De docent beoordeelt de four-handed dentistry van alle groepsleden.

Eindopdracht 8.98 Muurkrant Vorm groepjes van twee of drie personen. Grabbel een onderwerp uit de ton bij de docent. De ton bevat de volgende onderwerpen: 5 Boortjes met roterend instrumentarium. 5 Desinfecteer-en sterilisatie-instrumentarium/randapparatuur. 5 Basisinstrumentarium  + restauratie-instrumentarium (composiet). 5 De RIM. Ieder groepje verzorgt op ludieke wijze een presentatie, muurkrant of collage over het onderwerp dat hij/zij heeft gegrabbeld.

Eindopdracht 8.99 Telefoonkaart bij restauratieve problemen Doel van deze opdracht Het creëren van een hulpmiddel (ondersteuning bieden) tijdens een balie- en/of telefoongesprek met de patiënt(en). Het telefoongesprek met een patiënt met een pijnklacht valt in drie fases te verdelen: intake (fase 1), triage (fase 2) en advies (fase 3). De opdracht Maak bij dit thema twee telefoonkaarten. Eén gaat over een uitgevallen vulling en de ander over een losse noodkroon. Gebruik hierbij de instructie in bijlage 4 achterin dit boek. Werk in groepjes en verdeel de werkzaamheden. Maak eerst een voorlopig ontwerp en vraag daarop feedback van een ander groepje uit je klas. Verwerk deze feedback in de definitieve versie van de telefoonkaart.

8

228

Hoofdstuk 8 · Assisteren bij restauratieve tandheelkunde

Eindopdracht 8.100 Instructiefilmpje Maak met een groepje instructiefilmpjes voor de tandartsassistent in opleiding: 5 Filmpje 1 wordt een instructiefilmpje waarin je uitlegt en voordoet hoe je een auto-matrixspanner met wig om de 45 do restauratie moet aanleggen. 5 Filmpje 2 wordt een instructiefilmpje waarin je uitlegt en voordoet hoe je een contactmatrix met wiggen op de 34 MOD restauratie moet aanleggen. Maak de instructiefilmpjes zo volledig mogelijk! Leg stap voor stap uit. Verwerk zoveel mogelijk nuttige tandheelkundige informatie in je filmpjes. Werk doelgericht. Maak gebruik van je literatuur. NB: Stel een groep van maximaal vier personen samen. Bespreek de opdracht en verdeel taken. Wie doet wat?

8

229

Assisteren bij endodontische behandelingen Samenvatting Tanden en kiezen hebben een pulpaholte met daarin bloedvaten en bind- en zenuwweefsel. Wanneer door een breuk of door cariës deze holte geopend is, kunnen micro-organismen erin doordringen. Omdat de weerstand op deze plaats niet groot is, betekent dit bijna altijd dat het weefsel in de pulpaholte ontstoken raakt en na een soms pijnlijke periode afsterft. Om verdergaan van de ontsteking in het bot rondom de wortelpunt te voorkomen moet de pulpaholte worden opengemaakt, schoongemaakt en opgevuld. Deze behandeling wordt wel een zenuwkanaalbehandeling genoemd, maar beter is het om te spreken van een wortelkanaalbehandeling of een endodontische behandeling.

9.1 De zenuw verwijderen – 230 9.2 De endodontische behandeling – 230 9.3 Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling – 230 9.4 Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling – 246 9.5 De endobox inrichten – 255 9.6 Assisteren bij behandelingen onder de behandelmicroscoop – 257 9.7 Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen – 258 9.8 Eindopdrachten – 268  igitaal aanvullende content D De online versie van dit artikel (7https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_9) bevat aanvullend materiaal, toegankelijk voor daartoe geautoriseerde gebruikers. © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_9

9

230

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

9.1

De zenuw verwijderen

Alle gebitselementen hebben een pulpa, die in het dagelijks taalgebruik de zenuw wordt genoemd. De pulpa bestaat behalve uit zenuwvezels ook uit bindweefsel, lymfevaten en aanen afvoerende bloedvaten. Om verschillende redenen kan de tandarts of endodontoloog besluiten om de pulpa geheel of gedeeltelijk uit de pulpaholte te verwijderen. Bijvoorbeeld: 5 bij pijn door een infectie van de pulpa door cariës profunda of irritatie van vulmateriaal; 5 bij exponatie van de pulpa door trauma of tijdens het prepareren van een caviteit; 5 om restauratieve redenen, bijvoorbeeld om een wortelstift te kunnen plaatsen als houvast voor een grote vulling of kroon. 9.2

9

De endodontische behandeling

Een endodontische behandeling wordt vaak in twee zittingen uitgevoerd. In de eerste zitting wordt het zenuwkanaal opgezocht, de lengte bepaald, met dunne vijlen opgevijld en voorzien van een noodrestauratie. Deze behandeling noemen we de endostart. Enige weken later wordt tijdens de tweede zitting het kanaal verder geprepareerd en gevuld. Dat heet het afmaken van de endo. Een endodontische behandeling kan volledige of partieel worden gedaan. Dit is afhankelijk van de vitaliteit en de diepte van de infectie van de pulpa. Uitleg over pathologie van de pulpa en therapieën bij pulpa-aandoeningen vind je in je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. ? Opdracht 9.1 Doe een onderzoek naar de endodontische behandeling. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en internet. 5 Wat is het doel van een endodontische behandeling? 5 Leg in eigen woorden uit hoe een endodontische behandeling in zijn werk gaat. Presenteer je bevindingen aan de groep.

9.3

Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

Voor een endodontische behandeling maakt de tandarts gebruik van verschillende instrumenten. Vaak wordt gebruikgemaakt van instrumententrays met standaardinstrumenten (.fig. 9.1). Op een endotray liggen 5 een mondspiegel; 5 een sikkelsonde; 5 een rechte sonde; 5 drie pincetten: twee voor gebruik in de mond en een assistentenpincet; 5 een Ash 49; 5 een plugger; 5 een millerpincet met articulatiepapier; 5 een borenset.

231 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

. Figuur 9.1 Endotray

Bij endodontische behandelingen is het van groot belang een extra (schoon) pincet te gebruiken. Hiermee wordt voorkomen dat de inhoud van doosjes met bijvoorbeeld paperpoints en guttapercha gecontamineerd wordt. Dit extra (schone) pincet is ook nodig om vijlen, ander instrumentarium en materiaal uit de endobox te pakken. z Instrumenten en materialen bij het starten van een endodontische behandeling Free-end boor Dit is een boor met een niet-slijpende kop. Hiermee wordt voorkomen dat de wanden en bodem van de pulpakamer beschadigen tijdens het wegslijpen van het dak van de pulpakamer. NB: een free-end boor wordt ook nog wel eens een safe-end boor genoemd.

Rechte sonde Met een rechte sonde kunnen kanaalingangen worden opgezocht in de bodem van de pulpakamer.

9

232

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

Gates glidden drills Deze hardmetalen boren worden gebruikt in het groene hoekstuk. Ze hebben een lange schacht die het mogelijk maakt de diepgelegen kanaalingangen te verbreden. Gates glidden drills zijn verkrijgbaar in zes diktematen, te herkennen aan het oplopend aantal ringen.

Cofferdam Cofferdamvellen zijn te verkrijgen in verschillende: – diktes (thin, medium, heavy); – kleuren; – materialen (latex en latexvrij); – maten (meestal 5 × 5 of 6 × 6 inch).

9

Wanneer je in een tandartspraktijk werkt waar latex cofferdammen worden gebruikt, moet je altijd navragen of de patiënt geen rubberallergie heeft. Dan mag je absoluut geen cofferdam van latex aanbrengen. Overleg in dat geval met de tandarts over een alternatief. Gaatjestang Met een cofferdamgaatjestang kun je gaatjes voor de gebitselementen in de cofferdam ponsen. Door aan het wieltje te draaien kun je verschillende diameters kiezen. Sjabloon Om de benodigde gaatjes op de juiste plaats in de cofferdam te kunnen knippen is het handig om een sjabloon te gebruiken. Hierop staat het gebit schematisch aangegeven. Naast de elementnummers zitten gaatjes, waardoor je met een stift een punt kunt zetten op de onderliggende cofferdam. Een alternatief voor een sjabloon is een inktstempel waarmee je een gebitsdiagram op de cofferdam kunt stempelen.

Cofferdamklemmen Cofferdamklemmen zijn er in soorten en maten. Ze hebben de volgende kenmerken: – De beugel verbindt het vestibulaire met het orale deel van de klem. – In de perforaties worden de pootjes van de cofferdamklemtang geplaatst om de klem op te spannen. – De centrale vleugels zorgen ervoor dat er werkruimte ontstaat rond het element. – Hetzelfde geldt voor de voorvleugels. – De bek van de klem verschilt qua vorm per element. Zo zijn er klemmen voor premolaren, bovenmolaren, ondermolaren enzovoort.

233 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

Cofferdamklemtang Met de cofferdamklemtang wordt de klem opgespannen om over het element geschoven te kunnen worden. De klemtang heeft een vergrendeling die je laat vieren zodra de klem over de grootste bolling van het element heen is. Cofferdamframe Met het frame wordt de cofferdam opgespannen.

Wedjets Om ervoor te zorgen dat de cofferdam interdentaal goed blijft zitten, kun je er wedjets tussen aanbrengen. Wedjets zijn rubberen “koorden”, verkrijgbaar in verschillende maten. Tijdens het oprekken worden ze dun en zijn ze makkelijk tussen de elementen te brengen. Wanneer je een wedjet loslaat, neemt hij zijn oorspronkelijke vorm weer aan. Een alternatief voor wedjets is flosdraad.

Extirpatienaald Deze naald heeft weerhaakjes die zich vastgrijpen in het pulpaweefsel en het zo mogelijk maken de pulpa in één keer uit het zenuwkanaal te verwijderen.

NaOCl-oplossing Hiermee worden losse resten uit de kanalen gespoeld. Bovendien werkt natriumhypochloriet desinfecterend. Andere irrigatiemiddelen zijn: – EDTA-oplossing (ethyleendiaminetetra-acetaat) – Chloorhexidine-oplossing – Fysiologische zoutoplossing Elektronische lengtebepaler De werking berust op het ontstaan van een stroomcircuit. Zodra de vijl de apicale constrictie bereikt, begint de ELB te piepen. Dit is de definitieve lengte waarop gevijld zal worden tot de hoofdvijl.

9

234

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

Meetblok Met een meetblok of lengteblok kan de lengte van vijlen, guttaperchapoint en paperpoint op hele en halve millimeters worden ingesteld.

Vijlen Endodontische handvijlen zijn er in soorten en maten. K-vijlen bijvoorbeeld hebben veel windingen en hedströmvijlen hebben juist ­minder windingen, die dan wel weer scherper zijn. De tandarts bepaalt welke vijlen er gebruikt worden. De maatvoering van de vijlen is internationaal gestandaardiseerd (ISO-norm). Dat wil zeggen dat de kleurcodering van de verschillende diktematen wereldwijd gelijk is. In de tabel hiernaast staan de kleuren behorend bij de verschillende diktematen van vijlen. Zoals je ziet komen de kleurenreeksen telkens terug.

9

Er zijn verschillende lengtematen vijlen verkrijgbaar, te weten: 21 mm, 25 mm, 28 mm en 31 mm. De lengte van gebitselementen verschilt namelijk. De langste elementen zijn meestal de hoektanden in de bovenkaak. Ook tussen patiënten zijn er verschillen. De ene persoon heeft gemiddeld langere gebitselementen dan de ander.

235 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

Endodontisch pincet Dit pincet heeft in de bek zowel in de lengte- als in de breedterichting een gleuf waarin een guttapercha- of paperpoint kan worden vastgepakt. Bovendien zit er in de greep een vergrendeling, zodat de point klemvast kan worden gezet en het overgeven aan de tandarts wordt vergemakkelijkt.

Endostand Dit instrument bestaat uit twee delen waartussen een sponsje kan worden geklemd. Hierin kunnen vijlen en dergelijke op volgorde worden gezet en aangereikt worden aan de tandarts.

Noodvulling Als noodvulling wordt meestal gekozen voor glasionomeercement of Cavit. GIC is slijtvast, maar gevoelig voor vocht. Cavit daarentegen slijt snel, maar hard juist uit door contact met vocht. Er is ook geen voorbehandeling van het element nodig.

Ca(OH)2 Door een Ca(OH)2 preparaat in het wortelkanaal aan te brengen na de endostart wordt vermenigvuldiging van de eventueel in het kanaal ­achtergebleven micro-organismen en herinfectie voorkomen.

Wattenpellets Wattenpellets zijn kleine wattenbolletjes die in verschillende maten worden geleverd.

9

236

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij het starten van een endodontische behandeling behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Bij een vitaal gebitselement krijgt de patiënt een verdoving. Maak de anesthesiespuit vast klaar. Zet de beginfoto op het beeldscherm. z Stap 2 De patiënt instrueren

Zoals bij alle behandelingen begin je bij een endodontische behandeling met uitleg aan de patiënt over wat de behandeling inhoudt. Zenuwkanaalbehandelingen hebben de naam erg pijnlijk te zijn. Het is waar dat bij een acute zenuwontsteking de verdoving soms niet afdoende werkt. Gelukkig komt dit zelden voor. Spreek met de patiënt af dat hij een seintje geeft wanneer de behandeling ondanks de verdoving toch pijnlijk is, bijvoorbeeld door zijn hand op te steken of een geluid te geven. De tandarts kan dan eventueel extra verdoving toedienen. z Stap 3 De pulpakamer openen

9

Bij een vitale pulpa, bijvoorbeeld na een trauma, wordt het element eerst verdoofd. Daarna wordt de pulpa verwijderd. Om dat te kunnen doen moet eerst een toegang gemaakt worden naar de pulpaholte. Bij premolaren en molaren wordt het element geopend vanuit het occlusale vlak, bij incisieven en cuspidaten vanuit het orale vlak. Om door de glazuurkap heen te boren gebruikt de tandarts een airrotor met een diamanten fissuurboor. Zodra het dentine bereikt is, wordt het pulpadak geperforeerd met een hardmetalen, ronde boor in het groene hoekstuk. Met een safe-end boor worden de randen van het pulpadak verwijderd. Deze laatste boor heeft een niet-slijpende punt om te voorkomen dat de bodem en de wanden van de pulpakamer beschadigd raken en er een fausse route ontstaat. Onder een fausse route verstaan we een niet natuurlijke opening van de pulpaholte naar het alveolaire bot toe. Met een rechte sonde of een dunne vijl tast de tandarts de pulpabodem af op zoek naar de kanalen. Om het werken te vergemakkelijken worden de smalle kanaalingangen vervolgens verbreed met gates glidden drills. Deze bestaan in zes verschillende maten. Er zijn twee methodes om de kanaalingangen te verbreden. Met de zogenoemde step-backmethode werk je met de gates glidden drills van dun naar dik. En bij de step-downmethode werk je met de gates glidden drills van dik naar dun. Overleg met de tandarts welke methode hij/zij hanteert. De gates glidden drills gaan in het groene hoekstuk. ? Opdracht 9.2 Doe een onderzoek naar gates glidden drills. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Hoe kun je aan de gates glidden drills zien welke maat ze hebben? 5 Welke maten gates glidden drills zijn er? 5 Wat is de functie van gates glidden drills?

z Stap 4 De cofferdam plaatsen

Pas ná het openen wordt een cofferdam geplaatst. Zou de cofferdam al voor het openen aangebracht worden, dan kan de tandarts de as-richting van het gebitselement niet goed meer beoordelen. En dat is noodzakelijk om in te schatten waar de kanaalingangen zich bevinden.

237 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

. Figuur 9.2  Een vitale pulpa wordt verwijderd met een extirpatienaald

De tandarts is tijdens de behandeling geconcentreerd op zijn werk. Zeker als hij met een operatiemicroscoop werkt, heeft hij geen zicht op de patiënt. De patiënt aan de andere kant kan niets zeggen met de cofferdam in zijn mond. Het is jouw taak als assistent om in de gaten te houden of de patiënt zich wel comfortabel voelt. Kijk hiervoor naar de patiënt als geheel. Heeft hij zijn ogen gesloten of kijkt hij om zich heen? Hoe ligt hij erbij? Motorische onrust kan wijzen op ongemak, bijvoorbeeld bij pijn of als er te veel speeksel achter het lapje ontstaat. Een cofferdam aanbrengen als zelfstandige handeling wordt besproken in 7 par. 9.7. z Stap 5 Extirperen en lengte bepalen

Na het plaatsen van de cofferdam kan de endodontische behandeling op hygiënische en veilige wijze worden voortgezet. Wanneer de pulpa vitaal is, gebruikt de tandarts nu een extirpatienaald om de zenuw in één keer uit het kanaal te verwijderen (.fig. 9.2). Bij een avitale pulpa bevinden zich alleen dode weefselresten in het kanaal en wordt deze stap overgeslagen. Vervolgens worden de kanalen geïrrigeerd of doorgespoeld met een natriumhypochlorietoplossing ofwel NaOCl-oplossing. Deze bleekwateroplossing werkt reinigend en desinfecterend. Je geeft het in een spuitje voorzien van een naald aan de tandarts, waarna hij de vloeistof in het kanaal perst onder constant op en neer bewegen. Bleekwater geeft vlekken in kleding. Houd de afzuigbuis dan ook zo dicht mogelijk bij het element om knoeien te voorkomen. NaOCl-oplossing Functies van het irrigeren met een NaOCl-oplossing zijn: 5 desinfecteren van het hele wortelkanaal; 5 verwijderen van pulpaweefsel en necrotische resten; 5 wegspoelen van debris en dentineslijpsel; 5 oplossen van de smeerlaag; 5 smeren van instrumentatie.

9

238

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

. Figuur 9.3  Elektronische lengtebepaling bij de patiënt

9

Op de beginfoto heeft de tandarts de lengte van het element al ingeschat. Nu wordt de definitieve lengte bepaald. Dit is de lengte van de apicale constrictie tot een referentiepunt op de kroon van het gebitselement, zoals een knobbeltop. Het opvijlen tot de hoofdvijl en het opvullen van het kanaal worden gedaan tot op deze lengte. Het bepalen van de lengte kan op een aantal manieren, bijvoorbeeld door een röntgenopname te maken van het element met de vijl in het kanaal. z ELB

Tegenwoordig wordt vaak een ELB (elektronische lengtebepaler) gebruikt. Dit is een apparaatje op zwakstroom met twee stroomdraadjes. Aan het uiteinde van het ene stroomdraadje zit een haak. Deze hang je in de mondhoek van de patiënt. Aan het uiteinde van het andere stroomdraadje zit een klemmetje dat je aan het metalen deel van een dunne vijl bevestigt, vlak onder het handvat. Je zet het apparaatje aan en geeft de vijl met daaraan de draad aan de tandarts (.fig. 9.3). De tandarts brengt nu langzaam de vijl steeds dieper in het wortelkanaal. Zodra de punt van de vijl de apicale constrictie bereikt, begint de ELB te piepen en weet de tandarts dat de juiste lengte is bereikt. Het lengtestopje op de vijl wordt nu naar een referentiepunt op het element geschoven, de vijl wordt uit het element gehaald en de lengte wordt op het lengteblok opgemeten. Deze definitieve lengte en het gekozen referentiepunt noteer je in het patiëntendossier. z Instrumenteren bij het extirperen en vijlen

Zodra de definitieve lengte van een wortelkanaal bepaald is, kun je een extirpatienaald en een reeks dunne vijlen klaarzetten voor de behandeling. Overleg met de tandarts over tot welke dikte vijl hij denkt te gaan vijlen. Het instellen van de lengte van vijlen wordt hierna uitgelegd aan de hand van een voorbeeld. z Casus

De tandarts doet een endostart aan de 11. De definitieve lengte is bepaald met vijl 10 (paars) en is 22 mm. De tandarts wil de vitale pulpa verwijderen en vijlen tot en met vijl 30.

239 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

. Figuur 9.4  De lengte van een vijl instellen met een meetblok

. Figuur 9.5  Ingestelde vijlen in de endostand

z Lengte van de vijl instellen

Je pakt met het schone pincet een extirpatienaald uit de endobox en prikt hem met het puntje zodanig in het vijlensponsje dat hij naar buiten hangt. Pak nu de maten vijlen die de tandarts wil gebruiken uit de endobox. In dit geval zijn dat de maten 15 (kleurcode wit), 20 (geel), 25 (rood) en 30 (blauw). NB: Maat 10 heb je al, want daar heeft de tandarts de lengte mee bepaald. Kies de lengtemaat die het dichtst bij de definitieve lengte ligt en ook langer is. In dit geval is dat lengtemaat 25. Schuif het lengtestopje op vijl 10 een stuk richting de punt. Duw nu de vijl in het gaatje van het meetblok waar 22 bij staat tot de punt de bodem raakt. Het lengtestopje schuift nu naar de juiste lengte (.fig. 9.4). De ingestelde vijl zet je naast de extirpatienaald met de punt in het vijlensponsje, ook wel endostand genoemd. Herhaal het instellen voor de opvolgende diktes vijlen: 15, 20, 25 en 30. Al deze vijlen zet je in de juiste volgorde met de klok mee in de endostand, allemaal een beetje naar buiten hangend (.fig. 9.5).

9

240

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

. Figuur 9.6  Een vijl aangeven vanaf een endostand

z Een extirpatienaald of vijl aangeven

9

Wanneer de tandarts de extirpatienaald wil gaan gebruiken, geeft hij dat aan door zijn hand voor de kin van de patiënt te bewegen. Nu breng jij met een zekere beweging het handvat van de naald in de endostand tussen de geopende vingers, zodanig dat de tandarts het instrument voelt (.fig. 9.6). De positie van het handvat en de richting van de naald moeten zodanig zijn dat de tandarts alleen zijn greep hoeft te sluiten en zijn hand richting het element hoeft te bewegen. z Een extirpatienaald of vijl terugnemen

Wanneer de tandarts de extirpatienaald wil afgeven, geeft hij dat aan door zijn hand weer voor de kin te bewegen. Jij prikt nu het sponsje van de endostand op de punt van de naald. Let op: de tandarts beweegt zijn hand dus niet! Jij maakt de beweging. Zorg dat de extirpa­ tienaald weer op zijn eigen plekje in de endostand terechtkomt. Draai nu de endostand een stukje, zodat de tandarts de eerste vijl voelt en kan vastpakken. Wanneer de tandarts de vijl wil afgeven, geeft hij dat aan door zijn hand weer voor de kin van de patiënt te bewegen. Prik het vijlensponsje op de punt van de vijl. Zorg dat de vijl weer op zijn eigen plekje in de endostand terechtkomt. Herhaal deze procedure voor de overige vijlen. z Instrumenteren bij het irrigeren

Tussen het vijlen door worden de kanalen geïrrigeerd met een NaOCl-oplossing. Deze zit in een spuitje voorzien van een naald. Om prikaccidenten te voorkomen is het belangrijk dat je de naald veilig in de stand plaatst en de dop niet met je hand terugplaatst. z Aangeven

Houd bij het aangeven van het spuitje met irrigatiemiddel de dop losjes vast zodat de tandarts het spuitje aan kan nemen (.fig. 9.7) Vervolgens plaats je de dop in de recapstandaard. De tandarts plaatst zelf na gebruik de spuit met irrigatiemiddel terug in de dop, die jij in de recapstandaard hebt geplaatst (.fig. 9.8).

241 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

. Figuur 9.7  Irrigatiemiddel in een spuit aangeven

. Figuur 9.8  De spuit terugplaatsen in de recapstandaard

? Opdracht 9.3 Doe een onderzoek naar natriumhypochloriet (NaOCl). Maak hierbij gebruik van het internet. 5 Wat zijn de materiaaleigenschappen van NaOCl? 5 Wat zijn de toepassingen van dit materiaal in de tandheelkunde? 5 Welke voor- en nadelen heeft het gebruik van NaOCl?

9

242

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

? Opdracht 9.4 Doe een onderzoek naar EDTA. Maak hierbij gebruik van het internet. 5 Wat zijn de materiaaleigenschappen van EDTA (ethyleendiaminetetra-acetaat), ook wel glyde genoemd? 5 Wat zijn de toepassingen van dit materiaal in de tandheelkunde? ? Opdracht 9.5 Doe een onderzoek naar chloorhexidine. Maak hierbij gebruik van het internet. 5 Wat zijn de materiaaleigenschappen van chloorhexidine? 5 Wat zijn de toepassingen van dit materiaal in de tandheelkunde? 5 Welke voor- en nadelen heeft het gebruik van chloorhexidine?

9

? Praktijkopdracht 9.6 Oefen met het aangeven en terugnemen van endodontische vijlen en ander instrumentarium. 5 Werk in tweetallen: je bent afwisselend tandarts of tandartsassistent. 5 Pak alle benodigde instrumenten en materialen. Denk aan een endostand, dubbele pincetten enzovoort. 5 Ga tegenover elkaar zitten. 5 Rijk elkaar het instrumentarium aan en neem het weer terug. Laat degene die de tandarts is ook eens zijn ogen dicht houden.

z Stap 6 Een noodrestauratie aanbrengen

Nadat de definitieve lengte is bepaald, worden de kanalen opgevijld met dunne vijlen. Vervolgens worden de kanalen met NaOCl-oplossing gespoeld en gedroogd met dunne papierrolletjes, paperpoints. Je geeft de tandarts eerst in een endodontisch pincet een paar maal een dikke paperpoint aan om de overmaat aan vocht uit de kanalen te absorberen. Vervolgens stap je op zijn aanwijzing over op paperpoints die één maat dunner zijn dan de dikste vijl die is gebruikt. Heeft de tandarts als dikste vijl maat 30 gebruikt, dan geef jij dus paperpoints aan maat 25. Wanneer de kanalen gedroogd zijn, kan de tandarts de kanalen vullen met een kalmerende stof, calciumhydroxide (Ca(OH)2). Sommige tandartsen brengen een kleine wattenpellet aan op de bodem van de zenuwkamer om te voorkomen dat de noodvulling tot in de kanalen wordt aangebracht. Vervolgens wordt een noodvulling aangebracht van bijvoorbeeld een glasionomeercement of Cavit. z Instrumenteren bij het aanbrengen van de noodrestauratie

In deze uitleg voor het instrumenteren bij een noodrestauratie wordt gebruikgemaakt van het noodvulmateriaal Cavit. Pak met een schone Ash 6 of Ash 49 een beetje Cavit uit het potje of de tube en maak hier met je vingers een bolletje of een klein rolletje van. Prik dat op het instrument en geef het aan (.fig. 9.9). Ondertussen pak je een wattenpellet met je pincet en maakt die nat onder de kraan of met de meerfunctiespuit. Wissel de Ash om voor het pincet, zodat de tandarts de noodrestauratie kan afwerken (.fig. 9.10). Doordat Cavit erg plakt, is afwerking met alleen een metalen instrument niet mogelijk. Daarnaast versnelt de toevoeging van speeksel en in dit geval het water het uithardingsproces van de noodrestauratie.

243 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

. Figuur 9.9  Een rolletje Cavit wordt op een Ash 49 aan de tandarts gegeven

. Figuur 9.10  De Ash 49 omwisselen voor een pincet met wattenpellet

z Stap 5 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. De voorlichting na een endostart richt zich op de gegeven lokale anesthesie, de eventuele napijn en de noodrestauratie. Het ondergaan van een zenuwkanaalbehandeling is een spannende ervaring voor de patiënt, waardoor hij de gegeven voorlichting niet altijd goed opneemt. Geef daarom ook schriftelijke informatie mee. Laat de patiënt nu rustig opstaan uit de behandelstoel en vraag hem of hij zich niet draaierig of misselijk voelt. Begeleid de patiënt naar de balieruimte. Daar kan hij een vervolgafspraak maken voor het afmaken van de endodontische behandeling. ? Opdracht 9.7 Doe een onderzoek naar voorlichting bij het starten van een endodontische behandeling. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het starten van een endodontische behandeling spitst zich toe op de volgende onderwerpen: 5 anesthesie; 5 noodrestauratie;

9

244

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

5 pijnstilling; 5 complicaties. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 9.8 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het starten van een endodontische behandeling? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 9.9 Protocol Een endodontische behandeling starten Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

9

Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 9.10 Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Martin Klaver

leeftijd

32 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Martin heeft een pijnklacht. Hij heeft rechtsonder pijn bij warm en bij koud eten. Martin kan niet precies aanwijzen waar de pijn zit. Hij heeft de klachten al een paar dagen en er treedt geen verbetering op. Voor deze behandeling geldt: 5 sensibiliteitstest; 5 percussietest; 5 röntgenfoto; 5 anesthesie (indien element vitaal reageert); 5 element openen 45 (endostart) en tijdelijk afsluiten met Cavit.

245 9.3 · Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling

? Praktijkopdracht 9.11 Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie “in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Simon Krediet

leeftijd

36 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Simon heeft een pijnklacht. Hij heeft linksonder pijn bij warm en bij koud eten. Hij kan niet precies aanwijzen waar de pijn zit. Hij heeft de klachten al een paar dagen en er treedt geen verbetering op. Er is niets te zien aan de elementen. Ook op de röntgenfoto is niets waarneembaar. Element 33 reageert heftig op de warmte test: ++, koude test: ++. De tandarts besluit het element te openen en over te gaan op een endostart. Voor deze behandeling geldt: 5 sensibiliteitstest; 5 percussietest; 5 röntgenfoto; 5 anesthesie (indien element vitaal reageert); 5 element openen 33 (endostart) en tijdelijk afsluiten met Cavit. ? Praktijkopdracht 9.12 Assisteren bij het starten van een endodontische behandeling Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Marga Vogel

leeftijd

28 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

hyperventilatie

Reden van bezoek: Marga heeft een pijnklacht. Ze heeft contact met de praktijk opgenomen vanwege een zeurende pijn. Vooral als ze bij de wortelpunt drukt met haar vinger (in de omslagplooi). Wanneer ze dichtbijt, heeft ze het gevoel dat de kiezen niet meer goed op elkaar passen. Wanneer ze toch doorbijt, doet dit zeer. Ze kan de zere kies goed aanwijzen. De tandarts maakt een foto en constateert een peri-apicaal granuloom aan de 16. De tandarts besluit een endodontische behandeling de starten. Voor deze behandeling geldt: 5 sensibiliteitstest; 5 percussietest; 5 röntgenfoto; 5 anesthesie (indien element vitaal reageert); 5 element openen 16 (endostart) en tijdelijk afsluiten met Cavit.

9

246

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

9.4

Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling

z Opvijlen en vullen van de kanalen

9

Bij een vitale pulpa zonder ontstekingsverschijnselen kan de behandeling direct na de endostart worden voortgezet. Bij een ontsteking wordt meestal eerst een noodvulling aangebracht. De patiënt wordt gevraagd enige weken later, wanneer de ontsteking rustig is geworden, terug te komen om de endodontische behandeling af te maken. Maar ook bij een vitale pulpa wordt soms besloten om de behandeling in twee zittingen te doen. Dit heeft dan meestal te maken met de planning van de agenda. Na het verwijderen van de noodrestauratie kunnen de kanalen worden geprepareerd. Dat wil zeggen dat ze zodanig worden opgevijld, dat ze schoon zijn en goed toegankelijk voor het vulmateriaal. Wanneer de patiënt voor het afmaken van de zenuwkanaalbehandeling komt, is de pulpa al verwijderd. Deze behandeling kan dan ook zonder verdoving worden uitgevoerd. Overleg wel met de patiënt, want sommige patiënten willen toch liever verdoving, zodat ze niet in spanning liggen te wachten of de behandeling misschien toch pijn gaat doen. Dat geeft rust. Ook bij het afmaken van de wortelkanaalbehandeling plaats je een cofferdam. Dit kan vóór het verwijderen van de noodrestauratie. Nadat de noodvulling is verwijderd, worden de kanalen geïrrigeerd met een NaOCl-oplossing en vervolgens worden de kanalen trechtervorming opgevijld. Hiervoor kunnen de step-backmethode of de crown-downmethode worden gebruikt. Het is belangrijk te weten volgens welke methode de tandarts werkt, zodat jij de vijlen in de juiste volgorde kunt aangeven. Hiervoor plaats je de vijlen op lengte en op volgorde in een endostand. Tegenwoordig worden naast handvijlen ook mechanische vijlen gebruikt. Dit zijn vijlen die in een speciaal hoekstuk worden geplaatst. Het gebruik van deze vijlen zal in dit boek niet worden besproken. Tussen het vijlen door worden de kanalen telkens opnieuw gespoeld met een NaOCl-­ oplossing om losse deeltjes weg te spoelen en micro-organismen te doden. Sommige tandartsen irrigeren de kanalen afsluitend nog met andere middelen zoals een EDTA-oplossing, chloorhexidine-oplossing en/of een fysiologische zoutoplossing. ? Opdracht 9.13 Doe onderzoek naar de step-back- en de crown-downmethode. Gebruik hiervoor je theorieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat houdt de step-backmethode in? 5 Wat houdt de crown-downmethode in? 5 Wat is het verschil voor de tandartsassistent bij het klaarzetten van de vijlen in de endostand?

247 9.4 · Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling

z Instrumenten en materialen bij het afmaken van een endodontische behandeling Paperpoints Met deze papierrolletjes wordt het vocht uit de wortelkanalen geabsorbeerd. Paperpoints zijn te verkrijgen in dezelfde maten als handvijlen.

Guttaperchastiften Deze stiften van natuurlijk materiaal zijn verkrijgbaar in dezelfde maten als ­handvijlen. Ze worden gebruikt om zenuwkanalen mee te vullen.

Spreader Met dit instrument wordt bij de laterale condensatiemethode de ­hoofdpoint ­tijdens het vullen van het kanaal tegen de kanaalwand gedrukt om ruimte te maken voor secundaire stiften. Finger-spreaders worden geleverd in vijf maten in kleuren die overeenkomen met de kleurcodering van vijlen.

Gasbrander Met een gasbrander wordt het uiteinde van een Ash 49 verhit om de ­overmaat aan guttapercha uit de endodontische opening te verwijderen.

9

248

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

Plugger Met een plugger kan guttapercha verticaal aangedrukt worden.

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

9

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Bij gebruik van thermisch vulmateriaal kan de patiënt ervoor kiezen een verdoving te nemen. Maak de anesthesiespuit vast klaar. Zet de beginfoto op het beeldscherm. Voor het afmaken van de endodontische behandeling kun je tijdens het gereedmaken van de behandelkamer al een reeks vijlen klaarzetten. Vraag de tandarts tot welke dikte hij denkt te gaan vijlen en welke methode hij wil gaan gebruiken. Hoe je de lengte van vijlen instelt, wordt in stap 3 uitgelegd aan de hand van een voorbeeld. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Vraag of de patiënt opziet tegen de behandeling en laat hem aangeven wat hij het vervelendst vindt. Hier kun je dan indien nodig op inspelen. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij kan aangeven dat de tandarts moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of wat wil zeggen. z Stap 3 De kanalen opvijlen

Na het geven van de anesthesie kan de cofferdam worden aangebracht. Hierna verwijdert de tandarts de noodrestauratie met een ultrasone tip. Hij spoelt de kanalen schoon met NaOCl en prepareert de kanalen met vijlen tot ze geschikt zijn om te vullen. z Casus

De tandarts doet een endodontische behandeling aan de 11. De definitieve lengte is 22 mm. De tandarts heeft bij de endostart gevijld tot vijl 30. Hij wil graag toewerken naar een hoofdvijl 45 en dan met de step-backmethode drie maal een halve mm korter vijlen met dikkere vijlen. z Lengte van de vijl instellen

Je pakt met het schone pincet de dikste maat vijl die de tandarts al heeft gebruikt uit de endobox. In dit geval is dat maat 30, de kleurcode is blauw. Kies de lengtemaat die het dichtst bij de definitieve lengte ligt en ook langer is. In dit geval is dat lengtemaat 25. Schuif het lengtestopje op de vijl een stuk richting de punt van de vijl. Duw nu de vijl in het gaatje van het meetblok waar 22 bij staat tot de punt de bodem raakt. Het lengtestopje schuift nu naar de juiste lengte. De ingestelde vijl zet je zodanig met de punt in het vijlensponsje dat hij iets naar buiten hangt. Herhaal het instellen voor de opvolgende diktes vijlen: 35 (groen), 40 (zwart) en 45 (wit). Omdat de tandarts volgens de step-backmethode werkt, zet je ook nog de volgende vijlen

249 9.4 · Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling

klaar: 50 (geel) op 21,5 mm, 55 (rood) op 21 mm en 60 (blauw) op 20,5 mm. Al deze vijlen zet je in de juiste volgorde met de klok mee in de endostand, allemaal een beetje naar buiten hangend. z Aangeven

Wanneer de tandarts de eerste vijl wil gaan gebruiken, geeft hij dat aan door zijn hand voor de kin van de patiënt te bewegen. Nu breng jij met een zekere beweging het handvat van de juiste vijl (maat 30, blauw) zodanig tussen de geopende vingers, dat de tandarts de vijl voelt. De positie van het handvat en de richting van de vijl moeten zodanig zijn, dat de tandarts alleen zijn greep hoeft te sluiten en zijn hand richting het element hoeft te bewegen. z Terugnemen

Wanneer de tandarts de vijl wil afgeven, geeft hij dat aan door zijn hand weer voor de kin van de patiënt te bewegen. Jij prikt nu het sponsje van de endostand op de punt van de vijl. Let op: de tandarts beweegt zijn hand dus niet! Jij maakt de beweging. Zorg dat de vijl weer op zijn eigen plekje in het sponsje terechtkomt. ? Praktijkopdracht 9.14 Het is handig om de kleurcodering van verschillende maten vijlen uit je hoofd te kennen. Oefen dit in het volgende spel. Kleuren vijlenreeks 5 Om met de kleuren te oefenen vorm je een kringetje met vier klasgenoten. 5 De eerste klasgenoot noemt de maat van de dunste vijl plus de bijbehorende kleur. De volgende noemt de maat van de volgende vijl plus de bijbehorende kleur. Zo benoem je alle vijlmaten. Je hoeft niet na één vijlenreeks te stoppen. 5 Als jullie de kleurcoderingen nog niet paraat hebben, kun je gewoon opnieuw met de dunste vijl beginnen. Willekeurig 5 Nu gaan jullie met hetzelfde groepje willekeurige vijlen en kleuren benoemen. 5 Een klasgenoot wordt de spelleider. Deze noemt of een kleur of een vijlmaat en de andere drie moeten de bijbehorende kleur of vijlmaat zo snel mogelijk roepen. NB: De kleur geel bijvoorbeeld correspondeert met drie maten vijlen! 5 Wissel af en toe van spelleider. 5 Om een competitie-element in het spel te brengen kun je een punt geven aan degene die het snelst het goede antwoord geeft. 5 Aan het einde van het spel is de speler met de meeste punten de winnaar. Tip: Maak van tevoren kaartjes met kleuren en vijlmaten. De spelleider trekt een willekeurige kaart met een kleur of vijlmaat. Zo voorkom je dat bepaalde kleuren/vijlmaten worden overgeslagen. ? Opdracht 9.15 Naast handvijlen werken tandartsen ook met mechanische vijlen. Doe een onderzoek naar mechanische vijlen. Maak hierbij gebruik van het internet. 5 Welk mechanisch vijlsysteem wordt er op jouw BPV-adres gebruikt? 5 Welke maten zijn er verkrijgbaar? 5 Komt de maatvoering overeen met de ISO-normering? 5 In welk hoekstuk worden de vijlen gebruikt?

9

250

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

. Figuur 9.11  Een paperpoint op lengte instellen met een endodontisch pincet en een meetblok

z Stap 4 De kanalen vullen

9

Wanneer de kanalen volledig opgevijld zijn, kunnen ze worden gevuld. Er zijn verschillende vulmethodes met zowel warme als koude vulmaterialen. We bespreken hierna als vulmethode de laterale condensatiemethode met guttaperchastiften. De kanalen worden eerst gedroogd met paperpoints. Je begint met dikke paperpoints aan te geven. Daarna ga je op aanwijzing van de tandarts over op paperpoints die qua maat ­overeenkomen met de hoofdvijl. Dit is de dikste vijl waarmee tot op definitieve lengte is gevijld. Je geeft de paperpoints aan op de definitieve lengte door ze op de juiste lengte in het endodontische pincet te klemmen. z Paperpoints en guttaperchastiften

Paperpoints en guttaperchastiften kunnen op de juiste lengte aangegeven worden door een endodontisch pincet te gebruiken. Het is handig om er tijdens de behandeling twee klaar te hebben liggen, zodat ze afwisselend gebruikt kunnen worden. z Stap voor stap de lengte van de point instellen

5 Pak met het schone pincet een paperpoint van de juiste maat uit de endobox. 5 Zet een paperpoint in het juiste gaatje van het meetblok. 5 Neem het endodontische pincet en leg de bek van het instrument plat op het meetblok rond de point. 5 Knijp de vergrendeling dicht (.fig. 9.11). Geef de paperpoint in het endodontische pincet aan de tandarts (.fig. 9.12). Neem het pincet van de tandarts aan met je pink (.fig. 9.13) en draai je hand zo, dat je de gebruikte paperpoint kunt omwisselen voor een nieuwe, schone paperpoint (.fig. 9.14). Herhaal deze procedure totdat het kanaal droog is. z Guttaperchapoints plaatsen

Nu kunnen de hoofdstift (guttaperchastift) en de spreader worden gepast. De dikte van de hoofdstift komt weer overeen met de maat van de hoofdvijl. Klem nu de hoofdstift op de juiste lengte in het endodontische pincet. Spreaders zijn er in verschillende diktematen, die corresponderen met de verschillende maten guttaperchastiften. De dikste spreader die op de definitieve

251 9.4 · Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling

. Figuur 9.12  De eerste paperpoint aangeven

. Figuur 9.13  Het pincet met de vuile paperpoint aannemen

. Figuur 9.14  Een pincet met een schone paperpoint aangeven

9

252

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

. Figuur 9.15  Kanaal gevuld met hoofdstift en secundaire stiften

9

. Figuur 9.16  Een Ash 49 verhitten

lengte komt, wordt gebruikt. Stel de juiste lengte in met een lengtestopje en het meetblok. Wanneer alles gepast is, kun je het wortelkanaalcement mengen op een blokje. Klem de hoofdstift op de juiste lengte in het endodontische pincet. Haal de hoofdstift voorzichtig zo door het cement dat de onderste halve centimeter geheel bedekt is met een dun laagje cement. Overhandig de hoofdstift aan de tandarts, zodat hij hem kan plaatsen. Neem het pincet aan. Geef vervolgens de spreader aan in een endostand. Hiermee duwt de tandarts de hoofdstift tegen de kanaalwand om zo ruimte te maken voor een dunnere secundaire stift. De maat van de secundaire stift komt overeen met de maat van de gekozen spreader. Overhandig een secundaire stift op lengte in een endodontisch pincet nadat je hem door het cement hebt gehaald. Herhaal het aangeven van de spreader en de secundaire stiften tot het kanaal geheel gevuld is (.fig. 9.15). De overmaat aan guttapercha die uit het kanaal steekt, wordt verwijderd met een heet instrument. Verwarm hiervoor het uiteinde van een oude Ash 49 in het blauwe gedeelte van de vlam van een gasbrander tot hij oranje oplicht (.fig. 9.16). Overhandig hem aan de tandarts. Vang het afgeschroeide bosje guttapercha-eindjes op met de afzuigbuis of neem het aan met een gaasje. Eventueel wordt de guttapercha in het kanaal nog verticaal gecondenseerd (aangedrukt) met een plugger. Nu wordt een eindfoto gemaakt om de kanaalvulling te beoordelen. Dit is een solo-opname. Solo-opnames maken als zelfstandige handeling is besproken

253 9.4 · Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling

in 7 par.  6.6.2. Na de zenuwkanaalbehandeling volgt altijd nog een behandeling om het gebitselement te restaureren. Dit kan zijn met een vulling, maar ook met een kroon met of zonder opbouw. z Stap 5 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. De voorlichting na een endo-afmaak richt zich op de gegeven lokale anesthesie, de eventuele napijn en de nieuwe restauratie. ? Opdracht 9.16 Doe een onderzoek naar voorlichting na het afmaken van een endodontische behandeling. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het afmaken van een endodontische behandeling spitst zich toe op de volgende onderwerpen: 5 anesthesie; 5 restauratie; 5 pijnstilling. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 9.17 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het afmaken van een endodontische behandeling? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 9.18 Protocol Een endodontische behandeling afmaken Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 9.19 Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Martin Klaver

leeftijd

32 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

9

254

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

Reden van bezoek: Martin was vorige week in de praktijk. Hij had toen pijnklachten rechtsonder. Element 45 is tijdens die behandeling geopend, gevijld (buccaal tot en met vijl 25, lengte 19 mm, linguaal tot en met vijl 25, lengte 19 mm) en gespoeld. Voor tijdelijk is er een watje ingesloten en Cavit. Vandaag wordt de 45 endodontisch afbehandeld: vijlen, ruimen, spoelen, droogleggen en afvullen met laterale condensatie. Het element wordt gerestaureerd met composiet. Voor deze behandeling geldt: 5 anesthesie (indien de patiënt dit wil en/of wanneer het element nog vitaal reageert/pijnlijk is); 5 element 45 opvijlen en kanalen definitief afsluiten; 5 definitieve restauratie vervaardigen; 5 eindfoto maken. ? Praktijkopdracht 9.20 Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens:

9

naam

Simon Krediet

leeftijd

36 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Simon is een paar weken terug in de praktijk behandeld. Hij had pijn linksonder. De tandarts heeft toen de 36 geopend, geëxtirpeerd en gespoeld met natriumhypochloriet. Er is gevijld: mb vijl 30 lengte 21 mm, ml vijl 30 lengte 19 mm, d vijl 25 lengte 18 mm. Het element is tijdelijk afgesloten met een watje en Cavit. Assisteer de tandarts bij deze endo. Je maakt gebruik van de laterale condensatietechniek. Tevens maak je een controlefoto van de 36. Voor deze behandeling geldt: 5 anesthesie (indien de patiënt dit wil en/of wanneer het element nog vitaal reageert/pijnlijk is); 5 element 36 opvijlen en kanalen definitief afsluiten; 5 definitieve restauratie vervaardigen; 5 eindfoto maken. ? Praktijkopdracht 9.21 Assisteren bij het afmaken van een endodontische behandeling Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Marga Vogel

leeftijd

28 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

hyperventilatie

Reden van bezoek: Marga is een paar weken terug in de praktijk behandeld. Zij had pijn rechtsboven. De tandarts heeft toen de 16 geopend, geëxtirpeerd en gespoeld met natriumhypochloriet.

255 9.5 · De endobox inrichten

. Figuur 9.17  Een endobox

Er is gevijld: mb vijl 30, lengte 21 mm, db vijl 30 lengte 21 mm, p vijl 25 lengte 22 mm. Het element is tijdelijk afgesloten met een watje en Cavit. Assisteer de tandarts bij deze endo. Je maakt gebruik van de laterale condensatietechniek. Tevens maak je een controlefoto van de 16. Voor deze behandeling geldt: 5 anesthesie (indien de patiënt dit wil en/of wanneer het element nog vitaal reageert/pijnlijk is); 5 element 16 opvijlen en kanalen definitief afsluiten; 5 definitieve restauratie vervaardigen; 5 eindfoto maken. ? Opdracht 9.22 Els Portena vraagt tijdens haar controle of er iets te doen is aan haar voortanden. Ze vindt die zo lelijk! Ze zijn dan ook nogal verkleurd. Je denkt meteen aan bleken: make me beautiful! De tandarts ziet dat de verkleurde 12 niet reageert op vitaliteit. Wat nu? 1. Welke vormen van verkleuring zij er? Maak een overzicht van alle soorten verkleuringen. 2. Zoek uit wat de procedures zijn bij het bleken, zowel uitwendig als inwendig. Maak gebruik van literatuur. 3. Leg aan elkaar uit welke verschillende opties Els heeft voor haar verkleurde 12.

9.5

De endobox inrichten

Voor een endodontische behandeling zijn veel verschillende instrumenten nodig. Om al deze instrumenten bij elkaar te clusteren is er een endobox (.fig. 9.17). Dit is een metalen doos met los inzetrekje dat handinstrumentarium en materialen bevat voor een wortelkanaalbehandeling. In een grote endobox is ieder instrument meer dan eens aanwezig. Na gebruik en reiniging kan het inzetrekje in zijn geheel in de thermodesinfector of de autoclaaf worden gezet. Paperpoints, guttapercha en/of wattenpellets zet je uiteraard niet in de autoclaaf. Het linkergedeelte van de standaard endobox bevat de vijlen en het rechtergedeelte de paperpoints en guttaperchastiften. De vijlen worden op volgorde van dikte bewaard. Er zijn drie horizontale banen voor drie verschillende lengtematen. Het gedeelte met guttaperchastiften (hoofdstiften en bijstiften) in 1 lengtemaat heeft vakjes in diverse kleuren, afgestemd op de daarbij behorende ISO-maatvoering.

9

256

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

In het midden, bovenin de endobox, vind je de spreaders van diverse maten. A tot en met D in 1 lengtemaat. Onder de vijlen vind je een vakje waarop GATES staat. Hier vind je de gates glidden drills op meer maatvoeringen, 50 tot en met 150 in de zes diktematen. Rechts daarvan zie je een sterretje. Hier vind je de extirpatienaalden terug. Maten: 1 tot en met 5 in 1 lengtemaat. Ten slotte een afbeelding van een spiraal. Hierin zitten de lentulonaalden. Maten: 1 tot en met 4 in drie lengtematen. Linksonder vind je een doosje waarin je een voorraad wattenpellets kunt bewaren. Onder de voorraad wattenpellets ligt de liniaal. ? Opdracht 9.23 Bestudeer de indeling en de inhoud van de endobox. 5 Geef een volledig overzicht van de inhoud door de volgende tabel verder aan te vullen met instrumenten en materialen uit het endoprotocol. 5 Schrijf bij elk onderdeel in je eigen woorden op wat de functie ervan is. 5 Maak ten slotte een of meer foto’s van de endobox waarop de indeling goed is te zien en voeg die foto(‘s) hierbij. Inhoud endobox

9

instrument/materiaal vijl extirpatienaald spreader paperpoint guttaperchapoint liniaal gates glidden drill lentulonaald enzovoort

functie

257 9.6 · Assisteren bij behandelingen onder de behandelmicroscoop

? Opdracht 9.24 Doe een onderzoek naar endodontische handvijlen. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke handvijlen worden er op jouw BPV-adres gebruikt? 5 Welke maten (dikte en lengte) zijn er verkrijgbaar? 5 Komt de maatvoering overeen met de ISO-normering? 5 Wat zijn de voordelen en nadelen van K-vijlen in vergelijking met hedströmvijlen? ? Opdracht 9.25 Doe een spel om het instrumentarium te leren dat gebruikt kan worden bij een endodontische behandeling. 5 Verdeel de klas in groepjes. 5 Maak voor elk instrument (materiaal) uit de endobox drie kaartjes. 5 Op kaartje 1 plak je een afbeelding van het instrument. 5 Op kaartje 2 vermeld je de naam van het instrument. 5 Op kaartje 3 beschrijf je de functie van het instrument. 5 Spreid alle kaartje uit op een tafel en zoek de juiste kaartjes bij elkaar. NB: Vraag blanco kaartjes aan je docent, plak de afbeeldingen op de kaartjes.

9.6

Assisteren bij behandelingen onder de behandelmicroscoop

Steeds meer tandartsen werken met een behandelmicroscoop bij endodontische behandelingen (.fig. 9.18). Hierdoor kunnen smalle kanaalingangen makkelijker opgespoord worden en kan preciezer gewerkt worden. Een gevolg is wel dat de tandarts alleen het werkgebied in zijn gezichtsveld heeft en dus niet ziet dat jij hem een instrument aangeeft. Je zult four-handed met de tandarts samen moeten werken. De instrumenten moeten met een zeker gebaar in de hand van de tandarts worden gelegd, zodat hij niet hoeft te “zoeken”. De behandelmicroscoop wordt binnen de tandheelkunde vooral ingezet bij endodontische behandelingen. Maar steeds meer tandartsen gebruiken hem ook bij: 5 periodieke controle: cariësdiagnostiek, fracturen, randaansluiting; 5 restauratieve tandheelkunde: excaveren: prepareren, composietrestauraties, omslijpingen (randafwerking); 5 parodontologische behandelingen: flap- en rootplaning, cosmetische correcties; 5 microchirurgische apexresecties; 5 implantologie. ? Opdracht 9.26 Doe een onderzoek naar het gebruik van de behandelmicroscoop. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat zijn de voordelen en nadelen van het gebruik van een behandelmicroscoop in de tandheelkunde?

9

258

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

9

. Figuur 9.18  Assisteren bij behandeling onder de behandelmicroscoop

9.7

Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen

Endodontische behandelingen worden altijd onder cofferdam uitgevoerd. Met een rubberdam of cofferdam wordt het te behandelen element afgescheiden van de mondholte. Je kunt het een beetje vergelijken met een operatielaken. Het te behandelen element prikt door een gaatje in een rubber lapje, dat op zijn plaats wordt gehouden met een klemmetje. Het lapje wordt opgespannen met een cofferdamframe (.fig. 9.19). Werken onder cofferdam heeft voordelen voor de behandelaar en de patiënt: 5 Er kan aseptisch gewerkt worden. Het werkterrein is vrij van speeksel, bloed en ademvocht en dus van micro-organismen. 5 De tong, wangen en lippen worden weggehouden van het werkgebied. Hierdoor heeft de tandarts een beter zicht en de patiënt heeft minder last van de afzuigbuis. 5 Behalve speeksel houdt de cofferdam ook ademvocht tegen. De mondspiegel beslaat niet en ook de gebruikte tandheelkundige materialen kunnen zo droog als mogelijk verwerkt worden. 5 De weke delen worden beschermd tegen de inwerking van de chemische middelen die worden gebruikt. Denk hierbij aan natriumhypochloriet, etsgel en dergelijke. 5 Aspiratie of inslikken van instrumenten en werkstoffen wordt met een cofferdam ­voorkomen.

259 9.7 · Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen

. Figuur 9.19  Cofferdam om de 34, 35 en 36 te isoleren

z Vier verschillende manieren om een cofferdam aan te brengen

1. Eerst wordt de cofferdam om het element aangebracht en daarna de klem. Deze methode wordt gebruikt bij het isoleren van frontelementen. 2. Eerst wordt de klem geplaatst, daarna wordt de cofferdam over de klem heen aangebracht. 3. De beugel van de klem wordt door de cofferdam heen gestoken, waarna de klem met cofferdam op het element wordt geplaatst. Met een Ash 6 wordt de cofferdam nu over de rest van de klem en het element getrokken en op zijn plaats gebracht. 4. De cofferdam wordt opgespannen in het frame. De centrale vleugels worden door de cofferdam heen gestoken, waarna de klem met cofferdam op het element wordt geplaatst. Met een Ash 6 wordt de cofferdam nu over de rest van de klem en het element getrokken en op zijn plaats gebracht. We noemen dit de éénfasetechniek. Deze methode wordt vooral gebruikt wanneer er maar één element geïsoleerd hoeft te worden. Bijvoorbeeld bij een endodontische behandeling. Het aanbrengen van een cofferdam kan door de tandartsassistent als zelfstandige handeling worden uitgevoerd. Deze handeling wordt hierna stap voor stap besproken. z Stap 1 De elementen markeren en gaatjes ponsen

Leg de sjabloon in het midden van het vel cofferdam. Zet met een stift door de perforaties stipjes op de cofferdam ter plaatse van elementen die geïsoleerd moeten worden. Pons met de cofferdamgaatjestang gaatjes ter plaatse van de stipjes die je zojuist hebt gezet (.fig. 9.20). Voor verschillende elementen zijn verschillende maten: de grootste voor de molaren en de kleinste voor de incisieven. Let op dat de gaatjes mooi rond zijn en gladde randen hebben. Rafelige randen kunnen maken dat de cofferdam inscheurt tijdens het aanbrengen. Het aantal gaatjes dat geponst moet worden, varieert: bij een endodontische behandeling is één gaatje voldoende, maar bij een restauratie in de approximale vlakken moeten ook de buurelementen onder cofferdam gebracht worden. Bijvoorbeeld voor een MOD in de 35 maak je drie gaatjes ter plaatse van de 34, 35 en 36.

9

260

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

. Figuur 9.20  Gaatjes in de cofferdam ponsen

9

. Figuur 9.21  Verschillende cofferdamklemmen voor verschillende gebitselementen

z Stap 2 Cofferdamklem uitkiezen

Bedenk eerst op welk element je de cofferdamklem wilt plaatsen. Wil je bijvoorbeeld bij een endodontische opening in een molaar alleen het betreffende element isoleren, dan kies je een molaarklem. Wil je meer elementen isoleren, dan plaats je de klem op het meest distale element. Bij isolatie van elementen in het boven- of onderfront kun je twee klemmen plaatsen op de eerste premolaren. Zo heeft de tandarts een makkelijker te bereiken werkgebied. Kies vervolgens de juiste cofferdamklem voor het element. De vorm van de bek moet gelijk zijn aan de doorsnede van het element ter hoogte van de tandhals (.fig. 9.21).

261 9.7 · Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen

Tip Plaats de premolaarklemmen bij isolatie van het front over de cofferdam heen. De premolaren hoeven namelijk niet te worden geïsoleerd en de klemmen voelen zo comfortabeler voor de patiënt.

Cofferdamklemmen over cofferdam

z Stap 3 De cofferdam aanbrengen

Bedenk op welke van de vier hiervoor genoemde manieren je de cofferdam wilt plaatsen en leg je instrumenten en materialen op een logische volgorde klaar. In deze instructie is gekozen voor de derde methode: De beugel van de klem wordt door de cofferdam heen gestoken, waarna de klem met cofferdam op het element wordt geplaatst. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij aan kan geven dat je achter de cofferdam af moet zuigen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of jou aankijken als seintje dat er te veel vocht achter het lapje staat. Plaats de beide pootjes van de klemtang in de perforaties van de klem (.fig. 9.22). Door de tang dicht te knijpen wordt de klem zover opengedrukt, dat hij zonder moeite over de grootste dikte van het element kan worden bewogen. Door het ringetje van de vergrendeling naar achter richting het handvat te schuiven blijft de tang openstaan. Steek de beugel van de klem door de opening in de cofferdam. Draai de cofferdam voorzichtig een beetje in elkaar zodat je het lapje makkelijk opzij kunt houden tijdens het plaatsen van de klem. Plaats de klem met de cofferdamklemtang op het element. Nadat de klem de grootste bolling van het gebitselement is gepasseerd, ontgrendel je de tang en laat je de klem voorzichtig langs het element naar de tandhals glijden (.fig. 9.23). Voorkom dat de klem langs het glazuur schaaft en dat de gingiva of de wang wordt ingeklemd! Afhankelijk van de methode die je hebt gekozen, moet je nu de cofferdam nog op zijn plaats brengen. Om de cofferdam achter de vleugeltjes van de klem te krijgen kun je het beste een instrument gebruiken, bijvoorbeeld een Ash 6 of een Ash 49.

9

262

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

. Figuur 9.22  Cofferdamklem in tang

9

. Figuur 9.23  Cofferdam aanbrengen

Wanneer je meer elementen wilt isoleren, moet de cofferdam ook interdentaal op zijn plaats worden gebracht. Dit doe je door een stukje wedjet uit te rekken en hiermee de cofferdam in de interdentale ruimte te duwen. De wedjet laat je gewoon interdentaal zitten. Zo voorkom je dat de cofferdam losschiet. Je kunt wedjets eventueel wel kort afknippen, zodat ze tijdens de behandeling niet in de weg zitten. In plaats van wedjets kun je ook flosdraad gebruiken om de cofferdam op zijn plaats te brengen. z Stap 4 Het cofferdamframe aanbrengen

Span de cofferdam buiten de mond op de fixatiepunten van een cofferdamframe. De cofferdam moet zo glad mogelijk zijn, maar de klem moet niet zo erg onder spanning staan dat hij makkelijk van het element afspringt.

263 9.7 · Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen

Tip De patiënt produceert speeksel. Het is moeilijk met de afzuigbuis achter de cofferdam te komen om af te zuigen. Je kunt eventueel een opening van ongeveer 1 centimeter in de cofferdam knippen om het jezelf gemakkelijk te maken. Zo’n opening is ook prettig voor patiënten die moeite hebben om door hun neus te ademen.

Opening in cofferdam

z Stap 5 Ligaturen aanbrengen

Wanneer de approximale of cervicale vlakken bij de preparatie zijn betrokken, mag de cofferdam niet in de weg zitten bij het restaureren. Met ligaturen worden de randen van de cofferdam in de sulcus gefixeerd. Knip voor de ligaturen per element een stuk flosdraad af van 30 centimeter en maak er een lus van (.fig. 9.24). Breng de geopende lus door de contactpunten, zodat de lus rond het element komt te liggen en door de interdentale ruimte loopt. Duw de ligatuur aan de orale zijde met een Ash 6 in de sulcus en trek de ligatuur tegelijkertijd ook aan zodat hij interdentaal ook in de sulcus komt te liggen. Trek de lus nu verder dicht tot deze strak om de hals van het element ligt en leg er een knoop in. Leg de einden van de ligaturen over de buitenrand van de cofferdam (.fig. 9.25). z Stap 6 De cofferdam verwijderen

Voordat je de cofferdam kunt verwijderen, knip je de ligaturen door en verwijder je de wedjets. Rek de cofferdam zijdelings uit en knip elke interdentale verbinding door (.fig. 9.26). Verwijder het frame. Plaats de beide pootjes van de klemtang in de perforaties van de klem. Knijp de tang zover dicht dat de klem wordt opengedrukt en hij zonder moeite over het element kan worden geschoven. Verwijder de cofferdam en controleer het lapje op uitgescheurde stukjes. Die kunnen interdentaal achterblijven en dan irritatie veroorzaken.

9

264

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

9 . Figuur 9.24  Een lus van flosdraad aanbrengen

. Figuur 9.25 Ligaturen

. Figuur 9.26  De cofferdam doorknippen

265 9.7 · Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen

Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over het plaatsen van de cofferdam. 7 Video Cofferdam

? Opdracht 9.27 Zoek uit wat de voordelen en nadelen zijn van het werken onder cofferdam. Maak gebruik van literatuur en het internet. Noteer de voordelen en de nadelen in de volgende tabel. Noteer ook de contra-indicaties voor het gebruik van een cofferdam. voordelen cofferdam

nadelen cofferdam

voordelen latexvrije cofferdam

nadelen latexvrije cofferdam

Contra-indicaties voor cofferdam

9

266

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

? Opdracht 9.28 Als je naar de cofferdamsjabloon kijkt, zie je dat de afstand tussen de gaatjes niet overal gelijk is. 5 Waarom denk je dat dat is? ? Praktijkopdracht 9.29 Je krijgt de opdracht van de tandarts om een cofferdam aan te leggen voor een endostart aan de 16. 5 Welke elementen breng jij onder cofferdam? 5 Op welk element plaats jij de cofferdamklem? Leg de juiste cofferdamklem klaar en laat het controleren door een klasgenoot. Benoem jullie verschillen.

9

? Praktijkopdracht 9.30 Je krijgt de opdracht van de tandarts op een cofferdam aan te leggen voor een endodontische behandeling aan de 11 met een mesiale hoekopbouw. 5 Welke elementen breng jij onder cofferdam? 5 Op welk(e) element(en) plaats jij de klem(men)? Leg de juiste cofferdamklem(men) klaar en laat het controleren door een klasgenoot. Benoem jullie verschillen. ? Praktijkopdracht 9.31 Je krijgt de opdracht van de tandarts op een cofferdam aan te leggen voor een endodontische behandeling aan de 46 met een MOD-restauratie. 5 Welke elementen breng jij onder cofferdam? 5 Op welk element plaats jij de klem? Leg de juiste cofferdamklem klaar en laat het controleren door een klasgenoot. Benoem jullie verschillen. ? Praktijkopdracht 9.32 Je krijgt de opdracht van de tandarts op een cofferdam aan te leggen voor een endodontische behandeling aan de 24 met een DO-restauratie. 5 Welke elementen breng jij onder cofferdam? 5 Op welk element plaats jij de klem? Leg de juiste cofferdamklem klaar en laat het controleren door een klasgenoot. Benoem jullie verschillen. ? Praktijkopdracht 9.33 Breng zelf een cofferdam aan op een fantoomkop. Werk in drietallen. Speel om beurten de volgende rollen: 5 leerling 1 voert de behandeling uit; 5 leerling 2 leest stap voor stap het protocol voor; 5 leerling 3 observeert en is de stem van de patiënt. Leg op de fantoomkop een cofferdam aan op de 35 voor een endostart volgens alle vier de beschreven methodes. 5 Welke methode vind jij het prettigst? Waarom? 5 Welke methode vind jij niet handig? Waarom niet?

267 9.7 · Zelfstandige handeling: Cofferdam aanbrengen

? Praktijkopdracht 9.34 Breng zelf een cofferdam aan op een fantoomkop. Werk in drietallen. Speel om beurten de volgende rollen: 5 leerling 1 voert de behandeling uit; 5 leerling 2 leest stap voor stap het protocol voor; 5 leerling 3 observeert en is de stem van de patiënt. Leg op fantoomkop een cofferdam aan op de 16 voor een endostart volgens alle vier de beschreven methodes. 5 Welke methode vind jij het prettigst? Waarom? 5 Welke methode vind jij niet handig? Waarom niet? ? Praktijkopdracht 9.35 Leg bij een klasgenoot een cofferdam aan op de 35 voor een endostart. Denk eraan dat je bij de uitvoering van deze opdracht werkt volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wat ging goed? 5 Waar liep je tegenaan? 5 Wat zou je de volgende keer anders doen? ? Praktijkopdracht 9.36 Leg bij een klasgenoot een cofferdam aan voor een MOD-restauratie in de 35. Denk eraan dat bij de uitvoering van deze opdracht werkt volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wat ging goed? 5 Waar liep je tegenaan? 5 Wat zou je de volgende keer anders doen? ? Opdracht 9.37 Maak een overzicht van de vier verschillende manieren waarop je een cofferdam kunt aanbrengen. 5 Noteer bij iedere manier de voor- en nadelen. 5 Presenteer je bevindingen aan de groep. ? Praktijkopdracht 9.38 Fotokaart Cofferdam Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Breng de methode (dat is één van de vier) die jij het prettigst vindt in beeld. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Gebruik hierbij de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan.

9

268

Hoofdstuk 9 · Assisteren bij endodontische behandelingen

9.8

Eindopdrachten

Eindopdracht 9.39 Instructiefilmpje Maak in groepjes een eigen instructiefilmpje voor de tandartsassistent in opleiding. In het filmpje leggen jullie uit en doen jullie voor hoe je een cofferdam aanlegt om de 45. Maak het instructiefilmpje zo volledig mogelijk. Leg stap voor stap uit. Verwerk zoveel mogelijk nuttige tandheelkundige informatie in je filmpje. Werk doelgericht. Maak gebruik van je literatuur. NB: Stel een groep van maximaal vier personen samen. Bespreek de opdracht en verdeel de taken. Wie doet wat?

Eindopdracht 9.40 Telefoonkaart bij endodontische problematiek

9

Doel van deze opdracht Het creëren van een hulpmiddel (ondersteuning bieden) tijdens een balie- en/of telefoongesprek met de patiënt(en). Het telefoongesprek met een patiënt met een pijnklacht valt in drie fases te verdelen: intake (fase 1), triage (fase 2) en advies (fase 3). De opdracht Je gaat drie telefoonkaarten maken. Eén gaat over pijn bij warmte, één gaat over pijn bij kou en één gaat over verkleuring van gebitselementen. Gebruik bij deze opdracht de instructie in bijlage 4 achterin dit boek. Werk in groepjes en verdeel de werkzaamheden. Maak eerst een voorlopig ontwerp en vraag daarop feedback aan een ander groepje uit je klas. Verwerk de feedback in de definitieve versie van de telefoonkaart.

Eindopdracht 9.41 Animatiefilm endodontische behandeling Maak een animatiefilm van een volledige zenuwkanaalbehandeling. Vorm hiervoor groepjes van vier tot zes leerlingen. Benodigdheden: 5 pen  + papier of klei of lego of …; 5 camera/telefoon; 5 computer; 5 veel fantasie. Zo maak je een animatiefilmpje Schrijf een script voor jullie animatie. Schrijf eerst alles op wat in jullie animatie te zien moet zijn. Dit zijn niet alleen de stappen van de behandeling, maar ook de acties en instrumenten en materialen. Voordat jullie beginnen met filmen, moeten jullie je een helder beeld vormen van wat er exact gaat gebeuren.

269 9.8 · Eindopdrachten

1. Maak een paar storyboards. Storyboards vormen de volgende stap: het zijn tekeningen die de grote acties en scènes in je animatie uitbeelden. Ze vertellen de grote lijnen van het verhaal en zien er bijna uit als stripverhalen. 2. Bedenk waarmee jullie het filmpje gaan maken. Je kunt echt van alles gebruiken: kleipoppetjes, tekeningen, lego of …. Bedenk het maar. 3. Na de brainstormsessie kun je meteen aan de slag om alles wat in het filmpje voorkomt te tekenen, te knutselen of te boetseren. 4. Als alles compleet is, moeten de foto’s gemaakt worden. Schuif alles steeds in kleine stapjes op en maak een foto. Hoe meer foto’s, hoe vloeiender het filmpje is. 5. Dan is het tijd voor het monteren! Zet alle foto’s op een computer. De foto’s kun je makkelijk naar een programma als iMovie of Window Movie Maker slepen of importeren en dan allemaal achter elkaar plakken. In onze filmpjes blijft iedere foto een halve tot anderhalve seconde in beeld. 6. Vervolgens voegen jullie op de juiste plekken tekst en geluid toe. 7. Tot slot kun je nog een titel of aftiteling toevoegen. Kijk voor inspiratie op YouTube met als zoekterm: 5 Klokhuis animatie 5 Hoe kun je een mond laten praten in een animatie? Het Klokhuis 5 Maak zelf een animatie 5 bkkc Kinderfilmfeest, workshop animatie maken, Verkadefabriek Den Bosch Presenteer als groepje jullie animatiefilmpje aan de klas.

9

271

Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen Samenvatting Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie is dat gedeelte van de tandheelkunde waarbij bloedige ingrepen worden verricht. Meestal komt er een chirur­ gisch mes (scalpel) aan te passen en wordt er na de ingreep gehecht. Veel voorkomende kaakchirurgische ingrepen zijn de apexresectie en de verwijdering van een moeilijk liggende verstandskies. Maar het ‘eenvoudig’ extraheren van een tand is ook al een chirurgische ingreep.

10.1 Instrumenten en materialen bij kaakchirurgische ingrepen – 273 10.1.1 Extractietangen – 273 10.1.2 Hevels – 275 10.1.3 Overig chirurgisch instrumentarium – 276

10.2 Assisteren bij gebitsextractie – 279 10.3 Zelfstandige handeling: Hechtingen verwijderen – 284 10.4 Assisteren bij het verwijderen van een wortelrest – 287 10.5 Assisteren bij een gecompliceerde extractie – 289 10.6 Assisteren bij een abcesincisie – 291 10.7 Assisteren bij terugplaatsing van een uitgevallen tand – 293

© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_10

10

10.8 Zelfstandige handeling: Panoramische opname maken – 295 10.9 Assisteren bij implantologie – 298 10.9.1 Implantaten plaatsen in de eerste fase – 300 10.9.2 Vrijleggen van ingeheelde implantaten – 303

10.10 Eindopdrachten – 303

273 10.1 · Instrumenten en materialen bij kaakchirurgische ingrepen

10.1

Instrumenten en materialen bij kaakchirurgische ingrepen

Chirurgische ingrepen worden met steriel instrumentarium uitgevoerd. De instrumenten vallen onder categorie A in de infectiepreventie. Ze worden na gebruik gereinigd in de thermodesinfector. Om vastlopen te voorkomen worden scharnieren vervolgens eventueel gesmeerd met een druppel olie. Daarna worden de instrumenten individueel of per werkset verpakt in een sealzakje en gesteriliseerd in de autoclaaf. Na afkoeling worden de sealzakjes voorzien van een sticker met de datum van sterilisatie, de gebruikte temperatuur en tijd en de uiterste datum waarop de verpakking nog steriel is. Dit is een half jaar na de datum van sterilisatie. ? Opdracht 10.1 Doe een onderzoek in de praktijk. Wordt de juiste procedure gevolgd bij het reinigen van het chirurgische instrumentarium: 5 op school? 5 op je BPV-adres? Beschrijf wat er verbeterd kan worden.

10.1.1 Extractietangen

Gebitselementen zijn met het alveolaire bot verbonden door middel van het parodontale ligament. Om het element te verwijderen uit de tandkas worden met een extractietang eerst de vezels van het wortelvlies verbroken. Het element wordt hierbij met de tang naar oraal en vestibulair geduwd. Deze beweging noemen we luxeren. Hierbij raakt het bot van de tandkas door compressie enigszins beschadigd. Bij elementen met een ronde wortel wordt een roterende beweging gebruikt, waarbij het bot wordt gespaard. Om met de extractietang goede grip op het element te krijgen moet de bek van de tang aansluiten op de anatomische vorm van het gebitselement ter hoogte van de tandhals. Deze vorm is afhankelijk van het aantal en de diameter van de radices. Voor een goede ergonomie ligt bij extractietangen voor elementen in de bovenkaak de bek in het verlengde van het handvat. De bek van extractietangen voor elementen in de onderkaak staat onder een hoek van 90° op het handvat. Tussen de bladen van de bek zit ruimte voor het element als de tang gesloten is. Bij worteltangen zijn de bladen van de bek smaller en komen ze tegen elkaar als de tang gesloten is. Voor frontelementen van het melkgebit kunnen de extractietangen worden gebruikt voor de blijvende dentitie. Omdat de anatomie van de melkmolaren wel verschilt met de blijvende premolaren zijn hier specifieke extractietangen voor ontworpen. Het handvat van deze tangen is meestal wat korter en de ruimte tussen de bladen van de bek is bij een gesloten tang wat ronder.

10

274

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

Tang voor centrale bovenincisieven en cuspidaten De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek zijn recht en hebben beide een holling. De tang kan zowel in de linkerals de rechterkaakhelft w ­ orden gebruikt. Tang voor laterale bovenincisieven De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek zijn recht en hebben beide een holling. Ze zijn smaller dan bij de extractietang voor centrale bovenincisieven en cuspidaten. De tang kan zowel voor de 12 als de 22 worden gebruikt. Tang voor bovenpremolaren De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek zijn licht gebogen en hebben beide een holling. De tang kan zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt.

Tangen voor bovenmolaren Omdat de vorm ter hoogte van de tandhals bij molaren in de linker- en de rechterkaakhelft elkaars spiegelbeeld zijn, zijn er twee verschillende tangen nodig. De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek zijn licht gebogen en hebben beide een holling. De holling voor de buccale radices heeft twee facetten.

10

Extractietang voor derde molaren in de bovenkaak De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek zijn in een S-vorm gebogen en hebben beide een holling. De tang kan zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt.

Worteltangen voor de bovenkaak De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek van de worteltang in het frontgebied zijn recht. Die voor de zijdelingse delen zijn in een S-vorm gebogen. De smalle bladen hebben beide een holling. De tangen kunnen zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt. Tang voor onderincisieven De bek staat onder een hoek van 90° op het handvat. De b ­ laden van de bek zijn recht en hebben beide een holling. De bladen zijn smaller dan bij de tang voor ondercuspidaten en -premolaren. De tang kan voor alle vier de onderincisieven gebruikt worden.

Tang voor ondercuspidaten en -premolaren De bek staat onder een hoek van 90° op het handvat. De bladen van de bek zijn recht en hebben beide een holling. De tang kan zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt.

275 10.1 · Instrumenten en materialen bij kaakchirurgische ingrepen

Tang voor ondermolaren De bek staat onder een hoek van 90° op het handvat. De bladen van de bek zijn recht en hebben beide een holling. Beide hollingen hebben twee facetten. De tang kan zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt.

Extractietang voor derde molaren in de onderkaak De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek zijn gebogen en hebben beide een holling. Beide hollingen hebben twee facetten. De tang kan zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt.

Worteltang voor de onderkaak De bek staat onder een hoek van 90° op het handvat. De bladen van de bek zijn recht. Ze zijn smal en hebben beide een holling. De tang kan zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt.

Extractietangen voor de tweede bovenmolaren van het melkgebit Omdat de vorm ter hoogte van de tandhals bij molaren in de linker- en de rechter kaakhelft elkaars spiegelbeeld zijn, zijn er twee verschillende ­tangen nodig. De bek staat in het verlengde van het handvat. De bladen van de bek zijn licht gebogen en hebben beide een holling. De holling voor de buccale radices heeft twee facetten. Extractietang voor de tweede ondermolaren van het melkgebit De bek staat onder een hoek van 90° op het handvat. De bladen van de bek zijn recht en hebben beide een holling. Beide hollingen hebben twee facetten. De tang kan zowel in de linker- als de rechterkaakhelft worden gebruikt.

? Opdracht 10.2 Doe een onderzoek naar de extractietechniek. Gebruik hiervoor je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. Tijdens het extraheren van een gebitselement kunnen luxerende en roterende bewegingen worden gemaakt. 5 Welke elementen worden geluxeerd? Noem de two-digit codes. 5 Welke elementen worden geroteerd? Noem de two-digit codes.

10.1.2 Hevels

Hevels zijn hulpmiddelen bij gebitsextracties. Door een hevel interdentaal te plaatsen en te draaien kan een element ten opzichte van een buurelement worden losgewrikt. Ook worden hevels gebruikt bij het splitsen van elementen en bij het verwijderen van radices.

10

276

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

Rechte of holle hevel De rechte hevel wordt vooral gebruikt om kiezen los te wrikken ten opzichte van het buurelement en voor het verwijderen van wortelresten in de bovenkaak. Hij is er in verschillende maten.

Driehoeks- of de winterhevel Het blad van de hevel is driehoekig en een beetje hol. De driehoekshevel wordt vooral gebruikt voor het verwijderen van wortelresten in de onderkaak. 

Gebogen of heidebrinkhevel Het blad is klein, puntig en een beetje hol. Het staat gehoekt op het handvat. Er is een linker en een rechter uitvoering. De gebogen hevel wordt vooral gebruikt om kleine wortelrestjes in de onderkaak te verwijderen.

10.1.3 Overig chirurgisch instrumentarium

10

Tangen en hevels zijn behandeld. Nu volgen nog enkele veelgebruikte instrumenten en materialen, kaakchirurgische ingrepen. Wondhaak Met de wondhaak wordt de mucoperiostale lap opzij gehouden. Plaats het uiteinde van het gekartelde blad om de tandvleeslap en steun af op het bot.

Chirurgisch pincet Dit pincet heeft weerhaakjes aan een van de twee bekken. Hiermee kan een tandvleeslapje of ander weefsel gepakt worden. 

277 10.1 · Instrumenten en materialen bij kaakchirurgische ingrepen

Scalpel Chirurgisch mes dient om incisies mee te maken. Het heft is steriliseerbaar en het mesje disposable.

Raspatorium Met een raspatorium kan de gingiva of de mucosa van het periost af worden geschoven.

Arterieklem Hiermee kunnen bloedvaten worden afgeklemd.

Schaar Hiermee wordt overtollige hechtdraad afgeknipt en soms worden er ook kleine tandvleescorrecties mee uitgevoerd. 

Excochleator Een excochleator is een tweezijdig instrument met aan beide einden een lepeltje. Het instrument wordt gebruikt om granulatieweefsel uit een holte te lepelen.

Knabbeltang De knabbeltang heeft scherpe bekken en als men die op een botrand zet, kan men deze afknippen.

10

278

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

Spoelspuit De spoelspuit wordt gebruikt om een fysiologische zoutoplossing op te zuigen, het wondoppervlak schoon te spuiten en om koelvloeistof te spuiten bij het frezen van bot.

Wanghaak Om de wang mee opzij te houden voor een goed zich op het werkgebied. 

10

Chirurgische afzuigbuis De buis is gemaakt van metaal en steriliseerbaar. 

Gaastampons Steriel gaas wordt gedrenkt in jodoformvaseline en in de extractiewond aangebracht om alveolitis te voorkomen.

Tamponstopper Instrument om een gaastampon mee aan te brengen in een ­extractiewond of abcesholte.

279 10.2 · Assisteren bij gebitsextractie

? Opdracht 10.3 Maak foto’s van alle extractietangen. Plaats elke tang vervolgens op juiste wijze op het fantoom en maak nogmaals een foto. Benoem van alle tangen (en hevels) de kenmerken en toepasbaarheid. ? Opdracht 10.4 Maak een fotoverslag over chirurgisch instrumentarium: 5 Wat is een knabbeltang? 5 Wat is een raspatorium? 5 Wat is een excochleator? Beschrijf ook de vorm en de functie van de instrumenten.

10.2

Assisteren bij gebitsextractie

Het assisteren bij een extractie omvat niet veel technische handelingen. Omdat de ingreep wel ingrijpend kan zijn voor de patiënt, is vooral begeleiding belangrijk. Geef duidelijke uitleg en straal rust en vertrouwen uit. Eventueel wordt de wond na de extractie gehecht. Bij het hechten worden wondranden met een draad naar elkaar toegebracht. Het doel daarvan is om de wond te sluiten, bloedingen te stoppen en de wondgenezing te verbeteren. Het ‘gat’ in de huid dat door genezing overbrugd moet worden, wordt op deze wijze kleiner gemaakt. z Instrumenten en materialen bij gebitsextractie Naaldvoerder Om de hechtnaald mee vast te houden. De naaldvoerder heeft een crémaillère, een vertande fixatiehulp tussen de benen van het instrument. 

Hechtdraad Hechtdraad bestaat uit zijde of kunststof. Het materiaal waaruit de hechtdraad bestaat, is al dan niet zelfoplossend. Naalden en hechtdraad zijn er in verschillende groottes en diktes. De naald is krom om het hechten te vergemakkelijken. De naald is verbonden met het ­hechtdraad en kant-en-klaar steriel verpakt.

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij gebitsextractie behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Bespreek met de tandarts welke tang hij wil gebruiken en of hij op voorhand al kan aangeven te willen hechten.

10

280

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

? Opdracht 10.5 Zet op correcte wijze een anesthesiespuit in elkaar voor een verdoving van de 47. Maak vervolgens een anesthesiespuit klaar voor verdoving van de 11. Controleer elkaar of het juist is gegaan.

z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Vraag of de patiënt opziet tegen de behandeling en laat hem aangeven wat hij het vervelendst vindt. Hier kun je dan indien nodig op inspelen. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij aan kan geven dat de tandarts moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of wat wil zeggen. z Stap 3 Extraheren

10

Na het aangeven van anesthesie en de wachttijd die daarvoor staat, geef je een Ash 6 aan. Door stevig in de sulcus te duwen controleert de tandarts of de verdoving voldoende werkt. Neem de Ash 6 aan en geef de rechte hevel aan. Hiermee wrikt de tandarts het te extraheren gebitselement los ten opzichte van het buurelement dat er mesiaal van ligt. Verwissel de hevel voor de extractietang aan die hoort bij het betreffende element. Geef de tang zo aan, dat het handvat meteen door de tandarts op de goede wijze kan worden vastgepakt. Gebruik tijdens het extraheren de chirurgische afzuigbuis om bloed in het werkgebied en in de keel van de patiënt weg te zuigen. Controleer gedurende de hele behandeling het welzijn van de patiënt en stel hem gerust. Waarschuw de tandarts wanneer de patiënt bleek wordt en er zweetdruppeltjes op zijn voorhoofd, neus en bovenlip verschijnen. Dit kan erop wijzen dat de patiënt dreigt flauw te vallen. Nadat het element is verwijderd, neem je het element met de tang aan en geeft met de andere hand een gaastampon aan, waarmee de tandarts de wondranden naar elkaar toe drukt. Dit noemen we digitale compressie. Tip Steriel verpakte instrumenten kun je aangeven door het handvat van het instrument door het papier van het sealzakje te duwen. Houd zelf de verpakte bek van het instrument vast en geef het instrument aan. Op deze manier blijft het instrument steriel tot de tandarts het aanraakt.

? Opdracht 10.6 Doe een onderzoek naar digitale compressie. 5 Wat is digitale compressie? 5 Wat is het doel van digitale compressie?

z Stap 4 Hechten

Indien gewenst wordt de wond gehecht. Bij het aangeven van een naaldvoerder en de naald moet op bepaalde dingen worden gelet. Afhankelijk van hoe de tandarts de eerste inzet van de naald wil maken, moet de naaldbocht naar links of naar rechts worden gekeerd. De tandarts neemt de naaldvoerder in de vuistgreep en kan de naald nu inslaan (.fig. 10.1). Hij krijgt tegelijkertijd in zijn linkerhand het chirurgische pincet aangereikt. De assistent zal snel de wanghaak inbrengen en de hechting kan gemaakt worden. Bij het aangeven van een schaar

281 10.2 · Assisteren bij gebitsextractie

. Figuur 10.1  De naaldvoerder met naald en draad aangeven

. Figuur 10.2  De hechtnaald en- draad in de folie aangeven

moet erop gelet worden dat de bolle kant van de schaar naar het werkterrein toegekeerd staat, zodat de punt ervan af staat. De naaldvoerder wordt met de ringvinger en de pink teruggepakt, de schaar wordt aangereikt en de draad kan worden doorgeknipt. Een andere manier om de hechtnaald en draad aan te geven is de volgende: Geef de naaldvoerder aan de tandarts. Duw hiervoor de benen van het instrument door het papier van het sealzakje en houd zelf de bek vast. Haal tijdens het aangeven het sealzakje van de bek af. Open nu de folie van de hechtdraad en houd de geopende folie voor de kin van de patiënt. De tandarts zal de naald met de naaldvoerder vastpakken. Presenteer de naald in de folie zodanig dat de tandarts hem met de naaldvoerder kan pakken om van de wang af te hechten (.fig. 10.2). Het voordeel van deze methode is dat naaldvoerder en hechtnaald en -draad niet worden aangeraakt tijdens het aangeven. Houd tijdens het hechten het werkterrein vrij en zuig overtollig vocht af. Knip na het knopen de draadeinden af op twee millimeter boven de knoop. Neem de naaldvoerder terug van de tandarts. Zorg dat de naald met de punt in de bek van de naaldvoerder is gefixeerd om de kans op een prikaccident te verkleinen. Overhandig de tandarts een gaasje. Hij zal deze op de wond plaatsen en de patiënt vragen om het gaasje dicht te bijten. Hierdoor wordt de wond dichtgedrukt. z Stap 5 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. De voorlichting na een extractie richt zich op de gegeven lokale anesthesie, de aangebrachte hechting, het

10

282

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

voorkomen van complicaties en pijnbestrijding. Een gebitselement trekken is een spannende ervaring voor de patiënt. Vaak neemt hij daardoor de gegeven mondelinge voorlichting niet goed op. Geef daarom ook schriftelijke informatie mee. Laat de patiënt nu rustig opstaan uit de behandelstoel en vraag of hij zich niet draaierig of misselijk voelt. Loop mee naar de wachtkamer. Wanneer hechtdraad van zijde of ander nietresorbeerbaar materiaal is gebruikt, krijgt de patiënt tot slot een afspraak om de hechting te laten verwijderen. Bij gebruik van oplosbaar hechtmateriaal is dat niet nodig. ? Opdracht 10.7 Fotokaart Hechten Maak een fotokaart over de verschillende insteekrichtingen en naaldposisties tijdens het hechten. 5 Vorm een groepje van drie (assistent, tandarts en fotograaf ). 5 Maak op A4/A5-formaat een fotokaart van het in elkaar zetten van een anesthesiespuit: 1. insteekrichting en naaldpositie in het eerste kwadrant bij een fantoomkop; 2. insteekrichting en naaldpositie in het tweede kwadrant bij een fantoomkop; 3. insteekrichting en naaldpositie in het derde kwadrant van een fantoomkop; 4. insteekrichting en naaldpositie in het vierde kwadrant bij een fantoomkop; 5. insteekrichting en naaldpositie voor het bovenfront bij een fantoomkop. 5 Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). 5 Bewaar deze fotokaart zorgvuldig zodat je thuis bij het leren naslagwerk hebt.

10

? Opdracht 10.8 Doe een onderzoek naar voorlichting na een extractie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na gebitsextractie spitst zich toe op de volgende onderwerpen: 5 anesthesie; 5 hechting; 5 complicaties voorkomen; 5 pijnstilling. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 10.9 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor een gebitsextractie? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 10.10 Protocol Eenvoudige extractie Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten.

283 10.2 · Assisteren bij gebitsextractie

Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Opdracht 10.11 Protocol Extractie met hechting Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 10.12 Het vraagt precisie om de naald in de juiste richting aan te geven. Vorm groepjes van drie klasgenoten. Een speelt de tandarts, een de tandartsassistent en een klasgenoot observeert. Wissel van rol, zodat elk groepslid elke rol een keer speelt. Oefen het aangeven van de naaldvoerder met de naald gefixeerd in de bek voor de volgende situaties: 1. Een wond hechten na extractie van de 36. 2. Een wond hechten na extractie van de 14. 3. Een wond hechten na extractie van de 44. 4. Een wond hechten na extractie van de 27. ? Praktijkopdracht 10.13 Oefen het aangeven van de hechtnaald en -draad op de manier waarbij je de instrumenten niet aanraakt. Vorm groepjes van drie klasgenoten. Een speelt de tandarts, een de tandartsassistent en een klasgenoot observeert. Wissel van rol, zodat elk groepslid elke rol een keer speelt. Oefen het aangeven van de naaldvoerder en de naald met hechtdraad in de folie voor de volgende situaties: 1. Een wond hechten na extractie van de 36. 2. Een wond hechten na extractie van de 14. 3. Een wond hechten na extractie van de 44. 4. Een wond hechten na extractie van de 27. ? Praktijkopdracht 10.14 Eenvoudige extractie Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Martin van Dijk

leeftijd

40 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

10

284

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

Reden van bezoek: Martin komt vandaag voor een eenvoudige extractie van de 36. NB: Tijdens het oefenen van dit protocol geef je elkaar een willekeurig ander elementnummer door zodat er met verschillende tangen geoefend kan worden. ? Opdracht 10.15 Eenvoudige extractie met hechting Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Simon Krediet

leeftijd

36 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Simon heeft al langere tijd last van zijn 46. Er wordt besloten het element te extraheren en af te sluiten met een hechting. NB: Tijdens het oefenen van dit protocol geef je elkaar een willekeurig ander elementnummer door zodat er met verschillende tangen geoefend kan worden.

10

? Praktijkopdracht 10.16 Eenvoudige extractie met wortelsplitsing Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Merel de Raai

leeftijd

63 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Merel komt vandaag voor het verwijderen van de 16. Bij de vorige controle is een solo-foto genomen van de 16 en hieruit blijkt dat de apex van de wortels heel dicht bij de bodem van de sinus maxillaris staan. Ter voorkoming van een antrumperforatie wordt besloten een wortelsplitsing toe te passen. NB: Tijdens het oefenen van dit protocol geef je elkaar een willekeurig ander elementnummer door zodat er met verschillende tangen geoefend kan worden.

10.3

Zelfstandige handeling: Hechtingen verwijderen

Wanneer er een hechting is gemaakt van een niet-resorberend hechtmateriaal, of wanneer de hechting na minimaal vier dagen de patiënt te veel irriteert, wordt de hechting verwijderd.

285 10.3 · Zelfstandige handeling: Hechtingen verwijderen

z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Pak eventueel je protocol erbij. Je werkt alleen dus het is erg onhandig als je tijdens het werk weg moet om nog iets te pakken. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Hechtingen verwijderen kan een beetje gevoelig zijn. Het tandvlees kan ook gaan bloeden. z Stap 3 De hechting verwijderen

Zet de behandelstoel in de juiste positie en neem de juiste uurpositie aan. Doe de patiënt een patiëntenservet voor. Vraag de patiënt zijn hoofd zo te draaien, dat je goed zicht op het werkterrein hebt en richt de operatielamp. Controleer met een mondspiegel de wond en bekijk hoe de hechtingen zijn gelegd. Pak nu met een anatomisch pincet de knoop van de hechting vast en til hem iets op. Knip de hechtdraad aan een kant onder de knoop door met een recht tandvleesschaartje (.fig. 10.3). Verwijder de hechtdraad met het pincet door voorzichtig aan de knoop te trekken. Herhaal dit voor de overige hechtingen. z Stap 4 Voorlichting

Vertel de patiënt dat de hechting verwijderd is. De patiënt mag de plaats van de wond voorzichtig poetsen. Als reiniging met de tandenborstel moeilijk of pijnlijk is, kan een mondspoelmiddel nuttig zijn ter ondersteuning. Mondspoelmiddelen mogen alleen tijdelijk gebruikt worden, omdat ze de slijmvliezen en gebitselementen verkleuren en de mondflora beïnvloeden. ? Opdracht 10.17 Doe een onderzoek naar voorlichting na het verwijderen van een hechting. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het verwijderen van een hechting spitst zich toe op de onderwerpen: 5 mondhygiëne; 5 complicaties voorkomen; 5 pijnbestrijding. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 10.18 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het verwijderen van hechtingen? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 10.19 Fotokaart Verwijderen van een hechting Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

10

286

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

. Figuur 10.3  De hechting onder de knoop doorknippen

Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan.

10

? Opdracht 10.20 Doe een onderzoek naar hechtmaterialen in de tandheelkunde. 5 Wat is het verschil tussen vicryl rapide en een normale vicryl hechtdraad? 5 Wanneer zou je zijde hechtdraad gebruiken? Wat zijn de voor- en nadelen van zijde in vergelijking met vicryl? 5 Wat is catgut voor soort materiaal? Waarom mag het niet meer gebruikt worden? ? Praktijkopdracht 10.21 Hechtingen verwijderen Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Merel de Raai

leeftijd

63 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Ruim twaalf dagen geleden is bij Merel de 16 verwijderd. Dit werd een eenvoudige extractie met hechting waarbij het element werd gesplitst. Merel heeft contact gezocht met de praktijk omdat de hechting niet is opgelost. Vandaag ga jij deze hechting alsnog verwijderen.

287 10.4 · Assisteren bij het verwijderen van een wortelrest

10.4

Assisteren bij het verwijderen van een wortelrest

Wortelresten blijven over wanneer een element door cariës is aangedaan, na een trauma of wanneer een element afbreekt tijdens een extractie. Eerst wordt geprobeerd de wortel met een worteltang te verwijderen. Wanneer dit niet lukt, wordt een mucoperiostale opklap gedaan. Het is verstandig alvorens de behandeling te beginnen een solo-opname te maken om de ligging en de vorm van de wortelrest te beoordelen. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Pak eventueel je protocol erbij. Instrumenten en materialen voor chirurgische ingrepen worden vaak niet in de behandelruimte bewaard en het is vervelend als je tijdens de behandeling weg moet lopen omdat je iets vergeten bent. Om dezelfde reden leg je verschillende soorten hevels klaar. Je kunt er beter mee, dan om verlegen zitten. Zet de röntgenfoto op het beeldscherm. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Vraag of de patiënt opziet tegen de behandeling en laat hem aangeven wat hij het vervelendst vindt. Hier kun je dan indien nodig op inspelen. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij kan aangeven dat de tandarts moet stoppen. Hij kan bijvoorbeeld even zijn hand opsteken of geluid maken ten teken dat hij wil slikken of wat wil zeggen. z Stap 3 Mucoperiostale opklap

Na het aangeven van anesthesie en de wachttijd die daarvoor staat, controleert de tandarts met een Ash 6 of de anesthesie voldoende werkt. Vervolgens maakt de tandarts een incisie met een scalpelmesje. Zuig tijdens de behandeling het bloed af met een chirurgische afzuigbuis. Houd de wond bloedvrij, zodat de tandarts zicht houdt op het werkgebied. Dit betekent dat je met de mond van de afzuigbuis tot in de wond afzuigt. Zorg ervoor dat er voldoende ruimte en licht in het werkterrein is door gebruik te maken van een wanghaak. Wissel het scalpelmesje om voor een raspatorium. Hiermee schuift de tandarts de gingiva en de mucosa af van het periost. Neem het raspatorium aan. Houd de tandvleeslap opzij met de wondhaak. Steun hierbij met het gekartelde deel van het werkblad af op het bot. De tandarts heeft nu direct zicht op het bot rond de wortelrest. z Stap 4 Verwijderen van de wortelrest

Geef het handstuk met een botfrees aan. Hiermee verwijdert de tandarts bot rond de radix. Om het werkterrein schoon te spoelen en verhitting van het bot door wrijvingswarmte tegen te gaan wordt een fysiologische zoutoplossing op de boor gespoten. Zuig de vloeistof af met de afzuigbuis. Wanneer voldoende vrij is geprepareerd, wordt de radix met de hevel losgewrikt en met de worteltang verwijderd. ? Opdracht 10.22 Doe een onderzoek naar hevels. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke soorten hevels zijn er? 5 Welke hevels worden gebruikt voor het loswrikken van een kies ten opzichte van zijn buurelement? 5 Welke hevels worden gebruikt voor het verwijderen van wortelresten in de bovenkaak? 5 Welke hevels worden gebruikt voor het verwijderen van wortelresten in de onderkaak?

10

288

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

? Opdracht 10.23 Doe een onderzoek naar koelvloeistof voor de botfrees. 5 Wat is de samenstelling van een fysiologische zoutoplossing? 5 Waarom wordt een fysiologische zoutoplossing gebruikt als koelvloeistof bij het frezen van bot?

z Stap 5 Wondtoilet

Wanneer er een ontsteking rond de wortelrest aanwezig was, wordt de extractieholte schoongekrabd met een excochleator en uitgespoeld met een fysiologische zoutoplossing. Vervolgens wordt de tandvleeslap teruggelegd en op zijn plaats gehecht met een niet-resorbeerbaar hechtmateriaal. z Stap 6 Voorlichting

De voorlichting is gelijk als na een extractie. Zie 7 par. 10.2. ? Opdracht 10.24 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het verwijderen van een wortelrest met een mucoperiostale opklap? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

10

? Opdracht 10.25 Protocol Verwijderen van een wortelrest Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 10.26 Wortelrest verwijderen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Berry Bosbes

leeftijd

25 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Berry heeft zijn gebit verwaarloosd. Er zit een wortelrest ter plaatse van de 45 waar hij last van heeft. Vandaag wordt deze verwijderd.

289 10.5 · Assisteren bij een gecompliceerde extractie

10.5

Assisteren bij een gecompliceerde extractie

Sommige gebitselementen zijn niet eenvoudig te extraheren, bijvoorbeeld door hun ligging. Het is dan noodzakelijk om het mucoperiostale op te klappen en eventueel om het element in delen te verwijderen. Dit komt veelvuldig voor bij verstandskiezen in de onderkaak. Om de anatomie en de ligging te beoordelen wordt voor de behandeling een panoramische opname gemaakt. Vooral van belang is de relatie tussen het element en de nervus alveolaris inferior. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Pak eventueel je protocol erbij. Instrumenten en materialen voor chirurgische ingrepen worden vaak niet in de behandelruimte bewaard en het is vervelend als je tijdens de behandeling weg moet lopen omdat je iets vergeten bent. Zet de panoramische opname op het beeldscherm. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. Vraag of de patiënt opziet tegen de behandeling en laat hem aangeven wat hij het vervelendst vindt. Hier kun je dan indien nodig op inspelen. Maak ook afspraken met de patiënt over hoe hij aan kan geven dat de tandarts moet stoppen. z Stap 3 Mucoperiostale opklap

Na het aangeven van anesthesie en de wachttijd die daarvoor staat, controleert de tandarts met een Ash 6 of de anesthesie voldoende werkt. Vervolgens incideert de tandarts de gingiva en de mucosa met een scalpelmesje. Zuig tijdens de behandeling het bloed af met een chirurgische afzuigbuis. Houd de wond bloedvrij, zodat de tandarts zicht op het werkgebied houdt. Houd de wang opzij met de wanghaak. Wissel het scalpelmesje om voor een raspatorium. Hiermee schuift de tandarts de gingiva en de mucosa af van het periost. Neem het raspatorium aan. Houd de tandvleeslap opzij met de wondhaak. Steun hierbij met het gekartelde deel van het werkblad af op het bot. De tandarts heeft nu direct zicht op het bot rond het gebitselement. z Stap 4 Het gebitselement verwijderen

Geef het handstuk met een botfrees aan. Hiermee freest de tandarts een geul in het bot buccaal van de verstandskies. Eventueel verwijdert hij ook distaal van het element bot. Zuig de koelvloeistof af met de afzuigbuis. Wanneer voldoende vrij is geprepareerd, wordt het element met de hevel losgewrikt en met de extractietang verwijderd. Soms is dit niet zo eenvoudig en wordt het element eerst in twee of meer delen gesplitst. Dit heeft als voordeel dat er niet zoveel bot weg gefreesd hoeft te worden. Bovendien is bij splitsing de houvast van de afzonderlijke delen niet zo groot als wanneer een element in zijn geheel moet worden losgewrikt. De belangrijkste taak van de assistent is het werkterrein zo overzichtelijk mogelijk te houden. Je doet dit door met een wang- of wondhaak de lip of wang goed weg te houden en tegelijkertijd zorgvuldig af te zuigen. Vooral bij het verwijderen van een diepliggende verstandkies kan dit soms moeizaam manoeuvreren betekenen.

10

290

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

z Stap 5 Wondtoilet

Wanneer er een ontsteking rond het element aanwezig was, wordt het granulatieweefsel verwijderd uit de extractieholte met een excochleator. De wond wordt uitgespoeld met een fysiologische zoutoplossing. Scherpe botranden worden afgerond met een knabbeltang. Vervolgens wordt de tandvleeslap teruggelegd en op zijn plaats gehecht met een nietresorbeerbaar hechtmateriaal. z Stap 6 Voorlichting

De voorlichting is gelijk als na een extractie. Zie 7 par. 10.2. ? Opdracht 10.27 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor een gecompliceerde extractie met een mucoperiostale opklap? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 10.28 Protocol Gecompliceerde extractie Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

10

Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 10.29 Assisteren bij een gecompliceerde extractie Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Marga de Groot

leeftijd

54 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Marga komt vandaag voor een gecompliceerde extractie van de 38. NB: Tijdens het oefenen van dit protocol geef je elkaar een willekeurig ander elementnummer door zodat er met verschillende tangen geoefend kan worden.

291 10.6 · Assisteren bij een abcesincisie

? Praktijkopdracht 10.30 Assisteren bij een gecompliceerde extractie Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Tim Straat

leeftijd

63 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Tim komt vandaag voor het verwijderen van de wortelrest van de 15. Deze komt nu aan de oppervlakte nadat deze jaren terug bij de vorige tandarts is geëxtraheerd. Er moet in dezelfde sessie een 16 buccocervicaal middels glasionomeercement worden gelegd. Bedenk goed hoe je dit aanpakt. Welke volgorde zou jij hanteren?

10.6

Assisteren bij een abcesincisie

Wanneer zich pus vormt bij ontsteking van de pulpa, zal dit een weg naar buiten zoeken. De patiënt krijgt een abces in de omslagplooi met daarbij soms ook een dik gezicht. Door het abces te draineren gaat de druk van de ontsteking. Dit geeft de patiënt verlichting van de pijn. Een abcesincisie is een tijdelijke oplossing van een onderliggend probleem. Ook de oorzaak van het probleem, de necrotische pulpa, zal moeten worden behandeld. Dit kan echter op een later moment. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de behandelstoel. Leg de patiënt uit wat hij van de behandeling kan verwachten. De tandarts kan geen infiltratieanesthesie geven in ontstoken gebied. Door het inpersen van verdovingsvloeistof kan hij de ontsteking namelijk verspreiden. Hij kan hooguit een oppervlakkige verdoving geven. Bereid de patiënt erop voor dat de behandeling pijnlijk kan zijn. z Stap 3 Abcesincisie

Houd bij een abcesincisie de lip of wang goed weg van het werkterrein. Houd de nevelzuiger vlak onder de plaats waar de incisie gemaakt zal worden. De tandarts maakt met het scalpelmesje een incisie precies op het dikste deel van het abces. Wanneer er veel druk staat op de ontsteking, moet je voorbereid zijn op een grote hoeveelheid pus die snel uit de opening stroomt. Met een schaar of met een arterieklem wordt de holte verder geëxploreerd. Daarmee wordt afgetast hoe diep en in welke richting de abcesholte loopt. Het pus en het bloed worden met de nevelzuiger opgevangen.

10

292

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

. Figuur 10.4 Gaastampon

z Stap 4 Een tampon aanbrengen

10

Als een abces geopend is door een incisie, is het raadzaam de aanwezige holte nog enige tijd open te houden. Het afscheidingsvocht dat daarna nog ontstaat kan dan door deze opening naar buiten komen. Om dichtgroeien van de snijranden te voorkomen wordt vaak een gaastampon in de holte gestopt, waarbij het uiteinde nog juist uit blijft steken. Vooral bij een abces met pus zal een gaas echter ook een kweekbodem kunnen worden voor bacteriën. Daarom wordt de gaastampon vaak ingesmeerd met een bacteriedodende of desinfecterende zalf, jodoformvaseline. Knip hiervoor een stuk gaasverband af van tien centimeter en leg dit op een groot mengblok. Neem jodoformvaselinezalf op met een kleine spatel. Spatel de zalf op de gaastampon. Draai het uiteinde van de gaastampon enige malen om de tamponstopper en geef deze aan de tandarts (.fig. 10.4). Neem de stopper terug van de tandarts als de gaastampon is aangebracht in de ontstekingsholte. De tampon kan drie à vijf dagen in situ gelaten worden. Afhankelijk van de genezing van de ontsteking kan de tampon daarna verwijderd of verwisseld worden. z Stap 5 Voorlichting

Zet de behandelstoel in de uitstapstand en geef de patiënt voorlichting. Een abcesincisie is een ingrijpende behandeling voor de patiënt. Vaak neemt hij door de spanning de gegeven mondelinge voorlichting niet goed op. Geef daarom ook schriftelijke informatie mee. Laat de patiënt nu rustig opstaan uit de behandelstoel en vraag of hij zich draaierig of misselijk voelt. Loop mee naar de wachtkamer. De patiënt krijgt tot slot een afspraak om de gaastampon te laten verwijderen en een endodontische behandeling te beginnen. ? Opdracht 10.31 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor een abcesincisie? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

293 10.7 · Assisteren bij terugplaatsing van een uitgevallen tand

? Opdracht 10.32 Protocol Abcesincisie Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Opdracht 10.33 Assisteren bij een abcesincisie Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Sofie Pluim

leeftijd

28 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Sofie heeft een dikke wang. Na inspectie blijkt dat de 46 problemen geeft. Naast het element zit een abces. Er wordt besloten een abcesincisie te doen. Geef Sofie een duidelijke instructie. NB: Geef elkaar tijdens het oefenen willekeurige andere elementnummers door zodat er met verschillende instrumenten en materialen geoefend kan worden.

10.7

Assisteren bij terugplaatsing van een uitgevallen tand

Ongevallen waarbij tanden betrokken zijn, komen vrij veel voor. De ernst van het ontstane trauma varieert van glazuurbreuk tot avulsie van het element. Bij een uitgeslagen tand is de snelheid van behandeling essentieel voor de prognose van het element. Hoe korter de tijd tussen het moment van het ongeval en het replanteren van het element, hoe groter de kans dat het element weer vastgroeit. Wanneer een element buiten de mond raakt, drogen de cellen en membraamvezels uit. Is dat eenmaal gebeurd, dan kunnen zij zich niet meer herstellen. Ook het infectiegevaar wordt groter naarmate de tijd verstrijkt. Bij een uitgevallen tand is het advies binnen een half uur te replanteren. Na twee uur wordt de prognose erg slecht. z Stap 1 en 2 De behandelruimte klaarmaken en de patiënt instrueren

Een uitgevallen tand is altijd een spoedbehandeling. De baliemedewerker zal aangeven dat er een patiënt met tandtrauma onderweg is naar de praktijk. Omdat de prognose van het gebitselement afhankelijk is van de snelheid waarmee het terug wordt geplaatst in de tandkas,

10

294

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

moet er direct een behandelkamer gereed worden gemaakt. Ook wanneer dit betekent dat de behandeling van een andere patiënt moet worden onderbroken. Leg deze patiënt de situatie uit en verzoek hem in de wachtkamer te wachten. Leg eerst het instrumentarium klaar dat de tandarts als eerste nodig heeft, zoals anesthesie en een kaakspoelspuit met fysiologische zoutoplossing. Zo kan de tandarts onmiddellijk met de behandeling beginnen als de patiënt snel arriveert. Wacht na het klaarmaken van de behandelkamer de patiënt op in de wachtkamer, begeleid de patiënt naar de behandelkamer en waarschuw de tandarts. z Stap 3 Replanteren

Neem het element aan van de patiënt. Let er hierbij op dat je aanraking van het worteloppervlak voorkomt. De tandarts inspecteert de mond van de patiënt en geeft verdoving. Ondertussen kun jij het element voorzichtig afspoelen met een fysiologische zoutoplossing. Vervolgens spoelt de tandarts de tandkas uit met de fysiologische zoutoplossing en plaatst het element terug. De tand moet met een vinger op zijn plaats worden gehouden. z Stap 4 Spalken

Het losstaande element wordt nu met composiet aan de buurelementen vastgezet. De glazuuroppervlakten worden geëtst, gespoeld, voorzien van primer en bonding en een metalen spalk wordt bevestigd met composiet. Dit is vergelijkbaar met het assisteren bij het aanbrengen van een composietrestauratie. Zo nodig wordt ingescheurd tandvlees nog gehecht.

10

z Nacontrole

Na enkele weken is het gebitselement weer vastgegroeid en kan de opgebrachte spalk eraf worden geslepen. De sensibiliteit wordt getest met koude en warmte. In de meeste gevallen is het nodig in het getroffen element een endodontische behandeling te doen. Na enige jaren kan externe resorptie van de wortel optreden. Op de plaatsen waar het wortelvlies is verdwenen, is het bot rechtstreeks tegen het dentine aangegroeid. Dit betekent dat het omgevende bot als het ware het tandbeen oplost en in de wortel ingroeit. Het houdt in dat het element na enige jaren alsnog verloren gaat. ? Opdracht 10.34 Doe een onderzoek naar voorlichting na het terugplaatsen van een uitgevallen tand. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het terugplaatsen van een uitgevallen tand spitst zich toe op de onderwerpen: 5 complicaties voorkomen; 5 mondhygiëne; 5 pijnbestrijding. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 10.35 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het terugplaatsen van een uitgevallen tand? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

295 10.8 · Zelfstandige handeling: Panoramische opname maken

? Opdracht 10.36 Protocol Element replanteren Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 10.37 Element replanteren Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Maaike de Groot

leeftijd

12 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Maaike is op haar gezicht gevallen. De 11 is uitgevallen. Gelukkig heeft haar moeder het element in een glas melk meegenomen naar de praktijk. Vandaag wordt de 11 teruggeplaatst en gespalkt.

10.8

Zelfstandige handeling: Panoramische opname maken

Röntgenfoto’s maken is een voorbehouden handeling. Dit betekent dat jij en de praktijk aan bepaalde eisen moeten voldoen om met röntgenstraling te mogen werken. Voor uitgebreide uitleg wordt verwezen naar 7 par.  1.4. Ga voorzichtig om met röntgenstraling, met het oog op de gezondheid van zowel de patiënt als jezelf en je collega’s! ? Opdracht 10.38 Lees de eisen waaraan jij en de praktijk moeten voldoen nog eens goed door voor je met de praktijklessen röntgenologie op je BPV begint. Heb je nog vragen? Stel ze je docent of praktijkbegeleider! ? Opdracht 10.39 Een van de eisen voor een tandartspraktijk om röntgenfoto’s te mogen maken is dat er duidelijk zichtbaar een röntgenprotocol bij de röntgenapparatuur hangt. 5 Maak een röntgenprotocol voor de praktijklessen. 5 Maak een röntgenprotocol voor op je BPV-adres.

Hierna wordt het maken van een panoramische opname als zelfstandige handeling besproken.

10

296

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

. Figuur 10.5  De patiënt staat in het röntgenapparaat

z Stap 1 De röntgenruimte klaarmaken

Zorg ervoor dat de computer aanstaat en de software opgestart is. Zet het röntgenapparaat aan en stel de timer in op het juiste soort opname (panoramische opname). Doe een sleave over het bijtblokje.

10

z Stap 2 De patiënt instrueren

Begeleid de patiënt naar de ruimte waar het röntgenapparaat staat. Vraag de patiënt oorbellen, haardspeldjes en andere sieraden af te doen. Vraag bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd ( ± 15–55 jaar) of er een kans is op een zwangerschap. Ook als een vrouw misschien zwanger is, is het verstandig om geen röntgenfoto’s te maken. Leg de patiënt uit hoe de behandeling zal verlopen: 5 Hoe het hoofd van de patiënt in het röntgenapparaat moet worden geplaatst en dat jij de behandelkamer zult verlaten om de opname te maken. 5 Dat het apparaat om de patiënt heen draait terwijl de foto wordt gemaakt. Geef ook instructie aan de patiënt wat hij moet doen: 5 Vraag de patiënt met zijn kin stevig in de kinsteun te leunen en op het bijtblokje te bijten. Zorg ervoor dat het apparaat iets te hoog staat (en dus de kin van de patiënt te hoog). 5 Vraag de patiënt de benen bij elkaar te zetten en langzaam vooruit te lopen totdat de voeten van de patiënt iets voor zijn hoofd staan. 5 Vraag de patiënt niet te bewegen tot de opname gemaakt is (.fig. 10.5). z Stap 3 De patiënt positioneren

Positioneer het hoofd van de patiënt met de laserlijnen in onderstaande volgorde: 1. Midsagittale vlak: De verticale lichtbundel moet door het midden van het gezicht lopen. Laat de patiënt zelf zijn hoofd draaien totdat dit in orde is. Bij sommige merken röntgenapparatuur ziet de patiënt dit in een spiegel. 2. Frankfurter vlak: Dit vlak wordt bepaald door de bovenste punt van de buitenste gehoorgang beiderzijds en het laagste punt van de linkeroogkas. Het Frankfurter vlak wordt goed ingesteld door het apparaat in hoogte te laten zakken totdat de lichtbundel door de genoemde punten loopt. Het is belangrijk dat de patiënt met de nek een scharnierende beweging maakt totdat het Frankfurter vlak juist gepositioneerd is.

297 10.8 · Zelfstandige handeling: Panoramische opname maken

. Figuur 10.6  Positioneren van het hoofd van de patiënt. a Midsagittale vlak. b Frankfurter vlak. c Cuspidaatlijn

3. Voor-achterwaartse positie van de patiënt in het apparaat: Een verticale lichtbundel moet je op het contactvlak van de tweede incisief en de cuspidaat plaatsen. Vraag de patiënt hiervoor te lachen, zodat zijn tanden ontbloot worden (.fig. 10.6). Wanneer het hoofd van de patiënt goed is gepositioneerd, sluit je de hoofdsteun. Vraag de patiënt nu: 5 om op het bijtblokje te blijven bijten; 5 om zijn tong tegen het gehemelte te leggen; 5 om niet te slikken tijdens de opname; 5 om stil te staan tijdens de opname. z Stap 4 Opname maken

Vergewis je ervan dat er geen andere personen in de röntgenruimte zijn. Wanneer deze er wel zijn, verzoek je hen de ruimte te verlaten. Verlaat nu zelf ook de röntgenruimte en maak de opname. Afhankelijk van je opleiding druk je al dan niet zelf af: 5 Vraag de tandarts de panoramische opname te maken indien je nog geen mbo-diploma tandartsassistent hebt, of wel in het bezit bent van een mbo-diploma maar de afgelopen drie jaar geen nascholing hebt gevolgd. 5 Druk op de knop en maak de foto indien je in het bezit bent van een mbo-diploma tandartsassistent. De opname is klaar wanneer het apparaat volledig stilstaat. Wacht tot het beeld op het scherm verschijnt. Loop naar de patiënt toe en help hem uit het apparaat. Verwijder de sleave. Reinig het röntgenapparaat met een alcoholdoekje. z Stap 5 Ontwikkelen

Voor digitale röntgenopnames kan gebruikgemaakt worden van een storage phosphor plate (SPP). Zo’n plaat kan gedurende enkele uren (tot enkele dagen) het latente beeld “onthouden”. De plaat zit in een cassette die in het röntgenapparaat wordt geplaatst. Om het beeld

10

298

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

zichtbaar te maken op de computer moet de opslagfolie in een scanner worden gedaan. Het uitlezen van de gegevens duurt 10 à 20 seconden. Na het scannen (ontwikkelen) wordt de fosforplaat met halogeen licht gewist. Vervolgens kan de cassette weer opnieuw gebruikt worden. Tegenwoordig zit er vaak een sensor in het röntgenapparaat die het beeld direct doorgeeft aan de computer. De panoramische opname is direct op het beeldscherm te beoordelen. ? Praktijkopdracht 10.40 Fotokaart Panoramische opname Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 10.41 Panoramische opname Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens:

10

naam

Therese Barends

leeftijd

31 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Therese heeft last van haar verstandskies. De MKA-chirurg gaat hem verwijderen. Hij wil wel dat je van te voren een OPG maakt.

10.9

Assisteren bij implantologie

Implantologie is een discipline die de laatste jaren in opgang is. In de tandheelkunde wordt er het in de kaak implanteren van een kunstwortel onder verstaan. Tegenwoordig wordt een kunstwortel of implantaat gemaakt van titanium (.fig. 10.7). Bot groeit tegen het titaniumoppervlak aan. Het oppervlak kan ook gecoat (bedekt) zijn met een laagje hydroxyapatiet voor een betere hechting. De implantaten zijn cilindervormig met bovenin een schroefgat waarin met een schroef zogenoemde suprastructuur vastgezet kan worden. De meeste implantaten hebben een schroefdraad aan de buitenkant en worden in het bot vastgeschroefd, andere systemen worden alleen ingeduwd en vastgetikt. Voor een goede inheling van een implantaat moet het implanteren voldoen aan strikte eisen: 5 Tijdens het boren van de gaten in het bot mag er absoluut geen warmte worden ontwikkeld. Daarom moet er onder zeer goede koeling met een relatief laag toerental gewerkt worden.

299 10.9 · Assisteren bij implantologie

. Figuur 10.7 Implantaat

. Figuur 10.8  Steriel werken

5 Semisteriel werken is nodig ter voorkoming van infecties. 5 Het implantaat moet voldoende inheeltijd krijgen voor het kan worden belast en gedurende die periode mag er geen enkele kracht op worden uitgeoefend. Deze eisen brengen met zich mee dat er veel maatregelen moeten worden genomen. Semisteriel en steriel werken (.fig. 10.8) is niet normaal in de tandartspraktijk en eist veel voorbereiding en training. Om steriel te boren onder koeling moet een infuus door een steriel slangetje in het boorgat gespoten worden. Vaak gebeurt koelen ook nog door de boor heen, die daarvoor interne kanalen heeft. Zo kan ook onderin het boorgat gespoeld worden. ? Opdracht 10.42 Onderzoek wat het verschil is tussen steriel en semisteriel werken. Maak gebruik van literatuur en internet. Vergelijk de gevonden antwoorden met elkaar.

10

300

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

Onder welke omstandigheden implantaten toegepast kunnen worden, is in het algemeen moeilijk te zeggen. In ieder geval moet er voldoende bot aanwezig zijn, zowel in de lengte als in de breedte. Er bestaat een mogelijkheid om bot vanuit de heup te transplanteren. Dit is een flinke ingreep, maar wordt wel gedaan bij mensen bij wie de onderkaak volledig geresorbeerd is. De beoordeling geschiedt aan de hand van röntgenfoto’s. Hoewel er grote brugconstructies op gemaakt kunnen worden, is de meest gebruikte toepassing die van twee of vier implantaten ter bevestiging van een onderprothese. ? Opdracht 10.43 Neem je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten erbij. Welke drie voordelen beschrijft de theorie over implantaten?

10.9.1 Implantaten plaatsen in de eerste fase

Een implantaat moet onbelast en onbeweeglijk inhelen. Daarom zijn de meeste systemen van het tweefasetype. Dit betekent dat na inbrengen het implantaat overhecht wordt (1e fase) en pas na ongeveer drie maanden opgezocht wordt (2e fase). z Benodigdheden

10

1 Steriel pakket Dit steriel pakket bevat: 5 jasschorten; 5 afdekdoeken; 5 zuigslangen; 5 sleeve voor om hoekstuk en slang/aansluitingen. 2 Bescherming 5 steriele handschoenen; 5 mond-neusmasker; 5 muts; 5 beschermbril. 3 Chirurgische instrumentenset Denk aan (.fig. 10.9): een chirurgische afzuiger, scalpel, metalen bakjes (waarvan 1 gevuld met NaCl 0,9 %), een raspatorium, pincetten, wond- en wanghaak, knabbeltang, excavator, aspiratiespuit, twee naaldvoerders, tandvleesschaartje, spiegel en sonde, twee doekenklemmen, arterieklem, zelfvullende waterspuit en scalpel. Tevens dienen er steriele gazen en hechtmateriaal te worden toegevoegd. Het liefst niet-oplosbaar in verband met extra controle bij verwijdering hiervan. 4 Groen hoekstuk + recht hoekstuk Om ruimte voor te boren voor het implantaat en eventueel botcorrecties mee uit te voeren.

301 10.9 · Assisteren bij implantologie

. Figuur 10.9  Een deel van de chirurgische instrumentenset tijdens het implanteren

. Figuur 10.10 Implantologiecassette

5 Implantologiecassette Overzichtelijke cassette waarin met kleurcodes is aangegeven welke instrumenten bij elkaar horen voor een bepaald implantaat. De cassette bevat de boren en het instrumentarium om de implantaten te plaatsen. Verder vind je in de cassette een dieptemeter en een ratelsleutel om het implantaat in de kaak te schroeven (.fig. 10.10). 6 Implantaat met abutment Een implantaat heeft een inwendige schroefdraad waar een healingabutment (.fig. 10.11) in kan worden gedraaid. Deze afdekschroef zorgt tijdens de genezingsfase voor een juiste vormgeving van het tandvlees. 7 Boormal Een boormal (.fig. 10.12) wordt gebruikt bij tandvervangingen om de juiste positie te bepalen van het implantaat.

10

302

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

. Figuur 10.11  Healingabutments in de mond

10

. Figuur 10.12  Boormal in de mond

z Voorbereiding

De semisteriele kamer klaarmaken of de normale behandelkamer ombouwen is een uitgebreid werk, waarbij fouten die kunnen leiden tot contaminatie van het werkterrein vermeden moet worden. De hoofdregel is dat steriel terrein niet aangeraakt mag worden met niet-steriel materiaal. Heb je steriele handschoenen aan, dan mag je alleen het steriele materiaal aanraken. Raak je per ongeluk iets anders aan, dan moet je de handschoenen verwisselen voor je verdergaat. Je handen houd je steriel tussen schouder en heuphoogte. Tip Bekijk de ondersteunende filmpjes op YouTube, met als zoekterm: steriel werken. Bekijk het filmpje Steriel werken in de mondzorgpraktijk.

Nadat alles is uitgepakt en op steriele doeken is uitgelegd, wordt in afwachting van de ingreep alles met steriele doeken afgedekt. Vervolgens is het belangrijk dat de assistent eerst een muts opzet en haar handen en armen wast volgens protocol. Vervolgens trekt ze de steriele handschoenen aan.

303 10.10 · Eindopdrachten

? Opdracht 10.44 Oefen het aantrekken van steriele handschoenen. Begin in de ondewijssituatie eerst met huishoudhandschoenen en daarna met echte steriele handschoenen. Maak in groepjes ieder een eigen instructiefilmpje voor de tandartsassistent in opleiding over de thema’s: 5 handen wassen voor het assisteren bij implantologie; 5 steriele handschoenen aantrekken.

De patiënt krijgt anesthesie en tijdens het wachten daarop kan zijn gezicht, rondom de mond, met chloorhexidine worden schoongemaakt. Tevens laat je de patiënt twee minuten spoelen met een chloorhexidine-oplossing 0,12 %. Dit zorgt de eerste uren voor een gering aantal microorganismen in het speeksel van de patiënt. Over de patiënt worden nu steriele doeken gelegd. Op de plaatst waar de implantaten gepland zijn, wordt een incisie gemaakt en het mucoperiost afgeschoven. Ter bepaling van de plaatsen kan een boormal die van tevoren gemaakt is, goed dienst doen. Het bot wordt voorgeboord en het implantaat wordt geplaatst. De mucoperiostale lap wordt teruggelegd en gehecht met niet-resorbeerbare hechtdraad. Na het plaatsen van de implantaten krijgt de patiënt meestal twee recepten mee: één voor pijnstilling en één voor een spoelmiddel. Dit laatste omdat er een week niet gepoetst mag worden. Een informatiefolder is ook handig. 10.9.2 Vrijleggen van ingeheelde implantaten

Nadat de implantaten zijn vastgegroeid, kunnen ze worden opgezocht en gebruikt om er een constructie op te bevestigen. Aan de hand van een eerder gemaakte boormal of röntgenfoto’s worden op de bewuste plaatsen gaatjes in het tandvlees gemaakt. De tijdelijke abutments worden dan zichtbaar. Ze worden eruit gehaald en daarvoor in de plaats komen meestal inheelschroeven. Deze zijn hoger, steken door het tandvlees heen en dienen om de mucosa de kans te geven daar netjes omheen te groeien. Na een week kan de tandarts beginnen met het maken van de suprastructuur. 10.10

Eindopdrachten

Eindopdracht 10.45 Telefoonkaart bij kaakchirurgische problemen Doel van deze opdracht Het creëren van een hulpmiddel (ondersteuning bieden) tijdens een balie- en/of telefoongesprek met de patiënt(en). Het telefoongesprek met een patiënt met een pijnklacht valt in drie fases te verdelen: intake (fase 1), triage (fase 2) en advies (fase 3). De opdracht Je gaat drie telefoonkaarten maken. Eén gaat over zwelling van de kaak, één over een beperkte mondopening en de laatste over een losse tand of kies. Gebruik bij deze opdracht de instructie in bijlage 4 achterin dit boek.

10

304

Hoofdstuk 10 · Assisteren bij kaakchirurgische behandelingen

Werk in groepjes en verdeel de werkzaamheden. Maak eerst voorlopige ontwerpen en vraag daarop feedback aan een ander groepje uit je klas. Verwerk de feedback in de definitieve versies van de telefoonkaarten.

Eindopdracht 10.46

10

Wolter Post ligt wat ontevreden in de stoel. De kies waaruit de vulling is gevallen, blijkt niet meer te redden. De tandarts komt met wat voorstellen over een brug of over een frame, maar Wolter wil alleen topkwaliteit. Zowel qua behandeling als prothetische voorziening wil hij het beste van het beste. Wat is er tegenwoordig allemaal mogelijk? 1. Zet alles op een rijtje wat je als assistent over implantaten moet weten. Denk aan: – indicaties; – contra–indicaties; – behandelprocedure; – onderhoud; – gevolgen bij onvoldoende mondhygiëne; – enzovoort. 2. Is er echt te veel om op te noemen? Maak een opsomming van de laatste ontwikkelingen en inzichten betreffende kronen en bruggen. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van laser, digitale röntgen, cerec en/of digitaal afdrukken. Inventariseer de nieuwe, moderne ontwikkelingen die op je BPV-adres worden toegepast. 3. Moeilijk maar wel een uitdaging. Zoek uit wat de nieuwste ontwikkelingen die jij interessant vindt, moeten gaan kosten.

Eindopdracht 10.47 Instructiefilmpje Maak in groepjes een instructiefilmpje voor de tandartsassistent in opleiding. In het filmpje leggen jullie uit en laten jullie zien hoe je op correcte wijze een anesthesiespuit voor een verdoving in de 48 in elkaar zet. Maak het instructiefilmpje zo volledig mogelijk! Leg stap voor stap uit. Verwerk zoveel mogelijk nuttige tandheelkundige informatie in je filmpje. Werk doelgericht. Maak gebruik van je literatuur. NB: Stel een groep van maximaal vier personen samen. Bespreek de opdracht en verdeel taken. Wie doet wat?

Eindopdracht 10.48 Maak een voorlichtingsfolder voor de patiënt die implantaten krijgt of net heeft gekregen. Bespreek daarin onder andere: Hoe nu verder? Wat kan de patiënt verwachten? Hoe moet de patiënt de implantaten verzorgen?

305

Assisteren bij prothetische behandelingen Samenvatting Hoewel het maken van kronen en bruggen ook wel tot de prothetische tandheelkunde wordt gerekend, spreken we hier van protheses als het uitneembare voorzieningen betreft. In dit hoofdstuk bespreken we het vervaardigen van een kunstgebit (prothese), dat gedeeltelijk (partieel) of volledig kan zijn. Ook frames rekenen we tot de prothetische voorzieningen.

11.1 De volledige gebitsprothese – 306 11.1.1 Zitting 1: voorlopige afdrukken – 306 11.1.2 Zitting 2: definitieve afdrukken – 308 11.1.3 Zitting 3: de beet bepalen – 311 11.1.4 Zitting 4: passen in was – 314 11.1.5 Zitting 5: de prothese plaatsen – 314 11.1.6 Zitting 6: nazorg – 315

11.2 De immediaatprothese – 315 11.3 De overkappingsprothese – 316 11.4 Het klikgebit – 317 11.5 Partiële protheses – 318 11.6 Zelfstandige handeling: Gipsmodellen maken – 319 11.7 Zelfstandige handeling: Individuele lepels maken – 326 11.8 Eindopdrachten – 330

 igitaal aanvullende content D De online versie van dit artikel (7https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_11) bevat aanvullend materiaal, toegankelijk voor daartoe geautoriseerde gebruikers. © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_11

11

306

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

11.1

De volledige gebitsprothese

Prothetische tandheelkunde houdt zich bezig met het herstellen van de kauwfunctie en de esthetiek van het gebit bij patiënten bij wie gebitselementen verloren zijn gegaan. Wanneer alle elementen ontbreken, wordt een volledige prothese vervaardigd. Een partiële prothese vult de ontbrekende gebitselementen in een gedeeltelijk natuurlijke dentitie aan. De tandarts werkt bij het vervaardigen van gebitsprotheses nauw samen met de tandtechnieker. Als tandartsassistent is je voornaamste functie bij prothetisch werk om de juiste instrumenten en materialen klaar te leggen. ? Opdracht 11.1 Doe een onderzoek naar protheses die het hele eigen gebit vervangen. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en van het internet. 5 Welke soorten prothese zijn er die alle natuurlijke elementen vervangen? 5 Wat zijn de verschillen tussen deze protheses? ? Opdracht 11.2 Doe een onderzoek naar protheses die een deel van het eigen gebit vervangen. Maak gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en van het internet. 5 Welke soorten protheses zijn er die een deel van de natuurlijke elementen vervangen? 5 Wat zijn de verschillen tussen deze partiële protheses?

11

Wanneer een patiënt volledig edentaat is, dat wil zeggen tandloos, wordt een volledige prothese gemaakt in de boven- en de onderkaak. Om de protheses goed aan te laten sluiten op de vorm van de kaken worden afdrukken gemaakt. Daarna wordt vastgelegd hoe de kaken ten opzichte van elkaar staan. Voordat de protheses klaar zijn, worden ze eerst gepast in was. In deze pasfase kunnen er nog aanpassingen worden gedaan. Als de patiënt en de tandarts beiden tevreden zijn, wordt de prothese afgemaakt en geplaatst. Meestal krijgt de patiënt zes afspraken om alle stappen die nodig zijn te doorlopen. De zes zittingen worden hierna besproken. 11.1.1 Zitting 1: voorlopige afdrukken

De eerste afdrukken van de kaken worden gemaakt met afdruklepels voor de edentate kaak en alginaat. Hoewel deze confectie-afdruklepels in verschillende maten verkrijgbaar zijn, sluiten ze nooit perfect aan op de kaken. Deze eerste afdrukken worden dan ook beschouwd als voorlopige afdrukken. Om deze reden wordt ook gekozen voor een eenvoudig afdrukmateriaal, namelijk alginaat. Alginaat is relatief goedkoop, makkelijk te verwerken en hard snel uit. Sommige tandartsen maken behalve alginaatafdrukken van de onbetande kaken ook een alginaatafdruk van de buitenzijde van de oude bovenprothese, zodat de tandtechnieker kan zien welke maat, vorm en stand de tanden in de huidige prothese hebben.

307 11.1 · De volledige gebitsprothese

z Instrumenten en materialen bij het maken van voorlopige afdrukken Afdruklepels voor de edentate kaak Deze lepels zijn minder hoog dan lepels voor de betande kaak. Ze zijn geperforeerd om de overmaat aan alginaat af te laten vloeien en om houvast te bieden voor het afdrukmateriaal. De lepels zijn zowel voor de bovenkaak als de onderkaak in verschillende maten te verkrijgen, in metalen en in kunststof uitvoering.

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij het maken van alginaatafdrukken behandeld. Voor het maken van alginaatafdrukken als zelfstandige handeling wordt verwezen naar 7 par. 8.4.4. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Zorg ook voor alginaat in twee juiste porties in mengnappen. z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt naar de behandelstoel hebt begeleid, leg je hem uit wat de behandeling inhoudt en wat hij daarvan kan voelen. Sommige patiënten vinden het volle gevoel bij het maken van een afdruk vervelend. Geef tips hoe de patiënt een kokhalsneiging kan voorkomen. z Stap 3 De juiste afdruklepels zoeken

Om te bepalen wat de juiste maat afdruklepels is, maakt de tandarts gebruik van een mondpasser. Na een blik in de mond kiest hij afdruklepels uit waarvan hij denkt dat ze passen. Vervolgens maakt hij de passer voor de bovenkaak zo breed, dat hij precies om de tuber maxillae past. Door de punten van de passer op het breedste punt distaal in de afdruklepel te houden controleert de tandarts of hij de juiste maat heeft uitgezocht. In de onderkaak houdt hij de punten juist tegen de binnenzijde van de beide trigona retromolare en daarna in het smalste deel dorsaal in de onderlepel. z Stap 4 Afdrukken

Meng nu het alginaat voor de tandarts. Per lepel zijn twee maatlepels voldoende. Het mengen van alginaat wordt uitgebreid besproken in 7 par. 8.4.4. Vul de afdruklepel voor de bovenkaak met afdrukpasta en geef hem aan de tandarts. Neem de afdruk aan wanneer hij klaar is en de tandarts hem uit de mond van de patiënt heeft verwijderd. Herhaal deze procedure voor de onderkaak. z Verschillen tussen afdrukken voor de betande en de onbetande kaak

Aan gipsmodellen voor het vervaardigen van een prothese worden andere eisen gesteld dan aan de werkmodellen die worden vervaardigd bij bijvoorbeeld kroon- en brugwerk. De tandarts wil naast een nauwkeurige weergave van de kaakwallen ook de overgang naar de spieren in de afdruk hebben.

11

308

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

Om de overgang van de kaakwallen naar de spieraanhechtingen goed in de voorlopige afdrukken te krijgen: 5 worden bij het maken van de gebitsafdrukken afdruklepels gebruikt met lage randen; 5 wordt de lip tijdens het positioneren van de gevulde lepel met de vingers van de kaak afgehouden, zodat de afdrukmassa goed in de omslagplooi komt; 5 worden de wangen en lippen gemasseerd tijdens het uitharden van het alginaat. Ook wordt de patiënt gevraagd zijn tong uit te steken. Na het verwijderen van de afdrukken mag de patiënt zijn mond spoelen en kan hij naar huis. z Stap 5 De alginaatafdrukken reinigen en klaarmaken voor verzending

Reinig en desinfecteer de alginaatafdrukken zoals beschreven in 7 par. 8.4.4 en maak ze klaar voor verzending naar het tandtechnisch laboratorium. Vraag op de orderbon om individuele afdruklepels voor de boven- en de onderkaak. ? Opdracht 11.3 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het maken van voorlopige afdrukken? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 11.4 Protocol Zitting 1: voorlopige afdrukken Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

11

Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

11.1.2 Zitting 2: definitieve afdrukken

Op de gipsmodellen uit de voorlopige afdrukken worden individuele afdruklepels gemaakt. Deze afdruklepels zijn gemaakt van kunsthars en sluiten aan op de kaken van de patiënt. z Instrumenten en materialen bij het maken van definitieve afdrukken Stents Op de randen van de individuele lepel worden verwarmde stents aangebracht. Na masseren van de wangen en lippen van de patiënt ontstaat een vloeiende rand ter hoogte van de spierbegrenzing.

309 11.1 · De volledige gebitsprothese

Adhesief De individuele afdruklepel biedt weinig retentie voor het afdrukmateriaal. Daarom wordt de lepel aan de binnenzijde ingesmeerd met een hechtlak om de retentie te vergroten. De adhesief is zelfuithardend.

Elastomeer afdrukmateriaal Elastomeren zijn afdrukmaterialen die worden gebruikt voor precieze afdrukken, zoals de definitieve afdruk voor een gebitsprothese of de spuitafdruk voor een kroon. Elastomeren zijn vormvast en niet gevoelig voor vocht. Voor prothesewerk wordt een vloeibaardere (light) soort gebruikt dan bij kroon- en brugwerk (heavy).

Hierna wordt stapsgewijs het assisteren bij het maken van individuele afdrukken behandeld. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten, materialen en de werkstukken op een logische manier klaar. z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt naar de behandelstoel hebt begeleid, leg je hem uit wat de behandeling inhoudt en wat hij daarvan kan voelen. De stents worden warm op de randen van de indivi­ duele lepels aangebracht. Wanneer het materiaal te heet is, moet de patiënt dat aangeven. Het is niet de bedoeling dat hij zich brandt. Sommige patiënten vinden het volle gevoel bij het maken van een afdruk vervelend. Geef tips hoe de patiënt een kokhalsneiging kan voorkomen. z Stap 3 Randopbouw

Om de prothese tot aan de spier- en weefselbegrenzing te laten lopen worden de randen van de lepels afgevormd met stents. Een staafje stents wordt met een gasvlam warm en plastisch gemaakt en aangebracht op de rand van de individuele lepel (.fig. 11.1). Voordat de lepel in de mond wordt geplaatst, wordt de stent in een kom koud water iets afgekoeld. Na het aanbrengen van de lepel in de mond worden de warme stents in vorm geduwd tot de juiste lengte. Dit kan door de patiënt verschillende bewegingen met zijn mond uit te laten voeren (actieve methode), of door de wangen en lippen te masseren (passieve methode). Ook wordt de patiënt gevraagd zijn tong uit te steken en hem heen en weer te bewegen. Overtollige stents verwijdert de tandarts met een scalpelmesje. z Stap 4 Afdrukken

De individuele lepels zijn niet geperforeerd en bieden weinig houvast voor het afdrukmateriaal. Smeer daarom de binnenzijde en de randen van de individuele lepels in met universele adhesief. Als precisieafdrukmateriaal wordt meestal een dunvloeibare elastomeer gebruikt. Het mengpistool mengt de twee pastacomponenten met elkaar tot een homogene massa. Vul hiermee de afdruklepel. Overhandig deze aan de tandarts. Zet de timer op de juiste uithardingstijd. Wanneer het afdrukmateriaal is uigehard, verwijdert de tandarts de afdruk uit

11

310

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

. Figuur 11.1  Randopbouw met warme stents

de mond. Elastomeren hebben een onaangename smaak. Laat de patiënt daarom zijn mond spoelen met water. Herhaal de procedure voor de andere afdruklepel. Na het verwijderen van de afdrukken mag de patiënt zijn mond spoelen en kan hij naar huis. z Stap 5 De definitieve afdrukken reinigen en klaarmaken voor verzending

11

Reinig en desinfecteer de definitieve afdrukken zoals beschreven in 7 par. 8.4.4 en maak ze klaar voor verzending naar het tandtechnisch laboratorium. Vraag op de orderbon om beetplaten voor de boven- en onderkaak. ? Opdracht 11.5 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het maken van definitieve afdrukken? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 11.6 Protocol Zitting 2: definitieve afdrukken Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

311 11.1 · De volledige gebitsprothese

11.1.3 Zitting 3: de beet bepalen

Op de gipsmodellen uit de definitieve afdrukken worden beetplaten gemaakt. Deze beetplaten zijn gemaakt van kunsthars of thermoplastisch materiaal en zijn voorzien van waswallen. Door de waswallen aan te passen en er markeringen op aan te brengen wordt de manier van dichtbijten vastgelegd en krijgt de tandtechnieker aanwijzingen bij het positioneren van de prothese-elementen. Assistentie bij bepaling van de beet houdt voornamelijk in instrumenten en materialen klaarzetten en het werkstuk verzenden naar het tandtechnisch laboratorium. ? Opdracht 11.7 Doe een onderzoek naar de beetbepaling bij de gebitsprothese. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. Bij het bepalen van de beet houdt de tandarts rekening met: 5 de incisaallijn; 5 de lachlijn; 5 de mediaanlijn; 5 de pupillijn; 5 het vlak van Camper; 5 de beethoogte; 5 de centrale relatie. Leg uit wat deze begrippen betekenen en waarom ze belangrijk zijn voor de functie en esthetiek van de gebitsprothese.

z Instrumenten en materialen bij de beetbepaling Rimformer Met een rimformer die verhit is in een vlam, wordt de waswal evenwijdig gemaakt aan het vlak van camper en de pupillijn.

Beetvork Met de beetvork kan worden gecontroleerd of de waswal van de beetplaat in de bovenkaak evenwijdig loopt aan de pupillijn en het vlak van Camper.

Mondpasser De mondpasser wordt gebruikt om de juiste maat afdruklepels uit te kiezen, maar ook om de verticale kaakhoogte op te meten.

11

312

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

. Figuur 11.2  Controle van de waswal met een beetvork

11

z Assisteren bij beetbepaling

Leg de benodigde instrumenten, materialen en de werkstukken op een logische manier klaar. De tandarts past de beetplaat in de bovenkaak en brengt buccaal zoveel verwarmde rode was aan tot er een mooi lipvulling is ontstaan. Met een wasmes geeft hij de mediaanlijn, de lachlijn en de incisale rand aan op de waswal. Met een verwarmde rimformer maakt hij nu het occlusale vlak evenwijdig aan de pupillijn en het vlak van Camper. Hij controleert of het occlusale vlak de juiste richting heeft met een beetvork (.fig. 11.2). Nu kan de verticale relatie worden bepaald. Met een mondpasser meet de tandarts de rusthoogte op. Van deze hoogte trekt hij 2 à 3 millimeter af en zo komt hij tot de beethoogte. De waswal van de onderbeetplaat wordt op de beethoogte gebracht met een verwarmd wasmes. ? Opdracht 11.8 De beethoogte is de rusthoogte minus de freeway space. Leg uit wat deze begrippen betekenen en waarom deze formule wordt gebruikt bij het bepalen van de verticale relatie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet.

De horizontale relatie kan worden bepaald door: 5 de patiënt te laten slikken en vervolgens dicht te laten bijten; 5 de patiënt de tongpunt achter tegen het palatum te laten leggen en dicht te laten bijten; 5 guided closure; 5 een pijlpuntregistratie.

313 11.1 · De volledige gebitsprothese

. Figuur 11.3  De beet vastleggen met inkepingen in de waswallen

? Opdracht 11.9 Doe een onderzoek naar het bepalen van de horizontale relatie. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat versta je onder guided closure? Hoe wordt dit toegepast bij horizontale beetbepaling? 5 Hoe verloopt een pijlpuntregistratie?

De horizontale relatie kan worden vastgelegd door: 5 op de onder- en bovenwaswal inkepingen te maken waardoor ook buiten de mond de juiste positie ten opzichte van elkaar is terug te vinden (.fig. 11.3); 5 met sneluithardend gips een gipsslot te maken: in beide waswallen worden wiggen uitgesneden die worden opgevuld met gips; 5 met dunvloeibare was een wasbeet op de waswallen te maken; 5 kogeltjes in de onderwaswal aan te brengen en de patiënt dicht te laten bijten in een licht verwarmde bovenwaswal. ? Opdracht 11.10 Doe een onderzoek naar het vastleggen van de relatie bij de beetbepaling. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke methode om de beet vast te leggen is het meest betrouwbaar? Leg uit waarom.

Tot slot worden de kleur en de vorm van de prothesetanden in overleg met de patiënt uitgezocht. Noteer deze gegevens op de orderbon. Vraag op de orderbon voor de volgende zitting om passen in was van de protheses voor de boven- en onderkaak. ? Opdracht 11.11 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor de beetbepaling? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

11

314

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

? Opdracht 11.12 Protocol Zitting 3: beetbepaling Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

11.1.4 Zitting 4: passen in was

In de volgende zitting wordt het kunstgebit gepast in was. Dat wil zeggen dat de protheseelementen in was op een basisplaat worden opgesteld. De esthetiek, beet, occlusie en articulatie worden gecontroleerd. Wanneer zowel de tandarts als de patiënt tevreden zijn met het resultaat, kan de prothese worden geperst. Assistentie bij passen in was bestaat voornamelijk uit instrumenten en materialen klaarzetten en het werkstuk verzenden naar het tandtechnisch laboratorium. Vraag op de orderbon voor de volgende zitting om afmaken van de protheses voor de boven- en onderkaak.

11

? Opdracht 11.13 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het passen in was? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

11.1.5 Zitting 5: de prothese plaatsen

De prothese is klaar en wordt geplaatst bij de patiënt. De tandarts controleert of de beet niet is veranderd tijdens het persen van de prothese. Ook vraagt hij de patiënt of er al pijnlijke plekjes te voelen zijn. Op deze plaatsen wordt de prothese wat ruimer gefreesd. Assistentie bij plaatsing van de prothese bestaat voornamelijk uit instrumenten en materialen klaarzetten en voorlichting geven. Vaak krijgt de patiënt ook nog een informatiefolder mee. ? Opdracht 11.14 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor nazorg bij een nieuwe prothese? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 11.15 Doe een onderzoek naar voorlichting bij de plaatsing van een nieuwe prothese. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na de plaatsing van een nieuwe prothese spitst zich toe op de onderwerpen:

315 11.2 · De immediaatprothese

1. wennen aan de prothese; 2. reiniging van de prothese; 3. pijnklachten. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is.

11.1.6 Zitting 6: nazorg

Enige dagen na plaatsing van de nieuwe prothese bezoekt de patiënt de tandarts voor nazorg. Bij drukplaatsen wordt de prothese beslepen. Ook andere klachten en vragen worden verholpen. Assistentie bij nazorg na plaatsing van een nieuwe prothese bestaat voornamelijk uit instrumenten en materialen klaarzetten. ? Opdracht 11.16 Schrijf voor jezelf op. 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor nazorg na plaatsing van een prothese? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

11.2

De immediaatprothese

Een immediaatprothese wordt gemaakt voor patiënten met een slechte restdentitie. Direct na het extraheren wordt de prothese over de wonden geplaatst. Op deze manier loopt de patiënt geen moment zonder tanden. Na het maken van de definitieve afdruk radeert de tandtechnieker de resterende elementen van de eigen dentitie van het gipsmodel (.fig. 11.4). Op het geradeerde model wordt de prothese gemaakt. Je kunt je voorstellen dat de situatie zoals de tandtechnieker deze heeft gecreëerd op het model niet geheel overeenkomt met de situatie in de mond na extractie. Een immediaatprothese past dus niet perfect na het plaatsen. Ook zal het kaakbot op de plaatsen van de extractiewonden slinken waardoor er ruimte onder de prothese komt. Het kunstgebit zal los gaan zitten. Meestal wordt de immediaatprothese daarom na enige maanden gerelined, of er wordt een geheel nieuwe prothese gemaakt. Een immediaatprothese wordt om deze reden ook wel een noodprothese genoemd. z Procedure immediaatprothese vervaardigen

De procedure komt in grote lijnen overeen met die voor het maken van een volledige prothese. Het aantal zittingen is afhankelijk van het aantal elementen dat immediaat vervangen moet worden. Heeft de patiënt nog veel eigen elementen en ligt de beet nog vast, dan kan volstaan worden met een wasbeet in plaats van een beetbepaling met beetplaten. Dit wordt dan gedaan in de zitting waarin ook de definitieve afdrukken worden gemaakt. Passen in was is ook niet mogelijk wanneer er veel eigen tanden en kiezen zijn. In de zitting waarin de prothese wordt geplaatst, wordt extra tijd gereserveerd voor de extracties.

11

316

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

. Figuur 11.4  Geradeerd gipsmodel

11

? Opdracht 11.17 Doe een onderzoek naar voorlichting bij het plaatsen van een immediaatprothese. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na extracties en plaatsing van de immediaatprothese spitst zich toe op de onderwerpen: 5 wennen aan de prothese; 5 reiniging van de prothese; 5 verdoving; 5 klachten aan de prothese; 5 complicaties voorkomen; 5 pijnbestrijding. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is.

11.3

De overkappingsprothese

Wanneer een gebitselement wordt geëxtraheerd zal de tandkas resorberen. De resorptie van de kaakwal gaat in het eerste half jaar na de extractie het snelst, maar gaat daarna in een langzamer tempo levenslang door. Bij een volledig edentate patiënt zal de retentie van vooral de onderprothese steeds minder worden. Om de hoogte van het kaakbot lokaal te behouden kan gekozen worden voor een overkappingsprothese. Er worden endodontische behandelingen gedaan in gebitselementen die strategisch liggen, meestal zijn dit de 33 en de 43. De elementen worden vervolgens met een lange, cilindervormige diamantboor in de airrotor tot op het tandvleesniveau afgeslepen. Dit noemen we decapiteren. De achtergebleven wortels garanderen het behoud van kaakbot. De volledige prothese valt over de gedecapiteerde elementen heen en noemen we een overkappingsprothese.

317 11.4 · Het klikgebit

z Procedure vervaardigen overkappingsprothese

De procedure komt overeen met die voor het maken van een volledige prothese. Alvorens de prothese te vervaardigen worden de endodontische behandelingen uitgevoerd. Het decapiteren wordt voor de definitieve afdrukken gedaan of (in geval van een gedeeltelijk immediate prothese) bij het plaatsen van de prothese. ? Opdracht 11. 18 De heer Van der Woude is nog kwiek voor zijn leeftijd (72). Zijn verstand functioneert nog prima, al gaan zijn gehoor en zijn lijf wat achteruit. Zijn ondergebit is niet meer wat het geweest is. De tandarts adviseert de heer Van der Woude een immediate overkappingsprothese. De patiënt heeft nog een 37 en een onderfront van de 33 tot en met de 43. Maak een behandelplan (inclusief data voor de afspraken, waarbij je rekening houdt met techniekwerk). Neem in je plan mee: endo’s aan elementen 33 en 34 en decapiteren. Extractie van de 31, 32, 41 en 42. En de volledige stappen van een immediate overkappingsprothese. Wat is een logische volgorde? Bespreek dit met medeleerlingen, nadat je een plan hebt opgesteld.

11.4

Het klikgebit

Bij een volledig edentate patiënt zal de retentie van vooral de onderprothese steeds minder worden door resorptie van de kaakwal. Wanneer de patiënt problemen krijgt met de functie van zijn kunstgebit biedt een klikgebit een goede oplossing. Hiertoe worden op strategische plaatsen in de kaak twee tot vier implantaten geplaatst door de MKA-chirurg of de tandarts-implantoloog. Als de implantaten enige maanden zijn ingegroeid, wordt hier een mesostructuur op geplaatst. Dit kan een steg zijn of drukknoppen. In het klikgebit worden klemmen geplaatst die op de mesostructuur vastklikken. z Procedure vervaardigen klikgebit

De procedure komt grotendeels overeen met die voor het maken van een volledige prothese. In de definitieve afdruk worden ook de implantaten afgedrukt. De afdekschroeven worden hiertoe van de implantaten afgeschroefd en er worden afdrukposts geplaatst. Deze verlengstukken van de implantaten zijn voorzien van retentiegroeven. Hierdoor blijven ze in de afdruk zitten. In het tandtechnisch laboratorium worden hier implantaatanalogen op bevestigd die in het gipsmodel worden gegoten. Op dit gipsmodel met implantaatanalogen worden zowel de mesostructuur als de protheses vervaardigd. ? Opdracht 11.19 Doe een onderzoek naar het klikgebit. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. Een klikgebit wordt op een mesostructuur in de mond vastgeklikt. Leg uit: 5 wat implantaten zijn; 5 wat je verstaat onder een mesostructuur en welke soorten mesostructuren er zijn; 5 hoe de prothese wordt bevestigd op de mesostructuur; 5 hoe de procedure voor het maken van de definitieve afdruk verloopt en welke materialen en instrumenten hierbij nodig zijn.

11

318

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

. Figuur 11.5  Kunsthars plaatprothese en frameprothese

11

? Opdracht 11.20 Doe een onderzoek naar voorlichting bij het plaatsen van een klikgebit. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het plaatsen van een nieuwe prothese spitst zich toe op de onderwerpen: 5 wennen aan de prothese; 5 reiniging van de prothese en de mesostructuur; 5 pijnklachten. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is.

11.5

Partiële protheses

Wanneer een patiënt gedeeltelijk edentaat is, kan gekozen worden voor vaste constructies, zoals bruggen of implantaten, om de diastemen op te vullen. Als de patiënt dat niet wil, of als de restdentitie daar niet geschikt voor is, kan gekozen worden voor een partiële prothese. Dit kan zijn een kunsthars plaatprothese of een frameprothese (.fig. 11.5). z Procedure vervaardigen van een kunsthars plaatprothese

De procedure komt in grote lijnen overeen met die voor het maken van een volledige prothese. Het aantal zittingen is afhankelijk van het aantal elementen dat vervangen moet worden. Soms is er slechts een afdruk nodig. Heeft de patiënt nog veel eigen elementen en ligt de beet nog vast, dan kan volstaan worden met het maken van een wasbeet in plaats van beetbepaling met beetplaten. Dit wordt dan gedaan in de zitting waarin ook de definitieve afdrukken worden gemaakt. z Procedure vervaardigen van een frameprothese

De procedure komt in grote lijnen overeen met die voor het maken van een volledige prothese. De occlusale steunen van een frameprothese verzinken in steunfossae, die de tandarts in het glazuur van de pijlerelementen slijpt. Een ontwerp voor het metalen frame en de plaats van de steunfossae wordt door de tandtechnieker op het voorlopige gipsmodel bepaald.

319 11.6 · Zelfstandige handeling: Gipsmodellen maken

Heeft de patiënt nog veel eigen elementen en ligt de beet nog vast, dan kan volstaan worden met het maken van een wasbeet in plaats van beetbepaling met beetplaten. Dit wordt dan gedaan in de zitting waarin ook de definitieve afdrukken worden gemaakt. In de volgende zitting wordt het frame gepast en de beet bepaald met de waswal die op het metalen frame is geplaatst. ? Opdracht 11.21 Doe een onderzoek naar partiële protheses. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat versta je onder een kunsthars plaatprothese? 5 Hoe zit een kunsthars plaatprothese bevestigd in de mond? 5 Wat versta je onder een frameprothese? 5 Hoe zit een frameprothese bevestigd in de mond? 5 Wat zijn de voor- en nadelen van de verschillende partiële protheses? ? Opdracht 11.22 Arme meneer Wickes! De 15, 16 en de 26 zijn niet meer te redden. Wat nu? Er wordt gekozen voor een frame. Maak een behandelplan (inclusief data voor afspraken, waarbij je rekening houdt met techniekwerk) voor de extractie van genoemde elementen en de plaatsing van een frame.

? Praktijkopdracht 11.23 Assisteren bij uitbreiden frame Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Anneke van der Wal

leeftijd

62 jaar

geslacht

vrouw

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Mevrouw Van der Wal’s kies linksboven staat los. Ze wil hem er graag uit hebben. Daarna wil ze dit element graag bijgeplaatst hebben aan haar bestaande frame. Tref voorbereidingen om element 27 bij te plaatsen aan haar frameprothese.

11.6

Zelfstandige handeling: Gipsmodellen maken

Gipsmodellen worden gebruikt als studiemodellen om bijvoorbeeld een behandelplan op te stellen, als werkmodellen waar een werkstuk op wordt vervaardigd, of als tegenmodel. Het zijn uitgietingen van afdrukken van het gebit of de kaakwallen van de patiënt. Bij precieze werkstukken, zoals bij kroon- en brugwerk, wordt een elastomeer gebruikt als afdrukmateriaal. De afdruk wordt in het tandtechnisch laboratorium uitgegoten met een harde gips die onder vacuüm wordt gemengd. Bij eenvoudige werkstukken voldoet een alginaatafdruk, die wordt uitgegoten in een minder harde gipssoort.

11

320

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

Het meest gebruikte modelmateriaal in de tandheelkunde is gips. Afhankelijk van de manier waarop het poeder is gemaakt, kan men de gipssoorten maken met verschillende eigenschappen: 5 Modelgips (gewoon gips) is middelmatig hard en hardt redelijk snel uit. 5 Hardgips is aanzienlijk harder dan modelgips, maar hardt iets langzamer uit, waardoor het veel gebruikt wordt voor modellen waarop een prothese moet worden gemaakt. 5 Steengips (stone) is een zeer harde gipssoort doordat er harde kunststoffen aan zijn toegevoegd. Het is zeer geschikt voor modellen voor kroon- en brugwerk. 5 Afdrukgips is een zeer zachte en breekbare gipssoort met een bijzonder snelle uitharding. Het werd vroeger gebruikt om afdrukken in de mond te maken (vandaar de uitdrukking gips happen). De fabrikanten voegen kleurstoffen toe om de verschillende gipssoorten van elkaar te kunnen onderscheiden en om de details op een model beter tot hun recht te laten komen. z Instrumenten en materialen bij het maken van gipsmodellen Gips Gips is verkrijgbaar in verschillende hardheden en uithardingssnelheden. Het is een poeder dat na menging met water uithardt en gebruikt wordt om afgietsels te maken.

11

Kleine spatel en gipsspatel Voor het vullen van een gebitsafdruk met gips wordt eerst een kleine spatel gebruikt en vervolgens een grote.

Triltafel Door een gipsmengsel in een nap of afdruk tegen een triltafel aan te houden ontsnappen luchtbellen naar het oppervlak. Het uithardingsproces wordt door de trillingen versneld. De triltafel heeft vaak meerdere trilstanden.

Gipsmes Een gipsmes is een grof instrument waarmee overmaat aan gips weggesneden kan worden en de afdruklepel van een gipsmodel geheveld kan worden.

Wasmes Met een wasmes kun je onder meer de afdruklepel van een gipsmodel afhevelen (met de bolle zijde).

321 11.6 · Zelfstandige handeling: Gipsmodellen maken

Gipstrimmer Met dit apparaat worden de gipsmodellen bijgeslepen.

Hierna wordt stapsgewijs behandeld hoe je gipsmodellen maakt. We gaan ervan uit dat je alginaatafdrukken van een betande boven- en onderkaak uit wilt gieten en deze in occlusie wilt slijpen. z Stap 1 Materialen klaarleggen

Leg de benodigde instrumenten en materialen overzichtelijk klaar. Zet een afgemeten hoeveelheid gipspoeder en koud water klaar volgens de mengverhouding die de fabrikant vermeldt, bijvoorbeeld 100 g gips met 30 ml water. Omdat gips makkelijk vocht uit de omgeving opneemt, moet de voorraadbus direct na het doseren gesloten worden. z Stap 2 Gips mengen

Desinfecteer de gebitsafdruk en spoel hem schoon onder de kraan. Sla achtergebleven water boven de wasbak uit de afdruk. Doe het water in een mengnap en strooi het gipspoeder erbij. Hierna laat je het mengsel twintig seconden staan, zodat het gipspoeder het water op kan nemen. Meng nu het gips gedurende dertig seconden door het mengsel krachtig tegen de wand van de nap te spatelen. Er moet een homogene massa ontstaan. Hoe langer je mengt, hoe sneller het uithardingsproces op gang komt, dus spatel niet langer dan nodig. Zet de triltafel aan in een hoge trilstand. Houd de nap met gips nu stevig op de triltafel geduwd om luchtbellen te helpen ontsnappen. Doe ook dit weer niet te lang. Meng tot er geen klontjes meer in het gips zitten. z Stap 3 De afdruk vullen

Zet de triltafel op de laagste trilstand. Pak de afdruk in je linkerhand (wanneer je rechts bent uiteraard in je rechterhand) en houd de lepel naar mesiaal gekanteld tegen de triltafel met het handvat tegen de bodemplaat. Neem met de kleine spatel in je andere hand een kleine hoeveelheid gips op. Laat het gips langzaam van dorsaal naar mesiaal in de afdruk vloeien (.fig. 11.6). Eerst in de ene kaakhelft en vervolgens in de andere kaakhelft. Wanneer je dit in een betande situatie niet langzaam genoeg doet, sluit je bellen in de kauwvlakken van de elementen in. Keer de afdruk nu andersom en tril het grootste deel van het gips weer uit de afdruk, zodat er een dunne laag gips achterblijft. Een andere manier is om met een paar ferme tikken tegen de rand van de prullenbak het grootste deel van het gips weer uit de afdruk te slaan. Controleer of je geen belletjes in het gips ziet. Draai de afdruk weer om en vul nu de tandboog in een sneller tempo met gips. Neem tot slot met de gipsspatel grotere hoeveelheden gips op om de afdruk tot de rand op te vullen. Neem de afdruk van de triltafel en leg hem met het gips naar boven op een tissue. Breng verspreid drie kegeltjes gips aan. De kegeltjes zorgen later voor houvast voor de gipsvoet (.fig. 11.7). z Stap 4 Een gipsvoet maken

Nadat het gips in de afdruk is uitgehard, maak je er een gipsvoet aan. Maak hiervoor een tweede portie gips aan. Spatel het gipsmengsel in een bergje op een stuk papier. Druk nu de afdruk met een licht trillende beweging op de voet. Houd hierbij de lepel parallel aan het werkblad. Smeer nu met het gipsmes het gips tegen de afdruk aan, zodat de omslagplooi aan

11

322

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

. Figuur 11.6  Laat een kleine hoeveelheid gips vanaf dorsaal in de afdruk lopen

11

. Figuur 11.7  De afdruk met drie kegeltjes voor retentie

alle kanten twee à drie millimeter in het gips zit (.fig. 11.8). Verwijder bij een onderafdruk linguaal het overtollige gips met een spatel. Als het gips iets harder is geworden en niet meer indrukbaar is, pak je de afdruk met een draaiende beweging van het papier. Met het gipsmes schraap je de voet voorzichtig halfrond vast. z Stap 5 Het gipsmodel uit de afdruk nemen

Het uitharden van het gips is een chemisch proces waarbij warmte vrijkomt. Je kunt dit voelen door je hand tegen het gips te houden. Wanneer het model volledig is afgekoeld, is het voldoende hard en kan het uit de afdruk worden verwijderd. Meestal is dit na ongeveer veertig minuten. Verwijder de alginaatafdruk altijd dezelfde dag. Doe je dit niet, dan droogt de alginaat uit en is de afdruk moeilijk van het model af te krijgen. Plaats voor het verwijderen van de afdruk een gipsmes tussen de afdruklepel en het gips. Draai het gipsmes nu voorzichtig, waarbij de lepel door de wrikkende werking iets omhoog komt (.fig. 11.9). Herhaal dit rondom de afdruklepel net zolang tot de afdruk helemaal los is van het model en afgenomen kan worden.

323 11.6 · Zelfstandige handeling: Gipsmodellen maken

. Figuur 11.8  Afdruk met gipsvoet

. Figuur 11.9  De afdruklepel opwippen met een gipsmes

z Stap 6 De gipsmodellen bijslijpen

Met een gipstrimmer beslijp je nu de gipsmodellen. Laat altijd ruim stromend water over de slijpschijf lopen. Gebruik weinig kracht wanneer je het model tegen de diamantschijf duwt. 1. Eerst slijp je de bovenzijde van het bovenmodel evenwijdig aan het occlusale vlak, waarbij je een voethoogte van twee à vier cm hoogte overhoudt. 2. Leg nu de bovenzijde van het model op de trimtafel en slijp de achterzijde van het model loodrecht op de middellijn van het palatum. Zorg dat de tuber maxillae aan beide zijden tot 1 mm in de omslagplooi in het model blijft staan. 3. Beslijp nu de zijkanten van het model, gebruikmakend van de hulplijnen op de trimtafel onder een hoek van 60°. Beslijp de voorzijde in de frontregio op dezelfde manier onder een hoek van 30° ten opzichte van de achterzijde. Tot slot slijp je facetten ter hoogte van de achterste molaren onder een hoek van 115° ten opzichte van de achterzijde (.fig. 11.10).

11

324

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

. Figuur 11.10  Beslepen bovenmodel

11

. Figuur 11.11  Beslepen ondermodel

4. Plaats de modellen nu met de wasbeet in occlusie en plaats de bovenzijde van het bovenmodel op de trimtafel. Slijp de achterzijde van het ondermodel nu gelijk met de achterzijde van het bovenmodel. 5. Kantel de beide modellen in occlusie op de achterzijde en slijp de onderzijde van het ondermodel parallel aan de bovenzijde van het bovenmodel. 6. Slijp nu de zijkanten van het ondermodel gelijk met de facetten van het bovenmodel. NB: Doe dit niet in de frontregio. In plaats van twee facetten, slijp je het model hier rond (.fig. 11.11). Als je de modellen juist hebt beslepen, vallen ze in maximale occlusie in elkaar wanneer je de modellen zonder wasbeet op hun rug op het tafelblad legt en naar elkaar toeschuift. Ook wanneer je ze op de zijkant legt, blijven de modellen in occlusie (.fig. 11.12).

325 11.6 · Zelfstandige handeling: Gipsmodellen maken

. Figuur 11.12  Modellen in occlusie

Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over het maken van gipsmodellen. 7Video Gipsmodel vervaardigen

? Opdracht 11.24 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het maken van gipsmodellen? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 11.25 Fotokaart Gipsmodellen maken Doel van deze opdracht Een fotokaart die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Gebruik hierbij de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan. ? Praktijkopdracht 11.26 Maak bij een klasgenoot een volledige alginaatafdruk van de onder- en de bovenkaak. Werk volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. Giet de afdrukken uit in gips en slijp ze in occlusie. Maak beiden een keer een gipsmodel van de onder- en de bovenkaak. Gebruik bij de beoordeling bijlage 7 en bijlage 8.

11

326

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

11.7

Zelfstandige handeling: Individuele lepels maken

Beginmodellen en studiemodellen worden gemaakt met confectie-afdruklepels. Dit zijn standaard fabriekslepels. Hoewel deze lepels in verschillende maten te verkrijgen zijn, vallen ze ruim over de kaak of het gebit van de patiënt. Voor werkstukken die meer precisie vereisen, worden daarom op de beginmodellen individuele lepels gemaakt. Denk hierbij aan werkstukken als protheses en kroon- en brugwerk. Omdat een individuele lepel beter aansluit op de mondsituatie, is een dunnere laag afdrukmateriaal nodig, die bovendien gelijkmatiger over de lepel verdeeld is. Dit voorkomt vervorming en zorgt dus voor een betere pasvorm van het werkstuk. z Instrumenten en materialen bij het maken van individuele lepels Lichtuithardende kunstharsplaten Deze platen zijn plastisch tot ze worden uitgehard met ultraviolet licht. Er zijn platen verkrijgbaar voor de boven- en voor de onderkaak.

Lichtpolymerisatieapparaat In dit “oventje” kunnen werkstukken worden geplaatst om onder invloed van ultraviolet licht uit te harden.

11

Wasmes en Ash 6 Een wasmes is koud te gebruiken om was weg te snijden, of verhit om was weg te smelten of te verwarmen.

Techniekfrees Voor de grove afwerking van kunsthars van een individuele lepel of prothese.

Techniekrubber Voor de fijne afwerking van de kunstharslepel.

327 11.7 · Zelfstandige handeling: Individuele lepels maken

7

5 3 2 1 5 6

8 10 13

4

. Figuur 11.13  Schematische weergave van de edentate bovenkaak

Hierna wordt stapsgewijs behandeld hoe je individuele lepels maakt. We gaan ervan uit dat je individuele lepels wilt maken voor onbetande kaken. z Stap 1 Materialen klaarleggen

Leg de benodigde instrumenten en materialen overzichtelijk klaar. Controleer of er geen bellen of bolletjes op de gipsmodellen zitten. ? Opdracht 11.27 Om gipsmodellen goed te kunnen afwerken en beoordelen is een goede kennis van de anatomische structuren, die we aan de meeste modellen kunnen waarnemen, noodzakelijk. In .fig. 11.13 zijn de belangrijkste structuren van de bovenkaak weergegeven. Neem het boek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten erbij en benoem de structuren 1 tot en met 13. ? Opdracht 11.28 Om gipsmodellen goed te kunnen afwerken en beoordelen is een goede kennis van de anatomische structuren, die we aan de meeste modellen kunnen waarnemen, noodzakelijk. In .fig. 11.14 zijn de belangrijkste structuren van de onderkaak weergegeven. Neem het boek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten erbij en benoem de structuren 1 tot en met 11.

z Stap 2 Begrenzing markeren

Geef met een potlood de begrenzing van de individuele lepel op het gipsmodel aan. Let erop dat je de frenula voldoende bewegingsruimte geeft. 5 De randbegrenzing van de individuele onderlepel moet eindigen op een à twee millimeter boven het diepste punt van de omslagplooi en linguaal boven de linea mylohyoidea. De afdruklepel wordt dus feitelijk te kort. De tandarts zal de rand met stents verlengen voordat hij de definitieve afdruk maakt.

11

328

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

8

9

10 6

4 5

2

3

1

11

7

. Figuur 11.14  Schematische weergave van de edentate onderkaak

11

. Figuur 11.15 Randbegrenzing

5 De randbegrenzing van de individuele bovenlepel moet eindigen op de A-lijn en een à twee millimeter boven het diepste punt van de omslagplooi. De A-lijn loopt van de incisura pterychopalatina links een millimeter achter de foveae palatinae langs naar de incisura pterychopalatina rechts (.fig. 11.15). ? Praktijkopdracht 11.29 Teken met een potlood de randbegrenzing van de lepel op de gipsmodellen en markeer de volgende anatomische structuren. Onderkaak: 5 trigonum retromolare 5 frenulum linguae 5 frenulum buccae

329 11.7 · Zelfstandige handeling: Individuele lepels maken

. Figuur 11.16  Individuele lepel

5 frenulum labii inferioris 5 linea mylohyoidea Bovenkaak: 5 frenulum labii superioris 5 frenulum buccae 5 tuber maxillae 5 rugae palatinae 5 incisura pterychopalatina 5 foveae palatinae Zoek de anatomische structuren op in je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en op het internet.

z Stap 3 Kunsthars aanbrengen en modelleren

De lappen lichtuithardende kunsthars zijn verkrijgbaar voor de bovenkaak en onderkaak. Ze zitten in een zwarte doos die direct na het uitnemen van een lap weer gesloten moet worden om uitharden van de voorraad onder invloed van licht te voorkomen. Bescherm jezelf met een mond-neusmasker en handschoenen bij het verwerken van de kunsthars. Wanneer de kunsthars nog niet is uitgehard, bevat hij monomeren waarvoor je een allergie kunt opbouwen. Leg de lap plastische kunsthars op het gipsmodel. Duw het nu voorzichtig om de kaakwallen heen. Let erop dat de dikte van de kunsthars niet afneemt. Kort met een wasmes de randen in tot de markering van de randbegrenzing. Gebruik de afgesneden kunsthars om een handgreep mee te kneden. Plaats de handgreep op de lepel ter plaatse van het onderfront. Boetseer de rand op de afdruklepel. De handgreep moet eerst twee centimeter verticaal omhoog lopen en vervolgens naar voren. Het einde maak je plat voor een goede houvast. z Stap 4 Uitharden

Plaats de lepel op het model in het lichtpolymerisatieapparaat. Plaats eventueel een steuntje onder het handvat om ervoor te zorgen dat het niet inzakt. Laat de lepel minimaal vijf minuten uitharden. Neem de individuele lepel van het model en leg hem op zijn kop nogmaals vijf minuten in het lichtpolymerisatieapparaat. z Stap 5 Afwerken

Rond met een techniekfrees in het techniekhandstuk de randen van de individuele lepel af. Maak de randen en de lepel eventueel glad met een techniekrubber (.fig. 11.16).

11

330

Hoofdstuk 11 · Assisteren bij prothetische behandelingen

Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over het maken van individuele lepels. 7 Video Individuele lepel vervaardigen

? Opdracht 11.30 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het maken van individuele lepels? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 11.31 Fotokaart Individuele lepels maken Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Gebruik hierbij de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan.

11

? Praktijkopdracht 11.32 Maak een individuele lepel voor de edentate onder- en bovenkaak. Gebruik bij de beoordeling bijlage 9.

11.8

Eindopdrachten

Eindopdracht 11.33 Mevrouw Braaksma is bij jullie solopraktijk onder behandeling voor het plaatsen van een overkappingsprothese. De elementen 13 en 23 zijn nog vitaal en worden endodontisch behandeld. De preparatie wordt gevuld met composiet. Enige tijd later wordt de prothese in de bovenkaak geplaatst. Daarbij worden de elementen 11, 12, 21, 22 geëxtraheerd en de elementen 13 en 23 gedecapiteerd. Mevrouw Braaksma heeft al een plaatje in de bovenkaak en een frame prothese in de onderkaak. Maak een verslag. 1. Leg materialen klaar voor de behandeling(en). Maak foto’s per behandeling en plaats deze in je verslag. Benoem daarbij welke materialen je hebt klaargelegd. 2. Assisteer bij de behandeling(en). Beschrijf in je verslag hoe dat ging. 3. Schrijf op wat je mevrouw Braaksma vertelt over hoe ze met haar prothese moet omgaan en wat ze verder moet weten nu ze een volledige prothese gaat dragen.

331 11.8 · Eindopdrachten

Eindopdracht 11.34 In tweetallen maken jullie een muurkrant over het thema prothetiek. Deze muurkrant moet gaan over: 5 partiële protheses (plaatje/frame); 5 volledige protheses (immediaat/overkapping). Vermeld per onderwerp de behandelstappen, hoeveel dagen nodig zijn voor techniek en de kosten. Hang de muurkranten op en vergelijk ze met elkaar. Wat zijn de verschillen?

Eindopdracht 11.35 Telefoonkaart bij prothetische problemen Doel van deze opdracht Het creëren van een hulpmiddel (ondersteuning bieden) tijdens een balie- en/of telefoongesprek met de patiënt(en). Het telefoongesprek met een patiënt met een pijnklacht valt in drie fases te verdelen: intake (fase 1), triage (fase 2) en advies (fase 3). De opdracht Je maakt bij dit thema één telefoonkaart volgens de instructie bij de klacht: Prothesebreuk. Gebruik daarbij de instructie in bijlage 4 achterin dit boek. Werk in groepjes en verdeel de werkzaamheden. Maak eerst een voorlopig ontwerp en vraag daarop feedback aan een ander groepje uit je klas. Verwerk de feedback in de definitieve versie van de telefoonkaart.

11

333

Assisteren bij orthodontische behandelingen Samenvatting Iedereen kent in zijn omgeving wel iemand die een beugel heeft. Zo’n orthodontische behandeling is gespecialiseerd werk waarvoor veel kennis en inzicht nodig is. Hoewel tegenwoordig ook voor volwassenen orthodontisch veel mogelijk is, zijn het vooral kinderen die deze behandeling ondergaan. Het is onmogelijk in kort bestek alle behandelingsmethoden uit te leggen. Alleen een paar grote lijn zullen we behandelen.

12.1 De orthodontische behandeling – 334 12.2 Onderzoek – 335 12.2.1 Anamnese – 335 12.2.2 Extraoraal onderzoek – 335 12.2.3 Modelonderzoek – 335 12.2.4 Röntgendiagnostiek – 337

12.3 De actieve behandelfase – 337 12.3.1 Behandeltijdstip – 338 12.3.2 Orthodontische apparatuur – 339 12.3.3 Assisteren bij de orthodontische behandeling – 339

12.4 De retentiefase – 357 12.4.1 Assisteren bij het plaatsen van een retentiespalk – 358 12.4.2 Assisteren bij het verwijderen van vaste apparatuur – 360 12.4.3 Extra retentieapparatuur – 362 12.4.4 Nacontrole – 363

12.5 Eindopdrachten – 363  igitaal aanvullende content D De online versie van dit artikel (7https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_12) bevat aanvullend materiaal, toegankelijk voor daartoe geautoriseerde gebruikers. © Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7_12

12

334

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

12.1

De orthodontische behandeling

Orthodontie is het vakgebied binnen de tandheelkunde dat zich bezig houdt met de groei en ontwikkeling van het tand-kaakstelsel. Het is gericht op verbeteren van de kauwfunctie en de esthetiek van het gebit bij: 5 tandstandafwijkingen; 5 kaakstandafwijkingen; 5 combinaties van tand- en kaakstandafwijkingen. Hoewel orthodontische afwijkingen veel voorkomen, zijn ze zelden beperkt tot de kauwfunctie. De meeste orthodontische behandelingen worden dan ook om voornamelijk esthetische redenen gedaan. Een belangrijke oorzaak van orthodontische afwijkingen is erfelijkheid. Je erft de afwijkingen van je ouders. Andere oorzaken zijn: 5 gewoonten als duimzuigen en mondademhaling; 5 trauma aan het gebit; 5 prematuur verlies van melkelementen; 5 aangeboren afwijkingen als boventallige en agenetische elementen, maar ook schisis.

12

? Opdracht 12.1 Doe een onderzoek naar tand- en kaakstandsafwijkingen. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke tandstandafwijkingen komen regelmatig voor? Noem zowel de Latijnse benaming als de omschrijving in het Nederlands. 5 Welke kaakstandafwijkingen komen voor? Denk hierbij aan de sagitale, transversale en verticale afwijkingen. 5 Welke negatieve gevolgen kunnen tand- en kaakstandafwijkingen hebben voor de patiënt? ? Opdracht 12.2 Doe een onderzoek naar orthodontische afwijkingen in relatie met duimzuigen. 5 Welke orthodontische afwijkingen ontstaan door duimzuigen en mondademhaling? ? Opdracht 12.3 Een patiëntje van zeven jaar oud heeft een grote caviteit in de 75 en er zit buccaal ook een abces. De kies moet worden geëxtraheerd. 5 Welke gevolgen heeft de premature extractie van de 75 op termijn voor de stand van het blijvende gebit?

De orthodontische behandeling verloopt in drie fases, die we hierna bespreken: 5 de onderzoeksfase; 5 de actieve behandelfase; 5 de retentiefase.

335 12.2 · Onderzoek

12.2

Onderzoek

Er is een grote variëteit aan orthodontische afwijkingen die alle hun eigen behandelmethode vereisen. Om de juiste diagnose te kunnen stellen is een uitgebreid vooronderzoek nodig. Het orthodontische vooronderzoek bestaat uit: 5 algemene en medische anamnese; 5 extraoraal onderzoek; 5 modelonderzoek; 5 röntgendiagnostiek. Aan de hand van de diagnose wordt een behandelplan opgesteld. Dit wordt met de patiënt (en de ouders) besproken. Indien zij akkoord gaan met het plan en de bijbehorende kostenraming, wordt het behandeltraject ingezet. 12.2.1 Anamnese

Bij het afnemen van de anamnese wordt niet alleen gevraagd naar de tandheelkundige geschiedenis, maar ook naar de medische historie en naar de persoonlijke omstandigheden. ? Opdracht 12.4 Doe een onderzoek naar de anamnese voor orthodontische behandeling. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke vragen worden gesteld tijdens het afnemen van de algemene en medische anamnese voor een orthodontisch onderzoek?

12.2.2 Extraoraal onderzoek

Tijdens het extraorale onderzoek wordt het gezicht van de patiënt onderzocht op verhoudingen, vorm en symmetrie. Een orthodontische behandeling heeft namelijk ook invloed op het gelaat. Deze gelaatsanalyse wordt gedaan aan de hand van gestandaardiseerde lichtfoto’s (.fig. 12.1). De lichtfoto’s bestaan uit gelaatsfoto’s en mondfoto’s. Deze worden gemaakt door de (orthodontie)assistent. De volgende lichtfoto’s worden in ieder geval gemaakt: 5 twee gezichtsfoto’s en face (vooraanzicht) lachend en met gesloten lippen; 5 gezichtsfoto en profil (zijaanzicht); 5 twee frontfoto’s in maximale occlusie en in end-to-end beet; 5 twee laterale foto’s van de occlusie links en rechts; 5 twee occlusale foto’s van de boven- en ondertandboog. 12.2.3 Modelonderzoek

Om een goede diagnose te kunnen stellen worden er gipsmodellen vervaardigd aan de hand van gebitsafdrukken en een eenvoudige wasbeet (zie 7 par. 8.4.4). Aan orthodontische studiemodellen worden andere eisen gesteld als aan de werkmodellen die worden vervaardigd bij

12

336

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

. Figuur 12.1  Gestandaardiseerde lichtfoto’s

12

. Figuur 12.2 Afdruklepels. a Met extra hoge randen. b Opgebouwd met een wasrand

bijvoorbeeld kroon- en brugwerk. De orthodontist wil naast een nauwkeurige weergave van de gebitselementen ook het kaakbot en de occlusie kunnen beoordelen. z Verschillen tussen reguliere en orthodontische gebitsafdrukken

Om de kaak zichtbaar te maken moet de omslagplooi diep in de afdruk staan. Om dit te bereiken: 5 worden voor de gebitsafdrukken afdruklepels gebruikt met extra hoge randen, of worden de randen van reguliere afdruklepels opgebouwd met was (.fig. 12.2); 5 wordt een overmaat aan alginaat gebruikt; 5 wordt de lip tijdens het positioneren van de gevulde lepel met de vingers van de kaak afgehouden, zodat de afdrukmassa goed in de omslagplooi komt; 5 worden de wangen en lippen niet gemasseerd tijdens het uitharden van het alginaat. Evenmin wordt de patiënt gevraagd zijn tong uit te steken.

337 12.3 · De actieve behandelfase

. Figuur 12.3  Orthodontische studiemodellen. a Vanaf occlusaal. b Vanaf lateraal

Het tandtechnisch laboratorium giet de afdrukken vervolgens uit in gips. Soms worden de studiemodellen gezeept voor een mooie glanzende afwerking. De beide modellen worden met de wasbeet ertussen getrimd (.fig. 12.3). Wanneer je de gipsmodellen hierna beide met de achterzijde op een vlakke ondergrond legt, kun je ze over hun ruggen in de juiste occlusie schuiven. Dit kan ook over de distovestibulaire en de vestibulaire trimvlakken. 12.2.4 Röntgendiagnostiek

Ten bate van het onderzoek worden een orthopantomogram en een laterale schedelfoto gemaakt (.fig. 12.4). z Orthopantomogram

Op het OPG (orthopantomogram) worden de gebitselementen beoordeeld op: 5 aan- of afwezigheid; 5 vorm, ontwikkeling; 5 positie en eruptierichting; 5 afwijkingen als cariës en/of ontstekingen. De zelfstandige handeling Panoramische opname maken is besproken in 7 par. 10.8. z Laterale schedelfoto

Vanaf de laterale schedelfoto worden de kaakrelatie en het groeipatroon van het kaakstelsel bepaald aan de hand van lengte- en hoekmetingen tussen anatomische structuren. 12.3

De actieve behandelfase

Een beugel dragen is niet altijd even leuk. Wanneer de beugel geactiveerd is door de orthodontist kan de patiënt een paar dagen pijn krijgen. Hij kan en mag niet alles eten. De mondhygiëne wordt bemoeilijkt door de orthodontische apparatuur. De beugel moet dus zo efficiënt mogelijk werken, zodat de behandeling zo kort mogelijk duurt. Belangrijk hierbij is om de behandeling op een gunstig tijdstip te beginnen.

12

338

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

12 . Figuur 12.4  a OPG. b Laterale schedelfoto

12.3.1 Behandeltijdstip

Het tijdstip waarop met de behandeling wordt begonnen, is afhankelijk van de tandleeftijd, de biologische leeftijd en psychologische en sociale factoren. ? Opdracht 12.5 De tandleeftijd is de leeftijd die iemand heeft gezien de ontwikkeling van zijn gebit ten opzichte van het gemiddelde. Doe een onderzoek naar tandleeftijd en orthodontische behandeling. 5 Welke gevolgen heeft het voor het beginnen met een orthodontische behandeling als een kind voor of juist achter loopt met het wisselen van zijn melkgebit? ? Opdracht 12.6 Doe een onderzoek naar de biologische leeftijd in relatie tot de orthodontische behandeling. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat is je biologische leeftijd? 5 Waarom krijgen veel kinderen een beugel als ze tussen de tien en twaalf jaar oud zijn?

339 12.3 · De actieve behandelfase

? Opdracht 12.7 Vorm met drie of vier klasgenoten een groepje. Bedenk samen welke psychologische en sociale factoren van belang zijn bij het instellen van een orthodontische behandeling.

12.3.2 Orthodontische apparatuur

Beugels kunnen de groei van de kaken beïnvloeden of de tandstand. Orthodontische apparatuur die de groei stimuleert of remt, kan alleen toegepast worden bij kinderen in de groeispurt. Bij volwassenen zijn de kaken volledig ontwikkeld en zijn alleen nog beugels mogelijk die de tandstand kunnen veranderen. Een afwijkende kaakrelatie kan eventueel alleen nog chirurgisch worden aangepast. ? Opdracht 12.8 Doe een onderzoek naar orthodontische apparatuur. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Welke soorten orthodontische apparatuur zijn er? 5 Hebben deze beugels invloed op de groei van de kaken en/of op de tandstand? 5 Hoe werken de beugels?

12.3.3 Assisteren bij de orthodontische behandeling

Er zijn veel soorten beugels, te veel om allemaal te behandelen. In dit boek bespreken we het assisteren bij de behandeling van een veel voorkomende orthodontische afwijking. De meeste basisprincipes van het assisteren bij andere orthodontische behandelingen komen hierbij naar voren. Voor een orthodontische behandeling maakt de orthodontist gebruik van verschillende instrumenten. Vaak wordt gebruikgemaakt van instrumententrays met standaardinstrumenten. Op een orthotray liggen: 5 een mondspiegel; 5 een sikkelsonde; 5 twee pincetten: een voor gebruik in de mond en een assistentenpincet; 5 een ligatuurklem; 5 een naaldvoerder. Casus     |         |

De casus die hierna wordt uitgewerkt, betreft een kind met een angle klasse II/1-afwijking. Dat wil zeggen dat de bovenkaak en de boventanden te ver naar voren staan ten opzichte van de o ­ nderkaak en de ondertanden. De actieve behandeling ­verloopt in twee fases met bijbehorende instrumenten: 1. activator met een cervical headgear 2. vaste apparatuur klasse II/1

Stapsgewijs wordt deze behandeling hierna besproken.

12

340

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

Zelfstandige handeling: Separeren Er worden banden geplaatst op de eerste molaren als houvast voor de activator en de headgear. Deze zijn in staat om grote krachten op te vangen, zoals die van de extraorale tractie van de headgear. Ook de draai- en schuifkrachten bij het in- en uitdoen van de headgear worden beter weerstaan door een band dan door brackets. Om een orthodontische band om het element te kunnen plaatsen is interdentaal ruimte nodig. Wanneer het element contactpunten of -vlakken heeft met de buurelementen moeten de elementen worden gesepareerd. Dat wil zeggen dat er ruimte moet worden gemaakt voor de molaarband. z Methodes van separeren

Er worden verschillende middelen gebruikt om de gebitselementen te separeren. Het principe is echter telkens hetzelfde. Er wordt een middel tussen de kiezen aangebracht met een wiggende kracht. Het middel wordt een tijdje op zijn plaats gelaten, zodat de elementen door de wiggende kracht enigszins uit elkaar worden gedrukt. In de meeste gevallen wordt gesepareerd met elastiekjes. Bij gebitselementen met grote vullingen werkt een veertje beter. z Instrumenten en materialen bij het separeren Separatieveertjes en –elastieken Separatieveertjes worden aangebracht met een weingarttang terwijl separatie-elastiekjes worden aangebracht door ze op te rekken met twee flosdraden of een separatietang.

12

Weingarttang De weingarttang wordt gebruikt om bogen aan te brengen en te verwijderen. Maar ook om andere metalen delen vast te pakken, zoals een separatieveertje. De binnenzijde van de bek is ruw voor een goede grip.

Separatietang Met het uiteinde van de separatietang kan een separatie-elastiekje worden opgespannen. Het elastiek wordt hierdoor dunner en strakker, waardoor het makkelijker aan te brengen is rond het contactpunt.

341 12.3 · De actieve behandelfase

. Figuur 12.5  Separatie-elastiek met flosdraad

. Figuur 12.6  Separatie-elastiek geplaatst rond het contactpunt

Leg de juiste instrumenten en materialen klaar. Wanneer je gebruikmaakt van separatie-elastieken en flosdraad kun je twee flosdraden van ongeveer 30 cm door een separatie-elastiek rijgen (.fig. 12.5). Draai de uiteindes van het flossdraad om je middelvingers. Leg je wijsvingers op het flossdraad en breng het separatie-elastiek op spanning. Duw nu met een zagende beweging het separatie-elastiek door het contactpunt. Het separatie-elastiek moet rond het contactpunt komen te liggen. Verwijder de flossdraden. Herhaal deze procedure voor de andere contactpunten. Na de behandeling geef je de patiënt instructie. De elastiekjes doen geen pijn. Het voelt meer alsof er eten tussen de kiezen is blijven zitten. Het voelt dus een beetje irritant. Met separatie-elastieken kan het gebit zoals gewoonlijk worden gepoetst (.fig. 12.6). De separatie-elastieken worden enige dagen voor het banderen geplaatst. Als een elastiekje losgaat, moet de patiënt langskomen op de praktijk om een nieuwe te laten aanbrengen. Sommige patiënten (of ouders) zijn zo handig, dat ze een separatie-elastiek met flosdraadjes zelf weer op zijn plek krijgen. ? Opdracht 12.9 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het plaatsen van separatie-elastieken? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

12

342

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

? Praktijkopdracht 12.10 Oefen het plaatsen van separatie-elastieken met flossdraad op fantoom en vervolgens wanneer je dit goed onder de knie hebt op je klasgenoot. Denk eraan dat je bij de uitvoering van deze opdracht werkt volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. 5 Wat ging er goed? 5 Waar liep je tegenaan? 5 Wat zou je de volgende keer anders doen? ? Opdracht 12.11 Fotokaart Separeren Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

Assisteren bij banderen

12

Enige dagen na het aanbrengen van de separatie-elastiekjes of -veertjes komt de patiënt terug voor het plaatsen van de molaarbanden. Meestal worden de banden om de eerste molaren geplaatst. Omdat de M1’s allemaal een andere vorm hebben, zijn er molaarbanden voor de verschillende kwadranten. Daarnaast zijn ze per kwadrant ook in verschillende maten verkrijgbaar. Op de band staat gegraveerd voor welk element hij is bedoeld en welke maat hij heeft. De juiste maat kan worden ingeschat op de studiemodellen die reeds gemaakt zijn voor het opstellen van het behandelplan. Vervolgens worden de banden in de mond gepast. Tip Het is handig bij iedere afspraak de studiemodellen klaar te leggen. De orthodontist kan dan de huidige situatie in de mond vergelijken met de beginsituatie van de modellen.

? Praktijkopdracht 12.12 Vraag iemand om willekeurig tien banden uit de bandendoos te halen zonder dat jij kijkt. Leg ze weer in het juiste vakje terug.

z Instrumenten en materialen bij het banderen Molaarbanden Molaarbanden zijn verkrijgbaar voor de verschillende kwadranten en in verschillende maten. De orthodontist kan de buizen en andere attachments op de banden laten solderen.

343 12.3 · De actieve behandelfase

Banddriver Door het metalen driehoekje van de bandpusher op een strategisch punt op de band te plaatsen en de patiënt te vragen dicht te bijten, bijt hij de band zelf op zijn plaats.

Debandeertang Om molaarbanden te verwijderen wordt de plastic stop op een buccale knobbel geplaatst en het metalen deel onder de buis op de band. Door de tang in te knijpen wordt de band van het element gelift. Wanneer de plastic stop beschadigd is, kan deze worden vervangen.

Hechtpleister Dit is hechtpleister die normaal gebruikt wordt om gazen op een wond te plakken.

Wasstift De was kan omhoog worden gedraaid door aan de ring aan het einde te draaien.

Bevestigingscement Meestal wordt een glasionomeercement gebruikt voor het bevestigen van molaarbanden.

Hierna wordt het assisteren bij banderen stapsgewijs besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt naar de behandelstoel hebt begeleid, leg je hem uit wat de behandeling inhoudt en wat hij daarvan kan voelen. Omdat de molaarbanden ook wat onder de gingiva worden geduwd, kan het wat gevoelig zijn voor de patiënt. Met orthodontische behandelingen wordt meestal begonnen wanneer het gebit van een kind in de tweede wisselfase is. Pas je instructie bij jongere kinderen aan aan hun denkniveau.

12

344

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

. Figuur 12.7  Gebruik van de banddriver

z Stap 3 Separatie-elastieken verwijderen en polijsten

Verwijder de separatie-elastiekjes met de sikkelsonde. Steun hierbij af met de ringvinger om te voorkomen dat je uitschiet. Polijst de gebitselementen die gebandeerd worden (polijsten is besproken in 7 par. 7.5). ? Opdracht 12.13 Doe een onderzoek naar de functie van polijsten. 5 Waarom wordt een molaar gepolijst voordat de band erop wordt gecementeerd?

z Stap 4 De banden passen

12

De orthodontist selecteert de juiste maat band aan de hand van het studiemodel en past deze op de molaar. De molaarband moet net te klein zijn om over de kies te zakken. Vervolgens geef je de banddriver aan. De orthodontist plaatst het instrument met het metalen deel op de rand van de band en vraagt de patiënt voorzichtig dicht te bijten. Zo bijt de patiënt de band zelf op zijn plaats (.fig. 12.7). De band rekt door de druk iets op en past zich aan aan de vorm van het element. Neem de banddriver aan en wissel deze om voor een debandeertang. De orthodontist verwijdert de aangepaste band met de tang. Neem de tang en de band terug. De procedure wordt herhaald voor de andere molaren die gebandeerd moeten worden. Leg de banden in een logische volgorde neer, zodat je later nog weet welke band op welk element geplaatst moet worden. Het handigst is om dit op volgorde van de kwadranten te doen: eerst het eerste kwadrant, vervolgens het tweede enzovoort. z Stap 5 De banden plaatsen

Voordat de banden op de molaren worden gecementeerd, doe je was in de buizen om te voorkomen dat er cement in komt. Duw hiervoor beide uiteinden van de buis door de wasstift. Let op dat er geen was aan de binnenzijde van de band komt (.fig. 12.8). Knip nu stukjes hechtpleister af van ongeveer drie centimeter. Vouw de uiteinde om met de klevende zijden op elkaar zodat een soort handvat ontstaat. Plak de band met de occlusale zijde op de hechtpleister. De buis ligt hierbij richting het “handvat” (.fig. 12.9). Geef de orthodontist wattenrollen aan met een pincet, zodat hij het werkterrein droog kan leggen. Neem het pincet terug. Druk de achterzijde van de capsule bevestigingscement in en schudt hem volgens de gebruiksaanwijzing in de capsuleschudder. Schuif de capsule na het mengen in het capsulepistool. Breng het cement aan in de molaarband. Het cement wordt

345 12.3 · De actieve behandelfase

. Figuur 12.8  Buis opvullen met was

. Figuur 12.9  Molaarband klaar om te plaatsen

. Figuur 12.10  De molaarband met bevestigingscement aangeven

12

346

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

hierbij gelijkmatig en zonder bellen tegen de opstaande wand van de band aangebracht. Het is niet de bedoeling dat de bodem (de hechtpleister) ook volloopt met cement. Geeft de band met de hechtpleister aan op je vlakke hand (.fig. 12.10). Zo kan de orthodontist het handvat makkelijk pakken. De orthodontist plaatst de band op de molaar en verwijdert de hechtpleister. Neem de hechtpleister terug en geef de banddriver aan. De patiënt bijt zelf met de banddriver de band weer op zijn plaats. Neem de banddriver terug en geef een wattenrol en mondspiegel aan. De orthodontist verwijdert de occlusale overmaat bevestigingcement met de wattenrol en controleert in de spiegel of de band goed op zijn plaats zit. Neem de wattenrol terug en geef een sikkelsonde aan. Als het cement al enigszins is uitgehard, verwijdert de orthodontist de overmaat met de sonde. Neem de sonde terug. Tot slot spoel je de mond met de meerfunctiespuit en de afzuigbuis. De procedure wordt herhaald voor de overige molaarbanden. ? Praktijkopdracht 12.14 Oefen het klaarmaken van een molaarband.

z Stap 6 Voorlichting

Aan het einde van de behandeling geef je de patiënt instructie hoe hij de molaarbanden het beste schoon kan houden. De wangslijmvliezen moeten wennen aan de molaarbanden. De patiënt kan tijdens de gewenningsfase een bolletje bijenwas op de buizen duwen om de slijmvliezen bij irritatie te ontzien. Geef bijenwas mee voor thuis. ? Opdracht 12.15 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het plaatsen van molaarbanden? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal.

12

? Opdracht 12.16 Protocol Banderen Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?  ? Praktijkopdracht 12.17 Assisteren bij molaarbanden plaatsen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Martin ter Veer

leeftijd

13 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

347 12.3 · De actieve behandelfase

. Figuur 12.11  Een constructiebeet vervaardigen

Reden van bezoek: Je kent Martin ter Veer uit 7 H.  8 nog wel. Daar kreeg hij een kroon op de 16. Nu moet hij ook nog eens een “buitenboordbeugel”. Allemaal het gevolg van een erfelijk bepaalde afwijking: amelogenesis imperfecta. Hij kan het zelf amper uitspreken, die moeilijke woorden, maar last heeft hij er zeker van. De klachten beperken zich niet tot zijn gebit (scherpe incisale randen en knobbels zijn zeer hinderlijk), ook zijn sociale ontwikkeling lijdt eronder. Vandaag worden de molaarbanden geplaatst op de 16 en de 26 ten behoeve van de headgear.

Afdrukken en constructiebeet Na het plaatsen van de molaarbanden worden ten behoeve van de activator opnieuw alginaatafdrukken gemaakt, evenals een constructiebeet. Uit de afdrukken worden werkmodellen vervaardigd. Zo weet de tandtechnieker hoe de banden op de molaren zijn geplaatst. De omslagplooi hoeft niet zo hoog in de afdrukken te staan als voor studiemodellen. Stan­ daardafdruklepels volstaan hierbij. Over het maken van alginaatafdrukken als zelfstandige handeling lees je in 7 par. 8.4.4. Houd bij het uitkiezen van de bovenafdruklepel rekening met de breedte van de geplaatste molaarbanden. z Constructiebeet

Het behandeldoel van een activator is om de groei van de onderkaak te stimuleren. De onderkaak wordt door de beugel in een protrale positie gedwongen. Om deze manier van dichtbijten vast te leggen wordt een constructiebeet gemaakt van rode was in de gewenste stand van de onderkaak (.fig. 12.11). z Instrumenten en materialen voor een constructiebeet Rode was Platen rode was kunnen in het juiste formaat worden gesneden voor het maken van bijvoorbeeld een eenvoudige wasbeet of een constructiebeet. De was wordt hiervoor verwarmd onder de warme kraan.

12

348

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

. Figuur 12.12  Wasrol voor een constructiebeet

Neem voor het voorbereiden van de constructiebeet een plaat rode was en snijd deze met een wasmes door midden. Neem een helft van de wasplaat en houd deze onder de warme kraan of leg hem in een nap met warm water. De was wordt nu zacht. Rol de was op en buig de rol in een U-vorm. De rol is nu klaar voor gebruik (.fig. 12.12). De orthodontist laat de patiënt in de wasrol bijten. Nadat de constructiebeet in de mond al enigszins is afgekoeld, wordt hij uit de mond genomen en onder de koude kraan verder afgekoeld. Samen met de alginaatafdrukken en een opdrachtbon wordt hij naar het orthodontisch laboratorium gestuurd, waar de activator wordt vervaardigd. ? Praktijkopdracht 12.18 Oefen het klaarmaken van een wasrol voor een constructiebeet.

De uitneembare apparatuur plaatsen

12

In de volgende afspraak worden de activator en de headgear geplaatst. De activator is gemaakt door het orthodontisch laboratorium op de werkmodellen. Een headgear bestaat uit een face-bow en een neck-strap (nekband) of headcap (petje). Deze zijn gestandaardiseerd en in verschillende maten verkrijgbaar. De orthodontist selecteert aan de hand van de studiemodellen de juiste maat face-bow en past de pasvorm aan met een tang. Veel gebruikt zijn de loop-tang of birdbeak-tang. z Instrumenten en materialen bij het plaatsen van een activator en headgear Face-bow Een face-bow bestaat uit een intra-orale en een extraorale boog. De uiteinden van de intra-orale boog worden in de buizen op de molaarbanden van de 16 en 26 geschoven. Aan de buitenboog kan een neck-strap of een headcap worden bevestigd.

Neck-strap De nekband zorgt voor een trekkracht op de face-bow. De kracht is naar achter en naar onder gericht. De hoeveelheid kracht kan worden ingesteld.

Headcap Het “petje” zorgt voor een trekkracht op de face-bow. De kracht is naar achter en naar boven gericht. De hoeveelheid kracht kan worden ingesteld.

349 12.3 · De actieve behandelfase

Loop-tang Met deze tang kunnen boogjes in orthodontische draden worden gebogen.

Birdbeak-tang Met deze tang kunnen boogjes in orthodontische draden worden gebogen.

Bijenwas Bijenwas wordt gebruikt om scherpe randen van brackets en banden tijdelijk af te dekken, zodat beschadigd mondslijmvlies zich kan herstellen.

De orthodontist geeft aan wanneer en hoeveel de beugels gedragen moeten worden. De activator wordt geplaatst met de face-bow en nekband. Wanneer alles goed past, oefen je met de patiënt het in- en uitdoen van de apparatuur. Na de behandeling geef je de patiënt instructie. De patiënt kan pijn verwachten aan zijn gebit. De eerste paar dagen is de pijn het hevigst en kan pijnstilling worden gebruikt. De beugels moeten dagelijks gereinigd worden. Poetsen met een tandenborstel en tandpasta is voldoende. ? Praktijkopdracht 12.19 Oefen het in elkaar zetten van een neck-strap.

Controle uitneembare apparatuur Eens in de maand komt de patiënt voor controle. Er wordt bekeken of de beugels hun werking goed doen en of de patiënt de beugels trouw draagt. Eventueel worden de beugels aangepast. De trekkracht van de nekband wordt opgemeten met een krachtmeter. Eventueel wordt de nekband strakker gezet. z Instrumenten en materialen bij de orthodontische controle bij uitneembare apparatuur Krachtmeter Met een krachtmeter kan worden opgemeten of er nog voldoende trekkracht op de nekband staat.

12

350

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

? Opdracht 12.20 Doe een onderzoek naar de krachtmeter. 5 Hoe werkt de krachtmeter?

Assisteren bij het plaatsen van de vaste apparatuur Wanneer met de uitneembare apparatuur de kaakrelatie is gecorrigeerd, wordt de tandstand geoptimaliseerd met vaste apparatuur. Op de premolaren, cuspidaten en incisieven worden brackets gecementeerd. Wanneer er nog geen molaarbanden in de onderkaak zijn geplaatst, wordt dat alsnog gedaan. z Instrumenten en materialen bij het plaatsen van vaste apparatuur Brackets Brackets kunnen gemaakt zijn van metaal of kunststof. Met de bevestigingspad wordt de bracket op het element gecementeerd. Tussen de vier vleugels ligt het slot waar de boog ingelegd wordt. De boog wordt vastgezet met ligatuurelastieken. Er zijn ook zelfligerende brackets waarin de draad met een schuifje op zijn plaats wordt gehouden. Brackettray Op een brackettray kunnen de brackets voor de behandeling in de juiste volgorde klaargelegd worden. Ze zijn ook verkrijgbaar in een disposable uitvoering.

Bracketpincet Een bracketpincet gaat in tegenstelling tot een gewoon pincet open als je erin knijpt. De bracket wordt bij loslaten in het pincet geklemd.

12

Bevestigingscement brackets Om brackets op de elementen te bevestigen kan glasionomeercement gebruikt worden, maar ook bevestigingscement op basis van composiet. De keuze ligt bij de orthodontist.

Bogen Bogen zijn er in verschillende vormen, maten en materialen: – rvs (roestvast staal) om stapjes en bogen te buigen; – memory-wires (nitinol) zelfdenkende draden die altijd weer hun oorspronkelijke vorm aannemen; – ronde bogen; – rechthoekige bogen; – bogen voor de bovenkaak; – bogen voor de onderkaak.

351 12.3 · De actieve behandelfase

Distal-end cutter Wanneer met de distal-end cutter een draad wordt afgeknipt en je houdt de tang ingeknepen, houdt hij het losse stukje vast, zodat het niet in de mond valt. Deze tang is handig om de boog achter de buis van de molaarband af te knippen als hij te lang is.

Ligatuurklem Met de ligatuurklem kunnen elastieken op de brackets worden aangebracht. Hij heeft een crémaillère om de grip te vergrendelen.

Ligatuurelastieken Ligatuurelastieken zijn verkrijgbaar in verschillende kleuren. Hiermee worden de bogen in de brackets geligeerd.

Hierna wordt het assisteren bij plaatsen van vaste apparatuur stapsgewijs besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Gebruik voor het klaarleggen van de brackets een brackettray. Klem de brackets van het eerste kwadrant vast in bracketpincetten. Leg hiervoor de bracket met het cervicale/ronde einde van de bevestigingspad naar boven. Klem het pincet met het handvat naar onder om de vleugels vast. Doe dit zodanig, dat het vlakke uiteinde van het pincet ook vlak op de buccale zijde van de pad ligt (.fig. 12.13). Deze manier van vastpakken kun je toepassen bij brackets voor alle kwadranten. ? Opdracht 12.21 Schrijf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het plaatsen van vaste apparatuur? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 12.22 Oefen het klaarleggen van brackets door ze eerst op een brackettray te leggen en vervolgens in bracketpincetten te klemmen.

12

352

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

. Figuur 12.13  Bracket in bracketpincet

z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt naar de behandelstoel hebt begeleid, leg je hem uit wat de behandeling inhoudt en wat hij daarvan kan voelen. Het enige vervelende voor de patiënt bij het plaatsen van brackets is dat hij zo lang stil moet liggen. z Stap 3 Polijsten

Polijst de vestibulaire vlakken van de gebitselementen waar de brackets op komen (polijsten is besproken in 7 par. 7.5). z Stap 4 Brackets cementeren

12

De orthodontist gebruikt het bevestigingscement naar zijn keuze om de brackets te cementeren. Dat kan een composiet zijn of een glasionomeercement. In deze casus wordt een glasionomeercement gebruikt. z Conditioner

Alvorens de brackets te cementeren wordt het glazuuroppervlak microscopisch ruwer gemaakt met een conditioner. Geef de orthodontist met een pincet wattenrollen aan, zodat hij het werkterrein droog kan leggen. Neem het pincet terug. De behandeling wordt per kwadrant uitgevoerd, dus de orthodontist legt eerst de elementen in de rechterbovenkaak droog met de meerfunctiespuit. Geef een microbrush met conditioner aan. Omdat er vijf elementen tegelijk behandeld worden, houd je het dappenglaasje met conditioner ongeveer tien centimeter onder de kin van de patiënt, zodat de orthodontist nog wat conditioner op kan nemen met de microbrush indien nodig. Neem de microbrush terug. Na twintig seconden wordt de conditioner van de elementen gespoeld. Assisteer hierbij met de afzuigbuis. z Bevestigingscement

Indien nodig worden verontreinigde wattenrollen vervangen. Meng terwijl de orthodontist de elementen droogblaast het cement. Druk de achterzijde van de capsule in en schudt hem volgens de gebruiksaanwijzing in de capsuleschudder. Schuif de capsule na het mengen in het capsulepistool. Breng cement aan op de bracket van de 15. Een bolletje ter grootte van een rijstkorrel is voldoende. Geeft het bracketpincet aan aan de orthodontist (.fig. 12.14). De orthodontist plaatst de bracket op de 15 en geeft het pincet terug. Breng in de tussentijd cement aan op de bracket van de 14. Verwissel het lege pincet van de orthodontist voor het pincet met de bracket voor de 14. Herhaal deze procedure voor de elementen van het eerste

353 12.3 · De actieve behandelfase

. Figuur 12.14  Het bracketpincet aangeven

. Figuur 12.15  Uitharden vanaf de orale zijde

kwadrant. Hard nu het cement uit met de uithardingslamp. Houd hierbij de lamp aan de orale zijde van het element (.fig. 12.15). Het cement zit achter de metalen pad van de bracket, dus vanaf de vestibulaire zijde bereikt het uv-licht zijn doel niet. De wattenrollen worden verwijderd. Na het eerste kwadrant worden ook de overige kwadranten voorzien van brackets. Geef de brackets aan door met de klok mee te werken. Na de 11 volgt dus de 21 en na de 25 volgt de 35. ? Praktijkopdracht 12.23 Oefen het doseren van bevestigingscement. Maak bolletjes cement ter grootte van rijstkorrels op een papier.

z Stap 5 Bogen inbinden

Wanneer alle brackets zijn geplaatst, worden bogen in de apparatuur geligeerd. De orthodontist geeft de dikte, de vorm en het materiaal aan van de draden die hij wil plaatsen. Hij maakt een inschatting van de lengte van de tandbogen op de studiemodellen en knipt de bogen op lengte af met een distal-end cutter. De bogen worden in de banden en brackets geschoven. Ze worden vastgezet met ligatuurelastiekjes en een ligatuurklem.

12

354

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

z Stap 6 Voorlichting

Aan het einde van de behandeling geef je de patiënt instructie hoe hij de vaste apparatuur het beste schoon kan houden. De wangslijmvliezen moeten wennen aan de brackets. De patiënt kan tijdens de gewenningsfase een bolletje bijenwas op de brackets duwen om de slijmvliezen bij irritatie te ontzien. Geef bijenwas mee voor thuis. ? Opdracht 12.24 Doe een onderzoek naar voorlichting bij het plaatsen van vaste apparatuur. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het plaatsen van vaste apparatuur spitst zich toe op de onderwerpen: 5 wennen; 5 mondhygiëne; 5 pijnklachten; 5 eten en drinken. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 12.25 Protocol vaste apparatuur plaatsen Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

12

Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?  ? Praktijkopdracht 12.26 Assisteren bij vaste apparatuur plaatsen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Martin ter Veer

leeftijd

13 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Vandaag wordt bij Martin ter Veer vaste apparatuur in de boven- en in de onderkaak geplaatst.

355 12.3 · De actieve behandelfase

. Figuur 12.16  Bracket geligeerd met een elastiekje

Zelfstandige handeling: Draden en elastiekjes verwisselen Bij de behandeling met vaste apparatuur wordt eerst gewerkt met dunne draden. In de loop van de behandeling worden steeds dikkere draden (met meer kracht) gebruikt. Ook wordt overgegaan van ronde naar rechthoekige draden. Bij de periodieke beugelcontrole worden dus regelmatig bogen en ligatuurelastieken vervangen. Hierna wordt het verwisselen van draden en elastiekjes als zelfstandige handeling stapsgewijs besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Overleg met de orthodontist welke bogen hij wil dat je gebruikt. z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt naar de behandelstoel hebt begeleid, leg je hem uit wat je gaat doen. Vraag hem eventueel of hij een voorkeur heeft voor een kleur ligatuurelastieken. z Stap 3 De oude bogen verwijderen

De bogen worden in de brackets gehouden met ligatuurelastieken. Een elastiek is om de vier vleugeltjes van de bracket geklemd (.fig. 12.16). Werk systematisch en begin met het verwijderen van de elastieken in de bovenkaak. Zet de behandelstoel in de juiste positie en denk aan je zitpositie en houding (Het instellen van de behandelstoel is besproken in 7 par. 3.4). Haak de punt van de sikkelsonde enkele millimeters onder het incisale deel van het ligatuurelastiek. Zorg dat je de beweging vanaf de bracket naar de mondholte maakt, dus van het element af. Op deze manier kun je de lip en het tandvlees niet beschadigen. Rek het elastiek met de punt van de sonde uit naar incisaal. Beweeg de sonde nu om een vleugel van de bracket heen en een beetje naar buccaal. Het elastiek is nu van deze vleugel af. Doe dit ook bij de andere vleugels. Verwijder op deze manier alle ligatuurelastieken. Pas eventueel de stand van de behandelstoel tussendoor aan. Verwijder de boog met een weingarttang.

12

356

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

. Figuur 12.17  Merkteken op een orthodontische boog

z Stap 4 De nieuwe bogen plaatsen

12

Neem een nieuwe boog en houdt de oude boog ertegenaan. Knip met een distal-end tang de nieuwe boog net iets langer af dan de oude boog. Plaats de nieuwe boog in de molaarbanden en leg hem vervolgens in de brackets. Op de boog staat in het midden een merktekentje. Let op dat dit merkteken ter hoogte van de mediaanlijn van het gebit uitkomt (.fig. 12.17). Pak een nieuw ligatuurelastiekje vast met de ligatuurklem en zet de vergrendeling van de klem vast. Trek het elastiek van de ring. Haak het elastiekje om een vleugel van de brackets. Het is het veiligst om met een cervicale vleugel te beginnen. Mocht je wegschieten met je instrument, dan kom je niet tegen de lip van de patiënt aan. Haak nu het elastiek om de overige vleugels. Knijp in de ligatuurtang om de crémaillère te openen en laat het elastiek los. Bevestig op deze manier alle ligatuurelastieken. Controleer ten slotte hoe ver de bogen achter de buizen van de molaarbanden uitsteken. Als ze te lang zijn, knip je ze af met de distal-end cutter. Houd de tang ingeknepen tot je hem weer uit de mond hebt. Zo klem je het losse eindje boog vast en valt het niet in de mond van de patiënt. z Stap 5 Voorlichting

Na het verwisselen van de bogen kan de patiënt enige dagen pijn aan zijn gebit hebben. Het eten van harde dingen kan beter vermeden worden. Indien de pijn hevig is, mag een pijnstiller ingenomen worden. Tip Op de online omgeving bij dit boek vind je een instructievideo over het verwisselen van draden en elastiekjes. 7 Video Elastiekjes vervangen

? Opdracht 12.27 Doe een onderzoek naar voorlichting na het verwisselen van draad en elastieken. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na het verwisselen van draad en elastieken spitst zich toe op pijnklachten. Schrijf zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is.

357 12.4 · De retentiefase

? Opdracht 12.28 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het verwisselen van draden en elastiekjes? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Praktijkopdracht 12.29 Fotokaart Draden en elastiekjes verwisselen Doel van deze opdracht Een fotokaart maken die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Maak een fotokaart van deze zelfstandige handeling. Schrijf bij iedere afbeelding een korte tekst (uitleg). Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 1 achterin dit boek. Vorm groepjes en bespreek de fotokaarten met elkaar. 5 Komen de kaarten inhoudelijk met elkaar overeen? 5 Vul eventueel ontbrekende informatie nog aan.  ? Praktijkopdracht 12.30 Draden en elastiekjes verwisselen Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Martin ter Veer

leeftijd

13 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Bij Martin ter Veer is vaste apparatuur in boven- en onderkaak geplaatst. Jij hebt daarbij geassisteerd in 7praktijkopdracht 12.26. Vandaag krijgt Martin een dikkere boog in de boven- en onderkaak: Nitinil 0.14. Jij plaatst dit nieuwe draad en vervangt de elastiekjes.

12.4

De retentiefase

Wanneer de tandstand gecorrigeerd is en een stabiele relatie is bereikt, kan de vaste apparatuur worden verwijderd. Om het behaalde resultaat te behouden wordt retentieapparatuur vervaardigd, zoals: 5 een retentieplaat; 5 een invisable retainer; 5 of een retentiespalk. ? Opdracht 12.31 Doe een onderzoek naar retentie na een orthodontische behandeling. Maak hierbij gebruik van je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten en het internet. 5 Wat is een retentieplaat, een invisable retainer en een retentiespalk? 5 Wat zijn de voor- en nadelen van deze retentieapparatuur?

12

358

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

. Figuur 12.18  Was op de brackets

12.4.1 Assisteren bij het plaatsen van een retentiespalk

Meestal wordt een retentiespalk geplaatst achter het onderfront en soms ook achter het bovenfront. Ruim voordat de vaste apparatuur wordt verwijderd, worden de spalken al geplaatst. z Instrumenten en materialen bij het plaatsen van een retentiespalk

12

Wasstaven Hiermee kunnen de randen van een afdruklepel opgehoogd worden. Ook worden wasstaven gebruikt om de brackets mee te beschermen bij het nemen van gebitsafdrukken.

Het orthodontisch laboratorium vervaardigt de spalken nadat er opnieuw alginaatafdrukken zijn gemaakt bij de patiënt. Voordat de afdrukken worden genomen, wordt een wasstaaf cervicaal op de brackets geduwd. Dit zorgt ervoor dat de brackets niet losraken bij het uit de mond nemen van de afdruk (.fig. 12.18). De spalk wordt door het orthodontisch laboratorium aangelegd op het gipsmodel en voorzien van een handvat. Dit vergemakkelijkt het passen en plaatsen (.fig. 12.19). Hierna wordt het assisteren bij plaatsen van een retentiespalk stapsgewijs besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. Leg ook het techniekwerkstuk klaar. z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt naar de behandelstoel hebt begeleid, leg je hem uit wat de behandeling inhoudt en wat hij daarvan kan voelen. Het enige vervelende voor de patiënt bij het plaatsen van een retentiespalk is dat hij zo lang stil moet liggen.

359 12.4 · De retentiefase

. Figuur 12.19  Spalk met handvat op model

z Stap 3 Polijsten

Polijst de orale vlakken van de gebitselementen waar de spalk op wordt aangebracht (polijsten is besproken in 7 par. 7.5). z Stap 4 Retentiespalk cementeren

De orthodontist past de spalk eerst om te controleren of hij goed aansluit. Daarna wordt de spalk vastgezet met een vloeibare composiet. z Etsen en bonding

De elementen worden voorbehandeld met een ets-bondingsysteem. Hierbij wordt het glazuuroppervlak microscopisch ruwer gemaakt met een etsgel. Geef de orthodontist wattenrollen aan met een pincet, zodat hij het werkterrein droog kan leggen. Neem het pincet terug. Geef het spuitje met etsgel aan en neem het na gebruik weer terug. Na twintig seconden wordt de etsgel van de elementen gespoeld met de meerfunctiespuit. Assisteer hierbij met de afzuigbuis. Indien nodig worden verontreinigde wattenrollen vervangen. De orthodontist blaast de elementen droog. Geef een microbrush aan met bonding. Na het aanbrengen van de bonding blaast de orthodontist de bonding dun uit. Hierna hard je de bonding enige seconden per element uit met de uithardingslamp. z De spalk bevestigen

De orthodontist plaatst de spalk achter de elementen. Geef het spuitje met vloeibare composiet aan en neem het weer terug. Hard nu de composiet uit met de uithardingslamp. Meestal bevestigt de orthodontist de spalk eerst aan de cuspidaten en haalt hij vervolgens het handvat van de draad. Hierna kan de spalk op de overige elementen worden vastgezet. De wattenrollen worden verwijderd. z Stap 5 Voorlichting

Na het plaatsen geef je de patiënt instructie over hoe hij de spalk het beste schoon kan houden.

12

360

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

? Opdracht 12.32 Doe een onderzoek naar voorlichting na het plaatsen van een retentiespalk. Maak hierbij gebruik van je studieboek Voorlichting en advies in de tandartspraktijk en het internet. Voorlichting aan de patiënt na plaatsen van een retentiespalk spitst zich toe op de onderwerpen: 5 mondhygiëne; 5 voedingsgewoonten. Schrijf per onderwerp zo volledig mogelijk op welke voorlichting je geeft. Gebruik hierbij taal die voor de patiënt begrijpelijk is. ? Opdracht 12.33 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het plaatsen van een retentiespalk? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 12.34 Protocol Een retentiespalk plaatsen Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures.

12

Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?  ? Praktijkopdracht 12.35 Een retentiespalk plaatsen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens: naam

Martin ter Veer

leeftijd

13 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Je kent Martin ter Veer uit eerdere opdrachten. Vandaag wordt een retentiespalk in de onderkaak geplaatst van de 33 tot en met de 43.

12.4.2 Assisteren bij het verwijderen van vaste apparatuur

Het verwijderen van de vaste apparatuur wordt gedaan met speciale tangen voor de brackets en de banden.

361 12.4 · De retentiefase

z Instrumenten en materialen bij het verwijderen van brackets en banden Bracketafneemtang De bracketafneemtang wordt met de bek over de bracket geplaatst. Door de tang in te knijpen vervormt de bevestigingspad van de bracket en komt hij los van de lijmlaag.

Debandeertang De bek van de debandeertang wordt met het metalen deel onder de buccale buis van de molaarband geplaatst. Het deel met de plastic stop wordt op een knobbel gezet. Door in de tang te knijpen ontstaat een hefwerking en komt de band los. De plastic stop kan indien nodig vervangen worden.

Conische hardmetalen boor Met deze hardmetalen boor kunnen lijmresten van de gebitselementen worden verwijderd.

Hierna wordt het assisteren bij verwijderen van vaste apparatuur stapsgewijs besproken. z Stap 1 De behandelruimte klaarmaken

Leg de benodigde instrumenten en materialen op een logische manier klaar. z Stap 2 De patiënt instrueren

Nadat je de patiënt naar de behandelstoel hebt begeleid, leg je hem uit wat de behandeling inhoudt en wat hij daarvan kan voelen. Het verwijderen van de banden kan gevoelig zijn aan het tandvlees. Ook kan het voor de patiënt vervelend zijn dat hij lang in de stoel moet liggen. z Stap 3 De vaste apparatuur verwijderen

De orthodontist knijpt eerst de brackets los van de gebitselementen met een bracketafneemtang. Wanneer alle brackets los zijn, kan de boog met de brackets eraan uit de mond worden genomen. Vervolgens worden de molaarbanden verwijderd met de debandeertang. Op de elementen blijven resten bevestigingscement achter. Dit wordt weggeslepen met een conische, hardstalen boor. Deze kan worden gebruikt in het rode hoekstuk of de airrotor. Omdat hierbij waterkoeling nodig is, assisteer je hierbij met de afzuigbuis. z Stap 4 Studiemodellen

Nu worden opnieuw alginaatafdrukken gemaakt en een wasbeet. Uit de afdrukken worden eindmodellen vervaardigd. Omdat dit studiemodellen zijn, moet de omslagplooi hoog in de afdrukken komen te staan. De zelfstandige handeling alginaatafdrukken maken is besproken in 7 par. 8.4.4.

12

362

Hoofdstuk 12 · Assisteren bij orthodontische behandelingen

? Opdracht 12.36 Schrijf voor jezelf op: 5 Welke instrumenten en materialen leg je klaar voor het verwijderen van de vaste apparatuur? 5 Beschrijf de functie van elk instrument en materiaal. ? Opdracht 12.37 Protocol Vaste apparatuur verwijderen Doel van deze opdracht Een protocol maken dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures. Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Maak hierbij gebruik van de instructie in bijlage 2 achterin dit boek. Voor verdiepende theorie verwijzen we je naar je studieboek Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. 5 Komen de protocollen met elkaar overeen? 5 Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst? ? Praktijkopdracht 12.38 Assisteren bij vaste apparatuur verwijderen Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Patiëntgegevens:

12

naam

Martin ter Veer

leeftijd

13 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Je kent Martin ter Veer uit de vorige opdrachten. Vandaag is het een heuglijke dag voor Martin. Zijn beugel gaat eruit. Zowel de banden als de brackets worden verwijderd.

12.4.3 Extra retentieapparatuur

Soms wordt naast de retentiespalk nog extra retentieapparatuur geplaatst, zoals een retentieplaat of een invisable retainer. Van de alginaatafdrukken die gemaakt worden na het verwijderen van de vaste apparatuur worden in dat geval niet alleen studiemodellen gemaakt. Ze worden een tweede keer uitgegoten door het orthodontisch laboratorium als werkmodellen. Hierop wordt de retentieapparatuur dan vervaardigd. Overleg met de orthodontist hoe vaak en hoelang de patiënt de retentiebeugel moet dragen. Bijvoorbeeld alleen ’s nachts gedurende een jaar.

363 12.5 · Eindopdrachten

12.4.4 Nacontrole

De eerste jaren na de beugelbehandeling wordt de patiënt periodiek opgeroepen voor een nacontrole. De orthodontist beoordeelt of het behaalde resultaat stabiel is en of de retentiespalken nog goed vast zitten. 12.5

Eindopdrachten

Eindopdracht 12.39 Poster beugelbehandeling Maak een informatieve (aantrekkelijke) poster voor in de wachtkamer over een beugelbehandeling. Kies een soort beugel uit. Zorg dat het hele behandeltraject van deze beugel op je poster duidelijk is voor de patiënt. 5 Maak je poster op A3-formaat. 5 Zorg ervoor dat je teksten toegankelijk en goed te begrijpen zijn voor je doelgroep. 5 Gebruik foto’s, tekeningen, strips, wees creatief. Let erop dat je begrijpelijke taal gebruikt voor je doelgroep.

Eindopdracht 12.40 Assisteer aan de behandelunit. Maak bij deze opdracht gebruik van de instructie in bijlage 5 achterin dit boek. Let op: Jullie gaan de oefening anders doen dan jullie gewend zijn. Zodra de observator ziet dat de tandartsassistent een handeling verkeerd uitvoert, zegt hij stop. Jullie wisselen dan van rol: 5 de tandarts wordt tandartsassistent; 5 de tandartsassistent wordt observator; 5 de observator wordt tandarts. Hierna vervolgen jullie de behandeling. Patiëntgegevens: naam

Melle Robyn

leeftijd

11 jaar

geslacht

man

bijzonderheden

geen

Reden van bezoek: Melle krijgt vandaag vaste apparatuur. Eergisteren zijn er separatie-elastieken geplaatst rond de eerste molaren. Vandaag worden er banden en brackets geplaatst door de orthodontist. Jij brengt bogen 0.12 Nitinol aan in de boven- en de onderkaak.

12

365

Bijlagen Bijlage 1 Opdracht Fotokaart zelfstandige (be)handeling – 366 Bijlage 2 Opdracht Schrijven behandelprotocol – 368 Bijlage 3 Formulier Tips en tops tijdens de praktische (vaardigheden) opdracht – 369 Bijlage 4 Opdracht Telefoonkaart – 370 Bijlage 5 Opdracht Assisteren aan de stoel – 372 Bijlage 6 Beoordelingslijst maken alginaatafdruk – 373 Bijlage 7 Beoordelingslijst maken gipsmodel bovenkaak – 374 Bijlage 8 Beoordelingslijst maken gipsmodel onderkaak – 375 Bijlage 9 Beoordelingslijst maken individuele lepel – 376 Bijlage 10 Feedbackformulier – 377 Bijlage 11 Beoordelingslijst four-handed dentistry – 378 Literatuur – 379 Register – 380

© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018 B. Duizendstra-Prins en E. Hogeveen, Praktische vaardigheden voor tandartsassistenten, Basiswerk AG, https://doi.org/10.1007/978-90-368-2083-7

1

366

Bijlage 1 Opdracht Fotokaart zelfstandige (be)handeling Doel van deze opdracht Het creëren van een fotokaart, die je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures dat je aan het samenstellen bent. Praktijkkaart: Cofferdam plaatsen op meerdere elementen

Doel – Isoleren van gebitselementen van de mondholte zodat er schoon, droog en veilig gewerkt kan worden – Cofferdam interdentaal in de sulcus fixeren, zodat de approximale vlakken ongehinderd gerestaureerd kunnen worden

Werkwijze – Markeer met behulp van een sjabloon de elementen die je wilt isoleren. Pons op de plaats van de markeringen gaatjes in de cofferdam – Kies een cofferdamklem uit voor het meest distale element wat onder cofferdam wordt gebracht. Breng de klem aan zoals op de vorige pagina aangegeven – Rek een stukje Wedjets uit en duw hiermee de cofferdam rond de elementen in de interdentale ruimte. Knip de Wedjets kort af Wanneer er approximaal een restauratie wordt vervaardigd, wordt de cofferdam in de sulcus gefixeerd met flossdraad – Gebruik in plaats van Wedjets een stuk flossdraad van 30 cm. Leg er een lus in en breng de flossdraad door de contactpunten, zodat de lus rond het element komt te liggen – Duw met een Ash 6 de ligatuur aan de orale zijde in de sulcus en trek de ligatuur tegelijkertijd aan de vestibulaire zijde aan zodat hij interdentaal ook in de sulcus komt te liggen – Trek de uiteinden van de ligatuur strak aan en leg er een knoop in. Leg de uiteinden van de ligatuur over de rand van de cofferdam

Benodigdheden – middelen voor persoonlijke en praktijkhygiëne – cofferdam – sjabloon – gaatjestang – cofferdamklem – cofferdamklemtang – Ash 6 – cofferdamframe – Wedjets – schaar – flossdraad

Criteria – De cofferdam ligt rond de te isoleren elementen in de sulcus – De ligaturen zijn strak aangetrokken – De uiteinden van de ligaturen zijn onder het frame door getrokken zodanig dat ze de behandeling niet belemmeren © Berry Duizendstra-Prins 2016

367 Bijlage 1 Opdracht Fotokaart zelfstandige (be)handeling

De opdracht Op de vorige pagina vind je een voorbeeld van een fotokaart van de zelfstandige handeling cofferdam aanleggen. Maak volgens opdracht nu je eigen fotokaart. Ga als volgt te werk: 1. Vorm een groepje met twee klasgenoten en maak een fotokaart van de zelfstandige handeling. Maak hierbij gebruik van de instrumenten en materialen die jullie op school gebruiken. 5 Leerling 1 is de assistent en voert de stappen van de zelfstandige handeling uit bij de “patiënt”. 5 Leerling 2 fungeert als patiënt. Bespreek vooraf wat je rol als patiënt is (man/vrouw, leeftijd e.d.). 5 Leerling 3 maakt foto’s van de stappen van de zelfstandige handeling. 2. Vervolgens zetten jullie op een A4 de foto’s met bijschrift. Daarmee leggen jullie het stappenplan van de zelfstandige handeling vast. 5 Voeg een criterialijst toe. 5 Print de instructiekaart en gebruik deze tijdens de lessen.

368

Bijlage 2 Opdracht Schrijven behandelprotocol Doel van deze opdracht Het creëren van een protocol, dat je kunt toevoegen aan je boek Protocollen en procedures dat je aan het samenstellen bent.

De opdracht Hieronder vind je een format van een protocol van het assisteren bij een behandeling. Maak volgens opdracht nu je eigen protocol. Behandelprotocol Stap

Assistent

1.

Patiënt naar de behandelstoel begeleiden en uitleggen wat de behandeling van vandaag inhoudt.

2.

Patiëntenservet voordoen

3.

Spiegel en (pocket)sonde aangeven

4. 5.

Inspectie Actie assistent…

6. 7.

Tandarts

Actie tandarts… Enzovoort

Aanpak Schrijf de behandelstappen uit in: actie van de assistent en handeling (actie) van de tandarts. Vorm groepjes en bespreek de protocollen met elkaar. Komen de protocollen met elkaar overeen? Waar zitten de verschillen en wat is de uiteindelijke uitkomst?

Voorwaarden Dit protocol voeg je straks bij alle overige protocollen in je boek Protocollen en procedures. Deze protocollen moeten voldoen aan de volgende voorwaarden: 5 Maximaal twee A4’tjes per protocol. 5 Vaste opmaak/lay-out met de volgende punten: 5 te gebruiken instrumenten en materialen; 5 acties (handelingen) van de assistent; 5 acties (handelingen) van de tandarts.

369

Bijlage 3 Formulier Tips en tops tijdens de praktische (vaardigheden) opdracht Voor

:

Van

:

Behandeling

:

Datum :

Persoonlijke hygiëne – Haar – Oorbellen – Schoenen – Kleding

Tips:

Tops:

Opstarten van de dag/ klaarleggen behandeling

Tips:

Tops:

Assisteren – Ontvangst patiënt – Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) – Communicatie met patiënt – Communicatie met tandarts – Ergonomie – Kennis protocol – Tempo

Tips:

Tops:

Na de behandeling – Instructie patiënt – Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM)

Tips:

Tops:

– Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) – Logische volgorde – Kennis instrumentarium en materialen – Overleg met de tandarts – Tempo

370

Bijlage 4 Opdracht Telefoonkaart Doel van deze opdracht Een hulpmiddel maken dat ondersteuning biedt tijdens een balie- en/of telefoongesprek met de patiënt(en). Het telefoongesprek met een patiënt met een pijnklacht valt in drie fases te verdelen: intake, triage en advies.

Fase 1 intake Het doel van de intake is het achterhalen van de klacht. Wat is precies de klacht? Waar zit de klacht? In deze fase heeft de assistent vooral een luisterende rol. Het is belangrijk om open vragen te stellen. Zo krijg je een beter beeld van de klacht.

Checklist 5 5 5 5

Wat is er aan de hand? Zijn er aanwijzingen voor een levensbedreigende aandoening? Hoe lang bestaat de klacht? Wat is de hulpvraag? Wat heeft de patiënt zelf al aan de klacht gedaan?

Fase 2 triage Door de intake af te nemen bij de patiënt kun je de klacht in een schema volgen. Hoe urgent is de klacht? Hoe snel moet de patiënt naar de praktijk toe komen?

Bloedend tandvlees

Na extractie

Nabloeding

Therapie: opnieuw 30 min. gaasje bijten/wond hechten

Bij het poetsen

Ontstoken tandvlees

Therapie: mondreiniging en instructie mondhygiëne

Bij het eten

Ontstoken tandvlees

Therapie: tandsteen verwijderen en instructie monghygiëne

Rood = direct Oranje = vandaag Geel = vandaag of morgen Groen = binnen enkele dagen

Fase 3 advies en instructie In deze fase stel je de patiënt gerust. Je vat je gesprek kort samen en herhaalt wanneer de patiënt een afspraak krijgt. Tot die tijd kun je advies geven aan de patiënt. In sommige gevallen wordt er geen afspraak gemaakt. Dan kun je een advies of instructie geven via de telefoon. Let op: als assistent stel je alleen een voorlopige diagnose!

371 Bijlage 4 Opdracht Telefoonkaart

? Opdracht Brainstorm met klasgenoten over het thema zoals aangegeven in de opdracht. Indien er meer thema’s in de opdracht staan, verwerk deze dan apart. 5 Welke vragen stel je aan de patiënt? (fase 1). 5 Werk een triage uit. Maak daar een legenda bij voor urgentie (fase 2), zie voorbeeld. 5 Geef instructie/advies (fase 3). Verdiep je in het onderwerp en beschrijf achtergrondinformatie. Maak een eigen casus. Film en presenteer dit aan het einde van het project.

372

Bijlage 5 Opdracht Assisteren aan de stoel Assisteer aan de behandelunit de casus zoals aangegeven in de opdracht. Ga per opdracht (casuïstiek) als volgt te werk: 1. Maak groepen van vier en verdeel de rollen/taken: 1. Tandarts 2. Tandartsassistent 3. Observator 4. Eventueel: omloopassistent en/of tweede observator De observator bewaakt samen met de omloopassistent het protocol en geeft feedback op basis van het formulier Tips en tops tijdens de praktische (vaardigheden) opdracht. Het formulier Tips en top vindt je in bijlage 3. 2. Bedenk (schrijf op) wat je allemaal nodig hebt voor de behandeling (opdracht). 3. Wat zijn de overlegmomenten tijdens dit behandelprotocol? Denk aan: Welke composiet wil de tandarts gebruiken? Welk matrixsysteem? Enzovoort. 4. Welke instructie ga je voorafgaande aan de behandeling geven aan de patiënt? Let op: de communicatie met de patiënt tijdens de behandeling is ook heel belangrijk. 5. Welke instructie ga je na de behandeling geven aan de patiënt? 6. Verzamel na afloop van de behandeling de verkregen feedback. Bedenk hierbij: Wat ging goed? Waar liep je tegenaan? Wat zou je de volgende keer anders doen? ? Opdrachten 1. Maak de behandelruimte volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) gereed voor de behandeling. 2. Haal de patiënt uit de wachtkamer en begeleid hem/haar naar de praktijkruimte. 3. Geef de patiënt uitleg over de behandeling. 4. Assisteer de tandarts bij de behandeling en voer volgens opdracht van deze tandarts de eventuele zelfstandige (be)handelingen uit. 5. Geef na afloop van de behandeling de patiënt instructies in het verlengde van de uitgevoerde behandeling. 6. Maak ten slotte de behandelruimte schoon volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM) en gereed voor de volgende behandeling.

373

Bijlage 6 Beoordelingslijst maken alginaatafdruk

Beoordelingslijst/reflectielijst Naam leerling:

Datum:

Beoordeeld door:

Item

Normering

RIM

O

V

G

Reflectie leerling

Communicatie – Instructie patiënt vooraf – Begeleiding patiënt tijdens de behandeling – Begeleiding patiënt na de behandeling

O

V

G

Materiaal verwerking – Verbruikshoeveelheid + mengverhouding

O

V

G

Alginaat mengen – Consistentie/luchtbellen – Alginaat in afdruklepel

O

V

G

– Persoonlijke hygiëne/ veiligheid – Voor, tijdens en na de behandeling

Ergonomie tijdens afdrukken

O

V

G

Technisch handelen Hoe heb je gewerkt? Wat ging er goed? Wat ging minder en niet goed?

O

V

G

Resultaat/bruikbaarheid Waarom wel of niet bruikbaar?

O

V

G

Klaarmaken voor transport

O

V

G

Eindoordeel (optellen)

Toelichting:

Feedback docent

374

Bijlage 7 Beoordelingslijst maken gipsmodel bovenkaak

Beoordelingslijst/reflectielijst Naam leerling:

Datum:

Beoordeeld door:

Item

Normering

Bijsnijden van de voet

O

V

G

Reflectie leerling

Occlusale vlak evenwijdig aan grondvlak

O

V

G

Distale vlak loodrecht op grondvlak

O

V

G

Distale begrenzing

O

V

G

Hoogte van de voet

O

V

G

Breedte van de voet

O

V

G

Afwerking van de randen

O

V

G

Gebitselementen onbeschadigd

O

V

G

Model vrij van storende gipsbolletjes Eindoordeel (optellen)

Toelichting:

Feedback docent

375

Bijlage 8 Beoordelingslijst maken gipsmodel onderkaak

Beoordelingslijst/reflectielijst Naam leerling:

Datum:

Beoordeeld door:

Item

Normering

Vrijhouden van de tong

O

V

G

Reflectie leerling

Bijsnijden van de voet

O

V

G

Occlusale vlak evenwijdig aan grondvlak

O

V

G

Distale vlak loodrecht op grondvlak

O

V

G

Distale begrenzing

O

V

G

Hoogte van de voet

O

V

G

Breedte van de voet

O

V

G

Afwerking van de randen

O

V

G

Gebitselementen onbeschadigd

Model vrij van storende gipsbolletjes Eindoordeel (optellen)

Toelichting:

Feedback docent

376

Bijlage 9 Beoordelingslijst maken individuele lepel

Beoordelingslijst/reflectielijst Naam leerling:

Datum:

Beoordeeld door:

Item

Normering

Aangegeven randlengte op model

O

V

G

Reflectie leerling

Gelijkmatig modelleren basisplaat

O

V

G

Frenula goed vrij gelegd

O

V

G

Bijwerken tot aangegeven randlengte

O

V

G

Afwerking lepelranden rondom glad

O

V

G

Pasvorm lepel op model

O

V

G

Afwerking handvat

O

V

G

Retentie handvat

O

V

G

Bruikbaarheid

Eindoordeel (optellen)

Toelichting:

Feedback docent

377

Bijlage 10 Feedbackformulier

Reflectievragen

O

V

G

B1-K2-W2: Assisteert bij uitvoeren van tandheelkundige behandelingen 1. Maakt de behandelruimte, materialen en instrumentarium gereed voor behandeling – Werd er gewerkt volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM)/ protocollen?







B1-K2-W3: Geeft voorlichting en advies 3. Begeleidt en informeert de zorgvrager – Was de informatie inhoudelijk correct?







    

    

    







 

 

 

B1-K2: Verrichten van handelingen in het kader van tandheelkundige zorg

Kerntaak 2 werkproces 2.2 2. Assisteert de behandelaarbij tandheelkundige zorg – Werd de behandeling volgens protocol uitgevoerd? – Hoe was de ergonomie? – Werkte hij/zij four-handed? – Houdt de assistent goed contact met de patiënt? – Overlegt de assistent correct en vroegtijdig met de tandarts? – Is er tijdens de behandeling gewerkt volgens de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken (RIM)? Kerntaak 2 werkproces 2.4 3. Begeleidt en informeert de zorgvrager – Was de informatie inhoudelijk correct? – Houdt de assistent oogcontact met de patiënt? Beoordeling 1.

2.

(Persoonlijke) hygiëne

Kennis protocol

OVG

OVG

3. Communicatie OVG

4. Tempo OVG

Criteria Punten 1, 2, 3 en 4 van de beoordeling moeten minimaal een V (voldoende) zijn.

Eindresultaat OVG

378

Bijlage 11 Beoordelingslijst four-handed dentistry Beoordelingslijst/reflectielijst Naam leerling:

Datum:

Beoordeeld door:

Item

Normering

Ergonomie Voeten staan plat in lichte spreidstand.

O

M

V

Ergonomie Bovenbenen maken een hoek van 90º tot 105º.

O

M

V

G

Ergonomie Rug recht en hoofd licht voorovergebogen.

O

M

V

G

Ergonomie Schouders ontspannen en laag. Bovenarmen rusten langs het lichaam en ellebogen laag.

O

M

V

G

Stoelinstelling Afgemeten op onder- dan wel bovenkaak.

O

M

V

G

Four-handed Heeft kennis van de behandeling (protocol)

O

M

V

G

Four-handed Vooruitdenken

O

M

V

G

Four-handed Heeft aangetoond dat: Hoe los je het op als iets op de grond valt (instrument/afzuiger etc.)?

O

M

V

G

Four-handed Heeft aangetoond dat: Hoe los je het op wanneer je iets bent vergeten klaar te leggen?

O

M

V

G

Eindoordeel (optellen)

Feedback G

Toelichting:

379

Literatuur Boering, G., Baart, J. A., Reenen, G. J. van, & Voorsmit, R. A. C. A. (2004). Gebitsextracties. Maarsen: Elsevier gezondheidszorg. Duizendstra-Prins, B. (2016). Tandheelkundige kennis voor tandartsassistenten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Garg, N., & Garg, A. (2013). Textbook of operative dentistry. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers Ltd. Kalk, W., Waas, M. A. J. van, Os, J. H. van, & Postema, N. (2001). De volledige gebitsprothese in woord en beeld. Houtem/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum. Profitt, W. R. (1993). Contemorary orthodontics. St. Louis: Mosby-Year Book inc. Riviére, J. F. A. La (1978). Zittend behandelen in de tandheelkundige praktijk. Leiden: Stafleu & Tholen b.v. Susante, J. M. van (1994). Assisteren bij tandheelkundige behandelingen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Voet, D. M. (2006). Assisteren in beeld. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Voet, D. M. (2007). Assisteren bij behandelingen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Websites Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (7 http://wetten.overheid.nl/BWBR0006251/2016-08-01). KNMT Taakverdeling in de mondzorg (7 https://www.knmt.nl/sites/default/files/wb_taakverdeling_in_de_mondzorg_200910. pdf ). KNMT (7 https://www.knmt.nl/sites/default/files/folder_wg_brands_voorwaarden_voor_samenwerken_mondzorg_lr.pdf ) KNMT Richtlijn infectiepreventie in mondzorgpraktijken (7 https://www.knmt.nl/sites/default/files/richtlijn_ infectiepreventie_autorisatiefase_23.pdf ). KNMT Richtlijn patiëntendossier (7 https://www.knmt.nl/sites/default/files/media_root/richtlijn-patientendossier-herziene.pdf ). WGBO (7 http://hulpgids.nl/recht/wettelijke-regelingen/wettekst-wet-op-de-geneeskundige-behandelingsovereenkomst(wgbo).html). KNMT WGBO in de praktijk (7 https://www.ant-tandartsen.nl/uploads/downloads/14-KNMT_Praktijkwijzer_WGBO_2006.pdf ). KNMT Richtlijn Tandheelkundige Radiologie (7 https://www.knmt.nl/sites/default/files/herziene_richtlijn_radiologie_ update_2015.pdf ). Metters, Th.G. Periodiek mondonderzoek: uniek instrument voor screening en diagnostiek (7 http://www.qualitypractice.nl/ tandartsen/tijdschrift/tijdschrift_artikel/t/periodiek_mondonderzoek).

380

Register

A abcesincisie  291 accidenteel bloedcontact  69 actieve behandelfase  337 adhesief  309 aerosol  56 afdruk –– voorlopig  306 afdruklepel –– edentate kaak  307 –– individuele  326 afdrukspuit  211 afsteunen  41 afzuigbuis  24, 94, 278 afzuigen  94 afzuigsysteem  24 airrotor  29, 161 ALARA  15 alginaat  215 alginaatafdruk  215 anamnese  102, 335 anesthesie –– lokale  178 anesthesienaald  174 anesthesiespuit  177 anesthesievloeistof  174 apparatuur –– uitneembare  348 –– vaste  350 arterieklem  277 Ash 6  84, 176 Ash 49  85, 176 assistentenstoel  26, 46 assisteren aan de stoel  86 autoclaaf  75 avulsie  293

B banddriver  343 banderen  342 basistray  103 beetbepaling  312 beetvork  311 behandelmicroscoop  257 behandelstoel  20, 42 behandeltijdstip  338 behandeltray  85 behandelunit  20 belastbaarheid  36, 37 –– fysiologische  37

belasting  36 beschermingsmiddel –– persoonlijk  64 bevel  170 bevestigingscement  223, 343, 350 bevoegdheid  14 beweging  39 bijenwas  349 bimanual practice  93 biologische leeftijd  338 birdbeak-tang  349 bissectriceregel  118 bitewing-opname  108 –– horizontale  108 –– verticale  108 bloedcontact –– accidenteel  69 bof  58 bogen  350 –– inbinden  353 bonding  176 bondingsysteem  182 boor –– conische  361 –– diamant-  168 –– gates glidden drill  232, 236 –– hardstalen  167 –– safe-end  231, 236 –– stalen  167 –– type  163 borenset  175 bracket  350 –– cementeren  352 bracketafneemtang  361 bracketpincet  350 brackettray  350 bril  65 brug  197 bruneren  196

C Ca(OH)2  235 capsuleschudder  27 cariësdetector  175 carpulespuit  174 cement –– onderlaag-  181 cementeren –– bracket  352 chamferboor  202 chirurgisch pincet  276

chirurgische afzuigbuis  278 chirurgische ingrepen –– classificering  64 chloorhexidine-oplossing  233 classificering van chirurgische ­ingrepen  64 cofferdam  232, 236 cofferdamframe  233 cofferdamgaatjestang  232 cofferdamklem  232 cofferdamklemtang  233 comfortgrens  21, 42 compomeer  173 composiet  171 composietpistool  176 composietrestauratie  173 compressor  30 compule  171 conditioner  192 conische hardmetalen boor  361 constructiebeet  347 crackfinder  117 curette  131

D dappenglaasje  137 debandeertang  343, 361 decapiteren  316 delegeren  6 desinfectie  70, 72 desinfectiemiddel  72 diagnostiek  100 diagnostisch hulpmiddel  116 diamantboor  168 digitale compressie  280 disclosing-vloeistof  141 disposable cup  137 distal-end cutter  351 dosislimiet  16 dossierplicht  11 DPSI  102, 129 droogleggen  180 –– met wattenrollen  150 Duraphatnaald  146

E EDTA-oplossing  233 elastomeer  309 elektronische lengtebepaler  233, 238

381 Register

endodontisch pincet  235 endodontische behandeling  230 endostand  235, 239 eten of drinken  62 etsbrug  197 etsgel  153 excavator  85 excochleator  277 extirpatienaald  233 extirperen  237 extractie  279 extractietang  273 –– soorten  273 extraheren  280 extraoraal onderzoek  335

F face-bow  348 fluoride-applicatie  146 fluoridehoudende vernis  150 fluoridelak  146 four-handed dentistry  86 Frankfurter vlak  296 friction grip (FG)  162, 163 furcatiesonde  131 fysiologische belastbaarheid  37 fysiologische zoutoplossing  233, 288

G gaastampon  278 gasbrander  247 gates glidden drill  232, 236 gebitsprothese –– volledige  306 gebitsreiniging  130, 135 gegoten opbouw  200 geheimhoudingsplicht  13 gelaatsbeschermer  65 gelaatsfoto  335 gemodificeerde pengreep  40 geperforeerde, betande afdruklepel  216 gevoelige tandhals  149 gezonde werksituatie  36 gips  320 gipsmes  320 gipsmodel  319, 323 –– bijslijpen  323 gipsspatel  320 gipstrimmer  321 gipsvoet  321 glasionomeercement  172 groen hoekstuk  137

grootinstrumentarium  20 guttaperchastift  247

H haar  61 handgreep  94 handhygiëne  67 handpiece (HP)  162, 163 handreiniging  67 handschoenen  64 –– steriele  64 handspiegel  141 handstuk  77, 161 handverzorging  68 headcap  348 hechtdraad  279 hechten  280 hechting –– verwijderen  284 hechtpleister  343 hepatitis  59 herpes simplex  58 hevel –– soorten  275 hoekstuk  77, 161 –– groen  137 hoofdsteun  43 horizontale bitewing-opname  108 houding  39 hulpverleningsplicht  13

I immediaatprothese  315 implantologie  298 informed consent  12 inspanning –– mentale  38 instelapparatuur –– horizontale bitewing-opname  110 –– solo-opname frontelementen  121 –– solo-opname (pre)molaren  121 –– verticale bitewing-opname  110 instrument –– kunststof  176 instrumentarium  40 irrigeren  237, 240

K kaakstandafwijking  334 keramische steen  165 kissing disease  59

A– M

kleininstrumentarium  31 kleur bepalen  211 kleurenring  172 knabbeltang  277 koudespray  117 krachtmeter  349 kritische praktijkruimte  71 kronenschaartje  204 kroon  197 –– plaatsen  223 kroonafdruk  209, 212 kroonafdrukmateriaal  210 kroonafneemtang  223 kroonpreparatie  201 krulspeekselzuiger  150 kunststof instrument  85, 176 Kwaliteitsregister Tandartsen  3

L laterale schedelfoto  337 leeftijd –– biologische  338 –– tand-  338 legionella-infectie  56 lentulonaald  256 lichtapparaat  77 lichtfoto  335 lichthelderheid  38 lichtpolymerisatieapparaat  326 lichtuithardende kunstharsplaat  326 lichtuithardingslamp  171 ligatuur  263 ligatuurelastiek  351 ligatuurklem  351 lokale anesthesie  178 loop-tang  349 luxeren  273

M mandrel  165 matrixband aanbrengen  194 matrixbandje  175, 180, 195 matrixspanner  195 matrixstripje  175, 181 mebaspanner  194 meerfunctiespuit  23, 77, 104 meetblok  234 mengblok  175 mengnap  215 mengspatel  215 mentale inspanning  38 microbrush  141 micromotor  29

382

Register

midsagittale vlak  296 millerpincet  153 minderjarige  12 mixapparaat  210 modelonderzoek  335 molaarband  342 mond-neusmasker  66 mondfoto  335 mondonderzoek –– periodiek  100 mondpasser  216, 311 mondspiegel  84, 104 mucoperiostale opklap  287

N naaldvoerder  279 NaOCl-oplossing  237 nazorg  315 nekband  348 niet-kritische praktijkruimte  71 niet-voorbehouden handeling  4 noodkronenmateriaal  204 noodkroon  203 noodrestauratie  242 noodvulling  235

O occlusiepapier  153 onderlaagcement  175, 181 ongeperforeerde betande ­afdruklepel  209 oogbescherming  65 opbouw  198 –– gegoten  200 operatielamp  25, 46 orthodontie  334 orthodontisch studiemodel  335 orthodontische apparatuur  339 orthodontische behandeling  334 orthodontische gebitsafdruk  336 orthopantomogram  337 overkappingsprothese  316

P palm-duimgreep  41 palmgreep  40 panoramische opname  295 paperpoint  247 paralleltechniek  118 parapulpaire stift  198 parodontiumstatus  129 passen in was  314

patiëntenservet  141 pengreep  40 –– gemodificeerde  40 periodiek mondonderzoek  100 persoonlijk beschermingsmiddel  64 persoonlijke hygiëne  60 pijnklacht  115 pincet  84 –– chirurgisch  276 –– endodontisch  235 plakbrug  197 plaque-kleurtest  141 plaquescore  141 plastisch vulmateriaal  171 plichten van de patiënt  13 plugger  248, 252 pocketsonde  104, 131 pocketstatus  129 polijstborstel  137 polijstcup  137 polijsten  135, 136 polijstpasta  137 polijstschijf  165 praktijkruimte –– kritische  71 –– niet-kritische  71 praktijkuitrusting  20 prepareren  170 preventie  128 primer  176 prothese –– immediaat-  315 –– plaatsen  314 prothesestand  43 puimsteen  137 pulpakamer –– openen  236

R randopbouw  309 raspatorium  277 RDS-ruimte  71 recappen  69, 178 recapstandaard  174, 240 recht op informatie  10 rechte sonde  236 rechtvaardiging  15 reiniging  70, 72 replanteren  294 restauratie met ­glasionomeercement  192 restauratietray  173 restauratieve tandheelkunde  161 restaureren  170 retentieapparatuur  362

retentiespalk  358 retractiedraad  210, 211 retractievloeistof  210 Richtlijn Infectiepreventie in ­Mondzorgpraktijken  17, 60 Richtlijn Tandheelkundige ­Radiologie  14 right angle (RA)  162, 163 rim-lock  209 rimformer  311 risicovolle handeling  5 rode was  347 röntgenapparaat  28 röntgendiagnostiek  337 röntgenontwikkelaar  28 röntgenstraling –– veilig gebruik van  15 roteren  273 roterend instrumentarium  29 routing  71 rubber cup  166 rubber point  166 rubber schijf  166 rugsteun  42, 47

S safe-end boor  236 scaler  131 scalpel  277 schaar  277 schoeisel  63 sealant  153 sealen  153 semisteriel  299 sensibiliteitstest  116 separatie-elastiekje  340 separatietang  340 separatieveertje  340 separeren  340 serumtandsteen  130 sieraad  61 sikkelsonde  84, 104 single-handed  93 sjabloon  232 snuiten  61 soa  58 solo-opname  117 sonde –– rechte  231, 236 spalken  294 spatel  176 speekseltandsteen  130 spittoon  21 spoelbeker  141 spoelspuit  278

383 Register

SPP  121 spreader  247, 250 stent  308 steriel  299 steriele handschoenen  64 sterilisatie  75 stiftopbouw  199 subgingivaal tandsteen  130 supragingivaal tandsteen  130

T tamponstopper  278 tandartsstoel  26 tandheelkunde –– restauratieve  161 tandheelkundig team  2 tandleeftijd  338 tandstandafwijking  334 tandsteen –– serum-  130 –– speeksel-  130 –– subgingivaal  130 –– supragingivaal  130 –– verwijderen  135 techniekfrees  326 techniekrubber  326 terugplaatsen –– uitgevallen tand  293 thermodesinfector  74 tijdelijk bevestigingscement  204 titelbescherming  2 toestemmingsvereiste  11 transferpositie –– methode I  89 –– methode II  89 trendelenburgstand  21, 43 triltafel  320 tuchtrecht  8 type boor  163 type FG  162 type HP  162 type RA  162

U uithardingslamp  26 uitneembare apparatuur  348 ultrasoon reinigingsapparaat  73 ultrasoon tandsteenapparaat  22, 132 unit  21 uurpositie  49

V vaste apparatuur  350 –– verwijderen  360 veilig gebruik van röntgenstraling  15 verankeren boren  162 verbruiksmateriaal  31 veronderstelde toestemming  12 verticale bitewing-opname  108 vicryl  286 vijl  132, 234 voetschakelaar  23 volledige gebitsprothese  306 voorbehouden handeling  4 voorlopige afdruk  306

W wanghaak  278 wasbeet  220 washed-fieldtechniek  94 wasmes  320, 326 wasstaaf  358 wasstift  343 water uit de behandelunit  77 wattenpellet  235 wattenrol  141 –– droogleggen met  150 wedjet  233 weingarttang  340 werkblad  26 werkhoogte  42 werkhouding  47 werkkleding  62 Wet BIG  2 WGBO  9 wig  175, 195 wondhaak  276 wondtoilet  288 wortelrest –– verwijderen  287

Z ziekte van Pfeiffer  59 ziekteverwekker  56 zijde  286 zitpositie  48

M–Z