Persoonlijke hygiëne [1st ed] 978-90-313-4678-3, 978-90-313-9203-2 [PDF]

Zitiervorschau

Skillslab-serie voor verpleegkundige beroepsvaardigheden

Persoonlijke hygiëne

anvullend mat sa er i k

hiervoor na ar Ga d ar.

gitaal beschik l di ba a a i

extras.springer.com

ite: Bij dit ebs bo e ew

302

Basiszorg deel

TransferPunt VaardigheidsOnderwijs

1

werkcahier

3

niveau

Werkcahier Kwalificatieniveau 3 Persoonlijke hygiëne 302 B a s i s z o r g

deel

1

Werkcahier Kwalificatieniveau 302 B a si s zo rg

d ee l

3

1

Persoonlijke hygiëne



Willeke Heres

Ineke van Steeg





T r a n s f e r P u n t V a a r d i g h e i d s O n d e r w i j s



w w w . tpvo . n l

Skillslab-serie voor verpleegkundige beroepsvaardigheden



B o h n S ta f l e u

Houten 2006 T w e e d e

druk

va n L o g h u m



Colofon

© 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

ISBN 978 90 313 4678 3 NUR 897



V o r m g e v i n g Grafisch Ontwerp Bureau Hetty Creemers, Maastricht F oto ’ s Hans Oostrum en Peter Oosterwijk

R e d a c t i e l e d e n S k i l l s l a b

K wa l i f i c at i e n i v e a u 3 Geerard Siereveld,

Cees van Stipdonk, Johan van ’t Wout,

D r u k Eerste druk 2000

Tweede druk, eerste oplage 2006 Tweede druk, tweede oplage 2007 Tweede druk, derde oplage 2008

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Voorwoord

De Skillslab-methode van het TransferPunt VaardigheidsOnderwijs is al jaren zeer geliefd bij zowel leerlingen als docenten in het verpleegkundeonderwijs. Voor dit werkcahier voor niveau 3 is materiaal uit de bestaande mbo-werkcahiers bewerkt. De auteurs hebben de zorgsettings waarin de leerlingen zullen gaan werken als uitgangspunt genomen. Dit werkcahier maakt deel uit van een reeks, waarin de verpleegtechnische basisvaardigheden zijn uitgewerkt. De leerling leert niet alleen een bepaalde vaardigheid uit te voeren, maar ook waarom de vaardigheid zo moet worden uitgevoerd. Bij de opzet van de cahiers is ervan uitgegaan dat zorgvragers zo weinig mogelijk geconfronteerd moeten worden met ongeoefende leerling-verzorgenden. Daarom is veel plaats ingeruimd voor het praktisch bezig zijn. Alleen door herhaaldelijk en gevarieerd te oefenen is het mogelijk om al op school de meeste vaardigheden zodanig in de vingers te krijgen dat toepassing op echte zorgvragers – onder begeleiding – verantwoord is. De meeste hoofdstukken starten met een casus. In de daarop volgende studieactiviteiten wordt de casus verder uitgewerkt. Wij hebben ernaar gestreefd om uit het leven gegrepen situaties uit de zorg aan de orde te stellen, zodat de leerlingen plezier hebben in het verwerven van kennis en vaardigheden en een beeld krijgen van hun toekomstige beroep. Bij het werken met deze cahiers wordt een bepaalde mate van zelfstandigheid van de leerlingen verwacht. Zelfstandigheid wil overigens niet zeggen individueel studeren. Integendeel: we stimuleren het werken in kleine werkgroepen. Door goed (en leuk) samen te werken zal het studeren aantrekkelijk blijven en meer rendement opleveren. Samenwerken wil zeggen dat een leerling af en toe een ‘voortrekker’ moet zijn, maar ook wel eens wat mag ‘leunen’. Er moet wel een goede balans bestaan tussen deze twee uitersten. Wij houden ons aanbevolen voor commentaar en suggesties. De redactie van Skillslab Kwalificatieniveau 3 Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van ’t Wout.



Inhoud

Voorwoord 5

1 Inleiding 11 2 Infectiepreventie: reinigen en desinfecteren van handen en materialen 12



2.1 I n l e i d i n g 1 2



2.2 B e g i n v e r e i s t e n



2.3 C a s u s 1 4



en voorkennistoe ts

2. 4 S t u d i e a ct i v i t e i t e n 15



2. 4 .1 W at



2. 4 .2 P e r s o o n l i j k e

i s w at ?

[ s t u d i e ta a k ] 15 hygiëne

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 16



2. 4 .3 D e s i n f e ct i e [ s t u d i e ta a k ] 16



2. 4 . 4 H a n d e n

w a s s e n e n / o f d e s i n f e ct e r e n ?



2. 4 .5 S y s t e m at i e k



2. 4 .6 D e



2. 4 .7 K r u i s i n f e ct i e [ t o e pa s s i n g s ta a k ] 19



2. 4 . 8 R e i n i g i n g



2. 4 .9 V e r s c h i l l e n [ d i s c u s s i e ta a k ] 21



va n h e t h a n d e n w a s s e n

i n f e ct i e k e t e n

2.5 I n h o u d e l i j k e

a n a ly s e s

2.5.1 H a n d e n

wa ssen

2.5.2 H a n d e n

d e s i n f e ct e r e n

22

22 26

3 Het verzorgen van het bed 28



3 .1 I n l e i d i n g 28 3 .2 B e g i n v e r e i s t e n

en voorkennistoe ts



3 .3 C a s u s 30



3 . 4 S t u d i e a ct i v i t e i t e n 30



3 . 4 .1 V e r s c h i l l e n d e



3 . 4 .2 M at e r i a l e n [ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 31

soorten bedden

3 . 4 .3 B e d o m g e v i n g [ i n l e v i n g s ta a k ] 31



3 . 4 . 4 D o e l e n

va n b e d o p m a k e n

[ p r o b l e e m ta a k ] 31



3 . 4 .5 W e r k h o u d i n g [ s t u d i e ta a k ] 32



3 . 4 .6 B e d

ver zorgen me t zorgvr ager

[ p r o b l e e m -/ t o e pa s s i n g s ta a k ] 32



3 . 4 .7 H u l p m i d d e l e n



3 . 4 . 8 D e k e n b o o g [ t o e pa s s i n g s ta a k ] 34



3 . 4 .9 M e e r

3 . 4 .10 A a n d a c h t



3 . 4 .11 F i x at i e



Inhoud

[ p r o b l e e m -/ t o e pa s s i n g s ta a k ] 33

[ i n l e v i n g s ta a k ] 34

voor de zorgvr ager

e n f i x at i e m i d d e l e n

3 .5 I n h o u d e l i j k e 3 .5.1 H e t

in en a an bed

dan houding alleen



a n a ly s e s

28

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 31





[ s t u d i e ta a k ] 19

2.6 L e e r r e s u ltat e n 27





[ t o e pa s s i n g s ta a k ] 1 8

e n d e s i n f e ct i e va n m at e r i a l e n





[ s t u d i e ta a k ] 17

[ s t u d i e ta a k ] 1 8



12

[ t o e pa s s i n g s ta a k ] 35

[ s t u d i e ta a k ] 35

36

v e r z o r g e n va n e e n b e d z o n d e r z o r g v r a g e r

Persoonlijke hygiëne

36





3 .5.2 H e t

v e r z o r g e n va n e e n b e d m e t z o r g v r a g e r

4 Hulp bieden bij het verzorgen van de mond en het gebit 46



4 .1 I n l e i d i n g 46



4 .2 B e g i n v e r e i s t e n



4 .3 C a s u s 4 8



en voorkennistoe ts

46

4 . 4 S t u d i e a ct i v i t e i t e n 4 8



4 . 4 .1 H e t

h o e e n w a a r o m va n m o n d h y g i ë n e



4 . 4 .2 H o e

p o e t s j e ta n d e n ?



4 . 4 .3 V a s t e

4 . 4 . 4 A a n d o e n i n g e n

in de mond

e n s t o m at i t i s

[ d i s c u s s i e ta a k ] 50

werkwijze



4 . 4 .5 M o n d h y g i ë n e



4 . 4 .6 O b s e r vat i e



4 . 4 .7 V o o r -



4 . 4 . 8 D e

[ s t u d i e ta a k ] 49

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 49





39

3 .6 . L e e r r e s u ltat e n 45

[ s t u d i e ta a k ] 50 [ p r o b l e e m ta a k ] 50

va n h e t m o n d g e b i e d

[ s t u d i e ta a k ] 51

e n n a d e l e n va n d e g e b i t s p r o t h e s e

gebitsprothe se

4 .5 I n h o u d e l i j k e

[ s t u d i e ta a k ] 51

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 52

a n a ly s e s

53



4 .5.1 V e r z o r g i n g

va n h e t g e b i t



4 .5.2 V e r z o r g i n g

va n d e g e b i t s p r o t h e s e e n d e m o n d





5 Hulp bieden bij het verzorgen van haren, nagels en de baard 63 5.1 I n l e i d i n g 63



5.2 B e g i n v e r e i s t e n



5.3 C a s u s 65

en voorkennistoe ts

63

5. 4 S t u d i e a ct i v i t e i t e n 65



5. 4 .1 H o e



5. 4 .2 H y g i ë n e [ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 6 6

en wa arom

[ d i s c u s s i e ta a k ] 6 6



5. 4 .3 H a r e n



5. 4 . 4 A l g e m e n e



5. 4 .5 P e r s o o n l i j k e



5. 4 .6 H y g i ë n i s c h



5. 4 .7 W a a r o m



5. 4 . 8 D a g e l i j k s e



5. 4 .9 O b s e r vat i e [ t o e pa s s i n g s ta a k ] 70



58

4 .6 L e e r r e s u ltat e n 62





53

en nagels

[ s t u d i e ta a k ] 6 6 [ s t u d i e -/ i n l e v i n g s ta a k ] 67

m a at r e g e l e n b i j pa r a s i e t e n ver zorging

werken

wel /niet

[ p r o b l e e m ta a k ] 6 9

[ p r o b l e e m ta a k ] 6 9

bezigheid

5.5 I n h o u d e l i j k e

[ s t r at e g i e ta a k ] 6 8

[ s t u d i e ta a k ] 6 9

a n a ly s e s

71



5.5.1 H e t

w a s s e n va n d e h a r e n va n e e n b e d l e g e r i g e z o r g v r a g e r m . b . v . e e n h a a r w a s b a k



5.5.2 H e t

s c h e r e n va n d e b a a r d : e l e k t r i s c h



5.5.3 D e





71

76

zorg voor nagel s a an handen en voe ten

79

5.6 L e e r r e s u ltat e n 79

6 Hulp bieden bij het kleden van een zorgvrager 84



6 .1 I n l e i d i n g 84



6 .2 B e g i n v e r e i s t e n

en voorkennistoe ts



6 .3 C a s u s 8 6



6 . 4 S t u d i e a ct i v i t e i t e n 8 6



6 . 4 .1 B e t e k e n i s

va n k l e d i n g



6 . 4 .2 M e n i n g e n

verschillen



6 . 4 .3 H u l p m i d d e l e n

84

[ i n l e v i n g s ta a k ] 8 6 [ d i s c u s s i e ta a k ] 87

en kleding

[ s t u d i e ta a k ] 8 8



6 . 4 . 4 S o m s

g a at h e t n i e t va n z e l f



6 . 4 .5 H u l p

bij a an- en uitkleden



6 . 4 .6 H o e



6 . 4 .7 V e r s c h i l l e n [ s t u d i e ta a k ] 91

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 8 9 [ p r o b l e e m ta a k ] 8 9

e n w a a r o m va n s t e u n ko u s e n / e l a s t i s c h e ko u s e n

[ s t u d i e ta a k ] 9 0





6 .5 I n h o u d e l i j k e

93

a n a ly s e s



6 .5.1 H e t

a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n z o r g v r a g e r m e t e e n b e w e g i n g s b e p e r k i n g



6 .5.2 H e t

a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n p l at l i g g e n d e z o r g v r a g e r d o o r t w e e v e r z o r g e n d e n





7 Hulp bij de lichaamsverzorging van een zorgvrager 102 7.1 I n l e i d i n g 102



7.2 B e g i n v e r e i s t e n



7.3 C a s u s 103



7. 4 S t u d i e a ct i v i t e i t e n 105



7. 4 .1 L i c h a a m s v e r z o r g i n g 7. 4 .2 D o e l

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 105



7. 4 .3 G e g e v e n s



7. 4 . 4 Z i n t u i g e n [ s t u d i e ta a k ] 105



7. 4 .5 H u l p m i d d e l e n [ s t u d i e ta a k ] 10 6

verz amelen



7. 4 .6 V e r s c h i l l e n d e 7. 4 .7 E i g e n



7. 4 . 8 V e r s c h i l l e n d e

beleving

7. 4 .9 S o c i a l e

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 105

hoe en wa arom

va n l i c h a a m s v e r z o r g i n g



102

en voorkennistoe ts





[ s t u d i e ta a k ] 105

[ d i s c u s s i e ta a k ] 107

s i t u at i e s

[ i n l e v i n g s ta a k ] 10 8 [ s t r at e g i e ta a k ] 10 8

s i t u at i e s

a s p e ct e n

[ i n l e v i n g s ta a k ] 10 9

7. 4 .10 B e d c o m p l i c at i e s [ s t u d i e ta a k ] 10 9



7. 4 .11 D o u c h e n



7. 4 .1 2 G e z i c h t s v e r z o r g i n g [ i n l e v i n g s ta a k ] 11 2



7. 4 .13 I e d e r e e n



7. 4 .1 4 I n t i m i t e i t [ s t u d i e ta a k ] 11 2



of baden

7.5 I n h o u d e l i j k e



7.5.1 H e t

7.5.2 W a s s c h e m a :



7.5.3 H u l p



[ p r o b l e e m ta a k ] 111

op zijn of ha ar wijs



[ s t u d i e ta a k ] 11 2

113

a n a ly s e s

w a s s e n va n e e n v o lw a s s e n z o r g v r a g e r o p b e d

113

h e t w a s s e n va n e e n z o r g v r a g e r o p b e d

bij het douchen

11 8

1 23

7.6 L e e r r e s u ltat e n 1 26

8 Het verzorgen van een overledene 127



8 .1 I n l e i d i n g 1 27



8 .2 B e g i n v e r e i s t e n

1 27

en voorkennistoe ts



8 .3 C a s u s 1 29



8 . 4 S t u d i e a ct i v i t e i t e n 130



8 . 4 .1 E r va r i n g e n

met sterven en de dood



8 . 4 .2 P a l l i at i e v e

zorg



8 . 4 .3 A r g u m e n tat i e [ i n l e v i n g s ta a k ] 131



8 . 4 . 4 S t o m at i t i s [ p r o b l e e m ta a k ] 132

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 130

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 130



8 . 4 .5 S t e r v e n s b e g e l e i d i n g [ t o e pa s s i n g s ta a k ] 133



8 . 4 .6 S t e r v e n s b e g e l e i d i n g

e n c o m m u n i c at i e

[ t o e pa s s i n g s ta a k ] 133



8 . 4 .7 S y m pt o m e n



8 . 4 . 8 D e

zorg voor de overledene



8 . 4 .9 D e

v e r z o r g i n g va n e e n o v e r l e d e n n a a s t e a l s m a n i e r va n a f s c h e i d n e m e n



8 . 4 .10 K i n d e r e n



8 . 4 .11 S t e r v e n





va n d e n a d e r e n d e d o o d

en de dood

8 .5 I n h o u d e l i j k e 8 .5.1 H e t

[ s t u d i e ta a k ] 134

[ s t u d i e ta a k ] 135

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 137

e n d e d o o d i n v e r s c h i l l e n d e c u lt u r e n a n a ly s e

[ o r i ë n t e r i n g s ta a k ] 138

1 40

v e r z o r g e n va n e e n o v e r l e d e n e

1 40

8 .6 L e e r r e s u ltat e n 1 4 8

9 Zelfevaluatietoets en trainingsbijeenkomst 149



9.1 Z e l f e va l u at i e t o e t s 1 49



9.2 T r a i n i n g s b i j e e n ko m s t 151



98

6 .6 L e e r r e s u ltat e n 101





93

Inhoud

Persoonlijke hygiëne

[ p r o b l e e m ta a k ] 135



10 Practicum 152 10.1 I n l e i d i n g 152 10.2 O e f e n o p d r a c h t e n 152



10.2.1 H a n d e n



10.2.2 H o o g / l a a g b e d d e n 153

w a s s e n e n d e s i n f e ct e r e n



10.2.3 H e t

bed en hulpmiddelen



10.2. 4 H e t

bed opm aken

153

154



10.2.5 M o n d h y g i ë n e 154



10.2.6 P l a n n i n g



10.2.7 H a a r v e r z o r g i n g 154



10.2. 8 H u i d pa r a s i e t e n 154



10.2.9 S c h e r e n 155



153

154

va n d e p e r s o o n l i j k e h y g i ë n e va n t w e e z o r g v r a g e r s

10.2.10 N a g e lv e r z o r g i n g 155



10.2.11 A a n -



10.2.1 2 W a s s e n

en uitkleden

155

en ge wa ssen worden



10.3 O e f e n e n



10. 4 V e r b a l i s at i e s c h e m a ’ s 157

in een rollenspel

155

156



10. 4 .1 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t h a n d e n w a s s e n e n d e s i n f e ct e r e n



10. 4 .2 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t v e r z o r g e n va n e e n b e d z o n d e r z o r g v r a g e r



10. 4 .3 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t v e r z o r g e n va n e e n b e d m e t z o r g v r a g e r



10. 4 . 4 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r d e v e r z o r g i n g va n h e t g e b i t



10. 4 .5 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r d e v e r z o r g i n g va n d e g e b i t s p r o t h e s e e n d e m o n d



10. 4 .6 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t w a s s e n va n d e h a r e n va n e e n b e d l e g e r i g e z o r g v r a g e r m e t b e h u l p



10. 4 .7 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t s c h e r e n va n d e b a a r d : e l e k t r i s c h



10. 4 . 8 V e r b a l i s at i e s c h e m a

voor de zorg voor nagel s a an handen en voe ten



10. 4 .9 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n z o r g v r a g e r m e t e e n b e w e g i n g s b e p e r -



157

158

158 158

158

va n e e n h a a r w a s b a k

king

157

159 159

159

10. 4 .10 V e r b a l i s at i e s c h e m a ver zorgenden

v o o r h e t a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n p l at l i g g e n d e z o r g v r a g e r d o o r t w e e

16 0



10. 4 .11 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t w a s s e n va n e e n v o lw a s s e n z o r g v r a g e r o p b e d



10. 4 .1 2 V e r b a l i s at i e s c h e m a

voor hulp bij het douchen



10. 4 .13 V e r b a l i s at i e s c h e m a

v o o r h e t v e r z o r g e n va n e e n o v e r l e d e n e

16 0

16 0 161



10.5 O b s e r vat i e -



10.5.1 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t h a n d e n w a s s e n e n d e s i n f e ct e r e n



10.5.2 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t v e r z o r g e n va n e e n b e d z o n d e r z o r g v r a g e r



10.5.3 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t v e r z o r g e n va n e e n b e d m e t z o r g v r a g e r



10.5. 4 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r d e v e r z o r g i n g va n h e t g e b i t



10.5.5 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r d e v e r z o r g i n g va n d e g e b i t s p r o t h e s e e n d e m o n d



10.5.6 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t w a s s e n va n d e h a r e n va n e e n b e d l e g e r i g e z o r g v r a g e r m e t

en oefenlijsten

b e h u l p va n e e n h a a r w a s b a k

161 161 164

16 6

16 9 172

175



10.5.7 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t s c h e r e n va n d e b a a r d : e l e k t r i s c h



10.5. 8 O b s e r vat i e -

en oefenlijst voor de zorg voor nagel s a an handen en voe ten



10.5.9 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n z o r g v r a g e r m e t e e n b e w e g i n g s -



10.5.10 O b s e r vat i e -



10.5.11 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t w a s s e n va n e e n v o lw a s s e n z o r g v r a g e r o p b e d



10.5.1 2 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t w a s s e n va n e e n v o lw a s s e n z o r g v r a g e r o p b e d



10.5.13 O b s e r vat i e -

en oefenlijst voor hulp bij het douchen



10.5.1 4 O b s e r vat i e -

e n o e f e n l i j s t v o o r h e t v e r z o r g e n va n e e n o v e r l e d e n e

beperking

178 180

1 82 e n o e f e n l i j s t v o o r h e t a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n p l at l i g g e n d e z o r g v r a g e r d o o r

t wee ver zorgenden

1 84 1 87 (wa ssc he m a )

19 0



194 19 6

10.6 L e e r r e s u ltat e n 19 9



11 Oefenen tijdens de stage 200

11 .1 I n l e i d i n g 20 0 11 .2 V e r ko r t e

o b s e r vat i e l i j s t e n

201



11 .2.1 H e t

h a n d e n w a s s e n e n d e s i n f e ct e r e n



11 .2.2 H e t

v e r z o r g e n va n e e n b e d z o n d e r z o r g v r a g e r

201 202



11 .2.3 H e t



11 .2. 4 D e

v e r z o r g i n g va n h e t g e b i t



11 .2.5 D e

v e r z o r g i n g va n d e g e b i t s p r o t h e s e e n d e m o n d



11 .2.6 H e t

v e r z o r g e n va n e e n b e d m e t z o r g v r a g e r

203

204 205

w a s s e n va n d e h a r e n va n e e n b e d l e g e r i g e z o r g v r a g e r m e t b e h u l p va n e e n h a a r w a s b a k

20 6

11 .2.7 H e t



11 .2. 8 D e

s c h e r e n va n d e b a a r d : e l e k t r i s c h

207

zorg voor nagel s a an handen en voe ten

20 8



11 .2.9 H e t



11 .2.10 H e t

a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n p l at l i g g e n d e z o r g v r a g e r d o o r t w e e v e r z o r g e n d e n



11 .2.11 H e t

w a s s e n va n e e n v o lw a s s e n z o r g v r a g e r o p b e d



11 .2.1 2 H u l p



11 .2.13 H e t

a a n - e n u i t k l e d e n va n e e n z o r g v r a g e r m e t e e n b e w e g i n g s b e p e r k i n g

bij het douchen

21 2

v e r z o r g e n va n e e n o v e r l e d e n e

213



12 Antwoorden op toetsvragen 215



13 Bronnen 217

10

Inhoud

Persoonlijke hygiëne

211

20 9 210

1

Inleiding

Indien een zorgvrager niet in staat is zijn dagelijkse persoonlijke hygiënische verzorging uit te voeren door ziekte, handicap of levensfase, wordt hij geheel of gedeeltelijk afhankelijk van anderen. Deze anderen zijn in eerste instantie de mantelzorgverleners. Indien de mantelzorgverleners de kennis of kunde niet in huis hebben worden professionele zorgverleners ingeschakeld. Verzorgenden zijn bij uitstek deskundig op het gebied van zelfzorgondersteuning. Deze ondersteuning kan verschillende vormen aannemen, zoals het overnemen van de zorg of het stimuleren van de zorgvrager om de zorg zelf uit te voeren. Het informeren en instrueren van de zorgvrager behoort ook bij die taken. In dit werkcahier staat met name de basiszorg centraal. Je gaat je verdiepen in het hygiënisch werken met betrekking tot jezelf en de zorgvrager, het verzorgen van de huid, mond, haren en nagels. Verder is er aandacht voor het psychologische aspect van verzorgen en verzorgd worden. Aan de orde komen ook het verschonen van het bed, het plaatsen van hulpmiddelen in bed en het voorkomen van bedcomplicaties. In hoofdstuk 8 ga je je verdiepen in het verzorgen van een overledene. Naast aandacht voor het hygiënisch verzorgen van een overledene, is er in dat hoofdstuk ook aandacht voor de sociale en emotionele aspecten van verzorgen. Je richt je in dit cahier allereerst op het begrijpen van de wijze waarop de persoonlijke hygiëne bij zorgvragers gestalte kan krijgen en vervolgens op het correct en nauwgezet leren uitvoeren hiervan. Persoonlijke hygiëne lijkt vanzelfsprekend, maar het helpen van zorgvragers vraagt enige ervaring. Het oefenen op school zal het uitvoeren van de vaardigheden in de stageperioden vergemakkelijken. In de cd-roms Kruisinfecties en Persoonlijke hygiëne worden een aantal vaardigheden die in dit werkcahier worden vermeld behandeld. Je kunt de cd-roms ook gebruiken bij het maken van de studieactiviteiten.

W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_1, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

11

2

Infectiepreventie: reinigen en desinfecteren van handen en materialen

2.1

Inleiding

Handen wassen is een van de belangrijkste manieren om te voorkomen dat er in zorginstellingen allerlei onnodige infecties (kruisinfecties) optreden. Het Centraal Begeleidingsorgaan (CBO) heeft richtlijnen samengesteld ten aanzien van het wassen en/of desinfecteren van de handen, omdat de meningen over momenten en manieren van handen wassen en/of desinfecteren nogal verschillen. Het CBO stelt dat als iedere verzorgende volgens voorschrift werkt, dit zal leiden tot vermindering van het aantal kruisinfecties. Doelen van de handenreiniging en -desinfectie zijn: – het voorkomen dat micro-organismen verspreid worden naar zorgvragers, bezoekers en personeel; – het voorkomen dat micro-organismen het eigen lichaam ingaan, bijvoorbeeld via een wondje of via het eten. In dit hoofdstuk leer je het juist reinigen en desinfecteren van de handen en van materialen. Je verdiept je ook in de keuze van wel of niet reinigen en/of desinfecteren.

2.2

Beginvereisten en voorkennistoets

Beginvereisten Daar waar het gaat om hygiënische maatregelen is het van belang dat je kennis hebt van en inzicht in de anatomie en fysiologie van micro-organismen. Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste voorkennis beschikt. Voorkennistoets Deze toets bevat 10 waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of niet waar is.

12

Beginvereisten

Persoonlijke hygiëne

W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_2, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij



bewering



1 De meeste ziekteverwekkers zijn niet met het blote oog waar te nemen.





wa ar

niet wa ar







2 Alle micro-organismen zijn ziekteverwekkers.



3 Virussen zijn kleiner dan bacteriën.







4 Bacteriën behoren tot het plantenrijk.





5 Virussen planten zich voort door te delen.



6 Als iemand besmet wordt, wordt hij of zij niet altijd ziek.







7 Via voedsel kunnen micro-organismen zich verspreiden.







8 Schimmels en gisten behoren niet tot de micro-organismen.





9 Antibiotica zijn niet werkzaam tegen virussen.











10 Een koude omgeving is ideaal voor het vermenigvuldigen van bacteriën.



In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door op de cd-rom Kruisinfecties of vraag je begeleidend docent naar geschikte bronnen.

13

Casus

2.3

Casus

Gilles deelt samen met de afdelingsassistent de broodmaaltijden van de zorgvragers rond. Als hij bij meneer Roughaert komt, begroet deze hem met een opgewekt ‘Goedemorgen’. Meneer Roughaert is al gewassen en gekleed. Gilles reageert hier verrast op, hij vindt het een ware prestatie van meneer Roughaert. Meneer Roughaert vertelt dat hij er een hekel aan heeft om zijn ontbijt op bed te gebruiken en dat hij daarom zijn uiterste best heeft gedaan om gezellig in de conversatieruimte te kunnen ontbijten. Als Gilles zijn voet nu nog even wil verzorgen, dan belemmert niets hem meer om in de conversatieruimte te gaan ontbijten! Gilles weifelt even, maar besluit dan toch dat hij meneer Roughaert niet kan teleurstellen. Hij haalt snel de verbandkar. Hij rijdt de kar de kamer van meneer Roughaert binnen zodat het op de gang niet zo vol is, daar staat immers ook nog de ontbijtkar! Wat haastig verzorgt hij de voetwond van meneer Roughaert. Gilles besluit de verbandkar maar even te laten staan en eerst de ontbijten verder rond te delen. In zijn haast vergeet hij het vieze verbandmateriaal op te ruimen en zijn handen te wassen.

14

Casus

Persoonlijke hygiëne

Studieactiviteiten

2.4

Maak de in deze paragraaf geformuleerde studieactiviteiten zoveel mogelijk met een of meer medeleerlingen. Raadpleeg meerdere handboeken verpleegkunde/verzorging, websites om verschillen, overeenkomsten, tegenstrijdigheden en dergelijke te bespreken. Vergeet niet om antwoorden, vragen en discussiepunten voor de contacturen te noteren.

[studietaak]

2.4.1

Wat is wat?

De verhoging van de kwaliteit van zorg aan zorgvragers in zorginstellingen staat steeds meer in de belangstelling. In de inleiding is aangegeven dat hygiëne een niet weg te denken begrip is in de gezondheidszorg. Kennis van hygiëne is voor alle medewerkers in de gezondheidszorg van groot belang wil men goede zorg verlenen. Maak voor de beantwoording van de volgende vragen mede gebruik van de cd-rom Kruisinfecties. 1 a Ga op de cd-rom naar het menu kruisinfecties, zoek onder hygiëne. Wat is het verschil tussen persoonlijke hygiëne en ziekenhuishygiëne?

1 b Verklaar de volgende begrippen: sepsis

asepsis

antisepsis

kruisinfectie of ziekenhuisinfectie (zie ook de cd-rom, menu kruisinfecties)

15

[oriënteringstaak]

2.4.2

Persoonlijke hygiëne

Je kent vast wel het oude gezegde ‘verbeter de wereld en begin bij jezelf’. In het kader van hygiëne in de gezondheidszorg zou je dit gezegde kunnen ombuigen naar ‘voorkom kruisinfecties en begin bij je persoonlijke hygiëne’. Persoonlijke hygiëne is een van de algemene preventieve maatregelen ter voorkoming van kruisinfecties. 2 a Ga bij jezelf na wat jij verstaat onder persoonlijke hygiëne in je dagelijks leven en wat je doet om voor jezelf aan deze eisen te voldoen.

2 b Ga vervolgens na, met behulp van de cd-rom (menu Kruisinfecties, zoeken onder hygiëne) en handboeken verpleegkunde/verzorging wat men daar verstaat onder persoonlijke hygiëne van de verzorgende. Geef voor jezelf aan welke zaken je met betrekking tot je persoonlijke hygiëne kunt handhaven, en welke je zult moeten aanpassen wanneer je in de gezondheidszorg stage gaat lopen en gaat werken. Handhaven

Aanpassen

2 c Lees de casus en benoem alle aspecten met betrekking tot de hygiëne die hierin naar voren komen, denk aan zowel persoonlijke als ziekenhuishygiëne.

[studietaak]

2.4.3

Desinfectie

Een veelvoorkomende maatregel is desinfecteren. 3 a Wat wordt verstaan onder desinfectie?

16

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

3 b Wat wordt verstaan onder desinfectantia?

[studietaak]

2.4.4

Handen wassen en/of desinfecteren?

Het wassen en desinfecteren van de handen is één van de maatregelen die je neemt om overdracht van ziektekiemen via de handen te voorkomen. Het is daarom van groot belang om precies te weten wanneer en waarom je je handen moet wassen en/of desinfecteren. Maak voor de beantwoording van de volgende vraag mede gebruik van de cd-rom, zoek in het menu vaardigheden. 4 a Ga in de literatuur na wanneer je en in welke situaties je handen moet wassen en/of desinfecteren.

4 b Lees de casus nogmaals. Had Gilles voor de wondverzorging zijn handen moeten wassen of desinfecteren? Wat had hij na de wondverzorging moeten doen? voor verzorging

reden

na verzorging

reden

17

[toepassingstaak]

2.4.5

Systematiek van het handen wassen

De wijze waarop ieder gewend is zijn handen te wassen varieert. De één houdt de handen even onder de kraan en de ander wast grondig met water en zeep. Was je handen zoals je dat normaal doet. Bekijk vervolgens de inhoudelijke analyse Handen wassen. Bepaal de verschillen tussen het handen wassen door jezelf en zoals dat in de inhoudelijke analyse aangegeven wordt. Word je bewust van je eigen methode van wassen en pas deze waar nodig aan. Noteer je eigen methode van handen wassen (bijvoorbeeld wel of geen vaste volgorde hanteren, wel of geen behoorlijke hoeveelheid zeep gebruiken, polsen wel of niet wassen en dergelijke).

Lees aansluitend de analyse Handen desinfecteren. Noteer vragen.

[studietaak]

2.4.6

De infectieketen

Besmetting van een individu verloopt in een aantal stappen: de zogenaamde infectieketen. De verschillende stappen zijn de volgende: besmettingsbron, besmettingsweg, porte d’entrée (toegangsplaats) en gastheer. Ga na wat de verschillende begrippen betekenen. Zoek bij het raadplegen van de cd-rom in het menu Kruisinfecties (Kijk bij infecties). besmettingsbron

besmettingsweg

porte d’entrée

gastheer

18

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[toepassingstaak]

2.4.7

Kruisinfectie

In de bovenstaande casus is het risico van een kruisinfectie niet denkbeeldig. 7 a Geef aan op welke meest voor de handliggende wijze hier een kruisinfectie kan ontstaan. Maak gebruik van de termen die in de infectieketen zijn genoemd (zie vraag 6).

7 b Het is goed voor te stellen dat een kruisinfectie nogal wat consequenties zou hebben voor meneer Roughaert of één van zijn medezorgvragers, zowel in lichamelijk, psychisch als sociaal opzicht. Geef van elk aspect een voorbeeld. lichamelijk

psychisch

sociaal

[studietaak]

2.4.8

Reiniging en desinfectie van materialen

Naast het wassen en/of desinfecteren van de handen zijn er ook meer specifieke maatregelen ter voorkoming van kruisinfecties: dit betreft onder andere het reinigen en desinfecteren van materialen. Zoals we thuis materialen schoonmaken wordt in instellingen huishoudelijk reinigen genoemd. In instellingen onderscheiden we regels met betrekking tot de volgende drie categorieën: – voorwerpen rond de zorgvrager; – oppervlakten (bijvoorbeeld vloeren); – instrumentarium.

19

8 a Welke algemene voorschriften tref je in de literatuur aan met betrekking tot deze drie categorieën? Raadpleeg ook de cd-rom Kruisinfecties (zoek in het menu materialen, bij reinigingsmaterialen). voorwerpen rond de zorgvrager

oppervlakten

instrumentarium

8 b Had Gilles behalve hygiënische maatregelen voor zijn handen ook nog maatregelen moeten nemen met betrekking tot de omgeving van de zorgvrager en het gebruikte instrumentarium?

8 c Het desinfecteren kan op verschillende manieren plaatsvinden. Onder andere door gebruik te maken van verhitting, straling (gammastraling of ultraviolette straling) en door toepassing van chemische middelen. Geef van elk een voorbeeld. Raadpleeg ook de cd-rom Kruisinfecties (zoek in menu kruisinfecties, bij infecties). verhitting

straling

chemische middelen

20

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

8 d Noem tenminste vijf belangrijke aandachtspunten bij een efficiënt gebruik van desinfectantia. Raadpleeg behalve je boeken ook de cd-rom Kruisinfecties (menu materialen).

[discussietaak]

2.4.9

Verschillen

Na bovenstaande opdrachten uitgewerkt te hebben, kun je wellicht aangeven waarom er in andere instellingen dan het algemeen ziekenhuis op een minder intensieve manier maatregelen worden getroffen ter voorkoming van infecties. Geef een aantal redenen.

21



2.5

Inhoudelijke analyses

2.5.1

Handen wassen

In deze analyse bespreken we het wassen van de handen met behulp van een kraan met elleboog/voetbediening of met behulp van een gewone kraan én ook met behulp van een zeepdispenser met elleboog/voetbediening of met behulp van een stuk zeep. De duur van de handeling is afhankelijk van de verontreiniging van de handen en van het doel van het handen wassen. Over het algemeen wordt 10 seconden als minimum genomen en varieert de aanbevolen tijdsduur tussen de 1 en 3 minuten.



werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Controleer en ver-

Pak en/of controleer:

In verband met efficiënt

Speel vroegtijdig in op

zamel benodigdheden.

– zeepdispenser met vloei-

werken benodigdheden in

mogelijke beperkingen

bare zeep (bij voorkeur voet-

één keer verzamelen en

van de voorzieningen,

of elleboogbediening)

controleren.

houd daarbij het doel van

­– warm/koud waterkraan

Minder kans op kruisin-

handen wassen voor ogen,

(zo mogelijk met voet- of

fecties, omdat je bij het

namelijk voorkomen van

elleboogbediening)

(af)nemen van zeep/water

(kruis)infecties.

­– papieren handdoekje

niet met de handen aan de

Het gebruik van een

­– pedaalemmer

dispenser/kraan komt.

gewoon stuk zeep in een

­– eventueel nagelborstel

In verband met hygiëne.

zeepbakje kan snel een

procedure







voor Zorgvrager

­– eventueel handcrème.

bron van bacteriegroei vormen, evenals een katoenen handdoek. Borstelen van nagels gebeurt alleen bij ernstige verontreiniging. Normaal gesproken zul je met ‘schone’ handen/nagels op het werk komen.

2 Controleer en

Verwijder sieraden van de

Om de handen gaaf en soe-

In het somatisch verpleeg-

inspecteer handen en

handen en armen.

pel te houden.

huis en de kraamzorg is

Zeepresten en bacteriën

het dragen van geen enkel

kunnen zich nestelen in en

handsieraad toegestaan.

onder sieraden.

In de psychiatrie, de

armen.

thuiszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg is men minder streng.

2

22

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

6 Neem zeep.

Druk op de elleboog- of

Handcontact met zeep of

Zeep en zeepbakje of was-

voetbediening van de zeep-

zeepopening van dispenser

tafel regelmatig afdrogen

dispenser en houd de han-

werkt extra op verspreiding

om groei micro-organis-

den een paar centimeter

van micro-organismen.

men te beperken.







onder de dispenser. Neem minimaal 1 pompslag

Voldoende zeep nemen om

(= 1 ml) zeep.

schuimvorming mogelijk te

Bij gebruik van een stuk

maken.

zeep, de zeep afspoelen vóór en ná gebruik. 7 Was handen en

– wrijf de palmen over

Zeep en wrijving is een

Besteed extra aandacht

polsen.

elkaar, zodat de zeep gaat

belangrijke stap in het vrij-

aan het gebied onder de

schuimen

komen van micro-organis-

nagels en rondom nagel-

– plaats vingers om pols,

men uit de poriën.

riemen, de duimen, de

eerst bovenlangs daarna

knokkels en de zijkanten

onderlangs, terwijl je draai-

van de handen, omdat

ende bewegingen maakt met

hier veel micro-organis-

de pols (doe beide polsen)

men aanwezig zijn.

– was de rug van de ene

Zorg ervoor dat je je aan-

hand met de palm van de

went in een vaste volgorde

andere

te wassen, dit voorkomt

– was goed tussen de vin-

dat je gedeelten overslaat.

gers – wrijf de rug van de vingers in de palm van de helpende hand en omgekeerd – draai de duimen in de palm van de hand – draai de vingers in de palm van de hand om zodoende deze holte te bereiken – houd de handen tijdens

Het water loopt dan van het

het wassen lager dan de pol-

minst besmette deel naar

sen

het meest besmette deel (de

– was gedurende min. 10

handen) en via de vinger-

sec. met stevig rond draai-

toppen van de handen af.

ende bewegingen.

7

24

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure



werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

Controleer de lengte van de

Korte nagels zijn beter

Rol eventueel de mouwen

nagels, knip deze zo nodig

schoon te maken en voor-

op tot boven de ellebogen,

bij.

komen sterke ophoping van

dit voorkomt dat micro-

Verwijder nagellak.

bacteriën onder de nagels

organismen van handen

(normaal gesproken heb je

op mouwen en/of armen

dit thuis al gedaan!).

komen.





Per instelling zijn afspraControleer de huid en

Beschadigingen kunnen

ken wat te doen met huid-

nagelriemen op beschadi-

ontstekingen veroorzaken.

beschadigingen. Ga deze

gingen.

afspraken na. Veelal wordt gebruikgemaakt van wegwerphandschoenen of een vingercondoom.

3 Open de watertoe-

Maak met elleboog of voet

Ter voorkoming van het

Neem handwarm water,

voer.

de watertoevoer open en

overbrengen van micro-

omdat heet water de

regel de temperatuur van

organismen.

huidporiën te ver opent

het water. Gebruik bij een

en de huid daardoor snel-

gewone kraan een papieren

ler door zeep geïrriteerd

handdoekje.

raakt.

4 Maak handen en

Houd de polsen en han-

Voorkomt het nat worden

Voorkom dat er water

polsen nat.

den onder de kraan, houd

van de kleding tijdens het

op de vloer spat, micro-

daarbij de handen van het

wassen en voorkomt con-

organismen verspreiden

lichaam af gericht.

tact van de kleding met de

zich gemakkelijk op natte

wastafel.

oppervlakken. Bovendien kan men op gladde vloe-

Houd de handen lager dan

Het water van het minst

de ellebogen.

besmette deel loopt dan

ren uitglijden.

naar het meest besmette deel (de handen) en via de vingertoppen van de handen af.

5 Sluit watertoevoer.

Voorkom contact van de

I.v.m. micro-organismen

handen en polsen met de

op het metaal e.d. van de

wasbak.

wasbak.

Sluit met voet- of elleboog-

Uit milieuoogpunt.

bediening de watertoevoer.

3

23



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

8 Open de watertoe-

Zie 3.

Zie 3.

Zie 3.

9 Spoel de handen

Laat met stromend water

Stromend water spoelt vuil

Spoel de huid goed af,

en vingers af.

de zeepresten wegspoelen,

en organismen weg.

omdat zeepresten de huid









voer.

beginnend bij de polsen.

kunnen irriteren.

10 Sluit de watertoe-

Doe met voet- of elleboogbe-

In verband met kruisinfec-

Bij een handbediende

voer.

diening de kraan dicht.

tie handcontact voorkomen.

kraan doe je de kraan dicht met een papieren handdoekje.

11 Droog de handen

Sla het water van de handen

Wrijven geeft sneller

Voorkom contact met de

en polsen.

af:

beschadigingen van de

wasbak.

– neem papieren hand-

huid.

Vermijd contact met de

doekje uit de houder

Vochtige plekken zijn

houder.

­– droog – zacht wrijvend

broedplaatsen voor bacte-

Vergeet niet ook goed tus-

en deppend – de vingers en

riën.

sen de vingers en nagel-

polsen zorgvuldig af

randen te drogen.

–­ droog vanaf het meest

Zorg ervoor dat de han-

schone deel (de vingers)

den goed droog zijn,

naar het minst schone deel

gebruik desnoods meer-

(de ellebogen).

dere handdoekjes. Vermijd huidcontact met

Deponeer de handdoek na

de afvalemmer.

gebruik in de afvalemmer of draai – bij een handbediende kraan – met het gebruikte handdoekje de kraan dicht. 12 Controleer en ver-

Ga na of de handen en

Ruwe handen, kloven en

Herhaaldelijk wassen kan

zorg z.n. de handen.

nagels schoon zijn.

dergelijke zijn moeilijker

ruwe handen veroorzaken,

Indien de huid er uitge-

te reinigen en te drogen

ga in geen geval minder

droogd uitziet, overweeg

en vormen daardoor een

de handen wassen.

dan het gebruik van een

broedplaats voor micro-

Gebruik handcrème alleen

handcrème.

organismen.

vóór pauzes, daarna (dus

Handcrème uit tube op

voor het werk) handen

hand brengen crème verde-

wassen. Ook ná werktijd

len en inwrijven.

handcrème aanbrengen.

12

25



2.5.2

Handen desinfecteren

Soms worden, nadat de handen gewassen zijn, de handen gedesinfecteerd. Vaak ook worden de handen alleen gedesinfecteerd. Zorg dan dat je eerst de handen inspecteert (zie punt 2 van analyse 2.5.1).





procedure



werkwijze

toelichting

1 Voorzie handen

Druk op bediening van de

Droge handen zorgen voor

van alcoholoplossing.

dispenser alcoholoplossing,

optimale werking.









a andachtspunten / kritieke punten / observaties

voor Zorgvrager

zodat je ten minste 3 ml op de droge handen krijgt. 2 Wrijf de alcoholop-

Wrijf de handen gedurende

Na deze procedure zullen

Onderdruk de neiging om

lossing uit.

30 sec. zorgvuldig over

de handen aan de lucht zijn

met natte handen (minder

elkaar, ook de vingertoppen,

gedroogd.

dan 30 sec. wrijven) ver-

duimen en gebieden tussen de vingers de polsen moeten grondig met de oplossing ingewreven worden.

1

26

Analyse

Persoonlijke hygiëne

der te gaan werken.

2.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen. I k

k a n:



1 de begrippen hygiëne, ziekenhuishygiëne, sepsis, antisepsis, asepsis en kruisinfectie omschrij-



2 aangeven welke consequenties een kruisinfectie voor een zorgvrager kan hebben;



3 de infectieketen verklaren en uitleg geven aan de begrippen: besmettingsbron, besmettingsweg,



4 aangeven wat het nut is van je eigen persoonlijke hygiëne ter voorkoming van infectie;

ven;

porte d’entrée (toegangsplaats) en gastheer;

5 vertellen op welke wijze je gewend was of bent je handen te wassen;



6 de doelen van handen wassen en desinfecteren vertellen;



7 criteria aangeven waarmee je kunt bepalen of je in een bepaalde zorgsituatie de handen dient



8 beschrijven wat bij reinigen en bij desinfecteren gebeurt;



9 vertellen en toelichten hoe je je handen moet wassen en desinfecteren als maatregel ter voorko-

te wassen en/of te desinfecteren;

ming van infecties; 10 twee vormen van desinfectie beschrijven en van beide vormen voorbeelden geven; 11 … 12 … 13 …

27

3

Het verzorgen van het bed

3.1

Inleiding

Het opmaken van het bed behoort in veel zorgsituaties tot de dagelijkse routine van de verzorgende. Deze handeling zul je dan ook vaak moeten uitvoeren. Ondanks het feit dat dit een routinehandeling is, is het van zeer groot belang dat dit volgens de voorschriften wordt uitgevoerd. Je moet er steeds voor zorgen dat de zorgvrager zich in bed zo behaaglijk mogelijk voelt. Je dient als verzorgende ook aandacht te hebben voor het voorkomen of verminderen van nadelige gevolgen van de bedrust. Hoe de zorgvrager het bed en de bijbehorende hulpmiddelen ervaart, hangt ook sterk af van hoe jij hem als verzorgende benadert. In de studieactiviteiten zullen we onder andere ingaan op het bed opmaken zonder en met zorgvrager, op het gebruik van hulpmiddelen en op de verschillenden aandachtspunten van de bedverzorging.

3.2

Beginvereisten en voorkennistoets

Beginvereisten Om de zorg voor houding en comfort van een zorgvrager in bed te kunnen verrichten, wordt van jou verwacht dat je al enige voorkennis bezit. Hierdoor zul je de inhoud van dit hoofdstuk beter kunnen leren. Dit betekent dat je kennis hebt met betrekking tot: – bouw en functie van het bot- en spierstelsel; – het hygiënisch werken volgens de voorschriften; – het hanteren van algemene regels met betrekking tot het informeren van zorgvragers over de te verrichten handelingen. Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste kennis beschikt. Voorkennistoets Deze toets bevat 10 waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of n niet waar is.

28

Beginvereisten

Persoonlijke hygiëne

W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_3, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij



bewering



1 Skelet en spierstelsel samen geven het lichaam zijn bewegingsmogelijkheden.



wa ar

niet wa ar





2 De kracht bij het tillen wordt bij voorkeur geleverd door de beenspieren.









3 Spieren zijn onder andere een bron van warmteproductie.



4 Bij een scharniergewricht is er beweging mogelijk in vele richtingen.









5 Een tussenwervelschijf heeft twee eigenschappen, namelijk hij is ‘drukvast’ en hij is ‘iets vervormbaar’.



6 Het observeren van atrofie betekent dat je de beweeglijkheid van een gewricht beoordeelt.



7 De rechtopzittende houding ter voorkoming van pneumonie (longontsteking) bij bedrust, levert op zichzelf weer een mogelijk verpleegprobleem op.





8 De wervelkolom wordt tijdens het tillen ontlast door gelijktijdig tillen.









9 Bij een contractuur is er sprake van een bewegingsbeperking.



10 Afwijkingen in de lichaamshouding kunnen aanleiding zijn tot communicatiestoornissen.





In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door.

29

C asus

3.3

Casus

Mevrouw Blijenberg is een alleenstaande vrouw van 75 jaar en ze is 1,58 m lang. Zij woont zelfstandig in een bejaardenwoning. Een week geleden is ze gevallen en heeft daarbij haar linkerheupgewricht beschadigd. Dit moet door middel van rust genezen. Van de arts heeft zij dan ook zes weken bedrust voorgeschreven gekregen. Mevrouw Blijenberg heeft astma en doordat zij veel op bed moet liggen heeft zij hier meer last van. Zij neemt in bed steeds een halfzittende houding aan. Ze kan in bed goed rechtop zitten en draaien op haar zij. Zij kan goed haar woordje doen en is altijd wel in voor een praatje. Mevrouw Blijenberg kan zich op deze manier moeilijk redden en daarom woont haar dochter nu bij haar in. De dochter zorgt verder voor het huishouden. Elke dag komt een verzorgende van de thuiszorg om het bed te verschonen en mevrouw Blijenberg te helpen bij het wassen en het aankleden. De verzorgende leert de dochter op de juiste manier het bed op te maken met een dekenboog. Ze vertelt haar ook goed op haar eigen houding te letten. Via de thuiszorg krijgt mevrouw Blijenberg bedklossen, dekenboog en ondersteek in bruikleen.

3.4

Studieactiviteiten

Maak de in deze paragraaf geformuleerde studieactiviteiten met een of meer medeleerlingen. Raadpleeg meerdere handboeken verpleegkunde of verzorging. Dit is ook zinvol om te achterhalen welke verschillen in werkwijze beschreven worden. Vergeet niet de vragen, opmerkingen en dergelijke te noteren die je aan de begeleidend docent wilt stellen.

30

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[oriënteringstaak]

3.4.1

Verschillende soorten bedden

Kijk in de practicumlokalen wat voor soort bedden er staan. Wat zijn de voor- en nadelen van deze bedden? Probeer uit te vinden hoe je de bedden moet bedienen. Bedenk waarom een zorgvrager gebruik zou willen maken van specifiek dat bed.

[oriënteringstaak]

3.4.2



[inlevingstaak]

Materialen

Ga na welke materialen je aantreft op een bed. Beschrijf van elk onderdeel: – waarvoor het dient – van welk materiaal het is gemaakt – aandachtspunten in het gebruik (bijvoorbeeld bij het opvouwen of reinigen).

3.4.3

Bedomgeving

Vorm subgroepjes van ongeveer drie leerlingen. Stel je voor dat je twee weken plat op je rug moet liggen. Welke eisen stel je aan de directe omgeving van je bed, kastje en de kamer? Overleg met elkaar wat je belangrijk vindt en waarom.

[probleemtaak]

3.4.4

Doelen van bedopmaken

Welke doelen bereik je bij het opmaken van een bed bij een zorgvrager? Noem er vier.

31

[studietaak]

3.4.5

Werkhouding

Bij het opmaken van een bed is je eigen houding erg belangrijk. Thuis ben je misschien gewend half over je bed heen te kruipen om aan de andere kant het laken in te stoppen. Verder zal het bed niet op de juiste werkhoogte staan. Als je vaker bedden op moet maken, is het niet goed voor je rug om op een dergelijke manier te werken. 5 a Welke suggesties voor een juiste houding staan in de analyses Het verzorgen van een bed zonder zorgvrager en Het verzorgen van een bed met zorgvrager gegeven?

5 b Heb je aanvullingen op de gegeven suggesties? Kijk ook in handboeken verpleegkunde/verzorging.

5 c Beschrijf hieronder hoe jij als verzorgende de dochter van mevrouw Blijenberg zou leren hoe zij het bed, lettend op de houding, op de juiste manier opmaakt. Maak gebruik van wat je bij a en b hebt opgeschreven.

[probleem-/ toepassingstaak]

3.4.6

Bed verzorgen met zorgvrager

Mevrouw Blijenberg moet volledig bedrust houden. Zij mag wel zitten en met een kussentje tussen haar knieën draaien op haar gezonde heup. Bij het opmaken van het bed wil zij het liefst zitten. Er is afgesproken dat van het bed eerst de bovenste helft en dan de onderste helft wordt verschoond.

32

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

6 a Lees in de handboeken verpleegkunde/verzorging de werkwijze die beschreven staat voor het verzorgen van een bed met een zorgvrager die op haar zij mag en kan draaien. Noteer eventueel verschilpunten hieronder.

6 b Bestudeer vervolgens de inhoudelijke analyse Het verzorgen van een bed met zorgvrager. Ga na op welke manier je de werkwijze moet aanpassen als je het bed van mevrouw Blijenberg verschoont. Schrijf de belangrijkste punten op.

[probleem-/ toepassingstaak]

3.4.7

Hulpmiddelen in en aan bed

Mevrouw Blijenberg heeft een pijnlijke linkerheup en ligt de hele dag op bed. Ze is daardoor snel geneigd onderuit te zakken in bed. Zij wordt met name liggend of halfzittend verpleegd. 7 a Mevrouw Blijenberg heeft van de thuiszorg bedklossen, een ondersteek en een papegaai in bruikleen gekregen. Ga na waarom deze hulpmiddelen nuttig zijn voor haar. bedklossen

ondersteek

papegaai

33

7 b Welke eisen stel je aan deze hulpmiddelen en waarom? bedklossen

ondersteek

papegaai

7 c Zijn er nog andere hulpmiddelen die mevrouw Blijenberg nu goed zou kunnen gebruiken? Beschrijf welke andere hulpmiddelen volgens jou nu nuttig kunnen zijn voor haar en waarom.

[toepassingstaak]

3.4.8

Dekenboog

Het bed van mevrouw Blijenberg wordt opgemaakt met een dekenboog. Bestudeer de inhoudelijke analyse Het verzorgen van een bed met zorgvrager en ga na hoe deze analyse aangepast moet worden als het bed opgemaakt moet worden met een dekenboog erin.

[inlevingstaak]

3.4.9

Meer dan houding alleen

Wat zou je bij mevrouw Blijenberg, behalve zorgdragen voor een prettige houding, nog kunnen doen om het haar zo plezierig mogelijk te maken?

34

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[toepassingstaak]

3.4.10 Aandacht

voor de zorgvrager

Beschrijf minimaal drie voorbeelden waaruit blijkt dat je aandacht hebt voor de zorgvrager tijdens het bedopmaken.

[studietaak]

3.4.11

Fixatie en fixatiemiddelen

Stel dat mevrouw Blijenberg met name ’s avonds erg onrustig en verward is. Zij wil dan uit bed stappen en van alles in het huishouden gaan doen. Doordat haar heup nog niet is genezen zou dit onmogelijk zijn en juist haar heup kunnen beschadigen. De arts komt met het voorstel om mevrouw Blijenberg ’s avonds te fixeren, totdat ze weer wat rustiger is. 11 a Verklaar het begrip fixeren.

11 b Raadpleeg de verzorgende/verpleegkundige handboeken over de verschillende manieren van fixeren en hoe ze worden toegepast.

11 c Ga in de handboeken na of er bijzondere (juridische) aspecten zijn (rapportage, toestemming van de zorgvrager of diens vertegenwoordiger en dergelijke) waar jij als verzorgende aandacht aan dient te besteden.

35

3.5



Inhoudelijke analyses

3.5.1

Het verzorgen van een bed zonder zorgvrager

In deze analyse gaan we ervan uit dat de zorgvrager op een stoel naast het bed zit. De werkwijze staat weergegeven als het bed wordt verschoond door één verzorgende.





procedure



werkwijze

toelichting

1 Raadpleeg het

Lees afspraken over:

I.v.m. continuïteit van zorg.

zorgdossier.

– speciale werkwijze







a andachtspunten / kritieke punten / observaties

voor Zorgvrager

– wensen zorgvrager. 2 Bereid de zorgvra-

Vertel zorgvrager doel,

I.v.m. de planning en de

ger voor.

werkwijze, tijdstip, duur en

dagindeling van de zorg-

andere standpunten (zie

vrager.

algemene punten voor het inlichten). 3 Breng de omgeving Breng het bed op de juiste

Ter voorkoming van rug-

in orde.

klachten bij jezelf.

werkhoogte. Gebruik hiervoor de voetpedalen afhankelijk van type bed. Laat de ruggensteun zakken. Verplaats nachtkastje.

Voor voldoende werk-

Zet 1 of 2 stoelen aan het

ruimte.

Voorkom dat kussens en

voeteneinde.

dekens op de grond vallen

Kussens en dekens worden

uit hygiënisch oogpunt.

hierop gelegd. Zet de waskar bij het bed.

Waskar is nodig om het vuile linnengoed in te

Zet het sein aan.

I.v.m. bereikbaarheid.

4 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-orga-

deponeren (hygiëne).

nismen. 5 Verzamel de beno-

– 2 lakens (waarvan zo

Werkt efficiënt als je in één

Vaak worden er dekbed-

digdheden.

mogelijk één hoeslaken)

keer de benodigdheden

den gebruikt. Pas dan de

– kussensloop (-slopen)

hebt.

benodigdheden aan.

– sprei – deken (evt. een steeklaken en een zeil) – (evt. een molton).

36

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

6 Begeleid de zorg-

Help en begeleid de zorg-

I.v.m. de conditie van de

Plaats de zorgvrager zoda-

zorgvrager.

nig (bijv. op een stoel) dat







vrager uit bed en houd vrager uit bed. contact met hem.

Leg uit wat je doet.

Geen bijzonderheden.

Praat met de zorgvrager, let



deze comfortabel zit.

op non-verbale uitingen. 7 Maak het bed op.

Leg kussen(s) en deken(s)

Om het bed zo gemakkelijk

Voorkom dat gebruikt

in drieën gevouwen op de

en schoon mogelijk op te

beddengoed in aanraking

stoel. Verwijder het bovenla-

maken.

komt met het schone

ken en deponeer deze in de

beddengoed. Voorkom

waszak. Verwijder evt. het

dat materialen die weer

steeklaken en deponeer het

gebruikt moeten worden,

in de waszak. Maak evt. het

op de grond terechtko-

zeil huishoudelijk schoon en

men.

leg het op de stoel. Verwijder het onderlaken en deponeer het in de waszak. Controleer de molton. Leg het schone onderlaken

Controleer op plooien en of

Indien nodig molton

op de matras, trek het glad

het schoon is. Stop eerst het

verschonen en matras

en stop het in aan alle zijden

hoofdeinde in en dan het

schoonmaken als dit door

(eerst hoofdeind, dan voe-

voeteneinde.

bijv. incontinentie/transpi-

teneind, dan de zijkanten).

ratie nat is geworden.

Leg evt. het bedzeil en steek-

Let op vouwen en onre-

laken op het onderlaken in

gelmatigheden, deze kun-

het midden van het bed,

nen drukplaatsen veroor-

trek het glad en stop dit in.

zaken.

Leg het bovenlaken en de dekens op het bed. Stop het aan het voetenein-

Ter voorkoming van spits-

de in (niet te strak) trek het

voeten.

na het instoppen wat los bij de voeten. Schud de kussens op. Schik de kussens aan het

Ligt comfortabel.

hoofdeinde naar wens van de zorgvrager, verschoon (z.n.) een kussensloop. Stop de punten van het kussen goed in de punten van de sloop. Leg de kussens met de

Staat netjes.

sloopopening van de kamerdeur af.

37



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

8 Begeleid de zorg-

Help de zorgvrager in de

Bevordert het welbevinden

Maak zoveel mogelijk

vrager bij het in bed

gewenste houding m.b.v.

van de zorgvrager.

gebruik van de papegaai.

gaan.

kussens en ruggensteun.

9 Evalueer de zorg.

Vraag aan de zorgvrager of

I.v.m. continuïteit van de

het bed naar tevredenheid is

zorg en om in te kunnen

opgemaakt en of hij comfor-

gaan op de persoonlijke

tabel ligt.

behoeften van de zorgvra-







ger. 10 Breng omgeving in

Breng het bed op gewenste

orde.

hoogte. Plaats kastje binnen

I.v.m. comfort zorgvrager.

handbereik zorgvrager. Zet het sein uit. Leg oproepsysteem binnen handbereik van zorgvrager. 11 Ruim materialen

Volgens afspraak.

op.

Om (kruis)infecties te voorkomen.

12 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

13 Rapporteer.

Rapporteer evt. bijzonder-

I.v.m. continuïteit van de

heden en wijzigingen in de

zorg.

zorg.



7

38

Analyse

Persoonlijke hygiëne

3.5.2



Het verzorgen van een bed met zorgvrager

In deze analyse gaan we ervan uit dat er een zorgvrager in bed ligt. In de beschrijving werken we vanuit het gegeven dat de zorgvrager een pyjamajas en pyjamabroek aan heeft. Ook gaan we ervan uit dat de zorgvrager kan en mag draaien. Bij deze werkwijze wordt het bed door één verzorgende verschoond.



werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Informeer je over instructies

I.v.m. continuïteit van zorg.

Pijnverlichting in de vorm

zorgdossier.

en richtlijnen m.b.t. speciale

van medicatie 20 à 30 min.

werkwijze, wensen van de

van tevoren geven.

zorgvrager en pijnbestrij-

Ga na of je meer dan het

ding.

gebruikelijke (zie stap 5)

procedure









voor Zorgvrager

schone beddengoed nodig hebt. 2 Bereid de zorgvra-

Bespreek op welke wijze de

Informatie vermindert de

ger voor.

zorgvrager het beste kan

angst en bevordert het mee-

meewerken. Geef z.n. infor-

werken.

matie over doel en procedure van de handeling. 3 Breng de omgeving Zet het sein aan.

I.v.m. bereikbaarheid.

De gordijnen geheel slui-

in orde.

Sluit bedgordijnen, ramen

I.v.m. privacy en voorko-

ten als het een meerper-

en deuren.

ming van overmatige afkoe-

soonskamer betreft. Zorg

ling.

dat je geen armbanden e.d. om hebt. Controleer

Controleer of er bedrekken

I.v.m. veiligheid van de

aan het bed bevestigd zijn.

zorgvrager.

Breng het bed op werk-

I.v.m. werkhouding die rug-

hoogte.

klachten bij jezelf voorkomt.

of het bed op de rem staat.

I.v.m. voldoende loopruimte. Maak ruimte door het nachtkastje en eventuele andere obstakels uit de weg te zetten. Plaats twee stoelen met de

Om kussens en dekens op

zittingen tegen elkaar aan

te kunnen leggen.

het voeteinde. Zet de waskar bij het bed.

Waskar is nodig om het vuile beddengoed in te deponeren.

39



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

4 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

Indien de zorgvrager ver-

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-orga-

minderde afweer tegen

nismen.

infecties heeft, de handen







wassen en/of desinfecteren. 5 Verzamel en leg de

Pak schoon beddengoed:

Voorkomt dat je weg moet

Leg het schone bedden-

benodigdheden klaar.

– twee lakens (waarvan één

tijdens de handeling.

goed op een schone plaats,

zo mogelijk een hoeslaken is)

zoals bijv. het nachtkastje,

– een steeklaken

een stoel of kruk (binnen

– drie kussenslopen

handbereik).

– evt. een molton. 6 Help/vraag de

Help/vraag de zorgvrager in

Wanneer de zorgvrager in

Bij het veranderen van

zorgvrager in de

rugligging.

het midden van het bed ligt

houding, de zorgvrager

kan gemakkelijk de zijlig-

ondersteunen.

gewenste houding.

ging naar beide kanten worden uitgevoerd zonder ruimtegebrek. 7 Observeer en bege-

Praat met de zorgvrager tij-

I.v.m. het onderhouden van

leid de zorgvrager tij-

dens het opmaken.

de relatie.

dens het opmaken van

Informeer de zorgvrager

Bevordert het meewerken

het bed.

over je handelen en ga in op

van de zorgvrager.

vragen.

I.v.m. mogelijk klachten van

Let en reageer op non-ver-

pijn en/of ongemak.

bale uitingen van de zorgvrager. 8 Maak het bed

Laat de ruggensteun en de

Eén kussen ter ondersteu-

gereed voor het opma-

bedrekken zakken.

ning van het hoofd van

ken.

Vraag de zorgvrager zijn

de zorgvrager achterlaten

hoofd iets op te tillen en

(meestal het kleine kus-

haal de kussens weg op één

sentje).

na. Verwijder de vuile slopen. Leg deze kussens op de stoel.

40

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

9 Haal de bovenlaag

Maak de boven- en onder-

Vergemakkelijkt het weg-

Indien voorkomen moet

af.

laag los. Loop daarbij rond-

halen van het beddengoed.

worden dat de zorgvrager

om het bed.

Voorkomt kapot gaan van

afkoelt (bijv. bij koorts), is

het beddengoed.

het gebruik van een laken,









molton of steeklaken Vouw de sprei in drie lagen,

I.v.m. hygiënisch werken ter tijdens de wisseling van

vouw onderkant naar bin-

voorkoming dat de boven-

bovenlaken gewenst.

nen en bovenkant naar bin-

laag de vloer raakt.

Als de zorgvrager geen

nen.

pyjama aan heeft, het

Leg de sprei over rugleu-

bovenlaken over hem

ning van de stoel.

heen leggen gedurende

Haal op dezelfde wijze de

het verwisselen van het

rest van de bovenlaag af.

linnengoed. Let op een

Deponeer het vuile goed in

goede houding tijdens

de waskar.

het verschonen van het bed. D.w.z. licht gebogen spreidstand, vanuit de benen werkend en kijkend naar de richting waarin je werkt.

10 Help/vraag de

Doe aan de kant waar de

Voorkomt dat zorgvrager

zorgvrager naar de zij-

zorgvrager naartoe draait

uit bed valt.

kant van het bed.

het bedrek omhoog. Help de zorgvrager naar één Om eerst één helft van het helft van het bed of vraag

bed te kunnen afhalen en

hem daarheen te draaien.

opmaken.

11 Haal één helft van

Plooi het steeklaken tot aan

Op deze manier wordt het

Voorkom dat het vuile

de onderlaag af.

de rug van de zorgvrager.

vuile goed in het midden

wasgoed tegen je kleding

Pak eventueel een zeil en leg

van het bed bijeen gebracht. aankomt en zo micro-

het over de zorgvrager.

De zorgvrager kan op deze

Plooi het onderlaken tot aan

manier over het vuile goed

de rug van de zorgvrager.

rollen.

organismen overdraagt.

9

41



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

12 Verschoon de afge-

Vouw een schoon laken

Voorkomt dat het laken

Werk bij het instoppen

haalde helft.

open en leg het in de lengte

gemakkelijk losschiet.

van het beddengoed







over de vrijgekomen bed-

eventueel met de handpal-

helft met de brede zoom aan

men naar beneden om te

de bovenkant.

voorkomen dat je nagels

Strijk het laken glad, stop

inscheuren doordat ze

het in.

tegen het metaal van de

Stop het laken aan de zij-

spiraal aankomen.

kanten met een schuine of rechte hoek in. Til het laken (eerst aan het hoofdeind) ongeveer 30 cm. omhoog. Houd het zo dat het een rechte hoek vormt met de matras. Stop de flap die onder de matras hangt in en daarna de bovenste flap. Plooi de andere helft tegen

Zodat de ribbel in het mid-

het vuile laken aan.

den van het bed niet te dik

Leg het zeil terug en leg een

wordt om over te rollen.

schoon steeklaken neer. Stop beide in. Doe het bedrek omhoog.

Voorkomt dat de zorgvrager

Leg het hoofdkussen aan de

uit het bed rolt.

andere kant en help/vraag zorgvrager naar die kant te draaien (zie stap 10). 13 Haal de andere

Haal de onderlaag van de

I.v.m. hygiëne.

helft van de onderlaag

andere helft af.

Zodat het laken goed glad

af en verschoon deze.

Verwijder het vuile onderla-

ligt.

ken en vuile steeklaken.

Zodat zeil en steeklaken

Deponeer beide in de was-

goed glad liggen.

kar. Trek het schone laken met

Controleer altijd of de

beide handen glad en stop

lakens glad liggen i.v.m.

het in.

decubituspreventie.

Leg het zeil glad. Trek het steeklaken met beide handen glad. Stop zeil en steeklaken in.

11

42

13

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure







werkwijze

toelichting

Help/vraag de zorgvrager

I.v.m. comfort zorgvrager.





a andachtspunten / kritieke punten / observaties

op de rug te draaien. Neem hoofdkussen mee. 14 Verschoon het

Vouw het bovenlaken open

Zorg ervoor dat je voldoen-

bovenlaken en de kus-

(sta bij het voeteneind) en

de laken hebt om aan het

sens.

leg het op de zorgvrager.

voeteneind in te vouwen.

Zorg dat de bovenkant (de brede zoom) boven ligt met de achterkant van de zoom zichtbaar. Verschoon het kussen onder

Voorkomt plooivorming in

het hoofd van de zorgvrager.

de sloop.

Stop de punten van het kus-

Om de lucht te verplaatsen

sen goed in de hoeken van

en de vulling goed te ver-

de sloop

delen.

Schud de kussens diagonaal. Leg de open kant van de

Ziet er netter uit als je de

sloop van de deur af.

kamer op komt.

15 Werk de bovenlaag

Leg de rest van de boven-

Het laken schermt de ver-

Vergeet niet de hoeken

verder af.

laag op het laken en vouw

dere bovenlaag af.

aan het voeteneind te

de bovenlaag in.

vouwen.

Sla bij het hoofdeinde de bovenlaag op de gewenste hoogte terug. Trek bij de voeten een verti-

Ter voorkoming van spits-

cale plooi in het bovendek.

voeten.

16 Help de zorgvrager

Breng desgewenst de rug-

I.v.m. welbevinden van

Houd het kussen onder

in de gewenste hou-

gensteun weer omhoog in

zorgvrager.

het hoofd van de zorgvra-

ding.

de gewenste stand en schik

ger.

de kussens.

Houd het hoofd van de zorgvrager altijd vrij.

17 Evalueer de ver-

Vraag de zorgvrager of het

I.v.m. het bijstellen van

leende zorg.

bed naar tevredenheid is

zorg.

opgemaakt en of hij comfortabel ligt. 18 Rapporteer.

Rapporteer bijzonderheden

I.v.m. continuïteit van zorg.

en wijzigingen in de zorg.

14

17

43





procedure

werkwijze







toelichting



19 Breng de omgeving Plaats kastje en andere spul-

I.v.m. welbevinden van

in orde.

zorgvrager.

len (bijv. oproepsysteem)

a andachtspunten / kritieke punten / observaties

binnen handbereik. Breng het bed op gewenste hoogte. Laat indien gewenst het/de

Zorgvrager kan zich veili-

bedrek(ken) zakken.

ger voelen met bedrekken.

Open bedgordijnen, ramen en deuren. Zet het sein uit. 20 Ruim de materialen Ruim de materialen op vol-

Om kruisinfecties te voor-

op.

komen.

gens afspraken. Let daarbij op hygiëne.

21 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

44

Analyse

Persoonlijke hygiëne

3.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen. I k

k a n:



1 vertellen welke materialen op een bed te vinden zijn, waarvoor ze gebruikt worden en wat bij



2 verschillende soorten bedden noemen;



3 onderdelen van een hoog/laagbed noemen;

gebruik de aandachtspunten zijn;



4 vertellen en toelichten wat het doel is van bed opmaken;



5 vertellen wat het voor een zorgvrager betekent om bedrust te moeten houden;



6 vertellen en toelichten op welke wijze een bed moet worden afgehaald en opgemaakt met en



7 vertellen en toelichten wat aandachtspunten zijn bij het plaatsen van:

zonder zorgvrager;

– voetensteun;



– dekenboog;



– bedhek;



– bedklossen;



– papegaai;



– ruggensteun;



8 vertellen wat verstaan wordt onder beschermende maatregelen en wanneer die toegepast mogen worden;



9 vertellen en toelichten wat het betekent om een zorgvrager te fixeren en op welke wijze dit mogelijk is;

10 beschrijven op welke wijze je rekening kunt en moet houden met juridische aspecten als je een zorgvrager moet fixeren; 11 … 12 … 13 …

45

4

Hulp bieden bij het verzorgen van de mond en het gebit 4.1 Inleiding De verzorging van het gebit en de mond is van groot belang bij zowel gezonde als zieke mensen. Toch is in de gezondheidszorg extra aandacht hiervoor op zijn plaats. Aan de ene kant, omdat onder invloed van de gezondheidstoestand of medicijnen het gebit extra te lijden heeft. Aan de andere kant omdat het verzorgen van mond en gebit er bij ziekte nog wel eens bij in wil schieten. De studieactiviteiten in paragraaf 4.4 geven je inzicht in het hoe en waarom van de mond- en gebitsverzorging van zorgvragers. De studieactiviteiten geven je tevens inzicht in je taken en verantwoordelijkheden als verzorgende bij de mond- en gebitsverzorging.

4.2

Beginvereisten en voorkennistoets

Beginvereisten Voor het juist kunnen uitvoeren van een hygiënische mond- en gebitsverzorging is het belangrijk dat je voldoende kennis hebt van en inzicht in: – het ontstaan en voorkomen van kruisinfecties; – de bouw en functies van de mond en het gebit. Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste kennis beschikt.

Voorkennistoets Deze toets bevat 10 waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of niet waar is.

46

Beginvereisten

Persoonlijke hygiëne W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_4, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij



bewering





1 Een volledig gebit bestaat uit 34 elementen.



2 Op de tongbasis ligt lymfoïd weefsel (tongtonsil) ter bescherming tegen infecties.





wa ar

niet wa ar







3 Gezond tandvlees is roze gekleurd en bloedt niet.





4 Ingeval van tandbederf is minimaal het glazuur aangetast.





5 Bij de kauwbeweging beweegt de onderkaak ten opzichte van de bovenkaak.









7 De tong is verantwoordelijk voor het ervaren van verschillende smaken.



8 Een gebitsprothese is altijd ter vervanging van het volledige gebit.





6 De mond maakt nog net geen deel uit van het spijsverteringskanaal.









9 De mondholte heeft een belangrijke betekenis voor de menselijke spraak.





10 Speeksel is uitsluitend bedoeld om makkelijker te kunnen slikken.





In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door.

47

C asus

4.3

Casus

Manon woont in een gezinsvervangend tehuis. Ze is vijftien jaar, maar verstandelijk functioneert ze op het niveau van een zesjarige. Ondanks haar slechte gezondheid en matige conditie, is ze redelijk in staat om actief deel te nemen aan de dagelijkse zelfzorg. Ze begrijpt eenvoudige aanwijzingen, maar heeft wel voortdurend toezicht nodig tijdens het uitvoeren van zelfzorgactiviteiten. Wat betreft haar motorische ontwikkeling heeft ze een enorme achterstand. Hoewel Manon over het algemeen heel enthousiast is en graag meehelpt bij de zelfzorg, zijn er toch wat problemen. Deze worden met name veroorzaakt doordat zij zich slecht kan concentreren op activiteiten en door haar ongeduld. Het is soms erg verleidelijk om als verzorgende te denken ‘vooruit dan maar, dat komt dan morgen wel weer’.

4.4

Studieactiviteiten

Maak de in deze paragraaf geformuleerde studieactiviteiten zoveel mogelijk met een of meer leerlingen. Raadpleeg de cd-rom Persoonlijke hygiëne en handboeken voor verpleging/verzorging. Vergeet niet de vragen te noteren die je aan de begeleidend docent wilt stellen.

48

Casus

Persoonlijke hygiëne

[studietaak]

4.4.1

Het hoe en waarom van mondhygiëne

Mondhygiëne wordt niet door iedereen even uitgebreid toegepast, alhoewel het belang ervan erg groot is. Ga het volgende na met behulp van de verschillende bronnen. Bijvoorbeeld de cd-rom Persoonlijke hygiëne en studieboeken. 1 a Wat het doel is van een goede mondverzorging (benoem minimaal 5 aspecten).

1 b Waaruit bestaat een goede mondverzorging?

1 c Welke hulpmiddelen zijn er, waarvoor dienen ze en hoe dienen ze gebruikt te worden: voor het reinigen en onderhouden van het gebit

voor het reinigen en onderhouden van de gebitsprothese

voor het reinigen en onderhouden van de mond en de lippen

[oriënteringstaak]

4.4.2

Hoe poets je tanden?

Welke middelen gebruik je zelf en hoe vaak? Op welke wijze poets je je tanden? Vertel elkaar nauwkeurig je poetsmethode en licht deze toe. Vergelijk vervolgens je eigen werkwijze met de beschreven werkwijze uit paragraaf 4.5.1. Noteer eventuele vragen en aandachtspunten.

49

[discussietaak]

4.4.3

Vaste werkwijze

Bij veel handelingen kom je tegen dat het aanleren van een vaste werkwijze wenselijk is (vergelijk dit met het handen wassen). Bij het poetsen van de tanden is dit ook van belang. Welke voordelen heeft het als je aanleert dergelijke handelingen volgens een vaste werkwijze uit te voeren? Zijn er nadelen aan verbonden?

[studietaak]

4.4.4

Aandoeningen in de mond

Welke aandoeningen kunnen in de mond ontstaan bij zorgvragers met een verminderde weerstand bij een slechte mondhygiëne? Noem minimaal 5 verschijnselen of aandoeningen.

[probleemtaak]

4.4.5

Mondhygiëne en stomatitis

Sommige zorgvragers zijn extra vatbaar voor infecties van het mondslijmvlies: stomatitis. 5 a Zou Manon ook extra risico lopen?

5 b Als je vermoedt dat Manon extra risico loopt om stomatitis te krijgen, is het belangrijk om haar mond goed te observeren. Wat zijn de eerste symptomen van een stomatitis?

50

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

5 c Hoe kun je deze problemen voorkomen?

5 d Als blijkt dat het erg moeilijk te realiseren is om Manon driemaal daags haar gebit zelf te laten verzorgen, voor welke oplossing zou je dan kunnen kiezen? Haar gebit moet minimaal voldoende verzorging krijgen.

[studietaak]

4.4.6

Observatie van het mondgebied

Poetsen van het gebit of verzorgen van de mond van de zorgvrager geeft je de gelegenheid dit gebied te observeren. 6 a Welke observaties verricht je aan de mond?

6 b Bij welke categorieën zorgvragers zul je extra alert moeten zijn?

[studietaak]

4.4.7

Voor- en nadelen van de gebitsprothese

7 a Noem twee voor- en twee nadelen van het hebben van een gebitsprothese. voordelen

51

nadelen

7 b Waaruit kun je afleiden dat een gebitsprothese niet goed past?

7 c Wat kun je als verzorgende hieraan doen? Noem minimaal twee acties.

[oriënteringstaak]

4.4.8

De gebitsprothese

Vergelijk de inhoudelijke analyse Verzorging van het gebit met de inhoudelijke analyse Verzorging van de gebitsprothese en de mond. Ga na wat de belangrijkste verschilpunten zijn bij de verzorging van een gebitsprothese in vergelijking met de verzorging van een gebit.

52

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne



4.5

Inhoudelijke analyses

4.5.1

Verzorging van het gebit

In deze analyse is het ‘flossen’ van het gebit opgenomen. Voor elke zorgvrager zal bekeken dienen te worden welke aanvullende maatregelen op het tanden poetsen gewenst zijn, zoals bijvoorbeeld het gebruik van tandenstokers. In deze analyse gaan we uit van een zorgvrager die niet in staat is zijn gebit te reinigen, die gewend is om na het poetsen van de tanden te flossen en die rechtop kan zitten.



werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na waarom zorg overge-

Om continuïteit van de zorg

Let op bijzonderheden

zorgdossier.

nomen wordt, in welke mate

te waarborgen.

betreffende de gebitstoe-

procedure









voor Zorgvrager

en evt. bijzonderheden.

stand, op mogelijke risico’s bij bloeding van het tandvlees e.d. (bijv. bij gebruik van bepaalde medicatie).

2 Bereid de zorgvra-

Vertel de zorgvrager doel en

Om de zorg afgestemd te

Informeer de zorgvra-

ger voor op de activi-

werkwijze en bespreek evt.

houden op de wensen en

ger over de doelen van

teit.

aanpassingen hierin.

mogelijkheden van de zorg-

een goede mondhygiëne

vrager.

indien hij deze onvoldoende onderkent.

3 Breng de omgeving Zet het sein op rood.

Zodat je bereikbaar blijft.

in orde.

Om de privacy te waarbor-

Sluit bedgordijnen en deur.

gen. Breng het bed volgens voor-

Voor een optimale werk-

schrift op werkhoogte.

houding.

Plaats het bedtafeltje halver-

Werkt efficiënt.

wege het bed. 4 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

53



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

5 Verzamel en con-

Verzamel de benodigdhe-

Je hoeft dan niet weg tij-

Een zachte tandenborstel

troleer de benodigdhe-

den:

dens de handeling.

voorkomt beschadigingen

den.

– tandenborstel (zachte) en







aan het tandvlees.

tandpasta – glas water, bekken en handdoek – tandzijde en niet-steriele handschoenen – zo nodig gebittenbakje voor gedeeltelijke prothese – desgewenst mondwater – desgewenst lippenbalsem. 6 Help/vraag de

Help/vraag de zorgvrager in

Zo mogelijk zittende hou-

Indien de zorgvrager plat

zorgvrager in de

zit- of lighouding en onder-

ding, omdat dan het spoe-

moet liggen, laat hem dan

gewenste houding.

steun met extra kussen.

len van de mond het beste

het hoofd opzij draaien

kan gebeuren.

om verslikken te voorkomen.

7 Bescherm de zorg-

Leg een handdoek op de

Om de kleren te bescher-

Indien de zorgvrager

vrager.

borst van de zorgvrager.

men.

voedselresten in de mond

Breng z.n. lippenbalsem aan

Beschermt de lippen tijdens

voor het poetsen de mond

als de zorgvrager droge lip-

het poetsen en voorkomt

te spoelen of verwijder

pen heeft.

kloven.

voedselresten m.b.v. een

heeft, help/vraag hem

gaasje. 8 Zorg voor bescher-

Trek z.n. handschoenen aan.

ming van jezelf. 9 Maak de tanden-

Maak de tandenborstel nat.

Voorkomt dat de tandpasta

Als de haren van de

borstel gereed voor

gemakkelijk van de borstel

tandenborstel nog hard

gebruik.

afvalt.

blijven, zet de borstel dan even in een glas met heet water.

Breng de gewenste hoeveel-

De borstel en niet de tand-

Stimuleer de zorgvrager

heid (erwtgrootte is voldoen-

pasta poetst.

z.n. een zachte borstel te

de) tandpasta of -poeder, boven het bekkentje, op de tandenborstel aan.

5

54

7

Analyse

Persoonlijke hygiëne

gebruiken.



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

10 Poets het gebit

Vraag de zorgvrager de

Beide methoden reinigen

Vraag de zorgvrager door

systematisch.

mond te openen en poets

het gebit.

de neus te ademen met

het gebit volgens de circu-

Het verwijderen van tand-

geopende mond.

laire of de Bass-methode.

plak tussen de rand van

Druk niet hard op de

het tandvlees en de tand

borstel. Zacht borstelen is

De circulaire methode:

gebeurt door het goed

voldoende om het vuil e.d.

– plaats de haren van de

plaatsen van de tanden-

te verwijderen.

borstel loodrecht op de tan-

borstel, zie hiervoor de

Poets bij bloedingsrisico

denrij

aangegeven wijzen bij beide

héél voorzichtig.

– maak kleine cirkelvor-

methoden.

Voorkom, bij het plaatsen









mige bewegingen, waarbij de

van de borstel achterin de

gebitselementen en een klein

mond, kokhalzen.

gedeelte van het tandvlees

Pas op voor het uitschieten

geborsteld worden.

met de tandenborstel, dit kan vervelende wondjes

De Bass-methode:

veroorzaken.

– zet de haren van de bor-

Observeer de zorgvrager

stel schuin, onder een hoek

op mogelijke pijnreacties.

van 45° tegen de tandvleesrand aan – maak vervolgens korte heen en weer gaande bewegingen, waarbij de haren van de borstel als het ware een pas op de plaats maken. Neem bij de Bass-methode de borstel in de vingers i.p.v. in de hand en maak de ‘pasop-de-plaats-bewegingen’ uit de pols.

10

Wen jezelf aan systematisch

Systematisch werken door

te borstelen, bijv.: borstel

in een vaste volgorde te

per kwadrant: 1. de binnen-

poetsen voorkomt het over-

zijde, 2. de buitenzijde, 3. de

slaan van een gedeelte van

bovenzijde of het kauwvlak.

het gebit.

10

55



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

11 Vraag de zorgvra-

Geef de zorgvrager een slok

Om alle etensresten en de

Houd rekening met de

ger de mond te spoe-

water, laat hem het water

tandpasta weg te spoelen.

persoonlijke wensen van

len.

goed door de mond bewe-

de zorgvrager (de tempe-

gen en vang het spoelwater

ratuur van het water en/of

op in het bekken.

toevoegen van mondwa-

Herhaal deze handeling

ter).







totdat de mond schoongespoeld is. 12 Help de zorgvra-

Veeg de mond droog en

Breng indien de zorgvra-

ger de mond droog te

schoon met de handdoek.

ger dit wenst lippenbalsem

maken.

aan tegen droge lippen.

13 Maak het gebit

Doe/houd de handschoenen

Bij het flossen kan bloed

Pas op voor beschadiging

verder schoon met

aan.

vrijkomen.

van het tandvlees door het

flosdraad.

Pak een stukje flosdraad van

doorschieten met de flos-

± 60 cm:

Dit vergemakkelijkt het

draad, houd daarom de

– doe de uiteinden van het

strak trekken van de draad.

handen gesteund tegen de

flosdraad om de middel- en

Strakgetrokken zijde verge-

wangen van de zorgvrager.

ringvinger van beide handen makkelijkt het plaatsen tus– trek de draad over de

sen de elementen.

toppen van de duimen of wijsvingers strak. Begin bij de achterzijde: – breng flosdraad tussen de elementen aan en trek het draad om de kies naar je toe – beweeg het flosdraad nu

Om tandplak en etensresten

op en neer langs de elemen-

waar je met de borstel niet

ten.

bij komt, te verwijderen.

Neem een nieuw stukje flosdraad als het draadje beschadigd is. 14 Vraag de zorgvra-

Geef de zorgvrager het

Geef z.n. tijdens het flos-

ger de mond te spoe-

water aan en vraag hem

sen gelegenheid tot spoe-

len en te drogen.

goed te spoelen.

len, bijv. als er bloedinkjes

Droog de mond af en breng

optreden.

z.n. lippenbalsem aan.

11

56

13

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

15 Evalueer de zorg

Vraag de zorgvrager hoe

Om de zorg bij te stellen.

Controleer of de zorgvra-

en help de zorgvrager

hij de gegeven zorg ervaren

in een comfortabele

heeft en of hij tevreden is.

Stimuleert het welbevinden

kan (nachtkastje, bel).

houding.

Help de zorgvrager in de

van de zorgvrager.

Vraag of de zorgvrager









ger weer bij zijn spullen

door hem gewenste hou-

nog andere wensen heeft.

ding. 16 Rapporteer.

Noteer evt. wijzigingen in de

Om continuïteit van de zorg

Volg in de wijze van rap-

zorg en/of observaties in het

te waarborgen.

porteren de geldende

verpleegkundig dossier.

afspraken. Rapporteer opvallende afwijkingen meteen.

17 Breng de omgeving Plaats het kastje en andere

Stimuleert het welbevinden

in orde.

van de zorgvrager.

spullen (bijv. oproepsysteem) binnen handbereik. Breng het bed op de gewenste hoogte. Open bedgordijnen en deuren. Zet het sein uit.

18 Maak de gebruikte

Spoel de tandenborstel

Zorg ervoor dat er geen

Een natte tandenborstel

spullen schoon en

schoon aan de wastafel:

tandpasta achterblijft in de

nooit ‘gesloten’ opruimen

– zet de borstel met de

borstel.

i.v.m. het hygiëneaspect.

ruim deze op.

haren omhoog in een glas of houder om te kunnen drogen – leg de overige spullen van de zorgvrager in het nachtkastje c.q. de toilettas – deponeer de gebruikte handdoek in de waskar – maak het bekken, evt. gebittenbakje en glas schoon. 19 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

18

57



4.5.2

Verzorging van de gebitsprothese en de mond

In deze analyse van gaan we ervan uit dat de zorgvrager aan beide behoefte heeft. Het kan ook zijn dat alleen verzorging van de gebitsprothese of mondverzorging gevraagd is.



werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na of er voorschriften

Om continuïteit van de zorg

Let op wat de zorgvrager

zorgdossier.

zijn m.b.t. gebitsverzorging.

te waarborgen.

zelf kan doen of welke

procedure







voor Zorgvrager

hulp gewenst is. Ga na hoe de zorgvrager het beste zijn medewerking kan verlenen. 2 Bereid de zorgvra-

Vertel de zorgvrager doel

Informatie vermindert het

Schat in of de zorgvrager

ger voor op de activi-

en werkwijze en controleer

schaamtegevoel en bevor-

dit een vervelende, pret-

teit.

of voorgenomen werkwijze

dert het meewerken.

tige of gewone gebeurtenis

mogelijk en/of wenselijk is.

vindt en betrek de beleving van de zorgvrager in je benadering. Informeer z.n. naar wensen of gewoonten van de zorgvrager. De wijze van verzorgen kan sterk variëren van enkele keren per dag spoelen, gebruiken van bruistabletten tot en met het grondig reinigen van de borstel.

3 Breng de omgeving Zet het sein op rood.

Zodat je bereikbaarheid

in orde.

blijft. Sluit bedgordijnen en deur.

Om de privacy te waarborgen.

Breng het bed op werk-

Voor een optimale werk-

hoogte.

houding.

4 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

58

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

5 Verzamel en con-

Verzamel de benodigdhe-

Werkt efficiënt.

Het reinigen van een

troleer de benodigdhe-

den:

gebitsprothese met een

den.

– een bekken en een water-

reinigingsmiddel voor

glas

kunstgebitten of tandpasta

– een gebittenbakje (met

kan het gebit beschadigen

naam van de zorgvrager)

door de schurende wer-

– gebits- of tandenborstel

king. Het reinigen van de

en tandpasta (evt. reinigings-

gebitsprothese met zeep

middel voor kunstgebitten)

geeft geen beschadigin-

of zeep

gen.

– evt. kleefpasta

Kleefpasta alleen in hoogst









– evt. mondwater

noodzakelijke gevallen

– zo nodig wegwerphand-

Handschoenen of een gaas-

schoenen

je gebruiken als je de gebits- broeimedium.

– zo nodig een gaasje.

prothese uit de mond van

gebruiken i.v.m. bacterieel

de zorgvrager moet halen. 6 Observeer de zorg-

Kijk/vraag naar pijnreac-

Let op mogelijke wondjes

Houd rekening met

vrager.

ties tijdens het uithalen en

en reguleer de druk in de

gevoelens van gêne bij de

inbrengen van het gebit.

mond.

zorgvrager.

Voorkom dat de zorgvrager

Veel zorgvragers vinden

aangesproken wordt gedu-

het vervelend om zonder

rende de tijd dat hij geen

gebitsprothese te praten.

7 Bewaak de privacy.

gebit in heeft. 8 Verwijder de

Vraag de zorgvrager de

Op deze manier kun je de

Een plaatje verwijder je

onderprothese uit de

mond half te openen:

prothese het gemakkelijkst

door aan weerszijden gelij-

mond.

– pak het ondergebit vast

uit de mond nemen.

ke druk uit te oefenen.

in het gebied van het front

Trek nooit aan haakjes of

met de wijsvinger aan de

beugels, daar deze snel

binnenzijde en de duim aan

verbuigen.

de buitenzijde – neem het gebit voorzichtig uit de mond – doe het gebit voorzichtig in het gebittenbakje.

8

59



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

9 Verwijder de

Sta rechts (voor rechtshan-

Werkt gemakkelijk.

Speeksel kan de prothese

bovenprothese uit de

dige) van de zorgvrager:

glibberig maken. Let daar

mond.

– vraag de zorgvrager de

goed op.







mond half te openen – leg de wijsvinger op de

Als de bovenprothese vast-

linkerbovenrand van de

zit, vraag de zorgvrager met

bovenprothese en de duim

gesloten mond en ‘bolle

op het verhemelte van de

wangen’ te blazen. Herhaal

prothese

het uitnemen.

– neem voorzichtig de prothese uit en doe deze in het gebittenbakje. 10 Ga met het gebit in

Giet handwarm water in het

het gebittenbakje naar

bakje:

devol voorwerp. Gaat deze

de wastafel en reinig

– voeg evt. gebitsreiniger

verloren of breekt deze

het gebit.

toe.

dan is de verzorgende hier

Laat de wastafel vollopen

verantwoordelijk voor.

Laat het gebit niet vallen.

Een prothese is een waar-

– maak de prothese schoon Water mag niet te warm met handwarm water, tand-

zijn, omdat de prothese dan

pasta of zeep en borstel

kan barsten of vervormen.

– spoel het gebit met koud/ lauw water af. Spoel het gebittenbakje om,

Voelt fris aan voor de zorg-

vul het met fris water en leg

vrager.

het gebit erin. Laat het water uit de wastafel weglopen. 11 Verzorg de mond

Laat de zorgvrager zijn

Om evt. voedselresten te

Voor het spoelen van de

van de zorgvrager.

mond spoelen.

verwijderen.

mond kan ook gebruikge-

Veeg de slijmvliezen van het

Reinigt en bevordert de

maakt worden van mond-

verhemelte, de wangzakken,

circulatie.

water, bijv. water met

9

60

het tandvlees en de tong

kamille, zout water e.d.

schoon met zachte tanden-

Soms wordt een druppel-

borstel of een spatel met

tje citroenzuur toegevoegd

gaas eromheen.

om speekselsecretie op te

Herhaal de handeling totdat

wekken bij een zeer droge

de mond helemaal schoon is.

mond.

11

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure





werkwijze





toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties Inspecteer de mond op evt. beschadigingen/aandoeningen. Eventueel kan het nodig zijn de kauwbeweging te stimuleren. Dit kan door het laten kauwen van kauwgom (suikervrije bij zorgvragers met een eigen gebit).

12 Inbrengen van de

Breng het gebit van de zorg-

Eerst boven dan onder

Droog de prothese niet,

gebitsprothese.

vrager weer in de mond in.

i.v.m. ‘losse’ onderprothese,

anders krijg je wrijving.

Plaats eerst de bovenpro-

die bij het inbrengen van

Bovendien vergemakke-

these in de mond, dan de

bovenprothese vrijwel zeker

lijkt een vochtige prothese

onderprothese.

gaat ‘slingeren’ in de mond.

het inbrengen ervan.

Breng voor het plaatsen

Sommige zorgvragers zijn

gedragen wordt, in een

eventueel kleefpasta aan.

gewend om een slecht pas-

gebittenbakje met water.

sende prothese zo op zijn

Doe geen reinigingsmid-

plaats te houden.

del in het water, dit trekt

Doe het gebit, als het niet

in het kunsthars en komt daarna in de mond. 13 Evalueer de zorg

Voor uitgebreide informatie:

en help de zorgvrager

zie de stappen 15 t/m 19 de

in de gewenste hou-

analyse 4.5.1.

ding. 14 Rapporteer. 15 Breng de omgeving in orde. 16 Maak de gebruikte spullen schoon en ruim deze op. 17 Was en/of desinfecteer de handen.

61

4.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen. I k

k a n:

1 de doelen van mondhygiëne verwoorden;



2 de gevolgen van een slechte mondhygiëne vertellen en toelichten;



3 vertellen met welke hulpmiddelen mondhygiëne kan worden toegepast;



4 vertellen en toelichten op welke wijze het gebit en een gebitsprothese gepoetst moeten wor-



5 vertellen en toelichten op welke wijze de mond schoongemaakt moet worden;

den;

6 uitleggen welke voor- en nadelen aan een vaste methode van werken kunnen kleven;



7 vertellen en toelichten welke observaties in en aan de mond verricht moeten worden;



8 …



9 …

10 …

62

Leerresultaten

Persoonlijke hygiëne

5

Hulp bieden bij het verzorgen van haren, nagels en de baard

5.1

Inleiding

Lichaamsverzorging is een van de belangrijkste behoeften van de mens. Het omvat niet alleen de verzorging van de huid, maar ook de verzorging van de haren, nagels en bij mannen de baard. Een goede lichaamsverzorging is belangrijk voor het gaaf en gezond houden van de huid, deze staat namelijk dagelijks bloot aan allerlei verontreinigingen van buitenaf. De huid heeft als functie de mens te beschermen tegen infecties. Lichaamsverzorging is ook van belang voor de psychische en sociale gesteldheid van de mens: wie wil er niet leuk en verzorgd uitzien? De verzorging van de handen en de nagels is ook erg belangrijk. In het beroep van verzorgende ben je altijd bezig met je handen. Ze zijn je instrument. Het is dan ook belangrijk dat je een goede hygiëne handhaaft wat betreft je nagels. Lange nagels zijn een bron van infecties. In dit hoofdstuk leer je op de juiste manier het verzorgen van de huid, haren, nagels en de baard van een zorgvrager.

Beginvereisten en voorkennistoets

5.2

Beginvereisten Om de zorg van een zorgvrager over te nemen wat betreft de verzorging van haren en nagels, is het belangrijk dat je eerst iets weet over de anatomie en fysiologie. Zo krijg je inzicht in de zorg die jij als verzorgende moet verrichten bij een zorgvrager die dat niet zelf meer kan. Dat betekent dat je vaardig bent en inzicht hebt in: – de bouw en functie van de huid; – het hanteren van algemene regels met betrekking tot het informeren van zorgvragers over de te verrichten handelingen; – het hygiënisch werken volgens de voorschriften.

Voorkennistoets Deze toets bevat 10 waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of niet waar is.

W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_5, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

63



bewering

wa ar

niet wa ar





1 Talgklieren beschermen de huid tegen uitdrogen.



2 Het besmet raken met micro-organismen leidt altijd tot een



infectie.



3 Algemene functies van de huid zijn: bescherming, warmteregulatie, uitscheiding en zintuigfuncties.







4 Roos wordt veroorzaakt door een slechte conditie van de hoofdhuid.







5 Kippenvel ontstaat door het samentrekken van spieren.



6 Nagels bestaan uit dode cellen.



7 De opperhuid bestaat onder andere uit vetweefsel en bloedva-











ten.



8 Bij een bleke huid is er geen pigment aanwezig.



9 Haarvaten maken geen deel uit van de bloedcirculatie.

10 Parasieten loop je op door een slechte hygiëne.







In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door.

64

Voorkennistoets

Persoonlijke hygiëne

C asus

5.3

Casus

Sinds anderhalf jaar wonen meneer en mevrouw Peper in een verzorgingshuis, zij zijn beiden 85 jaar. Meneer Peper is vanaf zijn zestigste jaar blind en heeft reuma. Zijn vingers zijn vergroeid, hij kan geen voorwerpen met zijn handen vasthouden. Mevrouw Peper verzorgde haar man tot voor kort nog zelf. Zij kreeg twee jaar geleden een hersenbloeding, maar herstelde hier goed van. Haar gezichtsvermogen wordt steeds slechter en haar rechterhand wil niet meer. Hierdoor kan zij haar man niet meer zo goed helpen. Mevrouw Peper heeft nog mooi dik lang haar, maar na haar hersenbloeding heeft zij met name bij het borstelen last van haaruitval. Zij is gewend haar haar in een knot te dragen.

5.4

Studieactiviteiten

Maak de in deze paragraaf geformuleerde studieactiviteiten zoveel mogelijk met een of meer leerlingen. Raadpleeg hierbij de cd-rom Persoonlijke hygiëne en meerdere handboeken verpleegkunde/verzorging om verschillen, overeenkomsten en tegenstrijdigheden te bespreken. Vergeet niet om antwoorden, vragen en discussiepunten voor de contacturen te noteren.

65

[discussietaak]

5.4.1

Hoe en waarom

1 a Hoe ben je gewend je eigen haren en nagels te verzorgen? Hoe vaak was jij je haar en borstel of kam je het uit? Hoe verzorg je je nagels? Knippen en vijlen? Waarom, wanneer en hoe vaak? Wissel de antwoorden uit met vier medeleerlingen en vraag elkaar wat je waarom doet en wat je plezierig vindt. Noteer enkele punten en/of verschillen die je opvallen hieronder.

1 b Vergelijk de inhoudelijke analyse De zorg voor nagels aan handen en voeten met je eigen manier van nagelverzorging en bespreek de verschillen.

[oriënteringstaak]

5.4.2

Hygiëne

2 a In hoofdstuk 2 Infectiepreventie komt naar voren hoe belangrijk het is dat een verzorgende haar nagels goed verzorgt. Weet je nog waarom dat van belang is?

2 b Welke doelen voor de nagelverzorging van een zorgvrager kun je noemen?

[studietaak]

5.4.3

Haren en nagels

3 a Hoe zien gezonde haren en nagels eruit?

66

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

3 b Welke observaties verricht je aan haren en nagels?

[studie-/inlevingstaak]

5.4.4

Algemene maatregelen bij parasieten

Soms heeft een zorgvrager hoofdluis. Hoofdluis is een huidparasiet en ze zijn er in verschillende soorten. De bekendste zijn wel de luis en de schurftmijt. Behalve hoofdluizen zijn er lichaams-, kleding- en schaamluizen. 4 a Ga na in een handboek verpleegkunde/verzorging op welke plaatsen de genoemde huidparasieten voorkomen en hoe ze zich verspreiden. Welke algemene maatregelen tref je voor het verwijderen van huidparasieten en hoe voorkom je dat jij of anderen in de omgeving besmet raken?

4 b Welke werkwijze hanteer je voor het verwijderen van hoofdluis?

4 c Welke werkwijze hanteer je voor het verwijderen van schaamluis, kledingluis, teek en schurftmijt?

4 d Hoe denk je dat zorgvragers het ervaren als zij besmet zijn?

67

4 e Hoe ga je met de beleving van de zorgvrager om?

[strategietaak]

5.4.5

Persoonlijke verzorging

Haren kammen is voor iedereen van belang, dit doen we meestal meerdere malen per dag. Iedereen heeft zo zijn eigen manier en structuur. 5 a Mevrouw Peper heeft nog mooi dik haar, dit moet elke dag opgestoken worden. Noteer een werkwijze die jij als verzorgende zou toepassen bij mevrouw Peper en vertel erbij waarom je hiervoor kiest.

5 b Zou jij het haar van mevrouw Peper elke dag wassen? Waarom wel/niet?

5 c Stel dat mevrouw Peper op bed komt te liggen, hoe zou jij dan haar haren kammen en opsteken, zodat ze er geen hinder van heeft? Verklaar je antwoord.

5 d Bestudeer de inhoudelijke analyse Het wassen van de haren van een bedlegerige zorgvrager met behulp van een haarwasbak. Noteer eventuele vragen of discussiepunten.

68

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[probleemtaak]

5.4.6

Hygiënisch werken

Iedereen heeft wel eens last van haaruitval, zo ook mevrouw Peper. Zij heeft er een hekel aan als er allemaal haar op haar jurk zit. Hoe zou je dit probleem oplossen? Bekijk het ook vanuit hygiënisch oogpunt.

[probleemtaak]

5.4.7

Waarom wel/niet

Zouden de haren van meneer en mevrouw Peper met dezelfde kam/borstel gekamd kunnen worden? Waarom wel/niet?

[studietaak]

5.4.8

Dagelijkse bezigheid

8 a Meneer Peper wordt elke dag geschoren. Daarbij kun je kiezen tussen nat of droog (elektrisch) scheren. Welke belangrijke redenen kunnen er zijn om te kiezen voor elektrisch scheren?

8 b Stel dat meneer Peper een snor liet staan. Op welke wijze kun je deze verzorgen? Noem aandachtspunten.

69

[toepassingstaak]

5.4.9

Observatie

9 a Meneer Peper is blind en heeft reuma. Hij kan zelf zijn nagels niet zien en omdat zijn vingers door zijn reuma vergroeid, is een goede nagelverzorging van belang. Beschrijf welke observaties je aan de nagels en handen van meneer Peper verricht.

9 b Hoe verwerk je deze observaties met betrekking tot de bijzonderheden?

9 c Zou jij de nagels van meneer Peper zelf knippen of zou je hem adviseren om naar een pedicure te gaan? Motiveer je antwoord.

70

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

5.5

Inhoudelijke analyses

5.5.1 Het wassen van de haren van een bedlegerige zorgvrager m.b.v. een haarwasbak In deze analyse werken we met een haarwasbak met afvoerslang die aan het hoofdeinde wordt geplaatst het achterschot van het bed is verwijderd en de zorgvrager ligt plat op de rug.



werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na:

Om continuïteit van de zorg

Let erop of de zorgvra-

zorgdossier.

– welke bewegingsbeper-

te waarborgen.

ger speciale wensen heeft

procedure









voor Zorgvrager

kingen de zorgvrager heeft

m.b.t. bijv. soort kam, bor-

– welke shampoo of evt.

stel of model van het haar.

medicinaal product gewenst

Bevraag bij ontbrekende

is

gegevens de zorgvrager/

– voorkeur van zorgvrager

familie/collega’s.

voor wijze van werken en

Let op de fysieke toestand

haarverzorgingsproducten

van de zorgvrager. Dit

– conditie van het haar en

omdat haarwassen als

de hoofdhuid

vermoeiend ervaren kan

– evt. verdere bijzonderhe-

worden.

den. 2 Bereid de zorgvra-

Vertel de zorgvrager doel en

Informatie vermindert de

ger voor op de activi-

werkwijze en ga na wat de

angst en bevordert het mee- de zorgvrager niet te moe

teit.

zorgvrager zelf kan doen.

werken.

Observeer en/of vraag of is om de handeling te ondergaan.

Haal de kussens weg, breng

De zorgvrager kan dan

Ga na of de zorgvrager

het bed in een horizontale

goed met zijn hoofd in het

zo enige tijd kan liggen.

stand en vraag/help de zorg-

wasbekken liggen.

Vraag anders een collega

vrager in een platliggende

om het hoofd te onder-

houding.

steunen.

3 Vermijd ongemak

Sluit ramen en deuren.

Om tocht en afkoeling te

Verwijder bij jezelf siera-

en/of risico’s voor de

Controleer kamertempera-

voorkomen.

den, e.d. Deze kunnen de

zorgvrager.

tuur.

zorgvrager verwonden.

Sluit desgewenst de bedgor-

Om de privacy te waarbor-

dijnen.

gen.

71





procedure

werkwijze







toelichting



4 Breng de omgeving Zet het sein op rood.

Zodat je bereikbaar blijft.

in orde.

Breng het bed op werk-

Voor een optimale werk-

hoogte.

houding.

Plaats een zwenktafeltje aan

Om alles binnen handbe-

het hoofdeinde.

reik te kunnen plaatsen.

5 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-orga-

a andachtspunten / kritieke punten / observaties

nismen. 6 Verzamel en con-

Verzamel benodigdheden:

Gebruik shampoo, antiklit-

Kijk of de materialen

troleer de benodigdhe-

– 3 handdoeken

kam en/of borstel die de

geschikt zijn voor de con-

den.

– shampoo en z.n. antiklit

zorgvrager gewend is.

ditie van het haar.

of crèmespoeling, haar-

Pas benodigde materialen

wasbak met afvoerslang en

aan de situatie aan.

emmer – 3 celstofonderleggers óf 1 zeil + 1 celstofonderlegger – 2 waskommen gevuld met handwarm water en een schenkkannetje – kam en borstel – handspiegel – zo nodig schoon washandje – zo nodig afdeklaken

Om te voorkomen dat zeep

(steeklaken) voor de zorgvra- in de ogen terecht komt. ger. 7 Observeer en bege-

Vertel de zorgvrager wat er

Handel adequaat, stel de

Let goed op signalen van

leid de zorgvrager tij-

achtereenvolgens gebeurt en

zorg bij en ga in op behoef-

vermoeidheid.

dens de uitvoering.

vraag hem tussentijds wen-

ten.

sen kenbaar te maken. 8 Leg de benodigd-

Zet de emmer naast het bed

Om spoelwater op te van-

heden klaar.

op de grond.

gen.

Vul de kommen met water

Werkt efficiënt.

van ongeveer 43 °C en plaats deze met het kannetje, de shampoo, de crèmespoeling en het washandje op het zwenktafeltje.

6

72

8

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

9 Bescherm de zorg-

Leg een handdoek om de

Zo wordt de kleding van de

Vergeet niet de afvoer-

vrager, het bedden-

schouders van de zorgvra-

zorgvrager niet nat.

slang van het wasbekken

goed en het bed.

ger.

Zo worden bed en bedden-

in de emmer te hangen.

goed niet nat.

Zorg ervoor dat de zorg-









Plaats 2 celstofonderleggers

vrager zo aangenaam

of zeil aan het hoofdeinde

mogelijk ligt.

en zet de haarwasbak onder het hoofd van de zorgvrager met zijn nek in de daarvoor bestemde uitsparing. Schuif de handdoek met cel-

Zorg ervoor dat de zorg-

Leg een washandje boven

stofmatje tussen de rand van

vrager gemakkelijk ligt en

of op de ogen van de zorg-

de haarwasbak en de nek

geen water in zijn nek en

vrager als hij dat op prijs

van de zorgvrager.

rug krijgt.

stelt.

Vouw de dekens om en dek

Om afkoeling te voorko-

de zorgvrager evt. met het

men.

afdeklaken toe. 10 Was en spoel de

Schep met het kannetje

Nat haar verspreidt de

Voorkom dat de nagels de

haren.

water uit een waskom en

shampoo.

hoofdhuid beschadigen.

giet de inhoud over de haren: – doe een beetje shampoo

Controleer ook water op

op het haar en wrijf dit met

juiste temperatuur.

beide handen zachtjes tot schuim – masseer de hoofdhuid

Bevordert de circulatie van

vanaf de haargrens naar de

de hoofdhuid en werkt ont-

nek toe. Maak licht draai-

spannend.

ende bewegingen met de vingertoppen op de huid – licht het hoofd een beetje op en masseer het achterhoofd. Spoel vervolgens de sham-

Achterblijvende zeepres-

poo zorgvuldig uit het haar.

ten drogen de huid en de

Schep water in het kannetje

haren uit.

en spoel net zolang totdat de shampoo uit het haar is.

10

73



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

11 Herhaal desge-

Herhaal de werkwijze

Haar dat vet en vuil is,

Als de shampoo de eer-

wenst stap 9 (als de

beschreven bij stap 9.

moet tweemaal gewassen

ste keer goed schuimt, is

worden.

tweemaal behandelen niet





shampoo de eerste



keer niet schuimt).

nodig. Houd rekening met de wensen van de zorgvrager.

12 Behandel het haar

Pak de crèmespoeling of

Ter behandeling van droog

Observeer of het niet te

z.n. met crèmespoeling

antiklit en masseer dit in het

haar of om het uitkammen

vermoeiend wordt voor

of antiklit.

haar.

te vergemakkelijken.

de zorgvrager. Gebruik anders een niet-vette haar-

Spoel het haar goed uit.

Niet goed uitgespoelde

crème ter verzorging van

Gebruik hierbij het water uit

crèmespoeling maakt het

het droge haar.

de tweede waskom.

haar slap.

Vergeet niet desgewenst haarversteviger of kleurspoeling aan te brengen.

13 Droog de haren.

Vraag/help de zorgvrager

Voorkomt dat natte haren

het hoofd een paar centime-

of water de nek van de

ter op te tillen:

zorgvrager inlopen.

– sla een handdoek om het haar, zodanig dat het midden van de handdoek midden tegen het achterhoofd ligt – breng de uiteinden van de handdoek naar de bovenkant van het hoofd – wrijf de haren zacht dep-

Hard wrijven beschadigt de

pend droog.

haren.

14 Kam de haren in

Vraag/help de zorgvrager

Om te voorkomen dat de

Föhn desgewenst de haren

model.

zoveel mogelijk rechtop

kleding van de zorgvrager

droog en in model. Pas

te zitten en leg een droge

nat wordt.

op! Niet te heet föhnen.

handdoek op zijn schouders.

Borstel nat haar niet. Dit

Kam de haren voorzichtig

is schadelijk voor het haar.

uit. 15 Evalueer de zorg.

Vraag de zorgvrager of het haar naar tevredenheid zit en of het haarwassen naar wens verlopen is.

13

74

Analyse

Persoonlijke hygiëne

Om de zorg bij te stellen.



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

16 Help de zorgvrager

Ondersteun de zorgvrager

Stimuleert het welbevinden

Controleer of de kleding

in een comfortabele

bij het aannemen van de

van de zorgvrager.

en het beddengoed nog

houding.

juiste houding.

17 Rapporteer.

Rapporteer de uitgevoerde

Om continuïteit van de zorg

Rapporteer volgens de

handeling en eventuele bij-

te waarborgen.

gemaakte afspraken.









droog is.

zonderheden.

Indien er parasieten zijn geconstateerd, geef dit dan direct door.

18 Breng de omgeving Plaats kastje e.d. binnen het

Stimuleert het welbevinden

in orde.

van de zorgvrager.

bereik van de zorgvrager. Breng het bed op de gewenste hoogte. Open bedgordijnen en deur. Zet het sein uit.

19 Maak de gebruikte

Maak de gebruikte materi-

Werkt hygiënisch en effi-

spullen schoon en

alen op afgesproken wijze

ciënt.

ruim deze op.

schoon en berg deze op. Doe de natte handdoeken in de was en de celstofmatjes in de afvalbak.

20 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

75



5.5.2



Het scheren van de baard: elektrisch

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na:

Om continuïteit van de zorg

Vraag bij onvoldoende

zorgdossier.

­– op welke wijze de zorg-

te waarborgen.

gegevens in de rapportage

procedure







voor Zorgvrager

vrager geschoren wenst te

de zorgvrager, familie en/

worden

of collega’s naar de ont-

– welke middelen zoals

brekende gegevens.

scheercrème en aftershave hij gebruikt

Vergeet niet na te gaan

­– wat de zorgvrager zelf

of er een reden is, zoals

kan

bepaald medicijngebruik,

­– hoe vaak de zorgvrager

verhoogd bloedingsge-

geschoren wordt op een dag

vaar, ‘slechte’ huid die

­– of er bijzonderheden

‘nat’ scheren noodzakelijk

zijn, zoals bijv. wondjes.

maakt, enz.

2 Bereid de zorgvra-

Vertel de zorgvrager doel en

De zorgvrager kan (nieuwe)

Observeer de zorgvrager

ger voor op de activi-

werkwijze.

wensen kenbaar maken

en vraag zo nodig of hij

teit.

Controleer of voorgenomen

(bijv. volgorde van scheren

niet te moe is om de voor-

werkwijze mogelijk en/of

en de te gebruiken midde-

genomen handeling te

wenselijk is.

len) en meewerken aan de

ondergaan (na het wassen

voorgenomen handeling.

kan scheren te vermoei-

Plaats de zorgvrager rechtop

end zijn, maak dan een

zittend met een goede steun

nieuwe afspraak).

in rug en nek. 3 Vermijd ongemak

Zet het sein op rood.

Zodat je bereikbaar blijft.

en/of risico’s voor de

Sluit bedgordijnen, ramen

Om de privacy te waarbor-

zorgvrager en breng

en deuren.

gen.

de omgeving in orde.

Breng het bed op werk-

Voor een optimale werk-

Indien het bed niet in

hoogte.

houding.

hoogte verstelbaar is, zorg

Plaats een bedtafeltje.

Werkt efficiënt.

dan voor een goede werk-

Ontsteek een lamp boven

Om goed licht op het

houding.

het bed.

gezicht te hebben.

Voorkom dat de lamp in de ogen van de zorgvrager schijnt.

3

76

Analyse

Persoonlijke hygiëne







procedure

werkwijze

toelichting

4 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-orga-







a andachtspunten / kritieke punten / observaties

nismen. 5 Verzamel en con-

Verzamel de benodigdhe-

troleer de benodigdhe-

den:

den.

­– (veiligheids)scheermes en

Werkt efficiënt.

controleer op scherpte ­– scheerzeep/crème en scheerkwast of washandje ­– handdoek, washandje, kom met warm water van ongeveer 42 °C – aftershave, aluin en tissues – indien gewenst een spiegel ­– handschoenen. 6 Observeer de huid

Inspecteer de huid op

Om tijdens het scheren

Spreek met de zorgvrager

van het gezicht.

wondjes, irritaties en onef-

rekening mee te houden,

af dat hij tijdens het sche-

fenheden.

zodat wondjes voorkomen

ren aangeeft als er iets niet

kunnen worden.

naar wens verloopt.

7 Breng desgewenst

Doe wat pre-shave op de

Pre-shave onttrekt vet aan

pre-shave aan.

vingers en breng dit op de

de huid, waardoor de pori-

huid aan. Laat pre-shave

ën gesloten worden en de

een paar minuten intrekken

baardharen meer rechtop

(1 à 2 min.).

gaan staan.

8 Scheer de baardha-

Doe stekker in het stopcon-

Om te voorkomen dat je

Scheren tegen de groei-

ren af.

tact.

wondjes maakt.

richting in geeft de beste

Stel het scheerapparaat zo

resultaten. De haren in

mogelijk in op het soort

de hals kun je beter met

baardhaar. Trek de huid

de haargroeirichting mee

met een paar vingers lichtjes

scheren, omdat de huid

glad en scheer met rond-

daar erg gevoelig is.

draaiende bewegingen (bij

Vraag de zorgvrager de

ronde koppen) of met op en

wangen op te blazen om

neer gaande bewegingen (bij

plekken te scheren waar je

rechte kop).

moeilijk bij kunt.

5

77





procedure



werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

Werk systematisch. Eerst ene

Werkt efficiënt en voorkomt

Vraag de zorgvrager ook

kant van het gezicht, dan de

dat je een gedeelte over-

tussentijds de resultaten te

andere kant, vervolgens lip-

slaat.

controleren door met de





pen, kin en hals.

hand te laten voelen en/of

Haal de stekker uit het stop-

m.b.v. een spiegel.

contact. Breng na het scheren desgewenst aftershave aan. 9 Evalueer de zorg

Laat de zorgvrager in de

en vraag/help de zorg-

spiegel kijken en vraag of

vrager in een comfor-

het naar wens is.

tabele houding.

Ondersteun de zorgvrager

Stimuleert het welbevinden

bij het aannemen van de

van de zorgvrager.

Om de zorg bij te stellen.

gewenste houding. 10 Rapporteer.

Rapporteer wijzigingen in

Om continuïteit van de zorg

Rapporteer volgens de

zorg en evt. bijzonderheden.

te waarborgen.

gemaakte afspraken.

11 Breng de omgeving Plaats kastje e.d. binnen het

Stimuleert het welbevinden

in orde.

van de zorgvrager.

bereik van de zorgvrager. Breng het bed op de gewenste hoogte. Open bedgordijnen en deur. Doe de lamp boven het bed uit. Zet het sein uit.

12 Maak materialen

Maak het scheerapparaat

Werkt hygiënisch.

schoon en ruim deze

schoon:

als dit geen eigendom van

op.

­– controleer de stekker

de zorgvrager is, altijd

­– til het scheerdeksel op

schoon met alcohol.

en borstel de haartjes op een

Let goed op dat er geen

tissue

haartjes in het apparaat

­– maak de scheerkoppen

achterblijven.

schoon (alcohol op tissue).

Het nadeel van vocht/alco-

Deponeer de tissues in een

hol is dat baardhaartjes

afvalemmer. Berg scheerap-

gaan klonteren.

paraat en andere spullen op afgesproken wijze op. 13 Was en desinfecteer Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

de handen.

overdragen van micro-orga-

dure.

nismen.

8

78

Maak het scheerapparaat,

Analyse

Persoonlijke hygiëne



5.5.3

De zorg voor nagels aan handen en voeten

In deze analyse komt de uitgebreide nagelverzorging van handen en voeten aan de orde. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat de zorgvrager zelf deze zorg niet (meer) kan uitvoeren.



werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na of de zorgvrager spe-

Om continuïteit van de zorg

Nagels kunnen bros

zorgdossier.

ciale wensen heeft en of er

te waarborgen.

of kalkachtig zijn t.g.v.

procedure









voor Zorgvrager

specifieke aandachtspunten

bepaalde medicatie.

gelden.

Ga tevens na of er voorschriften zijn over de wijze van nagelverzorging i.v.m. gezondheidsproblematiek, bijv. neiging tot zelfverwonding, angst, tremoren (trillingen), e.d.

2 Bereid de zorgvra-

Vertel de zorgvrager doel

ger voor op de activi-

en werkwijze en controleer

teneind los en sla dit om

teit.

of voorgenomen werkwijze

als de zorgvrager niet op

mogelijk en/of wenselijk is.

de rand van het bed kan

Bevordert het meewerken.

Help/vraag de zorgvrager in

Haal het dek van het voe-

zitten.

zittende houding op de rand

De zorgvrager kan (nieuwe)

van het bed.

wensen kenbaar maken.

3 Voorkom ongemak

Zet het sein op rood.

Zodat je bereikbaar blijft.

voor de zorgvrager en

Sluit bedgordijnen en deur.

Om de privacy te waarbor-

breng de omgeving in

Breng het bed volgens voor-

gen.

orde.

schrift op werkhoogte.

Voor een optimale werk-

Plaats een zwenktafeltje of

houding.

bedtafeltje over/op het bed.

Voor het plaatsen van het vinger- en voetbad.

4 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

Controleer of de zorgvra-

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-orga-

ger verminderde weer-

nismen.

stand heeft.

79



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

5 Verzamel en con-

Verzamel de benodigdhe-

Werkt efficiënt.

Als de handen van de

troleer de benodigdhe-

den:

zorgvrager nog goed

den.

– nagelknipper, nagel-

gereinigd moeten worden,

schaar of nageltang, nagelvijl

is een waskom handiger

en nagelreiniger (bokken-

dan een bekkentje.







pootje) – waskom en een bekkentje (of 2 waskommen) met warm water (± 43 °C), zeep, nagelborsteltje en 2 handdoeken – evt. nagellakremover of aceton en nagellak – 2 bekkens, tissues en

1 bekken voor schoon en 1

handcrème.

bekken voor vuil materiaal.

6 Betrek de zorgvra-

Vraag de zorgvrager tijdig

Om het handelen afgestemd Observeer de huid rond

ger zoveel mogelijk bij

aanwijzingen e.d. te geven.

te houden op de behoeften

de nagels, de nagels en

van de zorgvrager.

observeer of het niet te

de zorg.

vermoeiend is voor de zorgvrager. Neem de gelegenheid om een gesprek(je) te voeren met de zorgvrager. 7 Maak de nagels

Leg een handdoek op de

Zachte nagels laten zich

Verwijder eerst zo nodig

zacht.

stoel of aan het voeteneind

gemakkelijker knippen en

de nagellak met een beetje

en plaatst er de kom met

in model brengen en het

remover op een tissue.

warm water:

vuil onder de nagels laat

Mocht de zorgvrager even

– help/vraag de zorgvrager

zich gemakkelijker verwij-

alleen zijn, geef hem dan

de voeten 10-20 min. in de

deren.

een bel binnen handbe-

kom te plaatsen

reik.

– leg een handdoek op het

Indien de zorgvrager de

zwenk- of bedtafeltje en zet

voeten en vingers niet in

er het bekkentje of de was-

een bakje kan houden, leg

kom met warm water op

dan een goed uitgewron-

– vraag de zorgvrager

gen gastendoekje om de

de vingers erin te plaatsen

nagels.

gedurende 10-20 min.

5

80

6

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

8 Reinig de nagels.

Was de voeten en handen:

Werkt hygiënisch.

Je kunt eerst de nagels









– borstel de vingertoppen

van de handen verzorgen

en tenen

en vervolgens de teen-

– verwijder met een zacht

nagels.

voorwerp (bokkenpootje) vuil onder de nagels – droog de voeten en handen goed af – leeg het bekkentje en de wasbak. 9 Knip en vijl de

Bevochtig een tissue en

Op een licht bevochtigde

Voorkom dat nagels

nagels.

leg deze onder de hand,

tissue blijven de afgeknipte

ingroeien.

waarvan de nagels geknipt

nagels beter liggen.

Zet zo nodig de arm vast

worden:

Rond knippen om verwon-

waarvan de nagels geknipt

– knip de nagels van de

ding tegen te gaan.

moeten worden tussen

vingers rond af met de

Om verwonding van de

je lichaam en jouw arm.

nagelknipper of -schaar

huid van de vingers tegen

Leg eventueel een kussen

– vijl van buiten naar

te gaan.

onder de knie als je de

binnen de ruw afgeknipte

teennagels knipt.

nagels ‘haakloos’

Maak bij dikke en ver-

– duw met de afgeplatte

harde verkalkte nagels

achterkant van de nagelrei-

gebruik van de nageltang.

niger het nagelriempje terug

Houd er rekening mee dat

– masseer z.n. de nagelrie-

Bevordert de groei van de

bij sommige zorgvragers

men met crème.

nagels.

en de nagels niet geknipt

Herhaal deze stappen voor

Om ingroeien van de teen-

mogen worden, maar

de teennagels, waarbij je

nagels te voorkomen.

alleen voorzichtig gevijld.

teennagels recht afknipt.

Voorkom bij het terugdu-

Lak de nagels desgewenst en

wen van de nagelriemen

laat ze even drogen.

dat er wondjes ontstaan, waardoor infectie kan optreden.

10 Verwijder hand-

Leg de tissues in het bek-

Dit voorkomt dat afgeknipte

doek en tissues.

kentje. Vouw de tissues naar

nagels en vuil in het bed of

binnen op.

op de grond vallen.

9

10

81







procedure

werkwijze

toelichting

11 Evalueer de zorg

Vraag aan de zorgvrager of

Om de zorg bij te stellen.

en help de zorgvrager

alles naar wens is (verlopen).

Stimuleert het welbevinden

in de gewenste hou-

Ondersteun de zorgvrager

van de zorgvrager.

ding.

bij het aannemen van de







a andachtspunten / kritieke punten / observaties

juiste houding. 12 Rapporteer.

Rapporteer eventuele wijzi-

Om continuïteit van de zorg

Rapporteer volgens de

gingen in de zorg en bijzon-

te waarborgen.

gemaakte afspraken.

derheden. 13 Breng de omgeving Maak het tafeltje schoon,

Stimuleert het welbevinden

in orde.

van de zorgvrager.

droog en ruim het op. Plaats kastje e.d. binnen het bereik van de zorgvrager. Breng het bed op de gewenste hoogte. Open bedgordijnen en deur. Zet het sein uit.

14 Maak de spullen

Veeg het nagelgarnituur

schoon en ruim deze

schoon, reinig het met alco-

wasgoed gekomen zijn,

op.

hol 70% en ruim het op.

doe dit wasgoed dan in de

Gooi de vuile tissues weg.

risicowas.

Werkt hygiënisch.

Maak de waskom en het bekkentje op afgesproken wijze schoon. Doe de handdoeken in de waszak. 15 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

14

82

Analyse

Persoonlijke hygiëne

Mocht er bloed aan het

5.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen.

I k

k a n:



1 motiveren waarom een goede verzorging van haren en nagels van belang is;



2 observatiepunten van haren en nagels noemen en vertellen hoe gezonde haren en nagels eruit-



3 vertellen en toelichten op welke wijze hoofdhaar en nagels van de zorgvragers verzorgd dienen



4 beargumenteren waarom je kiest voor het elektrische scheren;



5 vertellen waaraan je huidparasieten bij zorgvragers kunt herkennen en de algemene maatrege-



6 vertellen en toelichten welke werkwijze je hanteert voor het verwijderen van huidparasieten en



7 …



8 …



9 …

zien; te worden;

len toelichten voor het behandelen van huidparasieten; hoe je omgaat met de belevingen van de zorgvrager;

83

6

Hulp bieden bij het kleden van een zorgvrager

6.1

Inleiding

Afhankelijk van de gezondheidsproblemen van de zorgvrager, zal de verzorgende meer of minder hulp bieden bij het verzorgen van de kleding van de zorgvrager. Je zult de zorgvrager vaak moeten adviseren in de keuze voor kleding en helpen bij het aan- en uittrekken ervan. Hierbij zul je aandacht moeten hebben voor zowel de psychologische als de fysiologische betekenis van kleding. Je zult zorgvuldig moeten omgaan met de wensen en gevoelens van de zorgvrager of diens naasten. In paragraaf 6.4 verdiep je je met behulp van de studieactiviteiten in de verschillende functies van kleding en het helpen van de zorgvrager bij het aan- en uitkleden.

6.2

Beginvereisten en voorkennistoets

Beginvereisten Om een zorgvrager goed te kunnen helpen bij het aan- en uittrekken van diens kleding, is het belangrijk dat je voldoende inzicht hebt in: – de bouw en functie van het bewegingsapparaat; – de meest voorkomende afwijkingen hiervan (denk bijvoorbeeld aan verlamde ledematen). Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste kennis beschikt.

Voorkennistoets Deze toets bevat 10 waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of niet waar is.

84

Beginvereisten

Persoonlijke hygiëne

W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_6, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij



bewering





1 Spieratrofie betekent toename van spierweefsel.



2 De knie is een kogelgewricht.



3 De onder- en bovenarm bestaan ieder uit een pijpbeen.



4 De verschillende beenderen van het skelet zijn onderling verbonden door middel van gewrichten.











5 Het skelet beschermt een aantal kwetsbare en vitale organen.



6 Spieren hebben geen invloed op het bewegen van skeletdelen







ten opzichte van elkaar.



7 Contractuur betekent gewrichtsdwangstand of -stijfheid.



8 Een spitsvoet is geen contractuur.



9 Door langdurige immobiliteit neemt de hoeveelheid spierweef-



niet wa ar







wa ar



sel af.





10 Immobiliteit heeft een negatieve invloed op het ontstaan van oedeem in de onderbenen als gevolg van een slechte doorbloe



ding.

In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door.

85

C asus

6.3

Casus

Meneer Kammer (81 jaar) verblijft op een somatische verpleeghuisafdeling. Tot voor kort was hij redelijk zelfstandig en kon zich nog zelfstandig in een rolstoel voortbewegen. Maar drie weken geleden heeft hij opnieuw een hersenbloeding gehad. Dit keer waren de gevolgen ernstiger: zijn linker lichaamshelft is volledig verlamd. Hij ligt de hele dag op bed en heeft bij alle zelfzorgactiviteiten volledig hulp nodig. Hij is erg moe en zwak.

6.4

Studieactiviteiten

Maak de in deze paragraaf geformuleerde studieactiviteiten zoveel mogelijk met één of meerdere medeleerlingen. Raadpleeg de cd-rom Persoonlijke hygiëne en minimaal één handboek verpleegkunde/verzorging. [inlevingstaak]

6.4.1

Betekenis van kleding

De betekenis van kleding en de waarde die men hecht aan het uiterlijk verschilt van mens tot mens. 1 a Welke functies heeft kleding voor jou? Welke aspecten van kleding vind jij belangrijk (kleur, stof)? Noem zowel een psychologisch als een fysiologisch aspect. functies van kleding belangrijke aspecten van kleding

86

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

1 b Lees de casus en probeer je in te leven in meneer Kammer. Welke aspecten en functies van kleding zouden op dit moment het belangrijkst voor hem zijn?

1 c Hoe zou je hem hier het beste in tegemoet kunnen komen zonder dat dit ten koste gaat van een goede zorgverlening?

[discussietaak]

6.4.2

Meningen verschillen

Discussieer met een aantal medeleerlingen over de volgende uitspraken. Geef in dit cahier je eigen mening of conclusie weer en geef daarbij ten minste één argument. 2 a Jongeren die verstandelijk gehandicapt zijn, moet je volgens heersende mode kleden. 2 b Als je weinig bewegen kunt, moet je je warmer kleden. 2 c In instellingen voor verstandelijk gehandicapten horen ouders de keuze voor de kleding te bepalen. 2 d Het dragen van te strakke kleding kan lichamelijke problemen geven. 2 e Als je lichamelijk gehandicapt bent, moet je je weinig opvallend kleden. 2 f Zorgvragers die zelf geen knopen dicht kunnen maken, moeten aangepaste kleding dragen. 2 g Meneer Kammer ligt de hele dag op bed, dus heeft hij geen onderbroek en/of pyjamabroek aan. 2 a

2 b

87

2 c

2 d

2 e

2

f

2 g

[studietaak]

6.4.3

Hulpmiddelen en kleding

Zoek informatie op de cd-rom Persoonlijke hygiëne en in handboeken verpleegkunde/ verzorging over kleding en hulpmiddelen met betrekking tot kleding. Ga na welke hulpmiddelen er beschikbaar zijn voor onder andere het dichtmaken van een rits en knopen, voor het aantrekken van kousen/panty’s en voor het aantrekken van schoenen. Ga na op welke wijze ze gebruikt kunnen worden en voor welke zorgvragers ze geschikt zouden zijn. Lees de informatie aandachtig door en noteer opmerkingen, vragen en discussiepunten.

88

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[oriënteringstaak]

6.4.4

Soms gaat het niet vanzelf

4 a Sommige zorgvragers moeten geholpen worden bij het aan- en uitkleden. Wanneer je bij jezelf een trui of blouse aantrekt, doe je dat volgens een bepaald systeem. Doe dit eens en schrijf op in welke volgorde je dat doet.

4 b Ga er nu vanuit dat jij je rechterarm niet kunt gebruiken en doe nogmaals je trui of blouse uit. Noteer de verschillen.

4 c Bekijk vervolgens de analyse Het aan- en uitkleden van een zorgvrager met een bewegingsbeperking. Vergelijk de werkwijze met je eigen notities.

[probleemtaak]

6.4.5

Hulp bij aan- en uitkleden

Lees de inhoudelijke analyses Het aan- en uitkleden van een zorgvrager met een bewegingsbeperking en Het aan- en uitkleden van een platliggende zorgvrager door twee verzorgenden, en lees de casus. Ga na hoe jij meneer Kammer zou helpen met het aan- en uittrekken van zijn pyjama. Welke inhoudelijke analyse is het meest geschikt voor de situatie van meneer Kammer? Op welke punten moet deze inhoudelijke analyse voor meneer Kammer worden aangepast?

89

meest geschikte analyse

aanpassingen van de analyse ten behoeve van meneer Kammer

[studietaak]

6.4.6

Hoe en waarom van steunkousen/elastische kousen

Zoek op de cd-rom Persoonlijke hygiëne en in handboeken verpleegkunde/verzorging informatie over het hoe en waarom van steunkousen en geef antwoord op de vragen. Het zal je duidelijk worden dat het aantrekken van steunkousen niet hetzelfde is als het aantrekken van bijvoorbeeld panty’s. Er zijn verschillende aspecten die de aandacht vragen. 6 a Wat zijn de twee meest voorkomende redenen voor het dragen van steunkousen?

6 b Wat is belangrijk met betrekking tot het moment waarop een zorgvrager steunkousen aantrekt?

6 c Waar moet je op letten bij het aantrekken van steunkousen als je denkt aan draagcomfort?

90

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

6 d Er zijn verschillende hulpmiddelen in de handel die je kunt gebruiken bij het aantrekken van steunkousen. De meest voorkomende is het zogenoemde kousenvoetje. Ga na wat hiermee wordt bedoeld en hoe je dit hulpmiddel dient te gebruiken.

6 e Behalve het bekende kousenvoetje kunnen ook talkpoeder en een rubberen handschoen hun diensten bewijzen bij het aantrekken van een steunkous. Probeer zelf uit te vinden op welke manier deze materialen nuttig kunnen zijn.

6

[studietaak]

f Maak zelf een stappenplan waarin je beschrijft hoe je een zorgvrager helpt bij het aantrekken van een steunkous (je maakt in ieder geval gebruik van het kousenvoetje).

6.4.7

Verschillen

De verzorgende taak met betrekking tot kleding verschilt per zorgveld/werksituatie. Ga voor de onderstaande zorgsituaties na wat jouw taak waarschijnlijk zal zijn. verzorgingshuis

instelling voor verstandelijk gehandicapten

somatisch verpleeghuis

91

psychogeriatrisch verpleeghuis

gezinszorg

kraamzorg

92

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

6.5

Inhoudelijke analyses

6.5.1 Het aan- en uitkleden van een zorgvrager met een bewegingsbeperking In deze analyse bespreken we het aan- en uitkleden van een zorgvrager met een gekwetste arm die zelf niet in staat is zich aan- en uit te kleden.



werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na wat de bewegingsmo-

Om continuïteit van de zorg

Vergeet niet mogelijke

zorgdossier.

gelijkheden van de zorgvra-

te waarborgen.

belevingen van de zorg-

procedure









voor Zorgvrager

ger zijn.

vrager na te gaan.

2 Bereid de zorgvra-

Vertel de zorgvrager doel en

Informatie vermindert het

Denk aan de betekenis van

ger voor op de activi-

werkwijze en ga na wat de

afhankelijkheidsgevoel en

het uiterlijk van de zorg-

teit.

zorgvrager zelf kan doen.

bevordert het meewerken.

vrager.

Overleg over de gewenste

Houd rekening met

kleding.

(schaamte)gevoelens van de zorgvrager. Houd rekening met wensen van de zorgvrager.

3 Vermijd ongemak

Sluit ramen en deuren.

Om tocht en afkoeling te

en/of risico’s voor de

Controleer de kamertempe-

voorkomen.

zorgvrager.

ratuur. Sluit de bedgordijnen.

Om de privacy te waarborgen.

4 Breng de omgeving Breng het bed volgens voor-

Voor een optimale werk-

in orde.

schrift op werkhoogte.

houding.

Zet het sein aan.

Zodat je bereikbaar blijft.

5 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

93







werkwijze

6 Verzamel de beno-

Leg de schone kleding bin-

Vraag naar de wensen

digdheden.

nen handbereik.

van de zorgvrager (naas-





toelichting

a andachtspunten / kritieke punten / observaties

procedure



ten) omtrent keuze van kleding. Soms kan aangepaste kleding nodig zijn, zoals een speciaal hemd met de sluiting/klittenband achter. Dit maakt het wisselen van kleding minder pijnlijk of zorgvrager kan dit zelf doen. 7 Betrek de zorgvra-

Vertel de zorgvrager wat je

ger bij de handeling.

achtereenvolgens doet.

Bevordert het meewerken.

Stem je handelen af op behoeften van de zorgvrager. Neem niet onnodig de zorg over.

8 Bewaak de privacy.

Houd rekening met datgene wat je bespreekt als de zorgvrager op een meerpersoonskamer verblijft.

9 Trek het kleding-

Ga aan de kant van de

De gekwetste arm is dan

Help de zorgvrager alleen

stuk uit.

gekwetste arm staan en:

beter voor je bereikbaar.

met het losmaken van de

– laat de zorgvrager in zit-

kleding als dit nodig is.

houding komen

Voorkom pijn door ruwe,

– laat de zorgvrager evt.

plotselinge en geforceerde

de knoopjes zo mogelijk zelf

bewegingen.

open maken – verwijder de mouw van de gezonde arm en trek het jasje achter de zorgvrager langs – schuif voorzichtig en

Door het steunen van de

rustig de mouw over de

hand geef je de gehele arm

gekwetste arm. Steun daarbij rust. de hand van de zorgvrager.

9

94

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

10 Trek het schone

Steek jouw hand door het

Je voorkomt hiermee pijn.

Zorg ervoor dat je de

kledingstuk aan.

uiteinde van de mouw van

vingers en duim goed bij

de gekwetste arm en:

elkaar houdt. Op deze

– pak bij de zorgvrager de

manier voorkom je dat

hand van de gekwetste arm

deze achter de mouw blij-

vast en trek de mouw over

ven steken en achterover

de arm

gebogen worden.

– leg de jas achter de rug

Bij shirts: doe eerst de

van de zorgvrager om en

armen door de mouwen

steek de gezonde arm door

en trek daarna het shirt

de mouw

over het hoofd (de zoge-

– help zo nodig bij het

naamde truimethode).

dichtmaken van de jas.

Steun in dat geval z.n. de









gekwetste arm. 11 Trek de broek en

Vraag de zorgvrager de stuit

Leg eventueel een onder-

onderbroek uit.

iets op te wippen van de

handdoek binnen hand-

onderlaag, ondersteun even-

bereik. Dit om (schaamte)

tueel de stuit en:

gevoelens bij de zorgvra-

– pak de rand van de

ger te voorkomen.

broek aan de rugzijde vast

Als de zorgvrager een

en schuif de broek over de

gekwetst been heeft, begin

billen naar beneden

je met het uittrekken van

– vraag de zorgvrager om

de broek bij het gezonde

weer te gaan liggen en trek

been.

de broek geheel uit

Wanneer een en ander te

– leg de broek op een

vermoeiend/pijnlijk is voor

stoel.

de zorgvrager, dan kun je

Herhaal de bovenstaande

de broek en onderbroek

stappen bij het uitdoen van

tegelijkertijd uittrekken.

de onderbroek.

Bedek de genitaliën desgewenst met een handdoek.

10

95







werkwijze

12 Trek de (schone)

Onderbroek:

Als zorgvrager een

onderbroek en broek

– vraag de zorgvrager één

gekwetst been heeft, daar-

aan.

been iets te buigen

mee beginnen.





toelichting

a andachtspunten / kritieke punten / observaties

procedure



– breng één broekspijp van de onderbroek over de voet, herhaal de handeling voor de andere broekspijp – breng de onderbroek tot net onder de knieën. Broek: – rol één pijp van de broek

Dit vergemakkelijkt het aan-

vanaf het middel op

trekken.

– vraag de zorgvrager één been iets te buigen – breng deze broekspijp over de voet en het onderbeen – herhaal deze handeling

Let erop dat het kruis van

voor de andere broekspijp.

de broek in het midden

Beide broeken:

zit. Zorg bij een manne-

– trek beide broeken op tot

lijke cliënt dat het scrotum

aan de stuit

niet bekneld zit.

– laat de zorgvrager de stuit iets opwippen en/of ondersteun de stuit – trek de broeken over de

Ligt prettig en voorkomt

stuit en trek de broeken van

drukplekken.

achteren glad. 13 Evalueer de zorg.

Vraag de zorgvrager of de

Om de zorg bij te stellen.

Evalueer zelf je handelen

kleding naar tevredenheid

ook met zorgvragers die

zit en of alles naar wens ver-

verbaal niet reageren. Let

lopen is.

daarbij goed op non-verbale reacties.

Help de zorgvrager in de

Stimuleert het welbevinden

Vergeet niet na te gaan of

gewenste houding.

van de zorgvrager.

de zorgvrager last heeft van ‘ribbels’ in laken of kleding.

14 Rapporteer.

Rapporteer de uitgevoerde

Om continuïteit van de zorg

Vergeet niet nieuwe

handeling en eventuele bij-

te waarborgen.

afspraken e.d. met de

zonderheden.

zorgvrager schriftelijk te rapporteren.

12

96

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure





werkwijze





toelichting



15 Breng de omgeving Plaats kastje e.d. binnen het

Stimuleert het welbevinden

in orde.

van de zorgvrager.

bereik van de zorgvrager.

a andachtspunten / kritieke punten / observaties

Breng het bed op de gewenste hoogte. Open bedgordijnen. Zet het sein uit. 16 Draag zorg voor

Stop het vuile wasgoed in

Werkt hygiënisch en effi-

Ga na hoe men omgaat

het wasgoed.

een daarvoor bestemde zak,

ciënt.

met vuil wasgoed van de

berg dit op, op een met de

zorgvrager.

zorgvrager afgesproken

Zorg ervoor dat het was-

plaats.

goed van de zorgvrager gemerkt is, voordat het naar de wasserij van de instelling gaat.

17 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

97



6.5.2

Het aan- en uitkleden van een platliggende zorgvrager door twee verzorgenden

Soms zal het nodig zijn om samen met een collega een zorgvrager aan- en uit te kleden. In deze analyse bespreken we hoe dat gaat.



procedure





werkwijze





toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

voor Zorgvrager 1 Raadpleeg het

Voor uitgebreide informatie

zorgdossier.

zie de stappen 1 t/m 6 van analyse 6.5.1.

2 Bereid de zorgvrager voor op de activiteit. 3 Vermijd ongemak en/of risico’s voor de zorgvrager. 4 Breng de omgeving in orde. 5 Was en/of desinfecteer de handen. 6 Pak de benodigdheden. 7 Vraag de hulp van

Maak afspraken met elkaar

Om efficiënt en correct te

een tweede verzorgen-

over de werkwijze.

werk te kunnen gaan.

de. 8 Begeleid de zorg-

Laat één verzorgende vertel-

Om verwarring te voorko-

Praat niet over het hoofd

vrager tijdens de han-

len wat achtereenvolgens

men.

van de zorgvrager met je

deling.

gedaan wordt en instructies

collega. Dit is heel verve-

geven aan de zorgvrager en/

lend voor de zorgvrager.

of collega.

98

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne







procedure

werkwijze

toelichting

9 Bewaak de privacy.

Voorkom dat gedurende

Om de privacy te waarbor-

het wisselen van de kleding

gen.







a andachtspunten / kritieke punten / observaties

anderen vragen komen stellen. 10 Trek de pyjamajas

Ga aan weerszijden van

uit.

hoofdeinde staan: – één verzorgende maakt de pyjamajas los – vraag de zorgvrager een

Om eerst de rand van de

Voorkom ruwe en gefor-

holle rug te maken en trek

pyjamajas te kunnen pak-

ceerde bewegingen.

beiden voorzichtig de pyja-

ken en vervolgens omhoog

majas naar boven tot aan de

te kunnen doen.

schouderbladen – vraag de zorgvrager

Dit vergemakkelijkt de

Vooral bij oudere mensen

beide armen omhoog te ste-

daarop volgende bewegin-

kan dit moeizaam gaan.

ken en het hoofd naar voren

gen.

Ondersteun dan het

te buigen

hoofd.

– breng de omhoog geschoven pyjama van de

Een te harde, trekkende

zorgvrager over het hoofd

beweging laat het hoofd

naar voren, doe dit rustig

sterk knikken.

– vraag de zorgvrager de

Indien de zorgvrager een

armen terug te brengen in

beha aanheeft met achter-

de uitgangspositie en schuif

sluiting, laat je haar iets

de mouwen over de armen

draaien voor het losmaken

heen.

van de sluiting.

11 Trek een schone

Leg de jas met de onder-

Deze uitgangspositie is

pyjamajas aan.

rand naar boven, vóór de

essentieel voor het vervolg

zorgvrager op zijn buik en:

van de handeling.

– steek beiden één hand door een mouwuiteinde naar binnen en pak een hand van de zorgvrager – schuif nu de mouwen over de armen, zodat de armsgaten op hun plaats komen

10

11

99





procedure





werkwijze

toelichting

– houd beiden met één

Dit vergemakkelijkt de vol-

hand de pols van de zorg-

gende beweging.





a andachtspunten / kritieke punten / observaties

vrager vast en rol met de andere hand de pyjamajas op, vanaf de onderkant tot aan de kraag – vraag de zorgvrager de armen omhoog te steken en het hoofd te buigen – breng de jas over het hoofd heen naar de rugzijde van de zorgvrager – steun beiden de zorgvrager in de oksels en trek de jas van achteren glad. 12 Trek de pyjama-

Voor uitgebreide informatie

Wanneer één en ander te

broek en onderbroek

zie stap 11 van analyse 6.5.1.

vermoeiend en/of pijnlijk

uit.

is voor de zorgvrager, dan kun je de pyjama- en onderbroek tegelijkertijd uittrekken.

13 Trek schone pyja-

Voor uitgebreide informatie

Bij zorgvragers die lang-

mabroek en onder-

zie stap12 van analyse 6.5.1.

durig in bed verpleegd

broek aan.

moeten worden, wordt vaak geen pyjama- en onderbroek aangedaan i.v.m. het voorkomen van drukplekken.

14 Evalueer de zorg.

Voor uitgebreide informatie

Stel je op de hoogte van

zie de stappen 13 t/m 18 van

geldende afspraken.

analyse 6.5.1.

Rapporteer. 16 Breng de omgeving in orde. 17 Draag zorg voor het wasgoed. 18 Was en/of desinfecteer de handen.

100

Analyse

Persoonlijke hygiëne

6.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen. I k

k a n:



1 de betekenis van kleding aangeven, zowel in fysiologisch als psychologisch opzicht en voorbeel-



2 aandachtspunten noemen voor het helpen bij het kiezen van kleding in verschillende zorgsitu-

den hierbij geven; aties;

3 vertellen en toelichten hoe je een zorgvrager kunt helpen bij het aan- en uitkleden;



4 vertellen en toelichten welke hulpmiddelen er zijn met betrekking tot het kleden in het alge-



5 …



6 …



7 …

meen en met betrekking tot het aan- en uittrekken van steunkousen in het bijzonder;

101

7

Hulp bij de lichaamsverzorging van een zorgvrager

7.1

Inleiding

Het verzorgen van het lichaam doet ieder op zijn eigen manier. Als een zorgvrager zichzelf niet kan wassen, douchen of baden, draagt een verzorgende de verantwoordelijkheid voor de lichaamsverzorging van de zorgvrager. Als verzorgende moet je daarbij aandacht besteden aan zowel de hygiënische als de psychologische functie. De gewoonten en wensen van de zorgvrager zijn maatgevend voor het handelen van de verzorgende. De studieactiviteiten in paragraaf 7.4 behandelen het hulp bieden bij het wassen, douchen en baden van zorgvragers en richten zich ook op de dagelijkse verzorging van ogen, oren, neus en gezicht. In paragraaf 7.5 vind je uitgebreide analyses van het wassen en het helpen douchen van een zorgvrager.

7.2

Beginvereisten en voorkennistoets

Beginvereisten Om een zorgvrager op de juiste manier te kunnen helpen bij het verzorgen van het lichaam is het belangrijk dat je inzicht hebt in: – de bouw en functies van het lichaam; – de meest voorkomende beschadigingen van de huid als gevolg van langdurige inactiviteit of bedrust. Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste kennis beschikt.

Voorkennistoets Deze toets bevat 10 waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of niet waar is.



102

Beginvereisten

Persoonlijke hygiëne W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_7, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij



bewering



1 Een gezonde stoelgang vindt minimaal eenmaal daags plaats.



2 Het uitwendige oor bestaat uit de oorschelp en de uitwendige



gehoorgang.





wa ar

niet wa ar







3 De schede is een niet-zelfreinigend orgaan.







4 In de lederhuid bevinden zich de zintuigcellen.





5 Intertrigo betekent smetten.





6 Huidplooien zoals bilnaad en liezen zijn een bron van infectie.





7 Zeep bevordert de natuurlijke werking van de huid.







8 Het wassen van de huid stimuleert de bloedcirculatie.







9 Elke neusholte bestaat uit drie ruimten.



10 Decubitus is een weefseldefect van de huid.





In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door.

103

C asus

7.3

Casus

Marijke is 36 jaar, gehuwd en heeft twee kinderen van tien en twaalf jaar. Marijke woont in een eengezinswoning, heeft de slaapkamers boven. Zij is door een verkeersongeval ongelukkig terechtgekomen. Ze heeft daarbij een geïnfecteerde wond op haar rechterarm, een gekneusde knie en een hersenschudding opgelopen. Marijke moet bedrust houden. Ze mag alleen even uit bed om naar het toilet te gaan. Haar man heeft voor haar een hoog/laagbed geregeld via de thuiszorg, dit staat beneden in de woonkamer. Marijke is gewend om haar gezicht dagelijks op te maken. Ze gebruikt daarbij wat gezichtscrème, oogpotlood en rouge. Ze houdt er niet van om zich erg dik op te maken. Elke dag komt er een verzorgende van de thuiszorg om haar te wassen en aan te kleden. Haar familie helpt haar met het huishouden en de kinderen.

104

Casus

Persoonlijke hygiëne

7.4

Studieactiviteiten

Maak de in deze paragraaf geformuleerde studieactiviteiten zoveel mogelijk met één of meerdere medeleerlingen. Raadpleeg de cd-rom Persoonlijke hygiëne en minimaal één handboek verpleegkunde/verzorging. [oriënteringstaak]

7.4.1

Lichaamsverzorging hoe en waarom

De wijze van het verzorgen van het eigen lichaam varieert sterk per persoon. Ga voor jezelf na wanneer je jezelf wast, douchet of baadt, met welk doel, hoe vaak, hoe lang, waarmee, al of niet in het bijzijn van anderen, je manier van verzorgen na het wassen en waarom. Bespreek deze punten met nog vier andere leerlingen en schrijf de verschillen op. [oriënteringstaak]

7.4.2

Doel van lichaamsverzorging

Een van de doelen van het wassen van het lichaam is dat vuil verwijderd wordt. Welke doelen heeft het nog meer?

[studietaak]

7.4.3

Gegevens verzamelen

3 a Als je een zorgvrager voor het eerst gaat helpen bij het wassen, douchen of baden, welke gegevens verzamel je dan?

3 b Met welke zaken/gewoonten houd je rekening als je zorgvrager van buitenlandse afkomst is?

[studietaak]

7.4.4

Zintuigen

Bij de dagelijkse lichaamsverzorging hoort ook de zorg voor de ogen, oren en neus van de zorgvrager. Ga in de literatuur na wat hiervan de doelen en werkwijzen zijn en noteer deze hieronder.

105

Ogen doelen:

werkwijze:

Oren doelen:

werkwijze:

Neus doelen:

werkwijze:

[studietaak]

7.4.5

Hulpmiddelen

Veel zorgvragers hebben een bril of ooglenzen, soms een oogprothese of een hoorapparaat. Ga na hoe je genoemde hulpmiddelen moet verzorgen. bril

106

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

lenzen

oogprothese

hoorapparaat

[discussietaak]

7.4.6

Verschillende situaties

Bediscussieer onderstaande uitgangssituaties in een groepje van vier medeleerlingen. Licht toe hoe je zou handelen en waarom op die wijze. Luister naar ieders argumenten en ga na welke handelwijze je uiteindelijk het beste vindt en waarom. een zorgvrager wil op een ander tijdstip gewassen worden

een zorgvrager die je wilt leren zichzelf te wassen, wil dit niet

een zorgvrager wil door zijn partner gewassen worden

een mannelijke zorgvrager wil niet door een vrouwelijke verzorgende gewassen worden

een zorgvrager raakt tijdens het wassen seksueel opgewonden

een zorgvrager menstrueert

107

[inlevingstaak]

7.4.7

Eigen beleving

7 a Welke gevoelens spelen een rol bij jezelf als je als verzorgende een zorgvrager moet wassen? Zijn er verschillen in je beleving als je een leeftijdsgenoot of een zorgvrager van dezelfde sekse moet wassen?

7 b Welke suggesties heb je voor het omgaan met de verschillende belevingen van zowel de zorgvrager als de verzorgende?

[strategietaak]

7.4.8

Verschillende situaties

Marijke wordt elke dag op bed gewassen. In de inhoudelijke analyse Het wassen van een volwassen zorgvrager op bed is het wassen in een aantal stappen uiteengezet. Dit wasschema moet je zien als een basispatroon dat aangepast dient te worden aan de situatie van een zorgvrager. Ga voor de volgende situaties na in welke volgorde je de stappen van het wasschema zou hanteren en waarom. Marijke mag niet gaan zitten

Marijke heeft aan haar rechterarm een geïnfecteerde wond

Marijke is incontinent van urine

Marijke is erg onrustig en kan zichzelf niet draaien. Je gaat haar samen met een collega wassen

108

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

Je mag Marijke op een stoel voor de wastafel wassen

[inlevingstaak]

7.4.9

Sociale aspecten

Het helpen bij de dagelijkse lichaamsverzorging is een belangrijke taak. Het geeft ook de gelegenheid met de zorgvrager te praten en observaties te verrichten. Stel je helpt Marijke bij haar dagelijkse lichaamsverzorging. 9 a Welke gespreksonderwerpen zou je met haar kunnen aansnijden?

9 b Waarvan is de keuze van onderwerp afhankelijk?

9 c Welke observaties verricht je bij Marijke?

[studietaak]

7.4.10

Bedcomplicaties

10 a Marijke moet zes weken bedrust houden, zij mag niet of nauwelijks bewegen. Ga op de cd-rom Persoonlijke hygiëne en in handboeken verpleegkunde/verzorging na welke complicaties het meest voorkomen bij langdurige bedrust. Noem er zes en beschrijf van elke complicatie ook de verschijnselen. 1

2

109

3

4

5

6

10 b Beschrijf van elke complicatie hoe je die zou kunnen voorkomen. 1

2

3

4

110

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[probleemtaak]

7.4.11

Douchen of baden

11 a Het helpen bij het douchen vraagt een andere aanpak. Bekijk de analyse Hulp bij het douchen aandachtig en formuleer vragen en discussiepunten.

11 b Stel dat Marijke zich al wel weer mag douchen, maar dan nog begeleiding nodig heeft. Welke aparte aandachtspunten zijn er voor het helpen van Marijke bij het nemen van een douche in de thuissituatie?

11 c Welke bij het nemen van een bad?

[inlevingstaak]

7.4.12

Gezichtsverzorging

Gezichtsverzorging is voor veel zorgvragers, vooral vrouwen, een vast onderdeel van hun dagelijkse verzorging. De huid wordt extra verzorgd en vaak ook opgemaakt. Hoe zou jij bij Marijke hierin hulp kunnen bieden?

111

[studietaak]

7.4.13

Iedereen op zijn of haar wijs

Wassen het lijkt zo gewoon en toch kan het anders. Ga eens na welke benaderingswijzen/visies er worden gebruikt bij zo’n dagelijks terugkerende wasbeurt.

[studietaak]

7.4.14

Intimiteit

Afhankelijk zijn in de dagelijkse zorg is voor veel zorgvragers een emotionele aangelegenheid. Onder andere speelt hierin de mate van intimiteit een rol en het aangeraakt worden. Van de verzorgende wordt verwacht dat zij dit aanraken functioneel/beroepsmatig hanteert. Welke drie andere manieren van aanraken ken je nog meer en waaruit bestaan de verschillen? 1

2

3

112

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne



7.5

Inhoudelijke analyses

7.5.1

Het wassen van een volwassen zorgvrager op bed

In deze analyse bespreken we het wassen van zowel een vrouwelijke als een mannelijke zorgvrager. We gaan uit van een zorgvrager die zich vrij in bed kan bewegen. We werken in deze analyse met twee waskommen (een boven- en een onderwaskom), met twee handdoeken (een boven- en een onderhanddoek) en twee washandjes (een boven- en een onderwashandje). Na het wassen gaat het gebruikte linnengoed in de was.



werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na wat de zorgvrager

Om continuïteit van de zorg

Vergeet niet na te gaan

zorgdossier.

zelf kan doen en welke

te waarborgen.

wat de reden van over-

procedure









voor Zorgvrager

hulp gewenst is en kijk of

name van zorg is om

de zorgvrager wensen heeft

eventuele aanpassingen

over tijdstip, toiletartikelen,

in de zorg te kunnen aan-

onderhoud van de huid, e.d.

brengen. Ga na hoe de zorgvrager het beste zijn medewerking kan verlenen (pijn, bewegingsbeperking, psychische toestand, enz.). Controleer of de zorgvrager voorkeur voor een vrouwelijke of een mannelijke verpleegkundige heeft aangegeven i.v.m. schaamtegevoelens.

113



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

2 Bereid de zorgvra-

Vertel de zorgvrager doel

Bevordert het meewerken

Vergeet niet na te vragen

ger voor op de activi-

en werkwijze (zie algemene

van de zorgvrager.

welke kleding de zorgvra-

teit.

punten).







ger aan wil. Je kunt dit

Ga na of het tijdstip gelegen

Mede door goed overleg

dan al klaarleggen voordat

komt. Spreek zo mogelijk

kan bepaald worden welke

je met de wasbeurt begint.

iets anders af.

zorg de zorgvrager zelf kan

Overleg ook het moment

Overleg of de zorgvrager de

en wil uitvoeren.

van scheren, tanden poet-

po of urinaal wenst voor de

sen voor of na het wassen

wasbeurt.

en de temperatuur van

Bespreek eventuele aanpas-

Dit verzacht gevoelens van

het water.

singen in de zorg.

afhankelijkheid bij de zorg-

Afhankelijk van de fysieke

Bespreek in welke houding

vrager.

toestand, de mate van

de zorgvrager gewassen kan

ondersteuning en de wijze

worden.

van wassen, wordt de gewenste lichaamshouding bij aanvang en ook tijdens het wassen bepaald.

3 Vermijd ongemak

Sluit ramen en deuren.

Om tocht en afkoeling te

Realiseer je dat mensen

en/of risico’s voor de

Controleer de kamertempe-

voorkomen.

die stil liggen het snel

zorgvrager.

ratuur. Sluit de bedgordijnen.

koud kunnen krijgen. Om de privacy te waarbor-

Denk daarbij ook aan

gen.

mensen met verminderde weerstand. Wees ook attent op eigen hygiëne. Doe sieraden af.

4 Breng de omgeving Breng het bed op werk-

Voor een optimale werk-

Vergeet niet de zorgvrager

in orde.

hoogte.

houding.

te waarschuwen als je het

Ruim het nachtkastje op en

Zodat je alles binnen hand-

bed omhoog doet.

stel het werkblad in.

bereik kunt plaatsen.

Verwijder schoenen, krukjes

Voorkomt dat je daarover

e.d. uit je loopruimte.

struikelt.

Zet het sein aan.

Zodat je bereikbaar blijft.

5 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

3

114

4

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

6 Verzamel en con-

Verzamel benodigdheden:

Werkt efficiënt.

Beschermende maatre-

troleer de benodigdhe-

– een boven- en een

gelen treffen bij besmet-

den.

onderwaskom

telijke zorgvragers. Maak









– boven- en onderwas-

dan gebruik van hand-

handje

schoenen, overschorten,

– boven- en onderhand-

e.d. Waskommen die voor

doek

het bovenlichaam, resp. de

– zeep, toiletartikelen, zoals

stuit en de benen worden

deodorant en bodylotion

gebruikt, dient men te

– schone kleding voor de

kunnen onderscheiden.

zorgvrager

In sommige instellingen

– plastic zak voor kleding

heeft de zorgvrager eigen

die gewassen moet worden

waskommen. Handdoeken

of waskar

en washandjes worden

– z.n. een zakje voor het

door de instellingen ver-

maandverband/tampon

strekt en dienen voor het

– wegwerphandschoenen

gebruik van boven- en

– z.n. materialen om huid-

onderlichaam herkenbaar

defecten te verzorgen.

te zijn door bijv. kleurverschil. In de thuissituatie de benodigdheden aanpassen aan het voorradige materiaal.

7 Controleer de was-

Ga na of de waskommen

kommen.

schoon zijn.

Werkt hygiënisch.

8 Rangschik de

Plaats de benodigdheden op

benodigdheden voor

een gemakkelijk te hanteren

de waskommen totdat je

gebruik.

wijze op het werkblad (en

zover bent. Dit om afkoe-

blad van nachtkastje) en het

ling van het water te voor-

bed.

komen.

Werkt efficiënt.

Wacht met het vullen van

9 Vraag/help de

Help indien nodig de zorg-

Om eventuele afwijkingen

Observeer de conditie van

zorgvrager in de

vrager ook tijdens de was-

zo snel mogelijk te onder-

de huid, nagels en haren.

gewenste houding en

beurt met zitten en draaien.

kennen.

Houd voortdurend de

observeer zijn uiterlijk.

Let tijdens de wasbeurt goed

gezichtsuitdrukking van

op de huid, nagels, haren en

de zorgvrager in de gaten.

gezichtsuitdrukkingen.

6

115



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

10 Observeer en bege-

Vertel de zorgvrager wat er

Handel efficiënt, stel de

Tijdens de wasbeurt geeft

leid de zorgvrager tij-

achtereenvolgens gebeurt en

zorg bij en ga in op behoef-

de zorgvrager zich vaak

dens de uitvoering.

vraag hem tussentijds wen-

ten.

ook meer figuurlijk bloot.

sen kenbaar te maken.

Vermindert schaamtegevoe-

Geef hem de gelegenheid

Blijf op non-verbale reacties

lens.

zich te uiten.







van de zorgvrager letten.

Loop tijdens de wasbeurt niet weg, dit vergroot onbehagen bij de zorgvrager. De zorgvrager niet onnodig bloot laten liggen.

11 Bewaak de privacy.

Reageer alleen in noodsitua-

Vermindert gevoelens van

Gordijnen goed gesloten

ties op vragen van anderen.

afhankelijkheid en gêne.

houden.

Voorkom dat anderen de

Mocht onverhoopt weg-

zorgvrager tijdens het was-

gaan noodzakelijk zijn,

sen kunnen storen.

bedek de zorgvrager dan.

12 Vul de waskommen

Doe water van iets hoger

Door het contact van het

38 °C watertemperatuur

en was de zorgvrager

dan de gevraagde tempera-

washandje met de huid van

ontspant de spieren en

volgens het voorge-

tuur in de kommen.

de zorgvrager, koelt het

voorkomt onnodig afkoe-

schreven ‘wasschema’

In de onderkom mag het

water af.

len. Als er met één kom

(par. 7.5.2).

water nog iets warmer zijn

Doordat de onderkom

gewassen wordt, neem

dan in de bovenkom.

enige tijd op het nachtkastje dan voor het wassen van staat, koelt het water af.

de stuit, de voeten en de benen en het genitaal

Voor uitgebreide informatie

Wassen op bed blijft impro-

gebied schoon water.

zie de analyse 5.5.1.

viseren. Het is belangrijk

Let op dat de zorgvrager

dat het goed, snel en zorg-

niet uit bed kan vallen of

vuldig gebeurt.

een ander letsel krijgt. Bescherm de zorgvrager zorgvuldig tegen afkoeling. Goed drogen van de huidplooien en gevoelige plekken deppen.

Wrijf alleen in individuele

Ter bescherming van de

Het aanbrengen van anti-

gevallen de huid in met anti- huid.

decubituscrème is alleen in

decubituscrème

individuele gevallen zinvol, zoals bij incontinentie (CBO decubituspreventie). Een nadeel van deze crème is dat het de huid verweekt, waardoor deze sneller kapot kan gaan.

12

116

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

13 Evalueer de zorg

Vraag aan de zorgvrager of

Om de zorg bij te stellen.

Houd rekening met de

en help de zorgvrager

alles naar wens is (verlopen).

Stimuleert het welbevinden

gevoelens van de zorgvra-

in de gewenste hou-

Ondersteun de zorgvrager

van de zorgvrager.

ger.

ding.

bij het aannemen van de

Rapporteer eventuele wijzi-

Om continuïteit van de zorg

Rapporteer volgens de

gingen in de zorg en bijzon-

te waarborgen.

gemaakte afspraken.









juiste houding. 14 Rapporteer.

derheden.

Rapporteer opvallende afwijkingen direct mondeling.

15 Breng de omgeving Maak het tafeltje schoon

Stimuleert het welbevinden

Vergeet niet naar eventu-

in orde.

van de zorgvrager.

ele wensen te vragen.

Werkt hygiënisch.

Let erop dat het wasgoed

en droog en zet het op z’n plaats. Plaats kastje e.d. binnen het bereik van de zorgvrager. Breng het bed op de gewenste hoogte. Open bedgordijnen. Zet het sein uit. Geef oproepsysteem.

16 Maak de materi-

Maak de waskommen op de

alen schoon en ruim

afgesproken wijze schoon

van de zorgvrager apart

deze op.

(desinfecteer zo nodig).

gehouden wordt.

Doe de handdoeken en washandjes in de waszak of -kar. 17 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

117



7.5.2

Wasschema: het wassen van een zorgvrager op bed

Om een systematische manier van handelen te bevorderen onderscheiden we in het wassen van de zorgvrager zeven stappen: 1 het gezicht, de oren en de hals 2 de handen en armen 3 de borst 4 de rug, nek en flanken 5 de voeten en benen (tot halverwege de bovenbenen) 6 gedeelte bovenbenen, heupen, buik en navel, liezen en genitaliën 7 de stuit. In dit wasschema gaan we ervan uit dat de zorgvrager geen bewegingsbeperkingen heeft en het niet als belastend zal ervaren als de werkwijze in beschreven volgorde wordt gedaan.



werkwijze







toelichting



Stap 1: he t g e zic ht , de or en en de hal s

1 Vraag/help de zorgvrager de sieraden af te doen

Werkt hygiënisch en voorkomt beschadigingen.

en de bovenkleding uit te trekken. 2 Vraag de zorgvrager op de rug te gaan liggen.

Voorkomt dat het hoofdkussen of onderlaken nat

Haal eventueel een hoofdkussen weg.

wordt.

3 Leg de bovenhanddoek onder het hoofd van de

Om spatten op het beddengoed en de zorgvrager te

zorgvrager.

voorkomen.

4 Controleer of de zorgvrager het gezicht met zeep

Zeep irriteert de ogen.

gewassen wil hebben. Maak het bovenwashandje nat en knijp het bij de pols uit. Zeep desgewenst één kant van het washandje in. Draai het washandje om en was – zonder zeep – de ogen. Werk van de buitenste naar de binnenste ooghoek. Gebruik voor iedere streek een ander gedeelte van het washandje. 5 Draai het washandje om en was de rest van het gezicht, de oren en de hals. Was van de oren de achterkant, de oorschelp en het begin van de uitwendige oorschelp.

4

118

4

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

Om het overbrengen van ooginfecties te voorkomen.



werkwijze







toelichting



6 Spoel het washandje uit en spoel het gezicht, de

Achterblijvende zeep kan jeuk en uitdrogen veroorza-

oren en de hals af. Haal de bovenhanddoek onder het

ken.

hoofd vandaan. Droog de huid goed af.

Om smetten te voorkomen.

Dep de plooi achter de oren en eventuele halsplooien ook goed droog.

Stap 2: de handen en ar men 7 Leg de handdoek onder de verst afgelegen arm.

Je wast eerst de verst afgelegen arm, omdat je dan niet

Was (met ingezeept washandje) de arm.

meer over schoon gebied hoeft te reiken.

– begin bij de hand en werk met lange, stevige halen

Bevordert de circulatie.

naar de schouder toe – hef de arm op als dat kan en was de oksel goed.

Vergemakkelijkt het goed wassen van de oksel.

Spoel en droog vervolgens de armen. Droog de huid tussen de vingers ook goed en dep of wrijf eveneens de oksels goed droog.

Dep bij een geïrriteerde huid.

Gebruik na het drogen desgewenst deodorant.

Vermindert irritatie of transpiratielucht.

Let op de kleur van de hand en het nagelbed.

Om de perifere circulatie te beoordelen.

8 Herhaal de procedure voor de andere arm.

Stap 3: de bor s t 9 Sla het laken terug tot aan het middel:

Voorkomt het nat worden van het linnengoed.

– leg de handdoek op het omgeslagen laken

De onderhanddoek is nog schoon en vooral ook droog.

– leg desgewenst de (onderhanddoek) over de borst

De onderhanddoek kan afkoeling bij bevattelijke zorg-

van de zorgvrager.

vragers voorkomen.

10 Zeep het washandje in: – verwijder zo nodig met één hand de handdoek op de borst – was de borst. Spoel en droog de huid daarna goed (leg eventueel

Voorkomt afkoeling en onnodig bloot liggen.

de handdoek tussen het wassen en drogen door op de borst). Was en droog bij vrouwelijke zorgvragers de huid ook

Voorkomt irritatie (smetten) van de huid. Doe bij geïr-

ónder de borsten goed.

riteerde of gesmette huid scheurlinnen onder de borsten.

7

119





werkwijze





toelichting



Stap 4 de r ug, nek en f l anken 11 Vraag/help de zorgvrager rechtop te gaan zitten: – leg z.n. het hoofdkussen op de stoel achter het bed

Er ontstaat meer werkruimte.

– leg de handdoek achter de rug

Voorkomt dat het linnengoed nat wordt.

– doe de rand van de pyjamabroek iets naar bene-

Voorkomt dat de pyjamabroek nat wordt.

den. Was met een ingezeept washandje de rug, nek en flan-

Stimuleert de circulatie.

ken met circulaire bewegingen. Was van de schouderbladen naar de nek toe en van boven naar beneden. Vergeet niet de zijkanten ook te wassen.. Beschermt de huid.

Spoel en droog de rug, nek en flanken goed af. Gebruik desgewenst bodylotion. 12 Trek het hemd en de pyjamajas weer aan. Vraag de zorgvrager te gaan liggen en dek hem toe. Stap 5: de voeten en de benen (gedeeltelijk) 13 Maak het bovendek aan het voeteneinde los en sla

Op deze wijze wordt afkoeling voorkomen en privacy

dit terug tot halverwege de bovenbenen.

gewaarborgd.

14 Leg de handdoek in lengterichting onder het verst

Voorkomt dat het bed nat wordt.

afgelegen been. 15 Was, spoel en droog met stevige streken.

Bevordert de circulatie.

Begin bij de voet en werk richting de heup tot ongeveer halverwege het bovenbeen. Controleer de kleur en de conditie van de huid.

Ter controle van de circulatie.

Vergeet niet de huid tussen de tenen goed te wassen en te drogen. 16 Was vervolgens het andere been en voet op dezelfde wijze. 17 Bedek het onderlichaam door het onderlaken weer Voorkomt afkoeling. terug te slaan.

11

120

13

Analyse

Persoonlijke hygiëne

15





werkwijze





toelichting



Stap 6: de bovenb enen ( g ede eltelijk ), heupen, buik , navel , lie zen en g enit aliën 18 Controleer de temperatuur van het water van de

Juiste temperatuur bevordert het comfort bij de zorg-

onderkom.

vrager en voorkomt ongewenst afkoelen.

Gebruik verder de onderhanddoek en het onderwashandje. 19 Vraag/help de zorgvrager plat te gaan liggen op

Platliggen van de zorgvrager vergemakkelijkt het was-

niet meer dan één kussen:

sen van de genitaliën

– sla het laken terug tot iets onder de knieën – help de zorgvrager de stuit iets omhoog te doen en Voorkomt dat het bed nat wordt. leg de onderhanddoek in de breedterichting onder de stuit van de zorgvrager – sla, indien gewenst, de bovenhanddoek over het

Bij zorgvragers die dat wensen. De bovenhanddoek

genitaal gebied.

moet daarna wel in de was.

Het wassen van de vrouw 20a Zeep het nat gemaakte washandje aan één kant in. Was met het ingezeepte gedeelte achtereenvolgens:

Een vaste werkvolgorde voorkomt dat je delen van de

– de bovenste helft van het verst afgelegen boven-

huid van de zorgvrager overslaat bij het wassen, spoe-

been (buiten-, boven-, binnenkant)

len en drogen.

– de heup – de buik en de navel – het bovenste deel van het andere bovenbeen – de heup – de liezen – grote schaamlippen. Draai het washandje om naar het niet-ingezeepte

Ter voorkoming van infecties. Zeep tast nl. het zure

gedeelte:

milieu aan in vagina en urinewegen.

– spreid met de vingers van een hand de beide schaamlippen – wrijf het washandje over de schaamstreek, strijk

Om te voorkomen dat bacteriën in urinewegen terecht

in de richting van de anus gebruik voor iedere streek

komen.

een schoon stukje washand. Spoel en droog het ingezeepte gebied af. Let er op dat Om smetten te voorkomen. de liezen goed droog zijn.

20a

20b

121





werkwijze





toelichting



Het wassen van de man 20b Zeep het nat gemaakte washandje aan één kant in. Was met het ingezeepte gedeelte achtereenvolgens: – de bovenste helft van het verst afgelegen bovenbeen (buiten-, boven-, binnenkant) – de heup – de buik en de navel – het bovenste deel van het andere bovenbeen – de heup – de liezen – de penis – het scrotum. Draai het washandje om naar het niet-ingezeepte

Zeep irriteert de slijmvliezen.

gedeelte. Was de penis, het scrotum en de liezen. Schuif de voorhuid bij onbesneden zorgvragers volledig terug en was zonder zeep de eikel. Maak circulaire bewegingen. Begin bij de urineopening. Zorg dat je met een schoon gedeelte verder werkt totdat de eikel

Voorkomt dat micro-organismen de urinebuis in kun-

schoon is. Droog in dezelfde volgorde en schuif de

nen gaan.

voorhuid weer terug. Was, spoel en droog de penis

Te stevige massage van de penis kan een erectie veroor-

voorzichtig, maar stevig van boven naar de eikel toe.

zaken, die de zorgvrager en de verzorgende in verle-

Maak de huid aan de onderkant van de penis ook

genheid kan brengen.

goed schoon. Was, spoel en droog vervolgens voorzichtig het scro-

De huid aan de onderkant van de penis kan meer

tum van de zorgvrager. Vraag de zorgvrager de benen

afscheiding bevatten. Voorhuid terugschuiven, anders

te spreiden, til het scrotum voorzichtig op om de

kan er oedeem ontstaan door slechte circulatie.

onderkant te kunnen wassen.

Vergemakkelijkt het wassen van het scrotum.

Stap 7: de s tuit 21 Help de zorgvrager om op de zij te gaan liggen

Vergemakkelijkt het wassen van de bilnaad.

met de rug naar je toe en de knieën opgetrokken.

Om te voorkomen dat het bed nat wordt.

Leg de handdoek op het bed tegen de onderrug en

Om de privacy te waarborgen.

sla deze eventueel om de zorgvrager heen. 22 Stuit en bilnaad wassen, spoelen en drogen. De bilnaad ná de stuit wassen en voor het wassen de

Om de anus zichtbaar te maken.

bovenste bil enigszins optillen. Was van voor naar achteren in de richting van de rug.

Om verspreiding van micro-organismen te voorkomen.

Wrijf alleen in individuele gevallen de huid in met

Het aanbrengen van antidecubituscrème is slechts bij

antidecubituscrème.

individuele zorgvragers zinvol, zoals bij incontinentie van de zorgvrager (CBO decubituspreventie).

21

122

Analyse

Persoonlijke hygiëne



7.5.3



procedure



Hulp bij het douchen



werkwijze



toelichting





a andachtspunten / kritieke punten / observaties

voor Zorgvrager 1 Raadpleeg het

Voor uitgebreide informatie

zorgdossier.

zie de stappen 1 en 2 van de analyse 7.5.1.

2 Bereid de zorgvrager voor op de activiteit. 3 Breng de omgeving Sluit ramen en deuren en

Om de privacy te waarbor-

Zorg ervoor dat de dou-

in orde en controleer

controleer de kamertempe-

gen en afkoeling te voorko-

cheruimte opgeruimd en

de doucheruimte.

ratuur.

men.

schoon is i.v.m. veiligheid

Controleer de douche-

en hygiëne.

ruimte: – of die schoon is

Werkt hygiënisch.

– of er een rubbermat op de vloer ligt

Om uitglijden te voorko-

– of er een kunststof stoel

men.

aanwezig is – of er een handdoek vóór de doucheruimte ligt.

Als steun, als object voor de benen en de voeten te wassen en als zitplaats. Voorkomt koude voeten tijdens het afdrogen, vangt water op en gaat uitglijden tegen.

4 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

Houd je in deze op de

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-orga-

hoogte van de voorschrif-

nismen.

ten.

5 Verzamel de beno-

Verzamel de benodigdhe-

Soms is het handiger twee

digdheden.

den:

handdoeken te nemen

– 2 washandjes, handdoek,

i.p.v. een badlaken. Bekijk

badlaken en zeep – evt. een stoel of krukje

dit per situatie. Voor snel vermoeide zorgvragers.

3

123





procedure





werkwijze

toelichting

– rubbermatje

Om uitglijden tegen te

– toiletartikelen

gaan.





a andachtspunten / kritieke punten / observaties

– schone kleding – evt. badmuts. 6 Observeer en bege-

Vertel de zorgvrager wat er

Stel de zorg bij en ga in op

Tijdens de wasbeurt geeft

leid de zorgvrager tij-

achtereenvolgens gebeurt en

behoeften.

de zorgvrager zich vaak

dens de uitvoering.

vraag hem tussentijds wen-

ook meer figuurlijk bloot.

sen kenbaar te maken.

Vermindert schaamtegevoe-

Geef hem de gelegenheid

Blijf op non-verbale reacties

lens.

zich te uiten.

van de zorgvrager letten.

Observeer de conditie van de huid, nagels en haren.

7 Help de zorgvrager

Vraag/help de zorgvrager

Voorkomt dat de haren nat

Er wordt in principe in

zo nodig bij het dou-

z.n. een badmuts op te zet-

of te kroezig worden.

dezelfde volgorde gewas-

chen.

ten.

sen als bij het wassen op

Vraag/help bij het instellen

bed. In overleg met de

van de watertemperatuur.

zorgvrager kan dit afwij-

Draai altijd eerst de koude

Om verbranding te voor-

ken.

en dan de warme kraan

komen.

Vaak wordt met een ther-

open.

mostaatkraan gewerkt

Help daar waar nodig bij het Om op die plaatsen goed te

om verbranding te voor-

wassen.

komen. Is dit niet het

kunnen wassen.

Laat de zorgvrager staan tij-

geval, let er dan goed op

dens het wassen van stuit en

dat kranen niet tijdens

bovenbenen.

het douchen open- en/of

Draai na het douchen altijd

Om verbranding te voor-

dichtgedraaid worden.

eerst de warme en daarna

komen.

Zorg ervoor dat de zorg-

de koude kraan dicht.

vrager een goed gedroog-

Help de zorgvrager uit de

de huid heeft. Denk ook

douchecabine. Help waar nodig de zorgvrager bij het afdrogen en aankleden. 8 Help de zorgvrager

Werk hierbij volgens afspra-

zo nodig bij het toilet

ken.

maken.

7

124

Analyse

Persoonlijke hygiëne

aan de huidplooien om Om vallen te voorkomen.

smetten te voorkomen.







procedure

werkwijze

toelichting

9 Evalueer de zorg

Vraag aan de zorgvrager of

Stel de zorg bij.

en begeleid de zorg-

alles naar wens (verlopen) is

Voorkomt het zoekraken

vrager terug naar zijn

en vergeet niet de persoon-

van deze spullen.

kamer.

lijke eigendommen van de







a andachtspunten / kritieke punten / observaties

zorgvrager mee te nemen naar de kamer. 10 Rapporteer.

Rapporteer eventuele wijzi-

Om continuïteit van de zorg

Rapporteer volgens de

gingen in de zorg en bijzon-

te waarborgen.

gemaakte afspraken.

derheden.

Rapporteer opvallende afwijkingen direct mondeling.

11 Breng de omgeving Maak de douche schoon met

Werkt hygiënisch.

in orde.

Voorkomt uitglijden.

een desinfectans. Dweil de vloer goed droog.

12 Ruim de gebruikte

Doe handdoeken en was-

Let erop dat het wasgoed

materialen op.

handjes in de was.

van de zorgvrager apart gehouden wordt.

13 Was en/of desinfec-

Volgens standaardproce-

Ter voorkoming van het

teer de handen.

dure.

overdragen van micro-organismen.

125

7.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen. I k

k a n:



1 vertellen en motiveren waarom lichaamsverzorging zo belangrijk is;



2 vertellen welke gegevens je moet verzamelen voordat je een zorgvrager voor het eerst gaat



3 vertellen welke observaties je verricht tijdens het wassen van een zorgvrager;

helpen bij de lichaamsverzorging;

4 vertellen en toelichten welke complicaties voorkomen bij langdurige bedrust;



5 toelichten wat de verschijnselen zijn bij deze complicaties en hoe je ze kunt voorkomen;



6 toelichten hoe je een volwassen zorgvrager kunt helpen bij het wassen;



7 vertellen en toelichten welke systematiek bij het wassen wordt gebruikt in verschillende situaties;



8 beargumenteren hoe je in enkele veelvoorkomende verpleegsituaties het beste kunt handelen



9 vertellen hoe je een zorgvrager kunt helpen bij het douchen of bij het nemen van een bad;

wat betreft het wassen van de zorgvrager; 10 benoemen en toelichten welke aandachtspunten gelden bij het helpen bij het douchen of baden; 11 benoemen en toelichten op welke wijze je in de dagelijkse zorg aandacht schenkt aan de verzorging van ogen, oren, neus en gezicht; 12 benoemen en toelichten welke observatie- en aandachtspunten gelden bij de verzorging van ogen, oren, neus en gezicht; 13 vertellen op welke wijze je een zorgvrager kunt helpen bij de verzorging van bril of ooglenzen, oogprothese en hoorapparaat; 14 vertellen en toelichten welke gevoelens bij een zorgvrager en welke eigen gevoelens mogelijk een rol spelen in de lichaamsverzorging van een zorgvrager en suggesties geven hoe deze te hanteren; 15 … 16 … 17 …

126

Leerresultaten

Persoonlijke hygiëne

8

Het verzorgen van een overledene

8.1

Inleiding

In dit hoofdstuk verdiep je je in het verzorgen van de terminale zorgvrager en, hieruit voortvloeiend, het verzorgen van de overledene. Behalve het praktische zorgen zal er ook veel tijd en aandacht besteed moeten worden aan het psychosociale aspect van zorgen. Hierbij geldt dat je als verzorgende zowel met de gevoelens van de terminale zorgvrager als met die van zijn naasten en andere betrokkenen om moet kunnen gaan. Het vraagt van jou als verzorgende dat je voldoende zicht hebt op je eigen gevoelens met betrekking tot sterven en de dood en dat je deze gevoelens kunt hanteren.

8.2

Beginvereisten en voorkennistoets

Beginvereisten Om goede zorg te kunnen verlenen aan een terminale zorgvrager of aan een overleden zorgvrager is het belangrijk dat je voldoende kennis hebt van: – de specifieke zorgvragen die voorkomen bij terminale zorgvragers; – hygiëne en hygiënische maatregelen; – het begeleiden van naasten van de zorgvrager; – het observeren en rapporteren van bijzonderheden van de zorgvrager. Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste kennis beschikt.

Voorkennistoets Deze toets bevat 10 waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of niet waar is.

127 W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_8, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij



bewering



1 Stervensbegeleiding is iets waar vooral zorgvragers afkomstig uit onze westerse cultuur behoefte hebben.





niet wa ar







2 Euthanasie betekent ‘goede dood’.



3 Terminale zorgvragers hebben naar verwachting niet meer dan nog enkele uren te leven.

wa ar







4 Terminale zorg betreft uitsluitend bejaarde zorgvragers.



5 Bij het verzorgen van een terminale zorgvrager is het niet meer



zinvol om aandacht te besteden aan de preventie van bedrustcomplicaties.





6 Bij terminale zorg staat het geven van zowel lichamelijke als psychosociale hulp centraal.



7 Woede is een fase die nogal eens voorkomt in het stervensproces.









8 Het aanstaande overlijden wordt vaak aangekondigd door een aantal herkenbare symptomen, zoals het ontstaan van lijkvlekken.







9 De verzorging van een overledene kan pas plaats hebben als een arts de dood heeft geconstateerd.





10 Een mortuarium is een koelcel waarin overledenen liggen opgebaard.





In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door.

128

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

C asus

8.3

Casus

Mevrouw Van Mierlo ligt al enige jaren op afdeling Waterlelie, een psychogeriatrische afdeling. De laatste tijd weigert ze steeds vaker haar maaltijden. Een reden hiervoor is door de verzorgenden en de verpleeghuisarts niet te geven. Mevrouw Van Mierlo krijgt nog steeds datgene wat ze altijd accepteerde, maar nu ineens weigert ze voeding. De diëtiste wordt op verzoek van de afdelingsarts ingeschakeld en deze kan niet meer doen dan alles vloeibaar en calorierijk presenteren. Dit leidt niet tot het gewenste resultaat, mevrouw Van Mierlo blijft weigeren en valt af. Gezien het feit dat ze toch al niet zoveel woog ontstaan er problemen met de mobiliteit en het liggen. Ze verslapt en na enkele dagen kan ze het bed niet meer verlaten. De familie wordt ingeschakeld en men respecteert de wens van hun moeder. In overleg met de arts wordt de actieve behandeling gestopt en wordt er besloten haar palliatief te behandelen. Ze krijgt driemaal daags pijnmedicatie per injectie toegediend, voeding wordt aangeboden maar niet onder protest toegediend en mevrouw Van Mierlo krijgt een antidecubitusmatras op haar bed.

129

[oriënteringstaak]

8.4

Studieactiviteiten

8.4.1

Ervaringen met sterven en de dood

In onze cultuur zijn sterven en de dood geen alledaagse gespreksonderwerpen. Het is dan ook niet vanzelfsprekend dat jij als verzorgende met de naasten van een zorgvrager die stervende is in goed gesprek komt. 1 a Beschrijf je ervaringen tot nu toe met sterven en de dood.

1 b Wat is jouw mening over het sterven? Hoe kijk je tegen de dood aan?

1 c Bespreek je ervaringen en je mening over de dood met je medeleerlingen.

[oriënteringstaak]

8.4.2

Palliatieve zorg

Lees de casus nog eens goed door. De familie van mevrouw Van Mierlo geeft aan dat het voor hen niet meer hoeft. Een palliatief beleid wordt in overleg met de arts afgesproken (een beleid waarin niet meer gestreefd wordt naar genezing, maar waarin alleen de verschijnselen van de ziekte zoveel mogelijk worden verlicht door bijvoorbeeld pijnstillers). 2 a Welke zorg komt hieruit voort voor de verzorgende met betrekking tot de zorgvrager?

130

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

2 b Welke zorg komt hieruit voort voor de verzorgende met betrekking tot de naasten van de zorgvrager?

2 c Brengt een situatie zoals zich deze bij mevrouw Van Mierlo voordoet ook zorg met zich mee voor je collega’s? Beargumenteer je antwoord.

[inlevingstaak]

8.4.3

Argumentatie

Lees onderstaand citaat uit Het refrein is Hein. Dagen uit een verpleeghuis. Dit boek is geschreven door een verpleeghuisarts. ‘Voor het eerst in jaren bijna ruzie met een zuster. Het gaat om mevrouw Schenk, 96 jaar, dement, gevallen, heup gebroken, niet naar een ziekenhuis gestuurd, maar wel op een morfineschema gezet vanwege de pijn en om het einde te vergemakkelijken. De vrouw ligt rustig in bed. Ze eet en drinkt niet meer. Zuster Gea weigert mevrouw morfine te spuiten. “Waarom?” “Vanwege mijn geloof.” “Zou je misschien de moeite willen nemen om je geloof even uit te pakken zodat we een samenhangend verhaal krijgen met als eindconclusie: en daarom wil ik mevrouw geen morfine spuiten?” “Ik heb er geen behoefte aan hier mijn geloof te verdedigen”. “Ik vraag je niet je geloof te verdedigen. Ik vraag je alleen maar wat je eigenlijk gelooft”. “Waarom wil je dat zo graag weten?” “Dank je Gea. Dit is heel snel een zinloos gesprek aan het worden.”’ (Keizer, 1995, p. 277) 3 a Van een verzorgende mag verwacht worden dat zij helder haar mening met argumenten kan verwoorden. Welke argumenten zou Gea kunnen geven, vanuit welk geloof?

131

3 b Ga na welke argumenten je hebt voor of tegen het geven van morfine aan mevrouw Schenk.

[probleemtaak]

8.4.4

Stomatitis

Vervolg casus mevrouw Van Mierlo. De volgende dag gaat het weer slechter met mevrouw Van Mierlo. Ze eet absoluut niets meer en ze is ook bijna niet meer aanspreekbaar. Ze ligt met half gesloten ogen en een open mond te rusten. De ademhaling is duidelijk hoorbaar. Ze is inmiddels, in overleg met de behandelend arts, naar een eenpersoonskamer gebracht. Haar kinderen zijn gewaarschuwd en zijn onderweg. 4 a Na een dag ontdekt de verzorgende witte aanslag in de wangzakken en op de tong van mevrouw Van Mierlo: stomatitis. Wat is de oorzaak van dit verschijnsel?

4 b Op welke wijze kun je de aanslag verwijderen?

4 c Bedenk een protocol dat ter preventie van stomatitis zou kunnen werken.

132

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[toepassingstaak]

8.4.5

Stervensbegeleiding

Vervolg casus van mevrouw Van Mierlo. Je hoort de kinderen van mevrouw Van Mierlo op de gang aankomen. De dochter van mevrouw Van Mierlo, Ans van Mierlo, ken je goed. Ze komt bijna dagelijks bij haar moeder en doet veel voor haar. Ans is altijd erg trots op haar moeder geweest. ‘Het was zo’n sterke en betrokken vrouw.’ Eergisteren heeft Ans je gezegd dat ze dankbaar is voor het leven met haar moeder en ook dat ze hoopt dat haar moeder weinig zal hoeven te lijden. De zoons van mevrouw Van Mierlo ken je niet zo goed. Ze zijn de afgelopen jaren zo nu en dan op bezoek geweest. Van Ans heb je begrepen dat ze ver weg wonen en het ook erg druk hebben met hun eigen gezinnen. Ze lopen stil over de afdeling. Vijf volwassen personen met ernstige en betraande gezichten staan voor je. Welke begeleiding zou jij de familie en mevrouw Van Mierlo geven als je met bovenstaande situatie te maken krijgt?

[toepassingstaak]

8.4.6

Stervensbegeleiding en communicatie

Vervolg casus mevrouw Van Mierlo. Mevrouw Van Mierlo reageert niet meer op haar kinderen, ze ademt rustig door en haar ogen en mond bewegen niet. De arts komt binnen en vertelt de familie dat ze sterk achteruit gaat en dat er geen behandeling gericht op herstel wordt ingesteld. Pijnbestrijding en verzorging is het enige dat geboden kan worden. Op de vraag of er gewaakt moet worden, zegt de arts dat het mogelijk is. Een tijdstip van overlijden kan niet met uren worden vastgesteld, maar het kan niet lang meer duren. Enkele familieleden beginnen te huilen en lopen de kamer uit. De familie besluit te waken en vanaf dat moment zal er iemand van de familie aanwezig zijn, dag en nacht. Je komt ’s avonds de kamer op. Er is weinig licht aan en de dochter zit met een boekje in de hoek van de kamer onder een klein lampje te lezen. Het is de bedoeling dat je mevrouw Van Mierlo samen met haar dochter voor de nacht gaat verzorgen. 6 a Op welke wijze zou je een gesprek beginnen met de dochter van mevrouw Van Mierlo? Waar zou je het over hebben?

133

6 b Ans van Mierlo zegt dat ze toch weer twijfelt over de keus die gemaakt is om haar moeder niet meer gericht op herstel te behandelen. Op welke wijze zou je daarop willen reageren?

6 c Zou er verschil zijn in het verloop van het gesprek als je mevrouw Van Mierlo aardig of juist niet aardig zou vinden? Motiveer je antwoord.

6 d Mag jij je als verzorgende emotioneel tonen in bijzijn van de (naasten van de) zorgvrager? Bespreek met elkaar wat je hiervan vindt en noteer je conclusie.

[studietaak]

8.4.7

Symptomen van de naderende dood

Vervolg casus mevrouw Van Mierlo. Om 05.30 uur wordt de nachtzuster door de dochter gewaarschuwd. ‘Moeder ademt langzamer en met tussenpozen.’ De nachtzuster legt Ans van Mierlo uit dat dit ademhalingspatroon vaak voorkomt bij stervenden: het wordt de Cheyne-Stokes-ademhaling genoemd. 7 a Ga in de literatuur na wat deze ademhaling inhoudt.

7 b Behalve de Cheyne-Stokes-ademhaling zijn er nog andere symptomen die de dood inleiden. Ga in de literatuur na welke dat zijn en beschrijf ze.

134

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

[studietaak]

8.4.8

De zorg voor de overledene

8 a Bekijk de inhoudelijke analyse Het verzorgen van een overledene en formuleer eventuele vragen.

8 b Bekijk het verzorgen van een overledene in een boek verpleegkunde/verzorging en geef eventuele verschillen aan.

8 c Bekijk in de toelichting- en aandachtspuntenkolom in de analyse Het verzorgen van een overledene het waarom van de verschillende handelingen.

[probleemtaak]

8.4.9 De verzorging van een overleden naaste als manier van afscheid nemen

Het verzorgen van een overledene is sterk afhankelijk van datgene wat de familie (en de overledene) graag wil. Zo kan bijvoorbeeld de familie van een overledene de verzorging zelf willen doen als een manier van afscheid nemen. In de inhoudelijke analyse Het verzorgen van een overledene staat een werkwijze beschreven voor het verzorgen van een overledene. In deze beschrijving is ervan uitgegaan dat de overledene door twee verzorgenden verzorgd wordt. Dit gebeurt in de beschreven werkwijze, voordat de familie afscheid heeft genomen.

135

9 a Lees de analyse door en lees vervolgens de casus. Vervolg casus mevrouw Van Mierlo. Met de hand van haar oudste dochter (Ans van Mierlo) in haar hand slaapt mevrouw Van Mierlo rustig in. De andere kinderen (twee zoons) zijn net gearriveerd. Zij bespreken op de gang op welke wijze zij afscheid willen nemen van hun moeder. Ans van Mierlo wil graag haar moeder verzorgen, wel met behulp van een verzorgende (Jeanny Peeters). De afgelopen tijd heeft ze haar moeder veel verzorgd, ook thuis al. De broers van Ans vinden het raar dat ze dat wil; zoiets doe je toch niet. Ans is even aan het aarzelen, ze heeft niet eerder een overledene aangeraakt. Ze blijft echter bij haar opvatting. Ze vertelt dat ze voor haar gevoel van haar vader geen goed afscheid heeft kunnen nemen. Hij was al bijna begraven toen ze van een wandelvakantie terugkwam. Op de kamer van haar moeder overlegt ze met Jeanny over de verzorging van haar moeder. De broers zijn een uurtje naar de stad en komen straks van hun moeder afscheid nemen. Nadat Jeanny het een en ander over het verzorgen van een overledene heeft verteld, maken Ans en Jeanny de volgende afspraken. Jeanny zal op de ogen van mevrouw van Mierlo een snippertje krantenpapier leggen, Ans wil graag de ogen van haar moeder sluiten. Jeanny zal ook de mondverzorging doen. Ans wil de ring die haar moeder voor haar bestemd heeft afdoen. De andere ringen (twee ringen van haar overleden man) houdt mevrouw Van Mierlo om. Ans vertelt Jeanny dat ze het eigenlijk heel naar vindt om die ene ring bij haar moeder van de hand te halen: “Het wordt allemaal zo definitief; maar goed, moeder wil zo graag dat ik die ring krijg; het is een erfstuk van de vrouwenkant van de familie.” Jeanny zal mevrouw Van Mierlo goed neerleggen en wassen. Ans wil haar moeder afdrogen en met bodylotion insmeren. Samen zullen ze haar aankleden: ondergoed, een jurk met voorsluiting, een panty en schoenen. Ans wil graag haar moeder licht opmaken, haar haar verzorgen en de bril opdoen. “Moeder heeft er altijd graag goed verzorgd uitgezien. Ze vond trouwens ook dat dat moest vanwege de winkel.” Tijdens het maken van de afspraken huilt Ans zo nu en dan een beetje. Ze zegt dat ze erg verdrietig is. Ze zegt ook dat ze er vrede mee heeft dat haar moeder overleden is, omdat het met haar moeder de laatste tijd toch erg slecht ging. Jeanny gaat de benodigdheden halen en overdenkt ondertussen op welke wijze ze Ans van Mierlo nog meer kan ondersteunen in het verzorgen van haar overleden moeder. 9 b Als Jeanny samen met Ans van Mierlo mevrouw Van Mierlo gaat afleggen zal ze hier en daar waarschijnlijk afwijken van de werkwijze die is weergegeven in de inhoudelijke analyse Het verzorgen van een overledene. Ga na op welke punten de inhoudelijke analyse in dit geval aanpassingen behoeft.

136

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

9 c Welke lichamelijke veranderingen treden bij mevrouw Van Mierlo op na het overlijden? Hoe komt dat?

9 d Welke lichamelijke veranderingen leg je uit aan Ans? Op welke wijze doe je dat?

9 e Vind je het overbodig of juist belangrijk om als collega’s na het overlijden van een zorgvrager na te praten, of er op een andere manier aandacht aan te besteden voordat de dagelijkse werkzaamheden weer worden opgepakt? Beargumenteer je antwoord.

[oriënteringstaak]

8.4.10 Kinderen

en de dood

De volgende dag komt Ans van Mierlo nogmaals afscheid nemen van haar moeder. Ze heeft haar dochtertje van acht jaar meegebracht. 10 a Bespreek met elkaar op welke wijze kinderen kijken naar het sterven en de dood. Noteer de belangrijkste punten uit dit gesprek.

137

10 b Noteer enkele algemene aandachtspunten voor de opvang van kleinkinderen bij een overleden grootouder.

[oriënteringstaak]

8.4.11

Sterven en de dood in verschillende culturen

Ieder mens heeft een religieuze of culturele achtergrond van waaruit mogelijk specifieke rituelen of handelingen moeten worden verricht door derden bij het stervensproces of daarna. Bij de Torajans (Indonesië) is er nog altijd een grootmoeder in vele huizen, maar ze kan al wel dood zijn. Het lichaam wordt in een groot aantal oude lappen gerold die het ontbindingsvocht opnemen. De familie brengt intussen geld bij elkaar en verzamelt de afwezige familieleden, zodat ze verder kunnen gaan met het volgende stadium van de begrafenis. Dagelijks wordt er een blad met eten en drinken op het lichaam gezet. Barley , een antropoloog, beschrijft in ‘Dansend rond het graf’ een ontmoeting met zijn gastheer en diens overleden grootmoeder. ‘“Begroet u haar niet?” “Aangenaam kennis met u te maken, grootmoeder.” Ik wist niet wat voor gebaar ik moest maken, een handdruk was onmogelijk, maar het zou wat al te familiair zijn om de bundel een ‘schouder’klopje te geven. “Ja, zo hoort dat!” “Hoe lang is ze al dood?” Hij kijkt me vol afschuw aan. “Dat zeggen we niet. Ze ‘slaapt’ of ze ‘heeft hoofdpijn’. Ze sterft pas als ze dit huis verlaat. Ze slaapt hier nu al drie jaar.” Hij reikte omhoog en haalde een enorme cassetterecorder omlaag om mij wat muzikale ontspanning te bieden. Ik zag dat de bandjes in alfabetische volgorde op het stoffelijk overschot stonden, een praktische opbergplaats. “Jullie zullen haar missen als ze sterft”, zei ik.’ (Barley, 1996, p. 58). 11 a Hoe ziet bij jou in de familie een begrafenis eruit?

138

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

11 b Vergelijk je antwoord met dat van je medeleerlingen en noteer de verschillen.

11 c Ga in de literatuur na hoe een begrafenis eruit ziet in een traditionele moslimcultuur.

11 d Beschrijf wat je tot nu hebt meegemaakt, gelezen of gezien hebt met betrekking tot begrafenissen en/of crematies.

139



8.5

Inhoudelijke analyse

8.5.1

Het verzorgen van de overledene

In de uitwerking van deze analyse is ervan uitgegaan dat de familie van de overledene afscheid neemt, nadat de overledene door de verzorgenden is verzorgd.



werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

1 Raadpleeg het

Ga na of de zorgvrager en

Om continuïteit van zorg te

Ga altijd na voordat je

zorgdossier.

zijn familie afspraken heb-

waarborgen.

begint te handelen of een

procedure







voor Zorgvrager

ben gemaakt over het ver-

arts de dood geconsta-

zorgen na zijn overlijden

teerd heeft.

met betrekking tot:

Houd rekening met sub-

– sieraden

culturele en religieuze

– kleding

gewoonten van de zorg-

– prothese

vrager en zijn familie.

– meehelpen familie.

Vergeet niet de familie te

Ga na of er een donorcodicil

Om passende maatre-

vragen of zij aanvullende

getekend is.

gelen te kunnen treffen.

wensen hebben.

Bijvoorbeeld bij het afstaan

Mocht er nog geen fami-

van het hoornvlies moet

lie zijn, zorg dan dat zij

direct doorgegeven worden

opgevangen worden als ze

dat de zorgvrager overle-

arriveren.

den is.

Zorg dat de familie begeleid wordt als er sprake is van een transplantatie.

Ga na of er sprake is van:

Om daarop afgestemde

Zorg dat katheters, sondes

– wonden

benodigdheden voor de

en dergelijke worden ver-

– katheters, sondes en der-

verzorging te kunnen pak-

wijderd volgens de richtlij-

gelijke

ken.

nen van de instelling.

– infectieziekten.

Om maatregelen te kunnen

Zorg dat je op de hoogte

nemen.

bent van instellingsvoorschriften omtrent het verzorgen van overleden zorgvragers.

140

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

2 Bereid de familie

Bespreek met de familie wat

Duidelijke afspraken en

Het al of niet meehelpen

voor.

er gebeuren gaat.

wensen van de familie met

bij het verzorgen van de

Maak afspraken over:

betrekking tot de overle-

overledene is een beslis-

– de wijze van verzorgen

dene dienen gerespecteerd

sing van de familie en mag

van de overledene

te worden.

niet worden opgedragen









– welke verzorging de

door de verzorgende.

familie zelf wenst te geven

Het verzorgen van een

Houd in het gesprek reke-

– de tijdsduur

overleden familielid is een

ning met het verdriet en

– het inschakelen van een

emotionele handeling.

de rouwverwerking van

begrafenisondernemer

Emotionele reacties zijn in

de familieleden. Handel

– de verdere procedure.

dit geval gezonde reacties.

vanuit afspraken betref-

Nodig de familieleden uit

Juist het meehelpen kan

fende actuele verpleegpro-

mee te helpen bij het ver-

een positieve bijdrage leve-

blemen en houd oog voor

zorgen.

ren aan het verwerkings-

potentiële verpleegproble-

Toon respect voor hun wen-

proces.

men van de familieleden.

sen betreffende het verzorgen van de overledene. 3 Creëer een werk-

Controleer of het sein op

Om de privacy te bewaken.

Als er een medezorgvrager

omgeving.

rood staat.

Om een juiste werkhouding

op de kamer is, vertel hem

Breng het bed op werk-

te bewerkstelligen.

wat er gebeuren gaat en

hoogte.

vraag/help hem naar een andere ruimte te gaan.

Maak ruimte voor de diverse

Zorg voor opvang van de

spullen zoals beddengoed,

medezorgvrager.

wasspullen en kleding. 4 Was z.n. de han-

Was de handen als deze vuil

Door met schone handen te

den.

zijn.

werken druk je respect uit voor de overledene.

141



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

5 Verzamel en leg de

Pak benodigdheden voor:

Afhankelijk van wensen

Zorg dat je alle benodigd-

benodigdheden klaar.

– het wassen

van de familie en afspraken

heden klaargelegd hebt

– mondverzorging

van de instelling wordt een

voordat je met de hande-

– nagel- en haarverzorging

overledene helemaal of

ling begint. Je kunt beter

– baardverzorging

gedeeltelijke gewassen en

wat extra’s meenemen als

– verzorging van wonden

verzorgd.

te weinig bij je hebben.







– het verschonen van het

Het kan erg storend voor

bed.

de familie zijn als je tijdens de verzorging weg zou

Pak benodigdheden voor

moeten.

het opvangen van urine en

Het kan zijn dat er in

feces:

de kamer een nare geur

– incontinentieverband.

hangt. Zet dan even het raam open of neem een

Pak benodigdheden voor het

verfrissend (licht) geurtje

verzorgen van het gelaat:

mee.

– een stukje krantenpapier

Voor het sluiten van de ogen.

– een handdoek

Om onder de kin te leggen, zodat de mond dicht blijft.

– make-upartikelen.

Sommige familieleden stellen het op prijs als de overledene (licht) opgemaakt wordt.

Pak de afgesproken kleding. Pak benodigdheden om de gebruikte materialen in te deponeren: – waskar

Om besmet materiaal in te

– een paar bekkentjes

doen.

– afvalbak – afvalbak voor risicoafval. Pak ook: – twee overschorten

Om eigen kleding te beschermen.

– disposable handschoenen

Om jezelf te beschermen tegen infecties.

– envelop

Om sieraden van de zorgvrager in te doen.

– katoenen pleister

Om ring zo nodig te fixeren.

– tas of zak

Om kleding van de zorgvrager in te doen.

142

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure







werkwijze

toelichting

– een aantal identificatiela-

Een voor de zorgvrager en

bels.

een voor de zak met kle-





a andachtspunten / kritieke punten / observaties

ding. Leg de benodigdheden bij de overledene neer. 6 Observeer de over-

Let tijdens de verzorging op

Zodat je je handelen daarop

ledene.

eventueel vochtverlies, ver-

kan afstemmen.

kleuringen en dergelijke. 7 Leg de overledene

Doe disposable handschoe-

Om infectie te voorkomen.

Handschoenen kan men

in de juiste houding.

nen aan.

De rugpositie is in dit geval

ook later aandoen bij het

Verwijder alle kussens op

de beste uitgangspositie om

verzorgen van het gelaat

een klein kussentje na dat je

de handelingen zo effectief

of het lichaam van de

onder het hoofd legt.

en efficiënt mogelijk uit te

overledene. Dit is afhan-

Leg de overledene in ruglig-

voeren.

kelijk van het risico wat de

ging.

verzorgende heeft op een

Leg de armen van de over-

Om verkleuring van de

infectie.

ledene naast het lichaam of

onderste hand te voorko-

Voorkom dat de overle-

op de buik. Voorkom dat de

men.

dene tijdens het draaien

handen op elkaar liggen.

Het verhogen van het bed

uit bed valt.

Breng vervolgens het

aan het hoofdeinde is om

Wees er attent op dat

hoofdeinde van het bed iets

verkleuring in het gezicht

tijdens het draaien van

omhoog. Zorg ervoor dat

door ophoping van het

de overledene lucht uit

het hoofd hoger ligt dan de

bloed te voorkomen.

de longen gedrukt kan

borst.

worden. Hierdoor lijkt het alsof de overledene zucht.

8 Doe de sieraden bij

Doe de ringen en andere

Volgens afspraak met fami-

de overledene af.

sieraden af volgens afspraak.

lie en volgens afspraken van de instelling/afdeling.

Doe de sieraden in een envelop en noteer: – de naam van de over-

Om te voorkomen dat de sieraden kwijtraken.

leden zorgvrager en zijn geboortedatum – je eigen naam en geboortedatum. Vraag een collega en/of familielid de inhoud van de envelop te controleren. Steek de envelop bij je. Doe een pleistertje om de

Om te voorkomen dat de

Een pleistertje om de

ring(en) die de overledene

ring(en) later afglijdt.

ring plakken kan ook

aan de vingers houdt.

gebeuren, nadat de familie afscheid genomen heeft. Dit is afhankelijk van de voorkeur van de familie.

143



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

9 Verzorg het gelaat

Sluit de ogen van de over-

Hierdoor blijven de oog-

Vaak wil de partner of

van de overledene.

ledene.

leden gesloten, dat oogt

een ouder de ogen van

– Leg een snippertje kran-

natuurlijk.

de overledene sluiten als







tenpapier op de oogbol,

teken van afscheid. Nodig

plaats vervolgens het ooglid

indien de situatie dit toe-

eroverheen.

laat hem uit voor deze handeling en assisteer

Verzorg de mond van de

hem hierbij.

overledene. – Maak zo nodig de mond en lippen schoon. – Breng een eventuele

Door de prothese behoudt

gebitsprothese in.

de overledene zijn eigen expressie.

– Sluit de mond door

Om te voorkomen dat de

de onderkaak naar boven

mond van de overledene

te duwen en de lippen op

weer opengaat.

elkaar te houden. – Plaats een opgerolde handdoek onder de kin. – Scheer zo mogelijk met een elektrisch scheerapparaat. 10 Verzorg het

Verwijder vies wondverband, Dit hoeft niet steriel te

Nat scheren kan schaaf-

lichaam van de overle-

maak de wond schoon en

gebeuren, maar het is

wonden geven die heel

dene.

verbind de wond opnieuw.

echter wel van belang dat

snel bruin verkleuren.

Verwijder katheters, sondes

je hygiënisch werkt en de

en dergelijke.

plaatsen goed afsluit om

Verbind insteekopeningen.

reuk en doorlekken te voor-

Het wassen van de over-

Was het lichaam van de

komen.

ledene is vanuit hygië-

overledene, gebruik zo wei-

Zeep droogt de huid te veel

nisch oogpunt niet nodig.

nig mogelijk zeep.

uit.

Vanuit de familie gezien

Doe de overledene een

Voor de opvang van feces.

kan het wassen ervaren

incontinentieverband om.

worden als een afscheids-

Verzorg de nagels van de

Zodat de overledene er ver-

ritueel. Het overvloedig

overledene.

zorgd uitziet.

met zeep wassen neemt te veel de natuurlijke vetlaag weg. Deze vetlaag werkt beschermend tegen de uitdroging van de huid.

144

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure

werkwijze

toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

11 Maak de overle-

Doe de overledene de

Vaak wil de familie dat de

Indien er geen kleren zijn,

dene klaar voor het

gewenste kleding aan.

handen van de overledene

wordt een schone pyjama

afscheid door de fami-

Kam de haren van de over-

boven het laken liggen,

gebruikt.

lie.

ledene in het gewenste

zodat zij de overledene

Vergeet niet, desgewenst,

model.

gemakkelijk kan aanraken.

een bril op te zetten. Maak









Leg een schoon laken over

de bril eerst schoon als

de overledene.

deze verontreinigd is.

Zorg dat de handen van de overledene in de gewenste houding liggen (bijv. boven op het laken). 12 Pak de spullen van

Pak de kleding van de zorg-

Controleer voordat je de

de overleden zorg-

vrager in.

familie vraagt binnen te

vrager in en maak de

Vul een identificatielabel in:

komen of alles in orde is.

kamer in orde voor het – naam van de overledene afscheid.

Vergeet niet desgewenst

– zijn geboortedatum.

bloemen en dergelijke in

Bevestig een label aan de

de buurt van de overle-

zak met kleding van de over-

dene te zetten.

ledene. Zorg ervoor dat de eventu-

Zodat men de overledene

ele bedrekken naar beneden

nog kan aanraken en een

staan en dat het bed op de

afscheidskus kan geven.

juiste hoogte staat. 13 Nodig de familie

Vraag of alles naar wens is.

uit om afscheid te

Bespreek hoelang de familie

komen nemen.

bij de overledene wil blijven. Ga in op eventuele vragen en wensen. Vertel dat je de familie

Zodat de familie op haar

alleen laat voor het afscheid

eigen manier afscheid kan

nemen.

nemen.

Spreek een tijdsduur af. Vertel waar je te bereiken

In verband met eventuele

bent.

vragen van de familie.

145



procedure

werkwijze



toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

14 Rond het bezoek

Ga op de afgesproken tijd

Om nog een aantal zaken te

Vraag altijd eerst of de

van de familie af.

terug naar de kamer van de

bespreken.

familie voldoende tijd







overledene en vraag of de

heeft gehad. Als het ant-

familie met je mee wil gaan.

woord ja is, vraag dan pas

Ga in op emotionele reacties. Zodat de familie zich opgeBespreek eventuele vragen

vangen voelt.

over de verdere procedure

Zodat de familie goed geïn-

en dergelijke.

formeerd is en weet wat zij

Overhandig de bezittingen

moeten doen.

of de familie meegaat.

(sieraden, kleding en dergelijke) van de overledene. Vraag een familielid te teke-

Om te voorkomen dat er

nen voor de overhandigde

onduidelijkheden ontstaan.

bezittingen. Begeleid de familie naar de

Het kan zijn dat de familie

uitgang van de instelling.

mee wil naar het mortua-

Vertel dat indien er nog vra-

Het komt regelmatig voor

rium om te zien waar hun

gen zijn zij altijd de afdeling

dat de familie na enige tijd

dierbare naartoe gebracht

kunnen bellen of langs kun-

vragen heeft die zij nog

wordt.

nen komen.

graag beantwoord wil hebben.

15 Maak de overle-

Bevestig een identificatie-

Om vergissingen te voor-

Zorg ervoor dat als de

dene klaar voor het

label aan een enkel of aan

komen.

overledene een besmet-

vervoer naar het mor-

een pols van de overledene,

telijke ziekte heeft, dit

tuarium.

waarop:

duidelijk vermeld wordt

– naam (en voorletters)

door middel van waar-

– geboortedatum

schuwingsstickers voor

– de naam van de arts

de medewerkers van het

– datum en tijdstip van

mortuarium of uitvaart-

overlijden.

centrum.

16 Breng de overle-

Leg de handen van de over-

Om te voorkomen dat

Er zijn in sommige instel-

dene naar het mortua-

ledene onder het laken.

anderen met de overleden

lingen speciale tijden en

rium.

Dek de overledene helemaal

zorgvrager geconfronteerd

routes voor het transport

toe door het laken ook over

worden.

van overledenen.

zijn gezicht te trekken.

Het is van belang dat het

Afhankelijk van de instel-

Kies een route van de afde-

transport zo kort mogelijk

lingsafspraken worden

ling naar het mortuarium

duurt en dat de kans op

overlijdenspapieren in het

die zo rustig mogelijk is en

confrontatie met anderen

mortuarium neergelegd of

zorg dat de liften indien

minimaal is.

bij de balie.

nodig klaar staan.

146

Analyse

Persoonlijke hygiëne



procedure





werkwijze





toelichting



a andachtspunten / kritieke punten / observaties

Til in het mortuarium de overledene op de koelingsbrancard en zet hem in de koelruimte. Geef de overlijdenspapieren

Vergeet niet reacties van

A en B en eventueel een

medezorgvragers te note-

obductieformulier af.

ren die van belang zijn

Breng het bed naar de bed-

Dit is afhankelijk van de

dencentrale.

voorzieningen van de instel- zorg.

voor de continuïteit van

ling. 17 Rapporteer.

Noteer de tijd van overlijden en de naam van de arts die de dood heeft vastgesteld in de verzorgende rapportage. Rapporteer het verloop en eventuele vragen (en afspraken) van de familie.

18 Evalueer de ver-

Bespreek met collega’s je

Het direct uiten bevordert

Het direct uiten van je

leende zorg.

ervaringen met de zorg voor

een goede verwerking van

gevoelens op je werk

de familie en de overledene.

je eigen gevoelens.

voorkomt dat je privé veel tijd nodig hebt om je ervaringen te verwerken. Hierdoor blijft er meer tijd over voor bijvoorbeeld ontspannende activiteiten.

19 Breng de omgeving Geef door dat de kamer in orde.

schoongemaakt kan worden.

20 Ruim de materialen Ruim de materialen op volop.

In verband met hygiëne.

In verband met hygiëne.

Het kan zijn dat de

gens voorschrift.

gebruikte spullen op een

Eventuele spullen die je nog

specifieke manier moeten

aantreft van de overledene

worden behandeld, van-

doe je in een zak.

wege mogelijke infecties

Zorg dat deze spullen aan de

of andere aandoeningen

familie gegeven worden.

waaraan de betreffende zorgvrager heeft geleden.

21 Desinfecteer en

Volgens standaardproce-

Om kruisinfecties te voor-

was, indien nodig, de

dure.

komen.

handen.

147

8.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen. I k

k a n:



1 algemene aandachtspunten voor de zorg aan een stervende toelichten;



2 lichamelijke veranderingen bij een overledene herkennen en verklaren;



3 de wijze waarop een overledene wordt verzorgd toelichten;



4 in de toelichting rekening houden met de verschillende culturele gewoonten;



5 vertellen hoe de familie tijdens de verzorging van een overledene actief betrokken kan wor-



6 toelichten op welke wijze de ogen en mond verzorgd dienen te worden;



7 vertellen op welke wijze het lichaam gekleed dient te worden, rekening houdend met de wensen



8 vertellen welke administratieve handelingen moeten worden verricht voor het transport van de

den;

van de familie; overledene naar het mortuarium;

9 vertellen op welke wijze het transport binnen de instelling plaatsvindt en welke voorzorgsmaatregelen moeten worden getroffen;

10 vertellen wat er in de verzorgende rapportage moet worden vastgesteld; 11 de begeleiding van de naasten van een overledene toelichten; 12 de begeleiding of opvang van collega’s toelichten; 13 eigen denkbeelden en gevoelens omtrent het sterven verwoorden; 14 … 15 … 16 …

148

Leerresultaten

Persoonlijke hygiëne

9

Zelfevaluatietoets en trainingsbijeenkomst

9.1

Zelfevaluatietoets

Deze zelfevaluatietoets bestaat uit 24 waar/niet waar-vragen. De vragen hebben betrekking op de theorie van de handelingen in dit werkcahier. Beantwoord onderstaande vragen. Ga voor jezelf na of je ook begrijpt waarom een bepaalde bewering waar of niet waar is.



bewering



1 Een kruisinfectie kan ontstaan ten gevolge van besmetting van de ene op de andere mens.





















4 Asepsis wil zeggen een kiemvrije toestand.



5 Handen wassen en desinfecteren van de handen hoort altijd samen te gaan.







6 Met desinfecteren verwijder je micro-organismen.



7 Een juiste stahouding bestaat uit: rechtop, voeten tegen elkaar en benen niet gebogen.





3 Persoonlijke hygiëne valt onder de noemer van de algemene hygiënische maatregelen.



niet wa ar

2 Wanneer micro-organismen kans gezien hebben in de bloedvaten binnen te dringen, noemen we dit sepsis.



wa ar







8 Het doel van het opmaken van een ziekenbed is meer dan alleen zorgdragen voor het comfort van de zorgvrager.



9 Stimuleren van de zelfzorg bij bedlegerige zorgvragers is met name van belang voor de verzorgende.



10 Om te voorkomen dat een bedlegerige zorgvrager een contractuur in de knie krijgt, leg je continu een kussen onder de knieën.





W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_9, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

149



bewering

11 Mensen help je bij het bewegen, voorwerpen til je.





wa ar

niet wa ar



12 Bij het wassen was je het ‘vuile’ gebied voor het ‘schone’ gebied.





13 Teennagels knip je bij voorkeur rond af.





14 Achterblijvende zeep irriteert de huid. 15 De vulva wordt in de richting van de anus gewassen.





16 Het maken van ‘bolle wangen’ vergemakkelijkt het uitnemen van de bovenprothese van het gebit.





17 Mondhygiëne is bij bewusteloze zorgvragers extra belangrijk.



18 Bij een zorgvrager met een gekwetste arm doe je bij het uittrekken van een blouse eerst de mouw aan de gekwetste kant uit.



19 Twee belangrijke doelen van de persoonlijke hygiëne zijn het verwijderen van vuil en het verfrissende effect.

20 Haren wassen mag niet vaker dan tweemaal per week.





21 De wonden en insteekopeningen van de overledene moeten steriel worden verbonden.





22 Een gebitsprothese wordt bij een overledene uit de mond gehaald.



23 Bij het verzorgen van een overledene doe je deze een incontinentieverband om.



24 Een verzorgende mag een verklaring afgeven dat de zorgvrager is overleden.





In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Neem bij een foutief antwoord de betreffende leerstof nog eens door. Hoeveel vragen heb je correct beantwoord?

150

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne

9.2

De trainingsbijeenkomst

De zelfevaluatietoets kun je beschouwen als de afsluiting van je theoretische voorbereiding. Je hebt de vaardigheden goed in je hoofd. Nu moet je deze ook in de vingers zien te krijgen. Voordat je alleen of met medeleerlingen de practicumopdrachten gaat uitvoeren, heb je nog een trainingsbijeenkomst onder begeleiding van de docent verpleegkunde. In dit cahier wordt op die bijeenkomst niet uitgebreid ingegaan. De vormgeving daarvan is de verantwoordelijkheid van de docent. In hoofdlijnen kun je het volgende van deze bijeenkomst(en) verwachten. Er wordt nagegaan of je alles goed begrepen hebt Aan het begin van de bijeenkomst is er gelegenheid om onduidelijkheden, vragen en opmerkingen die je na de voorbereiding nog hebt, aan de orde te stellen en op te helderen. Hoofdlijnen en aandachtspunten worden samengevat Alvorens tot demonstratie en oefening over te gaan, worden de belangrijke stappen en kritieke punten van de vaardigheden nog eens op een rijtje gezet. Je moet het verloop van de vaardigheid hardop kunnen vertellen (wat ga ik doen en waar moet ik speciaal opletten). De ene keer zal de docent dat zelf doen, een andere keer wordt een leerling uitgenodigd dit te doen. De docent geeft een demonstratie De docent zal de gehele vaardigheid demonstreren, zodat je nog eens goed kunt zien hoe deze precies verloopt. Daarna kun je vragen stellen en opmerkingen maken. Vraag de docent eventueel om het nog een keer voor te doen. Een leerling wordt uitgenodigd de vaardigheid te proberen De docent zal een van de leerlingen uitnodigen een keer te proberen de vaardigheid uit te voeren. Dat levert ook weer aandachtspunten op die van belang kunnen zijn als je zelf gaat oefenen. Iedereen kan oefenen Het is belangrijk om tijdens de trainingsbijeenkomsten allemaal feitelijk te oefenen. Nu kan de docent je nog helpen bij de eerste stappen die je zet om de vaardigheden te gaan beheersen. De docent kan je attent maken op al te grote fouten en kan tips geven die het leren van de uitvoering vergemakkelijken. Als tijdens de trainingsbijeenkomsten deze stappen zijn gezet, dan is het verantwoord om over te gaan naar de practicumopdrachten. Onduidelijkheden zijn nu opgehelderd. Je hebt een duidelijk beeld hoe de vaardigheden moeten worden uitgevoerd en je hebt de belangrijke stappen en kritieke punten goed in je hoofd. Aan de hand van de practicumopdrachten kun je nu met je medeleerlingen verder oefenen om voldoende handigheid te verkrijgen in het uitvoeren van de verschillende vaardigheden. Deze oefenopdrachten zijn per vaardigheid beschreven. Daarna kun je overgaan naar de opdrachten waarbij je de vaardigheden in een rollenspel of een (gesimuleerde) praktijksituatie moet toepassen. De trainingsbijeenkomst vormt de schakel tussen de theoretische voorbereiding en de practicumopdrachten.

151

10

Practicum

10.1

Inleiding

In dit hoofdstuk geven we een aantal richtlijnen, suggesties en opdrachten voor het oefenen tijdens het practicum op school en onder begeleiding in de stage. Na het oefenen op school ben je in staat om: – je handen te wassen en te desinfecteren; – een bed op te maken met en zonder een zorgvrager; – hulpmiddelen in bed te plaatsen; – het gebit en de gebitsprothese te verzorgen; – het haar te kammen en van een bedlegerige zorgvrager te wassen; – de baard elektrisch te scheren; – de nagels aan handen en voeten te verzorgen; – een zorgvrager met bewegingsbeperkingen aan- en uit te kleden; – een volwassen zorgvrager op bed te wassen; – een zorgvrager te douchen. Het verzorgen van een overledene kan niet worden geoefend en wordt daarom in dit hoofdstuk niet besproken. Het oefenen doe je met medeleerlingen. In het begin kun je het accent leggen op de technische kant van de handelingen. Zodra je de technische aspecten op de juiste wijze uitvoert, betrek je de begeleidende en coördinerende aspecten erbij door gesimuleerde situaties in een rollenspel uit te beelden.

10.2

Oefenopdrachten

Voordat je gaat oefenen, zorg je dat je: – een contactgroepje van vier leerlingen hebt samengesteld; – de rollen verdeelt van observator(en), zorgvrager en leerling; – afspraken maakt met betrekking tot het oefenschema. Als vast oefenschema geldt: – spreek de handeling hardop uit; – voer de handeling uit aan de hand van de uitvoeringsstandaard; – evalueer de eigen uitvoering, al dan niet aan de hand van de O&O-lijst; – vraag de observator naar zijn bevindingen; – stel zonodig concrete aandachtspunten vast voor de volgende oefeningen; – wissel na het doorlopen van het oefenschema van rol, zodat alle groepsgenoten in de rol van verzorgende kunnen oefenen.

152

Studieopdrachten

Persoonlijke hygiëne W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_10, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Herhaal je uitvoering tot je tevreden bent over de technische uitvoering. Wissel dan van rol. Let in het begin vooral op de technische uitvoering, dat wil zeggen de zorgvuldigheid, veiligheid en eventueel vlotte verloop. Ga daarna pas over tot het oefenen van de handeling in samenhang met begeleidende activiteiten.



10.2.1

Handen wassen en desinfecteren

1 a Was je handen. Maak gebruik van een kraan met elleboogbediening en een zeepdispenser. 1 b Was nogmaals je handen, maak nu gebruik van een gewone kraan met een stuk zeep. Wees bedacht op het per ongeluk onbedoeld aanraken van de kraan, de wastafel, het bakje het handdoekjes enzovoort. Wees bij het wassen bijzonder attent op de andere wasmethode dan die je zelf gewend was. Aangezien het op juiste wijze wassen van de handen een wezenlijk onderdeel van je dagelijkse activiteiten is, kun je niet genoeg oefenen in het aanleren van die juiste methode. Probeer elke keer als je je handen wast, waar dan ook, dit te doen volgens de voorgeschreven wasmethode. Laat ook af en toe een medeleerling het handen wassen observeren aan de hand van de O&O-lijst, zodat er geen onopgemerkte fouten in je handelwijze kunnen sluipen. 1 c Desinfecteer nu alleen je handen. Uiteraard heb je hier een dispenser met alcoholoplossing voor nodig. Mocht deze in het oefenlokaal niet aanwezig zijn, dan kun je aangeven wat je doet en ‘droog’ oefenen.



10.2.2 Hoog/laagbedden

2 Bekijk een hoog/laagbed en oefen met de diverse mogelijkheden terwijl een medeleerling in bed ligt. Bespreek de ervaringen.



10.2.3

Het bed en hulpmiddelen

Oefen met een medeleerling het volgende: – het bed opmaken zonder zorgvrager; – in bed plaatsen van een papegaai, dekenboog en ruggensteun waarbij je medeleerling in bed verblijft. Wissel van rol, zodat je allemaal kunt oefenen; – het rangschikken van de kussens. Bespreek na afloop je ervaringen

153

10.2.4 Het



bed opmaken

Oefen met het bed opmaken. Een leerling gaat in bed liggen, twee anderen halen het bed af en maken het weer op. De vierde leerling observeert kritisch. Bespreek telkens kort na.



10.2.5

Mondhygiëne

Welke hulpmiddelen zijn er op de opleiding aanwezig voor het onderhouden van de mond en het gebit? Poets bij elkaar het gebit volgens de Bass- en de circulaire methode. Pas bewust de methode toe. Ga na welke je zelf het prettigst vindt als verzorgende en als zorgvrager. Let op de systematiek van het werk. Maak het gebit verder schoon met flosdraad en/of tandenstokers. Gebruik ter controle een tabletje om na te gaan of het gebit goed gepoetst is.



10.2.6 Planning

van de persoonlijke hygiëne van twee zorgvragers

Stel dat je de zorg voor twee zorgvragers hebt. De ene zorgvrager kan zichzelf aardig helpen, terwijl de andere geheel op jouw hulp aangewezen is. Hoe zou je beide zorgvragers effectief en efficiënt (rekeninghoudend met doelen, privacy en mogelijke zorgbelevingen) kunnen helpen bij hun dagelijkse verzorging? Ze verblijven op een tweepersoonskamer. Beide zorgvragers kunnen niet van het bed af. Een zorgvrager kan zelf zijn gezicht, armen, oksels en borst wassen en zelf zijn tanden poetsen. De andere zorgvrager moet plat blijven liggen en kan alleen zijn baard scheren met het elektrisch scheerapparaat.



10.2.7

Haarverzorging

7 a Was en föhn de haren van een medeleerling en kam het haar in model. Creëer verschillende situaties waardoor de basisprocedure aangepast moet worden. Was de haren van een medeleerling bijvoorbeeld in bed met het hoofd aan de zijkant van het bed en een andere keer boven de wastafel. Stem een en ander af met de mogelijkheden in de oefenlokalen. Pas voordat je gaat oefenen de observatie- en oefenlijsten aan de situatie aan. 7 b Kam en/of borstel het haar van een medeleerling uit, breng het in model zoals zij het gewend is. Probeer ook eens iemand met lang haar een knot in te doen of het op te steken.



10.2.8 Huidparasieten

Bespreek met elkaar hoe je zou handelen als de zorgvrager huidparasieten heeft. Voer minimaal eenmaal de werkwijze uit ter verwijdering van hoofdluis.

154

Oefenopdrachten

Persoonlijke hygiëne



10.2.9 Scheren

Zorg ervoor dat je een medeleerling een keer elektrisch scheert. Het zou prettig zijn als je in de gelegenheid bent om de baardharen te scheren, omdat het lastig is het mesje goed te hanteren en de gezichtshuid juist te behandelen. Vergeet niet behalve de techniek ook de belevingen over en weer te bespreken. Als je hiervoor op school geen gelegenheid hebt, probeer dan thuis een gelegenheid te vinden, bijvoorbeeld vader of broer.



10.2.10 Nagelverzorging

Verzorg de nagels van handen en voeten bij een medeleerling. Doe de hele verzorging, dat wil zeggen knip en vijl de nagels van handen en voeten volgens de basisprocedure zoals je geleerd hebt. Ga ervan uit dat de zorgvrager kan bewegen en ook kan zitten op de rand van het bed of op een stoel.



10.2.11 Aan-

en uitkleden

11 a Help elkaar bij het uitkleden en weer aankleden, in elk geval met het uit- en aantrekken van blouse of shirt, broek, sokken/panty’s en schoenen. Ga er daarbij vanuit dat degene die de zorgvrager is in bed ligt, een gekwetste rechterarm heeft en niets zelf kan doen, echter wel zelf kan gaan zitten en dergelijke. 11 b Help nu met z’n tweeën een medeleerling bij het uittrekken en weer aantrekken van een blouse en broek. Ga er daarbij vanuit dat degene die zorgvrager is in bed ligt, op de rug moet blijven liggen en niets zelf kan doen. 11 c Bespreek de handelingen ook na op hoe je het ervaren hebt om deze te ‘ondergaan’ en hoe het was om de handeling uit te voeren.



10.2.12 Wassen

en gewassen worden

12 a In de volgende oefenopdracht wordt er van je gevraagd je te laten wassen of zelf een medeleerling te wassen. Wellicht is het de eerste keer dat je bewust meemaakt dat je door een ander gewassen wordt of een ander op zo’n manier functioneel gaat aanraken. Ga voor jezelf eerst na hoe je het vindt om door een ander gewassen te worden of een ander te wassen. Benoem zo concreet mogelijk wat je denkt en voelt en bespreek dit met elkaar. Spreek ook van tevoren af of je je helemaal laat wassen of dat je bijvoorbeeld een zwem- of bikinibroekje wilt aanhouden. Mocht een van jullie contactlenzen dragen, neem dan de gelegenheid hiermee om te leren gaan. 12 b Was elkaar en ga er daarbij vanuit dat degene die de zorgvrager is in bed ligt en niets zelf kan doen behalve zitten, draaien en dergelijke. Wanneer je wisselt van rol ga je in de volgende situatie ervan uit dat degene die de zorgvrager is niets zelf kan doen, ook niet mag zitten, wel zelf kan draaien. Pas je wasschema daarop aan. Ga in beide situaties ervan uit dat degene die de zorgvrager is, voor het eerst gewassen wordt en dat je dus moet vragen hoe de zorgvrager gewend is zichzelf te verzorgen.

155

Als in het oefenlokaal een doucheruimte aanwezig is, oefen dan een keer met het helpen van een zorgvrager bij het douchen. Besteed na de lichaamsverzorging aandacht aan de gezichtsverzorging.



10.3

Oefenen in een rollenspel

Nu je met name vaardiger bent in de uitvoering van de techniek van de handeling, is het zinvol de begeleidende en coördinerende aspecten van de uitvoering nadrukkelijk erbij te betrekken. Deze aspecten kun je oefenen met behulp van een rollenspel. Voorbereiding op het rollenspel Zorg dat je een groepje van minimaal drie leerlingen hebt en verdeel de rollen van verzorgende, zorgvrager en observator. Voordat je tot handelen overgaat, bereidt ieder zich enige minuten voor op de rol. De verzorgende leest de betreffende situatieschets. De zorgvrager leest de eigen rolinstructie. De observator bekijkt vast de O&O-lijst met de betreffende vaardigheid. Vraag de begeleidend docent naar de rolomschrijving. Nabespreking van het rollenspel Na het rollenspel bespreek je hoe de vaardigheid door de ‘verzorgende’ is uitgevoerd: – de ‘verzorgende’ begint met het terugkijken op haar uitvoering; – de beleving van zowel de ‘zorgvrager’ als ‘verzorgende’ wordt besproken; – er wordt op de deelhandingen teruggekeken, zo mogelijk met behulp van de door de observator ingevulde O&O-lijst. Afrondende opdracht Tot slot van deze paragraaf een opdracht ter afronding van hetgeen je geleerd hebt. Het oefenen met de uitvoering van verzorgende handelingen geeft de gelegenheid zicht te krijgen op eigen emoties en belevingen en op de emoties en belevingen van anderen. Beide zijn belangrijk in de uitvoering van het beroep van verzorgende. Tevens kunnen je tijdens het oefenen andere punten opgevallen zijn. We vragen je hieronder deze punten te benoemen. Beantwoord onderstaande vragen met datgene wat voor jou van belang is. Bespreek je antwoorden met je medeleerlingen. 1 Ik heb geleerd hoe (ik bijv. om moet gaan met verlegenheid)

2 Ik heb geleerd dat (ik het bijv. niet zo eng vond om)

156

Oefenopdrachten

Persoonlijke hygiëne

3 Ik heb geleerd dat (ik bijv. langzaam en nauwkeurig handelingen uitvoer)

10.4

Verbalisatieschema’s

In deze paragraaf tref je verbalisatieschema’s aan voor die vaardigheden waarvan ook een inhoudelijke analyse gemaakt is. Verbalisatieschema’s zijn bedoeld als geheugensteuntje bij het oefenen van de vaardigheden. Ze hebben vooral betrekking op het technische aspect van de uitvoering. De activiteiten die je uitvoert met betrekking tot de voorbereiding op de handeling en de afrondende werkzaamheden worden hier niet meer apart aangegeven. Bekijk de verbalisatieschema’s aandachtig en stel vast of jij ze moet aanpassen om ze als eigen geheugensteuntje te kunnen gebruiken. De stappen worden globaal en veelal zonder toelichting in steekwoorden beschreven. Gezien je voorbereidingen op het oefenen hoeft dat ook niet meer. Het blijft uiteraard van belang dat je moet blijven controleren of je de kritieke punten en het waarom kent.

Verbalisatieschema

– – – – – – – –

Verbalisatieschema

– – – – – –

10.4.1

Verbalisatieschema voor het handen wassen en desinfecteren

Voorbereidingen treffen en dan: kraan openen zonder deze met handen aan te raken; zeep wrijven totdat het schuimt; tijdens het wassen handen lager dan de polsen houden; minimaal 10 seconden wassen met stevig ronddraaiende bewegingen; afspoelen met stromend water; bij de polsen beginnen; handen en polsen grondig afdrogen; aanbrengen van 3 ml alcoholoplossing op droge handen; handen en polsen geheel inwrijven met alcoholoplossing. Afrondende werkzaamheden doen.

10.4.2 Verbalisatieschema

zorgvrager:

voor het verzorgen van een bed zonder

Voorbereidingen treffen en dan: bed op werkhoogte brengen; ruggensteun en bedrekken laten zakken; sprei/dekens en kussens op stoel; boven-/onderlaken, in wasmand verschonen van lakens en kussenslopen; bij voeteneind een verticale plooi in bovenlaken/deken. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

157

Verbalisatieschema

– – – – – – – – –

Verbalisatieschema

– – – – – –

Verbalisatieschema

– – – – – – – –

Verbalisatieschema

– – – – – –

158

Verbalisatieschema’s

10.4.3

Verbalisatieschema voor het verzorgen van een bed met zorgvrager:

Voorbereidingen treffen en dan: bed op werkhoogte brengen; ruggensteun en bedrekken laten zakken; weghalen van kussens op een na; sprei en deken(s) op stoel; plooien van onderlaag tegen rug van zorgvrager; afgehaalde gedeelte verschonen; zorgvrager op andere zij laten draaien; andere helft afhalen en verschonen; bij voeteneind een verticale plooi in bovenlaken/deken. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.4.4 Verbalisatieschema

voor de verzorging van het gebit

Voorbereidingen treffen. Denk aan beschermen zorgvrager en juiste houding en dan: lippenbalsem aanbrengen; tanden poetsen volgens circulaire of Bass-methode; zorgvrager mond laten spoelen; zorgvrager helpen met droogmaken mond; gebit flossen en flosdraad strak houden, of tandenstokers gebruiken; zorgvrager mond laten spoelen. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.4.5 Verbalisatieschema

de mond

voor verzorging van de gebitsprothese en

Voorbereidingen treffen en dan: onderprothese verwijderen (duim aan buiten- en wijsvinger aan binnenzijde); bovenprothese verwijderen (duim op palatum, wijsvinger op linkerbovenrand); gebit reinigen; gebit afspoelen; zorgvrager mond laten spoelen; mond schoonvegen; eventueel kleefpasta; eerst boven- dan onderprothese terugplaatsen; Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.4.6 Verbalisatieschema

voor het wassen van de haren van een bedlegerige zorgvrager met behulp van een haarwasbak

Voorbereidingen treffen. Denk aan beschermen zorgvrager tegen nat worden en dan: water 38 °C in emmer naast bed; plaatsen haarwasbak aan hoofdeinde; verwijderen plank hoofdeinde bed; hoofd zorgvrager in inkeping haarwasbak plaatsen; slang van haarwasbak in emmer hangen; haren wassen en spoelen; Persoonlijke hygiëne

–

shampoo inmasseren;

–

haar spoelen met kannetje water uit emmer;

–

zo nodig antiklit of crèmespoeling gebruiken;

–

haren deppend droogwrijven;

–

haren kammen.



Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

Verbalisatieschema

– – – –

Verbalisatieschema

– – – – –

Verbalisatieschema

– – – – – – – – – – –

10.4.7 Verbalisatieschema

voor het scheren van de baard: elektrisch

Voorbereidingen treffen en dan: eventueel pre-shave aanbrengen; huid lichtjes glad trekken; systematisch met ronddraaiende of op en neer gaande bewegingen scheren; desgewenst aftershave. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.4.8 Verbalisatieschema voor nagelverzorging aan handen en voeten

Voorbereidingen treffen en dan: handdoek onder handen en voeten; nagels laten weken in lauw water; nagels reinigen en droogmaken; vingernagels rond afknippen/vijlen; teennagels recht afknippen/vijlen. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.4.9 Verbalisatieschema

voor het aan- en uitkleden van een zorgvrager met bewegingsbeperking Het aan- en uitkleden voorbereiden en dan: aan gekwetste zijde staan; uittrekken bloes/pyjamajas: begin aan gezonde arm; aantrekken bloes/pyjamajas: begin aan gekwetste arm; deze ondersteunen; broek- en onderbroek over billen uittrekken; onderbroek over knieën trekken; broekspijpen broek omrollen; broeken tot aan stuit aanbrengen; zorgvrager laten opwippen; broeken over stuit brengen; broeken glad trekken. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

159

Verbalisatieschema

– – – – – – – – –

Verbalisatieschema

– – – – – – – – – – – – –

Verbalisatieschema

– – – –

160

Verbalisatieschema’s

10.4.10 Verbalisatieschema

voor het aan- en uitkleden van een platliggende zorgvrager door twee verzorgenden

Het aan- en uitkleden voorbereiden en dan: uittrekken bloes/pyjamajas: jas naar schouderblad; aantrekken: onderrand jas boven houden; armen in mouwen; jas over hoofd; jas achter glad strijken; stuit omhoog wippen; broek- en onderbroek uittrekken; benen iets buigen en broeken omhoog; stuit iets opwippen. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.4.11 Verbalisatieschema

zorgvrager op bed

voor het wassen van een volwassen

Het wassen voorbereiden en dan: was, spoel, droog gezicht, oren en hals; was, spoel, droog handen en armen; was, spoel, droog borst; was, spoel, droog rug, nek en flanken; was, spoel, droog voeten en benen tot halverwege bovenbenen; was, spoel, droog rest benen, heupen, buik, liezen en genitaliën; observatie zorgvrager; vrouw: labia majora met zeep; labia minora zonder zeep; was over vulva richting anus; man: voorhuid terug; glanspenis zonder zeep en voorhuid weer terug; was, spoel, droog penis en scrotum; was, spoel, droog stuit. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.4.12 Verbalisatieschema

voor hulp bij het douchen

Het douchen voorbereiden en dan: eerst koude en dan warme kraan open; zorgvrager helpen bij wassen, spoelen en drogen; observatie zorgvrager; zorgvrager helpen bij toilet maken. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

Persoonlijke hygiëne

Verbalisatieschema

– – – – – – – – –

10.4.13 Verbalisatieschema

voor het verzorgen van de overledene

Voorbereidingen treffen en dan: familie uitnodigen om te helpen; overledene in rugligging brengen met hoofd iets omhoog; sieraden afdoen en veilig opbergen; ogen sluiten van overledene; gebitprothese in en opgerolde handdoek onder kin; verschonen van verbanden en insteekopeningen; lichaam wassen en verzorgen; begeleiden van familie bij het afscheid nemen overledene naar mortuarium brengen. Afrondende werkzaamheden doen en rapportage in verpleegkundig dossier.

10.5

Observatie- en oefenlijsten

De observatie- en oefenlijsten kun je gebruiken bij het uitvoeren van de oefenopdrachten. De observator probeert tijdens het oefenen de lijst in te vullen. Op de lijst dient aangegeven te worden welke aspecten goed worden uitgevoerd en welke fout of niet zijn uitgevoerd. Als een observatiepunt niet van toepassing is, kruis je dat aan in de eerste kolom.



10.5.1 Observatie- en oefenlijst voor het handen wassen en desinfecteren n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Controleert en verzamelt de benodigdheden.

1.1 Kijkt of er zeep aanwezig is. 1.2 Controleert of er voldoende handdoekjes zijn. 1.3 Kijkt of de pedaalemmer binnen handbereik staat. 1.4 Pakt eventueel nagelborstel en handcrème.

























1.5 Kan desgewenst doel handen wassen en/of desinfecteren toelichten. 2

Controleert en inspecteert de handen en armen.

2.1 Verwijdert sieraden. 2.2 Controleert de lengte van de nagels. 2.3 Knipt nagels kort en rond af. 2.4 Verwijdert zo nodig nagellak. 2.5 Controleert de huid en nagelriemen op beschadigingen. 2.6 Rolt mouwen tot boven ellebogen op. 3

Opent de watertoevoer.

Voet- of elleboogbediening 3.1 Opent de kraan met de elleboog/voet. 3.2 Regelt de temperatuur van het water tot handwarm.

161

n .v.t. goed fout niet

criteria

Gewone kraan





















































10.1 Sluit de kraan met de elleboog/voet.







Bij gewone kraan 10.2 Sluit de kraan – na het drogen – met het gebruikte handdoekje.







3.1 Opent de kraan met papieren handdoekje. 3.2 Regelt de temperatuur van het water tot handwarm. 4

Maakt handen en polsen nat.

4.1 Houdt polsen en handen onder de kraan met de handen van het lichaam afgericht. 4.2 Houdt handen lager dan de ellebogen. 4.3 Raakt met handen en polsen de wasbak niet aan. 5

Sluit de watertoevoer.

5.1 Raakt met handen de kraan niet aan. 6

Neemt zeep.

Met zeepdispenser 6.1 Drukt met de elleboog of voet op de zeepdispenser. 6.2 Heeft geen contact met de opening van de dispenser. 6.3 Neemt minimaal één pompslag (± 1 ml) zeep.

Met zeep 6.1 Spoelt zeep voor gebruik af. 6.2 Neemt zeep tot schuimvorming ontstaat. 6.3 Spoelt zeep na gebruik af. 7

Wast de handen en polsen systematisch.

7.1 Wrijft de palmen over elkaar. 7.2 Wast de polsen. 7.3 Wast de rug van de ene hand met de palm van de andere. 7.4 Wast goed tussen de vingers. 7.5 Wrijft de rug van de vingers in de palm van de helpende hand en omgekeerd. 7.6 Draait de duimen in de palm van de hand. 7.7 Draait de vingers in de palm van de hand. 7.8 Houdt tijdens het wassen de handen lager dan de polsen. 7.9 Wast gedurende tien seconden tot drie minuten. 8

Opent watertoevoer.

8.1 Zie punten van 3. 9

Spoelt de polsen, handen en vingers af.

9.1 Houdt polsen en handen onder de stromende kraan totdat alle zeepresten verwijderd zijn. 9.2 Begint bij de polsen. 10

Sluit de watertoevoer.

Bij voet- en elleboogbediening

162

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

11

Droogt en controleert de handen.

11.1 Slaat het water van de handen. 11.2 Neemt handdoekje uit de houder. 11.3 Droogt eerst de vingers dan handen en polsen. 11.4 Deponeert papieren handdoekje in de afvalemmer.































11.5 Raakt wasbak, papierhouder, afvalemmer hierbij niet met de handen aan. 12

Desinfecteert de handen.

12.1 Neemt min. 3 ml alcoholoplossing op de handen. 12.2 Wrijft oplossing gedurende 30 sec. uit tussen handen, vingers, duimen en polsen. 13

Controleert of handen en nagels schoon en droog zijn.

13.1 Licht desgewenst toe waarop zij de handen inspecteert. 13.2 Brengt zo nodig handcrème aan.

A andachtspunten/leerdoelen

163



10.5.2 Observatie-

en oefenlijst voor het verzorgen van een bed zonder zorgvrager n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Leest afspraken m.b.t. speciale werkwijze. 1.2 Leest wensen zorgvrager. 2









































Bereidt de zorgvrager voor.

2.1 Vertelt zorgvrager doel, werkwijze, tijdstip en duur. 3

Brengt de omgeving in orde.

3.1 Stelt bed op werkhoogte. 3.2 Gebruikt voetpedalen op juiste manier. 3.3 Verplaatst nachtkastje. 3.4 Zet een stoel aan voeteneinde. 3.5 Zet het sein aan. 3.6 Laat ruggensteun zakken. 3.7 Zet de waskar bij het bed. 4

Wast en/of desinfecteert de handen.

4.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 4.2 De handen voelen droog aan. 5

Verzamelt de benodigdheden:



– twee lakens;



– een kussensloop;



– een sprei;



– een deken;



– evt. steeklaken en zeil.

6

Helpt zorgvrager uit bed.

6.1 Legt uit wat hij doet, wat er gaat gebeuren. 6.2 Begeleidt de zorgvrager uit bed en houdt contact met hem. 6.3 Praat met de zorgvrager. 6.4 Let op (non-)verbale uitingen. 7

Maakt het bed op.

7.1 Legt kussens en dekens op stoel. 7.2 Verwijdert het bovenlaken. 7.3 Deponeert het laken in de waskar. 7.4 Verwijdert evt. het steeklaken. 7.5 Deponeert het steeklaken in de waskar. 7.6 Verwijdert evt. het bedzeil. 7.7 Maakt bedzeil schoon. 7.8 Legt het bedzeil op de stoel. 7.9 Verwijdert het onderlaken. 7.10 Deponeert het onderlaken in de waskar. 7.11 Controleert de molton. 7.12 Deponeert z.n. de molton in de waskar.

164



Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

7.13 Verschoont z.n. de molton. 7.14 Maakt matras schoon/droog. 7.15 Legt schoon onderlaken op matras. 7.16 Stopt eerst aan hoofdeinde dan aan voeteneind in. 7.17 Trekt onderlaken glad. 7.18 Gebruikt evt. een zeil of steeklaken. 7.19 Stopt dit in en trekt het glad. 7.20 Trekt schoon onderlaken glad. 7.21 Legt bovenlaken en dekens op bed. 7.22 Stopt deze in. 7.23 Houdt ruimte voor de tenen van de zorgvrager. 7.24 Verschoont kussenslopen























































7.25 Stopt de punten van de kussens goed in de punten van de slopen. 7.26 Legt de kussens met sloopopening van de kamerdeur af. 7.27 Schikt de kussens naar wens van de zorgvrager. 8

Begeleidt de zorgvrager bij het in bed gaan.

8.1 Ondersteunt de zorgvrager. 8.2 Helpt de zorgvrager in de gewenste houding m.b.v. ruggensteun en kussens. 9

Evalueert de zorg.

9.1 Vraagt of handeling naar tevredenheid is verlopen. 9.2 Vraagt of zorgvrager comfortabel ligt/zit. 10

Brengt de omgeving in orde.

10.1 Brengt bed op gewenste hoogte. 10.2 Plaats nachtkastje en bel binnen handbereik. 10.3 Opent bedgordijnen. 10.4 Zet het sein uit. 11

Ruimt de materialen op.

12

Wast en/of desinfecteert de handen.

12.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 12.2 De handen voelen droog aan. 13

Rapporteert.

13.1 Rapporteert evt. wijzingen in zorg en bijzonderheden

A andachtspunten/leerdoelen

165



10.5.3

Observatie- en oefenlijst voor het verzorgen van een bed met zorgvrager n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Leest afspraken m.b.t. speciale werkwijze. 1.2 Leest wensen zorgvrager. 1.3 Afspraken t.b.v. pijnbestrijding. 2

















































Bereidt de zorgvrager voor.

2.1 Vertelt de zorgvrager doel en werkwijze. 3

Brengt de omgeving in orde.

3.1 Stelt bed op werkhoogte. 3.2 Sluit bedgordijnen. 3.3 Gebruikt z.n. veiligheidshekken. 3.4 Gebruikt voetpedalen op juiste manier. 3.5 Verplaatst nachtkastje. 3.6 Zet een extra stoel aan voeteneinde. 3.7 Zet het sein aan. 3.8 Laat ruggensteun zakken. 3.9 Zet de waskar bij het bed. 4

Wast en/of desinfecteert de handen.

4.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 4.2 De handen voelen droog aan. 5

Verzamelt de benodigdheden:



– twee lakens;



– drie kussenslopen;



– een sprei;



– een deken;



– steeklaken en zeil;



– waskar.

6

Vraagt/helpt de zorgvrager in gewenste houding en observeert hem.

6.1 Helpt de zorgvrager in zijligging. 6.2 Helpt de zorgvrager tijdens bedopmaken te draaien. 6.3 Let op uitingen van pijn. 7

Begeleidt de zorgvrager tijdens het bedopmaken.

7.1 Praat met de zorgvrager. 7.2 Legt uit wat hij doet, wat er gaat gebeuren. 8

Verwijdert kussens en dekens.

8.1 Helpt/vraagt de zorgvrager hoofd iets op te tillen. 8.2 Legt kussens en dekens op stoel; haalt vuile slopen eraf. 8.3 Laat een kussen onder hoofd van de zorgvrager.

166

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

9

Maakt het bed op.

9.1 Verwijdert het bovenlaken. 9.2 Deponeert het in de waskar. 9.3 Rolt het steeklaken op tot zo mogelijk iets onder zorgvrager. 9.4 Maakt zeil schoon/droog en legt dit over de zorgvrager. 9.5 Rolt onderlaken op tot zo mogelijk iets onder de zorgvrager. 9.6 Controleert molton. 9.7 Legt schoon onderlaken op matras. 9.8 Stopt dit aan één kant in. 9.9 Stopt eerst hoofd- dan voeteneind in. 9.10 Rolt het schone laken tegen zorgvrager aan. 9.11 Rolt zeil terug en stopt dit in. 9.12 Plaatst schoon steeklaken. Rolt dit tegen de zorgvrager aan. 9.13 Loopt naar andere zijde bed. 9.14 Veiligheidshek is omhoog. 9.15 Helpt zorgvrager om te rollen. 9.16 Legt hoofdkussen onder hoofd zorgvrager. 9.17 Verwijdert het vuile laken. 9.18 Deponeert dit in de waskar. 9.19 Trekt schoon onderlaken glad. 9.20 Stopt eerst hoofd- en dan voeteneinde in. 9.21 Legt zeil over onderlaken. 9.22 Trekt schoon steeklaken glad en stopt het in. 9.23 Helpt zorgvrager in rugligging. 9.24 Legt bovenlaken en dekens op bed. 9.25 Stopt deze in. 9.26 Voorkomt spitsvoeten. 9.27 Verschoont kussenslopen.































9.28 Stopt de punten van de kussens goed in de punten van de slopen. 9.29 Schudt de kussens diagonaal. 9.30 Legt de kussens met sloopopening van de kamerdeur af. 9.31 Schikt de kussens naar wens van de zorgvrager. 10

Vraagt/helpt zorgvrager in gewenste houding.

10.1 Brengt ruggensteun omhoog. 10.2 Ondersteunt zorgvrager zonodig. 11

Evalueert de zorg.

11.1 Vraagt of handeling naar tevredenheid is verlopen. 11.2 Vraagt of zorgvrager comfortabel ligt/zit. 12

Brengt de omgeving in orde.

12.1 Brengt bed op gewenste hoogte. 12.2 Plaats nachtkastje en bel binnen handbereik. 12.3 Opent bedgordijnen. 12.4 Zet het sein uit.

167

n .v.t. goed fout niet

criteria

13

Ruimt de materialen op.







14

Wast en/of desinfecteert de handen.













14.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 14.2 De handen voelen droog aan. 15

Rapporteert.

15.1 Rapporteert evt. wijzingen in zorg en bijzonderheden.

A andachtspunten/leerdoelen

168

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne



10.5.4 Observatie-

en oefenlijst voor de verzorging van het gebit n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Gaat na waarom zorg overgenomen wordt, in welke mate en evt. bijzonderheden. 2





























































Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit.

2.1 Vertelt de zorgvrager doel en werkwijze en bespreekt evt. aanpassingen hierin. 2.2 Vraagt naar wensen m.b.t. de verzorging. 3

Brengt de omgeving in orde.

3.1 Sluit indien gewenst de bedgordijnen en zet het sein op rood. 3.2 Stelt het bed in op werkhoogte. 3.2 Plaatst het bedtafeltje halverwege het bed. 4

Wast en/of desinfecteert de handen.

4.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 4.2 De handen voelen droog aan. 5

Verzamelt en controleert de benodigdheden:



– tandenborstel en tandpasta;



– glas water, bekken en handdoek;



– eventueel tandzijde en niet-steriele handschoenen;



– eventueel mondwater en gebittenbakje voor gedeeltelijke prothese.

6

Vraagt/helpt de zorgvrager de juiste houding aan te nemen.

6.1 Helpt de zorgvrager in zit- of lighouding. 6.2 Ondersteunt de zorgvrager met extra kussen. 7

Beschermt de zorgvrager.

7.1 Legt een handdoek op de borst van de zorgvrager. 8

Zorgt voor bescherming van zichzelf.

8.1 Trekt zo nodig handschoenen aan. 9

Maakt de tandenborstel gereed voor gebruik.

9.1 Maakt de tandenborstel nat. 9.2 Brengt de gewenste hoeveelheid tandpasta of -poeder, boven het bekkentje, op de tandenborstel aan.

169

n .v.t. goed fout niet

criteria

10

Poetst het gebit systematisch.

10.1 Vraagt de zorgvrager de mond te openen. 10.2 10.3

10.2 10.3 10.4 10.5

–



–



–

11

Circulaire methode Plaatst de haren van de borstel loodrecht op de tandenrij. Maakt kleine circulaire bewegingen over de gebitselementen en een klein gedeelte van het tandvlees. Bass-methode Plaatst de haren van de borstel schuin onder een hoek van 45° tegen de tandvleesrand. Maakt korte heen en weergaande bewegingen waarbij de haren van de borstel als het ware pas op de plaats maken. Houdt borstel tussen de vingers en maakt de heen en weer gaande bewegingen vanuit de pols. Werkt systematisch per kwadrant: binnenzijde buitenzijde kauwvlak of bovenzijde.







































































































Vraagt de zorgvrager de mond te spoelen.

11.1 Geeft de zorgvrager een slok water. 11.2 Vraagt het water goed door de mond te bewegen en vangt het spoelwater op in het bekken. 11.2 Herhaalt deze handeling totdat de mond schoongespoeld is. 12

Helpt de zorgvrager de mond droog te maken.

12.1 Veegt de mond droog en schoon met de handdoek. 13

Maakt het gebit verder schoon met flosdraad.

13.1 Trekt handschoenen aan. 13.2 Pakt een stukje flosdraad van ± 60 cm. 13.3 Doet de uiteinden van de flosdraad om de ring- of middelvinger van beide handen. 13.4 Trekt de draad over de toppen van de duimen of wijsvinger strak. 13.5 Begint bij de achterzijde, brengt flosdraad tussen de elementen aan en trekt het draad om de kies naar zich toe, beweegt het flosdraad nu op en neer langs de elementen. 13.6 Neemt steeds een nieuw stukje flosdraad als twee elementen geflost zijn. 13.7 Trekt de handschoenen uit. 14

Vraagt de zorgvrager mond te spoelen en te drogen.

14.1 Geeft de zorgvrager het water aan en vraagt hem goed te spoelen. 14.2 Geeft de zorgvrager een handdoek en vraagt hem de mond af te drogen.

170

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

15

Evalueert de zorg en helpt de zorgvrager in de gewenste houding.

15.1 Vraagt of zorg naar wens (verlopen) is. 15.2 Helpt de zorgvrager in de door hem gewenste houding. 16































Brengt de omgeving in orde.

16.1 Brengt het bed op de gewenste hoogte en schuift de bedgordijnen open. 16.2 Plaatst nachtkastje e.d. binnen bereik van de zorgvrager. 17

Maakt de gebruikte spullen schoon en ruimt deze op.

17.1 Spoelt de tandenborstel schoon aan de wastafel. 17.2 Zet borstel in glas met de haren omhoog. 17.3 Legt de spullen van de zorgvrager in nachtkastje c.q. toilettas. 17.4 Deponeert de gebruikte handdoek in de waszak. 17.5 Maakt bekken, gebittenbakje en glas schoon. 18

Wast en/of desinfecteert de handen.

18.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 18.2 De handen voelen droog aan. 19

Rapporteert.

19.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

171



10.5.5

Observatie- en oefenlijst voor de verzorging van de gebitsprothese en de mond n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Gaat na of er evt. voorschriften zijn m.b.t. de gebitsverzorging. 2



































































Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit.

2.1 Vertelt de zorgvrager doel en werkwijze. 2.2 Controleert of voorgenomen werkwijze mogelijk en/of wenselijk is. 3

Brengt de omgeving in orde.

3.1 Zet het sein aan. 3.2 Sluit de bedgordijnen. 3.3 Brengt het bed op werkhoogte. 4

Wast en/of desinfecteert de handen.

4.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 4.2 De handen voelen droog aan. 5

Verzamelt en controleert de benodigdheden:



– bekken;



– waterglas;



– gebittenbakje met naam van de zorgvrager;



– gebits- of tandenborstel, tandpasta, reinigingsmiddel voor kunstgebitten of zeep;



– handdoek;



– kleefpasta;



– mondwater;



– wegwerphandschoenen;



– zo nodig gaasje.

6

Observeert de zorgvrager.

6.1 Kijkt/vraagt naar pijnreacties tijdens het uithalen en inbrengen van het gebit. 7

Voorkomt storing.

7.1 Zorgt dat de zorgvrager niet gestoord wordt in de tijd dat hij geen gebit in heeft. 8

Verwijdert de onderprothese uit de mond.

8.1 Vraagt de zorgvrager de mond half te openen. 8.2 Pakt het ondergebit vast in gebied van het front met de wijsvinger aan de binnenkant en de duim aan de buitenzijde. 8.3 Neemt het gebit voorzichtig uit de mond. 8.4 Doet het gebit in het gebittenbakje.

172

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

9

Verwijdert de bovenprothese uit de mond.

Voor rechtshandigen 9.1 Vraagt de zorgvrager de mond half te openen.









































































9.2 Legt de wijsvinger op de linkerbovenrand en de duim op het verhemelte van de prothese. 9.3 Neemt de prothese voorzichtig uit de mond (gebruikt eventueel gaasje om prothese vast te houden). 9.4 Doet de prothese in het gebittenbakje. 10

Gaat met het gebit in het gebittenbakje naar de wastafel en reinigt het gebit.

10.1 Giet handwarm water in het bakje en voegt eventueel gebitsreiniger toe. 10.2 Laat de wastafel vollopen. 10.3 Maakt de prothese schoon met handwarm water, tandpasta en borstel. 10.4 Spoelt het gebit met koud/lauw water af. 10.5 Spoelt het gebittenbakje om, vult het met fris water en legt het gebit erin. 10.6 Laat de wastafel leeg lopen. 11

Verzorgt de mond van de zorgvrager.

11.1 Laat de zorgvrager de mond spoelen. 11.2 Veegt de slijmvliezen van het verhemelte, de wangzakken, het tandvlees en de tong schoon met een zachte tandenborstel en spatel met gaas eromheen. 11.3 Herhaalt deze handeling tot de mond schoon is. 11.4 Laat de zorgvrager de mond drogen. 12

Brengt de gebitsprothesen in.

12.1 Plaatst eerst de bovenprothese dan de onderprothese weer in de mond. 12.2 Gebruikt desgewenst kleefpasta. 13

Evalueert de zorg en helpt de zorgvrager in de gewenste houding.

13.1 Vraagt of zorg naar wens (verlopen) is. 13.2 Helpt de zorgvrager in de door hem gewenste houding. 14

Brengt de omgeving in orde.

14.1 Brengt het bed op de gewenste hoogte en schuift de bedgordijnen open. 14.2 Plaatst nachtkastje e.d. binnen bereik van de zorgvrager. 15

Maakt de gebruikte spullen schoon en ruimt deze op.

15.1 Spoelt de tandenborstel schoon aan de wastafel. 15.2 Zet de borstel in een glas met de haren omhoog.

173

n .v.t. goed fout niet

criteria

15.3 Legt de spullen van de zorgvrager in nachtkastje c.q. toilettas. 15.4 Deponeert de gebruikte handdoek in de waszak. 15.5 Maakt het bekken, gebittenbakje en glas schoon. 16























Wast en/of desinfecteert de handen.

16.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 16.2 De handen voelen droog aan. 17



Rapporteert.

17.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

174

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

10.5.6 Observatie-

en oefenlijst voor het wassen van de haren van een bedlegerige zorgvrager met behulp van een haarwasbak



n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Kan vertellen welke bewegingsbeperkingen de zorgvrager heeft.























































1.2 Kan vertellen welke shampoo gewenst is, eventueel medicinaal product. 1.3 Weet de voorkeur van de zorgvrager m.b.t. de wijze van werken en kent zijn voorkeur voor haarverzorgingsproducten. 1.4 Kan vertellen hoe de conditie van het haar en de hoofdhuid is. 1.5 Kan vertellen of er eventuele verdere bijzonderheden zijn. 2

Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit.

2.1 Vertelt de zorgvrager doel en werkwijze. 2.2 Gaat na wat de zorgvrager zelf kan doen. 2.3 Haalt de kussens weg. 2.4 Brengt het bed in een horizontale stand. 2.5 Vraagt/helpt de zorgvrager in een platliggende houding. 3

Vermijdt ongemak of risico voor de zorgvrager.

3.1 Sluit de bedschermen en/of de deur. 3.2 Controleert de kamertemperatuur. 4

Brengt de omgeving in orde.

4.1 Sluit de deur en/of kamerscherm en maakt zijn/haar aanwezigheid kenbaar. 4.2 Brengt het bed op werkhoogte. 5

Wast en/of desinfecteert de handen.

5.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 5.2 De handen voelen droog aan. 6

Legt de benodigdheden klaar voor gebruik:



– 4 handdoeken;



– shampoo en z.n. antiklit of crèmespoeling;



– haarwasbak met afvoerslang en emmer;



– 3 celstofonderleggers of 1 zeil en 1 celstof onderlegger;



– 2 wasbakken gevuld met handwarm water;



– een schenkkannetje;



– afdeklaken voor de zorgvrager;



– kam en borstel;



– handspiegel.

7

Observeert en begeleidt de zorgvrager tijdens de uitvoering.

7.1 Vertelt wat er achtereenvolgens gebeurt. 7.2 Vraagt de zorgvrager tussentijds wensen kenbaar te maken.

175

n .v.t. goed fout niet

criteria

8

Rangschikt de benodigdheden voor gebruik.

8.1 Zet de emmer naast het bed op de grond. 8.2 Vult de bakken met water van ± 43 °C.

































































































8.3 Plaatst de bakken met het kannetje, de shampoo, de crèmespoeling en het washandje op het zwenktafeltje. 9

Beschermt de zorgvrager, het beddengoed en het bed tegen nat worden.

9.1 Legt een handdoek om de schouders van de zorgvrager. 9.2 Legt twee onderleggers of zeil op het hoofdeinde. 9.3 Plaatst het wasbekken onder het hoofd van de zorgvrager met de nek in de daarvoor bestemde uitsparing. 9.4 Schuift de handdoek met het celstofmatje tussen de rand van het wasbekken en de nek van de zorgvrager. 9.5 Slaat de dekens terug en dekt de zorgvrager toe met een afdeklaken. 10

Wast en spoelt de haren.

10.1 Schept met het kannetje water uit een waskom en giet de inhoud over de haren. 10.2 Doet een beetje shampoo op het haar en wrijft dit met beide handen zachtjes tot schuim. 10.3 Masseert de hoofdhuid vanaf de haargrens naar de nek toe door licht draaiende bewegingen te maken met de vingertoppen op de huid. 10.4 Tilt het hoofd een beetje op en masseert het achterhoofd. 10.5 Spoelt vervolgens de shampoo uit het haar. 11

Herhaalt desgewenst stap 10.

12

Behandelt het haar met crèmespoeling of antiklit.

12.1 Masseert crèmespoeling of antiklit in het haar. 12.2 Spoelt het haar goed uit met het water uit de tweede kom. 13

Droogt de haren.

13.1 Tilt het hoofd van de zorgvrager een paar centimeter op (vraagt de zorgvrager dit te doen). 13.2 Slaat een handdoek om het haar, zodanig dat het midden van de handdoek midden tegen het achterhoofd ligt en brengt de uiteinden van de handdoek naar de bovenkant van het hoofd. 13.3 Droogt de haren zacht deppend (of wrijft de haren zacht deppend droog). 14

Kamt de haren in model.

14.1 Helpt de zorgvrager rechtop te zitten. 14.2 Kamt de haren voorzichtig uit (zie inhoudelijke analyse haarkammen).

176

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

15

Evalueert de zorg.

15.1 Vraagt of de zorgvrager naar tevredenheid zit en of het haarwassen naar zijn zin verlopen is.























































15.2 Laat de zorgvrager zien hoe het resultaat is geworden m.b.v. de handspiegel. 16

Helpt de zorgvrager in de gewenste houding.

16.1 Ondersteunt zo nodig de zorgvrager bij het aannemen van de gewenste houding. 17

Brengt de omgeving in orde.

17.1 Brengt het bed op de gewenste hoogte en schuift de bedgordijnen open. 17.2 Plaatst nachtkastje e.d. binnen bereik van de zorgvrager. 18

Maakt de spullen schoon en ruimt deze op.

18.1 Maakt de gebruikte spullen op afgesproken wijze schoon en bergt deze op. 18.2 Doet de natte handdoeken in de was en de celstofmatjes in de afvalbak. 19

Wast en/of desinfecteert de handen.

19.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 19.2 De handen voelen droog aan. 20

Rapporteert.

20.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

177



10.5.7 Observatie- en oefenlijst voor het scheren van de baard: elektrisch n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Kan vertellen op welke wijze de zorgvrager geschoren wenst te worden.















































































1.2 Kan vertellen welke middelen, zoals scheercrème en aftershave, hij gebruikt. 1.3 Kan vertellen wat de zorgvrager zelf kan. 1.4 Kan vertellen hoe vaak de zorgvrager geschoren wordt. 1.5 Kan vertellen of er bijzonderheden zijn, zoals bijv. wondjes. 2

Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit.

2.1 Vertelt doel en werkwijze. 2.2 Controleert of voorgenomen werkwijze mogelijk en/of wenselijk is. 2.3 Vraagt/helpt de zorgvrager rechtop te gaan zitten, goed ondersteund in rug en nek. 3

Brengt de omgeving in orde.

3.1 Sluit de deur en/of kamerscherm en maakt zijn/haar aanwezigheid kenbaar. 3.2 Brengt het bed op werkhoogte. 3.3 Ontsteekt een lamp boven het bed. 4

Wast en/of desinfecteert de handen.

4.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 4.2 De handen voelen droog aan. 5

Legt de benodigdheden klaar voor gebruik:



– elektrisch scheerapparaat en borsteltje;



– pre- en aftershave;



– tissues en alcohol;



– indien gewenst een spiegel.

6

Observeert de huid van het gezicht.

6.1 Inspecteert de huid op wondjes, mutaties en oneffenheden. 7

Brengt desgewenst pre-shave aan.

7.1 Doet wat pre-shave op de vingers en brengt dit op huid aan. 7.2 Laat pre-shave enige minuten intrekken. 8

Scheert de baardharen af.

8.1 Doet de stekker in het stopcontact. 8.2 Stelt zo mogelijk het scheerapparaat in op het soort baardhaar. 8.3 Trekt de huid met een paar vingers glad. 8.4 Scheert met ronddraaiende bewegingen bij ronde koppen of op en neer gaande bewegingen bij een rechte kop. 8.5 Scheert eerst de ene kant van het gezicht, dan de andere kant vervolgens de lippen, kin en hals.

178

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

8.6 Haalt de stekker uit het stopcontact. 8.7 Brengt desgewenst aftershave aan. 9















































Droogt het gezicht af.

9.1 Droogt gezicht en hals. 9.2 Brengt desgewenst aftershave aan. 9.3 Stelpt bloedingen. 10



Evalueert de zorg.

10.1 Laat de zorgvrager in de spiegel kijken en vraagt of het naar wens verlopen is. 11

Maakt de benodigdheden schoon.

11.1 Controleert of de stekker uit stopcontact is. 11.2 Tilt het scheerdeksel op en borstelt de haartjes op een tissue. 11.3 Maakt de scheerkoppen schoon met alcohol. 11.4 Deponeert de tissues in een afvalemmer. 11.5 Bergt het scheerapparaat en andere spullen op de afgesproken plaats op. 12

Wast en/of desinfecteert de handen.

12.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 12.2 De handen voelen droog aan. 13

Rapporteert.

13.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

179

10.5.8 Observatie- en oefenlijst voor de zorg voor nagels aan handen en voeten



n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Gaat na of de zorgvrager speciale wensen heeft en of er specifieke aandachtspunten gelden. 2





















































































Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit

2.1 Bespreekt doel en werkwijze 2.2 Controleert of de voorgenomen werkwijze mogelijk en/of wenselijk is 3

Brengt de omgeving in orde.

3.1 Sluit de deur en/of kamerscherm en maakt zijn/haar aanwezigheid kenbaar. 3.2 Brengt het bed op werkhoogte. 3.3 Plaatst een zwenktafeltje en stoel of een bedtafeltje naast/op bed. 4

Wast en/of desinfecteert de handen.

4.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 4.2 De handen voelen droog aan. 5

Legt de benodigdheden klaar voor gebruik: – nagelknipper, nagelschaar of nageltang, nagelvijl en nagelreiniger (bokkenpootje);



– een bekken en een waskom of twee waskommen met warm



– zeep, nagelborsteltje en twee handdoeken;



– nagellakremover of aceton en nagellak;



– bekkentje, tissues en handcrème.

water (± 43 °C);

6

Betrekt de zorgvrager zoveel mogelijk bij de zorg.

6.1 Vraagt/helpt de zorgvrager in zittende houding op de rand van het bed. 6.2 Vraagt de zorgvrager tijdig aanwijzingen e.d. te geven. 7

Maakt de nagels zacht.

7.1 Legt een handdoek op de stoel of aan het voeteneinde en zet er de kom met warm water op. 7.2 Vraagt/helpt de zorgvrager de voeten in de bak te plaatsen gedurende 10-20 minuten. 7.3 Legt een handdoek op het zwenk- of bedtafeltje en zet er het bekkentje of kom met warm water op. 7.4 Vraagt de zorgvrager de vingers erin te plaatsen gedurende 10-20 minuten. 8

Reinigt de nagels.

8.1 Wast de handen en voeten.

180

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

8.2 Borstelt de vingertoppen en tenen. 8.3 Verwijdert met een zacht voorwerp vuil onder de nagels. 8.4 Droogt de voeten en de handen goed af. 8.5 Ledigt het bekken en de waskom(men). 9





















































































Knipt en vijlt de nagels.

9.1 Bevochtigt een tissue en legt deze onder de hand, waarvan de nagels geknipt worden. 9.2 Knipt de nagels van de vingers rond af met de nagelknipper of -schaar. 9.3 Vijlt van buiten naar binnen de ruw afgeknipte nagels ‘haakloos’. 9.4 Duwt met de afgeplatte achterkant van de nagelreiniger het nagelriempje terug. 9.5 Herhaalt deze stappen voor de teennagels, waarbij de nagels recht worden afgeknipt. 9.6 Masseert de nagelriemen met crème. 9.7 Lakt desgewenst de nagels en laat de nagellak even drogen. 10

Verwijdert de handdoek en tissues.

10.1 Legt de tissues in het bekkentje, vouwt de handdoeken naar binnen en legt deze even op de stoel. 11

Evalueert de zorg.

11.1 Vraagt de zorgvrager of het naar wens verlopen is. 12

Helpt de zorgvrager in de gewenste houding.

12.1 Ondersteunt zo nodig de zorgvrager bij het aannemen van de gewenste houding. 13

Brengt de omgeving in orde.

13.1 Brengt het bed op de gewenste hoogte en schuift de bedgordijnen open. 13.2 Maakt het tafeltje schoon en droog en brengt het op z’n plaats. 13.3 Plaatst nachtkastje e.d. binnen bereik van de zorgvrager. 14

Maakt de spullen schoon en ruimt deze op.

14.1 Veegt het nagelgarnituur schoon, reinigt het met alcohol 70% en ruimt het op. 14.2 Gooit de vuile tissues weg, maakt de waskom en het bekkentje schoon en doet de handdoeken in de was. 15

Wast en/of desinfecteert de handen.

15.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 15.2 De handen voelen droog aan. 16

Rapporteert.

16.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

181



10.5.9 Observatie- en oefenlijst voor het aan- en uitkleden van een zorgvrager met een bewegingsbeperking n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Vertelt desgewenst wat de zorgvrager zelf kan en wil doen. 2

3.2 Sluit de bedgordijnen.

4.2 Zet het sein aan.

5.1 Wast en/of desinfecteert de handen.













































































Bewaakt de privacy.

8.1 Houdt rekening met de situatie en omstandigheden. 9



Betrekt de zorgvrager bij de handeling.

7.1 Vertelt de zorgvrager achtereenvolgens wat hij doet. 8



Pakt de benodigdheden.

6.1 Legt schone kleding klaar binnen handbereik. 7



Wast en/of desinfecteert de handen.

5.2 De handen voelen droog aan. 6



Brengt de omgeving in orde.

4.1 Stelt het bed in op werkhoogte.

5



Vermijdt ongemak en/of risico’s voor de zorgvrager.

3.1 Sluit ramen en deuren.

4



Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit.

2.1 Vertelt de zorgvrager doel en procedure. 3



Trekt de bovenkleding uit.

9.1 Gaat aan de kant van de gekwetste arm staan. 9.2 Vraagt/helpt de zorgvrager tot zithouding. 9.3 Verwijdert de mouw van de gezonde arm en trekt de jas achter de zorgvrager langs. 9.4 Schuift voorzichtig en rustig de mouw over de gekwetste arm en steunt daarbij de hand van de zorgvrager. 10

Trekt de (schone) bovenkleding aan.

10.1 Steekt zijn hand door het uiteinde van de mouw van de gekwetste arm. 10.2 Pakt bij de zorgvrager de hand van de gekwetste arm vast en trekt de mouw over de arm. 10.3 Legt het jasje achter de rug van de zorgvrager en steekt de gezonde arm door de mouw. 10.4 Helpt zo nodig bij het dichtmaken van de jas. 11

Trekt de broek en onderbroek uit.

11.1 Vraagt de zorgvrager iets op te wippen en ondersteunt zo nodig de stuit.

182

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

11.2 Pakt de rand van de broek aan de rugzijde vast en schuift de broek naar beneden.















































































11.3 Vraagt de zorgvrager weer te gaan liggen en trekt de broek geheel uit. 11.4 Legt de broek op de stoel. 11.5 Herhaalt bovenstaande stappen voor het uitdoen van de onderbroek. 12

Trekt de (schone) onderbroek en broek aan.

12.1 Rolt één pijp van de broek vanaf het middel op. 12.2 Vraagt de zorgvrager één been iets te buigen. 12.3 Brengt deze broekspijp over de voet aan het onderbeen. 12.4 Herhaalt de handeling voor de andere broekspijp. 12.5 Trekt de broek op tot aan de stuit. 12.6 Laat de zorgvrager de stuit iets opwippen en/of ondersteunt de stuit. 12.7 Trekt de broek over de stuit en trekt de broek van achteren glad. 13

Evalueert de zorg.

13.1 Informeert of de zorg naar wens (verlopen) is. 14

Helpt de zorgvrager in de door hem gewenste houding.

15

Brengt de omgeving in orde.

15.1 Controleert de kamertemperatuur en zet het bed weer op de gewenste hoogte. 15.2 Doet de bedgordijnen open. 15.3 Plaatst de spullen binnen handbereik van de zorgvrager. 16

Draagt zorg voor het wasgoed.

16.1 Stopt het vuile wasgoed in een daarvoor bestemde zak en bergt deze op, op een met de zorgvrager afgesproken plaats. 17

Wast en/of desinfecteert de handen.

17.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 17.2 De handen voelen droog aan. 18

Rapporteert.

18.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

183



10.5.10 Observatie-

en oefenlijst voor het aan- en uitkleden van een platliggende zorgvrager door twee verzorgenden n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Vertelt desgewenst wat de zorgvrager zelf kan en wil doen. 2

3.2 Sluit de bedgordijnen.

4.2 Zet het sein aan.

5.1 Wast en/of desinfecteert de handen.







































































Begeleidt de zorgvrager tijdens de handeling.

8.1. Eén verzorgende vertelt achtereenvolgens wat zij doen. 9



Vraagt de hulp van een tweede verzorgende en maakt afspraken over de werkwijze.

8



Pakt de benodigdheden.

6.1 Legt schone kleding/pyjama klaar binnen handbereik. 7



Wast en/of desinfecteert de handen.

5.2 De handen voelen droog aan. 6



Brengt de omgeving in orde.

4.1 Stelt het bed in op werkhoogte.

5



Vermijdt ongemak en/of risico’s voor de zorgvrager.

3.1 Sluit ramen en deuren.

4



Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit.

2.1 Vertelt de zorgvrager doel en procedure. 3



Bewaakt de privacy.

9.1 Voorkomt dat gedurende het wisselen van de kleding anderen vragen komen stellen e.d. 10

Trekt de pyjamajas uit.

10.1 Gaat aan het hoofdeinde van het bed staan. 10.2 Maakt de pyjamajas los. 10.3 Vraagt de zorgvrager een holle en daarna bolle rug te maken en trekt samen met de collega de pyjamajas naar boven tot aan de schouderbladen. 10.4 Vraagt aan de zorgvrager de beide armen omhoog te steken en het hoofd naar voren te buigen. 10.5 Brengt de omhoog geschoven pyjama over het hoofd naar voren en doet dit op een rustige wijze. 10.6 Vraagt de zorgvrager de armen terug te brengen in de uitgangspositie en schuift de mouwen over de armen heen. 10.7 Legt de pyjamajas op een stoel.

184

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

11

Trekt een schone jas aan.

11.1 Legt de jas met de onderrand naar boven, vóór de zorgvrager op zijn buik.

































































































11.2 Beide verzorgenden steken ieder een hand door een mouw naar binnen en pakken een hand van de zorgvrager. 11.3 Schuiven nu de mouwen over de armen, zodat de armsgaten op hun plaats komen. 11.4 Houden beiden met één hand de pols van de zorgvrager vast en rollen met de andere hand het pyjamajasje op, vanaf de onderkant tot aan de kraag. 11.5 Vraagt de zorgvrager de armen omhoog te steken en het hoofd te buigen. 11.6 Brengen het jasje over het hoofd heen naar de rugzijde van de zorgvrager, steunen deze in de oksel en trekken het jasje van achteren glad. 12

Trekt de pyjamabroek en onderbroek uit.

12.1 Vraagt de zorgvrager iets op te wippen en ondersteunt zo nodig de stuit. 12.2 Pakt de rand van de pyjamabroek aan de rugzijde vast en schuift de broek naar beneden. 12.3 Vraagt de zorgvrager weer te gaan liggen en trekt de pyjamabroek geheel uit. 12.4 Legt de broek op de stoel. 12.5 Herhaalt bovenstaande stappen voor het uitdoen van de onderbroek. 13

Trekt de (schone) onderbroek en pyjamabroek aan.

13.1 Rolt één pijp van de broek vanaf het middel op. 13.2 Vraagt de zorgvrager één been iets te buigen. 13.3 Brengt deze broekspijp over de voet aan het onderbeen. 13.4 Herhaalt de handeling voor de andere broekspijp. 13.5 Trekt de broek op tot aan de stuit. 13.6 Laat de zorgvrager de stuit iets opwippen en/of ondersteunt de stuit. 13.7 Trekt de broek over de stuit en trekt de broek van achteren glad. 14

Evalueert de zorg.

14.1 Informeert of zorg naar wens (verlopen) is. 15

Helpt de zorgvrager in de door hem gewenste houding.

16

Brengt de omgeving in orde.

16.1 Controleert de kamertemperatuur en zet het bed weer op de gewenste hoogte. 16.2 Doet de bedgordijnen open. 16.3 Plaatst de spullen binnen handbereik van de zorgvrager.

185

n .v.t. goed fout niet

criteria

17

Draagt zorg voor het wasgoed.

17.1 Stopt het vuile wasgoed in een daarvoor bestemde zak en bergt deze op, op een met de zorgvrager afgesproken plaats. 18























Wast en/of desinfecteert de handen.

18.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 18.2 De handen voelen droog aan. 19



Rapporteert.

19.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

186

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne



10.5.11 Observatie-

en oefenlijst voor het wassen van een volwassen zorgvrager op bed n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Gaat na wat de zorgvrager zelf kan doen en welke hulp gewenst is.















































































1.2 Kijkt na of de zorgvrager wensen heeft over tijdstip, toiletartikelen, onderhoud van de huid, e.d. 2

Bereidt de zorgvrager voor op de activiteit.

2.1 Vertelt de zorgvrager doel en werkwijze. 2.2 Gaat na of het tijdstip gelegen komt, spreekt zo mogelijk iets anders af. 2.3 Overlegt of de zorgvrager po of urinaal wenst voor de wasbeurt. 2.4 Overlegt over werkwijze en bespreekt eventuele aanpassingen in de zorg. 2.5 Bespreekt in welke houding de zorgvrager gewassen wil worden. 2.6 Bespreekt de wensen. 3

Vermijdt ongemak en/of risico’s voor de zorgvrager.

3.1 Controleert de kamertemperatuur en sluit ramen en deuren. 3.2 Sluit de bedgordijnen of bedschermen. 3.3 Doet de sieraden af. 4

Brengt de omgeving in orde.

4.1 Stelt het bed in op werkhoogte. 4.2 Ruimt het nachtkastje op en stelt het werkblad in. 4.3 Verwijdert schoenen, e.d. uit de ruimte. 5

Wast en/of desinfecteert de handen.

5.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 5.2 De handen voelen droog aan. 6

Verzamelt en controleert benodigdheden:



– boven- en onderwaskom;



– boven- en onderwashandje;



– boven- en onderhanddoek;



– zeep en toiletartikelen;



– schone kleding;



– plastic zak voor de kleding, die gewassen moet worden of was-



– zo nodig zakje voor maandverband/tampon; zo nodig weg-



– zo nodig antidecubituscrème;



– zo nodig scheurlinnen.

kar; werphandschoenen;

187

n .v.t. goed fout niet

criteria

7

Controleert de waskommen.

7.1. Gaat na of de waskommen schoon zijn en reinigt deze zo nodig met een desinfecterende zeepoplossing. 8





























































Rangschikt de benodigdheden voor gebruik.

8.1 Plaatst de benodigdheden op makkelijk te hanteren wijze op het kastje (en blad van het nachtkastje) en op het bed. 9

Vraagt/helpt de zorgvrager in de gewenste houding en observeert zijn uiterlijk.

9.1 Helpt de zorgvrager tijdens de wasbeurt met zitten en draaien. 9.2 Let goed op de huid, nagels, haren en gezichtsuitdrukking tijdens de wasbeurt. 10

Observeert en begeleidt de zorgvrager tijdens de verzorging.

10.1 Praat met de zorgvrager en geeft uitleg. 11

Bewaakt de privacy.

11.1 Reageert alleen in noodsituaties op vragen van anderen en voorkomt dat anderen de zorgvrager kunnen storen tijdens het wassen. 12

Vult de waskommen en wast de zorgvrager volgens het voorgeschreven wasschema.

12.1 Doet water van iets hogere temperatuur dan de gevraagde in de kommen. In de onderkom water van nog iets hogere temperatuur dan de gewenste. N.B. Zie voor het wassen de O&O-lijst 10.5.12 van het wasschema. 13

Evalueert de zorg en helpt de zorgvrager in de gewenste houding.

13.1 Vraagt of zorg naar wens (verlopen) is. 13.2 Helpt de zorgvrager in de door hem gewenste houding. 14

Brengt de omgeving in orde.

14.1 Brengt het bed op de gewenste hoogte en schuift de bedgordijnen open. 14.2 Controleert de kamertemperatuur en ramen. 14.3 Plaatst nachtkastje e.d. binnen bereik van de zorgvrager. 14.4 Geeft oproepsysteem. 15

Maakt de spullen schoon en ruimt deze op.

15.1 Doet de handdoeken en washandjes in de was. 15.2 Maakt de waskommen schoon en desinfecteert deze zo nodig.

188

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

16

Wast en/of desinfecteert de handen.

16.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 16.2 De handen voelen droog aan. 17



















Rapporteert.

17.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

189



10.5.12 Observatie-

en oefenlijst voor het wassen van een volwassen zorgvrager op bed (wasschema) n .v.t. goed fout niet

criteria

N.B. Het uit- en aandoen van pyjama en ondergoed is in deze lijst niet opnieuw opgenomen 1

Helpt de zorgvrager sieraden af te doen en de bovenkleding uit te trekken.

2











































































Legt de bovenhanddoek onder het hoofd van de zorgvrager.

4



Vraagt de zorgvrager op de rug te gaan liggen en verwijdert eventueel (het) hoofdkussen(s).

3



Wast het gezicht, de oren en de hals.

4.1 Vraagt of de zorgvrager het gezicht met zeep gewassen wil hebben. 4.2 Maakt het washandje nat en knijpt het bij de pols uit. 4.3 Zeept een kant van het washandje in en draait washandje om. 4.4 Wast (zonder zeep) de ogen en werkt van de buitenste naar de binnenste ooghoek. Gebruikt voor ieder oog een ander gedeelte van het washandje. 4.5 Draait het washandje om en wast rest van het gezicht, de oren en de hals. 4.6 Wast de achterkant van de oren, dan de oorschelp en het begin van de uitwendige oorschelp. 5

Spoelt en droogt het gezicht, de oren en de hals.

5.1 Spoelt het washandje uit en verwijdert de zeep van het gezicht, de oren en de hals. 5.2 Haalt de bovenhanddoek onder het hoofd weg en droogt de huid goed af. 5.3 Dept de plooi achter de oren en evt. plooien in de hals goed droog. 6

Wast, spoelt en droogt eerst de verst afgelegen arm.

6.1 Legt de handdoek onder de arm. 6.2 Wast met het ingezeept washandje. 6.3 Begint bij de hand en werkt met lange stevige halen naar de schouder toe. 6.4 Heft de arm op – als dat kan – en wast de oksel goed. 6.5 Verwijdert zeep van de hand en arm. 6.6 Droogt de huid tussen de vingers goed en dept of wrijft eveneens de oksels goed droog. 6.7 Gebruikt na het drogen desgewenst deodorant. 6.8 Let op kleur van hand en nagelbed.

190

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

7

Herhaalt dit bij de andere arm.

8

Wast, spoelt en droogt de borst.























































8.1 Slaat het laken terug tot aan het middel en legt de handdoek op het omgeslagen laken. 8.2 Legt desgewenst de onderhanddoek over de borst van de zorgvrager. 8.3 Zeept het washandje in en verwijdert met één hand de handdoek op de borst. 8.4 Wast, spoelt en droogt de huid goed (legt z.n. de handdoek tussen het wassen en drogen door op de borst). 8.5 Wast en droogt bij vrouwelijke zorgvragers de huid ook goed onder de borsten. 8.6 Doet bij smetten scheurlinnen onder de borsten. 9

Wast, spoelt en droogt de rug, de nek en de flanken.

9.1 Helpt of vraagt de zorgvrager als het kan rechtop te zitten voor het wassen van de rug. 9.2 Legt het hoofdkussen op stoel achter bed. 9.3 Legt de handdoek achter de rug. 9.4 Doet de pyjamabroek iets naar beneden en wast met ingezeept washandje de rug, de nek en de flanken met circulaire bewegingen. 9.5 Wast van de schouderbladen naar de nek toe en van boven naar beneden (vergeet de zijkanten niet). 9.6 Spoelt en droogt rug, nek en flanken. 9.7 Gebruikt desgewenst bodylotion. 10

Trekt het hemd en de pyjamajas weer aan.







11

Dekt de zorgvrager toe.







12

Wast en droogt eerst het verst afgelegen been.































12.1 Maakt bovendek aan voeteneinde los en slaat dit terug tot halverwege bovenbenen. 12.2 Legt de onderhanddoek in de lengterichting onder het verst afgelegen been. 12.3 Gebruikt het onderwashandje en zeept dit in. 12.4 Begint bij de voet en werkt richting de heup tot halverwege het bovenbeen. 12.5 Wast met stevige streken. 12.6 Controleert kleur en conditie van de huid. 12.7 Spoelt en droogt ook goed tussen de tenen. 13

Wast op dezelfde wijze het andere been.

14

Bedekt het onderlichaam door het bovendek weer terug te slaan.

191

n .v.t. goed fout niet

criteria

15

Wast, spoelt en droogt de bovenbenen, de heupen, de buik, de navel, de liezen en de genitaliën.

15.1 Controleert de temperatuur van het water in de onderwaskom en gebruikt verder de onderhanddoek en het onderwashandje.



































































15.2 Vraagt/helpt de zorgvrager plat te gaan liggen op niet meer dan één kussen. 15.3 Slaat het laken terug tot iets onder de knieën. 15.4 Helpt de zorgvrager de stuit iets omhoog te doen en legt de onderhanddoek in de breedterichting onder de stuit van de zorgvrager. 15.5 Legt indien gewenst de bovenhanddoek over het genitale gebied van de zorgvrager. 16a

Vrouw

16.1 Zeept het onderwashandje aan één kant in. 16.2 Wast met het ingezeept gedeelte achtereenvolgens: de bovenste helft van het verst afgelegen bovenbeen, de heup, de buik en de navel, het bovenste gedeelte van het andere bovenbeen, de heup, de liezen en de grote schaamlippen. 16.3 Draait het washandje om en gaat verder met het niet ingezeepte gedeelte. 16.4 Spreidt met de vingers van een hand de beide schaamlippen. 16.5 Wrijft met het washandje richting de anus. 16.6 Gebruikt voor iedere streek een schoon stukje washand. 16.7 Spoelt het washandje goed uit. 16.8 Spoelt en droogt het ingezeepte gebied af. Droogt goed tussen de liezen. 16.9 Strooit wat talkpoeder tussen de liezen. 16b

Man

16.1 Zeept het onderwashandje aan één kant in. 16.2 Wast met het ingezeepte gedeelte achtereenvolgens de bovenste helft van het verst gelegen bovenbeen, de heup, de buik en de navel, het ander bovenbeen, de heup en de liezen. 16.3 Spoelt het ingezeepte gedeelte. 16.4 Wast de penis en het scrotum.

– schuift de voorhuid terug;



– wast zonder zeep de eikel;



– maakt circulaire bewegingen;



– begint bij de urineopening;



– gebruikt steeds een schoon gedeelte van het washandje totdat de eikel schoon is;

192



– droogt de eikel en schuift de voorhuid terug;



– wast en droogt de penis, ook de huid aan de onderkant;



– vraagt de zorgvrager de benen te spreiden;



– tilt het scrotum op en wast de onderkant;



– spoelt en droogt het scrotum.

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

17

Wast spoelt en droogt de stuit en de bilnaad.

17.1 Vraagt/helpt de zorgvrager op de zij te gaan liggen met de rug naar verzorgende en de knieën opgetrokken.



















17.2 Legt de handdoek op het bed tegen de onderrug en slaat deze eventueel om de zorgvrager heen. 17.3 Wast eerst de stuit. 17.4 Tilt de bovenste bil enigszins op om de bilnaad te wassen. 17.5 Wast de bilnaad van voor naar achter, richting de rug. 17.6 Spoelt en droogt. 17.7 Brengt z.n. antidecubituscrème aan op de stuit.

A andachtspunten/leerdoelen

193



10.5.13 Observatie-

en oefenlijst voor hulp bij het douchen n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Helpt de zorgvrager sieraden af te doen en de bovenkleding uit te trekken.

2





























































Vraagt de zorgvrager naar gebruik po/urinaal/toilet voor het douchen. Brengt de omgeving in orde.

3

3.1 Controleert of de douche schoon is. 3.2 Regelt de temperatuur. 3.3 Doet ramen en deuren dicht. 3.4 Legt een rubbermat op de vloer. 3.5 Plaatst een kunststof douchestoel. 3.6 Legt een handdoek op de vloer voor de doucheruimte. 4

Wast en/of desinfecteert de handen.

4.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 4.2 De handen voelen droog aan. 5

Verzamelt de benodigdheden:



– 2 washandjes;



– een handdoek;



– een badlaken;



– zeep;



– stoel of krukje;



– rubbermatje;



– schone kleding;



– toiletartikelen;



– badmuts.

6

Observeert en begeleidt de zorgvrager tijdens de uitvoering.

6.1 Helpt de zorgvrager met het uitkleden. 6.2 Observeert uiterlijk van de zorgvrager. 7

Helpt de zorgvrager zo nodig bij het douchen.

7.1 Informeert of de zorgvrager een badmuts wenst. 7.2 Vraagt/helpt de zorgvrager de temperatuur van het water in te stellen (altijd eerst koud daarna warm water bijmengen). 7.3 Helpt daar waar nodig met wassen. 7.4 Laat de zorgvrager staan tijdens het wassen van de stuit en de bovenbenen. 7.5 Draait na het douchen eerst de warme en daarna de koude kraan dicht. 7.6 Helpt de zorgvrager uit de doucheruimte. 7.7 Helpt de zorgvrager bij het afdrogen en het aankleden.

194

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

8

Helpt de zorgvrager bij het toilet maken.

9

Evalueert de zorg en begeleidt de zorgvrager terug naar zijn kamer.

9.1 Bespreekt de ervaringen met de zorgvrager.

















































9.2 Neemt de persoonlijke eigendommen van de zorgvrager mee naar de kamer. 10

Brengt de omgeving in orde.

10.1 Reinigt de doucheruimte met desinfectans. 10.2 Dweilt de vloer goed droog. 11

Ruimt de gebruikte materialen op.

11.1 Doet de handdoeken en de washandjes in de was. 12

Wast en/of desinfecteert de handen.

12.1 Wast en/of desinfecteert de handen. 12.2 De handen voelen droog aan. 13

Rapporteert.

13.1 Rapporteert wijzigingen in de zorg, bijzonderheden en observaties.

A andachtspunten/leerdoelen

195



10.5.14 Observatie-

overledene

en oefenlijst voor het verzorgen van een n .v.t. goed fout niet

criteria

1

Raadpleegt het zorgdossier.

1.1 Kan de gemaakte afspraken verwoorden. 1.2 Kan vertellen hoe hij moet handelen als er een codicil is. 2



































































Bereidt de familie voor.

2.1 Maakt met de familie afspraken over de wijze van verzorgen van de overledene. 3

Brengt de omgeving in orde.

3.1 Controleert of het sein op rood staat. 3.2 Brengt het bed op werkhoogte. 3.3 Maakt ruimte voor spullen zoals beddengoed, wasspullen en kleding. 4

Wast zo nodig de handen.

4.1 De handen zien er schoon uit. 5

Verzamelt en legt de benodigdheden klaar.

5.1 Pakt benodigdheden voor:

– het verzorgen van het gelaat;



– de lichaamsverzorging;



– het opvangen van urine en feces;



– het kleden van de overledene;



– het afdekken van wonden;



– het deponeren van gebruikte materialen;



– het beschermen van eigen kleding;



– de spullen van de overledene.

5.2 Legt de benodigdheden overzichtelijk bij het bed van de overledene. 6

Legt de overledene in de juiste houding.

6.1 Legt de overledene in rugligging. 6.2 Verwijdert de kussens, op klein hoofdkussen na. 6.3 Brengt het hoofdeinde ±10 cm omhoog. 6.4 Controleert of het hoofd hoger ligt dan de borst. 6.5 Legt de armen van de overledene op de buik of naast het lichaam. 7

Doet de sieraden bij de overledene af.

7.1 Doet de sieraden af en in een envelop. 7.2 Schrijft de naam en geboortedatum van de overledene op de envelop. 7.3 Schrijft eigen naam en geboortedatum op de envelop.

196

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

n .v.t. goed fout niet

criteria

8

Verzorgt het gelaat van de overledene.

8.1 Sluit de ogen van de overledene.

– Legt een snippertje krantenpapier op elke oogbol.



– Plaatst de oogleden eroverheen.

8.2 Maakt de mond en de lippen schoon.























































8.3 Brengt de gebitsprothese in en sluit de mond door onderkaak naar boven te duwen en de lippen ca. 30 seconden op elkaar te houden. 8.4 Scheert zo nodig de baard van de overledene met een elektrisch scheerapparaat. 8.5 Legt een opgerolde handdoek onder de kin van de overledene. 9

Verzorgt het lichaam van de overledene.

9.1 Verschoont eventuele verbanden. 9.2 Verwijdert katheters en dergelijke. 9.3 Verbindt insteekopeningen. 9.4 Wast de overledene. 9.5 Doet de overledene een incontinentieverband om. 9.6 Verzorgt de nagels van de overledene. 10

Maakt de overledene klaar voor het afscheid door de familie.

10.1 Doet de overledene de gewenste kleding aan. 10.2 Kamt de haren van de overledene. 10.3 Legt de handen op de afgesproken wijze neer. 11

Desinfecteert en wast de handen.

11.1 Desinfecteert de handen. 11.2 Wast de handen. 11.3 Handen voelen droog aan. 12

Pakt de spullen van de overledene en maakt de kamer in orde voor het afscheid.

12.1 Pakt de kleding van de zorgvrager in. 12.2 Vult identificatielabels in. 13

Nodigt de familie uit om afscheid te komen nemen.

13.1 Vraagt of alles naar wens is en hoe lang de familie wil blijven. 13.2 Spreekt een tijdsduur af en vertelt waar ze naar toe gaat. 14

Rondt het bezoek van de familie af.

14.1 Vraagt de familie of zij voldoende tijd heeft gehad. 14.2 Bespreekt de verdere procedure. 14.3 Overhandigt de bezittingen; vraagt een handtekening. 14.4 Begeleidt de familie naar de uitgang.

197

n .v.t. goed fout niet

criteria

15

Maakt de overledene klaar voor het vervoer naar het mortuarium.

15.1 Verwijdert de handdoek onder de kin en doet een kinband om. 15.2 Doet een identificatielabel om een enkel of pols. 16

16.2 Kiest de rustigste route. 16.3 Plaatst de overledene in het mortuarium. 16.4 Geeft de overlijdenspapieren af. 16.5 Brengt het bed naar de beddencentrale.



































Rapporteert de verleende zorg.

19.1 Rapporteert afspraken met de familie. 19.2 Vult de formulieren op afgesproken wijze in. 20



Ruimt de materialen op.

18.1 Ruimt de materialen volgens afspraak op. 19



Brengt de omgeving in orde.

17.1 Geeft door dat de kamer schoongemaakt kan worden. 18



Brengt de overledene naar het mortuarium.

16.1 Dekt de overledene helemaal af.

17



Evalueert de verleende zorg.

20.1 Bespreekt met een collega de verleende zorg. 20.2 Bespreekt met een collega eigen emoties en vragen.

A andachtspunten/leerdoelen

198

Observatie- en oefenlijsten

Persoonlijke hygiëne

10.6

Leerresultaten

Controleer en vul onderstaande leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen.

I k

k a n:

1 handen wassen en handen desinfecteren;



2 het bed afhalen en opmaken zonder een zorgvrager;



3 het bed afhalen en opmaken met een zorgvrager erin die kan/mag draaien;



4 een dekenboog plaatsen;



5 de tanden poetsen en flossen;



6 de mond reinigen;



7 een gebitsprothese schoonmaken;



8 de lichaamsverzorging uitvoeren;



9 de haren van een zorgvrager wassen, föhnen, kammen, borstelen en in model brengen;

10 huidparasieten verwijderen; 11 de haren elektrisch scheren; 12 nagels verzorgen van handen en voeten; 13 aan- en uitkleden met een en/of twee verzorgenden; 14 maatregelen treffen om bedcomplicaties te voorkomen; 15 … 16 … 17 … Te v e n s

k an ik:



1 vertellen welke belevingen, gevoelens ik en mijn medeleerlingen bij het uitvoeren van de



2 vertellen welke belevingen, gevoelens ik en mijn medeleerlingen bij het ‘ondergaan’ van de



3 vertellen welke eigen leerdoelen/leerpunten ik, naast de geformuleerde in dit werkcahier,

genoemde handelingen hebben gehad; genoemde handelingen hebben gehad; bereikt/ervaren hebt.

4 …



5 ..



6 …

199

11

Oefenen tijdens de stage

11.1

Inleiding

Ter ondersteuning voor het verder oefenen van de vaardigheden in de stage zijn in dit werkcahier verkorte observatielijsten opgenomen. Deze verkorte lijsten zijn bedoeld om je feedback te kunnen geven over de wijze waarop je de vaardigheid in de praktijk hebt uitgevoerd. Uitgangspunt hierbij is dat je de vaardigheid al enigszins in de vingers hebt. Feedback op kernpunten is dan voldoende voor verdere ontwikkeling van de vaardigheid. Er zijn algemene lijsten en specifieke. De algemene lijsten zijn gebaseerd op het handelingsschema. In deze lijst zijn vast terugkerende punten opgenomen die bij elke vaardigheid een rol spelen, zoals het informeren en begeleiden van een zorgvrager en het controleren en klaarzetten van materialen en dergelijke. In de specifieke lijsten staan de kernpunten van de nieuw te leren handeling. Deze kernpunten zijn afgeleid van de gedetailleerde observatie- en oefenlijsten in het werkcahier, in samenhang met de inhoudelijke analyses. Hoe deze lijsten in de stage te gebruiken? Zorg dat je je stagebegeleider geïnformeerd hebt over het doel en het gebruik van de verkorte lijsten. Doe dit voordat je de vaardigheden in zorgsituaties gaat oefenen. Informeer je stagebegeleider hoe je de vaardigheden op school geleerd hebt en maak afspraken over hoe je dat nu in de praktijk gaat brengen. Deze afspraken hebben in elk geval betrekking op je voorbereiding, de uitvoering en de evaluatie van je handelen. Zorg er ook voor dat jij in eerste instantie verantwoordelijk blijft voor het leren in de praktijk en dat je aangeeft hoe je stagebegeleider je hierbij kan helpen. Aandachtspunten voor eerste oefening in de stage Vooraf: ­ Voor je eerste oefening in de stage ga je vooraf na hoe je de vaardigheid op school geleerd hebt (zie verkorte observatielijst). ­ Controleer of je de kritieke punten van de handeling kunt toelichten. ­ Stel eventuele verschillen vast tussen de verkorte observatielijst en de door de praktijk gewenste uitvoeringswijze. ­ Bespreek de verschillen en maak afspraken over de uitvoering. ­ Ga na of je weet waarom de handeling bij de zorgvrager moet gebeuren. ­ Bekijk of de handeling aanpassing behoeft aan de individuele zorgvrager. ­ Ga na welke begeleiding deze zorgvrager nodig heeft. ­ Ga na hoe je de continuïteit van zorg kunt bewaken. ­ Maak afspraken over de begeleiding van je stage- of werkbegeleider tijdens de uitvoering. ­ Vergeet niet de zorgvrager in te lichten en waar mogelijk medewerking te vragen.

200

Stage

Persoonlijke hygiëne W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2_11, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Na oefening: ­ Na de oefening vertel je hoe je het vond om de handeling uit te voeren (wat ging goed, wat ging minder goed en dergelijke). ­ Vraag feedback op je handelen. ­ Vraag zo mogelijk de zorgvrager hoe hij vond dat je de handeling uitvoerde. ­ Vraag zowel over de wijze van uitvoering van de (deel)handelingen feedback als over de resultaten. ­ Stel vast welke (deel)handelingen je nog eens moet oefenen. ­ Bespreek in welke situaties je het geleerde nog meer kunt oefenen. ­ Spreek af wanneer je dat zult doen.

volda an

11.2

Verkorte observatielijsten

11.2.1

Het handen wassen en desinfecteren

o nvoldoende voldoende

niet volda an

n .v. t .

1

De student wast de handen met water en zeep: –

opent de kraan zonder deze met de handen aan te raken

–

neemt water dat niet te heet is

–

houdt tijdens wassen handen lager dan polsen

–

wast minimaal 10 seconden met stevig ronddraaiende bewegingen

2

De student spoelt en droogt de handen: –

spoelt handen af met stromend water; te beginnen bij de polsen

–

sluit kraan zonder deze met de handen aan te raken

–

droogt handen grondig af

–

vermijdt na wassen van handen, contact met ‘vuile’ materialen

3

De student neemt de afdelingsregels t.a.v. hygiëne in acht: –

heeft schone handen en nagels

–

draagt geen sieraden

–

neemt regels t.a.v. huidbeschadigingen in acht door bijv. gebruik te maken van handschoenen of vingercondoom

4

Concrete

De student desinfecteert de handen: –

brengt min. 3 ml. alcoholoplossing aan op droge handen

–

wrijft gehele handen en polsen met alcoholoplossing

–

wrijft ongeveer 30 seconden totdat handen droog zijn

–

vermijdt na desinfecteren handen contact met vuile’ materialen

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

201

volda an niet volda an

11.2.2 Het verzorgen van een bed zonder zorgvrager

o nvoldoende voldoende n .v. t .

1

De student treft voorbereidingen voor het verschonen van het bed: –

informeert naar o.a. richtlijnen, en evt. specifieke aandachtspunten voor zorgvrager

–

plaatst benodigdheden binnen handbereik

–

brengt bed op werkhoogte

–

laat ruggensteun en bedrekken zakken

2

De student haalt beddengoed af: –

haalt kussens weg

–

legt sprei en deken op de stoel

–

doet lakens in waskar

3

De student verschoont beddengoed: –

doet schone molton en/of laken op het bed

–

trekt schone beddengoed glad

–

verschoont bovenlaken en kussens

–

deken en sprei op bed

–

trekt bij voeten een verticale plooi in bovenlaken/deken

4

Concrete

202

De student rondt het bed opmaken af: –

zet ruggensteun en bedrekken goed

–

schikt de kussens

–

laat bed weer zakken

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

Verkorte observatielijsten

Persoonlijke hygiëne

volda an niet volda an

11.2.3 Het verzorgen van een bed met zorgvrager

o nvoldoende voldoende n .v. t .

1

De student treft voorbereidingen voor het verschonen van het bed: –

informeert naar o.a. richtlijnen, bewegingsbeperkingen van zorgvrager

–

informeert en instrueert de zorgvrager

–

plaatst benodigdheden binnen handbereik

–

brengt bed op werkhoogte

2

De student legt de zorgvrager in zodanige houding dat het bed kan worden opgemaakt: –

helpt zorgvrager in rugligging

–

observeert en begeleidt zorgvrager

–

laat ruggensteun en bedrekken zakken

–

haalt kussens op een na weg

3

De student haalt bovenlaag af en laat de zorgvrager naar een zijkant draaien: –

legt sprei en deken op stoel

–

deponeert bovenlaken in waskar

–

doet bedrek aan een kant omhoog

–

helpt zorgvrager naar die kant draaien

4

De student haalt de ene helft van de onderlaag af en verschoont deze en laat de zorgvrager naar de andere zijkant rollen: –

plooit onderlaag tegen de rug van de zorgvrager

–

verschoont de afgehaalde helft

–

plooit schone beddengoed tegen vuile beddengoed

–

doet andere bedrek omhoog

–

helpt zorgvrager op de andere zij te rollen

5

De student verschoont de andere helft van de onderlaag en de gehele bovenlaag: –

haalt andere helft bed af

–

trekt schone beddengoed glad

–

helpt zorgvrager op de rug te draaien

–

verschoont het bovenlaken en kussens

–

trekt bij voeten een verticale plooi in bovenlaken/deken

6

Concrete

De student rondt het bed opmaken af: –

zet ruggensteun goed

–

schikt de kussens

–

laat bed weer zakken

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

203

11.2.4 De

volda an

verzorging van het gebit

o nvoldoende voldoende

niet volda an

n .v. t .

1

De student verzorgt de gebitsprothese van de zorgvrager: –

haalt eerst onderprothese uit de mond

–

haalt vervolgens bovenprothese uit de mond

–

reinigt gebitsprothese bij wastafel

–

zorgt dat tijdens reinigen water in de wasbak zit

–

spoelt gebit goed schoon

2

De student verzorgt de mond van de zorgvrager: –

observeert mondholte op eventuele wondjes

–

poetst eventueel aanwezige tanden

–

laat de zorgvrager de mond spoelen

–

reinigt mond met natte gaasjes of zachte tandenborstel

3

Concrete

204

De student brengt gebitsprothese weer in: –

brengt eerst bovenprothese in

–

brengt vervolgens onderprothese in

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

Verkorte observatielijsten

Persoonlijke hygiëne

volda an niet volda an

11.2.5 De verzorging van de gebitsprothese en o nvoldoende mondverzorging voldoende n .v. t .

1

De student verzorgt de gebitsprothese van de zorgvrager: –

haalt eerst onderprothese uit de mond

–

haalt vervolgens bovenprothese uit de mond

–

reinigt gebitsprothese bij wastafel

–

zorgt dat tijdens reinigen water in de wasbak zit

–

spoelt gebit goed schoon

2

De student verzorgt de mond van de zorgvrager: –

observeert mondholte op eventuele wondjes

–

poetst eventueel aanwezige tanden

–

laat de zorgvrager de mond spoelen

–

reinigt mond met natte gaasjes of zachte tandenborstel

3

Concrete

De student brengt gebitsprothese weer in: –

brengt eerst bovenprothese in

–

brengt vervolgens onderprothese in

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

205

volda an niet volda an

1

11.2.6 Het wassen van de haren van een bedlegerige zorgvrager met behulp van een haarwasbak De student wast de haren van de zorgvrager op bed:

–

beschermt zorgvrager, beddengoed en bed tegen nat worden

–

maakt haren nat met een kannetje water, masseert shampoo in

–

observeert hoofdhuid

–

is attent op een goede afvoer van het water

en spoelt dit goed uit

2

Concrete

206

De student droogt en kamt de haren van de zorgvrager: –

slaat na het spoelen een handdoek om het haar

–

wrijft de haren zacht deppend droog

–

kamt de haren

–

brengt de haren in model

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

Verkorte observatielijsten

Persoonlijke hygiëne

o nvoldoende voldoende n .v. t .

11.2.7 Het

volda an

scheren van de baard: elektrisch

o nvoldoende voldoende

niet volda an

n .v. t .

1

De student treft voorbereidingen voor het scheren van de zorgvrager op bed: –

legt handdoek over de borst en schouders van de zorgvrager

–

observeert de gezichtshuid

2

De student scheert de zorgvrager met een scheerapparaat: –

scheert baardharen met ronddraaiende bewegingen (bij ronde koppen) of met op en neer gaande bewegingen (bij rechte kop)

– 3

Concrete

trekt bij het scheren de huid glad De student rondt het scheren met een scheerapparaat af:

–

brengt op verzoek aftershave aan

–

reinigt scheerkoppen/scheerblad

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

207

volda an niet volda an

11.2.8 De nagelverzorging aan handen en voeten

o nvoldoende voldoende n .v. t .

1

De student maakt de nagels zacht en schoon: –

laat nagels weken in lauw water

–

verwijdert vuil onder en op nagels

–

droogt nagels en handen goed af

2

De student knipt en vijlt de nagels van de handen: –

legt vochtige tissue onder nagels

–

knipt nagels handen rond af

–

vijlt nagels bij

–

drukt nagelriemen terug

–

vangt rondspringende nagels op

3

Concrete

De student knipt en vijlt de nagels van de voeten: –

legt vochtige tissue onder nagels

–

knipt nagels voeten recht af

–

vijlt nagels bij

–

drukt nagelriemen terug

–

vangt rondspringende nagels op

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :



208

Verkorte observatielijsten

Persoonlijke hygiëne

volda an niet volda an

11.2.9 Het aan- en uitkleden van een zorgvrager met een bewegingsbeperking

o nvoldoende voldoende n .v. t .

1

De student helpt de zorgvrager bij het uittrekken van kleding/pyjamajasje en (pyjama)- en onderbroek: –

geeft uitleg aan zorgvrager

–

handelt vanuit gekwetste zijde

–

begint met mouw gezonde zijde, daarna gekwetste zijde

–

schuift eerst broeken over billen en begint dan pas bij de benen

2

De student helpt de zorgvrager bij het aantrekken van de bovenkleding/pyjamajasje: –

geeft uitleg aan zorgvrager

–

handelt vanuit gekwetste zijde

–

pakt via mouw van jasje/pyjamajasje hand van gekwetste arm

–

trekt vervolgens mouw over arm

–

herhaalt procedure voor gezonde arm

3

De student helpt de zorgvrager bij het aantrekken van de broek:

Concrete

–

geeft uitleg aan zorgvrager

–

begint bij pyjama- en onderbroek van aangedane been

–

trekt onderbroek en broek zo glad mogelijk over stuit

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

209

volda an niet volda an

1

11.2.10 Het aan- en uitkleden van een platliggende zorgvrager door twee verzorgenden De student bereidt zich samen met de collega voor op de verpleegkundige handeling:

–

maakt taakverdeling met collega

–

één verzorgende geeft instructies

2

De student helpt samen met zijn collega de zorgvrager bij het uittrekken van de bovenkleding: –

brengen kleding eerst naar schouderbladen

–

vragen/helpen de zorgvrager de armen omhoog te steken en het

–

trekken vervolgens kleding over het hoofd

–

praten niet over de zorgvrager heen, maar met de zorgvrager

hoofd naar voren

3

De student helpt samen met zijn collega de zorgvrager bij het uittrekken van de broek: –

vragen/helpen zorgvrager even op te wippen

–

trekken ondertussen broek en onderbroek naar beneden

–

praten niet over de zorgvrager heen, maar met de zorgvrager

4

De student en zijn collega helpen de zorgvrager bij het aantrekken van de bovenkleding: –

leggen kleding klaar met onderrand naar boven

–

pakken via de mouw een hand van de zorgvrager

–

schuiven vervolgens mouwen over de armen

–

rollen kleding op tot aan kraag

–

vragen/helpen zorgvrager armen omhoog te steken en hoofd naar voren

–

praten niet over de zorgvrager heen, maar met de zorgvrager

–

brengen jas vervolgens over het hoofd glad naar beneden

5

De student en zijn collega helpen de zorgvrager bij het aantrekken van een broek en onderbroek:

Concrete

–

beginnen bij het aangedane been

–

trekken de broeken zo glad mogelijk over de stuit

–

praten niet over de zorgvrager heen, maar met de zorgvrager

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :



210

Verkorte observatielijsten

Persoonlijke hygiëne

o nvoldoende voldoende n .v. t .

volda an niet volda an

11.2.11 Het wassen van een volwassen zorgvrager op bed

o nvoldoende voldoende n .v. t .

1

De student wast de zorgvrager op een logische, systematische wijze: –

wast van schoon naar vuil gebied te beginnen bij het gezicht

–

houdt in de volgorde rekening met mogelijkheden/beperkingen

–

gebruikt voor schaamstreek en stuit schoon water, washandje en

zorgvrager handdoek 2a

De student wast de genitaliën van de vrouw:

–

werkt van been naar vulva

–

wast vulva richting anus

–

wast labia majora met zeep en labia minora zonder zeep

2b

De student wast de genitaliën van de man:

–

werkt van been naar glanspenis

–

schuift voorhuid terug en wast de glanspenis circulair

–

wast de glanspenis zonder zeep

–

schuift voorhuid na het drogen weer terug over de glanspenis

3

De student besteedt aandacht aan de toestand van de huid van de zorgvrager tijdens het wassen: –

observeert conditie huid, nagels en haren

–

let op temperatuur water en omgeving

–

zorgt dat zeepresten weg zijn onder borsten en buikplooien

–

droogt huid zorgvuldig

4

De student besteedt aandacht aan het welbevinden van de zorgvrager tijdens het wassen: –

bedekt lichaamsdelen die op dat moment niet worden gewassen

–

besteedt aandacht aan schaamtegevoelens van zorgvrager

–

laat de zorgvrager zoveel mogelijk zelf doen

–

speelt tijdens wasbeurt in op vragen/opmerkingen van zorgvrager

Concrete

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

211

11.2.12 Hulp

volda an

bij het douchen

o nvoldoende voldoende

niet volda an

n .v. t .

1

De student treft voorbereidingen voor het douchen van de zorgvrager: –

maakt de doucheruimte gereed

–

let op de temperatuur van de omgeving en het water

–

legt schone kleding klaar

–

helpt de zorgvrager bij uitkleden

2

De student helpt de zorgvrager met douchen: –

zet de zorgvrager desgewenst een badmuts op

–

wast van schoon naar vuil gebied

–

zeept en spoelt het lichaam

–

helpt de zorgvrager met afdrogen

3

De student helpt de zorgvrager desgewenst met het wassen van de haren onder de douche: –

doet shampoo in de haren van de zorgvrager en masseert die in

–

spoelt de haren goed uit

–

doet desgewenst antiklit in de haren

–

zorgt voor een washandje voor de ogen tijdens het uitspoelen van de haren

4

De student besteedt aandacht aan de toestand van de huid van de zorgvrager tijdens het douchen: –

observeert de conditie van de huid, nagels en haren

–

spoelt zeepresten weg onder borsten en buikplooien

–

helpt met het zorgvuldig drogen van de huid

5

De student besteedt aandacht aan het welbevinden van de zorgvrager tijdens het douchen: –

let op tekenen die wijzen op verandering in algemene toestand

–

besteedt aandacht aan schaamtegevoelens van zorgvrager

–

past de zorg aan de mogelijkheden/beperkingen van de zorgvrager aan

–

speelt tijdens de douchebeurt in op vragen/opmerkingen van de zorgvrager

6

Concrete

212

De student rondt de douchebeurt af: –

begeleidt de zorgvrager terug naar kamer

–

neemt de bezittingen van de zorgvrager mee uit douche

–

maakt de douche schoon voor een volgende zorgvrager

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

Verkorte observatielijsten

Persoonlijke hygiëne

11.2.13 Het

volda an

verzorgen van een overledene

o nvoldoende voldoende

niet volda an

n .v. t .

1

De student bereidt zich voor op het verzorgen van de overledene: –

inventariseert de wensen van de familie

–

nodigt familie uit te helpen

–

brengt overledene in rugligging met hoofd iets omhoog

–

doet sieraden van overledene af en bergt deze veilig op

2

De student verzorgt het gelaat van de overledene: –

sluit ogen evt. met behulp van stukje krantenpapier

–

doet gebitsprothese in

–

legt opgerolde handdoek onder de kin

3

De student verzorgt de rest van het lichaam van de overledene: –

verschoont verbanden en verbindt insteekopeningen

–

verwijdert katheters e.d.

–

wast lichaam met weinig zeep

–

doet incontinentieverband om

–

verzorgt nagels

–

kamt haren

–

kleedt overledene aan

4

De student begeleidt de familie bij het afscheid nemen van de overledene: –

neemt tijd om in te gaan op emotionele vragen

–

geeft aan bij wie ze terecht kunnen met verdere vragen

5

Concrete

De student rondt de verzorging van de overledene af: –

pakt spullen van overledene in en maakt de kamer in orde

–

brengt overledene naar mortuarium met identificatielabel

–

vult vereiste formulieren nauwkeurig in

f e e d b a c k p u n t e n , l e e r v r a g e n e n n i e u w e l e e r s i t u at i e s :

213

12

Antwoorden op toetsvragen

Voorkennistoets paragraaf 2.2 1 waar; 2 niet waar; 3 waar; 4 waar; 5 waar; 6 waar; 7 waar; 8 niet waar 9 waar; 10 niet waar

Voorkennistoets paragraaf 3.2 1 waar; 2 waar; 3 waar; 4 niet waar; 5 waar; 6 niet waar; 7 waar; 8 waar; 9 waar; 10 waar

Voorkennistoets paragraaf 4.2 1 niet waar; 2 waar; 3 waar; 4 waar; 5 waar; 6 niet waar; 7 waar; 8 niet waar; 9 waar 10 niet waar

Voorkennistoets paragraaf 5.2 1 waar; 2 niet waar; 3 waar; 4 waar; 5 waar; 6 waar; 7 niet waar; 8 niet waar 9 niet waar; 10 waar

215 W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Voorkennistoets paragraaf 6.2 1 niet waar; 2 niet waar; 3 niet waar; 4 waar; 5 waar; 6 niet waar; 7 waar; 8 niet waar; 9 waar; 10 waar.

Voorkennistoets paragraaf 7.2 1 niet waar; 2 waar; 3 niet waar; 4 waar; 5 waar; 6 waar; 7 niet waar; 8 waar; 9 niet waar; 10 waar

Voorkennistoets paragraaf 8.2 1 niet waar; 2 waar; 3 niet waar; 4 niet waar; 5 niet waar; 6 waar; 7 waar; 8 waar; 9 waar 10 waar.

Zelfevaluatietoets paragraaf 9.1 1 waar; 2 waar; 3waar; 4 waar; 5 niet waar; 6 waar; 7 niet waar; 8 waar; 9 niet waar; 10 niet waar; 11 waar; 12 niet waar; 13 niet waar; 14 waar; 15 waar; 16 waar; 17 waar; 18 niet waar; 19

216

13

Bronnen

Abrahamse, C.A., Gloudemans, M.A.H.J., Steenbakkers, L.J.M. (red.) 1998. Basiszorg voor verzorgenden 2. Baarn: Nijgh Versluys. Afink, G., Oldenburger, I., Meer, K. van, Neijenhof, J. van (1997). Vaardigheden basiszorg. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Arets, J.R.M, Ortmans, L. (1998). Verpleegkunde: deel 2c. Instrumenteeltechnische vaardigheden. Leiden: Spruyt, Van Mantgem & De Does BV. Bastiaansen, C.A., Jochems, A.A.F. (1998). Anatomie en fysiologie, niveau 4/5. Houten/ Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Boog, W., de Jong, J.H.J., Kerstens, J.A.M. (1997). Inleiding in de verpleegkunde en aspecten van de verpleegkundige beroepsuitoefening. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Bos-Schroeder, S.A.M. (1995). Protocollen verpleegtechnische vaardigheden. Houten/ Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Bulecheck, G.M., McCloskey, J.C. (1997). Verpleegkundige Interventies. Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom. Dito, J.C., Stavast, T., Zwart, B.E. (1997). Basiszorg (niveau 3). Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Dito, J.C., Stavast, T., Zaagman-van Buuren, M.J., Jong, J.T.E. de (1997). Lichamelijke gezondheidsproblematiek (niveau 3). Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Eijken, E. van, Kroon, D., Vaessen, J.P., Schoenmakers, A. (red.) (1999). Basiszorg. Leiden: Spruyt, Van Mantgem & De Does BV. Hamilton, H.K., Rose, M.B. (1997, 2e druk). Verpleegkundige Handelingen en Procedures. Utrecht: Elsevier/De Tijdstroom. Jong, J.H.J. de, Kerstens, J.A.M., Oldenburger, I, Smit, W.J. (1992). Methoden en technieken voor het verpleegkundig handelen. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Kerstens, J.A.M., Jong, J.H.J. de, Salentijn, C. Sesink, E. (1997). Basisverpleegkunde. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg, CBO (2002). Richtlijn decubitus, tweede herziening. Alphen aan de Rijn, Van Zuiden Communications B.V. Peet, R. van der (1995). Verplegen in theorie en praktijk. Utrecht: Lemma. Strijbos, A. (2006). Werkcahier Persoonlijke hygiëne niveau 4. TransferPunt VaardigheidsOnderwijs. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Vocht, H.M. de, Jong, J.H.J. de (1998). Menswetenschappen & Communicatie en interactie in de verpleegkundige beroepsuitoefening. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Wille, J.C. (1997). Het voorkomen van ziekenhuisinfectie. Dwingeloo: Kavanah. Zaagman-van Buuren, M.J., Jong, J.T.E. de (1997, tweede herziene druk). Algemene ziekteleer (niveau 4). Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.

217 W. Heres, I. van Steeg, Persoonlijke hygiëne, DOI 10.1007/978-90-313-9203-2, © 2006 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

Websites www.bartimeus.nl (informatie over/voor slechtzienden en blinden) www.cbo.nl (richtlijn decubitus, 2e herziening 2002) www.gezondheidsnet.nl www.ggdgezondheidsinfo.nl www.huidinfo.nl www.hulpmiddeleninformatiecentrum.nl www.ifh-homehygiene.org www.isis.rivm.nl www.medlook.nl www.minvws.nl www.nvvs.nl (Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden) www.nvvp.org www.ziekenhuis.nl (onder andere een filmpje te zien over tandenpoetsen)

218

Bronnen

Persoonlijke hygiëne

cd-rom

Kruisinfecties

Dit programma draait onder Windows 95 of Windows 98. Start het programma door vanuit het Windows-scherm start te kiezen. Daarna uitvoeren (Engels run). Typ in: X:\kruis.exe, waarbij X de letter van uw cd-rom drive is (meestal D). Systeemvereisten: Pentium 166 Mhz, 16 Mb RAM, minimaal 8x cdrom-drive, SVGA-scherm (meer dan 256 kleuren). Als je in het onderdeel vaardigheden geen videofragmenten ziet, dan moet je de bijgeleverde MPEG-driver installeren. Dit doe je door vanuit het hoofdscherm van het programma help te kiezen en dan door te klikken naar het onderdeel installeer MPEG-driver. Volg daarna de aanwijzingen op het scherm. Het is niet toegestaan het programma te gebruiken in een netwerk. Menubutton: terug naar het hoofdmenu Terugbutton: terug naar waar je vandaan kwam Bladerbutton: vooruit of achteruit bladeren Vergrootglas: laat uitvergroting van de foto zien Videobutton: laat video zien Spelerbuttons: resp. terug, pauze, speel verder, terug naar tekst Printbutton Oefen- en observatielijst Antwoord opzoeken in naslagvariant Meer informatie

219

cd-rom

Persoonlijke hygiëne

Het programma draait onder Windows 95 of Windows 98. Start het programma door vanuit het Windows-scherm start te kiezen. Daarna uitvoeren (Engels run). Typ in: X:\ persoonlijke hygiëne.exe, waarbij X de letter van je cdrom drive is (meestal D). Systeemvereisten: Pentium 166 Mhz (MMX), 16 Mb RAM, minimaal 8x cd-rom-drive, SVGA-scherm (meer dan 256 kleuren). Als je in het onderdeel vaardigheden geen videofragmenten ziet dan moet je de bijgeleverde MPEG-driver installeren. Dit doe je door vanuit het hoofdscherm van het programma help te kiezen en dan door te klikken naar het onderdeel installeer MPEG-driver. Volg daarna de aanwijzingen op het scherm. Het is niet toegestaan het programma te gebruiken in een netwerk.

Menu button: terug naar het hoofdmenu Terug button: terug naar waar je vandaan kwam Blader button: vooruit of achteruit bladeren Vergrootglas: laat uitvergroting van de foto zien Video button: laat video zien Speler buttons: resp. terug, pauze, speel verder, terug naar tekst Printbutton

220

cd-rom

Persoonlijke hygiëne